ACTA TOMICIANA

T O M U S T E R T IU S D ECIM U S

TOMUS TERTIUS DECIMUS

EPISTOLARUM . L EG A
TIONUM. RESPONSORUM.
A C T I O N U M ET R E R U M
GESTARUM
SERENISSIMI P R IN C IP IS SIGISMUND1 PRIMI RE
GIS POLONIAE M AGNI D U C IS LITHUANIAE

PER STAN1SLAUM OORSKI, CANONICUM CRACOVIENSEM ET

PLOCENSEM

A. D. MDXXXI

POSNANIAE
SUMPTIBUS BIBLIOTHECAE KORNICENSIS
MDCCCCXV

POSNANIAE
TY PIS O FF IC IN A E D ZIEN N 1K P O Z N A tfS K l

W przedmowie do X tomu Tomicianow zapowiedzialem jut, te jeieli

umiej^tna krytyka nie podniesie przeciwko temu uzasadnionego protestu
zmienimy niebardzo dogodny format in folio na format wielkiej dsemki. Mimo
tego ci^2ko nam bylo pogOdzic si$ ze zmianq b^dzcob^di powaznego a uswi^conego tradycyq wielkiego formatu na mniejszy i dlatego dwa nast^pne tomy
XI i XII wyszly jeszcze w dawnym formacie. Dopiero gdy na wspolnej
naradzie, w ktorej uczestniczyli i wlasciciel Biblioteki Kornickiej p. hr. Wladyslaw
Zamoyski i reprezentanci Akademii Umiej^tnosci p. prof. Ulanowski i p. prof.
Wincenty Zakrzewski,. rozwa2ylimy wszystkie okolicznosci przemawiajqce prze
ciwko zatrzymaniu dotychczasowego formatu a za zmianq jego na dogodniejszy, postanowilismy zmniejszyc format na wielkq dsemk^, zbli2ajqc go przez
to do formatu u2ywanego w podobnych wydawnictwach przez Akademjq Umiej^tnosci. ChociaZ odbitych ju t bylo kilka arkuszy w dawnym formacie, wychodzi niniejszy tom XIII na widok publiczny w nowej szacie.
Po za tq zmianq zewn^trznq uklad wewn^trzny i zasady wydawnictwa
pozostaly tesame, co w poprzednich czterech tomach.
Zrodla, z ktorych czerpalem materyafy do niniejszego tomu, zawierajqcego
akta i listy z roku 1531, sq przewa2nie tesame, co w tomach poprzednich,
a zatem: Metryka koronna, zloiona w Archiwum Gldwnem w Warszawie, archiwa Krolewieckie, W iedenskie i Fromborskie, biblioteki oprocz Kdrnickiej
ordynacka hr. Zamoyskich w Warszawie, ksiq2qt Czartoryskich w Krakowie,
Ossolinskich we Lwowie, hr. Raczynskiego w Rogalinie.
Naczelne miejsce mi^dzy materyaiami zajmujq Teki Gorskiego, z kodeksow
zas Gorskiego dostarczyly tresci do niniejszego tomu nast^pujqce:
kodeks biblioteki ks. Czartoryskich, btjdqcy kopjq z koiica XVIII wieku
kodeksu Jagiellonskiego, cytowany jako Kod. Jag.,
kodeks tejte biblioteki, zawierajqcy kopjq kod. Jagiellonskiego, t. X I:
Epistolae Petri Tomicki, episcopi Cracov. etc,
kodeksu Sapiezynskiego t. VIII i XVII z biblioteki Rogalinskiej,
kodeks Karnkowskiego, tom XII, dawniej wlasnosc biblioteki hr. Czarneckich w Rusku, obecnie Baworowskich we Lwowie,
kodeks Opalinskiego t. XII, kopja tego2 kodeksu z w. XVII, jakotez kodeks pism Krzyckiego z bibliteki Kornickiej,
kodeks Opalinskiego II redakcyi, t. XXVI, Epistolae commendatitiae, z bi
blioteki dawniej G. Zielinskiego w Sk^pem, obecnie Towarzystwa
Naukowego w Plocku.

Przy wszystkich dokumentach i listach przytoczone sq irddla, z ktorych

s3. zaczerpni^te.
Nie daj$ wykazu drobnych bl^ddw drukarskich, ktore czytelnik latwo
sam poprawi, do nich zaliczam tak2e omylk^ na str. 5, nr. 1 w. 4: Kod.
Op. VIII zam. XIII; wyszczegdlnid jednakie musz^ jedn poialow ania godnq
pomylk^ na str. 242, w przypisku 2 do num era 257, gdzie dano: krolewny
Izabetti zam. Jadw igi. Czytelnik raczy te2 wybaczyc, te ostatnie kilkanascie
numerow (405 420) nie zostaly pomieszczone w nast^pstwie chronologicznem,
lecz na koncu tomu jako dodatek.
Na wytlomaczenie tych i innych moze jeszcze niedomagari, ktorych
krytyka doszuka si^ w tym tomie, to chyba przytoczyc mog^, te tom niniejszy
drukowal si^ podczas sroiqcej si^ jui blisko 5 kwartalow zawieruchy wojennej,
wskutek .czego niektore zrodla, do ktorych w ciqgu druku zajrzec jeszcze wypadaio, znajdowaly si^ w miejscach dia wydawcy niedost^pnych. Nauka
poSska musi to policzyc na karb ofiar wojny, jakie na wszystkich polach ponosi caly nieszcz^sliwy kraj nasz polski.
Oddajqc tom niniejszy na u2ytek badaczow i milosnikow dziejow ojczystych, skladam tak w imieniu p. hr. Wi. Zamoyskiego jak i we wlasnem
uprzejme podzi^kowanie wszystkim wlascicielom i zarzqdom bibliotek i archiwdw,
z ktdrych materyaly czerpa mi bylo wolno, mianowicie zas pp. ks. A. Czartoryskiemu, hr. ordynatowi M. Zamoyskiemu, hr. E. Raczynskiemu, sukcesorom
sp. hr. Z. Czarneckiego, dyrekcyom archiwow we Wiedniu i Fromborku, p. dyr.
dr. Joachimowi w Krolewcu, p. dyr. T. Korzonowi i p. dyr. T Wierzbowskiemu
w Warszawie, p. dyr. W. K^trzynskiemu we Lwowie, p. bibi. Biskupskiemu
w Krakowie, p. bibi. Rutskiemu w Plocku.
KORNIK, 4. pazdziernika 1915.
D r. Z y g m u n t C e l i c h o w s k i .

A nni D om ini M DXXXI memorabilia.

Kom pend. Karnkowskiego, (kod. bibi. Rogaliriskiej, kod. bibi. O ssolinskich nr. 169).

S u b finem anni 1530 indictus erat generalis conventus pro festo sancti
Andreae apostoli in oppido Petricow, ad quem consiliarii convocantur deli
beraturi de avertendo incursionis Tartaricae periculo, tum etiam de palatino
Moldaviae, infenso regiae Mtis. hoste, maxime vero, ne quidpiam adversi terris
Prussiae, quas tum temporis Carolus V in feudum creato novo magistro de
disset, acciderit. Ad eum conventum legati ducis Prussiae adveniunt petitum
facultatem sive jus suffragii duci Prussiae et ejus successoribus in eligendo
rege Poloniae, ubi multis rationibus ex jure imperiali sumptis et allegatis id
justum et aequum esse fierique necessario debere docebant, tum etiam periculi
ingruentis a magistro Prussiae per caesaream Majestatem recens creato adm o
nebant, quibus responsum est: Mtem. regiam juribus caesaris non subesse
neque subditos suos ex praescripto illorum regere (gubernare). De facultate
vero eligendi regis praesentibus comitiis, cum admodum pauci convenerint
senatores, nihil certi responderi posse. Quod autem creatum magistrum attinet,
curaturam Mtem. regiam, ne ipsarum terrarum inde aliquod dispendium
suboriri queat. Contributio in iisdem comitiis pro defensione regni decreta.
Stanislaus Kostka legationem ad Joannem , regem Ungariae, nomine Sigismundi regis obivit petens, ut indutias cum Ferdinando per legatos utriusque
constitutas ratas firmasque habere velit.
Turearum imperator tem pus conficiendarum indutiarum inter regem Un
gariae et Bohemiae prorogat ac diplomate suo cavet.
Legatio a Sigismundo ad conventum Lithuanorum Petro Firlejo, castellano
Chelmensi, data, in qua primum agebatur de aliqua communi defensione contra
vim Tartarorum utrisque dominiis assidue inferri solitam. Veniunt legati ducis
Prussiae adferentes poenale mandatum cum citatione contra illustrem ducem
ex camera imperiali productum, in quo jussus erat intra octo hebdom adas suo1)
jure in Prussia Waltero magistro creato cedere, quod si hoc facere negaverit
ultra dictum tempus, 90 die peremptorie ad cameram imperialem sub poena
banni comparere et se sistere. Itaque consulunt Mtem. regiam, quid in eo
negotio sit faciendum, simulque petunt, dignetur sua Mtas. causam hanc tanquam
)

Kod. O ssol.: omni.

Acta Tomiciana. Tomtfs XIII,

quam propriam promovere, missis ad ejus Caesaream'M tem. suis legatis, qui
hanc injuriam usurpati juris in subditos suae Mtis. factam solenniter quererentur,
et ne de cetero fiat, admonerent. Rogant praeterea, ut aequalem fieri valorem
monetae Mtas. ejus in Prussia faceret. Quibus datum fuit responsum, Mti.
regiae curae negotium hoc f<fre atque jam constituisse legatum ad- caesaream
Mtem pro impediendo et tollendo mandato ejusmodi mittere., inhibitionem
autem illmo. duci, ne aliquam jurisdictionem imperialem agnosceret, ex cancellaria sua proferre jussisse. Quod autem inaequalitatem monetae attinet,
mandaturam regiam Mtem. consiliariis Prussiae aestimationem ponderis exercere
et ad justam qualitatem reducere.
His peractis legatio a' Sigismundo primo, rege Poloniae, ad conventum
M arienburgensem missa, in qua ingruentia pericula a Turea, Tartaris, Valacho
nuntiabantur, et propterea, ut in equis et armis ad omnem occasionem parati
sint, et nihilominus tributum aliquod pro mercenario milite conferrent, adm o
nebantur:
Legati regis Ferdinandi veniunt una cum legatis Joannis, regis Ungariae,
Strigoniensem, W issogrodensem, Agriam et Kessmark arces in sequestrum Sigis
m undo regi et Georgio, duci Saxoniae, tradituri, quas non nisi durantibus
indutiis, quae unius anni erant, tenere debuerant certis sub conditionibus,
nempe ut quisque arces a se in sequestrum datas victu sufficienti provideret,
stipendia militibus solveret vel aliqua tuta cautione de solvendo stipendio
prospiceret, milites juramento sibi obstrictos solveret ac eosdem praefectis
arcium aliud praestare faceret.
Victoriae de Walachis partae descriptio. Cujus haec est brevis narratio:
Cum Joannes palatinus naturali ac perpetuo quodam odio erga Sigismundum regem affectus esset neque aperte inimicitias denuntiare atque hostilia
tentare auderet, viribus suis diffisus, Moschum, cujus foedus cum Lithuanis
jam jam exspirabat, in societatem belli Polonis inferendi alliciendum statuit, et
ut id occultius perficere posset, nuntium ad regem Poloniae mittit petens
salvum conductum per dominia regni pro legatis suis in Moschoviam ad co6mendas pelles mittendis. Verum rex Sigismundus, id quod erat ratus palatinum
Valachiae legatos eos gratia conspirationis faciendae mittere decrevisse, in eum
sensum respondere jussit: Non licere id sibi absque consilio senatorum per
mittere ideoque ad futurum conventum eam deliberationem diferre. Valachus
eo magis exacerbatus clam oratores ad Moschum mittit, qui ad impetendam
Lithuaniam eum excitarent et in societatem affligendi regni attraherent. Itaque
confisus rem ex sententia successuram, illico exercitu collecto Pokucie ingressus
longe lateque populatur atque totam illam provinciam occupat. Quod simulae
didicisset rex Sigismundus, legatos ad eum misit, qui admonerent arguerentque
palatinum nomine violati foederis desertaeque fidei. Praeterea in memoriam
reducerent ingentem cladem majorum ejus, qui simili injustitia territorium illud
occupare sunt conati neque tamen consecuti. Proinde mallet potius dominiis
excedere, damna sarcire, quam Mtem. suam ad profundendum sanguinem
Christianum, a quo suapte abhorret, lacessere. Non tamen a proposito poterat
abduci, causas facti sui praetexens, quod solum illud palatini Valachiae semper
possederint;

3
possederint; neque contra'foedera fecisse, cum ea non nisi cum Sigismundo
primo percuteret, multo ante unctus et coronatus successisset.1) Itaque cognito
ejus obstinato animo Sigismundus legatos ad Tuream mittit, qui scelus a pa
latino patratum deferrent, justitiam de eo tanquam ejus subdito administrari
peterent. Qui* quidem tale responsum retulerunt: Caesarem Turearum admodum
acerbe ferre factum palatini, qui se inscio bellum Mti. regiae inferre prae
sumeret atque illico per litteras illi mandavisse, ut a proposito abstineret, damna
sarciret, -et nisi destitisset, gravem indignationem et supplicium subiturus.
Accepto igitur Sigismundus responso et exploratam habens voluntatem caesaris, cujus Valachus mandata parvifaciebat neque terris excedere volebat, mox
consilium propellendi hostis vindicandaeque injuriae cepit atque Joannem,
palatinum Russiae, conscribere militem jussit, qui sex milibus equitum, duobus
peditum collectis, ad Pokucie contendit, et cum jam prope adesset, levi arma
tura praemissa hostilia praesidia deturbat, pallantem hostem prosequitur finibusque propellit. Valachus audita suorum clade furibundus exercitum viginti
quattuor milium colligit, cum quo adversus Tarnovium progreditur; tandem
cum ad Obertinum pervenissent, utraeque acies ex adversa positae constiterant,
ita ut sic essent conspicuae, Valachus paucitate nostrorum visa eo magis animi
ad ineundam pugnam sumeret. Victus' tamen a nostris, ita ut ipse palatinus
acceptis duobus vulneribus aegre admodum mortis periculum evaserit. Capta
in eo bello quinquaginta tormenta bellica, tria vexilla, quae Cracoviam sunt
delata. Eo nuntio accepto Sigismundus rex per omnes ecclesias supplicationes
fieri mandavit. Paulo post dux ipse Tam ovius Cracoviam ingressus spoliis
prae se latis triumphavit.
Parta itaque de Valacho victoria veritus Sigismundus, ne inde Turea
occasionem belli gerendi sumeret, nihil cunctatus Jacobum Wielamowski ad
Tuream mittit, qui nomine Mtis. suae totam belli rationem referret, ne sit
calumniandi et mentiendi de Mte. regia aliquis locus. Praeterea diceret, nihil
Mtem. regiam contra foedera, quae sanctissime servasset, commisisse neque
commissuram esse, ac ut eadem caesar Turearum foedera servare velit, nec
eo tumultu quicquam adversus illum factum existimaret, cum hostem latroci
nantem non nisi finibus propulisset, terram autem illius, ne foedus violari
videretur, non attigit.
Conventus terrarum Prussiae M arienburgi celebratur, in quem Mtas. regia
legatos miserat, qui pondus et valorem monetae statuerent, ad extremum tribu
tum aliquod propter subitum et repentinum periculum, si quod fieri contingeret,
conferri persuaderent.

x) Ust^p nie jasny. Zdaje si?, jakoby wojew oda Wofoski przypuszczal, 2e na tronie
polskim zasiadl mtody Zygm unt August, z ktorym w ojew oda przymierza nie zawierat; zawart
je tylko ze Zygm untem I, zanim mtody krol zostat koronowany i wstapil na tron. Zob. list
w ojew ody do krola polskiego z dnia 21 lutego 1531.

1*

1.

L itterae universales contributionum publicarum in conventu

g-enerali P iotrcoviensi decretarum.
Metryka koronna, ks. 44, str. 858; ks. 45, str. 629. Kod. Sap. VIII. 183.
Kod. Jag. nr. 150. Kod. Op. VIII. 34. Kod. Karnk. XIII. 35.

Sigism undus, rex Poloniae, etc. universis et singulis ecclesiasticis et sae

cularibus consiliariis regni nostri ceterisque subditis nostris tam terrestribus quam
civitatum et oppidorum, honoribus et officiis insignitis, ad quos praesentes
litterae nostrae pervenerint, et praesertim in palatinatu...1) et districtibus ejus
consistentibus, sincere et fidelibus dilectis, salutem et gratiam regiam. Reve
rendissimi ac reverendi in Christo patres, necnon magnifici, generosi, nobiles,
famati et providi, sincere et fideles dilecti. Subortis novis Reipublicae diffi
cultatibus in terris nostris Russiae et exigente alia difficultate cum Thartaris,
cum quibus nullum foedus, nullam certam pacem habemus, necesse fuit tantis
discriminibus diligentius, quam unquam alias, consulere et providere. Volentes
igitur nos tempestive his et aliis difficultatibus et periculis Reipublicae consulere,
indixeramus conventum generalem Piotrcoviae ad festum divi Andreae apostoli,
quem commodum transegimus. In quo communi omnium tam spiritualium
quam saecularium consiliariorum nostrorum et nuntiorum terrestrium consilio
et voluntate contributiones infrascriptas pro defensione Reipublicae et nervo
belli statuimus et decrevimus.
Inprimis ex singulis mansis seu laneis agrorum, quos singuli coloni seu
kmethones villarum tam nostrarum quam omnium spiritualium et saecularium
subditorum nostrorum colunt et possident, viginti grossi communis et usualis
m onetae secundum antiquas quittantias contribuentur, quorum medietatem,
decem grossos, solvet dominus et possessor villae, aliam vero medietatem,
hoc est alios decem grossos, colonus ad duas temporis ratas infrascriptas, hoc
est duodecim grossos pro dominica Laetare proxime ventura, octo vero grossos
residuos pro festo sancti Bartholomaei proxime venturo.
Nobiles vero, qui colonos seu kmethones non habent, solvet quilibet
eorum de quolibet laneo suo seu manso duodecim grossos, sex grossos vide
licet pro dominica Laetare proxime ventura et alios sex grossos residuos ad
festum sancti Bartholomaei superius expressum. Illi vero nobiles, qui praedia,
non laneos habent, computatis istiusmodi praediis in laneos seu mansos, sol
vent
) W kodeksie Karnkowskiego doplsaJ G6rskl; Posnaniensi.

vent de quolibet laneo seu manso duodecim grossos, de medio laneo seu
manso sex grossos, de quarta parte lanei seu mansi tres grossos et reliquum
de quantitate laneorum seu mansorum. Ubi autem duo, tres aut quatuor
pauperes nobiles unum laneum seu mansum colunt, solvent omnes simul de
hujusmodi uno laneo seu manso duodecim grossos, alias quisque illorum
solvet secundum quantitatem agri et portionem lanei seu mansi, medietatem
videlicet pro dominica Laetare proxima et aliam medietatem pro festo sancti
Bartholomaei supra expresso.
Similiter advocati et sculteti non habentes colonos seu kmethones solvent
de suis laneis seu mansis per unum fertonem ; advocati vero seu sculteti
kmethones habentes solvent ita, ut alii domini, de censu suo per eorum km e
thones solvi eis consueto per decem grossos de quolibet manso, et coloni seu
kmethones ipsorum solvere etiam tenebuntur per decem grossos de quolibet
manso secundum antiquas quittantias ita, ut kmethones aliorum dominorum
et ad ratas supradictas.
Item civitates et oppida tam nostra regia quam subditorum nostrorum
spiritualium et saecularium in toto regno nostro exactionem civilem, quam S c h o s
vocant, unam cum media et sextam unius integrae partem juxta antiquas
quittantias solvent et contribuent. Quae quidem civilis exactio integra solvi
debet per easdem civitates et oppida pro dominica Laetare proxima, medietas
vero ejusdem exactionis civilis et sexta pars unius integrae supra nominata
contribuetur pro festo sancti Bartholomaei.
Quae autem civitates et oppida libertatem habent a civili exactione, nihil
contribuent. Idem de villis vastatis, exustis et libertatem habentibus, quae
non solvunt census dominis suis, est intelligendum, ita quod incolae hujusmodi
villarum liberi sint et esse debeant a solutione contributionis in praesenti con
ventu institutae.
,
Item contributio cervisiae, vini, medonis, malmatici, muscateli, C z o p o w e
dicta, in hisdem civitatibus et oppidis ac etiam tabernis villarum tam nostris
quam subditorum nostrorum spiritualium et saecularium incipiendo a festo
Annuntiationis beatae Mariae proxime venturo ad integrum annum a singulis
cervisiae coctoribus more solito solvi debet, ex quibuscum que braseis fuerit
eadem cervisia cocta, sive brasea ipsa sint civium et dominorum, ex molen
dinis provenientia et emensurata, sive domi facta.
Item etiam a cervisia, quam domini et nobiles ex braseis suis coquunt
et illam dant ad propinandum suis tabernatoribus, ab eadem cervisia exac
tionem ducillorum ipsi tabernatores et quisque eorum per sex grossos solvet,
ac etiam de cervisia externa, quae de externis regionibus et ducatibus nobis
et regno nostro non subjectis ad ipsum regnum nostrum ducitur, ut Swidnicensi,
Theschnensi, Bernoviensi et alia quacumque, contributio ipsa C z o p o w e sol
vatur. Qui vero subditi nobiles nostri pro sua domestica necessitate et usu
proprio coqui faciunt cervisiam in civitatibus et oppidis, contributionem C z o
p o w e ab illa non solvent, si autem illam ad propinandum suis aut alienis
tabernatoribus dederint, solvere ab illa contributionem ipsam C z o p o w e taber
natores tenebuntur.
Item

7
Item tabernatores hereditarii, sive sint dominorum, sive advocatorum seu
scultetorum, qui agros habent, ab illis contributionem solvent juxta agrorum
quantitatem, hoc est de singulo laneo seu manso pro prima rata praedicta
decem grossos, de medio laneo quinque grossos et reliquum de quantitate
laneorum, exactionem vero ducillorum a singulis cocturis cervisiae more con
sueto solvere nihilominus erunt astricti.
Alii autem tabernatores manuales, qui advectitiam propinant cervisiam,
sex grossos semel hoc anno ad duas ratas solvere debent, et hi contributionem
C z o p o w e non solvent, cum non coquant cervisiam, sed aliunde illam ad
propinandum adducunt.
Item molendina omnium villarum tam nostrarum quam subditorum no
strorum spiritualium et saecularium, quae p o j s r z e b n e vocantur, m anuales seu
anniversarios molendinatores habentia, ex singulis rotis sex grossos solvent.
Quae vero molendina deserta sunt et in eis frumenta non moluntur, illa seu
illorum molendinatores nihil solvent. Hereditarii vero molendinatores dictarum
villarum et foluschae ex singulis rotis molendinorum suorum, quae w a l n e
dicuntur, duodecim grossos persolvent ad ratas temporum supradictas, videlicet
grossos sex pro prima et alios sex grossos pro ultima ratis.
Item molendina brasealia et hereditaria, aquatica et equestria, in omnibus
civitatibus et oppidis more vetere taxata, et secundum antiquas quittantias,
contributionem unam cum media et sextam unius integrae partem, quae
S c h o s dicitur, integram videlicet pro dominica Laetare et mediam cum sexta
unius integrae parte pro festo sancti Bartholomaei proximo persolvent.
Et similiter illa molendina, quorum tertias mensuras tenutarii bonorum
nostrorum regiorum exemerunt et illas a se emptas seu in summis pecuniarum
obligatas tenent ad usum et utilitatem suam, solvent contributionem, quae
S c h o s dicitur, sicut reliqua omnia molendina in regno, seu illorum molen
dinatores eam solvere solent, contraria consuetudine, quae corruptela potius
dici debet, penitus non obstante.
Quorum autem molendinorum nostrorum tertiam mensuram capitanei
nostri de mandato nostro et pecuniis nostris redemerunt ad nostram utilitatem,
ex illa nihil solvi debebit.
Minerariae vero officinae, alias ferrum facientes, et serrae hereditariae ex
singulis rotis duodecim grossos solvent. Annales autem officinae minerariae
et similiter annales serrae, hoc est locatae seu conductitiae, a qualibet rota
sex grossos, medietatem videlicet pro prima rata et medietatem pro secunda
rata solvere debebunt.
Item molendina ventilia hereditaria duodecim grossos, illa vero molendina
ventilia, quae anniversarios molendinatores habent, sex grossos solvent ad
ratas duas temporum supradictas, hoc est medietatem pro dominica Laetare
proxima et aliam medietatem pro festo sancti Bartholomaei.
Item sacerdotes Rutheni, qui popones vocantur, ex singulis ecclesiis et
sinagogis mediam sexagenam grossorum solvent.
Protopopones vero, alias n a m i e s t h n i c z y , per duos florenos in mo
neta solvent.
Item

8
' Item Valachi ex singulis laneis integris, si illas habent, vel areis, quae
d w o r z i s c z a dicuntur, duodecim grossos solvent. Et qui agros non habent,
a singulo centenario ovium similiter duodecim grossos persolvent, sex grossos
pro prima et reliquos sex grossos pro secunda rata superius expressa.
Ut autem supradicta ordinatio in exigendis eisdem contributionibus facta
debitae executioni demandetur,.... in palatinatu.... et districtibus ejus exactorem
designavimus et constituimus praesentibus litteris nostris. Qui quidem exactor
faciet rationem distincte demonstrando singillatim, quantum ex contributione
laneorum, quantum ex civili exactione, quae S c h o s dicitur, quantum ex
C z o p o w e et quantum ex nobilibus pauperibus, qui colonos non habent,
perceperit et thesauro nostro intulerit, ut sciri possit, quae summa pecuniarum
ex unaquaque contributionum praedictarum colligatur. M andamusque, ut pro
designatis temporibus in manus praefati exactoris easdem contributiones per
solvere curetis.
Vobis vero capitaneis, quorum interest, mandamus, ut praefato exactori
nostro pro ratis supra expressis sub poenis ad hoc constitutis absque cujusvis
morae et dilationis interventu de dictis contributionibus per eos, ad quos
pertinet, respondere faciatis et vos ipsi respondeatis. Negligentes vero in sol
vendo et contumaces per pignorationes et alias poenas solitas ad solvendum
easdem contributiones compellatis, pro officio vestro et gratia nostra facturi.
Datum in conventione generali Piotrcoviensi feria tertia post festum Circum
cisionis domini, anno ab ejus Nativitate 1531, regni nostri anno XXIV40.1)

2.
Statutum regis Sigism undi primi de non recipiendis
ad ecclesias cathedrales plebeis cum poena in contravenientes,
e t qui nobiles censeri debeant.
Kod. Sap. VIII. 184. Kod. Jag. nr. 175. Kod. Op. XIII. 28. Kod. Karnk. XIII. 29.

Sigismundus, rex Poloniae, etc. Volentes tem pore nostri felicis regiminis
obviare tempestive periculis dissensionum intestinarum, quae omni externo
bello sunt graviores, quarum dissensionum nonnulla indicia jam pullulant ex
eo, quod dignitates et loca ecclesiarum nostri regni cathedralium inferioris
status homines saepe per ambitionem quaerere consueverunt cum periculo
manifesto earundem ecclesiarum et dignitatum et cum praejudicio nostrae
nobilitatis, quae ab antiquis tem poribus laborum et virtutum suarum officio
eisdem dignitatibus ecclesiasticis semper praeficiebatur, tum quod eadem nobi
litas suis propriis cervicibus a casibus bellicis regnum ipsum defendere con
suevit et astricta est, tum quia eaedem ecclesiae propter genus et as^istentiam
sui ipsius invicem sub pace et defensione debita existebant, quod esse ne
quaquam posset, si per eos regerentur, qui eadem assistentia et ceteris ad
miniculis protegendi ipsas carerent, proinde de communi omnium consiliariorum
nostrorum Consilio et assensu atque ejusdem universae nobilitatis postulatione
hoc praesenti statuto ac decreto perpetuis tem poribus duraturo sancimus, con
stituimus
) D. 3. 1. 1531

stituimus et irrevocabiliter decrevimus, ut de cetero ad cathedrales ecclesias

in episcopos et in eisdem ecclesiis in praelatos, in collegiatis. vero ecclesiis
ad principales dignitates homines tantumm odo de corpore ejusdem nobilitatis
possint promoveri, inhibentes strictissime sub poena perpetui exilii et confi
scationis bonorum omnium, cui tam eos, qui praesenti constitutioni quoque
modo vel colore aliquando audebunt contravenire ambiendo ubivis locorum
suprascriptas dignitates vel etiam oblatas acceptando, quam eorum parentes,
amicos et propinquos subjacere volumus, ita ut, cum primum huic decreto
aliquis quocunque titulo insignitus non existens nobilis inventus fuerit contra-,
venisse, ipso facto praedictae poenae sit subjectus cum eisdem parentibus,
amicis et propinquis suis. In canonicatibus vero earundem cathedralium
ecclesiarum per alios, quam nobiles, obtinendis servari volumus privilegium
et decretum alias per praedecessores nostros editum, adjicientes hoc etiam,
ne quisquam, cujuscumque generis vel conditionis existat, audeat beneficium
quodcunque nostri juris patronatus quoquo modo impetrare vel oblatum a quovis
suscipere sine nostro consensu sub incursu praefatae poenae exilii et confisca
tionis suorum bonorum et parentum ac propinquorum ejus.
Et quoniam quaestio posset incidere de genere nobilitatis, quod diverso
modo a quibusdam interpretari solet, declaramus, quantum ad praesens sta
tutum attinet, eum tantum m odo vocari debere nobilem et capacem dictarum
dignitatum et beneficiorum, cujus uterque parens nobilis et ex familia nobili
sit progenitus et qui tam ipse quam parentes ejus habitarent et habitent in
suis possessionibus, castris, oppidis vel villis juxta morem patriae et consue
tudinem nobilitatis, viventes legibus et juribus regni nostri nobilium. In quo
genere nobilitatis eos quoque nobiles appellandos censemus, qui licet matre
populari patre tamen nobili sint procreati, quorum tamen parentes et ipsimet
vivant et vixerint ad instar aliorum nobilium in regno, ut supra, et non exer
cuerint vel exerceant eas artes et actiones, quas communiter cives et qui in
civitatibus morantur, exercere solent, per quarum usum nobilitas ipsa in po
pularem et plebeam conditionem transire solet.

3.

Sigism undus primus, r ex Poloniae, praelatis e t canonicis

totique capitulo ecclesiae m etropolitanae G nesnensis.

Teki Gorskiego nr. 1415 (odpis Gorskiego). Kod. Sap. VIII. 179. Kod. Jag. nr. 172.
Kod. Op. XIII. 27. Kod. Karnk. XIII. 28.

Venerabiles, devoti nobis dilecti. Cum jam a pluribus annis cum magno
praejudicio et indignitate ordinariorum regni nostri facultatem concessam esse
animadvertissemus, quod scilicet in eorum alternis sex mensibus, quos ex
concessione apostolica ad conferenda sacerdotia liberos haberent, crebro per
quosdam contentiosos et immodestos homines potestas conferendi illis partim
coadjutoriis partim reservationibus generalibus et specialibus, regressibus,
accessibus et id genus inventis plerisque impediretur, idque non tam ad illorum
quam ad nostram injuriam pertinere nos censeremus, interposuimus ad hanc
rem autoritatem nostram et consilio atque opera reverendissimi domini Petri,
episcopi

10
episcopi Cracoviensis et regni nostri vicecancellarii, apud sanctissimum domi
num nostrum id impetravimus, ne cuipiam deinceps liceat quacumque ratione
ad sacerdotia in mensibus cujuscumque ordinarii vacantia se intromittere,
sicuti hoc Dom inationibus vestris ex litteris apostolicis aparere poterit. Quare
Dominationes vestras hortamur, habere id omnino volentes, ut in ista ecclesia
vestra, cujus nos potissimus patronus sumus, neminem deinceps ad quodcumque sacerdotium in mense reverendissimi in Christo patris domini archiepiscopi
vacans seu vacaturum recipiatis vel recipi permittatis, nisi eum, cui Paternitas
sua ejusmodi beneficio vacanti providerit, facturae Dominationes vestrae pro
suo officio et gratia nostra. Datum Piotrcoviae IUa Januarii anno domini
1531, regni nostri XXIVto.

4.

P. Tom icki, epus. C racoviesis, vicecancellarius,

B onae Sphortiae, regin ae Poloniae.

Teki Gorskiego nr. 1414 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Tomickiego).

Kod. Sap. VIII. 178. Kod. Op. XIII. 26. Kod. Karnk. XIII. 27.

Sacra reginalis Majestas et domina, domina clementissima, post humilem

servitutis et orationum mearum commendationem. Quando postremas litteras
dederam ad Majestatem vestram, nihil tum adhuc certi habebam, quid illustri
domino in Prussiae duci responderi debebat; at nunc, illo domum reverso,
quo pacto sit absolutus, Majestati vestrae serenissimae paucis declarandum duxi.
Sacra regia Majestas cum dominis consiliariis expensis diligenter partim
illustris domini ducis postulatis partim regni sui rationibus accommodareque
pietatem suam volens tam ad Illustritatis suae erga se merita quam ad viventium
et posterorum utilitatem, responderi illi mandavit: Quod, cum ad praesens
multi consiliarii partim aegritudine partim negotiis publicis impediti a con
ventu absint, negotium autem eligendi regis et magni sit momenti et ad omnes
magis, quam ad paucos regnicolas pertineat, non videatur Majestati suae in
tegrum, quicquam de hoc in praesens certi statuere, sed eam Illustritatis suae
de suffragio eligendi regis petitionem in primum quodque tem pus differre,
quando ad recensenda regni sui jura et veteres consuetudines in ordinem
redigendas conventum cum consiliariis et ceteris frequentibus subditis habere
et agere, ut decrevit, illius Majestatem continget.
De praeparatione vero contra novum magistrum ad defensionem Illustritati
suae instituenda ea se velle mente esse, ut nihil dubitare oporteat Illustritatem
suam, si forte res ad arma veniat, auxilia hinc e regno Majestatis suae praesto
semper illi futura esse. In quam sententiam pluribus verbis ego Majestatis
suae nomine peroravi.
Post discessum vero domini ducis, cum adnixa esset Majestas regia cum
dominis consiliariis, ut publicis etiam regni negotiis imponeretur finis, factum
est sine multa controversia, ut terrarum nuntii, decreta et suscepta contributione
viginti grossorum in singulos laneos, paratos se etiam in armis esse debere
ad omnem necessitatem et mandatum Majestatis suae promiserint. Quare jam
et Majestas sua et nos omnes animo meliore facti, in reliquis judiciariis causis
absolvendis

11
absolvendis ita celeritate uti poterimus, ut propediem hinc discedere et in
propria reverti valeamus. Quarum causarum pars magna et primaria jam
absoluta est, inter quas et illa de successione femellarum in terra Plocensi
secundum jus divinum et humanum atque, prout Majestas vestra optabat, est
ante aliquot dies absoluta; succedere enim deinceps aeque in hereditate
paterna et materna debebunt, ut hic in regno et in aliis provinciis aequo jure
utentibus observatur. Nescio quid aliud scribam Majestati vestrae serenissimae,
quando his, quae scripsi, nihil addi possit, quod hinc digne ad Majestatem
vestram scribi debeat. Si tum occurret aliud aliquid scitu dignum, non com
mittam, quin id Majestati vestrae diligentissime perscribam. Cujus me interea
gratiae rursus et servitutem meam commendo felicissimamque esse et in multos
annos cum serenissimis conjuge et filio aliisque omnibus liberis incolumem
vehementer desidero. Datum Piotrcoviae, 3a Januarii 1531.

5.

M athias D rzew icki, epus. Cujaviensis,

M auritio Ferbero, epo. Varm iensi.
Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 249, nr. 45 (oryginat).

Rme. in Chro. pater et dne. amice praestantissime et frater major obser

vande. Salutem in dno. et optatam felicitatem. Accepimus litteras vrae. r. D.
gratas et jocundas, testantes ipsam gratia divina favente bene valere, testantes.
item, quod me fraterno amore prosequatur, quod quidem magnifacio et semper
eaedem integritate mea respondere curabo. Illustris princeps Prussiae longa
et affectata oratione duo proposuerat et m agna instantia petebat, unum vide
licet, ut in electione regis sibi locus tamquam principi consiliario concederetur,
aliud vero, ut haberetur ratio istius infeudationis per caesarem factae magistro
ordinis Almaniae, ne ipse niteretur bellum incaute inferre. Electionis locus
rejectus est ad alium conventum propter absentiam regni optimatum, ad tantum
negotium pertinentium. De defensione bona spes ei data est, et sic cum
gratia absolutus est.
De ista varietate m onetae magnus m urmur est, sed nondum modus
emendationis decretus. M andabitur tamen civitatibus majoribus, ut in hoc non
delirent. Et male sumus omnes contenti, quod legationi regiae in vestris
conventibus habitae non sit responsum pro voto; quod vero eisdem in rebus
decernetur in futurum, postea vram. r. D. non latebit. Sed urget regni com
munitas Mtem. 'regiam instantissimis precibus, ut istae terrae ad subsidiaria
onera regni adhibeantur, nam et nunc per 20. grossos ad comparandum exer
citum adversus Valachiae vayvodam de laneo instituimus solvendos et prae
terea omnes debent esse parati ad arma, et ideo tanto plus nostri erga vos
dnos. Prutenos commoventur, quod a vobis in tam arduis necessitatibus
regnum non adjuvatur. De rebus Hungaricis nihil certi habemus, fama quidem
vulgaris circumfert, exercitum Ferdinandinum a Budae obsidione rebus infectis
abiisse propter Tureorum metum, sed Costhka brevi, qui illuc est missus,
veritatem scribet. Dicitur etiam, quod Scardiensis ille episcopus a summo
pontifice huc mittitur. Quod vero ad nepotes vros. attinet, ex quo orbati sunt
parentibus,

12
parentibus, vra. r. D. in eis supplebit amorem parentum et educari illos faciet,
ut ei sint honori, laudoque, quod eadem curae habeat, ut sciant linguam
Polonam. Si vero vra. r. D. voluerit, ego accipiam Vladislaviam unum, ut
cum meis nepotulis scolas frequentet et Latinam atque Polonam linguam for
mare discat, in vrae. r. D. vota semper sum paratissimus. Quam optate valere
cupio, eaedem que me commendo. Ex Pyotrkovia 3. Januarii 1531.
Vrae. r. D. totus Mathias, dei gratia episcopus Cujaviensis.
Rmo. in Chro. pri. et dno.
praestantissim e et honorando.

Mauricio, dei gratia episcopo Varmiensi, dno. amico majori

6. Jacobus, episcopus V ratislaviensis,

Ferdinando, r eg i B ohem iae e t U ngariae.
Archiwum w iedensk ie (list oryginalny).

Serenissime atque potentissime rex et domine, domine gratiosissime.

Post humillimam mei commendationem paratissima subditae fidelitatis meae
servitia. Superioribus diebus vestrae sacrae regiae Majestait per dominum
Moltzanum, in aulam Mtis. vrae. iter habentem, litteris meis fideliter suggessi,
quae ad me tunc temporis scripserit dominus Christophorus a Schidlovitz,
veritus autem, ne is dominus Moltzann itinerum aut aliis impedimentis tardius
eo pertingeret, quum etiam expediat, hoc ipsum quantocius ad Mtem. vram.
deferri, e re praesenti esse putavi, tale negotium repetendo ejus domini Christophori verba, ex litteris suis descripta, ad sacram vram. Mtem. denuo diri
gere. Unde quum sacra vra. Mtas. nimirum consideratura sit, quid dominus
Christophorus ambiat, qualiterve sui rationem haberi instet, ideoque ex quo
sacra vra. Mtas. cognoscere possit, quanti momenti et efficaciae sit ipsius
autoritas tum apud serenissimum regem, tum apud totum illud regnum, ad
res tum publicas, tum praesertim vrae. Mtis. in causa connubiorum ad resi
duos articulos transigendos.
Quid ergo facto circa hoc opus sit, vra. regia Mtas. juxta informationem
communium nostrarum litterarum, a reditu ex Posnania Vratislaviae datarum,
simulque pro sua augusta providentia statuet et providebit; sane ne interim
is Mti. vrae. desit, aut moleste ferret, si quandoque ex arduis Mtis. vrae.
occupationibus aliquid intermitti contingeret, eundem dominum Christophorum
litteris sedulo admonui, ita ut eum interim vrae. Mtis. rebus non verear defuturum. Et si etiam circa hoc quicquam mihi a sacra Mte. vra. ulterius in
junctum fuerit, id ipsum solita mea fide et cura exequi laborabo.
Praeterea scripseram etiam alias eidem vrae. Mti., quae domino Johanni
Turzoni per amicum quendam Kostkonis, illius occupatoris certarum arcium,
de. eisdem arcibus evacuandis delata sint, quum tamen posthac (uti jam co
gnovi) idem internuntius dubium quas ob causas et rerum mutationes hactenus
redire intermiserit, taleque negotium prorsus infectum manserit, quod licet jam
tum vrae. Mti. innotuisse putem, tamen eidem significatum a me volui. Quam
Mtem! vram. singulari studio humiliter oro, ut pro solita sua augusta erga me
promptitudine

13
promptitudine et gratia, quam hactenus semper propensissimam expertus sum,
me regia sua benignitate complecti ac gratiossimus meus dominus esse atque
permanere dignetur, quam omni observantia et fide demereri, colere sibique
fidam meam in om nibus operam navare praestareque deditissime, quod vivam,
studuero. Datum Nissae III Januarii anno etc. M. D. XXXI.
Ejusdem Majestatis vestrae
deditissimus servitor Jacobus, episcopus Vratislaviensis,
manu propria subscripsit.

7.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Alberto, duci Prussiae.

Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny). Kod. Sap. VIII, 181. Kod. Jag. nr. 186.
Kod. Op. XIII, 32. Kod. Karnk. XIII. 33.

Sigismundus, Dei gratia rex Poloniae, M agnus dux Lituaniae, Russiae,

Prussiae, Masoviae etc. dominus et heres. Illustris princeps et domine, nepos
charissime. Allatae sunt nobis his diebus litterae a reverendo patre, episcopo
Culmensi, oratore apud caesaream Mtem. nostro, quibus scribit, quod civium
Lubecensium Augustae viderit litteras, in quibus scribunt, quendam Stephanum
Klinczicz Carwath redeuntem mari ex Moscovia, qui se caesaris et regis Ferdinandi dixisset oratorem, captum in Suecia esse et ad Daniam in Copenhagen ad regem, socerum Illustritatis vestrae, perductum, qui illum custodiri
et in hospitio observari jussit. Nam que et Mosci orator cum illo tum redeunte
veniebat. Quaequidem res cum nom parvam suspicionem nobis faciat, contra
nos quidpiam istis legationibus occultis fieri et machinari, si vera sunt, quae
a Lubecensibus Augustam fuerunt delata, postulamus ab Illtate. vestra, ut pro
suo erga nos amore et observantia perquiri diligenter apud serenissimum socerum
suum faciat, an ita se haec res habeat et quae in ista legatione, quam clam
nobis esse factam Mtas. caesarea voluerit, uterque orator habuerit mandata,
explorari. Expedit enim nobis et reipublicae nostrae tempori haec, quae in
nostrum incommodum stratagemate suboriuntur, cognoscere. In quo faciet
Illtas. vestra rem non modo officio probi principis dignam, verum et nobis
non tam gratam, quam necessariam. Bene valeat Illtas. vestra. Datum Piotrcoviae die quarta mensis Januarii anno domini MDXXXI, regni nostri XXIV.1)
Commissio propria regiae Majestatis.

8. Joannes Chojefiski, archidiac. e t canon. Cracov.,

Alberto, duci Prussiae.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny z wtasnor. podpisem).

Illustrissime princeps domine, domine clementissime. Post orationum et

servitutis meae commendationem. Reddidit mihi d. Nicolaus Nypczicz, aulicus
regius, munus perquam elegans et tanto quidem principe, a cujus liberalitate
donatum est, dignum, sed cui obsequia mea erga v. illmam. D. nulla ex
parte
*)

W kodeksach data: quinta Januarii.

14
parte respondere possunt, quandoquidem aliis ab ea jam pridem oberratus
nullis meis meritis fecerim satis; qua in re dum me agnosco solvendo non
esse, vereor, ne versuram facere cogar, ut apud eos, quorum ampla est fa
cultas, id vel precibus vel officiis obsequiisque aut sollicitudine mea et diligenti
cura obtinere valeam, quom odo pro tot in me collatis per v. illmam. Dtionem.
beneficiis aliquatenus respondere possem ; quod etiam per omnem occasionem
facturus sum omnimodo et v. illma. Dtio. pro sua excellenti prudentia perpen
dens, in facultate non minus voluntate eclipsim esse, meam erga se sinceri
cordis propensionem clementer in partem satisfactione acceptare dignabitur.
Ceterum reddidit me certiorem d. Nypczicz de vestrae illmae. D. desiderio,
quo cupit se insinuare in gratiam sacrae Mtis. reginalis, dom inae meae clementissimae, modo habeat exploratum, quemadm odum hac in re gerendum
sit illi, quave ratione metodus arripiendus, ut ad destinatum scopum pervenire
posset; ad quod etsi non existimem difficile iter esse, malui tam en consilii
mei sententiam majori deliberationi adhuc digerere usque ad reditum Mtis.
regiae in Cracoviam, ubi forte occasio aliquid salubrius suppeditabit, quam
ego meditaverim, unde quidquid optimum agnovero, indicare non negligam
v. illmae. Dominationi. Interea vero non inconsulte, ut ego arbitror, faceret
v. illma. D., si litteris suis Majestatem illius viseret, ac quantum dignitati
utriusque convenit, verbis dulcioribus animum Mtis. suae perliceret, et in quem
sensum epistola concipi debeat, dixi argum entum , ut videbatur accomodum,
dno. Nypczicz, qui pervicit, ut illud quoque perscribere v. illmae. D. non
verecundum ducerem, quod, (pro meo in v. illmam. D. summo adfectu) adnotatum in scedula his adjunxi,1) nullo quidem verborum ornatu neque phalerato
sermone
*) Koncept listu um ieszczam y tu w ed le oryginalnej m inuty Chojeriskiego, znajdujqcej si?
w archiwum krolewieckiem .
Sacra M ajestas, dom ina, domina clem entissim a, etc. Nihil aeque habeo in votis anim ique m ei
desideriis, quam ut sacras M tes. v., dom inos ac principes m eos colendissim os et magna veneratione
observandissim os, longa et prospera sanitate frui sem per audire, et aliquando etiam, dum licet et
datur, intueri possem . Qua affectione devictus descenderam Piotrkoviam, ut cumprimis viserem
M tem. regiam, dominum et avunculum mihi non minus colendissim um , quam amantissimum,
tum etiam, ut ab illius Mte. in certis tam regni Poloniae, quam ducatus m ei negotiis consilia
salubria capesserem . D iscessi tandem a Mte. ejus non usquequaque desiderio m eo expleto,
quod sacram M tem. v., dominam et principem m eam, contueri (quod vehem enter et optabam
et gestiebam ) non est datum. Quoniam igitur ita non successit, nolui admittere, quom inus, cum
verbis ipse nequiverim , litteris saltem hisce v. sacram Mtem. convenerim . Cujus Mti. ego cum
om ni facultate mea jam diu deditus devotusque vehem en ter cupio e sse commendatus, utque
huic m eo non minus ardenti quam constanti desiderio facerem satis, velim et obsecro, apud se
Mtas. v. exploratum habeat, m e in hac vita nihil posse, quod pro dignitate, fama et honore
Mtis. v. non possem . D e quo optarem, ut Mtas. v. serma. aliquando periculum facere dignaretur
et cum primum agnoscet, ea, quae olim verbis coram spopondi et hic repromitto, veriora esse,
quam quae malevolorum improbitas*) de me supersem inat, et in perniciosum rumorem clanculariis
autoribus deducit in aulis Mtum. vestrarum et quae forsan aliquando ad aures v. Mtis., ut tra
ducatur nom en m eum , perferuntur, quemadmodum, dum Piotrcoviae essem , subodoravi.
Et
quam vis nihil dubitem , M tem. v. non vulgari prudentia praeditam, neque vanis rumoribus ab
opinione recti in diversum deflecti debere, neque de m e, erga M tes. v. et pignora Mtum. v. mi
*)

W minucie byio p ierw otn ie: i m p i e t a s .

15
sermone exaratum, sed nudis verbis et simplicibus conceptum, quod etiam
sufficere putabam, quandoquidem in aula v. illmae. D. sint hi, quibus eruditio
et copiam et ornatum verborum facile suppeditat, et qui me omnibus numeris
antecellunt; ego animi mei erga v. illmanf. D. puritatem testatam esse volui,
quantumvis ineptiens et sus Minervam docens; sed, illme. princeps, non propterea cornix silet, quia philomena canit. Precor, ut hic novus annus v. illmae.
D. felici auspicio ineat, feliciori exeat et felicissimo semper redeat recurratque.
Datum Piotrvoviae, quarta Januarii, anno domini MDXXXI.
Ejusdem v. illmae. D. perpetuus servitor
Joannes Choienski, manu sua.

9.

L itterae u n iversales pro arestando sale extern o

alias ultram arino in ducatu M asoviae.
Metryka koronna, Ks. 45. str. 596.

Sigismundus etc. Universis et singulis dignitariis et officialibus tam

terrestribus quam civilibus ceterisque subditis nostris, incolis vero civitatum
et oppidorum ac villarum nostrarum et subditorum nostrorum in ducatu M a
soviae terrisque nostris illi subjectis, Czirnensi, Dobrzinensi, Vischegradensi,
Cziechanoviensi, Zacroczimensi, Nurensi, ac etiam in terra nostra Plocensi
consistentium. Notum facimus per praesentes, quia quemadm odum nos su
periori tempore generosum Sigismundum Laschewski, vexilliferum terrae Plocensis, litteris nostris in arestatorem salis externi alias ultramarini ac Ruthenici
istis terris nostris Masoviae constitueramus, commodis nostris zupparum que
nostrarum Cracoviensium indemnitati necessario providentes, ita etiam nunc
cupientes providere, ne per hunc ipsum salem externum prohibitum ipsis
zuppis
charissima propensissim o observandissim oque, quidpiam sinistri et animum Mtis. v. concitantis
absque debita pervestigatione apud se concepturam, pro cujus gratia consequenda sim ulque pro
statu proque fortunis Mtum. v. et sermi. regis junioris facultates fortunasque m eas ac vitam
etiam ipsam extrem is periculis exponere sum paratus, et eandem legem liberis*) m eis, si quos
per dei clem entiam charissima conjunx mea ediderit, erga natos Mtum. v. sum relicturus, pre
cibus tamen**) quam maximis a Mte. v. serma. exposco, ut pro bonitate atque clem entia sua,
de fide et integritate mea erga se ac utramque M tem. regiam ita sibi, quemadmodum scripsi,
persuadens, clanculariis et cuniculariis insim ulationibus, si quae ad M tem. v. (quod tam en non
puto futurum neque pro innocentia m ea reformido) delata essent, sed ex habundanti fervore, quo
gratiam Mtis. v. sitio, precor et vehem enter rogo, nolit illis fidem dare et m e non auditum,
immo nihil tale dem erentem , apud se pro noxio habere. Magnam autem gratiam v. Mtas. serma.
mihi exhibebit, quando ea, quae m entem ejus reginalem offendere debeant, mihi declarare vel
suis vel alienis litteris dignabitur. Nam haec est mihi perpetua m ens et constans voluntas, ut
nullam praetermittam occasionem , per quam possem devincere animum Mtum. v. et mereri atque
conciliare m ihi gratiam v. Mtis. sertnae. Cujus clem entiae iterum iterumque m e unacum conjuge mea amantissima plurimum com m endo etc.
Illustrissime princeps, dom ine dom ine clem entissim e. Argumentum hoc m inim e quidem
argutum excrevit in epistolae magnitudinem, quod tam en paucioribus verbis com prehendi potest,
ego personarum et negotii rationem habens fusius forsan, quam opus erat, exaravi. V . ili. D.
pro bonitate sua studium hoc erga se meum boni consulere dignabitur.
*) W minucie pierw otnie: n a t i s .

**) W minucie pierw otnie: i t a q u e .

16
zuppis nostris Cracoviensibus quoquom odo detrimentum afferatur, eidem Sigismundo negotium arestandi salis externi praedicti nunc iterum denuo com
mittendum esse duximus et committimus per praesentes, dantes sibi hoc ipsum
sal externum per nos prohibitum* apud incolas cujuscunque status et condi
tionis terrarum istarum per se vel servitores suos inquirendi et inventum
arestandi arestatumque recipiendi, et eos, apud quos repertum fuerit, ad locorum
capitaneos citandi ac in poena statuti desuper editi condemnandi et juris vigore
puniendi poenasque omnes luitas fisco nostro regio applicandas, ac trans
gressoribus prohibitionis nostrae de non invehendo istuc sale externo praedicto
factae, exigendi, extorquendi et percipiendi plenam et omnimodam facultatem.
Quocirca vobis locorum capitaneis in ducatu nostro Masoviae terrisque prae
dictis mandamus, quatenus, posteaquam per ipsum Sigismundum Laschewski,
arestatorem nostrum, vel ipsius familiam, praesentium vigore fueritis requisiti,
sibi ipsique familiae suae ad praemissa omnia exequenda poenasque exigendas
consilium et auxilium nostrum et praebeatis et quoscunque ipse Sigismundus
Laschewski detulerit vobis, mandatum nostrum de non habendo usu salis
praedicti prohibiti per nos factum transgressos esse, eos seposita omni mora
poena statuti desuper editi afficiatis, sub obtentu gratiae nostrae et poenis
contra negligentes officiales statutis, secus facere non ausuri. Harum quibus
sigillum nostrum est impensum testimonio litterarum. Datum Piotrcoviae in
conventu generali die festi Sanctorum Trium Regum, anno domini millesimo
quingentesimo trigesimo primo, regni nostri anno XXIV1).
Relatio reverendi in Christo patris domini Petri Tomiczki, episcopi Cracoviensis et regni Poloniae vicecancellarii.
t

10. Joannes Andreas de V alentin is

Joanni D antisco.
Archiwum biskupie w e Fromborku D. 67. fol. 46 (list oryginalny).

Rme. domine, domine mi plurimum observande. Quantum semper P.

v. rmae. nomen coluerim et de ea, ubi necessitas postulavit, bene praedica
verim, in reditu suo ad nos felici ex amicis intelligere poterit: ego autem
silentio praetereo. Fuit et nunc non parvus rumor de Montis Serici negotio,
cujus cognitionem delegavit caesar ad consilium collaterale; persuasa tamen
Mtas. reginalis meis argumentis novit hanc cognitionem suscipiendam fore
grato animo, velut postremis litteris suis suscipit.
Non male habeat P. v. rma., quod ejus Mtas. reginalis non admisit
d. Fabianum ad episcopatum suum ejusque proventus reformandos componendosque: nam hisce diebus habet negotium cum quodam Haller in Prussia
et in Rogosno,- ad quae ambo idem Fabianus necessarius est nec obire causa
angustiae temporis utrumque m unus poterat.
De privilegio domini Alexii, contubernalis mei, quod ut impetret, P. v.
rma. operam suam pollicetur, ago maximas gratias hocque beneficium in me
collatum
*) D. 6. I. 1531.

17
collatum cognoscam ; ipse mittet insignia suae domus, quibus superaddi ex
caesareo munere aliquid poterit. Spero in reditu regio ex Piotrcovia ejus
Mtem. revocutaram P. v. rmam. a tam longa legatione: quandoquidem Mtas.
reginalis affirmet et ego certo sciam, regiam Mtem. nunc isthic eam fovere
potius, ut orator adsit suus his caesareis gestis, quam ut reginalis Mtis. res
procuret; qiiare bene speret P. v. rma. nec eam turbet, quod reginalis Mtas.
innuat velle perconctari eam, donec traducatur disquisitio Montis Serici a con
silio Neapolitano ad caesarem: nam m oderabitur hanc suam deliberationem
super hoc aut si modo respondebit, modestius scribat. Ego me P. v. rmae.
plurimum commendo. Cui ago gratias de his in comitiis imperialibus gestis
mihi transmissis. Dat. Crac. die VI. Januarii MDXXXI.
E. P. v. rmae. servitor J. And. de Valentinis,
Sandomiriensis Trocensisque praepositus.

11. Fabianus W ojanowski

Joann i D antisco.
Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 1595, nr. 62 (list oryginalny).

Rme. dne., patrone gratiose, post mei et servitiorum meorum perpetuam

addictionem. Quo brevissime paucis perstringam ea, quae hic fiunt: Mtas.
reginalis male est contenta de D. v. rma., quod res et negotia illius Mtis.
tam diu procrastinantur, quae res negligentiae D. v. rmae. asscribitur; timeo
esse aliquos malevolos, qui in hunc modum D. v. rmam. detulerunt.
Mtas. sua me non vult dimittere, ut in episcopatum proficiscar cum d.
Bernhardo, nam hoc tem pore servitio meo uti vult in negotiis propriis. Hanc
ob rem d. Bernhardus ex m andato dni. Boreck exspectat, donec rmus. d.
Cracoviensis veniat, quo tunc remedium huic negotio inveniant; 12 hujus
Mtas. r. huc intrabit feliciter.
De revocatione D. v. rmae. locutus sum cum illius Mte.; tunc mihi re
spondit: finito negotio Montis Serici poterit revocari, ipse hoc negotium incepit,
ipsi caesar promissum fecit, ipse finiat. Instabo ergo apud rmum. d. Cracoviensem, quo D. v. rmae. litterae in eum modum revocatoriae mittantur.
Ego sum paratissimus servitor D. v. rmae., modo liceat cum bona gratia
Mtis. suae, contra quam nil nec cogitare honestum est.
Praemiseram servitorem meum unum cum 2 equis in episcopatum D. v.
rmae., quo me illic praestolaretur. Supplico, ne sit contra eundem, cum illic
equi duo non multum absumere possint, praesertim cum omnium rerum copia
illic sit et castra vacua ne sint, est non inconveniens, ut meus quoque ibi sit.
In Lobaw saltem 3 vel 4 in castro continui c u m .......... *) relicti erant. In
Antiquo castro similiter 2 vel 3 equi etiam dispersi sunt; habent ergo meum
servum illic et equos, quibus ut utantur, sicut propriis, scripsi, sed melius
mihi esset, ut vicinius eos haberem, nam suspicamur, hoc anno nos redituros
in
') Wyraz nieczytelny (? uno viro).
Acta Tomiciana. Tomus XIII-

18
in Lituaniam, cum indutiae Mosci exspirabunt. Eam ob rem supplico D. v.
rmae., dignetur mihi benefacere, cum facillime possit, et dare mihi in Go*
lqbie pro 3 equis expensas cum uno servo, vel det saltem fenum, et avenam,
quae illic in bono foro est, ego emam, hic enim omnia sunt in caro foro,
pro qua re perpetuis servitiis D. v. rmae. pro posse meo addictus ero. Et si
mihi hac re subvenire dignabitur, supplico, litteras ad Lazarum praefectum
meis includat. Iterum me gratiae D. v. rmae. commendo, quae feliciter vivat.
Cracoviae 6 Januarii 1531.
E. D. v. rmae. servus Fabianus Wojanowski.
Rmo. dno. Joanni Dantisco, episcopo Culm ensi, et oratori sermi. regis Poloniae apud M tem.
caesaream, dno. m eo gratioso.
Dat. Cracoviae 6 Januarii, red. Bruxellis 8 Februarii.

12.

Ludo vicus Gritti, gubernator U ngariae,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.

Archiwum K rolewieckie (odpis w sp o k zesn y z kancelaryi Szydlow ieckiego).

Serenissime princeps, rex inclyte et domine colendissime, servitiorum

meorum commendationem. Dum huc Mtis. vestrae regiae orator, generosus
dominus Stanislaus Kostka, studium ejusdem vestrae Celsitudinis ad pacandum
hoc Ungaricum incendium faciendasque indutias abunde et prudenter declarasset, dum que ego hic, qui ejus Turcici foederis m agna ex parte curator et
sollicitator fui, praesens adessem: dignum putavi Mti. vestrae regiae ea omnia
per eundem illius oratorem declarare, quae mihi visa sunt ad sopiendum hoc
malum et ad pacandam rempublicam christianam pertinere. Non enim sum
nescius eorum, quae caesar Turearum hac de re verset in animo. Quare Mtas.
vestra illuc, quo dicet orator suus, arcum intendere nitatur et eidem oratori
suo dignetur praestare fidem indubiam. Commendo me cum hiis in gratiam
vestrae regiae Mti., quam optime valere et feliciter imperare exopto. Budae,
die Januarii septima anno millesimo quingentesimo tricesimo primo.
Ejusdem vestrae Mtis. regiae deditissimus
Ludovicus Gritti, gubernator regni Hungarici, manu propria.
/

13. Ludovicus G ritti per Stanislaum Costcam

Sigism undo, r e g i Poloniae, annuntiari com m isit.
Teki Gorskiego, nr. 3564, (odpis wpofczesny.) Archiwum K rolewieckie (odpis w spotczesny
z kancelaryi Szydlow ieckiego).
Kod. Sap. VIII. 189. Kod. Jag. nr. 193. Kod. Op. XIII. 40. Kod. Karnk. XIII. 41.
Q uellen zur bayerischen und deutschen G eschichte T. IV. nr. 38.

Haec agat dnus. orator cum Poloniae serenissimo rege. Primo commen
dabit vestra Dominatio me et propensum studium meum serenissimo Poloniae
fegi, cui sicuti opto prosperam valetudinem ac omnes felices successus, ita
cupio

19
cupio per quamlibet occasionem et commoditatem servire suae Majestati nec
abesse ab illius longe quaesitis, quaecumque in illius honorem et commodum
praestare possem.
Sunt autem multi multorum principum Christianorum oratores, quos con
tingebat Constantinopolim ad portam caesaream adventare, qui sciunt, quo
animo, cura et diligentia innitebar semper rebus Christianorum et non solum
rebus regum, principum et aliorum majorum, sed unicuique christicolae etiam
minimo nunquam solebam defuisse, et id esse verum, multi, me tacente,
testificarentur.
Et his aliquot annis testis mihi est spectabilis et magnificus dominus de
Lasko, quam probe quam que fideliter et rebus Hungaricis et Polonicis insu
dabam, nullam ex hoc exspectans aliud pretium, quam meritum apud superos
et divinam gratiam ; nam pro statu et conditione mea ad bene beateque
vivendum nihil mihi videbatur defuisse. Tamen agenti et laboranti domino
Laski is adjutor et consultor fui, ut Turearum caesarem et Tureas a pristina
consuetudine abduxissemus.
Solebant enim antehac Tureae armis partis provinciis non absque san
guine cedere; attamen iste Turearum imperator, primum afflatus divina ordi
natione, tum demum nostro inductus ingenio, Hungariam, caeso Ludovico
rege et statim occupata Buda, cessit regi Joanni serenissimo, domino meo
clementissimo, non solumque cessit, sed donavit illi jus omne regni absque
tributo et omni alia subjectione.
Dumque advertisset ipse caesar Turearum, Ferdinandum , regem Bohemiae,
exturbare serenissimum Joannem regem regno isto inniti, jam anni erunt
brevi duo, movit se viresque suas ad defendendum amicum suum et regnum
Hungariae amico suo concessum.
Qua expeditione sua quae et quanta egerit ille potentissimus princeps,
non est ex re recensere. Satis est enim, recuperatam Budam et alia loca iterum
denuo regi Joanni inclito reddidisse illique fecisse de omnibus rebus ad bellum
necessariis realem provisionem, ita terrestribus et novalibus copiis, sicuti bombardis et rebus his similibus. Nam verbum suae Caesareae Majestatis semel
productum in rem et amicitiam serenissimi domini Joannis regis ita statuit
illius Celsitudo observare, ut potius sit extrema passura, quam relinqueret
amicum suum vel sineret illum opprimi; utque sit in propatulo, caesareae
Majestatis animum non esse crudelem ac in Christianos impium, hac aestate
adveniente domino Laski et promovente concordiam novissime per serenissi
mum Poloniae regem tractatam, quam facile admiserit ineundam, testis esse
possum.
Sed quia hac concordia existimabat caesar regem Bohemiae tantum tem
pus terere et eludere debuisse, misit me huc Majestas sua, ut, quo negotium
tenderet, adverterem et providerem de nonnullis, ubi paucis admodum post
meum huc adventum diebus Ferdinandi regis copiae adventare dicebantur et
demum capto per proditionem Strigonio hic sub regia Buda comparuere et
regem, me et alios obsidere et expugnare magna certe vi conabantur. Qua
in re tacebo virtutem fidemque ac fortitudinem eorum, qui obsessi fuerunt;
omnia
2*

20
omnia enim Altissimo commendo, cui soli liberationem Budae attribuo. Exi
stimo tamen omnes hic suum titulum et famam non deturpasse.
Quam autem Turearum imperator bene regis Ferdinandi subterfugia
perspexerit, quilibet nosse potest. Nam sub uno eodem que tempore idem
Bohemiae rex binos suos oratores misit, unos ad caesarem pro pace et indutiis,
quos tenet nunc detentos, alios Posnaniam tanquam pro concordia. Quae
suae Majestatis negotiatio certe nescio, quom odo apud alios interpretabitur,
sed apud Turearum caesarem est abjectissima, qua et multum detraxit suae
existimationis et ita Turearum imperatorem exagitavit et incendit, ut primo
vere certissimum et inauditum apparebit incendium. Cui malo, deus judicet,
qui praestitit causam, utinamque illum puniret solum absque malo aliorum et
maxime eorum, qui nocentes non sunt.
Ubi dum hostis jam cingere nos obsidione aggrederetur, licet ego per
postas advolassem nec habuissem mecum aliquem bellicum apparatum, tamen,
considerata rei m agnitudine et perspecta, malui regi, ut se includeret vel me
saltem pro defensione relinqueret, consuluisse, in tam loco ruinis, situ et igne
deserto et ruinato, quam quod illo hosti cedere debuisset.
Compertissimum enim mihi est, ut, si casu aliquo ex manibus regis
Joannis serenissimi excideret Buda illamque iterum Turearum imperator recu
peraret, nunquam deinceps hanc regiam sedem possessuros Christianos, sed
Tureas praesidiis munituros illam, cum sit certissimum, quamdiu sint Turearum
istae vires, nunquam hic Hungariae Germanos passuros, sed potius Tureas
absumpturos omnia.
Praeterea serenissimus Poloniae rex advertat, subdole ne, an minus rex
Bohemiae indutias Posnaniae compositas sit amplexus, cum post Luciae diem 1),
quae dies prima indutiarum esse debuit, fortissimo impetu fuisset urbem
aggressus et aliquot deinceps diebus perseverasset in eodem obsidionis conatu
suus exercitus; laesamque suam Majestatem perpendat serenissimus Poloniae
rex, quo animo deberet istas delusas indutias vel boni consulere vel acceptare.
Tamen pro bono publico parata nunc, sicuti semper antea fuit, illius Celsitudo
ad ea, quae pacis essent, et pacis sincerae, sed quia sit illius Majestati hoc
cum caesare foedus, ut alter absque alterius consilio, scitu et consensu nec
de pace nec de indutiis statueret, ibo hanc ob rem Constantinopolim solus
ego per postas.
Ubi cum sciam ac intelligam nullam spem esse harum indutiarum et pacis
aliam, nisi quod serenissimus Poloniae rex acceptis in sequestrum omnibus
castris, arcibus et m unitionibus ex Ferdinandi regis manibus, mitteret suum
hominem per postas Constantinopolim caesareae Majestati significando, arces
esse in suis manibus et indutias unius anni pro tractanda pace perpetua esse
necessarias, tunc ego promitto me indutias perfecturum. Sed nisi hac de re
avisabit me Majestas regia in Martio, tunc omnino sciat, caesarem venturum
terra et mari et acturum, quae deus velit. Nec eum moraturum sub Strigonio
vel aliis locis existimet Majestas sua, ibit enim recta Viennam, proelium cum
terrestribus
2)

D. 13. 12. 1530.

21
terrestribus copiis quaesiturus; classis autem dabit vela in regnum Neapolitanum
verendumque est, ne ducatus quoque Bari aliquid patiatur malorum.
Suspecta enim est illi horum fratrum Caroli et Ferdinandi regum potentia
et habentur apud ipsum ob civilia bella ac rapinas Italicas summo odio, nunc
autem praesertim, dum illi caesari Turearum tanquam colubri dormienti et ad
pacem inclinato hac Budensi obsidione pede caudam pressissent. Qua re
irritatus vibrare aculeos nititur.
Quicquid itaque accidet, solum regem Bohemiae tantorum malorum cau
sam praestitisse, sentiet orbis, quem ego meis litteris conatus sum ab Hungaria incessenda et a perdenda christiana republica reducere. Videat sua
demum Majestas, si abstinere noluerit, qua facie supremi sententiam judicis
exspectabit. Nam sicuti stat nunc in ejus arbitrio relicta Hungaria parare orbi
pacem, ita, si noluerit, sanguis is, qui effluet, erit in capite suae Majestatis
et posterorum suorum .1)
Ut autem serenissimus Poloniae rex re ipsa experiatur curam meam et
sollicitudinem reipublicae christianae, offero me ad suam Majestatem venturum
cum plena facultate et tractaturum perfecturumque pacem non solum cum
Ferdinando, sed etiam cum aliis illam volentibus, modo arces illae (ut supra)
sint in sequestro apud suam Majestatem.
Praeterea dum fuisset nobis cum domino Laski novum quoddam de Moldavo allatum: irruisse ipsum videlicet in confinia Polonica et exussisse ac de
praedasse aliqua loca, consultum et decretum fuit apud nos, res illius wojewodae
Moldavi apud caesarem inficere ac efficere, ut caesarea Majestas Turearum
nullum sit non solum auxilium sed nec favorem illi factura. Id ego nunc
apud suam caesaream Majestatem me facturum polliceor, ut inde illius Poloniae
regni aliquod magnum incommodum averterem, utque hoc meo servitio pa
rarem mihi serenissimi Poloniae regis gratiam et benevolentiam.
Non esset tamen abs re, ut aliquem levem nuntium sua Majestas mitteret
ad Tuream in eo negotio honorem caesari faciendo et conquerendo de fidefrago suae caesareae Majestatis subdito, ipso wojewoda Moldaviae.

14. Ludovicus Gritti, gubernator U ngariae,

Christ. Szydlow iecki, r. Pol. cancellario.
Archiwum K rolewieckie (wspotczesny odpis z kancelaryi Szydlow ieckiego).

Spectabilis ac magnifice domine, amice noster observandissime. Salutem

et nostri commendationem. Gratissima fuit nobis haec salutatio, qua nos ge
nerosus
) Na tych slowach koriczy si^ instrukcya w Q uellen zur bayerischen und deutschen
G eschichte. Natom iast zawiera to zrodlo nast^pujqcy dodatek, ktorego nie majq kodeksy Gor
sk iego: Q u a e d o m i n u s C o s t k a r e t u l i t n o m i n e L u d o v i c i G r i t t i e t n o n e r a n t
s c r i p t a i n s c e d u l a i p s i u s d n i . G r i t t i . Circa decimum articulum, qui incipit: Q u o n i a m
a u t e m T u r e a r u m i m p e r a t o r e t c . dom inus Ludovicus Gritti dixit declarando eundem arti
culum dom ino Stanislao Costka, quod caesar quatuor magnis exercitibus sermum. dominum regem
Ferdinandum primo vere aggredi proposuit. Caesar ipse cum copiis suis Viennam adorietur,
alium exercitum m ittet ad devastandam et occupandam Moraviam et Slesiam , tertius exercitus
regnum B ohem iae petet, quartum autem exercitum ad Italiam navibus transmittet, qui in Napulia
terram attinget.

22
nerosus is praesentium exhibitor1), dominus orator, salutavit vestrae s. et magcae.
Dtionis. nomine et alia omnia, quae dicebat ad augendam mutuam inter nos
benevolentiam, fuere nobis acceptissima nec minori studio eidem domino oratori
esse animum nostrum ad firmiter tenendam amicitiam nostram propensum
declaravimus. Rogavimusque illum, ut alia quaedam nostro nom ine referret
vestrae spec. et. mag. Dtioni., ita pertinentia ad publicam rem christianam,
quam etiam concernentia regnum Poloniae inclytum. Quae sicuti non parvi
sunt ponderis, ita summa indigebunt celeritate. Atque ita agat de hiis vestra
spec. et mag. Dtio. prudenter, ut semper soluit, et diligenter et nos apud se
habeat commendatos. Quam optime et feliciter valere optamus.
Buda, septima die Januarii anno 1531.
Ludovicus Gritti, gubernator regni Ungariae etc. manu propria.

15.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Bonae, reg in a e Poloniae.

Teki Gorskiego, nr. 1417 (minuta M aciejowskiego). Kod. Jag. nr, 184.
Kod. Op. XIII. nr. 30. Kod. Karnk, XIII. 31.

Serenissima princeps et dna. conjunx nra. charissima. M agnas agimus

gratias Mti. vrae., quod nos tam de suo quam de sermi. filii et ceterorum
liberorum nostrorum felici statu certiores fecerit, quodque valetudinem nostram
litteris et nunctio officiose, ut solet, inviserit. Nos vicissim praesentibus salu
tamus Mtem. vram. et ut cum sermo, filio et aliis liberis nostris sospes atque
incolumis diu vivat, vehementer optamus. Per omne id habiti conventus tem
pus nihil nos ad celeritatem expediendorum negotiorum sollicitabat magis,
quam videndi Mtem. vram. desiderium, quo et summo et assiduo tenebam ur
semper. In quibus quidem negotiis quantum cumque emolumenti vigilantia
nostra reipublicae attulerit, Deo Optimo Maximo acceptum referendum putamus.
Q uod vero celeritas in his accesserit, in fructum nobis reponimus, namque ex
hac occasione ad complexum Mtis. vestrae cito redeundi facultas nobis datur,
qua nihil nobis hoc tem pore gratius vel secundum magis accidere potuit.
Absolvimus heri reliquias negotiorum omnium publicorum, quare cras
hinc discedere in Dei nomine et isthuc ad Mtem. vram. die Jovis proximo
pervenire decrevimus. Intra quos dies nihil praeter ipsam Mtem. vram. et
sermum. filium ceterosque liberos nostros in animo nobis versari amplius
poterit, ad quos pervolare quantocius gestimus.
Allatae sunt nobis ex Hungaria a domino Ludovico Gritti litterae, quas
perlectas Mti. vestrae cum praesentibus mittimus, ut illas etiam ipsa perlegat
et ad nostrum isthuc adventum apud se servet.
Commendamus nos et
amori et dilectioni Mtis. vrae., quam simul cum sermo, filio et aliis liberis
felicissimam esse et diutissime salvam et incolumem optamus. Dat. Piotrcoviae,
die VIII Januarii a. dni. 1531, regni nostri 25.
') Stanisiaw Kostka.

23

16.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Mauritio, epo. W armiensi.
Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 247. pag. 89 (list oryginalny).

Rme. in Chro. pater et dne. frater et amice charissime ac honorande.

Non potuit celerius absolvi hinc is nuntius D. vestrae, Majestas enim regia
occupata actionibus publicis non dederat mihi responsum de conservando
affine rmae. D. vestrae in bonis regiis Gremlin. Annuit tamen tandem Mtas.
sua jam ferme in suo discessu postulatis rmae. D. vestrae. Cui mitto litteras
conservationis pro affine illius praefato una cum litteris ad capitaneos de
arcenda insolentia cujusdam Joannis Bomgarth, qui subditis rmae. D.
vestrae hostem se declaravit, conscriptis. Cupioque, ut rma. D. vestra sit
felix ac diu incolumis. Dat. Pyotrkoviae die dominico proximo post festum
sanctorum Trium Regum. Anno domini M. D. XXXI.1)
Vrae. rmae. D. Petrus, episcopus Cracoviensis et vicecancellarius, ssrt.
Rmo. in Chro. patri et dno. domino Mauritio, dei gratia
sim o ac honorando.

17.

epo. Warmiensi, amico charis-

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci Prussiae.

Archiwum K rolewieckie (list oryginalny z wlasnor^cznym podpisem krola).

Kod. Sap. VIII. 182. Kod. Jag. nr. 185. Kod. Op. XIII. 33. Kod. Karnk. XIII. 34.

Sigismundus, Dei gratia, rex Poloniae, Magnus dux Lituaniae, Russiae,

Prussiae, Masoviae etc., dominus et heres.
Illustris princeps et domine, nepos noster charissime. Postulavit a nobis
Illtas. vestra sententiam et consilium nostrum, quibus modis et rationibus ea,
quae coram caesarea Mte. cum a novo magistro de Cronembergk, tum
a commendatore ex Livonia sunt in ejus contumeliam acta et proposita,
refellere debeat. Nos vero nolentes ulla in re deesse Illti. vestrae, expendimus
cum consiliariis nostris utriusque ordinis eos libellos accusatorum ejus, quos
nobis communicavit, in quibus duas esse causas, cur accusetur, comperimus:
unam de avulsis ab Imperio et ordine Teutonicorum terris Prussiae et omagio
nobis praestito, alteram de ordine et religione catholica deserta. De subjectione
et omagio nobis praestito facilis est et justa ad excusandum apud omnes ratio.
Constat enim universo tarrarum orbi, reges Poloniae dudum terras Prussiae
ut suas hereditarias cum jure tum bello repetivisse, magistros et ordinem non
succubuisse solum, sed etiam sollenni concordia et de una terrarum parte
cessisse et de altera subjectionem et omagium antecessoribus nostris praesti
tisse, ipsosque in ordinem principum et consiliariorum regni nostri ascitos
fuisse. Cum igitur vestra Illtas. id fecit causa pacis et boni publici, quod
alioquin et debuit et antecessores ejus plerique fecerunt, nulli indignum aut
novum videri debet neque ob id a quoquam juste vel culpari vel impediri
potest. Quod si tamen fieret, nos Illtem. vestram et terras ipsas, ut majores
nostri solebant, pro viribus nostris tueremur neque de hoc Illtas. vestra quicquam
dubitare
') D. 8. 1. 1531.

24
dubitare debet.
De mutata vero religione et deserta ecclesia catholica
quod aliud utilius consilium vestrae Illti. praebere possemus, quam id, quod
antehac aliquoties praebuimus, profecto, charissime nepos noster, nullum
habemus. Nos enim ab initio considerantes, et qualem ea professio, qua
ubique traducitur, aspersura esset labem sermae. familiae nostrae et quantas
dificultates utrique nostrum paritura, consuluimus illi ex animo et affectu
paterno, ut potius vestigia majorum suorum et instituta ecclesiae catholicae
recepta et approbata cum summatibus Christianis, quam seditiosa apostatarum
dogm ata sequeretur. Id ipsum etiamnum non aliter quam filio nostro consu
limus rogamusque plurimum vestram Illtem., ut hoc integerrimum consilium
nostrum in eam partem accipiat et pro sua prudentia secum diligenter expen
dat consideretque, quam inhonestum et perniciosum fuerit semper ab unitate
ecclesiae catholicae vel latum digitum recedere, quantam habeant ansam
adversarii vestrae Illtis. cum apud pontificem caesareamque Mtem., tum etiam
apud alios reges et principes Christianos criminandi illam haereseos nomine
et favorem auxiliumque omnium adversus illam comparandi; qua sublata, nihil
amplius vel dicere vel moliri possent adversus Illtem. vestram, quod et justis
rationibus dilui et facili negotio repelli non posset. Nosque commodiorem
haberemus viam et excusandi illam apud pontificem caesareamque Mtem. et
cum illis de statu ejus, in quo nunc est, citra motum aliquem transigendi.
Quare rogamus etiam atque etiam Illtem. vestram, ut et consilium hoc nostrum
saluberrimum amplecti velit et sibi persuadeat, nos illam nullo in eventu esse
deserturos. Quae valeat feliciter et nos diligat.
Datum Pyotrcoviae, die
octava mensis Januarii, anno Domini MDXXXI, regni nostri XX quarto.1)
S i g i s m u n d u s rex subscripsit.

18.

Christophorus Szydlow iecki, Castell. Crac., cancell.,

Alberto, duci Prussiae
Archiwum krolew ieckie (B. 2. list oryginalny).

Illustrissime princeps et domine, domine colendissime. Salutem et promp

tissima obsequia.
Quod is dominus secretarius non statim expeditus et absolutus est, nihil
aliud in causa fuit, quam infinitae occupationes s. regiae Mtis., domini mei
clementissimi. Exigebat dominus secretarius velocem expeditionem, rogabat
et plane urgebat, ut absolveretur; sed illae ipsae occupationes non patiebantur
id, cum una difficultas aliam pareret. Primum igitur omnium illustrissimam
Dominationem vestram vehementer rogo, aequo ferat animo hanc moram hujus
optimi ac diligentissimi familiaris sui, quin ejus studium et diligentiam illmae.
Dtioni. vestrae, ut domino meo clementi, ex animo commendo.
Conventum hunc absolvimus gratia deo concorditer, constitutis satis bonis
rationibus tuendorum finium.
' Negotia
) K odeksy G orskiego majq dat?: d i e T r i u m R e g u m , d i e J a n u a r i i VI. Minuta byla
w idocznie napisana 6 stycznia a list do w ysylk i przepisany i przez kr61a podpisany dnia 8 stycznia.

25
Negotia, quorum causa dominus secretarius hic relictus fuit, ex relatione
ipsius vestra illma. Dtio. intelligere dignabitur, quo pacto expedita sunt.
Quae nova mihi ab illustri juvene Lodovico Gritti, filio ducis Venetiarum,
et a domino Laski, palatino Siradiensi, scripta et missa sunt, eorum exempla
hiis annexa illmae. Dtioni. vestrae m itto,1) cui me ut domino colendissimo et
fratri majori observandissimo ex corde commendo, cupiens eandem illustrissimam
Dtionem. vestram optime sanam et felicissimam esse, utque in omnibus
succedant ei omnia secundum cor et desiderium ejus. Datum apud oppidum
Petrcow, die octava Januarii 1531.
Christophorus de Schydlowyecz, castellanus et capitaneus Cracoviae,
regni Poloniae summus cancellarius.
vestrae illmae. D. totus bonus servitor et frater, m anu sua.
(In a s s e r t a s c e d u l a : ) Mitto insuper illmae. Dtioni. vestrae exem
plum litterarum regis Joannis ad reginulam Hedvigim, neptem suam, datarum .2)

ad Christophorum Szydtowiecki. Illustris ac m a

gnifice domine, domine et pater observandissime.
Salutem et servitiorum
meorum commendationem. Quam ego semper in vestram i. D. ( s c i i , pro
pensus eram) id illius testimonio testatum esse potest et quam denique in scri
bendi officii nec piger nec parcus fiebam, hoc etiam scit vestra i. D. Et nunc
essent aliqua, quae scribere statueram ; sed quia praeciderit tempus, Sanzari
tres, qui hodie huc veniunt, quibus obviam cum domino Naderspan jam jam
equum conscendo, rogo, vestra D. condonet huic brevitati. Scripsi tamen
illustri domino meo, Cracoviensi palatino, aliqua, anteqam eorum Thurearum
excipiendi munus mihi fuisset injunctum. A quo omnia intelligere poterit.
Dominus quoque Ludovicus Gritthi propter infinita onera rogat fieri apud
vestram i. D. excusatus; quam rogat, ut has litteras suas serenissimis istis
Mtibus. consignatas ad manus faciat. Id est omni iterum obsequio relaturus
vestrae i. D. Cui me et ipsumque maxime commendo. Budae, 23. Decembris
anno 1530.
Ejusdem vestrae i. D. servitor et filius
Hieronym us Laski etc. manu propria.
Rogo, eadem excusatione excuset me vestra i. D. domino meo thesaurario,
cui servitia mea commendo et tertia die scribam omnia latissime.
Copia litterarum Hieronymi ta sk i

Copia litterarum regis Joannis Hungariae ad reginulam Hedwigim, cum suis titulis.

Arbitramur, vestram illustrissimam Dominationem de nobis et statu

rerum nostrarum satis esse sollicitam. Ne itaque ipsa hac sollicitudine detine
atur, sciat, nos dei auxillio et militum nostrorum virtute ab impetitione hostium
deliberatos
) Przy liscie Szydtow ieckiego znajduje si? w archiwum K rolewieckiem odpis listu Grittiego
nie do Szydtow ieckiego, lecz do krola Zygmunta z d. 23. 12. 1530. Zob. Acta Tomiciana T. XII.
nr. 418. O dpis listu H. ta sk ie g o do Szydtow ieckiego przytaczamy p ow yiej.
*) Przytaczamy tenze odpis z archiwum K rolewieckiego.

26
deliberatos esse, qui praeter inanes impensas, quas maximas ad banc expedi
tionem fecerant, maxima ignominia et plurima suorum caede de obsidione
civitatis nostrae discedere sunt coacti. Habemus spem in dei auxillio, nos
majorem propediem de ipsis vindictam habituros. Interea illma. D. vestra
ne sit anxia neve quicquam de illis, que hactenus audivit, moleste capiat.
Nos enim, ut diximus, ab hostium insidiis liberati sumus et speramus indies
prosperiora ad i. D. vestram nos scripturos. Eandem diu ac felicissime valere
exoptamus, nosque eidem plurimum commendamus.
Budae, die dominico
proximo ante festum Sancti Thom ae.1)

19.

L itterae ad capitaneos de proclamandis

publicis contributionibus.
Metryka Koronna, ks. 45. str. 637.

Sigismundus etc. Magnifice sincere nobis dilecte.

Generose fidelis
dilecte. Exigentibus arduis reipublicae regni nostri negotiis, constituimus de
unanimi voluntate et consensu consiliariorum nostrorum et nunctiorum terre
strium in praesenti conventu generali congregatorum nonnullas contributiones
publicas, quarum litteras universales ad exactorem hujusmodi contributionum
per nos designatum mittimus, m andam usque tuae Fidelitati, ut juxta easdem
litteras universales praefatas contributiones proclamari et publicari faciat in
foris et congregationibus populi civitatum et oppidorum ac aliorum locorum
publicorum capitaneatus sui, negligentesque vel contumaces in solvendo, quos
ipse exactor deferet, pignorationibus et aliis poenis solitis ad contribendum
compellat, pro debito officii sui et gratia nostra aliter non factura. Datum
Piotrcoviae die dominico proximo post festum sanctorum Trium Regum, anno
Domini millesimo quingentesimo trigesimo primo, regni nostri vigesimo
quarto.2)
Ad mandatum proprium regiae Majestatis.

20.

L itterae reg ia e ad exactores.

Metryka Koronna, ks. 45. str. 639.

Sigismundus etc. Generose fidelis dilecte. Habentes commendatam fidem et

industriam tuam constituimus et designamus te in N.. exactorem contribu
tionum publicarum in conventu Pyotrkoviensi proxime praeterito decretarum,
quare m andam us tibi, ut munus hoc exactoratus tibi injunctum obeas diligenter
ac fideliter, juxta litteras universales, quas ad te mittimus cum praesentibus.
Eos vero, qui in solvendis hisdem contributionibus negligentes et contumaces
fuerint, capitaneis locorum deferre non negligas, pro fide tua et gratia nostra
facturus. Datum Cracoviae (die dominico proximo post festum sanctorum
Trium Regum anno domini millesimo quingentesimo trigesimo primo, regni
nostri vigesimo quarto.3)
J) D. 18. 12. 1530.

*) D. 8. 1. 1531.

) D. 8. 1. 1531.

27
E x a c t o r e s in M i n o r i P o l o n i a .
In terra et palatinatu Cracoviensi: Joannes Pyenyqszek, judex Cracoviensis;
in terra et palatinatu Sandomiriensi: Joannes Strzambosch, judex castri Radomiensis; in terra et palatinatu Lublinensi: Paulus Sczekoczki; in pala
tinatu Russiae: Nicolaus Dersnyak, judex Premisliensis; in palatinatu Belsensi
et terra Chelmensi: Felix Zamosczki, judex Chelmensis; in palatinatu
Podoliae: Andreas Czirmyenski.

21.

L itterae un iversales ducillorum.

Metryka Koronna: ks. 44. str. 865, ks. 45., str. 635.

Sigismundus etc. Universis et singulis principibus tam ecclesiasticis quam

saecularibus, reverendissimis ac reverendis in Christo patribus dominis archiepiscopis, episcopis necnon magnificis, generosis, nobilibus, famatis et providis
palatinis, castellanis, capitaneis, terrigenis, nobilibus, officialibus et eorum vicesgerentibus, heredibus, advocatis, scultetis civitatumque et oppidorum tam
nostrorum quam quorumcunque subditorum nostrorum magistris civium, con
sulibus et communitatibus et generaliter omnibus subditis nostris spiritualibus
et saecularibus cujuscunque status, conditionis et praeeminendae existentibus,
bona quaecunque tam spiritualia quam saecularia, civitates, oppida, villas,
tabernas, possessiones et alia bona quocunque nomine nuncupata habentibus
et signanter in terra N. et districtibus ejus existentibus, sincere et fidelibus
nostris dilectis, salutem et gratiam nostram regiam. Sincere et fideles nobis
dilecti. Noveritis communi omnium tam spiritalium quam saecularium consi
liariorum nostrorum et nunctiorum terrestrium in conventu generali Piotrcoviensi
congregatorum voto et concordi voluntate exactionem ducillorum, quae c z o
p o w e dicitur, multis et arduis necessitatibus Reipublicae ita exigentibus decre
tam esse, quae inchoari debet a festo Annuntiationis sanctae Mariae proximo
et continuari per integrum annum ad aliud festum Annuntiationis sanctae
Mariae inclusive anni millesimi quingentesimi tricesimi secundi. Exigetur autem
et solvi ac exigi debebit eadem ipsa contributio ducillorum secundum antiquam
consuetudinem modo videlicet infrascripto, ut quilibet cervisiam coquens vena
lem, ex quibuscunque braseis fuerit eadem ipsa cervisia cocta, hoc est sive brasea
ipsa sint civium et dominorum sive ex molendinis provenientia et emensurata,
sive domi facta, a quolibet vase singulatim vel coctura ipsius cervisiae,
juxta locorum consuetudinem antehac observatam exactionem ipsam ducillo
rum in manus irtfrascripti exactoris fideliter solvat, ita ut a majori coctura alias
w a r u plures grossi solvantur, et a minori pauciores juxta vasorum numerum
et quantitatem et exactoris ordinationem, quam, ubi opus et quoties expediens
erit, nostra auctoritate faciet et constituet. Notariosque et custodes tam in
civitatibus et oppidis quam etiam in villis juxta arbitrium suum exactor etiam
ipse deputabit et juram ento corporali ad fidelitatem illos astringet Ternarii
vero more vetusto circa quemlibet grossum solvendi pro civitatum et oppido
rum reparatione conserventur. Tabernatores vero singuli cervisiam coquentes
vel

28
vel coctam a dominis tam spiritualibus quam saecularibus ad propinandum
recipientes a quolibet vase mensurae civilis teneantur per unum grossum in
manus exactoris persolvere.
Item a medio vase vini alias p u f k u f f e k
florenus unus cum triginta quadrantibus solvendus. Idem a d r e l y n k sive
Seremiensi vase vini duo floreni cum sexaginta quadrantibus solvendi. Item
a quolibet barili Malmatici vel vini Italici unus hort cum septem ternariis
solvatur. A barili vero simplicis vini duo grossi solvantur et duo ternarii, a medonis vase communi duo grossi cum duobus ternariis, a cervisia advectitia sive
externa, ut Swidnicensi, Glogoviensi, Thessnensi, Bernoviensi et alia quacunque,
a quolibet ejus vase duo grossi solvantur. Et quicunque non soluta prius
exactione praefata cervisiam, vinum, medonem, malmaticum et alium quemcun
que potum ex praedictis vendere et propinare in fraudem Reipublicae prae
sumpserit, totum illud, in quo fraudem commisit seu committere voluit, irremissibiliter amittet et ad poenam regalem solvendam, quoties id fecerit, obli
gabitur. Capitaneusque loci in tales omnes et singulos fraudem hujusmodi
committentes animadversionem debitam, veritate rei cognita, non habendo
respectum ad quempiam, irremissibiliter exequatur. Ad quam quidem exactio
nem colligendam diligenterque et fideliter exigendam in ipsa terra N. et
districtibus ejus generosum N. constituimus. Vobis omnibus et singulis, quo
rum interest, mandantes, quatinus praefato exactori sive ab eo substituto de
ipsa exactione ducillorum respondeatis et respondere faciatis. Vos vero locorum
capitanei eos, qui rebelles vel negligentes erunt et quos ipse exactor deferet,
per pignorationes solitas ad solutionem hujusmodi exactionis compellatis, sub
poenis nostris contra negligentes capitaneos in novis et antiquis statutis de
scriptis. Et pro gratia nostra aliter non facturi. Datum in conventione generali
Piotrcoviensi feria quinta in octava sanctorum Trium Regum anno domini
millesimo quingentesimo tricesimo primo, regni vero nostri anno XXIV1).
Ad mandatum regiae Majestatis proprium.

22. Sigism undus primus, r e x Poloniae,

Ludovico Gritti, thesaurario reg n i U ngariae.
Teki G orskiego, nr. 1420 (odpis Gorskiego). Kod. Sap. VIII. 190. Kod. Jag. nr. 194.
Kod. Op. XIII. 41. Kod. Karnk. XIII. 42.

Spectabilis et magnifice domine, sincere nobis dilecte. Accepimus litteras

tuae Magnificentiae, quibus nobis declarat, quo in periculo versetur respublica
Christiana, nisi bellum Hungaricum quoque modo sistatur, adhortans nos, ut
operam nostram adhibeamus, quo bellum ipsum intercipiatur et ut illam quam
primum de hac re certiorem reddamus. Nos in primis plurimas agimus et
habemus gratias tuae Magnificentiae, quod pro sua prudentia et virtute nobis
perscripsit, quae in publicam rem Christianam esse intelligit, nihilque dubitamus,
quin ad significandum haec nobis integerrimo et dolenti animo sit inducta.
Verum quod ad nos attinet, hactenus nihil praetermisimus, quod ad bellum
ipsum Hungaricum sistendum opportunum videbatur, et, licet hucusque parum
nobis
) D. 12. I. 1531.

29
nobis successerit labor et conatus noster, agere tamen adhuc et curare non
desistemus, quo tanta tempestas, de qua scribit, a Christianis regionibus averti
possit, sperantes, quod aliquando huic pio labori nostro sidus aliquod magis
propitium aspirabit. Tua etiam Magnificentia, quantum potest, cum apud
sermum. imperatorem Turearum tum etiam apud alios reges et principes Chri
stianos id agat, m oneat et sollicitet, quod huic discrimini avertendo necessarium
intelligit, ne quid detrimenti occasione hujus belli respublica Christiana patiatur.
Faciet tua Magnificentia rem sua virtute et prudentia dignam, qua et praemium
a deo et laudem ab omnibus sit habitura. Quae bene ac feliciter valeat.
Datum Cracoviae XIII Januarii 1532, regni mei XXIVto.

23.

Ferdinandus, Romanorum, B ohem iae e t H ungariae rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W iederiskie (minuta).

Ferdinandus, divina favente clementia Romanorum ac Hungariae et

Bohemiae etc. rex, infans Hispaniarum, archidux Austriae, dux Burgundiae etc.
Cum post comitia imperialia Augustae proxime habita sacra caesarea et catho
lica Majestas, dominus et frater noster charissimus, universos imperii principes
electores ad nostram et imperialem civitatem Coloniam rerum pro communi
bono, salute ac consolatione et totius christianitatis nationisque Germanicae et
imperii potissimum necessitate tractandarum gratia evocasset et ad diem vige
simam primam mensis Decembris proxime elapsi in ea constitutos esse
jussisset, Majestas sua caesarea causis et rationibus evidentibus animumque
suum ad id necessario moventibus et impellentibus et maxime cum videat
praesentium temporum statum procellosum et in Germania propter novos erro
res in fide religioneque nostra sacrosancta obortos nullibi satis sibi con
stare, Tureorum denique rabiem nihilo remissiorem factam, sed miris semper
auctibus increscere, eaque nisi communibus jam tandem armis cohibeatur, paci
et tranquillitati publicae extremum malum aut exitium haud dubie afferre
posse, suaeque Majestati propter alia ardua regnorum et provinciarum suarum
avitarum negotia, forte diutius, quam cupiat, in imperio non esse manendum
et commorandum, in electionem regis Romanorum, qui suae quoque Majestatis
caesareae absentia durante rebus omnibus non secus, ac ipsamet Majestas
caesarea, praeesse et adesse possit, benigne annuit, seque illius promotorem,
inceptorem et perfectorem apud eosdem electores constituit, qui hoc Majestatis
suae consensu, instantia, requisitione abunde intellectis, atque etiam pro bene
ficio et augmem to christianitatis et imperii gloria nationisque Germanicae
exaltatione probatis in dei optimi maximi nomine, a quo omnis est potestas
et imperium, praemissorum omnium intuitu, nos uti germanum et Austriaco
sanguine natum et Majestati caesareae sibique et imperio non tam gratum,
quam publico rerum ordini et conservationi utilem futurum, unanimi voto
elegerunt, assum pserunt et publicarunt, nobisque decretum electionis hujus,
ut convenit, insinuarunt, nosque deinde ad feriam quartam proximam post
festum Epiphaniae domini, quae undecima hujus mensis dies est, in nostra et
imperii

30
imperii sede et civitate Aquisgrana sacrum regni hujus nostri diadema soienniter et de more suscepimus, cujus rei effectum et quicquid ex dei bonitate
et clementia, qua et nos et populum suum nobis concreditum misericorditer
respicere et cohonestare dignatus est, omnipotentiae suae divinae et voluntati
paternae, quanto maximo penitissimoque possimus et debemus cordis nostri
affectu, gratum ferimus et acceptum, nom enque et gloriam et imperium,
quod illi datum est, super omne nom en et super omnem potestatem in
hoc etiam m undano regimine glorificandum et laudandum duximus. Et licet
ad tantum officium et functionem praeclaram gerendam nos impares esse
agnoscam us, pro nostro tamen in rem publicam ac imperium affectu et studio
summis nostris viribus totaque mente nostra contendemus, ita regiminis nostri
cursum tenere et moderari, ut iis calamitosis tem poribus ac impetuoso eorum
aestu sedando rebusque tam in imperio et Germania pro Christi gloria sanctaeque fidei nostrae tuitione, quam extra illa contra immanissimos Christiani
nominis hostes feliciter et bene gerendis nulla parte defuisse aut deesse voluisse
videamur; id quod et Serenitati vestrae, cui non dubitamus hanc omnem novae
dignitatis nostrae accessionem, quam pro communis christianitatis bono et
consolatione et pro ejusdem Serenitatis vestrae et sanctae sedis apostolicae
beneficio et honore accepimus, quaque etiam ita, uti bono ejus filio convenit,
utemur, communis boni et reipublicae christianae causa gratam et acceptam
fore, ex singulari benevolentiae fraternae affectu et propensione significare volui
mus, nostram illi complacendi et bene de ea quoque merendi promptitudinem
offerentes, eamque peroptime et felicissime cum serenissimis conthorali et liberis
suis vivere et valere cupientes. Datum in nostra et imperiali sede et civitate
Aquisgrano die 13 mensis Januarii 1531, regnorum nostrorum Romani primo,
aliorum vero omnium quinto.

24.
Joann es D antiscus
Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Teki G orskiego, nr. 1419 (list wtasnorqczny). Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 274 nr. 189 (odpis).

Serma. regia Mtas. et dne. clementissime. Humillimam perpetuae ser

vitutis commendationem. Scripsi paulo ante ex Augusta cum fratre meo satis
abunde singula fere, quae in comitiis illis fuerunt acta. Et inde secutus sum
pessimo tem pore et itinere caesarem Coloniam primum et tandem hucusque.
Que itaque post novissimas se obtulerunt, propter postae celerem abitionem
sic habent in compendio, paulo post, ut in Deum meum spero, coram diffu
sius omnia Mti. v. sermae. expositurus, dabit igitur celeritati veniam.
Cum venissemus Coloniam, agebatur illico ibidem de electione Romano
rum regis; fuerunt de electoribus: cardinalis M aguntinus, archiepiscopus Coloniensis, orator archiepiscopi Treveriensis, Joannes, filius ducis Saxoniae, Ludo
vicus, comes palatinus Rheni, et Joachimus, marchio Brandeburgensis. In
prima sessione cum ageretur de eligendo sermo. Ferdinando rege, protesta
tus est publice ore et scripto Joannes, filius ducis Saxoniae, nomine patris
sui

31
sui, quod in eam electionem non consentiret, adm onendo alios electores,
ut memores essent juramenti facti, ne eligerent eum, qui extra Germaniam
natus esset, et in eo loco, qui in bulla aurea pro electione non esset depu
tatus, et quod ideo nomine patris sui huic electioni nequaquam vellet consen
tire, protestatus, ut prius. Ad hoc alii electores contra illum, locum patris
sui tenentem, vicissim protestabantur, ut contra schismaticum et inobedientem,
reservantes sibi contra hoc factum suo tempore juris processum. Sic eo die
infecta m ansit electio et Joannes, ducis Saxoniae filius, eadem hora, qua ex
conclavi abiit, cum omnibus suis Rhenum trajecit ad patrem et ad landgrabium Hassiae, qui erant in Habloch, profectus.
Postero die consultabatur et convitaverat me pro coena ili. d. Joachimus,
marchio Brandeburgensis, elector. Quo cum pervenissem, pro honore Mtis. v.
sermae. me humanissime cum fratre rmo. d. cardinali M aguntino excepit;
erant ibidem: comes palatinus Ludovicus elector, cum archiepiscopo Coloniensi,
dux M ekelburgensis Albertus, oratores Franciae et Angliae regum, comes pala
tinus Fridericus cum fratre Philippo et 3 fratres duces Brunsvicenses, inter
eos unus ordinis Teutonici, qui fuerat in Prussia, duo praeterea, quos prae
ponere debui, cardinales Leodiensis et Tridentinus. Fuit, ut vocant, magnum
banhetum, sedi ego inter archiepiscopum Coloniensem et marchionem Joachimum, qui multa mecum fuit collocutus, questus primum, quod quidam hostes
ejus, ut nominavit quendam Minkewicz, in regno Mtis. v. sermae. foverentur
et inter multa alia, quae respondi, dixi forsan hoc Mtem. v. sermam. latere et
adjunxi, quod etiam aliquando Asmus Schonbek, qui superioribus annis fuit
Mtis. v. sermae. hostis, fovebatur in marchionatu, et quod igitur ante 17. annos
Mtas. v. serma. me ex Posnania ad eum misisset invenissemque eum in
Angermunde ad Albim, unde me ille cognovit; refricuique non pauca de his,
quae tum fuerunt acta. Conclusit, quod satius esset, ut Mtas. v. serma. suos
quosdam malos castigaret, quod et ipse facere vellet et vivere cum Mte. vra.
in bona vicinitate, nihil etiam se desiderare vehementius, quam quod aliquando
Mtem. v. sermam., de qua tanta audivit, videre posset, et, quod saepius repe
tivit, Mti. v. sermae. Ii e b u n d d i n s t t h u n . Et cum etiam incidisset sermo
de magistro Ordinis, qui est in marchionatu et de Mi^dzirzecz, Mtis. v. sermae.
in finibus regni oppido, direpto nuper, compositionibusque desuper factis,
rogavit me, ut Mti. v. sermae. scriberem, quo ad eas partes nomine Mtis. v.
sermae. commissarii deputarentur, quos et ipse missurus esset, qui eas diffe
rentias com ponerent; se nihil aliud optare, quam quod prius scripsi, Mti. v.
sermae. placere et inservire. Quae alias inter nos dicta et quae cum aliis
ibidem principibus egi, qui omnes Mti. v. sermae. commendari petebant, non
est praesentis scriptionis; longius siquidem scribendi exigerent spatium, quod
nunc mihi adimitur. Tandem cum electores aliquoties convenissent XV. Decem
bris praeteriti, in vigilia Sanctorum Trium Regum in ipsa meridie sermus.
Ferdinandus rex declaratus fuit cum caeremoniis consuetis electus esse Roma
norum rex et futurus imperator, postquam sedem vacare continget. Et cum
tota die mirum in modum plueret, praeter campanas, quae resonabant, pauca
videbantur laetitiae signa.
In

32
In die Trium Regum paravi me ad palatium, ut novo electo regi nomine
Mtis. v. sermae. congratularer, cumque jam domum egredi vellem, misit ad
me sermus.
Ferdinandus rex cubicularium quendam suum postulans, ut
a prandio se accederem.
Sed omisi significari, quod XXVI. Decembris praeteriti ipse sermus.
Ferdinandus rex me habuit solum in prandio, multa humanissime mecum
collocutus de Mte. v. serma., quae etiam ad praesens omnia complecti non
possum et inter alia dixit cum quadam singulari mentis alacritate, affinitatem
cum Mte. v. serma. jam conclusam despondisseque filiam suam primogenitam
filio primogenito Mtis. v. sermae. exhibuitque se multo propensiorem erga
Mtem. v. sermam., quam prius unquam. Ad ea, quae conveniebant, respondi,
cumque, ut supra scripsi, a prandio in festo Trium regum Mtem. ejus conve
nissem, excepit me humanissime. Ibi tum nomine Mtis. v. sermae. electioni
ejus verbis, quibus convenit, congratulabar, quod illi, ut prae se ferebat, fuit
gratissimum habuitque Mti. v. sermae. gratias neque se dubitare dixit de favore
ad eam sublimitatem et benevolentia sermae. Mtis. vrae. seque vicissim vrae.
Mti. sermae. bonum fratrem et amicum vicinum futurum. Inde me solum in
cubile suum induxit, stansque mecum repetivit eam affinitatem cum Mte. v. serma.
conclusam, addens, oratores Mtis. v. sermae. Posnaniae cum suis oratoribus,
quos inibi habuit, inter alia proposuisse et rogasse, quod ipse cum Mte. cae
sarea velit intendere de quodam honesto matrimonio filiae primogenitae Mtis.
vrae., cum jam et tempus et aetas id exigerent. Et quia in Julio mense prae
terito de matrimonio quodam, quod ad me Mtas. v. serma. per Steinkircher
referendum perscripsit, quaedam exposuissem, quaerebat, a me, si quid ea in
re fuisset conclusum, ac si adhuc infectum esset nec ne. Ad quod nihil aliud
respondere potui, quam quod interea, quo illa nomine Mtis. v. sermae. retu
lissem, nullas, quid in his factum esset, accepissem litteras. Rogavi tamen,
cum forsan hoc primum non successisset, quod Mtas. v. serma. sine ejus
scientia et consilio concludere noluisset, intenderet cum Mte. caesarea ad
aliquod aliud honestius, me haec cum primis ad Mtem. v. sermam. perscrip
turum et non dubitare, quin habiturus esset cum primis etiam a Mte. v. serma.
responsum.
Ad hoc sermus. Ferdinandus rex mihi respondit, se omnia ex animo pro
Mte. v. serma. facturum, ubi illi unquam usui et honori esse possit, seque
interea, quo adhuc mentem Mtis. v. sermae. super his liquido non cognosceret,
aliquid tentaturum, ut honestum aliquod matrimonium inveniri possit, exhibens
se m agno cum affectu Mti. v. sermae., multum mutatus ab illo, qui fuerat me
cum in colloquiis Augustae. Et cum de prudentia atque fidei constantia Mtis.
v. sermae. cum eo multa contulissem Mtemque. v. sermam. id solere in fronte
ferre, quod fert in pectore, respondit: talem principem laudo, videtur praeteriti
esse temporis, et non de hoc mundo. Sic me humanissime dimisit.
Paulo post VII. hujus caesar cum rege exivit Colonia versus Aquisgranum. Ego praeivi IX. et eodem die, quo intravit huc caesar cum rege, quae
fuit X. hujus, praeveni una hora caesarem, qui juncto sibi rege magna cum
pompa armatorum una cum electoribus omnibus, excepto duce Saxoniae, cum
m agno

33

magno et splendido equitatu hora quarta post meridiem ingressus fuerat hanc
civitatem inductusque cum rege et electoribus ad ecclesiam, peractis ibidem
orationibus et caeremoniis consuetis, in crastino coronationem fieri ordinavit.
Undecima igitur hujus concessi ad palatium mane et inveni caesarem
cum comite palatino et marchione Brandeburgensi electoribus vestientem se sacris
pontificialibus; electores suum ferebant habitum et cum jam caesar esset vesti
tus, venit sermus. Ferdinandus rex etiam in suo habitu om nibusque paratis
itum est ex palatio versus ecclesiam; oratores cum cardinalibus subsequebamur.
Cumque in magna pressura venissemus ad fores ecclesiae, exibant obviam in
pontificialibus Coloniensis, M aguntinus et Treverensis archiepiscopi electores,
lectisque quibusdam orationibus super regem electum ingressi fuimus capellam
beatae Virginis in medio ecclesiae; ibi incepit archiepiscopus Coloniensis mis
sam, et ne in dicendis prolixis istis caeremoniis sim prolixior, regem injunxit,
gladio Caroli magni cinxit, coronavit et pro tem pore communionis Corpore
Christi refecit. Quibus omnibus peractis, quae volumen, non epistolam exige
rent, exeuntes cum caesare, qui coronam suam tulit in capite, et cum coronato
Romanorum rege ivimus ad praetorium, ubi pro more caesari et regi cum
electoribus paratum fuit prandium, cumque adstitissem cum oratore sermi.
Angliae regis usque ad primum ferculum, quod tulit comes palatinus., elector,
accepit nos ad prandium dnus. comes de Nassau cum quibusdam aliis' principi
bus, quod laute structum fuit in alia quadam habitatione in eodem*'praetorio.
Et sic cum ista solennitas cum multis caeremoniis, quae ad praesens scribi
non possunt, esset absoluta, discessum.
Sic Mtas. v. serma. habet pro ista temporis angustia in compendio elec
tionem etffelicem coronationem sermi. regis Ferdinandi, quam ut coram latius
exponere possim Mti. v. sermae., humillime supplico, dignetur me tandem
revocare. Rex hinc cras redit in Germaniam, caesar ad Belgos suos proficis
citur, quem, cum sic Mtas. v. serma vult, sequi cogor, et jam spero exilii
mei finem prope futurum.
Dedit mihi rmus. d. legatus cardinalis Campejus Coloniae hoc breve
inclusum ad Mtem. v. sermam. cum longa praefatione, quam ad praesens
recensere non possum; dixit aliud simile datum rmo. cardinali sanctorum 4,
ut tanto tutius ad manus Mtis. v. sermae. reddi possit; utinam aliquid de hoc
concilio, quod futurum somniamus, eveniat.1)
Alia in hac celeritate non restant, quam quod me humillime gratiae Mtis.
v. sermae. commendo et rogo, me tandem post septennium, quo totus canui
et consenui, revocare dignetur. Christus d. noster Mtem. v. sermam. quam
diutissime salvam et felicem conservet. Datt. celerrime ex Aquisgrano 13 Ja
nuarii a. dni M. D. XXXI.
Sermae Mtis. vrae. humillimus servus et capellanus
Joannes Dantiscus, c. epus. Culmensis.

J) Cfr. Acta Tomiciana, t. XII, nr. 226.

Acta Tomiciana

Tomus XIII.

34

25.

Cornelius Duplicius Scepperus

Joanni D antisco.

Archiwum biskupic w e Fromborku (D. 3. fol. 39. list oryginalny).

S. Heri cum huc venissem, abierat caesar neque creditur biduum m an

surus Leodii, abiere adhaec ab eo fere quotquot illum comitabantur. Orator
Anglus recta est hoc mane profectus Bruxellas, quod negaret se a Leodiensi
invitatum nisi simplicibus verbis; solum Gallum eo instantius invitatum ; neque
vero ullam habitum iri rationem cujusquam in hoc tumultu. Is se tibi pluri
mum commendat. Ego cum ablata sit spes opportune caesarem consequendi,
recta propero domum, mansurus ibi biduo, deinde recta venturus Bruxellam.
Hospes hujus domus vir est bonus et praesumens de potu. Hospita non
infaceta. Credo non habiturum te malum diversorium. Emi hic equum et
sic hodie equito ad Diest. Cras ero Machliniae. Duplex est tibi via, aut per
Lovanium longior, sed melior, altera per Diest. Utramvis elige et bene vale.
Trajecti ad Mosam, XVII Januarii 1531.
E. D. v. r. humilis servitor
Cornelius Dupl. Scepper.
Rmo. et excellm o. dno. d. Joanni, episcopo C ulm ensi, sermae. regiae Mtis. Poloniae oratori
etc., dno. suo honorandissimo.

2 6.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

duci Urbini.

Teki Gorskiego nr. 1421 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Toniickiego).

Kod. Sap. VIII. 185. Kod. Jag. nr. 187. Kod. Op. XIII. 35. Kod. Karnk. XIII. 36.

Illustrissime princeps et domine amice charissime. Declaravit nobis reve

rendus pater dominus Nicolaus, episcopus Kijeviensis et electus Mednicensis,
servitorem suum autumno praeterito, quando iter Romam versus in ducatu
Illustritatis vestrae faciebat, in quibusdam aquis apud Cantianum late tum ex
inundatione diffusis submersum esse eumque praesentibus itineris comitibus
opera loci illius Illustritatis vestrae praefectorum una cum sarcinis et sexingentis viginti novem aureis ac numismate viginti duos aureos ponderante extra
ctum, quos aureos praefecti in custodiam et curam suam receperunt fortasse
propterea, ne per quempiam cum injuria proprii domini distraherentur. In quo
nos officium illorum plurimum laudamus. Quoniam tamen scitum est et ex
ploratum nobis, eam aureorum summam praenom inati domini electi M edni
censis propriam esse, quam ille ad expeditionem episcopatus Mednicensis per
nos illi collati Romam miserat, Illustritatem vestram rogamus, ut ei nuntio,
qui praesentes litteras illi reddet, aureos supradictos restitui et integre num e
rari faciat. Nos enim fidem facimus, hunc esse ad hanc rem veri domini
voluntate istuc missum, et honestatis atque juris publici rationes exigere no
scimus, ut unicuique, quod suum est, sine impedimento et difficultate restitua
tur. Faciet in hoc lllustritas vestra rem christiani principis officio dignam et
nobis

35
nobis singulariter gratam, quam eodem aequitatis modo pro regio nostro officio
et benevolentia gratificationeque mutua in omnibus referre vicissim lllustritati
vestrae curabimus semper. Quam et bene valere et felicem esse optamus.
Dat. Cracoviae, die XIX Januarii a. 1531 -1)

27.
H ieronym us Laski
Sigism undo primo, reg i Poloniae.
Archiwum Krolewieckie (odpis w spolczesny z kancelaryi Szydtow ieckiego).

Sacra regia Mtas., domine domine clementissime. Post servitiorum meorum

et obedientiae debitae commendationem. Dum ex congressione diei decimiquinti mensis Januarii, qua privatim cum spectabili et magco. domino Wilhelmo,
barone de Rogendorff, consiliario ac supremo magistro curiae et capitaneo
sermi. Bohemiae regis, usus sum, ortus fuisset quidam fomes aliquarum indutia
rum, praesertim quod sub ejusmodi indutiis pax quoque perpetua sperari possit,
et cum idem magcus, dominus Wilhelmus m anutenens in eam rem suffi
ciens habere sit agnitus, de certa scientia atque deliberatione missus sum huc
heri per sermum. dominum meum, regem Hungariae, orator etiam cum m an
dato sufficienti ad condendam vel pacem perpetuam, vel indutias, saltem
pacem generantes, ubi post multos longosque tractatus nullam aliam viam
indutiarum esse perspeximus, praesertim cum dominus meus sermus. Joannes
rex nequaquam longiores indutias salvis suis cum Thurea foederibus inire
posset, quam eam, ut per integros tres menses utrinque ab armis cessarent,
sub quibus Mtas. regis mei de longioribus indutiis suscipiendis Thurearum
imperatoris animum possit experiri, qui si ad annuas indutias induci possit,
tunc serm us.'rex Ferdinandus arces Strigonii et Wysschegrad inferiorem, rex
autem Joannes Agriensem et Kesmark ad manus vestrae Mtis. et illmi. domini
Georgii, Saxoniae ducis, tanquam communes ac in sequestrum dare et consignare
debebit juxta pacta jam super hoc hic mutuo facta. Quare Mtas. vestra posteaquam ab initio semper diligentissime ad pacandos hos principes fuit
propensa, ea, quae ad majorem pacem pertinere videbuntur, non omittat.
Nunc autem designet suorum aliquem vel aliquos, qui ad diem vigesimum
primum Aprilis has arces vestrae Mtis. et illmi. domini ducis nomine concre
ditas in sequestrum accipiat et fideliter teneat usque ad finem indutiarum an
nuarum, ex quibus si per concordiam alicui parti cedent, illi parti Mtas. vestra
cum scitu et voluntare possessoris reddere debebit. Sin autem concordia
confici non possit, tunc ad manus prioris possessoris, a quo habuerat, dare
debebit, factura in hoc rem Mtas. vestra curae et sollicitudini, quam de republica christiana semper habuit, dignissimam. Eandem Mtem. vestram cum
suis charissimis deus altissimus felicissimam quam diutissime dignetur conser
vare.
) Na odwrotnej stronie minuty notatka: Proficiscitur ad urbem Romam et sanctam sedem
apostolicam is nobilis Paulus Soleczniczki, m issus illuc ad curandum negotium rndi. epi. Kijov len sis et electi M ednicensis, consiliarii nri. sincere dilecti.

3*

36
vare. Fidelia ac perpetua obsequia mea Mti. vestrae iterum unice commendo.
Ex curia regia W ysschegradiensi, vigesima prima mensis Januarii anno
domini 1531.
Ejusdem sacrae Mtis. vestrae minimus servitor
Hieronymus de Lasko etc., manu propria.

2 8. H ieronym us Laski, vojevoda T ranssilvaniae,

Christophoro Szydlow iecki, cast. Crac., cancell.
Archiwum K rolewieckie (odpis w spofczesny z kancelaryi Szydtow ieckiego).

111.
ac magnifice domine, domine ceu pater observandissime. Salutem
et servitiorum meorum commendationem. Redditae sunt mihi ili. Dtionis.
vestrae litterae, quibus imprimis bene consulere dignatur silentio meo, et quia
crebriores ad illam non scipserim; tum deinde invitat me vestra ili. Dtio. ad
natae suae hymenaeos atque nuptiarum solennitatem. Profecto, ili. ac m agni
fice domine, indicibilis moles occupationum me cogit quandoque calamum abji
cere et nonnum quam a coeptis litteris surgere compellit, ob idque rariores lapsis
diebus ad illam dabam, qua de re cupio esse apud ipsam excusatissimus.
Quod vero nuptias attinet, nihil mihi suavius accidere posset, quam tanto
dominorum et amicorum laetissimo adesse coetui illiusque natae anteferre
taedam et charissimum dominum Tharnoviensem comitem rodere in crastino
ob nocturna hastiludia; excusabit autem me apud vestram ili. Dtionem. hoc
iter Constantinopolitanum, quod cras arripio; quod licet currendi habeat latissimum theatrum multosque excutiet sudores ac attenuabit vires, tamen quia
opus struere ipsique paci ac istorum principum concordiae studere duxi, nihil
eorum omnium nec etiam impensarum respectus me a coepto dimovebit Deusque omnipotens adsit huic operi et tandem tot et tantis malis metam statuat.
Nunc hic cum hoste interbellum habemus, nam dum paulo ante in Wissegrad cum domino Wilhelmo de Rogendorff bis convenissemus, indutias
trium mensium condiximus, sub quibus ipse ad caesarem et Romanorum regis
Mtes., ego vero Constantinopolim, ut supra, curremus. Fui etiam Strigonii bis
cum eodem domino Rogendorff et varia de variis egi ac disputavi, unde
effluxit quidam certus concordiae fomes, ita ut omnino citto, citto pacem
vestrae ili. Dtioni. polliceri possum etc.
Ejusdem vestrae ili. Dtionis. deditissimus filius et servitor
Hieronymus de Lasko, etc., m anu propria subscripsit.

29.

Paulus D ecentius K rassow ski

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartoryskich: kod. 1595, nr. 64, (list oryginalny).

Rme. dne. dne. observandissime. Ago et habeo rmae. Do. vrae. maxi
mas gratias de illa clementi et perhum ana epistola, qua me servum dignata
est invisere et salutare. Video, quod hac nova honoris accessione nihil m u
tatum

37
tatum est de candidissimis moribus ejus, quo nomine rmae. Do. vrae. plurimum
gratulor. De revocatione rmae. Do. vrae. egi diligenter apud herum m eum 1)
et ipse apud principes. Sperat dnus. meus, quod tandem brevi revocabitur,
quae utinam felix et incolumis ad nos redeat. Interea commendo me et meam
perpetuam servitutem rmae. Do. vrae., cui supplico, ut aliquid de cantu figurato,
quo capella (ut vocant) caesaris et divi regis Ferdinandi abundat, huc ad me
transmittere dignetur. Sunt in tali genere musicae multa impressa hiisce tem
poribus, scilicet in cantionibus vulgaribus et mutetis; si talia inveniri possunt,
rogo, faciat me participem rma. Do. vra., cui me iterum, ut dno. meo colendissimo, commendo. Dat. Cracoviaee 21. Januarii 1531.
Servitor P. Decentius Cornelius suapte manu.
Magco. rmo. et clem enti dno. Joanni, episcopo Culm ensi ct oratori regio.
Dat. Cracoviae 21. Januarii, red. Bruxellis 17. Februarii.

3 0 . Joannes Chojefiski, archidiaconus Cracoviensis,

Joanni D antisco.
Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 1595. nr. 63 (list oryginalny).

Reverendissime domine, fautor plurimum observande. Salutem et felices

successus. Arguit me D. v. rma. postremis suis, quas per fratrem ad me dedit,
quod ad priores nihil responderim, sed a scriptione plura me excusant: ebetudo
ingenii, ignorantia litterarum, tumque alia non pauca; quid enim responderem
D. vrae. rmae. litteris, quando desiderio ejus respondere non possum? Petit
revocari ab exilio, invocat meum auxilium, implorat aliorum patrocinium, sup
plex petit a principibus magna verborum copia et ornata, ut patriis laribus,
immo jam pastor ovibus suis restituatur. Hactenus tamen surdis ut ajunt
cecinimus om nes; quid fecerint alii, taceo, ego certe nil intentatum reliqui,
nullum non movi lapidem, quo v. r. D. in hac parte desiderio respondere
cum effectu potuissem. Sed fata nescio quae obstant votis nostris, quae qualia
sint, mihi et nostro Nicolao Nipczicz perpendat; ego dum vestrae rmae. D.
lego litteras ad Majestatem regiam scriptas, mox in deplorationibus morae
istius suae tam diuturnae in lachrimas effundor, promovente lachrimas longa
lectione, quae aliquando me exoculat. Nypczicz autem ad secundum ciatum
declamat, immo exclamat contra inexorabile pectus principum nostrorum, dum
vero epotat tertium et quartum, plangit, plorat, brachia extendit et ad duellum
provocat, v. r. D. revocationem vel hoc genere vindicaturus; sed laterem lavat
ille, immo gulam etiam. Haec autem joco, serio tamen nusquam certe non
laboramus de revocatione v. r. D. Quae jam tandem revocabitur mox, ut resi
duum negotiorum Barensium, quod non magni esse momenti puto, absolvetur.
Frater D. v. r. profectus est ad episcopatum Culmensem, iliic perfuncturus
officio injuncto cum domino Czema, qui est suffectus per. d. Fabianum in
locum suum. Ceterum quia Mtas. reginalis optat habere aliquem iu aula
caesareae
J) Krassowski byt sekretarzem kanclerza Krzysztofa Szydtow ieckiego.

38
caesareae Majestatis, qui negotia suae Mtis. illic curet et agat, cuperem, ut
v. r. D. dominum Cornelium Duplicium ad hanc provinciam obeundum ite
rum commendaret, scribereque aliquid de ejus virtutibus ad me per primam
occasionem velit, unde nacta occasione liceret mihi juvare hominem amicum,
quem amo vehementer ob ejus eximias animi et corporis dotes, nam quae
scripserat de ipso v. r. Dtio., obliterata rata sunt apud principes, quamvis
Mtas. regia sit de illo optime persuasa. Cupio, ut v. r. D. sit felix et incolumis
meque, quod facit, amet. Dat. Cracoviae XXII. Januarii, anno domini MDXXXI.
V. rmae. D. Jo. Choienski, archidiaconus Cracoviensis, manu sua s.
Rmo. domino Joanni, dei gratia episcopo Culm cnsi et oratori regio, domino et amico plu
rimum observando.
Dat. Cracoviae 22. Januarii, red. Bruxellis 15 Februarii.

31.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 1601. pag. 245 (list oryginalny z wlasnor^cznym podpisem

krola).

Sigismundus, dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae,

totiusque Prussiae ac Masoviae etc. dominus et heres.
Rnde. in Chro. pater, dne. sincere nobis dilecte. Nuper mox a festo
S. Luciae1) ex comitiis regni nostri Piotrcoviensibus miseramus ad sermum.
Joannem , Ungariae regem, simulque ad exercitum sermi. regis Ferdinandi,
Budam obsidentem, nuntium nostrum, generosum Stanislaum Costka de Stemberg, capitaneum Golubensem, promovendo negotium indutiarum annualium,
medio nostrorum et ill. domini Georgii, Saxoniae ducis, oratorum non pridem
in dieta Poznaniensi inter oratores regum praefatorum condictarum et confecta
rum, et cum hae curae, quemadmodum aliae quoque plurimae, per nos ab
initio controversiae inter ipsos principes exortae et diligenter ad componendam
pacem et avertendum hoc perniciosum bellum exhibitae, magno malo Christia
norum in cassum abierint et rediens nuntius noster praefatus ex Hungaria
retulit ea, quae illi a sermo, rego Joanne pro responso data sunt, attulitque
etiam quaedam alia, quae dominus Ludovicus Gritti, ducis Venetiarum filius,
per eum partim in scriptis, partim etiam verbis nobis significavit: quae no
luimus celare a sacra caesarea et catholica Mte., tumque a sermo, rege Ferdinando, quibus Paternitas tua juxta instructionem nostram, praesentibus anne
xam, secretius omnia exponet. Interest namque Mtibus. suis scire, et quae
hostis molitur, et qualiter illius conatibus occurri possit. Commendabitque
Ptas vra. Mtibus. eorum constans studium nostrum, quo nihil hactenus inten
tatum reliquimus, quod ad bonum Christianae reipublicae procurandum oppor
t unum et utile censuimus. Dat. Cracoviae XXIV. die mensis Januarii anno do
mini millesimo quingentesimo tricesimo primo, regni vero nostri anno vige
simo quinto.
Sigismundus rex ssrt.
Revcren. in Clio. pri. d. Joanni, epo. Culm ensi, apud caesaream et catholicam
oratori nostro, nobis sincere dilecto.
Dat. Cracoviae 24. Januarii; red. Bruxellis 17. Februarii,

') D. 13. 12. 1530,

Mtem.

39

32. Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Perdinando, r eg i Bohem iae e t U ngariae.
Archiwum W iederiskie (list oryginalny).

Serenissimo et excellentissimo principi, domino Ferdinando, dei gratia

Hungariae et Boemiae etc. regi, infanti Hispaniarum, archiduci Austriae, duci
Burgundiae, marchioni Moraviae etc., fratri et consanguineo nostro charissimo et
honorando, Sigismundus, eadem gratia rex Poloniae, magnus dux Lituaniae,
Russiae, totius Prussiae et Masoviae etc., dominus et heres, salutem et perpetuae
felicitatis continuum incrementum. Serenissime rex, domine frater et consangui
nee noster charissime.
Exigit summa necessitas reipublicae Christianae et
officium nostrum, ut ea, quae ad nos perlata sunt, sinceriter Mti. vestrae signi
ficemus; quicquid autem illud est, hoc commisimus oratori nostro, reverendo
domino Joanni, episcopo Culmensi, Mti. vrae. referre. Rogamus eam obnixe,
ut praedicto oratori nostro in omnibus, quae nostro nomine dicet, fidem
habere et hanc significationem boni consulere dignetur. Optamus Mtem. vestram
optime ac felicissime valere, cui nos ex corde commendamus. Datum Craco
viae die XXIV Januarii anno domini millesimo quingentesimo tricesimo primo,
regni autem nostri anno vigesimo quinto.
Sigismundus rex subscripsit.

33.

Ferdinandus, rex B ohem iae et U ngariae

Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta).

Ferdinandus etc. serenissimo etc. Intelleximus a nobili, fideli nobis

dilecto Guilielmo a Rogendorff, generali capitaneo nostro, Serenitatis vestrae
nuntium ad eum pervenisse, referentem, quod Johannes Scepusiensis indutias
unius anni utrinque tractatas et Posnaniae initas acceptasset, atque ob id ab
eo petiisset, ut se eisdem indutiis conformet et a belli progressu omnibusque
hostilibus desistat, cumque idem capitaneus noster expressum Johannis ad
id assensum intelligere et ratificationem videre cupiisset, nuntium Serenitatis
vestrae ad eundem Johannem ivisse et in spatio septem dierum tandem ad
ipsum capitaneum rediisse, affirmantem, quod Johannes indutiis illis stare
nollet, ob causas nescimus quas, et ob id praecipue, quod Tureus intellecta
arcis nostrae Budensis obsidione per exercitum nostrum facta, non parum doleret, nos regni nostri Hungariae caput, quod sibi vendicaret, jam denuo fuisse
adortos, adque ideo ab eodem ipso sibi Tureo inhibitum fuerit, ne ad ulteriora
nobiscum pacta transeat. Quae res, cum nova atque absurda nobis esse vide
atur et a nullo non improbari debeat, ac plus nimio nos gravet propter nostri
exercitus a Buda recessum, Serenitatem ideo vestram de omni eo commoni
tam esse atque hoc eam scire voluimus, ut videat et cognoscat, quem nos
semper animum ad pacem habuerimus, atque etiam cunctis constet in hac
parte, ut et in ceteris, nihil in nobis defuisse, idque eo magis, ut talis superinde provisio sequatur, quod ulterioribus sumptibus et actionibus bellicis non
sit

40
sit opus. Nam que si ad latiora nobis eundum fuerit, non 'defore credimus
nobis et temporis opportunitatem et modum, quo institutum nostrum prose
qui et finire queamus. Credidissemus autem, indutias mediante potissimum
Serenitate vestra initas et per nos ad ejus complacentiam et pro^bono com
muni susceptas ab ipso Johanne nullo prorsus pacto refutari debuisse. Vestram
vero Serenitatem ex animo bene valere et vivere optamus. Datum Spirae
XXIV Januarii anno 1531.

3 4 . Andreas Cricius, epus. P locensis,

P etro T om icio, epo. Crac., vicecancellario.
Teki Gorskiego, nr. 1422 (list orygin. z wlasnor^cznym podpisem).
Kod. Kornicki pism Krzyckiego, nr. 223.

Rme. in chro. pater et domine mi colendissime. Quemadmodum m an

davit mihi vestra rma. D., mitto illi exemplum litterarum ad Pontificem juxta
regiam et vestrae rmae. Dtionis., quantum memini, sententiam, ac videntur
mihi quidem haec omnia, quae scripsi, esse non abs re, cum ad declarandum
illis, quid Mtas. sua non sibi solum, sed toti reipublicae Christianae prospiciat
et caveat, tum ad excitandos ipsos, ut res tanti momenti cautius et efficacius
aliquanto, quam hactenus fecerunt, tractarent, ac ut denique haberent ex nobis
ingenuam et veram totius consilii nostri de susceptis indutiis cum Thureo
rationem. Tamen si quid videbitur vel durius scriptum esse, vel parum ad
rem pertinere, vestra rma. Dtio. pro sua prudentia corrigere et moderari digne
tur. Cujus gratiae me etiam atque etiam ex corde commendo. Ex arce mea
Poltoviensi, die XXVa Januarii anno domini MDXXXI.
Servitor epus. Plocensis sst.

35.

M auritius Perber, epus. W arm ieusis,

Sigism undo primo, reg i Poloniae.

Archiwum biskupie w e Fromborku.

(A. 1. 542. minuta).

Illustrissime princeps, serme. ac invictissime rex et dne. dne. clementis

sime. Post humilem et devotissimam servitiorum et fidei meae exhibitionem
ac sui commendationem. Rogo scire sacram r. M. v., quod moneta Thorunii
et Konigsbergi excusa secundum voluntatem et mandatum sacrae Mtis. v.
ubique per terras Prussiae, praeterquam in nonnullis majoribus civitatibus, juxta
marcham viginti gr., aurum etiam ad rationem ejusdem monetae, quemadm o
dum sit in regno, videlicet Hungar. per XLV., Rhenen. per XXX. et Hornensem per XIII gr., recipitur et datur.
Constitutiones etiam tam in ditione illmi. dni. Prussiae ducis, quam
etiam episcopatu meo, ac aliis quibusdam locis (quoniam in universum cum
civitatibus majoribus in hujusmodi constitutionibus conficiendis convenire non
potuimus) tales factae sunt, ut populus juxta monetae et auri valorem omnia
panum

'41
panum et obsoniorum genera emere et pro sui sustentatione contentus stare
possit.
Solae civitates majores in eo sunt, quod marcham XV gr., potissimum
in mercaturis, in cursu retineant et in usu habeant, necnon aurum quodiibet
supra valorem suum constituatur, detur et recipiatur. Inde est, quod inter se
et mercaturis suis flor. Hungar. per quinquaginta, Rhenen. per XXXV, hornen.
per quindecim gr. dent et recipiant, volentes per hoc fortassis et hoc conari,
ut ita ex officinis monetariis cambiatur.
Id quod si successerit, moneta Prutenica universa per aurum supra
valorem sumptum eximetur atque exportabitur, remanente dumtaxat in Prussia
viliori solidorum et denariorum moneta.
In proximo pro festo Michaelis elapso Grudeniino conventu tentata fuit
inter consiliarios Mtis. vrae. auri positio et aestimatio, sed cum propter alias
causas, tum propter nuntiorum domini in Prussia ducis absentiam, nihil constitifi potuit, rejecto hoc negotio in Elbingum, pro festo Sanctorum Simonis
et Judae apostolorum, inter nonnullos sacrae Mtis: v. consiliarios et ipsius
domini ducis nuntios pariter et concorditer tractando.
Verum neque ibi inter se, de et super auri aestimatione, convenire
potuerunt, et ita dissidentes et re infecta inde discessum est.
Quare consultum mihi videtur, quod s. Mtas. v. praeciperet consiliariis
suis harum terrarum, ut in proximo conventu Prutenico, per M. v. s. indicendo,
vel juxta annuam revolutionem pro festo Stanislai in Majo celebrando, aurum
omnino ad rationem et valorem monetae constituant et ponant rationemque
positi auri Mti. v. ex eo conventu mittant. Qua visa et per M. v. expensa,
auctoritatem suam ad sic vel aliter, prout v. s. Mti. visum fuerit servandum,
interponere possit et valeat.
Praeterea ut omnibus et singulis, ne aliter, quam XX gr. in marcam
numerent et accipiant, secundum decretum et m andatum nuper a sacra M. v.
emanatum, denuo severe mandet et praecipiat.
Ceterum quia plurimum refert, et in rem est tam sacrae M. v. quam
omnium terrarum, ut bona magis quam mala moneta habeatur et retineatur,
appareatque, sufficientem denariorum et solidorum esse copiam, non incon
sultum videtur, si s. r. M. v. domino Josto, monetariarum praefecto, speciali
mandato injungeret, ut deinceps (quandoquidem anno praeterito s. M. v. ita
fiendum Cracoviae consuluit), a cussione parvorum denariorum et solidorum
cessans, grossos dumtaxat et argenteam monetam percuteret.
Ego enim licet dominum Jostum hujus rei bis per litteras admonuerim,
ipse grossos ducales (in quorum recusione, nisi in solidos et denarios recudantur, damnum se facere asserit) causatur, pariturus tam en magis in hoc jussione
et auctoritati s. M. v., quam meae admonitioni obediturus.
Salvis in his omnibus excelsiore consilio et voluntate s. r. M. v., cui
haec pro modulo meo et communi reipublicae commodo nequaquam celanda,
sed humuliter suggerenda putavi.
Postremo ipsum dominum Jostum, ut quem hactenus non aliter in hoc
monetario negotio, quam sincerum virum decet, comperi, me praeterea ac
ecclesiam

42
ecclesiam meam pro mea parvitate v. s. Mti. diligentissime, ac humillime
commendo.
Ex Heilsberg 25. die Januarii anno dni. M. D. XXXI.

36.

Ludovicus Aliphius
Joanni D antisco.

Archiwum biskupie w e Fromborku (D. 67. fol. 50, list oryginalny).

Rme. dne. Post plurimam commendationem. Accepi. D. vrae. r. litteras datas

ex Colonia Agrippina 29. Decembris et cum illis privilegium remissionis seu
donationis adohae non solutae tem pore illmi. dni. ducis felicis memoriae etc.
Accepi et litteras caesareas ad rmum. d. cardinalem et consiliarios hujus regni,
quibus utar, dum tempus et res ipsa consulent. Nam ad praesens caesariani
mussitant et nos mussitare oportet; si duo milia donata per caesarem praepo
nerentur, insurgeret fiscus regius pro majori summa, nam de ultima adoha in
regno imposita multo pluris debitores sumus, quam litterae caesareae relaxant
seu donant, propterea cum his litteris caute agendum erit, et ubi opus esse
videbitur, opportune praesentari poterunt. Interim apud me secreto jacebunt,
ne coricei ascultent. Scribit D. v. r., se ternas ad me misisse litteras per ma
nus dni. Jo. Jacobi de Dugnano, ego vero nullas accepi, nisi has tantum per
manus Jo. Violae, qui est factor Velzerorum; is mihi litteras cambii etiam praesentavit, quas admisi, ea tamen lege et conditione, ut intra duos menses liceat s.
Mtem. reginalem consulere, quam et consului et in horas hujus negotii resolutio
nem exspecto nec despero, quin s. Mtas. reginalis consensura non sit, ut sex
centi ducati persolvantur. Scripsi s. Mti. reginali multas rationes, propter
quas hi sexcenti ducati a suo fisco seu aerario persolvi debent, et supplicavi,
ut thesaurario novum mandatum faciat, quo possit huic debito satisfacere,
nam aliter cum suo honore non posset. Longam oporteret me scribere
historiam, si, quae egerim cum thesaurario super hujusmodi negotio, ad plenum
exarare vellem; spero me omnia oretenus enarraturum, dum fandi coram
dabitur copia, interim satagam, ut ex hoc ultimo cambio neque damnum
neque dedecus D. vrae. r. resultet et rem ad votum transigi curabo.
De Monte Serico nisi nobiscum exuberans caesaris gratia affuerit, actum
est, nam apud s. collaterale consilium nihil boni perfici poterit, praeterquam
si litterae satis gratiosae obtinerentur sub formidabili poena mandantes, ne
secus fieret.
Commiseram Jo. Levicio,. ut duos vel saltem unum canonicatum obtine
ret a s. caesarea Mte., cujus facultatis est praesentare canonicatus in ecclesia
scti, Nicolai de Baro tamquam de jure patronatus suae Mtis. caesareae in hoc
regno Neapolitano; respondit mihi per litteras, quod gratiam impetraverat,
sed nunquam hanc gratiam per litteras caesareas expedivit. Quare rogo D.
vram. r., si de hac re notitiam habet, mihi rescribere dignetur, quid actum sit
in causa, et si possibile est, per D, vram. r. hanc gratiam in favorem meum
expediri,

43
expediri, rogo, efficiat, ut mei voti compos existam. Pro quo plurimum plurimumque debere me fatebor eidem vrae. D. r., cui me et obsequia mea fra
terna commendo. Datum Bari die 27. Januarii 1531.
Raptim.
E. v. r. D. ad vota paratissimus
Ludovicus Aliphius etc.
Rtno. in X" patri ct dno. dno. Jo. Dantischo, episcopo Culm ensi, sermi. regis Poloniae
oratori dignissim o, dom ino uti fratri honorandissimo.
Apud s. caesaream catholicamque Mtem.
Dat. Barii 27. Januarii., red. Bruxellis 1. Martii.

37.
Petrus Tom icki, epus. C racovieusis, vicecancellarius,
Christophoro Szydlovicio, castellano Cracoviensi, cancellario.1)
Teki G orskiego, nr. 1423 (minuta M aciejow skiego z popr. Tomickiego).
Kod. Sap. VIII, 191. Kod. Jag. nr. 198. Kod. Op. XIII. 43. Kod. Karnk. XIII. 44.

Magnifice domine, domine et amice honorandissime. Plurimas ago

et habeo Magnificentiae vestrae gratias, quod me hic eremum vastam incolen
tem suis amicis et perhum anis inviserit litteris, quodque me invitatione amica
ad filiae suae nuptias honestaverit et, quae ex Hungaria dominus Costka
retulit, mihi transmiserit, quod amicissimum illius erga me officium agnoscam
ego, ut debeo, semper et mutua vicissim per occasionem benevolentia atque
benemerendi officio referre diligenter illi curabo.
Quod attinet ad honestandas filiae vestrae Magnificentiae nuptias, liben
ter certe desiderio Magnificentiae vestrae et meo officio satisfacerem, si per
breve tempus, quod restat, et meas partim valetudinis partim alias rationes
mihi liceret. Cum autem in hoc statu sit nunc absentia mea, ut citra rerum
mearum difficultatem et valetudinis periculum venire pro die nuptiarum non
possim, rogo plurimum Magnificentiam vestram, ut absentiam meam boni
consulere et illam non ad voluntatem meam, sed occasionis necessitatem
referre velit. Si enim vel ego istic essem praesens vel tem pus ad venien
dum longius ac commodius praeberetur, non paterer equidem in hac etiam re
honestandarum nuptiarum, utcumque aeger et imbecillis, officium meum vel
requiri vel desiderari, sed agerem, quod bono et observanti amico conveniret.
Ceterum doleo sane vehementer regni Hungariae causam veluti remulco
aegre ad portum attractam tam subito in longinqua et periculosa fluctuum
discrimina tempestatis cujusdam instar abreptam esse indeque et nobis et
Christianae reipublicae periculum comparatum, sub quo periculo et temporum
molestia quam acerba hominibus vita sit futura, ipsa Magnificentia vestra judi
care potest. Ego equidem, quod metuo, cogitatione diligenter reputo prospicioque a longe ingentia mala nobis et toti populo Christiano imminere, quae
proculdubio decident et non solum vicinos sed vicinis proximos et his con
junctos reliquos obruent, nisi industria et consilio bonorum principum a divina
clementia impetrato celerrime rebus Hungaricis provideatur. Quae consilia et
celeritatem
') W Kod. Jag. list ten m ylnie zatytu iow any: L u c a e d e Q o r c a .

celeritatem cui magis conveniat quaerere et curare, deus judicet.

Sed
tamen ego laudatissimum arbitror id, quod a primis negligatur personis,
a secundis sustineri. Majestas domini nostri quam pium quamque Christianum
in hanc communem omnium causam officium et curam praestiterit, palam est
om nibus; quod ut probet et confirmet magis, non dubito Majestatem suam
coeptum munus consiliis et sapientia sua ad extremum persecuturam esse.
In quo qualiscumque sequetur eventus, Majestatis suae certe cura atque opera
laude et superna mercede vacua non erit. De me tacere mihi magis convenit,
video enim, quam in infimo gradu circa ista summa negotia autoritas et
solertia mea sit posita, ultra quem gradum tametsi ego nihil mihi in agendis
rebus assumo, obsequi tamen voluntati et mandato regiae Majestatis atque
consilio Magnificentiae vestrae obtemperare cupiens, utcumque domesticorum
negotiorum curam exercere inceperam itinerisque faciendi pessima nunc sit
conditio, adventum meum isthuc maturabo paucissimis tantumm odo diebus
absumptis. Interim autem me amori et benevolentiae Magnificentiae vestrae
commendo, quam felicissimam esse et ad multos annos cum suis omnibus
bene incolumem vehementer desidero. Datum in Bodzanczin sabbato proxi
mo ante festum Purificationis sanctae Mariae dominae nostrae a. dni. 1531.1)

38.

Petrus Tom icius, epus. C racoviensis, vicecancellarius,

Joanni Laski, archiepiscopo G nesnensi, prim ati.2)
Kod. Sap. VIII. 192. Kod. Jag. nr. 196. Kod. Op. XIII. 44.
Kod. Karnk. XIII. 45. Kod. bibi. Ossoliriskich nr. 172. pag. 75.

Reverendissime in Christo pater et domine major honorande, Rediit non

pridem ex Hungaria dominus Stanislaus Costka, qui refert, quod, cum veniens
Budam ex Strigonio postulasset a serenissimo domino Joanne, Hungariae
rege, ut indutiis Posnaniae confectis subscribere et pacem cum adversario
suo causa reipublicae christianae in summo discrimine nunc constitutae susci
pere dignaretur, responderit illius Majestas, se pacem ipsam non solum nun
quam detrectasse, sed etiam illam modis omnibus semper expetivisse idque
in primis serenissimo domino regi nostro, cujus arbitrio se justitiamque suam
submittere non dubitaverit, deinde etiam aliis principibus Christianis manife
stum esse. Sed et nunc quoque, tametsi ab adversario suo nova injuria affec
tam, quippe qui oratoribus ad tractandum de pace et concordia Posnaniam
missis illam in arce Budensi obsidione cinxerit ac omni vi et conatu oppri
mere contenderit, ad pacem tamen et concordiam amplectendam propensam
esse am ore3) potissimum reipublicae christianae, propter quam etiam in loco
non satis munito longam et gravem obsidionem subiverit. Jam quod attinet
indutias Posnanienses suscipiendas, quia in pactis et foederibus inter se et
inter imperatorem Turearum initis id contineretur, ne unus sine alio pacem

) D. 28. 1. 1531.
!) W kod. Karnkowskiego m ylnie list zatytuiowany: Mathiae Drewicio, archiepo. G nesnensi.
:l) W szystkie kodeksy maja: a n i m o , w kod. O palinskiego poprawil Gorski na a m o r e .

45
aul indutias firmaret cum regibus ct principibus Christianis, dixit sibi non inte
grum esse eas ipsas indutias inconsulto et inscio imperatore Turearum susci
pere. Mittere vero se ad illum gubernatorem regni sui, dominum Ludovicum
Gritti, postulatum, ut annueret ad illas suscipiendas, prout haec et alia plenius
intelliget ex iis, quae ego praesentibus annexa mitto vestrae reverendissimae
Dominationi. Cui me ex animo commendo et valere illam cum suis omnibus
felicissime desidero. Datum in Bodzanczyn, 28 Januarii 1531.J)

39.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Sigism undo primo, reg i Poloniae.

Teki G orskiego, nr. 1436 (przepisana starannie minuta). Kod. Sap. VIII. 193.
Kod. Jag. nr. 195. Kod. Op. XIII. 42. Kod. Karnk. XIII. 43.

Sacra regia Majestas, domine clementisime. Redditae sunt mihi litterae

Majestatis vestrae serenissimae, ex quibus, quod illam cum serenissima sua
conjuge et serenissimo filio filiabusque omnibus reliquis recte et feliciter
valere intellexi, ingenti gaudio et voluptate fui affectus. Salus siquidem prin
cipum et dominorum meorum prae ceteris omnibus, quae in vita beant hom i
nis, solet mihi esse cumprimis optata et jucunda. Quod autem Majestas
vestra serenissima mandare dignata est, ut ea, quae dominus Costka ex Hungaria retulit, mihi mitterentur, magnas et ago et habeo Majestati vestrae
gratias. Sed doleo tamen vehementer, quod indutiae magno labore per
Majestatem vestram curatae et persuasae non fuerint a serenissimis regibus
Hungariae susceptae. Intelligo enim, quod ea res non solum ipsis solis regi
bus, sed etiam toti christianae reipublicae magnum discrimen magnamque
calamitatem est allatura; neque equidem intelligo, qua ratione futurum hoc
malum a populo christiano averti possit, si ipsi reges tam duri tamque diffi
ciles in amplectenda concordia esse perseveraverint. Verum quia in privatis
etiam desperatissimis rebus didici bonos et industrios patres familias non
prius a quaerendis consiliis conquievisse, quam vel eis satisfieret vel nulla
amplius consilii ratio superesset, in hac communi summa et necessaria christia
nitatis causa tanto magis non cessandum esse a quaerendis pacis rationibus
arbitror, quanto et majoris momenti est publica res, quam privata, et non
usquequaque desperatus sit adhuc pacis et concordiae eventus. Ac me quidem
latet, quid denuo in his novis difficultatibus pro bono publico consilii conci
piat et deliberet Majestas vestra serenissima, sed, quicquid tamen et qualecumque fuerit illud consilium, non censerem in illo diutius immorandum;
in eam enim rationem et temporis angustiam spem omnem concordiae
adductam video, ut, si fructus ejus sperari debeat, magna sit ad industrtem
celeritas adjungenda. Quod ad me attinet, tametsi hic explicandis domesticis
negotiis jam me incepissem occupare, ob mandatum tamen et voluntatem
Majestatis vestrae serenissimae, cui ego inprimis obtempero, relictis omnibus
venire ad illam celerius, quam potero, curabo, festi tamen Purificationis bea
tissimae
') W kod. Opal. XXIX. Januarii.

46
tissiinae virginis Mariae solennitate domi prius absoluta, ne ob illud violatum
infaustum iter mihi contingat. Interim me gratiae Majestatis vestrae serenissi
mae et servitutem meam supplex commendo illamque semper esse felicissimam
et in longinqua tempora cum serenissimo filio aliisque omnibus liberis bene
salvam et incolumem vehementer desidero. Datum in Bodzanczin, sabato.1)

40.

Petrus Tom icius, epus. Cracoviensis, vicecancellarius,

Lucae de Gorka, castellano P osnaniensi e t capitaneo
Maj oris Poloniae generali.
Teki G orskiego, nr. 1425. (minuta M aciejow skiego z popr. Tomickiego).
Kod. Sap. VIII. 186. Kod. Op. XIII. 36. Kod. Karnk. XIII. 37.

Magnifice domine, domine et frater honorandisime. Accepi litteras M agni

ficentiae vestrae, quibus me adhortatur, sicut prioribus etiam litteris fecerat,
ut illi consulerem, qua ratione insolentia et audax temeritas Gregorii Lubranski cogrceri et ipse in officio probi et continentis adolescentis contineri
possit. Verum ego, sicut ab initio admonitionis Magnificentiae vestrae reperire
in me non poteram, quod commode illi ea in re vel responderem vel consu
lerem, nunc etiam aliud non reperio consilium, quam ut Magnificentia vestra,
quantum maxime possit, illi persuaderet, ne aetate sua contra patris volunta
tem abutatur neve matrem in se injuriis provocet et bonorum rectam et utilem
administrationem licentia et contumacia sua intervertat. Nam habenti illi
aetatem et sua sibi vindicanti nescio, qui alius modus prohibendi accommodari
possit. Ubi tamen admonitionibus obsequi nollet, consilium aliquod juris
communis quaerendum censerem, quo saltem Magnificentia vestra illum conti
neat, ne bona hereditatis paternae distrahat et, ut dotem sororibus ex illis
colligi patiatur, adigat. Questus quidem ille mihi erat, Cracoviae cum M agni
ficentia vestra superiori anno agens, matrem in se inclementem esse neque
aliquod sibi subsidium facere, ego tamen illum, qualis esset, nesciens cum
querela ad Magnificentiam vestram rejeceram, sicut et nunc istam omnem
ejus negotii causam ad illius prudentiam et consilium refero simul rogans, ut
et matri ejus et ipsius conditioni atque utilitati, quo melius possit, provideat,
praesertim cum illic propinqua illis Magnificentia vestra commodius istis rebus
consulere queat.
De domo ad se hospitandum miror, quod ad me scribat Magnificentia
vestra, cui sine aliqua scriptura pro necessitudine et veteri conjunctione nostra
conveniebat in illam sponte libereque ingredi illaque pro sua commoditate uti.
Aedes enim meas me vel absente vel praesente patere semper advenienti
Magnificentiae vestrae ego volo, tametsi nunc istum adventum illius sub absen
tia mea contigisse magnopere doleam, erant enim mihi singularia quaedam
necessaria verba coram cum illa facienda. Quod cum ita praeter opinionem
accidit
'l W Tekach dopisat Gorski: m ense Februario 1531, ale prawdopodobnie list pisany
byl 28 stycznia, bo na ten dzieri przypada sobota ostatnia przed swi^tem O czyszczenia Najsw.
Panny Maryi.

47
accidit, rogo, ut de domo mea disponat arbitratu suo Magnificentia vestra. Cujus
ego me absentem tam quam praesentem amori et benevolentiae fraternae pluri
mum commendo felicissimamque semper et cum suis omnibus bene sanam
esse vehementer desidero. Datum in Bodzanczin die 29 Januarii anno 1531.

41.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

A lberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolewieckie (B. 1. list oryginalny z piecz^ci^ majestatycznq).

Sigismundus, dei gratia rex Poloniae, Magnus dux Lituaniae, Russiae,

totius Prussiae, Masoviae etc. dominus et heres. Illustris princeps, domine
nepos noster charissime. Multi mercatores ex Magno ducatu nostro Lituaniae
et ex Samogithia solent declinare thelonea nostra Cownensia et Samogithiae
in fraudem camerae nostrae. Est autem quaedam taberna, Vyschcoly nun
cupata et tabernator Schwob cognominatur. Si in illa taberna custodiam no
stram poneremus, persuasum habemus, non posse mercatores thelonea
debita evitare. Postulamus Illtem. vestram, permittat custodibus nostris theloneum Kownense et Samogithiae in praedicta taberna Vyschcoly custodire.
Rem, ut non inutilem ita non vulgariter gratam Illtas. vestra nobis factura.
Quam Illtem. vestram una cum charissima conjuge illius bene et feliciter valere
optamus. Datum Cracoviae die 30 Januarii anno etc. tricesimo primo, regni
autem nostri XXVto.
Sigismundus Rex subscripsit.

42.

Ludovicus Aliphius
Joanni D antisco.

Archiwum biskupie w e Fromborku.

D. 67. fol. 51. (list oryginalny).

Rme. dne. Post plurimam commendationem. Pridie ad vram. D. dedi

litteras longiores, in praesentia laconismo uti cogor ob nuntii celeritatem,
qui Neapolim petit. In capella regali S. Nicolai de Baro sunt plures canonicatus, quorum medietatis collatio ad caesarem spectat, alterius ad priorem.
Rogaveram Levicium, ut D. vrae. medio et intercessione obtineret a caesarea
Mte. duos canonicatus primo .et secundo vacaturos ex his, qui ad caesarem
spectant. Rescripsit semel tantum et verba pro verbis retulit, nec quid actum
sit, compertum habeo. Quamobrem rogo D. vram. rmam., velit pro sua vir
tute et benevolentia hanc gratiam a caesare exorare et quicquid in hanc cau
sam impendii contulerit, ad assem resarciam. Insuper perpetuo me debiturum
profitebor eidem D. vrae. rmae., cui me et servitia mea ex corde commendo.
Si duo obtineri non poterint, saltem unus obtineatur. Datum Bari die ultima ,
Januarii 1531.
E. v. rmae. D. ad mandata paratissimus
Ludovicus Aliphius etc.
Rmo. in X patri et domino dno. Jo. Dantischo, episcopo Chulm ensi, sermarum. Mtum.
Poloniae oratori etc., dno. et fratri honorandissimo. Apud s. caesaream et catholicam Mtem.
Dat. Barii ultima Januarii. Red. Bruxellis 10 Martii.

48

4 3 . A. Cricius, epus. Plocensis,

P. Tom icio, epo. Crac., vicecancellario.
Tcki G orskiego nr. 1426 (orygin. z wlasnor. podpisem). Kod. Kornicki pism
Krzyckiego, nr. 224. Kod. Jag. nr. 199. Kod. Op. XIII. 56. Kod. Karnk. XIII. 58.

Rme. in Chro. pater et domine benefactor colendissime. Mitto hunc

nunctium meum ad visendam rmam. Dtionem. vestram et ad conficiendum
negotium et differentiam meam cum domino electo Camenecensi,1) nihil dubi
tans firmius utiliusque id omne futurum, quod autoritate ipsius rmae. D. vrae.
cum illo transigetur. Cum autem ille multifariam se mihi obtulerit omnia facere
velle, quaecumque visa fuerint rmae. Dtioni. vrae. et mihi, petens tamen, ne,
si fieri posset, ignominia regressus mei ad praeposituram Sancti Floriani affice
retur, sed ut sarcirentur omnia pro arbitrio nostro, supplico rmae. Dtioni. vrae.,
dignetur pro sua in me gratia id paululum operae, si citra ejus molestiam fieri
potest, huic negotio recte et amice conficiendo impendere, quod illi servitiis
meis solitis demereri curabo.
Narrabit idem meus nunctius, quae mihi super archidiaconatu Plocensi
juxta divinationem rmae. Dtionis. vrae. contigerunt, in quo negotio supplico
etiam pro consilio, et me eidem rmae. Dtioni. vrae. et servitia mea omni
studio commendo. Ex arce mea Poltoviensi ultima Januarii a. dni. MDXXXJ.
V. rmae. D. servitor epus. Plocensis sst.

4 4 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Jon Petro, vojevodae V alachiae.
Metryka Koronna Ks. 44, str. 926. Teki G orskiego, nr. 1448 (odpis wspolczesny).
Kod. Sap. VIII. 201. Kod. Jag. nr. 202. Kod. Op. XIII. 50. Kod. Karnk. XIII. 51.

Magnifice amice, sincere nobis dilecte. Perlatae sunt ad nos his diebus
litterae tuae ex Soczawa datae, in quibus scribis, ut superioribus temporibus
admonuisses nos pro portione terrae Pokuczie, ex antiquo, ut tu scribis, pertinente ad terram Moldaviae ex donatione sermorum. dnorum. Hungariae
regum olim Stephano wojewodae facta, utque nos post mortem Bohdani,
wojewodae Moldaviae, illam ipsam portionem terrae pro nobis usurpaverimus,
quapropter illam, ut nobis inutilem, in potestatem tuam receperis.
Ad haec ita brevibus tibi respondem us: quod nos nunquam id a te
exspectavimus, ut tu, nulla a nobis injuria lacessitus, abjecta publica pace,
spreta amicitia et bona vicinitate nostra, conculcatis foederibus, fractis jura
mentis et sigillis districtum nostrum Pokuczie, ad nos et regnum nostrum
juste ac legitime pertinentem, hostiliter bello nobis non denuntiato invasisti
et injustissime occupasti occupasque in hunc usque diem, sciens, quod in
illius possessione pacifica praedecessores tui nunquam fuerunt, quinimmo
districtus ille praedecessores nostros, reges Poloniae, et nos pro dominis et
regibus semper agnovit et neminem alium. Stephanus, ille magnus prae
decessor tuus, divo parenti nostro Casimiro, regi Poloniae, in oppido Kolomya,
ceu
) Petro Gamrato.

