80

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC

YZYILIN LK YARISINDA FKRLERN
FKRLERLE SAVAI
Lynette FINCH*
Propaganda is a crucial part of contemporary wars. As a means
of leading an operation against enemy and friend, the psychological propaganda is dealt in this essay in a detailed way. After
giving a definition of the subject, the author discusses the subject by the help of different examples.

er tarih bir yknn bir balangc olmas gerekseydi,

savalarda modern propaganda yklerinin kkenleri en
azndan 1622 ylnn Ocak ayna dek uzanrd. Bu ayda Papa 15.
Gregory Bohemya, Alsas ve Filistindeki din savalardaki son
gelimeleri renerek durumun silhl gle kontrol edilmesi iin ok
ge kalndna karar verdi. Protestan Reformunun etkilerini bertaraf
edebilecek yeni metotlara ihtiya vard. Bu nedenle Papa: Katolik
inancnn barl propagandasn gerekletirecek kalc bir rgtn
gerekli olduu, ynndeki fikrini aklad. 22 Haziranda da Roma
Katolik Kilisesinin yeni dnyaya inanc tayacak ve onu eskinin iinde
gelitirip glendirecek resm organ olan Sacra Congregatio de
Propaganda Fide oluturuldu. Bylece ilk kez kamuoyunu etkilemek
zere fikirlerin sistemli ekilde dalmasn salayacak resm bir propaganda rgt kurulmu oluyordu.1 Oxford szlnde George Seldese
atfla: Avrupada kullanlan ekliyle propaganda szc, Amerikada
kullanld gibi kt bir anlam tamamaktadr. denilmektedir. Bu
olduka artcdr; zira Terance Qualter, Gregorynin plnn grnmeyen mirasnn propaganda szcne Papalk tarafndan Katoliklik
inancnn yaylmas iin oluturulan kampanyada, Gney Katolik topraklarnda olumlu anlamlar yklenirken, Kuzey Protestan lkelerinde kt
yan anlamlar yklendiini belirtmektedir.2

*
1
2

Bu makale Armed Forces & Society dergisinin Cilt 26, Say 3, Bahar 2000 saysndaki ngilizce orjinalinden
Rengin Gn tarafndan evrilmitir.
Terence H. Qualter, Propaganda and Psychological Warfare (New York: Random House, 1962), ss. 3-4.
Qualter, Propaganda and Psychological, s. 4.

Avrasya Dosyas, stihbarat zel, Yaz 2002, Cilt: 8, Say: 2, ss. 80-99.

AVRASYA DOSYASI

81

Propaganda: Szce Yklenenler

19. Yzyln ortalarndan kinci Dnya Savana dek savata propaganday asl ngilizler ve Amerikallar kullanmtr; ve her ikisi de
szce kt bir anlam yklemilerdir. 1927 ylnda Amerikal siyaset
bilimci Harold Lasswellin bu popler negatif anlam tersine evirecek
bir alma yaymlamasna dek, anlam algland gibi kalmtr. Lasswellin Birinci Dnya Savanda Propaganda Teknikleri almas geni bir etki alan bulmutur. Bunun nedeni propagandann ana unsurlarn ele almas, modern kampanyalar iin ak ve anlalr metotlar
iermesi ve Propaganda Bakan olan Joseph Goebbelsin kendisini bu
konuda olduka mehur etmesidir. Hem Lasswelin almas hem de
bir dier Amerikal siyaset bilimci Leonard Doobun Propaganda: Psikolojisi ve Teknii adl almalar Almanyada 1930lu yllarda dikkatle okunmu ve uygulanmtr.3 Lasswellin almas sava srasnda
propagandann ne sinsi ve hilekr, ne de uursuz olmadn anlatan
ilk esas Amerikan almasdr. Ona gre, propaganda kalcdr; modern asker savalarn ve modern hayatn dier alanlarnn da vazgeilmez bir unsurudur. Lasswelle gre, propaganda bir meslek hline
gelmitir. Modern dnya zihinleri ya da zihinlerdeki kalplar kendi istekleri dorultusunda deitirmeye almakla uraan insanlarla doludur. Hkmetlerin de artan bir ivme ile yardm ve tavsiye alma konusunda profesyonel propaganda uzmanlarna gvenme eiliminde
olmalar beklenmektedir.4 Lasswell propaganday: seeneklerin ve
davranlarn dier koullar deitirmek yerine, sosyal fikirler ileri srlerek dorudan maniplasyon yoluyla ynetilmesi, eklinde tanmlamtr.5 Bu da madd artlar deitirmeksizin durumun genel alglannn deitirilmesi demektir. Lasswell zellikle Amerika artlarn
dnerek: propaganda szc pek ok zihinde kt bir anlamla
nlamaktadr. demitir.6 Bu Amerikan ya da ngiliz hkmetlerinin
propaganday modern savan bir arac olarak aka kullanmak istemelerinden yllar nce olumutur; aslnda bu durum en iyi ekilde
kinci Dnya Savanda meydana gelmitir. ngiliz gazeteci Beatrice
Leedse gre Rusyann Almanyaya sava at anda propaganda
szc de ittifak kuvvetleri memurlarnca kabul edilebilir hle gelmitir. Memurlarn zihinlerinde propaganda aralarnn resmyeti ile
3

4
5

Arthur Upham Pope, German Psychological Warfare, Ladislas Farago (der.), German Psychological
Warfare, (New York: G. P. Putnams Sons, 1942) iinde, s. x.
Harold D. Lasswell, Propaganda Technique in World War, (Cambridge, MA: The M.I.T. Press, 1971), s. 34.
Lasswell, Propaganda Technique, s. 9.
Lasswell, Propaganda Technique, s. 2.

82

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

Rusyann Almanyaya
sava at anda
propaganda szc de
ittifak kuvvetleri
memurlarnca kabul
edilebilir hle
gelmitir

daha nce kullanldklarnda, yol

atklar arasnda bir karmaa
olumu, propaganda szcnn kullanlmas bile silh kullanm gibi alglanmtr.7

Her iki Dnya Sava sonrasnda da demokrasilerde bilgi

kaynaklarn salayan halklarn
paralanmas yaanmtr. Pasifik
Savann bitiminin sadece yl ardndan Ralph Block bir kez daha:
Amerika Birleik Devletlerinde eitim ve bilgi iyiydi; propaganda ise
kt, demektedir.8 ABD ile SSCB arasndaki tansiyonun Souk
Savata artmasyla birlikte propaganda yeniden demokrasi dmanlarnca idare edilen bir hareket tarz olarak tartlmaya balanmtr.
Gemiini aklamak bile kkenlerini incelemeyi gerektirir. rnein,
Nazilerin, Amerika ve ngilterenin Birinci Dnya Savanda izledikleri
propaganda metodolojisini alp aynen kinci Dnya Savanda
kopyalayp uygulamalarn, Robert E. Summers Souk Sava
Dnemine ait makaleleri toplad kitabnda: Naziler psikolojik
teknikleri kullanm ve 1941 ylna dek bu tekniklerle amalarna
ulamlardr. diyerek aklamaktadr.9 Souk Sava Dnemi Bakan
Harry
Truman
Amerikan
propagandasnn
en
nemli
savunucularndandr ve propaganda ile gerei birbirinden
ayrmak gerektiini belirtir. Ona gre, propaganda bu atmada
Komnistlerin sahip olduu en nemli silhtr. Hile, gerei arptma
ve yalanlar Komnistler tarafndan sistemli ve kastl bir ekilde kullanlan politika unsurlardr. Dier yandan gerek, Komnist totaliterliin yayld her yerde Amerikann zgrlk ve demokrasi konularnda drst bilgi aktarm yoluyla onu bertaraf etme aracdr.10
1948 Bilgi ve Eitim Deiimi Yasas ile Amerikan yanls, propaganda szcn hi kullanmayan ve dnyaya demokratik etkiyi yaymay
hedefleyen bir propaganda a olan Amerikann Sesi radyosu kurulmutur.
Birinci Dnya Savann hemen ardndan SSCB, Almanya, ABD ve
ngiltere, sosyal bilimlerin greceli yeni bilimi olan psikolojinin

7
8
9
10

Beatrice Leeds, How Firm is the Atlantic Handclasp, Horizon, 26 ubat 1942, s. 88.
Ralph Block, Propaganda and the Free Societ, Public Opinion Quarterly, K 1948-1949, ss. 676-86.
Robert E. Summers, Americas Weapons of Psychological Warfare, New York: Arno Press, 1972, s. 11.
Harry S. Truman, Fight False Propaganda with Truth, The American Society of Newspaper Editors,
(Washington, D.C.), (20 Nisan 1950) iinde.

