Professional Documents
Culture Documents
ACTA TOMICIANA.
TOMUS OCTAVUS.
om us o c t a v u s e p is t o
l a r u m . LEGATIONUM. RE
SPONSORUM. ACTIONUM ET
RERUM GESTARUM.
S e r e n is s im i p r i n c ip is S ig is m u n d i p r i m i ,
R e g i s P o l o n ie e t m a g n i d u c is L i THUANIE.
P er
s t a n is l a u m g o r s k i , c a n . c r a c o v ie n .
ET PLOCENSEM.
CONTINET a . d . m d x x y l
M ieszczac przy VIII. ksi^dze Tomicyan6w wizerunek pomnika dawniejszego od czasu, kiedy Piotr Tonrcki objal podkanclerstwo koronnc, popelniam anachronizm. Niech krytycy odpuscic mi racz$ w edlenauki: Odpuszczono jej wiele grzechow
bo wiele milowala." A zaiste, godzi nam si? milowac i przy kad6j sposobnosci swi^cic zabytki owych fortunnych czasow
kiedy r6d Jagiell6w trzy berla w rku m ialu a terni wladal, oparty na woli wdziecznych lud6w, nie zas na urojonem
dziedzictwie i prawie sprzecznem z sfowy: dalem wam krdlow w gniewie moirn. \Vi?c te i Jagieliowie nie narzucali
ludom samodzielnym ani obc6j mowy, ani obcych praw, wiary lub obyczajtfw. Dalecy od gwalttiw i zabor6w, nie pracowali oni nigdy nad zaprowadzeniero autonomii mi^dzy 2ywiolami przeciwnemi sobie; brzydzili si? cwiartoaaniem Prokrustowego io ia (jak to gdzie indzi6j pisalem); a nie zaprzeczaj^c 2adnemu narodowi prawa do spadku po rozproszonych mularzach wie*y Babilonskiej. umieli jednakjze w zgodzie i milosci dokonac historycznej i moralnej Unii Litwy z Polsk^
Orzel polski i tu przedstawiony Tytan dzwigajacy Pogon litewsk^, dochowane po dzis dzien na bramie Gtogowskiej, swiadcz^ o czasach, kiedy Zygmunt I rzadztt ksi^stwem Glogowskiem i Opolskiem z por^ki brata, WladysJawa
krola W^gierskiego i Czeskiego.
K6rnik 1 sierpnia 1860.
T. I).
Si
n"i
i.
...
<-
- .rmi ;
' -
<n- tajf/
'' >I*m
. -*> '
iT
-T .
'
r--j. .
more conventus particulares, ad quos rex legatos miserat cum ejusmodi legatione:
Tartarum, cum quo nullum foedus, nulla pax constituta fuit, adornari se summa vi
summisque conatibus adoriendi regnum Poloniae illudque igni ferroque longius latiusque
depopulandi.
tatis adversus dominos suos arma sumebant, domos et curias eorum cremabant.
E is
itaque motis, ut remedium ferri possit, regia M tas. conventum Petricoviae indixerat.
Decreta conventus pctricoviensis haec fuere.
Imprimis ad coercendos Tartarorum impetus milites mercenarii designati, in quos ser
vandos exactio et contributio juxta antiquam consuetudinem ad duos annos constituta
fuit. Deinde propter magnum defectum monetae propriae decretum erat p er universum
senatum et terrarum nuncios, ut ex reliquiis contributionum anni praeteriti moneta nova
grossorum ternariorum cuderetur. Postremo constitutum fuit, ut rex conventum Marienburgi pro extinguendo ex Prussia Lutheranismo indiceret.
Articuli p er plebem gedanensem conscripti, (cf. Tom. VII. pag. 392.)
Citatio contra Gedanenses propter Lutheranismum ad conventum petricoviensem.
Comparentibus
coram regia Mte. in comitiis petricoviensibus nunciis Gedanensium errores ac excessus agnos
centibus et veniam petentibus decretum fuit, ut terminus ille Gedanensibus ad comitia Marienburgi celebranda produceretur.
Sigismundus rex, finito conventu, exivit Petricovia Cracoviam et postea Cracovia contulit se in
Prussiam ad comitia Marienburgi celebranda.
Proficiscenti Sigismundo regi Marienburgum, occurrit legatus ducis Prussiae, epus. pomesaniensis,
qui in sua legatione declaravit, sponsalia inita p er Hlrem. ducem Prussiae cum filia Sermi. regis
Daniae et postulavit nomine ducis, ut ejus Mtas. has nuptias sua praesentia honestare dignaretur.
A d hanc legationem ita responsum fuit:
Acta Tomiciana, Tomus VIII.
j
Sdtis
E x cod.
iUMI
Satis compertum cuicunque esse potest, quantis negotiis Mtas. regia involuta sit hoc
tempore in regno et aliis dominiis, ita ut vix ad componendos hos motus in Prussia
eripere se potuit, qua propter nequaquam id praestare potest ejus Mtas., quod Piris,
princeps postulat.
Joannes Franciscus, epus. scarensis, legatus a summo pontifice cui Ducem Moscoviae, componendae
pacis inter regem Poloniae et ipsum ducem, missus fuit.
Instructio data a rege nuncio summi pontificis de negotio pacis cum Mosco.
Oratores a Carolo V. imperatore et Ferjdinando, archiduce, praetextu quidem et specie tentandae
inter regem Poloniae et Moscum concordiae, quod palam prae se ferelant, ad ducem Moscorum
p er Poloniam erant missi, verum longe aliud fuit illis p e r principes illorum demandatum, nempe
ut Moscorum ducem contra regem Poloniae incitarent, ne rex Poloniae bello moscovitico im
peditus posset Ludovicum, Ungariae et Bohemie regem, copiis suis auxiliaribus contra Tuream,
qui cum ingenti exercitu in Ungariam adventabat, adjuvare, quo et facilius rex Ludovicus
sic destitutus periret et Ferdinandus Ungariam et Bohemiam, quod semper votis omnibus
cupiebat, hac data occasione, invadere posset.
Decretum regium in comitiis marienburgensibus inter epum. et nobilitatem, civitates et subditos
terrae cidmensis super solutione decimarum.
In comitiis Marienburgi celebratis constitutum fuit: ut rex Sigismundus Gedanum proficisceretur
eamque civitatem haeresi Lutherana infectam purgaret. M issi sunt itaque Gedanum imprimis
a regia Mte. insignes consiliarii ad disponendam et praeparandam pro regis adventu civi
tatem M a t h i a s de D r z e w i e c z , cujaviensis et Gedani eps. J o a n n e s de L a t a i i c e , eps.
posnanien., C h r i s t o p h o r u s de S z y d l o w i e c z , cast. et capit, cracovien. regni cancellarius,
L u c a s de G o r k a , cast. posnanien. et M ajoris Poloniae generalis capitaneus, S t a n i s l a u s
de K o s c i e l e c z , palat, posnanien., A n d r e a s de T h e n c z y n , palat, lublinen., J o a n n e s Choj e n s k i , arcliidiaconus cracovien., cum nonnullis aliis consiliariis et cum his una ducenti equites,
viri sagaces et rei bellicae p eriti, propter regis et legatorum autoritatem et ad vim si qua
fieret propidsandam.
Ubi post aliquantum temporis ipsorum consiliariorum cum Gedanensibus habitos tractatus, praedispositaque pro regis adventu civitate, r e x ipse cum multo senatorum comitatu et universa
Prussiae nobilitate Gedanum venit et recta ad ecclesiam majorem ex equo descendit.
Cui
ecclesiam cum maxima populi frequentia ingresso orationibus et gratiis deo agendis opera data
fuit.
Quibus finitis rex ad praetorium urbis est deductus, ubi locus residentiae ejus M tis. et
Quo acciti fuerunt tam exautorati illi quam novi p er seditionem creati
3
moniales reduxit, urbe ac officiis dejectos civitati ac honoribus restituit et in throno regali
in foro urbis extrudo in diademade et chlamide aurea considens magistratus urbanos denuo
creavit et jusjurandum ab illis et a cuncto populo sub throno stante et elatis in sublime dextris
jurante solenniter recepit.
Bona,
4
Bona in usum fructuum concessa Annae virgini, sorori ducum Masoviae ad tempus ejus connubii.
Confirmatio privilegii civitatis Varsaviensis.
Confirmatio privilegii oppidi Lomza.
Mortuis ducibus Masoviae nulla jam masculini sexus stirps remanserat, supererant tantum duae
stirpis hujus sorores, altera Z o p l i i a , quae palatino Hungariae Bathori nupserat, altera A n n a
virgo, quae adhuc in Masovia manebat.
regem petitque ab eo, ut pro Zopliia, conjuge sua, et Anna, sororibus, apud regem Poloniae
intercederet: velit eas in possessione ducatus Masoviae, qui ex jure successionis ad eas per
tinet, relinquere.
ad regem misit, qui priusquam expediretur, venit fama, Ludovicum regem esse victum et
occisum cum exercitu suo ad Mohacz.
De conflictu Hungarorum cum Tureis ad Mohacz.
sirmiensis.
Occiso rege Ludovico a Tureis, Sigismundus, rex, oratores suos, A n d r e a m C r i e i u m , epum.
premisliensem, et S t a n i s l a u m de S p r o w a , cast. biecensem, in Ungariam ad conventum
electionis novi regis, qui tum in Alba regali celebrabatur, misit, ut mutuis consiliis bono statui
regni Ungariae provideretur.
Primum narrabant, se huc a rege eam ob causam ablegatos, ut una cum statibus hujus
regni de ejus bono statu consultarent; deinde commissum etiam sibi esse dicebant, ut
si soluto conventu et rege creato venirent, nihilominus regem electum adirent atque
hunc novum regiminis apicem nomine regiae M tis. gratularentur.
Instructio oratoribus in Hungariam euntibus.
Fridericus, dux Legnicensis, admonuerat regem p er literas de ju re ex Bulla aurea ad se pertinente ad affectandum Bohemiac regnum.
ad status Boliemiae, qui tum ad electionem novi regis convenerant, ablegavit, qui eos admo
nerent: ne contra ju s regium, quod habet ex ju re aureae bullae, in creando rege aliud statuere
velint.
Quid autem in hoc negotio actum sit, tomus hic non habet.
Ferdinandus, archidux Austriae, in regem Boliemiae electus post obitum Ludovici regis, his
conditionibus:
Primum obligavit se de solvendis aere proprio debitis regni, deinde de ascribenda in
perpetuum Austria et aliis suis provinciis regno Boliemiae.
Post electionem J o a n n i s , palatini Transylvaniae, in regem Ungariae, F e r d i n a n d u s ,
Boliemiae electus, legatos suos ad regem Poloniae misit.
rex
Primum conquestus est Ferdinandus de Joanne, electo rege Ungariae, cum se contra
Deum, honorem, ju s et omnem aequitatem et justitiam in regni Ungariae haereditatem,
quae ad se ex tenore quorundam contractuum inter caesarem olim M a x i m i l i a n u m
et regem V l a d i s l a u m erectorum spectat, intrusisse.
num atque adeo paternum consilium impertiret et ad suscipiendum pro nostra et con
jugis nostrae justitia regnum Ungariae, auxilio et assistentia sua nos nequaquam de
serat.
mittere dignaretur.
Responsum a Sigismundo, Rege Poloniae, ad legationem Ferdinandi, electi regis Boliemiae.
Primum se dolere ex tam miserabili interitu Sermi. dni. regis Ludovici, deinde, quod
ejus Sertas, a Mte. sua postulat, ut sibi consilio et auxilio adesset ad regna Ungariae
et Boliemiae assequenda, Mtas. sua favit semper ex animo tum caesareae M ti. tum
ipsi Sermo, principi Ferdinando ita ut debet, et nunc Mtas. sua, intellecta electione
illius Sertis, in regem Boliemiae, magnam cepit voluptatem, et illius M ti. ex animo
gratulatur.
Atque ita cum illius Sertas, adniteretur, quo regnicolae Ungariae unanimi
ad regni Ungariae defensionem Turcique saevissimum imperium reprimendum una cum aliis
principibus christianis consilia actionesque suas converteret.
Joannes Dantiscus, orator a Sigismundo Jfi. ad Carolum V., cui hoc injunctum erat, ut apud
Caesaream Mtein. pro virili ageret, quin arx Barensis cum sua possessione Mti. regiae re
stitueretur.
Hoc anno pax inter Carolum V. et Franciscum I. regem GaUiarum instituta.
Joannes Dantiscus in negotio sibi a rege commisso tale decretum a Caesare retulit.
Ut arx Barensis reginae Bonae restitueretur reginaque quinque viros ex nobilibus et
patriciis illius regni. Viceregi Neapolitano praesentaret, qui in unum eorum nomine
Caesaris consentiret et ab eo juramentum acciperet de non tradenda arce in manus
hostium.
Commissio ad Viceregem de tradenda arce Barensi.
Mandatum ad Ferdinandtm de AJancon, praefecto arcis Barensis, ut castrum Barense personae
a Bona regina electae dimitteret.
-0 > > * O.
"
<rvy nvV
m;W-i* Vn t*
v-iVv
'
-* ' *; n
'
.V
j n h v - ' 'Vs
;
'
' PW? '--'M V - .v ;
** ^
V * m ,r N >
$ f:i' W
. \ .fc v
." ^
V,
an'sti^->v'
i'.w ,
',!i
'>* -.
,S
}><
t'
t'5,
-n
. U
S&
J:t*
*
v
. -
*.'
. .>>
: ' tv - . *})! .
, V-A\
f,
-' -
'
'iV>
:. .r l
V'
;:
V
- at \-v
' '
rt\
tr^ - 1
TrV;
w'
; ;v,vv. &.
- \
ifon <Va
'i)\j
0
-*
fi.H
v ;*
tf MU WV i**V '
..
'
v * \m
''.'ii
-v. wvvtf"?
ub finem anni domini MDXXV indictus fuit generalis regni conventus in Piotrkow ad diem
b
videt,
initio nobis semper impendent, nos semper urgent et atterunt, sunt ea tam en nobis quotannis explicanda, quotannis de eisdem consulendum, u t tam diu hoc saxum volventes hac
tenus illud evolvere nequiverimus.
IMDXXV.)
MDXXVL
Cod^Koru.
Cod. R.
8
MDXX.VI.
piotrkoviensem ad tempus designatum venire, non m oretur, ut illic una nobiscum et cumaliis consiliariis nostris pro fide et prudentia sua opportune, que opus sunt, consulere et
exequi possit. E t bene valeat.
cula immineant Reipublice, cum non ignoret, quam potens et continuus sit hostis noster
Tartarus, cum quo nullum est nobis fedus, nulla pax firmata, cumque non nesciat, qualia
et quam m agna presidia in finibus sint in conventu preterito decreta.
Preterea ingens
perturbatio in Terris Prussie provisionem celerem et non vulgarem exposcit, rebus omni
bus hac nova heresi prorsus in ruinam labentibus. Quare conventum generalem piotrkoviensem pro festo S. Nicolai prox, constituimus, quem particulares in N... et communis te r
restris in N. de more precedet, hortam urque tuam Ftem, ut constituta prius in ipso p a r
ticulari conventu N. et communi terrestri in N. demum ad generalem venire non negligat, nobiscum illic et cum aliis consiliariis nostris super negotiis impendentibus consultura.
Factura pro fide et gratia nostra.
ad C a p i t a n e o s
Maj o r i s P o l o n i e .
Ubi vero tu a Ftas. in loco predicto pestem vigere intellexerit, tunc habita m utua intelligentia cum palatino et castellanis, quorum copiam habere poterit, in aliquo alio oppido vel
villa vicina pro die superius expresso ipsum conventum particularem proclamari mandet.
valde inclinatis, celeri et non vulgari provisione indigentibus, indiximus conventum gene
MDXXYL
ralem Piotrkovie pro festo S. Nicolai prox, fut., quem particularis de more in N. precedet; itaque hortam ur tuam Ftem., ut ad ipsum conventum particularem proficiscatur, auditaque legatione nostra, consulat illic, que opportuna videbuntur de ipsis impendentibus
Reipublice negotiis, et nuncios, viros graves, ad res tractandas idoneos, cum plena facultate
ad conventum generalem eligat etc.
nesciat.
Hocque illum Mti. sue regie et regno fore graviorem et atrociorem, quod, u t ab explorato
ribus suis Mtas. sua certo didicit, feliciter illi genti contra Tureas successit.
Cum eo nullum est Mti. regie fedus, nulla pax condicta.
rita sum m a vi, summisque conatibus adoriendi regnum illudque igni ferroque longius la
tiusque populandi, nisi seditio et turbe intestine apparatum et propositionem impedivissent.
His compositis, certissimum est,
status tamen illarum terrarum nostrarum totus est hac nova heresi luterana
turbulentus et depravatus.
perturbatio et confusio, sed rustici in illis terris pretextu evangelice libertatis adversus
dominos suos arm a sum pserunt et non paucos nobiles et dominos suos interfecerunt,
domos et curias eorum cremaverunt, ad exemplum illorum rusticorum, qui nuper in Ger
m ania plurim a contra Deum et religionem catholicam principesque et dominos suos in
dignissime commiserunt.
Hec autem pestis adeo incrementum sumpsit, u t tolli nisi celeritate et vi adhibita non pogi
sit.
Scriptis ad Mtem regiam non unis literis Illris. dnus. dux in Prussia contra ejus
modi rusticos auxilium im plorat, Mtas. autem regia nuihim presentius huic morbo rem e
dium hoc angusto tempore prestare poterit, quam quod universam nobilitatem terrarum
suarum Prussie ad arma concitaret, interim dum una vobiscum consilium capiet, quibus
modis huic malo et aliis calamitatibus resistendum erit.
Quare hortari Mtem. suam tam dnos. consiliarios suos,
nuncios,
virO S
# 10
viros bonos, graves, rerum peritos cum plenissima facultate eligant et m ittant,
qui una
cum Mte. sua regia universoque senatu id consulere, statuere et ordinare possint, quod
ad servandum in tantis discriminibus patriam , religionem, tem pla, vitam libertatemque
pertinere videbitur.
MDaa \
Cod. K.
Rme. mi domine, dne. benefactor gratiosissime. Accurrit huc nuncius domini Luce de Gorka,
cast. posnanien., ex conventu illo Posnanie habito, qui mihi nihil referre scivit.
Doininus
censem et Albertum Grudzenski. Hi omnes, Rme. dne., novit vra. Dtio. Rma. ex cujus
quadra h eren t, et licet summopere mihi placeant tres primi, placeat et concordia domi
norum cum nobilitate, reconciliatis pene omnibus domino posnaniensi, m etuo tamen, ne
hic cortex duntaxat sit rei publice nucleus vero private, non placet enim mihi hec cauda
literarum ipsius dni. episcopi, quam subjunxit his verbis: in quem autem effectum venire
debent ipsi nuncii ad conventum, intelliget vra. Mgcia. ex literis nostris ad Mtem. regiam
missis;
profecto aliter fieri non potuit, nam et de concordia nostra cum nobilitate nihil
admisissemus.
nam facultatem nunciis, aut aliquid ejusmodi, unde iterum fru stra erit tem pus et opera
in conventu consumenda.
III,
11
in totum corpus demanavit e t ; quibus ingeniis educi possit, nisi dei manu, non video. Quoti-
die hic novos garritus, alios aliis pejores audimus, ex quibus gravem aliquem casum Reipublice nemo non ominatur, si motio erit bellica, non opus erit aliis vel Tureis vel T a r
taris; tamen quid aliud futurum sit non intelligo.
quarum
suspicio vera licet a u t falsa nisi totum vulgus infectum teneret, hec mala non essent, que
a malignis quidem ingeniis et pestiferis linguis inseruntur, sed nonnisi occasione et m ate
ria perhibita.
Si saltem princeps is esse vellet, qui in tanta licentia deberet, non labora
remus, facile enim hec omnia dudum sua autoritate discussisset; nunc audio illum, quod
maxime miror, loquutum
hoc Reipublice mentio incidisset, quasi alios nocentes designans. Dnus. Deus det, u t omnes
saniora aliquando cogitemus.
Mi Rme. dne.
certe et indebitam , nam preter quod habita non sit ratio commendationum nostrarum et
suffragiorum sanioris partis, etiam contra statuta baccalarius doctori est prelatus.
Digne
tu r itaque vra. Rma. Dtio. opem illi ferre et hunc errorem corrigere, quandoquidem , ut
p u t o , eam habet potestatem.
S. Andree.
1
IV.
raczil, gdzie wyecz isz tam na ten czass morowe powietrze iest,
Panowie porozumiawssi
sie przelozili ten Syem na tenze czass, na ktori we Srzedzie mial bicz, do Poznania i zyachali sie tam, y sliachti wielie, a niektorzi zbroinie w niemalim zebraniu beli przeiachali
na Syem.
Gdzies wisluchawssi posla Wassei K. M. y vota Panow naprzod rzecz vezinili dziwui^cz sie,
iss tich czasow tak niebezpiecznich od powietrza ten syem polozon w Piotrkowie, isz widz 3.cz sig tu w tim niebespieczenstwie zebrani a wiedzacz, isz tak sig w tim zebraniu pomiessali, isz temu zona, drugiemu dzieczi pomarly.
2*
tim
Co(i'
tim zebraniu vyrzeroi, i prossili panow, abi kv Wassei K. M. poslali, proszq.cz abi W. K.
M. dlia tei prziczini na inssi czass i na insse miescze bespiecznieisse od powietrza, ktorebi niebelo daliekie od tich zicm, ten Syem przelozicz raczill.
Potim przipominali roznoscz t$, ktora iest miedzi pani a raiedzi pospolitem czlowiekiem, obaczaiqcz ia bycz skodliwg, rzeczi pospolitei, a oznaimuicz iss sie spani ziednoczicz chcieli
y ziednoczili, chcqcz wedlie starego obiczaiv spolem spani posli obieracz.
Tam powiadacz poczgli obciqzliwosci wielie, ktore maiq naprzod od wielkicb, ciaskich a czgstich podatkow, z ktorich samich tilko Syemi zwikli biwad, przipominaiacz isz asz W. K.
M. raczil bil obiecacz y namienicz niektori pani i lyudzie madre ku praw oprawieniu;
a wszakosz ta rzecz skutku nie wzyela.
Tu wigcz 83 powiedzieli iss ku takowemu dawno obiecanemu praw oprawieniu, na czo W.
K. M. na przesslim syemie listi dacz raczil, tilko ktemv posli obracz chcza y obrali.
Co sie kaczerstwa luterskiego doticze mowili dziwui^c sie, iss W. K. M. tak dlugo wtei rze
czi cierpiecz raczil, mieni 3.cz iss przeslego lata moglesz W. K. M. iachacz do Pruss a poniewasz za nasim cigzkim nakladem tak wielie liudzi sluzebnici w Rusi bez potrzebi za
tq walkq, ktorq, Tatarowie miedzi soba m ieli, tich liudzi tak wielie w Russi potrzeba nie
bilo, moglesz W. K. M. tich to liudzi nieczo wziqwssi do P russ iachacz, a tam iednim n a
kladem oboiey potrzebie dossicz vczinicz.
A tak czo sie i tey Pruskiei rzeczi doticze y Tatarskiei na przissle liato baczacz, iss iest
v kxiqzefi ich M. dziesigcz tissiaczi zlotich, ktore Xigza liata przeslego zlozicz mieli, o kto
rich nicz nie wiemi a miecz ie od nich chczemi.
ktorimi potrzebam tim opatrzenie bic moze.
poslow obracz niechczieli, prossfjcz panow, abi 1nai 3.cz wzglad na przotki swe, ktorzi na
tich miesczach ssiedzieli, na ktorich oni siedza dzi 6, tak raczili o dobrim rzeczi pospolitei
radzicz, iakoby w takowich czestich-a obciqzliwich podatkach niessiedzieli,
ktorich za
przotkow za ich niebiwalo, mieniqcz, iss ti takowe podatki, tich vasni przecziwko Panom
narodzili.
Przipominaiacz iako po walkach Pruskich, ktore czternasczie liat trwali, przes trzidzieSczi lat
zadne podatki niebeli vchwaloni, ani ich dawali, dziwiqcz si temu, isz onich czassow tesz
takowe kroliestwo bilo iako i dzi, takowe dochodi i pozitki dzis sq, i nadto ieezcze wiencei
sie dochodow prziczinilo iako czla nowe, nowi sklad i przedawanie soli w Bitgosczi i insze, i prossili za to Panow, abi wedlug obiczaiu przotkow swoich o lepszim postanowieniu
rzeczipospolitei radzili.
Czo sie doticze soli, ktorq. w Bitgosczi przedawajq obcziazali ssobie, isz nie dosipiuq. klod
i tess nieprzedadzq. iei, czo komv potrzeba ktobi mogl iei wzi^scz klodg albo czteri, temv
ledwie przedadzg. dwie a przeto prossili panow, abi sie tesz wtei rzeczi kv wassei K. M.
prziczinili, issbi Wassa K. M. rozkazal przedawacz soli to ,
Wszak gdibi soli wassei K. M. niestalo,
assbi sol
wassei K. M. przisla.
Prziiachali tess towarzisse niektorzi od sluzebnich Woiewodztwa Poznanskiego prossancz pa
now , issbi im na trzeciq czwiercz liata pieniqdze dali, p 0wiadai 3.cz vtrate swoie, gdziess
wiencz
13
wiencz panowie baczacz vchwale pospolitq,
czacz na ich vtrate, nieczo laski nad sluzba vcziniono, czego panowie bess ossobnego roskazania W. K. M. vczinicz iiiechcieli, ale w tei rzeczi ckcieli ssie W. K. M. dolozicz.
Wassei K. M. tess panowie dali oznaimicz, iss Golczewie timi czassi spusczili zamek Drahim
wedlug rozkazania W. K. M. wrgcze pana Poznanskiego, gdzie wiencz za takowym spuszczeniein glieyth im W. K. M. iest dan.
mieli zamek spuscicz do S. Jakoba, poniewaz wigcz oni mienili, iss zawzdi bili gotowi za
mek ten spusczicz wedlug rozkazania W. K. M. gdibi telko ich nakladi oprawione bili,
prosili abi im za bezpieczenstwo przirzecono bilo przez pana Poznanskiego za glieyth bez
takowei wimienki, iako na pierwssim glieyczie bilo. Gdzie wigcz za rada panow pan Poznanski im to przirzekl, iss W. K. M. nowim ie glieythein do roku opatrzicz raczi, gdziejz
panowie prossa abi W. K. M. bez tei vimianki tim to Golczom przez mig posla 6 raczil.
Czo sig doticze Drahimia, panowie W. K. M. dali powiedziecz, iss to jest zamek nieoprawni,
potrzeb tess kv obronie zadnich, iako dzial, prochow, y tess ziwnosczi zadnei na nim
niemass, to czo bilo dochodow zamkowich tam wmiasteczkv do koscziola bilo zlozono, to
wsitko Grzimultowski pobral przet tim niss Golczewie zamek w rgcze panv Poznanskiemv
spuscili, bo zebral sie bil Grzimultowski i vczinil iezde, chcqcz ten zamek pod Golczi
wziacz mocza, wiencz go niemogl, aliss potim Golczewie i panv Poznanskiemv zdobrei woli
spusczili, bi W assa K. M. ten to zamek dobrze opatrzicz raczil.
Wassei K. M. tez oznaimicz rozkazali 0 tich niebezpiecznosciach i naiazdziech, ktore ssie do
koroni W. Iv. M. z Xiestwa Glogowskiego dzieig.,
stalo, iss z starostw a Wschowskiego dobri czlowiek Casper Dluski viniesson bil, tak iako
W. K. M. pan Poznanski przed tim listi sweini oznaimil, gdzie ktem v przislo za pilnoscziq,
iss ten do dobri czlowiek pod niektoremi obyczaimi pusczon iest.
Riczerstwo pospolite
na Syeimie przeslim panow ich M. sa. prossili, abi W. K. M. raczil sie tak w to prziczinicz, iako by takowe rzeczi karane bili, bo kazdemv sig czlowiekowi wziemi W. K. M.
sprawiedliwoscz stanie. A poddani W. K. M. ze wssech stron vcziskani biwaia czo obcziasliwie przijmuia.
Tess panowie W. K. M. powiedziecz kazali, iss pan Margrabia iego M. raczil nowo pisacz do
pana Poznanskiego skarzacz sie na Grzimultowskiego, iss w tich czasiech gdi bil iezdg
vczinit zebrawssi ssie kv Drahimiewi, chcacz y mocza wziacz, tedi wigcz, gdi go wziacz
niem ogl, wiachaws 9i wziemie pana M argrabina,
pal wbicz, a przed tim tess drugiego poddanego iego Mei. dal obiessicz przicissnawssi
poddane iego ktemv, iss pana swego obiessicz mussieli bez iego wini. Gdzie pan M argra
bia iego M. pisze, isz takowe rzeczi nieczinia dobrego zachowania w sqsietstwie y z$da,
abi to bilo oprawiono, abi poddani iego M. niemieli prziczini mscicz ssie takowich krziwd,
abi czo gorssego zlego nievroslo.
W . K. M. to opatrzicz raczill.
Pan
14
MDXXVI.
Ban Roznowski wskazal kv panom za prziczinq, abi mogl na Syeim przissli gdziebikolwie
bil ziachacz *) dlia swich potrzeb, ktore tam spravvowacz ma.
Gulczow imiona
Zebidth,
Cvna,
Alexander.
sam, quam habent cum Rmo. dno. epo. vladislaviensi ratione decimarum, hic apud Mtem.
regiam adjuvarem us et que in ea re Mti. sue scripserunt promoveremus; verum , u t in
genue fateamur, neque nobis, neque cuiquam nostrum placere potuerunt scripta in ea re
vestrarum Dtionum. partim quod reprehendere videantur decretum regium, magis ex equi
tate quam rigore ju ris latum, partim vero, quod scripla ipsa non adeo juridicis rationibus
quam apostaticis apophtegmatibus et invectivis consarcinata sunt, que etiam illudere m a
gis et contumelia afficere dominum episcopum, non vulgarem senatorem regni, quam con
vincere videantur.
Quorsum
gratie, que ju b e t reddi, que cesaris sunt, cesari, que Dei sunt, D eo? Dei autem esse de
cimus ipsernet per prophetas multifariam testatur et nemini quicquam deberi, cui honorem, honorem, cui tributum, tributum ; redemptorem vero nostrum, cum scribas et phariseos reprehenderet, quod ex minimis et quibusque rebus decimas darent atque hinc sibi
solum justi videbantur, m ajora vero precepta legis negligerent, nempe justitiam , miseri
cordiam ac fidem, subdidisse, tandem hec oportuit facere et illa non omittere.
gratie plus prestare ju b et quam m osaica, sed per charitatem ;
Lex enim
omnes Christiani pro decimis bona omnia sua ante pedes apostolorum projiciebant, demum
fiebant collecte et contributiones pro clero sustendando, postremo, cum potestas secularis
subjecta erat Christo,
Que donatio si nihil aliud valoris haberet quam id, quod collatum est a regibus et prin
cipibus,
a quibus et seculares ordines sua habent bona et privilegia, illa valere non
possunt, nisi non valeant omnia. Quorsum item attinebat allegare sublatum leviticum sa
cerdotium, quasi non majus et nobilius sit sacerdotium christianum, quod datu r per spi
ritum sanctum per impositionem m anuum et potestatem remittendi et retinendi peccata,
omnemque pontificem ex hominibus assumptum pro hominibus
c o n s titu i,
ut offerat dona
et sacrificia pro peccatis, nec quemquam usurpare sibi debere hunc honorem, nisi vocatum
') a custodia casU'i maricuburgcnsis.
a Deo
15
a Deo tanquam Aaron, ut constet: non adeo sublatum esse sacerdotium veteris legis quam MDX.wr.
consummatum et perfecte redditum
fecto dedignata est, totas illas literas vestrarum Dtionum. audire, tam damnatis, contume
liosis et nihil ad rem facientibus apostatarum cantilenis referta, decretum principis sui
impugnantes.
colonorum suorum,
Rogamus ita
que et consulimus vestris Dtionibus., ut posthac in causis ejusmodi potius juris peritos
quam apostatas consulant, et cum plane videant, quantum mali invexerit orbi hec nova
antievangelica disciplina, ita se ipse gerant, ut bonos Christianos et boni christiani prin
cipis subditos et consiliarios decet.
quoque causa, quantum maxime poterimus et justum ac decens nobis videbitur, volumus
libenter vestris Dtionibus. adesse et gratificari. Que valeant feliciter et nos diligant.
Ex
decimis.
Cod. Kom.
cimis dno. epo. vladislaviensi anno superiore juste et in partem etiam vestrum equanimiter tulimus, agitis idque docentes nos, quasi novum et desultorium Christianum, de lege
gratie, de sublato sacerdotio levitico, de non contribuendo pastoribus, nisi pascant, et
aliis tritis jam illis apostatarum cantilenis, non temperantes interim ab aculeis in suum
episcopum et pastorem.
per legem gratie, que tantum legi iram operanti contradicit, per libertatem evangelicam,
que solum servituti peccati opponitur, duplex idque ingens peccatum adversus divinas et
humanas leges committere, alterum non reddere proximo suo atque adeo pastori, que sunt
sua, alterum literis et decretis principis sui non parere, si per legem gratie liber est po
pulus a solvendis decimis, que ministris Dei solventur; nam lege gratie omnes pariter
Christiani in unam libertatem sunt asciti.
Si ob hoc,
Judeorum, non plus habeant sacerdotii christiani sacerdotes, quam id, quod commune est
om nibus, neque illis suos proventus deberi, pari ratione abolito regno Judeorum ,
reges
christiani non plus erunt reges, quam ceteri Christiani, nam per legem gratie omnes ex
equo regale sacerdotium esse censentur.
successoribus apostolorum non recte contulerunt, minus recte apostolis ipsis primi illi
Christiani
16
MDXXVI.
redditas decimas populum excom m unicare, majus erit nefas, quod apostoli ob negatam
pecuniam ecclesie dicatam utraque m orte condem nabant; si non pendendum est pastori,
nisi pascat et doceat, non pendendus erit etiam a plebe census ordini seu statui militari,
nisi militet et populum Dei tueatur, si denique non sunt valide dotes et privilegia majo
rum et antecessorum nostrorum ecclesiis collata, cujus eru n t firmitatis illa aliis ordinibus
sub paribus signis, pari atramento et pelle concessa.
tiones, que nunc orbem terrarum seditionibus, tum ultibus, perjuriis et sacrilegis implent.
Gravi igitur et molestissimo animo ferimus, quod adversus decretum nostrum tales literas
talibus impiis dogmatibus consutas miseritis, que non solum indigna sunt, auribus nostris
et ab universa ecclesia catholica dam nata, sed etiam a nobis et aliis christianis principi
bus publicis edictis vetita. E t proinde denunciamus vobis hanc immutabilem sententiam
et voluntatem nostram ,
parte m utaturi neque dominum episcopum et ju ra ipsius nostro debito patrocinio deserturi
sumus.
Januarii.
Significamus tenore presentium. Quia cum anno preterito polliciti fuissemus universis sub
ditis nostris, anno presenti conventum justitie statuere et in eo communia ju ra regni cor
rigere e t reform are, ac agentes illum tandem et promissis nostris satisfacere volentes,
aliquibus ex consiliariis nostris et nunciis deputatis excutfere ju ra omnia a cortice ad cor
ticem jussissemus, ut cognito per illos, que reformatione seu declaratione indigerent, tanto
facilius dehinc cum universo senatu hoc institutum et laborem
perficere
potuissemus,
illique bona parte a principio diligenter et satis longo tem pore expensa comperissent, ne
gotium esse longioris more et laboris magis ardui quam cuiquam videri potuisset, ac interim urgerent alia ardua negotia cum defensionis tum etiam aliarum necessitatum Rei
publice et, quod gravius erat, pestis in conventu pullularet et indies magis invalesceret,
que nos, ne ab incepta justitie opera et ab aliis omnibus actionibus, infectis rebus, disce
dere cogeremur, et Respublica defensione sua et aliis omnibus suis necessitatibus deserta
et summo periculo exposita esset, vehementer terrebat, de consensu et sententia omnium,
tam consiliariorum quam etiam nunciorum terrestrium , visum est nobis in aliud tempus
negotium ipsum jurium differre ac in eum modum hunc processum et ordinationem facere:
quod videlicet statuemus conventus in singulis palatinatibus, ad quos palatinus cum ca
stellanis et tota nobilitate convenientes, eligent unum, quem pro festo S. Joannis Baptiste
proximo m ittent huc Piotrkoviam aut alibi, si hic pestilentia impediverit, prout declara
b itu r, quo per nos ac consiliarios nostros electi videlicet duo palatini, alter ex majori
Polonia, alter ex minori, similiter duo castellani et duo viri ecclesiastici, doctores juris
canonici
17
canonici convenient, qui una cum nunciis ex palatinatibus destinatis ju ra et statuta regni
MDXXVL
a principio usque ad finem excutient, eo modo et processu, u t est jam in hoc generali
conventu inceptum. E t quicquid comperient vel reformatione, vel declaratione, vel correc
tione aut immutatione necessarium, illud totum annotabunt, deinde ad conventum gene
ralem, quem anno futuro, deo bene juvanto, aliquo die inter festum nativitatis domini et
dominicam carnisprivii ad hoc statuemus, omnia afferent et coram universo senatu ordine,
que annotaverint, declarabunt.
que visa fuerint reformanda, corrigenda, declaranda aut immutanda, id totum , quod om
nibus expedire videbitur, prestare curabimus ac unicuique, cujuscunque status fuerit, suam
debitam justitium ministrabimus. Que omnia nos verbo nostro regio et presentibus literis
nostris facturos pollicemur.
D atum in conventu
sun t in presenti conventu generali Petricoviensi per nos consiliariosque nostros et te rra
rum nuncios cum de juribus et rebus aliis domesticis reformandis tum etiam de statuenda
defensione adversus insperatos insultus Turearum et Tartarorum , qui opportuno modo ne
quaquam nisi continuis excubiis et militibus reprimi possunt, articulos in ipso conventu
decretos et constitutos in eum, qui sequitur, modum redigi fecimus.
Inprimis ad conducendos et servandos milites mercenarios in terris nostris Russie, equites
*
et pedites, de consilio et consensu omnium consiliariorum tam spiritualium quam secula.
pro festo S. Joannis Baptiste proxime venturo, sequenti vero anno videlicet A. D. MDXXVII
pro dominica Invocavit. Contributio autem Czopo\ve inchoabitur a festo annunciationis
beate Marie proxime venturo, vbi preteriti anni ea ipsa contributio Czopo\ve terminabittir,
et durabit ad duos annos.
Item statuem us conventus particulares in omnibus palatinatibus regni nostri pro dominica
Oculi proxima, ad quos palatini cum castellanis convenientes d ig e n t in singulis fcisdem
conventibus unum virum prudentem et juris peritum, quem pro festo S. Joannis Baptiste
proximo m ittent huc Piotrkowiam, au t si hic aura insalubris fuerit ad alium locum vici
num, quem posthac declarabimus, quo etiam electi per nos et nostros consiliarios no&tros,
vid. duo palatini, alter ex Majori Polonia alter vero ex Minori, similiter et duo castellani
A c u Tomitiana.
Tomus VIII.
et du0
18
HDXXVI.
Jl {JA.*KLki-
et duo viri ecclesiastici convenient, qui omnes simul ju ra et statu ta regni a principio
u squ e ad finem excutient et exam inabunt eo modo et processu, vt est jam in hoc gene
rali conventu inceptum.
In iisdem particularibus conventibus exactores et dispensatores contributionum anni preteriti rationem sufficientem de perceptis et expositis publicis pecuniis facere debent coram
palatinis, dignitariis, officialibus et nobilitate illic congregata et quicquid pecuniarum re
pertum fuerit apud
ipsi exactores de omnibus terris ad Mgcum. thesaurarium regni nostri Cracoviam pro
dominica Judica proxim a afferre sine mora debebunt.
In ipsis etiam conventibus designabit et conscribet quicunque palatinus in suo palatinatu vi
ros militares et idoneos, qui servituri et m ilitaturi sunt in terris Russie, talem delectum
in eis faciendo, u t potioribus non plures quam octo equos, reliquis pro conditione et fa
cultate uniuscujusque septem, sex, quinque, quator, tres, duos etc. u t videtur ascribant.
U t autem sciat quisque palatinus, quantum num erum equitum de suo palatinatu conscribere
debeat, ita decrevimus,
in
sandom iriensi similiter centum quinquaginta equites, in lublinensi centum, in Russie, Podolie et belzensi palatinatibus ac terris sexcenti equites veteranorum militum eligantur et
conscribantur.
octoginta, in siradiensi centum sexaginta, in lanciciensi centum , in brestensi et juniwladislawiensi palatinatibus centum triginta, in terra dobrzinensi quinquaginta, in palatinatu
plocensi centum et decem, in ravensi similiter centum et decem equites conscribantur.
E um autem equorum et m ilitum numerum quisque palatinus suis literis declarabit, quemque
militem ex nom ine designando et ad quot equos quisque illorum stipendium habere de
bebit.
strum pro dominica Judica proxim a conferri debent, illis militibus pro dominica Palm arum
futura ju x ta schedulas palatinorum , nobis missis, dari e t distribui faciemus,
qui omnes
milites ad festum divi Adalberti proxim um Leopoli se sistere debebunt, ut illic per capitaneum militum nostrorum conscribantur.
diem Palmarum, qua, u t dictum est, pecunia militibus distribueretur, sibi ipsis im putabunt,
cum aliis, qui presentes fuerint, propter negligentiam pecunia erogabitur.
Si qui etiam
milites accepta pecunia a thesaurario regni nostri non se statuerint apud capitaneum m i
litum nostrorum in terris Russie, neque ibi servierint, nos damnum ejusmodi Reipublice
non in illis contumacibus, sed in ipsis palatinis terrarum repetemus et ad satisfaciendum
pro tali damno illos compellemus.
E xactores autem annorum preteritorum rationem de perceptis ac se ct expositis publicis con
tributionibus,
sumus, facere debebunt in qo conventu generali, quem anno sequenti pro reformandis ac
ad unam formulam reducendis juribus et statutis re g n i, aliis nostris literis 'indicere et
agere polliciti sumus.
Ad excludendam vero monetam swidnicensem et aliam falsam , ex qua regnum maximum
capit detrimentum, et ad tollendam magnam incommoditatem defectu proprie monete presertim
'
19
sertim m inute, decretum est per universum senatum et terrarum nuncios, u t ex reliquiis MDXXVL
contributionum anni preteriti monetam novam et necessariam grossorum, ternariorum et
denariorum minutorum cudi faceremus.
quem
erga Rempublicam gerim us, ad defensionem regni et non ad ullum privatum nostrum
usum convertemus et converti debere promittimus.
E t quia nuncii ex palatinatu posnaniensi et calissiensi ad hunc conventum cum lim itata potestate missi nobiscum et cum universo senatu ac reliquisv nunciis omnium terraru m in
consulendo pro defensione et decretis contributionibus non' congruerunt nec consenserunt,
indicemus eisdem palatinatibus conventum particularem pro dominica Oculi et illos nobi
les ac terrigenas,
thesaurum nostrum pro dominica Judica proxim a per exactores suos transm ittant et u t
decreta et constitutiones hujus conventus nostri generalis suscipiant, per nuncium nostrum
admonebimus. Quod si facere proterve recusaverint, mandabimus capitaneis et officialibus
nostris, ut illos ad parendum eisdem decretis et constitutionibus per pignorationes et penas consuetas compellant,
literarum.
h aru m ,
Datum Petricovie in conventu generali fer. IIIa prox, ante fest. conversionis
S. Pauli.
YIL
Non ignorat tua Stas, nos anno preterito pollicitos fuisse li- Cod. Korn.
teris nostris universis regnicolis conventum justitie ad reformanda communia jura et unicuique statui justitiam ministrandam ad festum S. Andree preteritum statuere.
Cui rei
Verum
cum per consiliarios et nuncios terrarum ad eam revisionem designatos, discussa a prin
cipio bona parte ipsorum jurium, com pertum fuit, negotium hoc esse magni laboris et
longi temporis, ita ut in presens nullo modo perfici potuisset, cumque et de defensione,
que super omnia omnibus est necessaria deque aliis arduis necessitatibus Reipublice re
staret consulendum et pestis invalescens timorem omnibus incuteret: visum est omnibus
tam consiliariis quam terrarum nunciis, conventum ipsum justitie in aliud tem pus proro*' .
3*
gare
20
lfi)XXVL
conventum ipsum justitie in eum m odum , u t ex singulis terris unus nuncius m itteretur
huc Petricoviam, vel ubi designabimus, pro festo S. Joannis Baptiste proxime futuro, qui
cum consiliariis et ecclesiasticis doctoribus a nobis electis, hoc processu, quem hic ince
pim us, omnia ju ra publica et privata excuterent eaque ad conventum generalem , quem
in hieme anni futuri ad hoc potissimum celebrabimus, afferent, ubi tum demum cum uni
versis consiliariis et terrarum nunciis id totum de reformatione eorundem jurium faciemus,
quodcunque justum , rationabile et necessarium videbitur.
cii, qui ad festum S. Joannis Piotrkoviarn mitti debet, statuimus conventum particularem
in N. pro dominica Oculi prox, futura, ubi Stas, tua cum aliis dignitariis et nobilitate
coveniens eligat talem virum , qui et peritiam ju ris habeat et idoneus ad eam provinciam
obeundam videbitur.
ores anni preteriti rationem facere debeant de perceptis et expositis et ut reliquie contri
butionum , si que supererunt, m itte re n tu r ad thesaurum nostrum pro conducendis militibus
antequam contributiones anni presentis decrete edantur, ne qua negligentia com m itteretur
et. periculum aliquod interim accideret.
electos milites in suis conventibus ju x ta num erum unicuique datu m nobis describere, qui
bus ad dominicam Palm arum pecunias distribui faciemus, ut tem pestive se ad tuendos
fines regni conferre possent.
versionis S. Pauli.
operam nostram
intenderamus
et jam
per deputatos
consiliarios
et nuncios quedam pars illarum fuit excussa, in quo videlicet quodlibet caput reformatione
indigeret, tamen videntes omnis negotii magnitudinem et pestem invalescentem et alia ne
gotia nostram hic moram diutius ferre non posse, placuit universis, ut decreta defensione
statuerentur particulares conventus in omnibus terris ad eligendos nuncios in singulis
unum, qui ad festum S. Joannis Baptiste proxim um cum consiliariis et doctoribus a nobis
electis hoc modo, u t hic incepimus, ju ra ipsa expenderent et que reform atione indigerent
ad conventum generalem', quem anno futuro, deo bene juvante, statuem us, deferenda an
n o taren t, utque in eisdem conventibus facerent rationem executores anni preteriti, et mi
lites, quibus pecunia in Russiam dari deberet, per palatinos ju xta numerum cuique de
signatum conscriberentur, prout latius in literis, quas nunciis terraru m dedimus, continetur.
Quare conventum ipsum particularem in N. pro dominica Oculi prox, futura constituim us
e t mandamus Fti. tu e , ut ad illum proficiscatur et cum aliis dignitariis et nobilibus, tam
de eligendis nunciis quam aliis rebus predictis tractet et consulat p ro fide sua et gratia
nostra.
D atum Petricovie.
IX.
21
%
IX.
Rmi. ac Rdi. in Christo patres, nec non Mgci., Generosi, nobiles, famati et pro
bus et presertim Tureis et T artaris expositura continua defensione indigeat, que per com
mune regnicolarum motione ita crebro, ut res exigit, neque certa au t diuturna neque etiam
#
hominibus ullo modo tolerabilis esse posset, statueram us hunc conventum generalem ad
consulendum de ea defensione, que ad inopinatos insultus
et expeditior fieri posse videretur.
hostium magis
opportuna
insultibus metum et suspicionem, perpendentesque, quante molis sit et dispendii omnis com
munis motio nullamque esse tutiorem et commodiorem provisionem, quam presidia militum
m ercenariorum , de communi omnium consiliariorum ac nunciorura sententia et consensu
contributiones infrascriptas pro ipsis presidiis in terris Russie servandis ad duos annos
continuos decrevimus et constituimus, inetientes non m inus, quantum subditi nostri ferre
valeant, quam ut necessitas et periculum illarum terrarum exposcere videatur. Que quidem
contributiones modo infrascripto solvi et exigi debent.
Inprimis coloni seu cmethones tain villarum nostrarum regalium quam omnium spiritualium
et secularium subditorum nostrorum in omnibus regni nostri terris de singulo manso seu
laneo possessionato unum fertonem, de medio vero laneo sex grossos, de quarta parte
lanei tres grossos et reliquum de quantitate laneorum secundum antiquas quitantias anno
presenti pro festo S. Joannis Baptiste prox, futuro, sequenti vero anno, videlicet MDXXVII
pro dominica Invocavit solvant.
Item advocati et sculteli, colonos seu cmethones non habentes, solvent etiam per unum fer
tonem et similiter coloni seu cmethones ipsorum advocatorum de quolibet manso per
unum fertonem solvent similiter secundum antiquas quitantias per duos annos, temporibus
superius expressis, ita ut cmethones aliorum dominorum.
MDXXVI.
Cod. Korn.
22
MDXXVI.
solvent per hos duos annos et quolibet eorum cum non coquant cerevisiam sed aliunde
illam ad propinandum adducunt.
Item molendina predictarum villarum, que posrzebne v o c an tu r, manuales seu anniversarios
molendinatores habentia, ex singulis rotis sex grossos solvent per hos duos annos et quo
libet eorum tem poribus suprascriptis.
et folusse ex singulis rotis molendinorum suorum , que walveu dicuntur, unum fertonem
persolvent.
Item molendina brasealia et hereditaria, aquatica et equestria in omnibus civitatibus et op
pidis, more veteri taxata, secundum antiquas quitantias contributionem , que Szos dicitur,
a qualibet marca taxe duos grossos persolvent similiter pro festo S. Joannis Baptiste anno
presenti, sequenti vero anno pro dominica Invocavit.
Minerarie vero officine, alias ferrum facientes, et serre hereditarie ex singulis rotis anno p re
senti et futuro per unum fertonem,
Item molendina
tores habent, anno presenti et proxime futuro pro temporibus supra expressis per sex
grossos solvent.
Item civitates et oppida tam nostra regalia, quam subditorum nostrorum spiritualium et secularium, contributionem civilem, quam Szos vocant ita ut premissum est anno presenti
pro festo S. Jo. Bapt. prox, futuro, sequenti vero anno pro dominica Invocavit ju x ta anti
quas quitantias solvent, hoc addito et expresso, quod cives et suburbani agros habentes,
qui uno ju re civili gaudent et contributionem Szos simul contribuunt, contributionem de
agris suis non solvent.
Item contributio cerevisie, vini, medonis, malmatici, muscatelli, czopowe dicta, in iisdem
civitatibus et oppidis ac etiam tabernis villarum tam nostris quam subditorum nostrorum
spiritualium et secularium incipiendo a festo annunciaticnis S. Marie proximo, ubi con
tributio eadem anno preterito decreta terminabitur et expirabit, ad duos annos continuos
ab eodem festo annunciationis ejusdem S. Marie anni MDXXVTU more solito a singulis
cerevisie cocturis solvi debet, ex quibuscunque braseis fuerit eadem ipsa cerevisia cocta,
sive brasea ipsa sint civium et dominorum sive ex molendinis provenientia et emensurata
sive domi facta.
Item etiam a cerevisia, quam domini et nobiles ex braseis suis coquunt seu braxant et illam
dant ad propinandum suis tab ern ato rib u s, contributio ipsa czopowe solvi debet.
In civitatibus et oppidis exactores nostri eligent et deputabunt viros fidos ac idoneos, unum
aut duos de consilio capitanei seu ejus vice gerentis, aut in absentia illorum, proconsulis
et consulum , qui custodiant et observent, ut contributio czopowe fideliter contribuatur.
Nihil vero remittere illis debent a cerevisia, quam ipsi coquunt, sed moderatum salarium
pro cura et labore eorum illis constituant.
Item sacerdotes rutheni, qui popones vocantur ex singulis ecclesiis et sinagogis per mediam
sexagenam grossorum persolvent per hos
annorum.
23
Item Valachi ex singulis laneis integris si illos habent, vel areis, que dworziscza dicuntur MDX.wr.
unum fertonem solvent, et qui agros non habent a singulo centenario ovium similiter
unum fertonem persolvent per eosdem duos annos ad tem pora superius expressa.
Item ville vastate et cremate per hostes in terris Russie et Podolie et a suis dominis libertatem habentes, quarum videlicet incole dnis. suis nihil solvant, siquidem hoc probaverint
testimonio duorum hominum, ex unaquaque ejusmodi villa medio corporali eorum ju ra
m ento, quod suis dominis nihil solvunt, libertatem et immunitatem habebunt ab ista fertonum contributione,
Ut
rum interest, m andam us, u t prefato exactori annis et tem poribus superius expressis sub
penis ad hoc constitutis absque cujusvis m ora et dilationis interventu de dictis contribu
tionibus per eos, ad quos pertinet, responderi faciatis et vos ipsi respondeatis; negligentes
vero in solvendo et contumaces per pignorationes et alias penas solitas ad solvendum
easdem contributiones compellatis pro officio vestro et gratia nostra facturi.
Datum Petri-
covie in conventu generali sabbato prox, post festum conversionis S. Pauli apostoli.
* 11 r p
.1
iii#. t
4 .
f ; t , ..
. *if
tjt
Contributio Czopowe.
#
Sigism undus, dei gratia Rex eti. Universis et singulis etc., sincere et fideles nobis dilecti.
Consulentes in hoc generali conventu de bono et tranquillo statu regni nostri, decrevimus
et constituimus communi omnium tam spiritualium quam secularium consiliariorum no
strorum et nuntiorum terrestrium consilio et voluntate, ita exigente necessitate Reipublice,
quod exactio ducillorum,
que vulgo
pro x ., ubi contributio eadem anno preterito decreta term inabitur et expirabit, per duos
annos continuos ab eodem festo annunciationis ejusdem S. Marie prox, inchoando usque
ad festum annunciationis beate Marie anni MDXXVIII. solvatur et exigatur hoc modo, ut
quilibet cujuscunque status et conditionis sit cerevisiam coquens venalem, ex quibuscun
que braseis fuerit eadem ipsa cerevisia cocta, h. e. sive brasea ipsa sint civium et domi
norum sive ex molendinis provenientia et emensurata sive domi facta, a quolibet vase
singillatim vel coctura ipsius cerevisie ju x ta locorum consuetudinem antehac observatam,
exactionem ipsam ducillorum in manus infrascripti exactoris fideliter solvat ita, ut a majori coctura alias vwaru plures grossi solvantur et a minori pauciores ju x ta vasorum
numerum et quantitatem et exactoris ordinationem, quam, ubi opus et quotiens expediens
fuerit, nostra auctoritate faciet et censtituet notariosque et custodes, viros fidos et idoneos
unum aut duos de consilio capitanei seu ejus vices gerentis aut in absentia illorum p ro
consulis et consulum deputabit, qui custodiant et observent tam in civitatibus et oppidis
quam in villis, ut contributio Czopowel fideliter contribuatur.
debet ipse exactor a cerevisia, quam ipsi coquunt, sed m oderatum salarium pro cura et
I/
labore
24
MDXXVI
labore eorum illis constituet e t juram ento corporali ad fidelitatem illos astringet.
Ter-
r.arii vero more vetusto circa quemlibet grossum solvendi pro civitatum et oppidorum
reparatione conserventur.
coquentes vel
coctam
Item a medio
Item
a Dreinligk sive seremiensi vase vini duo floreni cum sexaginta quadrantibus solvendi.
Item a quolibet barili malmatici vel vini italici unus O rth cum septem ternariis solvatur,
a barili vero simplicis vini duo grossi solvantur et duo tern arii;
muni duo grossi cum dnobus ternariis, a cerevisia advectitia seu externa a quolibet ejus
vase duo grossi.
quoties id commiserit
erit obligatus capitaneusque loci in tales omnes et singulos fraudem hujusmodi commit
tentes animadversionem debitam, veritate rei cognita, non habendo respectum ad quem
piam , irremissibiliter exequatur.
Vos
vero locorum capitanei eos, qui rebelles vel negligentes in solvendo eru n t et quos ipse
exactor deferet, per pignorationes solitas ad solutionem hujusmodi exactionis compellatis
sub penis nostris contra negligentes capitaneos in novis et antiquis statutis descriptis et
pro gratia nostra aliter non facturi. Dat. Piotrkowie.
X.
Cod. Kom.
citatos esse in terris Prussie m ultaque mala commissa cum adversus deum et religionem
sanctam catholicam tum etiam adversus autoritatem nostram regiam eaque hactenus sistere
non potuissemus per literas, nuntios et conventus, quos istic celebrari fecimus, videmusque
res omnes et eos errores in dies in deterius delabi, nolentes
stiani regis pretermittere et terras istas nostras diutius in ea confusione et pernicie, que
inde nasci solet relinquere,
decrevimus*
conferre nos istuc ipsi et his malis pro virili nostra mederi
rum Prussie Marienburgi pro dominica Oculi proxima statuimus, quem his literis Pti. vre.
declaramus, et hortam ur illam, ut ad eum venire non negligat, nobiscum et cum aliis
consiliariis nostris de rebus et negotiis impendentibus consulturam pro debito suo et gra
tia nostra ita et non aliter factura.
25
XI.
Stephaniis Brodericus
P. Tomicio, Epo. Yicecancellario.
Eme. dne.,
quod hodie, que est XXVIII. Ja n u arii, sigillum ipsum magno honore Rmo. dno. strigoniensi est restitutum , qui credo illud diu non tenebit, sed facturum existimo id, quod vra.
Dtio. Rm a a dno. Trepka intellexit. Ego Deus est mihi testis nullis verbis exprimere
possum, quanta observantia et amore, quam sincero affectu prosequar vram. Rmam. Dtionem. cupioque et votis omnibus exopto, venire aliquando tem pus, quo hunc animi mei
ardorem re ipsa declarare possim.
Nova cx Urbe habemus; omnes tractatus principum, tam in Hispania, quam in Urbe et alibi
ubique Christianitatis eo tendere, u t pax universalis sit omnino futura.
In qua confi
cienda cum adhuc alique difficultates superesse viderentur, quo facilius ille amoveri possen t, prorogate su nt inducie, quorum finis appetebat in bimestre tempus.
E x omnibus,
que diversorum literis scribuntur, apparet, pacem omnino futurum cum liberatione regis
Christianissimi.
Rex N avarre, qui captivus Marchioni Piscarie a cesare donatus fuerat et in arce papiensi
detinebatur, m archioni Piscarie defuncto evasit, custodibus corruptis.
marchioni Piscarie pro ejus redemptione centum milia ducatorum.
et interim mors contigisset,
Oblata fuerant
catu digna habem us; hic vero et in curia et in regno idem agitur, quod alias.
Iste conventus principum nostrorum tam diu desideratus posset fortasse nobis aliquam sa lu
tem afferre.
scribere, Tuream parasse sexaginta triremes, nescitur adhuc, quo mittendas, sed esse nonnullos m agne autoritatis viros, qui existiment, hec propterea agi, u t Ungari abducantur
a suspicione belli terrestria contra se movendi. Me et servitia mea vre. Dtioni. Rme.
humiliter commendo, que mihi ignoscat, quod hec quoque alinea m anu sunt scripta, non
dum ex lippitudine oculorum plane confirmato.
Januarii.
A c ta Tomiciana.
Tomus VIII.
'
4
es
- .. W i t"
i
v
4TXX0K .emi!
,J30H io
>
rnorni
'oCf
i n o ' .slq^riT .o c K
'? .tunll
'6vJtl i
,oHrfrf;o x2i-
.*oc[ixtvT-ou *atll ti
iT*$auh6t)?
';>trb'-
.w w fcw
.. . t ^ - .
- . ' r i r -1
lii
^v i iiu t r ^, d ?< utithoa: :'avii
flV Ani
ijj
,f e
.tmui .
ris.-sv.i
;
: g '
i';? :
w T
;6.vf si s * h o : u -
Tfsftiir
'<*V
8 . />
rrtar
.n ..,:) n<r ;
- -A
JU V Z X itDu?!
.>
<r.
m
."*rFl
, #
-i-a ^ e c a t
: 'b u
; -l-I
**.: 'h<uio :n a)ngi hiiifc^otrji /jl-mun/tro? T -^Hinwd'
rt ' yp 'M
.
.'./r.fjac.t .<!}
am b '
g e d a n e n s ia
n e g o t ia
..
:*
j M a w a M A t ia o
/$
/? f
MDXXVI.
nec non privatis civibus, mcrcatoribus, opificibus, plebi et toti communitati ac incolis ci- Cod' Korn'
vitatis nostre gedanensis singulis et universis fidelibus nostris.
novam et apostaticam
ciboria, altaria
30
MDXXVI.
gressi fuissetis ac indecenter accepissetis, nec sententie pro nobili Ebrehardo Ferber a no
bis late paruissetis, malam et levem monetam contra prohibitionem nostram et consilia
riorum terrarum nostrarum Prussie cudissetis,
seditiones publicas excitassetis atque subditis nostris et ceteris vicinis vestris violentiam
etiam nobis prohibentibus multifariam intulissetis et pleraque alia indigna commisissetis;
sepenumero vos tum literis tum nunciis nostris benignissime ac etiam severe admonuimus,
u t aliquando resipiscentes a multimodis hujusmodi prevaricationibus et insolentiis deinceps
abstineretis et spe consequende venie omnia in pristinum ordinem et statu m reponeretis.
V erum nec benignis admonitionibus, nec severioribus mandatis no stris, ullus apud vos
locus hactenus fu it, quinimo missis ad nos superioribus diebus nunciis vestris tanquam
premissorum facinorum rationem reddituris, liquida pertinacie* vre. testimonia aperte de
clarastis positaque fronte crimen magis agnoscere et tu eri, quam diluere ac simulatam
magis quam veram obedientiam nunciare non erubuistis.
m erebatur audacia, dudum in vos decernere et statuere potuissem us, sed ne quis pii ac .
christiani principis clementiam in nobis desiderare videatur, au t vos, non admissa defen
sione au t non vocatos precipitanter condemnatos expostulare possitis, vos omnes et sin
gulos supradictos et universitatem vestram presentium literarum serie et edicto peremp
torie citamus et citari m andam us districtius precipientes, u t feria secunda proxima post
festum nunc instans Sanctorum trium regum coram nobis aut judiciorum regni et curie
presidentibus hic Petricovie vel ubi tu m cum curia nostra constituemur, per vestros sy n
dicos vel procuratores sufficienti mandato instructos compareatis ad videndum et audien
dum.
legum ac regni nostri sanctiones condemnari et legitimas tem eritatis vestre penas ja m
tandem in vos decerni vel saltem adhuc causas, si quas habueritis legitimas et rationa
biles, cu r id fieri non debeat, allegando.
%
a domino Deo e t apud alios omnes reges principesque ac nationes christianas turpissimam
notam subeamus, si ad tam indigna et nefanda facinora ulterius conniveremus.
Volumus
D a
tum in conventu generali piotrkowiensi fer. VI. prox, post fest. S. Lucie virginis.
Comparentibus coram regia Majestate in comitiis Piotrkowie Gedanensibus
et errores ac excessus suos agnoscentibus et veniam petentibus, considederata negotii m agnitudine, quod nisi presente in Prussia rege commode
transigi
31
transigi non posse, videbatur et quod omnes fere civitates regie univer- MDXXVI.
saque Prussia tam regia quam ducalis ob Luteranism um magnis motibus
agitaretur, decretum fuit in ipsis comitiis, u t rex in Prussiam , indicto
Marienburgi conventu, sese conferret.
Quia
cum proconsules, consules, scabini totaque communitas civitatis nostre gedanensis erga
divinam Mtem. et ejus orthodoxam religionem et fidem ac contra nos et auctoritatem no
stram regiam multifariam excessissent admonitionibusque nostris per literas et nuncios,
u t a prevaricationibus et insolentiis suis abstinerent et mandatis nostris parerent; satisfa
cere non curassent, citaveramus illos ad hunc conventum Piotrkowie generalem et ju re
cum illis agere volebam us, cum autem illi in term ino illis prefixo per nuncios suos co
ram nobis comparuissent et m andata ab ipsa civitate nostra gedanensi, altero sigillo ejus
dem civitatis,
coram
XIY. Chronica.
Initio anni MDXXVI.
ex Cracovia
contulit
se
ad
Prussiam
et
venit
M arienburgum
VIII Marcii.
X m* Marcii Janussius, dux Masovie, m ortuus est.
Conventus in Marienburgo statutus pro dominica Oculi.
XV,
32
/$.:X \Jk
i
Serma. princeps etc. Pervenimus Thorunium itinere satis commodo utimurque et valetudine
^ successu, gratia D ei, hactenus fausto et felici, hodieque iter nostrum versus Marien
MDXXVI.
x>d. Korn.
burgum continuavimus.
illam visendam hunc nuncium nostrum et rogam us illam plurimum, u t quo pacto et ipsa
et pignora nostra suavissima valeant, nobis per eundem nuncium declarare dignetur sitque
felix et incolumis ac nos m utuo deligat.
Korn.
Generose, fidelis, dilecte. Cum accepissemus, graves motus excitatos esse istic in terris P ru s
sie multaque mala commissa cum adversus Deum et religionem sanctam catholicam tum
etiam adversus autoritatem nostram regiam eaque hactenus sistere non potuissemus per
literas, nuncios et conventus, quos istic celebrari fecimus videremusque res omnes et eos
errores in dies in deterius prolabi, nolentes officium et debitum christiani regis preterm ittere et terras istas nostras diutius in ea confusione et pernicie, que inde nasci solet,
relinquere, conferre nos istuc ipsi et his malis pro virili nostra mederi decrevimus. Quod
ut efficacius exequi possemus, conventum generalem earundem terrarum Prussie Maricnb urgi pro dominica Oculi prox, statuimus, quem his literis tue Fti. declaramus et hor
tam ur illam: u t ad eum venire non negligat, nobiscum et cum aliis consiliariis nostris de
rebus et negotiis impendentibus consultura.
nientes unum vel duos nuncios idoneum vel idoneos, qui nobiscum et cum consiliariis
nostris super ipsis necessitatibus et aliis negotiis impendentibus et erroribus predictis
istarum terrarum consulerent, ex toto districto vestro eligatis et ad fer. V. prox, post
dominicam
33
dominicam ,,Letare instantem eosdem nuncios
vel
f a - MDXXVI
fSwecensis
Tucholiensis
Slochoviensis
Gdanensis
Potzensis
Ledensis
Graudecensis
Grodnicza
Rogozno
Golup
Covalevo
Starigrod
Batian
Bierglow
Significamus etc.
XIX.
Cod. Korn.
34
rvxxait .*t x>iKwrn
XIX.
Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,
datum Erardo Kwais, Consiliario Ducis Prussie, Luterano,
qui se episcopum Pomezaniensem nominabat.
Marienburgi Va Aprilis.
E a , que vra. Ptas. nudius tertius coram S. regia Mte. partim ab. 111. principe Prussie, parCod. Korn.
etiam suo nomine egit, bec in summa continebant.
MDXXVI.
Declaravit inprimis vra. Ptas. sponsalia inita per 111. principem suum cum filia Sermi. dni.
Danie regis et postulavit nomine Illtis. sue, ut ejus Mtas. has nuptias illius sua presentia
honestare dignaretur.
Recensuit deinde vra. Ptas. nonnulla in excusationem sui ex literis Mtis. sue ad se datis
et quod attinet eos concionatores, quos Mtas. sua comprehendi fecit, quemadmodum eos
ipsa hic constituerit cominiseritque, ut nihil, nisi verbum Dei predicarent, quod si fecerunt,
u t ejus Mtas. innocentiam ipsorum tueretur; sin aliter, non contradicere se, quin puni
rentur, et de hoc paratam esse vram. Ptem. et respondere et audire melius docentem.
Ad hec Mtas. sua regia vre. Pti. respondere mandavit.
Satis compertum esse unicuique potest, quantis negotiis ejus Mtas. involuta sit hoc tempore
in regno et aliis dominiis suis, ita ut vix ad componendos motus et alia negotia harum
terrarum eripere se ad hoc exiguum temporis spatium, qui hic immorabitur, potuerit; et
proinde nequaquam id prestare poterit ejus Mtas., quod 111. princeps et nepos ejus charissimus postulet, cui Mtas. sua libenter in omnibus gratificaretur et illi omnem honesta
tem exhiberet.- Optatque Mtas. sua, ut vra. Ptas. ejus Mtem. ita, ut audivit et u t res
est, excuset.
Quod ad predicatores ipsos vre. Ptis. attinet, Mtas. sua postquam intellexit eos hic predicare,
ubi et plebanus est legitimus et alii predicatores ab eo constituti, predicare vero nomine
quidem et pretextu verbum Dei, re autem ipsa meram doctrinam apostaticam et seditio
sam contra m andata et edicta Mtis. sue regie, illos comprehendi fecit s. Mtas. et castigari
debito modo constituit.
Que res merito nihil ad vram. Ptem. attinere debet, cum nondum a sede apostolica, u t mos
est, in universali ecclesia sit confirmata, hec enim est vera vocatio a Deo, sicut vocatus
est Aaron ab iis, quibus Deus hoc munus commisit, unguendus et sanctificandus.
Quando vero vra. Ptas. potestatem habebit legitimam, officium pontificis exercendi, tum
demum illud ju x ta divina et ecclesiastica instituta exercere poterit.
Nam quod ad verbum Dei attinet, illud Mtas. sua tanquam christianus rex et omnes ejus
subditi venerantur quidem et observant, sed illud operculum fieri scelerum et insolen
tiarum , u t nemo non videt, nequaquam Mtas. sua tolerare potest.
E t proinde ipsum verbum Dei predicari vult, non ut apostate vel hi novi evangeliste suo
sensu ac libidine exponunt, sed ut illud intellexerunt patres et majores nostri, a quibus
illud per manus accepimus, et qui eidem verbo omnem fidem fecerunt vitaque et m ira
culis suam fidem confirmarunt et illam to t seculis approbatum nobis reliquerunt.
De
35
De quo neque Ptas. v r a , u t literata, doceri opus habet, cum scriptum sit: ne transgrediaris MDXXVI.
terminos antiquos, quos posuerunt patres tui et non plus sapere quam oportet; neque censet
Mtas. sua satis pium et christianum disputare ac pro libitu suo unumquemque pronunciare de iis, que dudum universalis ecclesie decretis statuta et ab universis accepta sunt
et approbata.
Ita enim nihil unquam certi habere posset essetque ecclesia Dei ipsa Babilone confusior, ut
satis apparet in illis locis et civitatibus, in quibus hec pestis radices egit, que ne dominia
Mtis. sue ita u t alibi indignissime videt, occuparet, nullo modo pati nec admittere vult,
u t quicquam tam in divinis quam etiam humanis rebus in regno et dominiis suis aliter,
quam antiquitus traditum est et quam omnes reges et principes christiani observant, inno
vari deberet.
E t hec est Mtis. sue perpetua voluntas et responsionis summa.
Notum facimus per presentes quibus expedit universis: quo- Cod. Korn.
modo coram nobis totoque nostro regio senatu tam regni nostri Polonie quam etiam nos
trarum
constituti Rdus. in Christo pater, dnus. Joannes, eps. culmensis, sincere nobis dilectus
suo ac sui capituli nominibus ex una et nobilitas ac civitates terre culmensis parte ab
altera.
Ubi dnus. epus. questus est contra eandem nobilitatem, civitates, oppida et villas:
quod sibi et suo capitulo ecclesie culmensis annonas aratrales, quas pluzne vocant,
a quolibet aratro unum videlicet modium siliginis et alterum modium tritici, loco deci
marum institutas, pretextu luterane factionis solvere recusant, censuras quoque ecclesia
sticas in hac parte non curantes. Quas quidem annonas a ducentis annis et ultra eorum
predecessores ac ipsimet sine aliqua contradictione semper cum bona voluntate exolverunt,
p ro u t testimoniis literarum et antiquorum regestrorum a dno. epo. sufficienter est com
probatum , altera parte suam recusationem nullo literarum documento comprobante.
itaque cum nostro regio senatu hujusmodi juste
Nos
d io c e s is
36
H0XXVI.
diocesis culmensis, qui agros colunt, ejusdem annonas aratrales et quucunque alia ju ra epis>copalia aut parochialia ipsi dno. epo. et suo capitulo et ipsis plebanis, u t antea consue
v eru n t, sine aliqua contradictione ju x ta antiquam consuetudinem solvant realiter singulis
annis intra terminum dierum a festo S. Michaelis incipiendo usque ad festum S. Martini
confessoris inclusive.
Proinde nihil sua tem eritate, pretextu alicujus novi erroris innovent,
illas omnino m e
bus, oppidanis ac villanis contumacibus, u t in suis locis ordinariis prescriptis penis pignorationis et aliis puniant et ad satisfactionem compellant, presentibus dispositum esse vo
lumus.
saniensis, vite integritate, m ajorum insigniis atque pietate venerabilis et conspicui viri, ad
nos scripte, ex quibus intelleximus sacre Mtis. regie nomine ejusmodi fere eidem re
sponsum datum: prim um , jurisdictionem illarum terrarum ad eundem non spectare non
confirmatum ab apostolica sede episcopum, deinde, defensionem ejus nomine captivorum
ministrorum verbi non passuram regiam Mtem., quia patribus omnibus non eandem fidem
adhiberet, quin imo regiam Mtem. sic decrevisse punire m inistros eos, qui contra uni
versalem, u t vocant, ecclesiam docuissent populum.
fuerit, quam etiam aniinum disciderit nostrum , Mgce. dne. amate frater, cui potius signi
ficaremus imo aperiremus, quam Mgcie. vre., habemus plane neminem; qui namque fit,
u t id temporis, cum de concordia inter regnum Polonie et ordinem ageretur, epus. non
solum diceretur pomesaniensis noster, sed et ei negotio interesset preessetque, quod tamen
illorum universalis ecclesia nequaquam recipit au t approbat?
num stat, vel observare universam ecclesiam, vel in eandem cum volupe sit peccare? Nisi
vero minus lesus sit pontifex rom anus, minusque pendeat ab ejus auctoritate ordinem et
magistrum esse vel non esse in Prussia quam confirmatos sibi episcopos?
Cujus autem
consensu hic ordo interierit, quid id temporis actum sit Cracovie ceterorum Polonie epi
scoporum
37
scoporum consensu nedum conniventia orbis non ignorat.
MDXXVI.
heresim desertum ordinem, quemadmodum item ante, durante ordine, in bullas (rccte
bullas) pontificum indignationem Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum minitantium
ab eisdem peccatum sit,
propediem ex illorum consilio tradenda: scilicet hec est religio, ubi utilitas aliqua arriserit,
audacter judicium romane ecclesie, quam illi universalem vocant, infringere?
Ubi eadem
aliud suaserit, tunc ejusdem ecclesie et pontificum leges sanctissimas nobis formare? Nisi
hoc perfugium , satis sit dicere, lotis manibus, viderunt ipsi.
Episcopus po-
mesaniensis noster a nobis prim um , deinde a suis vocatus ad m unus, qui nobis ineptus
minime videtur, tot negotiis a s. Mte. regia, archiepis. episcopisque episcopus admissus
habitusque nunc detnum jurisdictione privari dicitur.
Nam haud ob
scure intelligimus, quid sibi velint isti nempe hoc: papa, quia non approbat contractum
regie Mtis. et ducis, ne episcopos Pruthenorum confirmaturus. Non habebit igitur Prussia
episcopos.
tiem ur, et eas ipsas literas, quapropter optimum nostrum et christianum consilium in re
christiana dabim us:
privatim conferant scripturas et eas judicem faciant, que tandem judicem agens omnium
hom inum , si quid erratum est a nostro, corriget errorem.
doCenti paratus, valde suspecta illorum causa est, si multitudini magis fidunt quam spi
ritui Sancto, quam luci, quam scripture.
hec de veritate doctrine, quam illi novam vocant, consulimus, nam quod ad confirma
tionis episcoporum necessitatem pertinet, nec a sanctis patribus constanter recipitur.
Si
nos audierit regia Mtas., si inducta nostro consilio rem, christiane, amice, cendide, cum
nostro epo. committet secreto et tempore opportuno tractandam, honor m anebit, quod spe
ramus, debitus Pomesaniensi, pax et concordia nostra non lodetur et nos cognoscemus a re
gia Mte. u t filium am ari, ab epis. christiane diligi, a vra. quoque Mgcia. fratris in modum
observari.
E t his me regie
XXII.
Mgce. sincere nobis dilecte.
\*4f>rU
gressus sui istuc Gdanum describunt, quod nobis est non vulgariter g ratu m , et quia in
telligimus, opus istic esse presentia nostra et tem pus ac alia negotia nostra longiorem
m oram non patiun tu r, constituimus propediem istuc venire et, que opus sunt, citra cunetationem obire.
ciod. Korn.
38
reddant certiores.
MDXXVI.
illis cubicularios
nostros uti
postularunt.
Bene valeant.
t'
'' '
XXIII.
Edictum Regis ad Prussos,
ut circa Gdanum expectent regem
ex Marienburgo venturum.
/I?.I.iovi. .
Cod. Korn.
Mgci. generosi,
nentia, de quibus plene hic deliberatum est et consultum illic determinare constituimus.
Ideo mandamus vobis strictissime, u t unusquisque vestrum absque omni m ora p ro u t melius,
decentius et ornatius poterit se accingat itineri et ad ipsam civitatem gdanensem se quam
prim um conferat et circa illam ad diem dominicam proxime futuram , que erit XV Aprilis,
omnino constituatur unaque nobiscum et cum aliis proceribus et aulicis nostris pro regio
nostro honore eandem civitatem gdanensem ipso die dominico prox, ingrediatur pro fide
et debito suo gratiaque nostra.
Volumus tamen et m andam us, ut quilibet capitaneus sub pena contra negligentes instituta
presentes vel alias similes nostras literas, cum primum ad illum pervenerint, publicari et
ad dignitarios officiales et nobiles ac alios predictos, ad servitium militare obligatos suo
rum districtuum , ita u t moris est, transm ittat, vel unusquisque vestrum ad alium sibi
viciniorem,
aliter facturus.
P ro
Datura in arce nostra M arienburg feria III prox post dominicam Con
ductus Pasche.
/f li.
f
Cod. Korn.
dislaviensis, velle vos in certo numero equitum nobiscum civitatem nostram gdanensem
ingredi,
39
ingredi, gratum quidem nobis id foret, si tempus ferre posset, sed quia nos post aliquot
dies, dno. Deo volente, illuc proficisci in animum induxim us, propterea non potest nobis
hec vestra voluntas tempestive obtingere.
cum illuc Gdanum pervenerimus.
sed uon turmatim neque catervatim, neque aliquo tum ultu , ne forte plebs nobis illius
alioqui commota, aliquid sinistri suspicetur, sed singulatim et seorsum absque omnis tu
multus significatione eo veniatis.
sunt vobiscum in presens, volumus, ut eis hanc nostram voluntatem significetis et aliter
non faciatis. ' Pro gratia nostra.
Nulli incognitum est, quanta benignitate, gratia et favore prosequuta sit Mtas. sua regia
civitatem suam gdanensem,
quantum
pendii subierit.
E t quum ejus Mtas. intellexerat pullulare in illa eum errorem , qui divina et hum ana omnia
confundit multaque cum adversus Deum et religionem sanctam catholicam, tum etiam ad
versus autoritatem Mtis. sue regie indignissime commissa, admonuerat vos ejus Mtas. fre
quentissime non solum per literas et nuncios, sed etiam per primarios suos consiliarios
cleinentissimis verbis, ut ab istis insolentiis vos revocaret.
Cum autem monita saluberrima ejus Mtis. contempseritis cum abjecta religione sancta, ab
jectis moribus ac institutis m ajorum vestrorum , quibus aucta est civitas vestra in repro
bum sensum penitus abieritis et a recta via universalis ecclesie in semitas perditorum
apostatarum et prevaricatorum prorsus declinaveritis, cum edicta Mtis. sue contemptui
essent habita, officiales ejus depositi, omnes sacri ordinis viri expulsi, templa et m ona
steria spoliata multaque aliu nefaria perpetrata, coacta est Mtas. sua regia, ut justus et
pius princeps, vos in jus vocare et vobiscum jure de tanta Dei et sua injuria experiri.
Tamen considerans Mtas. sua regia eam penitudinem vestram , quam de commissis erga
Deum et Mtem. regiam excessibus tam verbis quam poplitibus profitemini, considerans h u
miles supplicationes v ra s., ut Mtas. sua vobis gratiam suam exhibere dignaretur, consi
derans denique id, quod vos et hanc causam vestram mere arbitrio et gratie Mtis. sue
subjicitis offerentes illi omnem suam obedientiam fidem et subjectionem : non rejicit ejus
Mtas. pro sua clementia hanc resipiscentiam vestram eamque in presens gratiam vobis
exhibet, quod judicium suum, cujus gratia huc venit, utcunque cum incommodo et jactura
temporis adhuc suspendit, ut interim cognoscat, utrum res ipsa et facta cum verbis ves
tris concordent, propter quod et judicium esset intermittendum et vobis ea gratia, quam
petitis, exhibenda.
Proindeque
Cod. Korn.
40
MDXXVI.
Proindeque mittere dignabitur Mtas. sua Gdanum aliquos ex consiliariis suis, qui hoc ipsum
investigabunt: an videlicet ea sit illic reipsa et factis ipsis resipiscentia e t penitudo voluntasque obsequendi Mti. sue, quam verba vestra et supplicatio vestra pre se ferunt.
Quo Mtas. sua cognito, id demum facere dignabitur, quod ju stu m , pium et christianum prin
cipem facere debebit, vos vero interea precedatis et concivibus vris. hanc gratiam Mtis.
su e, quam audivistis, referatis.
Cum tamen ante terminum vobis designatum , vos et penitere horum excessuum vestrorum
et submittere vos gratie et voluntati Mtis. sue declarastis, petentes a Mte. sua veniam,
et omnem obedientiam suam illi exhibentes, non rejecit ejus Mtas. pro sua clementia, ut
cunque gravissime lesa,
./ ,
Cod. Korn.
Missi deinde sunt Gdanum a regia Mte. insignes consiliarii ad disponendam ac preparandam
pro regio adventu civitatem , Mathias de D rzew icza, cujavien, & Gdani eps.
Joannes de
Latlialicze eps. posnanieri., Christ. de Szidlowiecz, cast. et capit, cracovien. regni cancella,
rius, ac corczinen., siradien., gostinen., sochaczowien., samboriensis capitaneus, Lucas de
Gorka, cast. posnanien. e t Majoris Polonie capitaneus generalis. Stanislaus de Cosczielecz,
palat, posnanien., m arienburgen., tucholien., stumensis capitaneus, Andreas de T^czin,
palat, lublinen. ac belzen., chtlmen., ratuen., crasnostawiensis capitaneus, Joannes Choienski, Dr. juris, archidiaconus cracovien., primarius secretarius, cum nonnullis aliquot aliis
consiliariis et cum iis una ducenti equites aulicorum, viri sagaces, consilio boni et rei
bellice m agistri, propter regis et dominorum autoritatem , ac ad vim si qua fieret pro
pulsandam.
E ra t enim omnium hec non modica manus, quibus omnibus injunctum secreto
fuit, ne regi Gdanum ingressuro obviam ex urbe prodirent neve 'portas urbis ad ingres
sum regis claudi paterentur.
meranie, nepos ex sorore regis, qui sub id tempus cum ducentis equitibus cathafractis ad
videndum salutandumque regem , avunculum suum , Gdanum venerat.
Ubi post aliquanti temporis ipsorum consiliariorum cum Gdanensibus habitos tractatus, predispositaque pro regio adventu civitate, re x ipse cum multo senatorum comitatu et uni
versa P russie nobilitate Gdanum venit et recta ad ecclesiam majorem ex equo descendit.
Cui ecclesiam cum maxima populi frequentia ingresso et sanctorum reliquiis deosculatis,
eps. cujaviensis cum clero et populo devotissimo letissimum illud canticum cuin lacrimis
cecinit, quod antiqui sancti patres nostri in lymbo Christo ad se venienti cecinerunt:
Advenisti desiderabilis,
Quem expectamus in tenebris etc.
Finitis vero orationibus actisque domino Deo gratiis, rex ad pretorium urbis est deductus,
*
illi quam novi per seditionem creati proconsules, consules, scabini, reliquique magistratus
et
(h tri
iu
t u
fcift
41
et precipui civitatis viri ac seniores populi, ubi in terribili illo judicio ex accusatione MDXXTL
optim atum u rb is, ex inquisitione diligenti et testium depositione et seditiosorum per to r
turam examinatione capitalium criminum reos deprehensos, rex alios ultimo supplicio af
fici ju ssit, alios uti minus reos in oppidis Prussie commorari quidem perm isit, interdicto
tamen eis Gdani ingressu, alios ad vincula et carceres perpetuos dam navit, reliquos ex
tota Prussia bannivit ac proscripsit, et ad hunc modum civitatem suam fece illa tum ul
tuantium hereticorum purgavit, bonis autem ac fidelibus civibus, aliis annua donativa,
aliis perpetua bona donavit, religionem sanctam catholicam in pristinum statum restituit,
ecclesias aperiri, adornari et ex iis ablata reponi mandavit, sacerdotes, monachos, moniales
red u x it, consules et m agistratus ac reliquos cives per seditionem popularem urbe ac offi
ciis dejectos civitati ac honoribus restituit, vectigalia sua regia au x it et in trono regali,
in foro urbis extructo, in diademade et chlamide aurea considens, m agistratus urbanos
denuo creavit et jusjurandum ab illis et cuncto populo sub trono stante et elatis in sub
lime dextris ju ra n te solemniter accepit.
Ad eundem modum Elbingi, Thorunii, Braunsbergi atque in aliis civitatibus Prussie, reli
gione per commissarios restitu ta , rebusque omnibus tam ad statum ecclesiasticum quam
ad militarem civilemque ordinem pertinentibus recte constitutis, magnam laudem nomenque
magni et catholici regis exinde est consequutus.
Inter multiplices autem et suas et reipublice christiane curas, quum totus orbis christianus
et domesticis et Infidelium bellis tumultibusque ac cedibus hereticorum concuteretur, qua
pietate re x hic erga Deum et sanctam religionem catholicam fuerit, quanto studio hereses
a dominiis suis arcere curaverit et quam propensum in id senatum habuerit, id ex literis
et edictis ejus clarissime perspici potest,
posita sunt.
Ceterum avocantibus regem ipsum negotiis regni et Tureorum contra Ludovicum, regem,
nepotem suu m , in U ngariam adventu, e Prussia se in vicinam Masoviam contulit, quam
post mortem Stanislai et Janussii, ducum Masovie, in quibus ultim a stirps mascula Piasti
extincta est, in possessionem recepit et corpori regni Polonie veluti m em brum olim jam
diu avulsum restituit, acceptoque ab illis provincialibus jurejurando,. Cracoviam venit et
afflictis rebus ungaricis post occisum illic regem Ludovicum, quantum per discordiam
duorum regum , recens tum electorum, licuit, prodesse et pacem afferre curavit.
Rme. mi domine.
r .4
rem, sed fama m ulto minorem in omnibus preter ecclesiam, que pulchrior est, quam di
cebatur; hominum ingens quidem multitudo, sed m era colluvies, et maxima pars ex pagis
collecta.
In summa.
Acta Tomiciana.
Tomus VIII.
Cod.
Korn.
42
quantulum est, in abdito m anet partim metu, partim pudore, nauti externi in navibus se
iMPXXVI. 0 f
Princeps Pome-
ranie vera, est stirps nostra, regia, ipsa videlicet bonitas, episcopus pariter, ducis consilia
rius, est mihi Bononie notus;
z
actione et adventu regio, qui si animadversionem aliquam insignem non faciet, m ulto me-
- i lius fuisset huc non venisse, et malam spem illi jam prebet concionatorum luteranorum
(
simus dixitque mihi m ercator unus, quod sufficientes essemus compellere fecem istam non
solum in D eum , ed etiam in asinum credere, si vellemus.
Dtio. huc veniat, fru stra est sperare aliquid de negotio religionis et optimum esset,
id
quam prim um et prcsente duce Pomeranie aggredi; m ultum enim illum plebecula timet,
* quod ferratus venerit consimilisque videtur primo intuitu dno. Nicolao Pileczki, castellano
belzensi nostro.
regiam, sed illum de industria prevenimus, itaque almanice dehinc gratias egit de iis, que
illi regio nomine su n t dicta.
probos et improbos existimatio cognoscet huc veniens. Me Rme. Dtioni. vre. humiliter
commendo.
sirii
>
i9}fll
C e d u 1 a.
Rme. mi domine. Jeronym us Vietor discedet crastina die Cracoviam, supplico, dignetur illi
gratiam in ejus postulatis exhibere. E st profecto homuncio non vulgaris in arte sua et decori
regni nostri, et presertim cum dedidit se totum sub alas Rme. Dtionis. vre. cum viris illis
omnibus literatis, petit autem, ut quum ille Polonus obtinuit privilegium imprimendi con
tra ipsos falsa narratione, quod haberet caracteres suos, et pretextu isto facit imprimi in
Germania que vult in detrim entum ejus et aliorum im pressorum , non habens caracteres
suos, quos habere debuit ad festum Pasche preteritum sub annulatione privilegii, revoca
re tu r a u t cassaretur ipsum privilegium suum per literas ad consules cracovienses; nam
nunc vult imprimi facere in Germania judicia pro faturo anno.
ram , sed me collusit, dicens se caracteres proprios habere, quos usque huc non habet.
43
IO 1 OTJOJl i d [j j j i r j j i
IQ
jfV JB.
Accepimus, persuasum esse Serti, vre. dogmata luterana et traditiones ecclesie witcmbergen*
nt
gensis potiores esse majorisque momenti et auctoritatis, quam dogmata sanctorum docto
rum et traditiones ecclesie catholice hactenus to t seculis ab omnibus regibus et principi
bus, regnis et dominiis christianis observata.
.m
rimus, quod Sertas, vra. potius sibi sequendos impios et sceleratos apostatas, quam uni
versalem ecclesiam et alios reges et principes christianos, in animum suum induxisset,
quodque magis vestra Sertas, sibi de sede witembergensi, quam de sede rom ana persuadere
ac polliceri deberet, tam en ad eam fam am , quam accepimus, non mediocriter indolentes
r facere non potuim us, quin de his Sertem. vram. pro nostra singulari erga illam benivo*
lentia admoneremus, quam plurimum et ex animo rogamus, ut vestigia m ajorum suorum
sequi et religionem sanctam catholicam sedemque apostolicam ea, qua decet, observantia
prosequi velit. R educat in animum, qua gloria quave felicitate acti sunt omnes, qui reli. gionis hostes aut prevaricatores extiterunt et quid boni in omnibus regnis et dominiis
hujusmodi insolentes fidei ac religionis novatores peperunt.
potest vra. Serma. Mtas. non mediocrem in se favorem moderni summi pontificis Clementis V II, qui cum non pridem m itteret episcopum scarensem ad ducem Moscovie, sciens,
inter illum et regnum Sertis, vre. aliquas esse inimicitias, dedit illi in m andatis, u t de
perpetua pace et concordia inter Sertem. vram. ac ducem ipsum operam faciat, quod, u t
ab illo intelleximus, est diligentissime facturus. Nec ab re foret, ut Sertas vra. aliquem
nuncium suum in Moscoviam m itteret, qui unacum episcopo negotium ipsum pacis seu
concordie tractaret.
et rogamus illam ,
velit, aut si id adversus ju ra vel consuetudinem regni Sertis, vre. sit, ju b eat magistro
magno au t huic, qui a Serte, vra. aut a capitulo electus est, equo et decenti modo cum
, ipso episcopo com ponere,
offert et su b m ittit
Quod nobis dignum et ju stu m videtur. F actu ra vra. Sertas, pro vir
tute et existimatione s u a ,
. ex animo desideramus.
Trine Alii
Datum Marienburgi.
no zti a oijd
.jflM-fSo .y r /
In
:mm
io
44
gacra Mtas. regia quamvis non ignoret, quam constans sit apud ducem Moscovie fides et
am icitia,
quantique ipse faciat principes christianos sive ad bellum sive ad pacem confi
ciendam, que omnia ipse ex arbitrio et commodo suo metitur, gratissima est tamen Mti.
sue hec opera et studium tam cesaree Mtis. quam etiam Sermi. dni. regis Ferdinandi,
quod adhibent ad res Mtis. sue cum ipso duce pacandas, quod fraternum officium vicissim
illis Mtas. sua vult omni studio et gratificatione sua semper referre.
Quod autem Dtiones. vre. postularunt, ut legatos ipsius ducis Moscovie perm itteret sua Mtas.
secure per sua dominia Moscoviam redire, id Mtas. sua causa cesaree Mtis. et Sermi. dni.
regis Ferdinandi factura est non gravatim.
Responsum a Sigismundo, Rege Polonie,
eisdem O ratoribus datum cum instructione.
Sacra Mtas. regia, Mgci. dni oratores, commendat inprimis magnopere hanc curam et stu
dium s. cesaree Mtis. ac Sermi. principis F erdinandi, quod adhibent ad communem inter
christianos principes pacem componendam, equanimiter etiam ferentes tam insignem vic
toriam suam et auram fortune publice utilitati posthabentes.
Agitque immensas gratias ejus Mtas. tam illius cesaree Celsitudini quam etiam Sermo prin
cipi Ferdinando, quod inter ea optima sua studia non gravantur etiam de pace, de bono
statu Mtis. sue regie curam et operam tantam sumere.
E t quamvis non potuit non plurimum mirari ejus Mtas., quod eorum Sertes. m ittant orato
res suos causa tractande pacis et negotiorum Mtis. sue regie, illa prius non requisita et
nulla de iis rebus m utua cum illa intelligentia prius habita, idque agant cum eo duce
tam amice et familiariter, qui preter barbarum animum et fidem etiam nulla in re Sertibus. earum au t rei christiane unquam ex usu esse possit, ut hesterno die declaravi.
Tamen hac ratione persuasum habens Mtas. s u a , id ex postulatione ipsius ducis Moscovie
procedere, quandoquidem quid aliud commercii esse possit illarum Sertibus cum tam lon
ginquo et efferato principe, Mtas. sua non videt, nunquam etiam dubitans ejus. Mtas. de
sincero et integerrimo amore in se suarum Sertum., in optimam partem accipit hanc earum
de se curam et sollicitudincm, quam illis vicissim vult Mtas. sua omni studio, omnibus
fraternis officiis et observantia sua referre.
Auget etiam hanc confidentiam Mtis. sue, quod vra. Dtio., Mgce. dne. Sigismunde, illuc pro
ficiscitur, que jam alias in eo negotio est satis versata et resoluta et cujus fidem et in
tegritatem Mtas. sua habet abunde cognitam et perspectam.
E t proinde quod ad conditiones pacis tractande attinet, hic m odus videtur sue Mti. in p re
sens unicus et conducibilis:
et aliquamdiu observata, ut, quicquid post illam actum esset, aboleretur et ablata utrinque
resti-
45
restituerentur: ad eam conditionem pacis curabunt Dtiones. vre. negotium modis omnibus MDXXVX
deducere et in ea constanter persistere.
Quodsi dux ille more suo obstinatus fuerit, neque ad pacem hanc dudum confectam induci
ullis rationibus poterit, tum demum vre. Dtiones. exquirent ab illo, u t vicissim ille con
ditiones,
proponeret.
e vestigio vre. Dtiones ejus Mti., u t illa, capto consilio cum dnis. consiliariis Magni du
catis L ithuanie,
tractandam et concludendam;
hac
regem Polonie utrum que hoc regnum et Bohemie detulissent, facilius rex
noster minorique negotio ab ipsis Bohemie et Ungarie regnis per Ferdinandum et Germanos reprim eretur, quum ab altera parte etiam bello per
Moscos urgeretur. Eadem estate periit rex Ludovicus et Ferdinandus
Ungariam et Bohemiam invasit.
cod. Korn.
CoJ
46
MDXXVI.
quid in conficiendis his rebus cum incommodo aut indignitate nostra committatur.
operam illis omnimoda gratia et favore nostro referemus.
-aoo sHi fiiGBgjsiv tu t olxi
Quam
mj)
tf&MutQitot vlllu
stiane et hostibus fidei nostre perniciem sit allatura, cui quidem concordie e t nos inter
alios confederatos nostros asscribere non est dedignata.
nobis sunt reddite, boni consulere velit, quod etiam serius, quam par erat, illis respondemus.
Invictissime cesar.
que letemur, nos presertim, ad quos, ut periculo proximiores, potissimum cura salutis rei
christiane pertinet.
cepta et confecta est, ita conjunctissimis animis et studiis servetur, ut tandem id aliquando
consequatur, quod dudum communibus omnium votis expetitur, nempe pax ecclesie et
reipublice christiane tranquillitas ac illa generalis tanto tempore nequicquam parturita
expeditio.
Agimus autem immensas gratias vre. Mti.,
ingratos neque etiam indignos hac conjunctione et benivolentia Mtis. vre. declaremus id
que nulla opportunitate preterm ittem us.
dignetur.
Sacra Mtas. regia expendit secum ea omnia, que et litere Sctmi. dni. nostri continent et
vra. Rma. Dtio. nomine illius Sctis. Mti. sue retulit.
*' i
Et
47
E t commendat impense Mtas. sua regia hoc studium et curam illius Sctis. cum ad paean- MDXXVI.
das turbas et dissidia principum et statuum christianorum tunc etiam ad reducendos eos,
qui in religione nobiscum dissident, ad unitatem s. fidei catholice.
Quodque Sctas. sua inter eas curas et studia sua non pretermittit negotia Mtis. sue regie,
cupiens illis pro virili sua commodare, id et gratissimum habet sua Mtas. et eam benigni
tatem ac paternum officium vult ejus Mtas. illius Scti. perpetua fide et observantia
sua referre.
Concedit autem libenter ejus Mtas. vre. Rme. Pti. liberum et securum transitum per regnum
et dominia sua ita ut illius Sctas. optavit et conductorem illi ad fines usque Moscovie
fidum et idoneum prebebit.
Ptem. et nos ad ineundam pacem cum illo duce Sctas. sua exhortatur, tametsi multe sunt
cause et rationes nostre, que diversum suadent, cum experti simus, fidem et jusjurandum
parvi esse apud illum momenti, nollemus tamen in hac re, uti in omnibus aliis consue
vimus, et votis illius Sctis. et necessitati rei christiane deesse.
Verum ante omnia vitandum est, ne quam dux ille occasionem capiat suspicandi, hoc in
stinctu nostro fieri, maxime cuin ad nos Ptas. vra. una cum nuncio illius descenderit,
unde et dignitati nostre nonnihil detraheretur et Sctmus. dominus noster suspectum se
apud illum reddere posset.
E t proinde ingenue illi referendum censemus id quod res est: fuisse apud nos Ptem. vram.
ac de libero transitu per regnum et dominia nostra et de pace inter nos et illum nomine
Sctmi. domini nostri egisse, nos vero tametsi gravissimis injuriis ab ipso duce affecti
fuerimus, ad postulata tamen illius Sctis. et causa rei christiaue pacem ipsam, que nobis
digna esset et ferenda, non detrectare.
De conditionibus vero pacis, licet mox post provectionem nostram ad Mg. ducatum Lithuanie
iniverimus perpetuam pacem cum ipso duce et illam literis et juramento firmaverimus,
quibus ille violatis bellum nobis intulit et arcem Smolensko per proditionem occupavit,
unde verisimile est, nullam cum eo pacem firmam et solidam fieri posse.
Tamen cum ita res ferat, ut ex usu videatur reipublice christiane, contenti sumus, u t id
agat Ptas. vra., u t ipsa pax perpetua, quam initio cum illo fecimus, reintegretur et ad
suas conditiones et modos priores reducatur, ut quodcunque post illius violationem
utrinque est interceptum restituatur et in ea sententia Ptas. vra. perpetuo quo ad pacem
perpetuam ineundam persistat.
Si vero dux ille arcein Smolensko exceperit et restituere illam noluerit, ab eoque instituto
nullis
Korn.
48
HDXXVi.
nullis rationibus Ptis. vre. deduci potuerit et presertim, quod intercepta esset post pacem
perpetuam, quam ipse violavit, non intelligimus, quibus aliis modis pax solida confici
posset, maxime in modernis rei christiane motibus, in quibus difficillimum esset de modia
et conditionibus aliis tractare.
Et proinde quod extremum est, agendum erit de induciis iis, que inter nos sunt in presens,
longius producendis etiam ad annos usque decem vel plures, ut interim res, que componi
non possent, penderent ad tempus aliud; hoc enim nobis tolerabilius esset, quam arcem
nobis tam indigne occupatam conditionibus aliquibus pacis amittere, ut interim nunciis
inter nos commeantibus et commerciis existentibus melior occasio pacis conficiende se of
ferret et necessitas rei christiane non impediretur.
Ad eas inducias producendas si ille videbitur accedere velle, poterit Ptas. vra. pro nobis
polliceri, quod eas quoque causa Sctmi. dni. nostri et rei christiane sumus suscepturi et
ad eas firmandas oratores nostros missuri; nam ille haud dubie non tractaret et firmaret
illas nisi cum oratoribus nostris, qui etiam ab illo jusjurandum acciperent, ut inter nos
fieri est consuetum.
hr. UW
X X X IY . Petrus Tomiczki, Epus. Vicecancellarius, #
Christofero de Szidlowiecz, Palat, et Capitaneo
Cracoviensi, Regni Cancellario.
Cod. Korn. Mgce. dne. Quod a maximo rerum omnium conditore jam pridem assidue precatus sum,
Cod' R'
id modo usque ad summum me assecutum esse plane perspicio. A primis namque ut
ita dicam cunabulis notitie et mutue benivolentie nostre tam excelsas et egregias animi
et corporis tum etiam fortune dotes in Mgcia. vra. suspiciebam, u t dignam semper judi
carem, que secundum regiam Mtem., dominum nostrum clementissimum, prima cum
summo imperio rebus humanis preesset, cui meo voto cum Deo propitio eventus ipse per
omnia responderet, insigni quodam desiderio torquebar, quod videbam certam partem
humane felicitatis Mgcie. vestre adhuc defuisse, nempe heredem, qui in paternarum vir
tutum chorum, tum etiam amplissimarum fortunarum, quas sibi virtute duce, fortuna
comita, Mgcia. vra. paruit, copiam succederet. Ecce heri jucundissimus nuncius, qui filio
lum Mgcie. vre. recens natum mihi nunciavit, ita pro summo et perpetuo meo erga Mgciam,
vram. studio actis primum immortali Deo gratiis mihi gavisus sum, Mgcie. vero vestre
gratulatus et modo his literis gratulor identidemque Deum precor, ut hoc gaudium, quo
me non minus, quam ipsam Mgciam. vram. affectum testor utrique nostrum sit diutissim um , ut videlicet idem ipse filius inspectantibus nobis crescat et evadat patri quam
simillimus.
Ego per meam valetudinem non potui concedere isthuc in Gdanum cum regia Mte., verum
declinante egritudine spero, me illam brevi consequuturum. Interim vero mitto Mgcie.
vre. exemplum literarum Joannis Dantisci et capitula confecte pacis inter cesaream Mtem.
et
49
et Sermura. dnum. regem Gallie, quam rogo enixe, velit me vetusto h. e. magno et
M DKXYL
sincero favore ac benivolentia sua prosequi, valeatque felicissime et me habeat sibi commendatum.
Dat. Marienburgi.
XXXY.
Sacra Mtas. regia, Illme. princeps, expendit secum ea, que vra. Illma. Dtio. coram Mte. sua roj, Korn.
referri fecit.
Cod. A,
Ac imprimis quemadmodum se excusavit, quod Mtem. suam venientem in has terras ipsamet non exceperit quodque huc, priusquam vocata esset, venerit, Mtas. sua tam grata
fuit de illa exceptione, quam per dnum. epum. zambiensem vra. Illma. Dtio. fecit, quam
si metipsa Mtem. suam excepisset, prout ipse dnus. episcopus illi abunde referre potuit.
De adventu huc Illme Dtionis. vre. verum quidem est, ita erat Mtis. sue voluntas, u t vra.
Illma. Dtio., non nisi habita a sua Mte. significatione, secum convenisset, nam volebat
prius ejus Mtas. omnia hic negotia absolvere, ut tanto liberius potuisset cum Illma. Dtione.
vra. de communibus negotiis suis et subditorum suorum tractare. Verum cum res pos
tulavit, neque longiorem moram pati videbatur, grata est et contenta ejus Mtas., quod
Illma. Dtio. vra. anteverterit significationem ejus Mtis. et hanc ejus excusationem in eam
partem accipit.
E a, que dnus. magister Livonie respondit oratoribus Illme. Dtionis. vre., bene Mtas. sua in
tellexit, sed non videt in presens, quod aliud consilium opportunum, quam ea molimina,
ubicunque fuerint, pervestigare et juxta illa mutuum cum Mte. sua consilium capere, ubi
vero ad rem veniendum esset, ejus Mtas. ju x ta debitum et inscriptionem suam non vult
Illme. Dtioni. vre. unquam pro virili sua deesse.
De literis ordinis, quas Illma. Dtio. vra. attulit et legi fecit, gratias habet Mtas. sua regia
et rogat Ulmam. Dtionem. vram., ut eas, que adhuc supersunt Mti. sue juxta inscriptionem
tradende, opportuno tempore mittere velit, ne quid eorum reliqui sit, ex quibus difficul
tates alique suboriri possent.
Verum quod Illma. Dtio. vra. optavit addi in suis literis feudalibus et illas ju x ta necessi
tatem suam extendi, non est in presens ejus Mti. ullo pacto integrum id facere, cum
ejusmodi negotia pertineant ad conventum generalem regni, que seorsum Mtas. sua nequa
quam transigere potest; verum in ipso conventu generali, qui primum fuerit, curabit ejus
Mtas. his postulatis Illme. Dtionis. vre. satisfacere.
De ordinatione, quam Illma. Dtio. vra. fecit, simulae de moneta cudenda committere dignata
est Mtas. sua dominis consiliariis harum terrarum cum Illma. Dtione. vra. simul consti
tuere ita u t melius videbitur communibus terris et subditis expedire.
Designabit etiam Mtas. sua commissarios ad revidendos ac rectificandos fines et limites cum
A cta Tomiciana.
Tomus VTII.
a lib i
50
MDXXVI.
alibi tum versus terram Samogitie et tam de villa Coadjuten quam etiam de aliis injuriis
ac differentiis transigendum.
Credit abunde s. Mtas. regia, nonnihil esse de his, que adversus Ulmam.
Dtionem. vram. tractari in Germania, dnus. magister Livonie indicavit; nam et Mtas. sua
certissimum habet documentum ex urbe Roma et aula cesaris, omnes indigno animo ferre
et pessime interpretari ubique in regnis et dominiis christianis hanc cum Illma. Dtione.
vra. concordiam, quasi adversus religionem catholicam factam sugillatamque a plerisque
Mtem. suam tanquam jam ab unitate ecclesie divulsam et labe heretica contaminatam.
E t cum regum et principum nulla sit dos et facilitas major quam gloria et fama inculpata,
non libenter hanc de se existimationem ejus Mtas. audivit.
Non veretur tamen Mtas. sua notam aut difficultates aliquas ratione ordinis, qui jam prius
alibi excludi et extingui solebat, summo pontifice et cesare ferente, speraretque Mtas. sua,
si de illo solo ageretur, effici posse, ut et ipse pontifex et cesar ratum haberent suc
cessu temporis.
Verum si quid erit difficultatis, erit magis causa et pretextu heresis, que tolerari diutius
a christianis principibus, et homines in ea insolentia tanquam equus excusso freno relinqui
non poterint sine communi omnium errore et pernicie.
E t proinde si quid agent causa religionis adversus Illmam. Dtionem. vram., presertim ex
communi decreto Summatum et principum christianorum, quam in hoc casu Mtem. suam
adesse illi conveniret adversus religionem, potest ipsa secum satis considerare.
Propterea rogat plurimum ejus Mtas. Illmam. Dtionem. vram. et illi tanquam pater filio con
sulit, ut spes suas non edificet supei hoC fundamento, quod jam dudum et nunc est ab
universis tam ecclesiasticis quam secularibus potestatibus, regnis, dominiis et universitatibus
christianis damnatum et explosum, sed contineat se in iis terminis fidei, quos nobis ma
jores nostri reliquerunt, donec universalis ecclesia de his dissensionibus, quas seditiosi
homines excitarunt, dispiciat. Sic enim et notam ignominie et multas alias difficultates
Illma.
51
Illma. Dtio. vra. declinare poterit et facilior erit omnis cum pontifice et cesarea Mte. MDXXVL
actio et apud illos impetratio.
Dtionem. vram., u t potius et de scripturis aliisque rebus cum sede apostolica, cum cesarea
Mte. et regibus christianis cumque tot seculis approbatis moribus et consuetudinibus, quam
cum apostatis et nullius pretii hominibus congruat et conveniat.
quos electio pertinet, huic rei adversum sentit, agit tamen plurimas gratias Mtas. sua vre.
Illme. Dtioni., quod illam de ea ipsa re admonere et que sentit aperire curavit. Mtas.
sua, cum primum tempus idoneum videbit, agere de ipsius filii sui coronatione constituit
et in eo negotio nihil sine scientia et consilio vre. Illme. Dtionis. faciet.
,
De conjunctione cum Illri. dno.
qualia fuerint federa inter illum et regnum suum, ea si placuerit ipsi dno. marchioni
renovare aut etiam ampliare idque Mti. sue declaraverit, Mtas. sua id facere non recusabit.
Similiter non detractat cum Sermo, dno. rege Dacie aut innovare, si ille volet, ea federa,
que prius fuerunt inter nos et regnum ejus aut etiam talia inire, qualia sunt inter ejus
Mtem. et Illres. Pomeranie et Mekelburgenses duces, non ita pridem firmata.
De assistentia, quam habere potest Illma. Dtio. vra. a quibusdam principibus et commu
nitatibus ex Germania, Mtas. sua libenter videret quam plurimos esse et amicos et au
xiliatores Illme. Dtionis. vre. modo ne tales essent, qui majores difficultates et detrimenta
sua conjunctione quam utilitatem ac honestatem Illme. Dtioni. vre. afferrent
Quia licet quasdam terras nostras hereditarias in Prussia Illri. principi, dno. Alberto, m ar
chioni brandeburgen. et duci in Prussia etc. jure feudali concessimus, in earumque pos
sessionem illum per consiliarios nostros induci fecimus et ejus concessionis ac articulorum
et conditionum inter nos transactarum illi sufficientes nostras literas dedimus, in quibus
preter
53
preter alia etiam immunitates illi a nobis concesse sunt descripte, tamen cum contractus MDXXVI
cum illo per nos factus velit, ut si quipiam in privilegiis illis contineretur, que nobis
restituit et quibus renunciavit, quod huic ipsi contractui et transactioni non repugnaret,
sed quod ipsi duci ex Prussia in terris ejus occasione finium et aliorum jurium et privi
legiorum necessarium esset, quod id nos sub literis et sigillo nostro denuo concedamus:
ideo nonnullas infrascriptas prerogativas et immunitates prioribus literis contentas ejus
Illti. renovandas, addendas et denuo concedendas duximus et tenore presentium concedimus,
ita sane, ut ipse dux Albertus similiter et heredes ejus terram concessam ab omni ex
actione et servitio, exceptis iis, que nominatim in contractu concordie expressa sunt,
liberam teneat ac immunem, et coram nullo alio, si ratione ipsius terre impeteretur, quam
coram nobis aut successoribus nostris, regibus Polonie, respondere teneatur, atque ut li
ceat eidem una et heredibus suis per totam terram nunc concessam ad commodum suum
pasagia et thelonea ordinare secundum contractum prescriptum, nundinas et fora statuere,
monetam cudere pro contractus formula, taliam et alia ju ra taxare, directuras per terram
in fluminibus et in mari, sicut utile visum fuerit, stabilire. Denique jurisdictionem potestatemque illam habeat et exerceat in terris suis, quam aliquis princeps regni nostri
melius habere dignoscitur in terra, quam habet, quatenus tamen id inite concordie et con
tractui non adversetur, ut bonos usus et consuetudines ponat, assisias faciat et statuta
quibus omnes ejus subditi pace tranquilla gaudeant et utantur. Postremo concedendam
etiam duximus et concedimus tenore presentium ejus Illti. atque nobilibus suis omnibus
libertatem ducendi et transvehendi per regnum et dominia nostra, terra vel aqua, omnes
et singulas res, queeunque ad usum et necessitatem propriam ejus Illtis. atque eorundem
nobilium, non autem ad mercaturam exercendam, opportuna et necessaria fore videbuntur.
E t iis pariter omnibus, qui ex alienis provinciis commigrare vellent in terram et ditionem
ejus Illtis., equestris duntaxat conditionis seu nobilibus
proprias secum transferendi per regnum et dominia
thelonei et citra ullum impedimentum, facultatem et
monium sigillum nostrum presentibus est appensum.
54
MDXXVI.
a quibus facilius incendium quodque manare solet ad contiguos et quod adversus eccle
siasticam struitur autoritatem, idem et in singulares redundare consuevit. E t proinde
rogamus et hortam ur tuam Mgciam.: agere velit, ne quid precipitanter fiat adversus ip
sum dominum archiepiscopum, donec oratores nostri istuc ad illam veniant, nam nos et
pro officio christiani regis et quia communis res agitur illi nequaquam deesse poterimus
Bene valeat ett.
55
religionis studium, sed etiam quoniam hec pestis facile videtur ad Mtis. sue subditos MDXXVI.
finitimos dimanare posse.
Quod quia Mtem. suam conniventibus oculis ferre indignum esset, ne alicujus mali occasio
inde oriatur, hortari Mtem. suam et pro debito christiani principis ipsos tanquam charos
vicinos admonere, ut vesaniam hanc seditionibus ceptam, tumultibus propagatam,
nihil
subjecti honore et obedientia debita eum prosequantur, quos singulos etiam Mtem. suam,
ne quid in iis rebus cessent, pro regia benignitate hortari; non enim posse Mtem. suam
illius Ptem., si qua in re gravata fuerit, deserere aut non tueri. Quoniam vero nobilitas
illarum terrarum honestam semper apud Mtem. suam et per ejus regnum strenuitatis et
fidei laudem a majoribus eorum ductam ac ab eis acriter defensam commeruerunt, ad
monendum esse hunc ordinem, Mtem. suam putasse, presertim feudales ejusdem archiepi.,
ut tum in servando illi fidelitatis jure, tum in compescendis ejus et ecclesie pacis pertur
bationibus decorum hoc et ipsorum conditione dignum nomen non amittant.
Commisisse etiam Mtem. suam nunciis, u t, si res exegerit, operam den t, quo differentie
et dissidia omnia inter ipsum Rmum. dnum. archiepum. et ejus adversarios quoscunque
honestis mediis componantur et finem accipiant ac omnia tam in ea causa quam aliis
publicis illarum terrarum negotiis pro bona tranquillitate et pace in bonum ordinem
restituantur.
Deinde fiat honesta exhibitio Mgco. dno. magistro et omnibus statibus gratie et benivolentie regie, uti conditioni cuj usque convenit.
XXXVIII.
56
XXXYDX
/ '
clementissima. Ut Mtas. vra. una cum desideratissima regia sua prole vivat incolumis,
per omnes horas audire ex corde cupio, et quod Mti. vre. jucundissimum scio, S. regia
Mtas., dnus. noster clementissimus optime valet.
Serma. princeps. Si Mti. vre. describere deberem tractatus omnes in rebus istis Gedanensium, post priores meas literas ad Mtem. vram. reginalem datas, prolixum scriptione et
lectione esset futurum , itaque missa facio hec, que etiam ex aliorum literis Mtas. vra.
dignabitur intelligere. Hec tamen summa est rerum omnium. Antequam S. Mtas. regia
novum magistratum hujus civitatis eligeret, vocatis in senatum omnibus majoribus de
consulatu et de communitate in secreta audientia et presentibus tantum dominis consilia
riis, ipsos cives vocatos juramento astrinxit, sicut timent dominum Deum et respondere
debeant in ultimo et districto ejus judicio, tum sub fide et verissimo amore erga suum
dominum, auctores seditionis nominent ac in faciem dicant.
alterum incusabat et multis atque pl&nis probationibus quivis se ipsum purgabat, deinde
universi hos pronunciabant, quos mitto in schedula, qui jam capti et incarcerati sunt; de
reliquis diligens cura habetur.
tres examinati in presentia majorum sive seniorum civium ac in conspectu regie Mtis. de
objectis excessibus, in probatione defecerunt; convicti igitur in terram se prosternentes
rogabant gratiam, at non in tempore, vid. Sholcz et Netak. Ceteri item examinabuntur.
Intra hos dies examinationis 111. Albertus, dux Prussie, supervenit, in quo factiosi et faci
norosi isti comprehensi Luterani multum confidebant; sed eos sua fallet opinio, de quo
inferius.