49
ceu in centro praedicti districtus Pokuczie, omagium fidelitatis praestitit et
illius Mtem. dominum ac regem suum agnovit. Bohdanus, pater tuus, inva
serat quidem et occupaverat temere eundem districtum Pokuczie, sed quam
non diu illo potitus fuerat et quam non feliciter sibi in eo successit, sunt,
qui haec memoria tenent. Interroga eos et dicent tibi.
His ita se re vera habentibus quisque sanae mentis facile percipere et
judicare potest, quam maxime falleris in hoc, quod ille districtus ad terram
Moldaviae pertineret.
Et proinde non modice miramur, cur hoc tibi in animum induxisti, ut
ausus fueris nos immeritissime tanta injuria afficere subditosque nostros armis
impetere, districtum nostrum indebite et injuste occupare, amicitiam et bonae
vicinitatis vinculum aspernere, se suosque in manifestum discrimen ponere.
Quia vero nos natura abhorremus ab effusione sanguinis christiani solemusque cum amicis foedera servare, dum modo illi pariter in hoc nobis respon
derent, admonem us te amice et christiane ac per foedera, litteras, sigilla et
juram enta m utua nostra requirimus: educas gentes et praefectos tuos de prae
dicto districtu nostro Pokuczie dam naque subditis nostris per te et tuos injuste
illata resarciri facias. Mallemus enim causa dei injuriam hanc, si gratus eris,
tibi condonare, quam id meditari et agere, quod debitum et officium nostrum
exigit.
Ubi vero hanc clementem et Christianam oblationem spreveris, speramus
in dno. Deo, cui cor nostrum patet et qui sedens super tronum judicat aequi
tatem, quod ut antea, ita et nunc causae nostrae adjutor et protector esse
dignabitur, quodque nos in se et justitia nostra confidentes et foedera juramentaque servare volentes in hac necessitate non deseret, ut alias nunquam
fecit, cum illius opem contra tales fidefragos imploravimus. Dat. Cracoviae,
die tertia Februarii a. D. MDXXXI, regni nostri anno XXV.

45.
L itterae regiae M ajestatis
ad nobilitatem terrae M oldaviensis datae.
Metryka Koronna, ks. 44, str. 928.

Sigimundus etc. Egregii et nobiles sincere delecti. Accepimus his diebus

magnifici Petri, vaywodae Moldaviae, domini vestri, litteras inimicas et m ina
ces, quibus declaravit nobis, ut in terram Pokuczye ingressus fuerit illamque
occupaverit, utpote quae ex donatione regum Hungariae ad terram Moldaviae
pertineret. Nos sane talia a domino vestro nunquam exspectavimus, ut ille
nulla a nobis injuria lacessitus, abjecta publica pace, spreta amicitia et bona
vicinitate, conculcatis foederibus, litteris, sigillis suis propriis et vestris et jura
mento confirmatis, districtum nostrum Pokuczye, ad nos et regimen nostrum
legitime pertinentem, nulla hostilitate denuntiata, infesto Marte invasit, eumque
ipsum districtum nobis nihil tale cogitantibus occupavit, compertum habens,
quod in illius possessione majores sui et immediatus antecessor suus nunquam
fuerunt, quinimmo districtus ille praedecessores nostros, reges Poloniae, et nos
a felici coronatione nostra pro dominis et regibus semper agnovit Stephanus
ille
Acta Tom iciana.

Tom us XIII.

50
ille, vir magni nominis, vayvoda Moldaviae, divo parenti nostro Casimiro, regi
Poloniae, in oppido Colomia in centro praedicti districtus Pokuczye omagium
fidelitatis praestitit. Bohdanus, pater hujus domini vestri, invaserat quidem et
occupaverat eundem districtum, sed quamdiu illo pacifice potitus est, vos scitis
et si nescitis, interrogate majores vestros et dicent vobis. Inde quisque sanae
mentis facile percipere et judicare potest, quam maxime fallitur dominus vester
in hoc, quod districtus Pokuczye pertineret ad terram Moldaviae. Miramurque
plurimum, cur hoc sibi ille in animum induxit, ut ausus fuerit nos immeritis
sime tanta injuria afficere, districtum nostrum pro suo sibi vindicare, illum
occupare et nobis dira minitari, se vosque in manifestum discrimen ponere.
Cum autem nos (uti christianum principem docet) natura ipsa ab effusione
sanguinis Christiani abhorremus solemusque cum amicis et vicinis pacta et
foedera servare, si modo vicissim illi hoc ipsum facere voluerint, admonemus
vos et quemlibet vestrum Christiane et amice ac per foedera, litteras, sigilla et
juram enta per vos nobis et regno nostro praestita requirimus, suadeatis
domino vestro, educat gentes et praefectos illarum de districtu nostro
Pokuczye et damna illata nobis et subditis nostris resarciri faciat. Mallemus
enim solius Dei causa injuriam hanc, si grati eritis et dicto districtu cesseritis
ac nobis et subditis nostris pro damnis et injuriis satisfeceritis, vobis et
domino vestro condonare, quam id meditari et agere, quod debitum et
officium nostrum exigit. Si vero hanc clementem admonitionem et oblatio
nem nostram (sicut non credimus) spreveritis, speramus in domino deo,
justo judice, cui cor nostrum patet et sedens super tronum judicat aequi
tatem, quod sicut antea, ita et nunc justae causae nostrae adjutor et protector
injuriarumque nostrarum ultor esse dignabitur, quodque nos, in ipsius divina
misericordia et justitia nostra confidentes et foedera et juramenta servare volen
tes, in hac necessitate non deseret, ut alias nunquam deseruit, quando illius
opem contra tales fidefragos imploravimus. Datum Cracoviae, die tertia mensis
Februarii, anno Domini MDXXXI., regni nostri anno XXVto.

46.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum krolew ieckie (B. 1. list oryginalny).

Sigismundus, dei gratia rex Poloniae, magnus dux

Lituaniae, Russiae totiusque Prussiae ac Mazoviae
etc., dominus et heres.
Illustris princeps, domine nepos noster charissime. Fecit nobis Illustritas
vestra rem non mediocriter gratam, quod descripsit nobis summam legationis
a serenissimo domino rege Daciae missae. Q uod vero responsum attinet, quod
Illtas. vestra ad talem legationem dedit, nos, ut alia acta Illtis. vestrae in talibus
semper probavimus, ita et illud responsum merito commendamus. Quae autem
nuntius ille, ad serenissimum dominum regem Daciae celeriter per Illtem. vestram
missus, de illis oratoribus referet, postulamus, ut illorum, sicut pollicetur, faciat
nos

51
nos participem. Quod vero personam et statum Illtis. vestrae attinet, et si etiam
a quopiam, quod dii procul avertant, impetita fuerit, scire velit, quod nos
eam unacum regno nostro pro virili nostra exigentibus id mutuis juribus
nostris et ea necessitudine, qua conjuncti sumus, non deseremus, quin omni
consilio et ope illi aderimus. De feris nobis missis magnas agimus et habe
mus Mti. vestrae gratias, caruimus enim tam recentibus carnibus ferinis videmusque, quod Mtas. vestra est melior venator, quam nos. Cum autem illis vescemur,
amantissimam recordationem Illtis. vestrae faciemus. Quam optamus feliciter
valere. Datum Cracoviae, tertia die mensis Februarii anno domini millesimo
quingentisimo tricesimo primo, regni nostri XXV.
Commissio propria sacrae Mtis. regiae.

47.

Chr. Szydlow iecki, castell. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum krolew ieckie (B. 2. list oryginalny).

Illustrissime princeps, domine, domine mihi favorabiliter gratiose. Recte

in tempore mihi ferinae a vestra i. D. pro solennitate nuptiarum filiae meae
advenerunt, quae hoc proxime venturo die dominico futura erit; pro quibus
vestrae i. D., quas maximas possum, gratias ago, simul cum domino Tarnowszky, palatino Russiae, campiductore regni, filio meo amantissimo, cui medie
tatem hujusmodi ferinae dedi. Nova, que in praesentia habui, illa i. D. vestrae
his inclusa m itto.1) Si plura in hoc genere scire voluerit, pro generoso
domino Stanislao Kosthka, capitaneo Golubensi, m ittat; is sane quam lubens
ad vestram i. D. venturus est. Qui ea omnia, quae jam num in Hungaria
aguntur, praesentibus oculis vidit. His ego, conjunx, filius, liberi mei amantissimi i. D. vestram sanam et incolumem una cum illustrissima domina duce,
conjuge sua, valere optamus. Quibuscum me vestrae i. D. gratiae iterum
atque iterum commendo. Ex arce Cracoviensi, tertia Februarii anno domini
millesimo quingentesimo tricesimo primo.
Cristhophorus de Schidlowiecz, castellanus et capitaneus
Cracoviensis ac regni Poloniae summus cancellarius,
vestrae illmae. D. totus bonus servitor et frater, manu sua.

4 8 . Lucas de Gorca, castell. Posnaniensis,

Ferdinando, r eg i Bohem iae e t U ngariae.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Serenissime rex et domine, domine gratiosissime. Post perpetuae servi

tutis commendationem. Accepi honorificentissime litteras serenissimae Maje
statis vestrae, quibus serma. vra. Mtas. nonnulla officiola mea, quae studio
gratiae sermae. vrae. Mtis. in dieta Posnaniensi proximo acta fecerim, recolere
dignata
) Archiwum krdlewieckie nie posiada w spom nianych w y ie j zal^cznikow.

4*

52
dignata est, quodque haec ipsa offieiola, partim ex oratorum suorum litteris,
partim vero ex praesenti relatione domini doctoris Beati, consiliarii sui et
praefecti Horbensis, cognita, regia sua gratia complecti non fuerit dedignata,
immo amplius cumulatiore gratia acceperit me prosequendum, si porrexero
similibus studiis animi mei propensionem in negotiis sermae. vrae. Mtis., ubi
occurrerint, declarare. Ago inprimis sermae. vrae. Mti. immortales gratias pro
tanta gratia, quod opellas meas tam exiles intelligere benigne simul et
benigne excipere dignata fuerit, tanto enim majori conatu, ubi dabitur occasio
rebus sermae. vrae. Mtis. commodandi, pro parvitate mea adesse curabo,
quanto magis intellexero, studia mea non fuisse sermae. vrae. Mti. ingrata;
cujus gratiae me juxta cum servitiis commendo et cupio, ut dominus deus
s. vram. Mtem. in om nibus actibus fortunet et in augmentum et consolationem
universi nominis Christiani superstitem in multos annos servet. Datum Craco
viae IV mensis Februarii anno domini MDXXXI.
Ejusdem sermae. vrae. Mtis. servitor
Lucas, comes de Gorca,
castellanus Posnaniensis et capitaneus Majoris Poloniae.
Serenissim o principi et domino, domino Ferdinando, dei gratia Hungariae, Bohem iae regi,
infanti Hispaniarum, archiduci Austriae, duci Burgundiae etc., marchioni M oraviae etc, comiti
Tirolis etc., domino gratiosissimo.

4 9 , Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Ferdinando, r e g i B ohem iae e t U ngariae.
Archiwum W iedenskie (oryginaf).

Serenissimo principi, domino Ferdinando, dei gratia Hungariae, Bohemiae,

Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae etc. regi, infanti Hispaniarum, archiduci
Austriae, duci Burgundiae etc., marchioni Moraviae etc., comiti Tirolis etc.,
fratri et sororio nostro charissimo, Sigismundus, eadem gratia rex Poloniae,
magnus dux Lituaniae, Russiae, totiusque Prussiae ac Masoviae etc., dominus
et heres, salutem et fraterni amoris omnisque boni perpetuum incrementum.
Serenissime rex, domine frater et sororie noster charissime. Scribit nobis Mtas.
vra., ut ante paucos dies aliquot homines nuntii a quodam Germano landgravio, ut Mtas. vra. opinatur, Hassiae, expediti essent ad confinia nostra, vulgo
Maran dicta etc., hortaturque nos, ut tales homines investigari et deprehendi
mandaremus etc. Nos, ut verum fateamur, de talibus hominibus nihil aliunde
prorsus cognovimus, quam ex litteris Mtis. vrae., et illi, (quod scimus) ad
fines regni nostri non fuerunt, nec locum aut arcem aut oppidum, quod voca
retur Maran, in finibus regni scimus. Sed scimus esse arcem Maran in regno
Mtis. vrae. Hungariae. Utcumque tamen est, nos nequaquam tales homines,
m ala publica christianitatis procurantes, sineremus esse in regno nostro et
intra fines ejus, quin pro amore Mtis. vestrae et reipublicae christianae id face
remus, quod maxime regi et principi christiano convenit ac mutua conjunctio
nostra exposcit. Optamus Mtem. vram. serenissimam optime ac felicissime
valere,

53
valere, cui nos ex corde commendamus. Datum Cracoviae quinta die mensis
Februarii anno domini MDXXXI, regni nostri XXV.
Sigismundus rex subscripsit.
Serenissim o principi domino Ferdinando, dei gratia Hungariae, Bohem iae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae etc. regi, infanti Hispaniarum, archiduci Austriae, duci Burgundiae etc., marchi
oni Moraviae et comiti Tirolis etc., fratri et sororio nostro charissimo.

50.

Christ. SzycUowiecki, castell. Crac., cancellarius,

Ferdinando, reg i Bohem iae et U ngariae.
Archiwum W iedenskie (oryginal).

Sacra et serenissima regia Majestas et domine, domine clementissime.

Post perpetuae et constantissimae servitutis commendationem. Redditae sunt
mihi clementissimae litterae sacrosanctae Majestatis vestrae, in quibus dignetur
abunde declarare, quod sint illi grata studia mea, quae alias et Poznaniae in
negotio pacis feci. Ego de tam clementi scriptione ac animi regii erga me
declaratione sacrosanctae Majestati vrae. immortales ago et habeo gratias, uti
domino meo clementissimo.
Ego certe, serenissime rex, ab eo tempore, quo in notitiam sacrae Mtis.
vrae. in conventu Novae civitatis Austriae perveni, hoc in animum induxi et
firmiter statui, Majestati vrae. serenissimae servire, illiusque gratiam modis
omnibus demereri atque ita, quicquid ego ingenio, studiis et facultatibus meis,
quantulaecunque sunt, possum, id totum in obsequium et gloriam Mtis.
vestrae serenissimae libentissime convertam. Commendo me igitur rursus in
gratiam ejusdem Mtis. vrae., quam optime ac felicissime valere et regnare
desidero. Datum Cracoviae V. die Februarii anno a Christo nato MDXXXI.
Ejusdem sacrae Mtis. vestrae humilis servitor
Cristoforus de S., castellanus et capitaneus
Cracoviensis ac regni Poloniae cancellarius, manu propria.
Sacrae regiae iMti., Hungariae et Bohem iae etc., regi etc. dom ino, domino m eo clem entis
simo.

51.

Andreas Tqczynski, palatinus Cracoviensis,

Ferdinando, r eg i Bohem iae e t U ngariae.
Archiwum W iedenskie (oryginaf).

Serenissime princeps et domine, domine mihi clementissime. Post humilli

morum servitiorum meorum et subjectionis meae humillimam commendatio
nem praemissam.
Quod vra. serma. Mtas. regia, dominus clementissimus,
me humillimum ac prorsus nihil meritum servitorem suum hoc tanto prosequi
favore dignatur, ut tam benigno vultu, quam significat, exceperit bonique con
suluerit studium et servitia mea ex commendatione et relatione oratorum vrae.
sermae. regiae Mtis. de Poznania revertentium et postremo domini Beati
Wydman, doctoris, consiliarii et praefecti vrae. sermae. Mtis. r. Horbensis,
immensas ago et habeo gratias, quae respectu vrae. sermae. r. Mtis. et in
collatione

54
collatione ad eandem, nimirum tam excellentem et praepotentem dominum,
penitus nulla existunt. Tamen si majoribus et praestantioribus me sufficere
scivissem, quae cordi sintae placerent sermae. Mti. vrae., procul dubio citra omnem
moram cum summo studio ea confecta reddidissem. Et si nobis servitoribus
suis serma. Mtas. r., qui libentissimis et alacrissimis animis illi obsequi stude
mus, placidam exauditionis aurem praebere dignata fuisset, in his, quae medio
domini Sigismundi Heberstayn, consiliarii subditique servitoris vrae. sermae.
Mtis., nunctiaveramus, quod an ille etiam hucusque retulerit, me penitus latet,
arbitrarer illam quantulamcunque operulam meam, uti nunc fert tempus, minime
displicere vrae. sermae. Mti. Verum quum ea sit fatorum vis, vel nescio quid
aliud obstaculo fuerit, quom inus illa suos progressus obtinerent juxta arbitrium
et collocutionem nostram.
Equidem missa isthaec facio nec illa amplius
revoco paratus in his vrae. sermae. r. Mti., quae mandaverit et sicut edocere
me dignata fuerit, obsecundare ac morem gerere, quibus rebus juxta vires
meas incumbere et sedulam navare operam curabo, ut pro possibilitate mea
menti vrae. sermae. r. Mtis. consonent atque conveniant studia obsequendi
mea, cum quibus me humillime exhibeo et dedico.
Tandem vram. sermam. Mtem. regiam optime valere et diutissime ac
felicissime regnare precor. Cujus me gratiae et clementiae, uti humillimus
servitor vrae. sermae. Mtis., obedienter commendo. Datum Cracoviae dominica
Septuagesimae anno domini 1531.x) Sacrae serenissimae Majestatis vestrae
regiae deditissimus servitor
Andreas, comes de Thanczin, palatinus Cracoviensis.
Serenissim o principi et domino, dom ino Ferdinando, dei gratia Hungariae, Boem iae etc.
regi, infanti Hispaniarum, archiduci Austriae, duci Burgundiae, marchioni Moraviae etc., comiti
Tirolis etc., domino mihi clem entissim o.

52.

N icolaus W olski, m agister curiae regiae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (B. 2. list oryginalny).

Illustrissime princeps et domine, domine gratiose et plurimum observan

dissime. Salutem et felicissimorum successuum continuum incrementum meique commendationem. Quod illma. D. vestra tum litteris suis e Pyotrcovia
datis, tum deinde hoc nunctio suo me pro sua singulari gratia et amore invi
sere non est dedignata, ago illi et habeo majores quas possum gratias, et
quum referre non valeam tantam illius gratiam, qua me complecti dignatur,
servitiis meis, quantulacunque sint, hic in aula serenissimorum principum m eo
rum diligentissime ac fideliter mereri contendam. Tametsi vero serenissimo
regi Sigismundo secundo, simul et Mti. reginali, illma. D. vestra tam arcta
sanguinis et affinitatis necessitudine atque singulari humanitate satis commen
data sit, tamen, ut ego una cum magnifico domino Petro Opalenski, sacrae
Mtis. regiae curiae magistro, votis ac mandatis illmae. D. vestrae pro officio
nostro satisfaceremus, sacris illarum Majestatibus eandem indies, si quid addi
potest
>) D. 5. 2. 1531.

55
potest, com m endatiorem facere non negligim us, et ut de me pollicear, habet
illma. D. vestra me sibi devinctum deditum que et paratissim um , juxta et
fidum servitorem in om nibus rebus et negotiis suis, m odo experiatur, dum
voluerit. Et m e solita gratia sua com plecti non dedignetur illma. D. vestra.
Quam D om inus D eus diu servet sanam sem perque felicissim am , cui me ex
corde com m endo. Datum C racoviae die 5. Februarii MDXXXI.

Ejusdem illmae D. vestrae Nicolaus Volsky,

magister curiae regiae Mtis., manu propria, servitor humillimus.

5 3 . Andreas Cricius, epus. P locensis,

Petro Tom icio, epo. Cracov., vicecancellario.
Teki Gorskiego, nr. 1427 (list orygin. z wlasn. podpisem). Kod. Sap. VIII. 208. Kod. Jag.
nr. 176. Kod. Op. XIII. 58. Kod. Karnk. XIII. 60. Kod. kornicki pism Krzyckiego nr. 227.

Rme. in Chro. pater, dom ine et benefactor colendissim e. Ingentes ago

gratias rmae. Dtioni. vrae., quod me per nunctium suum visere dignata sit,
qui mihi ceu angelus fuit m ulto gratissim us, per quem , quod scribi a me
voluit, id m itto, utinam tam scriptum recte, quam libenter.
Attigi vero ad
cardinalem obiter ex re de difficultate, quam subiit M tas. regia ex insigni
legatione, quam novissim e Rom am fecerat, ut illi eam potius causam suspi
centur, quod nunc M tas. regia sit in m ittendis istic oratoribus rem issior, quam
aliquid aliud, propensioresque sint ad gratificandum illi in aliis, ut eam ad
pristinum officium reducant, tam etsi, cum agebatur de episcopatu Plocensi,
eadem et longe asperiora saepe fuerunt scripta, quod, nisi rma. Dtio. vra.
fecisset, nequaquam d. R aphael subsistere potuisset.
Ago etiam gratias rmae. Dtioni. vrae., quod ea, quae d. C osthka secre
tius attulit, mihi com m unicare dignata sit. Salvam rem video, si ita se rem it
tat serenissim us rex F erdinandus, ut significatum est, quod ego illum facturum
neutiquam credere p o ssu m ; fiet tam en id, quod dnus. D eus volet, cujus
gratiae id totum est com m ittendum , et nihilom inus, quod rei bene gerendae
opportunum est, non negligendum .
Mi rme. dom ine. D octores mei Strzelcza et B rom irski exhibuerunt mihi
m agnam m olestiam ratione archidiaconatus mei Plocensis. Alter enim propter
se, alter propter scholastriam W arschoviensem mihi excutiendam sic rem ad o r
nabant, ut me etiam invito alteruter esset archidiaconus, citationesque et praefixionem term ini ante m eum adventum et praeter m eam scientiam prom ul
garunt, som niantes /eam electionem , quae fit de praelato illorum , qui eligunt,
ut episcopo vel abbate, cum tam en, si recte intelligo ea, quae interdum per
otium in jure degusto, ubi fit prom otio per provisionem , ibi vana est electio,
ut sunt nostrae episcoporum um bratiles, ubi vero ex electione fit prom otio,
ibi provisio locum non habet, sed confirm atio superioris.
Cum igitur archidiaconi, quom odocum que rite per episcopum et capitulum eligantur, per p ro '
visionem tam en ordinarii fiant, non potest ea electio, quae robur dat, intelligi,
qua praelati eliguntur ab inferioribus in qua praesentia et consensus om nium
requiritur, cum ordinarius sim ul et principaliter eligit, qui est superior archidiacono,

56
diacono, sed hanc electionem capituli esse adhibitam episcopo per m odum
consilii. B ullae etiam nihil officere potest, cum prom ovetur persona docta
et id onea cum praefixione term ini, qui unicuique dari debet ad docendum de
qualificatione sua. Cum haec im ago sit, priora duo, nem pe doctus et idoneus,
res ipsa, quae perinde bulla exigit et quae non om nes qualificati habent,
sed et bulla ipsa, quoniam in arbitrio sit ordinarii, ostendit ipse d archiepiscopus in prom ovendo dno. Loboczky, nihil renitente capitulo suo et dnus.
W ladislaviensis solius d. Pyetuch propositione absque ullis term inis et ceri
m oniis. U nde ego veniens Ploczkam , cum de ipso archidiaconatu has varias
et indignissim as practicas com perissem , vocavi ad me capitulum , proposui
juxta statutum duos: unum d. Przeborow ski, qui ratione qualificationis rejici
no n posset, alterum d. P opielski; quem cum quisque potiorem judicaret,
quam illum, quem non nosset, convenim us super illo ad unum om nes et
provisio illi per m e facta ea lege, ut intra sex m enses vel doceret se esse
qualificatum vel fieri curaret. N unc d. Strzelcza, de quo ego sum multifariam
benem eritus, nescio quo ductus spiritu, veniens ad eum term inum , quem
sibi sine m e statuerunt, adhaerentibus ei duo b u s ineptioribus, appellationem
cum citatione palam fecit et ut audio, alium archidiaconum elegit. U nde
expendat rma. Dtio. vra. quom odo haec bulla, quae ordinariis in favorem
expedita fuit, ita nobis vertatur in difficultatem et m olestiam , ut vel de
tollenda illa cum aliis paleis, quae in ea continentur, vel de reficienda nos
cogitare oporteat, tam etsi, q u o d ad m enses nostros attinet, eos habem us, ut
puto, vigore bullae a rma. D tione. vra. expeditae in om nibus et per om nia
liberrim os. Nam et de electivis beneficiis, quod in eis non com prehendantur,
illic continetur. Q uom odocum que tam en est, supplico a rma. D tione. vra.
pro consilio et auxilio et si quid fieri possit de facultate dni. Borek, ut per
m eum G logow ski significavi, ne isti mei turbatores et scism atici aliquid nobis,
qu o d tam en non video illlos posse, officiant. C om m endo me et servitia m ea
gratiae rm ae. D tionis. vrae., quam dnus. D eus servet sanam , laetam et sem per
felicem. Ex arce P olthoviensi die s. D orotheae anno 1.531,.)
Servitor epus. Plocensis sst.

5 4 . A. Krzycki, epus. Plocensis,

Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Teki G orskiego, nr. 1428 (orygin. z wtasnor. podpisem). Kod. Sap. VIII. 199. Kod. Jag.
nr. 177. Kod. Op. XIII. 57. Kod Karnk. XIII. 59. Kod. kornicki pism Krzyckiego nr. 228.

Sacra regia M ajestas, dom ine clem entissim e. Hum illim am mei com m en
dationem .
Scribere m ihi dignata est sacra M ajestas vestra, questos fuisse
o p p idanos O strow ienses, se indebite a me excom m unicari.
Scire dignetur
sacra M ajestas vestra, oppidanos ipsos m agnam et insolitam violentiam in
bonis m eis fecisse: factorem et custodem silvarum m earum eo, quod ipsorum
aliquot dam na facientes pignoraverat, cum tum ultu ad villam m eam venientes
et
) D. 6. 2. 1531.

57
et curiam violenter intrantes vulnerarunt et captivarunt factorem que apud se
captivum aliquam diu tenuerunt. Ego, qui ad istas excom m unicationes, p rae
sertim adversus subditos M ajestatis vestrae praeceps non sum , jus m eum
relinquens rem om nem in dom inum capitaneum W arschoviensem , cui sub
sunt, retuli, ut ipse mihi et subditis m eis justitiam m inistraret;, qui post longas
dilationes tandem cum capitaneo m eo Poltoviensi inter partem laesam et ipsos
o p p idanos concordiam fecit, om nium sententia adm odum levem, de qua mihi
Piotrcoviae dixit addens, quod oppidani ipsi juxta concordiam nihil dare vel
lent, si p erpetuo censuras sustinere deberent. E go responderam , me jus m e
um et tantam violentiam relinquere tam facile non posse, libenterque vidissem ,
ut tunc m e praesente coram sacra M ajestate vestra questi fuissent, sed exspecta
runt discessum m eum . H uc vero cum litteris M ajestatis vestrae venientes retu
lerunt mihi, se concordiam fecisse cum officialibus m eis et decem vel circiter
sexagenas, quae parti laesae decretae fuerunt per concordiam , dom inum capi
taneum W arschoviensem pro se recepisse prom ittentem se, id vel apud m e vel
apud sacram M ajestatem vestram effecturum, ut res sim pliciter dim itteretur,
quod esset in m agnam m eam levitatem et injuriam pessim um que in posterum
exem plum . Q uare supplico sacrae M ajestati vestrae, ut id non aliter, quam
ut scribo et u t vere res est, existim are dignetur et non perm ittere, ut sive
oppidani ipsi post tantum facinus, sive dom inus capitaneus W arschoviensis
hos ludos de m e faciant.
Ceterum q u od m ihi etiam com m ittere dignata est M ajestas vestra, causam
inter o p p idanos de Radzilowo et dom inum Zakrzewski, plebanum ipsorum ,
aliter decidere non potui, quam ut solverent decim am pecuniarum juxta con
cordiam reverendissim i dom ini m ei C racoviensis inter illos factam et interpre
tationem ipsius concordiae per sacram M ajestatem vestram de m ansis et laneis.
E t profecto in m agnum ipsorum favorem facta est ipsa concordia, habet enim
plebanus decreta ducum et confirm ationem sacrae M ajestatis vestrae, quibus
illi adjudicata fuit decim a m anipularis, quae triplo plus valeret. P roinde, si
rursus ad M ajestatem vestram confugient, rem, uti se habet, scire dignetur.
C ujus gratiae m e etiam atque etiam hum illim e com m endo. Ex arce P o lto
viensi die VII F ebruarii anno MDXXXI.
Servitor epus. Plocensis.

5 5.

Ferdinandus, rex B ohem iae e t U ngariae,

Sigism undo primo, reg i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta).

F erd in an d u s etc. Serenissim o etc. Ex litteris nobilis Guilielmi a R ogen

dorff, suprem i capitanei nostri, quas super indutiis per nos cum Jo hanne
Scepusiensi susceptis ad Serenitatem vestram dedit eique etiam num redditas
esse arbitram ur, Sertas, v. haud dubie cognovit, tandem post longos et arduos
tractatus inter' eundem capitaneum nostrum et H ieronim um Lascum initos hoc
etiam actum et conclusum fuisse, ut quaedam castra et oppida utrinque hactenus
in H ungariae nostrae regno habita et occupata, tunc quum indutiae ad unum
vel

58
vel plures annos constituantur, Serti, v. et illustri G eorgio, duci Saxoniae etc.,
principi et consanguineo nostro charissim o, tam quam ad m anus neutras et
sequestrorum dari et deponi debeant, idque Serti, v. et eidem duci notificetur,
p ro u t ab eodem G uilielm o jam factum et intim ationem illam ab ipso etiam
Lasco ad Sertem . v. m issam esse videam us. Cum itaque partim pro nostra
in pacem affectione et studio, partim vero, quod per hoc ulteriori sanguinis
effusioni occurreretur, ad dictorum capitanei et consiliariorum nostrorum infor
m ationem hac de re factam benigne consenserim us, ut hoc ipsi negotium
agere et prosequi, debitoque fine term inare possent ac id, quod m odo per
ipsos circa hoc transactum et conclusum est, acceptaverim us et nostrum ad
id consensum praebuerim us, nobis vero de Serte, v., quam a principio et
sponte nostra ad hunc tractatum agendum et absolvendum elegim us et quam
in iis nostrae in eam fiduciae et benevolentiae respondisse cognovim us, optim a
q uaeque proinde (ut et antea sem per) polliceam ur et exspectem us, eandem
ideo Stem . v. m agnopere rogam us et hortam ur, ut se deinceps etiam in hac
causa bono tandem fine term inanda ita exhibere et gerere velit, ut in eam
confidim us. E t si contingat treugas illas ad unum vel plures annos a T urea
rum caesare assum i et acceptari, easque conclusas et initas Sertas, v. vel
a praefato H ieronym o Lasco, vel ab aliquibus aliis acceperit, dictaque castra
e t:o p p id a , pro nostra scilicet parte castrum S trigoniense et W issegradense,
pro parte vero Johannis Scepusiensis episcopatum et castrum Agriense et civi
tatem Kesm at, Serti, v. et antedicto duci deponi oportuerit, hoc idem d ep o
situm Sertas, v. unacum eodem -duce, quem hoc idem facturum esse non
am bigim us, nostri causa suscipere et neutiquam detrectare ac m ediam partem
gentium , quas Sertas, v. et idem dux dabit, pro rata m ediae partis suae ad prae
sidia castrorum et oppidorum illorum necessarias, secundum quod consignatio
ista fieri et praesidia in ea locari debebunt, sim iliter dare et unacum probo
et idoneo viro seu capitaneo, qui alteri parti non faveat, ad XXI m ensis Aprilis
proxim e futuris, diem a praefati capitaneo nostro et H ieronym o Lasco huic
consignationi praefixum , eo loci deputare et ordinare velit, qui loco et nom ine
Sertis, v. castra et oppida illa teneat et conservet, donec aliud determ inetur.
Q uam haec om nia ad singularem nostri com placentiam facturam esse non
dubitam us, idque erga eandem Sertem. v. pari aut m ajori quandoque officio
prom erebim ur, quae feliciter valeat. D atum Lintii 10 Februarii 1531.

56.

Cbrist. Szydlow iecki, castell. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (B. 2. list oryginalny).

Illustrissim e princeps, dom ine, dom ine m ihi favorabiliter gratiose. V estrae
ili. D. incolum itatem et prosperos successus in om nibus ex anim o faveo. 111. D.
vestram scire volo, regem et reginam cum sua praeclarissim a progenie optim e
sanas et incolum es esse. G ratia deo, qui quinta hujus filiae m eae celebre conv iv ium |fecit et filiam m eam m agnifico dom ino Joanni, com iti a Tharnow , ad
thalam um deduxit et eam eidem tradidit. Postridie apud m e in dom o m ea habui
suas

59
suas Mtes. in prandio; dom inus Tharnow sky, com es, tertio die
Ubi etiam
ili. D vestrae non im m em ores fuim us, eidem cum illustrissim a dom ina conjuge
m ultum salutis deprecantes. Ceterum inscriptionem , quam mihi ili. D. vestra
m anu sua scriptam super certam pecuniae sum m am dederat, illam Felici, ili. D
vestrae aulico, restitui, quae jam in toto liberata est.
Ego pro tali tantoque
beneficio v. ill. D. in me collato im m ortales gratias ago et habeo. Q uas ili. D.
vestrae totique inclytae dom ui ejus obsequiis m eis referre per occasionem
nunquam n o n studebo. N ovarum rerum hic in praesentia, quod scribendum
esset, nihil est; sed quod dom inus Lasky tum suae M ajestati tum mihi scribit,
Illti. vestrae illorum exem pla his inclusa m itto.') Q uid porro erit, cum ratione
hujusm odi sequestri neque a serenissim o Jo an n e rege, ne quidem a rege
F erdinando nihil responsi habem us, nescim us.
Q uae idem serenissim us
dom inus F erd in andus scribit, illorum item exem pla i. D. vestrae m ittenda
duxi.2) Q uibus cognoscet, suam M tem. a C olonia m ovisse. Regia M tas.,
dom inus noster com m uniter clem entissim us, generosum Joannem Otiesky,
notarium terrae Cracoviensis, familiarem m eum , cum decem equitibus ad
im peratorem Turearum in causa w eiw odae M oldaviae ablegat.
Aliis rebus
ill. D. vestram in praesentia occupare nolo, siquidem eadem Felix, i. D. vestrae
aulicus, praesenti praesens abunde declarabit. His me ill. D. vestrae solitae
fraternae gratiae com m endo, quam deus optim us m axim us diu salvam cum
illustrissim a dom ina conjuge sua servet. Ex arce Cracoviae, XI. Februarii
an n o dom ini MDXXXI.
C hristophorus dom inus Schidlowiecz, castellanus et capitaneus Cracoviensis,
regni P oloniae suprem us cancellarius,

vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, manu sua.

57. Joann es T arnow ski, palatinus R ussiae,

M auritio Ferbero, episcopo W armiensi.
Bibi. ks. Czartor. kod. 247 (orygin.)

Rme. dom ine, dom ine et am ice honorandissim e.

Salutem cum totius
boni augm ento. Licet m erita m ea nulla praecessisse existim em , quibus favo
rem et am icitiam litteris suis habundatissim e dem onstratam per congratulatio
nem in d ucenda uxore et diversorum honorum mihi im precationem m erear,
exigentibus tam en his affectibus D. vrae. rm ae. om ni m odo studebo om nibus
suis placere velle et tanquam unius ex m ercenariis obsequiis m eis pro voto
suo uti dignetur. Cum his me et eadem servitia m ea D. v. rmae. diligentis
sim e com m endo. Q uam diu felicissime valere opto. Dat. Cracoviae Februarii
13, 1531. Ejusdem vrae. rm ae. D.
Jo an n e s com es in Tharnow ,
palatinus Russiae, exercituum que r. P. capitaneus suprem us.
Rmo. dom ino domino Mauritio, Dei gratia episcopo Warmiensi etc., dom ino et amico suo
honorandissimo.
(M. Ferber zapisal dzien otrzymania listu: 1531, 6 Martii, comitis de Tarnovv).
) W archiwum K rolewieckiem nie m asz tego zalqcznika.
w archiwum K rolewieckiem .

-) Zalqcznika

tego

braknie

60

5 8. Joann es D antiscus
Carolo V caesari.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny}.

Sacra caesarea et catholica M ajestas. Ex m andato serenissim i dom ini

mei, P oloniae regis, quod m ihi dedit per litteras suas, C racoviae 24. Januarii
novissim e praeteriti datas, quas heri accepi, et vigore credentialium , quae red
didi s. Mti. vrae., salutem et fraterni am oris serenissim i dom ini mei continuum
augm entum , om ne praeterea studium cum facultatibus, quibus unquam s. Mti.
vrae. gratificari possit, dico et offero, ipsiusque nom ine, quod prius in Aquisgrano feci, s. Mti. vrae. congratulor sum m opere de felici coronatione in R om a
norum regem serenissim i Ferdinandi, fratris s. Mtis. vrae., et utriusque nom ine,
quo supra, pro afflictae christianae rei consolatione ejusque contra infideles
prosperitate ac increm ento om nia fausta precor.
C om m isit m ihi serenissim us dom inus m eus pro eo am ore et observantia,
qua s. M tem. vram . prosequitur, om nia ea referre, quae novissim e in tracta
tibus H ungaricis et rebus Turcicis hucusque se obtulerunt.
E t quum prius non sit incognitum s. Mti. vrae., quam operam serenis
sim us dom inus m eus pro conficienda pace im pendit inter serenissim um
F erd inandum , regem R om anorum etc., et w ayw odam Joannem , qui se regem
H ungariae scribit, et quod serenissim us dom inus m eus generosum Stanislaum
C ostka, capitaneum G olubensem , nuntium suum , ad ipsum w ayw odam miserit,
pro confirm andis unius anni indutiis per oratores serenissim i dom ini m ei et
illustris ducis Saxoniae G eorgii inter utram que partem n u p er P osnaniae in
P olonia confectis, quum que iste nuntius superioribus diebus ad serenissim um
dom inum m eum rediit, quid ille egerit, quale responsum reportaverit et quo
in cardine res istae versentur, s. Mtem. vram. serenissim us dom inus m eus
latere noluit.
R etulit idem nuntius, Joannem w ayw odam in hunc m odum serenissim o
dom ino m eo respondisse, se quidem sem per et ab initio hujus cum serenis
sim o F erdinando rege controversiae non solum indutiarum , sed pacis quoque
perpetuae cupidum fuisse, nihilque intentatum reliquisse, per quod potuisset
sibi suoque regno quietem et pacem com parare, quem adm odum hoc universo
orbi atque im prim is serenissim o dom ino m eo foret notissim um ; quod vero
novissim e, dum ad persuasionem serenissim i dom ini mei oratores suos ad
tractandam concordiam et pacem m isisset P osnaniam , interea ab adversario
suo hostiliter cum valido exercitu invasus et Strigonio ab eo intercepto in
regia sua B udensi civitate longa obsidione vallatus atque etiam fortiter o p p u
gnatus esset, a quo etiam nullius pensi indutiae praefatae P osnaniae confectae
habitae sunt, quae quidem a festo Luciae incipere debebant. G entes enim sui
adversarii post festum Luciae non pauco tem pore obsidione et expugnatione
Budensi instetissent et proinde non esse illi integrum absque scientia et
voluntate im peratoris Turearum ad istas indutias consentire, ob foedera cum
illo inita, quibus cautum sit, ne alter absque alterius scientia et consensu
pacta aut foedera ineat; recipit tam en se m ox m issurum dom inum Ludovicum
. Gritti,

61
Gritti, gubernatorem regni sui, ad im peratorem Turearum significando illi
postulata serenissim i regis P oloniae et statim , ut acciperet responsum ab illo,
tum dem um Mti. serenissim i P oloniae regis se significaturum , quod sibi de
ipsis indutiis P osnaniae confectis facere erit possibile.
Aliud ab ipso w ayw oda, qui se regem H ungariae scribit, non fuit habitum
responsum , 'quod ipse serenissim i dom ini mei nuntius et quaedam alia
a Ludovico Gritti, ducis V enetiarum filio, serenissim o dom ino m eo significata
dom ino de R ogendorff exposuit.
Q uae vero idem Ludovicus Gritti serenissim o dom ino m eo 23 Decem bris
ex B uda scripserit et quae per instructionem scriptam et oretenus ipsi nuntio
serenissim o dom ino m eo dicenda com m iserit, quum in his conatus et m olim ina
sint im peratoris Turearum , serenissim us dom inus m eus etiam s. M tem. vram.
latere noluit.
Scribit se Ludovicus Gritti m issum fuisse ex C onstantinopoli a Turea in
H ungariam hac potissim um de causa, ut com m eatum quem posset copiosio
rem in H ungaria colligeret et pararet, qui ingenti exercitui sufficeret, quando
quidem Tuream decrevisse pro futuro vere cum m axim is ex m ultis nationibus
copiis terra et aqua cum que innum eris torm entis bellicis et m achinis, istiusm odi expeditioni necessariis, eo anim o exire C onstantinopolim , ne prius
redeat, quam G erm ania undique ferro et igne vastata usque ad fines Italiae
attingat eaque potiatur et ne quid res m aritim ae ei ad id im pedim ento esse
possint, statuisse incom parabilem arm atorum classem versus N eapolim m ittere;
hocque sic futurum , in eisdem ad serenissim um dom inum m eum litteris per
fidem suam affirmat, scribens, se id certo scire, et se ab ineunte aetate in
curia ipsius im peratoris Turearum versatum fuisse consiliaque ejus rectissim e
noscere, dolereque de tam gravi et im m inenti periculo rei christianae, seque
etiam pro eo debito, quo christianism o devincitur, et pro sua conscientia
ista om nia s. Mti. vrae. atque serenissim o F erdinando regi scripsisse asserit,
declarando tantum Turearum apparatum bellicum et im m inentia christianitati
discrim ina, quae nulla alia ex re ortum sunt habitura, quam quod serenissi
m us F erd in an d us rex non cessat Joannem regem et afflictum regnum ejus
H ungariae continuis calam itatibus afficere, quem im perator Turearum accepit
in suam protectionem , unde lacessitus tam perniciosum bellum orbi christiano
gerere instituisset. Scribit praeterea de oratoribus s. Mtis. vrae. et serenissim i
F erdinandi regis ad Tuream , sed per eos nullam pacem seu indutias confici
posse, nisi regnum H ungariae cum sua ditione libere Jo an n i regi cedat, pro
inde rogat serenissim um dom inum m eum , velit ista in principum Christiano
rum notitiam , quibus adhuc res christianae aviae essent, deducere et bene
considerare, quid agendum . Postrem o scribit; si intellexerit his discordiis
finem aliquem futurum in H ungaria, se daturum apud Tuream operam , quae
ad bonum et com m odum religionis christianae pertinere videbitur, rogatque
serenissim um dom inum m eum , ut quam prim um de his relationem faciat, ne
rem C hristianam sic destituisse judicari possit. D atum B udae 23. Decem bris.
N untio vero serenissim i dom ini mei idem Gritti in hanc sententiam
scriptam dedit instructionem .
Imprimis

62
Im prim is se favisse sem per rebus Christianis testatur, deinde quom odo
cum dom ino Jeronim o de Lasko laboraverit et ipsum im peratorem et Tureas
in consuetudinem hum aniorem a pristina illa crudelitate induxerit et quod
Turearum im perator, caeso serenissim o olim Ludovico rege, H ungaria et Buda
occupata, cessisset regi Jo an n i et quod non solum cessisset, sed donasset illi
om ne jus suum belli absque tributo et om ni alia subjectione.
Et quod ante duos annos, q uando serenissim us F erdinandus rex J o a n
nem e regno suo exturbare nitebatur, im perator Turearum se et vires suas
m ovisset ad defendendum am icum suum et regnum H ungariae am ico conces
sum recuperataque Buda et alia loca iterum denuo regi Joanni reddidisset,
fecissetque illi de rebus om nibus ad bellum necessariis cum terrestribus et
navalibus copiis cum que bum bardis et rebus his sim ilibus realem provisionem ;
nam verbum , quod ipse Turearum im perator in rem et am icitiam Jo an n is regis
sem el protulisset, ita statuisse observare, ut potius om nia extrem a pateretur,
quam relinquere am icum suum vel sinere eum opprim i.
Testatur etiam , anim um im peratoris Turearum non esse crudelem et
im pium in Christianos, nam quum dom inus Jeronim us Laski aestate praeterita
ad illum venisset pro consensu concordiae, quam serenissim us dom inus m eus
ad utram que partem tractare proposuerat, facile illam com ponendam adm isisse,
sed quia existim abat Turea serenissim um F erdinandum regem in hac concor
dia quodam usurum stratagem ate, m isisset igitur illum, ut adverteret, quorsum
negotia illa tenderent. Q uum que Budam pervenisset, paulopost in his co n
cordiae tractatibus, per exercitum serenissim i F erdinandi regis se cum Joanne
rege fuisse obsessum , licet sub uno eodem que tem pore ipse serenissim us
F erd inandus rex m isisset ad im peratorem Turearum pro pace et indutiis oratores,
quas nunc tenet detentos et alios etiam P osnaniam tanquam pro concordia,
quo serenissim us F erdinandus rex suae existim ationis non parum apud Tuream
am isisse eum que sic exagitasset et incendisset, quod prim o vere certissim um
et inauditum apparebit incendium , quodque igitur serenissim us F erdinandus
rex om nium futurorum m alorum sit causa.
C om pertissim um etiam sibi esse asserit, quod si B uda ex m anibus
Jo an n is eriperetur et Turea iterum illam recuperaret, illam nunquam deinceps
Christianorum sedem futuram , neque Tureas, quam diu vires habent, G erm anos
u nquam in H ungaria passuros, sed potius om nia absum pturos.
A dm onet in hac instructione serenissim um dom inum m eum , ut p erp en
dat, rectene an inique serenissim us F erdinandus rex indutias P osnaniae com
positas sit com plexus, quum post diem Luciae, quae dies prim a indutiarum
fuit, exercitus ejus fortissim o im petu Budam fuerit ingressus et aliquot inde
diebus perseverabat, unde serenissim us dom inus rex m eus perpendere deberet,
quo anim o rex Jo an n es hujusm odi delusas indutias boni consulere et accep
tare deberet, tam en pro bono publico paratus esset, sicut et ante proposuit,
ad ea, quae essent pacis et sincerae pacis, sed quia esset in foedere cum
Turea, quod alter absque alterius consensu et consilio neque de pace, neque
de indutiis statueret, velit ipse Gritti pro bono publico C onstantinopolim pro
ficisci.
Sed

63
Sed cum sciat et intelligat, nullam aliam spem esse indutiarum et pacis,
nisi q u o d serenissim us dom inus m eus, acceptis in sequestrum om nibus castris,
arcibus et m unitionibus ex m anibus serenissim i F erdinandi regis, m itteret hom i
nem suum per postas C onstantinopolim , Turearum im peratori significando,
arces esse in suis m anibus et indutias unius anni pro tractanda pace perpetua
esse necessarias; ubi ista sic fierent, pollicetur Gritti istiusm odi indutias se
perfecturum , sed petit de his fieri certior a serenissim o dom ino m eo pro
M artio fu tu ro ; quod si non fieret, Tuream om nino terra m arique venturum
acturum que, quae deus velit, neque eum im m oraturum sub Strigonio, sed
recta Viennam iturum et ibidem cum terrestribus copiis quaesiturum proelium ,
classem autem in regnum N eapolitanum m issurum , verendum que esse, ne
ducatus q u o q u e Barii aliquid m alorum patiatur.
Suspectam enim esse im peratori Turearum s. Mtis. vrae. et serenissim i
F erd in an d i regis vires et potentiam haberique utram que M tem. apud ipsum
Tureum ob civilia bella et clades Italicas in sum m o odio, praesertim hoc
tem pore, quo Turearum im peratori, tanquam colubri dorm ienti et ad pacem
inclinato, serenissim us F erdinandus rex cum hac B udensi obsidione caudam
pede presserit, qua de re irritatus conatur vibrare aculeos.
C oncludendo istam instructionem , dicit Gritti, q u o d si quid m ali hinc
orbi christiano accidet, serenissim o F erdinando regi im putandum , qui si adhuc
relicta H ungaria christianitati pacem parare voluerit, in illius esse arbitrio.
Q uo autem serenissim us rex m eus curam et sollicitudinem ejus in rem publicam Christianam posset experiri, offert se ipse Gritti ad serenissim um dom inum
m eum venturum tractaturum que et se perfecturum pacem cum plena facultate
non solum cum serenissim o F erdinando rege, verum etiam cum aliis illam
volentibus, m odo arces illae, ut supra dictum est, sint apud serenissim um
dom inum m eum in sequestro, cui ea in re, ut bonae fidei principi, Turearum
im peratorem fidere dicit. Q uod si forsan haec concordia fieri non posset,
prom ittit Gritti, se effecturum apud Tuream , quod serenissim us dom inus m eus
eas ipsas arces, quas in sequestro sic haberet, salvas et integras serenissim o
F erd in an d o regi resignare possit et reddere.
Ludovicus item Gritti praeter istam instructionem , quam in scriptis dedit
ad serenissim um dom inum m eum , ipsi nuntio seorsim dixit, ut regi m eo refer
ret, q u o d si ista pax inter serenissim um F erdinandum regem et Joannem
w ayw odam no n fieret, im peratorem Turearum om nino proposuisse, serenissi
m um F erdinandum regem prim o vere quattuor m agnis exercitibus aggredi,
cum prim o ipsum Tuream in persona V iennam adoriri statuisse et alium
m ittere ad devastandum et occupandum M oraviam et Slesiam , tertium contra
regnum B oem iae, quartum autem exercitum navibus ad Italiam transm issurum ,
qui prim um A puliae applicare debebit.
Ista confidenter serenissim us dom inus m eus in notitiam Mtis. vrae. sere
nissim ae deducenda existimavit, ne, cum Turea tantum serenissim o dom ino
m eo fidat, cuipiam de se secus, quam convenit christiano et bono principi,
insim ulandi et suspicandi ansam relinquat; nam serenissim us dom inus m eus
bonum christianae reipublicae et m agno desiderio optat et sum m o studio,
neque

64
neque sine suo im pendio procurat, voluitque hunc suum nuntium , qui cum
his ex H ungaria rediit, illico cum om nibus his negotiis ad sacram Mtem.
vram. et ad serenissim um F erdinandum regem transm ittere, nisi m agna
locorum distantia, quo forsan tardius, quam necessitas postulat, ad s. Mtem.
vram. venire potuisset, fuisset im pedim ento; com m odius igitur videbatur, ut
haec om nia sic per postas ad m e perscripta in notitiam s. Mtis. vrae.
perducerentur. R ogatque serenissim us dom inus m eus, ut haec om nia s. M tas.
vra. cum celeri nuntio ad serenissim um F erdinandum regem perferri procuret,
quo M tas. ejus, cui plurim um interest, quom odo om nia habeant, m ature et
o p p ortune scire possit et si quid item s. Mtas. vra. serenissim o dom ino
m eo super his respondere dignabitur, rogat, ut id quam prim um cum litteris
suis faciat, ne m ora, quod plerum que solet, periculum faciat.
Et ne quicquam rerum serenissim i dom ini m ei s. M tem. vram . lateat,
'injunctum m ihi est s. Mti. vrae. referre, quod paulo ante w ayw oda M oldaviae
correptus m alo spiritu, nulla habita causa, rupto et violato jurejurando, fractis
foederibus cum serenissim o dom ino m eo et regno P oloniae initis, litterisque
et sigillis atque corporali juram ento posthabitis, provinciam Pokucye dictam ,
intra fines regni P oloniae consistentem , M oldaviae vicinam , nulla hostilitatis
denuntiatione praem issa, clam et fraudulenter cum gentiarum suarum exercitu
ingressus est, eam que, q u o d nullas haberet m unitiones, vi occupavit et hacte
nus possessam obtinet, ad quam provinciam recuperandam non parvum belli
apparatum serenissim us dom inus m eus struit ad praesens. U nde sacra M tas.
vra. conjicere potest, quam non vacat m odo serenissim us dom inus m eus
a bellico strepitu, quem quidem , sic deo perm ittente, nulla ratione evitare
potest.
Q uum que w ayw oda M oldaviae sit Turearum im peratoris tributarius,
necessario serenissim us dom inus m eus eam dum taxat hostilitatem et injuriam
sibi illatam , m isso nuntio, im peratori Turearum declarari et exponi atque
etiam de his rebus s. M tem. vram. per me certiorem reddi jussit, quo nem ini
d etur calum niandi occasio; quum que non parum interest s. Mti. vrae. scire,
et quae Turea m olitur et qualiter illius conatibus occurri possit, com m isit
haec om nia serenissim us dom inus m eus s. Mti. vrae. et serenissim o F erdinando
regi per me nota fieri, offertque serenissim us dom inus m eus s. Mti. vrae.
om nem operam constansque suum studium , quo hactenus nil intentatnm
relinquit, quod ad bonum reipublicae christianae procurandum opportunum
et utile cognovit et sum m opere s. M tem. vram rogat, velit haec singula apud
se reputare et quid tot im m inentibus m alis opponi possit, pro sua incom para
bili prudentia et in rem christianam cura et propensione perpendere, atque
su p er his per nuntium aut litteras suas quantocius serenissim um dom inum
m eum de m ente sua edocere, qui se am ori et fraternae benivolentiae s. Mtis.
vrae. plurim um com m endat.
P raesentatum Bruxellis 14. Februarii anno
dom ini 1531.
Jo an n es Dantiscus, episcopus C ulm ensis, apud s. ces Mtem.
serenissim i P oloniae regis orator, m anu propria.

65

5 9.
R esponsio ad ea, qnae per reverendam dominum
episcopum Culmensem, serenissim i reg is Poloniae oratorem,
M ajestati caesareae exp osita su n t.1)
Archiwum W iedenskie (odpis w spok zesny).

Legit caesarea M ajestas serenissim i regis P oloniae litteras et, quae per
ejus oratorem ei relata voluit, audivit, fuitque illi vehem enter gratum , eundem
serenissim um regem ejusque conjugem serenissim am reginam recte valere,
com m endatque plurim um affectum ipsius serenissim i regis atque studium pro
his, q uae de adventu Turearum deque litteris Ludovici Gritti ad suam S ereni
tatem scriptis de contentionibus inter serenissim um regem R om anorum et
vayvodam ei significavit; nec non et pro eo studio, quo eas contentiones
com ponere h actenus conatus est, gratiam habet non vulgarem ; precaturque
suam Serenitatem , ut frequenter eum de om nibus adm oneat et quam sem per
pro reipublicae salute navavit operam , continue praestet. Q uod ad conten
tiones de regno H ungariae attinet, satis superque Serenitati suae notum
existimat, serenissim um regem R om anorum om nia praestitisse et obtulisse
pro his com ponendis, q u ae a parte sua desiderari poterant, ita ut causam
suam ap u d deum et hom ines recte posset justificare, praesertim in his, quae
ad ultim am B udae obsidionem et indutiarum , vayvodae culpa, interm issionem
spectant. N eque ob eam rem ipsum serenissim um regem R om anorum , inva
sioni, quam Tureae (uti G rittus scribit) adornantur, causam dedisse, causari
quisque potest, cum longe antea hujus invasionis fam a ad nos pervenerit.
Sed his obm issis idem caesar certo scit, eundem serenissim um regem R om a
norum ab eo, quem hactenus de com ponendis his contentionibus habuit,
anim o atque voluntate non recessurum , im m o sem per se prom ptissim um
exhibiturum ad honestas cuncordiae conditiones acceptandum , de qua re ad
eum in praesentia M tas. sua scribit. Q uem adm odum haec om nia idem sere
nissim us rex P o loniae ab eodem serenissim o rege R om anorum latius et fre
quentius, cum propinquiores sint, subinde accipiet; si autem vayvoda in com
pon en d o negotio difficilem se (ut hactenus) p raestabit et ob eam causam
bellum alere et Tuream , com m unem reipublicae christianae hostem , excitare
voluerit, idem serenissim us rex R om anorum a suis am icis et foederatis adjutus
boni principis officium praestabit, ipsaque caesarea M ajestas (qui certe m allet
contentionem com positam et rem publicam Christianam quietam ) unacum aliis
principibus et potentatibus quibus poterit viribus Turearum invasioni se o p p o
net et rem publicam ab eorum injuriis tueri curabit; sibique om nino persu ad e
tur, ipsum serenissim um regem P oloniae, tanquam unum ex prim oribus m em
bris reipublicae christianae, in eum casum officium optim i catholici atque
m agnanim i principis praestiturum .

') Na m arginesie kopii data: 18 Februarii 1531.

Acta Tom iciana. Tom us XIII.

66

60.

Stanislaus R zeczyca
Joanni D antisco.

Archiwum biskupie w e Fromborku (oryginai).

Rme. in C hristo pater et dom ine, dom ine gratiosissim e. Servitutis m eae
in gratiam v. P. r. supplici com m endatione praem issa. M itto v. P. r. apostolicum breve, quo v. P. r. a consecratione in episcopum ad annum unum ,
a term ino possesionis p er v. P. r. procuratorem in ecclesia vestra C ulm ensi
acceptatae com putandum (scii, absolvitur). Q uem term inum , eo elapso si v.
P. r. cordi erit, prorogari curabim us in alterum anpum .
Q uirinus, dom inorum de Fukeri negotiorum gestor, vir profecto hu m a
nus et dulcis, debitum duc. quatuor pro processu et testium exam ine, et duc.
duorum pro plico literarum ex V elcerorum banko acceptarum ultra calculum
in ecclesiae expeditione v. P. r. transm issum expositorum , augere volens su p
plicationis expeditionem , brevis scripturam et taxam duc. 5 redem it.
Q uirinus ex obligatione duc. 559 et julior. 5 pro annatis p er me pro v.
P. r. facta nondum me relevavit. Am bo siquidem litteras regias operim ur,
q u ae utinam v. P. r. com m odum quodpiam afferrent, tam en cam era haec nim is
est bibula et insatiabilis, praesides avariores plus, quam credi potest, hei inex
orabiles adeo, quibus nec p ap a im perare videtur.
Q uocirca v. P. r. supplico, si litterae regiae hic non m itterentur seu m an
datae desiderio nostro haud responderent, v. r. P. velle g ra tio su m x) non recu
set, ut ad festum resurrectionis proxim um m e ab obligatione evincere com
m endet, quandoquidem procuratores cam erae, ut annatae in term ino praefixo
forent num eratae, m e futuris censuris frequenter sollicitant.
H ac tem pestate ecclesiam M ednicensem , cujus taxa floreni 332, unus
term inus, pro N icolao Vierzgal, episcopo Kioviensi, per viam translationis
expedio, cum sacerdotiorum ad 108 duc. retentione, et etiam apud cardinalem
pro gratia insteti. B onus pater, nisi praefecti officiorum m isericordes contravenissent, gratiam benignam gratisssim e fecisset.
Concilium futurum forte necessitatibus patriae ............ . quibus assidue
opprim im ur. A nnatas et s. Petri denarium ad m ilitem in infideles solvendum
nobis si non restituet, saltem gratiose condonabit.
H enricus Buseio, ad quem v. P. r. am icas litteras dederat, negotium
bullarum taxandarum prom ovendo, gratiae et favori P. v. r. com m endari jubet,
profecto hom o probus, ab om nibus am ari dignus.
Supplico v. P. r., si liceret, an concilium per M tem. caesaream pontifici
intim atum aestate futura tractari deberet, v. P. r. perscribere dignetur, qu an d o
quidem hic, ut anim i principum sunt occulti et m utabiles, nonnunquam fama
rei futurae inter populares augetur, interdum decrescit; sanior pars nunquam
concilium futurum sperat, taliter trium phabim us.
P odolia nostra per M isios Turearum suggestione et auxilio m ultum
afflicta, C a m e n a 2) vix non intercepta proditione. Adversus quos princeps M ontis
Regii,
J) N ie jasne, m o2e ma by<5: gratiosum esse.
) K am ieniec.

<

67
Regii, m archio B randem burgensis, cum justo exercitu m issus, quod v. P. r.
certius scire p u to .1)
C om m endo m e v. P. r., dom ini gratiosissim i, gratiae. Q uem pro m ea
singulari consolatione diu et felicissim e vivere opto. R om ae, decim a octava
Februarii 1531.

,
V. P. r. devotum m ancipium
Stanislaus Rzeczyca.
Rmo. in Christo patri et dom ino, dom ino Joanni, electo confirmato Culm ensi, sermi.
regis Poloniae apud M tem. caesaream oratori, dom ino et patrono gratiosissim o et observando, in
curia Mtis. Caesareae dentur.
Dat. Romae 18. Februarii. Red. Bruxellis 13. Martii.

61.

N icolaus Szydlow iecki, castell. Sandomir., thesaurarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum Kr61ewieckie (B. 2. list oryginalny).

Illustrissim e princeps, dom ine, dom ine favorabiliter gratiose, prom ptis
sim orum obsequiorum com m endatione officiosa praem issa. N obilis Venceslaus
Skrzidlowski, qui has m eas i. Do. vestrae reddet, appulit anim um , ut satellitio
aulae Do. vestrae i. adscribatur, petiitque m e om nibus precibus, ejus nom ine,
dom inus Plusznyczki, dapifer et aulicus regiae M tis., ut se i. Do. vestrae com
m endarem ; qui quia de me et dom ino Cracoviensi castellano, fratre meo,
pro b e m eritus sit, non potui hom ini bono id flagitanti ulla ratione recusare,
quom inus eundem Skrzidlowski i. Do. vestrae com m endarem , et oro eandem ,
dignetur ipsum in duobus equis fam ulitio suo adnum erare; nam se talem fore
i. Do. vestrae pollicetur servitorem , qualem vel m axim e desideraverit, nem pe
probum , fidum et ad om nem usum obsequibilem et alacrem , qui antea in aula
illius serviens, potuit specim en sui dedisse. Q uod ego om ni obsequiorum et offi
ciorum genere, si quae unquam i. D. vestrae probarentur, eidem i. D o. vestrae
nunquam non referre paratus ero. Cujus m e favori et m ea om nia diligentis
sim e com m endata esse cupio et faustinam cum universa ejus dom o aeternita
tem vivere desidero. D atum C racoviae feria sexta post divi Valentini ferias
anno dom ini M. D. XXXI0.2)
Ejusdem illustrissim ae Do. vestrae servitor
N icolaus de Schidlowiecz, castellanus
Sandom iriensis ac regni P oloniae thezaurarius.

62. Bona, regina Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (B. 1. list oryginalny z wlasnor. podpisem).

Bon, Dei gratia regina P oloniae, m agna dux Lithuaniae, Russiae totiusque
Prussiae, M asoviae etc. dom ina. Illustrissim o principi, dom ino Alberto, eadem
gratia m archioni B randenburgensi, in Prussia, Stetiniae, P om eraniae, C assubarum
') WiadomoSc balamutna.
a) D. 17. 2. 1531

68

rum ac Sclavorum duci, burggravio N urem bergensi et R ugiae principi, affini

nostro charissim o, salutem et felices ad vota successus. Illme. princeps, d o
m ine affinis noster charissim e. R edditae sunt nobis litterae Illtis. vestrae, qu i
bus scribit se Petrcoviam venisse, nedum regni nostri et suorum negotiorum
in com itiis pro com m uni reipublicae bono obeundorum , verum im prim is
sacram M tem. regiam , dom inum et conjugem nostrum colendissim um nosque
visendi causa. Facit id Illtas. vestra pro su a arcta conjunctione proque singu
lari erga illius M tem. nosque observantia et anim i propensione, quam p a r i '
anim o ac re ipsa aliquando referre studebim ns. Tam etsi vero nos Petrcoviae
non fuerim us et Illtis. vestrae desiderio visendi nos non sit satisfactum , tam en
hic anim us officium que illius adeo nobis gratum est, ut ad praesens nihil nobis
gratius esse potest, perinde ac re ipsa fuisset executum . Q uod vero Illtas.
vestra subveretur, ne quid aem uli apud nos sinistri de illa subsem inarent, nihil
pertim eat Illtas. vestra, nos enim non adeo im becilles sum us, ut quibusvis o b
trectationibus fidem haberem us, et ab ea optim a opinione, quam de Illtate.
vestra, affine nostro charissim o, concepim us, avelli possem us, cujus virtutem et
integritatem singularem que erga serm um . regem , avunculum suum , sim ul et
serm um . filium nostrum charissim um ac nos ipsas et hanc rem publicam p ro
pensionem et observantiam abunde cognovim us, quinim m o om nia, quae una
cum sermis. regibus in rem et honorem Illtatis. vestrae statusque ejus facere
poterim us, facturae sum us grate at libenter; rursus idem de Illte. vestra certo
nobis vicissim pollicem ur. Q uam bene et feliciter valere optam us.
D atum Cracoviae, die XVIII. F ebruarii M. D. XXXI0.
B ona regina suscripsit.

63.

A ndreas T^czyfiski, palatinus Cracoviensis,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine gratiosissim e et cum prim is co-lendissim e. P ost obsequentissim ae voluntatis et operarum officiosissim am com
m endationem praem issam . N obilis Venceslaus Skrzidlow ski in votis habens,
vestrae illustrissim ae D tioni. servire, petivit a me, ut se illustrissim ae Dtioni.
vestrae com m endarem . Q uod quum ab aliis dom inis non gravate obtineret,
neque ego illi negare potui, praesertim quum audirem honesta hactenus illum
fuisse conversatione. P roinde vestram illustrissim am Dtionem . rogo, si citra
m olestiam fieri possit, dignetur hunc suo satellitio adjungere ac servitium , ut
vocant, pro voluntate sua ipsi assignare in aula. Q uod alioqui aliorum dom i
norum intercessionis causa sit factura illustrissim a Dtio. vestra, idem hoc con
tem platione petitionis m eae non dubitet, quaeso, benigne et clem enter facere.
E go vero vestrae illustrissim ae Dtioni., quicquid fecerit, prom ereri et obedienter
recognoscere erga illustrissim am D tionem . vestram curabo ad om nem occasionem .
Sub haec me et m ea servitia vestrae illmae. Dtioni. com m endo. Q uam optim e
ac

69

ac diutissim e valere om nibusque ex sententia frui precor. D atum Cracoviae,

sab b ato ante quinquagesim am proxim o, anno dom ini M. D. XXXI0.1)
Illustrissim ae D. vestrae servitor
Andreas Com es de Thanczyn, palatinus Cracoviensis.

64.

N icolaus W olski, castell. Sochaczoviensis,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine colendissim e. Salutem et feli

cissim os successus m eique plurim am com m endationem . D ignata est Illustritas
vestra per dom inum Nypcicz speciatim invisere me, id q u o d et nunctiis et
litteris suis plurim is facere solet, pro sua singulari hum anitate et benevo
lentia, q ua erga om nes probos utitur, pro quo illi ago m ajores quas possum
gratias et perpetuis servitiis officiisque m erebor. Licet autem benem erita Illtis.
vestrae simul et tam arcta necessitudo sanguinis et affinitatis conjunctio sere
nissim is principibus nostris optim e com m endata sit, ut nihil addi possit, ta
m en u t et in hoc m andatis Illtis. vestrae obtem perem , serenissim is, regi novo
et reginae, dom inis m eis clem entissim is, Illtem. vestram sedulo per om nem
occasionem com m endare non desisto, idem sem per facturus grate ac libenter.
Ceterum illustrissim ae duci, consorti Illtis. vestrae, uxor m ea in gratiam sese
diligentissim e com m endat, victus illius precibus hoc etiam hic adjiciendum
duxi. C om m endo me rursus in gratiam Illtis. vestrae. Q uam dom inus deus
servet diutissim e sanam sem perque felicem. D atum Cracovie die XVIII. F e
bruarii M. D. XXXI0.
Ejusdem Illtis. vestrae addictissim us
N icolaus W olski, castellanus Sochaczoviensis,
s. Mtis. reginalis curiae m agister etc.

6 5. Petrus, vojevoda V alachiae,

Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Teki G orskiego, nr. 1430 (list oryginalny). Kod. Sap. VIII. 202.
Kod. Op. XIII. 51. Kod. Karnk. XIII. 52.

Serenissim e dom ine, am ice dilecte. Petrus vayvoda, dei gratia dom inus
regni M oldaviae. Unde, ne sit incertum D. vrae., his antea diebus m isim us
hom inem nrum . ad D. vram. cum litteris nris. varia propter negotia nra. ardua,
qui per O ttam retentus exstitit, nisi litteras nras. Dtioni. vrae. curavit. Et
cum perlectae fuerunt litterae nrae., vra. Dtio. ea nobis scripsit, quae non
deberent dom ino cui scribere. N os enim ignoram us, quin ex inform atione D.
vrae. est ipsa littera scripta, quoniam , ut quam m axim e fallerem us, quod
scilicet districtus Pokuczie non pertineret M oldaviam et pater noster Stefanus,
vayvoda m agnus piae m em oriae, terram Pokuczie n o n conservasset, et adhuc
asserit
D. 18. 2. 1531.

70
asserit Dtio. vra., quod nos non sum us filius Stefani M agni vayvodae, sed
essem us filius B ohdani vayvodae, qui erat frater n o b is; ille autem autor cespitavit et fallit, qui nos a patre nostro ab n eg at; et illam portionem Pokuczie
Stefanus, vayvoda m agnus, pater noster carissim us, diu conservavit, post m or
tem autem patris nri. B ogdanus vayvoda, frater n o ster; per sororem Dtionis.
vrae., quae sibi conjuncta erat, quadam astutiae velam initate ab eo terram P o
kuczie occupaverat. N unc autem nos illa terra indigem us, propterea a D. vra.
occupavim us, quia nobis est vera et legitim a terra ipsa possessionaria. M odo
enim accepim us, D. vram. nobis ostendere m inas, propterea rogam us D. vram.,
veluti am icum bonum , gratia bonae vicinitatis, quod de illis indulgem ini, quia
pro certo scim us illam terram P okuczie pertinere M oldaviam ; ea de re occu
pavim us. U bi autem dicit D. vra., quod non sum us potentissim i, posse fieri,
ut deo juvante potentissim i im peratoris Tureorum , H ungarorum , Tartarorum et
T ransalpiensium m anu et virtutibus, opere precium defendere, tuere curabim us.
D em um autem dicit D. vra. quod nos foedera, juram enta nostra fregim us, tam en
no n violavim us nra. foedera neque juram enta, nec etiam conculcavim us sigillum
nrum ., quia dom inia vra. Polonica spatium unius m edium m iliarium Italicum
no n intravim us. Sed juram enta nra. pollicita in perpetuum conservare studem us;
audim us enim , quod D. vra. filium suum in regem P oloniae coronavit et in solium
regium collocavit. N os cum eo nulla juram enta neque foedera donec praesti
tim us. E t si D. vra. opinatur, quod districtus ille Pokuczie non pertinet M oldaviae,
causa interrogandi D. vra. m ittat unum hom inem prim um ad potentissim um im
peratorem Tureorum , tandem ad ipsum dom inum Joannem , regem H ungariae,
qui verum judicium et justitiam inter nos m inistrabunt, cujus nostrum est, P o lo
niae vel M oldaviae regno illa terra pertinet, quoniam quum m ittim us nuntios
nros. ad D. vram ., eos barrones Dtionis. vrae. retinent et ad eam ire non
persinent; et consequenter Dtio. ipsa scribit nobis, quod fallim us; nescim us,
cum scitu vel sine scitu Dtionis. vrae. est illud vocabulum scriptum . Si ea in
re ipsa haesitet, gratia visendi m ittet hom inem suum , ut inspiciat et legat
litteras Dtionis. vrae., utrum fallim us; et in reliquo Dtionem . vram. valere o p ta
mus. Dat. Baloviae feria tertia ante festum C athedra Petri. Anno 1531.J)

66.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci Prussiae.

Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny). Kod. Sap. VIII. 198. Kod. Jag. nr. 178.
Kod. Op. XIII. 49. Kod. Karnk. XIII. 50.

Sigism undus, dei gratia rex Poloniae, M agnus dux Lithuaniae, Russiae,
Prussiae, M asoviae etc. dom inus et heres. Illustris princeps et dom ine, nepos
noster charissim e. R edditae sunt nobis litterae Illustritatis vestrae, quibus nos
de G edanensium pertinacia et usu veteris m arcae certiores facit. Q ue res majorem in m odum est nobis m olesta et gravis, vel ob id m axim e, q u o d et m an
datis nostris et publicis decretis illos tam proterve reniti audiam us. Verum
nos, qui m ajoris sem per publica com m oda, quam privatam illorum utilitatem
fecimus,
) D. 21. 2, 1531.

71
fecimus, serio curabim us, ne vel illorum tem eritas nostram et com m unium
decretorum autoritatem vincat, vel inobedientia m aneat im punita. E t tam etsi
quidem verisim ilibus m ultis rationibus illi hic apud nos dem onstrare et p er
suadere nobis sunt conati, nihil penitus referre, nova ne vel veteri inter se ex
privato consensu m arca m ercatores contrahant, dum in reliquis a com m unibus
decretis et m andato nostro non discedatur, nos tam en, ne quid contra prim am ,
quam cum Illustritate vestra et consiliariis nostris habuim us, deliberationem
fiat, nihil assentiri illis in hiis, quae proponebant, voluim us, sed om nem ejus
rei tractationem in proxim um terrarum Prussiae conventum rejecim us, ubi con
siliarii nostri sim ul cum Illtis. vestrae nuntiis, qui tum illic erunt, collocuti,
statuere m elius poterunt, qui certus et com m odus om nibus m odus in usu
m onetae praescribi et servari deinceps debeat, ne am plius civibus G edanensibus vel querendi vel disputandi locus et occasio super hiis rebus detur.
Ceterum q u o d ad suspensionem sufficiendorum senatorum G edanensium
attinet, satisfacere postulationi et consilio Illtis, vestrae propterea non potuim us,
q u o d serius quam oportebat litteras Illtis. vestrae ea de re accepim us. Feriae
enim cathedrae divi Petri ita erant in proxim o, ut praeveniri litteris nostris,
si m axim e voluissem us, nequaquam potuissent.
In m ittendo tam en aulico
istuc nostro N icolao Nypschicz Illtis. vestrae postulatis annuim us, per. quem
quaelibet secreta libere et tuto nobis renuntiare poterit Illtas. vestra. Q uae bene
valeat et sit diu cum om nibus suis salva et incolum is. D atum Cracoviae die
XXIII3 F ebruarii anno dom ini M. D. XXXI0., regni vero nostri anno XXVto.
C om m issio propria regiae M ajestatis.

67.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Clem enti V II., pontifici m axim o.

Teki G orskiego, nr. 1431 (minuta M aciejow skiego z popr. Tomickiego).

Kod. Sap. VIII. 303. Kod. Jag. nr. 181. Kod. Op. XIII. 157. Kod. Karnk. XIII. 157.

Sanctissim e *in C hristo pater et dom ine, dom ine clem entissim e. P ost
hum ilem m ei regnique et dom iniorum m eorum com m endationem et oscula
pedum beatorum . Jam d u d u m supplicaveram Sanctitati vestrae per litteras, ut
religiosum fratrem A drianum ordinis praedicatorum , electum episcopum titularem
E nnensem , paterna benedictione confirm are bullasque consecrationis dari illi
m andare dignaretur. In qua petitione m ea, tam etsi nihil dubitem pium assensum
Sanctitatis vestrae praesto mihi fuisse, m iror tam en vehem enter, quod ea sit vel
m eorum in sollicitando negligentia vel Sanctitatis vestrae officialium in expediendo
difficultas, ut non possit tanto tem pore pauper electus ullum m uneris sui finem
consequi. Q uare iterum Sanctitati vestrae praesentibus supplico, ut in ista exigua
et h onesta petitione m ea ita m ihi auctoritatem suam accom odare dignetur, ut et
religiosus praedictus, confessor m eus, plus nim io p er officiales non extrahatur
et ego cognoscam petitionem m eam tanti, quanti m erito debet, apud Sancti
tatem vestram valere. C om m endo m e rursus, regnum et dom inia m ea in g ra
tiam Sanctitatis vestrae, cui et vitam diuturnam et felices om nes successus
a dom ino D eo concedi ex anim o precor. D atum Cracoviae, XXIV Februarii
an n o 1531, regni nostri anno 25.

72

68.

Bona, regin a Poloniae,

cardinali protectori.

Teki Corskiego, 1432 (minuta M aciejow skiego z popr. Tomickiego).

Kod. Sap. VIII. 304. Kod. Jag. nr. 182. Kod. Op. XIII. 158. Kod. Karnk. XIII. 158.

Rme. in C hristo pater et dom ine am ice honorandissim e. C oncessa nobis

fuit adhuc a vivente sanctissim o dom ino Leone pontifice et ab hoc etiam
p raesente beatissim o patre et dom ino nostro Clem ente septim o confirm ata
facultas nom inandi duas personas nobis gratas ad ecclesiam cathedralem Cracoviensem . Q ua nos fretae facultate nom inaveram us ad unius canonicatus et
praebendae futuram vacationem rndum . patrem dom inum Joannem , electum et
confirm atum C ulm ensem . Q uae nom inatio nostra quia hactenus et ante asse
cutionem episcopalis dignitatis in dom ino Jo an n e electo et confirm ato supradicto non est aliquem sortita effectum, cuperem us per hanc am plioris prove
ctionis suae occasionem et eventum ab ipso ad aliam personam nobis gratam
dictam nom inationem transferre. Q uare D om inationem vestram rm am . pluri
m um rogam us, ut nom ine nostro ap u d sanctissim um dom inum nostrum con
cedi nobis supplicet facultatem , ut de persona praefati dom ini Joannis, electi
C ulm ensis, transferre ad aliam personam nobis gratam nom inationem nostram
possim us, quae in om nibus et per om nia perinde valeat, ac si is, quem nom inare
decrevim us, et non praefatus dom inus electus Culm ensis, ab initio ad vaca
turos canonicatum et praebendam ecclesiae C racoviensis reverendo Petro,
episcopo Cracoviensi, nom inatus per nos fuisset, proviso insuper eo, ne quid
obstet vacatio seu abolitio nom inationis per provisionem de episcopatu Culm ensi ipsi dom ino electo posterius factam. A equum est etenim haberi eam
rationem nostri ap u d sanctissim um dom inum nostrum , ut concessiones nobis
factae et aliis om nibus praeferantur et, priusquam effectum suum capiant,
evanescere et aboleri non perm ittantur. In quo D om inatio vestra rma. faciet
nobis rem singulariter gratam , quam m ulta sem per gratificatione prosequi et
referre illi diligenter curabim us. C upim us autem , ut D om inatio vestra rma.
sit sem per felicissima et per Dei om nipotentis gratiam in m ultos annos vivat
salva et incolum is.

6 9 . Sigism undus primus, rex Poloniae,

cardinali S. S. quatuor, protectori.
(cordiale).
Teki G 6rskiego, nr. 1433 (minuta M aciejow skiego). Kod. Jag. nr. 200.
Kod. Op. XIII. 160. Kod. Karnk. XIII. 160.

Rme. in C hristo pater. Postulavit a nobis serm a. conjux, ut Dtionem .

vram . rm am . adm onerem us, nom inationes Mtis. suae ad ecclesiam cathedralem
Cracoviensem factas nondum effectum suum sortitas esse, in quibus ea facul
tate et autoritate fungi cuperet, ut a nem ine alio in conferendis canonicatibus
et praebendis praeveniretur. Q uare D tionem . vram. rm am rogam us, et hoc
Mtis. suae negotium m em oria retinere velit et non perm ittere, quibuscum que
volentibus

73
volentibus subditis nostris, aliqua ratione juri et autoritati Serenitatis suae sive
perm utiationibus, sive resignationibus, sive coadjutoriis excogitatis praejudicari.
N ollem us enim , sicut in aliis, ita etiam in ista nom inandi facultate posteriorem
haberi rationem serm ae. conjugis nostrae, quam aliorum quorum cum que su b
ditorum nostrorum , tam etsi petitionibus illorum annuentes saepius illorum
negotia Dtioni. vrae. rmae. com m endem us. Dat. Cracoviae die XXIV Februarii
1531, regni nostri anno XXV.

70.

Andreas T^czyfiski, palatinus Cracoviensis,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny).

Illustrissime princeps et dom ine, dom ine gratiosissim e ac honorandissim e.

Post obsequentissim ae servitutis m eae sedulam com m endationem . In praesen
tiarum , si quid esset, quod vestrae illustrissim ae D. perscribere deberem , haud
dubie congruentius dom ino Nypczycz, aulico sacrae regiae Mtis., ad vestram
illmam. D. eunti, referre com m itterem , quam ut iners ac ignavus notarius
exararet. Itaque huic dom ino Nypczycz, qui industrius et m ulto rerum usu
est, ut, quaequam hic vidit et audivit, vestrae illmae. D. edisseret, quem ego
etiam rogavi, ut fidem et anim um m eum paratum et prom ptum illm ae. Dtioni.
vestrae, dom ino m eo colendissim o, in gratiam com m endaret, cujus equidem
sitientissim us sum , adeoque illmam. D. vestram rogo im pense, dignetur operis
et obsequiis m eis pro sua voluntate uti ac m andare, ut observantia in quibus
cum que jusserit vestra illma. D. Q uod superest, nepotem m eum ex fratre
vestrae illmae. D. diligentissim e com m endo. D ignetur illum gratia sua prose
qui, si idoneus est illi; sin vero nesciverit servire vestrae illmae. D., dignetur
benigne et clem enter inform are, quom odo sese gerere et versari in servitio illmae.
D. vestrae debeat. Id ego cum illo cum que aliis om nibus amicis et servitoribus
illmae. D. vestrae prom ereri sem per curabim us constanterque et obedienter
gratiam illmae. D. vestrae recognoscim us. Q uam tandem optim e et diutissim e
valere et om nibus ex sententia frui precor. D atum Cracoviae, sabbato ante
dom inicam Invocavit proxim o, anno dom ini M. D. XXXI0.1)
Ejusdem illmae. Dtionis. vestrae obsequentissim us servitor
Andreas com es de Thanczyn, palatinus Cracoviensis.

71.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny).

Sigism undus, dei gratia rex Poloniae, M agnus dux Lithuaniae, Russiae,
Prussiae, M asoviae etc. dom inus et heres. Illustris princeps et dom ine, nepos
noster charissim e. Q uoniam Illustritas vestra proxim is litteris, quas ad nos
dedit, scripsit, se habere quaedam secretiora negotia, quae per nobilem N ico
laum
) D. 25. 2. 1531.

74
laum Nipschicz, aulicum nostrum , nobis declarare vellet, dum m odo illum istuc
postulante Illte. vestra m itterem us, nos, ut rationibus et desiderio Illtis. vestrae
satisfacerem us, m ittim us ad illam eum ipsum aulicum nostrum , cui, si quid
m andare volet, certo credat, illum bona fide esse ad nos perlaturum . Est enim
nobis jam ex m ultis rebus fides et integritas illius perspecta. B ene valeat
Illtas. vestra et sit cum suis om nibus recte salva et diu incolum is. D atum C ra
coviae die XXVIa Februarii, anno dom ini M. D. XXXI0 regni vero nostri
an no XXVtoCom m issio propria regiae M ajestatis.

72.

D. Tom icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

A lberto, duci Prussiae.

Archiwum K rolewieckie (list oryginalny z wlasnor^cznym podpisem Tomickiego).

Illme. princeps et dom ine, dom ine honorandissim e. D eclaravit mihi

d. N icolaus Nipschicz, aulicus regiae Mtis., m ultam et benignam erga m e Illtis.
vestrae et ejus fratrum propensionem m unusqne honorificum , hoc est m ille1)
aureos hungaricales, obtulit. Q u o d utrum que non tam propter utilitatis vel
honoris mei com m odum , quam propter solam illmae. D. vestrae gratiam , qua
apprim e delector, mirifice mihi fuit gratum ; tantoque ob id gratius et ju cu n
dum m agis, quum praeter om nem exspectationem et im m erito m ihi tam m u-'
nifica pietas illm ae. D. vestrae et gratiae plus quam hum anae declaratio obtigerit.
P ro qua ego declaratione et sim ul pro m unere am plissim o im m ortales et in
gentes ago illmae. D. vestrae gratias. Cui tam etsi par in referendo per p ar
vitatem m eam nunquam esse valeo, servitute tam en m ea ad gratitudinem anim i
declarandam in re quavis illm ae. D. vestrae ita proxim e accedere curabo, ut
nunquam officium in m e viri boni vel requiri vel desiderari possit. Q uod offi
cium una m ecum illmae. D. vestrae enixe com m endo et illam quam diutissim e
sanam , salvam et incolum em cum illma. conjuge et liberis esse vehem enter
desidero. D atum Cracoviae, die XXVIa F ebruarii anno dom ini M. D. XXXI0.
Ejusdem vestrae illmae. D. servitor
Petrus, episcopus C racoviensis et vicecancellarius, subscripsit.

7 3.

Credentia ad dnos. Lituanos.

Teki Gorskiego, nr. 1434 (odpis Gorskiego). Kod. Sap. VIII. 204 205.
Kod. Jag. nr. 204 205. Kod. Op. VIII. 53. Kod. Karnk. XIII. 54.

Sigism undus, dei gratia rex Poloniae. Reverendis in Chro. patribus, spec
tabilibus, magnificis, generosis, nobilibus, consiliariis, officialibus et ceteris m a
gni ducatus nri. L ithuaniae status utriusque subditis in conventu V ilnensi co n
gregatis, sincere et fidelibus nobis dilectis, gratiam regiam . Reverendi in Chro.
patres, spectabiles ac magnifici et generosi, sincere et fideles dilecti. M ittim us
in m edium vestrarum S. generosum P etrum de D am brow icza, castellanum Chelm ensem
) M i l l e

wpisat sam Tomicki.

75
m ensem et capitaneum C asim iriensem , fidelem nrum . dilectum , cui com m isi
m us nonnulla eisdem vestris S. referre. Itaque hortam ur illas, ut ei in om nibus,
quaecum que retulerit, plenam fidem non secus, quam nobis ipsis, adhibeant.
E t valeant felicissime. Dat. Cracoviae die ultim a F ebruarii anno a Chro.
nato 1531.
Sim ilis credentia a dnis. consiliariis Poloniae data fuit eidem nuntio ad duos, consiliarios
Lithuanos.

74.
Instructio oratori regio
ad consiliarios ducatus Lithuaniae misso.
Teki G orskiego, nr. 1435 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Tomickiego).
Kod. Sap. VIII. 206. Kod. Jag. nr. 206. Kod. Op. XIII. 54. Kod. Karnk. XIII. 55.

Prim um orator ingressus in conclave senatorum in conventu Vilnensi

congregatorum dicet illis salutem et gratiam Mtis. regiae. D einde referet, se per
M tem. suam m ultis exigentibus necessitatibus ad D tiones. suas m issum esse.
Nam in proxim e acto et praeterito regni conventu dni. consiliarii et terrarum
regni nuntii praesentibus et futuris m alis im pendentibus consulentes retulerunt
plurim a in consultationem , quae simul ad regni et istius m agni ducatus L ithua
niae statum tuendum et conservandum utilia et opportuna viderentur, de qui
b u s M tas. sua pro gratia et clem entia sua, qua om nes consiliarios et subditos
suos istius ducatus prosequitur, Dtiones. suas certiores facere voluit.
Dicit vero im prim is fuisse propositum , videri utile et necessarium , ut jam
dem um certae inirentur rationes et modi, quibus tam regnum hoc quam m a
g n u s ducatus L ithuaniae bellorum pericula et hostiles im petus undique im pen
dentes evitare possit, ne sub incerta spe defensionis ex praesentium tem porum
perturbatione aliquis casus superveniat, cui non facile m ederi postea, si m a
xim e vellent, utrique queant.
S uper qua re dicet orator M tem. quidem suam ita respondisse, quod
D tiones. suas sciat ejus anim i et voluntatis sem per fuisse, ut diuturna aliqua
ex regno simul et ex m agno ducatu contra T hartaros anniversarios et com
m unes hostes defensio statueretur. Q uia tam en nihil adhuc certi ab illis sta
tutum vel inventum intelligat, quod sit firm um , stabile et in longa tem pora
duraturum , hortari se et m onere illarum Dtiones., ut in praesenti conventu
conferant et consultent in m edium de aliquibus certis utilibus et diuturnis d e
fensionis futurae m odis inveniendis, qui jam hic et illic pro com m uni bono et
necessitate statuerentur et observarentur. Q uos cum invenerint, ut Mti. suae
illos explicent et declarent, quo hic etiam Mtas. sua cum om nibus regni con
siliariis et subditis, audita et intellecta illorum sententia et deliberatione, pro
necessitate et b ono ac tranquillo statu utriusque dom inii sui conservando con
silia et aequalem tuitionis m odum constituere valeat.
Ceterum referet orator, M tem. suam D tionibus. suis declarare, quod dni.
consiliarii et nuntii terrarum in conventu regni congregati m irabantur vehe
m enter, M tem. suam adm isisse, ut obses p er caesarem P recopensem datus in
regno

76
regno et non in ducatu servaretur, praesertim quando sine scitu et consilio
regnicolarum dni. consiliarii m agni ducatus soli de eo ipso obside recipiendo
a caesare T auricano convenerint. Q uare hortari M tem. suam illarum Dtiones.,
ut causam ejus facti sui Mti. suae explicent, quo vicissim hic apud subditos
regni certam ejus causae rationem Mtas. sua reddere possit.
P raeterea dicet, nuntium O staphiei ad M tem. suam accurrisse, qui refert
Aslam um soltan cupere in Mtis. suae fide obsequioque et officio esse, dum
m odo M tas. sua aliquo illum donario m unerare et in vastis confinibus locis
inter arces dom iniorum suorum habitare cum equitatu et gentibus - suis p er
m ittere dignaretur. In qua re tam etsi haec sit dom inorum consiliariorum regni
sententia, ut per M tem . suam et m uneretur et in loca illa ad habitandum re
cipiatur Aslamus, tam en dicet orator, M tem. siiam nihil in hac re certi incon
sultis D tionibus. suis statuere voluisse. Q uare hortari Dtiones. suas, ut in hac
re, quid illis factu utilius videatur, M tem. suam edoceant.
Cum vero in praeterito etiam regni proxim o conventu im pense rogarunt
dni. consiliarii et terrarum regni nuntii Mtem. suam , ut ageret apud subditos
suos m agni ducatus Lithuaniae, quo in tam ardua et necessaria belli causa
contra fidefragum w ayw odam M oldaviae subsidiis regno adessent, dicet orator,
M tem. suam D tiones. earum hortari, ut hanc postulationem vicinorum suorum ,
cum quibus illis et pax et bellum com m une esse debet, perpendant ad illam que
se ita accom m odent et faciles praebeant, ut et necessitas praesens et jura vici
nitatis m utua postulare videntur. C onsiderare enim Mtem. suam , in m agnum
fructum et utilitatem cessura m agno ducatui ea om nia, quae nunc ad o p p ri
m endas et debilitandas Valachi vires contulerint. N em pe quod illum sciat in
spem cito finiendarum cum duce M oscoviae indutiarum conspirasse, quae con
foederatio, nisi vires illius hoc tem pore com m inuantur, in futurum cum M osco
conjunctae m agnum im pedim entum et periculum M agno ducatui afferre possent.
In quibus orator verbis utetur accom odatis et ita orationem suam in disserendo
accom odabit, ut, quae sunt desiderii Mtis. suae et ad publicam utilitatem per
tineant, persuadere D tionibus. earum possit.
P ostrem o orator dicet nom ine dnorum . regni consiliariorum status utriu sque D tionibus. suis plurim am salutem et felicitatem, et quod om nes ejus
regni status vehem enter cupiant D tiones. suas, sicut vicinos et am icos suos
charissim os, in om nibus votis suis optim a quaque fortuna et felicibus suc
cessibus uti et frui, incolum i reipublicae suae statu perm anente, rogare autem
D tiones. suas, ut pro sua prudentia necessitates suas et regni com m unes
agnoscere et perpendere diligenter velint illisque ita consilio providere, ne
sub hac m alignitate tem porum in aliquam periculosam conditionem devolvantur.
Ceterum etiam dicet, om nes ordines et status regni plurim um rogare
Dtiones. suas, ut ad ea, quae per M tem. suam sunt ad illos nuntiata et relata,
com m odum et facilem praebere velint assensum , et praesertim quod de feren
dis contra V alachum subsidiis a Mte. regia est propositum , siquidem ipsi certo
confidant, M tem. suam com m unis boni causa, tam D tionum . suarum quam
subditorum regni sui, om nia ista nuntiata prospicere, et ex quibus am or conjunctioque bonae vicinitatis indies m ajor inter utrosque coalescat. Ubi autem
similis

<

77
similis aliqua necessitas, quod D eus avertat, m agno ducatui Lithuaniae contra
hostem contingat, eadem ratione ad subsidia pro facultate et virili sua ferenda
dni. consiliarii et ordines regni ad cohortationem Mtis. regiae, dom ini sui,
praesto se futuros pollicentur. C racoviae ultim a Februarii 1531.

75.
Joannes D antiscus
Ferdinando, Romanorum, B ohem iae e t U ngariae regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny)

Sacratissim a regia R om anorum , H ungariae et B ohem iae etc. M ajestas.

Post devotissim am servitiorum m eorum com m endationem . Accepi 17. die
m ensis F ebruarii novissim e praeteriti a serenissim o dom ino m eo Poloniae
rege litteras C racoviae 24. Januarii scriptas,1) quibus m ihi M ajestas ejus regia
m andat, q u o d si contingeret sacram M ajestatem vestram adhuc cum caesarea
M ajestate agere, ut om nia, quae generosus Stanislaus Costka, serenissim i
dom ini mei nuntius, a vayvoda, qui se regem scribit H ungariae, pro responso
de indutiis reportavit, secrete in notitiam caesareae et vestrae regiae M ajestatis
deducerem juxta vim et vigorem litterarum credentialium serenissim i dom ini,
quas praesentibus adjunxi, praeterea etiam quicquid Ludovicus Gritti, ducis
V enetiarum nothus, eidem nuntio scriptis per instructionem et ore serenissim o
dom ino m eo dicendum com m iserit, ne istarum rerum quicquam caesaream et
vestram regiam M ajestatem lateret, hocque serenissim us dom inus m eus pro singu
lari am ore et observantia, qua utram que M ajestatem sinceriter prosequitur, per me
sic fieri jussit. Q uum autem s. M tas. vra. post felicem suam coronationem
ad regna sua ex A quisgrano se receperit, innitens his m andatis serenissim i
dom ini mei, postridie ejus diei, quo litteras acceperam , illico me ad s. caes.
M tem. contuli et illi redditis litteris credentialibus a serenissim o dom ino m eo
ea om nia, q uae m ihi erant com m issa, longo ordine exposui et quo sua Mtas.
caes. singula per se et consilium suum com m odius perpendere possit, in
scriptis dedi, rogans nom ine serenissim i dom ini mei, ut ea quam prim um
per postas ad m anus s. Mtis. vrae. transm itteret.
Q uod quum ad sedulam
m eam instantiam adhuc non esse factum sciam , cognoscens Mtis. caes. in n u
m eras occupationes et hujus curiae m orem , ne ex longiore dilatione quippiam
gravius nasceretur, quod rebus s. Mtis. vrae. incom m odare posset, om nia ista,
quae sic in scripturam redegi et in m anus caes. Mtis. dedi, ad s. Mtem.
vram. transm ittenda consultius putavi, quo syncerum affectum et propensionem
serenissim i dom ini mei s. M tas. vra. erga se liquidius cognoscat, qui nihil
horum , quae super indutiis responsa et per Ludovicum Gritti scripta vel dicta
sunt, s. M tem. vram. latere voluit, offerens s. Mti. vrae. om ne studium , quo
unquam illi gratificari possit. Q uam oblationem et affectuosam propensionem ,
quam serenissim us dom inus m eus erga s. M tem. vram. gerit et habet, sedulo
eandem s. Mtem. vram. pro sua excelsa virtute et incom parabili prudentia
spero optim i consulturam .
Injunxit
*) Cfr. nr. 31.

78
Injunxit mihi etiam serenissim us dom inus m eus, ut in notitionem s. Mtis.
vrae. deducerem , m agnificum Casparem Seredi, partium superiorum s. Mtis.
vrae. capitaneum , exegisse a subditis serenissim i dom ini m ei tredecim oppidorum
terrae Scepusiensis duo m ilia ducatorum ad subsidium s. Mtis. vrae., quod
serenissim us dom inus m eus sibi persuadere nequit procedere de m ente s.
Mtis. vrae., praesertim quum hoc fiat contra inscriptiones et jura serenissim i
dom ini mei, quae pro arbitrio dicti capitanei non debent neque possunt inter
pretari.
Q ua de re serenissim us dom inus m eus Mtem. vram. sum m opere
rogat, velit ipsi capitaneo, aliisque suis in regno H ungarie praefectis, qui
lim ites regni P oloniae attingunt, m andare, ne subditos serenissim i dom ini
mei contra om nem aequitatem et com m unium regnorum societatem depactent
et istiusm odi insolitis gravam inibus m olestent. Q uod serenissim us dom inus
m eus s. M tem. vram. pro m utuo am ore et benivolentia conservanda, atque pro
ipsius rei aequitate om nino facturam sibi persuadet et quo ea om nia Mtas.
vra. certius, quam acta sunt, scire possit, adjunxi his exem plum litterarum
ipsius G asparis Seredii et com m issionis m ihi a serenissim o dom ino m eo ea in
re transm issae et non dubito, quin s. Mtas. vra. om ne id faciet, quod m utuo
am ori et benivolentiae inter Mtas. vras. convenit.
Q uod reliquum est, m e hum iliter s. Mti. vrae. com m endo et supplico
hanc tum ultuariam m eam scriptionem cum gratia sua ap u d se m etiatur m eque
in num erum suorum devotum capellanum et servitorem asscribat. Christus
dom inus noster s. M tem. vram. quam diutissim e in longaeva salute et felicitate
atque contra om nes hostes in perpetua victoria conservet. D atum Bruxellis
prim a die M artii anno MDXXXI.
S. Mtis. vrae. devotissim us capellanus et servitor
Joannes Dantiscus, episcopus Culm ensis,
serenissim i P oloniae regis etc. orator, m anu propria.
Sequitur exem plum scripturae s. caesareae Majestati Bruxellis in Brabantia 18. Februarii
per m e oratorem serenissim i Poloniae regis praesentatum.

76.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

G eorgio, duci Saxoniae.

Teki Gorskiego, nr. 1450. (minuta M aciejow skiego z popr. Tomickiego).

Kod. Sap. VIII. 207. Kod. Jag. nr. 207. Kod. Op. XIII. 55. Kod. Karnk. XIII. 56.

Illustrissime princeps et dom ine, affinis noster charissim e. A ccepim us heri

litteras Illtis. vrae., quibus haec, quae et serenissim us rex R om anorum et d.
V ilhelm us a Rogendorff de indutiis trim estribus et aliis conditionibus in even
tum suscipiendarum indutiarum annuarum nobis perscripserunt, Illtas. vra. co
piose etiam nobis declaravit. Q ua re nos cognita mirifice fuim us consolati,
spes enim nra., quae anterioribus difficultatibus interjectis dilabi de concordia
coeperat, ea rursus occasione rei bene ad pacem praeparatae est nobis resti
tuta. Q uoniam vero serenissim us rex R om anorum scribens, ut, si secutis annualibus indutiis ad m anus neutras arces secundum conventa concredi oporteat,
nos

>.

79
nos m unus sequestri ejus una cum vra. Illte. suscipere non recusarem us, nobis
quoque, quem adm odum et Illti. vrae. nihil de ratione hac explicavit, quibus
scilicet sum ptibus, cujus stipendiis et quanto militum num ero arces in custo
diam receptae servari debeant, m agnopere nobis probatur, quod Illtas. vra.
sententiam serenissim i regis R om anorum ea de re exploratum per litteras mi
serit. De qua, quoniam nostra quoque interest, ut certi sim us, q uando eam
provinciam sequestri nos succepturos esse Mti. suae annuim us, Illtem. vram.
rogam us, ut id, q u o d Mtas. sua responderit, nobis celerrim e perscribat et com
m unicet.
Ceterum q u od ad m ittendos W ratislaviam oratores attinet, nobis integrum
non videtur consilium , q uando a rege Jo an n e nihil per litteras ipsius proprias,
sicut a serenissim o rege R om anorum factum est, hic de rebus est nobis signi
ficatum. Q uod, etsi hactenus ab illo factum non est, speram us tam en cito fac
tum iri, de quo vicissim et sim ul, si congredi W ratislaviae oratores nostros
expediat aut necessarium sit, Illtem. vram. tum , quando erit nobis cognitum ,
certiorem facere celeri nuntio curabim us. Interim vero Illtas. vra. pro eo
affectu, quo christianae reipublicae quietem prosequitur, anim o et cogitatione
reputet, quae o p p ortuna et necessaria ad reliquas concordiae prom ovendae p er
suasiones videbuntur. Nam et nos nihil curae et veteris sollicitudinis nrae.,
quam sincere et ob am orem boni publici ab initio H ungaricae controversiae
in hoc usque tem pus praestitim us, praeterm ittem us, ut aliquo tandem bono
exitu transigi et term inari om nes christianae dissensiones possint. Bene valeat
Illtas. vra. et sit sem per felix et incolum is. Dat. Cracoviae die prim a Martii
1531, regni nostri XXV.

77.
Carolus V caesar
Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (odpis w spoiczesny).

C arolus etc. Serenissim o principi dom ino S igism undo, regi P oloniae etc.
S erenissim e princeps, frater et consanguinee carissim e. Legim us Serenitatis
vestrae litteras et quae m andata reverendo episcopo Culm ensi, oratori suo, ad
nos dedit, audivim us, fuitque nobis vehem enter gratum , quod Stem . v. et se
renissim am reginam , ejus conjugem , sororem et consanguineam nostram caris
sim am , recte valere intellexim us, studium autem Serenitatis v. pro reipublicae
salute m ag n o p ere laudam us eique pro his, quae nobis de Turearum apparati
bu s deque litteris Ludovici Gritti ad Sertem. v. super contentionibus inter sere
nissim um regem R om anorum , fratrem nostrum carissim um , et vayvodam scrip
tis significavit, atque pro eo studio, quo eas contentiones dirim ere conata est,
gratiam habem us m axim am , eam que precam ur, ut nos de om nibus frequenter
adm oneat et quam operam hactenus pro republica navavit, nunc, ubi ea m a
xim e opus est, praestet. Q uod ad contentionem de regno U ngariae attinet,
satis superq u e Serti, v. notum existim am us, serenissim um fratrem nostrum pro
parte sua nihil non praestitisse, q u o d pro com ponendo hoc dissidio desiderari
ab

80
ab eo poterat, ita ut causam suam apud deum et hom ines rectissim e justifi
care possit, in his praesertim , quae ad postrem am hanc B udae obsidionem et
indutiarum cuipa vayvodae interm issionem spectant, neque ob eam rem eundem
serenissim um fratrem nostrum invasioni, quam Tureae (uti G ritus scribit) a d o r
nant, occasionem dedisse, m erito causari quis potest, quum longe ante h u ju s
m odi obsidionem ejus invasionis fam a ad nos perv en erit His tam en om m issis
satis scim us, eundem serenissim um regem , fratrem nostrum , ab eo, quem hac
ten u s de com ponendis his contentionibus pro salute reipublicae habuit anim o
atque voluntate non recessurum , sed prom ptissim um se ad honestas condi
tiones acceptandas exhibiturum , veluti ab eo frequentius atque diffusius Sertas,
v., quum propinquiori in loco sit, habitura est. Q u o d si vayvoda difficilem
se ut hactenus exhibuerit bellum que alere, Tureas, sem piternos Christiani n o
m inis hostes, excitare, quam que aequas conditiones am plecti m aluerit, neque
idem serenissim us frater noster cum suis am icis et foederatis officio suo deerit
neque nos reipublicae in tanto discrim ine constitutae una cum aliis Christi
anis principibus unquam defuturi sum us, sed nostras et eorum vires Tureis,
si necesse fuerit, opponem us, nobisque om nino pollicem ur Serenitatem v., tan
quam ex prim oribus reipublicae m em bris, ea in re optim i atque m agnanim i
principis officium praestaturam , veluti haec latius eidem oratori Sertis, v. dixi
m us, quam diu feliciter vivere et regnare optam us. D atum Bruxellis die V.
m ensis M artii anno dom ini MDXXXI, im perii nostri XI.
Vester bonus frater Carolus.
A. Valdesius.

7 8 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Ferdinando, Romanorum, H ungariae e t B ohem iae regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Serenissim o principi dom ino F erdinando, divina favente clem entia R om a

norum regi sem per augusto, ac G erm aniae, H ungariae, B ohem iae, D alm aciae,
Croaciae, Sclavoniae etc. regi, infanti H ispaniarum , archiduci Austriae, duci
B urgundiae etc., com iti Thirolis, fratri et consanguineo nostro charissim o ac
honorando, Sigism undus, dei gratia rex P oloniae, m agnus dux Lithuaniae,
Russiae, Prussiae, M asoviae etc. dom inus et heres, salutem et m utui ac per
petui am oris continuum increm entum . Serenissim e princeps et dom ine frater
et consanguinee noster charissim e ac honorande. N obilis V enceslaus Proczek,
su b d itus Mtis. vrae. serm ae. et aulicus noster, jam m ultoties supplicavit Mti.
vestrae et nos pro illo intercessim us, ut successionis suae in jura et debita
fratris defuncti rationem habere et illum pro authoritate et justitia sua regia
in illa tueri et defendere ita vellet, ut neque illi am plius de justitia sua apud
M tem. vestram agendi, neque nobis pro illo intercedendi occasio praebeatur,
q u o d tam en hactenus neque preces illius, neque intercessio nostra efficere
potuerunt, negotiis fortasse m ajoribus M tem. vestram distinentibus. Q uare
nunc iterum praesentibus M tem. vestram ex anim o rogam us, ut tandem in
hanc

81
hanc illius justitiam et causam gratiose inspicere, quantum que justitia et aequitas
postulant, vel ipsa sibi adjudicando, vel regni B ohem iae consiliariis com m ittendo,
tribuere velit, ut et ipse sentiat et nos cognoscam us, intercessionem a nobis
factam aliquo loco apud Mtem. vestram fuisse. In quo M tas. vestra rem aequi
tate sua regia dignam et nobis singulariter gratam praestabit, quam vicissim
officiis et pari benevolentia referre illi sem per curabim us. C om m endam us nos
am ori et benevolentiae fraternae Mtis. vrae. serm ae., quam et felicissim am esse
et in m ultos annos cum suis om nibus recte salvam et incolum em vehem enter
optam us. D atum C racoviae die quinta m ensis M artii anno dom ini MDXXXI,
regni vero nostri anno XXV.
S igism undus rex subscripsit.
Serenissim o principi domino Ferdinando, divina favente clem entia Romanorum regi sem per
augusto, ac Germaniae, Hungariae, Bohem iae, Dalm atiae, Croatiae, Sclavoniae etc. regi, infanti
Hispaniarum, archiduci Austriae, duci Burgundiae etc. comiti Thirolis etc., fratri et consanguineo
charissimo ac honorando.

79 .

Officina m onetaria in terris Prussiae constituta.

Metryka Koronna, ks. 45, str. 818.

Sigism undus etc. Significam us tenore praesentium universis. Q uia quum

consiliariorum nostrorum accedente consilio officinam m onetariam in terris
P russiae in civitate nostra T horunensi constituissem us, in qua prim um juxta
decretum conventus Pyotrcoviensis de anno dom ini m illesim o quingentesim o
vigesim o octavo celebrati m oneta Sw ydnicensis transcuderetur, deinde nova
m oneta in denarios solidos grossos com m unes triplices ac seu duplices argen
teos grossos, secundum constitutiones consiliariorum nostrorum terrarum Prussiae
prim um in civitate nostra G edanensi, deinde in conventu M ariaeburgensi pro
festo sancti Stanislai in M ajo celebrato factas et per nostram M ajestatem ratificatas, postrem o vero in conventu Cracoviensi de anno D om ini MDXXX post
felicem serenissim i filii nostri coronationem habito om nium regni nostri ordi
num consilio et consensu approbatas cuderetur, et eandem officinam m oneta
riam nobili Jo sto Ludovico Decio, secretario nostro et carbario Vyelicensi,
dirigendam , providendam et gubernandam ad fideles m anus juxta litteras nostras
desuper illi datas dedissem us et com m isissem us, quod de eadem officina m one
taria coram nostra M ajestate, certis consiliariis et officialibus nostris praesen
tibus, sufficientem et plenam fecit rationem ac calculum de annis duobus inci
piendo a die quinta decim a Junii anni MDXXVIII usque ad quintam decim ani
Junii MDXXX inclusive, in qua quidem rationem nobis dare ostendit, quantum
pecuniarum Sw ydnicensium in nostram m onetam sit transcusum , quantum
item denariorum Prutenicorum , solidorum et grossorum antiquorum per nos
et consiliarios nostros abrogatorum sit conflatum et in alias novas m onetas
reductum , q uantum praeterea per hos duos annos argenti novi sit elaboratum ,
ostendit etiam nobis, quantum tam pro dicto argento novo quam om nibus
abrogatis m onetis sit expositum , item edocuit, quantum in ejusdem offi
cinae m onetariae sum ptus, officiales, laboratores, aedificia et alias om nes
necessitates
Acta T om lclto a.

Tom us XIII.

82
necessitates per hos duos annos sit expositum , ita ut nos ratione om nium
istorum ad idem tem pus nem ini om nino debeam us quidquam , declaravit prae
terea, quantum pecuniarum a m agnificis Jo an n e Balynski (G edanensi) et Petro
de Slu2ewo, V ladislaviensi castellanis, ex accisa Pruthenica et aliunde tam ad
dictae officinae provisionem , quam ad transcudendum et ad thesaurum nostrum
transportandum ab initio istius officinae ad annum XXX inclusive percepit et
quidquid vicissim de iisdem perceptis pecuniis et lucro pro solutione duorum
annorum illustri dom ino Alberto, m archioni B randeburgensi et duci Prussiae
etc,, nepoti nostro charissim o, et reliquas nostras ac m agnifici thesaurarii regni
nostri com m issiones exposuit, in qua quidem ratione com perim us illum singu
lari fide, industria sua, cum com m odo et utilitate nostra non volgari nobis
servivisse atque m andata M ajestatis nostrae ac consiliariorum nostrorum fideliter
et diligenter pro virili sua executum fuisse. Q uare com m endata habentes ipsius
Josti tam nunc, quam sem per antea nobis et reipublicae nostrae praestita
o bsequia et servitia, volentes ipsum et ejus posteros ab om ni quorum cunque
im peditione et qualicunque liberum facere et exim ere, praesentibus litteris n o
stris regiis ipsum Jostum et ejus successores de om ni et totali adm inistratione
sim iliter perceptorum et distributorum dictae officinae T horunensis et aliarum
pecuniarum per duos annos suprascriptos pro nobis et successoribus nostris et
quibusvis aliis quietam us liberum que facim us perpetuo et in aevum . Q uia
vero ex eadem ratione ad provisionem anni tertii in m anibus ejusdem Josti
certa sum m a pecuniarum nostrorum rem ansit, de quibus in futura ratione
nobis respondere debebit, eandem aliis litteris nostris regiis inscripsim us et
eisdem consignavim us, harum etc. D atum Cracoviae V M artii anno D om ini
MDXXXI.

8 0 . Andreas Cricius, epus. Plocensis,

Petro Tom icio, epo. Cracoviensi, vicecancellario.
Teki Gorskiego nr. 1439 (list orygin. z wiasnor. podpisem ). Kod. Sap. VIII, 209. Kod. Jag.
nr. 209. Kod. Op. XIII, 59. Kod. Karnk. XIII, 61. Kod. Kornicki pism K rzyckiego nr. 230.

Rme. in Chro. pater et dom ine benefactor colendissim e. Ago im m ensas

gratias vrae. rmae. D tioni., quod pro m ea m agna consolatione et im partiri m ihi
dignata sit consilium suum in negotio dni. Zebrzidow ski et, quae ad illud fir
m andum Rom ae opus esset, curanda susceperit, quam operam illi una cum
nepote meo, quem servitorem vrae. rm ae. D tioni. perpetuo addixi, donec vivam,
dem ereri curabo. Ego m ox accepta sententia vrae. rmae. Dtionis. investivi
eundem nepotem m eum ad eam praebendam , qua in toto regno nulla est
utilior, et quae ad receptionem ejus pertinebant, fieri curavi. Verum , quo g ra
vari videatur capitulum m eum , quod ejus receptionem ad capitulum generale
prorogarunt, suscepta nihilom inus prom issione m ea, intelliget abunde vra. rma,
Dtio. ex ipso d. Zebrzidowski. Nam nolui illam gravioribus occupatam his
neniis m eis interpellare et m olestiam illi exhibere, tantum supplico rm ae. Dtioni.
vrae., dignetur negotium ipsum ad extrem um in tuitionem et patrocinium suum
suscipere. Glogow ski m eum adhuc m agno taedio exspecto nec, cur tantopere
m oretur,

83
m oretur, divinare queo. C om m endo m e in gratiam rm ae. Dtionis. vrae., qua
ut m e com plecti non desinat valeatque in om nibus felicissime, ex anim o cupio
et dom inum Deum precor. Ex arce m ea Poltow iensi die VI M artii anno
dom ini 1531.
Stor. Epus. Plocensis sst.

81. Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Christoforo de Szidlovec, castell. e t capit. Crac., cancellario.
Teki G orskiego nr. 1441 (minuta M aciejow skiego z popr. Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 2 1 8 .
Kod. Jag. nr. 213. Kod. Op. XIII, 69. Kod. Karnk. XIII, 71.

M agce. dom ine, dne. et am ice honorandissim e. R edditae sunt mihi litterae
M agnificentiae vrae., quibus et m e simul viset et de sua recta valetudine facit
certiorem , quod utrum que mihi aeque gratum ac jucundum exstitit, quando
ipsius bonae incolum itatis status et haec, quam de m ea habet valetudine, solli
citudo tantum dem m e perm ovent et certam peraeque spem de M gciae. vrae.
erga me am ore mihi praebent. Ego in praesens com m odius, quam ante, valeo
et dom inum D eum pro m eliori adhuc sanitate recuperanda rogo. Utinam , ut
opto, im petrare valeam ; quodsi tam en non im petro, in ea, qua m e esse volu
erit, contentus vivam et laudabo dom inum .
Post illa nova H ungarica nihil est hic allatum , quod scriptu dignum foret,
nisi q u o d d. palatinus Podoliae scripsit Mti. regiae, vajevodam M oldaviae
m isisse ad M tem. suam quendam levem nuntium cum litteris, qui apud d. pala
tinum Sandom iriensem adhuc detinetur.
Ab eo tam en M tas. regia litteras
recipi solum m andavit; quas si reddere noluerit, huc eum cum aliquo custode
itineris transm itti ad se m andavit. Scribit autem dom inus palatinus Podoliae,
se suspicari no n ob aliud m issum eundem nuntium esse, quam ut obtineat
facultatem et litteras publicae fidei Mtis. suae ad m ittendum aliquem super con
cordia insignem oratorem , quando intelligat m ultum nunc esse ex m andato
Turei perturbatum , quo sibi praecipitur, ut exercitum quindecim m ilium contra
G erm anos paret. Sed id, quando constabit ex litteris vel nuntio vojevodae
M oldaviae, ego M gciae. vrae. perscribere copiosius curabo. Cujus m e amori
interea et benevolentiae fraternae com m endo illam que sem per felicem et optim e
cum om nibus suis incolum em esse vehem enter desidero. Crac. VII M artii 1531.

82.

Soltan Suliman, im perator Tureorum,

Sigism undo primo, r eg i P olon iae.1)

Teki G orskiego nr. 1440 (odpis w spolczesny). Kod. Sap. VIII, 194. Kod. Jag. nr. 197.
Kod. Op XIII, 45. Kod. Karnk. XIII, 46.

In nom ine dei et m iraculorum illius, qui est sigillum prophetarum , quod
in praesens est, M echm et M ustapha, supra quem benedictio dei sit et cum
gratia ejus quattu or sodalium , qui sunt A bubecher, Om er, O thm an, Ali, et cum
adjutorio aliorum om nium sanctorum .
Ego
') W kodeksie Karnkowskiego hia ten dokum ent napis:
J o a n n e m et F e r d i n a n d u m p a c t a s no n vi ol abi t .

Thureus

indutias

6*

inter

84
Ego Sultan Suleym an, filius Sullani Selimi Im peratoris, et Sultan S ulla
norum et in terris um bra dei, qui in praesens dom inatur M ari albo et Mari
nigro et R om aniae et A natuliae et C haram aniae et Am asiae et D ulgaderli et
D yabereh et G iurdistan et Persiae et Dam asco et Alepo et Alkayro et M ediae
et H ierusalem et Chalil R am an et toti provinciae A rabiae et T hartariae et ultra
haec m ultis provinciis, quas conquisierunt patres nostri et baschae, quorum
om nium anim abus deus det pacem cum om nibus illorum illustribus et m axi
mis viribus,
Vobis, qui estis rex P oloniae, Sigism unde, salutem . Intellexistis, quem
adm odum jam antea ex nostris suprascriptis im periis, regnis, provinciis et
Arabia, Azam ia et Thartaria et cum innum erabili quantitate exercitus mei p o ten
tissimi auxilio om nipotentis dei et cum m agnitudine virium m ei illustris imperii
atque potente classe m aritim a, cui erat debite provisum tam ex m ilitibus quam
ex alia m unitione et m achinis ad tam potentem classem necessariis, in om ni
bus fuerim paratus tam exercitu terrestri quam etiam navalibus copiis instituto
exeundi contra inim icos am icorum nostrorum . Et quod cum essent inter im pe
rialem M ajestatem nostram et vestram Serenitatem pacta conventa ejusm odi
utrique nostrum nota de am icis am icorum et inim icorum ad invicem confoederatorum et stabilitorum , juxta ejusm odi capitula nostra, visum erat nobis illo
tem pore, ut p er Czawssch et litteras nostras vos de iis certiores facerem us.
N unc vero serenissim us rex H ungariae Jo an n es ad m eam felicissim am aulam
misit fidelissimum et strenuum vajevodam T ranssilvaniae H ieronim um Laski
oratorem et im periali M ajestati m eae scripsit litteras certiores nos faciens, quod
a vobis m issus esset ad se orator exhortandi illum causa, vellet esse contentus,
ut vos interponeretis m edium duobus regibus concordandi illos gratia et ut
p o n atu r finis differentiarum eorum , ad quod faciendum requirebatur a vobis
annuum indutiarum tem pus, et quod ob hanc causam cum instantia persua
sissetis et rogassetis serenissim um regem Joannem praedictum , vellet haec
felicissim ae portae et im periali M ajestati m eae nuntiare, ut hoc anno non m ove
rem m axim um m eum exercitum contra suum inim icum . Q uam obrem juxta
requisitionem serenissim i regis Jo an n is nostri noluim us deesse desiderio ipsius
et ob am orem ejus innum erabili excercitui nostro, qui erat sim ul cum servis
nostris provinciarum nostrarum praefectis ad exeundum in cam pum paratus,
denuntiari fecimus, ut nem o illorum se m overet loco suo, sed ut om nes sint
ad quodque m andatum nostrum provisi et praeparati. De quibus om nibus
voluim us vos ut am icum nostrum certiorem facere. Ex im periali et splendida
aula nostra C onstantinopolitana die XVII m ensis deragiep, anno prophetae nostri
noningentesim o tricesim o septim o; die septim a Martii anno Christi MDXXXI.

8 3 . Bona, regin a Poloniae,

Ferdinando, Romanorum, U ng. et Boh. regi.
Archiwum W iedenskie (iist oryginalny).

Serenissim o principi dom ino F erdinando, divina favente clem entia R om a

norum regi sem per augusto ac G erm aniae, H ungariae, B ohem iae, C roatiae,
S clavoniae

85
Sclavoniae etc. regi, infanti H ispaniarum , archiduci Austriae, duci B urgundiae
etc., comiti Thirolis, fratri et consanguineo nostro charissim o ac honorando,
Bona, dei gratia regina P oloniae, m agna dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae,
M asoviae etc. dom ina, salutem et mutui ac perpetui am oris continuum incre
m entum . Serenissim e princeps et dom ine frater et consanguinee noster cha
rissim e et honorande. Tam etsi nihil dubitem us, M tem. vestram serm am . uni
cuique justitiam pro authoritate et aequitate sua regia adm inistraturam , idem que
serenissim i regis dom ini et consortis nostri colendissim i com m endationis intuitu
factae pro parte nobilis Venceslai Proczek, aulici sui, subditi Mtis. vestrae sere
nissim ae, facturam , tam en quum sciam us, serenissim o regi dom ino consorti nostro
colendissim o illum esse gratum , illi roganti nostram etiam intercessionem non
denegandam censuim us, rogam usque ex anim o Mtem. vram. serm am ., ut cau
sam successionis ejus fratris illius defuncti benigne inspicere eam que illi a d ju
dicare cum juribus suis vel consiliariis regni sui B ohem iae inspiciendam et ei
adjudicandam com m ittere velit, ut ipse sentiat et nos cognoscam us hanc regiam
et nostram com m endationem apud M tem. vram. serm am . sibi proficuam . Factura
M tas. vestra rem aequitate sua regia dignam , serenissim o regi dom ino et conjugi nostro colendo nobisque gratam , quam vicissim om ni studio referre stu d e
bim us eidem Mti. vestrae serm ae., cujus am ori et benevolentiae nos ex anim o
com m endam us, illam que diu sanam sem perque felicissimam valere vehem enter
optam us. D atum C racoviae die VIII m ensis M artii MDXXXI.
Ejusdem Mtis. v. tam quam soror
B ona regina.
Serenissim o principi domino Ferdinando, divina favente clem entia Romanorum regi sem per
augusto ac Germaniae, Hungariae, Bohem iae, Dalmatiae, Croatiae, etc. regi, infanti Hispaniarum,
archiduci Austriae, duci Burgundiae etc., comiti Thirolis, fratri et consanguineo nostro charissimo
ac honorando.

8 4. Sigism undus primus, rex Poloniae,

Joanni Laski, archiepo. G nesnensi, leg a to nato e t primati.
Kod. Sap. VIII, 197. Kod. Jag. nr. 212. - - Kod. Op. XIII, 48. -

Kod. Karnk. XIII, 49.

R everendissim e in C hristo pater et dom ine, sincere nobis dilecte. A genti

bus nobis Piotrcoviae regni conventum nunc proxim e praeteritum , cum de sta
tu en d a contra repentinam Valachi hostis vim m atura defensione rationes
q u aereren tu r et nuntii terrarum obstinati in hoc esse coepissent, ut nulla pecu
niaria decerneretur in regno praestatio, nisi ex decim is quoque spiritualium
om nibus pro tam subita et necessaria defensione contribueretur, dom ini episcopi,
qui tum praesentes affuerunt, post m ultam verborum contentionem vicissim
cum proceribus et consiliariis saecularibus ac terrarum nuntiis ob hoc factam,
ne inconsultis capitulis et ceteris diocesum suarum clericis decernere quidpiam
velle viderentur, responderunt, m unus hoc de contributione agendi non in con
ventibus publicis neque apud se tantum , sed apud generalem synodum locum
habere. Cujus convocandae cum nos sum m am potestatem esse penes Pater-,
nitatem vestram sciam us, illam hortam ur, ut sim ul et synodum ex tam ardua
reipublicae

86

reipublicae causa necessariam indicat et operam suam cum ceteris regni episcopis
et praelatis faciat, ut contributio cleri pro subsidio belli contra Valachum insti
tuendi decernatur, iu quo nobis P aternitas vestra rem singulariter gratam faciet
et reipublicae nunc in sum m o discrim ine positae officium suum com m endabit.
Q uae bene valeat. D atum Cracoviae XI M artii anno dom ini 1531, regni
nostri XXV.

85.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Friderico, r eg i Daniae.
Kod. Op. IX, nr. 213.

Sigism undus, Dei gratia rex P oloniae etc., serm o, principi dno. Friderico,
eadem gratia D aciae ac N orvegiae regi, H olstinensique duci etc., affini nostro
charissim o, ceterisque regibus, principibus, potestatibus, rebus publicis, civita
tibus im perialibus ac aliis quibuscunque eorum que rectoribus universis et
singulis per m aritim a et alia loca dignitariis, officialibus ac quacunque autoritate, ecclesiastica vel saeculari, praeem inentia et dignitate perfulgeant, amicitiam,
benivolentiam ac salutem , subditis vero nostris gratiam nostram regiam . Notum
esse volum us Serti, vrae. reliquisque om nibus, ad quos praesentes nostrae p er
venerint litterae: quom odo certis apud M tem. nostram relationibus edocti sum us,
quendam Am brosium , olim subditum nostrum , quum satis superque civitatem
nostram regiam Elbigensem et illos cives in dom iniis nostris P russiae turbasset,
nos vero illi de juris rem edio satis providisse prohibiti fuerim us, id agere, ut
in contem ptum nostrum ac subditorum nostrorum dam num non m ediocre naves
illorum m ercibus onustas in Sertis, vrae. regnis et dom iniis vel aliorum po ten
tatuum locis arrestaret ac a sua prohiberet navigatione, ut sic, quod jure non
posset, Sertis, vrae. sive aliorum abusus benigna credulitate cum subditorum
nostrorum periculosa factura extorqueret. N os vero tam etsi nihil m agis de
vrae. Sertis, erga nos aliorum ve benivolentia et officio persuasum habeam us,
quam ut m utuae am icitiae et juris com m unis sincera rectaque h abeatur ratio,
significandum tam en vrae. Serti, ut aliis om nibus principibus et potentatibus
duxim us, postulam usque ab illis, ut si quando vel nunc vel in posterum illum
A m brosium Adeler haec audere et conari contingeret, Sertas, vra. et alii om nes
praem oniti eosdem subditos nostros cum rebus suis regna ac dom inia Sertis,
vrae. libere absque quovis im pedim ento salvos ire, stare et redire terra m arique
perm ittat et alii perm ittant perm ittique faciant eidem que A m brosio et com pli
cibus ejus nihil in nostros ac res eorum quascunque adm ittant, sed illum ac
alios ad nos et juris cognitionem justitiaeque adm inistrationem quam illi
jam dudum facere fuim us parati et unicuique facim us faciem usque libenter
rem ittat ac rem ittant. Eam Sertis, vrae. benivolentiam atque aliorum officium
cum ob nostrae am icitiae respectum tum etiam aequitatis am ore exhibitum
paribus am icitiae officiis et gratificatione nostra offerente se occasione com
pensabim us. Q uod Sertem . vram. pro m utua am icitia aliosque justitiae vicis
situdine, subditos vero nostros pro gratia nostra om nino facturos non dubita
m us praesentibus lectis ac restitutis. D atum in civitate nostra regia Cracovia
die XII M artii a. d. MDXXXI,

S7

8 6.

Lucas de G6rka, castell. Posnaniensis,

Alberto, dnci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (B. 2. list oryginalny.)

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine gratiose, debitae servitutis ct obsequentissim ae voluntatis com m endatione praem issa. Q uem adm odum illma. vestra
D. nobilem N icolaum M inquitz scriptis suis com m endare dignata est, id sibi
concedi postulans, ut transitus sibi liber per istam provinciam efficiatur, quod
curabo quidem effectum. Q uod vero attinet equum coloris nucis castaneae,
qui illmae. consorti ejus adlubuit, de hoc ita accipere velit, m ihi nihil potuisse
ac ne posse quidem jucundius in vita accidere quicquam , quam ut rebus m eis
illma. vestra D. una et ejus illma. conjux aeque ac suis pro animi sui desiderio
utantur. C ujusm odi quidem equum , quod jam non m itto, hoc est causae, quia
duos habeo ejusdem coloris, alterum gradarium , i n n o c h o d n y k lingua nostra,
alterum erectum et gravem d r i g a n t ; uter itaque istorum illmae. principi, ejus
consorti, perplacuerit, non satis assequor nec iste servitor ejus docere me p o
tuit. Q uare gnarum aliquem ad faciendum cum ex his duobus, tum vero ex
universo equitatu m eo delectum m ittere dignetur, qui jam com placitum equum
deducat et illmae. consorti ejus a me donatum curet; nec interim de quodam
pretio verbum ullum faciat, cujus mihi gratia quam om nes res m eae, quam ullum
denique pretium quantum vis m agnum , sicut antiquior ita charior sem per ex
stat. C ujus gratiae me com m endo et felicissim am esse diuque valere desidero.
D atum P osnaniae XIV. M artii anno M. D. XXXI.
Ejusdem illmae. vestrae D. servitor
Lucas de Gorca, castellanus P osnaniensis
et capitaneus M ajoris P oloniae generalis.

87. Andreas Krzycki, epus. Plocensis,

Petro Tom icki, epo. Crac., vicecancellario.
Teki G orskiego, nr. 1446. (list orygin. z wlasnor^cznym podpisem ) Kod. Sap. VIII. 212.
Kod. Jag. nr. 210. Kod. Op. XIII. 60. - Kod. Karnk. XIII. 62.

Rme. in Chro. pater, dom ine et benefactor colendissim e. M itto rmae.

Dtioni. vrae. per m eum puerum id, quod de concilio pontifici rescribi m an d a
vit. N on visum est mihi latius aliquid in hac m ateria scribere, ne quid contra
decorum m onendi pontificis videretur. Ego, concilium istud tandem institui,
gaudeo quidem plurim um , sed cum actus priorum conciliorum excutio, quibus
m odis haereses, quae potissim a fuit sem per instituendorum conciliorum causa,
sopiebantur, et considero ex hac institutione et indiciis nonnullis ac signifi
catione non vulgari, quam ex G erm ania nuper accepi, conditionem ipsius co n
cilii, nihil aliud polliceri m ihi de illo possum , quam de aliis novissim is. S u
datum est in concilio C onstanciensi sex annis, in Basiliensi undecim adversus
unius B ohem iae haeresim , condem nati et exusti etiam haeretici, m odus expe
ditionis adversus illos institutus, m ulta salubriter decreta, praesertim in m agna
om nium

om nium ob scism a sum m orum pontificum libertate, B ohem i tam en hactenus

neque reducti neque dom ati, ex decretisque illis m ultis et saluberrim is haud
scio, an sit aliquid, quod servetur, ne quid dicam de Lateranensi concilio, ubi
nescio, quid praeclarius statutum sit, quam ad propositionem rmi. d. archiepiscopi nri. G nesnensis anim am im m ortalem credi debere.
D om inus D antiscus scripsit ad m e m ulta, quae de hac re sentiat, im mo
plane futurum videat, qui pertaesus forte istorum illic quantum vis illustrium sp e
ctaculorum noctes et dies dom um suspirare videtur. Tam en, quae ego et alii
conjiciunt ex novissim o A ugustensi conventu, quasi ex praejudicio futuri co n
cilii, utinam vana sint et falsa. D e quibus hactenus.
Ago im m ensas gratias rmae. Dtioni. vrae., quod dignata sit laborem et
m olestiam in com ponendo negotio praepositurae s. F loriani subire. In quo
tam etsi alium exitum ex his, quae mihi hic sponte offerebantur, nam exigere
nihil volui, exspectabam , tam en cum gratia Dei neque ego egeo neque dignum
fuit rma. D tione. vra. contendere et licitari super his neniis, praesertim adver
sus m odestiam dom ini C am enecensis, qua et me hic in om nibus aliis sem per
ad votum h a b u it; suscipio et ap p ro b o om nia grato anim o, etiam si quid m inus
factum fuisset, dum m odo rm ae. D tioni. vrae. probaretur. U num oro, si fieri
potest, quod tam en aequissim um et necessarium puto ad tollendam in poste
rum om nem discordiae m ateriam , ut, quoniam mihi non constat, qualem ille
regressum habeat ad scholastriam Plocensem , adderetur aliqua conditio, inquantum regressus ipse fuerit validus inventus, ne illo pro infirm o jure contentato, et praesertim in m ense ordinario, ubi nulli regressus h ab en t locum,
au t juri m eo detraherem aut cogerer deinde cum im petratoribus aliis litigare.
Verum hic existens sponte mihi absque ulla conditione cessionem ipsam palam
obtulerat, quo m inus video, quid in hac re gravari possit, cum res dubia res
sit quasi nulla. C om m ittere itaque non dedignetur, rogo, vra. rm a. Dtio.
alicui, ut istud, quanto m elius fieri possit, reficiatur. C ujus gratiae m e et ser
vitia m ea unice com m endo et illam in om nibus ex anim i sui sententia valere
desidero et dom inum D eum precor. Ex arce m ea Poltow iensi die XIV Martii
anno MDXXXI.
Stor. Epus. Plocensis sst.

8 8 . Andreas Cricius, epus. Plocensis,

P. Tom icio, epo. C rac, vicecancellario.
Teki G orskiego, nr. 1444 (list orygin. z wfasnor^cznym podpisem ). Kod. Sap. VIII. 215.
Kod. Jag. nr. 215. Kod. Op. XIII. 68. Kod. Karnk. XIII. 70.

Rme. in Chro. pater et dom ine benefactor colendissim e. M iserunt ad me

ex conventu Varszoviensi m ajor pars dignitariorum et nobilitatis rogantes, ut
causam illorum super articulo de redem ptione fem ellarum , a quo liberari vel
lent, sacrae regiae Mti. et vrae. rm ae. Dtioni. com m endarem , in quo nuntium
suum isthuc m ittunt. M ihi quia haec res justa et Christiana videtur, et ut
precibus illorum non deessem , supplico vrae. rm ae. Dtioni., dignetur illis, inquantuin justum et aequum illi videbitur, opera et patrocinio suo adesse et
negotium

89
negotium hoc illorum prom overe ac consulere, ne articulus ipse faciat hic in
posterum aliquam perturbationem , quem adm odum in terra Plocensi facere so
lebat. C om m endo me et obsequia m ea eidem vrae. rm ae. D tioni., quam d.
D eus diutissim e servet sanam , laetam et sem per felicem.
Stor. Epus. Plocensis sst.

89.

M athias D rzew icki, epus. Cujaviensis,

M auritio Ferbero, epo. W armiensi.

Bibi. Ks. Czartoryskich (Kod. 249, nr. 46, list oryginalny).

Rme. in Chro. pater et dne. am ice praestantissim e, fraterque et m ajor

observande. Salutem in dno. et optatam cum om ni bono felicitatem. Accepi
litteras vrae. D. has, quas rem itto, 17. M artii, quibus breviter respondeo.
Scripsisse m e m em ini vrae. r. D., quod in praeterito conventu Pyotrkoviensi
cum ageretur de m odo constituendae defensionis pro aestate futura, praesertim
cum jam cognitum fuit, quod V alachus m achinaretur, m alignati sunt terrarum
nunctii adversus sacram M tem . regiam et senatum , quod terras Prussiae ceu
om nes alias regni terras non adhibeat ad defensionem istam com m unem et
anniversariam , cum totius regni vires et opes pro salvanda Prussia usque ad
effusionem sanguinis pluries expositae fuerint, quam ob rem et terrae Prussiae
tenerentur periculis regni opitulari et com m uni defensione regnum tu eri; et
m ulta alia in eam sententiam ventilata sunt. Q uibus nunctiis responsum est,
quod M tas. regia dignatur habere cum senatu ejus rei bonam rationem , q u o d
que hoc negotium P russiae proceribus propositum esset et in Cracoviensi
conventu et postea per nunctium in conventu G raudecensi, et quod speraverit
sua M tas. inde optatum responsum . Q uale autem responsum suae Mti. datum
sit et quom odo in alium conventum ab ipsis P russiae proceribus rejectum sit,
etiam eis patefactum . D e quo quidem vestratum responso tam im pertinenti
nem o fuit contentus, petitum itaque est a Mte. regia, ut sua M tas. auctoritate
sua regni vires deinceps uniat ad com m unem defensionem et non patiatur
divisum esse regnum etc. H aec cum ita acta sunt, de vra. r. D. nulla u n
quam m entio facta est, nec consideravi, quod eaedem aliquid im putaretur, et
certus sum vram . r. D. habere plenam gratiam sacrae Mtis. regiae et opti
m atum . Sed quod istud injustum sit, q u o d auxilia ad defensionem ex terris
Prussiae poscuntur, nem o id carpere potest, eadem enim defensio Prussiae
necessaria, tju ae aliis regni partibus est, habet siquidem regnum em m unitatum suarum am plissim a privilegia, quibus hostes non parent, et ideo neces
sarium est, ut easdem suas em m unitates et libertates arm is tueatur. Sic et
dni. Prussiae, si voluerint, ut eorum privilegia et em m unitates sint salvae, necesse est, ut com m uni defensione cum regno eadem tueantur et si volunt esse
sub firma defensione, ratione dictante, necesse est, ut sint sub unitate regni
et se a regno non separent, nam vires unitae sem per sunt fortiores in diver
sum dispersis et ideo est necessarium , ut cogitetis dare tale responsum , quale
sit et sacrae Mti. ac regni senatui gratum , et reipublicae regni necessarium .
Si

09
Si enim nos ecclesiastici am plissim is em m unftatibus provisi et donati evadere
non possum us, ut non feram us auxilia in ejuscem odi necessitate, quom odo
possibile est, ut P russia, quae est m em brum ejus corporis, corpori suo non
opituletur, nisi tunc abscindi vellet, ut m em brum ignobile. Nec revera ho
nestum esset, ut aliis pro libertate regni vitam et opes exponentibus solum
hoc m em brum torperet otio, et ideo curandum est, ut sacrae Mti. regiae ita
respondeatis ex com m uni vro. conventu placide, ut sua Mtas. de vobis bene
speret et confidat, et regni proceribus possit dare bonam rationem . N am leges
silent inter arm a. S unt et alii articuli vobis propositi, super quos om nino p o
stulant responsum , vrae. vero Dtiones. scient, quom odo se ad ea accom m o
dare debeant. Sed et hoc om nino volunt (quod ego non am bio), ut episcopus
Cujaviensis ceu praelatus P om eraniae locum in consilio habeat, et certuiu est,
quod quondam habuit, antequam Cruciferi invasissent et occupassent de facto
P o m eraniam ; P om erania enim sem per regni pars fuit, et principes P om era
niae, qui dotarunt V ladislaviensem ecclesiam possessionibus et decim is in P o
m erania, sem per de regni corpore fuerunt. N am id privilegiis vetustissim is
doceri potest. Accessio vero vrae. r. D. ecclesiae et Culm ensis ad corpus regni
est recentior.
Litteras, ut supradictum est, vrae. r. D tioni. rem itto, ut caream suspicione, sed certa sit r. D. vra., quod vovi am icorum arcanis servire,
nec unquam com periet m e esse cautelosum erga se, sed sincerum . Mitto
etiam vrae. r. D. copiam litterarum Turei, scriptarum regi Johanni, ut conje
cturet, quorsum res tendant, et quid sit sperandum de rebus sermi. F erdi
nandi regis. Serm us. rex. F erdinandus corona regni R om ani initiatus in Lincz
pervenit et caesarea M ajestas H esperias petiit, qua vero in spe Christiani relin
quim ur, hic colligi p o test; sed exitus acta probat. Sermi. regis nostri orator
est in Turcia et brevi redibit. Inde enim sciem us, quid sciendum quidve
sperandum erit. Vra. r. D. m e am et, sibique persuadeat, quod a nobis reda
m atur. Ex Vladislavia 20 M artii 1531.
M athias, dei gratia episcopus Cujaviensis.
Rmo. in Chro. pri. et dno. Mauritio, dei gratia pontifici Varmiensi, dno. amico ct fri. in
Chro. carissimo, praestantissimoque ac observando.
1531 2 a. Aprilis; respondi p. idus ejusdem

90.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Jon Petro, vojevodae V alachiae.

Teki G orskiego, nr. 1448 (odpis w spolczesny). Kod. Sap. VIII. 203. Kod. Jag. nr. 203.
Kod. Op. XIII. 52. Kod. Karnk. XIII. 53.

M agce. w oyew oda. Litterae tuae sunt nobis redditae et verba, quae n o
m ine tuo nuntius retulit, declarata, in quibus tu litteris et serm one nuntii pri
m um quereris de m agnifico O tta de Chodecz, palatino Sandom iriensi, quod
nuntium per te ad nos m issum retinuerit nec ad nostram praesentiam venire
eum perm iserit. Cui querelae palatinus noster nullam praebuit causam , nos
enim id illi m andaveram us necessitate rei, quam tu suscitasti, perm oti. Q uando
enim perlatum est prim um ad. nos, te hostiliter et contra foedera, juram entis
etiam tuis et legibus bonae m utuaeque vicinitatis contem ptis, terram nostram
Pokuczie

91
P okuczie occupasse, et nos viderem us ex hac causa subditos nros. adversus
te et tuos exacerbatos valde esse, consilio et hum anitate nra, praeveniebam us
pericula, in quae, si non ita provisum per nos tem pore fuisset, nuntfi tui in
itinere intercidere potuissent. C eterum , quod de verbo falleris prim is litteris
nris. ad te scripto deque non convenientibus aliis nom inibus tibi inditis nos
accusas, videris nobis sine occasione ulla id facere. Scripsim us enim nos
om nia in litteris nris., quae m erito cum dignitate nra. citra offensam alicujus
scribi debuerunt, sed fortasse tu u s interpres aliter, quam sensus verborum p o
stulabat, tibi litteras nras. est interpretatus. Q uare, ut rectius intelligas, quae
scripseram us, m ittim us tibi interpretationem illarum litterarum lingua ruthenica
factam et p raesentibus inclusam .
Praeterea, quod nuntiasti nobis, ut recordarem ur prom issi nri. de suble
vando te ad solvendum tributum facti, res m ira nobis videtur, quandoquidem
nos id nunquam fueram us tibi polliciti. Q uin etiam , cum a nobis per oratores
tuos sem el id precabaris, m em inim us vicissim per oratorem nrum . tibi ita re
spondisse, q u o d in hac tua petitione satisfacere tibi non possim us m ultis d o
m esticis sum ptibus et necessariis im pensis im pediti. Q uod nunc repetere non
videtur necessarium , nam , quae sem el quocum que m odo constituim us, m utare
non solem us.
Q uod vero de filio nro. in regem coronato com m em oras, factum quidem
ita est subditis nris. postulantibus, ut de successore nobis et illis de futuro
dom ino tem pori providerem us. Verum adm inistratio regni om neque jus im
perii et g u b ern ationis penes nos hactenus rem ansit, quod etiam, quam diu vi
vimus, in m anu et potestate nra. retinere et tueri volum us.
P ostrem o quod scribis, ut ad arbitrium serenissim i dom ini Joannis, H un
g ariae regis, deferam us, ad te an ad nos regnum que nostrum terra Pokuczie
pertinere debeat, nobis hoc m inim e videtur factu vel dignum vel necessarium ,
cum ipsam terram ad nos legitim e pertinentem judicio alicujus nobis subm it
tere non expediat, de qua nulla unquam nobis vel dubitatio vel controversia
exstitit, nisi cum superioribus annis eadem audacia quidam tem erarii hom ines
et novissim e B ohdanus w oyew oda, per te frater appellatus, hostiliter fuerant
illam ipsam terram Pokuczie aggressi, de qua tum rursus ignom iniose sicut
hostes et foederum pacisque turbatores fuerunt ejecti, prout et tibi auxiliante
dom ino deo et justitia nostra cooperante propediem eventurum confidim us. Nos
enim freti integritate nra. fortiter et alacri anim o perfidiae, injuriae hostilitatique
tuae, quam injuste in nros, subditos exerces, resistem us. Dat. Crac. XXI Martii
anno dni 1531, regni nri, XXV.

91. Ferdinandus, Romanorum etc. rex.,

Joanni D antisco, episcopo Culmensi.
Teki Gorskiego, nr. 1447 (oryginat z wlasnor. podpiseni). Archiwum W iedenskie (minuta).
Kod. Op. XIII, 111. Kod. Karnk. XII, 111. Bibiioteka ks. Czartoryskich, kod. 274., nr. 190. odpis.

V enerabilis syncere dilecte. R edditae sunt nobis litterae tuae de prima

hujus una cum annexa inform atione, quam serm us. dnus. P oloniae etc. rex,
frater

92
frater et sororius noster charissim us, ad sacram caesaream et catholicam Mtem.,
dnum . et fratrem nostrum aeque charum , de Turei et Jo hannis Scepusiensis
conatibus misit, quam et nobis a te m issam grato et clem enti anim o suscepi
m us et super ea, pariter et in his, quae locorum in superioribus regni nostri
H ungariae partibus existentium im m unitatem concernunt, id, quod de jure et
aequitate nobis faciendum fuerit, agem us, nosque in eisdem locis ut bonum
fratrem et sororium ac vicinum decet, erga praefatum serm um . dnum . regem
P oloniae gerem us. Q uod te latere noluim us. D atum B udweis XXL m ensis
Martii M. D. XXXI., regnorum nostrorum Rom ani prim o, aliorum vero quinto.
F erdinandus.

92.

Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Serverino Boner.
Arcliiwum W iedenskie (minuta).

F erdinandus. M agnifice syncere dilecte. Ex litteris tuis de XXIV et XXVI

m ensis F ebruarii proxim e praeteriti accepim us, te nunctio nostro a rem otis re
gionibus ad nos redeunti et in tanti itineris expensis deficienti pro tua b eni
gnitate decem ducatos m utuo dedisse, quos illico tibi per fidelem nostrum
G eorgium W ehe, civem W iennensen, restitui ordinavim us. Q uod tuum offi
cium nobis utique gratum clem enti a te anim o suscipim us idque pariter et
alia officia et obsequia tua, quae in nos et litteris et aliis m odis praestare non
desinis, gratiose et re ipsa erga te propediem recognoscem us. Datum Budweis
21. Martii 1531.

93.

Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Andreae Cricio, epo. P locensi.

Teki G orskiego, nr. 1449 (minuta M aciejow skiego z poprawk. Tomickiego). Kod. Sap. VIII. 219.
Kod. Jag. nr. 216. Kod. Op. XIII. 64. Kod. Karnk. XIII, 66.

Rme. in Chro. pater et dom ine, nepos charissim e. Accepi litteras Dtionis.
vrae. rmae. sim ul cum exem plo, quo nom ine regiae Mtis. rescribi debet Sum m o
Pontifici de concilio generali, quod illius Stas, instituere, decrevit. Q uod exem
plum mihi plane satisfacit et pro illo ita scripto et m ihi m isso m agnas ago
et habeo Dtioni. vrae. rmae. gratias. Q u o d vero de concilii ratione m inus
bene sit sperandum , ut scribit, causam equidem ego non video. Q uin etiam
ex contrario om nem hanc spem de concilio propositam m agni faciendam esse
puto. Secuto enim illo futurum confido, quod om nes haereses novae simul
cum veteribus e religione nra. tollentur et res Christiana per autoritatem co n
cilii, cui Sum m us Pontifex cum im peratore et aliis illustribus ac inclitis personis
praeerunt, in tranquillitate collocabitur.
G audeo probari Dtioni. vrae. rm ae. ea, quae sunt per m e cum dom ino
G am rat constituta, a quo certe hum aniter se ad om nia proferente praeter id,
quod jam scriptum est, exigere aliud quidpiam m ajus non decebat, praesertim
cum

93
cum contractus nudus, quem cum D tione. vra. rma. fecit, in nullo istorum ,
quae sponte obtulit, ipsum obligatum fuisse docebat. De addenda tam en
conditione, ut scribit Dtio. vra. rm a., per occasionem cum illo agam et videbo,
quid fieri com m ode poterit.
O stendit m ihi d. Zebrzidowski, nepos Dtionis. vrae. rm ae., id, quod de
consilio per dom inum Vitinski canonicum dato illi scripsit. Q uod ipsum co n
silium ego puto non inutile esse tam ad jus d. Zebrzidow ski quam ad officium
D tionis. vrae. rmae. tuendum , de quo praesentes hic canonici D tionis. vrae. rm ae.
et alii multi m urm urant et m agnopere queruntur m e etiam accusantes, quod
ea, q uae ad pervertenda privilegia, ecclesiis bono instituto concessa, (scii,
afferrent) probarem et mali exem pli rebus adjutor essem . P ropter quas illo
rum querelas duxerim non abs re fore, si controversiam isthic aliqua ratione
sine m ulto judiciorum strepitu Dtio. vra. rma. cum canonicis com ponat et n e
potem licentiati honore insigniri interea curet, praedicatore etiam aliquo et
lectore ecclesiae proviso. Q uod enim ad m e attinet, in om nem eventum cu
rabo, ut in urbe R om a illi cum derogationibus utilibus de dicta praebenda p ro
videatur.
N ova hic alia non sunt, nisi quod nuntiatur, oratores regis F erdinandi
sine ulla pace et indutiis dom um ab im peratore Tureorum esse reversos, et
q u o d recens plurim ae naves arm atis m ilitibus et com m eatu refertae a Tureo
sint in H ungariam adverso D anubio m issae, quae res in suspicionem m e de
futuro aliquo m alo adducit. In qua tam en suspicionum incertitudine dom inus
H ieronim us Laski nos diu perseverare non patietur. Speratur siquidem cum
certo in alterutram partem nuntio rediturus. Q uando autem redibit et n u n
tiabit ea, q uae confecit, ego D tionem . vram. de illis certiorem facere curabo.
C ujus m e am ori et benevolentiae fraternae interea com m endo et illam felicem
esse atque quam diutissim e incolum em sum m e desidero. Dat. Crac. die XXIII
M artii anno dom ini 1531.

94,

Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

fratri Marco, confessori regin ae.1)
Archiwum W iedenskie (minuta).

F erd in an d u s etc. H onorabilis religiose, syncere dilecte. Ex litteris tuis,

quas ad nobilem fidelem nobis dilectum Sigism undum ab H erberstein, nuntium
et consiliarium nostrum , dedisti, cognovim us te ad honorem nostrum Petro
C onstantinopolitano gratum officium et hum anitatem exhibuisse, pro quibus
digne tibi sum us affecti idque a te clem enti anim o accipim us teque subinde
requirim us, ut in bene coepto officio perseverare teque in rebus nostris in regno
hoc prom ovendis et tuendis talem te deinceps erga nos et eundem consiliarium
nostrum exhibere velis, qualem te fore confidim us idque erga te benigne
q u andoque, dum dabitur occasio, recognoscem us.
Datum B runnae, ultim a
M artii 1531.
J) Prawdopodobnie krofowej Bony.

94

95.

Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W iedenskie

(minuta).

Proficiscitur ad praesens ex jussu nostro ad Serenitatem vestram nobilis

fidelis nobis dilectus S igism undus ab H erberstein, consiliarius et nuntius
noster, cui nonnulla com m isim us Serenitati vestrae seorsim referenda, sicut ab
eo coram intelliget, quae cum ex m ente et voluntate nostra veniant et non
nostram solum , verum etiam totius christianitatis ac Serenitatis vestrae et sere
nissim ae conjugis suae et serenissim orum utriusque nostrum liberorum incolu
m itatem et utilitatem concernant, eandem itaque Serenitatem vestram ex anim o
rogam us et hortam ur, ut eidem consiliario nostro in iis, quae circa ea sibi
referet, fidem indubiam habere seque talem pro ejusdem christianitatis et
utriusque nostrum bono et honore exhibere velit, sicut in eam plane confidim us
et nos erga eandem om ni studio et officio, ubicum que oblata fuerit occasio,
accum ulate prom erebim ur. Q uae cum eisdem serenissim is suis liberis quam
optim e vivat et valeat. D atum ut s u p ra 1).
In simili ad reginam .

9 6 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo secundo, r eg i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta przepisana z oddartq dolnq cz^sciq).

F erdinandus, divina favente clem entia R om anorum rex sem per augustus
ac G erm aniae, H ungariae et B ohem iae etc. rex, infans H ispaniarum , archidux
Austriae, dux B urgundiae etc. m archio M oraviae etc. com es Tirolis etc. sere
nissim o principi dom ino Sigism undo, ejus nom inis secundo, regi P oloniae,
m agno duci Lituaniae ac R ussiae P russiaeque, fratri et filio nostro charissim o
salutem et synceri am oris ac felicium successuum continuum increm entum .
Serenissim e princeps, frater et fili noster charissim e. C om m isim us nobili fideli
nobis dilecto Sigism undo ab H erberstain, nuntio et com m issario nostro, n o n
nulla Serenitati vestrae exponenda, sicut ab eo coram intelliget, quae cum ex
m ente et voluntate nostra veniant, idcirco eandem Serenitatem vestram affectuose
hortam ur, ut eidem consiliario nostro om nim odam in eis fidem habere seque
erga nos ita exhibere pergat, sicut in suam spei peroptim ae indolem tota m ente
speram us, quam felicissim e valere optam us. D atum in oppido nostro B runna
die ultim a m ensis M artii anno dom ini M.D.XXXI., regnorum nostrorum Rom ani
prim o, aliorum vero om nium quinto.
F erdinandus
Serenissim o principi dom ino Sigism undo ejus nom inis secundo, regi Poloniae, magno duci
Lituniae ac Russiae Prussiaeque, fratri et filio nostro charissimo.
) D. 31. 3. 1531. Listy do krola Zygmunta i krolowej Bony, rowniez do m lodego
krola Zygm unta Augusta, prawdopodobnie, m oze z powodu odto2enia podrozy H erbersteina, nie
zostafy w yslan e 31 marca, lecz dopiero 27 maja. Archiwum W iedenskie posiada procz minut
ju2 przygotowane do wyslania odpisy, ale z poodrywanemi doinem i czesciam i, jako tez m inute
p o w y isze g o listu Ferdynanda do m lodego krola z datq 27 maja. Na pierwotnej m inucie listu do
B ony jest dopisek: datum Pragae, 27 maja 1531.

95

97. P len ipotentia a r eg e Joanne (Zapolya) data consiliariis ad

tractandum cum consiliariis reg is Ferdinandi de indutiis aut pace.
Kod. Sap. VIII, 232. Kod. Jag. nr. 229. Kod. Op. XIII, 79. Kod. Karnk. XIII, 81.

Joannes, Dei gratia rex H ungariae, D alm atiae, C roatiae etc. Recognoscim us
et praesentium serie fatem ur, quod nos de fide et praeclara fidelitate anim ique
integritate ac rerum gerendarum peritia et dexteritate fidelium nostrorum rmi.
in C hristo patris dom ini Francisci de F rangepanibus, Golocensis et Baciensis
ecclesiarum canonicae unitatis archiepiscopi, ac spectabilis et m agnificorum
H ieronim i de Lasko, palatini Siradiensis ac vajew odae nostri Transsilvaniensis
et com itis Siculorum nostrorum , necnon C asparis de Raska, com itis com itatus
N ow gradiensis, consiliariorum nostrorum , ad plenum confisi, eisdem hoc plenum
m andatum nostrum plenam que et om nim odam facultatem et autoritatem dedi
m us et concessim us, dam usque et concedim us praesentium per vigorem , ut ipsi
cum spectabili ac m agnifico G uilielm o, libero barone de Rogendorff, sermi.
dom ini R om anorum et B oem iae regis etc. consiliario, suprem o m agistro curiae
ac capitaneo generali, ceterisque com m issariis ejusdem R om anorum regis in
facto indutiarum praescriptorum regnorum nostrorum partium que sibi subjectarum
ac aliorum negotiorum per nos praefatis com m issariis nostris creditorum nostro
nom ine agere, loqui et tractare ac om nia et singula ad hujusm odi negotium
pertinentia perinde, ac nos ipsi personaliter interessem us, vel m andatum nostrum
m agis speciale, quam praesentibus est expressum , exigerent, alterius eorum
absentia non obstante, ordinare statuereque et concludere valeant atque possint.
Prom ittentes nos in verbo nostro regio bonaque fide nostra om nia et singula,
quae per praenom inatos dom inum archiepiscopum Colocensem et H ieronim um
de Lasko, vajew odam nostrum Transsilvaniensem , et C asparum de Raska, con
siliarios nostros, in negotio praem isso nom ine nostro tractata, inita, disposita
conclusaque fuerint, rata et accepta ac firma habere tenereque et firm iter
observare, per om nes etiam subditos nostros observari facere et litteris quoque
nostris, si necesse fuerit, ad tem pus per ipsos com m issarios nostros constitutum
ratificare sine om ni dolo et fraude. H arum nostrarum vigore et testim onio
litterarum m ediante. D atum in civitate nostra M eggies prim o die m ensis Aprilis
anno dom ini 1531, regnorum vero nostrorum anno quinto.

9 8 . Joannes Chojenski, archidiaconus Cracoviensis,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list orygin. z wfasnor^cznym podpisem).

Illustrissim e princeps, dom ine, dom ine colendissim e. D om inus Nicolaus

Nipczicz, aulicus M ajestatis regiae, et libellos reddidit et jussa exposuit mihi
ex nom ine D. vestrae illustrissim ae. Ad quae tam subito respondere non licuit,
q uoniam possibile non erat hoc exiguo post reditum ad nos Nicolai tem pore
libellos cum judicio p e rle g e re ; deliberavi tam en nonnulla, in quibus videor
aliqua desiderare. Sed de hiis postea. C athecism um m ajore aviditate legam ,
quo

96
quo expendere possem , num sit aliquid, quod tantopere dam pnant nonnulli,
quibus nec lectus est neque visus. Ceterum , illme. princeps, intellexi ex d.
Nipczicz, v. illmam. D. navare operam , ut doctorem G undelium in famulitium
suum assciscat, qua re nihil jucundius audire potui. Vir enim ille jam ab
annis non paucis mihi optim e notus est, qui hiis diebus cum viseret Cracoviam ,
m ecum fuit; cujus anim i et corporis dotes non possum non vehem enter com
m endare. E st nam que vir praeter eruditionem non vulgarem , ingenio et lingua
adm odum prom ptus, m oribus plusquam civilibus et in extem poranea oratione
m agis quam alii in praem editata disertus, et certe talis ac tantus m eo judicio,
cui parem istis dotibus vestra illma. D. inter suos a pluriDus annis non habuit.
O ptarem vehem enter, ut pertrahatur in vestrae illm ae. D. aulam hom o iste, qui
M ajestati regiae et regni prim oribus est non incognitus et gratus. Cui etiam
m ag na ex parte noti sunt nostratium m ores aliaque non pauca. H aec pro m ea
in vestram illmam. D. anim i propensione non potui reticere, nihil m inus
G undelio a me vel sperante vel optante, qui, suis virtutibus fretus, talia auxilia
im plorare non solet, vir dignus m agno h o n o re .et gratia. D om inus Jesus servet
vestram illm am . D. in gratia sua per m ulta saecula. D atum Cracoviae die
L unae hebdom adis sanctae, anno dom ini M. D. XXXI0.1)
Ejusdem v. illmae. D. obsequens servitor
Johannes C hoienski, A rchidiaconus Cracoviensis, m anu sua.

99.

Hieron. Laski, palat. Siradiensis, vayvoda T ranssilvaniae,

Christophoro Szydlow iecki, cast. Crac., canfcellario.
Archiwum K rolewieckie (odpis w spolczesny z kancelaryi Szydtow ieckiego).

Illustris ac m agqifice dom ine, dom ine pater et benefactor colendissim e.

