sanatemegT

yaynlar

OZEL DiZi
iir

SANAT EMEG YAYINLARI: 1 3

zel Dizi / i i r : 1 I 7
Birinci Basm :
Haziran 1980

Bu kitabn yurt iinde ve yurt dnda her trl

yayn haklar Sanat Emei Yaynlar'na
aittir.
Bu kitapta yer alan yaz, iir, resim ya da
roprtajlarn bir blm ya da tamam yapt hazrlayann
ve yaynevinin ad anlmadan aktarlamaz
ya da yeniden yaynlanamaz.
Georgi Cagarov'un bu kitap iin yazd
nsz, kaynak belirtilse bile baka bir yerde
yaynlanamaz.
Kitabn tm ya da bir blm ancak Sanat Emei
Yaynlar'nn yazl izni alnarak
baka bir dile evrilebilir.

Kapak resmi:
S oldan saa:
N. Vaptsarov, B. Vaptsarova, Anton Popov

Kue desen:
van Kereziev

Dizgi-Bask-Cilt: Aaolu Yaynevi Tesisleri

Tel: 27 73 37
stanbul, 1980

NKOLA VAPTSAROV

BiR HAYAT
FABRiKASI
KURACAGIZ
eviren ve hazrlayan:

ERDAL ALOVA

Divanyolu, Klodfarer Cad. 38/2

Caalolu- stanbul
Tel: 22 92 57
Yazma: PK. 1339 Sirkeci/stanbul

NSZ

ZGRLK VE KARDELGN
GNL S

GEORG CAGAROV
air,
Bulgaristan Halk Cumhuriyeti
Devlet Konseyi
Bakan Yardmcs

a i r gerei konutuka, gerei d i l e getirdi ke teden beri

tira n l a r iin her zaman teh li ke l i bir kii olagelmitir. He
le iirlerindeki gerek, d izelerindeki gerek byk ve yce b i r
l k n n ayd n l nda parld yorsa ai r daha da teh l ikelidir ti
ran la r iin. i irleri Trk okuruna da ulam o l a n Bulgar ai ri
N i kola Vaptsarov'un l ks ise. zg r eme in, insa n l a r a rasn
da kardeli k ve a rkadal k i likileri n i n varolaca, i nsana eit
gel i me ve yaratn:a olanaklarnn yaratlaca bir top l umdu.
Vaptsarov bizimle. halk adna de i l , zel yetkilere sahip
bir kii olara k da de i l . sradan bir insan, eit insanlar a rasn
dan eit bir insan o la ra k dertlemekte. kendi adna konumak
ta, olaylara katl n yanstma kta, an tinsel kntsne ve
barbarlna kar kendi kiisel protestosun u dile getirmekte
d ir. Ve tutumlarnda. davranlarnda, emeki i nsanlarl a o denl i
btnlemektedi r ki, Bulgaristan'n i lerici ayd n l a r n n sekin
temsilcilerinden biri o l masna karn . biz O'nu imdi de ii o l a
rak gryoruz.
7

air bizimle dertlei rken. bizimle syleirken. bizim kiil i

im izde yal nz sabana sa r lm ve makinalar a_ l tra n e l leri
deil, yal n z maddi deerleri yaratan kemik ve kaslar de i l . gz
leri mizi de, yreklerimizi de, usumuz ve vicdanmz da, dnyay
daha ha ka temeller zerinde yeniden dzenleme zlemimizi ve
istencimizi de grd iin, btn soru n l a rda bize tam gven
balamakta, sayg beslemekte, grlerimize kulak vermekte,
bizden a n lay ve destek beklemektedir.
N i kola Va ptsarov'un iirleri gnl mzn btn tel leri ne do
kunmakta, insann, h a l k n gel ime yol l a rna degin dnce ve
grlerinden geim dertlerine kadar. bir evldn idk mn
den baba nn ocu klarnn yaam ve yazg s konusundaki tedir
g i n l iine kadar, sevgi ykl ite n likli szlerden ayr l k ve lm
sezgi lerine kadar tm yaant ve duyg u l a rn kapsamaktad r.
Ama bu yaant ve duyg u l a r n tm, bir ana konu, Bulgaris
tan konusu zeri nde dokunmutur Vaptsarov'un dizelerinde.
Vaptsarov seviyor Bulgaristan'. Ama air a n ne sevecen
l iindeki Bulgaristan', okula gtren pati kal a rdaki abece ve
okuma kitabndaki Bulgarista n' seviyor; isyan , ayaklanma ve
devrim yklerindeki Bulgaristan', insa n l k kltr n n gel i
mesi ne verdii katkdaki, adalet. gze l l i k ve uyum cokular n
daki, ac ve ilelerdeki, konuma d i l indeki. tinsel boyutlar ve
ltlerindeki Bulgaristan' seviyor.
D nyada h i bir l ke ve h a l k, yeryz nde h i bir insan, N i
k o l a Va ptsarov' u n d nyaya bak as n n d nda kalmad. a
ir insa n l bl nm, para lanm, elikiler ve atma l a r iin
de sars l rken grd. nsa n l n bu d u rumu znt kayna o l
du O'na. Ve insa n l bi rletirecek biimi yepyeni bir d nya, ada
l et ve zgrln egemen olaca, tm alma l a r n elbirlii
iinde yrt lece i, bilim ve tekniin geliip serpilece i, gne
ve aydnln varolaca bir d nya l ksnde, bar ve a n l a
ma d nyasnn, saduyu ve soyl u l u k d nyasnn, ka lk nma ve
ykseli, klt re l ve ti nsel ycel i d nyasnn l ksnde, her in
sa nn kendi kii l i i n i tam deerli ve her ynyle gelitirebilecei,
gerek bir ku rucu ve yaratc o lara k kendini gerekletirebile
cei bir d nya lksnde buldu.
Dnyada ki olayla r N i kola Vaptsarov'u n l ksyle akan
8

yollarda geliiyor bugn. Her gerek air gibi O da, birok olay
l a r sezd i, nceden grd, m jdeled i . Onun yrei d nyay tek
alglama a racyd . Ama iyi ve d rst bir yrei vard . Ve yle
sine duygusald ki bu yrek, yeni devinime esin olacak ve ger
eklii deitirecek en ufak kprdan bile sezdi. air bylece
sanatsal deeri n i sonraszla kadar koruyacak olan gerekleri
aklamay baard.
N i kola Vaptsarov, 70 yanda olacakt imdi. Ama bizler
i i n O, daima o gene. uzun boyl u a rkada, atei, peremi a l
n n a dm, yznde y a izleri olan o makinist. evresini g
ne gibi aydnlatan insan, u n utulmaz gen li i m izin airi, belle
imiz ve bilincimizde her zaman tek ve bl n mez kii l i k olara k
yaayacak, yce b i r insan kalacaktr.
Nikola Vaptsarov'un lmszl iin yal n z Tarih iiri
bile yeterl i. O bu l mszler tepesi nden, yaratt yi nelenmez
d izeleri n i n doruklar ndan, yurd u nda ve d nyada sahip olduu
byk sayg nln orta m ndan, b i r yzy l l k Bulgar i i ri n i n a r
dndan, gelip gemi tm ai rleri mizin bala r zeri nden do
rudan H ri sto Botev'e el uzatabilecek tek a ird i r. Ve by k de
han n hayret etmeden, uzatlan bu eli avularna a l p dosta to
kalaaca ndan kukumuz olmama l d r. nk H risto Botev'i n ,
Vaptsarov'un kiiliinde ka rdeini v e a rkada n , l kdan, ya
rak devamcsn tanmamas olana kszd r.
Komu T rkiye'de, Trk h a l k n n by k evlad. btn d n
yada b i l i nen air Nazm H i kmet'in doup byd, u n utulmaz
d izeleri n i yaratt komu T rkiye'de, Nazm H i k met'in ruh , l
k v e a irse! yce l i k kardei Bulgar N i kola Vaptsarov'un iirle
rinin yeni, ikinci ve zenginletiri l m i basksn n yapl mas . k van
verici bir olayd r. Bunun ekmek ve zgrfk sava m n n ate
inde bugn yurd u Bulgaristan'da capca n l ve ya l n bir gerek
l i k olan smrsz ve basksz b i r dnya urunda len airin
doumu n u n 70 inci ylna raslamas bu kvanc kat kat a rttryor.

SUNU

VAPTSAROV'UN RNDE
K HAREKET NOKTASI

ulgarista n'da 1 930' 1arda bel i ren b i r g rup ilerici ai r ve yazar a rasnda Ni kola Vaptsa rov'un iiri ve kiilii zel bir
yer alr. Vaptsa rov'u Sofya edebiyat evresindeki teki a irler
den ayra n nemli bir ze l l i k ii o luuydu. Geri Vaptsa rov k
k retici bir a il eden gel iyordu. Bir kasa balyd. Liseyi bitirin
ce Sofya'da edebiyat fa k ltesinde okumaya heves etmiti. Ne
var ki, gerek ailesinin ekonomik durumu, gerekse o sra l a r Bul
ga ristan'daki genel ekonomik ve toplumsal b u h ra n bu a ir ada
yn proleterlerin a rasna kartrmt. Vaptsa rov gerekten de,
ya l n zca Parti grevlisi olduu son i ki y l n saymazsa k, hep ii
olarak a l t. Va ptsarov'un bir baka ay rdedici ze l l ii yeniliki
olmasyd . Yeni l i kil iinin temelleri hem ierik hem de biimde
at l mt. Her eyden nce, o bir ii a ir o l a ra k ii snfnn
koul lar n . istemlerini, bu snfn savamn yanstyordu. Bul
gar iirine i l k kez iilerin sn fsa l psikolojisi n i sokmutu. Bul
gar iiri nde o zamana kadar eitli gr n m l erde olan l i ri k ya
da tra j i k kah raman ilk kez Vaptsa rov'un iirlerinde ii tulumuy
la o rtaya kyordu. Vaptsarov'un iiri Bulgaristan'daki faist
d i ktatrl k dneminde ii snfn n verdii savamn sesiydi.
Kukusuz. bir iir gelenei ii nde ortaya kona n btn bu temel
l i yen ilikler biimsel yenilikleri de beraberinde getirecekti. Vapt
sarov g n l k konuma diline ve sylei tarzna daya n a n bir i11

i r yaratt. B i r Pa rti l i olarak bi rka ki i l i k bir topla ntda bir so

run u aklayan, karsndakini ikna etmeye a l an bir slup ya
ratt. Doal ki - Prof. Peno Danev' i n de bel i rttii gibi - byle
sine yeni l i ki bir i i rsel tutum her zaman ge a nlalma olasl
yla kar ka rya kal a b i l i rd i . N itekim Vaptsa rov ancak ldk
ten sonra yayg n lam, u_l usal bir air o l a ra k tan nmt r. By
leyken, Vaptsarov'un yaad dnemde geni apta tannama
mas nn nem l i bir nedeni olarak faist sansr gstermek ge
rekir. Yaad dnemde dar bir edebiyat evresi n i n dnda yay
gnlama olana bulamayan airin i i rleri i l legal Pa rti topl a n
tlarnda, gsterileri nde okun uyor, yerin i bul uyord u .
Vaptsarov'un i i r i n i i k i ana hareket noktasndan aklamak
doru o l u r kansndaym: nan ve Kavga. Bu i k i noktadan . ka n
vektrlerin bilekesi Parti l i b i r airin, i i ri n i hayatyla do rula
m bir airin poetika'sn bir toplam olara k bize gsteri r. Vapt
sarov'un i l k ve tek kita b n n banda yer a l a n , bir h ayat bildirisi
nite l i i ndeki nan i i riyle kuruna dizildii gn yazd i i r
a rasndaki tuta r l l k devri mci i i rin bir u kusudu r. a i r yazgs
n ncedet kestirircesine yle dem iti nan i i rinde:
nancm
zrhla kapldr gsmde
ve bu zrha ileyecek
kurun
icat edilmemitir, henz!
cat edilmemitir!

Gerekten de 23 Temmuz 1 942 a ka m kur u n l a r Vaptsa

rov'u ld rd, ama zrhla ka pl inancna ileyemedi . a i r l
d r lmeden bi rka saat nce not defterinde u mesa j b raka
cakt:
Ama birlikte olacaz frtnada
halkm, nk sevdik seni.

Ama birl i kte olacaz frt nada. Bu satr Yesenin'in i nti h a r

etmeden nce yazd s o n veda i i r i n i hatrlatyor: l e rde yine
ka rlarz inan. Ancak ierikleri ok farkl bu iki dizeni n . B i
rincisi h a l ka sesleniyor. kincisi bir dosta braklan mesa j n i 12

tel i i nde. Kavga d ncesi hemen bu i i rde g ndeme g i rive

rir. Hayatla kavgalyz, der Vaptsarov. Bu sat r Vaptsa rov' un
tavr n bel i rl eyen a n a cmlelerdendir. Ka r l kl Kavga iirinde
bu d nce daha gel iecektir. airin s k sk kavga l olduundan
sz at hayat , yozlam berbat hayatt r. Yeni l i p g ide
cek olandr. Bu yzden hemen a rdndan eklemeyi u n utmaz:
ama sanma ki
nefret ediyorum hayattan.

Ka r l k l Kavga iirinde Va ptsarov kend ine zg tarzy

l a dorudan hayatla syleiye koyul u r, ona laf atar. Hani bi ri
sini kkrtyor gibid i r. Ama airin kafasnda soru l a r yoktur. Ye
n i l ecek olan bel l i d i r. Yenecek olan Teksas'daki ii, Cezayir'
deki ha mal. zg rl k t rks n syleyen o cocuktur. Yal n z
kavga n n nas l biteceini batan sylemekle kal maz, daha son
ra ne olaca n da syler:
ter ve emekle
bir hayat kuracaz
istenen
ve gereksinen
ama
ne hayat olacak!

Bylece inanc n n bir uzants olan devrimci iyimserl i i n i

bi r kez d a h a bel i rtir.
Vaptsarov'un iiri nde ina n kavgay gerektirir. Kavga
n n sonucu ise i na n c n doru l a r. Bu i l iki matematiksel kesin
l i kted ir. Arada soru iaretlrine h i yer yoktur.
Fabrika iirinde bu kez fabrikayla syleiye g i riir. Fab
rikada alan birinci ahsn azndan betimler kou l lar. Ha
vasz salonlarla bah a r a rasnda bir ztl k kura ra k psikoloj i k ger
eklie geer. i i ri n sonunda tekra r vurg u l a r Kavga zerin
de topla r. Diyalektik b i r ya kla mla, fabri kaya lanetler yadr
ma ktansa, g nei fabrikann ya n bana i nd i rmeyi seer.
airce zel eti riyi Va ptsarov'un Mektup i i ri kadar r
nekleyen bir baka i i r zor b u l u n u r. Benzetme yerindeyse a i r
13

kendi hayat nn devrimci miladnn ncesini ve sonrasn l i ri k

bir a nlatmla verir. Bili nsiz genl i k, s o n u mutlarn so uduu,
k i n i n czzam gibi yay ld o aresizlik .. Bunun karsna m i
l a t sonra s, yeniden dou kon u r. Bu yeniden douun gds
inantr y i ne. Btn o kara n l k dnemin sonunda aka klar n
da del i k a mamak i i n airi a l koyan inantr. Ve:
Yreimizdeki o kini
bugn
budur
kaynayan
bir kavgaya
dntren.

ai r gld r, sevi nlidir. Hayatnda yitirdii her eyi yeniden

kazanabilecek tek g bu inantr. Bu bireyin temelden de i
i k l i e uray n n sevin trksdr.
Vaptsarov'da inan vektr ok ynl b i r bt ndr. Da
vaya inan, retiye inan, insana inan bir balam i inde g
rn r. air bunlardan biri n i a n l at rken tmn a n lat r. nsan
stne Trkde h ma n izm a n layna cesaretle ya klar. Ha
pisanede devrimciler a rasna den baba kati l i insa n o l u r.
Deiiklie uraya ra k h ayatn yeniden gzden geiri r. Vapt
sarov'u n iirinde ze l l ikle bir idam mahkumunu ele a lmas, o n u n
yazgsndan h a reketle polemie girmesi insana o l a n inancn n
eksiksiz b i r ifadesidir. dam mahkumunun lme g iderken sy
ledii t rk bir bakma insa n n utkusu n u n trksdr. Bu nok
tada air uzaysal boyutta bir vurgu kullanara k o lay bytr:
Sevinle seslenmi
gkteki yldzlar:
Bravo, insanoluna!

Bir Kr ad) iiri nde N i kola Vaptsarov sevgi-kavga i l iki

sini ok yaln olara k n mze getirir. <Kii l i ksiz denilen yn
lara o l a n sevgisine gereke o l a ra k getirdii ey onlar n gele
cee doru <:adm adm yrmeleri, savamalardr.
Hayat Fabrikas Vaptsarov'u n en gzel imgeleri nden bi14

ri olara k yzyllarca yaayacaktr. ki szcn oluturduu bu

i mge Vaptsarov'u n iiri st ne uzun bir inceleme yazd racak ka
dar zgndr. air hayat fabri kas n kuracaz zel vurgusuyla
balar iiri n e ve yle bitirir iiri. Bu sl u p Vaptsarov'un daha
nce de i ndiimiz kesinlik i l kesine tam tam n a uyar. Anca k bu
kesin slup boa atan bir kalemden kmaz. iirin hemen ikin
ci blmnde gereklik h atrl atl r. Toplumsal buyruk ai rce i le
t i l i r:
Kadn erkek,
halk,
geri adm atmak yok!

nanc bel i rten ifade g i bi b u ifade de kesindir. Adeta aske

rid i r. Sinmilie kar taknlan tavr sulay cd r:
Ya bizler? - Kaytszca
sinmi
susuyoruz,
rezil gibi susuyoruz.

Vaptsarov'da inan ana maddedir. Kandr, hayattr, besin

d ir. aktr, soluktur. ocuklara der ki:
V e ben, yemeim olmadndan,
elimden baka ey gelmediinden,
n'apaym
inanla
besleyeceim sizi. -

air basma kalp gelme teh l i kesine karn ve de b u n u be

l i rterek Rapor i i rinde inanla beynimizi ve kan mz . hatta
btn hayat mz kaynat rma n n gereklil iinden sz eder. Bu
radaki bir dilekten ok bir zorunluluu iaret etmektedir. <Ka
ytszl k tmyle anca k byle b i r hayat tarzyla yok edi lebili r.
Va ptsarov Ta ri h iirinde kendisine muhatap olara k do
rudan doruya Tari h ' i a l r. Alayl bicimde ona soru l a r sorar. Pek
dost olmayan ve evinize zoru n l u konuk gelmi b i risiyle konuur
gibi konuur Tari h'le. Bir yanda n da yaad dnemin ta rihsel
15

bir kesitini verir. ekilen aclar iin Tarih'ten bekledii. daha

dorusu bekledikleri h i bir ey yoktur. Resim mesim de iste
mezler kitaplarda. Ama bir tek eyi doru drst yazmas n ta
lep ederler ondan: gelecek kuaklara kavgada nasl cesur sa
vat klar n a ktarmak. Vaptsarov'un iirinde batan sona kadar
gr len yi ite savama gururu burada btn plaklyla dile
getirilir.
Yine Vaptsarov'un o kuu arks n a , lmnden birka
saat nce yazd iki kta l k iirine dne l i m . Baz evirmenleri
mizin evirdii gibi Vaptsarov bu iirine sava szcyle de
i l kavga szc yle balar. Kavga kavram onda sava da
kapsayan gen iliktedir. Hayat kavgas, faizme kar kavga, sin
milie kar kavga, sekterlikle yrt len kavga, silahl arp
ma btn bunlar Vaptsarov'un iirinde bir tek kavga szc
yle paranteze a l nr.
nancn ve kavgann airi Ni kola Va ptsarov iirini ha yaty
la tantlad . Ekmek ve zgrlk kavgasnda, bir iiye yakr
casna on urla ld. Her gelecek kuan o n u n savamndan
renece i eyler olacaktr.
N i kola Va ptsarov Jose Marti , Sandor Petfi. Hristo Botev,
Nazm Hi kmet gibi air-kahrama nlar zi nciri n i n en salam halka
larndan biri olara k yaayaca ktr.

ERDAL ALOVA
ubat.

16

1980

ARiN
KISA YAAM YKS {*)
Nikola Vaptsarov 24 Ara l k 1 909'da Pirin dann eteinde
ki Bansko kasabasnda dodu. Bansko 1 9 1 2 y l na kadar Osman
l mparatorl uu'nun s n rlar iindeyd i. ( ) Vaptsarov' un dou p
byd yre bamszl k iin savaan eteleri n , y u rtseverle
rin bir eit kara rgah yd . Vaptsarov'un babas eteciydi . Ayd n
b i r kii o l a n annesi b i r sre retmen l i k yapmt. Vaptsarovla
rn evlerinin bir bl m boya atlyesi olarak k u l l a n l yord u .
(Vaptsarov trkede boyac10lu a n la m na gelmektedir) Vaptsa
rov'u n an nesi de evde dokumac l k yapyord u . Ailenin geimi
bu iki yoldan sa lan yordu. Vaptsa rov i l k edebi eiti m i n i a nne
sinden ald. lkokulu {191 6- 1 920) . ortaok u l u {1 920-1923) doduu
kasabada okudu. retmeni Nikola Golev'den byk lde et
kilendi. Golev ayn zamanda Bansko blgesinde Bulgar Kom
nist Partisi'nin (BKP) k u rucusuyd u . Yetime dneminde kk
Vaptsarov stnde etkisi olan kii lerden birisi de (airin kzkar
dei Rayna Vaptsarova' n n a n l att n a gre) Doktor Mayler adn
da bir Sovyet partizar d r. Doktor M ayler bir sre Bansko'da
ka lmtr.
**

Daha ayrnt l bilgi iin Soyka Vaptsarovo ve Boris Va ptsarov'la yop lon
syleiye baknz.