AVRASYA DOSYASI

83

kamuoyunu etkileme almalar zerine entellektel tartmalarn

gerekletirildii merkezler haline geldiler. ki sava aras dnemde
Almanlar psikolojinin olas kullanm alanlarn daha nce olmad
ekilde genilettiler ve on yln sonunda Alman ordusunda, demiryollarnda, posta hizmetlerinde, ticar tamaclkta, ii deiiminde, istatistik brolarnda ve polis kuvvetinde deney laboratuarlar kurdular.
1930lu yllarn balarnda kitlesel psikoloji testleri en azndan 13
Alman niversitesi ve 9 teknoloji enstitsnde uygulanmaktayd ve her
bir test reklmclk, revizyonist tarih aralar yoluyla maniplasyon ya
da yeni retilen hikyeler gibi propaganda mesajlarna kar verilen
duygusal ve davransal tepkileri lmekteydi.11 Akln d dnyay nasl
alglad ve zgr iradeli katlmcnn ilgisi ile megul olunmas, bu
Alman laboratuarlarnda sosyal bilimcilerden ok psikologlarn grev
ald anlamna gelmektedir. Birinci Dnya Sava, sosyal bilimcilere
gerek bireysel zihinsel srelerin ve nevrozlarn gerekse kitlesel tepkilerin ve toplumsal davranlarn analizi yoluyla pek ok vaka
salamtr. Kitlesel tepkiler alannda alan Walter Lippmann etkili
almasn kamuoyu teorisi zerine yapmtr. Bu almann en nemli miras gerekler ve fikirler arasndaki dolayl iliki olmutur.
Lippmannn iki sava aras dnemdeki yaymlar, insanlarn akllarnda
oluturulan imajlarn gerekle ilgili, ilgisiz, doru ya da yanl bile olsa
bir arm yaratt zerinedir. Bu armlar onun deyimiyle sterotiplerdir ve sahte bir evre olutururlar. Sterotipler, bir insann sahte
evresi ile kendi bilgileri arasna eklenen olgulardr. Bu sahte evreye
kar gsterdii davran da o insann tepkisidir.12 Lippmanna gre,
gerek, insanlarn yorumlayamayaca kadar karmaktr. Lippmann:
bizler bu kadar incelikle uraabilecek kadar donanml deiliz; ok
fazla eitlilik ve ok fazla permtasyon ve kombinasyon var. Ayn
zamanda bu evrede hareket etmeliyiz ve onunla baa kabilmek iin
de bu evreyi basit bir model zerine oturtmalyz. demektedir. Bir
kamuoyu analizcisi iin ilk olgu, kamuoyunun oluturulmasn ve
maniplasyonunu salayan etkenler olarak davran biimi, bundaki
insan yansmalar ve bu yansmalara kar insan tepkilerin hatrlanmas gereidir. nsanlar kendi sahte evrelerini kendileri olutururlar ve
davranlarn, fikirlerini, duygularn buna gre ekillendirirler. Bu
nedenle propagandacnn grevi onlara gelien sahte evreler yaratmaktr. Propaganda, ya da psikolojik sava, insanlarn bu savaa kar
11
12

Farago, German Psychological Warfare, ss. 15-16.

Walter Lippmann, Public Opinion, (New York: The Free Press, 1965), ss. 10-11. Burada O.E.D. tarafndan
kullanlan nyargl ve olduka basitletirilmi ve bir insann ya da durumun fikri veya bu durum zerine
oluturulan bir davran anlamna referansta bulundum.

84

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

tutumlarna karar vermelerini

salayan artlar zerine bir sahte
evre
yaratmaya
baldr.
Kamuoyu aratrmalar ABDde
1930lu yllarda ve 1940larn
banda balamtr ve niversitelerin psikoloji blmleri de
propaganda kampanyalarna ve
sava haberlerine kar tepkileri
lmek
iin
Almanyadaki
psikoloji blmlerinin kulland
nicel metodolojiyi kullanmaya balamlardr. Savan ilk yllarnda
Amerikan propaganda uygulayclar ise rabet grmeyen propaganda
kavram yerine psiko-sava ya da psikolojik sava kavramn kullanmaya balamlardr.

Propaganda, ya da
psikolojik sava,
insanlarn bu savaa
kar tutumlarna karar
vermelerini salayan
artlar zerine bir sahte
evre yaratmaya
baldr.

Propaganda Neden Gerekli?

20. Yzyl boyunca, kavramn resm kullanmndan kanlmasna
karn propaganda savan en nemli aralarndan biri olarak fikirlerin, davranlarn, sivillerin ve askerlerin tolerans dzeylerinin ve
sonularn maniple edilmesine yardmc olmutur. Birinci Dnya
Sava boyunca ittifak kuvvetleri dman saflarna ya da sivillerin
olduu blgelere toplam 26 milyon bror datm ya da baka bir
deyile bombardman etmilerdir. 1945 sonunda Kraliyet Hava
Kuvvetleri, Avrupada 6000 milyon ve ABD Taktik Hava Kuvvetleri de
bundan ayr 8000 milyon bror att.13 Birinci Dnya Sava srasnda
ngiliz Asker Kuvvetleri, ua, bror atmak iin kullanlamayacak
kadar deerli bir sava arac olarak kabul ediyordu ve bu greve
uygunluuna karn, uak yerine srklendikleri yerlere, bror
atmak zere balon kullanlmaya baland.14 1944 ve 1945te iki filo
bror atma iiyle grevlendirilmiti ve yalnzca Avrupada ngiltere
ve ABD toplam 4600 kiiyi zel psikolojik sava blm olarak ana
kararghlarn emrine vermiti. General Eisenhowern da dedii gibi,
kat mermi savan en zel ve tercih edilen silh haline
gelmiti.15
Herhangi bir dman askerini hedefleyen propaganda ya liderlerinin
sava amalarndan kopmalarn salayacak ya da asker durumlarn

13
14
15

Peter Wood, The War of Words on the Wind, Soldier, (Mart, 1962), s. 14.
Major C. J. C. Street, Propaganda Behind the Lines, Cornhill Magazine, Series 47 (1919), ss. 488-499.
Wood, The War of Words on the Wind, s. 14.

