“Sood “Sra, sifing nv0 1 nunyog wofour spungfonpos yrauTyoy omy, yoog AOLLOVad GNV AUOAHL NI SHIGALLS HATBOUV vSnup esyfuy, ISMVYd LUTIOTL NA WSILSIAIHAV aezoy wozy 3GDr. Azem Kozar ARHIVISTIKA U TEOREJI I PRAKSI2 Iedavadi Druftvo arhivskih zaposlenika Tuzlanskog kantona Tuzla Ashiv Tuzlanskog kantona Tuzla Za izdavate Mr. Sead Selimovié Mr. Izet Sabotié Recenzenti Dr. Peter P. Kiasine Dr. Branko Bubenik Uredaict Mr, Izet Sabotié Mr. Sead Selimovié CIP Kulogizacijaw "Nacionalna i universitetska bi Bosne i Hercegovine, Sarajevo 93085 KOZAR, Azom ibliografija: sr. 257-292 ;bibliogratske i “drug biljeSke wz tekst ISBN 9958-9619-5-4 COBISS BH-ID 14599430 Brena Prjedioga Feder ‘5560/05. od 28. 12. 2005. godine ova kajiga jo praizvod na koji se ne placa porez 'a promet proizvoda i usluga, joga Tnlsisarswva obrazovanja 1 nauke bop GEIS SADRZAJ CONTENTS PREDGOVOR PREFACE ... 1 ARHIVISTIKA IDRUSTVO ARCHIVE ADMINISTRATION AND SOCIETY LL. Arhivistik Archive Administration snd Historiography 1.2, Polititka indoktrinacija Political Indoctrination of Historiography and Archive Admit 1.3, Politidkt utjecaji na stanje arhivske grade .. ‘The Influence of Politics on Archive Documentation 1.4, Autonomnost arhivske sluzbe .. Independence of the Archive Service 1.5, Profesionalnost i autonomnost arhiva, Provessi UW ARBIVSKA DJELATNOST I TRANZICIJA DRUSTVA [ARCHIVE WORK AND SOCIETY TRANSITION 2.1, Preko pola stoljeca arhivske djelatnosti Bosne i Hercegovine More Than Fifty Years of Archive Work in Bosnia and Herzegovins 2.2, Stradanje arhivske i registraturne grade Bosne i Hercegovine u ratu (1992-1998) Dairuetion of Archive and Registry Sources of Bosnia snd Herzegovina during war (1992-1995) 2.3, Kutlurno-obrazovna djelatnost arhiva u ratnim uyjetima Cultural and Educational Aspects of Archive Work in during war 24, Achiveka grada u tranziciji drudtva .. Archive Sources and Transitions of Societie 2.8, Arhivistitko manje druStava u tranzici Archive Knowiedge of Societies in Transition 2.6. Postdejtonska tranzicija arhivske djelatnosti... Post-Dayton Transition of Archive Work 13 4 a 83 100paalinyne ong ‘apna8, aysanyin vfurposts vSouuuous ounrafan n pfjoxzue) usoupifivads aypoa0Se2.9yoysunsog auafu mu ougasod ~ ssoumpatp rysanun Du vssooud yrysfiotums wevspo vlund {ages aysatyen J pan ysoupuossaford 1 ysoumuouomn ‘a9 aypUSIAILD 24 ‘2fuosyoUp Paya aanmy 1 ayusiano ‘ayuyod 1 ayustanyen ‘afifo.Souossty 1} mpustanun) vusmp 1 ayusiayso vsoupo fund Bopoiso npowes ‘ns Of ‘RUIZ. mYpoBa2d2yoYsuDsog nusfu mz oUgasod 1 ayNsIAMAN foszns wpdo vz vfoguz po tfozipus jou mufosg ns smp “ohaniod (ougasoz) 14129 vaud n ‘ndmisiad awosyor oN “aBrfiey 200 sferapos ns ifeanguop ‘rmvu n pSougasod 1 Sepdo npauat nsoupo vftwfivorsodsn nsoooud n ‘ouanais a8map$ _SOWaqoSO aypoKoBaa1ayoysUDSOq aes | aubas aupal s ngauiod pugmmuagdo ny “vgafiun j planus yryoustanpaD npoiop nusitynassuoy vaalingo2 ousouguiou oss 7 "Dasungafaog plows Soysojouyar-oygmya: soxrtzas ns sfoy aaczw mu uosospo avy apgepinu ‘pafudou j2vwod tude nfopo8op mumvsalurzos wuryssolss n auuxjop ayzHSIaRyAD ju;DDA DU as OUaULAOIST ISOUIDJALp MySAIYAD put nd ‘plunamus atuawiSas ans Du as naxiznipo nusgnp Soyzo008 3104 -oysuns0q mfjorzumsy puagoso mua ofouu od } vuazo}s ‘puypo8 sasap afd a8sfuy (ond) aupoysaad’, nsoso8p: n vwwp ns vloy ‘usowsol augnou 2 augnus dfunaryego mumpavedo au ns up as winpoyy -nsyoad } mfvioar mysaiqso nygnao8ao.9yoysunsogua?s 1 nfign3ogo Woy s1008po auagn2s ytlu po vyeu v2 Igapnu ‘nsousais aysfoiSouoisiy-oypustamyaD — dtignu-ournas —aypma0Bao10yoysuosoq vlumnd paow myau uoso md yaud uo org ‘03m 1 ‘ofuazneyo Soypo.08 -aalayoysunsog 2 agiafouod ‘Dysiowaigosd Dygojosnigny-oysfouSouoIsTy -oygNspsyyeo Dyanisod auau pasd af ifoy paozr vBougnvu vivaypad OY pheond ypgoarznast ypuafjarisod afjuns ofiuacap oyjoyou vu pli 1 nfuofjgnuosd 1souoxinuysucy vavzospo pafSig0DU DUO O1§ “Oat Boren ap aural 21 v8tey (v8n4p) va0 $09 onssffosopor oyssoiny oUgasod nu nag ‘(2'L ahavpSod) alyosSorqiq auazopied 24 sppa as ong ‘Daosyar ypugmme fF ymupnuts punasap oyyoyau a) ‘odifuy asia omnlqo nligoprms woysuauiass auiore mn wos ayer “2uipo3 “sope pny ‘pinup wBifuy *,ssyoud 1ifuoa n vyusianyzy,, wonojsou wyayfyouzodead pod afiorpa ano 24 vSxlicy pad od vBrup nao af pursousig paid ‘S66] DPN] ‘vad DStuy +, 1syoud 1 soa vysiatysy,, 2fipus nfumatfiavfgo od vupo8 1289¢ yOAOOdaNd id / BABZOY BUIEZY “9s Ip vaopes wfyeAdoNAG TL wo Kydediong / Rangoy BMTOZY “Is “4p s\doyoay, DES “TL 2YVZON WAZY JO AHAVYOOFTEIYAHAVAOO!T VU¥ZON VAZY VEVADOFIsIGO!d TA ust a AdesBouqa / wlyeaBongg “T'S 867 sez” ise” spoinog Jo1siou / SIZ “1° AbaVUDOrTatA ANY SADUNOS WALSIOTI ‘VITAVEDOFTEIG [ RLLSIDAY 1A eve SNOISATONOD Le * VINVELVINZVA YNQOUITHVZ A ‘wuino83219f pus eusog{ Jo 20,4 aa1yauY Jo wonezIpEpARIS Ez auyo8aouaq] | ausog HsouLpelp aysAME wflpeZiprepURS “yy ‘na pes oA aamyasy wwe ~ ufjun eysdosag # ysouepatp BySATTY “Ep spimpumg jeuoressony uz Ipaepums yuposeunpayy “TP ‘28 p2yn0U'y aamyaay Jo wonezprepES Log “renee fueuz Zoysarze effezppsepuEys “1p 3RIOM FATHOM 4O NOLLWZIGUVANVIS LLSONLVTAIG SUSATHBY VITOVZIGUVGNVLS AL uino8a2.9F pus musog us eHORW K1s/Boy Jo uORENTEAST So] “oor aujaeBoor9H | ausog apes ournyesysiZor oftreadupara “eC ny 2A1gaIY Jo WoRNNFEAR JO wD Pur SeydloULE CE ieee tc ~~ apwad oysanyae BfuBAoUpera OLY F EPYCN “TE Pesto 2ntgouy pu Anstey jo uonenyeat 18” aper8 aysaytte ouanjesysiBaa afuesoupara “1'E AWRIGLVW GAIHDUY GN ANLSIOAY GO NOLLWATV AT AGVUO TASATHAY | ANUALVALSIOMS SENVAONGHRIA TE sonoeig pu abauy anyoiy Hig SumpivBay sense 691 asysad j af;z009 aysayyae oygeaosearoy-oysunsog efusId EUDIONO “67 soppofazioy pus musog u ssauy Jo TuUEA, BUOHNGHS = [uAoBao19yy | USO, oor” w ereaqase j wauause aftenesiaesn yofuesozeqo OURS “GZ uateyy Ansty Jo uonzasasaid JO S2nHPON orl ~~ appa oummpennstfos auazosSn vfueasfursqe HNTEPOW “L'Cposebne modalitete njenoga zbrinjavanja, obnove, pravne regulative itd.) U tome kampleksu pitanja posebna patnja je posvecena problematici vrednovanja registraturne i arhivske grade, te neophodnosti standardizacije arhivskoga znanja na makroplan, tj. okvire radnih tijela Medunarodnoga arhivskog vijeéa (MAV-a) i zemalja Evropske unije, odnosno arhivskih sluzbi zemalja razvijenog svijeta, i njegovoj normalnoj fluktuaciji prema zemljama u tranziciji kakva je i Bosna i Hercegovina. Sva ta posebna promistjanja i njihova generalizacija u okvine rezimea tridesetak podnaslova ove knjige i na kraju wu okviru zakljuénih razmatranja (peto poglavije), uglavnom su rezultat mojth originalnih istrazivanja (ankete, upienici, istrazivanja w registraturama i vima), koja su nakon prezentiranja na naucnim skupovima (u BiH i posebno u inostranstvu) prihvaéena od strane arhivistickih znalaca svjetskoga ranga i znacaja. Njih x osnovi ponajvise odlikuje metodologija teorijskih postavki i pragmaticnih odgovora, Realizaciji naznadenih istrativanja, koja doprinose da se arhivisticko znanje unaprijedi i inkorporira u nacionaine i svjetske tokove znanja, posebno u temelje arhivistike i historiografije, doprinijele su brojne kolege arhivisti i histori¢ari, arhivski kolektivi, organizatori nauénih i strucnih skupova, a poscbno oba izdavaca, recenzenti, urednici lektori i korektori i mnogi drugi bliE saradnici, zbog cega im izragavain trajnu zahvalnost. Autor PREFACE Ten years after publishing study ‘Archive Administration in Theory and Practice’, book one, Tuzla, 1995, the readers are offered the second book of this series, ‘Archive Administration in Theory and Practice’, book two, Tuzla, 2005. Although I have published several books, dozens of professional and scientific texts, (all listed in biography, Chapter 7.2) for the past few years, this particular book gives me a true pleasure for at least two reasons: Firstly, it visibly expresses continuity of examining and answering questions posed several decades ago, which represented a scientific challenge posed within archivist-historiography and cultural problem area, especially regarding BiH; and Secondly, for the first time it poses new questions related to the scientific area of archivist-historiography of BiH, offering answers 10 ‘some of them, therefore improving the archive administration in general. T hope I have fulfilled the expectations of the expert and scientific ‘community presented in the Preface of the previous book a decade ago. Complex, and in many ways particular, transition of the BiH society affects all areas of human activity, including the archive administration. In the meanwhile, the archive administration in the rest of the world is responding to the challenges of the technological advancement which requires constructive upgrading of knowledge and skills related 10 archive administration, The process of establishing relations between general and specific in science, with the scientific need ‘on one hand and distinctiveness of BiHl on thé other hand are the dominant topics discussed in the book. Based on suck approach, the first four chapters offer many new subject matters important for development of the archive administration in general, and especially archive administration of BiH. They are, among others, issues surrounding relation between archive administration and administration and historiography, archive administration and politic archive administration and culture, archive administration and democracy, archive administration ethics, autonomy and aptitude of archives and archive service), issues related to effects of the transition process on archive activity- in particular its BiH distinctiveness (transition in period of widespread destruction of archives, which required special conditions of its preservation, reconstruction, legal regulations, etc,). Special attention was given to the area of evaluating 9OALgQuaT VULLSIAIHUV I vorjnny ois pun wownassnunupn aanyou0 01 pamjas aSpajmowy fo seumuf soprn ong 1 parent pur eSpzjaory Jnyoav Jo mu2wiaaosdun 03 pamgp.suod ystyM SayoaDese4 pauossurtu-2AogD bys Bupiojduios uy ow padjay 2avy oya Sopvioossp asop> t2yio Kuru pao seapas-foi ssgouasafuoy ryfmuaras Jo susimmbio ‘Sdnos8 aayyoun ‘ssoydDssouorsy suslanpun ‘sanvaqjoa Sut aBpoymouyso or zyx pynom J ‘uot 01 SuanisuD s1DUUSDAd pub swondumssD ;OIHa4004) fo @Bojopoyrau &q poruoroosy9. Kysow aun Goxy ‘saypmys aaryoun suad¥a poSpajmouyoo sept &q pasunjas0 pun (poouqn &ypor20dse Hig itt) saoua.afuoo oifauatos Sumu 19 poruaszadex (sa04n0s aay pun iaysiSo4 Suppor ‘sasmruuonrsanb ‘sytod) sayouvesod wo &ut Jo musau Gpsow aun ‘(5 s2udoy>) Kaoununs pun ‘yooq eyt fo sojigns OF >uuos uryiya pauppauos mausaKo 41241 pun sons} 40410 pup asout fo Spmis “HIgl $0 Yons ‘Sa}sjun0D NoUsuDEE Spansio} UOHOMINYf PADpUEIS stOy) pur sounmoo padojssap us seouuas aaryouD ypiat oui] ut “9° "SausUMODI ARHIVISTIKA I DRUSTVO. 1.1. Arhivistika i historiografija Bosne i Hercegovine Neospoma je Ginjenica da od valjanosti historijskih izvora bitno i anja. Sto su izvori THe, adekvatnije i i organska fora. i Hercegovina raspolagala i Sta je sve, bar globaino uzevsi, od historijskih izvora postojalo, manje viSe je poznato, kao Sto je poznat (bar nautnoj javnosti) 1 odnos bosanskohercegovatke historiografije 0 ovome pitanju do rata 1992. godine. Medutim, bez pretenzija za davanjem neke sveobuhvatne ccjene odnosa bosanskohercegovatke historiografije prema akutnome probleme stanja historijskih izvora (Sto je zadatak historijske kritike), neophodno je naglasiti da je ovo pitanje, mada je bilo konstantno prisutno, u mnogo Semu nedostatno i neodgovarajuée tretirano i jefavano. Ovo potvrduju, izmedu ostalog, i ocjene Savjetovanja o istoriografiji Bosne i Hercegovine (1945-1982), odrianog w Sarajeve 1982, godine,! na kojem je, izmedu ostalog, ukazano na potrebu tjesnje saradnje historije i athivistike kako bi se brie i efikasnije djelovalo na prevazilazenju nagomilanih potetkoéa u kori8éenju i istraZivanju arhivske grade kao, bez sumnje, najznatajnijeg historijskoga izvora. Aktivnosti su bile uglavnom usmjerene na istrafivanje i publikovanje arhivske grade w ijama nauke i kulture Bosne i Hercegovine, re, IstraZivanja su u stranim arhivima bila ona nisu bitnije utjecala na jatanje dokumentacione osnove Bosne i Hercegovine. Vike su Koristila za jednokratnst {pe “euoatu was eu oAezop nfurstuoLoyUTy “ou A Fauqau n ‘nfuend n upesd wxsanyre af eer Teq ‘1Z01 aon Boyz ‘seuup op tu nuiog 0 “esegop yrumaymy yuranjodau + OF ssudoynn aysige 1 ppuoy Zouzsfuy) oAateses 24s aupoiny ‘naafereg n emist Soujeualuo apes eluepens 1d nsOuAeE ns Fouts 1 [OUNMEN «Gt ODZ B99 OUEAOBOIDEL ANY | tt nqiy) ouaiqgun of ape ju ogg #99 v apns8 oysntyse aU1Q04 {ueineuess pafisn sapoye ns eunanye -jun F ojeiseu ns ourgeu auze1 eu npowad ouojnumu n “eBans afiug yezRIN OZIEG OIgatE af Ugantod eoruafuug t NSOUjOYO a1 BAY ‘aunteLaltad po nfiuozojs ouniq nuog ofoun n § ut OWS BS 129A N a7OygaIOd JACU OTLOP F aueupaid ovgaaod 1 af oenayenpye ‘muzipyerey nutes nfusipo8o198109 zony rgavgord ‘olen yafian sof 1 pafjors Soisoid euIpod ynaseparep oagodyz of Hox “eagnup Zoxgen0daax S200 ‘ugauiod 1 efueis npowrzt nytioyses © nfjorrsuoy afnpaviod ousel ‘eeazenst YSrup | eimguorsy auens po apes aysaryse vluapsuoy isoupndour 1 wioAzE ypysficrs 1 af Bpey “OA ang “afiBojouyar aysfioeuLsO}UT vfuapguoy soupndow zaq UIZeU UNDISE, RUNANE n aBg¢ E90 afuearzenst BZ oupednisud inary “ouIpod “cper afuad opeise yux QOO'T oyaid af wofoy npaut ‘esmmenstfar ymuegedn apesd ouzaraid — apes yt 000'SET "ye nou BalOry Plsmys woo ofpyjen af aaryw n ofueuyznaid eu ‘ompod 1661 21 wunfurarzens: euraid ‘Jog “opedS oysiyre efurapgui0y eumnsoupnow! 1 ypeugo fougnns spsoraznaid (WuQHOY) nlimys o per 9s epey ofiyesBouosiy 1 2 aganod ougneu ¥ ousargtup aureass opedeyeu ns org ouo of afiu pe “afigesBouorsty wryadse ws ¢ vd ‘fuged wpafisa zal (AO ,apEIS DYSAIYNR LIEPEUIT QOO'ZT BOO OUAPEAYNGD Tu n apeis wioIngez, “ofuagguioy ez eugedmsud 1 eUDpas iq nfuefe num UIEg PUIDDN af wB99 po “opeIB (sw) WLENP eOU DOO'ST 199 ‘pO “By ipes YEXSAEIER OST B99 Bs ‘-UI QQO'G ROD po tHosorSard of wreAejodsey ‘Rog | nactemeg “yen ‘MRUARLL MIESOW ‘nzEYLG “ORT fofuey Dn -BARYe yfuyeUOFTaL Weso | eAOUEISM EYSAIBE BULGE F LUTENUED OLY HIE, f nfoy azanu aysaryre wieind suaodaorayy 1 ausog nuoisard eu vuvfjago of suaoBaaiRf 1 ousog vaztt vuurljorezeyod ymuanignip nose apeid aysiu pfuagetl npuan n Big af Hig BaznIs RysAryse “allgesTOLIO} pod | yfuapessz: elualjafpardo qusmsrup yuig ndopys 9 -opaesdod oysjojaun (2661 BEL Op) wUIPOS JosoP Yupareu nos ofums “wianjod woypiuper ousoupo 008 | BRYON Poued wu uatafiusn af 019 ASOUARYE qplauarue “wnMpoW ,RuNeLloBs9uI8 wAIgNPNG >UZNP PEA Iq (99) alimmausd ofugruep viymZouoist (~) iveidod au npojod wos n 35 OW, EP O[RMEUS OUIDOS “Zg6] 98 HUD ~eISTATYT T wxeQUONSIY{ auENS po inoSaaNaH{ | HUSOG N FONSTAITE t rityesBOUOISTY 0 MIsOA0S 20U 28 UDB Po ‘OUIPOS “SpEI PO | Aagod Fd ‘ofiums wOAZ! yryslUOISIy vlud efoum! ns ep nojuafuyg afnpusiod on ong idwoy soyalorg :nagodez ns nyafoud pou oyyojsu po kionzi yrysfuoIsIY OI WeU! OUARE;aL af uEAoyTGnd Onaga Toy asey 3GNakon okontanja rata 1995. godine historiogratija, a pred odgovorom na dva krucijalna 1. Kako zaustaviti dalju eroziju historijskih izvora i 2. Kako obnovi kulturno-historijsku gradu, historijske (Ova potreba je dosta u vrijeme 2natno si: potencijala u odnost na vrijeme s potetka posebno u odnosu ira vrijeme prije rata 1992. godine. Nakon rata je bilo manje kadrova, manje athivske grade, manje opreme i procesne tehnike u arhivima, a sligno je i sa institutima i fakultetima, a znatno vise pote’koéa i nagomilanoga vadnog posla kako u arhivistici tako i u historiografiji. Pozitivna se promjena stanja dogodila jedino u promjeni drustvenih odnosa (otvaranjem procesa izgradnje gradanskoga druStva evropskoge tipa) znagajno veéem prisustvt nauéne i Sire javnosti) za spoznaju i pomoé u bosanskahercegovatke proslosti. U éemu je suStina stvari kada se radi o prvom, odnosno o dragom pitanju? Prvd, Zaustaviti proces daljeg nestajanja historijskih izvora (prvenstveno mislimo na arhivsku gradu). U ovo vrijeme to je tesko vo hez otklanjanja uzroka koji do toga dovode kao: ike pobude i teZnje koje nastoje tanja: h_materijatnih i drugiy kom koji potpuni raskid sa tim vremenom. vidi svega sto na njeg# podsjeca, pa i arhivske grade i drugih historijskih izvora, ~ nedovoljna briga dréave i medunarodne zajednice da se u skladu sa medunarodnim konvencijama u zemlju vrati brojfna u toku rata opljatkana i iz zemlje iznesena arhivska grada i draga pokretna kuttumma dobra; ™ odsustvo primjene prijeratnih arhivskih i drugih propisa o zatt athivske grade i drugih kultumih dobara i odredaba medunarodnoga sistema zastite kultumih dobara, ime je stvorena svojevrsna nesigumost koja pogoduje snagama destrukci = nepostojanje relevantnih (novih) propisa na nivou dréave kojima bi se sveobuhvatno i na civilizacijski funkcionalan naéin uredila pitanja zastite kulturnih dobara, pa i arhivske grade i drugih historijskih izvora ivske grade nastale ja druftva: promjena Arhivistika jdrustve viasnitva — iz druStvenoga i drZavnoga u privatno, pitanje grade vjerskih zajednica od 1945. do 1992. i pitanje ophodenja sa’ gradom privatnoga sektora, gradom medunarodnoga faktora koja nastaje u Bosni i Hercegovini itd. Ova grupa va konkretne postupke od jeravanje struke i nauke. dokumentacione osn ijskih izvora, je slozenije i struéno-nauéno zahtjevnije pitanje. Naime, naznagenim i drugim stradanjima arhivske grade i drugih kultumnih dobara zna¢ajno si reducirani ionako samo fragmentamo saéuvani hist prostoru Bosne i Hercegovine. Obnov slozen proces na kojem treba god itara, U (obnavijanje fondova institutima, muzejima i (Kompletno) postavijena, ji bi kraj bio mikrofilmov skenirana) kopija dokumenata. Brojni istrazivati jo8 uvijek éuvaja kod sebe kopije (najéeSée kseroks) istrazene grade, dok je u stanju upotrebljivos , isa moraju biti presnim Naravno, postoje brojne moguénosti i brojni modaliteti obnove fondova athivske grade. Neki od njih trebalo bi da prvi put budu primijenjeni u athivistitkoj praksi ~ kakvo je npr. obnavijanje fondova stradale registratume grade (grade u nastajanju). Dakle, u procesu razvoja bosanskohercegovatke historiografije, posebno od pode postavljena su mnoga pitanja, dije nerjeSavanje_neri Ge antagonizme wv drustvu, posebno one ko! Hercegovine. A & nautnim objanjenjem ‘Ako je histonja Bosne i Hercegovine, kako to navodi akademik Enver -) neiscrpan rudnik: Sto se dublje kope, muda je sve vred bez. sumnje i jeste, onda je za to “duboko kopanje”, za adekvaino Redzi Savjetoumnje o istoriogvafi BIH, diskusija Branislava Burdeva, 125, diskusija Envera Reddiéa, 154, 7or 8-£9 ‘200g sOqUEL bu auonyof yrypinpd foouy) Super osx , afyerBouoIsn re WOUDUEDIA af Org Fnuofiazes ofueu ovy ougnsuopemy of fl Wsiaouzes woz sopoyer ns synod sfeoafin 1upassoday wopes8 woysarure es nfuspoydo n eateusiow | rprepums (uofwndau sodaut n wiotod ‘aanyre suza!peu n wreuaunyop efuearfueayod 1 afioyuny suanesodo ‘elumfesseu szoord almpam as vustfoy esidord narsnspo 0 epajdo as wfoy “(exrupoyraid po meznaid af elo suo 1 om ‘erefeiseu af nfoy azo oyBy) apeid aysary nfueys o eoeziposeja eBuqou epe: efvoofin a¥n1g0 supaisod n wp ours oureuzet W801 orsafuiy “nz1yeue nugesod nfesolnyez ‘euszojs 1 euerIMIRNS POA NS eUIQEU LGD ‘oupassodou 1 oupaisod + aftzorsty aiauzop 1 algo v2 vfueid yas efund (iidex rysuomyeyo 1 oaprs-orpne) ‘pea aysanyme fougo Wnup £18 “9g auIAofod aBnup po x “(usumyop) LOA7t p Weu2 of, “vupoydoau eftjo eBougneu nfieauearso n. un ‘nanny “mmyneu wz efegeuz po myRepod win -op nuunuyugur eu ep) nper cusons n as HstArrE Y ‘9s oURfaup ‘(euapguoy op ed HUE: po) eum es nfuap eucfeu nfucisiy runeno%} wane EL “ayeu suezsAod ougosnpaut .oussin ns worst 1 wINSARRY anstanyse | aflsoisiy EfjEULNyOpU; EHYOY °7"T i | | st ‘supe “¢o0g IqUIBONP RU 1 (QOD OAok ruofjav{qo 1sopes ns Bolo vs “666) tAud "Bs0gUK days pugneu. v 6234 Duo; iS YAO nen tu ns oavIdy, “efiBojouyar eysfio ofoy euttscupnsow 0 wunges auio1 ud IyepoA nsoudmsop { souapas ‘aingez auTeayape n a Fiamma ngnfeneaogpo zn ‘oynstanyse + aftyesBou04siy erodes wofuentnomnse wiusel ows nigiazi af egnSour “Bopeiso npourzt wBduljonodau oye nuofuosg “moan wougneu wagnferxfjonopez FEA RUE aftU TUEAOTANIARL | 1USOg o efyymBouorsty “eFoyzes q!STUp fr “ysao zy “BuagitexBo aunst sys!uorsty afeuzods ysougnBou | af naoSaoraH{ 1 1usog Nn wIes BafugIpososaAteg nyOI n afuepEAS OACYELE pop af org eu ‘onEyfURUE TUIAORADIORY 1 IUSOR N BOAT! YAS “axrzap mysupod ni rssforsiy YiStup | apesB oysaruie nsoudmsop } vfue3s PO ‘ofygessiouonsny 2yQvA0B 300 19q, ASIA OUVeUEZ NfRIOUL SUL a9nfESPAOZPO | LEQLO}SIY as Ep af owIods pfu fofuew oigau neq ofud on0 19 oye “eureynEL tod 1 WoYNSHALE eS HoR;—IOy Teig © pes vp eures azoul f eqan wg “(ap | usofuBAoyygnd “wolue OAT! ypysfuorsTY WoryeWa|gasd 1Aeq 2s EP UqaR wANEU wysfL0 sly Soupo nfured n af EpeY “weAIs rugeupafod yafan n nsafie figmiBouorsny oxepez ay ‘vonnad rdmsud swougnen 1 awoystia eBnp ofuaturwus, uosten,, 1 afuafugelgo (ougneu) slworsiy Twpoy beyDz, Azem Kotar Polit istorija Historiografija kao specifigna vrsta intelektualne djelainosti postoji Nastala je kao knjiZevna vrsta i presla specifican razvojni put do egzakine nauke. Pri tome je uvijek bila pod utjecajem politigkih, jdeolo8kih i drustvenih shvaéanja. Viadajudi da historiju utine magistra vi zi odgovarajuéem storiografije, razumljivo na ragun njene egzaktnosti, prisutna je v rezlititim oblicima od starogrékog historiGara Tukidita (460-395. g. p. n. e.) pa sve do danaSnjih stoljeca pragmatignost strukture (rukovodstva _komuni nosilac i realizator oruzanoga di ar), nash dnuStvene snage, a Sto je predstavijano kao druftvena zakonitost u pretvaranju klasnoga u besklasno drustvo te Sto ée, navodno prije kasnije, zahvatiti Gitavo Covjetanstvo, Zadatak historije je bio da detaljno, imativan nagin, objasni ulogu tih snaga kao ih struktura takvoga odnosa politike i bosanskohercegovaska socij jedinstvene jugoslovenske socijalistitke historiogratije. Ne nasljedujuéi znagajniju kultumu i nauénu tradiciju politiéko i dréavno vodstvo nastajuée socijalistitke Jugoslavije je jo8 u toku Drugog svjetskog rata poduzelo odgovarajuée mjere da se saéuvaju postojeca kultuma dobra, a medu njima i arhivska grada, U toku 1942. godine Stabovima i komandama o prikupljanju r ica i neprijateljske arhive.”"' Dvadesetoga februara 1944. godine donijeta je Odluka Nacionalnoga komiteta oslobodenja Jugoslavije o za8titi i Guvanju kulturnih spomenika j starina, kojom je dréava preuzela i obavezu zaStite arhivske grade.'