Mtas. regia ejusmodi examinationibus a mane ad vesperam quotidie occupata fuit. Quod si
antea fecisset, magna certe pars istarum rerum confecta jam fuisset, letantur boni cives
et laudant justitiam principis, nec dignos se eo benignissimo principe fatentur. Cito post
Mtas. vra. reginalis sciet effectum et in laudem Dei omnipotentis et ad civitatem in pris
tinum bonum ordinem restituendam.
Serma. regina et domina, dna. mea clementissima. Mtas. sua regia hic sumptus ingentes fa
cit istis duobus dominis ducibus, vix possunt absolvi qualibet hebdomada pro necessariis
ad mensam noningentis florenis.
ratorum. Ita hos anteactos dies sua Mtas. cum ipso duce absumpsit e t conclusum e s t MDXXVI.
quidem: pro toto sibi dabuntur XVIII milia flor, in auro, dimisit reliquum in gratiam s.
Mtis.
Incipiet itaque Mtas. regia solutionem dictorum XVIII. mil. flor, a festo proxime
futuro purificationis Marie, quo die quatuor milia et deinde quotannis duo milia florenorum solvere debet ad plenariam usque satisfactionem, et nihilominus civitates et arces,
quas tenet, possidebit per modum feudi.
hec intelliget.
De dno. duce Prussie Mtas. vra. scire dignetur, quod proxime preterita fer. quinta, die in
ventionis S. crucis, Gdanum intravit herique Mtem. regiam salutavit, cupiens studiosissime
sue Mtis. invisere valetudinem et sibi velle servire, sicut debet dno. et avunculo suo clementissimo, supplicavitque dari veniam, quod venerit non vocatus in eam civitatem, sed
coactus arduis et magnis suis rebus, multum eum urgentibus, opem et consilium petens,
quas se declaraturum obtulit alio die competenti, sine cujus Mtis. consilio et voluntate
sicut subditus dux neque procedere neque quippiam in his et in aliis suis actionibus in
cipere vellet toto evo vite sue, pro sua fide et debito erga ejus Mtem.
Hodie, Serma. princeps, Mtem. regiam dominus dux Pomeranie conduxit ad ecclesiam; pos
tea intra divina dominus dux Prussie etiam intravit et videns Mtem. regiam in stallo et
pariter ducem Pomeranie ad manum sinistram Mtis. regie, a tergo quasi veniens, con
stitit inter aulicos, Mte. regia nescia, tionec ejus Mtas. requisita fuit de ipsius presentia;
tandem (et erat circa finem misse) illius Illtem. vocavit in stallum , sed nequaquam potuit abduci a stando. Demum post missam, egrediente Mte. regia, dnus. dux Pomeranie
dnum. ducem Prussie adorsus est salutatione et sibi dedit m anum , qui alias sui parum
fuerunt cupidi; tum dnus. dux Prussie alacri animo et optima veneratione ipsum ducem
Pomeranie, veluti fratrem excepit, et quia idem dnus. Pomeranie dux tempore a manu,
dextra procedebat cum regia Mte., sua Mtas. inquit, ut dnus. dux Prussie non egre ferat
cum id facere erat solitus ante actis diebus. Respondit dux Prussie: Serme. rex ; Ego
non egre fero sicut subditus Mtis. vre. et expedit, ut ego antecedam cum curia Mtis.
vre. obsequentissimus."
tum deferebat; dux Prussie maxime, et decertabant precibus de loco et sic 111. dux Po
meranie a dextra et 111. dux Prussie a sinistra manu inter se mediam Mtem. regiam in
pretorium reduxerunt honorificentissime, et ex illa hora facti sunt amici.
XXXIX
58
/
IV
.r ,
Mni
on
duces et recognitionem solutionis sibi quotannis facte dare sub sigillis suis et post totalem
solutionem summe predicte XVIII mil. flor, in ultimo termino presentes literas nostras
nobis aut successoribus nostris reddere tenebuntur. In cujus rei testimonium sigillum
nostrum est presentibus appensum. Actum et datum in civitate nostra gedanensi die
inventionis S. crucis.
tibus olim bellis inter Sermum. fel. memorie Casimirum, regem, parentem et predecesorem nostrum, ac inter ordinem dictum S. Marie Theutonicorum in Prussia Illris. i)lim
princeps, dnus.
59
multa in ipsis bellis et controversiis favoris, benivolentie et obsequii sui erga predicttim MDX.VVL
Sermum. parentem nostrum officia exhibere et suppetias non vulgares illius Mti. defuncte
adversus hostes ejus prestare solitus erat ac ob eam causam illi arcem Bythow una cum
oppido ibidem consistente, nec non civitatem Lauenburgk cum universis fructibus et pro
ventibus ad illa pertinentibus idem Sermus. parens noster ad arbitrium et beneplacitbm
suum concesserat, ut ex literis et aliis monumentis abunde constat; deinde vero ad eam
benivolfintiam et conjunctionem, que inter Sermos. predecessores nostros et preAicttim
dnum. ducem Ericum ac posteros ejus intercesserat etiam affinitas et necessitudo accefekit,
que ad hec usque tempora mutuis officiis et amore coaluit ita u t predictas arces e t oppida
repetita quidem aliquoties, tamen non gravatim et nos et Sermi. fratres ac predecessores
nostri possideri a nominatis dnis. ducibus Pomeranie citra jurium regni sui detrimenti
ferebant. Cum postremo nos ad has terras nostras Prussie venientes inviseret officio
sissime Illris. princeps dnus. Georgius, stetinensis etc. dux et princeps Rugie, nepos
noster ex sorore charissirnus et suam ac Illris. fratris sui germani, Barnimi, singularem
erga nos propensionem animi et observantiam declaravit, remisitque nobis et successoribus
nostris de dote Illme. olim domine Anne, sororis nostre, a prefato Sermo, dno. rege Casimiro, patre nostro, promissa XIV mil. aureorum ungaricalium, volentes .vicissim erga
Illtes. eorum uberiorem amorem nostram testari et illos eorumque successores nobis ac
regno nostro arctiori benivolentia ac conjunctione devincire, attamen juribus regni nostri
non deesse, illis et eorum heredibus masculis arces et oppida predicta Bythow et Lauen
burgk cum omnibus et singulis eorum subditis, vasallis, fructibus, libertatibus, eminentiis,
censibus, proventibus, juribus et pertinentiis universis, sicuti illa ad arbitrium et beneplacitum, ut dictum est, Sermorum. prodecessorum nostrorum et nostrum .hactdnus usu et
fructu tenuerunt, de consilio et consensu dnorum. consiliariorum tam spiritualium quam
secularium regni nostri tenendum, habendum, fruendum, utendum et possidendum in per
petuum, jure feudi pro nobis et successoribus nostris, regibus Polonie, dedimus et con
cessimus ac illos de eis ipsis arcibus et oppidis Bythow et Lauenburgk investivimus et
tenore presentium damus et concedimus illosque et eorum heredes, ita, ut jam dictum est,
de ampliori gratia et benivolentia nostra ab omni servitio et juramento nec non tributis
et exactionibus quibuscunque, nobis et posteris nostris ratione dictarum arcium et oppi
dorum prestandis, dimittimus et liberos facimus.! Pollicemur preterea dictos principes in
predictis arcibus et eorum pertinentiis, quantum in nobis est, defendere et tueri; tene
buntur tamen et obligati esse debent prefati dni. duces et eorum successores ad singulas
successorum nostrorum, regum Polonie, coronationes vel venire ipsi, vel consiliarios aut
officiales suos mittere, qui hoc ipsum jus feudale de prefatis arcibus et oppidis ad regnum
nostrum pertinens recognoscent et literas ejus recognitionis et revocationis ipsius feudi,
que gratis illi dari debent, a novis regibus accipient. Quod si aliqua legitima causa im
pediti hoc officium et debitum in coronationibus successorum nostrorum non fecerint,
nihil ea negligentia illis detrimenti afferre debebit; dummodo alio brevi tempore post co
ronationem id prestare curaverint. Ubi vero ipsi Illres. principes domini Georgius et Barnimus, duces Pomeranie, sine legitimis masculis, feudi heredibus, vel eorum legitimi mas8*
culi
60
IKDXXVl
culi ieudi heredes, non relicta prole virili, decederent stirpsque et progenies eorum mas
cula et legitima deficeret, extunc predicte arces et oppida, Bythow et Lauenburgk , cum
omnibus suis bonis, subditis, vasallis, fructibus, libertatibus, juribus, eminentiis, proventi
bus e t pertinentiis universis ac cum pleno jure et possessione citra omnem difficultatem ad
nos e t posteros nostros, reges Polonie, redire debent, salva tamen interim perpetuo ju ris
dictione, proventibus, decimis seu episcopalibus cum villis, bonis et piscaturis ac liber
tatibus ad Rdum. dnum. episcopum et ecclesiam vladislaviensem ex antiquo pertinentibus.
In cujus rei testimonium sigillum nostrum est presentibus appensum.
in civitate nostra gedanensi die inventionis S. crucis.
Actum et datum
tre, ceterisque dignitariis, officialibus et aulicis nostris testibus circa pre- MDXXVI
missa fide dignis, sinceris, devotis et fidelibus dilectis. Datum per manus
prefati Rdi. in Christo patris Petri, epi. cracovien. et regni nostri vicecancellarii, sincere nobis dilecti.
XLI.
Sacra Mtas., Illme. princeps, immensas agit gratias Illme. Dtioni. vre., quod eam in his terris existentem visere et tantum suum amorem et observantiam erga illam declarare volu
erit; et quamvis ejus Mtas, compertam habuerit jam pridem hanc in se propensionem
animi Illme. Dtionis. vre. et ipsa vicissim illam omni amore suo fuerit semper prosequuta; tamen cognitam habens personam illius ad oculum in se tantum studium et obser
vantiam, tanto magis illam et amare et omnibus officiis amoris et necessitudinis prosequi
vult et pollicetur et quacunque in re illi ac Illmo. ejus fratri commodare et gratificari
unquam poterit, in ea parte Mtas. sua nunquam officium suum desiderari patietur, sed
vult utrique omnibus in rebus suo consilio et patrocinio semper adesse.
Libenter autem videt Mtas. sua Serma., quod eam differentiam,
Dtionem. fratremque ipsius ac inter Illtem. dni. Joachimi,
inarchionis brandeburgensis,
intercedit, nonnulli principes Germanie dirimendam susceperunt, cupit enim Mtas. sua,
ut vre. Illme. Dtiones. non solum cum dno. marchione, sed etiam cum omnibus aliis vi
cinis principibus sint in bona pace et amicitia.
Ubi tamen ipsa differentia per eos principes et arbitros non componeretur, et ob eam rem
Illme. Dtiones. vestre vel ad cesareain Mtem. vel ad cameram imperii evocarentur, non
gravabitur Mtas. sua, mittere cum illis aliquem ex proceribus aut consiliariis suis, qui
et aderit illis nomine suo regio et in rem illarum consulet et faciet id totum , quicquid
expedire videbitur.
De suppellectile relicta post mortem Illme. olim dne. Elisabeth, ducis legnicensis, et sororis
Mtis. sue regie,
localia donata habuit, speciatira a Sermis. parentibus et fratribus suis, que videntur jure
vel saltem equitate repeti non posse, et quia jam Mtas. sua de illis et aliis omnibus cum
Illri. dno. duce legnicensi convenit et composuit.
sua et fratris sui parte aliquid repetere, id illi Mtas. sua nec prohibet nec dissuadet.
Commendat deinde Mtas. sua optimum institutum Illme. Dtionis. vre. de altero connubio
ineundo, quandoquidem inter illam et ejus fratrem unica duntaxat soboles extat. Nullum
autem videtur ejus Mti. matrimonium conducibilius Illme. Dtioni. vre. et ejus subditis,
quam cum filia Illris. dni. Joachimi, marchionis, si quidem per eam affinitatem et omnes
controversie facile sedari possent et propter viciniam commodissime alter alterius rebus
et communium subditorum semper adesset et consuleret.
Korn*
62
MDXXVi
norit, que ducende viderentur, tamen et de ista, quam Mtas. sua cognitam habet, duce
Masovie, non intelligit tantum commodi,
Dtioni. vre. provenire posse.
Optat postremo Mtas. sua, ut Illma. Dtio. vra. felicibus auspiciis a se discedat et sospes ac
incolumis ad domum suam perveniat, idque sibi de Mte sua persuadeat, quod de optimo
avunculo charissirnus nepos sibi persuadere debet et potest.
liJLb k 1
Cod. Korn.
gandis autoribus schedarum et aliarum rerum , ex quibus posset rursus plebs in seditio
nem concitari, et non dubitamus, si debitam diligentiam adhibueritis, quod emergent tandem aliquando, qui hujusmodi famosos libellos spargere adhuc non verentur; si quidem
nihil est occultum, quin reveletur. Scribimus, u t censuistis, Ilibus, dominis ducibus Pomeranie de transfugis concionatoribus, ut ex copia literarum, quam vobis mittimus, cog.
noscetis.
,
Cod. Korn.
P ro fide et prudentia
commissa sunt in civitate nostra gedanensi per seditionem popularem cum adversus divi
nam Mtem. tum etiam contra nos et autoritatem nostram. Quorum omnium malorum
potissimi fuerunt autores et artifices quidam concionatores apostate factionis luterane, qui
hujusmodi virus inserunt in animos hominum et presertim vulgi, rerum novarum cupidi,
et quia nos gratia dei civitatem ipsam gedanensem ab istiusmodi pestibus et monstris
tandem purgavimus, intelligentes, nonnullos condonatorum istorum apostatarum et pre
sertim quendam Jacobum Ilegge et alios ejus farine in ditionem et dominia Illtum. ves
trarum transfugisse machinarique omni studio, ut scripturis et aliis modis excitarent hoc
incendium gedanense per nos extinctum, quemadmodum jam certa indicia deprehendimus:
rogamus plurimum Illtes. vras., ut ipsum Jacobum Hegge atque alios transfugas ex Gedano concionatores evangelicos in Stolp, Collebergk, Lauenburgk ac in aliis locis ditionis
Illtum. vestrarum latitantes comprehendi faciant et vel eos istic coGrcere et punire vel ad
nos mittere velin t; faciantque id Illtes. vre. non solum amore religionis et contemplatione
nostri, sed etiam sua ipsarum causa et ratione: ne idem illis in civitatibus et communi
populo
63
populo earum contingat, quod nobis in ipsa civitate nostra gedanensi contigit. Et proinde, MDXXVI.
ut id diligentissime facere curent, illas etiain atque etiam plurimum rogamus et cupimus,
ut felicissime valeant.
Rogamus Illtes. vras.: consulant in hoc cum civitatis nostre quieti et concordie,
tum etiam saluti subjectorum suorum, qui forte etiam venenatum dogma haurire et im
bibere possent, nisi autor ejus illinc submoveatur. Et istum ipsum, quisquis est, Hegge
a ditione Illtum. vrarum. arcendum et pellendum curent et imperent; parva enim jactura
erit,
Quod nos
Illtes. vras. pro zelo in catholicam fidem et in nos benivolentia facturas minime ambigi
mus.
XLY.
Rex
P.
Quia cum fuisset hic apud nos generosus et nobilis Joannes, liber c
nihilominus gratifi
eorum nuncio,
talem cum
contractum et
r
Korn-
64
MDXXVi. Inprimis: quod ad interesse attinet, quod neque juris est, neque Sermu 8. olim parens noster
se aut successores suos ad illud solvendum obligavit, nos subjicere nequaquam voluimus
neque dignum ac justum arbitrati sumus.
Quod vero attinet summam capitalem, vid. XXXII milia aureorum ungaricalium, ad illam
exolvendam, in eum modum et conditionem nos submittere voluimus, sub qua Illtri.
principi, dno. Georgio, duci Saxonie, est a nobis satisfactum: vid: ut, dimissis X milibus
aureorum, reliquam summam, nempe XXII milia aureorum singulis annis, incipiendo ab
anno domini MDXXX duo milia aureorum ipsis dominis marchionibus persolveremus us
que ad exolutionem summe predicte XXII milium aureorum. Quam solutionem celerius
incipere non possemus ratione aliorum gravium debitorum, que intra hoc tempus nos
exolvere obligavimus, et nonnullos proventus nostros, ex quibus solvi debeat, designavi
mus. Voluimus item ad debitum ipsum ipsis dominis marchionibus eo modo exolvendum
nos obligare literis regiis, ut mos est et loca, in quibus ipsa solutio fieri deberet, desig
nare nos obtulimus, vid. civitatem nostram posnaniensem aut tessnensem, provinciam
hanc generoso Severino Boner, burgrabio et zuppario nostro cracoviensi, committere vo
lentes.
talem conditionem acceptare non posse, allegabat, citra scientiam eorundem dnorum. m ar
chionum et rem in deliberationem accipiebat, nos eos tractatus nostros, uti fuerunt, pre
sentibus literis nostris testatos esse voluimus.
presentibus est impressum.
XLVL
Datum etc.
Ex cod.
bibi.
ligens se istic in regno Maiestatis vestre accusatum, quod ex numero esset hujus seculi censorum
et evangelistarum, et quedam adversus religionem commisisset, confugit ad nos pro interces
sione ad vestram Maiestatem, purgans et excusans se constantissime, quod nec probari quidquam
possit de aliquibus dictis suis, nec in disquirendis libris aliquid esse apud se Londini in
Curia Anse
germanice inventum. Nos quidem vehementer commendamus et hoc Maiestatis
t
vestre optimi et christianissimi principis officium, et magistratus ac optimatum ejus tam piam
et diligentem operam in compescendis ejusmodi pestibus, nam et nos, qui et vicini sumus
Germanis, et subditos ejus nationis innumeros haltemus, que solum, fato nescimus quo, hac
lue ac intemperie agitatur, cogimur hijs excessibus corrigendis, et tumultibus harum civita
tum nostrarum sedandis incumbere cum maxima molestia nostra et negligentia rei gerende
adversus Infideles. Verum cum ipse Joannes, subditus noster, ita asserit se innocentem et
immw-
65
immunem, rogamus M tem vestram, ut liceat ei tuto negocia, que istic habet, secure tractare, MDXXVL
et solita mercimonia obire, idque ut Maiestas vestra nobis suis literis indicare dignaretur,
pro quo vicissim Maiestati vestre omni officio gratificari curabimus, cujus fraterno amori nos
ex corde commendamus, et eam felicissime et quam diutissime valere desideramus. Dat. in
civitate nostra gedanen. die X V a Maii.
Tomua VIII.
X L V T II.
cod. mi*.
Korn'
66
XLY1H.
/
MDXXVi. Etsi paulo ante latius vre. reginali Mti., que hic acta sunt, perscripseram, ex quo tamen.
ostensor presentium, servitor vre. Mtis., huc advenit ea que hic post mea ad eandem vram
Mtem. scripta acta sunt, brevibus significare visum est. Inprimis cum nonnulli seditio
sorum , qui divina atque humana omnia interturbare hic in ista civitate ausi sunt, jussu
mandatoque regio comprehensi et in vincula conjecti essent, tandem nonnulli eorum, pro
exploranda veritate, tormentis appositi sunt. Quorum quamvis graves atque enormes ex
cessus omnibus non incogniti erant, plura tamen multo per eosdem prolata recognitaque
sunt, quam in lucem unquam prodierant. Quid vero cum eisdem regia Mtas. ad finem
facere deliberavit, nondum satis perspectum habeo, interpellabantque nonnulli, ut ex iis
sontibus, qui primi precipuique esse censentur, in vita secure permanerent, quod per ipsum
ducem Prussie itidem efficere tentarunt. Sed hucusque regia Mte. ad id non consentiente
perficere non valuerunt, an vero regia Mtas. in hoc proposito firmiter perstabit, brevi res
ipsa indicabit, ego vero regiam Mtem., dnum. meum clernentissimum, vindicaturam, credo,
hoc tam nefarium lese divine Mtis., lese Mtis. regie scelus, nunquam antea apud nos
auditum.
Prussie incole non adversis oculis respiciunt et ex rerum hujus civitatis progressu reli
quarum civitatum eventum metiuntur. Quantum verum est in me, nihil aliud quam id,
quod cum regii nominis dignitate futurum sit, consulam, etenim omnibus privatis meis
commodis posthabitis, bonum publicum, honorem atque bonam famam regie Mtis. preelegi.
Hodie cum istis hic civibus tractari ceptuin est, quibus modis atque conditionibus regiam
Mtem. tota communitas hujus civitatis placare contentareque vellet pro excessibus suis
istis, quibus in commune suam Mtem. offenderunt leseruntque, propter quod immunitates
ac privilegia a regie Mtis. predecessoribus ipsi communitati concessa, ipsimet cives suis
delictis annihilarunt. Super quam propositionem die crastina omnes hujus civitatis incole
responsum sue Mtia. se daturos polliciti sunt.
Ad hec, Serma. dna. regina, verendum est, ne hic nostra ista diuturna mora aliquod Rei
publice nostre pariat detrimentum, quoniam de die in diem augetur fam a, palatinum Moldavie junctis omnibus Tartarorum copiis, imperatoris Turearum , uti fama est, subornatione, terras dominiaque regie Mtis. invasurum et vastaturum; quod novum et hodie per
literas capitanei camenecensis certo certius innovatum est, ipsum vid. Moldavie palatinum
unacum Tartaris jam in confinibus regni esse, proximisque istis diebus ad dominia domini
nostri clementissimi invasionem cum tormentis atque multo bellico apparatu facturum,
quod per fidos verissimosque exploratores, id ita esse, didicit, ab istis vid. exploratoribus,
qui oculis propriis omnia ista conspexere. Perpendat igitur vra. S. reginalis Mtas., si
hostes nobis hic procul agentibus regnum invaserint, quam facile ex libito suo omnia ferro
Jit
'
^
ignique
67
ignique daturus est. Maxime autem timendum est, ne illud malum hoc negotium hic MDXXVI.
interturbet Nondum expergefacti sumus, nimium celo confisi sereno, priorum jam pe
nitus obliti malorum.
Hec ego, Serma. regina, pro meo erga illam studio atque debita
observantia, non absque gravi cordis dolore, scribo, persuasus sum enim, vram. reginalem
Mtem. optime omnia velle omniaque optime agere, dummodo ejus votis in his obtempera
retur. Rogo igitur atque obtestor, velit vra. reginalis Mtas. hec mea scripta apud se in
partem vertere meliorem, quoniam uti servitor fidelis nihil celandum vre. reginali Mti.
putavi. Cuperem enim cupioque Sermo, regi, dno. meo, tum etiam vre. reginali Mti.
atque Sermo, filio ejusdem vestrarum Mtum. omnia leta tranquillaque in longissimos pro
tensa dies futura.
Ex Gedano I Junii.
XLIX.
in mundo est jucundius, quam ut vra. S. Mtas. reginalis unacum Illma. prole sua regia
vivat incolumis. Scire dignetur Mtas. vra. reginalis, Mtem. regiam letam et incolumem
valere. Dux Prussie jam est expeditus et quod attinet citationem cesaream pro violatione
ordinis, argumentum citationis et pro Luteranismo Mtas. sua oratores suos ad suam cesa
ream Mtem. missura est ipsius dni. ducis gratia. Mittit et dnum. Dzialinski, capitaneum
brodniczensem, ad magistrum ordinis Livonie, ipso. dno. duce supplicante, ab eo exqui
rendo, si tempore se alicujus necessitatis sibi assistere, veluti debet, proponat adversum
hostes, ut id sciat in tempore S. Mtas. regia. Idem enim dnus. dux suspicatur de hosti,
bus suis ex Germania ratione ordinis. Sua Ultas. factus est dux humanissimus, Mtem.
regiam, dici non potest, quantum veneratur et amat, omni die nunquam neglexit suam
Mtem. ducere ad ecclesiam; vix aliquando quarta pars aulicorum convenit, cum interim
ille presto est, et aliquando ultra unam horam ante cubiculum reg. Mtem. expectabat.
Donatus est duabus, cuppis argenteis deauratis satis honestis et magnis, tribus quadra
genis sabellorum et una petia Broccati. Mansit hic tribus hebdomadis et duobus diebus.
Ita necessariis omnibus provisus absumpsit florenos MCC. et absumpsisset magis, verum
C equos remiserat ad suum ducatum et reliquerat apud se CLVI. Donavit dnum. pala>
tinum cracoviensem torque aurea, dnum. palat, sandomiriensem, dnum. cast. posnaniensem
et me quemlibet per unum annulum, quo sue Illtis. apud Mtem. regiam non obliviscamur
et procuremus ei cumulatiorem gratiam, diligentissime sese commendans.
Incarcerati facinorosi, multa confitentur libere sine torm entis, que plurimum
9*
timent,
68
MPXXVI.
timent, et mitto Mti. vre. reginali tantum unius non principalis civis confessa, restant
autem aliorum multo plura utpote majorum et principalis conditionis civium examinan
dorum. Mtas. sua hodie in Dei nomine incipiet tractare de suis commodis vel utilitatibus.
Quantum in me est, Serma. princeps, producam ego in medium consilii ingentia damna,
que hujus civitatis causa Mtas. sua perpessa est, et dimisit vram. Mtem. reginalem et
prolem suam regiam amantissimam, dimisit Sermum. regem Ungarie et Bohemie, nepotem
suum, modis omnibus supplicantem mutuum congressum, consulendum de suis regnis tot
procellis fluctuantibus, dimisit et sua Mtas. terras Russie maximis periculis expositas, que,
ingentibus sumptibus suis et nostris nihil parcendo, venit in eam civitatem, volens his
malis occurrere. E t manemus hic in loco rerum omnium plus quam Posonii aut Vienne
caro. Ita omnino pro mea parvitate ingenii consulam, quemadmodum suam Mtem. regiam
de sumptibus nihil peniteat; idem de aliis dominis consiliariis sentio, qui ad commoda
hic regie Mti. augenda sunt propensi. Mtas. regia cum incarceratis civibus nihil faciet,
donec de suis commodis constituet et hodie tota communitas coram sua Mte. parebit et
audiet questionem non vulgarem. Quicquid igitur futurum est, Mti. vre. reginali aliis
literis describam, cujus gratie me tanquam servitorem addictissimum commendo. Quam
Deus omnipotens diutissime vivere et regnare cum Sermo, rege totaque prole, dominis
nostris, concedat.
Ex Gdano I Junii.
/*>!. v i
Cod Koru. Mgce. dne. etc.
et corrigendis juribus regni una cum aliis istic facit; vellet tamen Mtas. sua, ut annotare
faceret vra. Mgcia. circa quodlibet statutum suam et aliorum sententiam, quomodo unum
quodque ipsorum statutorum emendari interpretarique debeat. Quod autem vra. Mgcia.
sollicita sit de negotio hoc gedanensi, facit pro prudentia et virtute sua. Nos etiam hic
nihil aliud hoc tempore sollicitos habuit, curavit unusquisque nostrum quam maxime com
modum regium et Reipublice augere, sed diversis aliquantum sententiis, quibus et ratio
civitatis et sententia postremo regia finem imposuit.
plexas et dubias nostras sententias tandem pronunciavit: non venisse se huc causa utili
tatis sue, sed causa religionis et civitatis, jam pene amisse, in pristinum statum restituende.
Id fieri non posse, nisi mali puniantur et boni confirmentur. Hoc esse potissimum im
perii presidium, hoc modo acquisitam esse a majoribus suis hanc civitatem, hoc modo
hactenus in variis eventibus retentam esse, neque etiam in posterum aliter retineri posse.
Quid improbi pollicerentur, non certum esse neque diuturnum, ita etiam et presidia vio
lenta. E t proinde se noxios, alios punire, alios proscribere, bonos autem immunes con
servare decrevisse.
Reipublice ex hac civitate faciendi, quam nunc, sed si audiret confessiones eorum, ex
quibus nobis magnas utilitates pollicebamur, si item audiret, que testimonia a ceteris
magnis viris habuerimus de practicis ipsorum, hoc pariter judicare posset, nunquam hanc
civitatem propiorem fuisse amissioni et quidem totius Reipublice nostre discrimine, quam
nunc erat, que omnia fides aliquorum et expectatio redemptionis Israel preservavit.
Audio et istic et alibi jactari voces de me, quasi parum rationis haberem in consiliis meis utili
tatis publice, cum tamen ego id unum semper curabam ju x ta sententiam et intellectum meum,
quem tamen pertinaciter nunquam sum tutatus, neque hoc agebam, ut mea pervinceret
sententia, sed ut id dicerem et consulerem, quod quam maxime et dignitati regie et utili
tati Reipublice expedire mihi videbatur; neque aliud pro debito meo prestare debui vel
potui, nota est plus quam expedit uniuscujusque nostrum sententia, et nota erit haud
dubie in posterum diutissime.
unquam penitebit atque utinam omnia arbitratu et sententia mea fierent, non restaret,
quod nobis, rebus bene confectis, esset in posterum metuendum, de quo viderint alii.
Mtas. regia hodie hinc egreditur, non diu se moraturam Elbingi proponit, sed adventus
iterum illuc domini ducis Prussie et moras et difficultates alias nobis ingeret.
Dari fecit Mtas. sua vre. Mgcie. centum marcas pecuniarum et illas ei apud dnum. Sopichowski recipiendas designavit, ad quem literas Mtis. sue mitto cum presentibus. Filium
domini castellani vilnensis et capitanei Samogitie adjuvabo omni studio et opera mea cum
#
propter plurima amicitie et humanitatis ejusdem dni. Castellani vilnensis in me prestita
officia, tum ut satis faciam desiderio vre. Mgcie., cui in rebus omnibus pro virili mea
placere et gratificari cupio.
datum.
Ex Gedano.
LI.
69
dationem. Non dubitamus cognitum esse Mti. vre., domum Kosczielecz non postremam
esse inter primores hujus regni familias; ex qua cum multi alii insignes viri prodiissent,
tum
70
MDXXVI.
tum est in presens Mgcus. dnus. palatinus posnaniensis singulari fide et virtute preditus
ac optime tam de Sermo, domino nostro quam etiam de Republica meritus. Quo factum
est, ut jam pridem illi arx Marienburg fuerit commissa. Que ut summum est harum
terrarum presidium et precipuum regni munimentum, ita hactenus non nisi maturis, gra
vibus et probatis viris credi solebat. In ea prefectura cum alias sem per, tum in novissimo bello pruthenico egregie se ipse dominus palatinus gessit multumque cure, laboris
et impendii in eadem arce conservanda sustinuit ; nunc autem ambiunt quidam eam ipsam
prefecturam et satagunt, u t illi invito et sine ulla causa adimatur, quasi homini culpa
aliqua notato, quod hactenus nulli contigit. Et proinde, qualem ignominiam hec res ipsi
domino palatino, qualem item dolorem nobis omnibus, amicis et necessariis ejus afferret,
Mtas. vra. ut prudentissima domina facile conjicere potest. E t licet speramus, quod Sa
cra Mtas. regia,
que usque huc neminem etiam infime sortis hominem exauctorare aut
suo officio privare consuevit sine legitima et magna aliqua vel ratione vel causa, non sit
factura ipsi domino palatino et nobis omnibus hanc contumeliam, tamen plurimum nobis
de gratia Mtis. vre. persuadentes, ei unanimi omnes studio et voluntate supplicamus: dig
netur vra. Mtas. pro sua virtute honori optimi senatoris adesse et intercedere per nun
cium aut literas suas apud sacram Mtem. regiam, ne illi hec ignominia inferatur, sed ut
in ea prefectura, quam et majorum suorum et suis meritis est assequutus, quamque hac
tenus honeste et cum favore omnium hominum administravit,
plurimum momenti et Mti. sue et Reipublice dependet. Faciet vra. Mtas. rem sua excelsa
virtute et prudentia dignam, quam et ille et nos omnes cum eo vre. Mti. Serme. omni
bus obsequiis nostris demereri curabimus tanquam domine nostre clementissime, cui nos
et servitia nostra etiam atque etiam commendamus cupimusque, ut illam dominus Deus
servet diutissime sospitem et felicem. Datum Gedani die . . . Junii.
Petrus, epus. cracovien. vicecanoellarius, Matkias, epus. cujavien., Joannes, epus. posnanien., Mauritius, epus. varmien., An-
Henricus, Dei gratia Rex Anglie et Francie, fidei defensor ac dominus Hibernie, Sermo, atqUe Excellentissimo Principi, Dno. Sigismundo, eadem gratia Regi Polonie, Magno Duci
Lithuanie, Russie Prussieque etc. Dno. et heredi, ac fratri confederato nostro carissimo
Salutem
71
Salutem perpetuumque synceri affectus augmentum.
lum permittemus, posthac eos ulla prorsus molestia, turbatione, obtrectatione et anteacte
vite inquisitione libere hic sua commercia et negotia exercere, verum etiam in eorum
agendis humaniter benigneque tractabimus, confidentes fore, ut Sacre fidei observatissimos
se imposterum prebeant cultores. Si quid preterea sit, quod in vre. Serenitatis gratiam
a nobis prestari queat, id ipsa sibi certissimum polliceatur. Cui felicia omnia exoptamus.
Ex regia nostra Wyndsore die XV Junii.
LIII.
I
...
vI
* . M
t rjr
.*
i/
Ego tantum affectus sum egritudine mea, ut tam cito nequaquam ad Mtem. vram. venire Cod. Korn.
potero et proinde cum intelligam ex hac mora et cunctatione in iis exequendis, que sunt Cod'
necessaria, multa repullulare, que in dies Mti. vre. majorem difficultatem inferre possunt:
eriguntur enim rursus animi seditiosorum, officialium et bonorum civium timor et despe
ratio augetur, varii rumores in vulgum sparguntur, que neque cum dignitate sunt, neque
ad bonum finem tendere videntur, supplico humiliter S. Mti. vre., ut pro sua summa sa
pientia
72
MDXXVI.
pientia et justitia constituat tandem secum, quid cum facinorosis, qui jam ab universis
traditi sunt et ex confessionibus in summis erga Deum et Mtem. vram. excessibus com
perti et convicti, quid, inquam, agere debeat, ne hi serpentes in gremio constricti aliquid
ex improviso nocumenti afferant, suam Mtas. vra. sententiam ut prudens et justus prin
ceps ac dominus omnium nostrum dicere et illam exequi dignetur. Sero enim erit et
periculosum, quicquid agi debet, agere cum illis in discessu, ne quid motus subsequetur
post discessum Mtis. vre. fiatque jam inquisitio de aliis, qui adhuc restant, u t quisque
pro suo merito premium ferat, alioquin omnes res in pejus relabentur, si facinorosi mani
feste non punientur.
Obstare autem non debet neque potest assecuratio, si qua fieri certa potuit, illa generalitate,
nam omnes palam et nullo excipiente ab illa discesserunt, et ut noxii punirentur Mtem.
vram. rogarunt. Preterea multa hic commissa sunt ab ipsis captivis, quibus assecurationem, etiamsi ab illa non discessissent, infregerunt. Indignum autem est, Serme. rex, de
attondendis universis, inter quos multi sunt Mti. vre. addicti et innoxii, tantum curare et
de puniendis nefariis et manifestis facinoribus adeo deliberare, quum in minoribus, velut
in furtis, que aliquando miserie magis quam malitie causa committuntur, non consulitur
diu,
tentiis dominorum, etiam horum, qui per egritudinem aberunt, quam celerius, id quod jus
titie est et honoris perpetui Mtis. vre., exequi, ejus enim est, inter dissidentes sententias
eligere, quod potius justius et honestius est.
Hec pro debita mea fide scribo S. Mti. vre., cui me humillime commendo.
iw
Cod. Korn.
,].r
LIV.
Universale.
- r '
;; :
- "v .....
Sigismundus, Rex Polonie etc. Manifestum facimus harum serie literarum universis et singulis.
73
assecurare dignaremur.
nostro, quod universa civitas, sic u t premissum est, ab illa assecuratione sponte et libere
publiceque (et quod dicitur) de alto et basso recesserit seque et universos incolas judicio
nostro, uti par est, submiserit; attento etiam, quod post assecurationem factam, illi, qui
fuerunt capita tum ultuum , conventicula privata et clancularia fecerunt, in illis adversum
nos et consiliarios nostros consuluerunt, portas civitatis, secundum quod illis sub pena
capitis jussum fuit, non appenderunt ac neque bombardas et arma e turribus et propu
gnaculis eduxerunt locisque suis non restituerunt, decrevimus et harum literarum serie
decernimus, punitionem et animadversionem nostram in improbos et temerarios inobedientesque cives factam et faciendam assecurationi illi nostro nomine facte nihil detraxisse.
Quiniino illam ipsam assecurationem pro parte bonorum, proborum et obedientium civium
militasse et militare debere; siquidem et harum serie literarum id ipsum repetentes attes
tamur ac ad omnium et singulorum notitiam deducimus: quod quicunque sive in hac ci
vitate gedanensi sive alibi fidos, obsequentes et promptos se exhibuerunt erga Mtem.
nostram, ac nostre voluntati se accommodaverint ac paruerint, quod erga tales omnes
clementer et benigne nos, ut decet regem christianum, exhibebimus. In quorum omnium
fidem et testimonium sigillum nostrum presentibus appendi jussimus, et ad meliorem
cautelam et firmitudinem nos manu nostra his literis subscripsimus.
Dat. in civitate
A c ta Tomiciana.
Tomus VIII.
10
74
LY.
l\
11
f .
i.* i
t
t*
i
# ' 4.
1i
Cod^E'
nolui
illum vacuum literarum mearum ad vram. Mgciam. a me dimittere, quibus viso valetudi
nem ejusdem vre. Mgcie. faustaque et felicia omnia illi precor. Que sciat Mtem. regiam
et nos omnes, qui hic sumus cum Mte. sua Dei gratia bene valere et curare res fidei ac
religionis nostre ac etiam hujus civitatis omni studio et diligentia, que satis recte et
magna omnium hominum consolatione succedunt; comprehensi namque sunt multi turba
tores et factiosi homines, qui haud dubie penas scelerum suorum debitas persolvent una
cura complicibus, qui adhuc disquirentur. Reducuntur etiam quotidie presbiteri et mona
chi ad eorum ecclesias, vasa et vestes sacre perquiruntur, ut ad cultum Dei et ecclesiarum
restituantur, aliaque fiunt, que ad bonum tranquilluraque statum hujus civitatis et po
puli spectare videntur.
non est mirum, quod tam diu hic manemus, spero tamen, quod intra duas septimanas,
si non intervenerit aliquod novum impedimentum, absolvere nos hinc poterimus. Ibimus
posthac in Elbingum, ubi etiam bona reformatione opus est, et deinde in Masoviam, ubi
sunt motus nonnulli, quos sedare oportebit auctoritate et presentia Mtis. regie; cupiunt
enim domini Masovite et domina dux eorum, ut remanere possit in ipso ducatu ut heres,
et ut distineant Mtem. suam, ne possessionem ejusdem ducatus, jure feudali ad se devo
luti, accipiat.
proficiscetur.
LYI.
Cod.
Datum Gedani.
Chronica.
/5lv.
Koru. Die XIII* Junii.
Duo consules et quatuor scabini novi gdanenses, Luterani, qui exauctoraR'
torum loca et bona invaserunt et qui fuerunt capita et antesignani seditionis et turbarum
in civitate, in forum ex carcere producti post publicationem voce apparitoris maleficiorum
per eos patratorum, in maximo curie ac universe civitatis concursu, decollati sunt et ca
davera illa ex loco supplicii sublata et ad templum dive Barbare extra urbem delata in
cimiterio defossa sunt.
XVIII*
75
XVIII* Junii. Consules et scabini in civitate novi per regem, in trono alte constructo cum
M D XXVI*
senatu sedentem , creati s u n t, civitas etiam universa in forum congregata juram entum
fidelitatis et obedientie regi prestiterunt; omnes enim in foro cives sub tribunali regio
stantes, dextris in sublime sublatis, voce magna ju raru n t, formam ac verba jurisjurandi
dno. Achacio Czema eis precinente.
XXVIII* Junii.
Petrus Tomiczki,
cepit.
XIX* Julii. Wentlandus, magister artium , proconsul gdanensis, Luteranus et quinque alii
ex illis comprehensis, turbarum autores, carcere producti in foro decollati sunt.
Tredecimus etiam ejusdem factionis Marienburgi decollatus est, de quo nonnulla, u t res ple
nius nota sit, paulo altius repetam. Sub finem anni MDXXV venerant Cracoviam ad
regem cum apologiis scriptis, que supra cum responsis scripte sunt (cf. Tom. VII pag.
358 et seq.) a civitate gdanensi, h. e. a L uteranis, legati q u a tu o r, inter quos rusticus
fuit unus faber ferrarius, civis gdanensis, literarum ignarus ceterum loquax, tumultus ci
vilis autor, homo confidentia rustica animosus, idem Luteranorum predicator nam et
tortores apud eos tunc predicabant. Hi legati dicti apud regem et consilium regni le
gatione et responso cum objurgatione iis dato, jussi sunt tantisper Cracovie subsistere,
donec abire illinc mandarentur. Hi demum post multum tempus, dum rex , absolutis
regni comitiis, iter Gedanum versus ingressus est, Cracovia ad Gedanum abire jussi sunt,
tres tantum m odo, quartus eorum, faber supra nom inatus, vinctus deductus fuit Marien
burgum et carceri mancipatus.
violavit.
Is demum faber sub id tempus, quum supra nominati cives duodecim seditiosi
supplicio Gdani affecti sunt, ex senatus decreto patiri pro merito debuit, sed impetratum
postea fuit a rege, ut commutato supplicio gladio percuteretur. Productus a carcere in
campum extra civitatem decollatus est ibidem in agro marienburgensi et sub statua ima
ginis crucifixi Christi in terram defossus. Confiteri peccata sua more christiano et sacram
eucharistiam sumere noluit.
JI (
]s*
Manifestum facimus per presentes universis. Quia innitentes cum nostris prioribus, tum Cod. Kora.
etiam aliorum regum et principum Christianorum edictis ac decretis, mandamus omnibus
et singulis in hac civitate nostra gdanensi existentibus vel in posterum futuris, sub pena
exilii et confiscationis bonorum omnium, ut libros omnes luteranos et aliorum hujus farine, nec non picturas, cantilenas et libellos famosos in ignominiam et suggillationem ec
clesiasticorum vel secularium, a summo ad infimum insolenter emanatos, per quos potis10*
siraum
76
X!1\XXYJ.
simum tam in divinis, quam etiam humanis rebus tot seditiones excitate et mala perpe
trata su n t, prout in multis regionibus Germanie cum maximo et inestimabili rerum et
hominum damno est comprobatum, quilibet id, quicquid eorum habeat, ad hospitium Mgci.
Petri Kmite de Visnicse, marsalci curie nostre et scepusiensis, premisliensis et colensis
capitanei, cui provinciam hanc demandavimus, intra sex dies vid. ad feriam sextam pro
ximam apportet et illi, aut cui ipse commiserit, fideliter tradat, neque deinceps talibus
libris aut picturis vel cantilenis uti quispiam audeat, aut illa apud se retineat sub pena
predicta. Datum in civitate nostra gdanensi intra Octavam visitationis domine nostre
Sancte Marie.
/rtl \fJU
'i**.' Ur di
Cod. Korr.. Sigismundus, Rex Polonie etc. Manifestum facimus universis et singulis. Quia cum acCod
f
; ^ :
cepissemus in civitate nostra gdanensi primum factiones intestinas, deinde seditiones et
tumultus populares excitatos ac ingentia facinora commissa, dogmata et religionem dam
natam invectam, Deum ac sanctos blasphematos, templa spoliata, ordinem ecclesiasticum
abactum, jurisdictionem omnem dni. episcopi loci ordinarii explosam, sacra omnia pro
fanata, preterea prefectum et officialem nostrum ejectum, consules exauctoratos, regimen
civitatis inversum, nuncios et mandata nostra contempta, adversus proceres et consiliarios
nostros primarios, quos ad disponendam ipsam civitatem in adventum nostrum premiseramus, tumultus et insidias esse structas et alia nefanda perpetrata.
Ac proinde vo
lentes nos in tantos excessus lese Mtis. divine et nostre, ut justum et christianum prin
cipem decet, animadvertere et ipsam civitatem nostram tam enormiter lapsam in pristinum
statum restituere, venissemus huc ipsi, omnibus arduis negotiis nostris pretermissis, eaque
omnia et iis plura, que fama didiceramus, facta comperissemus, cunctis tamen ordinibus
civitatis errorem suum recognoscentibus seseque in omnibus, tam divinis quam humanis
rebus in gratiam et potestatem nostram dedentibus ac humiliter nobis supplicantibus, ut
culpam hanc sibi remittere et civitatem a tanto precipitio liberare dignaremur: visum fuit
clementia nostra dignum, ut potius salutarem medicum qnam severum vindicem tantorum
malorum ageremus, u t videlicet iis, que noxia forent ejus corporis partim precisis, partim
etiam longius ablegatis, reliqua membra opportunis remediis curata ita consolidaremus,
ut rursus in exitialem morbum recidere non possent ac imprimis, divino opitulante favore,
religione sancta catholica, templis, monasteriis, ceremoniis, jurisdictione episcopi ac omni
ordine, omnibusque rebus divinis in pristinum statum restitutis, deinde creato magistratu,
accepto ab illo et universa communitate solenni homagio et juram ento, refecto omni or
dine civitatis, punitis aliis, aliis vero, prout melius ex re videbatur, proscriptis, denique
omnibus
77
omnibus restauratis, infrascripta mandata et constitutiones nostras ad ea omnia et singula, MDXXVI.
que hic statuim us et ordinavim us, manutenenda edidimus et promulgavimus.
Ac imprimis. Quia traditiones ecclesiastice, ut a majoribus nostris orthodoxis prodite sunt,
servari debent, quas si cuilibet expendere, m utare, vel abrogare, cuilibet scripturam pro
sensu seu libidine sua interpretari liceret, nihil certi non in religione solum, sed in hu
manis quoque rebus, que hoc precipue freno diriguntur, haberi posset, ut jam obscurum
non est, quos fructus edat novata religio, quot et quales normas et precepta tradant ipsi
arbitratu suo, qui in ritus et instituta ecclesie catholice debacchantur, statuimus, ut de
inceps usus antiquus religionis et ceremoniarum, tot seculis in omnibus regnis et dominiis
christianis observatus et a majoribus nostris nobis per manus traditus, ac per nos, ut
principem christianum decet, commodum restitutus, diligenter in hac civitate et in omnibus
ecclesiis observetur.
convictus puniatur.
ac constitutiones nostras vivere non placuerit, is intra duas hebdomadas post edictum
publicum civitatem exire et alio commigrare poterit, nunquam deinde reversurus, a!ioqui
ultra hunc terminum
non evadat.
Statuimus item, ut omnes et singuli monachi, moniales et sacerdotes apostate alieque per
sone sacris addicte, que contra professionem suam et contra fidem Deo prestitam ad connubium et nuptias desciverunt et prima vota irrita fecerunt, sectas et doctrinas ab ec
clesia catholica damnatas profitentes in scandalum et perturbationem fidelium et in dedecus
ordinis ecclesiastici, intra diem naturalem seu XXIV horas ab editis publice presentibus
constitutionibus nostris ex hac civitate discedant et nunquam huc deinceps revertantur sub
pena ultimi supplicii.
Ne autem oves pastoribus suis legitimis orbate nesciant, cujus vocem sequi debeant, sta
tuimus: quod quilibet plebanus in hac civitate a termino sibi congruo prefixi apud ec
clesiam suam resideat officiumque et munia sua ipse obeat; qui autem idoneus non fuerit
ad condonandum et docendum populum, servare teneatur cum scientia et consensu con
sulatus et officialis dni. episcopi concionatorem doctrine et vite probate, qui sincerum
verbum Dei ju x ta sensum et intellectum sanctorum doctorum et ecclesie catholice, non
juxta commenta et interpretationes apostatarum docebit.
fecerit, is per dnum. episcopum legitime privetur et alius a patronis presentatus sufficiatur.
E t quia nunc solent plerique temere sese ad condonandum ingerere et pretextu tritici
verbi Dei zizaniam seminare, statuimus: ut nullus deinceps intra et extra civitatem qui
buscunque in locis tam sacris et monasticis quam etiam profanis tam publicis quam pri
vatis et secretis docere aut concionari audeat, vel ad docendum aut condonandum ali
quem admittat, statuat et conducat, nisi cum scientia et examine de vita et doctrina
ipsius concionatoris per consulatum et officialem dni. episcopi debite facto, sub pena ca
pitis et bonorum omnium privatione.
Quia etiam nunc novi religionis censores veteres orationes et cantica dudum recepta ab
rogant et suas precandi formulas et cantilenas sacris ingerunt, statuimus, u t cuncta
offida
78
MDXXVL
officia ecclesiastica: nempe hore canonice et misse ju x ta veterem ecclesie catholice ritum
et consuetudinem in hac civitate et ecclesiis peragantur et ut nulle deinceps orationes,
antifone, responsoria, cantilene et id genus alia insolita dicantur seu canantur intra divina, nisi que ab officiale dni. episcopi et consulatu fuerint approbata.
Quia item censores ipsi, aliorum cupiditatem et avaritiam insectantes, ipsimet nec a sacris
quidem manus rapaces abstinent, statuimus, ut quisquis vasa, ornamenta, suppellectilem
et alia quecunque in usum et ornamentum sacrorum ecclesiis et monasteriis concessa ab
stulerit, minuerit aut in usus alios temere converterit, ultimo supplicio u t sacrilegus
puniatur.
E t ut in hoc depravato tempore ecclesie suppellex tutius conservetur, presertim ab apo
statis, qui convasatis rebus sacris diffugere solent, statuimus, ut consulatus ad quodlibet
monasterium hujus civitatis duos probos cives designet, qui omnia clenodia aurea et
argentea ecclesie conscribant et in scrinio seu loco tuto conservent ad eaque unam elavem
ipsi et senior sive prefectus monasterii alteram habeat, nec nisi mutua scientia et con
gruis temporibus et festis illa exponant ac, ne pereant, provideant, relictis nihilominus
pro usu quotidiano et misse sacrificio calicibus, quot opus fuerint et aliis, que neces
saria videbuntur.
Innitentes autem cum nostris prioribus tum etiam aliorum regum et principum christianorum edictis ac decretis, inhibemus, ne quis deinceps libros ab ecclesia catholica dissi
dentes et damnatos, nec non cantilenas, picturas inhonestas, libellos famosos et alia id
genus, que vel religioni detrahunt, vel bonam famam cujuspiam aspergunt, invehat in
hanc civitatem nostram, aut illis quoquo, modo uti audeat, sub pena exilii et bonorum
omnium privatione.
Porro quod ad res attinet civiles, ne incendium per nos extinctum aliquis in posterum
resuscitare posset, statuimus et districte precipimus, ne quispiam sermones tales, ex qui
bus seditio vel tumultus aliquis tam in personas ecclesiasticas, quam etiam magistratum
civitatis oriri posset, palam vel occulte serere audeat, ne item quispiam civium, merca
torum et incolarum ejusdem civitatis nostre gedanensis aliquid commercii habeat, quovis
m odo, coram vel per nuncios aut literas seu etiam personas sublegatas cum hominibus
iis, quos ob eorum seditiones et facinora ex ipsa civitate proscripsimus; ubi vero quis
piam ex proscriptis literas vel nuncium ad aliquem civem seu incolam ejusdem civitatis
suo vel alterius nomine aut quovis alio pretextu miserit, nemo hujusmodi literas legere
aut nuncium audire presumat, nisi re prius consulatui declarata et illi nuncio et literis
ipsis fideliter declaratis.
79
tolerari debet.
Quod si tam dominus quam nauclerus hujusmodi legem transgressi fuerint, MDXXVL
tiosus vel aliquibus aliis malis moribus preditus videbitur, mox per consulatum jure civili,
auctoritate nostra regia exuatur et perpetuo de civitate proscribatur.
Statuimus item, quod omnes magistri, opifices quorumcunque artificum mechanicorum pro
fide et juramento suo diligenter observent, ne quem famulum seu socium advenam sus
cipiant et laboribus ac officinis suis adhibeant, donec prius talem novum famulnm seu
advenam senatui exhibeant, ita ut coram illo juramentum prestet, quod per omne tempus,
quo in hac civitate morabitur, se probe fideliter et cum omni obedientia ac subjectione
secundum nostras ac etiam ipsius consulatus ordinationes et statuta geret et conservabit;
si vero aliquis dictorum magistrorum et opificum secus fecerit, legitime convictus per
consulatum omnino pena capitis puniatur.
E t quia seditiosorum est in latebris primum artes et modos ad tumultum excitandum fa
bricare, statuimus, quod si tres quatuorve aut plures virilis sive muliebris sexus futuris
temporibus in domibus, templis, hortis intra et extra civitatem tales consultationes et
tractatus facerent, qui adversus statuta, decreta et edicta nostra tenderent, vel qui contra
penam seu mulctam hic per nos factam et impositam aut etiam contra communem civium
pacem aliquid continerent vel eorsum vergerent, qui item hujusmodi conventicula intra
et extra civitatem scientes admitterent, vel nuntium aliquod ad tales vel alios deferrent;
si quis denique aliquem vel aliquos contra premissa facientes vel facientem viderit sciveritve et talem non patefaceret et declararet consulatui, si legitima probatione tam is
quam alii nostre hujusmodi constitutionis transgressores convicti'fuerint, supplicio capitis
et bonorum amissione puniantur.
Denique ne quisquam voluntatis et statutorum nostrorum ignorantiam pretendere possit,
mandamus et strictissime precipimus: quod caupones tabernarii quique publica diversoria
tenent et generatim omnes hujus urbis cives et incole, ad quemcunque illorum hospitem
seu advenam aliquem venire et divertere continget, illi cum primis statuta et edicta nos
tra tam ad fidem catholicam ejusque cerimonias secundum usum et ritum antiquum ec
clesie catholice, quam etiam ad statum hujus urbis pertinentia referre et declarare tenean
tu r , ut quilibet hic et ubicunque in dominiis nostris existens se voluntati et mandatis
nostris accommodare sciat et possit sub pena gravissima per consulatum exigenda.
Quodsi quispiam hospes seu advena tam pertinax et temerarius fuerit, ut ita certior fac
tus vel hereses ac nova et impia dogmata profiteri ac seminare vel alia quecunque tam
religioni quam etiam ordinationibus nostris contraria tractare et promovere presumeret,
is auctoritate nostra per consulatum debita et irremissibili animadversione puniatur.
Ceterum
80
MDXXVI. Ceterum quod ad regimen et ordinem civitatis attinet, visum est nobis pro dignitate nostra
congruere et ita in posterum statuimus et habere volumus, quod burgrabius noster, qui in
hac civitate vices nostras in multis gerit negotiis, sive is proconsul aut consul fuerit, primum
locum ante omnes proconsules, quando cum illis erit, habeat. Que res tamen facultati
et auctoritati proconsulum, quam de more habent, in negotiis agendis nihil officere debet.
Volumus etiam et statuimus, quod in posterum omnis, qui in burgrabium, proconsulem et
consulem electus fuerit, juramentum nobis debitum coram eo, cui id literis nostris com
mittere voluerimus aut successores nostri commiserint, prestare teneantur.
Statuimus item, quod nullus ex civibus hujus urbis per seditionem, vel aliquem modum
illicitum ad regimen consulatus quoquo modo sese ingerere presumat,
supplicii.
E t licet concessum sit a predecessoribus nostris, quod magistratus hujus civitatis possit in
negotiis magni momenti alios cives prudentiores in consilium suum adhibere et cum illis,
ut res postularet, consulere et concludere, quia tamen certus numerus non erat designa
tus et nimia multitudo consulentium nimiam sepe confusionem parit, statuimus et ordi
nam us, quod deinceps in arduis causis et negotiis non ultra quam centum cives in hoc
principali civitate nostra ad consulendum et ad ferendum suffragia cum consulatu, scabi
nis et duobus senioribus ex quolibet quatuor capitalium opificum ordine vocari et adhi
beri debent,
nominandi et
Ipsi
monem interrumpat, aut aliquid aliud loqui et ingerere presuinat, quam id, quod a consu
latu fuerit omnibus in commune propositum.
ut aliquid aliud, quam a consulatu propositum sit, injicere auderet, quod esset adversus
constitutiones nostras et quietum statum civitatis perturbare posset, talis extremo suppli
cio mulctandus erit.
E t sub eadem pena nemo civium extra eum centum virorum elec
torum numerum sub ipsorum congressu ad pretorium veniat, aut aliquod regimen sibi
sum at, quo communis tranquillitas civitatis commoveri possit. Quicquid autem in tali
congressu et consilio per magistratum proconsulum, consulum et scabinorum ac predictos
centum viros cum senioribus quatuor capitalium artificum pro bono hujus urbis cogni
tum, constitutum et conclusum fuerit, id firmiter et inviolabiliter ab omnibus incolis hu
jus urbis teneri et observari debet.
Si vero hujusmodi cives quatuor quartarum in unam sententiam non coierint, sed due quarte
eorum contrariam aliis duabus quartis sententiam tenuerint, in eo casu consulatus nomine
et auctoritate nostra, ut regentes civitatis cum scabinis potestatem habeant, id quod utilius
et magis necessarium videbitur diffiniendi ct statuendi et cui parti consulatus ipse cum
scabinis suo suffragio et voce accesserit, id ratum et firmum absque cujuspiam contra
dictione esse debeat.
81
Cum autem cives communitatem representantes ad pretorium modo predicto per magistratum MDXXVI,
vocati fuerint, ut debitus ordo servetur, statuimus, ut senior scabinorum coram consulatu
nomine communitatis predicte juxta antiquam consuetudinem de rebus et negotiis con
clusis relationem faciat.
Statuimus etiam , quod consules antique civitatis, qui ad consulatum simul electi sunt, cum
in pretorium ad electionem consulum vocati fuerint, unum suffragium sive vocem inter
se habeant, prout antiquitus fuit observatum.
Item statuimus, quod quotiescunque consulatus opus habuerit opera et consilio scabinorum,
illos ad se vocare et suo consilio adhibere semper habeat facultatem, scabini vero, quandocunque a consulatu vocati fuerint, venire ad illum sine ulla renitentia et id totnm quicquid per ipsum consulatum eis propositum fuerit facere et exequi teneantur.
Statuimus preterea, quod pomeria, in quibus mechanici se sagittando exercent, non debent
deinceps adeo frequentari et visitari exceptis tribus diebus in anno festivitatis Pentecostes,
quemadmodum in pomerio principalium civium fieri solet. Postquam autem prefatos tres
dies convenienti hilaritate absolverint, tum claves restituere debent consulatui et ab ipso
deinde singulis annis pro hujusmodi conventione obtinenda claves ad pomerium requirere
et petere debent, eritque in ipsius consulatus arbitrio et potestate, hujusmodi conven
tionem et solatium ju x ta temporis necessitatem admittere vel recusare.
Gilda quoque nautarum singulis annis diutius patere et servari non debet, quam per unum
mensem incipiendo tribus hebdomadis ante Carnisprivium usque ad octo dies Quadra,
gesime. Licebit autem consulatui tale tempus prorogare vel contrahere, prout ex usu
videbitur.
Statuimus etiam, quod nullus coctor cerevisie in civitate sit, nisi de consensu et voluntate
consulatus, in cujus arbitrio sit constituere numerum illorum eisque cocturam ipsam cere
visie, quando necessarium fuerit, inhibere poterit.
Permittimus autem, quod usus mercature unicuique civi pro facultate sua sit liber et non
impeditus.
Statuimus item, quod consulatus habeat potestatem absque condictione civium antique civi
tatis in hac principali civitate muros,
Tomiciana.
Tomus V III.
Ij
fio s
82
MDXXVi.
rios nostros idoneos, coram quibys et non aliis magistratus ipse rationem de proventibus
civitatis facere tenebitur.
Quod vero ad res judiciarias attinet, statuimus, quod seculares cause inter personas seculares non nisi in foro suo seculari judicentur, quas officialis dni. episcopi sibi usur
pare non debet.
Procuratores in hac civitate causas agere volentes, si judicii spiritualis fuerint, per officialem
domini episcopi, si secularis, per consulatum sacramento obstringantur, quod non nisi
integre, fideliter et non animo serendi lites aut causas, lucri sui ratione trahendi, officium
hoc sint obituri, quorum numerum restringi volumus in utroque foro seu judicio et si
militer publicorum notariorum.
Qui gravi et repentina egritudine correpti testamentum condere voluerint nec ju x ta juris
dispositionem juratos judicii viros accersere tempestive valebunt, hi probis, integris ac
possessionatis aliquibus civibus in testimonium advocatis, testari poterint et hujusmodi
testamentum, si proxima die juridica per ipsos testes juramento coram judicio civili pro
batum et libro judicii inscriptum fuerit, perinde valebit, ac si coram juratis scabinis esset
conditum, juris tamen et consuetudinis facultatem quantum ad legenda bona non excedendo.
Ad sistendas vero frivolas appellationes, que in oppressionem pauperum plerumque inter
poni solent, volumus, ut in causis, quarum singule quinquaginta marcas leves non ex
cedunt, ad consulatum tantum et non ultra fiat appellatio; in causa vero, que quinqua
ginta marcas excedit, liberum sit unicuique appellare ad conventum generalem terrarum
et civitatum Prussie.
bonorum solidorum judici luat, quem actor ad octo dies proximos secundo citari faciat.
Qui si iterum secundo non comparuerit, penam octo solidorum judici luat et persolvat.
Hunc actor iterum ad octo dies pro tertio citari faciat.
actor causam suam contra reum obtinebit usque ad exceptionem auxiliariam, ad quam
importandam seu producendam octo dies illi concedi debent
Nemini deinceps dilatio termini ad procuratorem concedatur, cum procuratores sint hic in
loco. Si quis vero diem juridicam acceptare voluerit, id admitti ei debet, sed non nisi
ad octo dies, in quo termino actor querelem suam in scriptis paratam habeat, ubi id
scabini pro cause magnitudine habere postulaverint; et eam ipsam querelam suam idem
actor reo convento tradat, qui octo dies ad respondendum habebit, sic quod in iis quatuordecem diebus et querela et responsum producatur et confirmetur.
Et deinde in eodem
bannito tempore debent partes utreque probationes suas nominare, ad quas probationes
cuilibet parti specialis terminus assignetur secundum exigentiam probationum, h. e. ad
eam probationem, quam habere pars potest intra urbem octo dies, intra terras has
Prussie ter quatuordecem dies, extra terras Prussie tres menses, ultra mare et arenam
annum et diem.
P ostremo
83
Postremo cum quispiam civium habebit aliquid contra consulatum vel officialem dni. episcopi, MDXXVI.
de quo queri velit, is injuriam et querelam suam coram nobis aut posteris nostris, regibus
Polonie, uti suis legitimis hereditariis dominis, jure mediante, deponere et justitiam que
rere debebit, neque id cuipiam negari vel prohiberi possit.
Datum in civitate
humanis rebus inoleverant in terris et civitatibus nostris Prussie, venissemus huc ad eas
dem terras, omnibus aliis negotiis nostris intermissis, et auspice domino Deo recte omnia
que reformatione indigebant, confecissemus, etiam ad futurum deinceps bonum regimen,
constitutiones et ordinationem opportunam in ipsis terris relinquere, opere ptetium esse
duximus. Proindeque de consilio et consensu omnium consiliariorum et nunciorum com
munitatis tam militaris quam etiam civilis ordinis infrascriptas constitutiones edidimus et
promulgavimus.
Inprimis quisquam palatinus habeat apud se exemplum seu copiam privilegii terrariim Prussie et illud unicuique petenti ostendet et coram eo legi faciet,
secundum ipsius tenorem dignitates, officia et capitaneatus solis indigenis conferre dignabimur.
Ceterum cum jus culmense, quo potissimum Prussia utitur, scripturis saltem autenticis nusquam reperiatur esse sancitum, multaque propterea oriantur incommoda, Venerabiles et
egregios devote nobis dilectos Tidemannum Gise, custodem et canonicum varmienseiil,
Matiam Sliwniczki, canonicum gnesnensem, Achacium Freunt, canonicum varmieriSem,
Franciscum Soldaw et Philippum Holkner, legum licentiatum1, designavimus, u t hdc anno
ad Cal. Octobris Marienburgi conveniant et hujusmodi jus cum ejus cbnstitutionibtis ^as
sim colligant diligenterque conscribant, ut deinde typis excussum et eVttlgattfm ad omiiiu&
tiotitiam perveniat firmiterque a cunctis observetur.
U*
Judicia
84
M DX XVi.
Judicia autem terrestria in singulis palatinatibus quotannis bis serventur ita, ut in palati
natu culmensi primum judicium feria tertia post Lainperti celebretur, in aliis autem pala
tinatibus juxta veterem consuetudinem observentur. Ex quibus quidem judiciis terrestri
bus appellationes ordinarie fiant ad conventus generales terrarum Prussie, a conventibus
autem generalibus ad regium tribunal nostrum donec alterutra partium tres conformes
sententias obtinuerit.
Ut autem frivole et temerarie appellationes nonnihil cohibeantur, quisquis a judicio terrestri
ad conventum generalem appellaverit,
Si vero a con
et si appellans coram
judicio appellato succubuerit, in usum publici judicii, in quo erant reposite, cedant, alioquin parti restituantur.
Nec palatini judicent causas ad jus terrestre spectantes, nisi de consensu partium, et pro
vocantes ad judicium terrestre remittant, exceptis causis levioribus, que videlicet valorem
X marcarum non excedunt. He quidem sine strepitu judicii de semplici et plano ab eis
componi possunt; in causis autem sanguinis et facto recenti deprehensis indilatam justi
tiam ministrent, nec partes contendentes ad componendum amice inter se controversiam
cogant, nec ullas penas exigant, nisi per judicium decretas, quarum penarum tertia pars
judicio terrestri, relique due partes palatino loci cedant.
Palatini et capitanei citati tam in judicio terrestri quam conventuum publicorum respondere
sint obligati, exceptis actionibus super bonis nostris regalibus emergentibus. Capitanei a u
tem juxta continentiam privilegii terrarum Prussie sint indigene possessionati, ratione
quarum possessionum suarum judicio terrestri sunt subjecti.
Statuimus preterea, ut communibus consiliariorum votis notarius terrestris nobilis possessionatus, linguas necessarias callens et alias ad officium hoc idoneus eligatur, qui cum ju ra
tus fuerit, exclusis tam ecclesiasticorum prelatorum quam civitatum et aliorum notariis,
solus secretis consiliis et conventuum publicorum judiciis intersit, literas et acta judiciaria
diligenter conscribat ac ju ra partium in judicio producta fideliter custodiat.
Ut autem temerarie litere amputentur, commissarios sive judices delegatos non deputabimus
in causis ad judicium terrestre spectantibus, et minus in eo jam pendentibus, nisi per
appellationem ordinariam, de qua superius jam dictum est, a sententia definitiva seu interlocutoria jam lata ad tribunal nostrum devolute fuerint, exceptis causis limitum bonorum
nostrorum regalium, nec judices delegatos seu commissarios, a quibus semel appellatum
est, in eadem causa denuo deputabimus, aut causam ad ipsos remittemus. Non enim ve
risimile aut honestum videtur, quod judex pristinam suam sententiam retractet, aut aliter
postea judicet quam antea judicaverat.
Conventus autem publici seu generales juxta proximam ordinationem nostram in Prussia
quotannis bis celebrentur, verno videlicet tempore Dirsavie ad diem S. Stanislai, tempore
autem autumni in Graudencz ad diem S. Michaelis, conventus autem peculiariter per nos
instituendus locum et diem ex nostro arbitrio sortietur.
Ad predictos conventus omnes cause tam ex civitatibus quam judiciis terrestribus per ap
pellationem devolvantur et etiam sine speciali commissione nostra judicentur. Deinde
vero
85
vero et non antea ad supremum tribunal nostrum remittantur parte provocaute,
prosequendam appellationem a judicibus legitimus terminus prefigatur.
cui ad MDXXVI.
Quam appellatio
nem, si intra unius anni spatium non prosequetur, prior sententia juxta juris communis
dispositionem in rem transeat judicatam et executioni demandetur.
Ante conventum vero publicum, per nos et successores nostros singulariter constituendum,
in singulis palatinatibus, culmensi videlicet, marienburgensi, Pomeranie, fiat nobilitatis con
ventio particularis, quam secundum morem antiquum palatini ex singulis districtibus palatinatus sui ad aliquem locum convenientem literis suis convocent, ut nuncii ad hujus
modi conventum mittendi eligantur. Qui autem vocatus non comparuerit, penam duarum
marcarum pendet, cujus medietas palatino ejus loci, altera vero medietas erario publico
proveniat.
At cum frustra sententie ferantur, nisi legitime executioni demandentur, volumus et irrefra
gabili constitutione sancimus, ut deinceps unusquisque cujusvis conditionis vel eminentie
fuerit, rei judicate sine omni contradictione cum effectu pareat et obsequatur, alioqui lo
corum palatini, nullo alio a nobis mandato expectato, legitimam exequutionem faciant, ad
juncto sibi, ubi cause conditio id postulaverit, capitaneo et nobilibus illius districtus, aut
etiam, si necessitas exigerit, omnibus et singulis vasallis nostris seu nobilibus illius palatinatus, quos ad assistendum illi sub jusjurandi debito et amissione feudorurn obligatos
esse decernimus. Si vero majori potentia sit opus, negotium ad nos referri volumus, ut
opportunis rationibus rebus provideamus.
faciendas justitiamque oppressis
administrandum jusjurandum
nobis
prestitum
adigat.
Quos etiam si remissiores fuerint L flor, ungarie. pena plecti volumus. Cujus mulcte me
dietas parti, cui justitia denegata est, altera vero medietas erario publico terrarum Prus
sie cedat. Ubi autem quis exequutioni violenter resistere convictus fuerit, pena banni
sive proscriptionis ac bonorum confiscatione irremissibiliter puniatur. Ex quibus bonis
parti lese primum fiat satis, quod reliquum fuerit, predicto fisco applicetur.
Statuimus preterea, ut nullus capitaneus, nobilis, civis aut quivis alius, cujuscunque condi
tionis existat, personis castris, domibus aut possessionibus alicujus ullam violentiam in
ferre, incursiones facere,'^in publicis stratis insidias ponere presumat; super iis convictus
ju x ta antiquum plebiscitum terre culmensis capitali pena puniatur.
lis decreto publici conventus, judicio palatinorum aut terrestri capitur, quod sub certis
penis in potestatem aut carcerem civilem non tradatur, sed in manus palatinorum. Si
quis autem in civitate, ubi nulla arx est, capiatur et auctoritate conventus, palatini aut
judicii in carcerem civilem conjicitur,
fidejussoria autem cautione a carcere hujusmodi liberetur, nisi causa fuerit criminalis.
E t ut sub pena XX flor, ungaricalium, quorum medietas palatino, altera parti lese cedat,
absque ulla remissione persolvenda, nobiles et eorum subditi autoritate seu potestate civili
non capiantur, detineantur aut arestentur, nec nobiles autoritate propria capiant aut deti
neant cives aut eorum subditos, sed unusquisque coram judicio suo ordinario conveniatur et justitiam requirat.
Preterea
86
M D X X V I.
possint.
E t item ut palatini et capitanei-diligenter fines terrarum observent, ne predones et grassa
tores ingrediendo et egrediendo impune grassentur, et item ne rustici cum cuspidibus,
lanceis, gladiis aut similibus armis publice aut privatim incedant eaque deferant, nisi a do
minis suis ad venationem vocati fuerint.
Districtius etiam inhibemus, ne Poloni a modo ab opificiis civitatum quarumlibet arcean
tu r, sed pari conditione cum Germanis et aliis nationibus adm ittantur, non obstantibus
hujus-
87
hujusmodi opificum contrariis constitutionibus, penarn iis, qui eos receperint infligenti*
bus, sub quingentorum flor, ungarie. mulcta per loci capitaneum pro fisco regio exigenda.
Ex quo item multorum querimoniis accipimus, quosdam officialium nostrorum presertim
Thucholiensium, pretextu mandati prohibitorii de invectione salis pregrini in Poloniam,
innocentibus antequam finibus terrarum appropinquent salem adimere. Quod quia iniquum
est, sub gravi indignatione nostra prohibemus, ne de cetero cuiquam adimatur, nisi ultra
fines transgresso.
Nobiles preterea districtus Slochow instar rusticorum, u t ligna ad arcem ducant, aut alia
servitia rusticalia faciant cogi nolumus, sed antiquam consuetudinem servandam esse de
cernimus.
Ad precludendas autem varias hinc inde obloquendi vias et controversiarum occasiones, que
solent oriri a civitatibus et oppidis contra nobiles et tabernatores tam seculariorum quam
spiritualium, qui coquunt et aliis per tunnas vendunt cerevisiam, ita ordinatum est: quod
nobiles pro utilitate eorum propria coquere libere possunt ipsam cerevisiam et si quid ex
illa eis superabundaverit, id vendant ad suas tabernas, verum negotiationem cerevisie non
exerceant, quod statui eorum foret indignum. Tabernatores vero, qui ultra tniliare dis
tant ab oppidis vel civitatibus et qui habent in suis privilegiis facultatem coquendi cere
visiam, coquere illam possunt, quantum ad propinandum in eorum tabernis sufficiet,
nequaquam tamen per integras et medias tunnas vendendi ipsam cerevisiam potestatem
habeant, sub pena decem marcarum toties quoties huic constitutioni contravenerint sol
vendarum.
Cum etiam mercatores et presertim peregrini sive exotici homines in nobilitatis ac civitatum
injuriam pelles, frumenta, humulum, linum et alia mercium genera in villis ac pagis clam
et publice coemere et negotiationes illicitas exercere soleant,
denda est, equaliter proportionata, ut grossus pruthenicus polonicum equet et solidus ter
narios duos, obolus vero obolum valeat, curratque hujusmodi moneta pruthenica regio
edicto
M DXXVI
88
MDXXVI.
Cod. Korn.
futuris: Quod cum in civitate nostra gdanensi primum seditiones intestine, deinde om
nium divinarum et humanarum rerum perturbationes exorte essent et ob id in summo
discrimine civitas ipsa constitueretur, nosque ad illam liberandam et in pristinum statum
reducendam non sine gravi incommodo et difficultate nostra huc venissemus, multoque
labore et cura omnia divina et humana in veterem conditionem et ordinem, gratia omnipotentis Dei, ad plenum restituissemus, cujus beneficentie nostre spectabiles proconsules,
consules, scabini ac tota communitas gdanensis singularem rationem habentes et sue gratitudinis erga nos perpetuum testimonium extare volentes, nobis et posteris nostris omni
bus, regibus Polonie, ultra hec duo milia flor, ungaricalium, boni auri et justi ponderis,
que nobis quotannis vigore privilegiorum suorum a divo olim Casimiro, rege, genitore
nostro charissimo, dicte civitati concessorum solvere tenentur, sine quavis derogatione
eorundem privilegiorum atque jurium suorum, se ad quatuor milia marcarum pruthenicalium levis monete annuo solvenda obligassent, prout harum serie literarum mediante se
obligant. Nos vicissim ejus gratitudinis et obsequii erga nos exhibiti grati existentes et
dictorum civium gdanensium bonum statum ac continuum incrementum promovere eosque
de nostra clementia consolatiores reddere cupientes,
prefatis proconsulibus,
consulibus,
scabinis et universis civibus gdanensibus oppidum et bona nostra Hela nuncupata, que
hactenus sine privilegio predecessorum nostrorum, tamen u t asserebant in compensationem
aliorum bonorum suorum , que Sermus. olim genitor noster, dnus. rex Casimirus, tunc
magistro generali ac ejus ordini Theutonicorum in Prussia dederat, tenuerunt, cum omni
bus
89
bus et singulis eorundem bonorum juribus, proprietatibus, judiciis, utilitatibus, proventi- MDUTt
bus, fructibus et emolumentis, quibuscunque nominibus appellentur, que sunt, aut etiam
in posterum fieri possunt, nullis exceptis, de certa nostra ac consiliariorum nostrorum tam
regni nostri Polonie, quam harum terrarum ac civitatum nostrarum Prussie scientia, con
silio et consensu donanda et inscribenda duximus donamusque et inscribimus jure perpe
tuo et hereditario possidenda, tenenda, habenda et utifruenda. Preterea eidem civitati
nostre gdanensi ejusque universe communitati eam pecuniam, quam ab omnibus et singu
lis mercatoribus ac negotiatoribus undecunque in portum gdanensem cum navibus et mer
cibus suis cujuscunque generis applicantibus pro restauratione conservationeque ejusdem
portus sui gdanensis, antiquitus sub vulgari eorum vocabulo 5)3foIgeIt exigere et suble
vare consueverunt, ex regia munificentia nostra et consensu predictorum consiliariorum
nostrorum perpetuo concessimus, dedimus, donavimus et per presentes literas nostras
concedimus, dam us, inscribimus et appropriamus, ita ut a qualibet marca de omnibus et
singulis navibus, rebus ac mercibus per hunc portum dicte civitatis, hinc quocunque m it
tendis et huc adducendis advehendisque duos denarios pruthenicales exigere, sublevare et
in usus suos beneplacitos nunc et in evum convertere ac pro civitatis sue commodo et
utilitate applicare valeant.
perpetuo obligarunt, hoc modo nobis solvere tenebuntur, vid: duo milia marcarum pruthenicalium pro festo annunciationis S. Marie, domine nostre, alia duo milia pro festo S.
Michaelis, incipiendo primam solutionem a prox, festo annunciationis beate Marie de anno
futuro vid:
Da
tum in civitate nostra gedanensi sabbato prox, ante festum S. Marie Magdalene.
Acta
Tomiciana.
Tomus V III.
12
LXI.
90
Sigismundus etc. Quia cum proconsules, consules, scabini atque universi cives et communi
tas gedanensis metientes apud se propensam erga se gratiam et clementiam nostram nunc
maxime, dum in varios errores et gravissimos casus seditione quorundam nebulonum et
sceleratissimorum hominum prolapsi essent et nos in propria persona magnis et arduis
regni nostri negotiis omissis ad eos relevandos et in pristinum statum atque tranquilli
tatem reducendos venissemus divinoque auspicio et favore omnia tam divina quam etiam
humana exacte restauravissem us, volentes illi pro sua erga nos fide, integritate et obser
vantia singularem animi sui gratitudinem declarare, contributionem generalem universis et
singulis harum terrarum et civitatum Prussie subditis et incolis status utriusque pro nobis
hac vice in triennium laudatam et institutam , non solum acceptarunt, verum etiam illam
tam
91
tam de braseo, quam etiam aliis frumentorum generibus ad septennium deinde proxime liOXXVb
futurum, pro nobis instituerunt et prorogarunt eam, que addito hujusmodi septennio ad
decem annos integros dandum et solvendum polliciti sunt et se obstrinxerunt.
Nos vero
LXIY.
Significamus etc.
Rex
P.
I\
Philippi Bischoff, procons. et burgr. civitatis nostre gedanen., erga nos et rempublicam
ejusdem civitatis considerantesque, illum esse valetudinarium hominem et grandeve et pro12*
vecte
m *
C:>d. Kor*.
MDXXVi.
vecte etatis, que omnibus incommodis obnoxia est, si quiete careat: eundem Philippum
Bischoff, ipsis ejus meritis exigentibus, hac prerogativa donandum et dignandum duximus
et harum serie literarum donamus et dignamur, quod non teneatur ire ad pretorium ad
:j curanda et obeunda negotia civitatis, nisi quando ei per valetudinem licebit, et id supra
incommodum illius facere poterit. Quod ad universorum et singulorum, quorum interest,
notitiam deducimus per presentes, mandantes vobis famatis procoss. et coss. sculteto, sca
binis totique communitati ipsius civitatis nostre gedanensis: ut eundem Philippum Bischoff
in hac prerogativa et libertate, illi per nos gratiose concessa, conservetis et ab aliis, quo
rum interest, conservari faciatis. Harum etc.
LXV.
,
Cod.
Korn.
'
Significamus etc.
S.
R ex
P.
mati Phil. Bischoff, proc. et burgr. nostri gedanen., erga nos et rempublicam civitatis hu
jus nostre gedanen. cum alias sepius tum maxime his temporibus per eum constantissime
exhibitorum, quando ipsa civitas nostra gedanen. per nonnullos homines insolentes et fac
tiosos multis ac variis seditionibus et tumultibus tam in divinis quam humanis rebus
plurimum turbata et agitata fuit, quam a magno casu et discrimine, quod ex ipsorum ho
minum factiosorum perfidia et machinationibus ei imminebant, opera, studio, vigilantia
solertia prudentiaque sua cum non vulgari laude, neglecta et posthabita prorsus satis
longo tempore re sua familiari, usque ad felicem nostrum adventum immunem conserva
vit, quo se nobis ac omnibus consiliariis ac proceribus status utriusque regni et terrarum
nostrarum Prussie plurimum gratum reddidit et acceptum volentesque pro tam egregia
opera et meritis predictis eidem Philippo Bischoff condignam remunerationem facere, munificentieque et gratie nostre erga illum testimonium etiam ejus posteris relinquere, dedi
mus et donavimus damusque et donamus per presentes prefato Phil. Bischoff et ejus le
gitimis heredibus etr successoribus CCL marcas pruthenicales leves singulis annis ad de
cennium ex contributione Cziseil (Schoss) ipsius civitatis nobis decreta et instituta, eidem
Philippo numerandas et consignandas. Quocirca tibi generoso Joanni Balinski, castellano
gedanensi ac terrarum nostrarum Prussie et castri Marienburg thesaurario, et cuilibet alteri
thesaurario earundem terrarum Prussie, pro tempori existenti, committimus et mandamus:
ut ipsi Philippo Bischoff et ejus legitimis successoribus per tempus decennii supra expres
sum ex prefata contributione Csisel CCL marcas pruthenicales leves, uti premissum est,
extradas, de quibus pro singulis annis et ratis idem Philippus vel ejus successores te quietabunt. Nos vero eorum quitantias perinde atque nostras proprias suscipiemus successoresque nostri suscipient.
Harum etc.
LXVI.
LXYI.
S.
Rex
P.
;Vr
Significamus etc.
Quia nos egregii et famati magistri Ambrosii Storm, consulis gedanensis, MDXXVi.
. . .
a
Cod. Korn*
in prospecto habentes fidem erga nos et rempublicam civitatis nostre gedanensis diutur-
naque servitia,
et alios reges et principes christianos variasque exteras nationes et gentes non minus se
dulo quam solerte fideliterque et honorifice exhibuit, volentesque ad nostra et ejusdem
civitatis nostre gedanensis futura obsequia illum ac ejus successores magis devinctos red
dere, dedimns illi et ipsius ejus legitimis successoribus dainusque et donamus per presen
tes LXXX marcas pruthenicales leves singulis annis ad decennium ex contributione Czise
ipsius civitatis nostre gedanensis nobis decreta et instituta eidem Ambrosio Storm nume
randas et consignandas.
'
Rex
r
; / ()
P.
M l*A'
*.;;v * - i t i n j t t n i - m v ' ( i t j
Quod cum transacto anno nobilem sincere dilectum Ebrehardum Ferber, Cod* Korn.
Nos hujus
modi petitionis equitate moti, eundem Ebrehardum Ferber, proconsulem et Jacobum Rese,
consulem, a predictis rerum publicarum muneribus exonerandum et absolvendum duximus
et
94
M D X X V i.
LXYIH.
VW*
I
Cod.
Korn.
Rex
P.
Significamus etc. Quod cum anno MDXXV die XXIV* mensis Aprilis inter nobilem Ebre
hardum Ferber, capitaneum nostrum dirszowiensem, Jacobum Ruse et Hiliebrandum Ferber,
ejus litis consortes, ex una et civitatem nostram gedanensem ex altera parte sententiam
nostram diffinitivam Cracovie tulissemus eandemque civitatem in XII flor, ungarie. milli
bus in auro predicto Ebrehardo cum litis consortibus condemnassemus, expensarum litis
taxationem nobis reservantes, ipsaque civitas variis seditionum fluctibus agitata et proinde
innumeris necessitatibus pressa, prefate nostre sententie sine magno sui detrimento ac dis
crimine parere et satisfacere non potuisset, nos cum illius motus comprimere ac statam
ejus in bonum ordinem reponere suscepissemus, inter alia etiam animum adjecimus, quo
predictam causam, que ad communem tranquillitatem promovendam non parum momenti
habere videbatur, rationibus opportunis ipsam civitatem non nimium gravantibus, nec predictum Ebrehardum intolerabiliter damnificantibus componeremus et jam tandem fine le
gitimo absolveremus, maturo itaque senatus nostri regii consilio et deliberatione prenominatam sententiam nostram moderantes, eodem Ebrehardo nobis officiose obsecundante,
statuimus et decernimus ac presentibus declaramus: quod proconsules, consules, scabini
et tota communitas gedanensis totius civitatis nomine Ebrehardo Ferbero et ipsius litis
consortibus, heredibus et successoribus loco XII milium flor, ungaricalium in auro, in
quibus condemnata fuit, et expensarum litis ac debitorum omniumque aliorum occasione
prefate sententie nostre debitorum XII milia marcarum pro tempore currentis inonete pruthenicalis, in sex annis sese continuo sequentibus sine omni exceptione et renitentia sol
vere debeant,
) Moderatio seutentie super summa pecuniaria io qua Gdanenses condemnati erant Ferbero.
(Cod R.)
marcarum
95
marcarum summa totaliter fuerit persoluta.
partem decennalis contributionis nobis prestande precipue in eum usum eidem civitati
benignitate regia condonavimus. Ceterum si prenominati proconsules, consules, scabini,
communitas aut civitas nostra gedanensis hoc nostrum moderationis decretum ingrata vio
laverit pecuniamque supradictam in promisso termino quotannis adnumerare recusaverit
distuleritve, eundem Ebrehardum heredesque et successores ipsius in corporabilem et
realem possessionem villarum ac omnium bonorum terrestrium prefate civitatis nostre
gedanensis in locis editioribus sitorum, vernacula lingua bie >oge nuncupatorum induci
et imponi volumus, ita ut pacifice illis uti et frui possit, donec ei de preteritorum ter
minorum rata cum effectu fuerit satisfactum. E t proinde u t hec omnia legitimam exequutionem consequantur: vobis Mgcis. Georgio de Baysen, marienburgensi, et Georgio de
Konopat, Pomeranie palatinis, vestrisque in palatinatibus hujusmodi successoribus sub
gratia nostra mandamus et omnino ita habere volumus, ut quam primum vobis constiterit,
proconsules, consules, scabinos et communitatem seu civitatem gedanensem huic nostre
constitutioni ac decreto contravenisse, nullo alio mandato a nobis expectato, prefatum
Ebrehardum et ipsius heredes et successores in ejusmodi bonorum possessionem auctori
tate nostra regia corporaliter induci, 9ine cujusvis impedimento curetis. Si vero ambo adesse
non possitis, alter vestrum exequatur. Postremo ut idem Ebrehardus ex predicta civitate
nostra gedanensi mutuam sentiat benivolentie et amoris sui in patriam vicissitudinem,
personam ac domum suam in qua Gedani residere consuevit et nunc residet, ab omnibus
pensionis et datiarum oneribus, servitute civili ac singulis aliis gravaminibus, donec ipse
vixerit,
In quarum etc.
Marie Magdalene.
LXIX.
Korn.
piterne sunt facture, nulla alia major firmitudo oxcogitari potest quam ea, que fit, lite- Cod' R'
rarum monumentis memorie commendata, proinde nos Sigismundus etc. etc. significamus
tenore presentium etc. Quia cum generosus Ebrehardus Ferber, capit, noster derszoviensis, coram nobis exposuisset, quod litere et rnonimenta sua super ejus bona hereditaria
Stangenbergk, predecessoribus ipsius per nostros predecessores concessa, tempore bellorum
in his terris nostris Prussie gestorum aut aliquo alio sinistro eventu essent deperdita supplicassetque, ut in vim et loco ipsorum munimentorum deperditorum novas literas seu
novum privilegium nostrum super ea ipsa bona hereditaria Stangenbergk illi dare et con
cedere dignaremur: Nos ejusdem generosi Ebrehardi Ferber supplicationi juste annuentes
ac certo edocti a nonnullis terrarum nostrarum Prussie, prenominata bona Stangenbergk
esse propria et hereditaria prefati Ebrehardo, ipsuinque et predecessores ejus in continua
q u ie ta
96
MDXXVi.
quieta et pacifica possessione eorundem bonorum hactenus extitisse, presentes literas super
eadem bona prefati Ebrehardi Ferber loco priorum literarum amissarum dandas et con
cedendas duximus, damus et concedimus harum serie literarum, per ipsum Ebrehardum
ejusque vero heredes legitimos et successores ea ipsa bona Stangenbergk, cum omni jure,
dominio et proprietate ita late longe et circumferentialiter, prout in suis finibus et te r
minis ab antiquo consistunt cum omnibus et singulis eorum juribus, censibus, fructibus,
redditibus, proventibus, agris, cultis et colendis, colonis, hortulanis, locatis et locandis,
campis, pratis, pascuis, curiis, prediis, areis, hortis, silvis, nemoribus, mericis, pinetis,
rubetis, mellificis et meile ex eis proveniente, aquis, rivis, paludibus, fluviis, piscinis, pis
caturis, stagnis, lacubus, molendinis, constructis et construendis, et eorum emolumentis
aliisque pertinentiis et utilitatibus ad predicta bona ex antiquo pertinentibus, que nunc
sunt et in posterum humana industria quomodolibet excogitare possunt, generaliter uni
versis ita quod generalitas specialitati nec specialitas generalitati non deroget, jure heredi
tario et perpetuo tenendum, habendum, utifruendum, quieteque et pacifice possidendum
ac donandum et in suos usus suorumque successorum beneplacitos convertendum, prout
ipsi generoso Ebrehardo Ferber predicto et ejus legitimis successoribus melius et utilius
videbitur expedire, ita tamen ut servitium bellicum, quod alii bona herrditaria possidentes
obire solent, quod ipse Ebrehardus prefatus et sui predecessores obeant et prestare de
predictis bonis teneatur, secundum consuetudinem terrarum nostrarum Prussie, et sui
successores, eorundem bonorum possessores pro tempore existentes teneantur.
In cujus
J}
Cod. Kom. Significamus etc.
Rex
P.
97
civilibus, quocunque nomine nuncupatis, eximimus et absolvimus presentibus literis nostris MDXXVT.
ad tempora vite sue ex trem a, damusque preterea et concedimus illi ex speciali nostra
gratia regia liberam facultatem et potestatem pannos quoscunque, ceram, olea quecunque
ac reliquas omnis generis res et merces vendibiles, quibuscunque censeantur nominibus,
in domo sua, quacunque illum pro tempore illic Gedani inhabitare contigerit, ad mensuram,
pondus et alio modo pro arbitrio et beneplacito suo vendendi absque solutione alicujus
census vel pensionis cuicunque persone vel personis et etiam sine quovis alio gravamine
reali vel personali et quarumvis personarum, cujuscunque dignitatis, preeminentie, status,
ordinis vel conditionis existant, impedimento et arresto non obstantibus quibuscunque
constitutionibus et plebiscitis ipsius civitatis nostre gedanensis etc.
R ex
' J
P.
nostros gedanenses, ex eadem civitate nostra gedanensi ac terris nostris Prussie proscrip
serimus easque illis perpetue vetuerimus: annuentes tamen supplicationibus consiliariorum
nostrorum earundem terrarum pro eis nobis factis, non ignarique ac immemores rerum
humanarum, que sub hac presertim temporum malicia, in que presens etas incidit, variis
casibus sunt obnoxie et in vitia proclives ac propense: ipsos, Adrianum Flint et Lauren
tium Moler eisdem terris nostris restituimus ac in gratiam nostram recipimus, permisi
mus ac etiam permittimus illis harum serie literarum, ut in civitate nostra elbingensi
domicilia collocare victumque sibi mercatura et alio quovismodo licito et honesto terra
et mari querere possint in omnibus terris et locis regni, Mg. ducatus Lithuanie et aliorum
dominiorum nostrorum, excepta civitate nostra gedanensi, quam, volumus, ut deinceps
non attingant, nec se illius negotiis immiscere aut commercia vel sodalitates aliquas cum
incolis illius habere audeant. E a tamen lege et. conditione ipsos Adrianum et Laurentium
hac gratia nostra dignati sumus et dignamur, ut inprimis prestent. de se cautionem fide
jussoriam sufficientem, quod constitutiones nos ras observabunt easque in omnibus exequentur seque, ut fides tranquillos et obsequentes subditos decet, conservabunt.
Quod
cum fecerint, volumus illos censere et habere pro civibus et subditis nostris juribusque
et libertatibus civitatis omnibus gaudere perinde ac alios cives nostros elbingenses, harum
quibus sigillum nostrum etc.
Acta Tomiciana.
Tomus VIII.
13
L X X IL
Cod.
Koro.
98
LXXH.
Rex
P.
Georgio Holczhutter, quondam cive nostro gedanensi, nobis factas, ipsum civitate nostra
elbingensi condonandum duximus ac harum serie literarum condonamus, sic quod in eadem
civitate nostra elbingensi domicilium collocare victumque mercatu, vel alio quovis modo
licito et honesto terra et mari sibi querere possit et pro cive nostro elbingensi censeatur
juribusque et libertatibus civitatis in omnibus gaudeat et potiatur; facimus preterea illi
plenam et liberam potestatem, civitatem nostram gedanensem, quando et quotiens illi col
libuerit resque et negotia ipsius exposcent, ingrediendi et in illa pausandi, m orandi, sub
sistendi ac negotia quevis licita disponendi et rursum inde discedendi; ea tamen lege et
conditione, ut prius de se prestet cautionem fidejussoriam sufficientem, quod parebit con
stitutionibus nostris easque in omnibus conservabit seque pacifice et honeste, ut fidum
subditum decet, gerat.
Pro gratia
Harum etc.
// J /'
S.
Rex
P.
Obd. Rora* Significamus etc. Quia nos commendatam habentes virtutem et industriam ac in arte auri Cod K.
peritiam providi Andree Fiszer de Gedano, admisimus illi et concessimus ad preces
nonnullorum consiliariorum nostrorum admittimusque et concedimus per presentes: ut hic
in ipsa civitate nostra gedanensi et alias ubilibet locorum in regno terrisquc nostris Prussie
artificium suum exercere et laborare familiamque et socios ejusdem artis sue resque per
illum seu in ejus officina fabrefactas venditioni exponere aliaque agere hanc suam ipsius
artem ac ejus exercitium et usum concernentia possit, que alii aurifabri gedanenses et
aliarum civitatum, nostre ditioni subjectarum, faciunt et exercent, absque cujusvis molestatione, contradictione et impedimento, eo non obstante, quod literas sue eruditionis
et conservationis ex illa civitate, in qua artem didicit, non demonstraverit, quas intra
duorum annorum spatium expedire ac magistris contubernii aurifabrorum gedanensium
osten-
ostendere tenebitur.
MDXXVI,
fabrorum civit, nostre gedanen. ac etiam ad quos presentes litere nostre pervenerint, sub
ditis nostris, mandamus, quatenus ipsum Andream, aurifabrum et ejus familiam ac socios
omnem laborem ad ipsius artem quornodolibet pertinentem, libere in sua officina exercere
permittatis nullumque impedimentum aut molestiam sibi aut sociis dicti sui artificii per
eum susceptis, apud eum laborantibus preterea inferatis eundemque Andream Fiszer et
ejus familiam in omnibus et per omnia in exercitio sue artis conservetis et quantum in
vobis est, ab aliis permitti et conservari faciatis, vasaque et alias res per eum elaboratas
vendi permittatis et, ne exponantur aut vendantur vel emantur, inhibere quovismodo presuinatis. Mandamus item vobis aurifabris gedanensibus: ut prefato Andree Fiszer aurum,
argentum et instrumenta sua, illi per vos recepta, restituatis, vel, si distracta sunt, eorum
justum valorem illi exolvatis. Pro gratia nostra non aliter facturi. Datum etc.
LXXIY.
Significamus etc.
Rex
P.
,t
i/h li / f l e .
Quia nos compertam habentes fidem erga nos et rem publicam civitatis
nostre gedanensis famati Bertholdi Brandt, senioris scabinorum ejusdem civitatis nostre
gedanen., ac perpendentes multos ac continuos labores ejus, quos in hoc officio scabinali,
quod nunc gerit, per multos-armos sustinuit, gratiaque nostra regia in iisdem laboribus,
quo ab illis quiescere aliquantulum, ut rei sue familiari melius intendere possit, relevare
illum volentes, dedimus et concessimus
eidem Bartholdo Brandt eam facultatem
cunque voluerit, renuueiare possit, que
gare bone fame, honori et existimationi
Harum etc.
13*
LXXV.
Cod. Kont
Cod H
100
S.
R ex
P.
pubi, civitatis nostre gedanen. egregii Philippi Holkener, legum licentiati, ac considerantes,
illum nullas possessiones et hereditates habere, nullas etiam negotiationes exercere, sed
ex solo suo emerito peculio sustentationem et victum sibi querere, volentesque illum ad
i ;A
ij i
>J
**
1*.
.1
i fc
Datum etc.
LXXYL
X i j J j;
Ood. Kon. Significamus etc.
Cod' K'
agendis diligentiam famati Joannis Fischer, prefecti famulorum civit, nostre gedanen.,
quam cum antea, tum vero sub presentia hic nostra in multis negotiis, illi per nos com
missis, exhibuit, eundem Joannem Fischer et ejus successores ad nostra et ipsius civitatis
nostre gedanen. futura servitia propensiores et obligtiores reddere volentes, illi ex speciali
gratia
101
gratia et autoritate nostra regia hanc facultatem et prerogativam concessimus et presentibus li- MDXXVL.
teris nostris concedimus: quod ipse et conjunx ipsius ad eorum vitam, liberi vero ipso
rum utriusque sexus ad eorum annos discretionis macella carnium seu lanienas, quas in
ipsa civitate nostra gedanen. obtinent, possiut cuicunque velint ex contubernio laniorum
ejusdem civitatis gedanensis pro annuo censu locare, per ipsum Joannem Fischer ac con
jugem ac liberos ejus percipiendum ad eorumque necessitatem et usum convertendum,
sine quovis impedimento et contradictione laniorum et officialium quorumcunque civitatis
nostre gedanensis; ita ut ad tempora superius prefinita nemo illorum ad exercitium opi
ficii laniarii in dictis macellis cogi debeat nec possit, non obstante contraria ordinatione,
statuto vel plebiscito ipsius civitatis vel laniorum ejus,
Joannis Fischer uxorisque et liberorum ipsius derogamus et derogatum iri volumus, man
dantes districte vobis, famatis procoss. et coss. ac laniis ejusdem civitatis: ut prefatum
Joannem Fischer et uxorem ejus, quamdiu aura vitali fruentur, eorum vero liberos ad
annos discretionis, uti premissum est, in hac prerogativa et facultate locandi aliis laniis
macella ipsorum et ex illis censum libere percipiendi conservetis et ne conducantur eadem
macella inhibere quovis modo presumatur. Pro gratia nostra non aliter facturi. Harum etc.
Significamus etc.
nostra gedanensis, et pariter onerum ipsius, que continue sustinere cogitur, de consilio
consiliariorum nostrorum tam regni quam terrarum Prussie hic nobiscum existentium, con
cedendum duximus et presentibus literis nostris concedimus famatis proconsulibus et con
sulibus ejusdem civitatis nostre gedanensis: ut preter duos denarios, quos a qualibet marca
quarumcunque mercium ante percipere solebant, quos $$folgelt nuncupant, etiam tertium
denarium per sex usque annos exigere possint,
debito modo sustinenda;
Datum in arce
Cod. Korn.
102
EPIGRAMMA.
LXXVIII. In Christophorum de Schidlowiecz, Castellanum
et Capitaneum Cracoviensem, Regni Polonie
Cancellarium.
Cricius fecit.
MDXXVi
Ex cod. ms8.
bibi. Korn.
Ad
Christum.
LXXIX.
Cod. Korn. Cum in civitatibus Prussie, presertim in Gdano, per heresim luteranam anno dni. MDXXV
Cod E.
graves motus excitati essent, religioque sancta catholica una cum sacerdotibus ejecti illinc
esset, templa spoliata, burgrabius, proconsules, consules, scabini exauctorati, bonis spo*
lia ti
103
spoliati pulsiqiie e civitate novique in eorum loca homines egentes rapacesque suffecti, MOXXVX.
furca ac rota carnificine officina in foro erecta civitasque ad defectionem a rege ad na
tionem germanicam ac ad imperium spectaret, Sigismundus, Rex Pol., ex totius conventus
regni sui decreto cum plurimis consiliariis initio a. d. MDXXVI in Prussiam se contulit,
Mathiam de Drzewicza>
epuin. wladislaviensem, Joannem Latalski, eputn. posnaniensem, Christophorum de Schidlo
wiecz. cast. et capit, cracoviensem, regni cancellarium, Lucam de Gorka, cast. posnanien
sem, Maj. Polonie capit, generalem, Stanislaum de Goscielecz, palat, posnaniensem, capit,
marienburgensem, Andream de Thcnczin , palat, lublinensem, Joannem Choienski, juris
utriusque doctorem, archidiaconum cracovien. secretarium suum. Quibus adjunxit ex aula
sua ducentos equites, bello et consilio valentes, ad tractandos animos furentis plebis ac
ad civitatem pro adventu regis in tranquillum statum disponendam.
Sub idem quoque tempus Gdanum venerant ex Pomerania cum lucentis armatis equitibus
delectis 111. Georgius dux Pomeranie, nepos ex sorore regis, regem avunculum salutaturus, ac de dote matris nondum lata transacturus. Ea manus hominum electorum cum
non modica et ob id suspecta ac formidolosa civibus esset actionesque et tractatus consiliarorum egro acciperentur animo, cives ipsi, gens germana, odio vetusto in Polonos esttuans, constituerunt inter se ipsos fidem ac obedientiam regi juratam denegare consiliariosque illos in occursum regi Gdanum venienti urbe egressos et regem ipsum cum toto
comitatu urbe, clausis portis, excludere. At rex per virum prudentem Biszoff, civem ge
danensem, de scelere civium edoctus, misso nuncio. vetuit, ut et dux nepos et consiliarii
et aulici regi, Gdanum appropinquanti, obviam honoris causa ex urbe ne prodirent et ad
hoc intenti essent, ne porte regi ingressuro occluderentur.
Sic rege cum VIII millibus hominum (aderat universa nobilitas Prussie) preter spem civium
urbem ingresso, consilia illa civium irrita cum cecidissent, mox ad aliud nefarium facinus
perdendi regis et consiliariorum se verterunt. Degebat rex in preterio, subtus regem in
testudinibus pulveres erant sulfurei, extra urbem vero equi omnes curie regie in stabulis
erant; nam intra urbem angusta paucaque sunt stabula. Gdanenses itaque nocte, diem
Sanctorum Philippi et Jacobi insequente, stabula illa extra urbem incendere constituerant
et Marienburgi subsistens, premisit ante se Gdanum consiliarios:
pulveres sub rege succendere, regem perdere, consiliarios cum ceteris, si qui remansissent in
civitate Polonis, trucidare decreverant. At rex providentia Dei et Biszoffii premonitus serva
tus est cum suis. Nam prius quam venisset nox illa ad cedem designata, rex die ipso
S. Philippi et Jacobi vociferari jussit ad se in pretorium eos,
104
MDXXVI.
novus Biszoff ipse creatus, proconsules, consules, scabini illi priores et ceteri viri boni
restituti, et ceteri magistratus novi creati. A quibus atque ab universa civitate jusjuran
dum exactum est; constitutiones gubernande civitatis promulgate.
Ea sic constituta, quo in presentia regis firmarentur ac in exequutionem ponerentur, rex
cum aliquandiu illic immoraretur inoraque illa tediosa esset consiliariis et. toti curie, cunctique ad redeundum in Poloniam spectarent, fato quodam factum est, ut tedio illo animi
cunctorum levarentur letitia casu illis nova oblata.
Gdani geruntur, adducta fuit per mare ex Dania sponsa Alberto, marchioni brandeburgensi, duci in Prussia nuper creato; absolutisque in Monte regio nuptiis, redenutes in
Daniam descenderunt ex navibus Gdanum virgines danice elegantes culteque et gratia
puellari venustissime cum primariis matronis et cum consiliariis regi 3 Danorum, qui hanc
ipsam sponsam ad ducem maritum adduxerant, studio salutandi regis Polonie, fama lau
dati regis adducti, u t quem ex ampla fama cognitum haberent, eum etiam coram intue
rentur alloquerenturque. Excepte sunt he virgines cum toto earum comitatu a rege,
a consiliariis atque a tota curia perhumane ac honorifice, lautis conviciis a singulis pro
ceribus polonis singulis diebus tractate; ludi, choree, musice, solatia varia ad eorum ho
norem acta, omniaque hospitalitatis, liberalitatis, benivolentie officia in illos hospites ex
hibita.
Sicque Poloni
certati alter alterum superare contendentes dum coi.viviis, solatiis, blanditiis puellaribus
insistunt, obliti more illius tediose, leti tempus illud in Gdano exegerunt.
Ad Sigismundum Regem.
Commendatio more gdanensis, quam cum actus et coneilia perplexa
tum postremo puelle danice mari advecte,
Ista
MDXXVL
LXXX.
E x cod. m u .
blbl'
Cricius fecit.
Presulis ex alta Thais demissa fenestra
Quod fuit in reti, nec patuere fores,
Nescio cur factum culpatur, maxime nunc cum
Natum evangelium cerdo faberque crepat;
Nam piscare homines, cum sit res presule digna
Juxta evangelium', nemo negare potest.
Id factum erat Gedani, rege de pretorio prima
luce spectante, in hospitio Joannis Latalski,
episcopi posnaniensis.
LXXXI.
Quod huc usque eidem scribere distuli, in causa fuere actiones perdifficiles, que me plurimum hinc inde distrahebant, expectavi etiam finem hujus hic nostre tragedie que jam
Deo bene volente finem sortita est suum ut eo certius perfectiusque egressum sacre
Mtis. regie vre. Mti. describere potuissem; credo enim varia de egressu regio vre. Mti.
[! Acta Tomiciana. Tomus VIII. i
esse
Cod. Koru.
CwL ^
106
MDXXVI.
*
esse significata; sed ego qui nedum in magnis rebus, verum et in minimis nollem vre.
Mti. quam se res habent significare, hucusque hunc meum distuli nuncium, quousque
oculis vidit sacram Mtem. regiam hinc egredi, quique nuncius s. regiam Mtem. una mecum satis longum iter est comitatus, ut vram. Mtem. de egressu regio redderet certiorem,
prout jam die date presentium hinc sua Mtas. regia Marienburgum versus, deinde Elbingum, illinc Masoviam recte proficiscitur. Post illa scripta per me vre. Mti. missa
multa atque varia per regiam Mtem. cum civibus gedanensibus tractata sunt, que omnia
nedum scriptis, verum et verbis longum esset enarrare. Duo tamen inter tractatus precipua erant: primum videlicet de tranquillitate hujus hic urbis utque omnia tam divina
quam humana ante egressum sue regie Mtis. bono debitoque fine term inarentur; secundum,
ut omnes noxii secundum sua quisque merita punirentur, prout jam XIV ex primis capite
truncati sunt; restant tamen nonnulli adhuc eque ac priores noxii, qui etiam ut puni
rentur, institi. Sed hoc maximam apud nonnullos mihi comparuit invidiam. Cum enim
plus summi Dei honorem religionemque sanctam, tum etiam dignitatem regiam , honesta
tem item atque commodum publicum pensi haberem, accidit, ut multorum et non mino
rum etiam in me animos exacerbarem; que omnia regiam Mtem. haud latent, sed cum
omnia ferre dissimulanter consueverit, nihil aliud preter quam ansam male agendi pluri
bus reliquit. Hec omnia ego prudenti judicio vre. s. reginalis Mtis. tanquam domine pru
dentissime relinquo. De me vero vra. reginalis Mtas. sibi certo certius persuadeat, nullum
meum privatum commodum appetivisse, verum pro laude imprimis Dei atque etiam ho
nestis commodis regie Mtis., dni. mei cleinentissimi, nimio plus institisse. Quod vero non
omnia ita, prout par erat, evenere, mea non refert, cum plurimorum contraire opinioni
non modo perdifficile, verum etiam impossibile est. Veniet autem quandoque hoc tem
pus, u t, que nunc latent in abdito, palam quandoque prodibunt manebitque suus virtuti
honos. Cum hic apud nos quecunque ad vram. Mtem. scribantur, in malam solent par
tem interpretari; sed ad propositum, si hic sontes palam quererentur. Hi, qui sue conscii
culpe, fuga saluti consuluerunt, cumque palam citarentur advocarenturque, minime comparentes tandem cum aliis nonnullis de civitate banniti atque exilio damnati perpetuo;
item nonnulli etiam , qui Luteri sectam professi abdicare abjurareque coacti sunt, atque
sufficientem cautionem fidejussoriam statuere, nunquam talia et ne minima quidem in
Deum atque contra regiam Mtem. se agere velle.
D ati sunt insuper per regiam Mtem. consulatui atque toti communitati nonnulli articuli
scripti, qui pro lege ad libitum regie Mtis. per ipsos tam consules, quam etiam totam
communitatem tenendi observandique erunt; templis,
suus decor atque honos omniaque inde abstracta reddita, ea presertim de quibus consta
bat, reddita sunt, de quibus vero non constabat, in iis inquirendis acquirendisque iste hic
consulatus operam adhibiturus est suam.
Item illa causa, que inter Ebrehardum Ferber, civem hujus hic urbis atque totam communi
tatem diu coram regia Mte. ventilata tractataque est, tandem per regiam Mtem. ad finem
deducta atque amicabiliter sopita et composita est; hec enim causa totius fomentum mali
in hac urbe fuit. E t sic omnia, Deo favente, bono fine hic terminata sunt, utinam diu durent.
Ad
Ad confirmanda atque manutenenda omni& et singula prefata, mandavit Mtas. regia huic MDXXTt
consulatui: ut trecentos pedites ad certum tempus hic foveant in terrorem iis, qui ad er
rores pristinos forsan resipiscere et relabi vellent.
sunt, quibus regia Mtas. duos ex harum hic terrarum nobilitate preficere dignata est.
Ad hec, Serma. regina, dna. mea clementissima, plura s t m ulta hujus hic tragedie capitula
scribenda essent, sed ante dies aliquot exivit hinc dnus. Choienski, archidiaconus cracovien., per regiam Mtem. ad vram. Mtem. missus, qui omnia et singula latius oretenus vre.
reginali Mti. declaraturus est.
pretari partem non dedignetur; perpetue enim meum officium servitutis me non modo ad
scribenda ea, verum etiam atque etiam ad obeunda omnia ea, que sint ardua atque diffi
cilia, ex mandato atque voluntate vre. reginalis Mtis. permovit impulitque, si qua tandem
merces laborum meorum mihi speranda est, ex gratia imprimis summi Dei, deinde ex
gratia vre. reginalis Mtis. mihi speranda est et erit.
Auditurque dux Prussie ad regiam Mtem. Elbingum rursus venturus est, famaque est, eum
ducem relictam cum ipso ducatu MaSovie fratri germano suo a regia Mte. petere decre
visse, sed non credo istud regiam Mtem. facere; ducatus enim iste ad regem et regnum
Polonie jure feudi mediante devolutus est, quem sue regie Mti. a se et a regno suo alie
nare non conveniens videretur. Fuerunt hic etiam oratores a Sermo, rege Ungarie, ro
gantes nomine regis, quatenus prefatum Masovie ducatum sororibus ducum Masovie dive
memorie, ad easdem sorores jure naturali devolutum, dare gratiose sua Mtas. dignaretur;
itidem nomine Magni palatini terre illius, Naderspantl vulgo nuncupati, atque etiam
nomine nobilitatis Ungarie Sermo, regi nostro extitit supplicatum, sed omnes profecere
nihil brevique hic tempore manentes discessere.
F erunt etiam ipsam ducem Masovie in obvium regie Mti. ire velle petereque eandem decre
visse, ut se ducatumque suum, prout tempore fratrum ipsius, ducum Masovie, erant, regia
Mtas. liberum dicat, sed opinor non aliam prout et ceteri spem inde reportaturam. Est
enim prefatus ducatus Masovie non parvus et non contemnendus. Qui ducatus poterit
regie Mti., in his presertim turbinibus rerum non parum valoris autoritatisque afferre.
Quo ducatu una cum aliis suis regnis utinam regia Mtas., dominus noster clementissimus,
cum vra. reginali Mte. atque filio totaque sua regia prole diu pacifice feliciterque utatur
ad annosque longissimos cum prefatis omnibus optime incolumis perveniat, exopto.
etiam sacra Mtas. reginalis mei ineorumque non sit immemor servitiorum,
Vra.
oro obtestor-
que; potest enim poteritque vra. reginalis Mtas. in hac presertim teipporis occasione mihi
vicem non parvam servitiorum rependere habituraque me sibi et sue regie proli una cum
meis omnibus vra. reginalis Mtas. presto paratissimum devictrssimumque servitorem, cujus
gratie me atque meam conjugem vicibus iteratis commendo, cui, ut in omnibus votis at
que mandatis vre. reginali Mti. pareat, strictius diligentiusque commisi. Datum in itinere
ex Gedano XXIIIa Julii.
14*
LXXXII.
108
L X X X n.
iik/a
/ i
.i
M D X X V i. Mgci. venerabiles etc.
Jam vobis scripsimus, quam gratum sit nobis, quod istuc conveneCod^Kom. r ^ jg et provinciam vobis injunctam obire ceperitis. Scripsimus item vobis sententiam et
.
ut
illi vobis sumptum subministrent. Pergatis itaque, auspice Deo, exequi rem ceptam ju x ta
sententiam et instructionem nostram. Nos confectis hic tandem, gratia Dei, rebus omnibus
ex commodo et dignitate nostra, pergemus ad reliqua, que in his terris et alibi adhuc
restant, et quamvis ultra sententiam nostram et aliorum hic immorati sum us, mora hec
tamen necessaria fuit 'ad res omnes firmius stabiliendas, in quibus plus nobis prestitisse
videmur non adeo viribus nostris, quam singulari gratia Dei et fide obsequioque potiorum
civium. Nam primum religionem, qua laxata nutare solent omnia, penitus collapsam res
tituimus, civitatem, quam perfidia nefariorum hominum jam pene amiseramus, recupera
vimus commodum nobis et regno nostro, duplo plus auximus autoritatem nostram, multis
in rebus magis firmavimus, noxios homines majori ex parte e medio sustulimus, favorem
bonorum et potiorum civium, quod unicum hic fuit majoribus nostris presidium et fore
aliud non potest, in posterum firmius conservavimus, atque hec omnia ita moderati su
mus, u t quam maxime ex usu essent et durarent.
gratiam habeamus apud nostros, nos et hi, qui nos juverunt honoremque nostrum custo
dierunt, nescimus, certe apud exteros etiam longinquos laudem immensam et nomen il
lustre genti nostre sumus consequuti.
Datum Gedani.
Famati, fideles, dilecti. Delatum est ad nos, novos motus et turbas inter communitatem is
tius civitatis et vos exortas esse et communitatem rationem de perceptis et administratis
proventibus civilibus a vobis exigere, que res, ut est indigna, ita nobis vehementer mo
lesta, quippe que nedum civili unioni et veteri consuetudini istius civitatis plurimum
derogare, verum etiam ad majores motus et novationes rerum in dies magis ac magis
vergere
109
vergere videtur. Atque ita volumus et jubemus vobis omnino habere volentes: non prebeatis causam majorum motuum et turbarum , que haud dubie, ubi per vos ratio ipsa
mdxxvl
communitati facta foret, in civitate ipsa fierent, ac rationem ipsam coram nemine facere
audeatis; nos enim ipsi cum in terras ipsas Prussie venerimus, illam a vobis exacturi
sumus aut consiliarios nostros ad illam exigendam, ubi opportunitas postulaverit, istuc
Elbingum mittemus.
Dat. Cracovie.
testinas et insolentias adversus fidem et religionem sanctam catholicam eo usque procescisse, ut plurima contra Deum indignissima com m itterentur: calices, patenas, cruces et alia
clenodia de ecclesiis accepta, monachos spoliatos et extra septa monasterii ad petendas
elemosinas exire prohibitos, proconsules, consules et alios officiales civitatis licentiosissime
depositos,
nostram exauctoratum et alia innumera perpetrari, videbantur hec omnia nobis adeo in
digna et abominanda, ut fidem illis adhibere nequaquam potuerimus.