AVRASYA DOSYASI

85

srdrmeleri imknsz olduundan teslim olmalar gerektii mesajn

verecek ekilde oluturulur. kinci Dnya Savann ilk dnemlerindeki teslim olma ars yapan brorlerin baarsn inceleyen bir analizde talyadan aktarlan bir blmde: talyay igal ettikten sonra
drst talyan ebeveynler bize savatan geri gelen oullarna verebilecekleri en iyi hediyenin 100 lirete karaborsada satn alnabilecek bir
teslim belgesi olduunu sylediler; bu bir nevi hayat kurtarc ikramiye
olacakt.16 demilerdir. Colonel William R. Kintner tarafndan yazlan
bir dier makalede ise Pasifik Savann son dnemlerinde Japon
askerlere atlan ben direnmeyi brakyorum brorlerinin etkileri ele
alnmtr.
Biakta bir blm ise, sava esirlerinin %75inin teslim olmalar
konusunda, atlan brorlerden etkilenerek karar verdikleri rapor edilmitir. Direnmeyi brakma brorleri ie dmann organizasyonun
bozulduu, cephanesinin ve yiyeceinin bittii durumdaki en gl
inanlarn yok etmitir. Pek ok rapora gre, Japonlarn %50si atlan
brorlerle etkilenmi ve teslim olanlarn neredeyse hepsi attmz
brorler dorultusunda teslim olmulardr.17
Dman saflarndaki sivilleri hedefleyen propagandada ise zellikle
siyas liderlere gvensizlik tohumlar ve direnci kracak giriimler radyo
yayn ile daha seici olmutur. kinci Dnya Savanda Japon radyo
yaynlar, zellikle ba spikerleri Tokyo Roseun derin yerel bilgilere
sahip olmasyla, Avustralyal sivillerin moralini krmay baarmtr.
Rose sklkla Japon hava saldrlarnn hedef ald yerler olarak
inasnn bitimine az kalm stratejik pistlerin yaknnda bulunan kk
krsal blgelerin adn vermi ve bylece halkn inaat biter bitmez
bombalamann olacana inanmasn salamtr.18
Propaganda, Lasswelle gre fikirlerin fikirlerle savadr19 ve bu
kadar nemli hle gelmesinin nedeni ise, bir savan kaybedilmesi ya
da kazanlmas noktasnda sivillerin desteinin nemli olmasdr. 19.
yzyldan bu yana savan ayrc ve derin deiimini getiren zellik ne
teknolojidir ne de ok belirleyici olmalarna karn kitle imha silhlardr. Bu yzylda savalardaki asl deiim savalarn ordular arasnda
16
17

18

19

Leo Margolin, A Paper Bullet is no Spitball, Infantry Journal, (ubat, 1947), s. 47.
William R. Kintner, The Effectiveness of Psychological Warfare, Marine Corps Gazette, (Ocak, 1948), ss. 4849.
Libby Connors, Lynette Finch, Kay Saunders, and Helen Taylor, Australias Frontline. Remembering the
1939-45 War, St. Lucia: University of Queensland Press, 1992, s. 22.
Lasswell, Propaganda Technique, s. 12.

86

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

deil,
uluslar
arasnda
olmasdr.20 Bu deiim 20.
yzylda, tacirlerin geleneksel
ordularnn ulusal ordularla
deitirilmi olmas ve bireyler
olarak vatandalarn daha nce
savalarn sonularndan kiisel
karlarnn olmamasdr...Yeni
sava eitlerinde grlmemi
sava aletleri ve sivillerin askere
yazlmasn talep eden ve
devletin ekonomik kaynaklarnn
harekete geirilmesini salayacak pek ok dier ara bulunmaktadr...
Uluslarn savata olmalaryla ulusal gurur ve ulusa ballk daha derin
ve yeni anlamlar da yklenmitir.21
Dncelerde, modern vatanda grlmemi ekilde savan iine
eken temel baz deiimlerin olumas, en azndan, basnn baz
blmleri tarafndan aka anlalmtr. rnein, Nisan 1939 ylnda
Avustralyal yksek tirajl Man dergisi sava kart bir kampanya
balatm ve Avustralyann sansr yasalarn zorlayarak Japonlarn
Nankingi igali srasnda ldrdkleri inli kyllerin cesetlerinin
fotoraflarn basmtr. Burada derginin mesaj ise modern savata
siviller diye bir kavramn olmadyd, yle ki: Profesyonel ordularn
zaman sona ermitir. Artk savalar, savalarla sava
meydanlarnda savamak zere, bunun iin cret aldklarndan
savamyorlar. Savalar da dier her ey gibi modernleti. Artk daha
byk, arpc, iyi ve kanl savalar oluyor. 1939da bir savata herkes
bu savaa dhil edilebilir... herkes, kadnlarmz ve ocuklarmz
bile.22

Propaganda, Lasswelle
gre fikirlerin fikirlerle
savadr ve bu kadar
nemli hle gelmesinin
nedeni ise, bir savan
kaybedilmesi ya da
kazanlmas noktasnda
sivillerin desteinin
nemli olmasdr.

Modern savalar gerekten kitleler aras savalara dnmtr ve

propagandaclarn rol de bu yeni duruma adapte edilmitir. Almanya
ve talya ulus devletler olarak 1930lu yllarn ortalarnda sava ncesi
hazrlklar yaptklarnda, Birinci Dnya Savandan beri muhalif pozisyonunu koruyarak entelektelleri propagandaya bulamamaya aran
bar yanls Bertrand Russelll,23 bir kez daha kitlelerin sava kendi
20

21
22
23

Toplam savaa geme konusunda detayl bilgi iin bkz. Michael Howard. Total War in the Twentieth
Century: Participation and Consensus in the Second World War, War and Society, A Yearbook of Military
History, (1975), ss. 216-226.
Qualter, Propaganda and Psychological Warfare, s. 4.
Anon, Women and Children First, Man, (Nisan, 1939), s. 10.
Bertrand Russell, Justice in War-Time, Londra: Allen and Unwin, 1916, ss. 23-24.

AVRASYA DOSYASI

87

savalarymasna kabule arldn grnce: Bir ulus, modern

savata, pek ok ferdi darlktan bunalmazsa ve pek ou da gnll
olarak lmek istemezse baarl olamaz. Bu gnlll oluturmak
iin yneticiler, halklar savan bir eyler iin gerektii konusunda ikna
etmelidirler... ok nemli.. ehit olmaya lyk olmak gibi.24 demitir.
ngilterenin Birinci Dnya Sava srasndaki propaganda kampanyalarnn tartmasz en byk hayran olan Adolf Hitler, ngilizlerin sava
ngiliz hkmetinin vatandalar zerinde uygulad sekin propaganda sayesinde kazandklarn dnmektedir.25 Bu fikri Almanlarn
kitleleri yanlarnda tutmak zere onlarn zerinde ngilizlerinkine
edeer bir kampanya uygulamayarak kitleleri kafalarnda sava ngilizlerin sava meydanlarndan nce kazandklarn dnmesinden kaynaklanmaktadr. Hitler, muhtemelen Fred Marshal Haigin Nisan
1918deki ngiliz sivillerinin sava kazanmaya inanmaktan ok uzak
olduklar ynndeki Duvarn br Yz isimli kamuoyu aklamasn
hatrlamamaktadr.26 Hitlerin grleri, Almanya Yksek Komutanl
mensuplarnca zaten belirtilen grlerle paraleldir. Mareal von
Hindenburg, anlarn 1920 ylnda yaymlam ve bu kitapta ittifak glerinin zaferini 1918 yaznda savan uzamasndan yaygn den Alman
askerleri arasnda yaylan fikirde de olduu gibi akll propagandaya
balama konusunda ok aceleci davranmtr.27 O srada, Goebbelsin
partinin gen ideologlarndan biri olan bakanlk mensuplarndan
Eugene Hadamovsky, Harold Lasswellinkine benzer bir yaz yazmtr.
Propaganda ve Ulusal Gte Hadamovsky Birinci Dnya Savanda
Almanlarn propaganda konusundaki baarszlklarn genileterek
incelemitir. yle ki: Almanlar yetersiz silhlar, askerlerinin gszl ve yneticilerinin yetersizlii yznden tm dnyaya kar sava
kaybetmilerdir. Alman halk sava meydannda yenilmemi ancak ruh
krld iin szcklerin savanda yenilmitir. Almanlar bu lmcl
savaa, dmanlar gibi Hunlara kar ve Milletler Cemiyeti iin gibi
tek bir sloganla gitmemilerdir.28
Kitlelerin sava kavramnn, sivil toplumu, savata yer almaya ynlendiren seeneine modern teknoloji de yardmc olmutur. Buna en
24
25
26
27

28

29

Bertrand Russell, Power: A New Social Analysis, Londra: Allen and Unwin, 1938, s. 135.
Adolf Hitler, Mein Kampf, Ralph Manhein (ev.), (Boston: Hughton Miff in Company, 1943), ss. 181-186.
Paul Fussell, The Great War and Modem Memory, Londra: Oxford University Press, 1977, ss. 16-18.
Ernest K. Bramsted, Goebbels and National Socialist Propaganda: 1925-1945, Michigan: The Cresset Press,
1965, s. xxii.
Eugen Hadamovsky, Propaganda and National Power, Alice Mavrogordato ve Ilse de Witt (ev.), (New York:
Arno Press, 1972), ss. 8-9.
Qualter, Propaganda and Psychological Warfare, ss. 54-55.

