You are on page 1of 177

Dinh dng ngi

Bin tp bi:
Nguyn Minh Thy

Dinh dng ngi


Bin tp bi:
Nguyn Minh Thy
Cc tc gi:
unknown

Phin bn trc tuyn:


http://voer.edu.vn/c/4c53c93b

MC LC
1. Dinh dng ngi - Mi quan h gia lng thc - Thc phm, Nng nghip v sc
khe
1.1. nh ngha v dinh dng ngi
1.2. Vi nt v s pht trin ca khoa hc Dinh dng
1.3. Khi nim v cc cht dinh dng v thnh phn lng thc thc phm
1.4. Mi quan h gia dinh dng, lng thc - thc phm, nng nghip v sc kho
2. Cu trc c th v nhu cu dinh dng
2.1. Cu trc c th ngi
2.2. Nhu cu dinh dng
2.3. Nhu cu nng lng
2.4. Hnh thi nng lng
2.5. n v nng lng
2.6. Nng lng thc phm
2.7. Tiu hao nng lng
2.8. Lng cung cp nng lng
2.9. Cn bng nng lng
2.10. D tr nng lng
2.11. Cc bi ton v trao i vt cht
2.12. An ninh thc phm
3. Protein
3.1. M u
3.2. Cu trc v tnh cht l ho hc c bn ca protein
3.3. Thnh phn v hm lng protein trong cc nng sn phm chnh (ngun cung
cp protein trong thc phm)
3.4. Vai tr v chc nng ca protein trong dinh dng
3.5. Nhng thay i xy ra trong c th thiu protein
3.6. Cc acid amin v vai tr dinh dng ca chng
3.7. Nhng yu t nh hng n gi tr dinh dng ca protein
3.8. Cc phng php xc nh gi tr dinh dng ca protein
3.9. Nhu cu protein ca c th
4. Lipid
4.1. M u
4.2. Cu trc v cc tnh cht l ho c bn
4.3. Vai tr ca lipid trong dinh dng ngi
1/175

4.4. Cc acid bo
4.5. Phosphatide
4.6. Sterol v vitamin
4.7. Gi tr dinh dng ca cht bo
4.8. Hp thu v ng ho cht bo
4.9. Nhu cu cht bo
5. Carbohydrate
5.1. M u
5.2. Vai tr sinh l ca carbohydrate
5.3. Carbohydrate tinh ch v carbohydrate bo v
5.4. Cc carbohydrate n gin
5.5. Polysaccharide
5.6. Ngun carbohydrate trong thc n
5.7. Tiu ho v hp thu carbohydrate
5.8. Nhu cu carbohydrate
6. Vitamin
6.1. i cng
6.2. Cc vitamin tan trong cht bo
6.3. Cc vitamin tan trong nc
7. Cc cht khong
7.1. Cc cht khong
8. Khi lun v dinh dng cn i
8.1. Mi quan h tng h gia cc dinh dng trong c th
8.2. Quan nim v tnh cn i ca khu phn
8.3. Tiu chun dinh dng
9. Thc phm v nhu cu dinh dng cho cc i tng khc nhau
9.1. Thc phm v nhu cu dinh dng cho cc i tng khc nhau
10. Cc bnh lin quan n dinh dng
10.1. Cc bnh lin quan n dinh dng
Tham gia ng gp

2/175

Dinh dng ngi - Mi quan h gia lng


thc - Thc phm, Nng nghip v sc khe
nh ngha v dinh dng ngi
nh ngha v dinh dng ngi
Dinh dng l chc nng m cc c th s dng thc n duy tr s sng, ngha l
thc hin cc hot ng sng nh: sinh trng, pht trin, vn ng. Khoa hc v dinh
dng nghin cu mi quan h gia cc c th v thc n, ch n ung, sinh l nui
dng, bin i bnh l... Thnh ng dinh dng v sc kho cng ng dng ch
mi quan h gia ch n ung v sc kho hoc bnh tt trong mt phm vi cng
ng dn s xc nh, vi mc ch u tranh chng cc bnh tt do n ung khng ng
cch. Trong khi lun v dinh dng, mi lin quan gia dinh dng vi cc lnh vc
khc c th hin:
Dinh dng vi sc kho
Dinh dng vi s sinh trng v pht trin
Dinh dng vi suy lo
Dinh dng vi min dch
Dinh dng vi u sinh

3/175

Vi nt v s pht trin ca khoa hc Dinh dng


Vi nt v s pht trin ca khoa hc Dinh dng
Hypocrate-danh y thi c nu ln vai tr ca n ung trong vic bo v sc kho.
Trong vic s dng n ung tr bnh, ng vit: thc n cho bnh nhn phi l
mt phng tin iu tr v trong phng tin iu tr phi c cht dinh dng hoc
hn ch v n thiu cht b rt nguy him i vi nhng ngi mc bnh mn tnh.
Sidengai-nh y hc ngi Anh cho rng nhm mc ch iu tr cng nh phng
bnh, trong nhiu bnh ch cn cho n nhng khu phn n (diet) thch hp v sng mt
i sng c t chc hp l.
A.L. Lavoisier l ngi u tin trong nhng nm 1770-1777 chng minh thc n i
vo c th v sc vt s b t chy, s dng O2, gii phng CO2 v sinh nhit.
Nm 1783 cng vi Laplace v Ramur chng minh trn thc nghim h hp l mt
dng t chy trong c th v o lng c lng oxy tiu th v lng CO2 thi ra
ngi khi lao ng, ngh ngi v sau khi n. Nghin cu ca ng t c s cho
vn tiu hao nng lng, gi tr sinh nng lng ca thc phm v cc nghin cu v
chuyn ho.
Giai on th hai bt u t s pht hin cc thnh phn c bn ca thc phm, t chc
v dch th. Cng trnh ca nh bc hc c J. Liebig vo gia th k XIX v pht trin
bi Voit, Rubner, Atwater v ch ra rng thc n cha ba nhm cht hu c c bn:
protein, carbohydrate, lipid v cc cht v c l tro.
Tip theo l thi k tm hiu vai tr ca m trong dinh dng pht trin v pht hin
s khc nhau v gi tr sinh hc ca chng.
Cui th k XIX v u th k XX, cng trnh ca nh bc hc Nga M. Lunin v nhiu
ngi khc cho bit thm mt s yu t dinh dng m by gi cha bit: cc vitamin
v pht hin ra hng lot cc vitamin.
T cui th k 19 ti nay, nhng cng trnh nghin cu v vai tr ca cc axt amin cc
vitamin, cc acid bo khng no, cc vi lng dinh dng phm vi t bo, t chc v
ton c th gp phn hnh thnh, pht trin v a ngnh dinh dng ln thnh mt
mn hc. Cng vi nhng nghin cu v bnh suy dinh dng protein nng lng ca
nhiu tc gi nh Gomez (1956), Jelliffe (1959), Welcome (1970), Waterlow (1973).
Nhng nghin cu v thiu vi cht nh thiu vitamin A v bnh kh mt (Bitot 1863,
M. Collum 1913, Block 1920), thiu mu thiu st, thiu km. Ngoi ra cng c nhiu
nghin cu gii thch mi quan h nhn qu v cc chng trnh can thip cng ng.
4/175

Ngy nay bit khong 60 cht dinh dng m c th ngi c th s dng c,


trong c khong 40 cht c th cn thit tuyt i: 8-10 acid amin, 1-2 ng n,
2-3 acid bo cha no, hn 13 nguyn t khong v hn 15 sinh t, v cng c tng
i y c s khoa hc cho sn xut, bo qun, ch bin, dinh dng tp th v tit
ch.

5/175

Khi nim v cc cht dinh dng v thnh phn lng


thc thc phm
Protein
Nm 1816, Magendie chng minh cc thc phm cha nit cn thit cho s sngalbumin. Nm 1838 nh ho hc H Lan Mulden gi albumin l protein.
Nm 1839 s cn bng nit c Boussingault thc hin Php v ng nhn thy cc
loi ng vt khng th s dng trc tip dng nit v c hoc nit khng kh m phi
n cc thc n cha cc hp cht c nit ca thc vt v ng vt duy tr s sng.
Sau mi n th k 20, bng nhiu cng trnh nghin cu khc nhau ngi ta mi
pht hin ra protein ca c th khng ch khc nhau v thnh phn, trnh t cc acid
amin m cn khc nhau c v cu trc. Cng chnh v vy m n hon thnh cc chc
nng c th cho tng loi c th.
Trong tt c cc t bo ng thc vt, s phn chia bt u t nhn, nhn li c to
thnh t hai hp cht c lin quan mt thit vi nhau l protein v acid nucleic. Chnh v
th m cc qu trnh sng khng th c c nu khng c protein. Ni c th qu trnh
dinh dng khng th tin hnh c nu khng c protein hoc thiu vng mt trong
cc acid amin khng thay th.
Bnh thiu protein c ngi Php pht hin t nm 1929, gi tn l bouffissure
dAnnam, ngi Anh pht hin Chu Phi nm 1932 gi l kwashiorkor. Sau nhng
bnh suy dinh dng do thiu protein hoc cc acid amin khng thay th c pht hin
vo nm 1959, Jelliffe gi bnh suy dinh dng nng lng, protein hay proteinenergy-malnutrition (PEM). y l loi bnh cn tng i nhiu cc nc ang pht
trin.

Lipid
S xc nh hai cu t c bn c trong lipid l glycerin v acid bo l do cng ca
Chevreul, ngi Php vo nm 1828. Nm 1845, Boussingault chng minh c
rng, trong c th carbohydrate c th chuyn thnh lipid. V gi tr dinh dng trong
c th ngi:
Cht bo l ngun giu nng lng nht so vi cc hp cht khc nh protein,
carbohydrate.
Cht bo tham gia vo thnh phn nguyn sinh cht t bo

6/175

Bo v cho cc c quan khi b chn ng v bo v cho c th khi b lnh


Cht bo cn l dung mi ho tan rt tt cc vitamin tan trong cht bo.
Ngy nay vai tr ca cht bo trong dinh dng ngi c c bit quan tm khi c
nhng nghin cu ch ra mi quan lin quan gia s lng v cht lng ca cht bo
trong khu phn vi bnh tim mch.

Carbohydrate
L cht dinh dng ch yu trong khu phn n ngi Vit Nam. Trong c th
carbohydrate v cc dn xut ca chng hon thnh cc nhim v sau:
Carbohydrate l ngun nng lng cho mi hot ng sng
Carbohydrate cn thit cho s oxy ho bnh thng cc cht bo v protein. Khi thiu
carbohydrate th s oxy ho cc cht trn khng th tin hnh n cng.
Carbohydrate l ngun dinh dng d tr, ng thi tham gia vo cu to cc protein
phc tp, mt s enzyme v hooc mon.
Carbohydrate cn ng vai tr bo v c th khi b nhim trng, khi b cc c t
thm nhp, n tham gia vo qu trnh th thai v qu trnh phc hi v iu ho phn
ng enzyme.

Cht khong
Nm 1713 ngi ta pht hin Fe trong mu, nm 1812 phn lp c iode tyrosine
ca tuyn gip trng. Tuy nhin vo sau na th k XIX, cc nh chn nui mi chng
minh c s cn thit ca cht khong trong khu phn, c bit l khi c ch ca
ton b qu trnh trao i cht trong c th ngi c lm sng t th ngi ta cng
chng minh cc c th ca cc ion calci, phosphor, magne, ng, coban, km.. trong
mi khu cng nh trong ton b qu trnh chuyn ho ca c th. Cc bnh thiu mu
dinh dng hoc thiu iode cn kh ph bin cc nc ang pht trin ngy nay cng
khng nh vai tr thit yu ca cht khong trong dinh dng ngi.

Vitamin
Nu nh Lind (1753) l ngi u tin pht hin v vai tr ca thc n i vi bnh tt
c lin quan vi vitamin (tc dng ca nc chanh i vi bnh hoi huyt) th Nicolai
Ivanovich Lunin l ngi sng lp ra hc thuyt vitamin. Tip cc cng trnh ca
Hopkin, Eijkman u chng minh vai tr thit yu ca vitamin trong vic chng li
mt s bnh tt, c bit l vic tch vitamin B1 t cm go ca Funk.
7/175

Cho n nay ngi ta pht hin khong 30 cht thuc vo nhm vitamin nhng trong
s ny ch c khong 20 cht c ngha trc tip i vi sc kho v dinh dng ngi.

Nc
Chim khong 55-75% trng lng c th. Nc s dng nh vt liu xy dng trong
tt c cc t bo ca c th. M m cha khong 20% nc, c cha khong 75%, huyt
tng mu cha 90%. Nc trong c th c s dng nh:
Cc dung mi
Mt phn cht bi trn
Cht gy phn ng ho hc
Cht gy iu ho nhit c th
Cht duy tr hnh dng v cu trc c th
Nc phn b trong v gia t bo, trong cc c quan. Nc c a vo c th nh
thc phm, ung v qua s trao i cht. N c thi ra khi c th bng nc tiu,
phn, m hi v h hp ca phi.

Cht x
C nhiu trong thnh t bo thc vt, n c tc dng lm cho phn o thi nhanh ra
khi c th, chng c cc bnh to bn, vim rut tha, tr.. Mt s cht x ho tan
c tc dng lm tng chuyn ho cholesterol, trnh c bnh x va ng mch.

8/175

Mi quan h gia dinh dng, lng thc - thc phm,


nng nghip v sc kho
Mi quan h gia dinh dng, lng thc - thc phm, nng nghip v sc
kho
Qu trnh sinh ra, ln ln v tn ti ca mi ngi khng th tch ri s n ung hay
l s dinh dng. S dinh dng c quyt nh bi ngun lng thc-thc phm do
con ngi to ra. Ngun v nhng c tnh ca lng thc - thc phm do nn sn xut
nng nghip chi phi. Tt c nhng iu trn lin quan mt thit ti sc kho ca mi
c nhn v ca c cng ng. Sc kho nh hng trc tip n ton b h thng sn
xut nng nghip, quyt nh s lng, cht lng ca nng sn phm lm ra. iu
ni ln rng cc yu t dinh dng, lng thc-thc phm, nng nghip v sc kho c
lin quan hu c, gn b nhau trong mt h thng chung.
3 con ng chnh m thng qua n c chnh sch v chng trnh nng nghip nh
hng n tnh trng dinh dng sc kho ca mi c nhn. l:
S tng thu nhp ca mi c nhn v h gia nh s dn n vic tng tiu dng thc
phm. Gi c lng thc-thc phm n nh v c phn h thp khi nn nng nghip
pht trin v c cc chnh sch thch hp v ngc li.
nh hng ti sc kho v v sinh mi trng mc c nhn v cng ng, iu ny
c th lm tng hoc gim bnh tt.
nh hng ti s phn b thi gian, c bit l ca cc b m, do c th lm tng
hoc gim thi gian nui dng, chm sc tr.
Thc t dinh dng cho thy cn nm c nhu cu dinh dng t da vo kh
nng sn xut nng nghip, tp tc n ung ca a phng m tnh ra nhu cu thc
phm. Cn c vo nhu cu thc phm t k hoch sn xut nng nghip cn i gia
xut khu v nhp khu c li cho vic m bo cc nhu cu dinh dng.
C th biu th bng s Hnh 1.1 v Hnh 1.2 nh sau:

9/175

Vng xoy trn c nguy him i vi tnh trng sn xut nng nghip km (Harper, 1984)

S biu th mi lin quan gia nng nghip, lng thc thc phm v dinh dng (FAO,
1984)

10/175

Cu trc c th v nhu cu dinh dng


Cu trc c th ngi
Khi qut
Con ngi t khi s sinh n lc trng thnh, cn nng ca c th tng ln n 20 ln.
c s pht trin v trng lng nh vy, c th ly cc nguyn liu t thc n, nc
ung. Nhiu thc nghim chng minh ch n nh hng n cu trc c th. Cu
trc ca c th thay i theo tng nhm tui (Bng 2.1) v gii tnh, gene v chng tc.
Ngoi ra cc yu t nh dinh dng v tp luyn, lao ng th lc u c nh hng ti
cu trc c th.
Bng 2.1 nh hng ca qu trnh tng trng, trng thnh v mc bo ph n
thnh phn ca c th v m khng cha cht bo (Garrow v cng s, 2000)

11/175

Phng php xc nh cu trc c th


S dng cc s o cu trc c th xc nh v nh gi tnh trng dinh dng tr
thnh mt trong nhng phng php c p dng rng ri, c ngha thc tin cao
trong nghin cu dinh dng v trong vic theo di sc kho. tr em, tng cn l mt
biu hin ca pht trin bnh thng v dinh dng hp l. ngi trng thnh qu
25 tui cn nng thng duy tr mc n nh qu bo hay qu gy u khng c li
i vi sc khe. Ngi ta thy rng tui th trung bnh ca ngi bo thp hn v t l
mc cc bnh tim mch cao hn ngi bnh thng. C nhiu cng thc tnh tnh cn
nng "nn c" hoc cc ch s tng ng. Ch s c s dng nhiu v c T chc
Y t th gii (1985) khuyn dng l ch s khi c th BMI (Body Mass Index):
BMI =

W
H2

12/175

Trong :
W: Cn nng tnh theo kg
H: Chiu cao tnh theo mt
Theo khuyn ngh ca t chc Y t th gii: ch s BMI ngi bnh thng nn vo
khong 18,5 24,99. C th thy s tng ng gia chiu cao v ch s BMI Hnh
2.1.

Hnh 2.1 Bng xc nh BMI theo chiu cao v cn nng (http://btc.montana.edu)

13/175

Nhu cu dinh dng


Nhu cu dinh dng
Nhu cu dinh dng va l nhu cu cp bch hng ngy ca i sng, va l nhu cu
thing ling bo tn, nhu cu c bn m bo s pht trin bnh thng th lc v tr
lc ca con ngi, va m bo sc kho, kh nng hc tp sng to, sc lao ng sn
xut, s pht trin ca x hi. Nhu cu dinh dng gm hai phn: nhu cu nng lng
v nhu cu cc cht dinh dng. xc nh nhu cu nng lng, theo t chc Y T
th gii, cn bit cc nhu cu cho chuyn ho c bn v cho cc hot ng th lc khc
trong ngy.

14/175

Nhu cu nng lng


Nhu cu nng lng
Nghin cu v nhu cu nng lng l mt ngnh ca khoa dinh dng nhm tm hiu
nh hng ca cc yu t khc nhau ti cng ca cc qu trnh chuyn ho vt cht
trong cc iu kin sinh l.
C th ngi cn nng lng cung cp cho cc hot ng sau:
Cc qu trnh chuyn ho
Hot ng ca c
Gi cn bng nhit ca c th
Nng lng cho hot ng ca no, cc m thn kinh.

15/175

Hnh thi nng lng


Hnh thi nng lng
Trong h thng sinh hc, c rt nhiu dng nng lng:
Nng lng bc x
Nng lng ho hc
Nng lng c hc
Nng lng in
Nng lng nhit
ng vt v thc vt khng loi tr kh nng tun theo nh lut th nht nhit ng
hc, rng nng lng khng th t sinh ra v mt i m n ch thay i gia cc dng
khc nhau. Tuy nhin khc vi ng vt, thc vt c th s dng ngun nng lng
bc x tng hp cc phn t phc tp nh carbohydrate, protein, cht bo, trong khi
ngun nng lng ca ng vt da ch yu vo ngun nng lng ho hc ca thc vt
thng qua ngun thc phm (Hnh 2.2). Nng lng ho hc c s dng nh nng
lng ca hot ng c (nh s co c), nng lng in (nh duy tr gradient ca ion
qua mng) v nng lng ho hc (tng hp cc hp cht phn t lng ln). Tuy nhin,
s chuyn ho nng lng thc phm khng phi l mt qu trnh hiu qu hon ton,
khong 75% nng lng thc phm c th b hao ph nh l ngun nhit trong qu trnh
chuyn ho. Nng lng sinh ra s l ngun duy tr nhit c th trong iu kin kh
hu thng thng, c bit nu c th c cch nhit tt bng y phc.

16/175

n v nng lng
n v nng lng
n v nng lng theo h SI l joule (J), l nng lng c s dng khi 1 kilogram
(kg) di chuyn qua mt metre (m) bng lc 1 Newton (N). Tuy nhin gi tr 1 joule l
rt b khi th hin n v nng lng, do trong hu ht khi nim trong dinh dng,
n v kJ (= 103 J) hoc MJ (= 106J) c s dng ph bin.
n v nng lng cn c th hin bng calorie, c xc dnh l nng lng cn
thit a 1 g nc t 14,5oC tng ln 15,5oC. Trong ng dng thc t ca dinh dng
hc, thng ly 1000 calo tc 1 kilo calo (Kcal) lm n v s dng ph bin. C th
chuyn ho gia Kcal v kJ nh sau:
1 Kcal = 4,184 kJ; 1 kJ = 0,239 Kcal hay 4,2 kJ = 1 Kcal.

17/175

Ngun nng lng t mt tri n con ngi (http://en.wikipedia.org/wiki)

18/175

Nng lng thc phm


Nng lng thc phm
Nng lng ho hc ca thc phm c th xc nh bng bom calori (Hnh 2.3). Nng
lng o c bng cch ny gi l nng lng th (Gross energy) ca thc phm, v
n biu th tng nng lng ho hc ca thc phm.

Bom calorie (http://wps.prenhall.com)

Ngun nng lng ch yu cn cho c th c bt ngun t carbohydrate (ng),


lipid (m) v protein (m), 3 cht dinh dng ny qua oxy ho trong c th u c th
sn sinh ra nng lng, c gi chung l cht dinh dng sinh nhit hoc ngun nhit.
Gi tr sinh nng lng ca thc phm lnng lng ho hc ca carbohydrate, lipid,
protein v ru chuyn sang nhit khi b t chy. Lng nhit thi ra o bng bom
calorie.
Cc nh ng thc n c t trong khi hnh tr bng thp. Pha trn c dy in nh
dng in chy qua. ng cht bom v cho oxy vo vi p sut cao. t bom vo
thng nc c thnh lm bng cht cch nhit tt. Khi ni dng in, thc phm bt la.
Lng nhit thi ra o bng tng nhit ca nc trong thng. Khi t bom calorie:
1g carbohydrate cho 4,1 Kcal (16,74 kJ) glucose 3,9 Kcal
1g lipid cho 9,1 Kcal (37,66 kJ)
1g protein cho 5,65 Kcal (23,64 kJ)
1g ru ethylic cho 7,1 Kcal (gan s dng ru 100 mg/kg cn nng/gi)

19/175

C 3 loi cht dinh dng sinh nhit qua oxy ho trong c th u sinh ra nng lng,
v c 3 loi u c th chuyn hon c cho nhau trong qu trnh chuyn ho, nhng
khng th thay th nhau hon ton, trong cc ba n hp l cn phi c s phn b theo
mt t l tho ng. Tuy nhin khng phi hu ht nng lng ny hin hu trong c
th ngi v hai l do:
S tiu ho khng hon ton (ngi kho mnh n hn hp hp thu khong 99%
carbohydrate, 95% lipid v 92% protein).
Qu trnh t chy cc dinh dng khng hon ton (nht l m)
- Ur v cc sn phm cha nit khc ra theo ng nc tiu cha khong 1,25 Kcal
cho 1g protein.
- Acid hu c, cc sn phm thoi ho carbohydrate v lipid (vi g/ngy).
Bng 2.2 cho bit nng lng thi ra ca cc cht dinh dng chnh c tnh ton bi
Atwater. Gi tr Kcal/g c gi l h s Atwater v tng i ng cho phn ln cc
ch n ung thng gp tr khi cha qu nhiu cht khng tiu ho
Bng 2.2 Nng lng chuyn ho ca cc cht dinh dng chnh (Southgate v
Durnin, 1970)
Cht
dinh
dng

Nng
Phn
Nng
lng
trm
lng tiu
th (kJ/g) hp thu ho(kJ/g)

Mt theo
nc
tiu(kJ/g)

Nng lng
chuyn ho
(kJ/g)

H s
Atwater(Kcal/
g)

Tinh
bt

17,5

99

17,3

17,3

Glucose 15,6

99

15,4

15,4

Cht
bo

39,1

95

37,1

37,1

Protein

22,9

92

21,1

5,2

15,9

Ru

29,8

100

29,8

Vt

29,8

20/175

Ngun nng lng t mt tri n con ngi (http://en.wikipedia.org/wiki)

21/175

Tiu hao nng lng


Chuyn ho c bn (CHCB)
CHCB l nng lng cn thit duy tr s sng con ngi trong iu kin nhn i,
hon ton ngh ngi v nhit mi trng thch hp. chnh l nng lng ti thiu
duy tr cc chc phn sinh l c bn nh: tun hon, h hp, hot ng cc tuyn ni
tit, duy tr thn nhit...
Cc yu t nh hng n CHCB:
Tnh trng h thng thn kinh trung ng
Cng hot ng cc h thng ni tit v men (chc phn mt s h thng ni tit
lm tng CHCB (tuyn gip trng), trong khi hot ng mt s tuyn ni tit khc lm
gim CHCB (tuyn yn).
Tui v gii ( ph n thng thp hn nam gii 5 - 10%, CHCB ca tr em thng cao
hn ngi ln tui, tui cng nh CHCB cng cao. ngi ng tui v gi, CHCB
thp dn).
Trong trng hp nhn i hay thiu n, CHCB gim. Tnh trng thiu n nng ko di,
CHCB gim ti 50%.
Trong nhng trng hp cn thit, ngi ta o CHCB. n gin nht l cch tnh CHCB
bng 1 Kcal cho 1 Kg cn nng trong mt gi. Tuy nhin CHCB cn ph thuc vo
nhiu yu t khc. Hp l hn l tnh ton CHCB theo tit din da. Tit din da ph
thuc chiu cao v cn nng c th tnh ton theo cng thc n gin sau:
S = 0,0087 (W + H) 0,26
Trong : S: tit din da (m2)
W: trng lng c th (kg)
H: chiu cao (cm)
Tit din da cn c tnh theo ton tnh din tch da (Hnh 2.3). T ton tnh
din tch da, c th tnh c chuyn ho c bn ca mt ngi theo Bng 2.3
Bng 2.3 Chuyn ho c bn tnh theo kcal/m2 din tch da/gi (Hong Tch Mnh v
H Huy Khi, 1977)
22/175

Ngoi ra ngi ta cn c th tnh CHCB theo nhiu phng php khc. Bng 2.4 biu
th cch tnh chuyn ho c bn da vo cn nng.
Bng 2.4 Cng thc tnh CHCB da theo cn nng (H Huy Khi, 1996)

23/175

Hnh 2.3. Ton tnh din tch da (Tver and Russell, 1989)

Hot ng th lc
Ngoi chuyn ho c bn ra, hot ng th lc l nhn t ch yu nht nh hng n s
tiu hao nng lng ca c th. Trong hot ng th lc, trng lng ca c th ngi
l mt loi ph ti. Hot ng ca c th i hi c bp v cc t chc khc sinh cng.
Qu trnh ny, ngoi vic tiu hao c nng ra, t bo v cc c quan t chc c lin quan
khi hp thnh nhiu cht mang nng lng nh protein, lipid, glycogen.. cng i hi
tiu hao nng lng. Hot ng c bp cng mnh v thi gian hot ng cng nhiu th
nng lng tiu hao cng ln. Trnh quen vic ca lao ng chn tay cng nh hng
n mc tiu hao nng lng. Phng php o chnh xc mc tiu hao nng lng l
tng i phc tp, v ch c th dng vo nghin cu khoa hc. Phng php tng
i n gin l dng phng php quan st sinh hot c biu th bng tiu hao nng
lng cho cc hot ng th lc Bng 2.5.

24/175

Bng 2.5 Tiu hao nng lng tnh theo Kcal/kg cn nng/gi ca ngi trng thnh
khi thc hin cc hot ng khc nhau v ngh ngi (Hong Tch Mnh v H Huy Khi,
1977)
Loi lao ng

Nng lng tiu hao ngoi


CHCB (Kcal/kg/gi)

Nng lng tiu hao gp c


CHCB (Kcal/kg/gi)

Nm ngh ngi

0,10

1,10

Ngi yn

0,43

1,43

c to

0,50

1,50

ng thoi mi

0,50

1,50

May tay

0,50

1,50

Ng

0,57

1,57

ng nghim

0,63

1,63

an bng que an

0,66

1,66

Ht

0,74

1,74

n cm

0,84

1,84

May my

0,95

1,95

Nghe ging, ghi


bi

0,96

1,96

nh my ch
nhanh

1,00

2,00

i qun o (bn i
1,06
2,5 kg)

2,06

Ra chn a

1,06

2,06

Qut nh (138
ng tc/pht)

1,41

2,41

Bc ba ng gy
sch

1,43

2,43

Bi tp th dc
nh

1,43

2,43

Khu giy

1,57

2,57

25/175

Do chi thong th
1,86
(4km/gi)

2,86

Rn luyn th lc
kh nng

3,14

4,14

Th mc, c kh

2,43

3,43

i kh nhanh (6
km/gi)

3,28

4,28

Th

4,71

5,71

Lao ng nng

5,43

6,43

Cht cy

5,43

6,43

Bi

6,14

7,14

Chy (gn 8,5 km/


7,14
gi)

8,14

Lao ng rt nng

8,57

7,57

o nng lng tiu hao


Phng php o nng lng trc tip
Phng php o nng lng trc tip gm qu trnh o lng nng lng tiu hao giai
on nht nh bng cch o lng nhit mt i t c th ngi. V mt nguyn l, y
l phng php o n gin, v s lng phng c thit k xy dng cho qu trnh
o cho con ngi phi c bo v trnh s mt nhit.
Dng c o ca Atwater c phng nh ngi c th lu trong vi ngy, c ging
nm v xe p ti ch theo di cc ng tc lao ng. Thc n v cht thi ra qua
l nh. Thnh ngoi cch nhit tt, lng nhit do c th pht ra s do nc chy theo
cc ng chung quanh hp thu. Da vo nhit ca nc tng ln s tnh c lng
nhit thi ra. Mt h thng lun chuyn khng kh khp kn m bo thong kh ca
phng. Khng kh trong phng i qua cc bnh cha nc cht hp ph CO2, sau
O2 c tng cng duy tr n mc bnh thng. Nguyn l ca my o ny
n gin nhng thit k v s dng rt kh khn v tn km v thc hnh. Nhc im
ca phng php o trc tip l ch c th thc hin trong vng vi gi hoc hn, do
k thut gi nh rng khng c s tng hoc gim nhit ca c th ngi trong thi
gian o nng lng.