? Ubrzo iza toga uslijedilo je usmjeravanje grade ratne provenijencije ‘Azer Kota, Uvod u historia, Tezka 1994, 23-57 ‘Avhivsk:fondavi i zbirte u SFRI, Saveznt arhivi, Beograd 1980, 93. ist DEY", br. 10/44, 20 i drustie grade svih vrsta yojne provenijencije u 03. 1945.), a grade partijske provenijer kojem je oktobra 1948. osnovano Istorijsko odjeljenje koje je poslije vise transformacija od 1974. godine funkcioniralo kao Arhiv CK SKU). Ovo jasno ukazuje na izraynu brigu politike (Grave), prije svega, 2a arhivskts gradu koja doprinosi njenoj afirmaciji, odnosno stvara uvjete za historiografsku obradu njenoga pobjedonosnog hoda a sve u duhu ‘maksime; “pobjednici pi8u historiju”. Dakle, briga 0 ovoj arhivsko} gradi je rezultat interesiranja za stvaranje dokumentacione osnt historiografsku obradu rada Partije, toka NOR-a i socij revolucije. Otuda je, a to se jasno vidi iz, vise verbalnih ali i aktivnosti politike, i publikovanje ove athivske grade imalo za pruZanje historiografskih poruka, dok je njen kulturno-arhi uuyjetima ilegalnoga rada u pozadini neprijatelja, kao i o svim sadrZajima djelovanja: 0 oruZanim akeijamna razlititoga ranga i zn humanistigkom, patriotskom i mnogim drugim sadrZajima i dimenzijama narodnooslobodilatkog: pokreta itd, ité, Stvorena je _posebna infrastruktura (ko! sekeije za historiju pri &kolama, mjesnim zajednicama i dr). lako je Ginjer ima ogranigenu ' 3g, subjektivnost zaborava i si.) ipak je ona bitno doprinijela uoblitavanju historiografske spoznaje, pa i o nekim krupnim dogadajima (pripreme za ustanak, tok ratna propaganda itd), mada najéesée po Achiv CK SKI) predstav 21‘ngpjoures nusgeses sy austnny y ysuouoye “gupazatd "esoimut Bougneu sfuajued wy vq af pesop ‘fepop woIod 1 *'¢r6I-Ir6t WOUAEYAR "wuIEL 7-pg YweH.oHfOug Sonmby $ sas0% syooid wusouso Boz aga pues ‘aunoBaanH 1 f mpoueu eftiorsy ns tayny ‘oryafoud ouzea mymeu nysfuorsty Bz af Oe] ‘aftaorsty 2¥gHHFOd 2a euro) ofueaszesnst eu vuenzsofuasn of wanispais YR wUIDDA “(2 2aezap wsaiaiul enjadse 83 0} auenuuoy eyygndar novi eu ns epey 1 eq -afurensueuy oupemusoosd eu ajeatzanego aumyny aorupafez dai 98 iq epuo v yeyaford ovfeasn «aljuiaz noatu Bu» a8 OUDIGO in varspais a8 1q fo m puoy urgasod orforsod auafuieu aro wz aft afiarjsoSng Noa Bu Orso "PHS _gluagniey,, npergo nysyesBouorsty epesueuyy ounjaup af elnred upniep SeLA “Iaoupes{ tugnns 1 earspaus wysfisueuy ns eTfG aAnHod aujemryR ouEsIS po ayneu ays(uorsty efuestjonuoy wunuigen wnftuseyyafeu npayy 9x Sort SH nup | ousnyN “OxsuIOUONE “suporALtd :RIOAIz erRUDLUOS YI jaford opsdmsuid ‘alorsty aygntfod uso 98 01s ‘oO. ejogod vflyesZouosiy a8 yedp ,,oyntod wfeo ayneu nfuepeqoyso n auaturasd aupeyyped axou ojofiwop snuadep 1deoti0y sponoud 28 vp afuigod “Is “OZ PUIPOS yasoputesO aUMpaus po 2, “wMLUOISIY PDN -od puawauARs RUCArzens! af onueURUOC “alyeBouONSIY WO}s n axDL|Od Suemap | NSANW 3f 01g apes 240 fu 240 wuowzt yup 1 vsarovur afuaveatso ez 1waumasiy of efmsod ‘efezipes yrumunesBaxd yILors BINDRUNSBApUE ESO|OMITY f wUyNBU CIE efuenrzrendod wBouaroajo ioyuny n ofig af ong “puig2 yrysfeznus p vfoznu ysupefowou wozaiu es cpt fONAY Foz noSUIEE 8 fr “0c BUIpOS ynasaputeso of [oy afionjoxar fozmpy unxouso af nasfereg 7 -aftonjoaar rfaznu F ns JweAcuso “elual|afpo pes uvsiouaiod o1q nanises of wrafig n ‘edn v8opdo vfoznus sougt] 1 ofepeFop ez yruezaA efzafiqo-uamods yrrou nfueferseu nfuged nugasod af vinrynns vxgniod vpnfepeja wygnstunuoy ton fofung n nfuoyst ez ampsuy F uexO} auIpod “6L ET af mupoBaaroqy f rusog n wROAO MISE “(OUNpOS “EGET PBouBITELIO) OxafeReS vanjod Soygiupes afisoist afueaegnoud ez eimnsuy po wBopeiseu oasferes, npaurzy 28 ns fox eyanjod Zoygiuper nfuoysiy wz afug efiominsur yummy + ysugney asia trafteaeiafiusn wpjsuresToud Pupfimaruso 1of umuapiAa nfgeBouorsty wx aynyfod feoofin weMEL 9 BunHfuopruesgo unufosg oudzo19}d0 ouNg @RHOd o1 EYED] Op ars “eport yFYsUaacjsougn! pouad PysueLISO wz apei® afuefidnynd -adu af yop ,,‘efioeziue8io yuporeunpaur ysSeup F cupeuorseweny ures) ‘sIBUO!SEULOTUE a{SUIPELLUO 2431 -nuoy ‘sualUMOYy Upas Buazenst af oueINONY “euRALTOfusN DF ‘agui-ofuew ns vUIq naisuENsOUL n opesd efieArENS! “2epOyeT, co? Feanaryre wipfsfiued ‘eunfozmur eunmyNsuEn He “ede Bondo wUNATUrE n AND EPS 95 BAO “.RISOd FooIQNIN, uqanod afiDr. Azem Kotar samo fragmenti, Drugim rijetima historitari su uradili samo one sku, dok se 0 temama iz ici isu rade dijelove koji su bili manje spomni za pol nacionalne problematike ni u “monolitnoj” jugoslovenskoj p ogla naéi rje¥enja (konsenzus) Za narugene politiéko-historiografske projekte iznalazena su i finansijska sredstva, To je, razumljivo, u jednome drustva u razvoju, kakva je bila Socijalistitka Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ), ‘moralo mati negativan odnos na ukupan razvoj nauke (historijske dnuge). Izmedu ostaloga, velika su sredstva ulagana u Skolovanje nausni kadrova na &iji je izbor odlubujuén ulogu opet imala politika. Vjeroval se pije svega historigarima iz redova partizanskih porodica, a narotito priutenim historiGarima i publicistima (marksistima), ugesnicima na- odnooslobodilaékog pokreta. Na taj natin je upomo izgradivan tip reZimskih historigara Koji su u historiografiji vidjeli reZimsku nauku. U svemu tome je politika u dobroj mjeri uspjela, mada se ne mogu negirati postignuti povitivni rezultatiu historiografii ~ kako jugoslovenskoj tako i ts bosanskohercegovatko) i drugim njenim sastavnim dijelovima, Sto prevazilazi interes ovoga rada.”” Da je uzrok polititki, potvrduje Einjenica da je uradeno i objavijeno nekoliko izdanja istorije KPJ/SKS, te istorije KPJ/SKI u federalnim jedinicama.”! Analogno takvim stajaliStima politike, historija je zapostavljena i kao nastavni predmet (osim prenaglasenih sadrZaja iz historije partie i revolucije). Protiv toga su di svoj glas historigari Jugoslavije, okupljeni na Kongresu u Arandeloveu * Brva knjiga Istrije naroda Jugoslavije (2a period do kraje srednjeg vijeka) objavijena je 1952. godine, a druga (2a period do kraja 18. stoljeca) 1959. godine. Projekt ostale kjige (za 19. 120. stoljete) pripreman je u foku Sezdesetih i sedamdesetih godins, nije zaveéen, Dio radova pomenute Istorie naroda i narodnosti Bosne i Hercegow (pokrenute 1968. godine) objavijen je u posebnom izdanju Akademie nauka i umjetn Bosne i Hercegovine (Prilozi za isteriju BiH, 1 Tl, Sarajevo 1987.) Historéar (akedemik) Branislav Durdev osnovnu smetnju u realizitanju avoga projekta Vidi-u "jaéanju oacionalizma u ruku marksizma’, Konstatirajuci da je jugoslovensky historiografiju “zapljusnao romantiarski nacionalistiki talas.” (Diskusija Branislava Burdeva, Sayjetovanie o istoriografi Bill, 125). 1 zaista, vie historiéara predvidenit autora ovoga projekta u tokn agresije na BIH (1992-1995) nai su se na antibosanskirs ozieijamat BO svemu tome historitari su izijeli svoja stajatita na vide naudnih skupova iu vibe svojih radova. Medutim, ono Sto jenjen nedvojbeni hendikep je njena isklutivo smarksisti¢ka osnova 2B soriia KPASKI, Beograd 1963; Istorija SKI, Beograd 1983; Istoriia KPI/SKI Bosne i Hercegovine, kaj. 11 HL, Sarajevo 1990, id 4 Arhivistika i druitvo 1983. godine, ogradujuéi se od nastavnoga plana i programa iz, historije u osnovnim, srednjim i visokoSkolskim ustanovama, A kada je Bosna i Hercegovina u pitanju, historija je bile zapostavijena i na Filozofskom fakultetu u Sarajevu jer nije postojala Katedra za historiju naroda BiH, to nije bio slutaj sa ostalim sredinama (Srbija, Cma Gora, Makedonija, Slovenija, Hrvatska). Ocjenu odnosa politike i historiografije (1945-1999) dao je akademik Enver RedZié na Nauénome skupu “Cetrdeset godina postojanja i rada Instituta za istoriju u Sarajevu", 1999. godine, u kojoj se, izmedu ostaloga kaZe: “Politika je uvijek znala da nade i upotijebi istoriéare, kao Sto je medu istoriGarima uvijek bi manje stavijati u temelje date politike. To pol udiniti postojanim a istoriografi istika Historija i arhi Historiogrufsko usmjeravanje arhivistike a bivSim socijalistitkim zemijama evidentno je u svim oblastima i sadréajima njenoga rada: kod zastite athivske grade u nastajanju, preuzimanja, obrade, istrazivanja, publikovanja i prezentiranja. Interes politike i historiografije je do8ao do punoga i uthivistiku, prije svega, kroz druStvenu brigu o gradi radni¢koga i narodnooslobodilaékoga pokreta. Prvi propisi donijeti za vrijeme Dru- goga svjetskog rata, kao i oni kasnije, to nedvojbeno potvrduju, Prve athivisti¢ke poslove (propisi, traganje za gradom i njeno zbrinjavanje) i vyeé partijski aktivisti a radi stvaranja dokuments grafiju. Kasnije sw osnivanjem partijskih, dr ickih i drugih arhiva (tamo gdje ranije nist postojali), ove poslove obavijali i arhivi.” Formirani su brojni arhivski fondovi o organizacijama radnika (sindikati, udruzenja i st), 0 organizacijama KPJ i SKOI-a, 0 narodnooslobodilaékom ratu i revoluciji te iz vremena so izgradnje. U fokusu ove brige naSla se naporedo arhivska grada, ra memoarska i druga autobjografska grada (dnevnici, biljekke, licni dokument itd). Brojna grads ove vrste dobila je status povjerljive grade i re & Enver Rediié, [5 Frilori br. 29, Sarajevo 2000, 243 ® Nesto sau Hrvatska (posebno Dubrovnik),a “¥6 ‘0861 peiBoog, Yan nreaang ‘Pas n 29% ‘POO On ni ne juafianfgo sdnys BBoxo ws inope tugang “apesB axou weafiud e2 uvfegeuz orgop uigeu fey wu os 1q Euan a B “e}eUOUN|OP PE nposou nos woygrnIpoqojsooupaspu 0 vyvrepod | vrouowmyop ¥NWO4GZ,, iflorps n 8-YON 71 apes oysanre nfveaoyggnd of sugaasod wluzed augosod,, opeil oysare efuesoyyyand ways nt of ofums ou Bn wupogors,, varus oipey ‘fOMS loyes — epeuoroeusonut wysUIpE|IuO mAQRSTNUOY “fay Rfoyes — PUrUTMOY [PAIGE £ BAOPUOS fox (08 BZ elIzn[sod af epesd BAO “SSA MO Ud eurzqurfuay-eureiseur eymansuy Bane zt agiafeuod w “(pH RyeuOLoEUISIUL RISMIpEHO eygnss tuporeunpous eAopuoy 2} BIOAZI YE 002 po 9314 omequd op “idu af oe, “Yowumeulp od foyer nunigo od oye ~ eurauoud E19 apez8 ano wluvarzenst ns i[o ‘epesd wBnup 1 euvarzenst naisuensour n af ep af vomusfury “puIgZ t eaopuoy yuaArsdos efimemardusoy nffio n ans & ‘apex auensou! eunfuearzens: ez nganod wu ns yeooln auens afrup s apes agafowod wsomaiditoyau 1 aupef s woezspoiseja nsojgoud auseuoionjona 2 esaooxd 1 ‘ystupafod eprigo wysyeiBouorsipy wis a8 ano afters # af owiono ousoreuy ulon “Er6L Unt ~ Suanso8n¢ Od AON Pur: 1 pun810 yiyzin npos 0 varuunyop visoSoy cela 1 98 ASWOY omIsposs OUANEUE “topurougneu ov (@) ‘(°") MyMOUEA MysyeiBOsE | nysweUI “nysioNE fammuoaur aygnyeure nium “TET [Sod teWseU AOpUo} Pysaryre (e) ‘NPE: Te(SAIYLR ZOD{ DIPOA F a1EIUOAU 3% ‘Canswoy ofid org Bou! ugnijod 1 ueguoNsty af Iq oye) IpRIgo fougnns n yoiuoud of went eper euageuzeu eBnap t vysfnmd ‘ond -eugeu TAP BU WIOUAR[SN ‘oped oySATR opesqO aygNsTAIyE poy 1 efezerz op ns oigop eurtsoro1ms umygntiod ouesizop af\yeYBouorsty oqanog Cagmip F SAN 28 19 OEY HeAoUpaINAL HyDH, ep £ eurroupasnasd epotiad e803; pest ws 08 “T0r wenwet nACI n HIE EMULE Ubyennue nfumAoTFAWs wourEIsfysod awoUNIZD Bu 2s oyeljaeidses naiayqoxd suo C “waopuoy Wpak ge Bngnysez ou 01 fox urnuowMyop | apei oysarue smes wep efuarny edoysresBouOrsty wofeoofin pod af ep oye) ‘euvaoupain ougasod upeid wAo opeigo axansiamye nydnisod n of afiusexy ‘nous Nemumys aZOu! 2S wp a ale znaid owzanego auipo' jeiseu epesB os ep uIgeE “nfegnys ouargndasd of 1q au eis eqy ‘wunfizertny wuqasod od tueaoupara IMyMAS YAR | YPHOd yNapeuZeU epeAB of eumENsoy ‘RUNATUE 1 e[geU wouneTan ‘altuse 1q wo,9fip OF n nS EpeUL jod owiod zn ag14 af oudsin71 (ries Boystalas eo 21) surzapes sureuoronjonar aperd afunlidnyig qc Upottad BF apeif aiaznaid oudnyn op uefegeuz Wi od (vot {yas euesio qrysfinmd) tAopuog pysfiued 14s oAoI08 Hoznaid euosease}y POusOg AAT N ns WOIOE ,_"(eU! QDO'ST #99) aieznaud a[%q vper op ns afor ulgt}Ox po aga zind od | 78d OyO af o1g v “(anesdn oysiesNONsME UOWIOLA 21 suo | Wofoy npows) ape oYsAny sjarzES "mM OOO'SET OYO OLLZeWwH 2uIpoS “yg61 AUIAOBOarRAT 1 ausOg FAOUEISN YEASAl exaesopau Zoqz gq "du os oye, “e}geUz eiaytsOUd wISsA wAO of ws OUseEL ‘ueprepurisou) unrofaniou 1 vraryod eoy9 Cafe afyep re) teu oun unas Bu ruUoye2 1 ouapasn oftg af org ¥ “OMIPOE “CpET “S “ST aflsd vpersoU xpos of Arye nN epeid nfuruznaid n youd ‘oueN “Caxnttod afyeifouorsiy wunaahiye ouapaipod oyso viexy op of sopoyer voupweats yruotu po apeis aysanyse (ofuelidnyud 1) ofuutzneig (euraoBanreyj | ousog Fe indar ud apeforsod ns afox) ugeeuiod ayn 82 pfistloy, wpesS “adu ony “orp Tey weEy IDr, Azem’Kotar Ad jstika i drustvo Jugoslavije 1941-1945", Do menta u 13 tomova sa 164 knjige Publikovana je i grada revolucionamoga radnitkog pokreta Pomenimo samo dvije edicije: Istorijski arhiv KPJ (w izdanju Arhiva CK SKI Beograd (8 knjiga), reprint izdanja “Proletera”, ar ‘Athiv Bosne i Hercegovine: socijalno-ekonomskih pitanja iz proslosti Bosne i Hercegovine (XIX i XX vijek) u okviru koje je iza8lo 8 tomova grade.” Posebno je znatajno i nadasve indikativno istaci u potetku 50-th godina pit publikovanja nego arhivisti. U to vrijeme se arhivska sluzba, i athivi ove vrste, tek ustrojavala, “podobni historigari” su uglavnom radili v novoosnovanim institutima. 0, godine su objavijena 31.492 doku- estetskoga i drugoga aspekta, a vise se nastojala dokazati uloga Parije i SKOj-a, radniékoga pokreta, posebno odredenih dogadaja’ iz NOR-a i socijalistitke revolucije, iz Zivota i rada partijskih ak itd, Zato su ozbe uglavnom organizirane na odredenug abivanja, bio najvazniji.™ Osim navedenih postoje i mnogi drugi primjeri realiziranja athivisti¢kih sadrZaja determiniranih stajaligtima historijske nauke, Bosna i Hercegovina, kao driava tri raynopravna naroda, je u tome posebno izraen primjer. Historiografija Bosne i Hercegovine je, s obzorom na 1 povoju, konstantno isticala problem nekomp obradenosti i nedostupnosti arhivskih fondova u arhivima BiH”, te posebno problem nedovoljnoga angaviranja na publikovanju arhivske grade, Analizirajuci stanje izvora bosanskohercegovatki historitari su 1982. godine do8li do zakljuéka “da se pisanje istorije ne moe ni zamisliti bez dobrih arhiva”, Isto, 94, Ova edicija je nastavila sa radom i poslije 1980. godine. U tomu XIV amend dokument o ei 28 ‘om pogiedu stanje ne popravi toriografija danainje ii veliki dudnik buduéim generacijama (...). Arhivima jt kadrovi Koji su potrebni za jednu pravu arhivistiku, odnosno za arhivistiku vigeg stupnja 1 ianje se u bosanskohercegovatkoj arhivistici, vjevovatno i usljed ovako alarmantnoga stava historiéara, u periody 1982-1992. po svim osnovama, a Sto je vjerovatno i rez loga narasiih drustvenih potreba u moglo bi se reéi vj odozgo — od iografije do ashi Politi¢ka indoktrinacija historiografije je evidentna u svim njenim segmentima: od posebnoga statusa dokumenata (zapisa} koji se odnose na korjjene, nastanak i funkcioniranje aktualne kornuni preko priorites (programi programima historije svih ni nije postala od politike potpuno samo: dugo nije ni prepoznavala arhivistiku. kao posebnu nauku, Naime, sve do podetke 80-tih godina 20. st. arhivistika se razvijala i funkcionirala po diktatu potrebahistoriografije (takve kakva je), Kao njena poslutna sav arhivistitki rad (od zattite grade u sredivanja i obrade, do fran potrebama, Tako je osjeéala potrebu za brzim i svestranijim razvojem, athivistika je, shodno ustaljenoj tradiciji, upomo gledala u historiografiju odozdo, iskazyjuci (kao maksimalan interes) potrebu da ak doprinese razvoju historiografije kako bi se “spregom arhivista i istoritara ® Disk iH, 124, Benca -u: Savjetovanje o istoriogray 29“Dex ‘ofpet onc 06 umy 32LPAC INIPELA. yg onofemes “sp6/-161 Buguvn 1 pow prooway “9 ‘ypujod auepaipo wsaiequ spou puns? nysfuo3s1y VALENS cugeu uejsinafoas wu 96 ep solid ueUepf “opyEp “af ong, eIuIuIM{Op SUgHS YE susgeuzeu opeuaid ,efuouin ynsig pI efitereals nfo nou nupIoOues, nao Wz ep nyljid OBL) au up IBUZ OC “Y OFYLIS! 5 eBOys]q BIN QUOIY) ,PpIAO|LGN IHQUOISIY PISuDAo|Sogn! morgefiaego OIGEP eUIOAD O ,-HEAIS afiuznufeu nun 1 nyo1s npasod ep wuoweIA emu asoeuIed ous eupNf un ignfep onigiuaoueis oysuegie aas foeqaid ¢ tordoz, n onporeu ‘oeuRy O afiszes vftzinip oxyox9U Up tpuRaLOy foufoa fofoas af eyspaseNy, “eHOSIGOId 801 afuaponoid 1ynGourouo up woljio s afiqag ouxezaUy epyja wposiSear af ougnipo 1 ouiny “Wosigajd IgiAz1 oupowpard wun n os uP Hazen ‘ovatiodso warsred BoysULLUSD YTuatispard af org MyoISIOANL wu BENTO tunag odmsn ifiqas rtsozouy 01 vz as ep w “trays fousaioiur foysuefiqis suv foysmBq-onsny aupedud wursoRsoray 1 eusog ep wANIpO njoulOd wu efig af vpey OUIpOT “gLgT BSeBUOY eBoysuILOg owiO!UA eZ ‘nsojgoud 21 efepeBop yrugis | e840 nfouzods nugneu eu ezeipo Zourjautp wu upjsfuorsty ypunumaayar Yerersopau “apeq (quswnyop ‘25 oupssojuuau “eutAcorS wnysu fax) ano8en aunsid myrzal woygeuan 8 ‘YUELOREpOISEA UH sur offoruoyasenuoy aula 1 wano[s 21 said -eafund [ns org ofou afuid opgagfeu ‘ot wfusaojalp eygnijod 1 eluagn est voqueuzodou mypsiatyre F nfiyesBouorsiy aftr od (efunforsod pjsaryre efreang | aingez 1s0UsiaQ suopaipo afuourout 71 vpnfeseaodpoou ns euya wBoaoysfu “fy ereusuN{O, nso|goud n npas nysaryre wu fevahig, camp ASAT 0 “ouynodoovap{ | susog, “ZpV-6eT 11 HfosBou018) 2 ahuwsorehing in ~ Gn vAIsy wiORPRNP “siAOUETIEI APIS. WISMSIC ‘BSOUPO YPYSMOUOHS -ousmgup yjudmyn oftorzuen ouarzuaut nsasod n azejeu efiusoap yslupolisod as afoy v “euiAcZoomH{ 1 wuSOG 1 ElIZe[EU oUIPOS “7661 op a foloy n yas 1m ronfhgnfpyn ‘soqupafez axgr 8 agntg eles ofp oIsnyss ‘wouae/Sn ‘af og w “queIFZTUOIYUIS ns OOH ParztaUt eBogel oumeuz resafin n ns vp nusuiodeu zn ‘opus oysaryin aft (ouafoapo) oueyo7! 4: (ouesezruosyus) oussrziueBs0 (ouaezIp) *Coureyo}) azn :efuaznnyo ypAo po O° efouyeuoiar ‘eBouaezap worurpaf wu eaafrunzespod os afpro (wowpais “wor IZBI 3fOAs Np alpAg “at + furs ousoury ousyapdunoy af w apead oysaqyae afueys eu sfeoefin PRNNOE ‘EL yn yideup sip wou woufjoutaL ‘oynsiatire Boge ofau afigesBoroysiy Boqz aia ‘oy fonfereayud .