88

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

iyi rnek uaklardr. Zira uzun menzilli fzeler, kitle imha silhlar gibi
aralar bir daha yok olmayacak ekilde gndeme getirmilerdir.
Modern ordular askerlerini terre kar, sava devam ettirmek iin
eitme ve disipline etme gerei duyarken, ayn hedef iin sivil halk
zerinde propaganda kullanlmaktadr. Quakera gre, propaganda ve
zellikle de duygusal propaganda, ulusu krizlerden karmak ve tek bir
rgtl birim olarak savaabilir hle getirmek iin kullanlan yan bir
mekanizmadr.29 Modern savan ikna etme yntemlerinin tamam
toplumu sava destekleyen bir birim hline getirecek ekilde tasarlanmtr; gerekte ise insanlarn sava kendi savalar gibi sahiplenmeleri ve bu esnada da dman ulusun ve hkmetin psikolojik
olarak ayrtrlmas ve cesaretinin krlmasnn salanmas amalanr.30
20. yzyl boyunca gelitirilen sava taktikleri gstermitir ki, eer
kendi uluslar, igalde direnemezse sivil halkn kaybedecei ok ey
vardr. Avrupann kolonileme a boyunca, 15. yzyldan bu yana
uluslar aras hukuk sava ganimetlerini ykan kurallar dzenlemeye
almtr. Eski dnyada galip olan igal ettii topraktaki her eye el
koyma hakkna sahipken, 18. yzylda Avrupa hukuk kurallar igalde
zel mlkiyetin msaderesine izin vermemitir. 19. yzyl uluslar aras
hukuk uzmanlarndan Emerich de Vattel 18. yzyla ait olarak aktard
bir bilgide: Galip olan, devlete ait mlklerinin mlkiyet haklarna sahip
olur ve kiilere ait olan mlklere dokunmaz. demitir. Vatandalar
dolayl olarak etkilenirler zira igal onlar iin, yalnzca egemenin
deimesi31 anlamna gelmektedir. Bu prensip 19. yzyl boyunca yerel
isteklerle onay grmtr. rnein, Amerikan Yksek Mahkemesi Ba
Hkimi Marshall 1833te verdii bir kararda: ok tuhaf...Galip olan
egemen gc iktidardan etmekten fazlasn yapmak ve lkede egemen
olmay var saymak.. nsanlar eski
egemen gle olan anlamalarn
20. yzyl boyunca
ve ilikilerini deitiriyorlar; ama
gelitirilen sava
mlkiyet haklarna dokunulmuytaktikleri gstermitir ki,
or.32 demitir. Ancak 20. yzyl
eer kendi uluslar
boyunca modern savan bir
igalde direnemezse sivil paras olarak kitleler topraklahalkn kaybedecei ok
rndan karlm ve igalci ordular tarafndan tm madd
ey vardr.
olanaklar da ellerinden alnm-

30

31
32

Wiadimir Eliasberg, German Philosophy and German Psychological Warfare, The Journal of Psychology,
(1942), s. 197.
Quoted in Henry Reynolds, The Law of the Land, 2. Bask Ringwood: Penguin, 1992, s. 38.
Quoted in Henry Reynolds, The Law of the Land, s. 38.

AVRASYA DOSYASI

89

tr. Buralara daha sonra igal eden ordularn getirdikleri kitleler

yerletirilmitir. Onlar da aka bu topraklarda gelecekte olabilecek
muhtemel savalarda kendilerini savaa adamaktan baka seenekleri
olmadn bilmektedirler.
Sava Kim Sahiplenir?
Kendi ulusunun sivil halkn savaa ikna etmek iin yneticiler, modern savata, savan amalaryla, ehitlik mertebesinin gerekliliini
belirtmelidirler. Savata savalar, tarafsz uluslar savan olumsuz
etkileri dorultusunda sava sahiplenmemeye ikna etmek hedeflenir.
Bu anlamda Amerikan Bamszlk Sava, savan nemli bir zellii
olarak rgtlenmi taktik kampanyann kullanld mkemmel bir
rnektir. Propagandac, Amerikan koloni halklar gibi ngiliz ordusunu
ve sivil halk hedefleyerek brorler ve konuma turlar sayesinde,
insanlar birlemi sava gcne dntrmlerdir. Propaganda
savann bir dier hayat bileeni Amerikann savamaktaki nedenleri
ve kararna uluslar aras destek salamaktr. Nitekim Benjamin
Franklinin ngiltereyle ezel dman olan Fransay ziyareti srasnda
kitleleri etkileme yeteneini Amerika lehine mkemmel bir propaganda
arac olarak kullanmtr. Gzlemci Francis Renautya gre, Franklinin
ziyaretinin Fransz halk zerindeki psikolojik etkisi Amerikan
yaklamnn ne kadar makul olduu, buna karn ngiliz yaklamnn
da o kadar mantksz olduu eklinde bir alglama olmutur. O dnemlerde Rousseaunun szleri, lkesini savunan her yetikin insann
aklna yerlemi ve onlarn torunlarnn da destek ald dayanak
olmutur.33
Silhl direniin balangcndan itibaren kolonilerde yaayan
sivil halk konumalar ve brorlerle yrtlen rgtl bir propagandann zneleri hline gelmiler ve bu propagandada gerekletirilen
savan onlarn sava olduu, birlemelerinin gerektii ve bunun
sonunda daha iyi bir gelecein onlar bekledii anlatlmtr. Ayn
ekilde yrtlen bir dier kampanya da ngiliz birlikleri arasnda sava
sahiplenmemeleri gerektii ynndeki propaganda olmutur. ngiliz
askerleri arasnda brorler datlm, hlihazrdaki varlklarna ters
decek ekilde, Amerikallarla birlikte elde edecekleri yararlara karn,
pek ounun yaknlar ve akrabalarna kar savamakta gnlsz
olmalar salanmtr.34 Amerikan propagandaclarnn amalar, ngiliz
paral askerlerini bir bakasnn savanda savatklarna ikna etmek
olmutur. ngiliz ordusundaki snfsal ayrmlar, ngiliz toplumunu
33
34

Lasswellden alnmtr, Propaganda Technique, s. 158.

A.C. Ashworth, The Enduring Weapon, British Army Review, (7 Eyll 1958), ss. 66-67.

