1

Γιάννης Ρίτσος, ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

(Ο Γρηγόρης Αυξεντίου αποκλεισμένος στη σπηλιά της Μονής Μαχαιρά: μονολογεί)

'Ολο σας αποχαιρετώ κι ακόμα μένω. Ναι, η πιο μεγάλη πράξη της ζωής μας
είναι η απόφαση του θανάτου μας, όταν υπάρχει κάποια διέξοδος,
όταν μπορείς και να τον αποφύγεις, και συ τον διαλέγεις
σαν τιμή και σα χρέος για τους άλλους, πιο πέρα απ' τις ανάγκες σου.
'Οποιος μπορεί να νικήσει μια στιγμή ζωή του νικάει και το θάνατο. Το 'μαθα.

-----------------------------------
1. Δεν ήρθε ακόμα η ώρα του θανάτου. Ο ήρωας έχει χρόνο να συλλογιστεί τι κάνει, να είναι
συνειδητός ήρωας. Μεγάλες πράξεις γίνονται στη ζωή, αλλά η μεγαλύτερη να αποφασίσει
κανείς να πεθάνει ελεύθερα. Διαλέγει το θάνατο ενώ μπορούσε να ζήσει. Ο θάνατος είναι
επιλογή. Αν δεν τον προτιμούσε θα ατίμαζε τους άλλους. Τον προτιμά για να τιμήσει με την
πράξη του αυτή όσους του πρόσφεραν. Χρωστά στους άλλους τη ζωή, το χαρακτήρα, το ήθος
του. Ό,τι έγινε, έγινε χάριν των άλλων, γι’ αυτό και τους αφιερώνει όλη τη ζωή του. Θυσιάζεται
για όλους τους άλλους, τιμώντας τους και ξεπληρώνοντας το χρέος προς αυτούς.
2. Η νίκη της αγάπης για ζωή = νίκη του φόβου του θανάτου
Η ζωή είναι βιολογική. Γίνεται ηθική όταν θέσουμε στόχο στη ζωή μας, όταν έχουμε σκοπό.
Τότε νοηματοδοτούμε τη ζωή μας. Με τη βούλησή μας(= το νου και τη θέληση) προσπαθούμε
να επιτύχουμε το σκοπό. Ξέρουμε τι κάνουμε και γιατί το κάνουμε. Πράττουμε συνειδητά και
μπορούμε να δώσουμε λόγο για τις πράξεις μας. Ο Αυξεντίου αποφασίζει – εκλέγει το
θάνατο. ελευθερία = εκλογή και ευθύνη για την εκλογή.
Χρέος και τιμή προς τους άλλους. Ο Ρίτσος είναι κοινωνικός ποιητής. Βλέπει τον άνθρωπο
μέσα στην κοινωνία να χρωστά στους άλλους γιατί από αυτούς δανείστηκε και τη ζωή του και
τη γλώσσα και τη θρησκεία και τις αξίες.
Χρέος = οικονομικός όρος και ακολούθως ηθικός. τιμή = αξία
Οι άνθρωποι αξίζουν την ίδια τη ζωή του.

---------------------------------------------------------------------------------------
Τα πάντα είναι ανύπαρχτα πριν τα σκεφτείς και πριν τα πράξεις.
'Οχι μονάχα να τα σκεφτείς , ή μονάχα να τα πράξεις,
μα να τα πράξεις και να τα σκεφτείς μαζί. Και σεις, αδέλφια μου,
πολύ με βοηθήσατε. (Κανένας δεν υπάρχει μόνος χωρίς τη βοήθεια του άλλου).
Εσύ που θα κλάψεις για το θάνατο μου, με βοήθησες να πεθάνω με το κεφάλι ψηλά.
Εσύ που θα πάρεις το ντουφέκι μου, να εκδικηθείς το θάνατό μου,
με βοήθησες να πεθάνω ευτυχισμένος για σένα και για μένα.
Με βοήθησαν κι αυτοί που πέσανε πριν από μένα. 'Οπως και γω θα σας βοηθήσω.