Nam et contra re
ligionem sanctam catholicam, quam omnia regna et dominia christiana hactenus tot secu
lis concorditer et inviolabiliter observaverunt, talia commissa videbantur, que ne Turei
aut Tartari forsitan committere auderent et adversus autoritatem* nostram ita insolenter
excessum ac si nomen et potestas nostra regia pluma levior censeretur, admoneremusque
vos per nuncios nostros benignissimis verbis de iis ipsis rebus, que ad nos rumoribus
perferebantur, quibus nos usque quaque credere non potuimus. Verum quia intelleximus,
post eam legationem nostram, non modo non intermissa et correcta esse a vobis, que sunt
iniquissime commissa, sed etiam illa in dies magis invalescere timentesque, ne et gravis,
simam ultionem a dno. Deo et apud alios omnes reges principesque ac^nationes christianas turpissimam notam subeamus,
dignatione nostra, ut, si ea ita se habent, uti ad nos relata sunt, primum omnium religio
nem sanctam ad eam observationem et ordinem, quem a majoribus vestris per manus
accepistis et cum qua nobis subditi facti estis, in omnibus, que mutata, destructa, ablata
et violata sunt, restituatis, magistratum omnem indigne et indecenter depositum ad sedes
et officia eorum reponatis,
monachos et alios
Cod. Korn.
110
MDXXVI.
inter vos id facere non curaveritis, nos debitum ac officium christiani regis pretermittere
non poterimus et sciemus, quomodo nos erga vos in his gerere debeamus. Ad que om
nia volumus, ut nobis per hunc nuncium respondeatis.
Cum jam dudum variis multorum relationibus didicissemus, quomodo vos in divine Mtis.
contumeliam adversus ecclesiasticam siinulque nostre superioritatis autoritatem ac contra
quietem ac statum Reipublice moremque majorum vestrorum, abjecta sacre religionis ob
servantia, totius christiani orbis consensu firmata, novam et apostaticam sectam propria
temeritate induxissetis, venerabile eucharistie sacramentum, misse sacrificium et statuas
sive imagines Sanctorum indignis et abominandis malis tractassetis, ejectis catholicis predicatoribus, apostaticos, criminatores instituissetis ac propterea etiam contra capitaneum
istic nostrum seditionem et periculosum tumultum in ecclesia vestra parochiali insolenter
excitassetis, dnum. episcopum vestrum loci ordinarium, cujus jurisdictionem contemptui
habuistis, nec non alias ecclesiasticas personas per predictos predicatores vestros insigni
bus contumeliis et publicis declamationibus affecistis, sacerdotes ac Dei ministros suis pro
ventibus et alimentis ac domiciliis privassetis eaque profanis vestris usibus deputassetis,
ecclesias et monasteria spoliassetis ac pleraque alia indigna commisissetis, nostris et prefectorum arcis nostre Marienburg literis sepenumero vos admonuimus vobisque severius
mandavimus, ut ad mentem saniorem redeuntes ac resipiscentes ab hujusmodi et similibus
ausibus et temeritate abstineretis, ecceliasticis suos proventus et ecclesiis adempta resti
tueretis omniaque in pristinum statum reponeretis.
111
datis et admonitionibus nostris cum effectu paruisse. Alioquin audituri se ob premissa fa- MDXXVL
cinora et prevaricationes penas de jure in hujusmodi delicta constitutos decerni et pro
mulgari ac legitime exequutioni demandari, certos eos esse volentes, quod etiam ipsis non
comparentibus in eorum contumaciam ad omnia supra dicta contra ipsos procedetur,
ulteriore dilatione 'semota.
Volumus preterea et decernimus has nostras citationes et publici edicti literas ut eo com
modius ad singulorum notitiam deveniant, in consulari congregatione primum publicari et
deinde aliquo die convenienti in valvis ecclesiarum et monasterii locis editioribus ac pa
tentibus, more aliorum edictorum publicorum, affigi et publicari, eamque publicationem
omnes et singulos, quorum interest, perinde artare ac si in eorum proprias personas
exequutio facta fuisset.
Datum etc.
Cod. Korn.
Datum etc.
LXXXVII.
cod. Korn.
' od 3
112
literis nostris declaravimus exequi non neglexisse, quo nihil gratius nobis, nihil civitati
vestre ac singulatim unicuique vestrum utilius prestare potuistis, volumusque vos et omnes
MDXXVL
cives vestros pro hac fide et obedientia habere in gratia et tuitione nostra commendatos.
Quod etiam novi consules antiquis loco cedere et magitratu se abdicare sponte non re
cusarunt, libenter audivimus; quodque ad provisionem honoris eorum, ut postulastis,
attinet, habito super hoc maturo consilio et deliberatione, id faciemus, quod ea res po
stulare videbitur et vobis post hac super illa mentem et voluntatem nostram declarabimus.
Quia vero accepimus, vos non omnia adhuc ad pristinum ordinem et statum reduxisse
multasque insolentias et blasphemias fieri isthic apud vos adversus divinam Mtem. et sanc
tos ejus ritusque ac ordinem ecclesiasticum, qui non a sederatis apostatis, quales sunt ii,
qui nunc censuram sibi insolentissime sumunt, sed a sanctissimis patribus, vita et mira
culis clarescentibus, est institutus, mandamus vobis, u t primum omnium religionem sanetam catholicam ad eam observationem et ordinem, quem a majoribus vestris per manus
accepistis, in omnibus, que mutata et violata sunt, restituatis, monachum uxoratum or
dinis Carmelitarum conventus gedanensis, qui non solum luteranam heresim vobis predicat,
sed jurisdictionem exercens, vestrum etiam episco'pum agit, et alios ejus farine impios prevaricatores et apostatas ad nos vinctos transm ittatis, vel de civitate ista nostra omnino
ejiciatis vosque in omnibus, tam divinis, quam humanis rebus et negotiis vestris ad pri
scum et laudabilem morem ac instituta, quibus aucta est civitas ipsa vestra et cum qui
bus nobis subditi facti estis, reducatis. Nolumus enim ulterius ad tam indigna et nefanda
facinora connivere, timentes, ne in gravissimam ultionem a domino Deo et apud alios
reges principesque ac nationes christianas turpissimam notam subeamus, sub gravissima
indignatione nostra et penis in prioribua edictis nostris contentis, non aliter facturi.
Ceterum quod a nobis petiistis, ut huic civi nostro villas Neukircli, Krebeszdorff et Karsow,
dudum per bone memorie Sermum. olim dominum Kasimirum, parentem nostrum deside
ratissimum, monasterio S. Brigide istic donatas et adseriptas, ad quas se propinquitatem
habere dicit, restitui faceremus nosque meminimus, villas ipsas collatas fuisse per nos
Rndo. olim Luce, epo. varmiensi, et post ejus obitum successori suo defuncto, dno. F a
biano, epo., qui quandam pro illis concordiam, quam nos approbavimus, cum monialibus
S. Brigide de Gedano fecerat, non est integrum nobis quicquam aliter, parte non vocata,
de eisdem villis disponere. Sed quum vel causa ad nos devoluta fuerit, decernemus j u
dicialiter id, quod justum videbitur, vel si aliqua partium commissarios a nobis petierit,
eos illi designare non recusabimus. Ceterum Paulus, plebanus olim vester, ante tres
annos defunctus, certam pecunie summam et argentum ecclesie collegiate Gutstatensi et
parochiali Vormiditensi testamento suo legavit et vos illa, uti accepimus, ex ecclesia
vestra parochiali, in quam per testamentarios reposita fuerant, in pretorium sustulistis,
volumus et mandamus vobis, ut illa iisdem testamentariis restituatis; presertim cum vos
cause testamentarie jam dudum, ut certo edocti sumus, ab olim Fabiano, epo., definite,
judices esse non possitis.
Datum etc.
LXXXVIII.
113
Delatum est ad uos, esse istic apud vos duos concionatores lute-
MDXXVi.
ranos videlicet Mathiam^ monachum Carmelitam uxoratum, et Georgium, plebanum ecclesie nove civitatis Elbing. Qui quum ausi sint hactenus contra prohibitionem nostram
sua prava doctrina avertere populum a recta via et sancta fide catholica sub pretextu
verbi Dei: mandamus vobis, ut utrumque illorum coram nobis feria III* proxima post
dominicam Judica proxime venturam personaliter statuatis, quos nos etiam per literas
nostras, u t coram nobis in propriis personis coinparerent ad diem predictum, vocavimus,
sub gravi indignatione nostra non aliter facturi.
Rex
P.
Manifestum facimus tenore presentium universis. Quia cum pridem venissemus in has
terras nostras Prussie, ut illa, que in oppidis et civitatibus nostris exorta et patrata fu
erunt adversus divinam Mtem. et ecclesiam sanctam catholicam ac etiam adversus autoritatem nostram regiam et in perturbationem ac detrimentum ipsorum oppidorum et civita
tum nostrarum, in. pristinum bonum ac laudabilem statum ac ordinem reduceremus idque
divina opitulante gratia per hoc tempus in civitate gedanensi ad plenum perfecerimus
jaxnque ad hoc ipsum prosequendum in civitatem nostram elbingensem iter instituissemus;
quia tamen preventi insperata necessitate regni nostri sententiam mutare et regno nostro
quam celerius adesse coacti simus, designavimus et misimus nomine et loco nostro in
ipsam civitatem elbingensem Rndos. in Christo patres, dnum. Mathiam, vladislaviensem,
Mauritium, varmiensem et Joannem, culmensem epos., nec non Mgcos. et Generosos Stanislaum de Koscielecz, posnaniensem et inarienburgensem, bidgostien. et stumen. capitaneum, Joannem de Lusianis, culmen., Georgium de Baisen, marienburgen., Georgium de
Konopath, Pomeranie palatinos, Ludovicum de Mortangen, cast. elbingensem, consiliarios
nostros sincere nobis dilectos. Quibus diligentissime commisimus ac omnem facultatem
nostram illis dedimus damusque presentibus: primum, ut de factionibus et tumultibus
illic excitatis eorumque autoribus, item de invecta illuc pestifera secta luterana exactissime
requirant, facinorosos homines, qui in premissis noxii et autores inventi fuerint, penis
debitis, secundum quod illis videbitur, puniant: deinde omnes defectus ipsius civitatis
corrigant et emendent ac statum ejus ad bonum et tranquillum ordinem restituant, aliaActa Tomiciaua Tomai VIII.
que
Co4 Korn.
114
MDXXVI
Quicquid autem per illos actum gestum et constitutum fuerit, id omne tanquam per no
met ipsos fieret, ratum, gratum et firmum nos habituros in verbo nostro regio prom itti
mus et pollicemur. In cujus rei testimonium sigillum nostrum est presentibus ap
pensum. Datum.
XC.
Cod. Korc
Cod. R.
Significamus etc.
R ex
P.
Quia cum anno superiore nonnullas civitates Prussie, que intestinis sedi
tionibus plurimum estuabant, personali nostra presentia, dno. Deo adjuvante, pacassemus
et arduis Reipublice regni nostri negotiis nos inde avocantibus, reliquis civitatibus invi
sendis vacare non possemus, solennibus nunciis et consiliariis nostris vice nostra subdelegatis, rem a nobis feliciter auspicatam conficiendam demandavimus. Cum itaque Rndum.
in Christo patrem, dnum. Matliiam, epum. vladislaviensein, et generosum Ludovicum de
Mortangen, castellanum elbingensem, in oppidum Braunsbergk, quod tunc temporis in nos
tra retinuimus potestate, misissemus: ut compressis illic popularibus motibus et rebus ad
pristinum ordinem repositis hoc ipsum oppidum Rndo. in Christo patri, dno. Mauritio ,
epo. varmiensi, ejusque ecclesie, tanquam vero et legitimo domino, pacatum nomine nos
tro restituerent. Qui munus sibi injunctum rite et debito modo obeuntes ad occurrendum
futuris erroribus populumque in fide, officio et religionis observantia conservandum con
stitutiones salutares nobis pro parte prefati domini Mauritii, epi., oblatas autoritate nostra
ediderunt, quas cives seu incole oppidi predicti acceptantes etiam solenni juramento prefato dno. Mauritio, epo., postea prestito, servandas promiserunt, uno duntaxat articulo de
capitalibus et sanguinis judiciis, quem suis privilegiis derogare affirmarunt, ad no6trarn
cognitionem arbitralem consensu utriusque partis rejecto.
sed in humanis quoque rebus, que hoc preci pue freno diriguntur,
haberi posset, ut jam obscurum non est, quos fructus edat novata religio quot
et quales nonnas et precepta tradant, ipsi arbitratu suo, qui in ritus et instituta
ecclesie catholice debacchantur, statuimus, ut deinceps usus antiquus religionis et
ceremoniarum, tot seculis in omnibus regnis et dominiis christianis observatus
et a majoribus nostris nobis per manus traditus ac per regiam Mtem., ut princi
pem christianum decet, commodum restitutus, diligenter in hac civitate et om
nibus ecclesiis observetur. Quod si quis vituperare aut illi detrahere presumpserit, debito modo convictus punietur.
116
M D X X V 7.
approbata.
Quia item censores ipsi aliorum cupiditatem et avaritiam insectantes ipsimet nec
a sacris quidem manus rapaces abstinent, statuimus, ut quisquis vasa argentea,
ornamenta,
Ceterum visum est nobis equum et pro dignitate superioris dominii congruere at
que ita in posterum irrefragabili edicto statuimus et habere volumus: quod prefectus episcopalis, sive is advocati, capitanei aut burgrabii nomine honestatus
sit, ubivis primum locum super omnes consules et proconsules perpetuo habeat
eo quod personam domini episcopi representet et ejus vices gerat.
Porro quod ad res civiles attinet, quum ii, qui magistratibus et judiciis in civita
tibus presunt, dominorum suorum vicem gerere censentur, cum a jure directi
dominii hec pendeant, absurdum arbitram ur a legibus bene institute civitatis ac
etiam periculosum, ut in magistratuum et judiciorum, presertim capitalium, dis
positione ipse dnus. excludatur.
tatis libertate sua,
multipliciter
117
tem dicto domino episcopo relinquim us, statuentes: ut de cetero nullus ad m v MDXXTI.
gistratum recipiatur au t eligatur,
vel ejus prefecti; destituendi vero et exauctorandi proconsules vel consules apud
solum episcopum sit potestas, quod, quoties res postulaverit, ei facere licebit.
petuo interdicimus.
Preterea quisquis ad magistratum de novo assumptus fuerit, anteaquam locum hu
jusmodi magistratus acceperit, debet dno. episcopo aut ei, qui ad id ab eo com
missionem habuerit, debitum fidelitatis juram entum prestare, quodque omnes
seditiosos et turbatores pacis civitatis illius, quam primum tales cognoverit, ipsi
dno. episcopo aut ejus prefecto fideliter denunciabit curabitque, ut tales debita
pena puniantur. Idem juramentum etiam prestare debent omnes, qui communi
tatibus artificum in seniores preficiuntur.
Decernimus item et statuimus, quod nullus ex civibus hujus civitatis per seditio
nem vel aliquem modum illicitum ad regimen consulatus quoquo modo sese in
gerere presumat sub pena ultimi supplicii, neque plures quam quatuordecim
persone in consulatum a modo preficiantur.
Interdicimus insuper perpetuo, ne consulatus totam communitatem in quovis loco
congreget aut illam sponte congregari permittat, decernentes, id neque consulatui
neque communitati absque speciali permissione domini episcopi vel ejus prefecti
licere sub pena amissionis omnium privilegiorum suorum; ubi autem magni mo
menti negotia emerserint, que communibus consiliis et unanimi consensu civi
tatis transigenda fuerint, statuimus: quod deinceps in hujusmodi arduis causis
ex singulis quartis civitatis sex boni et integri cives cum consulatu et duobus
senioribus ex quolibet quatuor capitalium opificum ordine ad consulendum et
ferenda suffragia vocari et adhiberi debent, et quod hujusmodi viros eligendi et
vocandi in pretorium, quoties opus fuerit, consulatus potestatem habeat. Qui
libet etiam magister quartarum faciet quemque ex eisdem civibus sue quarte
ordine sederem et quemlibet admoneat, ne cujuspiam sermonem interrumpat aut
aliud aliquid loqui et ingerere presumat quam id, quod a magistratu omnibus
in commune propositum fuerit. Si quis autem aliquid preter hec ingesserit,
quod civilem tranquillitatem perturbare posset aut his nostris constitutionibus
adversetur, si quis item non vocatus aut designatus propria temeritate sub ipso
rum congressu in pretorium venerit ad hujusmodi consilium interturbandum, ex
tremo supplicio mulctetur. Quicquid autem per predictum magistratum et viros
electos decretum et conclusum fuerit, id firmiter et inviolabiliter ab omnibus
incolis
118
IttAXVt
Afk
Ai
e
/b s
U
incolis hujus civitatis observetur. Si vero in unam sententiam non coierint, rem
ad dominum episcopum referant decernendam.
Ceterum si quis civium privato civi actionem movere voluerit, coram domino
episcopo aut ejus prefecto sive consulatu id faciat, magistratum vero coram
domino episcopo aut ejus prefecto dimtaxat conveniat, nec querelam injuriarum
suarum ad plebem seu communitatem, ut tumultus populares excitari possint,
sub pena ultimi supplicii deponere audeat.
E t quia seditiosorum est in latebris primum artes et modos ad tumultum excitan
dum fabricare, statuim us: quod si tres quatuorve aut plures utriusque sexus
futuris temporibus in domibus, templis, hortis intra vel extra civitatem consultationeB et tractatus facerent, qui vel adversus edicta vel statuta nostra tenderent,
vel qui contra penam seu mulctain per nos decretam, vel etiam contra com
munem pacem civium aliquid continerent, vel eorsum vergerent: qui item hujus
modi conventicula intra vel extra civitatem scientes admitterent, vel nuncium
aliquod ad tales vel alios deferrent: si quis denique aliquem contra premissa
facientes vel facientem sciverit videritve et talem prefecto domini episcopi aut
consulatui non denunciaret, tam is quam alii hujusmodi nostre constitutionis
transgressores legitima probatione convicti supplicio capitis at bonorum priva
tione puniantur.
*
Statuimus item, quod omnes magistri opifices quorumcunque artificiorum mechani
corum pro fide et juramento suo diligenter intendant, ut tales famulos vel so
Ab
cios advenas suscipiant ac laboribus et officinis suis adhibeant, qui per omne
tempus, quo in hac civitate inorabuntur, se probe, fideliter et cum omni obedientia et subjectione secundum nostras et domini episcopi ordinationes et con
stitutiones tam in ecclesiasticis quam in profanis rebus gerent et conservabunt,
quas iidem magistri eis notificare debent, alioqui de famulorum excessibus ipsi
rationem reddere et facinorum eorum penam luere sint obligati.
i
Decernimus preterea, quod pomeria sive horti, qui sagittariorum vocantur et preterea societates sive compotationes, quas gildas vocant, deinceps frequentari et
servari non debent sine speciali et expresso domini episcopi aut ejus prefecti consensu.
Demum ne quisquam voluntatis de statutorum nostrorum ignorantiam pretendere
posset, mandamus et strictissime precipimus: quod caupones tabernarii quique
publica diversoria tenent et generatim omnes hujus oppidi cives et incole ad
quemcunque illorum hospitem seu advenam aliquem venire et diverti contingat,
illi cum primis statuta et edicta nostra tam ad fidem catholicam quam etiam ad
statum hujus civitatis pertinentia referre et declarare teneantur, ut quilibet hic
ct alias in ditione domini episcopi existens se huic voluntati Mtis. regie et man
datis nostris immoverius regiis accommodare possit et sciat, sub pena gravissima
per consulatum exigenda et moderanda. Quod si quispiam hospes vel advena tam
pertinax et temerarius fuerit, ut ita certior factus, vel hereses et impia dogmata
pro-
119
profiteri ac seminare vel alia quecunque tam religioni quam tiam hi ordina*
tionibus nostris immoverius regiis contraria tractare et promovere presumeret,
is per prefectum domini episcopi aut consulatum debita et irremissibili animad
mdxxvi
versione puniatur.
Volumus postremo et mandamus, ut omnes et singuli constitutionum nostrarum
Buprascriptarum articuli annalibus hujus civitatis ad perpetuam rei memoriam inscribantur et quotannis semel communitati legantur ac ab universis firmiter et
inviolabiliter observentur; articulo tamen de judiciis capitalibus sive sanguinis,
quem civitas suis privilegiis plurimum derogare pretendebat, ad cognitionem et
decisionem regie Mtis., cujus arbitrio tam ipsa civitas quam Rmus. dnus. episco
pus varmiensis stare volebant, rejecto. Ita tamen, quod pro conditione tempo
rum et rerum in potestate domini episcopi sit, quosvis ex premissis articulis
m utare, addere, demere seu etiam abrogare, prout rebus publicis magis expe
dire videbitur. Nos itaque suprascripti nuncii et oratores presentibus articulis
coram tota communitate dicte civitatis, de nostro mandato solenniter congregata,
lectis et promulgatis, ipsam civitatem Braunsbergk modo quo supra reformatam
et in ordinem positam cum omni ejus jure et dominio ac subditis et attinentiig
universis, remisso prius juramento et homagio Mtis. regie prestito Rmo. in Chri
sto patri, dno. Mauritio , epo. varmiensi, tunc presenti ejusque successoribus et
ecclesie autoritate regia reddimus ac restituimus. In quorum testimonium sigilla
nostra presentibus sunt appensa.
Braunsbergk sabbato post festum'assumptionis beate virg. Marie, que fuit XVIII*
mensis Augusti.
Suprascriptos articulos magistratus et tota communitas oppidi Brauns
bergk, solenni juramento Rmo. dno. suo epo. varmiensi prestito in
presentia nostra, se firmiter servaturos promiserunt et obligarunt.
M athiaSy e p u s. v la d is la v ie n s is . m. p.
m undus , rex etc., approbavimus, ratificavimus et confirmavimus, approbamusque, ratificamus et confirmamus ac robur debite firmitatis obtinere illas decrevimus per presentes.
Articulum vero de judiciis capitalibus vel sanguinis ad Nos et cognitionem Nostram, ut
prefertur, rejectum, cum cives braunsbergenses predicti asserant, illum esse sibi prejudicialern, hic inseri in presens non fecimus nec confirmavimus, sed illum altius adhuc
dispiciendum et discutiendum suspendimus et cum illum una cum consiliariis nostris matura
deliberatione et mutuo consilio expendemus, id demum faciemus, quod magis expediens
et equitati consentaneum fore existimabimus. Harum quibus etc.
I* *
'
'
' r
XCl
Ood R.
Sigismundus etc.
Significamus etc.
coram nobis recensuissent, quod ipsi, qui malicia temporum et bellorum preteritorum in
facultatibus suis nimium decrevissent et eorum vicini multi ex novissima ruptura aggeris
totam vim et molem aquarum atque glacierum fluminis Vistule a longo tempore susti
nentes et defluxum et inundationem ejusdem fluminis per eorum agros prohibentis, plu
rima damna divina forsan provisione accepissent, non essent sufficientes cum ipsis vicinis
suis predictum aggerem ruptum et damna aliorum aggerum instaurare ac reficere, supplicassentque nobis enixe, ut tam oppidanos quam etiam homines rurales, quoscunque in
insulis et circa illas degentes ac etiam villas infrascriptas incolentes, videlicet: Verneszdorff, Melencz, Obeschar, Cosczielithsze ac villas Tralaw, Tragenheyn, Bluinenstein, ad an
garias et labores predorium nostrorum Laski et Kominki antiquitus designatas, item
villas Eichwalt, Mewtrich, Orlob, Ladecob, Zewenort, Jekendorff et villas, quas cives
elbingenses tenent in pignore, privilegiis insularum gaudentes, a reparando tamen nihilo
minus prefato aggere aliisque aggeribus, seu ab aggerando et a custodia glacierum, ne
quod nocumentum aggeribus inferant, id quod nuper accidit, a predecessoribus nostris,
ut dicitur, libertate donatas, simulae molendinatorem in Trapenaw, ad refectionem ipsorum
aggerum et glacierum custodiam, ne cruste illius coacervate suo impetu et mole aliquo
nocumento eosdem aggeres et homines illis vicinos afficiant, adjungere et ut eandem re
fectionem et custodiam aggerum obeant, quotiescunque et quandocunque necessarium fuerit,
illis mandare eorumque libertates et immunitates ab hac refectione et custodia relaxare
dignaremur.
pro officio et virtute nostra regia privilegia subditorum a prodecessoribus nostris juste
et legitime emanata in suo robore conservare,
lium predictorum et etiam molendinatoris in Trapenaw privilegia sive perpetua sive tem
poraria si que habent super hujusmodi immunitate ab aggerando et custodiendo seu provi
dendo et auxilium ferendo, ne glacies suo impetu aggeres rumpat; tamen nobiscum re
putantes presentem valde urgentem et maximam restaurandi et reparandi aggeris nuper
rupti, qui precipuus esse censetur, necessitatem, que communi auxilio, opera et impendio
nedum insulanorum, verum etiam nostro aliorumque ipsis insulis adjacentium et flumine
Vistula in navigatione utentium indigere videtur, relaxandam duximus, ac tenore presen
tium relaxamus, hac vice duntaxat et tam diu, donec idem agger ruptus debito modo
reparatus fuerit, ipsam libertatem et immunitatem oppidanorum et ruralium ac villarum,
et etiam molendinatoris in Trapenaw, quo ad hanc immunitatem et libertatem pro hac
vice derogamus, volentes et ordinantes, u t ad totalem seu completam ipsius aggeris pre
fati reparationem et custodiam, ne interim magis rum patur, aliis insulanis, ad ejus re
fectionem dudum obligatis, auxilium et operam suam prestare, omnino teneantur.
Et
121
E t in quolibet alio simili casu ubivis et impetus glacierum et aquarum excrescentia adeo
exuberare et ruptura denuo prefato aggeri imminere cerneretur, ita quod ea vis communi
manu et auxilio veluti commune incendium reprimi debeat, predicti liberi ad id obeundum
omnino etiam obligati esse debent et astricti. E t quia etiam exposuerunt et questi sunt
nobis predicti insulani de utraque insula,
etiam Sancti Spiritus gravari et plerumque pascuorum penuria valde premi vel ex eo,
quod officiales nostri laniis potissimum loca nostra pascuorum locare soleant ipsisque in
sulanis ea locare recusent, supplicaruntque nobis: ut de eisdem pascuis benignam provisio
nem et ordinationem facere et consensum ad predictos census redimendos eis concedere
mus, committemus et mandabimus officialibus nostris: ut potius insulanis quam laniis vel
aliis pascua locent, dummodo insulani justo pretio et absque damno nostro ea ab eis
conducant et census, qui non essent perpetui, verum in vim reemptionis comparati, eis
dem insulanis redimere consentiemus; verum omnes census perpetuos tam ecclesiasticos
quam etiam seculares in suo robore conservamus.
moderatione censuum nostrorum per predecessores nostros facta hominibus ejusdem utrius
que insule damna passis vel ex aquarum inundatione aut ex conflagratione aliquorum bo
norum suorum, super qua moderatione, quod juxta cognitionem et arbitrium prefectorum
arcis nostre Marienburg et seniorum insule pro tempore existentium illis esset facienda,
se literas ipsorum predecessorum nostrorum habere dicunt. Easdem literas, si illas ha
bent, licet per abusum diu extinctas, illis renovabimus et juxta earum tenorem et dispo
sitionem ipsos, quoad moderationem censuum ex causis et eventibus predictis conser
vabimus.
De vecturis vero frumentorum ad arcem et fimi ab arce et prediis, quibus preter debitum
et solitum passim quibuscunque temporibus se nimium gravari prenominati insulani utrius
que insule queruntur, ita statuimus et ordinavimus, statuimus et ordinamus harum serie
literarum: quod in eo casu, ubi vie essent lutose et temporis aliqua magna intemperies,
frumenta reponantur in granariis ad tempus vie et vecture commodum ipsorum frumento
rum ad arcem nostram Marienburg, et tunc sub ea commoditate temporis et itineris de
bent illuc duci et ex illis hoc, quod pro semente necessarium fuerit, debet in prediis, ex
quibus vehenda erunt, relinqui, ne rursum de arce id ad predia reduci per eosdem insu
lanos oporteret; fimum autem duntaxat ab arce et non vero a prediis devehere more an
tiquo debeant et teneantur.
Ad vehenda ligna pro igne ad arcem et etiam robora et calcem seu cementum ac aliam
quamcunque materiam pro edificiis ejusdem arcis et prediorum nostrorum necessariam,
volumus esse obligatos juxta antiquam consuetudinem, quibus nihil novi laboris vel one
ris in eorum prejudicium per officiales predicte arcis modernos et pro tempore existentes
imponi debet.
Ut autem hujusmodi ordinatio nostra de premissis facta valida et firma sit, jussimus pre
sentes literas sigilli nostri appensione communiri.
Tomus V III.
j0
Litere
MDXXVi.
122
Co.1. R.
Sigismundus etc. Significamus etc. Quia cum questi nobis essent Georgius Trewge, Teychgrabius, et alii incole villarum et bonorum nostrorum minoris insule, quod plerique eorum vicini
non permitterent ju x ta illorum omnium communem sententiam et consensum per suos agros
fossis aquam duci in aliorum agris plus solito aliquando exuberantem, supplicassentque, ut
eundem consensum et legem eorum communem, per ipsos met insulanos predictos unanimiter
dudum constitutam, de ducenda aqua per fossas ex agris unius cujusque per alterius agros,
quo expeditos directos et certos gressus habeat omnique impedimento liberos ad tynam suam
propriam, superiorem videlicet aut inferiorem, literis nostris approbare ac autoritate nos
tra regia confirmare dignaremur,
ut aque
Ut autem aqua su
perfluens et undecunque derivata tynis et fossis intra earum aggeres in omnibus conti
nua parilitate subsistat et non magis ad unum quam ad alium se diffundat, decernimus
et ordinamus, quod unusquisque insulanus etiam liber et in locis altioribus et circa quam
libet tynam agens, sive ille sit nobilis sive ruralis et predia ad arces nostras Marienburg
et Stum pertinentia, in expurgandis tynis limoque ex earum profundo exhauriendo et her
bis noxiis evellendis, meatum aque ad quamcunque tynam retardantibus, equalein modum
equalesque sortes, prout unicuique ab antiquo designate sunt, ju x ta antiquam consuetudi
nem omnino observent, citra ullum hominum pauperum et aliorum incommodum vel de
trimentum, ju x ta prescriptum et mandatum seniorum insule juratorum, qui ea omnia, que
ad rem totius insule faciunt et commoda ac opportuna illi et ejus incolis sunt,
quam alii norunt et intelligunt.
melius
quod
ac
123
ac heredes bonornm in .>erini}3fytt>ept, et alii quicunque superiori tyne adjacentes ad purgandam eandem tynain superiorem sint astricti. Reliqui vero nobiles et rurales etiam
liberi mundare ipsas tynas, superiorem vel inferiorem, cui quisque illarum propinquior est,
juxta ordinationem, designationem et mandatum dictorum seniorum insule teneantur et
quod nemo illorum sub pena ad hoc in jure insulano statuta irremissibiliter exigenda et
solvenda, aggeres, qui valli vulgo nuncupantur per transversum et quovis alio modo,
colore vel pretextu in alterius incommodum fodiat,
vicinos campos in eorum prejudicium et detrimentum de ipsius agris vel campis excurrat
seque diffundat. E t quia etiam questi sunt nobis prodicte incole minoris insule, quod of
ficiales nostri prohiberent illos ex nobilium eis vicinorum silvis ligna ad eorum usum et
necessitatem comparare et ducere non absque gravi illorum incommodo et prejudicio, vo
lentes eosque urgentes, ut ineinptiones lignorum facerent in silva nostra DraufenmaIbt
appellata, quam propter ejus longam ab illis distantiam commode adire nequeunt: permit
timus eisdem insulanis minoris insule, ut illi, qui remotiores sunt a silva nostra 2 )taufen*
n)albt, libere vadant pro lignis ad silvas eis propinquiores nobilium, illi vero, qui pro
pinquiores sunt predicte silve nostre,
silva nostra ^raufeiitoalbt^ soluto pretio pro eisdem lignis, juxta estimationem sfcu taxam
officialium nostrorum castri Marienburg in hoc a longo tempore observatam. Quod vero
reparationem viarum in districtibus capitaneatus stumensis et elbingensis attinet, commit
temus et mandabimus officialibus nostris et etiam Elbingensibus, ut vias et semitas in
suis districtibus ita aptent et reparent, quo unicuique per illas securus et expeditus tran
situs pateat.
tia salictorum seu ramos salicum et alia ligna, que nobis nulli usui sunt, in bonis nostris
ad plectendas sepes circa curias incidere, cum scientia tamen et admissione prefectorum
arcis nostre, qui eis indicabunt, ubi eosdem ramos vel ligna absque detrimento silvarum
nostrarum excidere debeant. Ad aggeres autem reparandos habebunt facultatem excidere
rubetum libere in silvis nostris ju x ta consuetudinem antiquitus observatam; citra tamen
detrimentum predictarum silvarum. Ut autem omnia et singula premissa firma et illibata
permaneant, jussimus presentes literas in eorundem premissorum fidem et firmitatem si
gillo nostro regio communiri.
S. Jacobi, apostoli.
aggeris
rupti.
Mgco. etc. vel Generoso etc. sincere et fideli dilecto, gratiam nostram regiam. Mgce. vel ge
nerose sincere nobis vel fidelis dilecte.
tras non vulgaris momenti damnum ex ruptura aggeris, totam vim et molem aquarum et
glacierum fluminis Vistule sustinentis, accepisse et complures earundem insularum villas
16 *
seu
MDXXVI.
124
M DXXV1
seu earum incolas inundationes et alia incommoda ex ipsis aquis Vistule passim per eorum
agros et campos sine quovis obice sese diffundentibus hactenus sustinere et, nisi celerius
ruptura predicta claudatur et firmiter obstruatur, verendum esse, ne aque ipsius Vistule
per eandem rupturam majori impetu quam alibi defluentes ipsum aggerem magis subruant
insulanosque majoribus injuriis et incommodis ledant, immo totaliter pessundent. Proinde
nos innitentes antique consuetudini, ab omnibus subditis nostris in his terris Prussie me
moratum
fluvium Vistule accolentibus in hoc eventu observate, mandamus tue Sti. districte
t
precipientes: mandet autoritate nostra et severe injungat universis et singulis hominibus
in oppidis et villis in eius districtu ubilibet consistentibus: ut simul cum oppidanis aliisque hominibus in districtu N. consistentibus quatuor vel quinque sexagenas roborum, ex
quibus XXX habere debent longitudinem pedum LX, alia vero longitudinis ultra pedes
XL ad ripam dicti fluminis Vistule, rejecta omni m ora, quam primum advehant et illic
deponant, quo commodius copia hujusmodi lignorum in ipsa ripa deprehensa minori ne
gotio colligi et ad locum rupture sarciendum facilius demitti possit. Quod u t indilate
fiat, tua Stas, operam et studium suum diligentissime impendat et modis penisque oppor
tunis eos, ad quos ea vectura lignorum pertinet, ad illam obeundam omnino compellat.
Factura tua Stas, pro debito officii sui et gratia nostra.
Datum etc.
Nova civitas cum districtu dabit unam sexagenam cum dimidia roborum, ex quibus X longi
tudinis pedum LX reliqua ut supra.
Oppidum Swiecie cum districtu et subditi abbatis corunovien. dabunt IV sexagenas, ex qui
bus XXX ad pedes LX, reliqua ut supra.
Districtus Graudencs et Roghavsen dabit V sexagenas ex quibus XXX ad pedes LX, reliqua
ut supra.
Civitas cum districtibus thorunensis et biergloviensis dabit VI sexagenas, ex quibus XXX ad
pedes LX, reliqua vero ut supra.
Districtus culmensis cum arce Starygrod, Papow et Junislaw dabit IV sexagenas, ex quibus
ut supra.
Districtus golubensis et kovaloviensis cum arce Lipno dabunt V sexagenas, ex quibus XXX
u t supra.
Dis-
125
Districtus brodnicensis et radzinensis dabunt V sexagenas ex quibus XXX ut supra.
M D X X V I.
Castrum Bratliian cum Novemiasto Lubawa item oppido Kurnik et villis, ad illa spectanti
bus, dabit VI sexagenas ut supra.
Ad Ebrehardum Ferber, capit, dirszoviensem, ut mandet oppidanis et aliis hominidus distric
tus 6ui advehere et deponere in locis rupturarum insularum marienburgensium mille cur
rus virgultorum et terre.
Item ad oppidanos dirszovienses similiter, ut ipsi videlicet simul cum aliis oppidanis et ho
minibus in districtu dirszoviensi consistentibus advehant mille currus virgultorum et terre
ad rupturas aggerum marienburgensium.
quo pali
fore, nisi illa ejus pars jam aliquantulum restricta, quam adhuc unde continue lambunt,
modo premisso terris et ramis intertextis duretur et firmetur. Intelligentes etiam, quan
tum ea ipsa ruptura damni, nisi ad unguem reparetur, nedum insulis, verum etiam toti
isti terre Prussie esset allatura, huicque incommodo tempestive obviare volentes, manda
mus strictissime et ita omnino habere volumus, ut ordinatio ipsa et constitutio elbingensis
in toto debite executioni quam primum et indilate antequam vigor hiemis adveniat,
mandetur.
de
per octo dies de quatuor mansis agri unum currum cum quatuor equis pro terra et ra
mis vehendis illic circa rupturam valli prefati ordine successivo per districtus habeant
terram-
126
MD1XVL
terramque ipsam et ramos continuo per ipsos octo dies ad rupturam ducant.
sione bonorum et gratia nostra secus facere non ausuri.
Francisci, confessoris.
Sub amis
Ad D i s t r i c t u m .
Stumensem,
Radzinensem,
Rogosnensem,
Christburgensem,
Graudecensem,
Altehauz,
Birgloviensem,
Roggehusensem,
Novensem,
Gnevensem,
Pelplinensem,
Papoviensem,
Kovaliensem,
Brodnicensem,
Brathianensem,
Golubensem,
Swecensem,
Tucholiensem,
Olivensem,
Dirszoviensem,
Subnicensem,
Stargardiensem,
Slochoviensem,
Thorunensem,
Mirachoviensem,
Putczensem,
Gedanensem.
Marienburgensem,
laboratoribus,
arietibus.
Proinde
nos innitentes antique consuetudini ab omnibus subditis nostris in his terris Prussie me
moratum fluvium Vistule accolentibus in hoc eventu /observate, mandavimus universis et
singulis hominibus in locis et districtibus, ipsi Vistule adjacentibus, ut robora ad clauden
dam rupturam predictam necessaria ad ripam dicti fluminis Vistule, rejecta omni mora,
quam primum adveherent et illic in ripa deponerent, quo commodius copia hujusmodi
lignorum in ipsa ripa deprehensa minori negotio colligi et ad locum rupture sarciendum
facilius demitti possit. Vobis vero, quos ea calamitas et navigationis ac demissionis seu
defluitationis m ercium , frumenti aliarumque rerum per Vistulam necessitas multum etiam
I
XXIV scaphas et in qualibet illarum tres v iro s, nec non quatuor naviculas 28eifjelfcm
vulgo nuncupatas cum quatuor arietibus 8fcammen appellatis, pro palis in prenominata
ruptura quatiendo fingendis absque ulla renitentia et remoratione ad locum ejusdem rup
ture mittatis. Pro debito vro. et gratia ura. non aliter facturi. Datum.
.i
127
nas idone&s pro ramis et virgultis adducendis, nec non tertiam similem navicu- MDXXVI.
lam cum uno ariete, qui 9iammen dicitur et quatuor lembos lodziel( nuncu
patos pro terra et cespitibus herbosis ex pratis succisis, adducendis.
Tolkemitenses quinque scaphas et in qualibet tres viros.
XCII.
Rex
P.
Item rustici,
prout suis dominis census solvunt, dabunt de qualibet marca duos grossos; simili modo
et tabernatores ju x ta censum, quem dominis suis solvunt, dabunt de qualibet marca duos
grossos; item lemanni, qui non habitant in villis, sed duntaxat in prediis, dabunt de ara
tro unam marcam.
Item molendinatores hereditarii, qui censum pecuniarium de suis molendinis solvunt, dabunt
a qualibet marca duos grossos, molendinatores vero, qui frumenta de molendinis pro censu
pendunt, dabunt a quolibet modio unum solidum; item ii qui mellificia poseident, contri
buent a quolibet polkoffu quinque grossos, a tunna vero mellis quindecim grossos.
Item arendatores agrorum et prediorum solvent a quolibet aratro unam marcam.
Que contributio suprascripta durabit ad unum annum, et intra festum S. Martini proximum
ad festum purificationis S. Marie anni proxime futuri MDXXVII pendi et colligi debet.
Ea vero contributio, que sequitur ad tres annos durabit et a festo S. Bartholomei prox
imo
imo initium sumet, hec videlicet: quod a quolibet modio brasei solvi debent duo solidi.
Item a qualibet tunna cerevisie peregrine seu advectitie quatuor solidi item a quolibet vase
vini magno, quod ^btetyltngP vulgo dicitur, due marce pendentur, a medio brc^[tngf
una marca. Item a media nkuffau vini ungarici etiam una marca. Item a qualibet tunna
mellis, ex quo medo coquitur, decem grossi contribui debent.
limatum vendunt, decem grossos solvent.
DE NEGOTIIS PRUSSIE.
Ducis Prussiae et Senatorum eius Juramentum.
Ego Albertus Dux Prussiae, et Senator Regni Poloniae. Juro quod ab hac hora et deinceps
fidelis ero Serenissimo Principi et domino, Domino Sigismundo Regi et successoribus suis
Regibus et Regno Poloniae, et profectum illorum fideliter procurabo, et pro negocijs Regis
et Regni, fideliter consulam, et secreta quae mihi, qualiter cumque communicata fuerint in
eorum detrimentum nulli pandam, et pacem ultimam inter me et Regnum Poloniae, per
petuo firmatam, in omnibus suis conditionibus et articulis obseruabo et custodiam, Sic
me Deus adiuuet, et haec sancta Crux.
Statuta inclyti Regni Polonie, a. D : M D X X X 1 I.
Tomus VIII.
17
i i
M 881M
Vi
3(1
;*!*i
in -inl.Vi*;-.
fg9& ai.)3o;
."i
mI
u-
i:iif.iinu(iuno:> s u p r m w
ir.ui!^>ijJ i i gm
i- -in'i zn<i
; ' : '
1 j"
rrwmirlljj n w >?ij
oh
A o 3
oraiaaiit-Jiag o itabrt
ftusafc$
oagoil J
ndhjtvH
aiu-i
Tl
nMwfcK
nensis, postulantes: ut vra. Ultas. illos in ritu veteri et catholico conservaret et illis proventus eorum restitui mandaret. Id ipsum nunc ex animo optam us; nam non intelligimus, qua ratione, aut quibus scripturis auferri cuiquam debeat aliquid, quod ex
donatione illorum, cujus erat proprium, est traditum et concessum. Faciet Illtas. vrarem sua virtute dignam et nobis gratissimam. Que valeat feliciter. Datum.
Datum.
17*
xcv.
132
cum priscorum tum etiam recentium volumina adversus hereticos edita; ex illis vel sanam
doctrinam hauriat, vel, si libeat, cum illis luctetur. Nos fidem et religionem nostram ita
observare, manutenere ac defendere pro. debito christiani principis curabimus, ut ecclesia
catholica tradidit et profitetur utque a majoribus nostris accepimus, neque ipsam fidem
et religionem nostram, que res summi est apud mortales omnes momenti, pro equis de
sultoriis habere volumus. Proindeque captionem et vim illatam canonicis ecclesie pomezaniensis ob constantem illorum in religione catholica fidem, quod apostatis et prevaricatoribus digne fieri solet, non possumus non molestissimo animo ferre hortamurque tuam
Ptem., u t quemadmodum illos ad hec indigna et immerita vincula conjecit vel conjici pro
curavit non legitime sed violenter, ita illos rursus in libertatem extricet et in bonis ac
religione sua, in qua fundati et constituti sunt, libere et quiete manere permittat. Pro
gratia nostra. Bene valeat. Datum.
XCVI.
133
mdxxvt*
dio nixi fuerimus hactenus nitamurque etiam nunc, ne quid ejus labis ad regnum et doycod^Klar*.
minia nostra permanaret, qua hoc infelici et turbulento tempore omnia divina et humana
misceri et confundi videmus, edocti satis cum priscis exemplis, tum vero iis, que pre
oculis sunt, quantas turbas et insolentias pariant h i, qui sibi censuram corrigendi orbis
sumpserunt, qualemque fructum afferant rebus humanis contempta et violata sancte reli
gionis catholice instituta.
terras nostras Prussie eisque pro virili nostra consulere volentes, quod ob hoc jam apud
alios reges principesque et nationes christianas quodammodo non recte audire incipiamus,
et nollemus ullo pacto nos et decus nostrum regium vel minima ejusmodi suspicione, ne
dicamus nota, inquinari.
isthic religionis catholice, ita ut illam per manus accepimus, adsit et subscribat.
Quod
si ea res illi non perinde sit cordi, hortamur eam, curet saltem, ne quid inter subditos
nostros diocesis sue contra normam universalis ecclesie innovetur; nam inde facillime pa
catis jam istic rebus nostris, aliquid novarum turbarum suboriri possit, quod maximum
aliquod detrimentum et perniciem secum afferret. Quod nos equo animo ferre aut tolerare
nequaquam possemus.
Cod. R.
vocatus, luterane fractionis in Prussia antesignanus, qui non modo non curat a sede ' od' Kon
apostolica confirmari, sed etiam illam modis omnibus detestatur et horrenda illic sub alis
ducis Prussie perpetrat.
nolentes subditos nostros hac labe infici, prohibuimus ipsi Erardo, ne quam jurisdic
tionem exerceret in subditos nostros, donec a sede apostolica confirmationem obtineret.
Quam dum ille plane contemnit, rogamus vram. Rmam. Ptem. efficere velit, ut ipsa pars
ejus diocesis, que nostra est, committatur et commendetur jurisdictioni domini episcopi
culmensis vicini, unde et sacramenta ecclesiastica et alia necessaria subditis nostris mi
nistrari possint; nam summum hoc est hereticorum studium, ut nostros subditos corrum
pere possent, quod nisi diligentissime provideremus, haud dubie voti sui compotes fierent,
adeo suavis est viscus iste hoc seculo plerisque etc.
XCVIII.
134
quod quidam
135
laudem et gloriam divini nominis ac fidei catholice unitatem pertinent, precipue ad ex- VDXXVT.
tirpandam luteranam heresin predictam ardentius invigilare teneri, ipsiusque regis mentem
et animum plurimum in domino commendantes ejusque sancto et honesto desiderio annu
entes, Fraternitati tue committimus et mandamus: ut de premissis te diligenter informes,
et si per informationem hujusmodi premissa vera esse repereris, eidem Erardo electo ali
quem terminum, quem duxeris competentem, autoritate nostra prefigas, infra quem ad
dictam sedem se personaliter conferre et super premissis expurgare et confirmationem
electionis de persona sua facte hujusmodi petere teneatur.
nerit et super premissis se purgaverit, partem diocesis pomezaniensis infra limites dicti
regni existentem a reliqua parte dicte diocesis separare ac dividere eamque dioceai culmensi hujusmodi ad nostrum et dicte sedis beneplacitum applicare et assignare dicta au
toritate nostra procures, ad hoc, ut ipsius regis subditi dicte heresis luterane labe non
polluantur eisque a catholico episcopo, videlicet culmensi, ecclesiastica sacramenta mini*
strentur. E t quia idem Laurentius epus. et cardinalis nomine ejusdem regis nobis ex
posuit, quod due moniales ordinis Sancte Clare professe monasterio S. Andree, cracoviensis diocesis, vigore literarum a sacra penitentiaria obtentarum exire et ad seculum
redire posse cupientes, literas ipsas ad suffraganeum tuum dirigi procurarunt, propter
quod scandalum in dicto regno propter luteranam heresin hujusmodi gravari posse vide
tu r, mandavimus literas ipsas examinari et invenimus illas, si narrata forent vera, a sa
cris canonibus non deviare, sed ju x ta stilum dicti officii concessas fuisse, tamen, ut ipsius
regis desidero ad scandala hujusmodi vitanda fiat satis, eidem Fraternitati tue etiam per
presentes committimus atque mandamus, ut has diligenter examines, et si repereris, moniales predictas minus vera narrasse, illas literas surreptitias fuisse, eas eisdem monialibus minime suffragari debere ipsasque moniales in dicto S. Andree seu alio monasterio,
prout tibi videbitur, perpetuo remanere debere ac religioni obligatas fore, dicta autoritate
nostra declares atque decernas, non obstantibus literis penitentiarie hujusmodi ac consti
tutionibus et ordinationibus apostolicis ceterisque contrariis quibuscunque. Datum Rome
apud S. Petrum sub annulo piscatoris dia I* Decembris.
XCIX.
Serma. regia Mtas. Animadverti sepenumero, que per magnos reges et principes bene Cod. noro,
feliciterque geruntur, prius rumore et fama quam ipsorum literis nunciari, sicut nuper ^ ^
evenit in iis, que Mtas. vra. in gedanensi civitate sua contra pestem luteranam prospere
sancteque operata fuit; nam aliquot diebus antequam litere Mtis. vre. mihi reddite fuis
sent, omnia hic in romana curia non sine summa ejusdem Mtis. vre. gloria et laude di
vulgata fuerunt, que posteaquam Mtas. eadem vra. per suas literas die V H P Septembris
datas mihi significare dignata fuit, incredibili sum letitia affectus, maxime postquam vi<Ji
ac diligenter examinavi sanctissimas ejus constitutiones ad extirpandam heresin luteranam
cum
136
MDXXVL
ac premissa omnia enarrassem, Sctas. sua maximam inde letitiam atque animi satisfac
tionem percepit, speratque eidem Mti. vre., de sancta Dei ecclesia et orthodoxa fide optime
mereri nunquam cessanti, omnia fausta et felicia successura fore, presertim quoad regni
Hungarie nuper amissi recuperationem ac illius regis contra tyrannum Turearum vindictam.
Quibus Mtas. vra. ut Sctmi. dni. nostri ac omnium Christi fiidelium spei et desiderio sa
tisfaciat, accingere se debet, certissime sibi persuadens ac in divina providentia sperans,
quod sicut ex Tartaris et Scismaticis, perpetuis suis et christiane fidei hostibus, plures
insignes victorias reportavit et nullum hactenus ad hanc sanctam sedem, nisi faustum et
letum nuncium misit novissimeque Luteranorum furorem repressit, ita contra dictum T u r
earum tyrannum opimam victoriam reportabit et universam Christianitatem maximo pe
riculo et metu liberabit.
Quod ad privilegia ordinariorum istius regni, de quibus Mtas. vestra per easdem literas ad
me scribit, pluribus jam mensibus elapsis, antequam in Etruriam proficiscerer, supplica
tionem in signatura papali signari feci, quam sollicitator hactenus non misit, quia timuerit,
ne in itinere perderetur. E t propterea ego aliam similem de verbo ad verbum signari
feci, qua penes se retenta sollicitator ipse originalem mittet. Quia vero papa mandavit in
signatura, ut in dicta supplicatione per referendarium, qui illam proposuerat, adderetur,
quod ordinarii collatores possent de beneficiis istius regni disponere juxta concordata Germanie, propterea isti domini episcopi poterunt videre privilegia, que per concordata hu :' i ' t i* ?.,?
. ...
.
.,
f
,. ,
jusmodi fuerunt Germanis concessa, quia eadem sibi pariter concessa intelligent, quibus
Sctmus. dnus. noster nunquam derogare intendit, et ego, quantum in rne erit, semper vi
gilans ero, ne quid per errorem transeat, per quod illis prejudicium aliquod inferatur,
nisi aliter Mtas. vestra mandaverit.
Quoad separationem partis diocesis pomezaniensis, que temporali dominio Mtis. vre. sub
jecta existit, a reliqua diocesi ecclesie pomezaniensis, cujus electus in luteranam heresim
*
1 , 1
'
^ I)
l i ! ( i
*J
..
'
if .i f
f I*
prolapsus dicitur, ac etiam de monialibus illis, que vigore literarum sacre penitentiarie
e monasterio egresse fuerunt,
epo. cra-
coviensi, directum expediri curavi, per quod Mtas. vra. intelligere poterit, ipsius de
siderio, quantum cum honore hujus sancte sedis fieri potuit, plene satisfactum fuisse.
Quoad nuncium dni. epi. plocensis ad romanam curiam pro causa decimarum novalium
destinatum, ita illi favebo atque assistam, prout eadem Mtas. vra. mihi per suas
literas mandat.
Rdo. domino archiepo. rigensi cum propter se, qui dignus est vere catholicus prelatus ac
mihi jam plures annos optime notus est, tum maxime, quia Mtis. vre. negotia fideliter
amplexatus est, me totum exhibui et cum eo coram Sctmo. dno. nostro libentissime fui
et continuo illi adesse non omittam;
t
%
137
Quoad novissimas literas Mtis. vre. die VHP Octobris datas, quibus acerbissimum casum MDXXVI*
Sermi. regis nepotis ac horrendam calamitatem illius regni merito deplorat, incredibile est,
quantopere Sctmus. dnus. noster et sacrum collegium cardinalium doluerit, cum ob alia,
tum quia prefatus rex per ejus genitorem J cum animam deo redditurus esset, una cum
regno ipso sub tutela sedis apostolice et sedentis in ea relictus fuerat. Ego certe pro
servitute, qua eidem regi ac ejus genitori, dum in humanis agerent, ac ipsi Mti. vre.
semper astrictus fui, maximum dolorem ex hujusmodi casu concepi, prout aliis literis
meis eidem Mti. vre. significavi, certiorem illam faciendo de iis, que in Urbe contra statura
et personam Sctmi. domini nostri impie nefarieque attemptata fuerunt. Somnum ac qui
etem capere non possum, rex Serme., dum mecurn ipse considero, rempublicam christianain
tot et tanta non solum in membris, sed etiam in ipso capite pati, nec video, quod remedium supersit, postquam christiani reges et principes pacem, que sola tantis malis
mederi posset, ita odisse videntur, ut ejus nomen vix audire possint. Non stat certe
per Sctmum. dominum nostrum, quin literis et nunciis dictos reges et principes ad pacem
ipsam continue hortetur ac moneat, omnia sedulo ac diligenter procuret, que ad verum
* pontificem et Christi in terris vicarium procuranda pertinent, nec aliquid pretermisit eorum,
que pro defensione dicti*regni Ungarie consilio humano excogitari ac prospici potuerunt.
Quod ut clarius eidem Mti. vre. constet, ad eam mitto copias literarum , quas Sanctitas
sua nunciis suis ad cesarenm Mtem. et regem Francie pro universali pace concludenda
destinatis initio sui pontificatus ac etiain illarum, quas proximis mensibus ad nuncium
suum ad prefatum regem Ungarie pro illius regni defensione missum scripsit. Ex quibus
Mtas. vra. intelliget, quot et qualia remedia pontifex ipse pro dicti regis ejusque regni
defensione excogitaverit, si ea, prout Sanctitas sua mandaverat, per ipsius regni prelatos
ac proceres adhibita fuissent. Sed cum judicia Dei occulta sint, persuasum habeo, pern; missione divina evenisse, ut dictum regnum amitteretur, quo major gloria ex illius recu
peratione Mti. vestre accrescat simulque christiani principes, prefati regis miserabili casu
admoniti, tandem resipiscant ac similia et. fortasse graviora sibi accidere posse cogitent,
nisi ab intestinis odiis et bellis cessantes adversus communem hostem arma convertant.
Quod utinam diebus meis videre ac 'Mtem. vram. de Tureis ipsis triumphantem audire
possim!
nohquv
. M-rjtrh
h im . Jasm^h fretn /l
rw
quod
cod. R.
138
quod Sctas.
m d x x v i.
sua
stianam merita nihil Mti. sue, quod cum suo et hujus S. sedis honore concedi possit, un
quam est denegatura, cui, ut gratam rem etiam in his faceret, separationem partis diocesis
pomezaniensis, que temporali ejus dominio subest, a reliqua diocesi ecclesie pomezaniensis
causamque illarum monialium ordinis S. Clare, que vigore literarum sacre penitentiarie e mo
nasterio egresse fuerunt (super quibus idem Sermus. rex instanter ad me scripsit) eidem
Rde. Pti. vre. commisit, de cujus prudentia et integritate Sctas. sua ita confidit, ut per
suasum habeat, nihil eam facturam , quod coram Deo vel hominibus reprehendi possit.
Quoad bullam in favorem ordinariorum, quam Rda. Ptas. vra. nobis enixe commendat, di
cens, plures supplicationes per sollicitatores datas ac necessarias in eis clausulas per nos
.
deletas fuisse, non possumUs equidem satis mirari, cum sollicitator ipse, cui negotium de
mandatum fuerat, dicat, nunquam talia scripsisse, quinimmo plures copias supplicationis
signate misisse ac diu expectasse pecunias pro literarum expeditione et nunquam responsum nec pecunias habuisse, nunc originalis ipsa supplicatio m ittitur, retenta alia simili,
quam signari fecimus et ipse sollicitator penes se habere vult, ne originalis in itinere
ipso perdatur. In qua Rda. Ptas. vra. videre poterit, an aliquid per nos additum vel
detracturo fuerit. Per eam conceditur, quod ordinarii istius regni, quoad beneficia con
ferenda, gaudeant privilegiis ordinariis Germanie collatoribus per concordata concessis.
Volumus autem, vram. Rdaro. Ptem. pro comperto habere, nos eandem fidem ac diligen
tiam in rebus istius regni adhibere, quam in Sctrai dni. nostri negotiis prestamus, pre-
sertim in his que regiam Mtem. ac regni prelatos tangunt, qui cum adeo singularem erga
nos animi affectum gerant, vix tantum facere posse putamus, quantum ipsorum et pre
sertim Rde. vre. Ptis. fides et humanitas meretur.
Plura ad Rdam. Ptem. vram. non scribimus persuasum habentes, eam ex literis, quas ad
regiam Mtem. scribimus, reliqua intellecturam fore, ad cujus bene placita nos continue
paratos oflerimus.
reddat.
% i 17 Cod. R
commisit dnis. Joanni Balinski, cast. gedanen., et Achacio Czeme, capit, slochoviensi, ut
cum
I |*Tf* 11 *
/ **i 'I
4 f
*4
Prussie distribuant et collocent sub firma cautione. Quare et eos quoque captivos, qua
dari in civitatem vram. petiistis, Mtas. sua regia vobis dimisit facultatemque illis con
cessit, u t possint domicilium et incolatum suum apud vos habere, prout clarius ex literis
Mtis. sue cognoscetis, quas cum presentibus mittimus. Optamusque vos bene ac feli
citer valere.
CII.
139
propter diligentiam et sollicitudinem vestram, quam prestitistis in reducendo bono ordine Ccd* ^
istius civitatis et castigandis maleficis et factiosis hominibus, mittiinusque vobis cum pre
sentibus quitantiam ad dominum Balinski, castellanum gedanen., a quo easdem XL marcas
leves accipietis. Quas grato animo suscipiatis et sciatis, quod negotiis et rebus vestris
libenter semper patrocinari volumus.
CHI.
Datum.
literis nobis questi sunt, quomodo cum procuratorem suum ad agendum contra eos,
qui confessione Mauricii, figuli, Gedani comprehensi, maleficii et conjurationis contra se
notati sunt Kunigsberguin misissent, idem procurator eorum jussu judicum kunigsbergensium in carcerem ductus sit ibidemque adhuc detineatur, in gravem contumeliam
ignominiamque civitatis gedanensis.
ipsum procuratorem suum non alio pretextu captum esse, nisi quod ad penam talionis
subeundam sine cautione fidejussoria astringi renuebat. Quod si ita est, nequaquam pro
bare possumus, ut is, qui contra notorie damnatos, quique partim proscripti sunt, partim
conscientia scelerum eos stimulante urbe profugerunt, agere velit, ad penam talionis
arctari debeat, cum ea pena duntaxat in eos sit legibus constituta, qui hominem integre
fame et nulla infamia notatum capitis accusare voluerunt, quod tamen de istis a Gedanensibus accusandis secus esse manifeste apparet. Equius erat et mutue benivolentie magis
consentaneum, si dignitatis nostre ratione habita et accusandorum manifestis sceleribus
perpensis, contra eos simpliciter et de plano sine strepitu et rigore judicii procedi per
missum fuisset.
Utcunque res acta est, postulamus a vra. Illte., mandet suis, ut dictum
procuratorem confestim dimittant eique liberius contra tales agere permittant et id, quod
jus et justitia suadet, contra illos decernant, alioquin eos ex ditione sua pellat proculque
arceat vra. Illtas., rem virtute sua mutuaque nostra benivolentia dignam in hoc factura.
Preterea vertitur jam dudum differentia quedain vel rixa potius inter dictos subditos nostroB
gedanenses et subjectum Illtis. vestre, quendam Andream Masz, pro quo eadem Illtas. vra.
ad nos etiam non pridem scripserat, idque ob interceptam naviculam ejus, acida cerevisia vilibusque quibusdam pelliculis ut Gedanenses ajunt o n e ra ta m Cumque nos
admoniti literis Illtis. vre. Gedanenses, ut eidem Andree sua restituerent, requireremus
satis justas et probabiles rationes in medium attulerunt, cur ad id minime tenerentur.
Quas describere non est hujus temporis.
t&*
Illud
C<)d K'
140
MDXXVi. Illud tamen perspicuum est, causam hanc haud facile immo impossibile explicari posse, nisi
ambe partes h. e. ipse Andreas et Gedanenses coram invicem contenderint; non enim
licet nobis Gedanenses ad simplicem alicujus assertionem ad aliquid restituendum cogere,
donec in eo, pro quo arguuntur, legitime convicti fuerint. Itaque vellemus causam ipsam
inter eos ipsi cognoscere, quandoquidem ipsi Gedanenses id a nobis literis suis summopere flagitent. Hortamur igitur vram. 1litem.: mandet eidem Andree, quatenus coram
nobis hic sese sistat, nos e diverso Gedanensibus mandabimus, ut aliquem cum pleno
mandato huc mittant, vel ipsi compareant. Non est dubitandum Illti. vre.: si Gedanenses
ipsos Andree aliquid debere compererimus, quin eos ad satisfaciendum compellemus;
quodsi ipse Andreas cognitionem nostram subterfugere conabitur, suspicio erit, eum ca
lumniam nostris struere magis quam rem equam postulare. Ideo vestra Illtas. eum tali
cautione cogrcere velit, ne ipse ausu temerario et vi subditis nostris incommodet; id enim
et rei ratio et equitas et mutua nostra necessitudo exigere videntur. Illtem. vram. optime
et diutissime valere optamus.
XCIV.
Datum.
Cod. Som- Generose dne., amice noster charissime. Salutem. Fecimus diligentem operam pro captivis
' R'
et e Gedano proscriptis, qui Marienburgi detinentur, ut sub cautione fidejussoria suffi
cienti dem itterentur; verum quia domini consiliarii terrarum Prussie adhortati sunt Mtem.
regiam, ut eos ipsos captivos quantocius in intima regni sui aut Mg. ducatus Lithuanie
procul a Prussia deportari mandaret, non desunt item et nonnulli, qui per civitates et
oppida Prussie, que desolatiora existunt, locandos censeant, Mtas. sua rem hanc omnem
de eisdem captivis in conventu proximo marien burgensi agitandam et expendendam dele
gavit et tandem huc ad cracoviensem conventum referendam. Quare interim, priusquam
discussa fuerit, vult Mtas. sua, ut ii ipsi captivi in locis suis adserventur.
De Georgio item Klock sua Mtas. ita constituit, quod quamvis ei ita ut ceteris ejus sortis
in Elbingo sedem figere concesserat, tamen cum ipse Marienburgum sibi sedem prout
scribitis preoptet vosque eum sub cautione quiete et tranquille mansurum et nihil
tumultus attentaturum promittitis, permittit ei eadem Mtas. Marienburgi residere.
De sacerdotibus et canonicis ecclesie pomezaniensis captivis mittimus literas regias ad epi
scopum pomezaniensem, quibus hortatur eum Mtas. sua, ut illos'liberos dimittat.
Quod
si honestis monitis Mtis. sue obtemperare neglexerit, queremus aliam viam eamque, Deo
favente, reperiemus, qua illos liberabimus. Que censuistis significanda esse dominis ad
conventum marienburgensem pro bono et commodo regie Mtis. ac Reipublice, ea omnia
literis Mtis. sue scriptis ad omnes ordines istarum terrarum perstrinximus.
Cum autem
rogaremus Mtem. suam , ut quemadmodum aliis consiliariis suis istarum terrarum suam
gratiam
141
gratiam exhibuit, ita vos quoque aliquo pecuniario munere condonaret, respondit Mtas. MDXXVL
sua, se in illos tantum respectum benignum habuisse, qui cum ea Marienburgi et Gedani
manentes et consulentes pro bono communi non parvum sumptum feccre eundemque
sumptum illis gratia sua compensare voluisse; vobis vero, quod alteri oneri obstricti ire
in Gedanum cum Mte. sua non potuistis, dixit subridendo, opus non esse ejusmodi pro
visione. Utcunque est, vos, qui servus estis et officialis Mtis. sue, nihil de ejus in se gratia
dubitare debetis, modo administretis res Mtis. 6ue ea fide et diligentia, qua hactenus
fecistis.
Bene valete.
Datum etc.
* /
*2
'
. |
| fi
1 11
i *
1 . 1 ,
#> y
i$'
f ! m
f <
f : ' y
f \ ( t
* 1 1
14
'
,
tulisse eamque nos adhortatos esse et petiisse, ne Gdano ob atrociora scelera proscriptis
in Monteregio vel alias in ditione ejus receptus usquam pateret. Quamquam vero secus
fieri audiamus, tamen id, de quo his diebus a senatu gedanensi per literas certiores sumus facti, magis nos permovet: significatum quippe est nobis, quendam Mauricium, figu
lum, eundemque e Gedano profugum ad Montemregium se recepisse et illinc mutato
vestitu Gedanum frequenter commeasse et tandem cognitum atque comprehensum in vin
cula conjectum esse.
Is Mauricius nec dum questioni traditus est, sed sponte, nulla sibi
adhibita vi, confessus est, se in animo habuisse, cedem et incendium Gedani facere; con
fessus preterea est, nonnullos suos complices Gedano proscriptos in Monteregio esse, qui
urbi gedanensi et incolis ejus perniciem moliuntur, prout hoc Illtas. vra. ex scheda his
literis inclusa in qua confessata ejus descripta sunt plenius intelliget. Quod si
quippiam tale in Monteregio vel alias in ditione Illtis. vre. sit, non dubitamus, quin id
inscia et invita Illte. vra. fiat. Quare hortamur eam et rogamus: velit talibus intendere
rebus et proscriptis e Gedano receptum apud se non permittere, eos vero, qui nominatim
in scheda descripti sunt, a dicto Mauricio nominatos, ad cautionem fidejussoriam adigi
mandet: ut dum et quando a Gedanensibus judicialiter requisiti fuerint, io judicio sese
sistant, et quidquid de eis pronunciatuin fuerit id subeant, siquidem id ita fieri debere,
equitas ipsa tum vicinia nostra et mutuus amor non modo persuadent, sed etiam cogunt
Illtera. vram. feliciter valere optamus.
rW n O iin
CVL
Famati, fideles, dilecti.
x /?)
Datum etc.
.iti v /
Plures his diebus a vobis accepimus epistolas, quarum quedam ad- ( od. Korn.
etiam posterioribus literis repetitis, denunciantes nobis, quomodo procurator vester, quem
ad
142
MDXXVi.
ad insectandos eos, quos Mauricius, figulus, prodidit, Kunigspergum misistis, ibidem com
lium et consilium nostrum imploratis. Nos hunc casum vestrum atque procuratoris ejus
dem vestri non satis equo animo ferimus; 'sed in tanta perplexitate prout nunc ratio rei
ipsius patitur, non aliam presentiorem opem vobis ferre novimus, quam si ad Illmum.
dnum. Prussie ducem super eo negotio literas scriberemus,
procuratorem dimitti m an
daturam. Quod cum factum fuerit, admonebitis eundem procuratorem, ut deinceps cautius
negotia vra. agat, ne in similem laqueum rursus incidat. Scripsimus item ad eundem
Illmum. dominum nepotem nostrum, prout petiistis, in causa Andree Masz, civis kunigsbergensis, significantes sue Illti. id, quod ex literis vestris didicimus, simul admonendo
eam, ut ipsum Andream Masz ad causam suam hic coram nobis contra vos agendam et
sententie nostre standum huc mittat, aut saltem si ipse Andreas id facere recusaverit,
cum tali cautione coarctet constringatque, quo contra vos nihil ultra tale attentare posset
ut vobis incommodare queat, quod nos Illtem. suam facturam confidimus.
In causa monachorum et monacharum S. Brigide cum Elbingensibus designavimus certos
commissarios literasque commissoriales dari mandavimus, ita enim ambabus partibus com
mode consultum censuimus. Quantum vero ad causam Georgii Schoper, consulis, attinet,
meminimus quidem, cum in Lithuania agentes sententiam super ejusmodi re ferremus,
partem adversam a nobis contendisse, ut eundem Georgium Schoper ad refusionem ex
pensarum cogeremus. Sed cum in judiciis nostris hic mos observari solitus sit, ut qui
libet litigator assecuta principali causa, ea sit contentus, nec ad repetitionem expensarum
procedat, eam ob causam , accedente quoque petitione vestra, nos eundem Georgium ab
impetitione ejusdem persone ratione dictarum expensarum absolvimus liberuinque mittimus.
De Bartholdo Branth non aliter fieri jubem us, quam prout litere nostre sibi a benignitate
nostra concesse de eo disponant, eas omnino observari volumus.
Quod ob victoriam de Tartaris, nostris divinitus concessam, solennes supplicationes Deo im
mortali habuistis, libenter ex literis vestris cognovimus; sed scitote, majorem partem cap
tivorum Tartarorum in Lithuania relictam esse, hos autem, qui nobis huc Cracoviam ad
ducti sunt, amicis nostris regibus et principibus dono dimisimus. Quam ob rem , quod
a nobis petiistis, nunc fieri non potest, id quod vos boni consulatis. Datum.
CV m .
Cod
Kor:
143
gentia in carcerem merito conjectos, sed et Gedanensiutn procuratorem citra spem similiter MPXXYf.
istic certo tempore detentum fuisse accepimus. Verum illo tandem , nescimus quomodo
quave ratione, dimisso, illico et alii de crimine accusati, nulla vel sponsione vel cautione
accepta, sunt absoluti. Quum autem homines illi suspecti tanta permissa indulgentia vel
non contenti vel deteriores u t fieri solet facti, ausint interminari quasdam hostilitates civitati nostre gedanensi, magnifica quedam jactantes in ejus perniciem, utcunque
certo nobis persuadeamus, quod vra. Illtas. nullum ejusmodi hominem ex Gedano pro
fugum au t proscriptum foveret in terris et ditione suo, hortamur tamen illam, Ut tales
omnino communis pacis turbatores rerumque novandarum studiosos stricta aliqua et firma
cautione obstringat atque eo redigat, ut communis quies confoveatur et civitas nostra ge
danensis ejusque omnes incole sint ubique ab illorum improbitate securi et tuti.
feliciter vra. Illtas.
iirOi 'i; i
Valeat
Datum etc.
.. ('
m-
CIX.
d.
tp .-
iw u y son I> i w t n i T
.
Accepimus literas ab Illfce. vra. manu ejus scriptas, Cod.
Probe e x
istimat Illt&s. vestra, nunquam fuisse talem mentem nostram , ut probi cives aut tradi
aut penis affici deberent, sed facinorosi. et publice pacis ac constitutionum violatores, ut
careeribua, exiliis morteque mulctentur, id duntaxat nos velle et cuperp, Quantum autem
Gedanenses exules attinet, meminimus, dum Gedani res componebamus, ita fuiese a nobis
et constitutum et firmatum, ut in eos omnes, qui nobis ab universa civitate pro noxiis
indicati et designati erant animadverteremus, sive fuerint laici, sive clerici;
nam et cie-
rici ipsi suis tumultuosis concionibus adhortationibusque haud secus deliquisse dicebantur
quam turbulentissimi quique laici, omnes itaque tales judicavimus proscribendos et
a Prussia procul arcendos, etiam eos, qui penarum metu sponte profugerunt. Habet
igitur Illtas. vra. de talibus, quid fieri velimus, mentem nostram h. e. quod equo animo
ferre non possemus, si tales in ditione Illtis. vestre receptum habere deberent; quando,
quidem et nostra et Illtis. vestre maxime interest, tales quam longissime a subditis nos
tris abesse, nec quemquam talium in ditione Illtis vre. locum habere, quod eandem vram.
Illtem. pro singulari nostra erga illam amore facturam non dubitamus. Quam feliciter
et diu valere optamus.
Datum etc.
CX.
Korn.
144
U /JK U F
T jW iuH U s m o m
>
-K
a m o t t n u - . M n . i i O j m i : n i w > %i i .
.*)>?
4am/ifc*> t r H i n
</,* a h
(v,
de quodam Jeronimo H orn , cive cracoviensi, querimini, qui istic degens multis in locis,
in quibus diversari consuevit, suis affectibus indulgendo multa loquutus est et egit ad
* excitandum furorem multitudinis contra ordinem vestrum, qui civitati preestis, ex quibus
ejus sermonibus et actionibus timentes vos, ne quid eveniat, quod non solum vobis, sed
et reipublice totius civitatis iimno verius totius regni dispendium et detrimentum sit alla
turum , publice custodie illum tradidistis: nos quidem hanc vestram istius rei exactam ac
diligentem considerationem in presenti temporum varietate et turbatione, quo par est
animo accepimus eaque cognita jussimus quosdam ex consulibus hujus civitatis cracoviensis ad nos quam primum accersiri, ut ab eis percontaremur de homine, an sit primum
concivis eorum, morum denique et vite seriem ejus indagare cupientes. Qui mox cogno
mine ejus audito narrarunt, nihil novi se audisse.
plicata est, qui hic degens et loqui et facere similia multa consueverat, non aliqua nature
et ingenii malignitate impulsus, sed levitate et petulantia quadam , ad quam bibendo et
insaniendo per longum usum ita devenit, ut ea tanquam quodam genuino morbo laborare
videatur. Quem si quadam malignitate nature ab eaque insita fraude id agere cogno
vissemus, sciremus vobis dare consilium, quo pacto sit in eum animadvertendum; sed
cum sit talis, qualem eorum relatione, qui mores hominum norunt, descripsimus, non pos
sumus eum judicare tali pena dignum, qualem mereri videtur, si mentis compos esset,
nec eo impetu ferretur, ad quem eum ebrietas et inde nata levitas impellit. Attamen, ut
eum pene metus cogrceat, ab iis desistere, que homini peregrino in aliena republica ver
santi non conveniunt, non improbamus, si ejus verborum licentie talia frena imponantur,
que posthac eum absterreant, ab iis abstinere, que in unaquaque ordinata republica ma
gnis penis puniri solent.
Berlini in ditione Illmi. Joachimi, marchionis etc.., jurejurando esse ad acto s....
145
Post allatas et redditas nobis literas tuas, accurrit huc nuncius MDXXVI.
Pod. Korru
cum literis Mgci. Laurentii de Prazmoic aliorumque dignitariorum ducatus istius Mazovie ^
ac venerabilis Stanislai Strzelca, canonici et officialis varszoviensis, qui omnes longe aliter
referunt nobis de sartore istic detento, quam tu perscripsisti. Scribunt enim illi, eum
ipsum sartorem, criminis blasphemie accusatum, datum esse sibi per officialem ipsum varszoviensem, non ut de crimine hereseos convictum ad supplicium aliquod de illo sumen
dum, sed duntaxat in custodiam, tu vero putans forte, illum per sententiam officialis pre
fati condemnatum jam esse, tradideris illum ad carcerem civitatis. Utcunque est factum,
cum repetat illum a te ipse officialis varszoviensis et ex depositionibus contra illum fac
tis, quas nobis huc misisti, non videtur subesse justa causa, propter quam in eum severe
animadverti deberet, ipsum ex carcere civili predicto, visis his nostris literis, dimittas et
coram officiali prefato sisti jubeas, coram quo si probabitur sufficienter, ipsum quippiam
gravius contra ritum sancte matris nostre ecclesie designasse ac commisisse et labe et
heresi luterana infectum esse, et ob hoc per sententiam condemnatum, cum civitate exi
gas, ne conversatione sua ceteri homines inficiantur. Si vero nihil aliud contra illum
producitur preter id, quod habetur in ipsis depositionibus huc 'transmissis velitque ad
cor redire et errores suos abjurare ac amplius in verba blasphema non prorumpere, eum
civitate uti patiaris. Ecclesiastici vero isti injungant ei pro hoc ipsius blasphemie et
maledicentie delicto penitentiam, quam habent in suis canonibus de hoc expressam, quam
ipse suscipiat et compleat. Deinceps vero juxta ritum sancte matris ecclesie vivat seque,
ut bonum Christianum decet,7 conservet.
et Philippi, apostolorum.
R ex
P.
Manifestum facimus omnibus et singulis cujuscunque status ac ordinis subditis nostris ac Cod. Kor*.
etiam advenis quibuscunque.
et insolentes propensis necesse sit, cum alia pleraque mala, tum vero hereses emergere,
necesse item sit illas per eos, qui divinis ac humanis institutis sunt prepositi, tanquam
pestem aut virus nocentissimum a subditis ipsorum arceri, siquidem sola religio est, que
Act Tomiciana. Tomui V III.
J9
146
MDXXVJ.
legibus ac institutis suis homines in disciplina, in virtute ac in fide erga Deum et homi
nes continet ac regit,
turbari ac dissolvi necesse est universa, quod postea, ut multis exemplis constat, in seditionem vergere ac in perniciem rerum publicarum earumque rectorum redundare solet:
Nos pro officio christiani principis eam ipsam religionem a sanctis patribus ordinatam, ac
per sanctam romanam ecclesiam directam nobisque a majoribus nostris per manus tradi
tam ac per nos denique et gentes nostras multo sanguine et clarissimis gratia Dei victo
riis hactenus defensam, etiam a labe heretica, his temporibus in vicinia emergente, inte
gram et immaculatam in regno et dominiis nostris conservare volentes, publicis edictis
mandavimus, ne qui libri Luteri cujusdam ejusque sequacium quorumcunque,
quos sua
insolentia in reprobum egit sensum, quique pretextu libertatis christiane, pretextu vitio
rum ordinis ecclcsiastici et scandalorum, que in hominibus fieri necesse est, tanquam sub
meile virus suum in vulgus spargunt et scriptis ac sermonibus famosissimis non solum
mores salubres ac instituta ecclesiastica, sed ipsos etiam sanctos patres turpissime pros
cindunt et sacra profanis miscent, nequaquam ad regnum et dominia nostra inferrentur
aut legerentur, neve quis dogma ipsum pestiferum approbare vel tueri auderet sub pena
capitis et confiscationis bonorum omnium, ad que postea edicta nostra exequenda modum
etiam opportunum statuere volentes, delegavimus in pretorium civitatis nostre regie cracoviensis nonnullos primarios nostros tam spirituales quam seculares consiliarios, qui cum
consulibus ac etiam officialibus civitatis sic edicta nostra exequenda statuerunt, ut inprimis quandocunque opportunum videretur Rmo. dno. episcopo cracoviensi, fieret per inqui
sitores ejus cum decurionibus, quos consulatus in tota Cracovia ad hujus negotii aliorumque excessuum tollendorum custodiam delegit, per omnes domos, testudines ac cistas
diligens scrutatio, et ubi aliqui libri heretici invenirentur, illinc pena edicti exigeretur.
Deinde ut impressores librorum nihil prorsus imprimere et bibliopole vel alii quicunque
exponere ac vendere deinceps audeant,
universitatis prius viderit, et tam imprimi quam vendi permiserit sub penis predictis.
Ut
autem et relique civitates nostre hoc exemplo insistant ac ut unusquisque tempori premoneretur, ne ipsa mandata nostra transgrediatur et ignorantiam pretendere possit, nos
hanc ipsorum consiliariorum simul ac consulamus cracoviensis ordinationem per has lite
ras nostras omnibus testatam esse volumus, mandantes omnibus aliis civitatibus regni et
dominiorum nostrorum , ut ad euin modum edicta nostra exequi faciant, cum loci ordi
nariis aut eorum delegatis ordinationes opportunas statuant easque diligentissime exequantur.
Datum Cracovie.
CXIH
147
Declaravimus jam pridem Sti. tue decreta sive edicta nostra MDXXVI.
contra sectatores luterani erroris facta, postquam ad notitiam nostram pervenit, hunc ip
Cod- Korn.
Cod. R.
sum errorem plerisque in locis regni nostri serpere, u t in eos Stas, tua, qui hanc sectain
sequi in isto loco deprehensi fuerint, ita animadvertat, sicut constitutum et prescriptum
est a nobis.
Nunc autem accepimus istic in civitate posnaniensi quosdam esse, qui for
conantur, summissi sunt, ut hoc veneno alios imbuentes magistro suo diabolo se gratio
res reddant et acceptiores, cujus doctrinam sequentes id agunt, ut apud eum laboris et
industrie sue uberiora premia promereantur. Atque ideo Stem, tuam super hac re admo
nere voluimus, ut se vigilanter et caute gerat ad eos deprehendendos, qui clam nitentes
in vetitum libidinem suam in perniciem reipublice christiane exercere parant et inprimis
ad destruendum Dei omnipotentis honorem et laudem et ad subvertendas animas Chris
tianas ac venenis suis mellito quodam pretextu illitis a salute avertendas. Mandamusque
et omnino habere volumus, ut tua Stas, communicato consilio cum vicario et officiali ec
clesie posnaniensis quoscunque compererit pravis Luteri dogmatibus adherere aut illa pro
fiteri et approbare, in eos severe animadvertat eo modo, qui in superioribus literis nostris
est descriptus,
sic enim inprimis rei divine inserviendo gratum et acceptum Deo, cujus
res agitur, se reddet, nostram quoque gratiam promerebitur; quorum interest providere,
ne quid novi in perniciem religionis christiane pullulantis vires
sumat et coalescat.
Quanto autem majore cura studioque Stem, tuam huic rei exterminande operain suam
navare cognoverimus, tanto majore favore et benivolentia ad sua merita justis premiis
compensanda faciet nos propensiores. E t bene valeat. Datum.
CXIV.
Illris. etc.
Quidam ex subditis nostris, qui sua interesse non ignorant, talibus in rebus vi
gilare, detulerunt ad nos, quendam abbatum in ditione vre. Dtionis., posthabito Dei timore
et pudore deposito, ad multa enormia facinora deflexisse ac se ipsis contaminasse cum
r t 1 r
f 1' ,
magno suo et sui ordinis sueque professionis dedecore, multorum denique hominum scan
dalo, qui ex quacunque occasione id querunt, u t suis affectibus satisfacere possint, oblato
pretextu licentie, cui suos animos devoverunt et addixerunt, quem cum jam conscientia
sua remorderet et videret,
animum appulisse, ut securitati sue prospiceret ad vram. Dtionem. dicitur confugisse at19*
<Jue
Cod. Korn.
Cod. S .
148
MDXXYl
que sub ejus protectione sic delitescere, ut non sit facultas superiori suo, in ejus exces
sus debita animadversione uti. Cum igitur non ignoremus, vram. Dtionem. ejus animi
semper fuisse et esse, ut ab ineunte etate virtutes colere didicerit odisseque vitia, roga,
mus, dignetur hunc abbatem de Ruda et consilio et auxilio juvare, ut quod cepit ad uti
litatem publicam et honorem Dei, vre. Dtionis. beneficio et gratia prosequi et perficere
possit.
Ceterum idem abbas de Ruda per suos fautores causam monasterii sui ad nos
deferens supplicavit nobis, ut eam vre. Dtioni per literas commendemus, qui ab Illmo.
dno. duce Valentino Ratiboriensi novum privilegium impetrans, posteaquam vetus conflagrasset in communi incendio ratiboriensi, ea conditione illud ab eo obtinuit, ut eo viveute
pateretur, subditos monasterii sui ea ferre onera ad usum ipsius ducis, que nominatim in
privilegio erant expressa,
adiit, inducta fortasse suasu iniquorum suorum, refragatur ejus voluntati, tanquam istud
ipsum privilegium suspicione inordinate cujusdam concessionis non careret. Rogamus
itaque: dignetur vra. Dtio. talium virorum uti consilio in hac ipsa actione, quos ab omni
affectu alienos esse cognoscit, ut animum suum ita instituere possit, quod, uti ceteris in
rebus solet, ita etiam in hac nihil videatur ab recto et equo deflexisse et ut privilegium
viris religiosis concessum relinquatur, ut ii ipsi fratres ejus firmitate et robore freti offi
ciis divinis liberius vacare queant.
CXY.
v*
Cod. Korn.
Niempcz reddidi Mti. sue, que declarat nobis vicissim suis literis deliberationem et volun
tatem suam super iis, de quibus dubitastis, et certo vobis persuadebitis, quod Mtas. sua
hominem illum ita asservari et detineri faciet, quod nunquam postea poterit vobis ullum
negotium facessere. Quacunque in re opera et patrocinio nostro commodare vobis et re
bus vestris et civitatis vestre poterimus, nihil unquam pretermittemus. Bene valete.
scitis,
149
scitis, non scripsimus literas illas, nec ex nostra officina emanarunt, utcunque tamen est, certo MDXXVI,
vobis persuadeatis, cum jam feceritis satis mandato Mtis. sue, nullam indignationem Mtem.
suam erga vos habere dormiatisque secure in utramque aurem. Verum opus erit , ut homi
nem illum ita servetis et custodiatis prout vult et precipit Mtas. sua. De aliis captivis,
quorum uxores vos continuis precibus et querelis fatigant, nihil mutare in presens vult Mtas.
sua a priori suo instituto, prout ex literis Mtis. sue cognoscetis. Itaque conformetis vos in
his et aliis voluntati et imperio Mtis. sue. Fecimus operam et diligentiam nostram, ut unum
captivum vestrum liberum faceremus, Joannem Same, sed gravatur plurimum Mtas. sua in
relaxando aliquo eorum captivorum, qui sunt deputati ad carceres. Veretur enim ne, si di
mitti unum faceret, alii similem gratiam illis impendi postularent. Itaque expectetis adhuc
paulisper cum isto captivo, alio enim tempore accedente, occasione honesta liberum illum vo
bis faciemus. Valete.
CXYII.
Generose domine amice. Scripsi vobis paulo ante, quod non videmus adhuc tempus opportunume* cod. mu.
agendi et intercedendi apud Mtem. regiam pro liberando Joanne Niempcz et donando pristine blbl' Kom'
libertati. Cum enim Mtas. sua fecit illi non pridem singularem gratiam, quod eum ex turri
obscura extrahi jussit et collocari in castro superiori slochoviensi in habitatione lucida et
commoda sub cautione fidejussoria, si peteremus tam subito pro illo in toto e captivitate libe
rando plus irritaremus meo judicio Mtem. suam, quam ut illi prodessemus. Quare expectabimus aliud tempus ad eam rem accommodatum.
Venit huc nuper secretarius gedanensis, sed nondum est auditus, nec scire potuimus hactenus,
in quibus negotiis sit missus. Qui si aliquid agere voluerit in damnum et majorem penam
miseri Joannis Niempcz, curabimus obstare conatibus illius pro virili nostra dabimus que ope
ram suo tempore, ut is ipse Niempcz majorem gratiam sue Mtis. obtineat et restituatur
pristine libertati.
Bene valete.
/ r y
Famate domine, amice charissime. Magister Jacobus, secretarius civitatis vestre, tametsi Cod. Ko
diligentem operam fecerit, quo hinc cito absolvi potuisset, tamen propter magna et ardua
negotia, quibus in hoc generali regni conventu regia Mtas. erat districta, non potuit ad
hoc
150
MDXXVi.
hoc usque tempus absolvi; expeditus est tamen tandem et que accepit-in responso a Mte.
regia vobis plane referet. Qui notati fuerunt crimine tum ultus istic in urbe vestra ex
citati Mtas. regia erratum illorum libere dimisit, inque suam gratiam suscepit.
Nemo
id ei jure exprobrare potest aut audeat, et si quis in contrarium fecerit, equum et neces
sarium esse videtur, ut gravi pena puniatur. Que enim preterita et transacta sunt am
plius in ignominiam cujuspiam trahi et revocari non debent. De rebus novis, quas ad
nos perscripsistis, agimus et habemus vobis magnas gratias. Optamusque vos bene et
feliciter valere.
Famate domine, amice charissime. Accepimus literas vestras, quas reddidit nobis magister
Jacobus, secretarius civitatis vre., quibus commendastis nobis negotium domini Joannis
Furste, consulis gedanensis, id quod nos et propter illius afflictam fortunam et ob com
mendationem vestram ac aliorum amicorum nostrorum diligenter apud regiam Mtem. pro
movimus. Obtinere tamen non potuimus id, quod optabamus et vos cum ipso domino
Joanne Furste et aliis vestris amicis postulastis. Putamus vero et certo nobis persua
demus, quod Mtas. sua regia non tam facile bona sibi pro securitate pecunie per dnum.
Joannem Furste debite assignata distrahere permittet, prout de hoc magister Jacobus
plene enarrabit. Cui commisimus etiam declarare vobis sententiam et desiderium animi
nostri de ordinando et faciendo tegmento stalli nostri episcopalis, in quo in precipuis fe
stivitatibus anni vesperas et matutinas cantare solemus, rogamusque vos, ut illi in his et
aliis omnibus nostro nomine referendie plenam ac indubiam fidem adhibeatis, sicque vos
exhibeatis et id quod optamus prestare ac exequi curetis, prout benivolentia erga vos
nostra ac vicissim vestra erga nos propensio postulare videtur. Nos vero et grati erimus
opere et officii vestri et omnia, que nobis fieri et adduci ex Flandria procuraveritis,
cum gratitudine debita exolvemus.
liciter valere.
rosus dominus Achatius Czema, qui inter alia negotia, que cum sua Mte. est acturus,
supplicavit nomine m ultorum consiliariorum terrarum Prussie Mti. sue, ut miser ille Joannes
151
annes Niempez, civis gedanensis, tandem liberetur. Huic rogamus adsitis diligenti opera MDXXVL
et auxilio vestro, jam pridem enim hoc negotium curatur a nobis et ut finem accipiat,
opere pretium videtur multos adhiberi intercessores.
u t sua autoritate adjuvaret preces nostras. Videbitis, quid in ea re Mti. regie scripsi
m us, et ad illud vos, quum nostro nomine apud Mtem. suam agetis, accommodabitis,
agatis tamen diligenter rogamus et optime valeatis.
Certo edocti sumus, quod istic in ecclesia collegiata S. Marie Mag. Cod. Ko*u.
dalene juris patronatus nostri jam aliquot predicatores Germanorum per vos ordinati et
suscepti, qui contra veram et rectam orthodoxam fidem et religionem ac adversus edicta
nostra errores luteranos palam in suggesto profiteri non verentur, sed et modernum etiam
predicatorem ipsorum Germanorum, quendam Joannem de Bomberga, intelleximus ex
eorum esse calculo multumque de ipsa secta luterana suspectum et infamatum, quem hac
tenus ferre et fovere in scandalum et periculum animarum Christi fidelium ac subditorum
nostrorum plurimorum non veriti estis.
providere, ne ea perniciosissima secta, que non aliud quam summam peccandi licentiam
motusque et seditiones intestinas parit ac divine Mtis. iram ac vindictam provocat: isti
cives et alii subditi nostri inficerentur, per ipsos concionatores germanos, qui si in ali
quos errores ipsi prolabuntur, reliquos secum suis imposturis iu eosdem errores ducere
et in precipitium perfricta fronte trahere hominesque pretextu libertatis christiane absur
dissimo simul ac petulantissimo sensu, ut unicuique id quod libet liceat, ut unusquisque
quod velit et quatenus velit credat et faciat inducere non formidant, sed et contra Deum
et beatissimam virginem matrem ejus blasphemias fieri faciunt ritusque ac ordinem eccle
siasticum, qui non ab apostatis, sed a priscis sanctissimis patribu3, vita et miraculis cla
rescentibus est institutus, confundunt et penitus tollunt.
perditissimum hereticorum genus et eorum sectam, que in aliis vicinis locis jam nimio
plus increvit, animum omnino induximus, commisimusque preposito vestro, venerabili
"Jakobo de Oborniki, ut nullum amplius predicatorem germanum secularem in ecclesia sua
concionari permitteret, verum ad munus predicandi aliquem fratrem de ordine predicatorum aut minorum S. Francisci regularis observantie, qui adhuc sinceram servant fidem,
ordinaret. Vobis vero strictissime mandamus et inhibemus, ne contra voluntatem ipsius
prepositi vel ejus commendarii seu vicegerentis et hanc ordinationem nostram aliquem
deinceps predicatorem germanum in ipsa ecclesia parochiali statuere presumatis, sed ejus
statuendi provinciam illi precipuam relinquatis omnesque et singulos cives vestros et alios
istic agentes, quoad vestra interest, de hac heresi luterana suspectos ac illi faventes de
bita
u>d' **
152
MDXXVi.
CXXII.
Fam ati, fideles, nostri dilecti. Accepimus literas vestras, quibus de captivis civibus vestris,
qui in arcibus nostris istic jussu nostro asservantur, sententiam vestram perscribitis; po
stremo vero postulatis,
Generosum Acha-
CXXIII
153
Iiex
P.
r$ 5
/fO
Generosis Joanni Balinski, castell. gedanen. etc., et Achatio Czeme, succamerario Pomeranie MDXXVi.
/ etc. fidelibus dilectis gratiam regiam.
quod cum eramus in civitate nostra gedanensi et multi civium tanquam autores et {latra
tores factionum et seditionum intestinarum aliorumque multorum flagitiorum adversus
fidem sanctam catholicam et autoritatem nostram indignissime commissorum inculpati nobisque ad penam delati essent, visum fuit nobis et universo senatui, resque ita fuit con
stituta, ut aliqui eorundem delatorum, penam capitis non admodum demeriti, carceribus
manciparentur, ac per arces istarum terrarum sub libera custodia asservarentur, prout et
hactenus sunt asservati. Quia vero multotiens jam supplicarunt nobis pro eis per literas
et nuncios suos consiliarii terrarum istarum, ut videlicet ire et indignationi nostre tem
perare eorumque erumnis ac dure captivitati satis alioquin longe tempore per illos jam
perpesse misereri dignaremur, Nos, qui, u t testatum est, unicuique plus propensi ad pie
tatem et clementiam quam vindictam et severitatem esse solemus, supplicationibus prefatorum consiliariorum nostrorum acclinati et ipsorum captivorum miserti, arbitrantes,
quod jam sunt compuniti et pro excessibus suis puncti, captivitatem illorum solvendam
ipsosque libertati restituendos duximus.
quod alii eorundem captivorum non pauco usui et utilitati esse possent civitati nostre elbingensi, ubi in illa domicilia collocarent, committimus et mandamus vobis, ut ex eis
ipsis captivis omnibus octo, qui vobis magis idonei et ipsi civitati elbingensi non inutiles
futuri videbuntur, eligatis eosque in civitate ipsa elbingensi collocetis et ut domicilia illic
habeant, permittatis; ea tamen lege et conditione: ut proconsules et consules ejusdein
civitatis nostre elbingensis caveant et fidejubeant pro eius, quod pacifice et tranquille vi
vent et statutis et constitutionibus nostris parebunt eaque in omnibus conservabunt seque
ita gerent, prout fides et obsequentes subditos decet.
in omnibus eque ac alii cives gaudeant et potiantur juribus, privilegiis, libertatibus civi
tatis ipsius elbingensis; gedanensem tamen civitatem nunquam deinceps attingant, nec se
negotiis illius immisceant aut commercia vel sodalitates aliquas cum civibus illius ineant
aut habeant.
istarum terrarum consilio reliquos omnes captivos gedanenses, demptis his octo supradictis,
per alia parva oppida istarum terrarum , ubi id magis commodum vobis et ipsis palatinis
factu videbitur, collocetis domiciliaque in eisdem habere illos permittatis, accepta tamen
ab eis prius cautione fidejussoria sufficienti: quod non aliter quam u t probos, fideles et
pacificos subditos decet, deinceps se conservabunt et constitutiones nostras in omnibus
observabunt.
Quod cum facient, volumus, u t perinde ac alii cives et subditi nostri cen
seantur juribusque eque potiantur; ad civitatem tamen gedanensem similiter nullo unquam
tempore vadant aut illam attingant.
A cta Tomid&na. Tomus V III.
20
Que
0 o<L Korn
154
M DXXVi
Que omnia supra scripta volumus, ut solerter et pro necessitate rei ac istarum terrarum
bono et tranquillo statu perficiatis et exequamini pro gratia nostra. Datum iu Niepolomicze fer. II* prox, post fest. exaltationis S. crucis.
li S J ,
multi captivi seu proscripti cives sui gedanenses ibi collocarentur. Quorum rationes et
causas nos diligenter nobiscum expendentes censemus et volum us, u t non plures quam
sex ex iisdem captivis et proscriptis ad ipsam civitatem elbingensem relegentur, com
putatis in hunc numerum Adriano Flinth, Laurentio Moler et Georgio Holczhutter; cum
enim jam alias sint illic Georgius Czimmermann, Jacobus Flinth et Joannes Ostendorp,
non videtur esse satis tutum ejusdem farine et factionis homines plures simul in una
civitate commorari. Ea vero lege volumus et precipimus captivos predictos tam in elbin
gensi, quam in aliis civitatibus et oppidis istarum terrarum collocari, ut prestent suffi
cientem cautionem sub pena capitis seu milium marcarum pecunie communis, de non
mutando domicilio, de non adeunda vel attingenda civitate gedanensi et ejus districtu, de
observandis statutis et constitutionibus nostris et quod erunt fideles et obedientes suo ma
gistratui, sub cujus jurisdictione domicilium habebunt.
vos pro nostra dignitate et istarum terrarum tranquillitate munus vobis injunctum dili
genter et circumspecte obituros, ut tamen illud melius et cum majori maturitate et j u
dicio perficere possetis, mittimus vobis presentibus schedam inclusam, quam cives nostri
gedanenses conscripserunt de consilio, ut ipsi scribunt, Mgci. Georgii de Bajsen, palatini
marienburgensis, ex qua id, quod vobis cautius et utilius visum fuerit, accipiatis pro fide
et prudentia vestra et gratia nostra facturi.
Datum in Niepolomicze.
Korn
S.
R ex
P-
civibus gedanensis civitatis respublica plurima atrocia facinora tam erga Christi religio
nem quam etiam erga Nos emerserunt, ita ut Nobis necessitas incubuisset, Nos in pro9,
pria
155
pria persona Gedanum conferendi; quo cum venissemus, sublatis e medio capitibus seditionum et omnium malarum rerum auctoribus, reliquos etiam similium scelerum delatos
urbe submoveramus et concessa eis vita in perpetua vincula damnaveramus.
mdxxvl
Cum autem
successu temporis pro talibus captivis crebre et assidue cum ab amicis, tum etiam a con
siliariis nostris preces nobis porrigerentur supplicareturque nobis quotidie, ut eorum mi
seremur, quasi jam satis penarum dedissent, per tam longum tempus in squalore et fetore
carcerum detenti, permoti sumus, tum precibus tum misericordia.
E t quosdam eorum
vid. Ludovicum Phusz, qui detinebatur in Sthum , Jacobum Huffner, Joannem Bollen,
Andream Szulmann et Petrum Cremer ex captivitate et vinculis dimittendos liberandosque
duximus dimittimusque et liberamus per presentes, ea conditione et lege, si senatus thorunensis pro eis caverit, ut deinceps in fide et subjectione nostra firmiter persistant legibusque et institutis nostris ut reliqui omnes cives thorunenses per omnia pareant. Qua
cautione facta concedimus eisdem sic dimissis in civitate nostra thorunensi domicilia ha
bere illicque cum uxoribus et liberis atque familia universisque rebus eorum se continere,
morari secure et tranquille equoque jure cum Thorunensibus vivere, dantes eis potesta
tem et facultatem negotiandi, mercandi, navigandi terra, mari fluminibusque extra et intra
regnum nostrum mercature sive aliarum rerum causa libere peregrinandi, unica gedanensi
civitate excepta, qua eis penitus interdicimus, nec omnino volumus, ut eam aliquatenus
attingant. Ideo vobis universis subjectis nostris et precipue civibus thorunensibus id si
gnificare voluimus, ut supra scriptos homines jam a nobis dimissos et absolutos sciatis
eosque libere in oppidum vestrum suscipiatis benivolentiaque et amicitia vestra prose
quamini.
CXXYI.
Datum Niepolomicze.
Rex
P.
M tL u + V fz /
Noverint universi presentes literas inspecturi, quomodo cum componendis tum ultibus, qui
partim ob immutatam religionem, partim ob plebis erga magistratus rebellionem in urbe
nostra Gedano exorti erant, incumberemus, inter complures aut reos aut criminum sus
pectos delatus etiam nobis fuit Joannes Ottendorp, tunc gedanen. civis. Sed cum pro
atrocitate facinorum variis penis aut capitis aut carcerum aut exilii nocentes puniebamus
dicti Joannis Ottendorp facinus, quia levius fuit, quam ut in eum severiori supplicio ani
madverti deberet, ideo cum eo clementius mitiusque agendum esse duximus, et eo magis,
quod ab amicis et vicinibus regibus et principibus pro eum literis nobis est supplicatum.
Itaque gedanensi civitate sibi interdictum in civitate nostra elbingensi, quemadmodum et
aliis tribus ejus collegis domicilium seu sedem illi designavimus et presentibus literis
nostris designamus permittimusque illi et concedimus, ut ibi cum uxore, liberis, familia
20*
sup-
Cod. K om .
156
MDXXVI.
suppellectili, mercibus universisque rebus suis morari illiusque civitatis nostre juribus,
libertatibus et privilegiis sub protectione nostra regia uti et gaudere possit; dantes ei fa
cultatem illic mercandi, negotiandi, mercatura, navigatione, sive quocunque opificii genere
victum remque familiarem querendi et augendi, non modo per universam ditionem nos
tram, verum etiam foris, terra marique et fluminibus sine metu et periculo. Ita tamen,
u t civitatem nostram gedanensem nullo unquam tempore adeat, constitutionibus vero per
consiliarios nostros de mandato nostro in Elbingo editis et sancitis pareat.
Datum Cracovie.
Harum etc.
Cod. Korn
Jacobi Lang, civis gedanensis, cause patrocinio, quadamtenus eidem senatui minari viden
tur, si dicto Jacobo Lang in assequendo, quod suum est, opem non prestiterit, prout hoc
ex exemplo talium literarum quod una cum scribentium nominibus in schedula his
nostris literis inclusa mittimus plenius intclligent. Cum autem perspicuum unicuique
sit, nos neque tam iniquos neque tam negligentes officiales vel judices in regno et urbi
bus nostris habere, ut hominibus nostris ad externa auxilia confugere opus sit, hortamur
Illtes. vestras rogantes: agant cum suis eisque imperent, ne rebus minime ad eos perti
nentibus se implicent et immisceant, neve civitati nostre quiete alioquin et paccate scrip
tis suis metus suspicionem incutiant,
nos confugiat, justitiam omnem, si in aliqua re injuria affectus est, hic experturus. Ita necessitudo mutui amoris nostri juraque vicinie, qua ditiones nostre se contingunt, inviolata
permanebunt.
tamus.
Datum.
CXXVIII.
V.
C m . Korn.
Serma. etc.
: 'j
..
qui ventus nos adhuc ita repellunt, u t non modo non possimus ad litus optatum adpellere, sed etiam quando hunc portum contingemus, scire adhuc nequeamus. Speramus
tamen jam celerem exitum et interim mittimus hunc nuncium ad visendam Mtem. vram.,
quam plurimum rogamus,
CXXIX.
157
CXXIX.
Chronica.
Die XXIV* Julii rex Sigismundus ex Gedano venit Marienburgum et illic allatus
M D X X VL
est nuncius, Tartaros maximo numero in terras Russie jussu Turei adventare, (
qui ab ipso Tureo tunc submissi fuerant, u t regem Polonie domi bello occupa
rent ac distinerent, ne Ludovico, regi Ungarie, rex Polonie auxilium ferre pos
set. Nam ea estate Tureus cum maxima potentia veniebat in Ungariam contra
regem Ludovicum. Inter quos die decollationis S. Joannis Baptiste pugnatura
v
est. Ungari pauci a multitudine Tureorum victi et cesi. Rex Ludovicus fugiens
ex pugna desperata in luto submersus est et suffocatus.
Ungari hunc regem suum iam diu perditum volebant, oderant enim illum, quia
Germanorum ludicros mores induerat, Germanos amabat, Ungaros spernebat et
cum Germanis macarizabat, et ob id nullam apud suos autoritatem habuit.
Rex itaque Sigismundus ad illam nunciationem de adventu Tartarorum literas
Restium scribi fecit, sed illas non misit neque publicari fecit in regno, quia id
unum cavebat, ne si litere Restium publicarentur, contributio publica ei non
contribueretur. Rex autem cupiebat a subditis contributionem exigere.
Tartari non magnum damnum dedere Russie.
Die XXX' Julii rex ex Marienburgo discessit in Poloniam iter suum dirigendo in
Mazoviam ducatum, que post mortem ducum Mazovie, Stanislai et Janussii, jure
feudi, deficiente illic prole mascula, ad regem ac ad corpus regni Polonie est
devoluta, ut ejus possessionem acciperet.
Allata est nobis insperata novitas, licet hoc tempore consueta, Tarta-
ros magnis copiis confinia regni nostri applicuisse et jam fortasse terras nostras depopu
lari et quia indignum videtur illos nobis absentibus tam libere per regnum nostrum gras
sari deberi, nollemus ullo pacto subditis illis nostris deesse, hortamurque vos, ut citra
ullam moram huc Marienburgum ad nos veniat, ut cum vobis et aliis consiliariis nostris
de negotiis harum terrarum, que restant, constituamus.
Et bene valete.
Datura.
CXXXI.
Cod. Korn.
158
Cod. Korn.
Cod. R.
. .
sit tua Stas, de adventu Tartarorum, quamvis jam novitas esse non deberet nobis omni
bus, qui pene quotannis ea calamitate afflicti hactenus tamen nihil ad illam repellendam
certum et opportunum mutuo statuere curavimus. Nos etiam si in regno adessemus, nes
cimus quid aliud prestare possemus ultra ista tenuia presidia in conventu generali de
creta, quam communem motionem neque utilem neque tempestivam. Tamen pretermissis
hic rebus omnibus, multis quidem adhuc inconfectis, properabimus, quantum maxime po
terimus istuc ad regnum nostrum, et quicquid opportunum fieri posse videbitur ad tuen
dum subditos nostros, nihil pretermittemus. Interim premisimus cursim nonnullos domi
nos, qui nomine nostro homines, quos possent, colligerent et qui Sti. tue, si quo pacto
fieri poterit, adessent vel saltem dispersas hostium turmas, ne tam libere grassari possent,
im pedirent
Tua etiam Stas, curet pro virili, u t hostis, si non affligi poterit, saltem ne
D a t in
Rex
P.
tinuos hostes nostros, ingenti vi regnum et dominia nostra populari statuisse jamque illos
prope fines nostros degere, Valachum item cum gentibus suis paratum esse et arcem Kamieniecz oppugnare velle; in conventu vero preterito decreta sunt tantum presidia ad le
viores infiultus hostium reprimendos, que illic in Russia tenemus quidem, sed que ad
tantam potentiam propulsandam nequaquam sufficiunt. E t proinde, ne Respublica gravem
aliquam jacturam , quam dnus. Deus avertat, accipiat, aut in magnum aliquod discrimen
incidat, vobis omnibus in commune et cuilibet seorsum, qui expeditionem generalem et
servitium nobis et Reipublice debetis, in vim primarum restium notum facimus et man
damus, u t equos et arma aliaque omnia ad bellum necessaria parata et disposita juxta
debitum et facultatem vestram habeatis, ut, cum tertiis restium literis a nobis admoniti
fueritis, possitis citra ullam moram ad tuendam patriam et hostes propulsandos accurrere,
sub pena amissionis bonorum omnium. Volumus tamen, ut interim judicia publica te r
restria et castrensia non intermittantur, ut fertones et alie contributiones in conventu ge
nerali decrete, de quibus dicta presidia servamus, edantur et processus reformandorum
jurium
159
jurium et statutorum juxta constitutionem ejusdem conventus generalis non impediatur. MDX&V1
E t ne quispiam de hoc mandato nostro aliquam ignorantiam pretendat, volumus, ut unus
ad alium sibi viciniorem presentes literas, cum illas perlegerit, transmittat, ultimus vero
easdem loci capitaneo representet.
Marienburgo.
CXXXIH.
S.
Universis et singulis etc.
Ex
P.
Non dubitam us, jam omnibus notum Cod. Korn.
Co*
Et proinde, licet heo infelix novitas nos in his terris Prussie comperit, ex quibus etiam
magnum Reipublice discrimen imminebat, neque illi aliter nisi presentia nostra occurri
potuit, tamen multis hic adhuc inconfectis proficiscimur ipsi, quantum celerius possumus
ad tantam regni calamitatem tantique hostis conatus reprimendos non solum sumptum et
laborem nostrum, sed etiam personam nostram regiam omnesque vires et facultates nos
tras pro regni et subditorum nostrorum salute exhibituri. Qua propter presentes literas
nostras in vim primarum, secundarum et ultimarum restium mittimus.
Mandamusque
vobis, ut quam primum vos moveatis et arma capiatis ac quisque vestrum armatus, in
structus et comitatus pro sua facultate apud Gliniani ad diem S. N. constituatur, ubi in
structis exercitibus nostris nos hosti opponere et regnum ab imminenti ruina eripere et
vindicare possimus. Et ne quispiam vestrum de premissis suam ignorantiam pretendat,
volumus et mandamus, ut unus ad alium sibi viciniorem presentes literas nostras, cum
illas perlegerit, quam primum transmittat, ultimus vero easdein loci capitaneo representet.
Sub amissione bonorum omnium et gratie nostre non aliter facturi. Datum ex arce
nostra Marienburg.
160
MDXXVI
et vivere possent.
Addit preterea, non per eam neque per commissarios ejus, quos jam
Sed
dum id per nostros consiliarios ad predictam diem perficere conaremur, intervenit tam
ingens tamque intolerabile atque insperatum malum Mg. ducatui nostro Lituanie, ut post
positis omnibus aliis rebus eidem malo resistere inevitabilis necessitas nos cogit. Quod
quidem malum tametsi non dubitamus tam manifestum tamque famosum fuisse, ut etiam
ad notitiam Mgcie. vre. et fratrum ordinis ejus pervenerit; tamen, quo rem apertius co
gnoscat, paucis attingemus.
omnem opinionem intempesta hieme e stationibus suis prosilientes magno numero in eun
dem ducatum nostrum furtim irruperant et magna strage edita magnaque preda coacta
tam celeriter rem confecerunt, ut parum abfuit, quin impune transirent, sed ultus est
Deus perfidiam eorum, quippe sub id tempus, quo negotium limitum tractandum erat,
gentes nostre ducatus Lituanie jussu nostro simul et majoris momenti esse existimantes
hostes persequi et ulcisci, quam limites distinguere, quod alio tempore fieri potest, sin
gulari gratia et benignitate Dei omnipotentis, se ad hostem insequendum proruerunt et
assecutum fuderunt, ceciderunt et profligaverunt, multis captis, pluribus interfectis predaque omni recuperata.
Mgcia. vra. pro veteri ejus in nos benivolentia nobis favebit, tum etiam secum expendet,
quod non negligentia aliq u a, sed justissimis causis hoc negotium revidendorum limitum
ad tempus a nobis constitutum non est ad effectum consequutum, nempe inter ceterorum
multitudinem negotiorum, quibus nunc obruimur et. modo id agimus, u t tandem talibus
limitibus revidendis et firmandis finis imponatur, constituimusque oratorem nostrum istuc
ad Mgciam. vram. ex Mg. ducatu nostro Lituanie brevi mittere, qui de commodo tempore
eam rem cum ea tractet et concludat.
per simul et contineat suos a vi, quandoquidem et nos nostros continebimus et limites
inter suum et nostrum dominium sibi sola cum suis subditis non constituat nec designet.
Nam quod querelas suorum in interiori schedula descriptas nobis significavit, sciat, non
paucioribus querelis nostrorum etiam aures nostras continue obtundi. Queruntur enim
nostri, se ex terris suis per officiales et subditos vre. Mgcie. extrudi, homines illorum
abduci, cedes et injurias multas committi, ditionem nostram in dies magis occupari. Non
dubitam us, quin in toto isto negotio ita se geret Mgcia. vra., quemadmodum de ejus vir
tute et prudentia jam pridem persuasum habemus.
DUCATTJS MASOVIE
devolutus ad Regnum Polonie
Tjost mortem Stanislai et Janussii, ducum
Masovie. Qui filii fuerunt Conradi, ducis
Masovie. In quibus, steriliter defunctis,
stirps eorum mascula a Piasto usque con
tinuata defecit.
*
A c ta Tomiciana
Tomus V 1U.
21
Jm'v
;
\ i& '
n-.'-.
'
. \
*
y:
..
iu.- u i
.
i l i . . v
fy
/
.V
'.
- i . !* !?
iv
'
.'.-na
.-isflar.jKi
Sm
) ?: .
'
'
. >. : x
8vr-*'\ -S
m u f * ) f o - tfh**nin>;T-
;*f
V>
t > .o n
tifri f tr 0
M\;or.i.V.
.or/o*rM
abiti ,16
V liii- 1...
-ncvj
u jr;u
oupzu
' l i
oJm i l a
;/ ^
p .Iu o z n m
a r in io
-q u in
IW
i
;r^ . - ? ii
tW ^ tm o iu y < o i m M i V ^ A i ^ V T A T * *,
.
7
; "
trj-# *pu)*:om
v u ti
/ ;:uli
nji**. fetu*
>.?*:,
.
5 i '4
r|
..
- J J . i-. :
<
m-
ti
f>-y.
*?
'
P j-v.-.
ts
. .1" |3?HU5
si . n.
iV\ - *.5Wf
i*1 i L i -
JtES' 'j ?*">.'*-a
HiV *dm>T
# a*foiooT
factis cum Illma. virgine duce Masovie ejusque consiliariis tractatibus, Varszeviam inde se
contulit et ibi possessionem ducatus Masovie accepit et una jusjurandum fidei ac subjec
MDXXVI.
Cod R
CXXXY.
Notum sit omnibus presentibus et futuris, quia Conradus, dux Masovie habuit uxorem Annam, K* cod. mss.
filiam palatini vilnensis dicti Radziwill, ex qua habuit quatuor pueros, duas filias et duos
filios, filias duas Annam et Sophiam, filios Stanislaum et Joannem.
mini M D I I I ante Simonis et Jude existente Janussio in cunabulis, demum dux Anna, uxor
gubernabat Masoviam. Post mortem aliquot annorum prefati Conradi incepit amore prosequi
prefata Anna Joannem Mrokowski, presbyterum, in prefata benevolentia post mortem archidiaconi dedit prefato Mrokoivski archidiaconatum, et jam fuit canus, postea illum sprevit
incepit contra amare suum camerarium Andream Zaliw ski, quem post aliquot annos elegit
castellanum visnensem, et prefatus Mrokowski ex invidia commovit totam communitatem M a
sovie ad dictam ducem et contra Zaliw ski,
chael et Crasco et Petrus in Varsava et Bathiewo, et fuerunt rapaces, injusti domini. Com
munitas accipere voluit vi Ducatum a prefata Anna, sed non potuerunt, faciebantque multas vias
ad regem pro prefatis ducibus. R ex illis constituit conventum generalem in Zakroczin, ibique acceperunt gubernationem et titulum Anne prefate, matri ducum prefatorum. E t prefati
duces erant incantati per matrem, ut illam amarent, et erat sic factum. Demum prefata
Anna suis pueris fovebat octo ancillas, cum quibus illis admittebat coire, et ipsi tanquam
juvenes erant prompti ad mulieres; accidit una recens puella vilissima, filia palatini Radziejow ski, ad serviendum ad curiam ducalem, quam statim Stanislaus dux incepit amare adhuc
matre existente viva, demum prefata mater arguebat matrem prefate Catherine puelle Radziejowska, ut daret pacem duci Stanislao et sic cogitabat prefata dux mater, qualiter abominare
21*
possit
164
MDXXVI.
possit filio prefatam Catherinam, et abominavit, dedit pacem prefatus Stanislaus prefate Catherine. Deinde Janussius illam prefatam Catherinam amare cepit, quem ipsa ligaverat maxi
mis suis incantationibus. Dominus Zaliwski arguebat dnum. Janussium, ut non equitaret ad
Itadziejovicensem villam.
de veneno, et sic intoxicaverunt prefatum Zaliwski. Janussius semper ibi equitabat ad Radziejowice, et prefata timens matrem prefati ducis Janussii, cogitabat, qualiter intoxicaret
una cum matre Annam ducem , et intoxicaverunt, que obiit anno M D X X I I post dominicam
Invocavit et sic remanserunt solum prenominati duces. Post hoc Janussius frequenter ibi
manebat in Radziejowice, et prefata Catherina volens effici dux, cogitabat, qualiter Stanislaum
ducem intoxicaret, ne retraheret Janussium ab illa, et sic factum est: contigit quia Janussius
petit Stanislaum ad Blonie pro collatione, ibique fuerunt leti et ebrii, et prefata Catherina
leta fuit cum illis, sed non potuit quidquam facere tempore vespertino. Sed dic crastino du
cem rogavit, ut procumberet antequam -dqiblaret ad Blonie, dicens: ..qitia melius est -equitare
vre. Dtioni. aliquid parum -comedendo, et ego vobis ipsa cupponem assabo propriis manibus*
D ux Stanislaus consensit tnlissime prefate' meretrici, statim d-edit eapponem Petro Jordanowski, suo dilecto, assare, et prompte assavit.