(..)

Hristiyanl

simgeleyen hac ile Mslmanl simgeleyen ay'n giri ka

p sr.da karlkl olarak bulunduu tek yer belki de 19'uncu yzylda

Bansko'da yaplm olan kilisedir.
Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

17

Vaptsarov i l k ve orta renimi srasnda Bulgar a iri Peyo

Yavorov'un da etkisinde kald. Bir etenin komutan olan Vapt
sarov'un babas etesini i kiye bl nce birinin bana Peyo Ya
vorov'u geti rdi. Yavorov Vaptsarov l a r'n evinde kal m ve kk
Vaptsarov' l a ilgilenmitir. N i kola Vaptsarov o rta reniminin
ikinci bl mne devam etmek zere Razlog kasabasna gnde
rildi, ancak babasnn sra r zerine Varna'daki Deniz M a kina
Okulu'na yaz ld (1926) . Okulun sk disi p l i n iyle, askeri h avasyla
uyuama d . Okuldan ayr l m a k istedi , ama babasnn srar ze
rine a lt y l l k bir eitimden sonra renimini tamamlad. Makina
teknisyeni sfatyla di plomasn a l d (1932) . Ma kina Okulu' ndaki
renci l i k dneminde oku) gemisi n i n Akdeniz'deki eitim gezi
sine kat l d . Msr' grd . Va ptsarov'un diploma treninde a r
kadalar adna yapt ve o kuldaki askeri ynetimi eletirdii
konumas n l d r.
Bu okulu bitirdikten sonra Sofya'da edebiyat ren imi yap
mak istedi . Ancak a i l esinin mali yetersizlii yz nden iste ini
gerekletiremedi . 1932 yl nda. yan i 23 yandayken Bulgar Or
man Endstrisi'nin Koerinovo kasabasndaki bkha nesinde
makina teknisyeni olara k a lmaya balad. B KP'nin yerel ko
m itesiyle i l iki kurdu. Parti'ye ye o. l du. 1935 y l nda Bulgaristan
Send i ka l a r Kongresi'ne delege olara k gnderi ldi. Vaptsa rov'un
1 935'den sonra g i ritii b i r d izi kitlesel kltr rg tlenmeleri ve
kampanyalar BKP'nin kitlelerden sekterce tecrit ol maya kar
izledii yeni politikann bir yansmasyd . Vaptsarov'un alt
fabrikay iveren kapatmak isteyince iiler d i renie geti
ler. Vaptsarov g revin nc rg tleyicisiyd i . G rev baarya ula
t. Ancak iveren Vaptsa rov'u iinden att. Bu a rada faist Ma
kedon rgt de aire baarsz bir suikast d zen ledi. Vaptsa
rov 1936 yl nda Koerinovo'dan Sofya'ya g etmek zorunda
kald. Ayn y l n gz nde Bulgarista n Devlet Demiryollar'nda
lokomotif ateisi olara k i e balad. O dnemde Sofya'da kit
lesel isizl i k s ryordu. Genel bir ekonom i k buhra n tm l keyi
sarmt. Vaptsa rov al ma kou l l a r ok a r olan bu i ten
1938'de ayr l a ra k Belediye Krematoryumu'nda al maya ba
lad. Bu dnemde Bulgaristan'n nde gelen sanatl a rnn ev
resine gird i . Pa rtili ve devrimci yazarlar a ra s nda yeri ni buldu.
18

1 940'da Parti Vaptsarov'u Sobolev Eylemi'ni rgtlemesi iin

Razlog blgesine gnderd i . B u eylem B u l garistan ve SSCB a ra
snda kar l k l ibirlii amacyla imzalanmas istenen bir an
lama iin i mza toplamakt . Ancak Vaptsarov tutukland ve Go
de blgesine srld. Nazi lerin Sovyetler Birl ii'ni igalinden
sonra Vaptsarov BKP Merkez Komitesi'nde son derece nemli
bir greve atand . Yeni kurulan ve bakanl n Sovyetler B irli
i'nden i llegal olarak l keye giren Albay Tsvyatko Radoynov'un
yapt Merkezi Askeri Komisyon'un ikinci bakanlna atand.
Bu arada Edebiyat Eletirisi gibi derg ilerin yaz k u ru l unda a
l yordu. airi n i l k ve tek iir kitab olan Motor Trkleri 1 940
y l nda Sofya'da yayn land. Vaptsarov nemli ve teh l i ke l i gre
vini srd r rken BKP Merkez Komitesi'nin ele verilme olayn
da, 4 Mart 1 942 gn bir bl k Parti'liyle birli kte tutukland. Po
l is mdrl nde aylarca ikenceye urad. Faist mah keme
tarafndan, BKP Merkez Komitesi sekreteri Anton ivanov, Pe
ter Bogdanov, Atanas Romanov, Anton Popov ve Georgi M i n
ev'le birlikte lme mahkum edildi. 23 Temmuz 1 942 akam
Sofya'daki Yedeksubay Okulu'nun at poligonunda kuruna
dizi lerek ldrld. dam mangas nnde alts birden H risto
Botev'in zgrlk uruna d en l mez arks n sy lyord u .
1 9 Hazira n 1 953'de Budapete'de dzenlenen bir trenle
Dnya Bar Konseyi'nin onur dl ha l klar arasnda dost l u k
ve bar davasna yapt b y k katkdan tr B ulgar airi ve
u l usal kahraman Ni kola Yonkov Vaptsarov'a veri l d i .

19

EVRLER STNE
BR NOT
VE TEEKKR
Bulgaristan Yazarlar Birlii'nce 1979'da yaynlanan ve Vapt
sarov'un tm iirlerini, dzyazlarn, mektuplarndan semeleri
ieren kitapta airin 58 iiri yer almaktadr. Bunlardan alts o
cuk iirleridir. Vaptsarov'un salnda yaynlanan Motor Tr
kleri'nde 21, ldrlnden sonra toplanan iirlerinin olutur
duu AntoJoji balkl blmde ise 31 iir yer almaktadr.
Kitabmzda Vaptsarov'un seilmi 26 iirine yer verilmi
tir. almamzn kapsam seme iirler niteliinde olduu iin
airi en iyi yanstan, gerek dnem, gerekse tarz olarak farkl
ynleriyle vermeye alan bir derleme yelenmitir. Bu kitapta
Vaptsarov'un en tannm, en nemli saylan iirlerinin tm bu
lunmaktadr. te yandan, ocuk iirlerine almamzda yer ve
rilmemitir.
Vaptsarov'un iirleri trkeletirilirken, ncelikle Bulgarca
dan yaplan dzyaz (anlam) evirileri temel alnm, Peter Tem
pest'n hazrlad Nikola Vaptsarov, Poems (Sofya Press, 1978)
adl yapttan do yararlanlmtr. eviri almasnda Vaptsa
rov'un zengin ve eitli olan kafiye, tonlama, aliterasyon, ritmik
vurgular, noktalama, konuma dili, sylei edas gibi zellikleri
de elden geldiince verilmeye allmtr. Vaptsarov zellikle
serbest vezinle yazd iirlerinde daha ok yarm kafiyeye ar
lk tanyan, mzii n plana karan bir tutumdadr. Aliterasyon
21

ok fazladr. airin drtlklerle, trk biiminde yazd iirler

ise sanld (ve t rkeye daha nce evrildii) gibi dzenli, sis
temli bir kafiye yapsna sahip deildir. Tam kafiyeler bozan hi
yoktur, baz iirlerde ise yer yer vardr. Drtlklerle yazlan i
irlerde genellikle yarm kafiye kul/anlmtr. Baz drtlklerde
hi kafiye yoktur. Bu tarz, o zamanki Bulgar iiri iin yenilik sa
y/maktadr. Aliterasyon/ara gelince, ne yazk ki, Bulgarcadaki
seslerin Trkede gerek tadyla verilmesi mmkn deildir. u
adan ses benzemelerine mmkn olduunca nem verilmi
tir. eviriler, satrlarn says, dizilii, noktalama iaretleri bak
mndan asllarna aynen bal kalnarak yaplmtr.
Bulgarcadan yaptklar dzyaz. (anlam) evirileriyle bu i
irlerin Trkeletirilmesinde balca yardmlar olan Lamia Var
nelieva ve Ramadan entrk'e teekkr ederim.

E. A.

22

Nikola,
bugn senin evine geldim
Angel Knev 37'ye.
Burada her ey senin bra ktn g i bi duruyor
yatak, dolap, masa,
denizci defterlerin, elyazmalarn
ve yatann zerindeki
Yavorov'un mask
ve spanyal savann portresi .
spanyal elinde tfek
hep yle d u ruyor
sevginin a l nln tutan
kinden bir stun gibi
ve h l baryor
erevesinde n :
N o n Pasaran.

Yannis Ritsos

23

RESiMLERLE
VAPTSAROV
-1-

25

airin

doduu

kasabas n n
grn:
Pirin

Nikola
Bansko'daki
mze

26

Arkada

da

grlyor.

Vaptsarov'un
ev.

Buras

olarak

Bonsko

uzaktan

doduu

g n m zde

kull a n l maktadr.

Vaptsarov'un
annesi
Elena
Vaptsarova
ok aydn
bir kiiydi.
Dunya
edebiyatn
iyi bilen
b i r anne
o l a rak
Vaptsarov'un
yetimesinde
byk
rol oynamt.

Ni kola

Vaptsarov

Bansko'daki evlerinin
avlusunda
birli kte.

babasyla

Vaptsarov'un

babas olunu bir asker

olarak yetitirmek
istiyordu .

Fotoraf

y lnda

1913

ekilm itir.

27

Vaptsarov'un
y llarnda

ortaokul

ailesiyle

ekilmi

bir fotoraf.
(soldan i kinci)

Voptsarov babasyla Vorna'daki

rencilik yllarnda. airin

bir ete reisi oian babas
eviyle ok az i lgilenen sert

bir adamd. Olunun kendisi

gibi

bir asker
arzultyordu.

28

o lmasn

Vaptsarov Varna'daki
Askeri

Denizcilik

okulundaki

rencilik

y l l arnda. Gen air

oku ldaki sert
disiplinle uyuama m,
bu yzden renimini
b rakmak istemiti.
Ancak babasnn
srar yla okulunu bitirdi

Vaptsarov Denizci l i k o k u l unda s n f arkadalaryla.

29

MOTOR
TRKLER
(Semeler)

31

Nikola Vaptsarov'un 1940 ylnda yay m / o na n ilk ve

tek iir kitab

Motor Trklerinin kapa.

air bu kitabnda Nik. Yonko11 imzas n

kul la n m t r.

32

NSAN STNE TRKLER

NANC
ite-so l u k alyorum.
al yorum,
yayorum
ve iirler yazyorum
(elimden geldiince) .
Hayatla ben
bakyoruz ka altndan
ve savayorum onunla,
gcmn yettiince.
Hayatla kavgal yz,
ama sanma ki
nefret ediyorum hayattan.
Tersine, tam tersine! Sonunda bilsem leceim,
hayat kaba,
el ikten peneleriyle
yin e sevecei m !
Y i n e sevecei m !

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

33

Diye l i m , boyn u ma
geirip yal u rgan
sord u l a r bana:
Syle, ister misin bir saat daha yaamak?
Haykrrm hemen:
z n !
zn !
abuk zn
i l mei, canavarlar!
Hayat iin
h e r eyi yapabi. l irim. U abiliri m gkyznde
bir deney uayla,
iine girebil i ri m patlayacak
bir roketin. bir bama
ok uzak
bir gezegeni
a rayabil i rim
bolukta.

34

Gn l m yine de
titrer sevinten.
masmavi
g
seyrederken .
Gn l m yine
titrer sevinten,
hl sam d iye,
yayorum.
Ama diyel im ki,
aldnz. ne kadar diye l i m?
bir buday tanesi kadar
inancmdan,
haykrr m o zaman
yreinden yara l
b i r panter gibi
haykr r m acdan.

35

Ne'm kalaca k
benim o zaman?
Soyulduktan sonra
d a rmadan o l urum.
Daha dorusu.
a kas
soyulduktan sonra
sfra inerim ben.
Belki de siz
m utlu g n lere
inancm benim
y kma k istersiniz,
inancm,
daha gze_!
daha anlaml olacana
gelecekteki yaamn?
Syleyin l tfen, neyle sald racaksnz?
Ku run?
Hayr! Yara rsz!
Durun ! Kurununuz be para etmez!
nancm
zrh l a kapldr gsmde
ve bu zrha i leyecek
k u run
icat edilmemi tir henz!
cat edi lmemitir!

36

FABRKA

Fabrika. Ba duman duman b u l ut.

Halk bilisiz,
hayat - a r. skc. Hayat maskesiz ve makyajsz h rlayan. azgn b i r kpek.
Savaacaks n bkp usanmadan.
ve direneceksin ylmadan,
bir dili m ekmek
koparabilmek iin
ku . l aklarn dikmi
bu kuduz kpein dileri nden.

37

Kaylar ak l yor salonlarda,

her kede
sesi d ililerin.
O kadar boucu ki hava,
olana ksz
cierlerini doldurmak.
derin bir sol ukla.
ki a d m tede bahar yeli
talazlyor tarlalar, g ne l l.
Ge
yaslanyo r aal a r,
glgelerifabrikann duvarlarna .

38

Ama nasl da yabanc

ve gereksiz burada,
hepten u n utulmu
u tarla!
Bir e l f rlat p atm p kutusuna
mavi gkyz h lyalarn.
nk bir an dmek dalga lara.
bir an yumuamas yrein,
yok yere g itmesi demektir
gl
ii
e llerin.
Ve patrtsnda
grltsnde maki nalarn
olanca sesinle ba rman gerek,
sz.f erin aabilsin diye
a radaki boluu,
a n lamlarn yitirmeden.

39

Ve yllarca ba rdm ben

hayatm boyunca ...
D uyuyord u m ba rdn h erkeslerin makinalar
fabrika
ve insa n l a r n
en kuytu
kara n l k kelerde.
Ve btn bu haykrlar
bir alam oldu
zrh l ad k hayatmz onunla.
yle bir alam ki
bir ubuk koydun mu tekerine
k r lr koll a r n o a nda . . .
Ve sen. fabrika, bir de
kat kat
duman ve kurum
yad ryorsun stmze.
Bouna! Sensin bize kavgay reten Ve biz indireceiz
gnei yanba na.
alma ktan yz kararm
bunca insan
ezin iinde ezip geen
fabrika
yor u l maz bir yrek var sende
binlerce yrekle birlikte arpan .

40

ANI

Bir a rkadam vard,

can a rkadat,
yalnz . . . kt kt ksrrd .
Ateiydi meslekten
kfeyle km r tar
k lleri atard
on i k i saat gece va rdiyasnda.
Gzleri geliyor gzmn nne
atei a rkadam n .
O gzler ki ierdi adeta
kuru m l a r a rasndan
bir yol b u l u p szlen
ve k k barakamza giren
gne nlarn tek tek.

Nasl da a levlenirdi
h ummah susuzl uu
bahar gn leri,
darda yapraklar
hr h rken.
ve kular
srlerle
geerken gkyz nden.

Duyard m
gzbebeklerindeki yalvar.
acy gr rdm,
o lmcl acy!
ylesine k kt dilei o gzlerin
bahar.
br bahar grmek . . .

42

Geldi bahar
btn gzel l iiyle :
g ne.
lk hava
ve g l leriyle.
Bulutsuz gkyz nde
yayld
bir meneke kokusu.
Ama onun i i kara n l kt
iine ken g n l k hayat
ylesine skcyd . . .
Derken.
birden deiti her ey.
M otor balad tekl emeye.
Gacur gucur bir ses
ve . . . stop etti.
Bilmem neden .
belki de
ateinin l mesinden.

43

Belki tam byle de i l .

Belki a c km motor,
bekl iyordu emektar bir e l
krek k rek kmr
ats n d iye vaktinde atee.
Evet. belki de.
Bilemiyorum.
Ama yl e geliyor ki bana,
btn o patrt i inde.
soruyordu szlana sz.l ana :
teki gene nerede?

44

O-teki-ld.
Ama ite-
darda bahar.
Uzaklarda
ok gibi g idiyor kular.
Onlan gremeyecek bir daha.
Byle bir arkadam vard ...
Can arkadat!...
Yalnz kt kt ksrrd .
Ateiydi meslekten.
Kfeyle kmr tar.
k l leri atard
on iki saat gece vardiyasnda.

45

Romantizm
(Elyozmolornn
Vaptsarov

46

iirinin

elyazmas.

asllar

Sofyo'daki

mze

evindedir.)

ROMANTZM

Bugn ben
bir iir
yazma k istiyorum,
amzn ruhu
onda yaasn
diyoru m .
Dnyay k ut u ptan kutubo
dolaan
eytann
kanatlar gibi
gururl a arpsn
satrlarm.

47

Nedir bu m zmzl k srp giden?

Neden szlanyor i nsanlar
eskimi bir romanti kliin
peinden?
imdi romantizm
mavi gkte
ark syleyen motorlarda.
Ve an lamadan bu gururl u ark y
bounad r
krtrmak
a l n lar.
nk tayor
insann sonsuz gcn
bw a rk nn
sa lam
el ik kanatla r.
Gryorum
ya kn bir gelecekte
bu karta l la r n
tohumlar
serpitirdiini.

48

Ve yukarlardan
boalan
arklarndan
emeimizin
ve zgrlmzn
aktn.
Denizler
zeri nden
geiyorlar,
s mscak Ekvator,
yemyei l ova)ar
ve arktik kar dalarndan.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

49

Surda i te yeni romantizm.

domakta olan
her geen gn
kendini bulan.
Ve gvdeleip
bir uak
filosunda.
dolayor bugn
dnyay
bir utan
bir uca.

50

KARIUKLI KAVGA

Ellerimizi kenetl ed i k seninle,

ve a mansz bir kavgaya tututuk.
Bu kandr damlayan yreimde,
sende hal kalmam. yleyse? Biri decek,
birimiz yen i l ecek ve sensin yeni l ecek olan .
Kukun m u var? Korkmuyorsun yle mi?! Ama her hareketimi hesapladm ben,
topladm btn cesaretim i
v e yeni l i p g ideceksin sen
ey yozlam, berbat hayat.

51

Kavgamz imdi balamyor.

Kavgamz y l lar nce balad.
Uzun yllar ncesinden
kran krana savayoruz.
oktand r kenetl i ellerimiz.
Ve unutmayacam hi bir zaman
senden yediim feci yumru u.
Gaz patlad ocakt.
Ve tonlarca kmr
aa da
gmd on be insan.
Gmd
ton larca
kmr
on be
i nsan
lsn.
Ben d i m
onlardan
biri.

52

Bir mahzenin eiinde

ttyor
dm
bir tabanca.
Yava yava souyor ceset . ..
Ne bir hay kr.
ne bir inilti bir k u run
sonra - plk.
Ne kadar da kolay . . .
Kavgasz.
hayata kskn.
sessizce.
Kim miydi o
bilmiyor m usun?
Bendim
o
ben!

53

Pusuya drlm
bir adam
uzanyor slak kald rmda.
Dinamitlerle dolu gkyz.
patlaylarla
indi inecek alana.
Orada, kan gl iinde yatan
adam
kardeimdir benim.
ve buzlu cam gibi gzlerinde
k i n ve sevgidir
yanan.
Alak.
hain
n ianc
hemen yitird i
izini.
Hat rladn m o serseriyi?
o
bendim.

Hatrladn m bir ocuk ld

Poris'te, barikatlarda .. .
Bir ocuk
ld

ka n l gericilikle
savata.
Damarlarndaki kan
elik gibi
soudu yava yava.
Ve hafif bir g l mseyi
gezindi dudaklarnda bir an.
Sonra mosmor kesildi o dudaklar
ama gzleri
yanyordu alev alev,
gzleri ark sy lyordu :
Liberte cherie! ...

Bir sokak ocuuydu

kurunlanan.
lm so ukl uuyla yerde yatan.
Hatrlyor m usun
o sokak ocuunu?
O bendim!

55

Hat rl yor musun bilmem.

bir motor
sevin eli
bir iyimserl ikle
yard sis perdesini
o perde ki
bir nem deniziydi
kularn bile
gemedi i ;
b i r motor ki
kanatlaryla
paralar buzlar.
deiti ri r yrngesini dnyann
ve patlayyla benzin buhar n n
yol acar gelecee doru.

56

Ycelerde ark syleyen o motor,

el emeimdir benim,
motorun syledii arklar
kandr yreimin.
Dikkat kesilip
pusulay izleyen.
sislerle,
kuzey souuyla
savaan o adam,
hatrlyor musun
kimdi?
o
bendim.
Ben oradaym
buradaym. Ben her yerdeyim. Teksas'ta bir i ci.
Cezayir'de bir hamal,
airim
Her yerdeyim ben!
Her yerde!

..

Ne diyorsun,
kazanacak msn.
kt, somurtkan
pis hayat?
Yanyorum,
yanyorsun
sen,
i kimiz de
kon ter iinde.
Ama, sen, bitiyorsun
zayflyorsun,
dyorsun gten.
Bu yzden acmadan srman,
bel k i de
ecelin geldiinden . . .
O zaman,
hep birl i kte,
senin yeri ne,
ter ve emek.l e
bir hayat kuracaz
istenen
ve gereksinen
ama
ne hayat olacak!