--------------------------------
3. Τα πάντα είναι ανύπαρκτα πριν τα σκεφτείς και πριν τα πράξεις.. Σκέψη χωρίς πράξη =
θεωρία. Πράξη χωρίς σκέψη= απερισκεψία . Σκέψη+ πράξη= συνειδητή πράξη, ηθική πράξη
4. Κανένας δεν υπάρχει μόνος χωρίς τη βοήθεια του άλλου.Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον.Η
ίδια η ύπαρξη του εξαρτάται από τους άλλους. Οι Ελληνες της Κύπρου βοήθησαν τον Αυξεντίου
και οι πριν από αυτόν με το παράδειγμά τους και οι σύγχρονοι, γιατί ξέρει πως περιμένουν πολλά
απ’ αυτόν- τον κλαίνε σαν ήρωα και θα πεθάνει σαν ήρωας- και οι μετέπειτα που θα συνεχίσουν
τον αγώνα.------------------------------------------------------------------------------------

2
 Τούτη η ώρα δεν είναι για καυχησιές και ηρωισμούς,
όταν βρίσκεσαι κατάφατσα με το θάνατο,
και σας το λέω απλά, σα να στρίβω το τιμόνι του αμαξιού μου
μιαν ανοιξιάτικη μέρα
για ν' αποφύγω μια σύγκρουση μ' ένα κάρο που το οδηγάει ένας ατζαμής χωριάτης
ή για να μη χτυπήσω ένα παιδί που παίζει ανύποπτο στη λιακάδα
ή ακόμα, ναι, (και τούτη η τρυφερότητα δεν είναι αταίριαστη
σ' έναν άντρα που πρόκειται να πεθάνει)
για να μη λιώσω ένα αγριολούλουδο που πήγε το μπαστάρδικο
και φύτρωσε καταμεσής στη δημοσιά
αθώο-αθώο και γαλανό σαν το μισόκλειστο ματάκι της πλάσης-
ναι, τόσο απλά μπορώ να σας το πω, σα να στρίβω το τιμόνι του αμαξιού μου:
"Τ' αληθινό μπόι του ανθρώπου μετριέται με το μέτρο της λευτεριάς".
Τίποτ' άλλο. Γεια σας.
-------------------------------------------------------------------------------------------
5. Οι πληροφορίες που είχε ο Ρίτσος από τις αθηναϊκές εφημερίδες ήταν πως ο Αυξεντίου ήταν
"σωφέρ ταξί το επάγγελμα". Είναι τόσο φυσικά όσα λέει, σαν να οδηγά το αμάξι του.
6. Ο ήρωας αγαπά τα πάντα, δεν θέλει να βλάψει κανένα ούτε ένα αγριολούλουδο
7. Το αληθινό μπόι του ανθρώπου μετριέται με το μέτρο της λευτεριάς!
'Ανθρωπος = Ελεύθερος . Είναι κανείς τόσο άνθρωπος (έχει ανθρωπιά,σκέφτεται τον άλλο)
όσο ελεύθερος είναι (απαλλαγμένος) από τη φιλαυτία= την αγάπη εαυτού.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΠΑΛΛΑΓΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΑΓΝΟΙΑ, ΚΑΚΙΑ, ΑΣΧΗΜΙΑ,