Sed prefata
trici una eum Jordanowski Blonie, quia scivit et in isto hec res pendebat et erat capitaneus
pro tunc in Blonie Jordanowski. Videns Anna, soror prefati Janussii, quia animus est fra
tris condonare Blonie Jordanowski una cum meretrice, quesivit tempus, quo tempore esset
letus princeps Janussius. Accidit vero tempore, ut fu it letus cum consiliariis, ipsa instruxit
consiliarios ad petendum Blonie Anne prefate, tam dudum rogm unt cum duce A nna, quod
fecit dux Janussius, quia dedit sorori Blonie. Jordanowski accensus ira -ac si Judas statim
cogitabat, qualiter possit occidere ducem Janussium. Intravit consilium ex ira cum prefata
fte&ovi
*l.
Catherina,
165
Catherina, t sic cogitabat de venam. Posi hoc dux Janussius agnoscit mulam 'mhmtatem MBXXVL
Jordanowski im uitque illum occidere, quia fuit succameranus. Dux incantationibus rn n p o tuit dimittere jvrefatum Jordanowski, dixitqueitli dux: nagmsco quid iram habtip er$a\me,
'<*' propterea ecoe tibi do quatuor centenas sexagenas et sex equos , de equis m stabulis e{ige
V tibi', t deline ab isto prdpo$ito:u Ipse accepit, postea accidit, quia Mrokowski/ filiaster
- t archidiaconi prefati; accejnt m ustorem' quondam, Jxosak, filiam Krosnowski, fedtquc aum
n i$a velle suum, pro profatu posuit querdam coram dme et consUiariis. Dux, non fu it
bone^vohmtatis erga prefatum Mrokowski, conmniionem fecit particudarem, convocata omatium
districtuum communitate propter nornm mntitutioncm, que fuit instituta eodem wino de m olentiis et sic in prefata conventione erat decretum supra Mrokowski, quiod dux sibi acciperet
Jeziora cum villis ad eum pertinentibus, dictus etiam Mrokowski fuit decretus, ut sederet in
turri annum ei sex 'septimanas,'-quod et factum esi. Datus erat sibi locus %}hekdi in'6unvrhata
magna sub domo magna Varsavie in 'curia, et fuit ibi per aliquot siptimand^, denum tediosus frangit murum et fugam arripuit. D ux Janussius ira accensus facit illum querere. Con
tigit quia fecit scribi, aut ipse scripsit literas Jordanowski ad Mrokowski, posuit literas
Varsavie, miium* igne amnibus subditis, de quibus Jordanowski pptime scivit. jLcciditj
famidus matris dicti Mrokowski equitaret cum his literis et querentes Mrpjcoivslci invene
runt dictum famulum circa pontem Bravassii, nocte quia equitaverat de Le&enicze ,a pigjtre
prefati Mrokowski ad Nicolaum dictum Mrokowski, quem dctemieruut et has literas ad
iilum invenerant, quas statim capitaneus Cobiensis Florianus Pari* ud ducent), deportavit.
Duic videns literas cujus esset scriptura et agnovit quia fu it Jordonowski, feeit ,it<^ue
dux eum detineri et mitti in Ciechanow. Ibidem fu it igne examinatus profatus Jor.^anowski et nulla voluit, que cogitabat, narrare quousque gladium vidit apportatum cum
stramine, fecit itaque sibi apportare calamare et papyrum et solus conscripsit, que habuit in
animo, acceperuntque regestrum, qui fuerunt penes existimationem, videlicet palatinus Brzeski
una cum sodalibus, qui fuerunt secum. E t 4ix regestro prefato enodaverunt prefati exami
natores et decollare fecerunt Petrum Jordanowski prefatum , ipsa detenta Khezewska sedebat
3
0
Varsavie et dux in llzewno infirmabatur. E t fuerunt latrones duo, qui servierunt quon
dam canonico Iladziejewski et ex amicitia, quam habuit cum sorore -qjus. dux ad ser
viendum suscepit tali modo eos, quia canonicus prefatus interfectus, fu it per Nosilski et
9*
t Jl . /
J 1
JL.
i"
>
illi vacui fuerunt post mortem prefati, ita fuerunt suscepti ad ducem Janussium, uni nomen
qui PetruA
quasi practicam fecit, quod fuit erroneum, et nescitur propter quid laudabatur, et solum
se asserebat scire practicam, que videns vilissima Iladziejowska que aguntur, appreciavit
Petrum et Mathimn, ut servientes intoxicarent ducem ad finem, quia non valde timuit. intoxicum prefatus dux, et dum sibi aliquomodo emendabatur in llzew no, petiit, ut- duceretur ad
Varsaviam. E t factum est. Ipsis duobus latronibus decem sexagena fuerunt date per
Radziejowska et bina pannum. Dum fuit in via dux eundo Varsaviam, ipse Mathias
dedit sibi in via in potum vtnenum. Petrus ipse quasi practicarius fiebat ad ducem, et dum
tempus habebat, venenum dabat duci, et ipse non vedile timuit vmenutn. Itaque Kliczewska
missa fuit ex turri. Ibi fuit interrogata de veneno fer. I V m te Letare. Ipsa dicebat, quia
->'
scio
erat Petrus, alteri Mathias.
1 6 6
MDXXVI.
Petrus fer. V I duci venenum dedit. Eodem die receptus Petrus fu it in turrim tempore ves
pertino ex enodatione Kliszewska et ibi enodavit Mathiam sodalem, qui eadem hora receptus
est ad penam, enodavitque factum suum. Demum hac die obiit Janussius dux in aurora fer. V I
ad diem Sabbathum ante Letare ( X M artii) a. d. M D X X V I. Demum hi latrones sunt per
d iti, prius Kliczewska cum alia muliere combusta, postea Petrus cum Mathia alio tempore
receperunt mercedem suam. E t sic finiti sunt duces Masovie per dominam Radziejowska ut
supra scriptum est,
0.
M.
Stanislaus et Janussius Conradi Ducis Masovie filii ex priscis Regibus Polonie et ultima Stirps
Mascula ducum Masovie hactenus a Sexingentis annis feliciter dominata, juvenes ambo,
summa probitate et innocentia prediti, fato immaturo et infelici, nec multo temporis intervallo,
cum ingenti omnium Subditorum suorum merore obierunt. Stanislaus Anno Salutis M D X X IV .
Aetatis sue X X I V Janussius vero M D X X V I Aetatis X X IV . Post quorum obitum here
ditas et dominium totius Masovie ad Reges Polonie pervenit. Anna D ux virgineo decore et
probitate incomparabili fratribus germanis cum amaro dolore et luctu posuit.
Quia ex certa
167
predictis, personaque rcbusque suis omnibus sub nostra regia protectione salvis ubique MDXXTt
rem anentibus, ea tamen lege, quod de se conquerentibus coram judicio competenti res
pondere teneatur, prout et hic satis longo tempore existens unicuique de aliqua re, culpa
aut excessu et quocunque alio facinore eum inculpari volenti coram nobis respondere in. nocentiamque et justitiam suam declarare voluit ad idque se spontanee et libere faciendum,
i
l i l i i / I' i J ' f j 1 f o 0 9 9 O i ( { JJjfilUJ i >
tfi. Q (
. U l l i . / n Mi:
>./
]
i ii
>J **O i>
obtulit, nemoque tamen hactenus hic coram nobis de aliqua re illum accusavit nec incul-
pavit, quocirca universis et singulis status utriusque tam regni ducatusque Masovie, ter
rarum Prussie et aliorum dominiorum nostrorum consiliariis, dignitariis et officialibus,
palatinis, castellanis, capitaneis nobilibus ac civitatum et oppidorum proconsulibus et con
sulibus, nec non civibus et quibusvis aliis communitatibus ceterisque subditis nostris in
regno, ducatu Masovie, terris et dominiis nostris ubilibet existentibus districte precipimus
et mandamus, ut hunc salvum conductum nostrum in omnibus punctis, clausulis et ar
ticulis firmiter observetis eoque durante ipsi Joanni, apothecario predicto, nullam vim
per se aut consanguineos, amicos, fautores familiaresque et subditos vestros et alios vobis
adherentes et per quascunque alias personas directe vel indirecte, quovis quesito colore
vel pretextu inferre presumatis aut permittatis, nec aliquis vestrum presumat aut per
mittat. Pro gratia nostra non aliter facere ausuri.
ante festum SS. Tiburcii et Valeriani martyris.
mdaofeiooo
isumfoVl: :
Harum etc.
jsjrsiihJuK f>pnQ
Rogamusque tuam
Illtem., u t dolori et lacrimis suis modum imponat, quibus et sibi nocet et defuncto nihil
'{(i
ariJJUl
,
i . ' i* IjJ
i Vv
fi 11' i (IT/ /
)
prodest. Nos, postquam in curam nostram recidit, volumus illam omni gratia et paterna
dilectione complecti illiusque omne bonum non secus curare et prospicere, quam si nostra
esset filia.
Datum.
. i) t n j i }'i j: a i n - ,a T
jfe4) PfIllO 1
nouoo f)ans* tvnvwsj&O *
uU!>m
CXXXVIIL
t68t
JTXXdK e u p fd u feiyfcd o n o ilo s io inx_fifcidi xnteon d u a
.'. n
*vn
j GXXXVIII.
G X X X Y in .
^uc-ianio
vupjimtkTiq
* &iw3 eupftiidoi
'i
I
'I
jii i J ) n o o 8 0 i xi.( n a i i t t o o
-im m
Hiut*
aiabnoq
o ilu $ 0 p c m u O 0 p t e (HB9QZ9 tm :
; nryiii .iiyA
dnus. CazimiruSy Kex Polonie, et regnum rolorne succedere ju x ta articulos mirascriptos.
,eudil<
-id
P h im u s a rtj.c u lu s .
im n cil* );i
Me i s ^ t et sunt fueruntque et .esse.^ebent, de corpore, regni. Polonie.,et. omnes, regps loe.t. antiqvd. vid. .lioleatyus,. Myesko, C aziinirys.w s yelut dominium certum
_.t ppxtupa possidebant. E t quando Qtfca tercius .jj^p|?ratpir ?. . qui veperat in Gnesnaro ad
(|j^itandifl linjiop Sancjti, Adfclberti,...q/ii .primus dedit coronam Polopis prinpi^alitej- et
lioleslami Chahri, ducem
J ^ n o r u m , in regem sublimavit et coronavit, pro
t e t e t y ? f e p Pvie.
i
jP ta W fJb 8
^g au ^b an t anprfmordiQ et Q n:dupibus, prout et bqclie sunt; qt plqcqppis, ecclesia, per
Jttycshopievit p .rip ? ^ pr^c\jexj<fath^l^um,. fupdpt .esf e.t. d io ^fjs plocensis et in solu
tione denarii S. Petri et in creandis magistratibus in moribus e | j ^ p b p ,^ 5ons^etudinibus
servantes ritus et observantias regni Polonie et metropolitane subjecta.
Secundus articulus.
S. Stanislai, epi. cracovien., nihilominus ducatus Mazovie adherebat aliis terris Polonie et
per monarchas P^lottOfinn vidt ' Viadi&luwn},. gfcfcrnimutti Butickivi, sceleratissimi S. Stanislai
interfectoris et per filium, sufiuv Jfrz^fMiSty e^ jjer ji^ios jp^uurchas obtinebantur usque
ad scissionem regni Polonie per filios dicti Boleslai Krziwousty in diversos ducatus. Que
.<noS .k0
quidem scissio causata fuit ex eo, quod reges in Polonia non coronabantur propter interraiilido tiaoil JMvaUJp. .si?f 11 -jiji iuislil Biiii .
> tim In {jidou .fcw
.y n ll
fectionem o. otanislai, quia sedes apostolica inhibuerat reges coronari propter^ scelus lioaii.rirooiob
runnpiaa oi-ua ifO Jaru
.. waG i n u b .inwrot* .tsiilil in
.
leslai interfectoris et ex eo sui nepotes regnum eis diviserunt rolorne in sortes, que tales
B lm m JiuL-Ridon j b v
8unfi .ttnrniqso
fuerunt: Prim a sors fdjt Gn.eqna et F oznam a, que cesserat duci Myeszkom. altera sors
iuit^Uracouia, Sandomiria, Cuiavia et Mazovia, que cesserat quci 'Cazimiro. Qui quidem
iti;t:iiilqv enj'> in~ n
nn
, t.: i-> , i .m io
ii u o f t ,9n&uiyH v n
Conrado vero tota Mazovia et (Juiavia et iste Conradus iuit post mortem patris sui pri-
*mus 0c[\ix>Afazovii11^ . 0 ^
et Hujus ^ o S o sunt superslites^in^MaSo^ia, quibus cleaitaon (3 raiiUti , 9it)oiqapT(] to anaioo.v.u.
n nm .. (
.
rpauiiii b o a iq aio a enoii . > '
mum sine prOle masculina decedentibus terre predicte ad coronam 1olonie devolvuntur.
Alteri vero
Quarto Boleslao
Lancicia et Dobrzyn.
T e r c i u s a r t i c u l u s . Quod postquam decus in regno et jus regni per apostolicam sedem
Polonis est restituta, reges vid. viceversa Premislaus, Venceslaus, Vladislaus Lohetko et
Cazimirus esse ceperunt principes Mazovie, Lancicie, Cuiavie, Siradie et Majoris Polonie,
Pomeranie, et quicumque alii coacti sunt illis facere omagium et subjectionem feodalein,
.1IIVX7J K )
ex
169
ex quo processu temporis fere omnes prefati ducatus, decedentibus prefatis principibus MDXXVI.
sine prole masculina, fuere ad coronam devoluti. Vladislaus et Cazimirus duo germani
fratres licet fuerunt Troydzeno et Semovito, ducibus Mazovie, illis decedentibus, ducatus
prefati non ad eos, sed ad regnum fuerunt devoluti. Semovitus senior, qui ducem Mazovie
se intitulabat, protavus modernorum principum Mazovie, fecit publicum solvere omagium
Cazimiro, regi Polonie, et obligavit se et successores suos ad omagium feodale regibus
Polonie. De quo habentur efficacissime litere sue sub^majori sigillo.
Q u a r t u s a r t i c u l u s . Quod decedente Cazimiro, rege Polonie, Ludvigo, Ungarie rege,
nepote ex sorore, succedente in regnum Polonie dum unus filius Semoviti prefati, Semovitus
minor natu, subesse sibi retractaret, et altero vid. Janussio majori natu Varsovie subjec
tionem prestante, tunc per- Ludvigum regem missus fuit marchio cum exercitu polonico
et ungarico, qui terras ejusdem Semoviti tam diu igne vastavit, quosque obedientiam prestitit.
Q u i n t u s a r t i c u l u s . Quo Ludvigo mortuo et Vladislao patre moderni regis succedente,
qui Jagielo nominabatur, Mg. dux Lithuanie, quem Poloni pro augmento fidei catholice
et etiam pro incremento et pace regni Polonie in regem susceperunt, et quia Ruthenus
fuit Rmus. dnus. Bodzotha, archieps. gnesnensis, in ecclesia cracoviensi baptismavit nomenque sibi gloriosum Vladislai imposuit et eodem anno in ecclesia eadem in regem coro
navit. Eidem regi Semovitus primam subjectionem et obedientiam | fecit et ad omnes ex
peditiones jussu suo ambulavit. Quo mortuo omnes heredes filii sui vid. Semovitus, Vla
dislaus et Cazimirus publicum illi Sandomirie prestiterunt omagium una cum omnibus
suis et fidelitatis juram entum .
ducatus eorum ad coronam Polonie censentur devoluti, neque possunt dupes varsovienses
terciam lineam attingendo neque filia Semoviti, neptis ex fratre jam dudum emancipata,
jus aliquod emancipare.
Deinde mortuo Jagielo dicto Vladislao circa annum dni. MCDXXXIV .regnicole Vladislaum
seniorem natum Vladislai dicti Jagielo in regem Polonie elegerunt, quem Rmus. pater
Albertus, archieps. gnesnensis dictus Giestrzembiecz, coronavit,- qui demum in proximo
regnum Ungarie adeptus est et ibi amissus est in conflictu Tureorum circa annum dni.
MCDXLIV in vigilia S. Martini. E t iste prefatus dnus. Vladislaus, Polonie et Ungarie
rex, nihil de omagio et de feodo in Mgcis. ducibus Mazovie attentavit. Concludendo premissa omnia breviter.
est collectum post scissionem premissam ita quod omnes principes principales Mazovie,
Lancicie, Cuiavie, Sandomirie et Siradie sine prole masculina decedentes ducatus eorum
ad coronam regni Polonie devolvebantur successive, prout et hodie ducatus plocensis jus
tissima equitate et plenissimo jure feodali est devolutus ad regnum Polonie. Postremo,
u t ad plenum intelligi poterit originem et protoplasta Mgcorum. ducum Mazovie, qui
a quibusdam imperitis et quibus scripta temporum sunt incognita et catalogus inscius est,
quo de principibus romanis originem traxisse dicunt, quod per omnia aliter reperitur, prout
ex arbore eorum superius hic annotata ad plenum intelliget quilibet.
A r t i c u l u s s e x t u s . Deinde amisso in Tureis Vladislao, Polonie et Ungarie rege, Cazi
mirus, Mg. dux Lithuanie, germanus Vladislai prefati, in regem Polonie coronatur in
A cta Tomiciana. Tomus V III.
22
castro
170
XmXVL
castro cracoviensi per Rmum. dnum. archiepuin. gnesnensem, Paulum, plocensem, Viadislaum, vladislaviensem episcopos, die dominico post festum S. Joannis Baptiste A. D.
MCDXLV. Iste temporibus suis strenue regnum gubernabat. Hic Prussie terram adep
tus est, et per tempora longa bellavit raultasque munitiones, castra et civitates obtinuit,
i
castrum Marienburg possedit. Hic etiam rex tempore sui regiminis in Mgcis. ducibus
Mazovie feodum attentabat et eos ad recognoscendum compellebat inultocies eos in Biotrkow fatigando ad alias conventiones, ipsis tamen recusantibus nihil ad plenum per dnos.
consiliarios fuit diffiuitum.
CXXXIX.
Cod.
R.
Evesinsko rusticus et mellicida genuit Piaszth, cujus uxor fuit Crzepycza. Pyast vero genuit
Semovitum. Semovitus vero genuit Mieszkonem, primum principem christianum, Mieszko vero
genuit Boleslaum Chal)ri. Otto tercius imperator, dum pro explendo voto ad Poloniam ad
visitandum limina S. Adalberti in Gnesnam venerat, primum regem de consensu principum suorum ibidem in Gnesna coronavit sumpto diademate de proprio capite. Hac ita
que occasione venerationis beati Adalberti gloriam regni primum Polonia adepta est.
Iste rex Polonorum primus, dictus victoriosus Boleslaus, dilatavit terminos regni et famam
celeberrimam gentis sue amplificavit. A Danubio siquidem fluvio regni Ungarie usque
ad Soldan fluvium, a Kyow, que est Russie metropolis, usque ad montem Carinthy. De
dit igitur in prefata coronatione Otto
lonie,
primo
regi
Po
cum insigniis regalibus lanceam beati Mauricii et unum ex clavis domini Jesu
171
Vladislaus vero krzywousty rex post interfectionem Scti. Stanislai genuit octo filios, primus
MDXXVI.
Mieszko, cui Opolyem cessit et cujus superstites sunt adhuc in Slesia duces Opolienses.
Istius ramum omitto. Secundus Boleslaus etiam Slesie princeps. Tercius Vladislaus etiam
Slesie princeps, de cujus genere etiam hodie sunt ducc*% Slesie. Quartus Leszko. Quintus
dux Henricus maritus S. Hedwigis, Sextus Mieszko, cui cessit Gnesna et Posnania. Sep
timus minor Boleslaus, dux Masovie. Istorum omnium rami omittantur. E t hec scissio
facta fuit in Polonia. Octavus dux Cazimirus, cui cessit Cracovia, Sandomiria, Masovia,
Cuiavia, Lancicia. Hujus linea vadit in Masoviam et unus ramus cessit in Cazimiro,
filio Leszkonis, qui fuit multorum castrorum fundator et munitor in Polonia. E t iste
Cazimirus genuit Boleslaum, Leszkonem album, et Conradum.
via, Cuiavia et Dobrzyn; Lesxkoni Cracovia, Siradia et Lancicia. Boleslaus vero decessit
sine prole.
H ic l i n e a i n c i p i t d u c u m Ma s o v i e a C o n r a d o p r i mo duce.
Conradus I., dux Masovie totius existens, a quo moderni principes Masovie ortum traxe
ru n t, genuit tres filios sc. Semovitum, Boleslaum et Cazimirum. Semovitus cum Boleslao
totam terram Masovie obtinuerunt, Cazimirus vero Cuiaviam possedit, cui patruus Leszko
albus misertus terram Siradie et Lancicie dedit. Et idem Cazimirus genuit quinque filios:
Leszkonem nigrum, cui Siradiam assignavit, secundum Simeonem, cui Vladislaviam lega
vit, tertium Vladislaum, cui terram brzestensem donavit, quartum Cazimirum, qui terram
dobrinensem accepit. Quibus decedentibus sine prole masculina ducatus eorum ad coro
nam jure feodale devolvebantur. Semovitus, Conradi I ducis Masovie filius, genuit Conra
dum et Boleslaum. Conradus sine prole decessit indivisus cum fratre, Boleslaus vero ge
nuit Troydenum et Semovitum. Semovitus sine prole decessit, Troydenus genuit Semovitum
et Cazimirum. Cazimirus vero facta divisione terrarum cum fratre Semovito sine prole
decessit, et non potuit Semovitus succedere in sortem Cazimiri, donec eandem sortem
post mortem Cazimiri fratris sui denuo infecdavit a Cazimiro, rege Polonie. Semovitus
vero infeodatus terras apud Cazimirum, regem Polonie, post mortem Cazimiri, fratris sui,
existens unicus dux Masovie, genuit Joannem prudentissimum et alterum Semovitum, libe
ralissimum.
Joannes
et Conradus sine prole decesserunt, Boleslaus autem ex uxore Anna, que fuit bone vite,
genuit Boleslaum unicum,
Conradum, Cazimirum, Boleslaum et Joannem. Hic etiam divisio fuit facta inter duces
prefatos, et ista est linea ducum Masovie. Yarschovie est facta divisio inter eos circa
annum dni. MCDLXX epo. plocen. Sciborio de Gosczyaczicze pro tunc existente, a quibus
etiam dominus Cazimirus filius Jagielo diligenter attentabat, u t feudum et omagium re
cognoscerent et multotiens eos fatigabat ad conventiones pro eadem recognitione; sed
rege vivente in causa recognitionis feodalis et omagii nihil fuit diffinitum per dnos. con
siliarios. Hi domini duces taliter fuerunt divisi: Conrado majori natu terra Czemensis
cum districtibus, Cazimiro terra plocensis et visnensis, quam terram plocensem post mor
tem Vladislai et Semoviti ducum plocsnsium et fratrum suorum jure propinquitatis et
ex
alio,
quod
terra
dnus. dux
Cazi-
172
MDXXVL
ipso die S. Laurentii, Alexandro tunc sexto pontifice romano et Petro de Kothovo epo.
plocensi.
Satis constat, Meseonem Polonorum principem, qui christianam fidem vereque pietatis culomni gente sua populariter est complexus, habuisse dominium, eundemque gnesnensem archiantistitem, inde cracoviensem, vladislaviensem, posnaniensem, vratislaviensem,
Anno Christi
966.
plocensem, caminensera et culmensem cum lubecensem ecclesias fundasse ac dotasse, manifesto argumento postquam plocensis episcopatus per eum erectus fuerit, quod Masovia
nui-
173
nullum tunc alium ducem quam principem Polonie habuerit Post quem Boleslaus, cog MDXXVI,
nomento Chabri" indulgentia Ottonis I I I , romani imperatoris, in Polonia regnavit, qui 1001.
majore aliquanto ausu ad Kijoviam usque et ripam Boristenis fines imperii sui p ro
rogavit.
Mesco inde habenas regni suscepit, qui haudquaquam pari felicitate aut virtute Rempublicam
administravit.
Kazimirus, cognomento Monachus*, Mesconi est surrogatus, qui regnum collapsum in in
tegrum restituerat
Boleslaus quarto loco, a morum feritate tyrannus appellatus, qui et sanctum virum Stanislaum, antistitem, impie trucidavit, apud Polonos regnavit. Ob quod nefandum facinus
a romano pontifice cum toto regno, si ei paruisset, spiculo anathematis notatus, ab omni-
1079.
bus destitutus et contemptus in voluntarium exilium Ungariam versus abiit, ubi quo casu
perierit, incertum.
Vladislaus inde, Boleslai tyranni frater, regnum arripuit solo ducali nomine contentus, quum
romanus pontifex eum inungere et coronare antistibus regni vetuerat ob cedem sancti
viri, per fratrem suum patratam , qui jam annis gravis pessimo exemplo inter legitimum
1082.
1097.
et naturalem filios regnum Polonorum vivens partitus est, Sbigneo illegitimo et bastardo
Majorem Poloniam, Pomeraniam, Cujaviam et Masoviam attribuit, Boleslao, legitimo ma
trimonio procreato, terram cracoviensem, sandomiriensem, syradiensem et lublinensem cum
omni Slesie tractu habere permisit.
Vladislao non multo postea vita functo Boleslaus monarcha ab omnibus est salutatus, qui
Sbigneum, duplicis proditionis reum, primo cum Pomeranis, inde cum Bohemis, regno eje
cit.
inde postli
minio reversus, ab optimatibus Polonie, jurgio ex industria cum eo suscitato, est inter
emptus et tunc Major Polonia cum Masovia denuo ad monarcham fratrem rediit, fueratque regnum redintegratum .
Boleslao demum morte ex humanis sublato, major aliquanto clades et calamitas regnum in
vasit, quatuor ejus filiis: Vladislao, Boleslao, Mescone et Ucnrico principatum ambigenti
bus. Vladislaus, natu maximus, a fratribus apud Posnaniam victus in Silesiam concessit,
quam terram multiplicata sobole ducibus replevit, qui ob pulsum patrem, principibus P o
lonie infensi ad regnum Bohemie aperta defectione declinarunt.
Tres alii fratres residuum regni inter se partiti, Boleslaus cracoviensem satrapiam cum Ma-
1146.
sovia fuit sortitus, Mesco Majorem Poloniam, Henricus Sandomiriam, et eo tum primum
tempore feda regni scissio secuta est, que transivit in successores.
Processu temporis Majoris Polonie ducibus fatali necessiate de medio sublatis, ad Vladis-
1320.
laum Lokietkonem tota regni moles fuit devoluta preter Masoviam, apud quos ducum
progenies ad nostra usque tempora perduravit, que cum defecerit, ut alii ducatus ita et
1526.
istius Masovie ad regnum merito retrahi debet et equo cum aliis jure censeri. E t hec est
summa equitas.
Omnia hec in Dlugossio quam fideliter, tam vere adnotata sunt, que, si opus erit, demon
strari poterunt
a
CXLI.
174
rr
to.
<
<
r
1 . 1
E x cod. mss.
bibi. K o n .
. . .
recommendationem. Dum ad munus nobis injunctum per Mtem. vram ex composito diversis itineribus proficisceremur Varschoviam versus, dumque finibus ducatus Masovie appropinquare
mus, uterque nostrum singillatim diversa a diversis audivimus territamenta per incolas ejus
dem ducatus ad rationem belli gerendi, vel se ipsos, uti illi ajebant, pro justitia sue ducis,
veluti heredis derelicte, atque pro libertatibus defendendi preparata, ego etenim epus. tam in
Szyeprcz quam in Ploczka constitutus ab aliquibus ecclesiasticis et secularibus ad me id pro
fide in Mtem. vram. deferentibus accepi, ad octo jam milia idoneorum militum delecta ac
scripta fuisse in defensionem tam castrorum quam tocius ducatus, si aliqua vis per Mtem.
vram. illis inferri debeat, quodque quererent auxilia et presidia a duce Prussie et ab aliis
undecunque, quodque nos nuncios regios Varschoviam non admittendos concluderent, liem
ego flocci pendebam et pro more meo vanam atque similem somno putans rejiciebam, infracto
pergens animo.
Ego autem castellanus dum venissem in Cuthno, plures illic de districtibus Bavensi, Gostinensi
et Sochaczowiensi nobiles calculum exactionis preterite facientes deprehendi, de quorum nu
mero nonnulli dignitarii et officiales mihi retulere, complures jam incolas ex ducatu Masovie
cum suppellectili et uxoribus suis ad amicos ac fratres in vicinis dominiis Mtis. vre. agen
tes, commigrasse, timore belli contra eos ex parte regni movendi ad id adducti, et quod nos
nuncios Varschoviam non intromittendos statuerent, quodque custodiis et preparamentis belli
cis armata esset.
Dum itaque Sabbato S. Vitalis preterito in dimidio miliaris ante Varschoviam convenientes una
progrederemur, longe prius prodromo premisso demulcentes corda hominum, ubi secus evenit
quam rati sunt relatores. Nam quatuor ex consiliariis scii, prelatus unus, castellanus et duo
capitanei cum pluribus aulicis obviant nobis missi, nos nuncios regios honorifice, uti par est,
excepere; cum autem reducti ad hospitium nos contulissemus, omnes fer me consiliarii nos in
viserunt, tam Illme. dne. ducis virginis, quam suis nominibus, congratulantes adventui nostro.
Quos ibidem resalutatos, omni procul mota mora, optavimus, ut opera eorum cras per lllmam.
ducem nobis audientia daretur. Quod licet infirmitatem ducalem allegarent tamen oUinuimrs.
N am in crastino ante meridiem auditi sumus, ubi posteaquam primam legationis nobis in
juncte partem recensuimus ut pote brevibus, gratiam et dilectionem S. Mtis. vre. tam erga
vivos quam mortuos duces, uti suos et regni sui feodales pro eorum fidelibus obsequiis M ti.
vre. divisque antecessoribus et regno ejusdem Sertis, vre. diligenter exhibitis, et quod contur
bata erat de morte ducis Janussii nuper vita defuncti et quod ex gratiosa superioritate et
innata benignitate sua miserit nos consiliarios suos vra. Mtas. ad leniendam etiam perturbor
tionem Illtis. sue atque ad revisendam et consolandam eam, quam gratia sua amplectitur pe...
rinde
175
rinde ac filiam. Oum enim commune sit omnibus hominibus mori omnesque- huic legi subja- MDXlVK
cere oportet, ratione ipsa in casu hujusmodi temperandum esse censet sua Mtas. tam sibi
quam Illti. tue.
\
E t quia oratoribus Illtis. vre. nuper apud S. Mtem. regiam in Marienborgk agentibus et genus
mortis, qua ipse dnus. dux absumptus est, notificantibus et orphanitatem Illtis. tue Serti, sm
in gratiosam tutelam ac protectionem committentibus, sua Mtas. feriam secundam proximam
post 8. Vitalis, que est crastina, sepulture ducali prefixit atque conventum omnibus hujus du
catus terris indici voluit, ad quam quidem honestandam sepulturam et ad prestandum M i
mum honorem funebrem pro amore, quem gerit in hanc Illrem. domum ducalem stirpis anti-*
que regni Polonie, generose promiserat suos mittere consi.Uari.os ad idem tempus, prout nos
ipsos misit, volens et mandms sua Sartas., ut ejusmodi sepultura pro statuto tempore perfi
ciatur etc. perfecta autem sepultura alia, que a S. Mte. accepimus in mandatis, vobis dniS.
consiliariis et officialibus hujus ducatus declarabimus, llec breviter et cdia ita ediximus.
A d hec universi consiliarii communicato inter se consilio ad dominam ducem accedentes, tale
responsum per vicecancellariitm dedere nobis: Quia deliberatione facta narrabuntur Dtiorubus.
vris. came et rationes legitime ab Illma. dn*. duce, ob quas hec sepultura non potuit nec
potest fieri tempore isto a regia Mte. prefixo, conventus autem institutus pro hoc tempore te
netur etc. Sic abiimus. Nunc autem totam diem dni- consiliarii una cum omnium terrarum
nunciis, quorum magnam multitudinem perlustravimus, unanimiter consiliariis adherentibus',
commiciis exegerunt.
In crastino autem missi sunt ad nos mane ex consilio quatuor, ditpUcem rem perferentes atque
arbitrio et electioni nostris donantes: quia si non molestum videretur nobis, adiremus pala
tium ducale, ubi sunt domini consiliarii cum totius militi* hujus ducatus nunciis congregati,
ubi si quid specialis per s. Mtem regiam ad eos in mandatis haberemus, explanaremus, quos
tamen locus hospitii nostri non caperet et sine quibus dni. consiliarii in ejusmodi rebus nihil
agere possunt. Vel si placeret, uti par est pro honore Mtis. vre., venirent ad nos, uti ad
nuncios consiliarhsque regios duntaxat consiliarii et causas legitimas non facte seputture di
cerent. Annuimus ad hoc, ut venirent ad nos prius cum sua declaratione et tandem si opus
intellexerimus, non abnueremus etiam et nos totam adire communitatem ad grande stratum
ducale, quia sic convenientius ac honestius pro conservanda dignitate s. Mtis. vre. faciendum
fore videbatur.
Advenientibus itaque ad hospitium nostrum dnis. consiliariis et causas non facte sepulture re*
censentibus potissitmm tres, quod nondum redierit n uncius n dm . duce Naderspmowa>, que .
propria in persona huc speratur venire; item defectum pecuniarum in thesauro ducali; item
egritudinmi Mime, ducis Anne s-mulque supplicantibus, ut boni comulanms ac ad s. Mtem,
vram. intercedamus, equo dignetur ferre animo, presertim quod hec sepultura debeat esse li
bera, non coacta. Tum nobis replicantibus, id agi eunt dmimicione et injuria justitie regie,
qua mediante he terre, non extante amplius masculina> prole de ducibus, devolute sunt ad
suam Mtem. et regm m suum; duplicabant et ipsi: nos equidem recognoscimus>superiorem do^
minum nostrum esse regem S e r mum. T nondum tamen cognitum esse et constare, circia quem
ftii major justitia: an circa regiatn Mtem. vel circa protem femineam ex-dotm ducali relecttim
et
176
UDXXVL
et jure naturali ac divino in bona hereditaria succedentem? Opusque desuper esse alia lon
giore disputatione, judicio et cognitione, et speramus, quod nihil ea in re sua Mtas. aget tum
cum Illma. dna. duce virgine, quam nobiscum per vim ac precipitanter, sed omnia juste et
misericorditer.
A d quod nos triplicavimus: sic esse, quod s. Mtas. regia, dnus. noster clementissimus, non con
suevit alicui quicquam auferre per vim, sed sicut dignatur Illmam. dnam. ducem et vos om
nes in suis juribus, justitia et libertatibus gratiose cotiservare, ita etiam non licet sue Mti.,
suam et regni sui justitiam deserere, immo vult prosequi ac exequi.
Sic quam alia nobis ultro citroque conferentibus, consilio inter nos utrosque capto spe demul
cendorum animorum popularium, cum consiliarii absque illis nihil sibi tuto agendum ducerent,
processimus cum eis in palatium ad sollicitandos eorum animos.
Ubi venientes, magnam nunciorum multitudinem frementibus animis, mitioribus tamen et hones
tioribus quam in Seroda, ut fit inter vulgus, deprehendimus, cumque consedissemus necdum
respiravimus, unus, dictus Szluzewski, nomine eorum prorumpens de repente fatus est: charissimi dni. nuncii regii, nomine totius nobilitatis hujus ducatus oro Dtiones. vras.: dicant
hic dnis. consiliariis et nobis omnibus eam regie Mtis. legationem, de qua meministis coram
Illma. dna. duce et propria herede nostra, quam nos ad vite et sanguinis effusionem non de
relinquimus, quamque legationem peracta sepultura dicere polliciti estis.
Quibus, communicato secreto consilio, visis eorum accensis animis et ne illis major turbande rei
causa daretur, consulto ab enarratione alterius partis legationis totalis prout per sacram Mtem.
vram. injunctum erat nobis, abstinuimus. Nihilominus tale illis responsum dedimus, presersertim ego epus. dixi ad eos ceu ad fratres meos. Quia ex quo non satis factum est, dni
fratres charissimi! priori mandato et voluntati s. Mtis. regie dni. nostri gratiosissimi in se
pultura ducali, ne forsan in isto posteriori satisfactum forc% uti clare cernimus ex gestibus
et sermonibus vestris, ideo quamvis sua Mtas. indubiam habeat justitiam ad hunc ducatum,
velletque vos omnes hujus ducatus incolas benigne gratia sua prosequi et in juribus ac liber
tatibus conservare, modo id libere faceretis, quod debetis et quod jubet sua Mtas. uti verus
et legitimus jam dnus. et heres hujus ducatus; sed ex quo non vultis sepulturam facere, nos
quoque aliam legationem juxta instructionem nobis datam non declarabimus, sed significabi
mus sacre Mti. regie has voluntates vestras sue Sertis, mandato contrarias et, quid deinceps
*
hic agere debeamus, instructionem expectabimus a sua Serte, et vos certiores reddemus.
Sic itaque compluribus hinc inde altercationibus vicissim in charitate et veritate habitis, disces
simus, alteramque diem SS. Philippi et Jacobi apost. in collocutionibus privatis contrivimus
ex nonnullisque percepimus, quod presentibus insinuare opere pretium duximus.
Quod mallent omnes vitam perdere, quam sepulturam ducalem ante perficere quam non viderent
supplicium sumi de veneficis in regno agentibus, quorum maleficio dux eorum periit, allegan
tes, quod sepius in regno solent dimitti malefactores etiam in notorio facinore deprehensi,
quamque libenter parcitur malis propter acceptionem personarum.
Item ferunt aliqui clam, licet non omnino autentici: quod cum primum nos hinc exiverimus,
cogunt suam dominam ducem, ut hinc exeat ob muniendam presidio Varschoviam, quam ve
lint tueri ab omni impetu nec quenquam in eam mittere, sed omnes et singuli armis instructi
ta
in
177
in campum exire, ob quod et fora hic non celebrantur, celebrarique sunt publica proclama- MDXXVI
tione prohibita.
Propter quod indixerunt conventum in Zakroczym universis et singulis nobilibus hinc per duas
septimanas tenendum et propterea consulimus: dignetur S. Mtas. vra. nos certiores reddere,
quid agere amplius debeamus, etenim uterque nostrum suos hic seorsum et secreto alloquitur
in partem S. Mtis. vre. amicos.
Nam heri ante meridiem in presentia Illme. dne. ducis expediti sumus his verbis, llde. dne.
episcope, et vos, dne. castellane! Illma. dna. dux nostra maximas gratias agit et habet
Serme. Mti. regie, quod dignata sit sua Sertas, eam per vras. Dtiones, consiliarios suos, gra
tiose revisere ac consolari ceu clementissimus dnus. rex patronus et pater filiam suam, pro
qua quidem gratia sua Illtas. non solum sicut filia , sed uti ancilla humilis minima et orphana, quibus modis potest, merebitur sue Mti. et studebit semper mereri, presertim oratio
nibus suis lacrimosis ad Deum omnipotentem, in quo primum et tandem in sua sacra Mte.
regia uti in patrono et patre p lentissimo spem omnem collocavit. E t pro tanto supplicat sue
Mti. per vras. Dtiones., dignetur sua Mtas. benigno ferre animo et absque omni indignatione,
quod non perfecerit hanc germani sui sepulturam, ad quam ornandam sua Sertas, dignata
est Dtiones. vras. mittere, propter causas legitimas satis abunde jam Dtionibus. vris. decla
ratas, quarum est potissima sue Illtis, uti cernunt, egritudo. Digneturque sua Mtas. tanquam
pientissimus pater non deturbare suam Illtem. veluti filiam suam ab hereditate naturali et pa
trimonio suo, sed eam gratiose in justa successione hereditatis sue conservare, uti alie vir
gines in ducatibus Masovie in simili casu conservabantur. Pro quo etiam Dtiones. vre. ve
lint intercedere ad S. Mtem. regiam, quoniam boni patris atque tutoris est et tueri et in
omnibus bonis ac secundis fortunis conservare filiam suam, quibus in rebus mittit sua Illtas.
suos nuncios quam sue Mti. intime commendent et ipse bene valeant.
Sicque accepto responso et valedictione perfecta discessimus. Vidimus autem illic quatuor phisicos, inter quos etiam unum a limo. dno. archiepo. doctorem Jacobum. Plura essent scribenda,
sed veremur, ne ambigua fide sint suspecta.
E t quamvis jam expediti sumus et dimissi, nihilominus tamen adhuc manemus hic et manebi
mus etiam propriis impensis quoad, poterimus, eque enim est nobis hic manere in obeundis
fideliter ac diligenter negotiis S. Mtis. vre. ceu alibi vel Gedani. Omnes hic amant S. Mtem.
vram. ceu et ipsa Illris. dux, sed nollet dimittere ducatum suum Serti., vre. asserens, eum
fuisse paternum et ad se jure hereditario pertinere, tota vero militia pre se ferens dicit,
quod nullum justum feudum rex et regnum habeat pro eo, quod is ducatus semper fuerit
hereditarius et libere dispositionis ac jurisdictionis, nec unquam reversales literas dederunt
duces regno super feudum, excepto quod per vim hoc habere voluit regnum; etiam dato, quod
dedissent utique duces, nobilitatem liberam non possent absque eorum speciali mandato et
consensu infeudare, et quod nunquam justo judicio de hoc cognitum est, quia hic, qui ali
quando judicabant, nunquam erant pares curie, quia debuerunt esse pares genere et jure,
quod nunquam fuit.
A cta Tomiciana. Tomus V III.
23
IleC,
178
MDXXVI. Hec, que hic quasi explorato, accepimus, fideliter notificamus S. Mti. vre., pro cujm felici
ac longeva
salute atque pro exterminatione nefandissime et spurcissime secte Luterane
#
altissimum suppliciter exoramus, et nos in gratiam commendamus. Rogamus etiam cito
responsum. Datum Varschovie feria quinta in die inventionis S. Crucis.
Korn.
cd. R.
R ex
P.
Significamus tenore presentium universis. Quia cum post obitum Illrium. olim dominorum
Stunislai et Janussii, ducum Masovie, et defectum prolis eorum mascule, ducatus ipse
Masovie jure feudi ad nos regnumque nostrum esset devolutus nosque ad capiendam ejus
possessionem in illum venissemus, supplicassentque nobis dignitarii, officiales et nobiles
ejusdem ducatus: ut eorum privilegia, jura et libertates a prefatis ducibus Masovie et
ipsorum predecessoribus concessas confirmare illosque in eisdem juribus, privilegiis et li
bertatibus conservare dignaremur, nos et propter temporis angustiam ac plurima alia ne
gotia, que dilationem non patiebantur, confirmare predictas libertates, jura et privilegia in
presens commode nequeuntes, illorum confirmationem ad conventum generalem regni
nostri proxime futurum distulimus et harum serie literarum differimus, promittentes in
verbo nostro regio, quod in eodem conventu regni proximo ipsis dignitariis, officialibus
et nobilitati ac aliis ordinibus hujus nostri ducatus Masovie eorum ju ra et privilegia
justa et honesta legitimeque emanata ac libertates etiam juste et legitime concessas
a principibus Masovie defunctis, legitime imperantibus, in quarum usu et possessione an
tiqua, continua et pacifica fuerunt, confirmabimus et in eisdem privilegiis, juribus ac li
bertatibus illos conservabimus. Harum testimonio literarum, quibus sigillum nostrum est
impressum.
Datura etc.
auferre et post tam ultimam stirpem virilis sexus ducatus ipse jure feudi et vigore vertenm
inscriptionum ad nos et regnum nostrum recidisset et volentes pro debito nostro et pro meri
tis obsequiisque hujus familie ducalis erga nos et majores nostros exhibitis, Illri. duci Anne
vir4
179
virgini, sorori ipsorum dnorum. ducum superstiti, cujus tutela ad nos pertinet, gratiam et MDXXV7beneficentiam nostram singularem exhibere et statum ejus pro conditione sua decenti, donec
innupta manebit, honeste providere, illi de consilio consiliariorum regni nostri et ducatus M a
sovie bona infrascripta in usum fructum tam diu tenenda concessimus et presentibus literis
nostris concedimus, donec in connubium fuerit collocata: videlicet castrum L i f f cum utroque
oppido et villis ad id ab antiquo pertinentibus, que libere sunt et non oppignorate seu quovismodo inscripte ac cum censu nostro ex villis nobilium terre seu districtus Liwensis pro
venire solito. Itim oppida L a to w ic z et G a r w o lin cum villis ad ea spectantibus. Item oppi
dum G o s z c z y n cum predio in B a n tk o w et villis ad id spectantibus, nec non oppidum P ta s e c zn o
cum villis S lo m y n o , L a z y et aliis villis ad id pertinentibus. Item fortalitium O sieczko cum
prediis in O sie c zk o et D a m b y et villis ea concernentibus cum omnibus et singulis eorundem
oppidorum et bonorum supra scriptorum censibus, fructibus, redditibus, proventibus, theloneis et
aliis pertinentiis, agris, pratis, campis, laboribus, nemoribus, silvis, mellificiis, apiariis et meile
ex eis proveniente, fluviis, lacubus, piscaturis, piscinis, piscationibus, molendinis et eorum
emolumentis, colonis, hortulanis, venationibus, aucupationibus, servitiis, stationibus, datiis,
mellis et avene tributis consuetis et aliis utilitatibus quecunque sunt et in posterum humana
industria quomodolibet licite excogitari possunt, prout dicta oppida et bona extendunt se in
longum et latum in suis limitibus et scopulis et signis, ac prout illa Illres. dni. duces M a
sovie, predecessores nostri tenuerunt et possederunt, ac cum toto et pleno jure patronatus om
nium et singularum ecclesiarum parochialium et aliorum beneficiorum ecclesiasticorum ad col
lationem ducalem prius in predictis oppidis, villis et bonis ipsi Illri. domine Anne duci per
nos reservatis ac pro victu et statu ejus decenti designatis spectantium sive per cessum seu
per decessum vacantium et vacaturorum.
eorum usum fructum ipsa dna dux Anna cum omnibus et singulis eorum redditibus, proven
tibus ac utilitatibus, quibuscunque nominibus nuncupentur, nullis prorsus pro nobis exceptis
seu reservatis, tenebit, habebit et possidebit tumdiu donec, ut premissum est, innupta perma
nebit absque omni nostro officialiumque nostrorum et aliarum quarumlibet personarum impe
dimento , promittentes in verbo nostro regio, quod ab ipsa domina duce A nna, quamdiu in
hoc statu virginali manebit, bona predicta aut aliquod illorum ex nulla causa ratione et ne
cessitate nostra et Reipublice quantumcunque ardua et urgenti amovebimus, sed ejus Illtem in
eisdem bonis ad tempus, quo in connubium tradetur, conservabimus successoresque nostri non
amovebunt, sed etiam illam in eisdim botris ad prefatum tempus sui connubii conservabunt, manutenebunt et tuebuntur a quibuscunque personis cujuscunque status, gradus, ordinis et preeminentie existentibus. Volumus autem, ut quivis capitaneus castri Livensis pro tempore existens
juramentum fidelitatis nobis et successoribus nostris prestare teneatur de observando et custodiendo
fideliter eodem castro. E t quod cum Illris. dna. dux Anna nuptui traderetur, aut si forte
concederet ab humanis, quod dnus. Deus procul avertat, ipsum castrum Liff'predictum pro nobis
et successoribus nostris diligenter servabit et illud nobis dumtaxat et nostris successoribus ad nos
trum successorumque nostrorum mandatum resignabit et libere dimittet.
Idem capitaneus li
vensis nomine et auctoritate nostra jurisdictionem exercebit solitam, quam simul et alia jura
superioritatis nostre in omnibus et singulis bonis supra scriptis nobis et successoribus nostris
23
reser-
180
M D X X V I.
reservamus.
Concedimus preterea ipsi Illri. domine Anne virgini usum liberum domus seu
curie ducalis minoris, in qua nunc manet in civitate nostra Varschoviensi, ut in illa pro ar
bitrio suo manere eaque utifrui possit absque quovis nostro et successorum et officialium nos
trorum impedimento ad tempus predictum. Insuper concedimus illi liberam dimissionem per
fluvium Vistulam frumentorum et aliarum rerum, que colligentur et provenient seu excrescent
in prediis et bonis supradictis, quorum usum fructum illi concessimus, et que erunt ejus pro
prie et non aliene absque ulla solutione theloneorum nostrorum regalium et omni impedimento
4
et liberam excisionem lignorum et roborum in nemoribus nostris S tr\o m ie c z ad necessitatem duntaxat predii in Bantkow. Eximimusque eandem ducem Annam ab omni servitio et expedi
tione bellica generali et particulari contra quoscunque hostes nostros et regni nostri per nos
indicta et indicenda ita-quod, quamdiu bona predicta tenebit, nullam omnino de illis expedi
tionem bellicam etiam per alias personas facere debeat aut teneatur. Harum testimonio lite
rarum, quibus sigillum nostrum est appensum. Actum et datum Varschovie fer. I I intra oc
tavam nativitatis S. Marie virginis.
CXLIY.
C o d . K o r :.
dux Lithuanie, nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cujavie, Russie
totiusque Prussie, Pomeranie et Masovie etc. etc. dnus. et heres, significamus tenore pre
sentium, quibus expedit universis, presentibus et futuris, harum notitiam habituris.
Quia
cum per clementiam et ordinationem divinam ducatus Masovie post mortem Illrium. olim
principum Stanislai et Janussii, ejusdem ducatus Masovie ducum, ad nos regnumque nos
trum jure et legitime recidisset, mente et affectu integritatis nostre concepimus, ut omnes
et singulos subditos nostros in ipso ducatu Masovie degentes, status et conditionis cujuslibet, gratia et favore condigno complecteremur ac complexos servaremus justiciaque de
bita illos pro virili nostra dirigeremus, nec non immunitatibus juribusque omnibus ipso
rum et privilegiis, munimentis, donationibus, inscriptionibus et aliis id genus legitime
emanatis, concessis et observatis, quibus ex munificentia et donatione predecessorum nos
trorum, ducum Masovie, usi et potiti sunt ac utuntur et potiuntur, conservaremus atque
manuteneremus. Cum autem civitas nostra varszeviensis in ipso ducatu Masovie prima
ria et precipua existat et predecessoribus nostris omni studio fidei et observantie subesse
et obsequi semper solita sit, volentes propterea eandem civitatem cum omnibus et singu
lis incolis suis gratia nostra regia prosequi, supplicationem per eosdem cives nobis fac
tam pro innovandis et confirmandis eorum juribus, libertatibus, donationibus, immunita
tibus
181
tibus et prerogativis, per Illrern. olim principem dominum Joannem, ducem Masovie, ipsis MDXJCFl
concessis et in literis ipsius descriptis, quas predicti cives coram Nobis originaliter exhi
buerunt, ejusdem ducis sigillo majori appendente, communitatem ad exauditionis gratiam
admisimus prefatasque literas innovari ac presentibus de verbo ad verbum viseri man
davimus sub hoc qui sequitur verborum tenore.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Industria memorialis hominum non
est tante virtutis, quod ea, que aguntur in tempore, possit perpetue memorie
commendare, quapropter principum autoritas ex sua ducali pietate serie literarum
autenticarum consuevit ei cum effectu subvenire. Nos igitur Joannes, d. g. senior
dux Masovie et Russie terrarum dominus et heres czernensis, ad notitiam univer
sorum presentium et futurorum, quibus expediens fuerit, deducimus et deduci volu
mus presentium per tenorem: quod ex precordiis nostris semper cupientes bona
ducatus nostri indesinenter ampliare et presertim civitatem nostram varszeviensem
juribus et libertatibus inferius descriptis et notatis illustrare, ut ceteri pulcherrima
spe refecti ad ipsam civitatem nostram varszeviensem eo majori cum diligentia stu
deant convolare et in ipsa civitate coincolatu suscepto poterint cum ipsorum suecessoribus eo uberius permanere, petitionibus universitatis predicte civitatis varszeviensis rationabilibus acclinati, nutu Dei omnipotentis, ipsi universitati civium
civitatis predicte et ipsorum successoribus in eadem civitate et ipsius pertinentiis
locatis et locandis, jura infrascripta, per nos et nostros successores perpetuis temporibus inviolabiliter observanda, ex nunc prout ux nunc duximus concedenda at
que presentibus dedimus, damus, concedimus, ascribimus, appropriamus et incor
poramus, que sequuntur.
Prim o:
successores in omnibus et singulis caussis tam magnis quam parvis, videlicet furti,
homicidii, incendii, membrorum mutilationis, violentie, stupri, false monete, pon
deris et mensure ceterisque viciis, quibuscunque nominibus nuncupentur, se
cundum exigentiam excessus ac delicti maleficorum et maleficiorum, in graniciebus, gadibus et metis memorate civitatis varszeviensis et ipsius pertinentiarum
perpetratorum -et perpetrandorum, sive perpetrantium inter hemines inhabitatores
ipsius civitatis,
182
XDXXYI.
rusticus episcopalis vel monachalis hominibus dicte civitatis voluerit detineri, ipso
judicio civili judicetur; si autem peracto maleficio idem extraneus, ut predicitur,
detentioni predictorum civium effugerit et juri civili antedicto parere contempserit,
ex tunc causa de ipso more solito judicialiter difinita, tam diu malefactor ingressu
civitatis predicte et suarum granicierum carebit libero, quousque sufficiens satis
factio per ipsum malefactorem eidem civitati et suis rectoribus fuerit exhibita et
im pensa, alioquin si ipse malefactor contumax et rebellis in ipsa civitate et graniciebus suis per predictos cives et ipsorum successores, quotiescunque et quandocunque temporibus vite sue poterit detineri ju x ta excessum ipsius et delictum,
quemadmodum ipsum jus civile decreverit faciendum, puniatur. Propterea homi
cidio quod absit inter dictos cives occurrente, sive aliquo impedimento pro
curatorum et officialium nostrorum ,
lam, Solecz vulgariter dictam, que villa gaudebit eodem jure in omnibus suis ar
ticulis, quo ipsa civitas fruitur atque gaudet.
Denique excipimus novam civitatem cum omnibus suis pertinentiis predicte civitati
antique adjacentibus et villas ultra turrim nostram predictam in areis et locis
situatas inter limites factos et designatos ac etiam census nostros de mansis cir
cumquaque predicte civitati adjacentibus, de quibus predicti cives et eorum posteri
se intromittere non presumant, sed potius nobis et successoribus nostris secundum
consuetudinem antiquam subjaceant et solutiones ac debita consueta reddant. De
mum prefatis nostris fidelibus per omnia loca theloneorum nostrorum, in dominio
nostro antiquitus observata, cum omnibus rebus et mercibus propriis sine aliqua
exactione theloneorum indulgemus transitum liberum et 6ecurum, ita tamen, quod
cum extra metas ducatus nostri cum eorum rebus et mercibus quibuscunque ver
sus partes extraneas proficisci voluerint et disposuerint, tunc thelonea ju x ta con
suetudinem ante vigentem in ducatu nostro dare et solvere tenebuntur.
Etiam
omnes
183
omnes et singulas inhabitatores civitatis nostre predicte varszeviensis, muro dun- MDXiVt
taxat inclusos, ab omnibus laboribus molendinorum nostrorum absolvimus penitus
et liberamus. Item damus predictis nostris fidelibus et eorum posteris plenam,
liberam et omnimodam facultatem, equos, equas, pecora, pecudes et quevis alia
animalia domestica pascendi et nutriendi in agris et campis allodii nostri varsze
viensis, premissa tamen faciant sine damno et prejudicio nostrarum frugum et se
getum, cujuscunque generis existant Etiam conferimus predictis nostris fidelibus
et eorum successoribus in rivulis circa civitatem scaturientibus ac scaturire et de
fluere valentibus, molendinum in loco ipsis apto erigere et edificare et erectum et
edificatum, juxta eorum discretionem 'potiorem ad utilitatem ipsorum propriam disponere; in quo molendino homines juxta eorum beneplacita, sine quovis impedi
mento nostro et nostrorum officialium, molere valebunt. Verum tamen, quod flu
vios sive rivulos ad nostra molendina defluentes non retineant neque impediant;
insuper census et obventiones ac conductus vulgariter przuwoz dictos de fluvio
Wisla per piscatores nobis impendi et dari antiquitus consuetos, pro nostra nostrorumque successorum utilitate reservamus, de quibus ipsi cives intromittere se
non audeant nec presumant, imo ad predictum fluvium Wisla manum suam non
ponant, sed alias utilitates quascunque in districtu ipsius civitatis et suarum pertinentiarum, si quas Christo duce erigere, disponere et edificare poterint, ut prefertur, he omnes predicte nostre civitati et ipsius civibus ascribantur, excepto si
quidem quod si, divina opitulante clementia, in ipsa civitate fodina auri, argenti,
sali9 et cujuscunque metalli in posterum excrescere ac emergere poterit, quod hec
ad dominium nostrum et successorum nostrorum licite pertineat, impedimento cu
juspiam hominis non obstante. Item penas tam magnas quam parvas nostras du
cales et advocati predicte civitatis, qui ad presens est et pro tempore fuerit, exci
pimus et penitus reservamus. In quibus quotiescunque predicti cives, successores
et subditi eorum mediante justitia condemnati fuerint, toties nobis et successori
bus nostris ac ipsi advocato et ipsius posteris ad solutionem ipsarum penarum
secundum consuetudinem diutius observatam compellantur.
ubicunque
in
dominio
nostro
proprio et non
extra
invenire
po
Istud tamen
184
MDXXVI.
currerit, dare et exhibere sine quavis contradictione tenebuntur, ita tamen, quod
quemlibet currum de predictis quatuor equi valentes trahere debent, etiam quotiescunque de equis nos aut successores nostri indiguerint, totiens ipsi cives et eorum
sequaces ipsos equos ordinare debent. Nos vero et ipsi nostri posteri salarium
dictum $utlon cum expensis propriis pecuniis solvere obligamur illi vel illis,
quorum predicti equi erunt. E t quia predietam civitatem tantis libertatibus
illiustravimus, igitur volumus, quatenus cives ipsius civitatis, nulla libertate a no
bis vel nostris successoribus alia exacta, pro posse ipsorum ipsam civitatem refor
mare et ad meliorem statum reducere teneantur, et notanter incipiendo a nostra
tu rri,
vel quempiam ex liberis nostris sexus utriusque, divina disponente clementia, nup
tias celebrare contigerit, tunc predicti cives et eorum posteri ad quamlibet solennitatem nuptiarum XL sexagenas gross. pragen. dent et solvant. Inter cetera cum
honorabili viro Alberto, dicto Xi^zek, .canonico varszevien., a multis retroactis tem
poribus de villa Solecz nomine canonicatus sui et prebende, quorum jus patrona
tus sive presentationis ad nos et nostros successores dignoscuntur pertinere, no
mine annualis pensionis per VI sexagenas gross. pragen. predicti cives persolve
bant, unde volumus, quatenus pluries repetiti nostri fideles et eorum successores
singulis annis,
palatino,
Sdavicz, castellano, Dobeslao, judice, Ws*cborio, succamerario zakroczymen. et marschalco curie nostre et aliis quam plurimis fide dignis testibus ad premissa. Da
tum per manus Pauli de Borzewo , decani varszeviensis et cancellarii nostri, nec
non canonici plocensis, qui presentia habuit in commissis.
Quas quidem literas preinsertas, sicut premissum est innovatas, omniaque et singula in eis
generaliter vel specialiter expressa vel contenta, in quorum usu et possessione prenominati cives nostri varszevienses fuerunt, Nos Sigismundus R. P. in omnibus punctis, clau
sulis, conditionibus et articulis totoque illarum tenore autoritate nostra regia de consilio
et
185
et assensu consiliariorum nostrorum in presenti generali conventu congregatorum approbavimus, ratificavimus et confirmavimus, approbamus, ratificamus et confirmamus ac robur
M D X X V I.
perpetue firmitatis easdem literas omniaque et singula in eis contenta habere decernimus
tenore presentium mediante. In cujus testimonium sigillum nostrum est appensum. Da
tum in conventu generali cracoviensi feria III proxima post domincam Letare MDXXVII.
Presentibus Rmo. et Rdis. in Christo patribus, dominis Joanne, archiepiscopo gnesnensi,
legato nato et primate, Petro Tomiczki, cracoviensi et regni nostri vicecancellario, Mathia,
vladislaviensi, Joanne, posnaniensi, Andrea, premisliensi et electo plocensi, Laurentio, camenecensi, episcopis, ac Mgcis., Venerabilibus et Generosis Andrea de Tczin, cracovien.
et chelmen. belzen. et rathnen. et crasnostavien. capitaneo, Otta de Chodecz, sandomirien.
et halicien. et coloinien. capitaneo, Joanne comite de Tamow, Russie generali et capitaneo
sandomirien. Jaroslao de Lasko, syradien. Andrea de Niscicze, plocensi et Andrea de
0
Kutno, raven. palatinis, Nicolao de Schidlowiecz, sandomirien. et regni nostri thesaurario,
Petro Kmita de Wisznicze, voinicen. marschalco curie nostre ac scepusien. colen. et premislien. capitaneo, Joanne de Tamow, sandecen. Stanislao de Sprowa, biecensi et capitaneo
opcznen. castellanis, Stanislao de Chodecz, marschalco regni nostri et leopolien. capitaneo,
Severino B oner, burgrabio, zuppario et magno procuratore cracovien. et capitaneo bie
censi, Joanne Karnkowski, clecto premisliensi et cracovien. et scarbimirien. preposito,
Joanne Choienski, archidiacono cracovien., Stanislao Tarlo, canonico cracovien., secretariis
nostris, Sylvestro Ozarowski, succamerario nostro, Joanne 'larlo, incisore regni nostri, ceterisque dignitariis, officialibus et aulicis nostris, testibus circa premissa fide dignis, sin
cere et fidelibus dilectis. Datum per manus Rdi. in Cbristo patris, dni. Petri, epi. cra
covien. et regni nostri vicecancellarii, sincere nobis dilecti.
CXLY.
Rex
P.
sic placitum est et ejus ordinatione divina ducatus Masovie post mortem Illrium. principum, dominorum Stanislai et Janussii, ducum Masovie, novissime, nulla prole masculina
superstite, vita defunctorum, ad nos regnumque nostrum ju re et legitime recidisset, mente
et affectu integritatis nostre concepimus ac de innata clementia et benignitate nostra re
gia desideramus omnes et singulos subditos nostros in ipso ducatu Masovie degentes
status et conditionis cujuslibet gratia et favore digno complecti justitiaque debita dirigere,
nec non in immunitatibus, libertatibus, juribus, privilegiis, munimentis, donationibus, in
scriptionibus, concessionibusque et aliis id genus juste et legitime concessis et observatis,
quibus ex munificentia et donatione predecessorum nostrorum Illrium., dnorum. ducum
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
24
M a-
Cod. Korn.
Cod' R
186
Masovie usi et potiti sunt ac utuntur et potiuntur, conservare ac inanutenere.
MDXXVI.
Cum au
tem civitas nostra Lomza in ipso ducatu Masovie inter alias illius ducatus civitates non
postrema existat, et predecessoribus nostris predictis, dnis. ducibus Masovie, omni studio
fidei et observantie subesse et obsequi seinper solita fuit, propter quod singularibus pri
vilegiis, libertatibus et immunitatibus, que coram nobis exhibita sunt per illos, dodata
existit, cupientes etiam Nos eandem civitatem nostram Lomza cum omnibus et singulis
illius incolis gratia nostra regia prosequi, quo et concessis libertatibus et privilegiis uta
tu r libere et tempore felicis nostri regiminis incrementa recipiat uberiora, supplicationibus
eorundem civium nostrorum civitatis Lomza Nobis factis benigne annuentes: omnes et
singulas immunitates, jura, privilegia, literas, munimenta, decreta scripturas, libertates,
prerogativas, donationes concessionesque quascunque in iisdem literis, privilegiis et muni
mentis eorum Nobis originaliter exhibitis expressas, eidem civitati nostre Lomza per lllres.
dnos. duces Masovie, antecessores nostros juste et legitime concessas et observatas, quibus
usi et potiti sunt, utuntur et potiuntur, quas volumus hic habere pro expressis, in
omnibus et singulis illarum punctis et clausulis, conditionibus, articulis totoque illarum
tenore autoritate nostra regia ac de consilio et assensu unanimi consiliariorum nostrorum,
in presenti conventu generali congregatorum, innovavimus, approbavimus, ratificavimus et
confirmavimus, annovamus, approbamus, ratificamus et confirmamus, ac robur perpetue
firmitatis easdem literas, privilegia et munimenta omniaque in illis contenta habere decer
nimus harum serie literarum. Promittentes in verbo nostro regio pro Nobis et nostris
successoribus, regibus Polonie, eosdem cives nostros Lomzenses in iisdem juribus, privi
legiis et libertatibus, in predictis literis et munimentis expressis, conservare et inanute
nere, harum testimonio literarum , quibus in fidem sigillum nostrum est appensum.
Actum et datum Petricovie in conventione generali fer. II prox, post festum purifica
tionis gloriose virginis Marie. Anno domini MDXXVIII.
Per manus Rdi. dni. Petri Tomiczki, epi. cracoviensis et regni nostri vicecancellarii.
^
I J
<* J i f I f
1 1 (I l ( ) l
jJ I I |
CXLYI.
I ITf i l J
_ /
i I y
'
j fi
i no
S.
Rex
niiii-v^.nq
. I BuatiDth'gi8
P.
Cod. Kon,. Significamus tenore presentium universis. Quia Nos volentes ducatum Masovie, ad nos post
' ^
obitum lllrium. dnorum. Stanislai et Janussii, ducum ipsius, legitime jure feudi devolu
tum in bono quietoque et tranquillo statu constituere, priusquam de ipso ejus statu or
dinationem debitam in conventu generali proximo cum consiliariis ipsius regni nostri fa
ciamus, ac providere cupientes, ne alique insolentie aut enormes excessqs interim in ab
sentia nostra in eodem ducatu Masovie emergerent, que plerumque per impunitatem
evenire solent, illis presertim, qui absque aliorum, maxime vero prefectorum et officialium
pre
187
presidio se ab injuriis abstinere commode nequeunt: constituimus locumtenentem seu vice-
MDXXVI
regentem nostrum in predicto ducatu nostro Masovie Mgcum. Felicem de Brzescie, pala
tinum Masovie, dedimusque illi et concessimus ac damus et concedimus harum serie lite
rarum plenam et omnimodam autoritatem , omnes et singulos homines maleficos, homici
das, domorum invasores, pacis violatores et alios quocunque excessu notatos citandi ad
se illosque cura consiliariis hujus ducatus Masovie judicandi et puniendi absque omni
revocatione ad districtum , ita quod tales citati per ipsum palatinum comparere coram
illo debeant et teneantur, in secundo termino tanquam peremptorio, nullis dilationibus,
diffugiis, juribus et prerogativis quomodolibet concessis se tuendo, per que communis ju s
titia, quin ipsa maleficia et alii excessus predicti puniantur, impediri possit aut quoquo
modo diflerri. Quibus ad presens derogamus et derogatum esse volumus. Hanc autem
ordinationem nostram et facultates supradictas durare volumus ad conventura generalem
regni nostri proxime celebrandum. Ilarum testimonio literarum, quibus sigillum nostrum
est impressum.
w,i
Cod. R .
188
CXLVIL
MDXXVI.
Cod. &
Sigismundus, R ex, Mazovia post mortem ducum in ditionem suam accepta, vadens
e Varszevia Cracoviam versus, rogatu Petri Tomicii, epi. vicecancellarii, in arce
ejus Izlsza diversatus est et hospicio laute acceptus. Eam arcem et totam elavem
Islszensem administravit Nicolaus Tomiczki, frater episcopi, castellanus gnesnensis,
costen. pizdren. coninen. capitaneus, prefectus stabuli regii. Ejus filius parvus puer
sexenni3 orationem infrascriptam ad regem dixit.
Sacra Mtas., princeps invictissime.
adventus tuus attulit, non ego puer, sed ne Cicero quidem si adesset exprimere posset,
non solum quod illic sol oriri videtur, quocunque princeps suus applicat et talis quidem
princeps, qualem alterum sol ipse hoc seculo non videt, sed etiam quia quicquid dominus
et patruus meus, quicquid et nos omnes sumus, tua regia benignitate et beneficentia toti
sumus; quare non in alienis, sed in tuis ipsius edibus esto, tuis his omnibus, queeunque
a Rmo. patruo meo summa alacritate et consolatione exhibentur, uti et boni consulere
velis, et quia dnus. Deus me eodem mense, quo et filium tuum Augustum nasci voluit,
supplico Mti. tue, ut me in numerum servorum ejus adseribere et illius gratie commen
dare digneris, u t quos mensis unus in lucem edidit, una etiam etas et vita simul educat,
illum quidem ad regnum et imperium amplissimum, me vero ad ejus servitium et fidum
et idoneum. Dabo enim operam, u t qualem nunc Mtas. tua et Rmum. patruum et pa
rentem meum in servitio tuo experiris, talem ille me etiam posthac servitorem suum
cognoscat.
Dixi.
iCV m t i
. , '
CXLVm.
i :
i r .
.i J
i ! f.
JO
/TT1
"V . ; f* >*l
10
rllilO M
IJ / f i f UJl/HlJOO
lillii 0 3
MDXXVL
per fuit mihi Mtas. vra. Serma. quamque in me ornando illustrandoque cum antea sem
per tum novissime in jungenda mihi matrimonio Illri. duce Sophia fuit propitia, ut solam
Mtem. vram esse ducam omnis mee accessionis ornamentique auctorem. Quod cum ita
sit, ipsam eandem in calamitatibus etiam angustiisque meis perfugium et quasi asilum
quoddam mihi constitui.
aures Mtis. vre., clarius tamen uberiusque Mti. vre. declarabit is Rdus. dnus. Ladislaus
ex Macedonia, electus epus. sirmiensis, quem ad Mtem.. vram. et nuncium hujus mee ca1
X*Jf ^ ^4^ I ^ f JI | f f f O |
1 I
lamitatis et deprecatorem misi, supplicans Mti. vre. tanquam domino clementissimo: dig
netur ipsi dno. episcopo benignas prebere aures et calamitatem deditissimi sui clientuli
ex pietate et clementia audire, ita ut sua autoritate et suo patrocinio adesse, ut que ornamenta accessionesque honoris vre. Mtis. auspicio eram assequutus, eas beneficio atque
ope ejusdem recuperare possim amissas.
lis,. archangeli.
.r
.f , .
ft
ihnorji
aii(ji:uL> r j?. i u ta o
na aujf> (uiooihtisra tj
i!
IJ 0
CXLIX.
u p & ii
\Y<
JJ
Premissa servitutis mee perpetue in gratiam S. Mtis. vre. humili ac debita commendatione. Cod.
Sacratissima Mtas., dne. mihi clementissime. Dignetur meminisse Mtas. vra. Sacrat.,1'tjuo
|
,t r
4
i
t
.
% r
:sjjipacto pro. summa
s u a Jin me domumque et familiam nostram clementia fet antea, cum
__
res sponsaliorum tractabatur, peculiariter in sua me tutela habere sit dignata suisque
OL8I
auspi-
Korn.
Co(L
192
MDXXVI.
ipso Spectabili et Mgco. dno. ac conjuge meo: dignetur ipsi dno. episcopo, dum calami
tatem casumque rerum nostrarum exponet,
atque benignitate, qua me indignam in suum suscipere est dignata tutelam, ita consulere
rebus nostris afflictis, ut Mtis. vre. S. patrocinio atque ope relevemur, et attollamur, quam
solam constituimus nobis et refugium et spem tutoremque singularem. Quod Mtis. vre.
beneficium una cum ipso Spectabili et Mgco. domino et conjuge meo ac utriusque nos
trum familia dum aliquis eorum supererit, assiduis ac perpetuis obsequiis nostris prome
reri contendemus.
D. MDXXIII.
CL.
Cod. Koni.
Cod. R.
P o st miserabilem casum Mgci. Stephani de Bator, non quin e vestigio causam ejus, u t in
integrum restituatur, sumina contentione agerem us, quandoquidem ope et auxilio nostro
Illris. princeps, dna. Sophia, uxor ejus, ducum Masovie soror, in matrimonio sibi collo
cata est, duabus itaque causis permoti ad eum juvandum adducti eram us, quod scilicet
et matrimonii ejus auctores fuimus et quod de gradu dignitatis ejectus et exauctoratus
non sine magno dedecore uterque ipsorum vitam degere cogitur, non multo ante cum
magna sua suorumque omnium gloria ad summum regni magistratum evectus, in quo flo
rere et apud omnes homines gratiosus esse videbatur. Quanta sit antem ista calamitas
quamque gravis et molesta, quam adverse fortuno malignitas attulit, que jure quodam
010
suo modo id sibi vendicare videtur, ut vim imperii sui in omnes passim exerceat, nos
ex multis humanis casibus intelligentes, ad hoc a principio casus ejus propensi eramus,
u t eum ad pristinum statum restituendum pro virili parte juvarem us, et quemadmodum
antea id fecimus, ita et nunc ei deesse noluimus vestramque Mtem. vehementer rogamus:
id jam eifiicere dignetur, quod in recuperanda dignitate, de qua dejectus est, id sibi jami.sfcVj
jam
193
jam polliceri valeat, ut nostro auxilio vestreque item Mtis. autoritate et gratia, id, quod
summa necessitate adductus petere cogitur, tandem consequatur. Cupimus Mtem. vram.
muxxvi.
CLI.
Credimus Mtem. vram. eo quo par est animo ferre casum miserabilem Mgci. Stephani de Cod. Kum.
Bator, qui dum floreret summoque regni Ungarie magistratu fungeretur accepit uxorem
Illris* et vetuste familie Masovie ducum sororem, cum qua vitam agens, ut credit, felicem
et fortunatam, nulla sua, sed fortune culpa et malignitate ad id devenit, ut de gradu
ejectus cum conjuge sua sit in summa calamitate collocatus, de qua si nulla spes emer
gendi sit reliqua, quid utroque ipsorum sit calamitosius dici vel existimari possit, nihil
profecto cogitando assequi valemus. Sed cum non ignoremus, ipsam fortunam rerum do
minam eum cursum tenere semper solitam esse, ut nec quos clarificat perpetuo foveat,
nec quos deprimit, perpetuo premat, nec cessamus causam ejus apud Sermum. et charissimum nepotem nostrum dominum Ludovicum agere, ut post tot exantlatos labores et
erumnas in recuperanda tandem amissa dignitate utrumque eorum autoritate et gratia sua
juvare dignetur. Vestramque Mtem. etiam atque etiam rogamus dignetur, utriusque eorum
calamitatis eam, quam par est, rationem habere et inprimis hanc matronam hujus familie
oriundam, cum qua etiam vre. Mtis. familia satis propinquam consanguinitatis conjunctio
nem habuit, gratia complecti dignetur, idque agat et efficiat, ne in hac miseria omni ope
destituta contabescat et consumatur. Id enim agens, ut collapsos et jacentes erigat, ab
his qui recte judicant, sic ccnsebitur, ut nihil magis se dignum facere posse videatur. Et
nobis erit valde gratum. Cupimus vram. Mtem. bene et feliciter valere. Datum etc.
sint aliquando liberi, credimus, omnes bonos vereque laudis questum habentes eis operam
suam sedulo navare. Scribimus Sermo, et charissimo nepoti nostro etc. et Serme. domine
regine et rogam us, u t sue Mtes. jam tandem autoritatem et gratiam suam adhibere dig
n en tu r, quod ipse Stephanus ab hac calamitate celerius liberatus ad pristinum dignitatis
gradum restituatur. Vram. etiam Ptem. rogam us, ut que sua est prudentia et probitas
eorum calamitatem justo examine dimetiatur agatque ea dexteritate, qua in aliis rebus
magnis agendis uti solet, ut impetranda eis gratia et restituenda eis dignitate amissa voti
compotes fiant. Quicquid autem vra. Ptas. in hac re perficienda nostra causa faciet, id
nobis erit valde gratum etc.
.
T o id u b
V ili.
25
C -L IU .
Cod. Kom
194
Nihil pretermisimus in tua Ste. juvanda, quantum nunc nobis licere videbatur, ut Mtas.
g ermj nepotis etc. eam ad pristinum gradum dignitatis restituere dignetur; dedimus enim
literas in ea re ad illius Mtem. et Sermain. reginam ac Rdum. dnum. Strigoniensem et
eas per proprium nostrum cubicularium misimus spemque optimam habemus, suam Mtem.
omnia esse facturam, que cum dignitate in ea ipsa causa ei facere licebit. Mittemus au
tem non longo interjecto intervallo quibusdam in rebus ad Mtem. suam oratorem nos
trum Christophorum Szidlovicium, cui etiam committemus diligenter, ut nihil pretermittat,
quod ad tuam Stem, allevandam spectare videbitur. Tua vero Stas, interim sit boni
animi et de nobis id sibi polliceatur, quod et in hac re et in omni alia necessitate gra
tiam nostram, quantum opus erit, experietur.
Mgce. sincere nobis dilecte. Venit ad nos Rdus. Ladislaus de Macedonia, electus sirmiensis, qui prolixu et lugubri oratione recensuit calamitatem, que accidit Spectabili et Mgco,
Stephano de Bator, qui propter furorem popularem dignitate sua est exauctoratus, quasi
ipse nimium severe erga regnicolas regni Uygarie se gessisset, commemoransque merita
erga nos et nostros predecessores ejusdem dni. Stephani et majorum ipsius, rogavit nos
impense, ut pro illo apud Sermum. dnum. nepotem intercederemus. Nos quamvis commiserimus jam tue Sti. agere cum ipso Sermo, dno. nepote nostro de restitutione ejusdem
dni. Stephani ad palatinatum Ungarie; tamen intuitu meritorum ipsius et Illrium. dnorum.
ducum Masovie, qui in ea re huc ad nos suum nuncium miserunt ac nostra causa et
opera eidem dno. Stephano suam sororem in matrimonium collocarunt, iterum illi impen
sius committimus: u t curam istic omnem adhibeat, de ipso dno. Stephano ad locum et
dignitatem suam restituendo, ne hec nota in domo sua et posterorum suorum remaneat,
quasi pro crimine aliquo eadem dignitate sua privatus esset. Efficiat etiam apud illius
Mtem. ne bona, videlicet castrum Cherewgk et F u tak , que Mtas. sua in certa pecunie
summa ipsi dno. Stephano inscripsit, ab ipso auferri permittat antequam illa pecunie
summa, pro qua inscripta sunt, sibi restituatur, vel alia bona et sufficiens cautio sibi fiat
in effectu. E t super his habeat tua Stas, mutuam intelligentiam cum Rdo. dno. episcopo
agriensi, cancellario.
E t bene valeat.
CLV.
195
m dxxvl
Coi Korn*
Molestissimum fuit Mti. sue cum audisset, dominum Stephanum de Bator palatinatu regni
Ungarie privatum et exautoratum , non ignorat enim Mtas. sua illum et propensum erga
se et bonum servitorem regi suo semper extitisse.
Quare cum expediret nuper in Ungariam Mtas. sua Szidlovicium, palatinum cracoviensem,
committere illi dignata est diligenter agere de ipso domino Stephano ad dignitatem suam
restituendo.
CLVI.
Mgce. dne. Ex literis Mgcie. vre. nobis nuper redditis intelleximus, quanto studio cura
et sollicitudine regni Bohemie simul et marchionatus Moravie horum temporum res eadem
Mgcia. vra. prospicit et perpendit, tum etiam ex earundem literarum prefatione, in qua
et ex sacris et ex profanis scripturis gravissime et prudentissime bonum pacis, concordie
et unitatis commendat atque ex adverso dissensionum et discordiarum incommoda execratur et damnat, abunde perspeximus.
positionem conculcari et aliter quam oportet tractari conspicit, quanto animi dolore ob id
ipsutn afficiatur Mgcia. vra. vel ex Phinees exemplo, quod aptissime ex XXV numeri ca
pite in medium adduxit, animadvertimus, quod denique nulla alia ratione quam Sermorum.
Ungarie Polonieque regum mutuo congressu tot jam urgentibus et imminentibus malis
mederi posse significat; quodque earum terrarum salus tenui admodum filo pendeat ceteraque omnia, que prudentissime atque copiosissime explicat et providet, animo com
prehendimus et iterum atque iterum revolvimus.
cipes, pietas in patriam Mgcie. vre. tametsi jam pridem et nobis et omnibus fuerunt no
tissima, tamen nunc precipue in hac temporum acerbitate enituerunt
lu is-
Cod. Korn.
196
MDXXVI
luissemus jucundiora audire, sed cura Deo immortali cujus nutu et voluntate cuncta
fieri credimus ita collibuerit, eo equioribus animis omnia ferre debemus. Quantum
vero ad congressum regum attinet, sciat Mgcia. vra. ipsum Sermum. dominum nostrum
regem nihil eque tam ardenter desiderasse, quam cum charissimo nepote suo congredi et
de optimo statu regnorum, datis ultro citroque consiliis, agere, sed tot obices totque im
pedimenta intercederant, ut sine magno discrimine dominiorum suorum sua Mtas. id per
ficere nequivit. Inter que vel unius civitatis gedanensis, ditissime et populosissime, per
turbatio et motus satis cause prestiterunt, quominus sue Mti. hoc tempore cum Mte. illa
congredi liceret. Que civitas furore et perversitate insane plebis concitata in tot errores
et hereses prolapsa erat, ut etiam de prodenda urbe consilia inierit et nisi ipsa Mtas
regia tempestive se huc contulisset, tot difficultatum nodi toti terre Prussie incubuissent,
ut explicari et dissolvi sine maximis periculis non potuissent. Sed gratia Dei eadem
regia Mtas. utpote sapientissimus et providentissimus princeps hic existens ita rem ex
orsus est, eaque fundamenta religionis instaurande simul pacis communis constituende
jecit, ut perfectis hic et absolutis rebus, curabit, ut Sermi. nepotis sui regnis etiam pro
summa sua sapientia subveniat, et, si ex re visum fuerit, etiam una conveniat, quam ad
rem nos etiam pro virili nostra operam navare non negligemus dabimusque operam, quan
tam majorem poterimus, ut justitia, equitas, omnis denique splendor et majestas, id quod
Mgciam. vram. vehementissime cupere videmus, autoritate Sermi. dni. nostri regis illis
dominiis restituantur.
Duo vasa vini, alterum rubei, alterum albi a Mgcia. vra. nobis allata et dono data sunt,
habemus pro eo dono Mgcie. vre. summas gratias eoque majores, quod a tanto amico pro
fectum est, pro quo, tum etiam pro reliqua benivolentia ejus, quam cum ex literis, tum
i
ex aliis certis argumentis didicimus, quicquid ad dignitatem et decus Mgcie. vre. sive
-
* * I *j
\ I
f i * 1
f I
| .|
, (
'
E ^ #
apud Sermum. dnum. nostrum regem, sive alibi pertinere arbitrabimur, et si qua in re
Mgcia. vra. opera nostra uti voluerit, id sine omni dubitatione libentissime impartieinur
eidem Mgcie. vre., cui nos commendamus, quamque felicissime et diutissime valere cu
pimus.
Datum.
CLVIL
Cod.
Korn.
Sacra regia Mtas. etc. Post debite servitutis mee in gratiam Serme. Mtis. vre. commenda
tionem. Quamquam scio Mtem. vram. cum ex Rdo. dno. Karnkowski, preposito, oratore
suo, tum ex literis meis jam diu ad amussim omnia cognovisse, que in conventu ad op
pidum Gathwan perpetrata sint, ac inter alia quomodo ego quorundara machinatione et
insolentia exautoratus sim, nihil unquam minus veritus aut meritus; sed aliud erat,
Serme. princeps, scopum, quod arcus minabatur, aliud quo sagitta dirigebatur. Quem
ictum ego pro veteri mea fide meorumque omnium erga clarissimam casimirei stemmatis
pro-
197
progeniem servitute excepi lubens, non sine gravissima honoris mei jactura sustineoque.
Que omnia orator Serme. Mtis. vre. luce ipsa meridiana clarius vidit cognovitque, cujus
ego tum opem, autoritatem fidemque identidem imploravi testatusque sum non jure sed
MDXXvr.
injuria adque immerito hanc injuriam, ignominiam notamque mihi irrogari; constitui
tamen, Serme. rex, supplicem hanc schedam ad Sermam. Mtem. vram. dare. Primo, ut
illius conceptam forsitan indignationem deprecer, quod in hac sevissima procella, immo
potius naufragio meo, segnis et tardus ad eam confugiam, cui pene uni omnes accessiones
meas acceptas ferre debeo; ejus enim ope, ejus autoritate magistratus meos adeptus sum,
adeptos sepe retinui, amissos recuperaveram. Verum enim vero, Serme. rex, certissima
spes mihi dabatur Mtem. vram. cum Sermo, et clementissimo rege nostro, nepote suo pro
pediem conventuram, ubi, ut Mti. vre. presentes calamitates meas juges declararem, quin
potius deplorarem, jam me accinxeram, sed hac quoque fiducia delusus et ad extremum
omni spe destitutus, procido ad olementissimos Mtis. vre. pedes, prosternor ad illius pientissima genua: audi obscurum, quem ut clarum laceres, sapientie tue consilia operasque mul
tiplices adhibuisti; audi calamitosum, quem ut felicem faceres, pientissimos quosque clementie tue sinus effudisti.
CLYILL
Post humilem perpetuique mei obsequii in gratiam Mtis. vre. commendationem. Scio, co- <3od. R.
gnitum jam esse Mti. vre. Serme., in quam rursus est dejectus calamitatem Mgcus. dnus.
et maritus meus, nec dubito quin pro suo sapientissimo judicio perspiciat Mtas* vra., non
0
1 I *
^'
I J
11
. ' ( ! . ) / ' /|
| | | | ll i 1| I
huic nostre calamitati opem ac patrocinium Mtis. vre. imploraremus, nisi spem aliquam
fuissemus sequuti, que nobis aliam pollicebatur occasionem commoditatemque implorandi
pa-
198
MDXXVI
Quam quidem 9pem litere ipsius domini mariti mei clarius Mti. vre.
declarabunt. Sicut autem superiori illo dni. mei et mariti casu clementissimus nobis fuit
vra. Mtas. patronus atque adjutor, ita nunc eadem ipsa Mtis. vre. in nos clementia con
fisi in hoc etiam presenti nostro casu solius Mtis. vre. opem supplices imploramus. Illud
identidem in pectore meo volvens, quod Mtas. vra. dum jussu illius huc in Ungariam
venirem, patronum se mihi clementissimum atque tutorem offerre est dignata. Cujus erga
me clementie semper memor precabor dum vivam precorque Deum opt. max., ut assiduis
victorie triumphis augeat Mtem. vram. utque Mti. vre. ac proli illius omnia prospera tri
buat. Cui supplico tanquam humilis ancilla: dignetur hujus etiam presentis calamitatis
nostre meminisse et sicut illa priore calamitate nos sua auctoritate sua ope patrocinioque
levavit, ita ex hac etiam nos sublevet digneturque per oratorem suum agere efficereque
apud utramque Mtem. dni. mei, ut dignitas nostra Mtis. vre. auspiciis nobis reddatur,
ne in hac erumna et in his calamitatum procellis contabescamus. Reliquum est, mea ser
vitia rursus in gratiam Mtis. vre. commendo atque offero. Quam Deus diutissime inco
lumem conservet. E x castro meo Babolcha in festo annunciationis virg. gloriose.
Korn.
Serenissime rex, dne. nobis clementissime. Non dubitamus, optime Mtem. vram. meminisse,
quo pacto superioribus annis Illris. dna. Sophia, dux Masovie, opera atque auctoritate
Mtis. vre. data fuit Spectabili et Mgco. dno. Stephano de Bator, regni Ungarie palatino,
dno. et fratri nostro charissimo, in matrimonium; nunc accepimus tum ex relatione ipsius
domini palatini, tum etiam aliunde, utrumque jam fratrem ipsius Illris. dne. Sophie, ducem
videlicet Masovie, decessisse esseque cum eo sexum masculinum illius stirpis ducalis per
emptum et intermortuum, superesse duas tantum sanguinis et stirpis ejus sorores, alteram
minorem natu, que adhuc innupta in domo illa ducali est, alteram hanc, que vre. Mtis.
auspiciis ipsi dno. palatino nupsit. Quamquam igitur, Serma. Mtas., non dubitamus, sub
Mtis. vre. tanquam boni et justi principis tutela ipsi Illri. domine sorori et superstiti
quondam dominorum ducum omnia et ju ra et alia ducatus illius negotia tu ta et illesa
fuisse, futuraque etiam deinceps, volumus tamen hac ipsa in re Mti. vre. Serme. suppli
care, ut sicut illa christianissimus et justissimus princeps est, ita contemplatione inprimis
justitie, tum etiam servitutis omnium nostrorum, dignetur ipsas sorores superstites et re
liquias quondam dominorum ducum sua regia clementia complecti et fovere, ut sub tutela
Mtis. vre. debita obedientia nunquam discessuras, sed tanquam fideles subditas omnia vere
et sincere fidei officia Mti. vre. prestituras. Plura autem super hoc referet Mti. vre. nos
tro nomine Rev. dnus. Joannes Statilius, prepositus budensis, orator Sermi. regis nostri,
cujus verbis, supplicamus, Serenitas vra. dignetur fidem adhibere.
199
et servitia nostra humillime commendamus. Quam Deus opt. max. ad multos annos Ie- MDXXVL
licissimam et incolumem conservet, atque illam assiduis victoriis augeat. Datum Bude in
festo S. Philippi et Jacobi apostolorum in conventu nostro generali.
-* .: jr
i\Y.
k '-
Quod omnes proventus regie Mti. debent dari et presentari ad manus the- Cod. Kon.
saurarii, ita quod nullus a modo spiritualium aut secularium dominorum
A r t i c u l u s II.
puniri debent.
A r t i c u l u s III. Quod regia Mtas. nulli extraneo a modo aliquod castrum aut majores dig
nitates regni committat.
A r t i c u l u s IV. Regia Mtas. debet apud reges et principes Christianitatis auxilium contra
Tureas petere, talibus adeptis regia Mtas. manu potenti contra Tureas
invadere debet.
A r t i c u l u s V.
In tribus annis nullum Rakosz amplius celebrari debet, nisi, urgente magna
necessitate, regia Mtas. habere voluerit.
A r t i c u l u s VI. Palatinus regni Ungarie, qui nunc in sede sua residet, debet confirmari li
teris regiis, ita quod sine urgente causa a modo deponi non debet secun
dum contentum ulteriorem decreti.
A r t i c u l u s VII.
A r t i c u l u s VIII. Thesaurarius regni debet providere duos homines, qui preerunt, ut naves
admodum probent in Danubio, et secundum exigentiam facere et ordi
A r t i c u l u s IX.
A rtic u lu s
X.
nare committant.
Item duo potiores debent servari, qui undique providebunt pixides, pul
veres, stipendiariumque militem, secundum quod regnum servare et
tenere debet.
Regia Mtaa. ^ debet ad suum consilium accipere secundum placitum sue
A r t i c u l u s XI.
Mtis.
Regie Mti. data est potestas ad gubernandum et puniendum, prout sue
Mti. visum fuerit.
A r t i c u l u s XII.
Octo domini regni debent continuo adesse lateri regie Mtis. pro capessendo
consilio, ad puniendum excessus et inobedientes.
Ar-
Co<*' **
200
UDXXVI. A r t i c u l u s XIII. Omnes quicunque proventus regie Mtis. hucusque ad manus suas accepe
A r t i c u l u s XVI. Omnes religiones et beneficia prepositure debent per Mtem. regiam solam
tribui.
A r t i c u l u s XVII. Moneta hec nova debet accipi usque ad festum S. Jacobi duo denarii pro
uno, demum post festum S. Jacobi debet presentari et cambiari ad ca
meram regie Mtis., ita quod unus denarius ungaricalis pro tribus dabi
tur, ex quo argento moneta bona cudi debet, que tenebit IX lotos.
A r t i c u l u s XVIII. Nullus amplius audeat monetam cudere excepta regia Mte., que tantum
A r t i c u l u s XIX.
A rtic u lu s
XX.
A r t i c u l u s XXI.
sii*
miJU>filq m u - nury m
iniih
m -i i
Jk
' I -1
<
...iniob
.X
swluoinA
II/.
awJji..
CLXI.
201
De D u c a t u
Masovie.
Rde. dne. Quia legatio Dtionis. vre. unum et idem negotium continet cum nunciis Mgci.
dni. palatini Ungarie, Sacra Mtas. regia committere mihi dignata est, utrisque in com
mune respondere.
Non ambigit Mtas. sua regia, ita persuasum habere Serrnos. dominos, regem et reginam
Ungarie et Bohemie, dnosque. consiliarios Mtum. suarum, tum vero spectabilem et Mgcum.
dnum. palatinum regni Ungarie, quod ducatus Masovie mera fuisset hereditas Illrium. olim du
cum Masovie eaque ratione juste ad relictas sorores eorum, Ulres. dnas. Sophiam et Annam
devolvi deberet.
Verum res longe aliter habet.
lonie possessusque est ab initio a prefatis ducibus ju re feudi, quo quidem jure jam major
pars ipsius ducatus antea successive ad predecessores Mtis. sue et regnum Polonie re
cidit, nempe terra ravensis, terra sochaczoviensis, gostinensis, plocensis, visnensis. Que
omnes terre sunt Masovie, sed eo jure ad regnum devolute, atque id non solum mascula
stirpe non deficiente, sed etiam fratribus superstitibus, partitis inter se bonis, et sine prole
mascula decedentibus, ita u t nec fratres, divisis bonis, sibi invicem unquam succedere po
tuerunt, quo magis nunc, quum universa stirps mascula defecit. Quod scientes et intelli
gentes domini duces novissime defuncti obtinuerant a Mte. sua gratiam magnis precibus
ac servitiis suis, quod ipsi duo fratres sibi invicem succedere potuissent, et concessum
illis erat hoc privilegium a Mte. sua non sine magne clementie testimonio, prout litere
satis declarant.
Unde liquido patet, hanc non fuisse meram hereditatem ipsorum dominorum ducum de
functorum, qui tantum de sua sibi invicem successione erant solliciti, nulla unquam facta
mentione de sororibus, pro quibus id alioquin nunquam obtinere potuissent.
E t proinde ut Mtas. sua cuilibet justitiam libenter administrat et administrare hactenus con
suevit, ita et sibi regnoque suo injuria esse nec vult nec esse potest; habitura est tamen
Mtas. sua dignam rationem commendationis Sermorum. dnorum. regis et regine Ungarie
et Bohemie dominorumque consiliariorum suorum et postulatorum Mgci. domini palatini
Ungarie in transigendo hoc negotio, et quidquid gratie et favoris exhibere poterit ipsis
Ulribus. dnis. Sophie et Anne, citra offensionem jurium regni sui, id ejus Mtas. est quam
libentissime factura.
Referet vra. Dtio. Sermis. dnis. regi et regine nomine S. Mtis. regie plurimam salutem et
amorem, quodque Mtas. sua regia optat ex animo, u t illius utrique Mti. omnia ex animi
sententia et bono statu regnorum suorum succedant.
A cta Tomiciana.
Tomus V III.
26
Idem
M D X X V I.
Cod* ivorn,
Cod. R.
202
MDXXVI. Idem referet et Rmis. ac Spectab. et Mgcis. dnis. prelatis et baronibus regni Ungarie salu
tem et benivolentiam Mtis. sue regie, et quod illis Mtas. sua omnia fausta optat et favet.
Domino palatino Ungarie et pariter Illri. sue donjugi dicetis, vos, nuncii suarum Dtionum.,
utrique favorem et salutem Mtis. sue regie, dicetis et hoc responsum Mtis. sue, quoad
negotium eorum, in quo et in omnibus aliis vult illis Mtas. sua tantum gratie et benivolentie sue regie exhibere, quantum maxime illi licebit.
CLXIL
in d u c a t u
Masovie.
E x cod. ^-Serenissime
bibi. Korn.
princeps, patrue noster honoranilissime. Non sumus ignari, quam accurate atque
,
diligenter M ti . vre. causa Illris. domine Sophie, ducis Masovie, consortis fidelis nostri Spectabilis et Mgci. Stephani de Bator, regni hujus nostri Ungarie palatini , quam ratione ipsius
ducatus Masovie coram vra. Mte. nuper commendavimus, licet credamus, eam esse Mtis. vre.
in nos benivolentiam et item eam erga domum et familiam ipsius dvcatus Masovie singularem
gratiam et propens-itatem, ut causam ipsius domine Sophie, ducis, singulariter habeat commen
datam; merita tamen cumulatissima ipsius Stephani, palatini nostri, nos inducunt, ut hanc
ipsam causam consortis sue velimus apud vram. Mtem. esse commendatiorem. Quam ob rem
rogamus Mtem. vram. plurimum: velit cum petitionis nostre, tum etiam fidei et meritorum
d(/mus et familie masoviensis intuitu, qua erga Mtem. vram. duces ,ipsius ab initio fuerunt,
ipsam dnam. Sophiam ac Annam, sororem suam natu minorem, in dominio ipsius ducatus re
linquere. Que vestigia majorum suorum imitantes, eam fidem, sinceritatem et integritatem
una cum omni sua posteritate Mti. vre. et regno suo Polonie in omnibus rebus prestabunt,
quam debent et quam majores sui prestiterunt. jEt alioquin nihil est laudabilius nihilve
Mti. 'vre. dignius, quam si familia hec masoviensis, a multis annis insignis et predarissima}
tempore Mtis. vre. integra conservabitur. Si vero Mtas. vra. gravaretur hoc facere, velit
saltem propter petitionem nostram singularem causam ducatus ad conventum suum petricoviensem integram rejicere et differre, ut causa hac ibi perspecta et cognita revideatur, quid
juris ipsa domina Sophia et Anna, soror sua, in ipso ducatu sint habiture. Mtas. vra. in
hoc rem justam Beoque gratam et apud principes christianos laudabilem, nobis vero gratissi
mam faciet. Eandem felicissime valere cupimus. Datum Bude I X Julii.
i.
u<
iri
ur
t)S
CLXIII
CLXm.
vre., quanto studio quantave diligentia Mtas. dni. mei gratiosissimi superioribus diebus
tum per oratorem suum tumque per literas suas commendaverit Mtis. vre, negotium du
mdxxvl
Cod
KoriL
catus masoviensis, et item quam obnixe cuncti status et proceres hujus regni Ungarie
superinde apud Mtem. vram. intercesserint.
Cum quibus simul et ego per homines et
nuncios meos Mti. vre. humiliter supplicavi, ut Mtas. vra. Illmas. dnam. Sophiam, con
sortem meam, ac Annam, sororem suam, devotas Mtis. vre. ancillas, in dominio ipsius
ducatus pacifice permittere dignaretur. E t licet non dubitem, eam esse Mtis. vre. animi
integritatem, eam erga Mtem. ipsius domini mei gratiosissimi benivolentiam et item eam
fore gratiam suam erga domum et familiam masoviensem, que Mti. vre. semper fidelis et
obsequens fuit, ut petitionibus Mtis. sue, dni. mei gratiosissimi, simulque intercessioni
omnium statuum et procerum regni, tandem et mee supplicationi ex voto respondere dignaturasit. Tamen supplico et nunc Mti. vre., tanquam dno. meo gratiosissimo, cujus in
me clementiam summam in omnibus rebus meis ampliter sum expertus, dignetur ipsas
Mtis. vre. ancillas, habita ratione equitatis, quam Mtas. vra. ut princeps justissimus presefert, in ducatu ipsius dominio relinquere oratoresque ipsos optata et gratiosa relatione
remittere.
Quid autem prestantius, quidve apud Deum gratius esse potest, quam si hec
familia masoviensis ab olim clarissima Mtique. vre. mancipata gratia ejusdem integra con
servabitur. Manebit autem
amplior tamen apud omnes
vre. summa clementia enitar
vire. Quam Deus opt. max.
me et servitia mea perpetua
CLXIV.
Serme. princeps, patruo noster charissime. Literas Mtis. vre. datas in comraendationqpi ciri. Korn.
Spectabilis et Mgci. Stephani de B ator, alias regni nostri Ungarie palatini, accepimus,- Cod* R
quibus nos hortatur, ut eum pristino gradui restituendum curaremus. Est hic magistra
tus hujusmodi, ut nostra quidem autoritate, sed dominorum prelatorum ac baronum totiusque nobilitatis interveniente suffragio creari soleat, unde fit, ut hunc magistratum,
quem illi ad totius regni instantiam ademimus, sine ejusdem regni consensu restituere
nequeam us.
E t quamvis nos quoqUe moveat casus hominis, presertim cum hanc illi e&-
*' lamitatem communem cum Illri. conjuge accidisset, inter quos ope et autoritate Mtis. vre.
26 *
hoc
204
M D X X V I.
hoc matrimonium fuerat conciliatum, publicam tamen regni nostri libertatem, cui tuende
ac retinende solenni jure jurando sumus astricti, nostro desiderio cogimur anteponere.
Nihil est itaque certi, quod Mti. vre. de hoc negotio in presens possimus respondere
aliud, quam quod propediem conventum regnicolis nostris generalem indicemus, in quo
inter cetera, que tunc proponentur agenda, hujus quoque petitionis Mtis. vre. recordabi
mur, et quicquid deliberatum de ea re fuerit, faciemus Mtem. vram. certiorem. Cui nos
omnibus in rebus, uti patruo colerdissimo gratificari pro virili nostra semper studebimus.
E t eam valere optamus felicissimam.
CLXV.
Serme. princeps et domine, domine mihi gratiosissime. Post humillimam orationum ac serCod' R'
vitiorum meorum in gratiam Mtis. vre. commendationem. Quamvis Mtas. vra. Serma.
tum ex litem meis tum relationibus servitorum meorum humillimam supplicationem meam
jam pridem intellexerit, cum tamen post Deum neminem habeam, Serme. princeps, ad
Cod. K ora.
quem confugiam cujusve implorem auxilium, presertim quando inclitum hoc regnum Un
garie, in quod per Mtis. vre. gratiam locata sum (ut eidem constare non dubito) tam
misere conflictetur, ut nulla salus sperari in eo liceat, et, quod Deus avertat benignissi
mus, si. eo potitus hostis fuerit sique dominum et maritum meum palatinum , obsequentissimum Mtis. vre. servitorem, fortuna belli vita privaverit, ubi caput meum reclinem:
proinde, Serme. princeps, Mti. vre. humillime supplico: dignetur ex sua singulari in om
nes, maxime autem in orphanas, justitia atque clementia in his, que optimo jure meo
a Mte. vra. postulo, servitores ipsos gratiosa et optata relatione ad me remittere, et ita
mihi orphane et ancille sue de bonis paternis una cum sorore mea providere, quo per
petuis semper temporibus precibus divinis agnoscere a Mte. vra. non desistamus. Ne
mihi preterea cum filio meo, si per rabiem tam potentissimi hostis de solitis sedibus
(quod Deus aliter vertat) ejiciamur, sub tectis divagari contingat alienis. Rursum igitur
Mti. vre. humillime supplico: dignetur ipsos servitores meos optata ad me mittere rela
tione.
CLXYI. Responsum a Rege Sigismundo Oratori Regis Hungarie, Dno. Preposito Colocensi et Nunciis Stephani
Bathor, Palatini R. Hungarie, Yarschovie
die Sancti Lamperti.
Cod. K ora
Cod ^
Sacra Mtas. regia, Revde. dne., jam alias vre. Dtioni. et nunciis Spectabilis et Mgci. dni
palatini Ungarie declarari fecit, hunc ducatum Masovie devolutum esse jure feudi ad
Mtem.
205
Mtem. suam regiam, et proinde, quod ad bona immobilia attinet, nihil juris habent, ne- MDXXVL
que habuerunt unquam ambe Illres. domine Sophia et Anna, duces Masovie, eaque Mtas
sua dimittere, vel aliter de illis disponere, quam jus suum et regni sui postulat, neque
equum sibi putat nec satis integrum.
Similiter et bona seu summa pecunie dotalicii, quia dni. duces defuncti nihil sororibus suis
tenebantur, quam provisionem decentem, antequam nuptui traderentur, dotem vero n u
bentibus pro sorte patrimonii et matrimonii, et Mtas. sua in locum et jus ipsorum ducum
fratrum earum successit, nihil debetur juste a Mte. sua Illri. domine Sophie, quam resi
duum dotis pro bonis paternis et maternis, quod quidem residuum citra controversiam
exolvetur, quando ju x ta contractum mittentur huc bine litere, altere donationis propter
nuptias per dnum. palatinum facte, altere vero recognitionis domine ducis Sophie, quod
sibi sit de bonis tam paternis quam etiam maternis satisfactum et quod illis renuntiet,
ut litere contractus ipsius solenniter medio oratorum regiorum facti abunde declarant.
De rebus mobilibus, quia Mtas. sua nihil jure disponere potest, non vult etiam se ad illas
intromittere, verum Illris. dux Anna, cui cesserunt, respondebit de illis exactius sorori
sue domine Sophie et Mtas. sua operam . faciet, ne quam injuriam hac in re ipsa domina
Sophia sustineat.
Quod vero ad provisionem attinet, Mtas. sua, quod huic virgini innupte debuit, fecit non
gravatim, consignare illi dignata est quedam bona pro victu et statu ejus decenti tan
tisper, donec in matrimonium fuerit collocata, et tunc demum dos illi duntaxat veniet et
bona ad Mtem. regiam omnia redibunt.
Quare similem provisionem Illri. dne. Sophie, nupte et dotate, Mtas. sua facere neque jure
tenetur, neque Deo propitio opus p u tat, quamvis enim ingens sit casus iste, qui nunc
regno Hungarie accidit, insolitus tamen non est cum regnis aliis, tunc ipsi sacre corone
Hungarie, quam tamen hactenus dominus Deus servavit et in posterum pro clementia sua
servabit. Quantum autem dolorem conceperit Mtas. sua ex tam infelici eventu Sermi.
nepotis sui et ipsius regni Hungarie, facilius est cuique existimare, quam quisquam ex
primere possit;
verum quia ista est rerum humanarum conditio, quas illa sursum et
deorsum rotat, cujus voluntati nemo resistere neque illam reprehendere potest, vra. Dtio.
primum Sermum. regem suum, si incolumis, quod dnus. Deus fax it, evasit, sin minus
illos dominos, qui reliqui sunt, nomine Mtis. sue roget et hortetur, u t hanc suam tem
pestatem et procellam equo et infracto animo ferant et quod communis omnium salus
exposcit pro sua fide et prudentia curent et prospiciant. Mtas. sua regia ea causa pro
pediem, omnibus his negotiis intermissis, Cracoviam proficiscetur, ut regno illi propin
quior sit, cui quicquid a se prestari poterit consilii et auxilii, nihil omnium preterm ittet
cLXVir.
f 'J
)r
f/
iifiid
j*)
ftivtt?,
Cod Korn
Masovie ducum observantiam et fidem, qua pro virili mea et commodis et dignitati ejus
inserviebam, in causa Illme. dne. Sophie, ducis et consortis vre. Mgcie., post mortem
dnorum. ducum, ejus fratrum , egi apud regiam Mtem., dnum. meum clementissimum,
tantum , quantum justitia ipsa et equitas permittebat, ita ut quidquid restabat, quod
Illmi. olim Masovie duces, fratres,
pars eidem Illme. consorti Mgcie. vre., quemadmodum hoc ex oratoribus suis plenius intelliget Mgcia. vra.
Verisimile est ex hac maxima rerum perturbatione, que his temporibus in regno Ungarie
cxbrta est, vram. Mgciam. nonnihil commoveri, sed non minus verisimile, eandem pro
summa ejus prudentia et fortitudine animi, equiori animo id ferre, cum intelligat hec
omnia illius nutu et permissione fieri, c u ju s. potestati nemo resistit; assuevit equidem
preclarissimum hoc Ungarie regnum jam dudum talibus casibus, duravit tamen hucusque,
et fortassis divino munere, cujus incomprehensibilia sunt judicia, preter omnem hominum
spem durabit.
Nam et ipse Sermus. dnus. noster rex pro facultate sua, quo aliquid di
vina ope accedente ex tantis ruinis istic instaurare posset, nititur et consulit.
Oratores Mgcie. vre. nihil hic preterm ittebant, quod ad negotium eis injunctum attinebat,
quare operam et diligentiam eorum atque ita et me ipsum commendo ex animo vre.
Mgcie., quam dnus. deus diu servet sospitem et felicem.
I - I . L
iiiife i11iif)
- / i *
" 1
tsiivi^lKOn n# #->
CLXVm.
.
f i
1#
/rV !
i*
* iwiniiil) ziit
Ex Varszovia.
/
**
*vji t!
1.1
UiijH
jam pridem afficiebar, satis perspicuum erat, et modo, qualem curam quamque diligen
tem operam in moderno negotio Illtis. vre. hic apud Mtem. regiam, dnum. meum cle
mentissimum, impenderim, testificabuntur illi oratores Mgci. domini palatini, mariti vre.
Illtis.
omni dubitatione efficiam pro dignitate et commodo Illtis. v r e . ---- Cui me commendo et
quam valere felicissime desidero.
ir/x*.
Datum Varszovie.
CLXIX
207
.X L X J D
o rn r-J
rn ^ * n f f lT a n i y .o l A .
.yinofo*! rgoH
.
-i
<0*1
,-!-! >
ir
.. feUptx-il
\u j
tnfffit
b ir p iU
m % i
-Yfoitihtel>j;iib i'
-a to .
hh
#> ,tu
-'
eiKfixrp
i (>/. o
-e*.' liim*!
93iil-y}ti w t J v t t i t l * ' . a - . - i j b - d .
is a jn ^ T
un.'i8
,*t
8ittti;isuub 0 4 : W '...inuy.i^iiM
h 1eflj
Jai
V
:
**.;i
I ;-n p
*i<f
.et<
' 0
.;
. r - . , t ; . u
a o jl-iy v s v
x^ r t
.Ifv rv r
Jgvififlty&V <-*hi{
e w b ^ * -0
A ^ p ib
r. '4n}yjgr -if :
*>,. uM-moib
;j i
.;.!>
n ift.
t .tfrr.iv .ni->il 5 t i i n - j l
ih iM tlO Y o n i r r - J ^ i t
S ., u : ^ ' , u A j ' oh
{J i.-. tiivK]'
'
iufr . 1 : i* ,
'
,rtrr <<:..<1 i
, irt\ c - n
a ir-iy a ji
m
ftf,
->nr> <{:> - I t i o
: >w r
c \ i ru *
\iv
>-i ,-inbrv
Uf
.- 'f )
* ; ~>
mi a ? - i
n r n ^ r i* ftU flfa i
- :i.
' oiWjfljaj
i;tr v
.tm tq o
ih^otaiJs
- -
.k
:
v > .
.ntjiwiB
w ju
v
*
ii*
**
27
.Lb
Jau*
* r? io q u *
.*:
iiv "M :
'iimT ,'>fl
Im
Tartari, maximo damno nobis illato et preda ingenti abacta, discesserint more suo, tamen
exploratores nostri nobis significant, ipsos paulo post redituros esse. Quare audientes
in dies magis confirmari famam de iis, que in Ungaria per Tureos aguntur, et ipsi, pariter
in eisdem angustiis et periculo existentes, nequeamus in presens illius Mti., tam subito
ac insperate oppresse, quidquam subsidii afferre, misimus te ad ejus Mtem. invisendam
et ad ea, que privatis literis et rumore ad nos perferuntur, certius cognoscenda.
Rogabis itaque nostro nomine illius Mtem., u t infracto sit animo, utque nihil pretermittat,
quod ad resistendum hosti et suum regnique sui statum conservandum opportunum vi
detur, ac u t quam primum et summo pontifici et cesaree Mti. hauc suam et regni sui
calamitatem et excidium declaret, quorum hortatu et pollicitis hanc totam belli molem
in se et regnum suum ejus Mtas. derivavit, ut illi tandem summi vertices, depositis suis
inter se conflictationibus et dissidiis, communi omnium rei christiane discrimini succurrere
27*
cu-
212
MDXXVI
curent
Nos, dummodo adhuc nobis spatium detur consilii capiendi, nulla in parte, quan
tum maximo poterimus illius Mti. et nobis ipsis non deerimus, sicuti hactenus id, quicquid
per nos prestari potuit, semper facere curavimus.
Eadem erunt cum dominis ipsius regni Ungarie loquenda et nostra etiam calamitas decla
randa hortandique nostro nomine, ut jam tandem odia et inimicitias intestinas deponant
et operam omnem adhibeant, ut in tanto discrimine regem patriamque suam et se ipsos
salvent et conservent.
Potissimum vero erit adhortandus dominus vojevoda Transilvanie, ut ille sicuti opibus, fa
cultatibus et auctoritate rebusque gestis illic prestat, ita nunc modis omnibus adnitatur,
ut in tanta regni illius calamitate et fidem et animum suum declaret nomenque et famam
suam, quam ante non vulgaribus gestis sibi comparavit, minui non sinat.
Visendus etiam erit per te dominus Baro, uuncius et legatus sedis apostolice, cui declara
bis, nobis esse gratissimum, quod se adhuc in regno Ungarie contineat; speramus enim,
quod ejus consilio ac ope summi pontificis nobis laborantibus multum commodi sit ac
cessurum.
Declarabis etiam illi, qua causa te in Ungariam misimus et cum nos duo cum Sermo, dno.,
nepote nostro soli tantam molem Tureorum et Tartarorum sustineamus opusque sit jam,
auctis in immensum viribus ipsorum Infidelium et nobis laborantibus, omnibus Christia
norum viribus ad tantum incendium extinguendum , hortaretur ipse dnus. Baro summum
i
pontificem, ut christianos principes inter se dissidentes, quantocius uniret ac nobis op
portuno subsidio adesset, alioquin brevi de re christiana actum videbitur.
Hec summatim notata, tu, pro tuo ingenio ita extendes et moderaberis, prout res et digni
tas nostra postulabit eaque ages et loqueris, que tam ad consolandum regem et dominos
ipsos quam etiam illos ad defensionem excitandos opportuna et utilia cognoveris, que in
dustrie tue committimus.
Ungaris dicenda
n o m in e regio.
Post dictam salutem et favorem regium declarandus ingens dolor Mtis. sue regie, accepto
infelicissimo eventu Sermi. dni. nepotis sui et illius regni Ungarie, et quam Mtas. sua
non solum in hoc gravissimo casu ipsius Sermi. nepotis sui regnique illius, cui omnia
bona et fausta semper non secus favit quam sibi ipsi et regno suo proprio, sed etiarp in
imminenti ruina totius Christianitatis sit anxia et sollicita. E t proinde rogandi illi do
mini nomine Mtis. sue regie, u t in tanto inceudio et precipitio regni et patrie sue non
desint et domino suo, si incolumis evasit, quod dominus Deus concedat, et sue etiam ip
sorum saluti consiliis et unitis viribus, que opportuna adhuc videntur aut fieri possunt,
u t si hostis ita facile exturbari non possit, saltem, ne omnia occuparet, impediretur.
Ubi vero ipse Sermus. rex ille in hoc eventu, quod dominus Deus avertat, interiisset, cogi
tarent quam primum de sufficiendo sibi tali rege, qui sufficiens esset prudentia et peritia
sua nec non auxiliis aliorum regnum ipsum Ungarie tueri et ab hac calamitate liberare.
Qua
213
Qua in re et in omnibus aliis nolle Mtem. suam ipsis dominis et eorum regno omni con- MDixvi
silio, auxilio etiam favore, quocunque modo posset, unquam deesse.
Data erat hec precedens instructio Varszovie, dum adhuc non satis com
ani
iO
.iTtimMtrf.T\
O r*>
I J I J k# 1 f " I
( I I
I ,
J .* I I X
I| | /f
* !T1 #
*t
I," *
i ' |
*|/ I I I I f* n I *
Intelligentes hoc tempore imperatorem Turearum maximis copiis regnum istud Cod. Kora*
Ungarie, quo et nostrum a Tartaris acerrime infestatur, mittimus ad Sermum. principem Cocl* ^
Ludovicum, regem ac nepotem nostrum charissimum, hunc nobilem et generosum Nico
laum Nipszicz, aulicum nostrum fidelem dilectum, ut pro nostra summa sollicitudine et
statu illius Mtis. et regni ipsius Ungarie certiores reddamur de successibus istis, et eam
sollicitudinem nostram et dolorem, quem ex hisce rumoribus concepimus, illius Mti. de
claremus. Commisimus etiam eidem nuncio nostro vram. Ptem. etc. invisere et nonnulla
illi nomine nostro referre. E t proinde postulamus ab illa, u t et fidem illi adhibeat et in
iis, que retulerit ita se pro sua prudentia exhibeat, ut sui regis et patrie salus in tanto
discrimine constituta exigere videtur. E t bene valeat.