Salutem et servitiorum m eorum com m endationem . B revibus vestra ill. Dtio.
intelligat, me indutias m agno labore confecisse ap u d Turearum im peratorem .
N unc autem , id est ista hora vado cum dom ino Colocensi B udam , tractaturus
de indutiarum conditionibus, pro festo Sancti G eorgii concludendis in W isscheg rad. Profecto, illustris dom ine, m ultum et laboris et im pendii subeo propter
istam benedictam concordiam , quam utinam serenissim us P oloniae rex cito
posset perficere. Est hic Turearum caesaris orator, qui vadit ad suam M tem .;
hodie hinc cum fratre m eo Stanislao exibit; est natione P olonus Kyerdey, cujus
patris Tr^bow la fuit, vir prudens et in lege sua d o ctu s; portat non ingratam
legationem suae Mti., de qua ego latius scribam per fratrem m eum . Et bene
valeat v. ill. D. et me am et. Ex M egyessch, 4. Aprilis anno dom ini Mn. D .
XXXI0.
..
Servitor et filius
H ieroniuius de Lasko, palatinus Siradiensis
et w ayvoda Transsilvaniae, m anu propria.
') D. 3. 4. 1531.

1 0 0 . Joann es D antiscus, episcopus Culm ensis, orator,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Teki G orskiego, nr. 1451 (list orygin.). Kod. Op. XIII, 112. Kod. Karnk. XIII, 112.
Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 274, nr. 191 (odpis).

Srm a. regia M tas. et dne. dne. clem entissim e. Hum illim am perpetuae
m eae servitutis com m endationem . F uit m ecum hodie in prandio m gcus. d.
L eonardus com es N ogarollis, qui hic agit srmi. R om anorum regis n eg o tia; is
m e certiorem reddidit, versus noctem hinc se postam ad dom inum suum m is
surum . Q ua de re hanc nolui om ittere occasionem , licet parum m ihi supersit
tem poris, quin brevibus ea, quae post novissim as, quas quarta et quinta Martii
praeteriti ex Bruxellis dedi, has exararem , hac potissim um causa habita, quod
hodie ab illmo. dno. Ludovico, B avariae duce, responsum ad m eas recepi,
hocque praesen tibus inclusi, et illi eadem ferm e hora rescripsi, iterum me illi
pro contracta inter nos fam iliaritate offerens, si quid per m e fieri vellet, quo
solidum rei fieret initium , de qua m e illi obtuli, non exspectando, quousque
iterum , ut in litteris suis scribit, convenirem us. Q uidquid erit, quod mihi
respondebit, M tas. v. serm a. sciet cum prim is. C um que id, quod m ihi Mtas.
vra. serm a. m andavit ex m e cum dno. duce coram agere, fieri nequeat, bono
hoc m odo per litteras intentatum non relinquam . In hujusm odi rebus si non
est, qui cer-tum faciat initium , nullus subsequetur effectus. Litterae sunt m anu
propria dni. ducis scriptae causam que, cur non fuerit prosecutus negotium , non
dicit exstitisse aliam , quam quod ex parte Mtis. vrae. serm ae. nesciverit rei
positionem , neque habuisset sufficientem ad tractandum occasionem ; qu em ad
m odum ex litteris latius p ateb it; quod tam en involutio quaedam involvit, sed
spero, in novissim o, quod exspecto, responso se clarius declarabit.
P ostquam caesar huc ex Bruxellis applicuit, celebravit solennes et m agna
cum pom pa sororis suae reginae D aniae exequias. Principem filium regis et
sorores ejus d u as accepit ad se, regi item m ajorem , quam prius post m ortem
dnae. M argaretae, benevolentiam ostendit. Q uod intelligo D anos cum rege
Friderico, quem surrogarunt, m ale habere et sibi non parum m etuere, cum
tam en nullos in eos apparatus hic videam fieri.
Allata fuit huc certa fam a de Turearum adventu, q u ae prim um non parum
caesarem p ercu lit; accessit etiam nescio quid a pontifice ex U rbe, qui non
videtur adeo propensus, ut prae se fert, ad concilium , quod etiam caesaris
anim um n on m ediocriter turbavit, qui m odis om nibus nititur, quo colligi hoc
concilium possit. U nde cum fam a haec de Tureis m itior facta est, eam nihilo
m inus adeo acrem pontifici describi m andavit, quo facilius ad concilium induci
possit. S ed aerem , vereor, verberam us.
C oronata est jam tandem serm a. regina L eonora Parisiis cum ingenti
pom pa, unde a m ultis am icitia haec caesaris et regis putatu^ perpetua. Uti-,
nam etc.
Caesar hinc abiit pridie, relictis hic nobis om nibus cum tota curia, redi
turus p o st octo dies a festo Paschae. C ontulit se pro devotione sua ad q u o d
dam m onasterium G runendal prope Bruxillas, Inde hic neptem suam , ut ferunt,
filiam
Acta Tom iciana,

Tom us X III.

9*

filiam regis D aniae, duci juveni Juliacensi desponsaturus, habiturus, ut vocant,

ad eam solennitatem m agnum quoddam torneam entum .
Ex B rabantia habebit caesar ex contributione prom issa in 6 annis trecen
tena m ilia ducatorum , ex F landria hic, ut dicitur, in duplo tantum . F eru n t
etiam eum iturum in H ollandiam , inde non parvam pecuniarum sum m am p er
cepturus, quam per finantiam , ut vocant, om nem in parata pecunia habere
potest. F ertur etiam , quod B rabantia et F landria in novem annis praeteritis,
praeter proventus suos ordinarios, contribuerint septem m illiones auri et m e
dium ; nihilom inus tam en eum adhuc debere in his terris m illionem unum et
m edium . Millio unus efficit decem centena millia ducatorum
Est igitur non
adm odum contentus de his, qui tem poribus dnae. M argaretae rexerunt, fitque
clandestina de illis inquisitio; om nes enim divites facti su n t; quod si quos reos
perceperit, non carebunt m erita anim adversione.
Nihil eum aliud m oratur, quom inus in H ispaniam trajiciat, quam T urea
rum adventus, qui si hoc anno cum adeo form idabili potentia, ut passim
rum ore sparsum est, non venerint, om nino trajiciet, nescio quando ad has
partes rediturus.
Alia in hac tem poris angustia non restant, quam quod me hum illim e
serm ae. Mti. v. com m endo, et rogo, reditus mei rationem clem entem habeat.
O m nia, quae habeo supra Mtis. v. serm ae. provisionem , transeunt. C hristus
dnus. noster illam quam diutissim e felicem et incolum em conservet. Amen.
Ex. G andno, F landriae oppido florentissim o, 4 Aprilis anno dni MDXXXI.
Serm ae. Mtis. vrae. regiae hum illim us servus et capellanus
Jo annes D antiscus, conf. epus. C ulm ensis.

101.

Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, epo. Plocensi.

Kod. Sap. VIII. 213. Kod. Jag. nr. 211. Kod. Kom. pism Krzyckiego nr. 233.

Rme. in Chro. pater et dom ine, nepos carissim e. C apitulum Dtionis. vrae.
rm ae. scripsit huc querulas litteras ad rm os. V ilnensem et C am enecensem
episcopos et alios canonicos, confratres suos, de dato contra privilegium ec
clesiae Plocensis canonicatu dno. Zebrzidow ski, a quibus diligenter petunt, sicut
ex exem plo litterarum cognoscet Dtio. vra. rm a., ut sibi et consilio et autoritate,
ubi o pus fuerit, tam ap u d M tem. regiam , quam apud m e adesse velint et non
perm itterent privilegia ad necessitatem et decorem ecclesiae concessa aliquo
abusu abrogari. In qua quidem re, tam etsi ego ab initio suaserim Dtioni. vrae.
rmae. dignum et consultum esse, ut eum canonicatum nepoti suo conferret,
qu ando privilegium ita, ut scripsit Dtio. vra. rm a., vel antiquatum vel desertum
esset, quia tam en capitulum affirm at in usu et ordine suo proxim is tem poribus
fuisse et viri multi graves tam ex m eis canonicis quam ex aliis m e rogent
atque m oneant, ne in ista invidia, in quam Dtio. vra. rma. ob non servata
privilegia trahitur, illam m anere perm ittam , D tionem . vram . rm am . rogo et co n
sulo illi, ut ineat rationem aliquam , qua et capitulum placari et Dtio. vra, rma.
veterem

veterem bonam opinionem una m ecum ap u d hom ines om nium ordinum retinere
possit. Q uicquid autem statuerit vel cum capitulo suo transegerit, m ihi p e r
scribere no n gravetur.
C eterum m itto Dtioni. vrae. rm ae. litteras, quas d. D antiscus ad illam
scripsit, et m e illius am ori et benevolentiae fraternae com m endo. V alereque
illam et felicem esse quam diutissim e desidero.

102.

Christophorus Szydlow iechi, castell. Crac., cancell.,

Jacobo, epo. W ratislaviensi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

R everendissim e dom ine, dom ine am iceque honorandissim e, salutem et

quidquid amici obsequii praestari potest. N on est credibile, quam vehem enter
cupio scire de salute et incolum itate reverendissim ae D om inationis vestrae atque
ideo eandem reverendissim am D om inationem vestram plurim um rogo, dignetur
m e facere certiorem de salute sua, cujus statum cupio fore integerrim um ac
felicissim um . De m e autem scire dignetur, quod gratia D eo recte ac feliciter
valeo et reverendissim ae D om inationi vestrae per om nem occasionem honori
ficentissim am apud principem m eum recordationem facio. N ova, quae apud
nos sunt, et alia nonnulla dom inus N icolaus Nypczycz, si illam conveniet,
dicet. Cui fidem habere dignetur. De Tureo et ejus m olim inibus non aliud
habem us, quam q u o d in persona propria parat expeditionem ad H ungariam et
alias partes christianitatis (quod D eus longe auferat) occupandas. Si quid habet
reverendissim a D om inatio vestra, q u o d scire delectaret, (sed quid est, quod hoc
iniquissim o tem pore delectet?) dignetur m ihi paucis significare. M iseram T ar
tarum reverendissim ae D om inationi vestrae, illius gentis m ore instructum arm is
et vestib u s; rogo, scribat mihi, si b en e perductus sit ad eandem reverendis
sim am D om inationem vestram , quam optim e ac felicissim e valere desidero. Ex
arce C racoviensi XI. die Aprilis 1531.
C hristophorus de Schydlowicz in Szm yelow
et M agni O patow , castellanus et capitaneus Cracoviensis
ac regni P oloniae cancellarius etc. vestrae reverendissim ae
D om inationis totus et quidquid est, m anu sua.
Reverendissim o dom ino dom ino Jacobo,
honorandissimo.

103.

dei gratia episcopo W ratislaviensi etc.,

domino

R evocatio libertatum consulibus G edanensibus concessarum ,

ab exercen dis publicis n eg o tiis se se subtrahentibus.
Metryka Koronna, ks. 45, str. 772.

S igism undus etc. M anifestum facim us tenore praesentium quibus expedit

universis. Q uia tam etsi nos ad preces et intercessiones quorundam consiliario
rum nostrorum nonnullos cives civitatis nostrae G edanensis ab adm inistrandis
et
7*

1no
et obeundis m agistratibus ac officiis civilibus ejusdem civitatis, proconsulatus
videlicet, consulatus, scabinatus et aliis, exem erim us et im m unes ac liberos
fecerim us, litterasque nostras super ejusm odi im m unitate et exem ptione illorum
eis concesserim us, querentibus tam en et antea per nunctios et n u p er p er litteras
apud nos proconsulibus et consulibus illius ipsius civitatis contra ejusm odi
civium suorum exem ptiones et im m unitates, allegantibusque illas non nisi in
detrim entum et dim inutionem boni regim inis ejusdem civitatis cedere posse,
u tpote a qua adm inistranda quique hom ines judicio et industria illic pollentes
hoc pacto subducerentur, revocantibusque in m em oriam nobis, quod nos in
celebratione coronationis serenissim i filii nostri Sigism undi regis prom iserim us
illorum nunctiis, nos nem ini civium ipsorum ejusm odi im m unitates esse daturos,
et supplicantibus, ut, si bonum statum ac ordinem in civitate illa esse velim us,
easdem im m unitates per nos concessas revocarem us, et deinceps nem ini illas
co n c ed erem u s: nos considerantes postulationem ipsorum proconsulum ac co n
sulum civitatis nostrae G edanensis praedictae esse justam et rationi consonam
volentesque bono regim ini ac ordini ejusdem civitatis consulere, revocandas
duxim us om nes et singulas ejusdem im m unitates et exem ptiones per nos ab
adm inistrandis m agistratibus et officiis civilibus praefatae civitatis G edanensis
civibus illius quibuscunque, quorum nom ina et cognom ina haberi hic volum us
pro expressis, a tem pore coronationis praefati serenissim i filii nostri concessas
revocam usque et cassam us, unacum litteris, quae desuper em anarunt, tenore
praesentium m ediante. D antes et concedentes potestatem proconsulibus et
consulibus illius praefatis eos ipsos cives, a tem pore, uti praem issum est, coro
nationis serenissim i filii nostri per nos exem ptos, quos putaverint idoneos ad
assum endos et adm inistrandos m agistratus ac officia praedicta, proconsulatus,
consulatus, scabinatus aliaque id g enus m odo opportuno et convenienti, cogendi
et astringendi, non anim adversis litteris nostris quibusvis super im m unitatibus
ejusm odi p er nos post tem pus supra expressum concessis et etiam m anu nostra
subscriptis, quibus om nibus pro hac vice derogam us et derogatum iri volum us
per praesentes, quibus in testim onium sigillum nostrum est im pressum . D atum
Cracoviae feria sexta ante dom inicam C onductus P aschae. A nno D om ini
m illesim o quingentesim o trigesim o prim o, regni nostri anno XXV to.i)
Relatio reverendi in Christo patris dom ini Petri Thom iczky, episcopi Cracoviensis et regni
Poloniae vicecancellarii.

104.

Sigism undus primus, r ex P oloniae,

Joanni D antisco.

Biblioteka ks. Czartoryskich, kod. 1601, str. 251

(list orygin. z wlasnor^cznym podpisem krola).

Sigism undus, Dei gratia rex P oloniae, m agnus dux Lithuaniae, R ussiae,
Prussiae, M asoviae etc. dom inus et heres. R everende in Chro. pater, sincere
nobis dilecte. Scripsim us anno superiore Paternitati tu ae de injuria, qua
afficiebatur
') D. 1-1. -1. 1521.

101

afficiebatur quidam civis G danensis, subditus noster, in civitate H ollandicae

provinciae D ordrensi, et com m iseram us illi, ut autoritatem et intercessionem
caesareae Mtis. ista in re ad illustrissim am dom inam M argaretam im ploraret.
In qua re, quia hactenus nihil nobis respondit Ptas. tua, et illma. dom ina Margareta jam sit vita fu n c ta : praesentibus iterum Pti. tuae com m ittim us, ut cum
caesarea Mte., ad quam jure dom inii H ollandia est devoluta, secundum priorem
instructionem civium nostrorum G danensium , ista in re ad illam m issam , agat,
ut civis noster praedictus et alii cives absque autoritate caesarea et praeter
om nem aequitatem , repressaliorum potestate ita passim non detineantur neque
p ignorentur, ac tam gravibus in posterum , ut isti civi nostro accidit, cautionibus
sine causa non obstringantur. G danenses enim cives nobis scripserunt, hactenus
in cautione fidejussoria illum ipsum civem, cujus res agitur, detineri, non sine
m agna et injuria illius, et rei suae fam iliaris atque negotiorum om nium detri
m ento et jactura. Q uidquid enim ea in re Ptas. tua cum caesarea Mte. tran s
egerit, faciet in utilitatem civium G edanensium , subditorum nostrorum , et nobis
officium suum com m endabit. Q uae bene valeat. Dat. Cracoviae die XV a
Aprilis, anno dom ini M. D. XXXI0, regni nostri anno XXVto.
S igism undus rex ssrt.
Rcvcren. in Christo palri domino Joanni, electo confirmato Culm ensi, sincere nobis dilecto.
Dat. Cracoviae 15 Aprilis, red.: Gandavi 12 Junii 1531. In negotio G danensium .

105.

H ieronym us Laski, palat. Siradiensis, w ayw oda Transsilv.,

capitan eis peditum Hispanorum.
Archiwum W iedenskie (list orygin.).

M agnifici ac strenui dom ini, am ici observandi. Salutem . Dum novissim e

fuissem us cum spectabili ac m agnifico dom ino R ogendorf W yssegradi constituti,
ita inter nos fuerat decretum ac statutum , ut iterum , antequam trim estrales
indutiae exspirassent, convenirem us denuo, ubi ego juxta condicta non solum
veni huc Budam solus, sed duxi etiam m ecum reverendissim um dom inum
C olocensem archiepiscopum , ut eo firm ius agere et concludere negotia potuis
sem us. Q uare vehem enter m iror istam negligentiam , quam ego non audeo
adhuc affirm are esse actam per incuriam dom ini mei et patris dom ini R ogen
dorf, cujus probitatem et fidem apprim e novi constantissim am . Q uare rogo,
scribant mihi vestrae M agnificentiae, an sit incolum is ipse dom inus R ogendorf:
tim eo enim , ne hanc negligentiam pariat adversa sua valetudo, quam vertat
deus alio, vel si affuturus sit Strigonii his diebus, nam nos habem us m agna
et ardua negotia, quae relinquere non possum us, nec etiam licet nobis ex
spectare in m ultos dies dom inum R ogendorf, a quo mirum est, quod ego nullas
hoc toto tem pore habui litteras. V aleant vestrae D om inationes optim e et
feliciter. B udae 16. Aprilis anno 1531.
Vestrarum M agnificentiarum bonus frater
H ieronym us de Lasko,
palatinus Siradiensis, w ayw oda Transsilvaniae, m anu propria.
In tergo: M agnificis ac strenuis dom inis capitaneis peditum Hispanorum,
et fratribus optimis,

Strigonii, amicis

102

106.

M auritius Ferber, episcopus W arm iensis,

capitulo W arm iensi.

Archiwum biskupie w e Fromborku.

Cod. A. 1. (minuta).

V enerabiles etc. Litteras F raternitatum vestrarum ad interrogata et deside

rata nostra responsales accepim us. Ac totum quicquid id est, q u o d scire
cupiebam us ac in illis negotiis ipsis agendum visum fuerit, in adventum nuntiorum
F. v. rejectum suspendim us. C eterum bona tenem us m em oria, nos F. v. scripsisse
ac consilium earum in causa canonicatus et praebendae W arm ien. inter nepotem
nostrum et dom inum A lbertum Kijewski vertente, quid rm o. dno. episcopo
C racoviensi respondendum esset, expetivisse. M em inim us item , F. v. nobis
resp ondisse atque consilium nostrum in hoc negotio rogasse, nos vicissim
rescripsisse, quod vellem us in m aturiorem deliberationem hanc causam suscipere
nec m inus interim F . v., quid in hoc negotio facto opus esset, cogitare debere.
N unc tandem m ultis et pregnantibus rationibus eo adducim ur, quod non p o s
sum us in hoc ipso negotio F. v. consulere, sed prudentiori earum consilio, an
et q uid praefato rm o. dom ino C racoviensi respondendum sit, expendendum
relinquim us ac eas feliciter valere cupim us.
Dat. H eilsberg, 16. Aprilis anno 1531.

107. Stanislaus Lanckoronski, palatinus Podoliae,

Christ. Szydlow iecki, castell. Crac., cancellario.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi kanclerza Szydtow ieckiego).

Illustris ac m agnifice dom ine, dom ine mihi gratiosissim e. P ost servitio
rum m eorum solitam com m endationem . Scire dignetur vestra illustris m agnifica
D om inatio, quod m eus explorator venit a palatino M oldaviae et refert ipsum
palatinum gravi aegritudine affici in Skieya, ex L opusna eundo ad festa Paschae
ad C hrolow a; in tantum aegrotari dicitur, ut vix est in Jasky Targ perductus;
ultra nequivit perferri; ibidem quoque residet, sed adhuc vivit; quod si de hac
vita decederet, non tardabo vestram ill. m. D. de hoc certiorem fieri. Etiam
scire dignetur vestra i. m. D., quod m agnis dam nis P odoliam afficiunt et
d estru u n t; cum enim m iseram ad Thador, capitaneum C hoczim ensem , hoc in
negolio, nullum ab eo responsum accepi hac in re neque m eum nuntium , qui
sibi litteras portaverat, per fluvium D nyestr dem andavit navigari, tantum ab eo
litteras accipiendas (scii, exspectaturum ) in dom um jussit reverti. E go intelligo,
q u o d est adm issio, ut terra P odoliae destrueretur, et destruetur, si non aderit
singulare consilium suae Mtis. regiae et vestrae ill. m. D., ut aliqua defensio
esse t; in discessu enim nuntii mei, quem ad suam M tem. regiam misi, jam
duodecim villas nocturna conditione exspoliaverunt, et super hoc capitaneus
C hoczim ensis nihil vult respondere; cum enim ad ipsum aliquem suorum
nuntiorum m itto, tam en acceptis litteris nullum ad se perm ittit neque mihi
aliquam responsionem dat scriptis m eis, eo facto ad palatinum M oldavie nullum
m eum nuntium perm ittit. Nam quam prim um ipse palatinus coepit aegrotari,
id intendunt, ut nullus extraneus in ipsorum terram veniret. A ctam en ego suos
nuntios

103
nuntios occulte ad ipsum m itto, ut ipsi perscrutarentur, quid ibi ag atu r; est
enim vita illorum in m axim o discrim ine, ita ut dicam in filo; habeo enim ibi
unum b ene fama celebrem et notum in curia ipsius, qui m ihi om nia refert,
quae ibi aguntur, per m eos exploratores, quos ad ipsum m itto, quibus ego et
ipse id credim us. Sciat vestra ill. m. D., quod non m odica illa expensio
p ropter m eliorem diligentiam faciendam in his, quae contingerent. Intim avit
enim nuper ad me pro stam ine partin (!) Lundensi, ut eidem m itterem , obnixe
supplicans, ut villam locum que, ubi illud reponerem , nom inando, cui non d en e
g av i; sed misi quavis m ora dilationis sem ota, volens me prom ptum ac benivolum in servitio s. Mtis. regiae exhiberi. Alia pronunc non restant. Tam en
me et servitia m ea gratiae vestrae i. m. D. com m endo. D atum in castro Cam enecensi, die dom inico C onductus P aschae, anno dom ini 1531.0
Ejusdem vestrae i. m. D.
S tanislaus Lanczkorunskj de Brzezye,
palatinus P odoliae et capitaneus C am enecensis etc.

108.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

A ndreae Krzycki, epo. Plocensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 439 v.

Rine. in C hristo pater et dne. nepos charissim e. Pro eo, quod me viset
Dtio. vra. rma. et sim ul pro equo tolutario, mihi dono m isso, plurim as illi ago
et habeo gratias, utrum que enim hoc officium testim onium mihi facit non
vulgaris rm ae. Dtionis. vrae. erga me benevolentiae et am oris fraterni, quo ego
mirifice delector. H abet quidem ita res, me post paucos dies velle in Italiam
rm o. dno. cardinali sanctorum qu atu o r duos equos m ittere, sed quum plures
jam habeam hinc inde quaesitos, ex illis me ad com parationem deligere oporte
bit, qui m uneri convenientiores et m agis apti m angonibus videbuntur. Inter
quos sive m ittendum , sive dom i relinquendum eum Dtionis. vrae. rmae. equum
censuerint, anim um m eum in gratitudine, quam pro isto m unere illi debeo, con
firm abunt.
D e negotio dni. Zebridow ski probo consilium Dtionis. vrae. rm ae., quod
illud ad cognitionem et com positionem cum capitulo suo reducere decrevit. Ita
enim puto et honestius et celerius rem transigi posse. Hic etiam , ut video,
querelae m itescere et plane cessare inceperunt, quae ad om nem significationem
alicujus ordinationis istic factae in reliquo procul dubio facile delebuntur.
Dni. Broderici infaustae divinationes m e perm ovent, sunt enim et horrendae
nim is et ad eventum rerum accom odatae, quandoquidem et ipse conjectura
assequor, in tanta Christianorum discordia non posse nisi pessim a quaeque et
m iserabilia om nia H ungaros sustinere. D eus tam en potens est, aliter, quam
a nobis prospicitur, om nem rerum statum disponere. C om m endo m e am ori
et benevolentiae fraternae Dtionis. vrae. rm ae., quam sanam , salvam et felicem
esse vehem enter opto. Dat. C racoviae 16 Aprilis 1531.
*) D, 16. 4. 1531-

109. Edictum regium , ut m oneta nova Cracoviae, Torunii,

e t ducis Prussiae excusa sit in usu.
Kod. Sap. VII2, 213. Kod. RadziwiW., 190.

Sigism undus, rex P oloniae etc. universis et singulis regni nri. et dom in io
rum nostrorum cujuscunque status et conditionis fuerint, subditis nris. sincere
et fidelibus dilectis gratiam nram . regiam .
Sincere et fideles nobis dilecti. Q uia cum annis superioribus in dom iniis
nris. Prussiae existentes tam illustris dom ini Alberti, m archionis B randenburgensis,
ducis in Prussia etc., nepotis nri. carissim i, quam om nium consiliariorum n o stro
rum accedente consilio ad exstirpandum adulterinas et externas m onetas, quibus
tam praefata dom inia quam regnum nrum . P oloniae repleta fuerant, confor
m antes nos decretis et statutis conventus generalis P iotrkoviae de anno M. D.
XXVIII. om nium regni nri. ordinum consensu approbatis, de nova in Prussia
instituenda m oneta m ature consultassem us et conclusissem us, et ut deinceps
subditorum nostrorum negotia, negotiationes et com m ercia tanto faciliora forent,
eandem m onetam in pondere et grano m onetae regni nri. P oloniae aequivalentem tam in officina nra. regia T horunensi sub signis nris., quam in M onte
regio illustrissim i dni. ducis in P russia etc. civitate sub signis ejusdem dni. ducis
cudendam constituissem us, ut quum unum sit et generale dom inium , per regna
et dom inia nra. u n a et generalis etiam foret ubiqui usualis m oneta, prout de
his om nibus per consiliarios nostros terrarum Prussiae, sim ul cum ejusdem
illmi. d. ducis in P russia etc. consiliariis et nuntiis constitutiones et decreta,
recessusque conventuum aliquot latius declaratum existit, novissim e vero in
conventu C racoviensi, de anno Dni. M. D. XXX. post felicem serenissim i filii
nri. in hoc regnum evectionem et coronationem celebrato, per M tem. nram .
sim ul et praefatum illustrissim um d. Albertum , m archionem B randenburgensem
et in Prussia ducem etc., nepotem nrum . carissim um , om nium regni nostri ac
dom iniorum nostrorum accedente consilio et consensu, laudata et approbata,
p ro u t haec om nia specialius litterae universales tam nostrae Mtis. quam ipsius
illustrissimi dom ini ducis etc. ex eodem conventu em anata (ad quas praesentes
referim us) disponunt. N ihilom inns tam en certis edocti relationibus com perim us
tam in regno nostro, quam aliis dom iniis nris., nonnullos existere, qui in
contem ptum m andatorum et constitutionum nrarum ., ignorantiam praetexentes,
hujusm odi m onetam hactenus recipere recusarunt, pro suo libitu in eadem
valorem alium constituentes: N os igitur, ne quis om nino sit, qui hujusm odi
m andatorum ignorantia adjutus, cum nostra regia indignitate et aliorum su b
ditorum nostrorum dam no, suo utatur judicio et voluntate, denuo praesentes
litteras universales et m andata em ittere decrevim us. M andantes universis et
singulis nris. subditis cujuscunque status, conditionis, officii, dignitatis, praeem inentiae et regim inis sint, ut visis praesentibus hujusm odi constitutiones in
civitatibus, oppidis, villis ac aliis om nibus locis uniuscujusque jurisdictioni
subjectis, per universum regnum nostrum , ducatum M azoviae, terras Prussiae,
et reliqua dom inia nra., publicari et proclam ari faciant, ita ut tam nraA T horunensis, quam iliustrissimi d. Alberti, ducis in Prussia, noviter excussa m oneta
aequivalenter

105
aequivalenter cum P olonica recipiatur, videlicet denarii seu oboli pro obolis
Polonicis decem octo in grossum com putandi, solidi per sex denarios et tres
solidos pro grosso uno. Item grossi novi, tam illustrissim i d. ducis quam nostri
grossum Polonicalem , argentei vero m inores pro tribus grossis, et m ajores pro
sex grossis Polonicalibus exponantur et recipiantur, ab om nibus sivi indigenis
et incolis, sive alienigenis et exteris in regno et dom iniis nris. com m orantibus
et negotiantibus. Exoticas vero et externas m onetas om nino prohibitas et in
nullo usu esse volum us juxta priores a nra. Mte. desuper em anatas litteras,
quas hic tam quam pro insertis habere volum us. Eo dum taxat excepto, quia
jam in subdivisionem tenuioribus et pro foro satis pecuniarum in denariis
m inutis et solidis excussum sit. Ne leviori igitur m oneta regna et dom inia
nostra expleantur, volum us, ut tam in nostra T horunensi officina, quam aliis
om nibus in locis a cudendis denariis et solidis deinceps cessetur et secus non
fiat. R eliqua vero om nia et singula confirm ata et rata esse om nino volum us
sub poena in dictis litteris contenta, videlicet toties quoties com pertum fuerit,
sive subditi nri. sint, sive externi, qui hoc m andatum nostrum transgressi
fuerint, toties ab illis centum floreni in auro H ungaricali justi ponderis irrem issibiliter exigantur, quorum m edietatem ad fiscum nostrum applicari, aliam
m edietatem dignitariis, praefectis, officialibus seu m agistratui executionem facien
tib u s dari om nino volum us, negligentes autem in hujusm odi m andatorum et
constitutionum executione, si ad nram . M tem. delati fuerint, nobis ipsis puniendos
reservam us. Q uapropter om nibus et singulis suprascriptis subditis nris sive
aliis om nibus ubilibet per regnum et dom inia nra. existentibus, ad quos p rae
sentes pervenerint, sive publice affixae, sive de m ore proclam atae fuerint, districte
praecipim us et m andam us, ut hujusm odi constitutiones et m andata nostra om nino
observent et observari absque renitentia faciant sub gravi indignatione nostra
et poena suprascripta, aliter pro gratia nostra facere non ausuri. Dat. Cracoviae,
feria quarta conductus Paschae, undecim a Aprilis 1531, regni* nri. anno 2 5 l).

110. Andreas Cricius, epus. Plocensis,

Petro Tom icio, epo. Crac., vicecancellario.
Teki Gorskiego, nr. 1452 (list orygin. z \vlasnor?cznym podpisem ). Kod. Sap. VIII. 216.
Kod. Jag. nr. 231. Kod. Op. XIII. 65. Kod. Karnk. XIII. 67. Kod. Korn. Criciana, nr. 229.

Rme. in Chro. pater et dom ine benefactor colendissim e. Erat desiderium

m eum m ittere Dtioni. vrae. rmae. alium equum tolutarium , si quem idoneum
nancisci potuissem , sed quaesiti hic ubique duo tantum reperti sunt, alter a d
m odum juvenis, alter m inus elegans. Q uare supplico, ut, si in praesenti
necessitate rm ae. D tionis. vrae. m inus ex anim o illius satisfeci, in eam partem ,
ut res est, accipere dignetur.
D e p raebenda dom ini Z ebrzidow ski non perm oveatur rm a. Dtio. vra. o b
trectationibus m eorum isthic curatorum . Q uam vis enim durum sit accusatorum
judicium
') W idoczna om ylka w datowaniu,
na 19 kw ietnia (? undevigesim a).

bo f. quarta conductus Paschae przypadala w r. 1531

106
judicium subire, qui, si quid peccarim , habeam judicem Sum m um Pontificem ,
qui his hom inibus tantum abest post Vistulam , tam en absque ullis com positio
nibus, ullis R om anis provisionibus, quae et serae jam sunt et ansam darent
suspicioni de rupto hoc m odo privilegio, curabo, ut sim pliciter cognitio et ju
dicium fiat per capitulum super ipso privilegio et m ea dispositione secundum
rationem et acta capitularia, ex quibus et aliis testim oniis ne pilo quidem doceri
potest, unquam privilegium ipsum in observatione fuisse, sed neque ex usu esse
posse ecclesiae, si hoc m odo, ut concessum est, observari deberet. Persuasum que habere dignetur vra. rma. Dtio. tantum doctorem Brom irski, qui in prae
sens est procurator capituli et praebendam hanc mirifice am bit, cum paucis
consciis litteras illas, quarum exem plum mihi misit, qnod dudum jam ante
habui, Cracoviam isthuc scripsisse, propter quod sentiens, alios nunc in se
frem ere, in m axim o est ferm ento. Tam etsi, mi rme. dom ine, fuit anim us m eus
conferre praebendam ipsam alicui idoneo doctori n eq u e diligentia m ea defuit,
ut m ultorum , qui se mihi excusarunt, litterae te sta n tu r;' obtrudere autem tam
nobile sacerdotium quibuslibet biridanis non visum mihi fuit dignum neque
consultum . C om m endo m e gratiae rmae. Dtionis. vrae., quae, ut felicissime
laetissim eque vivat et valeat, dom inum Deum sem per precor. Ex arce mea
Polthoviensi die XIX. Aprilis anno 1531.
P ost scriptas litteras rediit isthic m eus Andreas, quem cum equo benigne
acceptum a rm a. D tione. vra. im m ensas illi ago gratias. P erturbavit m e autem
vehem enter desperatio pacis U ngaricae, sine qua, quicquid tam in divinis quam
hum anis rebus boni m oliuntur sum m ates nostri, frustra esse videtur.

111. H ieronim us Laski, palatinus Siradiensis,

Leonardo baroni de V eis, supremo campiductori r eg is Ferdinandi.
Kod. Sap. VIII, 233; Kod. Jag. nr. 230. Kod. Op. XIII, 80. Kod. Karnk. XIII, 82.
Kod. bibi. O ssol. 172.

Magce. dom ine, am ice observandissim e. Salutem et nostri com m endatio

nem . Intellexi a praesente tabellario D tionem . vestram bene valere, de quo et
gavisus sum et opto illam optim e sem per et feliciter valituram . Q uod autem
attinet, quia m agnificus dom inus et pater m eus dom inus de Rogendorff, ex
spectato aliquo tem pore et tandem quasi de reditu m eo dubius, fuisset profectus
ad serm um . regem suum , certe m ultum m iror suam M gciam . m aluisse infecto
negotio discessisse a loco huic propinquo, quam exspectasse paulisper, m axim e
dum aliter fuisset inter nos constitutum . Cum tam en ita accidit, laetor ego et
laetabor sem per etiam in facie sermi. regis R om anorum ; m e et effecisse ea
om nia apud Turearum im peratorem , quae ad indutias videbantur fuisse neces
saria et festinasse huc ad concludendum de hoc ipso negotio nec m e in ea re
conficienda ullis vel sum ptibus vel laboribus pepercisse, vidit et cognovit dom i
nus F erdinandus C hyros, capitaneus H ispanus, qui una m ecum C onstantinopolim
concurrerat.
Ego, m agnifice dom ine, quicquid facio et faciam , non facturus sum vel
m etu vel alicujus praem ii respectu, sed reipublicae christianae, quam video jam
itg

107
ita esse exsugillatam et in centum rim as quassatam , ut alia m edicina illi a d
hibenda sit, quam huc usque fuit adhibita, si illam salvam videre optam us. Nec
opinor m ecum esse necessarium agi cerem oniis et istis nescio qualibus m agnifi
centiis, cum et vestra M gcia, et m axim e dom inus R ogendorff noverunt, m entem
m eam et anim um m eum esse bono publico propensum . Nam exspectatione
aliquot dierum hic m ea parva sequetur pom pa, sed m agna tem poris jactura
evenire poterit. Nam non huic tantum negotio applicor p er serm um . dom inum
m eum regem , sed fiunt etiam alia, q u ae curae m eae injungi solent et ob quae
nullo m odo potero in dies m ultos hic delitescere.
O m nino, m agnifice dom ine, apprim e m ihi videtur pium et necessarium ,
jam tandem m elius sine m ultis affectionibus prospicere bono publico. Q uod
si ita pergem us et nos ipsi faciem us et reputabim us nos m axim os in consiliis
et cogitationibus nostris, perdem us nos cum m ultis aliis, de qua re tunc latius,
quum erit congressus nostri copia.
N unc ut ad rem redeam , sum hic non solus ego, sed duxi m ecum rm um .
dom inum C olocensem archiepiscopum , virum cupidissim um boni publici, sincerum
ac probum , erit etiam m ecum m agcus. dom inus de Raska. H abem us plena et
sufficientia m andata non solum ad indutias, sed etiam ad m ajora stabilienda,
ubi, si quid accidet deinceps incom m odi per negligentiam , non nobis illud vitio
verti debebit, sed certe aliis, quum serm us. dom inus rex et nos optam us et
deum precam ur pro bona concordia. Itaque exspectabo hic aliquot dies et
dom ini mei collegae ad m eas sollicitationes.
Q u o d autem attinet de term ino et exspiratione indutiarum , nos ob eam
rem huc ante finem treugarum veneram us credentes hic fuisse dom inum R ogen
dorff, ut de om nibus bene et m ature providere et statuere potuissem us. Ubi
videtur nobis, ut vestra Mgcia. scribat et innotescat om nibus, esse factas unius
anni indutias, quae incipient a prim a Maji die, ne partium vestrarum capitanei
infringerent easdem indutias annales. Nam regia M tas. sermi. dom ini nostri
jam suis om nibus innotuit, indutias annales incipi a prim a Maji die. Sed quum
inter indutias annales et indutias, quae fuerunt trium m ensium durantes ad
22 Aprilis, eunt aliqui dies, quibus arm is uti utrinque licebit, nisi provideam us,
quare dnus. regni palatinus locum tenens hic regius et nos om nibus nostris
scribem us et com m ittem us, ut supersedeant ab arm is et interm edios istos dies
ab sum ant in pace. Vestra etiam M gcia. scribere velit et cito ad Seredi, Bebek,
M orelaslo, Therecvalenth, B ujak et ad alios, qui jam hiante ore deglutire et
depraedari pauperes nituntur, nec qui sub his indutiis trim estralibus cessayerant
a depraedatione, ut om nino se contineant pacifice cessentque ab istis d ep rae
dationibus. C om m endo me cum his b o n ae fraternaeque am icitiae vestrae
D tionis., quam opto bene et feliciter valere. R o g o , scribat mihi quam prim um
vestra M gcia., quid sperare debeam de dom ino Rogendorff. D atum B udae
XIX Aprilis anno dom ini 1531.

108

112. Joann es Ocieski, P oloniae reg is in Turciaxn nuntius,

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellario.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Krz. Szydtow ieckiego).

Illustrissim o principi dom ino et dom ino Cristoforo de Schidlowiecz, castel

lano et capitaneo C racoviensi, regni P oloniae sum m o cancellario, tum Siradiensis,
Sochaczoviensis, G ostinensis, N ovae Civitatis Corczin, Lucoviensis et Schidloviensis etc. terrarum capitaneo, in Sczm yelow et M agna O ppatow dom ino et
heredi, dom ino benefactorique m eo gratiosissim o, Jo annes de Oczyessyn, sere
nissim i dom ini, dom ini regis P oloniae ad potentissim um im peratorem Turearum
n untius etc. Sui et servitiorum suorum com m endationem . Illustrissim e princeps
et dom ine, dom ine benefactor m eus gratiosissim e. Illustrissim us dom inus Im braym
B assa etc. m ittit in regnum sacratissim ae Mtis. regiae, dom ini nostri clem entissimi, hunc generosum dom inum A ndream , de C onstantinopoli m ercatorem
caesareae Mtis. insignem , propter em endas pelles sabellinas et alia necessaria.
Q uapropter com m endo eundem dom inum A ndream illustrissim ae D. vestrae,
d ignetur pro virtute et auctoritate sua ipsi A ndreae favore auxilioque suo
adesse, factura ill. D. vestra rem suae benignitati et assuetae suae clem entiae
dignam et ipsi illmo. dom ino Im brahym bassae acceptissim am .
Q uod nullas litteras hinc regiae Mti. sacratissim ae nec illustrissim o dno.
misi, habeat m e excusatum . N on habui te m p u s; sed in brevi tem pore veniam
P oloniam et om nia nuntiabo. Ibo per B yalagrod et per Vardyn usque in B u
dam et de B uda tandem Cracoviam veniam . D atum ex C onstantinopoli, feria
quarta post C onductum Paschae, anno dom ini 1531.')
Idem, qui supra, m anu sua.

113. Joannes Ocieski,

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellario.
Archiwum K rolewieckie (odpis z kancelaryi Szydtow ieckiego, nieudolnic zrobiony).

Illustrissim e dom ine et dom ine benefactor m eus clem entissim e.

P ost hum illim am mei et perpetuorum servitiorum com m endationem in
gratiam illustrissim ae D. vestrae. Accepit, credo, illma. D. v. ex prioribus litteris
meis, quas ternas jam misi, quid insidiarum in itinere mihi paratum fuerat,
quove pacto illas subterfugerim , quidque incom m odorum et difficultatum p ro
fectioni m eae obfuerit. N unc ubi sim, quid agam , quid etiam mecum agatur,
illmam. D. vestram certiorem reddam .
Q uarta Aprilis urbem C onstantinopolim sum m o m ane mox in ortu solis
in g ressu s; qui licet secunda Aprilis ferme sub m oeniis urbis hospitatus fuissem ,
ita ut satis tem pestive ipso vesperi urbem ingredi potuissem , quia vero
C zausschum , quem in ductorem N icopolitanus Szandzyak dederat, in urbem
praem iseram , adventum qui praediceret m eum hospitium que dari postulasset,
eum , quoad ex urbe iterum obviam venisset, operiri oportuit. Qui quum urbe
ad me tertia Aprilis ad illum, ubi exspectabatur, pagum venisset, crastinam
u sque diem ingressum m eum in urbem jussu Im brahim basschae distulit.
C rastina
') D. 19. 4. 1531.

C rastina luce, die scilicet quarta Aprilis, urbem ingressuro exiverunt obviam
equites citra septuaginta, viri, quam dici potest, ornatissim i, inter quos et hii
fu e re : Jonusbey, interpres C aesaris, vir statura, ingenio, m oribus et auctoritate
ap u d istam portam caesaream plusquam sperassem in sig n is ; item Ulaffbasscha,
item C zausschbasscba et alii plures. Peditum quoque, quos hic Janczaros
vocant, citra triginta, qui ad dextram sinistram que m anum , mox ad latus equi
euntes in hospitium usque conduxere. Jussi quidem plures obvii fieri, eos
tam en insperatus et repentinus ingressus fefellit. Itaque satis m agno honore
m ultis intuentibus et u n dequaque occurrentibus in hospitium ductus.
Ubi quum sim, om nia studia, om nem operam , curam , industriam , cogitatio
nem , m entem denique om nem in negotiis a Mte. regia et illma. D. vestra mihi
com m issis fixi. N eque vero cuiquam salutem ac fortunas suas tantae curae
fuisse unquam puto, quantum mihi sit, Mtis. suae et illmae. D. vestrae m andata
diligentissim e exsequi.
Caesare vero et Im brahim Basscha hucusque ab urbe absentibus et solatiis
ante hoc ipsorum jejunium deditis nullam audientiam habere potui, hodie
prim um prandiis peractis hora vesperorum ad B asscham venire jussus. Cui quum
litteras et m unera nom ine Mtis. regiae obtulissem , quae ab illo gratissim e ex
cepta, deinde id, quod negotium suae Mtis. sacratissim ae expostulabat et mihi
injunctum fuit, exsequutus.
Interim vero, quam diu legationem a Mte. regia, dom ino m eo clem entissim o, no n expediissem , proposueram anim o litteras illmae. D. vestrae non
offerendas, opp ortunius tandem et liberius expedito negotio sacratissim ae
Mtis. suae rem illmae. D. vestrae aggredi censens; sed quum adhuc nec lega
tionem p ro n u n tiare coepissem , nisi salutationem nom ine Mtis. suae de m ore
ipsi B asschae fecissem, ipse solus m ox gratiis Mti. suae habitis de illma. D.
vestra ejusque sanitate interrogare coepit. Ego id audiens, quum subticere non
licuit, acceptis litteris illmae. D. vestrae a Vasilio, cui tenendas dederam , salu
tato eo litteras sim ul obtuli; quibus acceptis insurgens junctis m anibus (ut
ipsorum m os est) pectori apposuit extem ploque im aginem divae faciei illmae.
D. vestrae nom ine filii ejusdem sibi porrexi, qua hum anissim e accepta hincinde
m anibus m ultoties revolvens, tum a fronte, tum a latere ac a tergo in eam
iterum atque iterum respiciens et saepissim e subridens, vix dici potest quam
jocundissim o vultu suscepit. M oxque interrogavit, an id sculptile vivo esset
sim ile ; dixi, sic fore. M aluisse se, inquit, vivum deosculari, quam sculptum
m anibus g estire; sed quum fieri nequit et hoc fore apud se gratissim um . Item
quaesivit, q u o t tum annum illma. D. vestra ageret et an optaret filius, talem
sibi fore eum am icum , qualis nunc sit patri. Praeterea ipsum filium illmae.
D. vestrae nepotem suum ex fratre appellans, vestram autem D om inationem :
fratrem, quem aeque charum habeat, ac si esset germ ani loco frater, optans
postrem um filio auctoritatem et nom em paternum . Et quum ipse excelso et
illustri loco sitam esse laudem illmae. D. vestrae apud se esse duxerit, quae
nec obscuro nec vario serm one, sed et clarissim a et una m ultorum voce ad eum
et u n dique perfertur, m eum etiam studium in declarando nom ine illmae. D.
vestrae non defuit, ea scilicet praedicans, quae de sum m a virtute sum m oque
ingenio

ingenio ac rerum gestarum splendore et m axim a in toto orbe auctoritate p ra e

dicanda sunt, uti illma. Do. vestra latius ex cartis hiis involutis m oderna lingua
scriptis intelligere dignabitur. Q uibus quid egerim vel cum aliquo contulerim ,
latius descripsi, qui non m odo id, verum et quae aliquando cogitarim , a illma.
D. vestra celatum iri nollem .
C om plures etiam dies cum Jonusbey, hom ine, ut supra m em ini, excellenti,
de illustrissim a D om inatione vestra serm onibus versatus sum , qui scilicet nom en
illm ae. D. vestrae clarissim um et am plissim um apud C aesarem aeque et Basscham fore retulit et id ipso tacente m ulti testabantur.
D e auctoritate et potentia Im brahim basschae, qua hic fulgeat et valeat,
om ittendum potius, quam scribendum puto, ne, cum illustrare, ut sit, vellem,
obscuriorem redderem . Cum om nino non mei calam i id facultatis fore arbitror,
qui tantum habeat Caesaris am oris, ut tum om ni invidia non careat. N ec ei
quicquam ad honorem et gloriam deesse credo.
Q uod W ayw oda M oldaviae fidem sacratissim ae Mtis. regiae fregerit, ju ra
m entum denique et litteras sigillis propriis m unitas posthabuerit, ac eo dolo
nec m inore fraude regnum Mtis. suae sacratissim ae hostiliter invaserit, habetur
id apud C aesarem , m axim e tam en apud B asscham abjectissim um , et cum per
nuntios et litteras ab Im peratore auxilia petiisset, non m odo non exauditus, sed
et turpissim am repulsam passus. M ajestatis vero regiae nuntii ad hanc im perialem
portam destinatio, cujus scilicet M tas. non m odo hostem adoriri, sed nec tam
insignem injuriam illatam , antequam id honoris (?) C aesaris detulerit, p ro
pulsare dignata fuerit, sum m ae ejus sacratissim ae Mtis. virtuti, constantiae et
fidei ac firm issim ae foederis observationi per Im peratorem et Basscham adscribitur. N ec quicquam sua sacratissim a M tas. gratius et acceptabilius illis
facere potuit (qui praeter id, quod ab om nibus eis deferatur, nihil m agis optant),
quam quod illos eo honore potiri, curare dignata fuerit.
N ova scriptu digna pauca sunt et quaecum que sint, in aliis cartis illma.
D. vestra legere dignabitur. U num illud, quod eo anno absque arm is sint
om nia, terrestri praesertim p ro e lio ; ajunt tam en eum navali proelio regnum
Portugaliae aggressurum . Ego vero me et servitia m ea perpetua gratiae illmae.
D. vestrae supplex com m endo. Ex C onstantinopoli, decim a nona Aprilis, anno
dom ini M.D.XXXI.
Ejusdem vestrae illmae. D om inationis perpetuus servitor
Ifoannes] de Ofcieski].

114.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Jacobo, episcopo W ratislaviensi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

R everendissim e dom ine dom ine am iceque charissim e ac honorandissim e.

Allatae sunt hac hora litterae a dom ino Lasky, palatino Siradiensi, quarum
exem plum hiis inclusum m itto reverendissim ae D om inationi vestrae, ex quibus
cognoscet, quid apud Tuream confecerit. C onditiones pacis aduc nescim us,

n 1
sed sciem us statim ex fratre dom ini Lasky, dom ino Stanislao, qui huc orator
T ureae veniet. H aec volui secreto et confidenter reverendissim ae D. significare.
R ogo, non sint haec statim in publico, ne cum divulgata fuerint, negotia sere
nissim i dom ini regis F erdinandi, dom ini nostri com m unis clem entissim i, apud
provinciales inficiantur. Poterint tam en haec M ajestati regiae ostendi et declarari
sem otis arbitris. Cupio reverendissim am D om inationem vestram optim e ac
feliciter valere. D atum C racoviae die 20. Aprilis festinantissim o calam o 1531.
C hristophorus de Schydfowiecz,
castellanus et capitaneus Cracoviensis, regni P oloniae cancellarius.
Paulus D ccentius Cornelius secretarius de mandato domini illustrissim i scripsit.
R everendissim o dom ino domino Jacobo, episcopo W ratislaviensi etc. dom ino et amico charissimo.

In s c e d a l i t t e r i s a d d i t a :
Ago et habeo reverendissim ae D om inationi vestrae ingentes gratias, quod
illi tantae curae sint res et negotia m ea, illa (inquam ) negotia, de quibus
P oznaniae colloquebam ur. Sed ego, ut confidenter scribam , nihil illorum spero,
m ulto m inus exspecto. H oc me non m odice angit, quod quum pollicita a d
versarii sprevi, apud serenissim um dom inum regem parum gratiae reperi et
utrique suspectus sum . E go tam en, ut debeo, reverendissim ae D om inationi
vestrae m agnas ago et habeo gratias, quod illa agit, ut opera et im pensae m eae
sine ullo fructu non profunderentur.
(In terg o :) Lecta laceretur.

115. Joannes Tqczynski, castell. Lublinensis,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem ).

Illme. princeps et dom ine, dom ine colendissim e. Q uam vis pluribus antea
argum entis com pertum haberem locupletissim um ill. D. vestrae erga me favo
rem, tum non m ediocriter hoc nom ine sum confirm atus, quod eadem D. v. ill.
inter to t ejus apud sacram M tem . regiam , dom inum nostrum clem entissim um ,
actiones non ex levibus m om entis dependendas, quas per oratorem suum obire
voluit, pro m agno quoque negotio habere dignata est, me servitorem i. D. v.
m edio ejus ipsius oratoris sui tam am anter salutare et universa fausta et felicia
mihi ax anim o p re c a ri; pro qua illius tam affluenti benignitate et gratia habeo
et ago am plissim as gratias, uberiores dante dom ino studiis et officiis meis,
quantulacunque sint, per om nem occassionem relaturus. N egotia i. D. v., quae
m ihi com m endare dignata est, etsi m ultis suffragiorum m eorum adm iniculis
egere videbantur, utpote pro quibus non m odo honesti decorique ratio, verum
etiam ipsa, qua nullum durius telum est, necessitas pronuntiare videtur, tam en
quicquid a m e praestari potuit, quo scilicet i. D. vestrae haec feliciter caderet
alea, nichil est certe d esid eratu m ; facturus alioquin et universa alia pro m ea
erga i. D. v. devotione et fide pari alacritate, quae i. D. v cordi esse persen
sero. C ujus benignitati me et filium m eum , quem illius fam ulitio volens prudensq u e addixi, diligentissim e com m endo. C upioque ex anim o, ut i. D. vestra
sit

112

sit longa et prospera valetudine et in om nibus votis suis felicissim is successi

bus fruatur. C racoviae XXII m ensis Aprilis, anno D om ini M. D. XXXI.
Joh[annes] de Ten[czin], vester servitor, m anu propria.

116. L itterae ad palatinos Culmenaem e t Pom eraniae, ut m unitionem

e t provisionem castrorum, civitatum e t oppidorum, in terris
Prussiae consistentium , revideant.
Metryka Koronna, Ks. 45, fol. 7 5 3 v.

S igism undus etc. M agnifice etc. Q uum res publica christiana in tantis
difficultatibus et periculis sit nunc constituta, ut nem o non videat gravem ca
sum , qui illi im m inet, jam non in foribus sed in ipsis penetralibu$ ejus esse,
nosque, qui in dies priora tem pora consequi cernim us, non possum us non esse
solliciti, quibus rationibus regnum dom iniaque nobis subjecta a tantis malis
praeservare valeam us, dum que in hac praesenti sollicitudine nostra om nia,
quae debiti ac officii nostri sunt quaeque nobis ob oculos versantur, intus
forisque excutim us, existim am us id praecipuum et necessarium esse, ut arces,
civitates et oppida ipsius regni nostri, in sua m unitione aliisque ad tuitionem
illarum necessariis ae opportunis debito m odo provideantur, quo ubi vis aliqua
ingruerit, defectu ejusm odi necessariorum laborare, et quod absit in discrim en
aliquod prolabi non cogantur. Et proinde volentes nos, ut arces q uoque ac
civitates istarum terrarum in sua provisione non negligantur, com m ittim us vobis
praesentibus m andantes, ut in palatinatu isto C ulm ensi om nes et singulas ipsas
arces, civitates ac oppida conspiciatis, eorum que ordinem , regim en et adm inistrationem recenseatis, ut videatis, an sunt bene ac debito m odo provisa nec
ne. Ubi vero defectum et negligentiam aliquorum necessariorum esse videretis,
injungatis et praecipiatis nostro nom ine officialibus, quorum intererit, ut habeant
om nia, quae vobis ad debitam provisionem ejusm odi necessaria et opportuna
esse videbuntur. Pro gratia nostra facturi. D atum C racoviae, sabbato ante
dom inicam M isericordia anno D om ini m illesim o quingentesim o trigesim o prim o,
regni nostri anno vigesim o quin to .1) Ad m andatum regiae M ajestaits proprium .

117.

L egatio a Sigism undo primo, r eg e Poloniae,

ad conventum P russiae in M arienburgo.

Kod. Sap. VIII, 230.

Kod. Jag. nr. 227. Kod. Op. XIII, 77. Kod. Karnk. XIII. 79.
Kod. Radziwill., 191.

N on est incognitum D tionibus. vris., quantis in calam itatibus tota res

publica christiana sit nunc constituta, quam que sum m um periculum non jam
in foribus, sed in penetralibus ipsis regum et principum Christianorum versetur,
quod eos praecipua calam itate afficit, quos ad resistendum sibi et vim belli
arcendam m inus paratos et oscitantes m agis reperit. Et proinde M tas. regia
aliorum
l) D. 22. 4. 1531.

aliorum periculis perm ota et pro officio boni principis futurae subditorum su o
rum tranquillitati et quieti consulere et prospicere illosque in universum ab
im m inentibus periculis tueri et defendere cupiens h ortatur et com m ittit D tioni
bus. vris., uti fidis et dilectis consiliariis et subditis suis, cogitare et deliberare
velint, qua ratione Prussiae terrae contra vim et contingentia pericula, quae
D eus avertat, ubi necesse fuerit, tutari et defendi possint.
Etsi m em init quidem M tas. sua jam ante praecepisse se om nibus harum
terrarum P russiae subditis, ut arm is et equis b en e instructi apud dom inos
palatinos et castellanum Culm ensem certo loco se repraesentarent, a quibus
pro necessitate futura et conditione belli conscriberentur et recenserentur, quia
tam en certo edocta est Mtas. sua, non obtem peratum esse isti m andato et
voluntati suae, quum aliqui non com paruerint, multi vero non secundum facul
tatem bonorum suorum equis et arm is se instructos statuerint et praesentarint,
quo graviter et acerbe nim is offenditur M tas. sua, com m ittit et m andat denuo
D tionibus. vris. ut aliquem alium diem et locum designent, ad quem om nes
istarum terrarum subditi coram praefatis dom inis palatinis et castellano C ulm ensi
in equis et arm is bonis ac decentibus et pro bello necessariis se statuant et
praesentent, utque etiam D tiones. vrae. poenam constituant, qua afficiendi sint,
qui pro m andato suae Mtis. venire neglexerint et non pro facultate bonorum
equos h abentes se statuerint.
C elatum etiam nollet esse M tas. sua D tionibus. vris., si forte id hactenus
ignorant, im peratorem T ureorum paratum cum valido exercitu esse ad invaden
dum in p ersona sua regna et dom inia christiana, et quod vojew oda M oldaviae
foedere et ju rejurando suo violato regnum Mtis. suae hostiliter sit aggressus
districtum que Pokucie, lim itibus V alachiae adjacentem , occupaverit, ad quod
faciendum credit M tas. sua illum ab hostibus aliis suis subornatum esse. S uper
quo M tas. sua hic cum consiliariis opportuna agit et consulit. Sed quoniam
perpendit etiam M tas. sua, non posse tantum in terris Prussiae ex indigenis
colligi exercitum , qui num erosis ingruentibus hostilibus copiis resistere et reniti
possit, haben sq u e in prospectu, quod dici vere solet, non bonam esse patriae
vel provinciae illius conditionem , quae propriis gentibus se ab hostium im petu
tuetur, et hortatur et com m ittit D tionibus. vris. M tas. sua, ut de subsidio pecu
niario pro milite m ercenario conducendo consulant et de contributione aliqua
praestanda ita constituant, ut brevi tem pore colligi et pro necessitate futura in
aerario reponi possit.
Q uoniam vero ex praesentium m aloruui initiis judicat M tas. sua pericula
ista non posse cito ternfinari, h ortatur D tiones. vras., ut de tan to subsidio
constituendo cogitent et consulant, quod ad m ultos annos sufficere p o sse t; et
quo facultas uniuscujusque aequaliter m etiatur. M em init enim Mtas. sua, anteactis tem poribus in contributione et subsidio pro necessitatibus terrarum istarum
in cervisia tantum constituto non aequalem pauperis cum divite habitam esse
rationem et tam exilem sum m am pecuniae collectam , quae nunc ad praesentis
status pericula nullius ferm e aut parvi adm odum m om enti et usui foret.
Q uare iterum M tas. sua hortatur D tiones. vras., velint ita in rebus consilio
et providentia uti, ut com m unis om nium necessitas et praesentium tem porum
calam itas
Acta Tom iciana.

Tom us XIII.

calam itas et periculum postulare videtur. Subsidium vero hoc pecuniarium ,

quod per D tiones. vras. fuerit decretum , pollicetur se in terris istis relicturam
ad om nem que futuram istarum terrarum ingruentem necessitatem et defensionem
servaturam esse ; ea tam en conditione adjecta, quod ex istis pecuniis nihil sine
voluntate et consensu Mtis. suae, in ulla re expendatur, et quod, si in regnum
Mtis. suae aliqua repentina necessitas contingat, integrum foret illius Mti. hoc
ipso subsidio pecuniario pro necessitate et defensione regni uti.
De re m onetaria et duplici m arca nondum com positas esse in terris istis
difficultates decretaque publica super iis non servata, m agnopere displicet Mti.
suae. A udit enim m ercatores in capienda m oneta com m odum suum cum aliorum
incom m odo quaerere. Q uare hortatur et com m ittit D tionibus. vris. Mtas. sua,
ut jam tandem cum consiliariis dom ini ducis Prussiae ac aliis ordinibus terrarum
istarum consulant et concludant, quo pacto difficultas ejusm odi subm oveatur
et ipsa res m onetaria cum duplici m arca ad aequanim itatem aestim ationis et
valoris redigatur. N on putat enim aequum esse Mtas. sua, usum ejusm odi
varium in m arca servari, ut alia pro censu solvendo exigatur, alia vero in
em ptionibus venditionibusque dependatur. Q uicquid vero fuerit hac de re pro
com m uni bono a D tionibus. vris. concordibus votis et anim is constitutum , id
Mtas. sua ratum et gratum est habitura.
H ortatur insuper M tas. sua, ut aestim ationes rerum apud m echanicos
opifices constituant et provideant, ne in com parandis illis plebs et universus
populus nim io pretio gravetur.
M andat praeterea M tas. sua om nibus civitatibus terrarum istarum , ut habita
ratione tem porum et periculorum praesentium parata habeant om nia, quibus se
a vi et im petitione quavis ingruenti tueri et defendere possint.
M ittit vero Mtas. sua ad quosdam consiliarios harum terrarum litteras,
quibus com m ittit illis, ut arces et civitates collustrarent et, ubi defectum rerum
et arm orum ad tuitionem necessariorum reperient, illa Mtis. suae nom ine com
parari et haberi m andarent.
Et quoniam D tiones. vrae. ad legationem , quam d. Petrus de Sluszewo,
castellanus Jitniw ladislaviensis, in conventu praeterito G raudecensi nom ine suae
Mtis. exposuit, nihil hactenus responderunt, se ad aliam deliberationem futuram
referentes, id nunc D tionibus. vris. M tas. sua com m em orat hortaturque illas, ut
jam tandem in hoc conventu deliberatae Mti. suae in illis rebus respondeant.
Cracoviae, die XXV Aprilis anno 1531.^
*

118.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine frater m ajor colendissim e.

Salutem et prom ptissim a obsequia. U t in om nibus rebus libenti et grato
anim o m orem gero illustrissim ae Dtioni. vestrae, ita in expediendo hoc dom ino
oratore ejus feci. Expeditus est, ut arbitror, pro voto et desiderio ill. Do.
vestrae,
) Kodeks O palinskiego ma dat?: XV Aprilis 1531.

vestrae, cujus ex pe d itio n is s u m m a m ipse d o m in u s o ra to r dicet. Dicet etiam ea

o m n ia , q u a e hic g e ru n tu r.
O ra to r caesaris T u re a ru m cum d o m in o Stanislao, fratre do m in i H ieron im i
Laski, palatini Siradiensis, h o d ie h u c v e n i t ; de q u o ipse d. p a la tin u s Siradiensis
a n te p a u c o s dies scripserat h o c ex em plo, q u o d hiis inc lusum mitto illmae.
Do. v e stra e .1)
Q u id q u id o ra to r ille n o m in e sui caesaris dicet, h o c s in e m o ra mittam
e id e m illmae. Do. vestrae, uti d o m in o et fratri mihi m o d is o m n ib u s h o n o ra n dissim o.
Q u a e a u te m ex finibus P o d o lia e d o m in u s p a la tin u s te rraru m illarum huc
scripsit, ea etiam mitto illmae. D o. vestrae,2) in cu ju s a m o re m et clem entiam
fraternam m e et m e a o m n ia c o m m e n d o . C up ien s, ut e a d e m illma. D o. vestra
c u m serm a. Do. c o n ju g e sua, d o m in a m e a c o len dissim a, et dulcissim is liberis
fidissim isque fam iliaribus o p tim e v a lea t et felicissimis su c cessibu s s e m p e r fruatur.
E x arce C racoviensi, XXVI. Aprilis, a n n o d o m in i MDXXXI.
C h ris to p h o ru s de Schydlow iecz,
c astellan us et c a p ita n e u s C racoviensis
ac regni P o lo n ia e cancellarius,
vestrae illmae. D. to tu s servitor et frater, m a n u sua.

119.

Conradus G oclenius,
Joanni D antisco.

Bibi. Ks. Czartoryskich, kod. 284, nr. 54 (odpis).

S a lu te m plu rim a m . E q u id e m inter p ra e c ip u o s felicitatis calculos illud mihi

n u m e r a n d u m duco, q u o d ita so rs tulerit, ut licuerit p ro p iu s intueri ac c o g n o
scere illum u n o o m n iu m o re d e c a n ta tu m D a n tisc um .
In q u a re p la n e evenit,
ut m ih i q u o q u e d ic e n d u m e x istim e m : O fam a ing ens, in g e n tio r a c tis ; id cum
ceteris in rebus, disciplinis ac virtu tibu s p ra e c la re a n im ad verti, tum p r a ec ip u e
in c o m ita te civilis vitae, q u a cu m ta n to intervallo reliquo s c a e sa reae au la e p r o
ceres, sive quis d ig nitatem , sive in g e n iu m , sive e ru d itio n e m spectat, antecellas,
ita ta m e n a d h u m ilio ru m fo rtu n am a c c o m o d a s, ut illos p o tiu s erigere ad
am plio ra, q u a m te d ejicere infra ta n ta m d ign itatem videaris, ut in nullo u n q u a m
m ag is v erum esse d e p r e h e n d a m : O m n ia viros b o n o s decere. C eterum q u u m m e
q u o q u e n o n d e d ig n a tu s sis a m p lissim o h o n o r e tu o r u m clientum , ta n ta praeterea
in m e u su s sis h u m a n ita te , u t a nullo veteri am ico m a jo r p o ssit exspectari,
a d m o d u m cu pio dari o c c a sio n e m , q u a po ssim tibi fidem facere, h u n c a n im u m
to tu m nihil p e rin d e d esiderare, q u a m tibi a liq u o d s u a e gratitu dinis a r g u m e n tu m
oste n d e re . In p ra e se n tia in eju s rei s y m b o lu m mitto tibi d o n o effigiem D.
E ra sm i R o te ro d a m i, ab J o a n n e H o lb e y n o , artificum in eo g enere, u t periti
censent, p ra e sta n tissim o , g ra p h ic e et a d vivum ex pressam . H o c enim m alui,
q u a m pictori M echliniensi com m ittere, partim n e de e ssem q u a lic u n q u e occasi
u n c u la e de c la ra nd i a n im i in te mei, partim q u o d vererer, n e a b ipso p ictore
effingeretur
') Cfr. nr. 99. -

!) Cfr. nr. 107.

Ufi
effingeretur in pejus, q u e m a d m o d u m fere evenit, q u o tie s ex im a g in e im a g o
fingitur. N a m q u u m nulla im a g o a b s o lu te a d a rc h e ty p u m re sp o n d e a t, nec e sse
est s e m p e r lo n g iu s a b e rra re im a g in is im a g in em . A ddidi g y p s e a m im peratoris
ir/Mva, q u a e si v ide bitur satis expressa, d a b im u s o p e ra m , ut e solid io re m ateria
a d te veniat.
C u p e re m s a n e m e lio rib u s officiis referre g ra tia m , et si de tu r
o p p o rtu n ita s , c o m p e rie s n o n d ee sse v o lu n ta te m . Interea te ob se c ro , ut q u e m
ultro in g r e g e m tu o r u m accivisti, etiam p e r p e tu o favore p ro se q u a ris. B e n e vale,
p raesu l reverendissim e. Lovanii e collegio trilingui, q u in to Cal. Maji a n n o
dni. 1531.1)
T u a e rm ae. C e lsitudinis deditissim u s C o n ra d u s G oclenius.-)
Rmo. dno. Jo. Dantisco, cpiscopo Culm ensi, regis P oloniae apud caesarem oratori, dno. suo
observnndissim o.

120. Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W iedenskie

(koncept).

P o s te a q u a m H y e r o n im u s L ascus a b im p e ra to re T u re o ru m cu m n o bile
H is p a n o sibi p e r s u p r e m u m c a p ita n e u m n o stru m a d ju n c to n u p e r rediisset, n os
de iis, q u a e circa in du tias a n n a le s p e r n o s cum J o h a n n e , com ite S cep usien si,
a c c e d en te a d h o c e ju sd e m Turei speciali et e x p re sso c o n s e n su et placito, q u o d
tre u g a s illas p e r se m e tip s u m et s u o s o m n in o te n e re et a d im p le re velit, in e u n d a s
et a c c e p ta n d a s egit, a d m o n e r i c u ra v it; q u o intellecto n o b ile s fideles n o b is dilectos
G uilielm u m , b a r o n e m in R o gendorff, s u p r e m u m c a p ita n e u m et m a g istru m curiae
no strae, S ig is m u n d u m a Dietrichstein, b a r o n e m in H o ln b u r g , V inckenstein et
T a lb erg , p in c e rn a m h e re d ita riu m d u c a tu s nostri C arinthiae, L e o n a r d u m a Fels,
c a p ita n e u m c o m ita tu s nostri T irolensis, et S ig is m u n d u m ab H erbe rste in , c a p i
ta n e u m in C lam , consiliarios et o ra to re s n ostros, statim a d ipsu m L ascu m et
c ollegas s u o s m isim u s, u t n o s tro n o m in e ind utias illas cum pactis latius p o ste a
d e d u c e n d is in e a n t et a ssu m a n t, de q u ib u s S e re n ita te m ve stra m , cum q u a , sicut
proles jam c o e p e r u n t n o b is esse c o m m u n e s , ita et res et a c tio n e s n ostra s ei
m in im e a lie n a s esse velimus, seo rsim sig nific a nd um d u x im u s, latius e a m d e iis,
q u a e p o s te a successerint, m on ituri. Q u a e felicissime valeat. D a tu m P r a g a e
27. Aprilis 1531.

121. L egatio ab Alberto, duce Prussiae, m archione Brandeburgensi,

ad Sigism undum primum, regem Poloniae,
de banno caesareo.3)
Kod. Sap. VIII, 227. Kod. Jag. nr. 224. Kod. Op. XIII, 74. Kod. Karnk. XIII, 76.

S erenissim e rex, p o te n tis sim e m o n a r c h a . P o s te a q u a m illustrissim us prin c e p s

et d o m in u s, d o m in u s A lbertus, m a rc h io B ra n d e n b u r g e n s is , B o ru s sia e du x etc.,
d o m in u s n o ste r c lem entissim us, in p ro x im o regio c o n v e n tu P e tric ovia e a sacra
regia
) D. 27. 4. 1531. 2) G oclenius Konrad, humanista, przyjacicl Erazma Roterdamczyka.
3) Conf. Acta Tomiciana, t. XII, nr. 367.

117
regia vra. Mte. c o nsilium et aux ilium co ram petiit n o m in e n o v a e in fe u d atio n is
m ag istro in G e rm a n ia et adm in istratori, si diis placet, in B o ru ssia A u g u sta e
V in delicoru m n u p e r factae, d ig n a ta est sacra reg ia vra. Mtas. ejus C elsitudinem
clem enti a d m o d u m consilio a tq u e ca u sa s addidit, pra e se rtim p r o p te r re g n i P o
lonia e jus, q u ib u s huic m o r b o obviari qu e a t. A ddidit p ra e te re a sacra regia
vra. M tas., se h o c in n e g o tio ejus Celsitudini n u lla ra tio n e d efu tu rum . Q u a m o b re m sacrae re g ia e vrae. Mti. ejus C e lsitu d o su p p le x e g it gratias a tq u e in
p ra e s e n tia ru m idem d e n u o agit. E t qu ia ejus C elsitud o m a g n a m sp e m tu m
ex ea p ro m iss io n e tu m ut p rin cep s regni c o n c e p it a tq u e a d e o nihil dubitat, n o n
p o tu it sacram re g ia m vram . M tem . ejus, q u o d n u p e r accidit, n o n certiorem
facere.
S erenissim e rex. V igesim a die M artii p ro x im e pra ete rita accepit clem entiss im u s p rin c e p s n o ste r a c a e sa reo ju ra to et peculiari tabellario c a e sa re u m p o e n a le
m a n d a tu m , juxta et p e r e m p to r ia m citation em , u t vel intra o cto s e p tim a n a s
p ro v in c ia m B o r u s sia e su b p o e n a b a n n i praefato ordinis T h e u to n ic o r u m a d m i
nistratori ejus C elsitu do restituat, vel elapsis octo sep tim a n is intra n o n a g in ta
dies in judicio c am e ra e im perialis c o m p a re a t o p p o s itu ra ra tion e s et causas,
p ro p te r q u a s e ju sm o d i restitutio ab ejus C e lsitu d in e fieri m in im e d ebeat. Q u a e
o m n ia reg ia vra. Mtas. ex h o c ex e m p lo in la tin u m id io m a u tc u m q u e trad ucto
facile po te st intelligere. N oluit a u te m eju s C e lsitu d o huic tab ellario aliquid
d a re re sp o n si, p rim u m q u o d h o c e ju s C elsitudini, ut sa c ra e regiae M tis. vrae.
s u b d ito principi, sin e re gia e vrae. Mtis. p e rm is sio n e m in im e liceret, d e in d e q u o d
e ju sm o d i re s p o n s io n e (si forte a p u d e u n d e m ta b e lla riu m c a u sa s p raetendisset,
p ro p te r q u a s r e s p o n d e r e n o n cog eretu r) nihil aliud effecisset, q u a m ut juxta
istorum h o m in u m se n te n tia m , qui ju sta s ejus C e lsitudinis e x c u sa tio n e s n o n a d
m ittunt, sine ulla reliqua c itatione et q u o d a m c o m p e n d io c o n tra eju s Celsi
tu d in e m in jud icio fuisset p ro c essu m . Id q u o d juxta le g u m R o m a n a r u m p r a e
scriptum fieri n o n potest, si nihil prorsus, elapsis etiam octo s e p tim a n is a tq u e
n o n a g in ta diebu s, re sp o n d e a tu r, n im iru m q u u m in e u m e v e n tu m plure s re q u i
ra n tu r citationes. P r o in d e no lu it ejus C elsitudo ta n tu m te m p o ris a tq u e reliquas
c o m m o d ita te s te m ere rejicere. Q u in etiam voluit regiam vram . M tem . una cum
rmis. illustribus m agnificis ac g e n e ro sis d o m in is p ro c e rib u s regni, fratribus et
am icis suis dilectis, qui in p ra e s e n tia ru m a j;egia aula n o n a b s u n t, h ac in parte
interim con sulere, suppliciter, fraterne et am ice ro g a n s, sacra regia vra. Mtas.
u n a cum ornatissim is d o m in is procerib us, regni consiliariis, d ig n e tu r in m e d iu m
c o n su le re a tq u e ratio nes et c au sa s q u a e re re, q u ib u s huic periculo obviari queat.
Im prim is vero velit sacra regia vra. M tas. c a e sa re a m R o m a n a m M tem . p e r
litteras, et re g iu m o ra to re m , re v ere n d issim u m d o m in u m e p is c o p u m C o lm e n s e m ,
vel, si is in a u la caesaris am p lius n o n sit, p e r alium q u e m v is o ra to re m invisere
e ju sq u e Mti significare: p rim u m transm isisse regiae vrae. Mti. ejus C elsitu di
n e m m a n d a tu m c a e sa re u m una cum a n n e x a c itatione p e re m p to ria etc. Q u o d
q u e sacra regia vra. M tas. ejus C elsitudini p e r p o e n a le m a n d a tu m sub p o e n a
am iss io n is universi feudi B o ru ssia e praeceperit, q u o m in u s in judicio c a m e ra e
im perialis c o m p a r e a t; supp liciter ro g a n s , sacra regia vra. Mtas. velit, ut et regno,
P o lo n ia e et p ro v in c ia e B o ru s sia e juxta con sulatur, eju s Celsitudini ejusm o di
p o e n a le

118
p o e n a le m a n d a tu m sig n o regio c o n firm a tu m p e r p e culiarem ta b e lla rium m a g n a
s o le m n ita te p ro p e d ie m tra n sm itte re a tq u e a d d e r e cau sas, p r o p te r q u a s ejus
C elsitudo in jud icio c a m e ra e im perialis in h o c n e g o tio r e s p o n d e r e m in im e c o
g atu r, Insu p e r p raecipere, ut, si vel a ca e sa rea Mte. vel a judicio im perialis
c a m e ra e aliq u id sive cita tio n u m sive m a n d a to r u m in sinuetu r, ejus C elsitudinem
nihil d e b e r e p ro rsu s resp o n d e re, Im m o sa c ra m reg iam vram . M tem . h a b e re
sufficientes c a u sa s et ratio nes, q u ib u s a d v e rsa rio ru m in iq u a e pe titio n e s dilui
q u e a n t, a tq u e p a r a ta m esse sacram re g ia m vram . M tem . p ro viribus id ipsum
acturam .
S e c u n d o : velit sacra regia vra. Mtas. c a e sa rea m M tem . fraterne a d m o n e r e ,
ut sic te m p e r e t n e g o tiu m , n e c o ntra factas n u p e r fraternas p ro m iss io n e s haec
n o v a no vi a dm inistratoris infeudatio A u g u s ta e V in de lic oru m facta sit re gno
P o lo n ia e fraudi, praesertim q u u m n o n ig n o re t c a e sa rea Mtas., q u id q u id ab istis
h o m in ib u s im p etratur, m a g n a q u a d a m im p o rtu n ita te , surreptitie a tq u e s u p p re ss a
veritate fieri. Q u a n d o q u id e m ea, q u a e huic p o e n a li m a n d a to ex e o ru m relatio ne
inserta sun t, lo n g e aliter se h ab ere. E t u n u m p roferatur p ro o m n ib u s : q uia
g lo ria n tu r h u n c o rd in em in B o ru ssia fuisse christianitatis f irm a m e n tu m et p r o
p u g n a c u lu m , q u u m ta m e n luce m e rid ia n a sit clarius, h a n c B o ru ssia e provinciam
a re g n o P o lo n ia e et m a g n o d uc a tu L ith u a n ia e in u nive rsum claudi, p ro in d e
sin e o p e et auxilio re g n i christianitati nihil p ro rsu s c o m m o d a r e . U tq u e caesa rea e
Mti. p la n e p e rsu a d e a tu r, ja m D e o O p tim o M a x im o b e n e fo rtu n a n te a tq u e
illustrissimo B o ru ssia e principe, p e rin d e q u a s i p rincip e Christiani orb is a tq u e
re g n i P o lo n ia e , a d ju v a n te lo n g e c o m m o d iu s fieri p osse, u t infidelibus, q u ib u s
e t re g n u m P o lo n ia e et m a g n u s d u c a tu s L ith u a n ia e clauditur, n o n s o lu m re si
statur, s e d et aliq u id p ro v in c ia ru m et te rra ru m s u b in d e ad im a tur, et ut p e r
m itta tu r interim h a b e re p ro v in c ia m B o ru ssia e vicinam infidelem g e n te m aliq u a m
a tq u e ch ristiano n o m in i h ostem . A tta m e n n e m o ig n o ra t, q u a n to p e r e isti h o m in e s
a n n is a b h in c n o n p a u c is v o lu e rin t c u m christiani orbis h o s tib u s m a n u s c o n s e
rere. I n s u p e r h o c ip su m d o c e t n o v u m illud inter m a g is tru m in Livonia et
scism aticum M o s c h u m sive R u th e n u m n u p e r initu m foedus, q u o d a d a nx ias
m agistri et s u o r u m cruciferorum preces in rem sc ism a tic o ru m et in m ax im u m
d is p e n d iu m v ic in o ru m Christianorum p e rc u s su m est. Q u o d q u e a p rinc ipio m a g is
regn a, pro vincias et m a g n a s ditiopes, q u a m ut n o m e n Christi pra e d ic a re tu r vel
ut christiani h o m in e s q u ie te viverent, q u a esiv e ru n t. Id q u o d ind e colligt potest,
qu ia Christianis p o te sta tib u s re stiterunt e o sq u e , a q u ib u s in e a m p rovinciam
vocati sun t, m a g n a in g ra titu d in e su p p re s se ru n t, a tq u e a d e o e o r u m vocationi
n o n so lu m n o n p a r u e ru n t, se d contra p o tiu s ea, q u a e cum e o r u m religione ex
d ia m e tro p u g n a n t, moliti s u n t a tq u e perfecerunt, et q u o d n e q u e spirituales n e
q u e te m p o ra le s, ut h o d ie lo q u u n tu r, tam etsi n e m o m agis ex te m p o r e vixerit,
appellari possint. C u m q u ib u s si sit alicui n e g o tiu m , p e rin d e accidat, ac si
lu p u m te n e a t aurib u s, q u e m n e q u e q u e a t retinere n e q u e etiam a u d e a t d im it
tere, d u m p ro s u a lib idine a tq u e in a lio ru m p ra e ju d ic iu m m o d o spirituales m o d o
te m p o ra le s aestim ari velint. N e q u e p o te st hic e q u e s te r o rd o in G e r m a n ia juste
c o n q u e ri, am isisse se hospitale, q u u m r e g n u m P o lo n ia e h a c te n u s h o c justis
ra tio n ib u s eis de negaverit. A tque h a b e a n t isti h o m in e s satis istarum d o m o r u m
in

119
in G e rm a n ia , Italia et Livonia, p ra e te re a et m a g n a m facultatem c ontra T u re u m
et infideles p u g n a n d i, m o d o n o n desit b o n a v o lu ntas. In su p e r q u o d hic ord o
T e u to n ic o r u m re g n o P o lo n ia e h a c te n u s in c o m m o d a v e rit p ro p te r q u o tid ia n a bella,
q u ib u s re g n o P o lo n ia e lo n g e aliu d m olienti, hoc est co ntra M o ld a v u m a tq u e
infideles p u g n a n ti, se m p e r fuit m olestus, q u a m q u a m c a e sa rea e M tis. p r a e d e c e s
so re s a tq u e R o m a n i Pontifices h o c egerint, ut m isso ad h o c R o m a n i Pontificis
le g a to c a u sa m d e d e rin t h o m in ib u s ord in is cu m re g n o P o lo n ia e p e r p e tu u m inire
foedus. Q u a r a tio n e a liq u o t m a g n i m agistri in B o russia re g n o P o lo n ia e ju r e
ju r a n d o fidem p ra e stite ru n t a tq u e se regni feu d a ta rio s et p ro m is s io n ib u s et m i
nisteriis fecerunt. Q u a e m inisteria sive servitia J o a n n e s a Tiefen, b o n a e m e
m o ria e m a g n u s m a g iste r et fe u d a ta riu s re g n i P o lo n ia e , s u a m o rte confirmavit.
Q u ia vero p o s te a d o m in u s F ridericus, du x S ax o n ia e, etc. et illustrissim us
p rin c e p s d o m in u s A lbertus, m a rc h io B ra n d e n b u r g e n s is , etc. regia vra. Mte.
ig n o r a n te a p ro c e rib u s ordinis electi s u n t et e ju s m o d i fidelitatem pra e sta re
d e trectaverunt, id e o q u e regia vra. M tas. n o v u m b e llu m q u o tid ie tim e re coacta
fuit. Id q u o d e ve ntus ipse declaravit, q u a n d o q u id e m et ab illustrissimo principe
et ab o rd in e o m n is lapis fuit m o tu s nihilque, q u o d a d e x p e d itio n e m bellicam
pertinet, q u a n tu m fieri p o tu it p ro facultate, p ra e te rm is su m fuit. Q u o factum
est, ut a liq u o t c e n te n o ru m m iliariorum terras regia vra. M tas. im p e tu et in
cursu infidelium amiserit. T a n d e m vero sin g u la ri q u a d a m c le m e n tia atque
su p p lic a tio n ib u s B r u te n o r u m (sic!) p e rp e tu a m p a c e m cu m eis, n im iru m p e rp e tu i
belli pe rta e sis a tq u e a d in o p ia m p la n e v e rg e n tib u s, iniisse ju stis q u e causis ac
ra tio n ib u s ex B orussia d u c a tu m fecisse, a d e o q u e , ut re g n u m P o lo n ia e ab u n a
p arte h a b e r e t pac em , ab altera v ero m a jo rib u s copiis e o q u e stre n n u is infidelibus
p o ss e t resistere. In su p e r p o tu e rit sacra regia vra. M tas. e a m p ro v in cia m B o
russiae retinere n e q u e c u iq u a m in fe u d u m dare, id q u o d a n te c e sso re s q u o q u e
re gia e vrae. Mtis. olim facere su n t soliti. P ra e te re a satis h a b e re regiam vram.
M tem . juris, hoc, q u ic q u id est d a m n i ac interesse, a b istis h o m in ib u s ordinis
e x ig ere ; n e q u e velle regiam vram . M tem . re n u n tia tu m ire. P o stre m o a d d e re
p o te st sacra regia vra. Mtas. eas ca u sa s et ratio nes, q u a s et sacrae regiae
Mtis. vrae. p ra e d e c e s s o re s et e a d e m sacra regia vra. Mtas. pro tu e n d a altera
parte p rovinciae B o ru ssia e olim p ra e te n d e ru n t, q u a s sin g u las recensere illustris
sim o principi n o n est possibile.
T e rtio : illustrissim um p rin cip em B o russiae, d n u m . n ru m . c lem en tissim u m ,
sacrae regiae vrae. Mti. p ro vinc iam B o ru ssiae ultro n o n cessisse, se d m a g n o
a p p a r a tu bellico et m axim is im p e n sis regiam vram . M tem , ut vetus ju s regni
P o lo n ia e con se rv a re tur, e a m d e n u o recu perasse. N e q u e aliud q u ic q u a m regiam
vram . M tem . qu aesivisse, q u a m ut ju s regni n o n d im in u e re tu r a tq u e p a x c o n
servaretur.
Q u o d q u e sacra regia vra. Mtas. h e re d is B o ru ssia e titulo ultra
h o m i n u m m e m o ria m sit usa, et q u o d in e u m m o d u m sacrae regiae vrae. Mti.
principes im perii R o m a n i, reges et ca esares suis litteris scripserint.
Q u a r t o : v enisse ordinis h o m in e s in B o ru ssia m a n n is a b h in c trecentis
a tq u e a rm a ta m a n u invasisse et oc c u p a sse n o n so lu m eas terras, ad q u a s ab
in d ig e n is p rin c ip ib u s vocati sunt, s e d eo s ip so s q u o q u e , qui e o s vocaverunt,
u tc u m q u e C hristianos, nulla p ro rs u s h a b ita gratitu dinis c o n sid e ra tio n e , sine causa
e suis

120
e suis s e d ib u s d e je c i s s e ; vicissim vero e a s te rra s n u p e r e o d e m belli ju r e a m i
sisse. Ja m , si p rio r o c c u p a tio sive u su rp a tio praestitisset ordini d o m in iu m , id
t a m e n q u o d n e g a tu r, et p r o b e dici n o n potest, h a n c p o ste rio re m e id e m adem isse,
cu m nihil sit ta m n a tu ra le , q u a m u n u m q u o d q u e eo g e n e r e dissolvi, q u o col
lig atum est. (L. nihil ta m n aturale, ff., de reg u m in). Sin vero ejus p r o v in
ciae hi h o m in e s d o m in i facti n o n fuerint, nim iru m q u u m aliena p e r c a e d e m et
dire p tio n e m , ut latrunculi, n o n ju sto bello , se d co ntra jus d ivinu m et ge n tiu m ,
q u o r u m u tr u m q u e est p e rp e tu u m et inviolabile, c o ntra d e n iq u e ord in is ip so rum
p rofessio nem injuste occup averin t, eos, a q u ib u s ben eficium a cceperant, cum
reliquis Christianis e se d ib u s pep ulerin t, re g n o P o lo n ia e n e g o tiu m fecerint a t
q u e im pediverint, q u o m in u s s u m m is viribus christiani n o m in is h o stib u s resisteret,
nu llam profecto eis fuisse in ju riam factam , se d aliena vi p o sse ssa vi rursus
amisisse. P rio re m au te m vim fuisse valde in iq u a m , h a n c vero p o ste rio re m
a e q u is sim a m . E t q u a m q u a m sacra reg ia vra. Mtas. jure p o tu e rit e a m prov in ciam
B o ru ssia e retinere, id q u o d a b e ju s d e m sacrae regiae vrae. Mtis. a n te c e sso rib u s
factum est, a tta m e n in a n im u m revocaverit, q u a m su m p tu o s is bellicis e x p e d itio
n ib u s h a e c familia B r a n d e n b u rg e n s is c a e sa rib u s e t reipu blicae christianae h a c
te n u s inservierit, in s u p e r ju s san g u in is et c o g n a tio n is o b oculos p o su e rit a tq u e
a d e o , ut sim u l sacro R o m a n o im perio sacra reg ia vra. Mtas. inserviret, d i g n a
ta m fuisse ea p rov in c ia a liq u o t p e rs o n a s p raefatae fam iliae a tq u e id q u id e m
ultro et p ro p rio m otu. E t in e u m m o d u m et cu m relig io ne et c u m h a c p r o
vincia B o ru ssiae o m n ia fide o p tim a egisse, q u in etiam ex im p r o b e sa e c u la rib u s
h o m in ib u s p r o b e sa e c u la res fecisse.
Q u i n t o : q u o d , c u m lo n g iu s ipsi p r o g r e d e r e n tu r et q u a m latissim e e x te n
d e r e n t p o m e ria , jussi s u n t et a R o m a n is P o ntificib us et a c a e sa rib u s se d o m i
c on tine re , p e rin d e q u a si in iq u a et injusta m o lien tes. E x q u o sine n e g o tio
colligitur, illam q u o q u e p rim a m a g g re s s io n e m p e r p e r a m fuisse factam. N am ,
ut juris civilis interpretes lo q u u n tu r : q u o d juris est d e to to q u o a d to tu m , idem
juris e st d e p a rte q u o a d p artem . (L. a n pars, ff. d e u su cap. p ro derelic. et
nihil justi, d e fidei com iss. heredi).
S e x to : n o n tem e re , jussu m a n d a to q u e et R o m a n i Pontificis e t caesaris
o rd in e m T e m p la r io ru m olim fuisse d e le tu m a tq u e ord in is h o m in e s u n a no cte
o m n e s fuisse caesos. N e q u e m in u s e u m o rd in e m p ra e te n d isse sa n c tim o n ia e ,
q u o d q u e reipu blicae c h ristia n a e e ss e n t utiles, q u a m illum istum , a tq u e e u m n o n
frustra ex A pulia, Sicilia, H u n g a ria et B o e m ia p u ls u m . Q u e m a d m o d u m etiam
sacra reg ia vra. M tas., u t ta n d e m qu ie te in ea vicinia viveret, coacta fuit h an c
in n o v a tio n e m , q u a e c on trovertitur, facere.
S e p t i m o : n o n d e b e re p a g a n o s et e th n ic o s vi et g la d io ad christianism um
cogi, s e d v e rb o dei po tiu s induci et allici. A tq u e id, q u u m re c ep tu m e t re la tum
sit, p ro b a ri m in im e debeat. E x q u o nec e ssa rio colligitur m ala istoru m h o m in u m
fides, et ut nu lla hic praescriptio, saltem ju re c a n o n ic o et inte r Christianos,
valeat.
P ro in d e , q u u m sacra regia vra. M tas. illustrissim o p rincipi B o russiae, d o m in o
nro. cle m e n tissim o, s u b eju sm o d i p o e n a inhibuerit, q u o m in u s in ju dicio c a m e ra e
im perialis c o m p a r e a t et r e sp o n d e a t, rogare c a e sa rea m M tem . vram. regiam .
M tem .

121
M tem . fraterne et am ice, ut ejus cae sarea M tas. d ig n e tu r h a n c ex cu sa tio n e m
acceptare a tq u e illam clem entissim i nostri p rincipis n o n c o m p a r itio n e m b o n i
consulere, in su p e r judici et a sse s so rib u s im perialis c a m e ra e scribere m a n d a re
et p raecipere, u t h o c in n e g o tio in terq u ie sc a n t n e q u e q u ic q u a m a m p liu s adversus
sacrae re gia e vrae. Mtis. s u b d itu m p rincipem et vasallum , d o m in u m nrum . clem e n tissim u m , ultra attentent.
Pra ete rea, q u u m sacrae re g ia e vrae. Mtis. o ra to r e p isc o p u s C o lm e n sis reg iam
vram . M tem . ex A u g u s ta n a dieta p e r litteras certiorem reddiderit, Caesaream
M tem . a n te factam in fe u d a tio n e m pollicitam esse m agistro in G e rm a n ia n o n
plus juris ipsa in fe u d a tio u e collaturam , q u a m sui p r a e d e c e s s o re s h a b u e rin t, a t
q u e p o s t in feu dation em , eam , q u a e facta esset, re g n o P o lo n ia e nulla ration e
fu tu ram fraudi, regia vra. Mtas. velit a p u d c a esa rea m M tem . h o c q uaerere, ut
ejus p ro m issio n is litterae c a e s a re o s ig n o c o n firm a ta e a tq u e d ip lo m a ta exigantur.
P o stre m o , se re n issim e rex, illustrissim us princeps, d o m in u s n o ste r clem entissim us, in sacrae regiae vrae. Mtis. d e lib e ra tio n e m s u p p le x ponit, a n n o n
d e b e a t h o c sta to die te rm ini pe re m p to rii in jud icio c a m e ra e im perialis p e r p r o
c u rato re m c o m p a re re a tq u e nihil aliud agere q u a m dilatorie et p e re m p to rie
ca u sa s et ra tio ne s p ro p o n e re , p ro p te r q u a s n o n c o g a tu r ejus C elsitu do inibi in
h ac c a u sa re s p o n d e re , v id e lic e t q u u m , n e id a gat, acceperit m a n d a tu m a sacra
re g ia vra. M te., d o m in o suo, su b p o e n a am issio nis to tiu s feudi Borussiae, in
s u p e r e a s rationes, q u a e ja m relatae sunt, adversariis objicere, p raesertim q u u m
c a e s a re u m p o e n a le m a n d a tu m ejus C elsitu dinem princip em im perii R o m a n i
appellet, id q u o d ejus C elsitudo, q u a n tu m a d p a te rn a et c o m m u n is a g n a tio n is
et fam iliae b o n a in im p e rio R o m a n o pertinet, n o n negat. P a r a ta m q u o q u e esse
ejus C e lsitud in e m n o m in e avitoru m , electoralium et reliquo rum b o n o r u m caesa rea e
Mti. et im p erio R o m a n o supp liciter atque, q u a n tu m a e q u ita s postulat, inservire.
Insuper, si q u id interim o ccurrere potest, q u o d dilatorie ac declinatorie objici q u e a t
pra e m issa ta m e n so le m n i protestatio ne, n o n velle ejus C elsitud in em in alienam
ju risd ictio n em consentire, a tq u e d ato pro c u ra to ri e ju s m o d i m a n d a to , ut ultra
pro g re d i etiam v o le n s m in im e possit, ut n e m o n o n intelligat, q u ib u s ra tio n ib u s
et q u o ju r e adversarii h a e c o m n ia m oliantur, et ut h a ec o m n ia latina et germ a nic a ling ua justis libellis divulgari q u e a n t, suppliciter, fraterne et am ice
ro g a n s, sacra regia vra. M tas. u n a cum o rnatissim is d o m in is p ro ce rib u s regni,
qui m o d o a regia aula n o n a b su n t, d ig n e tu r h o c agere, ut huic n e g o tio ta n d e m
con sulatur. D a b it a u te m ejus C elsitudo o p e ra m , ut, q u ic q u id a d sacrae regiae
vrae, Mtis. et reliqu orum p ro c e ru m d ig nitatem a u g e n d a m a tq u e am plific a n da m
faciat, ut id suppliciter, diligenter a tq u e se d u lo praestet. C o m m e n d a n s sacrae
regiae Mti., d o m in o su o clem en tissim o , patri et a v u n c u lo pie n tissim o , dom in is
q u o q u e pro ce rib u s, fratribus et am icis suis dilectis, se a tq u e o m n ia sua.
Pra ete r h a e c o m n ia, se re n issim e rex, suppliciter ro g a t d o m in u s noster
clem en tissim u s n o n q u id e m sui c o m p e n d ii, se d ejus Celsitudinis s u b d ito ru m
necessitatis cau sa, sacra regia vra. M tas. velit, q u a n tu m a d m o n e ta m attinet,
eas ra tio n e s q u a e re re jux ta p riores initas co n v e n tio n e s, ut fiat ta n d e m in p r o
vincia B o ru ssiae sine ulla tergiversatione, in n o v a tio n e vel im m u ta tio n e , q u e m
a d m o d u m h a c te n u s factum est, justa aequalitas. Si q u id e m , q u a n tu m hactenus
ejus

122
ejus C elsitudinis su bditi ex re g ia e vrae. Mtis. civitatum in o b e d ie n tia d a m n i et
ja c tu r a e pertulerint, n e q u e lin g u a n e q u e c a la m o satis explicari p o te s t; q u o d
videlicet soli m ercatores, a tq u e e o r u m n o n m a g n a pars, cum u n iv e rsa e p r o
vinciae jactura ditescant, q u a m ja c tu ra m D e u s O p tim u s M a x im u s d e s u p e r n o n
sine m a g n a in d ig n a tio n e intuetur, a tq u e sacra regia vra. Mtas. eam tolerare n o n
debet. C u ju s rei eju s C elsitu do sa cra m re g ia m v ram . M tem . su p p le x certiorem
facere a tq u e eo n o m in e fideliter a d m o n e r e voluit. In su p e r indicare, vidisse
ejus C elsitu d in e m n o v o s gro sso s, q u o s G e d a n e n s e s n u p e r cuderint. Id q u o d
cum C racoviensi a n n o a b hinc u n o d a to m a n d a to ex d ia m e tro p u g n a t. Q u o d si
eis h o c ju sta d e lib e ra tio n e p e rm issu m n o n sit, regia vra. Mtas. velit p ro regia
p ru d e n tia r e b u s ita prospicere, n e in m a lu m re ip u b lic a e B ru th e n ic a e succedat.
In su p e r: q u ia ejus C e lsitudinis ditio sive c a p ita n e a tu s H o lla n t m a g n a
piscium p e n u ria p ro p te r d e v a sta tio n e m s u p r e m o bello factam labo rat, r o g a t ejus
C elsitud o suppliciter, sacra re g ia vra. M tas. velit c a p ita n e o H o lla n d ie n si jus
p isc a n d i in s ta g n o D r a u s e n M a r ie n b u r g e n s is ditio nis c le m e n te r p raestare, v id e
licet ut so lu m u s u m h a b e a t, h o c est ut p ro s u a d o m o uti queat. Id q u o d ejus
C elsitudo e rga regiam vram . M tem . suppliciter p ro m ere ri est p arata.
P o s tr e m o : sup plic a vit principi n o stro illustrissimo e ju s C e lsitudinis c o n
siliarius et aulicus, m a g is te r A m a n d u s H e m m e rle in , c o n q u e r e n s istis litteris,
h a b e r e se cum s e n a tu E lb in g e n si n e g o tiu m n e q u e t a m e n s u u m jus p o s se
c on seq ui. Q u a s ejus C e lsitud o n o b is c o m m isit s acrae regiae vrae. M ajestati
perferen das, su ppliciter r o g a n s illustrissim us p rincep s, sacra regia vra. Mtas.
d ig n e tu r h o c ju b e re , u t h o m o su p p le x su o jure ta n d e m n o n fraudetur. D a b it
eju s C elsitu do o p e ra m , ut e rga sacram re g ia m vram . M tem . eo q u o q u e n o m in e
gra tus et su p p le x inveniatur.

122.

Responsum a r eg e Sigism undo oratori ducis Prussiae

datum C racoviae 27 A prilis 1531.

Kod. Sap. VIII, 228. Kod. Jag. nr. 225. Kod. Op. XIII, 75. Kod. Karnk. XIII, 77.
Kod. RadziwiH. nr. 192.

Sacra regia Mtas., d o m in e orator, gravi et m o le sto accep it a n im o Caesa

ream et catholicam M tem . e o u s q u e p e rs u a s io n ib u s in v id o ru m p e rd u c ta m esse,
u t ultra in fe u d a tio n e m terraru m P russiae, q u a m su p e rio re a n n o , nulla juris et
do m inii veteris Mtis. su a e ra tio n e habita, a d m in istra to ri ordinis T h e u th o n ic o r u m
generali A u g u s ta e fecit, n o n d u b ita rit e tia m n u n c a d e ju sd e m adm in istrato ris in
sta n tia m in praeju d iciu m Mtis. su a e m a n d a tis p o e n a lib u s et citatione p e re m p to ria
illustrem d o m in u m d u c e m in P ru ss ia ex s u b je c tio n e h ac a d im perialis su a e
c a m e ra e ju d ic iu m ind eb ite evocare. C ujus rei g ratia, sicut ab initio d e tu e n d o
ju re s u o m u lta egit M tas. su a a p u d c a e s a re a m M tem . p e r r n d u m . p a tre m d.
J o a n n e m D a n tisc u m , electum et co nfirm a tum e p is c o p u m C u lm e n se m , ora to re m
illic su u m , ita n u n c m a x im e e t p e r e u n d e m o ra to re m et p e r litteras a g e re cum
illius Mte. c aesarea vult, ut ab instituto h o c e v oc a nd i illustrem d o m in u m du c e m
a n im u m su u m rcvocare dign etu r,
Com m endat

123
C o m m e n d a t au te m p lu rim u m stu d iu m et cu ra m illustris d o m in i ducis
M tas. su a, q u o d , p riu s q u a m re sp o n d e rit aliqu id litteris et n u n tio c a e sa re a e Mti.,
referre haec, q u a e a g u n tu r, et c onsilium s u p e r his a Mte. su a p e te re voluerit.
E t p r o b a t m a g n o p e r e d e lib e ra tio n e m Illustritatis su ae, q u a m con c e p it d e m it
te n d o a d ju d ic iu m c a m e ra e im perialis p ro d ie n o n a g e s im a juridica nun tio , qui
Illtis. s u a e n o m in e ration es afferat et ca u sa s p ro p o n a t, p r o p te r q u a s n o n te n e a tu r
ra tio n e feudi terra ru m P ru s sia e in alio loco, q u a m hic a p u d M tem . s u a m , re
s p o n d e re . M tas. q u o q u e s u a in stru c tio n e m d a b it co p io sa m rndo. d n o . Jo a n n i,
epo. C ulm ensi, q u ib u s r a tio n ib u s jus et d o m in iu m , q u o d in terris istis P ru ss ia e
Mtas. sua ab a n tiq u o h a b e t, a jurisdictio ne a lie n a tueri et defen dere coram
c a e sa rea Mte. d e b e a t et illustrem d o m in u m du c e m d e su sce p to feu do excusare,
in q u o M tas. sua, sicut a prin cipio pollicita est, Illtem. su a m ab o m n i imp e titio n e p ro facultate et viribus suis, defe n d e re vult et promittit.
C e te ru m a d p o s tu la tio n e m Illtis. eju s M tas. su a mittet n u n tiu m cum litteris
a d Illtem. su a m , q u ib u s illi m a n d a b it, ne in p r a e ju d ic iu m regni sui et o b li
g a tio n e m feudi m a n d a tis vel edictis cujusvis, q u a e Mtis. su a e n o n essent, sub
p o e n a am ission is e ju sd e m feudi o b te m p e re t, q u o d ip su m etiam Dtio. vra. Illti.
su a e verb is referet, m a n d a r e id M tem . e ju s serio Illti. suae, n e ulla in re
alien ae ju risdictioni se im m isceat, sed o m n ia , q u a e d e P ru s sia e terris c on ting en t,
a d Mtis. su a e con siliu m et autorita te m su b a m issio n e feudi sui referat.
Q u o d a u te m a d n e g o tiu m m a rc ae d u p p lic is et in a e q u a lita te m m o n e ta e
istius P ru th e n ic a e attinet, co m m ittit et m a n d a t s u a Mtas, d o m in is consiliariis
et o m n ib u s o r d in ib u s terra ru m P russiae, ut cu m illustris d o m in i ducis nuntiis
p e rp e n s a aestim atio nis m o n e ta r ia e a eq u a lita te d e m a rc a id constitu an t, q u o d
a e q u u m et in un iv ersum ad s in g u lo ru m c o m m o d a a c c o m m o d a tu m videri juste
possit.
D e facultate p iscand i d a n d a c a p ita n e o H o lla n d e n si, etsi Mti. su a e n o n sit
n u n c in te g ru m aliq uid sta tu e re p r o p te r stag ni et loci illius D r a u se n loc a tion e m
civibus E lb in g e n s ib u s factam, d a r e ta m e n a d illos litteras m a n d a b it, u t in hac
re desid erio Illustritatis su a e inserviant. Crac. 27 Aprilis 153 1.)

123.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Arcliiwiim K rolew ieckie (list oryginalny z wlasnorecznym podpisem).

Illme. prin c e p s et d o m in e , d o m in e h o n o ra n d issim e . Ea, q u a e egit o ra to r

illmae. D. vestrae a p u d regiam M t e m , d o m i n u m m e u m cle m en tissim u m , p r o
m ovi pro in g e n io et facultate m ea, n o n tam libenter q u a m accurate et fide
diligen ti; s u m q u e etiam de in c e p s in rem et c o m m o d u m , tu m etiam dignitatem
illmae.
) K odeksy K arnkowskiego i Jagielloriski maja dat^: 27 Aprilis, kodeks O palinskiego:
26 Aprilis, kodeks Sapiezyriski w nagfowku 27 Aprilis, a w koric tekstu 23 Aprilis, kodeks
zas RadziwiHowski 16 Aprilis. U w aiajqc daty 16 i 26 kwietnia w kod. Radziwilt. i Opal. za
pomytk^ przepisywacza, nSinice dat w kodeksie Sapiezynskim tlomaczQ sobic tcm, t.t odpow icdz
spisana m o2e byla 23 kw ietnia a wygtoszona 27 kwietnia na poshiclianiu poiegn aln em posla
ksi^cia pruskiego.

124
illmae. D. vestrae p ro m o tu ru s. Q u o d vero iste o ra to r illmae. D. v estrae serius
sit hinc a b s o lu tu s, n o n ulla vel regiae Mtis. vel n o stra ne g lig e n tia accidit, sed
qu ia v aletud in is illius in h a c p a rte ratio h a b e n d a esse vid e b a tu r. Q u a r e hoc
b o n i c o n su le re d ig n a b itu r illma. D. vestra et de m e sibi o m n ia p e rsu a d e re ,
q u a e de o b se q u e n tiss im o servitore p ersu a d e ri d e b e n t.
Cui e g o m e et officia
m e a diligen tissim e c o m m e n d o e t precor, u t d o m in u s d e u s illam d iu s a n a m et
felicissim am cu m s u a tota d o m o conservet. D a tu m C racoviae, die XXVII, m e n sis
Aprilis a n n o d o m in i MDXXXI,
E ju sd e m vestrae illmae. D. o b s e q u e n tis s im u s servitor
P etru s, e p is c o p u s C racoviensis
et vicecancellarius, subscripsit.

124. Anna, ducissa M asoviae,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Illustrissime p rinc e ps et d o m in e , d o m in e a m ic e et affinis n o ste r ch arissim e

et sing ulariter o b se rv a n d issim e . Sa lute m u tr a m q u e e t nostri c o m m e n d a tio n e m .
G e n e ro s i Cristini C uberski, vexilliferi V yznensis, p la n e c o n s ta n t n o b is merita
fidelia et im p e n sa e p ra e d e c e s s o rib u s n ostris charissim is p e r e u m para tissim e
exhibita, q u o r u m servitiorum , ut n o b is ex p a rte ipsius C u b e rsk i rela tu m est,
u s q u e m o d o m e rc e d e m e t satisfactionem m in im e est potitus. N a m p o st im
m a tu ra m et n o b is m o lestissim a m m o rte m olim illustrissimi principis J o a n n is ,
d ucis M asoviae, g e r m a n i nostri charissim i, certis consiliariis n ostris c o m m ise ra m u s,
c u m e o d e m pro ipsius servitiis fidelibus calculum facere, q uin n o n d u b ita m u s
d e e a d e m re regestra illos h a b ere . Itaq ue r o g a m u s v e stra m illustrissim am
D o m in a tio n e m , d ig n e tu r vices s u a s gra tio se a d sa c ra m M a je sta te m re g ia m in te r
p o n e re , u t is C u b e rs k i et sa tisfactionem et c o n so la tio n e m pro ipsius fidelissimis
servitiis d ig n a m et indilatam c o n se q u i possit. C u ju s g ra tia e n o s c o m m e n d a m u s .
D a tu m W a rsc h o v ia e, feria sexta ipso die sancti Vitalis, gloriosi martyris, a n n o
salutis n o strae m illesim o q u in g e n te s im o tricesim o p r im o .)
A n n a V irgo, dei g ratia d u x M asoviae, R u ssia e etc.

125. Paulus de Thorna, provisor castri M uraviensis,

Christoph. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellario.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Szydtow ieckiego).

Illustris ac m agnifice d o m in e , d o m in e gratiosissim e.

P o st servitiorum
m e o r u m e xh ib itio ne m . D e speciali gratia et favore vestrae m g ca e . D o m in . erga
m e n u p e r o s te n so n u m q u a m im m e m o r esse volo. D e u s o m n ip o te n s vestram
m. D o m in . in c o m m o d u m reipub licae christianitatis a d lo n g o s a n n o s s a n u m et
in c o lu m e m c o n s e rv e t; u n a cum am icis et conse rv ito rib u s m eis vestrae m. D tioni.
) D. 28. 4. 1531.

125
ac etiam suis liberis p e rp e tu e ex g ra ta fidelitate servire v o lu m u s. D e pu blica
co n c o rd ia regni H u n g a r ia e in c o n g re g a tio n e W y ss c h eg ra d ie n si h a c te n u s nihil
d e c re tu m est, q u a n d o q u id e m d o m in i ora tore s ex G e rm a n ia ta rd iu s vigesim o
sexto Aprilis S trig o n iu m a d v e n eru n t. J a m n u n c s u n t in n e g o tio regn i variis
pe rplexitatibus p re g n a n te , si q u id b o n i nil mali parturierint, n o n fatigis, n o n
e xp en sis curatis citra o m n e m m o r a m vestram m. D o m in . certiorem red dere
stu d e b o . T rim e strib u s expletis indutiis jam p e r ora tore s u trisq u e p a rtib u s n o v a e
indictae s u n t in d u tia e ; futura est dieta V esprim ii in festo A scen sio nis d o m in i
p r o x im o .1) S p e r a m u s o m n in o , H u n g a r o s , prop riis periculis ca u tiore s factos,
spiritu Christi J e s u du c e ad c o n c o rd ia m et u n io n e m devenire. R egia Mtas.
T ran ssilv aniae est ib id em totius rei exitum exspectatura. A gu e rris et g r a s
sa tio n ib u s p e r u tra sq u e p artes c e ssa tu m e st; praeter C a s p a r S eredi et Bebeck,
q u i licet ex p ro fession e F e r d in a n d in a sint, d isc o rd e s t a m e n in c a p ita n e atu s
officio c ontra sese p u g n a re volunt.
E m e ricu s B e b e k p e r re g e m F e rd in a n d u m
su b a m issio n e h o n o ris in G e r m a n ia m vo c a tu s est litteris. Q ui d ie b u s istis
m u ltu m trep id e p a u c is e q u itib u s profectus est, n a m regis g ra v is sim a m in d ig n a
tio n e m d e facto g u e r r a e b e n e intelligit. F ra n c is c u s B o d o , m iles ille strenu us,
in G e r m a n ia captivus, liber d im issu s erat. H o d ie ta m e n m ihi re la tum est c o m
m u n i fam a, q ualiter H o b o rn a n c z k i, captivus B u d e n sis, similiter liber dim issus
in itinere m o rtu u s esset. S icqu e B o d o n e m G e rm a n ia m ru rsu s c a p tivu m d u x is
sent. C etera, q u a e e m e rse rin t p ro p e d ie m , c o p io siu s perscrib ere stu d e b o . Vaiere
vestram m g c a m . Do. o p to felicissime. C u ju s g ratiae m e et isthic o r p h a n o s
d o m in i olim mei Ja c o b i T h o rn a lli etc. c o m m e n d o . D a tu m in castro M u ra u
XXV11I m e n sis Aprilis a n n o D o m in i M. D. XXXL
E. vestrae ill. ac m g c a e

126.

D tionis. servitor
P a u lu s de T h o rn a ,
officialis ac p ro v is o r castri M uravien sis etc.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

regen tib u s A ustriae.

Teki Gorskiego, nr. 1454 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Tom ickiego). Kod. Jag., nr. 232.

Sp ectab iles et magnifici, sin c e re n o b is dilecti. M ittim us in u r b e m R o m a m

cum litteris a d s u m m u m p ontificem et r. d. c a rd in alem s a n c to ru m q u a tu o r c o
ro n a to ru m , regni n ostri p ro tec to rem , n o b ile m J o a n n e m V ilam o w sk i, cancellariae
n o strae a m a n u e n s e m , qui cu m isthac et p e r Slesiam iter est facturus, p o stu la m u s
a S. vris., u t illum necessariis litteris p ro vide a nt, q u o et ipse c u m c om itatu
s u o sine periculo tra n sire et equ i, q u o s rm o. d n o . cardinali su p ra d ic to mittim us,
tu to tradu ci p ossint. In q u o rem n o b is g ra ta m S. vrae. facient, q u a m vicissim
gratificatione n o s tra regia referre illis c u ra b im u s . E t b e n e v a le a n t vestrae S.
Dat. C racoviae, die XXViH Aprilis 1531, reg ni nostri XXV.

') D. 18. 5. 1531.

127. Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Clem enti septim o, pontifici m axim o.
Teki G orskiego, nr. 1455 (odpis w spolczesny). Kod. Sap. VIII, 220. Kod. Jag. nr. 233.
Kod. Op. XIII, 63. Kod. Karnk. XIII, 64.

Sa nc tissim e etc. N escio, an ullam u n q u a m rem g ra tio re m m ihi significare

p o tu is se t vra. Stas., q u a m , q u o d in tan tis reip ub licae christian ae turbis et c a
lam itatib u s p r a e c ip u u m s e m p e r r e m e d iu m a r b itra b a r ac in u n iv e rsu m o m n e s
d u d u m exigere v id e b a n tu r, se ad s ta tu e n d a m ta n d e m s y n o d u m g e n e ra le m a n i
m u m induxisse, a g o q u e im m e n sa s g ratias vrae. Sti., q u o d et m e u m in h ac re
in te g e rrim u m con silium am plecti et officium, se et p ru d e n tia su a d ig n u m , m o re
o p tim o r u m a n te c e sso ru m s u o r u m exequi d ig n etu r. H a e c en im est unica in
o m n i rei ch ristia na e adv ersa te m p e s ta te sacra an co ra, a d q u a m la b o ra n te e c
clesia et statu p ub lic o recurri solitum est se m p e r. V erum en im v e ro n u n c d e m u m ,
q u o m a g is et te m p o r a difficiliora s u n t visq u e hostilis form idabilior et scism ata
h a e re s e s q u e quasi q u a te rn a tim in u n u m o m n e s collectae latius te n a c iu sq u e in
o m n ib u s fere n a tio n ib u s p lu r im o ru m h o m in u m m e n te s afflarunt et c o rru p e ru n t,
eo m a g is c u r a n d u m erit vrae. Sti., u t ta m sa lu ta re in stitutum ejus o p e m et
m ed e la m a liq u a m to t p e rp e ssis et a d h u c m a jo rib u s im p e n d e n tib u s m alis afferre
possit. N a m nisi accuratius p r o v id e b itu r saluti pub licae, q u a m m e m o r ia e p r o
d itu m est in a liq u o t n o vissim is conciliis factum esse, v ere o r m ax im e, ne, q u o d
o m e n D e u s avertat, m a g is c o n firm e n tu r et a u g m e n te n t u r incen dia, q u a m e x
stin g u a n tu r. Q u o d ta m e n n e c on ting at, vram . Stem , u n a cum ca e sa rea Mte.
o p p o r tu n o m o d o c u ra tu ra m esse n o n dubito .
Q u o d a d m e attinet, q u u m ipse h a u d q u a q u a m venire p o te ro , m ittam n o n
gra v atim o ra to re s m eos, viros a liq u o s p ro b a to s et id o n e o s, qui et addicti eru n t
vrae. Sti. o m n i o b s e q u io et id o m n e loco m e o o b ib u n t, q u o d c u m q u e a d g loriam
D ei et d ig n ita te m vrae. Stis. to tiu s q u e reipublicae christianae s alutem o p p o r
tu n u m videbitu r, m o d o vra. Stas, m e te m p o r i d e die et loco concilii certiorem
facere d ig ne tur. In cujus b o n a m gratiam m e r e g n u m q u e et d o m in ia m e a etiam
a tq u e etiam diligentissim e c o m m e n d o et q u a m pro in colum itate sa n c ta e fidei
c atholicae et sing ulari m e a v o lu p ta te lo n g e et felicissime valere desidero. Dat.
C racoviae die XXVIII Aprilis a. d. 1531, re g n i n ostri XXV.

128.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Clem enti V II, pontifici m axim o.1)

Kod. Sap. VIII, 305. Kod. Jag. nr. 233. Kod. Op. XIII, 159. Kod. Karnk. XIII, 159.

S a n ctissim e etc. N o n dub ito, q uin sedulitas m e a de c on stitu en dis in re g n o

m e o re b u s ecclesiasticis ja m olim Sancitati vestrae c o g n ita a tq u e pe rsp e c ta sit,
q u a e sicut a m e o p tim o ac sincero a n im o su sc e p ta ja m in d e ab initio fuit pro
m e o in s a c e rd o te s d o m in i a m o r e et statu m ecclesiasticum ve n e ra tio ne , ita illam
Sanctitati vestrae et sedi a po sto lic a e g r a tu m esse confido. Q u u m enim a n im a d
vertissem tu rb u le n tiss im o isto te m p o re , q u o ch ristiana religio et status ecclesiasti
c o ru m
*) W kodeksie O palitiskiego dopisal Gorski na m arginesie: Jo. V ilam ow ski fecit.

127
e o rum ja m diutissim e vacillat, vires o m n e s e o ru m , qui n o v a n d is rebus stud ent,
in clerum p r a e c ip u e fuisse conversas, co m m ittere nolui, ut in re p rim e n d is illis
officium in m e christiani regis requiri a u t d e sid e ra ri possit. P rim u s enim
n ascenti p r o p e m o d u m calam itati illi ch ristianae et ecclesiasticae resistend um
p utav i n e q u e ullam o c c a sio n e m a d r e s e c a n d u m a tq u e e x s tin g u e n d u m c o m m u n e
in c e n d iu m praeterm isi. Sed nescio, a n infelicitate ulla nostra, vel peccatis h o
m in u m p r a e v alen tib u s accidat, ut la b o re s ac stu d ia m e a n on , q u e m a d m o d u m
v o lu m u s et o p ta m u s, n o b is c a d a n t; tam etsi enim a d o p p r im e n d a s im p ro b o ru m
te c h n a s o p e r a m o m n e m im p e n d e rim , cum L ern a e o ta m e n m o n stro illo u sq u e
a d h u c conflictare cogor, cujus aculei tam su n t pen etrabiles, ut o m n e s p ro p e
pro vinc ia s Christianas pervaserint. E te n im im p o te n s illud o d iu m in ecclesiasticas
p e rs o n a s ac c e n su m nihil a d h u c refrigeratum a n im a d v e rto , de q u o toties jam
Sanctitati vestrae significaram , ut pro v id e re t o m n i ratione, n e q u a occasio tanto
incend io clericorum excessib us a d d a tu r, q u o d fieri facillime in re g n o et do m iniis
m e is p o s s e s p e r a b a m , si distributio s a c e rd o tio ru m ex e p isc o p o ru m m e o ru m
ce n su ra p erso n is id oneis fieret, q u a e cau sa fuit, ut e g o Sanctitati vestrae toties
jam supp licav erim , ut c o n c o rd a ta illorum p e r m e c u m Sanctitate vestra et se d e
a p o sto lic a d e sex m e n s ib u s facta ita firm a et inviolabilia fierent, q u e m a d m o d u m
et S anctitatem v estram v oluisse certe m ihi p e r s u a d e o , et e g o illa in n o m in a n d i
facultatibus p e r Sa n ctita tem vestram mihi concessis sacro sancte observ o. Illi
ep iscop i e nim , q u o r u m in c o n sp e c tu o m n ia a g u n tu r, n e m p e q u ia prim i c o n
siliarii s u n t regni m ei et sen a to re s, m e liu s n o ru n t, q u a le s clericos sacerdotiis
d io e c e su m su a ru m praeficere h o c te m p o r e op orteat, q u a m ii, qui isthic a p u d
S anctitatem v estram nullis vitae a u t virtutis o rn a m e n tis praediti nihil petere n o n
a u d e n t contra privilegia mihi et re g n o m e o a Sa n ctita te vestra et se d e a p o s to
lica concessa, q u o r u m im p ro b ita te m a tq u e a u d a x facinus p u d e t m e ja m a p u d
S anctitatem vestram accusare, q u u m toties de ea re scripserim et p e r n u n tio s
m e o s declaraverim . N a m et h o c te m p o r e accepi, M ichaelem q u e n d a m de
P a cz a n o w , s u b d itu m m e u m , h o m in e m tu r b a n d is optim is q u ib u s q u a m h o m in ib u s
n a tu m et in violand is c o n c e s sio n ib u s m ihi et re g n o m e o factis o m n ia a u d e n
tem, priv ilegium alternativae p ra e d ic ta e a Sanctitate vestra mihi c o n c e ssu m in
ju d ic io iterum ex cutere et a d v io la n d u m illud rim as q u a e re r e ; q u a res q u a m
d ig n a sit, ut feratur, p ra ese rtim a b h o m in e im p r o b o , S an ctitas vestra secum
ipsa e x p e n d e t. A d q u e m r e p rim e n d u m q u a n q u a m n o n d e s u n t m ih i ju r a et
privilegia regni mei, ad q u a e in e u m e x te n d e n d a universi consiliarii mei
coho rtari m e n o n desistunt, e g o ta m e n ab illis e x se q u e n d is te m p e ra re a d h u c
mihi m alui, d o n e c in ea ultim u m re s p o n s u m a San ctitate vestra h a b u e ro , ad
q u o d r e p o r ta n d u m m a n d a ta d ed i J o a n n i V ilam ow ski, servitori m eo, q u e m ut
San ctitas vestra in his, q u a e n o m in e m e o retulerit, b e n ig n e a u d ire et privilegia
mihi et re g n o m e o co n c e ssa m a n u te n e r e et n u n q u a m re vo care dign etur, etiam
a tq u e etiam r o g o ; q u a e si cu jusvis in terp re ta tio n i et g lo ss a m e n tis o p p o r tu n a
esse d e b e re n t, a e q u u m mihi videretur, a d priscam illam ecclesiae c o n s u e tu
d in e m c o nferen di sa ce rd o tia in re g n o m e o redire. Ad q u o d fa c ie nd um ne
m erito coh ortari m e subditi m ei possint, si S an ctitas vestra providerit, faciet
rem p r u d e n tia su a d ig n a m et san c ta e isti sedi a p p rim e utilem et h o c tu rb u le n to
te m p o r e v alde necessariam .

128

129. Sigism undus primus, r ex Poloniae,

cardinali protectori reg n i Poloniae.
Kod. Sap. VIII. 200. Kod. Jag. nr. 201. Kod. Op. XIII. 29. Kod, Karnk. XIII. 30.

Rm e. in C hristo p a te r et d o m in e , a m ic e charissim e et h o n o r a n d e . A g im u s
in g e n te s g ratias D o m in a tio n i vestrae rm ae., q u o d a d p o s tu la tio n e m n o stra m
ta m sin g u la re privilegium ordinariis re g n i nostri d e facultate libera in sex
m e n s ib u s illorum sac e rd o tia con fe re n d i a p u d sa n c tiss im u m d o m in u m n o s tru m
im p e tra re curaverit, q u o d illius in h a c p a rte s tu d iu m et o p e r a m d ilig en tem et
c o m m e n d a m u s e t a m a m u s m u ltu m illa m q u e inter p ra e c ip u a illius d e n o b is
m erita c o n n u m e r a ta m gratificatione, q u a p o te rim u s m axim a , referre illi vicissim
c u rab im u s. Q u u m v ero a b b a te s, p raelati et reliq uae ord in is ecclesiastici p e r
s o n a e in co lla tio n ib u s a d h u c su is m u lta s difficultates, m olestia s et prae ju d ic ia
p ro p te r c o a d ju to ria ru m , r e se rv atio n u m , re g r e s s u u m et id g e n u s excog itati juris
c o n c e s sio n e s sustinent, D. vram . rm a m . p lu rim u m ro g a m u s, ut a p u d sanctissi
m u m d o m in u m n o stru m im p e tra re velit, q u o h a e c sem estris o rd in a rio ru m elibe ra tio e t im m u n ita s ex tendi a d re liqu a s p e r s o n a s ecclesiasticas regn i nostri
possit, u t saltem in sex m e n s ib u s libera s u a r u m c o lla tio n u m ju ra h a b e a n t et
illis d e in c e p s sine im p e dim en tis, q u a e h a c te n u s p ertu le ru n t, utan tu r, in q u o
erit n o b is et im p re tra tio e t o p e r a D. vrae. rm ae. a e q u e ac s u p e rio r grata.
C e te ru m retuiit a d n o s re v e re n d u s d nu s. J o a n n e s , electus et confirm atus
Vilnensis, su p e rio re a n n o , q u a n d o et ecclesia et d o m u s e p isc o p a lis cum m a jo re
parte civitatis illius c o nfla g ra run t, a b s u m p ta fuisse sibi in c e n d io con secration is
s u a e d ip lo m a ta , q u a e d u d u m a b ista sa n c ta se d e o btinuit, sine q u ib u s dubitat,
a n tuto consecrari possit. Q u a re P a te rn ita te m vram . ro g a m u s , u t in h u n c
c a su m illi c o n su le re et de o p p o r t u n o brevi a p u d s a n c tis sim u m d n u m . n o stru m
p ro v id e re velit, q u o et c o n se c ratio n is m u n u s p rim o q u o q u e te m p o r e suscipere
et a d o m n e s sacros o rd in e s extra te m p o r a a ju r e sta tu ta p ro m o v e ri po ssit et
valeat, q u o d ille b e n e m e r e ri s e m p e r D. vrae. rm ae. curabit.
S c rip sim u s aliis litteris a d D. vram. rm a m . ro gantes, ut in im p e tra tio n e
denarii sancti P etri in re g n o nro. solvi soliti in te g ra m n o b is sanctissim i dni.
nri. et n o n partitam , u t ante, cum archivistis g ra tia m p raestari curare vellet,
q u o d n u n c iterum re p e tim u s et r o g a m u s a D. vra. rm a., n e in ta m exili re
o b a u d iri p o stu la ta n o stra p e rm ittat. N a m n u n c p r im u m intellexim us, p a ru m
n o b is ex p rim a c o n c e s sio n e c o m m o d i cessisse, q u u m re v e re n d u s d o m in u s Petrus,
e p isc o p u s C racoviensis, id, q u o d a s u m m a ex dicto d e n a rio collecta p ro ar
chivistis detraxerit, n o b is declaravit, q u o d n o s n e q u a q u a m illis dari c on cessissem us,
si n o n h a b e n d a n o b is illorum aliq u a ratio p r o p te r d n u m . e p u m . in p ra e s e n s
videretur. Q u a re D. vra. rma. curare id etiam in n o v a hac im p e tra tio n e velit,
ut rursus p o te sta s co lligendi d ictum d e n a riu m pra e te r o m n e m e x ce p tio n e m ad
c o n d itio n e m circ u m scrip ta m re v e r e n d o d n o . e po. Crac. c o ncedatu r.
In s u p e r r o g a m u s a D. vra. rma., ut ei n u n tio nro. J o a n n i W ila m o w sk y
r e se rv atio n em alicujus sacerd otii in G n e s n e n s i et P o s n a n ie n s i et alteri a m a
n u e n si can cellariae n ostra e , S ta n isla o G o rsky , in P lo c e n si ecclesia in m e n s ib u s
a po stolicis vacaturi o b tin e re a p u d sa n c tiss im u m d. n ru m . velit.
C o m m isim u s

129
C o m m isim u s au te m eidem n u n tio nro. n o n n u lla alia no stra et s u b d ito
rum n o s tro ru m n e g o tia D. vrae. rm ae. verb is e x p o n e re . Q u a e d u m ip se r e
ferre voluerit, illam r o g a m u s, ut fidem in d u b ia m illi h a b e r e et in eis p a tro c i
nium a tq u e con siliu m s u u m a c c o m o d a r e liberaliter, ut solet, velit, q u o d n o s
vicissim D. vrae. rm ae. g ratificatione et b e n e v o le n tia nra. c u m u la te p e r o c c a
sio n e m referre c u ra b im u s .
Rme. d o m in e ! S u p p lic a ru n t n o b is consiliarii nri., ut A n d re a m Czarnkow ski, c o n s a n g u in e u m illorum et u n u m ex p r o c e rib u s reg ni nri., D tioni. vrae.
rm ae. c o m m e n d a r e m u s , q u o d n o s illorum causa facimus, et ro g a m u s D. vram.
rm am ., ut, si q u a n d o B o n o n ia , ubi litteris d a t o p e ra m , se isthuc transtulerit,
vel etiam B o n o n ia e a g e n s p a tro c in io D. vrae. rm ae. eguerit, illum causa nra.
de se re re n olit et in s u p e r a p u d s a n c tissim u m d n u m . n ru m . im p e tra re velit, ut
a d G n e s n e n s e m , C racovien sem et P o s n a n ie n s e m ecclesias aliq ua singulari
gratia s a c e rd o tio ru m e xspectativa cum c lau su la anteferri vel reserv a tio n e in
m e n s ib u s S anctitatis su a e cum sufficientibus et necessariis d e r o g a tio n ib u s
illum p ro v id e re dignetur.
C eteru m , quia ev o c atu s est in U rb e m p e r c a u sa e d e v o lu tio n e m nobilis
J o a n n e s Sdzarovvski ra tio n e c a n o n ic a tu s P o s n a n ie n s is p e r q u e n d a m L uk om ski,
ig n o b ile m h o m in e m , q u a le s a d istas prim a ria s ecclesias suscipi ex privilegio
n o n p o s su n t, D. vram . rm a m . p lu rim u m ro g a m u s , ut a liqua ratio n e provideat,
ne ipse in hac ca u sa a m p liu s m olestetur. H o c a u te m n e g o tiu m cum ceteris
a g e t n u n tiu s n o s te r a p u d D. vram. rm am ., q u a m iterum a tq u e iterum felicissime
valere o p ta m u s. D atum .

130. Sigism undus primus, rex Poloniae,

Clem enti septim o, pontifici m axim o.
Teki Gorskiego, nr. 1456 (minuta juz przepisana z zakoriczeniem dopisanem przez Tom ickiego).
Kod. Sap. VIII. 221. Kod. Jag. nr. 218. Kod. Op. XIII, 62. Kod. Karnk. XIII. 65.

S anctissim e etc. Accepi jam prid e m b in a s litteras vrae. Stis., in q u ib u s,

quia m a g n u m et a r d u u m n e g o tiu m c ontinetur, ad q u o d m e vra. Stas, c o h o r
tari d ig n a ta est, n e c e ss a riu m p u tavi id ad u n iv e rsu m se n a tu m m e u m referre,
q u o factum est, ut serius forte, q u a m res postu let, vrae. Sti. re s p o n d e a m . E x
p e d itio n e m g e n e r a le m a d v e rsu s c o m m u n e m h o ste m a d o r n a t vra. Stas., rem
sa n e n o n m inoris necessitatis, q u a m vel la u d is vel pietatis. P e ricu lu m en im
s u m m u m n o n ja m in foribus, se d in p e n e tra lib u s ipsis, u t vere scribit v e re q u e
edo cta est vra. Stas., instat, cui nisi m a tu re aliterque, q u a m h a c te n u s c o n su e tu m
est, occurratur, in g e n te m toti re ip u b lic a e ch ristianae ru in a m est a llaturum .
Q u a re colligi t a n d e m in u n u m a vra. Ste. vires Christianorum a d v e rsu s tam
p ra e se n te m te m p e sta te m n e q u e g ra tiu s q u ic q u a m a u dire p o s su m , n e q u e ulla
sp es certior videri deb et, q u a m ea, q u a e a Ste. vra., tam p ru d e n ti antistite,
n o b is p ro p o n itu r. Q u o d ta m e n a d m e attinet, c ujus a d hoc n e g o tiu m tra c
ta n d u m vel o ra to re m vel m a n d a tu m vra. Stas, requirit, u t o m n ia m erito facere
d e b e a m alacrius, q u a m alii, qui po st te rg a m e a deg u n t, ita facerem id, q u o d
vra. Stas, postulat, libentissim e, si vel o ra to re m p r o p te r difficultates q u a s d a m
d om esticas
Acta TomTciaaa.

Tornus 111.

130
d o m e stic a s ex pe d ire ta m cito, u t o p u s est, p o sse m vel m a n d a tu m mittere n e
cessarium pu ta rem , q u u m dextera m e a exte n sa et p a ra ta sit se m p e r adv ersus
infideles s e m p e r q u e illos a finibus Christianorum m ulto et im p e n d io et s a n
g u in e m e o r u m arceam . T a n tu m abest, ut ad ullos a p p a r a tu s in h a n c rem
m ea v o lu n ta s et o p e r a desiderari p ossint. P o rro subd iti m ei, c o n sid e ra n te s
e a m m o le m T a rta ro ru m , M o s c o ru m et V a la c h o ru m , q u a e r e g n u m et d o m in ia
m ea se m p e r prem it, n o n so lu m a d d is tin e n d u m m e a bellis et c o n tr ib u tio n i
b u s aliis satis esse, s e d vires etiam m e a s ja m c o n tin u is bellis attritas a d t a n
tum o n u s fere n d u m n o n sufficere a n e m in e q u e christiano p rin c ip e m e la b o
ra n te m a d ju v a ri; e x p e d itio n e m a u te m g e n e ra le m a d v e rsu s infideles h ac te n u s
nihil aliu d q u a m p ra e te x tu m c o n trib u tio n u m a d priv a to s affectus et b e llo ru m
in te stin o ru m fo m ite m fuisse; m ulta re g n a et d o m in ia m u lto s q u e p rincipes et
n o v iss im e L u d o v ic u m re g e m , n e p o te m m e u m d e sid e ra tissim u m , s p e ipsius
g en e ra lis exp e d itio n is e t su b s id io ru m , q u a e illi n u s q u a m n o n p r o m itte b a n tu r,
co rru isse; s p e m q u e aliam m eliorem se rv a n d a e rei christia n ae a d h u c n ullam
a p p a re re ; p a c e m q u id e m inter p le ro s q u e prin cipes Christianos factam p raedicari,
sim u lta tu m ta m e n , d is s e n sio n u m et h a e re s u m p le n a videri o m m ia ; vires, s u m p
tus et studia, q u a e ad c o m m u n e m re ip u b lic ae ch ristianae salutem tota conferri
d e b e re n t, in privatos affectus et bella intestin a c o nv e rti; h o ste m irritari m agis,
q u a m a rc e ri; triu m p h o s et sp e s in a n e s jactari; co nsilia et r e m e d ia sa lu b ria
negligi et o m n ia privatis c u p id ita tib u s p o s te rio ra h a b e ri; h o s te m vero interim
p e d e m indies m a g is proferre et o m n ia im p u n e o c c u p a re ; haec, in q u a m ,
c o n sid e ra n te s subditi m ei e x e g e ru n t a m e, q u o d in d u tias c u m im p e ra to re T u r
e o ru m ne c e ssa rio susc e pe rim , e x ig u n tq u e a dh uc , ut lo n g io re s su s c ip ia m n e q u e
m e et r e g n u m m e u m , ut vicini alii, in m a n ife stu m d isc rim en in d u c am , q u o d
et alias vrae. Sti. declaravi. Q u a r e q u u m ita se res h a b e a n t, su p p lic o vrae.
Sti., ut haec, q u a e in te g e rrim o et dolenti a n im o a m e sc ribuntur, in eam
p a rte m a ccip ere et b o n i c o n s u le re d ig ne tu r, si q u id m in u s votis ejus r e s p o n
d e a m in p ra e se n s, q u u m n e q u e o p u s p u te m , p o s tq u a m in e a sim palestra in
p roc inc tu sem p e r, a d q u a m se vra. Stas, cum aliis accingit, n e q u e , et in g e n u e
dicam , satis in te g ru m ac c o n su ltu m sit, q u u m h a c te n u s e ju sm o d i consilia et
c o n fo e d e ra tio n e s p rin c ip u m C h r i s t i a n o r u m n i h i l aliud, q u a m h o s te m c a u tio rem
in stru c tio re m q u e red d e re et vicinos illi a d d e v o r a n d u m p r o p in a r e soleb a nt.
V erum , q u u m aliqu id serio agi videro, u n d e spes certa colligi poterit, ego, q u o d
h a c te n u s feci et facio, nulla in parte d e e ro re ip u b lic a e ch ristianae id q u e o m n e
alacriter exequ ar, q u o d a d p iu m et Christianum p rin c ip e m p e rtine re videbitur.
C o m m e n d o m e rursus r e g n u m q u e et d o m in ia m e a vrae. Sti., q u a m ad m u lto s
a n n o s s a n a m , so sp ite m et in c o lu m e m esse cupio. Dat. C raco viae, die . . Aprilis
a. dni. 1531.1)

) W zakoikzeniu listu, dopisauem przez Tom ickiego, nie je?t wymieniorry dzieri kw ietnia.

131

131.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Cardinali protectori.

Teki G orskiego, nr. 1457 (mimita jtiz przepisana z dopisanq przez Tom ickicgo datq). Kod. Sap.
VIII. 222. Kod. Jag. nr. 219. - Kod. Op. XIII. 61. Kod. Karnk. XIII. 63.

Rm e. etc. E g it n o b is c u m binis litteris sanctissim u s d o m in u s noster, ut

ad s ta tu e n d a m e x p e d itio n e m a d v e rsu s c o m m u n e m h o ste m , q u a m isthic parat,
vel n u n tiu m vel m a n d a tu m n o stru m a d ejus Stem , m ittam u s. N o s, ut illam
vanis pro m issis et ja c ta tio n ib u s n o n lactem us, rescrib im us illi in g e n u e et, ut
arb itra m u r, p e rn e ce ssa rie id, q u o d res e s t : e x p e d itio n e m ipsam esse n e g o tiu m
a r d u a e et m a x im a e deliberation is, u tp o te q u a e a n teh ac, q u u m vires Christianorum
e ss en t validiores et hostis n o n ita pote ns, ut n u n c est, sa e p e et n e q u ic q u a m
fuit tentata, n e q u e h a c te n u s aliqu id aliud perfectum est istis m o lim in ib us, q u a m
irritatione hostis c o n tin u u m rei christian ae d e trim e n tu m . Q u u m vero n u n tiu m
vel m a n d a tu m n ostru m ad eam rem m ittere n e q u e sit o pu s, q u ia subditi nri.
t p u g n e n t et c o n trib u a n t se m p e r a d v e rsu s infideles, n e q u e o b in du tias no stras
cu m T u re o satis inte grum ac tu tu m n o n so lu m p ro p te r fidem, se d etiam p ro p te r
p e ric u lu m ; ut e n im no bis, qui viciniores su m u s, m a g is c o nd uceret, si expeditio
ipsa succederet, ita, si m inu s, in n o s p o tissim u m furor provocati hostis re d u n
daret, sicuti a n te h a c s e m p e r r e d u n d a r e s o le b a t e a q u e fuit m u lto ru m aliorum
v icin o ru m interitus causa p ra e c ip u a : r o g a m u s vram . rm am . D tionem ., ut no n
so lu m n o s excuset ejus Sti., s e d etiam c o n su la t illi, ut tantisper, d o n e c Chri
s t i a n o r u m 'v i r e s et bellis intestinis attritae et sim u lta tib u s ac h a e resib u s distractae
reficiantur, po tiu s de c o n tin e n d o q u a m p ro v o c a n d o m a g is ta n to hoste, qui nihil
n o n e x p lo ra tu m habet, ra tio n e m et consilium ineat, ut aliter rem istituat ac
p ro s e q u a tu r, q u a m h ac te n u s multi alii facere c o n su e v e ru n t.
Q u o d ubi n os
co g n o v e rim u s, et sp es certa alicujus bo ni su c cessus a p p a re b it, p e r s u a d e a t vra.
rm a. Dtio. illius Sti., n o s n e q u e p o s tre m o s futuros n e q u e officio n o stro ulla
in parte defuturos. Felicissim e valeat vra. rtna. Dtio. et no s diligat. D a tu m
C racoviae, die . . Aprilis a. dni. 1531.

132.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci P russiae.1)

Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem krola). Kod. Sap. VIII, 229. Kod.
Jag. nr. 226. Kod. Op. XIII, 76. Kod. Karnk. XIII, 78.

S ig is m u n d u s etc. Illustris p rin c e p s et d o m in e , n e p o s charissim e. Prid ie ex

certis su b d itis n ostris a ccep im us, m issu m esse a d Illtem. vram . c a e sarea e Mtis.
tab ellariu m , h o m in e m ju ra tu m , cum p o e n a li e ju sm o d i m a n d a to et p e re m p to ria
citatione, ut vel intra octo s e p tim a n a s p rov in c ia m P ru ssia m v enerabili Valtero
a C r o n n e m b e r g k , ord in is T h e u to n ic o r u m u b iq u e g e n e ra li m agistro et a d m in i
stratori in P ru ssia creato, su b p o e n a im perialis b a n n i re stituat vel intra n o n a
g in ta dies p o st la p s u m octo se p tim a n a ru m in judicio im perialis c a m e ra e c o m
pareat,
) W kodeksic K arnkowskicgo list ten ma tytu t: Inhibitio regia ad ducem Prussiae, ne se
jurisdictioni Imperii iinplicet.

pareat, judicialiier re sp o n su ra , q u ib u s de causis e a m ip sam restitutionem , ut

p raescrip tu m est, facere n o n teneatur. C u ju s rei novitate n o s m oniti et perm oti
n o s tr a m q u e c a u sa m hic m agis, q u a m Illtis. vrae., agi cern en te s d ux im u s pro
neg otii a e qu itate et p ro prietatis directiqu e d om inii jure, q u o d n o b is in P ru ssia
a b a n tiq u o com petit, p r a e se n te m n u n c tiu m n o stru m cum litteris a d Illtem. vram.
mittere.
Q u ib u s illam c o m m o n e f a c im u s et h o rta m u r, q u a n tu m q u e ex jure
superioritatis n o stra e d e b e m u s, illi m a n d a m u s , ta m q u a m n ostro et regni nostri
su bjecto et feudatario principi, ne q u a ratione se vel P ru ssia e terras alicui
alienae et n o v a e jurisditioni im plicare, neve invitis vel insciis n o b is ratio ne
p ro vinciae P ru th e n ic a e vel edicta, q u a e n o stra n o n essent, recipere, vel m a n
datis q u ib u sv is p a re re et obse q u i, su b p o e n a a m issio n is feudi sibi p e r n o s in
P ru ssia concessi, p ra e su m a t. Q u u m en im sciam u s, nos provinciam istam pro
ju re in illam no stro vetere ab Illte. vra., u tc u m q u e invita et diu renitente, m a g n is
s u m p tib u s et im p e n sis bellicis rec u p e rata m a d n o s solos su p re m o jure directoq u e d o m in io pertinere, a d m itte re n o lle m u s alicujus alterius in illa jurisd itio nem ,
q u a e n o n a nostra d e sc e n d e re t autoritate, exerceri. Q u a r e iterum et serfo
h o r ta m u r Illtem. vram., u tq u e ju s n o stru m et au toritas s u p re m a postulat, illi
m a n d a m u s , n e q u id in n e g o tio P r u th e n ic a e provinciae c o ntra v o lu n ta te m n o
stram et c o ntra o m a g ia lis debiti sui officium directe vel indirecte faciat vel
praestet. N o s enim sicut ju re et titulo P ru s sia e prin cip a tu s s u p ra h o m in u m
m e m o r ia m cum p ra e d e c e s s o rib u s nostris, P o lo n ia e reg ib u s, cum su m m o h o n o re
u te b a m u r, ita n u n c c o ntra q uo sv is n o b is p e r im pe titio ne m Illtis. vrae. ob liq u a
q u a d a m ra tio n e in jure n o stro d e tra h e re v o le n te s et jus n o s tru m et Illtem.
vram., t a m q u a m vasallum , stre n u e et alacriter defe n d e m u s, m o d o Illtas. vra. et
a v o lu n ta te nra. et a d eb ito officio s u o ita, ut s u p r a scripsim us, n o n recedat.
F a c tu ra pro h o n o r e su o et nra. regia b e n e v o le n tia et favoris a u g m e n to singulari
et sub p o e n a am issio nis feudi suprascripta. B e n e valeat Illtas. vestra. D a tu m
in civitate regia Cracoviensi, die XXIX m en sis Aprilis a n n o d o m in i MDXXXI,
regni vero nostri a n n o XXV.
S ig is m u n d u s rex subscripsit.

133.

M athias D rzewicki, epus. Cujaviensis,

M auritio Ferbero, epo. W armiensi.

Bibliot. ks. Czartoryskicli, kod. 249, n r. 47 (list oryginalny).

Rm e. in Chro. p a te r et dne. am ice pra e sta n tissim e fraterqu e h o n o ra n d e .

S a lu te m in d no. et o p ta ta m felicitatem, cum sui re c o m m e n d a tio n e . P ro m eo
in ea m stud io et a m o re ip s a m saluto et visito, e a e d e m favens s a n ita te m in te
g ra m et o m n e felix et faustum . Q u ia credo ip sa m in com itiis in stantib us
M a rie n b u rg a e futuram , rogo, velit nostris ne g o tiis favorabiliter adesse, si qu a e
p er n o s tru m P o m e r a n ie n s e m officialem p r o p o n e n tu r , et p raesertim ut ja m ta n d e m
in e p isc o p a liu m trib u tio n e finem h a b e a m . In religion is etiam o b s e rv a tio n e , ut
dicitur, vacillatur, p e r im p r o b o r u m p ra e d ic a to ru m v a n a s et im p e rtin e n te s d e
c lam atio nes, a q u ib u s c e rim o n ia e et ritus ecclesiasticae culturae p r o p h a n o in
tellectu c e n se n tu r et p o p u lo p e rsu a d e n tu r. E q u id e m m a g is tra tu m G d a n e n s e m
a liqu otieus

133
aliq uo tie ns m o n u i, ut prospiceret, sacrae Mtis. p ra e c e p ta in m e m o ria h a b e n s ,
nc iterum ea u rb s n e g o tiu m sibi consciscat ex im p r o b o r u m licentia. S e d et
n ob ilitas q u a e d a m videtu r a c qu iescere hisce m alis p e rsu a sio n ib u s, ope ra e pretiu m
ita q u e esset, ut a u c to re vra. r. D. fieret gen eralis a d o m n e s a dm o nitio, ut s e n
tian t saltem hi, qui curiosi s u n t et talia patrant, q u o d vobis o m n ib u s o p tim a
tib us id ipsum displiceat.
Sicque no n dub ito, q u o d d e te rre b u n tu r et se
co n tin e b u n t a b la sp h e m iis et a pa tra n d is scandalis. Sed nec eg o su m in hoc
m u tu s et n e gligens.
N a m sa e p e et G d a n e n s e s et alios litteris a d m o n e o , et
ubi e m e n d a tio n o n erit, n o n p ig eb it m e sa c ra m regiam M tem . adire, et ea
patefacere, q u a e fiunt ad injuriam d ivino cultui.
C e te ru m est, q u o d vram. r. D. ro go, velit sui prom issi reminisci, q u o d
mihi fecerat de p le b a n a tu M ilo b a n d ze n si, qui p le b a n a tu s to tu s cum s u a do te
ja m destru ctus est, n o n m e am enim rem ago, sed ipsius ecclesiae, ne pereat.
E g o a e q u o a n im o rem tuli, d u m vra. r. D. e u m possideret, et e p iscop alia reci
p ere perm isi, q u a e n u n c a b stra h a m , q u ia no lo fovere m e u m et vrae. D. p e c
catum . Iniquu m enim est, ut is, qui n o n residet, n ec s u u m officium exercet,
fructus percipiat et a m e g ratiam istam habeat, dicitur enim , q u o d in curia
e a n d e m c u id am B e rn a rd o Sculteti resignare intenderet, q u o d utique, bulla sacrae
Mti. r e g ia e in favorem o rd in a rio ru m co n cessa c o n trad icente, facere n o n potest
sine m e o assensu. R o g o igitur vram. r. D., efficiat, ut ta n d e m alicui, qui
resideat, resignetu r, et qui d o te m d iru tam restituat.
In novis h a e c h a b e m u s, q u o d d nus. Lasky a T u reo redierit ad s u u m regem
J o h a n n e m et q u o d articulos attulerit, q u ib u s T u re u s p a c e m inter reges dissi
d en tes praescribit. Si enim e o sd e m serm us. rex F e r d in a n d u s com plectetur, pax
erit, si n o n , b ellum certum , et ista ja m in Alba regali tractantur. O ra to r a u te m
Turei ad M tem . reg iam vadit c u m fratre Lasky, q u id vero afferet, p ostea
sciem us. Vra. r. D. feliciter valeat et p e d e s curet, ut sit se m p e r b e n e sana,
m e q u e diligat. Ex V ladislavia ultim a Aprilis 1531.
M athias, dei gratia e p isco p u s Cuyaviensis.
Rmo. in Chro. pri. ct dno. Mauritio, dei gratia pontifici Varm iensi, dno. amico praestantissim o et fri. majori honorando.
Maricnburgi 10 Maji 1531.

134.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Clem enti papae septim o.
Kod. Sap. XVII, fol. 217 v.

Sanctissim e etc. D eclaravit n o b is m inister g e n era lis ordinis fratrum m i

no ru m sancti Francisci de o b servantia, p ro m o tu m esse j a m p rid e m n eg o tiu m
ca n o n isa tio n is a p u d Sanctitatem vestram beati patris ordinis illorum fratris
Ja c o b i de M archia, cujus c orpu s N e ap o li requiescit. Q u a e c a n o n isa tio q u o n ia m ,
q u o d perfecta n o n sit, fratres istos m u ltu m sollicitos reddat, Sanctitati vestrae
e g o illorum et b eati supradicti c a u sa supp lico , ut c a n o n is a tio n e m istam cito
in ch o a re et confirm are d ign etu r, ut p ia d evotio christifidelium in occasione
n u n c u p a n d i vel con cipiendi sua vota sa n c to illi n o n rem oretur. Q u o et mihi
rem

rem gra tissim a m faciet San ctitas vra. et fratres o m n e s ejus ord in is ad sui
v e n e ra tio n e m et ju g e m in d o m in o vigilantiam p ro vocabit. C o m m e n d o ine rursus
r e g n u m q u e et d om inia m e a Sanctitati vestrae, q u a m C hristus J e s u s p ro in
c rem e n to S a n c ta e fidei c atholicae et singulari c o n s o la tio n e m e a diu servet
so sp ite m et felicem. Dat.

135.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Cardinali SS. quatuor, protectori.
Kod. Sap. XVII, fol. 217.

R m e. etc. C o m m e n d a m u s n e g o tiu m c a n o n isa tio n is beati patris fratris Jacobi de M archia, ordinis fratrum m in o ru m sancti F rancisci de o b servantia, c ujus
corp u s N e a p o li requiescit, sanctissim o d o m in o nostro, ut scilicet in illa p ro g re d i
et a d effectum illam p e rd u ce re dign aretu r. Q u o d idem n e g o tiu m Dtioni. vrae.
rm ae. c o m m e n d a m u s sim ul ro g a n te s, u t op e ra et p atrocin io suo, q u a n tu m res
postulat, adju vare illud et a p u d sa n c tissim u m d n u m . n ru m . c o m m e n d a r e d ig n e
tur.
F a c tu ra Dtio. vra. rma. rem n o n ta m n o b is g ra ta m q u a m p ia m et ad
a u g e n d a m religionem christifidelium nece ssa riam , q u a m vicissim et b e a tu s
su p ra d ic tu s intercessione su a et D e u s o m n ip o te n s a m p la m e rc e d e Dtioni. vrae.
rmae. c u m u la te referet. B e n e valeat Dtio. vra. reveren dissim a. Dat. C racoviae
die XXVIII Aprilis a n n o do m in i MDXXXI, regni nri. XXVto.

136.

P. Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Cardinali protectori.
. Kod. Sap. XVII, f. 219 v.

R m e. in C hristo pater et dne. dne. co lendissim e, p o s t servitutis m e a e h u

milem c o m m e n d a tio n e m . U tc u n q u e lo n g e a b sim c o rp o re a D tione. vra. rma.,
m e n te ta m e n et a n im o nihil p ro p in q u iu s et m ag is p ra e se n s com plector, q u a m
beneficia ista, q u a e p e r D tio nem . vram . rm am . a m p lissim e in m e et liberali
m a n u co n tin u e c on feruntur, in q u ib u s etsi pro m a g n itu d in e re s p o n d e r e D tioni.
vrae. rm a e . factis n o n valeo, a n im o ta m e n n u n q u a m in referenda et d e c la ra n d a
gra titu d in e quiesco, co g ita tio n e m e a o c ca sio n e m a u c u p a n s, p e r q u a m et m e et
officia m e a reddere p o ssim Dtioni. vrae. rmae. c o m m e n d a ta . E t q u u m aestate
pra e te rita c o m m o n itu s fueram p e r d n u m . do cto re m S ta n isla u m , p o e n ite n tia riu m
m in o re m et regiae Mtis. sollicitatorem , D tion em . vram . rm am . g ra d a rio e q u o
ind ig ere, d u o s ex multis, q u o s et R o m a e a cceptio res et pro D tio n e . vra. rma.
m a g is id o n e o s m e o et m a n g o n u m jud icio fore putavi, deligi feci, q u o s per
p ra e se n te m regiae Mtis. n u n tiu m , n o b ile m J o a n n e m V ilam ow ski, Dtioni. vrae.
rmae. mitto, q u a m p lu rim u m rogo , ut in accipien dis illis n o n m u n e ris utilitatem,
se d a nim i et v oluntatis m e a e ra tio n e m spectare d ig ne tur, q u a nihil po test esse
a d p ra e s ta n d a Dtioni. vrae. rmae. officia o b se rv a n tiu s et m a g is p aratum .
Scribit a d D tio n e m . vram. reverend issim am M tas. do m in i mei d e bulla
ord in ariis reg ni a d im m u n itatem sex m e n siu m su o ru m concessa ad alios praelatos
et

et p e r s o n a s ecclesiasticas e x te n d e n d a , q u o d e g o repetere n u n c non p uto n e c e s

sariu m , nam ultra Mtis. regiae scripta data est s u p e r h ac re et aliis reb us n u n tio
huic cop io sa instructio, q u a ille fretus o m n ia istic a p u d D tio n e m . vram. rm am .
et san ctissim um d o m in u m n o stru m curare p ro vo lu ntate et d esiderio Mtis. su a e
recte p o terit; hoc saltem celare nolo D tio n e m . vram . rm am ., sacram Mtem.
su a m regiam gravatim a d m o d u m a d m isisse mihi, ut p ec u n ia de p arte denarii
sancti Petri istuc dnis. archivistis m itteretur, ablata enim parte h ac p e c u n ia e
parv u m Mti. s u a e e m o lim e n tu m exin de provenit. Q u a re D tionem . vram . rmam.
rog o p lu rim u m , ne in im p e tra tio n e futura ejus denarii sancti Petri a liq u o s c o n
tractus vel a d m in im a m p e c u n ia e p artem inseri perm ittat, scio enim M tem . su a m
p ro p te r h o n e sta te m et dignitatem regiam su stin e n d a m p artitas istas c o ncession es
cum officialibus R o m a n is n o n susc e p tu ra m . Q u o d a u te m m e iterum M tas sua
praefici ei collecturae postulat, n o n fit ho c m e a aliqua a m b itio n e , sed Mtis.
su a e s p o n ta n e a voluntate, q u a e scit m e non egere n e q u e o p tare u llum ex hoc
collectionis officio c o m m o d u m vel e m o lim e n tu m . C eterum q u a n d o trad e tu r
p e c u n ia n o m in e m e o ab argentariis, a p u d q u o s illam "rescripsi d o m in is archi
vistis, D tion em . vram. rm am . ro g o , in te rp o n e re velit autoritatem s u a m , n e plus
illi exigant, q u a m a d illos de a e q u ita te pertinere d e b e t; est enim ja m m u ltu m
im m in u tu s d e n a riu s istius p ro v e n tu s p ro p te r m u lto ru m in Slesia, P russia et
C a ssub ia in fidem lu te ra n a m praev a ricatio n em , qui n e d u m denarii so lu tio n em
n e g a n t, se d m a jo re s etiam ecclesiasticas p ra e s ta tio n e s su p p r im u n t et vi o c
cupant.
C e te ru m c o m m e n d o h u n c n u n tiu m re g iu m Dtioni. vrae. rm ae., cui etiam
com m isi n o n n u lla m e o n o m in e vestrae rmae. D tioni. de exem ptis fratribus,
de p le b a n a tu W aw rzincziczensi et aliis d o m e stic o ru m et familiarium m e o ru m
nego tiis referre, in q u ib u s ut illum et a udire et g ra tio se e xa ud ire dign etur, illam
m a jo re m in m o d u m ro g o , q u id q u id enim consilii, patrocinii et g ratiae in rebu s
iis, q u a e dicet, mihi d eclarabit ac pra e sta b it Dtio. vra. rma., n o n c om m ittam
ego, ut in in g ratu m h o m in e m id collocasse videatur. C o m m e n d o m e rursus
et servitutem m e a m Dtioni. vrae. rm ae., q u a m d o m in u s D e u s servet diu sa n a m ,
salvam et felicem pro nostri ordinis h o m in u m c o n so la tio n e et necessitate s in
gulari. Dat. C racoviae.

137. P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Stanislao doctori Rzeczyca, poenitentiario.
Kod. Sap. XVII, fol. 218.