ΕΓΩΙΣΜΟ ΚΑΚΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΕΙ, ΝΑ ΠΡΑΞΕΙ ΤΟ ΚΑΛΟ, ΝΑ
ΠΟΙΗΣΕΙ ΤΟ ΩΡΑΙΟ, ΝΑ ΘΥΣΙΑΣΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ,
ΑΥΤΟΝΟΜΟΣ
-------------------------------------
Αν λυπάμαι για κάτι είναι που δε θα μπορέσω να κάνω τίποτα για σας
(όχι σα φήμη ή σαν ιδέα ή σα θρύλος, μα με τούτα τα ίδια μου τα χέρια),
έτσι, να πούμε, να, να ρίξω και γω μια ντουφεκιά στον αέρα
στη γιορτή της απελευθέρωσης
ή να φορτώσω σ' ένα μεγάλο φορτηγό εκατό τσουβάλια ψωμί,
διακόσια τσουβάλια πατάτες,
να σηκώσω κείνης της γριούλας τη ζαλιά τα ξύλα μες στο δάσος
να σηκώσω τ' άλογο του γέρου αγωγιάτη που 'πεσε μες στη λάσπη
κάποιο βροχερό πρωινό
να δώσω μια κλοτσιά κι εγώ στη μπάλα που παίζουν τα πατριωτάκια
το δείλι στο γήπεδο
ή να δώσω μια σβερκιά στο φίλο ένα βραδάκι που θα λέει ένα άνοστο αστείο
ή να μοιράσω, μια μέρα, που η δουλειά πήγε καλά,
μια χαρτοσακούλα καραμέλες στα πιτσιρίκια της γειτονιά μου
ή ν' ακουμπήσω αυτά τα δυνατά μου χέρια, που σήμερα τα αγάπησα,
σ' ένα εξοχικό τραπεζάκι της Αμμόχωστος
και, δίχως να κοιτάω τα εργατικά μου χέρια, να τα νιώθω
πως ξεκουράζονται πάνω στα πέτρινα γόνατα του φιλικού μας κόσμου.
----------------------------------------------

3
 8 Λυπάται γιατί χάνει τις μικροχαρές της ζωής, τις μικροβοήθειες προς τους άλλους.
Η ζωή αποτελεί άθροισμα μικρών στιγμών μέσα στις οποίες πραγματοποιείται το καλό.
9. Ταυτόχρονα όμως ονειρεύεται ένα κόσμο μετά το πέρας του αγώνα όπως και σε άλλα
ποιήματα οι ποιητές που έζησαν τον πόλεμο.πρβλ.Σαλαμίνα της Κύπρος,Κύριε βοήθα να
ξεριζώσουμε τα κακά του πολέμου και τις αιτίες του πολέμου, για έναν κόσμο ειρήνης.
Ονειρεύεται ο ήρωας έναν κόσμο ελεύθερο, με αγαθά υλικά, αλληλοβοήθειας, χαράς,
παιχνιδιού, ξεκούρασης, παιχνιδιού, εργασίας, κοινωνικότητας.
------------------------------------------------------

ΑΝΤΕ, γριά μάνα, μην αρχίσεις τώρα τις κλάψες. - 'Οχι;

- 'Ετσι σε θέλω. Ρωμιά. Σου παίρνω, λες, τη ζωή σου;
Σου αφήνω την περφάνια σου. Δε θα σε ιδεί ο εχτρός καμπουριασμένη.
Το ξέρω. Θα πεις: "Είμαι πέρφανη για το γιο μου, - κάλλιο μια φούχτα τιμημένη στάχτη
παρά γονατισμένος ο λεβέντης μου." 'Ετσι. Γεια σου, μάνα.
Ο πατέρας θα με γνωρίσει στο νεκροτομείο απ' τις χοντρές ελληνικές κοκάλες μου,
όμοιες με τις δικές του,
κι απ' το σταυρό της πατρίδας που 'χα φυλαχτάρι μες στις τρίχες του κόρφου μου.
Μιλάω για μένα σα να 'μαι ερωτευμένος με τα μένα,
σα να vαι η Ρωμιοσύνη ερωτευμένη με τα μένα. Συγχωράτε με.
Εσείς μου δώσατε τούτο το δικαίωμα. Ευχαριστώ.