26/175

Phng php o nng lng gin tip


Phng php ny da vo s oxy ho thc phm trong c th ngi, oxy c tiu th
v CO2 c sinh ra. iu ny c th hin t phng trnh ho hc lng php din
t s oxy ho 1 mol glucose:
C6H12O6 + 6 O2 6 CO2 + 6 H2O + nhit
(180 g) (6 x 22,4 l) (6 x 22,4 l) (6 x 18 g) (2,78 MJ)
Nng lng to ra t s oxy ho 1 g glucose l 15,4 kJ (2780/180) v do mi lt oxy
tiu th tng ng vi lng nhit sinh ra l 20,7 kJ (2780/6 x 22,4). V vy nu s
lng oxygen tiu th c th c o lng th c th tnh ton c lng nhit sinh
ra. Cc phng trnh tng t c th c vit cho qu trnh oxy ho protein, cht bo
v alcohol, c biu din Bng 2.6, cho thy nng lng tiu hao cho 1 lit oxy s
dng l 19,8, 19,3 v 20,4, tng ng.
Thng s h hp RQ cho mi cht dinh dng c th hin ng thi Bng 2.6,
xc nh t l th tch ca CO2 sinh ra v th tch O2 s dng cho qu trnh oxy ho s
lng cc cht dinh dng c bit.
Bng 2.6 Gi tr oxy ho ca cc cht dinh dng chnh (Brockway, 1987)
Cht dinh
dng

O2 tiu
th (l/g)

CO2 sinh
ra (l/g)

RQ+

Tinh bt

0,829

0,8324

0,994 17,49

21,10

Glucose

0,746

0,742

0,995 15,44

20,70

Cht bo

1,975

1,402

0,710 39,12

19,81

Protein

0,962

0,775

0,806 18,52

19,25

Ru

1,429

0,966

0,663 29,75

20,40

Nng lng sinh


ra (kJ/g)

Nng lng sinh ra


(kl/1O2)

+ RQ: Thng s h hp
Nng lng tiu hao c th xc nh chnh xc t qu trnh oxy ho hn hp cc cht
dinh dng, Lng CO2 sinh ra cn c o v s nh gi hoc cn thit o lng ur
to thnh (t s bi tit nit theo ng tit niu). Cng thc ph bin s dng tnh ton
nng lng tiu hao ca ngi c pht trin bi Weir (1949) (Cng thc 6.1):
EE (kJ) = 16,489 VCO2 (l) + 4,628 VCO2 (l) 9,079 N (g) (6.1)

27/175

Trong VCO2 v VCO2 l th tch ca O2 tiu th v th tch CO2 sinh ra, tng ng
v N l lng bi tit theo ng tit niu. Nu lng nit bi tit ra theo ng tit
niu khng o c th cng thc tng t (cng thc 6.2) c th c s dng:
EE (kJ) = 16.318 VO2 (l) + 4.602 VCO2 (l) (6.2)
Trong : EE (Energy Expenditure): nng lng tiu hao
VO2 v VCO2 l th tch O2 tiu th v th tch CO2 sinh ra.
N l lng nit bi tit theo nc tiu
Cc cng thc tnh tng t cng c pht trin bi nhiu tc gi khc, vi s khc
bit nh t qu trnh tiu th cc cht dinh dng khc nhau nh carbohydrate hoc
protein hay lipid.. S khc bit ny dn n s khc bit trong cch tnh ton tiu hao
nng lng trong khong nh hn 3% di cc iu kin ch n ung thng thng
(Brockway 1987).
tnh ton s lng carbohydrate, protein v lipid b oxyho, cc gi tr th hin
Bng 2.6 v gi nh 6,25g protein cha 1 g nit c th s dng thit lp cng thc
sau:
Oxy ho carbohydrate (g) = 4,707 VCO2 (l) 3,340 VO2 (l) 2,714 N (g)
Oxy ho cht bo (g) = 1,786 VCO2 (l) 1,778 VO2 (l) 2,021 N (g)
Oxy ho protein (g) = 6,25 N (g)
Thit b o nng lng gin tip:

Ti Douglas o chuyn ho nng lng (http://www.nu.ac.za)

Thit b s dng o nng lng tiu hao bng phng php gin tip c th thay i t
thit b n gin c thit k hot ng trong iu kin iu khin t xa cho ti phng
thit k cho ngi phc tp hn.

28/175

H thng n gin nht l dng k thut ti Douglas. Vi k thut ny, cho php o
lng oxy s dng trong thi gian t 5 n 15 pht. Lng khng kh th ra c tch
a vo mt ti nh v mu khng kh ny c a i phn tch (Hnh 2.4)

Nhu cu nng lng c ngy


Hai phng php c th c s dng tnh ton nhu cu nng lng c ngy:
a) Nhu cu nng lng ca ngi trng thnh da vo chuyn ho c bn (CHCB) v
c tnh theo h s thuc loi lao ng c th hin Bng 2.7.
Bng 2.7 H s nhu cu nng lng c ngy ca ngi trng thnh t CHCB

Nhu cu nng lng ca nhm lao ng nam la tui 18 - 30, cn nng trung bnh 55kg,
loi lao ng nng c tnh nh sau:
Theo Bng 2.7
CHCB = (15,3 x 55) + 679 = 1520,5 Kcal
Nhu cu nng lng c ngy c tnh theo Bng 2.7
1520 x 2,10 = 3193,05 Kcal
b) Nhu cu nng lng c ngy da vo cch tnh gp: bao gm
+ Nhu cu nng lng cho chuyn ho c bn
+ Nhu cu nng lng cho tc dng ng lc c hiu ca thc n
+ Nhu cu nng lng cho hot ng th lc

29/175

Lng cung cp nng lng


Cng lao ng
Lao ng cc nh: cng vic ngi lm l chnh, nh cng vic vn phng, cng vic
lp t v sa cha my thu thanh, ng h.. c km theo cc hot ng vn th nghip
d no ..
Lao ng nh: Cng vic ng hoc i li t nh nhn vin bn hng, thao tc trong
phng th nghim, gio vin ging bi..
Lao ng va: nh hot ng thng ngy ca hc sinh, li xe c ng, lp mc in,
ct gt gia cng kim loi..
Lao ng nng: lao ng nng nghip phi c gii, luyn thp, nhy ma, vn ng th
dc..
Lao ng cc nng: nh cc loi bc vc, cht g, khai thc khong sn v p .. phi
c gii.

Tnh trng sinh l


Tr em v thanh thiu nin trong thi k sinh trng pht trin, chiu cao, cn nng v
lng lao ng tng ln tng ngy, v vy lng cung cp nng lng cng tng ln
tng ng, nhm p ng nhu cu v sinh trng v pht trin ca chng. Lng cung
cp nng lng tng thm cho ngi m ang nui con l mc nng lng dng b
p cho vic tit sa.

Kh hu v vc dng
Do c s ci thin v iu kin n mc v , m thng kh hu nh hng khng ln
n nhu cu nng lng ca c th. Ch c trong iu kin kh hu nng bc hoc gi
lnh tng i lu th i hi phi c s iu chnh thch ng (Bng 2.8). Nhng ngi
c vc dng khc nhau, t l chuyn ho c bn cng khc nhau nn khi hot ng cn
tng hoc gim lng tiu hao nng lng mt cch tng ng. trnh bo ph hoc
qu gy, phi iu chnh hp l cho cn nng v chiu cao t c mc chun.
Bng 2.8 Nhu cu nng lng ca ngi ln theo nhit trung bnh hng nm cn
nng v tui (Hong Tch Mnh & H Huy Khi, 1977)

30/175

31/175

Ngun nng lng t mt tri n con ngi (http://en.wikipedia.org/wiki)

32/175

Cn bng nng lng


Cn bng nng lng
Trong qu trnh trao i cht, s cn bng nng lng theo sau nh lut nhit ng lc
hc, xc nh rng di nhng iu kin l tng, nng lng lm vic bng vi
nng lng sn sinh ra. y l ni dung ca lut d tr nng lng. Khi cn bng nng
lng c hon ton th khi lng khng thay i. Khi ngun nng lng vt qu
nng lng tiu dng th nng lng c d tr trong c th di dng m v lm tng
trng lng. Khi ngun nng lng thc phm t hn nhu cu nng lng tiu dng th
s dn n tnh trng gim trng lng c th. Trong khu phn n, khi nng lng nhn
vo thp hn nng lng s dng th s khc bit c thnh lp bng cch t chy
cc cht m trong c th v c s mt trng lng cn bng vi s trao i cht bo.
Khi tnh ton cn bng nng lng, nng lng thu nhn vo d dng xc nh bng cch
o tng s calori trong thc phm tiu ho. Nng lng dng ht hoc tiu ph thng
kh xc nh chnh xc.
Cn bng nng lng = nng lng nhn vo - nng lng sn sinh (s sinh nhit).

33/175

D tr nng lng
D tr nng lng
C th gm ba ngun d tr nng lng chnh, trong d tr ch yu l lipid nm
trong cc t chc m. Bnh thng lipid chim khong 10% trng lng nam v 25%
n. Cht bo d tr ch yu nhiu nht di da v trong cc bng. Trong cc t chc,
cht bo d tr vn thng c cc trao i ho hc. Khi i c th s dng khong 150
g/m/ngy, lng d tr c th trong khong 40 ngy. Lng carbohydrate d tr
di dng glycogen gan v c ch khong 100 - 200 g. Phn d tr ch cho c th
s dng trong 1 ngy. Trong c th c khong 300 g m dng d tr c ng. Chng
tp trung ch yu bo tng t bo v gan. D tr ny c th dng ht trong 4 - 6
ngy. Sau m ca cc t chc b phn hy.

34/175

Cc bi ton v trao i vt cht


C th t carbohydrate

180 gr glucose khi b t s dng ht (6 x 22,4 lit) = 134,4 lit Oxy = VCO2

1 lit oxy t c 1,231 g carbohydrate v to ra 5,047 Kcal nhit lng


Mt thanh nin nm ngh 15 pht hp thu 3 lt Oxy v thi 3 lit kh CO2,
S oxy s dng mt gi l : 3 x 4 = 12 lit.
S nng lng dng l : 12 x 5,047 Kcal = 60,56 Kcal
trng thi ngh ngi, mi ngy c th cn: 60,56 x 24 = 1453 Kcal

C th t lipid

Thng s h hp = (18/26) = 0,7


1 g carbohydrate t chy cn 0,83 lit oxy
1 g lipid t chy cn 2,03 lit oxy
1 lit oxy dng t lipid s to ra 4,74 Kcal
* Bi tp: Mt c th nhn i ko di hp thu trong 15 pht mt lng oxy l 3,164
lit v o thi 2,215 lit kh carbonic. Hi c th ny s dng ngun d tr no v trong
24 gi chi ph bao nhiu nng lng?

35/175

(S dng lng m d tr)


Lng oxy s dng 24 gi c tnh l : 3,164 x 24 x 4 = 303,75 lit,
Nu ch t lipid th oxy ny sinh c : 303,75 x 4,74 = 1440 Kcal

C th dng nng lng t ngun protein


T s carbon (C) thi ra phi, lng oxy phi c to ra kh carbonic (CO2) nh sau:
Lng kh carbonic to ra : 77,52 lit
Lng oxy cn : 96,70 lit

Cch tnh n gin


Bng 2.9 Quan h gia thng s h hp v % calo thuc carbohydrate hay lipid
Thng s h hp
(CO2/O2)

Mi lt oxy s sinh
ra (Kcal)

S % calo thuc
carbohydrate

S % calo
thuc lipid

0,70

4,88

0,0

98,9

0,75

4,739

15,6

84,4

0,80

4,801

33,4

66,6

0,85

4,862

50,7

49,3

0,90

4,924

67,5

32,5

0,95

4,985

84,0

16,0

1,00

5,047

100,0

0,0

36/175

Bi tp: Mt c th mi gi hp thu trung bnh 15 lit oxy, thi ra 13,5 lit kh CO2
1) Hi: trong gi , c th s dng bao nhiu nng lng?
Gii: Tnh thng s h hp = 13,5/15 = 0,90
Tra Bng 2.9, bit 1 lit oxy s to ra 4,924 Kcal, vy trong mt gi c th ny t
lng thc n c 73,86 Kcal nng lng,
1. Hi: trong s nng lng k trn, carbohydrate ng gp bao nhiu?
Gii: Carbohydrate ng gp 67,5%, tc l (73,86 x 67,5)/100 = 49,86 Kcal
Phn cn li l ca lipid = 24 Kcal

37/175

An ninh thc phm


nh ngha
- C lng thc thc phm (availability)
- C lng thc mi ni, mi lc vi gi c n nh (stability)
- C kh nng tip cn thc phm, c thu nhp, c tin mua thc phm (accessibility).
Theo cng ng Chu u, an ninh thc phm khi vng bng nn i v nn suy dinh
dng.

Yu cu
- Thc phm phi m bo s lng
- Cn i v mt cht lng
- Khng l ngun gy bnh

Cn ch i vi cc loi thc phm


Protein ng vt c 8 acid amin thay th t l cn i hoc c d 1 hoc nhiu
acid amin. Protein thc vt thng thiu mt hoc nhiu acid amin cn thit hoc c
nhng t l khng cn i. Do cn n cc mn n hn hp nhiu loi thc phm.
Tht l protein ng vt c s dng ph bin, c gi tr dinh dng cao, nhng khng
nn n nhiu nht l khi n khng c rau. i vi tht rang, nng do c p ng
nn lm v hiu ho lysine do phn ng Maillard gn lysine vi carbohydrate thnh hp
cht kh phn hy bi men tiu ho. Lysine l yu t cn thit cho qu trnh pht trin,
do vy khng nn cho tr n cc mn tht nng, rang kh..
Tht heo c kh nng nhim giun xon (tht heo go), tht ch nhi thng hay b sn
nn phi n chn. Trong da, ph tng ca trng cc c cha cht c buphotoxin gy
cht ngi. Tht b h hng c histamin (gy d ng) hoc ptomain gy ng c c th
cht ngi.
C c hm lng protein cao, cht lng tt, d tiu ho, n gi c sng khng nhng
b ng c do vi khun, nhim c sn l gan m cn b thiu vitamin B1 do c sng c
men thiaminase l men phn hy thiamin (B1).

38/175

Tm, ln, cua c nhiu calci v yu t vi lng ng, selenium. Cua ng rang n b
do carbonate calci d tiu ho hp thu hn phosphate calci ca xng.
Trng l loi thc phm b dng nhng khng nn n trng sng v lng trng trng
cha avidin rt c (c th ph hy bng cch nh bng ln). Trng c th nhim k
sinh trng hoc vi sinh vt gy bnh. Trng vt ln cha nhiu ni tit t kch thch
chuyn ho c th ngi n.
Sa l loi thc n ton din, ch thiu vitamin C v st. i vi tr em, sa m
l tt nht. Sa cc loi ng vt khc tuy protein nhiu hn nhng cha nhiu
betalactoglobulin, mt loi protein c phn t lng cao, l i vi tr em, c th gy d
ng (chy mu rut, chm, hen..). Sa bt tch b cha nhiu lactose, tr em c th hp
thu d dng do c men lactase.
Ng cc: trong cc loi ng cc, cht lng protein ca go l tt hn c v t l cc acid
amin tng i cn i, sau l bt m v bp. Ng cc ni chung u thiu lysine
v methionin, bp cn thiu c tryptophan. Cc cht dinh dng qu u c lp ngoi
cng ca ht go v trong mm ht.
u c hm lng protein cao, cha nhiu lysine h tr tt cho ng cc. Ch loi u
nnh v u phng, m va giu protein va giu lipid.
Rau qu:
- l ngun vitamin
- l ngun cht khong
- l ngun khng sinh thc vt
- ngun tinh du hng liu kch thch n ngon ming
- ngun cht cht chng oxy ho (antioxydant) chng li cc gc t do ph hoi cc
mng t bo gy ri lon chuyn ho, gy ung th.
- ngun cht x phng to bn, qut sch cc cht c v cholesterol tha ra khi ng
tiu ho.

39/175

Protein
M u
M u
Protein ng vai tr c bit i quan trng i vi sc kho con ngi. Nh c cht
ng v phng x, n nay ngi ta xc nh l mt na cht protein ca c th c
i mi trong vng 80 ngy. Mt na protein gan, mu nhanh i mi trong vng 10
ngy. Trong mt i ngi, cht protein c th i mi ti 200 ln. Thng qua nhng
hu qu trc tip v gin tip, suy dinh dng do thiu protein l nguyn nhn ch yu
ca tnh trng sc kho km. Tnh trng thiu protein thng i km theo thiu nng
lng v cc yu t dinh dng khc cc mc khc nhau.
Suy dinh dng do thiu protein v nng lng c th gp bt k la tui no nhng
hay gp nht thi k sau thi b. Ngoi nh hng ti tc ln, thiu protein nh
hay trung bnh lm cho tr c bit nhy cm vi ng h hp v ng rut. Nhiu
nghin cu cn cho thy thiu protein trong hai nm u ca cuc i khng nhng a
ti tnh trng b nh tui trng thnh m cn lm chm pht trin tr tu.
Thiu protein cn nh hng r rt ti ph n c thai v cho con b. Ngi ta thy c
mi lin quan gia ch n thiu ca ngi m vi tnh trng non hay thiu cn ca
tr s sinh. Do bi tit sa nhu cu ca ngi m tng ln rt nhiu. khi n thiu m
protein trong c th m b s dng sn xut sa. Nhiu nh khoa hc cho rng suy
dinh dng do thiu protein l mt trong nhng vn sc kho hng u v cp thit
trong thi i hin nay.

40/175

Cu trc v tnh cht l ho hc c bn ca protein


Cu trc v tnh cht l ho hc c bn ca protein
Cu trc
Cc thnh tu nghin cu v protein cho thy trong phn t protein ngoi cc nguyn
t carbon, hydro, oxy ging nh glucid, lipid th cn c mt cc nguyn t nit v lu
hunh. Mt s phn t protein cn cha cc nguyn t khc nh phosphor, st, km,
ng.. Cc nguyn t k trn c trong phn t protein theo mt t l xc nh (Bng
3.1).
Bng 3.1 T l cc nguyn t ch yu trong protein (L Don Din v V Th Th,
1996)

Chng tham gia cu to nn phn t acid amin, trong c th sinh vt thng gp dng
acid - amin.
Cng thc tng qut:

C th ngi ch c th ng ho c acid -amin c trong protein v thc n thc vt,


cc dng v ? khng c c th ng ho v hp thu.
Acid amin l mt xch c bn to nn phn t protein, chng c lin kt vi nhau
bng lin kt peptid ( CO NH ). C th thc vt c th tng hp c tt c cc
acid amin t cc hp cht v c c cha nit, nhng ngi v ng vt th khng
th tng hp c, cc acid amin u ly t thc vt; ngc li ch c th tng hp
mt s acid amin t nhng hp cht hu c khc v c tin hnh gan nh enzyme
aminotransferase m nhm ngoi l phosphopyridoxal. Cc -cetoacid c to thnh
trong qu trnh chuyn ho trung gian glucid nh acid pyruvic, c to thnh trong chu
41/175

trnh Krebs nh acid -cetoglutaric, acid oxaloacetic u chu s amin ho bng cch
kh to thnh cc acid amin.
T acid pyruvic s to c alanin, acid oxaloacetic s to c acid aspartic, acid
-cetoglutaric s to c acid glutamic
Cc phn t acid amin ny trng hp vi nhau thng qua lin kt peptid to thnh cc
polypeptid. Trong phn t protein c th c mt hay nhiu chui polypeptid.
Thnh phn ho hc
Protein c phn thnh hai loi:
- Protein n gin: trong thnh phn ch cha acid amin. V d prolamin, albumin,
globulin..
- Protein phc tp: ngoi acid amin ra, trong phn t ca chng cn cha cc hp cht
khc nh acid nucleic, glucid, lipid (Bng 3.2)..
Bng 3.2 Cc protein phc tp (L Don Din v V Th Th, 1996)

42/175

Thnh phn v hm lng protein trong cc nng sn


phm chnh (ngun cung cp protein trong thc phm)
Thnh phn v hm lng protein trong cc nng sn phm chnh (ngun
cung cp protein trong thc phm)
Thc n cung cp cho ngi gm hai nhm ln: ngun thc n ng vt (tht, c, trng,
sa..), ngun thc n thc vt (go, khoai ty, bnh m, mt s loi rau, u ..). Cc
thc n c ngun gc ng vt c cha hm lng protein nhiu hn thc n thc vt
(Bng 3.3). Hm lng protein c trong thc n thng c biu hin bng s phn
trm nng lng m protein ca thc n cung cp. Ch dinh dng tt l ch trong
protein cung cp khong 10 - 15% nng lng. V th ngi ta phn loi thc
phm d vo gi tr nng lng ca protein c trong thc phm (Bng 3.4).
Bng 3.3. Hm lng protein trong mt s loi thc phm quan trng (Norton v cng
s, 1978)

Bng 3.4 S phn loi thc phm da vo gi tr nng lng ca protein (L Don Din
v V Th Th, 1996)
43/175

44/175

Vai tr v chc nng ca protein trong dinh dng


Vai tr v chc nng ca protein trong dinh dng
Thut ng protein c xut x t ting Hy Lp protos ngha l trc nht, quan trng
nht. Protein l thnh phn c bn ca vt cht sng, n tham gia vo thnh phn ca
mi mt t bo v l yu t to hnh chnh. Qu trnh sng l s thoi ha v tn to
thng xuyn ca protein.
Protein l thnh phn nguyn sinh cht t bo
nguyn sinh cht t bo khng ngng xy ra qu trnh thoi ho protein cng vi s
tng hp protein t thc n. Protein cng l thnh phn quan trng ca nhn t bo v
cc cht gia t bo. Mt s protein c hiu c vai tr quan trng do s tham gia ca
chng vo hot ng cc men, ni t, khng th v cc hp cht khc. V d globin tham
gia vo thnh phn huyt sc t, miosin v actin m bo qu trnh co c, ?-globulin
tham gia vo s to thnh rodopsin ca vng mc mt, cht ny gip cho qu trnh cm
th nh sng c bnh thng.
Protein cn thit cho s chuyn ho bnh thng ca cc cht dinh dng khc
Mi qu trnh chuyn ho ca glucid, lipid, acid nucleic, vitamin v cht khong u cn
c s xc tc ca cc enzyme m bn cht ho hc ca enzyme l protein. Cc qu trnh
chuyn ho ca cc cht d l phn gii hay tng hp u cn mt ngun nng lng
ln, mt phn nng lng ng k do protein cung cp.
Cc qu trnh chuyn ho ca cc cht u lin quan mt thit vi qu trnh chuyn ho
protein, ni cch khc mi qu trnh chuyn ho trong c th u lin quan vi nhau, c
th thy s Hnh 3.1.

45/175

Qu trnh chuyn ho ca chui amino acid (http://cwx.prenhall.com)

Glucid qua qu trnh ng phn s to thnh acid pyruvic (CH3CO.COOH). T acid


pyruvic khi b kh carboxyl ho bng cch oxy ho, vi s tham gia ca enzyme
pyruvate decarboxylase th sn phm thu c ca qu trnh ny l acetyl CoA. Acetyl
CoA l nguyn liu tng hp nn cc acid bo no v cha no trong cht bo.
ng hng bin i th hai ca acetyl CoA l i vo chu trnh Krebs. Trong qu
trnh bin i ca chu trnh Krebs th ngoi nng lng c to thnh di dng cc
nucleotide kh (NADH2, FADH2), CO2 v H2O, cn to ra hng lot cc sn phm
trung gian, trong qua trng hn c l -Ketoglutarate, oxaloacetate, fumarate. y
l cc ketoacid, nu chng b amin ho bng cch kh hoc amin ho trc tip th s
to thnh cc acid amin. Cc acid amin thng gp trong trng hp ny l alanine,
acid aspartic v acid glutamic. T cc acid amin ban u ny bng ng hng chuyn
amin ho vi ketoacid vi s tham gia ca enzyme aminotranferase s to thnh hng
lot cc acid amin khc-nguyn liu tng hp protein.
Protein tham gia vo cn bng nng lng ca c th
Protein l ngun nng lng quan trng cho c th, cung cp khong 10 - 15% nng
lng ca khu phn. Cc acid amin khng tham gia vo tng hp protein hoc c
phn gii t protein, t cc on peptid nh enzyme carboxy peptidase hay amino

46/175

peptidase ca rut non s b kh amin ho bng cch oxy ho, kt qu to thnh nhm
NH2 v -cetoacid.
Nhm amin phn ln c to thnh ur qua chu trnh ormithin, cn mt phn tn ti
di dng amoniac. Cc -cetoacid tip tc b bin i theo ng hng oxy ho
to thnh acetyl CoA v nng lng, acetyl CoA li tip tc i vo chu trnh Krebs
to ra CO2, H2O, nng lng v cc sn phm trung gian. Nh vy cc acid amin bin
i theo ng hng kh amin ho s cho ngun nng lng ln. Cc acid amin cng
c th b kh carboxyl ho to thnh cc amin hay diamin. Cc amin ny li b oxy
ho tip tc to thnh NH3, H2O, aldehyde tng ng, ng thi gii phng ngun
nng lng ng k. Nh vy khi thiu glucid, lipid th mt phn protein tha c th
chuyn ho thnh glucid hay acid bo tham gia vo qu trnh t chy v cung cp
nng lng. Khi t chy trong c th, 1 g protein cho 4 Kcal.
Protein iu ho chuyn ho nc v cn bng kim toan trong c th
Protein ng vai tr nh cht m, gi cho pH mu n nh do kh nng lin kt vi H+
v OH-. Cc hot ng ca c th rt nhy cm vi s thay i pH mu, v vy vai tr
duy tr cn bng pH l rt quan trng. Protein c nhim v ko nc t trong t bo vo
mch mu, khi lng protein trong mu thp, di p lc co bp ca tim, nc b y
vo khong gian bo gy hin tng ph n.
Protein bo v v gii c cho c th
C th con ngi chng li s nhim trng nh h thng min dch. H thng min dch
sn xut ra khng th c bn cht l cc protein bo v. Mi khng th gn vi mt phn
c hiu ca vi khun hoc yu t l nhm tiu dit hoc trung ho chng. C th c h
thng min dch tt khi c cung cp y acid amin cn thit tng hp nn khng
th. C th lun b e do bi cc cht c c hp th t thc phm qua h thng tiu
ho hoc trc tip t mi trng, cc cht c ny s c gan gii c. Khi qu trnh
tng hp protein b suy gim do thiu dinh dng th kh nng gii c ca c th gim.
Protein l cht kch thch ngon ming
Do chc nng ny m protein gi vai tr quan trng trong vic tip nhn cc ch n
khc nhau. Trong c th ngi protein l cht c nhiu nht sau nc. Gn 1/2 trng
lng kh ca ngi trng thnh l protein v phn phi nh sau: 1/3 c, 1/5 c
xng v sn, 1/10 da, phn cn li cc t chc v dch th khc, tr mt v nc
tiu bnh thng khng cha protein. Protein cn thit cho chuyn ha bnh thng cc
cht dinh dng khc, c bit l cc vitamin v cht khong. Khi thiu protein, nhiu
vitamin khng pht huy y chc nng ca chng mc d khng thiu v s lng.

47/175

Tm li nu khng c protein th khng c s sng. Ba chc phn chnh ca vt cht


sng l pht trin, sinh sn v dinh dng u lin quan cht ch vi protein.

48/175

Nhng thay i xy ra trong c th thiu protein


Nhng thay i xy ra trong c th thiu protein
Thiu protein thng dn n tnh trng suy dinh dng. Nu tnh trng ny ko di s
dn n tnh trng chung ca c th v pht trin ca n cng nh n s hnh thnh cc
c im th cht ca con ngi. Nhng du hiu ca c th thiu protein:
- Chm ln, t ln. y l biu hin ri lon chuyn ho nc v tch cha nc ca cc
t chc ngho lipid.
- Lon dinh dng, marasmus & kwashiorkor (Hnh 3.2)
+ Lon dinh dng v marasmus l nhng bnh suy dinh dng ni chung trong s thiu
m, nng lng ng vai tr chnh km theo thiu tt c cc cht dinh dng khc.
Tnh trng ny thng dn n suy mn m khng gy ph.
+ Kwashiorkor l bnh thiu protein n thun thng gp cc tng lp c i sng
thp ca cc nc, nht l cc nc thuc a trc y. Bnh hay gp tr em di 5
tui n ch n ch yu l glucid v protein t ngun gc ng vt qu thp. Cc triu
chng ca bnh thng gp l:
* Chm ln v chm pht trin
* Bin i mu da
* Bin i tnh trng cc nim mc
* Gim hot ng mi chc phn, c bit l h thng tiu ho dn n ri lon chc
phn d dy, rut, kh tiu v tiu chy ko di. cc trng hp bnh nng c th gy
ph v gim st kh nng hot ng tr tu.

49/175

Cc biu hin bnh thiu protein (http://www.ennonline.net)

- Gim chc nng bo v ca c th:


+ C th km chu ng khi thiu protein v nhy cm i vi cc tc nhn khng thun
li ca mi trng bn ngoi, c bit i vi cm lnh v nhim trng.
+ Thiu protein v lng dn n cc bin i bnh l tuyn ni tit (tuyn sinh dc,
tuyn yn, tuyn thng thn) v h thp chc phn ca chng. Hm lng adrenalin
trong tuyn thng thn b h thp.
- Ri lon s to thnh choline gan m hu qu l gan b xm nhim m cng ng
c ch . S to m gan tng ln khi thiu methionin l mt acid amin cha lu
hynh v nhm methyl (-CH3). Cht ny gip to thnh choline v do phng
gan b nhim m. Khi gan b tch m, gan khng hon thnh c nhim v tng hp
albumin ca huyt thanh v gy ph.
- nh hng n h thng thn kinh trung ng v ngoi bin
- Thnh phn ho hc v cu trc xng cng b thay i. Cu trc c xng yu t,
lng lo, gim hng cu, dn n hin tng thiu mu ca c th.

50/175

Cc acid amin v vai tr dinh dng ca chng


Cc acid amin v vai tr dinh dng ca chng
Acid amin l thnh phn chnh ca phn t protein. Do kt hp vi nhau trong nhng
lin kt khc nhau, chng to thnh cc phn t khc nhau v thnh phn v tnh cht.
Gi tr dinh dng ca protein c quyt nh bi mi lin quan v s lng v cht
lng ca cc acid amin khc nhau trong protein . Nh qu trnh tiu ho protein thc
n c phn gii thnh acid amin. Cc acid amin t rut vo mu v ti cc t chc,
ti y chng c s dng tng hp protein c hiu cho c th.
Cc acid amin cn thit v khng cn thit c trnh by Bng 3.5. Tiu chun xc
nh gi tr sinh hc v vai tr sinh l ca cc acid amin l kh nng duy tr s pht trin
sc vt ca chng. Mt vi acid amin khi thiu s lm cho sc vt ngng ln, xung cn
mc d cc thnh phn khc ca khu phn u y . Cc acid amin ny c gi
l cc acid amin cn thit hay khng th thay th c v chng khng th t tng hp
trong c th hoc tng hp vi tc khng th p ng c nhu cu ca c th m
chng phi c a vo y trong m thc n.

Cc acid amin cn thit v khng cn thit (http://en.wikipedia.org)

Nhng acid amin khng cn thit c th tng hp c trong c th. Do khi thiu
chng trong c th, c th c th b tr s thiu ht nh cc qu trnh tng hp
bn trong. Mt s acid amin c v ngt kiu ng (alanin, valine). Mui natri ca acid
glutamic c v ngt kiu m c s dng lm gia v.
Gi tr dinh dng mt loi protein cao khi thnh phn acid amin cn thit trong cn
i v ngc li. Cc loi protein ngun gc ng vt (tht, c, trng, sa) c gi tr dinh
dng cao, cn cc loi protein thc vt c gi tr dinh dng thp hn, nu bit phi

51/175

hp cc ngun protein thc n hp l s to nn gi tr dinh dng cao ca khu phn.