V enerabilis dne. frater in C hristo charissim e. N im ia reditus Ja c o b i Kopecz

e xspectatio fecit, q u o d tardius, q u a m cog ita rem u s, J o a n n e s V ilam ow ski, regiae
Mtis. n u n tiu s isthu c sit m issus. C u p ie b a m u s e nim , p riu sq u a m discederet, de
statu Italiae c o n d itio n e q u e itin eru m et neg otiis nostris ex K opecz c ognoscere,
qui q u a n d o ta n tisp e r in itinere tardavit, te n e n d a am p liu s profectio V ilamowski
n o n v id eb atur. Q u a r e ut sciatis, ipse Vilam ow ski a Mte. regia p ro pte re a isthuc
mittitur, ut redd at litteras Mtis. su a e , q u ib u s d e generali concilio et aliis rebu s
ex p edition em

ex p e d itio n e m g e n e ra le m sp e c ta n tib u s s u m m o pontifici resp o n d e t, et ut n o n n u lla

m in u tio ra n e go tia , q u a e in instru c tion e h abet, curet et sine m o r a expediat,
q u e m vos in o m n ib u s , q u a e istic vel Mtis. reg ia e vel no stro n o m in e aget, c o n
silio et o p e ra vra. ju v a b itis ; d e d im u s enim illi in m a n d a tis, ne q u id in aliqu a
re sin e consilio vestro istic faciat.
M ittim us ta n d e m d o m in is archivistis p e c u n ia m , q u a m ex d e n a rio Sancti
Petri d u d u m mitti sibi o p ta b a n t, c u p e re m u s ta m e n , ut n o n in teg ra illis re d
d eretur, m u ltu m en im is d e n a riu s est n u n c im m in u tu s eo, q u o d illic universa
Slesia, C a ssu b ia et m a g n a pars P ru ss ia e p r o p te r lu te ra n ism u m n o n solvat.
Q u a re agetis v os cum rm o. d no . cardinali sa n c to ru m q u a tu o r, a d q u e m e a de
re scribim us, ut q u a n to m in u s p ossit illis n u m e re tu r, d u m m o d o n o s s in g ra p h a s
de so lu ta illis p e cu nia sufficientes h a b e a m u s ; instruet a u te m vos J o a n n e s V i
lam o w sk i noster, q u ib u s ra tio n ib u s d efe n d e re poteritis, p e c u n ia m ex inte gro ad
d n o s. archivistas p e rv e n ire h o c te m p o re n o n potuisse, v o s vero in h ac parte
indu striam et diligentiam a c c o m o d a b itis, q u a m in o m n ib u s nostris n egotiis
a c c o m o d a r e et pra e sta re soletis.
M ittim u s a utem , u t polliciti v ob is s u m u s a d p e r s u a s io n e m vestram , e q u o s
g ra d a rio s d u o s rm o. d n o. cardinali re g n i nostri protectori, q u o s q u u m redd et
V ilam ow ski nostro n om ine , vos m u n eris nostri parvitatem verbis et o ra tio n e
vestra ornabitis.
C o m m e n d a s tis n o b is m u ltu m v e stra m o p e ra m , q u a m fecistis in n o n a d
m itten dis istic p ro v isio n ib u s s a c e rd o tio ru m , q u a e v a c a ru n t p o s t m o rte m dom in i
olim Stanislai M ielsynski, et circa re se rv a tio n e m d no. S o b e k factam , ita enim
ut in p ro v is io n ib u s bu lla e o rd in a rio ru m et in rese rv a tio n e S o b e k priori juri
nro. d ero g a ri n o n perm isistis, id q u o d a vob is gra tissim o a c c e p im u s a nim o ,
r o g a m u s q u e vos, ut in po steris sim ilem ra tio n e m b ulla e p ra e d ic ta e et juris nostri
h ab eri curetis.
P e c u n ia e a n n a ta r a m , q u a m A ndreolus, tab ellarius regius, in m a n ib u s Ja c o b i
S ch utz d e p o su e ra t, dilapidatio, m u ltu m n o s angit, q u u m et repetitio, q u a m d e n u o
d e ea d e m p e c u n ia s o lv e n d a crebro a p u d vos facit rm us. d n u s. cardinalis sa n c to
ru m q u a tu o r, sit n o b is m o lesta et dilapidatio vel distractio illius turpis a d m o d u m
videatur. Q u a re sc rip se ra m u s ea d e re ad d o m in u m J a c o b u m C o rtesiu m litteras,
in cu ju s m a n ib u s m u tu i s e x a g in ta aurei ejus p e c u n ia e esse dicuntur, a d q u a s
n e q u e p e r se n e q u e p e r vos n o b is h u c u s q u e r e s p o n d it; n u n c iteru m litteras
d o m in i do c to ris J o a n n is A ndreae, phisici re g ia e et reginalis Mtis., t a n q u a m sui
necessarii et amici, a d illum s u p e r ea re m ittim us, q u a s vos illi red detis et
c u rabitis pro virili vestra, ut p e c u n ia ista ta m ab ipso d o m in o C ortesio q u a m
a d no . a u d ito re d e C ap isucis et aliis d e b ito rib u s repetita in m a n u s rmi. dni.
cardinalis restituatur.
C e te ru m d e rese rv a tio n e d e c a n a tu s P o sn a n ie n s is p ro no bis facta m ultas
v ob is a g im u s et h a b e m u s gratias, se d d e c a n u s a d h u c vivax et v alen s esse d i
c itu r; in o m n e m ta m e n e v en tu m n o s faciem us o p e ra m n o stra m , ut vo s p r a e
b e n d a m C rusviciensem , q u a m is ipse d e c a n u s P o sn a n ie n sis obtinet, haberetis.
V e ru m certo edocti su m u s, n o n a d collationem s u m m i pontificis, se d do m in i
capitanei Crusviciensis ex d o n a tio n e re g ia e Mtis. illam s p e c ta re ; u tc u n q u e autem
est,

137
est, q u u m p r a e b e n d a illa Crusviciensis n ostra esse n o n possit, n o s cog itab im us,
ut p ro virtute vestra et fide erg a no s singulari o c c a sio n e se offerente m a jo rib u s
vos o r n e m u s sacerdotiis, m o d o ita, u t soletis, n o stra n e g o tia curare n o n cessetis.
P e n s io n e m , q u a m d o m in o Stap hileo , d u m viveret, dn us. C a s p e r P odlianczki,
c a n o n ic u s ecclesiae n ostrae, so lvebat, n e q u a q u a m solvi legatario perm ittet Mtas.
regia, n a m soli S ta ph ile o h a n c gra tia m facere Mtas. sua d ig n a ta est, ut ad vitae
s u a e te m p o ra p e n s io n e m h a n c capere potuisset, aliis a u te m n o n so lu m ista
turpi successionis ratione, se d ne ulla alia- quavis h o n e s ta u n q u a m am plius
hinc p e n sio n e s ca p e re vult p erm ittere Mtas. sua. Q u a r e agetis cum V ilam ow ski
ea de re n o m in e Mtis. regiae a p u d rm u m . d n u m . c ard in alem , q u a e a d n e g o tiu m
c o m m o d e et necessario spectare v id e b u n tu r id q u e efficere curabitis, ut dnus.
C a s p e r a b istiusm odi o b lig a tio n ib u s curti can o n ic a tu etiam et p r a e b e n d a suis
liber o m n in o fiat.
Q u a e d e Nysczyczki n o b is scripsistis, scripta etiam eran t jam a b u n d e ab
aliis, n o s ta m e n illa a d fratrem ejus c aste lla n u m S y e rp c z e n se m retulim us, q u e m
p u ta m u s , istum , qui m a lo ru m societati se tradidit, pro eo, q u o d m eretur, o b
ju rg a tu r u m esse c o h ib itu r u m q u e ab his, q u a e et illi et familiae ejus m a g n a m
difficultatem et d a m n u m afferre possen t.
D e M ichaele de P a c z a n o w c o m m isim u s ita agere n o m in e regio et no stro
a p u d rm um . d n u m . cardinalem J o a n n i V ilam ow ski, ut o m n in o istic exigatur.
Q u a re vos consilia dabitis in hac parte et V ilam ow ski n e g o tiu m p ro m ov eb it,
u t.e ffe c tu m sortiatur.
C o m m isim u s huic J o a n n i V ilamowski, ut expeditis d o m in is archivistis
co nfectisque aliis n egotiis sibi com m issis det vobis et n n m e r e t n o stro n o m in e
viginti aureos, q u o s vos g ra to a n im o in p ra e se n s suscipiatis et o p e ra m vestram
faciatis, ut in re b u s regiis et nostris d e sid e rio et p o stu la tio n i n o s tr a e fiat satis.
P ro e x p e d itio n e litterarum g ra tia e jubilaei a d ecclesiam V ilnensem et n e g o t io
ru m q u o r u n d a m dni. e piscopi Vilnensis, q u a e V ilam ow ski vo bis e xp on e t, d a b it
b a n c h u s F u c c a r o r u m p e c u n ia m , q u a n ta erit necessaria, q u a m vo s a b illo ac
cipietis v igore litterarum cambii, q u a s cum p ra e s e n tib u s a d v o s m ittim us, et
q u a e c u n q u e istic perfeceritis, n os de o m n ib u s plene faciatis certiores.
C e te ru m si equi o m n e s nostri gradarii, q u o s m ittim us, salvi istuc p e r
v e n e rin t et rm us. dnus. cardinalis s a n cto ru m q u a tu o r d u o s ta n tu m sibi retinuerit,
vo lu m u s, ut vos tertium , qui supererit, h ab e a tis et accipiatis, q u e m vo bis liberali
a n im o d o n a m u s . Alia, q u a e scriptis n o n p o tu im u s declarare, referet vobis
V ilam ow ski n o m in e nostro, in q u ib u s pro solertia vestra o p e ra m n o b is vestram
et consilium praestabitis. B e n e valeatis et sitis felix. Dat. C racoviae.

1 3 8 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, reg i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta).

F e r d in a n d u s etc. se re nissim o etc. Redit a d se re n issim u m prin cipem d o

m in u m Basilium , d u ce m M o sco viae etc., Ivan B u g a k o w , n u n tiu s a d n o s ab eo
destinatus,

de stinatus, cui e g re g iu m fidelem n o b is dilectum S te p h a n u m Clintscliitz, aulicum

n o stru m , a d c o n d u c e n d u m eum u sq u e a d Seren itatem vestram ad ju n x im u s.
Q u u m q u e e u n d e m n u n tiu m expedito itinere a d d o m in u m s u u m re m e a re c u piam us,
idcirco Se re nita te m vestram affectuose h o rta m u r, ut per r e g n u m su u m et loca
illi su b d ita a p u d o m n e s et s in g u lo s officiales et su b d ito s su o s d isp o n e re et
efficere velit, q u o idem n u n tiu s cum com itiva su a r e b u s q u e suis o m n ib u s per
o m n ia et s in g u la loca tam terrestria q u a m aq uatica, ad q u a e ip su m declinare
contigerit, libere et expedite ac sin e ullo im p e d im e n to aut m o le sta tio n e ire,
transire, stare, m o rari et q u a n d o ei libuerit, recedere sinant, faciant et p e rm it
tan t e u m q u e in reb us et occurrentiis suis p r o m o tu m et a d ju tu m h a b e a n t, sicut
e a n d e m S erenitatem vestram pro su o in p u b lic a m p acem et a e q u ita te m officio
et studio ex se ipsa facturam esse n o n d u b itam u s, qu a e felicissime valeat. D a tu m
P ra g a e tertia Maji 1531.
Habuit etiam idem nuntius generales litteras passus per Slesiam ac alia loca regni sub dic
ultima Aprilis 1531.

139.

Conradus G oclenius,
Joanni D antisco.

Bibliotekn ks. Czartoryskicli, kod. 284, nr. 53 (odpis z XVIII w.).

S a lu te m plurim am . Q u o d m u n u sc u lu m m e u m b o n i co nsulueris, D antisce,

p ra e su lu m eruditissim e, n o n po test dici, q u a m mihi gratuler. E t qui E ra sm o
ob p lu rim a e ju s in m e privata officia arctissime fui a n te h a c devinctus, n u n c
n o n m in u s illius sim u lacro m e d e b e re intelligo, q u o d non aditu s q u id e m p a te
factus est a d am icitiam s u m m i herois, q u a c u n q u e parte quis velit censere Datitiscuin, g en ere, fortunis, ing e n io clarissim um , na m ipse, q u a e tu a est h u m a n ita s,
v e re c u n d ia e n o stra e fores ultro aperuisti, sed q u o d illa occ a sio n e e o u s q u e ultra
p rim u m familiaritatis limen p ro m o v e rim u s, ut p e r epistolas etiam in intim a
pen etralia au sim perru m p e re . Q u o q u o n ia m etiam videris invitare, confidentius
p o sth a c u ta r perm isso, nec v e re b o r q u ib u sv is de rebu s a p u d te g e rere potius,
q u a m ut p atiar m e u m n o m e n a p u d te venire in oblivionem .
C e te ru m de aetate, q u a fuerat E ra sm u s, q u u m im a g o ejus d ep in g ere tu r,
n o n p o s s u m in p ra ese n tia pro c o m p e rto affirm are; s e d efficiam brevi tem p o re ,
ut tibi c o n ste n t o m nia. Q u o d a d caesaris im a g in e s pertinet, c u ra b itu r non
m in u s diligenter, q u a m celeriter. T e u tata res est freq ue n tissim e in a rg en to , se d
h a c te n u s n u n q u a m successit salis pro e x spectatione. S u n t ta m e n artifices, qui
p r o m ittu n t ratio nem m oliendi argenti, ut non m in u s fusile fiat, q u a m p lu m b u m ,
sed v e re m u r, ne n o b is d e n t verba. V e ru m u tc u n q u e illud accidat, e g y p so
fingere nihil est facilius. Si q u a alia in re tua rmae. Celsitudini p o s sim g r a
tificari, im pera mihi, rogo, ut tibi addictissim o. C a m p e n si n ostro p e rq u a m
g ra tu m fuit sim u la cru m tui p l u m b e u m : q u o d et ipse c uriosissim e sum c o n te m
platus et in eo D a n tiscu m liben tissim e et cu m q u a d a m v o lu p ta te ag nov i. Q u o d s i
e ju sm o d i artifices tibi d o m i sunt, ut p ra e d ic a t C a m p e n s is, e q u id e m s u m m i b e
neficii loco ducam , si m e q u o q u e tali m u n e r e digneris. C le o n a rd o renuntiavi,
quae

139
qu a e voluisti,
m e a accepisti.

q u e m a d m o d u m licebit intelligere ex ejus epistola, q u a m cum

B ene vale. Lovanii 12 Idus Maji, a n n o 1531.')
T. rm ae. D, de ditissim us C o n r a d u s G oclenius.

Rdmo. dno. Jo. Dantisco, episcopo Ctilmensi, serenissim i Polonorum regis oratori, dno. suo
observandissim o.

140. Sigism undus primus, rex Poloniae,

'Lucae de Gorca, castell. Posnan., capit. Majoris P oloniae generali.
Kod. Sap. XVII, fol. -122 v. Kod. Epistol. XI, Epistolae T om idi, pag. 98.

M agce. sincere n o b is dilecte. Scripsit n o b is re v e re n du s dnus. epus. P o

sna nie nsis, p ro x im e in pub lico itinere interfectum esse per vim n o n n u llo ru m
no b ilium h o n o ra b ile m J o a n n e m L uko m sk i, p le b a n u m ecclesiae in D olsk o. Q u a e
res quia a d injuriam defuncti et a lioru m pace fruentium pertinet, est n obis
m olesta, offendit enim n o s a u d a c ia ista effrenata su b d ito ru m , qui sua licentia
e x e m p lu m ceteris m a le a g e n d i p ra e b e n t. Q u a r e S. tu a m h o r ta m u r sim ul illi
m a n d a n te s , ut, q u a n tu m ad officium s u u m pertinet, justitiam in hoc casu inter
fectae ecclesiasticae p e rs o n a e m inistrare velit, pro officio su o et gratia nostra
factura S. tua. Q u a e b e n e valeat. D a tu m C racoviae, V Maji a n n o dni. 1531.

141. Sigism undus primus, rex Poloniae,

Joanni Latalski, epo. Posnaniensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 122 v. Kod. Epistol. XI, Epist. T om idi, pag. 99.

R e veren de in Christo pater, sincere n o b is dilecte. M o le sto a d m o d u m

tu lim u s a n im o , J o a n n e m L uk om sk i, p le b a n u m ecclesiae in D olsko, diocesis vrae.
Ptis., per vim occiso rum vita sp o lia tu m esse et m ir a m u r satis ta n ta m h o c te m
po re licentiam s u b d ito s regn i a ssum psisse, ut nihil n o n a u d e a n t perpetrare.
Q u ia v ero in e ju sm o d i c asib us a reo crim inis c o n su e tu m est n o n prius p o e n a m
repetere posse, q u a m sit ju r e convictus, nihil in p ra e s e n s ea in re statuere
po tu im u s, sed c o m m isim u s litteris nostris m ag eo . L ucae de G o rk a , castellano P o
sn a n ie n si et c a p ita n e o M ajoris P o lo n ia e generali, ut pro officio su o in eos, qui
de crim ine convicti fuerint, pro m erito c u iu sq u e anim adv ertat. B e n e valeat Ptas.
vestra. Dat. C racov iae, V Maji 1531.

. 142.

P. Totnicius, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae B rzevicio, epo. Cujaviensi.

Kod. Sap. XVII, f. -100. Epistolarum etc. t. XI, Epistolae P. T om idi, pag. 60.

Rme. in Christo p a te r et dne. frater et am ice h o n o ra n d is s im e . N o n parvo

a b h in c te m p o r e plu re s a d m e d e d it litteras Dtio. vra. rma., q u ib u s m ulta m ecum
co m m un icavit. Inter cetera a u te m consilium m e u m requisivit, an renitente
capitulo ecclesiae s u a e recipere possit in arc h id ia c o n u m P o m e r a n ia e d. F ra n ciscum,
D. 1. 5. 1531.

140
ciscum, cancellarium olim dni. epi. Culm ensis. In q u o eisi ipsi im p e d im e n tu m
ignobilitatis o b sta re c a p itu lu m argu at, q u o m in u s recipi debeat, e g o ta m e n nihil
hoc p erm ov erer, si de luthe ra nism o, sicut pra e dic a tu r, su sp e c tu s no n esset.
N a m ecclesiae m a jo re s privilegium h a b e n t c o m m u n e de recipiendis q u a tu o r
d o c to rib u s ign obilib us. Q u a re si religionis in eo integritas m an e t, nihil ego
d u b ita re m c o n su le re Dtioni. vrae. rmae., ut illum alioq ui virum d o c tu m et p r u
d en te m arc hidiaco natu i ecclesiae su a e praeficiat. G e rm a n i au te m im p e d im e n
tum d ub ito , an illi o b sta re possit, q u u m e g o a u d ia m illum ex S k a m p e o riginem
traxisse et p ro p te re a lin g u a m P o lo n a m b e n e et exp ed ite ca lle re : q u odsi etiam
in P russia n a tu s esset, nescio an privilegiis aliquid su a re c e ptio ne a brog aret,
q u u m ii, qui in P ru ssia n a s c u n tu r, s u b d ito ru m regni n o m i n e ce n se a n tu r.
S tu d iu m et cura D tionis. vrae. rmae., q u a m circa relig io n em c o n s e rv a n d a m
in civitatibus m a jo rib u s P ru ssiae habet, m a g n o p e r e e g o la u d o et m u ltum opto,
ut nihil in p rim a la u d a ta c o n s u e tu d in e m utet. In G e d a n o q u id e m nihil v e r e n
d u m vel d u b ita n d u m est, consu les officio s u o e g re g ie fungi in c o n se rv a n d a
religion e veteri et p r o h ib e n d is n o v a to rib u s p r a e d ic a tio n is evangelicae, tam etsi
in p le b e p le r u m q u e varii affectus et c o m m o tio n e s perspici possint.
D e p e c u n iis legatis p e r m e u m W losczibo rski te s ta m e n tu m ap e rte docet,
ut n o n priu s tr a d a n tu r puellis ejus p ro p in q u is , q u a m maritis suis fuerint e lo
catae. Q u a re D tio n e m . vram. rm am . rogo, ut ita cum p a re n tib u s et c o n s a n
g u in e is p u e lla ru m agat, n e q u id co ntra testatoris v o lu n ta te m c u p ia n t vel
m oliantur.
M itto Dtioni. vrae. rmae., sicut postulavit, litteras d n o r u m . d u c u m P o m e ra n ia e et illius m e am ori et b e n e v o le n tia e ex co rde c o m m e n d o et a dno. D eo
se m p e r precor, ut sit san a , sospes, in co lu m is et felix sem per.
D at. C racov iae die VI Maji a n n o dni. 1531.

143. Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta przepisana, ale jeszcze poprawiana).

F e r d in a n d u s , divina favente clem entia R o m a n o r u m rex se m p e r a u g u s tu s

ac G e r m a n ia e , H u n g a ria e , B o h e m ia e etc. rex, infans H isp a n ia ru m , a rchidux
Austriae, d u x B u r g u n d ia e etc. m a rc h io M o ra v ia e etc. c o m e s Tirolis etc. s e re n is
sim o p rincipi d o m in o S ig ism u n d o , Dei g ra tia regi P o lo n ia e , m a g n o duci Li
tu a n ia e ac R ussiae P ru ssia e q u e , fratri et sororio n o stro c harissim o s a lu te m et
m u tu i a m o ris o m n is q u e bo ni c o n tin u u m inc re m e ntum . S e re n issim e princeps,
frater et so ro rie n o ste r charissim e. Veridica re la tio n e c o g n o v im u s, h o n o r a b ile m
d e v o tu m n o b is dilectum m a g is tru m M a rtin u m D o b e rg a s th , c a n o n ic u m Vratisla vien sem in ecclesia parochiali G lo g o v ia e m ajoris, q u a m a d p r a e se n s obtin et,
e am h a e re sis ziza n ia m sa lub rite r et fructuose rep u rg a re , q u a illius p le b isa ni
a n te h ac infecti, jam a d ex tre m a m im p ie ta te m et in q u ie tu d in e m te n d e b a n t, ut
s u b in d e m a g n i tu m religionis, tu m etiam nostra referat, e u n d e m a d h u c ad ali
q u a n tu m te m p u s istic p e r m a n e n d o tam sa n c tu m o p u s p ro s e q u i et firmius anim is
h o m in u m

111
h o m in u m insinuare. Q u u m q u e forte idem m a g iste r D o b e rg a s th Serenitatis vestrae
subditis, civibus C racov iensibu s, m a g is gratitu dine, q u a m o b lig a tio n e aliqu a de
m u ta n d o rursus solo et istuc r e d e u n d o o b n o x iu s existat, id e o q u e Sere n ita te m
v estram singulari s tu dio et affectu h o r ta m u r et r o g a m u s, q u a te n u s to t re sp e cti
bus, q u ib u s eu m istic p o tiu s p e r m a n e r e expedit, S e re n ita s vestra, m isso ad
m a g istra tu s s u a e illius urbis s u o ru m q u o p ia m , eo s ad h o c req uirere et a d d u c e re
velit, ut eu m a liq u a n d iu a d h u c a b e sse a e q u o a n im o p atiantur. In q u o n o b is
S e re n ita s vestra m a g n o p e r e gratificabitur, q u o d e rga eam vicissim b e n ig n e et
fraterne, d u m d a b itu r occasio, c o m p e n s a b im u s . Q u a e feliciter valeat. D a tu m
in arce n o stra P r a g a e die VII. m e n sis M aji a n n o D o m in i MDXXXI, re g n o r u m
n o s tro ru m R o m a n i prim o , aliorum vero o m n iu m quinto.

144,

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckic (list oryginalny).

S ig ism u n d u s, dei g ratia rex P o lo n ia e , m a g n u s d u x L ith uan iae, Russiae,

totius P ru ssia e M a s o v ia e q u e etc. d o m in u s et heres.
Illustris p rin c e p s et d o m in e , n e p o s charissim e. Et lilustritate vestra postu lante et c o m m u n i s u a d e n te necessitate m ittim u s illi p e r h u n c cub ic u la riu m
n o stru m m a n d a tu m p o e n a le jurid icum , q u o m a n d a m u s Illti. vestrae, n e quid
c on tra officium s u u m in p a r e n d o a lie n a e et e x tra n e a e jurisd itioni faciat; sicut
etiam factu ram illam p ro c u ld u b io confidim us. Q u a r e suscipiet illud Illtas. vestra
et pro s u a e rg a n o s o b se rv an tia et feudali d eb ito e x eq uetu r.
B e n e valeat
Illtas. vestra.
D a tu m C racoviae, die Xa Maji, a n n o D o m in i M. D. XXXI0, reg n i vero
nostri a n n o X X V to .
C o m m iss io r e g ia e Mtis, p ropria.

145.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

A lberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolewieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem ),

Illme. prin c e p s et d o m in e , d o m in e h o n o r a n d is s im e . Q u a e re s p o n d it Mtas.

regia oratori Illmae. D. vestrae, ja m p u to illi perlata e sse ; r e s ta b a t hoc, ut
p o e n a le m a n d a tu m m itteretur, q u o d n u n c ta n d e m m issu m is cub iculariu s re gia e
Mtis. re d d e t illmae. Dtioni. vestrae. Illa a utem , q u a e a d c a e sa rea m M tem . et
d o m in u m e p is c o p u m C u lm e n se m scribi c e nsuit illma. D. vestra, e g o c u ra b o pro
m e o officio, ut scribantur, et a cubiculario s u a e Mtis. illuc u sq u e, ubi caesarea
Mtas. n u n c agit, deferantur. C o m m e n d o m e et servitia m e a illmae. D. vestrae,
q u a m felicissimam esse et recte in co lu m e m v e h e m e n te r opto. D a tu m C ra
coviae, die Xa Maji, a n n o D o m in i M. D. XXXI0.
E ju s d e m vestrae illmae. D. servitor
P etrus, e p isc o p u s C racoviensis
et vicecancellarius, subscripsit.

146.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Joanni Latalski, epo. Posnaniensi.

Kod. Sap. XVII, f. -123. Cod. Epistolarum etc. t. XI, Epistolae Tomieii, pag. 99.

Rm e. in Christo pater. Scripsi p rio rib u s litteris, m a g n a m m e cepisse

m o le stia m ex casu J o a n n is L u k o m sk i interem pti, cujus m o rs ta n to mihi a cerb io r
videretur, q u a n to m a g is id ex s u b o r n a tio n e vel consilio a liq u o ru m nostri ord in is
p e r s o n a r u m p rocessisse intelligerem.
D e d n o. Isdbienski a dd uc i n o n p o s su m , ut credam ea, q u a e a d aures
D tionis. vrae. rm a e . s u n t in o d iu m illius delata. N ovi enim m o re s et p r u d e n
tiam illius, q u a p e r h o c te m p u s , q u o m e c um est, in o m n ib u s a c tio n ib u s recte
u su s est et c u m m u lto r u m c o m m e n d a tio n e et p u to id, q u o d ad invidiam ejus
n u n c est suscitatum , p ro p e d ie m c o n q u ie tu ru m . D o m in a tio a u te m vra. rma.
nisi e xploratis sing ulis et p r o b a ta veritate illum in a n im o su o c o n d e m n a r e
velit. C o m m e n d o m e a m o ri et b e n e v o le n tia e fraternae D tion is vrae. rm ae.,
q u a m s a n a m et felicem esse se m p e r opto. D a tu m C racoviae, feria V p rox im a
p o st festum S. Stanislai die XI Maji a. dni. 1531.

147. Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Lucae de Gorca, cast. Posn., capitaneo Majoris Poloniae generali.
Kod. Sap. VIII, 224. Kod. Jag. nr. 222. Kod, Op. XIII, 71. Kod. Karnk. XIII. 73.

M agce. d o m in e , d o m in e et frater h o n o ra n d is s im e , N u n c p rim u m ex lit

teris M gcae. vrae. intellexi, d o m in u m O d ro w q sz la b o ra re a p u d re g in a le m M tem .
d e im p e tra n d is regiis litteris reservandi sibi a d vitae te m p o ra castru m et o p p id u m
S a m b o r c u m b o n is a d illa p e rtin e n tib u s, et, p r iu s q u a m a liq u id ea de re cum
a liq u a Mte. in rem su a m , sicut p ostu la t Mgcia. vra , ag ere m , contuli cum ipso
d no. O d ro w q sz, q u a r a tio n e m e a o p e ra illi p ro d e s s e p o sse m . S e d q u u m intel
lexi, M tem . re g in a le m difficiliorem se n u n c in n e g o tio isto, q u a m prius, e x
h ib e re p r o p te r n o n p r a e s e n ta ta s litteras, q u a s se Mti. su a e reginali ductam
o s te n s u r u m pro m ise rat, su asi illi, ut, si c o n su ltu m vellet r e b u s suis, pra esta re t
illius Mti., q u o d prom isit, litterasq ue osten deret, n a m id em ho c invitus ju b e n te
Mte. reg ia facere cog eretu r. H o c a u te m e g o illi su a d e o , q u o d p uto m a g is ex
c o m m o d o illius fore po sse, s u m q u e etiam p o sth a c su a s u r u s et m e a op e ra a d
ju tu ru s, in q u ib u s m a x im e o p u s illi et c o m m o d u m h ab eri posset.
D e sacrileg o te m e ra to r e divinissim i s a c ram e n ti p o e n a s accep tas esse g a u
d e o o p to q u e , ut h ae c p u n itio ex em p lo et terrori sit in p o ste ru m reliquis e ju s
m od i a b o m in a n d is et scelestis m alefacto ribu s, n ih ilq u e d u b ito istam M gciae.
vrae. p ia m circa v in d ic a n d a s D ei injurias sollicitu dinem illi et h o n o r e m et merc ed em a m p la m allaturam .
Hic n o v a nulla sunt, nisi q u o d b rev ib u s declaraverit n o n n u llis d, p a la tin u s
Siradiensis, se ex Tturda rediisse et a s se n su m im p e ra to ris T u r e o ru m a d indutias
a n n u a le s faciendas attulisse, ex q u o n u n tio fu im u s hic c o nsolati, q u o d et a n n u u m
a d h u c te m p u s a ca la m ita te re sp ira n d i et sp e m futurae pacis et c o n c o rd ia e c o n
ficiendae h ab itu ri su m u s.
D icitur

M3
Dicitur etiam cras h u c v e n tu ru s esse o ra to r T u re o ru m im p era to ris et d o
m in u s S tanislaus Laski, a q u ib u s q u a e e x p o n e n tu r et tra c tab u n tu r, e g o M gciae.
vrae. p e r aliam o c casion em sc ribendi declarare curab o. C ujus m e a m o ri et
b e n e v o le n tia e fraternae interim c o m m e n d o felicissim am q ue illam esse et diu
salvam et in c o lu m e m v e h e m e n te r desidero.
D at. C racoviae a n n o d o m in i 1531.

148,

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Gdanensibus.
Kod. Sap. XVII, fol. 442 v.

Fa m a ti, sincere n o b is dilecti. Intellexim us ex litteris vestris, d e m is su m a d

vos esse q u o d d a m fru m e n tu m in co ntrov ersia a b b a tis et cap iian ei nostri P l o
censis p o situ m . Q u a m c o n tro v e rsia m q uia n o s c o g n o s c e n d a m et c o m p o n e n
d a m inter illos r e v e re n d o patri dno. e p o P lo c e n si co m m is im u s , m a n d a m u s
vobis, ut fru m e n tu m ip su m ei parti assignetis, cui illud idem d nn s. epus. P l o
censis a d ju d ic a n d u m censuerit, de q u a re vo s ipse e p isc o p u s certiores per litteras
su o s faciet. Interea a u tem n eutri parti fru m e n tu m a s sig n a re p ra e su m atis, pro
gratia nra. aliter n o n facturi.

149. Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Lucae, abbati Plocensi, archidiacono Dobrinensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 443. Kod. Epistol. XI (Epist. Tomicii) pag. 124.

R e v e re n d e pater, frater in C hristo charissim e. Tutati, su m u s, q u a n tu m

m a x im e p o tu im u s, n e g o tiu m vestru m fru m e n ta riu m et ut justitia vo bis a d m in i
stretur. M a je sta tem regiam et re g in a le m ro g a v im u s , q u a e , ut ja m a n te detulit
o m n e m istam ca u sa m judicio rmi. dni. epi. Plo cen sis, ita et n u n c q u o q u e p e r
stat in p ro p o s ito suo. Q u a r e ag atis vos a p u d D tio n e m . s u a m rm am ., q u o d
juri et necessitati vrae. e x p e d it; d ata est en im o m n is p o testa s rm ae. Dtioni. su a e
de fru m e n to id, q u o d ju s postu lat, d e c e rn e n d i et G d a n e n s ib u s scriptum est
n o m in e Mtis. regiae, ut a d m a n d a tu m dni. e piscopi ei parti fru m e n tu m lib erum
dim ittant, cui erit p e r ip sum a d ju d ic a tu m . C u p im u s vo s b e n e et feliciter valere.
Dat. C racov iae XI Maji, a n n o a C hristo na to 1531.

150.

Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Andreae Cricio, epo. Plocensi.

Kod. Sap. XVII, f. 435 v. Kod. Epistol. XI (Epist. Tomicii) pag, 112.

Rm e. in C hristo p a te r et dne. n e p o s charissim e. R e v e rsu s est ta n d e m

Ja c o b u s C o pe c z , q u i in U rbem su p e rio re a n n o m issu s erat, et attulit d ip lo m a
jub ila e i isti ecclesiae D tionis. vrae. rm ae. e x u sta e p e r s u m m u m pontificem c o n
cessi, q u o d eg o D tioni. vrae. rm a e cu m p ra e se n tib u s mitto. Is etiam attulit
litteras

14.4

litteras a d reg iam M tem . su m m i pontificis et rmi. dni. c ardinalis G a jeta n i de

p e n s io n e p e r A d ria n u m pontificem ipsi cardinali su p e r p r o v e n tib u s e p isc o p a tu s
P lo c e n sis reservata, sicut ex litterarum exem plis, q u a e mitto, Dtio. vra. rma.
perspiciet. Q u u m a u te m h o c n e g o tiu m a d D tio n e m . vram. rm a m . inprim is
spectat, ipsius erit a liq u o consilio providere, ut istae q u e rim o n ia e vel difficultates
de in c e p s vel Dtioni. vrae. rm ae. vel r e g ia e Mti. n o n o b tru d a n tu r. C eterum
q uia n e c e sse erit cito et s u m m o pontifici et dno. cardinali re sp o n d e re , Dtio.
vra. rm a. conficiat a r g u m e n to et consilio su o a d u tr u m q u e litteras, q u a e in rem
D tionis. vrae. rm ae. ra tio n e d ignitatis re giae Mtis. h ab ita facere v id e b u n tu r
e a s q u e a d m e q u a m p r im u m mittat.
N o v a r u m rerum in p r a e se n s nihil h a b e m u s , se d q u u m erunt, p e rsc rib a m
illas alio n u n tio Dtioni. vrae, rm ae., cujus m e a m o ri et b e n e v o le n tia e fraternae
c o m m e n d o et felicissimam esse a tq u e in c o lu m e m se m p e r p lu rim u m desidero.
Dat. C raco viae die XI M aji 1531.

151. A ndreas Oricius, epus. P locen sis,

P. Tomici epo. Crac., vicecancellario.
Teki G orskiego, nr. 1458 (list orygin. z wiasnor. podpisem ). Kod. Sap. VI11, 214, Kod. Jag.
nr. 235. Kod. Op. XIII, 6 6 .) Kod. Karnk. XIII, 68. Kod. Korn. pism Krzyckiego, nr. 234.

Rm e. in Chro. pater, d o m in e et b e n e fa c to r co lendissim e. In ju n x e ra t mihi

vra. rma. Dtio. p e n u ltim is suis litteris, u t q u a m p r i m u m illi significarem , q u o
m o d o n e g o tiu m n e p o tis m ei d. Z eb rz id o w sk i cum capitulo m e o tran sigerem ,
q u o d et n o n n u lli isthic m ei can o n ic i et multi alii viri gra v e s q u e r e re n tu r de m e
et rma. D tione. vra. ob violata p e r m e ecclesiae m e a e privilegia, q u a e res p ro p te r
m o le stia m r m a e . . D tionis. vrae., q u a m litterae illius re d o le b a n t, in g e n s mihi
c o rd o liu m pe pe re rat. V e h e m e n te rq u e m iratu s fueram , q u a e h a e c esset isto rum
b o n o r u m v iro ru m vel gravitas vel pru den tia, ut su o su m p tu res alienas c u r a
rent u tq u e vrae. D tioni. rm ae. n e g o tiu m n o n n e c e ssariu m exhiberent, a cujus
a n im o q u a slib e t etiam ju stas m ole stias o m n i stu d io repellere d e b e ren t. N e
ita q u e in p o s te ru m ulla illis a n sa g a rrie n d i relinq ueretu r, sic ca u sa m m e am
licet in d ig n o a n im o cora m his canonicis, qui a b se n te s erant, institui, ut n o l u
erim ullam m ei ra tio n e m haberi, se d ta n tu m justo judicio c a u sa m ipsam s e c u n
d u m p riv ileg iu m d o c to ra le et u su m ipsius a tq u e acta capitularia decerni. Q u u m
q u e exegissem a m eis ac c u sa to rib u s, ut eo ru m , q u a e egissent, ra tio n e m re d
d e re n t o s te n d e r e n tq u e ea, q u a e dixissent sc rip sisse n tq u e a d versum m e, vera
esse et illi nihil nisi v e n ia m p o stu la re n t, e g o vero e v id e n tib u s r a tio n ib u s et
testim on iis p ro b a ss e m , n o n so lu m n o n fuisse u n q u a m privilegium ip sum seu
verius b u lla m do c to ra lem in u su m et e x ec u tio n e m ded u c ta m , se d etiam refuta
tam p e r veteres p ra e la to s et inutilem et sin e ra tio n e p e r P e tru m e p is c o p u m
exp editam , u n d e d o c to r S ta n cz e n ita tu rp ite r ab e a p r a e b e n d a fuerat per d o m i
n u m S h la p o m n ib u s c o n n iv e n tib u s dejectus, q u u m d e n iq u e b u lla m ipsam p ri
m u m p e r e u n d e m Pon tificem , q ui con cesserat, d e in d e p e r E ra s in u m e p isc o p u m ,
) W kod. O p. dopisal G orsk i: D e canonicatu G em ino indijjne collato. Gumino, w ies
pod Ptanskiem .

qui e xe c utor ejus ja c ta b a tu r, fractam et, ut vocant, aun ullatain, digito, ut

ajunt, d e m o n stra ss e m , d e c re v e ru n t o m n e s u n a se nte ntia p ro v isio n e m m e a m
ju ste et legitim e factam , et seditiosi, qui hic p ra e sen te s e ra n t et p r a e b e n d a m
istam s u m m o p e re a m b ie b a n t, n a m alii o m n e s p ra e se n te s ab eis desciverant,
c o n d e m n a ti a c ta e q u e m ihi gratiae, q u o d p r a e b e n d a m h a n c ne poti m e o potius,
q u a m alicui ex collegiatis, q u o r u m m o re s nescio, qui pecu liares et ab aliis
d isso n a n te s essent, c ontulerim . R e c e p tu s q u e est d o m in u s Z eb rzid ow ski sim pli
citer, sicut alii so lent canonici, vigore prov isio nis ordinariae. D e privilegio vero
doctorali c o m m issu m arbitrio m eo, u t de se rv a n d o , m u ta n d o vel a b r o g a n d o
illo id facerem, q u o d mihi et ecclesiae m a g is c o n d u c e re videretur. Q u o d a u d ie n s
dixi illis m e a m d e lib e ra tio n e m , qu o d , q u u m ca u sa expediti privilegii d octoralis
mihi pro b a re tu r, m o d u s n e q u a q u a m , p r o p te r e a q u o d a d effectum ded uci no n
po ssit u n q u a m , ut esset ex usu ecclesiae, q u o d et Pontifex illi d e r o g a re t et
d o c to re s a d le g e n d u m et p r a e d ic a n d u m aut etiam re s id e n d u m cogi n o n p o s se n t
vig ore h u ju s privilegii, ut te n o r eju s exigit, n e q u e tales la b o re s ferre s o le an t hi,
qui a m p lo s h a b e n t p ro v e n tu s et villas, nisi in te rd u m p ro colore vel solatii causa,
ut h a c te n u s factum e s t; fun da re m e g o p o tiu s loco m a n s io n a ria e arcis Po ltho viensis, q u a m mihi fu ndare ad m ise ran t, d u o s p o e n ite n tia rio s in ecclesia cathedrali, q u o r u m sin g u lu s h a b e re t 40 m a rc a ru m p ro v e n tu m , qui residere c o ntinue
et vicissim legere, pra e dic a re et c on fession es a u d ire t e n e r e n tu r ; privilegium
vero d o c to ra le m a n e re t, ut prius, n e q u e e x ec u tu m n e q u e a b r o g a tu m , ut, si quis
d e h in c e p is c o p u s illud exeq ui vellet, u te re tu r arbitrio s u o ; q u o d ta m e n totum
o p o rte re t aliter expediri, tam etsi a b r o g a to illo n o n p ra e c lu d e re tu r via dignis
d o cto rib u s ad ecclesiam, n a m et suffra g an e us ad aliam p ra e b e n d a m fuit p rim u m
acceptus, in q u a frequ entius, q u a m in hac alia, p ra e d ic a v it; se d occlud eretur via
indign is d octoribus, q u o s tun c a d c o n s e rv a n d u m privilegium o p o rte re t ingerere,
ub i v a c a n te p r a e b e n d a d ig n u s n o n c ontingeret, ut raro c o n tin g u n t. Q u o accepto
universi am plexi s u n t h a n c c o n d itio n e m m a g n is g ra tia ru m a c tio n ib u s et ita tota
ista tra g o e d ia versa est in P la u d ite c om icum . Q u are , mi rme. d o m in e , si q u e m
a d h u c vra. rm a. D tio. sc ru p u lu m h a b e t in a n im o ea causa, illum d e p o n e r e et
o b trectato res istos c o n te m n e re dig netur. N escio enim , q u o pacto m e m ag is
p u r g a r e p o tu erim , q u a m e o r u m m e t judicio, qui adversarii esse d ic e b a n tu r q u i
q u e p e ssim e hic a p u d o m n e m n o b ilita te m et re liq uos ca n o n ic o s, qui a b se n te s
erant, ob e a m rem a ud iu nt. A lioquin, nisi fuisset ratio per m e h a b ita m olestiae
rm ae. Dtioni. vrae., m alu isse m cum his seditiosis et accu sa to rib u s m eis p a u lu lu m
jure et jurisdiction e m e a colludere, u t p o sth a c aliis e x em p lo esse n t exh ib e n d i
mihi p er se d itio n e m et c o n ju ra tio n e s negotii.
C o m m e n d o m e in gra tia m rm ae. D tionis. vrae., q u a m d o m in u s D e u s
servet, uti s e m p e r precor, d iu tissim e sa n a m , la e ta m et felicem. E x P lo c k o die
XI M aji a n n o d o m in i MDXXXI.
Servitor P locensis sst.

Acta Tom iciana,

Tom us XIII.

10

152; Sigism undus primus, rex Poloniae,

Joanni Laski, archiepiscopo G nesnensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 397. Cod. Epistol. t. XI (Epistolae P. Tomicii) pag. 56.

Rme. in C hristo p a te r et d ne . sincere n o b is dilecte. S crip se ra m u s d u d u m

Pti. vestrae, ne a d v e rsu m cives S a n d o m irie n s e s et p le b a n o s a lio sq u e su b d ito s
m eos, qui ex d o n a tio n e re g u m p ra e d e c e s s o ru m n o stro ru m vectigalia seu te lo n e a
a d se sp e c ta n tia capiunt, c e n su ra s ecclesiasticas fulm inari p erm itteret, d o n e c
n o s prius visis illorum et Ptis. vestrae privilegiis d e ju re ip so ru m d isc e rn e re m u s,
q u o d h a c te n u s facere n o n p o tu im u s . Q u o n i a m a u te m Ptas, vra. n o n exspectata
c o g n itio n e et decreto n ostro n u n c iterum , ut illi q u e ru n tu r, m o n e ri illos m a n
davit, h o r ta m u r illam, ut differat a d h u c juris istius sui severitatem , q u o a d n os
de ju r e ta m Ptis. vrae., q u a m illorum p riu s c o g n o s c a m u s et q u id d e in c e p s fieri
de be a t, d e c e rn a m u s. In q u o faciet Ptas. vra. re m su o officio et ae q uita te
d ig n a m et n o b is g ra ta m . Q u a e b e n e valeat. D atum .

153. Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Joanni Laski, archiepo. G nesnensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 398. Cod. Epist. t. XI (Epistolae Tomicii) pag. 57.

Rme. in C hristo p a te r et d o m in e rnajor h o n o r a n d e . M issus h u c tertio

erat his d ie b u s a d M tem . reg ia m n u n tiu s a civibus S a n d o m ir ie n s ib u s q u e stu m
de rma. P a te rn ita te vra., q u o d illos n o n ha b ita ulla ratio n e litterarum Mtis. su a e
e x c o m m u n ic a ri m a n d a re t. Q u a m iterationem cre bra m q u e re la e q u u m a n i m a d
verterem e g o M tem . regiam plus nim io c o m m o v e re , co nsilium cepi c u m d no .
castellan o B ie c h o v ie n s i1) de c o n tin e n d o n u n tio a re d d e n d is Mti. regiae civium
S a n d o m ir ie n s iu m litteris, p ro m itte n s illi, facturam D tio nem . vram . esse sin e o m n i
n eg o tio , q u o d regia Mtas. litteris suis postulavit. Q u a re si dignitati et existi
m ationi su a e c o n su ltu m esse cu pit Dtio. vra. rm a., p lu rim u m illam rogo, ut
illos cives s e u n d u m v o lu n ta te m Mtis. su a e absolvi facere et e x c o m m u n ica ri a d
c o n v e n tu m u s q u e regni fu tu rum n o n perm ittat, ista e n im ra tio n e et Mti. regiae
satisfaciet Dtio. vra. rma. et a uto rita te m s u a m retinebit. C o m m e n d o m e am ori
et b e n e v o le n tia e D tionis. vrae. rm ae. et cupio, u t sit q u a m diutissim e sana,
salva, in co lu m is et felix, D a tu m C racoviae, die XII Maji, a n n o dni. MDXXXI.

154. Andreas Cricius, epus* P locensis,

Petro Tom icio, epo. Crac., vicecancellario.
Tcl<i G orskiego nr. 1459 (list wlasnortjczny). Kod. Sap. VIII. 217. Kod. Jag. nr. 236.
Kod. Op. XIII. 67. Kod. Karnk. XIII. 69. Kod. Korn. pism Krzyckiego, nr. 236.

Rme. mi d o m in e , dne. et b e n e fa c to r colend issim e. T a m e tsi et d o m in u s

ca p ita n e u s et d o m in u s a b b a s P loc e nsis v id en te s m e a m m ole stia m , q u a m ex
ip so ru m c o ntro ve rsia h ab ui, c a u s a m su a m to ta m ju dicio m e o su b d id e ra n t, a c
cessit
') K asztelanem Biechow skim byt w r. 1531 Mikolaj Rusocki.

147
cessit ta m e n mihi m a g n u m a d m in ic u lu m ex c o m m issio n e reginalis Mtis. et
litteris rm ae. Dtionis. vrae. a d n e g o tiu m h o c m elius d e c e r n e n d u m et liberius
id, q u o d m ihi videbitur, p r o n u n tia n d u m . N a m d o m in u s c a p ita n e u s ex significa
tio n e Caroli et L ubranski, q u o d factum ejus Mti. reginali p ro b a re tu r, fuit ali
q u a n to in h ac re pe rtin ac ior factus.
Mi rme. d o m in e . Ecclesia m e a cathedralis, etsi n u n c libera sit, in arce
ta m e n et p o te sta te sa eculariu m sita, et fuit a n te h a c sa e p e et in p o ste ru m esse
p o te st in m a g n a servitute et discrim ine, praesertim ubi aliquis m o tu s et rerum
m u ta tio c o ntin geret, nec circa illam ullus p ra ela tu s vel c a n o n ic u s h a b ita re p o
test, q u o d valde esset n e c e ssa riu m p ro p te r n o n so lu m ejus c ustod ia m , se d etiam
b o n u m o r d in e m rei divinae, m a x im e q u a e no c tu peragitur. Ibidem situm est
m o n a ste riu m m ajori a d h u c servituti et discrimini , expo situ m , q u o d m o n a c h o s
h a b e t p ro b o s q u id e m , sed ad n ullam p ro rsu s rem id o n e o s, u n d e vix a liq u a n d o
ex e o ru m n u m e r o b o n u s et id o n e u s a b b a s c o n tin g e re possit. Itaque ta m pro
ecclesiae m e a e q u a m etiam m o n a ste rii m ajori securitate, utilitate et decore
statui cum m o d e rn o abb a te , qui p o s t adv e rsita tes su as p r o b e vitam et re gim e n
s u u m em e nd a vit, h a n c u n io n e m facere, ut collato illi s uffrag an eatu id em esset
p e r p e tu o suffra ga n e us et a b b a s, ratione c u ju s u n io n is h a b e re t e p is c o p u s facul
tatem d e in ce p s cum m o n a c h is a b b a te m eligendi. U n d e n o n d u b iu m esset, quin
vir talis s e m p e r eligeretur, qui, hac c o n ju n c tio n e cum ecclesia m e a et g e m in a
au to ritate fultus, n o n so lu m ecclesiae cathedrali et m o n a s te rio , se d etiam ipsi
arci, q u a e p ro p te r a m p litu d in e m s u a m de se rta videtur, m a g n o esset usui et
o rn a m e n to , n e q u e b o n a m on asterii ita distrahi p o ss e n t, ut h a c te n u s facium est,
n e q u e capitanei c o m m itte re aliquid a u d e re n t te m e re contra clerum in arce, p r a e
sertim a b s e n te e p isc op o.
In ea re ex h ib e t se m ihi a b b a s valde o b se q u e n te m ,
m o d o c o n se n s u s regius et c onsilium vrae. rm ae. D tionis. accedat, sin e q u o eg o
nihil facere vellem. Q u a r e su p p lic o vrae. rm ae. Dtioni., ut, q u a e sit Mtis. regiae
et ipsius vrae. rmae. D tionis. sen tentia, m ihi p e rsc rib e re n o n gravetur.
Scribo in e a d e m re Mti. reginali, ne quid contra ipsius etiam a n im u m
fecisse viderer. E g o profecto id a g o n o n p e rs o n a e a u t rei alicujus privatae
causa, s e d ratione ecclesiae et loci h u ju s et p o tio ru m ex c a pitu lo m e o consilio.
S en te n tia m inter a b b a te m ip su m et eju s s u b d ito s ferre su m coactu s juxta
p rio ru m c o m m iss a rio ru m decreta, q u a n d o q u id e m relatio d o m in i p alatini M a s o
viae, ex q u a na tu m fuit co n trarium d ecretu m regium , c o m p e rta est erro n e a
ip siu sm e t c on fession e et decreto s o le n n ite r facto. C o m m e n d o m e g ra tia e vrae.
rmae. D tionis., uti d o m in o et benefactori m eo. Ex Ploczka XIII M aji a n n o 1531.
Servitor epus. P loc e nsis sst.

155.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem).

Illme. p rin c e p s et d o m in e , d o m in e frater m a jo r co lendissim e. Salutem et

o m n is felicitatis p e r p e tu u m in crem e n tu m . Q u o d ju c u n d is sim u m illmae. Dtioni.
vestrae fore pu to , certiorem e a m facio, q u o d sacra M tas. regia d o m in i nostri
clem entissim i
10*

US
clem entissim i et inclyta conjux cum liberis Mtis. suae, g ratia D eo, o p tim a
fruitur valetud in e. E g o etiam Dei b e n ig n ita te cum m e is o m n ib u s b o n a utor
valetudine. C u p e re m , ut etiam illma. Dtio. vestra cum se re n issim a d o m in a
c o n ju g e su a et suavissim is liberis bellissim e valeret.
Accipiet e ad e m illma. Dtio. vestra ab hoc cubiculario litteras inhibitionis,
pro q u ib u s p e r le g a tu m s u u m n u p e r rogavit, q u a e q u id e m litterae scriptae s u n t
in eu m m o d u m , sicut suasit e a d e m illma. Dtio. vestra, q u a e nihil de Mte. regia
et re g n o P o lo n ia e d u b ita re d igne tur. N a m n o n ta n tu m calam o, se d et g la d io
rex et re g n u m ip su m te m p o r e necessitatis, D e o ju v a n te , decertabit.
Litteras a d se re n iss im u m d o m i n u m re g e m D a n ia e resp o n siv a s mitto cum
hiis illmae. D. v e s t r a e ; q u a m p lu rim u m r o g o , d ig n e tu r e a s p e r id o n e a m o c
c a sio n e m a d illius M tem . tran sm itte re et m e ac o b s e q u ia m e a illius C elsitudini
regiae se d u lo c o m m e n d a re .
M itto etiam d u o ex e m p la litterarum dni. Nipczicz, q u a s n u p e r a d m e
d e d it; m isissem litteras ip sas o riginales, s e d illegibiles s u n t ; Caroli ta m e n
litteras originaliter, (ut vocant), m i t t o 1) sim ul cum e x e m p lo litterarum cu ju sda m
H u n g a r i- ) ; nescio, a n o m n ia certa sunt. E go, ut emi, ita etiam v e n d o . Illma.
D. vestra b o n i c o n su le re d ig na b itur.
E st hic n u n tiu s caesaris T h u re a ru m , h o m o p ru d e n s, o rigine P o l o n u s ; h a
bet in R u ssia m a tre m vivam, m u lie re m n o b ile m , q u a e hiisce d ie b u s h u c ad
filium v e n tu ra est. N ihil aliud egit a p u d M tem . re g iam , q u a m q u o d litteras
c aesaris reddidit, A ra b ic a e sc rip ta s; eas e g o tra d u c i feci c u id a m m e o T h u rea e ,
q u o in re g n o et M a g n o D u c atu L itua n ia e n e m o m elius litteras A rabicas n o v it;
e a ru m litterarum e x e m p lu m m itto illmae. D. v es tra e .3)
D e b u it ille n u n tiu s a p u d m e ju s s u Im b ra y m B a sch a e constitui et m e a llo
q u i; se d est debilis, n ec licet illi d o m o e x ire ; p o s tq u a m a p u d m e erit m e c u m q u e locutus fuerit, de o m n ib u s faciam certiorem illmam. D. v estram . Q u a m
iterum a tq u e iterum o p tim e e t felicissime valere d e sid e ro m e q u e clem en tiae
e ju sd e m illmae. D tionis. vestrae ex c o rd e c o m m e n d o . D a tu m C racov iae tred ec im a die Maji a n n o a C hristo n ato M. D. XXXI0.
Q u o d attinet illum H u n g a r u m , q u e m m ihi illma. Dtio. vestra datis litteris
c o m m e n d a n d u m Mti. regiae com m isit, d a b o o m n e m , ut d e b e o , o p e ra m , q u o
in h o c vo luntati illmae. D tionis. vestrae fiat satis.
C h risto p h o ru s de Schidlow iecz, castellanus
et c a p ita n e u s C racoviensis ge ne ra lis ac regni P o lo n ia e
cancellarius etc.
vestrae illmae. D. totissim us servitor et frater, m a n u sua.

') Dat. z Pragi, 3 maja 1531, dotyczy scjm u pragskiego, Czcch, Morawii, Wqgicr i cesarza. 2) Zob. nr. 126. 3) Listu tego nie ma A rdiiw um Kr61ewieckie. Jcst to prawdopodobnie list drukowany pod nr. 82.

149

156.

A ndreas Tqczynski, palatinus Cracoviensis,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list orygin. z wlasnor. podpiscm).

Illustrissime p rinc e ps et d o m in e, d o m in e mihi clem entissim e.

P o s t h u m illim o ru m servitiorum m e o r u m in g ratia m vestrae illustrissimae
D. officiosissimam c o m m e n d a tio n e m . D e faustissim a v a le tu d in e vestrae illustris
sim a e D. s u m m o cum studio et p e r q u a m lib enter audivi. In q u a D e u s O p ti
m u s M a x im u s vestram illustrissim am D. diutissim e s o s p ite m et in c o lu m e m
conservet. O m n ia , q u a e hic g e ra n tu r, et q u a e item in novis circum ferantur,
a m ic o s et servitores vestrae illustrissim ae D. sin g u la a b u n d e p ersc rip tu ro s exhinc
vestrae i. D., certo mihi p e rsu a d e o , ita ut su p e rv a c a n e u m esse p u ta re m , m e
e a d e m etiam c u m illis vestrae i. D. perscribere d eb ere, ei e a n d e m , u t dicitur,
cantilen am creb riu s rep etere, q u a e res n a u se a m potius, q u a m a m o e n ita te m
a liq u a m ciere consuevit. H o c saltem re liq u u m fuerat p o tissim u m , ut m e q u a n
tum p o s su m , stu d io sissim e in gra tia m c o m m e n d e m et servitutem m e a m p e r
p e tu a m vestrae i. D. hu m illim e d ev o v e a m , sup pliciter ro gan s, u t in gratia sua
m e fovere d ig n e tu r et m a n d e t, q u o d v is g e n u s m ihi possibile et ta n to principe
d ig n u m servitiorum e x e q u e n d i. In o m n ib u s o b s e q u e n tis s im u m et officiosissi
m u m servitorem m e p ra e sta re c u ra b o sed ulo. P o rr o in his re b u s a vestra i. D.
m ihi d e m a n d a tis, q u a e a d d ig n ita te m et h o n o r e m ve stra e i. D. pertin ean t, q u a n
tam o p e ra m su m p se rim et q u a m stu d io se advigilaverim , m alim id, ut alii de
m e referant, q u a m e g o ipse, ne v idear p a u lo a m b itio s u lu s esse. Q u o d a u te m
attinet n e g o tiu m illustrissimi principis G eorgii, fratris v. i. D., v estra i. D. ex
litteris sacrae Mti. regiae a N ipschicz porrectis latius intelliget, q u a ru m ex e m p lu m
vestram i. D. h a b e re existimo. C eterum in novis re b u s ex B u d a p ra e te r in
d u tia s a n n u a le s nihil h u c u s q u e in n o v a tu m est, nisi q u o d c o n v e n tu s illhic brevi
c e le bra nd i a p p a ra n tu r, q u e m a d m o d u m vestra i. D. ex his p ra e se n tib u s inclusis
liquido c o g n o s c e t.1) Q u o r s u m a u tem haec v erg an t, vestra i. D. p ro su a p r u
dentia, q u a p lu rim u m pollet, perspiciet a tq u e co nsiderabit. C u m his m e et cum
universa familia T h a n c z in e n si et praesertim n e p o te m eo, qui o m n iu m no strum
n o m in e a p u d vestram i. D. p r a e s e n s servitia no stra ob e a t, d iligentissim e c o m
m e n d o . Q u a m o p tim e et diutissim e valere precor. D a tu m C racoviae s a b b a to
p o st festum sancti Stanislai p ro xim o, a n n o D o m in i 1531.-)
E ju s d e m illustrissim ae D o m in a tio n is vestrae h u m illim u s servitor
A n dreas, c o m e s in T h a n tz y n , p a la tin u s Cracoviensis, m a n u sua.

157. Joannes T arnow ski, palutinus Russiae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wtasnor. podpisem ).

Illustrissime princeps, d o m in e , d o m in e m ihi o b se rv a n d issim e . P o s t p e rp e

tu a m servitutis m e a e c o m m e n d a tio n e m . Q u e m a d m o d u m illma. D. vestra ca u sa m
et n e g o tiu m servitoris sui M elch ier mihi c o m m e n d a r e d ig n a ta est, ut faciliorem
justitiae
) Listu tego nie ma Archiwum Krolewieckie,

D. 13. 5. 1531.

150
justitiae a d m in istra tio n e m a sse q u i p o ssit et valeat, nihil est, illme. princeps,
q u o d e g o lib en tius faciam, nisi id, q u o d mihi a illma, D. vestra injungitur.
A dh ib ui ita q u e in ho c o m n e m o p e ra m , u t sine ulte rio rib u s d ila tio n ib u s n e g o tiu m
istud transigi possit. S e d q u o n ia m p a rs adv ersa s e c u n d u m ju ris nostri d is p o s i
tio n e m a d r e p o n e n d u m litteras et privilegia, q u ib u s se p r o b a r e nititur, ipsa
b o n a justo et h e re d ita rio titulo po ssidere, sibi recepit, ob id ita q u e ipse servitor
illmae. D. vestrae in ta m brevi te m p o r e justitiae c o m p le m e n tu m actionis su ae
o b tin e re n o n potuit. Q u a n tu m ta m e n ex m e erit, c o m m e n d a tio n is illmae. D.
vestrae, tu m et justitiae ipsius ra tio n e m h a b e n s, illi p a trocinari pro p o s s e q u e
a d e s se volo, ut, q u a n tu m d e ju re et justitia sibi pertinebit, id a sseq u i posset.
Petiit ta n d e m ipse idem servitor illmae. D. vestrae, ut e g o q u o q u e o p e ra m
m e a m a d illmam. D. vestram in te rp o n e re m , q u a tin u s b o n a q u a e d a m , q u a e a
illma. D, vestra a d te m p u s lim itatu m seu ad b e n e p la c itu m e ju sd e m eid em s u n t
c on cessa, ju re h ere ditario ac p e rp e tu o im p e tra re ac a illma. D. vestra o btin ere
possit. E t licet satis s u p e rq u e m ihi esset, ut m eritis m eis id o b tin e a m , ut so lu s
illmae. D. vestrae c o m m e n d a tu s esse p o sse m , q u a m ut alios c o m m e n d e m ,
m o re m ta m e n p re c ib u s eju s ge re ns, peto, q u a tin u s illma. D. vestra, si eu m
d ig n u m id o b tin e re censet, ei de gratia et m un ificentia s u a p ro v id ere d ig n a r e
tur, ut id o b tin e at, q u o d petit. C um his m e et servitia m e a in gra tia m illmae.
D. vestrae q u a m d ilig entissim e re c o m m e n d o , c up iens, e a n d e m se m p e r o p tim e
ac felicissime valere. D a tu m P r z e w o rsk o die q u a tu o rd e c im a Maji, a n n o d o m in i
MDXXXI.
E ju s d e m vestrae illmae. D o m in a tio n is servitor
J o a n n e s , c o m e s in T a rn o w , p a la tin u s R ussiae
et c a p ita n e u s ex ercituum regni P o lo n ia e , subscripsit.

153. Sultan Suliman, caesar Tureorum,

Sigism undo primo, regi Poloniae.
Teki Gorskiego, nr. 1460

(odpis w spolczesny}.1) Kod. Sap. VIII, 264. Kod. Jag. nr. 274.
Kod. Op. XIII, 121. Kod. Karnk. XIII, 121.

P e r Ocieski allatae
N o m e n o m n ip o te n tis Dei est m a x im u m , q u o d inv ocare in initiis ju stu m
et m agnificum -) h a b e tu r, cum m a g n a et h o n o r a ta p o te n tia verbi divini, ingentis
et m axim i, p e r g ra tia m cujus et ipsiu s p ro p h e ta e , qui est sigillum o m n iu m
sa n c to ru m p a tru m , viam ju sta m p r a e m o n s tr a n tiu m et a liorum o m n iu m a m ic o ru m
fidelium, tam o m n ip o te n tis Dei, q u a m su p e rio ru m n o stro ru m , qui s u n t M e c h m e t
M u s ta p h a , s u p e r q u e m g ratia cle m e n tia e d iv in ae sit, n a m illius m iracu la s u n t
m anifesta, et q u a tu o r fam iliarium s u o r u m a m ic o ru m n o m in a to r u m A bub e ke r,
Orner, O ss m a n , Haly, q u o r u m n o m in e c re a to r o m n ip o te n s sit s e m p e r b e n e
dictus et n o m i n e etiam o m n i u m sp irituu m ju s to ru m et a n im a r u m b eatificatorum
cum auxilio d ivino et isto rum o m n iu m .
Ego
) Na odwrotnej stronie odpisti zapiska Tom ickiego:
Thureorum, quos attulit O czyeski.
Kod. Op. dignum.

Transsumptum litterarum imperatoris

151
E g o S u lta n u s S ulitnan us, c aesar caesa ru m , Dei g ratia m a g n u s et invictis
sim us im p e ra to r C o n sta n tin o p o lita n u s, rex re g u m , d o n a to r sc ep tro ru m et largitor
c o ro n a ru m , u m b r a c u lu m terrae, cu m auxilio divino d o m in a to r M ajoris et In
ferioris maris, M ajo ris et M in o ris Asiae, Africae et E u r o p a e , Syriae, A rabiae,
Ju d e a e , C a n a n e a e et Gallileae, P h o e n ic ia e , A lexandriae, Aegipti et M a g n a e
Alkairi, E th io p ia e , M ediae, Libiae et L am e c h ia e, Indici et Rubri M aris et regni
Je ru sa le m , S a m a ria e cum ejus civitate et M aris Tiberiadis, D a m a sc i, H elepi et
M a g n a e A n tiochiae, M e s o p o ta m ia e , C h a ld e a e et M a g n a e B a b iio n is cum M ajore
et M in o re A rm enia, Pa rth ia e, Persiae, H iberiae, G e o r g ia n a e cum M ari C aspio,
T ra p ez u n tii, T a u ric a e, C a p p a d o c ia e , C aesareae, P a m p h ilia e , Ciliciae et Tarsiae,
C a ra m a n ia e , A m asiae, P a p h la g o n ia e , Lydiae, Phrygiae, B ithy niae et m a g n a e
civitatis N iceae, N ic o m e d ia e, M a g n a e C a lc e d o n ia e et totiu s M a g n a e A nath oliae,
G raeciae, A etholiae, T h raciae et M a g n a e R o m a n ia e , T h essaliae, P e lo p o n n e si,
Corinthi, C h e ro n e si, A lb an iae, B osn iae, B ulgariae, M oldaviae, V alachiae, Scy
thiae, T arta ria e et m u lta ru m aliaru m infinitarum p rov in ciarum , re g n o r u m et
im p e rio ru m , vi a rm o r u m et virtute bellica q u a e sito ru m cum e nse n o stro fulm ineo,
vel verius d ivino p a rto ru m a p ra e d e c es s o rib u s n ostris im p e ra to rib u s su lta n o
M e c h m e t S ach et avo n o stro su lta n o B ajazeth Sach et a filio ex ipso pro creato
su lta n o Selim Sach, n o stro beatificato patre, cum q u o r u m reliquiis excelsa et
im m e n s a clem en tia b e a titu d in is d iv in ae et c u m a n im a b u s e o ru m sit in s e m p i
te rn u m , A m en.
S ig is m u n d e , qui es g e n e ra tio n is et professionis Je su , m a jo r inter principes
c hristiano s et in m a g n a P o lo n ia excellentissim us rex, m a g n u s du x L ituaniae,
Russiae, P ru s s ia e et M azoviae etc. N o tu m sit vobis, q u o d , cum ho c te m p o re
in excelsa aula m e a e c ae sa re a e Mtis. subjecti et o b e d ie n te s principes et m a g is tr a
tus lo c o ru m s u o r u m constituti essent, ut ex illa participarent, c o m p a ru it in
co nsp e c tu m e a e c a e sa rea e Mtis. fidelis h o m o J o a n n e s , no ta riu s et n u nc tiu s
m issus tu a e Mtis. q u e s lu s q u e est, q u o d ex V alachiae p a rtib u s n o n n u lla regni
et d o m in ii tu a e Mtis. loca fuerint in tercep ta et su b ju g a ta , simul n u n tia n s a vobis
m isso s fuisse p lu res n u n c tio s ad dictum v o je w o d a m de B o g d a n i a 1) p e rc u n c ta
tum c a u sa m ejus pessim i facti r e s p o n s u m q u e illinc fuisse, id m a n d a to et ex
c o n se n s u m e a e c a e s a re a e Mtis. factum esse, q u a e o m n ia ita, ut e ra n t illinc ad
vos n un tiata, declarari et notificari excelsae a u la e n o stra e fecistis, affirmantes
etiam in p ra e s e n s illa, q u a e d u d u m pactis inter n o s firm avim us, n o n de be re
aliq uo pacto in c o n tra riu m ru m p i vel destrui, q uin etiam confirmari m agis
sem per, cre de nte s in s u p e r v o je w o d a m d e B o g d a n ia a d id p e ssim u m factum et
rem in c o n v e n ie n te m m o tu et v o lu n ta te propria in d u c tu m esse, q u o d procul
d u b io certissim um est, q u o n ia m hinc a n o b is de hac re nihil est illi significa
tum vel c o m m is su m vel m a n d a tu m . E t p ro in d e sub ito et ho ra ipsa pra e se nte
m issum est ad p r a e n o m in a tu m v o je w o d a m excelsum et efficacissimum m a n d a
tum m e u m , ut ex locis territorii et d om in ii tu a e Mtis., q u o a d u sq u e se in illa
injecit, e x te nd it vel illa o ccu pav it et su b ju g a v it, m a n u s retrah at et e ju sm o d i
loca restituat et c o n s ig n e t vobis et parti vestrae, u tq u e n ullo m o d o haec, q u a e
c o n tin e n tu r
') Kancelarya suHariska pomicszata nazwe; kraju z im ienicm davvnicjszego w ojew ody \voioskiego.

152
c o n tin e n tu r in capitulis inter nos receptis, c on trarietate vel difficultate inter
posita, cujusvis n o m in e violentur, sive ille sit v o je w o d a B o g d a n ia e , sive Valacliiae. N a m a m b o isti servi, subd iti et tributarii mei sunt, e o r u m q u e p ro vinciae
c o m p u ta n tu r inter alia d o m in ia n o s tra et in n u m e r o p ro v in c iaru m B o sn a e et
S a m a n d ria e h a b e n tu r, nec dissim iles s u n t provinciis m eis propriis, sicut et s u b
diti e o ru m su n t a d sim ilitu dinem su b d ito ru m m e o ru m . Q u u m a u te m ita sit, q u o d
p ro p te r h a e c pacta, q u a e intor n o s p e p ig im u s et profitem ur, per m e a m Cae
sa re a m M tem . n o n fuit m a n d a tu m dicto v o je w o d a e , u t d o m in ia et territorium
ve stru m dam nificet vel d e p o p u le tu r, nec id o m n im o ex c o m m is sio n e nostra
hab uerit, quin etiam sit v o b is per nu n c tiu m a d n os m issum ex parte nostra
n u n tia tu m et notificatum , dictum v o je w o d a m n o n esse sui juris nec a n o b is
se p a ra tu m , m in im e etiam fuit ju stu m mitti a v ob is ad illum o rato rem . E st in
ho c q u id e m erratum , et ita sit; n ih ilo m in u s ta m e n ipse et V a la c h u s s u n t servi
et tributarii m ei et a p o te n tia a tq u e excelsa aula m e a est ipsis a sp ere m a n d a
tum et p ro h ib itu m , n e q u isp ia m illorum a u d e a t mittere a se vel a d se adm ittere
a liq u o s o ra to re s in q u e m c u n q u e lo c u m n o m in e su o m issos. S e d m u lto m agis
n o n p o ssin t certiores facere nec creare alicubi o ra to re s n e q u e n o m in a r e nunctios, nec etiam possit ullus h o m o ab exteris p a rtibus oratoris n o m in e venire
a d illos. V erum si q u id n egotii aliquis illorum u b ic u n q u e h a b e at, p e r ora tore s
suo s poten ti, clem en ti et h o n o r a ta e au la e m e a e c a e sa re a e Mtis. significabit et
notificabit, q u a e o m n i te m p o re in ne g o tiis illorum erit p a te n s ap erta et secura.
Q u a m o b rem ex illo te m p o re , sicut et a n te a , est m a n d a tu m o m n ib n s his et
q u i b u s c u n q u e aliis, ut o m n e s, q u i o ra to rio m u n e r e fun ge re ntur, castigarent.
E a d e m ration e re g n o H u n g a ria e , q u o d est u n u m ex m a jo rib u s professionis
Je su , et J o a n n i, regi H u n g a ria e , est d a tu m e x p re s su m m a n d a tu m et co m m issio
similis et exp ressa est illi facta. Ita etiam pro vinciae m a g n i H a n T artaricae
n o m in a to S a d o th G h y ra y h a n d ig n o im peratori est c o m m is su m , qui et ipse ab
excelsa e t m a g n a aula n o stra sp e ra t et fruitur gra tioso auxilio. N a m dominia,,
q u a e possidet, auxilio m e o quaesita et illi dala su nt, ipse vero vicissim tam
a d g ra tia m excelsae a u la e m e a e c a e sa re a e Mtis., q u a m ad c o n fo e d e ra to s et
am ic o s n o s tro s se refert et ita a p u d se profitetur, per q u a e , q u u m ita sint, c o n
firm antur etiam et a p p r o b a n tu r se m p e r et in o m n e te m p u s, q u a e inter no s
recepta et in capitulis scripta sunt, d e n o ta tu r etiam et d ec la ra tu r p e r hoc, q u o d
provincia, d o m in iu m et im p e riu m T artaricum ita se h a b e t, ut si in n u m e r o p r o
vin ciaru m m e a e c a e sa rea e Mtis. esset. A tque ita n on o p u s est v ob is se p a ra tim
cum illis aliud tractare, quin etiam m a g is convenit, ut, q u e m a d m o d u m p raeteri
tis te m p o r ib u s vo s invicem pertulistis et m u tu o v o b isc u m egistis, ita et d ein ceps
inter vos sit, et in c o ntra riu m nu llam difficultatem facietis. V e ru m etiam p e r
s u a d e b itis vobis, dictum H a n n o n esse per se nec se p a ra tim principem . S u p e r
q u ib u s o m n ib u s m issum est illi excelsum m a n d a tu m m e u m effectusque p r a e
d ic to ru m declaratus.
Insu per, ut sciatis, A b u g a y h a n misit u n u m ex p rin c ip ib u s suis o ra to re m
d e c la ra n d o se esse a m icu m m e a e c a e sa reae Mtis. et offerendo se ad m a n d a ta
nostra fa c tu m q u e est, q u o d filia A b u g a y h a n im pe ra to ri alterius T arta riae supradicto S a d e V irayhan n u p sit et facta est affinitas. U n d e et ipse s p o n s u s se
remisit

153
rem isit a d o b s e q u iu m celsitudinis a ulae sublim is m e a e c a e sa rea e Majestatis.
Ita et vos, q u o d c o n tin e tu r in p ro fe ssio n e inter n o s recepta, cum illis profite
bim ini et capitula confirm abitis et ultra b e n e v o le n tia m , a m o re m et con fid entiam
veterem a m ice recipietis et ratificabitis sem per. E t h o c ita sit v ob is no tu m .
D a tu m in m a g n a h o n o r a ta et sublim i aula C o n s ta n tin o p o lita n a currentib us an nis
p ro p h e ta e nostri 936 in fine lu n a e R a m a x a n et c u rre n tib u s a n n is M essia e Jesu
1531 die XV Maji.

159. Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Lucae de Gorca, cast. Posnan., capitaneo Majoris Pol. generali.
Teki Gorskiego, nr. 1461 (minuta M aciejow skiego z popr. Tom ickicgo). Kod. Sap. VIII, 22,5.
Kod. Op. XIII, 72. Kod. Karnk. XIII, 74.

M agce. d o m in e , dne. et frater h o n o ra n d issim e . Q u u m is servitor m e u s ist

h u c iret et e g o scirem officii m ei esse, n e quis v a c u u s litteris a m e a d M gciam .
vram. dim itteretur, p ra e se n te s illi lu b en s dedi, q u ib u s M gciam . vram. viso et
saluto f a u sta q u e illi p re c o r o m nia. H u c e g o veni voti solvendi causa et, q u u m
C racovia discessi, reliqui M tem . regiam a n im o a d m o d u m a nx iam et p e rtu rb a ta m ,
q u o d n e q u e .exercitum ob d efectum p e c u n ia e n e q u e p e c u n ia m p ro p te r con tri
b u e n tiu m et e xigen tium n e g lig e n tia m cogere h a c te n u s contra h o ste m su um
potuerit. Q u a e res, ut a rd u a est et difficilis, ita varios in affectus an im u m
Mtis. su a e trah it et sollicitat. E g o e q u id e m , qui paci et quieti p u b lic a e s e m p e r
studui, n o n libenter viderem , ut p a u c o r u m culpa, qui decretis c o n v e n tu s publici
serius parent, in exp e d itio n em bellicam g e n e ra le m u niv e rsa m n ob ilitatem regni
a d d u c e re d e b e at, q u a m ut vitarem us, m u ltu m la b o re m o m n e s invicem c o n s u
le n d o in p ro x im o c onv e ntu su scepim u s. Q u o n ia m a u te m audio, istis terris
M ajoris P o lo n ia e tard ita te m et c o n trib u e n d i m o ra m p r a e c ip u e ascribi, M gciam ,
vram . p lu rim u m rogo, ut o p e ra m su a m faciat, ne et invidiam sibi concilient
h o m in e s nostri serius p ra e sta n d o , q u o d d e b e n t, et occasio sint ceteris, qui otio
stud ent, ad bellum grave et m o le stu m evocandis.
In H u n g a ria res q u ie sc u n t indutiis a n n a lib u s per T u reu m admissis.
Consiliarii ta m e n et p rim o re s regni dietam , q u a m illi r a k o s c h vocant,
pro die A scen sion is d o m i n i 1) soli sibi ind ix e ru n t fortasse de statu su o futuro
b o n a fide et c o n c o rd ib u s anim is consulturi, ex q u o co n ventu q u a n d o aliquid
certi afferetur, ig n o ra re e g o M gciam . vram . n o n pe rm ittam .
C eteru m , ut ex privatis etiam aliquid a m e c o g n o s c a t M gcia. vra., accidit
a nte m e u m Cracovia discessum , q u o d , q u u m d. Lasocki p raefectu ram Lanciciensem , a u g e n d o a d a n n u a m a r e n d a e dni. castellani B iech ov ien sis p e n s io n e m q u a
d rin g e n ta s rnarcas, o b tin e re la b o ra re t et dnus. B iecho viensis c o n d itio n e m h a n c
a u g e n d a e s u m m a e susciperet, d o m in u s Lasocki n o n so lu m n o n est c o n se c u tu s
praefecturam alterius, se d et s u a m R a v e n se m amisit. N a m q u e ulcisci illum
v o len s d o m in u s B iechow ski mille florenos ex R avensi praefectura, e x ' q u a ipse
d o m in u s Lasocki ta n tu m q u in g e n to s solvebat, s o lu tu ru m se o btulit a n n u a tim
et ita c o n d itio n e m n o n suscipien te d o m in o Lasocki u tr a m q u e praefecturam o b
tinuit.
>) D. 18. 5. 1531.

154
tinuit. U n d e q u u m esset d. Lasocki nim iu m p e rtu rb atu s, in a e g ritu d in e m in
cidit, q u a m tum a d h u c illi a u g e b a t dolor, q u a n d o e g o C racovia d isc e d e b a m .
S a n e d ub ito , ne in vitae periculum incidat. Cetera, q u a e v ulgata erunt, verbis
e x p o n e t q uaerenti M gciae. vrae. se rvitor m eu s. C ujus e g o m e am ori et b e n e
vo lentiae fraternae ex a n im o c o m m e n d o illa m q u e felicissimam esse et s e m p e r
cum tota familia su a o p tim e salvam ac in c o lu m e m v e h e m e n te r desidero. Dat.
in C zqsto c h o w a die XVI Maji a n n o dni. MDXXXI.

160.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny z wlasnorqcznym podpisem).

Illustrissime prin c e ps et d o m in e frater g ra tio s e ac colen dissim e. Q u id q u id

a m e officii in c o m m o d u m et d ig n ita te m illmae. D. vestrae praestari potest, id
p e r p e tu o illma. D. vestra pro voto est habitu ra. T a m e tsi nihil h u ju sm o d i p ost
discessu m S ta in k irc h er, cubicularii regii, vel ex H u n g a ria , G e rm a n ia , vel Boliemia allatum sit, q u o d , si p erscrib erem , v o lu p ta te m a liq u a m illmae. D. vestrae
esset a llaturum . Q u ia ta m e n n o n ign oro, g ra tu m futurum officium ho c m e u m ,
significo illmae. D. vestrae, se re n issim o s principes no stro s, M tem . reginalem
c u m filiabus su a ru m M tu m . optim e, q u o d d iu tu r n u m sit, esse incolum es. E g o
etiam, gratia dei, c o n s o rs m e a c u m dulcissim is liberis, n e m p e o m n e s servitores
illmae. D. vestrae recte valem u s, n o n m o d ic e g a u d e n te s, d u m intelligim us,
illm am . D. vestram , illmam. d o m in a m c o n so rte m ejus cum su av issim is p i g n o
ribus e a d e m dei o m n ip o te n tis clem en tia perfrui. C e te ru m scripseram has in
clusas litteras illmae. D. vestrae et c o m m ise ra m cu id a m servito rum m e o r u m ,
ut eas dicto S ta ink irc he r d a ret a d illmam. D. vestram transferen das.
Qui
m a n d a tu m n o n est execufus, q u o d e g o m o leste tuli. Q u a m o b r e m m itto illas
n u n c illmae. D. vestrae a tq u e supplico, d ig n e tu r p rim o q u o q u e n u n tio illma.
D. vestra m ihi re sp o n d e re. Interim m e ex a n im o illmae. g ra tia e et clem entiae
c o m m e n d a tio r e m esse percu pio, a tq u e v e h e m e n te r exo pto, ut d e u s o p tim u s
m a x im u s illmam . D. vestram cum o m n ib u s suis p e rp e tu o co nse rv e t et m a n u teneat. D a ta e C raco viae die 16. Maji a n n o D o m in i 1531.
C ristoforus de Schidlow iecz, castellanus
et c a p ita n e u s C racoviensis ac regni P o lo n ia e
cancellarius,
vestrae illmae. D. totissim us b o n u s servitor et frater, m a n u sua.
In s c e d a : O b s ig n a tis ja m litteris accersitus a d p ra e sen tia m o m n iu m ,
qui hic adsun t, co nsiliario rum levis n u n tiu s w a iw o d a e M o ld a v ia e ; qui p o s te a
q u a m litteras, fidem illi facientes, n o b is obtulisset, m o n itu s, ut le g a tio n e m sibi
c o m m is s a m e x po neret, retulit, se n o n a d consiliarios, v e ru m a d ip su m re g e m
m issu m , n e q u e dictu rum q u id q u a m nisi su a e regiae Mti. N o s re s p o n d im u s
illi, n o b is esse c o m m is su m ab regia Mte., ut e u m a u d ire m u s et reg iam M tem .
n o n solum e u m n o n velle audire, se d ne videre q u id e m , ta n q u a m ho stis sui
n u n tiu m . Q u a m o b r e m , si dicere n o b is recusaret, sin e m ora , u n d e venit, re v e r
tatur. M a n d a tu m itaque illi, ut citra m o ra m d is c e d a t; ita ille a b s o lu tu s abiit
et dixit, se hinc no n dicta le g a tio n e so lu tu ru m .

181, Indutiae unius anni

inter Ferdinandum, Romanorum etc. regem , et Joannem Zapolya,
U ngariae regem .
Archiwum K roiewicckie (odpis z kancelaryi Krzyszt. Szydtow icckiego).

A n n o d o m in i m illesim o q u in g e n te s im o tricesim o prim o.

Articuli in d u tia ru m p e r u n iu s an ni integri re v o lu tio n e m , a p rim a videlicet
die m e n sis Maji ja m praeterita u s q u e ad u ltim a m Aprilis p ro x im e ve n tu ra m
u tra q u e die inclu sa o b s e r v a n d a r u m , editi et firmati.
Im prim is, q u o d u trin q u e p en itus cessetu r ab armis.
D eind e, p o s tq u a m te m p o r e in d u tia ru m , q u a e interp o sita e e ra n t a vigesim a
s e c u n d a Ja n u a rii a d v ig e sim a m s e c u n d a m Aprilis u tr o q u e die incluso, plures
ab u tra q u e p arte e a sd e m ind utia s violentiis, o c c u p a tio n ib u s et d e p r a e d a tio n ib u s
v io laru nt u tra q u e citra p rin c ip u m v o lu n ta te s et m a n d a ta et, ut h a e c h o n e s tiu s
o b se rv e n tu r, talis m o d u s d atu s est p ro c e de nd i c o ntra e o sd e m .
O r d in e n tu r q u a tu o r com m issarii, viri b o n i et probi, ita q u o d quivis p rin
c ip um d u o s o rd in et, qui c o n v e n ia n t in S trig o n io a d festum divi J o a n n is B aptistae
c um p le n o u triu sq u e principis m a n d a to et o m n ib u s q u a e r e n tib u s justitiam ratio ne
d e p r a e d a tio n u m te m p o r e in d u tia ru m sive p raeteritaru m sive p ra e se n tiu m d e
c e rn a n t citationem et v o c e n t a d p ra e s e n tia m e o ru m illum, co ntra q u e m q u e
ritur et sim pliciter a u d ia n t et p r o c e d a n t a d diffinitivarn se n te n tia m juxta p r u d e n
tiam et co nscien tiam illorum, no n o bsta nie o rd in e juris regni.
Q u ilib e t p rin c ip u m te n e a t ad m in u s q u in g e n to s ped ites et tricentos equites,
qui e x e q u a n tu r ea, q u a e dicti com m issarii diffinierint. E t si necessitas p o s tu la
verit, u te rq u e p rin c ip u m a d d a t suis to rm e n ta bellica, s e c u n d u m q u o d videbitu r
p ro c o n d itio n e et o p p o r tu n ita te c o m m o d u m .
Q u ilib e t p rin cip u m poterit suos, quisvis vel ipsi principi injuriam fecerit
a u t in p rin cip e m s u u m q u ic q u a m c o m m ise rit aut in o b e d ie n te m se exhibuerit,
co rrigere et p u n ire s e c u n d u m s u a m v o lu n tatem , et alius prin cep s nu llo m o d o
se c a u s a alterius su bd iti introm ittat vel d e fe n d e n d o vel ju v a n d o vel ac c e p ta n d o
illum in feudalitatem et su b je c tio n e m su a m c ontra v olu n ta tem alterius principis
et b o n a fide.
Ite m : ubi vero oritur differentia ra tio n e castrorum , civitatum , o p p id o r u m
vel villarum et c e te ro ru m h u ju sm o d i, quis fuerit p o s s e s s o r te m p o r e illo, q u o
indu tia e trim estres et p ra e se n te s c o e p e ru n t, et q uis ratione in d u tia ru m debite
po sside re d eb e a t, ja m dicti co m m issa rii h a b e a n t et alia dijudicare.
Liceat o m n ib u s m e rc a to rib u s aliis privata a g e n tib u s et n untiis q u o q u e
p u b lic a a g e n tib u s libere d o m in iu m alterius p e r a g r a r i; n o n m in u s sit liberum
p e r u triu sq u e d o m in ia ire, redire libere etiam sin e salvo c o n d u ctu o ra to rib u s
et nu ntiis ab u n o principe a d alium, etiam sa c ra m R o m a n o r u m Caesaream
M tem . et S u m m u m pontificem.
O m n ib u s m e rc a to rib u s u triu s q u e partis sit liberum in u triu sq ue regni
principalibu s et d itio n ib u s o m n e s m erces, q u a le s c u m q u e sint et ex a n tiq u o fue
rint, em ere, vend ere, pellere, ducere, v e h e re p e r terram sine o m n i im p e d im e n to
et interdicto u triu s q u e principis a u t e o r u m lo c u m te n e n tiu m , au t q u o r u m c u m q u e
officialium, solutis ta m en solvendis, uti est c o n su e tu m .
u n.

156
Item : q u o d nullu s su b d ito r u m o b alterius cujusvis debita vel excessus
arrestetur, im p e d ia tu r vel in terten eatur, sed u n u s q u is q u e actor s e q u a tu r forum
rei et jud ic e s nullo m o d o p r o tr a h a n t justitiam q u e re n tib u s ad m inistrare, n o n
o bserv atis illis prolixis term inis juris, sed p r o c e d a tu r sim pliciter et de p la n o
sine strepitu juris. Si a u te m q u isp ia m jud ic u m in d e b ite pro traxerit a u t d e n e g a
verit justitiam , tu n c ille laesus b o n o f u n d a m e n to d e d u c a t Illum cora m locum tenenti vel pa la tino sui principis et d o m in i et lo c u m te n e n tis ; vel p a latin u s b e n e
inform atu s poterit illi d are litteras, ut sit lib e ru m a r r e sta n d u m alterum de altera
parte, alias m in im u m .
Ite m : po st su s c e p ta s ind utia s vero a b u tra q u e p arte d e b e b it u tr a q u e pars
in re g n o H u n g a r ia e illos o m n e s c o m itatus, arces, civitates et o m n ia fortalitia
a lia q u e b o n a , q u a e c u m q u e a d d ie m in d u tia ru m in su a p o te s ta te hab e b it, p e r
te m p u s in d u tia ru m libere te n e re et p ossid ere, n o n o bstan te , q u o d fuit u n iu s
vel partis a d h a e re n s a u t servitor.
Item : q u o d p artes p ra e d ic ta e in co m ita tib u s o m n ib u s p ro v e n tu s ca m e ra e
re g iae ju sto s et legitim o s interea percipere ab incolis suis et s u o ru m o m n iu m
p o ssin t et d e b e a n t tam ex in te g ro q u a m particulariter.
Incolae p o sse ssio n a ti o m n e s jure su o in b o n is et p o s s e s s io n ib u s suis, q u a s
te m p o re su sc e p ta ru m in d u tia ru m o b tin e b a n t, libere te n e re et po ssidere, n o n
o bsta nte , q u o d fuit un iu s vel partis a d h a e r e n s vel servitor.
Ite m : q u o d ind utia e in causis h ereditariis et ab aliis antiq uis su sp e n s a
m a n e a n t, lites vero et differentiae, q u a e de n o v o e m e rse ru n t p o s t su sc e p ta s
prio res et istas p ra e se n te s indutias, h o c m o d o dirim antur, ut, q u a n d o res a g e n d a
veniet inter eos, qui p a rtiu m s u n t a d v e rsa ru m , tu n c is, qui in ju riam patitur, pro
eo a g a t coram com ite illo, in cujus c om itatu a m b o residen t. C o m e s tu n c a d
ju n g a t sibi alium co m item vicinum , qui sit d e p arte q u a ere n tis i n g e m i n a t i o n e m ;
inter eos vero, qui partis u n iu s ta n t u m m o d o sunt, fiant jud icia m o re solito.
Ite m : in ex ac tio n ib u s vero dicaru m et su b d ito ru m q u u m in m ultis c o m ita ti
b u s u tra q u e pars p a rte m h a b e a t et o b hoc d ispu ta tio vel differentia de diversi
tate su b d ito ru m oriatur, a s se re n d o scilicet u n a pars, esse su a m , alteram q u o q u e
su a m , in v e n ie n d u s est iste m o d u s : q u o d videlicet ex illo com itatu, ubi est
differentia, accip ian tu r ex u tra q u e parte d u o vel q u a tu o r p ro b i et ho nesti viri,
qui b e n e ipsam differentiam inter ipsos diffiniant, in q u o arbitrio et illorum
servitia s ta n d u m erit.
Item : q u o d d u r a n tib u s p raem issis indutiis et tre u g is p ra e se n tib u s n e m o
fidelium et s u b d ito ru m partis alterius cum castris, castellis et q u ib u sv is aliis
fortalitiis et b o n is a d p a rte m re liq u a m deficere et n e q u e per eam p a rte m q uoq u o m o d o acceptari aut su a m p a rte m alicui se d u ci d e b e a t v e ljp o ssit.

162. H ieronym us Laski, palatinus Siradiensis,

P etro Tom icki e t Christophoro Szydlow iecki.
Archiwum K rolewicckic (odpis z kancelaryi kanclerskiej).

R everendissim e, illustrissim e ac m agce. d o m in e , d o m in i et amici observandissim i, p o st p lu rim a m mei c o m m e n d a tio n e m . C o n v e n e r a m u s ante dies
a liq u o t

a liq u o l W isse g ra d cum sermi. R o m a n o ru m regis o ra to rib u s ac co m m issariis,

videlicet d o m in o W ilh e lm o B a ro n e de Rogendorff, s u p r e m o m ag istro curiae ac
c a p ita n e o generali, L e o n a rd o B a ron e de Fels. c a p ita n e o Tirolis ac cam pi marsalco, et S ig ism u n d o d e E rberstein , consiliariis etc. Ubi licet haec et illa fuissent
m u tu o et te n ta ta et tractata, nihil ta m e n praeter a n n a le s ind utias c o n c lu s im u s ;
qu are, d u m ex illis indutiis trium m e n siu m , q u a s p a u lo a n te confeceram , d e cre
tum fuit, arces Strigonii, Inferioris W issch eg rad, A griae et K iesm arck in sequestri
m a n u s sermi. P o lo n ia e regis, d o m in i nostri clem entissim i, d esig nare, sciant
vestrae rm ae. et illustres D o m in a tio n e s , p rincip em m e u m intra d u o s m enses
loca su a, videlicet A griam et K e sm a rk d e s ig n a tu r u m a d m a n u s sermi. regis
P o lo n ia e n o s tr i; q u o a u te m m o d o id fieri de be a t, d u m p ra e se n s adero, declarabo.
N u n c saltem id rogo, ut M tas. regia salvum c o n d u c tu m s u u m ab om n i vi et
jure vel litis factione m ihi dare velit a tq u e dig netur. N a m licet nec pulveris
instar sit, p ro p te r q u o d m ihi a su a Mte. v e re n d u m sit, ta m e n h aec tam difficilis
te m p o ris c ond itio a d m o n e re d e b e t q u e m lib e t b e n e et m a tu re suis re b u s p ro vi
d ere et c o n s u le r e ; itaque, si Mtas. su a c o n c e d e re d ig n a b itu r, rogo, d e tu r ad
m a n u s d o m in i S m olikow skii, regii aulici. N a m sciet ipse, q u o e u m sit m is
surus. Alioqui, tam etsi sint a r d u a et m a g n a neg o tia, o m n in o a b s q u e salutis
c ertitudine n o n . sim ing re ssurus C racoviam , n ec etiam forsitan confinia regni.
M a je sta te m a u te m s u a m existim o facile co n c e ssu ra m , q u u m id n o n mihi so lu m ,
p r o b o et ho norifico viro, s e d et n o c e n tib u s p ra esta re sit a ssu e tu m . C o m m e n d o
m e cum hiis g ra tia e v e stra ru m rmae. ac illustrium D o m in a tio n u m . Q u o s optim e
valere ex op to . B u d a e 18 Maji a n n o 1531.
V estrarum rm ae. et illustrium D o m in a tio n u m servitor
H ie r o n y m u s Laski etc., m a n u propria.

163. Sigism undus primus, rex Polonaie,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Se ren issim o principi d o m i n o 'F e r d i n a n d o , divina favente c lem entia R o m a

n o ru m se m p e r a u g u s to , G e r m a n ia e , H u n g a ria e , B o h e m ia e etc. regi, infanti
H is p a n ia r u m , a rchiduci A ustriae, duci B u rg u n d ia e , m a rc h io n i M o rav iae, comiti
T irolis etc. fratri et c o n s a n g u in e o n o stro charissim o, S ig ism u n d u s, Dei gratia
rex P olon iae, m a g n u s d u x Lituaniae, R ussiae totius P ru s sia e ac M a so v ia e etc.
d o m in u s et heres, salutem et o m n is bo ni felicium que su c c e ss u u m in c re m e n tu m .
S e re n issim e prin cep s, d o m in e frater et c o n s a n g u in e e n o s te r charissim e. A ccepim us
litteras M ajestatis vestrae ex arce P ra g e n s i v ig e sim a se p tim a m en sis Aprilis
datas, in q u ib u s n o b is p ro n ostra et c h a ris sim o ru m c o m m u n iu m n ato rum
n o stro ru m arctissim a c o n ju n c tio n e scribit, q u o d , p o s te a q u a m M ajestas vestra,
intellexisset, ut H ie r o n im u s de L ask o a b im p e ra to re T u re a ru m cum nobili H i
s p a n o sibi per s u p r e m u m c a p ita n e u m M ajestatis vestrae a d ju n c to rediisset,
M a je sta te m q u e v estram certiorem fecisset d e indutiis a n n a lib u s cum adversario
ejus et etiam per ip su m im p e ra to re m et s u b d ito s ejus servand is, u tq u e ip sa m e t
M ajestas

158
.M a je s t a s vestra su o s nob iles fideles dilectos 'G w ilh e im u in b a r o n e m in R o g e n
dorff, s u p r e m u m c a p ita n e u m et m a g istru m curiae M ajestatis vestrae, S ig is m u n
d u m a Ditrichstein, b a r o n e m in H o ln b u rg , W y n k e n s th e in a T h a k b e rg , p in c e rn a m
hereditarium d u c a tu s C harintiae, L e o n a r d u m a Fels, c a p ita n e u m co m itatu s Tirolensis et S ig is m u n d u m a b H e rb e rste in , c a p ita n e u m in C lam , consiliarios et
o ra to re s su o s, ad ip sum H ie ro n im u m et co lleg as s u o s m ittere d ig n a ta est, q u o
indu tia s ipsas in e a n t et a ssu m a n t. N o s profecto n o n p o s s u m u s n o n p lu rim u m
c o m m e n d a r e in h o c excelsum et p la n e re g iu m a n im u m M ajestatis vestrae, perlib e n te rq u e id ip su m ex litteris ejus c o g n o v im u s ; faciat d o m in u s D e us, a u to r
pacis et am ator, ut c o n v e n tu s ille et tractatu s in eo fiendi ce d a n t in gloriam
Christi et c o m m o d u m o r n a m e n tu m q u e M ajestatis vestrae ac utilitatem et tr a n
quillitatem re ip u b lic a e christianae. N o s etiam M a jestatem vestram scire cup im us,
q u o m o d o ipse im p e ra to r T h u re a ru m n u n tiu m s u u m ad no s cu m litteris miserit,
n o b is h o c ip su m de praedictis indutiis a n n a lib u s s ig n ific a n d o ; se d u t M ajestatem
vestram nihil lateat, m ittim us eidem e x e m p lu m litterarum ipsius im peratoris
a rab ice a d n o s scriptarum , q u a s d e verb o a d v e rb u m traduci ju ssim u s, et c o n
v e n iu n t in o m n ib u s c u m le g a tio n e ipsius nuntii, qui ex spectabit hic reditum
H ie ro n im i Laski, m a n d a ta caesaris, illo p raesente, expo situ rus. Q u a e qualia
erunt, M ajestati vestrae n o ta faciemus. Q u a n tu m a u te m n o s attinet, n o s certe,
ut a b initio h u ju s belli c o m p o n e n d a e pa c is fuim u s studiosissim i, ita et in finem
hu ic san cto et ne c e ssa rio n e g o tio m o d is o m n ib u s faciemus, et si c o m m o d e
po terim u s, illud p e r o m n e m o cc a sio n e m fidelissime ad ju v a b im u s. C u p im u s
M ajestatem vestram felicissime valere, cui n o s ex corde c o m m e n d a m u s . D a tu m
C raco viae die d ec im a octava m e n sis M aji a n n o D o m in i MDXXXI, regni nostri
a n n o v ig esim o quinto.
S ig ism u n d u s rex subscripsit.

164. P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Janussio, duci O poliensi e t R atiboriensi.
Kod. Epistol. XI (Epistolae Tomicii) pag. 345.

Illustris, p rin c e p s et dne. dne. h o n o r a n d is s im e . A cc e pim us litteras vrae.

Illtis., q u ib u s declaravit n o b is qu e re la m civium s u o ru m B ito m ie n siu m a p u d se
contra n o s factam. N o s certe m iram ur, q u o d prius R og ow ski, n u n c vero cives
B ito m ie n se s d e tu le ru n t n o s ad vram . Illtem., q u o d illos c o ra m n o b is c o m p a re n tes verbis in d e ce n tib u s affecissemus, q u u m ta m e n n o ta e st o m n i b u s m od e stia
nostra, q u e e rg a o m n e s uti so lem u s. O b je c im u s q u id e m et e x p ro b rav im u s,
placide ta m e n ac ita, ut decuit, civibus ipsis B ito m ie nsibu s, q u u m es se n t a p u d
nos, id q u o d fuit et est n o b is m o lestissim um , q u o d illi scribam n o stru m , q u e m
p a u lo ante a d civitatem B ito m ie n s em m ise ra m us, ut faceret ex a m in a ri per offi. cialem illic n o stru m testes s u p e r censu ad altare, pro q u o agit cum eis dnus.
Lewicki, c a n to r Plocensis, spectante, m u ltis c on tu m eliis a ffecerunt; nam n o n
so lu m p r o h ib u e r u n t sa c e rd o tib u s et civibus suis, ne q u is q u a m illorum a u d e re t
te s tim o n iu m veritatis p e rh ib e re , se d etiam et verbis in te m p e ra n tib u s e u n d e m
sc rib a m n o s tru m in c r e p u e ru n t et ut a n te h o ra m vig e sim a m foris se extra civi
tatem

159
iatern ed u ce re t et dirttius- ibf m a n e r e - n o n au deret, diei ei severissim e c o m m i
serunt, nihil ta m e n c o ntra eos locuti su m u s , q u o d n o s et d ig nitatem n ostram
n o n d eceret et de q u o illi ju ste q ueri possint, u tc u n q u e be n e m e r e b a n tu r pro
ta n ta su a te m eritate et insolentia, ut p ar pari illis retulissem us. Q u o d attinet
citationes et c e n su ras ecclesiasticas, q u ib u s ne illi m o le ste ntur, p o stu la t a n o b is
vra. Illtas., n o s n e m in i n e g a r e p o s su m u s, q u o m in u s p r o s e q u a tu r co ram n o b is
ju s s u u m , etiam n o n videm u s, cur illi s u b te rfu g iu n t dicere veritatem , q u o m o d o
se h a b e a t census, pro q u o est inter illos et d n u m . Lewicki controversia, et
q u u m id faciant, q u is q u e p r u d e n s intelligere potest, q u o d illi c o n a n tu r s u p p r i
m ere ce nsus ecclesiasticos ex e m p lo v icino rum s u o r u m et id, q u o d D e o et
ecclesiae d ic a tu m est, in s u u m c o m m o d u m convertere. Q u u m vero vra. Illtas.
n o n d ig n a ta est, q u o d facere potuit, p r o u t et n o s q u o q u e p ro officio nostro
p o tu is se m u s, huic illorum tra g o e d ia e , q u a m cum d no, Lewicki te m e re orsi sunt,
finem d e b itu m im p o n e re et ipse dnus. Lewicki co nsensit, ut h a e c causa diffiniatur
p e r s e r m u m . p rin c ip e m e t d o m in u m d. F e rd in a n d u m , R o m a n o ru m ac H u n g a ria e
et B o h e m ia e regem , n o s id b o n i a e q u iq u e c on su lim u s, nihil d ub itan tes, q u o d
illius M tas., ut rex Christianus, n o n perm ittet h o m in e s ple be jos, su b d ito s suos,
ta n ta licentia uti, ut sa c e rd o tia ecclesiastica m o re lu th e ra n o ru m d e stru e re et
a b o le re d e b e re n t. Interim vero nu llu m p r o c e ssu m ju rid ic u m in ea re contra
e o s a d m itte m u s, silentio ta m e n id no n p ra ete rib im u s, q u o d illi in c o n tu m e lia m
n o stra m a d v e rs u s servitorem et scribam n o stru m co m m ise ru n t. C o m m e n d a m u s
n o s ex a n im o vrae. Illti. et r o g a m u s illam p lu rim u m , n o n facile credat his, qui
ad v e rsu m n o s a liq u a n d o m in u s ju s te q u e ru n tu r. N o s enim et o b s e rv a m u s ac
v e n e r a m u r vram. Illtem. ut p rin c ip e m am icum et vicinum , et servire illi ac p la
cere in o m n ib u s p ro virili n o stra s e m p e r p ra e sto su m u s. D o m in u s D e u s diu
servet vram. Illtem. so sp item et felicem. D a tu m in K o z ie g to w y die A scensionis
D o m in i a n n o dni. MDJOCXI.1)

165. Joann es D antiscus, episcopus Culm ensis,

Sigism undo primo, reg i P oloniae.
Teki Gorskiego, nr. 1463 (list oryginalny). Kod. Op. XIII, 113. Kod. Karnk. XIII, 113.
Bibi. Ks. Czartoryskich, kod. 274, nr. 192 (odpis).

Serm a. re g ia Mtas. et dne. dne. c lem entissim e. H u m illim a m p e rp e tu a e

m e a e servitutis c o m m e n d a tio n e m et tam d iu tu rn i exilii c o m m e n d a tio n e m . N o
vissim as dedi hinc a d M tem . v. s e rm a m . IV Aprilis prae te riti; ab eo te m p o re
n e q u e tabellarius c o m m o d u s , n e q u e ea, q u a e scribi e x p e d ie b a n t, s u m m o p e r e
se o b tu le ru n t. A d p r a e se n s q u u m hic su bito m gcus. d. C o rn eliu s S ce p p e ru s,
c a e s a re a e M tis consiliarius, ab e a d e m ca esa rea Mte. in H u n g a r i a m a d comitia
seu ut v o c a n t r a k u s c h proficiscatur in postis, nolui om ittere, quin scriberem
et q u u m m u lta n o n sint c o g n itio n e d ig n a Mtis. v. srm ae., ea p au ca, q u a e h a b e n
tur, p e rstrin g a m in c o m p e n d iu m .
Rediit h u c a d n o s caesar, qui III. Aprilis ab ierat v ersus Bruxellas, 20. e ju s
d e m c u m s o ro re su a serm a. regina H u n g a ria e . Interea nihil m a g n a e x istim atione
d ig n u m
') D. 18. 5. 1531.

160
d ig n u m hic actum , p ra e te r q u a m to rn e a m e n tu m , q u o d quuifl Mtas. v. serm a. etiam
de levioribus, q u a e hic a g u n tu r, notitiam h a b e re cupiat, ita, ut actum est, adsc rib e n d u m duxi. A nte d o m u m dni. g u b e r n a to ris F la n d ria e , dni. de F ien es,
circum data fuit asseribus planicies to rn e a m e n to ped estri satis apta, a d q u o d
sp e c ta n d u m o m n e s ora to re s e ra m u s v o c a ti; v e n e ra t c a e sa r cu m serm a. sorore
su a et c o m itatus p u e lla ru m form a o m n ib u s in his terris pra e sta n tiu m . Q u u m q u e
o m n e s in locis nostris dispositi sp e c ta re m u s, in tro ie ru n t p rim u m 6 cataphracti
pedites, b e n e exculti, qui q u u m caesari et m u n d o puellari fecissent h o n o re m ,
ib a n t ad eos, qui h u ju s to rn e a m e n ti e ra n t praefecti, et p e te b a n t se inscribi cum
arm is suis, jaculo inprim is c u m a c u m in e , s u c c e s se ru n tq u e inscripti su a m
p a r t e m ; p a u lo p o s t v e n e r u n t et alii 6 cataphracti, qui h o c id em fecerunt, q u o d
priores et p a rte m s u a m stationis etiam o c c u p a r u n t; in m e d io erat sa e p e s recta,
q u a e p r o te n d e b a tu r in altum u s q u e ad viri u m b e lic u m . Q u u m q u e sic constitis
sent, d ato tu b a e c lango re belli sign o, d u o in c e rta m e n c o m m itte b a n tu r et p e r
e a m s a e p e m alter in alterum ja c u lu m m a n u projiciebat, in d e statim sa e p e m a n e n te
in m e d io , ne c o r p o r ib u s occurrere po ssen t, lanceis p u g n a tu m , et cuilibet tria
p u n c ta in c o n g re ss u p e rm itte b a n tu r ; ta n d e m a d glad io s, q u ib u s p leriqu e s tren ue
u te b a n tu r. Q u u m q u e a liq u a n d iu caesar h a n c belli faciem spectasset, s u b d u x it se
et p a u lo p o st cum 11 aliis ca ta p hra ctis a d a liorum m o d u m p a n n is aureis,
su pern iciosis armis, m a g n a p o m p a , ap e rta galea, ut a b o m n ib u s d ig n o sc i posset,
planiciem in g re d ie b a tu r p u g n a tu m q u e p e r sing ulos, q u e m a d m o d u m priores
fecerant; u t reliq uo s om itta m , q u o m o d o c aesar se gesserit, a n n o ta n d u m censui.
Ipse p rim u s c o n g re ss u s est cum d. Luis de Aquila, stre n u o ju v e n e H is p a n o ,
qui fere ultra o m n e s prius la u d e m m erue ra t, et q u u m jacula e m itterentur, caesar
ab e m isso hostis ja c ulo singulari arte declinavit, s u u m vero a d e o dextre retor
sit, ut p a ru m abfuerit, q u in h a e s iss e t; d e in d e la n c ea lo n g io re vicissim acriter
c o n v e rsu m ; c aesar ne u n u m q u id e m ictum vel p u n c tu m fefellit, et ter in hostis
g a le a m graviter infixit, p a r u m q u e abfuit, quin ferrum pen etra sse t, ut ipse m ihi
fassus est d. Luis de A quila h a b u itq u e supra u n u m o c u lu m livorem n o n parv um
et su p ra alium p a rv u m u ln u sc u lu m c ir c u m q u a q u e livore p le n u m et h o c ex
trib us istis ictibus p u ncti m factis, ter en im et n o n a m p liu s p e r m itte b a n tu r c o n
gredi. T a n d e m q u u m a d g la d io s fuisset d e v e n tu m , e g re g ie se gessit c a e sa r
retu litq ue s u u m to tu m in c u rs u m ex violentis section ib us. E t revera o m n iu m
judicio p a lm a ei n o n im m e rito d a b a tu r. P o s tq u a m c aesar s u u m sic certam en
absolvisset, alii sim ilem in m o d u m c o n c u r r e b a n t; a b so lu to h o c singulari certa
m ine, d u o d e c im ab u n a et to tid e m alia ex parte, p rim u m jaculis, ind e lanceis
et gladiis junctis viribus, ut in p rae se n ti p u g n a fieri solet, m a g n o im petu c o n
fe re b a n tu r d im ic a tu m q u e ab u tr a q u e acie satis diu ve h e m e n tissim e , q u o u s q u e
receptui caneretur. H ic finis Priam i.
P o stero die contuli m e a d p a la tiu m , c o n v e n iq u e cum d no. de M o reth ,
ora to re G allo, inter e u n d u m , et u n a ivim us u s q u e a n te caesaris conclave qui
a d h u c fessus h e ste rn a p u g n a et c ho reis in n o c tu rn o sy m p o s io habitis, quiesceb at.
Q u u m q u e surrexisset et fuisset in du tu s, p rim u m ju ssit vocari o ra to re m G allum ,
qui m e c u m diu d esed erat, to tu s m e d ita b u n d u s et litteras regis sui ali
q u o tie s a p u d se p e rle g e n s, ex v u ltu q u e ejus cogn ov i, q u o d n o n a d m o d u m rem
g ra ta m

l 6i
g ra ta m dictu rus esset caesari, q u o d in terea q u u m facere o ra to res oportet, n o n
s o le n t e sse a d m o d u m alacres. E g re ssu s in d e a caesare n o n n im iu m laetus m e
sa lu ta b a t et abiit. P o ste a misit c a e sa r etiam pro m e, ut in g r e d e re r ; r e sp o n d i
n u n tio , m e n o n venisse, ut m o le sta re m c a esarem , saltem u t vid e re m m ih iq u e
n o n esse ad p raesen s, q u o d n e g o tia r e r ; dixit, qui m e vocaverat, q u o d d e b e re m
intrare, ita enim c a e sa r m a n d a ss e t. Intravi et statim a d p a rte m secessi, in n u e
b a t mihi caesar, ut se a c c e d e r e m ; dixi, nu llu m m ihi esse aliud n eg o tiu m , q u a m
ut M tem . ejus v i d e r e m ; re spon dit, q u o d u tique a c c edere d e b e r e m ; accessi et
c og n o v i ex facie, q u o d q u ib u s c u n q u e de re b u s loqui volebat, ut alterius forsan
rei, q u a m c u m o ratore G allo ha b u it, oblivisceretur. U n d e coepi recensere,
q u a m eg regie se heri in to rn e a m e n to ju d ic io o m n iu m gessisset, a d d e n s nescio
q u a e alia, q u o e u m alacriorem r e d d e re m fuitque m elius a liq u a n to contentus,
dicens, q u o d p e d e s p rius n u n q u a m fuisset in to r n e a m e n to , et dixit m ihi de
g a le a Luis de A quila, cum q u o collo cutus fueram , p riu s q u a m intrasse m ad
c aesarem , dixiqu e m e illum vidisse, v u ln u s et livorem v id isse ; subrisit et ind e
g e rm a n ic e m ulta m e c u m de variis r e b u s c o llo q u e b a tu r ; eam lin g u a m ja m lo n g e
m e liu s novit p o st h a n c m o ra m , q u a fuit in G e rm a n ia , q u a m prius u n q u a m ,
n o n sine m e a etiam a d m ira tio n e . Inde solu to hoc h u m a n io r i collo quio m e
h u m a n is s im e a se dimisit.
P au lo p o s t intellexi, se rm u m . re g e m G alliae per o ra to re m s u u m p o stu la sse
a caesare p a rtem hereditatis p o s t m o rte m illmae. olim d n a e . M a rg a re th a e et
p le ra q u e alia. Item q u o d filium d u c e m A urelio rum praeficeret in d u c e m M e
diolani, et nescio q u a e alia, q u a e ra tio n e re g in a e suae, sororis caesaris, a d se
sp ectare putat. H in c illae lacrim ae. Ista m ihi circum feruntur, sed valde secreta.
Dixit ta m e n m ihi u n u s d e penitiori consilio, q u o d nihil ta le esset, q u a le dice re
tur. Q u id q u id sit, e g o hic a u d io , G allo s m a le aud ire, et vereor, n e a liq u a n d o
sa n ie s illa d u d u m c ontracta e ru m p a t. M a n e t alta m e n te re p o stu m , q u o d ta m
faciliter elabi n o n p o te st ex m e m o r ia a m a ritu d in is plen a. F e rtu r, q u o d m ira b i
libus m o d is h o c te m p o re in Gallia p e c u n ia e colliguntur, p u ta tu rq u e , si sic e x
actio illa a liq u a n d iu d urab it, q u o d im m e n s a vis auri coacervabitu r, in q u o s vero
usus, n o n a d m o d u m difficilis est c o njectu ra. O ra to r etiam iste G allus, dnus.
de M oreth, vir a c u tu s et rei militaris a p p rim e e d o ctu s, cujus o p e r a rex G alliae
s u p e rio rib u s a n n is in m ari Legustico, q u u m e sset c a p ita n e u s S a v o n a e , u su s est
a d v e rsu s c a e sa rem stre n u e , re v oc a tu s hinc, p a u lo p o s t redire d eb e t, u n d e q u o
r u m d a m est opin io , q u o d p o tis sim u m igitu r hic in au la im m o ra tu s fuerit, ut,
q u a e a g u n tu r et q u o m o d o o m n ia tractantur, edisceret; s u s p ic a n tu r plerique,
q u u m ipse p riu s trire m iu m G allicarum fuerit praefectus, q u o d ite ru m rex o p e r a
eju s uti volet, n o n c on tra pira ta m B a r b a ro s sa m , q ui ex Africa his d ie b u s in
m a ri et H isp a n is et G allis Italiaeque m u lta d a m n a intulit, s e d co ntra G e n u e n s e s ,
q u o s si, ut fa m a est, rex recup eraverit, diru ta et fu n d itu s ev ersa G e n u a Savon a m transferre decrevit et h o c s u b specie, n e fiat c o ntra p acta c u m caesare,
delfino F ra n c ia e , q u e m ferunt ista conari, adscribetur. M u lta hic d ic u n tu r et
a d e o incerta, u t si a liq u a n d o certissim a e tiam dicantur, nisi alias c o m p e r tu m
h a b e a m u s , n o n c red im us. F e r u n t etiam s e rm a m . L e o n o r a m F r a n c ia e ja m ge sta re
u te ru m et m o r b o e t m o d o , q u e m d icu nt G allicum , a re g e infectam, re g e m q u e
solere
Acta Tomiciana, Tomus XIII.

..

162
solere, ultra solitum , venari crebrius in e a q u e v e n a tio n e n o n se m p e r dapere
feras, se d su a p te n a tu ra cicuratas, et q u o d in Gallia u b iq u e p a ssim d e c aesare
p a u c a b o n a d icantur, q u a e o m n ia q u e m a d finem te n d u n t, O e d ip o d e n o n
o p u s est.
D e serm o , rege A n gliae varia hic feruntur, certum ta m e n est, q u o d a c tio
n e m divortii c u m re g in a sita, in q u o d h a c te n u s cu m praelatis suis sp iritualibus
fuit in tentus, re liquerit sine c o n c lu sio n e u s q u e a d m e n s e m S e p te m b re m futurum ,
q u o d p leriq u e in te rp re ta n tu r id eo factum , n e a d h u c p e n itu s am icitiam caesaris.
a bjecisse videatnr, se d differre, q u o a d caesar in H isp a n ia m tra je c e rit; tum
d e m u m v o lu n ta te m s u a m d u d u m c o n c e p ta m exe c uturu m . Sunt, qui s u s p ic a n
tur, si c a e sar s e m e l H is p a n ia m attigerit, etiam si p o ste a velit, per G allos, A ng lo s
et V e n e to s n o n perm itti exire, sed ib id em illum in eo a n g u lo H e s p e r ia e ultim ae
o p o rte re con c lu su m m a n e re , ne a m p liu s cum fratre c o n v e n ia t; h a b e tu r enim
e o ru m p o te n tia reliquis p o te n ta tib u s n o n p a ru m s uspecta. Et q u o Mias. v.
serm a., q u a e in A nglia fiunt, clarius edoceri possit, fuit a p u d m e superiori die
d. J o a n n e s H a h e th , o ra to r regis A ngliae, cujus c o n s u e tu d in e in Anglia a n te
n o v e m a n n o s u su s su m fam iliarissim e; is mihi re c e n su it re g e m s u u m v e h e
m e n te r a m a re illam p u e l l a m ............ J) uxoris suae, q u a m ju n g i sibi m a trim o n io
postulat, e a m q u e n o n esse a d e o fo rm osam , ut in A nglia n o n h a b e a t plurim as
se lo n g e fo rm o sio re s, v eru m com itate et gratia p ra e c e d e re o m n e s , a ffirm abatq ue
dicens, o m n e s in A nglia aliu d n o n credere, q u a m q u o d illam rex n u n q u a m
in h o n e s te attigerit, h a b e n s a d id o m n e m c o m m o d ita te m , ipse ta m e n , qui hoc
dicebat, n o n a d m o d u m m ihi v id e b a tu r id ip su m credere. N o m e n p u e lla e est
A n n a , p a tre m h a b e t T h o m a m B u llin 2), vicecom item de Rasfort, qui p o s t m orte m
cardinalis E b o ra c e n sis cu m T h o m a M oro regit o m n ia ; h o ru m o p e ra etiam
factum pu tatu r, q u o d d e n a riu s S. Petri, qui d a b a tu r in A nglia a q u o lib e t fum o
e x c e d e b a tq u e s u m m a m 40.000 d u c a to ru m , d e in c e p s R o m a m n e g a tu r pontifici,
dicentes, q u u m jam c a u sa desit, o b q u a m d a b a tu r, cessare etiam d e b e re effectum,
q u a n d o q u i d e m h a ec c o ntribu tio olim instituta fuerat pro p ra e d ic a to rib u s Anglis,
q u i R o m a e im pen sis 'pontificis d o c e b a n tu r ; q u o d q u u m hoc n o stro aevo n e c e s
sarium n o n sit, n o n o p o rte re a d itidem c o ntribu ere, r e g e m q u e in alios u sus
e u m p ro v e n tu m a p p lic u iss e ; u su rp a ss e etiam sibi q u a n d a m in spirituales cum
sp iritualium c o n s e n su su pe rio rita te m , q u a m cardinalis E b o ra c e n sis n o n sine
m a g n o e m o lu m e n to h a b e b a t. D ictu m est et his diebus, re g em A ngliae filiam
su a m ex reg in a, q u a m re p u d ia re decrevit, cum q u a p e r v e rb a de p raesen ti, ut
cardinalis E b o ra c e n s is m ihi ante 9 a n n o s expo suit, c aesar m a trim o n iu m c o n
traxerat, d e sp o n d is se in A nglia filio ducis N ortfolciae et o m n ia ib id em esse
laeta et tranquilla. S e d h a e c de A nglia h actenu s.
C oncilium , q u o d s p e r a b a m u s et q u o d ta n to fervore tractari c o e p tu m fuerat,
jam p e n itu s refrixit; serm us. rex F ra n c ia e a d h o c con se n tire noluit, nisi prius
so le m n ite r a d pontificem c u m causis, de q u ib u s foret n ecessarium , cu m loco
et te m p o r e deferretur et pontificis c o e tu iq u e c a rd in a liu m arbitrio perm itteretur.
Q u o d m u ltos h inc du xit in su sp ic io n e m , p ontificem sentire cum rege e t aliquid
su b e s se
) Wyrnz nieczytelny, w odpisie opuszczony. s) Anna B oleyn.

163
su b e s s e aliud, vereriq ue a b b a te m fratrum c a p itu lu m et c o n g re g a tio n e m , q u a e
raro sine a b b a tis fieri so le t destitu tion e.
Rex D a n ia e extorris cu m m ajo ri hic agit caesaris gratia, q u a m p riu s vivente
illma. olim dn a . M arg a re th a , v id e tu rq u e illum velle restituere, e t h o c m a x im e si
sin e suis g ra v ib u s im p e n sis fieri p o sse t, q u a de re m isit n u p e r d u o s orato res
a d L u b e c e n se s et alias, q u a s v o c a n t civitates S ta g n o le s d e H a n s a , qui m e o
judicio p a r u m a p ud illas efficient p ro restitutione, si n o n serio classe et g e n ti
b u s c a e sa r n e g o tiu m h o c instituerit, a d q u o d e x e q u e n d u m o p u s est m a g n a
pec u n ia , q u a m q u id e m caesar hic colliget, s e d in eo s usu s, ut cum his trajiciat.
A ud im u s hic r eg e m F rid e ric u m classem h a b e re cum exercitu no n c o n
te m n e n d o , cui a d scribit milites, in dies in o m n e m q u e e v e n tu m p a ra ta m . Q u a n
tu m e g o conjicere p o s s u m , c aesar p ro h o c rege exule p a r u m im p e n d e t. Q u o d
o ra to re s miserit, factum n o n o b aliam c a u sa m , q u a m q u o d im p o rtu n ita ti conq u e re n tis a liqu a ex parte satisfiat, q u o d q u e o ra to re s m itterentur, ex sermi.
R o m a n o r u m regis consilio processit, qui m allet sibi, q u a m s ororio s u o im pendi,
tunic a enim p ro p io r pallio est.
In novissim is, q u a s 4 M a r tii1) a d M tem . v. se rm a m . d e d e r a m , scripsi m e
misisse o m n e m c o m m issio n e m m ihi factam a Mte. v. serm a. serm o. R o m a n o r u m
regi, u n d e Mtas. illius sup eriori die mihi litteris suis resp ond it, q u a r u m his
inclusi e x e m p lu m , u n d e intelliget eju s m e n te m , q u a m , ut reor, ja m p rid e m Mti.
v. s erm ae. declaravit.
D e indutiis illis c u m rege J o a n n e factis o ra to r V e n etus
m e certiorem reddidit, qui dicebat, XXIII. Martii his d e r e b u s V e n e tia s in 5 d ie b u s
s e c u n d o v e n to p e r m a re ex C o n sta n tin o p o li litteras a p plicuisse, q u a le s ta m e n
certo sint, c o m p e r tu m n o n h a b e o ; nescio, q u a de re sic o cc lu d u n tu r, nisi ut
ta n to facilius a p le b e p e c u n ia e e m u n g a n tu r , v id e m u rq u e n o b is ja m esse extra
o m n e p e ric u lu m n e q u e d e T ureis a m p liu s m e n tio ulla, n o n secus a tq u e si in
claustris illis C aspiis occlusi essent.
S erm a . re g in a H u n g a ria e M aria, q u u m caesar hinc discedet, pro g u b e rn a tric e
r e lin q u e tu r; a d d e tu r illi p ro p r a e c ip u o c o nsu ltore rm us. cardinalis L eodiensis,
q ui su pe rio ri die u n a c u m illustribus m a rc h io n e de S e n e te et c om ite d e N assau,
c om ite d e B u re n , d no . d e B eneven . et a b b a te d e M id d e lg u rg o m e, nihil d e illis
scientem , pro c o e n a c o n v e n e r u n t et n o n m ale tractati se p lu rim u m Mti. v.
serm ae. c o m m e n d a r i petierunt.
V enit etiam h u c p a u lo a n te d o c to r N ic o la u s C in ner, qui ill. dnis. V ilhelm o
et L u do vico, fratribus d u c ib u s Bavariae, inservit in q u ib u s d a m suis p ropriis
negotiis, fe re n s m ihi a d n o . d u c e L u d o v ic o litteras m a n u ejus p ro p ria scriptas,
q u ib u s m e ro gat, u t q u u m c a e s a r redierit in G e rm a n ia m , q u o d ip se et p le riq u e
alii fu tu ru m p u ta n t, m e recta a d se conferrem , q u o m e c u m d e m ultis et p r a e
sertim de n e g o tio in te r n o s co n c e p to , q u o d ta m e n s u o n o m in e n o n e x p r im it8),
c o nfide ntiu s c ollo qu i p osset, siq u id e m p e r litteras n o n co nveniret, c o m m e n d a v itq u e m ih i e u n d e m d o c to re m satis diligenter, s e d nihil illi m e c u m c o n te rre n d u m
d e n e g o tio , ut scit M tas. v. s erm a., c o m m i s i t ; rescrip siq ue illi prid ie p e r p o sta m
in eam , u t prius, se n te n tia m , p e r n o v issim a s V. Aprilis hin c missas, q u a s tum
nondum
') List ten zaginql. a) W kod, Op. dopisai Gdrski na inarginesie:
H edvlgis, reginulae Poloniae,

D e matrimonio

11+

164
n o n d u m acceperat, et inter alia explicui et consului, n e hac in re caesaris
a d v e n tu m exspectaret, se d m e cum prim is d e m e n te su a certiorem faceret,
a ss ere n s illi, ut prius, o p e ra m m e a m , sp e r o q u e e u m a d eas, q u a s V. Aprilis,
(scii, misi), tu m etiam a d n o v issim a s clarius re s p o n s u r u m . Q u o d q u a le c u n q u e
h a b u e r o , sciet M tas. v. serm a. cum primis.
Scripsit etiam m ihi ill. d. d u x P ru ssia e m a rc h io A lbertus ex M o n te Regio
XIV F e bru arii, q u a s hic accepi XXI. Aprilis, p o s tu la n s a m e, ut justificationem
e ju s e t alia, religion em et n e g o tia ejus c o n c e rn e n tia , Mti c a e sa rea e e x p o n e re m ,
in g e re n d o , si, q u id c on tra illum in grueret, M t e m . v . se rm a m . cum virib us regni
et d o m in io r u m s u o ru m e u m n o n d e s e rtu ru m q u o d q u e brevi ea in re Mtis. v.
serm ae. m a n d a tu m h a b e r e d e b e re m . Idqu e q u u m h u c u s q u e n o n acceperim , nolui
tam o d io s a m hic rem tractare, d e n u lla enim m a g is invitus, q u a m de illa, aud it
caesar. E t m ihi, q u e m D e o favente Mtas. v. in e p isc o p a tu m constituit, m in im e
h u ju s m o d i p ro p o s itio n e s co nv e n iu n t. Satis su p e r q u e hic p le riq u e lo q u u n tu r de
h o c n e g o t i o ; q u o d facerent, si au dirent, h o c a m e d e f e n d i ! Si con su le re d e
b e rem , q u u m u tiq u e Mtas. v. se rm a . in con silium s u u m m e ascivit, s u a d e re m , ut
q u a n to m in u s ill. d. d ux in his caesari refricaret m e m o r ia m , ta n to c a u sa m s u a m
faceret to le ra b ilio re m ; satis s e c u ru s est in eo a n g u lo su b p ro te c tio n e Mtis. v.
serm ae. a p a u c is illis G e rm a n is , qui a d h u c n ig ra e huic cruci o b su a favent
e m o lu m e n ta se c u rio rq u e et firm ior erit, si su b d ito s s u o s b e n e et h u m a n iu s
tractaverit, q u o r u m si in se fidem et a m o re m h a b u e rit, nihil est, q u o d m etu a t
exteros, dilectus a suis. N e q u e satis c o nvenit (salvo m eliori judicio), q u o d
erro re m h u n c voti re m issionis et alia, q u a e id c o n tin g u n t, M tas. v. se rm a. d e
fen dere d e b e a t, s e d ferre p otiu s, q u a m diu D e u s voluerit, qui sic n o s peccatis
nostris e x ig e n tib u s c astigat o b m ajo ra m ala e v itan da. H o c q u e n o v u m a n ovo
consiliario con silium Mtas. v. se rm a. p ro s u a in m e gratia b o n i consulat. N ih ilo
m in u s q u o d c u n q u e Mtas. v. serm a. in his per m e fieri voluerit, o b e d ie n tissim e
exequar.
Accepi etiam p a u lo a n te litteras a b illustrissimo d n o . G e o rg io , m a rc h io n e
B ra n d e b u rg e n si, q u ib u s facit m e n tio n e m , M tem . v. serm a m . p e r litteras aliquo ties
m ih i m a n d a sse , ut in o m n i b u s sibi assisterem , ubi n eg o tia e ju s p r o m o v e r e
p o sse m , q u o d certe in com itiis A u g u stian is u s q u e a d in d ig n a tio n e m q u o ru n d a m
p rim o ru m praestiti. H ic vero cum ill. d n o . m a r c h io n e J o a n n e Alberto, fratre
ejus, cui u n a m e c u m n e g o tiu m e xige n di d e bita cum a serm a. regina H u n g a r ia e
M aria tu m e tia m a b ip so im p e ra to re injunxit, feci, q u o d p o tu i et q u u m istiusm o d i a d m o n itio n e s n o n p o s s u n t esse nisi p lu rim u m o d io sa e , effecimus ta m e n
datis litteris ejus caesari et reg in ae, q u o d vicissim p e r litteras ab u trisq u e recepit
re s p o n su m . Q u o d igitu r in no titiam Mtis. v. serm ae. d e d u c e n d u m existimavi,
ne m ihi q u id q u a m im ping i possit. E x Italia et G e r m a n ia aliqu oties Mti. v. serm ae.
scripsi d e differentia, q u a e v e rs a b a tu r ra tio n e civitatum M u tin a e et Regii inter
pontificem e t d u c e m F e rra ria e , in q u a ab u tra q u e p a rte m ulti s u n t la b o re s
habiti, et hic tu m d e m u m p e r c a esarem d e te rm in a ta decreto so le n n ite r lato
m ed ian te, sic q u o d d n u s. d u x e a s civitates, q u a e in se q u e stro a ca e sa re se rv a
b a n tu r, recuperavit, d a ta q u a d a m pontifici p e c u n ia r u m s u m m a , d e q u o tam e n ,
q u i hic a g e b a n t h a n c c a u sa m n o m in e pontificis, n o n a d m o d u m e ra n t contenti.
E t sic abierunt.
'
Abiit

165
Abiit etiam p a u lo a n te d. du x A lexander, n e p o s pontificis, qui d uctu ru s
est filiam n o th a m caesaris et suspicor, q u o d diutius hic im m o ra tu s fuisset, nisi
qu id a m m a lu s ru m o r et de eo et de familia eju s hic su b o r tu s fuisset, qui F l o
re ntiam s a p i e b a t; n o n frustra p u n it D e u s o rbem .
In P o rtu g a lia p a u lo a n te fertur fuisse terrae m otus, qui A lisb onae et in
p r o p in q u io r ib u s circum locis ultra d e c u rs u m u n iu s m e n sis duravit, sic q u o d
rex et to ta ejus aula et alii, qui perire n o lu e ru n t, in cam p is su b tentoriis satis
d ia se c o n tin u e ru n t. C o lla p sa e s u n t m u lta e d o m u s et palatia, in q u ib u s ali
q u o t h o m i n u m milia d ic u n tu r esse ob ru ta , et m u lta ibidem m ira visa et a u dita,
q u a e hic lo n g u m essef recensere, e x c e d e rem q u e , q u o d pollicitus su m in lit
te ra ru m principio, c o m p e n d iu m . P u ta n t q u id a m id c o n tig isse diris et im p r e
c a tio n ib u s ju d a e o r u m , q u o r u m m a g n u s n u m e r u s h o c et a n n o p raeterito, acceptis
secum o m n ib u s , q u a e ferre pote ran t, ad T ure a m versus A n a lo n a m profugit,
d u c tu s nescio q u a fam a de n o v o , q u e m g en s illa se m p e r so m n ia t, M essia.
P erm isit etiam his d ie b u s serm us. rex F ra n c ia e q u ib u s d a m suis g rassari in
P o rtu g a le n s e s mari, v ig ore q u a r u n d a m rep re ssaliaru m c e p e ru n tq u e ja m aliq u o t
na v e s et h o c ea de causa, q u o d P o r tu g a le n s e s su pe rio ri a n n o q u a n d a m navem
G allicam , q u a e lu stra n d o p e r m a g n u m illum o c e a n u m , q u o itur a d terras prius
incognitas, n o v a s q u a e re b a t insulas, invasam d iripuerint et sibi u su rp a ru n t, u n d e
su b e o p rae te x tu infestum n u n c est m a re et G allis s u n t P o rtu g a le n s e s , q u a s
c u n q u e c a p e r e p o s su n t, n aves, sive sint H is p a n ic a e a u t B elgicae, e t h o c adc o n s e rv a n d a m am icitiam n u p e r initam firm um n e q u it esse d iu firm a m e n tu m .
In H isp a n ia caritas est et a n n o n a e et vini, ubi superiori a n n o et h o c etiam
nim ia siccitate exusta p e rh ib e n tu r o m n i a ; ad littora eju s Africae viciniora pas*
sim g r a s s a tu r im p u n e f a m o s u s ille pirata B a rb a ro s sa , a b d u c tis q u e h o m in ib u s,
q u o s capit, p lu rim a facit d a m n a . In C a ta lon ia et A rra g o n ia iterum fertur saevire
pestis, q u a e a n n o praeterito in n u m e r o s ab stu lit h o m in e s ; ut tra n se a s o m n e s
istas hic et alias terras, nulla pars o rb is christiani su o s n o n pa titur m anes.
V e n e ru n t h u c p a u lo a n te et a d h u c hic a g u n t plurim i ex G e rm a n ia et
aliun de, q u ib u s d e b e t caesar, qui pu tant, a u d ie n te s c ae sa re m m a g n a m vim auri
hinc p e rc e p tu ru m , q u o d s o lu tu m illis im p e n d i d e b e a t; video q u id e m tractari
cum eis, q u e m a d m o d u m A u g u sta e et C o lo n ia e n o v issim e factum est, s e d nescio,
si m u ltu m a s s e q u e n tu r ; facilius est clavam eripi' H erculi, q u a m caesari eam
p e c u n ia m , q u a m sem el re p o su it; in te g ru m a d h u c h a b e t in H ispa nia , q u id q u id
pro o b s id ib u s a re g e G alliae a c c e p i t ; crescit a m o r n u m m i, q u a n tu m ipsa p e
c u n ia crescit. E g i hic etiam a p u d cae sa rem , sicut su p e r io r ib u s suis litteris
M tas. vra. serm a. m ihi m an davit, n e g o tiu m G d a n e n s iu m , q u o d h a b e n t cum
D o rd ra c e n s ib u s H ollan d is, q ui m e rc a to res q u o s d a m G d a n e n s e s arrestaru nt, et
a d fid ejussoriam c au tio n e m 7.000 flor, p r a e s ta n d a m c o e g e ru n t, u tq u e haec
arrestatio solveretur, dedi n o m in e Mtis. v. se rm a e . q u a m p o tu i o p e ra m , sed
h u c u s q u e nihil s u m assecutus, n e q u e a d h u c a d p ro p o s itio n e s m e a s o m n im o d e
m ihi est r e s p o n s u m ; q u o d si h u ju s m o d i a rre stu m n o n solvetur, aliud n o n video
re m e d iu m , q u a m q u o d in H o lla n d o s simile fieri pe rm itta tu r, q u o et iili c o n
q u e r a n tu r ; sic a d c o m p o s itio n e m res h a e c facilius d e v e n ie t; con traria, ut m e
d ic o ru m est in terd um , c u ra n tu r crebro contrariis. N o s hic m a n e m u s cum
caesare

166

caesare incerti, q u a n d o au t q u o r s u m h in c sim us ituri. In H olla n dia , q u o dud u m fa m a est n o s profecturos, rerum dicitur esse o m n iu m , q u a e a d c o m m e a tu m
spectant, p e n u r ia ; o p in a m u r caesarem paucis c o m ita tu m se illae re cepturum , ut
aliqu id e m u n g a t, et in d e A ntverp iam c o n c e ssu ru m , q u o a g a t cum m ercatoribu s,
ut p e c u n ia m ex his terris, q u a m in 6 an nis est pe rc ep tu rus, relicta a liq ua parte
p ro faen ore, p ra e s e n te m se c u m a sp o rta re possit. Incertum a d h u c est, q u o itinere
trajecturu s sit in H is p a n ia m , si p e r h u n c o c e a n u m , au t m are M ed iterra n e u m ,
m issu m ta m e n jam fertur pro classe in H isp a n ia m , ut pa ra ta sit, q u a n d o vocetur.
P u ta n t n o n nu lli, q u ib u s n o n nim iu m adversor, q u o d p rim u m h inc p e r fines
B u r g u n d ia e et S a b a u d ia e in Italiam et inde Neapolim* c o n c e d e re debeat, q u o
trirem ibu s tutiu s in H is p a n ia m trajiciat; alii, q u o d m in u s credo, p ro p te r Gallos
et A n g lo s p u ta n t e u m hinc n a v ig a tu ru m , se d ut e g o existimo, c a e sa rem a d h u c
ip su m n o n statuisse, q u o itinere redire velit; verum c ap tu ru m e u m ex re et
te m p o r e consilium .
M gcus. d. C ornelius S c e p pe rus, b o n u s rerum Mtis. v. serm ae. inservitor,
licet in postis hinc proficiscatur, ta n tu m mihi concessit te m p o ris, u t sc rib e n d o
esse prolixior p o tu e rim , n e q u e m ihi te m p e r a re q u e o , q u u m sup erest sp atiu m
tem po ris, q uin m a n d a tis Mtis. v. serm ae. satisfaciam, q u a e de o m n ib u s c o p io sis
sim e certior vult fieri. Ipse d. C o rn eliu s a d p o stu la tio n e m sermi. regis R o m a
n o r u m h in c a c aesare m ittitur ad c o n v e n tu m seu, u t v ocant, R ako sch in H ung a r i a m ; intellectum est enim , q u o d H u n g a ri, d u o r u m d o m in o r u m d o m in io p e r
taesi, n e u tru m ferre velint, s e d p la n e s u b d e r e se Tureis, q u o d ne fiat et ab e o
c o n c e p tu b o n is ra tio n ib u s et p e r s u a s io n ib u s a b d u c a n tu r, C ornelio, ut cum eis
n o m in e caesaris agat, in ju n c tu m est. H a b e tu r hic alia de e o ratio, q u o d forsan
p e r in e p to s q u o s d a m et m a lo s Italos c o ra m serm a. v. et reginali Mte. dictum
est, e u m esse p o to re m et nescio q u e m alium , q u o d s i forsan p er M asov itam
aliq u e m b a r d u m c o n tra e u n d e m d. C o rn e liu m p ro la tu m est, q u a n tu m veritate
careat, haec ejus legatio, erud itio et b o n o r u m o m n iu m de eo o pinio docet.
Q u o d re liq u u m est, q u u m jam a m e exigatur, ut ha s c o n s ig n c m Mti. v.
serm ae. ut d no . m e o c lem entissim o, hu m illim e su p p lic o pro su a in o m n e s
a e q u ita te n e d u m gratia, d ig n e tu r m ei m isereri D e o q u e ea in re obse q u i, et m e
his, q u ib u s m e praefecit, con c e d e re, ja m en im o m n ib u s p ecuniis m eis e x h a u stu s
ulterius hic in co e p ta h o n e sta te et pro d ecoro Mtis. v. serm ae. et regni du rare
n e q u a q u a m p o te r o ; a b s u m p s it m ihi R o m a 1 2 0 0 d u c a to s ho c a n n o et e g o 700 d un tax at ex e p isc o p atu m e o percepi. N u n q u a m po tui a Mte. v. serm a. a d san c tis
s im u m d. n o s tru m o b tin e re litteras, u t in taxa m ih i fuisset m o d e ra tio r ; accepit
a m e p ro n u d a taxa d u c a to s 700, q u u m , ut m ihi scribitur, p ra e d e c e ss o re s mei
so lu m 300 priu s solv erint; tra n se o , q u a n tu m m e a r u m p e c u n ia ru m p ro h o n o r e
Mtis. v. serm ae. a u la h a e c mihi a b so rp sit et q u o tid ie s u p r a p ro v isio n e m Mtis.
v, serm ae., q u a de re jam n o n paucis im plicatus de bitis ulterius n e q u a q u a m hic
p o s s u m su b s is te r e ; ut igitur m a tu rio ris m ei reditus cle m e n tem et d ig n a m r a tio
n e m h a b e a t, iterum a tq u e iterum supplico. N ec m e pe rm itta t in M o n te hoc
Serico, ne dicam C a u c a so , in q u o velu t P r o m e th e o je c u r et o m n ia m e a viscera
m ihi e xedu ntur, diutius a bsu m i, s e d m e illis statuat, q u ib u s p ra e e s se voluit,
cle m e n te r a p u d se p e rp e n d e n s , d u rissim e h o m in e m excruciari, cui a m a ta ta n d e m
d a tu r puella et u su s ejus adim itur,
Et

167
E t ne q u id q u a m scientia Mtis. v. serm ae. d ig n u m om ittam , h o d ie certo
mihi dictu m est, serm u m . reg em F ra n c ia e o m n ib u s Helvetiis, q u id q u id illis u n
q u a m d e b u it a 20 an nis, largissim e b o n o au ro in scutis ut v o c a n t persolvisse
u tq u e eo s in fide c ontineat, n o v a s p le risq u e illorum m a jo rib u s p e n s io n e s p ro
misisse v e n a r iq u e miris m o d is illorum favorem. Q u o r s u m ista te n d u n t, p a u lo
p o st te m p o r a d o c e b u n t.
Alia ad p ra e se n s n o n restant, q u a m q u o d m e hum illim e Mti. v. serm ae.
c o m m e n d o , q u a m D e u s et dn us. n oste r J e su s C h ristus q u a m d iu tissim e in
gratia su a salvam et felicissim am co nservet
A m en. Ex G a n d a v o in F la n d r ia
XIX Maji a n n o dni MDXXXI.

166. Joannes D antiscus, episcopus Culmensis,

Petro Tom icio, episcopo Cracoviensi, vicecancellario.
Teki Gorskiego, nr. 1462 (list oryginalny). Kod Op. XIII, 114. Kod. Karnk. XIII, 11-1.
Bibi. ks. Czartor. kod. 274, nr. 193 (odpis).

Rm e. in C hristo p a te r et dne. dne. colendissim e. D e b ita m o b s e q u io r u m

m e o ru m c o m m e n d a tio n e m . Q u u m h a e c ex celeri et lo n g a ad sacram regiam
M tem . scriptio ne fessus scribo, d a b it la c o n ism o veniam , licet ta n tu m sit, q u o d
n u n c scribo, p e r in d e a tq u e si nihil s c rib e re m ; p ro du xi ta m e n c a la m u m , ut
saltem a n im u m et m e a m in D. v. rm am . o b se rv a n tia m veterem n o n e v anu isse,
im m o lo n g e auctiorem factam co g n o sc a t. Q u a e hic a g u n tu r ex m eis a d M tem .
reg iam accipiet; d e m e quid scribam aliud, q u a m q u o d jam ta n d e m s u m m o
pere ex h o c tam d iu tu rn o ta e d io redire d e sid e ro a tq u e efflagito, ad q u o d q u a n
tum D. v. rma. potest, pro illa q u o n d a m in m e gratia, q u a m e sing ulariter
pro se c u ta fuit sem per, o p e ra m su a m im p e n d a t. J a m enim tot m e in dies ultra
m e n stru a m p ro v isio n e m im plican s debitis, ulterius hic n e q u a q u a m su bsistere
p o te r o n e q u e id, si haec n o n s u b e sse t necessitas, salva conscien tia d iutius
licet. A n n u s praeteriit, q u o p a s to r factus oves m e a s n o n viderim, instat et
co nse c ra tio nis m u n u s, q u o d a n e m in e libentius, q u a m a D. v. rma. suscipere
velim, q u a m igitur im p e n s e rogo, a g a t a p u d sacram regiam M tem ., u t ta n d e m
redire et officio m e o satisfacere p o s sim ; satiu s fuisset n o n praeficere, q u a m
praefectum a m u n e r e su o arcere. Christus D. no ste r D. v. rm am . pro s u m m a
m ea c o n so la tio n e q u a m diutissim e salvam et in c o lu m e m , precor, conservet. Ex
G a n d a v o F lan d ria e , XIX. Maji a n n o MDXXXI, D o m in a tio n is vrae. rm ae. a d
dictissim us
J o a n n e s D antiscus, conf. epus. Culm ensis.
ad manus proprias.

167.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

J o .n n i D antisco.

Bibi. ks. Czartor. kod 403 (list orygin.). Tamze kod. 284 (odpis).1)

Rme. d o m in e , d o m in e et am ice c h a r i s s i m e ......................... Q u u m is d o m i

n u s S ta n isla u s C z y p s e r ........................................... profecturus ad au lam c aesaream ,
perm i
*) W miejscach kropkami oznaczonych oryginal uszkodzony.

W odpisie te sam e braki.

168

p e r m i ...............................................ad vram . r. D o. vadat, certiorem facio e a n d e m

rm am . D o. vram., sacram M tem . regiam cum suis o m n ib u s ac m e ipsu m etiam
bellissim e valere. C u p io scire, n u m et ip sa r. Do. vra. s a n a sit.
D e r e v o c a tio n e rm ae. Do. vrae. egi cum u tra q u e Mte. diligentissim e. Sed
Mtes. s u a e c u p iu n t, a d h u c p a r u m p e r illic esse rm am . D o. vram. S u n t ta m e n
in hoc, ut cito redeat, q u o d e g o certe libentissim e v iderem . E t licet sit rma.
D o. vra. illic s u m m o in h o n o r e , et p lu rim u m pra ese n tia s u a p ro d e s t n o b is et
reipublicae, ta m e n scio, q u a m sit m olesta illa m o ra rmae. Do. vrae. Q u a m
rogo, sustin e a t a d h u c m o d i c u m ; fieri n o n potest, u t hoc sa x u m diu volvat.
D e no vis r e b u s nihil h a b e o , q u o d scrib am , nisi q u o d h a b e m u s hic n u n
tiu m caesaris T h u re a ru m , qui n o n nisi litteras attulit, q u a r u m e x e m p lu m mitto
rm ae. Do. vrae. C u m le g a tio n e sua e x s p e cta b it hic d o m in u m H ie ro n in u tm
Laski, q u e m etiam s p e r a m u s brevi reditu rum .
S a cra M tas. regia d o m in i nostri n o n interm ittit la b o ra re pro pace, sed
certe c a e sa rea Mtas. c u m fratre in h o c .v id e n tu r m a x im e studere, ut nos
irritent.
N u p e r c ontra illustrissim um d o m in u m d u ce m P ru ssia e decrevit cae sa rea
Mtas. m o n ito riu m p o e n a le cum p ra e fix io ne te rm ini o c c a sio n e d u c a tu s P ru ssiae
..........................................................caesar, ut G d a n e n s e s ............................................................
a liq u o t c en tu m p ed itu m p e r sex m e n s e s c o n t r a .................................... N o tu m est
orbi, q u a m m u lto c o n a tu et s a n g u in e P o lo n i terras P ru ssiae re c u p erab an t. Certe
n u n c n ec a n im u s n e c vires desunt. C o m m e n d o m e rm ae. Do. vrae., q u am
o p tim e et felicissime valere desidero. D a tu m Cracoviae die XX. Maji. A nno
D o m in i MDXXXI0.
C o m m e n d o rm ae. Do. vrae. p e rs o n a m et n e g o tiu m h u ju s servitoris mei
Stanislai Cipser, consulis Cracoviensis, et ro g o , ju v e t illum in actio n ib u s suis
q u a n tu m potest, in q u o faciet mihi rem gratissim am .
C h risto p h o ru s de Schidloviecz, castellanus et c a p ita n e u s C racoviensis ac
regni P o lo n ia e cancellarius e t c , vrae. rmae. D. to tu s et q u id q u id est, m a n u sua.
Reverendissim o dom ino dom ino Joanni Dantisco,
Mtem. legato, domino et amico charissimo.
Dat. Cracoviae 20 Maji, red: Gandavi 29 Junii.

episcopo Culm ensi,

et apud cncsaream

In s c e d u l a : R everendissim e mi d o m in e . Si est in au la caesarea dnus.

C ornelius, c o m m e n d e t m e Dtioni. suae. vra. r. D o m in a tio . Scripsissem libenter
Do. suae, s e d ig n o ro , si D o. su a sit in curia n ec n e ; o p to rm am . Do. vram
felicissime valere.

168.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci in Frussia.

Archiwum K rolewieckie (oryginat z wiclkq piecz^ciq majestatycznq).

S ig ism u n d u s, Dei gratia, rex P o lo n iae, m a g n u s dux Lituaniae, Russiae

to tiu s q u e Pru ssiae ac M azoviae etc. d o m in u s et heres.
Illustris p rin cep s d o m in e , n e p o s n o ster charissim e. S cip seru n t nobis s u b
diti nostri, p rae c o n su l et consules civitatis n o stra e G e d a n e n sis, q u o m o d o 111.
vestra

169

vestra p ro x im e p o s t festa sacri P a s c h a e certas n a v e s cum m ercibu s q u o r u n d a m

civium G d a n e n s iu m ex M a g n o du c atu n o s tro L itu a n ia e e d u c ta s aresto s u p p o
suerit. Q u a s in h o d ie r n u m u s q u e diem 111. vestra detinet. S u p p lic a ru n tq u e
n o b is iidem su b d iti nostri, sc rib e re m u s 111. vestrae, u t d e te n ta s na v e s et m erces
illis restitueret. N o s etsi n e sc ia m u s c a u sa m , cur ita fecerit III. vestra, existi
m a m u s ta m e n , e a m nihil tale in h o c quaesivisse et co m m isisse, q u o d et a n im u m
n o stru m re g iu m e rg a 111. v estram et ju ra ac privilegia no stra c o m m u n ia
offendisset. N ih ilo m in u s h o r ta m u r 111. v estram , ut p rae d ic ta s n a v e s et m erces
q u o m o d o c u m q u e a re sta ta s civibus n ostris re stituat et liberas dimittat. Si q uid
a u te m sub diti nostri 111. vestrae d e b e n t et te n e n tu r, n o s de illis e id e m 111. vestrae
p r o m p ta m ju stitiam m in istra b im u s. C on fid im us au tem , 111. vestram in h ac re
a d m o n itio n i n o stra e (uti p a r est) lo c u m d a tu ra m et se e rga p o s et su b d ito s
n o stro s ita c o n s e rv a tu ra m , sicut h o c n e c e ssitu d o et arctissim a c o njun ctio nostra
et officium su bditi p rincipis exigit. O p ta m u s b e n e valere 111. vestram . D a tu m
Cracoviae, XX. die Maji a n n o D o m in i m illesim o q u in g e n te s im o trig e sim o prim o,
regni v e ro nostri a n n o v ig e sim o quinto.
C o m m issio prop ria sacrae regiae M ajestatis.

169.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (oryginal z w ielka piecz^ciq m ajcstatyczna).

S ig is m u n d u s, dei g ratia rex P o lo n ia e , m a g n u s d u x L ituaniae, Russiae,

totiu s P ru ss ia e et M a zo v iae etc. d o m in u s et heres.
Illustris p rin c e p s d o m in e , n e p o s n o ste r charissim e. Scribit n o b is M ustritas
vestra, p o stu la n s, d a r e m u s o p era m , q u o n u n tiu m n o stru m c u m p o e n a li m a n d a to
a d e a m citius e x p e d ire m u s et m itterem us. P riu s q u a m litterae 111. vestrae n obis
re dditae sunt, q u ib u s id exigit, n o s tale m a n d a tu m a d e a m p e r tabellarium
n o s tr u m p ro p riu m m isim us. V estrae Illustritatis erit reliq uu m , q u o d a d rem
pertinet, c o ra m Ju d ic io c a m e ra e c a e s a re a e e a diligentia curare, q u a solet,
o m n ia , q u a m n o s in ea re auxilio et consilio n o n s u m u s derelicturi. O p ta m u s,
ut 111. v estra cum s u a inclita c o n ju g e et dulcissim is liberis b e n e v a le a t e t felici
b u s suc c e ssib u s utatur. D a tu m Cracoviae, s a b b a to in vigilia P e n th e c o ste n .
A n n o d o m in i m illesim o q u in g e n te s im o tricesim o p rim o , re g n i a u te m n ostri a n n o
v ig e sim o q u in to .1)
.
C o m m issio p ro p ria regiae Mtis.

170. Bona, regin a Poloniae,

A lberto, duci in Prussia.
Arcliiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem).

B o n a , Dei gratia regina P o lo n ia e , M a g n a d u x L ithuaniae, Russiae, P r u s

siae, M a s o v ia e etc. d o m in a , illustrissim o principi d o m in o Alberto, e a d e m gratia
m arc h io n i B ra n d e n b u rg e n s i, in Prussia, Stetiniae, P o m e r a n ia e , C a s s u b o r u m ac
Sclav oru m
') D 27. 5. 1531.

170

S ciavo ru m duci, b u rg g ra v io N u re m b e r g e n s i et R u g ia e principi, affini n o s tro

c harissim o. S a lu te m et felices successus. Illustrissime p rin c e p s d o m in e , affinis
n o s te r charissim e. Q u u m ex litteris Illtis. vestrae intellexim us, illmam . p rin
cipem , vestrae Illtis. c o n so rte m c h a rissim a m , n u p e r felicibus auspiciis filiam in
lucem ed id isse ac s u b in d e u n a c u m ea dilecta filia su a s a n a m et in c olum e m
p e rm a n e re , v e h e m e n te r exh ila ra ta e s u m u s ; id e n im a D e o o p tim o m a x im o q u e
d e sid e ra m u s, ut Illtes. vestras c u m in ceteris fortunis a u g e a t s em p e r, tu m p o tis
sim e filios filiorum s u o r u m videre tribuat, pro sin gu lari c o n s o la tio n e nostra.
H a b e m u s igitu r vestrae Illti. g ratias, q u o d n o s su o e t illmae. conso rtis su ae
n o m in ib u s h u ju s g a u d ii participes fecerit; cui vicissim serm os. re g e s d o m in o s ,
c o n so rte m et filium n o stro s c h arissim os ju x ta q u e c o le n d issim o s u n a n o b is c u m
et ceteris illmis. liberis nostris g ra tia D ei recte va le re n u n c tia m u s , c up ie n te s
e x a n im o , o p tim e va le re e a n d e m Ilitem. v estram sim ul cum illma. con sorte
su a, q u a m no stro n o m in e invisere et sa lu ta re velit ro g a m u s . D a tu m Cracoviae
die XXVII. Maji MDXXXI0.
E ju sd e m D, v. ta m q u a m so ro r
B o n a , regina, suscripsit.

171.

P, Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem).

Illme. p rin c e p s e t d o m in e , d o m in e c o len dissim e. P o s t c o m m e n d a tio d e m

officiorum m e o ru m . C epi m a g n a m ex litteris illm ae D. vestrae vo lu pta te m ,
q u ib u s haec, q u a e e g o partim in n e g o tiis illius cu rand is, partim in p e rs o n a
secretarii h o n e s ta n d a praestiti, g r a ta sibi esse declaravit. Q u a e g ra titu d o illmae.
D. v estrae ita m e in o b s e rv a n tia veteri et stu d io e rg a illam m e o confirmavit,
u t n o n m o d o n o n c e s s a n d u m m ihi a b officio, v e ru m e tia m ta n to m a g is e la
b o r a n d u m e t p r o m o v e n d u m esse p u te m , q u a n to p lus g ratitud in is a p u d illmam.
D. v estram p ro e xiguis m e is m eritis h a b eri perspiciam . Q u a r e illmae. D. vestrae
p lu rim as a g o gratias, q u o d ea, q u a e c u m q u e a m e exig ua s u n t pra e stita officia,
a m p la g ra titu d in e p ro s e q u i illaque litteris testari n o n d ed ig n a tu r. E t sim u l illam
o b n ix e r o g o , u t d e m e a p ro p e n s io n e e rg a se e a sibi pro m itta t e t p e rsu a d e a t,
q u a e de o b s e q u e n tis s im e q u o q u e e t sin cero h o m in e p e rs u a d e re posset. E g o
vero d a b o o p e ra m , n e in ulla re m e u m a b ip sa u n q u a m desid erari possit
officium. C o m m e n d o m e e t servitutem m e a m ex a n im o ve stra e illmae. D o m i
natio ni. Q u a m C hristu s J e s u s c u m suis o m n i b u s servet q u a m diutissim e so sp item
e t felicem. D a tu m C racov iae sa b a to in vigilia P e n th e c o ste s, a n n o d o m in i
M 0DXXXI.J)
E ju s d e m ve stra e illustrissim ae D. servitor
P etru s, e p isc o p u s Cracoviensis
et vicecancellarius, suscripsit.

) D. 27. 5. 1531.

171

172.