-"DIGZ 1 BAopuoy ypysaryse yrpolo1sod aundod n buTAREe wiuensous nefueatzens| urafunfjango + wafunstueyd 1 Soyeso npauzt “pasa © a8uq susyejdaroy nfeurrznaid ouuodaysod n nsuvg nfons ey af mynstanyre nunjd 20 BN, @feAzes 274g OBOULE auN{dtosip afiap ano iepoy waey IGIdeolo$ka upl aja Achivisti¢koj sluzbi sa prostora biv’e SFRI je, takoder, dobro poznato stanje arhivske grade keo historijskoga izvora. Ta stajalista su, izmedu ostalog, objavijena u prvome (i jedinome) sveobuhvatnom popist achivskih fondova i zbirki (posebno za Savezni arhiv a posebno za svaku federainu jedinicu: Sloveniju, Srbiju, Hrvatsku, Makedoniju, Cru Goru i Bosnu i Hercegovinu). U njima se konstatira, kao i u brojnim vodisima kroz athive, nekor st arhivske grade u veéini postojecih fondova. Ginjenicu 0 dokumenata 0 jednome pravnom subjektu, potveduje 3 Uzroci nepostojanju odredenih fondovskih cjelina arhivske grade. takvome stanju su raz itke su naravi Polititki se utjecaj na stanje athivske grade u vrijeme postojanja SFRJ (1945-1992) ogleda u posebno nagla’cnoj brizi_za gradu o Komunistidko} partiji Jugo: sl tj. 0 svemu onome na Sto se Koncept jednop: komunista u toku oko pet decer da se ba’ ova grada kompletica, p Klimatskim uvjetima itd. Politika je, dakle, u ovome slutaju pozitivno Uticala na stanje ove vrste grade. Medutim, kada je ova grada u pitanju, negativni se utjecaj politike ogledao u selekciji, tj, vrednovanju dokumenata u zavisnosti od toga da li njegov sadraj “odgovora” ne, U fondovima ove grade i nije, ostalo gotovo ate Upravo iz. naznatenih razloga dokument prevrednovani, Athivskom gradom je tretirano sve Sto je odgovaral sludilo toj politici, bez obzira da li bi se po kriterijima vrednovanja dotiéni u athivsku gradu. U posijednje vrijeme je 0 chezcegovacko} athivskoj djelatnosti bilo puno Siti novo vrednovanje ovim pit rasprava koje su rezal cjelokupne grade iz soci & Arhivst fo * Posebna pi ada cuvela Ashivu Jugos! a, Tek nakon raspada SKI a taka je slutaj i sa 1a kao zasebne Tondo. 32 Arhivistka j drusvo osloboditi dio tijesnog arhivskog prostora za prijem nove grade iz registratura."” Polit i wanzicija jednopartijskoga u viSepartijsko izvrSeni krajem 80-tih i poéetkom 90-tih godina pre i gotovo sva, pitanja arhivske djelatnosti nalazi a pokretali njihove rjefavanje jer su 4), pitanja arhivske vrijeme su se mnoga, ‘ Raniji. vlastodrici_ ri da oni ne mogu zaustavi onih registratura koje su ugaSene (preuzimanjem u arhive i su iz, nekog rugog razloga prestale sa radom. Ba’ ta grada se, uglavnom, u vrijeme disolucije Bosne i Hercegovine, koja je prosla kroz Getverogodi8nju ratnu kataklizmu, naSla na udaru snaga destrukcije i gotovo u cijelos kantski pristup je, da fazi brige dréave (pol i minuloga sistema i jo8 vatreniji pobomici novih odnosa, Neki su, pak, pojedinci Koji su progonjeni u prethodnome sistemu, nastojali da naprave definitivan obratun sa starim sistemom, utjegudi najtedée “nedinjenjem" da grada nestane. U nekim sredinama izraZeni razlog. Kao eKlatantan primjer za potvrdu prvoga razloga za unidtenje arhivske grade je stradanje u poZaru Dréavnog athiva Rumunije v “© © ovome je bilo nijeti na vise bosanskohercegovatkih poslijrainih {ovania,# posebno na Ceariom koje je odréano v Olovs Onde se uelavnom radi ara 33pfeoafin pofjsn oped vfuepens woznroure yignfow po_uepar “roid foypas n nfnzeyn oujusuediied oy wu ep TIstAIBE wZaAego af BUIPUOISAJOIg j20u Zoro vfurfowsod nfuxavznpord isoudop ns 9aez woupof euiaid im ‘eurepngod wi aysanie vfimpens afuenuoroyunsayy “altoeZITIA‘9 ousoupo “e “auyjoyo wsazarur peuzr nfeliseis ‘eoeurpafod yrufeoafin ousoupo “{oyueHs) nd aygnujod oupaf IsoroIU! HgnswEPMANTEd 8 UP Or BU IPOAS as ‘dag “tuoulogeasoy F uiousog ws fans af wexey ‘oped aysArse 2UIDTO auuoUs s[epesis ne vuNfOY n ASoUjOYO sureL vfeDdfin eHoaye) owLIOS hs affuprisespfen, “fioyzuen n effeuiaz aperd oysanym afums eu Hfeoafin 2% rns qqeust auafiuzes ouaneSou ougasod outoftss aftou 1 ‘uHIAYO BSOUAWZIP #[! BBOUTEUOTBAS ‘eFOUIeAOI :!UIPess fousparpo n wSOUPO pigniod wsopresy 1 aftompen po nsoustanz n ns compelisod 1 rerrzuowur rae n afjuiaz agefupaud aui0s a aurefisa afupalisod igoud unonzt euroud pest forsod wufoy n wurpass wuur epoyy “surpass oupaf Bnsp rulorq 1 ofoisoq ISOUIOAOSPO tv spell aysanyre ofueis cu ifcool pesd wi of up ot Row nfjoa wgnijoq “WouroBadiefT F wousog es qu ed “euRy.)gndar ungaiq wInap es [egnis afiz o1 yop “WsouInojofo euafu eutdn of ‘pwd ‘ougop of org — PunIApR Brepaud (xfiuanoIg t foysierupy n —~ oyeuzod af oyyoy) pureuipais wunyou n of epesf vy, ‘vIez Boysialas wBoBnag aualisa fn eulzoy2 qlee: yruafinigod afreaipuain wu eptsoupo as vfoy (euIgO;2 YIurEL afuvaipiain vz elisiuioy apsapfeu) euvSio + wrafh yjuzer vpess os efeAng turaoSoo10}4 | uso n 1 ed — worpal yrsqexapay yiualu 1 PLAS ROAR BU (eaoqsod yilugennun varsmisrure apgapfeu) nsounsts EUUEEIO Ug Onigtap | SAY sera os a op op aft see ENYA ery pHs somoSouay 1 ausog afjorunu nsaz0ud m apDi8 sumseassSox DUNGpMS “SCZOY, WILY njoraid 1uporoieip) ix2j80 — ,mjdmisod jomMuSUITD{OP Wisin wUgasod eupal efmsTE $ 2 ‘202s SYsaryme oust ‘afivenjouap aummsogit afjwioz BE | HISoUPO ‘S70UL 0} 95 upews ‘ougesod wureljuieZ WIE nungeg nuumjny nysia{As f NupeUOIDEH vz BARpeUyOPELIoU arsegleu umpmuor3o 0 spel 2s ep 1g nyEZExod (Mraflas m1 ra auiofLIA n epens ogAfeu epBIB UY ‘soqupate aygns 2 yseia Haznaid appforseu ns afoy aficednaf axonyjod ouo oyyjedez v8 ns wp 90a oepuns oulegnys afiu any wp oumBis af unases “erysogne PLPIOHIN uigai vBoysiowpyp suofius “A wudfwoud ypyonujod owolia n msarmmng, Tapes way AGDr. Azem Kozar ske sluzbe svake zemlje. Ap a stanje arhivske grade nije moguée ostvar ij odnos generiraja. pak, bez. eliminiranja uzroka koj 1.4, Autonamnost arhivske sluzbe Ashivsku sludbu svake zemlje dint skup djelain ih veoma odgovor a, ali i pred hit a, Radi se 0 ashivima kojima su osim 1a optimalnome ophodenju sa _cjelokupnom hivskom gradom osigurane i odgovarajuée materijaine, ovih poslova, registraturnom i strudne i druge pret jedne i moguénosti svih vista sa druge strane, stvara uvjete za promisijanje v kojoj mjeri su athivi pozvani i sposobni da postove arhivske djelatnosti uspjefno i samostalno (autonomno) obar se pod autonomnim obi p djelatnosti podrazumijevaju sve radnje Koje se provode od ni jne za8tite i upotrebe svakoga arhivskog dokumenta bez abzira 0 kojoj je podiozi rije& (papir, elekironski zapis i de) ‘Autonoman polozaj arhiva i athivske sluZbe podrazumijeva prije svega autonomnost u pravnome sistemu izraZenom u odnosu na viadajuée, te politike i druge strukture, ali iv odnosu na registrature kao stvaratelje registraturne i arhivske grade. Teorijski gledano moguée je ostvariti potpunu samostalnost, mada je praktitno to nemoguée, bez obzira na tradicije jedne sredine, Bosanskohercegovacko isku Achivistka ¥drustvo Funkeija savremene arhivske sluzbe Osnovna funkeij wdatak, arhivske sluzbe svake zemlje te i arhiva kao njenih sast ste da éuva arhivsku gradu kao dio pisane kultume batine u kojoj se malszi_memorija naroda, U ostvarenju toga cilja neophodno je osigurati vise pretpostavki koje se u osnovi tidus ~ izgradnje odgovarajuéega prayno; podzakonska yvremeno kompat sma v kojem ée arhivsko z2a- iti zaokmwena i harmonizirana a i sa drugim propisima koji se ~ izgradnje odgoverajuce upravne strukture arhivske sluzbe kao utin- sluzbe; 1a arhivskih kadrova kao nosilaca djelatnosti, kolo- sistema i putem dodatnih edukacija ~ poscbno za ‘su zemljama svijeta ove pretpostavke uglavnom osigurane. Usvojeni su i implementirani u arhivsk? sistem dometi informacijske ‘0 da su arhivske sluzbe postale vaznim razvijenim zemljama, ovi procesi su u poodmakloj faa razvoja, dok se u zemijama koje su u posijednjih petnaestak godina zahvaéene tran- zicijskim procesima mnoga od naznatenih pitanja nalaze na samome potetku. Zbog svega toga, | niza drugih razloga, stanije ashivske'sluzZbe u pojedinim zamljama Evrope i svijeta je veoma Saroliko i neujednateno. Dugorotni ciljevi i zadaci svake od ‘njih bi trebali biti istovjetni ‘ogromnome procentu podudarni, mada su im aktiialna stanja_i, potrebe * vyeoma raznovrsni. Dok se u jednima vodi borba za clementariu fiziéku zaititu arhivske grade, u drugima je proces Konsolidacije zavrSen; u zemijama su w toku procesi ovladavanja apsolutnim kontrofiranjem i upravljanjem dokumentima u svim fazama njihovoga Zivotnog,ciklusa. sta slutba Republike Hrvaishe: stan pled! razoja, , Zagreb 2001, 14-21, * oxy Katana, aT6 ta ‘eH ue07 ze-06 ‘aysdag ayandey erdoud 100g #1en., “6 19 syed BYs snsuseg [019 Ye OF; of 266 pjeiseu agznis joroyuny | auesizyeNues orsafun af ueU fe by ,cTfungaLy, | nadfeseg WoUgorsy "nysIOXZ, A BUNLfuefielpo wiudTteLIEJO afiusey es ar ‘(0g | nfogoq A suufuatjaipo es jowy folueg n Sy aryry Horsod jonas nqzns wysarute af foysdss forfandoy A, oc OENIS RYSAIGR inoBaosop] | ausog BNHEISI Oat Muo}sord LU 1 ony ‘euorey Soysfoqop-ogIuaz, 1 Soysunsog-aluparg ‘ZoyyeoBaax94 -oupedyz vuipdo nfoig ausoupal n v ‘oqzn|s aySAryse zag ns Bieiso (ANY umaouso outpo# “s9z Yet af wiofoy n) PIsuEPZEION F PISAEsO ~RUOIUEY TAC “nBafiig WOYONG n wargpars es aftuednz aygrAodeatey-oupedez, Anusy 1 af uu “Tooz auipon) wuowey Soys{oqop-oygiua7, sorsoud anojsod ufjango anti, n euoruny BoxsuMs0g-ujlatia 1 BANE npes O vIpALig 22 UANCULIOU PUACUSO EAD vu souse|ses ofsp “(ruogpo wounwidn 11 au1794 ofoas oyaid | nsouselses OATH YIAS Hse]A tuto un Po BANE wsoUE:HONUOY vundiod (yeZEOp J nezeyod ouenjuoy as 1q Eom wibzipes YIAC po WOYAS EN onsmyst of OL “Hi souwtouomne Furaid ind ep sezRyN ehh ‘onTu you IpHsod af ognoutou soUpeuo!sajoud auganod naisnspo f), @s OANNS YSATLLE NSOUOUOTTE HOAOS agdon 25 zou ou js 1 mulaido “ojsoxd n veuelionsoaut © "ROAIU YAS wustdard 0 ‘wurRurBsBord 0 “(oupeuOsiod 1 oUsIg2) BUNIAOSpE>} 6 afngnypo oatgnt ist eazzap epey toenyys 7 “wofins wareljusaz. Wut ayuis eumnowop vu eBouofjoutay efoazmy WSousnisdos nfrzia wuss wfoy ‘niped 'n anezip wlueargnypo ousoupo “anezsp vfuogofius 29q vowpard wBoudnyn mytonjonyse wsjany ep “efuagats eugnns afnyljgo eums ep ‘njsod n ateiuoud ainpaspo ep “(afusipo8 + ougoxo8np) uper auiesSoid afoas exuyap wares “exoueisn wysaryse “fl ‘exnuis ep asoupndow 1 oawid eaafiuunzeipod anus aYsAKyse NgyoUMUOUOINE pod as afpAd “HsoLMOUOINE voalu vafoy ong yelan af ysouMuoIsayard umars |. “nsowaf;qosodso auyeuorsajoud uadais ez uezaa ousoi of psouluouoIne yk PAOULISN BYSARUTE EUAEZID ony ‘2usaoBoaiap 1 ousog AIysY witZyfear ep eqan oUpOI ‘auiAdBoaaH | usOg wIS]ATUTE EzARG ofunfisnuoid oystiouzi Alo oyeas ez utIAo o nfioeusiosur nuqospod (aftun sysdoung 1 Ni) sotupofez ouposeunpau aussie paid mixes oupoydosu 184 19 ¥803 Boaz, “almigod YE ep af vugnp F ASEIGO ano 71 wreye YRaArsrUp 1 quuaeid ysuporeunpew eowusidied af vuiaoBaoi9gy 1 vusog WofEso7 WpOUE Lnu2d JUzappeU NesuUETE woIod | neuzodaid tious os BYBULa|QoLd 2] “TISIAILLR YlUgOWOE ad!geE HPO] BU O]NFUAS 1q aU NSOLIOACZPO auttaIG Toy uy IDr. Azem Kozar ka da ih kao i svaku drugu arhivsku. im gradanima.”? Sumirajuéi promisljanja 0 ovoj temi mogio bi se konst slijedete: 1. Athivaka slotba “dnytonske” Boone i Hereegovine je sposabnosti konkretr koje struka nudi. Met sluzba BiH nalazi, te da je najak ija bio znatno arhivske grade u Uspjeinijem rjeSavanju struénth pitanja, te je kao takva neophodna, Medutim, profesionainost kao pojam za adumost i visoku struénost u poslu skopéana je sa brojnim drugim pitanjima prostome, Kadrovske i druge probiematike arhiva, Otuda je kljué za postizanje profesionalnosti arhivske struke u rukama driave, No, $ obzitom na aktualno stanje za podizanje profesionainosti na veéi nivo mora se izboriti sama struka, bilo preko instrumenata } i Arhiviaika i dnistvo zajednice. Uvjet za to je postojanje kritigne mase struénih arhivskih kadrova oslobodenih kalupa politike, 4, Autonomnost arhivske sluzbe nije zakonska kategorija. Otuda se mote govoriti samo 0 nekom stepenu autonommnosti Koji arhivska sluzba uspije da izdjejstvuje od krute i u sebe zatvorene administracije. U tome odnosu "otimanja sa administracijom" pozitivan rezultat_ mote izdjejstvovati samo visoko profesionalizirana arhivska sluzba, a za 10 treba vremena. Ipak, za oekivati je da ée se postojece po athivsku sluzbu nezavidno stanje postepeno mijenjati u Korist arhivske sluZbe, kako zbog, njenoga stalnog stasavanja tako i usljed sve vecega razumijevanja okrazenja. 1.6, Arhivistika i kultura znataja predmeta njenoga rada bar nomin: ne i odgovarajuée miesto u kulturi j druStva uopée. Drustvena briga o athivskoj gradi, kao predmetu rada arhivskih i struéno sinhronizirane arhivske djelatnosti, dolazila je do izrazaja SR Billi nizu opéih i posebnih (arhivskih i drugih) zakonskih propisa, “Ho je raskorak izmedu proklamiranoga i ostvarivanoga wi {pak je postojao pravni okvir i konkretna infrastrukturna osnova (institucije, kadrovi, oprema i sl.) da se arhivska djelatnost izgraduje i uobligava u duhu struénih, drusivenih i civilizacijskih potreba, Izmedu ostaloga, sve je vise arhivske grade stavljano pod Kontrolu struke u smistu zaitite, preuzimanja, arhivske diel | Upravo na neka od th pitanja koja govore 0 Karakteru i aktualnome stanju tih promjena, posebno na makroplanu, Zelim posebno ukazati. 7A, Kolar, Arhivistt 96-103, 53‘COOTIOS "4 "ATL afoerapag a ‘so0z- ssyped aySniysy adfoug wes n 2-66 equseIp nfoug "s 2 wualluord yl “oawnepau +, uinzmiods pysuoiseay Pa istdneu ‘eutnapesd nuauseys ‘amadymys ‘oBfiny ‘ons “bye ‘Yoqusd twpes ‘nowspasd waafpo ‘onrsonyod ‘nowpasd ye -pod os wopofiiseu wintianjod pod -apafijseu ownyyny ounaryodou 1 omarjod 98 iponeu (T "1g) eungez eunad mouspasd n ‘auypo8 “zope exquisndas (awises nip) vyrawods yruyeuotoeu afimeango vz wlismuoy vjatiuop of afoy “ewan -owods unqeuoroe wiagop afuageySoud wz runfuory anusgeUZeH / .cBfjgou8 | ovy tepeis2 ourdnys ‘mgizepeu eygojooyse :nsofiaod ys nsoursltin tomy jowowods ns og oy “wapofyseu wipgine yy umrysiofa “unusofaod “unum woygtupafez vs spf auidnys 82 nsoUzEA H9A po etIAou! euTaryodau r euJanjod :oy;uoutods suppuoret: vz ofueacgefioad ez t0qzi n azejop nyafqo !p9palis,, seponzu as thiontey OB g wsyouY 9 NURI O. ‘euiotuowiods wujeuojoeu wreqop ofuoge/Soud vz euNfuonLsy, ) vopeizes urefod foro af oyey ,tapafyses unmarjodau,, rujasyod,, pod ousoupo ‘g asyeuy n oUZgeUZeU 0} of OEY jruoIoRL,, WoUod pod eAsfiumzespod aAs 98 wig afuend BU 1ox08po af oupoydocu nuvai0 swiO0Ad 0 afuvfsimard ourearyape vz, ouzajpeu souafizd 1 ‘exepuPUT ods ylueuoreN afmango inpaid af nuvafu 9 “ouaodoai9yy juorseu afueango wz eHof zr ns Hfoy wmsidoxd | woumzerods umysuoxeq, “oueN, _opRuzaq t uvzitpeue 9 oLOnraid nuisg oBouw n npowad ewofnuRL n wnnpow es Hfoy .,“supo8 “soot 2 nuunzeiods Zouonus a "wuezyyesiUaD9p 24 afuvarsueuyy) numyynyy nuBstZ;yestueD OUDY|LEd HII NOAIU BU BIEL OCT vfuapaspo euaeise) eo WY ICLsporazumom je zaustavijen rat i uspostavljen kultumo-historijskog naslijeda (pa i athivske grade) nije institucionaliziran sistem za zaStitu kulturnih dobara na nivou drZave, a date su oviasti enti Kant Otuda je, izmedu ostalog, i usljed ekstenzivnog tumatenja Daytonskoga sporazuma prestala ili je o funkeija mnogih centralnih (drZavnih) institucija kulture. koje su imale fj. strutne nadleZnosti na cijelome prostoru BiH u odredenoj oblast Tako je Arhiv Bill, kao dr¥avna arhivska ustanova, opstao, ostalog i zahvaljujuéi i zalaganju Druftva arhivskih radnika BiH kao strukovnoga udruZenja arhivista, evidentno je da od 1992, odnosno 1995, godine nije imao niti danas ima onu poziciju, snagu i mot koj potrebna arhivskoj djelatnosti.’* Mada su se na planu ove us tivni pomaci (donjjet Zakon, podzakonska akta, prostor, prewzeti novi fondovi i zbirke, poveéan ‘ona jos uvijek da je napravilo znatajan iskorak u uspostav javanju struénoga rada, Medutim, sva ta postojeéa pozi ‘odnosu na centre moéi (dr¥ava) naBla u nekoj vi okviru jedinstvene kulturne politike zemlje. ‘Aktuaina kulturna politika ‘Administrativna razudenost prostora BiH, uz sve nacionalne i je doprinijela aktualnoj zatvorenosti kulturni ura marginalizi regionalne institucije svedene BiH), odnosno strogo organizaci dogadanja u okvire kant relativizirana vrijednost. Prijer su "razepete" izmedu onoga Sto mogu (@va entitetska ministarstva i deset kantonainih) nameéu kao imperativ sa -m da entitete pa i Kantone uine dréavama, Tako na nivou dréave post ja iz oblasti kulture,” keo i vige strugnih asocijacija medu Kojima iz oblasti koje nisu bitnije koje bi se zasnivale vrijednost siviSe zbog toga So su postojede institucije i udruzenja pod politigkim utjecajem ih struktura u Kojima najéeSée preovladyju dezimtegracijska nosi epitet dréavnog Ove snage nisu osigurale ni minimum uvjeta da se, izmedu ostalog, crozija kultumo-historijskog naslijeda zaustavi, niti da se evidentiraja rat 1 stradanja, odnosno utvrdi bar dijagnoza stanja kako bi se prekin i odredio azimut rjeSenja prema savremenom koneeptu poimanja kulture. itanje zajednitke politike u kulturi je za njih ne samo organizacijsko veé i sadréajno drugorazredno pitanje: ne&to Sto moze i treba da eka u redu rjefavanja drugih prioritetnijih pitanja. U takvome ye nema mjesia ni pomislima u formiranju dréavnoga kulture, yee se entitetska ministarstva_nastoje 5 kao drZavna, itd. S druge strane, iéna masa spremnosti da se stanje promijeni: da se st i utvrdi "zajednicka takvome poimanju kulture malo je prostora za adekvatno pozi athivske djelatnosti koja se permanentno potiskuje u drugi Hustrativna je Ginjenica, da doratni Regionaini arhiv u Doboju (Koji je brojao desetak radnika) sada funkcionira kao athivsko odjeljenje Arhiva RS Banjaluka sa svega dva radnika, Athiv stednje Bosne u Travniku je sve donedavno bio u velikim poteskoéama (u smislu postojanja i funkcioniranja). Cak u tri kantona i Bréko Distrikta Bosne i Hercegovine je ni uspostavijena arhivska mea itd., id"6 “eypfugog) epoan suo In eH UAEISpard UD adnisuid sypizes vu ofuzarzeyn ououramors! zn ‘eiongofazt 3803 [ezapes af usiuodng “nse{go ano 2 afions8u) auporeunpow n nfucarpniiyn F wunpsepurns wojsdosna nfueac: upisarens ofuravsol as eBourenpye afuvaupaizes vz ‘¢ OALUNPOUW Ovo} HfePOU | JAIL BU “arEgap auLM|N, p| exgspod ourZiueyour eu “emmy n PUEZLOWUND | NSO eu ‘nsowalien /AOZBIGO ru ‘efegspes yu ‘nustueaoupyoud eusrdiouud ‘vyeaiged af wautfoy eu odiound vu ‘wionjes eBount soupo vu ‘aumny sounsrzrtmaso wu ‘ainyjny efiomnsul aon telus afurnd Bu aI0A08p0 ep ep wIEqan 1g wliziAay ~eUNLACpUID reaoyoren nupjgord IQUSLIM 1 PISWOUOYD “IupElioos Hong ‘aumjny ouaurasans ¢ summjndod seyods nyorlg eu wuaso Sougasod 2oq op yseu Foey nfrompen t ‘ul 98 e[tsoupa ‘amnynuns -exyut o90f038od usofuueango 1 uofioynnsuoyar oumutd 2s -pod ¢ ewaprazesau eyiq af epes oq “9pnq op Bua af org eBouo npourzt 8s ‘oPsontsnstid ote af ndnys woso nsoura[p aysange NseIqo 21 nsouaysafianqoou femeg n. ndnxs owouposiud ws swpo® “7q9¢ uiolesy ote aypfoud feo TeyUT sane ry) HOMES sHMLPeI 22g MuoIoESUMyOpIMAIM, 1m ns yuig 120541 9p ad aqusDe ByUOI9A 21 ‘onferepalspaid ox Aipue ) :Ulagapols 1 ns vuwgupes ursgnnyfeu A “eatponosd BAMEL OY | UABYANSUOY ‘wuear oUgyLd eUO ns Bp ellommsUOY, oI Hig n amyny ewrfueyd wipdo 0 adoungy nfueligruosd o spes as pry Gasowrejalp wysaiyse nfuenid n af pey wig e uyjofo n auminy efueyd yruepie -o8eu ofuayals ouanynssuoy | onoU Ovy Igspos ads fingofazy Feao wig aljuisz nox eu Fyigt exntjod aummy fuopain njsiuus n NsouAry® ylMaminy YionBour oxouzEd | afep v “PRlEL m p{ nfumis 0 afiun aysdorag efjeusz arglyefeas warutyqns 1fo yusumyop oufeu 1 fiuuarsuzuoyfeu epes ez af oF n vynjod munyny woatzeu pod ,,rleigatnzt © af ompeszt adosag wpofi, numjny Bz aaow nnuar{od oer ‘afjuis2 2jafpod Rs po oyey “fr “wiodeanq 1 rusog n wulalqoid ofuasets ‘hig ousuainois! ezous wiminy ep afeuzods po ipazojo4 soz) 2uAoBoar9}{ 1 ousog aynijod aumymny afuapia oysdouangy amanun efuagati eugasod was vz wfegeuz eBoupnsaid po nsouejafp efisizod (euaaignap) oxyeur w2 af om “unpjns foupoaoyns foyeas ouafnzeyop 01 vp thioizod n nig aftusey ow {teutiow n 9s wp ouuoqet 99 oye udu oymy ‘wueavgols agye] iq ap raseU susoUL pfuENd eSoum Enaignup n nsouejalp (snes) listzod wonierexo3po wundiso as oY!}04n sof “ewigjqoid wuens eulorsyo vftulegeuz oumyspny af ye ‘ouzes 01 24g “9UaN¥ 28 ep Wand usHfoy 1 soMNejalp EAD offous vuusieup | ig9s 1 apyo) 98 1q up “IzapEU 3s uml W apoqyoiod asejSru 28 up 90a “ys 1 euugwunzeuodsau “eumsoUOryIpeNUOY © orcs as ep ‘vfued uso eyworjauyse vfugennun euzfeue os p fito afte afpag “vfoxzes wBoas nfiBarens ‘of ourtaozeu ‘eutou ssoure[otp Bysatumn tu OBou ‘oumMy Idaouoy FUIOU RARZIP Lp OURS OU ‘OPA Teo uae aDr. Azem Kodar 4, Tragajuci za odgovorom na pitanje «Mode ti kultura spa Bosnu i Hercegovinu», autori Izvjestaja konstatuju: «Niu jednoj evropskoj drzavi kultuma politika nije vazna kao u Bosni i Hercegovini Kultura je istovremeno i izvor i resenje problema» twrdinje Konkretnim pokazateljima.