58

M EKTUP

Anmsyor musun
denizi ve makinalar .
yapkan bir karanlkla dolu
amba rlar?
Ve Filipi nler'e d uyduumuz
o yabanl zlemi,
Magosa stndeki
i ri yldzlara?
An msyor musun bir tek denizci ki
bak atmam olsun uzaklara.
tropi kann soluunun hissedildii
gecenin sn p g ittii yerlere?
Anmsyor musun nas l
yava yava
souyordu son u m utlarmz
iyiye
ve insana
olan i nancmz
romantizme.
ve bo heveslere?
Anmsyor musun
nasl abucak
bizi hayatn kapanna kstrdlar?
Kendimize geldik.
Geti.
Cok fena balanmtk.
Kafesteki hayvan gibi
a a parlyordu
gzlerimiz
ve aranyordu
merhamet dilenip.

59

Genetik,
o kadar gentik!..
Ve sonra . . . sonra
bir kin
derinden iliyordu yreimize.
Kongren gibi,
hayr, czzam gibi
yayl p
kaplyordu ruhumuzu,
boluun
ve karanlk umutsuzluun
korkun alarn ryordu,
yava yava ilerliyordu kanmzda,
u l uyan gzdalaryta.
oysa erkendi, ok erkendi . . .
Orada yedi kat gkteyse.
titriyordu yine
martlarn kanatlar .
Gkyz parlyordu yine
mika g ibi.
gkboluu yine mavi
ve usuz buca kszd,
ufukta yine akamlar
yitiyordu yelkenliler
v e serenler grnmez oluyordu enginde,
ama biz krlemitik.
Benim icin bunlar gemite kald - a rtk nemsiz.
Ben ki bir ot yata paylatm seninle
ve ite anlatmak istiyorum sana
nasl canlym bugn. nasl derin inancm.

60

aka k larmda delik amamak iin

ben i d u rd u ran
ite
bu.
Yreimizdeki o kini
bugn
budur
kaynayan
b i r kavgaya
dntren.
Ve bize Filipinler'i geri verecek
ve Magosa stndeki
iri yldzlar.
ve yreklerimizde
snen sevinci,
mokinalaro duyduumuz l sevgiyi,
tropikal rzgrlarn soluduu
denizlerin mavi sonsuzluunu.
imdi gece.
Makina ritmiyle
bana elik ediyor
ve scak bir inan estiriyor.
Bilsen nasl seviyorum hayat!
Ve nasl tiksiniyorum
bo
ve ham hayallerden . . .

61

Gnn aaracandan ne kadar eminsem emi nim buzlar kafamzla kracamza.

Ve karan)k ufuktan
g ne,
evet, bizim
parlak
gneimiz
yacak.
Brak o zaman dolasn
kk bir kelebek g ibi
kanatlan m.
lenler yadrmayacam,
yaknmayacarn hayr.
biliyoru m nk
lnecek yine de.
Ama
zehirli kfnden
syrlrken
yeryz.
yeniden doarken milyonlar,
bir trk olacak lmek,
evet, bir trk!

62

NSAN STNE TRK

Bir bayanla
tartyoruz
konum uz :
Zamanmzn insan.
Hanmda surat bir kar, a nlyorsun uz ayck diriyor, sinirleniyor,
alyor hatta.
Lafa bouyor beni
amur atyor
derken, balyor
szck szck dolu yamaya.

63

- Bir dakika - diyorum. -- bir daki ka,

dinleyin beni . . . O, g cenmi szm kesiyor :
- Oh, ltfen, yeter!
Tiksiniyorum insan denen eyden.
Lay k deil sizin vgnze.
B i r yerde okumutum
adamn biri baltay kapt gibi,
doram z babas n.
Y kanm,
sonra da
k i liseye gitmi
ve . . . h afiflemi. Dehetle i rkildim. Arma gitmedi de i l .
B e n ki
tkezlerim
kurama gelince
kendi kendime dndm bir a n,
en iyisi gzden geirmek yky
saki nce
acele etmeden.

64

O lay yeri Mogila ky.

Baba be kuru koymu
keye.
Oul a n lam durumu.
i etmi paray
Sonra ldrm babasn .
Aradan bir hatta, bir ay
gememi
jandarma dayanm kapya ve . . . mah keme.
Mahkemede
gn l n okayacak de i l ler ya,
odam mahku m etmiler l me.
A l p gtrmler
caniyi
t kmlar del ie.
i nsanlar a rasna dm orada
ve i n s a n
olmu.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

65

Bil mem
mayas neden,
nasl yorul mu
bil mem,
ama yazgsn
kitaplardan de i l
renmi bir trkden.
Ve a n l at p dururmu:
Bre, bir hata ettik
boyladk
d a raac n .
Bi ekmeksiz ka l ,
sendeliyorsun
acdan
ve bir yan l adm, sonun feci.
Bek. l e dur
kurba n l k koyun gibi,
bi aa bi yukar gzlerin ba kta.
Ah, kt,
ok kt
u dnya n n dzen i!
Baka trl olabilirdi oysa . .
.

fi6

 te o zaman
balarm trksne
yavatan.
Gznn n nde
a k p giden h ayat ve sonra
dalarm uykusuna
g l mseyerek . . .
Ama koridorda
fslt lar dolayor.
Sonra sessizlik bir a n .
Biri yavaa ayor kapy. Birka kii. Arka larnda g a rdiyan .
lerinden biri,
titrek bir sesl e :
<Haydi, kalk>
diyor.
Berikiler bo gzlerle
nemli, kuruni duvarlar
szyor.

67

Anlam o zaman
hayat onun iin
bitmiti r a rtk.
ve birden
f rlayp terini silmi
yaba n l bir boa gibi
szm evresini.
Ama yava yava
kavram korkunun ecele faydas yok.
lecek.
Ve o an
fera h lam yrei.
- Gidelim mi? - demi beriki.
- Tamam.

68

Y rm. Arkasndan
yrmler
uursuz bir rpertiyle.
Syleniyormu asker :
Bi bitse u i . . .
yedi belaya atm sn, karde.
Koridorda
dn p dolayor fslt l a r.
Ka ra n l k sinmi kelere.
Sonra inmiler avluya,
tanyeri
aaryormu yava yava .
V e tanyerine ba ktnda adam
grm
k denizinde ykanan yldz,
ve gemi a k l ndan bir an
u
a r,
acmasz,
kara
yazgs.

69

im bitik . . .
Sal lanacam i pte.
Ama bununla
her ey bitmiyor ite.
Daha gzel bir hayat balayaca k
arklardan.
ve i l kbahardan .
.

Hat rlam o trky

ve aydnlanm yz.
Gzleri a lev a_lev
g l msemi scak
ve iten,
a rkasna dayanm. balam trksne.

70

Ne dersiniz.
kompleks bir isteri m i
sz konusu burada?
Nas l isterseniz yl e dnn
lakin
dostum. yan l yorsunuz derim. Adam sakin.
d i l i sremeden
okumu trky sonuna dek.
tekiler korkuyla
szyormu onu,
dehetli baklar atarak.
Hapisane bile
titriyormu dehetle,
kara n l k rkyle svm.
Sevi nle ses. l enmi
gkteki yldzlar :
Bravo, insanoluna !
Sonras malum. pi
geirmiler boynuna. ve
lm.

'11

H l o a rk
h afif hafif
dkl yormu dudaklarndan.
imdi geldik zm noktasna.
O kurum, ya sen ne dersin? Ala maya balad zava l l h a n m .
kendinden geip bast feryad :
Korkun! Korkun! sanki
yaa m gibi a n latyorsunuz! . . .
Korkun d a n e demek?! Adam trk sylyormu. Korkun g zel de i l mi bu?

72

YURT TRKLER

TRK

Ormanlarn stnde
Pirin'in ycesinde
uulduyor rzgar.
Yedi kii
savamaya
dtk yollara :
ardm zda kald
uzaklarda
Pirin de
yldzl geceleri de.

73

Fundal kta gizlendik

yaban l hayva nlarla
bylece geti k
kar yakaya.
Sanki
otla r n stndeki
ykanm kanfaryd
babalarmzn.
Sanki
yapra k l a rdan tandk
topra kta yatan
analar m z.
Ve tandk
dinlendii
pasl toprakta
i l k akmz.
Yedi kii
dtk yol lara .
Ancak mz
dn d k buraya .

74

DOGDUGUM TOPRAKLAR

Doduum topraklarn stnde

btn gn g l msedi gkyz.
Gece yand yldz avizeler
tan at p gn douncaya
leri bitirip a kamleyin,
dnerken eve y ryerek,
dmanm grdm glgede
urun urun e l i nde tfek.
Sev demitin , a n neciim,
insa n l a r beni sevd i i n kadar.
Sevebi l irdim, anne, ama
ekmek ve zgrlk de var.

75

H AYDUTUN TRKS

Rzgr dkyor sar yapraklar.

eve dnmeyel i yaz o luyor.
Taze gel inler dul sayyor kendini Piri n'e ba k p bakp dvnyor.
Karan. l kta gide gide bkmadk m,
ocuklarmz ttmyor mu burnumuzda.
Bkmadk m ta yast k a ramaktan ,
al l a r stmze rtmek iin.
- Saaklarda buzla r erimeye balad
h e r yan yabani otlar sard, voyvoda.
Kurun s k havaya , y ldzlara !
Onurlu v e zg r d el im savata .

76

TRKLER

AYDIN-ATEC

Kara n l kta t krdyor

uykulu uykulu raylar
Tutmuyor bir yerim
ylesine yorgunum .
ic geiriyor biri :
U mut yok >
Hayr! Var!
Beni bekl iyor d nya.
. . .

7'1

B i liyorum ben
yerimi hayatta
kaptrmam yle
postumu ucuza.
Ekmek ve zgrlk
kavgasnda
onurla leceim
bir iiye yakrcas na.

78

AK TRKS

Beton bir blok gib km

barutun kaygs stmze.
Ruhumuzda bir h rlt : - Sava!
imizde kan, isyan ve ate.
u fabri ka bacalarn d a
a y n isya n d r kaplaya n ,
ayn ey a kam a l acasnda
dingin mavi l ikteki gkte.

79

Syle bana, davul derisi gibi

bizi gererlerken emberde,
syle bana gnah m, ak iin
kk bir yer ayrmam yreimde?
Cani bir maki naln n gaklamasyla
kes i len pat rts nda fabrikann
syle gnah m - Seni ok seviyorum!. .
Diye geirmek akl mdan?
Evet, doru, akmzn d nyas dar
gelecee ynelm i baklarmla
bu yzden bu kadar ksa
bir t rk yazyorum sana .

80

BR LKE STNE TRKLER'DEN

MEKTUP

Adres:
Senyora
Franceska Labore
HUESKA
Anne,
Fernandez .fdrld!
Fernandez
topraa gmld!
Fernandez
a rtk yaamyor!
Fernandez
ovalarda yatyor
Madrid
kaplarnda.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

81

Ne kada r iyi i nsa nd.

neden kyd l a r canna?
Sava duracak m sandlar
Fernandez ld kten sonra?
Yalnz sana aabilirim
anneciim, iimdeki acy,
Savata nasl bil irsin ,
sonsuz akar gzyala r .

b r kad n l a rn gzlerinde
avunmak istiyorum durmadan,
a m a o n l a r da brm ac
ve yalar, yal a r a kan . . .
Belki kardei lm
belki sevdii ehit dm.
belki bir ara pnel paras
taze g zel lii yok etmi.

82

Belki imdi benim gibi

haber bekliyor boyuna,
neml i topra k sevdiini
oysa oktan a lm koynuna . . .
Anne. sakn darlma ona
savamaya gitti diye.
Anlyorum oydu h a k l olan
bizdik den yan lgya. Aramzda yalnzca o
grd plak gerei hayvan gibi yaama ktansa
lmek e lbet daha iyi.
Ekmeimiz vard. B i r somun
yeterdi iki kiiye.
Ama doacak olumun
karn doyacak myd anne?

83

Dahas var. Ancak o bahi s

zor anla l r. nedense.
Gidip dvt. l er. Neden?
Bir lokma e kmek iin mi yal nz?
Yzlercesini gmdler bugn.
snak a ltnda kal a n l a rn,
Gzlerimle grdm hepsini,
syleyecek sz bulamyoru m .
yle grl memi b i r eydi,
yl esine tuhaft her ey,
yzlerce i nsan birden
yeni bir kla parlad .
Grdm. grdm b i r an
tabutl a r n tahta l a r a rasndan.
tahtalar a rasndan tabut.l a rn
el uzatyorlard birb i rl erine.

84

l d kten sonra da kaynam,

yatyorlard tek kii gibi
ve a l evleri mutlu lmn
l ld gzlerinde . . .
O anda anladm her eyi
gitmeliydi o savamaya.
Kavgada ehit oldu sevdiim
gremeyece im onu, gremeyecei m !
Anne, Fernandez ldrld!
Fernandez a rtk yok, anne!
Fernandez kara topraa gm l d !
Ala , ala onun genliine.
Bir ey hissettirme babama! Bu ac yer bitirir onu.
Gizli gizl i ala bir yanda
hi, hi bir ey syleme . . .

85

Eer a nlayacak olursa .

bir kurt derse iine.
iyi olduumuzu syle.
doacak bebeimizi mjdele.
De ki ona : Dolores
imdi masa l l a r reniyor.
Soruyor kznla Fernandez
kz m erkek mi ister? diye.
Ne yazsam, annem benim
ac katacak acna.
Sevgiler biricik kzndan
Dolores M a ria Goya.

86

ANTOLOJ

(Semeler)

BR KR

B i r kr
keman alyor
mahalle sinemasnda.
Dinl iyor
ve duyuyorsun sanki
geni bir stepte koan
bir troykann ngra kJarn
ve gryorsun hatta pyor i ki sevgili.
stlerinde kunduz krkler,
kar okuyor hafiften . . .
H i k imse yok uzaktalar kaba insanlardan.

89

Ah.ne kadar ayr

duyduumuz eyler
ve ne kada r uzaz
senle ben!..
Gryoru m : amurlu bir gece.
Keder
kaplam mahal leyi. . .
Biliyorum
o rada her duvarn
ve itin a rkasnda ac ekiyor
tekmelenmi
bir olu hayatn.
Son notas da susuyor
bu minr pasa jn.
Sense hl yayorsun
kendi yitik lgmnda.
Ve anlamyorsun, rahat.i l k
kskanlr b i r eydir a rtk. imdi
kof bir zntyle dolanp durmak
uta n lasd r benim iin.
ve alamak
spanya'da bir valye lyor diye. Neden

90

d nya yeni bir d ncenin

ekirdeiyle may n l anmken;
senin beyaz karlarla kapl
stepleri n i n zerinden
bahar rzgrlar estiinde,
Kafkaslardan ve U ra l l a r'dan
g neler getiren
yen i insa n l a r n ekspresi geip gittiinde
neden en kk bir iz bile yok
yaba n l steplerin kederi nden.
Dinle,
ve bu uyum selinin
r l rl akan suyunda
yka gzlerini,
ba k dnya ne kadar byk!
D nya sende ve bende
ve kiiliksiz dedikleri
u ynlarda.
Ama ben. seviyorum onlar,
nk ileriye, yeni bir gne doru
yryorla r adm adm
nk savayorlar!

91

Bir Fabrika KuracaZ iirinin

dzeltmeli elyazmas.

92

BR FABRKA KURACAGIZ
Bir fabrika kuracaz,
dev bir fabrika,
duvarlar
betondan!
Kadn e rkek,
h a l k,
bir hayat
fabrikas kuracaz!
l yor ocuklarmz
zehirli havasnda,
gnesiz,
boucu evlerin.
Dnya bir hapisane.
Kadn erkek.
halk,
geri adm atmak yok!
Bir hayat
fabri kas kuracaz!

93

 l yor cocuklarmz
boucu kokuda
gzleri gnee hasret.
Ya bizler? - Kaytszca
sinmi
susuyoruz,
rezil gibi susuyoruz.
Teller ektik boydan boya
hani kan mz akar usulca,
evet. kanmz
a kar
tellerden
g tay p hayata.

o hayat ki.
silip spryor bizi
aval aval bakarken
sar
kaygsz.
Kayalar oyduk trnaklarmzla.
Tneller atk
gra nitler iinden.
Dedik raylarla yeryzn,
bar onun
bir sr deil bizim iin.
Anten ler sarm gkyzn,
y ksekte
gkdelen doruklar
gmlm
sislerin iinde,
tede, daha yuka rlarda
elik
kuzgunlar
grlemede.

95

Yoldal a r,
a k konua l m
damgalamyorum
ilerlemeyi
ve pekala biliyorum,
ilerleme deil bizi boan .
V e biz durdurmayacaz onu.Bir fabrika kuracaz.
dev bir fabrika,
duvarlar
betondan.
Kadn erkek,
halk,
bir hayat fabrikas kuracaz!

96.

KORKMAYIN OCUKLAR
ok alyoruz,
sabahtan a kama kadar.
Ama ekmeimiz az.
ekmeimiz yetmiyor ocuklar.
Yzleriniz
k r kr alamaktan,
hele gzleriniz
sa r dilsizkocaman kocaman
zgn gzleriniz . . .
Korkuyla bakarlar
lk la:
ekmek!
ekmek!
ekmek!

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

97

Dinleyin, m in iciklerim.
din leyin, yavrularm beni m,
bugn byle,
byleymi dn de.
Ve ben, yemei m olmadndan,
e l i mden baka ey gel mediinden,
n'apaym
inanla
besleyecei m sizi.Gn gelecek
eki p evireceiz y l lar.
koacaz beton bir kola
g n leri n sular n .
Brakmayacz onlar. deil m i ?
G e m vurup sul a ra
d iyeceiz:
Byle akacaksnz'
Ve yle a kaca k.l or!

98

Ekmeimiz olacak o zaman.

Ekme i miz olacak!
Gzleriniz yacak sevin ten ,
yavrucuklarm benim.
Ben i m ekmeim m i var,
sen in de olaca k,
seni n ekmein mi var,
btn herkesin olaca k .
V e h ayat o zaman
ylesine g zel olacak,
g nmzn kfleri
ok uza k l a rda kalacak.
ark l a r syleyeceiz bir azda n .
ark lar alrken bile,
sevinli arklar,
insa n n onuruna.

99

O l u r da kocarm o gn
gzleyeceim
penceremden
uzak yollar,
gzleyeceim dnnz
din ve grbz
ve sessizce fsldayacam:
cAh, c:tnya ne gzel!>
yle de olacak!
Bugnse ekmeimiz kt.
Annelerimizin gsleri
k u ru m u kuru.
Alama k-yararsz.
A lamak gereksiz.
Ama derinde, korkun
bir ezin yer eden.
Sizin bugn: nz
yanan acd r iin iin.
Ama
korkmayn, ocuklar.
yarnlar
iin!

100

RAPOR

Saat yedi.
Zaman yiti rmek
an l amsz.
Ama bakyorum
iki sandalye bo.
Dorusu
svmek .gel iyor iimden,
nk kaytszl k
a ldatmaktr bir bakma,
ihanet demektir
davamza.
Biraz basmakalp ge)ecek ama,
beynimizi ve kan mz
hatta btn hayat mz,
kaynatrma!yz
inancmzla.

101

Raporuma bal yorum .

Dncelerim
d a n k gelecek olursa
genliime ba lay n,
b i r kaplann
yabanl kann tayan
kalbime balayn.
Neyi rapor edeceim?
Neler geveleyeceim?
Savatan balaya l m
Cin'dekinden? -Gereksiz!
Tepeden t rnaa
aclar iindeyim
ve daha yce bir ey iin
al yorum
vicdan nzn kapsn,
yer etmi a n la rmzda,
masum mn lts
kulaklarda,
saplan yor gsmze
fkeyle.
lyor
ve douyor yeniden
yreklerimizde
ve grkemli bir ad tayor:
A n ay u rt !

102

amzn karanlna
srglenmi kaplan,
kafa mzla kra rsak,
ve alk lklar na
vefa nbetinde
lrsek bir gn,
bu gzel bir ey, d u run hele
bir yana braka l m bunlar.
Uzaklara
ok uzak.l ara
g itmiyor m uyuz, yoldalar?
Dnyorum da
dnya iin benden a kacak
ilk kan damlas
kardelerim iin akm olacak
ezilen kardelerim,
Anayurd'um iin!
Ve sen bu kon uda
kar kaca k olursa n
daha o anda
kesece im sesini.
Duyar gibi oluyorum ateli szleri n i
Lenin'in:
Vaptsarov yolda h a kl !

103

Gelelim raporumuza.
Dorudan rapor ediyorum a.c ekiyorum !
imdi biri diyecek:
U nutuyorsunbu ok kiisel bir sorun . . . ,
Sen ac ekebi l i rsin
gnl n n istediince,
ama aclarn senin
bir avu insan i .l gilend i rir.>
Yan l yo rsunuzben yurd u m iin ac ekiyorum.
Sizin iin ac e kiyorum
ve kendim iin . . .
nk hayat
acmadan
v uruyor yzmze.
ve biz gz k rpyoruz kardeler.
nk kalemlerimizi
batryoruz
.
uzaklara. ta uzaklara
yedi deniz teye
ve ite bu yzden d izelerimiz
za r zor ulayor
halkn yreinde
reklen mi
ylan gibi yatan
klelik ezincine.