Andreas T^czyfiski, palatinus Cracoviensis,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolcwieckic (list oryginalny 7. wtasnor. podpiscm )

Illustrissime prin c e p s et d o m in e , d o m in e clem entissim e. P o s t o bseq uentiss im a e ac p e r p e tu a e servitutis m e a e c o m m e n d a tio n e m in gra tia m illustrissim ae
D, vestrae se d u lo ac ex a n im o p ra e m issa m . E q u id e m am p liores, q u a m p ro
meritis m eis mihi vestra illustrissima D. agere gratias d ig n a tu r litteris suis ad
m e p roxim e b e n ig n e et g ratiose scriptis, n ihild um enim ta n tu m de vestra
illustrissim a D. et n e q u e d e illius se rv itoribus su m m eritus. N a m et is servitor
illustrissim ae D. vestrae, d o m in u s H e r m a n n u s a L a n tw u sth , d e q u o scribere
d igna tur, n o n h a b u it eam necessitatem , ut o p e ra m m e a m re q u ire re t; q u o d si
u tiq ue m ihi aliquid injunxisset ac c u rare jussisset, p ro c u ld u b io liben ter atque
n o n g ravatim praestitissem , q u a n tu m c u m q u e viribus a ssequ i p o tu isse m . N u n c
a d e o , si q u id fuerit, q u o d m ihi m a n d a r e d ign e tu r, s e m p e r p raesto su m paratu sq u e et p ro m p tu s n o n saltem in soliu s illustrissimae D. vestra e negotiis, s e d et
in a liorum q u o ru m v is, q u o s m ihi com m ittere d ig n a ta fuerit, s tu d iu m et o p e ra m
o m n e m p on e re . Im prim is a u te m im m e n sa s gratias a g o a tq u e h a b e o illustris
s im ae D. vestrae, q u o d n e p o te m m e u m g ra tia s u a p r o se q u i b e n i g n e e t mihi
d e e o scribere d ig n a t u r ; q u o d e g o et p a te r s u u s cum o m n ib u s am icis vestrae
illustrissim ae D. p ro m e re ri p e r p e tu o et se d u lo c u ra b im u s ; n o n illo d u m ta x a t
c o m m u n i et u su re c e p to m o d o , se d et sicubi res p ro fu n d e re s a n g u in e m p oscat
e t vitae inire periculum . Ipse v ero ad o le sc e n s, n e p o s m eus, si in e o virtus
fuerit, m e m in isse et re c o g n o sc e re d e b e b it s e m p e rq u e fateri in vita, n e m in i se
m a g is o b n o x iu m , q u a m illustrissim ae D, vestrae, cui etiam m o re m g erere a tq u e
o b se q u i, q u o a d vivet, curabit, si m o n itis m eis o b te m p e r a r e m ih iq u e a u d ire
velit. C e te ru m a d c o m m e n d a tio n e m illustrissim ae D. vestrae c a u s a e D q m b y en sk y ,
aulici illustrissim ae D. vestrae, b e n e v olo ac ip sam c u m e o tu ta n d a m suscepi
in g ra tia m illustrissim ae D. vestrae c u r a b o q u e viribus et im p e n sis m eis no n
p arc e n d is ip su m c u m suis a b a lio ru m in sta n tia a tq u e injuriis asserere, ta n tu m q u e illi auxiliari, q u a n t u m justitia eju s exposcit, n e d u m vero huic, se d et ceteris
o m n ib u s , q u o s c u m q u e vestra illustrissima D. d ig n a ta fuerit c o m m e n d a r e , o p e ra m
m e a m p a r a ta m offero et ad ob la ta m o cc a sio n e m d a b o q u a m p o s s u m dili
ge ntissim e.
N o v a , si q u a e sint p ro m p ta , n o n scribo, n e illustrissim ae D. v estrae
rep etitio ne e o r u n d e m m o le stu s e s s e m ; q u o n ia m scio, illustrem et m a g nific um
d o m in u m ca ste lla n um et c a p ita n e u m C rac o v ie n se m e ju sm o d i sc ripturum , qui
p r o c u ld u b io in scrip tio n e nihil o b m ittit e t etiam secretissim a n o v it; s u a m a g n i
fica D. v e stra e illustrissim ae D. o b s e q u e n s a b u n d e perscribet. T a n d e m m e ac
m e a h u m illim a servitia illustrissim ae D. vestrae d ilig en ter c o m m e n d o , q u a m
diutissim e ac felicissim e v a le re o m n ib u s q u e ex se n te n tia frui precor. D atu m
C racoviae, sa b a to a n te festum P e n th e c o s te n p ro x im o , a n n o d o m in i MDXXXI.1)
E ju s d e m illustrissim ae D o m in a tio n is vestrae hum ilis et d e d itu s servitor
A n d re a s, c o m e s d e T h a n c z y n ,
p a la tin u s C racoviensis, m a n u sua.
') D. 27. 5. 1531,

172

173.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K r6iew ieckic (list oryginalny z wlasnor?cznym podpiscm).

Illustrissime p rin c ep s et d o m in e , d o m in e frater m a jo r o b se rv a n d issim e .

S alute m et p e r p e tu a e ac co n s ta n tiss im a e servitutis c o m m e n d a t io n e m . Lectis
litteris illmae. D o. ve strae intellexi, illm am. D. vestram a u c ta m esse filiola,
recens nata, m a tre et puella salvis et in c o lu m ib u s. D e o o p tim o m ax im o , de
c ujus clem entia h ae c p ro v en iu n t, a g o et h a b e o im m o rta le s gratias et precor,
ut illm am. D. v estram u n a c u m s e re n issim a d o m in a c o n ju g e illius, d o m in a m ea
c lem en tissim a et m o d is o m n ib u s h o n o ra n d is s im a , sim ul et pro le u triu sq u e
servet s a n a m e t felicissimam in a n n o s plurim o s. E t tr ib u a t illis o m n ia s e
c u n d u m c o r et d e sid e riu m illm arum . D o. ve stra ru m . Illustrissime princeps,
ex q u a sarcina e d u n tu r femellae, ex e a d e m etiam filii exsp ectan tu r. N a ta e
m ihi fu e ru n t p rim u m tres filiae, d e d e r a t p o s t illas D o m in u s tres filios a tq u e
ita sp e re t o p tim e illma. D o . vestra et m ise ric o rd ia m divina m im p lo r e m u s
o m n e s ; v id e b it filios et filios filiorum s u o ru m .
Q u o d a g e re m ihi d ig n e tu r gratias de h u m a n ita te et officiis d o m in o
H e r m a n n o , secretario su o , praestitis, mi illme. d o m in e , q u ic q u id et d iligentiae
vel officiorum p ra e d ic to d o m in o a m e p rae stitu m est, factum e s t certe libentissim o et g ra tissim o a n im o . A g o a u te m D o . s u a e m a g n a s g ra tia s, q u o d mei
c o ra m illma. D o. vestra o blita n o n est.
A d littteras m a n u illm ae. D o. vestrae scriptas ip se m e t m a n u m ea, ut
p otui, rescripsi. C u p io , b o n i c o n su la t illma. D o . v estra sc rip tio n e m m e i m .
M iles scripsit, n o n rhetor.
D e o b itu ducis M o s k o r u m p e r L itu a n ia m nihil tra n s m is s u m e s t; si vere
m o r tu u s est, sc iem u s brevi. T a m e n si q u id d e h o c certioris accipiet illma.
D o. vestra p e r L ivoniam , rog o, d ig n e tu r Mti. re gia e p e r s c rib e r e : erit e n im id
ip su m su a e Mti. g ratissim u m .
E x B o h e m ia , q u a e m ihi d. N ic o la u s N ipczicz et C a ro lu s scripsit, e a ex
litteris e o r u m p r a e s e n tib u s inclusis1) intelligere d ig n ab itu r. R u rs u m q u a e d o
m in u s e p is c o p u s O lo m u c e n s i s 2) et Scipio, secretarius W ratislaviensis, signifi
c arunt, sim iliter ex litteris e o ru m illma. D o. vestra, accipiet.
T h u r e o r u m im p era to ris n u n tiu s est hic a d h u c ; ex sp ec ta t red itum dom in i
H y e ro n im i a L asko, palatini Siradiensis. N o n d u m m e c o n v e n it idem n u n tiu s
p ro p te r p a r u m firm am v a le tu d in e m .
M itto etiam e x e m p lu m litterarum ca e sa ris T h u r e a r u m 3), q u a s sup eriori
a n n o Mti. re gia e m iserat, sim ul et alias c o p ia s litterarum accipiet illma. Do.
vestra, ex q u i b u s o m n ia , q u a e e g o scio, co g n o sc e re d ig n a b itu r.
R e v e re n d issim u s d o m in u s a rc h ie p is c o p u s G n e s n e n s is die festo A scensionis
d o m i n i 4) e vivis excessit. Cui, ut spe ro, s u c c e d e t re v e re n d issim u s d o m in u s
C ujaviensis. C h o r u s se c re ta riorum solliciti s u n t n u n c de fortunis suis. S pe s
m e b o n a hab et, q u o d d o m in u s J o a n n e s C h oy enski, d o c to r et a rch id ia c o n u s
C racoviensis,
') List6w tych nie ma Archiwum K rolew ieckie. 2) Z Kromierzyc d. d. 16 maja z wiadomoSciami o uchw aleniu pieni^dzy przez stany Slaskie i o piracie Barbarossie. :l) Listu tego
nie ma archiwum Kr61ewieckie. *) D. 18. 5. 1531,

173
Cracoviensis, regius secretarius, e p is c o p u s Prem islie nsis desig n a b itu r, d o m in u s
a u te m P re m islie n sis m o d e r n u s a d W la disla vie nse m ecclesiam transferetur.
N e g o tio r u m illorum , q u a e d o m i n u s N ipczicz n o m in e illmae. D o. vestrae
retulit, m e lio r et re so lu tio r fiet e xpeditio, q u u m ipse d. Nipczicz ex B o h e m ia
revertetur. Scribit m ihi, q u o d divu s rex F e r d in a n d u s c o n v e n it d e s u m m a flore n o r u m pro d u c a tu O p o lie n si cum illmo. d o m in o G e o r g io , fratre illmae. Do.
v e s tra e ; se d a d h u c c o n c lu s u m n o n est d e securitate p e rs o lv e n d a e s u m m a e et
rathis, pro q u ib u s talis solutio fieri de be b it. Q u ic q u id d es hiis et aliis reb us
accep ero , faciam certiorem v estram illm am . D o m in a tio n e m , cui m e, u t d o m in o
et fratri m ajori cole nd issim o , c o m m e n d o , c upien s, ut d o m in u s D e u s servet
illm am . D o. v e stra m cum o m n ib u s e ju s o m n i felicitate in a n n o s plu rim o s. Ex
arce C racoviensi XXVIII. die Maji a n n o D o m in i MDXXXI.
C h risto p h o ru s de Schidlow iecz, castellanus
et c a p ita n e u s C racoviensis ac regni P o lo n ia e
cancellarius etc.
vestrae illmae. D. to tissim u s servitor et frater, m a n u sua.

174. Stanislaus W loszek

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum Kr61esvieckie (list oryginalny).

N escio, q u o info rtun io m e o accidere soleat, illme. p rin c e p s d o m in e et

d o m in e c lem entissim e, u t mihi p e r s a e p e sc rib e re e t p a rte m officii e x se q ui c u
pienti u n u m h o ru m im p e d im e n to r u m s tu d iu m m e u m interturb et. Q u a n d o enim
co n tin g it ta b e llio n u m copia, statim illris. prin c e ps m e u s, ut est illmae. D. v e
strae p e rp e tu o d ed itissim us ac in p le risq u e n e g o tiis e ju s d e m vigilantissim us, ea
diligentia, q u a m ihi e sset u te n d u m , p le ra q u e p e rsc rib it; tu m e g o vereri soleo,
ne m e a e litterae, alio q u i o m n i novitatis g ra tia et ju sto sc rib e n d i a r g u m e n to
ita s po liatae, a u re s vel ipsis h u m a n iss im is prin cipis m ei litteris nihil n o n , q u o d
illm am. D. v estram scire o ble c te t et c o n d u c a t, referentib us, tu m etiam su a e
reip ublicae n e g o tiis d e d ita s o c c u p e n t et o b tu n d a n t. Q u a n d o v ero h a b e a m ,
qu e m etiam inscio d o m in o m e o s a rc in a m e a r u m litterarum p o s sim o n erare, e n
altera silend i necessitas, ita n a m q u e tu m m e et facultas et n o v a r u m re ru m
te stim o n ia deficiunt, ut, nisi futilia lev ia q u e offerre ta n to principi velim , scribere
n e q u a q u a m p o ssim . Q u a m q u a m a u te m n u n c q u o q u e s u p e r io r taciturnitatis
m e a e o ccasio e a n d e m p e n itu s silendi nece ssista te m m ihi im p o n e r e videatur,
fraterno e n im a m ori et perpetua s u a e p rin c e p s m e u s in illm am . D. vestram
o b se rv a n tia e te s tim o n iu m solita s u a sed ulitate sc rib e n d i p e rh ib e t. Q u ia ta m e n
ja m b in is et q u id e m clem entissim is, ut vix ta n ta m c le m e n tia m cum sin gu lari
h u m a n ita te c o n ju n c ta m m e a m e re a tu r h u m a n ita s , litteris illmae. D. v e stra e
m o n itu s, n o n s o lu m n o n r e s p o n d e rim , v e ru m etiam n e q u e n u llu m fructum
debiti officii m ei principi m e o o b tu le rim a tq u e in d e v erear, q u in im m o tim e a m ,

ne

174
ne m ihi a liq u a m p o rro vel in dign a tion is, q u o d procul a b e ss e c u p ia m , a n sa m
vel n e g lig e n tia e s u sp ic io n e m , a u t etiam in g ra titu d in is n o ta m h a e c m e a ta m
diutina taciturn itas a p u d illm am D . vestram pariat, m a lo interim et satius esse
p u to , u tc u m q u e scribendi stud io , etiam si id n u lla m g ra tia m a u t delectatio nem
sit illmae. D. vestrae allaturum , cu m d eb ito m e o tu m v o lun ta ti et clem enti
e x ho rtatio ni illmae. D. vestrae o b te m p e ra re , q u a m p u d o ri m e o , qui in e p ta m
lo q u a citate m reprim it, levia sc rib e n d i a r g u m e n ta n o n adm ittit, q u a m q u e r e
liquis o c c a sio n ib u s et qu asi im p o sita e ta c e n d i n ecessitati o bedire. Q u a m o b r e m
a g o et h a b e o illmae. D. ve stra e im m o rta le s g ratias pro ea g ratia et clem entia,
q u a m m ihi illma. D. vestra clientulo s u o litteris suis ta m c o p io se o s te n d e re
d ig n a ta est. V id eo q u id e m , q u a n tu m ta n ta b e n ig n ita te tan ti principis ta n to
m a e c e n ati d e b e a m , e r e g io n e ta m e n in m e n te m succurrit, q u a m i m p o te n s sim,
q u a n tu m m ihi facultatis desit, q u a v a le a m illmae. D. vestrae g ra tia m referre,
p ro in d e q u id q u id im p ro b i la b o ris h u m illim a e servitutis illmae. D. vestrae ex
m e esse p o te rit (se d q u id a m e arid o p u m ic e ta n to h e r o a d i g n u m proficisci
q u e a t, nescio), id illma. D. vestra p ra e sto p e r p e tu o est hab itu ra . D a tu ru s su m
p ra e te ra o p e ra m , d u m illris. prin c e p s m e u s sit illmae. D. vestrae, scripturus, ut
o m n ia a u t n o v a a u t illm am . D. vestram c o n c e rn e n tia c u m v o lu n ta te s u a e Illtis.
in te g re colligantur, a b u n d e p e rsc rib a n tu r et citra m o ra m a d illmam. D. vestram
perfera n tu r. C e te ru m m o n e t m e illma. D. vestra, ut tr a n s u m p ta litterarum ,
q u a e a c a es a re T h u re a ru m et a n n o tra n sa cto et his d ie b u s allatae sunt, e id e m
transm itterem . N u n c p ro x im e allaturu m e x e m p la r illris. d o m in u s m e u s, o p era,
ni fallor, d o m in i Stainkircher, cubicu larii regii, transm isit, q u o d s p e ro illinam.
D. v e stra m ja m a c c e p is s e ; u t a u te m su p e r p rio ru m inte rpre ta tio ne principi m e o
v o lu n ta te m et d e sid eriu m illmae. D. v estrae decla ra sse m , n a m pra e te r c o n
s e n s u m su a e Illtis. m ihi in h u ju s m o d i facere n ec q u id q u a m c on venit, e vestigio
s u a ill. D. m a n d av it, u t exscriberetur a tq u e illmae. D. v estrae m itteretur. Q u a m
q u o q u e illma. D. vestra litteris d o m in i m ei c o n ju n c ta m accipere dign ab itur.
M itto a u te m e g o fe tu ra m infantis in g e n io li m ei illmae. D. vestrae, n e m p e
e p isto la m C aroli V. c aesaris s u p e r c o n v o c a tio n e concilii C le m e n ti VII., s u m m o
pontifici, H isp a n ic o s e r m o n e p ro p ria m a n u scrip tam , p rincipi m e o ex U rb e
Italico id io m a te m issa m et m e a opella in L a tin u m tr a d u c ta m ; q u a illma. D.
vestra pontificis m e n te m n o n a d m o d u m concilio faventem , pii e t christianissim i
caesaris sa n c tu m p r o p o s itu m et s u m m u m illius d esid e riu m et reliqua a b u n d iu s
p e rsp ic ie t; a tq u e supp lico , d ig n e tu r e a m clem enti vu ltu suscipere, h a n c ex
c u sa tio n e m p ia m et nec e ssa ria m b o n i c o n su le re et g ra tio so ferre a n im o , d e n iq u e
m e e t h u m illim a servitia m e a solita g ratia e t c lem en tia c o m p le c ti; q u a m ut
d e u s o p tim u s m a x im u s d iu in c o lu m e m feliciter d o m in a n te m c o n se rv a re et m a n u te n e r e d ig ne tur, ex a n im o p recor. D a ta e C racoviae, die P e n te c o s te n , a n n o
D o m in i M-D X X X IV )
E ju s d e m illmae. D. vestrae hum ilis servitor
S ta n isla u s Z. W lossek.

l) D, 28, 5. 1531.

175

175.

Bona, regin a Poloniae,

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartor. Kod. 284, nr. 58.

Bona, Dei gratia regina Poloniae, m agna dux Lithvaniae, Russiae, Prussiae,
Masoviae etc. domina.
Reverende in Christo pater, sincere nobis dilecte. H odie redditae sunt
nobis tuae Stis. litterae datae ex G andavo 4 mensis Aprilis, breves quidem, sed
gratae, quibus et nostris litteris respondet, et quae nobis prius scripsit, repetit,
se videlicet nobis misisse duplicatam com m issionem M ontis Serici, quam nos
jam pridem accepimus, et magnificum Ludovicum Aliphium, secretarium oratorem que nostrum, illam habuisse credimus.
Q u o d vero Sinceritas tua sperat, hujus negotii expeditionem brevi futu
ram in concilio coilaterali, dum m o do adsit, qui sollicitet, verum quidem est,
qu od agentes nostri a sollicitatione hujus negotii, ubi inceptum erat, se a b
stinuerant, quum jam desperarent, nam que aperte videbant, judices causae nostrae
justissimae fuisse infensos et om nino contra nos sententiam (via veritatis et
justitiae omissa) laturos, tantum aberat ut contra fiscum aliquid decrevissent.
M aluerunt igitur agentes nostri ab instigatione potius abstinere, quam in re
aequissima sententiam contrariam reportare. N unc autem novae istius Caesa
reae com m issionis et mandati vigore dabitur opera imprimis a magnifico
Ludovico Aliphio, ut res haec quam prim um diffiniatur, qu ae ubi diffinita fuerit
ad caesaream Majestatem devoluta, tum dem um operetur Sinceritas tua, ut ex
voto nostro m an us extrema illi imponatur, sicut pluries scripsimus, quod
quanto citius et melius absolutum fuerit, tanto nobis gratius et Sinceritati tuae
com m odius erit.
Exemplum litterarum Hieronimi de Francisco ad d. C onos in negotio
nostro scriptarum, nobis a Sinceritate tua missum, libenter legimus et ita fuit,
sicut scribit.
Q u id ad extremum istic effecerit Scipio de S um m a cum Andrea Carducio,
perscribere nobis Sinceritas tua no n negligat, quibus etiam sese accommodet,
sicut rerum et tem porum ratio expostulabit.
Gratum nobis exstitit, q u o d Sinceritas tua caesaream Majestatem adierit
et rogaverit nostro nom ine super illis pecuniarum summis, quas sacra illius
Majestas donare nobis non denegat, quum a commissariis suis de rebellibus
ipsis edocta fuerit, itaque volumus, ut, quum isti commissarii redierint et re
bellis illi declarati fuerint, curet Sinceritas tua m odis om nibus, eas sum m as
pecuniarum nobis impetrare aut dohon am trani vel monopolii possidendam
obtineat, sicut etiam superioribus litteris scripsimus, et ea spe ductae petitionibusque Sinceritatis tuae ultro citroque annuentes, com m isim us jam thaesaurario
nostro Barensi sexingentos ducatos auri solvere pro Sinceritate tua Velseris,
de quibus nihil curet, bo n am n am q u e h abem us m em oriam et rationem Sinceri
tatis tuae. Ideo etiam istic nobis diligenter et utiliter serviat, habitura semper
gratiam nostram cumulatiorem. Credimus, sacram Majestatem caesaream pro
tantis sum ptuosis fidelibusque servitiis nostris illius sacrae Majestati et rei-

publicae

176
publicae exhibitis in his honestis postulationibus nostris nobis gratificaturanl
Impetimur etenim ab officialibus nostris, ut pro servitiis illorum in his bellorum
turbinibus transactis exhibitis gratiam illis nostram ostenderemus, quam, quum
nos in hoc ap u d sacram Caesaream Majestatem pro maximis servitiis nostris
non h a b e a m u s 1)) q uom od o illis gratiam ostendere possum us. Dum igitur sua
sacra Majestas nos in his petitionibus exaudiverit, tunc officialibus, qui non
nobis, sed illius sacrae Majestati caesareae et regno N eapolitano una nobiscum servierunt, gratiam et liberalitatem ostendemus. Bene valeat Sinceritas tua.
Dat. Cracoviae die XXIX. Maji MDXXXI.
Bona regina sr.
R everendo in Christo patri dom ino Joanni Dantisco, episcopo Culm ensi, apud sacram caesaream et catholicam M ajestatem regio ac nostro nuntio et oratori, sincere nobis dilecto.

176.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum Kr61ewieckie (orygin. z wielkq piecz^ciq majestatycznq).

Sigismundus, dei gratia rex Poloniae, m agnus dux Lithuaniae, Russiae,

Prussiae, Masoviae etc. dom inus et heres.
Illustris princeps et domine, nepos charissime. Retulit ad nos in querela
generosus Paulus Crisski, subditus noster, hactenus non factam esse sibi justitiam
de procuratore b onorum vestrae Illtis. Zoldaviensi, qui capto et in vincula co n
jecto subdito ipsius illum quinquaginta marcis pecuniae mulctatum dicitur
dimisisse. N os tenem us memoria, quod, quum ipse Paulus Crisski detinuisset
pariformiter subditum vestrae Illtis. eo animo, ut illum pari poena affecisset,
m andaveram us ei, postulante ita Ilite. vestra, ut illum dimisisset, id q u o d ipse
tandem fecit, ea ratione, ut vis ac injuria subdito suo illata resarciretur poenaque, qua affectus est, restitueretur, de qua re cognoscere debuerant com m is
sarii ad faciendos limites inter b on a regni nostri et ducatus vestrae Illtis. desi
gnati. Q uod quia hactenus non est factum, hortam ur Illtem. vestram, ministrare
velit eidem Paulo Crisski justitiam de procuratore b ono rum suorum praefato,
ne relinquatur illi occasio et necessitas amplius querendi et vim ac injuriam
subdito suo illatam aliquo alio m odo, quam obtrudendis nobis querelis, repe
tendi. Officium suum et nobis rem gratam factura in hoc vestra Illtas. Q uae
bene valeat.
Datum Cracoviae feria secunda Pentecostes.
Anno domini
MDXXXI, regni nostri anno X X V to .2)
Commissio propria regiae Mtis.

177.

N icolaus Szydlow iecki, reg n i Pol. tesaurarius,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Illustrissime princeps dom ine, dom ine favorabiliter gratiose ac aeternum

colendissime. P ost officiosissimam obsequiorum m eorum com m endationem .
Opuizone widocznie slowo, ractfe: non vide mas. ) D, 29, 5, 1531,

Magna

177
M a g n a voluptate litteras illmae. Do. vestrae, quum mihi nuper redderentur, legi,
e quibus accepi, ili. Do. vestram grata accipere obsequia mea, quae vix u n
quam et ne vix quidem illius causa me praestitisse memini. D abo autem
operam, si q uando ad aliquod illius ministerium essem aptus, ut m e expe
riatur, in illo exequendo etiam vitam profundere minime dubitare. Si quid sit
ejusmodi, q u o d illam scire referret, scio ab dom ino fratre meo, dom ino casteliano Cracoviensi, illmae. Do. vestrae ita a b und e perscripta esse omnia, ut mihi
nihil, q uod scribam, sit relictum. Publicitus percrebruit rumor, i. D. vestram
filia auctiorem esse redditam, cujus rei jucunditate litteris suis m e beare noluit,
sed ego minime vanus vates ominor, illam anno post altero filiolo aucturam
esse atque me ad baptismatis lavacro renovandum in testem et susceptorem
accersituram esse. Cujus me gratiae penitissime com m endo precorque, ut illam
D om inus aeternum servet incolumem. Ex Cracovia feria secunda festi Penthecosten M 0D 0XXXI.J)
Nicolaus a Schidlowiecz, castellanus Sandomiriensis
ac regni P oloniae thezaurarius.

178.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wJasnor. podpisem ).

Q u u m jam petasatus incederet hic adolescens illmae. D. vestrae, venerunt

mihi item litterae a dom ino Nipszycz et Carolo Cuczer, Pragae ag e n tib u s;
alterae regiae c(uriae), nem pe a dom ino Nipszitz, alterae mihi destinatae. Et
quoniam non erat copia transscribendi, ne nuntius illmae. D. vestrae longius
aequo remoraretur, mitto illas integras illmae. D. vestrae, ut non ignoret illma.
D. vestra statum negotiorum illmi. principis domini Georgii marchionis, fratris
illmae. D. vestrae; nam hae illum ab un de explicare videntur, quem ego sum m e
cuperem felicem et fortunatissimum exitum sortiri, m ag nop ere enim mihi ea
res est cordi, cum a p ud sermum. regem nostrum, quo sua Mtas. tanto ben i
gnius rem ap u d illos, ex quibus illa dependet, foveat prom oveatque, tum apud
eos, apud quos sum m a istius negotii in m anibus esse videatur, ut plerique
intelligant,. dignitatem et em olum entum ilimarum. D. vestrarum mihi, ceu de
ditissimo et obsequentissim o fratri convenit, m ag nae curae esse. Hodie habiturus
sum apud m e cum multis dominis proceribus regni ad prandium nuntium
imperatoris Thurearum , finito convivio fortassis tractaturus et loquuturus cum
eo super his, quae ille ad me habet ab dom ino Ibrahimbassa in commissis.
Iterum atque iterum me gratiae illmae. D. vestrae ex anim o com m endo. Datum
Cracoviae, die Lunae Pentecosten, anno Dom ini MDXXXI0.2)
Idem, qui supra.3)
Postscriptum
) D. 2 9 .5 . 1531. '-) D. 2 9 .5 . 1531. ") Praw dopodobnie list p o w y iszy , przygotowany
do podpisu, nie zostaf przez kanclerza tego dnia podpisany. Tym czasem dnia nastpnego w ygotow any zostal inny list, ktdry kanclerz podpisal, dia tego sekretarz na p ow y iszy m liScie
dodal; I d e m , q u i s u p r a zam iast I d e m , q u i i n f r a . Oba listy, nr. 178 i 179, zostaly
razem w yslane,
A M

Tomldsna. Tomus Xiti.

12

178

P o s t s c r i p t u m i n s c e d u l a : P osteaquam hae fuissent obsignatae,

pervenerunt ad me litterae Joannis Oczieski ab regia Mte. in negotiis suae rei
publicae ad Thurearum caesaris missi, quas, tametsi lento gradu venerint, g ra
tum tam en fuit illas accepisse, siquidem indicabant, illum partem illius itineris,
quam ut ipse ita nos om nes judicabam us illi suspectam et periculosissimam
ab ipso w aiw oda Moldaviae, jam confecisse et confinia Thureorum loca jam
tutiora eum attigisse, unde m ag nam spem habeo, q uod eum propediem vide
bimus. Illarum litterarum exemplar quo que illmae. D. vestrae transmitto, ut
etiam videat pericula ab eo superata et rationem sui itineris non ignoret.

1 7 9 .# Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius.

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem ).

Illustrissime princeps et domine, dom ine frater gratiosissime ac colendissime. Q uam ego litteris ex om nibus mundi partibus venientibus carere
possim, vel inde illustrissima D. vestra conjecturam sum ere potest, quod, p o
steaquam fasciculum mearum litterarum colligassem ac tabellioni illmae. D.
vestrae tradidissem, fuerim coactus illum bis violare atque subinde illmam D.
vestram majore legendi labore onerare. Q uum vero ultimo illum jam obseratum
dedissem nuntio ac proposuissem, m ox a prandio hesterno illum extrudere,
en variae ex variis locis afferuntur litterae, tum nova, tum publica negotia
continentes; prae ceteris tam en exhibitae sunt litterae a dom ino Hieronymo
Laski rmo. episcopo Cracoviensi et mihi scriptae, q uae conclusionem dietae
Wissegradensis et indutiarum unius anni attulere; interea tem poris d anda erit
opera, nam hoc opus hic labor, quo isti principes de regno decertantes ad
pacem et unionem reduci et plurimae calamitates, quae, nisi illa seq u e
tur, Christianam rempublicam m anent, praeripi possint.
Rogat praeterea
ipse dom inus Laski, ut illi litteras securitatis ab regia Mte. im petrarem us; hic
regia c(uria) satis mirari non potest, quae suspicio, quae formido illum adigat,
quod sic de clementia, justitia et benignitate atque m ansuetudine regia a d
d ubitet; nihilominus sua Mtas., quae est ejus pietas, datura est illi salvum
conductum , ne ea re coepta studia futurae atque desideratissimae pacis im pe
diantur. Q uarum litterarum exemplar illmae. D. vestrae transmitto atque me
iterum gratiae et favori illmae. D. vestrae ex anim o com m endo, vehementer
optans, ut eam Altissimus optime incolumem et pro voto dom inantem conservet
quam diutissime. Datae Cracoviae die martis Pentecosten 1531. *)
Cristoforus de S., castellanus et capitaneus Cracoviensis
ac regni Poloniae cancellarius,
vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, m anu sua.
I n s c e d u l a : Scio ego, illme. princeps, ut quo diutius hunc adolescentem
retineo, tanto magis litterarum crescit et adfertur copia et, dum om nia illmae.
D., q u ae illam vel scivisse oblectet vel n o n ignorare oporteat, effundere cupio,
cogor
) D. 30. 5. 1531.

179
cogor illmam. D. vestram m ajore litterarum vel potius copiarum transum ptarum
et exemplarium mole et inde legendi aut audiendi studio onerare. Jam tandem
illum expello, ne item haec exigua m ora majoris illi et mihi retinendi ansam
subm inistret; addo tum sarcinae illius item transsum ptum litterarum Joannis
Oczieski, cujus supra m entionem facio, quo illma. D. vestra cognoscet, quo
versetur et quam m agna spes sit illius reditus

180.

Stanislaus Kostka, capitaneus Golubensis,

N icolao Nypczycio.

Archivvurn biskupie w e Fromborkti (D. 67 f, 150, list oryginalny).

Po zaleczenyu slu 2by mey zdrowie T. M. lystem thyitl nawyedzam, ktorego

T. M. wyernye rad sprzam yakoztho m em u iaskawemu przyiaczyelowi. Jako
my T. M. pyssacz raczyi o thy pyenyqndze, ktorychem yego miiosczy xyandzu
byskupow y chelmyenskiemu rzeki pozyczycz, zebych ye daf do Fokaroff a 2 ebych T. M. w siowye nyezawyodf, racz T. M. wyedzyecz, 2 ebych ya tho rad
uczynyi, gdzyem tez wy^cz mowii okoio tego z fokarowym pyssarzem w Torunyu
y chczfi tho rad uczynycz, gdybych yedno tak dostatecznq opraw^ od xszyqndza
byskupa yego myiosczy myaf, 2 ebych swych pyenyqndzy byf ysth, a zwfascza
tego by ktem u potrzeba, yszby Capitufa cheimyeiiska mnye za pyenyqndze
przyrzekia a zapyssata szye a gdy tho Capitufa uczyny, tedy ya pyenyqndze
darn. Gdzye wy^cz wyerz^, ysz my$ T. M. u yego miiosczy xyqndza byskupa
y sam u sziebye raczy wymowycz a tego my za zle nye myecz, bo tho sam
T. M, dobrze rozumiecz moze, zesmy wszystczy smyertelny. Cum his me
gratiae com m endo. Datum in Gostynin feria tertia festorum Pentecosten anno
dni. MDXXXI0.1)

Stanisfaw Costka z Stembarku,

starosta na Gofubyu.

Adres na odwrotnej stronie: U rodzonem u P an u Mykoiayowy Nypczyczowy, panu y przyiaczyelowi myeiemu,

181. Sigism undus primus, r ex Poloniae,

adm inistratori ecclesiae G nesnensi.
Kod. Sap. XVII, f. 55. Cod. Epistolarum etc. t. XI, (Epistolae Tomicii) pag. 66.

Venerabilis devote nobis dilecte. Cognitum esse putam us Devotioni tuae,

qu od rmus. in Christo pater dnus. Jo an n e s de Lasko, archiepiscopus Gnesnensis
proxime defunctus, quum in urbe R om ana apud Sanctam sedem in concilio
Lateranensi oratorem nostrum egisset, impetravit inter cetera privilegia faculta
tem episcopis regni nostri, ut illi eadem ratione, qua com m uni clero Sancta
sedes pridem admisit, anno gratiae vita functi uti et gaudere possint. In quam
occasionem utendi privilegio isto quia ipsius dni. archiepiscopi mors hoc
tem pore incidit et aequum sit, ejus praecipuam rationem ex hoc capite haberi,
qui privilegii ejus impetrandi primus post nos autor exstitit, Devotioni tuae
m andam us,
') D. 30. 5, 1531.

12*

i 80
m andam us, operam suam faciat, ut hoc, q u o d juste pro mediis m ensibus ex
a nno gratiae defuncto dno archiepiscopo debetur, ex proventibus archiepiscopalium bo no rum ad m anus executorum legitimorum detur et extradatur in effectu,
pro officio suo ac gratia nostra Devotio tua factura. Datum.

182. Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W iederiskie (minuta).

F erdinandus etc. serenissimo etc. Allatae sunt ad nos litterae Serenitatis

vestrae de 18. mensis Maji nunc elapsi una cum exemplo litterarum, quas im
p e r a to r Turearum in lingua arabica ad Serenitatem vestram scripsit atque etiam
accepimus quae Serenitas vestra respondet ad litteras nostras, q uas circa trac
tatum indutiarum annalium ad eam dederam us, unde non parum nobis co g n o
scere licuit solitam ejus in nos fiduciam et benevolentiam m utuae nostrae n e
cessitudini adprime convenientem, quam gratissimo anim o complexantes, Se
renitati vestrae de missa litterarum illarum copia tantaque in nos ejus affec
tione et amore, quas possum us ac debem us, gratias agim us et habem us, hoc
idem h aud dubie et libenti quidem anim o facturi, si se locus et occasio offe
rant, quibus Serenitati vestrae pari vicissitudine q u an d o q u e respondere liceat,
quam etiam vehem enter rogamus, ut, sicut in hiis etiam fraterne et perbenigne
se facturam recepit, praedicti imperatoris propositionem a nuntio ejus coram
Serenitate vestra faciendam et singula, q ue praesente Lasco exposuerit, nobis
deinde significare velit. Cetera, quae a Serenitate vestra tam pro nostra quam
sua et utriusque liberorum ac regnorum utilitate et confirmatione fieri cupimus,
nobilis fidelis nobis dilectus Sigism undus ab Herberstein, consiliarius et nuntius
noster, quem jam ad eam expedivimus, eidem Serenitati vestrae referet, cujus
dictis indubiam fidem habebit sibique de nobis optima q uaeque pro stabili
m ento et honore dom us suae no n secus ac nostrae pollicebitur, q uae felicis
sime cum suis valeat. Datum Pragae, prima Junii 1531.

183. Lrdovicus Gritti. re^ni U ngariae gubernator,

Ch ist. Szydlow iecki, cast. C ra c, cancellario.
Bibi. ks. Czartor. kod. 1596, nr. 78 orygin ). Archiwum K r6lewieckie (odpis wsp61czesny).

Illustrissime domine, dom ine et tanquam frater honorandissime. P raete

ritis diebus, quu m nobilis et generosus dom inus Jo an n e s Oczieski, fidelissimus
nunctius serenissimi domini regis vestri, ad imperialem Mtem. venisset, dedit
mihi liiteras i. D. vestrae sub data quindecim a Februarfi, quibus i. D. vestra
sum m opere nunctium et res, quae per eum apud Caesaream Mtem. tractari
debuerant, commendavit. Q uam ob rem quoniam cum ob am orem i. D vestrae,
tum respectu sermi. domini regis vestri res illius regni ac proprias habeam ,
ipsum nunctium ita informavi et institui, q u o d tametsi aliquanto tardiorem

expeditionem et quidem necessario fuerit consecutus, nihilominus tamen de

siderium

181

siderium regium et i. D, vestrae sortitum est optim am conclusionem, ut certus

sim, eaque i. D. vestrae ac regiae Mti. sermae. esse hac parte satisfactum. Ne
interim sim prolixior, remitto m e ad relationem nunctii regii, cui hinc multa
oretenus i. D. vestrae commisi referenda. Nec dubito, quin illi sit habitura
fidem, siquidem ob com m odum et utilitatem illius regni et specialiter i. D.
vestrae sedulum me offero atque i. D vestram rogo, velit me loco fratris
habere. N am quo eidem in om nibus satisfaciam, sine dubio prom ptissimum
m e est sem per habitura, quam deus om nipotens sanam et felicem in annos
multos conservet. Datum Constantinopoli, prima Junii MDXXXI.
Ludovicus Gritti, g u bernato r regni H ungariae etc. sst.

184.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

summo pontifici.
Bibi. ks. Czartor., kod. 273, nr. 289. pg. 310.

Sanctissime in Christo pater et dne. dne. clementissime. Post humili, etc.

Decessit hisce diebus rmus. dnus. Joan n e s Laski, archiepiscopus Gnesnensis, consiliarius et prim as regni mei, ad cujus archiepiscopatum e vestigio
sufficiendum putavi rmum. dnum . Mathiam Drzevicki, episcopum Vladislaviensem, ad ejus vero episcopatum Vladislaviensem nominavi rmum. Joannem
Karnkowski, episcopum Premisliensem, et ad Premisliensem episcopatum
venerabilem Jo an n e m Chojenski archidiaconum ecclesiae Cracoviensis, secre
tarium meum, om nes singulari virtute et egregiis dotibus praeditos, ac erga
m e quam meritissimos, et qui cum ad Rplcae. meae, tum etiam ad ecclesia
stica m unera ob eun da sunt dignissimi, quare com m endo illos omni studio
vrae. Scti et supplico ei, dignetur citra moram et difficultatem aliquam dictos
nom inatos meos, videlicet dnum . M athiam ad archiepiscopatum Gnesnensem ,
dnum . Jo an n e m ad Vladislaviensem, Joannem vero Chojenski ad Premis
liensem episcopatus promovere et confirmare, reservatis tam en ipsi Joanni
Chojenski suis sacerdotiis, ac concessa illi de benignitate vrae. Sct s. facultate,
ut et alia q u o q u e sacerdotia, quae illi successive conferentur, obtinere cum
ipso episcopatu possit. Nam sine illis iri ep;sco pitu Premisliensi, exili et
lacero et infidelibus penitus exposito, statum suum cum debita dignitate sus
tinere non posset. -committatque vra. Sctas., ne in annatis et expeditionibus
suis illi ipsi nominati mei plus aequo graventur. Scitis enim superqu? gravi
tatis et im pensarum ferunt subditi et servi mei in continuis bellis, qu.ie cum
infidelibus gero. Faciet vra. Sctas. rem sua erga me benignitate dignam et
mihi longe gratissimam, qu am illi perpetua mea observantia et studio curabo
referre ac demereri. Felicissime valeat vra. Sctas. et me ac regnum et d o
minia mea resque om nes et negotia m ea ac subditorum m eorum sua cle
m entia ac favore complecti dignetur. Datt. Cracoviae d i e . . x) Junii anno Dni.
MDXXXI., regni mei XXV.

') Dzien niewpisany.

182

185.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Laurentio, cardinali protectori.

Biblioteka ks. Czartoryskich, kod. 273, nr. 290 (odpis).

Sigismundus, Dei gratia rex Poloniae, m agnus dux Litvaniae, Russiae,

Prussiae, Masoviae etc. dnus. et heres, rmo, in Christo patri dno. Laurentio,
miseratione divina episcopo Praenestino, sanctorum q uatuor coronatorum car
dinali, sanctae R om anae ecclesiae sum m o paenitentiario et regni nostri pro
tectori, amico charissimo ac honorando, salutem et felicitatem.
Rme. in Christo pater et dne. amice charissime ac honorande.
Excessit nuper ex hum anis rmus. dnus. Joannes, archiepiscopus Gnesnensis, cujus archiepiscopatum contulimus e vestigio rndo. Mathiae, episcopo
Vladislaviensi, ad ejus vero episcopatum nom inavim us rndum. dnum. Joannem ,
episcopum Premisliensem et ad Premisliensem episcopatum venerabilem
Joan nem Chojenski, archidiaconum ecclesiae Cracoviensis, secretarium nostrum,
qui om nes virtute et egregiis dotibus suis sunt erga nos meritissimi et ad
obeu nd a tum nostra et Rplcae. nostrae tum ecclesiastica m unera digni et idonei
C om m endam us illos sctmo. dno. nostro, petentes, quo illos, uti a nobis n o m i
nati sunt, provehere et confirmare dignaretur. Vram. etiam Dtionem. ex animo
rogamus, agere pro sua erga nos et res nostras favore velit a pu d ejus Sctem.,
ut eosdem nom inatos nostros citra ullam m oram ac difficultatem prom overe
et confirmare dignetur, reservatis tam en sacerdotits venerabili Joanni Chojenski,
quae nunc habet, ac ut dispensetur cum illo, ut et alia sacerdotia, q uae illi
succesive conferentur, in posterum obtinere cum ipso episcopatu possit. Nam
sine ipsis sacerdotiis episcopatum Premisliensem, ut exilem et continuo dis
crimini expositum, cum dignitate debita sustinere no n posset. Efficiatque rma.
D. vra., ne in annatis et litteris expediendis aliisque extraordinariis solutionibus
plus aequo graventur, et ut brevia illis ad possessionem capiendam et juris
dictionem, tam in spiritualibus quam etiam tem poralibus exercendam, q u a n
tocius fieri potest, mittantur. N am sub hujusm odi vacationibus solent b o n a
episcopatuum ad m agna venire detrimenta. Referemus hanc operam vrae.
rmae. D. omni studio et gratificatione nostra, quacun que poterimus.
Cui nos et negotia nostra co m m endam us et cupimus, ut felicissime va
leat. Datt. Cracoviae die...1) Junii anno Dni. MDXXXI, regni XXV.

186.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wtasnor^cznym podpisem).

Illme. princeps et domine, dom ine frater major honorandissime. Salutem

et prom ptissim orum ac fidissimorum obsequiorum nuncupationem.
Ante paucos (dies) adeo multa scripsi et misi illmae. Do. vestrae, ut etiam
subvereor, ne illi fastidium sit, non voluptas illas legere.
Ecce
*) D zieri n ie w pisany.

183
Ecce nunc rursus redditae sunt mihi litterae ab illo meo servitore, nobili
Jo a n n e Oczyesky, quem sacra Mtas. regia ad caesarem Turearum legavit. C on
tinere m e non potui, quin exemplum illarum illmae. Do. vestrae mitterem, ex
quo recognoscere dignabitur, quid praedictus Joan nes Oczyesky egerit in illum
usque diem, quo litteras ad m e dedit.
Mitto etiam illmae. Do. vestrae litteras domini Nicolai Nypczycz, aulici
regii, ex quibus accipere dignabitur, quam frigide habetur negotium m eum ex
parte illmi. domini, domini Georgii, marchionis etc., fratris illmae. Do. vestrae
et illmi. domini ducis Legniczensis et aliorum ad id interesse habentium. Ego,
mi illme. et colendissime dne., scio, me justissimam causam habere, quod
scriptura, non nudis verbis p robare potero. Et nolo in ea causa alium judicem
habere praeter solam illmam. Do. vestram, in cujus judicium totam causam
paratus sum adducere et ponere et (ut dici solet), de alto et basso in illam
compromittere, ratum et gratum habiturus, quidquid illma. Do. vestra in hoc
decreverit. Acerbum tam en fuit mihi illud intellexisse, q uod d. Nypczycz
scribit.
C om m end o m e in gratiam illmae. Do. vestrae, quam optime ac felicissime
cum illma. dna. conjuge illius et dulcissimis liberis valere desidero. Datum
Cracoviae, postridie festi Sanctae Trinitatis 1531.^
Christophorus de Schydlowiecz,
castellanus et capitaneus Cracoviensis,
regni Poloniae cancellarius,
vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, m anu sua.

187. P. Tom icius, epus. Crac. vicecancellarius,

Joanni e x ducibus Lituaniae, epo. Vilnensi.
Kod. Sap. XVIII, fol. 384 v.

Rme. in Christo pater et dne. etc.

Benevolentia et am or m eus singularis erga rmam. Ptem. vram. is erat,
ut, quidquid unquam ad dignitatem et com m odum ejus conducere existimarem,
id sum m o studio et cura complecterer agerem que. Q uum itaque rum or qui
dem ad m e perlatus esset, suffraganeum Vilnensem e vita decessisse, nec d ubi
tarem, no n mediocri ornam ento et com m od o esse rmae. Pti. vrae. ecclesiaeque
ejus, talem suffraganeum habere, qui hoc turbulentissimo ecclesiae catholicae
statu vita, m oribus et doctrina valeret, statui religiosum fratrem Felicem ordi
nis praedicatorum S. Dominici, singulari vitae sanctitate et doctrina virum ad
hoc m unus rmae. Pti. vrae. esse com m endandum . Quam rogo, velit eum hac
com m endatione mea tali muneri praeficere, non enim dubito, quin officii ejus
functiones om nes tam strenue obeat, ut ei tale officium praestitisse nunquam
poenitebit rmam. Ptem. vestram
Cui me com m endo qu am q ue feliciter valere
cupio.
') D. 5. 6, 1531,

184

188.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Capitulo V ilnensi.

Kod. Sap. XVII, fol. 535 v. Kod. Epistol. XI, (Epist. Tomicii), fol. 290.

Venerabiles, devoti, nobis dilecti. Q uum hic apud nos proxime esset
rndus. dnus. episcopus Vilnensis retulissetque nobis, vacare tum adhuc suffraganeatus in sua ecclesia officium, cui multum expediret virum aliquem et d o c
trina et virtute eximium praeficere, nos cum serma. conjuge nostra ad necessi
tatem ecclesiasticam spectantes et item dni. episcopi honori et officio con su
lere volentes, nom inavim us illi ad m unus suffraganeatus sui religiosum virum
doctorem Felicem, sacrae theologiae professorem, cujus virtus, vita et doctrina
singulariter nobis fuit sem per com m endata. Q uem tametsi sciamus, a dno.
episcopo, ad quem solum optio suffraganei pertinet, susceptum om nino esse,
quia tam en illum hom inem , in isto ducatu novum adhuc et incognitum, velle
mus ab omni cura et sollicitudine quorum vis im pedimentorum liberum facere,
voluimus vos praesentibus litteris de hac voluntate nostra certiores facere et
declarare vobis, nos nem inem alium praeter dictum doctorem Felicem in suffraganeum recipi vel consecrari permittere velle. Quare vobis m andam us, ut illi
pro debito vestro, quantum et illius negotia et voluntas nostra postulare vide
buntur, adsitis illumque non m odo non tentetis non suscipere, sed ne cogitetis
quidem contra voluntatem nostram aliqua ratione impedire. Pro gratia nostra
aliter non facturi. Datum Cracoviae, die VII Junii anno domini MDXXXI,
regni nostri XXV.

189. P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Capitulo ecclesiae cathedralis V ilnensis.
Kod. Sap. XVII, fol. 534 v. Kod. Epistol. XI (Epistolae Tomicii) f. 289.

Venerabiles domini, fratres in Christo charissimi. Vocatus est ad m unus

suffraganeatus is religiosus Felix, sacrae theologiae professor, per rmum. dnuni.
istius vrae. ecclesiae Vilnensis episcopum. Qui tametsi virtute et eruditione
sua gratus ubique esse possit, petiit tamen, se litteris nostris apud vos com m en
dari, ut confidentius illorum sibi notitiam et familiaritatem isthuc veniens con
ciliare valeat. Quare nos illum quantum possum us Dtionibus. vris. com m en
dam us et rogam us a vobis, ut illius industriae et doctrinae faveatis virtutemque
et modestiam, qua praeditus est, ita ametis, ut et ille desiderii sui fructum in
benevolentia vra. et nos in com m endatione nostra laudem ab illo consequi
valeamus, quo facietis et nobis rem gratam et sua virtute dignam, quam vicissim nos per om nem occasionem referre vobis curabimus. Bene feliciterque
om nes valeatis.

190. Sigism undus primus, r ex Poloniae,

M athiae de Drzewica, epo. W ladislaviensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 403.

Rme. in Christo pater, sincere nobis dilecte. Q uum nobis nuntiatum esset,
rmum. in Christo patrem dnum. Jo hannem de t a s k o , archiepiscopum Gnesnensem ,
vita

185
vita functum esse, licet multi multisque com m endationibus nunc et multo ante
tempore, ut est notum Pti. vrae., archiepiscopatum ipsum conati sunt apud nos
obtinere, nos tam en habita ratione veteris servitii et meritorum vrae Ptis. rmae.
nolentesque hanc persuasionem de nobis haberi, q u o d dignarum et meritarum
personarum parva nobis inesset ratio, contulimus ipsum archiepiscopatum Gnesnensem vrae. Pti. tantoque id alacriore animo fecimus, quanto magis vidimus,
serenissimos filium et conjugem nostram eam dignitatem Pti. vrae. favere et
a pud nos diligenter illius nom ine intercedere. Ut autem m ajor illius dignitatis
ratio haberetur, mittimus cum eo nuntio ad illam generosum Bernardum Macziejowski, judicem Sandomiriensein et referendarium nostrum, speramusque,
quod in ea dignitate ita se erga nos et rempublicam geret vra. Ptas., ut hactenus
consuevit, recte et laudabiliter nostraeque hujus beneficentiae non erit im m em or
n equ e ingrata.
Quia vero habem us aliquos servos inferiores, quos consolatos etiam vel
lemus, postulam us a Pte. vra., ut scholastriam ecclesiae Lanciciensis, cujus
transferendae ad alterum ex d uo bus nepotibus suis facultatem duduin etiam
apud nos obtinuit, resignet et m andatum procuratorium ad resignandum illam
apud sedem apostolicam per hunc nunctium nostrum huc mittat, ut de illa nos
libere disponere possimus. Nam et reverendo dno. Joanni, episcopo Premisliensi,
collato illi alio episcopatu, sacerdotia omnia, licet fuerint ad vitam ejus reser
vata, ita ut de illis libere et pro arbitrio suo disponere potuerit, contentandi
alios servos nostros causa recepimus. Quodsi id Ptas. vra. facere reluctaretur,
quod non speramus, non bene nobis de illius gratitudine persuadere neque id
absque m agna displicentia nostra ferre possemus, prout haec et alia nunctius
noster, de mente et voluntate nostra sufficienter instructus, fusius referet vrae.
Pti., cui plenam fidem adhibeat et bene valeat vestra Paternitas. Datum.

191.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae D rzew icki, epo. W ladislaviensi.

Kod. Sap. XVII, fol. 403 v. Cod. Epistol. t. XI (Epistolae P. Tomicii) pag. 67.

Rme. in Christo pater et dne. major honorande. Jam ex prioribus meis

litteris intellexit Paternitas vra. rma., quo d Mtas. regia illam ante om nes in
archiepiscopum G nesnensem designare voluerit, q uo d quia tum adhuc secreto
mihi tantum declaraverat, secretius ego q uoq ue illi scripseram. Nunc vero re
in publico auditorio senatorum et praesentibus sermis. rege juvene et regina
declarata, apertius etiam scribere volui, Majestatem suam Pti. vrae. sum m o cum
affectu ob veterem meritorum illius et officiorum m emoriam istam primariam
senatorii ordinis in hoc regno dignitatem contulisse, quam ego Pti. vrae. rmae.
non secus faveo, quam si ipsi mihi fuisset collata. Q uantum vero ego officii
vel operae ea in re pro Pte. vra. rma. praestiterim, malo illam aliunde, quam
ex meis cognoscere litteris. Verum undecunque id prius cognoscet, nihil d u
bito ex meo studio singulari declarataque benevolentia et fratermo amore con
tentam illam f o r e ; hoc solum ego a vra. Pte. rma. peto et contendo, ut me
amore

186
am ore suo et benevolentia, qua consuevit, prosequi n o n desistat, sum m eque
desidero, ut hac archiepiscopali dignitate ad plurimos annos in honore et ve
neratione contenta fruatur. Cetera, quae dici melius, quam scribi, possunt, meo
nom ine vrae. Pti. rmae. dom inus Macziejowski, ju dex Sandominiensis, referet.
C om m endo m e rursus amori et benevolentiae fraternae Ptis. vrae. rmae., quam
dnus. deus servet sem per felicissimam et recte salvam atque incolumem Dat.
Cracoviae, die XII Junii anno dni. 1531.

192.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Arcliiwum K rolew ieckic (list oryginalny).

Sigismundus, dei gratia rex Poloniae, m agn us dux Lituaniae, Russiae

totiusque Prussiae ac Mazoviae etc. dom inus et heres. Illustri principi d o
mino Alberto, dei gratia marchioni Brandenburgensi, in Prussia, Stetiniae, Pomeraniae, C assubarum ac Sclavorum duci, burgrabio Nurem burgensi Rugiaeque principi, nepoti nostro charissimo. Illustris princeps, dom ine nepo s nobis
charissime. G enerosus Gregorius Oborniczki, terrigena et subditus noster, s u p
pliciter nos adiit, rogans, u t sibi litteras nostras ad illmam. D. vestram gratiose
concederem us in hoc, quo quicquid id est causae inter ipsum et suos adver
sarios, subditos ili. D. vestrae, occasione quorundam lacuum in bonis Mielno
in ducatu Prussiae vertentium ac jam ad illmam. D. vestram, tanquam suprem um
judicem, a q uodam judicio pro ultimaria decisione ac definitione remissae,
cum praefixione termini com parendi partibus coram eadem pro festo sancti
Joan nis Baptistae proxime futuro, dignetur vestra ili. D. ulteriorem dilationem
in causa ipsa facere atque benigniter indulgere. Proinde nos ipsum subditum
nostrum ipsiusque supplicationem vestrae ili. D. com m endam us ac petimus,
dignetur in aliud tem pus hanc causam cum ejus adversariis cognoscendam
atque transigendam jure partium illaeso transferre, qui videlicet ipse subditus
noster com m ode poterit rursus adversarios suos convenire, causam et contro
versiam attentare coram ili. D. vestra, quam dignetur ipsam et cognoscere non
remittendam ad aliquos delegatos vel commissarios judices. N am alioqui hoc
tem pore non satis recte valet hab etqu e hic apud medicos curam valetudinis
suae infirmae et quibusdam negotiis suis, quae hic in aula habet, intentus est.
Q u o d facturam ili. D. vestram nostrae intercessionis causa non dubitam us ac
vicissim, ad oblatam occasionem, qu od a nobis vestra ili. D. requisierit, in
suis et servitorum suorum causis, non gravatim libenterque faciemus. Tandem
vestram ili. D. optime valere optamus. Datum Cracoviae feria secunda infra
octavas Corporis Christi. Anno domini millesimo quingentesim o tricesimo
primo, regni autem nostri anno vigesimo q u in to 1).
Ex com m issione propria sacrae regiae Mtis.

) D. 12. 6. 1531.

187

193.

Fabianus W ojanowskl
Joanni D antisco.

Bibliot. ks. Czartoryskich, kod. 1595, nr. 86 (list oryginalny).

Rme. dne. dne. gratiose. Praemissis servitiis meis, de sanitate mea recu
perata, qua carui per medium forte annum, in primis D. v. rmae. significandum
censui. Infectio non fuit multa in me, niholominus propter naturam duriorem
duabus vicibus inungere coactus f u i ; prima vice unctio nil operata est in
me, sed secunda post Pasca in Aprili fortissime operata est, prostravit enim
me, ut etiam in 4 septimanis vix 4 diebus loqui aut comedere, nisi tenuia
brodia, non potui propter vehem entem purgationem istorum malorum h u m o
rum vel vulneratam linguam. Sed dedit Deus his quoque finem, nam sum
bene sanus, jam per 12 dies obam bulo, no n tam en adhuc vires in toto recu
peravi.
Heri Mtas. reginalis quaesivit ex me: quando, inquit, poleris ire in Prussiam, ut finias negotia illa per te incepta?; respondi: quum Mtas. v. jusserit,
sum enim jam fortis; dixit illius Mtas.: credo, q uo d non valde fortis. Erit
ergo profectio ista in meo arbitrio, quare infra 6 dies cogito hinc m e ex
pedire, m orab orque illic 6 septimanis. Si quid D. v. rma. per me illic fieri
volet, poterit illuc litteras ad me mittere, sum enim notus dno. Joanni Brede,
factori d. Fuccarorum , et aliis plerisque mercatoribus.
Ille Albertus Trzebski, qui fuit praefectus in Tarnow, istis diebus se ab
solvit a dno. non sine difficultate, nam dnus. comes noluit eum d im ittere;
sed quum retinere eum non potuit, 3 in illius unius locum subordinavit.
E go libenter eum in servitio D. v. rmae. viderem, quamvis ipse nec a m
biat nec recuset, quum sunt plerique domini, qui eum cupiunt, uti dnus.
Carnkowski, d. palatinus M arienburgensis, dnus. C zem a; reginae etiam eum com
m endant valde, sed ipse non vult. N on audeo tantum eum D. v, rmae. com m en
dare, quantum mihi placeat, ne affectui id asscribatur. Scio eum brevi iturum
in Prussiam, nescio an diu domi se continebit, non vidi hom inem in 4 m en
sibus, adhuc est in Tarnow, veniet autem hac heb dom ada huc. Velim, ut aliquod
responsum D. v. r. illi dandum in Prussiam mihi mitteretur. Alioqui nescio,
quid cum eo faciam. Ne etiam D. v. rma. opinetur, me illi aliquid temerarie'
pollicitum esse, non ob hoc a dno. comite se absolvit, sed quia officium illud
et labor per 8 annos gravis illi fuit, jam que a d uo bus annis absolutionen petiit.
Nova paucis perstringam. Orator Tureus hic est; dixit Mti. regiae salutationen, reliqua dicturus est, quum d. Laski venerit, qui adhuc exspectatur.
Nuntius Vallachi etiam hic est, sed non amice exceptus, nec eum Mtas. regia
audire voluit, quum sit nuntius inimici, jussusque est legationem dicere dnig.consiliariis, sed noluit, saltem in scriptis dedit. Milites exspectant a Pasca
hucusque, sperantque bellum futurum contra Vallachum, sed nihil concludetur,
donec nunctius regius ab imperatore Turearum redeat.
Post obitum archiepiscopi mutatio n o n du m facta est, nescio, quid ex
spectant. Certum tam en esse volunt, d. Drzevicium futurum archiepiscopum,
et d, Carncowski aut d. Laski Cujaviensem, et d. Chojenski Premisliensem,
et

188

et filium d. Tarnowski praepositum Scarbimiriensem, D om inum Coteczki etiam

vel m ortuum hac hora, vel mori dicunt.
Accepi litteras D. v. rmae. ex Bruxellis, in eisque cirographum ad Lazarutn, ut 3 equos m eos provideat straminibus et servum un um victu domestico,
pro quo ago gratias D. v. rmae.; nil dubito, si illic esset avena et fenum,
impartiretur et mihi, decrevi ergo, hac vice redeundo ex Prussia, illuc eos
deducere. Scribit etiam D. v. r., q u o d scripseram de adim enda provisione,
unde nam hoc scirem; d. Georgius Hegel mihi dixerat, super hoc practicari.
Illi autem, ut sentio, dixit dnus. S. Bonar et tantum ego de hac re scio.
C om m endo me gratiae D. v. rmae., quae feliciter valeat et cito incolumis
nobis restituatur. Dat. Cracoviae 12 Junii 1531.
F ab ian us Wojanowski.
Rmo. dno. Joanni Dantisco, sermi. regis P oloniae oratori apud M tem.
m eo gratioso.
Dat. Cracoviae 12 Junii, red: Bruxeilis 23 Julii.

caesaream, dno.

I n s c e d u l a : Scripsi in litteris, d. Coteczki esse m ortuum, q uod non

m odo solum, sed aliquoties dicebatur, verum quum Deus sit mirabilis in o pe
ribus suis, adhuc eum servavit in hodiernum diem, qui tertius est post datam
litterarum. Nihilominus m orbus iste galiicus per 3 annos praesertim, taceo
de reliquo tempore, q uo m orbus in abscondito fuit, valde hom inem extenuavit
et hoc tem pore febris accessit relictusque est ab aliquot cirurgicis. Deus a d
juvet eum.

194. Joanh es D antiscus, orator,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Teki G6rskiego, nr. 1464 (list oryginalny). Bibi. ks. Czartor. kod. 274, nr. 194 (odpis). Kod.
Op. XIII, 115. Kod. Karnk. XIII, 115.

Serma. regia Mtas. et dne. dne. clementissime. Humillimam perpetuae

m eae servitutis com m endationem .
Dedi hinc novissimas m eas ad Mtem.
v. sermam. IV Aprilis et XIX. Maji, in quibus a b u n d e scripsi, quae tum se
offerebant; ad praesens nolui eam opportunitatem omittere, quu m caesar hinc
hodie versus Bruxellas rursus proficiscatur, quin scriberem ; utar tamen brevibus.
Mgcus. dnus. Cornelius Scepperus, qui primum ad rmum. dnum . cardina
lem M aguntinum et deinde ad illm. d. Ludovicum, comitem palatinum electo
rem, in negotio Lutheranorum profectus fuit a caesare, quid egerit, non dum
scimus, isti enim duo principes scripserant superioribus diebus caesari, se scire
quaedam com m oda media, quibus negotium cum Lutheranis ex re caesaris pro
tranquillitate orbis Christiani com poni possit, no n tam en ea media, qualia essent,
caesari descripserant. Misit igitur Mtas. caesarea dnum. Cornelium ad eos prin
cipes primum, ut resciret et ea media rescriberet indeque recta ad sermum. R o
m ano rum regem contenderet. Q uae postea evenerunt et q uod Mtas. caesarea
in anim o habeat (quod secretissime mihi concreditum est), Mtas. v. serma.
in scheda inclusa intelliget.
Interea nihil actum est hic aliud, quam q uod om nibus modis pecuniae
colliguntur. Bruxellis futurus est istarum terrarum conventus, in quo Mtas.
caesarea sororem suam , sermam. H ungariae reginam , istarum regionum relin
quet

m
quet gubernatricem et efficiet, ut om nes e! ju ren t; postea id fiet, quod in
scheda descripsi.
His diebus fuit hic elegans et strenuum hastiludium, in quo praefuit
caesar et fractis 14 lanceis cum om nium admiratione atque acclamatione, gessit
se supra m odum s t r e n u e ; praeferebantur hastiiudoribus ingredientibus palaestram
seu campum arma illorum in scuto depicta cum galea et om nia sic fuerant
in ordine suspensa; erant om nes num ero 5 4 ; unus duntaxat in frangendis
lanceis caesarem excessit, habuitque caesar secundam palmam, quum a puellis
in sym posio ad id habito distribuerentur.
Pridie accepi hic litteras sermae. Mtis. v. datt. Cracoviae XV. Aprilis in
negotio Gdanensium q uu m q ue hoc jam aliquandiu tractaverim cum caesare et
consiliariis ad id deputatis, nihil aliud effectum est, quam qu od petunt, ut
a G danensibus obtinerem facultatem, qua negotium hoc amicabili modo com
poni posset. Interea tam en non omittam, quo arrestum in Dordraco factum
contra civem Mtis. v. sermae. G danensem dissolvatur, q u o d si fieri nequit,
non erit inconveniens, ut simile Mtas. v. serma. Gdani fieri permittat, quo
vicissim causam conquerendi hab ean t Belgae, quorum tu m or aliter sedari non
poterit. Ja m enim satis est Mti. caesareae a m e nom ine sermae. Mtis. vrae.
inculcatum. Mtas. caesarea om nia ad consiliarios istarum terrarum, qui a parte
adversa corrupti sunt, rejicit.
Anno praeterito, q uan do Mtas. v. serma dignata mihi fuit assignare p ro
visionem m enstruam 100 ducatorum , scriptum mihi fuit, qu od stipendium eq u o
rum m eorum , quam diu hic agerem, mihi currere seu cedere deberet. Et quum
jam ingentem pecuniarum sum m am de proprio supra provisionem Mtis. v. ser
mae. im penderim atque im pendo in dies, idque pro h onore et existimatione
Mtis. v. sermae. fiat augenda, supplico Mti. v. sermae. humillime, dignetur
committere, ut equorum m eorum stipendium post novissimam solutionem n o
bili dno. Nibschicz numeretur, quo ille id, qu od pro vestibus ad honorem
sermae. Mtis v. comparatis Carolo Kuczer debeo, persolvat. In ea re Mtis.
v. sermae. quum totus sim exhaustus et multis debitis implicatus, gratiam et
clementiam humillime imploro. Et qu od reliquum est, quum ulterius nequaquam
possum hic subsistere et jam septem anni et quatuor menses elapsi sint q u o d
absum , Mti. v. sermae, iterum atque iterum supplico, dignetur m e tandem
revocare et aliquem cordatiorem, quam ille prior fuit, mittere, quem in hac
aula instituerem, cujus Mtas. v. serma. servitio uti posset. E g o revera ob tot
labores jam totus canus et praeter aetatem morbis ac aegritudinibus obnoxius,
nescio, si amplius (quod tam en m axim e velim) Mti. v. sermae. usui esse p o s
sim ; ferreus assiduo consum itur annulus usu. Sermae. Majestati v., ut dno meo
clementissimo, hoc crassum m eum corpus cum afflicto anim o suppliciter com
m en do et deprecor, maturiorem reditus mei rationem habere dignetur. Christus,
dnus. noster, Mtem. v. sermam. quam diutissime incolumem et felicissimam
conservet, am en. Ex G andavo Flandriae XV. mensis Junii anno dni. MDXXXI1).
S. Mtis. v. regiae humillimus servitor et capellanus
Joan nes Dantiscus, conf. epus. Culmensis.
In
l) Na odwrotnej stronie ^apisai Tomicki: redditae 5 die Julii a, dni, 1531.

190
I n s c e d u l a : Secretum hic adhuc habetur, sed certum est, Mtem.
caesaream ex Bruxellis pro Augusto futuro iturum in Germ aniam ad conven
tum imperii, cujus locus et dies non dum est deputatus; debet a sermo. R o
m anorum rege designari; ibidem iterum cum Lutheranis tractandum capietque
Mtas caesarea in Germ ania ex re consilium, si per Italiam aut rursus hinc
mari trajecturus sit in Hispaniam, q u o d hoc anno propter instantem hiemem
fieri non potest. Consultabit etiam caesar cum fratre et amicis contra molimina
pontificis et regis Franciae, si quid forsan aggredientur, q uo d futurum om nino
putatur. Ex his, in quibus adhuc respublica Christiana discriminibus versatur,
Mtas. v. serma. facile intelligit. Ab illmo. dno. Ludovico, duce Bavariae, adhuc
aliud non habui responsum, quam hoc, q uo d hinc IV Aprilis misi. Alia non
restant, quam quo d humillime supplico, dignetur Mtas. v. serma. mei misereri
et tandem revocare, ne totus inteream. Datt. ut in litteris.

195, Summa legation is a Ferdinando r eg e ad Sigism undum , regem

P oloniae, dictae per Sigism undum H erberstein, in octava Corporis
Christi 1 531.1)
Kod. Sap. VIII, 234. Kod. Jag. nr. 237. Kod. Op. XIII, 82. Kod. Karnk. XIII. 83.

Post dictam salutem nom ine regis sui com m em oravit inprimis, ut post
solutum conventum Posnaniensem fuerit missus ad Mtem. regiam, ut Mtem.
suam serenissim um que ejus filium, generum sermi. regis sui, necnon sermam.
conjugem Mtis. suae viseret ac salutaret. Verum quum jam huc veniens majorem
partem itineris confecisset, revocatum se per regem suum et ad tractanda ne
gotia Hungarica in H ungariam ire jussum, quibus confectis iterum ad Mtem.
suam visendam se esse missum, ut et ea, quae in Hungaria tractata et conclusa
sunt, et alia sibi commissa Mti. regiae exponeret.
N otum esse om nibus, sermum. regem suum nullam u nqu am causam tam
funesti et universae reipublicae Christianae periculosi belli praestitisse, quin
immo cum aliquanto dispendio suo paratum illum fuisse ad suscipiendas aequas
et honestas pacis conditiones cum adversario suo. Esse tam en plerosque, qui
accusarent regem suum, tanquam ipse occasionem praeberet caedibus et effusioni
sanguinis Christiani ac vastationi et damnis, quae illata sunt christianitati. Sed
palam est, quis evocaverit Tureos contra christianitatem, et quam facilem se
praebuerit rex suus ad consentiendum in indutias trimestres primum, deinde
etiam in annales, quae a prima die Maji inchoatae sunt. Q uum autem in
tractatibus indutiarum interciderit una difficultas, haec videlicet, q uod quum dnus.
Hieronim us Laski rediens ex Turcia scripserit capitaneis et officialibus sermi.
regis sui, ut abstinerent ab om ni vi arm orum in paceque se continerent etiam
post finitas trimestres indutias, q uae finitae erant ad 22 diem Aprilis, et duravit
hoc intervallum ad primam diem Maji, interea autem, quum hoc m odo assecurati
essent subditi regis sui, rex Joannes, dom inus domini Laski, oppugnavit n o n
nulla oppida in Transsilvania et intercepit. Quare de hoc errore commisso, quum
ipse dom inus Laski aliter interpretetur nunc litteras suas ad officiales sermi.

regis
) D. 15. 6, 1531, W kod. Karnk,: die 8 Corporis Christi post vesperas.

m
regis Ferdinandi scriptas, utraque pars compromisit in Mtem. regiam, ut illa,
audita etiam altera parte, hoc est dom ino Laski, qui huc adventare dicitur,
decernat super ea re id, q u o d ei aequum et justum esse videbitur. Q u o d ut
facere velit Mtas. sua, sermus. rex F erdinandus illam enixe rogat.
In negotio matrimonii et affinitatis P osnaniae tractatae nondum est facta
ratificatio illius propter tres articulos, qui rejecti sunt ad consulendum super
illis (ad) utram que Mtem. Prim us de d on o virginitatis; secundus, si contin
geret utrum que conjugum decedere absque liberis, ad quem donatio propter
nuptias reverti deberet; tertius de neutralitate tollenda et confoederatione in
eunda. Stante enim ipsa neutralitate non videtur posse esse verus et sincerus
am or inter amicos. Sed et propter eandem neutralitatem non caret Mtas. regia
quadam suspicione apud Christianos. Q uibuscum que autem modis vellet inire
confoederationem Mtas. sua cum sermo, rege Ferdinando, eos illius Mtem. non
aetractaturam ipseque dom inus Sigismundus, si quid novi emergeret, facile
consulere vellet ipsum regem suum , m odo Mtas. sua deponeret neutralitatem.
Nam non posset esse firma affinitas et confoederatio, ubi fieret cum aliqua ex
ceptione, quam vicissim rex q uoque F erdinandus facere cogeretur, et ea res
induceret suspicionem apud homines. Praeterea non esset paritas seu aequalitas,
quum rex F erdinandus facere foedus deberet simpliciter et sine ulla exceptione
aut conditione, regia autem Mtas. cum conditione. Praeterea, quia sunt aliquae
personae proscriptae de regnis et dominiis regis Ferdinandi et aliquae etiam
illi non subjectae, quae in regno et dominiis Mtis regiae receptum habent
seque in illis arm ant et erectis vexillis vadunt contra regnum et subditos regis
Ferdinandi, rogat rex Ferdinandus, ut tales non foveat neque recipi permittat
in terris suis.
Q uem adm odu m autem oratores Mtis. regiae questi fuerunt Posnaniae,
nonnullos diffidatores regiae Mtis. et subditorum ejus foveri et conservari in
Slesia, sermus. rex F erdinandus providere pollicetur, ne tales hom ines ibi
hospitio suscipiantur et foveantur, postulatque, ut pari m odo homines, qui
contra illum arma sum unt, non serventur in dominiis Mtis. regiae. Etsi Mtas,
sua non potest continere et coercere subditos suos, quom inus vadant militatum
contra regem Ferdinandum , saltem eis persuadeat, ne id faciant propter rei
indecentiam. S um unt enim arma contra Christianos et patrocinantur infidelibus,
quos om nes christiani persequi tenentur.
Expendere autem secum debeat
Mtas. regia, si Tureus potiretur regno Hungariae, quo d id cederet in m agnum
detrimentum etiam regni Poloniae et dom iniorum suorum.

Die dom inico proxim o post octavani Corporis Christi.1)

Retulit dom inus Sigism uudus de Herberstein in privata audientia, sermum.

regem suum curasse om ni studio et diligentia sua, ut filia Mtis. regiae prim o
genita, illma. dom ina Hedvigis, alicui principi et genere et splendore familiae
'Ili pari in matrim onium locari possit et videretur sermo, regi suo praedicto,
ut illri. principi Friderico, palatino Rheni, desponderetur, q u a in re vult illius
Mtas.
) D. 18. 6. 1531.

192
Mtas. impendere om nem operam suam, m odo Mtas. regia declararet voluntatem
suam ipsi dom ino Sigismundo et etiam sermo, regi suo per suas litteras.
Item de consignandis arcibus Strigoniensi et Vischegradensi ad m anus
Mtis. regiae et illris. domini Georgii, ducis Saxoniae, dixit: quia sermus. d o
minus rex suus m etueret plurimum, ne arces circa finem indutiarum interci
perentur, postulare illius Mtem. retulit, ut Mtas. regia admitteret illi, ut castra
praedicta et muniret intra tem pus indutiarum et commeatu provideret et ut
etiam gentes ejus Mtis., ut Hispani et Germani, in eisdem arcibus pro defensione
illarum remanere possint. Quaesitus vero, quibus impensis hae ipsae arces
servari deberent, dixit, tametsi nihil horam tractatum sit inter commissarios
sermi. regis sui et alterius partis nec etiam quicquam illi in ea re commissum
sit, scire tamen se, certos proventus designatos esse d u dum ad servanda eadem
ipsa castra, quibus haud dubie providere poterint, et si quid deesset, justum
et aequum illi videri, ut is, qui castra deponit in sequestrum, suppleret et ad
deret tantum, quantum erit necesse. Item quia ad contrahendam affinitatem
opus erit dispensatione apostolica tam super affinitate quam etiam super aetate,
dixit, ut Mtas. regia daret litteras ad agentem suum Romae, qui cum oratore
sermi. regis sui Ferdinandi conficeret hoc negotium com m unibus expensis apud
sedem apostolicam et ut Mtas. domini nostri mitteret easdem litteras suas ad
regem Ferdinandum , qui illas per celeres postas una cum suis Romam esset
transmissurus.

196. Petrus Tom icki, epus. Crac,, vicecancellarius,

Petro G6rski, castell. N aclensi, capit. W schow ensi.
Kod. Sap. XVII, f. 479. Cod. Epist. XI (Epist. Tomicii) pag. 186.

G enerose domine, amice et patrue charissime.

Intelleximus, fratrem
vestrum dnum , archidiaconum Posnaniensem et ecclesiae nostrae Crac. canoni
cum eo instituto isthuc se transtulisse, q uod amplius aulae persequi officia
nollet, ad quae sum ptus jam illi plane non sufficiant. Q ua re adducimur, ut
credam us illum de hoc q uoq ue canonicatu in ecclesia nostra retinendo parum
curae habere velle. Q uoniam vero ex contrario rmus. dom inus Joan nes Carnkowski, episcopus Premisliensis et ad Cujaviensem ecclesiam et episcopatum
designatus et nom inatus, cui episcopatu collato Mtas. sua praeposituram et alia
sacerdotia om nia hic ademit, plurimum laboret de quaerendo aliquo canonicatu
et praebenda ecclesiae nostrae Cracoviensis pro se aut suo quopiam consanguineo
et a nobis in ea re consilio auxilioque se adjuvari postulavit, plurimum vos
rogamus, ut persuasione fratris anim um ita disponere velitis, ut contentatione
a pu d ecclesiam Wladislaviensem et in decimis m ensae illius episcopatus honesta
accepta, canonicatum in hac ecclesia nostra illi favere non recuset, in quo non
minus nobis, quam ipsi rmo. dom ino epo. Cujaviensi designato rem gratam
facietis, quam vobis nos vicissim gratificatione et benevolentia nostra referre
curabimus. Bene valete et sitis sem per salvi et incolumes. D atum Cracoviae
XVI Junii anno 1531.

193

197.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., Cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny, wfasnoreczny).

Illustrissime princeps, domine, dom ine frater favorabiliter gratiose. Post

servitiorum m eorum in gratiam i. D. vestrae com m endationem . Scripsi vestrae
i. D. proxime lapsis diebus et litteras Ludovico Josto, consuli Cracoviensi, in
inanus dedi vestrae i. D. per Thoruniam transmittendas, quae, si b o na fide
redditae sunt, n e s c io ; rogo tam en, vestra i. D. me in hoc certiorem faciat.
Porro nihil innovatum est, solum, q uod dom inus Sigism undus Herberstein
a sermo, dom ino Ferdinando rege cum levi equitatu 14 hujus huc venit, qui
postridie audientiam apud suam Mtem. habuit primo in causa matrimonii con
firmandi inter filium suae Mtis., juvenem regem, et filiam sermi. domini regis
F e rd in a n d i; item occasione indutiarum et icti foederis ad decursum unius anni
inter illos duos monarchas, quae prima die Maji inceptae sunt et castrorum
Strigoniensis et Wyschegradensis in sequestrum per suam Mtem., dom inum
m eum clementissimum, accipiendorum, nec non illius neutralitatis, ut sua Mtas.
illam deponeret et se sermo, dom ino F erd inando declararet et alia ejus notae
com plura in medium adduxit, quae vestrae i. D. alias nacto nuntio perstringam.
Dom inus Lasky, palatinus Transsilvaniae, huc heri cum equitatu satis num eroso
appulit, nem pe centum et quinquaginta equitibus, cujus adventum orator
imperatoris Thurearum hic exspectabat; idem dom inus Lasky cras audientiam
habiturus es t; quicquid boni feret, id vestrae i. D. non ignotum futurum erit.
Sunt praeterea certa dubia ad cognitionem et decisionem suae Mtis., domini
nostri clementissimi, ex conventu W yschegradiensi delata ad sermos. Ferdinandnm et Jo an n e m reges spectantia. Venit etiam huc nuntius ducis Moscoviae,
dom um rediens a rege F erdinando, qui per m are iter suum fecerat et per d o
minia sermi. regis Daniae, in quibus captus et detentus erat, ut i. D. vestra
optime novit, cujus ductor, nobilis Steffanus, Slesita, confessus est coram regia
Mte., se in suam Mtem. graviter peccasse, quippe qui per dom inia suae Mtis.
non iverat, volens enim vitare Scyllam, incidit in Charibdim. Is jam num
hinc ad curiam Ferdinandicam rediit. Et ipsi Moscico nuntio alius ductor per
suam Mtem., dom inum nostrum clementissimum, usque ad limites Moscoviticas
subornatus est. Praefatus aulicus sermi. domini regis Ferdinandi retulit mihi
multa sub prandio apud me super rebus Moscoviticis et ut ducem Michaelem
Glinsky vidit, cui nom ine illustrissimi dom ini Georgii, fratris i. D. vestrae,
litteras germanica lingua scriptas ex hib uit; quas gratanter accepit et se rescrip
turum prom isit; quocum germanica lingua idem aulicus colloqui voluit, verum
dux Michael dixit, sibi e m em oria id idiomatis jam pridem excidisse, quum tam en
re vera loqui non audebat propter famulos suos sibi magis custodiae gratia,
quam officii datos. Qui quidem dom inus dux Michael vultum subtristem prae
se ferebat prorum pentibus lachrimis. Q uatenus ad conditionem ipsius, dicit
eum satis b o n a provisum, non tamen, ut dignitas et splendor status sui poscit.
Orator sermi. dom ini regis nostri ex Thurcia n o ndu m reversus, qui m eus
est familiaris et alumnus. Venit tam en mercator ex Thurcia, Andreas Graecus
Carcocandella
Acta Tom lciini. Tumui XIII.

,.

194

Carcocandella, qui est gratioSus apud imperatorem t h u re a ru m , ut est videre

ex litteris commendatitiis ad me illustris domini Ludovici Grytti et Ibrahym
Bassa, quarum exempla vestrae i. D. in latinam translata mitto. Dom inus
Nypssycz non du m venit, speram us tam en ejus adventum in dies. Q uae mihi
ex H ungaria missa sunt, ea vestrae i. D. etiam mitto. Si quid praeterea nactus
fuero, vestrae i. D. scribere non praetermittam. His vestram i. D. sanam et
incolumem cum inclyta dom o sua in longos ann os valere cupio. Datum in
arce Cracoviensi, sabato proximo post festum sancti Viti martyris. Anno
domini [15J31.1)
Cristophorus de Schidlowifz, castellanus
et capitaneus Cracoviensis, regni suprem us cancellarius,
vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, m anu sua.
P o s t s c r i p t u m i n s c e d u l a : Q uu m jam his annexas subscripsissem,
venit dom inus Sigism undus de Herberstein in dom um meam, qui mecum ad
unam solidam horam collocutus est, nom ine sermi. regis Ferdinandi agens
mihi quam maximas gratias pro meis obsequiis, quae suae Mti. praestare soleo
et suae Mtis. oratores honorifice hic tracto, offerens mihi et gratiam ingentem
et munificentiam liberalissimam, ut in hujusmodi obsequiis persisterem. V ene
runt mihi etiam a dom ino Nypssycz eo temporis m om ento litterae; qui mihi
scribit, quo d negotium jam optimum finem debuit sortiri occasione ducatus
Opoliensis; sed incidit quaedam difficultas de bonis Bohom in, et ita inter spem
et m etum est; nec tam en usque q uaqu e despondet, am en. Illustrissimus d o
minus dux Legnicensis aegrotus de P raga discessit sperans, jam negotium
ipsum absolutum esse. Q uantum autem ad contrarium illud ratione nepotis
illustris domini olim ducis Theschinensis cum dom ino de Perstein, vestrae
i. D. alias copiosius scripturus sum, in praesentia propter celerem istius nuntii
abitum plura scribere n 6 n potui. His vestram i. D. sanam et incolumem iterum
atque iterum valere cupio. Datum, ut supra.

198.

H ieronim us Laski d ix it legation em a r e g e Joanne

sabbato p ost octavas Corporis Christi.2)

Kod. Sap. VIII, 235. Kod. Jag. nr. 238. Kod. Op. XIII, 84. Kod. Karnk. XIII, 84.

Inprimis declaravit, quanto studio et cura rex suus cupiverit sem per a b
stinere ab effusione sanguinis Christiani et inire concordiam et pacem cum a d
versario suo, secutus in hoc consilium Mtis. regiae, domini nostri, et quantas
e diverso injurias intulerit illi rex Ferdinandus, quas com m em orare non esse
praesentis temporis. Deinde dixit, qu od rex suus, rex Joannes, miserit oratores
suos insignes in Posnaniam , qui illic existentes parati erant suscipere om nes
aequas pacis et concordiae conditiones, altera vero pars difficilem se praestitit
in tractatibus per eam que stetit, quom inus concordia et pax fuerit subsecuta.
Sed et indutias P osnaniae condictas n o n observat eoque die, quo indutiae
ipsae inchoari debuerant, validissime exercitus illius, quem instructissimum ad
o p p ugn and am
) D. 17, 6. 1531. -

5) D, 17. 6. 1531.

195
Oppugnandam B udam miserat, oppugnationem suam prosequebatur. Utcumque
autem rex suus pluribus injuriis et contumeliis fuerit affectus et lacessitus,
egit tam en apud caesarem Turearum, ut consentiret in annales indutias, qui
bus durantibus, ne Mtas. regia frustra nom en mediatoris assumpsisse videatur,
agere velit, quo reges istos dissidentes ad concordiam et pacem reducat. Mit
tere velit ad imperatorem R om anorum nuntium suum postulantem ab illo, per
suadere velit fratri suo regi Ferdinando, ut ulterius non praebeat occasionem
turbandi res Christianas, et quum fama est de generali concilio, ut ad illud Mtas.
sua oratores suos mittere velit et ibi agere ea, quae ad salutem et tranquilli
tatem Christianorum spectare videntur. Quamvis autem rex suus no n fuerit ad
hoc ipsum concilium vocatus, quia tam en est m em brum christianitatis, vellet
mittere ad illud oratores suos, m odo illis praebeatur securus transitus, pro quo
Mtas. regia operam suam facere velit et quod ibi retineant locum et honorem
suum.
Postrem o dixit, quo d rex suus paratus est dimittere castra in sequestrum
ad m anus regiae Mtis., q u an docum que Mtas. sua voluerit, etiam non exspectatis
d uo bus mensibus, et q uod ipse dnus. Laski compromisit in Mtem. suam, ut
illa cognoscat et diffiniat super differentia, quae suborta est inter illum et capitaneos regis Ferdinandi ob litteras, quibus assecurati esse feruntur, q uod post
lapsas trimestres indutias cessatio armorum fieri debuit utrimque usque ad
primam diem Maji et, q u and ocu m q ue Mtas. sua jusserit, vult declarare hoc
negotium, ut se habet.

199.
Responsum a Sigism undo, r eg e Poloniafe,
datum Sigism undo H erbersteino e t H ieronim o de Lasko,
oratoribus Ferdinandi et Joannis, regum U ngariae.
Kod. Sap. VIII, 236. Kod. Jag. nr. 239. Kod. Op. XIII, 85. Kod. Karnk. XIII, 85.

Sacra regia Mtas., magei. domini utrinque oratores, maluisset quidem vel
non ortam fuisse controversiam hanc de munitionibus sub interstitio trimestrium
et annualium indutiarum interceptis, vel, quum orta erat, illic in initio conclusa
rum indutiarum ap u d dom inos partis utriusque commissarios transactam et
definitam, quippe quae cuperet magis om ne hoc annuae cessationis tem pus in
tractanda principali concordia, quam in 'componendis exilibus novis controversiis
traducere. Verum quia permissione divina neque im pedimenta ista evitari n e
que per dom inos commissarios supradictos ita tolli potuerint, ut no n ad com
prom issum descendi oporteret, boni et aequi consulere Mtas. sua non gravatur.
Ceterum etsi rem arduam intelligat Mtas. sua sibi, alioqui suasori pacis,
officio judicis inter sermos. Magnif. vestrarum reges et dom inos fungi, ne tam en
postulatis Mtum. suarum de compromisso suscipiendo per Dtiones. vestras
factis deesse videatur et suscipere illud et causam, de qua com prom issum est,
audire n o n est gravata.
QuOniam vero ad ferendam sententiam illud potis
simum videtur necessarium, ut originales litterae mgei. dom ini Hieronimi Laski,
palalini

13*

196
palatini Siradiensis, producantur, Mtas. sua, priusquam illas videat, a sententia
de controversia hac proferenda abstinebit. Quare vestras Dtiones., sermi. d o
mini R om anorum regis oratores, monet, ut intra diem XVIII Julii, ad finiendum
com prom issum pactam, litteras originales ipsius mgci. domini Hieronimi p ro
ducant, quas quum perspicere et expendere dignabitur Mtas. sua, sententia sua
controversiae finem faciet. Interim vero a Dtionibus. vestris utrinque postulat,
ut ea, quibus m utuo verbis heri ad p robandam intentionem suam nitebantur,
in scriptis singulis Mti. suae tradere velint.

2 0 0 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, reg i Poloniae.
Archiwum W iederiskie (miuuta).

F erdinandus etc. serenissimo etc.

Q uum magnificus, syncere nobis dilectus Nicolaus Nypschytz de Bartz,
locum tenens in Wutzniof, Serenitatis vestrae orator ad nos destinatus, in com
ponendis et concordandis rebus inter nos et illustrissimum Georgium, marchionem B randenburgensem , principem et consanguineum nostrum charissimum,
ratione ducatus Opoliensis et Ratiporiensis vertentibus diligentem ac sedulam
et bonam operam nom ine et loco Serenitatis vestrae praestiterit seque in eis
talem gesserit, qu od nihil in eo fuerit desyderatum, simul et Serenitatis vestrae
exspectationi haud dubie satisfactum esse arbitremur, praesertim quum rem omnem
vestrae quo qu e Serenitatis (cui meritum honorem deferre non conctamur) intuitu
facile ad concordiae limites deduci ac ex aequo bo n o q u e transigi permiserimus,
sicut ab eo latius coram accipiet, Serenitati vestrae propterea dignas agimus
gratias et habem us, q uo d rem, se suaque prudentia et integritate dignam et
officiosam, com m unis boni gratia atque ex mera benevolentia anim ique sui in
nos sinceritate et fiducia singulari apud nos agere et conficere non dubitaverit,
qui, ut officium officio qu an d o q u e compensetur, similem operam et studium
in similibus aut longe majoribus, quoties accidat, a pu d eandem et quosvis
alios pro suo et suorum com m unium qu e liberorum nostrorum com m odo inter
ponere studebimus. Q uam una cum eisdem et serenissima consorte sua, sorore
nostra dilectissima, felicissime valere cupimus. Datum Pragae, 19. Junii 1531.

201. Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Kod. Sap. VIII, 246. Kod. Jag. nr. 252. Kod. Op. XIII, 87. Kod. Karnk. XIII, 95.

Redditae sunt nobis litterae Mtis. vestrae sermae., quibus ea, quae paulo
ante de indutiis inter Mtem. vestram et adversarium ejus susceptis et longiori
bus suscipiendis ex litteris magci. Vilhelmi de Rogendorff accepimus, Mtas.
vestra serma. nobis perscribit et confirmat. Q uae res non vulgarem nobis
voluptatem et g audium attulit, quod exinde m ag num argum entum capiamus
futurae

197
futurae propediem occasionis, sub qua pax et concordia a Christianis diu d e
siderata inter M tem . vestram et dictum ejus adversarium com poni et costitui
tandem possit.

Ceterum quo d a nobis eisdem litteris Mtas. vestra serma. postulat, ut, si
contingat treugas ex consensu Tureorum imperatoris annales aut longiores
inter Mtem. vestram et ejus adversarium assumi, nos cum illri. dno. Georgio,
duce Saxoniae, castra in litteris Mtis. vestrae tam ex parte sua, quam ex parte
adversarii nom inata in sequestrum et custodiam nostram susciperemus, ad tem
pus usque ejus controversiae dirimendae servanda, nos etsi intelligamus arduam
hanc esse provinciam, in longinquo et alieno regno castris praeesse in tutoque
illa conservare, ut tam en Mtis. vestrae sermae. desiderio satisfacere et reipu
blicae christianae commodis inservire possimus, m unus istud no n inviti susci
piemus. Nollem us enim causam p ersuadendae concordiae, quam inde ab
initio inter Mtem. vestram et adversarium ejus su m m a cura et sollicitudine
propter com m une bonum sine fastidio et cum impendiis multis prom ovebam us,
occasione nostra intermitti. Q uare, quan docum q ue de indutiis per imperatorem
Tureorum admissis certiores facti erimus, hom ines nostros, quibus tuto castra
pro parte nostra committi poterunt, illuc, ubi locus est designatus, et ad diem
praefinitam cunctatione et m ora omni procul mittemus. Alia etiam, quae in
facultate nostra essent, longe his majora ad postulationem Mtis. vestrae facturi.
Cujus nos amori fraterno com m endamus.

2 0 2 . Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Stefano V erbetio, regn i U ngariae cancellario1).
Kod. Sap. VIII, 245. Kod. Jag. nr. 253. -

Kod Op. XIII, 86. -

Kod. Karnk. XIII, 94.

Spectabilis et magnifice dne., amice charissime et honorandissim e. Alla

tae sunt Mti. regiae sub idem tem pus a sermo, rege R om anorum et ab illri.
dno. Georgio, duce Saxoniae, item etiam a dno. Vilhelmo de Rogendorff lit
terae, quibus om nibus eadem de trimestribus indutiis susceptis et castris in
sequestrum sermae. Mti. et illri. dno. Georgio, duci Saxoniae, concredendis d e
clarantur. Q uae res tametsi etiam in eandem sententiam mihi est a Mgcia.
vestra per litteras communicata, Mti. tam en regiae dno. nostro videtur adhuc
vacillare, quando per sermum. dnum. regem Ungariae nihil sit hac de re ad
Mtem. suam scriptum vel nuntiatum. Q uare quum haec res sit tam m agni
momenti et ejus conditionis, ut in illa sine utriusque partis consensu quidpiam
statuere no n videatur integrum, operae pretium ego putavi haec ad Mgciam.
vestram perscribere. Cujus vicissim officii esse censeo, ut agere velit apud sermi.
dni. regis sui Mtem., quo et indutiarum initarum et castrorum ad sequestro
rum m anus tradendorum rationem Mti. sermi. dni. nostri explicare, item etiam
quo sumptu, quibus stipendiis et quo num ero militum castra ipsa servari d e
beant, sententiam in hoc suam com m unicare dignaretur. Expedit enim haec
ex ipsius solius Mtis. nuntio vel litteris Mtem. dni. mei tempori cognoscere,
ne
) W kodeksie Jagielloriskim list ten ma w naglowku adres do Hieronitna ta sk ie g o .

198
ne quum ad rem propius veniretur, difficultas deinceps nova suboriatur, quae
negotium tanta cura et labore praeparatum inficere possit. Q u o d enim ad
Mtem. dni. mei attinet, certo credat magca. Dtio. vestra, ejus animi in hanc
com m unem Christianae reipublicae causam esse, ut nihil velit sua sollicitudine,
impendio et opera m a g is 'p ro m o tu m vel curatum esse, quam ut ista duorum
regum controversia com ponatur, a qua om nes reliquae perniciosae Christianae
dissensiones capiant constituendae pacis exemplum. Etiam atque etiam rogo,
providere velit, ne his rebus tarditate atque m ora aliquid officiatur. Ad tem
pus enim hoc, qu od breve restat indutiarum, celeritate m agna nobis utendum
est, si publicis com m odis atque com m uni paci cupimus, ut debemus, inservire.
C om m endo me amori etc.

203.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Sulimano, Tureorum im peratori.

Tcki Gorskiego, nr. 1-465 (minuta M acicjow skiego z popr. Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 237.
Kod. Jag. 240. - Kod. Op. XIII, 88. Kod. Karnk. XIII, 86.

Serenissime ac potentissime princeps, amice et vicine noster charissime.

Accepimus litteras Mtis. vestrae, quibus non certiores facit, quod, quum m ense
Martii praesentis anni m agno apparatu bellico adversus amicorum suorum
hostes instructa et jam ad inferendum bellum accincta esset, missus fuerit ad
se ab sermo, dom ino Joanne, rege Hungariae, orator mgeus. Hieronim us de
Lasko, vajewoda Transilvaniae. Qui ob com m oditatem tractandae concordiae,
quam nos sollicitare et curare inter duos illos reges de regno H ungariae con
tendentes dicebat, an n u u m indutiarum tem pus per Mtem. vestram sermam. a d
mitti nom ine regis sui postulavit, et quo d Mtas. vestra serma. ob amorem
sermi, regis Joannis, et ne desiderio ipsius deesset, ipsas an nu as indutias a d
miserit deponereque arma victorioso exercitui suo et bellum intermittere jusserit. Q uae res m agnopere nobis auditu fuit grata et jucunda, quandoquidem
ista annali belli intermissione multum commoditatis et adjumenti ad perficien
dam concordiam et pacem, inter reges supradictos sollicitari et suaderi per nos
coeptam, afferri nobis posse intelligebamus. Q uare nos pro isto grato nuntio
et significatione fraterna et amica plurimas agim us et habem us Mti. vestrae
sermae. gratias. Cui vicissim in om nibus officio b o n ae vicinitatis et integra
amicitiae conjunctione respondere curabimus. Et eam ipsam diu sanam et
felicem sem per esse ex anim o optamus. Datum Cracoviae 22 Junii anno dni.
1531, regni nostri 25.

204.

Petrus Tom icki, episcopus Cracoviensis, vicecancellarius,

Petro K m itae de W issnicze, m arsalco reg n i Poloniae.

Teki Gorskiego, nr. 1466 (odpis w spotczcsny G orskiego). Kod. Sap. VIII, 238.
nr. 241. - Kod. Op. XIII. 89. Kod. Karnk. XIII. 87.

Kod. Jag.

Mgce. domine, amice et affinis charissime ac honorande. Ago et habeo

m agnas gratias vestrae Mgciae., q uod me suis litteris viserit et de bona vale
tudine

199

tudine sua certiorem fecerit. Nos habem us hic serenissimorum H ungariae

regum oratores, qui tractant de conditionibus et modis, quibus arces noviter
interceptae consignari debeant in m anu s regiae Mtis. et domini ducis Saxo
niae. Sed non sunt concordes, alter enim habet plenam potestatem consti
tuendi de omnibus, alter vero frigidam et minus sufficientem habet instructio
nem. Majestas tam en regia ita agit, ut per eam stare non videatur, quom inus
observentur annales indutiae inter illos principes. Sunt et alia, quae hic agit
dom inus Laski, palatinus Siradiensis, secrete, quae posteaquam veniunt in lu
cem, ego perscribam illa vestrae Mgciae.
Non dubito, vestram Mgciam. jam intellexisse, d o m i n u m !) episcopum
Cujaviensem nom inatum esse per Mtem. regiam ad archiepiscopatum Gnesnensem, dom inum vero 2) episcopum Premisliensem ad Cujaviensem et d o
m inum Chojenski ad Premisliensem episcopatum et proinde his nihil a m
plius scribo.
Nimis tarde insurgimus contra Valachum, sed causa tam m ag nae tafditatis fuit sera publicarum pecuniarum ad thesaurum comportatio. Jam vero
distribuuntur pecuniae militibus mercenariis, quibus dom inus Deus gratiam
suam et animi fortitudinem contra iniquum et perfidum hostem concedat et
de illo nos trium phare faciat. C om m en do me ex anim o vestrae Mgciae., quam
dom inus Deus cum suis om nibus servet quam diutissime sospitem et felicem.
Datum Cracoviae XXIV Junii 1531.

2 0 5 . P . T om icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae D rzew icki, epo. W ladislaviensi, designato
archiepiscopo G nesnensi.
Kod. Sap. XVII, fol 405. Cod. Epist. XI (Epist. Tom icii) pag. 68.

Rme. in Christo pater et dne. major honorandissim e. Litterae, quas mihi

puer dni. Macziejowski a Dtione. vra. rma. hodie attulit, mirifice m e delecta
runt ob tantam suae erga me gratitudinis declarationem, qua etiam officia a me
praestita longe superare mihi videtur. Q u o d vero mihi agit gratias Dtio. vra.
rma., facit id quidem abundantia suae erga m e benevolentiae et humanitatis
singularis, verum officia studium que meum minime id requirebant, quum ego
plus me adhuc debere his, quae feci Dtioni. vrae. rmae., ingenue fateri velim.
Mi dne. reverendissime, contuli hic cum amicis Dtionis. vrae. rmae., qua
ratione potissimum celeritati expeditionis Dtionis. vrae. rmae. consulendum
foret, quibus idem, q uod et mihi, visum est, ut celer nuntius et magnis itine
ribus in urbem R om am mittatur, qui Dtioni. vrae. rmae. breve ad capiendam
possessionem quam prim um afferat. Q uoniam vero ad petendum pallium, sine
quo functionem ordinis ac dignitatis archiepiscopalis et primatialis habere non
potest vra. rma. Dtio., m andatum speciale necessarium mihi videbatur, ego
hunc nuntium ad illam remittendum quam celerrime volui, per quem si recte
consultum rebus et com m odis suis optat Dtio. vra. rma., et m andatum ipsum
super
*) W kod. Sap.: Mathiam Drzewicki. 2) Kod. Sap.: Karnkowski,

200

super dnum. Stanislaum Rzeczicza, utriusque juris doctorem et poenitentiarium

minorem, adjuncto illi Bartholom aeo Gandkowski vel alio quovis, praeter
Michaelem de Paczanow, sollicitatore et litteras suas, quas putat sibi scriptu
necessarias, quam prim um ad me mittat, data etiam plena dno. doctori Rze
czicza de voluntate sua instructione. Nam ista deliberatio Dtionis. vrae. rmae.
mittendi in Urbem nepotes et doctorem Jacobum L ongum multum celeritati
obstaret, qua sola utilitati et Dtionis. vrae. rmae. et dnorum. episcoporum
designatorum potissimum consuli debet. Ceterum quia breve possessionis et
pallium dari solent sub ea conditione, ut caveatur de solvendis juribus camerae
apostolicae et diplomatibus ad sum m um infra unum m ensem expediendis,
curabo ego cum amicis Dtionis. vrae. rmae., ut cautio praestetur per factores
dnorum . Fucarorum , quibus postea cum com m oditate et sine molestia diffi
cultatum, quum allata fuerit huc per nuntios vrae. rmae. Dtionis. pecunia n e
cessaria, satisfaciemus. C om m endo m e ex animo vrae. rmae. Dtioni., quam
Christus Jesus in ista sublimi cathedra sedere et praeesse sanam que et felicem
quam diutissime servare dignetur. Dat. Cracoviae, die sancti Joannis Bapti
stae anno a Christo nato 15311).

2 0 6 . P. Toraicki, epus. Crac., vicecancellarius,

Stanislao Tom icki, castell. C alissiensi, P isdrensi e t C oninensi
capitaneo.
Kod. Sap. XVII, f. 404 v. Cod. Epist. XI (Epist. Tomicii) pag. 66.

Mgce. dne. frater germ ane charissime; D olem us ex animo, laborare vos
adversa valetudine et totius corporis debilitate, quam quum putem us accidisse
ex plenitudine et hum orum corruptione, necessarium esse censemus, ut servetis
regimen vitae debitum et deinceps m oderationem debitam in cibo et potu
teneatis. Debilitata nam que est natura vestra cum per aetatem tum etiam per
praecedentes aegritudines, quo factum est, ut calor naturalis non possit debito
m odo concoquere et digerere om nes superfluitates corporis vestri.
Mittimus vobis litteras commissionis regiae contra cives Pisdrenses et
violatores servitorum vestrorum. M iram ur autem, qu od illi ausi sint excitare
adversus servitores vestros tum ultum popularem et eos verberibus afficere. Et
si severam actionem, prout excessus illorum meretur, instituere contra illos
volueritis, graves poenas non evadent.
Ceterum praelati et canonici ecclesiae metropolitanae Gnesnensis statue
runt diem electionis futuri sui archiepiscopi feriam sextam proximam post festum
Visitationis sanctae M ariae2). Ad quam vos Mtas. regia oratorem suum desi
gnavit vultque, ut G nesnam vos conferatis ad diem praedictam et m andata
Mtis. suae diligenter obeatis juxta instructionem, quam vobis cum praesentibus
mittimus. Si vero provinciam hanc suscipere et obire propter aegritudinem
vestram non possetis, litteras regias dno. Andreae de Gorka, filio mgci. dni.
castellani Posnaniensis, quas etiam his annexas ad vos mittimus, quam primum
transmittatis,
) D. 24. 6. 1581. *) D. 7. 7. 1531,

201

transmittatis, ut ille obeat m unus legationis in electione futuri dni. archiepiscopi

Gnesnensis. Curate autem, ut vel vos vadatis vel ut dnus. Andreas vadat et
satisfaciat mandatis regiis. Et felicissime valete. Datum Cracoviae 26 Junii 1531.

207.

N icolaus W olski, castell. Sochaczoviensis,

Joanni D antisco.
Bibi. ks. Czartor. Kod. 243 (list oryginalny).

Rme. in Christo pater, dom ine et amice honorandissime. Salutem et feli

cissimos successus m eique com m endationem . Q u o d hinc scribam ad praesens,
nihil est, et si quid vellem scribere, celer nunctius m oram non patietur. Scio,
qu od ex aliorum litteris, quicquid hic agatur, intelliget D. vra. rma. Unum est,
quod illam cuperem sem per sanam et felicissimam diu valere et ad nos q u a n
tocius redire, rebus om nibus utriusque istius Mtis. sermae. ex sententia con
fectis. Q u um autem bonis auspiciis ad nos reditura erit, meminerit, mihi et
uxori m eae aliquas reculas hispanicas pulchras et pennarum servaculum, quod
pennale vulgo dicitur, secum duci facere. N on ego aurum et argentum peto,
idque, q u o d peto, referam et resarciam D. vrae. rmae., quum sana et felix
redibit. Cui me plurimum com m endo.
Cracoviae, die XXVII. Junii, anno
Domini MDXXXI.
E jusdem D. vestrae rmae. deditissimus Nicolaus Volski, castellanus S o
chaczoviensis, s. Mtis. reginalis P oloniae curiae magister etc.
Rmo. in Chro. patri dom ino Joanni Dantisco, D ei gratia epo. Culm ensi, apud s. caesaream
et catholicam Mtem. serenissim orum principum regis et reginae P oloniae nunctio et oratori,
domino et amico charmo. ac honorandissimo.
Dat. Cracoviae 27 Junii, red. Bruxellis 11 Augusti

208.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

H ieronim o Laski, palatino Siradiensi.

Kod. Sap. VIII, 244. -

Kod. Jag. nr. 254. Kod. Op. XIII, 81. -

Kod. Karnk. XIII, 93.

Q uando hinc discedebat Magcia. vestra, hoc imprimis a me poposcit, ut

fratri ejus reverendo dom ino Joanni Laski, praeposito, opera et com m endatione
hic apud regiam Mtem. in petitionibus suis adessem, quo d ego Piotrcoviae
pro virili mea, quando illic agens frater vestrae Mgciae. res suas curabat, ingenue
et officiose praestiti. Majestas tam en regia, q uo d puto Mgciam. vestram ex
fratre jam amplius cognovisse, respondit, se quidem de archiepiscopatu im
mutare aliud non posse, nisi q uo d semel ad instantes preces rmi. domini
archiepiscopi, patrui Mgciae. vestrae, in n om inan do dom ino episcopo Cujaviensi
decrevit, sed de re sua cum ipso dom ino episcopo Cujaviensi tractandi facultatem
illi dare. In qua quid egerit frater vestrae Mgciae., vel an egerit aliquid posthac
cum ipso dom ino episcopo, me penitus latet. Q uand o tam en sciero, quid
amplius opera et intercessione m ea fratri Mgciae. vestrae com m odare possem
nihil praetermittam, qu od ad officium boni amici pertinere arbitrabor.
De

202

De indutiis trimestribus per Mgciam. vestram et dom inum Vilhelmum de

Rogendorff inter reges factis jam dudum sermus. rex F erdinan dus litteris suis
Mtem. regiam certiorem fecit et simul postulavit a Mte. sua, ut, si contingat
longiores indutias recipi, castra utrimque nom inata in sequestrum et custodiam
suam tamdiu, donec aliud determinetur, cum illri. dno. Georgio, duce Saxoniae,
accipere non recuset. Q u o d tametsi Mtas. sua se propter publicum bonum
facturam non gravate sermo, dno. regi Ferdinando promiserit, dubitavit tamen,
ne quid impedimenti et difficultatis, quum ad rem venerit, propter hoc suboriatur,
quo d hactenus sermus. rex Ungariue nihil de his rebus ad se scripserit, vellet
necne ita fieri, ut arces in sequestrorum m anus concredantur, si indutiae annales
fuerint constitutae et per imperatorem Tureorum admissae.
Q uare operae et officii fuerit vestrae Mgciae. providere, ut res tam magni
m om enti ea, qua convenit, dexteritate et prudentia curetur sitque illi ita undequaque prospectum, ne aliqua postm odum difficultate vel controversia suborta
turbari aut deferri posset.
Sum us hic om nes in m agna exspectatione boni alicujus et reipublicae
Christianae salutaris nuntii, quem primum et certissimum a Mgcia. vestra futurum
arbitramur. Faxit om nipotens Deus, ut id, quo d publica utile foret, afferatur.
Tum enim maxime et consolatio nostra et laus Mgciae. vestrae augeretur,
qu and o reipublicae Christianae com m oda et salus in b ona spe et exspectatione
collocaretur. Hinc, quod scribi a me debeat, nihil est in praesens scitu dignum,
et quae sunt minus necessaria, occupare illis Mgciam. vestram nolo. Tantum
me illius amori et benevolentia fraternae com m endo eam que felicissimam esse
atque salvam vehementer desidero. Cracoviae 1531.

209.
Ferdinandus, Romanorum etc. rex,
praesulibus G nesnensi, Cujaviensi, Prem isliensi.
Archiwum W iederiskie (minuta).

F erdinandus etc. Reverende in Christo pater, sincere dilecte, salutem. Intel

lecto eo, q u o d Devotio vestra ad archipraesulatus Gnesnensis dignitatem et
functionem electa et evecta fuisset, nostrarum partium fore duximus, nostris
qu oqu e litteris illi significare et testari, quam gratum et optatum nobis id fuerit,
qui nihil magis in votis habemus, quam ejusmodi hom inibus, qualem D evo
tionem vestram non aliorum relatu esse cognovimus, sed re ipsa saepius experti
sumus, ea dignitatem fastigia obvenire, quae non tam ornent possessores, quam
ornentur a possessoribus. Q uare quu m certo nobis polliceamur, eundem nobis
futurum esse anim um et effectum, quo Devotio vestra res nostras istic assidue
prosecuta et tutata est, eidem ergo Devotioni vestrae m agnopere et sinceriter
.atque etiam ex anim o gratulam ur et hanc illi dignitatis accessionem perpetuo
felicem esse et ex animi sententia cedere cupim us nostram que illi benevolentiam
et animi ac bene merendi de ea propensionem in iis, quae sibi honori et com
m odo qu an d o q u e venire possint, offerimus, quam Deo volente, dum res et occasio
tulerit, in eam accumulate dem onstrare et declarare non dubitabimus, quae
feliciter valeat. Datum Pragae ultima Junii 1531.

203

210.

Conditiones, quibus rex Poloniae e t dux Saxoniae

arces in sequestrum per annum receperunt,
ju x ta pacta e t conclusiones in V ischegrad factas.

Teki Gorskiego, nr. 1467 (minuta przepisana z popr. T oniick icgo)') Sap. VIII, 239. Kod.
Jag. 243. - Kod Op. XIII, 90. Kod. Karnk. XIII, 88. D ogicl I, pag. 128.

Ad postulationem sermi. principis domini Ferdinandi, Rom anorum , H u n

gariae et B oem iae etc. regis, Mtas. regia Poloniae assentitur et contenta est
de recipiendis in custodiam suam duobus castris, videlicet Strigonio ac Vische
grad inferiori, una cum illri. dom ino Georgio, duce Saxoniae, muneris ejus
obeundi suae Mtis. collega.
In eventum tamen, qu od idem dom inus dux praefectos castrorum ad prae
finitam diem in designatis locis pro parte sua statuere non posset, Mtas. sua
publici boni tuendi et indutiarum conservandarum causa pollicetur se in tutellam
et custodiam suam arces praedictas recepturam esse, d u m m o do intra duorum
m ensium decursum a traditis Mti. suae castris com putandorum in his ipsis
castris pro parte Illtatis. suae praefecti statuantur.
Ceterum propter difficultatem in tam angusto tempore novorum militum
conducendorum in castris praedictis milites veterani retineri debebunt, ita tamen,
ut a priore jurejurando, quo suo regi vel praefectis illius erant astricti, soluti
juram entum denuo fidelitatis et oboedientiae secundum formulam praescriptam
capitaneis Mtis. regiae et illris. domini ducis Saxoniae praestent, quo tam Mtas.
sua quam illris. dom inus dux Saxoniae seu illorum capitanei freti possint illos
sua auctoritate, qui non oboedierint, ab eisdem castris et praesidiis in parte
vel in toto amovere, conditione hac adjecta, ut ob levem causam irrequisitis
dominis sequestris capitanei exauctorare vel amovere milites non possint, nisi
casus aliquis gravis accidat, qui et moram non patiatur et praesentem illorum
am otionem exposcat.
Stipendium vero militibus et praefectis castrorum praedictis sermus. rex
R om anorum ad sua castra persolvere tenebitur et erit obligatus, data etiam per
suas litteras sufficienti sermae. Mti. regiae et dom ino duci Saxoniae cautione,
ut et ipsum stipendium menstruis tem poribus dissolvatur; etsi neglectum fuerit
solvi, Mtas. sua cum illri. dom ino duce Saxoniae indemnis in hoc reddatur ac
extra om nem sinistri eventus culpam habeatur, ubi aliqua difficultas vel peri
culum (quod om en Deus avertat) ex parte militum ratione castrorum ob non
solutum sibi vel praefectis stipendium oriatur.
Per tem pus indutiarum annalium arces supranom inatae refici, muniri et
commeatu, tormentis atque aliis bellicis instrumentis necessariis provideri
sum ptibus sermi. domini regis R om anorum ea conditione poterunt, ut operarii
et opifices munitioni intendentes capitaneis suae Mtis. et illris. domini ducis
Saxoniae sacramento se fidelitatis et oboedientiae astringant et nihil aliud illic
agant, quam quae ad reparationem et m unitionem castrorum necessaria et o p
portuna videbuntur. Secus enim facientes vel suspicione aliqua notati amoveri
per
) Akt ten byt spisany dia obu stron, w Tekacli Gorskiego przez Tom ickiego zm icniony
na dokument dia krola Fcrdynanda.

204

per capitaneos poterunt. Capitanei vero vicissim, quae pro usu et m unitione
castrorum praedictorum invecta fuerint, salva et integra conservare tenebuntur.
Provisores utriusque castri praedicti perseverare in officio suo admittentur,
si fidelitatis et oboedientiae jusjurandum Mtis. regiae et illris. domini ducis
Saxoniae capitaneis praestiterint, facultate etiam de am ovendis illis propter
suspicionem capitaneis castrorum reservata juxta m odum de am ovendis suspectis
militibus superius descriptum.
Priusquam autem milites castrorum praedictorum in fidem capitaneorum
Mtis. regiae et illris. domini Saxoniae ducis recipiantur, stipendia promerita
utrinque illis persolvi vel praesenti pecunia vel sufficienti cautione debebunt,
ne ob haec non soluta Mti. suae et illri. dom ino duci negotium postea faces
satur.
Si contingat indutias per alterutram vel utram que partem violatas esse et
arm a rursus atque bellum apertum inter principes de regno H ungariae dissi
dentes sive vi sive denuntiatione m utua suscitari, castra nihilominus per Mtem.
regiam et illrem. dom inum ducem eorum que capitaneos tantisper servabuntur,
quam diu sermus. dnus. rex R om anorum illa restitui sibi non postulabit. Postulante enim post ruptas indutias illius Mte., castra sibi restitui, Mtas. regia cum
illri. dom ino duce Saxoniae restituere illa debebit.
Si autem, q u o d Deus avertat, alterum ex sequestris indutiarum tem pore
mori contingat, superstes sequester castra et servare et restituere juxta formam
conditionum descriptarum tenebitur. Ubi vero, q u o d procul absit, sermus. d o
minus rex R om anorum sub tem pore indutiarum naturae de vita concedat, se
questri am bo vel superstes unus ad id erunt obligati, ut in eventu mortis illius
Mtis. castra supradicta heredibus legitimis ipsius restituant juxta formam etiam
et conditionem superius descriptam.
Amotis militibus castrorum propter suspicionem vel quam cum qu e legitimam
aliam causam, sufficientur in supplem entum alii milites eodem vel majori n u
m ero sermae. regiae Mtis. et illris. domini Georgii, Saxoniae ducis, tanquam
sequestrorum arbitrio. Arces, quas in curam et adininistrationem suam recipient
domini sequestri, in fine indutiarum restituent, cui ex concordia, si quae
sequetur, applicabuntur. Aut si concordia non sequetur, suas sermo, dom ino
regi R om anorum libere dimittent secundum m odum in capitulis indutiarum
annalium descriptum, hoc est in fine indutiarum, ultima videlicet die mensis
Aprilis anni futuri. S uper quo ipsi domini sequestri illius Mti. sufficientem
litteris dabunt cautionem.
E diverso autem sermus. dom inus rex R om anorum Mti. regiae cum illri.
dom ino Saxoniae duce litteris suis ad plenum cavebit, ne quid sua culpa, jussu
vel consensu aut suorum dolo, malo, fraude vel stratagemate impedimenti,
periculi, denique et incom m odi exhibeatur capitaneis et militibus, auctoritate
dom inorum sequestrorum in castris collocatis.
Actum et datum Cracoviae die prima mensis Julii anno domini millesimo
quingentesim o tricesimo primo.
Similes litterae datae Joanni, regi Hungariae, de d uobus castris Agria et
Kesmargk: mutatis mutandis,

205

211. Sigism undus primus, rex Poloniae,

de quatuor arcibus in H ungaria in custodiam suscipiendis.
Teki G orskiego, nr. 1468 (minuta M aciejow skiego z popr. Tomickiego). Kod. Sap. VIII, 240.
Kod. Jag. nr. 244. Kod. Op. XIII, 91. Kod. Karnk. XIII, 89. Archiwum W iedenskie
(odpis w spolczesny). DogieI, I. pag. 129.

Sigismundus, Dei gratia rex Poloniae, m agnus dux Lithuaniae, Russiae,

Prussiae, Masoviae etc. dom inus et heres.
Manifestum facimus per praesentes litteras nostras, q u o d quum m ense Maji
sub anno Domini 1531 conventum esset inter consiliarios sermi, principis d o
mini Ferdinandi, Rom anorum , H ungariae et Boemiae regis, et alios partis
adversae commissarios Vischegradi congregatos, ut pro b ono pnblico et tractanda
concordia annales fierent indutiae, utque nobis cum illri. dom ino Georgio,
Saxoniae duce, nonnulla castra per tem pus indutiarum cerlis conditionibus, in
capitulis indutiarum contentis, in sequestrum ab utraque parte traderentur, nos
ad postulationem sermi. domini R om anorum , H ungariae et Boemiae regis, et
ut publicae utilitati inserviamus, pro parte illius Mtis. castrum Strigoniense et
inferiorem arcem Vischegrad in curam et custodiam nostram simul cum prae
dicto dom ino Georgio, Saxoniae duce, recipere consensimus et recepim us1).
Q uae castra et servare secundum conditiones a nobis traditas et restituere finitis
indutiis secundum capitula in indutiis descripta, vel si intra annum rum pantur
indutiae, secundum articulum in conditionibus nostris ad casum ruptarum in
dutiarum scriptum, verbo nostro regio et promissione firma promittimus. In
cujus rei fidem et testimonium has litteras nostras scribi et signo nostro o b
signari fecimus, nosque ipsi m anu nostra illas subscripsimus. Cracoviae die
prima mensis Ju lii2) anno domini 1531, regni vero nostri 25.
Sigism undus rex, subscripsit.
Similes litterae datae Joanni Ungariae super Agria et Kessmargk.

212. Sigism undus primus, r ex Poloniae,

M athiae Drzew icki, epo. W ladislaviensi, archiepo. G nesnensi
designato.
Teki Gorskiego, nr. 1469 (minuta M aciejow skiego z popr. Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 290.
Kod. Jag. nr. 245. Kod Op. XIII, 144. Kod. Karnk. XIII, 144.

Rme. in Christo pater, sincere nobis dilecte. Multa admiratione tenemur,

qu od Paternitas vestra per tam longum tem pus post acceptas litteras nostras
nihil nobis responderit neque hactenus secundum voluntatem et desiderium
nostrum fecerit de scholastria Lanciciensi, quam nos collato Paternitati vestrae
amplo et locupleti archiepiscopatu in potestate nostra reservatam voluimus et
ipsam eandem secretario nostro venerabili Nicolao Samosczki, canonico Craco
viensi et secretario nostro, de nobis bene merito, contulimus. Q uoniam vero
ista tarditas et silentium tam diuturnum, item rumores, qui hic sparguntur, non
multum decori, nos in suspicionem adducunt, Paternitatem vestram non tam
voluntati nostrae, quam com m odis suis et suorum obtem perare et archiepisco
patu accepto scholastriam etiam, ut duplex com m odum habeat, retinere velle
pro
jW o d p isie arch. W ied.: r e c i p i e m u s . S) W odplsie arch. W led.; dle d e c im a m ensis Julii.

206
pro suo nepote nobis incognito, cui illam post mortem primum rmi. bonae
m em oriae domini Joannis, archiepiscopi Gnesnensis, dicitur resignasse, nos,
ut existimationi nostrae consulam us et ut promissio nostra semel de ipsa
scholastria secretario nostro facta irrita non fiat, volumus omnino, ut Paternitas
vestra sine ulla vel m ora vel excusationis ratione per praesentem cubicularium
nostrum m andatum procuratorium sufficiens nom ine nepotis sui ad resignan
dum ipsam scholastriam in m anibus Summi pontificis aut ejus cancellariam
regentis vel administratoris Gnesnensis mittat et procuratores in scheda p rae
sentibus inclusa annotatos constitui faciat et aliter sub gravi displicentia non
faciat. Si enim nostrae voluntati in hoc se opponere pergeret, nos neque
litteras scribi neque mitti in Urbem in illius com m endationem pateremur. Bene
valeat vestra Paternitas.
Datum Cracoviae V Julii anno dni. 1531, regni
nostri XXV.

213. Bona, reg in a Poloniae,

M athiae D rzew icki, archiepo. G nesnensi designato.
Kod. Sap. XVII, fol. 406 v. Cod. Epist. etc. XI (Ep'st. Tomicii) pag. 71.

Rme. in Christo pater et dom ine sincere nobis dilecte.

Perspeximus
graviter offensum esse Mtis. regiae, conjugis nostri charissimi, anim um , quod
Paternitas vestra tantisper neque rescripserit quidquam neque id, q uod erat
voluntatis Mtis. suae de scholastria Lanciciensi, praestiterit, quod nobis m a g n o
pere est molestum. Nam quum nos Ptis. vrae. negotia et prom ovim us sem per
et hactenus prom ovem us patrocinio nostro, non possum us aequo anim o ferre,
si culpa vrae. Ptis, vel aliqua indecora erga Mtem. suam declaratione praecludi
nobis via in similibus postm odum com m endationibus deberet. Quare hortam ur
Ptem. vram., ut neque litteris neque verbis diutius obluctetur voluntati Mtis.
suae, sed visis praesentibus litteris m andatum nom ine nepotis sui ad resignan
dam scholastriam praedictam mittat, quam Mtas. sua venerabili Nicolao Zamosczki, canonico Cracoviensi et secretario suo, contulit obfirmato animo, ut
nulla persuasione sit possibile Mtis. suae anim um in aliam sententiam per
trahere. Quin etiam animadvertimus id apud se Mtem. suam statuisse, quod,
si (quod audire nollemus) Ptas. vra. m andatum procuratorium per praesentem
nuntium non mitteret, neque scribi neque mitti litteras in Urbem in com m en
dationem Ptis. vrae. vellet, q uod honori et existimationi Ptis. vrae a pud om nes
m ultum officeret. Speram us autem, Ptem. vram. et honori suo et existimationi
nostrae, quam saepe in com m endationem suam interponimus, ita consulturam
esse, prout et regiae Mtis. autoritas et Ptis. vrae. primarii senatoris dignitas
et officium exposcunt. Bene valeat Paternitas vestra. Datum Cracoviae.

214. Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae D rzew icki, archiepo. Gnesn. designato.
Kod. Sap. XVII, f. 407 v. Cod. Epist. ctc. t. XI (Epist. Tom icii) pag. 73.

Rine. in Christo pater et dom ine m ajor honorandissim e. M agnopere

doleo, in eum statum adductum esse negotium de scholastria Lanciciensi, ut
jam

207
jam ea scribere et ego vrae. rmae. Dtioni. m andato Mtis. regiae cogar, quae
pro dignitate illius nunquam scripta voluissem. Utcunque tam en est, sero
mederi malo, quam nunquam , melius est. Intelliget vra. rma. Dtio. ex litteris
regiae Mtis., quod non sit locus amplius vel cunctandi vel obluctandi voluntati
Mtis. suae. Quare ego illam plurimum rogo et consulo illi, ut, quum obtineri
res haec pro n epote suo non possit, liberalitate saltem declarata, Mtis. suae
anim um sibi devincere curet, ut facilius aliquid aliud pro illo in posterum
impetrare valeat. Aliter enim si faceret vra. rma. Dtio., non bene et honori
et com m odis suis consuleret. Scriberem plura, si nuntii acceleretio me non im
pediret, sed per dnum . archidiaconum Vladislaviensem ea, quae nunc non
possunt scribi, vrae. rmae. Dtioni. nuntiabo. Cujus me amori et benevolentiae
fraternae plurimum com m endo et felicissimam illam atque incolumnem esse
sum m opere desidero. Datum Cracoviae die 5 Julii 1531.

215. Sigism undus primus, rex Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Serenissimo principi dom ino Ferdinando, Dei gratia R om anorum , H un

gariae, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae etc. regi, infanti Hispaniarum, archiduci
Austriae, Burgundiae, marchioni Moraviae, comiti Tirolis etc., fratri et affini
nostro charissimo, Sigismundus, eadem gratia rex Poloniae, m agnus dux Li
tuaniae, Russiae totiusque Prussiae ac Mazoviae etc. dom inus et heres, salutem
et fraterni amoris om nisque felicitatis perpetuam accessionem. Serenissime
princeps et dom ine frater et affinis noster charissime. Generosus Nicolaus
Nipczicz, aulicus noster fidelis dilectus, qui proxime apud Majestatem vestram
vice nostra legationis m unere functus, rediens retulit nobis, ut se Majestas
vestra in om nibus rebus nostris, quas ei in negotio dederamus, benivolam et
facilem praestitit et maxime in causa illustrissimi domini Georgii, marchionis
de B randem burg, nepotis nostri charissimi, ratione ducatuum in Slesia, quos
Majestas vestra ad vota et petitiones nostras b o n o m odo collocavit, quo nobis
Majestas vestra rem pergratam fecit, pro q u a eidem vicissim om ni officio paria
referre per occasionem curabimus. Praeterea id responsi a Majestate vestra
in causa generosi Venceslai Proczek de Czetna, dapiferi nostri fidelis dilecti,
accepimus gratanter, affectantes Majestatem vestram, ut juxta hujusmodi re
sponsum nobis in hoc datum ipsum Proczek gratia sua, causa nostra, ita p ro
sequatur, ut ipse, si debitum suum justum cognitum fuerit, justitia g au d e at;
sin minus, ne porro inaniter operam et sum ptum perdat. Q u o nobis pergra
tum factura est. Q uae diu m ultum que felix vivat et valeat. Datum Cracoviae
quinta die mensis Julii a n no Dom ini millesimo quingentesim o tricesimo primo,
regni vero nostri anno vigesimo quinto.
Sigism undus rex, subscripsit.

208

216. P etrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Stephano de V erbevcz, cancellario reg n i U ngariae.
Teki Q6rsldego, nr. 1470 (min. M aciejow skiego z popr. Tomickiego). Kod. Sap. VIII, 243.
Kod. Jag. nr. 255. Kod. Op. XIII, 95. - Kod. Karn. XIII, 92.

Spectabilis et raagce. domine, amice charissime et hororandissime. P lu

rimas ago et habeo Mgciae. vestrae gratias, q uo d occasionem, quae oblata ei
erat tam scribendi ad me, quam nuntiandi mihi, quae isthic agantur, non prae
termiserit, quo illius amicissimo officio ego plurimum delector et, ut illi vicissim mea gratitudine illud referre possem, vehem enter opto.
Agunt hic oratores tam sermi. dni. Hungariae, quam R om anorum regis,
negotia regni Ungariae publica simul tractantes, in quibus quoniam finis factus
non est, scribere vestrae Mgciae. abstineo, sed brevi, quum finientur, confido
Magciam. vestram a magco. dno. Hieronim o Laski, vajewoda Transsilvaniensi,
quicquid de illis continget, cognituram esse, et ego etiam, si mihi erit co m m o
dum , scribam libenter. Interea tamen, dum aliud non est, q uo d scribam, me
amori et benevolentiae fraternae Mgciae. vrae. com m endo, quam felicissimam
esse et optime salvam ac incolumem vehementer desidero. Datum Cracoviae
die VI Julii anno dni. MDXXXI.

217.

Sigism undus secundus, r e x Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iederiskie (list oryginalny).

Serenissimo principi dom ino F erdinando, divina faventa clementia R om a

norum regi sem per augusto ac Germ aniae, Hungariae, B ohem iae etc. regi,
infanti Hispaniarum, archiduci Austriae, duci Burgundiae, marchioni Moraviae
etc., comiti Tirolis etc., Sigism undus secundus, eadem gratia rex Poloniae,
m agnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae etc. d om inus et heres,
patri nostro charissimo et h o n ora n do salutem et sinceri am oris ac felicium
successuum continuum incrementum. Serenissim e princeps, pater charissime ac
honorande. Pergrato audivim us anim o hunc magnificum S igism undum ab
Herberstain, consiliarium et nunctium Serenitatis vestrae, nonnulla nobis coram
declarantem, cui plenam praestitimus fidem com misimusque, ut vicissim Sere
nitatem vestram nom ine nostro inviseret et salutaret ac nonnulla, quae de
mentis nostrae sincero affectu procedunt, exponeret. Cupimus, ut illi Serenitas
vestra parem fidem adhibere velit de no bisque id sem per sibi persuadeat,
q u o d de filio, rerum suarum studiosissimo, sibi persuadere debet eadem S ere
nitas vestra. Q uam diu sanam sem perque felicissimam valere percupimus.
Datum Cracoviae die 7 Julii MDXXXI.
Sigism undus secundus rex subscripsit.

209

218. Bona, regin a Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny z wlasnor^cznym dopiskiem Bony).

Serenissimo principi d om ino Ferdinando, divina favente clementia R o

m anorum regi sem per augusto ac Germ aniae, Hungariae, Bohem iae etc, regi,
infanti Hispaniarum, archiduci Austriae, duci Burgundiae, marchioni Moraviae,
duci utriusque Slesiae, comiti Tirolis etc. Bona, eadem gratia regina Poloniae,
m agna dux Lithuaniae, Bari princeps, Rossani ac Russiae, Prussiae, Masoviae
etc. domina, fratri et affini nostro charissimo et honorando, salutem et felicis
simorum successuum m utuique amoris continuum incrementum. Serenissime
princeps, dom ine frater et affinis charissime ac honorande. Gratissimo ex
cepimus anim o hunc magnificum Sigism undum ab Herberstain, consiliarium
et oratorem, litterasque pro parte m anu sacrae Majestatis vestrae scriptas et
subscriptas, quae nobis maximae voluptati fuere. Oratori plura nobis referenti
Majestatis vestrae nom ine plenam adhibuim us fidem nosque rebus om nibus
pro facultate nostra libenter ac sincere accom m odavimus, facturae om nia non
gravatim semper, quae noverimus placitura Majestati vestrae. Commisimus
vicissim eidem oratori, ut Majestatem vestram nostro nom ine inviseret coram et
salutaret ac nonnulla referret, sicut ex eo intelliget Majestas vestra, quam dom inus
Deus diu servet sanam sem perque felicem. Datum Cracoviae die VII. Julii MDXXXI.
Serenissime princeps. Accepimus ea, quae Serenitas vestra nobis per
oratorem suum m anu propria scripsit, in quorum responso prolixiores non
erimus, quando illius orator oretenus referet et affectum et operam nostram,
quam alacri animo in negotiis suis im pendim us et in posterum im pendere
offerimus; cupim us etenim., ut om nia illi prospera succedant, putantes nobis,
utpote affini, futura com m unia fore, cui nos benivole tanquam sororem et
sinceram amicam ex corde offerimus.
Ejusdem Majestatis vestrae tanquam soror
B ona regina.

219.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Sacratissima Majestas et dom ine dom ine clementissime, post perpetuae

et constantissimae servitutis meae com m endationem . Q uando huc venit spectabilis
dom inus Sigism undus ab Herberstain, obtulit mihi nom ine sacrosanctae Majestatis
vestrae litteras, m unera et clementissimam significationem. De quibus om nibus
vestrae sacrosanctae Majestati regiae tanquam dom ino meo clementissimo im
mortales ago et habeo gratias, daturus om nem operam, ut hanc et tantam benigni
tatem sacrosanctae Majestati vestrae modis om nibus pro virili m ea demerear. Sed
de hiis et aliis rebus contuli cum magnifico dom ino Sigism undo de Herbersztin.
Supplico, dignetur illum d e m e n te r audire et m e benignitate sua regia prosequi.
D om inus Deus om nipotens tribuat sacrosanctae Majestati vestrae omnia, pro
quibus illius divinam miseericordiam eadem sacratissima Majestas vestra im
plorare dignetur. Ex arce Cracoviensi 7. Julii 1531.
Ejusdem sacrosanctae Majestatis vestrae humilis servitor
Cristoforus de S., cast. et c. Crac. ac regni Poloniae cancellarius, m anu sua.
Sacratissimae regiae Romanorum, Hungariae et B oem iae etc. M ajestati et dom ino dom ino
m eo clem entissim o
Acta Tom iciana.

Tom us XIII.

210

220.

A ndreas Tqczyfiski, palatinus Cracoviensis,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Serenissime princeps et dom ine dom ine mihi clementissime.

Post hum illim ae et obsequentissim ae servitutis m eae accuratissimam com
m endationem praemissam. Magnificus dom inus Sigism undus ab Hebersthein,
orator et consiliarius serenissimae Majestatis vestrae regiae, reddidit mihi litteras
sacrae Majestatis vestrae, q uaeque mihi m edio illius nunctiare dignata fuerat,
retulit atque m unera am pla ab vestra sacra regia Majestate mihi dedit. Q uae
om nia ut m ag na sunt indicia gratiae et munificentiae sacrae vestrae r. Majestatis
erga me, ejusdem servitorem humilem, obsequentem ac m inim e meritum, ita
sane reverenter et gratissime ea amplexus sum om nique ex parte proque meis
viribus curo et om nis in hoc sum, ne in ingratum atque im m em orem haec
tanta beneficia sacra regia vestra Majestas se contulisse sentiat atque agnoscat.
Et q uod sacra regia vestra Majestas tam benigne et clementer his tot ac
tantis beneficiis, n em pe honoribus, nunctiis ac litteris cumulare dignata est,
immortales vestrae sacrae regiae Majestati ago et habeo gratias. In quo vero
gratiose me requirere ac in m andatis mihi dare dignata est, ut in his, quae mihi
nunctiavit, pro honore et com m odo sacrarum vestrae et serenissimi Poloniae
regis M ajestatum, dom inorum mihi clementissimorum, m e gererem atque ex
hiberem, conabor, qu o ad ejus a m e fieri poterit, et libenter ac sedulo praestare
juxta voluntaiem sacrae regiae Majestatis, principis et domini mei clementissimi,
atqu e si vestrae sacrae regiae Majestati, dom ino clementissimo, mereri valeam,
quamvis ad eam rem o beu ndam m inor sim, quam rei m agnitudo exigit, tam en
ex anim o prom pteque tantum in hoc prom overe cuperem, ut om nia ex voto
et sententia quaeque desideratissima vestrae sacrae regiae Majestati contingant.
Porro nescio tantum gratias agere vestrae Majestati, dom ino mihi clementissimo,
quantum commisi et reliqui dom ino Sigismundo, consiliario vestrae sacrae
Majestatis, amico m eo in te g e rrim o ; illum rogavi, ut obsequentem voluntatem
m eam ac studium m eum erga sacram M ajestatem vestram referret eidem sacrae
Majestati vestrae, qui etiam non dubitavit jam d u d u m m e in gratiam vestrae
sacrae regiae Majestatis insinuare et in eo com m endare, q u o d libenter ex anim o
atque alacriter operas meas, si cui saltem usui esse possint, ad om nem honorem
et utilitatem vestrae sacrae regiae Majestatis com m odarem . Q u o d restat, me et
m ea humillima atque devotissima servitia vestrae sacrae regiae Majestati, dom ino
mihi clementissimo, diligentissime com m endo. Tandem vestram sacram regiam
Majestatem diutissime et felicissime valere ac ex sententia regnare precor.
Cracoviae feria sexta post festum Visitationis beatissim ae Virginis M ariae anno
Domini 1531.)
Ejusdem sacrae Majestatis vestrae regiae humilis servitor
Andreas comes de Thanczin, palatinus Cracoviensis.
Serenissim o ac illustrissim o principi dom ino dom ino Ferdinando, divina favente clem entia
Romanorum regi sem per augusto ac Germ aniae, Hungariae, B oem iae etc. regi, infanti Hispaniarum,
archiduci Austriae, duci Burgundiae e t c , dom ino dom ino clem entissim o
') D. 7. 7. 1531.

211

221. Bona, regin a Poloniae,

Joanni D antisco.
Kod. bibi. ks. Czartor. 284, nr. 59 (kopja).

Bona, Dei gratia regina Poloniae, m agn a dux Lithvaniae, Russiae, Prussiae,
Masoviae etc. domina. Reverende in Christo pater, sincere nobis dilecte. Acce
pimus litteras Stis. tuae dat. Gandavi Flandriae 15 Junii, quibus scribit co g n o
visse ex litteris magnifici Ludovici Aliphii, regii ac nostri oratoris, quam m agna
gravam ina vectigalibus officiales caesaris statui nostro Barensi ingerunt, p ro h i
bentes, ne naves illuc applicent, et si applicant, angariantur ire Barolum, ad
vehendum sal in A prucium ; sic res habet, nam non hoc solum, sed multis
aliis angariis, extorsionibus ac pressuris b o n a illa nostra afficiunt ac paen e debachantur, sine omni causa justa, ut etiam adversus infideles ita agere minime
liceret. Gratum nobis est, quo d sacrae caesareae Majestati Stas, tua ea d etu
lerit et cum consiliariis egerit, ac litteras caesaris ad concilium collaterale.
expedierit et rebus nostris commodaverit, qui utinam nos bonis nostris libere
et in pace frui permitterent, quas litteras ubi subscri'ptae fuerint, magnifico
Ludovico sine mora transmittat Stas. tua. Pergratum etiam nobis exstitit, quod
sacrae caesareae Majestati serenissimus R om anorum rex litteris suis co m m en
davit negotia nostra; faxit Deus, ut intercessio haec fructuosa sit.
M iram ur autem, cur in hactenus a magnifico Ludovico Aliphio de negotio
nostro Montis Serici Stas, tua nullas habuerit litteras, quandoquidem tot litteris
nostris indixerimus, ut negotium hoc absolvi statim procuraret et Sti. tuae
incunctanter perscriberet. Scribimus illi et tuae Stis. litterarum exemplum mit
timus, durius inculcantes, ut, si vivit, nihil ea in re moretur. Priusquam autem
res haec finita fuerit, Sti. tuae abire non licet, qu andoquidem caesarea Majestas
promisit, rem ipsam nostram justam ex voto nostro absolvere gratiam que suam
etiam exhibere; dum igitur ita, ut volumus, absoluta fuerit, tum Stas, tua
revocabitur sine omni mora.
Q u o d vero illi nondu m declarati sunt rebelles, nec sperat Stas, tua con
fiscationem bon oru m illorum futuram, quin potius culpam in poenam pecunia
riam resolvi debere, qua officiales cupidi sunt, hortam ur Stem, tuam, ut pro
tot tantisque servitiis et b ene meritis nostris, quae superioribus litteris en um e
ravimus, saltem D ohanam trani aut monopolii obtineat, expedito prius Monte
Serico, ne hoc per illud inficiatur, et de om nibus magnifico Ludovico Aliphio
saepius perscribat.
. .
Serenissimae reginae Galliae abortum molesto ferimus animo. Dom inus
D eus illius Serenitatem exhilaret et fecundet, quod illi ex animo precamur, uti
sorori nostrae charissimae et honorandissimae.
Tractatum divortii reginae Angliae non libenter audimus, nam id principi
bus m inim e convenit, et ben e valeat Stas. tua. Datt. Cracoviae die septima
Julii MDXXXI.
B ona regina scr.
Reverendo in Christo patri dom ino Joanni Dantisco, episcopo Culm ensi, apud sacram Cae
saream et catiiolicam M ajestatem regio ac nostro oratori, sincere nobis dilecto.
14*

212

2 2 2 . A lbertus G astold, palatinus V ilnensis,

N icolao N ypszyc, aulico r eg is Poloniae.
Bibliot. ks. Czartoryskich, kod. 1596, nr. 89 (list oryginalny).

U rodzony panye przyaczielyu myly. Zdrovya y wschego dobrego rayenya

tego t. M., bratu a przyaczielyovy m em u mylemu, vyernye sprzam, nycz vischey
yedno yako sobye sam. Czo vascha M. przedthim dal m y znacz, ysch pan
Danthischek biskup poslal do thvey M. przyvyley, ktory mnye na groffsthvo od
czesarskego M agestatu upravyl, za ktory vyloszil sto zlothich, inom ya to thvey
M. przes pissarza m ego Venczeslavssa poslal tho sto zlothich czyrvonych za then
przyvyley p anu Danthischkovy, a ktem u koszuch kuny. I thva by M. raczil
thy zlothe y then kozuch yego M. odeslacz, a then przivyley them u memu
pissarzovy Venczeslawssovy dacz. A thvey thesch M. poslalem za u pom ynek
dvye ryssy, o ktore m y tva M. dal znacz przez pissarza m ego przes T h u ra ;
racz to odem nye wdzecznye przyayancz, a mnye s svey dobrey przyasny
brathskey nye racz opuskacz. D an Vylnys w pathek po P ann y Mary navyedzenyu 15311).
Olbracht Gastold, voyevoda Vilensky.
G eneroso ac strenuo m iliti dom ino Nicolao N ypschicz, s. M tis. r. aulico, amico suo charissimo.

223.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Clem enti V II, pontifici m axim o.

Teki G 6rskiego, nr. 1471 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Tom ickiego). Kod. Sap. VIII.
291* - Kod. Jag. nr. 265. Kod. Op. XIII. 145. Kod. Karnk. XIII, 145.

Sanctissime etc. Scripsi aliis litteris Sanctitati vestrae, rmum. dnum . J o a n

nem, archiepiscopum Gnesnensem , diem suum obiisse m eque ad archiepiscopatum G nesnensem rmum. dnum . Mathiam, episcopum Wladislaviensem et ad
episcopatum Wladislaviensem rmum. dnum . Jo an nem , episcopum Premisliensem,
nominasse, quibus quoniam erant nonnulla sacerdotia cum episcopatibus re
servata, archiepiscopus vero et Wladislaviensis episcopus ita sint reditibus abunde
provisi, ut non egeant aliorum sacerdotiorum proventibus sublevari, ad scho
lastriam ecclesiae collegiatae Lanciciensis, quam designatus archiepiscopus cum
episcopatu Wladislaviensi, et ad praeposituram ecclesiae cathedralis Cracoviensis
atque aliam ecclesiae collegiatae Scarbimiriensis, quas designatus episcopus
Wladislaviensis cum Premisliensi episcopatu obtinebant, praesentandum et com
m endan du m duxi praesentoque et com m endo vestrae Sanctitati alios secretarios
meos, quorum nom ina ad rmum. dnum . cardinalem, regni nostri protectorem,
descripsi, et supplico Sanctitati vestrae, ut istis ipsis secretariis et servitoribus
meis clementer et paterne de scholastria Lanciciensi et praeposituris Cracoviensi
et Scarbimiriensi providere dignetur. Q u o d ego Sanctitati vestrae perpetua
observantia et devotione referre et demereri curabo. D om inus D eus servet
Sanctitatem vestram et felicissimam sem per et optime salvam et incolumem.
Cui me uti patri clementissimo rursus etiam atque etiam com m endo. . Datum
Cracoviae VIII Julii 1531.
J) D. 7. 7. 1531.

213

224.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

cardinali protectori.

Teki G orskiego, nr. 1486 (minuta M aciejow skiego z popr. Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 292.
Kod. Jag. nr. 266. Kod. Op. XIII, 147. - Kod. Karnk. XIII, 147.

Rme. in Christo pater et dom ine amice carissime ac honorandissime.

Inter permutationes episcopatuum et sacerdotiorum m orte rmi. domini Joannis,
archiepiscopi Gnesnensis, factas jus patronatus conferendi decanatum Cracoviensem, quo d sermae. conjugi nostrae ad nom en et personam reverendi
Joannis Carnkowski, episcopi Premisliensis, concesseramus, consentiente ipsa
serma. conjuge nostra in venerabilem Stanislaum Oliessniczki, cantorem eccle
siae Gnesnensis, secretarium nostrum, dato episcopatu Wladislaviensi dom ino
Joanni, Premisliensi episcopo, transtulimus et de novo sermae. conjugi nostrae
jus ipsum patronatus, m utata tam en persona et nom ine exspectantis, concessi
mus. Quare rmam. Dom inationem vestram plurimum rogamus, velit hanc ipsam
nostram concessionem posteriorem, priori facta cassa ac irrita, auctoritate sanctis
simi domini nostri confirmari curare efficereque, ut illius Sanctitas jus, quod
supranom inato Joanni, episcopo Premisliensi, ad decanatum Cracoviensem
praedictum ex concessione nostra vel sermae. conjugis nostrae ac confirmatione
apostolica competebat, vacare per translationem illius ad Wladislaviensem eccle
siam decernat.
Venerabilis J o a n n e s Jacubowski, canonicus ecclesiae cathedralis Craco
viensis, valetudinarium et aetate gravatum se sentiens, recepit sibi in coadjutorem
Jo ann em Benedicti, doctorem medicinae, physicum nostrum et virum doctrina
et probitate laudatum, ad q uod nos et reverendus dom inus Petrus, episcopus
Cracoviensis et regni nostri vicecancellarius, atque ejus capitulum Cracoviense
consensimus. R ogam us a Dom inatione vestra rma., ut in hoc quo qu e negotio
per sanctissimum dom inum nostrum confirmando operam et auctoritatem suam
interponere velit. Q u o d simul cum ceteris meritis nos D om inationi vestrae
rm ae.lbenevolentia et gratificatione nostra regia referre curabimus.
Ceterum saepe solent Romani pontifices concessiones suas mutare, revo
care et irritas pro voluptate sua facere. In quam consuetudinem si aliquando
praesentem sanctissimum dom inum nostrum anim um inclinare contingat, rmam.
Dom inationem vestram rogamus, ut nom inationibus, reservationibus et gratiis
ad intercessionem nostram nobis, sermae. conjugi et quibusvis praelatis et con
siliariis nostris concessis derogari in aliquo non patiatur, ut et dignitas nostra
salva et voluntas sanctissimi domini nostri constans erga nos permaneat.
Agnoscim us multa Dom inationis vestrae rmae. de nobis singularia merita,
quae tametsi anim o gratissimo prosequam ur, satisfacere tam en vobis non p o
tuimus, nisi et m unere aliquo illi misso gratitudinem nostram testaremur, quare
mittimus in praesens Dom inationi vestrae rmae. munusculi loco quandringentos
aureos num m os, quos ita grato animo, ut a nobis mittuntur, suscipere et non
paucitatem rei, sed nostram benevolentiam spectare velit. Felicissime valeat
vestra rma. Dominatio sitque quam diutissime incolumis et felix. Datum
Cracoviae die VIII Julii anno dom ini 1531,

214

2 2 5 . Sigism undus primus, rex Poloniae,

Stanislao de Rzeczyca, poenitentiario m inori basilicae beati Petri.
Teki G orskiego, nr. 1472 (minuta).

Kod. Jag. nr. 267.

Karnk. XIII. 146.

Kod. Op. XIII, 146.

Kod.

Venerabilis, devote, nobis dilecte. Com mendasti jam nobis pluries fidem
et diligentiam tuam in expediendis curandisque negotiis istic a pud istam sanctam
sedem nostris et subditorum ac servitorum nostrorum praestitam, quare te
quoque charum nobis reddidisti et ut tibi plura committamus, invitasti. Nunc
erunt multa negotia tam episcoporum quam secretariorum nostrorum , per nos
ad novos episcopatus et sacerdotia provectorum, quae tibi curanda et p ro m o
venda tam apud sanctissimum dom inum nostrum, quam etiam apud rmum.
dom inum cardinalem, regni nostri protectorem committimus. N os vero, ut
tuam fidem et merita gratia et gratitudine regali renum erem us, scripsimus ad
sanctissimum dom inum nostrum et rmum. dom inum cardinalem, regni nostri
protectorem, ut hic in ecclesiis regni nostri reserventur tibi sacerdotia aliqua
ad sum m am quingentorum ducatorum. Ad quod, si te ita, ut coepisti, diligentem
et fidum negotiis curandis praestabis, gratia tibi nostra sem per sum us adfuturi.
Datum Cracoviae die VIII Julii a. dni. 1531, regni nri. 25.

226.

N icolaus W olski, castellanus Sochaczeviensis,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Sacra regia Majestas et dom ine dom ine clementissime. Post humilem mei
in gratiam serenissimae Majestatis vestrae com m endationem . Veniens huc bonis
auspiciis ad serenissimos principes dom inos meos clementissimos spectabilis et
magnificus dom inus Sigism undus ab Herberstain, serenissimae Majestatis vestrae
consiliarius et orator eximius, me etiam num serenissimae Majestatis vestrae
nom ine invisit, gratiam mihi nunctiavit, litteras obtulit et nonnulla mecum
disseruit. Immortales ago et habeo serenissimae Majestati vestrae gratias, quod
altissima sua gratia prudentiaque me etiam humilem non dignata est despicere,
verum per oratorem suum et litteras benigne invisere, qu od quantam mihi
voluptatem attulerit, verbis explicari nequit. Dabo om nem operam, ut pro tenui
facultate m ea huic singulari gratiae et votis serenissimae Majestatis vestrae quam
diligentissime respondeam sem per m eque officiosissime accomodem, id quo d
b on um fidum ac obsequentissim um decet servitorem serenissimae Majestatis
vestrae, cui orator ipse magnificus dom inus Sigism undus diffusius reliqua ex
plicabit. C om m endo m e servitiaque m ea humillima gratiae serenissimae M aje
statis vestrae, quam dom inus Deus servet diutissime sanam sem perque felicis
simam. Datum Cracoviae die X. Julii MDXXXI.
Ejusdem serenissimae Majestatis vestrae servitor
Nicolaus Volsky, castellanus Sochaczeviensis,
sacrae regiae Majestatis P oloniae curiae magister.

215

227.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

C lem enti papae septim o.

Kod. Sap. XVII, fol. 180 v. Theiner, M onumenta, t. II, nr. 524.

Sanctissime ac beatissime in Chro. pater etc. Transmisit ad me ex com

missione Sanctitatis vrae. rmus. in Chro. pater dom inus Laurentius, miseratione
divina epus. Praenestinus et Sanctorum q uatu or coranatorum cardinalis regnique et dom iniorum m eorum protector, pixidem agnus Dei sacrati plenam simul
cum diplomatibus gratiae jubilaei, tam ad Vilnensem quam ad Plocensem
ecclesias per Sanctitatem vram. clementer et munifice concessi, quae m unera
etsi ipsa propter se et ex religionis ratione maximi a m e habeantur, ob eam
tam en mittendi illa ad me Sanctitatis vestrae benignitate ac paterni singularisque
sui in me amoris declaratione immortales illi ago et habeo gratias, quae etiam
quoad vixero perpetua m ea observantia et studio curabo Sanctitati vrae. sem per
referre et demereri. Ceterum est istic apud istam Sanctam Sedem in officio
poenitentiariae venerabilis Stanislaus Rzeczicza, utriusque juris doctor et s u b
ditus atque agens et curator negotiorum istic meorum , quem ego pro ipsius
fide et singularibus de me meritis aliquo gratitudinis et gratiae m eae testimonio
renum eratum iri cuperem. Quare supplico Sanctitati vrae., ut illi de gratia exspectativa seu reservatione aliqua singulari et gratiosa providere dignetur, qua
hic in regno meo sacerdotia ad sum m am quingentorum ducatorum consequi
ante alios valeat. In quo Sanctitas vestra rem mihi gratam facere dignabitur
et quam ego illi omni studio et facultate m ea demereri sem per curabo. Feli
cissime valeat Sanctitas vra. m eque cum regno et dominiis meis solito favore
et pietate paterna prosequi dignetur. D atum Cracoviae die duodecim o Julii
anno dom ini MDXXXI, regni mei XXV.
Ejusdem Sancitatis vestrae obsequentissim us filius
Sigism undus, rex Poloniae, m anu propria subscripsit.

228.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

cardinali protectori.
Kod. Sap. XVII, fol. 181.

Rme. in Christo pater et dne. amice carissime. Etsi antehac satis per
specta nobis fuit benevolentia et officium Dtionis. vrae. rmae., quo nos et omnia
negotia nostra prosequi consuevit, in hac tam en proxima gratiae jubilaei ad
Vilnensem et Plocensem ecclesias impetratione tantum nobis Dtio. vra. rma.
gratiam suam atque diligentiam commendavit, ut plane nesciamus, illine, qui
concessit, vel Dtioni. vrae. rmae., quae cura et diligentia sua effecit, magis
debeam us. Ceterum et illud plurimum auxit nostram de Dtionis. vrae. erga
nos propensione fiduciam, q uod simul cum jubilaei diplomatibus m unus b e n e
dicti agnus Dei partim suo partim sanctissimi domini nostri nom ine mitti ad
nos et serenissimam conjugem nram. curaverit. Pro quo illius singulari et
amico officio plurimas illi agim us et habem us gratias illudque cum ceteris
Dtionis. vrae. rmae. de nobis meritis ita conjungem us, ut q uan doq ue occasione
oblata

216
oblata Dtioni. vrae. rmae. illud cumulate simul referre possimus. Ac ut ex hac
humanitatis Dtionis. vrae. rmae. ubertate servi q uoq ue nostri aliquem -capiant
fructum, plurim um ab illa rogam us, agere velit suo et nostro nom ine apud
sanctissimum dom inum nostrum, ut venerabili Stanislao Rzeczicza, agenti et
sollicitatori nostro, gratiam seu reservationem aliquam hic ad ecclesias regni
nostri singularem et munificam facere et concedere dignetur, qua ille fretus
sacerdotia ad sum m am quingentorum ducatorum consequi et obtinere valeat
nobisque post hac et subditis nostris paratiores praestare possit operas. In quo
nobis rem singulariter gratam faciet Dtio. vra. rma. et quam vicissim illi gratitudinis officio referre curabimus.
Praeterea exposuit nobis rndus. in Chro. pater dnus. Petrus de Gamrathis,
episcopus Camenecensis, n o n satis secure reservationi sacerdotiorum suorum
esse provisum, quae quum ille ratione proventuum majoris multo, quam epi
scopatum suum, aestimet, firmiori reservandi m odo communiri illa vehementer
cupit. Q uare Dtionem. vram. rmam. plurimum rogamus, ut ejus et nostro
sollicitatori, qui hanc rem curabunt, patrocinio et consilio suo adesse isthic
velit, ut confici suum negotium et sacerdotia in tuto collocari possint. C ura
buntur etiam istic negotia nonnullorum secretariorum nostrorum, quibus per
hanc provectionem dnorum . episcoporum sacerdotia nonnulla juris patronatus
nostri contulimus, q uae simul om nia Dtioni. vrae. rmae. patrocinio com m en
damus, praecipue tam en ab illa rogamus, ut domini Joannis Tarnowski ad
Cracoviensem, domini Stanislai Oliesnyczki ad Scarbimiriensem praeposituras
et domini Nicolai Zamosczki ad scholastriam ecclesiae collegiatae Lanciciensis
praesentatorum negotia habeat apud se com m endata. Felicissime valeat vestra
rma. Dtio. et nos diligat. Datum.

- 229.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

cardinali protectori.

Teki G orskiego, nr, 1488 (rainula M aciejow skiego z popr. Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 288.
Kod. Jag. nr. 268. Kod. Op. XIII, 142. Kod. Karnk. XIII. 142. - Kod. Sap. XVII, fol. 204.

Rme. in Christo pater etc. Coepta est inter sermum. Sigism undum , filium
nostrum, et filiam sermi. domini Ferdinandi, Rom anorum , H ungariae et B o
hem iae regis, tractari conjugalis affinitas, quae quum transigi vel concludi san
guinis liberorum nostrorum conjunctione obstante sine auctoritate et dispensa
tione sanctissimi domini nostri nequeat, Dom inationem vestram rmam. plurimum
rogamus, ut a Sanctitate sua nom ine nostro impetrare velit, super vinculo
agnationis ac etiam sup er aetate sermi. filii nostri cum illma. filia sermi. R o
m anorum regis praedicti dispensari. Nata est enim puella dicti sermi. domini
R om anorum regis ex nepte nostra a fratre germ ano nostro procreata. Quam
nos operam D om inationi vestrae rmae. cum ceteris illius de nobis meritis m utua
nostra benevolentia et gratificatione referre sem per curabimus. Bene valeat
Dom inatio vestra rma. et sit sem per incolumis et felix. Datum Cracoviae die
XII Julii a. dni. MDXXXI.1)
' ) , K odeks Sap iet. VIII nie ma w cale daty, kodeksy Opal. i Karnk. tylko: Julii 1531,
kod. Jag. ma dat^ X Julii a kod. Sap. XVII: 12 Julii 1531. T^ ostatniq dat uwa2am za poprawnq.

217

2 3 0 . Sigism undus primus, r e x Poloniae,

doctori Stanislao de Rzeczyca, poenitentiario m inori Romano.
Teki G orskiego, nr. 1487 (minuta M aciejow skiego z poprawk. Tomickiego). Kod. Sap. VIII,
289. Kod. Jag. nr. 269. Kod. Op. XIII, 143. Kod. Karnk. XIII, 143.

Venerabilis, devote, nobis dilecte. Scripsimus ad rmum. dom inum Sancto

rum quatuor coronatorum cardinalem et regni nostri protectorem, ut sermo,
filio nostro Sigism undo et illmae. dom inae Elisabetae, sermi. domini Ferdinandi, H ungariae et Boheiniae regis, filiae, qui sibi tertio consanguinitatis
gradu jun gun tu r suntque adhuc in minori aetate constituti, dispensationem
apostolicam apud sanctissimum dom inum nostrum impetret, quo invicem con
trahere et connubio jungi sibi possint; nam etsi ad dispensationem hanc fa
ciendam tractatum est utrinque inter nos et sermum. dom inum R om anorum
regem, concludi tam en nihil potuit, nisi dispensatio praedicta afferatur. Quare
Dom inationi tuae committimus, ut sollicite et diligenter ap u d rmum. dom inum
cardinalem protectorem nom ine nostro agat, quo haec dispensatio tam super
consanguinitate quam etiam super aetate et concedatur per sanctissimum dom i
num nostrum et celeriter expediatur, pro qua im petranda aget etiam istic
orator sermi. dni. Ferdinandi, R om anorum regis, cum quo tua Dom inatio m u
tuam habeat intelligentiam, factura pro gratia nostra. Datum Cracoviae die....
mensis Julii 1531, regni nostri 25.

231.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

J o a n n i V ilam owski.
Kod. Sap. XVII, f. 210 v.

Vilamowski, reddidit nobis litteras tuas Zakrzewski ille ex ducatu Mazoviae, quem non longe ab urbe Rom a obviam habuisti, et retulit nobis, te
comitesque tuos et equos sanos et in habitudine corporis integra traductos esse,
quod nobis et gratum et auditu jucundum fuit. Si omnia, quae tibi sunt
commissa, jam curasti ex sententia, p robam us diligentiam tuam, sin autem
impediris aliqua adhuc difficultate, optamus, ut ingenio et persuasionibus ad
rem utilibus im pedimenta Vincas. Habuisti quidem am plam instructionem ad
singula, quae tibi agenda sunt commissa, sed vellemus ad negotium denarii
Sancti Petri hoc unum etiam ad persuasionem cum ulandam esse tibi cognitum,
quo d in toto regno Angliae negari coeperit non pridem autore rege solutio
ejusdem denarii Sancti Petri, quae a quolibet fumo erat instituta et excedebat
sum m am quadraginta milium ducatorum. Ita enim orator Mtis. regiae reve
rendus dnus. Joannes Dantiscus, epicsopus Culmensis, qui apud caesaream
Mtem. nunc agit, proximis diebus ad Mtem. suam regiam scripsit. Q uare fore
melius et honestius declarabis, si id, q u o d retineri per sum m um pontificem
non possit, ad postulata regiae Mtis, concedatur. Alia ex priori instructione
nostra persuasionem tibi ad res bene gerendas suppeditabunt. Q u um autem
negotia om nia tuae curae commissa perfeceris, Skorek ad nos cum aliquo
juvene sutore Italo remittas et per eum nos de om nibus, quae egeris et im p e
traveris, facias plene certiores. Et bene vale. Ex Cracovia die XII Julii anno 1531.