® tup shvagania @ usmjeravati se na. “k cije, nadina love u Kojima se Ijudi iz 6. Potrebno je izvt strukture u_ Kul harmonizaciju, zatim jatati ulogu \ske komplicirane hibridne pravnu i finansijsku nivo drustva ih stremljenja i postignuéa (kt uu se predlaze apliciranje iznijetih staj in zadatake uw toku 1000 dana."* Ovo aktualno evropsko promairanje politike u_ kul sadinjeno vike kao pogled vanjskog (st realnu dijagnozu stanja i odredenu ultumih sadréaj Bez namjere bav fokusiranje na potrebu indus naslijeda na neki nai Fe, a naroxito ta 0 preobrazaju kulture w BiH zasn kako, na iskustvenom, a ne samo na teorijskome pristupu. zemiljama Evropske unije postoji uhodan i provodiv sistem ophodenja sa kultumohistorijskim naslijedem, pa i sa arhivskom gradom, s jedne 60 Athivistka i drustvo strane, te § druge strane nedovoljno poznavanje pravoga stanja u kulturi BiH vjerovatno je bitno utjecala na stajaliSta o tome segmentu kulture ieda Vijeéa Evrope odrZali u Bihaéu, Mostaru, Saraje se vidi i po tome Sto se medu institucijama kulture na nivou BiH ne pominje Arhiv Bosne i Hercegovine. Ipak, Evropa i u ovome izvjestaju stavlja do znanja da itekako poznaje arhive kao kultume inst hovo stanje, status, ulogu i razvojni poten Shvaéajuéi_kulturnu vrijednosti besprijekorno pridaju i kulturnim asocijac civilnoga drustva ~ kroz sofis medunarodnoj saradnji medu kulturnim organizacijama i pojedineima, te o natinima st Da ne. postofi konzistentna, prosperitetna i moderna kultura ka u Bosni i Hecegovini, javnosti je, domatoj i stranoj, dobro poznato, Staromodan pristup Koji provodi komplicirana i dejtonska struktura viasti ne osigurava nikakvu harmoni finansijsku) kulturnih sadréaja ine omoguéava promociju Sto bi trebao biti vazan strateski i Lu takvoj ad hoc keltumoj pe itici BiH koja je na grax istorijskog ni ha. Jer, podsjeti mnost obavezna Zit sve segmente drustva: od mjesne zajednice do parlamentamne sI od udruzenja gradana do Holdinga. Recidivi su takvoga statusa djelatno: vidljivi na svakome koraku, a narogito =u nekonzistentnom zakonodavstvu: Zakon 0 arhi Avhivu BiH iz 2001. godine po svome sadrZaju nije tzv. “krovt ‘ove oblasti u dréavi, Koji su obavezni slijediti zakoni nan trativnim razinama, a nije uspostavio ni potrebnu bar sinhronizirajuéu iH kao centralne dravne ustanove, veé je vige znak \ja Athiva BiH kao drZayne ustanove u novo} dejtonskoj BiH Sto nije njegov mali doprinos razv destrukelje | decentralizacie, ai to nije ono Sto imaju zemlje ujedinjene Evrope Kojima i mi tezimo; a9 5 wofuapoaoids unsofalu wz euresofa uNUSELS pez 1 ‘oupof vloxze: wBousfu efioyaford { nsouejatp bfuis ofualugelqo ouoreny) efurid adius afueangots 1 afuelyacis ye quuoagrup f ymuazid Ht dmspd ez wofan oy 4 8 queBi0 yluposeunpous yluposeunpour ofuvangod ow: Bu 98 1g urofoy n ouipo8 “OTOZ OP "9007 PO Npoued n ouKOBeaIOH 1 ausog nsourejafp aysaluse efoxzes ofiSarens 1yafOrg 1UIQUS 28 UC “T SOUAMYe apapatyys Nuxznpod as ep porod oy Nazn eqan fazy eSoyze yfGrup wzIu 1 ‘eB wBoss Boqz ueganod afiu nydmsod aui0n0 ‘eanpe Soueuoiuny efueauso op Hig afiowiopag ARuy sod au nuoMIEy n OF, jofnjsez,, oureAosafn “wHNpaW ‘Plt VUOIUEY BBOYSALSOg len, Any “CuoitmEy eBoystupog nfgrspod Teuowey, Boysfoqoq-oygmsz, nfgnupod eu f nsoupjafp nfuefjaego o soxo$op ronsod cefowseu wyRuAEAL AIUy af oyey. “afiomnsuy aujououeynpaws sft aufoUCIUEY ONY sULZOJO fAIYIT 95 Ep wight Rue “Hite aflsesapag nfgnapod wu agar Ysa. soupoydoau o efuzacyafp (eunuode) Fruugaodnys wtupnns ee Bury] “HIE -ougnns "euaaisuupaf eusfuiges ruuioy foussid n:of oF & ‘oupoydoss af arg ovo oust ru ud ‘ooiuafulg ano fUsolAs 4 {uozmupn uuAoynus sod of euufoy 0 eunfu z9 3661/8 9 °,2uowny Zoysfuupod — oysunjany, autAou 0 10¥Z og poy sfuraegali wz emuoiin 1 euueagja: oueaigup omy srmuzodasd i afiu nsomepafp exo eyHewaiqaid ep ouuapiae af wPMO “HEE URIIM| 2 Fongied fourennye n vuvgapes nsiw nsourejafp oxsarqre efueyd eupefian| ep eft 10% Mois Zousgeuzeu pafudeu Baas nAouso EN nfgrapod owono vu aamyny wloazer nfiBaiens afmpsaan “Bopeso uedio ony runimy ez 1afaeg oeuoroyungosd afiu seuep op 1 jo" UNM © UOLZ 1afluop euspod o1joyau afuud af awoy n LUoLUEY Boysub[zn sofunid zesidord yipafoysod 1 nluentuosoyuny af worugoy ‘wutfod vfuageuz njowoedey ouound n ‘aunyny afueaofranzeiayy “efuexatiumzer {i ‘offorpen afueforsodou nfieud n yed af afpS qi fepnis 0 af afps ous oxyentu it aga oUeUZ e aoIse|Snsou aygNHHod ~ oUfeUOIDEU ouDZEIZE stu afp8 tueurpars nr emjoalu BU nofiuop load ns nysarqre oturen “natsaupouoyez n afums af gy jonytide #2 uilupo8og injol oYSAIYZD vlegeUZ ofuEyEAYsoL ‘ousoupo jod uepnsard amo, ness n af ep wisisfews op IZe}Op 9s CUAOUIUION “aimjmy muowss owoxo euraid ealgtup nsoupo n nsoavyfucut yuageuzeu senfemy | Fegipes ezymuR afiasiized opeut 28 pry ‘pu ereye yruonagrup 1 yjuanad Wwuporeunpa “eprepums ypysane yruposunpow wafwwuideu n - SPAS agA19 apesd ays -anyse aifisaoyns nfuaporoud o migrpefens wSougns nfunforsodat ‘(aug0108np 1 oug0u souzjolp vfoazes afiBaywss auantsuipaf nfuvforsodau n - reyafoud ysugneu 1 yuumyny ougasod — psourejatp nfuesueuy woweaxyopeou n - ‘efueanfigosodso 1 vfuravgiaesn efougnns ewnSoud wSoureayape 1 efiwaozeqo Zoxgn Stile Souaopes eFoursrawosyuis | wFoueayape nfueforsodou n - ‘ong reljewiaz ypysdoina eurefiomnsur # earegzn|s WuD{sANE 1 eunEfio -elloose Utysanyze taTuporeunpaut es nsourzasod foufoaopsu n - (ery BysuOyEZpod § 1uOye7) jou nisms woureid awouogofuou a ~ reusasdo eygneuoyuy 1 exsatye swoupey ‘soysosd soynas eluend yuurefionny nfuwargoftiow n - :erer efunguoyo uoyeu vu:pos Tose HU Hg MINSICT OIG F MHOTUEY uM wZArEH PASAT BUofjABIsodsn afit: Hig torsozd awojafio eu agznys oysauyse nfuenuoloyunjou n - omen) BAOUEISN YPSALTE RoaryDr. Atem Kodar T Ashivistka i drasive Arhivska djelatnost (kao primijenjena arhivistika) nafla se na udaru ‘om procesu Bosne i Hercegovine. Nastojanja arhiva i ublaze brojne poteskoée, daju ograniéene rezul- te, Sustina problema je u tome Sto ova djelatnost nema odgovarajuée mijesto u aktualnoj kulturnoj politici BiH, uglavnom usljed neshvaéanja njenoga znagaja od strane kkako se i konstatira u Shvaéajui nemoguénosti ra Vijeda Evrope. svoju poziciju u drust jeg pomaka u dog! audno fundiranu elaboraciju stanja (projekt) i, od dréave i nadle2nih medunaro ja dosljednu primjenu optimalnih rjeSenja, zamnovanih na medunarodnim athivisti¢ki standardima i na obavezi primjene medunarodnih pravnih (i dru propisa. 1.7, Arhivistika i dem Arhiveka grada kao predmet rada arhivske struke Kori8éenje direkino ostvarenja Ijudskih prava i sloboda, tj na demokr u svakoj stedini. Mnoga se od tih prava ostvai (dok je w grada u registraturi) i neposredno - izdavanjem dokaza iz arhivskih fondova i zbirki. Na taj natin arhivi utjegu na moguénost ostvarenja jednoga od najvecih dometa civiliziranoga svijeta — a to su udska prava. U kojoj ée mjeri ona biti ostvarena ponajvige zavisi od dva sistem u kojem ée pojedinci nesmetano ostvari 2. Od institueija sistema kao neposrednih re zakonskih odredenja, medu kojima arhivske in: mjesto i ulogu, posebno u procesima restit zemljama w tranzi Brojni uzroci utjecu na aZumost podatake (informacija) u athivskoj gradi. Uglavnom s i nauke u odredenoj sredini. fa nezaobilaznu ulogu u demokratizaciji odnosa w druStvu, oni ipak jos imaju zapazeno se provode u 64 uvijek ne Koriste ovo pitanje kao generator fazvoja svoje struke i nauke. Primjer “postdaytonske” Bosne i Hercegovine je u tome posebno indikativan, Pravo pristupa informacijama Od usvajanja Opée deklaracije o pravima éovjeka’! u svijetu se veliki znaéaj pridaje stanju Ijudskih prava i sloboda, a Sto razvojem informacionih tehnologija dobija nove modalitete ostvarenja. Ni o jednome drugom pitanju savremenoga svijeta ne postoji tolika (gotovo fapsoluina) saglasnost (Konsenzus), a da je istovremeno moguénost njegove itna, nejednaka a nerijetko i nemoguéa. kantoni, opéine) ustrojene Daytonskim mala dugu ev poslovi nisu privedeni kraju. Ovdje svakako treba razluditi propise bave pravom pristupa informacijama uopée i propise koji se kori8éenjem informacija sadréanim u arhivskoj gradi pohranjenoj u arhivima Pravni okvir za pitanja prava pristupa informacijama u Bosni i Hercegovini je Ustay Bosne i Hercegovine, te sa njim fest kompatibilnih zakona: Zakon © slobodi pristupa informacijama,”* Zakon o 2a8titi lignih a," Zakon 0 agenciji 2a informacije i zaStitu,”® Zakon o centralnoj i razmjeni podataka,® Zakon o osnovama javnog tadio- jskog sistema Bosne i Hercegovine.”” te Zakon o zaXtiti na skupSina Ujedinjonih naroda 10.12.1948, godine. 1995. godine. U 65o £ 66/SE 26° euuoroyuny As oui © euoyez vureqpaupo oupoys al 1 npes8 sfuopguioy eu d zoq vuUEpes sdnisop 0 aqpaq as oyglupalez “nye uupyau Eu muua9g 0 “PU sod po) oxorau noatu eu ay .,,"eINUD Ha nANBY | wpead Toysaru ueuziuouney | urstazuoaquss roa oy 0 uoxnz, 17 “euusidoud wnrysaqyse af ues F wunjaoupoy wirysayie n ‘apes aysanue spaid Ep azour uopam ouawad 19 0p 2: ud EID TMT CA a TE ERENT wiz9do ey eBoueurpalod po :ouany as up ureynd wifoy -Boupof auens oy vjafip eBouo nngez foufen a4 “nferrwafiuen 1 nfexxronuoy qt ep ‘apex oumpensiex 21 vfjoeuosuE NQUSIP © MULEG Ep YueAZOd stu KATyoR ODE “ope ‘NAIysE tNONZaIpRU alepaid op vfueang 1 ingez nzoaego 1 fegeuz aoyifu vu vMUOIyes waqenignp was ofurzed aftieionys + ovamannoy dnisud f afuagguey n epar afuspoan fox wsids om) spas fe n OUIeS oUEZIpES Ns duo ans OYE] “ofuazsLIOY oAOYfU Nn pat tanues 28 tof “oud 28 Bp ASOUZTA auLOIO po MjNeLE | MyRNS MISAIsE wz af |e “HsoUAel udnisop auofu uades wu nesahin oung nBour su tarts rey fouartessdo 1A turemensiSar n UO 98 Yop Wouag/sn ‘per foummeas|FaL 1 ozepeu Ao ang nluend n ns pey inysopau suafuign ins Yop “efuogruei3o zoq ualjoazop dmstid UAB “ASOUSGOSO aBnap | HIIGO wU.PIIZG0 294 Hezipes 1Brup 1foy 0 joppod 1 wfuafigiut ‘aoquolunp asouaid os witfox Gfidoy 1 igninan{pin) jefuowa pyeas eadfrumzepod os wofioeuLojut Pog “asia oyvas afiovutioyop wz soWoid waEgNs as UID ‘naIgMUp a ‘eunssoosd urudnyn onzed ougafisn your 1q o2fey pes ouoaoyifa © juarsefiaego ouge 1 ouxojafo ‘ousuiossoAmed npg 201{ ounEsd O3EAS F ulurpwid pyeas sp ‘(eutaisis eflomnsu) wioryas Souavf vBoudnyojalo UugIAZT 1 oyspns ‘ouALpoUOYeZ) SEA wURBIO per wHUUaEdsuEN furgn 98 up af aisia ano wsidoud ysfrup 1 yAo vysAs euAOUSE ‘Cap 1 2ynjpo ‘oynuodaud “oltousau0y) Awasis wouposeunpou ny auinsud ns auofworg ~eurefiseuosut vdnisud wavid vunfuend vu oaneinfar ounesd worsis uopiigon ysojafio nofiw eunsidoud unfnp 1 uta0 * Pisuoyezpod 1 toyez) isidoud 1 ofoysod yiAo wisO ,."B>ferepod soumss © suniaeig 1 af vfegeuz po sidad juatsd waqpadcud ony ,,"exrepod RON waEY IGDr. Azen ar Ashivistika i drugtvo rebnu informaciju koja im posebno prisutno u no} rava na im athive i gube ogromno vrijeme, da bi dob pomaze da ostvare neko svoje pravo. Ovo vrijeme kad gradani tragaju za dokazima za ostvarenje p Kamo je vadnija prakti osigurane pretpostavke da informacije u vidu cjelovit postoje, potom da li su fondovi arhivistiéki sredeni, da li po obavjeftgina sredstva, a narogito da li su podaci umredeni na interne ruge ratunarske mreze. Iskustvo Bosne i Hercegovine je u tome veoma negativno, U fie, dovoljno je tucije sistema da promiljaju 0 promjeni takvog stanja. Medutim, ddrugi jo uvijek ne poduzimaju odgovarajuée korake. Arhivistika, zato 3t0 je nedovoljno zrela djelatnost da zna nametnuti svoje znanje drustvy, a ak- alni sistem zato Sto jo8 uvijek nisu ni prepoznali znacaj a mentarne nepogode, niamjerno uniStavanje dokt odredenih postupaka pojedinaca i grupa itd. Ovo se odnosi arhivske grade nastale prije 1945. godine koja se vi8e kori kulturne potrebe, kao i na athivske fondove nakon 1945. godine, grada znatno vie koristi za ostvarenje imovinskih i dn ¥ pravnih subjekata. Sj uBi tok ee brign 0 arhivskoj gradi koja je oznatena odredenim stepenom uu posjedu organa dréave. $ obzi- og sistema ona je od ogromne vaz- za nautne i demokrat Cjelovit odgovor na ovo pitanje je te’ko dati bez odgovarajuéeg istrazivanja, Medutim, izvjesno je da “postdejtonske viadajuée vehuSk: i Hervegovini na neki nagin strahuju od pisanih tragova 0 svome dislovanj. a So se prensi sna odnos prem cjlokupno}arivskoj grad coga broja informa skin fondova i zbir 2 ima sadrZanih informacija, strukwura u kako je ranije naznaéeno, eksperata Koji je na zahtjev Evropske Unije septembra 2002. izradio poseban Izyjestaj o kultumoj politici u Bosni i Hercegovini. Upravo je u njemu konstatirano da u BiH ne postoji odgovarajuéa kulturna politika, te da se na tome planu stanje mor ‘Athivska djel propisima uradene odgovarajuée baze podataka koje bi mogle postu: prenos na intemet i druge mreZe. Postoje samo putem Web stranica podaci o athivskim fondovima za neke arhivske ustanove, Sve to znadi da se posredstvom informacionih sistema ne mogu dobiti potrebne arhivske ati fondova Arhiv poriivno odgovor! na oko 63 informaciju ~ doke.eb 18 afO% T vjageu 2 ut BIYadsw ¥AO CAO 1 vgafiug as up oynns afoas urazt owoy.U | myUsHOY ‘eAcURISN NIeIg BU AIG EFoU! Iq eloy IstOY NugoSO aGnup 1p! nuyefizoreur naxyeyiu nsouIMjolp afoas Z| NMA UNIAN “T, 20) 1 g BjaghU enjadse wap BU OWE NNULIASO 98 OULD jaf a8 eligop “esyopoy wioiny vfuageuim wusoxzt 1 nfepopud eurrjageu WAG 9s Epeyy ) ean yiStup ramsey eu sungeg Sarge aysia{as afuorgnoy 1 mngez ninpadeun nswaney “OT, (9 ,ceamsnyst fuwarzenst ysfoas aqernzar Sanz wfgnupod s afueuz afoas ronfeljacuqo seu upedud s nfupeans zory wunBnup § 1pajalip 1 94 coupes | ouagysns nuyzer nugnas nfjoqfeu lig q ‘oxqop eu a1st10% v2 wralezojod ze ‘ousfuopyod af uxt afoy afuasalhod ongosQ “2, (7) .czaus Bu ns for wsidoud ypysuoyez vores amnun nfedmsod a) ysouitatd | edmsud npogops + AMY “Ly ) ,@YTzes 22g eULIDIUSHOY UNAS ainysn nfezrad ¢ eaipaxd woudmisop nig 01g ez nzepez 28 (> yt umpieide ofr npn op repped oy rental 1s RHQ, ‘opeigo wydnisod wioyaln wsidez ssouforsop () .cagon Ouse! 1u0 8 F eunsidez npour asoupo ous0a2! apyep tonfmgod ‘msyaquoy wou ryse nfeang + ruiqepo ‘nf wh Se “9661 gasdez “6g 34 "us MSANEY “SHRP AE PINKY POY MPT or oo soygord onysuegopafas ouepznod r oufen wfjaerspaud ouo ep onrsteh fegnud uigou fer wu T vaipeld Foysanyse royuSaqur al MV ‘Te ose] vsyapoyy BjageU TosaqT ‘wage Bap oums nucfund nesrznewoiqord wanuafud unary eu ows ois win s *(efualugelqo 22q) ejognu outes ourisouop alpso vfuegofspod spey ue wfungeuod (Bjageu) epiarid yasap Isouop sYopoy ‘afiayues auapaupo 1 vfuvaozeigo woind ougarsuanid ep 1 aftregeuod aud wp fox fusgrupn SANE | onoUTASH aySATUTE { aULOAORpO Ns ‘ayn ‘vulAouelg vltregeuod 2iny0 pigho rend ep oon ‘oula[qoud ouguurpatod 2 vfuagafs euapaspo untases Ipnuod up oft ig “wsyopox, nuiaftunad RE WISIAYD WHS ,"THINAIS N oftarafaod tpngod,, nsouae! Poy as up ousOAOSPo oujeuosajoud SAoyIfu BU aIstAryre ousTy raed ayosta wfuvseuod eyianad rgnad fonns [oysayse § ‘suofiuud osoyifu uigeu 1 eaourfod yuapaipo ofuea: 91 “efuagouop rysss af euageuzeN esxSpoy njafip awoupoan f) ‘Bjogee YD|gHA 1asaqq ‘fuogouod oyspnf} As gout wofufery n 9s Og v “CIS # fepIgo “pnp ‘avseH) ‘eupor 80 YrUyeIS dys OT ;o4ow Fovuz umlod af autoysune] A fogme nfusgeuz n soysa ‘of 2913 po aoriod ox ‘vy1s0 wiefod of wisiarse wsyopoy eSoxgna vlezipES 1AoUso 7 ‘ssoUpO YruaAIgnup ytudnyn afforzuen nsaooud n ozeyeU as afoy vureljuiar n ougasod ‘nstarpe nzajod eu ‘esorBoud wBoysaryre musuifas wougasod owoyeAs nf OBY ‘OWIOAO NF Ns EPMO “aIeWIOp 1 uafisoad 98304 18 ougasod) [sd “pour ewunuss n oupaanid wu uz 0 nacispaid nujirzad nfouou a9eut ‘aYNHS UeA IO F “Y[sOd wBOXS uoW BAD aUIs oM;pUCD ‘onismup oy wary udDr, Azem Kozar Athivistigka etika i sticanje materijalne koristi tanje sticanja arhiva nad stanjem 728 podrudju bivie SFRU, a sada veéeg dijela zemalja u tranzicifi koje su joj pripadale, veoma poznata pojava. To je ostvarivano tako Sto su neki arhivisti_prilikom kontrole stanja umjesto profesionalnog odnosa u ako se ‘njima osobama koje najéeSée nemaju nikakvo arti omoguéi da “arhiva dovedu u red” za odredeni novéani iznos. ima da i sami imaju takve ponude. toga, odgovorne lo, A onda je sve to 1 se sve vide pretvai tratume grade, Koliko je grada S druge strane sve vike je bilo denim sredinama su samo na formi ali ne i na sadrdaju: u Tijepo oblikavnome fasciklu, ‘omotu, registratoru, na novoj naljepnici su ispisi ne odgovaraju sadrZaju, a Sto je s taciju da je neki arhivi su pokuSali zaustaviti takvu praksu, najée8ée na dva nadina: prvo, tako Sto su pruzanje usluga segistraturama bilo kojefn obimu i sadrZaju strogo institucionalizirali: arhiv i regi suo tim poslovima sklapali posebne uj i drugo, tako Sto su pridréavajuéi se “slova'* zakona preduzin ske i druge kaznene 4 Athivistika i drastvo jere protiv nosioca takvih pojava. Tu jednome i u drugome su do izrazaja sve slabosti, odnosno neetitka ponaSanja unutar struke i izvan stroke, tj. u druitva ~ posebno u segment sudstva. Prvi pokusaj je dao rezultate zbog toga Sto je medu arhivistima dolazilo do zavisti - onih Koji ne westvuju u tim postovima i a novaca u odnosu na one koji obavijaju te poslo hiva su 2a visinu ostvarenih stedstava ovim putem um: stedsiva. Drugi pokuSaj nije uspio zbog nespremnos a _da ulaze u takve procese najéeSée pad izgovorom da svi tako , odnosno zbog nespremnosti i nerazumijevanja sudova da se ova Krajnja posijedica je uni8tenje dijelova arhivske grade (dokumenata) odredene fondovske (registratume) cj to je gubitak ne samo za nzicijske sisteme veé i za Govjeganstvo u cjelini. Odredena vr sanacije takvoga stanja je moguéa Skolovanjem profesion de private objektivnost, i nepristrasnost nevnih posto ponaéanja, kao svoj struéni “bontor &j, svoju profesionalnu Sve ove Konstatacije i promisljanja naslanjaju se na iskusty saznanja autora ovoga priloga, te brojnih kolega i saradnika arhivist isu imaginarne veé realne €injenice. Sljedei 4 primjer, razumljivo bez otkrivanja identiteta nosioca neetiékog ponaSanja arhivista, to zomo potvrduje. Naime, u toku 1993. govatkog arhiva nisu primali_ pl kada athivisti jednoga bosanskoherce- fe zbog ratnoga stanja, ukazala se moguénost za zaradom putem’ pruzanja pomoéi athiva registraturi da dovede u sredeno stanje sopstvenu arhivu. Arhivist zadwzen ze nadzor insistirao je na Sto veéoj cijeni ponude. Arkiv je dao ponudu od 5.000 DM. Medi je sa direktorom registra fazila od 3.000 DM (Sto je formaino imalo , prema izyjeStajima organa gonjenja, ta cijenasouesizqueB10 afurenun uouadas wie 0 ; road ouyesyspet ‘gndourou 1 29 ed ‘of oso lp nfiorzod nusaigup nupiaezou mungolis wwiSnicl “ysouejalp aysargre OusoUpo “earyre foazes 1 afuzaojafp ez Mayoonjeut uepal spard wepaf oures eatq oun feoafin 19 uty n 2s up afziso “ey Ramp efjareucer soqzs war | ep Bue a8 OY PASATH f OAISHUP OYSARIT OYsIeAN ‘efouarayuOY vysdeyjsig wpseATET ‘afidojouyar 1 nsouvuz oaSsHESsIUNY “eAO]SOd Ypysfue omSNASIURAL ‘oumigo omsmmsiuyA ‘epnsoaud omsmstuny “eAojsod ysfugennun fu ‘oxeidn omsrnsm, Soupaf od e ‘amymy oarsmerstuTAL ONSAIYET ONSTEATET ue @agiafeu vaeises Souspiain wUNUoeZ WuDisARR n ZL F OAPI: BopeIso npouzs ‘af OF “Hiorzuen n wljrutsz aynns aysaryre, wfoazer wiBoyens 0 1 alngnipo ounjanp wANHOd 1 eaoUpeY ulgofoisod oftoeyynpe wusmToad yLUIeAxepe ruofuid tu eangndowo eu v ‘eBues Soysjoygoyosia 1 Zoysjoygofupars eaaupey YRS vfreaojoyg Bouaopas ysougnfour wavindiso 94 ‘OANeWHOU | opmpuEIs OMSL suOL Ud ronlmgod oe MAME O rjuajsodez wfoig nasdo 0 alngnipo feargie epes euutAoueyd 1 puuesosd 6 aingnipo ‘efuaposoxns wueii0 oBy eION(aNIp JOqZ] eu agafin agnlngn{pO org (@aowe]g ed po 1) vale Jogpo Tuawidn a vyfuAmspord nUIZDA vavingiso vunsidosd og om ‘woaryre ofuefacidn eu ogofin sonfngn|po eynyod ‘ume ‘ouresosd, 1 anyefod oysatymonyeu eu oyntiod efroofin Zognfagnpo mrziueyous weNZT ni ye ns vufa 2, aygezt soi afjuez a1 ns oF map TEANSANEY zu n eumfjaiae apniou apdon of eB oYHoy ousoupo “npex atoUanrsdos IAMUIE BIOQUU EBOAO 98 0% orgodst ezipud J O7WPL 1 aAo[s0d aroyfu n esol nfingndop ou nsianum, ep ouopiapaid “oungeySeu 90a of oyPY ‘af esyopoy vjageU UBOUISO ‘MUIAYO A, Byptlod Feyna eygnsIany ‘afiyeryoutap ouofyazes vurefjusoz n ni ‘onfermaofpo owialio ‘nfigeznap ovun fangs feao 7 Bamsnp nsoupaliss guiorsis nsousgouaiod vorpolisod agiafeuod ‘ouresneus ‘of o anounisn aysaryce oupal argipefers wuraysts afiomasus vz ounteas{as oufjonop oyg nlegnys aW0N0 n ‘apyep “afiyy ‘narsgtup n vfueargz souafjrojsn F ssouezoaod nugosnpou afnpratod sofiunid feAQ ‘enzidn Punueio i988 apnq syopered vp ‘oi | euMwAMeNstHar wBnjsn wolueznad iweq Halle “Eqoso RuaguUZEL 9s EP noxpafisod wz ELL! HSe{AO POR|ESOU °P2IPO POY O} DAG "BOOIRIAZL NSOWOACSPO oupIALIY afuPa!pinin nuanjod tweBi0 