V d go, ng, m ngho lysine cn u tng, lc, vng hm lng lysine cao, khi
phi hp go hoc m hoc ng vi u tng, vng, lc s to nn protein khu phn
c gi tr dinh dng cao hn cc protein n l.
Gi tr sinh hc ca cc acid amin cn thit
Ngoi 8 acid amin cn thit ph bin, arginine v histidine cng l acid amin cn thit
i vi s pht trin ca tr em. Nu thiu mt trong nhng acid amin cn thit s dn
n ri lon cn bng m v ri lon s dng tt c cc acid amin cn li. m thc
vt nhn chung km gi tr hn m ng vt do thiu hay hon ton khng c mt s
cc acid amin cn thit. Vai tr ca cc acid amin khng ch gii hn s tham gia ca
chng vo tng hp m c th m chng cn c nhiu chc phn phc tp v quan
trng khc.
* L-histidine (acid -amino -imidasolyl propionic)
C nhiu trong hemoglobin. Khi thiu histidine mc hemoglobin trong mu h thp.
Histidine c vai tr quan trng trong s to thnh hemoglobin. Khi cn thit hemoglobin
c th b phn gii gii phng histidine.
Kh carboxyl
Hemoglobin Histidine Histamin
Histamin l cht gi vai tr quan trng trong vic lm gin mch mu. Thiu hay tha
histidine lm gim st cc hot ng c iu kin.
* L-valine (acid -amino isovalerianic)
Vai tr sinh l ca valine cha c bit r rng nhng cc th nghim trn chut cho
thy khi thiu valine, chut t n, ri lon vn ng, tng cm gic v cht. Khi b sung
valine vo, cc ri lon trn s khi.
* L-leucine (acid -amino isocapric)
Nhng th nghim trn chut cho thy nu thiu leucine chut ngng ln, xung cn,
c cc bin i thn v gip trng.
* L-lysine (acid , diamino propionic)
Lysine l mt trong cc acid amin quan trng nht. y l mt trong b ba acid
amin c c bit ch khi nh gi cht lng dinh dng ca khu phn (lysine,
tryptophan, methionine). Thiu lysine trong thc n dn n ri lon qu trnh to mu,
52/175

h thp s lng hng cu v hemoglobin. Ngoi ra khi thiu lysine cn bng protein b
ri lon, c suy mn, qu trnh ct ho b ri lon v c hng lot cc bin i gan v
phi.
Lysine c ch yu trong fromage, tht, c, cha khong 1,5 g lysine/100 g thc phm
v c nhiu trong sa v cc ch phm ca sa, tht, nhiu nht trong m c-miosin v
m mu-hemoglobin. Lysine hin din rt t trong ng cc.
* L-methionine (acid -amino ? -methionine n-butyric)
Methionine thuc loi acid amin cha lu hunh. Lu hynh ca methionine bn
vng i vi kim hn cc acid amin c cha lu hunh khc (cystine v cysteine).
Methionine c vai tr quan trng trong chuyn ho vt cht, c bit l qu trnh gn
v trao i nhm methyl trong c th. Methionine l ngun cung cp chnh cc nhm
methyl d bin trong c th. Cc nhm methyl c s dng tng hp choline, mt
cht c hot tnh sinh hc cao. Choline cn l cht tng hp m mnh nht: ngn nga
m ho gan. Ngoi ra cn c nh hng c th vo chuyn ho lipid v phosphatid trong
gan v gi vai tr quan trng trong vic ngn nga v cha x va ng mch.. Ngun
methionine tt nht l sa, fromage, lng trng trng. Methionine cn hin din trong
u nnh, bt m, c thu, tht g, b, th..
* L-threonine (acid -amino -oxybutyric)
Thiu threonine sc vt ngng ln, xung cn v cht.
* L-tryptophan (acid -amino -indolepropionicic)
y l mt trong nhng acid amin quan trng nht m vai tr ca n lin quan cht ch
vi tng hp t chc, cc qu trnh chuyn ho v pht trin. Tryptophan c nhiu trong
tht, sa, trng, fromage..Ngoi ra cn c nhiu trong m la m, u nnh..
* L-phenylalanine (acid -amino -phenylpropionic)
Tham gia vo vic tng hp tyrosine (l cht tin thn ca adrenalin) v l loi acid amin
chnh trong vic to thnh m tuyn gip.
Nhu cu ca cc acid amin cn thit
Theo t chc FAO cho thy khi lng m y , cht lng m c quyt nh bi
tnh cn i ca cc acid amin trong hn l s lng tuyt i ca cc acid amin cn
thit khc nhau. Nhng tc dng qua li gia cc acid amin rt nhiu v phc tp. Mt
hn hp khng cn i c th nh hng xu v mt dinh dng ngay c khi lng acid
amin cn thit y cho mt c th bnh thng. Nhu cu ti thiu ca cc acid amin
cn thit c trnh by Bng 3.6.
53/175

Nhu cu ti thiu ca cc acid amin cn thit ca ngi (Hong Tch Mnh v H Huy Khi,
1977)

a. Khi lng cystine y


b. Khi lng tyrosine y
T l cn i gia cc acid amin cn thit theo F.A.O l:
Tryptophane-1, phenylalanine v threonine-2, methionine + cystine, valine-3, isoleucin
v leucine-3,4.
Theo Leverton (1959) khi nh gi t l cn i ca cc acid amin cn thit th ch cn
tnh theo b ba: tryptophane, lysine v acid amin cha lu hynh (methionine + cystine)
v t s gia chng nn l 1: 3: 3.
Cc acid amin khng cn thit
Cc acid amin khng cn thit (c th thay th c) chim t l ln trong thnh phn
m thc n. C th c th tng hp c nhng qu trnh tng hp bn trong ch p
ng c nhu cu ti thiu ca c th. Do cn a hp l cc acid amin ny vo
thnh phn m ca thc n. Cc acid amin c th thay th bao gm: alanine, asparagine,
acid asparaginic, glycine, glutamin, acid glutamic, oxyprolin, proline, serine, tyrosine,
cystine, cysteine.. Acid glutamic tham gia tch cc vo qu trnh chuyn ho m. Mt
trong nhng tnh cht ca n l gp phn bi xut cc sn phm c hi ca qu trnh
chuyn ho m ra khi c th. Vai tr ca cystine v tyrosine cng khng km phn
quan trng. Tyrosine v cystine c th c tng hp trong c th:

54/175

Phenylalanine Tyrosine
Methionine Cystine
Tuy nhin qu trnh ngc li khng th xy ra trong c th. 80 - 90% nhu cu ca
methionine c th tho mn bng cystine v 70 - 75% nhu cu ca phenylalanine c th
c tho mn bng tyrosine. Do cc acid amin khng cn thit c th c t tng hp
trong c th nn vic xc nh nhu cu ca chng rt kh khn.

55/175

Nhng yu t nh hng n gi tr dinh dng ca


protein
Nhng yu t nh hng n gi tr dinh dng ca protein
Gi tr dinh dng ca protein thc n ph thuc vo cht lng v s lng protein
trong . Cht lng ca protein c quyt nh ch yu bi thnh phn acid amin v
mc s dng ca chng trong c th. Nhng yu t sau y nh hng n gi tr
dinh dng ca protein
nh hng ca nng lng cung cp
Khi nng lng cung cp khng y th hiu qu s dng protein b gim st, triu
chng thiu m xut hin nhanh chng khi nng lng cung cp di nhu cu.
nh hng ca vitamin v mui khong
Cc vitamin v mui khong cn thit cho chuyn ho v pht trin, ng thi gi vai
tr nht nh trong s dng protein thc n. iu tr tnh trng thiu protein, mt s
vitamin v cht khong c tm quan trng nh: niacine, kali v phosphor.
Kh nng s dng cc acid amin
C th khng hon ton s dng acid amin c trong thc n. Lng thng gim v
nhng l do sau:
- S tiu ho v hp thu khng hon ton
- S c mt ca mt s cht c ch cc men tiu ho mt s thc n
- S bin cht protein v cc acid amin do nhit hoc cc tc dng khc
T l hp thu cc acid amin rt cao phn ln cc protein ng vt nhng protein
thc vt thng km hn. ch n hon ton ngun gc thc vt, lng nit ca
phn ln ti 20% lng nit n vo hoc hn. Khi cha b nhit lm gim hot tnh, cc
cht c ch c hiu cc men tiu ho cng lm gim tiu ho v hp thu protein. Tc
dng nhit qu mnh cng lm gim mc s dng v hp thu protein. Tc dng ny
hay gp nht l thc n giu glucid. Lysine v cc acid amin cha lu hynh chu nh
hng nhiu nht.

56/175

Tnh cn i ca cc acid amin trong khu phn - Yu t hn ch


Tt c cc acid amin cn thit phi c mt y , ng lc vi t l thch hp tham
gia vo qu trnh tng hp protein. Nu mt trong cc acid amin c vi lng khng
y , n to thnh "yu t hn ch", ngha l c th ch s dng tt c cc acid amin
khc mc cn i vi "yu t hn ch" ny, phn cn li s b tiu ph i. "Protein
chun" l protein trong cc acid amin t l cn i nht, thch hp nht cho tng
hp t bo, thng chn protein trng lm chun.

57/175

Cc phng php xc nh gi tr dinh dng ca protein


Cc phng php xc nh gi tr dinh dng ca protein
Phng php sinh vt hc
a. H s tng trng lng (Protein efficiency ratio PER)
L trng lng tng thm ca mt con vt ang pht trin chia cho lng Protein n vo.

H s tng trng cng cao chng t m cng tt. Thng thng ng cc = 1 - 2, sa =


2.8, trng g ton phn = 3.8.
b. Gi tr sinh vt hc(biological value BV):l t l protein gi li so vi protein hp thu.

B: 75 C: 75 Casein: 75 Sa: 93
Bp: 72 Go: 86 Trng: 100 Bt m: 44
c. H s s dng protein(net protein utilization NPU): l t l protein gi li so vi
protein n vo

Cc xt nghim trn ch nh gi v mt cht lng protein. Nhiu tc gi tnh "phn


trm nng lng protein s dng" (Net dietary Protein Calories Percent NDpCals%)
th hin c v cht v lng protein trong khu phn.
NDpCal% = NPU x % nng lng do protein

58/175

Ch s ho hc (Chemical score CS)


Do c mi lin quan v gi tr sinh vt hc v yu t hn ch ca protein thc n. Do
ch s ho hc c tnh l t s gia cc acid amin trong protein nghin cu so vi
thnh phn tng ng ca chng protein trng trong cng mt lng protein ngang
nhau.

a: % hm lng acid amin trong m nghin cu


b: % hm lng acid amin trong m trng
Acid amin c ch s ho hc thp nht s l "yu t hn ch".
Cc gi tr dinh dng ca protein v sp xp gi tr dinh dng ca protein trong thc
n c trnh by Bng 3.7 v Bng 3.8.

Cc loi protein thc n (Hong Tch Mnh v H Huy Khi, 1977)

Sp xp protein thc n

59/175

Tiu ho v hp thu protein


Protein cao phn t c hp thu trong rut, di tc dng ca nhiu loi enzyme tiu
ho (nh pepsin, trypsin ..) phn gii thnh peptide ngn v acid amin trong rut d dy.
Sau c hp thu trong rut non, theo tnh mch ch gan, vo trong gan. Mt b
phn acid amin trong gan s tin hnh phn gii hoc tng hp protein; mt b phn acid
amin khc tip tc theo tun ho mu, phn b n cc t chc c quan, tng hp nn
cc loi protein m ring bit. Protein khng th c tiu ho hp thu hon ton trong
ng tiu ho, phn cha c tiu ho di tc dng ca cc vi khun trong rut gi
s sinh thi ra, sn sinh ra cc cht c nh amoniac, phenol, benzpyrol... Trong ,
i b phn theo phn thi ra ngoi c th, mt s t c nim mc rut hp thu, theo
tun hon mu chuyn vo gan, tin hnh gii c sinh l, sau theo nc tiu thi ra,
nh vy mi c th lm c th khng b c.

60/175

Nhu cu protein ca c th
Nhu cu protein ca c th
Cc t chc FAO/OMS thng nht dng phng php ton phn tnh nhu cu.
Phng php ny dng tnh gp li cc nhu cu khc nhau gm: lng mt nit
khng trnh khi duy tr v nhu cu cho pht trin, chng cc kch thch.
Lng mt nit khng trnh khi gm:
- Lng mt nit theo nc tiu Uk: tnh bng cch theo di lng nit ra theo nc tiu
ch calo nhng khng c protein, khong 3g nit/ngy tc l khong 46 mg/kg
cn nng ngi chun.
- Lng mt nit theo phn Fk: (cng o ch 1g nit/ngy - 20 mg/kg cn nng)
- Lng mt nit theo da P (m hi, mng, tc- khong 20 mg/kg cn nng)
- Nhu cu cho pht trin C: cng trnh ca Holt cho l lng N gi li bng 2.9% trng
lng tng thm trong qu trnh pht trin tr em trn mt tui.
nh hng ca cc kch thch
Nhu cu ton b: theo FAO/OMS nhu cu ny c tnh theo mg N/ kg cn nng bng
tng s nhu cu trn nhn vi h s 1,1 (tng thm 10% nhu cu) tnh n vic b tr
tiu ph do cc kch thch hng ngy.
K = (Uk + Fk + P + C) x 1,1
Trong , K: nhu cu N theo kg cn nng/ngy
Uk: lng mt nit khng trnh khi theo nc tiu (mg/kg cn nng/ngy)
Fk: lng mt nit khng trnh khi theo phn (mg/kg cn nng/ngy)
P: lng mt nit theo da (mg/kg cn nng/ngy)
C: lng tng nit trong thi gian pht trin/kg cn nng/ngy
1,1: s tng thm 10% b tr tiu ph do cc kch thch gp trong i sng hng ngy.
Nhu cu theo m chun = K x 6,25
61/175

Tnh theo cng thc trn cho ngi trng thnh:


(46 + 20 + 20) x 1,1 = 95 mg N/kg cn nng
Nhu cu theo m chun = 95 mg x 6.25 = 0,59 g/kg
Thm 20% cho cc thay i c bit 0,71 g/kg cn nng
Phng php tnh trn th hin nhu cu i vi protein chun, ngha l vi protein hon
ton cn i. V th phi iu chnh nhu cu trn khi bit cht lng protein n vo.

Theo FAO:
- Cc nc pht trin: NPU = 70 - 80
- Cc nc ang pht trin: NPU = 60 - 70
- Cc nc c phn n c bn khng phi l ng cc (sn)
NPU = 50 - 60

62/175

Lipid
M u
M u
Lipid l hp phn quan trng ca khu phn n, c trnh by Hnh 4.1.

Lipid l thnh phn thay i mt cch ng k trong thnh phn v cu trc. Chng
c tm thy c hai loi thc phm thc vt v ng vt, v cng thay i rt rng
v tnh cht l ho hc. Hu ht cc loi du m t nhin u cha khong 98 - 99%
glyceride, phn cn li rt nh bao gm monoglyceride, acid bo t do, phospholipid v
cc cht khng x phng ho. Tnh cht l ho hc ca cc cht du m nh hng bi
kch thc ca ht phn t bo v bi s lng ca cc acid bo bo ho hoc cha bo
ho m chng cha. Thng thng vi cht bo bo ho nhiu v khi lng phn t
cao th chng dng rn. Glycolipid hoc cerebroside l nhng hp phn ca acid bo
vi carbohydrate v cha nitrogen nhng khng c acid phosphoric. Cerebroside c
tm thy trong mng ty (myelin) ca si thn kinh trong trng thi kt hp vi lecithin.

63/175

Phospholipid hoc phosphatide cha c hai nitrogen v phosphorus. Cht c bit l


lecithin rt phong ph trong lng trng. Ngoi ra cn c tm thy trong c, m
thn kinh v trong tt c cc t bo ca c th.
Sterol l nhng hp cht monohydroxyalcohol phc c khi lng phn t cao, c
tm thy di dng t nhin kt hp vi acid bo. Chng cha carbon, hydrogen v oxy.
c bit nhiu nht l cholesterol, phn phi rt rng trong c th, thng hin din
trong ty sng bao bc m thn kinh, trong mu v trong tt c cc t bo ca c th.
Cht bo dng lipid n gin hay phc tp u b hydro ho hoc enzyme phn hy
thnh dng lipid dn xut. Ba thnh phn quan trng ca nhm ny l: acid bo,
glyceride v steroid. Hu ht s tiu ho lipid xy ra ng rut. Mt nh tng ho
cht bo v chuyn chng thnh dng c th cho php cc qu trnh thy phn bi ng
rut v enzyme ca dch ty. Trong qu trnh ny cht bo c th b thy phn thnh
acid bo, glycerol v monoglyceride. Mui mt v choline gip cho s nh tng ho
cc hp cht thy phn ny, sinh ra hp cht hp thu c. Sut qu trnh hp thu cht
bo, glycerol v monoglyceride tng hp li thnh cht bo.

64/175

Cu trc v cc tnh cht l ho c bn


Cu trc v cc tnh cht l ho c bn
Cu trc
Du m l hn hp cc ester ca glycerin v cc acid bo (Hnh 4.2).

Phopholipid l diacilglycerin lin kt vi H3PO4 bng lin kt ester v tr nhm OH


th 3 ca glycerin, sau gc phosphate b ester ho bi ru cha nhm amin (cholin,
etanolamin), acid hydroxyamin (serin)..
Phospholipid c mt bt k t bo thc vt no v n l cu t bt buc ca mng
t bo, c bit l cc cy ly du v cc cy h u. Trong quan trng v nhiu
hn c l phosphotidinetanolamin (hp cht ph l ethanolamin NH2-CH2-CH2OH) v
phosphatidincholin (hp cht ph l cholin: (CH3)3 - N+ - CH2 - CH2OH). Cc hp cht
ny l thnh phn cu trc ca t bo thn kinh, no, tim, gan, tuyn sinh dc, c bit
ng vai tr quan trng trong tnh thm mng t bo.
Cc tnh cht ca lipid
Cc ch s c bn phn nh tnh cht ca du v m l:
- Nhit nng chy: ph thuc vo thnh phn ca acid bo. Nu trong thnh phn
du v m c nhiu acid bo no th chng c nhit nng chy cao hn v thng
65/175

trng thi rn. Ngc li trong thnh phn c nhiu acid bo cha no th chng c nhit
nng chy thp, thng trng thi lng (Bng 4.1). a s du thc vt trng thi
lng trong iu kin nhit bnh thng.

Tnh cht ca mt s loi du m (L Don Din & V Th Th, 1996)

Khi lng ring ca du thc vt 15oC l 90-98 Kg/m3, ch s chit quang:


1,441,48. Nhit ng c ca du thc vt thng l m, cn m c nhit
ng c gn 40oC. Do khi lng triglyceride cao nn du thc vt khng bay hi ngay
c iu kin chn khng cao. nhit 204 - 250oC, triglyceride s b phn gii thnh
cc sn phm bay hi ca s phn hy ho hc.
Trong ht c du khi ny mm hoc trong cc c quan tiu ho ca ngi v ng vt
xy ra qu trnh phn gii du v m di tc dng ca enzyme lipase, vi s tham
gia ca H2O.

Glycerin v acid bo s c chuyn ho tip tc, to ra mt ngun nng lng kh


ln cung cp cho mi hot ng sng. Glycerin c th c dng tng hp nn cc
ng 6C hoc b phosphoryl ho ri c phn gii nh glucid.
Cc acid bo s c chuyn ho theo ng hng oxy ho to ra acetyl CoA v cc
nucleotide kh (NADH2, FADH2). Acetyl CoA li tip tc i su vo chu trnh Krebs
cung cp cho c th mt ngun nng lng ln.
Chng hn mt phn t acid bo no b oxy ho qua 1 vng oxy ho gii phng ra 1
FADH2, 1 NADH2 v 1 phn t Acetyl CoA, 1 phn t CoA i vo chu trnh Krebs cho
ta 12 ATP. Tng nng lng ca mt vng oxy ho l 17 ATP, tr i 1 ATP dng
hot ha ban u cn 16 ATP.

66/175

Nu acid bo c mch Carbon l 16 th phi quay 8 vng oxy ho, nh vy ta c:


8 x 16 ATP = 128 ATP x 12 Kcal = 1536 kcal.
l nguyn nhn d tr v cung cp nng lng ca cht bo.
Thnh phn v hm lng lipid trong mt s nng sn phm chnh
Thnh phn v hm lng lipid hon ton khc nhau cc ngun thc n c ngun gc
ng vt v thc vt. Trong thc n thc vt: nhm ly tinh bt nh cc loi go, cc
loi khoai, ng, sn th ng c hm lng cao hn c khong 3 - 8% v tp trung phn
phi ht. Trong la m, i mch v lu go thng c khong 1,6 - 3,2%; khoai lang,
khoai ty, sn ti hm lng lipid khng ng k 0,1 - 0,3%. Cc loi rau hu nh cha
rt t lipid, tr cc loi rau u: u H lan, u c-ve, hm lng lipid khong 1 - 2%.
Cc loi qu chn, tr gc c hm lng lipid cao, cn li cha khong 0,1 - 0,5% lipid.
Ch ring ht v qu cc loi cy ly du l c hm lng lipid rt cao, cao hn bt k
loi thc n no, trong phi k n ci da, u phng, m, u nnh, u rng, c
du (Bng 4.2). C th ni nhng thc phm ny l ngun lipid v cng qu gi c th
dng lm thc n trc tip, c th l nguyn liu sn xut du thc vt.

67/175

Hm lng lipid tng s trong mt s loi thc n chnh (% khi lng kh)

(*) Theo FAO, 1972 * Theo Norton v cng s, 1978


** Theo bng TPTAVN, 1995

68/175

Vai tr ca lipid trong dinh dng ngi


Vai tr ca lipid trong dinh dng ngi
Cung cp nng lng
Lipid l mt trong ba thnh phn ho hc chnh trong khu phn hng ngy, nhng khc
vi protein v glucid, lipid cung cp nng lng nhiu hn (1g lipid cung cp khong
9 kcal), gp i so vi mc nng lng do carbohydrate v protein sn sinh ra. Trong
khu phn n hp l, nhu cu nng lng do lipid cung cp khong t 15 -20%. Thc
n giu lipid l ngun nng lng m c cn thit cho ngi lao ng nng, cn thit
cho s phc hi sc kho i vi ph n sau khi sinh v cc c th mi m dy, cht
bo d tr nm di da v m lin kt.
Cu thnh cc t chc
Nh mng t bo l lp m do lipoid, glucolipid v cholesterol.. hp thnh; ty no v
cc m thn kinh c cha lipid v glucolipid. Cholesterol l nguyn liu cn thit ch
to ra steroit hormoon.
Duy tr nhit c th, bo v cc c quan trong c th
Lipid l cht dn nhit khng tt ngn nga s mt nhit di da, c tc dng gi nhit,
gip ch cho vic chng rt, ng thi cn lm cho lng nhit bn ngoi c hp
thu khng truyn dn vo bn trong c th, c tc dng cch nhit.
Lipid phn b khng u trong c th ngi vi tng hm lng khong 10%. Lng
cht bo ch yu tp trung cc t chc di da to thnh lng m d tr c th s
dng khi cn thit. Mt phn cht bo cn bao quanh ph tng nh l t chc bo v,
ngn nga cc va chm v gip chng v tr ng n. N cn gip c th trnh khi
cc tc ng bt li ca mi trng ngoi nh nng, lnh. Ngi gy th lp m di da
mng, do vy m c th km chu ng vi s thay i ca thi tit.
Thc y vic hp thu cc vitamin tan trong cht bo
Vitamin A, D, E, K khng tan trong nc m tan trong cht bo hoc dung mi ho
tan cht bo. Lipid c trong thc n s lm dung mi thc y s hp thu chng.
Nu hm lng lipid trong ba n thp th s nh hng n vic hp thu caroten
trong rau xanh (trong c th caroten chuyn thnh vitamin A).

69/175

Lm tng cm gic no bng


Lipid ngng d dy vi thi gian tng i lu, cho nn khi n nhng thc n c hm
lng lipid cao s lu b i.
Nng cao gi tr cm quan ca thc n
Thc n c nhiu cht bo s c mi thm v ngon, do vy lm tng s thm n.

70/175

Cc acid bo
Cc acid bo
Tnh cht ca cc acid bo c th hin Bng 4.3

Hm lng cc acid bo trong mt s thc n (Hong Tch Mnh v H Huy Khi, 1977)

Cc acid bo no
Ch yu nm trong thnh phn m ng vt, cc acid bo c trng lng phn t cao
(stearic, arachic, palmitic..) th rn. Cc acid bo c trng lng phn t thp (butyric,
caprinic..) th lng, trng lng phn t cng cao th nhit tan chy cng cao. Gi
tr sinh hc ca cc acid bo no km hn cc acid bo cha no do chng c tc dng
khng tt i vi chuyn ho m, chc phn v tnh trng gan v c vai tr ca chng
trong pht trin bnh x va ng mch. Nhiu cng trnh nghin cu cho thy tnh
trng cholesterol qu cao trong mu thng i km vi ch n nng lng cao v
nhiu m ng vt.
Cc acid bo cha no
Cc acid bo cha no hin din rng ri trong cht bo n, c bit l cc loi du thc
vt (Bng 4.4). Cc acid bo cha no mt, hai hoc ba ni i hay gp nhiu trong thnh
phn thc n. Nhng cht bo c hot tnh sinh hc cao l cc cht bo cha cc acid
be c t hai ni i tr ln trong thnh phn ca n. M c v ng vt sng bin
thng c nhiu acid bo nhiu ni i. Cc acid be cha no rt nhy vi phn ng oxy
ho v phn ng lin kt nn thng khng bn vng. ng thi thng qua cc phn
ng ny, cc acid bo cha no chuyn thnh cc acid bo no v tr nn rn.

71/175

Cc acid bo cha no thng gp nht l acid oleic. Acid bo ny c hu nh tt c


cc cht bo ng v thc vt, do d dng tho mn nhu cu ca c th. Ngoi ra cc
acid bo cha no khc nh: acid linoleic, acid linolenic, acid arachidonic l nhng acid
bo c nhiu ni kp v l nhng cht c hot tnh sinh hc r rng nht.
Vai tr sinh hc ca cc acid bo cha no cn thit rt quan trng v a dng. Mt s
t chc nh tim, gan, no, tuyn sinh dc c nhu cu rt cao v cc acid . Khi thiu
chng trong thc n, cc ri lon thng xut hin trc ht cc c quan ny. Vai tr
sinh hc ca cc acid bo cha no cn thit c th c tm tt nh sau:
? Kt hp vi cholesterol to thnh cc ester c ng, khng bn vng v d dng bi
xut ra khi c th. iu ny c ngha trong vic ngn nga bnh x va ng mch.
Trong trng hp thiu chng, cholesterol s ester ho vi cc acid bo no v tch li
thnh mch. Cc acid bo cha no cn thit s to iu kin chuyn cholesterol thnh
acid cholic v bi xut chng ra khi c th.
? C tc dng iu ho thnh mch mu
? phng nhi mu c tim v cc ri lon ca h thng tim mch
? Chng ung th
? Cn thit cho chuyn ho cc vitamin nhm B, nht l pyridoxin v thiamin
? phng cc tn thng da (do hot tnh ca men citocromosidase gim).
Trong c th acid arachidonic l loi c hot tnh sinh hc cao nht, 2 - 3 ln hn acid
linoleic. C th c th chuyn acid linoleic thnh acid arachidonic khi c s hin din
ca pyridoxin.

72/175

Hm lng cc acid bo cha no trong mt s du m n (Hong Tch Mnh v H Huy Khi,


1977)

Xt v hot tnh sinh hc v hm lng cc acid bo cha no cn thit, c th chia cht


bo thnh ba nhm:
? Nhm c hot tnh sinh hc cao: hm lng cc acid bo cha no cn thit khong
50 - 80% v vi s lng 15 30 g/ngy c th tho mn nhu cu c th. Thuc nhm
ny c: du hng dng, u nnh, bp ..
? Nhm c hot tnh sinh hc trung bnh: hm lng acid bo cha no cn thit
khong 15 - 22% v c th cn 50 60 g/ngy m bo nhu cu. Thuc nhm ny
c: m ln, m ngng, g v du olive..
? Nhm c hot tnh sinh hc thp: hm lng acid bo cha no cn thit khng qu
5 - 6% v v thc t khng p ng c nhu cu c th v cc acid ny, thng gm
cc loi: m cu, m b v margarine.

73/175

Phosphatide
Phosphatide
Phosphatide l thnh phn cn thit ca t bo v t chc, tp trung nhiu nht cc t
chc thn kinh v t chc no, tim, gan, tuyn sinh dc.. Hm lng ca chng phn b
nh sau:

Phosphatide tham gia tch cc vo qu trnh chuyn ho t bo v chuyn ho m, nh


hng ti cng hp thu v s dng cht bo trong c th. Ngun phosphatide ch
yu l lng trng, gan, no.. nhiu cht bo nht l cc loi du thc vt l ngun
phosphatide quan trng. Phosphatide hay gp trong thc phm l lecithin (Hnh 4.3)
v phn t ph bin hn l cephalin (Hnh 4.4). Lecithin c tc dng iu ho lng
cholesterol trong mu, ngn nga tch ly cholesterol, thc y cc qu trnh phn tch
v bi xut chng ra khi c th.
Duy tr cn bng sinh hc gia lecithin v cholesterol l yu t quan trng phng
v ngn nga x va ng mch. Bnh thng ngi kho t l lecithin/cholesterol =
1/1. B l ngun lecithin qu.
Do cc vai tr trn, c th cn cung cp phosphatide y theo thc n. Ngoi cc loi
du thc vt cng cn ch b sung cc loi thc phm khc giu lecithin nh trng g
ton phn.

74/175

Sterol v vitamin
Sterol v vitamin
Sterol
L thnh phn thng xuyn i km theo m. y l cht c cu to phc tp v thuc
nhm cht khng x phng ho. Trong m ng vt c cholesterol, du thc vt c
sitosterol. Hm lng sterol trong m ng vt khong 0,2 0,5%, cht bo thc vt c
nhiu hn.
1. Sitosterol

1. Cholesterol

Cholesterol b oxy ho gan cho cc acid mt. Cc acid mt c vai tr nh tng ho


rut. Cholesterol tham gia vo vic tng hp cc ni tit t v thng thn (testosterol,
vitamin D3, ni tit t sinh dc..). Cholesterol l yu t chnh tham gia vo s hnh thnh
v pht trin x va ng mch, v vi ch n nhiu cholesterol th cholesterol trong
mu tng. Theo nhiu nghin cu cho thy cholesterol huyt gy ng cholesterol
thnh mch mu v gy ra cc bin i x va ng mch.
Trong nhng nm gn y ngi ta cng nu ln mi quan h gia cholesterol vi s
pht trin ca khi u c tnh. cc t bo ung th, lng cholesterol gp 4 ln cao hn
cc t chc bnh thng. Tuy nhin vn cn ang nghin cu tip tc.
75/175

Vitamin
Cht bo l ngun vitamin A, D v E. Vi lng cht bo s dng y s lm cho
cc sinh t tan trong du c s dng hon ton v c hiu qu. Cht bo giu cc acid
bo cha no cn thit h tr hp thu vitamin A v caroten.
Cc cht bo giu tocopherol kch thch s dng vitamin A v D trong c th. Khi cht
bo c cht lng tt v bo qun hp l th lng vitamin trong cng c m bo.
Khi cht bo b h hng th cc vitamin trong cng b phn gii.
Vitamin A ch c trong m ng vt, cc loi du thc vt li cha carotene. M ng
vt cn cha vitamin nhm D, chng l dn xut ca ergosterol hay cholestetol. V vy
c th coi cholesterol l ngun vitamin D chnh trong c th.
Cht bo cng l ngun vitamin E (tocopherol). Mt lng y tocopherol trong ch
n gip tch cha vitamin A trong cc ni tng (gan, thn..)
V phng din v sinh, tnh cht chng oxy ho ca vitamin E c bit quan trng
trong vic ngn nga s h hng m. Tocopherol c nhiu trong du thc vt, m ng
vt cha t tocopherol nn rt kh bo qun.
Nhu cu vitamin E ph thuc vo lng cc acid bo cha no cn thit trong khu phn.
ngn nga biu hin thiu vitamin E, t l vitamin E (theo mg ?-tocopherol) v cc
acid bo cha no cn thit (theo gram) s tng ng 0,6.
Cc cht bo thc vt khc ngoi tocopherol cn cha cc cht chng oxy ho t nhin
nh sesamol (du m), gosipol (du bng). Tuy nhin gosipol (C30H30O8) l cht c
i vi c th vi hm lng khong 0,08 n 2% du bng. Qu trnh tinh ch cho
php loi tr cc cht c .