-------------------------------------------------------------------------
10. Η Ρωμιά μάνα, η περήφανη Σπαρτιάτισσα, δεν λυγίζει, είναι περήφανη για τη θυσία του
παιδιού της. Ή ταν ή επί τας. Καλύτερα νεκρός και τιμημένος παρά υποταγμένος.
Ο πατέρας έχει κι ο ίδιος το στοιχείο της αντρείας, το ηρωικό στοιχείο των προγόνων, των
ηρώων των ακριτικών τραγουδιών. Ο Διγενής με τις κοκάλες τις ηρωικές κι ο Ύμνος στην
Ελευθερία με τα κόκαλα των Ελλήνων τα αντρειωμένα.
Ο σταυρός της πατρίδας, πατρίδα και θρησκεία ενωμένες στον αγώνα για ελευθερία.
Ερωτευμένος με τον εαυτό του ο ήρωας, γιατί τώρα ανακαλύπτει το μεγαλείο του ανθρώπου
που κρύβει μέσα του, τη μοναδικότητα του καθενός. Κι η Ρωμιοσύνη στρέφει σ’ αυτόν την
προσοχή, γιατί είναι ο εκπρόσωπός της, που θα την τιμήσει με την πράξη της θυσίας του.
Ζητεί όμως συγχώρεση, γιατί φοβάται την ύβρη. Μένει στα όρια του ανθρώπου.

-----------------------------------------
Τώρα λοιπόν, βαθιά και σίγουρα, μπορώ να σας το πω,
σα να οδηγάω, και πάλι, το αμαξάκι μου σ' ένα ασφαλτοστρωμένο δρόμο της Κύπρου,
ίσια και παστρικά, ένα ολογάλανο κι ήρεμο πρωινό,
- μπορώ να το πω: "Η αρετή μας είναι η αμοιβαία μας χρησιμότητα".
Εντάξει, αδέλφια. Εδώ δεν είναι ακατόρθωτη η αδερφοσύνη για μας και για όλους.
-------------------------------

11. Αρετή = αμοιβαία χρησιμότητα. Είναι τόσο ενάρετος ένας όσο χρήσιμος είναι στους άλλους
(κοινωνική αρετή)Μέσα στην κοινωνία όσο περισσότερο βοηθούμε ο ένας τον άλλο τόσο πιο
ενάρετοι είμαστε. Παραδείγματα άπειρα, από όλους τους τομείς της ζωής.
αμοιβαία =αμφίδρομα
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4
 Με τούτη την αγάπη, λέω, πως μια μέρα, οι ξύλινοι σταυροί
θα μπουμπουκιάσουν τριαντάφυλλα- ναι, κι ο δικός μου o σταυρός,
ο καμένος, ο πέτρινος∙ με τούτη, λέω, την αγάπη μια μέρα θα λυγίσουμε
κείνους που φέρνουν τ' άδικο και σπέρνουνε το μίσος .
Τούτη είναι η εντολή μου – μ' όλο που αυτή την ώρα δεν το ξέρω το μίσος
σα να μην το' μαθα ποτές ή να το ξέχασα. Γεια σας .
-----------------------------------------------------------------------

12. Και σε άλλα ποιήματα από τη θυσία γεννιέται ο ήλιος. Εδώ όλοι οι ξύλινοι σταυροί θα
φέρουν την άνοιξη. Από το πάθος η ανάσταση, ελευθερία.(Άξιον εστί. Νεκροί χιλιάδες για να
γυρίσει ο ήλιος)
13. αγάπη= θυσία-σταυρός. Όπως ο Χριστός από αγάπη για τον άνθρωπο σταυρώθηκε και
αναστήθηκε, έτσι και η θυσία θα καρποφορήσει. Η αγάπη νικά το μίσος και την αδικία.
Απαλλαγμένος από το κακό, ελευθερωμένος, εξαγνισμένος.
14. Καμένος και πέτρινος ο σταυρός του ήρωα = τρόπος θανάτου και τόπος θανάτου(κάηκε στο
κρησφύγετο)
15. Ταύτα εντέλλομαι υμίν ίνα αγαπάτε αλλήλους