fuzsipeu ep Zo(zer uefjoaop iq ns ‘ears ou Bou OFAEPZ! YStArE IuogeUzeU of ofoy eUOUINYOP EIEYLIS|O5 zaxd wunssap agiA palod 1 vp worualulD Ignaz oMPAcialaH orcie8 “vor uO “png vu Fold fors o1gop afiu feanjs fero 8 uIESO Po 9sIA ‘ope “vyRIPO wUadarsoALd wUOpIAIed | Foyspns fosta vu ays afiep Ic] naeidsea tu repaid aeays of woIog “sp Soupafurzaq nsidio © sfuasaly ‘opus owmmnsiiar wfliofayey nisr] wu Is0Use/Seg ‘apajfaid wouaopa: o xtusidez :2ouafwud of ofueawps "seu n apes wiofireys peu Jozpnu 6 Po nsoujiaeidou ouforq auapsain fay yorosep n Bp nfisswu0y, ovstuLI0} af aiysy “tanensfBas 21 1[2e]0p ns LOAOBLig “azofluzes sugnseip af ojazn “exRUpOIS YLYSHIG vpaL ZF UUal|ARySES Bye] Wodry2 es earyE afueaspars oupoaen “oinersnez afin as owioy eu “wnpayy «,euoutodo ruAel, niofta nysuridiosip orgop af sixty feao “efezojod Boas eqanodnoyz yupys eee Woy way arDr. Azem Kozar Ne&to povoljnija situacija je kod sastava Arhivskoga vijeéa Bosne i Hercegovine koje broji devet tlanova, od kojih se tri Glana imenuju iz reda inistarstava dok su ostal i dva jegova zamjenika, direktori entitetskih arhiva i predsjednik Saveza n asoU rane afioezauer0 afugennnun sujeuoresau afeon 98 ns nsoqeys “ed ‘auAN -yolgng “pr nfuestsueny wouspamou 1 woueayapeou n “EAOSpRY UMTS foureayapeau n ‘apeiS aysazyre ngez foysojouyar-oygruyas fogoj n ‘oxy aysarure 1 auiardo aysaryre ‘wsowsord wBoys\nE MpMSOpAL N “IEE YS -uoyyezpod euoyrz eunsoaRyfumar n spesnsazueL 9s nS OALg “=apou uu) oui (Bn “290% -ga1 aufosg ajneid af ns ouuaueuied ousafiin ans 27, “e2ey yan euyeMyE ony - euunzeiods Soysuoyfag po ausalita a4 ‘Cg6T-ZO6T Pres autatiia ‘ammpos 7661 Ht Op poured :oze} IN Zon} ‘iSA9ZN OUTEGOTE “Bygoed af HIG ISOUNE| -alp eysarure *(S00g-Lb6T) PfumsruoTOyUTY BURP ge YE MUHLE MOR qed n fioezipear aumars anoyth nsougnow 1 vjogeu yimmueyyoud “‘npawz: nyeioyses n wees 1AIYsE ns isymid q [egouz 1 woupaid nuanemyyap ows ‘umapau ‘af opus afuaparpo ouarad om:12A “(Z96T PO) ,PSa!OIU! BoUaAssnap Bougasod po nsouefafp seis egop wourejalp wysAryE t af EPMO ,,ASoUPaftAA duo, “snap aarfuofoosdou po eigop Sousmpny,, ory peas aysArse nfucwrod as ns yifjawar nsouejafp aysaiyse sms iuaid | eBojn euanrgtucy ‘Hig wetans efoysaMury 1, (HIG AVA) Hla Byuper yrysangte waIgMG, anuOFoYUN af ojafiuudop Fig ASoUNEIap ayASALYTE nfuapasdeun, ‘gp HoHueA T ouE|aID DBAREW ' STEINBACH +8 ‘ae qiappuorsar wopes wMUaAAS pes asoUgE/poU | EuaPoRn So eu id eu toy ign fend of ey ye HWS Pf foyssayse 0 muoyez 21 “(LNG tO "USE 34°, 39 "la aS “ris 19 'Sv/01 ‘IEE YP|suoye2pod wie a ,“aUIpOS “LET I “FL61 ‘C9GI BUOYLZ ou BI-fagouop UoyeU | eeySO af nsnneAs WO} nv “AIAN NUaYs N BUEISIAS Ragn|s exSAIIe af WoUOY¥Z WAG "BAOURISN YpISALyE eper elezapEs oung edorou ory “(aqznys auljods 1p) aysftrea) walle uRA apesd aysanyie mngez Bz aqanis eWIAI{AE n ofuapoan oufepeuz af ouqasog “wIeWaLIN}Op nfloeineisar | nfloentezuoy vz sotuompes oujesius9 afuBAluso 1 EAospEy afuesozesgo “eper eBougnas efuepaideun ‘pes foysanse 1 vunaryre ofpagns suanrouUosUt ¥gIupale7 afuapos ceHeAYNGO af efoy vATyE Sougneu eon wep HIG MARY of SUNN "Hie n RUMLATyL O eUoyNZ, wisfuosouop auIpod “zagt a! of euafjarisodsn woggnjs woysalre Hi Pfonspod jsouaauyod vues “wnnpayy (E861) !04 | (Z86I) ngvyla n vATYID Ypjstipdonpaur wofresJos euognDjoez of vaoueish YpsAte eZaIWE TAN (JujeuoIBa1) 1uZnA|O m “1YsVIS Ov WOIOd F{SPUIB Ov yeansI2F9 myrogod n ns fo “(HsET) MUARLL, I nfoqog “HfznJ, ‘eumsoyy “(€S61) tow] fofuma “(gp6r) nacfemg n rane ns raeAoUsO, Hid moysoud wojelio eu acumsn ypjsanue ozo vfuefjamsodsn oud af omseu ‘vusfjouroin ouxeid ssouejolp vysauyie af ufo PENA) afing|so8ne oyygndnoy oupasoN ouanesapay BUNTATYTE WIIKANZIp O vuOMEZ Bagdo wolusgouop ougasod v ‘Ylq nsojgoad fouavzip foursljowasia 1 aISIA Ao onoUEISN said OFY ‘HIE| BALE Bounrzic] wafueAlUsE pc Pposeu nfuoyst nuamaymy | mypnyfod ‘nupaiaud 1 ony SpeqAzed LOnKZ WMARgip BU {soUpO 95 Hoy BlefusTeU oysaryse alireaegnoad ofngndowo wunrojsn umuesidard od t tang ‘olnpas ‘vfjdnys “,, ep wospepez Bs “aulAoBeoIa{ | Uso ALI TUALZIG UEAoUSO af WOfoy oUIpO ‘LeOL wiqZ0eP “ZI PO HIG YN PEA agparq, wofuagouop afiuigod fuABear} t tusog nN apes asap winger euBsZUERIO “wHNpoy ums | vytwowWods yruiminy nfueang 1 NngeZ Oo BYNIPO,, WoatzeU pod ouroSoouay £ ousog ofgnspod wu f oxsoupo as fo apesa aysanyse ngez 0 sidoud tard apofiuop ‘oumpos “pst exenigay ‘(e-gON) Piaxyod Tero wey IGDr. Azem Kozar m donosenja odgovarajuéih (naznatenih) zakonskih propisa, go- tovo identiGno stanju u ostalim bivSejugoslavenskim republikama, Njega objekata za potrebe arhiva, kakav je sluéaj sa godine useljen u namjer od 763 m’, Ipak, athivi su do kraja 1990. godine radnog i spremiSnog prostora, Sto je u odnosu na normative (sa aspekta preuzete arhivske grade) date u Standardima i normativima za arhivsku. st BiH manje 7a 5.855 m* (vidi Prilog br. I na str. 98). vebe. Prema na kraju 1991. godine, osim 22.620 m? u pohranjene arhivske grade, na preuzimanje je éekalo jo’ cca “sazrele" (starije od 20 godina) athivske grade. Iako se moze da bi u procesu ai ke obrade te grade doslo do ivanja (Skartiranja) znatajnih kolitina (i do 2/3), ipak ostaje Ginjenica da je do kraja 1991, godine oko 50.000 m! athivske grade urgentno Eekalo na preuzimanje, za Sta je bilo potrebno vise od athivskoga prostora opr jsi¢nom arhivskom opre ete athivske grade. Uz zamjenu klasiénih ac opremom (kakva je “ekonom” oprema “Primata” Maribor ‘vem Kota, Porebe | mguenst arkiva. S40 86 Achivska {i wanzicija drustva hivskih depoa bi mogli primiti bar jo8 50% koligina arhivske grade Koja je sa- dda pohranjena u njima. Inage, » su izuzeino slabo tehni¢ki opremljeni Podaci potvrduju da su do 1990. godine od 11 najprioritetnifih tehnickih sred- raéunar, mikroditaé i mikrostampac, a najteSée samo telefoni konzerva od postojeée arhivske grade, ar 47 strutnih radnika (2a sredi w68 paopuos u ns Punfoy npaut 21CU. SUAAISUBLZ vyafp euforg ns epeiseu PANGZ 1 BAOPUOY YRYSAIYsR MAoUsO eu “OREN nou suaaisueuz oupiaz t wiBnsod of fp wysarury _ swaido 1 e1oysoud eBoysanpe vymsopan Zoqz owns wre: fig. ejBous 1peid foupafius 0 2s ypey “(ut QOD] B99) auipos Shor afud wymseu epesd | 909 wzepeu as fc s : apeid oysamyie jut QOg'9ST oudyn T66T tS OUgH{}xe2) as ouUTU C) ~eAMMENSIBAL Z66°TT UIAfirEAo|sod 2 peu wisodsn Hig eqzms eYSAIWIY isuoy toguaizenst vz nsouednstud augnns aust uadars OpEZ eposwU yluaku 1 HL aysfuoisry owing juoIoeuewnsop foupatt fiundop of ownig apes a1 aas ni S HIG nyneu afiwopeyy eAmqry ‘oxatems nsuy ‘onafeseg wfoznun eBoyslieuta epei8 tof ng “pat oxeadn aystteusso BURMLIOEA 71 94S OAOIOS “ap | BAAS ‘OYSOFiNg oAofEIY ‘solUlog ceuRISOWES ypgeastuey mreuounyjop Yugnp ramet epeliy oyyoysu o “naafaimg A y9T011g1q aA0Boq-Aausn}f 17D npafSod n wuNLaLUMAOp wUBtUp | euNsIdO> “onafaueg mtupsus eourmUDTUG speIS 0 95 ypeyy ‘wlloransUL ypu Eyugneu qiuzea ¢ volupafez ypysiaty npalsod n azryru 9s 1foy eIbUDU fegeuz nun we F epotiad roysumuss0 1 eBouAoyeh 21 aperd aysamyre wuada1s 0 LOAGR 95 wpEy ‘0 ‘Bang eflovauea OUTED AS 88. tunoigng, spud anny Dif] 290g agen axSNYHET FE BAIlAy ehufowsod Soap HipO8 “266 “CHT woUeE pu afueis af ep nuowodeu zn “apouad aysfi03s:y ¥7 tpei8 fouswuons oupyud ouforq 1 fourejduoyau o “apyep ‘98 pee ef ourpuz oftasod Hig] n epess aysniuse oueanges aumynns tyis wuseAs euv810 ymuzoaes epesd Aouranges ousog -on0 2s OY “PIRI pop ou PSAIYA { euasafiusn e ‘(npeBoag_n WOUAP/ZN) FE, UueAzl a8 tzejett wpoktad wBo1 Zz BAopUOS eu fAvSOBNY oAQASIEUOUL onsfonsn ouanensiuwupe eu woszq0 g “aaeidn ayseZnonsne upouod 21 Aopuo} tupofiua ns ougesod nsouEAnge | HsoUTD}dwoy og “~epouiad wBoygnsI, =rlio0s 21 epeid af vfiufosglen “nsojsoid aygeaoBaarayoysusoq opouad ‘sysfloisiy aAs vu 28 isoUPO epwT eysAIyM euDfuEsyod uN Bou B) oUIpOs Oz po wlums upp vBoumensiar us g08'Z9L Ber ylueinuapina L611 maf ep as ‘2{nfusfoorg -tanmenstar npofsod n 95 orzejeu apeid PySAMBE op wed “‘IOAfeN -MIRUOWNYOP YrLeUT ong apesd me gco'e n ousparodse! 9pes3 JOU! BSUIZN HSO'SZ O}fzEIeU 96 VIEL Op LHI BLUANGTE 2sa14s pes ofjod af ofiunigfeu (aysas auaarsuEUZ { augnins nfuagsiioy op apeigo aygns}atNe oUgnnS | vfuvarpass “efuCuurznasd “wiozpru Sougnns eyed efiouapiaa po) eulany wHygnsiamque unas pes wRoas worowpaid oy “wopel? woysaryie es afuapoydo eee eR AE Oy wsAy odDs, Azem Kokar biblioteckoga nost je posliednih Ovo se posebno jo u izdavanju struénog arhivskoga tasopisa “Glasnik arti ime dao znagajan doptinos razvoju ovih znanosti. Publikovs inyentara kao informativnih sredst Jasiéna funkeija arhiva i ti udine ustanovama Kompleksnoga karaktera, za okrutenje i bosanskohercegovaski arhivi su se poéeli Yo-obrazovne djelatnosti ~ posebno od potel ‘aznim oblicima pre joZbama, saradnji sa medijima i Skoiama, Stampanju brojnih publikacija, vodiéa i sl. Posebno znagajni re21 postignuti su sa arhivskim izloZbama kao pogodaim naéinom prezent arhivske grade i popularizacije athivske djelatnosti. Preko izlod vidova kultumo-obrazovne dj na je veza sa di sredinom, Sto je doprinijelo otvaranju arhiva i izgradnj druStvene svijesti o zanadaju arhivske djelatnostiu cjel Rad u ratnim okolnostima Nekoliko godina pred rat arhivska sluzba BiH je vodi aktivnost na doradi i aZuriranju sistema zai br. 29, Sarajevo, bosanskohercegovackih arhiva Athivska dj a deustva rika i Arhiva BiH, arhivska sluzba uradila ngcrte normativnih akata (Uput- atti arhiv dr.) kako bi se postojedi sistem im, to nije dalo o&el dodekala rat bez Konzistentnoga arhivskog proj uredilo pitanje ponaSanja svih imalaca (regi i drugih ustanova, Istina, u brojnim propisima: od Ustava SR BiH, preko zakona (Kriviénog zakona, Zakona o opStenarodnoj odbrani i sl.), ‘odredbe prihvaéeni Arhivska di tsolom stpskih snaga (athivi u Banjoj Luci, Doboju i Foti). Na slobodnome se naSlo 2.275 arhivskih fondova i zbirki sa 17.970 m! (u wanjene arhivske grade), te cca 622.585 m! (72%) arhivske gra- raturoga materijala u posjedu imalaca. Na podrugju pod k naga se u tri arhiva na8lo 765 ip fondova i 2bi 75 mm! Q8%) whivske grade i regisraturskogs materia w posed Svi athivi su prilagodili sadréaje rada ratnim uvjetima, vodeéi prevashodno brigu 0 za ivskih fondova i zbirki. Teritorijalna se iva bitno promijenila, Veliki dio teritorije yga domaSaja athivske sluzbe. Horceg Bosne, sa sjedi8tem u a, za teri kontrolom Hrvatskog vijeéa obrane), Na prostoru pod k shaga su, osim postojeéa tri arhiva, osnovana i athivska odjeljenja Palama, u Trebinju i Bije Funkcioniranje arhivske del poteSkoge: drastiéno smanjenje broja arhivskih kadrova (sa 147 radnika ), smanjenje arhivskoga prostora usljed oSteéen} ie za potrebe odbrane (Sa rata), neadekvatno i neredovno finansiranje itd. Bitno je reduciran broj ivanja koja je sproveo autor u woku 1996. g. vidi ~ us A. Kodar 946 A To0d ‘Novy n “Egor “loIUEIgEE Hie wyTuper ynysa Ans wargnicl WUeBiQ, wows wofiseues of ofoy aursoBeorogy | ousog wyluper 8 uBeus Buo!Zey0y PUAOUSE Pod ouennsiBax au1pod “96 Upysange onignig af OG njsod au umeoueds Soon Boysuoxing 199 Bom 1po Bosow 201p0, rd I DAUY UaABISop ‘9661 OxafemG Ynfeuays2py a8u090 sWdoyns) sumOSoxU04) 2 2Usog sanyo H nluoss 0 &OOSANN FREI] “961-191 “PRU “IOM “Y Hig nsournjalp aysatyze eqtuorpns yas eueqanod uiNANUoy ws F APE ulAo82019]] Bioisoid vs Hsm|A Wofjoa woygntfod es npey n nsarop oaouod ouganod af ~ouARid “per | BOA BURNSE|GO WBTUP WAS nf ORY “3 ‘S661 Biguiahou ‘wioxo8n Zourosut vBoYsUoeq wafuagn{tyez af wogodez Hid asouejolp asaiyse nsego n efueis eZoures voipoftsod vfiovung afirms oysuorkepisog it ‘opus oumpensiBai nfuensluugz wouowosxo3e|q wu f eURUOUL -nyop vs nfuopoydo n wumeimensifar n voeumpofod yiworo8po wiuqou f seurou ov) ‘eies wapioas Wrup ruloug 1 yonn ns oUaNeBeU apeld oysalue Bouogeuzeu wiso “aqas wz tuto) of omg “HEL Nee WoLoDyEAY, es tan fousafy n of ies BAIUAOUIA soupO ABYeAC “(oUErsiUN rei (4p | upesd vas oxoo8 wuargium of wrafoy n naafeseg fu fegnjs) wopess woysarjme aweZoq axoueisn aBrup ununRuesd rerjalgo HysAtEBE IyEAs HE allowiope,y nsoIsoud ninpiajod ‘wueatisiun owafuen epost wysanue af eq. euiaido ¥ myof9o “oluper nysanye feyseu nf wusIAIUTE n) Bpesd eysamse ns alps (Hig afiantopay Humnzeods woysuoieg od) Hig a ASIA YIU[eFa] WojonUOY upod ru 1 wun po wupafiqzaq ougnLd BjEq uptad eysasye doy algnupod nunzeiods swoysuovtec, od) vious 10 pod nfgrupod wu :eumsoujoyo umnigajzes oundiod ewotap ROI N85 Hig eaZMIS Bsr URBOP IgAvzn UH 1) 1¢ 60 ¥>) Byeliereut eBousMENsHBaL LH OON'OP 609 ‘x80 Ut 000°T8 899 (oumglUN M1 UZ9e1g0) of O[epENS rrens) whtepasouds eulaig “nluefeyseu n ipod foysatyan vu ‘uwtnpoun ‘orpalisod apn ouwuz “(epeid %1 “fim SZOT ofepens oudnyn) saopuog aysAne od vofpalisod afunui ouFeur Off vULAIE tHISTup 073) Higz F EAopUOS YPYSANE ge a8 af oWOY N nuRISOVA N SUIAOBIOIEF] Amy ns 1pesd mysatyse od aorpofisod sujejowssewy | oufosq fo) WISO “PU BpUO} EFOUHfY 1 opeIB aySAnBE UYLUSUOY fouq OunINy, of eusfueUS ‘nuaio wu ByEZE;IGD ua paI§0) a ‘Dgiup HTzueA Youre BISA SIRT SR ESET TT CME I SHIT Toy aDr. Azem Kozar Olovu i 2002. u Bihasu).”* U toku 2003 (u Vogoséi), 2004 (na Vidic 2005 (u LaktaSima) odrZana su jo tri sayjetovanja arhivskih radnika Bosne i Hercegovine. Osim toga ut Tuzli se od 1998, godine tradicionalno odréava medunarodno arhivsko savjetovanie sa _kojeg se radovi u éasopisu. “Arhivska praksa”.”” Nastavijeno je izdavanje 36. broj je Stampan 2004. J povedy 50 godina rada Ari i svetanih aktivnosti: otvorena je 71); promaviran 34. bro} (Sarajevo, 9. 12, 1997), odeZana sveéana sjednica (Sarajevo, 12. 12, 1997), odréane snaga destrukeije deZave BIB, 94 uZbama Hrvatske, Slow: Njematke i Turske, uglavmi putem uéeSéa na. strucnim skupovi uspostavljena saradnja sa MAV-om i di a je inte na, Nakon rekonstrukci vine u Mostar od strane Evropske unije 1995. godine, u tok 1996. i 1997. godine realizirana su dva aka 0 1mnoj gradi registratura koje su od posebnog interesa za UNE vo, zdravstvo), te siruéna eduka ije rada arhivske sluzbe BiH hiveke sluzbe Radikalan pokuSaj na planu normal biinjen je odrZavanjem Medunerodnog seminara 0 obr u Londonu 7. i 8, maja 1998, godine. Na nije i Bosanskoga institu ‘vige medunarodnih humanitarnih organizacija kno po- 10 i predstavnici vutvrdeni su jelokupan proces obnove i unapres nosti BiH nije tekao bez odredenih otpora. Oni su se javljali na relaciji struka — dr¥ava, jer struka je uvijek nastojala da se odgovarajuéi propisi kojima bi se uredio status dj iwske grade i sl., dok je dr2ava Arhiva BiH u dijem je objektu smjeSten i sa dijom opremom, kadrovima je raspolagao. Nasuprot tome, arhivska slusba BiH u arbivskt i jesto koje im pripadi javanja nekih rat Sligna neslaganja regionalnih arhiva (Travaik, Mostar) u kantonal 5 medunarodne zajednice ‘Sodobni arhivi, br. 20, © radu ovogs skupa vi ike grate Bosne 272. 95.46 192 yyst ysuparunpaus jouwod 1 afura; -ougnas oysiaias n ofusga! “anoyor ouareafionay ouaarstreuz nBowo ¢ mioysoud wouregip uBowuios v7 ayatisodiaud aas nuosis forseu uo "HE ‘argon Fen BN “pat wlfewwar yrysdossa ynupofsns eusea; fuperes ruarcayso “aftomnsut auaezip BL Hie vansy Hioyuny o inoaMs rueslUYap ‘yom foysaryse | ruusidosd LUD{SAIYFe WIUTMEA o YRS IAOABIS uagE/SesN “(eAalarg g olgez!) vsyrad wou anuasyod Weyer uoyBU “vAp wend Wuuignus eu per D~IUPole7 InuaRjod "ORI ypistema Zanes oY HIG afuagtupn oynswanmy) Soysinuanpow “Caysdg ognday mpUPEL YPIS HHig floetopag n afusgnapn oygusiamy) Boysiainus (euoiury Foysuejeny, wxuaysodez omgnig) Soujeuotey, efuezripn rsx caou BU, ‘wsnuzajpeu. iq nBow nfexjag au ‘ON "vaNstup | E1oIsOud eHONeAoBoo1ayoysUESOG, afioynasop exouzn ypigniod efurfuypyo uoyeu oures andou af nsoufalp foro n yepandeu uejex: afs0 ofinp gol as 29 aotpafjsod auney, ny B10 worsis tpafoysod af waigiun afug “vunfuepess re reynzas wurBs0q ‘efueaojalp F eper eietvn ypygen weUOaA patod F omUBASOd af og “PHL (ig vcr? vatuze wyUse{D fouq, TE ‘Opes aysAKy 1oruiOg2 “elueswpaud ‘aqzojai) wsouvjafp tuomsueuz F EUACTeIqO-OUMIIMY, “(UNST OUR 1) ape aumn “Lor af B8ap po eXIUpEL LPT) trompEY “Gu LOTT) sowsoud jusituaids + upes Couapass PIgnsIAIYEE aBBC af LB> Pow OZOZE Po 1wIRHOY N PIG £ BAoPUOS OO'E) APES aySAm4M auapeigo | aroznoid {on af epey ougasod ‘neymzal tupiaez ns nnusnsod af rom 16 “pode onafenes “96 19 useID ‘opHe By 3FHA 2001 0 4, 9€-£2 “000e osafemes “ce aq u5H25 “Mg pwousHpelp ays oforruoN wsoNDGOsO “BeROY WATY 20 ~ [pin SHO} 0 251A per uunsejqo wiZouws f ‘ayn eurtfuend unuyeuemepuny WAS es E]:SOU ougofisn wie op os FIG wsOUE[pKp BYSAILE vpeTEA OUANIAD OYE] wees ‘sao0id fer wu agafin wp 1 904 spaliys ep ots ou ‘yed ‘af nsoumjalp foysaryre ep; walgnup eGoYgRAOFSOIOYOXsUBSOG WyALIOdO Rsog01d { BsoUpO qtudnyn elu PIS po eons afd istavz OumIIZIJeas Niq TIlE HSOUDIAlp oYsAIUse afioeIT ~o1ufar afjep nsaoosd worogodez n woxireup wofoy 1 aAs 29 01 pu eyneu YpinUojUL vUaWOP us npeps n NsoUE|DIp MfiseztEropoM - ‘afupezes aupoxeunpow nfuapasdeun - “exLUpEL YO{SALIB affowynpe oupeis | exougo oxsAopey nfuRINsIso - “ysoue} lp. faego vz piamsodiard yuyefuoreus yiuefpea afuem: “Cis EvOARU YAS BuOyeZ Yoysanpe yraou afuefeasn zon) aynns efumid ysusnaens nfueangaci ‘nfurferseu n apeid oysatqie aingee nfueiatzuotut - ‘wapapolis n as oases w “eunfuenoralaes usnysaryre wate Yap ASOUARYE mnuNZY “fjuiaZ n vfums wZoygNHOd nowpol iwerspaud ovs “efueid euzea 1 wufoug euasaftrou 1 euaroAo vfeiso ns >ofian go! npouad wolusipo3oresap woursiod n isafu wp vjafdsn ysfu po axou af ory "euunuaiqasd uaruforg mmuauiaug ener 21 visezt Hie IsoUIejafp RYSAILLE af up nfiowwisuoy nfnpsniod somaluig aBp aufaiq 1 auspeuzey, HIG BWC tuogpafis tunesd op1q 1g afoy onrseup oupaf n Hid 21 eamgrup ypygnstange qias elueimorzny efegmjod wioypifud 1 ns seaseu nurajgord twepaxpo ayny0d fraofin Boqz ,."pu “Hig allonsopag nagnys mys argue n af ursuiBo8qur 1 suiAosoor04] nalysY wofodud af epey ‘ouuouoIne oa -ojalp auIpod “+007 op ans af ausog Foareqy apuiq viosscud aiysy “lino[sod (elusfjofpo wuteaousoorou) naafieseg WIONZ A “POE | nfogog A (RangTe yruyouorBaL Uufiuer owsafuun) wuasfushafpo es ayshg ayyqnday ary 1m uPAcuoUoud mes n 2f yoy “Torry folurgy n aurfery aysurs0q Aly 98 O90] “oMTANS RUIAYO Ny Rnnsud s1q wuruipod weed und n ns wunzeodsau usfpaipO agp wioqauea | souNaIp BARN SETS PSS Er Te SS eee hanes Toy way adDr. Azem Ko2ar Prilog 1. PREGLED STANJA ARHIVSKOG PROSTORA U ARHIVIMA BOSNE I HERCEGOVINE (1990) U KOMPARACHI SA STANDARDIMA I NORMATIVIMA U ARHIVSKOI DJELATNOSTI BOSNE I HERCEGOVINE Tagan aera —T ave | Atak, | gradaunt | depai | cio Cameo zo} Z| 2 su | - on ee 97| 2am | Seo a} Pei ane es = rm alm 3 [em [- a] 106 | a cad um3 {Sve donj cifre u kolonama oznacavaja potrebe (+ -) po Standardima, * Standari Cine od po 50 me u prosjeki, (1996) uporedi sa Standardima dobija se podatak 0 8.270 ~2.415 = 5.855}. 