76/175

Gi tr dinh dng ca cht bo


Gi tr dinh dng ca cht bo
nh gi gi tr dinh dng ca cht bo, cc tiu chun sau y c s dng:
? Hm lng vitamin A, D v tocopherol
? Hm lng cc phosphatide (lecithin)
? Hm lng cc acid bo cha no (acid linoleic)
? Hm lng cc sterol, nht l -sitosterin
? D tiu ho v tnh cht cm quan tt
Cht bo ng vt v cht bo thc vt cng khng hon ton p ng c cc nhu
cu trn. Cc loi m ng vt c vitamin A, D nhng li khng c hoc c rt t cc
acid bo cha no cn thit. Cht bo ca sa tuy c c tnh sinh hc cao do trong thnh
phn c cha acid arachidonic nhng li rt ngho cc acid bo cha no cn thit khc.
Ngc li du thc vt khng c vitamin A, D hay acid arachidonic nhng li c nhiu
acid linoleic, phosphatid, tocopherol v sitosterin.
Vic s dng phi hp cc cht bo ng vt v thc vt mi c th to nn ngun cht
bo c gi tr sinh hc cao. V mt gi tr sinh hc, t l cht bo ngun gc ng vt
nn khong 60 - 70% v ngun gc thc vt 30 - 40%. ngi ng tui, t l du thc
vt s dng nn tng.
Tnh cn i ca cc acid bo trong m n cng rt quan trng. T l trong khu phn
nn l 10% cc acid bo cha no c nhiu mch kp, 30% cc acid bo no v 60% acid
oleic.

77/175

Hp thu v ng ho cht bo
Hp thu v ng ho cht bo
Cht bo trong c th l cht bo trung tnh triglyceride. Cc acid bo trong phn t ca
chng c cc lin kt khng no khc nhau v c cc chui lin kt vi cc di khc
nhau, v vy t l tiu ho hp thu ca chng cng khc nhau.
Cc cht bo d tan chy thng hp thu tt. Cc cht bo tan chy c nhit nng
chy trn 40oC u hp thu km.
V mt ng ho c th chia cht bo thnh ba nhm:
? Cc cht bo c tan chy thp hn thn nhit: ng ho 97 - 98%
? Cc cht bo c tan chy trn 37oC: ng ho khong 90%
? Cc cht bo c tan chy trn 50 - 60oC: ng ho 70 - 80%
Tnh cn i v c im cc acid bo trong khu phn nh hng ti hp thu cht bo.
Nu trong khu phn n c qu nhiu acid bo no hoc cha no, ng ho u gim
xung. Nu hm lng cc acid bo cha no c nhiu ni i cao qu 15%, chng s
khng ng ho.

78/175

Vai tr ca mui mt v s tiu ho cht bo

ng (- - - -) biu din s tun hon ca mui mt


TG: triacyl glycerol MG: monoacylglycerol
FA: chui acid bo
Ngun: Harper's Review of Biochemistry, 19th ed., Long Medical Publications, Los
Altos, Calif. (1983)
Qu trnh hp thu cht bo c biu din Hnh 4.7. Cht bo c hp thu rut
non. Trong d dy cht bo s c nh tng ho s b v i vo t trng, tc v
nhp iu i vo s khc nhau ty thuc vo hm lng ca cht bo trong thc n, t l
cng nhiu th thi gian dng li trong d dy cng lu. Khi cht bo vo n t trng,
gp mt v enzyme lipase ca tuyn ty s phn gii cc phn t triglyceride, u tin
hnh thnh 1-diglyceride v 2-diglyceride v tch 1 phn t acid bo ra, sau tip tc

79/175

phn gii hnh thnh 2 n glyceride v 1 phn t acid bo khc. Tc tc dng


phn gii do enzyme cng khc nhau ty theo di ca lin kt cht bo, tc phn
gii ca acid bo khng no nhanh hn acid bo no.
ng ho ca mt s cht bo nh sau:
B: 93 - 98%

M heo: 96 - 98% M b: 80 - 96%

M cu: 80 - 90% Du m: 98%

Du u nnh: 97,5%

80/175

Nhu cu cht bo
Nhu cu cht bo
Lng cht bo n hng ngy c cc nc trn th gii rt khc nhau. Nhiu nc
Chu u, Bc M s dng hn 150 g cht bo hng ngy (theo u ngi). Trong khi
cc nc Phi lng cht bo khng qu 15 20 g/u ngi/ngy.
Nhu cu cht bo ph thuc theo tui, tnh cht lao ng, c im dn tc v kh hu
(Bng 4.7). x lnh, t l calo do cht bo nn khong 35% tng s calori ca khu
phn, vng n i, x nng 15 - 25%.
? ngi tr tui v trung nin, t l m: bo = 1/1
? ng tui: t l m: bo = 1/0,7
? Gi v bo ph: 1/0,5

Bng 4.7 Nhu cu cht bo theo g/kg cn nng

81/175

Carbohydrate
M u
M u
Carbohydrate tn gi chung ca nhm phn t hu c v chng cung cp khong 48%
nhu cu nng lng ca khu phn. Carbohydrate c phn nhm ty thuc vo s
lng ca nguyn t carbon trong phn t, nh triose (3 n v carbon), pentose (5 n
v carbon), hexose (6 n v carbon). V mt dinh dng loi carbohydrate c tm quan
trng l hexose v trong D-glucose l loi quan trng nht. Lng carbohydrate cung
cp y s lm gim phn hy protid n mc ti thiu. Trong c th chuyn ho ca
cc carbohydrate c lin quan cht ch vi chuyn ho lipid v protid.
Cc thc n thc vt l ngun carbohydrate ca khu phn. Cc thc phm ng vt c
glycogen v lactose. Glycogen c mt t trong gan, c v cc t chc khc v c c
tnh ca tinh bt. Lactose c trong sa trn 5%.
Cc carbohydrate quan trng nht trong thc phm c trnh by Bng 5.1
Monosaccharides Glucose, Fructose
Disaccharides

Sucrose, Lactose

Oligosaccharides Raffinose, Stachyose, Fructo-oligosaccharides


Polysaccharides

Cellulose, Hemicelluloses, Pectins, -Glucans, Fructans, Gums,


Mucilages, Algal polysaccharides

Sugar alcohols

Sorbitol, Mannitol, Xylitol, Lactitol, Maltitol

82/175

Vai tr sinh l ca carbohydrate


Vai tr sinh l ca carbohydrate
Cung cp nng lng
L vai tr sinh l ch yu ca carbohydrate. Carbohydrate c trong c bp l ngun nng
lng hu hiu nht ca hot ng c. Carbohydrate c oxy ho trong c th c theo
con ng hiu kh v k kh.
Carbohydrate v cc ng phn lp th ca chng tham gia vo thnh phn t chc
ca c th, c chc phn v tnh c hiu cao. Trong dinh dng ngi vai tr chnh
ca carbohydrate l sinh nng lng. Hn 1/2 nng lng ca khu phn n l do
carbohydrate cung cp, 1 g carbohydrate t chy trong c th cho 4 Kcal.
Hot ng ca tim cng ch yu da vo nng lng ca phosphoric acid, glucose v
glycogen oxy ho. H thn kinh ngoi glucose ra, khng th s dng c nng lng
do cc cht dinh dng khc cung cp. Glucose trong mu l nng lng duy nht ca
h thn kinh, khi lng ng huyt thp s xut hin hn m, ngt, thm ch t vong..
Thnh phn cu to nn cc t chc thn kinh
Ngoi vai tr sinh nng lng mc nht nh, carbohydrate cn c vai tr to hnh.
Mc d c th lun phn hy carbohydrate cung cp nng lng, mc carbohydrate
trong c th vn n nh nu n vo y . Tt c cc t chc v t bo thn kinh u
c cha carbohydrate. Desoxyribonucleic acid (DNA) l c s vt cht ca di truyn
sinh hc c cha ng ribose l loi pentose.
Bo v gan, gii c
Khi glycogen gan c d tr tng i y , gan s c kh nng gii c tng
i mnh i vi chng c huyt do mt vi loi ho cht c (nh carbon tetrachloride, cn, thch tn) v do b nhim cc loi vi sinh vt gy bnh gy nn. V th
m bo vic cung cp ng, duy tr trong gan lng glycogen vi mc no
s bo v gan trnh c nhng tn hi ca cc tc ng c hi; ng thi s duy tr
c chc nng gii c bnh thng ca gan.
Chng to th cetone
Lipid oxy ho trong c th s da vo nng lng do carbohydrate cung cp. Khi
carbohydrate cung cp khng , c th do b bnh (nh bnh tiu ng) khng th
tn dng c ngun carbohydrate, ngun nng lng phn ln cn thit do lipid cung
83/175

cp, v khi lipid oxy ho khng hon ton th s sinh th cetone, y l cht mang tnh
acid, nu tch ng trong c th nhiu s dn n ng c acid. V vy c th xem
carbohydrate c tc dng chng to th cetone v phng nga ng c acid.

84/175

Carbohydrate tinh ch v carbohydrate bo v


Carbohydrate tinh ch v carbohydrate bo v
Carbohydrate tinh ch
Carbohydrate tinh ch ch nhng thc phm giu carbohydrate thng qua nhiu mc
ch bin lm sch, mt ti a cc cht km theo carbohydrate trong thc phm.
Mc tinh ch cng cao, lng mt cc thnh phn cu to cng ln, cht x b loi
tr cng nhiu, hm lng carbohydrate cng tng v thc phm tr nn d tiu hn.
Carbohydrate tinh ch l nguyn nhn chnh trong vn gy bo ph, ri lon chuyn
ha m v cholesterol ngi nhiu tui, ngi gi t lao ng chn tay.
Thuc loi carbohydrate tinh ch cao c:
- Cc loi ngt, trong lng ng qu 70% nng lng hoc tuy c hm lng
ng thp (40 - 50%) nhng m cao (30% v hn).
- Bt ng cc t l xay xt cao, hm lng cellulose mc 0,3% hoc thp hn cng
thuc loi carbohydrate tinh ch v chng d to m tch cha trong c th.
Ngi nhiu tui, ngi gi, ngi t vn ng th lc nn hn ch lng carbohydrate
tinh ch di 1/3 tng s carbohydrate khu phn.
Carbohydrate bo v
Gm nhng carbohydrate thc vt ch yu dng tinh bt vi hm lng cellulose cao
hn 0,4%. Carbohydrate loi ny thng c bo v bi cellulose trc men tiu ho v
vy chm tiu, ng ho chm v rt t c s dng to m. Thay th carbohydrate
tinh ch bng carbohydrate bo v m khng lm thay i cc thnh phn khc trong
khu phn lm tng cm gic no bng.

85/175

Cc carbohydrate n gin
Cc carbohydrate n gin
Thuc loi ny gm c mono v disaccharide. Chng c c tnh chung l d ho tan
trong nc, ng ho v s dng nhanh to glycogen. Cc carbohydrate n gin u
c v ngt, khi vo c th xut hin tng i nhanh trong mu.
Monosaccharide
Cc monosaccharide thng gp l fructose v glucose. V thnh phn ho hc chng
la nhng hexose ngha l trong phn t c 6 nguyn t carbon, ng vi 12 nguyn t H
v 6 nguyn t O (C6H12O6).
a. Glucose
Cu trc ca phn t glucose th hin Hnh 5.1. Glucose c kh nng ng ho nhanh
v c s dng nhanh nht trong c th to thnh glycogen. Cht ny cn thit cho
dinh dng cc c ang hot ng, k c c tim duy tr mc ng huyt v to thnh
d tr glycogen gan. Glucose l ngun cung cp nng lng chnh cho h thng thn
kinh trung ng. Phn ln carbohydrate a vo c th c chuyn thnh glucose
cung cp nng lng cho cc t chc. Glucose c xem l thc n tt nht cho ngi
sau khi m, m yu hoc b bnh nng.

Hnh 5.1
Glucose

Hnh 5.2
Fructose

Trong t nhin glucose c nhiu trong cc loi qu. Hm lng ca chng trong mt s
loi qu nh sau: chui 4,7%, to 2,5 5,5%, mn 1,4 4,1%.
b. Fructose

86/175

Cu trc phn t ca fructose th hin Hnh 5.2. Fructose c coi l loi


carbohydrate thch hp nht cho ngi lao ng tr c ng tui v ngi gi. y cng
l loi carbohydrate tt cho cc bnh nhn x va ng mch, cc trng hp ri lon
chuyn ho lipid v cholesterol. Fructose nh hng tt n hot ng ca cc vi khun
c ch trong rut, c bit ti chc phn ca chng. ngt cao ca fructose cho php
s dng vi lng nh t mc cn thit. Ngoi ra cn hn ch c hm
lng ng s dng.
Do s lng ca chng bng vi s lng ca glucose t s thy phn ng ma
nn fructose hot ng nh glucose trong vic sn sinh ra glycogen. Glucose v
fructose chuyn ho ho hc di tc dng ca dung dch kim v mt cch sinh
ho hc bi enzyme trong qu trnh chuyn ho qua li cc cht dn xut phosphate,
glucose-6-phosphate thnh fructose-6-phosphate.
Cc loi qu l ngun fructose chnh. Ngun fructose t nhin quan trng l mt ong,
trong lng fructose ln ti 37,1%. Hm lng fructose trong mt s loi qu nh
sau: chui 8,6%, to 6,5 11,8%, mn 0,9 2,7%, m 0,1 - 3%, nho 7,2%.
Disaccharide
Saccharose (ng ma hay c ci ng) v lactose (ng sa) l cc disaccharide
chnh c vai tr quan trng trong dinh dng ngi. Tnh cht ca chng l d tan
trong nc, d ng ho v s dng to glycogen. Cc disaccharide rt gn vi
monosaccharide.
a. Saccharose

Hnh 5.3 Saccharose


Hnh 5.4 Lactose
Saccharose (Hnh 5.3) l dng disaccharide ca glucose v fructose. Saccharose di
dng ng ma hay c ci ng c s dng nhiu nht trong dinh dng ngi.
Tuy nhin cn gii hn lng ng s dng i vi ngi ln tui lao ng tr c,
nhng ngi c khuynh hng bo... do cc l do sau:
87/175

* Mc s dng ng cao thng khng tch ri vi s tng nng lng chung ca


khu phn, y l vic khng tt i vi ngi khng lao ng chn tay.
* Khi tha, saccharose d dng bin thnh m
* Nhiu nghin cu cn cho thy ngi ng tui v gi, tha saccharose c tc dng
tng cholesterol trong mu, trong khi tinh bt khng c tnh cht ny.
Ngun saccharose ch yu trong dinh dng ngi l ng ma (10 - 15%) v ng
c ci (14 - 18%). Ngoi ra saccharose cn hin din trong mt s loi thc phm khc
nh sau: chui 13,7%, m 2,8 - 10%, mn 4,0 9,3%, da hu 5%, c rt 6,4%, to 1,5
5,3%.
b. Lactose (ng sa)
Lactose l mt disaccharide gm 2 monosaccharide to thnh carbohydrate (cu trc
phn t c cho Hnh 5.4) trong sa cc loi ng vt c v. Lactose km ngt v
km ho tan hn sucrose, ho tan khong mt phn trong 6 phn nc. Khi hydro ho
bng nhit vi acid hoc bi enzyme nh lactose ca nc qu ng rut, mi phn
t lactose cho mt phn t glucose v mt phn t galactose. Do lactose n vo c
hp thu. Enzyme thy phn lactose l lactase. Lactase thng mt trong cc c th thanh
thiu nin v lm cho cc c th ny khng chu c sa. Qu trnh thy phn lactose
ng rut xy ra chm, iu c mt tt v khng tt.
* Mt tt ca vic thy phn chm lactose l nh c th hn ch c cc qu trnh
ln men rut v bnh thng ho cc hot ng ca vi khun ng rut c ch. S c
mt ca lactose kch thch pht trin ca vi sinh vt lm chua sa, c ch cc vi khun
gy thi. Saccharose khng c tnh cht ca lactose nn khng c tc dng no i vi
vi khun rut.
* Mt khng tt ca vic thy phn chm lactose l hn ch s dng n to glycogen
nhanh, do mt ny m khi lao ng nng dng glucose hay saccharose tt hn. Lactose
rt t s dng trong c th to m v cng khng c tc dng lm tng cholesterol
trong mu. Ngun lactose l sa v cc ch phm ca sa.
c. Maltose (ng mch nha)

88/175

Hnh 5.5 Maltose

Maltose do hai phn t glucose ngng kt


hp thnh (Hnh 5.5). Trong mm ca cc
loi ng cc mi ny mm c hm lng
tng i nhiu, c bit l trong mch
nha c hm lng cao nht. Thc n c
cha tinh bt trong ming di tc dng
ca amylase trong nc bt, mt phn s
c phn gii thnh ng maltose.

ngt ca cc loi ng
ngt ca cc loi ng khc nhau. Nu ly ngt ca saccharose (ma hay c ci
ng) l 100, th ngt ca cc loi ng c sp xp nh sau:

T s liu cho thy ngt nht l ng fructose, t ngt nht l ng lactose. ng ch


cc loi ng t lactose phn gii ra, glucose v galactose li ngt hn nhiu (74 v
32) so vi lactose (16).

89/175

Polysaccharide
Polysaccharide
Tinh bt
L polysaccharide c cu trc ho hc phc tp. S phc tp ca cu trc phn t cc
polysaccharide l nguyn nhn ca tnh khng ho tan ca chng. Tinh bt c c tnh
ha tan dng keo. Cc dung dch keo ca tinh bt khng bao gm cc ht tinh bt ring
r m l cc mi-xen (micelle) bao gm mt lng ln phn t.
Tinh bt bao gm hai phn t, amylose (thng thng chim 20 - 30%) (Hnh 5.6) v
amylopectin (Hnh 5.7) (thng thng chim 70 - 80%). C hai cha hp cht cao phn
t ca cc n v -glucose trong cu trc.

Tinh bt l thnh phn dinh dng chnh ca thc phm thc vt, c bit l cc loi
ht v u cng nh khoai ty. S bin i tinh bt trong c th ng v thc vt khng
tch ri vi s to thnh ng. Do c th coi tinh bt l ngun ng quan trng,
cn thit cho hot ng ca c th. Nhiu nghin cu chng minh rng thc vt s to
tinh bt i trc s to thnh ng. Lng tinh bt trong to gim dn trong qu trnh
chn v bo qun, ng thi cc loi ng tng ln mt cch tng ng.
Trong c th ngi tinh bt l ngun cung cp glucose chnh. S bin i chm tinh
bt thnh glucose to iu kin thun li cho vic s dng chng hon ton nht
trong c th. Trong iu kin tiu hao nng lng trung bnh lng ng cn thit
90/175

ch yu da vo tinh bt. S bin i tinh bt thnh glucose i qua nhiu giai on


trung gian. Do nh hng ca cc men (amylase, diastase) v acid, tinh bt b thy
phn to thnh dextrin (bt u l amylodextrin, sau l erytrodextrin, acrodextrin v
maltodextrin). Trong qu trnh , mc ho tan trong nc ca cc dextrin to thnh
tng ln. Amylodextrin ch ho tan trong nc nng, cn erytrodextrin c th ho tan
trong nc lnh. Acrodextrin v maltodextrin tan d dng trong bt k trng hp no.
Phn ng c hiu cho tinh bt cng mt i theo qu trnh trn. Amylodextrin cho mu
xanh nht, acrodextrin v maltodextrin khng cho phn ng vi iode. Sn phm cui
cng ca bin i cc dextrin l ng maltose. y l mt loi ng c y tnh
cht ca disaccharide, k c tnh cht d ho tan trong nc. Do nh hng ca cc men,
maltose chuyn thnh glucose, cht ny c s dng to glycogen. C th thy qu
trnh chuyn ho ca cc disaccharide v polysaccharide theo s Hnh 5.8
Glycogen
ch tn ti trong c th ng vt, l hnh thc carbohydrate tn tr. Glycogen c tng
i nhiu gan (ti 20% trng lng ti) v c. Trong c th glycogen c s dng
dinh dng cc c, c quan v h thng ang hot ng di dng cht sinh nng
lng. S phc hi glycogen xy ra khi ngh ngi nh s ti tng hp glycogen t
glucose ca mu.
H thng thn kinh trung ng iu ho vic to thnh v phn gii glycogen trong c
th. H thng ni tit t cng tham gia vo iu ho chuyn ho glycogen gan. Khi
glucose trong mu cao, insulin ca tuyn ty kch thch tng hp glycogen gan v gy
h ng huyt. Khi glucose trong mu thp, adrenalin ca tuyn thng thn gip phn
gii glycogen gan.

91/175

Hnh 5.8 Qu trnh chuyn ho ca cc disaccharide v polysaccharide


Cc cht pectin

V cu trc ho hc, acid pectinic c cc chui di gm cc anhydric ca acid


galacturonic ni bi cc dy ni glucoside d b phn hy. Do nh hng ca cc tc
nhn ho hc (acid, kim) v un nng, cc cht pectin d dng b thy phn. Cc cht
pectin cng d dng b phn gii bi cc men c mt trong vi khun, nm v cc t chc
thc vt cao cp.
Pectin gm hai dng:
Protopectin
* L nhng pectin nguyn thy ca thc vt khng tan trong nc
* C mt trong cc thc phm thc vt nh: qu, c to thnh cc lp trung gian gia
cc t bo v cht liu lin kt v cng c thnh t bo.
* Protopectin c nhiu trong cc qu xanh, do qu xanh thng cng. Trong qu trnh
protopectin b phn gii, qu dn tr nn mm. Lng pectin rau qu un chn cao hn
rau qu cn ti v mt phn c to thnh t protopectin.
Pectin
* Thuc nhm cht ho tan, ng ho c trong c th. V thnh phn ho hc l
cc polygalacturonic phn t cao (trong nguyn t H trong cc nhm carboxyl c
thay th bi cc nhm methyl v ion kim loi theo mc khc nhau).

92/175

* Pectin l esther methylic ca acid pectinic. Di nh hng ca enzyme pectinase,


pectin b thy phn ti cc thnh phn n gin hn l ng v acid tetra-galacturonic.
Do tc dng ca cc enzyme ny nhm methoxyl (OCH3) tch khi pectin. Nh vy
pectin l acid polygalacturonic c cha cc nhm methoxyl.
Tnh cht ca cc pectin quyt nh vai tr ca chng trong k ngh thc phm l khi c
mt ca acid v ng chng to thnh vi nc cc khi ng keo. Ngi ta thy lng
ru methylic trong pectin cng cao th c tnh ng keo cng tt. Nhiu nghin cu
cho thy pectin c vai tr trong dinh dng ngi kho v ngi m. Cc cht pectin c
ch cc vi khun gy thi trong rut v iu ho h vi khun ng rut, ci thin cc
qu trnh tiu ho.
Pectin c cng hiu cao trong cc trng hp ng c ngh nghip do ch. nhng ni
sn xut c nguy him do ch, ch n iu tr, d phng giu pectin c tc dng tt.
Nhiu nghin cu ch ra rng vic s dng pectin vo ch n iu tr, d phng giu
pectin c th p dng cho cc ngh nghip tip xc vi cc cht c khc. Pectin cn
thc y qu trnh lin so v c tc dng tt trong iu tr bng lot.
Hiu qu iu tr ca cc thc n thc vt (to, c rt, chui..) trong iu tr cc bnh
d dy-rut l do cc cht pectin c nhiu trong . Cc tc dng ny ca pectin cha
c gii thch y mt cch khoa hc. Ngi ta cho rng tc dng trn c c l
do cc c tnh keo ca pectin v kh nng hp ph cao ca chng. Pectin c nhiu trong
cc loi qu, c nh cam 12,4%, m 4 7,1%, mn 3,1 - 8%, to 1,6 5,6%, c rt
2,4 4,8%.
Cellulose
Cellulose l thnh phn cu to ca thc vt, v cu trc ho hc rt gn vi
polysaccharide (Hnh 5.10).

93/175

Cht lng cellulose c ngha dinh dng quan trng v c chia thnh hai loi:
cellulose th v cellulose mn. Loi cng mn cng c kh nng phn gii v ng ho
cao. Chc nng ca cellulose v cc cht x thc n nh sau:
Phng nga ung th rut kt: Cc thc n c cha hm lng lipid cao s lm cho vi
khun k kh trong rut sinh si ny n nhiu khin cho cc steroid trung tnh hoc
c tnh acid, c bit l acid choleic, cholesterol cng cc cht chuyn ho ca chng
cng b thoi bin, cc cht chuyn ho acid choleic trong phn tng ln l cht gy ung
th.. Cht x trong thc n s c ch hot ng ca cc vi khun k kh, thc y vi
khun hiu kh sinh trng, lm cho lng hnh thnh acid choleic trong i trng gim
xung. Cellulose c tc dng kch thch nhu ng rut, v th dng iu ho bi tit.
Cellulose gi vai tr nht nh trong iu ho h vi khun c ch rut v to iu kin
tt nht cho chc phn tng hp ca chng.
Phng nga x va ng mch: gn y nhiu nghin cu cho thy cellulose to iu
kin bi xut cholesterol ra khi c th v nh vy c vai tr nht nh trong phng nga
x va ng mch.
Phng nga hnh thnh si mt, gim c hm lng m trong mu. Phn ln si mt
l do cholesterol trong dch mt bo ho qu mc gy nn. Khi acid mt v cholesterol
mt cn bng, th s chit xut ra cht kt tinh cholesterol nh v hnh thnh si mt.
Cht x thc n s lm gim c nng cholesterol trong mt v huyt thanh, t
lm bo ho ca cholesterol trong mt gim xung, t l mc bnh si mt theo
cng gim.
Gy nh hng n mc ng huyt, gim bt tc dng da vo insulin ca bnh nhn
tiu ng. Khi p dng cch n c cha nhiu cht x v carbohydrate nh lng thc

94/175

cc loi, u cc loi v rau xanh th lng ng-niu v lng yu cu insuline bnh


nhn tiu ng u gim xung
Ngn nga s tha nng lng v bo ph. Ba n c nhiu cht x s lm tng dung
tch cha thc n trong rut, to cm gic no bng, t c th gim c lng thc
n v nng lng np vo, kim sot c cn nng v ngn nga c bo ph.

95/175

Ngun carbohydrate trong thc n


Ngun carbohydrate trong thc n
Ngun carbohydrate trong thc n c th hin cc Bng 5.2, Bng 5.3, Bng 5.4
Bng 5.2 Hm lng cellulose v carbohydrate tng s trong mt vi thc n chnh (%)

Bng 5.3 Hm lng cc loi ng trong mt s loi thc phm (%)

96/175

Bng 5.4 Hm lng ng trong b phn n c ca mt s loi rau qu (% so vi


trng lng ti)

Ngun: Carbohydrates in human nutrition, (FAO Food and Nutrition Paper ) 1991
Dinh dng v v sinh an ton thc phm (H Huy Khi HYD H Ni-2004)

97/175

Tiu ho v hp thu carbohydrate


Tiu ho v hp thu carbohydrate
S tiu ho tinh bt c bt u t tc ng ca -amylase trong nc bt, nhng ch
yu tin hnh on trn rut non. Trong on khoang rut ny, -amylase s thy phn
-1,4 glucoside thnh dextrin v maltose. Trong t bo biu b nim mc rut cng c
loi enzyme tng t nh vy, ri li tin hnh thy phn tip lin kt 1,6 glucoside v
lin kt 1,4 glucoside trong phn t -dextrin cui cng thy phn dextrin v maltose
thnh glucose. Ngoi ra cc enzyme sucrase, lactase cng thy phn ng sucrose v
lactose thnh ng fructose, galactose v glucose. vng rut non v c bn l do
nim mc rut hon thnh vic hp thu ch ng i vi cc monosaccharide, trong
mt loi cht truyn ti ca t bo biu b nim mc rut s chn lc glucose v galactose
chuyn n t bo, a vo trong mu. Trong s cc loi ng monosaccharide,
hesose c hp thu tng i nhanh, cn pentose th c hp thu tng i chm.
Vi cc loi hesose th hp thu nhanh nht l glucose v galactose, tip n l fructose.
Nu cho tc hp thu glucose l 100 th galactose l 110, fructose l 43, pentose l 9.
V vy dng monosaccharide b sung nng lng s c hiu qu nhanh hn tinh bt.
Carbohydrate s dng qu nhiu, vt qu nhu cu ca c th s chuyn ho thnh lipid,
ng thi tn tr li trong m m. Ngoi ra tnh trng bnh thng, ngoi mt phn
ng chuyn ho thnh glycogen, cn c mt b phn acid bo s l ngun nng lng
cung cp cho c th. Carbohydrate sau khi c hp thu trong c th s c ba hng i:
- Vo trong mu
- Tn tr di dng glycogen
- Chuyn ho thnh lipid
T l ca 3 hng i ny c s khc nhau ty thuc vo tnh trng ca c th. Trong
tnh trng c th bnh thng, ngoi vic lm ngun nng lng s dng, hu ht s
chuyn thnh lipid, 1/5 chuyn ho c bn c th ngi c dng cho t chc no.
ng l ngun nng lng ch yu m cc t chc thn kinh da vo duy tr
hot ng bnh thng. No rt nhy cm vi phn ng gim glucose-huyt.

98/175

Nhu cu carbohydrate
Nhu cu carbohydrate
Nhu cu carbohydrate ph thuc vo tiu hao nng lng. Lao ng th lc cng tng,
nhu cu carbohydrate cng cao v ngc li. Ngy nay ngi ta thy glucid c mt s
chc nng m cc cht dinh dng khc khng th thay th c. V d hot ng ca
t bo no, t bo thn kinh th gic, m thn kinh c bit da vo glucose l ngun
nng lng chnh. Glucid cn ng vai tr quan trng khi lin kt vi nhng cht khc
to nn cu trc ca t bo, m v cc c quan. Khng nhng th, ch n m bo
glucid cn cung cp cho c nhng cht cn thit khc.
Mt s nghin cu v nhn chng hc v dinh dng mt s b lc ngi ch yu n
tht ng vt v cht bo, lng glucid ch di 20% (ngi Eskimos), cn phn ln mi
ngi u n ch hn hp vi lng carbohydrate c t 56-70% nng lng. Cho
n nay nhu cu v carbohydrate lun da vo vic tha mn nhu cu v nng lng v
lin quan vi cc vitamin nhm B c nhiu trong ng cc.
Tiu chun carbohydrate i vi ngi t lao ng chn tay phi thp hn ngi ng
tui v gi. Cn phi c s cn i gia carbohydrate, protid v lipid trong khu phn n
hng ngy. i vi ngi lao ng trung bnh, t l gia protid: lipid v carbohydrate
thch hp l 1:1:4. i vi ngi lao ng chn tay t l nn l 1:1:5. ngi
lao ng tr c ng tui v ngi gi, t l thch hp l: 1:0,8:3. Vi vn ng vin
trong thi k luyn tp, cn s dng t l 1:0,8:6. Nh vy trong vic tiu chun ho
carbohydrate cng nh cc thnh phn dinh dng khc cn ch n tnh cn i gia
chng vi nhau trong khu phn.

99/175

Vitamin
i cng
i cng
Vai tr thit yu ca cc vitamin c cng nhn trong 30 nm u ca th k XX
chng minh c th cha khi nhiu bnh khc nhau bng cch i khu phn n v ch
dinh dng hp l. Nm 1913 nh ho hc M Mc. Collum ngh gi vitamin
theo ch ci v cc vitamin A, B, C, D xut hin. Sau ny ngi ta pht hin thm
cc vitamin E v K.
Vai tr ca cc vitamin i vi c th rt ln, chng l nhng cht hu c phn t thp
cn thit cho cc chc phn chuyn ho bnh thng cu c th, trong c cc qu trnh
ng ho v s dng cc cht dinh dng cng nh cc qu trnh xy dng t bo v cc
t chc trong c th. Vitamin phn ln khng c t tng hp trong c th m vo c
th theo cc thc n ngun gc ng vt v thc vt. Khi vo c th nhiu vitamin nhm
B tham gia vo cc thnh phn cc men ca cc t chc v t bo di dng coenzyme.
Cc coenzyme tch cc tham gia vo nhiu phn ng sinh ha quan trng dn n cc
bnh gim vitamin (hypovitaminose) v thiu vitamin (avitaminose). Vitamin c chia
thnh hai nhm: vitamin tan trong cht bo v vitamin tan trong nc.