.--------------------------------------------------------------------------
ΟΛΟ ετοιμάζουμαι να φύγω . 'Ολο σας αποχαιρετώ , κι ακόμα στέκω
σαν κάτι να 'χω να προστέσω ακόμα στον κόσμο. Σα να' χω
να προσφέρω λίγη ακόμα ευτυχία σε σας απ' το μεδούλι μου.
Θυμάμαι- καλοκαιριάτικο σούρουπο ήταν- Σταμάτησα τ' αμάξι μπροστά
σε μια καλύβα. Διψούσα.
Μια μαυροφορεμένη γριά με φίλεψε με το κανάτι δροσερό νερό.
"Φχαριστώ , γιαγιά, " της είπα. "Καλή λευτεριά,γιε μου", αποκρίθηκε.
"Καλή λευτεριά, γιαγιά", της ξανάπα- κι ένιωσα πως της την χρωστάω.
Μου 'βγαλε το κασκέτο και μου σφούγγισε με το χέρι της το κούτελό μου.
(Ξέρετε, κι οι γριές μπορούνε να χαμογελάνε.)
Τη λευτεριά το λοιπόν ο καθένας μας τήνε χρωστάει σ' όλους.
Μια λευτεριά μονάχα για τον έναν, δε φελάει σε τίποτα (αν υπάρχει.)
Τίποτα δεν είναι μήτε για τον ίδιον. "'Αντε , γεια σου, γιαγιά.
Καλή λευτεριά, το λοιπόν"-
κι έστριψα λίγο τα μάτια μου- έπεφτε κιόλας γαλανό το θάμπος της βραδιάς
δεν καλόβλεπα.
Κι όπως τράβηξα πάλι με χαμηλωμένα τα δυο φώτα μου ( γιατί έφεγγε ακόμα)
ένιωθα ν' ανεβαίνω με τ' αμάξι μου, μαζί κι ο μέγας κάμπος της Μεσαορίας
βαθύς και σιωπηλός , αχνισμένος απ' το αργό φεγγαρόφωτο,
ένιωθα ν' ανεβαίνω ίσα στον ουρανό
κι ένιωσα το φεγγάρι που με χτύπησε κατάστηθα ολόδροσο,
σάμπως χρυσό κωνσταντινάτο το φεγγάρι κρεμασμένο
μ' ένα σπάγκο απ' το λαιμό μου,
να μου δροσίζει την καρδιά και λίγο-λίγο να ζεσταίνεται και ν' αχνίζει στον κόρφο μου.---
-----------------------

5
 15. Οι πρόγονοί μας μας έδωσαν τη ζωή, γι’ αυτό τους χρωστάμε όσα εκείνοι δεν πέτυχαν να τα
πετύχουμε.
16. Τη λευτεριά ο καθένας μας τηνε χρωστάει σ' όλους . Μια λευτεριά μονάχα για τον έναν δε
φελάει σε τίποτα. Ο εν κοινωνία άνθρωπος χρωστά σε όλους- όλοι συνέβαλαν στο
να γίνει ο εαυτός του΄ οφείλει να προσφέρει γιατί του πρόσφεραν.
17. Ο μόνος και ελεύθερος είναι ψευδοελεύθερος. Αγαπά μόνο τον εαυτό του, είναι σκλάβος
στον εαυτό του, στον εγωισμό του. Για να είναι μόνος, δεν ζει σε κοινωνία με τους άλλους, ενώ
Ελεύθερος = ο απελευθερωμένος από τη φιλαυτία, τον εγωισμό.
18 . συναισθηματική ανάβαση στον ουρανό .Ο ήρωας ονειρεύεται την ελευθερία και ανυψώνεται
συναισθηματικά. Περιγράφεται εδώ ένα όνειρο ελευθερίας, που θα πραγματοποιηθεί με το
θάνατο του ήρωα στο τέλος. ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΔΡΟΣΙΖΕΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ το όνειρο της
ελευθερίας δροσίζει αλλά και ενδυναμώνεται από τον ήρωα προσωπικά. Σχέση αμοιβαία ονείρου
ελευθερίας και ήρωα. Όσο ο ήρωας ονειρεύεται την ελευθερία τόσο αυτό το όνειρο δυναμώνει.
κωνσταντινάτο = νόμισμα βυζαντινό Ρωμιοσύνη ο σκλάβος ελληνισμός
----------------------------