98, Prilog 2. PREGLED BROIA REGISTRATURA, BROJA ARHIVSKIH FONDOVA I ZBIRKI, KOLICINA ARHIVSKE GRADE I REGISTRATURNOGA MATERLIALA U ARHIVIMA I REGISTRATURAMA BOSNE I HERCEGOVINE NA DAN 31. DECEMBAR 1991, GODINE* Ashivska djelatnos i tranzcija drustva ae dalelgieigiels/slelelele| 5 a gi/sisis/s )> ag2|? S)8 3/8/85) = adpaelalalglels(aislelals ereale|2/s|e/2|e/=/ sie ls ga, tela =e Bree la] l*/e 8/8 HE alale/#/e/® ale | Hl | : alelslelslalel*]e g tt 5 elaye =Tele get s[glalsle El$| a Cc jegs (F188 ai z a\2 g 2\2 | °* Naxnadent podact su rezultatistrazivanja autora u prvim mjesecima 1992. godine.1or YO "jam punos rucmeusaruy) uomtsuEn ‘ypuse # agp asain nfioynasop = nib1 ‘oxsleses “(ofinynusap ‘afounzo ‘sfunioosou) i Dun "3HARIEPIIG YPHADIN “SZ-EC “E66 Soujpnohag, ahpesns 32205 VET nuipod “46/9661 gonp ony efile “ve 1 ee “ce “a ns wwafiaelgo yim n ouuep ‘oIne Waf|stIsOP Fig vfpnipod us wansensdBaN 1 BANE worefusreu umumensiles es 1 af ofueis ous “wuigiox yudnyn ace ousoupo “oped aysniyiv iu 9603 (uagaigo 2793 orepens af ep nfazeyod (yt “ns) Z no{Lig 1 (601 “m8) “t nBoqiag n wuwzeyud) efurarzansy “npriS nusmpensi¥os ns vysopez vfuspens. vzoiley bur nqop susnyymy wufosg | myatqo tinap 1 sfauaar foamy “epeip* sony wren ogor “ya, emer yppfiduuyo ypisuarz foenpy of eaxsmip, “pu vaoutyonyas jor QgL “wey yrissuB0 n (efezojod Upysdis vs) aeurs8 modod aourjaup po af uorog “onoueisn 940 ploy wSoysamyse pO fUHD Or§ “epUo} LYSAUUTE gE z1 apes aysAIIER LW QOL oxo af ojeisau ‘(eygnfid_ 4 opexy ‘ogny ‘wise po) nimsoyy n surAoR2aap PALy Epes eppens of agiafey -rumya{qo wnysaruse n fouDIgofNS (pels tu eq vypaseu ns apes aysarye efumpens efuewifen “(js 4 afinygatiarzt 82 effoeyo] ysuies ysupood afuazeyeuzt ‘susodioosiea £ opoa ~ a1gutsiu0y aysaiyse oupelicods “n apm oftulegeuzfeu feigafius “wfiovzuoarey Buagiazl) vuruoidud wmmogazt ouswcaodeig ignfalleayez “euitamensyas nt eureftonnsus whup n B|s7eyeU 2s vloxy oped | oy “bureouRysn uanysanyre n auafunzyod apesd oye —gIIzva vUIOGA af 81g efurpens ronzuayut “yed wegop yruum|My yBIUp 1 oFy “oULAOBaalaR, og apes owimensifar } aysanipe efuypens euutouSo ‘wuiliearzene, uunfugepesop vuiaid ‘os ns srspo8op eyes BalusipoBaroaiop nyo. fy elurepens oufurzey, (px onafeaeg nfuorst ez wmnsey aly “orcteres Hig meu oftwepeYY Aly ‘oxafeeg myOI vaoHaq-aaisny 1z0p ‘oaaleieg eyaIONgIg wupomy “onofem fureuofig) ewefiomnsur uxnap 1 wiueutzrtefioeds n a8 ore aYSAIYsE OuEANQUS om UefegeUZ EURMEAISIBAL { PULIAME m1 WISE ‘pu Bury “afiosua, “eupeEz, conids ‘epuaougng “amyuy ‘vinqueisy cua a cea wea izepu ougoraid epeid Bysanyse eucanges (pysuPUIsO | 1uA0YsfAofupars) 2pouIed afjues vz 28 yop ‘onnadn aysiSn-osny ruswalA Zz af oped ounteadjas sourangus alums afjog oxgou eupeIsopau BuIODA eIIq OUIPOR “ZE6l PIE OP Hie epzad wasargre af wor eas Soqz, (Lp61) vies Boysialas vSoBnuc] uoyeu yor wuafonsn ind raid usaoBoou94] 1 tusog n af eqznis ny 1 vooupatod yrusoxogpo | wffomusut ‘eamensiBas “eunrzar yluoioedayo yulau | oxafiow ye ‘oupys 1 rsanoljuoz ‘uezod “aanjdod :ofioenns Supaiues eStup ans | ovy ‘vies exSIO{AS BAP ISOWIETIPEIO} OMPORU v “IAOTEE fufoxq ns tjeonn ouinoZeaiopy + ausog, opel aysanye alums UNy (s661-z661) mwa n our.ofeaz94] | ousog apusd aysarqae afuepe.ns “zz OY way TelDr, Azemn Ka je stradalo 398.522 m, , $1,90% od ukupne Koli8ine. Znat vske grade i registraturnoga materijula koji je bio oBteéen, mogao se spasiti biagovremenom struéaom intervencijom, Medutim, kako ni deset godina nakon prestanka rata nije osiguran ni fiziéki pristup velikom te grade, sasvim je izvjesno da je i ta grada potpuno uniStena, Usroci stradanja Na sudbinw dodatno je utjecao ko to nije predmet ovog fda, neophodno je naglasi da se raciio'0 nasojanju velikodrbavnit dh snaga susjednih drava da atom osvoje i svojim da pri tome sti sa okupiranoga trag njihovoga sprovodenju te zamisli nisu postovane nikakve civilizacijske norme ponagenja ugradene u medunarodne konvencije i druge akte, pa ni odredbe Haske konvencije (iz 1954.) i drugib pravnih i drustvenih akata iz medunarodnog sistema. zastite A 1to je, s obzirom na &injenicu da je biv'a Jugostavija tih konveneija i akata, Arhivska grada (objekti, optema i procesna tehnika) w arhivima i drugim institucijama kulture i znanosti je stradala od granata, injenici da su na svim athivsk istaknuti odgovarajuéi medunarodnianaci (u skladu sa dl. 16, i 17. Haske konvencije) Intenzitetu stradanja je doprinijela neadekvatna pripremljenost (smjesta i oprema) arhivske grade nekih institucija (Orijentaini institut, Narodna biblioteka i dr.), za zat u ratnim okolnostima.® " Usroci su stradanja registratume grade veoma razlititi: poéar, poplava, nemar registratura, od srpskih vojnih snaga itd. Tako je od pozara stradalo 4.044 mi athivske grade (2.60%) i 19.386 m! « Acem Kolar, Stnje & perpetive zate arhivske grade Bosne 1 Here taste br 34 Sarajevo 199231 Hite eae Bane (Hes Karatra atau Billa (19-1985) napa eu tojn publikaie mmeduaroih tela ~ np, Viea sigur UN. Roe Jo olin 7321758 uve ckonomske sinks «Fash upozoro na guest urode Brguljan n.d, 23-69: A. Kotar, A tik, 164-185, 102 sano nt instant hata aa ska djelatost i tranzicija drustva registratumoga materijala (2.52%), od poplave 6,068 m' arhivske grade (3,90%) i 39.88 m! registraturoga materijala (3,90%), usljed nemara registratura stradalo je 22.270 m! athivske grade (14,28%) | 109.586 m' registratumoga materijala (14,30%), od direktnog udata srpskih vojnih, snaga stradalo je 25.432 m! arhivske grade (16,30%) i 125.248 mi registraturnoga materijala (16.32%), te od ostalih prategih uzroka 33.124 m! athivske grade (14,82%) i 119.868 registraturnoga materijala (14,86%), &to sveukupno Gini gubitak od 80.938 m' arhivske grade (52%) i 398.522 m! registraturskog materijala (49,8%). Jedan od bitnih uzroka stradanja arhivske grade u ratnim oko! stima je nepostojanje adekvatnoga athivskog prostora i odgovarajuée wske opreme u arhivima BiH. Naime, athivi su, kako je veé na- znateno, raspolagali sa 11.141 m? radnoga i spremiinoga prostora u pohranjeno 3.058 arhivskih fondova i 2birki, ukupne Kolitine od :na metra (m') athivske grade. Ni jedan arhivski objekat nije namjenski graden 2a arhiv (npr. Arhiv Bill je smjeSten tak u eetiri objekta), a samo je objekat Arhiva u Tusli namjenski adaptiran 1990. godine.” Glavni objekat Arhiva BiH u Sarajevu (Giji manji dio koristi ovaj Athiv dok se vedi dio koristi za potrebe organa vlasti) sagraden je 1885. godine 2a potrebe Zemaljske vlade 2a BiH, objekat Arhiva u Mostaru je 1898. sagraden za potrebe driavnih organa, objekat Arhiva u Banjoj Luci sagraden je 1890. godine za vojnu Kasarou itd. Radi se, dakle, pretezno 0 starim i trofnim objektima, gradenim pretezno od cigle, sa meduspramnim drvenim Konstrukcijama. Lokacije objekata su u vrijeme gradnje bile u fonkeifi ‘osnovne namjene objekta. Dakle, stanje objekata je bilo nezadovo- iavajuée po svim aspektima arhivisti¢kih standarda i normativa, Femedu ostalog, do rata je nedostajzo prostor za stnjeStaj cca 125.000 m athivske grade, odnosno i nekoliko puta vie od postojedih kel 2 autora, te iz citiranoga Fzujesiaja UNESCO. Gearge Mackenzija), Sarajevo 1996. 'u Zagrebu 1998, godine, 2a Sampanje. ‘Azem Kolar, Adaptacija objelta sa potrebe 103sot ‘6¢ dou OP, org uoynyy “aganiod nfegnis n nfioenyeas ez iuusasds ‘erjafgo nfjurazud n ‘YON SYSULLY tH OOOTOFE'T PO HUINHTOY © 28 OLE “WSO 299 po aurtuasdez eynpues YPISAIE YAO EuNasap oyspoyaL' n eUdTgofus 1q of elo HIE eaIyy wyaoUrs vudnyojala wuermyeAd of Bald ‘epeid pHLOMPY poy IEE uOTY,, BgEpeAzIaNd DUN Zoysfiurunye po wruofjazideu eusaufaruoy wnysanpe n eucrseltus af BLIq epesd vSnup 1 pupal y “yay, n vanysy npesd nuorgoluzt eu | Hig PAIY mypioury Bu ISoupO THans afd 9s OL “EALWLE Ypfeu epwis nluvavgeds n non nuzea vjeséipo wasordo vusouinsts af up ouageu7mL af 90h, pr (IS | utgtnod ofueun exguurards ‘9/510 po {Aopiz jupesBaid) euapaifes ouftuoroyuny wigmuuasds wysAlyE ns UPEY, ouqasod vaipafisod nfuaity woussjoruoysu iqas od eures afnposod ou (wo 0g 99 aurfigap pr erqoid af wieund) mnge7 nuTeaxepe znd ‘aul afBto auagad po efupei3 ep zeyop ‘iodo af (pela aysffeuaz ipestz 1) Hig Bargey reyalgo rug “mieds eu owplod os fox sszod oneauez ozig epjoiqo affwiozud 1 of wp uigeu eu ‘vfuaios +t vluangun Zoziq wBoxoFofu op ofanop af org “(efloynasuoy winerdsnpaut) vieAIp Po eyjofgo asofugennun of urofoy n pI wAMHY FexEIqO tageUZU ougasod af ono Bz sofia -aujpyouseiey 1 ed ‘9720 oWEUZ ajIq efLEpenS axafurzel euinyafqo uuapes821 (oumsrzipmpuesou) oMIeAxeprIN HySsUON{aNIYIE ns Up af ovuapiad “enjafgo eBOYsARpE a7oAEY EIODIE} 9H 28 Org “afipnus ono rouspand aftu ong « “tex ajonod ns ofo, unuyen es 1294 n jodmisod Layeao ns ouneaosal “CIs rr] fofueg n afipneury ¢ sfipeyog eliurezp feonis) wodsyo wuogms ouiseu f efuesmeUesd UwHIS0 OWmM] RUIgOP uNWaNodou Bs ¢ afuEs af ougys (spei8 axpa101 | pel|ty eUNASAP 9914 ojaTlO3zt af fofoy n naafeseg n cp F Hfaznut ‘ayaioriqiq) asym} eftominsuy MAelgo Wrap tas 1 ns vp vorudliND taf nfiend sono o wefop uednyn vz efegeuz po ‘unnpayy “angez puiorsis Zouposeunpout euuegpaspo owjordns onxsdn af og ‘ourfuepens iaisfolp wlUIeA WuazojZi o—a OUIeUZ NS Hq NyalGO KAsALYIE {uestooy ouqase2 ‘apqeq“aodap 0 Epox yruutazpod wiopasd 1 afioujoziospiy pfuvond op o[gop of mymuamy nm varyy myaiqo cue ‘mune ysuozes wiojo3 po eioxg vusfuigud wind eap af yeny, n vanyry myelQo paisa aupofsns 21 oruaad 9s sforx waugod po t ovy ‘naozy eu vfuap21s0 af naafemmg n earyae efoysiorsy npjefgo BN “afueut orsu 9119 eSvus wun: n ofiuingp vzpery BPISau 1g up owes ns wfoy “epafyjse Boysftu0} ‘eaignip eforaaen | ounealp WIS v v0r se Ze) “] Hpln autor 0 251A “HEE N axvidn aysuPUIsO BUaWoun zy eIPUAUINYO 40 QQO'UST OF Po eINSU EBOUTERIIG epesd vjafioBr af mpyafqo aWOH 7 138 “muouuou papas ‘BE "To6T Ondfereg “TE 44 usH|p “ou HsoUpNoW 1 aganog “ZO -V © ec“ it ns nfumineues3 aoipofisod “(myuaeiy, n wan tang. n eal ‘naofeang 1 PAMY Te¥OIGo) >yepOSod luau ez udmsopou yiq ns If “epraiz asyaidwoy woytjen n yrzefeu os ns og suo IoninfjeAyeZ “tuRRELES oue[jio A¥ofgo P{sANe BMAP IAs | nS OYeT “N>EYIEL N EANBY TeYolqo Folgopez. af efuapaigo e924 B ,,"9uIpo8 “Z661 “S “LI Po muezod n o11087! oundied wowues? woysfuoliuie wortljedez eyppo3od po wig eAmy weyolgo 1uageuzen af yop ‘eueids Zoluso8 orp 1 (suens oupeduz 1 oupo18) 8s) eplz UAD]S AP “ACY OEPENS HURISOPY n BANBY NDjefgo wu af vp UNDE eu “lueineuns® 9sozfeu ns iq ‘npeyi eAMUTY IHAlgo “(¢ EPLAOHUGN AND) HIE BAY reyalgo ‘mms; n oUIACBeaIEA eATUTY weyafgo of awyey ‘nyolqo tuqesez ory aujoyo 21 Wuafospzt wfiq ns sfo¥ nyalgo “(afiousnuoy ayseH 9 “1) enEgop ysuuMyNY Bigtuards oy “Enjalgo efoysatyie nutgpns ez Wouzea vuioar vjezeyod as malqo wlioe yo] wowoado wouinsez wsouafjuiardo | uapeases ryafqo af toy po jefuoreur 0] :USOUPO YN PO aYau EU OUIES as ONE? IMWIASO “nSOUSIALZ ouafjao}sn fougosnpeut fonoytf o vleuzods op owzejop “ounns anup S oped oysarae elunpesis wsofiuzer 1 oupaf s gosonuod auiaido aysaryre £ enjolgo Boysauue mdoyeas vlueis wolisemdaioy woujndng er OUDHS | nfloemersar ‘nfioensoZUoy we “apes on/saiKe alten tgeado vz nu2ido oeaopalsod afi are wepalin, ‘apes? agaforsod 56 890 Yor nnsofius ojou os vunfoy n “(iguieg ,,uoyy,, :2epoaztord) , ersufauoy, Unsamse,, Yrystiunuunpe yrnngez oyoxjau od vBoas ne qracqeu 161 pasd oupaisodau yang, | myluAeiy, ‘nasfearg a iaMsy "wowoide wojotssez Bwoan us afueaowyosyiu tz fuoreioge| PID! ovforsod Ig naryey n af owryg ‘js { numaseyoep IA “eumtAoysip umnjgndo 1 winys}ouseUU wu A x ereusI0 d po wiwuuo ysuingez ‘ouaudo ,smoedwnoo,, ofiq afiu “aotjod aysanqe eugisery owes sfeaopafsod as ranyse Iag -(euiaido wygnew ~QJUL | wysuOIBINBISA-oYSIOIEALOTAOY “eYSUITONL “soxjod o¥SA14E) opis aysniyie mingez | frigofuss wz swowiaido worsamyse wousuiasses ysousfjuiaido eueayapuau 1 vpearaiado af ofueys oudnyy, ‘eiorsoud ,tu GOs" LE gor nEINTISO oUganod O14 apes 44 000°S71 2 af ep wepod op rzeJop 9s epuo ‘wsorsosd ,ur g¢'9 ouqonod apeiS aysatym ix uepaf wz of yp ofeuzods po apod as oxy, (euorso.d Woy Wa I106 Arhivska grada Bosne i Hercegovine je u (4992-1995) pretrpjela stradanja razmjera. Najve Zzadesila su arhivsku gradu u nastajanju - éak preko $0% te grade. Uzroci takvorne stanju su raznovreni, a u osnovi sc mogu svesti na nefunk- cionalnost rjeSenja datih u odredbama medunarodnoga i nacionalnoge 107g Te causnunryd nop (6 op £ au po) aysdis anaoy ouossoud ps eumunmistiar0 poped Ns Yep DICH owns mpsisdo mens wu ns mopeum (0-7 vf po} ra alonuzp2 ped ie mun IPO NED fp OPO 5 | fil Q i 3 melas fm [om TISG6i° 7660) BNIAGEROREH | ENSOA UAV ANTAL AGVaID DASARI NINVEVALLS O WAVIVOON GE TOR Lop, 801 -vauua ewinofan n apnsS aysarqae arnger 1 efingafins Piof tujeuindo nfesmars eu efuesemn ypurefuoreur qigea oueuz rsoupoydoou eu fonda oarsmyst onyeaQ “auiaido auingez ouopaazioud nysuafueu ougomu — euoido oysaryse Hfioyuny { nfueis o per 2s epey 1 ageuren 28 yugnipyez uegnuep! oxoioy "epmpULIS Yp|suIAopes WouNUTUI vs MpEpYS n urtuaperizt weuryalgo n ofou “eumpjalgo wujuapeid ouprepuRSoU } wueys “unugon n 2994 oarpaiodnou efimpens ns wp alioimsuoy Op ‘poaop (voipalisod 1 nsoujoyo) efireys elloemeduoy, -vumnrzsuezI0 afog eq wunu wefan tinge vuole af alps “(eureimensiar 11 oy) nsouwuz TF aimyny wuresoumisn WISP | eMLAIE n efueuE ouuz eLlq epe8 aysaryre vfuepens ns ep ninzeyod vfueatzensy ‘sangez eueztu ~eysur qifluelieafeu nfuozeyeuzr wu (oynsyarqe 1 ed) asoueuZ yrnuDa -9jo1 ylss vfvoolin rsougngow nemgiso eqan nsasosd autor 1 -sungeq ‘auimajny aysiotas omp uezeA tury 19poyer wfoy epost vAezsp YlTEUE apEsd afiupasafeu mngez aq nemuEm 1q ovBour 1 eBogofoysod po ovAoyijze1 ounig 98 1 (fox trol wouraisis wHAOU Exeqop YJuMINy NOgeZ O efiouan -uoy ylpoforsod nusfuez ez vAouso euzejod apnq ep Eqan auIAoB20raRf § uso Jofiutid epmig) "vies wysialns eap wustata zt yruO po Hfiuzojndry, -s9q oumeuz vwnusuides wou n ns Hoy we vy!UAOUIA eyedmsod ysoWL|eIO} n 9] “euNSOUIOYO TUN N emOP YRuMIMy ange vw amup asian Toy way AGAthivska djelatnost tranzicija drustva De Azem Kotar . T= lee 2.3, Kulturno-obrazovna djelatnost arhiva u ratnim uvjetima & a g(a? ‘U nastojanju da prati dinamiéan razvoj znanosti i Kulture, narogito stete historijskih i informatidkih znanosti, iako relativno mlada arhivska sluzba | *EE Bosne i Hercegovine je, narodito od potetka 80-tih godina 20. stoljeéa, qelele osim Klasitnih sadrZaja djelatnosti (prikupljanje, Euvanje, sredivanj FELL obrada arhivske grade), intenzitet aktivaosti usmjeravala na brojne | E kulturno-obrazovne sadréaje; predavanja, izlotbe, publikovanje arhivske le grade i informativnih sredstava, raznovrsne oblike saradnje sa Skolama i z sredstvima javnoga informiranja itd. Zahvaljujuéi tome arhivska djelatnost BitT je postigla zavidan nivo saradnje sa druftvenom sredinom, Je bitno pospjeSilo njenu afirma godine (april 1992 ~ decembar 1995) nametnal funkcioniranja i djelovanja arhivske djelat 16) dat su na oxmave neposeeg trating autora dok Kontrolom legalnih viasti BiH, djelovali su u specifiénim uvjetima, Sto je rujuce ufjecalo na intenzitet, vrstu i obim njihovoga rada. Ipak, osim va na zaStiti arhivske grade, neki arhivi su se bavili i sadrZajima Radi se prevashodno o Dréavnome arhivu Sarajevo, Istorijskom arhiva Sarajevo i Regionalnome istorijskom ar im arhi fal wa oo rad regionalnih arhiva u Banjoj L dat apreiatione, 1g material sa pou FederaijeBit (db REGISTRATURAMA BOSNE I HERCEGOVINE (1992-1995)* PREGLED PODATAKA O STRADANJU REGISTRATURNOGA MATERIJALA U Sif 18/8 Kontrolom srpskih vojnih snaga, iti radu’ rata formiranoga Arhiva BE ; Herceg Bosne na teritoriji pod kontrolom Hrvatskoga vijeéa obrane eet s zieielg = (avo). = . 7 Osim ograniGavajucih ratnih okolnosti koje st. pruZale znatajno [Sle le z ‘manje moguénosti 2a rad arhivima u Sarajevu nego Sto je to bio slutaj sa Alc nag Arhivom u Tuzii jurno-obrazovnih sadrZaja ovih arhiva ee gg presudno. je zavisio od strutnosti i inventivnosti athivskih_kadrova. alelety a3 Okolnast da su do rata uhodani arhivski radnici na ovim ee eS uglavnom ostali u tri naznagena arhiva, imala je bitnoga utjecsia ne Bele Se ukupnu kultumo-obrazovnu djelatnost ovih ustanova. Ovu konstataciju ElelEle ae poivrduju iole ozbiljnije komparacije i analize. Drugi znaéajan okvir ded 25 a4 ¢ 0 kul -osvjetnoj djelainosti bosanskohercegovatkih arhiva do 1991. godine 258 8 2 24 es 10 je u Glasniku, br. 22/82, 25/85. i 27/87, dok je simteti¢ki prikaz ovoya sektora 110 WtZS “Soar Wi2n4, 002-#S61 DIP n pany ouped 1s9p2q "RZON WEY wOySIEPEN, PU 7661 PUP, 270/21 30} asiy ouppod s2s9peg 30 tr00c-FSt 77.08 ‘oct 040 poid ‘pifuigoq unas “dso¥ “ayany, auipdo yrufapeuopes? oF AB nuYO WOYsUED pe zory euyAodaoI9H | BUSO} uOUINYoR,, :eqzoyz1 mn ns sualjuiarding wIseU NS TATE ewNOfAN uNUHS Pog ipod “¢ggT 9 Epes oA opeazezy y wfmealqa yrumer mS oftune ww80q af uazoyz! wureULRIA wuLUgascd og PANLIY DIRIGO N DUIPOS “¢g6T ereAUEL g vuaioaio “,nBinyO WoysuELZNY, EU "ZEET LUTEY, af arssa OAC Vaz AEA =. "£8-28 "e661 onaferes "7 ‘ins myou. m | re poad oupassodou oepop Sysanpay “aatey eae vad i inom lak sd ereuouinyop ypysalyse ddeyitad ‘nuvjd wor eu ysouamye "Toe nape foysanpe o ofuq ouvgefod tganod 0 ‘apei3 oysaryre voeqewmy 1 eoepemAys “Fpnl] woltas nuOAIgnup fesohin egefod ep ovfoiseu ties vypaz0d po af Byzny, amy ‘nsojgoud wusnedou o vuillubuZES tagnod ‘aflorsiy nfioynnsuoyal nuyeayope ez wOAZ YrysfuOIsIY yrugnuane efeguUZ URISalAg oy Malexes epelyry oxsoyau opafprs af nqzoyz1 “epiq ylUjoro vs vpss8 vfubinwuRd wBouTMS paljsn “efurary waouvzaio posod | “oaafeseg wary eFoysfiuo3sy vuMLAopuoy n tualumyod ~ RARIGIUP YIAO Nes O husuinyOp 4 jwemmuazasd 1qzo}ZE NS for EN aD | PUOID 17] nargnsp woYsemNqUIE | WoULodiOd “(Eg T) MAP] 77 NAIgNsp woysjaeizt-oysjolueds (261) Dfiouajosauag 77 naigeup wowlasord OWN “(S881) SPY vax nargnsp woygusojoq 1 woudoyod © 28 spray “aulpo8 “TF6T-S88T Po npouied n PIE NL eu BAENsnAp yrysforA9f afuenoyelp ozeyuid ep fio eeu af eqzoizy “CHE, Mupexes n) Ht Atwly O1eisod 1 af omuasdud ndas “Zy af euofjaeisod eqzojz wysacyae ures baud “pes 1waozeigo-owinyny wz mafan Yrygar omznzt pated y eago1et b| Bunfezpes unTTEISO 0 ayeuzeE oyaU wuazaid mpia ovy BUNEQZOTZE MISATTE o nq (pais wu ouaiaftuad ‘99 afpag “eurfueyeAys | euLIpe/Sod s WIENS RUOINEU peu vBOYZIUONIM 1 ~vFOUPBEq BUleuoIeUR|MEI 1 oysf as “auTeaMM_MLL dop ov vfueaoyalp owas feo 1 af uigeu fey EN “He vporeu ewionoarzip (yStup )) iy vas HyLUpedud “wafeAy yrysioUIEd } yrupeiOUL YPJOSIA ‘wuxIoMUAOUTD au e ‘oUSeLizmuD - eUNASTEUOISaJOId O pes as ep ousef af unases sourways nuyex mygeAoSoare4oysuesoq nfeuzod oagop fox au0 #7 “euunofan wizorfeu n 1 efjamseu os 1foy — fons (fofoAs) foysanse pusoad pun n eyupeX yUgRNS | yrUpOAONE “eaIysE YIUOReUZEL soupo uvjevorsayoud wljavyspard efezipes yrusozeiqo-ousnpny efsrarztyeas oa ee eR seroy uBzy aDr. Azem Kotar Jzlozbu “Dokumenti Slovenatkog kultumog drustva ‘Ivan Cankar"” pripremio je Istoriski arhiv Sarajevo (autor Marija Diveig), a u godin nja i rada ovoga drustva i obnavijanja rada droiiva Cankae”, izlozba je otvorena 10. maja (na dan rodenja knjiZevnika Car Lelaganje sa’uvanih dokumen: arhivskoga fonda, imalo je za cj podsjeéanje na multikulturalnost Sarajeva i tradicionalnost saradnje i prijateljstva izmedu Slovenaca i Bosanaca.”” kasnije u Sarajevu je 10. juna 1993, Postavljena izlodba “Bosna i Hercegovina kroz arhivska dokumenta”, HadZimuratovié) status BiH. Reprezent rnedvajbeno drZayne teinje s samo kulturni in Sto ona i jeste, 5 tim Sto im drugi names kao ves i in pobune svih or sudbin ‘Vremenski period od dvije godine rata na podrudju Tuzlanskoga okruga predstavljen je sa oko 150 reprezentativnih dokumenata (dokumenti i fotografije), u okvira izlozbe Ketiri zasebne tematske cjetine. postavijena u domovima kulture Gravanice i Srebrenika, U toku 1994, godine postavijene su jo8 dvije izloZbe: u Sarajevu i ‘Tuzli U Sarajevu je 8. aprila 1994. (u 2gradi Narodnog pozoriéta) Istorijski athiv Sarajeva postavio izloZbu “Slovenacko kultura drustvo Cankar”, koja se, iako po nazivu slitna izlozbi iz 1993. godine, znatno razlikovala po metodologifi izlaganja i strukturi izlozenih dokumenata. Vremenski, izlozbom je obuhvaéeno djelovanje “Kultumog drustva Cankar” u razdob! (04 1943, do 1994, godine, yj. sve vsijeme od njegova nastanka do cbnove u uyjetima rata, Lova izlozba je izazvala veliko interesiranje posjetilaca.* haw holu Arhiva Tuala 1a Sarajevo (1994-1995), Glasaik, be. 33, Achivska djelatost i tranzicija drastva Sa omaranja islotbe “Kulturno blago Arhiva Tula” 12, 12. 1998. U povodu 40 godina postojanja i rada Arhiv Tuzla je izlozbu “Kultumo blago Arhiva Tuzla” (autori FSefa Begovi Kovar), koja je otvorena 12. decembra 1994. na Dan Ai Juzbe BiH. Ova izlozba je svojevrsna smotra ari brezenirani dokument iz, oko 140. athivskih fondova i 21 pobranj depoima Athi obradenih. U Tuzli, ues Zivinicama i Bano) vise hiljada gradana."