CLXXH.
f
*}
(xOr.
*i A f U * . i a H
Rdi. in Christo patres. Spectabiles et Mgci. nobis sincere dilecti. In quantam iterum et Cod. Korn,
quasi anniversariam calamitatem inciderit regnum vestrum , non sine gravissimo dolore
nostro audimus, planeque videmus, quorsum status vester et gloria nominis vestri vergat.
Itaque hortamur vos ex corde, ut que salutis et honoris vestri sunt, dispicite et virtutis
fortitudinisque majorum vestrorum mementote.
vestra tam subito taraque insperate audita est, quicquid in nostris etiam domesticis diffi
cultatibus prestare poterim us, neque Sermo, regi vestro neque vobis deesse curabimus.
Feliciter valeat.
CLXXin.
nuncium, prostratum esse cum exercitu suo per Tureos Sermum. nepotem nostrumf dnum.
. it/ t
Ludo*
Cod ^
MDXXVI.
Ludovicum, tantamque in eo stragem eommiesam, ut de salute illius Mtis. non sit satis
compertum. Quo ingenti et miserabili casu accepto, non solum ejus Mtis. sed etiam uni -n verse reipublice christiane, quanto dolore affecti sumus, facilius est Mti. vre. existimare,
quam nobis exprimere, ac non dubitantes, eandem Mtem. vram. pari dolori et animo esse
afflictissimo, mittimus ad illam visendam hunc nuncium nostrum , plurimum rogantes,
meminisse velit sortis et vicissitudinis rerum humanarum et quod hujusmodi quantumvis
infelix et calamitosus eventus insolitus non sit tam summis quam infimis mortalibus sitque hec alea humanis in manu ejus, cui resistere aut quem corrigere nemo potest. Sed
quidquid placitum est ejus divine Mti., id equo animo ferre necesse est et proinde sit eo
animo Mtas. vra. qui tantam reginam tantamque regnorum ejus tempestatem et calamita
tem decet, u t et Sermos. fratres suos ad succurrendum tante rei christiane ruine com
monefaciat et ipsa, quod reliquum istic salutis esse videtur, prospicere quam primum et
exequi curet, nosque cum de vita Sermi. conjugis sui tum etiam de rebus omnibus, quam
celerius poterit, certiores facere dignetur, qui vre. Mti. et regnis ejus in omnibus, quecunque opportuna fuerint et que per nos prestari poterunt, consilio et auxilio nostro non
deerimus. Que felicissime valeat et quantum potest dolori et lacrimis tem peret, iterum
rogamus.
Kon:.
esse dolore et sollicitudine in tam adversa sorte istius regni Ungarie ipsique etiam nos
anxii existentes de impendenti nobis in commune omnibus periculo et discrimine, mitti
mus ad visendam tuam Mgciam. hunc nuncium nostrum, generosum ac nobilem Nicolaum
Nipszicz, aulicum fidelem nostrum , per quem illi nonnulla ad communem rem et statum
horum regnorum significamus.
Korn
Spectabilis et Mgce. dne. affinis sincere nobis dilecte. Post varios rum o res, quibus nobis
optima spes prebebatur de successibus domini Ludovici, regis ac nepotis nostri charissimi,
tan-
215
tandem nunciatum est nobis, ejus Mtem. una cum exercitu suo tantam a Tureis cladem MDXXVI*
accepisse, ut de vita et salute ipsius hactenus sciri non possit. Quo acerbissimo casu
non solum ejus Mtis. sed etiam universe rei christiane accepto, ingenti dolore perculsi
sumus et ne pessimis his successibus pejores adhuc succedant maxime timentes,
tuam
Mgciam., que omnes istic et facultate et rebus fortiter gestis longe prestat, plurimum
hortam ur et rogamus, ut amore domini sui et sue ipsius patrieque sue salutis causa cu
rare velit una cum aliis fidelibus subditis sue Mtis., quod id quidquid reliquum salutis et
opportunum factu adhuc restare videtur, non preterm ittatur, sed quam primum quicquid
consilii et auxilii per illam prestari potest, pro conservando isto regno in tanto communi
casu, non desit officio et debito suo pro illa fide et virtute,
Mtem. et rem publicam pre se tu lit, ostendatque nunc, cum maxime est opus, in tanta
patrie sue calamitate illum excelsum animum illamque in rebus agendis dexteritatem
suam, quam hactenus semper ostendit. Nos vero et tue Mgcie. et isti regno in omnibus,
queeunque opportuna videbuntur et que per nos prestari poterunt, omni consilio et au
xilio nostro nequaquam deerimus. Valeat feliciter tua Mgcia. et nos de successibus suis
certiores reddere non gravetur.
Datum.
Plurimum rogamus
Mtem. vram., ut tam de vita ipsius Sermi. nepotis nostri quam etiam de rebus hostilibus
et statu presenti istius regni Ungarie nobis significare nobisque certum documentum,
quid tandem indubie credere debeamus, prestare dignetur, nam et justa, que illius Mti.
jam paravimus, distulimus exolvere hujusmodi rumoribus de incolumitate ipsius,
omnipotens Deus ita faxit, permoti. Valeat felicissime Mtas. vra. et nos diligat.
v' v* t
im
- 2 r *w
#9 jr
t'
fr
quod
f i A^vni ai
Cod. Korn.
00 R"
216
MDXXVi.
casus, quem nuper non tantum nobis Ungaris, sed omnibus Christianis dolendum deflenn dumque a cesare T u re aru m , hoste christiani nominis truculentissimo, in medio pene Un
garie accepimus. Jam enim devastato toto Sirmio, pontibus juncto et transmisso Savo
Dravoque flumine, transfretato etiam Danubio, expugnatis et captis plus quam viginti
ii
duabus arcibus, in ipsa viscera et precordia Ungarie penetraverat, ubi nos cum regia
M te., dno. meo gratiosissimo, cum his viribus, quantas maximas brevi tempore habere
potuimus, advocatis etiam nonnullis externis auxiliis, ei occurrimus et ejus impetum, po
sitis ex adverso castris, paulisper repressimus. E t levibus preliis per aliquot dies tentatis,
semper superiores fuimus, quod nostrorum animus eum ardorem pugne accenderat, ut
nihil amplius differendum putarent q u am , toto exercitu in aciem educto, fortunam belli
tentare, presertim cum hostis insolentissimus ad id eos quotidie irritando provocaret, et
nisi id facerent, expugnationem castrorum minaretur. Educte itaque et directe ex u tra
que parte acie in die decollationis S. Joannis Baptiste commissum est prelium nobis, vel
Deo propter peccata nostra non propitio, vel inscitia ducum adversissimum et periculosis
simum. In eo enim prelio magnum robur nostri exercitus amisimus, plures enim quam
pro numero ceciderunt, et fortissimus quisque, in fuga vero plures quam pro damno more
pecudum jugulati sunt.
Multi et ex dominis,
quoque sine omni dubio idem casus tulisset, nisi me regia Mtas. sex diebus reluctantem
et me omnibus rationibus excusantem Budam ex castris reverti propter sua quedam ne
gotia maxime necessaria paucis ante prelium diebus compulisset, cujus mandatis parere
mihi etiam invito necesse fuit. Budam itaque veneram tribus tantum levibus curribus
cum sex adolescentibus et uno tantum homine militari, ceteris omnibus meis et militibus
et rebus in castris relictis. Cum vero Bude negotia domini mei gratiosissimi per aliquot
dies perfecissem et jam in castra redire vellem, audivi sequenti die post prelium circa
noctein, nostros sinistre pugnasse, quare Bude me retinui, donec certiora audirem. Eadem
nocte reginalis Mtas. sine scitu meo Buda excessit tantusque tumultus et terror factus
est in utraque urbe budensi et pestiensi, ut ex eis ita passim ab omnibus migraretur ac
si hostis in tergo instaret. Ego quantum potui fugam et tumultum in utraque urbe co
hibui, meliora adhuc sperare jubens, sed cum viderent, nullum citum auxilium alicunde
adventurum, deposita omni spe, ex utraque urbe excesserunt, paucis tantum viris in illis
relictis, qui potius hererent usque ad adventum hostis, quam permanerent ad custodiam
urbium. Ita misero presidio firmata est utraque urbs, arx vero budensis etiam miseriori.
Ego autem illis subvenire non possum, amisi enim in castris omnes res meas, ex militi
bus vero meis, quos fortissimos habebam, pauci admodum redierunt, et illi vulnerati et
contusi. Qui testimonio omnium ita dimicaverunt, ut si ceteri quoque domini iis similes
habuissent, nunc nos ea victoria, qua hostis exultat, gauderemus. Scripsi ad dominum
vojevodam Transilvanie, qui integrum exercitum habet, qui eo prelio non interfuit, obse
crans, ut properaret subsidium ferre saltim his duabus periclitantibus urbibus, scripsi et
vicinis mihi comitibus, u t capitatim insurgant ad ferendum auxilium laboranti tanta
mole et jamjam spiritum emissure patrie. Scripsi etiam regie Mti., dno meo gratiosis
simo, dicitur enim vivere et Posonii esse, sed grave vulnus habere ne desperaret,
sed
217
sed reliquias belli colligeret: multos siquidem cecidisso, sed longe plures homines milita- MDXXVL
res in Ungaria superesse, preterea integram adhuc Bohemiam, Moraviam, Slesiam, vicinos
quoque et affines Germanos cognatosque Polonos auxilio non defuturos.
Sed a regia
Mte. nuncius meus nondum rediit, quare de vita ejus nihil certi adhuc accepi. Certiora
autem de eo expectare tardum putavi, quare properavi literas cum nuncio ad vram. Mtem.
mittere: quoniam sive vivat regia Mtas. sive quod abominor non vivat, precipua
nobis spes est in vra. Mte. Ad vram. itaque Mtem. tanquam ad turrim refugii et ad
sacram quandam fiduciam recurrimus vestramque Mtem. per fidem Dei crucifixi, quam
hostis sanguinarius delere nititur, obsecramus et obtestamur, ut vra. Mtas. quam primum
poterit auxilio sit, nam nisi mature huic hosti, late omnia vastanti et recenti victoria in
solescenti, occursum fuerit, hoc ipso anno totum regnum Ungarie occupabit et clipeum
unius lateris Polonie, propugnaculum autem totius Christianitatis destruet.
Scio, Mtem.
vram. cum eo fedus percussisse, sed profecto perfidus iste, si Ungariam subjugaverit,
etiam vicina regna neglecto ruptaque federe aggredietur, timendumque est, ne hoc incen
dium, quo nunc Ungaria flagrat, omnia regna Christianorum involvat. Quare iterum atque
iterum obtestamur per Deum opt. max. vram. Mtem., ne nos in tanto periculo constitutos
deserat, sed quam primum succurrat nobis.
quoque capitatim insurrexerimus, quibus maxime duce et autore opus est, poterimus Deo
favente non solum rabiem Turearum evitare, verum etiam totum nomen et omnem me
moriam eorum delere et extinguere.
mini meo, presentium videlicet exhibitori, que nomine meo dicet, ita credat ac si ego
presens Mti. vre. loquerer. Deus Mtem. vram. salvam et felicem conservet, cui iterum
mea perpetua servitia et hujus miseri regni Ungarie tutelam commendo. Datum Agrie
in profesto exaltationis S. crucis.
Pti. pro hac ejus et aliorum istic regnicolarum tanta in nos benivolentia et rogamus illam
plurimum, curare velit una cum aliis dominis, qui supersunt, ne hostis saltem universum
regnum tam celeriter occupare posset.
A cta Tomiciana.
Tomus V IIL
218
MDXXVI.
XXVII Septembris.
CLXXIX.
Rme. mi dne., domine observandissime. Constabat jam quidem ante nobis ingens casus
R'
Sermi. dni. regis et regni istius Ungarie, verum hactenus varii et incerti erant rumores
C o A Korn.
de omnibus, nunc vero demum litere et nuncius vre. Rme. Ptis. nos de singulis fecerunt
certiores, ex quibus, quanto dolore cum Mtas. dni. nostri tum nos omnes perculsi et con
sternati simus, dici nequaquam potest. Expendens autem raecum victoriam et vim hosti
lem et quid nos adversus illam in tam subito casu prestare possimus, video rem undique
difficilem et pene neglectam in eo tanto periculo et ruina non solum horum regnorum
sed etiam totius Christianitatis; tamen non dubitet vra. Dtio. Rma., adeo principem hunc
nostrum et nos omnes affligi et urgeri casu isto, ut omnino nobis communem reputemus,
habeatque persuasissimum, quod quidquid Mtas. sua et nos universi prestare poterimus in
subsidium vestrum , nihil preterrnittemus, modo interim curet vra. Dtio. Rma. una cum
aliis optimatibus, qui reliqui sunt, ne tam brevi tempore tantum regnum ad excidium
concidat et, quod prudenter et opportune facit, alios quoque vicinos ad succurrendum huic
incendio exhortetur, quod etiam nos jam diligenter fecimus. Ego quantumcunque cura,
laboribus et facultatibus meis isti regno prodesse potero, nihil omnino negligam eaque
causa nunc omni celeritate Cracoviam contendimus, ut propiores simus et id quicquid
a nobis prestari possit exequamur. Itaque Dtio. vra. Rma. significare deinceps non pretermittet ea omnia, que hostis gerat et quid spei reliquum videbitur; gratissima est enim
huic Mti. regie hec illius cura et in se observantia. Commendo me ex animo eidem Rme.
Dtioni. vre.
CLXXX
219
CLXXX.
m dxxvl
Heri venit huc nuncius Rmi. epi.- agriensis cum li- Co(L B"
teris, qui quia pugne interfuit et singulariora quedam narrare videbatur, tamen nihil ab
illis, que prius jam pro compertis habebamus, discrepantia: Regem videlicet interemptum,
exercitum Ungarorum fusum ac penitus deletum, reliquum provincie Ungarie, quod superest, in ea positum esse Charibdi, ut de salute ejus pene jam sit conclamatum. Quibus
rebus intellectis Mtas. regia m aturat adventum Cracoviam estque ita, ut jam pridem
constituerat, die videlicet proximo Martis si Deus concedet istuc perventura.
Ego
certis et urgentibus rebus meis privatis remorantibus, cogor hic aliquantisper manere, tamen
post paucos dies consequor istuc Cracoviam Mtem. regiam. Interim me cum perpetua
mea servitute devotissimisque orationibus meis commendo humile vre. S. reginali Mti.
Quam ut Deus omnipotens cum Serma. sua sobole servet quam diutissime incolumem et
felicem, assidue illius divinam clementiam indignus oro.
220
tormentis omnibus, partem aliquam nostrorum militum in fugam vertunt, ac tura demum,
MDXXVL
perturbatis ordinibus, infeliciter est pugnatum. Ceciderunt multi viri utriusque ordinis
clarissimi, inter quos, ut accepimus, dominus Strigoniensis, Varadiensis, Quinqueecclesiensis, Jauriensis, Canadiensis, Bosnensis.
pusiensi, capitaneis exercitus, incertum habemus vivant an perierint, nemo tamen adhuc
est repertus, qui eos post funestum hoc prelium se vidisse confirmarit.
Joannes Dragfii, judex curie ac signifer regius, Ambrosius Zarkan, Franciscus Orzak cum
multis aliis opti/nis ac fidelissimis subditis Mtis. regie desiderabantur. Sunt hec nobis
memoratu acerbissima, sed vincit animi nostri dolor et hujus regni consternatio, quam ex
luctuoso interitu regie Mtis. percipimus, omnem dolorem et acerbitatem, cujus casum mi
serabilem et a nobis perpetuo deplorandum maluimus vre. Mti. per hunc nuncium quam
per literas significare. Orbatum hoc regnum est et capite et principibus, hostis omnia
igne et ferro populatur, nullus locus satis est tutus, ubique fuga et miseranda Christia
norum comploratio. Nos hinc, quos possumus, dominos et nobilitatis reliquias atque ipsos
etiam rusticos ad bellum instaurandum et hostem a regno propulsandum per literas hor
tari non desinimus, fratris quoque nostri Sermi. archiducis Austrie presidium, cujus item
provincias Turee jam ex omni parte attingunt, assiduis literis et nunciis imploramus
spemque certam habemus, Sertem. suam non neglecturam hujus regni pericula.
Superest,
u t vra. Mtas. meminerit, quamdiu Sermi. ejus frater ac nepos in hoc regno rerum sint
potiti, cogitet Polonie atque Ungarie fines esse contiguos, nec esse fidendum infidelissimi
hostis paucorum annorum induciis, juvet nos hic saltem rebus et consiliis, quibus fide
salva poterit, nec patiatur, quantum in se erit, regnum hoc nobile et olim florentissimum,
nostro seculo cum evidentissima totius christiane reipublice ruina interire. Reliqua dicet
vre. Mti. nostro nomine egregius Georgiu sSabka, regius secretarius, cui dignetur bonam,
solidam fidem habere.
feliciter.
Cod. R.
%i
* .
. r
sima presertim in malis esse solet, preveniet literas has de nostro infelici cum cesare
Turearum conflictu. O nos nunquam minus prudentes, quam tu n c, quum consilia pacis
cum Tureo vestris Dtionibus. non suadentibus solum, sed hortantibus ac rogantibus etiam,
non suscepimus.
habuit ad ducenta milia, sed que bello essent apta LXXX milia. Nos tormenta bellica
et pauca et ea quoque male parata, ille CD vel circiter bombardis magis quam alio ge
nere virium hostis prevaluit; fusi fugatique sumus, amisso toto fere peditatu, qui fuerat
ad
221
ad X milia hominum, exuti castris, relictis tormentis omnibus. Regia Mtas., quam nostri MDXXYL
non sunt passi ullo modo a prelio abesse, quamvis dispositi fuerant, qui, postquam acies
cepisset inclinari, de salute ejus gererent curam , nondum tamen pro certo sciri potuit
ubi sit. Ego adhuc non desino bene sperare. Multi ex dominis potioribus amissi, ex
episcopis Quinqueecclesiensis, Jauriensis, addunt tertium quoque, sed nescimus adhuc, quis
sit ille, credo esse Vacienseru, dominum Strigoniensem, ajunt, salvum esse, sed ego du
bito; ita enim erat male affectus, u t vix equo insideret. E x secularibus amissos, ajunt,
esse, nam ego hos pereuntes non vidi, dominum Zarkani, Thomam Zeczi, Joannem Paxii;
de domino comite Scepusiensi adhuc dubitatur. Robur militie ungarice salvum adhuc
est, non multi equites meo judicio amissi, non enim visum fuit contra bombardas, que
immunerabiles erant, pugnare, nihil hastis nostris, nihil frameis, nihil aliis telis contra
illas valentibus.
Tureus, habita hac insigni victoria, Budam versus procedit et Budam et totum regnum oc
cupaturus, nemine resistere valente, omnibus huc illuc dispersis et de prelio instaurando
parvam certe spem habentibus. Bohemorum auxilia, que cum dno. cancellario Bohemie
venerant, incipiunt domum redire, verentes, ne ibi motus aliqui oriantur. Nos sumus hic
Posonii cum Mte. reginali, sed paucissimi, dnus. marchio, dominus banus Croatie, ex bello
reversus, dominus T urzo, dominus Vesprimensis. Alii quoque domini hic convocantur,
qui supersunt. Ego heri vesperi huc: applicui, inulta pericula in itinere passus et captus
quoque a nostris de Bohemis dico et pretio redemptus.
Quod ad salutem regis attinuit, nihil pretermisi, quod a me provideri potuit.
Fuerunt de
putati ex primoribus, qui nihil aliud curarent nisi servare regem. Non possum ullo modo
mihi persuadere, eum periisse.
dicabit. Hec propterea pluribus verbis, licet fessus, scripsi, ut vre. Dtiones. scirent veri
tatem hujus prelii, que revera res ita se habet, ut scribo, et ut Mti. etiam regie, dno.
nostro clementissimo, referant hunc infelicem casum. Que dignetur in quantum potest
curam gerere de hoc regno. Apud dominum meum Christophorum cupio excusari. Non
potui ob celeritatem discessus nuncii, u t volebam , ad suam Illrem. Dtionem. scribere.
Vix hec scribere potui.
ecclesiensi, jam agitur de cantoratu strigoniensi, quem non credo XV dies duraturum,
amissis preterea rebus omnibus, que partim in castris, partim Bude fuerunt. Evasi ia
una diploide et caligis, confugiendum erat mihi ad dominorum et amicorum presidium,
inter quos vras. Dtiones. habeo precipuas.
Me in gratiam Serme.
Que optime valeant.
Ex
CLXXXIII.
2 2 2
CLXXXIIL
MDXXVI.
Cod. Korn.
Cricius Tomicio.
Rme. mi dne. Mitto Dtioni. vre. Rme. literas nostri domini Broderici, qui equo in prelio
am;sso v;x pe(Jeg evasit, pedesque et sago indutus Posonium venit.
Accurrit huc a regina Ungarie Zapka et Erasinus, qui has literas mihi reddiderunt, qui
multa narrant aliter quam ille archidiaconus, de rege tamen conveniunt, in quadam aqua
limosa submersum, eumque tunc, cum discederent, venisse ad reginam, qui ejus precipitio
aderat et mortuum palpavit.
que alia tristissima referunt. Nondum auditi sunt, cum hec scriberem, conjicio tamen,
illos nihil aliud habere quam preces deferendo celeri subsidio; Ferdinandum quidem, ut
etiam ferat, accingi, sed nullam de illo spem esse. Commendo me humiliter.
E x monte
S. crucis.
et istius regni Ungarie salvam utcunque evasisse, cepimus non mediocrem volup
et in tanto dolore, quo tenemur, quod utique Ptas. vra. incolumis sit, cujus in nos
et observantiam habemus compertissimam. E t proinde rogamus illam describere
non gravetur, quid certi istic sit, cum de salute ipsius Sermi. nepotis nostri, tum
etiam de rebus hostilibus et statu illius regni Ungarie; nam varii rumores huc quotidie
ad nos deferri solent, sitque ejus erga nos propensionis et observantie, qua consuevit.
E t bene valeat.
Scripserat non ita pridem Rda. Dtio. vra. ad me et nepotem meum, dnum. Premisliensem,
conjunctim literas, quibus et publicam principis sui et regni Ungarie ac etiam suam pri
vatam calamitatem et ruinam nobis declaravit. Nos tametsi alioqui aliunde jam de iis
dem rebus nuncio accepto, casum tam infelicem non modo regni tam preclari verum etiam
totius reipublice christiane deploravissemus, tamen perlectis vre. Rde. Dtionis. literis, que
certiora et veriora significare videbantur, in gravem luctum et merorem recidimus, ita u t
lacrimas non contineremus.
tot casus et discrimina rerum salva ad tuta loca pervenit, sperandum est, quod idem Deus,
II
223
qui vitam servavit et evadere concessit etiam, quibus rebus pro virtute et dignitate tuenda
MDXXVI.
et servanda opus e rit, benignissime providebit. Ego vero quidquid pro augendis ejus
commodis efficere potero, modo scire possim, quanam ratione id fieri debeat, nihil laboris
et sollicitudinis pretermittam.
De interitu Sermi. dni., dni. Ludovici, regis, tametsi jam propemodum apud nos conclama
tum sit, tamen quia nescio, qui iique non ingrati et propterea non rejecti rumores spar
gantur, fore adhuc nonnullam spem de vita ejus Mtis.
Mtas. dni. mei mittit istuc nuncium cum literis. Ego plurimum rogo vram. Rmam. Dtio
f i
t '
*/ / T l t
nem., ut quicquid certi et explorati cum de his, tum de ceteris habuerit, simul et reliquie dnorum. Ungarorum, quid preseferant, quidve pretendant, quorsum animus et co
gitationes suas dirigant, quid consilii in tam ancipiti fortuna capiant, quem sibi preesse
destinaverint, me literis suis facere velit certiorem. Nam ego principis et regis mei eam
mentem eumque animum esse animadverto, ut regno Ungarie quantumvis lacerato et af
flicto in nulla parte velit deesse, modo qua via quibusque consiliis id adoriri debeat,
edoceretur. Commendo me ex animo vre. Rme. Dtioni., que sit incolumis et felix.
Cod. Korn.
garie et Bohemie regis, quanto dolore et amaritudine animi nostri, facilius est unicuique Cod ^
existimare, quam nobis exprimere. E t quia cum de salute illius Mtis., tam etiam de re
liquis rebus, uti se habent, adhuc plane incerti sumus, mittimus istuc nuncium nostrum,
ut de omnibus quam primum certiores esse possimus rogomusque tuam Mgciam., ut nobis
significare velit, quid cum illius Mte. et statu istius regni sui agatur, detque operam copsilio et adhortationibus suis cum apud Sermatn. istam reginam, tum etiam reliquos dnos.
et proceres subditos ejus Mtis., ut pro amore domini sui et sue ipsius et patrie sue sa
lutis causa curare velint, quo id quod reliquum salutis et opportunum facto adhuc restare
videtur, non preterm ittant, sed quam primum quicquid consilii et auxilii prestari possit,
pro conservandis istis regnis in tanto communi casu non desint officio et debito suo.
Sanctissimo etiam dno. nostro significet citra moram tua Mgcia. hunc tantum casum non
solum regnorum istorum, sed etiam totius reipublice christiane, ut jam tandem illius Sctas.
adnitatur, illam tamdiu parturitam expeditionem adversus hunc hostem ad effectum dedu
cere et bella intestina Christianorum sopire, ne quod nobiscum nunc agitur, brevi et ad
ejus sanctam sedem et reliqua regna christiana evertenda hec tempestas perveniat. Faciet
tu a Mgcia. pro sua fide et sedulitate et communi bono, quam in illa semper cognovknus,
nos vero modis omnibus, quibus poterimus, deesse nolumus, ut debemus regno isti
Ungarie et reipublice christiane, utcunque hec alea fortune sese verterit.
Bene valeat
tu a Stas.
CLXXXVII.
224
Spectabiles et Mgce. etc. Nunciatus est nobis infelicissimus eventus cura Tureis Sermi. dni.
Ungarie et Bohemie regis, nepotis nostri charissimi, et tanta clades, quam ejus Mtas. cum
exercitu suo accepit, u t etiam de ejus propria salute hactenus nihil constare possit. Quo
acerbissimo casu non solum ejus Mtis. sed etiam universe rei christiane accepto ingenti
dolore perculsi sumus; et ne pessimis his successibus pejores adhuc succedant maxime
timentes, tuam Mgciam. hortamur, u t pro amore domini sui et sue ipsius patrieque sue
salutis causa curare velit una cum aliis fidelibus subditis sue Mtis., quo id, quod reli
quum salutis et opportunum factu adhuc restare videtur, non preterm ittatur, sed quam
primum quicquid consilii et auxilii per illam prestari potest pro conservandis istis regnis,
in tanto communi casu non desit officio et debito suo pro illa fide et virtute, quam
semper erga illius Mtem. et rempublicain pre se tulit.
poterimus, deesse nolumus u t debemus et illius Mti. et regnis ejus, utcunque hec alea fortune sese verterit. E t bene valeat tua Mgcia. ac nobis quam primum significare velit,
quid istic in tam afflictis rebus agi et opportunum esse cognoverit.
cio nostro intelliget.
Datum.
CLXXXVIII.
Co<L Korn.
Cod. R.
Serme. princeps et dne., dne. mihi gratiosissime. P ost servitutis mee perpetue in gratiam
Mtis. vre. humillimam commendationem. Accepi honore, quo debui, literas Mtis. vre.
Serme., quas per hunc suum cubicularium Mtas. vra. ad me dedit, ex quibus ultra alia
plurima argumenta facile perspexi, quanta benignitate Mtas. vra. me prosequatur; quod
ego quo genere servitutis mee possim a Mte. vra. promereri, non reperio; dabo tamen
operam pro virili mea, ut saltem aliquam partem tante in me benignitatis perpetuis meis
servitiis promerear.
quod de Mte. regia, dno. meo clementissimo b. m. nepote vre. Mtis. dubio rumore fere
batur. Expectavimus hactenus feliciora, sed jam proh dolor! pro comperto est, quod
Mtas. sua strenue et insigniter cum hoste pugnando, inclinata acie nostrorum nostrisque
in fugam conversis, equo, cui insidebat, graviter in prelio vulnerato, volens tandem m a
nus hostiles nonnisi tertiusmet effugere, in quadam profunda fauce Danubii una cum equo
decidens miserabiliter extinctus est. Quo casu infelicissimo regis optimi et hostis trucu
lentissimi metu adeo tota fere Ungaria concussa et consternata est, ut, si Dei benigni
tate et Mtis. vre. Serme. ac Christianorum principum ope adjuti non fuerimus, actum sit
O
de
225
de nobis et de tota ista patria.
Cesar Turearum, capta Buda, una cum suo exercitu di- MDXXVI.
tra opinione aut iturus est ad expugnandam Transilvaniam , vel recta per citeriorem Da
nubii partem rediturus ad sua, et quidquid est intra ambitum fluviorum Danubii et Ticie
ferro et igne in regressu devastaturus et tandem Danubium trajecturus et fortasse in
castris vel Villack aut Varadini P etri, vel Nandor albo firmatis presidiis in arcibus seu
castris suis hiematurus.
hostis ferro et igne non devastet, viros et mulieres passim promiscue cedit, pueros ac
puellas secum captivas ducit. Hinc etiam citra Danubium a Vacia usque ad loca lon
ginqua omnia ussit.
civitatem Pest-B ude, nihil intactum dicitur reliquisse, preter castruin regium, quod quam,
diu duret, nemo divinare potest.
Posonii cum his dominis: palatino, episcopo vesprimensi, cancellario regio et epo. vaciensi.
Sun hic et ego cum Mte. sua, ob amissum dominum meum clementissimuin obque cla
dem nostrorum de devastatione patrie hujus mee acerbitate et dolore confectus, nescimus
quid consilii sit nobis tam subito capiendum. Nam major pars dominorum Ungarorum in
illa proxima clade miserabili interiit, alii, qui supersunt, sunt hinc inde dispersi, nec licuit
hactenus illis propter hostem, qui nos nunc ab invicem secrevit, in unum convenire, ut
potuissemus de salute nostra jam reliqua in medium consultare.
Non parum spei erat in dno. vojevoda nostro Transilvanie, qui adhuc
omnem exercitum suum salvum et integrum habet, sed nihil potuit adhuc nobis constare,
ubi locorum sit et quidnam pre se habeat.
omnium istarum rerum verterit, tanquam deditissimus et fidelis servitor Mti. vre. per
scribere non pretermittam. Interea Mtas. vra. dignetur nobis et huic lacerate patrie ope
et consilio suo adesse. Agitur etiam per reginalem Mtem. apud fratres suos Sermos.
principes, Carolum, imperatorem, et Ferdinandum, archiducem Austrie, et alios statu 3 im
perii pro ferendis auxiliis. Cum hoste autem jam ista hieme confligi non potest. Non
videntur alia remedia, nisi firmare castra in confiniis, si non recuperabuntur. Non est
aliqua spes, posse hoc regnum stare diutius; amisso regno hoc quod Deus opt. max.
procul avertat quid vicinia regna et provincie deberent sperare, Mtas. vra. facile ju
dicare potest.
Acta Tomiciana.
226
MDXXYl
Posonii in festo
Kora.
Cod. E.
. .
versus et descripsi infelicem nostrum casum. Postea cesar Turearum cum Budam venis
set, ponte super Danubio facto, exercitum in ulteriorem ripam totum tra d u x it, Buda,
Pesto et omnibus vicinis oppidis et villis combustis et spoliatis, sola arce et secessu
Niekensi salvo atque illeso relicto, discessit, ut intelligimus, Varadinum Petri versus, ibi
vel in Belgrado hibernaturus. Viszegradi castrum, strigoniense, komarense, Thata salva
permanserunt et alia superiora penes Danubium. Preterea omnia, que sunt ultra lacum
Balatonem, item patria mea Sclavonia tota ultra Danubium inter Titiam et Danubium.
Quo sit se moturus, quid acturus, quantum damni allaturus, incertum adhuc est.
Dnus. meus Strigoniensis, dnus. Colocensis, Varadiensis, Quinqueecclesiensis, Jauriensis,
Bosnensis, de secularibus vero dnus. comes Scepusiensis, Dragfii, Sarkan, Thom. Zeechi,
Gabriel Perinii, Corlathki, dnus. Trepka, Ilampo, Orzach et multi alii desiderantur.
Quid cogitent vre. Dtiones. de nobis, quid de se, incerti sumus, ego vero rerum omnium
vestrarum incertissimus, ut qui a pluribus mensibus ne jota quidem percepi. Me vris.
Dtionibus. humiliter commendo, que optime valeant. Posonii die IIa Octobris.
mus, Sermum. olim dominum Ludovicum, Ungarie et Bohemie regem, nepotem nostrum
desideratissimum in hoc funesto et inauspicato conflictu cum Tureis interiisse, quo mise
rabili eventu non solum gravissime dolemus christianum principem et nepotem nostrum
charissimum interiisse, verum etiam angimur et solliciti sumus impense, quod intelligamus,
quanta ex hoc casu primum isti regno Ungarie et aliis ei contiguis, deinde toti Christia
nitati ruina impendeat.
tum sibi ad reliqua omnia regna et dominia christiana occupanda paret. Quare cum in
memoria habeamus et habere semper volumus vestrum singularem affectum et fidem cum
erga Sermos. olim reges vestros, Vladislaum, fratrem, et Ludovicum, nepotem nostrum,
tum etiam erga nos ipsos, et proinde omnem statum et fortunam vestram cum nostra et
subditorum nostrorum communem reputantes, presertim cum etiam omnino hostis est
hi r)
t:\'
'T
com-
227
communis, hortamur vos e t plurimum rogamus, ut, dura adhuc licet, quam diligentissime
consulere velitis cum aliis vicinis et fratribus vestris de hoc regno Ungarie, in tanto dis
MDXXVI.
crimine existenti, salvando. Perpendatis hostilem potentiam et fortunam illi nostris pec
catis nostraque negligentia et dissidiis intestinis faventem, cui si concordibus et unitis
viribus horum regnorum non resistetur, actum de nobis omnibus brevissimo tempore, non
dubitetis. Nos, ut per nuncium vestrum a nobis petiistis, parabimus pro virili nostra et
ut in celeritate fieri potuit, suppetias vobis laborantibus. Sed cum interim edocti simus,
hostem discessisse seroque ipsas suppetias futuras, consultius judicavimus, illas pro alia
necessitate reservare. Et omnino persuasum habeatis, quod quantum nostris regnorumque ac dominiorum nostrorum viribus et facultatibus prestare poterim us, nullo unquam
tempore et eventu vobis et regno isti Ungarie consilio et auxilio nostro deesse volumus.
Nunc de his, que nos sollicitant et huic potissimum ac aliis regnis vicinis impendere vi
demus, admonendos vos eo animo duximus, quem erga vos gessimus semper benivolentem et faventem. Postulamusque a vobis, u t quorsum ipsi hostes se converterint, ubi
suas stationes habeant, quid agant, quidve moliantur, nos reddatis certiores. Cracovie
XI* Octobris.
t#
'
^ t
i .
/ *
vra. dicta et relata omnia memorati Cietrricz fuisse verissima, nam dum loco appropin
quaremus necdum tamen attigissemus, Cietrzicz a longe locum mihi demonstravit.
nanter illuc venimus, equum mortuum in luto et paludibus comperimus.
Festi
Cietrzicz cor
pus regie Mtis. illic esse arbitratus, spretis paludibus luto se injecit, sub equo corpus
regium cum reliquis comitibus quesivit nec reperit, arma tamen sue Mtis. ibidem invenit,
paululum inde progressi corpus unum exangue vidimus, quod versando cognovimus cor
pus esse Trepka, magistri curie regie. Multa denique corpora diutius versantes, regium
corpus inter illa non reperimus, non longe sub quodam portu quandam sepulturam no
vam vidimus et quasi divino instinctu humatum corpus Mtis. sue regie cognovimus.
Accurrimus omnes, ante omnes alios Cietrzicz unguibus suis terram cepit fodere, nos
quoque similiter primum a parte pedum aperta sepultura dextrum pedem hominis sepulti
29 *
Cie-
228
MDXXVi.
Cietrzicz arripuit, aqua duorum pileorum diligentissime lavit, signumque, quod Mtas. re
gia in dextro pede habebat, deprehendit exclamavitque voce m agna: hoc est regie Mtis.,
domini mei semper gratiosissimi, certissimum corpus! Effodimus caput primum et ora
abluimus pulcherrime, per ea signa, que regia Mtas. in dentibus gerebat, se esse indica
vit. Teges quidam erat nobiscum ductus, quem distendimus et in eum corpus Mtis. sue
deposuimus, aqua pura abluimus. Absit adulatio et Rma. Dtio. vra. credere dignetur,
nunquam vidi corpus exangue hominis tam incorruptum tamque non fastidiosum et minus
terribile, nulla enim corporis sue Mtis. pars coruptionem aut feditatem aliquam habebat,
nec minimum vulneris etiam preter unum exiguum in quantitate unius aurei. Postea cor
pus regium in linteamen m undum , quod ego ex Jaurino propter hoc ipsum sumpseram,
involvimus ac scrinio, quod similiter ex Jaurino duxeram, imposuimus, Deoque opt. max.
opitulante ubique magna et optatissima pace venimus. Dum autem Albam regiam appulimus, preeurrit Cietrzicz et hec ipsa judici civitatis aliisque omnibus declaravit. Illi, ut
decuit, cum omni clero et populo magna cum processione civitatem egressi, regio funeri
obviam venerunt. Demum corpus Mtis. sue civitatem induximus et in domo prepositure
albensis in quadam testudine magno honore deposuimus, aperto scrinio; regium corpus
judici civitatis ostendimus, cognovit et ipse suum dominum. Mox occlusimus ac Martino
Harwath custodiendiim reliquimus.
evangeliste.
CXCII.
Cod. Kom.
229
Ex Secularibus perierunt.
MDXXYI.
.IIIOXJO
Inter-
230
MDXXVI.
Partim capti partim interfecti per Ungariam in diversis locis usque ad ducenta
*
milia.
ni
Ex secularibus redierunt.
Do.
Do.
Do.
Do.
Do.
Petrus Erdendi.
Do.
Do.
Casper Raskai.
Do.
*) Ornat.
(Cod. R.)
) Ornat.
(Cod. R.)
) Sszumy.
1 i H l l
(Cod. R.)
Gappo.
(Cod. R.)
) Pozege.
(Cod. R.)
CLXCIII.
231
boirf
m V
aut -
, .
-i
-H
o' idfri r :
vlJ u iiooq|A
Lectorem.
Opere pretium fore putavi, si bellum, quod divus Ludovicus, Ungarie et Bohemie rex, unicum hoc seculo nostro rare probitatis exemplum, cum Solimano, potentissimo Tureorum
imperatore, majore animo ac necessitate, quam vel viribus, vel eventu proxime gessit, et
in quo interiit, breviter describerem, eo etiam consilio, quod video esse nonnullos partim
qui hec aliter, quam acta sunt narrent, partim qui nostros, alius aliam ob causam crimi
nari non cessent atque hunc infelicem pugne eventura non solitis rerum humanarum ca
sibus , sed nostrorum culpe falso adseribere nitantur.
tem! utpote que non solum ipsa per se sit satis gravis et erumnosa, sed etiam quod
omnia, que vel fieri vel vitari potuisse videantur, soleant calamitatem passis imputari,
idque quandoque per ludibrium. Nos quoque, ut video, et rex noster inclitus, qui caput
suum non dubitavit pro Christi religione et pro aliis Christianis ponere, de hoc tam bono
et sancto opere non solum non laudamur, sed etiam lapidamur, et non saltem misericor
diam aliquam tante nostre miserie ab iis, pro quibus hec passi sumus, meremur, quibus
haud scio an aliud jure imputari possit, nisi quod ab eo tempore, quo Christi, Dei opt.
max. ductu ex Scythia venimus et fidem Christi professi sumus, semper scutum et cli
peus omnium aliorum Christianorum, et quod in hoc preclaro nostra sententia
Christianitatis obsequio duos jam reges, ambos eadem Jagellonia stirpe prognatos, tot
preterea utriusque ordinis principes viros, tantum nobilitatis et militie, tantam et tam in
numerabilem populi multitudinem amisimus, ipsis interim si Deo placet bella plus
quam civilia ac plus quam fraterna inter se gerentibus et uno in alium culpam hujusmodi
bellorum rejiciente.
autem dicimus:
nullum adhuc fuisse neque ita potentem neque tam felicitate preditum
vel regem vel populum, qui non adversam etiam aliquando fortunam sit expertus.
Nos
posthac etiam preciarum actum iri cura christiana republica putabimus, si reperiet nationem aliquam, que eam per quingentos amplius annos suo sanguine et suo privato sumptu
ab externis hostibus tueatur.
redeamus. Descripsimus hec revera ita ut ea agi vidimu3. Si stilus videbitur, sicuti est,
incomptior, scimus, non deesse plures et in Ungaria et in Polonia natos, qui poterunt
hec si volent exornare, quod si faciant, tantum abest, ut molesto id animo simus laturi,
u t eos etiam ad id vehementer hortemur et gratias eis sumus hoc nomine acturi, dum
modo non recedant ab hac rei geste veritate; nobis sat fuerit, illis materiam tantum de
disse rudem, illorum dolabris et asciis levigandam et expoliendam.
r
Appo-
MDXXVT,
iJod. Korn.
Cod
232
MDXXVI.
Apposuimus hic statim a principio nomina eorum, qui tunc majores magistratus erant, quod
per hos magna ex parte acta sunt omnia. Bene vale, lector optime et boni omnia consule.
Narratio
rei
geste.
Regnabat eo tem pore, quo Ungariam Solimanus, Turearum imperator, validissimo exercitu
est aggressus, qui fuit annus a Christi nativitate sextus et vigesimus supra millesimum
et quingentesimum, Ludovicus, ejus nominis secundus, Ungarie et Bohemie rex, Vladislai
ex Anna de Candale Galla filius. Qui, patre in etate pupillari orbatus, agebat eo tem
pore, quo bellum est ei per Tureum motum, primum et vigesimum annum. Fuerat ei
paucis mensibus ante patris mortem desponsata Caroli, imperatoris et Ferdinandi, arcliiducis Austrie, soror Maria, quam statim, u t ad annos pubertatis pervenit, duxit in uxo
rem , sorore sua natu majore Anna eodem tempore Ferdinando in matrimonium data.
E rat Ludovicus juvenis procerus forma corporis supra alios equales egregia, nature sin
gulari bonitate et preclara indole virtutis ita insignis, u t si eum ad maturiorem etatem
pervenire contigisset, habuissemus in eo procul dubio longe optimum ac prestantissimum
principem.
mire flexibili et sua etiam sponte proclivi, preterea armorum tractandorum, equitandi, ve
nandi et alia hujusmodi juvenilia ac militaria opera exercendi studiosus, verax, constans
et secreti, si quod ei credidisses, tenacissimus.
E ra t eodem tempore comes palatinus regni, que prima est a rege inter seculares dignitas,
Stephanus Batori, qui sub Mathia, rege, impigre et magna cum laude rem Transilvanie
administrabat, ex fratre Andrea nepos.
Transilvanie preerat Joannes Zapoly, comes seepusiensis, is qui paulo post regnum est adep
tus, a patre Stephano in amplissimis opibus cum fratre Georgio relictus, tanta apud no
bilitatem gratia et favore, ut jam inde a puero omnes eum veluti regni successorem, si
illud herede legitimo vacuum remansisset, observarent, in eum unum omnium oculi essent
conjecti.
M ajori Valachie, que Moldavia, Stephanus, minori, que Transalpina vocatur, Badul, vojevode
imperabant, uterque regi Ungarie subjectus.
Banus Dalmalie, Croatie et Sclavonie tres he provincie ab uno magistratu regebantur,
quem nos maritimum prefectuin dicimus erat Franciscus Batiani, obsequiis familiaribus
juvenis olim regi adhuc puero conciliatus.
Arcem Temesiensem et eas regni partes, quas inferiores vocamus, Petrus Pereni tuebatur; et
is coronam regni post mortem patris Emerici Pereni apud eum relictam, cum eo, quem
diximus, Joanne Zapoly, comite scepusiensi, servabat.
Sirmio et ei regni parti, que inter Savum et Dravum per ripam Danubii jacet, Paulus Thomori, archieps. colocensis, preerat, ex ordine eorum, quos fratres minores vocamus, vir
strenuus et qui antequam eam religionem intrasset, plurima exhibuerat nec modica sue
virtutis argumenta, sepius cum hoste congressus; vacante postea archiepiscopatu colocensi
cum ea loca, amisso paulo ante Belgrado, non minus defensore quam sacrorum ministro
-<<!'!A
indi-
233
indigere viderentur et postulatum fuisset in publico regni conventu ab omnibus, ut Pau- MDXXVi.
Ius e religione si exire abnueret, etiam vi et autoritate summi pontificis extractus, illi
ecclesie illisque locis ab hoste defendendis preficeretur, diu multumque non simulate re
luctatum, tandem voluntati regis ac regni parere coegerunt. In qua prefectura confessione
omnium, perperam etiam de eo judicantium ut nulla excellens virtus sine invidia est
ita se gessit, ut nihil penitus pretermiserit, non solum, quod ad strenuum militem et im
peratorem, sed etiam quod ad virum religiosum et bonum archiepiscopum pertineret, ni
hil de priore vite austeritate neque in cultu corporis neque in una alia re remittens aut
immutans.
Comes Christophorus de Frangepanibus ante menses aliquot ab obsequiis Ferdinandi, archiducis, magnis promissis ad obsequia regni accersitus, quum postea loco beneficii, quod
expectabat, injuria non mediocri affectus fuisset, illuc unde venerat ad Ferdinandum
rediit.
Cancellarii munere fungebatur Stephanus JBrodtricus, in ea parte superioris Pannonie natus,
que nunc peculiariter Sclavonia appellatur, ad eum magistratum ex legatione romana,
quam tunc obibat, paucis ante mensibus accersitus majore ad bene gerendum animo quam
facultate.
Thesaurarii magistratus erat penes Alexium Thurzonem, hominem, u t opinio multorum de eo
erat, predivitem et eo magistratu aliquoties antea diligenter functum.
Joannes Burnemissa posoniensis et budensis arcis prefectum agebat, non parve apud regem,
quem ab incunabulis educaverat, in rege in hanc vel in illam voluntatem movendo autoritatis; apud alios fere omnes magne venerationis cum ob senium, tum propter innate
cujusdam serenitatis et bonitatis ac illibate in regem fidei opinionem.
Hi fere, quos diximus, erant tunc publici magistratus. Ceteri prelati et barones suis quis
que privatis rebus operam dabant preter Ladislaum Zalfcanum, archiepiscopum strigoniensern, regni primatem et supremum cancellarium, qui licet paucis ante mensibus, vel quia
aliter facere non poterat vel quietioris vite studio, sigillum regium, quod secretum vocant,
in manus regias tradiderat, quod Stephano Broderico fuit datum; penes hunc tamen adhuc
magna pars autoritatis residebat, res hujus etiam nutu pro magna parte regebantur, cui
ob dignitatem, prudentiam etatem et rerum , quas longo tempore administraverat, agen
darum peritiam, rex adhuc inter omnes plurimum tribuere videbatur, presertim ubi de
summa rerum agebatur.
E t is fere erat status rerum in Ungaria, quando nunciatum est regi Ludovico, Solimanum,
pace cum omnibus finitimis in annos plures firmata, arma infesta contra se terra aquisque
movere. Cui ad id faciendum magnam prebebat opportunitatem Belgradum et Sabacz, pau
cis ante annis in potestatem redacta, Zalankemen et omnibus aliis oppidis citra Savum
eodem tempore dirutis usque ad Varadinum Petri, quem totum tractum nos, durari te ad
huc antiquo vocabulo, Sirmium appellamus. Que res talem hosti aditum in Ungariam
patefecerat, ut quoties Savum transire et in Ungariam irrumpere vellet, egre posset ab
eo prohiberi. Preerat tunc ei Pannonie inferioris parti, quod superius dictum est, Paulus
Thomori. Qui ubi exploratum habuit Turee in Ungariam adventum, non contentus id per
V Acta Tomiciana. Tomua VILI.
jjq
li -
234
MDXXVI.
literas et nuncios sepe antea regi significasse, conscensis raptim levibus curribus, quos
nos a loco Koczi appellamus, XX* Marcii ad regem, tunc Vissegradi agentem, repente
advolat, adventum et apparatum hostis ac pericula, que regno immineant, edocet, suarum
ad hostem reprimendum virium imbecillitatem, celeritate opus esse ad arcendum hostem
Savi apud Belgradum transitu, quam rem, si in tempore provideatur, tametsi difficilem, non
tamen prorsus factu esse impossibilem. Si ad id necessaria sibi dentur, suam operam
pollicetur.
Rex his motus rebus et quod adventus Turei ex pluribus etiam locis vehementer confirma
batur, ex eorum consilio, qui presentes aderant, conventum publicum indicit ad diem divo
Georgio, que proxima erat, sacram. Ad quem quum frequentes omnes omnium provin
ciarum ordines convenissent, decernuntur ibi ea, que ad regni defensionem pertinere vi
debantur; illud inprimis, ut ad diem visitationis gloriose virginis Marie, h. e. ad secundam Julii diem omnes regni proceres, tam ecclesiastici quam seculares, et universa nobi
litas viritim cum certa rusticorum parte Tolnam armati conveniant, hosti inde cum rege
obviam ituri, rex interim ad bellum necessaria paret, principes christianos, maxime vicinos, per oratores periculi communis adm oneat, Bohemos item Moravos et Slesitas tam
nunciis quam literis urgeat ad auxilia debita et alia sibi ad hunc rem promissa prestanda,
neque obmittat pontificem romanum urgere, quantum maxime possit, ad eam pecuniam,
quam in Ungaria ad militem conducendum pontifex habeat, adaugendam; nam de rege
Polonie Sigismundo alia prorsus ratio esse videbatur:
ante pepigerat, extremum excidium a suis regnis, quando aliter inter tot christianorum
principum dissidia non posset, vel hoc pacto avertere conatus, neque videbatur princeps
integerrimus et fidei observantissimua contra confederatum principem auxilia ulla prestiturus. Eadem ratio de Venetis erat.
Permittitur preterea in eodem conventu regi, ut si ob erarii publici penuriam, quod mala
administratione eorum, qui Reipublice profuerant, penitus exhaustum erat, videretur ei
thesauri ecclesiastici pars aliqua attingenda, id ei facere liceret.
de Zolyom.
Cum hec et plura alia in hunc modum essent in conventu illo generali constituta, rex om
nibus rebus rite constitutis conventum dimisit, ipse, que statuta erant, exequitur. Primum
omnium scribit de his periculis ad oranes principes christianos, omnium auxilia implorat,
maxime cesaris Caroli et regis Gallorum, Francisci, paulo ante ex captivitate in ljberta.
tem restituti, utrumque summis precibus obtestatur, ne se in tanto periculo et discrimine
deserant. Regi Gallorum et illud in memoriam reducit, quid sibi in oppido Piczigetone
captivus per oratorem suum de defendenda Ungaria et de ferendis, si Deus eum pristine
libertati restituisset, suppetiis promiserit: nunc esse tempus, ut promissa hujusmodi per
solvantur, quando et ei facta esse divino munere eorum adimplendorum potestas et sibi
extrema immineret eorundem reposcendorum necessitas. Mittit preterea oratorem expedi
ti
1
tum
235
tum ad 9ororinum suum, principem Ferdinandum, ac ad alios imperii principes, qui tum MDXXV?
Spire conventum imperialem agebant.
Agit
cum Joanne Antonio , barone Burgi, qui tunc pontificis nomine apud regem oratorem age*
b at, ut instet apud pontificem pro majori pecunia ad tantum onus belli sustentandum
suppeditanda. Preficit argenti dimidie ex ecclesiis recipiende Ladislaum Macedonium,
paulo ante ex episcopo sirmiensi prepositum quinqueecclesiensem in gratiam cancellarii
factum, cum pluribus aliis; Nicolaum vero Gerendi argento huic vel in monetam cudendo,
vel ex assensu oratoris pontificii ad hos tantum belli solos usus militibus distribuendo. Exi
gitur preterea per thesaurarium pecunia ab abbatibus, prepositis, capitulis, a civitatibus,
quas appellamus liberas, a Saxonibus, a Transilvanis, a Judeis, conquiritur undique ner
vus belli ita, ut intra paucissimos dies collecta sit in hunc modum non parva vis pecu
niarum in eosdem, quos diximus, belli usu9 distributa.
Veniunt interim assidue modo litere, modo nuncii ab archiepiscopo colocensi, a vojevoda Tran
silvanie, ab aliis, Tureum jam Belgrado appropinquare et aliquam partem copiarum, que
r' preinissa erat, jam Savum transire. Que res acriores addidit regi et iis, qui apud regem
erant, stimulos rerum omnium approperandarum et ante omnia hostis, quando jam Savi
transitu arceri non posset, a Dravi transitu prohibendi.
Verum hic locus postulare videtur, quum sit sepe tam Savi quam aliorum fluminum et lo
corum mentio facienda, u t situm universe Ungarie et maxime eorum locorum, per que
hostes contra nos venit, per que nos illi obviam processimus, ubi prelium commissum sit,
breviter explicemus.
Hungariam igitur totam, quam nunc vel ab Hunnis vel ab Hungaris populis ex Scythia certe
profectis, qui eam incolunt, ita appellari constat, Danubius, omnium quos Europa habet
fluviorum maximus, in monte nigro ortus ex Germania defluens, inediam interfluit ac
inter duas partes scindit, in citeriorem et ulteriorem (nam nunc
f que regni sedes est, essemus). Citerior <*a est, ubi olim Pannonie
Ungaria Danubio, ab Austria et Norico radicibus Cedi sic olim
Dravo, a Bosna et Itascia Savo fluminibus terminatur. Nam in
et ad Belgradum spectantibus, ad Savi usque fluminis ostia cum Danubio excurrit, Walko}
Pozegam , Sirmium , tres insignes provincias, quas nos comitatus vocamus, a Sclavonia
divellens. Hujus citerioris Ungarie caput est Buda, regni sedes, nobiliora in ea loca et
oppida Alba regalis, coronatione regum et sepultura insignis, Strigonium, metropolitana,
Quinqueecclesie, episcopalis sedes; preterea Sopronitm , Jaurinum et Sabaria, divi Murtini,
et Stridon, divi Jeronymi patria.
Flumina in ea nulla nobilia preter Danubium et Dravum. Lacus habet duos nobilissimos,
Balaton et Fertew, alterum circiter XIII milliarium in longitudinem protensum, alterum
non ita longum, sed Balatone longe latiorem.
-n.r r r, .
< *Utr f j:j
Huic citeriori Ungarie, ubi Dravum transieris, annexa Sclavonia est, pars olim Pannonie
superioris inter Dravum et Savum posita, sed Savum longe etiam transgressa et usque
ad flumen Hunam , sic enim illi nunc est nomen, protensa. Ibi Croatia incipit, post, quam
Dalmatia sequitur per oram adriatici maris, que partim Veneto, partim Tureo paret; mi30*
nima
236
MDXXVJ
Sclavonie caput Zagrabia est, Croatie nunc B ih ig n m , antea Timinium erat. Dalmatie in ea
parte, que Ungaro paret, Segnia, Bosne Jaycza, Rascie sive Ser vie Belgradum. Et in
hunc modum se Ungaria citerior et ea, que inter Danubium et sinum Adrie sunt, habent.
Ultra-danubiana Ungaria montibus Carpatiis, supra Posonium incipientibus et longissimo flexu
ad latus Euxini maris porrectis a Moravia, Silesia, Polonia et a Russia distinguitur usque ad
eum locum, ubi regio est, quam Maromarussiam vocant; ibi eam alii montes et silve, ab
eo loco Severinum versus tendentes, a Transilvania et Valachia transalpina separant. Hanc
ulteriorem Ungariam Tibiscus fluvius, omnium, quos septentrio habet, fluviorum piscosis
simus, in montibus Maromarussiis ortus mediam interfluit, preter alia minora duo navi
gabilia flumina in se recipiens, Zamossium et Marissimi, utrumque ex Transilvania defluentem.
Hec Ungaria ulterior hec habet oppida nobiliora ad septentrionem: Posonium , Tyrnaviam ,
Trincinium, et ibidem fluvium Vagum prope Comaron in Danubium influentem, Nitriam et
inibi Bistritiam cum aliquot montanis oppidis et auri, argenti, cupri fodinis. Item Vaciam,
Pestum, Bude oppositum, Agriam, Cassoviam et aliquot Scepusii oppida non ignobilia. Ad
meridiem vero Colociam, Baciam, Zegedinum, ultra Tibiscum Varadimm, Debreeiniutn, R i
vulum, Demarum, cum fodinis auri et argenti, Canadinum et nobilissimam arcis Temesiensis
prefecturam, que tertium inter regni prefecturas locum obtinet. Severinum , ubi pontis olim
a Trajano imperatore extructi vestigia etiam nunc apparent et alia, que brevitas historica
nunc prolixius vetat enumerare.
Tibiscus ipse circa Titelium non procul a Yaradino Petri, in citeriore ejus fluminis ripa sito,
Danubium influit.
Ultra eos montes, quos a Carpatiis ad Severinum protendi diximus, Transilvania est, Dacie
olim pars. Ejus caput Alba Julia, vel a Julio Cesare, vel a Giula, quodam Hunnorum
principe, ita dicta. Oppida nobilissima complura, in quibus Cibinium, Brassovia, Colosium,
Bistricia et plura alia a Germanis, quos nos Saxones appellamus, condita et habitata in
ea sunt. Siculi, gens ferox et bellicosa, inter quos nullus neque nobilis neque rusticus,
omnes eodem jure censentur, Helvetiorum instar.
Transilvania ipsa rerum omnium est feracissima, precipue auri et argenti et aliorum metal
lorum; ad hec salis montani. Equos generat nobilissimos, vino abundat, sed non eque
excellenti ut Ungaria et Sclavonia.
Transilvaniam due cingunt Valachie, Transalpina et Moldavia, illa Danubio, hec mari Euxino
admota utraque cum Transilvania eam Europe nunc occupat partem, que olim Dacia erat.
Sic totus ipse tractus transdanubialis, qui non solum Ungariam ulteriorem, sed Transil
vaniam quoque cum utraque Valachia continet, Danubio, Carpatiis, mari Euxino et ru r
sus eodem Danubio ex omni parte includitur.
E t hec de generali Ungarie situ. Nunc restat de iis locis dicere pauca aliquanto particula
rius, in que tota hujus belli vis incubuit.
Infra Budam per ripam Danubii descendentibus, preter quosdam ignobiliores pagos et vicos
Pakosz, post Tolna est XVI milliariis nostris ungaricis a Buda remota, inde Batlia, sub
iiniiii
;,
Batha
237
\
Batha Mohacz ad ripam Danubii situm. Mohacz ad dextram in locia mediterraneis Quinqueecclesias habet civitatem, ante hanc cladem, ut in Ungaria, satis insignem, quatuor
milliariis, vel paulo amplius a Danubio, tribus a Dravo remotam. Dravum versus Soklossium , ultra Dravum Valpo, arces nobiles habentem. A Mohacz porro usque ad Dravum
fluvium quatuor vel paulo amplius milliaria sunt. Supra autem eum locum, ubi Dravus
Danubio miscetur, in ulteriori ripa est oppidum Ezek et ibidem vestigia magne alicujus
tempore, quo Romani Pannonias obtinebant, urbis, colonie fortasse Romanorum, ab ostio
Dravi nonnisi duobus milliariis remote. In eo loco, ubi Ezek est, Dravus in angustum
coarctatus, ponti faciendo est aptissimus. Quod sequuti nostri tempore, quo Belgradum
amissum est, pontem ibi, per quem exercitus traduceretur, extruxerant. Post Ezek Erdewd
est arx propositure titelliensis, locus undique silvis cinctus et qui parvo labore, natura
adjuvante, inunitissimus effici posset. Post Boroh, Valko, Zata, et e regione ejus Bacia ,
quam diximus alteram Ungarie metropolin, in loco campestri sita, ut sunt omnia alia
ulteriora, que inter Tibiscum et Danubium jacent, campestria et plana, atque ob id pecori
et armentis alendis inprimis utilia. A Zata per eandem ripam est Villak, oppidum cum
nobilissima arce, atque aperitur beata illa et fertilissima regio sirmiensis, non vini solum,
toto septentrione laudatissimi, sed etiam rerum omnium, que ad usum humanum pertinent,
ferax, tot olim imperatoribus atque etiam, quod annales romani habent, unius ad pontificatum
romanum evecti mater et alumna, oppido olim ejusdem nominis insignis, cujus etiam nunc ves
tigia extare dicuntur. Mira ibi locorum est amenitas, mira soli fecunditas, incredibilis agris
temperies, quod propterea esse constat, quod ea regio non est a littore adriatico nisi tri
dui aut ad summum quadridui itinere remota.
occurrit Baumonostha,
perveneris, Camanez, nobile oppidum. Infra illud est Varadinum Petri, oppidum cum arce
ecclesie colocensi subjectum, quem locum amisso Belgrado pro Belgrado muniveramus.
Postea est Zalankemen et alia non magni nominis oppida superiore belgradensi clade per
Tureos diruta. Inde in eo angulo, ubi Savus Danubium influit, arx Zetnlin, inter hanc
arcem et. Belgradum ostia Savi, et in altero confluentis angulo Belgradum illud, tot no
bilissimis cum Tureo commissis preliis insigne, a cujus jam pene capte oppugnatione Jo -
annes Huniadi, Mathie, regis, pater, Ungarie gubernator, cum fratre Joanne Capistrano,
Amuratem olim Tureorum imperatorem summa cum nominis nostri gloria repulit. Hanc
arcem nos Nanderalbam vocamus, aliqui Albam grecam dicunt, antiqui Taurinum appella
runt; sita est, qua Ungariam spectat, in rupe precipiti oppidum habens sub se ejusdem
nominis, hinc Savum ubi Danubio miscetur, illinc Danubium preterfluentem despiciens.
E t in hunc modum se habet Ungaria et eorum locorum, ubi tantam cladem accepimus, situs.
Nam ad dotes Ungarie, quibus supra omnes provincias Europe, si verum dicere licet,
abundat, referendas, peculiari volumine opus esset. Nos situm ejus, u t magis esset con
spicuus, in precedenti pictura oculis legentium subjicere voluimus.
Rex igitur, ut ad institutum redeamus, ubi accepit, Tureorum copias jam Savum transire,
veritus, ne'illo superato e vestigio ad ripas Dravi et ad oppidum, quod diximus, Ezek
ante se occupandum festinaret, ad eum locum presidio retinendum animum adjedt. Que
res
MDXXVt
238
MDXXVI.
res demandata est comiti palatino regni, qui tunc non procul a Dravo in arce fraterna
erat, qui licet male pedibus affectus, id tamen curandum impigre suscepit. Ceterum illis,
quibus mandatum erat, u t eodem vel irent, vel copias mitterent, mandata regia segnius
quam par erat obeuntibus, palatinus frustra id, quod aggressus erat facere conatus Budam
ad regem venit, ubi accusata eorum, qui sibi adesse noluerant, negligentia, postea apud
regem remansit, regie exhinc contra hostem profectionis comes.
Sub idem fere tempus rex factus est certior per secretum nuncium a quodam, cui hostis
consilia ac rerum ejus status erat exploratus, nihil esse consultius, quam si vojevoda
Transilvanus cum Transalpino, nam et hujus fides regi in hac parte explorata esse vide
batur, vel a tergo aggrederentur hostem, nihil tale cogitantem, vel illo recto contra regem
tendente ipsi junctis viribus Traciam omni presidio nudatam invaderent. Ita enim fore,
ut hostis vel opprimeretur in medio, vel certe ab incepto desistere atque ad sua defen
denda redire cogeretur. Fuit id consilium primo suspectum ob nonnullas causas, quas
longum esset commemorare, deinde ubi cum archiepo. strigoniensi res fuit communicata,
illo consilio approbante, preceptum est vojevode transilvano per Urbanum Batiani, qui tum
forte in Moldaviam m ittebatur, ut re plenius cognita id faceret, quod magis e republica
esse arh itraretu r, ut si id putaret utilius vires suas et Transii vanorum cum vojevoda
transalpino ad illa loca converteret.
Tum denique rex, licet neque ex Bohemia neque aliunde quisquam adhue adve
nerat et paucas admodum copias apud se haberet, ne quid tamen in tanto regni periculo
obmisisse videretur, quod a sr; fieri posset, vigesima quarta Julii Buda egreditur penes
Danubii ripam Tolnam versus paulatim iturus, sperans, interim alios quoque ad se ven
turos. Paulo ante hunc regis ex Buda egressum inissus fuerat Stephanus Bator de Somlio
ad vojevodam Transilvanie, qui eum juberet, rejectis omnibus aliis consiliis, hostis ad
ventu jam ita exigente, cum omnibus copiis transilvanis ad regem properare.
Habuit tunc
rex cum Buda egrederetur, cum iis, qui Marie, regine, et archiepi. strigoniensis erant,
equitum et peditum ad tria milia.
Eo die, quo Buda egressi sumus, ad suburbanum Ambrosii Sarkani pervenimus, duobus
milliariis a Buda distans. E rd loco est nomen. Ibi rex equum amisit, quem habebat
omnium charissimum ac prestantissimum, repentino morbo absumptum, ex quo
dolore est affectus.
in c r e d ib ili
fuisset commoratus, neque quisquam ad eum venisset, cum iisdem copiolis, cum quibus
illo venerat, ulterius ad vicinum pagum, Erczi vocatum, procedit. Ibi etiam multis diebus
inutiliter consumptis et solo Andrea Batori ex primoribus cura non contemnendis copiis
ad
239
ad eum veniente per ripam Danubii ad Pentelen est itum, locum et ipaum, sicut de Ezek MDXXtL
diximus, vetuste alicujus Romanorum colonie vestigia servantem, ubi nobis a vojevoda
Transilvanie Georgius Bassi cum mandatis presto fuit. Summa mandatorum hec erat:
Vojevodam valde ancipitem esse, quidnam agere debeat, ob tantam , qui ad eum
missi illis diebus fuerant, nunciorum varietatem. Venisse ad se primum aliquot
literas regias, deinde frequentes nuncios, in quibus Casparum etiam Uorwat de Vingart, regie dapis in mensam apponende prefectum, quibus ad regem venire jube
retur; venisse postea Urbanum Batiani, qui consilia quedam de hoste a tergo cum
vojevoda transalpino aggrediendo ad se detulerit; venisse postremo Stephanum B a
thori de Somlio, qui rursus priora illa mandata repetiverit, non revocatis aperte
iis, que per Urbanum Batiani fuerant nunciata, atque ita prorsus se incertum esse,
quid inter tot consiliorum mutationes agere vel quodnam horum mandatorum ex
equi debeat, ad omnia se, quecunque regia Mtas. jubeat, esse paratum; sibi tamen
videri illud consilium longe esse salutarius, quo ad regem venire juberetur, serU tt
esse jam illud aliud, de Turea a tergo invadendo, et ut valdo periculosum ita jam
factu etiam longe quam ante difficilius, etiamsi maxime conducat; jam enim Trans
alpinum, cum quo id facere juberetur, coactum esse mittere in castra cesaris T u r
earum pro obside filium, quem unicum haberet.
His a Georgio Bassi cognitis, rex inde ad Feldwar (ita oppidum in eadem ripa Danubii
situm appellamus) eodem, quo Bassi mandata domini sui exposuerat, mane profectus,
Georgio ibi in senatum vocato, mandat: ut dies et noctes, quantum maxime posset ad
vojevodam festinet.
habitis, vojevoda cum omnibus tam Transilvanorum copiis, quam aliis, quas per viam ad
regis castra venieris ubique offenderit, ad regem festinet, omnes quoscunque possit, in
castra regia trahat, non nobiles solum ac militares, sed etiam agricolas. Dantur litere
ad Traii8ilvanos, dantur ad episcopum illius provincie, Joannem Gostan, regine cancella
rium, dantur ad vojevodam ipsum, Georgio id ex voluntate, ut dicebat, domini sui suadente, litere, quas ille aliis, ad eos facilius movendos, ostendere posset, solito acrius scripte
et in quibus sub pena infidelitatis ei mandabatur: ut ad regem dies ac noctes festinaret.
Mittitur cum Georgio Bassi, ut res facilius et crlerius confici posset, Joannes Statilius,
acris et prompti ingenii vir ac non mediocris literature, Petri B em la i, epi. olim vesprimensis et bani maritimi, viri pacis et belli artibus clari, ex sorore nepos.
Hi nondum a rege discesserant, et ecce infaustus nuncius, Varadinum Petri per plures dies
a nostria viriliter defensum, omnibus fere defensoribus interemptis, muroy quo pervetusto
et ideo non satis valide arx erat circumdata, crebris tormentorum ictibus in terram dejeoto,
in hostium potestatem venisse atque eos inde terra et aquis ad alias propinquas arces,
maxime ad Villak oppugnandum properaro. Rex hoc nuntio consternatus, tantoV magii
properare jubet eos,- quos ad vojevodam mittebat.
partes, mittuntur mincii ad Georgium , coAiitenv scepusionsem, qu* nonv tange ab Alba re
gali cUm quinque Hominum milibus esse dicebatur, ad Franciscum Batiani, banum GrojQ
atie
'
240
MDXXVi.
atie, ad comitem Christophorum, quem jam fama erat a Ferdinando digressum in Croatiam ad patrem pervenisse, ut acceptis inde annis, equis et domestico milite ad regem
instructior veniret. Ad hec Ladislaus Macedo Budam ad reginam celeri cursu ire jubetur.
Petitur regina, ut fratrem suum Ferdinandum et iu ejus absentia presides Austrie pro
subsidiis, antea petitis, regi quam primum submittendis urgeat et maxime pro tormentis
bellicis, quibus hostem instructissimum audiebamus, nos non valde abundamus; deinde ut
regina urgeat Bohemos quoque et illas copias bohemicas, pro quibus nomine et ere suo
privato conducendis.... Megericio pecuniam dederat; urgetur per literas Thomas Nadasdinics, qui ad Ferdinandum missus fuerat, ut instet apud eum, narratis ei regni ac regis
periculis et precipue Varadini Petri amissione, ne princeps regi duplici cognatione et peri
culorum etiam societate conjunctus regem in tanta necessitate deserat. Idem agere j u
betur Nadasdinus apud alios imperii principes, qui tunc, ut superius dictum est, Spire
conventum imperialem habebant.
Inter hec Paulus Thomori, adhuc ante Varadinum expugnatum, quum duo equitum milia,
que sola tum cutn eo erant, summe temeritatis esse judicavit, tante hostium multitudini
opponere, relictis in presidio arcis mille circiter peditibus et paucis equitibus, quos in
arce ab hoste defendenda periisse diximus, in alteraiu Danubii ripam transgressus fuerat,
ubi quantum poterat hostis celeritatem retentabat, tam terra, quam aquis; habebat enim
et super Danubio copias navales eorqm, quos nos Nasadistasu appellamus, non parvas,
hosti tamen longe impares.
Rex vero expugnatione Varadini Petri audita, per ripam Danubii ex eo loco, quem supra
diximus, ad Pakosz, ibi biduum commoratus et erat dies transfigurato salvatori sacra
Tolnam pervenit, aucto jam aliquantulum exercitu, ut, cum Tolnam intraret, habuerit
ad quatuor vel paulo amplius equitum milia.
Tolnam intranti regi prodiit obviam cum
iis, qui pauci jam Tolnam convenerant, comes palatinus, qui adhuc ex secundis castris,
que nos in Ercy diximus habuisse, Tolnam fuerat premissus. Rege Tolne existente con
venerunt ex omnibus fere tam citerioris quam ulterioris Ungarie provinciis, quas nos nco-
241
Designatur itaque rursus, qui vadat ad Dravi transitum ante hostem occupandum idem
comes palatinus, qui prius. Adduntur plures ex optim atibus, qui eum sequantur cum
copiis, quorum aliqui, dum mandatum regium exequi recusant, dum privilegia sua et
morem baronum sub regis tantum signis militandi jactant, ea quoque res, Dravi scii, de
fensio, fuit pretermissa, palatino, tametsi eadem qua prius corporis valetudine impedito,
*
nullum tamen laborem recusante. Quem cum ad Mohacium progressum ceteri, qui mit
tebantur, sequi recusarunt, privilegia sua, ut diximus allegantes, rex in frequenti senatu,
ubi de hoc agebatur, subito in iram versus: video", inquit, ego, unumquemque capite
^meo verba regis sicuti fuerunt, ita ponemus excusationem et salutem capiti suo
querere, ego personam et caput meum ideo in hec pericula adduxi, u t illud pro hujus
regni et pro vestra salute omni fortune discrimini objicerem; ne quis igitur sit, qui
possit excusationem aliquam sue ignavie meo capite pretendere, neve possit aliquid mihi
^im putari, ibo ego, Deo opt.. max. bene juvante, cras vobiscum in persona eo, quo alii
sine me ire nolunt."
ra n t, subsequuta,
qui non ignorabant, quid inde periculi sequi possit, frustra profectionem ejusmodi dis
suadentibus.
E x Tolna igitur sequenti die profecti, pridie ejus diei, qui erat assumpte virgini matri di
catus, Zekzardum , inde binis castris Batam pervenimus. Fuerant prius missi, invalescente
in horas hostis appropinquatione, qui exercitum per pagos ac vicos huc illuc dispersum
in unum cogerent et Batam compellerent.
Palina, vir juris scientia et vite integritate clarus, qui Paulum Thomori eodem venire ju
beret. Cum itaque Batam omnes convenissent et tempus exigere videretur id, quod et
ad eam diem videbatur non sine gravi detrimento et incommodo dilatum, imperatorem
% aliquem exercitui preficere, R ex, animis et suffragiis omnium prius a singulis secreto
exploratis, cum multo majoris partis vota in Paulum Thomori, monachum, inclinare vide
re t, eum cum comite Scepusiensi, Georgio, fratre vojevode, totius exercitus imperatorem
declarat, non omnibus eam ducum, presertim monachi, declarationem approbantibus, qui
busdam etiam sat gravate id ferentibus, quos tamen omnes postea vidimus dicto duci
obsequentissimos fuisse. Verum Thomori, cum regis voluntatem eam circa se videret, u t
curam ducendi exercitus omnino susciperet, diu est multumque reluctatus, nunc regularem
professionem, nunc imperitiam ac virium suarum tanto oneri ferendo imparitatem causa
tu s: habere, dicebat, regiam Mtem. multos claros viros ex ordine patricio seculares, qui
bus hoc muneris longe magis conveniret, nominabat comitem palatinum presentem et vo
jevodam Transilvanie absentem, utrumque in magnis expeditionibus versatum et ducendi
exercitus aliis omnibus, quos Ungaria haberet, peritiorem. Ad hec comitem Georgium et
Petrum Perinii, licet juvenes, non carentes tamen et ingenio et ministris, longe se bello
. gerendo aptioribus, se tanto oneri omnino imparem, ut qui tale bellum, quale tunc sue
Mti. instaret, ne oculis quidem unquam vidisset neque id onus ullo pacta subiturum , si
rex caput ei amputare juberet. His et aliis ejusmodi tam publice quam in secretis col
loquiis regiis frustra sepe memoratis, rex nihilosecius eum ducem belli declarat, addit ei,
A cta Tomiciana.
Tomus VIIL
oi
auod
MDXXVL.
242
MDXXVL
quod diximus, Georgium, comitem scepusiensem, qui et ipse diu est eam provinciam per
tinacissime deprecatus;
collega daretur, utque ubi frater vojevoda Transilvanie advenisset, liberum esset ei sta
tim ab hoc munere sese abdicare. Quod facile fuit concessum, quod longe jam antea
fuerat decretum, ut cum Paulo Thomori et comite Christophoro vojevoda Transilvanie
dux huic bello gerendo preficeretur.
excusaverat.
His ita peractis, duces ad locum castris prope ad oppidum Mohacz capiendum proficiscuntur.
E ra t id oppidum episcopatus Quinquequeecclesiensis inter Batam et ostia Dravi fluminis
in ripa Danubii situm.
243
Dum hec in illis castris aguntur, jam apud Mohacz omnes loca in castris sibi designata HDXXvr.
occupaverunt et sub tentoriis agebant. Rex adhuc se in nova villa Macedoniorum, que
inter Batam et Mohacz est, cum paucis continebat, non parvo expositus periculo, si hos
tis non multum inde remotus paucitatem, que apud regem erat, animadvertere potuisset.
Sed regis fatum in aliud tempus, ubi longe gloriosius pro patria occumberet, fortune re
servabat.
phoro fuerant regi nunciata, ponere eis ante oculos, quam manifestum excidium regno
immineat, si rex cum tot primoribus, tanto totius regni nobilitatis et militie flore sese
tam aperto periculo exponeret. Nam si contingat id, quod hostium multitudine et ap
paratu cum paucitate suorum collata, magnopere esset extimescendum, regem succumbere,
quid postea esset, quod possit hostem remorari aut impedire, quominus tota Ungaria parvo
negotio potiatur? Dicebat insuper: esse longe fortasse utilius, dum alii venirent, dum
vojevoda cum Transilvanis, lanus cum Sclavis, Christophorus ex Croatia, Bohemi cum
Moravis et Slcsitis et, si que auxilia essent ventura, adesse possent, exercitum abducere
in aliquem tutiorem locum, vel retro etiam, si hostis eam necessitatem im ponat, aliquan
tulum cedere; minus calamitatis accepturam esse Ungariam, si hostis eam totam a Mohacz
usque ad Posonium pervagetur ac ferro et igne devastet, quam si talis exercitus, in quo
31*
rex
244
MDXXVL
rex et tanta sit procerum et militum turba, uno prelio deleatur; his enim deletis, quid
postea spei regno esset? Rege autem et tot proceribus ac tali milite salvo, faciliora fore
omnia, eo presertim rege, qui generis propinquitate ac necessitudine sit longe lateque
universum christianum orbem circumplexus.
Hec cum cancellarius, quemadmodum jussus erat, eadem illa nocte ad proceres primum,
primoribus singulis seorsum nocte aditis, deinde ad senatum universum detulisset, nihil
minus profecit, quam si nihil fuisset eis nunciatum, adeo omnium animi erant partim vana
victorie spe certaminis avidi, partim metu dissuadende pusjne, cujus desiderio videbant
militum animos accensos occupari.
nondum ex Buda naves venerant, que tentoria et alia in castris regi necessaria defere
bant, in domum episcopi oppido adjacentem divertit, tentaturus ibi quoque, quod per
cancellarium paulo ante frustra tentaverat. Convocantur igitur ad regem omnes omnium
ordinum et nationum consiliarii, cui senatui ex ordine etiam militari interfuere frequentes
et ex Bohemis quoque ac Moravis illi, qui aliis prevenerant.
natu et militari ordine, quid facto sit opus, cum nemo adhuc eorum, qui ex Transilvania,
Sclavonia, Croatia, Bohemia, Germania expectabantur, adesset, quorum plerosque certa spes
esset brevi adfuturos, hostis autem in propinquo esset, non nisi ad summum duobus mi
liariis a castris regiis remotus, pugnam fortasse nullo pacto dilaturus, quid faciendum regi
censerent: transferendane alio castra pugne interim, dum ii, qui expectabantur, advenirent,
differende gratia, an belli fortunam cum hoste experiendam.
Aderat his consultationibus Paulus Thomori etiam, proxima nocte ex aliis castris hac ipsa
de causa accersitus. Qui cum a prelio cum hoste conserendo videretur non alienus, rex
miratus, qua spe eum animum haberet et etiam ejus a tali proposito avertendi gratia co
ram universo senatu jubet eum interrogari primum de suorum, deinde de hostium munero.
Nam et id sciebat, illi magis quam ulli alii constare per frequentes exploratores et tran s
fugas, qui ad eum assidue veniebant.
in suis erant enim, quod supra diximus, divisa non esse suo judicio supra viginti
milia armatorum, in castris vero hostium, dixit, se certe intelligere esse ad trecenta milia
hominum. Que res et tanta nostrorum cum hostibus imparitas cum animos omnium vehe
menter perculisset, subdidit repente ille: non esse hostes propterea magnopere formidandos, esse enim illam multitudinem et inermem magna ex parte et imbellem.
r
Instanti regi
rursus percunctando, quotnam crederet hostium milia esse bello aptiora et selectiora, res
pondit: LXX milia.
exuperare, presertim cum eidem tormenta etiam bellica grandiora dixisset esse supra tre
centa.
His tamen diu multumque consultatis et tam Monachi consilio quam animis fere
omnium preter paucos, qui, nescio quo vano metu ducti, non audebant palam, quod
sentirent, proferre jam per se ad pugnam decernendam spectantibus, supervenere re
pente inter medias has consultationes missi ex aliis castris, qui cum in senatum intro
missi fuissent, d ix e ru n t: se nomine eorum, qui in aliis castris erant, tam ad rogem quam
ad senatum mandata habere, ita ut prius cum solo rege in secreto conclavi colloquuti,
postea inde cum eodem rege egressi monent senatum accurate nomine suorum: ne regem
245
a pugna cum hoste conserenda dehortentur, habere se vires hostium licet hi numerosi MDXXVL
sint plane exploratas, victoriam esse in manibus, modo fortuna, quam Deus eis obtu
lisset, uti vellent. Venirent igitur cum rege et castra, Deo bene juvante, cum suis castris
hosti vicinioribus et illi invadendo opportunioribus jungerent. Quod si qui regi aliud per
suadere niterentur, illis paratum esse exitium seque ab hoste contra nos, si castra nostra
castris illorum quam primum non admoveremus, venturos affirmabant.
His inter ipsas belli consultationes coram rege et senatu expositis illis etiam, qui saniora
consilia sequebantur, tam atroci denunciatione deterritis, pugna decernitur, nulla spe ne
que vojevodam, neque Christophorum, neque Bohemos ad tempus prelii affuturos, banus
tantum Croatie, Franciscus Batiani, qui jam non procul a Quinqueecclesiis cum copiis
sclavonicis erat, spem faciebat, sese intra biduum aut triduum affuturum, id quod postea
ita evenit. F u eru nt, qui dimisso etiam senatu multum improbarent consilia pugne ita
precipitanter ineunde.
juvenis et ita terso scribendi charactere preditus, ut ei neminem nostrum, nisi fortasse
Thomam Zalahazi, epum. vesprimensem, in hoc genere preferre ausum, presertim si ta n
tum ingenio excolendo, quantum otio et iis rebus, in quibus juvenes nobiliores magno suo
et patrie damno tempus plerumque conterere solent, indulsisset. Is igitur quasi eorum,
que paulo post sequuta sunt, prescius, regi non sine omnium, qui aderant, admiratione
dixit: eum diem, quo pugnandum esset, postquam ita placeret, viginti milibus Ungarorum
martyrum nondum enim hunc numerum exercitus excedebat duce fratre Paulo Tho
mori, pro Christi religione occisorum, fore consecrandum ac pro eorum canonisatione,
quod vocant, Stephanum Brodericum, cancellarium, si is huic bello supersit, in Urbem fore
mittendum, ut qui pontifici et supremis patribus sit ob legationes Rome defunctas bene
notus. In quo utinam ille falsus fuisset vates.
Sed erunt fortasse, qui accusaturi sint audaciam nostrorum, qui ita cupide pugnam hanc
exposcebant et hanc vel temeritatem vel improvidentiam sint vocaturi, quos neque nunc
deesse video, sed ignorant illi, multa fuisse in causa, que prudentissimos etiam et summos
quosque imperatores ad idem facile impellere potuissent et ante omnia mirus et incredi
bilis ac fatalis pene quidam militum ardor ac certa et indubitata in omnium fere animis
victorie spes.
Ad hec occulta etiam quedam Pauli Thomori cum magna hostilis exercitus
parte consilia, cum his scilicet, qui vel Christiani ipsi, vel christianis parentibus nati erant
et qui tormentorum bellicorum apud hostem curam habebant, partim germani partim italici generis.
Quin et illud accedebat, quod non videbatur satis tutus ab hoste, adeo pro
pinquo, recessus, hoste presertim ob equorum velocitatem ad nullam rem magis apto ac
prompto, quam ad persequendum cedentes.
Pugna igitur in hunc modum decreta, ea que ad pugnam pertinebant, curantur.
Ante omnia
Thomori in castra sua, que in proximo fuisse diximus, proficiscitur, ibi egre a suis impe
tra t, ut retro aliquantulum concedant, ut se cum exercitu regio conjungi patiantur. Ita
sequenti die castra nostra cum castris illorum medio fere miliario infra Mohacz conjuncta
.fu eru n t, sic tamen, u t et ibi nostri illis non m iscerentur, sed esset parvum intervallum
inter nostra et illorum castra relictum.
Eodem
246
MDXXVI. Eodem tempore venerunt ex Buda naves tormentis bellicis majoribus et minoribus, pulvere
item bombardico et quibusdam aliis ad pugnam necessariis plene, novem etiam machinas
a Viennensibus missas advehentes.
Venerunt et Alexii Thurzonis ducenti fere pedites cum aliquot machinis; nam ipse cum dno.
Vesprimensi Bude relictus erat apud reginam. Hi duo ad ejus custodiam et obsequia de
putati fuerant, fuge etiam ejus postea comites, qui in hanc usque diem in regine obse
quiis permanserunt.
Adfuit et banus Croatie die dominico, qui pugnam precessit cum elegantissimis copiis, fuere
ad tria milia equitum ac non ita multi pedites. Venerant cum eo Joannes Talti, Joannes
Banffi et nonnulli alii ex regni Sclavonie proceribus. Venit postridie ejus diei mane, rege
aciem instruente nam eo etiam die creditus est hostis in prelium descensurus Simon de JErdevdi, eps. zagrabiensis, cum fratre Petro Erdevdi cum septingentis amplius
equitibus, viris, equis et armis decenter instructis. Advenit eodem fere temporis momento
Stephanus Acel cum trecentis ferme equitibus, quos Joannes Burnemissa regi in subsi
dium miserat cum aliquot milibus aureorum, supremum a patre filio alumno munus.
Venit circa serum ejusdem diei Joannes Zereclien supra duo milia peditum eorum, qui
circa Dravum accolunt et insignes sagittarii habentur, ducens, partim in suis, partim in
capituli quinqueecclesiensis possessionibus collectorum. Venerunt et alii-quam plures in
tra aliud triduum, illi precipue, qui propinqui erant, et in his Philippus More, eps. quin
queecclesiensis et frater ejus Ladislaus More.
Quibus omnibus simul congregatis, fuere ad XXIV vel XXV hominum milia, nam nava
lium copiarum, que et ipse in eodem loco erant, nullus in eo bello usus fuit cesare
cum illo suo tam numeroso et potenti trecentorum milium hominum exercitu non nisi
per duo miliaria distante. Consumpti sunt illi tres dies, qui pugnam antecesserant, partim
in pugne preludiis, que assidue fiebant, majori semper hostium quam nostrorum damno,
partim in consultando, quo pacto et in quo loco cum hoste congrediendum, quem in mo
dum acies esset struenda, ubi rex in acie stare, ubi eques, ubi pedestres, ubi bombarde
poni deberent, quas ad octoginta habebamus, cum hostilibus minime conferenda.
Disputatum fuit ante illud tempus diligenter de regis persona. Fuerant, qui censerent, eum
cum aliquot hominum milibus selectis procul ab acie stare debere. Quod cum nullo
modo exercitus laturus esse videretur, qui regem de more volebant prelio interesse, agi
tatum est et illud, ut regis loco armis regiis alius indueretur; sed id quoque visum est
sine ingenti exercitus reclamatione et consternatione fieri non posse. Decretum igitur
postremo est, cum satis anceps pugna imminere videretur, u t essent, qui reges servandi
curam haberent, si quid gravius accidisset et regem simul et aciem, ita ut restitui amplius
posse non speraretur, inclinare viderent, ex media acie ereptum abducerent. Demandata
fuit hec cura Gasparo Raslcai, Valentino Thewrek et Joanni Kalai, tribus prestantibus vi
ris et regi sine ulla controversia fidissimis, dispositis etiam ad id equis velocioribus, qui
bus rex, si ita necessitas postulasset, in evadendo uteretur.
Sed ad rationem aciei disponende redeamus. E rant non pauci, et in his Gnoienski, Polonus,
qui consultissimum censerent, si curribus, quibus rex maxime abundabat, acies undique
cin-
247
cingeretur ac si quasi inter septa ac munimenta certamen fieret; hoc enim pacto futurum MDXXTT.
dicebat, ut hostis non ita facile nos posset, quod magnopere erat timendum, circum ve
nire. Approbant hanc struende aciei formam Badicz, Boszicz et Paulus Bakicz, ex quibus
posterior tribus legitimis preliis a Solimano cum hoste commissis interfuisse se dicebat.
Itum est igitur in hanc sententiam demandataque ea cura Gnoienskio et quibusdam aliii,
serius tamen quam oportebat et eo demum vesperi, quo in sequentem diem est cum
hoste pugnatum. Itaque et hec res sicuti et alia multa fuit neglecta.
Aciem eo die, quo est pugnatum, qui fuit XXVIII Augusti, divo Joanni Baptisto decollato
sacer, ex sententia eorum, quos paulo ante nominavimus, ita extruere placuit, ut quanto
latius extendi posset, extenderetur; in quo illud est potissimum spectatum , ne ab hoste
circum veniremur; deinde divisus est universus exercitus in duo agmina.
mine duces belli erant, nullo certo loco, sed ubi res postularet.
*
In primo ag
nus Croatie cum Joanne Tahi, sinistrum, quod vojevode Transilvanie, si adesse potuisset,
designatum fuerat, Petrus Perinii curabat. E ran t in hoc priori agmine plures ex primo
ribus, ex quibus Antonius Paloczi, Franciscus Homonay, Gabriel Perinii, Thomas Zeczi,
Andreas Bathori, Emericus Czibak et plures alii.
Tormenta bellica statim post principia posita erant. Secundum agmen sive illa acies, quam
nos statariam appellamus, in qua rex erat, ex equite magis constabat, paucos admodum
pedites a lateribus habebat. Inter hanc aciem et primam non intercedebat nisi spatium
lapidis jactus. In eo agmine ante eum ordinem, in quo rex erat, triplex erat ordo, magna
ex parte ex cubiculariis regiis et baronibus conflatus, quorum dux erat Nicolaus Tharczay,
vir et manu promptus et singulari in regem fide. Ibidem erat uterque aule regie prefectus, Petrus Karlaczki et Andreas Trepka, Polonus, erat et Stephanus Schlik, Bohemus, cum
aliis Bohemis et Moravis, et hi ante regem regi proximi erant. Tres illos ordines subse
quebatur ordo regius et in ejus ordinis medio rex ip se :
Ingenio, specie virtuteque numinis instar,
Sed patrie regumque decus, si fata tulissent.
Ad regis dexteram erant antistes Strigoniensis et Zagrabiensis; nam Agriensis adhuc ex Bata
Budam fuerat missus.
enim ex prelatis, Jauriensis et Vaciensis ad levam positi erant, post cancellarium Nitrien-
sis, Bosnensis, prepositus Albensis, et post hunc secretarii ac cubicularii regii. In parte
sinistra penes regem locus erat relictus comiti palatino regni, qui licet eger pedibus et
vix equo insidens, tamen modo in primo, modo in secundo agmine diligentissime ver
sabatur.
In leva igitur parte cum palatinus a loco suo abesset, erant penes regem aliquot barones
et illi duo, quos diximus, antistites regi a tergo adherebant, Czetricz, Mailat et Horwat,
stabuli regii magister, post proceres simili modo erant hi, quos quisque sibi magis fidos
et strenuos habuit et pro tutela corporis sui delegerat. His erat conjunctus post regem ac
proceres equitum cataphractorum pulcherrimus globus, mille vel paulo amplius cataphractos
continens; nam alii hujus generis equites per primum agmen sparsi erant. In medio hu
jus globi efat vexillum regis, quod Joannes Dragffii, judex curie, que tertia est inter seculares
248
MDXXVI.
culares a rege dignitas, sustinebat Hanc statariam aciem cingebant undique equites levis
armature et pedites quoque a lateribus, quod superius diximus. In latere ejus dextero
post antistites et secretarios erant illi tres, quibus tutelam regii corporis commissam fuisse
diximus.
Locus, ubi acies fuit instructa, recesserat a Mohacz miliario uno, a Danubio preterfluente
miliario medio. E ra t, quod et superius dictum est, in eo loco ingens et lata planities,
nullis neque silvis neque virgultis neque aquis neque collibus impedita, nisi quod ad levam inter eum locum ac Danubium erat aqua palustris et limosa crebra arundine plena,
ubi postea multi mortales perierunt; contra nos collis erat in longum protensus in theatri
quodammodo forma, ultra, quem cesar Turearum castra habebat. In collis imo descensu
pagus modicus cum templo Feldwar ei pago est nomen ubi fuerunt posite machine
hostiles. Eum locum oculis nos postea circa extremum certaminis tempus conspeximus
hostibus fuisse oppletum, maxime Janczaris, quos vocant, qui quicquid erat ultra illius
pagi casulas, omnia longo ordine occupabant, inter quos fuisse cesarem, postea fuit cog
nitum. Tormenta ita erant ibi posita, quasi in quadam valle, propter quod nostris longe
m inus, quam si in plano fuissent, nocere potuerunt et plus terroris quam damni intu
lerunt.
Acie in hoc,
quem
diximus,
loco eo
modo
et die paulo
post solis
exortum
in
quem ei designatum fuisse diximus, eductum, quod et triduo ante fecerat, per universum
exercitum circumducit; ibi enim presentem, de quo aliqui dubitaverant, omnibus manu
ostentans, paratum dicebat, omnia extrema et mortem etiam subire pro patria, pro saera
Christi religione, pro conjugibus et liberis eorum: agerent itaque ipsi viri quoque fortissimi, Ungaros se esse, meminissent et eos, qui et ipsi sepe et eorum olim majores, in
clyti illi heroes et fortissimi christiane reipublice propugnatores, tot clara trophea ex eo
dem illo, cum quo pugnaturi essent, hoste retulissent, nec esse cur hostium multitudine
terrerentur, non enim in multitudine, sed in robore militum sitam esse victoriam, Deum
etiam ipsum ex alto pro sua sancta religione pugnaturis adfuturum, in manu ipsorum
positam esse victoriam, non patrie solum, quam hostis occupare venisset, sed totius rei
publice christiane salutem.
mihi de hoc nihil est compertum tenuit certe nos toto fere illa die suspensos. Sic
suspensis ac expectantibus apparuit, jam sole in vesperam inclinante, agmen hostium per
vallem, que nobis ad dextram subjecta collibus erat, tacite incedens, sola hastarum sum
mitate illud prodente.
Monachus igitur ratus id, quod erat, illos vel ad castra nostra di
ri-
249
ripienda, yel ut nos circumvenirent, tendere, de prima acie ad regem advolans jubet Gas-
parum Raskaj cum duobus aliis, quos ad custodiam regii corporis deputatos fuisse dixi
mus, ire exploratum , quidnam illi molirentur et ut eos, si possent, ab incepto itinere
avertant. Ille non immemor, quid ei antea fuerat de regis custodia mandatum, recusata,
quantum honeste poterat, ea provincia, demum cum et Monachum instare videret et regem
Monachi imperio non contradicere, ne, quod non sine magna causa faciebat, id ei in
ignaviam vel timiditatem verteretur, subdit equo calcaria et illuc, quo mittebatur, cum
sociis et tota equitum, qui ei parebant, cohorte festinat, ea etiam spe, quod non vide
batur ullo modo dubitandum, eum ad tempus, quo regi ejus opera esset necessaria, inde
facile reverti posse. His eo, quo diximus, profectis, adhuc incertum erat, utrum hostis
facturus esset eo die pugnandi potestatem. E rat post meridiem hora fere tertia, nec de
erant ex primoribus, qui tam longa expectatione pertesi, signa receptui canenda et in cas
tra redeundum censerent. Quod cum Monachus sensisset, repente ad regem cum collega
advolat, pugnam nullo modo differendam esse monet, minus esse nunc periculi cum parte
copiarum hostilium quam in posterum diem cum toto exercitu congredi, non esse de vic
toria dubitandum. Ad quam vocem rex statim signa canere jubet et simul cum tubarum
clangore et tympanarum sonitu exoritur clamor vel cantus potius nostrorum, Jesu salva
toris nomen de more invocantium. E t eodem tempore vidimus ingentem copiarum hosti
lium vim de colle illo, qui nobis oppositus erat, sese sensim demittentium, ubi cesar T ur
earum erat. Tum demum regis capiti galea est imposita, quo tempore magnus in ejus
ore pallor apparuit, quasi futuri mali prescius. Signo belli dato viriliter cum hoste con
currere ii, qui in prima acie erant; bombarde quoque nostre omnes fuerunt emisse, parvo
tamen hostium damno. Fit certamen multo acrius, quam pro numero nostrorum , plures
ex hostibus quam ex nostris cadunt, donec nostris fortissime pugnantibus hostis cedere
cepit, sive nostrorum impressione coactus, sive ut nostros ad tormentorum loca pertraheret.
Et repente advolat ad regem Andreas Bathor: hostes terga dare, victoriam esse nostram,
promovendum esse gradum et nostros hostem persequentes adjuvandos. Properamus igi
tur per equa et iniqua. Verum ubi ad eum locum ventum est, in quo paulo ante fuerat
certatum, ibi nostrorum multa,
MDXXYT
250
MDXXVI.
loco abfuisse, quando tormenta hostilia tonare ceperunt et quando ex cornu dextro fuga
fieri cepit, secundum ex eodem ordine pene eodem tempore, quo regem, sensimus abfuisse
archiepiscopum strigoniensem et nonnullos alios regi propinquos. Ego regis amissi cul
pam neque in eos ausim conferre, qui ei custodes fuerunt adhibiti, neque in eos, qui eum
fortasse intempestive ex acie subduxerunt, sed infelici cuidam nostro fato, ut rege etiam
amisso non solum pateremur ea, que ab externo hoste passi sumus, sed domesticis etiam
dissidiis ac factionibus ob alium regem in locum demortui substituendum agitaremur,
nostris fiagitiis his etiam graviora promerentibus. Illos enim utrosque scimus regi fidissimos fuisse et regie saluti studiosissimos; nam quod ad tres illos attinet, ad custodiam
regii corporis deputatos, constat ab hoste, ad quem reprimendum missi fuerant, non prius
redire potuisse, quam fuerit tota acies nostra in fugam conversa, capto etiam uno ex eis
et eodem in loco liberato. Quo molestiore animo ferendum censeo, quod ausus sit qui
dam oratione etiam de eo publicata, si oratio illa vocari debet, nostros sui regis deser
tores falso vocare. An deseruisse regem sunt censendi, qui omnia illi officia bonorum ac
fidelissimorum subditorum prebuerunt, qui omnes fere in eodem, in quo rex jacuit, campo
jacuere, testati morte etiam, quam fidi suo regi, quam amantes patrie fuerint? Sed idem
ille egregius historiarum scriptor, qui hec scribit, et qui tot convicia in gentem nostram
ingerit, hujus etiam cladis historiam ita scripsit, ut me pudeat, eum ita impudenter rem
sibi ignotam in vulgus prodere fuisse ausum.
Regis exercitu per ea, que diximus, vehementer perturbato et ad fugam spectante, diu tamen
etiam postea est pugnatum, jam non in latiore illa planitie, sed ante illa torm enta, que
nobis adeo erant propinqua, ut non fuerint a nobis decem passibus remota, donec non
solum terrore, sed et fumo tormentorum, omnia replente ac visum etiam prohibente, co
acta fuit magna exercitus pars in vallem, que aquis illis palustribus juncta erat, descen
dere, reliquis adhuc ante tormenta viriliter pugnantibus.
in vallem receperant, rursus in pugnam restaurandam rediissent, neque jam ulterius vis
tormentorum et fumi sustineri posse ullo modo videretur, magna exercitus parte in fu
gam dilapsa, ipsi etiam fugere sunt coacti. Fugam igitur ad unum omnes, qua cuique
proximum erat, capessunt, ac per ea potissimum loca, per que paulo ante ovantes spe victorie pleni veneramus et per castrorum loca, que fuerant antea ita per hostes direpta ac
disjecta, ut vestigia eorum tantum superessent et plena essent omnia eoruin, qui in cas
tris remanserant, cadaveribus.
Hostes, visa nostrorum fuga, vel fraudem subesse rati, vel pugna fatigati, diu se intra aciem
suam continuerunt et nisi tenebris noctis insequentis sese intendentibus nequaquam nos
tros sunt insequuti.
Que res et quod nox paulo post cum imbribus effusissimis est sub
secuta, multis mortalibus saluti fuit. Duravit justum certamen per unam fere et mediam
horam. Sunt non pauci et illa palustri voragine absumpti; nam regis corpus, quem et
ipsum ibi periisse nonnulli dicebant, fuit postea repertum in hiatu quodam terre prerupto
supra Mohacz miliario medio, sub pago, quem Cziele vocamus, qui locus tunc Danubii inun
datione aquam solito majorem habebat
it
'*:?**-
* >
i*
suf-
251
suffocatus, quo in loco plures etiam alii perierunt, atque ab eo loco non procul repertum MDXXVI.
est corpus Andree Trepka e t Stephani Acell.
Motiachus in prima acie fertur cecidisse fortiter pugnans, ejus caput a trunco abscissum
postero die per castra hostium loco triumphi fuit circumlatum longe haste affixum, quod
postea ante tabernaculum cesaris stetisse ajunt. Eo die, qui pugnam est insequutus, mille
et quingenti ex iis, qui capti fuerant, et inter hos magna primorum nobilium pars in co
rona positi coram exercitu victore capite sunt truncati, cesare sanguine illorum Diis suis
libante, pauci ex captivis servati, ut essent, a quibus posset cesar et Himbraim Bassa ea,
que opus erant, sciscitari. Inter hos Nicolaus, cognomine Herczigk, quod lingua nostra
ducem significat, dux revera et thesaurarius regius existimatus, item Joannes Pilecz/ci et
Joannes Macieowski, Poloni, omnes cubiculi regii ministri, a quibus postea ad reginam
reversis multa cognovimus, que brevitas historica commemorare nunc non sinit. Servatus
fuit et Michael Fekete ac Bartholomeus M ay tini, qui postea magno ere inde redempti sunt.
Perierunt in eo prelio et in fuga preter regem ex antistibus: Ladislaus Zalkanus, archieps.
strigonien., Paulus Tornori, colocen., dux belli, Franciscus de Pereni, varadien.
Philippus
Georgius de
E x baronibus Georgius de Zapola, comes scepusien., alter belli dux. Joannes Dragfi, judex
curie regie, Franciscus Orzagk, cubiculariorum, Petrus Cliarlaczki et Andreas Trepka, jani
torum , Simon Horwat, pincernarum regiorum magistri. Thomas Zeczi, Gabriel Perini,
duodecim vel tredecim milia peditum, ex quorum ducibus vix evasit quisquam alius preter Annibalem Cyprium.
sed sero et non nisi eadem illa nocte, que pugnam precessit, comiti Joanni Uardegg, viro
strenuo et industrio et qui circa regem ab initio fuerat diligentissime versatus; regi inter
paucos charus.
Nocte et die, que pugnam insequuta est, hostes in omnes partes propinquas cursu effusi,
obvia queque vastarunt et combusserunt, nulli mortalium parcentes, non sexui, non etati,
non religioni, omnia feda et crudelia in miseram gentem exercentes, neque est mearum
virium, cladem illius noctis et sequentium dierum deplorare, que tanta fuit per omnem
illam Ungarie citerioris partem, u t non possim mihi persuadere ab ullo unquam hoste cru
delius esse sevitum.
252
MDXXVI
de Nova domo.
Regina, hac clade audita, cum episcopo vesprimensi et Alexio Thurzone et oratore pontificio,
incerta adhuc de regis interitu, trepide Posonium confugit, rerum suarum magna parte
per Danubium subvecta. In quibus et in iis, que civium budensium erant, licet Andreas
Orbanasz, qui arci strigoniensi preerat, nonnulla damna fecerit, tamen in hujus rei comme
moratione longe a veritate recessit ille, qui militibus nostris levis armature, quos vero
nomine nHussaronesli appellat, eam culpam impingit, quod puellas reginales inhonestius ha.
buerint et in eorum soleis per ludibrium saltaverint.
Cesar paucis diebus circa ea loca, ubi prelium fuit, commoratus, omnibus deinde, quos predatum dimiserat, ad se revocatis, inde versus Budam movit, ad quam sextis aut septimis
castris ad ripam Danubii legens cum pervenisset, oppidis et villis obviis omnibus exustis,
eam sine omni presidio relictam reperit et combussit, arce solum cum stabulo regio ac
vivario ferarum servata. Inde dimissis in omnes citerioris Ungarie partes predatoribus,
quicquid inter Danubium et lacum Balatum jacet, usque ad Jaurinum omnia ferro et
flamma vastat, Strigonii tamen arx, per eum, quem superius nominavimus, Andream Or
banasz deserta, per hominem humillime sortis et qui paulo ante peditum illius capituli
ductor fuerat, Matheum, cognomine Nagk, qui illuc cum paucis confugerat, arx vero Visse
gradi, corone regis conservatorium, per rusticos ac monachos fuerunt servate: tantus terror
invaserat animos nostrorum audito cesaris Budam adventu. Que quidem arces et cum iis
Thata et Comarum atque etiam Alba regalis propterea etiam ab hoste non fuerant capte,
quod is, nescimus, quo consilio, regnum vastare tantum contentus, de arcium et locorum
munitiorum expugnatione nihil habuit pensi. Nusquam est hosti sic in Ungariam sevienti
magis repugnatum, quam in loco, cui Marotho est nomen, non procul a Strigonio. Se
cessus est archiepiscopatus strigoniensis non inamenus inter eas silvas, quas nos Viertesiasu appellamus, silvis et nemore undique cinctus. Huc se nostrorum aliquot milia re
ceperant cum conjugibus et liberis, locorum angustiis freti. Cum his hosti fuit non semel
acerrimum certamen, magna hostium strage. Postremo cum nullo modo castra nostrorum,
que curribus circum duxerant, expugnari ab hoste possent, coactus est hostis tormenta
quoque bellica illuc adducere et ita demum et castra disjecta et omnes fere ad unum
cesi fuere. Ingentes cadaverum cumuli, qui nunc quoque eo in loco visuntur, facile
magni
253
magnitudinem cedis declarant. Fuere ut hi, qui pauci inde eflugerant, referunt, usque MDXXVI.
XXV milia nostrorum. (Omnium vero ubique tam cesorum quam captorum numerum in
unam summam colligendo, affirmare ausim ex his, que cognoscere potui, periisse hac clade
prope ducenta hominum milia.) (Cod. R.)
Citeriore Ungaria in hunc, quem diximus, modum a Dravi ostio ad Jaurinum usque vexata,
terrore non modico etiam iis, qui procul erant ac Viennensibus quoque injecto. Ponte
super Danubium ad Pestum facto, decimo quarto quam ,Budam venerat ,die, cesar in
D ) 0 il i
>U
*T * *
*.1^
* *>
i fT i /t
If
1 JI
! J I *S 1 i j*) /
. i f*M h I O
ulteriorem Ungariam transiit, dimissis inde ad omnes quoque partes, que inter Danubium
et Tibiscum sunt, omnia similiter vastat et comburit, sicut in citeriore Ungaria fecerat,
multitudinem omnem, que Tibiscum non transierat, partim gladio interimit, partim in
'
* - i *
'
* \~
**
1' f
'
*/
i *\
' , ! I f
f ( i *f ( I * ' I
I |f
) |
servitutem rapit. Ipse satis jam in miseram Ungariam debacchatus, domesticis, que interim in Asia minore, quam Natoliam vocant, exorta fuerant, dissidiis eum revocantibus,
omnibus, que intra Dravum et Danubium occupaverat, locis atq
tate budensi, sine ullo presidio relictis, domum est reversus.
10 b i l fftlll v
mtmM
liicr te
U f >
8 r t 9 U
T 9 V
I H
[ { a fi7 9 8 9 iq ittiifl* nr
254
CXCIY.
Pec^a^ * s
Mgce. Narravit nobis egregius et nobilis Martinus Liszieczki Stis. tue curam et
Cod. R.
providentiam in tanto casu et discrimine istius regni Ungarie, quod et arcem Posonium bene
obfirmaverit nullumque ad eam permittere velit, donec ab universis regnicolis debito modo
rex fuerit declaratus. Nos tametsi tue Sinceritatis prudentiam et sagacitatem in multis
aliis negotiis dudum cognovimus, tamen et hanc ejus animi constantiam et circumspec
tionem plurimum commendamus, rogamusque illam: ut pro virili sua curet et agat, quo
rebus adeo collapsis mature et opportune provideatur rexque talis eligatur, qui prudentia
et experientia sua unitisque aliis vicinis regnis et dominiis sciret possetque tantam tem
pestatem propulsare. Hec ideo sollicitos nos habent, quod et regno isti ex animo bene
volumus et quod res communis agitur. Bene valeat tua Stas.
Korn.
Ck)d>
Illtis., quibus commemorat, quia nos nupfcr admopertinente ad affectandum Bohemie regnum , ideo
quia fide et animo erga nos perpetue firme ac im
ita nobis de ea semper persuasum fuit, esse eam
toto desiderio nostrarum ubique partium atque etiamnum futuram nostri decoris ac com
modi studiosam, multo etiam magis, quam ut aliquid ulla in re de ea aliquando addubi
tare possimus aut debeamus, toties propensionem ac integritatem vre. Illtis. experti. Quid
vero in re jam transacta agendum putemus vre. Illti., non dubitamus illam cum aliis do
minis ducibus Silesie et proceribus ac universis ordinibus marchionatus Moravie conven
turam esse, ubi res ipsa et pericula impendentia vris. illic Dtionibus. multa suppeditabunt
et principes reliquique viri prudentissimi facile pro suo quisque animo et ingenio excel
lenti invenietis, quibus consiliis et remediis habebit opus res et causa vestra communis,
in tanta presertim perturbatione reipublice christiane, que si alias unquam, nunc certe
maxima et salutari indiget consultatione.
.v
Bene valeat.
255
ac terrarum ad illud spectantium ju ra et privilegia vestra tam publica quam privata, quod
denique singillatim ad quemque statum et ordinem, nec non ad personas vestras pertinebit,
in his omnibus vos, uti probum benignum et christianum regem decet, semper gerere et
conservare volumus.
Jam in dies magis confirmatur Sermi. olim dni. Ludovici, regis ac ne.
potis nostri charissimi, funestus interitus et edocemur certo de justitia nostra in regnum
Bohe-
Cod. Kora.
Cod. JEL
256
Bohemie vigore veterum privilegiorum, presertim vero bulle auree succedendi. Quare
scribimus literas omnibus ordinibus in commune commemorando ipsam justitiam nostram,
M D XXVI.
non quidem cupiditate aliqua latius regnandi hoc presertim tempore, quo cernimus extre
mum discrimen his regionibus imminere, sed ne omnino vel deesse rei christiane, vel ita
ignavi esse videremur, si quod malum in commune nobis instat negligere et jus nostrum
missum facere deberemus, nec dubitamus illorum Dtiones. rationem habituras ipsius juris
nostri et hujus temporis necessitatis, nihilominus vram. Illtem., de cujus singulari erga
nos affectu plurimum nobis pollicemur, speciatim hortamur et rogam us: tueatur pro virili
UTO/' i i
sua jus ipsum et dignitatem nostram adversus eos, qui nobis istic adversi essent, experie
tur, Nos hujus opere et studii sui perpetuo gratos et memores futuros. Valeat fe
liciter.
CXCYIH.
Cod.
Spectabilis et Mgce. Accepimus literas Stis. t u e , quibus declaravit, Sermum. dnum. ar-
Korn.
Cod' ^
chiducem Austrie regem Bohemie electum, cum Serma. dna. Ungarie regina Heimburgi una
fuisse et illic pariter constituisse, ut eadem Serma. dna. regina cum domino palatino
$
quod nos videlicet de tantis rebus certiores effecerit, grato animo suscipimus hancque
ejus de salute communi sollicitudinem plurimum commendamus; scire denique eam volu
mus, nos et florentibus et jam ruinam minantibus rebus regni Ungarie auxilio et consilio
nostro nunquam defuisse et nuper statim post miserabilem interitum Sermi. dni. regis
Ludovici, nepotis nostri desideratissimi, nihil officii et benivolentie nostre pro reliquiis
ejusdem regni servandis pretermisisse. Ad ultimum cum proxime ab eodem superius no
minato domino vojevoda Transilvanie et reliqua congregatione, que cum eo apud Tokaj
convenerant, per literas rogaremur, ut ad conventum, in Alba regali inductum, oratores
nostros mitteremus, Nos, u t favorem et benivolentiam nostram erga dictum Ungarie reg
num re ipsa comprobaremus, e vestigio ipsos oratores nostros illuc misisse, quibus inter
cetera
257
cetera ad salutem ejus regni pertinentia mandata, hoc primum et precipuum dedimus, u t J4DXXV;.
seposita omni ambitione, que regnorum et rerum publicarum precipua pernicies et exci
dium fieri solet, sublatisque intestinis dissidiis, simultatibus, odiis et factionibus, domini
ipsi ac universi ordines regni Ungarie de tali rege eligendo agerent, ac omnia studia, cu
ras, cogitationesque suas intenderent suffragiaque sua conferrent, qualis et regno ipsi Un
garie et toti reipublice christiane saluti ac presidio atque decori esset futurus,
quique
genere, dignitate, finitimarum nationum amicitiis et auxiliis, armis virisque ita suffultus
sit, ut ad resistendum tanto hosti sufficere posset. Sed et in posterum quicquid possibile
nobis facto fuerit pro regno isto salvando, in quo tanto tempore genus nostrum feliciter
regnavit et in quo inultum benivolentie et favoris semper cognovimus, nihil omnino pretermittemus. Dabimus etiam omnem operam, ut in eodem ipso regno scissio modis om
nibus evitetur, ne ad calamitatem extremam hec quoque domestica non minus noxia ac
cederet, et ut unanimi voto et sententia rex eligeretur.
Accepimus literas vrarum, Dtionum., quibus nobis conventum suum, quem Cod i!
ad consulendum saluti patrie sue nuper in oppido Tokaj habuerunt, declarant et cum
considerent, se absque rege et directore suo nihil certi aut solidi aggredi et constituere
posse, indixerunt conventum generalem regni pro festo S. Emerici, ducis et confessoris
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
Korn
iq
in
258
MDXXVI.
Sanctorum.
Rdi. in Christo patres, Spectabiles et Mgci. dni. Generosi, Egregii etc. Intellecto conventu
vestrarum Dtionum., quem ad consulendum bono statui regni istius Ungarie agunt, misi
mus in medium illarum Rdum. dnum. Andream, epum. premisliensem, et Stanislaum de
Sprowa, castellanum biecensem, consiliarios nostros sincere nobis dilectos, nolentes vris.
Dtionibus. et isti regno aliqua in parte consilio et auxilio nostro pro virili nostra deesse.
Itaque postulamus ab eisdem Dtionibus. vris.: ut ipsis oratoribus nostris plenam fidem in
iis, que nostro nomine retulerint, adhibeant et que saluti sue et regni istius sunt, diligen
ter expendant et provideant. Pro sua prudentia et virtute facture. Que feliciter valeant.
Dicta salute et oblatis literis, declarandus ingens dolor Mtis. regie, quem habet de tanto
casu et interitu Sermi. nepotis sui deque regni Ungarie moderna calamitate et jactura,
quam amisso principe, amisso exercitu et magna parte procerum et optimatum suorum,
amissis denique arcibus plurimis et terra depopulata nunc accepit.
Dolere
259
Dolere etiam singillatim Mtem. suam de interitu Spectabilis et Mgci. domini Georgii de Za- MDXXVI.
pola, comitis scepusiensis, fratris germani sue Mgcie., quod utruinque et domum ipsorum
Mtas. sua pro debito affinitatis et pristine benivolentie singulari affectu et favore com
plectitur.
Non dubitare etiam Mtem. suam ipsum dominum vojevodam hac jactura cum principis tum
patrie et germani sui in magno dolore et mestitia positum esse. Verum cum hec mu
tatio est dextere Excelsi, cui resistere nemo potest, consolandus est nomine regio et ad
m onendus, ut eam adversitatem equo et infracto animo ferat, quod ille, qui adeo nos
per hostes nostros affligere voluit, idem post rursus consolari poterit
Cum autem perpendat Mtas. sua vim hostilem conatumque occupandi istud regnum Ungarie
et istinc aditum sibi parandi ad reliqua christiana regna et dominia opprimenda, perpen
dat item discordiam intestinam aliorum principum christianorum nullamque auxilii ipso
rum spem his regnis esse, que adeo jam fracta sunt et inclinata, vehementer esse sollicicitam Mtem. suam, ne his pessimis eventibus adhuc pejores sequantur.