100/175

Cc vitamin tan trong cht bo


Cc vitamin tan trong cht bo
Trong iu kin c cht bo, cc vitamin tan trong cht bo s c hp thu ng
rut. Sau khi c hp thu phn ln s c d tr trong c th, ch yu cc m m.
Chng thi ra khi c th qua ng mt, nhng v thi t t nn triu chng xut hin
cng tng i chm. Nu ung vo vi liu lng ln (gp 6 - 10 ln so vi chun
lng cung cp) thng dn n ng c.

Retinol (vitamin A) v cc carotene


Cc carotene
Cc carotene ph bin rng ri trong t nhin, chng c nhiu trong cc phn xanh ca
thc vt. Thuc cc carotenoid c , , ?-carotene v cryptoxantin. -carotene c hot
tnh sinh hc cao nht, khong gp hai ln cc carotene khc. i vi ngi v ng vt
n c, cc caroteneoid thc t l ngun vitamin quan trng. Khi vo c th, mt b phn
ln ca chng chuyn thnh vitamin A.
-carotene hay gp nht trong t nhin, thng hin din trong phn xanh ca thc vt
v cc loi rau qu c mu da cam. N cng cn c nhiu trong cc thc vt h ng:
rong, to, nm v vi khun. Bp l ngun cryptoxantin chnh, du c cng cha mt
lng provitamin A. Trong t bo thc vt cc carotenoid lin kt vi protid v lipid.
Carotene v vitamin A cng c trong ph tng v t chc ca cc ng vt v ngi.
, , ?-carotene l nhng ng phn c cng thc th l C40H56. Cc carotene rt nhy
cm vi oxy ho trong khng kh v nh sng. Chng tan trong lipid v cc cht ho tan
lipid, khng tan trong nc.
Qu trnh chuyn ho cc carotene thnh vitamin A trong c th (Hnh 6.1) xy ra ch
yu thnh rut non v l mt qu trnh phc tp. Carotene khng chuyn thnh vitamin
A hon ton m ch khong 70 - 80%.

101/175

Qu trnh chuyn ho -carotenee thnh vitamin A

Vitamin A (Retinol)
Vitamin A tn ti trong t nhin di hai dng: vitamin A1 (retinol - ch yu c trong
gan c bin), vitamin A2 (3-dehydroretinol - c trong c nc ngt - c hot tnh khong
40% so vi vitamin A1) v vitamin A3 (Hnh 6.2)

Cc dng vitamin A

Vitamin A c trong cc t chc ng vt, c bit c nhiu trong gan ca cc loi c


khc nhau. Trong t chc ng vt nh m, gan c vitamin A thng dng ester,
trong lng trng 70 - 90% vitamin A dng t do. Vitamin A cn c nhiu trong sa
v cc sn phm sa, trng, gan, thn, tim, tht. Vitamin A tan trong cht bo v trong
phn ln cc dung mi hu c, khng tan trong nc. Vitamin A tn ti trong thc n
102/175

t nhin l hp cht tng i n nh, khng b phn hy khi gia cng ch bin thng
thng. Trong khng kh v nh sng, vitamin A b oxy ho v phn hy nhanh chng,
nhit cao li thc y qu trnh phn hy mnh m hn. Cc ester ca vitamin A bn
vng i vi cc qu trnh oxy ho hn l dng t do. V th chng thng c s
dng vitamin ho thc phm. C ch hot ng ca vitamin A trong c th c cc khu
chnh ng ch :
Vitamin A c quan h cht ch vi th gic bnh thng
T bo hnh que v t bo hnh nn trong vng mc nhn th l cc t bo tip nhn cm
quang, u c cha sc t th gic. Sc t th gic trong t bo hnh que l rhodopsin,
cn trong t bo hnh nn l iodopsin u do retinene (mt dng hot tnh ca vitamin
A) v opsin cu thnh. Khi nh sng kch thch vo t bo hnh que rhodopsin s b phn
gii thnh opsin v dehydroretinene, ng thi b mt i mt phn vitamin A. Trong
bng ti, vitamin A trong mu qua qu trnh chuyn ho s to thnh 11-synretinene, li
kt hp vi opsin thnh rhodopsin m phc hi li th gic. Nu tnh trng dinh dng
vitamin A tng i tt, hm lng c trong mu cao th lng hp thnh rodopsin
trong mt n v thi gian s cao, thi gian phc hi th gic trong bng m tng i
ngn. Ngc li s dn n chng bnh qung g.
Tc dng i vi vic hnh thnh pht trin bnh thng ca lp biu m v vic duy tr
s hon thin ca cc t chc biu m.
Khi vitamin A khng hoc thiu s dn n sng ho t bo biu m lm cho b mt
da th rp, kh, c dng vy, lp ni mc mi, hng, thanh qun, kh qun v h sinh
dc-tit niu b hy hoi nn d b vim nhim. ng tit niu b sng ho qu mc l
mt trong nhng nguyn nhn gy si.
Vitamin A cn thit cho s sinh trng bnh thng ca b xng, v gip ch cho s
pht trin v sinh trng ca t bo
Cc nghin cu gn y pht hin thy vitamin A acid (cht chuyn ho ca vitamin A)
c tc dng lm chm hoc ngn chn cc bin chng tin ung th, ngn nga ung th
biu b. Sau khi vitamin A v carotene trong thc n c hp thu vo trong c th b
nh ho cng vi mt v cc sn phm tiu ho lipid trong rut non, c nim mc
rut hp thu. V vy lng lipid v nc mt y trong rut non l iu kin quan
trng hp thu chng tt; cc cht chng oxy ho nh vitamin E v lecithin s ngn
khng cho chng b oxy ho v gip ch cho vic hp thu. T l hp thu vitamin A cao
hn carotene 2 - 4 ln.
Vitamin A c d tr ch yu gan, ph thuc vo lng n vo v cc nhn t khc.
Lng vitamin A trong c th ngi gi thp hn r rt so vi ngi tr tui. Khi khng
c vitamin A np vo th lng mt i trong gan mi ngy vo khong 0,5% tng lng

103/175

vitamin A. Kh nng d tr ca tr em rt km, do rt d b thiu. C th tm tt


chuyn ho vitamin A nh sau:

Trong qu trnh tng hp vitamin A, ngi ta cng c vitamin A acid (acid retinoic).
ngi dinh dng tt, d tr vitamin A tng i ln v cho c th trong thi gian
di. Cc triu chng thiu vitamin A thng gp tr em v hc sinh, d tr vitamin A
ca chng hn ch hn. V th phn ln cc nghin cu lm sng v thiu vitamin c
tin hnh tr cho b v tr ln hn.
Nguyn nhn thiu vitamin A
C th ly vitamin A t thc n v c d tr ch yu gan. Thiu vitamin A ch xy
ra khi lng vitamin A n vo khng v vitamin A d tr b ht. Cc nguyn nhn
gy thiu Vitamin A gm:
Do n ung thiu vitamin A: C th khng t tng hp c vitamin A m phi
ly t thc n, do vy nguyn nhn chnh gy thiu vitamin A l do ch n
ngho vitamin A v carotene (tin vitamin A). Nu ba n vitamin A nhng
li thiu m v du m cng lm gim kh nng hp thu v chuyn ho
vitamin A. tr ang b th ngun vitamin A l sa m, nu trong thi k ny
m n thiu vitamin A s nh hng trc tip n a tr.
Nhim trng: Tr b nhim trng c bit l ln si, vim ng h hp, tiu
chy v c nhim giun a cng gy thiu vitamin A.
Suy dinh dng thng ko theo thiu vitamin A v c th thiu m chuyn
ho vitamin A.
Cc bin i thiu vitamin A xut hin theo th t sau:
- Qung g
- Kh kt mc v gim tit cc tuyn nc mt

104/175

- Kt mc dy, , gp np
- c cng mc v th gic
- Ri lon th gic nh sng chi
- Ph, s nh sng, thm nhim bch cu v hoi t mm gic mc (nhuyn gic mc)
- Vim ton mt
- Gim st trng lng v kch thc tuyn c v tuyn lch (hai c quan to t bo
limpho). T bo limpho gim v c s lng v sinh lc trong vai tr to khng th.
- Gim hot tnh v mc hon ho cc hin tng thc bo gim cc qu trnh to
globulin min dch.
Nhu cu vitamin A (Bng 6.1) tnh theo retinol nh sau:
i vi ph n cho con b, c 100 ml sa cho thm 49 mcg. Trong c th c 2 mcg carotene cho 1 mcg retinol, s hp thu carotene rut non khng hon ton (1/3). Nh
vy cn c 6 mcg -carotene trong thc n c 1 mcg retinol.

Nhu cu vitamin A

Theo khi nim ng lng retinol (RE) vitamin A do FAO/WHO a ra, khi tnh ton
tng lng vitamin A np vo t ngun thc n, th quy i vitamin A c ngun gc
ng vt v carotene c ngun gc thc vt thnh quan h ng lng retinol nh sau:
1 n v quc t vitamin A = 0,3 g ng lng retinol kt tinh
1 RE = 3,3 I.U Retinol & = 10 I.U carotene
1 g vitamin A = 0,1 g ng lng retinol

105/175

1 g carotene = 0,167 g ng lng retinol.


Ergoscalcipherol, cholescalcipherol (vitamin D)

Vitamin D (Hnh 6.3) ch yu gp


thc phm ng vt. Trong 100g
thc phm ti c (n v quc t):
sa m 2 - 4, sa b 4, trng 50 200, lng trng 300, gan b 100,
gan ln 90, gan c thu 500 - 1500.
cc thc phm thc vt rt t gp
hoc vi lng rt b. Trong thc
phm thc vt thng gp
provitamin D, ch yu di dng
ergosterol.Ngun vitamin D ca cc
ng vt cao cp l thc n nh
trng, c, tht cc con vt c lng
mao hoc cc cy c chiu nng
v lng vitamin D to thnh da
hay trong da.Hu ht cc cht bo c
trong tht v c bit gan c cha
nhiu vitamin D.
Hnh 6.3 Cc vitamin D
Tuy nhin hm lng ca n dao ng ty theo loi c v nhiu yu t khc. Phn
ln m c cha nhiu vitamin D3. Trong c th ngi, provitamin D3
(7-dehydrocholesterol) c da hoc cc lp trn ca n s chuyn thnh vitamin D3 nh
chiu nng mt tri. Vitamin D tp trung nhiu nht gan v huyt tng. Cng vi tc
dng chng ci xng, vitamin D cn l yu t pht trin quan trng.
C ch hot ng ca vitamin D l chuyn ho calci, phosphor trong c th. Vitamin D
to iu kin s dng calci ca thc n nh to thnh lin kt calci-phosphor cn thit
cho qu trnh ct ho. Vitamin D cn gip lm tng ng ho v hp thu calci. Khi thiu
calci trong ba n, vitamin D huy ng calci t t chc xng duy tr hm lng n
trong mu. in hnh cho thiu vitamin D l bnh ci xng thng gp tr em t 2 4 thng cho ti 1,5 - 2 nm. Nhng ri lon in hnh: d b kch thch, suy yu chung,
ra m hi v nht l mc rng chm, d b co git v vim ph qun.
Nhu cu ca vitamin D cho tr l 300 - 400 UI, ngi trng thnh 50 - 100 UI, ph n
c thai v cho con b 500 UI.

106/175

Tocopherol (vitamin E)
Cc thc phm thc vt giu vitamin E l: u xanh ti 3 - 6 mg%, u kh 5 - 6 mg%,
c rt 1,5 mg%, salade 3 mg%, ng ht 10 mg%, mm ng 15 - 25 mg%, la m 6,5
7,5 mg%, u phng 9 mg%.

Hnh 6.4 Cc tocopherol

Trong s cc thc phm


ngun gc ng vt, sa
b cha 0,1 0,2 mg%,
trng g 1 - 3 mg%,
lng 3,5 mg%, tht
b 2 mg%, ln 0,6
mg%, c m 1,5 mg%.
Sa m cha 0,05%
vitamin E. dng tinh
khit, tocopherol c
dng du nhn, mu
vng sng khng tan
trong nc v phn ln
cc dung mi hu c,
bn vng vi acid v
kim khi un nng ti
40oC, chu nhit tt.
Cc tia t ngoi c th
ph hy vitamin E.

Trong cc tocopherol (Hnh 6.4), -tocopherol l cht hot ng nht. N l i biu


chnh ca vitamin E v chim 90% tt c tocopherol trong mu v t chc. Tc dng ch
yu ca vitamin E trong c th l:
Tc dng chng oxy ho. Vitamin E l cht chng oxy ho mnh, c th bo v cho
t bo trnh khi cc nguy hi do cc gc t do gy nn, c ch s oxy ho ca cht
dng m trn mng t bo v trong t bo, ngoi ra c th phn ng vi peroxyde lm
cho chng chuyn ho thnh cc cht khng gy c hi i vi t bo. Vitamin E c
tc dng phng nga s oxy ho ca vitamin A, vitamin C, m bo chc nng dinh
dng ca chng trong c th.
Duy tr tnh hon chnh ca hng cu. Hm lng viatmin E trong thc n thp s dn
n lng hng cu gim v rt ngn thi gian sinh tn ca hng cu.
iu tit s tng hp nn mt s cht trong c th. Vitamin E bng s iu tit cc baz
pyridine m tham d vo cc qu trnh tng hp sinh hc ca DNA. Vitamin E l nhn

107/175

t ph tr tng hp nn vitamin C v coenzyme Q, ng thi c kh nng lin quan


n s tng hp nn hemoglobin.
Vitamin E c th c ch s oxy ho cc cht khng phi l hemoglobin nh protein st,
bo v gc SH trong dehydrogenase khng b oxy ho hoc khng xy ra phn ng ho
hc vi cc ion kim loi nng m mt tc dng. Vitamin E cng c kh nng to thnh
v pht trin ca tinh trng. Tocopherol khng t tng hp trong c th. Sau khi vo c
th theo thc n, vitamin E tch ly cc t chc, ch yu m 10 - 50 mg%, gan 1,3
2,5 mg%, c 1,2 1,6 mg%. Thiu vitamin E xy ra khi ri lon hp thu lipid. Thiu
vitamin E thng xy ra tnh trng teo c, cc bin i su sc i no v ty.
Nhu cu vitamin E i vi tr em 0,5 mg/kg cn nng, ngi trng thnh 20 - 30
mg/ngy, nhu cu cao hn i vi ph n c thai v cho con b. Tuy nhin nhu cu v
vitamin E cha c xc nh chc chn m ch gn ng da vo hm lng ca n
trong khu phn, mc hp thu lipid, s tch ly trong cc m v s bi xut.
Do hot tnh sinh hc ca cc ng phn (isomer) ca vitamin E trong c th khc nhau,
v vy khi tnh ton lng vitamin E a vo, nn da vo t l tng ng vi lng
-tocopherol:
ng lng vitamin E = (1 x -tocopherol mg) + (0,5 x -tocopherol mg) + (0,1 x ?tocopherol mg) + (0,3 x -tocopheroltriene mg).
Vitamin K

Hnh 6.5 Cc dng vitamin K


Hm lng vitamin K trong mt s loi thc phm theo mg% nh sau: c rt 0,1, u
nnh 0,2, c chua 0,4, khoai 0,12, ng 0,04, khoai ty 0,08, sa 0,002, tht b 0,1, tht
heo 0,15, c m 0,1. Ni chung vitamin K c nhiu hn trong thc phm ngun gc
ng vt. Vitamin K thng gp trong t nhin di dng vitamin K1 v K2 (Hnh 6.5).
Vitamin K1 do phn xanh ca l to thnh thng lin kt vi chlorophyll, vitamin K2
do vi khun to thnh. Vitamin K1 v K2 khng ho tan trong nc, d tan trong cht
bo v dung mi ca chng, nhy cm vi nh sng, kim v nhit.
108/175

Vitamin K cn thit cho mi t bo sng. V vy c mt trong hu ht mi c th, t


cc vi khun cho n cc ng vt. Cc vi khun ng rut tng hp mt lng ln
vitamin K2 khong 1,5 mg mi ngy (Glavine-1942) p ng nhu cu c th. hp
thu vitamin K cn phi c acid mt. Khi ri lon dn mt vo t trng, hp thu vitamin
b ri lon dn n hin tng thiu vitamin K.
Triu chng thiu vitamin K chnh l h thp lng prothrombin mu, ko di thi
gian ng mu, chy mu di da v trong c. Bnh thiu vitamin thng rt t gp
ngi ln v tng hp vitamin K ng rut tng i ln, ngay c khi lng ca n
trong thc n khng y . Tr s sinh b sa m thng b thiu vitamin K v trong
sa m c t loi vitamin ny hn trong sa nhn to, cng vi tp qun n king du,
m v cc loi thc phm giu vitamin K ca cc b m sau sinh nn s thiu ht cng
trm trng.
Hng nm, Vit Nam c t 2.000 n 3.000 tr b chy mu no, mng no v thiu
vitamin K, gn 1/5 s t vong v 40 - 50% tr nu c cu sng th mang cc di
chng thn kinh v tinh thn. Tr cc ri loi v bnh l, lng vitamin K n vo v
c tng hp rut p ng nhu cu ngi trng thnh. Nhu cu vitamin K tr
em cao hn.

109/175

Cc vitamin tan trong nc


Cc vitamin nhm B
Thiamin (vitamin B1)
Vitamin B1 (Hnh 6.6) ph bin rng ri trong th gii thc vt. Tuy nhin tr mt s
loi c bit c nhiu (men, mm lu m, cm go), cc loi thc phm khc hm lng
ca chng khng ng k. Phn ln cc thiamin thc phm thc vt nm di dng
thiamin t do. Trong sn phm ng vt thng gp di dng lin kt phosphate hay
pyrophosphate nh diphosphothiamin. Ht la m cha tng i nhiu thiamin, hm
lng ca n ph thuc vo loi la m v iu kin trng trt, dao ng t 500 - 800
g/100g. u cng l ngun thiamin quan trng. u nnh c 540 g/100g, u xanh
720, u phng 440 g/100g. Cc loi khoai c ngho thiamin. Thiamin cn hin din
trong cc ph tng ng vt, c bit gan, thn, c. 100g tht b c 100 g, 100g gan
b c 400 g. Tht heo tng i giu thiamin, 100g tht ba ri ch 530 g. c hm
lng ny thp hn, trng g th hm lng thiamin tp trung lng trng (300
g/100g).
Thiamin gi vai tr quan trng trong chuyn ho acid pyruvic. N l thnh phn ca
men carboxylase, men ny kh carboxyl ca acid pyruvic cho acetaldehyde. Trong
c th thiamin xut hin di dng thiamin-diphosphate (thiamin pyrophosphate T.P.P
Hnh 6.7) v khi theo thc n vo c th chng d dng b phosphoryl ho bi cc
men cha adenosin-triphosphate (ch yu gan), b kh phosphorin thn nh men
phosphatase v ra ngoi theo nc tiu dng t do. Nguyn nhn thiu thiamin l do
s tng tiu th cc loi go hoc bt b xay gi trng v cng do thiamin l mt trong
nhng cht dinh dng d tr vi lng khng ln v nhanh chng cn nhng tnh
trng sinh l khc nhau.
Cc du hiu lm sng thng gp: nhc u, mt mi, mt ng, ri lon tr nh, d b
kch thch, ra m hi, thn nhit gim, tim p nhanh, h huyt p, kh th.. Do ri lon
chuyn ho nc c th gy ph nhng cn phn bit vi dng ph do thiu protid. Nhu
cu ti thiu phng bnh beriberi khng di 0,7 mg thiamin/ngy.

Hnh 6.6 Thiamine

Hnh
6.7 Thiaminpyrophosphat
110/175

Riboflavin (vitamin B2)


Riboflavin (Hnh 6.8) c rng ri trong t nhin, trong cc l
xanh ca cy. Trong cc ht c t, khoai ty v cc loi c ngho
riboflavin. Tri li, c chua v cc loi rau c l tng i nhiu.
Cc loi men cha nhiu riboflavin nht: men bnh m 6mg%,
***SORRY,
men bia 4 mg%. Cc loi u nh u nnh 0.3 mg%. Vi cc
THIS MEDIA
loi thc phm ng vt, riboflavin c nhiu trong ph tng: gan
TYPE IS NOT
0,2 mg%, tim 0,5 mg%. Tht cng l ngun B2 rt tt, khong
SUPPORTED.***
0,2 mg%, trng khong 0,3 mg%, c ngho riboflavin.
Hnh 6.8
Riboflavin tng i bn vng nhit un nu bnh thng
Riboflavin
v t b ph hy. Riboflavin c th mt nhiu do nh hng ca
nh sng, tia t ngoi hoc khi un nu trong ni kn. Phn ln
cc loi men, thc vt, nm cng nh mt s vi khun c kh
nng tng hp c riboflavin.
Vai tr sinh hc chnh cu riboflavin l tham gia vo thnh phn cu to cc flavoproteid
v hot ng nh l nhng enzyme. Riboflavin cn thit cho chuyn ho protein, khi
thiu B2, mt phn acid amin ca thc n khng c s dng v ra ngoi theo nc
tiu. Riboflavin c nh hng ti cu trc t bo, lm tng tnh thm ca mng t bo i
vi mt s cht nh glucose. Cng nh vitamin A, riboflavin c nh hng ti kh nng
cm th nh sng ca mt, nht l i vi s nhn mu. C ch tc dng ca riboflavin
i vi th gic cha hon ton r rng. Khi thiu vitamin B2 xy ra nhng tn thng
ca gic mc mt. Cc triu chng thiu riboflavin thng gp nht l cc tn thng
nim mc li, mt li tr nn xm , b mt c nhng ht nh, gai li tr nn
phng, sau teo li. Ngoi ra thiu riboflavin cn gy ra cc bin i mu, qu trnh
tng hp hemoglobin b ri lon, ng thi cn xut hin cc bnh khc nh vim gan,
x gan, vim mng phi, thp khp... Nhu cu riboflavin l 0,55 mg/1000 kcal.
Pyridoxine, pyridoxan (cc vitamin nhm B6)

Hnh 6.9 Pyridoxine

Vitamin B6 (Hnh 6.9)c trong t nhin thng di dng


phc hp vi protid: men, go trng, mm nhiu loi ht.
Cc phng php ch bin thng thng khng lm ph hy
vitamin B6. Trong t nhin, vitamin B6 thng gp di cc
dng: pyridoxine, pyridoxan v pyridoxamin. Pyridoxan l
sn phm oxy ho ca pyridoxine, thng gp di dng
ester ca acid phosphoric (pyridoxanphosphate).C 3 dng
vitamin B6 trong thc phm phn ln dng lin kt vi
protid ca cc men. Khi vo rut sau khi phn gii v hp
thu, chng li lin kt vi cc protid v di dng tch
ly trong cc t chc.
111/175

Pyridoxine khi vo c th chuyn ho thnh pyridoxan v pyridoxamin. Tt c cc


dng ny u b oxy ho thnh 4-pyridoxalic v ra theo nc tiu cng vi lng
nh pyridoxan v pyridoxamin. Vitamin B6 cn cho tng hp porfirin v tham gia
vo chuyn ho cc lipid, c th trong qu trnh chuyn ho acid linoleic thnh acid
arachidonic. Vitamin B6 c tc dng lm gim lng cholesterol trong huyt thanh, do
c kh nng ngn nga c bnh x va ng mch. Theo tiu chun ca B Y T
Lin X (1960) nhu cu vitamin B6 l 0,7 mg/100 Kcal khu phn vi s tng hp l
cho ph n c thai v cho con b.
Cobalamin (vitamin B12)
Trong cc loi thc vt cao cp hu nh khng c vitamin B12. Trong c th ng vt,
vitamin B12 (Hnh 6.10) c tng hp bi h vi khun ng rut, sau c hp
thu. Vitamin B12 d tan trong nc v cn, n nh v nhit , nhng khng n nh
trong mi trng acid mnh, kim mnh v b chiu sng, d b phn hy khi chu tc
dng ca cc kim loi nng, cc cht oxy ho mnh hoc chu tc dng ca cc cht kh,
nhng khi lm nng cao p (120oC) trong thi gian ngn th s phn hy khng r rng.
Vitamin B12 trong thc n khi vo c th di tc dng ca acid gastric v cc enzyme
trong rut, s c phn ly t trong cc lin kt polypeptide v kt hp vi cc cht
trong d dy (mt loi glucoprotein) hnh thnh nn hp cht dimer chuyn n rut
hi th c hp thu. T l hp thu tnh trng c th bnh thng l khong 30 - 70%,
trong s khuch tn gin n ch l 1 - 3%. V vy khi chc nng d dy khc thng
th vitamin B12 hu nh khng th hp thu.

Thiu st v vitamin B6 cng lm gim t l hp thu


vitamin B12. Vitamin B12 ch yu c t tht trai, c,
cm gia cm v trng cc loi, hm lng trong gan
phong ph, hm lng trong sa tng i thp.
Trong cc thc n t thc vt nh cy ht cc, rau
xanh, hoa qu.. hu nh khng cha vitamin B12,
nhng vi sinh vt sng k sinh nt sn r u cc
loi li c th to ra vitamin B12, cc ch phm t
u ln men c hm lng vitamin B12 rt cao. Hm
lng vitamin B12 trong mt s thc phm ng vt
nh sau: (tnh theo g/100g trng lng ti)Tht b
2 - 8, gan b 30 - 130, tht heo 0,1 - 5, Sa b 0,2
0,6, lng trng 1,2. Vai tr chnh ca cobalamin
c th c tm tt nh sau:
Hnh 6.10 Cobalamine

112/175

Sinh tng hp purin: vitamin B12 gi vai tr quan trng trong cu to v tng hp acid
nucleic.
Tng hp v vn chuyn cc nhm methyl: vitamin B12 tng sinh tng hp methyl t
tin thn ca n nh: -carbon ca glycin v -carbon ca serine.
Vitamin B12 cn nh hng ti chuyn ho lipid v glucid, c th l kch thch hot
tnh coenzyme A v tham gia vo qu trnh chuyn ho glucid thnh lipid.
S thiu cobalamin dn n nhng bnh thuc v dinh dng gi l bnh thiu mu c
tnh, l bnh rt him gp, nguyn nhn ca bnh l do thiu cht mucoprotein cn thit
cho s hp thu cobalamin. S thiu ht cobalamin cn km theo s thiu ht cc vitamin
khc.
Niacin

(a) Niacine

(b) Nicotinamide

Hnh
6.11 Niacine (a) v
Nicotinamide (b)

Niacine l yu t quan trng trong vic phng bnh


pellagre, l bnh vim da c hiu do dinh dng v bnh
thng xut hin nhng vng hay dng thc phm ch
yu l bp, Nam M v a Trung Hi. Trong cc m
ng vt, niacin di dng nicotinamid. Trong cc m
thc vt n li di dng acid nicotinic. Niacin c th
c to thnh t thc phm hoc c chuyn ho t
tryptophan trong c th ngi. Sau c th thc hin cc
phn ng khc nhau l bin i niacin thnh nicotinamide.
y l dng vitamin bn vng nht i vi nhit, oxy ho
v kim. Cc phng php un nu thng thng ch lm
mt t 15 - 20%. hp bo qun trong 2 nm mt khng
qu 15% vitamin ny. Niacine v cc amid ca n c vai
tr ct yu trong cc qu trnh oxy ho gii phng nng
lng ca cc phn t glucid, lipid v protid. Niacin l
thnh phn ch yu ca 2 coenzyme quan trng trong

chuyn ho glucid v h hp t bo l nicotiamide adenin dinucleotid (NAD, coenzyme


I) v nicotiamid adenin dinucleotid phosphate (NADP, coenzyme II).
Vai tr chnh ca NAD v NADP l ly hydrogen t mt s c cht v chuyn n sang
1 coenzyme hay c cht khc trong dy chuyn vn chuyn hydrogen. Thiu niacin cn
gy bnh li en (Hnh 6.12) vi triu chng chnh l li au, nhy cm vi nng,
mui v thc n acid. Trong c th 60 mg tryptophan to thnh 1mg niacin v gi l 1
ng lng niacin. Nhu cu 6,6 mg ng lng/ngy cho 1000 Kcal.

113/175

Hnh 6.12 Triu chng bnh pellagre


Cc thc phm giu vitamin ny l:

Acid folic (vitamin B9)


Cn gi l acid pteroyl glutamic hay vitamin B9. Acid folic c vi dng tn ti trong
t nhin, cht mu ca n c hp thnh t ba thnh phn lin tip l pterin, acid Paminobenzoic v acid glutamic (Hnh 6.13).

Acid folic (Vitamin B)

Cc dng dn xut ca acid folic c th hin Hnh 6.14

114/175

Cc dng dn xut ca acid folic

Acid folic tn ti trong t nhin ch yu di dng polyglutamic. Dng hot tnh sinh
hc ca acid folic l acid tetrahydrofolic. Acid folic tan t trong nc, khng tan trong
cn, te v cc dung dch hu c khc. Acid folic khng n nh trong dung dch acid,
v cng khng n nh vi nhit, gp nh sng d b phn hy. Acid folic khi c bo
qun v un nu thc n thng mt i 50 - 70%, c lc ln ti 90%.
Acid folic trong c th c hai phng php hp thu ch ng v hp thu th ng khuch
tn, v tr hp thu ch yu phn rut non. Glucose v acid ascorbic s xc tin vic hp
thu acid folic. Theo tnh ton, tng t l hp thu acid folic trong ba n l vo khong
70%, lng acid folic trong c th khong 5 - 6 mg, trong c khong mt na l
trong gan, phn thi ra ngoi c th s qua dch mt v nc tiu.
Acid folic sau khi c hp thu, vi s tham gia ca NADPH s c enzyme kh
(reductase) hon nguyn thnh acid tetrahydrofolic, acid tetrahydrofolic l dng c bn
ca formoxyl, formininodoyl methyl... coenzyme acid folic. Cc coenzyme acid folic
bit t nht c 5 loi, chng cn thit cho cc nhm carbon 1 (C1), bao gm di chuyn
n hp cht khc, ng vai tr quan trng trong s hp thnh purin v pirimidin, s
chuyn ho ln nhau gia cc acid amin v mt vi phn ng ho hc methyl. V vy
acid folic trong c qu trnh tng hp protein v qu trnh phn chia v sinh trng
ca t bo u rt quan trng. Thiu acid folic s dn n s gim st trong hnh thnh
hemoglobin ca hng cu, s sinh trng ca t bo gp tr ngi gy ra thiu mu
nguyn hng cu.
Mt chc phn sinh ho rt quan trng ca acid folic l tham gia vo cu to porphyrine
v hemin, iu ny xc nhn vai tr chng thiu mu ca n. Vai tr ln ca acid folic
vi chuyn ho v tng hp acid nucleic v acid amin ni ln tm quan trng ca n
trong cc qu trnh ln, sinh sn v pht trin ca bo thai.
115/175

Rt nhiu qu trnh chuyn ho ca acid folic u cn s tham gia ca acid ascorbic,


vitamin B12 v vitamin B6. Nhiu nghin cu cho thy, nu lng acid folic hp thu mi
ngy ca c th khi duy tr mc 3,1 g/kg cn nng th c th s c lng d tr acid
folic tho ng. Trn c s ny, trong thi k mang thai, nu b sung 100 g/ngy/ngi
th s duy tr c mc acid folic bt bin trong mu thi k mang thai; nu>200 g/
ngy/ngi th hm lng acid folic bnh qun trong hng cu s tng ln rt nhiu. V
vy p ng c nhu cu acid folic trong thi k mang thai, ngi m nn b sung
200 - 300 g, tng lng hp thu mi ngy phi ln hn 350 g/ngi. Lng an ton
cho tr em tnh theo kilogram cn nng gn ging ngi ln, tc l khong 3,6 g/kg/
ngy th c th p ng c nhu cu sinh trng v duy tr c huyt bnh thng
ca chng. Nhng a tr mi sinh c cn nng thp thng c lng d tr acid folic
thp, mi ngy cn 65 g duy tr mc acid folic trong mu ca chng.
Acid folic c ph bin trong cc thc n t ng thc vt, cc loi thc n c cha hm
lng ln acid folic l: gan, trng, c, u, c ci ng, sup l, rau cn, rau dip, cam
ng, chui tiu v cc loi qu cng, cc loi u khc..
Acid pantothenic

Hnh 6.15 Acid


pantothenic

Acid pantothenic (Hnh 6.15) c nhiu trong cc loi thc


phm thc vt v ng vt nh: men, u phng, ng cc,
tht, c, ph tng.. Trong thc phm acid pantothenic phn
ln di dng lin kt, ch yu di dng coenzyme A (l
nucleotid cha adenosin monophosphate, acid pantothenic,
systeamin v phosphate). Cc triu chng bnh xy ra khi
thiu acid pantothenic l li en, beriberi, pellagre... Nhu
cu acid pantothenic c th c tho mn bi ch n bnh
thng. Nhu cu 10-15 mg/ngy (i vi ngi trng thnh)
hay 4-5 mg/1000 kcal. Cc qu trnh ch bin thng thng
lm mt 25% acid pantothenic.