104

Bir ii var
Ohri frnnda al a n .
Gzleri k a n ana
koltuklar ter iinde.
Frn scak m scak.
yrei dondu donacak.
yreinde nefret
ve isyan.
Bir ii var
Ohri frnnda al a n .
ersi havasz
karanlk.
Ama herkesin hayatta
bir sevinci vardr di mi,

b i r gze.rik
yreinde kpr kp r .
Bir tabela sarkyor
frnn kapsnda
mavi boyal bir tabela.
Ona sorarsanz
bu mavi
Ohri gl nn g,
kendi memleketi .

105

Saylar. Saylar ki
yazgsdr
kk bir memurun.
etelenin boncuklar
kurulmu saat gibi
tra k tra k
gidip geliyor.
Bu on alt yl demek
uup giden
sevi nsiz
ve z nsz.
' Ama sevinsiz ve znsz
bir i nsan hayat
cehennemden de beter!
Gnlerden b i r gn
birisi usuldan
bir t rk tutturdu
kendi kendine
mr ldanyordu
ylesine skntda n :
k a n l da Vardar
amurlu akar.
etele durd u .
ete! 3 sustu,
odada
meneke glgeler
a kam alcas.
Ve on alt yldr ilk kez
adam a nszn
alamaya balad
nnde rakamlar.

106

Denizin yalad
tuzl u slklor
kaml o r, bata k l k
v e sivrisinek.
Bir a kam vakti
l k la martlar
ve stma pusuda.
Bata k l kta n y kselen gaz
bouyor.
ldryor,
so uruyor hayat.
Ve insa n l a r,
ileden km.
atlak d udaklarnda
kfr ve karg.

107

Toh um ekiyorlar, ama halar bitiyor.

ocuklar
sapsar
a yor gzleri n i .
Hey, anacm, hey,
bir de borular alacak
asker toplayacak klaya
sra sra !
Yal l a rsa
ekin lerin dlerinde
Strumca kysnda, Vardar boyunda
M esta vadisi ndeki.

108

Biriyse yata kta

homurdan p ekeliyor
a raf huzu rsuz h uzursuz.
Ve i l k baharda,
kularn geldii sra.
belki atavizmden,
belki de zncten.
rp n p d uruyor
ana rah minde ou l cuk.
ve gene analar n gmlei
parampara ol uyor.
Bizse otu rmu
rpnyoruz
sesi mizi duyurmak iin.
Ne ac! . . .
V e hayat alnmza
kanla yazyor u szleri:
Yn n arm adamlar.

109

Evet. yazyoruz.
Onurlu ve d rste yazyoruz.
nk hayat eziyor bizi.
Ama kamz
arklar yazd
u adsz sansz
ii iin,
yatana y lm
karabasa n l a r iinde
O h ri'yi dnen
yzdrd kay
kkken?
Ka kii ii mizden
byle bir ark yazd ?
Soruyorum size
ka kii?

1 10

 te b u yzden
siz d iye konuuyor ha l k bizimle
bi keyi i l iiyor,
kendinden saymyor bizi.
Yre inin kesinde
gizleyip a csn
yan yan szyor
a alarcasna.
Evet. doru.
dlyor bizi
bu a, ekmek ve hayat.
Yurdumuz kk gel i r
sa ndk
yazacamz arklara ,
nk diktik gzlerimizi
uzaktaki yldzlara
ve bekleyip durd uk
tanyerinden patlayaca k sinyal i
ve birden fk r p
taacak sular . .
Diktik gzlerimizi
yldzlara yalnz
ve grmed i k
burnumuzun d i bini.

Hl

Oysa Prilepe'de
yosu nunda d uvaann
gizlenmi bizi bekliyor efsaneler.
Kaldr karanln kabuunu
eJlerinle,
ve yaz!
Korkmadan!
Pirin danda rzgar uul uul.
ark sylyor,
kayalarda. koyaklarda, yamalarda--
ka can dt bu yolda
dverek
oca iin
m emleket iin!
Yeil yapraklarda dinle arksn rzgar n:
dinle
ve geir kdo.
Yaz
dr st ve yaln
syledii gibi halkn:
Ormandaki aalar ac ac alard
nce Voyvoda iin karalar balard

. . .

112

SZCKLER

Szckler vardr, de.l er

keskin dileriyle yrei
dker btn d uygu l a ra
pis kokulu zeh rini.
rnein, hain szc
yzm kzarr d uydum m u
tokat yemi g i b i olurum.
ya n p tutuu rum o an.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

113

Bunlar yazmayaca m , hayr.

yl esine gen ve tem izim.
onlarn pis kokusunu deil
hayatn taze havasn isterim . . .
Yatyorsun prangaya vuru l m u.
kafanda a ldyor alaya n l a r,
ve geliyor,uza k l a rdan bir ses:
zgrlk!
Sanki avul a rnn ii nde,
sonsuz bir ovad r uzayan ,
v e garip, by l a rsyla
yan kyor: zg rlk! zgrl k!
O ran zgrce bitii yerde
iitiyorsun nlarken zg rl k.
Saclar n dalgalanrken meltemde
b u l u n u r mu daha etk i l i bir szck?

114

TARH

Bizden mi sz edeceksin, tarih,

sararp sol mu sayfa lar nda? yle a n l an l kiiler de i l d i k
a l rd k fabrikada, brolarda,
Tarlalarda rgatlard k , eki eki
sovan ve ekmek kokard k ,
sarkk pos byk_l a rmzla
hayata kfredip lanet o ku rduk.
Kadri mizi bilecek misin bari,
besledik seni bunca olayla
giderdik kanmayan susuzl uunu
bin lerce insa n n kanyla.

115

D hatlarn a l a ca ksn sade

ii, biliyorum, bo kalaca k
v e o basit insann dra m n
hi kimse hatrlamayacak.
airler kendini kaptracak
tem polara , toplantlara
bizim yazlmam aclarmz
gezinecek bolukta bir ba na.
Szn etmeye deer miyd i ?
Deer miydi demeye o hayat?
Demeyegr zehi r gibi bir koku
azda ac m ac bir tat.

1 16

it kenarJarnda doduk.
d i kenli al l a r n dibinde,
srp kupku ru duda klarn
yatard analarmz ter iinde.
Sinekler gibi l rdk gzn
kadnlar karalar ba lard .
trkye dnen a tlar n,
yal n z yaban otlar duya rd .
l meyi p d e sa kalan lar,
ter dam.ard her yan mzdan ,
kzler g i b i a l p d u rduk,
o i sen i n bu i benim demeden .

117

Byle gelmi byle gider

Diye balard babal a rmz
bizse surat asp tk r rdk:
batsn a ptalca felsefeniz.
. . .

fkey l e kalkardk sofradan

kendimizi dar atp sokaa
u mut okard gnlmz
gze l ve ayd n l k eylerle.
Nasl gerg i n beklerdik
tkl m tklm kahvelerde!
Ve d i n l eyip son bildiri leri
yatard k ge saatlerde.

118

Nasl avun u rduk umutlarla!..

Gk gittike alalyordu.
slk alyordu kzg n rzgar. . .
Ah, dayanamayaca m ! istemiyorum! . . .
Ama senin sonsuz ciltlerinde,
her h a rfin, her satrn a ltnda
a c larmz l k la
d i bileyecek nefretle. nk hayat aman d i nlemeden
dvd bizi a r e l leriyle.
vurdu vurd u a avurtlarmza,
pc s i d r d : l i mlz bu y zd e n .

119

Bu yzden, uykular mdan

alara k yazdm iirler,
parfm kokmaz, bu yzden
ksa d r o at k kal szler.
ektiklerimiz ii n ,
y o k dl filan beklediimiz
ne de o koca ciltlerinde
resmimiz olsun isteriz.
Yalnz yaln a nlat ykmz
gelecein insanlarna.
yerimizi a lacaklara a n lat
nasl cesurd u k kavgada.

120

Gnler geliyor. yle kara n l k ki,

uluyasn geliyor hntan.
Szlyor gsn, dilind e bir aclk
ve paslar birikiyor g rtlanda.
Gnler geliyor ve soruyorsun ii nden
neden bu ac, bu yaba n l fke.
kayna klar yle derin k i
. . .

121

BALIKCI HAYATI

Gryorsu n :
yel kenler fora,
ay bir yandan,
ve dnyorsun:
ite hayat dediin,
i i r1e
dolu bir hayat.

122

Yukarda
yldzlar yanyor.
Gkyzsedef gibi par)dyor.
Poyraz
denize
bukleler
yapyor
elleriyle.
Ah,
zg r bal k hayat
a rklarda
sylenen!
Serende-beyaz yel kP-n . . .
Gerisi n i
s e n tamamla. --

123

Sonsuz den iz demeyi unutma.

sonra h afife
b i r mavi ek
ite olaanst bir tablo sana
ekici
ve sempatik.
So u k rzgar.
dil iyor kpek d iiyle
ve ar samal a r gibi
dvyor
s rtmz damlala r
ya buna ne buyrul ur?

124

Dnyorsun sonra
slanm
iliklerine kadar.

Teknenin st ack.
Ve dmen dolabnda
iki bal k
kara n l kta p u l pul.
kp sa gelse
imdi
ne yapar a ce p
bu i ki balkla'i'
Acdan
gzler yanyo:.
nefrettenboazlar dmleniyor

125

Yamur szyor ieri

damn stndeki
kamlarn a rasndan.
D-.lyorsun uykuya .
Ve d nde
hayr gryorsun uzaklardan .
Ah,

kapkara bir h ayat!

Bal k hayat! b i r b i l in mezl i k .
Anlatabilirsen a nJat,
b i r de kalkm
arklardan sz ediyorsun . . .

126

BAHAR

Darda leylak kokusu.

darda mavi gkyz.
Dostum, duyuyor m usun kular ?
Dard a bah a r! Merhaba!
Geliyor benzin buulann,
el i k kanatlar an aarak.
Ardna ka da r a kapn
ve karla bahan dipdin,

127

Gm karsuyunu toplayan
rmaklarla gel iyor bahar,
sisli uzaklkla r geip
geliyor top sesleriyle.
Soruyor: Nbette misin yine?
Hl yorulmadn m sen?>
Ve sonra a l p gtryor
a yd n kanatlar stnde.
Ateler yanyor gzlerinde.
kann balyor kaynamaya.
Gzn n n nde dnya l a r.
gneli gnler aclyor.
Sevgilin mi var? - Sev!
Hayata i nanyor musun? - Gzel!
Gel. ver bana elini darda bahar! Merhaba!

128

Yalanm olacam, ok yala n m .

sa kalrsam el bet, ky mdan sonra,
bin sekiz yz k rk model i
bal k l a lfabe g i b i para l anm.
ocukla r bakmak iin resimlerine
sonundan balar ya bir kitabn,
ben de yl e bakp gelecee
dler kurmak istiyorum bugn.
Neden olmazm? - kr dtere sansr yok,
dler k saar mavi mavi.
Rzga rla rn a rd sra komak,
e lbet otu rup alamaktan iyi.
O l u m ben i m o zaman
yi rmilerinde olacak.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

129

ANTENLER
Soukta vn vn tyor a nten ler.
Gkyz km stlerine.
Ben uyu muyorum, onlar da uyumayacak,
ba dnm ha berden, d nceden.
Vn l ayacak kul a klarda eekars gibi
apta l , kin kusan bir ajitatr sesi.
Gzlerim fkeyle parl ayacak
ve sonra evireceim konda nstr ,

130

Yzeceim bir saksafonlar sisinde,

kesi k kesik ritmi nde mziin
titreyecek kesilmi dizleri zenci kzn . . .
Sen b u m usun, insan l k?
Sanki bu tropi ka l scakta
g n ar kubbesi a ltnda
douyor zenci insa n l a r
kabarelere egzotik dekor d iye.

131

Sanki a k p gidiyor hayatmz

dmdz ovada Tuna gibi.
Dalgalandr kara peremini
yar bahar rzgrlaryla .
Ama din le, bu gece de ayazda
nasl vn vn tyor antenler.
Ben uyumuyorum , onlar da uyumayaca k,
sen de uyumayacaks n , ey insa n l k .

132

VEDA

Karma
Ryalarnda geleceim bazci n
beklenmedi k bir kon u k gibi uzaktan.
S0ka kta b rakma beni
kapy srgleme stmden.
Usulca girecei m . Oturacam ses karmadan,
gzlerimi d i kece im seni grmek iin kara n l kta.
Sana bakmaya doyunca bir pck konduracak ve kp g ideceim.

133

Voptsorov'un kuruna dizil meden birka saat nce kars na verebildii son
iirinin bir not defterinin yapra na yaz l m elyazmas. Kavga amansz ve
kat diye balayan i l k drtln bulunduu bu kattan sonra ai r bir
baka katta iirin i kinci drtl n yazarak karsna vermitir.

134

Kavg a a mansz ve kat .

Kavga, dedikleri gibi destans.
Ben dtm. Yerimi bakas a la ca k . . . o kadar.
Burda, bir kiinin laf m olur?
K u runa dizili, d iziJdi kten sonra - kurtlar.
O kadar yaln ve akl a yatkn.
Ama birlikte olacaz f rtnada,
h a l km. nk sevdi k seni
23.V l l . 1 942

saat 1 4.00

135

iRLER
STNE
NOTLAR
NAN, Elyazmas bulunamayan bu iir arn ilk kitab
olan Motor Trkleri ( 1940) baskya girerken ki
tap iin zellikle bir giri iiri olarak yazlm
tr.

ANI, Vaptsarov 'un ar koullar altnda alt (1936) Bu

garev Eros un fabrikasnda Georgi adnda bir
atei verPm olur ve bir iki hafta iinde lr. Ge
riye iki ocuklu bir kadn brakr. inin kt
salndan tr ilerini ou zaman Vaptsarov
yapmak

zorunda

kalr.

iir

airin

arkadann

lmnden sonra yazlmtr.

ROMANTZM, Bu iir Havaclk Kurumu tarafndan yayn

lanan Letets dergisinin dzenledii bir iir yar
masnda ikincilik kazanmtr.

MEKTUP. airin ressam arkada Nikolay imirgela bu iir

stne unlar anlatyor: "Vaptsarov bu iiri ilk
haliyle skenderiye'ye yapt yolculuktan sonra
yazd ve arkada olan bir gPmiciye adad. Bu ha
liyle iir bilinmeyen lkelere merakla dolu, endi-

137

eli, dsel, yolculuk zlerniy le y anan, ama ele

tirel eyi de barndran bir ierikteydi. iirin ilk
halinin z elimizdeki iirin ilk paragrafnda be
lirtilmitir. iirin son biimi Vaptsarov'un Deniz
cilik Okulu'ndaki bir arkadandan son

derece

kederli bir mektup almasndan sonra gerekle

mitir. Vaptsarov arkadana cesaret vermek iin
mektuba normal yaz biimiyle balam. Ancak
sonra iirletirmitir. Yant mektubunu arkada
na gnderip gndermediini bilmiyorum, ama o
sralar ok neeliydi. yle dediini hatrlyorum:
'komnist olmak bu demek.

Eer daha derinle

mesine dnmeseydim ben de onun gibi olacak

tm. O ki yle iyi bir gemiciydi ! ,

NSAN

STNE

TRK.

tutuklular

adi

Eskiden Bulgaristan'da
sulularla

birlikte

politik

kalrlarm.

Vaptsarov sansr yznden ima,, lar yapyor. Ha

pisanedeki insanlar" ileri grl politik tutuk
lulardr. Yine sansr nedeniyle air, mahkumun
idamdan nce syledii devrimci trknn adn
vermiyor.

Bilmem

mayas neden,,

satryla d a

tecahl- arif,, yapyor.

DOGDUGUM TOPRAKLAR. Dmanm grdm glgede/

urun urun elinde tfek. .
Polisle ibirlii ya
.

pan

sac

terristler

1933'de Vaptsarov'u ldr

meye giriirler. Ancak baaramazlar. iir bu olay

dan esinlenerek yazlmtr.

MEKTUP.

spanya'daki

Cumhuriyetiler'in

yenilgisinden

sonra yazlm olan bu iir, sinemada gsterilen

bir_ haber filminde Fransa'ya g eden spanyol
lara ilikin grntlerden esinlenerek kaleme a
lnmtr. airin ei bu konuda u ansn akta
ryor: Vaptsarov'u zellikle gen bir kadnn y
z etkilemiti. Kadn bir ocuk arabasn itiyor

138

ve kuru dudaklarla ileriye bakyordu. Yorgun ve

toza bulanm yznde yenilmez bir g hissedi
liyordu. Sanki, 'sava yitirdik, kocam ld, ama
bizi yendiinizi sanmakla yanlyorsunuz. Koca
mn kavgasn srdreceim, ' diyordu. "

B R K R . 1936'da K.oerinovo kasabasnda yazlan b u iir

kat fabrikasnda alan Rus gmenlerden esin
lenerek dile getirilmitir.

RAPOR. Bu iir Vaptsarov'un, 1938 ylnda Makedonya ede

biyat evresinin al treninde sunduu rapo
run zn sergilemektedir. Prilep, Gney Slavla
rn destanlatrd kahraman Krali Marko'nun
( 1371-95)

kendisine merkez setii bir Yugoslav

CMakedonyal kasabasdr.

BAHA R . airin kars bu iir stne u ansn aktaryor:

1941 mays'nn sonunda

Nikola ktl). bir gribi

yeni atlatmaya balamt. Ak pencerenin nn

de oturdu, derin bir soluk ald, gnelendi. 'Bana
kalemimi ve

deftt>rimi

ver,'

dedi,

'yazmak isti

yorum ve l tfen beni rahatsz etme'. Biraz sonra

beni ard ve bu iiri okudu."

YALANMI OLACAGIM ... B u iir bitmemitir. Balkl al

fabe" Peter Beron tarafndan yazlan ve 1824 y
lnda baslan ilk Bulgar alfabesidir.

A N TENLER. Vaptsarov'un ei Boyka Vaptsarova bu iir s

tne

unlar

anlatyor:

Evimizin

dnz gibi olduka g<ni.

balkonu

gr

Burada dinlenmeyi

ok severdi Vaptsarov. Antenleri szerdi hep. Bak

'
derdi, ne kadar ok. imdi evlere dunyann her
yerinden huzursuz haberler ulatryorlar. Ve u
anda uykular yarm kalyor, kimse rahata uyu
yamyor. Herkes yarnki gnn kendisine ne ge-

139

tireceini dnyor. Faizmin, Alman faizminin

Avrupa'da kol gezdii yllard.

Ve bir gn 'An

tenler iirini okudu.

VEDA. .
.

KAVGA AMANSIZ . . Bu iirle r iin Boyka Vaptsa

.

rova ve Ml aden ssayev ile yaplan konumalara

baknz.

HO

RESMLERLE
VAPTSAROV
-

Voptsorov'un Koerinovo kasabas ndaki bkhanede alt y l larda

ekilmi bir fotoraf ( 1 933).

141

Voptsarov Koerinovo
fabrika s n n nnde.

Vaptsarov Koerinovo'da alt srada ii arkadalonyla. Gen

air i l k kez bu fabrikada ii s n f n yakndan ta nmak olana n
bu!uyor, o n l a r n hayatn paylayordu.

142

air

kardeler

Baris

Vaptsarav ve

Rayna Vaptsarava'yla birlikte (1934)

Anton Popov, B 9y ka Vaptsarova

ve N i kolo

\la ptsa ro v

1 939

gezi iin gitt i kleri Bansko

kasabasnda.

Vaptsa rn v ' u n

y l nda

ok

ya k n arkodc olarak b : l i n s : :
gazeteci ve yazar

A. n '.o

poav

23 T e m m u z 1942'de kuruna dizilen

alt kiiden birisidir.

Vaptsarov'un 1932-1936 yllar ara s nda

alt Koerinovo b ck h a nesinde
ekilmi bir portresi.

143

Vaptsarov

kars

Boyka 'yla

birli kte

Bansko'da bir gezi sras n da ( 1 939)

Vaptsmov Sofya'ya g etmek

zorunda

l:olnca

kcrlat.

Bulrwr

cok zor
.
Aylarca i

Devlet

koullarla
bulamad .

Demiryo l l a r 'nda

lokomotif ateisi olarak almaya

bal a d . (Soldan drdnc)

Vaptsarov yakn arkadalaryla Sofya'da bir yeme k

sohbetinde. air ok sevilen ve sayg duyuion kiili i yle

pekok arkoda edinmiti

Vaptsarov y a k n arkada Anton Popov ile Sofya'da

bir kahvede. Pek yak nda balayacak o l a n fa ist

igal h a reketi s ra s nda

i k i s i de kuruna

dizilecektir.
Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

10

145

Vaptsarov'un ldrlmeden nce p61is mdriyetinde ekilen son fotoraf

ve airin idam mangas nne kmadan nce arkadalaryla birlikte kal d
l m hcresi.

Va ptsarov ve be arkada n n kuruna dizildii, Sofya 'daki yedeksubay

at poligonu n u n tnel i .

146

airin

doduu

kasaba

Bansko'daki evinin

nnde

d i ki l m i heykeli. Her y l
Sofya'daki yedeksubay ats

poligonunda Vaptsarov'un ve
daha birok yurtseverin
balanarak

kuruna

trenler

heykelin

nnde

dzenlenmektedir.

dizilc:!ii

demir direk. Direkteki

delikleri belirgin

Vaptsorov'un doum v e l m
y ldnrnlerinde

kursun

b;r biim e

grl yor.

147

Vaptsorov'un
Bansko'doki
evini ziyarete
gelen
ocuklar.