Κι έλεγα μέσα μου: δε φτάνει το τραπέζι , μήτε κάμποσος παράς στην τσέπη,
μήτε το ψωμί και το φιλί , - δε φτάνει.
Ο άνθρωπος είναι πιο τρανός απ' την καθημερινή την έγνοια του.
Κι έλεγα πάλι που ο άνθρωπος αρχίζει από την έγνοια του για το ψωμί
Κι όλο τραβάει πιο πέρα απ' τη σκλαβιά του,
από σκλαβιά σε σκλαβιά, από ξεσκλάβωμα σε ξεσκλάβωμα,
απ' το ξεσκλάβωμα της πατρίδας, στο ξεσκλάβωμα του κόσμου,
ώσπου να νιώσει, μπαίνοντας ίσια στον ουρανό,
ν' αχνίζει το φεγγάρι στον κόρφο του,
ώσπου να κλάψει μια νύχτα από αγάπη για όλο τον κόσμο.
'Ετσι, άφησα σ' ένα χαντάκι τ' αμάξι μου. Πήρα τ' όπλο. Κι ανέβηκα στο βουνό.
------------------------------------

θεωρία και πράξη σκέψη και πράξη

Η ανοδική πορεία του ελευθερωνόμενου ανθρώπου αρχίζει
1. από τη βιολογική και οικονομική σφαίρα,
ο άνθρωπος πρέπει να ελευθερωθεί, από τις καθημερινές ανάγκες,
και από σκλαβιά και ξεσκλάβωμα- ένας διαρκής αγώνας η ελευθερία-
2. φτάνει στο δόσιμο του εαυτού του για την πατρίδα και
3. για τον κόσμον όλο (Χριστός, ήρωες).
τρία σκαλοπάτια ελευθερίας
α. από τα υλικά αγαθά
β. το να θέλει να ελευθερώσει την πατρίδα
γ. να θέλει να ελευθερώσει όλο τον κόσμο. Παγκόσμιος ήρωας
Απαλλαγή και προσφορά. Αρνητική και θετική η ελευθερία, σημαίνει την απαλλαγή από το κακό
και την πράξη του καλού. Στη σειρά έχουμε πιο πάνω
α. ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ,
β. ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ
γ. ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

----------------------------------------------------------------------------

6
 'Ετσι βρέθηκα σε τούτη τη σπηλιά που το στόμιό της
βλέπει ολόισια στον ήλιο∙ - το στρογγυλό της στόμιο
είναι ο ίδιος ο ήλιος που θα τον νιώσω πάλι δροσερό, καθώς θα με περνάνε,
(όπως εκείνη τη νύχτα το φεγγάρι) θα τον νιώσω δροσερό κωνσταντινάτο
να μου δροσίζει το καμένο στήθος, κι έτσι λίγο-λίγο
να ζεσταίνεται ο ήλιος και ν' αχνίζει στον κόρφο μας. Γεια σας.
---------------------------------------------------------

Πραγματοποιημένη τώρα η ελευθερία με τη θυσία του ήρωα, ο ήλιος και όχι όνειρο και
όραμα όπως το φεγγάρι, φωτίζει όλο τον κόσμο.
Ο ήλιος ζεσταίνεται από τη θυσία, με το αίμα του ποτίζει το δέντρο της
λευτεριάς, ο ήλιος της λευτεριάς δυναμώνει (ζεσταίνεται)με τη θυσία του.
και ζεσταίνει όλο τον κόσμο, ένα παγκόσμιο φαινόμενο η θυσία του ενός για όλους.
ενώ καίεται δροσίζεται -οι παίδες εν καμίνω - ενώ προσφέρει το σώμα
χαίρεται η ψυχή για την προσφορά και ελευθερία
ταυτόχρονα με τη θυσία αποκτιέται η ελευθερία.
-------------------------------------------------------------------------------