90

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

yanstmaktadr ve bu da propagandaclarn iini kolaylatrmtr. yle

ki: Kat disiplin ve ngiliz erkekleriyle subaylar arasndaki snf
farkllklar propagandaclar tarafndan istismar edilmitir. Kurgu ise bu
dnemde ngilterede grlen anti-Katoliklik patlamas zerine ina
edilmitir. ngilterede ngiliz askerleri arasnda datlan Amerikadan
ayrlmay anlatan Askerlere balkl bir brorde: Eski Bir Asker, baylar gittiiniz yerdekileri papala ve klelie kar olmay zorlamak; centilmenler olarak erefinizle ve askerler olarak insanlnzla skm ve
incinmi vaziyetteki kurbanlar bu durumdan kurtarmak zere
Amerikadan ayrlyorsunuz.35 denilmektedir.
20. yzyldaki iki savata da Alman propagandaclar Amerikallara
kar ayn stratejiyi kullanmlardr. Birinci Dnya Savana Amerika
dhil olmadan nce Almanya, kolonilerden sorumlu Alman Dileri
Bakan Dr. Dernburgu Almanyann sava iin finansman bulma misyonuyla Amerikaya gndermitir. Bu ama Amerikan hkmeti
tarafndan finansrlerin ngiltere ya da Almanyay desteklememeleri
konusundaki uyarlaryla engellenince, Dr. Dernburg Almanyann sava
konusundaki dncelerini anlatan yeni hikyeler reterek Alman
yanls bir yaklam oluturmaya almtr. Bir grup Alman ve
Amerikan gazetecinin yardmlaryla bir haber ajans kurmutur. 1918in
sonunda bir senatrlk aratrmas Dr. Dernburgun metodolojisini
incelemi ve Amerikann savaa girmesi durumunda zencilerin
savamak zorunda kalmayacaklar umudunu vererek Amerikal zencilerin Almanyay desteklemesini salamaya altn ortaya karmtr.
yle ki: Ajans var...Gazete var...ABDde zencilere kar yrtlen tm
lin giriimlerinin ve beyazlarn zencilere yapt her saldrnn kayd ve
resm var. Bunlar propaganda makaleleri haline dntrlerek gazete
editrlerine, yani hem beyaz hem de zenci editrlerin olduklar
gazetelere gnderilmi...Zenci liderlere de!.. Elbette bunlar byk
kitleleri etkileyecek liderler deildi; ama her yerde Almanyada zencilerle beyazlarn eit olduunu ve Avrupada renk ayrm olmadn
haykrmalar iin para denmi kk gruplarn liderleriydi. Gerek
olduu varsaylan aklamalar sergilediler; ve zencilere, eer Almanya
sava kazanrsa gneydeki zenci insanlarn haklarnn, asl anlamada
olduu gibi, beyazlarla eit olacan sylediler. zellikle ve srekli
olarak da linleri gndeme getirdiler.36
kinci Dnya Savandaki Alman propagandas yine Amerikal zencileri hedef alm ve onlara Amerikadaki sosyal artlar ve durumlarn

35
36

A.C. Ashworth, The Enduring Weapon, ss. 66-67.

1919, Senato Belgeleri, Say 62, s. 1785, Lasswellden alnmtr, Propaganda Technique, ss. 148-150.

AVRASYA DOSYASI

91

hatrlatarak sava sahiplenmemeye armtr. Bir dizi

brorde Amerikada ekilen
fotoraflarda bir fotorafta bir
zenci lin edilmektedir. Bir
dierinde,
Detroit
yarlar
srasndaki kargaada gsterilmektedir. Bir bakasnda ev
dedikleri harap bir kulbede kt
giysiler iinde oturan bir zenci
aile gsterilmektedir.37 Slogan ise
olduka basit bir sorudur:
bunun iin mi savayorsunuz?
Ayn ekilde Japonya Radyosunun Pasifik haberleri Beyaz
Avustralyann politikasn detaylandrarak tekrar tekrar Afrika
kkenli Amerikallarn AngloSakson rk nyarglar iin
savamadklar zerinde durmutur. Bu kk noktaya yardmc
olmak amacyla Amerikan zenci
basn da Avustralyada savaan
zenci askerlerden gelen ve Avustralyallarn onlara kar davranlarn
ven mektuplarn yaymlamtr.38

kinci Dnya Sava

srasnda bir Amerikan
asker dergisinde: Psikosava yazan asker Leo
Margolin,
gnlk hayat ile asker
baar arasndaki ilikinin
dorudan ve hayat
olduunu belirtmi ve
Amerikan halknn
gnlk hayattaki
davranlar, ahlk
deerleri, bundan da te
olarak askerin silhnn
ardndaki moral destei,
grnmez faktrlerdir.
Bu bir nevi lm kalm
savana dnmdr
demitir.

Propagandaclarn dmanlarnn sradan gnlk davranlarndaki

gszlklerini kahramanla dntrmelerini kolaylatran unsur
onlarn lkelerindeki gnlk yaamlarn savaa aktarmalar olmutur.
kinci Dnya Sava srasnda bir Amerikan asker dergisinde: Psikosava yazan asker Leo Margolin, gnlk hayat ile asker baar
arasndaki ilikinin dorudan ve hayat olduunu belirtmi ve
Amerikan halknn gnlk hayattaki davranlar, ahlk deerleri, bundan da te olarak askerin silhnn ardndaki moral destei, grnmez
faktrlerdir. Bu bir nevi lm kalm savana dnmdr39 demitir.
1941 ylnda ABD savaa girmeye hazrlanrken Reich Propaganda
Bakanl Amerika Blm kuruldu. Bu blm Amerikan toplumunun

37
38

39

Margolin, A Paper Bullet is No Spitball, s. 49.

Homer Smith, Amerikan Zenci Basnnn S.S.C.B Temsilcisi, 25 ubat 1943, AA-ACT. Series: A433/1.
Madde: 43/2/2842.
Margolin, A Paper Bullet is No Spitball, s. 49.

92

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

yapsn ve Amerikada anti-semitizmin varln bir dier zayf nokta

olarak ortaya koydu. Daha sonra bu almay yaygnlatrarak, antisemitizm btn cephelerde datlan brorlerde Amerikan kuvvetlerine kar nemli bir tema olarak kullanlmtr. Kahraman ulusal pilot
ve pro-izolasyoncu kampanyac Charles Linderbergin yaygn bir ekilde
knanmas, 1941 ylnda Hollywoodda senaryolar dikte ettiren
nyargl Yahudi ve ngilizlerin olduunu iddia etmesi40 nedeniyledir. Bu
durumun sonucu, Amerikan anti-semitizminin Alman propagandalarna
yardmc olan ve gittike byyen bir halk bilinlenmesi yaratt
gereidir.
Sava Suu ve Barbarlk
Propagandaclarn grevinin insanlar savunduklar ya da destekledikleri lke lehine savaa girmeye ikna etmek olduu uluslar aras
savalar bir kiinin kendi ahs mallarn korumaya almas
temasndan, ok daha farkl anlamlar iermektedir. Almanyann
1941de Belikay igal etmesi, ngiliz vatandalarn kprdanamaz
hle getirmitir. stelik Times dergisinin Alman kart sava yanls
editrlerinin 31 Temmuz 1914te Almanlarn Belika zerinden
Fransann kuzeyi, Antwerp, Flushing hatta Dunkirk ve Calaise de sahip
olarak buralar ngiltereye kar bir asker deniz ss haline getirebilirler aklamasna karn, ngiliz kamuoyu yksek bir oranda 30
Temmuz 1914 tarihli Daily News gazetesindeki: Fransann,
ngilterenin ve talyann zgr halk bu ksr hanedanlk ekimesinin
iine ekilemez. grn desteklemitir. Times dergisi buna cevap
olarak uluslar aras hukukun Almanlar tarafndan gsterile gzler
nne serildiini yazmtr.41 Ancak uluslar aras hukuk ve diplomasi
halkn ounluu iin herhangi bir savaa girme saygnl yaratmak
bakmndan olduka yeni kavramlard. (her ne kadar, Lasswellin de
belirttii gibi, orta snflarda burjuvann ahlk deerlerini artrsa
da..) Yine de, aslnda Fransz, ngiliz ve son olarak da Amerikan
kamuoyunu sava destekleme noktasnda birletiren ve Alman kart
bir propagandann anahtar olan unsur barbar gleri karsnda
birleme temas olmutur. Almanya 1914-1918 propaganda savanda
medeniyetin dman olmutur. Kendi kendine geliip byyen bir propaganda yks iinde dalgalanmak, zellikle de Almanya kelimelerin
teknolojik, bilimsel ve entelektel kullanmn salamken ve kitlelere
Sar Basnn yeni oluan modern fenomenlerini satarken, olduka soyut
40