218

2 3 2 . Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Lucae de Gorca, castell. Posnan., capit. Majoris P oloniae generali.
Kod. Sap. VIII, 265. Kod. Jag. nr. 275. -

Kod. Op. XIII, 122. Kod. Karnk. XIII, 122.

Magce. domine, dom ine et frater honorandissime. Conturbavit me pluri

mum dom inus Iwienski, succamerarius Calissiensis, nepos meus, sermonibus
novis, quos mihi vestrae Mgciae. nom ine retulit. Q uae enim in Mgciam. vestram
a quocun que fiunt vel dicuntur indigne, in me dicta vel facta esse reputo,
quippe quo d utriusque fortunae successus sem per mihi cum Mgcia. vestra
com m unes agnoscere consuevi. Et habeo equidem hoc nom ine Mgciae. vestrae
m agnas gratias, q uod haec, quae illius dignitatem gravant, mihi inter ceteros
suos amicos communicare voluerit. Ad quae etsi ego conjunctim propter a b
sentiam Mtis. regiae cum ceteris amicis consilio adesse Mgciae. vestrae non
potuerim, privatim tam en meae mentis sententiam dom ino Ivienski declaravi,
qua cum aliorum judicio et sua inprimis sententia conjuncta ita uti velit Mgcia.
vestra, ut et illius dignitas et sermonis ac hominis vanitas postulare videbuntur.
Ego enim ex officio et debito meo, quantum in m e erit, nunqu am Mgciae.
vestrae in hoc et in aliis consilio et facultate mea deesse volo.1)
Rediit nuper Ocieski, nuntius Mtis. regiae, a Tureo, qui retulit molestum
adm odum illi esse vojewodae Moldaviensis factum, ad quem celerem nuntium
ab eodem Tureo missum esse dixit cum aspero et severo hujusmodi m andato,
ut quam prim um occupata omnia Mti. regiae restituat et dam na resarciat, quod
si praestare nollet, se in auxilium regiae Mti. contra illum adfuturum cum
universo suorum et Tartarorum exercitu.
Adhuc est incertum, quid facturus est vojewoda, sed utcunque est, quum
primum Mtas. regia huc redibit ex venatione sua, tametsi milites mercenarii
sint jam suscepti et conducti, consultabitur tam en de tota ratione belli gerendi
vel

') W kodeksie Opaliriskiego znajduje si^ na koricu listu nast^pujqca zapiska, pochodzqca
niczaw odnie od Stan. G orskiego: Andreas Zakrzewski, aulicus regius et reginae Bonae, hom o
astutus et in sim ultates propensus, quoniam a mageo. Luca de Gorka, castellano Posnaniensi,
saeva mortis interminatione et per insidias in vitam suam m achinatione offensus esset (quoniam
multi armati m ilites nobiles ex instructu domini Lucae volebant eum occidere), objecit ipsi Lucac
quoddam crimen, quod vid elicet esset conscius direptionis mercatorum Posnaniensium , qui a qui
busdam grassatoribus Germanis essen t ad M iedzirzecz direpti, et quod esse t particeps ejusdem
praedae. Et de ista inculpatione praesentes sunt litterae.
W kodeksie zas Jagielloriskim znajduje si^ nast?pujqca, prawdopodobnie row n iei od
G orskiego pochodzgca zapiska: Iste Lucas de Gorca, castellanus Posnaniensis, subornaverat quos
dam ad occidendum Andream Zakrzewski, causidicum regis et reginae aulicum, propter bona
quaedam in Polonia Majore per Zakrzewski empta. Hoc periculo incensus ipse Zakrzewski objecit
eidem castellano, quod conscius esset direptionis mercatorum Posnaniensium , quos Germani
praedones ad Medrzyca (!) despoliarunt et quod de hac praeda castellanus ipse fuisset particeps.
Et utrumque e sse id plerique dicebant. Nam iste castellanus avarissimus erat et cum Judaeis,
substrata eis pecunia, usuras infam es exercebat. D e his sunt litterae suprascriptae.
W kodeksie Sapie2yriskim jest tylko wzm ianka: V ide tom o sequenti inter res anni 1532
fol. . . . , quale judicium et poena ejusdem Zakrzewski fuerit.
W idoczna stqd, ii. Gorski robii sw e uw agi w kodeksach stosow nie do osob, dia ktorych
kodeksy b y ly przeznaczone.

219
vel dimittendi, de quibus posthac ego Mgciam. vestram certiorem facere curabo.
Cujus me amori et benevolentiae fraternae interea com m endo felicissimamque
iliam esse et cum suis om nibus recte sanam, laetam ac incolumem vehementer
desidero.

2 3 3 . Andreas Cricius, episcopus P locensis,

Petro T om icio, epo. Crac., vicecancellario.
Teki G orskiego, nr. 1473 (list oryg. z wlasnor^cznym podpisem). Kod. Sap. VIII, 293.
Kod. Jag. nr. 270. Kod. Op. XIII, 148. - Kod. Karnk. XIII, 148.

Rme. in Christo pater, dom ine benefactor colendissime. Arbitror non

solum non ignotum, sed etiam multo gratissimum fuisse vestrae rmae. D o m i
nationi, antiquum illum concionatorem Varssoviensem magistrum Stanislaum,
hom inem et probum et devotum, qui cum m eo subsidio tum etiam vestrae
rmae. Dom inationis et aliorum eleemosinis adjutus muro ecclesiam satis egregie
construxit in villa Kl^czkowo b eneque illam dotavit et pro erigenda illic mansionaria advocatiam in villa regia L^nczino ei exemit, consentientibus in eam
rem possessoribus ipsius advocatiae, ad quod et regiae Mtis. consensum ex
pedire debuerat, sed morte praeventus infectum negotium reliquit, consensu
ipso non expedito pro eximenda et perpetuo libertati ecclesiasticae ascribenda
ipsa advocatia, quae tantum tres m ansos habere dicitur. Itaque plebanus ejus
dem ecclesiae confugit ad vestram rmam. D om inationem , cui et ipse magister
Stanislaus moriturus m andata extrema dedit, ut et in suis et ecclesiasicis neces
sitatibus ad illius patrocinium recurreret. C om m endo eum vestrae rmae. D o
minationi et oro iliam plurimum, ut pro sua innata virtute et perpetuo in rem
ecclesiasticam ac cultum divinum studio dignetur ipsi plebano ejusque ecclesiae
patrocinium suum exhibere et consensum ipsum apud regiam Mtem. super
eandem advocatiam ac incorporationem ejus juribus ecclesiasticis expedire.
Accedet hoc vestrae rmae. Dominationi ad cumulum m ultorum ejus de re
ecclesiastica meritorum. Quam dom inus Deus diutissime nobis servet sospitem
et sem per felicem. Poltovii die XIV Julii 1531.
Stor. Epus. Ploccnsis sst.

234.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

G eorgio, duci Saxoniae.

Teki G orskiego, nr. 1474 (minuta M aciejow skiego z popr. Tom ickiego). Kod. Sap. 242.
Kod. Jag. nr. 246. Kod. Op. XIII, 93. Kod. Karnk. XIII, 91.

Illustrissime princeps et dom ine affinis noster carissime. Accepimus lit

teras Illtis. vestrae, quibus declarat se ad scripta sermi. domini Ferdinandi,
Rom anorum , Hungariae et Boemiae regis, mittere velle vel jam misisse homines
suos, qui castrum Strigoniense et Vissegrad inferius in sequestrum simul cum
hom inibus nostris recipiant, postulans et pie pro bono publico nos movens,
ut et nos quoque id faciamus. Q uod officium Illtis. vestrae est nobis vel hoc
nom ine gratissimum, qu od nos de hac sua voluntate et instituto fecerit in tem
pore

220

pore certiores. N os enim tametsi in hoc negotio Hungarico sine Illte. vestra
nihil agere decrevimus, non potuim us tam en prius illi nuntiare, quid de castris
fieri debeat, nisi nunc, quum per oratores tam sermi. domini R om anorum , quam
etiam Joannis regis edocti fuimus, in conditionibus indutiarum annalium Vissegradi utrinque pactis conclusum om nino esse, ut ad nostram et Illtis vestrae
com m unem custodiam castra quatuor, pro parte videlicet sermi. regis R om a
norum Strigonium et Vissegradum inferius, pro parte vero regis Joannis Agria
et Kiesmark consignarentur. Et tametsi quidem in denuntatione ista ab Illte.
vestra praeventi fuimus, nihilominus tam en volentes etiam officio nostro satis
facere, et quo d institueramus, praestare, mittimus hunc cubicularium nostrum
ad Illtem. vestram cum conditionibus scriptis, sub quibus nos simul cum Illte.
vestra et castra praedicta q uatuor recepturos et finitis indutiis restituturos esse
polliciti sumus. Q uas conditiones et capitula cum Illtas. vestra leget, resp o n
dere nobis non gravabitur, an ita, ut sunt, illi in om nibus satisfaciunt, vel
quidpiam in illis adhuc desiderare velit. Ceterum quia Illtas. vestra de duobus
tantum castris meminit, ad quae mittere praefectos vellet, et quatuor consignari
ex pactis conventis debent, ab illa rogamus, ut duorum etiam aliorum habere
velit rationem et quam prim um capitaneos suos illuc mittere. N am et nos jam
quatuor praefectos singulos cuilibet castro designatos mittimus, qui cum Illtis.
vestrae praefectis simul et in solidum m unus custodiae nostrae et sequestri
crediti tuebuntur. Et alia si q uae erunt insuper necessaria ad conciliandam
concordiam inter reges pro regno H ungariae dissidentes, com m unicato cum
Illte. vestra consilio, nihil gravabim ur et suadere et praestare, m odo Illtas. vestra
ea, qua coepit pietate, et publica com m oda prosequatur et sua opera atque
consilio nobis adesse velit. Q uae valeat feliciter et sit sem per cum suis o m n i
bus incolumis et felix.
Cracoviae die XIV Julii anno domini 1531, regni nostri 25.

2 3 5 . P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae D rzew icki, archiepo. Gnesn. designato.
Kod. Sap. XVII, f. 408. Cod. Epistolarum etc. t. XI, (Epistolae Tom icii) pag. 74.

Rme. in Christo pater et dom ine m ajor honovandissime. M agnopere

doleo, negotium de scholastria Lanciciensi ea ratione et inchoatum et tran
sactum esse, ut neque illam nepos Dtionis. vrae. rmae. obtinere n eq ue aliud
quidque loco ejus impetrare potuerit. Longe tam en magis illud mihi molestum
est, q u o d jussu principum ea, quae archiepiscopis no n consuevi scribere, sim
illi scribere non pridem coactus. An vero coactus ultra voluntatem m eam nec
ne, nepos Dtionis. vrae. rmae. et dom inus Pyetuch archidiaconus ex regiae et
reginalis Mtis. serm one in Niepolomice, ubi ego non adfui, perspicere potuerunt
et id Dtioni. vrae. rmae. declarabunt. De regressu petito ad scholastriam Lanciciensem intellexi, Mtem. regiam ad congressum suum cum Dtione. vra. rma.
suspendisse, q uod quia cuperem, ut cedat in com m odum Dtionis. vrae. rmae.
et illius nepotis, operam meam, qu o ad potero, interponam, ut desiderio Dtionis.
vrae. rmae., sicut aequ um est, in hoc satisfiat.
Q u ae

221
Q uae Oczieski retulit ab imperatore Tureorum reversus, dnus. archidiaconus
referet Dtioni. vrae. rmae., nam quum illum audiebam us, una nobiscum interfuit.
De tabellario in Urbem expedito etiam ipse dnus. archidiaconus Dtioni.
vrae. rmae. om nia percensebit. Cujus amori et benevolentiae me ex animo
com m endo et quam felicisssimam et diu salvam esse vehem enter desidero.
Datum Cracoviae 14 Julii anno a Christo nato 1531.

2 3 6 . P . T om icius, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae Drzewicki, archiepo. Gnesn. designato.
Kod. Sap. XVII, fol. 408 v. Cod. Epistol. t. XI (Epistolae P. Tomicii) pag. 75.

Rme. in Christo pater et dom ine m ajor honorandissime. P uer iste missus
est huc ad me a propinquis et agnatis suis, mihi gratis et ben e de me meritis,
ut illum ad aulam et servitium Dtionis. vrae. rmae. addicerem, cui in hac
accessione et sublimi dignitatis gradu num erum q uoque servientium auctiorem
putant esse necessarium. Q u o d quia ista confidentia fecerunt, qu od Dtionem.
vram. m eae intercessionis causa negaturam id non esse credant, Dtionem. vram.
rmam. rogo, ut illum in num erum suorum servitorum recipere velit illisque
declarare, id verum esse, quo d sibi de amicitia et benevolentia Dtionis. vrae.
rmae. erga me persuadent, q u o d vicissim ego paribus officiis Dtioni. vrae. rmae.
referre curabo. Cujus amori et benevolentiae fraternae me ex anim o com
m endo et felicissimam esse atque sem per incolumem vehementer opto. Datum.

237.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, epo. Plocensi.
Cod. Epistol. XI (Epistplae Tom icii), pag. 136.

Rme. in Christo pater et domine, nepos charissime. Nescio, an memoria

exciderit Dtionis. vrae. rmae., quod ab illa per litteras rogaveram, ut scilicet
exemplar litterarum dni. archiepiscopi Upsalensis, quas nom ine regio in negotio
suo ad pontificem maximum scribi postulat q u odq ue ego illi cum meis miseram
litteris, ad luculentiorem verborum atque argumenti consonantiam et sensum
m o do suo redigeret, longius enim id, quam sit verisimile velle Dtionem. vestram
rmam., si recordaretur, ab illa exspecto. E go autem exulis atque miserabilis
illius viri negotio moram afferre nollem. Quare iterum a Dtione. vra. rma.
rogo, ut ad hanc rem anim um adjicere et tam dno. archiepiscopo, quam mihi
operam suam cum in corrigendo tum in remittendo exemplari praestare non
gravetur.
Q uae in Italia seu in P annonia gerantur, raro hic possum us scire et, si
q uae tam en vel litteris vel nuntiis alicunde offeruntur, saepius varia et com
mentitia, quam vera, esse solent. Ac id quidem, quod nunc Carolus Kuczer
Vienna de rebus Italicis ad dnum . castellanum Cracoviensem scripsit, verum
esse multi putant. Scribit autem, q u o d d. Antonius de Leva, militum im pera
toris in Italia praefectus, parte praesidiorum ex castro M ediolanensi deducta et
coactis aliquot cohortibus in agro Mediolanensi voluntariorum militum, sit in
Liguria

222
Liguria cum exercitu regis Galliae, qui ad prohibendum imperatoris adventum
G enu am versus ducebatur, feliciter congressus, quodqu e profligatis om nibus et
plerisque caesis ducem illorum, dom inum de Sancto Paulo, ceperit.
Ex P annonia etiam heri nuntius domini Sirmiensis episcopi a rege Joanne,
qui hactenus Lipae agit, rediit. Quid tam en attulit, adhuc, quum haec scripsi,
ignorabam . Arbitror tam en, dnum. episcopum m ecum om nia com m unicaturum
esse, q uae uti erunt, per Pawlowski, servitorem Dtionis. vrae. rmae., perscribere
illi curabo. Interea illam felicem esse et optim e incolum em denique mei m e
m orem vehem enter opto. Cujus fraterno amori me ex anim o com m endo.
Datum Cracoviae XVII Julii.

238.
Senten tia reg is P olon iae
super castro M olnbach in fidem suam sucepto.
Teki Gorskiego, nr. 1476 (minuta przepisana z poprawkami Tom ickiego). Kod Sap. VIII, 2 4 1 .
Kod. Jag. nr. 242. Kod. Op. XIII, 92 Kod. Karnk. XIII. 90. Archiwum W ied en skie
(odpis). D ogiel, C odex Diplom aticus, T. I, pag. 130.

S igism undus etc. Manifestum facimus universis. Quia quum ad decimam

septimani mensis Maji proxime praeteriti oratores et commissarii sermorum.
dom inorum F erdinandi et Joannis regum, de regno H ungariae dissidentium,
Vischegradi ad conficiendas annales indutias congregati de controversia, quae
erat inter eos illic exorta ob interceptum in Transilvania oppidum M olnbach
cum quibusdam aliis arcibus et locis sub tem pore dierum inter finem trim es
trium et principium annalium indutiarum intermedio et simul ob interpretationem
litterarum mgci. Hieronimi de Lasko, vaiwodae Transsilvaniensis et palatini
Siradiensis, ad magnificum Leonardum , liberum baronem de Fels, locum te
nentem mgci. Guilhelmi de Rogendorjf, in hoc negotio scriptarum in nos ita
compromisissent, ut scilicet intra duos menses a decima septima Maji com pu
tandos controversiam hanc audirem us ac arbitraremur vel d iju d u carem u s1), nos
tametsi
) W m inucie, w Tekach Gorskiego, po vvyrazach: arbitraremur v el dijudicaremus byl
tekst nast^pujqcy: nosque munus hoc arbitrandi ad postulationem sermi. utriusque regis pracdicti
suscepissem us, visis allegationibus, deductionibus et informationibus per partes hinc inde pro
positis et exhibitis ac om nibus mature perpensis et consideratis, expensoque eo, quod de aequo,
bono et honesto inter militaris disciplinae viros servari convenit, et quod ad rationes futurae
concordiae utilius consentaneum que m agis nobis e sse videtur, autoritate, qua in hac parte fun
gimur, dicim us, decernimus, pronuntiamus atque laudum nostrum proferimus in hunc modum,
qui sequitur: Sermus. rex Joannes oppidum Molnbach cum aliis castris et bonis, quae in Transsilvania
et ubilibet sub interstitio dierum, inter trim estres et annales indutias interjecto, vi atque armis
cepit et in suam potestatem quom odocum que redegit, sermo, dno. Ferdinando, Romanorum etc.
regi et M tis suae subditis vel alicui ad id potestatem habenti a M te. sua infra quindecim d ies
a tem pore, quo primum de hoc decreto nostro ipse sermus. rex Joannes certior factus fuerit,
computando, restituat ac integra cum om nibus inde receptis dimittat, prout nos restituimus et
restituenda ac integre dimittenda esse decernim us, hac nostra sententia diffinitiva arbitrali mandante. Actum et datum Cracoviae XV m ensis Julii a. d MDXXXI, regni nri. XXV.
Caty ten p o w y isz y tekst zostal przekreslony, a w minucie zrobiony odsyiacz do innego
tekstu, kt6rego jed n ak ie w Tekach braknie. Tekst pow y2szy, dia Jana Zapolyi niekorzystny,
zostal zm ieniony w sposob podany przez kodeksy i w D ogielu. Tem si tlom aczy roZnica w d a c ie :
w pierwotnej minucie 15 lipca, w zm ienionym tek scie: 17 lipca.

223
tametsi m unus hoc arbitrandi ad postulationem sermi. utriusque regis praedicti
susceperimus, discutere tamen pro una vel altera parte m odo legitimo causam
hanc in praesens no n potuimus, partim propter magnitudinem negotii et p ro
ductorum utrinque difficilem controversiam, partim vero propter angustiam tem
poris, in quam nos tardo adventu suo oratores sermi. utriusque regis praedicti
ita coegerunt, ut parum abfuerit, quin compromissi dies prius praeteriret, quam
vel nos producta semel audire, vel oratores sermi. domini R om anorum regis
originales litteras magnifici Hieronimi de Lasko exhibere potuissent. Ut autem
aliquid inter tem pus compromissi fecisse videamur, q uod ex aequo et bono
esset, q uo dqu e ad rationes sperandae concordiae proximius accederet, auctori
tate, q ua fungim ur in hac parte, dicimus, decernimus, pronuntiam us atque
laudum nostrum proferimus, ut sermus. rex Jo ann es a die publicationis ejus
decreti nostri et ab eo tempore, quo de illo factus fuerit certior, intra viginti
dierum decursum oppidum M olnbach cum aliis castris et bonis, quae in Transsilvania et ubilibet sub interstitio dierum inter trimestres et annales indutias
interjecto vi atque armis cepit et in suam potestatem quom o docum q ue redegit,
nobis vel alicui ex nostris ad id potestatem habenti in sequestrum consignet
et libera ac integra cum om nibus inde abductis et receptis dimittat, quae nos
consignanda et dimittenda nobis decernimus et pronuntiam us hac nostra sen
tentia arbitrali m ediante tam diu per nos tenenda et administranda, quam diu
rationes id regni Hungariae et reipublicae christianae nostro et non alterius
cujuspiam judicio exigere videbuntur. In cujus rei testimonium sigillum nostrum
praesentibus est appensum . Actum et datum Cracoviae die XVII mensis Julii
a nno domini 1531, regni vero nostri anno XXVto.1).
Sigism undus rex subscripsit.

2 3 9 . P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae D rzew icki, archiepo. Gnesn. designato.
Kod. Sap, XViI, fol. 409 Cod. Epistol. XI (Epistolae Tomicii) p. 76,

Rme. in Christo pater et dne. m ajor honorandissim e. Religiosi scti Pauli

primi heremitae et prior eorum provincialis magnis precibus a me contenderunt,
ut eos patrocinio et intercessione m ea apud vram. rmam. Dtionem. sublevarem,
ne amplius de decima in Nyeskorzow, quam eorum fratres in Vielki mlyn p osse
ssione a multis annis retinent, negotium illis exhibere patiatur. Q ua illorum
justa et aequa postulatione ego perm otus Dtionem. vram. rmam. m agnopere
rogo, ut, quando jam ad magis sublimem dignitatis gradum evecta est, ea,
quae in minori episcopatu contra illos jure attentavit, sopire et abolere, n eque
alteri episcopo successori causam vel occasionem aliquam super hoc litigandi
relinquere velit. In quo rma. Dtio. vra. non solum mihi rem faciet gratam, sed
et fratrum praedictorum coetum perpetuo sibi devinciet. C om m endo m e amori
et benevolentiae fraternae Dtionis. vrae. rmae., quam diutissime sanam et
sem per felicem esse vehem enter desidero. Datum Cracoviae die 18 Julii anno
dni. 1531.
') W kodeksie Jagielloibkim m ylna w idocznie data: XXVII Junii.

224

240.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

civibus Lublinensibus.

Kod. Sap. XVII, f. 521. Cod. Epist. XI (Epist. Tomicii) fol. 259.

Fam ati fideles dilecti. Declaravit nobis venerabilis Samuel Macziejowski,

secretarius noster, vos non solum in providendis ecclesiae parochialis istius
necessariis esse negligentes, sed in dispensandis etiam legatis, quae a pluribus
defunctis personis piis sunt pro ornam ento ecclesiae et ad laudem omnipotentis
dei relicta, n o n ita fidos et utiles esse, ut et honestas et officium vestrum
postulare videntur. Q uae res si ita se habet, plurimum est nobis molesta, nos
enim, qui patronus ecclesiae illius sumus, permittere nollemus, ut viventibus
nobis per negligentiam et m alam administrationem vram. ecclesia ista detri
m entum pati debeat. Quare serio et severe vobis m andam us, ut pro fide et
officio vestro, cui in ista ecclesia praeestis, omnia, quae ad structuram neces
sariam et tectorum reparationem pertinent, sine ulla mora vel cunctatione p rae
stetis et dicto venerabili Samueli, secretario nostro, ex om nibus, quae ex le
gatis testamentariis in structuram impenderitis, sufficientem rationem faciatis,
pro gravi indignatione nostra aliter non facturi. Datum Cracoviae, die XVIII
Julii anno dni. MDXXXI, regni nostri XXV.

241.
Joannes D antiscus
Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Teki Gorskiego, nr. 1477 (list oryginalny). Kod. Op. XIII, 116. Kod. Karnk. XIII, 116.
Kod. bibi. ks. Czartor. 274, nr. 195 (odpis).

Serma. regia Mtas. et dne. dne. clementissime. Humillimam perpetuae

meae servitutis com m endationem . Scripsi novissime ex G andavo Mti. v. sermae.
XV. Junii praeteriti ea, quae tum se offerebant. Interea quae acta sunt, sic habent.
Rediit a sermo. R om anorum rege paulo ante d. Cornelius Scepperus, qui
de his mediis, quibus cum lutheranis sperabatur posse componi, non attulit
alia, quam quaedam in Augustianis comitiis proposita, quae tum caesar a d
mittere noluit et q u o d rmus. dnus. cardinalis M aguntinus et illmus. dnus. comes
palatinus elector Ludovicus polliciti sunt caesari, se missuros consiliarios suos,
ut lutheranorum principum pertentent anim um , si turba haec b ono aliquo m odo
com poni possit, quo totum negotium in conventu imperii futuro, cujus locum
et tem pus a sermo. R om anorum rege exspectamus, absolveretur et aliquid solidi
contra Turearum potentiam statueretur. Unde adhuc secreto cum illis tractatur
qu aeruntunque modi, quum illmum. d. m archionem G eorgium B randeburgensem
in partes nostras protraxerimus, quibus et alii attrahi p o s s i n t ; habitoque con
sensu principum non gravate plebs seq u e tu r; hac via fortassis, si continua
verimus, aliquid boni subsequi posse sperandum est. Caesar jam incipit taedere
in his moris et in Hispaniam appetere reditum. Fovet adhuc supra 7000 electis
sim orum peditum H ispanorum in Italia, cum quibus aliquando trajicere statuit
hocque ante istam hiemem om nino perficeret, nisi sedulae fratris exhortationes
et preces retinerent jam serio reluctantem. Q uam prim um intellexerit, quid in
futuris

225
futuris imperii comitiis tractari et pro re christiana et com m uni tranquillitate
concludi possit, hinc se in Germ aniam recipiet. Et quum a pontifice negatum
ei sit concilium, nihil non tentabit, quod ad pacationem Germ aniae pertinebit.
His diebus caesar sororem suam, sermam. reginam Hungariae Mariam, in
gubernatricem istarum terrarum constituit, cui propediem om nes status jura
bunt. Rmus. cardinalis Leodiensis, qui illi adesse debet, paulo ante ad suos
Leodienses abiit, qui num ero supra 10 milia contra clerum insurrexerant,
castigaturus factiosos. Hic iterum ad honorem sermae. dnae. reginae ingens
celebratum est hastiludium, cui non interfuit caesar, qui totos hos dies consiliis
absumit. Venit huc novus orator Gallus; prior intra biduum jam penitus ab
solutus abibit; sunt nescio quae molimina.
Exortum est etiam ante unum m ensem novum bellum in Frisia subjecta
caesari, ad quod fomenta dedisse ferunt ducem Gelriae, qui fovet partes cujusdam nobilis et m agni viri, cui nom en Junker Baltasar; is superiore anno
obsessus fuerat per comitem de Em pten Frisium et coactus ad deditionem et
ad faciendas mirabiles inscriptiones cum multis duris promissis, a quibus illum
dux Gelriae auctoritate, qua fungitur, absolvit et illi supra 4000 peditum pro
diplomate contra comitem dedit, cum quibus jam aliquot arces intercepit
m ultasque villas et oppida igne absumpsit. Bonus iste comes et luteranos et
zwinglianos sua perversitate superat, om nia olim, quae in ecclesiis fuerant,
abstulit, quae ad praesens iste Baltasar, qui partium est nostrarum, repetit
videturque ea de re caesar connivere; comes vero destitutus fertur confugisse
ad regem Daniae Fridericum, ut se cum suae farinae hom inibus tueatur. Ve
rendum est, ne hoc incendium serpat ulterius; dicuntur ab utraque parte esse
electissimorum G erm anorum peditum supra 8000, qui si ad Gallos post hoc
bellum, quod inter pauperes diu durare nequit, defecerint (ituri enim sunt, quo
illos pecunia potior vocaverit), m agnum aliquod m alum his terris imminebit.
N on frustra igitur hic adeo diligenter quotidie consultatur.
Miserat superiore die caesar quendam nuntium suum ad Lubecenses et
ad 6 civitates, quas vocant Vandalas, in negotio restitutionis regis Christierni
extorris, qui bon us rex putabat, q u o d pro voto om nia sibi cedere deberent
post tot cum caesare habita c o llo q u ia ; verum, quem adm o dum certo edoctus
sum, res longe secus cessit. Nuntius enim ille nihil habuit in mandatis, quod
ea in re regem concernebat, sed filium, tentavitque caesar, si illum relicto patre
restituere potuisset, quod ob foedera per Lubecenses et Vandalos atque Stagnales civitates cum rege Friderico inita plane negatum est. Inscriptiones vero
istarum hic terrarum inferioris G erm aniae cum rege Friderico factae iterum
sunt firmatae, quod scilicet ab utraque parte nullum bellum incipi debet, nisi
prius 6 mensibus ante quaelibet pars certior reddatur; unde bonus iste rex
Christiernus ab omni sua decidit spe et praesertim hoc tem pore magis, quam
prius unquam . Q uandoq uid em superiori die caesar illi dici jussit, quod non
posset eum restituere, et q uod cogeretur habere rationem tem porum et patien
tiam. In pensione etiam, quam habuit hucusque, non parum ferunt ei ad e m
ptum neqe ad praefixum tempus, quo solebat, im penditur ei amplius s o lu tio ;
nunq uam fuit magis m iser; vereor, ne vim sibi inferat aut in phrenesim inci
dat.
A cta T o m ician a.

T o m u s XIII.

226
dat. Maledictus homo, ut inquit propheta, qui confidit in homine. Caesar
tam en multa etiam non sine causa facit. Judicium Dei abyssus multa.
Venit huc fama ante aliquot dies, triremes Andreae de Orea persecutas
fuisse quasdam triremes et m yoparones M aurorum , quibus praefuit Turea ille
famosus, quem vocant B arbarossa; quae fugerant in portum quendam Africae,
quo Andreae de Orea triremes sunt secutae et in ipso portu duas triremes
M aurorum , ex quibus Mauri b on a et b om bard as exportare coeperant, concre
marunt, duas alias cum multis captivis Christianis ceperunt una cum quibusdam
m ayoparonibus seu fustis, et multa praeda onustae salvae redierunt. Unde ad
praesens ferunt Tureas in oris Dalm atiae et Carintiae quendam portum firmasse
multis munitionibus, esseque ibidem supra quindecim milia Turearum et struere
m agnam classem, vindicaturi fortassis, q u o d Barbarossae male cessit.
Pontifex iterum tres cardinales paulo ante creavit in Hispania, Rom ae
duo sunt alii, confessor olim caesaris Dom inicanus et alius Aenobarbus Franciscanus. Pontifex firmat etiam praesidia sua, nescio in quem eventum, in
Hispania. Vereor, ne aliquando moliatur captivitatis suae ultionem, cujus, quum
natura (ut ferunt) sit avidus, per om nem occasionem nihil relinquet intentatum
neque parum eum movit, q u o d caesar sententiam dedit pro Ferrariensi duce
et qu od nepos ejus dux Alexander profugere a G andavo coastus fuerit, ob
foedum hoc facinus, propter q u o d duo juvenes, cum quibus commercium
habuisse perhibetur et qui hoc etiam fassi sunt, supplicio affecti interierunt.
Rex Angliae perm anet in sententia repudii conjugis suae fierique jussit
per om nes universitates in Gallia et Italia disputationes, ex quibus non paucas
pro se coemptas sententias obtinuit, sed tam en adhuc aliam publice non d u x i t ;
de occultis non judicat ecclesia. F erun t item his diebuS regem Scotiae Jacobum
adolescentem m ortuum sine herede, unde in ea istius regni affectatione dicuntur
Scoti tumultuari. Rex Franciae cuperet ducem Albaniae, quem secum habet,
praeficere, rex Angliae alium, ipsi vero Scoti nescio quem etiam vellent. Scin
ditur incertum studia in contraria vulgus.
Negotium Gdanensium, quod mihi in suis novissimis Mtas. v. serma.
tractandum commiserat apud caesarem, transegi et composui. Misit caesar ad
me Dordracenses ,qui fecerant arrestum super bonis Henrici de Resz Gdanensis.
Et ipsi rogarunt, si quo m odo amico com poni posset negotium, ut operam
m eam im p e n d e re m ; erant etiam cum illis duo consiliarii caesaris harum terra
rum, qui instabant, ut ad honorem caesaris et pro bono pacis ac com m unium
com m erciorum hanc provinciam susciperem, sperare se dicentes, per nem inem
com m odius et facilius, quam per me, istiusmodi compositionem posse fieri etc.
Ad ea respondi, m e non habere facultatem a parte, hoc est a Gdanensibus,
et esse difficilem sine m andato tractationem. Illi nihilominus urgebant: Gdanenses ratum et gratum habituros, quidquid per m e fieret. Et quum prius
rescivissem ab Henrico de Resz, q uod G danenses parati essent im pendere
2000 flor., m odo possit fieri istiusmodi compositio, suscepi hanc concordiam
tractandam . Q uum qu e prim um convenissemus, post longam disputationem pars
ista laesa D ordracensium postulavit sibi dari 7000 flor., multa bona amissa et
dam na perpessa allegantes. Ad eam postulationem nihil offerre volui neque
com positionem

227
com positionem futuram, nisi profundissime descenderent et satius fore, ut ali
quid, quam nihil, acciperent, et si vicissim per viam repressaliarum a nostra
parte deberet peti justitia, reputarent apud se, quantum damni illis, qui frumentis
Mtis. v. sermae. carere nequeunt, praesertim Hollandis, inferretur, addens plu
rima, quae conveniebant. Post hoc colloquium descenderunt ad 3000 flor.
Ego vero dicens, me id ex me et sine m andato facere, obtuli illis a p ud F uggaros in unius anni spatio 1000 flor., quemlibet pro 20 gr. nostris com putando;
illis adderem 150 flor., quos curarem solvi a tem pore factae compositionis intra
21 dies, reliquum per anni unius intercapedinem pro d uob us terminis. Et ad
eum m odum omnis ista differentia, quae a novem annis duravit cum damnis
et interesse utriusque partis, est penitus exstincta et abolita litteraeque desuper
confectae et mihi m agn ae gratiae habitae. Istiusmodi per me facta concordia
caesari et om nibus provincialibus fuit adm odum grata. Q u um qu e venissem
ad caesarem, dicens, me ea in re Mtem. ejus deinceps non molestaturum, sub
risit grato vultu respondens, m e valde bene fecisse, et sic etiam utrisque su b
ditis, ut in pace et commerciis suis m anere possent, optime convenire. Et revera
nisi hoc sic esset confectum negotium , arrestum n u nqu am fuisset solutum
neque Dordracenses ad judicium Mtis. v. sermae., ubi lis fuerat contestata,
remissi, quum contestationem litis Dordracenses constantissime negareut et
adhuc, facta concordia, non planis verbis solum, verum etiam multis juram entis
negant. Feci id ea in re, qu od potui, ne ex talibus scintillis gravius incendium
oriretur.
Q u u m q u e jam nihil agendum hic restat, quam Caucasus iste, vel Serici
Mons, in quo totus contabui, et quidquid habere potui, absumpsi, gravibus
m e indies implicans debitis, et quum de hoc M onte hucusque Neapoli nihil
sit tractatum neque forsan tractabitur, pro sum m a aequitate, qua utitur Mtas.
v. serma. in omnes, in eos etiam, qui illam nunquam viderunt, supplico h u
millime eandem aequitatem, quum gratiam obtinere non possim, mihi inpartiat,
quo tandem ex hoc tam diuturno exilio revocatus redire et officio m eo suscepto
satisfacere p o s s im ; diutius enim n equ aq uam possum subsistere, n eque si vellem,
possem, neque si possem, rebus meis ulterius expediret et fortassis postea
cum ignom inia a creditoribus om nibus rebus meis exutus fugere h in c potius,
quam abire, cogerer. Q uaproter iterum atque iterum enixissime et humillime
Mti. v. sermae. supplico, dignetur tandem et ob am orem dni. nostri Jesu Christi
mei misereri et non permittere diutius me hinc absumi. Accepi superiori die
ad tres menses futuros Julium, Augustum et Septem brem, ratione provisionis
meae 300 ducatos, de quibus in hodiernum diem pauci mihi restant supra
30 coactusque sum iterum, ut vocant, facere finantiam et novis m e onerare
debitis, quo in coepta opinione et reputatione ad honorem Mts. v. sermae. et
regni vivere possim usque ad Septembrem. Q u o d si ulterius mihi m anendum
erit, vereor, ne potius fugiendum mihi sit, quam m anendum . H anc quaeso
m eam angustiam et sollicitudinem Mtas. v. serma. apud se clementer perpendat
et alium quem piam mittat industriorem, quam fuerat ille novissimus, ut eum
instituere possim, ne putetur hic in Polonia non esse alios, praeter me, qui
aliquid possint, quum tot sint et docti atque rerum gerendarum periti viri in
aula
15*

228
aula Mtis, v. sermae., quot forsan in majoris quidem regis aula (non) inveniuntur.
Proinde hanc m eam tam seriam et profundissimam animi mei deprecationem, ne
dicam deplorationem, Mtas. vestra serma. saltem pro aequitate sua,'si g ra tia n fn o n
merui, admittat et hanc m eam vehementiorem scriptionem, quam necessitas
et dolor extorquet, clementer suscipiat et boni consulat. Et si nihil aliud est,
quem adm o du m sunt plurima, quae m e com m ovent et officiunt, hoc unum satis
mihi acerbum est, quo d fere jam in 8 annis Mtem. v. sermam., dom inum meum
naturalem, non viderim. Q u am hoc amanti dom inum suum grave est, in hoc
exilio satis sum edoctus.
De hac nova secta in Germ ania, quae n eque baptism um neque^verbi Dei
contionem aut aliquod sacram entorum admittit, somniis duntaxat et spectris
intenta, Mtas. vra. serma., quae propinquior est, jam habet, ut reor, scientiam.
Est mira Dei plaga, qui tantum imperii im m undis spiritibus in hom ines a d
mittit, nem o tam en est n eque hic in aula caesaris, qui ista multum curet. Adeo
obcaecatum est cor nostrum.
Alia ad praesens scientia digna Mtis. v. sermae. non occurrunt, quam q uod
m e humillime sermae. Mti. vrae., ut dno. m eo clementissimo, com m endo et
rogo, stipendium equorum meorum , ut scripsi in novissimis dno. Nibschicz,
persolvi committat, ut saltem aliqua ex parte debitorum m eorum possit fieri
solutio. H abeatque celerioris reditus mei per Christum dnum. nostrum ratio
nem. Qui Mtem. v. sermam. quam diutissime in longaeva salute et felicitate
conservet. Amen. Ex Bruxellis celerrime XX Julii anno dni. MDXXXI.
I n s c h e d a : Accepi heri has litteras inclusas ab illmo dno. Ludovico,
duce Bavariae, quibus meis tandem ad tot exhibitiones, ei toties a me factas,
respondet. Ego quidquid u nquam litterarum ad illum dedi, ex nulla com m is
sione, sed tanquam ex m e sem per scripsi, u n de se jam tum dem um declaravit,
se ad m atrim onium cum serma. filia Mtis. vrae. bene affectum, quum et h o nori
ficum sibi esset futurum, ea in parte affinitatem contrahere, hoc tam en sibi
esse maxime reputandum , fratrem suum jam duos habere heredes masculos et
in dies plures nasci posse, qu od si ipse etiam conjugio se implicaret et filios
susciperet, u nde illi pro decoro statum suum sustinere possent, quo ducatus
Bavariae no n scinderetur? si vero a Mte. v. serma, tantum terrarum et s u b
ditorum habere posset, ut com m ode cum suis futuris posteris viveret, q u em ad
m odum sibi aliquando spes data fuit, propensus esset, se illuc conferre et sic
se gerere, pro com m odo rei Christianae juxta suam facultatem, ut honesto
christiano principi bene convenit. Ex eo responso Mtas. v. serma. satis liquide
intelligit, quid petat, rescripsique ei habens gratias, quod me de m ente sua
certiorem reddidisset, me daturum operam, ut hanc propensionem et volun
tatem ejus in illorum perducerem notitiam, qui super his cum Mte. v. serma.
tractarent, et quidquid in his ab eadem Mte. vra. obtinerent, mihi rescriberent,
quo eum vicissim certum facere possem, accom odando omnia voluntati divinae,
quae potissimum in matrimoniis contrahendis vim suam exercet. Haec egi cum
dno. duce ex proposito Mtis. v. sermae.; si quid ulterius per me vult fieri,
fides et sollicitudo m ea non deerit. Litterae inclusae sunt m anu propria ipsius
dni. ducis scriptae, quem ad m o dum et aliae, quas novissime Mti. v. sermae.
transmisi. Si usui non erunt, in om nem eventum, oro, ut mihi remittantur.
Datt, ut in litteris etc.

229

242.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., Cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewicckic (list orygin. z wJasnor. podpiscm).

Salutem et promptissima obsequia. Illustrissime et excellentissime prin

ceps et domine, dom ine frater m ajor colendissime ac honorandissim e. Erat
apud sacram Mtem., ut antea illmae. Dtioni. vestrae scripsimus, magnificus
dom inus Sigism undus ab Herberstein, consiliarius et orator sermi. domini R o
m anorum regis etc. Erat etiam dom inus Hyeronim us a Lasko, palatinus Sira
diensis et-Transsilvanus. Cum hiis post plurimos tractatus in- hoc deventum
est, ut arces et civitates Strigoniensis, Vischegradensis, Agriensis et Casei fori
am bo reges in sequestrum serenissimo dom ino nostro et illustrissimo dom ino
Georgio, duci Misnensi, concedere dignati sunt.
Sacra Mtas. regia ex parte sua praefecit in arce Strigoniensi dom inum
B ernhardum Macziejovvski, equitem auratum, Vischegradensi Jastrzambski et
Caseo foro Smolikowski, Agriae vero dom inum Boratinski, aulicos suos. Quibus
etiam illmus. princeps Georgius suos adjungere debet.
D o m in u sja Lasko sub securitate salvi conductus dom ini regis Ferdinandi
et fortasse Caroli caesaris ad ipsum serenissimum dom inum regem F erdinandum
cum dom ino Sigismundo profectus est acturus cum Mte. illius et, si opus
erit, cum caesare de conditionibus longioris pacis inter ipsum serenissimum
dom inum regem Ferdinandum et Joan nem fiendae. D om inus Deus mittat spi
ritum suum sanctum in corda horum principum, ut publica christianae reipu
blicae et tranquillitatis com m oda anteponant privatis utilitatibus et honoribus.
Haec sunt, quae dom inus a Lasko hic existens egit. Cum dom ino Sigis
m un do nulla fuit opportunitas agendi de negotio illo, ne videlicet ordo Theutonicorum sit molestus illmae. Do. vestrae etc. Quam quidem opportunitatem
eo minus captavi, qu od reverendissimus dom inus Joan nes Dantiscus, episcopus
Culmensis, sacrae Mti. regiae domini nostri clementissimi scripsit, ne apologiis
et quaestionibus de re Prutenica ageretur etc. Idem et Mtas. regia sentit et
nos consentimus. De duce Michaele hoc ipsum sentio, quod et ill. Do. vestra.
Mercatorem missum a caesare et Imbraimo clementer habuit Mtas. regia
et ita expeditus est in om nibus rebus suis, ut optime sit contentus.
Ago immortales gratias illmae. Do. vestrae, quod ei cordi sit negotium
meum, de quo ex litteris meis et domini Nypczicz intellexit. N on dubito,
quin illustrissima Do. vestra id aget, q uod existimabit pertinere in com m odum
et gloriam meam. Tam en cogor adhuc patientiam habere. De novis rebus
mihi admissis "maximas ago et habeo gratias.
E g o nihil novi habeo, quod scribam, nisi quod Oczyeski meus, quem
Mtas. regia ad caesarem Thurearum legaverat, rediit. Mira et m agna narravit
de benevolentia Imbraim Baschae erga me, qui filio m eo misit dono duos
pan n o s auro intextos, promittens insuper m edio Oczieski, se propria in persona
venturum in auxilium mihi contra quem cum que hostem cum triginta vel q u a
draginta milibus equitum. Qui etiam scribit mihi litteras peram icas; earum
exemplum simul et litteras domini Ludovici Gritti, ducis Venetiarum filij, et
Jonusbey, interpretis caesarei, illmae. Do. vestrae mitto.
Mitto

230
Mitto insuper et aliud exemplum litterarum reverendissimi domini Nicolai
Gerendi, episcopi Transsilvanici, hominis eruditi et sobrii rerum que Hungaricarum periti1). Doleo, q uod mihi redditae non fuerunt, dum hic esset dom i
nus Sigismundus, orator regius.
C om m endo me in gratiam illmae. Do. vestrae, quam optime ac felicissime
cum serenissima principe et dulcissimis liberis gratissimisque familiaribus valere
cupio.
De aliis rebus, quas dom inus Nypczicz ab illma. Do. vestra attulerat, idem
m andato regio rescribere debet eidem illmae. Do. vestrae. Cui me iterum
atque iterum com m endo. Datum Cracoviae vigesima prima die Julii, anno
Dom ini MDXXXI.
Cristophorus de Schidlowicz, castellanus
et capitaneus Cracoviensis, ac regni Poloniae cancellarius etc.
vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, m anu sua.

243.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor^cznym podpisem).

Salutem plurimam et promptissima obsequia. Illustrissime princeps et

domine, dom ine frater m ajor honorandissim e.
Inter alia, quae illma. Do. vestra m edio domini Nicolai Nypczycz sacrae
Mti. regiae significare dignata est, hoc un um fuit, q uod vellet ipsa negotium
matrimonii inter filium illmi. domini ducis C a ro li2) et inclytam virginem Annam,
ducem Masoviae, promovere.
Scire cupio illmam. Do. vestram, quo d ante quinquennium ego ad hoc
fui invitatus et egi nonnihil, q u o d ad eam rem pertinere putabam . Tam en,
ut verum fatear, quid m inus feliciter cesserat m atrim onium duci Zophiae, sorori
majori natu, in Hungaria, cujus matrimonii ego autor fui, virgo Anna aut sui
consultores pro non bon o omine operam m eam suscipiebat, quod ego intelligens, quieveram. Post haec iterum res tractata fuit m edio rmi. domini episcopi
Plocensis, quae etiam non successit; itaque non parvo tem pore fuerunt omnia
in silentio.
Tandem ante m enses quatuor un us ex d om o dom inae ducis Annae, hom o
haud vanae fidei, sine tam en (ut ipse significavit) scientia virginis secreto
scripsit ad me, resumerem rursus negotium hoc et agerem cum dom ino duce
Carolo ex m e ipso, num adhuc res ista ad bon um finem deduci possit. Ego
m em or illorum, quae prius acta sunt, quasi invitus scripsi illmo. dom ino duci
Carolo, offerens operam m eam ad hoc ipsum n egotium peragendum . Litterae
m eae
*) O dpis tego iistu znajduje si? w archiwum K rolew ieckiem . N le um ieszczam y go tutaj,
bo zawiera tylko ogolnikow e poglqdy o polozeniu W ?gier ze stanowiska stronnikow Ferdynanda,
dia ktorego celow pragnie pozyskac poparcie S zydlow ieck iego u krola Zygm unta. G erend podpisat si? jako electus Transsilvanus et tesaurarius regius. ) Karol, ksiqi:^ Zi^bicki (Minsterbergen sis) i O leSnicki; syn jego, ks. Janusz, zaslubil w r. 1835 Krystyn?, cork? kanclerza Krzysztofa
Szydlow ieckiego.

231
m eae sero perlatae fuerunt ad illius illmam. D o m in a tio n e m ; tam en utique red
ditae sunt illius gratiae salvae et incolum es; quibus intellectis dux Carolus
praeterita eb d o m ad a misit ad me duos oratores suos, nobiles viros, dom inum
Venceslaum Buchoviecz et Scipionem, hom inem eruditum, per quos signifi
cavit, se am bire virginem, ut detur filio in u xorem ; et ut Mtas. regia et ipsa
dux mitterent suos fideles, qui perspicerent, in quibus bonis dos duci Annae
monstrari et inscribi debeat.
Haec quum se ita habeant, volui illmae. Do. vestrae om nia aperte et sin
ceriter aperire, ne forsan quis suspicari possit, me hoc negotii illustrissimae
Do. vestrae, intercipere velle, quod certe n un quam fuit nec erit mentis m e a e ;
nec adeo fatuus sum, ut non intelligam, q uod sit hoc, se in alterius provinciam
im pudenter ingerere.
Vera sunt haec, ita me deus juvet, quae scripsi. Atque ita rogo illmam.
Do. vestram, velit aequo ferre animo, quod ego rem istam fuerim aggressus.
Si placet, cedam juri et liti, nam non spero inde proprium com m odum , nisi
hoc, quo d virgo nupta erit et regia Mtas. hoc liberius, quum illa elocabitur,
co m m oda sua in illo ducatu procurare dignabitur.
C om m endo me illmae. Do. vestrae, uti dom ino et fratri meo clementissimo.
Ex arce Cracoviensi in profesto divae Mariae M agdalenae anno etc. XXXI1).
Christophorus d e Schydlowiecz, castellanus
et capitaneus Cracoviensis, regni Poloniae cancellarius,
vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, m anu sua.

244.

Bona, regin a Poloniae,

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartor. kod. 1601 (list oryginalny z wlasnor. podpisem Bony).

Bona, Dei gratia regina Poloniae, m agna dux Lithvaniae, Russiae totiusque Prussiae, Masoviae etc. domina.
Rnde. in Chro. pater, sincere nobis dilecte. Tametsi superioribus multis
litteris nostris, ad Stem, tuam datis, m entem nostram in rebus nostris istic
expediendis satis explicaverimus, tam en quum ad sacram caesaream et catho
licam Mtem. a serenissimo principe dom ino et conjuge nostro colendissimo
iste proficisceretur cubicularius, noluimus praetermittere, quin per eum Stem,
tuam hisce litteris nostris inviseremus, quibus illi significandum duximus, nos
magnifici Ludovici Aliphii, regii ac nostri oratoris, habuisse proximis diebus
litteras, Bari ultima Aprilis datas, quibus inter alia scribit, negotium nostrum
Montis serici in concilio collaterali jam tunc agi coeptum esse, seque daturum
operam, ut q u a n to c iu s. finiatur. Si igitur pro parte nostra, ut juste fieri de
beret, decretum fuerit, bene quidem, sin secus, curabit Stas, tua, ut sacra cae
sarea Mtas. pollicitam gratiam in ea re exhibeat nobis, qua obtenta nobis
significet interimque laboret, ut pro servitiis nostris sum ptuosis illas pecu nia
rum summas, si illi temerarii et rebelles declarati fuerint, alioquin Dohanani,
Trani,
>) D. 22. 7. 1531.

232
Trani aut m onopoli utifruendam et possidendam nobis largiatur Mias. sua.
Q u o d ubi Stas, tua cffecerit, M ontem sericum nostrum scilicet et sum m as
ipsas aut D ohanam expediverit, illam sacra Mtas. regia et nos revocabim us;
cures itaque Stas, tua primum om nium M ontem Sericum expedire et nos cer
tiorem reddat. Sum m ae autem ipsae vel D o hana in valcdictione Sti. tuae
expediri possunt, nunc solum bona fundam enta faciat et bene valeat. Dat.
Cracoviae die XXII Julii MDXXXI.
Bona regina sr.
Dat. Cracoviae 22 Julii, red : Bruxellis 31. Augusti.

245.

Andreas T^czynski, palatinus Cracoviensis,

Joanni Dantisco.
Bibi. ks. Czartor., kod. 1596 (list oryginalny).

Rme. in Chro. pater et dom ine dom ine fautor gratiose ac modis om nibus
honorande. P ost obsequentis animi et paratissimae operae officiosam sedulamque com m endationem praemissam. Magcus. dnus. Laurentius Myschkowski
filium suum praesentium exhibitorem isthic ad aulam caesareae Mtis. famulatum
mittit, qui mihi est vinculo sanguinis, puta ex sorore patruelis, conjunctus et
quem in loco genuini filii habeo, cui ut pater nativus filio quam optime con
sultum cuperem. Hunc itaque inter ceteros, qui suas ad vram. r. D. dederunt
intercessorias litteras, vrae. r. D. diligenter com m endo ac m agnopere rogo, d i
gnetur eum vra. rma. D. in gratiam suam suscipere et benigne tractando curam
illius agere, atque de m anibus suis in servitium tradere, uti ex petitionibus et
litteris patris ejus latius accipiet vra. r. Dominatio. Confido in gratia vrae.
r. D., aliorum intercessorum et meae petitionis causa id vram. r. D, facturam.
Q u o d ego u na cum parente ejus vrae. r. D. mereri om ni studio obsequii volo,
ad datam que occasionem, ubi et quando vra. r. D. jubere dignabitur, reservire
pro viribus studebo. Cum his me et servitia m ea vrae. r. D. studiose co m
m endo, quam optim e ac diutissime valere precor. D atum Cracoviae die d o
minico in crastino sanctae Mariae M agdalenae anno Domini 15311).
Ejusdem vrae. rmae. D. servitor Andreas comes de Thanczin, palatinus
Cracoviensis.
Dat. Cracoviae 23 Julii, red.: Bruxellis ultim a Augusti.

246.

Bona, regin a Poloniae,

Joann i D antisco.

Bibi. ks. Czartor. kod. 1601 (list orygin. z podpisem wlasnor. Bony).

Bona, Dei gratia regina Poloniae, m agna dux Lithvaniae, Russiae, Prussiae,
Masoviae etc. domina.
Rnde, in Christo pater, sincere nobis dilecte. Mittit istuc ad Stem, tuam
generosus Laurentius Miscowski, castellanus Byecensis, de sacra Mte. regia,
dom ino
') D. 23. 7. 1531.

233
dom ino et conjuge nostro colendissimo et nobis bene meritus, filium suum
Nicolaum , quem Sti. tuae diligenter et ex anim o com m endam us, cupientes, ut
eum istic favore suo complectatur et ad curiam caesaris tradat, si fieri poterit,
sin minus, ex tunc alicui, qui a pud caesaream Mtem. non parvae authoritatis
esset, q uem ad m od um Stas, tua in rem ejus com m odius futurum noverit, quo
in illa aula versatus aliquandiu, bonis moribus imbutus, ad patrios penates
redire possit. Q uandiu autem Stas, tua istic immorabitur, ejus bonam rationem
habeat eu m qu e promoveat. Reliqua ex litteris ipsius castellani cognoscet Stas,
tua. Dat. Cracoviae die XXIV mensis Julii MDXXXI.
Bona regina sr.
Dat. Cracoviae 24. Julii, red. Bruxellis 31 Augusti.

2 4 7 . Approbatio sen ten tiae latae per dominum episcopum

Plocensem in ter abbatem P locensem et ejus subditos.
Mctryka Koronna, ks. 45, str. 854.

Sigism undus etc. Significamus etc. Quia quum suborta fuisset diffe
rentia inter venerabiliem Lucam, abbatem Plocensem ejusque conventum ab
una et subditos illius, incolas villarum Przibiszewo, Przibisovicze et Osuchowo
parte ab altera, com m iseramus eam ipsam differentiam reverendo in Christo
patri dom ino Andreae, episcopo Plocensi, discutiendam, qui satisfaciendum
commissioni nostrae vocatis ad se partibus praedictis auditisque illarum fpropositionibus et responsis tulit inter eas decretum et sententiam suam in hunc,
qui sequitur, m odum. Andreas, Dei gratia episcopus Plocensis, significamus
tenore praesentium quibus expedit universis, q u o m o do dum ex com m issione
sacrae Majestatis serenissimi principis et domini domini Sigismundi, Dei gratia
regis Poloniae, m agni ducis Lithuaniae, Russiae, Prussiae M azoviaeque etc.
domini et heredis, per quam nobis sua Majestas committere et m andare dignata
est, quatinus controversiis et differentiis, quae inter venerabilem dom inum
Lucam, abbatem P locensem et conventum ipsius ex una et km ethones de
Przybyszewo, Przybyszewicze et Ossuchowo super nonnullis libertatibus, quibus
se op pidanos gaudere et uti debere contendebant, et maxime an pro oppidanis
vel villanis censendi essent, partibus ex altera exortis finem debitum im p one
remus, vocatis ad nostri praesentiam tam abbate quam praefatis incolis pro
tribunali immedio venerabilis capituli nostri Plocensis, tunc capitulum generale
celebrantis, sederemus, tandem dom inus ab bas praefatus reproduxit duas
sententias, ex quibus utrisque evidentissime apparuit, quod privilegium certum,
per q u o d incolae praedicti se pro oppidanis habere praetendebant, fuit
jam dudum caseatum et annullatum ex multis legitimis causis, dictique cm ethones
non pro oppidanis sed villanis pronuntiati et ad labores rusticanos co ndem
nati, ex adverso km ethones produxerunt litteras sacrae Majestatis regis, per
quas sua Majestas significat et testificatur, Majestati su ae relatum fuisse per
magnificum dom inum Laurentium de Prasm owo, palatinum Mazoviae, unum
ex commissariis ad has differentias deputatum , eadem villa Przybyschewo h a
beret antiqua privilegia ducatus pro oppido, quod ideo eisdem litteris mandavit
abbati

234
abbati et conventui, quatenus incolas praedictos pro oppidanis censerent, quod
ad labores rusticanos n on cogerent, multasque allegationes et responsiones
partes praefatae hinc inde coram nobis fecerunt et varia scripta ad hanc causam
necessaria exhibuerunt, nos auditis illorum allegationibus, propositis et responsis,
visisque ac cum debita maturitate recensitis et discussis om nibus litteris, privi
legiis m unimentisque quibusvis coram nobis exhibitis et productis de consilio
et consensu venerabilis nostri (capituli) et unanimi om nium eorundem voto
ad hoc accedente, ac quorundam aliorum saecularium tunc nobis assistentium
attento, quod incolae praefati nulla saltem legitima ducalia privilegia super
oppidum ostendebant, considerantes etc., quo d secunda sententia, quae
magnificus dom inus Laurentius de Prasm owo, palatinus Mazoviae praefatus,
cum ceteris commissariis pro dom ino abbate contra incolas praedictos tulit,
fuit et est sigillo et m anu propria ipsius domini palatini Masoviae obsignita,
in Dei nom ine sententias duas pro parte domini abbatis et contra colonos
ipsius praefatos latas confirmavimus et approbavimus, prout confirmamus et
appro bam us dicimusque, decernimus, diffinimus et pronuntiam us praefatis
colonis, nullum u nquam jus civitatis competiisse nec competere et ob hoc
non pro oppidanis, sed villanis censendos fore et censeri debere ac ad
labores rusticanos et villanos, ad quos ex antiquo obligabantur, cogendos fore
et compellendos, prout cogimus et compellimus litterasque serenissimi domini
regis nostri, de quibus supra mentio, illis in conventione generali Pyotrcoviensi infra octavas Trium R egum anno Dom ini millesimo quingentessim o tri
cesimo primo concessas et quod se in relatione praefati dom ini palatini M a
zoviae fundant, quae relatio sive ipsius domini palatini, quam ipsemet m anu
propria et signeto ac duo alii commisarii ipsius sigillis suis obsignaverit ac
m odernae ipsius domini palatini confessioni directe est contraria et ita erronea,
km ethonibus praefatis non posse suffragari nec aliquo adjutorio esse decrevimus,
prout decernim us per praesentes. Q u ae om nia et singula vobis om nibus et
singulis, quibus interest, intererit et interesse poterit quom odolibet, in futurum
intimamus, insinuamus, notificamus et ad notitiam indubitatam deducim us et
deduci volumus per praesentes. In cujus rei testimonium sigillum nostrum
praesentibus est subim pressum
Datum et actum in Ploczka in ecclesia nostra
cathedrali Plocensi et in loco capitulari feria quinta post festum sancti Stanislai
episcopi et martyris passionis anno domini millesimo quingentesim o trigesimo
primo, praesentibus ibidem et tunc nobiscum assistentibus venerandis ac o m n i
bus dominis Paulo Popyelski, archidiacono, Stanislao de Strzelcze, decretorum
doctore, scholastico, Petro de Cossobudi, cancellario, Nicolao de Brolino, d e
cretorum doctore, archidiacono Polthoviensi, praelatis, necnon Jo an n e Vithynski,
vicario nostro in spiritualibus et officiali generali, Jo an n e Zaluski, Martino
Lypski, Nicolao Zukowski, praeposito ecclesiae collegiatae Varschoviensis, Petro
Kuklynski, Bartolom aeo Bromyerski, juris utriusque doctore, Nicolao Strozewski, Stanislao Zaleski, Bartholom aeo Lypovyecz, Jo a n n e Corczbogk, praeposito
ecclesiae collegiatae Michaelis, Francisco Golynski, Derslao Gosthkowski, J a
cobo Brozowski, Nicolao Trabski, Adamo Voschnyczki et Nicolao Thlubyczki,
praelatis et canonicis ecclesiae nostrae cathedralis Plocensis, necnon generosis
et

235
et nobilibus viris dom inis M artino Sczawinski, m arschalco curiae nostrae,
Jo an n e Nosilski, thezaurario Zakroczim ensi, A lberto Gawlowski, Jo an n e Syem ienski, Vitho D rosdzynski et P etro Vedelicio de O borniczi, ad praem issa
assessoribus adhibitis, et Laurentio Zam brzuski, diocesis Plocensis clerico, sacra
apostolica auctoritate publico et venerabilis capituli Plocensis notario, praesentis
actus coram nobis scriba.
Q uam quidem sententiam m em oratam dom ini episcopi Plocensis inter
partes praefatas rite et rationabiliter latam , nos S igism undus etc. praefatus in
om nibus illius punctis, clausulis et articulis ac toto illius tenore approbavim us,
ratificavim us et confirm avim us approbam usque, ratificam us et confirm am us, d e
cernentes ipsam sententiam ro b u r debitae firm itatis perpetuo obtinere incolasq ue villarum praedictarum pro villanis et (non) civibus haberi debere ac reputari.
In cujus rei testim onium sigillum nostrum praesentibus est appensum . D atum
Cracoviae feria secunda in vigilia festi Sancti Jacobi, anno D om ini m illesim o
quingentesim o tricesim o p rim o 1). Relatio reverendissim i in C hristo patris dom ini
Petri Thom iczky, episcopi Cracoviensis et regni P oloniae vicecancellarii.

248.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Joanni Dantisco.

Tcki G orskiego, nr. 1479 (odpis G orskiego). Kod. Sap. VIII, 261.
Kod. Op. XIII, 119. Kod. Karnk. XIII, 119.

Kod. Jag. nr. 259.

R everende in C hristo pater etc. P aulo ante, quum hic ap u d nos oratorio
m unere fungeretur m agcus. H ieronim us de Lasko, palatinus Siradiensis, inter
alia, q uae nobiscum nom ine serm i. Joannis, regis sui, egit, postulavit a nobis,
ut oratoribus, quos ad caesaream M tem. suo nom ine m ittere vellet, publicae
fidei litteras in hanc sententiam procurarem us, ut non solum ire et redire tuto
possint, sed ut istic etiam in debito honore et existim atione haberentur. In
quo quum n eg areno bis operam non licuit, m ittim us praesentem nuntium nostrum
cum litteris ad caesaream M tem ., quibus etsi Mti. suae de his ipsis publicae
fidei litteris concedendis scribim us, vestrae tam en Pti. com m ittim us, ut bis etiam
nom ine nostro id ab illius Mte. petat operam que suam faciat, ut eaedem litterae
in b o n a form a scriptae per hunc nuntium ad nos m ittantur. C redim us enim
nulla alia de causa oratores praedictos istuc profecturos, quam ut concordiae
rationibus ex consilio et auctoritate Mtis. caesareae prospiciant, utque p raem o
n ean t illius M tem. de his, quae vel com m odum vel periculum reipublicae
Christianae afferre posse videantur.
C eterum quum ab aliquot supra m ensibus illustris princeps, in Prussia"dux
et nepos ex sorore noster, per oratorem suum nobis declaravit, quod m onitorio
poenali ratione terrarum Prussiae et ad instantiam novi m agistri seu ad m in i
stratoris designati ordinis S anctae M ariae T heutonicorum perem ptoriaque cita
tione fuerit ad judicium cam erae im perialis accersitus, postulavitque a nobis,
ut et consilio et auxilio in ea re nostro illi adessem us, suggerens nobis m odos,
rationes et consilia, quibus et illius institutum et nostrum jus, q u o d in terris
illis P russiae habeam us, defendere d eb eam u s: ad cujus rei curam perm ovet
nos
) D. 24. 7. 1553.

236
nos quidem et necessitudo, qua nobis nepos est conjunctus, et ju s nostrum ,
quod in Prussiae terris habem us, sed in ista tam en illius a religione discessione
verem ur, ne ndstram causam simul cum illius negotio defendentes invidiam
aliquam vel sinistram opinionem apud innocentissim um et castissim ae religionis
caesarem incurram us. Q uare m ittim us ad vestram Ptem om nia ipsius illustris
dni. ducis Prussiae consilia in scriptis redacta et com m ittim us ei, illis perlectis
ea in defensionem juris nostri et caitsae nepotis apud caesaream M tem . agat,
quae vestrae Pti pro captu ingenii et prudentia sua tum ad rem pertinere, tum
ex dignitate nostra esse m agis videbuntur.
F acerem us non inviti, quod vestra Ptas. crebris suis litteris nos rogat, ut
illam tandem ad nos revocem us, verum quia iste indutiarum in regno U ngariae
receptus annus et alia m agni m om enti negotia m ultiplicarunt nobis occasionem
saepius agendi cum caesarea Mte., quod, ubi isthinc Ptas. vestra abesset, ita
com m ode et utiliter per alium praestare non possem us, quare illam hortam ur,
ferat adhuc m oram istam patienter, quam diu istic in G erm ania caesarea Mtas.
perseverabit, vel quam diu publica m ajora negotia non transigerentur. Q uum
enim aut caesaream M tem .fin H ispaniam abscedere aut m ajora negotia a b
soluta esse cognoverim us, nihil m orabim ur, Ptem . vestram revocare. Q uam
interim in gratia et benevolentia nostra regia conservabim us, prout hactenus
fecimus. Cracoviae, 25 Julii anno dni. 1531, regni nostri 25.

249.

Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellatius,

Joanni D antisco.
Kod. Sap. XVII, fol 209.

Rme. in C hristo pater et dne. frater et am ice charissim e. M irum vel

alienum hoc videri non debet Dtioni. vrae. rm ae., quod ego rarius ad illam
scribam , M tas. enim regia paucos adm odum m ittit istuc nuntios, a quibus quum
ego discedo, nescio cui tuto litteras m eas com m ittere ad vram. rm am . D tionem .
possem , tam etsi hoc tem pore nihil habeam , quod scribendo ad illam secretum
esse op o rteat; sed utcum que est, de silentio m eo velim , ut m e hab eat fam ilia
riter excusatum et illud aequi bonique consulat, non fit enim vel negligentia
vel oblivione, sed quia ita res est, ubi enim id vel h o n o r vel utilitas Dtionis.
vrae. rm ae. exposceret, non silerem profecto, vel si quotidie scribendum foret.
Hic apud nos proxim e praeteritis diebus in personis publicis ordo com
m utatus est, m ortuo enim archiepiscopo G nesnensi, quum ego ex certis h o
nestis rationibus noluissem hinc G nesnam m e transferre, subrogatus est in locum
illius rmus. dnus. M athias, epus. Cujaviensis, ad ejus vero C ujaviensem ep i
scopatum dnus. Jo annes C arnkow ski, epus. Prem isliensis, suffectus, Prem isliensi
episcopatu ad dnum . Jo an n em C hoyenski archidiaconum translato, cui om nia
sacerdotia cum episcopatu reservabuntur. Ex sacerdotiis autem , quae habuit
dnus. Carnkow ski, episcopus Prem isliensis, praeposituram C racoviensem , ad
quam jus patronatus habui, ego contuli dno. Jo an n i T harnow ski, filio dom ini
palatini Russiae. Skarbim iriensem vero praeposituram Mtas. regia contulit dno.
Stanislao

237
Stanislao O lyesnyczki; scholastriam Sandom iriensem contulit etiam M tas. sua
dno. Slanislao Tarlo, adem pto illi plebanatu Sandom iriensi, quem M tas. reginalis Italo cuidam im petravit. Scholastriam autem Lanciciensem , insigne sacer
dotium , quod dnus. episcopus C ujaviensis, archiepiscopus G nesnensis designa
tus, hactenus tenuit et habuit, M tas. regia contulit d n o .|N ic o la o Sam osczki,
qui praeposituram V oynicensem resignavit dno. Vilhelm o Jaroczki, reginalis
Mtis. servitori, de quibus om nibus in Urbem pro confirm atione m agnis itine
ribus m issus est nuntius.
S aepius contuli cum Mte. regia de reditu Dtionis. vrae. rm ae., quam cupio
ex anim o tandem videre incolum em , sed M tem . suam adducere non potui, ut
ad revocationem rm ae. Dtionis. vrae. hoc tem pore consentiret, nam quum ita
factum est, quod post m issum in H ispaniam dnum . Leviczki tam diu a caesare
no n discessit Dtio. vra. rm a., qu o ad G erm aniam descenderet, arripuit occassionem
M tas. sua propter m ulta ardua R eipublicae~negotia D tionem . vram. rm am . istic
retinendi, quam scit pro h onore et ex dignitate sua istic om nia curare. N unc
etiam et aliud in prospectu habet M tas. s u a ; si enim concilium generale forte
celebrabitur, adjuncto alio quopiam oratore ad latus Dtioni. vrae. rm ae., nem o
m elius et m andata referre et locum Mtis. regiae cum dignitate sustinere praeter
illam posset, quae per tot annos optim e didicit, quid in istis excelsis locis et
aulis facere et dicere cum decoro conveniat. Q uare ego Dtionem . vram. rmam.
plurim um rogo, non fastidiat aliquantisper m uneris istius sui curam , paulo
enim tem pore adhuc exacto, quum caesar G erm aniam relinquet, Dtio. vra. rma.
cum sum m o om nium plausu et suo ingenti honore ad cum ulatam Mtis. regiae
et reginalis gratiam huc revertetur felix. C eterum com m endo ex anim o vrae.
rm ae. Dtioni. filium dni. Petri Dluski, mei boni servitoris, et cupio illam bene
et feliciter valere. Dat. Crac. 25 Julii 15311).

2 5 0 . Joannes Chojefiski, epus. Prem isliensis,

Joanni D antisco.
Bibi. ks. Czartor. kod. 1595, (list oryginalny).

Rme. dom ine, am ice charm e. et observande. D abit (uti m ihi persuadeo)
veniam D. v. r., quod ad illam rarius scribo, quam m utua am icitia nostra p o
stulet. Nam quem adm odum anno superiore excusavi' non incuria neque negligentia hoc adm ittitur, sed partim avocantibus curis, partim quod ignorem ,
q u an d o ad eam nunctii proficiscantur, vel m e contingit abesse ab a u la ; u t
cum que tam en accidit, velim de m eo erga se am ore v. r. D. hoc sibi p ersu a
deat, quod de fratre germ ano, m e videlicet nihil non facturum , ubi possem
com m odare honori, rebus et fortunis v. r. D om inationis. Cui hoc quoque
adnunctiare volui, me ante non m ultos dies ex ordinatione divina et serm orum .
principum nostrorum clem entia per sublim ationem in episcopatum Prem islien
sem auctum esse dignitate pontificali. S ublato etenim e vivis rm o. olim archipraesule G nesnensi, surrogatus est illi d. C ujaviensis, et h uicsuffectus d. Karnkowski, m eus praecessor. H aec ideo v. r. D. significo, quod non dubitem ju
cundam esse ei m eam provectionem , quae etsi absque opim is proventibus sit,
tam en
') Dat dopisal w kodeksie Gorski.

238
tam en quia per hanc scalam plurim i m ajora conscenderunt, ego q u o q u e spe
hac fretus, cogor in aula adhuc versari, ita enim sum obstrictus. D e revoca
tione D. v. r. per om nem occasionem supplico principibus nostris, quorum
m entem jam ad hoc cerno esse propensam , ut jam tandem finem faciant citto
laborum et exilii tam diuturni v. rm ae. D., cui precor felices annos. Dat.
C racoviae XXV Julii anno D om ini MDXXXI.
V. r. D. Jo. Choienski, e. Prem isliensis, ssrt.
Rmo. dom ino dno. Joanni, D ei gratia epo. Culm ensi, apud caesaream M ajestatem sermi.
regis Poloniae oratori, am ico carissimo et observando.
Dat. Cracoviae 25 Julii, red.: Bruxellis ultima Augusti.

251.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Carolo quinto, im peratori.

Teki G6rskiego, nr. 1480 (odpis G orskiego). Kod. Sap. VIII, 255.
Kod. Op. XIII. 104. Kod. Karnk. XIII. 105.

Kod. Jag. nr. 249.

Serm e, ac excelentissim e princeps etc. Q uum hic nonnulla alia hoc tem
p ore ap u d nos ageret orator sermi. Joannis regis, egit hoc etiam diligenter,
ut intercessione et opera nostra apud serm am . M tem. vestram interposita obti
nerem us publica fide litteras oratoribus, quos a se isthuc ad M tem . vestram
serm am . m ittere vellet. Q uam operam quum honeste negare illi non potuim us,
m ittim us ad M tem , vestram praesentem nuntium nostrum , a qua m ajorem in
m odum rogam us, ut publicae fidei litteras hisdem oratoribus illius concedere
dignetur, quibus illi freti et venire ad M tem. vestram serm am . stareque et mdrari ap u d illam et rursus ad propria redire tuto et sine offensione aliqua vale
ant. In quo non m odo nobis gratificabitur M tas. vestra serm a., sed publicis
etiam rationibus non m ediocriter consulet et com m odabit.
C eterum in aliis negotiis nostris nostro nom ine ap u d M tem. vestram re
ferendis, n e scribendo m olestiam illi afferam us, com m isim us reverendo patri
dno. Jo an n i D antisco, episcopo Culm ensi, oratori nostro, ut illa om nia bis Mti.
vestrae serm ae. per occasionem exponat. Cui dicenti ut attentionem benevolam
accom odare et fidem indubiam praestare velit serm a. M tas. vestra, illam dili
gentissim e rogam us. Q ii nos vicissim om ni officio et observantia nostra ad
om nem occasionem praesto futuros pollicem ur. C om m endam us nos am ori et
benevolentiae fraternae serm ae. Mtis. vestrae. Q uam in sum m o isto celsitudinis
gradu sem per felicissim am et quam diutissim e salvam ac incolum em esse v e
hem enter optam us. D atum C racoviae, 25 Julii anno dni. 1531, regni nostri
an n o XXV.

2 5 2 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Ferdinando, r e g i Romanorum etc.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny). Teki G orskiego, nr. 1478 (odpis G orskiego), Kod.
Sap. VIII, 253. Kod. Jag. nr. 250. Kod. Op. XIII, 105. Kod. Karnk. XIII, 106.

Serm e. etc. Ab initio belli de regno U ngariae suscepti nulla re m agis

im pediebam ur, quom inus concordia et pax, quam sedulo inter M tem . vestram
serm am .

239
serm am . et illius adversarium m agno etiam im pendio nostro suadendo cura
bam us, quam assidua utrinque arm orum concertatione, in q u a praepeditos et
inflam m atos dissidentes anim os neque ad pacem am plectendam flectere neque
a bello vicissim exercendo persuasione cohibere valuim us. Q u o d im pedim en
tum quum annales indutiae m utuo consensu utrinque n u p er receptae sustulisse
videantur, firm e nobis persuadem us, anim um q uoque tam vestrae Mtis. serm ae.
quam illius adversarii fore ad concordiam et pacem nunc, quam antea, longe
propensiorem . In qua quidem occasione, ne tem pus ad rem bene gerendam
com paratum nihil agendo inaniter absum atur, operae pretium nos facturos
censuim us, si jam ea, quae ad concordiam attinent, apud M tem . vestram agere
et prom overe incipiam us. Q uoniam vero ea sem per fuit in ista re instituti
nostri ratio, ut nihil tem ere vel im portune et non explorata prius voluntate
Mtis. vestrae serm ae. inchoem us, priusquam ad alia quaecum que descendam us,
p raem ittendum hunc cubicularium ad M tem. vestram serm am . duxim us. Q uam
plurim um rogam us, ut deliberationem anim i et cogitationis suae nobis aperire
velit, an negotium concordiae inter se et suum adversarium aggredi per nos
cupiat et q uibus m odis, quove in loco, vel an per oratores facere et inchoare
n os id velit, u t cognito Mtis. vestrae consilio nos qu o q u e officium nostrum
recte ad necessitatem accom odare et pro occasione m oderari valeam us. Q uod
vestram serm am . M tem. pro ea, qua est in rem publicam Christianam afflictam
et calam itosam pietate, facturam esse non dubitam us. C ujus nos am ori ex
anim o com m endam us optam usque, ut D eus om nipotens M ajestatem vestram
serenissim am servet sem per cum suis om uibus incolum em et felicem. D atum
C racoviae die XXV m ensis Julii anno dni. 1531, regni vero nostri X X V 1).
S igism undus rex subscripsit.

253.

Sigism undus primus, rex Poloniae.

Joanni Zapolya, r eg i H ungariae.

Teki G orskiego, nr. 1475 (odpis G orskiego). Kod. Sap. VIII, 251. Kod. Jag. 257. Kod.
Op. XIII, 94. Kod. Karnk. XIII, 102.

Q uum retulisset nobis m agcus. Jeronim us de Lasko, vajew oda Transsilvaniensis et palatinus Siradiensis et orator Mtis. vestrae serm ae., com prom issum
fuisse in nos per utrosque com m issarios V issegradi n u p er congregatos de co n
troversia ratione castellorum per M tem . vestram serm am . diebus, qui indutias
trim estres et annales m ediabant, interceptorum postulassetque a nobis Mtis.
vestrae nom ine, ut id ipsum m unus arbitri susciperem us, fecim usque id non
inviti vestrae M tis. c a u s a : verum quum tanti m om enti negotium sententia dif
finire non m odo sit difficile, sed plerum que odiosum , m aluissem us id jam per
dictos com m issarios com positum et transactum audire, quam de illo judicio
nostro arbitrari, satisfacientes desiderio Mtis. vestrae pronuntiavim us sententiam
nostram arbitralem . Q uam cum praesentibus scriptam et obsignatam Mti.
vestrae m ittim us.2) A qua plurim um rogam us, ut illam boni consulere et sine
offensione et disciplicentia approbare velit.
N os
') W kodeksie Jagielloriskim mylna data 25 Junii. 2) Cfr. nr. 238.

240
N os enim hoc, q u o d edixim us, m agis ad rem pertinere, quam quidquam
aliud judicavim us. V erebam ur siquidem , ne alia sententia prolata vel invidiam
nobis com pararem us vel ad concordiam conciliandam aditum praecluderem us,
praesertim quum hoc tem pore et Mtis. vestrae serm ae. et adversae partis b en e
volentia indigeam us, ut in suadenda et concilianda concordia et pace proficere
possim us. Id quod M tem . vestram pro bono publico facturam esse confidim us.
C ujus nos am ori et benevolentiae fraternae com m endam us optam usque ex anim o,
ut et felicissim a sit sem per et optim e salva ac incolum is.
D atum C racoviae XXV Julii 1531, regni nostri 2 5 1),

254.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Joanni Zapolya, U ngariae regi.

Teki Gorskiego, nr. 1481 (odpis G orskiego). Kod. Sap. VIII, 252. Kod. Op. XIII, 103.
Kod, Karnk. XIII, 104.

Q uum hinc a nobis paulo ante discessisset m agcus. S igism undus de H er

berstain, orator sermi. dni. R om anorum regis, habuit obvium ejusdem regis
sui nuntium cum litteris ad se scriptis, quarum exem plum ex itinere ad nos
m isit. In quibus scribit M tas. sua., certo ad se relatum esse, quod nom ine im
peratoris Tureorum obsideri nunc debeat Clysium et alia e regione illius in
pro p inquo arx seu m unitio exstrui. Q uae res quum aperte illi contra indutiarum
pacta esse videatur, quibus non m inus 'M tem . vestram , quam Tureum ipsum
ab hostilibus inferendis devinctum esse conveniat, com m ittit oratori suo p ra e
dicto, ut nobis ista exponat et postulet ea de re a nobis M tem. vestram a d
m oneri. Q uare quum ita ad nos m andato dom ini sui ex itinere orator scripsisset
et nos vehem enter optem us, ne indutiae per alteram partem offendantur, Mtem.
vestram serm am . plurim um rogam us, providere velit ap u d im peratorem T ureo
rum et ejus praefectos, ut C lysium et alia loca ditioni serm i. dni. regis R om a
n orum subjecta non oppug n en tu r, ne quid sub tem pore indutiarum adversus
pacta prom issa attentetur. In quo M tas. vestra rem christiano principe dignam
et utrinque ad concordiam et pacem sum m opere utilem praestabit. C om m en
dam us nos am ori etc. Cracoviae, 25 Julii 1531, regni nostri 25.

255.

Sigism undus primus, r e x Poloniae,

M auritio, episcopo V arm iensi.

Teki Gorskiego, nr. 1483 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Tom ickiego) Kod. Sap. VIII,
313. Kod Op. XIII, 175. Kod. Karnk. XIII, 177.

Rme. in C hristo pater, sincere nobis dilecte. C om m endam us in hoc stu

dium et officium Paternitatis vestrae, quod de his, quae in responso legationis
fuerunt obm issa, scriptis suis nos certiores fecerit tam de castro M arienburgensi,
quam de veteri contributione in terris P russiae nondum persoluta. Et quidem
quod
) W kod. Karnkowskiego data 26 Julii. Na m arginesie m inuty w Tekach jest data XV
Julii. U m ieszczam y jed n ak ie list pod datq 25 lipca, bo t dat$ ma koricowy tekst listu. Koncept
m o2e b y l zrobiony 15, a list w yslan y 25 lipca.

241
q u o d ad castri M arienburgensis provisionem attinet, res haec est nobis curae
et post paucos dies m ittem us illuc hom inem nostrum , qui illa ratione, ut p r a ?
fectus fuit olim G olaw inski et Jacobus Rosnow ski, arci M arienburgensi praesit.
A bsente enim capitaneo, m agnifico palatino Posnaniensi, et aegro existente
castellano G edanensi, expedit, ut arci illi nostrae ita consulatur.
C eterum de contributione veteri retenta m andavim us dom ino B alinski, ut
illam serio et procul om ni cunctatione exigat. N am ea in solvendo negligentium
tarditas est nobis perm olesta et, nisi propediem de residuo respondeatur debite
a contum acibus, im punitum id nos relinquere illis non patiem ur.
D e cisa in B ransberk, civitate P aternitatis vestrae, im posita, quid aliud
nu n c constituere debeam us, non intelligim us, nisi ut P aternitas vestra seq u e n
tibus annis illam exigi faciat, quam nos, q uando erit plene exacta, arbitrio
nostro distribuem us. B ene valeat P aternitas vestra. C racoviae die XXV Julii
an n o 1531, regni nostri XXV.

256.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M auritio Ferbero, epo. W armiensi.

Teki Gorskiego, nr. 1482 (minuta M aciejow skiego z popr. Tom ickiego). Bibi. ks. Czartor. kod.
403 (list oryginalny). Kod. Sap. VIII, 312. Kod. Jag. nr. 272. I<od. Op. XIII, 174.
Kod. Karnk. XIII, 176.

Rm e. in C hristo pater et d om ine frater et am ice honorandissim e. M agna

m e m olestia affecerunt ludi illi, quos E lbingi, bachanalium tem pore ad reprae
sentandos m ores et vitam sum m arum ecclesiasticarum personarum carpendam
celebratos, m ihi vra. rm a. D. perscripsit. V erum rursus consilium D. vrae.
rm ae., quo, ut ei m alo succurreret, usa est, m agnopere m e consolatur. O p p o r
tunius enim n eq u e m agis com m odum nihil excogitari ad hoc potuit, quam
q u o d D. vra. rm a. referendo hoc ad publicum senatus istius P russiae au d ito
rium praestitit. In praesentia quorum quum receperunt consules E lbingenses,
p oenas se repetituros ab authoribus delicti ejus, confido ego illos praestituros
esse. Q uod si m inus praestarent, hoc m ihi videtur factu com m odissim um , ut
D. vra. rm a. litteris suis hanc rem ad Mtis. regiae cognitionem referat. Q uod
ubi erit, nihil m o rab o r ego, quod reliquum est, procurare, ut scilicet ad cives
illos E lbingenses dentur m andata M tis. regiae necessaria.
D e rationibus G edanensis civitatis labefactatis jam ante et ab illustri d o
m ino in Prussia duce et ab aliis m ulta intellexit M tas. regia. Cui rei, ut con
sulat, constituit m ittere illuc nunctium suum cum opportunis instructionibus et
m andatis ad prim ores et consulatum illius civitatis.
Affini D. vrae. rm ae. dom ino Jacobo Reesz, sicut postulavit, im m unitatem
a bellica expeditione im petravi, quam cum praesentibus D. vrae. rm ae. mitto.
P ropter aegritudinem dom ini castellani G danensis et propter nim iam a b
sentiam dni. palatini P osnaniensis, decrevit M tas. regia praeficere castro illi
aliquem custodem , vigilantem et industrium hom inem , qui illic et assiduus et
b en e m unitus praeesse et in tuto arcem servare posset.
Q uod
A cta T o m iclan 3 .

T o m u s X III.

16

242
Q uod vero tam liberaliter m ecum egit D. vra. rm a. in causa scribae et
servitoris mei Alberti Kijewski, plurim as illi ago et habeo gratias. R eputo enim
id ab sincero illius erga m e affectu et singulari benevolentia proficisci. Q uod
q uanto m agis m ecum cogitans agnosco, tanto chariorem m ihi benevolentiam
et am icitiam D. vrae. rm ae. efficio. In qua illi vicissim respondere m e posse
n o n tam libenter quam necessario opto et om ni data occasione curabo, ut haec,
quae in ea causa facit, illi om ni studio et am icis officiis referam.
C om m endo m e am ori et benevolentiae fraternae D. v. rm ae., quam sanam
et felicem sem per esse vehem enter opto. D at. C racoviae die sancti Jacobi
A postoli, anno D om ini M DXX XI1).
E jusdem vrae. rm ae. D. Petrus, episcopus C racoviensis et vicecancella
rius, ssrt.
Rmo. in Chro. patri dno. Mauritio, dei gratia episcopo Warmiensi, fratri et amico honorandissimo.
11. Augusti 1531. A git de exhibitis K ijewski gratias.

257. Sigism undus primus, r e x Poloniae,

Benedicto de Zentlaria, capitaneo castri Lewa,
sermi. Joannis reg is factori generali.
Kod. Sap. VIII, 263. Kod. Jag. nr. 251.

E gregie, sincere nobis dilecte. Vigilantia, cura et sollicitudo tu ae Since

ritatis, quam habet geritque de rebus serm i. regis sui nostrisque et carissim ae
filiae nostrae, est nobis adm odum grata, adeo quidem , ut vehem enter delectem ur
in tanta tu ae Stis. erga nos observantia et propensione, quam et collaudam us
et singulariter habem us com m endatam , rationem ipsius posthac habituri. Et
quam quam nihil dubitam us, cessura D eo juvante feliciter om nia serm o, dno.
regi vestro, tam en non possum us non probare hanc tu ae Stis. futuram provi
dentiam , m odo in hac praesenti isthic rerum perturbatione fortes om nes vos
praestetis viros, principem que et regem vestrum consiliis et m onitis juvetis et
confirmetis. N ecesse enim est de m agnis rebus m axim os exoriri tum ultus.
Q uum autem salva atque incolum i ista regia M te. nobis convenire non videtur,
u t aliquid de bonis illius attentem us, tua Stas, eas, de quibus scribit, arces
ceteraque om nia, quae ipsa scit pertinere ad filiam n o stra m 2), in com m issa et
com m endata sibi fide retineat et alios suos sodales ad idem faciendum hortetur.
Q u od nos illi om ni favore et gratificatione nostra per oblatam occasionem
referem us.

2 5 8 . Andreas Cricius, episcopus P locensis,

Petro T om icio, epo. Crac., vicecancellario.
Kod. Sap. VIII, 295. Kod. Jag. nr. 313. Kod. Kom. Criciana, nr. 226.

Rme. mi dom ine. A dvolarunt huc nuper a dom ino duce Prussiae dom inus
Laski cum dom ino A ndrea P osnaniensi et peracto tantum ap u d m e prandio
rursus
) D. 25. 7. 1531. 2) O dnosi si$ p ew n ie do spadku krolew ny Izabelli po matce Barbarze Zapolyi, pierw szej 2onie Zygm unta I.

243
rursus avolarunt. Ex dno. Laski inter alia, quae non libenter audivi, intellexi,
ipsum dnum . d u cem ~ non esse contentum de absolutione sui in negotio elec
tionis venireque Ip s u m ad conventum futurum et nobiscum disputare tam in
senatu quam coram nuntiis terrarum velle, non alium tam en culpare, quam
M tem . reginalem et nos spirituales. Et quum dnus. Laski quaereret a me, q u o
m odo illius argum ento respondere poterim us, quo in hunc m odum utitur, si
locum habeo, cur sedere non d eb e o ? si os habeo, cur non debeo loqui?, dixi
privilegium ejus facile pro nobis responsum esse, in quo expressum est, quod
locum h ab ere debet Mti. regiae propinquiorem . In electionibus vero reges a d
esse non solent, ideo sequitur, illum in electionibus locum non habere, sed in
illis duntaxat conventibus, in quibus adest M tas. re g ia ; alioquin oporteret id
aliter in privilegio describere. Profecto non carent m ysterio conatus ejusm odi
tam pertinaces, expediretque paulo diligentius futuris prospicere. Latet enim ,
nisi m e om nia fallunt, latet, nescio quis anguis in herba, atque utinam foris
tantum . C etera coram dante dom ino in synodo.

259.

P. Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, epo. Plocensi.

Kod. Sap. XVII, fol. 451 v. Cod. Epist. etc. XI (Epist. Tomicii) pag. 135.

Rme. in C hristo pater et dne. nepos charissim e. Laboravi hactenus de

o b tin en d a dom o illa Piotrcoviensi pro D tione. vra. rm a., sed nihil hucusque
effeci im pedientibus nos com petitoribus, qui et praeventione petitionis factae et
argum entis dissuasoriis apud M tem . regiam nos oppugnant. Inquiunt enim ,
decere m agis, ut egentiori dom us instructa et aedificata detur, quum epi. P lo
censis tantas explicent facultates esse, ut sine m ulto incom m odo dom um pro
necessitate et h o nore tam suo quam successorum a fundam entis erigere facile
possit, adjicientes etiam , q u o d Dtio. vra. rm a. et aream am plam et in dom o
plebanali Piotrcoviae jus hospitii hab eat et alia id g en u s m ulta. Ad quae ego
m eis rationibus etsi m odestis, justis tam en respondens, egi diligenter cum regia
et reginali M te., ut m eae et Dtionis. vrae. rm ae. petitionis rationem habere
d ignarentur. Id q u o d illarum Mtes. confido facturas.
L audo plurim um , D tionem . vram . rm am ., intellecta sententia et voluntate
regiae et reginalis Mtis., m utasse consilium de confundendo suffraganeatu cum
abbatia Plocensi. N am id laudabilius honorificentiusque puto, ut alius abbatiae
dignitatem , alius episcopi titularis honorem et m unus in diocesi Dtionis. v rae,
rm ae. su stin eat; si enim haec conjungerentur, eodem negotio et ab b atiae n o
m en antiquaretur et titularis episcopi hum ilitas in excelsum am plitudinis gradum
se erigeret, quum tam en utile est, episcopos titulares n eq u e nim ium abundare,
u t vigilantiores fiant, neque egere, ut praestare possint m uneri suo operas,
q u o d utrum que diocesani episcopi facilius m oderantur, si de suo, sicut illos
decet, sum ptus suffraganeis suppeditaverint, quo etiam ipso consulitur per epi
scopos, n e consecratores fiant term inatores.
E go hinc ad paucos dies secedo in rus, anim i recreandi causa, unde quum
rediero, et de dom o et de aliis, quae erunt, faciam D tionem . vram. rm am . cer
tiorem .
16*

244
tiorem . H odie obiit diem suum d. R aphael Cotheczki, canonicus ecclesiae m eae.
C om m endo m e am ori et benevolentiae fraternae vrae. rm ae. D tionis., quam
dnus. D eus diu servet sospitem et felicem. Dat. C racoviae, die 26 Julii anno
dni. 1531.

260.

P. Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Lucae de C iechanow, abbati P locensi,

Kod. Sap. XVII, f. 451 v. Cod. Epistol. etc. XI, (Epist. Tomicii), pag. 135.

V enerabilis dne. frater et am ice in C hristo charissim e. Ea, quae nobis

scripsistis de uniendo perpetuo suffraganeatui Plocensi abbatia vestra, et nobiscum perpendim us et cum M te. regia ac reginali contulim us, quae om nia ut
M tibus. suis ita et nobis non videntur expedire ra tio n ib u s m onasterii vestri,
praesertim his turbulentis tem poribus. Q uare consulim us vobis, ut istis co n
siliis positis m unus vestrum , ad quod vocati estis, sedulo et officiose in D o
m ino obeatis.
S ubditi vestri iterum huc accurerunt, ut contra ju ra vra. et m onasterii vri.
jus civitatis sibi obtinerent, sed nobis intercedentibus nihil o btinere potuerunt
n o sque decretum illud, q u o d pro vobis est factum , libenter litteris regiis co n
firm ab im u s1). Sed quia tam cito scribi non potuit confirm atio, alio tem pore
illam vobis m ittem us. B ene valeatis et felix sitis. D atum .

261.

N icolaus Szydlow iecki, cast. Sandomir., tesaurarius,

Joanni D antisco.
Bibliot. ks. Czartoryskich, kod. 1595, nr. 103 (list oryginalny).

R everendissim e dom ine, dom ine et am ice charissim e ac honorandissim e.

Plurim am salutem et faustos ad vota successds. Lentius ecquidem com m eant
inter nos litterae, am oris et benevolentiae nuntiae, sed est in causa, q u o d Do.
vra. rm a. n unquam p rio r voluit rum pere silentium , tum q u o d ad m ultos hic
regni proceres scribens, m e veluti oculis conniventibus praeterierit. At ego pro
m eo in illam am ore et observantia, nam eam feci sem per plurim i, volui Do.
vram. r. in scribendi officio antevertere, sim ul ac gratulari et vere et ex anim o
gratulari illam in tam insignem ac grandem episcopatus dignitatem evectam
esse, sed n o n im m erito ob ejus m orum candorem , prudentiam , eruditionem ,
rerum insignem usum , quo lo nge reliquis praestat, ut non m inus certe episco
patum ornare, quam ornari ab illo conspicitur. P raestet deus, ut tanto m unere
illi diutissim e perfungi liceat.
In novis ap u d nos ea ferm e su n t: inter serm os. B ohem iae et H ungariae
reges indutiae an nuae conflatae sunt, atque interim agetur utrinque m edio
principis nostri, ut tandem pax firma et integra inter eos sub extrem am m anum
cadere possit. Sacra M tas. dom ini nostri ad arcendam vim M oldavi illius p er
fidi satis justas m ilitum copias in P odoliae fines misit. D om inum Oczieski, fam i
liarem
*) Cfr. nr. 247.

245
liarem illustris dom ini fratris mei, dom ini C racoviensis castellani, proxim is diebus
huc legatum ex Thurcia rediisse atque im peratoris T hurearum in principem
nostrum plenos am icitiae affectus renuntiasse, tan tasq u e et tot hom inum copias
suae Mti. auxilio adversus illam M oldavicam pestem , quantas usus necessarius
desideraverit, legaturum esse, si ab incepto desitum nollet. Sed scio de hiis
atque illis rebus ab aliis sat esse eidem perscriptum . M odo reliquum est, ut
rogem us D eum max. opt., ut eam tem porum tranquillitatem et pacem , quae
nunc ap u d nos est, quam diutissim e retineam us. N am vix unquam m inus fuit
nobis cum belli furiis, atque sub hoc tem pus.
R ogo m ag nopere Do. vram. rm am ., dignetur hujus nobilis adulescentis,
filii dom ini M yskowski Laurentii, castellani B iecensis, favorabilem habere ra
tionem , nam dnus. M yskowski frater m eus est, illique mei contem platione ubique
consilio et auxilio praesto esse, pro quo officio parem gratiam Do. vrae. rm ae.
ubique referre m inim e gravabor. Cui m e quam possum m axim e com m endo,
atque illam ut D eus diu florentem et incolum em tueatur, precor. Dat. C raco
viae 26 m ensis Julii MDXXXI.
N icolaus a Schydlowiecz, castellanus Sand. ac regni P oloniae thezaurarius, tum O sw iancim iensis et Z athoriensis ducatuum , R adom iensis, O lstinensis,
K rzepicensis et G rodecensis etiam capitaneus,
v r a e . r. D. t o t u s q u i d q u i d e s t , m a n u s u a .
Rmo. dom ino, dno. Joanni, epo. Culm ensi et apud caesaream et catholicam M tem. sermi.
regis Poloniae oratori, amico charissimo et honorando.
Dat. Cracoviae 26. Julii, red: Bruxellis 31 Augusti.

262.

M athias D rzew icki, electu s archiepus. G nesnensis,

M auritio Perbero, epo. W arm iensi.
Bibi. ks. Czartor., kod. 249, nr. 48 (list oryginalny).

Rme. in C hristo pater et dne. am ice et frater singulariter carissim e et h o

norande. Salutem in dno. et optatam felicitatem cum sui recom m endatione.
Sum nu n c valde o neratus curis non m ediocribus circa expeditionem ejus archiepiscopatus, tum etiam ut provideam , ne vacante sede direptiones bonorum , uti
fieri solet ex m orte ecclesiasticorum , patrentur, et ut tanto facilius rapinas abi
gerem , septem m ilibus annum gratiae redem i et posui om nia b o n a in m anus
adm inistratoris et capituli. In adm inistratorem vero electus est cancellarius
m eus, ubi enim solerter hoc m odo non providissem , nihil propinqui castra in
m anibus h abentes reliquissent intem ptatum ad diripiendum nova et vetera, et
qu o d reliquum est, destruxissent, destructionibus destructiones addendo. Licet
vero occupatus hisce curis sim , nolui silere cum r, D. vra., sed saltem his
eandem com m overe, ut mei sit m em or, utque m e solito am ore p rosequatur et
per occasionem scribat. S pero ego, circa festum A ssum ptionis breve advola
turum , u t possessionem bonorum accipiam us et sic nova cura erit circa rerum
transvectionem ,

Nova

246
N ova nobiscum non alia sunt, nisi quod Tureus serm um . nostrum regem
m agna am plectitur hum anitate, m ira offerens, et quod vult habere fram eam
erectam adversus hostes suae M ajestatis. E t propterea in indutias annales co n
sensit, intuitu regis nostri, inter reges dissidentes, quae jam ap p ro b atae sunt et
du raturae ad ultim am Aprilis inclusive. Interea vero Tureus vexat Lisbonenses
et S oldanum ; caesar autem catolicus, ex vi com prom issi, tulit sententiam inter
sum m um pontificem et ducem Ferrariensem in controversia dudum ventilata
e t m ulto sanguine rubricata in hunc videlicet m odum , ut Ferrariensis quaerat
et obtineat veniam a sum m o pontifice pro erratis et ut deinceps n o n erret et
sit o b seq u en s; et sum m us pontifex debet eidem reconciliato gratiam donare.
Idem dux debet solvere jam nunc sum m o pontifici 7 m ilia florenorum pro re
tentis et deinceps annis singulis tribuet centum florenos, libram puri argenti
et centum arm igerorum solvetque pro investitura centum m ilia ducatorum in
d u abus ratis. Serm us. princeps noster cum sua sobole inclitissim a bene valet.
Vra. vero r. D. optim e et longaeve bene valeat m eque, ut solet, am et. Ex Volborz 26 Julii 1531.
M athias, Dei gratia episcopus Cujaviensis, electus et postulatus G nesnensis.
Illustris princeps P russiae, quod nobis jocundum est, speret bonam pacem .
N ec m inis m oveatur, dum m odo dissim ulet et nihil ex tim ore ap u d caesarem
agat, ut tim or ansam non praebeat.
Rmo. in Chro. pri. et dom ino Mauritio, dei gratia episcopo Varm iensi, dno. am ico et fri.
praestantissim o et observando,

2 6 3 . Sigism undus primus, rex Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny). Teki G orskiego, nr. 1484 (odpis Gorskiego). .
Kod. Sap. VIII, 247. Kod. Jag. nr. 256. Kod. Op. XIII, 96. Kod. Karnk. XIII, 96.

Serenissim o principi et dom ino F erdinando, divina favente clem entia R o

m anorum regi sem per augusto ac G erm aniae, H ungariae, B ohem iae, D alm atiae,
C roatiae, Sclavoniae etc. regi, infanti H ispaniarum , archiduci Austriae, duci
B urgundiae etc., com iti Tirolis, fratri et consanguineo nostro charissim o ac h o
norando, Sigism undus, Dei gratia rex Poloniae, m agnus dux L ithuaniae, R us
siae, Prussiae, M asoviaeque etc. dom inus et heres, salutem et m utui ac perpetui
am oris continuum increm entum . Serenissim e princeps et dom ine frater et co n
sanguinee noster charissim e ac honorande.
A gens hic n u p er apud nos m agnificus S igism undus de H erberstain, orator
M ajestatis vestrae serenissim ae, postulavit a nobis illius nom ine, ut contro
versiam de nonnullis m unitionibus in Transsilvania sub interstitio trim estrium
et annalium indutiarum per adversarium M ajestatis vestrae interceptis, de qua
V ischegradi com m issarii tam vestrae M ajestatis serenissim ae, quam ejusdem
illius adversarii in nos solenniter com prom iserunt, dispiciendam et dijudicandam
susciperem us. Q u o d etsi nos quidem M ajestatis vestrae causa facturos esse
non gravatim recepim us, m aluissem us tam en, ut ea controversia et difficultas
vel non exorta fuisset vel illic V ischegradi per com m issarios com posita et tran s
acta

247
acta fuisset. Q u ia vero hoc non successit et nos arbitri officium suscepim us,
visis allegationibus, deductionibus et inform ationibus hinc inde per oratores
tam M ajestatis vestrae serenissim ae quam etiam adversae partis propositis et
exhibitis ac om nibus, quantum per tem poris angustiam licuit, perpensis, sen
tentiam nosta authoritate arbitrali eam tulim us et pronunctiavim us, quae nobis
in praesens et ad aequitatem proxim ior et ad controversiae subm ovendae rationes
m agis utilis esse videbatur. Q uam M ajestati vestrae cum praesentibus scriptam
et m anu atque sigillo nostro com m unitam m ittim us. E t plurim um ab illa ro
gam us, ut id, q u od nobis aequum decernere visum est, et bo n i consulere et
ap p ro b are dignetur. C om m endam us nos am ori et benevolentiae fraternae M a
jestatis vestrae serenissim ae, quae ut sit felicissim a et recte sem per sum suis
om nibus salva atque incolum is, vehem enter optam us. D atum C racoviae die
XXVI Julii an n o D om ini MDXXXI, regni nostri anno XXV.
S igism undus rex subscripsit.

264.
Sigism undus primus, rex Poloniae,
castellano S trigon ien si e t ceteris r eg is Perdinandi
officialibus ac nuntiis.
Teki Gorskiego, nr. 1485 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Tom ickiego). Kod. Sap. VIII,
248. Kod. Jag. nr. 247. Kod. Op. XIII. 97. Kod. Karnk. XIII, 97. Kod. bibi. Jagiell. 44.

M agci. sincere nobis dilecti. Q uum in tractatu annalium indutiarum nuper

V issegradi per com m issarios sermi. dni. R om anorum etc. regis, ac ejus adver
sarii celebrato conventum id inter cetera fuisset, ut castra ab utraque parte
b in a custodiae nostrae et illris. dom ini G eorgii, S axoniae ducis, in m odum
sequestri com m itterentur nosque ad postulationem utriusque serm i. regis et
sim ul, ut reipublicae Christianae com m odis consulerem us, assensum ad hoc
nostrum praebuerim us, designavim us pro parte nostra ad singulas arces sin
gulos hom ines subditos et fideles nostros, ex quibus ad arcem Strigoniensem
g enerosum C asparum M acziejowski, dapiferum terrae nostrae Sandom iriensis,
ad arcem vero V issegradensem inferiorem n o b i l e m ..............x) Jastrzem bski,
tribunum C alissiensem , aulicum nostrum , m ittim us. Q uibus m andavim us, ut
curam et custodiam istarum arcium nom ine nostro suscipiant illasque p o st tra
ditionem sibi factam gub ern en t et tueantur. Q u o d S inceritatibus vestris p ra e
sentibus litteris declaram us, postulam usque ab illis, ut secundum conditiones
annalium indutiarum illis et castra tradere et curam adm inistrationem que libe
ram in eisdem exercere perm ittant et in his, quae nom ine nostro S inceritatibus
vestris dixerint, illis plenam fidem adhibeant. F acturae Sinceritates vestrae rem
officio suo dignam et nobis gratam . D atum Cracoviae 27 J u lii8) 1531, regni
nostri 25.

) Imi nie wpisane. *) Dat? t? ma kodeks Opalinskiego.

Julii.

Inne kodeksy rnajq ty lk o :

248
265,

N ic o la u s C o p e rn ic u s , c a n o n ic u s W a rm ie n s is ,
M a u r itio F e r b e r o , ep o . W a rm ie n s i.
Bibi. ks. Czartor. kod. 284, nr. 55 (kopja).

R everendissim e in C hristo pater et dom ine dom ine generose. P ost debitam
observantiae et reverentiae exhibitionem . Recepi litteras r. D. vrae., quas denuo
m anu propria ad m e scribere dignata est, prim um adm onitionem continentes,
super quibus rogo hum illim e r. D. v. non latere, quod m ulier illa, de qua
r. D. v. scribit ad me, nullo m eo consilio vel facto nuptui data est, sed quum
ita evenisset, attento, quod illa quondam ap u d m e fideliter servivisset, ego om ni
studio et conatu inducere illos nitebar, uti tanquam honesti conjuges in vicem
m anerent. De quo ausim testari D eum , atque illi, si inquirerentur, utrique fa
terentur. Sed quum illa m aritum im potentem lam entaretur, quod et ille in ju
dicio et extra fassus est, frustra laborabam , nam coram dom ino decano, bonae
m em oriae, nepote r. D. v., deinde coram v. D. custode causam ag e b an t; an
igitur hic vel illa, vel m utuo consensu recesserint, non habeo dicere; sed quod
ad rem pertinet, fatebor D. v., quod nuper a nundinis K onigsbergensibus hac
transiens cum hospita sua ex E lbing m ansit' in dom o m ea in alterum diem.
S ed quum intelligam m alam exinde de m e opinionem , ita rem m eam ordinabo,
ne quis justam hab eat occasionem , qua deinceps m alum de m e suspicaretur,
praesertim adm onente et adhortante r. D. vra., cui libenter in om nibus obptem perare volo et debeo, cupiens servitia m ea sem per esse com m endata. Ex
F rauenburk, XXVII Julii 1531. E. r. D. v. devotissim us N icolaus C opernicus.
Reverendo in Christo patri dom ino Mauritio, D ei gratia episcopo Varm iensi, dom ino suo
gratioso et plurimum colendo.

266.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem ).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine frater m ajor colendissim e. Salutem
et prom ptissim orum obsequiorum com m endationem . Ea, quae de negotio Petri
B ehem scribit illm a. Do. vestra, affatim intellexi ingentique dolore afficior,
G edanenses sic agere, utcum que est. Scribit sacra M tas. regia ad G edanenses
d enuo in hoc negotio, severe ac diligenter com m ittens, ut circa libertatem Petrus
B ehem conservetur, non obstantibus aliquibus litteris in contrarium illis datis.
N ova, quae ex Thurcia et aliunde venerant, proxim is diebus m isi illm ae.
Do. vestrae opera dom ini Ludovici Josti, regii secretarii. N on dubito, quin
om nia salva et integra ad m anus illmae. Do. vestrae pervenerunt. F u eru n t in
illo fasciculo litterae m anu m ea sc rip ta e ; cupio duo b u s verbis certior fieri, num
illas accepit eadem illma. Do. vestra.
N unc nihil aliud novi habem us, nisi quod regia M tas. cum serenissim a
conjuge et liberis gratia Dei rectissim a fruuntur valetudine.
Ex Italia, G erm ania et H ungaria nihil etiam novarum rerum auditur. A pud
Scythas, perpetuos hostes nostros, facta est nunc insignis rerum perturbatio.
Uxor

249
Uxor caesaris Precopensis, soror cujusdam m agni M ursae (sic enim prim ates
appellant), conspiraverat cum aliis proceribus adversus m aritum caesarem , quod
videlicet deberent illi guttur in cubiculo praecidere, quum dorm iret, et alium
caesarem eligere et praeficere illi confusissim ae m ultitudini. D ederunt conspirati
negotium cuidam , quem p u tab an t sibi fidum , ut ad alios prim ores Tartaros
hanc deliberationem perferret. Ille fidus prodidit conspiratores. Et caesar
e vestigio principes conjurationis occidit, duos filios suos funiculo suffocavit,
uxorem cum aliis "duobus filiis trans m are ablegavit, alios m ultos, qui sibi su
specti fuerunt, occidi jussit. H aec et E u stap h iu s1) sacrae Mti. regiae perscripsit
et captivi T artarorum recens adducti, quorum 300 dom inus dux C onstantinus
H elia2) proxim is diebus in cam pis profligavit, retulerunt et confirm arunt. F aciat
dom inus D eus, ut.co llu v ies ista se ipsam arm is conficiat et consum at.
C om m endo m e illm ae. Do. vestrae, quam sim ul cum illma. dom ina conju g e et dulcissim is liberis optim e ac felicissim e valere desidero. D atum C ra
coviae XXVII Julii anno dom ini MDXXXI.
C hristophorus de Schidlowiecz, castellanus
et capitaneus C racoviensis ac regni P oloniae cancellarius etc.,
vestrae illm ae. D. to tu s servitor et frater, m anu sua.

2 6 7 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta).

F erd in an d u s etc. serenissim o etc.

E gregius Jo h an n es D obrow itzki, subcam erarius noster C rem nitiensis, com
pluribus et gravibus dam nis in praeteritis indutiis trim estribus a quibusdam
partis adversae sequacibus, suo loco latius exprim endis, affectus, nosque ob id
supplex obtestatus est, ut ei in recuperandis et com pensandis iis, q u ae sibi
contra tenorem pactorum utrinque susceptorum et initorum ablata et illata fuere,
b en ig n e ap u d Serenitatem vestram adesse velim us, quae quum utriusque nostrum
nom ine et vice ad cognoscendas et term inandas controversias, ablatorum hujus
m odi occasione m otas et m ovendas, assum pta et electa fuerit vigore com pro
missi, ad diem 17. m ensis M aji proxim e elapsi in W issegrado erecti, ipseque
D obrow itzki tantum de nobis sit m eritus per id tem pus, quo servitiis nostris
vacat, ut non solum illi in consequendis iis, quae jure m erito concedi et fieri
debent, assistere opem que ferre oporteat, verum et illum peculiari favore et
benevolentia com plecti et prom overe velim us, eapropter Serenitatem vestram
m ag nopere rogam us et hortam ur, ut pro sua auctoritate justique et aequi o b
servantia ju b ere et efficere velit, ut huic q uoque Jo h an n i m ediante justitia ea
om nia, q uae sibi praefatarum indutiarum tem pore injuste ablata su n t et illata,
restituantur et com pensentur eique nulla querendi am plius occasione relicta
hujus n ostrae intercessionis fructus cedat, quem cuique benem erito servitori et
enorm iter laeso cupim us obvenire atque adeo nobis in eo Serenitas vestra
gratificabitur, ut pari q u an d o q u e id erga eam officio rependere n o n dubitem us.
Q u ae felicissim e valeat. D atum Budvicii 28. Julii 1531.
') Ostafi D aszkiew icz. 2) Eliasz, ks. Ostrogski, syn K onstantego.

250

268.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Janussio, duci Opoliensi.

Kod. Sap. XVII, fol. 474. Cod. Epistol. t. XI (Epist. Tomicii) pag. 178.

111. princeps et dne. affinis noster charissim e. Jo an n es Vieliczki, subditus

noster, habuit istic avanculum plebanum in A ntiqua Cozel in ducatu Illtis.
vestrae. P ost cujus m ortem quia intellexit m ulta esse derelicta, quae, si testa
m entum defunctus condidisset, sibi credit legata fore, petiit a nobis, ut illius
p ersonam Illti. vrae. com m endarem us, quod quum nobis subdito illi n eg are non
licuit, com m endam us eum Illti. vrae. et sim ul postulam us ab illa, ut autoritate
sua illi adesse velit in his, quae aequa et honesta ratione postulare voluerit.
In quo Illtas. vra. rem nobis gratam et officio suo dignam faciet. Q uae bene
valeat. D atum Cracoviae die dom inico proxim o ante festum s. Petri ad vin
cula an n o dni. 1531, regni nostri 25.^

2 6 9 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta).

F erdinandus etc. serenissim o etc.

Q uum nobilis fidelis nobis dilectus S igism undus ab H erberstein, capita
neus in Clam et consiliarius noster, a S erenitate vestra ad nos rediisset, sin
gula, quae nostro ap u d eam nom ine peregit, nobis ordine exposuit atque inter
cetera qu o q u e recensuit, Serenitatem vestram nostro arbitrio tribuisse, quod
dietam et locum , in quibus de m unere virginitatis, de revolutione bonorum d o
talium et ceteris articulis adhuc indecisis serenissim ae filiae nostrae dilectissi
m ae per utriusque nostrum oratores illuc destinandos transigi et concludi d e
beat, nom inare possim us. M aluissem us autem Serenitatem vestram ad peti
tionem nostram de loco et die diffinivisse, sed quum hunc etiam nobis honorem
in iis, ut in ceteris om nibus, deferre non dubitaverit nosque, licet ad praesens
cupiam us diem et locum hujusm odi nom inare et prefigere, nostra tam en ad
sacram caesaream et catholicam M ajestatem , dom inum et fratrem nostrum charissim um , ac dietam im perialem nuper indictam profectio, quam nunc suscipere
et prosequi intendim us, nos invitos ab instituto retraxit, quod ideo Serenitati
vestrae in praesentiarum notificare volum us, ne longius aut m ajori desiderio
illud exspectet, quod tem poris et jam dictae causae ratione fieri non potuit.
Q uando vero regnis patriis nostris redditi fuerim us, de die et loco o pportune
transigem us et concordabim us idque perficiem us, q u o d pro m atrim onii istius
stabilim ento et totali conclusione reliquum ac necessarium fuerit et opportunum .
C eterum accepim us ab eodem S igism undo et litteris Serenitatis vestrae ad
eum per venationem datis, q u ae super diffidatione G eorgii B erka Silesii per
nos fieri petiit, eoque m ox intellecto, illustrissim o C arolo, duci M onsterbergensi
et O lesnicensi, ducatus nostri Silesiae capitaneo, serio injunxim us, sicut ex in
cluso litterarum nostrarum exem plo Serenitas vestra videre poterit, ut eundem
G eorgium
>) D. 30. 7. 1531.

251
G eorgium a praefato ducatu exigat et expellat sicque provideat, ne unquam eo
loco revertatur aut illic latitare audeat, q uod sic postulante S erenitate vestra,
cujus in om nibus m eritum habem us respectum , sicque etiam poscente m utua
regnorum nostrorum pace bon aq u e vicinia, libenti quidem anim o fecimus, su b
inde p lane persuasi, Serenitatem vestram pro ejusdem pacis et quietis publicae
conservatione m ajori in suis vicissim regno et dom iniis curaturam et provisu
ram, ut ejuscem odi hom ines, quicum que nobis et nostris interm inati fuerint aut
diffidaverint, agere et versari nec possint nec debeant, quod ut eam haud dubie
facturam esse confidim us, ita id erga eam fraterne prom erebim ur. Q uae unacum suis quam felicissim e vivat ac valeat. D atum Budvicii ultim a Julii 1531.

270.

Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

B onae, regin ae Poloniae.
Archiwum W iedenskie (minuta).

F erd in an d us etc. serenissim ae etc.

E x litteris credititiis, quas nobilis fidelis nobis dilectus S igism undus ab
H erberstein, capitaneus in Clam et consiliarius noster, ad nos a S erenitate vestra
rediens attulit atque ex ipsius Sigism undi relatione perspicue cognovim us, qua
anim i sinceritate et propensione rebus nostris Serenitas vestra adesse et com
m odare pergat et quantum de nobis benem ereri studeat, quod tota quidem
m ente futurum esse nobis persuadebam us nostraeque subinde satisfactum ex
spectationi videm us atque ideo Serenitati vestrae dignas, quas possum us, gratias
agim us et habem us, easdem re ipsa q u an d o q u e relaturi nosque vicissim ad
om nia ea tam apud sacram caesaream et catholicam M ajestatem , dom inum et
fratrem nostrum charissim um , quam alibi agenda et interp o n en d a offerimus p ro
pensos, q u ae in com m odum et decus Serenitatis vestrae et suorum vergere
queant. Q uam denique m agnopere rogam us (sua licet sponte currenti calcar
addentes), ut pro m utua necessitudine et unione firm iori et stabiliori, q u ae inter
nos et serenissim um dom inum conthoralem suum , fratrem et sororium nostrum
charissim um , intercedit, suas sem per, ubi operae pretium fuerit, partes agere
velit, adeo q u od rebus nostris utrinque pro securitate et stabilim ento bonae
pacis et viciniae transactis sera posteritas nostra jam olim studia votaque sibi
to tiq u e christianitati prodesse cognoscat, id quid eandem Serenitatem vestram
indubie facturam esse confidim us, q u o d erga eam vicissim om ni officio p ro m e
rebim ur. Q u ae feliciter valeat. D atum Budvicii ultim a Julii 1531.
*

271.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Joanni, H ungariae regi.

Teki G orskiego, nr. 3372 (minuta z popr. Tom ickiego.) Kod. Sap. VIII, 249. Kod. Jag. nr. 261.
Kod. Op. XIII, 98. Kod. Karnk. XIII, 98.

Serm e. princeps et dne. affinis noster carissim e. Q uum intelligam us,

praesentium tem porum turbulentum statum , si reduci ad pristinam tranquilli
tatem debeat, egere m aturo principum Christianorum consilio et eorum , qui
pacem

252
pacem am ant, salubri providentia, pro officio nostro, quod afflictae et calam i
to sae reipublicae christanae debere nos agnoscim us, invigilare quidem n o n d e
sistim us, ut ad om nem rei bene g eren d ae occasionem opera vel consilium
nostrum praesto adesse possit. Sed quia nos solos non sufficere tantae rei
cognoscim us, conjungendas deliberationes nostras cum consilio Mtis. vestrae
et requirendam ad om nia illius voluntatem constituim us. Q uare invitati in
praesens quibusdam negotiis, quae ad regni Mtis. vestrae et ad totius reipublicae
christianae rationes attinent, m ittim us nobilem Joannem Clayski, aulicum nostrum
fidelem dilectum , cui referenda quaedam apud M tem. vestram nom ine nostro
com m isim us. Q uae quum ille referre volet, M tem. vestram rogam us, ut et audire
illum benevole et in om nibus plenam ei fidem adhibere velit. F actura Mtas.
vestra rem officio suo regio dignam et publice utilem . C ujus nos am ori et
benevolentiae fraternae com m endam us et felicissim am ac diu sanam esse v e
hem enter optam us. Dat. Cracoviae, a. dni. 1531, regni nostri XXV.

272. P. Tomicki, epus. Crac., vicecancellarius,

Francisco de Frangepanibus, archiepo. C olocensi.
Teki G6rskiego, nr. 1490 (minuta z popr. Tom ickiego). Kod. Jag nr. 263. Kod. Op. XIII, 100,
Kod. Karnk. XIII. 100.

Rme. in C hristo pater et dom ine m ajor honorandissim e. Proficiscente

hoc nuntio isthuc ad serm um . dom inum H ungariae regem , com m ittere nolui,
quin haec pauca Dtioni. vrae. rm ae. exararem , quibus illam viso et saluto sim ulque om nia fausta ac felicia illi p reco r; denique rogo, ut m ei m em oriam tam
ap u d se quam apud serm um . dom inum regem suum interdum facere velit.
E go enim , quum a Mte. dom ini m ei discedo, nihil m agis in votis habeo, quam
u t gratia serm i. dom ini H ungariae regis et benevolentia D tionis. vrae. rm ae.
frui possim . Puto, jam intellexisse D tionem . vram. rm am . ex dom ino Lobocki,
q u ae hic transactis diebus fuerunt acta; quare haec ego non repeto, nam si quid
fortasse ab illo praeterm issum fuerit, is generosus dnus. Jo an n e s Clayski Dtioni.
vrae. rm ae. exponere verbis poterit, quem ego illi in tutelam et protectionem
com m endo. C om m endo etiam et m e ipsum am ori et benevolentiae D tionis.
vrae. rm ae., cui a D eo concedi longam et beatam vitam pacificato regno H u n
g ariae sum m e desidero. D atum in R adlow die III A ugusti anno dom ini 15311).

2 7 3 . P. Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Stephano Broderico, episcopo Sirm iensi.
Teki G orskiego, nr. 1496 (minuta z poprawkami Tom ickiego). Kod. Sap. 250.
Kod. Jag. nr. 264 Kod. Op. XIII, 99. Kod. Karnk. XIII, 99.

Rme. in C hristo pater et dom ine, frater et am ice honorandissim e. Q uum

nu p er esset C racoviae m gcus. dnus. H ieronim us de Lasko, vajew oda Transsilvanus, affuissetque etiam orator serm i. dni. R om anorum regis dnus. S igism undus
de
) W kodeksle O palinskiego data: in m e n se Augusto.

253
de H erberstein, M tas. dni mei plurim a cum ipsis egit, quae ad rationes an
nalium indutiarum conservandarum opportuna ac necessaria videbantur. Tentavit etiam a longe, an controversiam de m unitionibus in T ranssilvania sub
interstitio trim estrium et annalium indutiarum interceptis transigere extra ju d i
cium arbitrale inter se potuissent. Q uod tam en quum frustra tentasset, tulit ipsa
sententiam , quam et aequitati proxim iorem et praesentium tem porum calam itati
m agis utilem fore cognoscebat, uti ex scripto isthuc ad serm um . dnum . U n
g ariae regem m isso Dtio. vestra rm a. perspiciet. Nam si in alterutram partem
diffinire serverius voluisset, verebatur M tas. sua, ne ad concordiam suadendam ,
alicujus principis offensione contracta, viam sibi praecluderet. Q uare non alie
num fuerit ab officio Dtionis. vestrae rm ae., ut, quod per M tem. dom ini m ei
decretum est, serm o, regi suo pro b et esse consultum factum et persuadeat illius
Mti., n o n alio anim o id M tem . dom ini m ei decrevisse, quam ut rationibus con
cordiae, ad quam est propensissim a, prospiceret. E go autem haec scripsi ad
D tionem . vestram rm am ., ut illius prudentiam ad ea, quae sunt publice utilia,
provocarem et m eum sim ul illi in scribendo officium probarem . Alia, quae
hic dom estica habentur, verbis exponet dnus. Jo an n es Clayski, Mtis. dom ini
mei aulicus. Q uem ego Dtioni. vestrae rm ae. singulariter com m endo et rogo,
velit illi consilio et auxilio, ubi opus fuerit, non deesse. M e etiam am ori et
benevolentiae fraternae D tionis. vestrae rm ae. ex anim o com m endo. D atum
ex R adlow III A ugusti anno dni. 1531.

274. P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Stefano V erbetio, cancellario reg n i H ungariae.
Teki Gorskiego, nr, 1489 (minuta z poprawkami Tom icklego). Kod. Jag. nr. 262.
Kod. Op. XIII, 101. Kod. Karnk. XIII. 103.

Spectabilis et m agnifice dom ine, am ice charissim e et honorandissim e.

Etsi sciam , om nia, quae hic aguntur, m elius et m eo nom ine et verbis suis
referre M gciae. vrae. posse hunc generosum dom inum Jo an n em Clajski, auli
cum M tis. dom ini mei, ego tam en m eo m ore utens talem que nuntium m it
tendis litteris nactus, scribere haec pauca ad illam volui, quibus et valetudinem
M gciae. vrae. viso et m eum erga illam sedulum officium testor, im prim isque
ab illa rogo, u t m e serm o, dno. regi suo com m endare in gratiam saepius velit.
N am ego illius M tem . veneror, colo et observo diligenter optoque ex anim o
et corde sincero, ut Mtis. suae et istius regni statum D eus om nipotens p ro
sperare dignetur.
H abeo hic in bonis m eis nonnulla loca vineis a praedecessoribus m eis
consita, q u ae ex m ala curatione partim arescunt partim im m aturas uvas p ro
ferunt. Q uare ego plurim um a M agnificentia vra. rogo, ut m ihi de aliquo
adolescente vinitore providere velit, qui sciat vineas et eleganter colere et recte
p ro p a g a re ; quisquis enim m ihi a M agnificentia vra. m itteretur, a m e vicissim
et stipendio h o nesto et aliis necessariis contentabitur et q u an d ocunque in patriam
redire voluerit, cum favore rem ittetur.1)
C om m endo
) C alego tego ustpu nie ma kodeks Opaliriskiego.

254
C om m endo m e am ori et benevolentiae fraternae M gciae. vrae., quam sa
nam , salvam et felicem esse vehem enter desidero. D atum in R adlow, die III
A ugusti anno dni. 1531.

275.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Joanni Statilio, epo. T ranssilvanensi.

Teki G orskiego, nr. 1497 (minuta z popravvkami Tom ickiego). Kod. Jag. nr. 260.
Kod. Op. XIII, 102. Kod. Karnk. XIII, 101.

Rme. in C hristo pater et dom ine frater et am ice charissim e ac h o n o ra n

dissim e. V ideor fortasse Dtioni. vrae. rm ae. diuturne jam scribendi .interm is
sione vel negligens vel parum officii m em or factus, quod profecto non ulla m ea
voluntate vel socordia accidit, sed q u o d certus a nem ine esse potuerim , quo
in loco sibi hoc tem pore habitationem constituerit; tem ere enim litteras in hac
rerum perturbatione m ittere integrum m ihi non putavi, quandoquidem etiam
nullas ipse ab illa p er satis longum tem pus habuerim litteras. Q uare id, quod
factum est, tem porum m agis calam itati, quam m eae culpae, Dtio. vra. rm a.
asscribere et m e de silentio necessario excusatum habere velit. N unc autem ,
etsi certum habeam nuntium , quid tam en illi scribam , non habeo praeter d o
m estica regni nostri negotia, quae m alo ex verbis ejus generosi dni. Clayski,
quam ex m eis scriptis, D tionem . vram. cognoscere. Q uae autem ad ista m ajora
vestrae et totius reipublicae (christianae) negotia attinent, ex dno. Lobocki puto
D tionem . vram . rm am . cognovisse, quo enim anim o vel potius pietate M tas.
dom ini m ei in istud afflictum regnum teneatur, perspicere potuit satis, in qui
b u s ego M tem . suam persuasionibus adjuvare non desisto, non ut alicujus
privatis com m odis inserviam , sed ut, quantum in m e est, reipublicae ch ristia
nae concussae et labanti prosim . C om m endo m e am ori et benevolentiae fra
tern ae D tionis vrae. rm ae., quam sanam et sem per felicem esse, utcunque in
m ale felici sui regni statu, vehem enter desidero sim ulque rogo, ut m e serm o,
dno. regi suo cum servitute m ea saepius com m endare velit. D atum in Radlow
die III A ugusti an n o dni. MDXXXI.

2 7 6 . Joannes T arnow ski, palat. R ussiae, campiductor,

Sigism undo primo, reg i Poloniae.
Archiwum K rolew ieckie (odpis przeslany ks. Albrechtowi pruskiemu z kancelaryi Krz. Szydto
w ieckiego).

Sacra et serenissim a M tas. regia, dom ine et dom ine m ihi clem entissim e.
P ost hum ilem in gratiam vestrae s. Mtis. servitutis m eae com m endationem .
Q uam prim um huc veni, serenissim e rex, in terras R ussiae, expedivi, quam se
cretius fieri potuit, m illenarium num erum equitum , quorum curam d em an d a
veram dom ino Slupeczky, castellano P olanecensi, Iskrziczky, Chorqnzicz, Jo an n i
M yelieczky, ut quadripartito, ubi hostis disjunctas vires seu divisum exercitum
h ab eret opportunitasque ita faciendum suaderet, eum invaderent. E t quam vis
id

255
id difficillimum erat hostem inscium aggredi, quum vix tam secrete quicquam
agi potest, quod hostis exploratum non habeat, gratia tam en divina et fortuna
M tis. vestrae effectum est, quod nostri superato flum ine D niestr in loco a n g u
stissim o circa villam Sczienka, qui locus hostibus neglectui erat ob loci a n g u
stiam , nam no n sperabant, se istac nostros aggressuros, quum om nia alia
vada ac loca custodia b en e provisa ac m unita erant, hostem aggressi sunt.
P rim um que die M ercurii post P etri ad vincula1) usque ad diem Veneris
proxim um bis sex vicibus non infeliciter certatum est, ita quod quolibet certa
m inis congressu palm a ac victoria nostris evenit pluresque nobiles captivi nonnullique ipsius m ilitiae praefecti detenti sunt. T erraque illa non sine honore
Mtis. vestrae cladeque hostis perfidi recuperata. Q uid sit in honorem Dei
o m nipotentis, vestrae vero Mti. cedat in perpetuum honorem fam am que perhennem .
H ostilis exercitus ex illis partibus inferioris W alachiae collectus erat, quos
ipse w ayw oda ex illis confinibus Thureis proxim is ad tutandam eam provinciam ,
quam subjugaverat, tanquam belli peritiores constituerat; sors tam en cessit ju
stitiam h ab en tib us etc.
E t quam vis, serenissim e rex, erat occasio rei bene gerendae prae m anibus,
quod videlicet parta hac victoria secure et sine om ni periculo terra hostilis
pluribus locis aggredi potuisset, quum nullum exercitum , ut pro certo exploratum
habui, w ayw oda collectum h abuit hom inesque sui non alio studio, quam curae
et labori dom estico pro nunc dediti sunt, potuitque b en e vindicta sum i resarcirique subditis vestrae Mtis. regiae illa calam itas, quum tam en a M te. vestra p rae
scriptum erat in junctum que m ihi fuit nihil cum hoste agendi excepta solius
terrae Pokuczye recuperatione, nolui m andata transgredi nec volui ultra sapere,
quam in com m issis habui. N e autem , quantum ex m e est, aliquid videatur
detrahi, ubi eorum servitia recom m endata non fecerim vestrae s. Mti. regiae
his bonis m ilitibus, quorum diligentia res acta est feliciterque divina ope cessit,
supplico Mti. vestrae ipsos praefectos necnon et alios milites, qui m itti se istuc
a m e obtinuerant, videlicet Schaffranyecz, Jazlow yeczky, Cziolek, N icolaus Cola,
W lodek, A lexandrum Chorqnzicz, ipsos u n a cum servitiis eorum ap u d se recom m endatos d ig nam que rationem m eritorum ipsorum pro sua benignitate clem entiaq u e ac liberalitate regia habere dignetur, ut ceteri exem plo eo anim ati in
futura ad o b eu n d a m ilitaria facinora reddantur prom ptiores. Cum his hum il
lim e in gratiam vestrae s. Mtis. regiae m e recom m endo. Q uam vestram M tem .
regiam optim e sanam ac felicem m ultos in annos valere desydero. D atum in
S taresiolo, q u in ta A ugusti anno dom ini 1531.
E jusdem vestrae sacrae M tis. regiae hum ilis servitor
Jo annes, com es in Tarnow , suscripseral.

') D. 2. 8. 1531.

256

277.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Arcliiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine frater m ajor colendissim e. S a

lutem et quidquid debiti servitii praestari potest. Q uum se obtulit is tab ella
rius, nolui perm ittere, ut sine meis adiret illmam. D. vestram , quibus duxi sa
lutem et incolum itatem ejus invisere. Si enim illma D. vestra salva et inco
lum is est, si etiam felicibus fruitur successibus, hoc libentissim e audire cupio.
E go dei benignitate com m oda utor valetudine. C upio duobus verbis m ihi
rescribi ad illas litteras, quas proxim e m anu m ea scripsi ad illmam. D. vestram .
N ovarum rerum nihil aliud habem us, nisi quod, deo bene juvante, districtus
ille p er vayvodam M oldaviae injustissim e occupatus a nostris gentibus recu
peratus est. Q uodquidem fusius intelligere dignabitur illm a. D. vestra ex lit
teris charissim i filii mei, dom ini com itis a Tharnow , capitanei regni, quarum
exem plum hiis inclusum 1) m itto illmae. D. vestrae; cui m e iterum atque iterum
ex corde com m endo, cupiens illm am . D. vestram cum serenissim a dom ina con
ju g e et dulcissim is liberis optim e ac felicissim e valere. D atum C racoviae die
XIII m ensis A ugusti anno dom ini MDXXXI.
C hristophorus de Schidlowiecz, in Sczm ielow
et m agna O ppatow , castellanus et capitaneus C racoviensis
generalis ac regni P oloniae cancellarius etc.
V estrae illm ae. D. totus et quidquid est, servitor et frater, m anu propria.

27 8 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Teki Gorskiego, nr. 1491 (odpis w spolczesny). Kod. Sap. VIII, 254. Kod. Jag. nr. 258.
Kod. Op. XIII, 107. Kod. Karnk. XIII, 107. Archiwum W iedenskie (minuta).

F erdinandus etc. serenissim o etc.

Serm e. princeps, frater et sororie charissim e. Q uas ad nos Serenitas ve
stra die 25 m ensis Julii proxim e elapsi dedit litteras, nobis gratae fuere, quod
ex eis anim um illius et studium erga pacem et concordiam inter nos et Jo a n
nem S cepusiensem ab initio belli suscepti procurandam (etsi prius hunc satis
cognitum et exploratum habeam us) liquido deprehenderim us, quem nobis q u o
que veluti rege quam m axim e dignum inesse sem perque fuisse praeterita jam
satis arguere potuerunt. N am que licet justam belli causam Serenitati vestrae
plus, quam alteri cuiquam , notam et probatam habentes suum arm is cursum
D eo juvante praebere potuissem us, nostris tam en com m odis cedere m aluim us,
quam in nobis desiderari officium, quod alm ae pacis et reipublicae christianae
gratia subeundum est. Q uo si unquam antea, vel eo ipso adhuc arm orum
strepitu vigente nihil habuim us neque etiam nunc habem us antiquius, nem pe
ut com m unis christianitatis status salvus et incolum is esset nihilque dispendii
acciperet ex arm is in m anifesti juris nostri prosecutionem ac com m unis tra n
quillitatis
!) Cfr. nr. 276.

257
quillitatis conservationem potius, quam destructionem paratis. Q uum itaque
nunc ut antea q u o q u e anim o sim us in eandem pacem prom pto et exposito et
de hac ipsa feliciter inchoanda Serenitatem vestram nonnihil etiam pie solli
citam esse videam us, non abs re fore duxim us, ejusdem Serenitatis vestrae (cum
q ua nihil est tam arduum et grave, q u o d non fraterne sem per conferre soleam us)
in hoc etiam consilium et o p inionem .intelligere, de quibus nos, quo scilicet
pacto quibusve rationibus et m odis hanc ipsam pacem tentari et confici posse
censeat, o p p o rtu ne edocere et adm onere velit. Q uo tum per occasionem in
tellecto, quum alioqui nunc ad sacram et catholicam caesaream Mtem , dom inum
et fratrem nostrum carissim um , recta proficisci decrevim us, cum Mte. sua haec,
quae et Serenitati vestrae necessaria et op p o rtu n a videbuntur, com m unicabim us
id q u e efficere per om nia studebim us, quod e re et salute totius christianitatis
fore aliorum que exspectationi respondere posse judicetur.
Intellexim us item alteras Serenitatis vestrae litteras die 26 Julii ad nos
scriptas, pariter et arbitram entum sive sententiam , quam M tas. vestra super re
stitutione bo n o ru m sub interstitio trim estrium et annalium indutiarum a Jo an n e
Scepusiensi occupatorum protulit. Nihil autem ad praesens concludere aut
superinde statuere potuim us. Sed super ea latius deliberabim us vestram que
Serenitatem de om ni eo posthac certiorem faciem us. Q uae feliciter valeat.
D atum in o ppido nostro Lintio die XIII m ensis A ugusti anno dni. 1531, reg n o
rum nostrorum R om ani prim o, aliorum vero om nium quinto.

2 7 9 . Andreas Cricius, episcopus P locensis,

Petro T om icio, episcopo Crac., vicecancellario.
Teki G orskiego, nr. 1492 (list oryginalny). Kod. Sap. VIII, 294. Kod. Jag. nr. 271.
Kod. Op. XIII, 149. Kod. Karnk. XIII, 149. Kod. Korn. Criciana, nr. 237.

Rme. in C hristo pater et dom ine, benefactor colendissim e. Proficiscitur

R om am in negotiis suis dom inus G olynski, canonicus ecclesiae m eae, frater dni.
castellani C zernensis, vir probus et ingenio doctrinaque non asp ern en d a; su p
plico rm ae. D om inationi vestrae, dignetur illi litteras opportunas concedere et
ejus sim ulque et m ea negotiola, quae illi com m isi, rm o. dno. protectori com
m endare, q u o d ille una m ecum rm ae. D om inationi vestrae servitiis suis dem e
reri curabit.
Mi rm e. dom ine, post plagam et eventum ilium infelicem ecclesiae m eae
curavi p er hoc om ne tem pus totis viribus et studio, quo potui, ecclesiam ipsam
quam prim um restaurare ac quaesito prim um architecto idoneo contigit G erm a
n us quidam , hom o senex et qui plerasque hic ecclesias et testudines construxit
ab om nibusque, apud quos laboravit, mirifice com m endatus; ei itaque totam
structuram com m ittere non d u b ita v i; quum autem ad hoc usque tem pus eo
processum esset in labore, ut supra m ille et sexingentos florenos procurator
jam expenderit, profectus fueram hisce diebus illuc ad laborem ipsum conspi
ciendum ; inveni parietem unum , qui corruerat, egregie quidem eductum et re
stitutum , sed quum diligentius cum apotecario nostro conspicerem , inveni co
lum nas rim ulis quibusdam tenuibus fatiscere, et coeperat nobis tum res esse
quodam m odo
A cta T o m ician a.

T o m u s XIII.

17

258
quodam m odo suspecta, ipseque faber causam reddere non potuit. P ost m eum
tandem discessum totus ipse novus paries corruit m eque ingenti dam no et per
tu rb atione affecit. C ulpam alii im pingunt fabro, alii fundam ento rivis profun
dissim is cavernato, autum ant alii locum inauspicatum , quod jam sexto ecclesia
ipsa partim per hostes, partim per fulgura sit exusta et sem per quoq u o m odo
sarcita, alii denique vel divinam aliquam significationem institutioni nostrae
contrariam , vel praesagium aliquod dirum arbitrantur. N am et com etes terri
ficus hic aliquot jam noctibus apparet. E go stupefactus, quid credam , quid
faciam, quo m e vertam , prorsus nescio, dam num quidem m agnum cepi, sed
dam no non adeo m oveor, m ajorem dolorem capio, quod, qu id m ihi potissi
m um factu sit, non reperio, im m o difficillime ab aliquo reperiri potest, prae
sertim quum m ulta exstent exem pla ubique de hujusm odi novae structurae
ruinis non alia forte causa, quam ignorantia naturae loci. H anc m eam adver
sitatem et dispendium com m unicare volui rm ae. D om inationi vestrae, unico
secundum D eum fortunarum et rationum m earum refugio, quam m ihi condolituram non dubito.
E odem ipso die, quo triste hoc nuntium accepi, reddidit m ihi litteras
vestrae D om inationis rmae. m eus Roldtniczki, quibus m ihi scribere dignetur,
quantum usque huc laboret in im petranda m ihi curia Piotrcoviensi, quantos
com petitores habeam , ut illi m eas areas, m eas arcas num m atas et suam o b
jectent indigentiam . Ego, mi rm e. dom ine, arbitratus sum rem hanc parvi esse
m om enti m inim am que inter m icas, quae cadebant de m ensa dom inorum p ro
vectorum ; alioquin n e hiscere quidem quicquam de illa, ut de aliis, in anim um
m eum induxissem , optabam que id fieri sine ulla vestrae rm ae. D om inationis aut
alicujus alterius m olestia; gratularer vero m ihi adm odum hunc successum , ut
quum ex hoc episcopatu antecessores mei, ut hic dicunt Poloni, alii se quoquo
m odo subducebant, alii in aere alieno, alii in cordolio defuncti sunt, ego q u a
tu o r annis duntaxat hic existens, tanto n u p er aere alieno persoluto tantisque
sum ptibus in itinera factis, tantas tam en jam arcas M idae possidere, (ut) sim ulque cum ecclesia et arce, quas restauro, totam Piotrcoviensem curiam subito
erigere possem , quam dnus. olim E rasm us episcopus, decem novem annis his
agens et aream illic habens com m odissim am ecclesiae suae asscriptam , aedifi
care, ut apprim e cupiebat et alibi aedificavit, non potuit, et q u o d m agis m irum
est, neque isti possunt, ut autum ant, qui in viciniam provecti et pro m agnis
C roesis adhuc in m inoribus proventibus sem per su n t h ab iti; tantum abest, ut
nu n c in m ajoribus illos in Iros egentes esse conversos credibile sit; delectarerque non vulgariter his tantis de opibus m eis praeconiis, nisi intelligerem , haec
verius aulicis de m e joculis, ut in secundis fieri solet de hom ine intra testam
suam latente, quam serio fieri. De quibus om nibus sit nom en D om ini b en e
dictum , cujus divinam bonitatem precor, ut, q u o m o docum que se res m eae h a
beant, saltem mihi gratiam u n a cum sanitate vestrae rm ae. D om inationis servet
sem per salvam et incolum em . Cui m e et servitia m ea etiam atque etiam dili
gentissim e com m endo. Ex arce m ea P oltoviensi die XIV A ugusti anno d o
m ini 1531.

259

2 8 0 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

consiliariis ac optim atibus regni.
Teki Gorskiego, nr. 1498 (odpis w spolczesny). Kod. Sap. VIII, 270. Kod. Jag. nr. 279.
Kod. Op. XIII, 126. Kod. Karnk. XIU, 126.

M agce. sincere nobis dilecte. N on praeterit Stem , tuam , quo tem erario
ausu quibusve insidiis V alachus, hostis noster, contra foedera et jusjurandum
suum provinciam regni nostri Pokucie invaserit et indefensam propter non sp e
ratam ejus perfidiam occupaverit. Q ua injuria nos provocati, quum suasu con
siliariorum nostrorum ad eripiendam provinciam ab hoste nostram paulo ante
exercitum m isissem us, factum est ope divina et fortuna nostra, quod capitaneus
exercitus nostri m agcus. Joannes, com es de Tarnow , palatinus Russiae generalis,
partim stratagem ate, partim sua m ilitum que bellica virtute prim o adventu Valachos, hostes nostros, e sedibus dictae provinciae parva strage facta ejecit.
Ad quem casum excitatus perfidus hostis etsi valida m anu atque praegrandibus
copiis com paratis recens denuo adversus nostros aciem instruxisset, Dei tam en
om nipotentis auxilio, cui fraus et injustitia ipsius probe fuit cognita, et ductu
capitanei atque fortitudine m ilitum nostrorum iterum de illo sum us insignem
victoriam consecuti, ita quod is ipse hostis noster vulneribus du o b u s susceptis et
vexillo suo potissim o atque torm entis bellicis circiter quin q u ag in ta am issis co
actus sit cum legionibus suis fuga sibi consulere, de quibus pars m agna caesi,
pars in captivitatem ducti sunt. Q uo optatissim o nuntio quum nos m ajorem in
m odum sim us consolati, laetitiae ejus nostrae et publici tanti gaudii participem
q u o q u e Stem , tuam facere voluim us. Q uam pro sua erga nos fide et officio
senatorio in hoc nobis congratulaturam esse et divinae Mti. supplicaturam co n
fidim us, ut, quam victoriam nobis et christiano subjectionis nostrae populo de
perfidis scism aticis tribuere incepit, m isericorditer prosequi ad gloriam nom inis
sui dignetur. D atum C racoviae, A ugusti anno dom ini 1531, regni nostri vice
sim o quinto.

281.

Petrus Tom icius, epus. Cracoviensis, vicecancellarius,

Joanni, com iti de Tarnow , palatino R ussiae,
exercituum regn i Poloniae duci generali.

Teki G orskiego, nr. 1493 (minuta z poprawkami Tom ickiego). Kod Sap. VIII, 266.
Kod. Jag. nr. 276. Kod. Op. XIII, 123. Kod. Karnk. XIII. 123.

M agnifice dom ine, frater et consanguinee charissim e ac honorandissim e.

N untius de re b en e gesta in Pokucie et profligatis V alachis allatus ingenti gaudio
et mirifica laetitia nos om nes cum regia Mte. perfudit. P ost gravem enim Valachi hostis injuriam , qua anim os om nium nostrum exacerbaverat, nihil ju cu n
dius vel m agis optatum nobis, reipublicae vero utilius contingere hoc tem pore
potuit, quam quod ad prim um congressum cum hostibus bene successit m ili
tibus nostris. Q uae auspicia fortunata quoniam prim um clem entiae divinae,
deinde fortunae Mtis. regiae, postrem o providentiae M gciae. vestrae et fortitu
dini m ilitum sibi com m issorum attribui et accepta per nos referri debeantur,
egim us
17*

260

egim us in tem plis ante om nia om nipotenti D eo, quas potuim us, ob concessam
victoriam m axim as gratias. F o rtu n ae M tis. regiae gratulati sum us, virtutem
autem et m ilitarem disciplinam M gciae. vestrae singulari com m endatione et
laudibus vicissim extulim us, de qua ego insigni laude M gciae. vestrae fraterne
et am ico anim o gratulor, D eum que oro, ut eandem fortunam et prosperitatem ,
quam coeptis rebus M gciae. vestrae concessit, in his, quae restant, u sque ad
exitum belli concedere dignetur, ut et Mtis. regiae com m oda atque dignitatem
viriliter tutari et suum nom en debellatis hostibus m em orabile et m agnum apud
p o s te ro s . efficere valeat. Ex litteris Mtis. regiae M gcia. vestra intelliget, quid
agere vel vitare deinceps in belli gerendi rationibus debeat. N am paucis co n
ditionibus ex prim o consilio dom inorum praescriptis cetera om nia prudentiae
et virtuti M gciae. vestrae M tas. sua com m ittere dignata est. C om m endo me
am ori et benevolentiae fraternae M gciae. vestrae, quam sospitem , sanam et ex
om ni parte fortunatam esse vehem enter desidero. C racoviae die XV A ugusti
an n o dni. 1531.

282.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., Cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine frater m ajor colendissim e. Salutem
et prom ptissim a obsequia. N egotium Lucae a B arthen habui com m endatissi
m um et proinde expedivi hom inem ejus, ut fieri m elius potuit. Q uam vis enim
sacra M ajestas regia com m iserat hoc negotium certis com m issariis, videlicet
civibus G edanensibus et E lbingensibus, ego tam en obtinui a M ajestate regia,
u t alios vicissim designaret et adjiceret judices, pro parte Lucae com m issarios,
qui una cum prioribus com m issariis causam hanc audiat et in ea finem debi
tum faciant. De quo Lucas debet gratias agere illustrissim ae D om inationi ve
strae et optim e contentus esse. N ovarum rerum nihil prorsus habem us, nisi
m e com m endo illustrissim ae D om inationi vestrae. Q uam optim e ac felicissime
valere desidero. D atum C racoviae die XVI A ugusti 1531.
C hristophorus de Schydlow yecz, castellanus
et capitanens C racoviensis et regni P olo n iae sum m us cancellarius,
in Sczmyelovv et m agna O ppatow dom inus et heres, tum Syradiensis, G ostinensis,
Sochaczoviensis, N ovae Civitatis Corczyn, Lucoviensis etc. terrarum capitaneus.

283.

Bona, reg in a Poloniae,

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartor. kod. 1601, p. 615 (list orygin. z wtasnor^cznym podpisem ).

B ona, Dei gratia regina P oloniae, m agna dux Lithvauiae, Russiae, P ru s

siae, M asoviae etc. dom ina.
Rnde.

261
Rnde. in C hristo pater, sincere nobis dilecte. H abuim us litteras Stis. tuae
datas ex Bruxellis B rabantiae 20 Julii, nostris superioribus et plurim is responsivas, quibus scribit Stas, tua, se intellexisse brevi futuram expeditionem negotii
nostri M ontis Serici in regno N eapolitano, qua in re scribit m agnificus Ludovicus A liphius, regius ac noster orator, instari instantissim e, ut quantocius dif
finiretur. Licet de contraria sententia verendum sit, quem adm odum Stas, tua
scribit, gratum nobis est, q u o d in ea re tanta nunc adhibetur diligentia, ut illic
cito explicitur, quo istic tandem ex sententia nostra absolvatur juxta prom is
sionem sacrae caesareae Mtis.; solum enim id negotium Stem , tuam istic rem o
ratur tantisper. Q u o d ubi absolutum ex voto nostro fuerit, idque litteris Stas,
tua nobis declaraverit, tum illam sacra Mtas. regia n o sque litteris nostris revo
cabim us. Interim paulisper sustineat, id qu o q u e negotium M ontis Serici cordi
hab eat et D ohanam Trani aut M onopoli, vel sum m as rebellium non om ittat,
sicut pluries scripsim us; caute tam en ducat, ne prim um p er extrem um inficiatur,
q u o d p rudentiae Stis. tu ae com m ittim us.
Q u o d Scipio de Sum m a rerum suarum hactenus nihil effecerit et Carducius privilegii sui, cui abusus objicitur, confirm ationem non obtinuerit, nihil
ad nos, totum in arbitrio caesaris consistit. T ua vero Stas, talem se erga illos
exhibeat, qualem prioribus nostris litteris m onuim us.
Velseri etiam num litteris suis questi su n t nobis, sexcentos ducatos, per
tuam Stem , ab illis m utuo acceptos extraordinarie, illis a thesaurario nostro
B arensi no n esse solutos. C om m isim us jam pridem illi, ut om nino solveret,
credim usque proculdubio in hanc diem totum solutum esse, hos videlicet
sexingentos.
Ceterum ex litteris Sigism undi Lofredi, dno. V aldesio scriptis et per Stem,
tuam suis inclusis, nobis m issis, intellexim us, quom odo m agnificus Ludovicus
Aliphius, regius ac noster orator, quasdam litteras executoriales concilii sanctae
C larae, illi oblatas, acceptare noluerit, quin etiam illas calcaverit. D e quo ve
hem enter m iram ur, nec ullo pacto adduci possum us, ut eum id fecisse creda
m us; scit enim optim e, quales nos sese erga officiales caesaris exhibere solitae
sim us, et quantum hum anitatis et benevolentiae illis sem per ostenderim us idem que ipse potissim um sponte sua et jussu nostro ceterique om nes officiales nostri
facere consueverunt. Verum ipsius qu o q u e Ludovici Aliphii litterae, datae XX
Junii ex Baro, heri nobis per m anus Jo. Jacobi de D ugnano transm issae sunt.
H ujusce autem rei ne joco quidem scribit; scribim us etiam illi, ut nos q u am
prim um edoceret, quonam m odo res ipsa acta sit, quod dum acceperim us,
faciem us certiorem Stem , tuam , q u ae etiam nostro nom ine dnum . V aldesium
convenire poterit et referre atque hortari, ne de officialibus nostris ea sibi p er
suaderet, quin potius m inus vere relatum certo existim et. T otum enim id nostri
et ipsius oratoris aem uli insim ulant. Q uod reliquum est, cupim us Stem , tuam
bene valere. Dat. Cracoviae die XVII A ugusti anno dni MDXXXI.
B ona regina sr.
Dat Cracoviae 17 Augusti, red : Bruxellis 29. Septem bris.

262

284.

Petrus Tom icki, epus. C racoviensis, vicecancellarius,

A ndreae Cricio, episcopo Plocensi.

Teki G orskiego, nr. 1527 (minuta). Kod. Sap. VIII, 296. Kod. Op. XIII, 150.
Kod. Karnk. XIII, 150.

Rme. etc. C asus infelix collapsorum parietum tem pli D om inationis vestrae
rm ae. recens restaurati m agna m e m olestia affecit propter perturbationem D o
m inationis vestrae rm ae., qua illam affligi ex litteris perspexi. V erum quum is
non videatur mihi fatali aliqua vel inauspicata ratione contigisse, praeter jactu
ram nihil est, quod putem m agnifaciendum in hoc eventu esse. Q uare D om i
nationem vestram rm am . rogo, ut dam num hoc susceptum h um aniter et aequo
anim o ferre velit nec vanas hom inum suspiciones in anim um adm ittat. Nam
res et eventus ejusm odi tanto m inus pensandi sunt, quanto m agis et culpa
nostra vacare et irrecuperabiles esse nosci possunt. Ac quia in initio fabricae
istius cautior jam facta est D om inatio vestra rm a. de infirm itate fundam entorum ,
operae pretium erit, advocatis industriis et peritis architectis, consilium capere,
quibus fundam entis tam m agna m urorum m oles et sum ptus p raegrandes in
reliquum tem pus credi possent, q u o d ego D om inationem vestram rm am . pro
sua singulari prudentia et pro adm onitione praesenti infausta facturam esse
nihil dubito.

2 8 5 . Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Lucae de Gorca, cast. Posnan. e t capit. Majoris P oloniae generali.
Teki G orskiego, nr. 1495 (list orygin. z podpisem Tom ickiego, m o ic. jeszcze raz przcpisany d!a
zm ienionej daty). Kod. Sap. VIII, 267. Kod. Jag. nr. 277. Kod Op. XIII, 124.
Kod. Karnk. XIII, 124.

M agnifice dom ine, dom ine et frater honorandissim e. Q uum hinc absoluti
erant serm orum . R om anorum et H ungariae regum oratores, secesseram paululum
in rus anim i relaxandi gratia. U bi quum agerem , venit huc m e absente Zalcrzewski, adducto etiam secum M athia Tuczenski, De quo quid M tas. regia sta
tuerit, ex litteris suae Mtis. regiae M gcia. vestra perspiciet.
Q u o d vero ad Zakrzew ski attinet, quum ego huc redii, ille ad me veniens
questus est, se apud M gciam . vestram injuste delatum et accusatum esse. Q uum
autem ego corripuissem illum et dixissem , quo consilio vel qua audacia M gciae.
vestrae nom en m ultis et inhonestis serm onibus traduceret, dixit constantissim e,
rem longe aliter habere, quam ad vestram M gciam . fuerit perlata, et aliud nihil
ab eo expiscari potui. Q ui enim adversum m e non sem el deliquit, non m ihi
tantum fidit, ut consilia sua com m unicare m ihi velit et audeat. Q uod autem
scribit M gcia. vestra, se illius isthuc reditum exspectare, dubito, n e non frustra
id opinetur. N am ego de reditu isthuc suo nihil hactenus exploratum habere
potui. P uto jam audiisse M gciam . vestram , dom ino palatino R ussiae cum m i
litibus regni prospere successisse, quod scilicet et terram P okucie recuperaverint
et m ultos ex hostibus partim ceperint, partim trucidarint, ceteros in fugam egerint,
quod ego M gciae. vestrae iterare nolo, praesentibus hoc saltem reticere nolo,
q u o d nudiustertius dom inus H ieronim us Szaffraniec cum captivis Valachis hic
applicuit,

263
applicuit, qui refert vojew odam M oldaviae congregasse exercitum ex dom esticis
suis ad num erum XXX m ilium , quem etsi ipse nesciat, ad oppugnandum vel
ad se tuendum conversurum esse, ego tam en conjicio, illum non alia causa ad
exercitum com parandum adductum esse, quam quod a vi nostri exercitus sibi
plurim um m etuat. Adduci enim , ut credam , non possum , illum anim o perse
quendi belli arm a sum ere, q uando jam ex captivis Valachis cognovim us, Turei
m andatum ad illum pervenisse, ut receptam M tis. regiae terram om ni cunc
tatione procul restituat. Q uin etiam m agis opinor, illum brevi oratores suos
huc ad regiam M tem. m issurum esse. S ed quid ille contendet, vel nostri facturi
sint, posthac, q u an d o m elius m ihi de his constabit, M gciam . vestram facere
certiorem non negligam . C ujus m e am ori et benevolentiae fraternae interea ex
corde com m endo et eam felicissim am esse atque cum om nibus suis recte salvam
et incolum em v ehem enter desidero. D atum C racoviae 20 A ugusti anno d o
m ini 1531.)

2 8 6 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, reg i Poloniae.
Archiwum W iederiskie (minuta).

F erd in an d u s etc. serenissim o etc.

Accepim us, castrum H uniad in regno nostro Transsilvanensi situm hoc
ipso indutiarum tem pore a Jo h an n e S cepusiensi aut suis usque adeo et non
aliter, quam si de obsidione illius ageretur, asservari et custodiri nullam que
prorsus quantum vis m inim am provisionem in eam transm itti posse, ad hoc,
ut tandem eam ipsam arcem in suas m anus re d ig an t; novas item excursioncs
Tureorum ap u d oppida nostra B ihigium et R epach com m itti pluresque nunc
inde captivos abductos et hostilia qu aeq u e exerceri, quae cum praesentibus in
dutiis non solum non sint conform ia, sed plane contraria et adversa atque hoc
forte in com pluribus aliis locis evenire arbitrem ur. S erenitas vestra pro sua
ipsius p rudentia considerare poterit, nos, stantibus illis insolentiis, necessario
qu oque deliberare oportere, quo istiusm odi actionibus adversarii obvietur.1) Q uam
ideo de iis om nibus, tam quam earundem treugarum autorem , adm onere volui
m us, ut ipsa pro suo (si ei videatur) arbitrio iis providere atque ita agere possit,
ne nobis juste lacessitis detur occasio vicissim ea agendi, quae ad tuitionem
fidelium subditorum nostrorum requiruntur. Q u o d autem reliquum est, vestram
Serenitatem feliciter valere optam us.
J) Obok znajduje si? inne nastpujqce brzm ienie m inuty, poczqw szy od slow :

quo istiusm odi actionibus adversarii vicissim obvietur et respondeatur.