Acid ascorbic (Vitamin C)


L loi c lng cung cp ln nht trong cc loi vitamin. Bnh thiu vitamin C c
bit t nm 1550 trc Cng nguyn, nhng mi n nm 1928 mi tch ra c
cht mang tnh acid ca bnh scorbut, nm 1933 tng hp c acid ascorbic. Acid
ascorbic tn ti trong thin nhin di hai dng l dng L v dng D. Dng D khng c
hot tnh sinh hc. Dng L khi oxy ho s to thnh dehydro-ascorbic acid (acid ascorbic

116/175

kh hydro), loi cha c oxy ho gi l acid ascorbic hon nguyn. C hai loi hon
nguyn v loi kh hydro u c cng hot tnh sinh hc (Hnh 6.16).

Vai tr ca vitamin C trong c th l duy tr m lin kt. Trong s thiu vitamin C, cu


trc ca m lin kt b yu i, thnh mch mu cng nh mng bao bc ca cc m lin
kt tr nn yu i, v s chy mu xy ra. Acid ascorbic c dng trong vi h thng
trao i cht, gm s hydro ho prolin thnh hydroxyprolin, l giai on quan trng
trong s tng hp collagen, hp phn ca m lin kt. V th nu acid ascorbic khng
s nh hng n s tng hp collagen lm cho vt thng lu lnh, thnh mao mch
yu m dn n xut huyt cc mc khc nhau. Acid ascorbic c nh hng n s
to thnh hemoglobin, s hp thu st t rut v s s dng st trong m gan.
Acid ascorbic hin din trong nhiu b phn ca c th. Do tnh
cht tan trong nc nn acid ascorbic nhanh chng c hp thu
t d dy-rut v vo mu trong vi gi sau khi tiu ho v c
***SORRY,
mang n cc m. Acid ascorbic ch yu thi ra ngoi qua h tit
THIS MEDIA
niu, trong m hi v phn cng thi ra mt t. Cht d ho ca
TYPE IS NOT
acid ascorbic l oxalate (Hnh 6.17) v mt t lng cht chuyn
SUPPORTED.*** ho cng c thi ra t nc tiu. V vy thng xuyn a
Hnh 6.17 Qu
mt lng ln acid ascorbic th s lm cho oxalate trong h tit
trnh d ho ca
niu thi ra tng ln, cng l mt trong nhng nguyn nhn
acid ascorbic acid gy si trong ng tit niu. Nhiu nghin cu cho thy acid
ascorbic c ly t huyt thanh v chuyn n tuyn thng
thn, gan v thn. Cc m c hot tnh trao i cao thng cha
acid ascorbic nhiu nht.
Acid ascorbic km hm chuyn ho cholesterol v ngn nga pht trin x va ng
mch. Chuyn ho vitamin C lin quan n chuyn ho nhiu vitamin khc. Acid
ascorbic cn tham gia vo nhiu qu trnh chuyn ho quan trng trong c th.

117/175

Vitamin C gi vai tr quan trng trong vic duy tr sc khng ca c th i vi cc


bnh nhim trng. Khi thiu vitamin C nhiu phn ng min dch sinh hc ca c th
gim xung. Mt s bnh nhim lnh thng thng v cc bnh nhim trng nh cm
thng pht sinh vo ma t cc thc phm giu vitamin C, vitamin A v riboflavin.
Cc t chc Y t v Dinh dng th gii cho rng hm lng acid ascorbic cn dng
mi ngy cho n ng l 60 mg v 55 mg.
Thc t hu ht vitamin C c t cc loi rau qu. Thc phm giu vitamin C l loi
qu citrus, gan, c chua v hu ht cc loi rau khc. Cc loi qu khc c hm lng
vitamin C thp hn rau. Vitamin C khng b ph hy bi nhit nhng s oxy ho thng
xy ra khi nhit tng. Vic nu chn cc loi rau (hp, luc hoc dng p sut) c kh
nng lm mt khong 50% acid ascorbic. Cc loi qu citrus v nc qu, nc c chua
l ngun acid ascorbic quan trng.
Tm tt vai tr quan trng ca cc vitamin i vi qu trnh dinh dng ngi c cho
Bng 6.2

118/175

Cc vitamin v vai tr quan trng i vi dinh dng ngi

119/175

Cc cht khong
Cc cht khong
i cng
Trong c th ngi c gn khong 40 nguyn t ho hc. Mt s trong c tng i
nhiu, tri li nhiu nguyn t ch c vi lng rt t. Lng tro ca mt ngi trng
thnh khong 3 kg, chim di 4% trng lng c th. Khong mt na lng cht
khong l yu t to hnh ca cc t chc xng v t chc mm. Phn cn li nm
trong cc dch th. Thnh phn tro c th hin Bng 7.1
Bng 7.1 Thnh phn tro
Calci

1050 g Sulfur 175 g

Phosphor 700 g

Clor

105 g

Kali

245 g

Magne 3,5 g

Natri

105 g

St

3,0 g

Ngoi cc cht trn, trong tro cn c mangan, ng, km, molipden, Bo v cc cht
khc. V hm lng ca chng thp nn thng gi l cc yu t vi lng. Hm lng
cc cht khong trong t chc khng ging nhau. xng, rng tp trung nhiu cht
khong, trong khi da v cc t chc m, lng tro khng qu 0.7%. Mt s cht
khong nm trong thnh phn lin kt hu c nh iod tyrosine, Fe hemoglobin hay S
thiamine nhng phn ln di dng mui khc nhau. Nhiu loi mui ny tan trong
nc nh clorur calci v natri. Nhiu loi khc t tan, quan trng nht l phosphate calci
v magne ca t chc xng. C th khng sn xut c cc cht khong. Cng vi
protein, vitamin v cc thnh phn khc ca thc n, chng tham gia vo tt c cc phn
ng sinh ho trong c th.

Ngun cht khong trong thc phm


Cc nguyn t khong rt phong ph trong cc loi thc n, tuy nhin s phn phi trong
cc thc phm thng khng ging nhau.
Cc thc phm trong c cc cation nh K+, Na+, Ca2+, Mg2+ .. chim u th c
coi l thc phm ngun yu t kim. Phn ln cc thc n thc vt nh rau l, rau c,
qu ti, v c sa.. u thuc loi ny.

120/175

Ngc li cc loi thc phm c cc anion nh S2-, P5- .. chim u th dn n qu trnh


to acid ca c th sau qu trnh chuyn ho c gi l thc phm ngun cc yu t
acid.. Thuc loi ny c tht, c, trng, u , ng cc..

Vai tr ca cht khong i vi c th


Gi vai tr quan trng trong cc qu trnh to hnh, c bit l t chc xng..
Duy tr cn bng acid - kim trong c th, duy tr tnh n nh thnh phn cc dch th
v iu ho p lc thm thu.
Tham gia vo qu trnh to protid
Tham gia vo chc phn tuyn ni tit (nh iod tuyn gip trng) v nhiu qu trnh
ln men
Tham gia trung ho cc acid ngn nga chng nhim acid.
iu ho chuyn ho nc trong c th

Cc yu t i lng
Calci (Ca)
Calci chim khong 1,4 - 2% tng khi lng c th. 90% calci tp trung xng v
rng di dng mui calci. Phn calci cn li hin din trong huyt tng v mang
nhim v trao i cht rt quan trng. Khong 10 - 30% calci khu phn n trung bnh
c hp thu rut. Nhim v sinh l hc ca 99% calci trong c th l xy dng v
duy tr m xng v c trong s hnh thnh rng. 1% cn li ca calci trong c th biu
hin kh nng sinh l khc. Trong s ng mu, ion calci cn thit cho lin kt gia
phn t fibrin to trng thi bn ca chui fibrin.
Calci l thnh phn cn thit cho s chuyn ho prothrombin thnh thrombin. Thrombin
l enzyme cn thit cho s ng mu, vitamin K cng tham gia vo phn ng ny.
Calci trong c th lun dng lin kt vi phosphor. 99% Ca v 99% P rng v xng.
Phn cn li cc vt cht sng khc. Ca v P cng vi cc cht khong khc ho vo
thc phm khi tiu ho v chng c hp thu d dy - rut v dn n mu. Mu
mang chng i khp cc phn khc nhau trong c th v c s dng cho qu trnh
tng trng.
Hp thu, bi tit v d tr

121/175

Calci trong thc n ch c hp thu 20 - 30% trong ng rut, ch yu do cc ion


calci cng vi acid oxalic, acid thc vt, acid bo phn ly c trong thc n to thnh
mui calci khng ho tan dn n. Cn ngng t aldehyde trong x thc n cng s kt
hp vi calci v lm gim hp thu calci trong thc n. Cc acid bo phn ly do lipid
phn gii trong ng rut, nu cha kp thi hp thu, s gp calci rt d tr thnh x
phng vi calci v thi ra theo phn, cng lm gim hp thu calci.
Trong c th cc yu t nh hng n hp thu calci gm:
Vitamin D:Vitamin D s cng vi lipid trong rut non hnh thnh nn cc vi th, qua
hp thu i vo huyt tng, sau li kt hp c vi -globulin, c hydroxyl ho
trong gan, thn v thc y vic hp thu v tn dng calci, phosphor. Vtamin D cn thit
cho s hp thu calci t ng rut. T l Ca/P trong khu phn nh hng n s hp
thu calci. T l 1:1 c coi l l tng cho s pht trin ca b m mang thai v giai
on cho con b. Mt khc t l 1:1,5 ca Ca:P c s dng cho tui thanh thiu nin.
Lactose: Lactose s cng vi calci hnh thnh nn phc cht ho tan vi lng phn t
thp, do nng cao c t l s dng calci.
Protein: Cc acid amin do protein phn gii cng vi calci hnh thnh cc loi mui ho
tan, thc y hp thu calci.
Tnh trng c th: Ngi ln c th hp thu 20% calci thc n, t l hp thu tr em
ang trong giai on sinh trng pht trin, ph n mang thai v b m cho con b s
ln ti khong 50%. i b phn calci c hp thu vo c th (khong 400 mg) s qua
cc t bo biu m nim mc rut v s bi tit ca dch tiu ho m i vo rut, trong
ch c mt s b phn c ti hp thu, phn cn li (mi ngy khong 100 - 350
mg) s c thi ra qua nc tiu. Nu protein trong ba n qu nhiu th lng calci
thi ra qua nc tiu cng tng ln.
Lng cung cp v ngun thc n
Ngi ln: 800 mg/ngy
Ph n mang thai: 1000 - 1500 mg/ngy
B m cho b: 1500 mg/ngy
Tr em:
+ Di 2 tui: 600 mg
+ 3 - 9 tui: 800 mg

122/175

+ 13 - 15 tui: 1200 mg, t cho n khi thnh ngi ln li h xung cn 800 mg.
Ngun thc n c cha calci tt nht l sa v cc ch phm ca sa. Ngoi ra cc loi
rau xanh v u cc loi, c bit u nnh v ko m, ht da, rong bin, tm nn...
hm lng calci cng nhiu.
Phosphor (P)
Phosphor c nhiu trong xng, rng ca c th ngi bng mt na lng calci. Tng
lng phosphor trong c th trng thnh c khong 700 - 900 g, trong gn 3/4 tham
gia vo thnh phn xng v 1/4 c trong t chc v dch th.
Phosphor cn l thnh phn quan trng trong cc kt cu m mm, nh protein acid
ribonucleic (RNA), desoxyribonucleic acid (DNA) v lp m trn mng t bo u c
cha phosphor. Ngoi ra trong c th phosphor cn c nhiu chc nng nh:
Tn tr nng lng
Cht hot ho
Thnh phn to thnh enzyme phosphor l thnh phn to thnh ca rt nhiu
h enzyme hoc coenzyme nh thiamin pyrophosphate, flavine adenine
dinucleotide v niacinamide adenine dinucleotide...
iu tit s cn bng acid-kim
Chuyn ho v hp thu phosphor
Rut non c th hp thu phosphor trong thc n bng vic hp thu ngun nng lng
tiu hao khuch tn v vn chuyn ch ng. T l hp thu phosphor ty theo tui, theo
hm lng cc ion dng khc c trong thc n nh calci, nhm.. v theo ngun thc
n.
Ngun phosphor c trong thc n rt ph bin, do him gp trng hp c th thiu
phosphor. Phosphor tn ti trong cc t chc ng, thc vt, ch yu l kt hp vi
protein, lipid to thnh nucleoprotein, phosphoprotein v phospholipid... Cng c
mt lng t phosphor tn ti di dng cc hp cht phosphor hu c hoc v c khc.
Vic hp thu phosphor trong ng rut i hi phi c s tr gip ca vitamin D. Nu
thiu vitamin D th s lm cho mc phosphor v c trong huyt thanh b h thp. Mt s
hp cht ca phosphor kh hp thu, acid phytic thuc loi . Phosphor di dng cc
hp cht phytin c cc ht.
Magne (Mg)
Magne c hp thu rut nh s to thnh cc hp cht phc vi acid mt. Magne
cn tham gia vo cc qu trnh chuyn ho glucid v phosphor v gi vai tr quan trng

123/175

trong iu ho hng phn ca h thng thn kinh. Ngun magne chnh trong thc phm
l cc loi ng cc, u. Sa, trng, rau qu c t magne, c cha nhiu magne hn.
Kali (K)
Kali ch yu c bn trong t bo v gi vai tr quan trng trong cc qu trnh chuyn
ho. Kali tham gia vo cc qu trnh men, c bit l chuyn acid phosphopyruvic thnh
acid pyruvic. Kali c tm quan trng trong s to thnh cc h thng m (bicarbonate,
phosphate..) nhm ngn nga cc chuyn bin ca phn ng mi trng v m bo tnh
n nh ca n. Ngun kali quan trng trong khu phn n hng ngy l khoai. ch
n hn hp, nhu cu kali c tho mn hon ton. Hm lng kali v natri trong mt
s loi thc phm c cho Bng 7.2
Bng 7.2 Hm lng Kali, natri trong mt s thc n

Natri (Na)
Natri l thnh phn ph bin trong tt c cc c quan, t chc v dch sinh hc ca c
th ng vt. Trong huyt thanh c 335 mg% natri. Natri gi vai tr quan trng trong
cc chuyn ho bn trong t bo v gia cc t chc. Mui natri ch yu c trong cc
dch bn ngoi t bo-bch huyt v huyt thanh.Mui natri gi vai tr nht nh trong
vic duy tr tnh n nh ca p lc thm thu ca nguyn sinh cht v cc dch sinh hc
ca c th. Natri tham gia tch cc vo chuyn ho nc v tham gia vo vic trung ho
cc acid to thnh trong c th.

124/175

Ngun t nhin ca natri khng nhiu, ch yu da vo mui n. Cc loi khoai, qu c


t natri. Mt s loi rau (cart, c chua), go, tht c nhiu natri hn. Lng trng trng
cha lng natri ln.
4.6 Clorur (Cl)
Trong c th clorur to thnh mui vi hu ht cation. Ngun clorur chnh trong c th
l clorur natri.
Chuyn ho clorur c cc c im ng ch nh sau:

Clorur c kh nng tch ly nhiu da, to thnh nhng ch cha clorur.


C th c kh nng gi clor li 12 - 14 gi sau khi n vo mt lng clor tha.
Clor c th ra nhiu theo m hi.
Cc hp cht ca clor d ho tan v d hp thu rut
Clor ch yu c bi xut theo nc tiu.

Clor trong thnh phn ca clorur natri tham gia vo iu ho p sut thm thu t chc
t bo, iu ho chuyn ho nc cng nh to acid chlohydric. Ngun clor trong thc
phm khng nhiu, rau qu rt ngho clor. Lng clor trong u, ng cc thng cao
hn cc loi thc phm khc. Cc thc phm ng vt cng c nhiu clor. Tuy nhin
ngun clor chnh ca c th nh vo clorur natri n vo hng ngy.

Cc yu t vi lng
St (Fe)
St tham gia vo qu trnh to mu. Tng lng st trong c th khong 3-5 gr, trong
57% hemoglobin, 7% myoglobin, 16% cc men v t chc, di 20% d tr
gan, lch, ty, thn. Thiu st thng dn ti thiu mu. Ngoi to mu, st cn gi vai
tr quan trng trong cc qu trnh oxy ho v kch thch chuyn ho bn trong t bo. St
cn l thnh phn cn thit ca cc nhn t bo v tham gia vo thnh phn nhiu men
oxy ho peroxydase, citocromase.. Nhu cu cung cp st hng ngy c cho Bng
7.3.
Ngun st (Bng 7.4) chnh l t cc thc phm ngun gc ng vt v thc vt: u,
ng cc, rau qu ... Gan, no, lng trng c cha nhiu st. 60% st cc ht di
dng khng th hp thu c. l do s c mt ca cc hp cht phytin gy cn tr
hp th st. St rau qu d hp th, v th tuy vi hm lng khng cao, chng l
ngun st quan trng. St rau qu hp th tt do s c mt ca vitamin C.
Bng 7.3 Nhu cu cung cp st hng ngy (mg)

125/175

Bng 7.4 Hm lng st trong mt s thc phm

Mangan (Mn)
Trong c th mangan c vi lng thp, hm lng mangan cao nht gan, thn, ty,
khong 2 - 4 g/g t chc ti.
Vai tr chnh ca mangan l tham gia tch cc vo cc qu trnh oxy ho kh. Trong
c th mangan l cht kch thch qu trnh oxy ho. Mangan c tnh hp m r rt, n
126/175

ngn nga m ho gan v tng s dng lipid trong c th. Mangan cn tham gia trong
qu trnh to xng. Mangan c nhiu trong thc phm thc vt hn thc phm ng
vt, tr c nhiu mangan nht. Gia mangan v hot ng mt s vitamin nhm B v
vitamin C c lin quan nht nh. Bnh thiu vitamin B tin trin nh v mau khi khi
cho thm mangan vo khu phn. Cc thc phm thc vt giu vitamin C thng c
nhiu mangan. Mangan cn tham gia vo qu trnh tng hp vitamin C trong c th.
Coban (Co)
Vai tr chnh ca coban l tham gia vo qu trnh to mu v chuyn ho vt cht. Coban
kch thch qu trnh to mu, tuy nhin liu lng cao c tc dng ngc li. Trong iu
tr thiu mu, coban c tc dng khi cho ng thi vi st. Ngi ta cn thy hot ng
to mu ca coban khi th hin mc ng (Cu) cao trong c th. Coban khi c mt
ca ng s tc dng ln s to thnh hng cu li v chuyn chng thnh hng cu
trng thnh.
Coban c kh nng lm chm pht trin t bo ung th, nh hng r rt n hot ng
mt s men thy phn. Coban l nguyn liu gc ni tng hp vitamin B12 trong c
th. Theo quan im hin nay nhu cu c th ch yu c tha mn nh lng vitamin
B12 do cc vi khun ng rut tng hp t coban ca thc n. Coban c nhiu nht
tuyn ty v tham gia vo qu trnh to thnh insulin.
Coban ph bin trong thc phm vi lng rt thp (trong thc vt bin, c v ng
vt khc..). Tuy nhin ch n hn hp cng tha mn nhu cu c th.
Iode ( I2)
Iode tham gia tch cc vo chc phn tuyn gip tng, thiu iode s dn n ri lon ca
tuyn ny, gy pht sinh bu c. Ngun thc phm cha iod thng thng c cho
Bng 7.5. Ngun d tr ln nht ch yu l nc bin, khng kh v t vng ven bin.
Tht, sa, trng c hm lng iode cao. Tuy nhin lng iode trong thc n thay i tu
theo iu kin a cht v theo loi thc phm. C bin v cc loi hi sn c nhiu iode.
S pht sinh bnh bu c, n n thng gp ch ngho iode.
Bng 7.5 Hm lng iode trong mt s thc n

127/175

Fluor (F)
Fluor tham gia vo qu trnh pht trin rng, to ng rng v men rng. Fluor cn gi vai
tr quan trng trong qu trnh to xng v c nh hng n iu ho calci - phosphor.
Lng fluor c nhiu xng v rng. Xng c 200 - 400 mg/kg trng lng, rng c
240 - 560 mg/kg trng lng, cc c khng qu 2 - 3 mg/kg trng lng. Tui cng cao
hm lng fluor trong c th cng tng. Qu trnh tch cha fluor men rng xy ra lc
cn b, trong thi k hnh thnh v pht trin rng vnh vin.
Lng fluor trung bnh trong thc phm t 0,02 - 0,05 mg%. Trong sa c 0,01 mg%
fluor, cm 0,1 mg%, tr c nhiu fluor 7,5 - 10 mg%.
ng (Cu)
ng tham gia tch cc vo qu trnh to mu v h hp t bo. Nhiu men oxy ho
(tyrosinase, lactase..) cha ng nh l thnh phn kim loi c hiu. ng tham gia
vo qu trnh tng hp hemoglobin v c nh hng ti chc phn cc tuyn ni tit,
insulin v adrenalin.. ng c nhiu trong gan, u v ng cc v hm lng khng
cao trong cc loi thc phm khc nh trng, g, sa..
Km (Zn)
Lng km trong c th khong 2 - 3 gr, trung bnh 30g/g trng lng ti. Vai tr
chnh ca km l tham gia vo cu to carbohydrase. Men ny gi vai tr quan trng
trong h hp v xc tin phn ng.

Km cn tham gia vo chc phn to mu, iu ho chuyn ho lipid v ngn nga m


ho gan. Thiu km nh hng xu n tc hp th cc acid amin. Km cn cn
128/175

thit cho qu trnh tng hp tryptophan. Km c nh hng ti lng vitamin trong thc
phm. Lng km v thiamin trong thc phm thng song song vi nhau. Cng nh
nhiu kim loi khc, km c th phn hy v lm mt hot tnh vitamin A.
Km ph bin rng ri trong t nhin, lng km trong thc phm thc vt dao ng
t 1 - 10 mg/100 gr trng lng ti. Ng cc v u c nhiu km. Vi loi sn phm
ng vt nh lng trng, tht, trng, s, c rt, tiu mch, bnh m ch t bt th,
khoai tyc nhiu km.

129/175

Khi lun v dinh dng cn i


Mi quan h tng h gia cc dinh dng trong c th
Khi lun v dinh dng cn i
Theo quan nim hin nay, mt khu phn hp l l:
- Cung cp y nng lng theo nhu cu ca c th
- C cc cht dinh dng cn thit
- Cc cht dinh dng t l cn i thch hp
c nhiu nghin cu v xc nh nhu cu cc cht dinh dng mt cch ring r
nhng cng ngy cng c nhiu cng trnh nhn mnh v mi tng quan gia chng
vi nhau v ra cc yu cu v tnh cn i ca khu phn. hiu l lun v dinh
dng cn i, trc ht cn tm hiu mi quan h tng h mt cch cht ch gia cc
thnh phn dinh dng trong c th.

Mi quan h tng h gia cc dinh dng trong c th


Trong c th chuyn ho cc thnh phn dinh dng lin quan cht ch vi nhau v ch
tin hnh bnh thng khi khu phn m bo cn i. S thiu mt thnh phn dinh
dng ny c th hn ch s hot ng ca thnh phn dinh dng kia v ngc li s
tha mt thnh phn dinh dng no c khi gy cn tr s dng ca mt hay nhiu
thnh phn dinh dng khc.
Thiu dinh dng v ngon ming
Tt c cc loi thiu dinh dng c hiu (acid amin, vitamin, cht khong..) ni chung
thng dn n hin tng km n, ngha l n khng ngon ming. S thiu cn i v
cht ca khu phn dn n s gii hn v lng thc n lm cho nhu cu nng lng
khng c tha mn.
Glucid, lipid, protein l ngun nng lng nhng qu trnh thoi ho ca chng xy
ra bnh thng i hi nhiu h thng men m trong thnh phn cc men ny c protein,
cc vitamin nhm B v cht khong.

130/175

Nng lng v protein


Nhu cu nng lng v nhu cu protein c mi lin h cht ch vi nhau. Nng lng
n vo lin quan cht ch vi cht v lng ca protein trong khu phn hay ni cch
khc khi nhu cu protein khng m bo th nng lng cng thiu ht.
Ngc li nng lng c th tit kim protein. Khi lng protein ca khu phn khng
thay i, cn bng nit dng hay m ty theo nng lng n vo.
Tnh cn i ca cc acid amin
Nhu cu protein ph thuc vo cht lng ca n, ngha l tu theo s cn i ca cc
acid amin trong khu phn ch khng phi s lng tuyt i ca chng.
Nhu cu mi acid amin cn thit khng th tnh theo s lng tuyt i m trong s
lng tng i lin quan vi cc acid amin khc. Tha mt acid amin ny h thp s
dng cc acid amin khc v to nn s thiu ht th pht ngay c khi s lng ca chng
y . "Protein" chun l protein c tng quan acid amin cn i nht v do c
hiu qu sinh hc cao nht.
Phosphor, calci v vitamin D
S tho mn nhu cu phosphor, calci ph thuc nhiu vo t s Ca/P hn l s lng
tuyt i ca calci v phosphor n vo. Hm lng phosphor v calci trong khu phn
n l yu t nh gi hiu qu ca vitamin D. Nhu cu ca vitamin D ty theo t l
Ca/P trong khu phn v n trc tip tham gia vo iu ho chuyn ho phosphor, calci
trong c th.
Lipid v vitamin
Nhiu th nghim cho thy khi tng lng lipid trong khu phn thc hin ch n
c nng lng cao th i hi phi xt li nhu cu nhiu vitamin.
Trong c th vitamin E c tc dng bo v cc lipid ca ty th v vi th khi b oxy ho.
S oxy ho lipid trong cc t chc to thnh cc peroxyde, cc aldehyde.. nhng cht
ny gy c i vi c th v lm mt hot tnh ca mt s men v vitamin.
Glucid v vitamin
Qu trnh s dng glucid trong c th gii phng nng lng cn c s tham gia
ca nhiu men m trong thnh phn ca chng c cha vitamin: men dehydrogenase v
coenzyme l nicotiamid adenin dinucleotid (NAD) trong c amid ca acid nicotinic
(PP), men decarboxylase m coenzyme l thiamin pyrophosphate (B1).

131/175

Nhu cu ca vitamin lin quan ti lng glucid trong khu phn n. Ngi ta thng
tnh t l vitamin B1 (?)/calori khng do lipid. phng bnh Beri-beri t l cn
l 0.45
Protein v vitamin
Thiu vitamin gy cn tr tch ch riboflavin (B2) v lm gim d tr vitamin B2 trong
c th. Mi quan h gia s dng vitamin A v mc protein ca khu phn cng ang
c ch . Khi khu phn n c 18 - 20% protein, kh nng tch ly vitamin A gan
cao nht, nhng khi tng lng protein ln ti 30 - 40% th s dng vitamin A li tng
ln. Hm lng protein cao trong khu phn gy gim d tr vitamin A, do thng
xut hin sm cc biu hin thiu vitamin A. Ngc li khu phn ngho vitamin A th
biu hin thiu vitamin A s ko di.
Tnh trng thiu protein cng gi vai tr quan trng trong sinh hc bnh ci xng.
Nhiu nghin cu cho thy trong iu kin thiu protein vn c cc biu hin thiu
vitamin D.
Protein trong khu phn cn nh hng n vitamin C, vitamin PP v acid amin
tryptophan. Khi thiu protein cc vitamin ny d dng ra khi c th, khng tham gia
vo cc qu trnh chuyn ho. Ngoi ra thiu protein to iu kin pht sinh bnh
pellagre, bnh scorbut v bnh thiu a sinh t...
Quan h gia cc vitamin
Ngi ta chng minh c rng quan h khng kht ca hot ng nhiu loi vitamin
khin cho thiu mt vitamin ny c th gy thiu km theo mt loi khc. Thiu vitamin
B gy xut hin triu chng thiu acid pantothenic. i vi nhiu loi thiu vitamin
nhm B, Vitamin A c tc dng bo v r rt.
Vitamin v cht khong
Vai tr ca cht khong i vi hot ng ca cc vitamin rt cht ch v a dng.
Chng l nhng cht xc tc, hot ho hoc c ch cc phn ng ca h thng men c
cha vitamin. Mt s cht khong c th l thnh phn cn thit trong nhn hot ng
ca cc men, nh coban trong thnh phn vitamin B12.