41

Alan McCracken, Propaganda de Luxe, Proceedings of the United States Naval Institute, (Ekim, 1948), ss.
1235-1245.
Lasswellden aktarlan gazette makaleleri, ss. 67-68

AVRASYA DOSYASI

93

bir kavram gibi grnebilir. Ancak, boyal basnn okunmaya balamas

yeni olsa da, ben buradaym diye baran balklar nemli lde
dikkat ekmitir.
20. yzyln btn propagandaclarnn bildii zere, boyal basnn
rneklerini takiben tm kampanyalarn, ilenecek senaryonun
tamamn kapsayp tanmlayabilen veya drt kelimelik bir deyime,
bir bala veya bir slogana ihtiyac vardr. Lasswell Almanya aleyhine yrtlen rgtl propagandann balang tarihini Londra
Evening Standartn Medenler Konuyu Ele Ald balkl haberinin
kt ve ncesinde de bu temann yank bulduu gn olan 8 Austos
1914 olarak kabul etmektedir. Almanyada, Kulturun doas ve onu
savunmak tm iyi Alman vatandalar iin bir grev ve ayrcalk hline
gelmiken bununla e zamanl olarak barbarlara kar sava sz de
Fransada deklre edilmeye balamtr. ABDde de Theodore Roosvelt
Almanya aleyhine savaa girme konusunda vatandalarna duygusal
temalarla oluturulmu konumalarn tm lkede yaparak ve daha
sonra Amerika ve Dnya Sava ad altnda kitaplatrlan eitli
gazetelerdeki makaleleriyle aralksz bir kampanya balatmtr.42 Peter
Buitenhuisin de gsterdii zere, nde gelen ngiliz ve lke dnda
yaayan okuryazar Amerikallar, Almanlar barbarlar olarak niteledikleri ve bu nedenle medeniyetin tehlike iinde olduunu vurguladklar
makaleler ve romanlar yazarak kendi istekleriyle propaganda
savalarna dhil olmulardr. Buitenhuis Henry James, James, Edith
Wharton, Joseph Conrad, Arnold Bennett, H. 0. Wells, Rudyard
Kipling, Arthur Conan Doyle ve Ford Madox Huelerin gerekten
medeniyetin kklerinin askya alnm olduuna inandklarn iddia
etmektedir.43
Sava propagandas yapanlar iin dmana kar sava balatma
noktasnda dmana bir su yklemek ve kendileri iin yksek ahlk
deerlerle bezenmi bir zemin hazrlamak esastr. Propagandaclar
eitsiz de olsa doru olan talep etmelidirler. Birinci Dnya Savanda
Almanyann Belikay igali srasnda srekli sonuncusunun kopyas
olan barbarlk hikyeleri retilmi ve bu tema yaygn olarak
ilenmitir. Belikal mlteciler Almanlarn sivil halka uyguladklar
barbarlklarla dolu hikyelerle ngiltereye akmlar; bunlarda pek ok
tecavz, bebeklerin snglenmesi, ellerin ve gslerin kesilmesi ve
insanlarn canl canl yaklmas konular ilenmitir. Aralk 1914te
ngiliz Hkmeti, ok saygn bir tarihi ve ngilterenin eski Amerikan
42

43

Peter Buitenhuis, The Great War of Words: British, American, and Canadian Propaganda and Fiction 19141933, Vancouver: University of British Columbia Press, 1987, s. 57.
Buitenhuis, The Great War of Words, s. 8.

94

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

Bykelisi olan Lord Brycen bakanln yapt Almanlar

Tarafndan Haklarn inenmesi ddialarn Aratrma Komitesi
kurmutur. Komitenin raporu 1915 banda yaymlanm ve raporda
anlatlanlarn ok byk ksmnn doru olduu belirtilmitir. Brycen
Amerikadaki saygnl, raporun ABD kamuoyunu ekillendiren ve ittifak glerine savata destek veren, kamu desteini oluturan,
Amerikan gazeteleri tarafndan itirazsz kabuln salamtr. Ayrca
Bryce kendisinin propaganda nedenleri arasna alnmasna izin
verdiinde raporu da imdi genellikle bir icat dokusu olarak kabul
edilmektedir. Almanlarn Belikadaki Amerikan gazetecilerine
bavurarak daha nce ok tannm drt gazetecinin Associated
Presse haber geerek, bu eit barbarlk hikyelerinin olmadn
bildirdiklerini tespit etmelerini istemeleri, nemlidir.44 Bamsz raporlar Bryce raporunun yaratt propagandann nemli etkisini gidermeyi
baaramamlardr. Raporun baslp her yere datlmas, raporda yer
alan olaylarn gerek say olarak, gerek liderliklerini barbarla
dntrdkleri ileri srlen kiilerin davranlar bakmndan ve
gerekse ierdikleri iddet ve ykmn can atan kimselerce ve gazetelerde detaylandrld kadar abartl olduuna inanmayan, bara kendini adam Bertrand Russell zmtr. Otobiyografisinde Russell:
Gerei seven biri olarak, sava uluslarn ulusal propagandalar,
beni hasta etmitir diyerek u szlerle devam etmitir: Medeniyet
a birisi olarak barbarla dn beni dehete drmtr.45
Ancak bu durum, bir grafiin, gl bir mesajn gerei nasl glgeledii konusundaki dersi alm olan ve bundan ok etkilenmi olan
Adolf Hitleri dehete drmyordu. Russell, ngilizlerin ve
Amerikallarn sava propagandas psikolojik motiflerle doluydu da
demitir. Almanlar betimlerken... Hunlar ve barbarlar, askerleri, tek
tek sava terr yaratmak zere hazrlamlardr derken ayn anda
kullanlan en kt silh propagandaclarn syledii gibi hkmetin
iddialarnn doruluunu ayn ekilde desteklerken, bu esnada da
iren dmana kar nefret ve hrs artrmtr. demitir. 46
Hadamovsky de ngiliz ve Amerikan uzmanlarn kamuoyunu maniple
etmedeki baarsn, zellikle de sahneledikleri barbarlk hikyelerini
yrekten takdir etmitir. Hun ve Boche sloganlar, onlarn kanl
ellerini gsteren, dman lkelerin duvarlarna yaptrlan posterlerde, tam drt uzun yl boyunca yanklanmtr. Dehet verici barbarlk hikyeleri Belikada kulaktan kulaa anlatlm, ya retmek
44
45

46

Buitenhuis, The Great War of Words, s. 8.

Bertrand Russelll, The Autobiography of Bertrand Russelll, 1914-1944, Cilt II, Londra: George Allen and
Unwin, 1968, s. 18.
Hitler, Mein Kampf, s. 181.