('Ολες οι καμπάνες της Γης σήμαναν μεμιάς. 'Ολα τ' ανθρώπινα μέτωπα ψηλά. 'Ολες οι
καρδιές μεσίστιες. Στο χωριό Λύση, ανάμεσα Λευκωσία κι Αμμόχωστος, η μάνα του
έσφιξε το μαύρο της τσεμπέρι κάτου απ' το δυνατό σαγόνι της κι είπε ακριβώς τα λόγια
που περίμενε ο γιος της: "Είμαι πέρφανη. Κάλλιο μια φούχτα τιμημένη στάχτη, παρά
γονατισμένος ο λεβέντης μου". Ο πατέρας του πάλι, σαν πήγε στο στρατιωτικό νοσοκομείο
της Λευκωσίας, αναγνώρισε το καμένο παιδί του απ' τις χοντρές ελληνικές κοκάλες του κι
από κείνο το χρυσό κωνσταντινάτο που άχνιζε στον κόρφο του και στον κόρφο του
κόσμου.)

ΑΘΗΝΑ, Μάρτης 1957

7
 Γιάννης Ρίτσος, ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΛΥΣΤΕ
1. ΤΟΠΟΣ
ΧΡΟΝΟΣ
ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
ΠΟΙΗΤΗΣ
2. Η πιο μεγάλη πράξη της ζωής μας είναι η απόφαση του θανάτου μας, όταν υπάρχει κάποια
διέξοδος, όταν μπορείς και να τον αποφύγεις, και συ τον διαλέγεις
σαν τιμή και σα χρέος για τους άλλους, πιο πέρα απ' τις ανάγκες σου.

3. 'Οποιος μπορεί να νικήσει μια στιγμή ζωή του νικάει και το θάνατο. Το 'μαθα.

4. Τα πάντα είναι ανύπαρχτα πριν τα σκεφτείς και πριν τα πράξεις.

'Οχι μονάχα να τα σκεφτείς , ή μονάχα να τα πράξεις,
μα να τα πράξεις και να τα σκεφτείς μαζί.

5. Και σεις, αδέλφια μου, πολύ με βοηθήσατε. (Κανένας δεν υπάρχει μόνος χωρίς τη βοήθεια
του άλλου).

6. Εσύ που θα κλάψεις για το θάνατο μου, με βοήθησες να πεθάνω με το κεφάλι ψηλά.
Εσύ που θα πάρεις το ντουφέκι μου, να εκδικηθείς το θάνατό μου,
με βοήθησες να πεθάνω ευτυχισμένος για σένα και για μένα.
Με βοήθησαν κι αυτοί που πέσανε πριν από μένα. 'Οπως και γω θα σας βοηθήσω.

7. σας το λέω απλά, σα να στρίβω το τιμόνι του αμαξιού μου

8. για να μη χτυπήσω ένα παιδί που παίζει ανύποπτο στη λιακάδα

ή ακόμα, ναι, (και τούτη η τρυφερότητα δεν είναι αταίριαστη
σ' έναν άντρα που πρόκειται να πεθάνει)
για να μη λιώσω ένα αγριολούλουδο που πήγε το μπαστάρδικο
και φύτρωσε καταμεσής στη δημοσιά
αθώο-αθώο και γαλανό σαν το μισόκλειστο ματάκι της πλάσης-

9."Τ' αληθινό μπόι του ανθρώπου μετριέται με το μέτρο της λευτεριάς".

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΠΑΛΛΑΓΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΑΓΝΟΙΑ, ΚΑΚΙΑ, ΑΣΧΗΜΙΑ,
ΕΓΩΙΣΜΟ ΚΑΚΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ,
ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΕΙ, ΝΑ ΠΡΑΞΕΙ ΤΟ ΚΑΛΟ, ΝΑ ΠΟΙΗΣΕΙ ΤΟ ΩΡΑΙΟ, ΝΑ ΘΥΣΙΑΣΤΕΙ ΓΙΑ
ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ, ΑΥΤΟΝΟΜΟΣ

10. χαρακτηριστικά του κόσμου μετά το θάνατό του

11. Η μάνα και ο πατέρας

12. Ερωτευμένος με τον εαυτό του

13. η Ρωμιοσύνη ερωτευμένη με τον ήρωα

14. Ο φόβος της ύβρεως

15. "Η αρετή μας είναι η αμοιβαία μας χρησιμότητα".