Dnya Ba r Konseyi tarafrdan 1953 y l nda N i kola Vaptsarov'a verilen o n u r

d l n n belgesi.

148

Ek: .1

NKOLA VAPTSAROV'U N E BOYKA VAPTSAROVA'YA

YAZDIGI AK MEKTUU

1 9 . 1 . 1 933
Koerinovo
Dur Soyka, genelletirmelerinle o kadar uzaa gitme. Mek
tubunda yaptn i ncelemedeki matematik eliki sezilse de,
sen yine d e doru yolda deilsin. nk, bilmelisin ki akn ol
duu yerde mantk h a reketsizdir. Mantk gnl ilerinin o u
nu aydnlatamaz. Bu gce sah i p de i l d i r de ondan. O. a rkasn
da anlat l mas g bir mutl u l u k ateinin yand, yokedici ku
runtu bulutla rnin ve insani ol mayan elikilerin yer ald ka
py ama yetkisine sah i p deildir. Akmzda yal nzca gnein
yer a lacan, sevgimizin yalnzca ho, kaygszca sylenen bir
ark olacan h i bir zaman sanmad m . Hatta bylesi bir sev
giyi arzulamyorum bile. Dn bir, byle bir ak ne kada r sa
de ve renksiz ol u r. Dn, ne kadar botur akn bylesi. By
l e monoton bir sevgicik yal nzca d uygudan yoksun , gzel i ve
kty ay rdetme sezgisinden yoksun ki mseler iin varolabi l i r.
Ak mzn ok ren kli olabil mesi iin ak lc b i r bicimde eitli
yn ler a rat rmamz gerekti i n i syleme di leinden uzam. Ya
am bizim nmze binbir sorun koyacaktr. Bunlar herkes
kendi tarznda zmleyecektir. Ve sonra bu soru n l a r genel
letirmek iin bizim kii l i klerimiz karlaacaktr. Bu urata
birinin tekine dnm ben im iin akta en y ksek aamad r.
M ut l u l u u m uzun yangn gibi yokedici olup sonra yen i bi
imlerl e ha rekete gemesi ni istiyorum . Anszn doabilecek ey
ler istiyorum ben.
149

Laura ve Petrarka'nn akn d n . Ne kadar mutlu ve

ne kadar mutsuzmu bu ak. Edg a r Poe'yu ve Neli'yi d n ,
Lora v e Yavorov'u dn.
Ben ite byle istiyorum Boyka. Ard md a n yryecek mi
sin? Yryecek misin a rd mdan Boyka, yoksa korkacak m
s n? Bana inan, hi bir zaman pima n l k duymayacaks n . Be
n i m, Petrarka o)duumu sanma sak n . Fakat sen Laura olabi
l i rs i n . Sen, ayd n l k bir esin perisi olabi l i rsin. La ura, Neli ya da
Lora olduun zaman, onlar gibi tra j i k bir son a urayacan a n
l a mna gel mez bu.
imdi en azndan tra ji k eyler dnebil i rsin. nk seni
seviyorum Boyka. Daha ne istiyorsun? te topu topu drt g n
geti a radan v e h asta gn l m senin i i n a l yor bak.
Anlarmz ca nla nyor kafamda. Glnle, gzel, oyn a k gv
denle ka rmdasn. Ve ben ayorum. imdiye kada r nas l ya
ayabifmiim senin varl ndan habersiz. senden uza k. Anlaya
m yorum. a n layamyorum, beni nas l . neyle balayabildin bu ka
dar skca? Ve biliyor musun, bunu a nlayamadma seviniyo
rum.
nk ak zmlenemez.
te byle Boya. i nsan ak a n layamaz. Sorunu yantlyo
rum. Ama bu sorunun yant k da 'kaleme smaz. O bir duy
gudur. hissed i l i r.
te. olup bitenler iimde tuhaf bir dalga la n ma h a l i nde . o
kadar rahatm ki. El lerimi a sam, kanatlanaca m . uacam.
Btn bun l a r belki benim dgcmn rn . yrei m i n
ar mlar. Fakat yukarl a ra kt m h i ssediyorum. Byle b u.
nk gn l lerimiz gzel liin senfonisiyle b i rleiyor. Sonsuz
ayd nlk iindeyiz iki miz.
Gln bozmama k iin seni hafife pyorum.
.

Kol

150

Ek: 2

GENLERN YARATICIUGI STN E

Gnmz sanatnn temelinde h i kukusuz, gerekle, ca

mz ha rekete geiren glerle o.lan i l iki yatmal d r. Belit bu
dur . . . Bu belit en gen kuaktan olan yaratcl a r iin de ge
erl i d i r. Asl nda onl a r iin en kapsam l dr. Arka larnda yrn
m bel irli bir yol olanlar iin gl kler daha oktur. n k
gerisin geriye dnmek zordur. Prestij nemli olsa da, yalnzca
prestij sorunu deildir bu. Bu kimselerin yaratc eh relerinin
biimlendii dnem kukuya yer b rakmayacak bir bel i rgin l i in
iaretlerini tamyordu. eitli ekollerden, an yabanc rz
grl a r da rdan geldi. ou kez bu kiiler bizim gerekleri miz
le i l ikide deildi, ondan kopmul a rd. imdi tabii, yklerini bo
altarak yerlerini di ti rmek onl a ra zor gel mektedir. Yazar i
zer kiinin yazma biimini, diJini bir anda de iti rivermesi ve
yaratcl n yeni temellere oturtara k doludizgin al mas bir
denbire ol maz. nk bu i pek o kadar kolay de i l d i r. Bu t r
eylem iin ya lnzca uzun, gl klerl e dolu bir yolu gemek de
i l , ayn zamanda cesa ret de gereklidir.
Genelerin durumu biraz daha baka. Onlar yk bylesi
kambur m isa.l i tamyor omuzlarnda . Bu gibi eyler ou du
rumda gene yaratc l a ra mekani k o l l a ra k eklenmitir. Onlar s
zn ettiimiz ze l l i kleri hayati bir i htiya olarak h i ssetmi, olan
ca derinl ikleri ve genilikleriyle bu ze l l i kleri yaamaya zaman
bul amamlard r henz. Gene yazarlar rnek yokluundan da
ikyet edemezler. Sizden nce ayn yolda adm atm olanla
rn deneylerinden ya ra rlanmak - bu, her insann eyleminde en
temel olandr.
151

ou za man genler bu deneyimi reddetmek iin sanatsal

almlar ta k n rlar. O n l a r a rkal a r nda kalan her eye dknt
gzyle ba kar. kmseme tarz nda el sal la rla r. Ve yle der
l e r : biz yen i bir sa nat yaratacaz. Gelin, bu yeni sanata in
sana daha yakr biimde ba k a l m . ou zaman sradan bir
kyly yaptla rmzda kendi d i l i mizle konuuyoruz. B u ise, ky
l nn yaamna, onun evresi ne meydan okumak demektir. Bi
zim k a h ramanlarmz gene l l i kl e insa n l k gerekleri n i ayn ta rz
da a n l a r, ayn yollar seerler. o u d u rumda k a h raman l a rmz
ya bembeyaz ya da si msiyaht r. Esmerimsi k a h raman l a ra bizde
ok ender rasl a n r. ii rlerimiz ekici de i l . k u ru, belgi niteliin
deki sz dk mleridir. i i rlerimizde kafiyeye, ritme, uyuma, ki
ilere. daha fazla emek ve a l ka n l k gerekti ren h e r eye k a r
kaytsz davran yoruz. Ve insa n l a r bize fazla inanmyorla r. Az
i nanyorlar, nk i erik asndan sanatn duygusal ve heye
canl o l uumunu un utuyoruz. Yaptlarmz fevkalde d nce
lerle, gn l a l c insanseverl i kle dolu olabilir. Ama onlar ya l nzca
ktta yaz l kalaca k l a rd r, eer i nsan l a rn yrekle rine inebi l
m e usta l n renemezsek.
Doal ki. bunun tersi de vard r : sanatsal usta l olanca
i ncel i kleriyle bilere k yaratabil i rsiniz. Ancak ya ratt k l a rnz bom
bosa, kullanlan malzemeye yaz k o l u r.

Edebiyat Eletirisi (1)

1 2.3.1 941

152

TYATRO VE SEYRC KTLES

Tiyatromuza kar tutumlarnda, seyirci lerin bir d izi zt g

rle ri var. Tiyatrocul a r seyirciyi i lgisizl ikle. o l u r o l maz oyun
l a ra ar sevgi ve tutkuyla sul uyor. Seyirci kitlesi d e houna
g itmeyen oyu n l a r boykot ediyor. tiyatro sa lonlarndaki san
dalyeleri bo brakyor.
Resmi tiyatroya kar bu pasif d ireni i n nedenleri asln
da raslansal ve yzeysel deildir. Genoveva zaman oktan
gelip geti. M u azzam ynlar etkileyen topl u msal elikiler ve
top l u m katmanlar n n e konomik adan yer deiti rmeleri, d ra m
yarat cl na v e tiyatroya kar yeni b i r i l g i yaratt.
Kendi ben l iinden kmaya yeltnen bir B rand'n d ram a r
t k d ram. sahne eseri dei.l dir. kimseyi ilgilendirmez. nk bu
gn o u n l u k ekmek adn tayan daha byk bir trajedinin
gzler nne seri l mesin i beklemektedir.
nsa n l a rn byk bl mnn g n l k yaam bird i r, a yndr,
ta l i h leri de yle. Ve onlar sahnede kendi yaamlarn grmek is
temektedirler. Hem de ola nca plakl yla, olduu gibi. Bu ha
yat ard r. Bu hayat trl gl klerle doludur. ldrcdr bu
hayat. Piyes yazar ve sahne bu d u rumun dkmn, zm
n verebilmelidir. Onlar o un l u u n umutlarn sereb i l meli, ki
isel ve toplumsal nemde olan ayrdedebil meli ve insanlara
bireysel dler de i l . gerek inanc anlatabilmeli, gsterebilme
lidirler. Bu ise. potansiyel enerjinin kinetik enerjiye dnmesi
ne eittir.
Eer tiyatro kap l a r toplumsa l oyu nlara daha geni bicim
de alrsa. topl umsa l Bulgar tiyatrosu sorunu da kendiliinden
zme bala nacaktr.
153

yil iksever eletiri imdiye dek yalnzca omuz silkmele ye

tindi ve topl umsal oyun yokluunu sanatmzn henz bebek
oluuna ykledi. Bir yere kadar h a k l d r bu yargsnda. Ama yal
nzca b i r yere kadar. nk h e r piyes b i r olguyu serer gzler
nne, tipleri biimler ve syleiler a ktarr sahnede. Tiyatroyu
kita pta olduu gibi renip beni msemek, asl nda kita ptan ti
yatro yaratmak demekti r. Byle yaptlarn kah ramanlar rol le
rini ezbere okur, h a reketleri canszd r. sca k l yoktur.
Yaratcl kta tam bir zgrl k ol mazsa, elbette btn bun
l a r ya ln zca Don Kiot'un d u rumunu and r r.
Dahas var. Tiyatro yazan herkesl e i l iki kura b i l me l idi r. S
radan insa n l a rl a ba la r o l m a l , onlar tan m a l d r. Tiyatro i n
san l a r i i n l ks olmakta n kma l , bir i htiyaca dnmel idir.
Byle bir ortamda toplumsal ya am yanstan oyu n l a r yaz l p
sahnelenebilecektir. Yaamn gereklerini yanstan piyeslerin
kah ramanlar etnog rafi mankenleri de i l , ca n l insa n l a r olacak
l a rd r. Sava sonras kylerin yeni gr n m leri sah nede can
la nacaktr.
Tiyatro yal n zca yaza ra de i l , geni seyirci ynlarna da
her zaman ac k olmaldr. Bu yzden o u n l u u n ekonomik ola
,
naklar n gznnde bulund u rmaldr.
Demek ki i ki temel sorun vard r :
1
Hayatla gerek ba l a r olan oyunlar n sah nelenmesi.
2
Geni ynlara tiyatroyu ma letmek.
Yoksa szn etti i m pasif direni srecektir.
-

Yeni an gazetesi
10.10.1936

154

Ek: 3

ARN E BOYKA VAPTSAROVA LE

BR KONUMA (*)

- Sayn Boyka Vaptsarova air Nikola Vaptsarov ile ta

nmanlZI bize anlatr msnz?
- 1 932 ylyd . Blagoevgrad'a 80 km. uzakl ktaki Barrakovo
kynde b i r gru p renci topla n m t k. Vaptsa rov o sralarda
Koerinovo'daki kt fabrikasnda alyordu . Arkadalar, Ni
kola Vaptsarov'u grmeye g idelim ded iler. Ancak fabri kada bir
a da m kendisini daha sonra grebilece imizi syledi. leyin
bir lokantada Vaptsarov'la karlat k ve tan t k. Daha sonra
hep birl i kte kra gittik. Gruplar ark syleyip dans ediyorlard.
Vaptsarov'la edebiyat st ne kon uuyorduk. Son ra bize iirler
okudu. Va ptsa rov srekli bana bakyord u . Karlkl bir ilgi do
du ve orada birbirimize k olduk. ki ay sonra Blagoevgrad
lisesini bitirip Sofya niversitesi' ne yazldm. Edebiyat okumak
istiyordum. Va ptsa rov ba na mektu plar yazyordu. Evlenme tek
l i finde bulundu. B i r sevg i lisi vard, ondan ayr ld. l k elde b u
teklife yanamad m. nk ben ok yoksu) bir aileden geliyor
dum. Onun a i lesi ise yrede tannm t. Ancak o benim tavr m n
sama oldu unu sylyord u .
1 932 ylnda faist Ma kedon rgt Vaptsarovlar srekli
olarak tehdit ediyord u . Bu a rada ben de tehdit a ltndaydm. Sof
ya'da y ksek renimimi yarda b ra k p Kocerinovo'ya geldim.
1 1 ubat 1 934'de evlendik.

(')

E k 3'deki t m konumalar b u kitab hazrlayan tarafndan E k i m 1 979 Ga

Sofya'da yaplmtr (Yoynevinin notu).

1 55

- O s1ralarda yaam koullarnz olduka zor olmal . . .

- Evet, evet. l k oturduumuz ev, bir oda bir mutfaktan
olua n b i r fabrika eviyd i . Evimizde bir d ivan . bir masa, bir iki
sandalye va rd . Bunlar d a zaten eve a itti. Biraz da eyizim va r
d. Kocam teknisyen olduu iin iilere ora n l a daha iyi ayl k
a l yord u . Ancak e l i ok akt. Herkese para veriyor, sonra a r
kas n a ra myordu. Ka rdei Boris'e de ya rd m ediyord u . O za
manlar ayda 3200 leva kazanyord u . Ama b u n u n drtte biri eve
gi riyordu . nk pei n para ekip a rkadal a r n a bor veriyor
du. Bize kalan paray da kitaba ve yemee h a rcyorduk.
- En ok okuduunuz yazarlar hangileriydi o zamanlar?
- Bulgarlardan, Peyo Yayorov, Smirnenski, Karaslavov, E.
Stanev, S. M i n kov. Ruslardan Lermontov. Pukin, Dostoyevski,
M . Gorki. L. Tolstoy, A. Tolstoy, M . olohov, M ayakovski. Av
'
rupa l yaza rla rdan Goethe. Sch i l ler, Byron, M aterl inck, Strin d
berg, bsen vb., en ok okuduumuz yaza rlar a rasndayd . Vapt
sa rov fabrikada iten vakit bulduu zama n l a rd a kit re l al
malar yapyordu. Amatr bir tiyatro top lu lu u kurmutu. Bu d
nemde, Bulgaristan'da i l k i i piyesi sayl a n bir piyes yazd. Bu
piyesin ka hrama n l a r iilerd i. Asl nda bu yapt otobiyografik sa
ylabilir. Oyundaki m hendis gen bir heykeltrat r. Bu mhen
dis Va ptsarov'un kii l i ine ok benzer. Gen mhendis de uyum
lu bir toplum iin sava r. Tpk Vaptsarov gibi gerekirse h aya
t n davas iin feda edecektir.
- Bildiimize gre ok gemeden Sofya'ya g etmek zo
runda kaldnz.
- Evet. Birka ay sonra N i kola'y iten attlar. Biz de Sof
ya'ya g itmek zorunda ka ldk. O dnemde Bulgarista n'da isiz
l i k ok yo u n d u . Sofya'da i bula bileceimi sanyordum. E l i m iz
de biraz para vard . abucak tkendi. K k ocuumuz has
taland. Oc g n iinde ld. Onu gmmeye pa ramz yetmiyordu.
Ressam Boris Ange l u ev yard m etti. B i r tabut ald. N ikola fab
rikadan fabrikaya i a ryord u. Baz a rkadalar teknisyen a rayan
fa bri ka l a r n adlarn veriyorl rd. Gittii yerden iki gn son ra gel,
deniyord u . Bu a rada soruturma yap l yord u . Kom nist olduu
iin hi bir ie a l myorlard .
156

1 936 Mays' n n sonunda geldik Sofya'ya . Bu kente gelme

miz bir bakma onun iin yararl olmutu. Burada yaza rla r, sa
natl a r evresin e gird i . lerici-devrimci yaza rl a rl a a rkadal
onu etkiledi. N i kola seve isteye i i r yazmaya koyu l d u . B u n l a r ye
n i tarzda ii rl erdi. Vatan, afak Skyor, Gorki ii rleri gibi.
O sra a rda demiryol l a rna ma kin ist-atei olara k g irdi. Bu
_
ok ar bir iti. Ancak paramz olmadndan bu ii kabullen
d i k . Gnde 1 0-12 saat km r tayord u . Ksa zamanda hasta
land. ok zayfl a d . Kan k usmaya balad . Bu ii bra km a k zo
runda kald. O sra la rd a ben de iimden at l d m .

- Bu kadar zor koullar altnda iir yazmaya nasl vakit

bulabiliyordu?
- Serbest bulduu her zamann iir yazarak deerlendi
rird i . Genel l i kl e geceleri ge vakitlere kadar m utfaktak i kk
masada alrd. nk evimiz kkt. Tarih iirinde bunu
gze l a n l atr. Geceleri uyandm zaman onu hep al rken bu
l u rdum. ok iyi hat rl yorum saba h l a r ok zor k a lkard. Hep
uyumak isterdi . Ancak her sabah 6'da kalkard k . 1 937'de iki ede
biyat yarmasn kazand. Bu ona mora l verd i . Bu sra l a rd a
Sava, Atei iirl erini yazd . Ateide d u rumunu ok
gze l a n latr.
- O sJfalardaki gnlk yaamnzdan sz eder misiniz?
- ok eitl i insan la rla a rkada l k k urmutuk. Yazarla r.
ressamlar, iiler, teknisyenler. rencil er. komu l a r. Akam
l a r dostlar bize gel i r ya da biz onlara g iderdik. N i kola lokan
ta lara gitmeyi ok severdi. Bu onun yeme imeyi sevmesinden
deil. dostlarl a bir a rada ol may sevmesindendi. Belki imdi g
l n gelecek ama, birlikte loka ntaya gittiimiz zama n l a r yalnz
bir kfte, kahveye g ittiimizde de bir kahve sylerdik. Ta bii pa
raszl ktan . Foto rafla ra bakarsa nz Vaptsarov'u hep ayn ta
km el biseyle . grrsnz. 6 yl ayn e lbiseyle dolat. Yal n z
gmleklerini deitirirdi. Y l larca tavan aralar nda yaadk. E n
son oturduumuz iki gz e v bizim iin sa ray gibiydi. H i bir k l
t r olayn ka rmazd k . En ucuz biletten a l p srekli sinemaya.
serg i lere giderd i k .
(Bu srada Vaptasarov'un yakn arkada yazar van Mar
tinov yanmza geliyor. Boyka Vaptsarova Martinov'un Vaptsa157

rov'un yaratc/ stne ilgin bilgiler verebileceini sylyor.)

VAN MARTNOV
1 940 yllar Bulgar edebiyat i in ok
nemlidir. 1 923 anti-faist ayaklanmasndan sonra partimiz da
l a n yelerini toparlamay a balad ve 2. Dnya Sava banda
birka edebiyat gazetemiz al maya bal a m t bile . O zaman
nde gelen yazarlar a rasnda H. Radevski, N. H rel kov. Z. Sto
yanov, M. Grubilevaya vard. O dnemde devrimci Bulgar ii
rinin zirvesinde Va ptsa rov yer a l yord u . Kendisi Yavorov'
dan esinlen mesine kar n. proleter devri mci r Smir
nenski'nin geleneinde gelitirdi. Vaptsa rov Bir Kr ve Y
n l a r iirlerinde ynla ra olan inancn a n l atr. Va ptsarov ne
den byk ai rdi? Smirnenski ii snf n n ar koul larn. bu
snfn emellerini yanstt . Proleta rya nn dileklerini en geni a n
l a mda iirleti rdi. Vaptsa rov i s e ayn kon u l a r snf-parti i l ikisi
a csndan ele ald. Bundan dolay da daha y ksek bir aamada
yer a l d . Btn bunlar insa n l n genel sorun l a ryla bi rletirin
ce Vaptsarov'un Bulgar iirine getirdii daha iyi anla l r.
Bicim acsndan Vaptsarov yen i l i kiyd i . Geo M i lev ve Ma
yakovski'den etkilendi. Bulgar iirine bicimde yenili kler getirdi.
Serbest naz mla yazd iirlerinde ic ritm. i uyum bel i rgindir.
Mzik ok egemendir. (van Martinov'a verdii bu ksa bilgiden
dolay teekkr ediyoruz.)
- Sayn Vaptsarova, size en ok sorulan sorulardan birisi
de einizle son grmeniz olmal. Vaptsarov'/a son grme
nizi bir kez daha anlatr msnz?
- 23 Temmuz 1 942'de, yani Ni kola Vaptsarov'un kuruna
dizildii gn kendisiyle kez grt m. D u ruma salonunda
Vaptsarov'un an nesi ve ben vard k . 19 Temmuz 1 942'de d u ru
ma sona erdi. M a h keme kararnn ne zaman oku naca bel l i
de i ldi. 23 Temmuz sabah Vaptsarov'un a n nesiyle birl i kte as
keri kulbn n n deki bahedeyd i k . Saat 1 1 .00'e doru bir ka
d n geldi. Mah kumla r n d u ruma sa,lonuna gt rld klerini sy
ledi. Hemen oraya gitti k. Btn semt a b l u ka a ltndayd. Salona
mahkumlarn en ya knlarnn braklaca n sylediler. Herkes
yerini a l d . Kara r okundu. 12 kii lme mahkum olmutu. Tabii
a ra l a r nda Vaptsa rov da vard. Biz on.l o ra doru yaklamak is
tedi k, ama izin vermedi ler. M a h keme bakan na rica ettim. l kin
-

. .