AVRASYA DOSYASI

95

iin sava madurlarnn vcutlarnn kullanld yalanlar, dier sava

hileleri gibi kullanlm, bylece de kitlelerin sava sahiplenme ve
kazanma istekleri krklenmitir.47
Aslnda Naziler Birinci Dnya Sava srasnda ittifak gleri
tarafndan yaplan propagandaya, onlarn verdiinden daha ok deer
vermilerdir. ki sava arasndaki yllarda, yeni kurulan Alman psikoloji laboratuarlarnda propaganda teknikleri denenir ve lmlenirken,
Amerikallar ve ngilizler karamsar geri ekilme senaryolar zerinde
prototip kampanyalar yrtmler ve kendi insanlar zerinde
sinizmin yerlemesine neden olmulardr. Amerikal propaganda
teorisyeni ve kinci Dnya Sava psikolojik sava teknii uzman Ralp
Block propaganda konusunda uzun bir kariyere sahiptir. 1940 ylnda
Uluslar aras Enformasyon Brosu Yneticisinin zel Asistan
olduunda, Amerikann Birinci Dnya sava sonrasndaki tepkisini,
tpk bir ocuun peri masalna tepkisi gibi bir propaganda kampanyasnn kurbanlar gibi olduu gerei ile karikatrize etmitir. Onun
varsaymlarna gre pek ok Amerikal iin propaganda, iyi giyimli ve
iyi niyetli bir bycnn grmediin bir noktadan bir ey syleyip
aslnda baka bir ey ima ederek srnp gemesi ve gzel grnen
elmadan bir srk almak zere seni ayartmas ile karlatrlmaktadr.48 Bu yansmalar, sava srasnda kendi hkmetleri tarafndan
resm olarak yrtlen Birinci Dnya Savana ilikin propagandalarn
paras olduklarnn farkna varamayan Amerikallar zdn ve
arttn gstermektedir. Block, propagandann ocuk hikyeleri ile
benzerliklerini yazarken Lasswell iki sava arasnda Amerikallarn propagandaya olan gvensizliklerini kandrlm bir kumarbaza benzetmektedir. Amerikallar, kendilerini onlar aalayan ve kandran
bir bilinmezle eytanca artlm, kandrlm ve canlar sklm hissetmekte ve propaganda gizemlerini takdir ve kederle kark zmeye alarak, yeni bir kumarn aldatmacasnn kurbanlar olarak
aklama talep etmekteydiler.49
Bu entelektel evrede, Walter Lipmann teorileri de, ncelikle
yaygn hrs ve aknlk analizleri dorultusunda ekillenmekteydi.
Bryce raporunun sahte evresi Alman askerlerin Belikada genel
olarak savaa ilikin uluslar aras konvansiyonlara uyduklarn belirten
abartl yalanlarla yeni bir versiyon olarak ortaya ktndan Lipman
Amerikan kamuoyuna durumu uydurma kelimeler metninde nemli
47
48
49

Hadamovsky, Propaganda and National Power, ss. 24-25.

Ralph Block, Propaganda and the Free Society, ss. 676-686.
Lasswell, Propaganda Technique, s. 9

96

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

bir atlak, olduu eklinde

Daha
sonra
aklamtr.50
Amerikan kamuoyundaki gven
krizinin etkisini snrl bir takdirle
karlayan Naziler, basna kat
sansr uygulayarak uydurmalar
dnyasnda bir atlak olumasn
nleme yoluna gittiler. Nazilerin
ve bu yzyldaki btn totaliter
rejimlerin
almalar
dier
dnyalarn imajlaryla akmayan bir sahte evre yaratmak
ynndeydi. Hitlerin Silhlandrma Bakan Albert Speer yarglanmas srasnda Hitlerin bir propaganda dnyas yaratmak iin teknoloji kullanma giriimlerini, d imajlara ya da dncelere bu dnyay kapatmak ve bylece yaratlan
dnyann tesinde dnlmemesini salamak eklinde tanmlamtr.
Speer: Hitlerin diktatrl, kendi lkesinde bask kurmak iin tm
teknik imknlarn kullanld ilk rnektir. Radyo ve megafon gibi teknik
aletler araclyla sekiz milyon insan bamsz dnmekten mahrum
edilmitir. Bylece de onlar bir tek insann istei dorultusunda ynlendirmek mmkn olmutur. demitir.51

Paul Fussell, nl
Babacm, Byk
Savata ne yaptn kliesi
ve posterine referansla
Byk Savan belki de
tarihin sregelen ak
iinde gemiten
gnmze ve gelecee
uzanan izgide anlamsz
bir noktada yer ald
dnlebilir
demektedir.

1914-1918 arasndaki propaganda kampanyalarnn sava

sonrasndaki analizi, zellikle ABD iin olmak zere tm ittifak gleri
iin entelektel anlamda nemli bir deiim yaratmtr. Akademik
kesim genel savalar aras ktmserliin revizyonistlie dnt
aka grlr. Paul Fussell, nl Babacm, Byk Savata ne yaptn
kliesi ve posterine referansla Byk Savan belki de tarihin sregelen ak iinde gemiten gnmze ve gelecee uzanan izgide
anlamsz bir noktada yer ald dnlebilir demektedir. Poster
gemile zdeleen ve savan bittii gnlere dnen, gelecein
salama alnd bir duygunun altn izmektedir. Fussell: Bugn her
deneyim deerli gzkrken bu tarz hibir cazibe en aptal bile orduya
yazld iin ayplayamaz. Ama, Byk Sava, bizimkiyle
karlatrldnda ona oranla duraan bir dnyada yaanmtr ve burada tm deerler kalc, tm soyut deerlerin anlam da gvenilir ve
deimezdir. demitir.52
50
51

52

Lippmann, Public Opinion, s. 10.

Albert Speer, Reich Silhlanma Bakan, Aldous Huxley tarafndan aktarlmtr. Brave New World Revisited,
New York: Harper and Brothers, 1958, ss. 48-49.
Paul Fussell, The Great War and Modern Memory, 21.

AVRASYA DOSYASI

97

Demokrasilerde sava aras dnem gvensizlik, belirsizlik ve uydurmalar retmenin medyann ii olduunun alglanmas ile gemitir.
rgtlerin kurulmas ile birlikte halka medyann mesajlarnn nasl
yorumlanmas ve otoritelerce ortaya konulan kantlarn doruluunun
nasl sorgulanmas gerektii retilmitir. 1920lerin banda tketici
haklarn savunan, reklmlara gvenilmemesini syleyen, reticiden
tketiciye dorudan sorumluluk balar kurulmasn isteyen, tketici
rgtleri kuruldu. Kitlesel medyada radyo dinleyicilerini ve film izleyicilerini eiten ve onlara gerek politik gerekse ticar anlamdaki psikolojik propaganda tekniklerine kar koymay reten zel kurumlar
olutu. 1937 ylnda bu kurumlarn ilki olan Amerikan Propaganda
Analizi Enstits, Edward A. Flelene yi Niyet Fonunun 10 bin dolarlk
denei ve zel abonelik cretleri ile yaptklar aratrmalarn
sonularn yaymlamaya baladlar. Sonraki yl asl denek miktar
oaltld ve Amerikan Yahudileri Dernei ve Whitney Vakfndan yeni
denekler alnd. Aboneler, baz akademisyenler (nl siyasal bilimci
Leonard Doob da dhil olmak zere) ve gazeteciler tarafndan yazlan
ve o say iin seilmi bir propaganda kampanyasnn analizini yaparak
okuyucunun akln kartrmay hedefleyen aralar inceleyen aylk bltenler almaya baladlar. Propaganda analizleri zerine kurslar dzenlediler ve ortaokul retmenlerine propaganda analizlerini reten
materyaller saladlar.53 Vakfn projesi hzla taklit edilmeye baland.
Liberal orta snf hedefleyen Ulus dergisi, toplumun tm kesimlerini
hedefleyen Cumartesi Akam Postas dergisi, ve Hearst, ScrippsHoward gazeteleri dzenli olarak bu konuda ke yazlar yaymlayarak
okuyucularn propaganda tekniklerinin analizi konusunda eitmeye
baladlar. Rockefeller Vakf da Princeton niversitesinde bir Dinleme
ve Analiz Merkezini mal olarak destekledi. ABDdeki propaganda
tekniklerini analiz etmek zere bir de Senato Komisyonu kuruldu.54
Propaganda aralarnn anlalp renmesini salayan sava sonrasndaki ilgi, yaygn barbarlk hikyeleri retilmesinin yaratt
kzgnlk ve fotomontajla gerekletirilen imgelemlerin doruluunun
iddia edilmesidir. ki sava aras dnemde medya mesajlarna kar
direnmeyi renen sivil halka kalan asl miras ise, bir sonraki sava
olan kinci Dnya Sava srasnda psiko-sava askerlerinin resm
53