132/175

Quan nim v tnh cn i ca khu phn


Quan nim v tnh cn i ca khu phn
Tnh hnh thc t
Cc ti liu ca t chc Thc phm & Nng nghip, t chc Y t th gii (FAO/OMS)
v c cu khu phn (tnh theo % nng lng) cc nc trn th gii xp theo mc thu
nhp quc dn tnh theo u ngi c trnh by nh sau:
- V protein: t l nng lng do protein ca khu phn khng khc nhau nhiu (chung
quanh 12%) nhng nng lng do protein ngun gc ng vt tng dn khi thu nhp
cng cao.
- V lipid: mc thu nhp cng cao th t l nng lng do lipid (nht l lipid ngun gc
ng vt) cng cao.
- V glucid: mc thu nhp cng cao th nng lng do glucid ni chung v tinh bt ni
ring gim dn, nhng nng lng do cc loi ng ngt (saccharose) tng ln (Hnh
8.1)

Hnh 8.1 Khuynh hng s dng thc phm theo thu nhp

Nhng yu cu v dinh dng cn i


Cn i v nng lng
Yu cu u tin v quan trng nht ca dinh dng cn i l xc nh c mi tng
quan hp l gia cc thnh phn dinh dng c hot tnh sinh hc ch yu: protein,
133/175

lipid, glucid, cc vitamin v cht khong ty theo tui, gii, tnh cht lao ng v cch
sng. Nng lng do protein cung cp trong khu phn cn t 10 - 15% mc d vai tr
sinh nng lng ca protein ch l ph.
Glucid v lipid l ngun nng lng chnh. Nng lng do lipid cung cp khng nn
qu 30%, nng lng do glucid cung cp nn t 40 - 60%. T l cn i sinh l v trng
lng gia protein, lipid v glucid trong khu phn n nn l 1:1:4. T l ny c thay
i theo tui, tnh trng sinh l v lao ng.
Cn i v protein
Cc protein c ngun gc ng vt c gi tr sinh hc cao nn chim t nht l 1/3 tng
s protein, tt nht l t s protein ng vt/protein thc vt 1.
Cn i v lipid
Hai ngun cht bo ng vt v thc vt nn cng c mt trong khu phn. Khuynh
hng thay th hon ton m ng vt bng cc loi du thc vt l khng hp l v
c khi nguy him do cc sn phm oxy ho (cc peroxyde) ca cc acid bo cha no l
nhng cht c hi i vi c th. Theo nhiu ti liu, trong khu phn nn c 30% tng
s lipid c ngun gc thc vt.
V t l gia cc acid bo, trong khu phn nn c 10% cc acid be cha no c nhiu
ni kp, 30% acid bo no v 60% acid bo cha no c mt ni kp (acid oleic).
Cn i v glucid
Khuynh hng cc nc pht trin l trong iu kin gim lao ng th lc th nn
hn ch glucid v t l nng lng do glucid trong khu phn nn khong 60%. Nng
lng do glucid nn vo khong 65 - 75% tng s nng lng.
Cn i v vitamin
Cn i v vitamin cng thng da trn tng quan vi nng lng.Cn hiu cn i
ny nh l cn i gia cc yu t sinh nng lng v khng sinh nng lng. Hay
ni cch khc gia ngun nng lng v cc yu t cn thit gii phng ngun nng
lng trong c th. Theo FAO/OMS, trong 1000 Kcal cn c:
0.4 mg vitamin B1
0.55 mg vitamin B2
0.6 ng lng niacine (1 ng lng niacine = 1 mg vitamin PP hay 60 mg
tryptophane).
134/175

Cn i v cht khong
T s Ca/P trong khu phn nn nm gia 0,5 1,5 v thay i theo tui, tr em
khong 2, tr ln hn nn l 1,25 v ngi ln t s nn l 0,7 - 1. T s Ca/Mg
trong khu phn nn l 1/0,6
Cn i v cc cht chng oxy ho
Mt s cht khong nh selen, km v vitamin cng c vai tr chng oxy ho. Vitamin
E chng oxy ho tt nht. Ngoi ra -caroten cng c tc dng chng oxy ho. Vitamin
C cng tham gia vo qu trnh ny.Tnh cn i trong thc n
Dinh dng hc phi tr li c nhng cu hi sau:
- Nhng thnh phn no ca thc n l cn thit i vi c th v nhu cu ca chng?
- Chng c mt trong nhng loi thc n no?
- Vai tr ca chng i vi c th?
Khi ni n gi tr dinh dng ngi ta thng ni n gi tr sinh nng lng, thnh
phn ho hc v gi tr s dng ca cc thnh phn trong c th. Gn y l lun v
dinh dng cn i c dng biu hin gi tr dinh dng. Gi tr dinh dng ca
mt thc phm cng cao khi n cng tho mn nhu cu c th v cc thnh phn dinh
dng hoc cc thnh phn ho hc ca n tho mn cng thc dinh dng cn i.
Ngi ta thng tnh theo 1000 Kcal hay 300 Kcal (coi nh tho mn 10% nng lng
c ngy). Cch tnh ny c gi l "cng thc v gi tr dinh dng ca thc phm"
(Bng 8.1).
T bng cho thy s khc nhau gia cc loi thc phm: ng, ru l ngun nng
lng rng, sa chnh l ngun calci, vitamin B2 c gi tr. Tht l ngun protein,
phosphor, st v vitamin PP.. i vi cc thnh phn sinh nng lng (protein, glucid,
lipid) thng tnh phn trm nng lng ca chng trong thc phm. i vi vitamin v
cht khong thng tnh hm lng ca chng c trong thc phm. Ngoi ra tnh thm
mt s t s cn thit nh t s Ca/P (Bng 8.2), Ca/Mg..

135/175

Cng thc gi tr dinh dng ca mt s thc phm

136/175

c im cn i trong mt s thc phm

137/175

Tiu chun dinh dng


Tiu chun dinh dng
C ba ngun ti liu thng c s dng khi xy dng tiu chun:
- iu tra khu phn: kt qu thc t ca cc iu tra ny gip ch rt nhiu, nht l
xy dng nhu cu nng lng v protein.
- Cc kt qu nghin cu trn nhng ngi tnh nguyn cho n nhng ch n khc
nhau.
- Cc kt qu nghin cu trn sc vt th nghim
Trn phm vi quc t, cc tiu ban chuyn vin ca cc t chc dinh dng v Y t quc
t (FAO/OMS) a ra cc tiu chun v mt s thnh phn dinh dng cn thit. Cc
tiu chun dinh dng ca OMS nh sau:
Nng lng
Da vo kt qu rt nhiu nghin cu ngi ta xc nh nng lng tiu hao cho mi
loi hot ng, trong cng ca lao ng th lc l yu t quan trng nht nh
hng ti nhu cu nng lng trong ngy. Nng lng thm vo ngoi chuyn ho c
bn ty theo cng lao ng c sp xp nh sau:

Nhu cu nng lng c ngy (NCNLCN) c tnh ton bng tng nhu cu nng lng
ca chuyn ho c bn (NL (CHCB)), nng lng cho tc dng ng lc c hiu ca
thc n (TDLHT) v nng lng cho cng lao ng (CL).
NCNLCN = NL [CHCB] + NL [TDLHT (10%CHCB)] + NL [CL]

138/175

Protein
Nhu cu ca protein khng nhng ch ph thuc vo tui v tnh trng sinh l m c vo
cht lng m. Do t l gia protein ngun ng vt v protein thc vt c
ngh t nht l 1:1. Cht lng protein c nh gi thng qua h s NPU (net protein
utilization). NPU th hin c mc tiu ho protein v c gi tr sinh hc ca hn hp
acid amin c hp thu qua ng tiu ho.
Lipid
Trong khu phn n ca tr em, thanh nin, thiu nin v ngi lao ng nng, t l
nng lng do lipid khng nn qu 30 - 35% tng s nng lng (cn cc nhm khc
th khng qu 25 - 30%). Cc lipid c ngun gc khc nhau cng tt v d to t l cn
i gia cc acid bo hn. m bo acid bo cha no cn thit nn s dng mt
lng nht nh du thc vt trong khu phn.
Glucid
cc khu phn hp l, glucid cung cp khong 50 - 60% nng lng. Do cc ngun
glucid thng r hn lipid v nht l protein nn cc nc ngho v tng lp ngho
mi nc, lng s dng cc thc phm giu glucid thng qu cao. Nh vy c kh
nng gy thiu tng i cc protein nht l khi khu phn ngho sa, fromage, rau v
qu..
Tiu chun v vitamin
Nhu cu v vitamin A, acid bo cha no, vitamin E tng ln cng vi lng lipid trong
khu phn. Nm 1965, FAO v OMS a ra cc tiu chun ngh v vitamin A,
thiamin, riboflavin v niacine..
Vitamin A
Vitamin A c th t vitamin A tht hay caroten, theo quy nh chung 1 n v quc
t (UI) vitamin A tng ng 0,3 g retinol (dng ru ca vitamin A) hay 0,34 g
acetate retinol hay 0,6 g caroten. Do c th ch hp thu khong 1/3 lng caroten v
sau ch 1/2 chuyn thnh vitamin A cho nn ngi t 1 g (alpha-carotene c th
ch nhn 0,167 g retinol. Nhu cu ngi trng thnh l 750 g retinol, ca ngi m
cho b l 1200 g retinol (2500 U.I).
Vitamin B1
Lng vitamin B1 nn t l vi lng calori ca khu phn v nn l 0,4 mg thiamin
cho 1000 Kcal.

139/175

Vitamin B2
Tiu chun ca vitamin B2 l 0,55 mg cho 1000 Kcal.
Vitamin C
Nhu cu thay i t 30 n 70 - 75 mg. Tiu chun ca FAO l 50 mg.
Vitamin D
Nhu cu l 400 UI cho tr em v 40 - 100 UI cho ngi trng thnh.

140/175

Thc phm v nhu cu dinh dng cho cc


i tng khc nhau
Thc phm v nhu cu dinh dng cho cc i tng khc
nhau
Dinh dng cho tr em
Dinh dng l mt trong nhng yu t quan trng nht ca mi trng bn ngoi c nh
hng n s pht trin ca tr. Dinh dng khng hp l k c thiu hoc tha cng
c th c hi n sc kho v s pht trin ca tr.
S pht trin ni chung ph thuc vo cc yu t: di truyn, ni tit, thn kinh thc vt
v dinh dng, trong ba yu t u m bo th pht trin nht nh. Khi thiu n
tm thi, c th c th pht trin chm nhng tnh trng c th hi phc khi lng
thc n n vo y . Trong trng hp dinh dng khng hp l ko di c th cn
tr s hi phc , do vy cn quan tm c bit n dinh dng.
Dinh dng cho tr em di mt tui
C rt nhiu yu t nh hng n qu trnh ln v pht trin ca mt a tr, song dinh
dng l yu t quan trng nht. Tnh trng dinh dng ca tr ph thuc vo ch n
ca ngi m trong sut thi k mang thai, vo vic ngi m c sa v ch n
b sung c hp l vi tr hay khng (Hofvander v Margaret, 1983). Sa m l thc n
hon chnh nht cho tr trong thng u. Sa m cha y cc cht dinh dng v an
ton cho tr s sinh (Motarjemi v cng s, 1983). Lng sa m s gim i vo thng
th 6. Theo Hofvander v cng s (1983), tr s c n b sung vo thng th 6, khi
sa m khng cn p ng nhu cu ca tr. Lc ny mt ch n b sung hp l
cho tr l v cng cn thit. Tuy nhin, cc nc ang pht trin th vn t ra li
l thc n b sung cho tr thng khng p ng nhu cu dinh dng ca tr c v
mt s lng, cht lng v v sinh an ton thc phm.
Phng php dinh dng i vi tr em c sa m
Sa m c nng lng v cc cht d tr cn thit cho s pht trin c th tr em
di mt tui (Bng 9.1). Sa non tit ra trong tun u sau khi sanh thng c cha
nhiu khng th (IgA), cc t bo bch cu hn sa thng, cho tr b sm s tn dng
c ngun sa non, gip tr tng sc khng, chng li bnh tt.

141/175

So snh sa m v sa b, thnh phn c trong 100 ml sa

Protein trong sa bao gm: casein, albumin v globulin. Tuy tng lng protein trong
sa m t hn trong sa b nhng sa m c nhiu albumin v globulin thch hp vi
kh nng tiu ho ca tr. Di tc dng ca men tiu ho, protein ca sa m s vn
li thnh nhng ht nh rt d tiu. Ngc li, protein ca sa b a s l casein s vn
li thnh nhng cc sa c kh tiu ho hn.
Lipid trong sa m c nhiu acid bo khng no l nhng cht d tiu ho v cn thit
cho s pht trin ca tr. Kh nng thy phn cht bo ca men lipase c trong sa m
mnh hn sa b n 15 - 25 ln.
Sa m c nhiu lactose, ch yu l -lactose, l mi trng tt kch thch s hot ng
ca cc vi khun ln men chua lm tng s tiu ho sa, ng thi li c ch s hot
ng ca vi khun gy thi. Ngc li sa b c cha nhiu lactose l mi trng tt
cho vi khun c hi hot ng, v vy tr b sa b thng hay b ri lon tiu ho hn.
Sa m c nhiu vitamin A, C, D, B2 hn sa b. B m gip tr phng bnh kh mt
do thiu vitamin A, ci xng.. Lng calci, st trong sa m tuy t, nhng t l hp thu
cao nn b sa m tr t b ci xng v thiu mu.
Sa m cha nhiu men, hormone, khng th l nhng cht m sa b khng c. Mt
khc sa m cn cha cc globulin min dch bi tit (SIgA) cng vi cc i thc bo
c tc dng bo v, chng d ng. V vy tr b m t b cc bnh tiu chy, bnh v h
hp v t d ng, chm.. hn tr n sa b.

142/175

Phng php cho tr n thm thc n b sung (n sam)


Khi c 5 thng, sa m khng tho mn nhu cu cho a tr ang ln, v vy phi
cho tr n thc n b sung.
Nguyn tc cho tr n b sung
- Tp cho tr n t t n nhiu, t long n c, cho tr quen dn vi thc n l, mi
ln mt t, mt loi thc n mi.
- Ch bin ph hp vi la tui, m bo v sinh
- n nhiu ba, phi hp nhiu loi thc n ba n cht v hp l.
Ch n b sung cho tr di 1 tui
S ba n b sung trong ngy cho tr:
+ 5 thng: B m + 1 ba bt long
+ 6 thng: B m + 1 ba bt c
+ 7 - 8 thng: B m + 2 ba bt c
+ 9 - 12 thng: B m + 3 - 4 ba bt c
+ Khi tr trn mt tui c th cho n cho nghin
Cc loi thc n b sung
Mt ba n ca tr cn phi hp nhiu loi thc n c trong vung sau:

143/175

Dinh dng cho tr em trn mt tui v thanh thiu nin


Nhu cu cc cht dinh dng
a. Nhu cu carbohydrate
Carbohydrate l ngun nng lng chnh trong khu phn ca tr em. Tha
carbohydrate trong khu phn gy h thp s dng cc cht dinh dng khc, nh hng
khng c li n sc kho ca tr. Mt s tc gi cho rng nhu cu tr em hng ngy v
carbohydrate nn khong 10 15 g/kg cn nng. tr em 13-15 tui hot ng chn tay
nhiu nn c khong 16 g/kg cn nng. Nng lng do carbohydrate a vo khu phn
nn t nht vo khong 50% tng s nng lng ca khu phn.
b. Nhu cu protein
Protein thc n l thnh phn to hnh chnh. Nhu cu protein thay i theo tui, tr cng
b nhu cu protein tnh theo cn nng cng cao. Theo FAO, nhu cu protein cho tr em
t 1 - 3 tui l 4 g/kg cn nng. cc la tui khc cng c s khc nhau tng t,
nguyn nhn l do:
Thiu protein nh hng ti sc ln, pht trin, sc khng ca c th, gy
tnh trng suy dinh dng do thiu protein.
Ngc li mt lng tha protein li c nh hng khng c li i vi cu
trc v chc phn t bo v xc tin qu trnh lo ho.
V cht lng protein ni chung cc tc gi u cho rng nu phi hp thch ng gia
protein ng vt v thc vt th nhu cu cc acid amin cn thit s c tho mn y
.
c. Nhu cu lipid
Nhu cu lipid c tnh theo tui, tui cng b nhu cu lipid tnh theo trng lng c th
cng cao. Theo tiu chun ca Vin Dinh Dng Lin X, hm lng lipid v protein
nn ngang nhau trong khu phn tr em v thanh thiu nin.
d. Nhu cu vitamin
Vitamin l thnh phn chnh trong khu phn ca tr. Do nhu cu pht trin v chuyn
ho vt cht cao nn nhu cu vitamin tr em tnh theo trng lng cao hn i vi
ngi ln. ch n ca tr, cn cung cp y vitamin A v C. Nu cc ngun
thc n khng y cc thnh phn ny, c th cho cc vitamin di dng ch phm
tng hp hoc thng qua vitamin ho thc phm. Cn cung cp thm vitamin D cho tr
v khu phn n bnh thng khng tho mn nhu cu tr em v vitamin ny.

144/175

e. Nhu cu cht khong


Cc cht khong gi vai tr quan trng i vi c th ang pht trin. Tuy nhin yu
cu chung v chng vn cn cha y . Calci tham gia vo qu trnh ct ho, khi thiu
calci tr em ngng ln, rng pht trin khng bnh thng. Theo FAO, nhu cu calci
tr em th hin Bng 9.2

Nhu cu calci ca tr em

Nhu cu v phosphor thng tnh theo t l Ca/P trong khu phn. Natri v kali l cht
iu ho chnh ca chuyn ho nc trong c th. So vi ngi ln, tr em cn nhiu
kali hn natri. Theo mt s ti liu nhu cu ca kali l 5 mg/kg cn nng.
Thiu st trong c th cng c th gy thiu mu tr, ngun st thay i ty theo la
tui, vo khong 7 - 8 mg tr trc tui i hc v 10 - 15 mg tui hc sinh.
Iode v fluor gi vai tr ln trong pht sinh bnh bu c, su rng v nhim c fluor.
Ch n v nguyn tc xy dng thc n
T chc dinh dng hp l i hi chp hnh ch n nht nh: tr em trn 1,5 tui
nn n mi ngy 4 ln nhng khong thi gian nht nh. Khong cch gia cc ba
n thng vo khong 4 gi. Phn phi tng ba n thng b tr nh sau:

Vi nhu cu nng lng tr em n mt tui l 800 - 900 kcal.

145/175

cc tr em do c quan tiu ho cha tht hon chnh, do thc n cn d tiu, giu


protein c gi tr cao, calci v vitamin.
Nhu cu nng lng cn thit cho tr em c cho Bng 9.3 v thc phm s dng
c phn chia theo m hnh kim t thp (Hnh 9.1)

Nhu cu nng lng ca tr em

146/175

Dinh dng cho cc i tng lao ng


Dinh dng cho cng nhn
Lng protein trong khu phn ngi lao ng lun lun cao hn ngi nhn ri. Nhiu
nghin cu v sinh l cho thy khu phn ngho protein, lc ca c nht l kh nng
lao ng nng gim st r rt.
Nhu cu nng lng
Tiu hao nng lng
Tiu hao nng lng ca ngi lao ng ty theo cng lao ng, thi gian lao ng,
tnh cht c gii ho v t ng ho qu trnh sn xut.
Phn loi lao ng

147/175

Ty theo cng lao ng, nhu cu nng lng ca cc loi lao ng nh sau:

Nhu cu cc cht dinh dng


- Protein: khu phn ngi lao ng cn c t l t 10 - 15% nng lng do protein.
Lng protein n vo cng cao khi lao ng cng nng. Lng protein ng vt nn
chim 60% tng s protein.
- Lipid v carbohydrate: khi lao ng nng, lipid b phn hy nhiu v qu trnh hnh
thnh lipid t carbohydrate trong c th b hn ch. Cc biu hin r rt ca tch cha
lipid tha thng khng c nhng ngi lao ng chn tay.
- Vitamin v cht khong: cc vitamin tan trong cht bo khng thay i theo cng
lao ng, tiu chun nh ngi trng thnh. Cc vitamin tan trong nc thay i ty
theo cu trc ba n. Lng tha vitamin khng nh hng g n nng sut lao ng
ca ngi cng nhn. Cc nhu cu v cht khong ni chung ging nhau cho cc i
tng lao ng (nh ngi trng thnh). Thc hin ch n ba ba hoc bn ba.
Dinh dng cho nng dn
Tiu hao nng lng
Cc nghin cu v tiu hao nng lng trong nng nghip cho thy:
- Cng tiu hao nng lng ca cng qu trnh lao ng thay i nhiu ty theo
mc c gii ho.
- Tiu hao nng lng trung bnh ca nng dn x vin, cng nhn cc nng trng cao
hn cng nhn cng nghip loi nh v gn vi tiu hao nng lng ca cng nhn xy
dng v giao thng.
- Tnh cht cng vic ca nng dn phn ln thuc loi lao ng nng trung bnh. Theo
cc ti liu nghin cu, tiu hao nng lng ca x vin nng nghip l 2700 Kcal/ngy
(c nam v n).

148/175

Nhu cu cc cht dinh dng


Lao ng nng nghip khng ra nhng i hi v nhu cu dinh dng c bit.
Nhng yu cu v dinh dng i vi ngi lao ng ni chung tng t vi lao ng
cng nghip.

Dinh dng cho ngi lao ng tr c


Nhu cu nng lng
Sng v hot ng ca con ngi km theo tiu hao nng lng khng ngng. Lao ng
tr c d cng thng nhiu hay t, khng km theo tiu hao nng lng cao.
ngi lao ng tr c trong iu kin lao ng chn tay khng qu 90 - 110 Kcal/gi.
Nhu cu nng lng thuc loi lao ng nh, lao ng vn phng, khong 2200 - 2400
Kcal/ngy.
Tiu chun dinh dng
Nguyn tc chnh ca dinh dng hp l i vi ngi lao ng tr c l duy tr nng
lng ca khu phn ngang vi nng lng tiu hao. Trong khu phn ngi lao ng
tr c v tnh ti nn hn ch lipid v carbohydrate. Nhiu ti liu khng nh nh hng
ca lng lipid tha i vi hnh thnh x va ng mch sm i vi ngi lao ng
chn tay. Carbohydrate, c bit cc loi c phn t thp l thnh phn th hai nn hn
ch ngi t lao ng. Nhiu ti liu cho rng nn hn ch carbohydrate ti s lng
350 - 400 g/ngy, ch yu l hn ch cc loi bt c t l xay xt cao, ng v cc loi
thc phm giu ng. Nhu cu protein cn cao v lng protein ng vt khng di
60% tng s protein, m bo tnh cn i b ba: methionine + cystine, tryptophane v
lysine. Cung cp y vitamin cho ngi lao ng tr c l vn quan trng. Vitamin
c xem l thnh phn cn thit bt buc ca khu phn, m bo chuyn ho v
cc hot ng chc phn bnh thng ca c th, nht l h thng thn kinh trung ng,
tim mch, tiu ho v ni tit.

Dinh dng tui gi


Nhng bin i tui gi
S chm tr cc phn ng oxy ho kh, s h thp chuyn ho vt cht v kh nng hot
ng ca cc c quan v h thng trong c th. Trong giai on ny cn l s pht trin
ca qu trnh teo t v thoi ho.
Qu trnh ti to nguyn sinh cht b gim c v cng ln cht lng. Cc loi
protein sinh sn (nucleoproteid) c kh nng ti sinh, tng hp v hi phc dn dn b
149/175

thay th bi cc protein chc phn khng c kh nng . T chc thn kinh trung ng
chm gi nht nhng c nhng biu hin h thp kh nng lao ng tr c.
Nhng yu cu v dinh dng
Tnh trng dinh dng khng hp l ngi gi thng do:
- Kh nng chc phn ca c th gim st
- Nhai km
- Bin i tm l
Nhu cu nng lng
Tui cng cao, chuyn ho c bn cng gim, hot ng c th ni chung gim dn.
Nhu cu nng lng theo cch tnh ca FAO cho ngi trn 60 tui khong 1800 - 1900
Kcal/ngy (n) v 2300 Kcal/ngy (nam).
Nhu cu protein
Hn ch lng protein i vi ngi ln tui v lng tha ca chng d gy hnh thnh
v pht trin x va ng mch. Hn ch s dng ngun protein ng vt nh tht v
s dng ch yu cc ch n sa, protein thc vt. T l protein ng vt v thc vt
khng qu 1 ( 1).
Nhu cu lipid
Lng lipid trong khu phn ngi ng tui v gi cn hn ch v c th gy x va
ng mch v cng cn hn ch mt lng ln lipid gy kh tiu i vi ngi gi. Nn
s dng cht bo c ho lng thp, cc du thc vt giu cc acid bo cha no v cn
phi hp vi vitamin E phng cc bin i da v x va ng mch.
Nhu cu carbohydrate
T l gia protein, lipid v carbohydrate nn thay i v pha h thp lipid v
carbohydrate. T l c th chp nhn l 1:0.8:3. Mt lng tha carbohydrate d ng
ho gy tng cholesterol v tc dng khng tt ti tnh trng v chc phn ca h vi sinh
vt ng rut. Cc loi rau ti cn l ngun acid tartaric v fitonxit. Acid tartaric c
tc dng c ch cc qu trnh chuyn ho carbohydrate v lipid trong c th. Cc fitonxit
ngoi tc dng tit trng cn iu ho h vi khun ng rut, c bit n chc phn
tng hp ca chng v c ch cc vi khun gy thi.

150/175

Vitamin
Cc vitamin c tc dng c ch s pht trin ca qu trnh gi, duy tr hot ng bnh
thng ca h thng tim mch v thn kinh, c ch qu trnh x ho. Cc vitamin C v
vitamin PP c vai tr nht nh trong duy tr tnh trng bnh thng ca cc mch mu.
Vitamin C cn iu ho chuyn ho cholesterol, tng tnh phn ng ca c th v nh
hng tt n chc phn ca tuyn ni tit v c quan tiu ho. Cn cung cp y v
cn i cc vitamin cn thit B1, B2, B6 v vitamin A.
Cc cht khong
Magne l cht khong quan trng la tui ny v c tc dng kch thch nhu ng rut
v tng tit mt. Nhu cu mi ngy 300 - 400 mg. Kali cng l cht khong c tm quan
trng i vi tui gi. Kali tham gia vo cu to acetylcholine l cht chuyn cc kch
thch thn kinh cho cc t bo c. Khoai ty l ngun kali thch hp nht ngi trng
thnh v ngi ln tui.

Nhu cu i vi ph n c thai v cho con b


Cht dinh dng cn thit trong giai on ngi ph n mang thai cng c v xy
dng mi cc c quan cho ngi m, ng thi cn cho s pht trin ca bo thai. Cc
nghin cu nc ta cho thy lao ng ca ph n cn nng, nng lng tiu hao cao
v tnh trng thiu nng lng lu di cn ph bin. Mt vi cht dinh dng rt cn
thit trong giai on mang thai nh acid folic, st.. thng b thiu ht. V vy nhu cu
ngh lao ng n cao hn 300 Kcal so vi kt qu tnh ton t khuyn ngh ca
WHO.
Vi ph n c thai (3 thng cui), nhu cu b sung l 350 Kcal v 15 g protein, v ph
n cho con b (6 thng u) nhu cu b sung l 550 Kcal v 28 g protein. Nhu cu st
cho b m cho con b l 1,31 mg/ngy. Nhu cu calci trong giai on mang thai 3 thng
cui v cho con b: 1000 - 1200 mg/ngy. Nhu cu vitamin A trong thi gian mang
thai l 600 mcg (ng lng retinol/ngy) v trong thi gian cho b l 850 mcg/ngy
(ng lng retinol/ngy). Nhu cu acid folic l 200 mcg/ngy.

151/175

Cc bnh lin quan n dinh dng


Cc bnh lin quan n dinh dng
Cc bnh thiu dinh dng c ngha sc kho cng ng
Nhng kt qu nghin cu ca khoa hc dinh dng ch ra trong thc n c cha cc
thnh phn dinh dng cn thit i vi c th, l cc cht protein, lipid, cc vitamin,
cc cht khong v nc. S thiu mt trong cc cht ny c th gy ra nhiu bnh tt
nh bnh scobut do thiu vitamin C ly i sinh mng 100 trong s 160 thy th theo
Vasco de Gama tm ng sang phng ng, vim da pellagre hay gp cc vng n
ton ng do thiu vitamin PP, bnh t ph do thiu vitamin B1... Ngi ta gi l cc
bnh thiu dinh dng c hiu, ngha l nguyn nhn ch yu l do thiu mt thnh
phn dinh dng no .
Nh p dng kin thc dinh dng vo chm sc sc khe; nhiu loi bnh ny c
y lui v qu kh. Tuy vy cc nc ngho vn cn ni tri ln cc vn sc
khe do thiu dinh dng, cc bnh thiu dinh dng quan trng nht hin nay l thiu
protein-nng lng, thiu vitamin A v bnh kh mt, thiu mu dinh dng, thiu iot
v bnh bu c. Cc c im v tnh trng dinh dng l nhng ch tiu quan trng
nh gi tnh trng sc kho v pht trin ca mt cng ng.
Dinh dng l mt trong nhng nhn t c nh hng rt ln n cc dng ri lon
thng gp. Do vy s pht hin vai tr cn thit ca cc cht dinh dng trong thc n
m khi thiu c th gy ra cc bnh c hiu nh cc bnh thiu vitamin, bu c, kh
mt, kwashiorkor... Ngi ta gi l cc bnh thiu dinh dng c hiu, nguyn nhn
ch yu l do thiu mt thnh phn dinh dng no .
i v cc bnh thiu dinh dng hin nhin l c im ca cc nc ngho nhng
liu cc nc no, d tha v thc phm th vn v dinh dng c g ng quan
tm na khng? Cc thng k v dch t hc so snh tng nc trong cc thi k khc
nhau v so snh cc qun th di c t vng ny sang vng khc cho thy m hnh bnh
tt thay i theo li sng v cch n ung. cc nc giu, t l t vong do cc bnh tim
mch, ung th, tiu ng tng ln. Bnh bo ph chim 20 - 40% s dn trng thnh
nhiu nc pht trin l nguy c quan trng ca nhiu bnh khc.
Nh vy c thiu n ln tha n (tha v s lng v thiu v cht lng) u c th gy
bnh. Mt ch n cn i, hp l l cn thit cho con ngi sng lu v khe mnh.
Mi lin quan gia dinh dng v bnh tt c th hin Hnh 10.1

152/175

Hnh 10.1 Mi quan h gia dinh dng v bnh tt


Thiu dinh dng protein-nng lng (Protein Energy Malnutrition PEM)
Thiu dinh dng protein nng lng l loi thiu dinh dng quan trng nht tr em,
vi biu hin lm sng bng tnh trng chm ln v hay i km vi cc bnh nhim
khun. Thiu dinh dng protein nng lng tr em thng xy ra do:
- Ch n thiu v s lng v cht lng
- Tnh trng nhim khun, c bit l cc bnh ng rut, si, v vim cp ng h
hp dn n gim ngon ming v gim hp thu.

153/175

Suy dinh dng th cm Marasmus l th thiu dinh dng nng hay gp nht. l
hu qu ca ch n thiu c nhit lng ln protein do cai sa sm hoc n b sung
khng hp l. Tnh trng v sinh km gy tiu chy, a tr n cng km v vng ln
qun bnh l bt u. Kwashiorkor t gp hn Marasmus thng l do ch n qu
ngho v protein m carbohydrate tm (ch n sam ch yu da vo khoai sn).
Ngoi ra cn c th phi hp MarasmusKwashiorkor (Bng 10.1).
Bng 10.1 c im cc th suy dinh dng
Th loi lm sng
Marasmus

Kwashiorkor

Cc biu hin thng gp


C teo t

R rng

C th khng r do ph

Ph

Khng c

C cc chi di , mt

Cn nng/ chiu cao

Rt thp

Thp, c th khng r do
ph

Bin i tm l

i khi lng l mt mi

Hay quy khc, mt mi

Cc biu hin c th gp
Ngon ming

Kh

Km

Tiu chy

Thng gp

Thng gp

Bin i da

t gp

Thng c vim da, bong


da

Bin i tc

t gp

Tc mng tha, d nh

Gan to

Khng

i khi do tch lu m

Ho sinh (albumin huyt


thanh)

Bnh thng hoc hi


thp

Thp (di 3g/100ml)

Suy dinh dng bt u t biu hin chm ln cho n cc th nng l Marasmus v


Kwashiorkor. Trong hot ng chm sc sc khe ban u, vic nhn bit cc th nh
v va c ngha quan trng c bit. Trong iu kin thc a, ngi ta ch yu da
vo cc ch tiu nhn trc (cn nng theo tui, chiu cao theo tui, cn nng theo chiu
cao, vng cnh tay) phn loi tnh trng suy dinh dng. Khi o vng cnh tay cn
s nn nh gi tnh trng lp m di da.
cng ng, cch phn loi thng dng nht trc y do Gomez F. a ra t nm 1956
da vo cn nng theo tui quy ra phn trm ca cn nng chun. Thiu dinh dng 1
154/175

tng ng 75% - 90% ca cn nng chun. Thiu dinh dng 2 tng ng 60%-75%
ca cn nng chun. Cch phn loi ca Gomez F. n gin nhng khng phn bit
c thiu dinh dng mi xy ra hay lu.
khc phc nhc im , Waterlow J.C. ngh cch phn loi nh sau: Thiu
dinh dng th gy cm (tc l hin ang thiu dinh dng) biu hin bng cn nng
theo chiu cao thp so vi chun, thiu dinh dng th ci cc (tc l thiu dinh dng
trng din) da vo chiu cao theo tui thp so vi chun. Theo khuyn ngh ca T
chc Y t th gii, cc ch tiu thng dng nh gi tnh trng dinh dng l cn
nng theo tui v cn nng theo chiu cao (Bng 10.2).
Bng 10.2 Bng phn loi theo Waterlow

Cn nng theo chiu cao (80 %


hay -2SD)
Trn

Di

Chiu cao theo tui(90% hay-2SD


)
Trn

Bnh thng

Thiu dinh dng gy


cm

Di

Thiu dinh dng


ci cc

Thiu dinh dng nng


ko di

Trong thi k 1980-1995, vin Dinh Dng tin hnh 3 cuc iu tra trong c nc
v tnh trng dinh dng ca tr em di 5 tui. Kt qu cho thy:
Vo nm 1995 t l suy dinh dng th nh cn gim khong 6% so vi nm
1985 nhng so vi nm 1990 khng c thay i.
T l thiu dinh dng th thp ci gim dn theo thi gian v so vi nm 1985
gim khong 10%.
T l thiu dinh dng th gy cm (cp tnh) hin nay cao hn so vi s liu
nm 1985 v 1990. Tuy vy nu tng hp c ba ch tiu chng ta c th nhn
thy xu th chung l c tin b c bit l qua ch tiu chiu cao th hin tnh
trng thiu dinh dng mn tnh gim i r rt. T l thiu dinh dng khc
nhau theo vng sinh thi. Nhng vng c t l suy dinh dng cao l: vng ni
pha Bc, Bc Trung b, Ty nguyn. Nhn chung Nam b t l thiu dinh
dng tr em thp hn cc vng khc.