158

raz olmad, her ey bitmitir dedi. Sonunda raz ettik. 3 d a

kika grt k kocamla. Va ptsqrov srekli bizden z r d i l iyor
d u . Bizi belaya soktu unu syl yord u . O za manlar yasa gere
ince komn ist mahkumlar h kmete ya r m mi lyon leva bor
lanyorl a rd . Bu yasa komn istlerin a kraba la r n yldrma k iin
di. Ni kola zellikle bizi bor altna soktuu iin de zr d i l iyor
d u . Kaynanam resmi maka m l a ra bavuraca n syled i . Fa kat
Va ptsarov byle bir ey yapmayn, nasl olsa bizi ld recekler
dedi . . . Onlar kamyonete bindirdi ler. Mah keme karar 24 saat
iin.?e uygulanaca kt. Bu kararn mhletin i n uzat l mas iin e
itli yerlere bavurd u k . Kimse bizi kabul etmedi . leden sonra
bir grmeye daha hakkmz olduunu syledi ler. Ha pisaneye
gitti k. l me mahkum edilenler ayr odadayd . Askerler bekl i
yordu. Bizi zel b i r d u ruma odasna gt rd ler. ki tarafta tel
rgler vard . Nikola ben i grnce, Dou cephesinden ne ha
ber var? diye sord u . Bu a rada bono bir ey vermek istiyordu.
Elini uzatt. Anlayamadm . 5 da kika grtk. Ayrl mamz sy
l edi ler. Biz kapda bekleiyorduk. B i r a ra o n l a r . yine grd k.
Va ptsarov elimi skt, bu s rada e_l i me b i r ey brakt. Dar
knca baktm . Bu bir kt parasyd ve o gn yazd o iki n l
i i r y e r a l yordu. B u rada b i r noktay akla kavuturmak iste
rim. Saat 1 1 .00'de M laden l ssayev'e verdii defterde Kavga
a ma nsz ve etin diye balayan i i rin i l k ktas vard . Bana ver
dii bu ktta ise ayn iirin ikinci ktas da yer a lyordu . iirin
a ltnda saat 1 4.00 yazyordu. Yani iirin ikinci tasn 1 1 .00 ile
1 4 . 00 a rasnda yazm olmal.
Bu a rada Baka n l a r Kuru l u 'na bavurduk. Ki mse yoktu . Son
ra a n l a d k . Bizi grl.i nce a rka kapdan g i rmiler kuru l odasna.
Akam oluyord u . Bir cip grd k . inde nl faist polis efi Ge
ev ve bir pa paz vard . Artk idam karar n n yerine geti rilece i
ni anlamtk. Hava kara rmaya balamt. Yedeksubay at po
ligonuna gidin idamlar orada olacak dedi ler. Oraya g ittik. Hepi
miz ok ktyd k . Kad n l a r aya kst bir oturum yapt k, ka ra r
verdik. Dmana gzyamz gstermeyecektik. 3 kii setik
i eri girip d u rumu renmeleri iin. Geev bizi grd . Ba rma
ya balad . Ancak b i r baka faist Brak gel sinler. kanl d
n grsnler! ded i . Bu n u n la kuruna dizilmeden az nce n i 159

khlanan Anten Popov'u kastediyordu. Kamyonet geldi. Ben

Vaptsarov'un yanna g itti m. Srekli beni yattrmaya al yor
du. Bu a rada zr dil iyordu . Hayat m nas) d zen l eyece i m i
sordu. n k iimden atacaklar n b i l iyord u . N i kola b a n a m i
marl k okumamn d a h a i y i olaca n syledi. Zaferden sonra
Albay Radoynov'un (2) a d n tayan bir ocuk yuvas yapmam
istedi. Ama ben onun istei n i gerekletiremedim. nk mi
marl k okuyamadm. Kon umamz normal o l m uyordu . Bir iki
sz syleyip d u ruyordum. Bu a rada n i kh treninin bitmekte
olduunu gryordum. Anca k papaz. iftin birka dakika daha
birli kte olabil meleri iin d uay uzattka uzatyor, Geev de
papaza ba ryordu. Nikola'ya onun iin ne yapabileceimi sor
d u m . iir.l erini korumam istedi. Zaferden sonra onlar yay nlat
mam rica etti. l k redaktrnn H risto Radevski (') olmasn
istedi. (yle de oldu). Sonra ayr l d k . Son defa sa r ldk. Yol
dalarna selam syledi. Bizleri bir c i pe bindird i ler. Sofya'da in
d i k. Evinize gidin dediler. Aka m saat 21 .00'de onlar kuruna
dizmiler.
Ertesi sabah Vaptsarov'un annesiyle birl i kte mezarl a git
tik. 6 kiinin gmldn rendik. tekilerin de a k ra ba l a r
gel meye bala d . Hepimiz al yorduk. O rda d u ran bir ajan s
rekli bizi gzetliyord u . Evi mize dndk. leden sonra yine git
tik. Bizde lmden sonra mezarla yiyecek i ecek gtr l r.
Vaptsarov bana yiyecek getirmeyin, onlar ha pisanedeki yol
dalar m a gtrn demiti. Ben de bu yemeklerin a rasna onun
son iirini koyuyordum ve h a pisaneye u lat ryordum. al ma
larm rn verd i . Vaptsarov'un bu son iirleri ok yaygn lat.
Herkes evime basa l na gel iyord u . iirler ksa zama nda b
tn Sofya'd a yaygnlat .

160

ARN KARDE BORS VAPTSAROV LE

BR KONUMA

- Ailenizin yaps stne bilgi verir misiniz?

- Anne ta rafmz d indar, orta h a l l i bir a i leden gel ir. Bykannemiz Protestan olduu gerekesiyle evden kovul mutu.
O dnemde Bansko'da Protestan la r ok glyd . Annemiz Ele
na Va ptsarova Samokov'daki Amerikan Koleji'nde .renim gr
mt. Burada Evangelist grleri gel iti. Annemiz renimi
s rasnda Bat Avrupa ve Amerikan edebiyatl a ryla tan yor.
Okul u bitirdikten sonra retmenl ie balyor. A n cak evlen d i k
ten sonra retme n l i i brakmak zorunda kal yor. .A:n nemiz o k
ayd n , bilgili bir kiiydi. i m d i hatrl yorum, k geceelerinde
ocak ba nda bize kita plardan h ikyeler a ktar r, Hamlet'i a n l a
tr. Sha kespea re, Goethe, bsen'den bizim a nl ayacamz h i k
yeler, masa l l a r, iirler okurd u . Sonra l a r bizim d e etkimizle a n
nemizin grleri deimeye balad . Kendisi _l dnde bir
ateist ol mutu. Aabeyim sava yol u n u tuttu u nd a a n nem onun
a rkadalar n saklama kta sak nca grmemiti. imdi a n nemiz
bt n Bulga rista n'da Elena Nine d iye tan n r. 75 yana ka
dar kooperatifte alt. S rf genlere rnek olmak iin. 9 Ey
l l'den sonra Eva ngel istler a n nemizi kendi lerine 'ekmeye a
l t l a r. Annemiz de onlara Al.l a h de i l , h a l k ben imle olsun,
demi.
Baba ta rafmz a n ne tamfmza tam kart bi r d ncedey
di. Vezfler'in felsefi gr kt l e ka r g itme idi. Baba
ta rafmz devri mci, ka h raman kii l i klerl e doludur. Babaa nnemiz
de i i rler yazard. Babam ve kardei 1 8 yanda etecil i e ba
l yorla r. Ma kedon Bulgarlar n n k u rtuluu h a reketi ne katl yor
l a r. Dod uumuz b)ge corafi olara k M a kedonya adn ta -

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz

11

161

yordu. Ancak bu blgede yaaya n l a r Bulgar olduklar duygu

suyla yaamlard r. Bizler kendimizi her zaman Bulga r ola
ra k d uyd uk. Gerek Trk, gerek Bulgar. gere kse Yugoslav bel
gelerinde bu blgede yaayanlara Bulgar denir. 1 878'de Bul
ga ristan kurtuldukta n sonra M a kedonya Osman.l imparatorlu
una ba l a n d . V e burada ba mszl k sava bagsterd i. te
baba mz da bu savan nc leri ndend i. Sonunda babamz tu
tuklanyor. Selan i k hapisanesine gnderiliyor. 101 yl hapse
mahkum edil iyor. O dneme i l ikin efsanelemi bir olay anla
t l r. Razlog h apisanesinden mahkumlar karken h a l k toplan
m bekleiyor. Kad n l a r a l yor. Ama ala mayan tek kii ba
baan nemiz. Ve babamza sana bu pranga l a r ok yakm. De
m i rleri vur ki n lasn d iye ba ryor. teki mahkumlar gale
yana getirmeye al yor. 1 908'de Jntrkler'in etki nliiyle ba
bamz serbest bra k l yor.
Hapisten kt ktan sonra babamz
Jntrklerle birl i kte de a l yor. Kendisi n i n 200 kii l i k bir e
tesi varm. Pirin dalarnda savayormu. 1 902-1 903 yllarnda
by k ai r Peyo Yavorov (4) d a baba m n etesine katl yor.
Babam isyanc bir insand. etecilii h i bir zaman brak
mad. Komita ev bakmaz ataszn beni msemiti. Bu yzden
eve ok ender geli r, bizimle ilgilenmezdi. Bize kar so u k dav
ran rd . ok ciddiydi. Ondan ok korkard k . Babamz devri mci
olara k sayyord u k , ama i nsan olara k ok ekin iyord u k. Annem
se h i bir zama n d uygularn aa vurmazd . 1 920-21 yllarn
da baba mz Bulgaristan Kom nist Pa rtisi'ne gird i . Evimizin a lt
kat Parti'nin k u l b olmutu. Aabeyim Vaptsarov o za manlar
1 2- 1 3 yalarndayd . Ancak sonra lar babamz Parti'den ayrld
ve sac Ma kedon rgtne kat l d . Carla dost oldu. stedii
za man saraya g irebil i rd i . Bir a kam Car Ferdinand bizim eve
yemee geldi. Yemekte babama syle baka l m h a l k a rasnda
benim ha kkmda neler konuuluyor diye sordu. Babamsa her
yerde Bulga rista n'n savaa g i recei konuuluyor. Byle o l u r
sa banzla top gibi oynanaca k, kar l n verd i . Ferd i nand
bu szleri sen mi sylyorsun, dedi. Daha son ra olu Boris' le
de i l ikiJer bir sre daha s rd ve kesil d i . Aa beyim tutu klan
d nda annem Boris'e gitti . Esi . dost l u ktan yararla nmak umu
d uyla Ancak Boris onu kabul etmedi.
Hi2

- Nikola Vaptsarov'un yazd ilk iirleri hatrlayabiliyor

musunuz?
-- Aabeyim ilk kez ak iirleri yazd . 1 5-18 yalarnda. l k
okuya n l a r bizlerdik. O n u n i irl erini severd ik. Bu iirlerinde Peyo
Yavorov'un etkisindeyd i.
- Mizac nasld?
- ok uysa l d . Herkes tarafndan sevil irdi . B tn yaa m n da bu zel l i klerini korudu. Herkesi tat l szlerle u u rl a rd . B a
bamzda olduu gibi, k klnde isyanc bir ruh u yoktu . Ro
mantikti. Beni her zaman korurdu . Oyun oynamay severdi . B
tn oyu n l a r oyna rd . zel l ikle detektif oyu n l a r , el i k-oma k,
top vb. . . Daa kmay ok severd i . Ailemizin bildii tek spor
da zaten dac l kt.
- Vaptsarov baarl bir renci miydi?
- Va ptsarov' un renci l i k yaam ndan sz ederken onun
bilim derslerine hayran olduu sylenir. Bu doru de i l d i r. Kz
kardeime gre okumay ok severd i . Bu da do ru d e i l d i r. Ders
lerden pek holanmazd . ok okurd u . Ama ders d kitaplar.
Orta bir renciydi. Fra nszcas zayft. Geometri ve Edebiyat
en iyi dersleriyd i . Edebiyat ev devleri n i yapmazd . Bir kere ge
reke olara k e l i n i n ya ralandn sylemiti. Ama bir soru so
runca hemen ya ntlard . Lisenin son s n fna kada r retmen
l eriyle edebiyat stne tartt. Bal ca konu Vazov (5) mu Ya
vorov muydu? Vaptsa rov Yavorov'u tutuyord u . Bir keresi nde
retmeni Yavorov iin irkin demi. O ka r l k olara k a r
kadan gstererek bizim Lazar da irkin ama iyi insa n . As
l nda Kleopatra'dan da gze_! karl n vermi.
- sterseniz _ biraz da Vaptsarov'un Parti yaamndan sz
edelim.
- 1 932-33 y l l a rnda aabeyim Koerinovo'dayd . Ben de
l ise rencisiydim. O nceleri ateiydi, sonra burada makin ist
oldu. Ben Blagoevgrad'daydm. Her Cumartesi-Pazar onun ya
n n a g iderdim. Koerinovo'da iilerle yakn i l iki iindeyd i . Ge
n e l l ikle ii snf airleri ii s nfndan gelme d e i l d i rler. Vapt
sa rov ise bu snfn iine g irdi . O n l a r n yaa m n birl i kte yaa d .
O sra l a r bilimsel sosya list grleri daha olu mamt . Yavo163

rov. bsen gibi yaza rlarn etkisi a ltndayd . Ona renci a rka
dalar m l a birl i kte g iderdik. Toplantlarmzda a ramzda bir de
i i bu.l u n u rdu. Bu ii tan n m devrimci lerden biriydi. smi Ka
l pyev'd i . Aabeyi m by k l de o n u n etkisi a ltndayd . Bu
ii N i kola Va ptsarov'un Bulgaristan Komnist Pa rtisi'ne gi rme
sinde rol oynad. Aabeyim fa brikada oyu n l a r, en l i kler dzen
l iyordu. Bu a rada Parti'ye ye oldu. Bence g i ri tarihi .1934-35'di r.
Ancak bu tarih tartma l d r. Parti illegal olduu iin, bugn
e l im izde bir ye kart , g iri belgesi gi bi herhangi bir yaz l belge
yok.
Ben aabeyi mden nce Devrimci i Genler Birlii'ne ye
o l mutu m . Gen a rkadalarm N i ko l a ' n n ya n n a gnderiyordum.
Aabeyim gen a rkadalar ok seviyord u . Ben 1 9.37'de Par
ti 'ye g i rdim.
Faist M a kedon rgt N i kola'y ldrmek istiyordu. An
cak baaramadlar. Bence N i kola'nn Koerinovo'da geirdii
y l l a r ok nemlidir. Burada iileri tan d , Parti'ye gird i . l k cid
d i irleri n i orada yazd . Sembolizmden giderek kurtul uyor. pro
leter a n l ayta iirler yazmaya balyordu . . . Bir Kr, Mek
tup , Yurt i i rl e ri gibi. l k oyu n l arn da b u rad a yazd .
- Daha sonra Sofya'ya geldi. . .
- Evet. 1 936'da Koerinovo'da grev oldu. Grevi Nikola rg tlemiti. Bu yzden iten atld ve karsyla Sofya'ya gelmek
zo runda ka l d . Sofya'da ok yoksu l l u k ektiler. Kt bir evde
oturuyorlard . Srekli ba a ryord u . Atei l i k yapt . G nde
1 2- 1 6 saat alyordu. Ben de Sofya n iversitesi'nde okuyor
d u m ve ayn evde kal yord u k. Bu srada 1 1 aylk ocuklar l
d . 1 936 yazyd . ocuk yoksul l u ktan ld. Baka da ocuklar
ol mad. Olunun cesedi topraa veri l i rken N i kola ok kk
ld, sa kalsayd. nc iilerden b i ri olacakt, dedi.
Sofya'da yaza rlar evresine girdi. M laden ssayev, H risto
Radevski, Boris Angel uev. A. Roma nov, Anton Popov (6) en ya
kn a rkadalaryd . Kendisi ok sevim l i bir i nsan olduundan
ok a rkada vard . Parti 'nin eitim bl m nde grevl iydi. Ge
zici enl i kler dzenl iyord u . M a kedon Derne i'nde Parti a l ma
l a r yapyordu. Demiryo l l a rnda Parti grubu nda alt. spanya
sava n yakndan izl iyord u . spa nya iin bir dizi iirler yazd.
164

Bu savan nemini a n l yordu. O bir enternasyonalistti. Btn

d nyada proleter devriminin baarya ulamasn istiyord u .
1 940'da aabeyim Parti al ma l a r n a daha etkin bii mde k a
tlmaya bal ad. 1 940'da Bansko'ya gitti v e i m z a toplad. Tu
tukland. Durumada beraat etti. Sofya'ya girmesi yasa k l a n d .
Gode'e sr l d . A l m a n askerleri 1 941'de SSCB'ye g i rd iinde
Nikola Gode'teydi. 1 Mart 1 941'de Almanlar Bulgarista n'a da
girdiler. SSCB'ye ya plan sal d r aabeyimi ok etkilemiti. 1 941
Eyl l'nde Sofya'ya dnd, beni buldu. Baba m n tabanca s n
istedi . . . tiraz ettim. i nsanseverd i . O n u n silah kullanabilecei n i
sanmyorum. Sert sert bakt. Sen ne sanyorsun, dedi, d
man bizi Jd rrken biz du raca k m yz? Biz de savaa bala
mal yz. Ya l n z iirl e savarsak kurtul uta n sonra h a l kmzn
yzne nas l ba karz? H a l k kurtul utan sonra soracak neyle
savatn diye? Dman bize hangi silahla sa ld ryorsa biz de
ayn silahla yant vermel iyiz. Bu dnemde iir yazmyord u . Bu
tutumunu doru grmyordum. Radoynov ona kar kt. Sen
gl bir a irsin, dedi ona, yaza ra k da savaa b i l i rsin. Faizme
kar savata iir sanat a n l a m l , by k bir silahtr. a m zda
dnyamzn yazgsn silah larn tayin etmesine ka rn; g l
bir iir h i de silahlardan nemsiz de ildir, d iyordu Radoynov.
Vaptsarov yan l n an lad. Ancak Parti ileriyle ykl yd ve
iir yazaca k zaman yoktu. BKP'nin askeri kol unun yesiydi.
Radoynov' un 1. yard mcsyd. Radoynov i llega l d i . Bu yzden
btn iler Vaptsarov'un s rt ndayd . Ama o bu grevi by k
bir sevinle kabul etmiti. Cok g bir iti. Her a n lmle b u
r u n burunayd .
- Tutuklanmas nasl oldu?
- Ele veri ldi. Devrim tarih imizin en byk i hanetlerindend i r. Askeri rgtn teknik soru m l u larndan biri ele verdi. Takma
ad Kutuzovd u . Pol ismi. Btn Parti teki lat n polise a nnda
an latyorm u. Btn evleri , pa ro l a l a r e l e veriyormu. efi Ge
ev'mi. Geev Bulgaristan'n en yetenek l i , en nl polisiydi.
Korkun gaddard. Devrimden sonra kendisi n i bulamadk. Plas
tik amel iyat yaptrp baka bir l keye kam. imdi nerde o l
duu bilinmiyor. Geev Parti'nin emalar n yap yormu. H e r
ey gznn n ndeymi. Merkez Komitesi'nin b i r b l m de
165

bu ele vermeyle yakaland. 1 942 y l n n 3' 4 M a rt'a balayan

gecesinde Parti'den 82 kii tutu kla n d . Ben de N i kola ' n n evin
deydim. Geceyars zil a l d . Sonra di piklerle kapya vurmaya
bala d l a r. Bizimle birli kte yeenimiz de vard . Sordu Ni kola'ya
aaym m, d iye. Vaptsarov a! dedi. Evi sngl askerler ve
a j a n l a r bast. l kin Vaptsarov'u yakaladlar. Sonra benim oda
ma geldi ler. Evi aradlar. Ta banca bulamad lar. Benim odamda
b u l du klar tek ey Anton Popov'un yazd destand. Saba h l e
yin polis mdrlne gtrd ler. Ben d u rum.un ciddiliini an
ladm. Aa beyime ben kaaca m . polisler benle ura rken
sen k u rtul! dedim. Ama pol isler konutuu muzu d uydu l a r.
Susu n ! diye bardlar. Bizi elele kelepeledil er. Beinci kat
ta bir hcreye kapattlar. Hcre ok sou ktu camlar k r kt . B
tn gece birbi rim ize sar ld k so uktan . B i r daha onu grmed im.
Alp baka bir h c reye kapattlar. Ona srekli ikence yapyor
lard . Elektri k veriyorla rd . Baaa tutuyorla rd . Bu en byk
ikenceydi . nsan bilincini yitiriyord u . Mengeneyle kafasn s
ktryorla rd . Bu ikencede kafan para mpa ra o luyor sanyor
sun. Pa rmaklarn kryorla rd . O kad a r ikence grd ki kend i
s i n i ld rmek b i l e istedi. Ama ldremedi.
- Nasl oldu bu olay?
- Ayakkabsndan kard bir iviyle bileklerini kesmek
istemi. Damarlarn kopa rm . o k kan yitirmi. Pol is d u ru m u
grm, doktor getirmi. Yaray kapatm lar. Aabeyim bu olay
dan sonra bana beni bundan sonra 1 00 kere ldrmek icin
kurta rd la r dedi. D u ruma srasnda gr mt k. Beni top
lama kampna gnderd iler. 6 Temmuz'da d u ruma balay nca
kamptan geri geldim. Salonda aabeyimi a radm. Baktk. ok
scak b i r ba kt on un ki. Gl msedi. Onu bu g l mseyiiyle ha
trlyorum. Beni d ar kard lar. Yen iden kampa gnderdiler.
l me mahkum edilece i n i biliyord u. Onun iin ok sa kindi.
Arkadalar n her eyi benim st me at n , nas l olsa beni l
d recekler, d iye i kn a etmeye alt. Sonunda onlar ikna etme
yi baa rd . Bundan dolay yaka l a na n larn byk bir bl m k u r
tuldu. Son savunmasn yapa rken de unlar syledi : ben h e r
zaman b i r Bulga r yurtseveri, b i r anti-faist olara k h a reket et
tim. Alman igalcilerine ka r bili nle sava y rttm. Yaptk166

larmla gurur d uyuyorum. Kimseden merhamet di.l emiyo rum.