Rogare itaque et hortari Mtem. suam ipsum dominum vojevodam, ut cum ille nunc unicus
sit istic, in quo potissima spes sit tantis malis providendi, curaret una cum reliquis do
minis et proceribus regni, qui adhuc relicti sunt, ut quam primum status regni Ungarie
componatur rexque talis eligatur, qui autoritate, prudentia et unitis aliorum regnorum et
dominorum vicinorum viribus sciret et posset tantam hostilem vim et impetum propulsare
et hec regna totamque Christianitatem ab extremo interitu vindicare.
Non ambire quidem neque cupere Mtem. suam plura regna et principatus nunc presertim
in tan ta rerum omnium perturbatione et adversitate, nequaquam tamen deesse velle Mtem.
suam tum regno U ngarie, in quo tanto tempore genus Mtis. sue feliciter regnavit et in
quo Mtas. sua multum benivolentie et favoris semper cognovit, tum sibi ipsi et regno
suo totique Christianitati, postquam res communis agitur. E t proinde offerre Mtem. suam
pro salute ipsius regni Ungarie omne studium, vires et facultates suas.
Singillatim vero spem omnem habere Mtem. suam in dno. vojevoda, quod et saluti patrie et
debito affinitatis, quo Mti. sue junctus est, non sit defuturus. Mtem. vero suam ita se
gesturam esse semper adversus illius Mgciam. in omnibus eventibus, sicuti bonum et fa
vorabilem affinem decet, nec minus illius commodis ac honori Mtem. suam propensam et
faventem futuram, quam cujusvis sui arctissimi necessarii.
CCm.
Pervenimus
huc hesterna die in Fristadt, gratia Dei, incolumes, nam in tanta itineris malignitate magis accelerare nequaquam possumus. Excepti sumus ab Illri. dno. duce Tessinensi, more
illius solito officiosissime.
Peracto prandio, seu cena potius, petivimus cum ejus Illte. se33*
cre-
Cod. Korn.
tod R'
260
MDXXVL
cretura colloquium, conclusique in cubiculo retulimus illi, ut Mtas. vra. pro affectu et
confidentia sua, quam de illa summam habet, committere nobis dignata sit, illi rationes
profectionis nostre in Ungariam referre et cum illa, de negotiis illis occurrentibus consi
lium capere. Diximus deinde, ut major pars dominorum et regnicolarum Ungarie, qui in
Tokaj congregati erant, declararint per literas suas Mti. vre., se illuc ad consulendum sa
luti regni sui convenisse, cognito tam en, quod absque principe et directore nihil ex usu
geri possit, se conventum generalem omnibus regnicolis in Alba regali statuisse pro festo
S. Emerici nuper preterito petivisseque illos a Mte. vra. summopere, ut in medium ipso
rum oratores suos ad consulendum de bono statu regni mittere dignaretur. Scripsisse
etiam speciales literas Mti. vre. dnurn. vojevodam Transilvanie, quibus declarat id, quod
ab omnibus scriptum sit, fieri ratione habita dignitatis Mtis. vre. oflerendo illi sua servitia
impensissime.
Vestram vero Mtem., ut ante non solitam esse unquam regno illi aliqua
in re deesse, in quo tanto seculo sanguis ejus feliciter regnavit et in quo plurimum fa
voris et beneficentie Mtas. vra. cognovit statumque et sortem illius communem cum regno
suo propter vicinitatem reputet, ita et nunc noluisse Mtem. vram. illorum regnicolarum
preces obaudire eaque causa nos illuc ad conventum ipsorum mittere, ut quacunque in re
opera nostra indigerent pro bono statu regni sui, illam pro virili nostra impenderemus.
Idem facturam fuisse Mtem. vram. ad regnum Bohemie mittendo,
si eam rationem ha
buissent domini Bohemie Mtis. vre. quam habent domini Ungari, ut vel saltem aliquis ex
iis, qui Mti. vre. addictissimi videntur, et in quos Mtas. vra. plurimum favoris et bene
ficentie contulit, admonuisset illam, quando et quo pacto geri debuerint hec, que ita quasi
ex improviso sunt gesta, mirarique Mtem. vram. quid sibi velit, quod etiam, irrequisitis
dnis. dueibus et statibus Slesie et Moravie, facta sit in ' Bohemia electio, quandoquidem
res esset tanti momenti, ut olim ea causa fuerit totius Silesie a regno Polonie deficiendi.
Et proinde quod iter nostrum attinet, rogamus, ut sua Illtas., que in Ungaria sentiret,
nobis communicare et consilium suum, quo pacto nos gerere deberemus, subministrare
dignaretur.
hec crebra ducens suspiria non multis: velle se quidem, si quid consilii haberet etiam ex
penetralibus cordis eruere et libentissime nobis impartiri, pro eo quod omnia bona Mti.
vre. integerrimo animo semper optet et faveat, verum apprime sibi displicere primum, quod
tam sero significatum sit Mti. vre. de hoc conventu Albe regalis, rem enim factam esse
de industria, ut vel non mitteret vestra Mtas. oratores in tanta angustia temporis, vel si
m itteret, non venirent tempori, deinde, quod corona sit illuc in Albam regalem deducta
compromissuraque inter regnicolas illinc, nisi electo et coronato rege non discedere; nos
itaque sero venire et cum omnium oculi in nos veluti insignes, ut inquit, oratores sint
conjecti, nonnihil levitatis hinc nasciturum; tamen cum jam eo usque progressi essemus,
pergeremus in Dei nomine, sed priusquam Trenczinium veniemus, nos certiores de re trans
acta futuros. Respondimus: Mtem vram. nos non mittere ad regnum illud petendum,
sed ad regnicolarum, ut dictum est, postulata, alioqui id aliter et tempestivius a Mte. vra.
actum et practicatum esset.
hujus rei causa, idque dicens caput scalpsit et suspiravit acriter, innuens, nescimus quid,
de
261
de ipso nuncio. Quesivimus deinde, quidquid censeret agendum, si in itinere electum regem MDXXVI
acciperemus? Redeundum, inquit, potius quam progrediendum.
Subjunximus: at si dnus.
vojevoda eligetur, cui Mtas. dni nostri favet ex animo, num non potius illi esset gratu
landum, quam redeundum ex itinere? nam ita nos a Mte. vra. instructos esse. Immo, in
quit, hoc erit consultissimum et ad novum regum vobis devinciendum et ad suspicionem
amovendam; quod non causa regni captandi missi fssetis.
Magnam rem esse diadema ut, cuicunque, imponatur, rex sit sicut alter, et proinde bonis
verbis esset potius devinciendus, quam aliqua ingratitudinis et invidie seu doloris nota
ostendenda. Et hec dicendo gestiebat quodammodo et subridebat, licet adderet, quod si
res ita cederet, periturum haud dubie mox regnum illud, quod ita discerptum et m uti
latum etiam regio honesto statui tenendo, nedum hostilitati cum Tureo et Ferdinando
sustinende jam nequaquam sufficere posse videtur.
Conventus et querimonias,
inquit, futuras; postremo nihil; Germanos enim nisi Germanis favere, pecuniam hoc tem
pore
omnia posse.
Et iterum scalpens caput et suspirans: scire se, inquit, qui Mti. vre
consilia suggerebant, qua via et jure exigeret regnum Bohemie et eos ipsos precipuos
fuisse, qui ita u t factum est opera et practicis suis effecerunt. Hec et alia plura plena
sicophantiarum audivimus ab ejus Illte. cum ingenti dolore nostro et, quantum cognovi
mus, etiam si Mtas. vra. omnia studia et operas suas in hoc collocasset, ut regnum illud
obtinuisset, nihil omnino absque ingenti largitione privata et publica effecisset; quare nunc
maxime divina nobis videtur Mtis. vre. sentenna, qua fuit ab initio semper.
Nam et prin
ceps Ferdinandus preter largitiones ipsas et obligationem de solvendis ere proprio debitis
regni, etiam de ascribenda in perpetuum Austria et aliis suis provinciis regno Bohemie
se strictissime obligavit. Nunc, Serme princeps, prosequemur iter nostrum cum majori
molestia ex his rebus, quas audivimus, quam ex luto tartareo, in quo assidue volutamur et
pestilentia, quam vitando cogimur in villas declinare. Si electus erit rex ille ante nos
trum adventum, gratulabim ur illi juxta instructionem Mtis. vre., quod si aliter nunc propter
aliquas causas censeret faciendum, nobis quam primum per literas declarare dignetur, simul
ac ea, que tractare aut impetrare apud ipsum regem, si creatus fuerit, deberemus. Qnicquid postea nobis scriptu dignum occurrerit, e vestigio Mti. vre. perscribere curabimus.
Cujus gratie nos humillime commendamus.
Expectatur hic marchio Georgius in horas idque non alia causa nisi ad tractandum, ne quid
electioni bohemice obsisteretur ab aliquo.
Sacra Mtas. regia. Post scriptas has literas egimus cum dno. duce, u t si dnus. vojevod^
rex crearetur, suggereret illi, uti ad unienda hec regna Ungarie et Polonie animum indu
ceret et filium Mtis. vre. in heredem suum acciperet propter multa commoda, que hinc
sequerentur in partem utramque, quod avidissime arripuit et nobis, ut idem ageremus,
suasit, quod faciemus modo opportuno, nisi Mtas. vra. interim prohiberet.
Hec autetii
scribimus in eum eventum, si rex ille crearetur, accederet enim hinc Mti. vre. nostra
sententia existimatio non vulgaris.
CCIV.
262
MrxxtfT"'
t n e.
CCIV.
P.ir
MDXXVi.
CCodKRL
Cricius Tomicio.
Quia scribo diffuse Mti. regie, que hic apud dominum ducem
egimus et percepimus eo labore et itinerariis molestiis affectus, non puto necessarium vre.
Rme. Dtioni. illa repetere, que omnia ex literis regiis accipiet. Omnino iste dux per
suasum habet, regem futurum dnum. vojevodam idque nos accepturos adhuc ante Trenczinium. Supplico Rme. Dtioni. vre. instruere nos dignetur, quo pacto nos gerere in eo
eventu debeamus, ne quid Ferdinandum offendamus, qui omnia olfacit et nequaquam ne
gotium intermittere vult.
commoditate.
Omnes, qui nos vident, putant, quod causa regni captandi vadamus dici-
turque nobis passim, nos sero venire neque aliter cuiquam persuadere possumus, quod
mihi vere animus presagiebat. Prosequemur tamen iter nostrum et quicquid acceperimus,
mox S. Mti. regie perscribemus.
lime commendo.
CCY.
Cod Kora.
Rde. nepos charissime. Binas accepi his proximis diebus literas vre. Ptis., alteras ex Fristad alteras ex Trenczinio. Previdebam ego, vos ad Albam regalem tempori pervenire
non potuisse, id quod vra. etiam Ptas. perspiciebat. Bene tamen est factum, quod ac
cepto nuncio de rege electo non substitistis nec retrocessistis, sed persequuti estis iter
vestrum, proderit enim id aliquando regie Mti. et patrie nostre.
ravinski ex Posonio et attulit multiplices literas, ex quibus conjicere licet rem ad magnum
dissidium et arma spectare. Nam domini Ungari, qui in Serme. dne. regine et principis
Ferdinandi partibus sunt, nolunt rata habere ea, que in Alba regali acta sunt, forteque in con
ventu suo in Comorno ad electionem alterius regis procedent. Quod si fecerint, reliquie
regni istius Ungarie, nisi Deus prospexerit, sunt omnino periture. Reliqua ex literis dni.
Broderici nostri intelliget vra. Ptas.
263
mus, dubii et anxii fuimus, quid potissimum nobis exequendum esset, nulla enim ratio MDXXVL
suadebat iter prosequi cum ea causa jam am putata esset, propter quam missi sumus,
cumque ex literis tam novi regis quam etiam dni. Nipschicz intelleximus, non modo non
optari adventum nostrum, verum etiam quodammodo ignominiosum futurum , quum preterea dubium non sit, quando apud ipsum novum regem erimus illique gratulabimur, quin
Sermo, principi Ferdinando et aliis dominis, qui eidem regi adversi sunt, prebeamus si
nistram de Mte. vra. suspicionem.
tione nostra sequi debuerunt adhuc Cracovie tanquam in speculo previdentes Mti. vre.
recensuimus neque dissuadere potuimus, quin saltem per inferioris conditionis homines,
quam per nos, in quos omnium oculi sunt intenti, hec legatio fuisset absoluta, et cum
instructi simus a Mte. vra. idque dominus dux tessinensis approbavit, ut si ante adventum
nostrum rex electus esset, illi nomine Mtis. vre. gratularemur, non ausi sumus retrocedere,
ne quid adversus sententiam Mtis. vre. aut dominorum consiliariorum committeremus,
cum is mos noster sit in sinistris successibus pro lucro habere, si quid sit, quod culpari
possit. Cogimur itaque iter hoc omnium molestissimum et prorsus adversus sententiam
nostram exequi; accedemus ipsum novum regem, dicemus causam adventus nostri, dice
mus et id esse nobis commissum, ut si regnum hoc illi vojevode Joanni obtingeret, gra
tularemur ei nomine Mtis. vre. etc. quod postea Mtas. vra. illi confirmare per literas suas
dignabitur, ut aliis legationibus non fiat opus. Agemus cum illo de terra scepusiensi, de
Valacho frenando et aliis, de quibus prius scripsimus aut quidquid ex usu nobis videbitur,
ut saltem hec impensa Mtis. vre. et nostra molestissima fatiga non esset omnino frustra
et ut consideremus, quomodo se erga Mtem. vestram gesturus sit et que spes in conser
vando isto regno videbitur. Interim nos Sacre vre. Mti. humillime commendamus.
Datum
Proinde nunc quasi renati sibi videntur cum summa letitia domum redeuntes.
Quam autem utile fuisset, regna hec Mti. vre. obtinuisse, que preter externas summas
hostilitates etiam intestinis factionibus et inveterato malo ordine, quasi in extremis labo*
rent, non disputamus in presens; verum tamen nobis videtur, quod dum in his adversis
simis temporibus Mtas. vra. vix unum suum regnum et dominia satis tueri et conservare
potest, quum alia hec regna longe majoribus periculis exposita et disordinationibus inve
teratis depravata susciperet, sufficere r.on posset ad omnia conservanda imo circa unum
occupata aliud certissime ruine exponere cogeretur; nam quodlibet istorum regnorum et
presentem principem et modis omnibus satagentem requirit.
CCVII.
264
1730
queruntur quidem graviter, hanc tantam ignominiam sibi irrogatam esse, agereque volunt
conventus et mutua consilia super hoc habere. Postremo tamen nihil facient; Germani
enim nisi Germanis favent et pecunia hoc tempore omnia potest. Nam princeps Ferdi
nandus, preter ingentes largitiones privatas et publicas et obligationem de solvendis ere
proprio debitis regni etiam de ascribenda in perpetuum Austria et aliis suis provinciis
regno Bohemie se strictissime obligavit. Major pars dominorum et regnicolarum Ungarie,
qui in Tokaj congregati erant, declararunt non pridem Mti. regie per literas suas, se illuc
ad consulendum saluti regni sui convenisse; cognito vero, quod absque principe et direc
tore nihil ex usu geri possit, se conventum generalem omnibus regnicolis in Alba regali
statuisse pro festo S. Em erici, confessoris, nuper preterito. Petiveruntque a Mte. sua
summopere, u t in medio ipsorum oratores suos ad consulendum de bono statu illius regni
mittere dignaretur; scripsit etiam speciales literas Mti. sue dominus vojevoda Transilvanie,
quibus declaravit id, quod ab omnibus scriptum est, factum esse, ratione habita dignitatis
Mtis. sue, offerendo illi sua servitia impensissime. Mtas. vero sua u t ante non solita est
unquam regno illi aliqua in re deesse; in quo tanto seculo sanguis ejus feliciter regnavit
et in quo plurimum favoris et beneficentie cognovit statumque et sortem illius cum regno
suo propter vicinitatem communem reputat, ita et nunc noluit Mtas. sua illorum regnicolarum
preces obaudire misitque ad conventum ipsorum fer. IV. ante S. Martinum Rdum. dnum. Premisliensem et dnum. Stanislaum de Sprowa, cast. biecensem et capit, opocznensem, ut
quacunque in re opera illorum indigerent pro bono statu regni sui illam pro virili sua
impenderent.
tionem habuissent domini Bohemi Mtis. sue, quam habent domini Ungarie, ut vel saltem
aliquis ex iis, qui sue Mti. addictissimi videntur et in quos Mtas. sua plurimum favoris
et benivolentie contulit, admonuissent illam, quando et quo pacto geri debuerint hec, que
ita quasi ex improviso sunt gesta.
nostri Trenczinium pervenerint, dnus. vojevoda Transilvanie erit rex Ungarie electus et
coronatus. Nam et corona est in Albam regalem deducta et compromissum inter regni
colas illinc nisi electo et coronato rege discedere. Que res, si ita cedet, prout est mea
et multorum hominum sententia, peribit haud dubium mox regnum illud, quod ita dis
cerptum et mutilatum etiam honesto regio statui tuendo nedum hostilitati a Tureo et
Ferdinando sustinende jam nequaquam sustinere posse videtur.
In conventu regni futuro habebit vra. Mgcia. hospiciuni satis commodum in domo dni. Petri
Konarski, custodis ecclesie mee, qui tametsi solenniter inhibuerit suis procuratoribus, ne
quempiam hominem in domo sua collocarent, ego tamen uti volui autoritate mea episcoIlVr )
pali
265
pali et nihil dubito, quod quicquid ego faciam et facio, ipse dominus custos ratum et
gratum est habiturus.
Commendo me etc.
M D XXVL
Cod. Kom.
Cod' R'
verbis nostris gratulemini eique favorem, consilium et patrocinium nostrum pro conditione
temporum et facultate nostra offeratis. De ceteris vero actionibus supersedeatis; non
enim nobis videtur, tempus aptum esse, in presens vel de filio nostro aut terra scepu
siensi, vel de aliis quibuscunque rebus quicquam agere.
in Alba regali gesta sunt Sermo, principi Ferdinando et primoribus regni istius Ungarie,
qui ad illius Sertem. et Sermam. dnam. reginam ejus sororem se contulerunt, non admo
dum placere, veremurque, si Deus non prospexerit, ne inde extrema pernicies et excidium
regno isti afflicto et lacerato et demum toti Christianitati proveniat. Cui malo imminenti
vellemus nos quidem pro virili nostra libentissime subvenire, sed excogitare non possu
mus, quibus modis et rationibus id aggredi debeamus.
ceps Ferdinandus nemini permittere vult regnum Ungarie, quod sibi hereditarium esse
pretendit et multiplici contractuum genere obligatum usque ad unicam guttam sanguinis.
Alter est
patietur.
nos sunt
habeatis.
et electus et coronatus, nec facile diadema, capiti suo impositum, detrahi sibi
Quare vos nullas alias actiones istic obeundas suscipiatis, quam que vobis per
commisse, et utamini honesta excusatione, quod nihil aliud a nobis in mandatis
Bene valete.
I
Cod. Korc.
Scripsimus binis literis Mti. vre., que primum apud dominum ducem Teschnensem deinde Cod' R'
vero Threnczinium venientes cognovimus, scripsimus etiam vre. Mti., nos intellecta hic
creatione novi regis nihilominus iter nostrum prosequi, cum ad gratulandum ipsi novo
regi, tum ad alia negotia opportuna hic obeunda, nihil aliud pre nobis ferentes, quam id,
quod res est: missos nos a Mte. vra. ad postulationem horum regnicolarum, ut mutuis
consiliis bono statui hujus regni provideretur, quandoquidem uniuscujusque prudentis est,
A cta Tomiciana.
Tomus VIII.
34
ru e n ti
266
MDXXYI
ruenti vicino parieti prospicere, neque Mtem. vram. aliquo privato affectu teneri aut de
alia re esse in presens sollicitam, quam ut in tanto communi discrimine status hujus
regni quoquomodo conservari posset et ut per nos Mtas. vra. certior fieret, quid de sa
lute ipsius et communi defensione sperare deberet.
rumores de conventu Albe regalis et ipso novo rege accepimus, alii solutum conventum
et regem Budam aut Strigonium discessisse, alii diversa referebant. Propter quod premisimus ad ipsum regem Gierstoff, cubicularium Mtis. vre., cum literis, quibus illi declara
vimus adventum nostrum ad conventum Albe regalis, ita ut a Mte. vra. postulatum erat
cum excusatione decenti, quod celerius venire non potuerimus et quamvis intellexerimus,
conventum ipsum dissolvi et illum regem esse creatum , habere nos tamen in mandatis
eum accedere et nonnulla illi nomine Mtis. vre. referre, u t nobis declararet, quo ad se
venire deberemus. Misso cum ipsis literis Gierstoff, ipsi substitimus in Wrablani, ne mul
tum a via tam in Albam regalem, quam etiam Budam vel alibi deflecteremus, ubi quatuor
dies expectando responsum permansimus, etiam duas rationes in prospectu habentes: unam,
ut cum res principalis absque nobis acta esset, reliqua quoque negotia, presertim defen
sionis, sine nobis absolverentur, ne vel aliquid offerre cogeremur, quod Mtas. vra. prestare
non posset, vel nihil offerendo et excusando animos horum regnicolarum a Mte. vra, ali
enaremus; alteram, ut cum nobis dictum esset, omnes absentes, presertim qui principi Ferdinando adheserunt, citatos esse sub privatione officiorum et bonorum omnium, ne in ejus
modi tragediam incideremus.
adhiberi. Que res quid obfuerit paulo ante apud universos Ungaros, Mti. vre. coram
dicemus latius.
Post quatriduum Gierstoff rediens literas nobis regias attulit, quibus significabat, se Bude
nos expectaturum. Cumque jam illo proficisceremur et pro hospitiis promisissemus, ru r
sus noctu ad nos Strigonium misit, ut hic prestolaremur, quod Bude neque locus esset
neque facultas nos pro decentia excipiendi, se vero in crastino, qui dies erat Lune, ven
turum.
Gierstoff et significavimus, mirari nos, cur tanto tempore vel non veniret, ut nobis dici
fecerat, vel nos ad se non accerseret.
Omnibus ex
Quod causa, propter quam huc venerimus, jam esset ejus Serti, ex literis Mtis.
vre. ac etiam nostris comperta.
tum in Alba regali institutum, ad consulendum de bono statu hujus regni eaque
causa oratores suos postulari, nos e vestigio ad eum ipsum conventum expedi
visse, ne ulla in parte huic regno deesset, cujus fortunas omnes communes cum
suis semper existimavit et cui non secus quam suo proprio omnem bonum sta
tum
267
tum et successum optavit, utpote cujus stirps et sanguis hic longissimo tempore
MDXXVi.
rissimo nepote privare et tam miserabili ejus casu hujusque regni calamitate,
ingens animi vulnus Mti. vre. infligere, hoc saltem sperare Mtem. vram., quod
pro illo desideratissimo nepote suo habitura sit ex ejus Mte. affinem et vicinum
non minus erga se propensum et officiosum, quam ille defunctus nepos fuerat.
Sperare item Mtem. vram., quod illius regimine commodius hoc regnum ad pri
stinum statum reduci et a faucibus inimici eripi poterit, quandoquidem ejus Mtas.
et gentis sue et hostis sibi imminentis, cum quo toties est conflictata, conditio
nem ex amussim novit. Et proinde nisi intelligeret, se huic provincie satis
facere posse, nequaquam pro sua prudentia suos humeros huic oneri subjici
endos existimasset.
Itaque gratulati sumus amplissimis verbis ejus Mti. de assequuto hoc regis culmine et pre
cati sumus; ut hec illius sublimatio cederet in confusionem hostium nominis christiani et
ad horum regnorum totiusque Christianitatis presidium et incrementum, hortatique sumus
ejus Mtem., ut predecessorum suorum Sermorum. regum Ungarie vestigia sequendo gla
dium suum regium, quem accepit, strenue vibraret pro patria sua ac fide et religione
sancta catholica, que nunc non ab Infidelibus solum , sed etiam ab ipsismet Christianis
turpissime proscinditur et labefactatur. Unde et auxilium a dno. Deo et laudem immor
talem apud omnes mortales esset habitura.
Quod ad Mtem. vram. attinet, illam complexuram esse ejus Mtem. constanti et paterno amore
neque illi omnibus officiis, quibus posset, defuturam esse unquam, si quidem illi cordi fu
erit et consiliis Mtis. vre. uti voluerit.
dovicus innixus fuisset, potius quam illorum, qui bellum hoc turcicum ad hec regna, veluti
medici malum ad extremas corporis partes divertere solent, non se et regnum hoc in tan
tam perniciem et interitum precipitasset. Rogavimus postremo, ut cum hanc significatio
nem in se Mtis. vre. animi haberet, nobis vicissim declarare dignaretur, quid sibi Mtas.
vra. polliceri effeberet, cum de ipsius Serte., quam singulari benivolentia et amore semper
est prosequuta, tum etiam de hoc regno, pro cujus bono statu Mtas. vra. cure unquam,
laboris et impense, quantum potuit, pretermisit et pro cujus salute olim patruus Mtis. vre.,
novissime vero nepos charissirnus animam suam posuerunt.
conventum Albe regalis vocati fuerimus ad consulendum mutuis consiliis de bono statu
ac defensione hujus regni et conventum ipsum non ulla tarditate nostra, sed ipsorum
34*
sera
268
MDXXVL
sera significatione neglexerimus: declarare nobis dignaretur Mtas. sua, quibus rationibus
regnum suum restaurare ac defendere constituerit, non cupere nos ea scire ulla curiosi
tate, que in aliena republica vitio dari solet, sed cum hec ambo regna Ungarie et Polonie
sibi invicem parietes sint, alterum a Tureis alterum a T artaris, quorum rabiem esset
etiam hoc regnum satis expertum, interesse plurimum utriusque Mtis. vre., u t cujusque
vicinus paries solidus et inconcussus permaneat, ne alter ruens alterum secum in ruinam
trahat. Quarexut Mtem. vram., que sit spes salutis ac defensionis hujus regni, edocere
possemus, rogavimus etiam atque etiam, ut nos ejus Mtas. de instituto suo certiores
facere dignaretur.
In hunc sensum fuerunt verba nostra coram ejus Mte. absque ullis prorsus arbitris, quibus
etiam subjunximus ea, propter que petiveramus seorsum aliam secretam audientiam iis
causis et rationibus, quas Mti. vre. secretioribus literis nostris describimus.
Visum autem fuit nobis, Serme. rex, non expectato ad hec, que egimus, finali responso, hunc
cubicularium Gierstoff ad Mtem. vram. expedire, ne in longa esset expectatione sciendi,
quid nobiscum agatur, ut quo, pacto se principia nostre legationis habeant, intelligeret;
veremur enim, ne preter opinionem nostram et petitionem assiduam nos hic rex iste diu
tius detineret. Nam hoc illi accidisse videmus, quod artifici solet, qui multos simul la
bores suscipit, quibus dum cito satisfacere non potest,
ducere et cras semper in ore habere.
Nunc Mtas. vra. statum hujus regni brevibus accipiat.
quo fato, adversus Germanos, ut pre illis Turei fratres et amici reputantur.
Nihil cogi
tatur nisi de conjunctione cum Tureo et de impetenda Germania una cum illis, si qua
hostilitas aperto Marte esse ceperit. Regine prorsus omnia bona sunt ablata, idem fit
illis, qui ejus partibus adhuc adherent.
reginam, u t ipsi referunt, et per alios harpyas sunt spoliata pretextu illius infelicis expe
ditionis contra Tureos.
Quam ob rem inter alia laudi datur huic moderno regi, quod in
Transilvania in omnibus bonis suis non permiserit tunc queeunque harum ecclesiasticarum
rerum attingere et quod illas harpyas comminatione suspendii a b e g e r i t q u i n etiam nunc,
cum audisset, principem Ferdinandum capere argentum ex ecclesiis et monetam cudere,
ipse mox in contrarium edictum fieri jussit, Ot minima queque res ecclesiastica sui regni
intra certum tempus suo loco restitueretur sub pena sacrilegiorum.
nunc mercator, nullus artifex, nullus medicus aut apothecarius visitur, exulant mores et
vestitus exotici, maxime germanici, exulat cultus, humunitas et discretio, omnia in scithicum
269
cum quendam morem versa sunt.
defuncto a suis vituperari novit: proindeque non alios magis quam suos complectitur,
fovet et praeficit, audit, tractat et expedit omnia solus, equitat suo more m ilitari, sago
ad sellam alligato et discursat inter suos per iter, in loco vero rei divine ante omnia et
religiosissime operam dat, mox consultat et negotia sollicite tractat. Sed sic est: fervet
semper principium, immo jam ita refrigescere videtur, ut dum solus omnia agere et ex
pedire vult, ita distrahatur, ut quid potissimum agat nesciat omniaque procrastinare co
gitur multique pertesi expectationis et inedie absque responso discedere coguntur cum
maledicentia ipseque, u t intimi ejus referunt, sepe testatur, se penitere suscepti hujus re
giminis et profecto, utcunque in publico spem vultu simulet animumque excelsum preseferat, videtur tamen in maximis angustiis constitutus esse; u t omnino appareat ita illi
accidisse, quemadmodum depingi solent in comediis adolescentuli amantes et clam invitis
parentibus amicas suas uxores ducentes, ut priusquam ducant, nihil cogitent: utiles an
perniciose sint nuptie et quo pacto indignatio parentum vitetur, ne una cum uxore domo
excludantur; id unum curant, u t voto suo potiantur, quo facto tum demum subit anxietas
et sollicitudo de omnibus incommodis et adversis.
potiunde flagrarit, nunc demum apparet. Captatus est in hoc a longo tempore favor po
pularis, turbe in optimates et regios administratores excitate, corona, ut fertur, adhuc
ante conflictum Threncinium abducta, preoccupata omnium externorum studia tractatibus,
: conventibus, coronatione denique, nihil interim quale regnum sit et quibus discriminibus
expositum perpendendo.
magno ex omni parte timore et anxietate, quo pacto regnum instaurari et defendi possit,
nec tamen etiam nunc modus ullus invenitur, preter spem successus alicujus aut res
omnino desperatas. Unum est, Serme. rex , quod spem prebere videatur statum hujus
regni per illum conservandi; videmus eum cautissimum et ipsa vulpe astutiorem, videmus
mores et actiones ejus hominibus et tempori maxime congruentes nihilque illum, ut nunc
est, omittere, quicquid opportunum esse videtur, omnia denique ex nutu ipsius pendere et
administrari. Perpendimus insuper, quod cum ab adolescentia sua hanc fortunam et in
dustriam habuerit, ut multa in se molimina summatum hujus regni, id dudum, quod ac
cidit, timentium, superare sciverit et potuerit, ne addamus et regiam autoritatem, haud
dubie cum rerum potitus sit, ita statum suum dirigere sciet, ut ex his tempestatibus, que
illi imminent, elabi et regnum hoc stabilire poterit.
tur et vra. Mtas. in his rerum omnium turbinibus saltem ex hac parte, unde majus dis
crimen imminet, in aurem utramque dormire posset. Nam, Serme. princeps, quantum hic
videmus et que alibi geruntur audimus, nusquam est adhuc felicius virtute et prudentia
Mtis. vre. quam in regno et dominiis ejus, nisi quod nos ipsi, ne bene sit, modis omni
bus adnitimur.
Regnum hoc si princeps Ferdinandus adeptus esset aut adipisci in posterum posset, uti se
accingit, vel universam hanc gentem delere cogeretur, antequam illud pacate obtineret,
vel se et regnum hoc una cum aliis vicinis penitus precipitaret. Si vero Mtas. vra. electa
fuisset, uti est hic omnibus post eum, qui sanguis ipsorum est, acceptissima: duo impri
mis
270
MDXXVi.
nris facere cogeretur, primum conditiones quascunque cum Tureo inire, secundo ingenti
r
^
sumptu vastitatem et ruinas regni sarcire et regnicolas, presertim militares, quorum ma
xima pars hominum et rerum suarum jacturam fecit, sublevare, quorum alterum indignum
esset nomine Mtis. vre., alterum ipsa scit quam facile; sed sine his se et regnum hoc omni
spe frustraretur, immo in certum precipitium deduceret. Hic autem preter bona regine et
patrimonium hujus regis ac Transilvaniam, quam tenuit, nihil omnino aut modicum ad
modum superest proventus regii. Preterea aperta esset et perpetua cum domo cesarea
hostilitas Mti. vre. ineunda. Nunc huic regi, more ipsorum scythico, multa licent, que
aliis fortasse non perinde licerent: occupavit bona regine, privat majoribus officiis et bo
nis absentes sibi non consentientes, episcopatus vacantes mulgebit fortasse ad annum us
q u e, licet ad illos jam personas aliquas designaverit, nec qiticquam in hac re nisi cum
consensu et consilio omnium spiritualium agat in sarcienda tanta reipublice et ecclesiarum
*
jactura et alia id genus, que vult, facit. Patrimonium habet amplissimum, opes non vulgares dudum repositas et alia id genus. His omnibus adjutus hos pecunia ju v a t, illos
promovet, alios verbis lactat, instrumenta et alia necessaria bellica, quibus hoc regnum
penitus vacuum est, comparat, scissa sarcire, diruta restaurare nititur, et nihil non agere
videtur eorum, que opportuna censentur, idque effusa jam, u t intelleximus, ingenti summa
pecunie ingentique labore et sollicitudine adhibita, quod per alios aliorum quoque regno
rum et dominiorum curam habentes ita commode fieri non posset. Hec propterea scri
bimus ita verbosius, quod nos, subditi Mtis. vre., adeo optavimus illi preter ejus volunta
tem hec regna contingere et nescivimus, quod optavim us; hocque ita dici non potest, ut
apparet omnibus faciem hujus regni intuentibus, non multos regere, sed bene regere laudi
d atu r, quod in his perturbatis et infelicissimis temporibus in hisque regni erroribus et
libertatibus inveteratis, hoc opus, hic labor est. Quid autem profuerit majoribus nostris,
quod olim Ludovicus et Vladislaus Ungarie simul et Polonie reges fuerint, immo ipsis
quoque regibus, satis historie testantur, nam preter alia incommoda, que plurima fuerunt,
et obligationes bonorum regalium et nimie libertates, quibus nunc laboramus, hinc potis
simum manarunt. Nunc ex ea propensione, que hic erga Mtem. vram. cum a rege, tum
ab omnibus passim exhibetur, speramus Mti. vre. futurum hoc regnum deditissimum.
UJJCL.
I & i : ' C t l ( H .
->
'J -i
it}
; t ' i A
*?
~.
i) r * f . |
it
\r.
i-
f*
lif
ri'
> .?
f!
Rex ipse se Mti. vre. pro nepote amisso filium dedicat et qualem se offert, talem accipie
mus et Mti. vre. afferemus, impari quidem sorte et commutatione, pro nepote vero filium
asciticium; tamen mos est eorum, qui cultellos deferunt, u t uno amisso, ligneum interdum,
ne alter pereat aut vagina destruatur, imponant et sufficiant.
turus sit Mti. vre. et nobis omnibus aut saltem impensam hujus legationis valiturus, ig
noramus. Licet si Mtas. vra. ponat ad calculum to t et tantas impensas pro defuncto ne
pote factas, ex adverso vero utilitates, que illi aut ejus regno ex ea propinquitate pro
veniebant, nescimus damnine plus an lucri Mtas. vra. offendet, cum interim ex vicinia
non secus quam ex hostili dominio et cusiones monetarum et alia incommoda regno Mtis.
vre. inferebantur, non quidem culpa optimi illius regis, sed inobedientia subditorum. E t
proinde cum ita Deo placuit, non omnino hic filius, qualis sit, aspernandus est et preser
tim
271
tim cum ab aliis circumquaque magne insidie, ut hic accepimus, Mti. vre. et dominii3 ejus MDXXVL
struantur et nusquam tuta fides.
Hic autem rex, si in regno consistet, utcunque perquam astutus sit, et sciamus quod ju x ta
bacalarium Mtis. vre. tria desunt in Hungaria cochlearia etc., tamen cogitur ille, velit no
lit, Mti. vre. addictus esse; cum Tureis enim si pacem obtinebit, ea absque tributo con
tingere non poterit, quod jugum quisque cogitat semper excutere, cum Germanis autem
nescimus, quo diverso ipsorum genio ita congruet semper, u t solet congruere inter canem
et gattam , nisi tem pus, quod omnia m utat, animos ipsorum aliter formaret. Quod ad
principem Ferdinandum attinet, scripsi ego episcopo Broderico Posonium, scripsi et illi
epo. Nove civitatis eo exemplo, quod mitto Mti. vre. dedique literas ipsas perferendas palatinidi Ravensi, aulico regine, juveni bene discreto et versuto et, que illic narrare deberet,
instruxi.
Sacra Mtas. Damus operam pro virili nostra, ut hec legatio nostra, nescimus ad quid facta,
habeat tamen speciem aliquam honesti et commodi aliquid in posterum pariat, ita sermo
nes et actiones nostras moderantes, ut juste neutra pars quicquam sinistre suspicionis de
Mte. vra. et nobis capere possit sicque hunc regem et gentem Mti. vre. devincimus, ut
nihilominus altera pars sibi de Mte. vra. jure persuadere possit, integrumque fiat Mti. vre.,
utra in sella considere velit, an vero in neutram, quod omnium est consultissimum, de
clinare, quandoquidem neutra pars in eo, quod aggressa est, usa sit ante consilio Mtis.
vre. E t si quando ad concordiam ventum fuerit, fieret autoritate Mtis. vre., que in his
perniciosissimis temporibus de nullo alio, quam de communi pace Christianorum et est et
debet esse sollicita, placeant alicui vel non placeant hec Mtis. vre. in partem utramque
benivolentie officia, cum ab illa nihil rectius agi possit; ulcus enim asperius tractatum
universo plerumque corpori exitium afferre solet, quod maxime nunc est metuendum; an te
quam enim rex iste se exturbari patietur, potius Tureo se subjiciet, quamvis si quid Mtas.
vra. conjunctionis sibi pararet adversus eos, qui longe indignius contra Mtem. vram. con
spirant, jure optimo faceret et par pari referret, de quo latius coram. Quo pacto in his
et aliis omnibus hinc absolvemur Mti. vre. ipsi, Deo bene juvante, brevi referemus.
Serme. princeps.
jam adortum esse ditionem hujus regni et oppidum Tarnawa obsedisse, tamen cum apud
hunc regem fuimus, visus est his rebus non credere et satis excelsum animum preseferre.
Disseruit nobis longo sermone, ut semper soliti sint principes Germanie post decessum
regum Ungarie hoc regnum impetere, ut terram hanc possiderent et genus ungaricum
extirparent, tamen hoc suum optatum hactenus consequi non potuisse.
Suscepisse se gu
bernacula hujus regni non ambitione aliqua in tanto ejus casu et vastitate, sed amore
servande patrie, pro qua paratus esset semper vitam suam exponere, spem suam summam
in Deo ponere et non dubitare se, illius auxilium sibi affuturum. Quid postea sequetur
Mti. vre. Serme. vel ipsi declarabimus, vel adhuc ex itinere perscribemus.
Cum nobis hic sermo incidere solet cum dominis et regnicolis de Mte. vra. et commemo
ramus illis, quanta in hoc regnum benivolentie officia prestiterit Mtas. vra. et ut primum
patruus, demum nepos Mtis. vre. pro ipso regno sanguinem et vitam suam fuderunt, cum
que
272
T ibiiT'
que hortamur illos, u t sacre hujus et meritissime in se familie Mtis. vre. et regni Polonie
memores essent, omnes uno ore non aliter appellant Mtem. vram. quam suum legitimum
dominum et regnum Polonie non aliter se existimare putant, quam suum proprium. Rex
ipse et nutibus Mtis. vre. se obtemperaturum pollicetur.
perscribimus, utinam alii quoque principes eandem rationem Mtis. vre. haberent, speran
dum esset, brevi communem pacem futuram opera et consilio Mtis. vre. Nunc si tragedia inter Germanos et Ungaros ordietur quid est aliud, nisi aliqua ingens ruina totius
Christianitatis expectanda, quam dominus Deus sua gratia longe avertere dignetur. P o l
licitus est quidem rex ipse nos hodie absolvere, tamen, experti prius ejus procrastinatio
nem, noluimus hunc cubicularium Mtis. vre. diutius retinere, sed hec principia legationis
et actionum nostrarum Mti. vre. significare, presertim cum jam prejudicium quasi habea
mus expeditionis nostre, ut Mas. vra. ex secretioribus literis intelliget.
Tractamur hic honorificentissime et recte in omnibus habemus, tam en nihil est, quod magis
cupimus, quam ex hac afflictissima terra quam primum egredi.
sacram Mtem. vram. brevi salvam et incolumem reperiamus, cujus clementie nos humiliter
commendamus.
CCX.
Cod. Ko:u. Sacra Mtas. et domine, domine clementissime. Post humillimam nostri commendationem.
Cum venimus huc Strigonium diverti ego, episcopus, ad prepositum hujus ecclesie strigoniensis, virum eruditum, cordatum et non vulgaris cum apud hunc regem, tum apud omnes
alios existimationis. Is quia conventui albensi intererat et regem in coronatione dirigebat,
multa nobis dixit et communicavit scitu necessaria, et inter alia retulit, quod cum orato
res principis Ferdinandi ad Albam regalem hac proficiscerentur, declinasset ad domum
suam alter illorum Marcus quidam , doctor, et cum sermo incidisset de rege eligendo,
subjunxisset Marcus ipse, principem suum neminem scire, qui se impedire deberet preter
Mtem. v ram .; preterea quod idem facere voluisset vra. Mtas. in regno Bohemie secretis nunciis
et literis, tamen id efficere non potuisset.
Ferdinandum de illa ulcisci posse, qui ad hoc unum jam habeat Moscum sibi arctissimo
federe conjunctum, u t,
oratores ipsius principis ex Moscovia, ducem illum jam totum esse in manibus ejus, pa
ratum ad omnem significationem Mtem. vram. impetere, inducias, quas cum illo nunc ha
beat, neque nunc esse, neque unquam futuras certas et stabiles et alia id genus multa,
que licet adhuc domi divinabamus, tamen cum multo dolore audivimus, subiitque in men
tem querimonia domini ducis Casimiri de eo, quod negotia Mtis. vre. hujusmodi imposto
ribus et sycophantis, qualis indubie est unus ille Sigismundus Herberstein, creduntur, neque
alii apud nos magis idonei vid6ntur, quam hujusmodi dotibus prediti.
ni!
His acceptis,
Serme.
273
Serme. princeps, tanto magis placuit regem hunc Mti. vre. devincire, ut contra hanc virgam ferream, in qua illi tenere volunt Mtem. vram., habeat illa vicissim hanc ferulam,
qua illis semper majori terrori esse possit. Egimus itaque secretissime cum hoc ipso
rege de periculis, que impendent huic regno, non a Tureis solum, sed etiam ab Almanis,
quantum expediret conditiones quascunque in presens cum Tureo inire, qui superari aut
repelli ullo inodo non possit, rebus hujus regni sic se habentibus, u t aliis, quod factu fa
cilius sit, tanto commodius resisti posset; quam item esset ex re utriusque Mtis. vre.,
ut sese aliquo modo seu necessitudine conjungerent, ut mutuis consiliis suas res et nego
tia stabilirent. Suasimus demum, ne inconsulta Mte. vra. ad aliqua connubia seu concor
dias sese precipitaret. Suasimus hoc autem partim, u t connubium cum regina illi alioquin
et huic genti aspernabile diverteremus, partim ut si ille regnum suum bene firmabit et
Mti. vre. placuerit, posset postea ratio iniri de collocanda illi filia Mtis. vre. Illma. dna.
Isabella, de quibus tempus utique jam esset cogitare. Tamen ejus rei et alicujus alterius
specialis conjunctionis nullam illi significationem dedimus, ne metas excederemus, sed
duntaxat generaliter de conjunctione aliqua egim us, ut postea liberum esset Mti. vre.,
prout tempus afferret, se cum illo conjungere. Ad quod ex colloquutione et responso ita
extemporaneo hanc significationem habemus: quod semper facturus sit omnia, que perti
nebunt ad eam ipsam conjunctionem ju x ta arbitrium et voluntatem Mtis. vre.
De suscipiendo in heredem filio Mtis. vre. visum fuit postea dno. duci Cazimiro non ita
subito agere, visum et nobis nihil speciale proponere inscia voluntate Mtis. vre.
De defensione et conservatione hujus regni, quantum intelligimus, petiturus est per nos rex
ipse, ut Mtis. vre. medio conditiones pacis cum Tureo inire posset, quam operam credi
mus Mtem. vram. non recusaturam, ne regnum hoc precipitaretur et Tureus vicinus Mtis.
vre. efficeretur et ut etiam per hanc occasionem agere posset Mtas. vra. de suis induciis
longius producendis.
Habemus etiam quoddam prejudicium ex primo sermone de terra scepusiensi, dum subjunxit:
recens adhuc esse, quod juravit fines et ditionem regni non alienare, ut forte non sit ita
concessurus, u t petebamus, tamen de omnibus certiores erimus post responsum ultimum.
Sacra Mtas.
Venit huc ex Posonio palatinides ravensis, aulicus regine, qui nobis multa
inira narravit, inter alia: habuisse dominum Turzonem copiam legationis, quam dnus. Nipschicz apud hunc novum regem egit, et alia pleraque secreta Mtis. vre. eaque cum aliis
illic dominis cxcusisse et ita omnes interpretatos esse, quod Mtas. vra. vel ambierit sola
hoc regnum, vel illud huic novo regi faverit, et cum quidam diceret, se audivisse Mtem.
vram. habere gentes nonnullas in Scepusio ad defensionem ipsius regis, subjunxisse illum
palatinum Nadherspanum, affinem mazoviensem, cum multis conviciis: Mtem. vram. solam
defensore indigere neque se et subditos suos a bestiis tartaricis tueri posse, abducta hoc
anno per illos Mti. vre. ducenta milia hominum plusque illi quam regno Ungarie damni
illatum et alia multa in contumeliam Mtis. vre. et generis polonici, propter quod scripsi
ego, episcopus, ita Broderico, ut Mtas. vra. ex copia intelliget.
nunc Mti. vre. et pro uxore consequuta et pro dignitate bis restituta sola autoritate Mtis.
vre., quam semper dominus olim archiepus. in hujusmodi odiosis causis obtendere solebat,
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
3^
ita
MDXXVI
274
MDXXVi.
ita ut in degradando domino Stephano Verbetio, qui nunc est omnia. Nuncius Mtis. vre.
non interfuerit solum ejus nomine, sed etiam sententiam dictarit, nescimus an ad hoc
m issus, quod nos crassioris intellectus nunquam ausi fuissemus facere; nam ea res et
Sermo, olim. dno. regi Ludovico et Mti. vre. plurimum detraxerat favoris apud hos om
nes regnicolas, sed illa omnia facta fuerant in gratiam regine et principis Ferdinandi in
eum finem, qui nunc apparet. Narravit etiam nobis ipse palatinides: valde jam nutare
illos dominos, qui adherent principi Ferdinando, tiraeturque de ipsorum fuga, modo huc
tuto reverti possent. Non sunt autem nisi palatinus, epus. vesprimensis, banus Croatie et
Brodericus. Reliqui omnes cum universis regnicolis emori mallent, quam hunc regem de
serere. Quid fiet postea, nescimus. Hodie pransuri sumus apud ipsum regem et spera
mus nos absolvi. Commendamus nos iterum S. Mti. vre. Strigonii IV Decembris.
rex se regem legitimum illius regni putet, videtur mihi, quod si etiam litere ipse in ad
versarios inciderent, ambigue interpretari possent; nam utrum magis salutare et honestum
sit Joanni illi adherere, qui coronatus est et minus potens, an Ferdinando illi, qui se jus
et obligationes habere pretendit et plus potest, in dubium verti posse et cujus est con
dere, ejus est interpretari, quamvis non placet mihi nos sic agere.
quod is princeps munus hoc sibi suscipiendum duxerit, qui potissimum illi satisfacere et
rebus labantibus succurrere possit. Mox accurrit nuncius cum literis ex Tokai ab opti
matibus et regnicolis illic congregatis, quibus scribebant, se conventum ad consulendum
de bono statu Reipublice in Alba regali instituisse, enixe rogante^: ut Mtas. sua oratores
ad ipsum conventum mittere dignaretur.
275
vulgari, ut terminus erat brevis, pene tumultuarie, u t juvaremus, si quid possemus, et con- MDXXVI
silio salutem hujus regni et rem Sermi. principis Ferdinandi, quantum fieri posset, promo
veremus. Interim quam venimus et conventus solutus est et rex preter spem creatus.
Diu, quid facturi essemus, dubitavimus, visum tandem fuit turpe retrocedere, sed perre
ximus ad visendum ipsum regem et que facies esset rerum explorandum. Cum quo, nes
cio quid suspicante et congressum nostrum vitante, non cito convenimus et inprimis, ut
decebat, gratulati sumus illi hoc regium culmen assequutum; rogavimus demum, u t cum
ad consulendum de bono statu hujus regni huc vocati essemus et conventura neglexeri
mus, declarare nobis dignaretur, quibus rationibus statura suum et hujus regni decreverit
adversus tot tempestates tueri et conservare, quandoquidem interesset plurimum Mtis. dni.
nostri scire, quo pacto hic regni sui paries consisteret, ne sua ruina regnum etiam suum
in preceps deduceret. Quantum autem ex responso et his, que video, colligere possum,
omnia videntur noxia et desperata neque aliud presagire possum, nisi ingentem aliquam
horum regnorum et totius rei christiane ruinam. Maxime igitur perturbati revertimur ad
Sermum. dnum. nostrum, qui nunc de hac una re sollicitus est, ut communis salus aut
saltem horum regnorum servetur; cum vero accipiet, que perniciosa molimina hic cogno
verimus, quantum mali impendeat ex animis horum vicinorum in sese exulceratis, haud
dubie incredibilem capiet dolorem. Si vobis placuisset, tempori etiam aliquid communi
care Sermo, dno. nostro et cura ejus consilio agere de salute patrie sue et honore Sermi.
principis Ferdinandi, aliter fortasse omnia successissent. Nunc quomodo vobis et patrie
consuluistis videritis.
Sermo, principi, sed venimus post prandium et hec gens vestra adeo fremit in Germaniam,
nescimus quo malo fato, ut nefas sit, nisi cura contumelia nominare, et Turei jam pro
fratribus et ainicis habentur. Dtio. vra., si ita videtur, poterit rem Mti. reginali et ipsi
principi declarare et nostra obsequia Mtibus. suis commendare non gravetur.
Rme. mi dne. Accepi esse istic nonnullos, qui existimationi Sermi. dni. nostri et gentis nos
tre modis omnibus detrahunt, qui impotentiam nostram, qui tot centena milia hominum
hoc anno per Tartaros abducta palam jactant, quod eo majori amaritudine animi audivi,
quo sciam, eos ipsos plurimum officii et beneficentie principis nostri in se expertos esse.
Fatem ur quidem impotentiam nostram , sed tamen tot et tantis hostibus cincti, hactenus
gratia Dei nulli succumbimus. Incessebat nos magno seculo Germania, huic non ignaviter
restitimus, impetebat vi immensa Moscus, is quoque cesus et repressus est. Eandem mercedem retulit Moldavus. Adoriuntur plerumque Turei, et hi majori dispendio quam lucro
discedunt, neque hactenus ullam arcem nostram occupant. Incursant Tartari, sed incursant
illam oram ab initio. Id vel ex Tristibus Ovidii liquet, neque illorum clandestinos insultus regio campis potentissima vitare potest. Qui si tantum muscarum abducerent, quan
tum vos hominum istic computatis, ne musca quidem jam superesset in Polonia. Semel
invaserant Tartari Ungariam et omnia deleverant, semel umbilicum vestrum attigit T u r
eus, et jam actum de omnibus videtur.
soli absque ullius alterius auxilio conflictamur, substitimus hactenus. Vobis fungi videmur
non homines. Utcunque est, contenti sumus principe nostro, cui utinam omnes essent
35*
si-
276
MDXXVI.
similes; contentus est et ipse ditione sua, nihil unquam ex his vestris felicitatibus et am
plioribus imperiis ambiens. Neque est, ut apparet, quid ambiatur. Spectabimus istas
vestras magnificas tragedias equidem non libenter, quas ordimini, et videbimus, quorsum
vel vos vel patriam vestram deducetis. Faciat dnus. Deus, ut omnia in pacem et tran
quillitatem convertantur. Quod unum princeps noster optat et curat, ut non deesset
etiam opera, si id alicui cordi esset. Felicissime valeat vra. Dtio. et me diligat. Strigonii.
CCXHL
Cod. R
lantibus his optimatibus et regnicolis ad conventum Albe regalis missos esse ad consu
lendum de bono statu hujus regni, ita non ignoret, nos post actum conventum et regem
preter spem creatum huc venisse, neque jam consilii de statu hujus regni neque servitii
prestandi Sermo, principi nostro Ferdinando ullum nobis locum relictum esse, accessisse
nos tamen ipsum novum regem et gratulatione facta, ut conveniebat, hoc unum nos in
presens curasse, ut sciremus, in quam spem rex ipse tantum onus susceperit et quibus
rationibus defensionem statuerit, quidve Sermus dominus noster Polonie rex sperare pos
sit, de hoc regno conservando, cum quo illi communis calamitas ab Infidelibus impendet,
ne hic paries vicinus ruens, nos secum in ruinam trahat, comperisse nos hic tandem plus
fremitus et apparatus in Christianos quam in ipsos Tureos multaque esse molimina pene
desperata et reipublice christiane perniciosissima. Sed nec minora istinc de vobis audimus
propter quod vehementer perturbati revertemur ad Sermum. dnum. nostrum, quem scimus
de nullo alio quam de communi salute nunc esse sollicitum.
Hec
vra. Rma. Ptas. Sermo, principi suo referre velit, cui Mtas. dni. mei et nos, ejus
subditi, omnem optamus felicitatem. Commendo me vre Rme. Pti., que sit felix et in
columis.
scribo, cognoscet enim ex literis regi a me scriptis, mihi ad illas scribendas vix diem
suffecisse. Cognoscet item omnia ex ipsis literis, queeunque illi essent a me scribenda.
Valeo gratia Dei recte satis sumusque hic cum meo collega, viro certe optimo, gratissimi.
Me vre. Dtioni. Rme. unice commendo, quam dnus. Deus servet diutissime sospitem et
felicem. Strigonii IV. Decembris.
CCXV.
277
E x Tren-
Proinde nos una cum conjuge nostra obnoxii sumus sue Mti. ut fratri, af-
fini,
278
fini, patri et patruo occasione hujusmodi benivolentie et studii, ut nos gratos exhibeamus.
Nos item cum conjuge nostra in illa Mte. ponimus pre ceteris amicis nostris singularem
MDXXVJ,
et summam confidentiam. Quam ob rem visum nobis fuit, ut illi Mti. nostram et con
jugis nostre gravitatem et adversitatem, que jam nunc nobis instat, pro benivolentia erga
illam Mtem. innotesceret, quemadmodum prefata dna. Anna, conjunx nostra, secundum
sanguinem, deinde nos ju x ta tenorem nonnullorum contractuum, de quibus sua Mtas. in
dubie bene scit, proximis superioribus annis hic inter quondam prefatum cesarem Maximilianum et regem Vladislaum, felicis recordationis, erectorum, veri et a Deo ordinati he
redes regni Hungarie sumus, neque nobis persuadebamus, ut quispiam quicunque is esset
nobis in hoc impedimentum facere ausus fuisset.
tatis predicte et contractus erecti Joannes, comes a Scepusio, vojevoda Transilvanie, ausus
est contra Deum, honorem, jus, immo omnem equitatem et justitiam nostram agere quippe
qui se per adherentes suos in regni nostri Ungarie hereditatem intrusit seque regem, ut
pretendit, declarans contra utriusque nostram justitiam et hereditatem.
Quantum nos eam ipsam rem apud nos ipsos expendimus, nihil aliud dispicere et invenire
possumus, nisi quod ipse id genus practicam longo tempore et spatio ante pro suo et
suorum complicum commodo intenderat, quod multis suis factis colligi potest, quippe qui
viventibus Sermo. Vladislao et Ludovico, regibus, ad culmen regni Ungarie aspirare co
natus est, u t non ignotum est; qui etiam id temporis, cum Tureus, christiane fidei hostis
et persecutor, cum ingenti vi et exercitu Ungariam invasisset ad expugnandum castrum
Nandoralbense, tum dno. suo, Sermo. Ludovico, nullum subsidium, quod tamen nunquam
non apud se habuit, ad sue Mtis. multiplicem requisitionem prestitit, quin immo suam
Mtem. in castris agentem deseruit, quo imperator Turearum fortissimas munitiones et
munitissimas nimirum arces pariter et civitatem Nandoralbensem et alias id genus muni
tiones locaque communi Christianitati in gravissimum dispendium expugnavit et ditioni
sue subjugavit.
Insuper manifestum est et res ipsa fert, quod idem vojevoda proxima
superiori estate cum ipso Sermo, dno. Ludovico contra Tureum in campo castra metanti
cum non contemnendis copiis equitum et peditum in procinctu esset, ut regi presto fu
isset. Cum autem animadvertisset belli molem, suam profectionem causando remoratus
est et ita pugne non interfuit, immo a dno. suo in suprema necessitate descivit, quo proh
dolor! interitus Sermi. dni. Ludovici subsequutus est.
f ...
279
MDXXVL
280
MDXXVi.
regni Ungarie heredibus habene regni traderentur, tum illa omnia pericula modo bono
vitari et precustodiri possint.
P reter hec expendendum est, si prefatus vojevoda in eo regie dignitatis culmine contra n o s
tram et conjugis nostre justitiam mansurus sit, tum id in futurum aliis se libenter in altum
ferre volentibus exemplum, ut a decessu principis derelinquentis liberos, vel non, se per
vim in hereditates intrudendi prestabit, ex quo tandem nihil nisi sanguinis ingens effusio
consequeretur. Prout idem rex Polonie apud semet ipsum sufficienter estimare potest.
Licet nos ab interitu Sermi. dni. Ludovici, regis, tam strenuum exercitum equitum et pe
ditum conscriptum habuimus, quod Deo bene volente ipsi vojevode re ipsa ita conatus
suos, ne ea ratione coronam nostram nobis preriperet, prohibere potuissemus, verum nos,
et non inique nostro hereditario juri et contractibus inter cesarem Maximilianum et Vladislaum, regem, factis omnino confidebamus.
tus bene deliberato et maturo consilio et causa debite expensa, heri nempe dominica
die ante festum Scti. Thome, apostoli, qui XVI* Decembris est, superis sic volentibus nos
et conjugem nostram in regem et reginam legitima electione eligentes publicarunt. Quare
electio et coronatio vojevode, que ex sua ipsius et adherentium suorum propria utilitate
et audacia facta est, invalida est et nullius roboris. Pro electione vero nostra, nos cum pri
mis superis acceptum cum laude et honore referamus oportet, quam Sermo, regi Polonie,
fratri et affini nostro charissimo pro mutua benevolentia, ut nobiscum congaudeat, cela
tam esse noluimus.
Quemadmodum nos ut premissum est cum conjuge nostra ex illa singulari commendatione,
qua nos cesar Maximilianus et Vladislaus, rex, paterno amore et affectu Mti. sue com
mendaverant, pro illa arctissima necessitudine et summa confidentia, quam in illam Ma
jestatem figimus et locamus, minime dubitantes, quin sua Mtas. nobis utro q u e unice af
fecta sit, u t honorem et fortunas nostras, jure ad nos spectantes, promoveat et dispendium .
et jacturam nostram precustodiendo. Quod denique eundem Sermum. dnum. regem Po
lonie nos cum conjuge nostra majorem in modum requirentes rogamus: u t sua Mtas., in
quam cesar Maximilianus et Vladislaus, reges, confidentiam singularem, u t fratrem ha
buerunt, hujusmodi ardua negotia animo perpendat, super quo nobis suum fraternum atque
adeo paternum consilium impartiat et ad suscipiendum pro nostra et conjugis nostre ju s
titia regnum Ungarie, ad quod debita jam electione vocati sumus, auxilio et assistentia
sua nos nequaquam deserat, quin immo se erga nos favorabiliter exhibere velit; quia nos
et conjunx nostra secundum Deum spem summam in sua Mte. collocamus, cui nos
rursus offerimus, ubi sue Mti. inservire possumus etiam contra ejus adversarios et hostes,
cum requisiti fuerimus, quod nos pro facultate nostra non illibenter, ut nostro charissimo
fratri et affini presto esse volumus, suam Mtem. nulla ratione derelinquentes.
Pre-
281
Prenominatus consiliarius noster illi Mti. Polonie significet, si sua Mtas. nomine conjugis
sue hereditatis in regno neapolitano aliquid difficultatis haberet, in quo sue Mti. au.
xilio esse possemus, ut nos sua Mtas. confidenter certiores reddat, tum nos in ea re dno.
et fratri cesaree Mti. fideliter scripturi sumus negotiumque ipsum sollicitabimus et promo
vebimus non aliter, quam si nostrum proprium esset, quo se indubie cesarea Mtas.
amice erga illam Mtem. exhibebit, ita quod sua Mtas. Polonie cum conjuge sua bene
contenta erit.
Ex quo deliberavimus, intra paucos dies, nempe post festum Epiphaniarum domini, hinc
esse soluturos versus regnum nostrum Bohemie ad suscipiendum diadema, tum consilia
rius noster supra nominatus regem Polonie verbis nostris et conjugis nostre requirat et
petat; ut sua Mtas. pro honore et complacentia nostra oratorem suum ad hujusmodi co
ronationem mittere non deneget. Que omnia nos una cum conjuge nostra illi Mti. u t
nostro singulari affini,
studebimus.
patri
et patruo
et complacere
Post hujusmodi legationem, quam consiliarius noster ad regem Polonie delaturus est, cum
ad reginalem Mtem., affinem nostram, conjugem sue Mtis. adeat, cui post oblatas nostras
et conjugis nostre credentiales literas, pari ratione utriusque nostrum verbis benivolentiam
et studium nostrum dicat, si sue Mti. reginali omnia prospere responderent, quod id nobis
singulari gaudio esset. Postea sue Mti. reginali declaret, quomodo ipse a nobis utrisque
ex speciali confidentia, quam erga dominum et maritum sue reginalis Mtis. gerimus, in
necessitatibus et gravitatibus nostris apud illam Mtem. fidele consilium et auxilium et
assistentiam petiit, non dubitamus, quin etiam ejus legationis tenor ad notitiam sue regi
nalis Mtis. perveniet, quam obnixius rogabit, ut sua Mtas. apud dominum et maritum
suum nostro nomine modo meliori quo potest promoveat, nos rursus sue Mti. reginali
exhibentes, si ipsa in regno neapolitano ratione hereditatis sue aliquam difficultatem habet,
ut nobis innotesceret, tum nos sue Mti. reginali apud dominum fratrem et cesaream Mtem.
summo studio adesse volumus, ita quod sua Mtas. bonam et celeriorem expeditionem
consequatur, quemadmodum idem Mrakiesz id diligentius pluribus verbis ad suam Mtem.
resinalem deferre novit.
Quodcunque responsum ex utraque parte ei dabitur, nos reditu suo prius edocturus est, quo
voluntati nostre satisfaciet. Datum in civitate nostra Viennensi dominica post Lucie h.
e. XVII. die mensis Decembris.
I
ffll "*7 f ;
J
'
/ *I
nem nostrum charissimum, regem Polonie etc. deferre et tractare in commissis habet.
(
.,
/ J
I *
"
1 l l
i r
w f
MDXXVL
282
MDXXVI-
benivolentiam et amorem, de quo nobis apud illam Mtem. Polonie, ut fratrem affinem pa
trem et patruum plurimum confidimus, etiam exposito negotio Joannis, comitis scepusiensis, vojevode Transilvanie, quomodo ipse contra nostram et conjugis nostre heredita
tem, nempe regnum Ungarie, se hactenus injuste gessit, quod petitio, desiderium et stu
dium nostrum eo tendat, u t Sermus. rex Polonie, in quem quondam cesar Maximilianus
et Vladislaus, rex, singulariter confidentes, ut fratre suo charissimo totam spem fixerant,
nostram simul et conjugis nostre injuriam respiciat, utque nobis sua Mtas. pro suo fra
terno amore paternum consilium ad suscipiendam hereditatem nostram regni Ungarie au
xilium et assistentiam prestet, quemadmodum id latius instructio nostra in se continet.
Nihilominus ipse Joannes Mrakiesz debet in speciali regie Mti. Polonie significare, quod
quamvis nostre petitiones et desideria, ac e contra exhibitiones erga suam Mtem. in ge-
neralitate consistunt; tamen non est animus noster, ut hec exhibitio nostfa hujusmodi li
mitibus, ut instructio in se continet, arctetur, quin iinmo offerimus nos respectu illius
auxilii, quod nobis futurum speramus pro repetendo diademate regni Ungarie, illi Mti.
Polonie e converso contra hostes et adversarios, nempe Moscos, Tartaros et alios nostrum
sedulum subsidium equestre et pedestre, cum id a nobis sua Mtas. requirst.
Cum sua Mtas. in id, de quo nos minime dubitamus, consentiet, ad idque ventum fuerit,
u t designetur et nominetur, quali aut quam magno auxilio nos sue Mti. obnoxii esse de
bebimus et cum quali et quam magno nos sua Mtas. jam nunc adesse voluerit, in quo
consiliarius noster cum sua Mte. finaliter conveniet et concordabit ju x ta continentiam
mandati nostri in hoc a nobis ei dati.
P er hujusmodi amicam et fraternam intelligentiam ex utraque parte nostrum non parum
commodi proventurum est, quo etiam magna christiani sanguinis effusio precustodiri pot
est; nimirum cum utriusque nostrum adversarii et inimici hujusmodi fraternam unionem
et confederationem senserint, futura illis erit majori terrori quam gaudio seque non facile
contra alterum nostrum aliquid hostiliter attentando movebunt.
Demum consiliarius noster, ea omnia premissa, summo studio, cura et opera apud illam
Mtem. agat et referat, quod nobis de sua Mte. firmiter hujusmodi subsidium futurum per
suademus eo nomine, quod sua Mtas. ut pius pater et patruus nostre conjugi in causa
matrimonii et alias nunquam defuit, quinimmo ipsamet matrimonium conficere iu v it, u t ,
videlicet regnum Ungarie post decessum masculini sexus, nempe regis Ludovici, ad nos
veniat et devolvatur.
Si quidem cum nos sue Mtis auxilium habuerimus, quo brevi in possessionem regni Ungarie pervenire possimus, speramus Deo duce brevi futurum , quod cum regni nostri et
aliis ducatibus et dominiis nostris etiam cesaree Mtis. dni. et fratris nostri et imperii in
signi subsidio, pro quo jam nunc non indiligenter sollicitamus, Tureo tantam resistentiam
facturi sumus, per quam non solum regna nostra Ungarie et Bohemie, sed etiam regnum
Polonie atque adeo utriusque nostrum ducatus et dominia, immo tota Christianitas ab ul
teriori illius hostis impetu et incursione imraunes erunt. Si autem ipse vojevoda cum
suis adherentibus diutius in regno moraturus sit, id nequaquam fieri possit; sed cum
T ur-
283
Tureus proximo vere cum suo exercitu veniret, tum non solum in regno Ungarie, sed MDXXVI.
alias magna strages et sanguis effusio et alia irrecuperabilia damna subsequerentur, sua
Mtas. pro comperto habeat, quod a statibus imperii ipsi vojevode contra Tureum nullum
subsidium dabitur, quam quidem sanguinis christiani effusionem sua Mtas., frater et af
finis noster, ut christianus rex, precustodire cupidus et inclinatus est.
Cum autem minime ambigendum sit, quin uterque vojevoda tam Moldavie quam minoris
Valachie ipsi vojevode Transilvanie adherere poterint, a quibus sibi subsidium non vul
gare fore sperat, proinde sua Mtas. adjuvet, ut nobis eam adjuturam persuademus, ut
prefati vojevode ab auxilio ei prestando alienentur et abducantur.
Sunt px*eterea plures civitates in Ungaria, quarum spes omnes site sunt in rege Polonie, ad
quem respectum singularem habent, ut sua Mtas. illas flectat et ducat in his, ut nos et
conjugem nostram pro veris heredibus cognoscant partesque nostras sequantur neque se
alterius cujusquam debito subjicere sinant.
Si sua Mtas. nos et conjugem nostram in regnum nostrum hereditarium reponere adjuvabit,
tum sua Mtas. regnum Ungarie non solum a Tureis servabit, sed sue ipsius Mtis. regno,
ducatibus et dominiis de securitate optime consulet, de tota denique Christianitate optime
merebit. Id quod si secus fiet, sua Mtas. dispicere possit, quid sue Mtis. heredibus ex
pectandum esset et quod hujusmodi bono et utili communi Christianitatis sua Mtas.
impedimento foret.
CCXVIL
Persuasum habet sacra Mtas. regia, Sermum. principem Ferdinandum dolere atque angi ex
tam miserabili interitu Sermi. olim dni. Ludovici, Ungarie et Bohemie regis, non solum
propter mutuam necessitudinem, sed etiam quia casus illius Mtis. ingentem jacturam et
periculum attulit universe reipublice christiane, quod quidem periculum quo vicinius est,
eo magis est omnibus in commune metuendum.
Sed quia divine Mti. placuit et nostra demerita exigunt, ut universa Christianitas hoc vulnus
et flagellum sustineat, ferenda est ejus voluntas, cui nemo resistere potest, equo et in
fracto animo, curandumque, ut placato Dei furore nihil, quod ad communem salutem tu
endam restat, pretermittatur.
Mtas. regia licet accepto hoc tristissimo nuncio incredibili dolore hactenus detineatur, quod
cunque tamen ab illa prestari potuit in eo casu insperato, ut hec regna salva et defensa
manerent, nihil opere ac diligentie sue omisit, quod etiam ut Sermus. princeps Ferdinan
dus faciat et cum cesaream Mtem. tum alios principes christianos ad hoc commune incen
dium extinguendum hortari et monere velit, Mtas. sua et suadet et rogat.
Hi,'
36*
Quod
Cod. Rore,
Cd U
284
MDXXVI.
Quod autem ejus Sertas, a Mte. sua postulat, ut sibi consilio et auxilio adesset ad regna
ista Ungarie et Bohemie consequenda, Mtas. sua favit semper ex aniino cum cesaree Mti.
tum ipsi Sermo, principi Ferdinando, ita u t debet, omnem accessionem et prosperitatem,
ut utrique Mti. satis compertum esse potest, et nunc Mtas. sua, intellecta electione illius
Sertis, ad regnum Bohemie, magnam cepit voluptatem et illius Mti. ex animo gratulatur
speratque, quod successu isto reliqua illius Serti, pro voto succedent. Atque ita cum
illius Sertas, consilium a Mte. sua optat, id consulit et suadet Mtas. sua, ut ejus Sertas,
adnitatur, quo regnicole Ungarie unanimi voto et sententia regem eligerent, et scissio mo
dis omnibus evitetur, ne ad externam calamitatem hec quoque domestica nou minus no
xia accederet, quem casum Mtas. sua vehementer timens optat, ut Sermus. princeps F er
dinandus citra ullum tumultum et seditionem rem agat. Ac ea causa mittit illuc Mtas.
sua Cricium et dominum de Sprowa, oratores suos, ad postulata illorum dominorum et
regnicolarum, ut cum nunc pax et concordia intestina sit potissimum necessaria modis
omnibus curarent,
plecterentur.
quo unanimibus
et affini suo charissimo, pro hac benivolentia et propensione animi, quam erga ejus Mtem.
cum antehac multis argumentis et testimoniis, tum vero nunc per vram. Dtionem. am
plissime declaravit.
)
Mtas. sua regia vicissim, si prosequuta fuit seinper illius Mtem. in minoribus existentem
singulari favori et benivolentia cum illaque et domo ipsius affinitatem co n trahere dudum
voluit, nunc illius Mtem. ad regium culmen evectam et quidem illius regni, in quo olim
longo tempore sanguis Mtis. sue feliciter regnavit et in quo etiam. Mtas. sua multum
erga se favoris et beneficii experta est;
dignabitur, et quemadmodum illius Mtas. se pro filio et regnum suum ejus Mti. com
mendat, Mtas. sua vult libentissime et illius Mtem. ut filium suum et regnum ejus ut
regnum proprium omni benivolentia omnibusque paternis officiis semper prosequi nihil*
que eorum pretermittere, que Mtas. sua pro dignitate et commodo illius Mtis. et regni
ejus prestare posse videbitur, quandoquidem preter hanc mutuam benivolentiam utriusque
Mtis. etiam boni et mali successus utrique propter vicinitatem et mutua federa communes
esse videntur.
Quare nunciabit vra. Dtio. nomine Mtis. sue plurimam salutem, paternum amorem, illius
booQ
*k
Mti.
285
Mti. nunciabit hanc animi significationem Mtis. sue, quam audivit, commendabitque vicissim ejus Mtem. regnumque et dominia Mtis. sue fraterno amori et benivolentie illius
MDXXVI,
Mtis. pro conservanda veteri amicitia et federibus dudum inter Sermos. reges et regnum
hoc utrumque initis, declarabit illius Mti., quod quacunque in re Mtas. sua illi et ejus
regno commodare et gratificari unquam poterit, hoc non secus quam filio suo et quam
proprio regno suo faciet semper libentissime.
.im
Serme. princeps et domine frater et affinis noster charissime. Etsi post mortem ac infelicem
eventum Sermi. principis domini Ludovici, Ungarie et Bohemie regis, nepotis nostri desideratissiini, justo dolori nostro aliquatenus indulseramus nonnihilque ut par erat fuimus
commoti, non solum propter mutuam necessitudinem et arctissimum sanguinis vinculum,
sed etiam quia casus illius Mtis. ingentem jacturam et periculum attulit regno isti
Mtis. vre. Ungarie et reipublice christiane; tamen cum nature legem inevitabilem et
durissimam rerum humanarum conditionem nobiscum in animo revolveremus, resumpsi
mus animum acerbitatemque meroris mitigavimus et nos ipsos sumus consolati. Sed et
litere Mtis. vre. peropportune nobis nuper oblate amice simul et humaniter ad nos per
scripte non minimam partem doloris nostri levaverunt, quibus omnem ordinem et seriem
rerum in regno suo his diebus gestarum, utpote de congregatione in oppido Tokai, item
de altera apud Albam regalem, de sepultura ipsius Sermi. domini Ludovici regis justisque
persolutis et quod maxime optabile et perjucundum era t, de sua in regem Ungarie, omI O 11 l J . * i- , , H | I { f >
f i I tfv
.
'r
/,
,
J
jfy
,. * .
r
J, f
)
I f
{
I > :
niurn ordinum concordibus suffragiis, provectione et coronatione nos certiores effecit.
Quas cum perlegissemus, incredibile dictu est, quantum ex tam honorifico Mtis. vre. suc11
cessu exhilarati ac in spem bonam erecti simus. Jam Cnim multo ante cognovimus,
t r
M f
T " I '
< *
* f r
.*
i '
quanta sit animi vre. Mtis. magnitudo, quanta prudentia, quantus denique in rebus agendis usus, quibus forte, ut cum jam Deus opt. max. illam regno isti multis cladibus nuper
afflicto et ferro ac igne crudelissime depopulato preficere voluerit, curabit inprimis statum
illius componere, turbas et dissensiones intestinas sedare, discrimini, quod foris 'impendet,
quam celerrime prospicere et totam Christianitatem ab extretno interiiu vindicare.
Et
proinde majori studio et alacritate, qua possimus, gratulamur Mti. vre. hoc regium culmen
et fastigium, in quo ut diutissime prosit ac dominia sua cum summa sua gloria et per
petua subditorum suorum pace et tranquillitate moderetur, summopere optamus et precamur, et cum Mti. vre., pro nostra singulari in eam benivolentia proque ea affinitatis' ne
cessitudine , que' inter nos intercedit, regnum istu d , quod Deo duce virtute comite est
assequuta, ex animo favemus, postulamus ab ea, persuasum sibi habere velit, quod nos
erga illam semper in omnibus Aventibus ita gerere volumus sicuti bonum et favorabilem
affinem decet. Quicquid etiam consilii 'et' auxilii pro conditione temporum et facultate
-uci
nostra
Ood. Kora.
Cod" lk'
286
MDXXVL
Up, i
Datum Cracovie.
u.uoiiru; it jj.v
U
f.
I*
yjiLii.
Dnus. Deus
Ji l j f U '1 *>i r
o*in
*U#.k >iJpfPU*llU *Oi!
Kora. }nter faustas acclamationes gratulationesque, que post assequutum tante dignitatis culmen
ad Mtem. vram. deferuntur ab eis, qui de illa aut meriti sunt aut mereri student, ego
quoque, qui et Mti. vre. et totius domus ejus dignitati et decori jam a multo tempore
sincerissime studui, eidem Serme. Mti. vre. regie, que maximis virtutibus suis et rebus
clarissime gestis ad tanti regni fastigium elata est, humillime gratulor, Deumque immor
talem precor, u t eam pro salute regni sui et totius reipublice christiane servet quam diu
tissime triumphantem, incolumem et felicem. Rogo autem plurimum Mtem. vram. hoc
sibi de me persuadere dignetur, quod de addictissimo quocunque servitore suo. Cujus
gratie me rursus humillime commendo.
Cod. R.
Serme. etc.
Binas his diebus habuimus a Mte. vra. literas, alteras XVII* die Novembris
alteras XXV* ejusdem mensis Vienne Austrie datas, ex quibus id, quod etiam alioqui non
ignorabamus, quale videlicet jus Mti. vre. Serme., quod ejus conjugi domine Anne, nepti
nostre charissime, ad regnum Ungarie competat, ceterasque res, que propositum ejus im
pedire videntur, probe intelleximus. Nos quidem Serme. princeps, cum pro vetusta et a
pluribus annis mutuis officiis confirmata benivolentia et necessitudine, que cum Serma.
domo cesarea nobis jam pridem intercedit, tum etiam pro singulari amore, quo et Sertem.
vram. et conjugemejus, neptem nostram, jam dudum merito complexi sumus, amplissimas
quasque fortunas et maximorum honorum incrementa ei sinceriter favemus; verum ad
regnum Ungarie assequendam opem et consilium nostrum, quod a nobis nunc poscere vi
detur, utpote in re perplexa et difficili, tam subito ei prestare cum arduum tum perdiffi
cile nobis videtur; perspicimus enim negotium ipsum cum propter plurima tum vero ma
xime propter inopinatam novi regis in Ungaria creationem, tot difficultatum nobis impli
catum esse, ut ad id consilio expediendum longa deliberatione atque judicio opus esse
censeamus.
Quo circa non dubitamus, Sertem. vram. pro humanitate et prudentia sua
287
pudere debeat; quin potius successu temporis, quod tamen brevi fore confidimus, circumspectis rebus plurimis rationibusque subductis quidquid e re et dignitate Sertis, vre. fore
MDXXVL
arbitrabimur, per proprium nuncium nostrum i ili significabimus. Quam tameti plurimum
rogamus: velit interim sibi a bello et aliqua hostilitate, quantum fieri poterit, temperare.
Nam preterquam quod tempus ipsum anni ad res gerendas sit minime aptum et commo
dum , considerare etiam atque etiam Sertem. vram. opere pretium ducimus, ne regnuih
christianum et quondam florens, nunc vero ab immani hoste adeo quassatum et afflictum
existens et pene extremis laboret, funditus intereat.
[> xiM
CCXXIII.
288
CCXXin.
fhl
MDXXVi.
Cod. K.
Tanto facilius consilia, preces, hortationesque nostras apud vram. Sertem. locum habituras
confidimus, quanto apertius constat, in eam calamitatem christiane reipublice summam esse
adductam et jure quodam peculiari expansis manibus eflusisque lacrimis nunc gravissime
periclitans christianorum principum auxilia imploret collatorumque beneficiorum gratiam
nunc exposcat, quam cogimur ex officio cumulatissime referre, tum quod beneficio Dei,
qui totius est reipublice caput, immensa munera accepimus, tum vero, quod commune in
cendium publicum exitium et sumini Dei indignatio ad id omnes maxime impellit. Quod
si Christianorum pectora simultas, odium sevaque bellorum cupiditas et discordiarum ap
petitus ita obeeeat, ut non patiatur illos mutue charitatis memores esse, eterne tum sa
lutis ratio jugumque durissimum, quod a tam potenti et truculento nostre fidei hoste ex
propinquo imminet, merito debet Christianos omnes ad publicam perniciem arcendam, ad
commune extinguendum malum, Turcarumque tyranni rabiem, priusquam se latius effun
dat, coercendam in tempore tam necessario inflammare, eoque in loco meminisse debent,
publicum casum catholiceque religionis culmen privato cuilibet odio vel affectui esse preponendum in tanta presertim occasione ac necessitate, quam a Deo in Christianorum ocu
los injectam arbitramur, ut cogantur ex presenti malo, ex nobilissimi regni Ungarie cala
m itate, ex potentissimi illius regis amissione publicoque discrimine, quod longe antea
prospici debuerat, proprie nunc saluti consulere. Que quum non nisi unicam spem unicumque presidium relictum sibi habeat, id veluti tutissimum portum par est obviis ulnis,
alacri animo, junctis viribus, concordi voluntate a cunctis complecti privatasque injurias
publice utilitati ipsique Deo, bonorum omnium opifici, tandem condonari; ejus namque
militia et in sacrosancte fidei gratiam susceptum bellum tantum solidi promittit gaudii
certissimique fructus, quantum a. mutua ac nefanda illa inter Christianos grassatione mali
calamitatisque expectandum est. Existimantes itaque gloriosissimum esse et christiano no
mine maxime dignum, ut certatim omnes tante propulsande cladi se accingat seque totos
expeditioni huic tantopere Deo accepte addicant, voluimus in salutaria hec consilia vram.
Sertem. una cum aliis principibus pro viribus allicere et adducere, quo ex ista animorum
et virium conjunctione facilius iniri queat necessarium illud adversus tructulentissimos fidei
hostes certamen, quod non alio animo suademus, quam ut in eo juvando nullas partes
omittamus, que a catholico principe possint expectari. Vestram igitur Sertem. intimis precordiis, omni studio omnique ardore precamur, obsecramus et obtestamur, ut ex animo
velit ad dicti regni defensionem Turceque sevissimum imperium reprimendum cogitatus,
consilia actionesque suas et se totam convertere et quam plurimos potest suo exemplo
pientissimis iis conatibus lucrifacere, quorum exitus, si modo ex multa disputatione rei
bene gerende facultas non omittatur, felicissimus optatissimusque sese undique offert. E t
felix diutissime valeat vra. Sertas. E x regia nostra Grenwicii die I* Novembris.
m / ' /:
CCXXIV.
289
Jam enim Sertas, vra. satis intelligere potuit, quemadmodum nepos noster desi
deratissimus, dnus. Ludovicus Ungarie et Bohemie rex, interierit quantamque hoc tempore
regnum Ungarie cladem acceperit, quantas item regnum nostrum calamitates et labores
sustineat in reprimendis assidue non solum Tureorum viribus, sed etiam Tartarorum, Mos
corum et aliorum Infidelium et Scismaticorum insultibus. Soli enim nos sumus, qui abs
que ullius alterius auxilio totam illam oram tuemur, ex qua olim Gothi, Vandali, Alani,
Hunni proruperunt in summam rei christiane perniciem, quorum omnium multitudinem
et ferocitatem longe exuperant Tartari.
egeramus, plurimum rogamus Sertem. vram., ut, quod animo et officio veri catholici prin
cipis facit et pollicetur, non desit nobis et regno Ungarie in tanta calamitate et discri
mine constitutis aliosque principes christianos, ut idem faciant cohortari dignetur, quando
quidem communis res agitur et perfractis nobis, quid reliqua regna et nationes utilitatis
et solatii consequentur, Sertas, vra. ut prudentissimus princeps abunde cognoscere potest.
Cum autem ad modernam cladem Ungarie hoc etiam mali accidat, u t alter in regem co
ronatus statum suum modis omnibus, etiam si extrema tentanda essent, tueri velit, alter
illum exturbare et regno illo potiri summo conatu nititur,
diosissimum esse ad interitum considerantes,
adeo perniciosum sisti et averti posset, etiam atque etiam rogamus Sertem. vram., ut hoc
studium et laborem nostrum modis et mediis omnibus quibus potest adjuvet, nec minus
adniti curet Sertas, vra., u t digladiantes inter se illos alios summates principes in con
cordiam reducat,
quorum alia ex aliis intestina bella exitiali furore sine fine gliscentia
Tomus VIII.
37
ccxxv .
290
sumus, nihil eque nobis cordi fuit, quam pacem et unionem inter christianos principes
componere armaque nostra in sempiternos christiane fidei hostes convertere, ut christiana
respublica, que intestinis bellorum tumultibus prostrata jacebat, erigeretur et quantum per
nos fieri posset propagaretur satisque evidens hujus animi nostri judicium dedisse arbi
tram ur, dum pacem iniquis quidem conditionibus in ipso regni nostri initio cum Christianissimo rege Gallorum inivimus arctissimumque cum eo fedus percussimus, et licet inde
tot cedes, tot strages, tot denique calamitates non sine magno animi nostri dolore chris
tiana respublica perpessa sit, placuit tandem Deo opt. max. nobis tantam tamque insignem
ab ipso Gallorum rege Christianissimo victoriam apud Ticinum concedere, cui similem nec
prisca unquam secula viderunt, qua universis christiane reipublice miseriis perpetuum
finem imponere liceret: eaque victoria per nos adepta, licet facillimum nobis fuisset in
Galliam sine rege ac ducibus orbatam omnique milite omnino exhaustam cum invicto ex
ercitu nostro majora semper moliri conanti aliisque copiis irrumpere et non solum ea,
que per Gallorum reges a nostris predecessoribus fuerant occupata, recuperare, sed
damna etiam inde secuta ex ipsius Gallorum regiis dominiis resarcire: maluimus tamen
christiane reipublice salutem quam humanam laudem ot gloriam nobis vindicare ditionemque
nostram quovis modo propagare, eaque mente ac animo ipsius regis Gallorum liberatio,
nem pacemque cum eo tractare ac componere decrevimus. Quod licet, non sine magna
animi nostri molestia, tamdiu fuerit procrastinatum, tandem Deo opt. max. hujusmodi co
natibus nostris, tanquam sibi ipsi ejusque christiano populo dicatis, sua gratuita benigni
tate favente pacem, amicitiam veramque concordiam cum ipso Christianissimo Gallorum
rege inivimus arctissimumque fedus cum eo percussimus ac in eo Sertem. vram. compre
hensam voluimus; in quo quidem neque Sertas, sua pro ejus equitate ducatus nostri Burgundie aliarumque rerum , que nobis jure pertinere dignoscunttir, restitutionem denegare
voluit, nec nos illi pro nostra liberalitate amicitiam et affinitatem abnegavimus, immo quo
hec arctiori necessitudinis vinculo stabiliri possent, Sermam. dominam Leonoram, sororem
nostram charissimam, illi matrimonio copulandam promisimus et nihil a nobis pretermissum
extitit horum, que ad veram amicitiam et mutuam amorem preterea commodum vel otium
subditorum nostrorum ac universe reipublice christiane opportuna censuimus.
Quod Ser
tem. vram. latere noluimus, ut tanquam in ipso federe comprehensa una nobiscum eam
animi voluptatem accipiat, quam pro suo in christianam rempublicam animo merito ha
bituram nobis pollicemur; cum nihil amplius sit, quod dubitare debeamus: christiani no
minis hostes ditionem nostram tentaturos, immo collectis tandem Christianorum viribus
majorum nostrorum exemplo ipsos expugnare et, si Deus concesserit, in ovile Christi re
digere pro virile erit innitendum ad idque Sertem. vram. etiam atque etiam hortamur,
quam feliciter regnare cupimus.
Datum.
CCXXVL
291
Commendamus ex animo
nos et subditos gedanenses et alios, qui istic in regno Anglie negotiantur, Dtioni. vre. Rme.
uti amico nostro singulari.
Datum Cracovie.
37
*
filio lo * ! .coii
.r / X X 'X )
.fttu o a jn o d & l
IU u ib i 3
*.
U.UIfflM * w o l
f 'l b\0 1
'"a M ' )
.tt *
>
a i> JIuviiad m i
'm a lig n i*
i >.I
-?<j
J r / u ia b ib
.u s i-J
#T>ibiHi
q UuV
T: 1!I
<utyif-H i.;ui . i fA
! ifj!f
-riJ
-uhng twft}u t>'uij*iuh i-ti inqi J:> >iiptjtfo& t k>tVt%tuy .aoo fiim u^n * i i v i l l i boup
ni ia uinui* orum
.oi-Kl
.<um/ ni niuif
>op
/ruitfirvj^foq tUi.
, uiui*> t a
g iu y iln
.lu J u ^ y o iu i^ q
riie il
Aiuaim
m u r.O w a
a *b
ucm
', \t n f i
.^ u an -> d
jgtdoii
ni
>M
ju
*u
.-r m ^ .iU
u u L i':v n [
,i)o l( V
o a ^ s t i>
L*t
tn *b
k[\ j *.*
muivn,
. it in t u jjv X -n i*n v - .u i n u v u l l
o iu n U o
imoO
i*a
.axiiuu
.<'_>
r>/
U4M
t>
1524.
regina poloniae
anno mdxxi.
n . U T f J l
M A /I f i t f
g 3 A J llH /~ n
Ir j. i
J1
m j l
b l i i f s i Ii
JY
k / -
jU U .
tutis commendationem. Scripsi Mti. vre. Serme. brevibus prima Novembris preteriti, que Cotl' Korn'
hic agebantur: presertim de egritudine regis Christianissimi et quomodo rursus convaluit,
de adventu item cardinalis de Salviatis, legati pontificis, qui huc penultima Septembris appli
cuit et quomodo illum convenirem, et de ingressu huc tertia Octobris domine ducis de
Alenczon, sororis regis Francie, ac de matrimonio inter cesarem et sororem regis P ortu,
galie confirmato deque commissione a cesare mihi data ad Mtem. vram. Sermam. in fa
vorem domini Jacobi Fugger et de aliis plerisque rebus, que eo tempore se offerebant.
Scripsi iterum novissimas XVI Novembris etc. postquam mihi litere Mtis. vre. Serme. XI
Septembris Cracovie date, reddite fuerant, quibus respondi, quantum pro illa tempestate
licuit, moliminaque viceregis, que hic passim aperte feruntur, inserui, et quomodo dux
Borbonensis eodem die huc ingressus fuerat, cum aliis novis, que hic habebantur, annotavi.
Supervenerunt tandem etiam duplicate priorum literarum Mtis. vre. Serme., quas XXVIII
Novembris accepi, cum quibus Rmus. dnus. eps. cracoviensis mihi scripserat, unde a tem
pore perlectionis illarum, licet dominus Mg. cancellarius male per podagram habuit, us
que ad hunc diem laborare non pretermisi.
quotidie fere frequentare non destiti cesarique et dno. comiti de Nassau literas Mtis. vre.
Serme. reddidi et mandata mihi injuncta exposui illaque cesari pro memoriali, u t hic voeant, in scriptis dedi. Sed omnia donec dominus cancellarius convaleret suspendebantnr.
Ille, cum jam salvus ex ea egritudine factus esset, literas a me Mtis. vre. Serme. libenter
accepit operamque in his omnibus, de quibus illi scriptum et per me dictum fuit, pollice
batur, tam cito tamen cesarem his rebus intendere non posse, asseruit, propter hec pacis
*
tractande cum Gallis negotia, qua de re per duos aut tres dies, quousque, nescio quid,
de istius pacis conclusione canebatur, me continui et rursus aratrum hoc prosecutus sum
fuique singulis diebus usque ad hodiernum mane apud cancellarium et post prandium
apud cesarem, et, quo justius illum urgere viderer, pridie ei literas duplicatas Mtis. vre.
.i .U.
Serme.
296
MDXXVI.
Serme. quasi nuperrime milii redditas, iterum presentavi et eadem, que prius, mandata illi
exposui. Nihil aliud pro responso obtinui, quam quod brevi negotiis his, bene informatus in
consilio, de illis intendere vellet et mihi desuper benignum dare responsum. Intellexi in
terim , quod heri Mtas. sua debuit ire venatum per aliquot dies fortassis non reditura,
quapropter me illico rursus ad curiam contuli et cesarem subsequente vicerege inter eun
dum conveni, rogans illius Mtem., u t dignaretur binis Mtis. vre. literis, per me illi reddi
tis, respondere aut mihi desuper mentem suam committere, ne tam diu Mtas. vra. Serma.,
que in magna esset expectatione, in tam longa incertitudine versaretur, utque illi tandem
plane mentem suam declararet, quo illius fraternum amorem et benivolentiam in re ju sta
liquidius experiri possit.
ponsum daturum.
Contuli me igitur iterum hodie ad cancellarium et illi responsum hoc cesaris retuli hocque
etiam, quod vicerex, quia illum etiam post cesarem alloquebar, responderat, ut pote quo
modo a me quesivisset: si adhuc officiales Mtis. vre. Serme. non essent in status barensis
pacifica possessione? ad quod ego respondissem, quod sine castro istius status pacifica
possessio haberi non posset. Ad quod ille: quomodo? nonne debuit esse castellanus, qui
cesari placeret? Verum, inquam ego, sed debuit a Sermis. principibus meis constitui, in
quo illis derogatum est et ille intrusus in jurisdictiones Sermorum. principum meorum se
temere ingerit, condemnamurque et nemo nos accusat.
sit, inquit, castellanus quisquis velit, quid ad me? mihi perinde est.
Dnatio. vra. Illma. in hac sententia maneat, nullas deinceps habituri sumus difficultates.
Hec quum cancellario retulissem, prorupit in risum. Alibi, inquit, aliter dicit. Cumque
ulterius quererem, quid sibi ista vellent, contraxit humeros: Lucifer, inquit, est et vult
se equare altissimo. Ad quod ego: spero quod altius decidet. Domino cancellario male
cum eo, u t prius scripsi, convenit, neque immerito.
de illo bene sentiret aut loqueretur.
solet sollicitatorem meum, interdum etiam pro vicerege novum regem, et apud neminem,
quam apud cesarem et comitem de Nassau habet gratiam , suis etiam propriis servitoribus exosus est.
Ante tres horas, cum hec scribo, reddite mihi sunt de illo regie vestre et reginalis Mtis.
litere Cracovie V* Octobris date, in quibus ea est sententia, quam jam crebris literis ad
Mtem. vram. perscripsi; nescitur tamen certo, quomodo hec habeant.
sim est apud omnes dicunturque mihi mira a meis delatoribus, hocque fere est apud au
licos hic frequens, quod vicerex pro conficienda hac pace a rege Francie ducenta millia
ducatorum cura scientia cesaris habere debeat et cum his pecuniis pro statu barensi Mti.
vre. Serme. satisfacere debere perhibetur. E t cum nuper hec dno. cancellario retulissem,
quesivit a me istius dicti autorem, quem, cum ex camera cesaris est, designare non li- ^
cuit, sed mihi sic relatum, asserui, fuisse. Ille admiratus dixit: se hoc nequaquam cre
dere cesaremque in negotio Mtis. vre. Serme. non aliter facturum, quam justitie et justo
principi convenit.
indignum fore, quid inter principes et precipue hanc ob causam; quod in aliis rebus cesar
?
Mti.
297
Mti. vre. Serme. non rogatus aut requisitus amorem suum fraternum et singularem benivolentiam exhiberet, ut in missione velleris aurei et in compositione cum duce Moscovie,
ad quem tam insignes oratores mitterentur, quod Mtas. vra. Serma. nunquam postulaverit,
et si postularet, vix se impetraturum speraret; in causa vero justissima, que hereditatem
claram Serme. conjugis sue et liberorum spectat, ad decursum ferme duorum annorum
habitis tot difficultatibus, nullum finem habere posset. Respondit ille mihi: cesaris cul
pam non esse, innuens in illum supra descriptum Luciferum, promisitque, se omnem da
turum operam, quantum esset illi possibile, ut semel hec res transigeretur, quodque hac
tenus nihil fieri potuit propter tot negotia et occupationes, paulo post vero tempus esse,
quo commode hec causa tractari posset.
Hec est usque in hunc diem omnium rerum summa, de quibus etiam ad longum, quantum
ego intelligere potui, ad Mgcum. dominum Ludovicum Aliphium, collegam meum, binas X*
et ultima Decembris preteriti perscripsi. Aliud omni diligentia et cura mea etiam ali
quando cum importunitate efficere non potui,
diem differretur, neque ullam resolutionem sum habiturus, sic enim certo opinor, antequam
negotium hoc pacis cum Gallis omnimode sit confectum, inde hic capient consilium, quod
quale futurum est, tanti ingenii non sum, ut divinare possim, suspicor tamen aliquid.
Superiori die solatii causa in campo obequitando, offendi dominum Sigismundum Loflredum,
qui me viso applicuit. Cum illo longo sermone de rebus nostris contuli, et de hac mora
pollicitus est me aliquando certiorem reddere, cum illi liceret, quam ob rem fieret et hac
tenus facta esset.
totis viribus eniti possum, ut tandem , quid istis sicophantiis sibi velint, agnoscere possi
mus, nihil opere pretermittam. Ego credo certe, si cesar honesto modo viceregem in sta
tura barensem intrudere posset, sic illi addictus est, quod omnino faceret; non possum
tamen mihi persuadere, quod ea in re quicquam contra Mtem. vram. Sermam. aut sine
illius assensu sit attentaturus. Spero quod brevi ex omni hoc dubio absolvemur; res
enim hec diutius sub nive, sole appropinquante, latere non poterit.
Accepi hic X* Decembris a dno. collega meo literas Neapoli XVI* Novembris datas, in qui
bus mihi scribit, Pantaleonem nondum advenisse, quem ego hinc X* Septembris cum
omnium rerum expeditione et longo literarum volumine ad Mtem. vram. Sermam. expe
diveram, duplicatas vero istarum expeditionum XX* Septembris hinc a me missas se ac
cepisse et subito istam metamorphosira de castellano barensi ad Mtem. vram. Sermam.
transmisisse injunxitque mihi quedam alia, que ad justitiam status barensis spectant, ex
pedienda; cum quibus quia adhuc de castro, quod principale negotium est, nondum su
mus expediti, ad me continere cogor. In illis suo tempore nihil omittetur, modo id, quod
istius corporis caput est, habeamus. Misit mihi etiam dnus. collega literas cambii ad Welzeros super CCC ducat., qui mihi ab illis XIV* Decembris, novissime preteriti, sunt dati,
cum quibus, junctis istis CC, quos XVI* Novembris a Fuggaris accepi, ucque ad medium
Aprilis futuri hic vivere possum.
actus fui dare strenas, pro hoc novo anno, officialibus hujus aule et aliis, ut hic usu reActa Tomiciana. Tomus V1H.
qo
ceD-
MDXXVI.
298
MDXXVI.
hoc anno major inopia et audacia petendi officialibus crevit, cum ab alio anno illis sti
pendium non est solutura, et nemo hic vult servire neque januam quidem inferiorem ad
aulam gratis aperire, nisi aliquid detur. Que omnia ex calculo meo cognoscentur, quem
aperta fronte Mti. vre. Serme. seu illis, quibus commiserit, postquam, Deo bene favente,
aliquando incolumis rediero, sum exhibiturus. Utque Mtas. vra. Serma., unde aliqua con
jicere potest, cognoscat, quomodo hic vivitur: pro aqua tantum quamdiu hic sum XXXVI
ducat, dispensator meus exposuit, quid pro lignis et aliis rebus, que ferme gratis apud
nos habentur? Hec igitur in literis meis inculco, cura apud nos sunt extranea, ne suspi
cioni fidei mee non convenienti fiam obnoxius, quam Deo duce apud minimos etiam in
corruptam hactenus conservavi eamque Mti. vre. Serrae., cui et predecessoribus ejus a XXV
jam annis servio, sine labe integram representabo.
Que hic de pace aguntur, adhuc clare scribi non possunt, hodie enim cum apud cancella
rium essem in prandio et post illud de rebus nostris, ut supra scripsi, contulissem, ro
gavi eum, u t, quantum liceret scire, ne Mti. vre. Serme. his de rebus fabulas, que hic
passim feruntur, scriberem, mihi certi aliquid de hac pace communicaret, quam inter
omnes christianos principes nemo cupidius, quam Mtas. vra. Serraa. desideraret. Respon
dit mihi: quod adhuc certi parum haberet,ur, sed quod omnino spes esset, brevi pacem,
que jam in extremis tractatibus versatur, futuram , conditiones tamen adhuc dici non
possent.
Cumque interrogarem, si in conditionibus, quas prius mihi dixerat, pax hec con-
fici deberet: erunt, inquit, iste conditiones, sed non omnes. Has igitur quemadmodum
eas dno. college meo Mti. vre. perscribendas descripsi, ad presens etiam annotare non
supervacaneum censui.
Inprimis rex Francie sororem cesaris Leonoram habere in conjugem et filia Leonora ex rege
Portugalie suscepta Delphino, primogenito regis Francie, jungi matrimonio deberet, item
ut Burgundia restitueretur cesari preter tres quosdam comitatus, qui regi Francie cum
Leonora in dotem darentur hoc pacto, quod si cum illa haberet liberos, illis in heredi
tatem perpetuam predicti tres comitatus cederent, quod si liberi non essent, rursus ad
cesarem devolverentur.
Item quod rex Francie renunciaret omnibus juribus suis, que super regno neapolitano,
ducatu Mediolani, Germania inferiore et Tornaco, atque super omnibus aliis terris et do
miniis haberet, de quibus unquam lis fuerat, esset etiam obligatus cesari, cum in Italiam
pro coronatione proficisceretur, concedere omnem suam classem et sex milia peditum cum
quingentis equitibus gravis armature ad eam profectionem, soluto sex mensium stipendio,
mittere. E t quando cesar contra quoscunque Infideles in propria persona expeditionem
faceret, ipse etiam rex Francie in propria persona cum illo proficisci astringeretur.
E t quod omnes querele et cause dissensionum, que unquam inter eos fuerant, sub hac
pace et concordia sopite et remote esse perpetuo et nunquam amplius in memoriam
reduci deberent.
Dux borbonensis debetur etiam restitui et ablata illi reddi. Pro quorum omnium fide atque
firmamento rex Francie Delphinum cum XII primis regni primoribus vel illorum filiis
ir a e
299
hac in Hispaniam obsides mittere obligaretur. Qui cum in Hispania jam essent, rex Francie MDXXVI
pro istarum rerum et tractatuum conclusione et observatione liber in Franciam abire et
omnes istos tractatus per sententiam definitivam a parlamento cum literis suis desuper
sub suo et XII primorum regni ac XII potissimarum civitatum sigillis munire et confir
mare deberet, hac adjecta conditione, quod si tractatus isti modis quibuscunque etiam in
fringerentur et non observarentur, totum Francie regnum in ditionem cesaris omni jure
et cum perpetuo dominio absolutum ab omnibus juram entis, regi prestitis, cedere ac de
volvi deberet perpetuo.
Sub istis conditionibus pax fiet nec ne, adhuc incertum est. Ego quidern credo, quod inter
cesarem et regem Gallie captivum , qui modis omnibus querit liberari, hujusmodi condi
tiones possint concludi, sed in ambiguo est, si regnum Francie consentiet quousque mi
tiores fiant conditiones quam iste hic confecte, propter quas suspicor in Italia tumultus
excitatos, quibus ut obviam iri possit cum nervi et omnium rerum penuria hic laboretur,
faciliorem hoc ingenio pacem futuram spero. Sine dubio pax ista brevi fiet, cum vice
rex, ut fertur, ducenta milia inde ducatorum habere debeat et illam prout vult tractat,
sed si diu durabit,/ magnum
est dubium.
O
Dux Borbonensis spe et promissis frustratus diu noluit consolari intelligens, ex vicerege
provenisse, qui alias illi infestissimus est, quod pacta cum eo facta non sunt observata,
unde adhuc in dies cum eo tractatur proinissaque hunc habent pretextum; ferunt ipsum
imprudenter fecisse, cum Lconore conjugium haberet sibi pollicitum, quod non subito
etiam ab illa petivisset assensum;
tuisset, Leonorain tamen, sororem suam, que regina et vidua esset, cogi non posse, que
jam sui juris et arbitrii foret; nihilominus magna cura apud illam egisset, ut in matri
monium cum duce
nasterium secedere
hic volunt legitime
in eum disputare.
adhuc castrum obsidetur, dare statuerit, et nescio, que alia fabulantur, sed unum hoc scio,
ducem Borbonensem male in omnibus contentum et dissimulare, quantum potest.
ea fide hic tractantur.
Omnia
Mortuus est superiore die marchio Piscarie, qui cesari in Italia jam longo tempore servivit,
quod etiam in ipso mortis fine testatus est. Illi etiam cum vicerege non bene convenie
bat; post illius mortem princeps Navarre, qui Ticini sive Papie captus habebatur, cor
ruptis hispanis custodibus, fugit in Galliam, qui certe non dormiet.
Ante tres dies venit huc secreta posta, que ferebat, ducem Mediolani Franciscum esse m or
tuum , quod adhuc abditum servaretur.
Juribus
suis, que nunquam habuit super statu barensi hic certo renunciavit, sed nulli cessit, unde
cum illius mors fiet manifestior, manifestius et acrius in rebus nostris urgebo cesarem,
hoc obice remoto.
apud
300
VDXXVL
apud Mg. cancellarium; quod si illa picture respondet, certe formosissima est.
Eo tem
pore dominus cancellarius a me quesivit, si a Mte. vra. Serma. haberem literas de vellere
aureo presentato? Cum mihi de ea re nihil esse scriptum assererem, quasi me fortassis
dubium vellet confirmare: certo, inquit, Mti. vre. Serme. jam esse missum, quasi diceret,
post tam longam deliberationem tandem esse negotium confectum.
Missi sunt hic pridie versus Portugaliam, ad excipiendam sponsam, archiepiscopus toletanus,
dux Calabrie et dux de Vezera cum almirante de Castilia celebrabunturque nuptie hic
prope in quodam oppidulo, et propter minores expensas et quod non sit necessarium ci
vibus toletanis hic omnium exactionum et vectigalium dari immunitatem. E st enim in
more positum: ubicunque rex Castilie celebrat nuptias, illic istiusmodi immunitatem con
cedi.
De dote prius scripsi, quam ampla sit et quantum hic illa sit necessaria.
Dicitur etiam, quod rex Francie ante hinc suum exitum cum Leonora matrimonium sit con
summaturus, et quod jam sint insignes aliquot ex ducibus oratores designati, qui Delphi
num cum aliis obsidibus in oris Hispanie excipere debeant, crediturque, quod Pascha hic
simus celebraturi, donec omnia hec perficiantur.
Archiepus. lundensis electus, de quo et illius dno., rege Dacie, X* Septembris cum Pantaleone ad longum scripsi, mecum hic est in quotidiano commercio, vir profecto bonus et
bene industrius.
domini sui id perveniret, quod cesar illi dixerit, regem Dacie in conditiones pacis cum
rege Gallie esse inclusum, sic quod ab utrisque omnino restitui debet.
vre. Serme. scribo, ut pro sua incomparabili prudentia illi non solum vicinitatis verum
etiam affinitatis causa, que inter utriusque liberos contrahi possit, faveret. Omnia sors
versat, melior semper est amor et benivolentia, quam qualecunque odium. Si aliquando
bonus iste rex fortassis seductus deliquit, tot calamitatibus castigatus, resipiet.
Venit hic superioribus diebus post mortem fratris sui 111. dnus. Joannes A lbertus, marchio
brandeburgen., quem ut decuit nepotem Mtis. vre. Serme. ante cameram cesaris nuper
excepi, inveni adhuc reliquias quasdam ob repulsam in episcopatu plocensi, nihilominus
satis humanum se mihi exhibuit, dicens, se aliquando uberiorem familiaritatem mecum
contracturum. Manebit hic in aula habiturus a cesare conditionem et pensionem quolibet
anno duorum millium ducatorum, sed eam estimationem et autoritatem, quam hic m ar
chio Joannes habuit apud omnes, vix meo judicio consequetur.
Quomodo hic ducis Moscovie nuncii habiti sunt et quibus modis expediti, ad longum prius
scripsi. Scribet etiam fortassis dominus collega meus, cui, cum propter temporis brevi
tatem Mti. vre. Serme. scribere non licuit, illa perscripsi.
301
duisse dicit, cum collega suo, doctore Samson; et in locum eorum Edwardus Lens, qui MDXXYI,
contra Erasmum Roterodamum aliquando scripsit, a Sermo. Anglie rege huc m ittitur.
Quid ex frustrato matrimonio cum regis Anglie filia ante tres annos contracto nascetur,
aliquando res ipsa docetur.
Habentur hic varie et graves suspiciones contra pontificem et Venetos de his tumultibus in
Italia excitatis, nihilominus legatus nuncius pontificis et Venetorum orator adhuc hic
agunt negantque et tegunt, quomodocunque possunt, stratagemata sua. Sic transit orbis.
Scripseram Mti. vre. Serme., quomodo secretarius cesaris Philippus Nicola et orator ipse
ducis Mediolani mecufn de matrimonio cum Serma. reginula, primogenita Mtis. vre., locuti
erant: jam hec res penitus evanuit. Dux mortuus est, iste bonus secretarius corruptus
cordiaca passione sibi ipsi mortem asciscere voluit cum forpice, qua vulnera duo in collo,
inoffenso tamen] gutture, sibi inflixerat, ex quo furore sanus evasit, sed officium suum
apud cesarem amisit.
E t ne quicquam intactum relinquam, cum Mtas. vra. Serma. minimarum etiam rerum scien
tiam habere vult, scripseram, quod duo famuli mei ab inquisitoribus hereticorum capti
preter culpam fuerant, quos Marrani isti contra cesaris tot promissa mihi facta in quintum
usque mensem in carcere detinuerunt; unde cesar toties a me impulsus magno labore
tandem effecit, uni inquisitorum episcopatum dando, quod IVE Decembris emittebantur;
quo factum est, cum ammanuensem non haberem, cui fidere audebam, quod tanto tem
pore duplicatas non feci.
Scriptum est huc nuper ex insulis balearibus, quod centum biremes, quas fustas vocant,
Turearum vise sint in mari, alia majora navigia expectantes.
cum in isto mari sint et propinque Sicilie, Sardinie et ipsi Italie, levis est conjectura; hic
tamen talia non creduntur, quamdiu ad vivum non penetraverint.
Alia hic hoc tempore digna scientia Mtis. vre. Serme. non habentur. Ego quidem hic digna
pariter atque indigna aliquando ferendo, non passim sine magno tedio, quod tamen, cum
sic Mti. vre. Serme. visum est, animo equo, quamdiu illa voluerit, etiam si extrema om
nino sint perferenda, tolerabo, nihilque est, quod me magis affligat, quam quod tantas
pecunias Mtis. vre. Serme. hic effundo, sine quibus cum illius decore ac digna estimatione
pro oratore subsistere non possum, nam expensis, largitionibus etiam erga subarratos meos
delatores, juris peritos etc. id genus hominibus uti cogor, quod igitur, licet aliquoties
scripseram, replico, ne fidem meam erga Mtem. vram. Sermam. integerrimam quisquam
malus suggillare posset; sub Mte. enim vra. Serma et illius servitio quamdiu sum, vivere
et mori decrevi. Cui me suppliciter, ut dno. meo clementissimo, commendo.
Inter scribendum allata est huc alia novitas: ducem Mediolani non mortuum, sed veneno,
nescio a quo, accepto gravissime, sic quod non crederetur victurus, laborasse rursusque
ad se rediisse esseque spem eum convaliturum. Superiori die mecum locutus est illius
secretarius Camillus. In anno preterito in Valleoleti predixeram hec omnia, que ad pre
sens cum illo duce fiunt. Is me verum vatem fuisse asseruit, sed tamen adhuc omnia non
eo modo agi, quemadmodum adversarii cuperent, castrum Mediolani munitissimum esse
in eoque milites et fortes et constantes, qui impetus istius obsidionis non [magni penderent
multa
302
K9 XXYL
multaque inter os et offam intervenire posse, estque mihi fassus, ducem suum non tam
acriter pro statu barensi institisse ut multi suspicarentur, immo parum aut nihil et nisi
inductus, de quo adhuc mecum, cum inter spem et metum apud cesarem penderent, plane
loqui non auderet, promisitque se aliquando ad me venturum.
partis adverse studium expiscabor.
Ex eo fortassis omne
Constans hic rumor est, quod dux borbonensis ante nuptias cesaris in Italiam sit rediturus
et quod in recompensam matrimonii et aliorum promissorum ducatum Mediolani habi
turus sit, ex quo centum et quinquaginta cesari et archiduci Austrie quinquaginta aure
orum milia ducatorum singulis annis solvere tenebitur. Quam firmitatem hec pacta sunt
habitura, cum castrum Mediolani, rebus desperatis, vel in pontificis aut Venetorum, seu
Helvetiorum manus tradi possit, ipse viderit. Iste bonus dux patriam et omnia bona sua
deficiendo ad cesarem amisit, caput suum manifestis aliquoties objectavit periculis et cum
labe honoris sui apud fere omnes suspicionem non levem reliquit. Hec illi refertur gratia.
Nusquam tuta fides, ut Dido inquit, hic vero minime,
cum rex Francie, relictis his obsidibus, omnia hic conclusa in regno suo exequetur,
demum illi post postulationem cum ceremoniis factam in Galliam sponsa mittetur.
m iretur Mtas. vra. Serma. quod diversa plerumque prioribus scribo, omnia enim ad
modum hic tractantur et retractantur.
Significavit mihi nuncius 111. dni. ducis de H __ hic agens, quod accepisset literas, quibus
illi responsum est ad eas, quas cum Pantaleone hinc dederat, et quod Pantaleon incolu
mis Neapolim venisset, unde non mediocri gaudio affectus sum, cum quod illi reditum
ad dominum collegam meum et sospitatem faveo, tum etiam, quod Mtas. vra. Serma. ex
hoc longo volumine, quod cum illo scripsi, multa de negotio barensi et viceregis moli
minibus intelliget. Dudum enim conatus illius percepi, de quibus tamen hucusque nihil
certi scire potui, cum neque cesar neque Mg. cancellarius aut quisquam alius ex consilio
ea de re aperte quicquam meminit.
clare dicuntur, immo mihi nuper dixit unus, quod ex Italia vidisset literas ad viceregem,
quarum suprascriptio illum ducem barensem vocabat. Quodcunque id est, quod sub his
tricis adhuc latet, ut scripsi, brevi experiar; sed hujus rei exitum, sic omnino suspicor,
non sumus habituri, donec cum Gallis et fortassis cum Italia omnia componantur.
Inde
consilium in rem suam et partis adverse cesar capiet, expeditionemque istarum rerum da
turus est; scit apprime moras nectere ac procrastinare et obaudire, si quid durius aut
vehementius illi dicatur. Plerumque ego veritus sum, ne egtius importunitatem meam et
ea, que per illam dicta sunt, ferret, sed totiens impulsus obcalluit et permittit sibi dici
ac exprobrari quodammodo, ipse tamen in sententia, quam concepit, perseverat.
Jam fere
duo
303
duo menses preteriere, quo responsum de castro barensi quotidie efflagito, et nihil aliud MDXXVI,
quam cras et brevi" pro responso hactenus obtinui. Quod igitur Mti. vre. Serme. seribendum duxi, ne mihi quicquam de his moris, que hic fiunt, impungi possit, cum hic
nihil aliud cupiam, quam absolvi et esse quantocius cum Mte. vra. Serma., cui me iterum
atque iterum suppliciter commendo.
Fertur mihi dum hanc cartam insero aliud novum, quod faustum sit et felix diuque dura,
turum : pacem jam omnino conclusam, que hactenus inter cesarem et regem Gallie variis
mediis et conditionibus tractata est, et per Francie parlamenturo, sufficientibus mandatis,
firmata, qualiscunque per regis consensum conficeretur, postaque hec, qua novum hoc
allatum est, venantem cesarem ac ad sororem properantem subito consequitur. Condi
tiones vero pacis preter eas, quas descripsi recenti hac in prima fama, he feruntur: Burgundia preter tres comitatus debet restitui, matrimonium per verba de presenti cum Leo
nora firmari. Duo regis filii, Delphinum et dux de Aureliano cum duce Albanie et Lotaringie obsides dari, pro quibus excipiendis comestabilis Castilie et dux de Alba usque
ad oppidum Victoriam sunt deputati.
centena milia pro dote quitantur seu demittuntur, cesari a Gallis debent solvi. Rex Gallie
post obsidum adventum dimitti debet. Pro conditionum exeeutione cum Burgundia fuerit
restituta, pecunie persolute ac pro sponsa m issum , obsides rursum cum illa redibunt in
Franciam, pace, ut speratur, perpetua permanente. Hec ex tempore tumultuario calamo
conscripta Mtas. vra. Serma. ad presens clementer suscipiat, paulo post omnia verius et
abundius habitura.