54

Leonard W. Doob, Public Opinion and Propaganda, 2. Bask. (Hamden, Connecticut: Archon Books, 1966),
s. 285.
AA-ACT, SPI 12/1/1. Madde 429/1/1. Enformasyon Blm Haberler Dairesi editrnn sekreterine bir
notla gnderilen Propaganda Analizleri balkl ve gizli damgal detayl bir rapor. Notta, bu blme D
likiler Blm tarafndan gnderilen rapor ektedir. Kaynan gstermek gerekli deildir ama ierii phesiz ki ilginizi ekecektir denilmektedir. Rapor, ngilterenin savaa girmesinin ilk alt ayndaki bltenleri
zetlemektedir.

98

LYNETTE FINCH / PSKOLOJK PROPAGANDA: YRMNC YZYILIN...

aklamalara inanmamalar olmutur. Fussel, 1920li ve 1930lu

yllarda Belikal rahibelerin iddete maruz kaldn ve ocuklarn
nasl sadiste kullanldn anlatan ittifak glerince uydurulan
hikayeler yznden kinci Dnya Sava srasnda ka Yahudinin
ldn kimse bilemez. demitir.55 Bernard Wasserstein Birinci
Dnya Sava srasndaki bu trajik hikyelerin kinci Dnya Sava
srasnda Nazilere nasl yardm ettiini detayl olarak incelemitir. Son
zmn detayl raporlar Bat toplumlarnda yaymlandktan ok
sonra, anlatlanlar doru olarak kabul etmeye yatkn olunduu
anlalmtr. Wasserstein: Birinci Dnya Sava srasndaki barbarlk
hikayelerinin olduka abartldna ilikin genel bir yargnn olumas
ile birlikte, ayn hataya tekrar dmekten kanma eilimi domutur.
demektedir.56 Goebbelin propaganda metotlarn inceledii bir byk
almasnda, Reich propaganda bakannn, kendi alanlar da dhil
olmak zere Alman halkn ikna etmek iin toplama kamplarndan
gelen raporlarn uydurma hikyeler olduu ve bunlarn Birinci Dnya
Savann ittifak glerince uydurulduu senaryosunu barbarlk
hikyelerinin boomerangn nasl bilinli bir ekilde kullandn
gstermitir. Goebbelin Propaganda Bakanlnda st dzey bir yetkili
olan eski gazeteci Hans Fritzche, Nurembergdeki durumasnda,
Yahudilerin SSler tarafndan ldrlmelerinin kendisinden ve Alman
kamuoyundan saklandn syleyerek kendini sulayanlar ikna
etmeyi baarmtr. Kendi kendine nasl sklkla Bryce raporunu
hatrlattn ve Almanlarn uydurduklar barbarlk hikyelerini
dndn aklam ve barbarlk hikyelerinin dman tarafndan
halka her yayldn duyduumda o raporu dndm. demitir.57
Avustralya Enformasyon Bakanl, Avustralyal mahkumlarn Japonya
hapishanelerinde ok kt muameleye maruz kaldn ieren radyo
kampanyalar ile 1942 sonbaharnda iki haftalk bir anti-Japonya propagandas yrttnde, Avustralya halk Birinci Dnya Savandan
kalma uydurma hikyeler geleneini protesto ederek bunlara inanmamtr.
ttifak gleri tarafndan uydurulan ve Japonyadaki mahkumlara
kt davranldn ieren ve srekli retilen stnkr ifadeleri
protestoya m balamalym? 1914te dmanlarmza kar yrtlen
bu tarz ifadelerin tamamen gizlenmeden yapld noktasndan hareket-

55
56
57

Fussell, The Great War and Modern Memory, s. 316.

Bernard Wasserstein, Britain and the Jews of Europe, 1939-1945, (Londra: Clarendon Press, 1979), s. 166.
Bramsted, Goebbels and National Socialist Propaganda, s. xxxvi.

AVRASYA DOSYASI

99

le bir kii, yaplan aklamadan sorumlu olan grevlinin aklanmas ile

buna inanabilir konuma gelmektedir.58
Psikolojik savan ana noktalar 20. yzyl ncesinde
gelitirilmiken, bu kavramn kullanm derecesinin artmas ve ulusal
stratejiler iinde nemli bir yer edinmesi nce Birinci Dnya Sava
srasnda, sonra da artan bir dzeyde kinci Dnya Sava srasnda
olmu ve psiko-sava yzyln deimez kavramlar arasna girmitir.
Papa Gregoryden Amerikan Bamszlk Savana ve Birinci Dnya
Savann uydurma barbarlk hikyelerinden kinci Dnya Savann
totaliter sahte evrelerine uzanan bir yelpazede, savata propaganda
kullanlmas olgusu anlan savalar boyunca gerekletirilen propaganda kampanyalaryla ortaya km bulunmaktadr. 19. yzyl boyunca gelimi olan sosyal bilimler, propaganda hikyesi iin nemlidir;
zira insan akl konusundaki sorular, gruplarn nasl davranmak istedikleri, insanlarn mesajlara kar nasl tepki verecei sorular, hem
sosyal bilimciler hem de propagandaclar tarafndan paylalan ortak
sorunlardr. Bu makalenin amac, psikolojik savan nasl olup da modern savan nemli bir esi hline geldiinin aklanmasdr. Sivil
halkn askere yazlmasnn ve halkn propagandann yaratt sahte
evrelere tepki vermesinin gereklilii ayn ekilde ele alnmtr.
1927de Harold Lasswellin zetledii propaganda metotlar modern
sava ekillendirmeye devam etmitir. Tm savalar iinde, sivil
halkn anlayabilecei tek sava olan propaganda sava artk tm
sava raporlarn kaplamaktadr. imdi sadece sava taktiklerini,
asker ekipman ve hayat kaybn deil, sivillerinin haklarnn inenmesini de renmi bulunuyoruz. Kimin sulu olduu, barbarlk
yapt, fotoraflar iin l vcutlar kimlerin dzenledii ve bombalarn kazara m yoksa bilerek dt hususlarn renme
konusunda, aydnlanm bulunuyoruz. Modern sava hesaplar oyunbozan ocuklarn kavgalarn ok fazla benzemektedir; ancak bu
hesaplar da modern propaganda savan cidd ve lmcl bir i
hline getirilmesiyle tretilmi bulunmaktadr.

58

ngiltere St. Agnes Kilisesi, St. Agnes Papazlndan papaz Geo. A Kitchenn, ABCye 7 Nisan 1942 tarihinde gnderdii mektup, AA (NSW) SP 109/16. Kutu 97. Madde: Anti-Dep Propagandas. Bu kampanya
konusunda detayl bilgi iin bkz., Lynette Finch, Knowing the Enemy: Australian Psychological Warfare and
the Business of Influencing Minds in the Second World War, War & Society, (16 Ekim 1998), ss. 71-91 ve
Kay Saunders, Propaganda in Australia During the Second World War, War and Society, (15 Ekim 1997),
ss. 75-90.