Mah keme kara r okundu. 12 kii l me mahkum edil miti . Ka
rar kesindi. 24 saat ii nde yerine geti rilecekti. l d r l d kleri
at poligonunda hepsi ni demir kaz k l a ra ba lamlar ve yzle
rini k t maskelerle rtmler. Aabeyim maske istememi,
hayat mn son a n na kad a r ayd n l grmek istiyorum, de
mi. Ama dinlememiler. Bence maske ta kmalar n n iki nedeni
vard. B i rincisi asker ted i rgin o)mas n diye, i kincisi k u runa di
zilenlerin i rkilniemeleri iin.
Btn bunlar ben de baka larndan d uydum. nk aa
beyim ldr l rken toplama kampndayd m . Ve aabeyi mi hi
bir zaman gremeyecektim. Ta rih 23 Temmuz 1 942'ydi .

167

PROFESR PENCO. DANCEV (7) LE BR KONUMA

-- Sayn Peno Danev, Vaptsarov'un Bulgar iirine getir
dikleri stne grlerinizi syler misiniz?
- ok bi leik bir yaratc l k tarihesi olan ai r N i kola Vapt
sa rov 1 941 y l r: d a bile gene ai rler a rasnda yer a l yordu. An
ca k gerektiince nemsenmedi. ok iyi karakterli olmas, ev
resince sevil mesi ona ok dost kazandrmt. Va ptsarov byk
bir yeni l i ki aird i . Bundan tr hemen nemi kavranmad. Ye
ni bir iir yaratma peindeydi. Yazd, klar o sra l a rda sosyalist.
kom nist airlerin yazdklar t rden bam bakayd .
- N e tr yenilikler peindeydi Vaptsarov?
- O sra l a r sosya list airler ok ack, ancak kuru bir biimde, sloga n la rl a iir yazyorla rd. Vaptsarov ise ii snfnn
psikolojisine e i l iyord u . Bu konuda Peyo Yayorov'dan ok et
kilenmiti. Bu o za manlar iin olaanst bir ta rzd . Onun i iri
ya l rrzca yaasn sosya lizm! deildi. nsa n n i d nyasn d a
a n l atmak istiyord u .

- i smtnn psikolo;isi dediniz?

- Evet. Savaan i inin, devrimcinin psi kolojisini veriyord u . Konuma tarzn iire getirdi. Onun birok iiri sylei bi
imi ndedir. B u n l a r basit. g ndel i k konuma lard r. Smirnenski (8) .
i i rl erinde ynlar.l a konuuyord u . Vaptsarov ise. birka kii l i k
bir toplu l u k l a yal n bir d i l l e konuur. Bu tutum .Mektup a d l
iirinde bel irgind i r. Rapor a d l bir baka iirinde ise yine k
k bir gruba seslenir. . ki y l d r Vaptsarov stne al
yorum. Bence Vaptsarov'l a Nazm H i kmet a rasnda baz
benzerl i kler var. Nazm H ikmet'in daha sonraki dnemler
de yazd klarm dn yorum . Nazm Hi kmet'i n baz iirleri
konuma eklinded i r. Nazm'daki a k l k Vaptsarov'da da var.
Naz m daha d uyg u l u . Vaptsarov'da duyg u l a r ise daha l l .
168

Nazm, Vaptsarov'un evirileri n i istedi. Ben ona iirl eri okudu

u m zaman gzyalar a kyord u . Vaptsarov'un kita b n gsne
dayad ve ka rdeim ded i . Nazm, Vaptsarov ile ya k n olduu
n u h issetti. Sadece devrimc i kaderlerinde de i l , sanatlarnda da
bir ya k n l k grd a ra l a rnda. 1 956-57 y l l a r nd a Polo nya Yazar
lar Birlii'nde tekrar gr t k. Nazm, bana ok by k bir ai
riniz var : Vaptsarov, dedi. evi ril erin i Rusa'dan okumu. Na
zm'dan sz ederken Va ptsarov'daki yen ilii bel i rtmek istedim.
- Sizce Vaptsarov'un nemi salmda neden anlalmad?
- Bence en by k neden yeni l i kilii. Geri Vaptsarov'u
sal nda a ir o l a ra k seven, a rayan bir ii-genlik topl u l u u
vard . S a ka labilen baz siyasi mah puslar, onun iirlerini gizli
o l a rak ha pisa neye soktuklar n a n lat rl a r. Partizan etelerinde
de iirleri okunurdu. Partizan eteleri edebiyat geceleri d zen
l erd i. Bu gecelerde en ok okunan i irler Vaptsarov'undu. H a l k
Vaptsarov'u hemen ta n d v e kabul etti. Anca k edebiyat evre
leri onu hemen a n laya mad. Ona gven veren de h a l kn ya kn
l yd. Birok by k yaza r ve a i re zg olan ey, ona kar
o l a n tutumda da gr l d . Vaptsarov'u gelecek onaylad.
Kendi iirleri ni ok iyi okurd u . Ona zg bir ey, iirl erin i
konuma tarznda yazmasyd . Ve bunu iir okurken zel likle
vurguladn a rkada l a r a n lat rl a r. Sa ka lan a rkadala r onun
kadar gzel iir okuyan baka birisine hl raslamad klar n sylerler.
Kurtu l utan sonra Vaptsarov hemen by k bir air o l a ra k
bel i rd i . Bu d u rum o n u n baz ya kn a rkadalarn a rtt . Biz
onu a n layamamtk, dediler. Yen i l i ki airlerin tal i h i byledir.
Sizce Vaptsarov'un iiri halk trklerinden ne lde
etkilenmitir?
- Vaptsarov h a l k trklerinden ok yara rlanmt. Kk
l nde h a l k trkleriyle byd . Sofya'da a l rken, a rkada
laryla bul utuklarnda trkler sylermi. Onun h a l k trkleri
ne olan sevgisi, Vaptsa rov' u n iirini teki sosyal ist ve kom
nist ai rlerden ayr r. n k teki airler h a l k yarat c l na ge
reken deeri vermemilerdi.
- Vaptsarov'un Bulgar iiri geleneinde yeri ve etki kay
naklar nelerdir?

169

- Kendisinin ok geni bir yaza r evresiyle i l ikisi vard .

Ona yabanc olan baz airlerden b i l e yararlanmtr. Ama e n
o k Yavorov'dan etkilenmitir. Smirnenski'yi de seviyord u . An
cak ondan etkilendiini sanmyorum. Georgi Dimitrov Smir
nenski bizim Mayakovski ' mizdi r demiti. Gerek Maya kovski,
gerekse Smirne n ski ynlara seslenen byk airlerdi. Vapt
sa rov'u n tarz bakayd . Sohbet eklinde iir yazyo rd u . Bul
gar devri mci iirinde Va ptsarov Smirnenski'nin yerini ald, a n
c a k o k fark l bir biimde. Va ptsarov bir yazsnda onun iin
Smirnenski yaad dneme yakr biimde yazd , der. Vapt
sa rov M ayakovski'yi severdi. Onun iin : Mayakovski her za
man byk eyler an.l atr. Bense kkten giderek yazyoru m,
dem iti.
Bulgar iirinde bell ibal izgi gr n r.
Birincisi Botev (9)-Yavorov-Vaptsarov izgisi.
kincisi van Vazov-Smirnenski izgisi.
ncs ise Dimo Debeleyanov, N . Lil iyev'in oluturduklar l i ri k gelenek.
Vaptsarov'u birinci izgide saymak doru o l u r.
Siz Vaptsarov'la karlatnz m?
-- Hay r, maalesef, hayatmda yapt m en byk hatalardan biri de bud u r. Arkadalar bana sylerlerdi lokomotifte
a lan bir atei var. ok g zel iirler okuyor, hadi sen de gel,
d iye. Va ptsarov o sra l a r hi ta nnmyordu. Benim de bir f rsa
tm olmad g itmek iin. O atein i n bir g n N i kola Vaptsarov
olabi lecei nerden aklma geleb i l i rdi?
-

170

MLADEN SSAVEV (1) LE BR KONUMA

- lk tanmanz nasl oldu?..

.
- 1 936'da Sofya'da bir meyha nede tant k . Kynden gelmi ti . sizdi. Ressam a rkadalar beni tan trd. Yaza r o l a ra k
tan n myord u . M a ksim Gorki'yi ok iyi bildiini i l k konuma mda
a n ladm. Bu beni ok etkiledi. nk o bir iiydi. Bi rka ay son
ra ilk iirlerini okudum. Ondan sonra arkadal mz srd. An
ca k 6 yl srebildi.
Yaam koulla r ok a rd . 1 6 saat al yord u . Ayn za
manda iirler yazyordu. Btn gvdesiyle hayata at l mt. i
snfnn bir yesi oldu. ok a l yord u , ama kendisini i l erlet
mek iin btn gece okuyord u . Btn dnya airlerini o kurdu.
Bulgar ve d nya klas i k leri n i okuyordu.
- O dnemde Bulgar iirinin durumu nasld?
- k i tr a ir vard . Birincisi Bulgar h k metinin ya n l l a r .
kincisi de ilerici ai rl er. lerici ve kom nist airler i l k sra l a r
a l yorlard . Bu i kinci grupta H ristb Radevski. Angel Todorov, N i
k o l a La n kov g i b i ai rler vard .
- air olarak Vaptsarov'un yeri neydi?
- Vaptsarov o sra l a r bizim grubumuzda deildi. Baz ilerici gazetelerde iir_l eri kyord u . 1 940'da ilk kitab olan Motor
Trkleri n i yay nlad. B u kitap faizmin en gl sra l a rnda
yay nland. By k bir glkle sansrden geti. Georgi Karas
l avov'u n bu kitabn kmasnda yard m oldu. Edebiyat eleti r
menleri onun neml i bir air oldu u n u gremediler. Birka ele
tiri kt . Ama deerlendi remediler.
- Edebiyat alannda kavgalar oluyor muydu?
- O zama n , faizm dneminde 20 y l boyunca kavgalar
srd. 2'nci savata en byk mcadeleler oldu. Sansr bize
171

izin vermiyordu. Yaz lar m z baka l ibera l gazetelere veriyorduk.

Vaptsarov'u Hristo Botev, Geo Mi/ev (11) gelenei iinde
saymak doru olur mu?
- Bizim iin Botev en by k a irdir. H risto Smirnenski
onun deva m d r . . . Geo Mil ev de onlar izler. Bizim edebiyatto
Vaptsarov'u da M i lev gibi, Smirnenski gibi ayn gelenee koyu
yoruz. H risto Radevski, Lamar, N i kolay H rel kov, Karnen Zidarov
gibi airler de ayn g rupta ndr. Bu airler 1 930'1ardan sonra yaz
maya balamlard . Bulgar iirinde iki grup a i r var. Birinci
grup ikinci savaa ya da 9 Eyl l'e kadar Ekim Devrim i 'nden et
kilenip yaza n l a r. kinci grup ise 9 Eyl l'den sonra yaza n l a r.
9 Eyl l 'den sonra baz ilerici a irler sosya_l is t d nceleri be
ni msed iler.
- Vaptsarov'la birlikte yargtlandnz bildiimiz kadaryla?
- Evet. Vaptsarov'la birl i kte i l l egal alyorduk. Parti'nin
askeri bl m ne yeydik. Beni bu ie Va ptsarov a rd . Ben
Yaza rlar Birl ii'nin sekreteriyd im. Va ptsarov bana seni polis
u nutmutur, gel bizimle a l , dedi. Alt ay s ren i l ikimizi'n
sonunda polis bizi ya kalad . Bize 4 ay pol i s merkezinde ikence
yapt lar. Merkez ha pisanesine gnderdiler. Ayn koutaydk.
B u l unduumuz ko ua ancak 2 kii sabil i rd i . Oysa biz 8 kiiy
d i k . Mah kemede bizim iin lm cezas istiyorla rd . Vaptsarov'un
ve benim er tan m z vard . Benim tan kl a r nemli yaza rlar
d . Vaptsa rov ta n k lar ndan h i bir yarar grmedi. Duru m u ok
ktyd . Son sz nde ben hal kma hizmet ettim. Faistlere
kar mcadele ettim. Bunun iin pima n l k d uymuyorum. Kim
seden merha met beklemiyorum, dedi. Bizi ko ulara gnder
di ler. 3 a kam bekledi k . 3 gece de Vaptsarov h i uyumad. ok
cesurd u . Son gece unlar a n l att : Bana ok ikence ettiler..
neleri trnaklarma sokuyorla rd . Baaa sa llandryorl a rd .
Elektrik veriyorlar, kem i k leri m i kryorlard . Hayatma s o n ver
mek istedim. Kk bir ta grd m yerde. Bi lekleri m i kesmeye
baladm. Kan a kyord u . Bir yandan da zafer bizim olacak, d
man yok edeceiz, diyord u m . Kan deva m l a kyordu. Bu srada
gardiya n l a rdan birisi beni grd . Sonra geceyars beni pol i s
mdr Geev a rd . Kahve, sigara smarl a d . ' stersen seni
ld rmeyiz,' dedi bana. 'Ne istiyorsun uz,' diye sord um. 'Pima-

172

n m diye b i r yaz yaz ve imza l a , yeter.' dedi. 'Ya n l adrese gel

d i n iz bay Geev,' dedim. O da 'Al manlar Rusya'y mahvetti ler.
Neden hl sra r ediyorsun. Faizm yeni l se bile, siz gene le
ceksin iz. Kom n istler gel i rse yine size kar d eceiz,' de
di. 'Kim ekmek verecek size, h a l k sizi yaatmaz,' dedim. Ko
n umamz byle bitti. Bir sabah bizi a rd l a r. ceza lar oku
m a k iein. Va ptsarov k k b i r defter ka rd ve bana verdi.
Bunu kardeime ver ded i . lece i n i bil iyord u . Ald m defteri.
Cezal a r okudula r. 12 kiiye ida m, gerilerine eitli cezal a r ve
rildi. 10 kiiyi serbest b ra kt l a r. Ben de serbest b raklanlar a ra
s ndayd m . Veda i i n pmek istiyord u k. Anca k pol i s onlar d a
bizi de ekiyord u . Vaptsarov'u ya kalad m . O sanki ida m edile
cek kendisi dei l mi g i bi d u ruyordu. Sonra ko ulara dndk.
Defteri a tm. Son i i rlerini okudum. Altnda 23 Temmuz 1 942
yazyordu . iirleri 3 saat nce yazmt. Akam onlar idam et
tiler. ldr l rken Botev'in zgrl k uruna denler lmez
iirini syl yorlarm.

173

EK: 4

N KOLA VAPTSAROV: BULGAR RNDE BR

YENLK (12)

Prof: PENO DANCEV

Yen i l i ki, byk yaratclar a ras nda yaad klar zamanda
been i len, sevilen, saylan mutlu kiiler azd r. N i kola Vaptsa
rov g ibi hayata gen yata veda edenler ise bu an hemen h i
grmezler.
Vaptsarov sa l nda gerektii nce deerlend i ri lemed i . Ama
ne yads nd ne de hor gr l d . Sa l nda p e k sezilmemi,
u m utlu saylan bir dizi yazar-izer a rasnda ze l l i kl e ayrde
d i l memit i .
30' 1 u y l l a rdaki devrimci-proleter edebiyatmz hemen t
m yle Smirnenski'ye maed i l i r. Smirnenski byk bir yen i l i k i
sfatyla i i ri m izde v e dolaysyle edebiyatm zda yen i b i r yn
gsterd i . Bu yn. sosyal ist gereki l i k yndr.
Vaptsarov daha gen yaratc kuan temsilcisi yd i . Dn
ve ya rat d nyas geni ve zg rd . adc olan ai rlerin ya
ratc l n d i kkatle izl iyor, ze l l i kleri ni zenle reniyord u . H a l k
yarat cl ndan d a g e n i biimde yc rarl dnyord u . Haydutun
Trks , Kra li M a rko , Trk gibi i i rleri halk trks tarc
znda kaleme a l n m t r.
30' 1 u y l l a rdaki proleter i i ri genel olara k gelenekseld i . Ko
n uma biimi daha ok sylevsel d i . Lirik ka h raman o u du
rumda okuyucuya ya da bir dostuna, partiye ya da dmana
seslense bile bu iirde kelimenin tam manasyle sohbet havas
yoktu. Bu iir y ksek olara k n itelend irilen sluba ya knd.
te byle bir iir fon u nda Vaptsarov'un iirleri adala rna tu174

haf geliyor, zerlerinde fazla al l mam, h a m i i rler olara k

deerl endiriliyor, d zyazya ya k n l klar yad rgan yord u .
Vaptsarov o l g u n l u k dnemi i i rlerini yazd zaman Bulga
rista n'da di kta rej i m i vard . Baz devrimci yaza rla r byle ar
ko u l l a rda, bask n n alp yrd bir ortamda yazma ktan vaz
geiyorl a rd . O n l a r btn glerin i l legal ve silahl d i reni ey
l emlerine yneltilmesi k a ra r ndayd l a r. Hatta Va ptsarov bile 1 941
y l nda, Hay r, imdi i i rin zama n de i l ba l k l bir iir yaz
mt . Her eye karn o hayatnn son saatlerine kada r i i r yaz
d . l m nden nce a rkadalarna ulatrd i ki i i r, Kavga
Amansz ve Veda bunu dorula maktadr.
Ama bu acmasz ve kaba a, yeni bir yaz ynte m i n i , ye
ni biimleri gerekti riyord u . B u n l a r en bel i rg i n a n lat mlarn Vapt
sarov'un ya ratc l nda buldular, zg n b i r i i r slubuna d
nt ler.
N i kola Vaptsarov ' u n edebiyat a l a n nda yen i l i k i l i k olarak
nitelendirilen baars iin geni nesnel n ko u l l a r olmasayd ,
airin bu d e n l i a c k , yenil i ki eylemi d e gel imeyecekti.
Sz n en ta m ve somut a n l a m yla Vaptsa rov'u n i i olu
u, ya rat cl iin byk nem tar. O snfn ge rek evlady
d. Fabrika iisi, lokomotif ateisi, teknisyendi. Ka pita l ist sis
temin gadda rl n om uzlar nda h i sseden bir emekiyd i . siz
ka l d da olmutu. G l klerle dolu ar bir hayat emberinde
srnm t . Vaptsarov emekileri n hayatn, sava m n kena r
dan sey retmiyord u . Savan iindeydi o. Bu savam asl nda
onun da hayat n n a n la myd .
Va ptsarov'a kadar fa bri ka kon u l a r devrimci i i ri m izde cid
d i bir yne l i m olara k yoktu. Onun iiri n i n l i ri k kahra m a n ko
m n ist iiyd i . Fabri ka, Fabri kada Bahar , An , Fabrika
Kuracaz, Romantizm , Ayd n -Atei , Gorki gibi i i rle
rinde ya l nzca emeki lerin mutsuz, bed baht hayatl a r gl ve
gereki bir d i l l e veri l mekle kalmyor, o n l a r n grke m l i gc,
dnya n n ya r n k i efendisi olduuna i l ikin inanc, iyimserl ii ele
anlatl yord u .
Vaptsa rov' u n iirinde i l k kez ye n i roma ntizm h issedi l iyor
du. Bu teknik a n , 20. yzy l n romantizmiydi. nsa n l n z
lemini ekti i yeni g n leri n havasn bu kadar ac k olarak b175