? Tri nove izlodbe pripre godini: “Staro Sarajevo”. ratnom vihoru (1992-1995 Yzlozbu fotografija “Stara Sarajevo” pripremio je i postavio Istorijski athiv Sarajevo. Interesantnim i pomalo zaboravijenim fotografijama ova izlo2ba je dovarala posjetiocima sve bitne motive starine ~ pote od panorame Sarajeva iz godine kao najstarije ‘su bosanskohereegovatki arhiyi u 1995. vo u BiH” i “Sjeveroistogna Bosna u 9 A. Kotar, nd. 52. llozbu je otvorio Adnan Jahié, kulturni i javni radnik Tuzle a hole objekta Arhiva Maut counuaumutied of angry “watyry ByTUpES YUgNS opgagn zn 1 MALTY NAS sualjurasdud ‘tuoiwey Soysluupod-oysueyzny, wowed ua 1 o1g 1outOp af ‘afisruroorpes | AT auloig oye) ors] “adureig aupeyo) f eufeuoriar wuses “iuens ru wafjvelgo ayneuioiqaid 2: sourefafp mySAsysE MygeAoBsaI0yOYSsU wBouwos8o po ns erefias 1 adoina wostg AsoUAel augnns op aj:dop vsidoseg vFon wonsspaisod ns afoy afiseuoyuy "vai ypysrafeaes wofunstzeduy omnususod WOUAE)SN af O1g “HLg BALUpEL YDISANE eAIgEG, Feanue suse (ce ¥Z¢) eforg bap wfuepz! | ouaidud myarseu © 28 pey “ear Ip wygravpzr aftgnysez nfuzed nugosog (2€ 2691 26 49) amnco822.041 peusog oypo. yy rouyeo “RgRyEg | RUBISOY !mTUARAT, WANKEL apjaUOP eepEME. AS HARE pysnofesns nud n ns mpex, ougesod OAC “OURHS F Ip foysaiyse o 2Buq auegefod soupoydoou au wfurayzeyin “nfupesms eu vayzod “eluapdons yputorg uuaand nogourel ws efiseyruniioy eysfipaur af euazedrz, ‘wuqanod vyiq eo of fofoy n oft n eanpe ysouejalp ouaozego-oumyjny ouliqo zi efezspes Yu -foug ypqese ofimsrzyeau { nusaidd ajeavpnSowlo nsiu nsoujoyo airy Hezpws e180 CAISIU STEN | SOUIBDIP ASATY ou ‘pian eutosngy sp youd aus po oxd owouagzoret n outped -9¢61 wumniqay z wuds0% -(S661-266T) MOYEN woU}es n EUSOR BUROISIOLAKA 3 “6661 oxatemmg "eg "iq “yuseiE) Sumy tuInyO n BuaLONO of BAZOIZT “Ze T-Te1 woSeaU2H1 F uSOg n ouDARZ “DHSLIY UEpOAOIS ,- ‘ET 1 Se} gp BuOINEY Zoysfupod ido unas n 1 euafianisod af vqzojzy inuod ou peryiu asta f ured 28 up iousel ns aynsog “auapmas ¢ ay1uIQN “e-YOT aBeus “onsuLpEIE bz wouuessuarus ojruign efyesBo30) | erBUDMINYOP OZ OYO po ‘nqzo(7i Mo o} of 248 “PIL “PH UIEAID YppEseU euMpeliry “RWIS eWILOSo] uaTulOI9 © ‘euaz # eyefoxolp yuEAons OoO'OE © ‘suIpoR “c6gT eIMl euedIUDIqaxg snpozaa n ottes ousfiqn woeseygnut yrugosodsoulon gog'g oxaud af W299 o “wyefusog yrtatian QQ0'00z O40 © aioso8 Loepod 1uigz “wuNpareH lwpjsdisou WiEnp fF mUMEAIY 21 ‘woporeE whIgefusoq wyMIO[O? Pou ojmuigod Beus aysdisoysjon ns afoy wuyoiz yuuloiq ysStup 1 wluapsig woygiUie ‘epro0uad ‘nuorsaid aworo vu afisarde vorpalisod PEs Puaznajoe2 cep of fol 1 g1A080g aj09q 1 esezoy ewuoZy womne *,(SEET -Z661) MOYIA Woure: n eUSOg eUzOISIOLDAAf; onguOYO of Bjany ANY 1s © oad8 v ‘ourpo8 “E661 zi 1UeUMyOp 1 Rluogali{ innuanaid 0 posod v ‘ouipo$ “]egy zi wuNMEp JuauMOp wozojzt diumsfen “1s | eweliuepids o ‘exoursn yuoaIsABip2 Faiul “PULLAOIPOY agonisatapz O ‘ears\espe eBouerrziueio naysfonsn 0 agopatas oattipatgn —nggou wane wofoss foy ‘euewnyop osr af ouazojz: ZI_A “aug BA 1 pIA0yag Buu “gums vliumes “piaaljaesopey ep “e497 21A0UBIA07] EAL|SouNI, Hid 0 onisavipz, woarzeu pod pig aysy peupo ousel FysIULe) | malfjueNUEZ BUOIA, a aafiteg mod: uu WsOUAgasO ‘afigeaiforoy oarsiorsfeN “outs Yep weispaid uigeu iflogieu eu (-),, vp o1q af {yo ual -oliyesfor0) -oysuE]zn, PuNUDD wu af ommisod nqzoj2) nu: TeyOy wey IGDe. Azom Kovar Arhivska djelatnost i ranzicija drustea istrazivatima, itd. Arhiv je bio i organizator zanimljivoga ramog skupa pod nazivom “Rat i kultura”, koji je odran 16. oktobra 1993. godine a Tuzli, a na kojem je podnijeto 15 posebnih saopéenja (iz svih oblasti kulturnoga stvaralaitva). Ipak, najvaljani 2 doima se izdavatka djelat \ doprinos nastanku niza publikacija, korektori i sl. Priprem| teoriji i praks a _Azema Koéara i monografija “Regionalni istorijski arhiv Tuzla (1954-1994)"* od istog autora. Kada se ovome doda, da je za svaku od naznatenih arhivskih izlogbi uraden plakat, Katalog i prospekt, postaje jasna konstatacija da je kulturno-obrazovna djelainost Arhiva Tuzla za obavijanje osnovnih funkcija sovatki athivi su u etiri ratne godine uspjeli da -obrazovne naravi. Kvantitet i kvalitet od intenziteta ratnih teSkoga arhivi st mi nagin i sadréaj da se ukljute u rainy bosanskohercegovatku pi da joj daju posebna obiljedja boreéi se tako za svoje mist ratnog perioda, prilagodenoga natene sadrZaje iznjedrena je Zelja, te civilizacijska, Kultura i profesio- nalna potreba, da se u neizvjesnome ratnom vihons dade doprinos opstan- ku samostaine, nezavisne i zajedniéke drave Bosne i Hercegovine. Ove poruke su sadrZane u svim izlozbama; kako onim koje govore o Zivotu i djelovanju Jevreja, Slovenaca i drugih naroda na thu BiH | Kontinuitetu é ju posjetiocima Zaja (izlozbe, otekivane rezul © Kojiga “Athi rv ove vrste primjeraka 48. 2.4. Arhivska grada u tranziciji drudtva ‘koga drustva u pluralno gradansko drustvo. Tu partijski) je zapodeo Ceéenija (SSSR), Hi Kojima su vodeni te&ki ratni sukobi, a Sto je ostavilo veoma negativne posljedice i na stanje njihove arhivske grade. Tranzicija obuhvaéa radikalne promjene ukupnih odnosa wu drustva fh oblika ideologijskih kozmeticiranja, kojima s nacionalnim zakonodavstvima. Medutim, u odredenoj _vrsti_pravnoga vakuma, Koji u praksi ipak kraée ili dude vrijeme postoji u fuzi zamjene staroga pravnog sistema novi, S grade, posebno one u nastajanju, pa i do brojnih drugih razloga i “uv medunaso je uzelo udesea skupa Stampani su u izds arhivite vo vemeto na tran godineTet qnwoxezod PYSANUP of HUIAOHOOIH | MSO nujayo n vfueang miofan ypBamp ¥ yrworsosd ni n nfupwiznasd wouaf o galt af ep aysanpe o1nge2 eaoygon oatup 1 nusosdo ‘spousd ayprujod | supeftroyeur eurpooxzn 0 woUAg{sn 28 IpEY nn eumfuioz “f} "euNeuIpars uufgrup ns eanyensiSar qn ‘sea vueBs0) ©: fe 2 go BAMPUUD|GaXd OAO TSOUOZOIS NAS jopeays afiu vfiodo wBrup § eupat y - 2fug0d ans jedmsod 1siporseja tes apfen, “nojusozod peays ep ejafig af id wz spur “nysewtaiqoxd rain) waoysod afuapor FO yudmgn app7 #99 naid mq ‘onorpey n efuedemn 1 uso ‘3p jepe Zn “Iq OY, oped suangndeu Bu ojfou Hig an: 9) Sysaiyie supUCIOyUR) WoRAEGeH Iq EP EfezeVod Ns eluEALENS| ‘amie n jeznaud aftu apes a0 o1p uepat seq ep eBo]ze1 po uepof o1g taf og, ‘noamt moupinez eu O19 ofiu ors} wp of omUapIAD “HIG. nh eustfuearzenst euioud Syed ‘igapng “omuzod usojelo n wou oftu Hforzuean n efjeuioz wumexsiZar yogeSn nsowopais summnsifar alums up vu opegan per oper es ns ajeissid “euofwiord yrudnny op oaAop Rul seooud af up af ouzodsoou yedy “afwuflosod o1!q n-ysss | wurelywisZ n apeid aysanye alums af oyey oxsfoues “62 9 “USED ‘rads vfuond saan 2 MIDIS "N9QRAOSE OVEN yy {H9LL-082) orsznasd oudnyn opg | aupo? ‘6861 OP af oY!]0y you oxtsdn “fi ‘apess aysanpe tx QOS'DEZ 29.0 per 98 ep ousef afeysod epuo ‘pas agaiq soysoud 28 oY «tamensiies ydogen 9pwud (UH QQS"EE) I4GZ APP 99 O4SRU Gul O0S'PET) Hiel wopesd woysamse (euIPoR QE po Woftmes) worsznosdou pow “igeuZ ur OS'S ("IS | PAsIuMUION zOAeE ‘oUIpE;WO Zeaug “zoAUs pyansifelioog) ‘vlioeziue810 ypygnrod-ouoaigmip SAKq npwId nySALLUE eu Owes 899 po “UI QOS"EE HPQ EpEdio ar (wopex vs ajesaud) auogein eu ope aysanure ajoznaudau & ,2[atzes, wi Qs rE] oudnyn PO “eimmnstar yruosesn (1661-6861 PoLed man nsoooud Nn upeid wysatyse nfurid n of wpey ougasod ~ vfueis nflonuisyoxde nudnyn nfnfuncodn 9B “9661 wuepinjod nso] ono108 wowod & “uiAoaooIHY | TUSOR N “T66T BUspoAoUd vfuearzensT » 9076 “B “PUIQHOY ysUEZEYS! E/T 299 tig BuO Up MiABisodiaid azou as nogoULnNais ws “eU;pod OF po aflzeis ape SyYSANR nUIp'oy vuapiAin offs UFofuRalzeNsT UNA yey yo. SLLOEZ BUUIARIE nv Sut SIC'99L'e OLzeyeu eueamensiBas n pytg 48A1q nfgrupod vu as oudm}A (ut ger'se ovoznaud) wt ZEePLY OMPONOA AVS | GL 680'9 oreznaud) OSTLIT onosoy aS *( jt OFO'RE Cianzmaid) ‘wn QOO'OrE afiais BS GUE O€s'¢€ oreznaid) ur QOO'OST aluano{g US “(UE ppo's orezNAId) Z afiUOpayEW YS “(te LE0'69 ooznaid) WOE} ZOP DISTANT ‘US “GH 000'9 oreznaid) WI OZ OE BOD BID YS “(UI OOT'rT CEZNaId) aped oysanyre ur QOO'PSE O}ZEIEU Hie AS PUBIMENS!SOL yersgod paid “fy ouspod “gggt 21 ewifueargens wuiaid “adu as ony, ‘ummanpesisi@ou 0 afueusiznasd nu apexjag oped OySAILLE , 2[azzEs, ou 2uuioiSo 5 EPMO “TYAS agniq nfgrupod wu sososd vy 2) 1eq ~ nsoUrR[alp foro vusaid nse[A wsoupo (Boureasjopeou) zospo af og ¥ ‘owaido aysaryie | wiosoud Soysxnyze wSoupoydoou nfusforsodau n oi auior Foyzes af aggoafen “wumqanod uuuieais es npepys n oefiapo al Z1 euspo8 O¢ po (2909fbu) aftaeis exeisawpouosye2 wud opei8 oysartue wfueuntznaid sasoid nsouo epourad eSoygnsipelioos uimmensifer yiuoyeda upess vysALiy weyoy maEY IDr. Azer Kedar Arhivska djelatnos i wanaicija drostva Osnivaga), za snage koje su silazile sa politi¢ke scene, ili su se na istoj kratko zadrZavale, nije bilo polititki profitabiino, Nastojanja da se na ovim pitanjima postignu politigki poeni, u uvjetima nacionalnih homogenizacija i izrazenih privrednih i socijalnih poteSkoéa koje su pratile proces tranzicije, bila bi jedna vrsta "Sizifovog posla”. Za ove sage je bila daleko unosnija briga za postojeca materijalna dobra ugaSenih (likvidiranih) registratura, medu Kojima i poslovnih prostora u kojima je Je, So je jo8 ee86i stuéaj, ashivska grada lovnijim dijelovima objekta (podrumi, Supe, tavai iéni motivi za ovakva por struktura u regi Nove pi optimatnome odnosu prem: bilo ure takoder nisu vidjele nikakvoga imteresa u zateteno stanje ulagati sredstva w nesto Sto ne bi poludilo adekvatan i rezultat. Za brojne njihove pripadnike (Koji su se u vladajuéim strukturama).je takoder bilo od interes da Restane dokumentacija (athivska grada) koja svjedogi 0 njihovoj prethodnoj politiékoj aktivnosti, pa su najéesée nei direktnim unitavanjem, doprinosili da ta grada primjer za ovo smjene lidera predstave kao dosi minuloga sistema i jo’ novih odnosa. Osim toga pojedinci koji su’ iz rogonjeni uw prethodnome sistemu (Ko) i broj u svim na tranzicije) iz osvete su nas! potpun raskid sa starim - naredujuéi ¢ak spaljivanje athive”, Dakle, ni stari ni novi viastodrSci_nisu na’li interesa, uz sve dileme © njihovim spoznajama znataja arhivske grade, da uloze napore da se adekvatno zai ura. Stanje se, naravno, razlikuje u odmdenim sredin: emljama). U onim zemljama koje su imale donekle normalan proces tranzicije (i disolucije) sve ove osobenosti su znaino manje izrazene (Cedka, Slovatka, neke zemlje bivSeg SSSR-a i dr., t@ Makedonija i Slovenija iz. bivieg SFRJ-a). U zemljama koje su uporedo sa tranzicijom vodile borbu za samos (kakve su npr. Hrvatska i narotito Bosna i 122 Hercegovina), ovi procesi su posebno izrazeni te su i posljedice po gradu unjima znatno veée. Ovdlje treba istaéi dinjenicu da naznateni razlozi utjetu na sigumost i druge nepreuzete athivske grade socijalistitkoga perioda zemalja u = posebno grade bivsih drustveno-politiékih organizacija. To rukp i za nove vladajuce strukture stidkoga perioda Osobenosti ophodenja sa gradom soci ‘Transformacija pravnoga sistema zemalja u tranziciji je najte¥ee, kako je i naprijed naglaseno, dugotrajan proces u Kojem gotovo na samome kraju dolaze na red pitanja arhivske grade i drugih kulturnih izbjegao pravni vakum, sve zemlje u tranzi su rad po postojetim zakonima, do donoSenja novih. disolucijom postale samostalne i nezavisne te su im centralni (osnovni) propisi bivSih dréava, firmom bivSe dréave, postali_ neobavezujuéi. U_ svim slugajevima je na nivou nove dréave uglavnom produzavana vaznost propisa.®* Medutim, novi dru&tveni odnosi, prirodno, otvaraju ptema arhivskoj gradi socijalistitkoga perioda adekvatno rjeSavanje. Rac Pi propisima ili, pak, nisu u nj zahtjev novog vremena) namece njihovo rjeSavanje. To su pit vjerskih zajednica, grade u privatnome viasni8tvu, grade brojnih privatnih registratura, grade registratura koje od druStvenog postaju privatno vlasnigtvo, potom pitanja sredivanja i kori8éenja grade iz arhivskih napustene grade upasenih registratura, kao i ‘sluibe Republike Makedonije a ali st otvoreni drugi 1, 35-37). blemi: prostor 5 ‘sprinjr:Boana {Hercegovina je ston medunarednoge priznanj ko samstne nezavisne driave 6. aprila 1992. godine i da ijenjivala pravni sistem SR BiFT i ne propise bivie SFRY ako takvih na nivou SR BiH. Takvo sSel afoy eimensiSas wopesd es ‘(ySnup ¢ yremuouny) sfiowziue8s0 ylupore fp ns Blox Bialias Souafiazer puinysnyst eu tuEAOUSEZ APNG Up eqan vs] “efuagoft euofjouiamn Cugnns | wmanfuoy ew wou eyaNs vfumId , uarono, By BAS BZ “alluto7 suQnop oqgnis oysAtuTe ajafio 1 ed ‘earysE 1 exper jou: (@uepop) eugasod zaq aonzou id yino yIAs ofuuavgols F afuspeig janjou yrSnup | afjuroz eluewrznpo foezueuoseu oO puIgz 1 wAopuoy \9o unimp 1 oeludosdsya Tom Rey aEEE prestaju sa radom, te poscbno sa registraturnom gradom ratnoga perioda v ‘onim zemljama koje su prosle ili prolaze kroz ratna stradanje.” Disolucija sloZenih druStava dovela je do procesa sukee bivSih zajednitkih organa na dréave sukcesore. To zahtije odnos arhivskih sluzbi novih zemalja, i nastojanje da se struéni arhi- Vistigki_principi (provenijencije i funkcionalne pertineneije) u procest sukcesije dosljedno primjenjuju.”* Za athivske sludbe ni saradnje, 80 im ranije nije narotito preko MAV-a i drugih tijeta, Sve to zahtijeva novo, tj. odgovarajuée organiziranje arhivske sluzbe, izradu jedinstvenoga arhivskoga tehnolosku modemizaciju sluzbe, ukljutenje u je grade van i pitanje medunarodne organa UNESCO-a — ima bitnoga odraza na njihovu arhivsku djel anja arhivske grade — kako onoga dij sje kao odraz ukupnih ekonomskih promjena kroz koje zemlje u tranziciji prolaze ku struka i znanost je neobiéno vazno da blagovremeno uote odredeni problem, zatim da ga struéno izuée i oblikuju u formi koju ée nova viast prihvatiti i instalirati kao obavezujuéu pravnw normu, anja osiguranja adekvatne zastite arhivske grade koja je ih razloga ~ politiéke i druge prirode. U svemu tome. athivska djelitnost treba da_pra Potpomaze i usmjerava, koristeé nagin da se viSe radi na bave posljedicama, a razvijenog svijeta, a sve sroka problema nego da se watevie, Sukcestia eks Jugosaije sv 1993, 35-43, i dréavnth_arhiva, Glasnik, br. ska djelatnost i tranzicija drustva 2.8, Arhivisticko znanje druStava u tranziciji Globalizacija kao vazan proces u savremenome svijetu odrazava se na ukupno Ijudsko znanje, pa tako i na arhivistiku struku i nauku. Konkretno, razvijeni dio Evrope, zemlje srednje i zapadne’ Evrope, integriran u Evropsku uniju, nastoji da taj koncept integrirane Evrope proiiri i na bivSe zemlje socijalizma (zemlje istotne i jugoistotne Evrope) koje se u posljednje dvije decenije nalaze u drustveno-ekonomskoj transformaciji. Medutim, taj proces nije stihijski veé jasno definiran i motiviran na nagin da se u evropsku porodicu naroda i zemalja moze uéi samo pod odredenim pravilima koja u osnovi' znave i posjedovanje odredenih znanja, &iji jedan segment éini i arhivistitko znanje. Tako su i ranije, posebno nakon Drugoga svjetskog rata osnivanjem izmedu Od osobenosti tranzicije u svakoj 2e deustvenih potreba i nivoa arhivistitkoga znanja. Neke od tih zemalja u razvoju su imale bri tranzicijski hod i veé su postale élanice ujedinjene Evrope (CeSka, Slovatka, Poljska, Madarska, Slovenija i dr.), druge nesto ca, Makedonija, Rumunija, Bugarska i dr.), a tree znatno ir). Hevat (Bosna i Hercegovina, Srbija i Cra Gora, Albanija znanja zemalja w tranzic shvaganjima tog pojma, na to koji sve faktori generiraju potrebe za porastom ovih znanja, odnosno Sta sve oteZava i onemoguéava te pozitivne druStvene procese. Struktura savremenogs sthivisti¢kog znanja Athivistigko 2x zasnovano na dome stoljeéa. Osnove tog znanja tine pravila koja se vel naslanjaju na pozitivistitka promisijanja iz 19. stoljeéa o dokumentu kao nekoj vrsti nusproizvoda neke radnje i kao osnovi sistema injenica neophodnih za spoznaju univerzalne istine, 0 3 kao univerzalno} nepromjenjivoj, ti. konstantnoj znanosti 127‘See ‘BI ‘0007 9A 9m JO PIOgSAIN, 249 UO BDEB}Ig ayn 3 Bunyooay 1 wousliaafgo “owiev04i Je pesgnuy fo wownjong DLL H¥8EL2 "2908 OPPO ¥ ag MOFRUOH UH 1 (efiods) wsido of x af wfoy osyead aysasue axou aganod a1 v ‘esidez vfirexoysigo ouuou nfefuafius 2g “ouafigiuso offu nysojoporeu 1 oulapr (asudez — awuawunyop) soul efjdnyyes ou cod tanusoduit ouig of aioayey wuandunysop 9p ajexop oupastsd aganod auyefions ou ‘oupemdaouoy 01 015 oBau sof ~ oftyesSouorsty 29 su0340 suOysTEMISIS “nf ut eu afnjafp ep vegan efiom vysanpy TAREE afipou wz ‘nqanod ea Wz “eysofth "BUOUEOIA, Hee wig (,afuwuz OYsal x eAOU BpEp emuifuEyEAYs LATAOU WAS 28 14 OyeY aYsIArURE basin exo fh wulipesed wueatsveuz exou eugatod af wor Soqz oxen ‘eper vGouslu erowpaid ory (eusumyop) vsidez 1 oynsiaRpe ating afugepesop afueid n tposop oufgzo oaiffunzer 28 WAG “uaiodso rmouafg fequux rpnstantod of awa “eprops eupofop as ns afoy voiuafulg zespo iuzey oures (UaMIMYOP IUgISEPY O1q afjuEL af Org ‘paigtup ofsisun | souaMelD BEAT eAeZUIZt yofian ¥p 70K 'yon 27 esonBoey sido Zoupeas 9 PE UO AREY MLAYEUO Hoflas afeuzods IsougNFOU 80 F qiujezisanun efunforsox 1847 Wluanignsp nfgnspod oN “Te ‘0g buipod ynasapeog oispoxiez nBWSod UIpEU IA0H Of OL ePEh, easpoud wieziucapounsog ausfeu 02 iUofuaflooud eusutain 1 ns Hox fepeop r yoni nfepiyon 1 angys 2s ep ofueforseu yan “wu Wuntnueaayas © vatisuepopofas ysljogleu nfusango 0 a8tuq ousears 10 9ffu B80) wBaas afuwang 1 afue airurt ns ofoy eumys 0 4 1UINOP EPMO, "poaziord SuOY OUSALAS 90a ‘(epoazioudsn tsIA eyoU “A wsasord PO, ind afiu (331) watunyop uepaf ep ipeuz ‘opyep “oy “renys ser fer fofoy myias neu n yrueamnsuoy woruotuly Wacedlen PIeas af epmig “eperoysiqo af yt efoy afigz po oustoapo 8 nBOW ou 18 uepal afoy sontofui -ouriseu aBye ep opeaohin tuspezod 2AS F HsOUDHBOFOU LALNRO “whuageuZ PuouiaIAes vxoH nif n elojsux, “fi «,esnnsuosop,, 31 uo eo ‘3{nongpo wreziiopounsod ‘siafias wfuepeatys imsod as af og ms¥m ayRUy oUDISEPY UoyeE ‘elucuzes wBounnyelgo wiosz} Oty enuowanyop ofuepeAys oUgiselyy ‘lusuzes vioxzt oby ruatumyop efunpenys nuofeutsd wu miuse{qo 3 nour eleoafin w ego ‘pw wourstuun 1 whyy sounszAuy “ofSoqodonue ‘wi@ojoyisd ‘efliowiy “euydiosip yansucuz nuigor vu niou orvsdver arsiioa exgnsiuspouusod afoy efeoetin wind “fh ‘oupaised azeiop feoohin t oqanod 21 301 wise “wsyeid auauaraes ageureU vloy vfunnd vo aroxo8p0 rznud vp (unsafn) uefjoaopou sumisod s1ay0 wonIsuBUZ rysfti0% ppb epuo ofnseu ouisipered auaassueuz wousfwoud vz eganod y asytad BASAIUTE ouerouseZ nuofu eu | miLA¥0 Zoysfuon Fouelt SAQUSIATIHO uonjsunuZ aures nuafwoid (eufioeunojur owes au 1 efuwarzenoud ‘aumiyod Rs QUAOUIWUOL , ‘ewopounsod wafesofin Pod simyigo ¥ vaBfonsn asi as 28 fox ‘mafihe ourououialaes (1 Deno UIDEY IDr. Azem Kotar porijekla i integriteta, Za kanadsku arhivistkinju Lucian Duranti ashivistitka znanost predstavlja skup znanja o pricodi i karakteristikama arhiva i poslova koje obavijaju, sistemski organiziranog u_athivsku teoriju, arhivsku metodologiju i athivsku praksu. Arhivistiku interesiraju dovi dokumenata, a ne i pojedinaéni dokumenti, a njeni i natela imaju univerzalnu vrijednost u objektivnom istrazivanju dokumentamoga konteksta, pronalazeéi svoju objektivnost prije svega u unutra’njoj logickoj vezi dokumenata, negoli u historijskome i kultumome Kontekstu. To arhivist nezavisnim od utjecaja p sl. suprotna su postmodernis sanost se takoder ne mogy pri josinkratidke dimenzije ko} medusobno évrsto povezane. Nasuprot svoje discipliname ideje, strategije i metodo- © Koji se slalno razvijyju, mijenjju i pritagodavaju é , tehnoloSkim dru&tvenim promjenama,” Umijesto statiékoga posmatranja karakteristitnoga bulan: pomirenja informativnoga i tradicionalno memorijskog iékom dobu mora preformuli i svoja To znati da ona treba usmjeriti svoju pa2- aut na proces (umjesto proizvoda), fankeiju (umjesto strukture), kontekst rynu.arhivizaciju s (amjesto pasivnoga proizvoda adi me aktivno: minovno vodi promjeni natina éuvanja zapisa, promi skoga fonda i principa njegovoga sredivanja, pojma 2a zapisa, promjenu i samoga poj egzistirati na interneta i drugim rad © Laciana Duranti, Diplomatics: New Uses for on Old Selnee, Arhivarija, 28, 1989. © Mirjana Cupek Hamill, Terry Cook, Avhivistika 2a stare koncepte, Athival Science, 1/2000, 3-24 esi, br. 46, Zagreb 2003, 380, 130 Arhivska djctatnost i teanzicija druftea Postmodemisti¢ko arhivisti¢ko znanje je veoma malo prisutno u zemijama u tranziciji. Ono jo8 uvijek nije ovladalo u svim svojim temeljnim odredenjima ni u modemisti¢koj Evropi integriranoj u Evropskoj uniji. Osobenosti arhivistitkoga znanja zemalja u tranziciji ijalizam kao druitveni sistem nastao na marksisti¢koj ne ba dosijedno tumagenoj od strane politi&kih (komuni jednopartijskih sistema, bio je veoma ideologiziran. Komunustidika ideologija je prozimala sve sfere Zivota, kao okvir i nadin za promiljanja svake vrste. 1 athivistiéko znanje, kako po opsegu tako i po sadrZini, generirano je i odredivano parametrima potreba ideologizirane driave, jer su u jedno- partjskim sistemima pogledi spare defave potpano Komp Osim neposrednoga utjecaja nna athivsku teoriju i praksu u granicama svoje zeml frivala i pasredno preko ideologiziranih i podredeni kulture, Otuda su se i sve a nastanak novoga sistema (socijalizma), ideologja bila negacja prosloga i postojeCega. Na tradiiju se gleda na recidiv nacionalizma, Birokratski Sinovnik je u mehanizmu ika da ponizi i potisne. Posljedice takvog shvaéanja, u kojem su ideologija i politiéka mjera svemu sto nastaje u sferi kulture i nauke, su djela sa sadréajima sumnjive vrijednosti, bez snage da traju i nakon kraha sistema diktiranih vrijednos ie arhivske worije i prakse w wrnagene tekst 3). Ove je data dalja elaboracija vo aktualnoga arhivistickog znanja u tim 22 ‘Ove konstatacije potvrduje stay J, V. Staljina koji je nakon So mu se ot sbavne poezije, Koll je po njegovom shvaganju time negativno ‘ediutio da mu poeviju treba Sampati u dva primjerka: zz osobu kojoj je namijenjena i za autora