8
 16. Ο Χριστιανισμός στο απόσπασμα

17. Θυσία και ελευθερία και σε άλλα ποιήματα

18. "Καλή λευτεριά, γιαγιά", της ξανάπα- κι ένιωσα πως της την χρωστάω.

19. Τη λευτεριά το λοιπόν ο καθένας μας τήνε χρωστάει σ' όλους.

Μια λευτεριά μονάχα για τον έναν, δε φελάει σε τίποτα (αν υπάρχει.)
Τίποτα δεν είναι μήτε για τον ίδιον.

20. ένιωθα ν' ανεβαίνω με τ' αμάξι μου ίσα στον ουρανό
κι ένιωσα το φεγγάρι που με χτύπησε κατάστηθα ολόδροσο,
σάμπως χρυσό κωσταντινάτο

21. το φεγγάρι κρεμασμένο μ' ένα σπάγκο απ' το λαιμό μου,

να μου δροσίζει την καρδιά και λίγο-λίγο να ζεσταίνεται και ν' αχνίζει στον κόρφο μου.

22. δε φτάνει το τραπέζι , μήτε κάμποσος παράς στην τσέπη,

μήτε το ψωμί και το φιλί , - δε φτάνει.
Ο άνθρωπος είναι πιο τρανός απ' την καθημερινή την έγνοια του.
Ο άνθρωπος αρχίζει από την έγνοια του για το ψωμί Κι όλο τραβάει πιο πέρα απ' τη σκλαβιά
του, από σκλαβιά σε σκλαβιά, από ξεσκλάβωμα σε ξεσκλάβωμα,
απ' το ξεσκλάβωμα της πατρίδας, στο ξεσκλάβωμα του κόσμου,

23. ώσπου να νιώσει, μπαίνοντας ίσια στον ουρανό,

ν' αχνίζει το φεγγάρι στον κόρφο του,
ώσπου να κλάψει μια νύχτα από αγάπη για όλο τον κόσμο.

24. 'Έτσι, άφησα σ' ένα χαντάκι τ' αμάξι μου. Πήρα τ' όπλο. Κι ανέβηκα στο βουνό.

25. 'Έτσι βρέθηκα σε τούτη τη σπηλιά που το στόμιό της

βλέπει ολόισια στον ήλιο - το στρογγυλό της στόμιο
είναι ο ίδιος ο ήλιος

26. Τον ήλιο θα τον νιώσω πάλι δροσερό, καθώς θα με περνάνε, δροσερό κωσταντινάτο
να μου δροσίζει το καμένο στήθος, κι έτσι λίγο-λίγο να ζεσταίνεται ο ήλιος και ν' αχνίζει στον
κόρφο μας.

27. Γεια σας.

28.('Όλες οι καμπάνες της Γης σήμαναν μεμιάς. 'Όλα τ' ανθρώπινα μέτωπα ψηλά. 'Όλες οι
καρδιές μεσίστιες. Στο χωριό Λύση, ανάμεσα Λευκωσία κι Αμμόχωστος, η μάνα του έσφιξε το
μαύρο της τσεμπέρι κάτου απ' το δυνατό σαγόνι της κι είπε ακριβώς τα λόγια που περίμενε ο
γιος της: "Είμαι πέρφανη. Κάλλιο μια φούχτα τιμημένη στάχτη, παρά γονατισμένος ο λεβέντης
μου". Ο πατέρας του πάλι, σαν πήγε στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Λευκωσίας,
αναγνώρισε το καμένο παιδί του απ' τις χοντρές ελληνικές κοκάλες του κι από κείνο το χρυσό
κωνσταντινάτο που άχνιζε στον κόρφο του και στον κόρφο του κόσμου.)

29. ΑΘΗΝΑ , Μάρτης 1957