tn benliiyle h isseden ada bir a i r yaza b i l i rd i bunu. Ro

m antizm iiri raslansai olara k yaz l m . b i r polemik iiri de
i l d i r.
Vaptsarov'un yen i l i kili iyle i l g i l i b i r nkoul daha va r.
Vaptsarov'dan sz ederken. devrimci bir a i r diyoruz. Elbette ki
komn ist bir airin profesyonel b i r devri mci olmas koul de
i l d i r ve olamaz. Gerekli olan komnist idealleri n , ai ri n entel
l ektel ve d uygusal d nyas n da i ermesi, onun uzgrll
n da kapsa mas d r. Ama a i r kavg a n n iindeyse ve kavga
y h a rekete geiren g lerden biri ise. doal ki. bu konum m t
h i bir avantaj d r. Nitekim, Vaptsarov'un ya ratcl nda sz ko
n usu avantaj konusal zelliklerden de i l , iirinin gerekelerinde,
olaanst gcnde ve enerjisinde, el i kleen inanc ndad r.
N i kola Vaptsa rov'u n yen i l i kilii, tarihsel a n n ze l l i kleri
ni. ynelilerini edebi bir biimde vermekten ol um uyordu ya l
n zca. airin bize brakt az sayda eletirileri ya ratc l k i l ke- ,
l erine bilinli ba l l n . adalete inanc n . bel i rl i bir gr sis-
temine ba l ln kantl a r. B u eletiri lerinde ai r szsel i fade.
yani biimin gere i sorununu da o rtaya koymakta d r.
Vaptsarov bel i rl i estetik i l keler sistemi zerinde bil inle d i
renen. Bulgar iirine genellikle devri mci sosya list iirimizin ge
m i teki ve gelecekteki grntsne gereki bi r gzle baka n ;
b u iirin y ksek d nsel grevini yapabil mesi i i n nasl olmas
gerektiini ok iyi bilen. anlayan b i r ya rat cyd .
Nikola Vaptsarov yeni i i rin a ralar konusunda o k srarl .
d i renli ve d uyarl yd . B u n u n a klamas m m k n d r.
Yeni ya ratc l k ynteminin ol uturu l mas. ieri k ba k m n
d a n sosyalist bir i i rin yarat lmas il kin H risto Smirnenski ta ra
fndan gerekletirildi. 30' 1 u y llrda devrimci kom nist airler
onun eylem i n i srd rd ler, sa l a mlatrd la r. Vaptsa rov. H risto
Radevski, M laden ssayev, N i kolay H rel kov ve teki komn ist
a i rl erle birlikte ya ratyord u . Vaptsa rov. yeni yntemin i l keleri
ni estetik slup asndan gerekletirdi . Dahas var. iir so
r u n l a rna zel l i k l e d uyarl olan daha gen bir kua n temsilci
s i sfatyla, bu kua n aratrmac la r n n en bel i rg i n ifa deci
l erinden birisiyd i . Bu a masz b i r biimsel a ratrma deildi.
Top l u msa l , tarihsel ann ruhuna, kon umuna, ierii ne, havas176

na uyumlu b i r ta rzd . Bu ok nem l id i r. Daha zengin. daha et

raf l , daha estetik b i r bici mde ya ratmak, sz konusu yntemin
genel i l keleri iin ta rihsel b i r zorun l u l uktu.
Kabul edi l m i bir gerektir. Vaptsa rov' un yeni l i kilii sz
konusu o l unca, i l kin, onun i i ri n i n genel olara k konuma ta r
znda oluu ele a l n r. Bu do rud u r. En geni a n l a mda konu
ma tarz, Vaptsarov'un iirinin de.m okrati k l iinin en bel irg i n gs
tergelerinden birisidi r. a i r. adana m m kn olduu kadar
ya knlamaya al r. Okuyucu n u n bilincini etki lemek iin en
etki n biimleri. en ksa yo) l a r a ra trr.
Konuma tarz, t rksel syleyi biimi, sosyalist iirde
yenilik gibi byk ve bileik b i r sorunu btnlemese de ok
nemli ze l l iklerdi r. Bu tarzlar, gei dnemlerinde her zaman
n plana kml a rd r.
.
Vaptsa rov'un i i ri n i , sz konusu konuma tarz n gere k l i
v e g ncel yapan ta rihi a n , devrim savamndaki yeni aama.
yal n zca o n u de i l , ondan nce gelen. adalar b)an baka
airleri de etkilemitir.
Havann yetmedii o ar y l l a r, etin sava y l l a r , top
l umsal ol mayan melodik ve uyumlu estetik a ralarda basitl ik
gerektiriyor, g n l k konuma tarzna ya kn szdizimsel bi leim
leri, sz ve anlat m l a r n plana karyordu. an tarihsel sa
van n ii rsel ze l l ii. sylevcil i kten kurtul m a l , ciddi bir biim
de, gereki olara k seslenmel iydi ynlara. Bunun tipik bir r
nei, Vaptsa rov' un Tarih iirinde gr l r. Ciddi ve ksa i i r
slubunun, a n ruhuyla yaaya n o dnemi n baka airlerinin
de slubu ol maya baladn grmemek hakszl ktr.
N i kola Vaptsarov. yenil i ki o l a ra k b i rdenbire ckvermedi .
O, edebiyat a la n nda yal n z da de i l d i . O n u . kendisinden nce
gelenlerin ve adalarnn karsnda gstermek. ta rihe aykr
b i r olay o lacaktr. Vaptsarov onlardan ayr la maz. Gemi ve
ada Bulgar iirinin dnda dnlemez onun varl . Bunun
ta m tersini yapma k, Va ptsa rov' un ya rat c l n , ondan n ce ge
len ve onunla omuz omuza ya ratan a irl erin estetik ve slup
zelli klerinde eritmek de doru de i l d i r. Bu ha kszl ktr. n
k tarih. o dnemde yaayan bir d izi airi n yaratc l nda gr
dmz izgileri b i r slup sisteminde senteze ulatrma greBir Hayat Fabrikas Kuracaz

12

177

v i n i ona verdi. Vaptsarov btn izgileriyle, btn ynl eriyle ye

n i l i k sreci n i pa rla k ve a rdc! b i r bii mde yapt.
Vaptsarov' u n iiri nde sohbet a n larn beli rleme g de i l
d i r. En kara kteristik ya ptla r sylei zeri ne kurul mutur. B u n u
bel i rlemek gerekli. Ama yal nzca b u n u n l a yetinilemez. Yeterli
de i l d i r bu. Daha nem lisi, bu syle i n i n nas l yapld. nasl
y rtlddr.
Vaptsa rov' un soh bet i Maya kovski'den fa rkld r. Byk kit
leler nnde efekt a ra ya n romantik ar n itel i i ndeki sylei
Va ptsarov'a yabancd r . Geri onun szleri duyg ul u d u r, d uygu
sa l d r. O, karsndakine kendi inancn, iyimserl i i n i alar s
ra rla . Amac kars nda k i n i kendi taraf na kaza n d rmakt r. B
t n bunlara karn. Vaptsa rov'un szleri sylevsel de i ld i r . . .
Krs lerden, sahnelerden. toplant sa lonlarndan seslenmez o.
Soh bet eder basbaya, kon uur, syleir. Sen seslenmesi
ona zgdr. Syleide b u l u nduu kiiler boza n bi rka kiidir.
Ama ou n l u kl a kon utuu d uygusunu uyand rmaz hi bir za
man. nk sohbetin her zaman somut n itel i i vard r. Bu ai r,
fabrikayla kon utuu zaman bile byled i r (Fa brika i i ri n i ha
trl aynz) . B i r baka i i ri nde Tarih'Je syleidedir.
El bette Vaptsa rov'un btn ii rleri sylei n iteliinde de
il d i r.
Komnist a irin amac, yaratc lyla geni h a l k y n la rna
yanamak, onlarn bilincini etki lemek, insanlara yard mc, ya
ra rl o lmaktr. Kendine zg slubuyla, b i r dizi a ralar sistemiyle
o a i r ve okur a rasndaki uzakl ksa ltmay baarr. Vaptsa
rov'!.m i i ri nde demo krati k l i kten sz ederken i te bu noktay
gz nnde b u l u n d u ruyoru m. Va ptsa rov' u n sz haznesi sade
d i r, h a l k d i l i ne yakndr. D i l i nde uydurmac l k ya da herhangi b i r
ya pay olaa nst l k yoktur. D i l i n i n szdizimsel zel l i kleri iin
de geerl i d i r bu szler. Vaptsarov. her zama n kendi zel i l ke
sine -sadelie- ba l ka l r . O , bu i l kenin b i l i n li ve srarl b i r
tara fta rdr.
N i kola Va pts a ro v u n iirinde BEN za m i rine ok sk rasla
n r. Ama bu ben , b i z i h i c b i r zaman garip, kapal bir d nyaya
gt rmez. Vaptsarov'un beni, her zaman bizi da rya, d n
yaya, i nsa nlar a rasna ka rr. Vaptsarov kendi k i i l ii nden, zel
'

178

d nyasndan. zgemii nden bir i i r merkezi karmaz. iiri nde

ben ve biz , d u rma kszn ve hissettiril meden birbirini izler,
bir btn o l utu rurl a r.
Ben ve biz , lmden nce yazd kavga a ma nsz ve
kat i i ri n de bile b i r btne dn r.
Ben dt m. Yeri mi bakas alacak . . .
kinci drtl kte o. her zamanki gibi, yine kend ine ba l kala
ra k . biz d iye konuur.
Ama . birl i kte olacaz frtnada.
halkm. nk sevdi k sen i .
Ak. sevgi i i ri olarak n iteleyebileceimiz b i r t e k iiri vard r
Vaptsarov'un. O d a veda i i ri d i r. zeld i r. Somut adresl i . Sz
konusu siir. bir btn olara k sevgi duygusu n u n , toplumsal d uy
'
gularn. topl umsal soru nlar, yneli m lerle rgtlen esi n i n ula
l mm; bir rneidir.
Vaptsa rov'un iirinin se s ton u n u n bal ca ze l l i i , sylei
tarz na bt nyle ba l ol uudu r. Yer yer ya plan bozmalar es
tetiktir. Sz yerindeyse, bunlar aratrlan dnsel-estetik efekt
a malar iin zenle progra m l atr l m , ngr l m t r.
Vaptsa rov'un i i rleri nin o u n l uunda, hece vezn i kar
myla syleyiler gze arpar. Yaptn uyu m l u aknda patlay
a n d ra n d u ra klamalar vard r. Duygusal ba k mdan gl sz
ler vurg u l a n r.
Melod i k a k ntra lize etmek iin, Va P.tsa rov iirini iyice
der , n plana, szn d nce a n l a m yn n a l r. Uyuma
de i l , metne st n l k sa l a r. Uyum, anlambilimsel, sema nti k
amalara ba m l k a l r.
Va ptsa rov'un sk s k k u l l a nd a ralar a rasnda tek rarla
malar da nemlidi r. An l a m ba k m ndan bi rbirlerine ya k n olan
f i i l leri k u l l a n r, iirini glendirmek a macyla. Dura klamalara da
nem verir. Her d ize. hem d uygu ve d nce ba k mndan zel
d i r, hem de teki d izelerle kopmaz bir bii mde ba l d r, bir b
tn olutururlar.
Vaptsarov'un az saydaki ii rlerinde ok renk l i sz ve a n
l a t m aralarna raslama ktayz . .. B i r btn olara k bu a ralar.
179

y l l a rca zerlerinde srarla al l a n zgn bir sistemi olutu

rurlar. Bu sistem, yl e olur olmaz ya ratmalar deildi r. Bir bu
l utur.
Vaptsarov'un iiri n i n by k konusal ve duygusal ren k l i l i i
h e r eyden nce hayatn soru nlarna, olaylara , olgulara , insa n
artacak d e n l i ya k n o l uu nda g izlidir. Bu kadar az i i r a ra
snda konular ok zengindir; fabrikadaki al maya adanm
olanlar, yurt stne sylenmi trkler, spanya i i rleri, Pukin,
Botev, Gorki g i bi kiili klere adanm iirler, tarihe, savaa. dev
ri me, devrimin amac na, ocu klara ve onlar n geleceine adan
m i i rler. Asl nda Va ptsarov'un her iiri by k bir soruna, g
n n , yurdun, insa n n , topl ymun, insa n l m e n nemli soru nlar
na birer ii rsel yan ttr.
Va ptsarov'un iiri n e yle bir bakan herkesi n dikkati eki
l i r. Onun amalar n dile getirmek iin kulland a ralar her za
man yal n l ktan, somut yanstma lardan ya nadr. Yapmacklar
dan ka n r bilinli o l a ra k . i i ri, ok yn l ve kvra k o luuyla
zel say l r. unu da bel i rtmek gerekir ki, onun serbest nazm
l a yazlm iirleri de vard r, klasik iirleri de. Bozan gerekli gr
d dizeleri basa m a k basamak dizer. bozan dncesin i tam
olara k verebilmek iin drtl k tarzn seer. Kimi zaman ise,
bir i i rde her i kisini de kul.l a n r. Kimi i i rlerinde trk, ze l l i kl e
. h a l k trk l eri biimleri a r basar.

180

NOTLAR

(1)

Edebiyat Eletirisi

(Literaturen

Kritik)

Vaptsarov'un

1941 ylnda yaz kurulunda grev yapt edebiyat der

gisi.
(2)

Albay Tsvyatko Radoynov, Bulgaristan Komnist Parti

si Merkez Komitesi'ne bal Merkezi Askeri Komisyon'un
bakan ; Bulg:,ristan'daki anti-faist direniin askeri so
rumlusu, partizanlarn komutanyd. Sovyetler Birlii'nde
srgnde bulunap Radoynov faist igale kar silahl di
reni karar alnnca parat birliiyle havadan Bulga
ristan'a indi.

lkede illegal olarak hareketi ynetmeye

balad. Anc:-k faistler tarafndan ldrld.

( 3)

Nikola Vaptsarov'un yakn dostu olan Hristo Radevski ( d.

1903) 1930'larn nemli airlerindendir. 1929 ylndan son
ra devrimci yazarlarn evresinde toplandklar dergiler
den biri olan RZF'yi ( 1925- 1 934) ynetti. Bulgar Yazar
lar Birlii'nin genel sekreterliini ve Eyll dergisinin bct
yazarln yapt. Vaptsarov'un sevdii ve gvendii ya
kn dostlarndan biri olarak tannr.

(4)

Peyo Yavorov 0878 - 1 9 1 4 ) . Bulgar iirinin byk ustala

rndan ve bamszlk hareketinin nclerinden. Osman
l ynetimine kar yrtlen bamszlk savanda ete
r:!islii yapt. Vaptsarov'u etkileyen balca airlerden bi
ri olarak bilinir. Vaptsarov'un babasnn yakn arkada
olan Yavorov airin kklnde evlerinde kalm, aile
dostlar olmutur.

Pekok Bulgar airi

gibi Yavorov'un

hayat da trajik sonuland. Gzelliiyle tannan kars

Lora Karavelova kskanlk yznden intihar edince, Ya
vorov da kendisini ldrmek istedi. Ancak intihar girii
mi amacna ulaamad ve air kr oldu. Srekli olarak
dmanlar tarafndan sulanan Yavorov bir yl kr ya
adktan sonra kendisini zehirleyerek ldrd.
(5)

van Vazov ( 1850-1921 ) air, romanc, hikayeci, oyun ya

zar olarak Bulgar edebiyatnda ok nemli bir yere sa
hiptir. 1920 ylnda Ulusal air seildi. Devrimci evreler
le ilikisi oldu. Rusya ve Romanya'da srgnde yaad.
Bulgaristan'n en popler yazarlarndan biri olma niteli
ini srdrd.

(6)

Anton Popov Vaptsarov'un belki en yakn arkadayd.

Gaztecilik ve yazarlk yapan Popov Vaptsarov'la birlikte
kuruna dizildi.

(7)

Profesr Peno Danev Bulgar Yazarlar Birlii bakan

yardmcs, Krist Sarafov Yksek Tiyatro Akademisi
retim yesi ve edebiyat eletirmenidir. Bulgaristan'da en
nemli Vaptsarov uzman olarak tannmaktadr. Vaptsa
rov stne kitaplar vardr.

(8)

Hristo Smirnenski ( 1 898-1923) Bulgar devrimci proleter

edebiyatnn

gelimesinde yeni bir dnem aan airdir.

Smirnenski iirlerinde, Birinci Dnya Sava'ndan sonra

Bulgar ii snfnn savamn ymstt. Ekim Devrimi'n
den byk lde etkilendi. Bulgaristan Komnist Par
tisi'ne ye oldu. Georgi Dimitrov air stne unlar sy
lemitir : Hi kukusuz ki, yetenei ve sava edebi ya
ratclnn nitelii bakmndan Smirnenski bizim Ma
yakovski'mizdir. Bulgar devrimci iirinde ok nemli bir
yeri olan Smirnenski henz 25 yandaykl!n veremden l
d.
(9)

182

Hristo Botev ( 1 84 8 - 1 876) Bulgar iirinin babas oldu-

u kadar ulusal bir kahramandr.

karn ulusal Bulgar

28

yanda lmesine

edebiyatnn kurulmasna nclk

etti. renimini Odesa'da yapan Botev devrimci evre

lerle iliki kurdu. Bamszlk hareketine katld. Bu ha
reketin nclerinden biri oldu. Tek iiri kitab arklar
ve iirler 1 87 5 ylnda yaynland. Botev, Jose Marti, San
dr Petfi gibi sava alannda ld.
( 10)

Mladen ssaev ( d. 1907) Vaptsarov'un en yakn arkada

larndand. Tannm bir air olan ssaev kuruna dizil
mekten Bulgar yazarlarnn tanklyla kurtulabildi. Li
rik bir air olarak bilinen ssaev Bulgar Yazarlar Birlii
ynetim kurulu yesidir.

(11)

Geo Milev

( 1 895 - 1925)

Bulgar iirinin doruklarndandr.

Sofya ve Leipzig niversitelerinde okudu. Birinci Dnya

Sava'na katld ve bir gzn yitirdi. 1 9 1 9 - 1 9 2 1 yllarn
da Sofya'da Terazi adl edebiyat dergisini kard. 1 923
Eyll ayaklanmasndan etkilenerek yazd Eyll adl
destanyla byk ne kavutu.

1 924-25 yllarnda Alev

dergisini kard. Sekin bir evirmen ve sahneye koyu

cu olan Geo Milev pekok nl yazar ve airi Bulgarcaya
evirdi.

1925 ylnda

faistler

Milev'i ldrdler.

Cesedi

uzun sre bulunamad. Alan toplu bir mezarda takma

cam gz sayesinde tannabildi.
( 12)

B u yaz Peno Danev'in 1 9 7 7 ylnda yaynlanan lm

szler adl kitabnn Vaptsarov'la ilgili blmnden k
saltlarak evrilmitir.

183

'NDEKLER

nsz: zgrlk ve Kardeliin Gnl isi

Georgi

Cagarov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sunu: Vaptsarov'un iirinde ki Hareket Noktas -

7
11

Erdal Alova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
airin Ksa Yaam yks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
eviriler stne Bir Not ve Teekkr

21

Yannis Ritsos'un iiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

Resimlerle Vaptsarov

1 - ...

MOTOR TRKLER

...

An . . .

...

...

..

...

...
. .
.

...

..

25

...
. .
.

.. .
..

33
.

37
41
47

Romantizm . . . . . .
Karlkl Kavga . . .

...

(Semeler)

nsan stne Trkler

nan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fabrika . . .

17

..

Mektup . . . . . .
nsan stne Trk . .
.

...

. ..

51
59

...

...

63

Yurt Trkleri
Tr}\: .

. .

. .

73

75

Doduum Topraklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Haydutun Trks .

. .

..

. . .

. .

. . .

. . .

76

. .

Trkler
Aydn - Atei

77

Ak Trks . . .

79

Bir lke stne Trkler'den

Mektup . . . . . . . . . . . . . .

81

ANTOLOJ (Semeler)
Bir Kr . . . . . . . . . . . . . . .

... ... ... ... ... ..

Bir Fabrika Kuracaz . . .

Korkmayn ocuklar .

. .

. ..
. .

...

. . .

89

...
..

. . .

93
.

. . .

97

. . .

Rapor . . .

101

Szckler . . . . .

Tarih . . .

...

..

1 13
1 15

Gnler Geliyor, yle Karanlk ki . . .

Balk Hayat . .
Bahar . . . . . .

...

...

..

. .

...

. . .

...

. .

... ...

..

121

..

. .

122

127
1 29

Yalanm Olacam, ok Yalanm

Antenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Veda

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

. . .

Kavga Amansz ve Kat

iirler stne Notlar .
.
. .

Resimlerle Vaptsarov

. . .

. . .

. . .

. . .

1 30

. . .

133

. . .

1 35
.

. .

il -

137

141

. . .

EK: 1
Nikola Vaptsarov'un Ei Boyka Vaptsarova' ya
Yazd lk Ak Mektubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

149

EK: 2
Genlerin Yaratcl stne - Nikola Vaptsarov

151

Tiyatro ve Seyirci Kitlesi

153

186

..

... . ..

.. . . . . . . .

.. .

.. .

EK : 3

airin Ei Boyka Vaptsarova le Bir Konuma . . .

airin Kardei Boris Vaptsarov le Bir Konuma
Profesr Peno Danev le Bir Konuma . . . . . .

155

Mladen ssayev . le Konuma . . .

171

.. .

.. .

...

...

161
168

.. .

EK: 4

Nikola Vaptsarov : Bulgar iirinde Bir Yeniliki 174

Prof. Peno Danev

Notlar . . .

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

...

181

187