You might also like

• The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  

  From Everand

  The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  Mark Manson

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (20001)
• The Art of War: A New Translation

  

  From Everand

  The Art of War: A New Translation

  Sun Tzu

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (3044)
• The Hobbit

  

  From Everand

  The Hobbit

  J. R. R. Tolkien

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (25132)
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Freakonomics Rev Ed

  

  From Everand

  Freakonomics Rev Ed

  Steven D. Levitt

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (7837)
• Pride and Prejudice: Bestsellers and famous Books

  

  From Everand

  Pride and Prejudice: Bestsellers and famous Books

  Jane Austen

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (19653)
• American Gods: The Tenth Anniversary Edition

  

  From Everand

  American Gods: The Tenth Anniversary Edition

  Neil Gaiman

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (12942)
• The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  

  From Everand

  The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  Mark Manson

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (5794)
• The Handmaid's Tale

  

  From Everand

  The Handmaid's Tale

  Margaret Atwood

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (13185)
• The 7 Habits of Highly Effective People: The Infographics Edition

  

  From Everand

  The 7 Habits of Highly Effective People: The Infographics Edition

  Stephen R Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2475)
• Art of War: The Definitive Interpretation of Sun Tzu's Classic Book of Strategy

  

  From Everand

  Art of War: The Definitive Interpretation of Sun Tzu's Classic Book of Strategy

  Stephen F. Kaufman

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (3321)
• Habit 6 Synergize: The Habit of Creative Cooperation

  

  From Everand

  Habit 6 Synergize: The Habit of Creative Cooperation

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2499)
• The Hobbit

  

  From Everand

  The Hobbit

  J. R. R. Tolkien

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (24585)
• Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  

  From Everand

  Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  Chris Voss

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (3269)
• American Gods [TV Tie-In]: A Novel

  

  From Everand

  American Gods [TV Tie-In]: A Novel

  Neil Gaiman

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (12519)
• Habit 3 Put First Things First: The Habit of Integrity and Execution

  

  From Everand

  Habit 3 Put First Things First: The Habit of Integrity and Execution

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2506)
• How To Win Friends And Influence People

  

  From Everand

  How To Win Friends And Influence People

  Dale Carnegie

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (6507)
• Good Omens: A Full Cast Production

  

  From Everand

  Good Omens: A Full Cast Production

  Neil Gaiman

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (10904)
• Good Omens

  

  From Everand

  Good Omens

  Neil Gaiman

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (12010)
• It Ends with Us: A Novel

  

  From Everand

  It Ends with Us: A Novel

  Colleen Hoover

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (5743)
• The 7 Habits of Highly Effective People

  

  From Everand

  The 7 Habits of Highly Effective People

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2564)
• The 7 Habits of Highly Effective People

  

  From Everand

  The 7 Habits of Highly Effective People

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (353)
• And Then There Were None

  

  From Everand

  And Then There Were None

  Agatha Christie

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (8929)
• Wuthering Heights (Seasons Edition -- Winter)

  

  From Everand

  Wuthering Heights (Seasons Edition -- Winter)

  Emily Brontë

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (9486)
• The Covenant of Water (Oprah's Book Club)

  

  From Everand

  The Covenant of Water (Oprah's Book Club)

  Abraham Verghese

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (517)
• The Iliad: A New Translation by Caroline Alexander

  

  From Everand

  The Iliad: A New Translation by Caroline Alexander

  Homer

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (5700)
• The Perfect Marriage: A Completely Gripping Psychological Suspense

  

  From Everand

  The Perfect Marriage: A Completely Gripping Psychological Suspense

  Jeneva Rose

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (1105)