155/175

T l cn nng s sinh c cn nng thp (di 2500g) l ch tiu c ngha v tnh trng
dinh dng ca ngi m, s chm sc ca ngi m trong thi k mang thai. Nhng
tr s sinh c cn nng thp thng c nguy c t vong cao, d b bnh v suy dinh
dng.
Thiu vitamin A v bnh kh mt
Cc ch tiu sau c t chc Y t th gii (1981) khuyn ngh s dng nhn nh
sc khe cng ng ca thiu vitamin A:

Cc nghin cu ca Vin Dinh Dng cho thy t l mc bnh chung l 0,72%, trong
t l tn thng gic mc l 0,075 v so gic mc l 0,12% cao hn nhiu so vi tiu
chun ngh ca OMS. Hu ht cc trng hp kh nhuyn gic mc hot tnh thy
nhm tui t 12 - 36 thng. Nhm tui 25 - 36 thng mc bnh nhiu nht vi cc biu
hin lm sng nng nht. Thiu Vitamin A lin quan cht ch vi suy dinh dng. Cc
tn thng hot tnh mt thng gp tr suy dinh dng nng. Ch tiu nh gi tnh
trng dinh dng vitamin A th hin Bng 10.3.

Tnh
trng

Vitamin A
Vitamin A trong Vitamin
trong khu phn
khu phn m g A gan
Biu hin lm sng
mg hay mcg/
hay mcg/ ngy (mg/kg)
ngy

Trn 400

Vng
sng
gii
hn

200-400

Gii
hn e
Di 200
do
bnh l

Trn 20 Trn 20

Khng c

10-20

C th c biu hin chm


ln, n km ngon, gim sc
khng vi nhim khun

10-20

Di 10 Di 10

Xut hin cc biu hin lm


sng (qung g, kh gic
mc, lot v nhn gic mc)

156/175

Bng 10.3 Ch tiu nh gi tnh trng dinh dng vitamin A tr em


Thiu mu dinh dng
Thiu mu dinh dng l mt vn sc khe cng ng quan trng Vit nam nhng
cc s liu v t l mc bnh v cc nhn t nguy c vn cn cha y . Trong
cc iu tra dch t hc cng ng, t chc Y t th gii khuyn ngh ly cc mc
hemoglobin (Hb) sau y l thiu mu:

Cc kt qu nghin cu cho thy t l thiu mu cao nht tr em 6 - 24 thng v ph


n c thai. Cc nghin cu cho thy t l thiu mu tng i thp ng bng Bc
B, cao nht Ty Nguyn. ng ch l thiu mu tr em di 5 tui rt cao Ty
Nguyn v Nam B. T l thiu mu nng thn, vng su cao hn th.
Thiu iode v bnh bu c
Khi thiu iode trong khu phn, s to thnh hoormone tyrosin b gim st. b tr
vo thiu ht tuyn gip trng di s kch thch ca hoormone tuyn yn phi s
dng c hiu qu hn ngun iode ang c v ph to dn. Trong phn ln trng hp,
s ph to tuyn gip trng biu hin mt c ch b tr nn chc phn ca n vn duy
tr c bnh thng. Tuy vy nu tnh trng thiu iode qu trm trng th c th xut
hin thiu nng tuyn gip. Vn nghim trng nht ca thiu iode l nh hng n
s pht trin ca bo thai. Nu ch n thi k c thai, ngho iode c th nh hng
n nng lc tr tu ca a tr sau ny. iu nh hng rt ln n c cng ng
sau ny.
trnh tnh trng thiu iode, ngi ta da vo hai ch s c bn theo khuyn ngh ca
T chc Y t th gii v T chc phng chng cc ri lon do thiu iode l:
T l bu c la tui hc sinh 6 - 12 tui trn 5% theo cc mc nh sau:

Mc iode trong nc tiu di 10 mcg/dl


157/175

Nng iode trong nc tiu rt quan trng, th hin lng iode thi ra hng ngy. Qua
c th nh gi c c th , thiu hay tha iode theo cc mc sau:

Cc iu tra cc nc cho thy t l mc bnh bu c trung bnh trong dn c min


ni l 34,7 %, mc iode trong nc tiu thp hn 5 mcg/dl. c bit nhng vng giao
thng kh khn t l bu c ln ti 50 - 80%, t l n n 1 - 8%. Tnh hnh thiu
iode nc ta l nghim trng v ph bin, v vy chng trnh s dng mui iode
c thc hin t thng 1- 1995.

Dinh dng trong mt s bnh mn tnh


Cc bnh mn tnh khng ly l m hnh bnh tt chnh cc nc c nn kinh t pht
trin. Trong my thp k gn y mi quan h gia dinh dng, ch n v cc bnh
mn tnh c quan tm nhiu. Tuy nhiu iu cn cha sng t nhng cc tc gi
hu nh u cho rng dinh dng l mt trong nhng nhn t nguy c quan trng.
Bo ph
Bo ph l mt tnh trng sc khe c nguyn nhn dinh dng. Thng thng ngi
trng thnh kho mnh, dinh dng hp l, cn nng ca h ng yn hoc dao ng
trong gii hn nht nh. "Cn nng nn c" ca mi ngi thng vo tui 25 30. Hin nay, T chc y t th gii thng dng Ch s khi c th (Body Mass Index,
BMI ) nhn nh tnh trng gy bo.
Ch s khi c th l mt ch tiu c t chc Y t th gii khuyn ngh nh gi tnh
trng dinh dng ca ngi trng thnh. l t s ca cn nng trn bnh phng
chiu cao ( cp Chng II)
Cc ngng nh gi tnh trng dinh dng da vo ch s khi c th (BMI) l:

158/175

C th gi c cn nng n nh l nh trng thi cn bng gia nng lng do thc


n cung cp v nng lng tiu hao cho lao ng v cc hot ng khc ca c th. Cn
nng tng ln c th do ch n d tha vt qu nhu cu hoc do np sng lm vic
tnh ti t tiu hao nng lng. Khong 60 - 80% trng hp bo ph l do nguyn nhn
dinh dng, bn cnh cn c th do cc ri lon chuyn ha trong c th thng qua
vai tr ca h thng thn kinh v cc tuyn ni tit nh tuyn yn, tuyn thng thn,
tuyn gip trng v tuyn ty.
Vo trong c th, cc cht protein, lipid, carbohydrate u c th chuyn thnh cht bo
d tr. V vy khng nn coi n nhiu tht, nhiu m mi gy bo m n qu tha cht
bt, ng, ngt u c th gy bo. V tr phn b cht bo d tr trong c th cng
c ngha sc khe quan trng. Cht bo tp trung nhiu bng (bo bng) khng tt
i vi sc kho. V vy bn cnh theo di ch s BMI nn theo di thm t s vng
bng/vng mng, khi t s ny cao hn 0,8 th cc nguy c tng ln.
Bo ph khng tt i vi sc khe, ngi cng bo cc nguy c cng nhiu. Trc ht,
ngi bo ph d mc cc bnh tng huyt p, bnh tim do mch vnh, tiu ng, hay
b cc ri lon d dy rut, si mt... Nhiu nghin cu cho thy hm lng cholesterol
trong mu v huyt p tng ln theo mc bo v khi cn nng gim s ko theo gim
huyt p v cholesrol. ph n mn kinh, cc nguy c ung th ti mt, ung th v v
t cung tng ln nhng ngi bo ph, cn nam gii bo ph bnh ung th thn v
tuyn tin lit hay gp hn. Thc hin mt ch n ung hp l v hot ng th lc
ng mc duy tr cn nng n nh ngi trng thnh, l nguyn tc cn thit
trnh bo ph. nhiu nc pht trin, t l ngi bo ln ti 30 - 40%, nht l
tui trung nin v chng bo ph tr thnh mt mc tiu sc khe cng ng quan trng.
Dinh dng v cc bnh tim mch
Ch dinh dng l mt nhn t quan trng trong phng nga v x tr mt s bnh
tim mch, trc ht l bnh tng huyt p v bnh mch vnh.

159/175

Tng huyt p v bnh mch no


Yu t nguy c chnh ca tai bin mch mu no l tng huyt p. Cc nghin cu u
thy mc huyt p tng ln song song vi nguy c cc bnh tim do mch vnh v tai
bin mch no. Trong cc nguyn nhn gy tng huyt p, trc ht ngi ta thng k
n lng mui trong khu phn. Cc thng k dch t cho thy cc qun th dn c n
t mui th bnh tng huyt p khng ng k v khng thy c tng huyt p theo tui.
Tuy nhin, phn ng ca tng c th i vi mui n cng khng ging nhau. Hin nay
t chc Y t th gii khuyn co ch n mui 6 g/ngy l gii hn hp l phng
tng huyt p. Bn cnh mui n cn c mt s mui khc cng c vai tr i vi tng
huyt p. Theo mt s tc gi, tng lng calci trong khu phn c nh hng lm gim
huyt p. Mt s cng trnh khc cho rng ch n giu kali c li cho ngi tng
huyt p. Sa v cc ch phm t sa l ngun calci tt, cc thc n ngun gc thc vt
nh lng thc, khoai c, u v cc loi rau qu c nhiu kali. Thm vo mt
lng cao cc acid bo bo ha trong khu phn cng dn n tng huyt p. Nh vy
bn cnh mui natri, nhiu thnh phn khc trong ch n cng c nh hng n tng
huyt p, l cha k n mt s yu t khc c cp ti l bo ph v ru.
Mt ch n hn ch mui, gim nng lng v ru c th lm gim huyt p
phn ln i tng c tng huyt p nh. nhng ngi tng huyt p nng ch n
ung ni trn gip gim bt s dng cc thuc h p. Bn cnh ch n nn giu
canxi, kali, vitamin C, thay th cc cht bo ca tht bng c.
Vit Nam, vo nhng nm 60, t l tng huyt p ch vo khong 1% dn s, nhng
hin nay theo s liu ca Vin tim mch t l ny cao hn 10%, nh vy tng huyt p
tr thnh mt vn sc khe cng ng quan trng. Cc cuc iu tra do Vin Dinh
dng tin hnh cho thy cc vng c nhiu ngi tng huyt p mc tiu th mui
n thng cao hn cc ni khc, do trnh thi quen n mn l mt ni dung gio dc
dinh dng quan trng phng tng huyt p nc ta.
Bnh mch vnh
Bnh tim do mch vnh (Coronary Heart Disease CHD) l vn sc khe cng ng
quan trng cc nc pht trin, chim hng u trong cc nguyn nhn gy t vong.
Nh cc chng trnh gio dc sc khe tch cc, bnh c khuynh hng gim dn trong
cc thp k gn y nhiu nc Ty u, c, M, nhng mt s nc ng u bnh
vn c xu hng tng. T l mc bnh khc nhau cc nc cng nh trong cng mt
nc nhng khc nhau v iu kin kinh t x hi lm cho ngi ta ch n cc nhn
t nguy c mc bnh l mi trng v dinh dng.
Theo s hiu bit hin nay ba yu t nguy c c xc nh, l ht thuc l, tng
huyt p v hm lng cholesterol trong mu cao. Cc nguy c tng dn theo tui n
(trc khi mn kinh) thp hn nam. Cc nguy c do tng huyt p v mi lin quan

160/175

gia dinh dng vi tng huyt p c trnh by trn, cc nhn t sau cng nh
hng n nguy c gy bnh mch vnh.
a. Ht thuc l
Tt c cc Hi ng chuyn vin u xc nhn ht thuc l l yu t nguy c hng u
i vi bnh mch vnh. Ngi ta thy ht thuc l khng nhng gy tn thng mng
trong cc ng mch m cn sinh ra cht nicotin gy tng nhp tim v huyt p, tng nhu
cu oxy ca cc c tim. Cc oxyde cacbon do ht thuc l sinh ra lm gim kh nng
vn chuyn oxy ca mu. Hn th na, ht thuc l cn l ngun sn sinh ra cc gc
t do, tng kt dnh ca tiu cu v lm gim cc lipoprotein c t trng cao (HDL:
High Density Lipoprotein).
Yu t dinh dng c quan tm n khi ngi ta nhn thy nhiu vng a Trung
Hi nh: , Hy Lp l vng nghin thuc l nng nhng t l mc bnh mch vnh
khng tng. Nhiu tc gi cho rng l do lng rau v tri cy trong khu phn cc
nc ny thng cao.
b. Cholesterol mu
Mi lin quan gia bnh mch vnh vi lng cholesterol ton phn trong mu c
tha nhn rng ri. Cholesterol l mt cht sinh hc c nhiu chc phn quan trng, mt
phn c tng hp trong c th, mt phn do thc n cung cp.
Lng cholesterol trong khu phn c nh hng n cholesterol ton phn trong huyt
thanh, tuy nh hng ny t hn nh hng ca cc acid bo no. Do cholesterol trong
ch n gp phn to nn nguy c bnh mch vnh nn hu ht cc y ban chuyn
vin quc t u khuyn lng cholesterol trong ch n trung bnh nn di 300 mg/
ngy/ngi.
Cholesterol ch c trong cc thc n ngun gc ng vt, nht l no (2500 mg%),
bu dc (5000 mg%), tim (2100 mg%), lng trng (2000 mg%), do hn ch cc
thc n ny gp phn gim lng cholesterol trong khu phn. Lng trng c nhiu
cholesterol nhng ng thi c nhiu lecithin l cht iu ha chuyn ho cholesterol
trong c th. Do nhng ngi c cholesterol mu cao khng nht thit king hn
trng m ch nn n trng mi tun 1, 2 ln v nu c iu kin ung thm sa.
Thnh phn chnh trong ch n c nh hng n hm lng cholesterol huyt thanh
l cc acid bo no. Nghin cu ni ting ca Keys v cng s trn 7 nc sau chin tranh
th gii ln th hai cho thy mc cholesterol huyt thanh lin quan t vi tng s cht
bo m lin quan cht ch vi lng cc acid bo no. Qua 10 nm theo di thy t
l t vong do bnh mch vnh tng ln mt cch c ngha theo mc tng ca cc acid
bo no trong khu phn. Cc acid bo no c nhiu trong cc cht bo ng vt, cn cc
loi du thc vt ni chung giu cc acid bo cha no. Do mt ch n gim cht
161/175

bo ng vt, tng du thc vt, bt n tht, tng n c l c li cho ngi c ri lon


chuyn ha cholesterol. Ngi ta nhn thy cc acid bo no lm tng cc lipoprotein c
t trng thp (LDL) vn chuyn cholesterol t mu ti cc t chc v c th tch ly
thnh ng mch. Ngc li cc acid bo cha no lm tng cc lipoprotein c t trng
cao (High Density Lipoprotein HDL) vn chuyn cholesterol t cc m n gan thoi
ha.
Ch n nhiu rau v tri cy t ra c tc dng bo v c th vi bnh mch vnh tuy
th cn cha r rng. C th l do tc dng ca cht x c nhiu trong rau qu, cng
c th l mt ch n thc vt s lm gim huyt p, mt nhn t nguy c ca cc
bnh mch vnh.
Trong cc thp k va qua, nhiu nc nh Thy in, Phn Lan, c, Hoa K... thc
hin nhiu bin php phng nga bnh mch vnh v h t c mt s kt qu
kh quan. Ni chung cc bin php ny bao gm cc li khuyn v ch dinh dng,
cai thuc l, hot ng th lc v duy tr cn nng n nh. Trong cc khuyn co v n
ung, ngi ta khuyn nng lng do cht bo cung cp khng c vt qu 30% tng
s nng lng, s dng du thc vt, tng s dng khoai, rau v tri cy. Cc loi ng
ngt khng cung cp qu 10% tng s nng lng cn nng lng do protein nn t t
10 - 15%.
Cc bi hc trn rt b ch cho nc ta khi bnh mch vnh ang c khuynh hng tng.
Nghin cu tn thng gii phu bnh l cc trng hp va x ng mch vo thp
k 60, bnh vin Bch Mai cho thy, 95% c tn thng ng mch no, 5% c tn
thng ng mch vnh, cn u thp k 80, 85% c tn thng ng mch no v 15%
c tn thng ng mch vnh.
Dinh dng v ung th
Mc d nguyn nhn ca nhiu loi ung th cn cha bit r nhng ngi ta cng ngy
cng quan tm n mi lin quan gia ch n ung vi ung th. Theo thng k dch
t hc, c 30% ung th lin quan ti ht thuc l, 35% lin quan n n ung, do ru
3% v do cc cht cho thm vo thc phm 1%.
Trc ht, nhiu cht gy ung th c mt trong thc phm, ng ch nht l cc
aflatoxin v nitrosamin. Aflatoxin l c t do mc Aspergillus Flavus to ra, thng
gp u phng v mt s thc phm khc do iu kin bo qun khng hp l sau
thu hoch. Aflatoxin l c t gy ung th gan mnh trn thc nghim v s dng thc
phm nhim aflatoxin l mt nguy c gy ung th gan ngi.
Mt s cc nitrosamin cng l cht gy ung th trn thc nghim. Nitrosamin c hnh
thnh rut non do s kt hp gia nitrit v cc acid amin. Cc nitrat thng c mt
lng nh trong thc phm, mt khc ngi ta cn dng nitrat v cc nitrit bo qun

162/175

tht chng nhim Clostridium. V vy vic gim st liu lng cho php cc cht ph
gia ny l rt cn thit.
Nhiu loi phm mu thc phm v cht gy ngt nh cyclamate cng c kh nng gy
ung th thc nghim, do cc quy nh v sinh v phm mu, cc cht ph gia cn
c tun th mt cch cht ch.
Mt s loi ung th c mi lin quan vi ch n ung r rng nht l:
a. Ung th d dy
Ngi ta thy t l mc ung th d dy khc nhau cc nc trn th gii v c lin
quan nhiu n ch n ung. Hin nay M t l ung th d dy thp nht trn th
gii trong khi vo nm 1930 l loi ung th gy t vong hng u nam gii v th
2 n gii. T l ung th d dy ang gim dn Nht Bn v t l ny gim dn trong
s nhng ngi di c t Nht n Hawaii. Vit Nam cn c theo s liu Bnh vin K,
ung th d dy thng gp nht trong cc loi ung th nam gii v ng hng th nh
trong cc loi ung th n gii, sau ung th t cung.
Vitamin C c nhiu trong rau v tri cy c tc dng bo v c th i vi ung th d
dy nh c ch s to thnh nitrit t nitrat.
b. Ung th i trng
Nhiu nghin cu cho thy l cc ch n t cht x v nhiu cht bo (c bit l loi
cht bo bo ha) lm tng nguy c ung th i trng. Tc dng bo v ca cht x (c
nhiu trong rau v tri cy) c th l do chng c kh nng chng to bn, pha long
cc cht c th gy ung th trong thc phm v gim thi gian tip xc ca nim mc
ng tiu ha vi cc cht ny.
c. Ung th v
Tm quan trng ca yu t mi trng i vi ung th v r rng v t l mc bnh
thay i khi nhng ngi di c t nc c nguy c thp ti nc c nguy c cao v
thay i ch n ung. Lng cht bo trong khu phn thng c coi l yu t
quan trng trong pht sinh ung th v. Nghin cu 23 nc Chu u tm thy c
mi lin quan cao gia t vong do ung th v v lng acid bo no trong khu phn,
mi lin quan ny cht ch hn trong thi k mn kinh. Trong mi lin quan ny c vai
tr trung gian ca cc ni tit t l prolactin v oestrogen. Prolactin c coi l yu t
bo v. nhng ph n n ch nhiu cht bo, lng prolactin thung cao, nhng
ngi n ch thc vt, lng prolactin thng thp v nhng i tng ny t l
mc bnh ung th v thp hn.

163/175

Mi quan h gia ch n v ung th v ang cn c tip tc nghin cu, tuy nhin


cu hp lin tch gia t chc Chu u v phng chng ung th vi Hip hi dinh dng
th gii vo thng 6/1985 khuyn co rng ch n phng bnh tng huyt p v
mch vnh cng c coi l c th hn ch nguy c gy ung th.
d. Tm tt cc mi lin quan ch yu gia ch n v ung th
Mi lin quan gia ch n vi ung th cn t c nghin cu hn so vi cc bnh
tim mch, mt khc l nhng nghin cu khng d dng. Theo s hiu bit hin nay,
ngi ta cho rng ch n c lng cht bo cao l yu t nguy c i vi ung th i
trng, tuyn tin lit v ung th v. Cc ch n giu thc n thc vt, c bit l cc
loi rau xanh, qu chn lm gim nguy c cc ung th phi, i trng, thc qun v d
dy. C ch ca cc yu t ny cn cha r rng nhng ngi ta cho rng c th l do
cc ch n ny c t cht bo bo ha, nhiu tinh bt, cht x, cc vitamin v cht
khong, c bit l -caroten. Bng 10.4 tng hp cc mi lin quan .
Trng lng c th cng c vai tr nht nh, ngi bo d mc bnh ung th v v ni
mc hn.
Bng 10.4 Mi lin quan gia thnh phn dinh dng v ung th
V tr ung th

Cht bo Cht x Rau qu Ru Thc n p mui, hun khi

Phi

i trng

++

+/-

Tuyn tin lit ++


Bng quang
Trc trng

Khoang ming

D dy

Thc qun

++

++

Ch thch: +: n nhiu c nguy c cao


-: n nhiu lm gim nguy c

164/175

Tiu ng khng ph thuc insulin


C hai th tiu ng chnh:
- Th tiu ng ph thuc insulin.
- Th tiu ng khng ph thuc insulin.
Tiu ng ph thuc insulin ch yu gp tr em, thiu nin v ngi di 30 tui
do tuyn ty b tn thng gy thiu insulin. Loi tiu ng ph thuc insulin chim
khong 10% trng hp tiu ng. Phn ln bnh nhn tiu ng thuc th tiu
ng khng ph thuc insulin, thng hay gp ngi trung nin tr ln. Bo ph l
nguy c chnh ca bnh tiu ng khng ph thuc insulin, nguy c ny cng tng ln
theo thi gian v mc bo. C n 80% bn nhn mc bnh ny l nhng ngi bo.
T l ny tng gp i nhng ngi bo va phi v tng gp 3 nhng ngi qu
bo. Chng bo l bin php d phng c trin vng nht d phng bnh tiu ng
khng ph thuc insulin. Ch n thc vt nhiu rau c lin quan n h thp t l mc
tiu ng.
Si mt
Trong 30 nm li y, sinh bnh hc ca si mt tr nn r rng hn. Cc ri lon ca
ti mt lm hnh thnh si mt (ch yu l si cholesterol). Si mt thng ph bin
hn cc nc ang pht trin. cc nc pht trin, bnh si mt thng gp nhng
ngi n ch n t rau hn nhng ngi n nhiu rau.
X gan
Mi lin quan gia s dng ru v x gan c tha nhn rng ri. Php trong
thi gian chin tranh th gii th hai, t l cht do x gan gim 80% do hn ch s
dng ru. Kt qu mt s nghin cu Php cho thy nu gim mc tiu th ru
t 160g xung 80g/ngy c th gim t l mc bnh x gan 58% v ung th thc qun
28%. Nh vy, gim tiu th ru r rng l c li. Tuy nhin mc nhy cm i vi
ru khc nhau gia cc c th, n gii c phn nhy cm hn so vi nam gii.
Bnh long xng
T l ngi gi cng tng ln trong cng ng th cng tr thnh mt vn ln i vi
vic chm sc sc khe. Ngi gi d b gy xng, thng l xng i v xng chu
c khi ch sau mt chn thng nh. Xng d b gy thng do long xng gy nn,
l hin tng mt i mt s lng ln t chc xng trong ton b th tch xng,
lm c ca xng gim i.

165/175

Hm lng cht khong trong xng cao nht tui 25, sau gim xung n tui
mn kinh v nam khong 55 tui. T l khi lng xng gim i hng nm thay i t
0,5 - 2% ty theo tng ngi. Nhng ngi khi cn tr c c xng thp th khi v
gi d b long xng. Cc yu t sau y c nh hng ti c ca xng:
- Thiu oestrogen.
- Thiu hot ng.
- Ht thuc l.
- Ung ru v dng thuc.
- Ch dinh dng nht l calci
Tm li, cc hiu bit v mi quan h gia dinh dng v bnh tt tuy phong ph
nhng cha th coi l y , k c cc bnh do thiu dinh dng v tha dinh dng.
Tuy vy vi nhng hiu bit hin nay cho php xy dng mt ch dinh dng hp
l gi gn sc khe v phng bnh tt. Nhiu nc pht trin c cc khuyn
co v dinh dng trong tng giai on, chc rng vn cng s c quan tm
nc ta.

166/175

Tham gia ng gp
Ti liu: Dinh dng ngi
Bin tp bi: Nguyn Minh Thy
URL: http://voer.edu.vn/c/4c53c93b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: nh ngha v dinh dng ngi
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/1a158939
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Vi nt v s pht trin ca khoa hc Dinh dng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/a045486c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Khi nim v cc cht dinh dng v thnh phn lng thc thc phm
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b6536f36
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Mi quan h gia dinh dng, lng thc - thc phm, nng nghip v sc
kho
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/111970b9
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cu trc c th ngi
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/8a9fcaec
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhu cu dinh dng
Cc tc gi: unknown

167/175

URL: http://www.voer.edu.vn/m/692458d5
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhu cu nng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/4efc1e80
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Hnh thi nng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/137fb583
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: n v nng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/52136f01
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nng lng thc phm
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/bce5bd3b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Tiu hao nng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6031003d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Lng cung cp nng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/35f86b7c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cn bng nng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/098797a0

168/175

Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/


Module: D tr nng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5f80e63d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc bi ton v trao i vt cht
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/03ef2fb9
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: An ninh thc phm
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5b79ba9b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M u
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/61c7365e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cu trc v tnh cht l ho hc c bn ca protein
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b23a945f
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Thnh phn v hm lng protein trong cc nng sn phm chnh (ngun
cung cp protein trong thc phm)
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/675cc962
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Vai tr v chc nng ca protein trong dinh dng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/07c9b2d0
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
169/175

Module: Nhng thay i xy ra trong c th thiu protein


Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/85474ef5
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc acid amin v vai tr dinh dng ca chng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5a88396b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhng yu t nh hng n gi tr dinh dng ca protein
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/2c1a48e4
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc phng php xc nh gi tr dinh dng ca protein
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/c591bb50
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhu cu protein ca c th
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/035359a0
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M u
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6c99d9d7
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cu trc v cc tnh cht l ho c bn
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/7d7171ec
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Vai tr ca lipid trong dinh dng ngi

170/175

Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/76f1af4f
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc acid bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/e07af4d6
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Phosphatide
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/550e8776
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Sterol v vitamin
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6f0ca260
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Gi tr dinh dng ca cht bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/139e4699
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Hp thu v ng ho cht bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/cc996de0
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhu cu cht bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/44a6749a
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M u
Cc tc gi: unknown

171/175

URL: http://www.voer.edu.vn/m/267b91aa
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Vai tr sinh l ca carbohydrate
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/67d859e3
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Carbohydrate tinh ch v carbohydrate bo v
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/e0012f57
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc carbohydrate n gin
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/f7c95091
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Polysaccharide
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/c05ad93f
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Ngun carbohydrate trong thc n
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/f5ec07fc
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Tiu ho v hp thu carbohydrate
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6431e5b6
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhu cu carbohydrate
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/7e813bad

172/175

Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/


Module: i cng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/ade296cd
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc vitamin tan trong cht bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/86402ce4
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc vitamin tan trong nc
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/78b7d191
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc cht khong
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/524f9d93
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Mi quan h tng h gia cc dinh dng trong c th
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/730d91a0
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Quan nim v tnh cn i ca khu phn
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/c007d34c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Tiu chun dinh dng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/317fb380
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

173/175

Module: Thc phm v nhu cu dinh dng cho cc i tng khc nhau
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/d068c6a1
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc bnh lin quan n dinh dng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/144bad48
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

174/175

Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam


Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam (Vietnam Open Educational Resources
VOER) c h tr bi Qu Vit Nam. Mc tiu ca chng trnh l xy dng kho
Ti nguyn gio dc M min ph ca ngi Vit v cho ngi Vit, c ni dung phong
ph. Cc ni dung u tun th Giy php Creative Commons Attribution (CC-by) 4.0
do cc ni dung u c th c s dng, ti s dng v truy nhp min ph trc
ht trong trong mi trng ging dy, hc tp v nghin cu sau cho ton x hi.
Vi s h tr ca Qu Vit Nam, Th vin Hc liu M Vit Nam (VOER) tr thnh
mt cng thng tin chnh cho cc sinh vin v ging vin trong v ngoi Vit Nam. Mi
ngy c hng chc nghn lt truy cp VOER (www.voer.edu.vn) nghin cu, hc
tp v ti ti liu ging dy v. Vi hng chc nghn module kin thc t hng nghn
tc gi khc nhau ng gp, Th Vin Hc liu M Vit Nam l mt kho tng ti liu
khng l, ni dung phong ph phc v cho tt c cc nhu cu hc tp, nghin cu ca
c gi.
Ngun ti liu m phong ph c trn VOER c c l do s chia s t nguyn ca cc
tc gi trong v ngoi nc. Qu trnh chia s ti liu trn VOER tr ln d dng nh
m 1, 2, 3 nh vo sc mnh ca nn tng Hanoi Spring.
Hanoi Spring l mt nn tng cng ngh tin tin c thit k cho php cng chng d
dng chia s ti liu ging dy, hc tp cng nh ch ng pht trin chng trnh ging
dy da trn khi nim v hc liu m (OCW) v ti nguyn gio dc m (OER) . Khi
nim chia s tri thc c tnh cch mng c khi xng v pht trin tin phong
bi i hc MIT v i hc Rice Hoa K trong vng mt thp k qua. K t , phong
tro Ti nguyn Gio dc M pht trin nhanh chng, c UNESCO h tr v c
chp nhn nh mt chng trnh chnh thc nhiu nc trn th gii.

175/175

You might also like