E andem ideo Serenitatem vestram pro nostra in eam fiducia et benevolentia
singulari hortam ur, ut haec et sim ilia cavere eisque providere possit, eum que
m odum et ordinem dare velit, quo adversarius ab ejusm odi rebus latius in ten
tandis ab stin eat nobisque juste lacessitis non detur occasio par pari referendi,
a quo potius supersedere et ea facere cupim us, q u ae ad earundem indutiarum
observationem
') W Tekach byla pierw otnie data: f e r i a t e r t i a p r o x i m a a n t e f e s t u m S. B a r t h o l o m a e i , tj. 22 sierpnia; data ta przekresiona i zm ieniona na XX Augusti.

264
observationem proxim a et accom oda esse videntur, nobisque in eo Serenitas
vestra rem gratam faciet, pari erga eam officio, dum d abitur occasio, com pen
sandam . Q uae feliciter valeat. D atum Lintii 21 A ugusti 1531.
P oniew az to drugie brzm ienie ma dopisanq dat, przypuscic nalezy, ze list w ed h ig niego
w yslan y zostal.

28 7 .
V ictoria Polonorum de V alachis
regn an te Sigism undo primo in P olonia
descripta e x com m entariis Stanislai Gorski, canonici Cracoviensis.
Teki Gorskiego, nr. 1530 (odpis w spolczesuy). Kod. Sap. VIII, 283. Kod Op. XIII, 137.
Kod. Karnk. XIII, 137.1)

D escripturus pugnam victoriam que m em orabilem P olonorum de V alachis

operae pretium arbitratus sum , rem paulo altius exordiri, u t his, qui haec legent,
non sit incognitum , quibus ex causis bellum hoc ortum sum pserit, utque, qui
res gestas populorum horum illius tem poris scribere volent, hab ean t com m en
tarium hunc belli Valachici, un d e g estae rei veritatem sum ant ac scribant.
Occiso per V alachos S tephano, vojew oda V alachiae, eorum dom ino, ju
vene insano ac furioso, qui im probitate naturali ductus plurim os consiliarios et
optim ates suos cum filiis et am icis eorum trucidaverat, successit Jo n P etrus,
patruus ejus, in vojew odatum V a la ch iae: n atura et ipse ferus odioque m aligno
incensus adversus gentem P olonam .
Is tam etsi foedus cum S igism undo prim o rege regnoque P oloniae consti
tutum haberet, sem per tam en anim o volvebat hostili, quom odo regno P oloniae
caedem cladem que aliquam inferre et territorium Pokucie dictum , Polonici soli,
V alachiae confine, invadere et occupare potuisset. C onfidensque suis se id
viribus Turcorum que, T artarorum , M ultanorum , M oscorum auxiliis efficere posse,
quaesivit belli adversus regem ordiendi occasiones.
Accidit autem , ut fit plerum que, ut inter confines populos, V alachos ac
P olonos, pleraeque offensiones m utuae ob furta, rapinas aliasque injurias pri
vatas exsuscitarentur. V ojew oda V alachiae justitiae suis adm inistrandae causa
postulavit a rege, m utuum utrim que conventum consiliariorum regni cum c o n
siliariis suis ad ripam flum inis N e str2) (Thiras vocatur), Valachiam a P olonia
in locis plurim is dividentis, agi, scilicet hoc agens, ut consiliarios et com m is
sarios regios, qui illo m itterentur, captivaret.
Rex licet m iserit aliquoties illuc ad cognoscendum de injuriis com m issarios
suos cum tanta m ilitarium m anu, quanta ad reprim endam vim et fraudem Valachicam , si q u ae afferretur, suffectura erat, vojew oda tam en missis levibus
quibusdam , qui frivola allegantes absentiam excusarent, nec veniebat ipse in
rem
) W kodcksie Jagielloriskim pod nr. 296 znajduje si krotsze sprawozdanie pod tyt.:
Descriptio victoriae de Valachis partae in Augusto 1531. N ie um ieszczam go tutaj, bo w glownych zarysach podaje tesam e wiadom osci, co drukowany tu opis. Prawdopodobnle opis zam ieszczony w kod. Jagiel. b yl pierw otnem , pod pierw szem wrazeniem sporz^dzonem sprawozdaniem , ktore nast^pnie Gorski wiadom osciam i zasi^gni^tem i od uczestnikow bitw y pow i^kszyl
i uzupelnil. 2) Dniestr.

265
lem praesentem nec suos m ittebat, eo quod com m issarii regii contra, quam
ille p u tab at, et m agno com itatu veniebant et ad ulteriorem ripam flum inis N estr
ditionis V alachi non transibant. Rex etenim , ne quid de autoritate sua regnique
m ajestate dim inueretur, neve com m issarii sui periculo exponerentur, inhibuit
suis, ne in alteram flum inis partem trajicerent, neve in ditione Valachi, sed in
villa C hodorow ce aut H aw rilow ce in solo P olonico pro veteri consuetudine
antiquitus servata jus de injuriis et dam nis m utuo datis dicerent. Inde fiebat,
ut plerum que negotio infecto discederetur.
Interdum tam en vojew oda am icitiam sim ulans subm ittebat insidiose n u n
tios suos ad regem , oratum , ut eum pecunia ad tributa an n u a Tureo persol
venda adjuvaret ac ut liberum transitum per dom inia sua nuntiis ejus ad M oscoviam perm itteret, qui illic sobellos herm ellosque, T ureo tributi nom ine dandos,
coem erent. Re vera tam en explorandi m agis anim i regii causa erga se, quidve
rerum in regno ageretur, eos ipsos nuntios excogitatis etiam aliis praetextibus
subm ittebat.
Rex postulata ejus, licet in sid io sa 1), non statim tam en repudiabat, sed
cavens, ut se ille Tureis penitus non addiceret utque illum sibi christianaeque
expeditioni generali ad Tureum suo olim tem pore invadendum servaret, hu m a
niter eum tractabat et legatione ad eum m issa et nuntiis ad se ventitantibus
ben ig n e ac benevolenter resp o n d eb at: liberales olim reges P oloniae erga vojew odas V alachiae fuisse, tum m axim e, quum illi regibus et regno P oloniae
feudales et-su b jecti fuerunt fidem que et obsequia sua p ro b a ru n t; nunc factam
m utationem esse, resque aliter se nunc habere, ac se olim habebant. Ad haec
m ajoribus se nunc, quam ante, difficultatibus ac im pendiis gravari. Q uam ob
rem non posse hoc tem pore vojew odam subsidiaria pecunia juvare. Rem hanc
ad proxim a regni com itia rejicere, ex senatorum que deliberatione et consilio
certius sibi hac eadem de re responsum dare velle. C eterum non convenire
sibi transitum nuntiis vojevvodae per dom inia sua ad M oscos, hostes suos, p er
m ittere ad coem endas illic pelles pretiosas eo, quod cum duce illo M oscorum
non h aberet reconciliatam gratiam nec certam pacem constitutam . Differre tam en
ac rejicere eam rem ad adventum suum in Lituaniam in deliberationem co n
siliariorum illorum, et quod cum dignitate sua et sine rerum suarum detrim ento
constitutum esset, de eo se vojew odam ipsum certiorem facturum . Interim
tam en eosdem sobellos et ceteras pelles pretiosas coem i posse in P olonia et
in Lituania, quarum in hoc utroque dom inio optim arum m agna esset copia, ut
hac causa non esset necessarium m ittere in M oscoviam .
Porro eo consilio vojew oda mitti suos in M oscoviam flagitabat, ut sub
hoc praetextu confoederationem cum duce illo M oscoviae adversus regem fa
ceret, ut rege bello M oscovitico ab una parte distracto, V alachus alio bello ab
altera parte illato regem regnum que P oloniae clade m ajore afficere, m inore vero
negotio terram Pokucie sibi ipsi subjicere posset. M alignitati itaque naturae
obsecutus M oscos ac T artaros missis clam ad eos nuntiis contra regem insti
g a b a t; exustiones civitatum in regno per occultos m alefactores m ercede co n
ductos
') W kodeksie Sapiezyriskim bylo pierw otnie:
o b s c u r a , co jednakze Gorski przekreslil.

et

quorsum

spectarent,

minime

266
ductos su b o rn ab at; m onetam sub signis regiis falsa cudendi im itatione contam i
nabat, plerisque etiam latrociniis clandestinis ac hostili im pressione proxim os
q uosque adjacentes sibi subditos regios afficiebat. N ec valens ultra frenare
caecam , qua ferebatur, cupiditatem atque am entiam suam missis prim um n u n
tiis poposcit a rege, reddi sibi terram Pokucie, afferens eam ad Valachiam p er
tinere. Q uo non im petrato nec bello regi denuntiato, rupto foedere hostiliter
in dom inia regia cum exercitu in fine anni dom ini 1530 intra com itia regni
irrupit. C olom iam cum ejus toto districtu Pokucie, in quo sunt oppida q u in
decim , villae vero trecentae, et arcem G ozdziecz expugnatam vi cepit et p rae
sidia sua im posuit.
His per O ttonem de C hodecz, palatinum S andom iriensem et capitaneum
Colom iensem , regi com itia tum P iotrkoviae agenti ad XII diem D ecem bris n u n
tiatis, m ille equites missi sunt in R ussiam cum Jo an n e B oratinski, m ultis proeliis
claro ac laudato viro, ut interim , donec m ajor exercitus adveniret, hostem p ro
gredi ulterius in dom inia regia non sinerent et, si possent, praesidia V alachica
ex Pokucia expellerent.
Adversus hunc hostem decreta in com itiis erat generalis belli totius regni
expeditio. Q uae quum tarda ac dam nosa existim aretur, quod ea m ultitudo
effrenis non facile gubernari, tarde vero coire ad castra soleat, celeritate vero
ac oboedientia militari bella m elius confici, obm issa fuit ea ipsa universi regni
expeditio. M agis utile visum fuit, contra hunc celeritate utentem hostem milite
conductitio uti.
Ad scribendum igitur et alendum exercitum decreti erant in illis com itiis
ex singulis agrorum laneis grossi viginti, quorum dom inus villae de censu suo
grossos decem , colonus vero lanei alios decem grossos conferrent. C ontributio
etiam ex om nibus civitatibus collata. Instituta itaque hac contributione pro
exercitu tenendo, bellum adversus V alachos decretum fuit.
Interim autem vojew oda V alachorum intra illud tem pus com itiorum ex
pedivit cum litteris nuntium ad regem , quibus terram P okucie ex donatione
regum U ngariae ad Valachiam pertinere asserebat, quam rex P oloniae post
m ortem B ohdani vojew odae adem isset; idcirco eam , veluti suam et regi parum
utilem , se recepisse et recuperasse et potentia Tureorum auxiliisque U ngarorum ,
M ultanorum , Tartarorum defensurum esse. N egare se terras regni attigisse:
terram duntaxat suam ad V alachiam pertinentem in tra sse ; im m o nec foedus nec
juram entum violasse, q uando alius sit jam in P olonia S igism undus A ugustus
recens rex coronatus, cum quo adhuc nec foedus nec juram entum ullum haberet.
Rescripsit rex hom ini barbaro leniter quidem , tam en cum hac exprobratione,
quod nulla lacessitus injuria foedus juratum fregerit, belloque regi prius non
indicto terram P olonam hostiliter invaserit, sciens eam n unquam antea priores
vojew odas pacifice possedisse, sciens etiam , quod territorium illud reges P o lo
niae et nem inem alium pro dom inis agnoverit. In cujus veluti centro in civitate
C olom ia S tephanus olim, ille m agnus vojew oda, praedecessor suus, divo regi
Casim iro Jagellonidi om agium praesens praesenti praestiterit et pro dom ino ac
rege suo agnoverit. Sciens denique, quod superioribus annis quidam tem erarii
hom ines, novissim e vero B ohdanus, frater ejus, hostiliter quidem aggressi sint
eandem

267
eandem terram , sed quam non diu illa potiti quam que ignom inios ejecti ex ea
fuerint, q u o d ipse etiam eventurum sibi speraret. A bhorrere quidem regem
a bello et a profundendo sanguine christiano solereque servare foedera cum
amicis, dum m odo illi pariter idem facerent. M onere vojew odam am ice et Chri
stiane ac per foedera jurata requirere, educeret arm igeros suos una cum eorum
praefectis de terra ac dom inio regio, dam na data resarciret. M alle se causa
Dei injuriam hanc, si gratus esse vellet, ei condonare, quam id m editari et
agere, quod debitum ac officium suum posceret. Sin autem hanc clem entem
et Christianam oblationem sperneret, sperare regem in Deo, qui sedet super
thronum et judicat aequitatem , qui ut antea, ita et nunc justae regiae causae
ad ju to r et protector sibi esse dignabitur, ita ut sem per fecit, quum illius opem
contra tales foedifragos im plorasset. Regem vero filium S igism undum co ro
natum quidem , esse regnicolis id postulantibus, ut de futuro dom ino tem pori
eis prospiceretur, verum adm inistrationem regni et om ne im perii jus paenes se
regem patrem , dum vivat, rem anere. H aec fuit sententia litterarum tam regis
quam vojew odae, quae supra f o l i o ................. *) ad verbum scriptae habentur.
Q u ib u s tam en barbarus nihil perm otus in tem erario coepto suo perm ansit.
Q uoniam autem vojew oda V alachiae in spem belli per ducem M oscorum
in L ituania m ovendi bellum hoc regi intulit, rex occurrens venturis difficulta
tibus, m issa ad L ituanos legatione denuntiataque illis V alachorum hostilitate et
confoederatione cum M osco ad regnum et m agnum ducatum L ituaniae eodem
sim ul tem pore bello duplici prem endum , hortatus est L ituanos suo et consilia
riorum regni P oloniae nom ine, ut inita certa aliqua una cum regno defendendi
utraque haec dom inia ratione indutiisque cum M osco longioribus receptis, regno
o p p ortunis auxiliis contra foedifragum hostem V alachum adessent. C ontra ubi
sim ilis aliqua necessitas illis contra hostes eorum ingruerit, eadem ratione ad
subsidia illis ferenda consiliarios et ordines regni praesto esse futuros.
R esp o n d eru nt Lituani, hostilitatem V alachi dolenter se ferre; de ineunda
certa ratione defensionis ad proxim a com itia se re la tu ro s j.d e distrahendo M osco
a V alacho deque producendis indutiis curae sibi fore; ad m otus belli, si qui
au t a M osco au t a T artaro fierent, reprim endos intentos paratosque se fore, ac
ubi o pus esset, copias se auxiliares adversus V alachos m issuros.
M isit et alteram legationem rex ad Solim anum , caesarem Tureorum ,
quam Jo an n es Ocieski, notarius terrae C racoviensis, obivit declarando foedera
se cum ipso caesare et cum subdito ejus V alacho integerrim e servasse sem per
et servare etiam nunc, nullam eidem vojew odae hostilitatis causam praestitisse,
illum 'tam en ditionem P olonam invasisse et provinciam regni Pokucie vi occu
passe, bo n a incolarum diripuisse. R ogare regem , ut ipsi vojew odae, subdito-)
suo, m andaret caesar ex regia ditione exire, dam na illata resarcire et tranquillam
deinceps vicinitatem agere. A lioqui non posse regem juri suo subditorum que
suorum deesse nec inultam injuriam praeterm ittere.
Reversus o rator regius attulit re sp o n su m : factum vojow odae m olestum
esse Tureo. M isisse ad eum celerem nuntium cum severo m a n d a to : ut qu am
prim um
') Cfr. nr. 44, 65, 90. -f K odeks Sapiezyriski miat pierw ptnie:
di t o suo.

tributario

ac

sub

268
prim um occupata regi restitueret, dam na sarciret, vicinitatem bonam coleret;
alioqui auxilio se regi adversus illum futurum cum Tureorum et T artarorum
exercitu. V alachus tam en contem pto m andato caesaris in pertinacia et hostili
tate sua p ersev erav it1), nec dam na data sarcivit, nec praesidia sua de terra
Pokucie eduxit.
Rex, cognita caesaris voluntate, ulcisci hostem et ejicere ex terra occupata
volens prim a die Junii vocat ad se exercituum regni sui ducem , Joannem de
T arnow , com item palatinum R ussiae,, captoque cum eo et cum ceteris co n
siliariis consilio dat ei exercitum et de ratione belli gerendi instructum profi
cisci, D eo gressus, facta et consilia ejus dirigente, contra hostem jubet. Erat
exercitus ille recens sc rip tu s; sex m ilia equitum , duo m ilia peditum ; viri m a
gnanim i, equis, arm is, peritia bellicae rei, torm entis ac bom bardis instructissim i.
V eniente in terras R ussiae cum exercitu duce palatino com ite, com etes
lucidus XII A ugusti apparuit. Ad cujus conspectum et dux et exercitus spem
conceperunt anim is, sidus illud, q u o d cum stem m ate com itis, stellam inter cornua
lunae deferentis, quadraret, illustrem sibi de coelo victoriam portendere. C on
sidens non procul a districtu Pokucie m ille sexingentos equites cum M artino
T hrzebenski et cum aliquot centurionibus ac m ilitiae m agistris ire in Pokucie
jubet. Sufficere hi videbantur ad praesidia hostilia illinc depellenda. Q ui nacti
duces itineris scientes, reperto in flum ine N estr vado bono, paucis antea co
gnito, transgresso eodem flum ine, insilientes repente praesidia V alachica in locis
duodecim fundunt, obtruncant, effugant. A d .eu m casum V alachi denuo quum
accurrissent m ulto num eriosiores, iterum sunt per eosdem regios m ilites fusi
caesique ac ultra fines pulsi, non pauci insigniores capti ac ad regem tran s
m issi. P ostrem o vojew oda ipse provinciam sibi ereptam regi non concedens
iraque ardens cladem ignom iniam que acceptam referre ac ulcisci parat. C ognoscensque terram illam P okucie m odicis praesidiis regiis teneri, cogit viginti
q u atu o r m ilia suorum . Ex quibus sex m ilia praem ittit cum duo b u s belli d u
cib us: T hom a B ernow ski et Vlado, praefecto castri C hocim ensis, m andans his,
ut et arcem G ozdziecz per regios recuperatam iterum exp u g n aren t et praesidia
regia in terra Pokucie ubique opprim erent. In o p p u gnantes nostri ex arce
erum punt, caedeque facta repellunt plerosque etiam capiunt.
Interea dux exercitus regii ea arcis o p p u g n atio n e com m otus properat cum
exercitu obsessis succurrere et per speculatores de oppugnantium num ero edoctus
praem ittit illo N icolaum chor^zic Sienaw ski, M atthaeum W lodek, Jo an n em Swi^czycki cum centuriis eorum , praecipiens, ne cum hoste confligant, o p p u g n a
tionem duntaxat arcis im pediant, donec ipse cum reliquo exercitu transito flu
m ine N estr subsequatur. P erveniensque proxim e sub hostes, arcem G ozdziecz
oppugnantes, per ordinesque ac turm as ad confligendum paratos, jubet et ipse
suis, ut hostes invadant. A ccensoque per velites certam ine reliquos in hostem
em ittit. Atrox pugna com m ittitur. H ostes tam en vim nostrorum non su s
tinentes ter retrocesserunt, ter proelium restaurarunt. Virtute tandem n o
strorum fracti in fugam sunt versi. Q uos nostri ad duo milliaria insecuti
plus m inus duo m ilia in fuga illa occid eru n t; non paucos ex potioribus
ceperunt,
W kod. Sap. nad p e r s e v e r a v i t dopisal G orski: p e r s t i t i t .

269
C eperunt1), quos tam en, quum non satis tutum videretur vivos in castris tenere,
jussu im peratoris exercitus gladio sunt caesi. Inde dux idem ad duo m illiaria
retrocedens exercitum et castra ad pagum O bertin transtulit.
V alachus post acceptas tam crebras suorum clades in furias versus duces
contritarum copiarum suarum , quod non fortiter dim icarint, quod vinci se a p au
cioribus passi fuerint fugerintque, in vincula conjecit capitis supplicio afficien
dos, si n o n illum optim ates a proposito retraxissent, qui pollicebantur, eos post
hanc ignom iniam m elius pugnaturos. Qui quum idem pro se quisque p rom i
sissent, dixerunt tam en, se fortiter depugnasse cum paucioribus quidem num ero
regiis, at cum fortissim is viris arteque bellica peritis, ita etiam instructis, ut
m ilitiam P olonam om ni apparatu bellico m elius instructam nunquam antea vi
derint. Ille hac confessione ignom iniaque suorum , veritate etiam (quae hom ines
acerrim e com m overe solet) iratior factus viribusque suis ac fortunae fidens:
videbo mox, inquit, hos tam instructos, tam strenuos, quos laudatis, P o lo n o s2),
quos ego et cum duce eorum flagellis veluti pecora abigam in Valachiam .
N u llaque interposita m ora cum delectorum viginti qu atu o r m ilium exercitu Pokuciam ingressus decem ex his m ilia recta ire ju b et ad exercitum regium , ubi
esset, quaerendum , et n e quisquam e castris regiis elabi posset, obsidendum ,
donec ipse cum reliquo exercitu V alachorum adesset regios om nes com prehen
surus. Eo stolidus hom o superbiae am entiaeque processerat.
E odem tem poris m om ento, quum dux exercitus regii epistolas de faustis
praeludiis belli nuntio ad regem m ittendo tradit, nuntiatur ei, decem m ilia V a
lachorum adventare nec procul abesse. Is nil hoc nuntio com m otus, receptis
de m anu nuntii concerptisque litteris illis: volo, inquit, ternam sim ul a n n u n
ties regi victoriam , quam justus D eus de hoste injusto nobis est daturus. Et
m ox castra ex eo loco, priusquam hostis in conspectum veniret, in alium locum
p u g n ae transfert. M ox iterum nuntiatur, hostes jam cum toto exercitu adesse,
im petum nocte proxim a in castra P o lo n a facturos. Dux noster arm a suos ex
pedire ju b et hostem que paratus exspectat. Illi ea nocte, ut nostros conspicere
possent, O bertinum pagum vicinum incendunt. Lucescere autem aurora diei
XX A ugusti incipiente, aliquot m ilia V alachorum insultum cum clam ore
valido sub castra regia faciunt, id agentes m axim e, ut equos regiorum abi
gerent, quos pasci in pratis extra castra putabant. C astra tam en subire ausi
non sunt.
M ox dux, com es palatinus, m ittit speculatum hostilem exercitum , qui cum
custodiis Valachicis congressi capiunt aliquos. Ex quibus dux noster certior
fit, vojew odam nocte praeterita cum reliqua ac m ajore parte exercitus venisse
seque cum illa altera suorum a se praem issorum parte conjunxisse. O m nium
esse viginti qu atu or milia. Dux nostrorum , qui n o n arbitrabatur, vojew odam
cum tan ta m anu venturum , advocat in consilium m agistros belli et cohortium
praefectos et singulorum sententias exquirit. E rant, qui suaderent, m otis ex eo
loco castris exercitum intra quadrigas (quae nostris in confligendo, quum vis
m ajor est hostilis, quam q u ae sustineri possit, pro vallo su n t ac m unim ento),
lente
') W kodeksie O paliriskiego poprawit Gorski na c a p t i v a r u n t . s) K odcks Sapieiyriski
mial p ierw o tn ie: m i l i t e s , co Gorski zm ienil na P o l o n o s .

m
lente ordinateque incedendo obducendum servandum que neque curti tanto
hostium num ero tem ere confligendum . At dux exercitus, quum videret bom bardas regias torm entaque bellica una cum castris abduci non posse, confisus
Deo ac justae causae, pro qua stabat, cedendum hosti non putavit eo, quod
ea discessio fugae sim illim a p u g n aq u e stataria periculosior videretur. Castra
itaq u e com m unit, peditatum locis opportunis, equitum partem ad portam anteriorem collocat, quibus N icolaum Iskrziczki, bellorum peritissim um , et tres
cohortium praefectos praeficit. E t his m andat, n e ante, quam signum daret,
in hostem castra subeuntem erum pant. R eliquum exercitum in m edio castro
rum in turm as disponit. B om bardas etiam in ipsa porta ac in ea parte castro
rum collocat, qua hostes m ajore vi im petum facturos existim abat. Et contione
pro rei necessitate ad m ilites facta anim isque eorum ad pugnam accensis, h o
stem paratus in castris exspectat.
H unc ad quartam diei horam procedere cum universo exercitu videt eum q ue sub castra nostra succedentem b o m b ardasque suas in nostros ejaculantem
b o m bardarum nostrarum ictibus contra infestare jubet. H ostis contra torm entis
suis contra portam castrorum dispositis castra ipsa ob tu n d ere coepit. Prim ae
ejaculationes hostilium globorum parum nostris dam ni dabant, quod globi altius
projecti raro nostros praeter hastas attingebant. P osterioribus ictibus quum
cohortium praefecti plerosque ex nostris laedi cadereque advertissent, orant im
peratorem suum , ut eos erum pere in hostes sinat. R eluctantem et tem pus
opportunius exspectantem iterum atque iterum chorqzicz N icolaus Sienawski,
singulari vir fortitudine, accurrens orat, ut ne suos intra castra hostilibus jaculis
cadentes ulterius continere velit, sed avidis p u g n ae erum pendi copiam faciat.
At dux durate adhuc, inquit, et estote viri fortes. Volo, inquit, hostem stul
titia sua praecipitem in eum adducere errorem , ut credat nos m etu consternatos
n o n audere in certam en descendere, ut, quo propius effusioreque im petu castra
nostra invaserit, eo m ajori se cladi et bom bardarum ictibus objiciat. Q uam ob
rem durate in vestris ordinibus et occasionem rei b en e gerendae exspectate.
D um itaque vi torm entorum res utrim que aliquandiu geritur non paucioresque V alachorum perim untur, vojew oda m orae im patiens, quod non statim
nostros, uti anim o volvebat, flagellis ante se ad V alachiam pelli videret, credensque nostros in proxim am silvam e castris fugituros, coepit castra nostra
cum m agna parte equitatus a latere circum ire, ne fugae exitus nostris in eam
silvam pateret. Q uod dux noster conspicatus, subm otis m ox in eo castrorum
latere quadrigis, portam novam aperit, qua pedites octingentos em isit, qui agm en
illud hostile bom bardis m anualibus propellunt et plerisque occisis loco cedere
cogunt.
H aec dum ita geruntur, dux nostrorum castra obequitans suos anim at ac
h o rtatu r: tem pus jam adesse optatum inquiens, quo et fortitudinem et am orem
erga se suum declarare, hostem fundere et gloriam sibi im m ortalem parare
queant. Jam se eis avidis p u g n ae felicis copiam facturum . In qua me, inquit,
duce, vestra virtute, D eo im prim is adjutore, victores estis futuri. E rum punt mox,
p o rta illa in latere castrorum facta, Baliczki, Swi^cziczld, M todeczki, centuriarum
equitum que m agistri, cum centuriis suis et in confertissim um illud agm en V a
lachorum

271

lachorum im pressionem om ni vi ac robore ter fecerunt, ter tam en per V alachos

repressi su n t et ex suis non paucos am iserunt. A ccurrunt m ille equites nostri
et succurrunt suis p ugnam que restituunt. D um que aequo utrim que M arte
pugnatur, d um que alterum V alachorum agm en ad posteriorem castrorum n o
strorum partem cum parte torm entorum m ajorum ducitur ad nostros intra castra
om ni ex parte obruendos, dux noster non am plius cunctandum ratus om nibus
sim ul portis eruptionem fieri jubet et posteriore quidem porta cohortes illas,
q uae in m edio castrorum consistebant, em ittit. Q uae om ni vi in latus agm inis
V alachorum im petu facto, ordinibus aciebusque eorum conturbatis duroque cer
tam ine pari M arte ad quinque horas producto, nostri tandem V alachos fundunt
ac in fugam vertunt, caedentesque a tergo fugientibus instant. A nteriore vero
porta chorqzicz N icolaus Sienawski, Iskrziczki et ceteri m ilitiae m agistri cum
aliis cohortibus erum pentes alteram hostium aciem , quae cum torm entis tanquam ro b u r hostilis exercitus ante ipsam anteriorem portam collocata erat,
sum m a vi invadunt, perrum punt, conturbant et caede ingenti edita a torm entis
eorum propellunt ac in fugam vertunt. Q uae quidem torm enta sua Valachi
fugam sistentes dum recuperare contendunt, ictibus torm entorum nostrorum et
nostris eos caedentibus, fugere effusissime coacti sunt.
In ipsa autem fuga vajew oda conatus est aliquoties suos sistere et resti
tuta p u g n a ignom iniam cladem que acceptam nostris reddere, sed foedifragi
hostes quum n eq u e hortatione, nec terrore, nec prom issis revocari ex fuga
possent, quum insuper ducem nostrum cum toto equitatu aciebus ordinatis
a tergo se insequi videt, fugere et ipse quam m axim e coactus est. Fugientes
autem V alachos palus lim osa, in quam dilati erant, m ultum rem orata est et
cladem eis novam attulit. In quos et loci iniquitate com pressos et in luto p ro
fundo sese cum equis volutantes, m etu pavidos, m entis sim ul et consilii inopes
et circa vojew odam sese accum ulantes m ilites nostri supervenientes tantam
stragem ediderant, ut cadaveribus hostium palude constrata facilem ac expe
ditum ad ceteros insequendos transitum sibi fecerint. V ojew oda autem duobus
vulneribus acceptis fugae praesidio m ortis periculum evasit.
C aesa sunt eo proelio V alachorum ad castra duo m ilia septingenti q u a
draginta sex, in fuga duo milia, in ipsa vero palude partim caesorum , partim
subm ersorum plus m inus tria milia. M agna etiam pars hinc inde fugientium
p alantium que per agros a rusticis caesa, qui ad praedam , utracum que pars victa
esset, agm inatim confluxerant. Ingens ubique terror ac fuga in V alachia erat,
q u o d crederent nostros ubique se persecuturos et terram suam ferro et igne
devastaturos. Ex nostris desiderabantur ducenti q u inquaginta sex. Q uorum
hi insigniores fu e re : D avid Sienenski, Victorinus Coszm inski, H erbort, Lucowski.
C apti autem ex hostibus logoffet seu cancellarius, praefectus teloneorum
V alachiae, pincerna vojew odaej sex item consiliarii et alii decem octo insigniores
et plurim i ex curia vojew odae.
C apta etiam sunt torm enta bellica num ero quinquaginta, signa m ilitaria
seu vexilla tria, sub quibus exercitus trifariam divisus ducebatur. Inter quae
erat vexillum m ajus a T ureo ei in om agii praestitione datum . Accepta etiam
tym pana terni exercitus triplicia. E qui m ilitares m ulti, ornam enta arm aque m i
litaria,

2n
litaria, vestes etiam et supellex aurea et argentea praedaque plurim a parta.
C aptae etiam cum com m eatu quadrigae m ultae. Inter quas aliquae erant funi
culorum plenae in nostros praeparatorum , quos vincire atque alligare stolidus
hostis et velut ju m en ta vinctos ad V alachiam pellere in anim o constituerat.
Ejectis ex P okucie caesisque atque fugatis hostibus nec ultra, quam ad
fines V alachiae, persecatis (vetuerat enim rex exercitum nostrum V alachiam
ingredi, ne quid adversum foedus Turcicum egisse putaretur), dux exercitus nostri
signo receptui dato suos in castra revocat. E quo deinde in terram descendens
et in gen u a procidens justo Deo, ju stae causae auxiliatori, m eritas pro tam
fausta ac illustri victoria gratias egit. D ehinc totus exercitus n o ster salutem
ac victoriam m utuo sibi ipsis gratulantes ac in m utuos com plexus ruentes sese
osculabantur et duci suo, quod ejus ductu, auspicio, consilio, peritia, fortitudine
hostem superbum devicerint et gloriam sibi im m ortalem pepererint, gratias
egerunt. Laeti autem ac genuflexi om nes piis cum lacrim is alta voce c a n tic u m :
Te D eum laudam us, D eo gratias agentes, cantarunt. (F ere om nes P oloni,
nobiles ac m ilitares, Latinam linguam et sacros cantus norunt). H orum forti
tudinem dux honorifica oratione collaudatam , gratias etiam his agens ac om nia
de se, de rege, de senatu prom ittens, equis m ilitaribus, vestibus, torquibus,
anulis, ceteris rebus pretiosis, duplicato etiam stipendio ornat ac donat. P e
ditibus sua etiam praem ia non defuerunt. Inter quos dux noster tria m ilia
ducatorum dividenda donavit. P raedam insuper ac spolia ex hostibus capta
praeter bom bardas ac torm enta bellica exercitui divisit.
P ostridie hum atis suorum corporibus relictisque illic speculatoribus et
custodiis dispositis, castra ex eo loco movit, trajectoque flum ine N estr exer
citum incolum em una cum bom bardis tam suis quam hosti ereptis ad loca
com m odiora reduxit sauciorum que curam sollicitam egit. M oxque nuntium
illum S bigneum Sienenski, aulicum regium , cujus etiam in ea p u g n a virtus
enituit, cum gem ina, uti praedixerat, victoria cum litteris et captivis ad regem
C racoviam misit.
Rex vero princeps catholicus regi regum , D eo optim o m axim o, justo a u
xiliatori, hanc tam illustrem victoriam referens acceptam , e regia sua m ox ad
tem plum descendit et sacrum solenne in honorem S anctae Trinitatis agi laudesque cantari ac supplicationes fieri jussit. E adem aliis diebus acta sunt.
Laetus hac victoria senatus, tota aula regia, universa etiam urbs C raco
viensis laetitiam suam ignium lum ine, crepitu bom bardarum , vario m usices
concentu, conviviis festisque choreis ac trium phali laetitia, g ratulatione et gaudio
testificata est. Et in hac tan ta om nium laetitia a sum m atibus viris, a cunctis
denique ordinibus duci prim um exercitus Jo an n i T arnovio com iti, palatino
R ussiae, dehinc ceteris m ilitiae m agistris et cohortium praefectis et tribunis m i
litum , post universis m ilitaribus viris in eorum laudem gratulationes laudationesque dictae, scriptae, habitae sunt. Inter quos hi fuere prim arii ac praecipui
m ilitiae m a g istri:
Jo an n es Iskrziczki, capitaneus C am enecensis,
Jo annes B oratinski, vexillifer terrae Prem isliensis,
M artinus Trzebenski,
N icolaus

273
N icolaus Sieniaw ski, chor^zicz,
H ieronim us Szaffraniecz, capitaneus C hancinensis,
Jo an n n e s Swy^ciczki,
S bigneus Sienenski,
D avid Sienenski,
M athaeus W lodek,
...................Baliczki,
V ictorinus Coszm inski,
...................H erbortt,
...................Lukowski,
...................Calinski,
...................M lodeczki.
P ost partam hanc Dei m unere victoriam rex saevire nolens in Valachos,
Christianum populum , volensque testatum apud om nes relinquere, Turcica a se
foedera servari, m andavit duci exercitus, ut ab excursionibus depopulationeque
Valachiae abstineret, exercitum intra fines regni contineret hostem que ab ingressu
ac vastatione regni prohiberet.
Q uoniam autem ferebatur vojew oda V alachiae exercitum denuo iterum
colligere et exercitum regium ad internecionem delere statuisse, quo relata
nostris clade ignom iniam acceptam dilueret gloriam que clarissim ae victoriae
nostris eriperet, rex scripsit ad proceres et consiliarios Russiae, ut cum m anu
quisque suorum ad ducem et exercitum regium sese conferrent eum que dim i
nutum ex conflictu augerent, donec rex supplem entum exercitui subm itteret.
C eterum quum is rum or de apparatu V alachorum vanesceret, dux ipse
exercitus exploratis rebus Valachiae relictoque in Russia in locis opportunis
exercitu et eorum fidei tradito, quorum virtus et industria in re bellica adm ini
stranda illustris fuit, ad regem Cracoviam venit septim a N ovem bris hora ante
m eridiana, trium phantis speciem exhibens, Valachica clarus victoria. Ad quem
spectandum universa civitas sese effuderat. P rogressi sunt obviam ei om nes
proceres spirituales ei saeculares totaque curia regia et honorificentissim e ex
ceptum , per urbem aliis praecedentibus, sequentibus aliis, in arcem ad regem
deduxerunt. Vexilla Valachica, bom bardae m agnae quinquaginta ante eum
praeferebantur. Arcem ingressus et actis D eo im m ortali pro victoria gratiis in
tem plo et ecclesia cathedrali ad regem in palatia a cunctis deductus, rege h o
norifice salutato, etiam gratias egit dom ino Deo, qu od se duce atque rectore
exercitus victoriam ei dederit. Q uam non virtuti suae nec robori militum , sed
ipsi Deo im primis, dem um justitiae et felicitati regis referebat acceptam .
Rex. eum perhum ane ac honorifice excepit, resalutavit venientique assur
gens obvius ad m edium m agnae stub ae processit. D em um dux ipse exercitus
honorificam etiam m entionem m ilitum suorum , quorum opera vicit, coram rege
et om nibus proceribus fecit, singulos nom inatim collaudans, quorum m agnani
m itatis spectator, testis ac particeps fuisset.
Affertur regalis gladius, quo, qui cum ipso duce ex proelio venerant,
praecincti su nt a rege et aurati equites creati virtutis m ilitaris gloriam et honoris
insignia retulerunt.
Postridie
Acta Tum lciana.

Tom us XIII.

18

274

Postridie gratiarum actiones supplicationesque publicae iterum actae sunt

et ad honorem Sanctissim ae Trinitatis solenne sacrum per Petrum Tom icium ,
episcopum C racoviensem , regni P oloniae vicecancellarium , in ecclesia cathedrali peractum . Vexilla hostilia ad tem plum ante regem delata et intra offer
torium m issae ad altare oblata et inter alia prioribus bellis parta trophaea in
ipso tem plo sunt desuper suspensa.
T orm enta bellica ac bom b ard ae hostiles in arce Cracoviensi aliquandiu
populo spectandae expositae fuere, post ad artelariam et arm am entarium regium
ad ceteras bom bardas regias deportatae et repositae.
Q uam autem ex hac divinitus data victoria laetus rex, quam gratus fuerit,
quam illam D eo ipsi, a quo erat, retulerit acceptam , epistolae ejus regiae ad
optim ates et proceres regni sui ac ad sum m os Christianos principes scriptae
docum ento sunt. Q uarum aliquot exem pla inferius asscripta sunt.

288.
Responsum a Sigism undo primo, r e g e Poloniae,
Jacobo U nbesser, Barnimi, S tetin en sis ducis, consiliario e t oratori.1)
Teki Gorskiego, nr. 1526 (minuta z poprawkami G orskiego). Kod. Sap. VIII, 308.
Kod. Jag. nr. 273. Kod. Op. XIII, 169. Kod. Karnk. XIII, 171.

Sacra regia M tas., m agnifice dom ine orator, nuntiationem de benevolentia

et affectu erga Mtem. suam illustris dom ini P om eraniae ducis, nepotis sui charissimi, gratissim o anim o suscepit, excusationem vero de non recognito hucus
q ue feudo serm o, filio Mtis. suae, jam prope duos annos regi coronato, in eam
partem accipit et adm ittit, ut a D om inatione vestra nom ine Illustritatis suae est
declaratum . Q uum enim ea sit adhuc regnandi filii Mtis. su ae ratio, ut nihil
praeter sacrum regale nom en aetate hac im becilli in sua potestate habeat, sed
jus om ne dom inii et im perii M tas. sua serm a. tanquam pater tam in regno
quam in reliquis dom iniis sola m anu teneat, non m agni id referre putat M tas.
sua, quod tem pore felicis coronationis serm i. filii sui recognitio feudi ratione
arcis B ithow cum oppido et civitatis L ow enburgensis ab Illte. sua non fuerit
facta et praestita, tum dem um enim id satis tem pestive facturam Illtem. suam
M tas. sua cognoscit, quum potestas im perandi tam in regno quam in aliis d o
m iniis serm o, filio M tis. suae erit tradita. V erum utcum que res est, vigilantia
ista Illtis. suae et illustris principis dom ini Philippi, ejus nepotis, de feudali officio
p raestando est Mti. su ae m ajorem in m odum grata et accepta, pro qua Illti.
suae, tanquam nepoti suo charissim o, plurim as agit et h ab et gratias. Q uam
etiam diligentiam , si videtur D om inationi vestrae expedire, litteris suis M tas.
sua testari vult, ut praesentibus et futuris officium Illtis. suae cognitum et p e r
spectum esse possit.
D e praedonibus autem et eorum receptatoribus, quod Illtas. sua dudum
postulavit et nunc per D om inationem vestram postulat, M tas. sua operam se
pollicetur daturam , ut a regno Mtis. suae penitus exterm inentur et prehensi vel
convicti de crim ine dignis pro se quisque poenis afficiantur. N am et de M athia
Tuczenski
) Na m arginesie m inuty zapisal T om ick i: in
dni . 1531. (d. 23. 8. 1531).

vigilia

Sancti

Bartholomaei

anno

275
Tuczenski de Vedel, quem Illtas. sua receptatorem raptorum e t'n o x io ru m h o
m inum esse declaravit, inquiri jam ex officio M tas. sua fecit et am plius etiam
contra illum agere non destitisset, nisi sum m is illius precibus perm ota ad p u r
g an d am fam am et honorem suum illum adm ittere aequum judicasset.]j Affirmat
enim claris testim oniis et apertissim is docum entis se com probaturum esse, quod
nihil eorum , quae illi im pinguntur, unquam adm isisset. Q uare declarabit D o
m inatio vestra Illustritati suae, M tem. suam assignasse eidem M athiae Tuczenski
diem et term inum in conventu regni sui proxim e celebrando ad respondendum
tam infam i de se accusationi. Q uo tem pore quoniam necesse erit aliquem in
stituere contra illum actorem , D om inatio vestra rogatam habebit Illustritatem
suam , ut ad conventum proxim e in regno celebrandum eorum aliquem m ittere
velit, qui hoc, q uod de illo habet exploratum , palam illi objiciat. Nos enim
tum , si convincetur de crim ine, nihil m orabim ur poena, quam m eritus erit,
illum afficere.
C eterum quod ad lustrandos recensendosque lim ites inter regnum Mtis.
suae et dom inia illustris dom ini ducis attinet, M tas. sua serm a. ad postulationem
Illustritatis suae captato o p p ortuno tem pore suos com m issarios, qui id obeant,
designare et m ittere non gravatim dignabitur. In qua re m agnificus dom inus
capitaneus M ajoris P oloniae habebit a Mte. sua plenam instructionem et m an
datum .

2 8 9 . D ilatio praestandi juram enti feudalis a ducibus

Pom eraniae Sigism undo A ugusto, r e g i Poloniae.
Kod. Sap. XVII, 28. Kod. Jag. nr. 15.

Significam us tenore praesentium et testam ur universis nunc et deinceps

cognoscere volentibus, quod illustris princeps, dom inus B arnim us, Stetiniensis,
P om eraniae, C assubiae, V andaliae etc. dux, princeps R ugiae et com es in Guczkow, cum illustri principe dom ino P hilippo, nepote suo, recognoscere volentes
feudum serm o, filio nostro prope jam duos annos in regem coronato, quo
ratione castri et oppidi Bitow ac civitatis L ow enbergk regno nostro P oloniae
su n t devincti, m iserunt huc loco suo nobilem ac generosum Jacobum U nbeser,
capitaneum in L auenburgk, consiliarium et oratorem suum , qui officio reco
gnoscendi dicti feudi illorum nom ine faceret satis. Q uae res quoniam nobis
hoc tem pore m inim e adhuc necessaria visa est, quum serm us. filius noster n o n
dum aliquid in regno et dom iniis nostris im perii praeter nom en regale habeat,
nobis h u cusque ipsis adm inistrationem et jus dom inii tam in regno quam ceteris
provinciis nostris retinentibus, differendam eam ipsam feudalis officii recogni
tionem in illud usque tem pus duxim us, quum serm us. filius noster plenam
aetatem ad eptus ju re dom inandi et gub ern atio n e debita tam in regno quam in
reliquis dom iniis potietur. E am tam en diligentem Illtum. suarum sedulitatem
et debiti praestandi vigilantiam nos et nunc gratam habuim us et deinceps sem per
acceptam una cum serm o, filio nostro h abere volum us. In cujus rei fidem ac
testim onium praesentes litteras scribi et signo nostro regio obsignari fecimus.

18*

276

290.

Bona, regin a Poloniae,

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartor. kod. 1596, nr. 85 (list oryginalny);

Bona, dei gratia regina P oloniae, m agna dux Lithuaniae, R ussiae, Prussiae,
M asoviae etc. dna. Rnde. in C hristo pater, sincere nobis dilecte. Tredecim a
m ensis hujus allatae sunt nobis litterae m ercatorum V elserorum , quarum exem plar
m ittim us S. tuae, quibus quidem scribunt nobis, tuam S. ab illis accepisse iterum
sexcentos ducatos auri nom ine nostro pro stipendio et expensis suis petuntque,
ut illis solvi facere dignarem ur. B ene m em init S. tua, nos illi com m isisse et
m andasse, ut postquam ex H ispaniis in G erm aniam cum curia caesaris trajecit,
a p u d dnos. Velseros nihil deinceps acciperet, solum a Fucaris, quibus hic m gcus.
Severinus B onar, zupparius Cracoviensis, ex com m issione regia et nostra re
spondet, quandoquidem S. tu a non tantum nostrorum , quantum sacrae Mtis.
regiae negotiorum causa istic tantisper im m oratur et Fucari juxta ordinationem
nostram singulis m ensibus centum ducatos auri dare m inim e negant, certi de
so lutione sua. Q uum igitur S. tua m andato nostro transgresso istos sexcentos
ducatos extraordinarios et in loco prohibito jam et pro necessitate su a accepit,
nos de his nihil scire volum us; solvat S. tua de suo episcopatu ita, ut in m u
tuum accepit. Sicque etiam d. Velseros litteris nostris absolvim us. Si vero
su n t illi sexingenti ducati, quos S. tu a pro expeditionibus suis in R om ana curia
exposuit, et pro quibus nos m ultis suis litteris rogabat, nos jam com m isim us
thesaurario nostro B arensi, ut illos solveret, q u o d et faciet sine om ni m ora,
quum prim um requisitus fuerit. Idque etiam m agco. Ludovico A liphio p er
scripsim us; sin alii fuerint sexcenti, sicut non credim us, non solvem us; satis
enim fecim us jam prom issioni nostrae. E t b en e valeat S. tua. D at. Cracoviae
die XIV A ugusti 1531.
B ona regina ssr.
Dat. Cracoviae 14 A ugusti, red.: Bruxellis 24 Septem bris.

291. Otta de Chodecz, palatinus Sandom iriensis,

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellario.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Szydtow ieckiego),

Illuster ac m agnifice dom ine, dom ine am ice fraterque gratiosissim e et m ajor
honorandissim e. O bsequiorum m eorum paratissim orum sedula com m endatione
praem issa. Sanitatem diuturnam om nisque felicitatis accessionem vestrae illustri
ac m gcae. D. sincero ex corde faveo, opto precorque. Tam etsi scio, quod
vestrae illustri ac m agn. D om inationi illustris ac m gcus. dom inus palatinus
R ussiae et exercituum regni P oloniae capitaneus generalis, gen er ejusdem charissim us, de hoc felici conflictu om nem positionem rei latissim e descripsit, ita
ut res se habuit, tum ego pro officio m eo sim ul etiam congratulando de for
tu n ato successu sacrae r. M tis. et ill. ac m gci. dom ini palatini R ussiae et exer
cituum regni P oloniae capitanei, nolui, quin vestrae illu. ac m gcae. D om inationi
scriberem om nem positionem rei.
Post

277
P o st prim am confligationem V alachorum et expulsionem eorundem ex
Pokuczye et captionem rursus castri Gwozdziecz venerunt novitates, quod rursus
V alachi venerunt et obsiderunt castrum G wozdziecz et, nisi nostri illis in castro
residentibus suppetias de tem pore non darent, actum esset tum de castro, tum
de illis om nibus. Illustris ac m gcus. dom inus palatinus R ussiae etc., percepta
hac novitate, m ox se m ovit versus R ohatyn et venit in R ohatyn sab b ato ante
festum A ssum ptionis B eatae M ariae v irg in is'); ego audiens acceleravi post ejus
ili. ac m gc. D. venique in R ohatyn in vigilia A ssum ptionis, quo die ejus iilu.
ac m gca. Dtio. recessit versus villam B olsow et ibidem ag eb at per diem festum
B eatae M ariae virginis A ssum ptionis; ego veni in Bolsow feria quarta post
B. M. A ssu m p tio n is2). Q uo die illu ac m gcus. dom inus capitaneus exercituum
regni P o lo n iae audiens, V alachos viriliter o p pugnare castrum Gwozdziecz, sine
om ni m ora m ovit se cum toto exercitu versus vadum , nuncupatum vulgo
Ralowyeczki. E go in crastino post ejus ili. ac m gcam . D. exivi ex Bolsow,
eundem in sequendo atque in villa Jaziorow ad noctem steti. E odem die, puto,
feria quinta post A ssum ptionis proxim a nocte venerunt m ihi litterae a sua illu.
ac m gca. D tione., quibus dignata est scribere, com m odius fore, ut ego rursus
versus Halicz tenderem et ex illa parte irem propter hom ines, eis bonam spem
dando. E go (ut licuit) obtem peravi consilio et m andatis eisdem atque m e co n
tuli versus H alicz illaque parte in terram P okuczye cum fam iliaribus solum m o do m eis tendi. S abato veni ex Halicz in Czessibissi ibidem que dom inico
die accepi, qu o m odo ex solerte et ingeniosa ordinatione exercitus ili. ac mgci.
dom ini palatini R ussiae etc. nostris fortunate cessit, ut sola ordinatione exer
citus visa, nulla vi urgente, m ox Valachi terga verterunt atque in fuga m ulti
caesi, nonnulla capti sunt. Hic egregie trium phum ejusdem ili. ac m gca. Dtio.
su p er hostes o b tin u it; deinde jacens illic per diem dom inicum feria secunda
an te sanctum B arth o lo m aei8) m ovit se cum exercitu versus Halicz et in duobus
m iliaribus a G w ozdziecz circa villam O bertin sua ili. ac m gca. D. castra m etata
est; ego vero in duobus m iliaribus parvis a ili. et m gca. D tione. sua in Tulm acz
jacui. Eadem die palatinus W alachiae noctu cum fotis viribus et suis potentiis
cum pixidibus venit sub castra nostraria. A tque in villa O bertyn dom os in
cendendo et circa castra nostra vociferationes alias O krzyk faciendo nostros
h abuit anim um perterreri atque anim um nostris dejicere; nullo m odo tam en
hoc, q u o d in intento habuit, effecit. Multi erant re vera W alachi, ut super unum
nostrum decem fuisse p o tera n t; nostri tam en constantia et virilitate eos m ulto
superarunt. F eria tertia4) o p p u g n aru n t castra nostra et ex om ni parte circum
dederunt, sic q u o d ex nulla parte n eq u e adesse n eq u e ex exercitu pertransire
quisquam potuit. E go in uno parvo miliari fui praesens cum fam iliaribus meis,
quia p aucos habui, nam nisi familiam m eam , nullatenus potui adesse. Q uod
et illu. ac mgco. dom ino palatino R ussiae etc. notum est. Equidem sinceriter
et ex corde illud doleo, quod huic proelio praesens non adfui, tum quia hic
fortunate et ex o rdinatione et dispositione ili. ac mgci. dom ini palatini terrarum
R ussiae etc. peculiari cessit, quod enorm iter caesi et turpiter fugati su n t; vexilla
et torm enta bellica accepta. Sit laus deo om nipotenti.
Hoc
) D. 12. 8. 1531. 2) D . 16 8. 1531. 8) D. 21. 8. 1531.

*)

D. 22. 8. 1531.

278
H oc tam en ingenue fateor, quod gen er ill. ac m gcae. D tionis. vestrae, ill.
ac m gcus. dom inus capitaneus exercituum regni P oloniae om nibus, quos ego
m em oria teneo capitaneos, sua ordinatione et dispositione praep o n en d u s est.
N o n alio credo sibi datum hoc fore, nisi a Spiritu Sancto, qui corda hom inum
illustrat et hunc anim um , quem ipse habet, praestare equidem n o n parvi est.
H oc tam en consulo et peto vestram ill. ac m gcam . D., ut im posterum tantum
hom inem nobis non parvi p endam us et cum tantis etiam parvis copiis hom i
num adversus hostem potentem expedire tim eam us. E quidem , ill. ac mgce.
dom ine, habet (Dtio.) eadem generum tanto ingenio et sagacitate praeditum , ut
vix sibi parem non solum in regno nostro, verum in aliis m ultis terris inveniri
possit, quem m erito am are et diligere habet. D einde, ill. ac m gce. dne., m ulti
fuissent detenti, nisi nostri voluissent eos captivare et d etin ere; sed cupidiores
erant, eos insequi et trucidare. C erte id, q u o d actum est, erit im perpetuum
decorem dom us tum dom ini palatini R ussiae, tum et vestrae ill. ac m gcae.
Dtionis. et dignum est hanc victoriam m onum entis com m endare, quum tan ta
im paritas erat. Cum his me in gratiam vestrae ill. ac m gcae. D tionis. com
m endo. Q uam valere diutissim e incolum em et sospitem desidero ex corde.
D atum in C oropiecz, feria quinta ipso die S. B artholom aei Apostoli, anno d o
m ini m illesim o quingentesim o tricesim o p rim o 1).
E jusdem ill. ac m gcae. D tionis. vestrae deditissim us
O ttha de C hodecz, palatinus Sandom iriensis
et Leopoliensis etc. capitaneus generalis.

292.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (oryginal).

Sigism undus, dei gratia rex P oloniae, m agnus dux Lituaniae, Russiae
to tiusque P russiae ac M asoviae etc. dom inus et heres. Illuster princeps et d o
m ine, nepos noster charissim e. G enerosus Petrus burgrabius a D on, capitaneus
in M orung, Illtis. vestrae servitor, cupit filiam virginem generosi Achacii Czem a,
succam erarii P om eraniae et capitanei S tum ensis, sibi desponderi. Q uum autem
ipsum Achacium C zem a vestrae Illtis. servitiis suis ita addictum esse novim us,
qu o d com m endatione aut cohortatione nostra non egeat a p u d Illtem. vestram ,
tam en nihilom inus eandem affectam us, futurum ipsius generum gratia sua co m
plectatur et privilegium sive m unim enta super possessiones et bo n a sua, eidem
ea ratione innovata, nom ine nostrae intercessionis extradat, ut nos subditis
nostris m ilitaris ordinis in terris P russiae innovare consuevim us. Sic nim irum
Illtas. vestra tum socrum , tum generum eodem negotio ad m ajora praestanda
o b sequia sibi obligatos devinciet n o bisque in hoc pergratum factura est. Q uam
felicem valere optam us. Ex arce nostra C racoviensi die vigesim a quinta m ensis
A ugusti an n o dom ini m illesim o quingentesim o trigesim o prim o, regni vero
nostri vigesim o quinto.
Ex com m issione propria regiae Mtis.
') D. 24. 8. 1531.

279

293.

P . Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

G eorgio R adivilo, castell. V ilnensi.
Archiwum N ieSw ieskie (list oryginalny).

M gce. dne., am ice charissim e et honorande. M agnas ago et habeo gratias

vrae. M agnificentiae, quod m e litteris suis viserit et de sua bona valetudine
m ihi significaverit, id quod est m ihi jucundissim um et gratissim um . R ogoque
plurim um vram . M gciam ., m e solito suo am ore com plecti velit sibique om nia
ea de m e polliceri, quae ab conjunctissim o et benevolentissim o am ico sperari
et exspectari possent.
D om inus cam piductor regni cum m ilitibus regiae Mtis. ejecerunt Valachos
de terra P okuczye m ultosque ex eis trucidarunt, m ultos captivos receperunt
ten en tq u e pacifice terram illam tuerique illam deinceps sem per curabunt. C om
m endo m e am ori et benevolentiae fraternae vestrae M agnificentiae, quam d o
m inus D eus diu servet cum suis om nibus incolum em et felicem. Dat. C racoviae
feria sexta in crastino festi Sancti B artholom ei an n o dni. M DXXXI1).
Petrus, dei gratia epus. C racoviensis et regni P oloniae vicecancellarius.
M gco. dom ino G eorgio Radivilo, castellano V ilnensi, capitaneo Grodnensi, exercituum Magni
ducatus Lithuaniae supremo ductori et marschalco curiae ejusdem M agni ducatus, amico charissim o et honorando.

294.

Petrus Tom icius, episcopus C racoviensis, vicecancellarius,

Joann i a Tarnow , palatino R ussiae,
exercituum reg n i Poloniae capitaneo generali.

Kod. Sap. 268 i 269. Kod. Jag. nr. 278 Kod. Op. XIII, 125. Kod. Karnk. XIII, 125.

M agnifice dom ine, frater et consanguinee charissim e ac honorande. Prim a

auspicia victoriae fuerunt quidem nobis om nibus grata, sed posterioris m agni
et m em orandi conflictus victoria .tanto jucundior et Mti. regiae et om nibus hic
in aula ag entibus exstitit, quanto m ajorem vim ad debilitandas hostium vires
attulisse judicatur. Mihi equidem partim p ro p ter publicum et Mtis. regiae
b onum , partim propter auctam M gciae. vestrae gloriam sum m ae voluptati fuit
tam optatum de parta contra m alignum hostem ista insigni victoria nuntium ,
pro qua nihil m oratus sum ego cum coetu m eorum sacerdotum laudibus nom en
o m nipotentis Dei celebrare, egique pro virili m ea divinae Mti. am plissim as
gratias, quod et regni periculum , tam praeclara strage hostium facta, depellere
et M gciam . vestram , am icum et consanguineum m eum charissim um , in tam
excelsum laudis et gloriae gradum provehere dignata sit. In qua ut illam D eus
optim us pro virtute et m eritis cum ulare deinceps dignetur, non m inus opto,
quam si ipsi m ihi aliquod m agnum em olum entum contingere debeat. Q uo
studio nihil dubito et ceteros regni proceres atque om nium ordinum hom ines
m erita et virtutem M gciae. vestrae prosecuturos esse, quibus ad exsultationem
u sq u e istius victoriae felicitas grata et jucunda ubique exstitit. F axit om nipotens
D eus, ut vel iste fortunatus successus bello finem faciat, vel si hostis pergit
esse
) D. 25. 8. 1531.

280
esse contum ax, belli infortunium in caput ipsius opera vestrae M gciae. et m i
litum istorum virtute transfundatur.
^ F iliu s M gciae. vestrae jam et sacris initiatus est et praepositurae ecclesiae
m eae C racoviensis dignitate ornatus. Jam in tem plo aliquoties talari veste et
superpilitio indutus incessit. Q u o d illi auspicium fortunet D eus et tan ta illum
virtute et optim is m oribus cum ulet, ut vel sua sponte, tam etsi patrocinium
am icorum nunquam illi deerit, ad m axim os dignitatum g rad u s provehi et ex
tolli valeat. Q u o d ad m e attinet, pro conjunctione, quae m ihi et cum illo et
cum M gcia. vestra intercedit, nihil praeterm ittam , quo illius honorem et com
m odum vel tueri vel augere m e posse intelligam . N am et nunc, quibus opus
hab ebat, carere illum non sum passus et in posterum non patiar, m odo ille
mihi fam iliaritate et consuetudine sua crebrius de se m em inisse facultatem p ra e
beat. C om m endo m e am ori et benevolentiae fraternae M gciae. vestrae, quam
cum toto exercitu sospitem , salvam et fortunatissim am esse ex toto affectu
desidero.

295,

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolcw ieckie (list oryginalny).

Sigism undus, Dei gratia rex P oloniae, m agnus dux Lithuaniae, Russiae,
Prussiae, M asoviaeque etc. dom inus et heres.
111. princeps et dom ine, nepos noster charissim e. N on praeterit Illtem.
vestram , quo tem erario ausu quibusve insidiis V alachus, hostis noster, contra
foedera et jusjurandum suum provinciam regni nostri P okuczie invaserit et in
defensam p ro p ter non speratam perfidiam occupaverit. Q ua injuria nos provocati
quum suasu consiliariorum nostrorum ad eripiendam provinciam ab hoste nostram
paulo ante exercitum m isissem us, factum est ope divina et fortuna nostra, quod
capitaneus nostri exercitus m agnificus Joannes, cdm es deT harnow , palatinus R ussiae
generalis, partim stratagem ate, partim sua m ilitum que bellica virtute prim o adventu
V alachos hostes nostros e sedibus dictae provinciae, non parva strage facta,
ejecit. Ad quem casum excitatus perfidus hostis, etsi valida m anu atque p rae
gran dibus copiis com paratis recens denuo adversus nostros aciem instruxisset,
Dei tam en om nipotentis auxilio, cui fraus et injustitia ipsius p ro b e erat cognita,
et ductu capitanei atque fortitudine m ilitum nostrorum iterum de illo sum us
insignem victoriam consecuti, ita, q u o d is ipse hostis noster, vulneribus duobus
susceptis et vexillo suo potissim o atque torm entis bellicis circiter quinquaginta
am issis, coactus sit cum legionibus suis fuga sibi consulere. D e quibus pars
m agna caesi, pars in captivitatem ducti sunt. Q uo optatissim o nunctio quum
nos m ajorem in m odum sim us consolati, laetitiae ejus n o strae et publici tanti
gaudii participem q uoque Illtem. vestram facere voluim us. Q uam pro suo erga
nos am ore et benevolentia in hoc nobis congratulaturam esse et divinae Mti.
supplicaturam
*) Z tej cz M listu zrobil przepisywacz W kodeksie Sapiezyiiskim przez pom ylk osobny
list do T arnow skiego: kod. Sap. VIII, nr. 269.

281
supplicaturam confidim us, ut quam victoriam nobis et christiano subjectionis
nostrae populo de perfidis scism aticis tribuere incepit, m isericorditer prosequi
ad gloriam nom inis sui dignetur. Et b en e valeat vestra Hlustritas. D atum C ra
coviae, die XXVIII A ugusti anno D om ini MDXXXI, regni nostri XXV.
C om m issio propria reg iae M ajestatis.

296.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

A lberto, duci in P russia.

Archiwum K rolew ieckie (iist orygin. z wtasnor^cznym podpisem ).

Illustrissim e princeps dom ine, dom ine m ihi favorabiliter gratiose. G en e

rosus dom inus A chacius Czem a, succam erarius P om eraniae et capitaneus Stum ensis, u t se vestrae illm ae. D tioni., ita et m ihi nunquam non officiosum et
obsequibilem praestare solet, rogavit m e, quo se et futurum generum suum
dom inum Petrum , burgrabium a D onen, capitaneum in M orink, vestrae illm ae.
Dtionis. servitorem , in gratiam ejusdem illm ae. Do. vestrae, insinuarem , ut vi
delicet dom inus D on ratione m eae intercessionis possit m unim enta obtinere eo
exem plo su p er b o n a sua, ut regia M tas., dom inus noster com m uniter clem entissim us, suis nobilibus terrarum P russiae extradidit. Q uam obrem vestram
illm am . Do. peto, velit se in hoc cum erga dom inum Achacium C zem a tum
generum ipsius ita gerere, ut ipsi valeant cognoscere tum regiae M tis., dom ini
nostri clem entissim i, tum m eam com m endationem sibi usui fuisse. Id quod
ego sim ul cum ipsis vestrae illm ae. Do. prom ereri studebo. Q uae felix m ultos
in annos valeat. Ex arce Cracoviensi, XXVIII die Augusti anno a C hristo nato
MDXXXI.
C hristophorus de Schidlowiecz, castellanus
et capitaneus C racoviensis ac regni P oloniae cancellarius etc.,
vestrae illm ae. D. totus bonus servitor et frater, m anu sua.

297.

M artinus Czema, canonicus Culmensis,

Joauni D antisco.
Bibi. ks. Czarfor., kod. 243 (list oryginalny).

Rme. in Chro. pr. et dom ine dne. gratiosissim e et colendissim e. D eb ita

obsequiorum et singulari orationum com m endatione praem issa. Scire dignetur
rm a. P. vra., ex infortuito casu et perm issione divina oppidum r. P. v. C helm sza
vel C ulm en XVIII A ugusti m edio noctis tem pore, hom inibus post varios diurnos
labores som no oppressis, ignis im petu consum ptum et incineratum ; incolae ejus
hom ines m iserrim i om ni substantia sua su n t p rivati; unde vivant, om nino non
hab en t praeter m odica frum enta in horreis reposita, nec censum vrae. rm ae.
D. hoc anno solvere poterint. M isertus eorum angustiarum et inopiae feci eis
m odicum subsidium ex arce A ldenhaw s et Papaw , in panibus, sale, lardo et
piso; credo, no n ingratum futurum r. P. vestrae. Ecclesiae sanctae Trinitatis
per dei im m ensam clem entiam u n a cum aliis aedificiis ab eo incendio satis
m iraculose conservata est, pro quo h ab endae sunt gratiae Deo.
Accidit

282
Accidit etiam et alius casus. Q uidam nobiles, subditi ducis Prussiae,
salutis et honoris proprii im m em ores, ex h ab u n d an tia potus capellam ante o p
pidum Lobaw sitam ,-in honorem gloriosissim ae virginis M ariae fundatam et
consecratam , violarunt, effractisque fenestris dictae capellae, in blasphem iam
om nipotentis Dei ejusque intem eratae genitricis unus ex illis per fenestram
ascendendo, m anu sacrilega im aginem beatae virginis inde tulit, quam tandem
m ultis illusionibus varie deturparunt. Scripsi rmo. dno. praesuli C racoviensi,
ut ex suo singulari erga religionem Christianam zelo sacrae Mti. regiae id
factum exponere dignaretur, ut hii scelerati hom ines per eorum dom inum , ducem
P russiae, condigna p o en a castigari possent, ne exinde ceteri perniciosum su
m ant exem plum sim ilia faciendi in episcopatu C ulm ensi ditionis et dom inii
M tis. regiae et vrae. rm ae. D om inationis.
Q uadringentas m arcas m onetae et num eri P rutenica per XX g. com pu
tan d as factori dni. Jacobi H albych, civis G edanensis, qui litteras et quittantiam
rm ae. P. vrae. pro ea sum m a, de proventibus sui episcopatus extradenda, ad
m e detulit, num eratas ex integro dedi. Hic alias om nia nutu Dei in castris
et praediis bono ordine diriguntur. Rm am . P. vram . unanim iter om nes feli
cissim e et diutissim e valere exoptam us, ad nos eo citius redituram divinam
deprecam ur clem entiam sem per. Dat. in C ulm enze ipso die sancti Augustini
an n o dni. etc. XXXI1).
E jusdem rm ae. P. vrae. hum ilis servitor
M artinus Czem a, canonicus Culm ensis.
Rmo. in Chro. pri. et dno. dom ino Johanni, D ei gratia epo. Culm ensi dignissim o,
oratori sacrae M ajestatis regis P oloniae, dom ino suo gratiosissim o et coiendissim o.
Dat. C olm ense 28 A ugusti, red. Bruxellis 1 N ovem bris.

et

2 9 3 . Sigism undus primus, r e x Poloniae,

M auritio Ferbero, epo. W arm iensi.
Kod. Bibi. Ordyn. Zamoyskich (oryginal). Bibi. ks. Czartor. kod. 284, nr. 63 (kopja).

Sigism undus, Dei gratia rex P oloniae, m agnus dux Lithvaniae, Russiae,
Prussiae, M asoviae etc. dom inus et heres.
R everende in C hristo pater, sincere nobis dilecte. N on praeterit P ater
nitatem vestram , quo tem erario ausu quibusve insidiis V alachus, hostis noster,
contra foedera et jusjurandum suum provinciam regni nostri Pokuczie invaserit
et indefensam propter non speratam perfidiam occupaverit. Q ua injuria nos
provocati, quum suasu consiliariorum nostrorum ad eripiendam provinciam ab
hoste nostram paulo ante exercitum m isissem us, factum est ope divina et fortuna
nostra, quod capitaneus nostri exercitus m agnificus Jo an n e s com es de Tharnow ,
patatinus R ussiae generalis, partim stratagem ate, partim sua m ilitum que bellica
virtute, prim o adventu V alachos hostes nostros e sedibus dictae provinciae non
parva strage facta ejecit. Ad quem casum excitatus perfidus hostis, etsi valida
m anu atque pergrandibus copiis com paratis, recens denuo adversus nostros
aciem instruxisset, D ei tam en om nipotentis auxilio, cui fraus et injustitia ipsius
probe
) D. 28. 8. 1531.

283
p ro b e erat cognita, et ductu capitanei atque fortitudine m ilitum nostrorum iterum
d e illo sum us insignem victoriam consecuti, ita quod is ipse hostis noster,
vulneribus du o bus susceptis et vexillo suo potissim o atque torm entis bellicis
circiter quin q u aginta am issis, coactus sit cum legionibus suis fuga sibi consu
lere, de q u ibus pars m agna caesi, pars in captivitatem ducti sunt. Q uo o p ta
tissim o nuntio quum nos m ajorem in m odum sum us consolati, laetitiae ejus
no strae et publici tanti gaudii participem q u o q u e P aternitatem vestram facere
voluim us, quam pro sua erga nos fide et officio senatorio in hoc nobis con
g ratulaturam esse et divinae M ajestati supplicaturam confidim us, ut quam
victoriam nobis et Christiano subjectionis nostrae populo de perfidis schism a
ticis tribuere incepit, m isericorditer prosequi ad gloriam nom inis sui dignetur.
B ene valeat vestra Paternitas. D atum C racoviae, feria tertia post festum sancti
B artholom aei apostoli an n o D om ini m illesim o quingentesim o trigesim o prim o,
regni nostri an n o vigesim o q u in to .1)
C om m issio propria regiae M ajestatis.
R everendo in Christo patri dom ino Mauritio, episcopo Varm iensi, sincere nobis dilecto.
1531. X Septem bris, de victoria contra Valachum.

299.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

M auritio Ferbero, epo. W armiensi.
Bibi. ks. Czartor., kod. 247, (list oryginalny).

Rme. dne., dom ine am ice charissim e ac plurim um honorande. V estrae

r. D. in om nibus prosperos successus ex anim o faverem. M itto istum adole
scentem , qui praesentes exhibuerit, subditum vrae. r. D., ad illustrissim um d o
m inum ducem Prussiae cum nuntio bono. H oc nim irum , quod spectabilis et
m agnificus dom inus Jo an n es com es a Tharnow , cam piductor regni, feria tertia
po st A ssum ptionis M aria e2) in terra dicta Pokucie, proxim e occupata per woywodam M oldaviae contra percussum foedus, W alachos cum copiis suae Mtis.
tanquam cam piductor profligavit et in turpem fugam convertit, gratia deo, parva
m anu. W alachorum enim erant XX. milia, quibus dnus. cam piductor adem it
30 torm enta, vexilla ipsius w oyw odae et ty m p an a; ipse vero m et woywoda,
ut captivi W alachi ferunt, praesidio fugae vulneratus saluti suae consuluit.
S uper quibus praesentium exhibitor vram. r. D. copiosius coram inform abit.
N os pro tanto dei beneficio deo optim o m axim o gratias hic publicas egim us.
N on dubito, quin etiam vra. r. D. aget, cui m e com m endo. Q uae bene valeat.
Dat. Cracoviae, feria tertia proxim a post B artholom aei anno XXXI3).
C hristophorus de Schidlowiecz, castellanus
et capitaneus C racoviensis, r. P. cancellarius,
vrae. rmae. D. totus b o nus am icus, m anu propria.
Rmo. in Chro. patri dno. dno. Mauritio, episcopo W armiensi, dno. et amico charissimo ac
honorando.
1531 Nat. Mariae, de victoria adversus Walachum.

') D. 29. 8. 1531. '-) D. 22. 8. 1531. -

3) D. 29. 8. 1531.

284

300.

Christ. Szydlow iecki, castell. Crac., cancellarius,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list orygin. z wlasnor^cznym podpisetn).

Illme. princeps et dom ine, dom ine frater m ajor honorandissim e. Exigit
debitum m eum , ut illm am . D tionem . vestram certiorem facerem de hiis, quae
spectabilis et m agnificus dom inus, dom inus Joannes, com es in Tarnow , palatinus
Russiae, sum m us exercituum regni P oloniae capitaneus, filius m eus charissim us,
in R ussia cum exercitu agat.
A nte paucos dies idem ipse dom inus capitaneus districtum Pokucie Deo
b en e juvante et m ilitum nostrorum virtute, ab hoste w ayw oda M oldaviae in
justissim e occupatum , victis ejus m ilitibus et non paucis in regiam captivitatem
redactis, recuperavit. Arcem Gosdziecz, m etu et fuga ab hostibus relictam, g en
tibus nostris firmavit. Q uam hostis ubi rursus recuperare voluisset, repulsus
est. H aec acta sunt ante dies non m ultos.
Sed hostis hiis non contentus, coacto num eroso (constabat enim plus
m inus ex XX m ilibus arm atorum ) et specioso satis exercitu die sabbati proxim o
po st festum A ssum ptionis S. virginis M ariae, dom inae nostrae, sex m ilia h o
m inum suorum bene arm atorum sub arcem G osdziecz praem isit, q uos dom inus
capitaneus Dei adjutorio iterum profligavit et in fugam vertit.
H ostis sciens nostros illi esse viribus im pares, instructis armis, equis, to r
m entis bellicis, om ni vi et potentia sua die m artis in octava praedicti festi
A ssum ptionis M ariae sub ortum solis capitaneum et exercitum nostrum duobus
m iliaribus ab arce G osdziecz versus H alicz ap u d rusculum O bertin bellice ac
hostiliter adorsus est, incensis prim um quibusdam dom ibus et editis clam oribus
ac ictibus torm entorum bellicorum , certam en superbe nim is et arroganter iniit.
Sed dom inus capitaneus exercitus nostri D eo propitio hostem et vires illius,
ingquibus confidebat, fregit et capitaliter vicit, in turpissim am que fugam vertit,
to rm enta bellica num ero q u inquaginta recepit, m ajora XX, cetera m in o ra; ve
xilla et tym pana w ayw odae in m anibus filii m ei sunt. Ipse w ayw oda duo vul
nera in corpore, sicut ex captivis intellexim us, excepit, sui erga M tem. regiam
dom ini mei clem entissim i. violati juram enti et fractae fidei m onim enta. H ostium
tria m ilia in loco, ubi pugnatum est, interfecta su n t; plurim i ex prim oribus
consiliariis suis capti, ex nobilibus non pauci sub gladium d a t i ; fugati hostes
a loco pugnae ad unum m agnum m iliare. Ex nostris non desiderantur, nisi
quad raginta viri nobiles. Pro quibus om nibus nos dom ino D eo im m ortales
agim us et habem us gratias, et quod nostri justitiaeque nostrae recordari dignatus
est et concessit, ut in m anu charissim i filii mei, boni servitoris ill. Dtionis.
vestrae, et m ilitum nostrorum ulciscerem ur de hostibus nostris. Im ploram us
illius m isericordiam divinam , tribuat felicem exitum hujus belli et det pacem
m diebus nostris.
Q uam vis autem sciam, q u o d sacra Mtas. regia de hiis ad illmam . D tionem .
vestram proprium tabellarium cum litteris m issura sit, tam en et ego pro m eo
officio volui m edio hujus fam uli m ei G eorgij P rutheni hoc ipsum illmae. D tioni.
vestrae, uti dom ino et fratri m eo colendissim o, significare.
Non

285
N on arbitror opus lore, ut com m endem filium m eum , dom inum com item
a Tharnow , illm ae. D tioni. vestrae. C om m endat enim illum successus praesentis
belli, sed quid scribit de illo ad m e m agnificus dom inus O tto de Chodecz,
palatinus S andom iriensis et capitaneus Leopoliensis, hujus exem plum m itto
illm ae. D tioni. vestrae, q u o d sit longioris epistolae vice. R everendissim us d o
m inus episcopus C ulm ensis dedit ad m e proxim is diebus has litteras, quas mitto
illm ae. D tioni. vestrae. R ogo, lectas rem ittere m ihi dignetur et paucis respondere
m anu sua ad illa, quae m anu m ea scripsi.
C om m endo m e et perpetuam servitutem m eam illm ae. D tioni. vestrae.
Q uam optim e et felicissim e valere desidero. D atum Cracoviae XXIX A ugusti
an n o dom ini MDXXXI.
E t ne aliquid illma. Dtio. vestra desideret, m itto illmae. Dtioni. vestrae
eas litteras, quas m ihi dom inus cam piductor m anu sua scripsit; rogo, rem ittat
m ihi eas rursum illma. Dtio. vestra.
C hristophorus d e Schydlowiecz, castellanus
et capitaneus C racoviensis, ac regni P oloniae cancellarius etc.
vestrae illm ae. D. totissim us et quidquid est, servitor et frater, m anu sua.

301. Bona, regin a Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podisem ).

Illustrissim e princeps dom ine, affinis charissim e. P etita Illtas. vestra a su b

dito suo C asparo L obener, cive M ontis Regii, petiit intercessionem nostram ad
serenissim um regem , dom inum et conjugem nostrum colendissim um , ut quandam silvam in M agno ducatu suo L ithuaniae ad conficiendos cineres eidem
subdito Illtis. vestrae arendare dignetur. N os equidem sacram illius M tem.
regiam diligenter rogavim us, ut votis Mtis. vestrae satisfieret, verum tam en
s. illius M tas. no bis respondere dignata est, se id com m ode facere non posse,
m ultae ferae etenim a m ercenariis in excisione hujusm odi lignorum abactae
sunt, bisontes, cervi et aliae, pluraque alia incom m oda facta su n t in silvis
ipsis. Q uare et illius sacram M tem . regiam et nos M tas. vestra hab eat ex
cusatos. Q u o d si posse citra incom m odum fieri arbitratur, h ab et etiam num
m ultas hujuscem odi silvas, arendet illas subditis suis, ut com m odius visum fuerit.
Sacra enim M tas. regia deinceps non arendare etiam subditis suis decrevit.
In ceteris om nibus licitis et honestis et illius s. Mtem. atque nos h ab et paratos
eadem Mtas. vestra. Q uam feliciter valere optam us. D atum C racoviae, die
penultim a m ensis A ugusti MDXXXI.
B ona regina.

302.

N icolaus Szydlow iecki, castell. Sandomir., tesaurarius,

A 'berto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Illustrissim e princeps dom ine, dom ine observanter colendissim e. P ost

prom ptissim orum obsequiorum m eorum officiosissim am com m endationem . Satis
constare

286
constare arbitror ill. D tioni. vestrae, m agnificum dom inum com item in Tharnow ,
R ussiae palatinum generalem ac sum m um regni exercitum capitaneum , a ill.
dom ino, fratre m eo, dom ino C racoviensi castellano, in loco filii haberi am antissim i, tum ill. D tionem . vestram ita ab utroque am ari, suscipi et venerari, ut
nihil supra, proinde non abs re m e facturum putabam , si illi perscripsero, q u a n
tum nobis hiis fere diebus praefatus m agcus. dnus. com es a T h am o w auspiciis
suis, ductu, sudore atque vigilia laetitiae, sacrae vero Mti. regiae gloriae, ipsi
denique reipublicae salutis peperit. H ostis palatini, inquam M oldaviae, universas
propem odum copias, q u ae ex viginti m ilibus constabant, paucis nostris deside
ratis fudit et prorsus delevit san g u in eq u e et cadavere hostili latissim os cam pos
ad m illiaria quinque com plevit atque ita specim en sui dedit. Inter pugnandum
vero ita suis anim um addebat, qui aliquantulum p rae m agna et incom paranda
hostis m agnitudine trepiduli erant, ut vel ipse insilire in hostem , capitis dis
crim en subire m inim e dubitaverit atque ea sua alacritate cum hoste pugnandi
adeo anim os illorum accendit, ut eorum im petum nequaquam hostilis m anus
ferre potuit suique colligendi facultatem m inim e habuerit. Q uum que jam alii
aliam in partem perterriti ferebantur hostes, illi non prius insequendi studium
interm iserunt, qu o ad praecipitem hostem egerint. Tum ipse palatinus accepto
vulnere aegre aufugit. S ed ut cetera ab undius intelligat, m itto ill. Dtioni.
vestrae, earum litterarum , quas ad m e dedit dom inus regiorum exercituum ca
pitaneus, et aliarum , quas item m ihi perscripsit m agister torm entorum bellicorum
dom inus Staszkow ski, exem plaria; m ihi satis est, in tan ta certatim ad ill. D tionem .
vestram scribentium turba, pro m ea in illam exacta observantia paucis eadem
perstrinxisse, ut agnoscat et in hoc m e sibi esse addictissim um . C om m endo
m e quam possum m axim e favori illm ae. D tioni. vestrae, quam dom inus et ejus
ill. D tionem . conjugem cum tota inclita illius fam ilia diutissim e incolum em
florentem que tueatur. D atum Cracoviae feria quarta post B artholom aei divi
ferias, anno dom ini M DXXXI1).
N icolaus a Schidlowiecz, castellanus
S andom iriensis ac regni P oloniae thezaurarius,
vestrae ill. D, obsequentissim us servitor, m anu sua.

303.

P etrus Opalinski, castellanus Lendensis,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum Kr61ewieckie (list oryginalny wlasnoreczny).

Illustrissim e princeps dom ine, dom ine m eus clem entissim e. P ost hum ilem
com m endationem servitiorum m eorum et plurim am vestrae Illtis. salutem . N on
video, illustrissim e princeps, quo pacto ego illi prom ereri unquam possim ta n
tam ejus in m e sum m am gratiam , qua m e nil quidquam de se m eritum am
plectitur, q u o d ego n o n sine gaudio m axim o ex litteris illm ae. vestrae D om ina
tionis, m anu etiam propria scriptis, facile perspexi. U tinam aliquando ego
tanti sim, quod servitiis et obsequiis m eis istam illmae. vestrae D tionis. non
vulgarem
>) D. 30. 8. 1531.

287
vulgarem gratiam prom ereri possem . Supplico itidem hum illim e, velit deinceps
illma. vestra D. m e fidi et integerrim i sui servitoris loco habere o p eraq u e m ea,
ubi ad rem esse possit, uti sem per liberalissim e. C ontubernali autem m eo et
vestrae Illtis. b o n o servitori, dom ino A chatio C zem ae, plurim um debere m e fateor,
cujus opera ego gratiam ili. vestrae. D om inationis nactus sum . Cui ego q u o
que hic ad res suas non deero, ita ut ju b et M, vestra D., si quid pro illo potero.
Q u o d vero com m endari se cupit ili. vestra D. serenissim is regum nostrorum
M ajestatibus atque reginali M ajestati, etsi certo aestim o, et m eam com m enda
tionem parvam fore et illm ae. vestrae D om inationis necessitudinem et co n ju n
ctionem tam arctam nulla com m endatione egere, non deero ego tam en, ut ejus
erga m e gratiae officia et debita ulla ex parte praeterm ittam . Cujus jam o b
sequiis et servitiis addictum et deditum servitorem m e esse volo, recta et in
teg ra fide.
D e profligato V alacho intelliget D. v. i. ex litteris sacrae regiae Mtis.,
q u o d bellum successit certe felicissime. N on dubito etiam , Mtem. vestram non
ignorare conventum im perialem in S payr futurum 14 Septem bris. V adet illuc
m agnificus dom inus T ranssilvaniae palatinus, dom inus Lasky. V estra i. D. h u
m ilia m ea servitia com m endata sibi habeat.
D atum Cracovie, 30 A ugusti 1531.
E jusdem illm ae. vestrae D om inationis servitor
P etrus O ppaleynsky, castellanus Lendensis,
capitaneus C ostensis, serm i. A ugusti regis curiae m agister.

3 0 4 . Andreas Cricius, episcopus Plocensis,

Joanni Tarnow ski, palat. R ussiae, campiductori.
Kod. Sap. VIII, 280. Kod. Jag. nr. 286. Kod. Op. XIII, 136. Kod. Karnk. XIII, 136.
Kod. Korn. Criciana, nr. 666.

Clarissim o heroi Joanni, com iti de Tarnow , palatino R ussiae ac sum m o

exercituum regni im peratori Cricius episcopus.
Q uum n u p er dolore dentium paululum dom i decum berem , quaerenti, qui
dolore suo dolorem m eum leniret, quae societas m ultum juvat in adversis,
obtulit sese V alachia, q u ae suas aerum nas m ecum deplorans uniusque diei ta n
tum contubernio m e dem ulcens hanc suam ap u d m e T hrenodiam sic ex tem
pore effusam reliquit. Si sic sapiat dom i, ut sapuit ap u d m e et ut fam a fert,
est, q u o d a no b is ex re com m uni paulo sit longius prospiciendum . Id q u id
quid est m uneris, tibi, heros clarissim e, et m e u n a m itto ac ex anim o com
m endo.
Nast^puje Threnodia Valachiae (w ierszy hexam etrowych 90) ktorej tu nie um ieszczam y,
bo byla w spolczegnie drukowana u Wietora i przedrukowana r. 1888 w e w ydaniu poezyi Krzyckiego, uskutecznionem przez prof. K. M orawskiego, (str. 1 1 2 116).

288

3 0 5 . Sigism undus primus, r ex Poloniae.

cardinali sanctorum quatuor, protectori.
Teki Gorskiego, nr. 1499 (odpis wsp61czesny). Kod. Sap. VIII, 274. Kod. Jag. nr. 292,
Kod. Op. XIII, 130. Kod. Karnk. XIII, 130.

Rme. in C hristo pater etc. V ajw oda M oldaviensis et praedecessores sui,

ut m os est et iniquitas tyrannorum , nihil unquam fideliter, quod tenebantur,
m em oria nostra regno nostro praestiterunt. Nam aeque hi, qui nobis, quam
qui praedecessoribus nostris ju re et foederibus Christianis alligati erant, non
m agni ap u d se aestim abant fidem violare. Is tam en vajw oda, qui in praesens
sub im perio tenet V alachos, perfidia et om nis generis iniqua fraude ceteros
superavit. N am praeter om nem exspectationem nostram hiem e praeterita fir
m issim is foederibus et jurejurando, quo nobis tenebatur, pessum dato, hostiliter
regnum nostrum invasit et provinciam nostram suis finibus adjacentem violenter
occupavit. Q uam nos injuriam quum ferre diu non possem us, exercitum m er
cenariorum selectorum m ilitum com paravim us, quem etsi non m ulto an te festum
sancti J a c o b ix) ad loca, q u ae praesidiis hostis firm ata erant, adm overi feceram us,
jam tam en ternam ex illo consecuti sum us victoriam . Aclventu enim prim o
nostrorum ad hostium stationes supra decem firm issim a praesidia uno die et
stratagem ate capitanei exercitus nostri sunt distu rb ata provinciaque nostra tota
illo die cum m ulta hostium strage recuperata. Ad quem suorum casum quum
num erosi hostes rursum accurrissent, sunt per nostros iterum profligati. Tertio
ipse vojew oda, perfidus tyrannus, in octava A ssum ptionis B eatissim ae V irginis
M a ria e 2) produxerat secum instructas om nes copias et ad locum , ubi in statione
eran t nostri m ilites, vallo et curribus, ut m os est, cincti, om nem vim arm atorum
et torm entorum bellicorum adm overat. Ibi tum nostri priore victoria anim ati
et ope divina adjuti, tam etsi vix sextam partem hostium num ero su o aequarant,
com m iserunt proelium et cum hostibus pro injuria facientes ad quinque horas
sine interm issione conseruerunt m anus illosque ad internecionem usque prostrarunt. N am que praeter m ulta m ilia caesorum vojew oda ipse duplici vulnere est
affectus. T orm enta bellica m agna quinquaginta cum curribus onerariis et toto
com m eatu su n t adem pta. De qua felici victoria quum nos heri accepto nuntio
m irifice exhilarati essem us, continere n o n potuim us, quin ejus nostri gaudii
sanctissim um dom inum nostrum et vestram rm am . D tionem ., quae bonis nostris
ex anim o favere consuevit, participem facerem us. Q uam pro sua erga nos et
res nostras benevolentia et studio in hoc nobis congratulaturam esse nihil d u
bitam us, quin etiam speram us illam m ulto m ajorem ex his ipsis ei aliis h o sti
bus nostris, quibus undique saepti sum us, victoriam nobis favere. Nos equidem
divinam clem entiam im plorare non cessabim us, ut, quam coepit tribuere nobis
de perfidis gentibus victoriam , eandem ad gloriam nom inis sui feliciter p ro
sequi dignetur.
V aleat felicissim e vestra rm a. Dtio. n o sque habeat cum nostris et su b
ditorum nostrorum negotiis in favore et patrocinio suo com m endatos. D atum
Cracoviae, die tertia Septem bris 1531.

) D. 25. 7. 1531. D. 15. 8. 1531.

89
3 0 6 . P etru s Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,
doctori Stanislao Rzeczicza, poenitentiario Romano.
Teki G6rskiego, nr. 1503 (odpis w sp ok zesn y). Kod. Sap. VIII, 275. Kod. Jag. nr. 293.
Kod. Op. XIII. 131. Kod. Karnk. XIII. 131.

V enerabilis dom ine. P utam us vos audivisse, quod praeterita hiem e vo

jew oda V alachiae, abjectis foederibus ju reju ran d o q u e violato et nulla d e n u n
tiatio n e facta, hostiliter in confinia terrae P odoliae ingressus provinciam P o
kucie nuncupatam , in qua quindecim oppida, villae trecentae possessionatae
esse feruntur, occupaverit. Q uam injuriam etsi per aliquot m enses dissim ulando
tu lerit M tas. regia, proxim e tam en in initio m ensis A ugusti exercitu m ercena
riorum m ilitum selectorum illuc m isso et provinciam hosti eripuit M tas. sua et
ternam est de illo victoriam consecuta, prim am quidem et secundam in pauciore
hostium num ero, sed tertiam , ubi ipse vojew oda p raesens erat, in m ultis m ili
b u s hom inum . M em inisse enim potestis ex anterioribus bellis contra V alachos
gestis, quam praevalentibus et num erosis copiis vojew odae stipati esse soleant.
Ex q u a victoria quum Mtas. sua cum universis subditis suis mirifice esset co n
solata, participem ejus sui gaudii sanctissim um dom inum nostrum et rm nm .
dom inum cardinalem facere per litteras voluit, quas vos M tis. suae nom ine,
quum prim um in m anus vestras pervenerint, praesentabitis et referetis, ope
divina et fortuna principis nostri religiosissim i contra om nium opinionem factum
esse, q u o d per paucos nostros m ilites validissim us scism aticorum exercitus est
prostratus, m ulti caesi, m ulti capti, ipse vojew oda vulneratus, torm enta bellica
m ag n a circiter quinquaginta cum toto com m eatu et curribus onerariis adem pta.
O b q u o d factum quum nos P oloni om nes hic benedicim us D eum et fortunae
M tis. regiae gratulam ur, vos etiam idem isthic facere et dom ino D eo gratias
agere convenit cum ceteris Mtis. suae, qui isthic agunt, subditis. B ene valete.
C racoviae, tertia S eptem bris 1531.

3 0 7 . Sigism undus primus, rex Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Serenissim o principi et dom ino F erd in an d o etc. salutem et m utui ac p er

petui am oris continuum increm entum . Serenissim e princeps et dom ine, frater
et co n sanguinee noster charissim e ac h onorande. V oyew odarum V alachicae
gentis tyrannorum perfidiam praedecessores nostros variis m odis expertos esse,
vetusta m o n im en ta M ajestati vestrae serenissim ae declarare possunt, praesentis
autem voyew odae fraudem et hostilitatem ex recentibus factis conspicere licet
M ajestati vestrae serenissim ae. P utam us enim illi n o n incognitum esse, quo
tem erario ausu quibusve insidiis idem voyew oda contra foedera et jusjurandum
suum , q u o d nobis praestitit, provinciam regni nostri sibi viciniorem invaserit
et indefensam p ro p ter non speratam ejus perfidiam occupaverit. Q ua injuria
no s provocati, quum suasu consiliariorum nostrorum ad eripiendam provinciam
ab illo nostram paulo ante exercitum m isissem us, factum est ope divina et
fortuna
A cta T o m ic ia n a .

T o m u s XIII.

19

290
fortuna nostra, quod capitaneus nostri exercitus partim stratagem ate partim sua
m ilitum que bellica virtute, prim o adventu V alachos hostes nostros e sedibus
dictae provinciae non parva strage facta ejecit. Ad quem casum excitatus p er
fidus hostis, etsi valida m anu atque praegrandibus copiis com paratis recens denuo
adversus nostros aciem instruxisset, Dei tam en om nipotentis auxilio, cui fraus
et injustitia ipsius probe erat cognita, et ductu capitanei atque fortitudine m ilitum
nostrorum iterum de illo sum us insignem victoriam consecuti, ita quod is ipse
hostis noster vulneribus duo b u s susceptis et vexillo suo potissim o atque to r
m entis bellicis circiter quinquaginta am issis, coactus sit cum legionibus suis
fuga sibi consulere, de quibus pars m agna caesi, pars in captivitatem ducti sunt.
Q uo optatissim o nunctio quum nos m ajorem in m odum sim us consolati, lae
titiae ejus nostrae et publici tanti gaudii participem q u o q u e serenissim am vestram
M ajestatem facere voluim us. Q uam pro sua erga nos benevolentia et odio
iniquae et perfidae illius gentis in hoc nobis congratulaturam esse nihil du b i
tam us, quin etiam speram us m ulto m ajorem ex hiis ipsis hostibus nostris victo
riam nobis favere. N os equidem divinam clem entiam im plorare non cessabim us,
ut quam coepit tribuere nobis de perfidis gentibus victoriam , eandem ad gloriam
nom inis sui feliciter prosequi dignetur. C om m endam us nos am ori et b en e
volentiae fraternae M ajestatis vestrae serenissim ae. Q uam D om inus D eus auctet
in dies om ni gloria et servet diutissim e sanam et felicem. D atum Cracoviae,
die 3 Septem bris anno D om ini MDXXXI, regni vero nostri anno XXV.
s

S igism undus rex subscripsit.

308.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Carolo quinto, im peratori.

Teki G orskiego, nr. 1523 (minuta z poprawkami.) Kod. Sap. VIII, 276. Kod. Jag. 294.
Kod. Op. XIII, 132. Kod. Karnk. XIII, 132.

Serm e. ac excellentissim e princeps et dom ine frater et consanguinee noster

carissim e ac honorandissim e. C redim us non ignorare M tem . vestram serm am .,
esse in vicinia nostra V alachos, populos bellicosos et in m ilitari disciplina
exercitatos, quibus sem per tyranni vojew odae praeesse consueverunt, qui etsi
Christianorum principum nom en sibi ab antiquo usurparunt, nihil tam en m inus
unquam praestiterunt, quam quod ad officium professionis christianae pertineret.
Nam et qui praedecessorum nostrorum tem pore vixerunt, quique aetate nostra
g entibus praedictis im perarunt, continuas insidias et bella regno et subditis
nostris m oliebantur. Ita etiam vojew oda p raesens m ajorum suorum m orem
im itatus hiem e proxim e praeterita ausu tem erario et libidine nefanda concitatus
contra foedera et jusjurandum , q u o d nobis praestitit, provinciam regni nostri
sibi propinquiorem hostiliter invasit et indefensam p ro p ter insperatam ejus p er
fidiam occupavit. Q ua injuria nos provocati, quum suasu consiliariorum n o
strorum ad eripiendam provinciam ab illo nostram paulo ante exercitum m isis
sem us, factum est ope divina et fortuna nostra, q u o d capitaneus nostri exer
citus partim stratagem ate, partim sua m ilitum que bellica virtute prim o adventu
V alachos,

591
V alachos, hostes nostros, e sedibus dictae provinciae non parva strage facta
ejecit. Ad quem casum excitatus perfidus hostis, etsi valida m anu atque p ra e
g randibus copiis com paratis recens denuo adversus nostros aciem instruxisset,
Dei tam en om nipotentis auxilio, cui fraus et injustitia ipsius probe erat cognita,
et ductu capitanei atque fortitudine m ilitum nostrorum iterum de illo sum us
insignem victoriam consecuti. Itaque is ipse hostis noster vulneribus duobus
susceptis et vexillo suo potissim o atque torm entis bellicis circiter quinquaginta
am issis coactus sit cum legionibus suis fuga sibi consulere. Q uo optatissim o
n u n tio quum nos m ajorem in m odum sim us consolati, laetitiae ejus nostrae
et publici tanti gaudii participem q uoque serm am . M tem. vestram facere volui
m us. Q uam pro sua erga nos benevolentia et am ore fraterno in hoc nobis
congratulaturam esse confidim us et favore suo nos ita in reliquum tem pus a d
juturam , u t o m nipotens Deus, quam victoriam nobis et Christiano subjectionis
n ostrae populo de perfidis hostibus tribuere incepit, m isericorditer prosequi ad
gloriam nom inis sui dignetur. C om m endam us nos am ori et benevolentiae
vestrae caesareae M tis., cui om nia felicissim a a D eo precam ur et, ut diu cum
sum m a im perii et gestorum suorum laude et gloria vivat, vehem enter et ex
corde desideram us.

309.

Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Joanni D antisco, episcopo Culmensi.

Teki G 6rskiego, nr. 1500 (minuta przepisana z podpisem Tom ickiego). Bibi. ks. Czartoryskich
kod. 247, str. 107, (list orygin.) Kod. Sap. VIII, 277. Kod. Jag. nr. 289.
Kod. Op. XIII, 134. Kod. Karnk. XIII, 134.

Rme. in C hristo pater et dom ine, am ice charissim e ac honorande. Intelliget Dtio. vestra rm a. ex Mtis. regiae litteris, quam felicem victoriam Mti. suae
et regno de hostibus perfidis Valachis D eus om nipotens hoc tem pore concedere
dignatus est, ob quod om nes regni incolae exsultant et laetantur vehem enter.
D eus om nipotens de sua tan ta erga nos clem entia, qua nos pacem que nostram
tuetur, sit benedictus in saecula. P ost initas annales in regno H ungariae inter
reges dissidentes indutias fuit hic dom inus H ieronim us Laski, deinde recta hinc
ad serm um . regem R om anorum P ragam profectus erat, nunc iterum in H ungariam reversus est, unde scripsit Mti. regiae, se hum anissim e per serm um .
regem R om anorum et susceptum et tractatum esse, cum quo se m ulta egisse
declarat de concordia futura, ad quam concludendam regem Jo an n em m issurum
esse ad conventum im perii Spirensem suos oratores affirmat.
Significat etiam , velle regem suum Jo an n em postulare a M te. dom ini
nostri, u t illuc q uoque Spiram insignes super concordia tractanda et conclu
den d a m ittat oratores. In qua re quid agi conveniat Mti. suae, plane est in
cognitum , praesertim quum serm us. rex R om anorum nulla significatione aperire
Mti. su ae velit, qua m ente quove consilio de concordia fuerit, sicut ex exem plo
litterarum Mtis illius hic alligato, quibus ad litteras dom ini nostri respondet,
Dtio. vestra rm a. perspiciet. R ejicere enim videtur M tas. illius ad M tem . d o
m ini nostri officium proponendi m edia concordiae, quod sem per M tas. dom ini
nostri,
19*

292
nostri, ut invidiam utrinque fugiat, facere devitavit. M allet siquidem ex ipsorum
m utuis oblationibus conditionum honesta suadere m edia, quam illis utrinque
silentibus aliquas, quae fortasse n o n placerent, conditiones proponere. Q uare
quum isthic jam esse putem serm um . dom inum regem R om anorum , D tionem .
vestram rogo, ut perquirat, undecunque m elius potest, quo anim o sit illius M tas.
ad concordiam et pacem cum adversario suo ineundam , et secum perpendat,
deceatne M tem. dom ini nostri ad postulationem solius regis Joannis, quum
serm us. rex R om anorum ap u d M tem . suam id n o n postulet, oratores Spiram
su p er ista concordia tractanda m ittere, et consilium de hac re ad m e suum
perscribat, ut et ipse scire possim , quid Mti. regiae in hoc neg o tio consulere
debeam .
Laboravi diligenter apud M tem . regiam de revocanda D tione. vestra rm a.
ab isto, ut appellat, exilio suo. S ed tam en nihil proficere hactenus potui.
M ajestas enim sua non p u tat sibi integrum hoc tem pore istinc D tionem . vestram
avocare, quo potissim um de difficillimis et m agni m om enti rebus m ulta sperat
suo nom ine tractari debere, ad quam tractationem nem inem praeter D tionem .
vestram rm am . ita aptum h ab ere posset. Q u are ego ro g o ab illa, ferre velit
aequo et patienti anim o reliqui istius parvi tem poris m oram et coepto officio
M tem. suam sibi devincere curet. P ostquam enim caesarea M tas. relinquet
G erm aniam , non dubium est, rm am . D tionem . vestram tum q u o q u e huc ad
nos redituram .
Serenissim us rex F erd in an d u s adjuvare volens M tem . regiam in collocanda
recte illustrissim a dom ina H edvigi, filia M tis. suae, interponit consilia et p er
su asiones suas ap u d M tem. suam , ut illam illustri dno. Friderico, com iti p ala
tino Rheni, despondeat. Cujus rationes et fortunae quum non su n t Mti. regiae
cognitae, haeret hactenus in consiliis istis, dispiciens diligenter, q u o d possit
filiae su ae h onoratius m atrim onium deligere. Q uare rogo hanc ob rem etiam
D tionem . vestram , ut disquirat de bonis istius dni. palatini, d e conditione suc
cessionis, de num ero fratrum , aut aliis id genus, q u ae scire im prim is Mti. regiae,
tradere filiam viro volenti, convenit, ut scire possem us, in quam conditionem
collocari haec honestissim a et om ni virtute ornatissim a puella debeat. C om
m endo m e am ori et benevolentiae fraternae vestrae rm ae. D om inationis, quam
dom inus D eus diu servet incolum em et felicem et a d n o s sanam et laetam cito
reducat. D atum C racoviae die tertia S eptem bris an n o dni. 1531.
Ejusdem vrae. r. D om inationis Petrus, episcopus C racoviensis etc. vice
cancellarius, ssrt.
Dat. Cracoviae 3 Septem bris, red. B ruxellis 24 ejusdem .

31 0 .

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., Cancellarius,

Joann i D antisco.
Bibliot. ks. Czartoryskich, kod. 1595, nr. 109 (list oryginalny).

R everendissim e dne., am ice tanquam frater charissim e ac honorandissim e.

Salutem et om nem felicitatem.
Lectis

293
Lectis litteris rm ae. D tionis. vrae. proxim e ad m e datis, intellexi, quam
gravi m o lesto q u e anim o fert exilium hoc. D oleo profecto et ipse ex hoc non
m odice et pro in de illico accessi principes nostros et declaravi anim um , sim ul
et necessitatem rm ae. Dtionis. vrae., supplicans, velint M tes. illorum aetatis et
im pendii ac tam diuturnae et m olestissim ae m orae benignam rationem habere
et tandem tandem eandem revocare. At M ajestates suae declararunt, se nunc
plurim um egere praesentia rm ae. Dtionis. vrae. in aula im periali; brevi tam en
illam rursum revocaturam . S ed hoc breve vrae. rm ae. D tioni. longissim um ac
m olestissim um est. U tcunque tam en ego desiderio ac necessitati in hac parte
rm ae. D tionis. vrae. nequaquam deero, quin p er om nem occasionem opportune
et im portune agam , ut tandem revocetur et nobis ac reipublicae nostrae rm a,
Dtio. vra. restituatur. Ea, quae de rebus P rutenicis m ihi scribere dignata est
rm a. Dtio. vra., b en e intellexi; rogo, dignetu r m e talium rerum participem facere.
N ova jucundissim a habem us, quae et litteris regis et rmi. dni. episcopi C raco
viensis Dtio. vra. rm a. cognoscet. C om m endo m e rm ae. D tioni vrae., quam
optim e et felicissime valere desidero. Dat. in arce C racoviensi die 3 S eptem
bris 1531.
C hristophorus de Schy[dlowye]cz, castellanus
et capitanens Cracoviensis ac r. P. cancellarius,
vrae. rm ae. D. to tu s et quidquid est m anu sua.
Dat. Cracoviae 3 Septem bris, red. Bruxellis 24 Septem bris.

I n s c e d a l i t t e r i s a d j u n c t a : Litteras autem , quas ili. et m agco.

dom ino com iti de T harnow , palatino Russiae, copiarum regni capitaneo g en e
rali, filio m eo charissim o, ad m e misisti, e vestigio su ae 111. com m isi deferendas.

311.

Severinns Boner, zupparius,

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartor. kod. 1595 (list oryginalny).

Rm e. dne., dne. praecipue colende. S alute et obsequiorum m eorum com

m en d atio n e sedula praem issa. Q uam quam hac tan ta tem poris intercapedine,
partim ob absentiam m eam , partim ob tabellionum rariorem copiam ad D. v. r.
nihil litterarum dederim , interea tam en is certe erga D. v. r. fuit usque mihi
anim us, u t in dem erenda D. v. r., si unquam occasio oblata fuisset, in q u o
libet officii g en ere concessissem n e m in i; nu n c adeo ea res ad r. D. v. scribendi
ansam m ihi objecit, q u o d M tas. s. regia, dom inus m eus clem entissim us, in
m andatis m ihi dedit, ut hos litterarum fasciculos in curiam sacrae catholicae
caesareae M tis. ad m anus D. v..r. prim o q uoque tem pore transm itterem . Q uas
consilium quidem fuit p er W ratislaviam , deinde per N urenbergam m ittere, sed
illud m axim e verebar, n e factorum aliqua rem orarentur neg lig en tia; m ulto hoc
itaq u e potius visum est, u t hinc recta V iennam , inde A ugustam , dnis. F ugcheris
m itterentur, a q uibus illas in curiam s. catholicae Mtis. caesareae ad m anus
D. v, r. ibi, ubi fuerit, cito tu to q u e tiansm issum iri non dubito.
De

294
De novis rebus ac illud praecipue, quod Mtas. s. regia hisce diebus de
palatino V alachiae victoriam laetam certe et m em orabilem propitio num ine ter
reportavit, q u o d superiore an n o contra foederum ac jurisjurandi fidem dom inia
Mtis. suae invaserat, harum rerum , inquam , seriem prolixissim e D. v. r. p er
scribere haud gravarer, nisi supervacaneum legendi laborem m e illi obtrusurum
viderem , ut qui haec ipsa a M te. s. regia ac plerisque am icis D. v. r. abunde
perscripta esse sat sciam . H oc unum itaque restat, q u o d D. v. r. im pendio
rogatam volo, ut m e et servitia m ea com m endatissim a habeat tan tu m q u e de
m e sibi persuadeat, quantum de am icorum optim o qu o q u e vel possit vel d e
beat. Precor, ut D. v. r. san a bene ac felicissim a diu valeat. D atum C racoviae
d. 4 Septem bris, anno dni. m illesim o quingentesim o tricesim o prim o.
Ejusdem D. vrae. rm ae. paratissim us s.
Severinus Boner, zupp., sst.

312. Sigism undus primus, r e x Poloniae,

Joanni D antisco, episcopo Culmensi.
Bibi. ks. Czartor. kod. 1601 (list orygin. z wlasnor. podpisem krola). Kod. Sap. VIII, 278.
Kod. Jag. nr. 295. Kod. Op. XIII, 133. Kod. Karnk. XIII, 133.

R everende in C hristo pater, sincere nobis dilecte. V ajew oda M oldaviensis

et praedecessores sui, ut m os est et im pietas tyrannorum , nihil unquam fideliter,
q u o d tenebantur, m em oria nostra regno huic nostro praestiterunt, nam aeque
hi, qui nobis, quam qui praedecessoribus nostris jure et foederibus Christianis
alligati erant, non m agni ap u d se aestim abant fidem violare. Is tam en vaje
w oda, qui in praesens sub im perio tenet V alachos, perfidia et om nis generis
iniqua fraude ceteros superavit. Nam praeter om nem exspectationem nostram
hiem e praeterita^firm issim is foederibus et jurejurando, quo nobis tenebatur, pessum dato, hostiliter regnum nostrum invasit et provinciam nostram suis finibus
adjacentem , quae Pokucie nuncupatur, violenter occupavit. Q uam nos injuriam
quum ferre diu non possem us, exercitum m ercenariorum selectorum militum
com paravim us. Q uem etsi non m ulto ante festum sancti Jacobi ad loca, quae
praesidiis hostis firm ata erant, adm overi feceram us, jam tam en ternam ex illo
consecuti sum us victoriam . A dventu enim prim o nostrorum ad hostium stationes
supra decem firm issim a praesidia uno die et stratagem ate mgci. Joannis, co
m itis de Tarnow , palatini R ussiae et capitanei exercituum regni nostri generalis,
su n t disturbata, provinciaque nostra Pokucie to ta illo die cum m ulta hostium
strage recuperata, ad quem suorum casum quum num erosi rursum hostes ac
currerant circa castellum Gosdziecz, q u o d obsidione gravi cinxerant, sunt per
nostros profligati. Tertio ipse vajew oda, tyrannus perfidus, in octava A ssum p
tionis B eatissim ae V irginis M ariae produxerat secum instructas suas om nes
copias et ad locum , ubi in statione erant nostri m ilites, vallo et curribus, ut
m os est, cincti, om nem vim arm atorum et torm entorum bellicorum adm overat.
Ibi tum nostri priore victoria anim ati et ope divina adjuti, tam etsi vix sextam
partem hostium num ero suo aequarant, com m iserunt proelium et cum hostibus
pro injuria facientes ad quinque horas sine interm issione conseruerunt m anus
illosque

295

illosque ad internicionem usque prostrarunt. Nam praeter m ulta m ilia caeso

rum vajew oda ipse duplici vulnere est affectus, torm enta bellica m agna qu in
q u ag in ta cum curribus onerariis et toto com m eatu su n t adem pta. De qua fe
lici victoria quum nos heri accepto nuntio mirifice exhilarati essem us, continere
n o n potuim us, quin ejus nostri gaudii caesaream M tem. et serm um . dom inum
F erdinandum , R om anorum ac H ungariae et B ohem iae etc. regem , participem
facerem us. Q u are scribim us utrique illorum de hac nostra felici et optata victoria,
quam Ptas. tu a verbis am plioribus tam ap u d illos, quam etiam ap u d alios
principes et ordines R om ani et G erm anici im perii nobis benevolentes exornabit.
E t ipsa pro sua erga nos fide D eo, qui in coelis est, supplicabit, ut eam victo
riam , quam nobis de perfidis hostibus tribuere incepit, m isericorditer, ubi opus
ad h u c fuerit, prosequi d ignetur; quum autem declarabit Ptas. tua quaerentibus
victoriam hanc, ut successit, advertat diligenter, quo quis vultu et qua gratitudine illam excipiet, n o sque de his certiorem per litteras suas faciat. Illustris
dom ini Ludovici, ducis B avariae, voluntatem de m atrim onio cum illustrissim a
filia nostra in eundo ex litteris tuae Ptis. perspexim us esse difficilem et inanem .
N am quum duras conditiones proponat, quas nobis praestare integrum non est,
facile cognoscim us, illi hanc conjunctionem nostram non esse necessariam .
Q uare Ptas. tu a nihil am plius de ea re cum ipso agat. Sed ut m agis honeste
poterit, silentio totum negotium praeterm ittat. Pro officio suo et gratia nostra
factura. Dat. Cracoviae die IV S eptem bris anno dom ini MDXXXI, regni nostri
an n o XXV.
S igism undus rex ssrt.

313.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

C lem enti V II, pontifici m axim o.

Teki G orskiego, nr. 1501 (minuta). Kod. Sap. VIII, 273. Kod. Jag. nr. 291.
Kod. Op. XIII, 129. Kod. Karnk. XIII. 129.

S anctissim e et beatissim e in C hristo pater et dom ine, dom ine clem entis
sim e. P o st hum ilem mei regnique et dom iniorum m eorum com m endationem
ac oscula pedum beatorum .
C redo no n ignorare Sanctitatem vestram , esse in vicinia m ea Valachos,
p op u lo s bellicosos et in militari disciplina exercitatos, quibus sem per tyranni
vajew odae praeesse consueverunt, qui etsi Christianorum principum nom en sibi
ab an tiqua usurparunt, nihil tam en m inus unquam praestiterunt, quam quod
ad officium professionis Christianae pertineret. N am et qui praedecessorum
m eorum tem pore vixerunt, et qui aetate m ea gentibus praedictis im perarunt,
continuas insidias et bella regno et subditis m eis m oliebantur. Ita etiam vo
jew oda praesens m ajorum suorum m orem im itatus hiem e proxim e praeterita
ausu tem erario et libidine nefanda concitatus contra foedera et jusjurandum ,
q u o d m ihi praestitit, provinciam regni m ei sibi propinquiorem hostiliter invasit
et indefensam propter insperatam ejus perfidiam occupavit. Q ua injuria ego
provocatus quum suasu consiliariorum m eorum ad eripiendam provinciam ab
eo m eam p au lo ante exercitum m isissem, factum est ope divina et fortuna m ea,
quod

296
q u o d capitaneus mei exercitus partim stratagem ate, partim su a m ilitum que
bellica virtute prim o adventu V alachos, hostes m eos, e sedibus dictae provin
ciae n o n parva strage facta ejecit. Ad quem casum excitatus perfidus hostis,
etsi valida m anu atque praegrandibus copiis com paratis recens denuo adversus
m ilites m eos aciem instruxisset, Dei tam en om nipotentis auxilio, cui fraus et
injustitia ipsius p ro b e erat cognita, et ductu capitanei atque fortitudine m ilitum
m eorum iterum de illo sum insignem victoriam consecutus. Itaque is ipse
hostis m eus, vulneribus duo b u s susceptis et vexillo suo potissim o atque to r
m entis bellicis m agnis circiter quinquaginta am issis, coactus sit cum legionibus
suis fuga sibi consulere, de quibus pars m agna caesi, pars in captivitatem ducti
sunt. Q uo optatissim o nuntio quum ego m ajorem in m odum sim consolatus,
laetitiae ejus m eae et publici tanti gaudii participem q u o q u e Sctatem . vestram
facere volui. Q uam pro sua erga m e benignitate et am ore paterno in hoc
m ihi congratulaturam esse confido et favore suo m e ita in reliquum tem pus
adjuturam , u t om nipotens D eus, quam victoriam m ihi et christiano subjectionis
m eae populo de perfidis hostibus tribuere incepit, m isericorditer prosequi ad
gloriam nom inis sui dignetur. D om inus D eus servet vestram Sanctitatem nobis
et ecclesiae suae diutissim e sospitem et felicem , cui m e uti patri clem entissim o
om ni studio etiam atque etiam com m endo. D atum C racoviae die quarta S ep
tem bris anno 1531.

314.

P etrus Tom icius, episcopus Crac., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, episcopo P locensi.

Teki G<5rskiego, nr. 1502 (odpis w spotczcsny). Kod. Sap. VIII, 271. Kod. Jag. nr. 290.
Kod. Op. XIII, 127. - Kod. Karnk. XIII, 127.

Rme. in C hristo pater et dom ine n epos charissim e. N on dubito, D tionem .

vestram rm am . jam ex litteris M tis. regiae factam esse certiorem de felici parta
ex hoste perfido V alacho victoria, qui, etsi prostratus est in copiis m ultis, d o
lore tam en com m otus ferre n o n potest, quin adhuc cristas erigat et intum escat.
H odie enim huc cum captivis dom inus N icolaus Sieniaw ski choranzic, m iles
egregius, adveniens Mti. regiae retulit, vojew odam ipsum tum ultuarios colligere
un d ique m ilites, ut rursus viribus refectis et exercitu novo com parato nostros,
quos praesensit esse num ero paucos, adoriatur, quos procul dubio D eus opti
m us, u t ab initio fecit, proteget et ab om ni hostili injuria tu eb itu r ac defendet.
D om inus palatinus Siradiensis, dom inus Laski, ex P raga a serm o. R om a
norum rege in H ungariam rediens scripsit m ihi et dom ino castellano C raco
viensi, se iturum esse cum dom ino Sirm iensi Spiram ad conventum im perii
nom ine regis sui, ut de concordia ibi, q u ae erunt opportuna, agant et sollici
tent. In quibus litteris adjunxit, serm um . regem Joannem petiturum esse a Mte.
dni. nostri, ut suo q u o q u e nom ine illuc insignes aliquos oratores m ittat. Q uod
si futurum est, sicut ego spero, necessarium erit oratoribus legationem aliquam
p rudentem et bonis p ersuasionibus refertam conficere. Q uare D tionem . vestram
rm am . rogo, ut, priusquam designentur oratores, concipiat aliquid ejusm odi in
eo

297
eo g en ere su ad en d ae et conciliandae pacis et scribat, quod tam praeclaris audi
toribus gratum et ad pacificandi regni H ungariae persuasionem utile et accom odatum esse possit. N unc enim , quum indutiis utim ur, om nes ingenii vires
intendi a n o b is debent, ut, quantum in nobis est, Christianorum periculo et regno
vicino pereunti consulam us. C om m endo m e am ori etc. C racoviae feria quarta
ante festum N atalis M ariae anno dom ini 1531.1)

315.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

palatinis e t capitaneis Rnssiae,

eodem exem plo ad singulos scriptum.'2)

Metryka K oronna: Ks. 47, fol. 45. Kod. Sap. VIII, 279.

M agce. sincere nobis dilecte. C redim us, n o n esse jam incognitum tuae
Sti. de insigni victoria, quam his proxim e actis diebus Dei om nipotentis auxilio
et ductu ac diligentia capitanei exercitus nostri, m agci. Joannis, com itis de
Tarnow , palatini Russiae, fortitudineque m ilitum nostrorum de perfido hoste
nostro vojew oda M oldaviensi accepim us, qui com m isso proelio cum nostris,
vexillis suis potissim is ac torm entis bellicis plus m inus quinquaginta am issis,
actus est in fugam cum universis copiis suis, de quibus m ulti caesi, m ulti in
captivitatem ducti sunt. Q uia vero, id quod illico post nuntiatam nobis eam
victoriam futurum suspicabam ur, facti sum us nunc certiores, q u o d is ipse hostis
reparatis viribus et collectis denuo gen tib u s exercitum nostrum , quem non ignorat
ad paucitatem esse redactum , invadere statuit, quo hanc m erito acceptam ig n o
m iniam suam diluere n obisque ornam entum tantae tam que insignis et m em o
ran d ae victoriae, q u o d illi dom inus D eus non tribuat, eripere possit, volentes
nos providere, ne in hoc voti sui fiat com pos, hortam ur tuam Stem , m andantes,
ut collecta secum m anu hom inum , qua m ajore poterit, ad praefatum m agcum .
Jo an n em , com item de Tarnow , et exercitum nostrum quam prim um proficiscatur,
curatura illic, ut nobis ac reipublicae regni bonum ac utile servitium una cum
aliis m ilitibus et subditis nostris praestare possit, pro debito ac officio suo ac
gloria nom inis Poloni id tua Stas, factura. Cui nos hanc ejus operam et stu
dium p rosequendae ac retinendae victoriae nobis a dom ino D eo concessae
gloriaeque patriae cum ulandae gratia nostra referem us. B ene valeat tua S in
ceritas. D atum C racoviae feria quinta in vigilia N ativitatis Sanctae M ariae
an n o dom ini MDXXXI, regni nostri anno XXV.8)
C om m issio propria regiae M ajestatis.

) D. 6. 9. 1531. K odeks Jagielloriski ma mylnq dat? IV Septem bris. 2) W Tekach

G orskiego pod nr. 1504 (oryginal) list ten adresow any do Jdrzeja T^czynskiego. w ojew od y krakowsk iego. W kodeksie Jagiellonskim pod nr. 285, w kod. Op. XIII pod nr. 135 i w kod.
Karnk. XIII pod nr. 135 zamieScit G(5rski list ten row n iei z a d r e se m : Andreae de Thanczin,
palat. Cracoviensi. 8) D. 7. 9. 1531.

298

316.
L egatio w ajw odae M oldaviae
ad capitaneum regn i P oloniae Joannem de Tarnow.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Krz. Szydtow ieckiego).

Im prim is dicebat, hanc terram Pokuczie fuisse S tephani, w ajw odae M ol

daviae, quam eum u sque ad m ortem tenuisse dicebat. P ost m ortem vero suam
d enuo fuisse per reges P oloniae occupatam .
B ohdan posthac w ajw oda eam tanquam suam invaserat tam diuque tenuit,
q u o usque pactis et prom issis quibusdam inter regiam M tem. et w ajw odam
intervenientibus ipsa terra denuo p er ipsum w ajw odam resignata est.
Q uum autem B ohdan w ajw oda pactis et prom issis protunc tem poris factis
frustratus fuisset, eam ipse denuo tandem ut suam invasit.
M tas. regia m isit ad im peratorem Turearum nuntium suum conquerendum
super ipsum w ajw odam , q u o d terram ipsam occupasset.
Im perator T urearum m isit tres nuntios, unum post alium , dans sibi in
m andatis, ut de ipsa terra Mti. su ae cederet.
W ayw oda, quum est servitor im peratoris et tributarius terraque ipsa et
om nia sua sunt im peratoris, quum ex his tributum habeat, voluit obedire m an
datis caesaris terram que ipsam dim ittere nuntium que suum ad M tem. suam
m ittere, ut terram accipiat.
Ne autem terra desolaretur vel destrueretur per m alefactores, sines et
praedones, m isit aliquam partem exercitus sui, ut terram tutarentur, ne destrue
retu r; solus vero w ajw oda fuit in terra inferiori, praestolans oratorem caesaris
T urearum , cum quo ad resignandum terram , ut eam in praesentia sua resignaret,
venire volebat.
V os autem si scivistis, vel non, ea ipsa sic fieri, w ajw odae incertum est,
attam en non exspectata praem issa terrae resignatione exercitum collegistis hom inesque suos, qui in confinibus erant, profligastis m ultosque trucidastis, n o n
nullos vero captivastis.
Q uum autem palatinus ita effectum esse audivit, non exspectato nuntio
T urearum , gentes, quas ante se praem iserat, cum reliquo suo exercitu totam
septim anam eundo dieique et nocti non parcendo insecutus est, volens vobiscum
congredi. E t quoniam equi et hom ines sui erant nim ium fatigati, vosque bene
exorantes deum habuistis propitium , cessit vobis victoria, ita quod gentes suas
trucidastis; nonnullos captivos fecistis, ingenia bellica accepistis.
Q uum itaque ipsae m achinae n o n sunt ipsius, sed Turearum im peratoris,
tum etiam et hom ines, quos captos tenetis, postulat palatinus, ut ipsa torm enta
bellica om nesque captivos restituatis. Q uae ubi restitueretis, vult jam non im
petere, im m o in toto cedere terra Pokuczie p erpetuam que pacem tenere ac
o b servare; sin vero id facere nolueritis, extunc ipse om nibus viribus suis re
cuperare am issa contendet. Nec ipsa terra vestra etiam , ubi vos pacem spre
veritis, unquam pace potietur.
O ptat etiam dom inus m eus, ne gentes inter se m utuo perdatis sanguinem que Christianum effundatis.

299

317.

R esponsio cam piductoris Joann is de T arnow

ad legation em w ajw odae M oldaviae.

Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Krz. Szydtow ieckiego).

M agnifice dom ine, am ice charissim e. Intellexi ea, quae per litteras et
nuntium suum mihi significare dignatur. Prim um , p ro u t ore nuntii sui id refert,
S tephanum w ajw odam fuisse in possessione terrae hujus P okuczie: de has
ipsis, si tu a M agcia. serio affirmat, m ale edocta est m agnoque errore decipitur.
N am a m ultis retroante saeculis tum et tem pore ipsius S tephani w ajw odae ipsa
terra fuit sem per in possessione serm orum , regum P oloniae ad regnum que
P oloniae pertinet pertinebatque ex antiquo et usque hactenus. Ipseque Stephanus quo n d am w ajw oda Mti. regiae P oloniae, dom ino olim regi Cazim iro, in
ipsa terra, tan q u am dom ino ipsius provinciae, circa oppidum K olom ya feudum
ju ram entum que fidelitatis et obedientiae praestitit. Q uod om nibus ita factum
esse, palam est. Q uod vero attinet B ochdanum w ajw odam , ut etiam per n u n
tium suum intim are voluit, quod eam terram occupaverat, bene notum ac in
recenti m em oria om nibus est, quom odo de terra ipsa, quam injuste invaserat,
ejectus sit exercitusque suus, quem cum capitaneo suo K opacz quodam illuc
m iserat, profligatus, qualisque vindicta et ultio pro suo perjurio secuta est.
T errae M oldaviae incolae testim onium dare possunt, quale com m odum pro
violato jureju ran do et foedere reportaverunt et quom odo eis successit. Ubi
autem scribit, terram ipsam P okuczie nunc accepisse nec eam , nisi intervenisset
potentissim i im peratoris T hurearum m andatum , unquam nobis restituisse, qu am
vis tua M. oblita optim a vicinitate violato, jurejurando ru p to q u e foedere, quod
inter reges regnum que P oloniae praedecessoresque tuos fuit, tum et noviter et
in recenti inter sacram M tem. regiam , dom inum m eum clem entissim um , et tuam
M ag., eam terram invaserat dam naque non m odica ibidem intulerit, jam tandem
tam en experta est, quae sors ac successus rerum eveniat hiis, qui pacem fidei
prom issis ac juram ento obfirm atam violant ac transgrediunt, quum id jus g en
tium sit per om nesque principes m ttndi, qui pietatem ac religionem colunt, id
observatur, pacta, juram enta ac foedera sincere ac inviolabiter teneri. Si autem ,
ut scribit, jussis T urearum im peratoris obediendo terram ipsam libere dim ittendi
h abuerit anim um , nec ne, eventus ipse facile indicabit, quum n o n alibi, nisi in
ipsa terra victus sit cladem que, quam juste m eruit, accepit. Si vero tandem im
perato r T urearum , cujus jussa, de quibus scribit, transgressus sit ac contem pserit,
id, u t juste posset, vindicare voluerit, judicare nec m e hiis occupare volo. Etiam
nuntius ipse tuae M. retulit, M tem . regiam coram im peratore T urearum pro
receptione praedictae terrae P okuczie querelam deposuisse. S olent m agni reges
et principes m onarchaeque orbis, ubi am icitia et foedera inter eos intercedunt,
hunc m odum et m orem observare, quod om nia de rebus suis alicujus im portan tiae agibilibus secum com m unicent sibique m utuo deferant. N on tam en
aliu d erat, q u o d M tas. sua exspectare dignata sit, nisi, ut princeps Christianus
ac pientissim us, qui potius vult rem Christianam augeri, non m inui gentem que
ac sanguinem Christianum salvam esse conservarique et non fundi, ut tua M.
resipisceret pro excessuque, quem fecit contra M tem. divinam , quod jusjurandum
transgressus

300
transgressus est ac violaverit, dem um contra M tem. suam ac regnum vicinum
q u o d injuste arm a sum pserit foedusque et pacem fregerit, ut ad cor rediens
tua M agnificentia pro hiis satisfacere voluisset. Q uum autem vidit anim um
ejus ita esse obstinatum , praem isit M tas. sua prim um hunc exercitum suum ,
quem jam tua M agcia. in Pokuczie vidit, ut antequam g entes aliae M tis. suae
convenirent, ab injuria fines et provinciolam illam tutarentur, m ajores copias
m issurus, ubi exposcet necessitas. U t autem repetit m achinas et captivos minaturque, ut nuntius retulit, se cladem suam ulturum , ubi recepta non restitue
rentur, experta est tua M agcia., q u ae sors rerum sequitur foederum juram ento rum que praevaricatores. E xperietur Deo dante, ubi non resipuerit, et ad futura,
q u o d is D eus et num en propitium , qui nobis non defuit, qui ad finem non
deerit, quum n unquam solent deesse auxilia divina pro justitia arm a sum entibus.
N ec alia sors et eventus fidefragis exspectanda unquam est nisi clades et divina
ultio. Ubi vero serio ac ita, ut decet, non istis verbis inanibus, factum ac
superbiam redolentibus, agere g ratiam que M tis. suae quaerere pro excessuque
ipso tua M. satisfacere voluerit, non dubito, tale responsum a sua M te. h ab itu
rum , p ro u t tua M. m erebitur. D atum in Stareszyolo, octava m ensis Septem bris,
an no dom ini 1531.
Jo an n e s com es in Tharnow , palatinus terrarum
R ussiae et regni P oloniae suprem us capitaneus.

318.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum Kr61ewieckie (list oryginalny z wlasnor^cznym podpisem ).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine honorandissim e. P ost com m en

dationem servitiorum m eorum . G enerosus dom inus Achatius Czem a, succam erarius P o m eran iae et capitaneus Stum ensis, am icus m eus singularis et optim e
de m e m eritus, m ihi significavit, decrevisse se daturum filiam suam in co n
jugem generoso dom ino P etro de D onen, vestrae D. illm ae. subdito, curareque
ex anim o, u t is ipse dom inus P etrus cum conjuge sua futura in bonis illorum
privilegiis opportunis ab illma. D. vestra provideantur, et proinde petiit, illos
eidem per m e com m endari, ut com m endatione m ea accedente voti sui com potes
fierent. Et quam vis n o n ignorem , hoc ipsum negotium p er sacram M ajestatem
regiam , dom inum m eum clem entissim um , esse vestrae D. illm ae. com m endatum
atq ue ita nulla alia com m endatione indigere, quia tam en n o n licuit petitioni
dom ini C zem ae ob ejus in m e singularia m erita n o n facere satis, com m endo
hoc ipsum negotium vestrae D. illmae. illique supplico, dignetur precibus ipsius
dom ini C zem ae benignas praebere aures, ut illius petitio, quam facturus est pro
dom ino Petro de D onen, affine suo, ap u d vestram D. illm am . effectum sortiatur,
quo ipse privilegia super bona sua a vestra D. illm a. consequi valeat, prout
sacra M ajestas regia subditis suis illa in terris suis P russiae concessit et con
cedere solet. Q u o d ipse sim ul cum eodem affine suo vestrae D. illm ae. dili
g en ter m ereri studebit. E go vero enitar, ut nullam opportunitatem praeter
m ittam ,

301
m ittam , qua id eidem servitiis m eis m ereri possim . C om m endo m e rursus
D. vestrae illm ae., quam D om inus deus diu sanam et felicem cum suis om nibus
in sua gratia conservare dignetur. D atum C racoviae die XIII S eptem bris anno
dom ini M ftDXXXI.
E jusdem vestrae illm ae. D. servitor
Petrus, episcopus C racoviensis et vicecancellarius, subscripsit.

319. Joannes Chojefiski, episcopus Prem isliensis,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum Kr61ewieckie (list oryginalny).

Illme. princeps dom ine, dom ine colendissim e. .U t om nia vestrae illmae.
D. ex anim i ejus sententia succedant, et opto et a divina M ajestate in oratio
nib u s m eis im ploro. Perspectus quidem m ihi olim erat iste vestrae illmae.
D. ducalis et vere regius anim us, per quem illa nunquam sibi juris p u tat satis
esse in quopiam m ortalium , nisi ipsum sem per ornet ornetque beneficiis, quod
ipsum ex his, quas ad m e scribi fecit et quas item ad dom inum N ipschicz ipsa
m anu sua scripsit, cum ulatius cognovi, dum m ihi servitori suo nihil tale m erito,
sed m ereri sem per affectanti vestra illma. D. tam hum anissim e et clem enter ob
novae dignitatis accessionem gratulatur, tum liberaliter gratiae suae prom ptuarium
offert, ut nulla verborum copia exprim i queat, q uanta laude ob tam anim i
egregias dotes vestra ili. D. sit digna. Cui ego ob hoc adeo in m e propitium
et propensum pectus im m ortales et im m ensas ago et habeo gratias refferreque
etiam pro facultatula m ea obsequiis perputuo contendam et dabo operam , ut
vestra ili. D. aliquando cognoscat, non in ingratum hom inem tot beneficia se
collocasse.
A pologia, q u ae a vestra ili. D. ad expendendum est m ihi oblata, ob ejus
prolixitatem his paucis diebus tota a m e perlecta esse cum judicio non potuit.
Cujus tam en m ajorem partem legi, sed cursim , unde non possum et neque
licet censorem ejus in praesens agere. S ed ut pro libertate m ea et in vestra
ili. D. sincero affectu deprom am , q u o d offendit, m agis m ihi probaretur, illme.
princeps, si hoc volum en in com pendium fuisset reductum . N am difficile est
in m ultiplicitate verborum vitare, quod carpi non possit, et succinctus serm o
isque sine phaleris principes decet, qui fam am h o norem que p erh en n an t et vin
dicant arm is potius, quam verbis aut scriptis, hoc enim rhetorculorum est.
Q u an d o vero to tus liber fuerit a m e lectus, deprom am , quicquid adm onendum
videbitur idque ea sinceritate et libertate, qua soleo cum his agere, q uos vehe
m enter a m o ; b oni itaque consulere dignabitur vestra illma. D. m ei ingenii exili
tatem , quam den udare m alo, quam ejus tam hum anissim is non obtem perare
jussis. C om m endo m e hum iliter in gratiam vestrae illmae. D. D atum Cracoviae
XIII S eptem bris an n o dom ini MDXXXI.
E jusdem vestrae illm ae. D. capellanus et servitor
Jo an n e s Cho[jeriski], episcopus Prem isliensis.

302

3 2 0 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list oryginalny).

Serenissim o principi dom ino F erdinando etc. S igism undus etc. Serenissim e
rex, frater et consanguinee noster charissim e. Accepim us litteras M ajestatis
vestrae in oppido Lincii XXI A ugusti datas, in quibus scribit, se intellexisse
castrum H unyad in regno Transsilvanie situm hoc ipso indutiarum tem pore ab
adversario ejus aut suis usque adeo et non aliter, quam si de obsidione illius
ageretur, asservari et custodiri, nullam que provisionem quantum vis etiam m ini
m am transm itti posse, excursiones novas Tureorum ap u d oppida M ajestatis
vestrae Bihnim et Repach com m itti, plures captivos abduci et hostilia quaeque
exerceri etc. E a om nia sic agi, non libenter audim us et non m odice indolem us
vicis nostrae, ut quum m axim e paci com ponendae insistim us, eam audim us
turbari, et proinde scribim us adversario M ajestatis vestrae, diligenter adm onentes
eum et suadentes, ut ab hiis tem peret, quin indutias istas annales non m odo
n o n turbet sed etiam quam m axim e, quantum in se est, prom oveat, ne sic detur
occasio belli recrudescendi. C om m endam us nos M ajestati vestrae, quam una
cum suis om nibus felicissime ac in m ultos annos valere optam us. D atum in
arce C racoviensi die quartadecim a m ensis Septem bris, anno D om ini m illesim o
quingentesim o tricesim o prim o, regni nostri an n o vigesim o quinto.
Sigism undus rex subscripsit.

321. C onventus P russiae in M arienburgo

pro die Sim onis e t Judae apostolorum indictus.
Metryka Koronna, Ks. 47, fol. 53 i 69. Teki Gorskiego, nr. 1524 (minuta przepisana, bez podp.)
Kod Sap. VIII, 314. Kod. Jag. nr. 280. Kod. Op. XIII, 176. Kod. Karnk. XIII, 178.

Sigism undus primus, rex Poloniae, consiliariis et officialibus Prussiae.1)

G enerose fidelis dilecte. M olestum est nobis, q u o d negotium m onetarium
hactenus in terris istis non est ita determ inatum , ut citra querelam et pressuram
hom inum suum progressum habere possit. Nam propter illud com m unis p o
pulus praesertim in civitatibus tum ultuatur, querens se nim ium prem i et gravari
propter invectam novam m onetam et constitutam n o v a m 2) m arcam , causans
p retia rerum om nium propterea ascendisse. V olentes itaque nos huic tan tae
difficultati et rationibus subditorum nostrorum opportune prospicere et queri
m oniae illorum, qua saepius fatigam ur, causam ulteriorem praecidere, delibe
ravim us m ittere nuntium nostrum ad conventum , qui in terris istis proxim e
celebrabitur. Q ui declaret, quanto studio et desiderio nos teneam ur, ut su b
m oveatur in totum id, quo se plus nim io queritur gravari com m unis populus
et inveniatur m odus, quo a tantis difficultatibus et gravam inibus sublevetur.
Q uam vis
) W kod. bibi, ordyn. Zam. list oryginalny, w ystosow an y do biskupa w arm inskiego tego
sam ego brzmienia i te jie daty, co listy w kodeksach Gorskiego. 2) W kod. bibi, ordyn. Zam.
gravem .

303
Q uam vis vero is ipse conventus statum tem pus celebrationis suae, festum vide
licet sancti M ichaelis, habere consueverit, quia tam en nos decrevim us insinuare
illustri dom ino in P russia duci, nepoti nostro charissim o, ut ad illum nuntios
q u o q u e suos m itteret, qui propter tem poris augustiam tam cito in eodem con
ventu constitui non possent, necessarium visum est nobis prorogare tem pus
celebrandi ejusdem conventus et jam prorogam us praesentibus, volum usque,
u t is ipse conventus pro die festo sanctorum apostolorum Sim onis et Judae
proxim e fu tu ro l) celebretur om nesque citationes, actiones et causae judiciariae,
quae pro festo sancti M ichaelis praedicto transigi debuerunt, in eodem conventu
ad festum sanctorum Sim onis et Ju d ae celebrando transigantur. Q uia etiam
certo edocti sum us, in oppido G ravdencz, ubi pro hac vice cecidit ipsius con
ventus celebratio, esse pestis saevitiam , transferendum duxim us eundem con
ventum ad M arienburgum illicque eum pro die sanctorum S im onis et Ju d ae
praedicto volum us celebrari. Q uare hortam ur tuam F idelitatem , ut ad eum
ipsum conventum illo proficiscatur, in quo cum nostro ac dni. P russiae ducis
nuntiis ceterisque terrarum istarum consiliariis tam de negotio m onetario jam
tandem determ inando, quam etiam de contributione statuenda et aliis occurren
tibus necessitatibus consulat, et ut debito m odo pro b o n o ac tranquillo statu
terrarum istarum conficiantur, operam suam im pendat. Pro fide ac debito suo
et gratia nostra tua Fidelitas factura. D atum C racoviae, die festo Exaltationis
sanctae Crucis an n o dom ini m illesim o quingentesim o tricesim o prim o, regni
nostri anno vigesim o q u in to .2)

322.

Sigism undus primus, r e x Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

S igism undus, Dei gratia, rex P oloniae, m agnus dux Lithuaniae, Russiae,
Prussiae, M azoviaeque etc. dom inus et heres.
Illustrissim e princeps et dom ine, nepos charissim e. R edditae sunt nobis
litterae Illtis. vestrae sim ul cum libro apologiarum suarum , quem librum legen
dum dispiciendum que, ut postulat Mtas. vestra, alicui ex nostris L atinae eru
ditionis viris ad prim am quam que occasionem dem andare volum us. H oc tem
p ore enim , partim negotiis m agni m om enti im pediti, partim languore pedis
tum ore extensi gravati, vacare ei rei non potuim us. Q uare Illtas. vestra id,
quod in praesens facere non potuim us, alio tem pore a nobis non gravatim
exspectabit.
Ceterum q uod de finibus recensendis Mtas. vestra inter suam Prussiae
provinciam et nostrum L ithuaniae ducatum com m em orat, jam pridem id m unus
certis ex illo ducatu nostro consiliariis et officialibus d em an d av eram u s; qui
tam etsi nobis scripserint, se quidem pro die constituto in locis deputatis statuisse
au t statuere voluisse, sed quum nem o ex parte Illtis. vestrae appareret, dom um
reverti se coactos fuisse, nihilom inus tam en, ita ut Mtas. vestra postulat, denuo
illis
') D. 28. 10. 1531. 4) D. 14. 9. 1531.

304
illis com m ittem us, ut ad certum diem , de quo nobis cum illte. vestra conveniet,
conveniant et om nem finium differentiam cum Illte. vestra et subditis nostris
com m unibus com ponant. Interim vero nos Illtem. vestram certiorem faciem us,
quam diem et quem locum ad id o p p o rtu n u m fore arbitrabim ur. E t optam us
vestram Illtem. bene ac feliciter valere. D atum Cracoviae die XIV Septem bris
an n o D om ini MDXXXI, regni nostri anno XXV.
C om m issio p ro p ria regiae M ajestatis.

323.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

A lberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wlasnor. podpisem ).

Ulme, princeps et dom ine, dom ine colendissim e. P ost sui et servitutis
su ae com m endationem . Accepi litteras Illtis. vestrae, quibus declarat, se Apologiam suam adversus crim inationem praetensi adm inistratoris ordinis S anctae
M ariae T heutonicorum conscriptam Mti. regiae m isisse; quam ego non gravatim legissem pervolutassem que, nisi hoc tem pore gravibus et m agni m om enti
negotiis sacrae regiae M tis., dom ini m ei clem entissim i, forem occupatus. Q uia
tam en spero, m e ab iis aliquando vacaturum , tum quando prim um nactus ero
otium , desiderio illm ae. D. vestrae satisfacere curabo et id, q u o d pro ingenii
mei tenuitate anim advertere vel considerare in A pologia illius potero, ilii co n
fidentissim e et officiose scribere et declarare n o n negligam . Cui m e et obsequentissim a m ea officia iterum com m endo et vehem enter opto, ut deus om ni
potens illm am . D. vestram recte sanam cum illm a. conjuge sua et liberis sem perque felicissim am servet quam diutissim e in sua gratia. D atum Cracoviae, die
XIV Septem bris an n o D om ini MDXXXI.
E jusdem vestrae illm ae. D. servitor
Petrus, episcopus C racoviensis et vicecancellarius, subscripsit.

324.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K r6!ewieckie (list orygin. z wfasnor. podpisem ).

Illustrissim e princeps et dom ine, dom ine frater m ajor honorandissim e.

P o st servitiorum m eorum in gratiam illmae. Do. vestrae diligentissim am com
m endationem .
Ad sextum diem praesentis allatae sunt m ihi litterae illm ae. D o. vestrae
e R egio m onte XXV A ugusti datae, in quibus scribit, ut non libenter legerit,
qu o d cum m agnifico S igism undo ab H erbersztin nulla fuit opportunitas agendi
de negotio fratrum T heutonicorum .
Scire cupio ill. D o. vestram , quod n o m in e M tis. regiae locutum est cum
illo de hoc ipso negotio. Ipse respondit et obtulit, se non defuturum pro parte
nostra ap u d serm um . et excellentissim um dnum . regem R om anorum et apud
caesaream M tem. A ddiditque, cancellariam im perialem habere suum stilum et
m orem

305
m orem in edendis litteris, non tam en illa curanda esse. Sim iliter et rmus.
dom inus C ulm ensis scripsit sacrae Mti. regiae, quum de bannis G edanensium
et E lbingensium illi com m isisset.
Sed quaerit illma. Do. vestra, num q u id com m issum sit ipsi dom ino Culm ensi, regio oratori, hoc agere ap u d caesaream M tem ., ut res P rutenica o p ta
tum portum attingat. C om m issum est om nino, mi ili. Do., et non cessabitur,
d o n ec optatum finem ea res accipiet.
Q u o d ad A pologiam huc m issam attinet, ego sum exigui judicii hom o,
tam en quantum ex hiis, q u ae festinanter in senatu legi, judicare possum , m ihi
non m odice placet. C om m issum est tam en rm o. dno. Cracoviensi et Prem isliensi episcopis, ut ipsi totam legant et sum m atim Mti. regiae dicant, quod
nondum fecerunt propter sum m as occupationes, quibu3 nunc penes regiam
M ajestatem distinentur.
Q u o d autem postulat declarari sibi posteriorem partem epistolae rmi.
dom ini N icolai de G erend, episcopi Transsilvaniensis et regii th ezau rarii: verba
ejus ita posita s u n t : C erta sit spectabilis et m agnifica Do. vestra, nisi occupata
per Jo an n em regem restituantur, Tureis C ibinum adhaerebit. C ybinum , illme.
dne., est civitas om nium insignior, im m o m etropolis Transsilvaniae, quae ut
dnus. episcopus T ranssilvaniensis scribit, Tureis adhaerebit, nisi occupata per
regem Jo an n em restituantur, scilicet illmo. dno. regi F erd in an d o .
D e litteris rmi. dom ini C ulm ensis, quas ad ili. Do. vestram debuisset
m ittere, feci m agnam inquisitionem in aula regia, sed nec dom ino Nipczicz
nec alicui alteri redditae sunt.
Nova, q uae habuim us ab exercitu nostro et a filio m eo charissim o, sum m o
regni capitaneo, ea ex regiis et proxim is m eis litteris illm a. Do. vestra intelligere dignata est.
P ost victoriam autem illam nil aliud actum est, quam quod hostis m isit
nuntium ad praefatum dom inum capitaneum regni cum ea legatione, cujus
exem plum his inclusum sub littera A m itto1). Q ui quidem dom inus capitaneus
q uom odo illi ad legationem ejus respondit, ex littera B 2) etiam cognoscere
dignabitur. Alium nuntium m isit ad capitaneum C am ieniecensem cum alia
legatione. Cujus legationis verba sub littera C. et responsi dom ini capitanei
sub litera D vestrae illm ae. D o. m itto.
M itto etiam et litterarum ejusdem capitanei C am enecensis exem plum cum
littera E, ex quibus accipere velit, quid agitur in terra hostili.
T ertium nuntium m isit ad sacram M tem . regiam pro salvo conductu in
sig nioribus legatis. Sed M tas. regia com m isit dom ino cam piductori, ut eum
ipsum nuntium huc non m ittat, sed ipse illum au d iat et ea, quae nom ine
dom ini sui dixerit, Mti. regiae sum m atim perscribat.
P ostrem o, q u o d postulat illma. D o. vestra certior fieri, in quibus term inis
stet negotium m atrim onii serm i. Sigism undi secundi, etiam hoc intelligere d ig n a
bitur ex exem plo litterarum serm i. dom ini regis R om anorum .
Q u o d reliquum est, ego m e et servitutem m eam com m endo illmae. Do.
vestrae
Q uam una cum serm a. et charissim a dom ina consorte et dulcissim is
liberis
') Cfr. nr. 316. -

A eta Tom lclana.

Tom u XIII.

3) Cfr. nr. 317.

20

306
liberis ac fidissimis fam iliaribus optim e et felicissim e valere desidero. Cracoviae
XIV Septem bris anno 1531.
C hristophorus de Schidloviecz, castellanus
et capitaneus C racoviensis ac regni P oloniae cancellarius etc.
vestrae illm ae. D. totissim us b o n u s servitor et frater, m anu sua.
I n s c e d u l a : Q uae m ihi K arolus Kuczer scribit ex V ienna, hoc illmae.
Do. vestrae m itto.
Circa illam legationem w ayw odae M oldaviae sub litera A adm onitam in
hoc esse volo ill. Do. vestram , ut nihil credat illi, nam om nia per illum signi
ficata sunt m endaciter et sicophanter.
S acra M tas. regia m isit nu nc certum num erum peditum et totam ferme
aulam regiam ad roborandum exercitum .
D e valetudine regia hoc accipiat ill. Do. v e s tra : M tas. sua h ab u it ulcus
in p ede altero, propter q u o d n o n exibat a cubiculo p er aliquot dies, sed jam
brevi dolor et ulcus ipsum sanabitur. In aliis autem partibus corporis sana
est. H oc ideo ill. Do. vestrae adscripsi, n e quis dicat, M tem. regiam graviori
prem i aegritudine.

3 2 5 . Andreas Cricius, episcopus Plocensis,

Petro Tom icio, episcopo C racoviensi, vicecancellario.
Teki Gorskiego, nr. 1505 (list oryginalny z wlasnor^cznym podpisem ). Kod. Sap. VIII, 297.
Kod. Jag. nr. 310. Kod. Op. XIII, 151. Kod. Karnk. XIII, 1 5 1 . Kod. Korn. Criciana, nr. 239.

Rm e. in Christo pater et dom ine benefactor colendissim e. Ago gratias

vestrae rm ae. D om inationi pro curia Piotrkoviensi, de qua etsi jam anim um
desponderam , tam en quum tandem nobis cessit, est m ihi gratissim a. C urabo
id om ni m ea servitute quoad vixero rm ae. D om inationi vestrae dem ereri. De
legatione in G erm aniam scribenda faciam id et alia om nia, quae m ihi vestra
rm a. D om inatio m andare dignetur, quum prim um m e ex his m eis negotiis,
q u ibus hic variis n o n solum ecclesiasticis, sed etiam saecularibus obruor, evol
vero, tam etsi non videam , quam ob rem sit necessaria aliquorum insignium
oratorum ad caesaream M tem . hinc m issio, quum sit illic dom inus D antiscus,
hom o et m agnae experientiae et a p u d G erm anos om nes gratia m ultum valens,
cuique serm um . regem F erdinandum plene confisurum non d u b ito ; si adjungatur
aliquis collega ex dom inis saecularibus, cui vicissim serm us. rex Jo an n e s co n
fidat, ut dnus. m arsalcus regni vel alter quisquam ipsi serm o. Jo an n i acceptus,
fortassis per illos solos negotium pacis com m ode confici posset, idque si dnus.
Laski aliqua fecit certae pacis praeparam enta. A lioquin n o n video, quid aliud
sperem , nisi q u o d alias sem per evenit, ut p o st longos tractatus infectis rebus
discedatur, et praesertim si est, ut m ihi scribit C hristophorus C arlovicius ex
Saxonia, principes om nes G erm aniae dom esticas seditiones suas com posuisse
et om nes cogitationes suas eo convertisse, ut bellum cum im peratore Tureorum
gerant. H aec paci faciendae res u n a officit, q u o d serm us. rex F erdinandus sperat
istis suis tractatibus vel serm um . regem Jo an n e m induci posse a d cedendum

regno

301
regno vel m odum resistendi T ureo inveniendum . Q uae quidem spes si illi per
dom inum Laski am putata n o n sit, frustra lab o rab itu r m ea sententia. U tcum que
tam en sit, parebo jussis rm ae. D om inationis vestrae, om nia m eliora sperans
et optans.
E go hic, rme. dom ine, cum m agistro B ernhardo architecto licitor de con
struenda ex integro tota ecclesia m ea; pretium , quod ille petit et quod m ihi
praeter id im p endendum restabit, ascendet supra decem m ilia florenorum . Res
quidem ingens et ultra facultatem m eam , sed quia ille pollicetur, se opus exi
m ium et singulare facturum intra tres annos cum dim idio ad sum m um , con
cludam cum illo, D eo m e com m ittens, etiam si, quicquid habeo, sit effunden
dum . C om m endo m e et servitia m ea in gratiam rm ae. D om inationis vestrae.
Ex Ploczko XVI S eptem bris anno dom ini 1531.
Stor. epus. Plocensis.

326.

Contractus pro aedificanda ecclesia cathedrali Plocensi.

Teki G6rskiego, nr. 1506 (odpis wsp61czesny). Kod. Sap. VIII, 299. Kod. Jag. nr. 311.
Kod. Op. XIII, 153. Kod. Karnk. X II, 153. Kod. K6rnicki, Criciana, nr. 240.

A nno dom ini MDXXXI die sexta decim a S eptem bris rm us. in C hristo pater
et dom inus dnus. A ndreas, Dei gratia episcopus Plocensis, in praesentia sui
venerabilis capituli tunc generaliter congregati, et m agister B ernardinus de
G ianottis, R om anus architector, praesentes talem confessi sunt inter se fecisse
contractum pro m uranda ecclesia cathedrali in castro Plocensi de novo a fun
dam entis, p er ipsum m agistrum B ernardinum , videlicet: quod ipse m agister
aedificabit novam ecclesiam totam testudinatam cum capellis, sacristia, loco
capitulari, thesauro et aliis necessariis vel m odo antiquo vel alio, quem ipse
ostendet, tam longam et latam , prout fuit prior, alias, prout rm o. dno. episcopo
placebit. Q uam ecclesiam elevabit in pavim ento per tres gradus ita, quod sit
ascensus ad altum . C olum nas om nes faciet ex lapide griseo C racoviensi, prout
in castro Cracoviensi. Sim iliter bases om nes bene elaboratae et arcus testu
dinum erunt ex eodem lapide. P ortam m agnam pulchre elaboratam cum arm is
dni. rmi. et om nes portas et arcus ad capellas faciet ex lapide a lb o 1), sim iliter
et fenestras; turrim atque cam panile pulchrum aedificabit, prout erit in m onstra.
Altaria etiam om nia ex lateribus praeter altare m agnum , q u o d ex lapide fiet,
et q uaecum que in ecclesia erunt necessaria, m urabit, dealbabit etc., praeter
tectum et fenestras vitreas, ad q u ae n o n obligabitur, praeter consilium archi
tecto ribus dandum . Q uae om nia perficere in toto suis expensis et om ni sua
m ateria tenebitur. D ictam que ecclesiam in toto perfectam ostendere debebit
a tem pore et die, quo laborem fundam enti incipiet ad decursum trium annorum
cum m edio parum plus uno, duo b u s vel tribus m ensibus. Q uem laborem in
cipere d eb et hoc futuro vere, quam prim um glacies resolvetur, providereque circa
fundam enta et alia, ut o pus fiat firm um et dam num aliquod seu ruina n o n sit
m etuenda
') W kod. Opal. poprawil G 6rski: Portam m agnam pulchre elaboratam cum armis dni.
rmi. et om nes portas et arcus testudinum (erunt) e x eodem lapide, ad capellas vero faciet ex
lapide albo,

20*

308
m etuenda. Et si infra tres annos post com pletum totum aedificium aliquid
ru eret et destrueretur, ipse cum suis sociis ad reform ationem om nium suis p ro
priis im pensis erit obligatus, quam prim um per rm um . dnum . episcopum vel
su ae D om inationis capitulum avisabitur. Rm us. autem dnus. episcopus debet
suis im pensis antiquum m urum ecclesiae deponere et om nem m ateriam , quae
super loco, ubi aedificandum est, educere, aream purgatam sibi consignando.
Q u ae om nis m ateria antiqua sim ul et cem entum , quod est in castro, et lateres,
qui nunc sunt parati, erunt dicti m agistri B ernardini pro novo aedificio. D abitq ue ipse rm us. dnus. ligna om nia, q u ae pro r o s t h o w a n i e erunt necessaria,
ad castrum conducta. Item anno prim o, quo laborem incipiet dictus m agister
B ernardinus, rm us. dnus. episcopus dem ittet per fluvium viginti sexagenas ro
borum alias k l o d z i n y pro fornace et altero anno sim iliter dem ittet alias vi
ginti sexagenas k l o d z i n y . H abebit etiam ipse et nem o alter liberam facul
tatem om nia in fornace laterum faciendi, sim iliter et laterificio, quousque dictum
aedificium perficietur. E t si in alio loco inveniet m a r g e l , ubi fornax pro
cem ento fieri potest, tunc rm us. dnus. im petrare debebit liberam licentiam
aedificandi absque om ni censu. E t quia colum nas et portas variaque ex lapide
per fluvium V istulam dem ittet idem B ernardinus, rm us. dnus. obtinebit litteras
passus a Mte. regia, quod sine theloneo transeant strues. H abebit etiam octo
equos redarios cum suis fornim entis et duos currus ferratos pro labore, q uando
voluerit. R atione cujus aedificii habebit ipse m agister B ernardinus a rm o. dno.
sex m ilia florenorum , quem libet florenorum triginta grossis polonicis com pu
tando, cui nunc ante inceptum laborem dabit rm us. dnus. tria m ilia florenorum
et pro festo C ircum cisionis dom ini anni 1533 alia tria m ilia. Ipse vero dabit
cautionem sufficientem de dictarum pecuniarum et sui laboris ac aedificii secu
ritate. H ab eb itq u e alios duos b o nos m agistros, cum quibus se ad laborem
hunc tem pore et m odo praescripto perficiendum obligabit, ita quod uno deficiente alii duo perficere et duobus deficientibus tertius, qui superstes erit, sim i
liter ad finem com plere tenebitur juxta conditiones praedictas. C asu vero, quo
rm us. dnus. desineret esse episcopus P locensis ante opus perfectum , tunc ten e
bitur ipse cum sociis suis e t' om nia supradicta adim plere venerabili capitulo
P locensi et, si quid adhuc deberetur illi, tunc capitulum ad om nia illi solvenda
et satisfacienda erit obligatum et astrictum .

327.

P etrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, episcopo Plocensi.

Teki G orskiego, nr. 1528 (odpis w sp6iczesny). Kod. Sap. VIII, 300. K od Op. XIII, 154.
Kod. Karnk. XIII, 154.

Accepi litteras D om inationis vestrae rm ae. sim ul cum syngrapha initi co n

tractus de fabricanda ecclesia ista D om inationis vestrae rm ae. Plocensi. In quo
contractu satis quidem m ihi reliqua aequa et bene provisa videntur. Verum
qu o d pecuniam totius pretii B ernardinus architectus ante opus com pletum habere
debet, non usq u eq u aq u e probo. N ovi enim ego tum m axim e segnes et negli
gen tes solere esse Italorum fabrorum operas, quum nihil in solutione sperant

sibi

309
sibi esse residui. Q uare D om inatio vestra rm a. si tuta esse vult de opere,
curare velit, u t sufficienti cautione obstringant se architecti de praestandis in
tegre redem ptis aedificiis.
C eterum q u od cupit nom ina personarum prius scire, quam instructionem
ad conventum im perii Spirensem scribere incipiat, ego id facerem equidem non
gravatim , ut illi eos, qui ituri essent, declararem , sed profecto et ipse hactenus
plane illos ignoro. P uto autem non m agni referre ad argum entum oratorum
nom ina, quum ii, quicum que m ittentur, non ex persona sua, sed ex nom ine
Mtis. regiae p erorare et agere d eb ebunt om nia.
Mtas. regia proxim is diebus circiter unum m ensem ex tum ore pedis lab o
rabat, quae etsi jam convaluit, m etu tam en vacua non est, ne, si ad generalem
regni sui conventum hinc aliquem in alium locum eundum illi esset, corpus
ex m otu afficiat. G ravata enim aetate M tas. sua et curis variis agitata non
tantum , quantum antehac, de valetudine et firm itate sua sibi persuadet, ut m ul
tum laborem ferre possit. E t tam etsi celat M tas. sua desiderium suum , ex
conjecturis tam en ego perspicio, illam optare, ut conventus hic agatur publicus
et hi, qui M tem. suam am ant, aperte idipsum q uoque cupiunt et suadent, ut
in ea re Mtis. valetudinis habeatur ratio. Et proinde si D om inatio vestra rma.
placere studet Mti. suae, sententiam suam de indicendo conventu ad desiderium
M tis. suae accom odare velit, et quum respondebit litteris suae Mtis., suadeat
C racoviae conventum statui et indici. Nam et alii Mtis. suae consiliarii non
diversum sentient, quum id b o n ae valetudini Mtis. suae expedire intelligent.
C om m endo etc. Dat. anno 1531.

328.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z piecz?ci^ krolewsk^).