,s)
* v
l M
I J v
s J ll
J i
v' l
. p 4 ' i
. *Vj i
9 c M I
%i V i n i ^ v l
i J i li*
CCXXIX.
304
hanc
305
hanc arcem barensem actum fuerit, que in dies expcctamus; hec tamen nunc scripsimus pro MDXXVI.
informatione et documento, ut si contingeret interea coram cesare aliquam desuper fieri men
tionem ab illis, qui fortasse fingerent tanquam nos jam essemus contente de isto castellano per
ejus cesaream Mtem. constituto, quem hactenus ignoramus, an nobis aliquam fidem aut obedientiam prestiterit, et tunc Sinceritas, tua sciret respondere, quam hoc nobis non solum mo
lestum, sed etiam grave factum, quod non credimus processisse de mente cesaree Mtis., sed
ad instigationem et suggestionem aliquorum, quod castellanus per nos nominatus, licet fuerit
electus et representatus ac per Illrem. viceregem acceptatus, videlicet mgcus. Ludovicus IJoczotus, attamen, allegata illa consuetudine Juspana, de qua supra scripsimus, ad castellum non
fuit intromissum cum nostra indignitate, et inde orta est hec turba.
Preterea scripsit Sinceritas tua, qualiter sacra cesarea Mtas. paratam se obtulit fodere nobis
justitiam cum omnibus nos indigne et injuste super hoc statu barensi impetentibus, nescimus
tamen, quamdiu hoc expectare debeamus, quandoquidem toties de facto impedite hacte
nus nil de jure aut de justitia contra nos deductum sit, nec saltem doctum de ulicujus
legitimo inter esse, et jam totiens erat statutus terminus duci mediolancnsi etiam cum intima
tione ad docendum de suo interesse et juribus; vicerex quoque expectatus est. Itane ergo per
petuo ventilabitur hec causa nostra in suspenso?
Quapropter, ut et nos aliquid jam certi habeamus et tuam Sinceritatem eo citius huc revocare
possimus, volumus, ut hec interea secum mature revolvat et deliberet, ut quando iterum illi
scribemus sciret et sit parata proponere coram cesarea Mte. hoc gravamen nostrum et negligentiam administrande nobis justitie nostre, et tunc sollicite instabis, quod cesarea Mtas. om
nibus adversariis nostris, ad. hunc statum nostrum barensem interesse suum pretendentibus,
statuerit jam certum, ultimum et peremptorium terminum, infra quem causas asserti juris sui
proponerent et terminari debeant sub pena perpetui silentii et repulsionis. Quod si sua as
serta jura proposuerunt, tua Sinceritas jam non ignorat, quid pro nobis respondere debeat,
quomodo causam nostram defendere cum illa reconventione super aliis bonis, prout ante scrip
simus, et quo diligentius egerit Sinceritas tua, eo citius rebus nostris istuc bene confectis, se
revocari et remunerari speret ac expcctet.
Quantum est de capitulis matrimonii nostri, tua S. omnem adhibeat operam et diligentiam, ut
quidquid, quod favori nostro accedere adhuc possit, obtinere valeat presertim in eo articulo,
quo cogi videmur ad legatorum satisfactionem secundum capitula matrimonii nostri et illorum con
fectionem, super quorum ttactatu scripsimus ac commisimus Ludovico nostro nonnulla, que
adhuc nescimus ob temporis angustiam an perfecerit, illis autem confectis Sinceritatem tuam
certiorem reddemus et tunc ibi necessarias petemus provisiones, qtias noverimus opportunas
et efficaces.
r
Licet nos ordinaverimus modum capiendi nummos tue Sinceritati ad contentationem et provisio
nem suam per illatu viam Ludovico, qua via scripsit nobis Ludovicus, cum tua jam Sinceri
tas dederat quittantiam de ducentis et decem ducatis, quam Ludovicus redemit et satisfecit,
quod tunc ante decem dies miserat tue Sinceritati treccntos, nos mirari non sufficimus, quod
tua Sertas, non per illam viam, qua incepit, receptionem pecuniarum prosequitur, idque nobis
molestum est, quod duplicata procedat via, volumus ut deinceps illa via Ludovici provisionem
Acto Toinieia.na.
Tomus VIII.
39
su a m
306
MDXXVI.
suam habeat et non alia, nihilominus soluti jam sunt illi ducenti dominis Fuggaris et quittantia repetita. Hac tua Stas, via Ludovici habeat provisionem suam et non hac vel alia.
De novitatibus, que ibi aguntur, de quibus s. regie Mti. satis perfkienter perscripsit, fuimus
contente et ut ita frequenter faciat hortamur. Datum Niepolomicze V I I I Februarii.
Jam dudum est, quod nos scripsimus et misimus Illri. comiti de Nassau tres quadragenas Sa
bellorum, hactenus nescimus, si habuit. Scribat nobis Sinceritas tua.
Mgce. et egregie sincere nobis dilecte. Heri scripsimus tue Sinceritati literas, hodie tamen re
plicare volumus hoc maxime recensentes, quod hactenus nec literas nec aliquas expeditiones,
per illum Pantaleonem tanto tempore missas, de quibus iri his ultimis suis commemorat, literas
videre potuimus, non vidimus et quid cause sit ignoramus, minus etiam scimus, quas expe
ditiones in negotiis nostris illi reportarunt a cesare, tua Serte, procurande, et nec ipse Ludo
vicus habuit, quod mirari non sufficimus et aliud credere non possumus, quam quod illi nun
cio aliquis casus accidit, propter quem aut impeditus fuit aut periit in mari vel in terra
nosque magno tenemur tedio, quod nesciamus in quo puncto pendeant negotia nostra, maxime
quoad castellanum, quem immutare cuperemus ex causis in ultimis literis tue. Serti, descriptis,
sed expectamus prius informationem a Ludovico nostro, tum et de legatariis, cum quibus non
nulla tractare commiseramus, si contenti esse voluerint. E t propterea hoc inquirat ibi dili
genter Sertas, tua, ut intelligat, qua via an marina vel terrestri ille nuncius currebat et si intelligere poterit, quorsum diversus sit et ubi periit, ac in omnem eventum omnia replicare de
bebit, que et scripserat et miserat nobis vel Ludovico nostro per eundem, tum in negotiis
nostris barensibus tum in aliis rebus, et si aliquid ibi emerserit aut innovatum fuerit in
causis nostris post recessum Pantaleonis, omnia illa replicabit et innovabit, et de post que
acta aut tentata fuerint continuabit. Hoc etiam sacre regie Mti. et nobis quoque molestum est,
quod nesciamus, quid velint isti nuncii cesarei, qui proficiscuntur ad ducem Moscorum cum
nuncio illius, qui his diebus hinc jam versus Moscoviam diversi sunt et hoc tua Sertas, fort
asse in illis literis per Pantaleonem, ut solet, descripserat, quas nos hactenus non vidimus et
hoc nos scire multum juvaret.
Illudque nescimus nec tiobis scripsit Sertas, tua, quo pacto Reverendissimus dnus. cardinalis de Salviatis, legatus apostolicus apud cesarem, cui adeo commendatum fuit per pontificem et cardi
nales negotium nostrum, se in nostris habuerit negotiis, et si ex corde illud egerit et tuam
Sertem. relevaverit, ut sciamus, quales iUi gratias referre debeamus et quantum illi confidere ac
de eo nobis in reliquis et adhuc in istis negotiis nostris persuadere ac polliceri possenms,
bene enim eum intellexit Sertas, tua, si nobis ille ibi profuit, vel si medium tenuit aut si
non nocuit.
Scripsimus etiam heri tue Serti., quod jam hic soluti sunt illi ducenti ducati dominis Fuggaris
et
307
et quittantia ab eis repetita, verum tamen molestum est nobis, quod tua Sertas, in his pecuniis MDXXVI.
capiendis duplicata procedit via, aut enim utatur neapolitana, per quam, ut nobis Ludovicus
noster scripserat, jam ceperat ducentos et tunc ante decem dies miserat tue Serti, idtm Ludo
vicus trecentos, ita nobis nunc scripsit. Eligat itaque tua Sertas, sibi unam viam, quam malue
rit et que sibi magis commodior ac pro voto fuerit, vel illam neapolitanam vel hanc per do
minos Fuggaros, et una via procedat in recuperando salario suo. Nos mallemus, quod proce
deret via neapolitana, si eidem eque commoda ac pro voto fuerit, ac tum damus in arbitrium
suum, dummodo una et eadem via semper procedat.
Non ignorat tua Sertas., nos hic diligenter curare, ut sit canonicus quam primum in ecclesia cracoviensi ac etiam in varmiensi, habentes rationem sue virtutis ac fidelium servitiorum; in cra
coviensi enim primam habet nominationem nostram Sertas, tua in mensibus apostolicis alternativis, et faciet hoc tue Serti, limus, dnus. epus. cracoviensis; in varmiensi vero ecclesia promisit
nobis Rev. dnus. episcopus varmiensis verbo ac scriptis cum suo capitulo in suis mensibus de
primo vacaturo, quidquid erit, tuam Sertem. providere.
Nuperrime vacat unus ibi canonicatus, sed in mensibus apostolicis, ad quem licet tua Sertas, re
cepta fuerit et possessio eidem assignata, quia tamen absque canonico titulo, nil juris tribuit
ipsa possessio, et propterea hic bene consulte voluimus, ut intraret virtute nostre prime nomi
nationis Plotowski et tua Sertas, futurum ibidem canonicatum prebendatum vel etiam ipsam dig
nitatem expectaret, que si vacabit in mense ordinario, habemus firmam promissionem ejus, si
autem in mensibus apostolicis, curabimus, quantum poterimus, quod nominatus noster secun
dus Carolus Antonius faveret jus suum tue Serti., modo mittat huc mandata sufficientia ad
acceptandum et provideri petendum vigore nominationum nostrarum, vel in personam vene
rabilis Stanislai Bork vel cui alteri placuerit, nam asserti procuratores sui vix aliquid per
ficere poterunt. Datum Cracovie die I X Februarii.
m
si forsan non sint reddite, adjunxi, ex quibus per ordinem omnia, que in negotio barensi,
ac aliis in rebus acta sunt, abunde intellexit. Addidi preterea exemplum literarum, quas
ad Mgcum. dnum. Ludovicum Aliphium hinc XXIV* mensis preteriti scripsi, unde etiam
de his, que cum cesare et Mg. cancellario in re barensi egi, certior fiet.
obtulerunt, per modum ephemeridum sic habent.
Que interea se
Cum pax inter cesarem et regem Christianissimum XIV Januarii in Madrillis ab omni parte
esset conclusa, ut ex articulis ejusdem videbitur, suborta fuit iterum inter Mg. cancella
rium et viceregem quedam gravis dissensio ratione veritatis, quam bonus iste senex quan
tum potest libenter tuetur, cesaremque ad eam amplectendam ducit ac impellit; sed dum
ii,
39*
vidit,
3OS
MDXXVI.
vidit, se nihil proficere et adversariis suis plus fidei quam sibi adhiberi, rursus in priorem
suam sententiam, de qua prius X* Septbris. scripsi, incidit et bonis modis a cesare, ut
a curia dimitteretur, rogavit, se jam postremo senio confectum domique res suas et ami
corum suorum indispositas habere laboresque aulicos pertesus et his fessus amplius se
ferre non posse plusque in Italia se rebus sue Mtis. quam in curia commodum ac utilem
futurum. Hec fuerunt verba et ipse mihi cancellarius retulit, quibus abitionem suam pos
tulavit. Sed cesar hec in deliberationem accepit effecitque, quod usque ad Hispalim adhuc
proficisci debeat, illic ea de re consilium cum eo habiturus. Unde cum sic cancellarium
turbatum cognovi, nolui illi esse importunior, ipse nihilominus mihi consuluit, ut apud
cesarem instarem et sollicitarem sedulo. Quod a me non fuit omissum, sed nihil aliud ob
tinere potui, quam hoc corvi carmen: cras, cras!
Interea exitus versus Madrill hinc a cesare parabatur, ut illic cum rege Christianissimo con
veniret illumque et omnia alia, que in confccta pace agenda restabant, absolveret et inde
recta versus Hispalim contenderet. Quod ubi compertum habui, velis et remis incubui,
non veritus etiam, ut in agendo tedulus cesari fierem oranibusque modis, et blandis et
durioribus verbis, promissum toties responsum postulavi. Hoc cum incassum aliquoties
cessisset, tandem adegi eum , quod mihi pollicebatur: se in consilio statuum (consultam
hoc vocant) quod post prandium haberi debuit, negotii barensis mentionem facturum operamque se, ut absolveretur, daturum. Rogavi summopere, ut sic fieret et subinde me ad
cancellarium rursus contuli illique cesaris hoc responsum exposui orabamque, ut cum res
hec tractaretur, benevolentiam suam, quam ad negotia Mtis. vre. Serme. habet semper,
illic etiam impartiret.
Quod se facturum promisit, ut illius verbis utar, quantum
esset possibile.
Consulta hec habita fuit usque ad IV horam noctis. Mane cum primum opportunum vi
debatur, iterum conveni cancellarium; sed ille tum literis legendis ex Italia occupatus rogavit, ut cum eo essem in prandio, quo facto mecum liberius posset conferre
Unde cum
in conclave cum eo divertissem, consedimus, ille, u t solet, subrisit. Heri,tf inquit, longam
con8ultam habuimus, ex qua, multis rebus infectis et vestra etiam, discessimus; habemus
unum diabolum viceregem significando qui non solum vestras, verum etiam ipsius
cesaris omniumque statuum Italie res turbat, et quamdiu ille presens est, nulla in re
quicquam boni fieri potest; quapropter ego suadeo, ne in hoc exitu cesarem in negotiis
vestris amplius molestetis, sed usque ad Hispalim differatis, ubi omnia commodius e x
p e d i r i possunt. Iste enim demon Luciper, qui se vult equare Altissimo, cum rege Gallie
discedit, forte absente illo omnia melius dirigentur, egoque id faciam, quod mihi est
possibile.
4
Dixit etiam inter alia, quod omnes consiliarii adhuc in prima sententia per
sisterent: cesarem non debere hoc m utare, quod semel decrevit, sed permittere Mti. vre.
Serme., quod castro barensi castellanum preficiat, quemadmodum in literis remotionis se
questri fuit expressum. Multaque alia mihi retulit, que in exemplo literarum mearum ad
dominum Ludovicum Aliphium videbuntur. Inde Mtas. vra. Serma. cognoscet, quo vice
rex cesarem ducebat et quid ille, si potuisset honesto modo, in mente habuit, que certe
nemo, quam cancellarius hactenus impedivit.
Dixit
309
Dixit mihi etiam eodem tempore cancellarius, qua de re licentiam, ut vocant, a cesare do
mum eundi a curia petivisset, quod omnia videret sine ordine et perverse dirigi ac sa
MDXXVI/
niora consilia sperni, perperamque multa tractari, quod rebus cesaris nequaquam hene
cedere posset, servitiorumque et fidei sue rationem nullam haberi, implicatumque se esse
multis debitis, ex quibus sub his expensis, que in curia facere cogitur, difficulter se ex
plicare posset. Nihilominus se adhuc esse a cesare inductum, ut ad Hispalim proficisce
retur, quod negare non potuisset.
garem: quando cesar hinc certo abire deberet, nam per decem fere dies illius exitus in
crastinum semper ducebatur, ille mihi Salomonis hoc respondit: tria esse investigabilia et
quartum, quod penitus ignoraret: viam volantis aquile in a6re, viam navis in mari, viam
serpentis supra petram et viam juvenis in adolescentia sua, quod ultimum cum accentu
et affectu quodam pronunciavit, subestque aliquid. Cum, quid de pace hac conclusa sen
tiret, qucrerem:
nunc cum omnes bene sperant, ego despero, videbit, inquam, cesar in istarum rerum
fine, quis illi fidelius consuluit. Utinam sim vanus vates. Hec et multa alia, que lon
gum esset recensere, inter nos habita sunt et conclusum, cesarem in exitu me alloqui
magis non debere illumque usque ad Hispalim sequi.
E x his Mtas. vra. Serma., quomodo huc usque omnia habeant, liquido cognoscet. Accingo
me igitur ad hoc iter et cogor me denuo cum equis iterum instruere novosque sumptus
facere. Cum hic omnia in exitu, que viam spectant, preciosiora sunt, quam antea fuerunt,
vix L. ducatis me expediam, quo fit, ut prius in novissimis scripsi, quod usque ad me
dium Aprilis cum pecuniis mihi a dno. Ludovico Aliphio missis, trecentis videl. ducatis,
me sustinere non potero.
datis literis cambii ad dnum. Nicolaum Antonium Carminianum, quem dnus. Ludovicus
thesaurarium status barensis reliquit, alios iterum trecentos ducatos accepi. Multe hic
profectq pecunie expenduntur, quibus in stuporem aliquando vertor et timeo, ne mihi
suspicionem aliquam fidei mee non convenientem et inde indignationem pro gratia, quam
a Mte. vre. Serma. spero, pariam, fretus tamen fide et innocentia mea, prudentia item in
comparabili Mtis. vre. Serme., que cum calculum meum aliquando videbit, non aliud de
me, quam quod fideli subdito et servo convenit, experietur. Cum istis CCC ducatis usque ad Junium futurum me sustinebo, aliter enim hic et necessitate et honore Mtis. vre.
' 1
I
*
Serme. exigente pro oratore sustinere me non possum.
Jam fere sextus mensis agitur quod neque post illas, quas X Septbris cum Pantaleone, ne
que post alias meas in Novembre et Januario ad Mtem. vram. Sermam. datas, responsum
aliquod accepi, habeo igitur certam fiduciam, quod brevi Mtis. vre Serme. literas sum
habiturus, que mihi letum reditus mei nuncium sint allature priusquam isti hic estus ex
candescent, quos non parum metuo, non oblitus, quid superiori estate sum perpessus,
quandoquidem causam non video, propter quam Mtas. vra. Serma. amplius hic mecum
tantas expensas facere debeat. Negotium barense jam prope finem est, quod credo in
Hispali perficietur. Quod si cesar castrum hoc ex instituto in regno observato, vel ob
quos-
310
MD&&VU
quoscunque slios respectus retinere seu occupare voluerit, quod tamen mihi non persua.
deo, necessario sequi opportet, quod etiam impendat, quo conservetur. Hoc ex usu et re
illi esse nequit; quocirca spem ad recuperationem non levem concipio. Que cura facta et
ea, que hunc statum spectant, certo ordine firmata fuerint, supervacanea hic mora mea
ulterior esset. Que Mtas. vra. Serma. et alia, que adhuc expedire videbuntur, pro summa
sua sapientia bene perpendat. Ego me ex mandatis Mtis. vre. Serme. ne latum quidem
unguem movebo, quicquid Mtas. vra. Serma. de me statuerit, modo illius cum gratia ser
vire possim, perferam libenter.
Cesar hinc XII istius versus Madrill solvit tota curia hic relicta et cum rege Christianissimo
inter quintam et sextam horam vesperi cum multis ceremoniis convenit. Rex illi usque
extra portam oppidi ivit obviam.
vidisset, ipse equo vectus alacri cursu ad eum contendit et, u t ferunt, humanissime ex
cepit adegitque illum ut hospitem in Hispania et futurum sororium, quod dextrum inter
eundum latus acciperet diuque reluctantem hoc modo in castrum illic comitatus est; m ul
tis officiis amoris et benivolentie plenis erga eum usus, non sine spectatorum summa ad
miratione. Fuerunt ibidem una tres dies, genio, u t hec tempora exposcebant, indulgentes
et familiaribus colloquiis. Cesar neminem oratorum , u t regem compellarent hinc secum
proficisci permisit, licet hoc omnes postulassemus.
interpretantur.
Ego certe regem libenter convenissem, cum, u t illi de hac confecta pace
nomine Serme. Mtis. vre. fuissem congratulatus, tum etiam, ut illi m andata novissima de
castro et statu barensi Mtis. vre. Serme. exponere potuissem, utpote si ei expedire visum
fuisset, pro m utua cum Mte. vra. Serma. conjunctione cesarem alloqueretur ac interce
deret, quo castrum barense, quod a statu illo jure avelli nequit, rursus in potestatem Mtis.
vre. Serme. perveniret. Sed cum illuc nemo de oratoribus fuerat admissus, et. ego me
continui, nihilominus unum de meis, nobilem Fabianum Vojanowski, famulum Rmi. dni.
Cracoviensis, juvenem satis industrium, ad illum conventum misi dedique ei literas ad
dnum. Stanislaum Laski, fratrem Mgci. palatini siradiensis, quem apud regem , cum oratorem istic ageret, reliquerat, ut per medium illius id , quod mihi Mtas. vra. Serma in
junxerat, in notitiam regis perveniret.
soror regis, cum ex Hispania discederet, illum secum cum quibusdum aliis nobilibus in
Galliam abduxerat, unde ob arctam et occultam custodiam, que de rege et ejus comitibus
habebatur, ea in re nuncius meus nihil efficere potuit. E t sic, uno equo iterum destructo
quem ex Neapoli hucusque fovi, rediit et omnes ceremonias illic habitas mihi retulit,
quas cum sint rare et vix multis seculis eveniunt, presertim inter duos tantos principes,
annotare non supervacaneum censui.
Post tres dies, ut scripsi, cum simul in Madrillis fuissent, dispositum erat, ad regis, ut
fertur, postulata, quod regina Leonora ad Ilescas, oppidum ab hinc sex miliaria nostra, dit
verteret, magno videndi regem desiderio flagrans, quod de rege, u t eam videret, etiam
creditum est. Qua de re X V P istius ex Madrillis solverunt et IV. miliaria progressi, in
Torison oppidum diverterunt, illic in una pariter domo hospitio suscepti, dulci familiari
tate et consuetudine jun cti, pernoctarunt. Sequenti die Ilescas cum prioribus ceremoniis,
rege
311
rege ad dextrum latus obequitante, intrarunt et paulo post demum simul ubi regina diversabatur accesserunt, que cum puellis suis et mundo muliebri descensis gradibus usque
ad portam dbraus illis ivit obviam exceptique utrinque per oscula, ut in Gallia usu re
ceptum est, in aulam ad id peripetasmatibus exornatam devenerunt
MDXXVI.
Erant ibi de primoribus heroinis istarum regionum plurime, inter quas fuit regina ger
mana, relicta vidua olim nepotis Mtis. vre. Serme. marchionis brandeburgensis, et comitis
de Nassau conjunx, marchisa de Zenete. Dici nequit, quam alacrem et hilarem se rex
vultu omnibus ostendit perinde atque in Gallia in consuetis suia symposiis, visus est sepius ipse ibi blandiri, jocari et precipue reginam ambire, alloqui, choreas ducere, omnibus
denique placere satagebat adeo, ut cunctis, qui prius eum norint, admirationi fuerit. Trans
actis sic tribus et ultra horis, postquam valedictum fuit, cesar cum rege per duo miliaria
nostra rursus ad Torison retrocesserunt et ea nocte multa feruntur mutuo contulisse; et
licet, ut scripsi, regine vale jam dictum fuerat,
Iste est istius congressus finis; utinam ex eo orbi christiano hec, que sperantur
Multum est mutata ab illa, qualem ego eam ante X annos apud divum olim Maximilianuin cesarem in Brabantia Brussellis videram, plurimum forme et decori per tam breve
temporis spatium est derogatum, pinguis non parum facta, vultu crassiore, pustulis rubris
ad elephantiasim fere similibus, infecto. Certe minimum aut nihil picture, quam Mtaew
vra. Serma. habet, ad presens respondet. Agit hic non omnimoda de fratre contenta, qui
discedens, cum ipse egeret, illi etiam non abunde providit. Quapropter hic illitis officia
les sycophantias seu, ut hic vocant, finantias pro conquisitione pecuniarum 6truunt, idque
quod anno futuro de dote sua ex 1ortugalia habere deberet., a feneratoribus, noh parva
summa relicta, accipere cogitur et pro hoc tempore impendere. Cum hoc fit sorori, fa
cilis conjectura, quid cum aulicis fiat, quorum hic adhuc magna pars est, qui a credito
ribus nondum sunt absoluti.
Dux Borbonensis etiam hinc XVI* istius versus CafeSaraugustatn cessit, cujus comites, ne de
ipso dicain, estive in Italiam viaticati, qUod unquam huc Vfenerint imprecautes discesse
runt. Intelligo tamett, eum ante consumptum cesaris matrimonium mari S( non credi
tarum , hinc ulterioretn e t alii omnes provisionem expectabunt
itinefe pafum cunctabitur, ut ante Hispalim sponsam suam cum tam am pla, ut prius
scripsi, d ote Conveniat. Postquam hyrtteneum cum ilia im gna pompa* quemadmodum hic
pas
.S*
MDXXY
312
passim fertur, peractum Hispalim ingredietur. Ibi non diu est immoraturus, inde Cordubam,
Granatam, Valentiam et tandem Barzalonam concessurus, et habita classe regis Gallie, ut in
articulis pacis est conclusum, versus Neapolim, quod pro festo Joannis XXIV* Junii, fertur,
futurum, et inde pro coronatione Romam iturus. Longa hec erit peregrinatio et in estibus non parum tediosa. Quod si me interim Mtas. vra. Serma. revocare dignabitur, nihil
mihi fieri potest commodius et gratius, si vero aliter visum fuerit, omnia mihi pro Mte.
vra. Serma. non gravate sunt perferenda. Fiat voluntas domini.
Magnus cancellarius XVII* istius hinc solvit. Iterum podagra, quam hic guttam vocant,
correptus cum ultra solitum morem cum duce Borbonensi, cui bene vult summopere,
cenasset.
In lectica itaque versus Hispalim defertur, ipse dux cesarem in Italiam prece-
det, statum Mediolani, u t constans fama est, habiturus; utque Franciscus bonis modis ex
castris protrahatur, fertur, quod cesar ex eo per medium pontificis Romanorum cardina
lem facere intendat, que vita illi melius competet, cum alias ignavie, ventri et luxui de
ditus perhibeatur mavultque confessor quam m artyr mori.
Rex Francie, postquam obsides, ut in articulis pacis continetur, in Hispaniam venerint X*
futuri Marcii postliminio in Galliam revertetur, u t ea, que pro pacis conservatione hic
tractata sunt, exequatur. E t ne quicquam de his tractatibus Mtem. vram. Sermam. lateat,
impendi omnem operam, qua articulos confectos et gallice summatim descriptos obtinui;
quos utcunque latine versos his annexui et Mti. vre. Serme. cum meis scholiis mitto.
quibus omnia hic conclusa cognoscet.
Ex
illum licet libere plerumque loquatur profundissimi esse cordis et in eo multas habere la
tebras mirisque modis omnia dissimulare posse perinde atque dissimularet, unde licet, ut
fe rtu r, cesar totus in eum confidat neque sibi permittat quicquam illi contrarium dici,
nihilominus hic suspicio non levis et ingens dubium, donec XLV1I isti articuli perfician
tur, apud plurimos manebit, non obstante etiam, quod cesar illi vellus aureum reddiderit,
quod in principio belli ei rex remiserat; Deus tamen, qui corda regum in manu sua habet,
omnia in meliorem finem, quam creditur, dirigere potest.
E x hac pace si durabit neminem reor majus commodum et emolumentum, quam Luciperum
illum, ut cancellarii verbis utar, habiturum, quem u t cesar contentum redderet, cum for
tassis illi de statu barensi satisfacere non potuit, dedit ei in regno neapolitano, de quibus
cunque proventibus ipse voluerit, supra id, quod prius ratione officii habet, XVI mille
ducatos annuos, fuitque mihi dictum, quod hujusmodi summam ei tamdiu dedisset, donec
de statu barensi Mti. vre. Serme. per aliam recompensam satisfieret. Hoc cum cancellario
retulissem: hanc, inquit, ^conditionem a cesare non audivi, sed bene verum est, quod
XVI millia ducatorum meminit, se illi tantum annatim dedisse, sine tamen ista in te r
fectione." Dixit autem mihi ipse cancellarius, quod cesar ab eo quesivisset, si non
possent inveniri modi, quibus Mtas. vra. Serma. contenta redderetur de statu barensi, ad
quod se respondisse ut prius, quemadmodum in exemplo literarum mearum ad dominum
Ludovicum habetur.
ex quo prope XVI milia ducatos annuos percipere poterit; in Germania insuper inferiore
etiam illi non parum datum est; sic quod in summa ex hoc bello paceque a cesare plus
quam
313
quam quadraginta milia ducat, de annuis proventibus acceperit.
est habiturus, dicebatur hic, ut scripsi in novissimis: quod rex illi ducentena milia scu
torum promiserit, cum quo nunc in Galliam proficiscitur et sine magno munere, cum
istius liberationis auspex fuerit, ab eo non dimittetur. Sic mutat fortuna vices, quem
tollit in altum, deprimit, et quem nunc presserat, inde levat Sed, ut philosophi docent:
nullum violentum perpetuum, quod cito fit, cito perit.
Legatus pontificis, cardin. de Salviatis, qui, ut regem videret, non parum apud cesarem in
stitit, unde ad illum in Madrillis per breve temporis spatium , sed non sine arbitris, fuit
admissus. Venatur hic cruce, facultatibus ac indulgentiis suis non pauca, que tamen sta
tum ejus, u t reor, sustinere non possunt, et cum interdum cecultat, ut ejus generis est,
etiam in Hispaniam lectica producitur. Fortassis nuptiis cesaris intererit, nos alii oratores
recta ad Hispalim premittimur. C redo, quod iste nuptie parva impensa celebrabuntur
quodque ad eas pauci etiam vocabuntur.
boratur, quo fit, quod in istis futuris ardoribus per hec regna gaditana, ut scripsi, pecunie omnibus modis querentur;
estate in Italiam trajicere volet, sine nervo illi nequaquam poterit esse integrum. Audivi
Mg. cancellarium dicentem, astantibus quam plurimis, quod si cesar hoc anno Italiam non
attigerit, postea frustra conari; hoc ego etiam, quantum meo judicio possum assequi, re
bus sic stantibus credo certo futurum. Qua de re donec ferrum candet exercebunt et in
usus suos vertent, quod si refrixerit, validi incudibus ictus et brachia multa vi in nume
rum extensa non proderunt
Misse sunt ad om
nes, ut suspicor, reges et principes in Germaniam litere, quibus ista profectio denunciatur
et ab eis solite suppetie postulantur, voluitque cesar hinc comitem de Nassau ad electo
res imperii et ad nescio quos alios m ittere, sed ille se omnibus quibus potuit, rationibus
ab hoc itinere redemit; nam alias in Germania non apud omnes bene audit; sique hinc
abiisset, cesar hic solus fuisset relictus. Dominus Majordomus, gubernator Bresse,
hodie hinc ivit, ut Burgundie possessionem capiat, dnus. Beulrein de Rois ivit in Flan*
driam , non omnimode contentus, is enim duci Borbonensi sororem cesaris promiserat.
Vicerex in Galliam proficiscitur, cancellarius etiam, ut scripsi, Italiam petere statuerat.
Quo factum est, quod dnus. comes de Nassau hic remansit, non invitus certe; nunc apud
illum erit arbitrium.
Scripte etiam hinc sunt a cesare ad Mtem. vram. Sermam. litere, quarum cum presentibus
exemplum mitto, significaturque Mti. vre. Serme. pacem et federa hec esse confecta eamque in illa cum reliquis regibus et principibus inclusam. Has ego literas cum de statu
barensi nihil in se continebant, de quo rogaveram, ut Mti. vre. Serme. responderetur, ad
me accipere nolui, nam hoc negotium, de quo scribitur, ego hic non procurabam; misse
sunt igitur ad dnum. archiducem Austrie in ea forma, quemadmodum aliis regibus ac
principibus, in hac pace et federe comprehensis, scriptum est; gloriose tamen sunt, ut
videbitur, huicque nationi, cujus illarum fuit autor, respondent, quandoquidem hic aliter
sentimus.
Jam per alias digressiones viceregem hunc relinqueram; ne tamen de his, que hic per me
. J
4Q
s c iri
314
JJDXXYJ
sciri possunt, Mtem. Vram, Sermam., cum de omnibus habere vult scientiam, quicquam
pretereat, iterum Luciperum illum conveniam, de quo intellexi effecisse eum, quod Granmetter seu
Majordomus,
ad
Burgundie
possessionem
capiendam,
sit missus;
nam
illi cum cancellaHo bene convenit egisseque eum tantum apud cesarem, quod officium
hoc domus ei dederit et ipse aliud officium stabuli, quod interim, quo vicerex fuit, nun
quam dimisit, comiti de Hegmunt ex Hannonia, quem ille in gratiam cesaris promovit,
resignavit, idque sub hoc pretextu fecerit, cum hic passim dicatur, regem Gallie fidem
non observaturum, quod ipse igitur in curia cesaris vult esse concordiamque hanc et ami
citiam inter cesarem et regem , cujus ille cor in manibus habere gloriatur, firmiorem in
dies et perpetuam facere, contra omnem opinionem, qui aliter sentiunt, et hoc contra can
cellarium hinc ille lacrime quodque hoc itinere cum regem in Blois perduxerit, alium
viceregem, quem sibi expedire cognoscet, instituet et inde ad officium hoc domus ad ce
sarem revertetur. Hec est illorum sententia, qui cum eo versantur. Aliud tamen ab aliis
dicitur: ipsum videlicet in regno neapolitano plurimos habere, quos sibi non abs re hos
tes fecerit; ab illis timere exitium, quod illum certo, si diutius ibi ageret, expectaret.
Proinde consulens saluti sue, hoc commentum sub specie fidei cesari proposuisse, cui bo
nus iste juvenis, qui hodie XXVIItum etatis annum exegit, credens, omnia illum agere per
m ittit Ego tamen etiam non parum in causa fuisse arbitror; quod igitur amplius vicerex
esse nolit, cum videt se statum barensem, in quo satis tutus fuisset, obtinere non posse,
nam in eo totam suam fiduciam locaverat, mavultque hic esse, ubi viceregibus et omni
bus imperare potest. Sed hoc unum Lucani me consolatur: magni brevis est fortuna fa
voris ;. presertim cum animus istius principis paulo momento huc vel illuc impellitur, quod
per non unam jam metamorphosim hic sum expertus.
Venit huc nuper in postis a dno. archiduce Salamanca, thesaurarius, qui fertur future im
peratrici torquem viginti milium ducatorum valoris attulisse.
itinere a cesare est expeditus, adhuc scire non possum , cum tempore tam en , sit etiam
quantumvis latens, expiscabor aliquid.
nepote suo Sermo., Ungarie rege, in Moravia pro Januario preterito convenire debuerat
et postea ea de re nihil est innovatum hic, et ne verbum quidem amplius.
Convenit me nuper apud Mg. cancellarium dnus. Wilhelmus de Roggendorff, cum quo mihi
adhuc in aula cesaris Maximiliani, preclarissime memorie, antiqua fuit consuetudo. Hic
in curia peditum Germanorum et aliorum, qui hactenus circa Perpinianum in finibus Ca*
talonie excubias servarunt, capitaneus est et non parve apud cesarem, comitem de Nassau et dnum. cancellarium autoritatis, vir certe inter istas nationes pro Germano sagax
et industrius. Ille mecum ab ovo exorsus, quod semper rebus Mtis. vre. Serme. libenter
inservivisset, repetens id, quomodo me una cum eo cesar Maximilianus ad corrumpendam
anum, que tunc Leonoram dirigebat, ut ejus animum Mti. vre. Serme. afficeret, mississet
et ego mille ducatos, quos cesar mihi dare voluit, anui promisissem, ut matrimonium
hoc conficeret, quodque eo et ab eo tempore libenter Mti. vre. Serme. servivisset et ad
presens etiam esset istius animi, ubi illi commodo et honori esse posset, longa istiusmodi
pro sua facundia usus prefatione.
vre.
315
vre. Serme. propositum fuisse sciret, inter marchionem Mantuanum et primogenitam Mtis. UDXlVl.
vre. non successisse, aliud se honestius et commodius scire. Cumque ad heC verba per
venisset, vocatus fui a cancellario. Ille se alio tempore ad me venturum pollicebatur, di
cens: si in his quicquam conficeretur, quod etiam opere mee digna ratio haberi deberet.
Cumque illa agerentur in exitu cesaris, ad me non pervenit amplius, oblitus forsan, vel,
quod credo potius, de industria omisit, vale tamen per alios, sine aliqua adjectione, mihi
denunciavit. Unde suspicor nihil aliud, quam de duce Borbonensi fuisse hoc negotiiim,
apud quem semper esse solebat. Desperabat forsan propter conjunctionem Mtis. vre.
Serme. cum rege Christianissimo id non posse effici, quod etiam quemadmodum alia le
viora in notitiam Mtis. vre. Serme. perducendum existimavi.
Et ne quicquam relinquam intactum. Semper nova hic habentur vaticinia, quibus a plerisque creditur. Est hic quidam episcopus nicensis, de quo prius aliquoties scripsi, is se ex
cujusdam monialis predictione summum pontificem Romanorum futurum somniat, capti
vitatem revera regis Francie, que u t hodie anno proterito fuit et plura alia, que evene
ru n t, predixit.
his verbis profert: surget rex e carcerc, fretus ingenio, m ulta promittet, pauca servabit,
plurima exiget et cetera. Hoc quid sibi velit, nulli vult declarare. Videt etiam, quum
ista coram cancellario diceret, literas Venetorum ad cesarem, quarum suprascriptio fuit
Sermo, et excellentissimo principi etc. cum toto titulo et in fine sine aliqua adjectione
fuit ultimo archiduci Austrie etc. Ad hec ille: brevi scribent: Dno. nostro clementissimo
Quid ex his erit futurum, experientia docebit.
Utque per modum epilogi rerum mihi commissarum adhuc reminiscar.
Sum constans in ea
qua prius opinione, quam aliquoties descripsi, quod de statu barensi et presertim qilod
castrum spectat omnimodam absolutionem et certitudinem Mtas. vra. Serma. non est ha
bitura, quousque cum Gallis omnia perficiantur; inde fabricato consilio cesar responSum
suum , propter quod a me toties est impulsus, dabit; cujus sit sententie ac mentis CTga
Mtem. vram. Sermam. planius declarabit. Quod brevi spero futtirum.
Alia hoc tempore digna scientia Mtis. vre. Serme. se non offerunt;
favente, quomodo nuptie iste transacte sint et de omnibus aliis, que interim evenient,
scribam quam copiosissime.
meus Cracoviensis exponet, suppliciter Mti. vre. Serme. Quam Deus opt. max per omnem
felicitatem ac dierum longitudinem quam diutissime augeat, conservet atque tueatur, meque hic mori non permittat, priusquam illius manus, more hispano, humillime coram exosculer.
Datum Toleti supra Tagum in die Scti. Mathie, apostoli XXIII Februarii.
d av it
316
MDXXVI.
davit et quod in mea absentia amicorum meorum curam suscepit, quo hic tanto liberius
et vigilantius negotiis Mtis. vre. Serme. intenderem; pro qua singulari Mtis. vre. Serme.
gratia eas quas potui gratias habui habiturusque sum dum memor ipse mei, dum spiritus
bos regit artus. Fretus itaque tam clementi Mtis. vre. Serme. propensione audentius ad
illam scribo. E st mihi soror, quam una cum parentibus meis cum dote pro nostra con
ditione satis ampla marito cuidam in Lituaniam dederamus, qui nobis insciis multis debi
tis erat oberatus.
debitis suis quicquid ille reliquerat, utpote curiam seu domum et omnia, que in eo erant,
acceperunt; sic quod vix cum vestibus suis soror mea manus eorum effugerat, amissa
dote et aliis bonis, que adintulerat, fuitque postea circiter IV annos vidua. E t cum nulla
calamitas sola venire soleat, cum sic spoliata rursus ad parentes meos ex Lituania in
Prussiam contenderet, stante bello novissimo in Konigsperg seu Monteregio id, quod illi
fuit reliquum, per officiales dni. magistri fuit receptum. Qua de re ad preces domino
rum, qui Thorunii a me permoti pro eo intercesserant, Mtas. regia de bonis hostium, que
Gedani habebantur, illi recompensam quandara fecit, cum qua meoque ac parentum meo
rum subsidio iterum illam m arito, quem nunc habet, dedimus, et quia manifestum fuit,
quod istiusmodi debita prior maritus mortuus ante sex annos, priusquam eam habuisset,
contraxerat, et quod illa etiam dotem suam amiserat, nemo creditorum illam impetiit ne
que molestavit; cum id etiam de jure illis non licuit.
a religione nostra et obedientia erga Mtem. regiam atque ab omni divino et humano jure
defecerunt, meque hic tam procul in servitiis Mtis. vre. Serme. agente sororem hanc meam
mihi certe in ignominiam turbare juridice, si iniquitas jus est, et minus juste molestare
permiserunt sententiamque contra eam, quod debita hec, quibus nunquam est usa, persol
veret, tulerunt. Ab ea sententia per maritum ejus, ut ibi in more positum est, ad con
sules est appellatum,
Quapropter
Mti. vre. Serme. humillime supplico: dignetur ad Mtem. regiam intercedere, ut pro incom
parabili in omnes justitia sua Gedanensibus in hac causa silentium imponat caussamque
hanc usque ad meum reditum ad suum tribunal ex vi sue superioritatis avocet. Rem Deo
gratam et gratie sue erga me convenientem factura.
Korn.
vra.
vra. Rma. accepi sumque in magna expectatione, quorsum se isti fluctus frangent; spero MDXXVI.
siquidem tam insignem in Deum et sanctam religionem injuriam ac temeritatem, audaciam
quoque tam crudam et frivolam in jura superioritatis Mtis. regie commissam, non impune
prevaricatoribus illis fuisse.
Cumque ausi sint contra Dei et ecclesie instituta et adversus Mtis. regie superioritatem cum
tanto contemptu impudenter se opponere, minime mirum est, quod in me meosque sint
debacchati, presertim cum me negotiis regiis addictum tam procul abesse compertum ha
berent; quo non solum mihi verum etiam clientele regie, sub qua huc sum legatus, vim
se inferre testari possent. Omitto ea, que in ecclesiam meam commiserunt, hec enim
nulli non sunt nota, in sanguinem etiam meum impuras manus immittere non sunt veriti,
quemadmodum hoc in sorore mea audacter quadruplatores isti comprobarunt, quam primi
mariti sui debita, ante ejus conjugium supra sex annos contracta, cum dotem suam et
omnia, que ad illum intulerat amisisset, et a nemine per quatuor annos, antequam iterum
nuberet, impetita fuisset, decretis suis malignis et iniquis persolvere coCgerunt; quod tamen
per modum appellationis, ut apud eos usu receptum est, aliquamdiu fuit intermissum,
sicut hoc latius in supplicatione ad reginalem Mtem., cujus exemplum his inclusi, Dtio.
vra. Rma. cognoscet, quam humiliter deprecor: dignetur etiam Mtem. regiam orare, ne
tantam iniquitatem contra omne jus et equum ab istis limphaticis et furiosis spiritibus
correptis, in executionem devenire perm ittat, sed causam hanc usque ad meum reditum
clementer suspendat.
Scripsit mihi item Dtio. vra. Rma. ea, que de Tureis et Tartaris illo tempore apud nostra
tes habebantur et quod quinque millia equitum nostrorum in finibus regni ad excubias
observandas adhuc ea tempestate ibidem militarent.
est equitum tantum numerum et denuo a me quesivit: quinque milia?" respondi, quod
interdum nostrorum triginta et ultra milia equitum, quod hic videtur fidem excedere
contra hostes progrediantur, cum hostium solent esse quinquaginta et quandoque usque
ad centum milia et hi omnes equites. Non credunt id, quod nobiscum crebro agitur,
donec etiam experiantur timendumque est pro hoc vere futuro, ne ista navigatio cesaris,
quam post festum Joannis in Junio parat in Italiam, per Tureos et Afros intercipiatur et
ne illi citius quod omen Deus avertat quam cesar coronentur.
In fine literarum suarum injunxit mihi Dtio. vra. Rma., ut quam diligentissime de omnibus,
que hic agerentur et presertim de pace et connubiis cesaris ac regis Christianissimi per
scriberem, quod certe feci, quantum eniti potui et quantum mihi hic scire licuit, videorque mihi parum omisisse de his omnibus, que hactenus hic sunt tractata, quemadmodum
hoc ex meis ad Mtem. regiam liquide intelliget. Habui etiam singulari arte et industria
summarium omnium articulorum super hac pace confectorum, ex quibus singula cognoscet,
et quid ex hac pace futurum sit, pro summa sua sapientia perpendet. Hic, me hercle,
pauci bene sperant.
Unum hoc oro, Rme. domine, quod si in tantis et tam longis meis
scriptionibus, quibus ad Mtem. regiam uti soleo, ut illius mandatis satisfiat, quicquam im
prudentius vel minus cultum aut premeditatum emiserim, id pro sua in me gratia in
bonam partem interpretari et veniam mihi desuper impetrare dignetur; scribo enim calamo
veloci
318
MDXXVi.
veloci et precipiti, presertim cum tempus me deficit, et interdum ea, que mihi pro veris
deferentur, aliorsum eveniunt, quandoque etiam que vera sunt et omnimode sic conclusa,
que tamen paulo post invertuntur. Nunquam fui in aula magis incerta et perplexa, plura
hic video plerumque impetu quam ratione dirigi, ac magis ex re quam ex prudentia con
silia fieri, quo sepe fit, quod ea, que paulo ante scripsi, paulo post retracto; unde hoc
magis rerum rectoribus quam mihi levitati impingi potest.
Ego semper onero querelis Dtionem. vram. Rmam., de quo mihi ad presens etiam temperare
non possum, cum preter Deum ad neminem alium spem et confugium meum habeam.
Scripsi regie ac reginali Mti. de tantis expensis, quas hic sub ea persona, quam fero apud
istas exteras nationes, ad illarum Mtuin. honorem ac estimationem facere cogor, incertus,
si de me sint contenti necne. Deum testem pure advoco, quod ex his preter victum et
amictum nihil in meum cedit commodum. In exitu ante duos annos Cracovie pro ser
vitiis equorum meorum a Mte. regia CLXXII flor, accepi, de meis propriis pecuniis cen\
tum ducatos in auro asportavi, a dno. doctore Bork in Madrillis alios centum habui in
m utuum , item hic a Volfgango Haller ad fidem meam centum et quinquaginta ducatos in
auro accepi, quos ego illi ante meam abitionem ex Hispania persolvere sum pollicitus.
Summa est D ducat, quos ego in hoc servitio exposui, de quibus tamen, ne inferioribus
oratoribus me sim inferior, parvam quandam argenteam suppellectilem pro usu mense ad
honorem Mtis. regie mercatus sum.
tinus seu Januensium sit, qui non argentum suum splendide habeat. Iste mos adeo hic
peculiaris est, quod secretarii et aulici quidam minores, ne dicam de summis, quibus ad
id suppetit, quinimmo et cives, qui eam habent abundantiam, ex argento edant et bibant;
hinc ego edoctus, me etiam aliis conformem effeci nihilque ad id ex regiis pecuniis ac
cessit, quas ita expendo, quemadmodum, Deo bene favente, in reditu meo ex calculis et
rationibus meis videbitur, quod coram equo judice nullam fidei mei sinistram suspicionem
sunt relicture.
que interdum quibusdam secretis meis subaratis extraordinarie cogor exponere et que
item in alios usus preter quam domesticos proveniunt, que non levem summam conficiunt.
E x his cognoscetur, quod hic mihi non thesaurizo quodque nullum promereale aurum
colligo. Quamdiu me novi et quamdiu etiam aliis notus fui, quorum adhuc bona pars in
curia Mtis. regie extat, eosque in testes voco, quod ab avaritia et illius sordibus semper
fui alienissimus.
E t si mihi coram Dtione. vra. Rma. gloriari licet, utile nunquam honesto
pretuli, quamvis mihi illius copia data fuit non semel, qua propter, si quid forsan contra
hoc animi mei institutum ab ipso X...., cui propter Dtionem. vestram. Rmam. in multis de
fui, vel a quocunque alio persenserit, rogo et obtestor: partes meas apud Sermos. prin
t
Rme. dne. Memini me IV* Septbris. hinc ad longum cum Pantaleone, domini Ludovici nun
cio, scripsisse, que T ....spectant, adhuc in ea opinione persevero, utcunque res cedet, quod
multo commodius et satius esset, si S.... induci p o ss e t..............................
propter multos respectus consentiret Res enim nunquam tam bene componentur, quin
semper
319
semper aliquid novi suboriri possit, quod Dtionem. vram. Rmam. cum B. ad unguem MDXXVI
perpendere arbitror. Quantum hucusque hic immorando intelligere potui J.... semper mo
dos queret, ut alicui ea in re benefacere possit, cumque omnes simus mortales, si, quod
Deus quam diutissime prohibeat, B.. decederet, ad quem adhuc respectum habere coguntur,
actum esset, utque hoc honesto quodam pretextu fieret, non deessent commenta.
Hec pro
fide mea et quantum ego hic existens certis conjecturis consequi potui Mtem. regiam per
Dtionem. vram. Rmam. latere nolui, cui me et fratrum meum Georgium humillime com
mendo maximopereque rogo, nos gratia sua prosequi non desinat. Fabianus Vojanowski,
qui mihi hic et rebus Mtis. regie accurate et fideliter inservit, se etiam suppliciter Dtioni.
vre. Rme. commendat. Datum Toleti supra Tagum XXIIIP* Februarii.
320
MDXXVL
tamen scientia et voluntate nostris. Super quo negotio, si et quando opus erit, informabis
Illrem. dnum. magnum cancellarium et alios amicos nostros et specialiter Sigismundum Gotfridum, cujus nepotem, dnum. Scipionem de Siena, nos in auditorem generalem omnium negotio
rum illius status deputavimus omnemque justitiam et Judicia illi tradidimus. Qui etiam jam
potuit significare dno. Sigismundo, affini suo, hunc casum, et ille novit, quam seditiosus et
periculosus fuit ille interturbator in republica illa, multarumque proditionum, factionum et ho
micidiorum cotiscius. Quorum omnium extant exempla et documenta in civitate Rossani et alibi,
adeoque jam tolerari non potuit absque magno scandalo et detrimento.
E t propterea, si tua Stas, adhuc non tentavit apud cesaream Mtem. procedi super negotio prin
cipali castri nostri et non obtinuit, prefigi omnibus adversariis nostris et interesse prttendentibus certum et peremptorium terminum ad producendum jura sua, prout hoc novissimis
nostris scripsimus literis. Si ibi cernit causam, illam nostram ob casum istud reddi odiosam,
non multum nunc instabit pro expeditione castri, donec sensim restringeret et tepesceret ac
mitesceret iste rumor, ne obesse posset justitie nostre in negotio castri et ne adversarii nos
tri, qui jure carent, in hoc attemptato se fundarent, quod utique nobis obesse non poterit,
cum sit factum absque scientia voluntateque et mandato nostro. E t postea, capta meliori op
portunitate et commoditate, instabit diligenter pro expeditione castri nostri principalis, ac ut
terminus peremptorius et ultimus prefigatur omnibus, infra quem, si produxerint jura sua
contra statum totum, tua Sertas, jam scit, quid pro nobis respondere debeat et compensationem
jurium quoad Cremonam pro nostra equitate opponat et nobis mox significet, si hoc apud
cesarem inchoabitur; si autem in regno Neapolitano, nos etiam illam certiorem reddemus, quo
pacto in hac causa succedet nobis. Jura nostra omnia deducat, olim matri nostre concessa
totiens jam confirmata et nobis innovata. Si autem adversarii nostri infra tempus eis deter
minatum nulla jura produxerint, quamdiu ergo manebimus sic in suspenso, petat Sertas, tua, nos
absolvi ab instantia et impetitione adversariorum nostrorum et eis jam perpetuum silentium
imponi et castrum nobis restitui. E t sic utinam rediret cum victoria Sertas, tua, sentiret suum
honorem et commodum, qui tantum sustinuit onus.
Postremo sciat tua, Sertas., quod Ludovicus noster ob eum malum et adversum rumorem pro eo
doctore deportato aliunde quam Bari habitare deliberat, donec ista transeant. E t ita volumus,
ut tua Sertas, nostras omnes literas et negotia recte huc ad nos convertat et dirigat per ur
bem Romam banco Velserorum, quibus nos scribimus nunc, Fuggaris quoque, ut, quas literas
et negotia nostra eis committerentur, diligenter hic ad nos remitti curarent; et a quibus com
modum videbimus, tue Serti., committemus repetere suum solitum salarium, vid. L X X X flor, pro
singulis mensibus, vel simul cunctam summam pro aliquot mensibus, tum etsi quid retentum
fuit aut neglectum, illud totum rehabebit et suam quitatitiam semper dabit, et nos sumus
parate mox satisfacere; unum tamen bancum eligemus, quem noverimus commodiorem ex istis
duobus.
Fecimus fieri processum Bari super deportationem et jugulationem illius doctoris, absque scientia
et voluntate nostra perditi, et expectamus illum processum, parateque sumus castigare illos,
qui extra voluntatem et mandatum nostrum perdiderunt illum doctorem, et mandabimus facere
justi-
321
justitiam tam cum Ludovico quam cum aliis, qui fuerunt criminis conscii et culpabiles, con- MDXXVi.
tra quos id constiterit nobis ex processu. Bene valeat Stas. tua. jDatum in Niepolomicze
ultima Martii.
CCXXXIY.
Illustris et Mgce. etc. Accepimus non pridem literas tue Illtis., quibus non vulgarem suam c<>d Korn*
erga nos propensionem testatur, que nobis est et fuit semper gratissima; verumtamen mi
ram ur, quod et possessione ducatus nostri barensis, in quem legitime successeramus, in
dicta caussa spoliati fuissemus et obtenta demum commissione a cesarea Mte. ad tuam
Illtem. et collaterale consilium super restitutione ipsius possessionis, obtenta etiam inve
stitura ab ipsa cesarea Mte. ad ipsum ducatum barensem, facto denique per nos debito
ejus Mti. homagio, habere tamen hactenus ipsam possessionem non possumus.
Que res ut
ab omni jure et a nostra cum cesarea Mte. conjunctione et necessitudine maxime aliena
videtur, ita magne est nobis cure et cordi, non patiemurque nobis, etiam si extrema sub
eunda essent, tam manifestam injuriam et ignominiam fieri neque istis difficultatibus, que
nobis immerito ingeruntur, nos ita facile deturbari permitteremus, ut illi putant, qui has
technas in nos concinnant. Rogamus plurimum tuam Illtem., ut, quod nobis literis suis
pollicetur, re tandem prestare velit, si non adeo nostra saltem tamen justitie causa, quod
istic unicuique pro officio suo illam ministrare convenit.
nos futuros nec immemores nec ingratos.
Experimur tue Illtis. erga nos benivolentiam et studium, cum in aliis istic
tandem voti compotes factos, facto omagio cesaree Mti. obtentaque investitura illius Mtis.
et commissione super restitutione possessionis; hactenus tamen id ab officialibus sue ce
saree Mtis. consequi non possumus, quod juro ipso vel infimo cuique debetur. Rogamus
plurimum Illtem. tuam: adsit istic nobis et oratori ac procuratoribus nostris, u t et justitia
nobis ministretur et commissio jam per ejus cesaream Mtem. facta adeo non levipendatur
cum indignitate illius Mtis. et nostra summa injuria, quam nequaquam equo animo ferre
nec justitiam nostram deserere ullo pacto, etiam si extrema subeunda sint, possumus.
Nam nos sufficientes sumus cum ad possessionem, in quam legitime successimus et que
nobis jure debetur, restituti fuerimus, 6x illa unicuique pro jure nostro respondere, sed
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
4j
et
l
Cod. Kora
322
MDXXVI.
et sequestrum cum investitura, que possessoribus tantum, vel quibus possessio jure dari
debet, minime coheret.
Agere etiam velit tua Illtas. apud ejus Mtem. cesaream, ut capitula
Referemus
barensis declaras commendamusque curam tuam, quam istic in negotiis nostris omnibus
adhibes et eam tibi uberrima gratia nostra rependemus.
cesaree Mti. et Dantisco pro ipsa restitutione integra et speramus, brevi fore, ut arx, que
adhuc retinetur, nobis tandem restituatur. Tu interim, que opportuna sunt, cures pro
fide et industria tua turbamque et seditionem, que in civitate Rossani est excitata, ut
magis expedire videbis, sopias et extinguas autoresque illius corrigas autoritate nostra,
nec pretermittas, quin nos de omnibus, que istic emergunt, reddas certiores.
et gratia nostra facturus.
Diris, et Mgce. etc. Nescimus, quo fato nostro fiat, ut ex difficultatibus, que nobis in d u
catu barensi dudum sunt oborte, nos hactenus explicare nequeamus ut multa adhuc super
sint, que nobis negotium istic non mediocre exhibeant. Rogamus Illtem. tuam, ut rebus
nostris sua autoritate et patrocinio adesse velit ita ut humanissime est pollicita, utque
Mgcum. Ludovicum de Aliphiis, secretarium et nuncium nostrum, negotiaque et caussas
omnes, quas coram illa aut judicio regni neapolitani habet, adjuvare et commendatum
habere velit.
curabimus.
CCXXXVIII.
323
declaravit nobis a Mte. vra., quod nos in possessionem ducatus nostri barensis et principatus f'od' Koro
Rossani restitui mandavit et literas ad eam opportunas nobis attulit. De quo officio et fa
vore fraterno Mtis. vre. fuimus admodum consolati et illi e vestigio gratias, quas debui
mus, per literas nostras egimus. Verum facti nunc sumus certiores illinc ab officialibus
et procuratoribus nostris, ipsam possessionem, vigore literarum Mtis. vre. nobis restitutam,
denegari remque pretextu quarundam- aliarum literarum vre. Mtis., que directe contrarie
sunt investiture et aliis literis nobis concessis, in longum produci quod admodum
nobis mirum videtur quibus scriptum dicitur, ut, nisi vocato prius Illmo. dno. duce
Mediolani, de restituenda nobis possessione nihil fieret, ut hac mora et difficultate injecta
faciant nobis aliquod incommodum hi, qui et favorem nobis Mtis. vre. invident et nos
tram mutuam conjunctionem et necessitudinem egre patiuntur.
non fuerimus, quando possessio nobis indicta causa adimebatur, qui ad illam legitime suc
cessimus, obtinuerimusque insuper investituram a Mte. vra., facto illi debito homagio, que
concedi non solet, nisi possessoribus vel quibus possessio ju re debetur, proindeque se
questrum cum ipsa investitura nequaquam coherere potest, rogamus etiam atque etiam
Mtem. vram., ut fratrem nostrum honorandissimum: non patiatur nos ita et con
junctionem et necessitudinem nostram mutuam apud se per emulos nostros labefactari,
ut etiam illud saltem,
nobis
debetur,
difficultates nobis ipsa possessio bonorum nostrorum reddatur. Qua potiti parati erimus
coram Mte. vra. aut ejus collaterali consilio, non ipsi solum Illmo. dno. duci Mediolani,
sed etiam unicuique alteri pro jure nostro respondere. Mandare etiam dignetur Mtas.
vra iterum consilio suo collaterali: ne se ad executionem testamenti Illme. olim dne. Isabelle, matris nostre, intromittat. Nam intelleximus priorem inhibitionem Mtis. vre. non
proficere.
Quo faciet rem suo nomine et celsitudine dignam et nos hoc fraterno et ju s
negotiis nostris reddet abundius certiorem Mtem. vram. orator noster Mgcus. Joannes
Dantiscus, cui Mtas. vra. benignas aures prebere dignetur pro nostra in illam observantia
et conjunctione nostra mutua. Dnus. Deus servet Mtem. vram. semper sospitem et felicem,
cujus fraterno amori nos ex animo commendamus.
Mirari satis non possumus, unde nobis tot difficultates apud cesaream Mtem. in- Vvh I n
geruntur, ut cum ejus Mtas. jam dudum dignata sit, consensum suum dare super inves4 1*
titu-
\
324
MDXXVI
tituram arcis barensis, adhuc tamen possessionem arcis ipsius habere non possimus.
nobis preter omnem equitatem et spem nostram accidit.
Quod
dio vram. Sertem.: commendare hanc caussam nostram illius Mti. cesaree dignetur, ut tan
dem illius Mtas. possessionem ejusdem arcis barensis nobis reddi et libere dimitti jubeat,
et ut illius Mtas. cesarea aures non adhibeat hominibus malevolis, qui inter nos dissidium
querunt conjunctionemque et mutuam benivolentiam et necessitudinem nostram dirimere
contendunt.
Faciet vra. Sertas, rem sua virtute et nostro in Se perpetuo amore dignam,
Felicissime valeat.
Korn
nibus rebus, que ad nos spectare arbitraris, certiores nos facis, nosque vicissim ad omnia
tibi accurate respondemus et quid facto opus, quicque istic nostro nomine agendum sit,
frequentibus literis nostris suggerimus; tamen, credimus, quod propter magnam locorum
intercapedinem, qua disjungimur, litere, que utrinque m ittuntur, serius quam oportet perveniunt, et ideo minus miramur, quod, si quid istic non satis ex sententia nobis aboritur,
aliunde quam ex tuis literis cognoscimus, prout modo nobis accidit. Intelleximus enim
ex quorundam hominum certa relatione: quod cesarea Mtas. ducatum barensem viceregi
neapolitano donare constituerit pro re bene gesta, quam in prelio, quod cum rege Gal
lorum nuper habitum est, navavit, nos vero quapiam alia re pro ipso ducatu placatos vel
contentos efficere.
Tu bene scis, quod nos nihil aliud ab ipsa cesarea Mte. optamus
quam quod jure divino et humano nostrum est, et proinde id ipsum venale non habemus.
Quare si quid ejusmodi istic olfeceris et deprehenderis, da operam, ut quam maxime po
teris illud avertas eique pro virili tua occurras, cesareamque Mtem. verbis nostris pluri
mum roges, ne in caussa justissima nobis incommodare patiatur neve nos ad dimittendum
sub quibuscunque conditionibus et modis ducatum nostrum barensem inducere in animum
inducat, nam in ea re nullo modo desiderio et voluntati illius satisfacere possemus. Id
nos Mti. sue cesaree omni studio et facultate nostra rependere curabimus. Hec et cetera,
que in rem nostram fore existimabis, solita tua diligentia curare studeas, nosque de omni
bus rebus per primum quemque tabellarium reddas certiores.
Datum.
His diebus nobis hic in his terris nostris Prussie existentibus ternas
accepimus literas tuas, quibus nobis cum alia multa, tum concordiam cesaree Mtis. cum
Chris-
325
Christianissimo rege Gallie declaras,
MDXXVL
atur, causam esse putas, quod relique litere tue serius nobis redduntur.
Rescripsimus
cesaree Mti. ad ejus literas, quibus nobis eandem concordiam significat, scribimus et alias
literas in negotio arcis barensis, quod tam diu duci vehementer miramur et molesto animo
ferimus. Quare agas pro virili tu a , ut tandem hujus tragedie finis sit aliquando et ma
neas istic tantisper in aula Mtis. sue cesaree sequarisque illam, quocunque ac in quascun
que partes orbis se converterit, donec a nobis fueris revocatus.
Quod de provisione tui attinet, Serma. conjunx nostra dicit: curatum a se, ut tibi sumptus
necessarii ex statu barensi suppeditentur, tamen si qua esset in ea re negligentia, sumere
potes apud trapesitas, quantum tibi opus foret ad expensas necessarias, quod demum man
dabimus illis persolvi. Cura ut facis, u t nobis et frequenter et copiose scribas, valde
enim nos delectant tue litere quantumlibet prolixe scribas. Multum hic negotii et laboris
capimus in restituenda religione et toto statu hujus civitatis nostre gedanensis, que Luteranismo et seditionibus tota fuit corrupta et inversa. Restituimus gratia Dei tamen omnia
in pristinum statum.
divina et humana omnia ita, ut jam magna ex parte fecit, ubique confundat.
civitate nostra gedanensi IV* Julii.
Datum in
00(1 **
bibi. Kora.
326
}IDxxvi.
reos annue pecunie adeptus est. Idem Nipszicz hac nocte ex Ungaria rediens Derschovie
nocturus egit, hodie .circa X horam venturus. Vale et illud scias, me nihil eque cupere,
quam reditum tuum, huncque celerem. Vive, vale mei memor. Gedani V I Julii.
M U . K orn
turusque erat traditam priorem epistolam, venit Nipszicz una cum Jarando adolescente ex
Ungaria hora quasi X. Is attulit mihi aliisque tuis literas tuas a Georgio Hegel missas,
Toleti X X Februarii datas, que si prius mihi reddite fuissent, quam priores ad te scripsis
sem, longe aliter tibi scripsissem.
A d cohonestandas nuptias ducis Prussie, qui filiam Panorum regis in uxorem duxit, missus
est hinc D . Jaroslaus de Lasko, palatinus Siradiensis, profectus est adverso flumine Istula
et modo rediit.
Literas, que ab amico meo dno. Andrea de Tanczin adolescente qui cum eo est, venerunt, his
adlegatas tibi mitto. E x eis quod illic nunc actum est, cognosces; perstat in sententia dux
Prussie, Livonia videtur se ad eum acclinare. Agitur modo illic conventus; missus est hinc
illuc dnus. Dzialynski legatus cum Acliacio. Cracovie resistunt spirituales nostri pertinaci
ter. De exitu rerum non est meum neque congruum pronunciare; nunc auctoritate et potestate
regia accedente videntur vicisse hi, qui imperium romani pontificis sequuntur. Sed de his re
bus fortasse tacere melius est, quam pauca scribere. Consequentibus diebus, si certum tabel
larium nactus fuero, uberius et certius aliquid de his rebus ad te scribam, nunc quodammodo
pendere videtur.
Dnus. Oppoczenski preterita hieme sub conventum piotrkoviensem rediit ex Turda, inducias trien
nales attulit literis firmatas, quas ego hic Gedani interpretatus sum.
Nipszicz narrat, imperatorem Tureorum Ungariam cum exercitu petere jamque in itinere esse,
Ungaros in acie regemque ipsum in campo; sed adhuc nil certi, altamen credibile, nam alioquin
cursor Tartarorum principis, qui nuper huc Gedanum cum literis venerat, quem et ego allo
cutus sum, idem ajebat: Tureum cum universo bellico apparatu mense Junio consurrecturum.
Sed Tureorum mos est mihi non incognitus, quod tametsi copie eorum in procinctu sint, nemo
tamen preter imperatorem solum et paucissimos ejus a consiliis scit, ad quam plagam orbis
contendunt. Memini dum ad oppugnandam Methonem, Peloponnesi urbem, miles cum eis pro
ficiscebatur, ducentorum miliariorum nostrorum itinere jam consumpto, nemo tamen adhuc
scieb&t, quem urbem adoriri deberemus, donec sub menibus Methonis machine bellice ex navi
bus jam terram exponi cepta erant; atque ita et modo nihil certi de his rebus affirmare et
ad te scribere ausim; nefas enim esset et grande piaculum, si tu ex meis scriptis apud tan
tum principem et summum totius orbis dominum, cesarem videlicet, incerta pro certis et in
comperta pro compertis referre debeas. Presens mensis indicabit omnia, si que a Tureo ag
gredi debeant.
e;m
Apud
327
Apud Tartaros prevaluit ille, qui autoritate imperatoris Tureorum principatum occupaverat, Set- MDixtT.
girej soltan, pulso et in extremas solitudines profligato nepote, qui paucorum et horum igno
bilium seditione animatus tyrannidem tentabat. A d quem Jastrzgbski missus erat, sed prius
quam eo pervenerat, Tartarus se in fugam proripuit. Rediit itaque Jastrzgbski, nulla re
perfecta. Litere a Tartarorum principe, de quibus supra memini, hoc significabant: Tarta
rum cupere amicitiam nobiscum, sed eis conditionibus, quales jam ante constitue erant, qne,
quales fuerint, fortasse tenes. Dimissus est hinc idem ipse cursor nuper, cui vicissim cursor
noster annexus. Nos interim Gedani.
Scias, Masovie ducem, Janussium, extremum illius stirpis marem, preterita Quadragesima e vita
migrasse, non sine suspicione veneni ei in amatorio poculo prebiti. Ducatus ipse jure feudi
ad regem devolutus est. Rex, quia Gedanensium negotium, quod tunc pre manibus erat, majoris ponderis esse ratus, Gedanum profectus est. Masovitc iterum mirandas technas exco
gitant, tum legatis, tum literis, tum promissis, quo sub puella duce superstite, et ejus imperio
manerent. Atque ita res pendet. Rex absolutis hic Gedani negotiis, Elbingum et tandem ad
Mazuros se conferet; videbimus, si Deus volet, quid futurum erit. Marienburgensis prefectura
data quidem est dno. palatino lanciciensi, et jusjurandum prestitit scribitque se capitaneum,
sed nondum arci presidet. De qua re multum esset scribendum, sed urgent naute.
Oratores cesaree Mtis. atque ducis Ferdinandi jam dudum sunt in Moscovia. Fuerunt hic nu
per duo nuncii adolescentes, qui usque ex Moskwa urbe cum literis venerunt: nolle videlicet
ducem ipsum ad aliquos tractatus descendere, donec rex legatos suos ad eum mittat. Rex,
ut cesaree Mti. obtemporaret, designavit mox legatos, dnum. Kiszka et Bogusz, thesaurarium,
imperavitque, ut nulla mora interposita illuc proficiscerentur, adolescentes vero donati et ho
norifice hic habiti cum duce itineris rursus cum responso ad oratores in Moscoviam hinc di
missi sunt. Dedi eis literas ad veterem amicum nostrum, dnum. Sigismundum de Erberstein,
quibuscum inter cetera rogatum habui, ut me dno. comiti de Nagarollis, college suo, quem
tu tantis laudibus in celum vehebas, quamvis ignoto commendaret. Nomina adolescentum horumque nobilium fuere Gunter de Herberstein et Wuchatar. Cenavi cum eis una dierum.
In Lithuania, scito, omnia parata. E t bene vale nam ventus Sutest perflat, fraterque tuus jam
accinctus. Item vale. Gedani VI Junii.
CCXLIY.
Serenissime etc. Accepimus ex oratore nostro, quem apud Mtem. vram. habem us, arcem
barensem nondum esse nobis restitutam. De quo mirari satis non possumus, et vehemen
ter dolemus, quod justitiam et jus nostrum, quod unicuique quantumvis infimo debeatur,
nos apud Mtem. vram., cum qua nobis tanta conjunctio et necessitudo intercedit, obtinere
non possumus.
Cod. Korn.
328
MDXXVI.
quidquam pro obtinenda justitia nostra Mti. vre. scripsisse, per ipsumque oratorem nos
trum continue egisse et neque preces nostras neque etiam commendationes aliorum pro
nobis hactenus apud illam quidquam valuisse. Confidimus tamen in virtute Mtis. vre.,
quod non patietur diutius persuaderi sibi, quominus justissimis postulatis nostris satisfa
ciat; quod vicissim omnibus officiis, quibus poterimus, Mti. vre. referre curabimus.
felicissime valeat.
Datum Gedani.
CCXLY.
Cod. Korn.
Que
in Aula Mtis. cesaree, qui eque ac tua Mgcia. rebus nostris afficiatur, fatemurque ob hoc
nos illi multum debere idque re ipsa p<* omnem occasionem prestare et nostram illi gratitudinem declarare curabimus. Quid autem cause sit, quod jus nostrum de arce barensi
obtinere apud ejus Mtem. cesaream tamdiu non possumus, nescimus, nisi vehementer mi
ram ur, quod utique justitia, que infimo cuique debetur, nobis unis denegatur.
Quod
quantum conveniat cum nostra mutua conjunctione et necessitudine, tua Mgcia. expendat,
quam plurimum rogamus, agat, ut solet, ne ita indignis modis diutius in hac re verse
m ur et ducam ur; nam jam prorsus nos pudet tot postulatorum at tante opere, quam in
ipsa re usque huc frustra impendimus. Cognoscet tua Mgcia. nos ejus laboris sui, quem
pro nobis capit, dignam rationem habituros. Que bene valeat. Datum Gedani.
quod cum
lega
tariis Ulme, olim domine matris nostre nihil sit determinatum quodque istic tamdiu hoc
saxum volvere cogeris. Itaque operam omnem facias, ut quam magis tibi videbitur fieri
posse ex re et dignitate tam nostra quam Serme. dne. conjugis nostre huic negotio finem
facias et cum illis rem transigas.
non esse restitutam, qua in re scribimus adhuc cum cesaree Mti., tum etiam aliis literas
opportunas, tuque, que curanda istic occurrunt, fac, ut cures pro industria ac virili tua.
Datum Gedani.
CCXLVII.
330
MDXXVL Redimus ad castellum Barense et dicimus quosdam servos et familiares castellani egredientis e
castello occidisse satis indigne duos cives Barenses subditos nostros, et postqi am petita fuit
justitia desuper apud collaterale consilium, hactenus non fuit obtenta, et ut credimus plures
erunt similes errores per istum castellanum, nam et istos homicidas clandestina fuga libera
bit et aliis malum exemplum et scandalum dabit, quod tua Scertas. coram cesarea Mte. proponat et hanc rationem deducat pro relaxando castello nostro. N il nobis inde scripsit de
Illri. dno. duce Calabriensi, consanguineo nostro et connubio ejus, quod sincere cupimus.
Datum Cracovie X X Julii.
Via Velzerorum.
blbL Korn.
331
hoc persona, quam fero, digne proferri possit. Dati mihi a Mte. regia Cracovie in exitu pro MDXXVI,
servitiis meis centum septuaginta du,o floreni, accepi mecum centum ducatos meos in auro,
a domino doctore Bork etiam centum ducatos, hic accepi in mutuum a Fuggarorum factore
centum quinquaginta ducatos, quos nuper per Georgium Eegel Cracovie solvere curavi. Nollem
quidquam in meum singulare commodum vertere de pecuniis Mtis. vre. Serme., qua de re de
meis propriis ad honorem utriusque Majestatis supellectilem parvam argenteam hic comparavi,
qua utique aliis oratoribus non sum inferior, quemadmodum latius hec omnia iste meus fa
miliaris coram referet. Unde humillime rogo, Mtas. vra. Serma., quod illum sub his expensis
miserim, boni equique consulat, cum tanto tempore ab utriusque Majestate nullas literas acce
perim, et cum has commissiones cesareas tandem ad presens expediverim, quo commodius per
ferri possint, non potui mihi temperare, quin hunc nuntium mitterem, a quo de omnibus red
detur certior.
Scribit mihi Mtas. vra. Serma. quod Godofredus Caraczolus, qui olim Illustrissime domine ma
tris sue nomine agebat Barzalone, contentabatur quolibet mense L X ducatis. Sciat Mtas. vra.
Serma., quod ego certo compertum habeo, nam eo tempore etiam illic agebam, eum habuisse
quolibet mense L X X X ducatos, et non fuit habitus pro oratore, sed pro agente, neque etiam
unquam in numerum et ordinem oratorum venerat. Is cum una mula et tribus vel quatuor
famulis, quos indies mutare solebat, se continuit et negotia sibi commissa de industria pro
traxit, ut ex his L X X X ducatis, de quibus vix X X per mensem consumebat, commodum suum
colligeret, neque unquam, nisi per me inductus ad cesarem pervenire potuit. Fuit illic longe
alia mea et illius conditio: ille enim ab Illustrissima olim domina matre Mtis. vre. Serme.
quolibet mense L X X X ducatos habere solebat, cum ego plus interdum quam centum exponere
solebam, fuitque etiam non parum Fuggaris et Velzeris oberatus, que debita aliqua per me
soluta ex numero CD ducat., quos cesar mihi donaverat, aliqua etiam Majestas regia per
Turzonem in Augusta Vindelicorum Fuggaris persolvit, sicque se hec res et non aliter habuit.
Iste bonus Godfridus pro commodo suo effecit, quod olim Illustrissima domina dux in illa
hereditate regine Joanne, operam et oleum perdidit, cur.i contenderet cum fisco regio super pos
sessorio relicto petitorio, sciens Illustrissimam olim dominam ducem nunquam in possessione
istiusmodi hereditatis fuisse. Sed de his hactenus.
Quod vero Mtas. vra. Serma. mihi providit de centum ducatis quolibet mense, habeo illi, quas
exiguitas pectoris mei potest, immortales gratias, velim quod decies decem fieri posset. Credat
mihi Mtas. vra. Serma., quod hic multe expenduntur pecunie, licet me in illis expendendis
supra morem meum contineo, sed certe hic pro oratore minus exponere non licet, neque pos
sum. A Joanne Jacobo de Dingorno hucusque super istiusmodi provisione, neque apud Fuggaros aut Velzeros ullam commissionem habui, a Velzeris tamen hactenus accepi per literas
cambii ad thesaurarium Mtis. vre. Serme. Nicolaum Antonium Carminianum, id, quod mihi
fuit necessarium, hi se mihi ad fidem meam in dandis pecuniis benevolos exhibue
runt soleoque ab illis in tertium mensem trecentos ducatos per modum cambii acci
pere. A d presens vero cum istim nuntii expeditione hoc tempus et calculum servare non
potero, cum per istos menses quinquaginta duo ducati extraordinarie pereunt, accedet quod
pro fulura hieme me iterum, munire vestibus cogor, rursusque me ad iter versus Valentiam
42*
accin-
332
MDXXVI.
accingere, taxam item hospitiorum solvere, quod in Castilia non fuit necessarium. Hoc igitur
in notitiam Mtis. vre. Serme. deduco, ut cognoscat, qualiter hic vivitur, quo fides mea, quam
Deo bene favente incorruptam sepulchro mecum inferam, Mti. vre. Serme. reddatur per
spectior.
Hortatur me, quod hic nullum tedium et fastidium, donec omnia conficiantur, habere debeam,
quod facio quam libentissime, modo negotiis Mtis. vre. Serme. bene inservire possim. Si ta
men hic diutius, quam suspicor, foret immorandum, et nulla alia de re, quam quod de castro
barensi finis expectari deberet, si his diebus haberi non poterit, satius mihi videretur ac com
modius, quod Mtas. vra. Serma. aliquem huc sollicitatorem mitteret, qui per mensem viginti
aut triginta ducatis se hic sustinere posset, hunc ego in exitu meo instruerem de omnibus,
ne tot expensis Mtas. vra. Serma. afficeretur. Trahit me sepe vehemens cupido visendi Ser
mam. regiam ac reginalem Mtem. vram., parentes preterea et amicos, et ut etiam domi, cum
jam X l/1 annos habeum, rebus et ulteriori vite mee, quamdiu Deus illam concesserit, inten
derem; vincit tamen incredibilis observantia mea erga Mtem. vram. Sermam., passiones et
affectus meos, que omnia discrimina et difficultates mihi leves facit. Persuadeat sibi igitur
de me Mtas. vra. Serma. idem, quod de minimis et fidelissimis suis servis solet; non frus
trabo Deo duce opinionem.
Superiori die decima octava Augusti preteriti accepi a Fuggaris tres quadragenas sobellinorum,
quos Mtas. vra. Serma. jam pridem ante unum annum huc miserat, incorruptos et certe op
timos, illos adhuc, donec sim certior, cui dari debeant, apud me continebo. Dominus comes de
Nassau se iterum rebus Mtis. vre. Serme. bene applicuit, et habuit me nuper in prandio,
promisitque pro Mte. vra. Serma. omnem operam, ei postquam illi ad longum de vicerege
fuissem conquestus, et quomodo ab eo status barensis appetitus, ct omnes nobis difficultates
ingeste essent hactenus, certe videbatur condolere, et respondit: quis est, qui non multa habere
velit, sed desideria non semper succedunt", innuens viceregem ad statum barensem inhiasse,
at frustra; pollicebaturque se ea de re cum illo collocuturum, antequam desuper cesarem con
veniret. Significavitque mihi paulo ante per dominum prepositum de Waltkirchen, qui hic ha
bet vices cancellarii imperii, quod cum vicerege fuisset locutus, qui illi bene in rem Mtis. vre.
Serme. respondisset, se omnia pro Mte. vra. Serma. facturum, et nisi febricula quadam fuis
set preventus, qua ab hac in quodam castello suo ad duodecim leucas divexatur, jam cum ce
sare istius rei se expeditionem habuisse, jussitque me bene de castri recuperatione sperare.
In hoc puncto res adhuc heret. Decrevi itaque paulo post viceregem convenire, et arte eum
tractare. Cesar etiam ante triduum mihi promisit, quod istius rei finem facere velit, ante
quam vicerex hinc in Italiam secedat, illique injungere, ut res et negotia Mtis. vre. Serme.
bene et favorabiliter tractaret. Quid hinc futurum, per postam in Italiam cum duplicatis ex
peditionibus, quas per eam viam mittam, Mtas. vra. Serma. copiose intelliget.
Quid cum sobellis Mtas. vra. Serma. fieri velit, cum primis mihi significet. Intellexi dominum
comitem de Nassau non accipere ab aliquo munera, et si cum his sobellis pati deberem re
pulsam, satius quod ipsi cesari darentur, quo rebus Mtis. vre. Serme. propensior efficeretur.
Dominus comes de Nassau gravate se implicat alicujus negotiis, que omnino ut ignem fugere
solet. Dominus Magnus cancellarius constanter adhuc rebus Mtis. vre. Serme. addictus est.
De
i
De hoc solo bono et integerrimo finem bonum sperare nunc possumus et poterimus semper. MDXXVI
Proinde efficiat Mtas. vra. Serma., ut hic mille ducatos habeat, quos bene promeruit, ego da
turus sum operam, ut eos accipiat, licet hoc ab eo difficulter impetrabitur, et sic Mtas. vra.
Serma. hac in uda semper est certum habitura amicum. .
Commissiones et litere, quas ad presens a Mte. cesarea expedivi, sic habent, ut ex supplicatio
nibus et declarationibus desuper videbitur, quarum exempla mitto presentibus et cum illam
iste meus nuntius sollicitaverit, de omnibus Mtem. vram. Sermam. coram abunde edocebit.
Imprimis mitto literas observatorias omnium privilegiorum et literarum, quas unquam Mtas.
vra. Serma. ex hac curia habuit, presertim que spectant cognitionem secundarum et. tertiarum
causarum eximinalium, sub pena mille unciarum auri, ut omnia ad unguem observentur. Item
alias, quibus mandatur, ut de feudo Montis Serici justitia ministretur, alias etiam, quibus com
mittitur, ut quidquid stante sequestro ultra solitas et necessarias expensas per officiales cesareos de statu barensi exactum fuerat, Mti. vre. Serme. restituatur. Alias preterea, quod cog nitio et punitio delictorum stante sequestro commissorum juxta formam privilegiorum super
statu barensi, Mti. vre. Serme. remittatur. Item commissiones ad instructionem Magnifici do
mini Ludovici Aliphii per me sunt expedite, quemadmodum latius ex illis cognoscetur.
De castro barensi hucusque aliud impetrare non potui, quam quod decretum desuper factum in
sublationem sequestri observaretur, sic quod liceat Mti. vre. Serme. deputare castellanum, do
nec aliter cognitum fuerit; literas tamen ad castellanum qui nunc preest, ut castro cederet,
habere non potui, quod adhuc in solo vicerege dependet. Quo circa, ut scripsi, daturus sum
et apud illum atque cesarem omnem operam, ut semel exitum istius tragedie habere possimus.
Videor tamen mihi non parum effecisse et hoc studio et cura Mgci. domini Magni cancellarii,
quod decretum hoc iterum est confirmatum, cum prius non fuerit observatum. Quidquid erit,
si ad presens castrum non relaxabitur, expectandum erit donec terminus impetitoribus status
prefigendus transibit, vel eo stante, de justitia decernatur. Impetravi igitur, sicut mihi Mtas.
vra. Serma. mandavit, beneficio imprimis domini Magni cancellarii et legis, diffamari C. L V II.
de ingenuis, hujusmodi termini prefixionem, sub pena perpetui silentii, ne sic negotia
Mtis. vre. Serme. in perpetuo turbine versentur; et spero Mtem. vram. Sermam. brevi in his
rebus finem et securitatem habituram.
Que spectant asportationem doctoris Antonelli, non habent hic eum respectum, ut forsan Mtas.
vra. Serma. suspicatur, neque ideo gravius quidquam hic de Mte. vra. Serma. dicitur seu
sentitur, unde eam rem tam in animum admittere non deberet, cum hic rebus Mtis. vre.
Serme. nihil noceat, vix de illa scitur et nihil estimatur. Quid vero a consilio collaterali hanc
ob causam Barium sit missum, putatur hoc a domino Sigismundo Loffredo per neminem quam
per dominum Ludovicum de Monte Alto et illius nebulonem Annibalem baronem factum.
Quapropter dominus Sigismundus Loffredus mihi consuluit, ut contra hos duos quasi suspec
tos exceptionem coram Mte. cesarea facerem , ne se amplius in negotia status barensis inge
rerent, quod eo modo feci, ut in commissione desuper videbitur, qua si Mtas. vra. Serma. uti
voluerit, in illius est arbitrio, mihi fuit non inconveniens, ut hujusmodi commissionem Mti.
vre. Serme. transmitterem.
Condoleo certe, quod dominus Aliphius in indignationem Mtis. vre. Serme. inciderit propter hominem
qui
334
MDXXvi
qui dudum mortem promeruerit, quod hic neque negotiis, neque existimationi Mtis. vre. Serme.
officere potest, presertim cum sciam, hoc ex re et commodo Mtis. vre. Serme. factum. Proinde
supplico Mti. vre. Serme., si quid apud illatu preces mee possunt, ut eum ab hanc causam
gratie sua prosequi non desinat, neque mihi importet, quod tam fideliter et ex corde pro col
lega meo et bono amico apud Mtem. vram. Sermam. intercedo, quem aliis negotiis Mtis. vre.
Serme. strenue inservivisse cognovi. Homines sumus, si erraverimus, humanum est, veniam
tamen, cum erratum fatemur, ct apud Deum consequimur.
Interpretationem matrimonii Mtis. vre. Serme., que tamen mihi fuerat promissa, non potui obtinere;
nihilominus testamentariis mandatum est, ne ad testamenti execidionem procedant, sicut hoc
jam aliquoties ad illos est perscriptum. Optime igitur Mtas. vra. Serma. fecit, quod cum le
gatariis sub protestatione circa resolutionem compositionem facere commiserit. Hic omnia ejus
modi ad forum et judicia remittuntur, quemadmodum hoc ex decretatione desuper videbitur.
Essent adhuc plurima scribenda, que hic aguntur, sed cum tempora hec sint periculosa, continui
me. Is familiaris meus omnia coram abundius referet, quem una mecum Mti. vre. Serme.
humillime commendo et rogo, cumprimis de omnibus me certiorem faciat, ac reditus mei cle
mentem rationem habeat. Datum Gratiate in Betica die prima Septembris.
expediverim, que nostre regie et reginalis Mtis. negotia spectant, et quo omnia liquidius
que hic aguntur cognosci possint, misi hunc familiarem meum, nobilem Fabianum Voja
nowski, qui ob certas causas hic mecum perdurare non potuit, a quo omnia, que hic hac
tenus acta sunt, viva voce intelliget, paulo post cum duplicatis commissionibus, quas cum
primis postis per Italiam transmittam, copiosius de omnibus scripturus. Iste est Fabianus,
qui superiori anno preter culpam ab inquisitoribus fuerat captus, et cum magno meo la
bore et singulari Mtis. cesaree gratia, cum per quinque menses desedisset, liberatus, unde
sibi metuens, ne iterum incideret, quod hic facili negotio accidere solet, et cum illi etiam
ar beticus non satis conveniat, patriam repetere maluit.
Hunc una mecum Majestati vestre Serme. commendo, et rogo absentis sui servi ac re
ditus mei aliquando clementem rationem, cum parum de tribus annis desit, habere digneI
i' '<
.
*
1 '
CCL.
335
Hispali, cum huc fuit eundum, XIIIa Maji novissimas meas ad Mtem. vram. Sermam.
dedi: imprimis omnes tractatus pacis inter Mtem. cesaream et regem Christianissimum et
ea, que id temporis negotium barense spectabant, descripsi. In ultimis laconice, cum eelerius opinione mea posta curreret, omnia, que tunc se offerebant, perstrinxi. Unde cum
mihi ad presens liberius scribendi otium conceditur, quedain ex superioribus literis his
annotare, atque altius repetere opere pretium censui, quo de omnium istorum temporum
et tractatuum historia ex ordine, ut se habuit, cum Mtas. vra. Serma. de singulis vult
certior fieri, liquidius edoceri possit.
Cum exiremus Toletum, rex Francie, cum vicerege neapolitano versus Galliam contendebat,
eubsequente regina Leonora usque ad Victoriam, oppidum, ubi exitum rei expectaret.
Cumque perventum fuisset ^id fines Francie prope Fontem rapidum , quod castrum cum
oppido cesar ipaulo ante a Gallis recuperaverat, circa vicum Paganum, qui sancti Joannis
<;-oJ
vo-
Korn
336
vocatur, disposite erant due cymbe in medio fluminis, Hispanis ad istam, ad aliam ripam
MDXXVI.
cendit. Nunc rursus, inquit, sum rex Francie," et subinde velocissimo cursu Bajonam,
munitissimum oppidum, intravit, obsides vero filii in Victoriam civitatem sub !custodia
loca
337
loca duxit, ubi hanc publicationem liquido audire potuit; unde perculsus, ut redire posset ad cesarem, non difficulter a rege o b tin uit Sicque, ut ajunt, pro tanto beneficio
regi, quod libere postliminio redierat, prestito, oneratus non levibus muneribus Galliam
deseruit et huc IX* Julii sine strepitu nocte intempesta preter omnium fere opinionem
et scientiam intravit habitusque est in eo honore et autoritate apud cesarem qua prius,
quod omnes demirantur.
Ante illius adventum dnus. Mg. cancellarius justis rationibus permotus effecit, quod numerus
senatorum privati consilii augeretur, ne, cum is rediret, omnis apud illum, ut quondam,
autoritas haberetur; cumque cesar paucorum consilio usus in tractatibus gallicis sic lapsus
fuisset, facile sibi persuaderi permisit, ut plures ad hoc secretum consilium viri prudentes
adhiberentur. Hoc si paulo ante fecisset, solidius cum rege Gallie tractatum fuisset. Non
juvat amisso claudere septa bove. Acciti sunt igitur ad hoc consilium: dux de Alna et
dux de Bezera, viri Hispani, senes virtute atque industria plurima prediti, deinde toletanus ac barensis archiepiscopi, quorum apud omnes in Hispania autoritas magna est, et
confessor cesaris, eps. osmensis. Cum his dnus. cancellarius apud cesarem agit omnia, neque vult, quod sibi soli credatur, neque Atlas vult esse et solus celum humeris sustinere,
veritatem etiam in consilio summopere tuetur, adeo, quod jam nomen mutaverit, u t qui
prius hic pater patientie dicebatur nunc pater veritatis nuncupetur, crediturque a multis,
quod si cesar illos auscultaverit et illorum sanis consiliis obsequetur, brevi ipsum in
Italiam venturum et novas suorum hostium machinas et ligas superaturum. Quod dii
bene vertant.
Conveneram dominum cancellarium priusquam vicerex advenisset aliquoties rogando, ut ma.
turaret quantum posset apud cesarem, quo resolutionem rerum omnium et castri barensis
planam tandem expeditionem consequi possem, ne, quum vicerex adveniret, negotia nos
tra , ut paulo ante, cum ex Italia appulisset, iterum inficeret. Ad que mihi respondit,
quod illius adventum formidare non deberem, nihil enim illum apud cesarem amplius valiturum, qui jam eum melius quam unquam prius cum magno suo incommodo cognovisset, jussitque me bene sperare: quum primum alia negotia, que tum erant plurima et
ardua, absolverentur, mea etiam non postrema futura.
multi sunt rati, evenit.
apud cesarem pessime fuissent locuti cesaremque contra illum non parum commovissent,
ille in adventu suo vocalissimos quosque elingues fecit et m utos, a cesare humanissime
exceptus et habitus, et cum illo solo sepissime inventus occlusus, donecque hic fuerat,
raro novi isti senatores advocabantur, quod hic plurimos male habuit. Dnus. comes
de Nassau quantum potuit a negotiis et curia se extrahebat, Mg. cancellarius in sen
tentia, ut abiret in Italiam constanter perseverabat, quod tum illi, ut inferius patebit,
fuit negatum.
Hec cum sic agerentur, contuli me ad cesarem fecique omnium rerum mihi commissa
rum epilogum; et inter alia exposui, quomodo anno superiori antequam vicerex ex Italia
cum rege Christianissimo Hispanie applicuisset, Mtas. sua cesarea commisisset omnium
expeditionum et presertim illarum, que fuerant super castro barensi, literas dari obserActa Tomiciana. Tomus VIIL
43
vatO
MDXXYL
338
MpXXTI.
vatorias. He cum jam scriberentur et vicerex advenisset, subito fuerant impedite, impeditum, que, ne decretum Mtis. sue de castro barensi unquam fuisset observatum, quo erat per
missum, quod Mtas. reginalis castellanum deputare deberet. Id vicerex non advertens, castrum
, nullo ju re intercepisset et castellanum pro suo arbitrio intrusisset, et quod omnes iste
. more et difficultates in justitia Mtis. vre. Serme. per neminem alium, quam per viceregem,
qui ad statum barensem, preter omnem equitatem, ardentissime inhiabat, fuissent facte.
Quapropter Mtem. suam cesaream rogabam, quum jam iterum vicerex adesset, ne per
mitteret, quod ille Mtem. vram. Sermam. ulterius cum justitie sue detrimento circumdu
ceret haberetque mutue necessitudinis cum Mte. vra. Serma. atque etiam ipsius equitatis
accuratiorem rationem, presertim cum nullam gratiam, sed meram justitiam Mtas. vra.
Serma. per me exposceret, que nulli negari deberet .u Ilee cum illi seorsum certe cum
affectu dixissem et quedam item magis acria, que res ipsa expresserat, commemorans
etiam illi memoriale, quod desuper in scriptis a me receperat, sanguineo quodam colore
suffusus, paulisper substitit et ad eum modum respondit: Quod negotia ista tamdiu fu
issent producta, non aliam esse caussam, quam quod graviores tractatus cum rege Gallie
ac plurime alie difficillime occupationes se interim obtulissent, quibus intentus hactenus
rebus Mtis. vre.. Serme. intendere non potuisset, quodque vicerex ea in re nullam habet
culpam neque justitie Mtis. vre. Serme. unquam obfuisset, seque deinceps daturum operam,
quamprimum esset possibile, qua his rebus finem imponeret, et non velle hinc abire, nisi
prius in omnibus me resolvisset .14 Quod cum Mgno. cancellario retulissem, admiratus in
quit: iste vicerex incantavit cesarem. Neque se aliter res habere potest; promisitque tamen
bonus iste senex iterum operam suam, quam prestare posset.
Paulo post misit ad me dnus. Sigismundus Loffredus, suo et aliorum consiliariorum nomine,
rogantes, ut omnia memorialia seu supplicationes, quas in re barensi Mti. cesaree per hos
dies dedissem, recollectas illi mittere, nam eas, quas habuissent, inter tot alias, non posse
reperiri.
staretur.
nem et factam relationem et post tot conventus cum cesare Toleti, Hispali et hic Gra
nate, de quo adhuc inter scribendum faciam mentionem, extorsi has commissiones, quas
paulo ante cum familiari meo Fabiano Mti. reginali misi et cum his iterum duplicatas
mitto. Ex eisdem omnia abunde intelligentur, a me nihil esse preterm issum , quantum
meo sum intellectu assequutus, quod his rebus videbatur commodum, idque feci, quod
potui.
Subinde cum jam abiisset Fabianus, fui iterum apud cesarem commonuique Mtem. suam, ut
antequam hinc vicerex in Italiam discederet, presente adhuc eo, de castro barensi finem
faceret illique committeret, ut res et negotia Mtis. vre. Serme. in statu barensi cum
favore et benivolentia tractaret commendataque haberet, sicut et justitie et mutue san
guinis conjunctioni inter suam cesaream Mtem. et vram. Sermam. convenit; quod libenter
se facturum promisit. Allocutus sum item et viceregem, qui subsequebatur, et aulicis
verbis illum excepi et nomine Mtis. vre. Serme. rogavi: ut apud Mtem. cesaream inter
cederet, quo tandem cum hoc castro certus finis haberi possit.
339
tatem vultu, lingua sua belgica respondit:
toW gn bat 23efi< bon.,< Quod verbum MDXXYI.
illi peculiare est, et deinde inquit: quicquid Mtas. cesarea mihi ea in re mandaverit, li
benter sum facturus. Quid postea cum illo se obtulerit, et quid tandem in his expedivcrim, in hoc scriptionis processu habebitur.
Que alias hic acta sunt, u t hujus aule historiam prosequar, sic habent. Cesar postquam in
Hispali nuptias suas celebrasset, ad quas neminem oratorum vocaverat, nam et in Qua
dragesima X* Marcii, ipsa dominica Letare, et in luctu propter mortem sororis, regine
Dacie, sunt habite.
cum aliis oratoribus venissem, ceeari, quemadmodum conveniebat Mtis. vre. regie et regi
nalis nomine sum congratulatus et in hoc novo conjugio omnia fausta precatus. Quod
illi gratuin fuit plurimum habuitque inagnas utrisque Mtibus. vris. gratias. Ibidem illum
iterum de negotio barensi commonui, ad quod more solito respondit: se, quam primum
esset possibile, huic negotio accommodaturum.
Deinde per dominum de Nassau ad imperatricem mihi paravi aditum.
Ad quam cum in
negotium barense, et moram, que in eo preter omnem equitatem per duos jam annos
fieret, rogando, ut hanc primum in hoc novo conjugio vestris Majestatibus impartiret be
nivolentiam, intercederetque ad Mtem. cesaream, ut tandem aliquando istius rei finis ha
beri possit. Quo audito, innuebat aliquibus circumstantibus, et cum aliquamdiu collocuti
fuissent, inter alia mihi referri jussit, quod Mtas. cesarea nulli preter fas et equum facere
consuevisset, neque id etiam negotiis Mtis. vre. Serme. facturam. Subintuli statim, quod
de Mte. cesarea parum quererer, que alias justissimi principis nomen haberet, sed potius
de illis, per quos sic duceretur, cumque interdum equis ultro currentibus, quo fortius
proferantur, dari soleant calcaria, hoc etiam ab illa postularem, u t scilicet Mtem. cesaream,
que per se ad faciendam justitiam suapte satis esset propensa, suo instinctu et adminiculo
redderet propensiorem, hinc illa in risum versa, comparationem laudavit, et omnem
suam operam pollicebatur, quam tamen parum profuisse sensi.
Ibidem in Hispali varia se obtulerunt, quibus cesar causabatur, quod rebus Mtis. vre. Serme.
non posset intendere. Imprimis excommunicatio, quam volens subiit, persuasus a spiritu
alibus, et triginta tribus diebus sustinuit, donec ab ipso summo pontifice absolveretur,
factaque fuit propter episcopum Samurre, antesignanum olim et ducem concitate communitatis, quem ob cedem in custodem strangulari jussorat in carcere, prout in novissimis
latius descripsi,
cum rege Christianissimo confectorum, novaque liga in Italia, que omnia hic non parvas
43*
turbas
340
MDXXVI.
turbas excitarunt.
. viginti duo persone, gemmis, auro et argento pretiosissime ornate, quibus omnibus cesar
impensas, que pro labore artificibus debebantur, solvebat; ornatui tamen effectus ludi non
respondebat. Venerat ad hoc festum junior imperatricis frater in postis ex Portugalia cum
quinque nobilibus, qui illum comitabantur, sine pompa et magnis expensis, spectator tan
tum, nam in arenam non prodiit. Nihil secum rerum, ne lectum quidem attulerat, unde
in cubili cesaris diversabatur. Is post hos ludos a paucis visus ac salutatus, a cesare
tamen muneribus auctus bene eo quo venerat modo discessit.
Inde cesar profectionem suam in Cordubam versus Granatam cum conjuge sua parabat,
prius vero in discessu Illustri domino duci Calabrie Reginam, germanam relictam viduam
nepotis Mtis. vre. Serme. domini olim Joannis, marchionis brandeburgensis, connubio
junxit.
Sic bonus iste princeps, qui inter majores suos octoginta reges habuit ex domo
Arragonie, egestate ductus in hac obesa anu desedit, et in scopulum tot naufragiis famomosum impegit; verumtamen ad presens ex auro et argento, qui hactenus fictilia in
mense usum habuit, vescitur, recteque in hoc matrimonio, cum aliam spem non videret,
sibi consuluit, nunquam natus ex rege vicerex regni Valentie appellatur.
Venerat etiam circa hanc abitionem Illustris dominus Henricus, dux brunsuicensis, in postis,
et paulisper immoratus in eisdem reversus est. Fertur, quod confirmationem fratris, qui,
ex Prussia redierat habitumque professionis retinuerat, magistrum ordinis universalem
constitui obtinuerit, et nescio que alia contra Illustrem dominum ducem Montis regii, *
quondam magistrum. Hec mihi dominus electus archiepiscopus Lundensis, qui hic a rege
Dacie extorri agebat, retulit. Potissima tamen causa fuit, quod huc appulerit, exercitus
ille peditum et quorundam equitum ab eo congregatus et retentus in Frisia orientali, que
alias Forstlia appellatur, quem usui cesaris seu potius expensis, et deinde regis Dacie exulis applicare conabatur; et cum percrebuisset in Germania profectio cesaris in Italiam,
contendebat etiam unus ex ducibus istiusmodi profectionis particeps fieri. Ceterum obtinuit
quasdam literas contra civitatem liberam Goslariam, que una est de Vandalis, et illius ditioni
adjacet, pro quibusdam argenti fodinis, ut vocant, que illic habentur, easdem si posset
usurpare nitebatur. Sic ille expeditus abiit. Secutus est subinde electus Lundensis, de
quo superioribus literis plurima Mti. vre. Serme. scripsi. Is non omnino contentus dis
cessit, rebus sibi commissis non undequaque ex animi sententia confectis.
E t ne quidquam Mtem. vram. Sermam. lateat, scripsi alias, cesarem ex hoc conjugio dotem
novem centena milia ducatorum habiturum , que ingens summa ad hunc modum decrevit.
Postquam consummatum fuit matrimonium, imprimis pro mundo muliebri, quem nova
sponsa adduxerat, defalcata sunt quinquaginta millia ducatorum, iterum alia quinquaginta
millia, que quondam cesar a rege Portugalie in m utuum acceperat.
Preterea ex hac
summa tria centena milia ducatorum sunt amputata, que pro doto cum Leonora debe
bantur, item centum milia ducatorum, que rex Portugalie in rebus et mercibus misit in
Flandriam. In paratis cesar duo centena milia ducatorum accepit, alia duo c e n te n a milia
duobus annis subsequentibus erunt persolvenda, unde rumor longe rem ipsam excessit.
Habet nihilominus cesar, cum nemini solvit omnibusque modis conquirit pecuniam, cum
que
341
que officia et omnia quecunque potest oppignoret, ingentem auri vim compositam, quam,
u t ajunt, ad profectionem suam in Italiam et in alios usus per omnem eventum conser
vat, prudenter quidem, sed miseris aulicis incommodissimum.
Scriptum fuit eodem tempore ex Urbe, quomodo orator Mtis. vre. Serme. ad Turearum im
peratorem missus, illic honestissime tractatus et habitus fuisset, et quod Turea illi quo
libet die pro expensis quingentos ducatos dedisset eumque apud se in hujusmodi expensis
ultra medii mensis decursum detinuisset, atque bene expeditum ad Mtem. vram. Sermam.
dimissiset. Cumque cum his novis hic mihi aures pene defatigassent, respondi: Infideles
et Barbaros meliorem ac digniorem habere estimationem de Mte. vra. Serma., quam eos,
qui et sanguine juncti et ex debito christiano Mti. vre. sint devincti, illam nihilominus ea
facturam, que prudentissimo et christianissimo regi bene conveniunt, essetque longe alia
' ratio tractandi oratores apud nos quam ut hic usu receptum est. Qua de re vicistitudine
quadam per alios principes benivolentiam et liberalitatem nostris rependi.
Ad hec conti
quolibet mense erant solvendi. Lectos vero pro famulis seorsum coSmi; in illis enim ca
sulis nihil preter parietes videtur. Sic indies in hac curia, quo ulterius cesarem sequi
mur, majores accrescunt expense, que me certe male afficiunt, quandoquidem multe pecunie absumuntur. Hoc uno mense preterito, a XII Augusti usque ad X IIam Septembris
cum expeditione istius nuntii, quem paulo ante misi, ac cum emptione et. reparatione
vestium hiemalium ducentos ducatos exposui, alias etiam ordinarie atque extraordinarie
pro vestre regie et reginalis Majestatis decore servando plurima expenduntur. Que igitur
toties scriptis meis refrico et inculco, ne quispiam fidei mee vel minimam notam inurere
queat, in hocque elaborabo, quoad jus fieri poterit, coram aliquando, Deo bene favente,
de omnibus preter suspicionem dignam rationem habiturus.
que metitur, unde vivere possem, neque in tam longinquis regionibus quidquam mihi est,
quod adminiculo expensis Mtis. vre. Serme. accedere posset. Omnia, que ad usum domus
et corporis a vertice usque ad calcem sunt necessaria, ex illis comparantur, nihilominus
et ea que, domi habeo, ex hoc sacerdotiolo columbino ad honorem utriusque Majestatis
impenduntur, preter alia adhuc debita.
Appulit tandem huc cesar IV* Junii, magna istorum hic dominorum pompa exceptus.
Cum
vero usque ad portas civitatis venisset, invenit eas occlusas. Sic enim hic in more po
situm est: quod antequam reges ingrediantur, jurant primum omnia privilegia et immu
nitates, ab aliis regibus concessas, se observaturos.
Perductus est ad
eccle-
MDXXVI.
342
MDXXVJ.
ecclesiam majorem, que ex Moschea saracenica seu maurica est consecrata, in qua Ma
jestatis sue cesaree avus et avia materna, Ferdinandus et Isabella, a quibus hoc regnum
captum est, et Philippus, pater, claris sunt conditi sepulchris.
ceremoniis pcractis, ad castrum Alhambra, supra hanc civitatem eminens, de quo tanta
predicantur, et quod reges Mauros in deliciis habuit, ascendit.
Postero die conveni cesarem, et de rebus mihi commissis, ut supra etiam attigi, commonui,
responsumque vetus, quod in Toleto et Hispali dare consueverat, more solito obtinui, hoc
est, se his negotiis velle intendere quamprimum foret possibile. Quod cum Magno can
cellario retulissem: hoc idem", inquit, et mihi est pollicitus. Experiemur, inquam, quid hic
sit futurum, nam rerum omnium resolutionem huc distulit, unde ut paulisper ab ulteriore
sollicitatione me continerem, donec saltem in consilio aliarum rerum fieret exordium con
sulit." Quod feci. Ceterum post pauxillum iterum conveni cesarem refricans illi omnia per
modum epilogi,
menta, quibus indignis modis afficeretur, qua de re memoriale, ut hic vocant, in seriptis
desuper a me postulavit, et se his rebus brevi finem impositurum promisit. Quod illi se
quenti die in manus dedi.
Subsecutus est, ut supra scripsi, viceregis adventus, et tot mei cum cesare congressus, at
que ea expeditio, quam novissime cum proprio nuntio transmisi, unde quo in cardine eo
tempore res versabatur, Mtas. vra. Serma. et ab ipso nuntio, et literis, quas secum tulit,
abunde intellexit. Alia que hic hactenus evenerunt, de quibus in novissimis nihil attigi,
ne nuntius cum illis aliquod impedimentum seu discrimen inter eundum subiret, sic ha
bent in compendio.
Cum jam rum or iste de non observatione tractatuum in Madrillis confectorum passim in
valuisset, varie multorum erant sententie, ut in hujusmodi novis fieri solet, presertim cum
jam constaret, summum pontificem, regem Anglie, Venetos et ducem Mediolani cum rege
Christianissimo nova confecisse federa, que primum plurimorum animos perculerunt, unde
omnes hic fere oratores pro hostibus ac exploratoribus, me excepto, sunt habiti.
Qua
propter, u t negotiis Mtis. vre. Serme. in his turbis a cesare aliquam inirem gratiam, me
ad illum contuli, et dixi: me audivisse, quibus modis quondam amici facti illi inimici fu
erint, et qualiter, posthabitis promissis et federibus, per novas inter se pactiones contra
eum conspirassent, quandoquidem id illis jam pridem fuisse peculiare semper; non tamen
adhuc desertum eum esse ab omnibus, deberet enim sibi certo persuadere de Mte. vra.
Serma., que non, u t alii christiani principes, facili momento huc vel illuc impellitur, quod
integerrimo atque optimo fratri, consanguineo et amico convenit, meque ea de re in illius
aula potissimum agere, quo amor et observantia Mtis. vre. Serme. erga illum omnibus red
deretur testatior exploratiorque.
Mti. vre. Serme. significare, que procul dubio operam suam nunquam illi esset negatura,
me id oppido quam libentissime suscepturum, omnique studio et diligentia apud Mt^m.
vram. Sermam. procuraturum."
Ad quod ille alacri vultu inquit:
pietatem et nimiam humanitatem meam, illa tamen diu durare non possunt. Deum itaque
de-
343
^deprecabor, u t justitiam meam contra hostium meorum molifnina adjuvet, et ego me
etiam quantum possum juvabo, habeoque vobis gratias de vestra exhibitione. Nunquam
de domino vestro, fratre meo, rege Polonie, dubitavi, quem expertus sum esse prudentem et vere christianissimum principem, ille etiam sibi de me vicissim, id quod bono
fratri et amico convenit, persuadeat. Si quid in his per vos fieri decrevero, a Magno
^cancellario intelligetis."
a mensa surgebat, hilari fronte humaniter me arridendo a se dimisit. Hinc paulo post
negotium barense et ea expeditio, quam misi nuncque his duplicatam inserui, cepta fuit
tractari. Hoc colloquium quoniam ex re mihi commodum videbatur, a me ipso cum ce
sare habui, speroque id, cum non fuerit inconveniens, Mtem. vram. Sermam. non egre
laturam.
Hec dum sic agerentur, venit huc XX Junii orator regis Christianissimi, presidens burdigaliensis, quem cesar in publico audivit. Hic fertur longa oratione nomine regis sui cesari habuisse g ra tia s, quod illum tam humaniter in captivitate tractaverit et a se sub
certis conditionibus dimiserit, quibus jam in aliqua parte satisfecisset, reliquis idem factu
ru s, si in illius facultate consisteret, excusando in his regem suum modis quibus potuit
commodioribus, plurimum ab illo amoris et benivolentie offerens, modo tractatus inveniri
possent, quibus sororem cesaris per verba de presenti promissam et filios suos obsides
recuperare posset. Hec fuit summa. Ad que responsum est: quod cesar Christianissimo
regi eam fraternam benivolentiam ac benignitatem oxhibuisset, factum fuisse ob eam opi
nionem, quam de illo concepisset, ut pote que de quolibet bono principe haberi debeat,
hec si frustrabitur, ille viderit cui incumbit, quam id decorum et honestum, si secus age
re tu r, sit futurum.
commodo, que in his periculosis turbinibus cura Infidelibus expedire videbatur, et quo
tandem universalis aliquando pax in orbe christiano confici posset. Quod vero aliquibus
pactis jam fuerit satisfactum, nondum esse compertum, qua de re neque sponsam sub
certa conditione promissam, neque obsides regem Christianissimum unquam habiturum,
donec omnia in articulis desuper confectis compleantur.
perio pertinacissimam, una prorsus omnia vult habere, alia omnino nihil reddere, quod
sine alicujus partis periculo nequaquam poterit dirimi.
Postridie ejus diei, que fuit sancti Barnabe, cesar, vocatis omnibus oratoribus, contulit se
ad ecclesiam hic majorem, et cum jam de castro descendissemus, venit etiam orator gallicus, cui cessi dextram partem, habentes cesarem in medio. Inter eundum obtulerunt se
aliqua, que consulto transeo, commonui tamen cesarem de negotiis, de quibus me verbis
solitis, brevi, inquit, et quantum est possibile", absolvit.
oratore, viro certe humanissimo, consedi, inultaque contulimus, et quia mihi vicinus est
hospitio, postquam conduxeramus cesarem, una usque ad diversoria nostra divertimus.
Ille superiori die, cum hinc nuntium m itterem, literis eum, ut per Galliam ire posset,
munivit.
Neque hoc omittendum est: XVI* ipsius Junii pransus est mecum Camillus, ducis olim Me
diolani Francisci secretarius, de quo alias scripsi, vir doctus et bene industrius. Is paulo
ante
MDXXVL
344
MDXXVI
ante redierat, missus hinc ad ducem, dum obsideretur, dixit illum male valuisse ex toxico,
nescio a quo dato, et quod a cesare nihil aliud quam justitiam et admitti ad responden
dum coram non suspectis judicibus peteret, contra ea, que adversus illum falso fuissent
cesari delata; sed adhuc omnia hic in moras protrahi, unde forsan ducem ipsum in des
perationem aliquam, et ad ea que prius nunquam cogitasset, cogi.
retulit, dominum ducem nunquam super statum barensem questionem fecisse, verum ta
men ab eo hic exactum fuisse, cum ducatus Mediolani investituram postulasset, quod
juribus suis, si que super statu barensi haberet, in manus cesaris vel alterius cederet,
quem nominare adhuc noluit, dicens, illius ope negotia ducis sui agere, quia Borbonensi
cum vicerege pessime convenit; hanc tamen cessionem non fuisse factam ea de re, quod
cum dux nullum hinc commodum esset habiturus, ne etiam consanguineis suis sine suo
emolumento detrimentum et difficultatem inferat, nihilque esse reginali Mti. de illo me
tuendum.
Nam etsi forte justitiam haberet, non tamen illi essent tante pecunie, quibus
minus certo, ducem ipsum cessisse. Quod si ita est nec ne, puto utcunque r.egotiis id re
ginalis Mtis. nihil posse nocere, presertim rebus ut nunc stantibus, cum ipse miser dux
castro et statu Mediolani sit per ducem Borbonensem dejectus, et hostis cesaris quod de
fecit ad Venetos judicatus, quemadmodam hoc latius ex Italia Mtem. vram. Sermam. nos
cere existimo.
Vigesima quarta Junii ad honorem Mtis. vre. Serme. venerunt ad me pransum Illustrissi
mus dominus Joannes Albertus, marchio brandeburgensis, nepos Mtis. vre. Serme., qui
alias interdum, quo dignitatem ac estimationem Mtis. vre. apud istas nationes augeat
sepe me invisere solet. Item Reverendissimus dominus episcopus Brixiniensis, Maximiliani
cesaris naturalis, dominus comee de Montfort et doctor Brantner, secretarius Mtis. cesa
ree, cujus opera hic utor sepius. Reverendus etiam prepositus de Waldkirchen, cancella
rius hic imperii.
pro sua propensione, quam erga Mtem. vram. Sermam. presefert, posset illi in omnem
eventum non vulgariter commodo esse et honori, quem igitur quantum mea facultas et
mee vires possunt, sic u t illi pollicitus sum, Mti. vre. Serme. maximopere commendo.
Cum de duce Borbon incidit mentio, illius successus non abs re in notitiam Mtis. vre.
Serme. deferre censui.
collegeratque
non
343
non contemnendam classem, qua in Italiam trajiceret, deinde consilio domini cancellarii, qui
ipse id mihi retulit, relicta classe, de qua rumor erat publicus, quod post aliquot dies
solvere debebat, inscendit quadam nocte preter omnium opinionem velocem seu liburni
cam, vulgo brigantinam, navem, ad id in quodam alio portu clandestine dispositam, et tertio die^
que erat XXIX Junii, per omnes hostium insidias incolumis Genue applicuit.
Inde cum
audisset, post mortem marchionis Piscarie, quem ajunt veneno interiisse, inter milites cesarianos, castrum Mediolani obsidentes, quasdam seditiones subortas, receptis secum ex Ge
nua tribus millibus militum, quam celerrime potuit, Mediolanum in castra cesaris cum
omnium summo gaudio pervenit. Compositisque turbis, cum intellexisset, adventare hostes,
ut castrum assererent et commeatu sublevarent, eodem die ipsos hostes cum eorum magna
jactura repressit et acerrime obsidionem continuavit, adegitque paulo post ducem Franciscum, ut castrum et sese cesari dederet sub his conditionibus, quod Comum, oppidum
ad Larium lacum, cum XXX milibus ducatis annuis, donec se justificaret et purgaret ce
sari, pro victu et sustentatione status sui haberet. Quibus ille non contentus, timens for
san conscientie admorsus, ne ex Como m itteretur in Hispaniam, defecit ad Venetos; ipse
Yero dux Borbon, habita hinc secum investitura, potitur hucusque ducatu. Quod quamdiu
durabit, exitus docebit, continebit se nihilominus in eo, quoad poterit.
Cum enim in
Gallia omnia amiserit, in hoc statu cum castro procul dubio sic se firmabit et muniet,
cum alias sit princeps rerum bellicarum pertissimus, ne facili negotio amoveri possit.
Advenerat huc etiam per Galliam Ulmus, onus. Fridericus, comes palatinus Rheni, XXIa J u
nii, de cujus adventu plurime hic erant fabule. Hec tamen potior fuit caussa, quod huc
se contulerit, ut debitum suum pro servitiis olim Mti. cesaree impensis consequeretur.
Quocirca factus est cum illo calculus donatusque patera aurea, que octingentos ducatos
valebat, et duobus sailibus ducatis, VIa Julii hinc discessit. Fuit hic passim rumor, quod
vicerex regni neapolitani fieri debuit, nam hoc officium illi superiori tempore priusquam
huic, qui nunc est, datum fuit; repressus tamen ab isto, coactus erat cedere. Proinde ad
eum me contuli et pro veteri illa humanitate, qua me ante tres annos Norimberge trac
tavit, precatus sum illi in hoc officio multum felicitatis.
litisne inquit inihi in his turbinibus relicta Germania et dominiis meis, ut me tam ma
n ifestis subjiciam periculis? jam satis servivi et expertus sum, reliquum vite, quod Deus
dederit, domi apud meos absumendum est. Subintuli: si tale officium ex re illius fuisset, nihil Mti. vre. Serme. accidere potuisse gratius, nam sub eo status barensis in com
modiore tranquillitate et justitia quam hactenus conservatus fuisset." Respondit: se etiam
in Germania Mti. vre. Serme. bene inservire posse idque se semper quam libentissime
facturum," pollicebatur. Sic bonus iste princeps in postis, cum jam de pace ulteriore du
bitare ceptum fuit, reditura ad suos m aturabat; scripsit tamen nuper mihi Fabianus meus
ex Burgos, quod intellexisset, illum adhuc apud regem Christianissimum in Gallia com
morari, cum hic aliud non sciatur, quam quod sospes domum attigisset.
Fuimus hic IV* Julii non in parvo timore et discrimine ob terre motum, qui primum inter
undecimam et duodecimam horam noctis subito factus fuit; certe satis acer, tamen sine
alicujus damno et periculo, et iterum hora II" et postremo hora IV in aurora eundem
Acta Tomiciana. Tomus VIII.
44
sensi-
MDX1V1
346
ICDXXYL
sensimus, sed mitiorem, de quo hic plures plurima vaticinabantur; ego tamen nihil inde
aliud, quam viceregis adventum presagiebam, qui paulo post IX* ejusdem mensis, u t supra
descripsi, nocte intempestiva appulit.
Sub idem tempus venit huc novum, quod triremis, in qua advectus fuit rex Francie ex Italia
in Hispaniam, ad Mauros in Africam delata fuisset. Quod sic habuit. In portu hispalensi
servantur tres triremes pro custodia angustiarum inter Gades, Calpen et Africam. Iste tri
remes de more exiverant et cum hec prima potior, que regem Christianissimum vexerat,
longe alias, ut alias consuevit, precederet, milites quidam et naute in illa jam longo tem
pore non habitis suis stipendiis capitaneum triremis, Bortunum, cui cfesar etiam plurimum
debebat, cum adhuc in portu contra illum conspirasset, apertis et ruptis claustris et com
pedibus captivorum, in cubili regio dormientem occluserunt, aliis omnibus, qui partes
capitanei tuebantur, interfectis, sicque in Africam ad regem de Pheez appulerunt, triremem
una cum capitaneo illi donarunt, captivos in libertatem et se in servitutem redigentes.
Tantum potest desperatio.
quales ego supra aquas nunquam prius viderim. Dii faxint, ut quemadmodum illa regem
Christianissimum, sic etiam regem istum inchristianissimum de Pheez aliquando hic ad
ducat.
effectus.
Legatus pontificis Reverendissimus cardinalis de Salviatis, XVIa ejusdem Julii, cum jam ista
liga pontificis contra cesarem publica haberetur, absente cesare de industria, ne illum
conduceret, quemadmodum venientem exceperat, hinc abiit. Male audiebat, et si plerisque obtemperatum fuisset, adhuc retentus esset sed prevaluit religio. Ego eum, donec hic
esset, frequentare non ausi, ob suspicionem potissimum, que cesari de arce barensi fuit
ingesta, ne illa in manus pontificis daretur. Neque hoc solum de pontifice boni viri hic
sunt suspicati, verum etiam quod magis ab omni prorsus ratione et estimatione Mtis. vre.
Serme., que in omnibus christianissima habetur, alienissimum est, commenti sunt, arcem
istam Tureis in his induciis confectis tradi debere.
mihi ferme fassus est, addens tamen: sibi nihil aliud de Mte. vra. Serma. persuadere,
quam id, quod bono fratri ac christiano regi convenit, quandoquidem, cum talem delatio
nem illi factam compertum haberem, subinde me ad illum contuli, et dignis rationibus
Mtem. vram. Sermam. excusavi, rogando, ut tales delatores melius cognosceret, qui tam
frivole falsum dicere non erubescerent, quo sciret, quatenus illis deinceps foret cre
dendum.
Scripsi paulo altius, quomodo cum domino preposito de Waltkirchen egissem, ut me in col
loquium cum domino comite de Nassau perduceret, quod ille diligenter effecit. Quocirca
XVIII* Julii idem dominus comes cum prius ad longum mecum de omnibus fuisset col
locutus, me secum in prandio habuit et humanissime tractavit.
sueram omnia, que hic falso de Tureis et aliis contra Mtem. vram. Sermam. cesari delata
fuerant, et preterea istas moras et difficultates, que per viceregem rebus Mtis. vre. hic
ingerebantur, et quod cesar tanto tempore neque literis Mtis. vre. Serme. neque relationi
bus meis illi coram factis responderit, mentemque suam in his declarare gravaretur, ro
gabam-
347
gabamque, ut si negotiis Mtis. vre. Serme. nihil aliud impetrare posset, saltem cesarem MDXXYL
induceret, u t aperte, quid tandem de statu barensi apud se statuisset, responderet, ne sic
Mtem. vram. in perpetuo versaret dubio. Ad que ille contracta fronte, qua condolere vi
debatur, inquit: indignum fore ad eum modum inter tantos principes tractari, seque cum
vicerege imprimis, et deinde cum cesare desuper loucturum, et quod iste suspiciones,
que in quibusdam contra Mtem. vram. hic ex malevolentia haberentur, nihil excelse vir
tuti et estimationi Mtis. vre. Serme. obessent, compertum enim haberetur a cesare et om
nibus, quanta fide et religione Mtas. vra. afficeretur, et utinam, inquit, multos tales re
ges haberemus,M promisitque, ubi Mti. vre. Serme. aliquando inservire posset, omnem ope
ram. Post aliquot dies, cum rediisset cum cesare et vicerege ex quadam venatione, iterum
eum conveni. Dixit mihi: se locutum fuisse cum viceregc, et quod ille omnia in rem
Mtis. vre. Serme. polliceretur, sed, inquit, cor illius non perspexi. Multi multa cupiunt, que
tamen non semper eveniunt. Nihilominus bene sperare me jussit.
Prim a die Augusti auspicatus omen a natali Sermi. magni ducis Lithuanie, filii Mtis. vre.
Serme. accessi iterum cesarem, dicebatur enim vicerex indies discessurus, u t ante illius
abitionem certum de arce barensi finem haberem us, rogavique, cum et ipse semper Au
gustus vocaretur, rebus nostris tandem etiam auguste responderet. Illic mihi Mtas. sua
cesarea certam expeditionem pollicebatur, quam, ut infra patebit, sum assecutus.
Post aliquot inde dies, venit huc quidam nobilis per postas ex Anglia ad cesarem, et ad
Eduardum, oratorem hic regis Anglie, missus, qui etiam me aliquoties excepit. Is mihi
dixit, quomodo quidam cubicularius Mtis. vre. Serme. in Angliam venerit, regique ibidem
a Mte. vra. literas cum quibusdam commissionibus coram expositis dederit, et quam bene
ille habitus et donatus discesserit, seque ex illo intellexisse, Mtem. vram. Sermam. in
Prussia Gedani agere, ibidsm centum et aliquot factiosos cepisse et quadraginta ex ilH*
affecisse supplicio, quod quanto me implevit g audio, scribi nequit. Dolui tamen his de
rebus et de aliis, que apud nos aguntur, ne jota quidem ad me esse scriptura, cum ad
alios hic oratores ex illorum regionibus omnia deferantur, hisque potius quam fame cre
ditur, fitque, quoties ad aulam venio, quod semper de novis partium nostrarum, aliquando
etiam ab ipso cesare interrogor, et si recentes, ut vocant, a Mte. vra. habeam literas.
Ad hoc interdum id quod possum respondeo, jamque annus preteriit, quod nullas acceperim.
Nihilominus cum his novis cesarem accessi, eaque ex ordine reoenBui, que illi fue
for-
9UOXVZ
348
fortuito et malignitati quorundara, quara recto judicio esse adscribendum, non parumque
id eum afflixisse, quemadmodum id mihi ipsi non foret incognitum, quara operam pro
liberandis famulis meis impendisset, quod certe verum est; expertus enim sura, hanc tribulatio
nem meam illi cordi et cure fuisse. Nam ut famulos meos liberaret, uni de inquisitori-
. bus episcopatum dare coactus fuit. Nihilominus hinc abire non integrum mihi duco, sicut
Fabianus latius referet, nisi sub salvo conductu cesaris, illi enim hic de inquisitione diu
solent, donec commoditatem suam nanciscantur, insidiari his, contra quos semel odium,
et qualemcunque etiam suspicionem conceperunt, neminemque curant, dummodo expiscentur id, ad quod inhiant, tam ceca prede cupiditate ducuntur.
contra duos Fuggarorura factores, bonos certe juvenes, declararunt, quibus etiam nulla
alia de re struxerunt insidias, quam quod sunt Germani atque de Lutero, qualis esset, di
xissent, et precipue quod plurima bona, si caperentur, ab illis sperent. Qui tamen, de
illorum moliminibus certiores facti, in Portugaliam profugerant, alias in summo fuissent
discrimine.
Allatum etiam eo tempore huc fuit novum, quod Serenissimus rex Hungarie profligasset
quadraginta milia Tureorum, et quinque pontes super Savum fluvium ab illis constructos
intercepisset, quod utinam sic esset. Fuit ideo hic gaudium non mediocre, dicebaturque
passim regem Hungarie Tureas, et Mtem. vram. Luteranos pessumdasse.
Idem nuntius
Anglicus hic asserebat, magnam vim auri regem Anglie in suppetias regi Hungarie misisse.
Fuit etiam paulo post dictum, quod rex Portugalie triginta milia ducatorum itidem regi
Hungarie misisset, et quod rex Francie hanc pecuniam retinuisset in Gallia. De quo
cum Magnum cancellarium interogarem, non de retentione, sed de pecuniis ex Portugalia
missis, dubitabat.
His diebus adhuc dominus Magnus cancellarius, ut prius aliquoties scripsi, omnino relinquere
curiam statuerat, rogaveratque cesarem, ut eum prem itteret in Italiam, u t saltem domui
sue ordinem faceret et res suas componeret, ibidem se illum expectaturum, quod si tam
cito in Italiam non concederet, se rursus in Hispaniam reversurum. Super hac petitione
cesar illi in dies respondere pollicebatur, quod tamen satis diu fuit protractum. Vocato
tandem eo in colloquium, his modis eum hortatus est, ut m aneret, quemadmodum ipse
dominus cancellarius mihi retulit, imprimis: quod videret paucos se habere, quibus in his
turbinibus bene fidere posset, et quod jam fidem et integritatem ejus haberet perspectam,
neminemque sciret, qui negotia omnia aulica et presertim ea, que justitiam spectant, me
lius quam ipse dirigere et disponere posset, quocirca non conveniret, quod in presens
abiret.
quibus eum brevi relevare ad dignam meritorum suorum rationem habere vellet, quodque
adhuc perseveraret, paulo post futurum, ut simul in Italiam proficiscerentur.
His devic
tus bonus iste senex, ut ipse mihi retulit: egou, inquit, si puella natus fuissem, impulsus precibus non diu virginitatem retinuissem." Permisit se a cesare cum omnium, et
potissimum meo non vulgari gaudio, iterum illaqueari.
Si hoc bono viro curia ista tam perplexa careret, nescio quem ordinem esset habitura. Nam
illo adhuc hic existente, omnia negotia cum difficultate et variis dilationibus tractantur,
licet
t
349
qui illi prudentia, rerum gerendarum peritia, eximia virtute et singulari in omnes h u
manitate comparari possit? Ille profecto ex ipsa rei equitate negotiis Mtis. vre. Serme.
barensibus constanter favit, et tne quantum potuit in his actionibus sepius confirmavit,
promisitque mihi nuper, si forsan cum castro barensi ante exitum viceregis finis non ha
beretur, ne hoc me turbaret, effecturum se apud cesarem etiam post illius discessum, ne
ea in re preter justitiam quidquam fieret, neque se quidquam signaturum seu subscrip
turum, quod non foret justitie conveniens. Ego certe id de eo expertus sum , quod ne
que promissis, neque muneribus capi potest, licet tantum debeat, ut ipse mihi fassus est,
ultra summam triginta milia ducatorum, quod ingens debitum in servitio Majestatis cesa
ree contraxit. Nihilominus quinquaginta milia ducatorum, qui illi fuerant promissi certique habebantur, ut saltem sine detrimento cesaris regi Christianissimo et illius negotiis
faveret, plane abjecit, nullamque conditionem suscipere voluit, et oblatorem, archiepiscopum de A m b ru n , non sine responso se digno absolvit , idque non seorsum solum,
verum etiam in cesaris et totius consilii presentia. Igne aurum, et animus hominis
auro probatur.
Quamvis, u t supra scripsi, dominus cancellarius mihi promisisset, post abitionem viceregis
se commodo expeditionem castri barensis tractaturum ; non tamen destiti indios urgere,
immo et molestare cesarem, satius esse ducens, u t hic presente vicerege aliquid certi con
ficeretur, quam quod iterum Neapoli nove et longiores ut prius de his disputationes
fierent, sicque in perpetuo turbine volveremur. Ideo per totum istum mensem, quam
primum Fabianus abierat, nihil feci aliud, quam quotidie in oculis esse cesari, sumens
exemplum ab illa muliere in evangelio, que summa improbitate seu importunitate duri
tiem iniqui judicis superaverat, quo factum est, quod cesar toties a me impulsus, ac etiam
per quosdam alios, et precipue per dominum comitem de Nassau, quem ad id summis
precibus induxi, ut tandem post vigesimum mensem, XX8 die Septembris novissimi mihi
responderit non ut prius, hoc est: brevi et quantum est possibile,14 sed certius his verbis:
ego cogitavi de rebus vestris, et commisi Magno cancellario, u t vobis respondeat, ab eo
omnia intelligetis."
tuli. Qui cum primum me vidisset subrisit: negotium, inquit, vestrum jam tum demum
est commissum (libuit illius verba subscribere) heri, inquit, cesar quoddam memoriale
vestrum protulit, et postulavit, quomodo de castro barensi agi et provideri oporteret,
dicens: nescio, quomodo hoc negotium tamdiu est protractum, et quis in causa fuerit,
fortassis ego ipse per tot occupationes, quibus hactenus, eram distentus." Ad quod ego:
certe orator Polonus nullam Majestati vestre impingit culpam, magis viceregi, qui guo in
Toletum adventu, cum litere observatorie ea in re fuissent decrete, illas et alia omnia
decreta impedivit. Ad que nihil respondit, sed rem aggressus est, commisitque mihi, ut scri^berentur litere, quibus decretum prius factum maneret in vigore, hac tamen adjecta conditione, quod a Serenissima domina regina debeat constitui castellanus gratus et fidus
sue Majestati, Majestatique aut viceregi in loco illius is jurare debebit, se castrum hoc
fideliter pro Majestate sua cesarea et domina regina conservaturum."
350
MDXXVI.
de hac expeditione neutiquam possent esse contenti, cum ex diametro priori decreto re
pugnaret, quandoquidem hac nova conditione videretur cesar tantum juris habere in cas
tro, quantum Mtas. vra. Serma. cum sua conjuge, quod citra insignem injuriam fieri non
posset. Preterea si iterum viceregi facultas datur, quod illi gratus castellanus eligi de
beat, nullum fortasse gratum illi posse inveniri, quemadmodum ut in tritis fabulis est,
Marcolphus habita optione nullam arborem, qua suspendi debuit, oum per omnem sylvam
duceretur, gratam invenire potuit, sicque iterum nove difficultates et nullus finis habe
retu r; foret itaque satius et commodius, quod hic confirmaretur castellanus a Majestate
cesarea, et is presertim, qui prius Neapoli gratus et acceptus viceregi fuerat, ex quinque
nobilibus et patriciis viris illius regni electus, dominus scilicet Ludovicus Poczotus, ne in
istiusmodi electione illic in regno facienda nove suborirentur turbe et dilationes. Quod
cum audisset dominus cancellarius, consuluit, ut cum his iterum adirem cesarem, si quid
certius impetrari posset, se etiam operam suam impensurum.
Confeci igitur aliud memoriale cum verbis decreti, cujus exemplum his inclusi et postero
die conveni cesarem, habuique illi imprimis gratias, quod tandem de castro barensi men
tem suam declarasset, dixique, quale responsum a domino cancellario recepissem ex illoque difficultates suprascriptas exposui et Ludovicum Poczotum, memoriale hoc illi offer
ens, nominavi. Quod cum accepisset, respondit, se personam illam non noscere, sed velle
ab aliis certior fieri, qualis esset, et tunc id facere, quod fieri posset.
Scripsi itaque do
mino cancellario, cum ingrederetur consilium, parvam chartam, ut istius rei mentionem
faceret. Proinde me paulo post rursus ad illum contuli, ubi tum ille memoriale meum
a cesare acceptum mihi ostendit, dicens: iterum fuisse non parvam ea in re disputatio
nem, et maxime viceregem depugnasse, ne Ludovicus Poczotus susciperetur, asserens:
illum prius in castro barensi fuisse castellanum, et igitur non abs re esse suspectum,
conclusumque tandem in summa fuisse, quod ex electis per dominam reginam presentandis vicerex in unum de illis nomine cesaris consentire debeat, qui id saltem jurare
tenebitur, quod in decreto est expressum.
periculosa, stantibus his bellis, jurare etiam teneatur, quod castrum hoc in manus hostium
non sit traditurus, neque admissurus, ut. in hostium manus perveniat."
Addidit etiam, viceregem dixisse: quod Majestas vestra statum barensem forsan Venetis
vel aliis posset vendere, qui nunc sunt hostes, et ne deinde regno aliquod detrimentum
aut grave discrimen oriretur, necessarium fore, ut castrum bene custodiretur.
Quod si
principes ipsi, hoc est vestra regia et reginalis Majestates preessent in personis statui, non
opus foret singulari juramento de castri custodia, qua propter castellanus deputandus ad
tale juramentum astringeretur, quemadmodum ex decretatione videbitur.
Consuluitque
mihi dominus cancellarius, ut id ad presens quod haberi possit acciperemus, fortassis ali
quando commodius aliquid percepturi.
Respondi domino cancellario imprimis ad hoc, quod vicerex dixisset: Ludovicum Poczotum
prius castri barensis fuisse castellanum, verum esse non posse; nam proditorem istum
novissimum castellanum, qui tum castro XVI annis prefuit, fide et honore posthabito,
cas-
351
castrum hoc in manus viceregis dedisse, ab illo quingentis ducatis corruptus, unde liquido MDXXVI.
constaret, Poczotum non fuisse castellanum; sed aliud subesse; viceregem adhuc ad sta
tum barensem aspirare, unde castellanum sue farine nitatur intrudere, quo facilius vestram
regiam et reginalem Majestatem defatiget et pertesas faciat et forsan ad aliquas condi
tiones dimittendi statum inducat, quod tamen nunquam succedet, nisi cesar preter omnem
equitatem manifestam vim et injuriam Majestatibus vestris velit inferre, quod a tanto prin
cipe debet esse alienissimum. Quod vero Majestates vestre statum hunc Venetis, aut
aliis, ut cesari incommodaret, deberent vendere, id illas nunquam habuisse in animo, hocque potius ex calumnia viceregis procedere, qua etiam in aliis rebus contra Majestates
vestras usus est aliquoties, quam ex vero judicio, hincque ille lacrime, quibus adhuc aperte
cupiditatem suam in statum barensem demonstraret. Ad hec cancellarius: non timendum
esse, dicebat, siquidem viceregem id amplius non moliri posse, eumque bene esse conten
tum cum XVI milibus ducatorum, quos cesar illi dederit annuos, ex quibuscunque velit
regni neapolitani proventibus, ducatum preterea sulmonensem et comitatum de Asti, qui
illi sunt commodiores, quam XX milia ducatorum in statu barensi, quodque cesar se om
nibus modis ab eo absolvit, et ad istam profectionem in Italiam, quantum fieri potest, ma
turius expedit, hincque illius autoritatem aliquando non semper eandem futuram : unde
de ista ad presens expeditione deberem esse contentus, aliud enim sub his bellorum turnibus non posse fieri.
Cum itaque plane et sine conditionibus castrum hoc recuperare non potui, hanc expeditio
nem sub ea protestatione accepi, si et in quantum Majestatibus vestris plaeeret. Primam
conditionem, que habetur in decreto remotionis sequestri, nauci facio, ea enim per termi
num peremptorium his prefigendum, qui ad statum barensem jus habere pretendunt, cum
nemo sit, qui possit comparere, evanescet.
diri et non dari in manus hostium, me adhuc habet dubium, et non levem mihi suspicio
nem peperit, sub ea namque conditione castrum semper erit in cesaris, aut in illius offi
cialium potestate semperque hoc vocabulum fideliter pro usu et in favorem cesaris in
terpretationem accipiet, quo castellanus illi obligabitur, et non m inus, irnmo plus forsan,
quam Majestatibus vestris obsequi et parere tenebitur, sicque hec techna, ut mihi videtur,
et quantum certis conjecturis possum assequi, honesto quodam pretextu palliantur, quod
tamen post terminum prefigendum elapsum liquidius apparebit. Tunc siquidem transacto
decreto libere Mtibus. vris. castellanum statuere licebit, nulla alia conditione, quam, ne cas
trum in manus hostium cesaris tradatur, adjecta, neque necessarium erit, quod castellanus
sit persona fida et grata cesari, sicut prius vigore decreti fuit confectum; sed absolute
Mtibus. vris. addicta. Quod si ita observabitur, portum attigimus, si vero hoc adverbium
fideliter retinebitur, et pro cesare, ut timeo, interpretabitur, semper in alto navigabimus.
Hec ideo tam clare Mtibus. vris. Sermis. descripsi, u t quid sibi ista velint, bene apud se
reputent atque perpendant. Nullaque alia fuit causa, quod cesar literis Mtis. vre. Serme.,
et meis relationibus tamdiu non responderit, quam ne hoc additum, id est:
secreta
castri retentio prodiret in lucem, quod tamen post istam expeditionem ulterius latere
non potuit.
Et
352
MDXXVI.
E t ne ullum quidem Japidem intactum reliquisse videar, juxta hoc vulgare adagium : Deo
unum et Cacodemoni duos cereos," misi ad viceregem, rogans; ut cum illi foret opportu
num, me in colloquium admitteret; unde famulo meo humanissime respondit: non fuisse
necessarium, ut id peterem, se semper paratum quandocunque vellem, et si mihi commo
dum visum foret, pro crastino inter octavam et nonam horam me ad castrum conferrem,
illic mecum conveniret." Quod postero die feci. Erat vicerex in conclavi cum cesare; significavi illi, quod adessem. Subinde ad me exivit ultra morem suum blanditer mihi arri
dens, quo mihi versus ille trivialis venit in mentem: Tu quoque fac simile, sic ars delu
d i t u r arte." Dedit mihi manum, sicque juncti seorsum recessimus. Inde illi expeditio
nem hanc de castro barensi ex ordine retuli, rogaviquc, ut quemadmodum Illustrissime
olim felicis memorie domine duci Mediolani, matri reginalis Mtis. desideratissime, fuisset
amicissimus, in eadem etiam amicitia cum filia perseveraret, que illi, et presertim Mtas.
vra. Serma. esset plurimum affecta, quodque efficeret, ut tandem istius negotii certus et
justus finis haberi possit; promisit enim mihi cesar, se ex animo id illi commendaturum,
cumque jam per duos hic integros annos magno labore et dispendio nihil aliud egissem
atque impetrassem, quam hanc expeditionem, que tamen jam pridem diu fieri potuisset,
rogabam, ut illam, cum in regnum neapolitanuin veniret, m aturet ac exequutione prose
queretur, ne nove more et difficultates, ut prius, per capita Hydre succrescerent, quo tan
dem semel status iste, post tot turbines tranquillus redderetur, quod Mtas. vra. regia et
reginalis omni benivolentia ac propensione essent repensure.
Hec cum dixissem, nolens consulto refricare quidquam illorum moliminum, quibus ad statum
inhiabat, composito humaniori vultu respondit: quod jam sibi esset hec expeditio a ce
sare commissa, quique illi injunxisset, ut rebus Mtum. vrarum., ubi posset, inserviret, quod
se libenter facturum pollicebatur, daturumque se operain quamprimum veniret Neapolim,
ut cum officialibus Mtum. vrarum. Sermarum. aliquem dignum et bonum virum castro ba
rensi preficeret, qui in his bellis et tumultibus castrum hoc fideliter custodiret, quod alias
non esset necessarium, si ipsi principes per se ipsos statui preessent. Hocque alibi etiam
sic solitum fieri, dicebat, ratione duntaxat superioritatis, ne in absentia dominorum ali
qua fieret ab officialibus negligentia, que fortassis principi superiori periculum in aliis
dominiis esset paritura. Meminerat domini Ludovici Poczoti, quod antequam in illum
consensisset, omnes se istos quinque viros patricios a reginali Mte. presentatos ad cesa
rem perscripsisse, qui ex his nullum pro castellano habere voluisset." Hoc cum cancella
rio postea retulissem, respondit: longe esse a veritate alienum, nam id nunquam in noti
tiam cesaris pervenisset."
reginula major natu Mtis. vre. Serme. alicui esset desponsata, et quot annos haberet.
De annis respondi, cum de his mihi constet, et quod a multis precaretur, sed cum adhuc
esset tam tenere etatis suspicarem, illam nulli adhuc esse promissam. Idque a me dili
genter exquirebat, causam tamen non dixit, quam etiam scrutari non conveniebat. Inde
ad plurima aha divertimus, et cum de his bellis et rege Christianissimo incidisset mentio,
dicebat: evolavit ex manibus meis, pennis tamen non levibus relictis ipsis, quem si ite.
rum
353
rum sors mihi daret, non secus atque psittacum in cavea tractarem, eumque alium quam MJDtXXVI
prius sermonem docerem." Sed sero sapiunt Phryges.
Postremo in line colloquii se obtulit vestre regie et reginali Majestati, ubi illis inservire
posset, ut illius verbis utar de bona voluntate se id libenter facturum.
Verba quidem
ea ab illo obtinui, quis subsequetur effectus, breve experiemur. Cor multas habet late
bras, suspicorque quod adhuc in corde illius sit aliqua pars, in qua status barensis delitescat.
Consolatur me nihilominus id, quod de illo superiori die dominus comes de Nassau di
xerat: multos quidem esse, qui plurima cupiant, sed non semper omnium desideriis
responderi.
Fuit eodem tempore mecum Cornelius Duplicius Scepperus, juvenis in omni scientiarum ge
nere apprime eruditus, cujus opus excussum typis contra terrores et minas quorundam
astrologorum et maximas istas planetarum conjunctiones ante tres annos Mti. vre. Serme.
ostendi, et illius refutationes contra calculos ab astrologis perperam observatos perlegi.
Is aliquamdiu regi Dacie extorri inserviebat, et hic ab eo anno superiori oratorem age
b at; p o st omrem tamen regine, cum et ipse Belga sit, cesari se addixit, estque in m a
thematicis cognitionibus peritissimus. Postulavit itaque ab eo vicerex, ut profectionis sue
in Italiam eventum scrutaretur. Qua de re postquam in hospicium meum divertimus (est
enim mecum in quotidiano commercio) fecit questionem, et celum, terram atque maria
illi invenit contraria. E x his aliqua congessit ad eumque detulit. Priusquam tamen ab
iret, suscepit provinciam, ut nomine meo ad hoc iter omnia infausta, fausta dicere volui,
viceregi precaretur et adhuc illum seorsum de re barensi commoneret, ne se difficilem in
castellanum per reginalem Majestatem constituendum exhiberet, ad nihilque illum aliud,
quam ad id, quod in novissima cesaris commissione haberetur, astringeret, preaccurateque
obs6rvaret non solum verba, verum etiam vultum atque gestus respondentis. Quod fecit
diligenter. Retulitque mihi, quod cum illi omnia, quemadmodum prescripseram, exposuisset,
imprimis ad istam meam imprecationem levi vultu multas egisset gratias, et deinde oculis
acrioribus protulisset: ad quid aliud castellanus ille astringi deberet, quam ad id, quod
a cesare decretum est, et quod ea in re non pungerer aliquo dubio, se operam daturum,
quamprimum Neapoli applicaret, ut hoc negotium quantocius finem suum habeat. Quod
si hominem non noscerem, qui alias in dicendo facilis, et in promittendo levissimus est,
ut pote cum illius verbis raro effectus respondeant, non parum bona spe ex his firmarer,
sed omnia, etiam tuta timeo, sepius hic naufragium passus.
Utque semel historie Colophonem addam : vicerex tandem XXIV* Septembris profectionem
suam ingredi hincque abire statuerat, quare cesar prudenter effecit, u t antequam disce
deret cum cancellario omnimodo in gratiam rediret. Idque prius etiam vicerex multis mo
dis tentaverat, amicis scilicet cancellarii prodesse, coramque multis de illo bene loqui in
cipiens, ne, post abitionem suam, cancellarius in concepta simultate perseverans illi no
ceret, et cesaris animum, quem forsan novit flexilem, immutaret et a solito favore avel
leret quod sentiens bonus iste senex, ut cesari obsequeretur ac gratificaretur, fieri permisit. Venit itaque eodem die ad eum vicerex ad prandium , ducens secum umbras, do
minum comitem de Nassau, confessorem cesaris, episcopum Ossimensem, dominum de
A c u Tomiciana. Tomu VILI.
45
LaSSaU,
354
MDXXVJ.
Lassau, Ferdinandum de Alarcon et Cesarem Ferram usta, magistrum stabuli, quod prius
illius fuit officium, cum aliis plerisque. Id cum mihi relatum fuisset, ne adhuc quidquam
pretermitterem, quo firmius et solidius negotium castri barensis fieret, scripsi subinde do
mino cancellario in hunc sensum. Congratulabar illi primum, quod hi, qui gratis eum ode
rant, cum eo in gratiam redirent, quod ut perpetuo duraret, essetque iterate amicitie vin
culum perennius quam prius, precabar, utque in hac nova reconciliatione, que quanto recentior est, tanto magis perhibetur et majoris virtutis esse et ferventior, novo amico suo
viceregi negotium barense ex animo commendaret, quod si ab illo sic commendatum bene
deinceps tractaretur, non vulgare conjunctionis durature signum futurum Misi illi istius
modi chartam , cum jam prope finem ageretur convivium.
Quam ut
perlegisset, tacite
intra se risit, dixitque famulo meo: se id quod scripsissem diligenter facturum, quam pri
mum remotis mensis conclave simul subirent, in quo suprascripti hi cum cancellario per
acto prandio satis longo tempore consedisse feruntur. Unde vicerex eodem die versus
noctem magna comitante caterva hinc abiit.
in Italiam sequuntur, his enim aliqua pars solutionis facta est, aliis hic remanentibus,
qui certe in magna sunt egestate, nihil adhuc datum est, de quo non abs re me plura
scribere pudet.
Cum jam vicerex abiisset, postridie ejus diei dominum cancellarium rursus conveni, podagra
solita, que illi statis temporibus post mensem Augustum redire solet, laborantem.
Ad
misit me nihilominus decumbens, non parvo dolore affectus, et dixit mihi, quod viceregi
negotium castri barensis summopere commendasset, illumque ad rem bene respondisse
pollicitumque fuisse, se sic habiturum atque omnia facturum , ne per eum quidquam ste
tisse videri possit. Quod si fiet, inquit, experiemur. Ad hec ego: quomodo, si ipse
^dubitaret, quid ego spei habere deberem, qui omnimodo hesitarem volubilitatem hominis
,,noscens?"
Bene tamen me sperare jussit, et has mihi literas ad vestram regiam et reginalem M ajesta
tem dedit seque illis maximopere commendari rogavit.
Sic omnia expertus, nihilque pro meo intellectu intentatum relinquens, clausas tandem com
missiones seu literas, quibus exempla illarum conjunxi, ad viceregem et ad Ferdinandum
de Alarcon, nunc marchionem Vallis Siciliane, in absentia vero ad illius locum tenentem
non sine labore ab istis hic secretariis expedivi, habiturus etiam ejusdem tenoris dupli
catas, quas paulo post Romam ad manus Velserorum mittere statui, cum hisque pauca
scribere, ne propter hec bella, et quod jam per hanc viam Italie aliquoties litere sunt in
tercepte, fiat periculum.
pervenirent, per Fuggaros versus Antverpiam direxi, unde per proprium nuntium Craco
viam Georgio Hegel mitti debent. His etiam duplicatas junxi, quarum principales per
Fabianum misi.
Instabam hic, ut ad marchionem de Alarcon, sive ad illius locum tenentem, litere more hispano scriberentur, quibus illi mandaretur a cesare trina vice, ut castro cederet; quas
tamen obtinere non potui, satis enim esse, ajebant, et ego fere idem sentio, quod vicerex illi
m andet, quandoquidem per eum prius castro erat prefectus, cui obedire citius quam ipsi
etiam
355
Quo circa danda erit opera, ut aliquis in regno neapolitano inve MDXXVI.
perdurat et fit, ut ajunt, auctior, exercitusque pontificis et Venetorum, qui fertur habeTO'
ad numerum XL milia peditum et equitum, agit non procul a Mediolano circa Landrianum
oppidum, quod interceperunt, in loco bene munito, detrectatque certamen, ut ab illa parte
dicitur, de industria; ab ista fertur, quod ob m etum , cesarianosque moris et tedio ven
ture hiemis conficere nititur. Capitaneum V enetorum , ducem U rbini, u t quidam dicunt,
egrum , quidam vero timore adactum ex castris in tutiorem locum Brixiam se contulisse
ferunt, Venetosque a rege Christianissimo magno cum desiderio expectare suppetias. Dux
Borbon in castro et civitate Mediolanensi cum numero militum non contemnendo se con
tinet et paulo ante Venetos, qui commeatum ferebant Cremonensibus, fudit.
Alia pars
copiarum cesaris in Ticino sive Papia, alia Alexandrie et in reliquis vicinis oppidis et
castris se tuetur, scripseruntque huc, quod usque ad finem Decembris se possent in omni
bus sustinere; verum tamen, ut interea pecunia et hominibus succurratur et suppetie
sibi ferantur.
Qua de re vicerex in Italiam cum classe septuaginta velorum his diebus proficiscitur.
In
hac classe sunt quatuor galeones et quatuor Oaracee magne genuenses et viginti quatuor
caravele portugalenses, preter alia navigiorum genera. Iste septuaginta naves tormentis
et omnibus armis navalibus abunde sunt munite feruntque in se omnes illas machinas et
grandes bornbardas, quas cartaunas vocant, que circa Fontem raBidum et in illis finibus
Hispanie fuerant, sequunturque plures alie mercatorie et onerarie naves, ut secure traji
ciant, fertttrque hec classis armata esse octo milibus bonorum militum Hispanorum, inter
quos sunt duo milia peditum Germanorum electorum, qui jam hic tribus annis contra
Gallos circa Perpinianum et Narbonam militarunt, et novissime cum aliis Hispanis Mau
ros circa Valentiam, de quibus ex Hispali scripsi, vicerunt, et fere omnes trucidarunt, ut
infra latius patebit. Aggerit se preterea sine stipendiis magna vis militum, qui in Italiam, ut illic mereantur, tendunt, hocque mense hec classis ex Carthagine nova hinc sol
vere debet. Que si feliciter Italie applicuerit, non mediocris hostibus metus et cesariartis
animus accrescet porro; sed astra, ut per Cornelium visum est, huic profectioni minantur,
45*
que
356
MDXXV'.
que tamen a Deo directa, per sapientiam, ab illo hominibus datam , plerumque superari
compertum habetur.
Ea tempestate circa XII*m Augusti, cesar per dominum cancellarium oratorem Venetum et
Florentinum ex Hispania abire jusserat, qui hic non pro oratoribus, sed pro exploratori
bus habebantur.
set jamque Florentinus precessiset, egerunt tantum apud cesarem nuntius pontificis, regis
Christianissimi et regis Anglie orator asserentes, se nova mandata ad tractandum
de compositione habituros, quod eis adhuc permissum fuit, ut manerent ulterius.
Revocatus fuit itaque Florentinus ex itinere, a Veneto non tamen interea, quemadmodum
mihi cancellarius retulit, cesar ab incepto desistet, qui istos duos oratores, u t hostes, a se
expediverat, nolens illis permittere, ut vel saltem unum equum, quos zenetos<' hic vocant,
secum ferrent, illosque manu propria in literis commeatus seu passus inscriptos crassa li
nea obduxerat et obliniverat. Sunt itaque hic omnes hi suprascripti oratores, sed nihil
adhuc ab illis tractari sentio, quo pax aliqua sit speranda.
XX* Augusti pontifex breve invectivum, Rome XXIII* Junii datum, cesari huc miserat, im
pingens illi culpam, quod causa esset omnium tumultuum et bellorum, que in orbe christiano ab aliquot jam annis haberentur, taxans ejus avaritiam , qua statum Mediolani et
plurima alia, que ad eum jure non spectarent, vi am biret, et quod nunquam ex animo
ecclesie romane favisset, sed omnes suos conatus per hec bella contra illam declarasset,
plurimaque alia pro rege Christianissimo et duce Mediolani ingerens, qui istius invective
causa fuit. Nam pontifex postquam cum eo et aliis pro libertate Italie, ut vocabant,
contra cesarem conspirasset et marchionem Piscarie ad se multis pollicitis traxisset, pro
mittens illi regnum neapolitanum, qui non declinans a fide simulabat se huic conspirationi
adherere; cesari tamen omnia clare perscribebat. Re igitur cognita, et cum jam dux
Mediolani acrius obsideretur, videns pontifex illum a se in hoc discrimen perductum, scrip
sit manu propria cesari multa contra marchionem Piscarie m ortuum , conquerendo quasi
ille fuisset causa istius conspirationis, in quam hunc ducem protraxisset, postulans sum
mis promissis et precibus a cesare, ut ducem Franciscum, sic seductum rursus in gratiam,
omne delictum remittendo, susciperet. Cui cum cesar manu propria vicissim rescripsisset,
honorem imprimis marchionis mortui defendendo, et quod hanc remissionem, causa in
dicta, duci Francisco dare non posset, nisi prius videretur de justitia, se deinde miseri
cordiam ad istiusmodi preces facturum. Permotus hinc pontifex, cum jam omnia in lucem
prodiisse cognosceret, aperte se per hoc breve invectivum declaravit.
Ad hec non immerito percitus cesar multo vehementius nuntio pontificis, qui hoc breve
reddidit, respondit, Magnoque cancellario jussit ad ea, ut omnia, que inter ipsum et
summum pontificem regemque Christianissimum atque alios acta sunt, nota fierent, per
modum apologie rescribere; quam in triginta paginas digessit, et omnia his inclusit, que
per h ec tempora se obtulerunt, nihilque contra pontificem intactum reliquit. Hujus apo
logie exemplum cesar nuper regi Anglie per hunc nobilem Anglurn, de quo scripsi, trans
misit, et paulo post nuntio pontificis XVII* Septembris coram notario et testibus perlegi,
et c o n s c rip ta m deinde p e r modum clausarum literarum dari mandavit.
W
Quam
357
Quam cum idem nuntius audivisset atque accepisset, obstupuisse fertur, dicens, quod post
hoc breve cesari redditum, ad quod tanta essent rescripta, aliud accepisset multo mitius
MDXXVi.
Cancellarius
cum primis mihi illius exemplum pollicitus est, quod cum habuero, quantocius ad Mtem.
vram. Sermam. pervolabit, sed reor, hanc illam prius ex Germania, quam a me habituram,
cum jam illae sit missam, et ibidem promiscue omnia matura et immatura prelis subjici
in more positum sit.
et veri pastoris officia, a quibus illum longe aberrasse, asserit, et quantum auri ex suis
regnis et dominiis ad curiam romanam confluat, adducens in medium centum gravamina
germanice nationis, quodque hoc auro suorum, cum potius contra Infideles vertendum es
set, ipsemet impetatur, et per hoc exercitus conscripti dominia sua preter rationem et
equitatem invasere. Unde hortatur pontificem, ut arma, que illi non conveniunt, deponat,
quod et ipse se facturum pollicebatur, clavesque aureas contra Infideles convertat et in
christianos Petri clavibus utatur, crimimitionemque per hoc breve objectam diluat, in paternamque gratiam redeat. Quod si non fecerit, se sua omnino tueri in animum induxisse,
et ab ea indigna criminatione se ad concilium generale, quod pro tempore et loco con
venienti institui postulat, referre, illiquc se suaque omnia subjicere.
Qua de re sibi te r
minus cancellarius abunde respondit, et omnia, que inter cesarem et regem Christianissi
mum transacta sunt, quam copiosissime descripsit, eaque ab ipso domino cancellario legi
ad decursum fere trium horarum audivi, de quibus tamen neque disputare, neque judicare
meum est. Cumque hec propediem in lucem dabuntur, Mtas. vra. Serma. cumprimis
etiam habitura est exemplum, ne illam quidquam istarum rerum lateat.
Rex Anglie per oratorem suum, quoad fieri potest, elaborat, licet istius lige defensor
appelletur,
ut
se,
ut vocant,
set, quo forsan per eum tractatus fierent, ut vel inducie, vel pax certa conficere
tu r, omnemque operam pro obsidum restitutione, quo pecuniis redimerentur, impendit.
Qui tamen ut a cancellario intellexi, cum rex Christianissimus nihil in articulis contentum
prosequitur, immo adhuc graviora minatur, durius quam ante observabuntur, et ad nescio
quod castrum perducentur, remotis ab illis omnibus aviculis et pueris, qui cum eis huc
advenerunt, sic quod nemo sciret, ubi sint, aut quid cum eis agatur; dicuntque hic cum
pater hinc suis technis ex cavea evolavit, quod nidum cum pullis cautius custodient.
Causa
358
MDXXVL
Causa cur ista fiunt, hoc est. Nuntiavit nuper XXIV* Augusti rex Christianissiinus per ora
torem suum cesari, presente nuntio pontificis, oratore Anglo, Veneto et Florentino, vehe
mentius, ut hic autumant, quam conveniebat, quod sibi filios suos omnino restituere de
beret, quod si non fieret, se illos modis omnibus recuperaturum. Unde hic non parva nata
fuit tragedia, quandoquidem cesar pro sua justitia et ob fraudem et perfidiam, ut hic vo
cant, qua rex Christianissimus ex captivitate se asseruit, duellum illi obtulit. Itidem vice
rex fecisse fertur. Quod si regi Christianissimo ob dignitatem regiam id forsan non
conveniret, daret in locum suum aliquem sui sanguinis, velintque non solum scriptis et
subscriptis articulis, verum etiam manu toti mundo justitiam suam, et, ut hic ajunt, illius
dolos dare in lucem. Id tamen, reor, non ex cancellarii consilio processisse, sed illius
qui circa Ticinum, dum alii pugnabant, maxime fossa et vallo obice se defendisse per
hibetur.
Illustris dominus dux Ferrariensis inter utrumque volitat et in medio se continet nullique
adhuc se totum addixit, licet a pontifice et Venetis multis pollicitationibus sit illectus,
non tamen his, quibus illi satisfit; nolunt enim reddere, quod ademptum est, immo adhuc
adimere quedam, que possidet, quapropter plus videtur hic herere. Impetravit nuper in
vestituram a cesare ad ea, que ab imperio habet, quocirca orator ejus, qui hic agit, vir
doctus, cum quo mihi singularis est consuetudo et familiaritas, apud cancellarium imperia
lem, dominum prepositum de Waltkirchen, opera mea usus est, quam illi oppido quam li
bentissime im partivi, fuitque illi non inutilis.
hic amicorum, alii omnes hostium oratores vocantur, cum quibus igitur raro nobis esse
solet commercium.
Venerat huc novum superiori die, quod pontificis, Gallorum et Venetorum classis obsideret
Genuam, quodque Andreas de Aurea, pontificis capitaneus, habuisset tredecim triremes,
tres naves grandes, et duas brigantinas,
sed tempestate adacti solverant obsidionem, ferturque parum Genue ob hunc impetum
trepidatum fuisse, quamvis post tempestatem reditus classis et obsidionis speraretur.
Quamobrem cum jam duriora instant tempora, in quibus triremibus navigari non potest,
vicerex se navibus majoribus armavit, que in mari ventis et tempestatibus exagitato se
tutius et commodius sustinere valebunt.
Fuit etiam hic aliquamdiu constans fama, et data opera emissa, quod cum hac classe vice
regis cesar ipse in Italiam trajicere debuerat, idque a plerisque credebatur, unde hic mi
rabiles motus crescebant; putabatur enim cesarem hanc abitionem celare de industria, et
quod deinde preter omnium opinionem, quasi venatum iret, dispositis omnibus per vice
regem, que ad hujusmodi profectionem spectarent, cum his navibus coivere debuisset.
Inde, reor, classem hanc confederatorum Genuam obsedisse, ne illic, cum sit portui pro
pinquior applicare potuisset. Sed rumor iste tum demum in fumum abiit, neque futurum
est, ut hic passim multi loquuntur, quod tam cito cesar deinceps in Italiam sit venturus,
fronte capillata posthac occasio calva.
Cesar nihilominus molitur aliquid, cum ad nihil aliud intendat, quam ut modis omnibus pe
cunias conquirat, qua de re et statum suum in multis ceremoniis aulicis minuit, nullique
sti.
359
stipendia et pensiones, neque etiam officialibus in istis suis regnis solvit, quos tamen cer-
tfDXXYL
tis rationibus, ut contenti sint, adegit, et sic omnes officiorum pensiones suspendit, et
quidquid potest, ut supra scripsi, oppignorat, medietatemque et ultra proventuum regno
rum istorum obligavit, ut coacervet et nervos sibi congerat. Faciunt idem omnes, qui
curiam sequuntur, et ut cancellarius mihi retulit nuper, quod sibi cesar etiam injunxisset,
ut statum et expensas suas, quantum potest, extenuaret. Quo factum est, quod plures de
nepotibus et amicis suis hoc tempore in Italiam miserit.
avum cesaris maternum, Ferdinandum regem, fuerat subactum, Mauri omnes, qui hic et
alibi remanserant, ad fidem Christi compellabantur. Eam , quemadmodum inviti suscepe
rant, sic etiam sunt prosecuti, et cum tempore, presertim circa Valentiam, in paganismum
relapsi, quod egerrime ferentes hi, quibus inde questus peribat, cesari superiori anno per
suaserunt, ut edictum sub penis durissimis emitteret, quo omnes fidem Christi rursus pro
fiterentur.
poterant, omnes pariter conspirarunt, satius esse ducentes presenti morte, quam longiori
cruciatu pro secta sua enecari, congestisque omnibus bonis suis, cum conjugibus, liberis
et jumentis in quemdam montem circa Valentiam non procul a mari se contulerunt, eum
que natura munitum, industria et assiduo labore effecerunt munitiorem, indeque per varios
incursus ad loca vicina, nemine resistente, libere vagabantur, villas et oppida diripientes,
neque parsum ecclesiis, in illas more suo sevientes, eucharistiam secum adduxerunt, nihil
hostile in extrema desperatione constituti omittentes, quo et commeatum et ea, quibus se
diutius possent continere, colligerent.
Venerat interea ad illos in mense Julio preterito Tureus quidam pirata, cui nomen Barbarossa, frater illius, qui superioribus annis a cesare victus in Africa, cum aliquot Liburni
cis quas F ustasf vocant, sed postquam perspexisset contra vim Hispanorum illos non posse
diu subsistere, assumptis secum primis ex illis, et quodquod navigia ejus ferre poterant,
onustus multis divitiis in Africam rediit, majorem desperatorum partem relinquens. Qui,
cum
360
MDXXVi.
cum sibi aliud presidium non esse intellexissent, quam fortiter oppetere; adeo sibi vallis,
munitionibus et potissimum commeatu providerant, quod illic adhuc satis diu perdurare,
vel saltem ad commodas aliquas conditiones pervenire potuissent. Sed cesar illos, ne pro
cogendo exercitu impenderet, omnibus dedit in predam, quo factum est, quod ad septem
milia Hispanorum montem longo tempore obsederunt, et fere quotidie particularibus preliis cum illis non sine suo detrimento congrediebantur, donec ista duo millia peditum Ger
manorum, de quibus scripsi, profecturi cum vicerege ex Carthagine nova in Italiam, illae
applicuissent. Junctis itaque viribus, cum faciliores montis aditus speculati fuissent, IX*
Septembris in ortu solis Mauros sunt aggressi, quorum erant, ut fertur, bonorum bella
torum et preterea desperatorum, cum quibus malum solet esse certamen, ultra quatuor
milia, et mulierum ac puerorum cum alia infirma plebe numerus septem milium, qui
tamen omnes se defendebant.
Dimicatum est acriter, et de nostris tam Hispanis quam Germanis, plures desuper scorpio
nibus, catapultis, fundis et lapidibus cesi et abjecti, totoque hoc die parum feliciter suc
cessit, erant enim aditus magis ardui quam putabatur; non tamen a Germanis fuit ces
satum, itidem etiam ab alia parte ab Hispanis, sed tota nocte in ceptis stationibus per
severantes, et rursus in aurora procedentes, multo labore ascensum nacti, cum jam
segnius Mauri ob metum et nostrorum constantiam se tuerentur. Post octimestre spa
tium, quo montem occupaverant, omnes fere trucidarunt, mulieres item plurimas confo
derunt, a quibus per emissiones lapidum plurimi male erant affecti.
colluctatione plus quam centum Germani pedites, et ultra ducenti ex jaculis venenatis, ex
Hispanis, cum cautius sibi prospicerent, pauci perierunt.
Mulier quedam ut se salvaret, eucharistiam e sinu contra peditem Germanum protulit, qua
ille reverenter accepta, sacerdoti dedit, et cum solenni processione ad primam ecclesiam,
Deo gratias agentes de victoria, detulerunt.
preda, qua post longam inopiam, quam hic passi sunt Germani, cum illis a duodecim
mensibus non erat persolutum stipendium, divites facti captivisque sub hasta venditis,
/
Utque etiam nostros Mauros attingam. De rebus prutenis nihil amplius, que prius hic per
sonabant, auditur. Res istius ordinis omni ex parte silentio sunt absolute. Credo etiam
quod dux brunsvicensis, ut certo intellexi, nihil in his hic expediverit, quodque electus
Lundensis, de quo id, quod supra scripsi, habui, ex odio contra dominum ducem Prussie,
propter regem suum hoc idem mihi retulit, de quo mihi Cornelius Scepperus plurima
dixit, que consulto pretereo. Idem etiam se asseruit vidisse et legisse articulos matrimo
niales inter ipsum regem et reginam mortuam confectas, in quorum uno fuerat cautum et
conventum, quod rex Dacie magistro et ordini Teutonicorum obligatus et devinctus erat
succurrere et ferre suppetias contra quoscunque hostes, a quibus invaderentur, vel quos
illi invaderent. Quantum iste articulus utrique profuit, utrinque sunt experti.
Hoc certe ridiculum omittere non debeo. Cum hic dux Brunsvicensis multas literas et commissiones contra Luteranos expedivisset, non alia de re, quam ne frater suus habitum
or-
361
ordinis abjiceret et soror monialis monasterium egrederetur, cui, si nUberet, dotem dare MDXXYL
cogeretur, preseferens in Luteranos acerrimum animum, reliquit hic per incuriam, cum
exiret hospitium, librum quendam a Lutero editum, in quo, cum Missam audiebat, orare
fuit solitus. Quod cum cesari relatum fuisset, resolutus in cachinnos in q u it: agnos contra
lupos agere videbatur, pellem tamen lupi post se relinquens.
Et ne quidquam lateat, quod Mtis. vre. Serme. scientia sit dignum: ostensum mihi fuit nuper
fedus, ut vocant, sanctissimum, tempore Maji preteriti inter pontificem, regem Christianissimum et Venetos per illorum procuratores et nuntios, ut supra scripsi, in Gallia con
fectum, in quo regi Anglie, et eis, quos ille voluerit, et duci Mediolani Francisco, pro quo
pontifex et Veneti promittunt, locus relinquitur. Preterea etiam his datur ad istam confederationem aditus, quos rex Christianissimus nominavit et sibi adscivit, scilicet Scotie
Navarre, Lusitanie, Polonie et Hungarie reges, Sabaudie, Lotharingie et Geldrie duces,
utque illius federis verbis utar, Illustrissimos, strenuos et Magnificos viros, dominos Heivetios XIII cantonum alte lige Alemanie ipsius Christianissimi regis compatres. Quod
cum legissem, non potui mihi a risu temperare, cum tam grandes istorum .vaccimulgorum titulos, regibus sine digna prefatione relictis, viderem, respondique illi, qui hoc fedus
mihi non abs re monstravit, volens a me desuper fortassis aliquid expiscari: quod liberum
fuisset Tartaros, Tureas, Persas et Arabes in hec federa inscribi, illisque vicissim, si in
eo velint esse nec ne, suo* uti arbitrio. Alioquin Mtem. vram. Sermam. satis domi habere
cum amicis et hostibus suis negotiorum, non oportere se illis foris implicare. Si vero
quidquam in his esset, quo communis aliquando et firma pax fieret, quam nemo Maje
state vestra cuperet ardentius, se profecto nullam operam omissuram, neminemque gravius
ob hec bella, quibus orbis christianus ubique perturbatur, affici et ex animo dolere, quam
Mtem. vram. Sermam., que Infidelium vires indies experiretur, et pro sua prudentia hinc
Christianitati magnum malum portendi certo prospiceret. Collaudata tandem Mtis. vre.
Serme. hujusmodi propensione, ille cum suo federe a me discessit. Cujus exemplum etiam,
cum omnia his diebus
debent
publicari et imprimi,
est habitura.
Venit huc novum, cum hec scriberem, quomodo Tartari magno numero in regno Mtis. vre.
Serme. passim grassarentur interim, quo illa rebus prutenis et luteranis in Prussia pa
candis et absolvendis fuit occupata, quod etiam litere ad me Georgii Hegel, que hodie una
cum reginalis Majestatis, Cracovie XIV* Julii datis, mihi sunt reddite, confirmarunt. Quan
tum hoc malo nuntio sum perculsus, scribi nequit. Alias, nisi idem Georgius mihi ali
quando scriberet, quid apud nos ageretur, penitus ignorarem. E x literis reginalis Maje
statis, que nihil de his, que apud nos eveniunt, scribere solet, nihil tale intellexi. Si tpmen quid prodesse possit, vel ut saltem commiserationem aliquam afflictionum nostrarum
aasequerer, ad cesarem, quam primum ex venatione redierit, quod erit intra triduum, me
conferam, illi hanc turbam expositurus, ne nos credat sic Infidelibus confederatos, ut
quidam hic putant, quod nihil ab illis nobis periculi unquam immineat, et utinam ad eum
modum cum illis in federibus essemus, quamdiu hic isti mutuo digladiantur, qui, cum
pacem habere possent, malunt bellum. Sic est a natura comparatum, nitimur in vetitum.
Acta Tomiciana. Tomos VIIL
46
Jam
362
MDXXVI. Jam annus elapsus est, quod, ut supra scripsi, a curia Mtis. vre. Serme. nullas literas ac
cepi, et cum illa interim multa preclara in patria mea et alibi gessit, que huc passim
per incertos autores feruntur, esset quidem, meo judicio, aliquando non inutile, quod de
his et aliis rebus, que apud nos aguntur, interdum certior fierem, possent se ea hic ad
plurima accommodare, que et estimationi Mtis. vre. Serme. apud istas nationes accessio
nem et rebus mihi commissis singulare adminiculum prestarent.
Ex re enim plerumque
mecum inire ambiebat, crebriusque veniebat pretextu quodam amicitie cum hospite domus
habite, sub quo unam de his puellis invisere solebat, me adhuc istarum rerum inscio,
cum nihil tale suspicarer. Cumque camera quedam a filio hospitis ante habitata e re
gione culine mee esset vacua, convenit me cnm hoc fraterculo hospes rogabatque, ut adnuerem, quod idem frater in illa morari posset. Id cum etiam monachus iste a me pre
cibus exigeret, ut alias, ubi alicui commodare possum satis sum facilis, non gravate im
petravit, omnemque illi benivolentiam, ut religioso convenit, exhibui.
Succedente tandem tempore, cum puer meus ex innata malitia curiosior, ad puellas istas
obiter aliquando introivisset, et quemdam alium fratrem Vincentium ejusdem ordinis, ab
jecto habitu cum provectiore de illis lusitantem offendisset, cepta fuit alia haberi opinio,
viseque sunt sepius due de istis puellis domum, in qua confessor cesaris agebat, frequen
tare, illacque in noctis crepusculo divertere et redire diluculo, interdum etiam ibidem per
triduum et totidem noctes subsistere, et quando domi agebant a pueris ipsius confessoris
perpetuo conveniri, modo aliquid ferebant in lancibus, modo lances referebant, u t in his
rebus fieri solet, erantque multa alia certiora signa, que justa suspicione carere non po
terant, licet quedam inter eos consanguinitas fore diceretur.
Quo factum est, quod forsan aliquis de meis, ea, que videbantur, reticere non potuit, et
quod sic jam hec res in fabulam vulgo proferebatur. Quod egre ferentes fraterculi, qui
sub ista summa hipocrisi, qua hic vivitur, alias longe sanctiores reputari volunt, ut se
ulciscerentur, moliri ceperunt, neque alios modos, quam ut inquisitoribus me cum meis
pro Luteranis deferrent, invenerunt. Qua de re hospitem ipsum et quemdam nebulonem
Biscainum, qui mihi pro cursore servierat, a me dimissum, in testes vocarunt et clan
destinos processus fecerunt.
363
Cum ille ex Italia appulisset, et bonus iste confessor animadvertisset eum mihi et negotiis Mtis. vre. Serme. pessime affectum, cum illo se junxit, et postquam jam quilibet
eorum seorsum contra me cesarem concitare niteretur, inquisitores cum ficto hoc processu
induxerunt, et longam contra me et meos calumniam proposuerunt. Cesar vero pro rei
veritate et sua benignitate me excusavit, quemadmodum mihi postea ipsemet retulit, duos
tamen de famulis meis, quos ex Germania, Luteranismo infecta, natos esse confinxerant,
capi permisit.
Unde cum causam istius odii et captivitatis cesari ad unguem exposuissem, protestatus, quod
nihil in confessoris et aliorum ignominiam a me diceretur, sed saltem ut veritas et inno
centia meorum inde emergeret, haberetur enim ipse confessor istarum puellarum consan
guineus, respondit Majestas sua: ^quomodo potest esse ex illarum sanguine, cum pater
et mater illarum fuerunt Marrani, et ipse sit nobilis ex domo, que nunquam Marranos
habuit. Voluitque ut hanc historiam gallice scriptam, personis non nisi per signa nominatis, sibi darem. Quod cum fecissem, elaboravit Majestas sua serio, conferens uni de
inquisitoribus, licentiato de Suarez, episcopatum, cum cognovisset, ex odio et malitia hujus
modi traditionem factam, quod tandem famuli mei liberabantur, et nisi sic.se res habu
isset, nunquam istarum Harpiarum manus evasissent.
Hec igitur tam diffuse Mti. vre. Serme. desc^psi, quo liquidius cause istius veritatem meamque et meorum innocentiam perspiciat, et quid hic ab isto vicerege passus sim, et ut, quo
in periculo fuerim sub Mtis. vre. servitio, clementer perpendat, neque adhuc abs re vereor,
ne hec tragedia mihi hic aliquando obsit. Nuntiavit enim mihi ex itinere Fabianus, coram
id mihi dicere non audebat, nam illi sub pena relapsi, ut vocant, fuerat prohibitum, quod
dixissent inquisitores, cum adhuc detineretur: me etiam aliquando habituros, unde, ut mihi
caverem, admonuit, sicut ipse latius referet. Credo equidem, quod adhuc aliquid ab isto
confessore et vicerege congestum in fundo lateat. Et quamvis candore et innocentia mea
fretus nihil est, quod metuam, tamen ab istorum hic hominum malitia et cupiditate, ne
extra curiam cesaris alicubi in eos inciderem, prospiciendum mihi erit.
Quapropter Mtem. vram. Sermam. suppliciter rogo, ut cum me hinc, et hoc utinam brevi,
revocare dignabitur, velit per literas suas mihi securitatem redeundi a cesare obtinere, et
quam alienus ab hac perversa secta semper fuerim, non gravate testari. Meminit enim,
ut reor, Mtas. vra. Serma., cum ante tres annos ex Hispania per Vitembergam rediissem,
quid de hoc prodigioso monacho dixerim et palam senserim.
Extant etiam non pauca epigrammata mea, quibus hoc monstrum depinxi.
Confecte pre
terea per me litere a Mte. vra. Serma. ad dominum Jo. Rechenbergk et Christophorum Humborg, equites auratos, judicium meum de hac exeeranda heresi proferunt. Tenor denique
vite mee et institutum, quantum apud nostrates cognitum est, nihil unquam cum his in
eptiis habuit commune. Intra pelliculam, nunquam egressus privatos parietes, me semper
continui, neque unquam plus sapere, quam oportet, commodum censui. Proinde cum hic
preterito et hoc anno satis superque estu et solis ardoribus tostus sum, clementer efficiat,
ut id, quod reliquum mihi carnis superest, ad meos referre liceat.
Perlatum est huc paulo ante, cum post novissimam confectam pacem cesar oratorem suum,
46*
quem-
MDXXVi
364
MDXXVI.
quemdam Hispanum, ad regem Anglie per Franciajn missiset, quod is ibidem de omnibus
humaniter tractatus fuisset, et ab ipso etiam rege Christianissimo bene habitus, cumque
1J illum Majestas sua a se dimisisset, datis illi conductoribus, et ipse usque ad fines regni per
venisset, ibidem eum retentum et aci quoddam castrum , ubi adhuc captivus habetur, intrusum esse. Inhumanum certe, si sic esset, facinus. Quamobrem cum hoc evo nostro nus
quam tuta fides, Mti. vre. Serme. humillime supplico: dignetur, cum me revocabit, ad re
gem Christianissimum dare literas, illasque huc ad me transmittere, quibus securum sal
vum conductum per Gallias habere valeam. Mare enim toties expertus, quantum possum
fugio, et jam nauseo cum illius mihi subit recordatio, idque mihi semper ante oculos ver
satur: Stulte Neptunum accusat, qui iterum naufragium facit.
et permissione Mtis. vre. Serme. fieri possit, terra meum m aturare reditura.
Dignetur itaque mihi mandare, per quod iter mihi erit redeundum, et quid per me ulterius
fieri velit, in quod, quantum eniti possum, totis viribus, donec fruor halitu, incumbam,
neque me a fidelis servi et subditi officio ac debito, pro quo Deum sedulo deprecor, de
flexisse cognoscet unquam.
. (J, }
.;
Alia huic volumini inserenda digna Mtis. vre. Serme. notitia ad presens non restant, cui hu
millime supplico, cum ita mihi discedenti injunxerit, ut de omnibus etiam levibus rebus,
que hic se offerunt, quam copiosissime scriberem, dignetur his incultis meis et longis
scriptionibus dare veniam, contentaque in eis non secundum tenuem meum intellectum,
sed juxta incomparabilem suam prudentiam metiri et aliquando longe et dure mee ser
vitutis clementiorem habere rationem. Jam enim totus senui et canui in servitiis Mtis.
vre. Serme., cui me suppliciter, ut domino meo clementissimo commendo. Datum Gra
nate in Betica Hispanie X II mensis Octobris.
ad
Cesarem.
cretum suum hactenus non observatum, quod ante viginti menses in sublatione sequestri
status barensis tulit, hoc videlicet de verbo ad verbum hic annotatum: quod castrum ba
rense, ejus qualitate et importantia inspecta, donec aliter sit cognitum, custodiatur nomine
et impensis ipsius Serenissime regine Polonie, pro qua custodia teneatur prius dicta Se
renissima regina deputare castellanum nobis fidum et gratum, qui antequam castrum pre
dictum ad manus ejus tradatur, in ipsiusque officii adeptione ju rare et promittere tene
atur, quod, si causa cognita decisum et determinatum fuerit, ipsum castrum cum suis per
tinentiis eidem Serenissime regine non pertinere, seu per sententiam illius proprietas seu
possessio alteri adjudicata fuerit, idem castellanus dictum castrum cum pertinentiis in
executionem judicati relaxabit illi vel illis, quibus dictum castrum, ut premittitur, ad
judicatum fuerit.
Sup-
365
Supplico itaque Mti. vre. Serme. et hoc idem decretum sic, u t jacet, in forma observari, et
mdxxyi.
Exemplum Decretationis ad
Viceregem.
Fiat juxta formam decreti in personam gratam cesari seu ejus viceregi ex parte regine
nominandam, que ultra juramentum in decreto positum etiam teneatur prestare ju ra
mentum, quod is fideliter castrum custodiet, nec ad hostium manus dabit seu tradet darive aut tradi patietur.
Exemplum Decretationis ad
Ferdinandum de Alarcon.
Fiant litere Ferdinando de Alarcon, sive ejus locum tenenti, quatenus ad mandatum vice
regis castrum dimittat persone, u t pretermittitur, nominande et eligende una cum omni
bus rebus et munitionibus, que tempore ingressus sui in eodem castro reperte fuerant.
\
___
. j
Ab eo
tempore a Dtione. vra. Rma. nullas accepi. Scripsi item 1 Septbris, novissimi cum fa
miliari meo Fabiano, illique commisi: ut omnia, que se hic hactenus obtulerunt, coram
abunde recenseret, quem spero cum literis et commissionibus a me hic expeditis sospitem
applicuisse. Ab eo omnium rerum series, quippe cum mihi adfuerit semper, et quidquid
hie gestum est, liquido intelligetur.
Que post illius discessu egerim et ea etiam, que cum illo propter insecuritatem scribere non
audebam, ad presens ad Mtem. regiam longo volumine complexus sum, unde omnem
historiam accipiet, nolui igitur longa scriptione esse molestior.
Jam
Korn>
366
MDXXVI Jam prope tres anni, quo a Dtione. vra. Rma. exivi, labuntur totusque et barba et capite
canui omnicanus certe. Hec sunt exteriora, passiones autem interiores, quibus hic miris
modis versatus sum , describere non possum; et adhuc finem nunquam graviora passus
non video, vult enim Mtas. reginalis et hoc item mihi nomine regie Mtis. m andat, quod
hic usque ad omnium rerum exitum maneam, quem tam cito futurum sperare non possum.
Mihi, qui ad hoc fortassis natus sum , reluctari non licet, sic mihi in fatis esse et astra
significant et adhuc longiores labores minantur. Nihil tamen me durius afficit, quam quod
etiam procul abesse et conspectu Dtionis. vre. Rme. carere tanto tempore debeam, quam
humillime rogo: mei in hoc exilio non obliviscatur et cepto me favore prosequi non de
sinat; in neminem enim preter Deum majorem spem et fiduciam meam omnem quam in
Dtione. vra. Rma. pono et habeo.
Scribit mihi reginalis Mtas., quod, nescio quam primam nominationem ad ecclesiam Dtionis.
vre. Rme. cracoviensem mihi obtinuerit et aliam ad varmiensem; sic ego sum perpetuo
expectans, solidi nihil mihi datur; opera tamen Dtionis. vre. Rme. solidi aliquid fieri
posset, que prius omne id, quod habeo, sua in me propensione contulit. Quapropter
iterum atque iterum suppliciter rogo: dignetur mei, quemadmodum semper consuevit, per
opportunitatem benignam habere rationem.
torem Bork, cum hic mecum ageret, procuratorem ad omnia cum facultate substituendi
effeci, qui, ut spero non gravate pro me omnia subibit, modo se negotium offerat, quod
duce Dtione. vra. Rma. aliquando se prodibit, alias parva de aliis spes mihi reliqua est.
Adhuc in ea persisto sententia, que spectat T . . . sicut XXIIII Februarii ad Dtionem. vram.
Rmam. perscripsi; d e 'q u a ad reginalem Mtem. nihil attingere ausus sum, ne ulcus offen
derem. Quod Dtio. vra. Rma. pro mea fide et sua prudentia perpendat et per occasio
nem illic, ubi expedit, inculcet. Si B . . . non esset, jam actum fuisset.
Alia non restant, quam, quum hec scriberem, venit novum ex Gallia, quod Sermus. Ungarie
rex in conflictu cum Tureis occubuisset.
Sermum. Ungarie regem, accepta prius clade, ex Bohemis, Polonis et Germanis reintegrasse exercitum et Tureos profligasse ac ipsorum ductorem Ibreim Bassa vivum cepisse.
Quod utinam verum sit! presertim quod ex Polonia misse fuerint in Ungariam suppetie,
argumentum esset, Tartaros non fuisse in Polonia, vel saltem cum eorum detrimento ex
ivisse vel strage aliquo affectos fuisse.
Sed cura
367
1
tam varia, quam hic dicuntur. Si itaque et ego scribendo sum varius, non mihi sed huic MDXXVL
aule, in qua bullio, est imputandum.
Quod reliquum est: commendo me humillime Dtioni. vre. Rme., ut dno. et patrono meo gra
tiosissimo, et rogo, me ex clientela sua non deserat, sed qua cepit gratia prosequatur rneque literis suis aliquando in hoc ergastulo consoletur. Datum celerrime, cum jam litere
a me exposcerentur, ex Granata in Betica Hispanie XIIIItt Octobris.
CCLIII.
Salutem et paratissi-
Cod Kom
mum obsequium cum humili mei commendationem. Reddita est mihi epistola Sertis, vre.,
qua a me dignata est exposcere, ut pro mea autoritate apud Sacratissimam cesaream Mtem.
ad requisitionem Mtis. vre. oratoris, Mgci. dni. Joannis Dantisci, negotium illud vre. Sertis,
barense pro illius justitia et equitate commendarem. Quam quidem epistolem ea reveren
tia, qua debui, excepi atque, tametsi certum habuerim, apud dictam cesaream Mtem. in
hoc ipso negotio Serti, vro. et illius vice^ oratori suo pro tam ju sta postulatione facile
impetranda ulla autoritate sive mea, quantulacunque illa apud suam Mtem. existat, sive
alicujus alius opus fuisse. Nihilominus tamen ad dictas literas Sertis, vre. et illius ipsius
oratoris instantiam, qui pro ratione temporum et inde aliorum plurimorum arduorum sue
Mtis. negotiorum fidelissima cura et diligentia usque et usque haudquaquam caruit, eidem
oratori apud suam Mtem. libenter presto fui dictumque negotium, ut fidelissime potui,
promovi, illud usque eo deducens, ut sue Mti. placuerit super eodem negotio nunc cle
menter providere, quemadmodum ex Mtis. vre. dicti oratoris literis Mtas. vra. ad plenum
intelliget.
Eam autem provisionem spero vre. Serti, non ingratam futuram , id quod et
mihi maxime volupe foret, cupienti, ubi illi post hac quibuscunque in rebus humiliter officioseque inservire potero, id prestare quam paratissime.
CCLIY.
voluntas summaque benivolentia, quam in suis literis in dies ostendit atque Mgcus. ejus
orator Joannes Dantiscus suis verbis retulit, ut cupiam, mihi occasionem dari, qua meam
gratitudinem attestari valeam.
officium pretermissurum, quo Mtis. vre. ac Serme. domine regine apud cesaream Mtem., do
minum meum clementissimum, negotia promovere possim, prout latius Mgcus. ejus orator,
qui
Cod.
Kom.
368
MDXXVI.
qui et fide summa et mira dexteritate atque prudentia, quicquid sibi commissum est, exequitur, Mti. vre. referre poterit.
liter commendo.
Magnifice et spectabilis sincere nobis dilectc. Miraremur profecto cum tam diu tue Sinceritatis
literas non acceperimus, ni vias obstrusas, commercia interdicta et temporum turbulentias
audiremus, nam apud nos dubium non est, quin tua Sertas, circa nostra negotia oculatior
Argo persistat, et ad nos crebras literas dederit, sed literas interceptas et male habitas cre
dimus. Quidcunque est, boni consulimus, dummodo Sertas, tua bene valeat et res nostre
bene fortunateque succedant. E t quia sepius de arcis recuperatione perscripsimus, nunc
eadem voluimus inculcare, hortantes Scrtem. tuam, id manibus pedibusque, ut ajunt, contendat
apud Mtem. cesaream, quoad nobis ipsa arx barensis libere restituatur et ad nostras fideles
manus, vel cui nos vices nostras commiserimus, absque aliqua conditione gravi vel insolita
extradatur. Nam recuperata arce barensi, extunc videremur statum barensem pacifice, quiete
et tranquille possidere, est enim status ille absque arce barensi, tanquam corpus sine capite,
et multa possent ibi enormia contingere, que habita arce 2>ossent evitari. Proinde Sertas, tua
vires ingemi sui intendat, invigilet et nitatur arcem istam recuperare, ut nobis libere extra
datur, cum nil gratius ad presens audire valeamus. Preterea in regno neapolitano imposita
est contributio a baronibus et proceribus exigenda, quam Adoham vocant, et consiliarii illius
regni nos ad hanc contributionem arctare volebant, et jam fuisset facta exactio, ni Magnifi
cus Scipio de Summa, noster auditor generalis, obstitisset et impugnasset; tandem eo deventum
est, quod res ipsa in consultationem cesaris rejecta est, et quidquid cesar decreverit, id ratum
et firmatum erit. Quapropter Sertas, tua curet, ne contra jus et illius regni antiquam con
suetudinem ex hac contributione gravemur; nam a seculo non est auditum, quod quispiam rex
vel regina vel de domo regia Adoham solveret, prout latius audivimus scripsisse tue Serti,
eundem auditorem nostrum generalem, qui de re ipsa plene instructus, plenam tue Serti, in
formationem dedisse credimus. Studeat igitur Sertas, tua circa hoc apud Mtem. cesaream
obtinere, quod in nostrum decus et utilitatem perpetuo elucescat. Ulterius Magnificus Ludcvicus de Montealto, regens regiam canceUariam in regno neapolitano, se nobis per literas ob
tulit, nostrum statum barensem ab emulorum et adversariorum impugnationibus velle tueri at
que protegere, ni unum obstaret, quippe cum ipse officialis regius sit, non poterit in campum
sub aperta Marte descendere absque consensu et mandato cesaris, quamobrem nobis per lite
ras significavit, quod si unum verbum per literas cesareas habuerit, quo possit hanc pro
tectionem libere suscipere, hanc provinciam capesset et nostrum statum barensem nostrosque
subditos audacter tuebitur, et proteget, citra tamen prejudicium fisci cesaris et regii, jwrium
et rerum omnium. E t quia nostra plurimum interest, eundem in protectorem constituere, id
circo
369
circo hortamur Sertem. tuam, studeat modis omnibus a Mte. cesarea literas obtinere, quibus MDXXVI.
mandetur eidem domino Ludovico, quod nostri ducatis barensis protectionem suscipiat tantum,
quantum sibi licitum fuerit et fas et jura permitterent, ac citra prejudicium fisci regii. Quod
speramus facillime obtentum iri. Quod si obtentum fuerit Sertas, tua earundem literarum
exemplar nobis transmittat, et super lioc superque aliis negotiis ad nos ut solet copiosius
rescribat.
De negotio Magnifici Ludovici Aliphii, secretarii nostri , id exequi et perficere conetur Sertas,
tua, quod ipse per literas diffusius tue Serti, perscribet, quam hortamur, ut causam hanc am
babus manibus complectatur et votivo fine concludatur. De quo rem nobis gratissimam faciet
eadem Sertas, tua, que bene et feliciter valeat. Datum Cracovie die X X V I I Octobris.
CCLYI.
Magnifice domine tanquam frater charissime. Rescripsi copiose literis Dtionis. vre. datis X X lF z cod. am.
Martii B a r i, die X I I Augusti preteriti, ab eo tempore a Dtione. vra. nullas accepi, unde
Kora'
quod illi interea rescriberem, non habui, ad presens tamen mihi temperare non potui, quin
saltem Dtionem. vram. ad solitum scribendi officium revocarem, quo utrinque quid in rebus
nostris agatur, scire possemus.
M isi V I Octobris novissimi literas eambii CCC ducat., quos hic a Veheris accepi, quibus
prope finem Septembris me sustinui, de istis CCC, quos X I I Augusti accepi, nuntium proprium
ad reginalem Mtem. hinc cum provisionibus expedivi, effecique tantum magna cura et labore,
quod tandem reginali Mti. castellanum castro barensi preficere licebit, qui cesari aut viceregi
gratus sit, et qui jurare debebit id, quod in remotione sequestri expressum est, et quod cas
trum hoc in his bellorum turbinibus in manus hostium cesaree Mtis. non perveniat, quemad
modum ex istis provisionibus, quas jam duplicatas ad reginalem Mtem. transmisi, latius cog
noscet. Quid in his N. N. faciet experiemur, et cumprimis oro, Dtio. vra. ad me perscribat. Quod
si sic se exhibebit, ut mihi est pollicitus, brevi hinc ex hoc ergastulo exire licebit, quod sum
mopere desidero; sed citra voluntatem reginalis Mtis., que mihi novissimis iterum injunxit, ut
morarer hic, donec me expresse duxerit revocandum, id fieri non potest. Ferendum est igitur,
quod sors, quod fatum, res dominique dabunt.
Scripsit mihi paulo ante reginalis Mtas. ex Cracovia X X Julii preteriti, quod illi gratum est
plurimum, casum hunc cum AntoneUi rebus sue Mtis. nihil obfuisse. Etiam deinceps non
poterit obesse, nam res hec tanti hic non estimatur, ut forsan adversarii nostri desiderabant.
Spero, quod aliquando post istas turbines, cum N . N. in aliis est satisfactum, portum attingemus.
Inter alia Mtas. sua reginalis mihi scribit, quod est contentissima, ut illius verbis idar, cambium me habere cum Velzeris, et quod illud semper solvitur per dominos Velzeros al>sque
omni mora et difficultate, et licet prius decreverit et mihi ter literis scripserit, quod expen
sas meas ea via et ab illis mercatoribus, quos Jos. Jacobus Dinganno, mercator Venetus,
sue Mtis. nomine mihi designaret, acciperem, quia tamen mercaturam suam impeditam et viam
Acta Tomiciana Tomus VIII.
47
hanc
370
MDXXVi.
hanc infectam videret, commisit mihi ut uterer officio et benivolentia Velzerorum aut Fuggaronm , apud quos mihi videretur commodius, dummodo una via sim securus, quodque illis omni
favore suo restituere et rependere mandabit Mtas. sua, omni mora et difficultate cessante.
Idque ideo in notitiam Dtionis. vre. deduco, ut cum Utere cambii mee venerint, de mente re
ginalis Mtis. eo modo sit edocta, quam etiam rcor in his ad Dtionem. vram. scripsisse, quo
dominis Velzeris, qui in hoc meo servitio me adjuvant, sine protractione et molestia rependatur et cum
benivolentia persolvatur, quod sic Dtionem. vram. plane facturam confido, tum quia voluntas est
reginalis Mtis., tum etiam, quod id expense, quas hic facere cogor, exigunt et deposcunt. _
Pro domino dodore Sigismundo de Bussis, fratre meo singularissimo, impendi, quam potui, ope
ram, sed hucusque nihil fieri potuit certi, sunt enim mille qui officia ambiunt. Injunxit etiam,
mihi reginalis Mtas. hanc pro eo per speciales literas provinciam, quapropter et ex mandato,
ac pro meo in illum amore elaboravi, quoad ejus fieri potuit, sed adhuc frustra. Habeo ta
men ad tempus exitus mei, quando revocatus fuero, spem, quod in absolutione mea apud ce
sarem aliquid impetrabo, nam in hujusmodi ultimis expeditionibus solet oratoribus gratiam
ampliorem, quo contenti abeant, concedere. Per me nihil stabit, quod in rem illius profuturum
cognovero.
Quod reliquum est, me Dtioni. vre. unice commendo, et rogo cum poterit, poterit autem semper
cum voluerit, de omnibus ad me perscribat, presertim si quid ex partibus nostris novi habu
erit. Hic nihil aliud habemus, quam que ex Italia ad nos perferuntur. De Hungaris, Tur
eis, et Tartaris plena hic sunt timoris omnia. In his si quid certi acceperit, rogo, quampri
mum mihi impertiat. Pendeo animi totus, et istarum rerum sciendi desiderio estuo. Datum
Granate in Betica Hispanie die undecima Novembris.
R x ood.
blbL
mundum Loffredum litere, X V Cal. Octobris Neapoli date, quibus me humaniter arguit, quod
cum ad me compluries scripserit, ipse nunquam responderim. Ne itaque adeo injuriosus Mgce.
Dtionis. vre. videar, qui in hoc ab aliis nimium interdum diligens et copiosus judicor, pro
comperto habeat, quod primas, quas unquam ab ea viderim, literas ex Neapoli X V I I Cal.
Aprilis missas, in Hispali accepi, et illis hinc X I I Augusti preteriti rescripsi. Ab eo tempore
usque ad istas ultimas, sub nomine Mgce. Dtionis. vre. nulle alie ad me sunt perlate. Unde
quod hactenus a me non est responsum, postquam causa defuit, reprehendi merito non debe
rem, quippe cum alias ea in re erga amicos, quoad ejus fieri potest, semper esse soleo et fre
quens et studiosus.
Quod spectat arcem barensem et provisionem desuper anno superiori dccima octava Augusti
hic a me expeditam, cujus Mgca. Dtio. vra. meminit, eo tandem magna cum difficidtate et
3
labore
371
labore perductum est, quod licebit Serme. domine nomine castellanum gratum Mti. cesaree aut MDXXYL
ejus viceregi preficere, qui id jurare debebit, quod in literis remotionis sequestri exprimitur,
et preterea cum ipsa princeps nostra per se in statu barensi non agit, jurabit etiam, se cas
trum hoc in manus hostium cesaree Mtis. non daturum, quemadmodum hoc ex novissimis pro
visionibus, quas hinc ad Sermam. dominam nosiram X I I , et duplicatas X X I I Octobris pre
teriti misi, clarius jatebit. M isi etiam prima Septembris alias per proprium nuncium cum
literis justitie et observationis omnium decretorum et termini peremptorii prefixione contra
status barensis competitores, quas reor jam ad Sermam. dominam nostram perlatas. E x his
omnibus, quorsum negotia nostra tendunt, liquido intelliget.
Scripsit Mgca. Dtio. vra., indictum esse Serme. domine nostre militare servitium, et licet id de
jure et juxta vim privilegiorum de statu barensi Mti. cesaree deberetur, tamen de consue
tudine a sanguine regio descendentibus exigi solitum non fuisse, hocque recentem morem cum
Illustrissima olim domina duce, que hac prerogativa, quamdiu in vivis fuerat, f ruebatur, com
probaret. E a ego omnia ad presentem Mgce. Dtionis. vre. instructionem per modum sup
plicationis Mti. cesaree exposui, et in scriptis exhibui. Ceterum aliud obtinere non potui
quam id, quod iste provisiones, quas cum earum exemplis ad presens mitto, continent, ut pote
negotium hoc ad jura et regni constitutiones, omissa consuetudine, remittitur, quod Mgca.
Dtio. vra. pro sua prudentia et istarum rerum ibidem in regno peritia, commodius quam ego
intelligo moderabitur.. Utque sciat quomodo hic fiunt expeditiones; X X I V preteriti dedi sup
plicationem, X X I X fuit decretata, X hujus presentis accepi a scribis confectam. E t hoc mihi
hic fit presenti, capiat conjecturam de reliquis.
Fui superiori die cum domino Sigismundo Loffredo, qui mihi literas Mgce. Dtionis. vre. osten
dit, quibus illum rogat et hortatur, ut hic rebus Serme. domine nostH afficeretur. Id mihi
gratum fuit plurimum, utque perpetuo hoc faciat, oto et obsecro, atque ut ad me sepius scri
bat obtestor, quandoquidem litere Dtionis. vre. tam erudite, que me de rebus Sermorum. prin
cipum nostrorum certiorem reddunt, me non vulgariter oblectant. Ego in scribendo verbis et
moribus utor prtsentibus, cum tamen philosophus ille apud Gellium dicat: verbis saltem pre
sentibus loquendum esse et moribus antiquis utendum.
Alia id temporis non restant. Que hic in novis habentur, a fratre suo uterino latius et certius
quam ex me accipiet. Si quid Mgca. Dtio. vra. habet de partibus nostris ex Polonia, cum
sit proximior quam ego, queso, mihi impertiat. Hic multa de Hungaris et nostris feruntur,
que Deus prohibeat, mihi vero his de rebus nihil scribitur. Faciet mihi igitur rem apprime
gratam, si de his, que novit, Dtio. vra. ad me perscripserit, cui me summopere commendo, et
illi omnia fausta precor. Datum Granate die X I Novembris.
47*
CCLVIII.
372
>'.
f* *
umikoA
* '(
MDXXVI Serma. Mtas. regia et d n e , dne. clementissime. Humillimam perpetue servitutis mee comCod. Som.
mendationem. In hoc nostro exitu hinc, cum iterum breve scribendi tempus mihi restet,
cogor esse compendiosior, quam velim, quod item feci in novissimis XXVP mensis novis
simi datis, longiorem aliquando omnium rerum historiam scripturus, cum in Vallem oleti,
centum ab hinc miliarium sospites applicuerimus.
novum de interitu Sermi. preclarissime memorie Hungarie regis et Turearum victoria huc
fuit allatum, decidit ab ineptiis his animus nihilque istorum in publicum iri permittitur,
quo futurum spero, quod forsan, relicto hoc tam turpi certandi genere, ad instans malum
reprimendum omniilm animi erigentur.
Scripserat huc cesari Sermus. Ungarie rex per proprium nuncium duobus diebus antequam
cum Tureis tam infeliciter congressus fuisset, quod bene sperasset per hanc cum rege
Christianissimo concordiam certas suppetias, verum cum illa parum durasset et non suc
cessisset, spem se ulteriorem non habere, destitutus itaque ab omnibus, cum hostem in
penetralibus sentiret, Deo et fortune se committere caputque et regnum suum se post bi
duum hostibus objecturum.
probant, alii nimiam vehementiam improbant. Dicitur etiam, huc scriptum esse et hoc
cancellarius mihi retulit quod ipse rex pridie quam conflixisset, in verba et sectam Luteranismi jurasset.
Confingunt, u t certo
credo, isti hic diaboli istas calumnias, quo cesaris bonam propensionem immutarent et
forsan a pecuniis contribuendis, de quibus jam tractatur, redimerent.
archidux cesari, omnibus modis subsidium implorans, non solum ut frater, verum etiam
ut infans Hispaniarum: quod si propediem ei non mitteretur, fore, ut paulo post de se
nuncium magis triste, quam de rege Hungarie audiret. Hec perscriptio permovit hic plu
rimos et maximopere cesaris animum perculit. Qua de re inprimis archiepiscopus toletanus omnes suos et ecclesie proventus, qui ducentena milia ducatorum excedere perhi
bentur, ultro in hoc subsidium et profectionem contra Tureos obtulit, modo sibi et suis
sacerdotibus victus relinqueretur. Idem de aliis dicitur. Progreditur igitur hinc cesar
post
373
post quinque aut sex dies in Castiliam, u t illic desuper curtas hoc est conventiones MDXXVI.
habeat. Utinam bonos et solidos effectus pariant.
In Valle oleti cesar celebraturus est regi Ungarie exequias; ad illas, ut scripsi in novissi
mis, cum mihi de stipendio meo menstruo non suppeteret, accepi CC ducatos a Fuggaris,
ex hisque mihi et familie vestes confeci lugubres, pro quibus LI ducatos impendi, et pro
expensis, quas huc ad me frater meus cum literis Mtis. vre. Serme. fecerat, alios L;
quandoquidem illi ne assis quidem cum huc ad me mitteretur a Mte. vra. Serma. datus
fuerat. Reliquos centum ducatos, ne sim expensis Mtis. vre. Serme. gravior, in alios meos
usus converti, et peto illos pro servitio IV equorum meorum in stipendio meo defalcari.
Nihil est, quod habeam amplius.
Cesar hic fecit exequias avo, avie et patri suo, neminem tamen oratorum vocavit.
E rant
etiam non magis sumptuose, quemadmodum alia omnia sunt, que agit; pecuniam enim
modis omnibus conquirit ac conservat. Mittit nihilominus hinc dno. archiduci, fratri suo,
cum oratore suo, fratre marchionis de Granata, centum mille ducatorum.
Ille ad instruc
passim sparsus est, quod certo in Germaniam trajicere debeat contra Tureas, quo ad con
tribuendum suos hic subditos proniores efficiat. Dixit etiam mihi cancellarius, quod jam
a cesare sit dimissus, u t eum pro futuro vere in Italiam precedat; habent, nescio quas,
cum pontifice novas practica3.
huc nobilem hunc rursus, qui Fabianum meum hinc per Gallias tuto traduxerat.
Ille
mihi retulit, quod rex Gallie conditiones proponit pro liberandis obsidibus, quum Burgundia nequaquam possit restitui, ut pecuniis redimantur. E t credo, quod rebus sic ut nunc
stantibus succedet habitis pecuniis, que non ad levem summam ascendent.
dubio ad Italiam se conferet, modo vita sufficiat.
Cesar procul
De adventu huc in Hispaniam pontifiois, ut passim ferebatur, nihil amplius dicitur; expectabit cesarem in Italia. Tractabitur, ut scripsi, de pecuniis et pace inter cesarem et re
gem Gallie, que, ut spero, cum ultima necessitas id exposcit, conficietur. Nihilominus
Mti. vre. Serme. humillime supplico, cum me revocare dignabitur, ut mihi ad regem Christia-
374
MDXXVI
8tianissimum m ittat literas, quibus liberum et securam transitum per Gallias habere pos
sim, ne, ut me mari committam, quod fugio maxime, sit necessarium.
Illmus. dnus. Joannes Albertus, marchio brandeburgensis, nepos Mtis. vre. Serme., qui hic
mecum fere in quotidiano fuit commercio, Mti. vre. Serme. se maximopere commendari
petiit. Scripsit etiam has annexas, ex quibus illius erga Mtem. vram. animum cognoscet.
E st profecto humanissimus princeps et Mtis. vre. observantissimus
Is mihi nuper dixit:
se intellexisse, quendam novum electum ordinis magistrum huc venturum et multas querelas contra dnum. marchionem Albertum, fratrem suum propositurum. E t quamvis, in
quit, suspecta sit causa de Luteranismo, nihilominus, inquam, fratrem meum deserere
non possum. Cui ego respondi: quod ego etiam accepissem ex literis Fabiani, familiaris
mei, datis in Lusiniano, oppidulo Gallie: in itinere esse quendam virum senem istius or
dinis ex Livonia, qui similiter questum huc venit contra dnum- ducem Prussie et contra
Mtem. vram. Sermam., quod contra jura imperii illum ducem in Prussia creaverit, cum
id non sit facultatis Mtis. vre. sed cesaris; et quod idem senex in aliis contra Luteranos
actis Mtem. vestram, vocasset christianissimam, sed quod dominum magistrum duccm fe
cerit, summopere reprehendisset. Ad hec dominus marchio: si, inquit, novus iste magister
vel senex iste huc appulerit,
mutuis inter
Quicquid erit, preter commissionem Mtis. vre. Serme. obiter ex me ipso, quid illis et ce
sari sit respondendum, si ad hoc deventum fuerit, in promptu ex priore desuper instruc
tione, ad me superiori anno missa, habeo.
fuit tentatum , neque adhuc quicquam auditur, licet jam pridem hic compertum sit, quod
regis Danie filiam in conjugem duxerit. Neque etiam intelligo negotium hoc cure hic
haberi, quasi res pruthene nunquam fuissent in rerum natura, cum tamen de illis prius
hic personabant omnia, sic videntur in oblivionem devenisse. Quod igitur in notitiam
Mtis. vre. Serme. deduco, ne, quid gravius ea in re hic agi, suspicari possit.
Hic
quisquam se et suas res cordi habet, nemo in commune consulit; quo fit, quod non miror,
Deum tempora nostra corripere, cum nemo ad id, ad quod suffectus est, intendat.
Scripsi in penultimis, quemadmodum hic dicebatur: viceregem neapolitanum classem LXX
velorum habuisse et hoc pro re verissima predicabatur.
veritatis aberravit. Compertum habemus cum magnis et parvis non fuisse ultra XXX na
vigia. Sic incertissima hic pro veris narrantur, unde que huc semivera feruntur ad partes
nostras per formam falsissimam transvolant; adeo in hominibus abundavit iniquitas et
mendacium, credoque hoc Davidis nusquam verius esse, quam hic: omnis homo mendax.
Qua de re si interdum aliter se res habuerunt, atque ego scribo, veniam mihi dari, queso.
Non libenter scribo fabulas, nisi certos habuerim autores, contineo me; attamen et cum
certis autoribus me lapsum aliquando invenio, adeo hic inversa sunt omnia.
De vicerege adhuc non accepimus, si Italie applicuerit, necne.
et ex portu Carthaginis nove XXIIII* Octobris sequentis solvit, ter rursus tempestatibus
adactus rediit et pene unam magnam carracam incendio amisit. Jam longo tempore nihil
de eo auditur nemoque scit, quo divertit, aut ubi agat.
De
375
De negotio castri barensis misi duplicatas commissiones cesaree Mtis. XII* Octobris versus MDXXYL
Antwerpiam per Fuggaros et XXII* ejusdem mensis per Velzeros Romam, quas reor ad
reginalem Mtem. pervenisse,
Rem ulterius promovere non potui. Licebit reginali Mti. deputare castellanum fidum et
gratum cesari, qui jurare tenebitur id , quod in remotione sequestri expressum est, hoc
solummodo addito, quod etiam juret: se castrum in manus hostium cesaree Mtis. non tra
diturum , quemadmodum ex meis penultimis latius patebit.
finem simus habituri; satisfactum enim est viceregi principatu Sulmonensi, ut prius scripsi,
et duobus comitatibus, brevique experiemur, quam executionem commissiones iste sor
tientur; quod si observabuntur et Mtas. reginalis caste*lanum suum castro prefecerit, non
erit amplius causa, cur hic ulterius in tam gravibus expensis immorer, meque, quod sum
mopere cupio, Mtas. vra. Serma. revocare tandem post tertium annum dignabitur. Idque
quo fiet citius, eo mihi erit magis gratum- Quod voluntati Mtis. vre. Serme. una mecum
humillime commendo. Datum Granate VI* Decembris.
Humillimam commenda-
tionem. Affecerunt me summa voluptate Rme. Dtionis. vre. litere, quas huc ad me frater
meus Berriardus attulit, illarum enim desiderio a multo tempore flagrabam.
Hic tam co
piose, u t velim, in hac celeritate respondere non possum, dabit igitur pro sua in me gra
tia veniam.
Quod litere mee tam multe et prolixe Mti. regie non displiceant etiam magno me solvit du
bio, daturus sum igitur operam, dummodo tempus suppetet, ut, quam copiosissimas pos
sim, transcribam semper.
enim quod ea hora, qua scribo, perferrantur, neque enim diligentia ea in re major a me
desiderari potest. Fit omnino id, quod potest.
De rebus pruthenis satis sum edoctus. Hic ista parum curantur, cum et de Tureis, qui jam
forsan sunt in Austria, adhuc nimiam curam haberi non video. Luctum quidem ob mor
tem Sermi. regis Hungarie in vestibus protrahimus, cum satius esset, ut armati incede
remus, ad que adhuc non video vehementem concursum fieri,
istorum regnorum Tureis faciliorem ao nos aditum prebeat.
Que provisionem meam spectant, adhuc de illa certum modum
menstruum stipendium in mutuum per literas cambii versus
ob antiquam cum illis consuetudinem tantum non crederent,
forsan abire coactus fuissem. Super hoc meum stipendium pro vestibus luctus et redemp
tione fratris mei, qui Fuggaris, quando huc veniret, oberatus fuerat, centum ducatos ab
ipsis Fuggaris in mutuum accepi, et alios centum in meos usus necessarios, quos petii
iy
.
a
Cod.
Korn.
376
MDXXVI
Dtioni. vre. Rme. ille rependat, qui hanc in me propensionem suggessit, ego qui-
dem daturus sum operam, quoad id a me fieri potest, ne unquam ingratus oftendar.
Id quod Dtio. vra. Rma. manu propria de sua egritudine ad me perscripsit, sane intellexi,
intendi igitur per alium medicorum consilium superum et ipsemet apud duos hic seniores
et prestantiores medicos fueram, proposuimusque illis questionem egritudinis Rme. Dtio
nis. vre., eamque quantum potuimus illis declaravimus, ad quam consilia sua, bene a me
donati, conscripserunt, que hic conjunxi. Isti hic habentur pro doctoribus, latinitas tamen
et ortographia non respondent, modo res ipsa prodesset Rme. Dtioni. vre., nihil est quod
mihi posset accidere gratius. Unus illorum doctor Liberalis est Venetus credo, alter doctor Alvarus est Hispanus, habenturque hic in magna estimatione, et sunt cum cesare et
cum primis dominis hic semper. Utinam consiliis suis Rme. Dtioni. vre. quod summopere
cupio, prosint.
Alia que hic aguntur, Dtio. vra. Revina. ex meis ad Majestatem regiam intelliget, hoc tamen
addendum est.
Dixit mihi heri nuncius Serenissimi Anglie regis nuper huc missus et ru r
sus a cesare subito expeditus, quod illi cesar heri in expeditione proprio ore dixisset, ut
diceret regi suo, quod illum omnium rerum et tractatuum suorum cum rege christianissimo constitueret arbitrum, et quid uid inter ipsos faceret, nunquam infectum habere vellet,
voluitque deponere symbolum si quis audierit vel audiret, quod ante decursum trium men
sium inter cesarem et regem Francie concordia et pax confecta esse deberet.
cenandum mecum multis audientibus predicabat.
Hec inter
secum per Galliam pro suo famulo tuto perduxerat, nobilis et bonus juvenis, de quo
Fabianus latius.
Cesar accelerat ad istam Castiliam voluitque cancellarius et rogavit me seorsum, ut cum
eo procederem, nescio quos tractatus mecum habiturus, suspicor de Majestate regia potius
quam de Serenissimi Hungarie regis istis exequiis. Iturus sum cum eo, si mulas pro sar
cinis meis habuero, de quibus summa nunc est difficultas, laborat tamen pro me cancel
larius.
spectus personarum, irnmo despectus. Que turbe hic esse solent in exitu, Fabianus
referet. Quod reliquum est, commendo me cum ir-jeo fratre Georgio humiliter Dtioni. vre.
Rme. et rogo qua cepit me gratia prosequatur, efficiatque, ut aliquando ex his turbinibus
redire possim.
Reveren.
dissimo domino premisliensi, cui ad presens scribere non potui, commendo me, et illi
omnia fausta precor.
CCLX.
377
378
MDXXVI.
cum hic majores qnabi ante in aliis civitatibus, ubi cum cesare egimus, expensas facere cogi
mur, lectosque et hospitia solvo, pro quibus hic extraordinarie per istos sex menses non in
fra L X ducatos exponam, quid de reliquis! quod ad presens recensere et longum et morosum
esset. De his omnibus, Deo bene favente, calculi mei liquido respondebunt.
'
.
. ut'i&
E t ne expensis Mtis. vre. Serme. essem gravior, presertim in extraordinariis, accepi, ut nuper
scripsi, a Fuggaris CL ducatos, qui Oeorgio Hegel ex proventibus meis Columbanis per
solvi debent, et paulo ante iterum L . Item cum huc missus a Mte. regia frater meus Bernardus cum literis regiis appulisset et hoc infaustum novum de clade Serenissimi Hungarorum
regis perlatum huc fuisset, ne ordinariis Mtis. vre. expensis derogaretur, pro vestienda fa
milia et me in hoc luctu, et pro expensis pro fratre meo factis, accepi a Fuggaris centum
ducatos, et alios centum in usus meos, qui a Mte. regia exiguntur, et isti centum ducati in
stipendio servitii equorum meorum defalcabuntur. Velim quod adhuc alicubi haberem quidqudm, quod servitio Mtis. vre. Serme. impendere possem, ut saltem cum illius gratia, salva
fide et honore meo, aliquando mihi daretur reditus. Aliud commodum ex hac mea legatione,
et pro tantis laboribus, quos fideliter impendi et in quibus totus canui et senui, non spero,
neque cupio. Quod hic reliquum est, gratie et equitati atque incomparabili prudentie Mtis.
vre. Serme. humillime committo.
Accepi heri pro hoc in Valle Oleti itinere, quod plus quam centum milliaria nostra conficiet,
a Velzeris iterum trecentos ducatos, de his paulo post extraordinarie pro equis et mulabus,
que res nostras ducent, totam hic domum et que ad eam spectant, non secus atque apud nos
nobiscum hic circumferre cogimur, non parum exponetur, si accedet subinde novus currus
cum strenis, quem etiam vix quadraginta ducatis absolvam, sic semper extraordinaria accres
cunt, unde maximo tedio afficior, cum tantum pecuniarum profusionem video, que tamen sub
ista persona, quam fero, vitari non potest. Velim itaque atque humillime supplico, cum joan
fere omnia hic sunt expedita, quod Mtas. vra. Serma. me quantocius revocare dignaretur,
reditusque mei clementem rationem habeat. Cum primum vicerex Neapolim applicuerit, nego
tium castri ad votum, ut spero, Mtis. vre. Serme. terminabitur. De illo ab eo tempore, quo
ex portu Carthaginis hic nove solvit, ne verbum quidem auditur amplius. Magno cum desi
derio a cesare nova de illo hic expectantur.
Expedivi hic literas cesaris ad collaterale consilium, ut fiat omnimoda justitia contra locum te
nentem Aluramis, de civibus his duobus barensibus occisis. Bem ipsam cum effectu cesari ixposui, quippe cum tam indignum sit facinus ab eo permissum, qui hoc reprimere et castigare
debuisset. Cesar id certe egerrime tulit jussitque desuper commissionem fieri, que quidem
scripta est, sed nondum manu cesaris firmata. Sic expediuntur hic negotia. Jam fere mensis
est, quod adhuc has literas a secretario habere non possumus , spero tamen vel quod hodie,
vel cras illas sum habiturus. Id si fiet, cum presentibus mittentur.
De consanguineo Mtis. vre. Serme., Illustrissimo duce Calabrie, scripsi cum penultimis ad Mtem.
vram. reginalem. Bonus iste princeps, etiamsi vultum satis habet cadavericum, duxit molem
carneam immanem et ingentem, neque credo crassiorem hoc evo haberi mulierem, que non
pinguis, sed ipsum abdomen dici potest. Cum illa Valentie ex rege vicerex factus est, bene
tamen
379
tamen sibi consuluit. Si hanc massam carneam non duxisset, adhuc esset in fictilibus, cum MDXXVI.
nunc aurum et argentum in usu habeat, quo prius omnino erat indigus.
Scripserat ad me superiori die dominus Scipio de Summa, frater uterinus domini Sigismundi
Loffredi, quem generalem audientiarium status barensis Mtas. vra. Serma. constituit, quod
fiscus a Mte. vra. Serma. militare servitium, quodque toti regno fuit indictum, ex statu ba
rensi exegisset, ad quod de consuetudine Mtas. vra. ex sanguine regio descendens non adstringeretur, exemptaque semper fuisset et Illustrissima olim domina mater Mtis. vre., dum
in vivis ageret. Qua de rc Mti. cesaree supplicavi, a qua obtinui, si ex constitutionibus
regni sic observatum fuisset, ne etiam quidquam Mti. vre. derogaretur. De consuetudine vero
quam allegavi, nihil obtinere potui, verum timeo, quod iste cesaree commissiones, quas illi
misi duplicatas, parum proderint. Quid speramus in rebus gratie cum adhuc in his, que de
jure et mera justitia ad Mtem. vram. Sermam. spectant, difficultatem habeamus.
M ittitur hinc cesaris farramusca ad pontificis animum explorandum, si venturus sit certo in
Hispaniam nec ne, quemadmodum Mti. cesaree perscripsit. Is nunc apud cesarem multa pot
est, et factus est magister stabuli, quod officium hic inter prima habetur. Sic fit. Si for
tuna volet, fies de rhetore consul etc.
Expecto adhuc responsum Mtis. vre. Serme. de sobellis, si ipsi MU. cesaree, vel alteri cuipiam
illos dari voluerit, et de mille ducatis magno cancellario, quidquid in his fieri decreverit,
quemadmodum cum Fabiano scripsi et denunciavi, et de omnibus aliis mihi cum primis precipiat, ego namque extra mandatum et voluntatem Mtis. vre. Serme. ne latum quidem unguem
efferam, et id semper, quod fidelis servi officium est, diligenter et fideliter observabo, atque
quantum totis viribus adniti possum, complebo, dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit
artus.
Fuit hic hactenus frater marchionis de Taranto, theologie professor, quem tantopere mihi Mag
nificus dominus Aliphius superiori anno commendavit, et quem credidit hic posse plurimum
quemadmodum iste bonus frater de se ipso jactare solet. Is jam absumptis pecuniis, et etiam
quibusdam a me in mutuum acceptis, quas visurus sum nunquam, cum expeditionibus suis
hinc in Italiam revertitur. Omnia que hic pro universitate barensi, et in causa Rutiliani ac
divi Nicolai obtinuit, Neapoli etiam obtinuisset, nam illic ad forum omnia remittuntur. Sic
hic tractatur.
Alia in hac temporis angustia, cum pro itinere sarcinule sunt colligende, non 'restant, ex Valle
Oleti forsan latior scribendi dabitur campus, cum intellexero, quid super novissimis commis
sionibus de castro barensi et vicerege factum fuerit. Utinam ad eum modum transigatur
negotium, ut aliquando ex hoc exilio, seu potius ergastulo redire possim, quod gratie et vo
luntati Mtis. vre. Serme. humillime una mecum commendo, et rogo fratrem meum Georgium
sic ubi me absente in regno erret, in clientelam suam clementer suscipiat. Id semper cum
hac vita, quamdiu in me erit, promereri studebo. Datum Granate in Betica Hispanie die
V I Decembris.
48*
!M'J , c
.. -
;t-uwn^mnV^S?
l!>nnnv\^,
*'.' mo'>
bcmy
>
-V.
.',
'.v
>
,
,
.. .
i >
V ' \ 0 lv
. ...,>
'
-^jv *\V
o 'VaiVV.
1 1 - . -
i - .
* 1 .m *
#Ui> . VV ..'
>
^
v.rj-*-'A.
&
. . -
> , j j
*' '
u
i h
t o
'
M fcS W ^
. f v .
..*-.' ..
--
: u * u v
Yj,
\6sV/tlVt^\CO sh
, .
vV .
\\ *ir*y,*>
Vfl*
>.*.\ N Vw/..;
>/;
/.'
.'.
v.-.
tr m
iV
i\y$
,'- ,iV' W j
.
,.v
rv#i
;vU
.;.v
;
f*.
-V.
'
.'
'
m\ 11M
h
\\
fcv'; .W *
.'
AV.
MWf l ? M J S A J W & Q
^W vivv*' V-.A\
i - \
'.
t v~
*nV'-'
S ,V T & JSTt*J
<.
:> / V v . &
*t>
"
. >V\.
W;.'r.
,*&
hsA.
\
Vtv,'>
.\
. .v . ..
Sv.-V. .
. . .>.
vV> > f.
.'' -Aoi
'
,Vw
.n*,nvv'T
' :. ..
mmw Sv'
tv<
r V. '
y*
>1
ii
ita
-Aa
%
o' ;iv#J
M f i' *'>
i*
\h
,
-w- . '
. ' ; '':
- 0 ' * - V ^ * fct'-";,
1- .
'
- .!
V' 'fi'y 1
vW
''
-,Vm '}i* m
'.Witw/ ,. vV'
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Decreta piotrkoviensia.
De decimis.
Dilatio reformationis et exequutionis jurium regni.
Ordinatio conventualis de defensione regni.
VII.
Literae.
VIII.
IX.
X.
Literae.
XI.
XII.
XIII.
XIV.
XV.
NEGOTIA GEDANENSIA.....................................................................................
Citatio regia contra Gedanenses ad Comitia Regni.
.
.
.
.
Prorogatio termini Gedanensibus ad adventum Regis in Marienburg. .
Chronica.
Literae. Sigismundus, R. P., Bonae Sfortiae, Reginae.
n
Pagina.
XVI.
Literae*.
32
XVII.
XVIII.
XIX.
XX.
XXI.
33
34
35
36
XXII.
XXIII.
37
38
XXV.
XXVL
XXVII.
XXVIII.
XXIX.
XXX.
39
40
43
44
45
Oratores m ittuntur cum plena facultate et instructione, quibus cojumissum est, ut omnia cum scientia et mutuo consilio tractent.
0 -'
IS
XXXI.
48
XXXII.
ii
XXXIII.
fi?
XXXIV.
us
47
48
XXXV.
tp.
XXXVI.
.
.
,
|fi/
Literae. Sigismundus, R. P., Waltero, Magistro Livopiae. .
,:
De motibus quibusdam perniciosis in terra livoniensi sedandis.
49
53
xxxvn.
xxxvni.
xxxix.
XL.
XLI.
XLII.
Pagina.
54
56
58
61
62
XLIII.
62
cendis et puniendis.
XLIV.
Idem Iisdem. .
63
XLY.
XLVI.
64
XLVII.
XLVIII.
65
66
XLIX.
.67
L.
LI.
68
69
LII.
70
LIII.
71
LIV.
LY.
72
74
LVI.
LVII.
Chronica.
Edictum Regium, ne libri luterani in usu habeantur et ad Marschalcum
Curiae comportentur. .
.
.
.
.
.
.
.
75
IV
Pagina.
LVIII.
LIX.
LX.
LXI.
LXII.
LXIII.
LXIV.
LXY.
LXVI.
LXVII.
LXVIII.
LXIX.
LXX.
LXXI.
LXXII.
LXXI II.
LXXIY.
LXXY.
LXX VI.
LXXVII.
LXXVIII.
LXXIX.
LXXX.
LXXXI.
LXXXII.
LXXXIII.
76
83
88
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
105
De
108
LXXXI V.
LXXXV.
109
110
De eodem negotio.
LXXXVI.
111
V
___
'
LXXXVIL
LXXXVIII.
LXXXIX.
XC.
XCI.
Pagina
Literae.
XCV.
Idem Eidem.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
133
XCVII.
XCVIII.
CII.
139
CIII.
CIV.
P. Tomicius, Epus.
Joanni Balinski.
140
CV.
CVI.
De diversis negotiis.
CVII.
Sigismundus, R.
CIX.
Sigismundus, R.
CX.
Sigismundus, R. P.,
CXI. Literae. Sigismundus, R. P.,
ol
De sartore quodam
viensi tradendo.
A cta Tomiciana.
Tomus VID.
P., Alberto, D u
P., Alberto, D u
Procoss. et Coss.
Martino Oborski,
blasphemiarum
causa
c i . ........................................ 142
c i . .........................................143
Gedanensibus.
.
.
144
Capit, varszoviensi.
.
145
detento officiali varszo
.,([
49
.'//
/')
VI
exii.
cxm.
cxiv.
Pagina.
7.Z.1
Edictum regium, ut fiat inquisitio super Luteranismo Cracoviafe
et libri Haereticorum quaerantur in domibus civium et ne
145
iidem libri imprimantur, vendantur neve legantur. .
147
Literae. Sigismundus, R. P., Lucae de Gorka, Castellano Posnaniensi
Communicato consilio cum vicario et officiali ecclesiae posnaniensis quos
cunque compererit pravis Luteri dogmatibus adhaerere, ia eos se
vere animadvertat.
CXV.
148
CXVI.
CXVII.
Idem Eidem.
149
De Joanne Niempcz.
CXYIII.
CXIX.
cxx.
150
CXXI.
151
CXXII.
152
CXXIII.
CXXIV.
153
154
De collocando captivis.
CXXV.
CXXVI.
CXXVII.
.
.
*
*
Joannes Ottendorp donatus civitate elbingensi cum conditione. .
Literae. Sigismundus, R. P., Georgio et Barnimo, Ducib. Pomeranie.
155
15G
CXXVIII.
CXXIX.
cxxx.
CXXXI.
CXXXII.
CXXXIII.
cxxxiv;
cxxxv.
157
158
159
161
163
VII
Pagina.
CXXXVI.
GXXXVII.
CXXXVIII.
CXXXIX.
CXL.
166
167
168
1?0
171
CXLI.
CXLII.
CXLIII.
CXLIV.
CXLY.
CXL VI.
CXLVII.
CXLVIII.
CXLIX.
CL.
CLI.
CLII.
CLIII.
CLIV.
CLV.
CLVI.
CLTII.
CLVIII.
CLIX.
CLX.
CLXI.
CLXII.
Literae.
174
178
180
185
186
188
189
191
192
193
194
195
196
197
198
199
201
202
CLXIII.
CLXIV,
CLXV.
203
204
49*
VIII
Pagina,
CLXVI.
De eodem negotio.
CXCVIII.
Sigismundus, R. P., Alexio Turzoni.
.
.
.
.
.
De novo rege in regno Ungariae eligendo.
204
206
--
207
209
211
213
----
214
215
--
217
218
219
--
220
222
-----
223
224
--
228
226
227
228
231
254
255
256
II
Pagina.
CXCIX.
257
CC.
CCI.
258
CCII.
CCIII.
259
Relatio ex itinere.
CCIV.
Cricius Tomicio.
262
CCV.
CCVI.
CCVII.
CCVIII.
A. Cricio, Epo.
Ex itinere relatio.
P. Tomicius, Epus. Vicecanc., Lucae de Gorka, Cast. posnaniensi
Quae in negotio bohemico et ungarico usque dum
facta sint, refert.
Sigismundus, R. P., A. Cricio et St. de Sprowa. .
264
265
CCIX.
CCX.
CCXI.
CCXII.
CCXIII.
CCXI V.
CCXV.
272
274
276
277
CCXVI.
CCXVII,
CCXVIII.
CCX1X.
283
284
285
CCXX.
G ratulatur idem.
CCXXI.
286
Pagina. .
CCXXII.
Literae.
CCXXIIL
287
288
CCXXIV.
ccxxv.
289
290
CCXXVI.
291
CCXXVII.
293
295
CCXXVIII.
CCXXIX.
ccxxx.
303
304
VIII Februarii.
306
CCXXXI.
307
CCXXXII.
316
CCXXXIII.
319
CCXXXIV.
CCXXXV.
CCXXXYI.
CCXXXVII.
CCXXXV1II.
CCXXXIX.
CCXL.
CCXLI.
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
Sigismundus,
R.
R.
R.
R.
R.
R.
R.
R.
P. Viceregi. .
.
.
.
P., Cancellario Caesaris.
P., Ludov. Aliphio.
.
P., Viceregi Neapolitano.
P., Carolo V. Caesari. .
P., Ferdinando, Boh. Regi.
P.; Joanni Dantisco. .
P., Joanni Dantisco.
.
321
322
323
.
.
.
.
.
.
324
325
.
.
.
.
.
.
326
327
328
c c x l ii.
CCXLIII.
CCXLIV.
CCXLV.
CCXLVI.
CCXL VII.
329
CCXLVIII.
330
334
335
CCXLIX.
"CCL.
i I
* , .
if\ r y
'
f t
|'
f. m ,
D a t Cracoviae
XX f 1Septembris.
# , , * i y . 4
41 flift *' #
d
ij
Pagina.
CCLI.
Literae.
335
365
CCLII.
CCLIII.
Sigismundo,
.
.
367
CCLIV.
CCLV.
368
369
370
372
375
CCLYI.
CCLVII.
CCLYIII.
CCLIX.
CCLX.
377
.*!'. j
0
oijr.-B*. > ** * ! <*
.cun ?i 4rf k*
TtfS
.u o o
, v .
,.bm.raeiai3
*ii
.IUOD
-S
'
'
'
.
t
838
l. '
.7 J 00
.IVJOO
Gdf;
#>ftrxnati
07?
.r v jo a
'CitlkiltI*
4r
.XfJOO
6vi<&mV
$7f;
,y .r
IV
xn o