S igism undus, Dei gratia rex P oloniae, m agnus dux L ithuaniae, R ussiae,
Prussiae, M asoviae etc. dom inus et heres.
Illustrissim e princeps et dom ine, n epos charissim e. M olesto anim o ferentes,
negotium m onetarium hactenus in terris istis P russiae non esse ita determ ina
tum , u t citra querelam hom inum , qua fatigam ur in dies, progressum suum
habere possit, deliberavim us ad conventnm , qui in istis ipsis terris per con
siliarios nostros celebrabitur, nuntium nostrum m ittere, qui declaret, quanto
studio et desiderio nos teneam ur, ut subm oveatur id, quo se plus nim io q u e
ritur gravari com m unis populus propter invectam novam m onetam constitutam que novam m arcam ac aucta propterea om nium rerum pretia. Ut igitur inveniri
tan d em possit m odus aliquis, quo tan ta difficultas tolli possit, hortam ur Illtem.
vestram , m ittere q uoque velit ad eundem conventum nuntios suos, qui una cum
n u n tio et consiliariis nostris ipsi negotio m onetario et difficultati illius jam
tandem finem debitum im ponant. Q uam vis autem is ipse conventus futurus
statum tem pus et locum celebrationis suae diem festum Sancti M ichaelis in
oppido G raw denicz habere consueverit, quia tam en nuntii vestrae Illtis. tam cito
venire ad illum non possent, et in eodem oppido G raw denicz non est securum
illum

310
illum celebrari propter pestem ibi saevientem , transtulim us ipsam celebrationem
illius in M arienburgum ad diem festum Sanctorum Sim onis et Ju d a e proxim e
futurum . Q uare m ittere illo velit ad tem pus praedictum nuntios suos cum
plena facultate et instructione vestra Illustritas. Q uam bene valere optam us.
D atum C racoviae feria tertia post festum Exaltationis S anctae Crucis, anno
dom ini MDXXXI, regni nostri anno XXV1).
C om m issio propria regiae M ajestatis.

3 2 9 . Andreas Cricius, episcopus Plocensis,

P etro Tom icio, epo. C racoviensi, vicecancellario.
Teki G orskiego, nr. 1507 (list oryginalny). Kod. Sap. VIII, 298. Kod. Jag. nr. 312.
Kod. Op. XIII, 152. Kod. Karnk. XIII, 152. Kod. Korn. Criciana, nr. 241.

Rme. in C hristo pater et dom ine benefactor colendissim e. Q uem adm odum
egi gratias vestrae rm ae. D om inationi per quendam M odzelow ski, q u o d m ihi
victoriam nostrorum significare dignata est, ita et nunc etiam atque etiam ago.
Legationem in G erm aniam , quam iterum scribi mihi m andat, scribam m ox
in Poltow sko rediens, tam etsi dubius sim , quo tenore scribi debeat, personam
ig n o ran s; non om nibus enim om nis oratio congruit. Itaque expediret, ut rma.
D om inatio vestra m e tem pori de hac re certiorem redderet.
Ego, mi rm e. dom ine, conclusi de aedeficio ecclesiae m eae non, sicut
volui, sed sicut potui, quem adm odum ex hac sy n grapha rma. D om inatio vestra
co g n o scet; sum ptus hic totus in m e recidit. In jubilaeo parva spes, ut ex
principiis a p p a ret; in cleri subsidio nulla, q u o d alioquin esset ad eam rem .
m odicum ; n o n gravarer sum ptu, si non m etuerem alteram jacturam et ig n o
m iniam , ut m e m ulti terrent, eo quod totam pecuniam ante opus perfectum sim
architecto num eraturus. Q uum tam en aliter facere non potui, com m isi haec
vela ventis. Supplico rm ae. D om inationi vestrae, ut, quum res erit obligatio
nibus confirm anda, dignetur m ihi consilio et auctoritate sua non deese. Cui
m eam servitutem hum iliter com m endo. Ex Ploczka, XIX S eptem bris a. dni. 1531.

3 3 0 . P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Lucae, abbati Plocensi, archidiacono D obrinensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 440 v.

Rnde. pater, frater in C hristo charissim e. R edditae su n t nobis littterae

Dtionis. vrae., quibus quod scribit, per vim et calum niam , non ex fratrum
voluntate m otus et accusationes adversum se excitatas esse, gratissim o acce
pim us anim o. F avem us enim illi talem in rebus suis contigisse statum et
rationem , ut de his, de quibus est accusata, et regiae Mti. et reliquis om nibus
justificare se possit. In quo nos illi pro facultate nostra et quantum rei
aequitas et honestas suadeb unt, opera et patrocinio adesse libenter volum us.
N eque dubitam us,'[nostros principes rationem justitiae Dtioni. vrae. habituros
esse,
) D, 19. 9- 153}.

311
esse, quum haec, quae sunt contra se dicta, per invidiam et inim icorum subornationem facta esse docuerit. C eterum vim castro illatam capitaneus affir
m are non potest, si ista, ut Dtio. vra. scribit, intra m onasterii parietes concer
tatio et dim icatio ista facta probari poterit. Sed de his, quum tem pus erit,
latius agem us. Interea bene valeat sitque felix Dtio. vra. et dnum . D eum cum
fratribus suis pro nobis oret. D atum Cracoviae, 19 Septem bris 1531.

. 331. P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

N icolao de N isczice, castellano Sierpscensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 441.

G enerose dne., affinis charissim e. G ratissim o cognovim us anim o, prout

scribit Dtio. vra., d. abbatem Plocensem in his, in quibus erat accusatus, extra
culpam esse et habere m odos, quibus innocentiam suam Mti. regiae declarare
possit, ap u d quam ille, prout ap u d synodum , graviter de m ultis exstitit crim i
natus. Q uare hortabitur illum Dtio. vra., ut se ad justificationem sui prae
paret. N os enim opera et patrocinio, ubi expediet, illi adesse pro justitia v o
lum us. B ene valeat Dtio. vra. sitque felix et incolum is. Dat.

3 3 2 . Andreas Cricius, episcopus Plocensis,

Sam ueli M aciejowski, canon. Cracoviensi.
Kod. Kornicki, Criciana, nr. 242.

C harissim e dom ine canonice. Q uum se alius non obtulit, qui pecuniam
com m ode ferret, m itto per dom inum C arolum vobis dono 40 florenos, m unus
quidem pro tanta, ut audio, fabrica e x ig u u m ; sed si m eas q u o q u e videretis
n o n tam in ecclesia quam in arce m ea construenda, non adeo C r i s i u s 1)
vobis viderer. U tcum que sit, m itto libentissim e et vos rogo, libenter et grato
anim o a me, veteri am ico, suscipiatis m eque diligatis. Ploczka, 20 Septem bris.

3 3 3 . Fabianus D am eraw W ojanowski,

Joanni D antisco, epo. Culmensi.
Bibi. ks. Czartor. kod. 243 (list oryginalny).

.....................Ante illum conflictum visa est in om nibus hiis partibus stella,

quam com etem vocant, inter septentrionem et o ccid en tem ; caudam habuit sur
sum visaque est per 2 vel 3 septim anas; quae post illum conflictum non apparuit
am plius, quare non im m erito hic trium phavim us, cantatae su n t m issae et Te
D eum laudam us cum incensionibus ignis. In illo conflictu m ulti ex nostris
vulnerati sunt, pauci parvuli, nullus m agnorum ibi periit. M isit itaque dnus.
capitaneus ro gantes M tem. regiam , ut aulicos et plures stipendiarios illuc m it
teret in subsidium , ne illi vulnerati et m ulti febricitantes a V alacho ob ru eren
tur.
) Z aluzyq do nazwiska C r i c i u s uzyl Krzycki w yraienia Crisius =
seus =

zloty, zlocisty.

chrysius, chry

312
tur. H ac causa M tas. regia perm ota aulicos illuc m isit, qui ap u d dnum . ca
pitaneum post festum S. M ichaelis infra 8 dies com parere d e b e n t; retinuit Mtas.
sua aliquos etiam ap u d se, uti d. N ipschicz, d. Gotz, d. F abianum Czem a,
C asper Tluck, O kun et aliquot alios.
Scripseram D. v. rm ae. de quodam Alberto Trzebski, qui 7 annis fuit
capitaneus in Tarnow , ut praeficeretur episcopatui D. vrae. placuitque hoc con
silium m eum valde dno. Boreck et dnis. P rutenis et m ultis aliis prim atibus,
a m ultis enim desiderabatur servitor; sed D. v. rm a. nunquam m ihi de eo re
sp o n d it nilque ausus fui cum eo tractare sine speciali m andato. Ille in M ajo
praeterito se a dno. Tarnow ski absolvit, non libenter dim issus. A udiens M tas.
reginalis de ipsius dexteritate, proprio m otu eum , nesciente etiam ipso, in
servitorem eum sibi recepit, ea intentione audio, quod praeficiatur alibi bonis
regalibus. D onec hoc non fit, habet interim cum tribus equis servitium . D i
xeram prius illius Mti., quod eum pro servitore D. v. rm ae. habere v o lu i; ut
cunque est, utinam saltem incolum is D. v. rm a. revertatur, non deerunt servitores.
Rme. dne., scribo in istis m eis litteris D. v. rm ae. m ulta varia tum ultuarie,
speroque D. v. boni consulturam , quum id mihi aliquoties m an d arit; non scribo
ex com posito, sed ex tem pore, nec gravor scrib en d o ; saltem D. v. rm a. lectionis
n o n pigeat. Et ubi qua in re servitiis m eis uti volet, m ihi significet; ego, uti
debeo, paratus sum sem per. Iterum m e gratiae et benivolentiae D. v. rm ae.
com m endo, quae feliciter valeat. Dat. C racoviae 20 Septem bris 1531.
E jusdem D. v. rm ae. servus F ab ian u s D am eraw . A dm onitus sum per
cognatos m eos, ut verum cognom en fam iliae m eae obtineam om ittam que Vojanowski, q u o d ideo m ihi datum erat, quia in W oynaw natus sum .
Rmo. in Chro. patri et dno. dno. Joanni Dantisco, D ei gratia episcopo Culm ensi et sermi.
regis Poloniae oratori apud M tem. caesaream, dno. ac patrono gratioso.
In curia caesareae Mtis.
Dat. Cracoviae 20 Septem bris, red.: Bruxellis 1 Novem bris.

3 3 4 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Solim ano sultano, Tureorum im peratori.
Teki G orskiego, nr. 1508 (minuta przepisana). Kod. Sap. VIII, 284. Kod. Jag. nr. 284.
Kod. Op. XIII, 138. Kod. Karnk. XIII, 138.

Serm e. etc. R ediens isthinc a Mte. vestra nuntius noster nobilis Joannes
Ocieski, notarius terrae C racoviensis, m ultam nobis am icitiae et integrae con
junctionis significationem nom ine Mtis. vestrae caesareae retulit. Pro qua nos
vicissim agim us et habem us Mti. vestrae plurim as gratias. A ttulit etiam nobis
idem nuntius noster litteras Mtis. vestrae, quibus scribit, se dedisse seu daturam
esse in m andatis vojew odae V alachiae, ut provinciam nostram per vim et frau
dem contra jusjurandum et foedera nobiscum inita occupatam restitueret. Q uae
res etsi nobis q u o q u e erat acceptissim a, quia tam en vojew odae V alachiae con
tem ptu non est sortita effectum, non potuim us nisi graviter illius contum aciam
ferre idque, licet inviti, agere, quod, si ille fidei suae constitisset m andatisque
M tis,,

313
Mtis. vestrae caesareae paruisset, nunquam facturi fuissem us. D e quibus gestis
quoniam speram us V alachum , hostem nostrum , ap u d M tem . vestram caesaream
m ulta vana conficturum esse, m ittim us ad illam hunc nobilem Jacobum V ila
m owski, aulicum et nuntium nostram , qui de om nibus, ut gesta sunt, nom ine
nostro reddet M tem . vestram certiorem . A q u a petim us, ut in om nibus, quae
n o m in e nostro dixerit, eam fidem praestare ei velit, ac si ipsi coram in p ra e
sentia loquerem ur. B ene valeat M tas. vestra serm a. sitque sem per felicissima.
D atum C racoviae XXII Septem bris anno Christi 1531, regni nostri vigesim o
quinto.

335.

L egatio a Sigism undo primo, r e g e Poloniae,

ad Solimanum, im peratorem Tureorum,
per Jacobum V ilam ow ski, aulicum regiu m .1)

Kod. Sap. VIII, 235. Kod. Jag. nr. 282 i 283. Kod Op. XIII, 139. Kod. Karnk. XHI, 139.

P o st nuntiatam salutem et am icam conjunctionem oblatasque fidei litteras

nuntius ita verba faciet.
Excellentissim e caesar. N otum est vestrae caesareae Mti., q u o d serm us.
dom inus m eus rex P oloniae foedera, q u ae cum Mte. vestra habet, firme et
integerrim e sem per tenere et observare consueverit. Id enim et ex superiorum
annorum rationibus et ex praesentis anni negotiis am plissim e M tas. vestra
cognoscere p o tu it N am ut vetera fidei et sinceritatis testim onia obm ittam ,
an n o praesenti M tas. dom ini mei, ne aliquid contra foedus cum M te. vestra
caesarea receptum agere videretur, contra vojew odam V alachum , hostem et in
vasorem bon o ru m suorum , nihil agere arm is voluit, nisi prius Mti. vestrae cae
sareae injuriam , qua ab illo afficiebatur, denuntiaret. Intelligens enim , illum
et subjectum et tributarium Mtis. vestrae caesareae esse, m aluit injuriam aliqantisper tolerare, quam bello adversus illum suscepto in suspicionem rupti foe
deris ap u d M tem. vestram caesaream venire.
C redit autem M tas. dom ini mei, vestram caesaream M tem . m em oria tenere,
quae per priorem nuntium de eo ipso vojew oda V alacho illi declaravit, quod
scilicet jureju ran d o et foederibus contem ptis, quae et se et M tem . vestram cae
saream h ab ere cum Mte. dom ini m ei sciebat, hostiliter regnum M tis. su ae in
vaserat et provinciam P okuczie appellatam vi occupaverit, b o n a subditorum
Mtis. dom ini m ei diripuerit.
Ad quam declarationem quum ita nuntius Mtis. suae vicissim nom ine Mtis.
vestrae caesareae retulisset, quod illa m andatura V alacho severe esset, ut om nia
recepta et hostiliter invasa Mti. suae restitueret, exspectavit M tas. sua per non
m odicum tem pus ejus restitutionis effectum. Sed tandem quum videret, v o je
w odam V alachum post acceptum a vestra caesarea M te. m andatum in sua
hostilitate et pertinacia obstinatum esse n eq u e m andatis vestrae caesareae Mtis.
ulla in re parere et obsequi velle, quin etiam in contem ptum Mtis. vestrae p lu
rim is elatis et contum eliosis verbis in vulgum ea de se jactare, quod integrum
sibi foret, vellet necne m andatis Mtis. vestrae caesareae obsequi, quum nihil
am plius
) W kod. Jagielloriskim m y ln ie: L e g a tio ... data Joanni O siecki.

314
am piius, quam ad tributum solvendum Mti. vestrae velit esse obligatus, M tas.
dom ini mei et injuriarum suarum pertaesa et querelis subditorum non tolerandis
perm ota, m isso cum nonnullis gentibus et m ilitibus capitaneo exercituum regni
sui, provinciam et terram suam Pokuczie recepit et occupatores V alachos ex
illa pepulit. Ad quem casum quum denuo V alachi num erosiores accurrissent,
iterum sunt per m ilites Mtis. suae repulsi. Tertio ipse vojew oda provinciam
Mti. suae non concedens cum universa potentia sua et m ultorum m ilium exer
citu capitaneum et m ilites Mtis. suae est adorsus, quem etiam auxilio Dei et
justitia cooperante idem capitaneus cum m ilitibus Mtis. suae fudit, fugavit et p ro
fligavit, m ultis ex illis interfectis, aliis in fugam cum ipso vojew oda illorum versis.
In quo conflictu licet Mtis. suae capitaneus et m ilites vojew odae V alachiae
om nem com m eatum et torm enta bellica, quae secum m ulta habuit, adem erint
p otuerintque victoria freti illius terram facile vastare et depopulari, proferre
tam en ultra fines pedem prohibiti sunt per M tem. dom ini mei, ne in Mtis. suae
cum vestra Mte. initis foederibus aliquid offenderent.
Q uare M tas. dom ini m ei m e ad M tem. vestram caesaream misit, ut p er
tinaciam et rebellionem vojew odae M oldaviensis, sim ul et haec, quom odo gesta
sunt, Mti. vestrae declararem , utque M tem . vestram certiorem faciam , om nia,
quae ex parte vojew odae V alachi aliter, quam ego dico, dicerentur, ficta et falsa
esse, et ut M tas. vestra, quae perfidiam et fraudes illius b en e novit, verbis
illius fidem non adhibeat.
N unc iterum M tas. dom ini m ei audit, vojew odam praedictum exercitum
colligere et novum bellum novasque insidias contra M tem. suam et subditos
regni struere. Q uod bellum si in apertum certam en deducere volet, M tas. d o
mini mei protestatur ap u d vestram caesaream M tem ., quod injuriis et hostilitati
illius am plius deinceps parcere non poterit. Q uando enim m andatis Mtis.
vestrae caesareae parere non vult, non putabit M tas. sua foederibus quicquam
obesse, si in illo M tas. sua et suas et Mtis. vestrae caesareae injurias vindicabit.
Et quoniam etiam Mtas. dom ini mei facta est certior, vojew odam T ransal
pinum seu M ultaniensem , Mtis. vestrae tributarium , affinitatem cum vojew oda
V alachiae contraxisse et auxilia illi contra M tem . suam prom isisse, m andavit
m ihi M tas. sua, ut haec illius consilia et institutum Mti. vestrae caesareae d e
clararem et sim ul ab illa peterem , providere velit, ne quid contra foedera, quae
inter M tem. vestram caesaream et M tem. dom ini m ei facta sunt, a tributario
Mtis. vestrae caesareae, vojew oda M ultaniensi, com m ittatur.

Imbrahim Bassae post dictam salutem nom ine Mtis. regiae nuntius referet:
M tas. dom ini m ei ex m ultis aliis am icis officiis perspectam quidem habet
Illtis. vestrae propensam erga se voluntatem , in hoc tam en negotio, quod cum
Valacho, hoste suo, in praesens habet, operam Illtis. vestrae singularem sua
M tas. est experta.
N untius enim Mtis. suae, qui proxim e a caesarea Mte. rediit, retulit, Illtem.
vestram sum m o studio et benevolentia apud caesaream M tem. Mti. su ae adfuisse.
P ro qua benevolentia Mtas. sua plurim as agit et habet Illti. vestrae gratias
illam que rogat, ut eodem affectu et am ore, quo coepit, negotia et justitiam
Mtis. suae tutari et prom overe velit.
Valachus

315
V alachus enim , hostis Mtis. suae, tam etsi per g entes et m ilites Mtis. suae
victus et profligatus ac de terra M tis. suae, quam tem ere occupaverat, ig n o
m iniose pulsus, am issis m ultis suis subditis, quorum m ulti caesi, multi capti,
am issis etiam torm entis bellicis, q u ae secum habuit, et praecipuo suo vexillo
ac om ni com m eatu, tam en in suo proposito obfirm atus non cessat bello et in
juriis M tem. suam provocare et confoederationem atque affinitatem cum wojewoda T ransalpino seu M ultaniensi p ropterea dicitur contrahere velle, ut ab illo
auxilia adversus M tem. suam consequatur.
In quo ne aliquid foederibus inter M tem . suam regiam et caesaream Mtem.
initis d etrah atu r et ne etiam vojew oda M ultaniensis dare audeat aliquod su b
sidium w ojew odae V alachiae contra suam M tem ., postulat M tas. sua ab Illte.
vestra, ut id ap u d caesaream M tem . curare et providere resque et negotia Mtis.
su ae et nunc et postea sem per com m endata habere ac eis pro sua hum anitate
patrocinari velit. Q u o d vicissim M tas. sua om ni benevolentia et m utua g rati
ficatione referre Mti. vestrae sem per curabit.
Jaco b u s Vilam owski, aulicus regius, cum hac legatione exivit in Turciam
d iebus O ctobris a. dni. 1531, rediit C racoviam XV M aji a. dni. 1532.

336.
A ntonius F u g g er
Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellario.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Szydlow ieckiego).

. . Q uae itaque hoc tem pore ap u d nos habentur, paucis m.' D. v. accipiet.
P ostquam dom inus H ieronim us Lasko elapsis diebus cum serenissim o R om a
norum rege fuit, rex ipse ad proxim a R om anii Im perii com itia S pirae celebranda
proficiscens, in itinere ad provinciam suam W irtem bergam , non m inus am o e
nam quam om nibus rebus fertilem, divertit, ibidem tam diu acturus vitam , quoad
caesarea M tas. inferiori G erm ania relicta superiores G erm anos S piram que a p p u
lerit. C erto tam en scribitur, caesaream M tem. per totum Septem brem illic
curiam no n soluturum . Interim cum lutheranis principibus, u tp o te duce ele
ctore S axoniae suisque clientibus com plicibus et adhaerentibus, et pacis et
Christianae fidei conditiones tractantur. A deoque hujus negotii causa res in
suspenso est, u t incertum sit, num ipse S axoniae dux et lutherani ad ipsa co
m itia venturi sint n ec n e; sin lutherani non venient, verendum est, nullum ce
terorum Im perii principum conventum fo re; tam perperam se res nostrae habent,
ut etiam san io r Im perii pars (pace om nium b o norum sit dictum ) Im perii reipublicaeque Christianae salutem negligere parvique facere videantur. O m nino
tum divi duo fratres, caesar ipse R om anorum que rex ac u n a cum hiis dom inus
Lasko Spirae conventuri sunt. D eus O ptim us M axim us faxit, ut pacis et fidei
bellique negotia non solum in otio, verum etiam cum Christiani populi hoste
T urea pro b o n o publico conficiantur.
F initis com itiis seu conventu fam a fertur, caesaream M tem. Italiam, nunc
utrique pacatam et tranquillam , petituram . D e tali autem caesaris profectione
certi nil habetur. Q uantum tam en conjectura assequi possum , F rancorum rex
(nescio, quid m onstri intus alat) vix ad futurum annum Italia abstinebit aut
c o n q u ie sc e t;

316
conquiescet; tim endum que, ne novas excedet tragoedias, ad quas, ut fertur,
sum m us pontifex illi auxilio est futurus. U tcum que sit, caesaris res in suspenso
sunt, ipse tam en invictissim us caesar om ni conatu pecunias, bellorum nervos,
colligit, quo et sibi coadjutore deo praesidium paret inim icisque hostilia m inan
tibus terrorem incutiat. D eus bene vertat om nia. F ructus autem novi et lutherani evangelii iterum , ut antea tem pore servilis et rusticani (ut ita dicam ) belli,
erum punt. Inter tredecim nam que H elvetiarum seu Sw itzerorum confoederatas
civitates seu (ut ipsi illas vocant) quinque su n t cantones seu loca catholicae
R om anaeque ecclesiae ac pristinae fidei et religioni a d h a e re n te s ; has reliquae
octo civitates lutheranae inprim is pollicitationibus, persuasionibus et praem io,
deinde insidiis ac astu, postrem o vero et nunc vi et arm ata m anu in novam
eorum convenire et jurare sectam et fidem cogere conati su n t et in hanc usque
diem sum m a potentia m oliuntur. Varii inter istos hinc inde habiti sunt am icabiles tractatus, om nes tam en in irritum cecidere. E o q u e jam res deducta est,
ut q uinque catholicae civitates seu loca a ceteris octo lutheranis civitatibus in
victualiis rebusque necessariis prohibiti, necessitate com pulsi (qua nulla justior
belli causa esse poterit) aciem inim icam m overe arm isque contendere constrin
guntur. C onventurique itaque catholici ipsi Lucernam (oppidum id inter p ra e
dictas catholicas civitates seu oppida perm agnae est et auctoritatis et roboris)
ad decim am septim am Septem bris indixere, deliberaturi de die, qua acies m o
v en d a sit. Et ut novissim ae praedicant litterae, jam in cam pum profecti non
lo n g eque ab hostibus absunt. Q uum vero catholici et viribus et num ero luthe
ranis im p are s' sint et habeantur, ob id P ontifex M axim us caesareaque M tas.
septem m ilia fortissim orum H ispanorum peditum , qui in Italia pontificis stipen
diis jam diu m ilitarunt et adhuc m ilitant, catholicis in auxilia m issuri sunt.
Sim iliter et S abaudiae dux cum catholicis convenit, quum prim um ipsi hostes lutheranos aggressi fuerint, se G enobiam alias G enfiam (ea est H elvetiorum lutheranorum confoederata et n o n parvi m om enti civitas) oppugnaturum , quo lutherani d u o b u s exercitibus im pliciti et irretiti confoederatis suis opem ferre et ita
vires eorum dividere cogantur. E t ut om nium fert opinio, Helvetii ipsi antea
concordes et indom iti nunc m utuis odiis et civilibus bellis digladiantes poenas
stultitiae et discordiae d ab u n t non exiguas. Rex ipse F rancorum per legatos
suos auctoritatem saepius suam interposuit et adhuc interponit et id quidem
non injuria, sua enim non m inus, quam H elvetiorum , res geritur. Hiis n am
q ue caesis et attritis viribusque eorum fractis rex nullum alium externum et
conductum m ilitem habere poterit, cum quo bella com m ode in Italia gerere
possit, quare hac in re non m inim um q uoque om nibus Christianis potentatibus
versatur et pacis et tranquillitatis m om entum . Q uid circa haec futurum sit,
faciam illustrem m gcam . D. v., quum prim um m ihi com pertum fuerit, certiorem .
Ceterum ego m e totum , quantus sum , illustri M agnificentiae vestrae, quam ob
singulares adm irabilesque virtutes sum m aque cum veneratione am oreque vehem entissim o ex anim o prosequor, dedico, do et co ndono sem perque om nibus
in rebus paratissim um , obsequentissim um offero. V aleat perpetuo illustris m agni
fica D om inatio vestra, cui m e sem per etiam atque etiam com m endo. D atum
A ugustae V indelicorum die XXIII Septem bris, anno dom ini MDXXXI.
M. D. v. deditissim us
. , .
.
.,
A ntonius F ugger, subscripsit.

317

3 3 7 . Joann es D antiscus, epus. Culmensis,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iederiskie (list oryginalny).

Sacratissim a regia M ajestas et dom ine dom ine clem entissim e.

H um illim am servitutis et devotionis com m endationem . Heri accepi litte
ras a serenissim o dom ino m eo P o lo n iae rege, quibus m ihi com m isit, ratus
sacram caesaream cum veslra regia M ajestate S pirae agere, victoriam eam , quam
ei C hristus dom inus noster per m isericordiam suam concessit contra perfidum
V alachorum voyevodam , coram exponere et litteras ea de re ad sacram M aje
statem vestram datas reddere. Q uum autem in eo im perii conventu nondum
sim us, nolui serenissim i dom ini m ei m andatum transgredi et eas litteras cum
ista posta ad sacram M ajestatem vestram transm isi, ex quibus totius felicis
istius victoriae historiam in com pendio intelliget, paulo post coram , et brevi
futurum spero, om nia diffusius a m e auditura sacra M ajestas vestra, cui m e
hum illim e com m endo et D eum precor, ut illam quam diutissim e salvam , felicem et
contra om nes hostes suos victorem conservet. Ex Bruxellis 25. Septem bris 1531.
Sacratissim ae M ajestatis vestrae hum illim us
Jo an n e s D antiscus, episcopus C ulm ensis,
serenissim i P oloniae regis orator, m anu propria.
Sacratissimae Romanorum, Hungariae, B oem iae elc. regiae Majestati.

338.

Petrus Tom icki, episcopus Crac., vicecancellarius,

A lberto Gastoldo, palatino V ilnensi,
cancellario M agni ducatus Lituaniae.

Kod. Sap. VIII, 272. Kod. Jag. nr. 297. Kod. Op. XIII, 128. Kod. Karnk. XIII, 128.

Accepi litteras M gciae. vestrae, quibus de victoria contra V alachos feliciter

parta Mti. regiae gratulatur, quam gratulationem ego nihil dubito ab sincero
anim i affectu et integra M gciae. vestrae erga M tem . regiam fide proficisci,
quum sciam illam bonum servitorem et consiliarium isthic praecipuum Mtis.
su ae regiae fore. U tinam haec b en e coepta om nipotens D eus et fortuna cum u
latiore ad au g eat et optato exitu transigat. N obis certe subditis Mtis. suae nihil
gratius jucundiusve contingere posset.
Q u o d M gcia. vestra scribit, V alachum per M oscorum ducem subornatum
esse ad insidias Mti. regiae p arandas, ego q u o q u e idem cum M gcia. vestra
sentio et p ropterea expedire arbitrarer, ut illa cum dom inis consiliariis Lituanis
diligenter curaret de recipiendis cum M osco indutiis, n e M tas. regia duorum
hostium inimicitiis distracta m inus, quam debeat, in defensione terrarum suarum
praestare possit.
C onventus regni nusquam adhuc est indictus. S ed spero illum brevi
proclam ari, ad quem ut M gcia. vestra cum ceteris dom inis consiliariis oratores
m ittat, n egotia tam regni hujus, quam ducatus istius, postulare videntur. Nam
m ulta ex illis rebus, quae per rm um . dom inum episcopum M ednicensem .et
dom inum S apiha, palatinum P odlassensem , ejus regni consiliarios, erant n u n
tiata,

318
tiata, m anent adhuc suspensa, quae tanlen ego confido M gcialn. vestram pro
sua p rudentia expensuram et prospecturam . C ujus m e am ori et benevolentiae
com m endo.

339.

M athias D rzew icki, epus. Cujaviensis, electu s G nesnensis,

M auritio Ferbero, epo. W armiensi.
Bibi. ks. Czartor., kod. 245, (list oryginalny).

Rme. in C hristo pater, am ice et frater in C hristo carissim e et honorande.

Salutem in dno. et optatam felicitatem . Die hesterna recepim us litteras vrae.
r. D., ex quibus cognovim us, vram . r. D. recte valere, cui ob eam rem sincero
affectu gratulam ur. N am vrae. r. D. et sanitatem et om ne bonum aeque o p ta
m us atque favem us, atque nobis ipsis. H abem us praeterea vrae. r. D. gratias,
quod, nobis favens hujus dignitatis accessionem , suam nobis liberaliter offert
benivolentiam . C ujus nem pe benivolentiae erga nos sem per respondere cura
bim us et studebim us in ejus augm entum . V estra itaque r. D. sit nostri m em or
et frequentius nobis scribat, ut ex ejus litteris vrae. r. D. nobis ejus status et
sanitas a d consolandum anim um nostrum p a te a t; nos itidem faciem us. Hic
vero m anem us exspectantes pallium a S ede apostolica, ut plenitudinem p o n ti
ficalis officii attingam us, sine enim pallio exercere officium pontificale non p o s
sum us. M iram ur autem , cur tanto tem pore tardatur in eodem extradendo,
quum per nos ad obtinendum nihil neglectum est et sufficiens pecunia pro
expeditione data. N ecesse igitur est h ab ere patientiam et parere necessitati.
In novis p o st illam felicem et dudum m em orandam adversus V alachum editam
victoriam nihil habem us scitu dignum , p raeter hoc, quod nobis jocundissim um
est, videlicet quod sacra M tas. r. b en e in pede convaluit et laete vivit, regni
sui salutem et pacem subditorum suorum curans et procurans. N atum que suum
serm um . regem nostrum m oribus virtutum educat et exercet, quibus nos precem ur om ne felix et faustum , nam probitate et excellentia virtutis ac devotione
candida in D eum et sanctam religionem hostes vincunt et m irabiliter proster
n u n t et statum ecclesiasticum tuentur. M isit sacra M tas. regia in supplem en
tum exercitus contra V alachum curiales suos, sed hostis herbam porrigens,
indutias im petravit, quibus si dolus non subest, castigatus am plectetur pacem ,
quam optat. V estra vero r. D. optim e valeat et nos solito am ore prosequatur.
Ex io w ic z 2. O ctobris 1531.
Vrae. r. D. totus M athias, dei gratia episcopus etc., electus G nesnensis etc.
Rmo. in Chro. pri. et dom ino Mauritio, dei gratia episcopo Varm iensi, dno. amico praestantissim o ac fri. majori honorando.
1531. 23 Octobris.

3 4 0 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Archiwum W ied en sk ie (minuta).

F erd in an d u s etc. serenissim o etc.

A ccepim us litteras Serenitatis vestrae d e 14. m ensis S eptem bris proxim e
elapsi, responsivas ad nostras, quas ad eam de castro H uniad et oppidis nostris
Bihigio

319
B ihigio et R apario scripsim us, vestraeque Serenitati plurim as gratias agim us,
qu o d super violentiis, quas nostri non obstantibus indutiis a Jo h an n e Scepusiensi
et suis accipiunt, tantum indoleat ipsum que Jo h an n em diligenter adm onuerit,
ut ab iis et sim ilibus abstineat ac indutias has annales non m odo non turbet,
sed etiam quam m axim e, quantum in se est, prom oveat, ne sic detur occasio
belli recrudescendi. N eque enim infitiam ur nobis, si, ut in praescriptis et com
pluribus aliis locis ultra priora dam na, ab eo et suis data paucis ante diebus,
factum esse constat et adhuc incessanter fieri videm us, om nino procedi ipsasque indutias tam enorm iter laedi et m ale servari contingat, occasionem non
parvam neq u e levem dari posse tantae violentiae resistendi n o sque et nostros
ab indebitis iisce m olestiis et injuriis eruendi. C onfidim us autem , ad S ereni
tatis vestrae m onitionem super iis om nibus debitam provisionem secuturam
certoque futurum esse, ut utrim que serventur indutiae et ab om ni genere
hostilitatis abstineatur. Serenitatem vero vestram nos quoque una cum suis
om nibus felicissim e valere optam us. D atum Spirae, tertia O ctobris 1531.

341.

Cornelius Duplicius Scepperus

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartor., kod. 247 (list oryginalny).

S. P. rme. dom ine. Q uandoquidem in hoc exilio nullum gratius tem pus
est, quam q u o d scriptioni im penditur, libens hoc negotium m ihim et facesso,
postquam ab aliis vacare datur. N os enim hic sum us, ut gubernatores hujus
ducatus perferunturque ad nos variae causae, quibus cognoscendis non parum
tem poris terim us. At est hoc honorificum sane, com m odum vero m inim e.
Q uare diligentissim e instare soleo, ut revocer. Q uod si apud dom inum a G randvella venire tibi contingat, rogo, et de m e habe m entionem , utque hinc revo
candi author sit, precibus contende. Aveo enim interesse conventui Gallico et
a solitudine, in qua hic sum , si quis alius, anim o sum aversissim o. Q uae de
H ieronym i Lasky adventu scripsisti, hic vulgo feruntur diciturque esse in itinere.
P rodiit n u p er hic libellus quidam de com etis germ anice scriptus a quodam
Zw yngliano. N unquam credidissem , tam stolida esse pectora in G e rm a n ia ;
adeo invertit scripturas to rq u etq u e om nes in partes, subinde negans quicquam
tim endum esse, subinde asserens, m utatum iri im perium tralatum que ad p o p u
larem statum . Si quid tale isthic est, rogo, ad nos transm ittas. V ereor enim ,
n e tam brevi redeam ob id potissim um , quod nem o facile huc venturus est,
ut gubernet, m etu pestis, quae fam a longe est m inor. M ulti enim quotidie
defunguntur estque contagium plurim um adem ptum flatu vulturni, qui continue
hic spirat. Litteras istis annexas, rogo, ut ad uxorem m eam transm ittas et bene
vale. Ex arce L ucem burgi IV die O ctobris a. MDXXXI.
C ollega m eus Vicecom es sese plurim um rm ae. D. v. com m endat.
H um ilis inservitor C ornelius Dupl. Scepperus.
Rmo. in Christo patri et dno., dno. Joanni Dantisco, episcopo Culm ensi, sermi. Poloniae
regis oratori, dno. tanquam patri honorandissimo.
Dat. Lucemburgi 4 Octobris, red. Bruxellis 8 ejusdem .

320

342.

A ndreas Cricius, epus. Plocensis,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wtasnor^cznym podpisem i wiasnor. dopiskiem ).

Illme. princeps et dom ine, dom ine observandissim e. P ost com m enda
tionem obsequiorum m eorum . Accepi binas litteras illm ae. D tionis. vestrae,
quarum alteris com m endat m ihi nobilem Adam R adzim inski, alteris postulat
a me, ut a p o lo g ia m '), quam contra adversarios suos edere decrevit, expende
rem ; ad quas quod serius respondeo, fecit exspectatio nuntii vestrae illmae.
D tionis., qui se in reditu ex C racovia descensurum ad m e receperat. Q uare
frustratus exspectatione m ea, respondeo per m eum , tim ens, ne quid sinistrae
suspicionis de m ea in se observantia illm a. D. vestra concipere posset. Q uod
igitur ad Radzim inski attinet, tam etsi ille a m ultis et n o n vulgaribus personis
delatus erat ad m e et testim oniis etiam convictus, q u o d diebus quadragesim alibus, quos redem ptor noster suo exem plo jejunio et poenitentia consecravit,
no n solum ipse pro dionysialibus habuit, sed etiam alios om nes, quos potuit
a jejunio, a confessione, a sum ptione denique eucharistiae arcebat et p ro h i
bebat, irridendo et contem nendo om nia ecclesiastica instituta et sacram enta
jactandoque, se ea facere in gratiam et obsequium illm ae. D. vestrae, quae, ut
prudens princeps facile intelligere potest, qualem et ei existim ationem et mihi
m olestiam hic exhibuerit; tam en vocatum ad m e civilius, quam feci, tractare
n o n potui, ad sim plicem enim negationem et prom issionem ipsius hom inem
dim isi, cui vigore m andatorum regiorum m agnum negotium exhibere potuissem ,
indicans, illum ea m agis ex parvo, quem habet, quam ex reprobo sensu, com
misisse. O roque illm am . D. vestram , ut, quum illum pro servitore suo habeat,
continere eum dignetur a patrandis hujusm odi insolentiis, quae hic et sinistram
aliquam existim ationem de illma. D. vestra facere p o ssen t et plurim os hom ines
offendunt. N am et apostolus, qui m anducantem indicare vetat, inquit, si esca
offendit fratrem m eum , carnem non m anducabo in aeternum .
S ed om issis his venio ad apologiam illm ae. D. vestrae, in qua quum duo
diluere nititur, unum de deditione regno P olonie facta, aliud de religione m u
tata, ac de prim o to t bella et lites actae sunt et vixdum finitae, d e altero
nu n c m agna orbis christiani pars dogm atibus conflictatur et- fluctuat, m agnum
san e negotium est et hum eris m eis o nus im par de utro q u e tale judicium p ro
ferre, quale possit et institutioni illm ae. D. vestrae satisfacere et adversarios
illius conficere. U t tam en ejus voluntati obsequar, quantum in m odernis m eis
o ccupationibus licet, aperiam in utroque brevibus m eam sententiam , nihil aliud
spectans, quam honorem et dignitatem illm ae. D. vestrae. Ac im prim is licet
n o n infitiar, apologiam ipsam docte satis et prudenter esse com positam , tam en
m ulta succidenda putarem , quae et M ajestatis regiae consiliariisque ipsius exi
stim ationi non nihil detrahere et adversariis m ajorem m ateriam disputandi et
resp ondendi p raebere possent. Circa prim um igitur placent m ihi om nia, q u ae
faciunt ad declarandum , illm am . D. vestram in om agio praestito, q u o d fecit, nec
injuria
') Apologia ksi^cia pruskiego Alberta przeciw ko dekretowl banicyjnem u cesarz3 Karola V
wydrukowana b^dzle w tom le XIV Tomician<5w.

321
injuria fecisse, nec aliter facere potuisse, quum et M ajestas regia jus suum
hereditarium , q u odque antecessores illm ae. D. vestrae praestiterunt, exegisset
et ipsa illma. D. vestra nullum non m overit lapidem , obtem perando his, qui
id factum n o leb ant, ut se a praestando ipso debito subtrahere et defendere
potuisset, sed quum antecessores ejus, integram habentes Prussiam et om nium
ferm e Christianorum partim favoribus partim etiam auxiliis fulti, huic ipsi debito
resistere n o n potuerunt, nulli m irum neque inhonestum videri debet, quod
illma. D. vestra sola et dim idium duntaxat ditionis P rutenicae habens, illud
declinare no n potuerit. Sim iliter et ea, quae conducunt ad convellendas rationes
adversariorum , quibus illm am . D. vestram in invidiam nobilitatis G erm anicae
trahere nituntur. Ea vero, quae rem gestam , articulos, litteras et id g en u s alia
continent,, non videtur m ihi consultum evulgare, nisi re cum M ajestate regia et
consiliariis ejus prius com m unicata et b en e expensa, siquidem absque his fieri
n on posset, ne illm a. D. vestra divulgasse videretur m ulta, q u ae et consilium
M ajestatis regiae elevare et adversarios instructiores reddere possent. Q uid
enim hum anum ingenium vertere et invertere n o n v a le a t! De altero item, quod
ad connubium illmae. D. vestrae et m utatam religionem attinet, non censerem ,
illam his rationibus et argum entis niti, quibus apud eos, qui se evangelicos
haberi volunt, nihil est usitatius et ap u d om nes jam notius, quae et confutata
su n t a plerisque paribus evangelicis et apostolicis testim oniis, et non solum
per sum m um Pontificem et universitates om nes, sed etiam p er caesarem , apud
quem illma. D. vestra cum prim is se purgare nititur, sunt dam nata et explosa.
Sic enim se m agis accusare, quam excusare principem que nostrum et senatum
ipsius secum in m ajorem invidiam et vituperationem cum apud caesarem , tum
etiam apud catholicos om nes trahere videretur. U t interim non attingam ea,
quae de votis, quibus religiosi nostri et voto baptism i, quo Christiani om nes
verbo dei su n t obstricti, cui illma. D. vestra innititur, retorqueri in illam possint
ab adversariis. N am si propterea irritari deberet votum m onasticum , quod
su p ra h u m anas sit vires nec praestari possit, nisi a deo detur, eadem ratione
et votum baptism i abjiciendum esset, quod ea praestare, quae ju b et et docet
verbum dei, no n hum anarum sit virium , sed dei m uneris. N eque rarius pecca
tu r a Christianis adversus votum baptism i, quam peccatur a m onachis adversus
votum m onachism i, quum unum ex alio m anet. N eque variat hic quicquam ,
nisi cerem oniae, veluti equorum frena, quorum alii arctioribus, alii laxioribus
indigent, u t cuique tutior videtur incessus. N ec suffragatur om nibus, m elius
esse nubere, quam uri, quum volentes nubere et prim a vota irrita facientes
d am net apostolus. N eque turpe votum dici potest, nisi in re turpi. V irginitas
vero seu coelibatus turpis esse nequit, in quo C hristus et m ulti sancti vitam
egerunt. Sim iliter et stulta prom issio, de quibus et aliis, q u ae hic n o n ser
viunt, n o n attinet in p raesens disserere. U t tam en et in ea re non desit illma.
D. vestra honori et dignitati suae, quam adversarii vellicant, censerem , quam
paucissim is fieri posset, de voto et connubio in eam sententiam respondendum ,
q u o d quicquid fecerit, non ab sq u e certis rationibus suis et exem plo m ultorum
doctorum virorum hujus aetatis fecerit. Q uum vero ea causa ad judicium et
cognitionem universalis ecclesiae pertineat, paratam esse illm am . D. vestram
una
Acta Tomlelan.

Tom ui XIII,

21

u n a cum aliis facti et conscientiae su ae in generali concilio legitim e co n g re

gato rationem reddere, nec p lu ra ; sic enim facilius et invidiam vitare poterit
ap u d om nes et os adversariis suis o c c lu d e re ; alioquin argum entorum et velli
cationum nullus erit neque m odus neque finis. De voto et connubio habet
exem plum illma. D. vestra Cazim iri, ejus nom inis prim i P olonorum regis, qui
n o n m ilitarem ordinem , sed m onachatum professus et in diaconum ordinatus,
tam en uxorem post duxerat, unde ad expiandum hoc piaculum , quod illm ae.
D. vestrae ab adversariis ejus im pingitur, m inoris esset res, ut reor, negotii
auctoritate regia et illius, cui traditum est, verbo dei et consensu ac fide un i
versalis ecclesiae jus ligandi et solvendi super terram , q u o d ratum h ab etu r et
in coelo, si alia cum ipsa ecclesia catholica et sum m atibus principibus ac scholis
Christianis congruerent, in quibus, ut illma. D. vestra m ajorem et saniorem
partem sequi consilium que et exem plum avunculi sui, principis sanctissim i, am
plecti dignaretur, exigit ejus sublim is dignitas et prudentia. E g o q u e bonus et
faventissim us ejus servitor, si quid ap u d illam consilium et preces m eae valent,
et consulo et obtestor anim o profecto integerrim o, nihil illi honestius et utilius
nihilque adversariis ejus adversius esse judicans. C ujus b o n ae gratiae m e et
obsequia m ea etiam atque etiam ex corde com m endo. Ex arce m ea Poltow iensi die quarta O ctobris anno dom ini MDXXXI.
V estrae illm ae. D. bonus servitor
A ndreas, episcopus Plocensis, m anu m ea.
Illme. princeps, si quid h ab et illma. D. vestra rerum novarum ex G erm ania,
supplico mihi im partiri n o n dedignetur, et praesertim de conventu Spirensi.
A udio venire ad M tem . regiam quosdam dom inos U ngaros, petitum , ut m ittat
suos q uoque oratores ad caesarem tractandae pacis causa. S ed donec serenis
sim us rex F erd in an d u s sperat istis suis tractatibus vel serenissim um regem
Jo an nem induci posse ad cedendum regno vel m odum inveniri T ureo resistendi,
u t illum adhuc sperare audio, frustra laborabitur m ea sententia. A udio item,
caesaream M tem . habere jam in parte sua fratrem illm ae. D. vestrae, m archionem G eorgium et de aliis q u o q u e habendis o p e ra re ; pontificem cum
G alliae et A ngliae regibus unitum et statuendo concilio et aliis conatibus
caesaris resistere. Sic vadit m undus. M e iterum illm ae. D. vestrae unice
com m endo.
Servitor Plocensis.
V alachus non petit pacem , sed clam facta conspiratione cum palatino
M ultaviae, vires restaurare cum bello nititur, quare M tas. regia cogitur etiam
exercitum suum augere.

323

3 4 3 . Joannes Zapolya, rex U ngariae,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Teki G orskiego, nr. 1510 (list oryginalny z wlasnor^cznym podpisem ). Kod. Sap. VIII, 257.
Kod. Jag. nr. 300. Kod. Op. XIII, 108. - Kod. Karnk. XIII, 108.

Serm e. princeps, affinis et tanquam p ater noster carissim e atque honorandissim e. Q uae M tas. vestra nobis scripsit, intellexim us, illud etiam vidim us,
quod adversarius noster ad M tem . vestram scribit tam in negotio castri H uniad,
quam in facto depraedationum , quae fiunt circa castra B yhegh et R epach per
Tureos, et profecto optarem us, ut vel vera referrentur adversario nostro, vel
su ae factionis hom ines ansam et causam non praeberent violationi foederum
et m ultorum m alorum . Q u o d enim ad castrum H uniad attinet, sit certa M tas.
vestra, nihil ibi innovatum , sed servari ea, q u ae ante indutias annales inter
praefectos nostros et castellanos illius castri su n t conclusa et concordata. Si
autem circa Repach et Byhegh per Tureos aliquid perpetratur, contingit illud
vitio et culpa factionis ejus hom inum , qui assueti equos et pecora a Tureis
rapere neque nu n c abstinent a simili quaestu. U nde illi irritati, sicut jam saepe
praefecti illarum provinciarum conquesti sunt, pro equis et capris fortassis Christi
anos abducunt. Q uod quam grave nobis est, solus D eus scit. V identur enim
nobis viscera distrahi, quum quid tale audim us. Scripsim us tam en ad potentissim um im peratorem , ut suos a talibus arceat. R ogam us etiam M tem . vestram ,
ut det operam , ne irritentur illi ad m ale agendum . Nam innum era m ala et
varias indutiarum violationes factas per adversarios plane per nuntium nostrum
significavim us Mti. vestrae. Q u ae si huc m iserit aliquem prudentem servitorem
suum , intelliget, nos et vera scribere et regnum nostrum ita lacerari per adver
sarios, ac si nullae essent indutiae. U nde nisi M tas. vestra de rem edio cogi
taverit, no s q u o q u e cogem ur saltem resistere adversariis in his, quae ante in
dutias possederunt. R eliquum est, Mtem. vestram optam us incolum em esse ac
felicissim e valere. D atum in claustro fratrum H erem itarum , sub castro Sancti
M ichaelis fundato, octavo die m ensis O ctobris anno D om ini m illesim o quingentisim o tricesim o prim o, regnorum vero nostrorum anno quinto.
Scriptis his supervenit Tranquillus, secretarius noster, ex C onstantinopoli,
qui quales litteras attulit in negotio, pro quo eum m iseram us, earum exem plum
volum us vestrae Mti. de verbo ad verbum m ittere, ut etiam ex hoc intelligeret,
m alorum , si q uae fiunt, causam non Tureas, sed subditos adversarii nostri esse.
Illud no n satis m em inim us, si vestrae Mti. significavim us, q u o d potentissim us
Turearum im perator superioribus diebus ad nostram intercessionem fecit. N on
solum enim restituit aliquot arces, oppida et villas plenas habitatoribus in
Sirm io, sed etiam jussit dem oliri et a fundam entis exuri castellum quoddam ,
q u o d superiore autum no Z andziakus B oznensis in ulteriore ripa Savi flum inis
in perniciem Christianorum exstruxerat. U nde infinita m ala subditis coronae
U ngariae ad adversarium nostrum pertinentibus inferebantur. R estituit praeterea
eodem tem p o re m ulta m ilia captivorum , ex quo etiam vestra serm a. M tas.
facile dijudicare potest, q u om odo se Tureae gererent, dum m odo ab adversariis
nostris assidue non irritarentur, et quam sit vel dam nosa vel utilis Christianis

nostra
21*

324
nostra cum Tureis am icitia, quae hoc etiam boni hac praesenti legatione christi
anitati peperit, quod T ransalpina seu M ultania, quae in m agno erat periculo,
ne in form am provinciae et in zanchiacatus sive praefecturas redigerentur, est
ab hoc m etu liberata. P rudentius nostra quidem sententia adversarius faceret,
Si suos a Tureis irritandis cohiberet et si a nobis quoque contum elia afficiendis
sibi aliquantulum tem peraret, qui in his versam ur et elaboram us, quae, si recte
judicentur, ei q u o q u e et provinciis ejus sunt em olum ento; de quibus plura
agem us cum vestra Mte. per oratorem , quem sum us ad eandem m issuri,

3 4 4 . Stephanus Brodericus, epus. Sirm iensis,

P. Tom icio, epo. Crac., vicecancellario.
Teki G6rskiego, nr. 1509 (list oryginalny).1) Kod. Jagiell. nr. 298.

R everendissim e in C hristo pater et dne. dne. m ihi observandissim e. S er

vitiorum m eorum com m endationem . D e felici victoria, quam dnus. D eus d ig n a
tus est concedere sacrae regiae Mti., dom ino nostro com m uni clem entissim o,
quam Dtio. vra. rma. dignata est mihi litteris suis perscribere, prim um ago
gratias Deo om nipotenti, deinde gratulor ex toto corde suae s. Mti. et vris.
D tionibus. ac toti isti nobilissim ae nationi, deprecans divinam M ajestatem , ut
saepe dignetur talibus et longe m ajoribus victoriis et trium phis vras. Dtiones.
et nos q uoque vobiscum exhilarare.
N ova ap u d nos non sunt alia, nisi quae T ranquillus, secretarius regius,
ex C onstantinopoli hodie reversus, attulit, q u ae partim referet vrae. rm ae. D o
m inationi dnus. M elchior, secretarius regius et nuntius ad istam sacram M tem .,
partim ego, qui credo m e brevi juxta id, quod video esse voluntatem regiae
M tis., dom ini m ei clem entissim i, ap u d vras. D tiones. futurum . H oc unum et
nunc scribere possum , T ranquillum om nia pro voto Mtis. regiae expedivisse in
negotiis non parvi m om enti. N egotia pacis et om nia ad hoc pertinentia vrae.
rm ae. D tioni. unice com m endo et cum hoc m e ipsum et servitia m ea, quae
felix valeat. Ex coenobio H erem itarum , 8 O ctobris anno dni. MDXXXI.

3 4 5 . Stephanus Brodericus, episcopus Sirm iensis,

Petro Tom icio, episcopo Cracoviensi, vicecancellario.
Kod. Sap. VII, 256.s) Kod. Jag. nr. 299.

Rme. dom ine. Scripsi alias ad D tionem . vestram rm am ., lo n g e fore m e

lius et ad com ponendam concordiam accom m odatius, si adversarius rex F erd i
n andus in litteris suis m inus acerbis vocabulis uteretur. N unc etiam hoc idem
sentio, et m anifeste video neque scio, quid prosint ei talia. N unc etiam istae
litterae, quarum exem plum huc est m issum , plenae sunt fellis. Illud vero quanto
m agis intolerabile, quod subditi ejus U ngari, spreta om ni indutiarum obser
vatione, faciunt, qui etiam nu nc contra foedera collectis exercitibus praedantur,
quae
l) Na m arginesie uw aga: n o n s c r ib a t u r , dia tego wikszoc kodeksow G orskiego nie
ma tego: listu. *) W kod. Sapieiyriskim pod naglow kiem uw aga: fragmentum epistolae.

325
quae in p o testate eorum nunquam fuerunt, nisi forte aliqua ex eis tunc, quando
nos in T arnow eram us. N os tam en om nibus istis non curatis causa boni
publici tenem us principem nostrum , ne q u o d aliud rem edium rebus suis q u ae
rat, q u o d om nis tem poris m om ento in m anu habet. T ranquillus orator om nia
pro voto regiae Mtis. expedivit in negotiis non parvi m om enti ap u d im pera
torem T ureorum . N egotium pacis com m endo vrae. rm ae. D tioni. et cum hoc
m e ipsum et servitia mea.

346.

Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Joanni D antisco, epo. Culmensi.

Teki Gorskiego, nr. 1517 (list orygin. z podpisem wlasnor^cznym). Bibi. ks. Czartor. kod. 274,
nr. 196 (odpis). Archiwum W iederiskie (minuta).

R everende, devote, sincere dilecte. R edditae sunt nobis litterae vestrae

u na cum adjunctis sermi. principis dni. Sigism undi, regis P oloniae, m agni d u
catus Lithvaniae ac R ussiae P russiaeque, fratris et sororii nostri charissim i,
quibus ad nos perscripsit om nem victoriae successum , quam nuper contra V a
lachiae gentis vayvodam a Deo opt, max. obtinuit, de qua Sti. suae m erito per
litteras nostras gratulati sum us, vosque per has etiam de hoc certificare volui
m us. Datt. in nostra im periali civitate Spira, d. VIII. m ensis O ctobris, anno
Dni. MDXXXI, regnorum nostrorum R om ani prim o, aliorum vero quinto.

3 4 7 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W iedenskie

(minuta).

F erd in an d u s etc. serenissim o etc.

Q uas ad nos litteras S erenitas vestra de tertia m ensis Septem bris proxim e
elapsi dedit, nobis eo gratiores fuere, quod victoriam a Deo opt. max. sibi
contra gentis V alachicae w ayvodam nuper datam et concessam nobis fraterne,
ut cetera q u o q u e solet com m unicare, participare non dubitaverit. Q ua sane
nobis, cum S erenitate vestra bonisque om nibus vere com m uni, nihil est, quod
nunc gratius au t etiam optatius nobis afferri potuerit. D am us itaque gloriam
D eo su aeque totum hoc beneficium pietati et im m ensae beneficentiae, quam
populo suo in consolationem et fidei nostrae sacrosanctae in conservationem
et increm entum dare dignatus est, gratum fecim us et acceptum , Serenitati vero
vestrae gratulam ur obnixe, quod per eam quasi divinae M ajestatis suae instru
m entum haec in publicae pacis et Christianae religionis nostrae com m oda o p e
rata fuerit, quam denique precam ur, ut eandem Serenitatem vestram , sicut b o
nitati et m isericordiae suae placuerit, deinde etiam Christiani nom inis hostium
spoliis reddere opim am et cohonestare dignetur. Q uae felicissim e valeat.
D atum Spirae 9. O ctobris 1531.

326

3 4 8 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Joanni de Tarnow , palatino Russiae,
exercituum reg n i P oloniae capitaneo generali.
Teki G orskiego, nr. 1511 (minuta przepisana z datq na m arginesie: Crac. 1531, XI Octobris).
Kod. Sap. VIII, 286. Kod. Jag. nr. 314. Kod. Op. XIII, 140. Kod. Karnk. XIII. 140.

R edditae sunt nobis litterae Sinceritatis tuae sim ul cum exem plo littera
rum a H ieronym o Laski palatino ad eam scriptarum . Q uarum argum entum
sum m am nobis, ut debuit, adm irationem attulit, q uando haec, quae in illis p ro
ponuntur, videntur nobis prioribus sermi. regis Jo an n is consiliis e directo co n
traria esse. D om inus enim Laski, quum proxim e apud nos fuisset, secreto
nobiscum egit nom ine illius M tis., ut, quantum possem us, vojew odae M oldaviensi bello et oppressione parcerem us, neve caesarem Tureorum , quem dicebat
ipse Laski ad exterm inationem vojew odae V alachiae propensum esse, in auxi
lium vindicandae in ipso vojew oda perfidiae et tem eritatis suae vocem us. N unc
vero rursus de eadem re nobis a Mte. sua, alia per E rasm um , alia per Laski,
q u ae invicem contrarietate pugnant, nuntiantur, quandoquidem , ut M agcia.
vestra intellexit, Erasm us. ut a bello discedam us, dom inus vero Laski, ut victo
riam prosequam ur, sollicitent. In quibus quum nos videam us nihil penitus
esse, quod tuto hucusque per nos am plecti possit, decrevim us exspectare red i
tum nuntii Stis. tuae, quem ad serm um . regem Jo an n em his de rebus misit.
Q ui quum revertetur nosque vicissim ab illa de his, q u ae referet, certiores facti
erim us, tum dem um ex re necessarium capiem us consilium . Interea vero de
responso E rasm o dando consultabim us, quo absoluto instruem us tum dem um
Stem , tuam , qu id rei agere debeat. Cujus erit officii interim sub indutiis p ro
missis om nem belli gerendi rationem continere et, ut a nobis prius subscriptum
est, in m ilitibus m ercenariis delectum facere, qui pro nostro et R eipublicae
servitio apti et m agis utiles viderentur, eisque ad futurum quartale anni servi
tium indicere. Nam quum prim um Stas, tua nobis perscribet num erum dele
ctorum , nos e vestigio providere curabim us, ut illis et m eritum stipendium
dissolvatur et pars futuri num eretur. B ene valeat Sinceritas tua. Cracoviae
XI O ctobris 1531, regni nostri XXV.

3 4 9 . P etrus Tom icki, episcopus Crac., vicecancellarius,

Joanni de Tarnow , palatino R ussiae, campiductori.
Teki G orskiego, nr. 1512 (minuta z poprawkami Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 287.
Kod. Jag. nr. 315. Kod. Op. XIII, 141. Kod. Karnk. XIII, 141.

M agce. dom ine, frater et consanguinee honorandissim e.

N odose nim irum et sub quibusdam involucris tractari m ihi videtur n eg o
tium V alachicum per serm um . Joannem regem , quum tam en et tem poris co n
ditio et cum regni tum Mtis. regiae dom ini nostri rationes explicatos et celeres
transigendi m odos, si bellum sisti debeat, m agnopere exposcant. U tcum que
tam en res in obstrusis ejusm odi consiliis haereat, Mti. suae expedire videtur
cunctatione interposita deliberare, quid sit potissim um consilium capiendum ,
sicut

327
sicut hoc plenius ex litteris Mtis. suae regiae M agcia. vestra cognoscet. E go
quidem non possum adhuc conjectura assequi, quid potissim um in tan ta p er
plexitate consiliorum Valachi et non m inus futili, quam vana et negligenti ejus
n u ntiatione M tas. sua am plecti et sequi debeat. Sed exspecto tam en, ut ali
quid tem pus et occasio pro honore et dignitate Mtis. regiae afferat. In quo
tem pore reliquo quidquid erit scitu dignum , n o n praeterm ittam ego M agciae.
vestrae scribere. N unc enim praeter haec, quae M tas. sua scripsit, aliud, quod
scribam , non habui. C om m endo m e am ori et benevolentiae fraternae M agciae.
vrae., quam sospitem et felicem et diutissim e cum suis om nibus recte salvam
esse vehem enter et ex corde desidero. D atum Cracoviae XI O ctobris anno 1531.

350.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Sigism undus, Dei gratia rex P oloniae, m agnus dux Lithvaniae, Russiae,
Prussiae, totius M asoviae etc., dom inus et heres.
Illustris princeps et dom ine, nepos charissim e. A gim us Illti. vestrae m agnas
gratias, q u o d aegritudini nostrae, in quam nos descensus quidam in alterum
pedem conjecerat, tam am anter tam que ex affectu com patiatur, ut etiam , si nos
allevare possit, non gravatim in se transferri dolorem pateretur. C ujusm odi
declaratio quum nobis sit ab Mte. vestra acceptissim a, curabim us illam vestrae
Illti. m utuo vicissim am ore et benevolentia nostra regia sem per referre. Jam
nos quidem Dei benignitate in pede sanati sum us et recte valem us, sed propter
n egotium cum V alacho nostrum non ita etiam num vacam us, ut apologiae
vestrae Illtis. dare operam p o s s im u s ; de qua tam en erit nobis curae, ut prim o
q u o q u e tem pore com m odo coram nobis perlegatur.
Q uod Mtas. vestra hac hiem e in rem praesentem ad revidendos lim ites
cum consiliariis nostris M agni ducatus L ithuanie descendere cupit, nos grato
accipim us a n im o ; ad quos tam etsi jam sem el ea de rescripserim us, scribere
tam en eisdem consiliariis M agni ducatus nostri L ithuaniae et secundo m an d a
bim us, ut sententiam suam de assignando finibus regundis die Mti. vestrae
declarent et cum illa de om nibus secundum aequitatem conveniant et transi
gant, quod illos facturos nihil dubitam us. B ene valeat Mtas. vestra et nos,
qu o d facit, am et. D atum Cracoviae, die XI O ctobris anno D om ini MDXXXI,
regni nostri an no XXV.
C om m issio propria regiae M ajestatis.

351. Joannes Chojefiski, episcopus Prem isliensis,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny).

Illme. princeps ac dom ine, dom ine colendissim e. P ost orationum ac ser
vitutis m eae com m endationem . A pologiam vestrae illmae. D. legi et perlegi
sem el

328
sem el atque iterum gessique in ejus lectione protenus quendam , nunc scilicet
am icum , postea etiam hostem fingens, et quem adm odum hic jacula retorquere
atque ille vitare posset, m e d ita b a r; sed dum expendo, quibus arietibus hostes
im petere po ssen t defensionem istam vestrae illm ae. D., non m e poenitet ejus
sententiae, quam ab initio liberius perscripsi ad vestram ill. D., ut paucioribus
scilicet m agisque heroicis verbis vel etiam laconism o A pologia haec fuisset
contexta. Q uia vero censet vestra ill. D., pro rerum gravitate et m agnitudine
n o n potuisse m ajori verborum com pendio negotium explanare, cedo ego qu i
dem judicio vestrae ill. D., quam dom inus D eus tam ingenio excellenti o rn a
tam , quam viris peritis et prudentibus stipatam insignem principem nasci et
constituere voluit, sed non intelligo, quorsum haec actionum vitae et instituti
vestrae ill. D. tam longa serie explanatio, si nam que res curanda est apud
m onarchas orbis christiani et hi, ut sapientes, ex paucis m ulta facile concipiunt
et cognoscunt et proinde m agnam verborum copiam facile contem nunt, quam
ad leviores et otiosos relegant. Q u o d si vulgo stilus accom odandus esset, et
hic quoque ad concionem longam , q uantum cum que jucundam , nauseat, qu am
vis non video, q u o d cerdonibus, sutoribus aliisque m edii status hom inibus cum
principibus, quos velut deos terrestres venerari eisque obedire satis habent.
Ju b et deinde vestra ill. D., ut dispiciam , quom odo com pendiosius citra causae
dim inutionem fieri possit. At, illme. princeps, huic provinciae ob eu n d ae om nino
sum im par, desunt enim mihi plurim a, sed cum prim is stili candor, quem sali
bu s et scom m atibus ad o rn are in hoc praesertim g en ere dicendi perpulchrum
e s t; accedunt ad haec assiduae occupationes, quae nihil tale m editari perm it
tunt. A tque praeterea, illme. princeps, non tam facile est scribere, quam con
silium praestare, quod phalerata oratione non indiget, sed n eq u e licet, ut an te
verterem consilium sacrae Mtis. regiae, quae cum senatu suo revolvet seriem
A pologiae et perscribere dignabitur, quod tam suae M tis., quam vestrae illm ae.
D. dignitati, honori et fortunis m agis accom odum videbitur. V erum unum
reticere in praesens non p o s s u m : totum volum en A pologiae, ut puto, duas
continet p a rte s ; altera ab initio operis recenset rem, ut se habuit ante consti
tutionem ducatus et quem adm odum ad hoc, ut ex m agistro dux crearetur, p er
ventum sit; altera item explanat rationes depositi habitus m utatique status.
Prim am ego aucto paululum epilogo sufficere praesenti negotio p u ta re m ; de
altera vero, ut vestra ill. D. ap u d judicem com petentem vel coram universali
fidelium concilio se responsuram offerret, non inopportunum censerem . At
quibus id verbis, quo verborum contextu id fieri debeat, dicere possem m elius,
quam scribere. Judicarem ego et alia, q u ae puto convenire cum hoc tem pore
et n e g o tio ; sed non licet ob eam causam , quam jam ex p lica v i; dicam tam en
rogatus in consilio regio libere, quod sentio ad honorem et com m odum vestrae
ill. D., cujus gratiae m e plurim um com m endo. D atum Cracoviae XII O cto
bris MDXXXI.
Ejusdem vestrae illm ae. D. capellanus etc. servitor
Jo[hannes] Chofjeriski], episcopus Prem isliensis, m anu sua.

329

352.
Sigism undus ab H erberstein
Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellario.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Krz. Szydiow ieckiego).

, . . A bhinc jam penitus nihil novarum habeo rerum , nisi quod serenissi
m us rex m eus nunc S pirae st. E t dum hanc lineam scribo, venit ad m e
servitor m eus, qui nu n tiat tantum esse concursum ad videndum tres soles, qui
visi su n t d u ab u s horis p o st ortum solis. D eus m isereatur nostri. M e itaque
vestrae ill. Do. tanquam dom ino m eo singulari et gratioso com m endo. Q uam
p erpetuo incolum em et felicem cupio. Ex V ienna, 12 O ctobris an n o dom ini
MDXXXI.
E jusdem v, ill. D tionis. deditissim us
S igism undus ab H erberstein.
P o st scripta intellexi, qualiter M odon in P eloponeso recuperatum sit et
T hureis adem ptum , et ut alii volunt, p er reliquias R odianorum m ilitum . Sunt,
qui aju n t dom inum A ndream D orio com item illis fuisse. D eus faxit, ut ali
q u an d o christiani hab ean t victoriam contra illos.
T otus m undus ap u d nos clam at, quendam insignem sansacum in quadam
provincia, dicta C harahendt, conterm ina ditioni Persicae, cum ingenti num ero
equitum Janiczarorum et to ta illa provincia defecisse ad P ersam . E t ipsum
Im braym bassam illuc proficiscentem cum m agnis copiis prostratum .
H aec
om nia su n t vestrae ill. Do. notiora, quam nobis. Q uare d ignabitur m e de his
certiorem reddere.

3 5 3 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iederiskie (list oryginalny).

Serenissim o principi et dom ino F erdinando etc. Serenissim e princeps et

dom ine, frater et consanguinee noster charissim e ac honorande. Q uum hic
postrem o oratorem M ajestatis vestrae serenissim ae apud nos egisset m agnificus
S igism undus ab H erbersthain, declaravit nobis, quam am antissim is et singula
ribus benevolentiae officiis n ostras et dom us nostrae rationes M ajestas vestra
serenissim a prosequatur, nullam scilicet occasionem praeterm ittens, qua vel nobis
vel alicui ex liberis nostris cum dignitate prospici et com m odari possit, pro
quo hum anissim o et liberali affectu, etsi tum , ut debuim us, m agnas verbis
egim us M ajestati vestrae serenissim ae gratias, nunc tam en iterum praesentibus
litteris idem repetim us, non vulgari gratitudine suscipientes, q u o d M ajestati
vestrae serenissim e curae sit, ut filia nostra natu m ajor honorifice in m atri
m onium collocetur. D ixerat enim nobis ipse m agnificus S igism undus, M aje
statem vestram serenissim am , dum m odo nos nos abnuam us, conficere velle,
ut illustrissim o d om ino Friderico, com iti palatino R heni et Bavariae duci, de
sponderi possit, in qua re, quum illo tem pore n o n licuit nobis certi aliquid in
alterutram partem declarare p ro p ter inceptam cum alio principe, sicut erat M a
jestati

330
jestati vestrae cognitum , de eodem m atrim onio tractationem , responderam us,
nos post festum sancti M ichaelis, q u an d o de prim is tractationis auspiciis reso
luti essem us, m entem nostram de ratione istius alterius affinitatis M ajestati
vestrae serenissim ae explicare. Q uod tem pus quum jam praeteriit et nos nubili
jam aetati illustrissim ae filiae nostrae providere cupiam us, ad persuasionem
M ajestatis vestrae serenissim ae, quam a sincero anim i erga nos affectu proficisci
confidim us, assentim ur et contenti sum us despondere illustrissim am dom inam
H edvigim , filiam nostram charissim am , illustrissim o dom ino Friderico, palatino
Rheni praedicto. In qua re, si com m odum videbitur M ajestati vestrae sere
nissim ae, id quod reliquum est, ita ut coepit, ad effectum perducere, ab illa
m ajorem in m odum rogam us, paterne id prim um dispicere velit, sitne m atri
m onium hoc filiae nostre futurum nunc et in posterum gratum et honorificum ,
quo perspecto curare et efficere, ut pro certo tem pore oratores illius principis
postulatum a nobis filiam et ad concludendum de om nibus m atrim onii futuri
conditionibus ad nos veniant, cum quibus, si et M ajestas vestra suum m itteret
aliquem ad nos hom inem , esset hoc nobis m irifice gratum et acceptum . Q uod
quum nos cognoscem us, ut speram us M ajestatem vestram am anter et pie, quem
adm odum coepit, prom overe, curabim us id vicissim illi nostris officiis om nique studio et facultate nostra ac benevolenti ad om nia propensione sem per
referre. C ujus nos am ori et benevolentiae fraternae com m endam us sim ulque
optam us, ut D eus om nipotens illam cum om nibus suis servet sem per felicissi
m am ac recte et quam diutissim e sanam et incolum em . D atum Cracoviae die
14 m ensis O ctobris anno D om ini MDXXXI, regni nostri XXV.
S igism undus rex subscripsit.

354.

Proceres e t consiliarii M. ducatus Lituaniae

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny z 12 piecz?ciam i).

Illustrissim e atque praeclare princeps et dom ine, dom ine clem ens et o b
servandissim e. Q u o d diebus superioribus constitutum est inter sacram M tem.
regiam , dom inum nostrum clem entissim um , et vestram ill. et preclaram C elsi
tudinem ducalem de innovandis reficiendisque lim itibus vetustis inter terras
M agni ducatus hujus et ducatus Prussiae sim ulque de transigendis illic finiti
m orum querelis per com m issarios, qui illuc m ittentur in rem praesentem utrin
que, nunc id a s. Mte. regia, dom ino nostro clem entissim o, injunctum est nobis
curandum om nino, quo res ipsa perficeretur, jam m ora ulteriori am putata. Q uodquidem m andatum dom ini nostri praesenti nos h ab e n te s anim o cupientesque
ei, quantum in nobis est, satisfacere efficaciter, avisandam illico duxim us vestram
ill. et praeclaram Ceis, ducalem , ut ipsa itidem dignetur suis m andare consilia
riis ac baronibus, aliquosque eorum ad negotium hoc deputare in com m issa
rios, prout et ex nobis deputati sunt ad hoc reverendus in C hristo pater et
m agnifici dom ini N icolaus, episcopus M ednicensis, Stanislaus, castellanus Trocensis, capitaneus Sam ogitiae, P etrus Stanislai de Czechonow icz, Polocensis et
Jo an n e s Glebowicz, W itebscensis palatini, qui, ut ad diem praescriptum ibi co n
stituantur,

331
stituantur et convenientes una cum com m issariis vestrae ill. et praeclarae C elsi
tudinis ducalis negotium ipsum perficiant, h abent com m issum serio et m anda
tum . Q uoniam vero loca lim itum illorum ob frequentiam aquarum et paludum ,
q u ib u s passim redundant, invia sunt et nonnisi brum ali tem pore pertransibilia,
operae pretium itaque est, ut negotium hoc, quo com m odius perfici queat, con
stituatur ad tem pus hiem ale diesque certus congressui com m issariorum u tro
rum que ad festum E piphaniae d o m in i; tunc enim intensius solent stringere
gelua. Si itaque id conveniens et com m odum censuerit vestra ill. et praeclara
C elsitudo ducalis vel quod convenientius et expeditius existim averit, dignetur
facere, ut de hoc sim ul atque de com m issariis, quos ex parte sua deputandos
ad id duxerit C elsitudo vestra, reddam ur p er eundem tabellarium certiores, qui
fausta om nia atque laeta eidem C elsitudini vestrae ill. et praeclarae optam us
favem usque. D atum G rodnae die O ctobris XIV anno dom ini MDXXXI.
Eidem C elsitudini vestrae ducali ill. atque praeclarae obsequiosi
Proceres et Consiliarii M agni ducatus Lithwaniae.

3 5 5 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Joanni D antisco, episcopo Culmensi.
Kod. bibi, ordyn. Zam. (list oryginalny). Bibi. ks. Czartor. kod. 284, nr. 64 (odpis).
Kod. Sap. VIII, 259. Kod. Jag. nr. 234. Kod. Op. XIII, 117. Kod. Karnk. XIII, 117.

Sigism undus, Dei gratia rex P oloniae, m agnus dux Lithvaniae, Russiae,
Prussiae, M azoviaeque etc. dom inus et heres.
R everende in C hristo pater, sincere nobis dilecte. R edditae sunt nobis
Ptis. tu ae litterae, quibus nos de revocatione sua m ultum obsecrat et declarat
nobis, istam suam longi tem poris a patria absentiam esse sibi in exilii versam
m olestiam . Q uod Ptis. tuae redeundi ad nos desiderium etsi nos non secus
perm ovet, quam ut illius de nobis fides et m erita postulant, quia tam en, ut
prius Pti. vestrae scripsim us, incum bit nobis hoc tem pore de rebus sum m e g ra
vibus et in republica christiana praecipuis cum caesarea Mte. tractandi necessi
tas, adduci non possum us, ut nunc ex isto loco Ptem . tuam avocare debeam us.
C om m odiorem enim nobis Ptas. tua, quam quivis alius, in rebus istic agendis
praestare potest operam , quae to t annis in aula caesareae Mtis. versata et co n
ditiones personarum et com m oditatem tem porum cum officiorum ratione c o n
junctam experientia didicit et industria sua firmavit. Q uare Ptem . tuam h o rta
mur, ut pro suo erga nos officio m oram istam suam nobis necessariam p er
ferat et aequo anim o tam diu sustineat, quam diu caesarea M tas. G erm aniam non
relinquit. N os enim quum prim um Mtem. suam ex G erm ania egressam co g n o
scem us, Ptem . tuam revocare in patriam nihil m orabim ur. D atum Cracoviae,
die XIV O ctobris anno dom ini MDXXXI, regni nostri anno XXV.1)
S igism undus rex subscripsit.
Dat. Crac. 14 Octobris, redd. Bruxell. 13 Decem bris 1531.

') Data XIV O c t o b r i s wzi^ta z kodeksu bibi, ordyn. Zam oyskich.

majq tylk o: Dat. Cracoviae anno dni. 1531,

K odeksy G orskiego

332

356.

Bona, regin a Poloniae,

Joanni D antisco.

Kod. bibi. Czartor. 284, nr. 60 (odpis).

B ona, Dei gratia regina P oloniae, m agna dux Lithvaniae, Russiae, Prussiae,
M asoviae etc. dom ina.
R everende in C hristo pater, sincere nobis dilecte. N udius tertius h ab u i
m us Stis. tuae litteras dat. ex Bruxellis 29 Augusti, quibus diligentissim e incul
cando scribit et petit ex ea legatione se revocari, asserens negotium nostrum
M ontis Serici, cujus causa istic rem oratur, data opera N eapoli in longum p er
trahi. N on arbitretur Stas, tua, hanc m oram suam , utpote nobis sum ptuosam ,
nos aequo ferre anim o, potius jam pridem hujus rei exitum vidissem us, si d a
retur, neque tam en ejus rei solum causa istic Stas, tua detinetur, sed n eg o tio
rum regni causa, nam et nunc hac de revocatione Stis. tu ae cum sacra M aje
state regia contulim us, quae non vult, ut se istinc m overet, donec sacra cae
sarea M ajestas ex G erm ania in H ispanias sese contulerit Itaque m os gerendus
est illius sacrae M ajestati, nec existim et negotium illud nostrum M ontis Serici
voluntate aut negligentia officialium et sollicitatorum tan to tem pore differri in
concilio co llaterali; occupationes Caesarianorum circa judicia rebellium atque
vacantiae sunt in causa, nam m ensibus Julii et A ugusti nulla negotia agi solent.
S cribunt tam en nobis officiales nostri, quod concilium collaterale pollicitum est,
causam nostram M ontis Serici hoc m ense, transacto Septem bri, om nino deter
m inare, q u o d jam factum esse p u tam u s; superest, ut Stas, tua istic extrem am
m anum im ponat cum gratia caesaris prom issa.
Legim us exem plum litterarum serenissim ae caesareae M ajestatis ad con
cilium collaterale expeditarum , ut n o n secus negotia nostra tractarent, qu am
que ipsiusm et caesaris. F axit Deus, ut eam rationem rerum nostrarum habeant,
ne deinceps tantam m olestiam nobis facerent, sicut soliti e ra n t; sed re ipsa
experiem ur.
Ex litteris Stis. tu ae cognovim us, Scipionem de Sum m a cum C ardutio
hactenus istic nihil effecisse; cupim us, ut q u om odo res eorum postea cesserint,
no s et m agnificum Ludovicum Aliphium , oratorem regium et nostrum , reddat
certiores. Scipionem am plius in nullo officio nostro pati vellem us, q u an d o
quidem et id sacra caesarea M ajestas nobis litteris suis injunxerit et nobis
sem per tem erarius fuit.
Proficiscitur item ad curiam caesaris princeps B issignani in negotiis s u is ;
volum us, ut attendat Stas, tua, quid rerum habeat et quid efficere tentaverit,
quibus adjutoribus et quom odo apud caesaream M ajestatem habeat, ac q u o
m odo cnm S cipione de Sum m a convenerit; nam antea inim ici erant. S igni
ficet nobis Stas, tua et bene valeat, nosque de iis atque aliis, quae fidei, p ru
dentiae et diligentiae ejus com m ittim us, sem per ad plenum reddat certiores.
D atum Cracoviae die . , . O ctobris, anno D om ini MDXXXI.
B ona regina sr.

333

357.

Petrus Tom icius, epus. Crac., vicecancellarius,

Joanni D antisco.

Bibliot. ks. Czartor., kod. 247, (list oryginalny). Kod. Sap. VIII, 262. Kod. Jag. nr. 288.
Kod. Op. XIII, 120. Kod. Karnk. XIII, 120.

Rme. in C hristo pater et dom ine, frater et am ice charissim e et honorande.

Multi jam intercesserunt dies, quod M tas. regia suum istuc ad caesaream
M tem. et ad D tionem . vestram rm am . cubicularium cum litteris m isit, cujiis
reditum vehem enter m iratur in tam longum tem pus extrahi, neque potest non
vereri, ne quid adversi reversionem ejus im pediat. U tcum que tam en est, m ittit
hunc alterum M tas. sua nuntium ad serm am . R om anorum M tem ., cui, quem ad
m odum se sub hoc tem pore facturam receperat de collocanda illma. dom ina
Hedvigi, filia sua, illustri dno Friderico, com iti palatino Reni, respondet et plane
jam ad p ersuasionem Mtis. suae, utcum que conditionis et facultatum illius prin
cipis ignara, assentitur.
E go quidem , qui huic regiae virtutis et clarissim ae puellae bene volo,
scripseram ad D tionem . vestram rm am . per priorem cubicularium , ut explorare
vellet et m ihi declarare, qua sit istius principis conditio, quae facultates et qui
item ex n atu ra m ores. N am que m ores ejus puellae m odestissim i et castissim a
ac honestissim a educatio videntur postulare, ut quam m ansuetissim o et p erh u
m ano viro ju ngatur. Q uum tam en non reddit prior nuntius, iterum id a D tione.
vestra rm a. p er praesentes postulo.
H odie hic adventus dni. Laski exspectatur, qui cum designatis collegis
suis nom ine regis Jo an n is orator isthuc ad conventum Spirensem recta profi
ciscetur, quibus ut Mtas. dom ini nostri aliquos suos insignes oratores adjungat,
vehem enter laboratur. M ajestas tam en sua, quum sit ignara, quo anim o id
caesarea vel R om anorum regia M tas. susceptura esset, in ancipiti adhuc ea de
re cogitatione haeret. Cavet enim plurim um , ne quo facto in suspicionem in
terversae neutralis suae professionis veniat, praesertim quum videat, regis R o
m anorum M tem. nihil penitus consilii sui de rationibus concordiae com m uni
care sibi velle, sed de om nibus, de quibus a Mte. sua requiritur, ita rejicere,
ut prim um velit cognoscere, quid de singulis Mti. suae faciendum videretur.
Q uare quum ita n o dose in his ex ista parte agatur, non ab re putaverim , ut
rm a. Dtio. vestra percontetur a longe, quam gratum id istis principibus foret,
si nostrates oratores istuc m itterentur, et m ihi, quod sentiret, declaret.
H inc quid aliud scribi debeat ad D tionem . vestram rm am ., in praesens
nihil est, nisi quod Mtas. reginalis m olesto fert anim o taedium in perseverando
isthic rm ae. Dtionis. vestrae et m axim e, q u o d D tionem . vestram persuasam
esse videat, sua causa accidere, quod tanto tem pore non revocetur. E go sum
tu tatu s ap u d illam D tionis. v estrae rm ae. causam et obtinui, n e quid acerbi illi
respondeat. Sed optarem etiam , a D tione. vestra rm a. illius anim um d elen itis1)
et acceptis aliquibus scriptis placari, ut ad reditum huc suum talem sibi ejus
gratiam praepararet, qualem to t m erita sua exposcere videntur. C om m endo m e
am ori et benevolentiae fraternae Dtionis. vrae. rm ae., quam sem per sanam atque
felicem
) K odeks Sap ieiynski, w kt6rym list ten w pisany jest r^kq G 6 rsk ieg o ,m a : l e n i b u s .

334
felicem esse ex anim o desidero. Dat. C racoviae die XV O ctobris anno d o
m ini MDXXXI.1)
E jusdem vrae. rm ae. D tionis. Petrus, episcopus C racoviensis et vicecan
cellarius ssrt.
Dat Cracoviae 15 Octobris, red. Bruxellis 13 Decem bris.

358.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, episcopo P locen si.
Kod. Sap. VIII, fol. 409 v.

R m e etc. Jam tandem post m ultam deliberationem M tas. regia decrevit

conventum regni generalem hic Cracoviae agere et litteras pro convocandis
consiliariis et aliis nobilibus, subditis suis, scribi m andavit, de quibus ego, sicut
m e facturum receperam , D tionem . vram . facio certiorem .
O ratores serm i. regis Jo an n is jam huc adventare dicuntur, qui post dnum .
Jeronim um Laski, qui eos praecessit, ad conventum Spirensem , utcunque adhuc
incertum , recta hinc prom ovebunt iter. Q uare plurim um rogo a D tione. vra.,
u t instructionem dandam oratorib us regiae Mtis., de qua aliquotiens illam ro
gavi, scribere et scriptam ad m e quam prim um m ittere velit. Ceterum et aliud
ab illa peto, ut mihi oratiunculam aliquam , loco et personis convenientem , co n
ficiat, qua venientem huc rm um . dnum . archiepiscopum , obviam illi de m ore
cum universo clero hujus urbis prodiens, excipere pro dignitate m ea et cum
assensu auditorum valeam . E xpedit enim , in tan ta religionis co nturbatione
professionis nostrae ju ra et ap p ro b atas consuetudines serio et cum decoro nos
exequi. Q uo faciet mihi Dtio. vra. rm a. rem gratam et publicis om nium nostrum
ratio n ibus non m inus utilem quam necessariam . C om m endo m e am ori et b en e
volentiae fraternae D tionis. vrae. rm ae., quam diu sanam et sem per felicem
esse ex corde cupio et opto. Dat. Cracoviae. O ctobris 1531.

359.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

C lem enti papae septim o.
Kod. Sap. XVII, fol. 263.

Sanctissim e etc. H abeo non paucos in aula et cancellaria m ea secretarios

provectae aetatis et adolescentes nobiles, quibus in officio scribendi dictandique
n on incom m ode utor. His quoniam est anim us ecclesiastici ordinis professioni
se addicere et ego in ecclesiis cathedralibus et earum dioecesibus pauciores
collationes habeam , quam ut om nibus de m ei juris patronatus sacerdotiis p ro
videri possit, supplico vrae. Sanctitati, dignetur m ihi concedere facultatem n o
m inandi certas personas m ihi gratas ad sex ecclesias regni m ei cathedrales,
videlicet G nesnensem m etropolitanam , C racoviensem , W ladislaviensem , P osnaniensem , P locensem et W arm iensem , ita ut in his singulis ecclesiis binis p er
sonis,
l) K odeksy Sapieyriski, Jagiellonski i K arnkowskiego nie maj^ w cale daty, kodeks zas
O palinskiego ma mylnq dattj XXVII Julii 1531.
U stanow il jq niezaw odnie G6rski w skutek
bi^dnej kombinacyi.

335
sonis, tam de d ig nitatibus seu praelaturis, quam de canonicatibus et praebendis
provideri possit, quo eaedem personae per m e nom inandae institutum profes
sionis ecclesiasticae m elius in anim o firm are et ardentibus studiis ordinem hunc
prosequi valeant. In quo Sanctitas vra. non tam personis nom inandis com m o
dare, quam rem longe m ihi gratissim am praestare dignabitur, quam vicissim
illi officiis om nibus et observantia m ea diligenti m ereri sem per curabo. C om
m endo m e rursus regnum que et dom inia m ea in gratiam vestrae Sanctitatis.
Cracoviae, XX O ctobris anno dom ini 1531, regni m ei XXV.

360.

Sigism undus primus, r e x Poloniae,

Sigism undo de H erberstein.

Teki Gorskiego, nr. 1515 (odpis w spolczesny). Kod. Sap. VIII, 258. Kod. Jag. nr. 301.
Kod. Op. XIII, 109. Kod. Karnk. XIII, 109.)

M agce. dne. sincere nobis dilecte. P ostulantibus a nobis serm o. R om a

norum , H ungariae et B ohem iae rege et adversario illius M tis., ut arces quatuor
in regno H ungariae, ab utraque parte binas, in sequestrum et custodiam n o
stram cum illri. dno. G eorgio, duce Saxoniae, affine nostro, recipere non g ra
varem ur, quam diu annalium indutiarum tem pus utrinque susceptum n o n efflu
eret, recepturos quidem nos illas consensim us et recepim us, sed de stipendio
tam en m ilitibus et praefectis arcium ita convenim us, ut tam M tas. illius quam
adversarius suorum castrorum praesidiis et praefectis per nos designatis stipen
dium in singulos m enses num erarent, conditione adjecta, ut, si non solveretur
stipendium , capitaneis nostris liberum esset arcem tenere vel relinquere. Cui
conventioni quum scribant praefecti nostri p er serm um . R om anorum regem
hactenus satisfactum non esse, quando neq u e stipendium est illis num eratum ,
neque cautio ulla de illo solvendo facta, necessarium visum est nobis, M gciam .
tuam , tanquam loco regiae Mtis. praesidentem , adm onere, ut de ratione solvendi
em eriti et futuri stipendii tam praefectis quam m ilitibus in sequestratis castris
collocatis in ab sen tia Mtis. suae provideat, n e diuturna solutionis m ora aliquid
vel dam ni vel incom m odi castris praedictis afferre et ad conditionem illas d e
serendi adigere possit. Q uare postulam us a tu a M gcia., ut hac adm onitione
nostra intellecta, et quod facto opus est, curet et m ature, quantum in ea erit,
praestet. Rem no n m inus nobis gratam quam necessariam factura. Cracoviae
XXI O ctobris an n o dni. 1531, regni nostri XXV.

361. R utgerus R escius

Joanni D antisco.
Bibi. ks. Czartor. kod. 1595, nr. 111 (list oryginalny).

S. P. D iu desideravi, praesul eximie, occasionem m ihi offerri, qua vel

m inim um anim i mei erga C elsitudinem tuam grati judicium ostendere possem .
T anta
*) W kodeksie Jagiellonskim pod nr. 316 znajduje si list tej sam ej treSci zaadresow any:
Leonardo de V eis, libero baroni, F eliciano de Petsach, Marco Leopoldorff, capitaneis
copiarum Ferdinandi regis. W kod. Jag. ma list ten dat XX Octobris.

336
T anta enim hum anitate C elsitudo tua m e, nuliis om nino com m endatum dotibus,
no n sem el excepit, ut plane rubore perfundar, quoties illius m ihi in m entem
venit. N udius tertius Servatius Zassenus C. tu ae lib e llu m 1) ac litteras dni.
Resedii m ihi ostendit, quibus is nom ine tuo petiit a Zasseno, si ipse libellum
statim non possit im prim ere, m ihi illum com m itteret; q u o d quum is fecisset,
n o n parum profecto gavisus sum , vel tandem parvulam occasionem datam esse
tibi gratificandi. Tradidi igitur illum illico m eis operis, postposito libro, quem
sub incude habebam , ac nunc p er latorem hujus epistolae quinquaginta exem
plaria ipsius C. tuae m itto. T ot enim Servatius dixit C. tuam cupere. O pto
m ihi m ajorem opportunitatem offerri, ut declarare possem , quam non ingrate
benefecerit C. tua. Lator hujus epistolae juvenis est probissim us ac non im
peritus utriusque linguae, novitque optim e pingere. Si C. tua noverit aliquem ,
qui opus habeat vel scriba, vel praeceptore utriusque linguae, rogo, ut pro sua
facilitate et hum anitate, q u a erga om nes studiosos et doctos afficitur, hunc
com m endare non gravetur. B ene valeat C elsitudo tua, quam dom inus D eus
diu conservet incolum em . Raptim Lovanii XII Cal. O c to b ris2) 1531.
R. C. tu ae addictissim us clientulus R utgerus Rescius.
Rmo. d. d. Johanni Dantisco, episcopo Culm ensi, serenissim i P oloniae regis oratori, dom ino
et patrono suo imprimis observando. Bruxellis.
Dat. Lovanii 21 Octobris, red. Bruxellis 22 ejusdem .

362.

Petrus T om icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Sophiae, duci M asoviae, viduae B athoriae.

Teki G orskiego, nr. 1514 (minuta z poprawkami Tom ickiego.) Kod. Jag. 302.
Kod. Op. XIII, 161. Kod. Karnk. XIII, 161.

Illma. princeps et dom ina, dom ina honorandissim a. Acceptis illmae. Dtionis.
vestrae litteris cognitoque instituto illm ae. D tionis. vestrae de collocanda illuc
in m atrim onium illma. dom ina A nna sorore sua, quo et serm us. rex R o m an o
rum su ad et et alii cupiunt atque optant, scripsi persuasionem et consilium
m eum ad Illtem. suam , ut locum et occasionem nuptiarum , quae cum dignitate
totius dom us suae essent futurae, non obm itteret et deinceps etiam , q u an d o id
expedire censuero, om nia faciam et suadebo, q u ae ad constituendum conciliand um que illud m atrim onium com m ode pertinere arbitrabor.
C eterum , ut illm ae. D tionis. vestrae desiderio satisfacerem us, curavi, ut
litterae Mtis. dom ini m ei ad serm um . regem Jo an n em in negotio illm ae. D tionis.
vestrae scriberentur, quas per praesentem illm ae. D tionis. vestrae nunctium mitto
et m e officiaque et obsequia m ea illi, sicut et m atri atque fratribus illm ae.
D tionis. vestrae consueveram , com m endo felicissim am que illam esse et diutis
sim e salvam ac incolum em veh em enter desidero. D at. Cracoviae, die XXI O cto
bris 1531.
*) O dnosi si$ to do pisem ka D antyszka, w yd anego r. 1531 u Resciusa w Lovanium p. tyt.:
Victoria serm i. Poloniae regis contra V ayevodam M uldaviae 22 Augusti parta. 1531. in 4 te ,
4 karty. J) Autor listu przez pom ylk? napisal Octobris zam. N ovem bris; XII Cal. Novem bris
jest dniem 21 Octobris, jak to na HScie zapisal D antyszek.

337

364.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Joanni Z apolya, r e g i U ngariae.
Kod. Op. XXVI, nr. 334.

Serm e. princeps et dom ine, affinis noster charissim e. D eclaravit nobis

illustris princeps dom ina Zophia, relicta olim spectabilis et m agci. S tephani Bathori, palatini regni U ngariae, in hac p erturbatio ne regni istius M tis. vestrae m ulta
se incom m oda m ultasque angustias sustinere, partim propter orbitatem suam ,
partim vero pro p ter violentam suorum proventuum occupationem . Scribit enim ,
reditus et pertinentias castri V ylogosvar, ratione dotis et donationis propter n u p
tias sibi inscripti, p er rm um. Em ericum Czibak, ecclesiae V aradiensis electum ,
adem ptas esse et ita a sua percipiendi potestate interclusas, ut nihil prorsus ex
illis pro sua fam iliaeque su ae su stentatione percipere possit. C ujus oppressionis
rationibus etsi nos confidim us M tem. vram . p er se, ubi ad illius cognitionem res
devenerit, pro sua benignitate consulturam esse, quia tam en m agna ex parte
praedictae illustris dnae. Z ophiae cura ad nos, tanquam ad suprem um tutorem ,
pertinet, com m ittere noluim us, quin illam scriptis et intercessione nostra apud
M tem. vram. adjuvem us. Q uare a Mte. vra. plurim um rogam us, ut im becilli
tate vidualis status perpensa praedictam illrem. Z ophiam ab injuriis suorum su b
ditorum defendere et occupatos illius proventus restitui m andare velit, in quo
M tas. vra. rem nobis gratam , illustri Z ophiae necessariam et suae aequitati atque
pietati m ag n o p ere consentaneam praestabit, quam vicissim illa Mti. vrae. sua
servitute et observantia optim e m ereri sem per curabit et nos benevolentia et
gratificatione nostra referem us. C ujus nos am ori com m endam us et eam felicis
sim am esse sem per atque diu et recte sanam ex anim o optam us. Dat. C ra
coviae, die XX O ctobris an n o dni. MDXXXI0, regni nostri XXVt0.

365.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

dom inis reg n i U ngariae.
Kod. Op. XXVI, nr. 336.

M agce. dne. sincere nobis dilecte. M agna nos afficiunt com m iseratione
casus et successus illustris dnae. Z ophiae, M asoviae ducis, in quibus hoc tem
pore partim pro p ter regni U ngariae dissensiones et arm orum bellicos tum ultus,
partim p ropter m aritum am issum non sine dolore et angustia illam versari au d i
m us. Q uum enim illa suasu et consilio nostro m agco. S tephano de B athor,
palatino regni U ngariae defuncto, est desp o n sata et post illius m ortem , fatis
regni U ngariae ita volentibus, in discrim ine et periculis constituta, non p o ssu
m us nisi graviter illius conditionem ferre et illius adversae fortunae m isereri,
q uam ope et au x ilio -n o stro etiam sublevare, q u an tu m in nobis est, non recu
sarem us. V erum quia illa extra regnum nostrum ducta dom icilium in isto altero
regno, cujus Sinceritas tua prim arius consiliarius existit, firm avit, illam hortam ur
et sim ul etiam ab illa postulam us, ut dictam dom inam ducem Zophiam b en e
volentia et favore suo com plecti illique opera et protectione, q u o ad ejus fieri
potest, adesse velit, in quo faciet Sinceritas tua rem officio et pietate sua dignam
et
A cta T o m ic ia n a .

T o m u s X III.

22

338
et nobis singulariter gratam , quam Sinceritati tu ae vicissim benevolentia et
gratificatione nostra regia referre sem per curabim us. Q uae bene valeat. Dat.
Cracoviae, XXI O ctobris 1531.

366.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Joanni Z apolya, r eg i U ngariae.
Kod. Op. XXVI, nr. 335.

Sacra regia M tas., dom ine dom ine clem entissim e. Intercedit per litteras
serm a. dni. m ei M tas. ap u d M tem . vram . serm am . pro illma. dom ina Z ophia,
relicta olim spectabilis et m agnifici dni. S tephani Batory, palatini U ngariae, ut
vra. M tas. illius orbitatem et vidualem statum ab injuriis et oppressionibus
subditorum suorum tutari dignetur. Ad quam intercessionem etsi non neces
sarium arbitrer propter regalis autoritatis p o n d u s preces m eas adjicere, quia
tam en Illtas. sua sem per prom otionem q u o q u e m eam utilem sibi fore apud
M tem . vram . sibi persuadet, supplico Mti. vrae. serm ae., dignetur Illtis. suae
rationes et angustias, quibus prem itur, regia pietate consequi et autoritate sua
regali a vi et injuria illam tutari. N am id Illtas. sua servitute et observantia
su a m ereri sem per curabit Mti. vrae. serm ae. et pro ejus felici statu et diuturna
incolum itate D eum precabitur. C om m endo m e rursus et servitutem m eam Mti.
vrae. serm ae., quam sem per felicissim am esse et in plurim os an n o s b en e sanam
et incolum em vehem enter opto. Dat. C racoviae, XXII O ctobris an n o (1531).

3 6 7 . Sigism undus primus, r e x Poloniae,

Joachim o, m archioni Brandenburgensi.
Teki Gorskiego, nr. 1541 (odpis w spolczesny). Kod Sap. VIII, 309. Kod. Jag. nr. 304.
Kod. O p. XIII, 170. Kod. Karnk. XIII, 172.

Illustris princeps et dom ine affinis noster charissim e. A ccepim us litteras

Illustritatis vestrae, quibus declarat, non fore sibi integrum , ut aliquem de suis
ad conventum regni nostri proxim e habendum m itteret, qui contra M athiam
Tuczenski de W edel de his, d e quibus est per vestram Illustritatem et alios
crim inatus, actionem instituat, quum et loci ab illa ad nos m agnum intervallum
intercedat et tem pus habendi conventus illi sit incognitum , subjungens se p rae
stare m alle, ut, si a nobis ad hanc rem cognoscendam com m issarius desig n e
tu r m agnificus Lucas de G orka, castellanus P osnaniensis et capitaneus M ajoris
P o loniae generalis, ad illum aliquem ejusce rei gratia m ittat hom inem . In qua
re tam etsi nos com m oditati Illustritatis vestrae consulere optarem us, quia tam en
decretum , quod nobis revocare non licet, edixim us, ut M athias Tuczenski de
W edel praedictus in conventu regni proxim e celebrando innocentiam suam de
objectis crim inibus purget, de quo et illustrem dom inum ducem P om eraniae,
nepotem nostrum et alios, qui illum accusant, certiores fecimus, Illustritas
vestra id, q u o d jam factum est, boni consulere et, si illi videbitur, expedire ad
conventum , quem hic Cracoviae pro festo sancti N icolai proxim e futuro indici
fecimus

339
fecimus et agere decrevim us, contra M athiam Tuczenski de W edel aliquos
actores m ittere velit. Id quod vestrae Illustritatis arbitrio perm ittim us. Q uam
cum suis om nibus feliciter valere optam us. C racoviae die 22 O ctobris anno
dom ini 1531, regni nostri 25.

3 6 8 . Joannes D antiscus, orator,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Teki G orskiego, nr. 1516 (list oryginalny). Bibi. ks. Czartor. kod. 274, nr. 198 i 199 (odpis).

Kod. Op. XIII, 180. Kod. Karnk. XIII, 182 i 183.

Serm a. regia M tas. et dne. dne. clem entissim e. H um illim am perpetuae

m eae servitutis com m endationem . S ecunda die hujus m ensis scripsi Mti. vrae.
serm ae. cum cubiculario C hristophoro G ersdorff longo volum ine, quae tunc
agebantur. Q uem quum jam pridem ad sacram Mtm. vram. rediisse arbitror,
supervacaneum censui ea, quae tum scripsi, repetere. Interea se nihil obtulit
aliud, quam id, q u o d prius sc rip si: S pirenensem videlicet conventum exspirasse
et alium institutum in R atisbona pro festo E piphaniarum futuro, de quo plerique adhuc dubitant, si unquam est successurus.
Litteras serm ae. Mtis. vrae. ad serm um . R om anorum regem Spiram ad
ejus M tem . misi, quae m ihi respondit, u t in exem plo his incluso habetur.
Rex D aniae extorris XVI. hujus cum peditibus suis exivit A m sterdam um ,
H ollandiae oppidum , versus M edenbliz portum , ubi et b en e instructas naves
cum com m eatu, bom bardis, pulveribus et aliis rebus classem spectantibus p ro
visas est ascensurus. Q u o d mihi hodie scripsit g u b ern ato r F risiae dom inus
G eorgius Schenk, qui cum rege ibidem egit nom ine caesaris, ne graviora dam na
m iseris H ollandis inferret, qui ei coacti fuerunt solvere 5000 flor, praeter naves,
com m eatum et alia. Et quum his diebus ventum m eridionalem satis pro se
h abuerit validum , creditur, quod ante tres aut qu atu o r dies jam abierit seque
N ep tu n o et fortunae com m iserit. C om pertum hic habem us, quod in D ania
parati sunt etiam cum non contem nendis copiis, ut adventui illius resistant.
In his ap p aratibus dicuntur esse et civitates S tagnales et V andalae. Q uodsi
in D aniam trajicere non potuerit vel in Sveciam , ubi etiam indigenae contra
illum feruntur instructi, cogetur vel redire in H ollandiam aut prorsus se con
ferre in N orvegiam , ubi non poterit nisi in sum m a rerum inopia hibernare.
Q uid ex ea profectione futurum , brevi experiem ur.
V enit huc hodie novum , H elvetios superiori die inter sese acerrim e co n
flixisse et ab his, qui fidem C hristi, caerim onias et sanctorum patrum instituta
servant et tuentur, superatos esse m agna clade Zw inglianos illos, sacram enti
E ucharistiae contem ptores; ex illisque cecidisse 13 000 et nostrae religionis
sectatorum no n fuisse supra 8000; venisse postea Zw inglianorum 10000, qui,
audita clade suorum , cum nostris congredi non fuisse ausos, priori victoria an i
matis. E t quum jam inter se sic certare coeperint, actum est de eorum viribus,
facile a vicinis principibus redigentur in ordinem . Zw inglium ipsum ferunt vivum
in 1000 partes fuisse discerptum . L ento gradu divina procedit ira.
Nihil
22*

340
Nihil hic fit a liu d ; convivatur, pecuniae m iris m odis con q u iru n tu r; de
T ureis nihil curatur, quisque rem suam curat. E go interim m isere hic absum or
et q uod m ajorem m ihi infert dolorem , alii oratores accipiunt successores, ego
solus hic sum perpetuus. H as secum fert in postis ista nocte dnus. com es
N ogarollis, qui hic egit nom ine serm i. R om anorum re g is: revocatus clem en
tissim e a dno. s u o ; successit etiam alius oratori A nglo ante 3 dies et illum,
qui supra annum hic fuit, liberavit. Q uis vero m e sit liberaturus, aut quando
id futurum est, avidissim e exspecto, diutius enim , ut scripsi in novissim is,
nequaquam hic possum subsistere. R o g o igitur per im m ortalem D eum , quod
jam nequicquam rogavi toties, ut m e tandem serm a. M tas. vra. clem enter redire
perm ittat et m e sic funditus non perdat apud exteros, sed si deliqui, q u o d m e
conscio factum n o n est, dom i m e castiget et ibidem , quidquid voluerit, de me
statuat secundum m erita m ea, et ne m e questus mei ulterius proripiant. Q uum
no n sit, q u o d ad praesens serm ae. Mti. vrae. scribendum esset reliquum nec
tem pus quidem id pateretur, his n o n adeo prolixis, ut erant novissim ae, serm a.
M tas. v. clem enter dabit veniam , cui m e suppliciter com m endo. C hristus dnus.
n oster eandem serm am . M tem . vram . quam diutissim e sospitet et prosperet
sem per in om nibus. Ex Bruxellis B rabantiae XXII O ctobris anno dni. MDXXXI.

Scheda In litteris ad regem Inclusa.

Teki Gorskiego, nr. 3411.

P ostquam convenissem cum ill. dno. Frederico, com ite palatino R heni, et
nihil inter nos aliud, quam de m utuis oblationibus collocuti fuissem us, m isit
a d m e postero die m ane intim um suum consiliarium doctorem H erm anum ,
virum doctum et industrium . Is quum m ore germ anico nom ine dni. sui m e
salutasset, petiit seorsum a m e colloquium , in quo m ihi exposuit in prim is,
q u an ta benevolentia dom inus suus jam a m ultis annis m e prosecutus fuisset
et quantam de m e jam pridem fiduciam concepisset. Q ua de re m e nihil celare
vellet horum , q u o d apud se haberet secretissim um , et m ihi b o n a fide concre
dere om nia, praesertim quum et ex m eis litteris et ex m e coram n o n vulgarem
m eam erga se propensionem liquido agnovisset rem que eam e sse : serenis
sim um R om anorum regem , ut aliqua in re propter tot b en e m erita dni. sui
gratitudinem suam erga illum ostenderet, superioribus diebus ipsum dnum .
suum hortatum fuisse, ut jam tandem ad honorificum quoddam m atrim onium
anim um suum inflecteret, q u o d se illi procurare pollicitus fuisset, proposuisseque
hoc cum ill. principe H edvige, filia s. M tis. vestrae. E t quod igitur serm us.
R om anorum rex s. Mti. vrae. scripsisset et ea in re voluntatem serm ae. Mtis.
vrae. obtinuisset, dedissetque dno. suo exem plum litterarum ad se serm ae. Mtis.
vrae., quibus ad hoc m atrim onium futurum serm a. Mts. vra. consensisset. Q ua
in re dnum . suum singularem illam erga se serm ae. M tis. vrae. benevolentiam
et affectum gratissim o anim o suscepisse. E t ut in eo in prim is D eo om ni
p otenti laus et h o n o r d aretur votisque serm i. R om anorum regis et serm ae.
Mtis. vrae. satisfieret, se totum ad hoc cum illm a. filia serm ae. Mtis. vrae.
m atrim onium concludendum addixisse, m axim e etiam his de causis, quod ill.
dnus. Ludovicus, com es palatinus R heni elector, cui, si sic se casus offerret,
in

341
in electione esset successurus, aliique consanguinei et subditi illorum ad co n
trahendum dignum aliquod m atrim onium m ultis adm onitionibus ipsum dnum .
suum sollicitassent, n e dom us haec inclita com itum palatinorum R heni successu
tem poris sine heredibus deficeret, quandoquidem ill. dnus. Ludovicus elector,
nunquam ducturus uxorem , in suo m aneret caelibatu et com es palatinus O tto
Henricus, qui duxit viduam ill. olim m archionis Casim iri B randenburgensis, jam
a q u inque annis nullos cum ea haberet liberos nec habendi spes esset ulla,
com es vero palatinus P hilippus anim um suum ad bella prosequenda adjecisset,
in quibus dubii et varii solent esse eventus. H is de causis dnus. suus facile
consensisset ad contrahendam cum serm a. M te. v. affinitatem , futurum sperans,
si D eo b ene volente succederet, q u o d auctoritate s. M tis. vrae., cum apud
R om anorum regem tum apud caesarem facilius ea, quae sibi debentur, ab u tris
que obtinere posset. Q u o d q u e haec ad praesens non m inim a causa fuisset,
ob quam dnus. suus ad caesarem se contulisset et nisi huc venire coactus
fuisset, illico ratione istius contrahendae affinitatis ad sacram M tm. vram . o ra
tores suos insignes m isisset. Interea vero, quo adhuc interm issum est, rogaret
m e nom ine dni. sui, ut illum certiorem redderem , quid m ihi in his et quae
dotem spectant, cognitum esset, quo com m odius isti tractatus ad bonum et
optatum finem p erducerentur; dnum . suum etiam in his m ecum co llo cu tu ru m ;
offerens in fine singularem m ihi dom ini sui benevolentiam . H aec fuit orationis
ad me istius doctoris sum m a, cui, ne sim in om nibus recensendis prolixior pro
intellectus m ei tenuitate, quum ea in re jam prius m entem serm ae. Mtis. vrae.
cognovissem , quae conveniebant, respondi, dicens m e itidem dno. suo re sp o n
surum . Cum quo paulo post quum convenissem in coena apud dnum . de
F ienes, gu b ern atorem F landriae, super his seorsum m ulta contulim us. Inveni
profecto, principem tam am anter et cum tanto desiderio o b sequendi serm ae.
Mti. vrae. m ecum loqui, perinde atque esset serm ae. M tis. v. vel filius aliquis,
to tu m q u e ad contrahendam hanc cum s. M te. vra. affinitatem proferebat se
cupidum , nedum propensum . Princeps est adm odum hum anus, m oribus vere
principem decentibus honestissim is et lenissim is m inim eque puellis adversis,
g ratiosus ap u d om nes om nis status hom ines, pacificus, prudens, m ultarum rerum
peritia et experientia praeditus, apud regem P hilippum , patrem hujus caesaris,
in his terris et in H ispania longo tem pore educatus, ubi sibi optim um apud
om nes nom en com paravit, et ut uno verbo concludam , om nium virtutum agm ine
exornatus. N eque m eo judicio talem habuisse generum s. M tem. vram. poeniteb it unquam . D e proventibus ejus vel quantum dom iniorum habeat, certo
hinc scribere non possum . Q uum tam en ille ante annos novem existens
N o ru m b erg ae locum ten en s caesaris, tum prim um a m e cognitus, et quum anno
superiori ageret A ugustae, honestissim e et splendide in statu suo tan to principi
convenienti, no n im par aliis principibus, im m o n o n paucos superans, se gessit.
A m at et h ab et apud se viros bonos et litteratos, totus pius et verae nostrae
religioni deditus, m inim e tam en superstitiosus, annos natus est 49, bonae vale
tudinis, sincerus, integer et non, ut su n t aetate nostra, fucatus aulicus. G erm a
nice, flandrice latine, italice, gallice neque im perfecte hispanice lo q u itu r; facies
et vultus ejus gratiositate conspicuus, m eae proceritatis, bene com pactis m em
bris,

342
bris, non m acer neque obesus, torosus, nitidus et elegans, et in om nibus verum
referens principem . G loriabatur etiam ap u d me, quod superioribus diebus
per proprium nuntium scripsisset serm ae. Mti. vrae. pro equo canterio sive
valacho, quum in capitaneum generalem fuerat ab Im perio electus et quod
serm a. M tas. vra. sibi optim um m iserit, unde se adhuc plurim um serm ae. Mti.
vrae. debere fatebatur. E t tunc inter alia quaesivit a me illmae. principis Hedvigis colorem et com plexionem . Q uam (quod ante annos octo m em ini) dixi
san guineam , succulentam et ad fuscedinem cum singulari gratia tendentem et
n o n dissim ilem facie liniam entis serm ae. Mtis. vrae. (alias virtutes a rm o. dno.
C racoviensi episcopo m ihi scriptas prius enum eraveram ). Eum sibi, respondit,
in puellis colorem esse gratissim um , dicens, quod in germ anicis cantionibus
nun quam de nim ium candidis, sed v o n d e n b r a u n M e d l e i n caneretur.
M ulta essent d e his nostris scribenda colloquiis et quibus m odis sim ulacrum
serm ae. Mtis. vrae. a m e accepit et quom odo non sem el ex sua virtute se
hum iliavit, dicens, talem virginem principem , tanti regis filiam et tot optim is
dotibus insignem , m ajori, quam sibi, deberi seque jam in ea aetate (ut verbis
ejus utar) indignum . Q u o d si tam en ita D eo visum fuerit, qui in m atrim oniis,
q uae toties sibi n o n successerant, plus quam in aliis rebus, gratiam et p o ten
tiam suam ostendere solet, daturum se om nem operam , n e qua in re serm ae.
Mti. et ejusdem filiae displiceat. Q uod illum om nino facturum confido. Et ne
sim longa hac scriptione serm ae Mti. vrae. m olestior, quum jam inter nos erat
discedendum , postulavit a me, ut se plurim um serm ae. Mti. vrae. com m endarem
et negotium hoc, quantum possum , prom overem , quo a m e R atisbonae de
om nibus edoceri posset. D e dote quidem b o nus princeps sem per obticuit, quod
m odestiae et gratae ejus verecundiae trib u o ; doctor tam en, qui prim um super
his ejus nom ine locutus fuit, m em init. Q uocirca, si quid s. Mtas. vra. in his
per m e fieri voluerit et fortassis aliquid de dote innuere, m andet m ihi cum
p rim is; m odo efficiat, ut diutius subsistere possim , ipse subibo hum eris nec m e
lab o r iste gravabit. Dixit m ihi etiam ill. dnus. com es palatinus Fredericus, an te
quam hinc abiret, se certo intellexisse, dnum . H ieronim um Laski fuisse nuper
A ugustae et nom ine serm ae. Mtis. vrae. atque Jo an n is regis tractasse cum ill.
dno. Ludovico, B avariae duce, ratione istiusm odi m atrim onii, quod, quantum
potui, ex anim o boni principis rem ovi, confirm ans, m ihi a serm a. Mte. vra.
scriptum , quod quam vis quidam fuissent, qui hoc egissent apud serm am . Mtem.
vram ., rem tam en m ansisse infectam. Hic nihilom inus post -ejus discessum
audivi a m agistro curiae serm ae. reginae H ungariae, Leopoldo Schreibersdorffer,
q u o d dux Ludovicus B avariae m isisset dnum . Casparem V incerer ad serm am .
M tm. vram . et regem Joannem pro conficiendo hoc m atrim onio, ad q u o d cre
dendum tam facile induci non possum . Plus m ihi placeret, ut ingenue fateor,
princeps is te ; novi siquidem utrum que. Sed quum ista sint in arbitrio s. Mtis.
vrae., quidquid mihi m andaverit, ut consuevi sem per, om ni fide et qua accu
ratiori diligentia possum , exequar. Datt. ut in litteris.
N a liic ie oryginalnym dopisck D antyszka: S o l i s. r e g i a e M t i . l e g e n d u m ; zapiska
zas Tom ickiego: Litterae d. Dantisci, epi. Culm ensis, redditae die 12 Decem bris 1531.

343

3 6 9 . Joann es D antiscus, epus. Culmensis,

Petro Tom icio, epo. Cracoviensi, vicecancellario.
Teki Gorskiego, nr. 1518 (list oryginalny). Bibi. ks. Czartor., kod. 274 (odpis).
Kod. Op. XIII, 179. Kod. Karnk. XIII, 181.

Rme. in C hristo pater et dne. dne. observandissim e. Plurim am obse

quiorum m eorum com m endationem . Q uum ista nocte hinc a dno. suo serm o.
R om anorum rege dnus. com es N ogarollis revocatus in postis abeat, non potui
om ittere, quum prius abunde cum cubiculario G ersdorff scripserim de om nibus,
quin has breves exararem . Ipse dnus. com es, quem adm odum ista m ihi hora
retulit, ad h u c su per his rebus, de quibus scripsi in novissim is, a dno. suo non
h abuit re s p o n su m ; pollicitus est m ihi, quam prim um ad dnum . suum appulerit,
se de om nibus per litteras suas m e reddere certiorem , q u o d postquam fiet,
perscribam ad D. vram , rm am . om nia. M itto hic nescio quae de com etis.
Q uae alias hic aguntur, scripsi in com pendio ad sacram M tem . regiam . Nos
nihil facim us et in utram que aurem dorm im us. Alia in ista celeritate non
restant, quam q uod m e D. vrae. rm ae. sum m opere com m endo, D eum que pre
cor, ut m e illam felicem et incolum em brevi videre concedat, quod ut fiat
quantocius (ne iterum querelis m eis m olestior sim) D tionem . vram . rm am . rogo
et obtestor, det om nem quam potest operam . E go profecto, ut scripsi in n o
vissimis, durare hic non possum diutius. Ex Bruxellis XXII O ctobris anno
dom ini MDXXXI.

3 7 0 . Stanislaus Lanckorofiski, palatinus Podoliae,

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., Cancellario.
Archiwum K rolew ieckie (odpis z kancelaryi Krz. Szydlow ieckiego).

Illustris ac m agnifice dom ine et dom ine m ihi gratiosissim e, servitiorum

m eorum solita praem issa com m endatione. N ova, quae m ihi allata su n t et qu i
dem certa, non lateant vestram M agnificentiam . Intim avit m ihi feria quinta
p raeterita explorator m eus, quem in curia palatini M oldaviae teneo, quom odo
idem palatinus jam expedivit quingentos equites suos versus C olom iam ad
o ccupandam iterum terram Pokuczie, ducentos q u inquaginta M oldavos et d u
centos qu in q u ag inta S erbos cum Thureis m ixtos, quorum advenerunt ei m inim o
m ille ducenta, conventi pecuniis congregatique ex illis partibus a D anubio.
Idem etiam m ihi intim avit explorator, q u o d habet et tenet in B yalogrod et in
finibus H u n g ariae super D anubio certos suos cum pecuniis notarios, ut hom ines
susciperent, qui servire vellent. Intim avitque et id, quod idem palatinus M ol
daviae sperat p ropedie advenire Tartarum Jesyenyak, cui etiam certam sum
m am pecuniae et res certas m isit. Q ui habere ei in subsidium debet plusquam
duo m ilia T artarorum et, uti antea vestrae M. scripseram , hoc idem praefatus
explorator m ihi intim avit, quod videlicet dictus palatinus contulit filiam suam
p alatino M ultaviae in conjugem , ut eo m odo possit habere ab eo subsidium
contra

344
contra sacram M tem . regiam . N unc jam ad eum pro subsidio misit. Speratq ue praefatus explorator, q u o d dictus M ultaniae palatinus m issurus est ei in
brevi plusquam decem m ilia h o m in u m ; suisque jam subditis praefatus palatinus
M oldaviae m andavit, ut om nes in loco K orow a nun cu p ato constituantur, et
quam citto hab eb it m ajorem copiam et sum m am hom inum externorum , om nino
intendit ingredi et vastare desertareque dom inia sacrae Mtis. regiae. A dvene
ru n t autem hodierna die in certa com itiva ad litus fluvii D nyestr ejus su b
diti, ut litus custodirent. Q uod his transactis tem poribus abm iserat, aestim o,
q u od id fecit tim ens exhinc m ilitum et subditorum sacrae Mtis. regiae incur
siones, praesertim quum hom ines suos iterum m isit in terram P o k u czie; h o
d ierna autem die m isit ad m e palatinus praefatus M oldaviae litteras, quarum
transscriptum eidem M agciae. vestrae, m itto. Ex quibus vestra M. accipiet an i
m um ejus perversum . M ea quidem intentione m ihi videretur, q u o d ex quo
jam verba et legationem , quam pro eo serenissim us dom inus Jo hannes, U n
gariae rex, ad sacram M tem. regiam fecit, infringere ausus est, p ro u t jam fregit,
quin eidem sacra M tas. regia in m inim o fidem adhibere non dedignaretur.
N am uti fam abatur, quod ipse non alia de causa offerebat se concordiam ini
turum cum sacra M te. regia, tantum ut possit interea sibi ordinare subsidium
a palatino M ultaniae et ex aliunde, p ro u t et ordinavit, haec fam a iam nunc in
effectum advenit, quod denuo bellum incepit. Et ita frustra sacra M tas. regia
cum palatino praefato bellum fundam entale incipere protrahit. N am de quanto
eum viribus non superabit et non conteret, non cessabit ipse insurgere contra
sacram M tem. regiam desertareque dom inia ejus Serenitatis, et ita intelligo,
q u od sacra M tas. regia nullam pacem cum eo h abitura est, quousque eum cum
dei auxilio viribus conteret et de quanto sacra M tas. regia cum eo bellum
fundam entale agere protrahet, de tanto ipso ordinare sibi subsidium contra
sacram M tem. regiam non cessabit, ut in dies ordinat. Aliud pro nunc non
o ccurrit; tantum m e gratiae vestrae M agciae. unice recom m endo. D atum in
castro C am enecensi, die dom inico post festum undecim m ilia virginum anno
dom ini 1531.
E jusdem vestrae M agnificentiae
Stanislaus Lanczkorunczki de Brzezye,
palatinus P odoliae etc. deditissim us.

371.

C onventus reg n i P oloniae generalis.

Kod. Op. XIV, 1.

Sub finem anni dom ini m illesim i quingentesim i tricesim i prim i indictus
fuit conventus regni generalis C racoviae ad diem sancti Nicolai episcopi.1)
Ad quem senatus regni P oloniae litteris sequentibus convocatus fuit.

) D. 6. 12. 1531.

345

372.
Sigism undus primus, r ex Poloniae,
consiliariis majoribus reg n i P oloniae
de conventione regni generali Cracoviae pro festo Nicolai agendo.
Metryka Koronna, Ks. 46, fol. 86 i Ks. 47, fol. 74. Kod. Sap. IX, 1. Kod. Jag. nr. 3 2 3 .
Kod. Op. XIV, 2. - Kod. Karnk. XIV, 1.

M agnifice sincere nobis dilecte. C redim us Sinceritatem tuam non ig n o

rare, no s a bello cum V alacho, hoste nostro, non discessisse et post acceptam
de eo insignem victoriam hucusque exercitum m agno im pendio alere, illud
ipsum ita cum nostris tum publicis rationibus postulantibus. Q uum etenim h o
stem gravi clade fractum et com m inutum non solum nihil de priore tem eritate
et hostili adversum nos anim o deposuisse, sed m ulto adhuc m agis ira com m o
veri et inani ferocia intum escere atque attolli sentiam us, necessarium et utile
censuim us curam et providentiam nostram eo intendere, ne iste felicis victoriae
eventus, qui nobis est laetus ac jucundus et qui etiam , ut nobis certo p ersu a
dem us, tu ae Sinceritati atque aliis subditis nostris non m ediocrem attulit c o n
solationem , fraude et hostilitate illius aboleatur et evanescat. Q uas res quum
et copiis et o p ibus nostris, alia praesertim sollicitudine de Tartaro, anniver
sario hoste, nobis incum bente, cum quo neque foedus neque ulla certe pacta
hucusque habem us, vix teneri posse sperem us, nisi com m uni consilio et ope
subditorum nostrorum adjuvem ur, conventum regni generalem hic C racoviae
celebrandum duxim us, locum non ad com m oditatem nostram m agis, quam ad
publicae necessitatis opportunitatem eligentes, quippe quod prospiciam us, et
hosti tanto m ajorem m etum et pavorem incuti posse, quanto proxim iores nos
cum congregatione subditorum sibi adesse cognoscet et nobis com m oditatem
hic, quam alio ullo in loco, m agis praesto futuram intelligam us, ut, si certa
m ine repetito ulcisci cladem hostis, quem adm odum m inatur, voluerit, om nia ad
exercitum necessaria m ature suppeditem us. Accedit ad haec non m inoris m o
m enti consideratio, quod in ea urbe oratores regum et principum , quos de rebus
ad Christianam rem publicam pertinentibus m itti ad nos speram us, honorificen
tius hospitio recipi et lautius pro dignitate nostra tractari poterunt. Q uibus
rationibus et necessitate regni com m uni perm oti propositoque nostro de agendo
Piotrkoviae, in loco consueto, conventu im m utato, suasu consiliariorum n o stro
rum praesentium et absentium conventum ipsum generalem ad diem sancti
N ico lai1) proxim o futurum hic Cracoviae indicim us et denuntiam us. Q uem
particularis in P ................ 2) f e r i a ...............3) et com m unis terrestris i n .................4)
f e r ia .................5) de m ore praecedent. Q uare hortam ur Sinceritatem tuam , ut
prim um ad conventum particularem i n .............. ..
et com m unem terrestrem in
....................... ubi de eligendis idoneis cum plena facultate nuntiis operam faciet,
dem um ad generalem C racoviensem ad tem pus designatum venire non m ore
tur, u t una nobiscum et cum aliis consiliariis nostris pro fide et prudentia sua
tam de o p p o rtu na et celeri defensione, quam etiam de aliis, quae opus sunt,
consulere
') D. 6. 12. 1531. *) W Metr. Koronnej Ks. 46 i w kod. Opal.: in P r o s c h o v i c e .
*} W Metr. Kor. Ks. 4 6 : feria 3 - post Catharinae (26 Novem bris). *) W kod. Opal.: in N o v a
c i v i t a t e C o r c z i n . s) W Metr. Kor. Ks. 4 6 : pro die Andreae (30 Novem bris).

346

consulere et exsequi possit.

verini a. dni. 1531.J)

373.

Q uae b en e valeat.

D atum Cracoviae, die s. Se-

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

minoribus consiliariis regni.

Metryka Koronna, Ks. 47, fol. 75. Kod. Sap. IX, 2. Kod. Jag. nr. 324. Kod. Op. XIV. 3.
Kod. Karnk. XIV, 2.

G enerose fidelis dilecte. N on dubitam us, quin sciat Fidelitas tua, nos et
bellum contra V alachum , hostem nostrum , hactenus sustinere et cum Tartaro,
gravi altero et pervicaci hoste, nullum certum foedus aut pactionem habere.
Q uae utraeque res cum singulae m ultum ponderis et difficultatis in se habeant,
sim ul ita conjunctae duplicatam nobis curam et sollicitudinem de se exhibent.
N am et de Tartaro a finibus nostris arcendo, seu in sedibus suis continendo,
et de V alacho bello persequend o eodem tem pore, ut cogitem us, occasio rei
bene g eren d ae et felicis victoriae nostrae eventus postulant. Q uia res bello
bene gestae, si volum us fortuna uti, pacem nobis aequiorem dabunt, contra si
praeterm ittem us hoc tem pus, quo m agis dare, quam accipere pacem videri pos
sum us, verem ur, ne haec q uoque recens laetitia segnitie ac interm issione belli
an tiq uetur et evanescat. Q uae nos ita revolventes, etsi conventum generalem
regni ad habendam com m unem consultationem loco consueto P iotrkoviae in
dicere cupiebam us, rationibus tam en belli gerendi perm oti, quae et non longe
nos ab exercitu abesse et in loco tam com m odo esse suadent, unde ad o m
nem necessitatem vel auxilia facilius m itti vel instrum enta bellica ad castra
suppeditari possint, conventum ipsum regni generalem hic C racoviae pro festo
sancti N icolai proxim e futuro,2) accedente ad id consiliariorum nostrorum se n
tentia et assensu, indicendum duxim us et indicim us. Q uem particularis in
O patow f e r ia ...............etc. et com m unis terrestris in C orczin f e r ia ................. etc.
de m ore praecedent.
Q uare hortam ur F idelitatem tuam , ut constituta prius in ipso particulari
conventu O patoviensi et in com m uni terrestri i n ............. ubi de eligendis cum
plena potestate nuntiis hom inibus idoneis operam suam faciet, dem um ad g e
neralem huc Cracoviam pro tem pore designato venire non negligat, nobiscum
hic et cum aliis consiliariis nostris super negotiis im pendentibus consultura,
pro fide sua et gratia nostra. D atum C racoviae, die S. Severini anno dni. 1531,
regni nostri anno 25.8)

374.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Mauritio, episcopo W armiensi.

' Bibi, ordyn. Zam. (list oryginalny). Bibi. ks. Czartoryskich, kod. 284, nr. 62 (odpis).

R everende in C hristo pater, sincere nobis dilecte. N on dubitam us, quin

sciat vestra P aternitas, nos et bellum contra V alachum , hostem nostrum , hac
tenus
) D. 23. 10. 1531; t? dat$ ma Metryka Koronna, Ks. 47, 74, w Metr. Kor. Ks. 46:
f e r i a s e c u n d a p o s t u n d e c i m m i l i u m v i r g i n u m , r<5wnie2 23. 10. 1531. Kod Jag. ma
mylnij dat<; XXII Octobris. - ) D. 6. 12. 1531. - 8) D. 23. 10. 1531.

347
tenus sustinere, et cum T hartaro, gravi altero et pervicaci hoste, nullum certum
foedus au t pactionem habere, q u ae utraequae res, quum singulare m ultum
p onderis et difficultatis in se habeant, sim ul ita conjunctae duplicatam nobis
curam et sollicitudinem de se exhibent. N am et de T hartaro a finibus nostris
arcendo, seu in sedibus suis continendo, et de V alacho bello prosequendo
eodem tem pore ut cogitem us, occasio rei bene gerendae et felicis victoriae
nostrae eventus postulant, quia res bello b ene gestae, si volum us fortuna uti,
pacem nobis aequiorem dabunt, contra si praeterm ittem us hoc tem pus, quo
m agis dare, quam accipere pacem videri possum us, verem ur, ne haec quoque
recens laetitia segnitie et interm issione belli antiquetur et evanescat. Q uae nos
ita revolventes, etsi conventum regni generalem ad habendam com m unem con
sultationem loco consueto Piotrkoviae indicere cupiebam us, rationibus tam en
belli gerendi perm oti, quae et non longe nos ab exercitu abesse et in loco tam
com m odo esse suadent, unde ad om nem necessitatem vel auxilia facilius mitti,
vel instrum enta bellica ad castra suppeditari possint, conventum ipsum regni
nostri generalem hic Cracoviae pro festo sancti N icolai proxim e fu tu ro x), accedente ad id consiliariorum nostrorum sententia et assensu, indicendum decer
nim us et indicim us, hortam urque vestram P aternitatem , ut habito prim um in
isto M arienburgensi conventu de rebus necessariis, quae per nuntios nostros
p ro p o n en tu r diligenti consilio, huc dem um C racoviam ad generalem conventum
pro tem pore designato vestra P aternitas veniat, nobiscum hic et cum aliis co n
siliariis nostris super negotiis im pendentibus consultara, pro debito suo et gratia
nostra. D atum C racoviae die sancti Severini anno D om ini m illesim o q u in g en
tesim o trigesim o prim o, regni nostri anno vigesim o q u in to 2).
Com m issio propria regiae M ajestatis.
Reverendo in Christo patri dom ino Mauritio, episcopo Varm iensi, sincere nobis dilecto.

375.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

capitaneis praefecturarum regni.

Metryka Koronna, Ks. 47, fol. 76. Teki G orskiego, nr. 1513 (wzor okolnika).
Kod. Sap. IX, 3. Kod. Jag. nr. 325. Kod. Op. XIV, 4. Kod. Karnk. XIV, 3.

M agnifice sincere nobis dilecte. E xigentibus variis negotiis regni ac dis

crim inibus, quae ipsi regno et dom iniis nostris im pendent, statuim us conventum
generalem regni hic C racoviae pro festo sancti N icolai proxim o, quem parti
cularis i n ..............feria etc. et generalis terrestris in C olo feria tertia proxim a
po st festum sanctae C ath erin a e8) de m ore p ra eced en t; itaque m andam us tuae
Sinceritati, ut istos conventus proclam ari ac publicari faciat in om nibus foris et
co n g reg atio n ih u s populi civitatum et oppidorum capitaneatus sui litterasque
nostras, quas ad officiales et nonnullos nobiles scripsim us, ad eosdem perferri
quam prim um et quam diligentissim e faciat, sic ut ad om nes deferantur. Q uae
autem superscriptionem non habent, eas his, quos insigniores novit, intitulatas
transm ittat pro officio suo et gratia nostra. D a tu m 4).
') D. 6. Deccm bris. 2) D. 23. 10. 1531.
D. 28. 11. 1531. 4) Na minucie zapisana
data: die undecim milium virginum (21 Octobris), tak sam o w kod. Jag. i kod. Karnkowskiego.

348

376.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

com m unitati nobilium Poloniae.

Metryka Koronna, Ks. 47, fol. 76. Kod. Sap. IX, 4. Kod. Jag. nr. 326
Kod. Op. XIV, 5. Kod. Karnk. XIV, 4.

G enerose fidelis dilecte. V olentes consulere variis discrim inibus, quae

regno nostro in praesens im pendent tum a w oyew oda M oldaviensi, tum a T ar
taris, cum quibus nullum foedus, nullam certam pacem habem us, de consilio
praelatorum et procerum consiliariorum nostrorum ac d e rei necessitate et ra
tione conventum regni generalem hic Cracoviae pro festo sancti N icolai p ro
xim o') celebrandum instituim us, quem particularis in P rossovice f e r i a .................
de m ore praecedet. H ortam ur itaque tuam Fidelitatem , ut ad eundem parti
cularem conventum in Prossovice proficiscatur, auditisque illic ex nuntio nostro
necessitatibus R eipublicae, quo illis in conventu generali debito m odo consuli
et provideri possit, operam faciat, ut nuntii viri graves et ad res tractandas
idonei ad ipsum generalem conventum cum plena et non lim itata potestate eli
gantur. F actura pro fide sua et gratia nostra. D atum Cracoviae, die S. Severini a. dni. 1531, regni nostri 2 5 2).

377.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

capitaneis ducatus M asoviae.

Metryka Koronna, Ks. 47, fol. 76. Kod. Sap. IX, 5 . Kod. Jag. nr. 327.
Kod Op. XIV, 6. Kod. Karnk. XIV, 5.

M agnifice sincere nobis dilecte. P utam us non esse incognitum tuae F i

delitati, quod nos a bello cum V alacho, hoste nostro, hactenus non discessim us
et cum T artaro, gravi altero et anniversario hoste nostro, nullum certum foedus
au t pactionem habem us. Q uare volentes his et aliis com m unibus necessitatibus
o p p ortuno m odo providere, conventum regni nostri generalem hic C racoviae
ad diem sancti N icolai p ro x im u m 3) indixim us, in quo ut om nia, quae ad
validiorem solidiorem que et expeditiorem provisionem ejusdem regni nostri et
bonum statum istius ducatus nostri M asoviae attinent, m elius perpendi et co n
stitui possint, indixim us etiam et indicim us conventum ejusdem ducatus nostri
in civitati nostra V arssaviensi ad diem sanctae C atherinae p ro x im u m 4) et parti
cularem i n ................ sabbato proxim o ante festum sanctae E lisab eth 5). Itaque
m andam us tuae Sinceritati, ut istos conventus in foris et congregationibus p o
puli civitatum et oppidorum et in aliis locis capitaneatus sui, in quibus fuerit
o p portunum et consuetum , diligenter publicari et proclam ari faciat et m andari,
ut universi et singuli dignitarii et officiales et quicum que nobilitatis nom ine
censentur, i n ................ pro die p r a e d i c t o .................. conveniant et ad conventum
V arssaviensem nuntios cum plena potestate eligant et m ittant, qui illic cum
consiliariis ipsius ducatus nostri M asoviae de rebus necessariis et de his, quae
per nuntium nostrum proponentur, consulant, pro debito suo et gratia nostra non
aliter factura. D atum Cracoviae, die S. Severini a. dni. 1531, regni vero nostri 25.6)
l) D. 6. 12. 1531. 2) D. 23. 10. 1531. 6) D. 6. 12. 1531. ") D. 25. 11. 1531.
e) D . 18. 11. 1531. e; D . 23. 10. 1531.

349

378.

L egatio a Sigism undo primo, r e g e Poloniae,

ad con ven tas particulares regni.

Metryka Koronna, Ks. 47, fol. 78. Teki G orskiego, nr. 1521 (minuta z poprawkami).
Kod. Sap. IX, 6. Kod. Jag. nr. 328. Kod. Op. XIV, 7. Kod. Karnk. XIV, 6.

P o st dictam et nuntiatam gratiam Mtis. regiae tam dignitariis quam p ro

ceribus regni et oblatas fidei litteras d ic e n d u m :
Q u o d M tas. regia, ut im perii sui laudabilem ad posteros relinqueret m e
m oriam , ante om nia post regim inis in hoc regno susceptum m unus sum m o
studio sum m aque vigilantia sem per curavit, ut gloriam bene gubernandi regni
a m ajoribus suis acceptam tueri et conservare illam que in utroque bellorum et
pacis tem p o re illustribus m ilitaris disciplinae et consilii dom estici gestis am pli
ficare posset.
C ujus rei fructum quum non tam ab industria sua, quam ex consilio su b
ditorum quaerendum judicaret, quicquid vel ad pacem vel ad bellum praeteritis
an n is pertinebat, in com m unem om nium consultationem praedecessorum su o
rum vestigia im itata referre neq u e pud u it neque contem psit, quin etiam dubiae
et secundae fortunae eventus com m unes sibi cum subditis suis reputavit.
H oc autem si illo tem pore M tas. su a fecit, quum et res m inus in se p e
riculi et aetas plus vivacitatis virium que corporis obtinebant, m ulto nunc m agis
faciendum sibi arbitratur, q u an d o et corporis vires ad im becillitatem inclinari
et regni sui rationes in sum m as angustias perturbationem que periculosam red
actas esse advertat.
V alachus nam que hostis, non contentus u n a per fraudem Mti. suae illata
contum elia et insigni recens clade accepta nihilom agis perculsus, novas denuo
insidias adversum M tem . suam struere et illam altero belli certam ine lacessere
velle n untiatur, n o n tam id fortasse faciens, ut sibi prodesset, quam ut gloriae
M tis. suae, cui invidet, noceret.
Item et alius anniversarius hostis T artarus, continue e regno praedam
appetens, nu n c m axim e de se et inspirato suo in regnum im petu M tem . suam
facit sollicitam , quod et donativum seu stipendium a Mte. sua petitum non
obtinuit, et n o n parvo tem pore rapinam in dom iniis Mtis. suae interm isit.
Q uare videns M tas. sua, to t se cum reg n o suo periculis objectam et im
plicitam esse consideransque, illa non tantum sua in agendo industria vel cele
ritate in conficiendo, sed om nium etiam ope atque auxilio in prosequendo
su stinendoque, consilio vero in providendo m ultum egere, ut de illis tam con
siliariorum quam reliquorum subditorum suorum om nium consilium capiat, co n
ventum regni generalem intra hoc hibernum tem pus celebrare C racoviae ad
diem sancti N icolai proxim e futurum decrevit.
E t tam etsi quidem instituerat prius M tas. sua ipsum generalem futurum
conventum P iotrkoviae in loco consueto agere, quum tam en intellexit, hostem
suum , w oyew odam M oldaviae, m inari et jactare, cladem se acceptam m odis
om n ib u s ulcisci velle, den iq u e certior esset facta, venturos ad se esse m ultos
regum et principum oratores ad tractandum secum de plurim is m agnique m o
m enti negotiis, a d rem publicam Christianam et com m unem om nium utilitatem
pertinentibus,

350

pertinentibus, com m unicato prius consilio cum praecipuis regni tam praesentibus
quam absentibus senatoribus, Cracoviae illum indixit et denuntiavit, ut illic in
com m odiore et om nium abundantissim o loco firm ata oratores regum ac princi
pum ad se venturos honorificentius excipere lautiusque pro dignitate sua trac
tare et hostilibus dolis atque im pressionibus facilius occurrere, item exercitui
ob loci propinquitatem de rebus necessariis m aturius providere possit.
H ortari itaque M tem . suam earum D om inationes, ut tam super defensione
regni recte constituenda, quam etiam super aliis reipublicae necessitatibus, id
qu o d expediret, inter se colloquantur et in m edium conferant atque nuntios
viros graves, prudentes ac rerum peritos cum plenissim a p o testate e m edio
om nium electos ad generalem conventum m ittant, qui una cum Mte. sua universoque senatu id providere, consulere statuereque possint, quod ad servan
dam in tantis discrim inibus regni R em publicam pertinere videbitur.
M tem. vero suam vicissim curaturam et provisuram esse, ut illi nuntii,
qui m ajore loci intervallo a C racovia distant, gratiosius expensis, quam alias,
provideantur, et ne tam ipsi terrarum nuntii, quam etiam dom ini consiliarii ad
conventum Cracoviensem venturi aliquid incom m oditatis in hospitiis et quibusvis
rebus habeant, utque hoc illorum obsequium cum ulata sua ipsis gratia referat.
Q uoniam vero iter sit ad locum conventus futuri longius et res tractan
dae celeritate indigere videantur, im pensae denique sint nim ium graves, optare
et hortari M tem . suam , ut nuntii quam pauciores num ero, qui m itti ad con
ventum generalem debent, eligantur.
H aec ita sum m atim scripta nuntius copiosius explicare poterit, orationem
suam n o n ad verborum interpretationem , sed ad totius scripti sententiam ac
com m odans.

379.

L egatio a Sigism undo primo, r e g e Poloniae,

m issa ad conventum M arienburgensem
ad diem sanctorum Sim onis e t Judae.

Metryka Koronna, Ks. 47, fol. 70. Teki G orskiego, nr. 1542 (minuta z popr. T om ickiego).
Kod. Sap. VIII, 315. Kod. Jag. nr. 281. Kod. Op. XIII, 177. Kod. Karnk. XIII, 179.

In prim is dicetis dom inis consiliariis illarum terrarum salutem et gratiam

regiam . D eclarabitis consiliariis illis tam spiritualibus et saecularibus, quam et
civitatum nuntiis et etiam illustris dom ini in P russia etc. ducis oratoribus, quod
sacra M tas. regia cum consiliariis suae M tis. m olesto fert anim o, q u o d hactenus
p o st to t conventus, tot decreta et m andata tam in hoc regno quam in illis suae
Mtis. dom iniis habita et publicata difficultates de m onetae et m arcae constitu
tio n e nondum cessaverint, sed subinde alia ex alia nascitur, ut plane ulterius
su ae Mti. hujuscem odi errores audire displiceat et ferre non liceat. D einde
q u o d in illis terris m ercatores et alii m onetis abrogatis et prohibitis non in
parvum m andatorum suae Mtis. contem ptum et subditorum praejudicium suo
libitu utantur.
Item q u o d rerum om nium pretia au g en tu r et ex eo pauperes Mtis. suae
subditi gravantur.
Item

351

Item q u o d M tas. sua subditorum utilitati, tam his difficultatibus quam suae
Mtis. consulere volens ante proxim e praeteritum M arienburgensem conventum ,
consiliariorum suorum accedente consilio, etiam illis consiliariis et illustri dno.
duce in P russia postulantibus, m andata em iserit, ut et a solidorum cussione
cessaretur et secundum priora decreta om nia observarentur, m andando. Verum
quum tam su a M tas., quam praefatus illustris dnus. dux in P russia ab eadem
cussione cessaverint, civitates tam en hujusm odi m andata negligentes et o b a u
dientes non m odo non cessaverint, verum etiam illa m andata ne publicaverint
quidem , atque ita non sine M tis. suae m andatorum contem ptu hucusque cum
subditorum M tis. suae dam no suum lucrum quaesiverunt et quaerunt, quam
obauditionem sua M tas. anim o, ut debuit, gravi ac dolenti suscepit.
D eclaratis his defectibus, exponetis, vos illuc per M tem. regiam destinatos,
ut com m unicato consilio tam illorum consiliariorum in terris Prussiae, quam
illustris dni. ducis P russiae tandem hujusm odi m olestis difficultatibus finis im
ponatur, quas sua M tas. non nisi indignato anim o ulterius ferre posset.
Ad prim um igitur de m arca sic constituendum M tas. sua censet, ut si
m agna m arca non possit ab sq u e incom m odo pauperum m anere et m inor etiam
in Mtis. su ae et aliorum statuum praejudicium perm ittenda esset, ut, am babus
in com m uni usu abrogatis, censuum m arca institueretur viginti grossorum , n e
gotia vero ac negotiationes deinceps per florenos, m edias ac integras sexagenas
tran sig en d a instituerentur. H oc m odo videtur et censibus et m ercatoribus co n
sultum fore, etiam si non satis liquet, quid obstaret, parvam m arcam , hoc est
quindecim g ro ssorum , civitatibus vel in universum etiam perm ittere, instituta
m arca censuum p er expressum . N am putat ob id externis m ercatoribus majorem adveniendi ansam oblatam esse.
In sum m a tam en M tas. regia vult et m andat, ut tandem hujus trag o ed iae
finis sit, et quia sine illustris dni. ducis in P russia assensu debite term inari non
potest, persuadendi sunt Illustritatis su ae oratores, ut his rebus, quae in com
m une utiles esse videntur, accedant.
Q u o m o d o cunque vero m arca usualis constituetur, non m ultum laborat
M tas. regia cum suis consiliariis, m odo ex re subditorum suae Mtis. existat
et no n sit in census dim inutionem . Ubi enim idem grossorum num erus p er
m anet, parum de nom ine m arcarum laborandum erit.
Ad haec om nia sua M tas. praeb et consensum suum .
Q u o d vero attinet abrogatarum et prohibitarum pecuniarum usum , m andat
M tas. sua, u t serio transgressores m andatorum suae Mtis. castigentur et sic
ag an t dni. consiliarii, n e totiens decreta illorum et Mtis. suae m andata im pune
contem nantur.
De rerum autem pretio constituendo M tas. regia dnis. consiliariis com
mittit, q u ibus m agis rerum usus illic cognitus est, faciant tam en sic, ut non
privatis com m odis, sed Mtis. suae subditis et pauperum necessitati sit consultum .
Q uod autem nunc rerum penuria sit et in om nibus creverint pretia idque
m onetae et m arcae novae refertur, acceptum non videtur Mti. regiae sic om nino
habere, sed m agis in causa credit aliarum nationum inopiam et an n o n a e penuriam ,'
ubi m ercatores sum m atim ex regno et dom iniis M tis. suae suis com m odis stu d en
tes om nia ed u cu nt et hanc in rem publicam difficultatem invehunt.
Nam

352
N am sine controversia verum probatur, et m arcam et grossum supra cen
tum annos usque ad felicis m em oriae illustris dni. Friderici, ducis S axoniae et
in P russia m agistri, tem pora nunc restitutis m arcis et grossis aequivalenter
sim iles fuisse.
Q uod autem civitates ad m andata Mtis. regiae a cussione m onetae soli
dorum non cessaverunt et m andata suae Mtis. non publicaverunt, gravi m olestoque anim o sua Mtas. hanc inoboedientiam tulit et fert, nec satisfactum est Mti.
regiae praetextibus illis sive de privilegiis eorum , sive quod in com m unitates
illarum civitatum non nihil referunt. E t licet sua M tas. non ten eatu r consilii
sui reddere rationem , quae solita est optim a sem per pro regnis, dom iniis et
subditis suis consulere, et tam en ad tollendum sinistram om nem interpretatio
nem M tas. sua p er vos nonnihil illis dnis. consiliariis declarari vult.
Sacra regia M tas. n o n eo est anim o inducta, ut subditis suis privilegia
sua cupiat im m inuere, quae subinde correspondentibus m eritis gratiam suam
augere consuevit. S ed quum pro hujusm odi m onetae cussione non laboravit
et ultro per illarum terrarum consiliarios suae Mti. sit oblata hocque onus in
se non m ediocribus sum ptibus suscepit, hujus regni et illarum terrarum Prussiae
m onetam concordavit, non vult du ran te suae Mti. prom isso tem pore illas socios
habere, sed subditos.
M tas. sua non parvam jacturam sustinuit in transcudendis Sw idnicensibus
et abrogatis in P russia m onetis, quo tem pore n o n anxie lab o rab an t civitates,
ut ferrent jacturae onus, ubi m agis auxilio o pus e r a t ; transacto vero nunc a b
rogationis tem pore, non videtur to t officinarum num erus necessarius.
Q uod autem denarios m inutos cudere sunt perm issae civitates, illud Mtas.
regia petitioni consiliariorum suorum annuendo adm isit, utpote q u o d declaratum
fuerit, denarios veteres alio m odo in civitatibus abrogari difficile esse interim ,
qu o novorum non sit copia.
E adem ratione perm issi sunt ad tem pus et solidi. Q uum autem Mti.
regiae p er consiliarios illarum terrarum declaratum sit, hujusm odi m onetae
satietatem esse supplicatum que, ut et regia M tas. et illustris dnus. dux in Prussia
ab hujus m onetae cussione, cujus satis m agna copia esset, cessare dignaretur,
an n u it sua M tas. non gravate et hoc idem civitatibus faciendum m an d at et vult
om nino habere, ut debitam et illae praestent oboedientiam .
D e grossis autem in civitate G danensi excussis tam etsi dni. consiliarii
istarum terrarum com m em oraverint in responso suo, ex proxim e praeterito
M arienburgensi conventu dato, adm issam esse in conventu M arienburgensi, pro
festo divi Stanislai anno dom ini m illesim o quingentesim o vicesim o octavo cele
brato, civitatibus cussionem grossorum et solidorum sub certis insigniis, ad id
tam en Mtas. regia consensum n unquam dedit, n eq u e illa civitas unquam grossos
excussit neque m edientes, etiam si et M tas. regia et praedecessores M tis. suae
reg iae m onetas cusserint. N on licuit igitur civitati G danensi sine Mtis. et om nium
consiliariorum suae Mtis. assensu cudere grossos sub im aginibus M tis. suae
praesertim . P osset enim contingere, q u o d ob hujus m onetae cussionem , quae
sine decreto regiae Mtis. et conventus regni generalis instituta est, totius m o
n etae P ruthenicae fieret abrogatio, sicut et L ituanicae et Sw idnicensi contigit,
et

353

et facile est intelligere, quae dam na et incom m oda non m odo illis terris, sed
etiam universis regnis et dom iniis suae Mtis. hinc em ergere possent.
His aliisque de causis et quod suae Mti. m onetae cussio ultro oblata est,
vult M tas. sua durante hoc tem pore m onetae cudendae socios non habere, sed
vult et m andat, ut interea tem poris om nes civitates m alleum reponant.
N eque potest per hoc derogatum videri privilegiis civitatum , quae Mtas.
sua huc inducta in hoc solum puncto quiescere vult ad tem pus.
Si vero denarii et solidi fuerint necessarii, M tas. sua vult de eisdem p ro
videre sub signis suae Mtis., ut sint receptibiles et in usum hom inum facilius
perveniant, neque dabitur novi alicujus consilii occasio. Exspirato vero tem
pore assignato, si m agis fuerit necessarium , de m oneta aliqua sua Mtas. per
consiliarios illarum terrarum opportune consulere dignabitur.
N eque necessarium censet Mtas. sua m etum aliquem praetexere. Novit
enim sua M tas., qua fide sint subditi suae Mtis. erga se, qui m etus si etiam
futurus foret, q u o d absit, non deerit Mti. suae consilium anim usque ino b o ed ien
tiam licentiosam m ature cohibere et delinquendi finem facere.
H aec dicetis sive ab initio sive in actionibus ipsis, ubi visum fuerit m agis
expedire, et om nino huc actionem om nem dirigetis, ut hujus tragoediae finis
aliquando habeatur.
Ceterum quum M tas. regia prospiciens periculis, quae terris istis P russiae
sub hac tem porum varietate contingere possent, retulisset ad conventum M arienburgensem proxim e praeteritum , videri sibi utile et necessarium , ut aliquid
pecuniae ab universis contribueretur, quae in aerario reponi et ad om nem in
gruentem necessitatem in prom ptu haberi possit, dom ini consiliarii om nes simul
cum nuntiis civitatum responderunt, grato anim o quidem se rationem praedictam
Mtis. su ae suscipere, deducere tam en ad effectum illam propterea non posse,
q u o d nuntii civitatum m ajorum , utcunque contribuendi rationem probarent,
consentire tam en in illam inconsultis m ajoribus suis noluerint.
Q uare, quum Mtas. sua ad praesentem conventum non dubitet civitatum
m ajorum nuntios plena super constitutione proposita habere m andata, hortatur
et m onet dom inos consiliarios sim ul cum reliquis ordinibus, ut eam , quam
M tas. sua prospicit, tem porum difficillimorum rationem habere velint et contri
butionem in om nes aequabilem constituere, qua futuris quibuscunque contin
gentibus malis se suaque in tuto conservare et vim inferre volentibus cum digni
tate resistere valeant.
E t quia M tas. regia nuper m agistrum officinae m onetariae G danensis cum
om nibus sociis et laboratoribus ejusdem officinae m onetariae Mtis. suae Thorunensis ad conventum tunc proxim e in terris P russiae celebrandum citare di
gnata est, om nes vero actiones in praesentem conventum sunt rejectae, accepta
inform atione ejusdem m agistri officinae m onetariae Mtis. suae, illud q uoque
negotium secundum justitiae exigentiam transigendum curabitis.

A cta T o m lcian a.

T o m u s XIII,

23

354

3 8 0 . H ieronim us Laski, palatinus Siradiensis,

Petro Tom icio, epo. Cracov., vicecancellario.
Teki Gorskiego, nr. 1520 (list oryginalny wlasnor^czny). Kod. Sap. VIII, 302.
Kod. Jag. nr. 308. Kod. Op. XIII, 156. Kod. Karnk. XIII, 156. Archiwum K rolewieckie
(odpis wsp61czesny z kancelaryi Szydtow ieckiego, udzielony ks. Albrechlow i pruskiemu).

Rme. in C hristo pater et dom ine, dom ine ac am ice honorandissim e. S a

lutem et servitiorum m eorum com m endationem . P aucis ea, quae hic habui
nova, duxi vestrae rm ae. D om inationi perscribere, ut et eorum , quae fiant, esset
certior et m eam in se propensionem hoc etiam parvo indicio vestra rm a. D o
m inatio cognosceret. D ieta Spirensis fuit n u lla; ad quam licet serm us. R om a
norum rex agendam advenisset, dum tam en nem o principum adfuisset, dem pto
palatino R heni electore, qui ex C olenberg Spiram duo b u s distabat m iliaribus,
ac episcopo Spirensi, ejus M tas. q u o q u e discessit jam q u e ad hodiernam diem
p ervenit ad conjugem suam , quae in Isbrug est, unde vestra rm a. D om inatio
ap u d se perpendere potest, q u a nunc facie sit G erm ania, quum in hac dieta
nihil boni sit constitutum . Helvetii pu g n aru n t pro religione, victoria ap u d R o
m anos m ansit. Luterani ducem C zw inglerium et bo m b ard as m agna suorum
strage am iserunt, qui ad vindictam novas colligunt vires. R om ani Helvetii
auxilia a caesare et rege F erdinando im plorant, quibus praeter b o n a verba nihil
concedetur. N am si aliquis horum principum praestiterit auxilia, statim liga
verbi dom ini insurgeret et esset crudelissim um bellum per totam G erm aniam .
Ita Helvetii soli inter se litem finient et erunt eorum m ala aliis in exem plum .
D ieta alia R atisbonam ad E piphaniarum festum indicta est, q u ae etiam
m ea et m ultorum sententia S pirensi erit similis.
Rex D aciae C hristiernus, collecta equitum et peditum m anu ac illa in
H ollandiam deducta, dum ibi classem a d trajiciendum habere non potuisset,
insoluto insalutatoque m ilite discessit. Exercitus autem illam totam provinciam
convertit in rapinam , quem caesar, ut pellere arm is posset, conscribit exercitum .
Principes autem lutherani tim ent, n e aliquo stratagem ate praevenirentur, et ne
caesar com positione facta cum illo C hristierni exercitu tenderet in illos, suntque
in arm is et sic tota G erm ania tum ultuat. Ad rem principis m ei su n t b o n a et
utilia haec praeludia, sed reipublicae christianae afferent procul dubio m agnum
detrim entum . M odonum dicitur om nino fuisse captum , sed an sit nostris p rae
sidiis m unitum , incertum , im m o dubium est.
D om inus S igism undus ab H erberstein est hic m ecu m ; tractavi cum hom ine
haec et illa pro concordia; longe m agis video esse inclinatos hom ines paci,
quam antehac.
R elinquo ac rem itto dom um m ajorem fam iliae partem , nam ex Lincz postis
utar, prim um que ad serm um . R om anorum regem curram in Isbrug et dem um
ad caesaream M ajestatem . Profecto res m ultum est difficultata tanta horum
principum distantia nec caret singulari adm iratione hic apud om nes, cur tam
repente rex F erdinandus se in Isbrug contulit. E go autem non m iror, quia
dum caesar longe ab Italia distet, alter frater ex alto et propinquo perspiciet
Italiam, sem per novis factionibus ferventem etc. D istent autem hi fratres q u a n
tum vis

355

tumvis a se longe, ero brevi apud utrumque et agam omnia omni sollicitudine
et, ut ajunt, usque ad sudorem.
Duces Bavariae miserunt oratorem suum ad principem meum, ut intellexi,
matrimonii causa. Rex meus omnino cupiet id matrimonium sororinae suae
deducere ad finem cum Bavaro, cujus desiderio si sermus. dnus. noster Polo
niae rex contraibit, videbitur sibi crudelis injuria, ut sanguis suus, quem in
m undo praeter hanc virginem nullum alium habet, daretur contra suum desi
derium, maxime autem hosti Frederico palatino, qui contra principem meum
egit, scripsit et locutus est m ulta; ivit autem ad principem meum hac de re
a Bavaris Gaspar Winczer, magni nominis in Germania miles. Haec etiam ob
id scripsi, ut vestra rma. Dominatio cogitaret super hac materia.1)
Domini Sigismundi sententia est, ut omnino absque multorum oratorum
coetu concordia sit Cracoviae, principibus non longe ab illa distantibus etc.
Commendo cum his servitia mea vestrae rmae. Dom inationi illamque ve
hementer rogo, velit, me et domum meam sacrae regiae Mti., domini nostro
clementissimo, diligentius commendare. Ex Crembs, ultima Octobris anno
domini 1531.
Ejusdem vestrae rev. Ptis. servitor Hieronimus de Lasko etc. manu propria.
Domino meo illri. Cracoviensi castellano, rogo, praesentes participare velit, ne
sua Dtio. crederet, me sui fuisse oblitum.2)

381. Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r eg i Poloniae.
Archiwum W ied en sk ie (minuta).

Ferdinandus etc. serenissimo etc.

Scripsit ad nos egregius Caspar Mathyeyowsky, se ex jussu et voluntate
Serenitatis vestrae secundum capitulationes inter nos et eandem habitas venisse
Strigonium cum equis viginti et ab eo tempore, quo illuc venit, conventionem
super stipendio suo a consiliariis nostris bellicis nullam habere potuisse, seque
id Serenitati vestrae denuntiasse, et tandem abire velle; cui statim respondimus,
nos aliud conjicere non posse, quam cum eodem Caspare, prius quam ex Sereni
tatis vestrae regno Poloniae digrederetur, de stipendio suo fuisse transactum et
conclusum idque nos gratum habuisse et superinde quod ei debebatur, exsolvi
jussisse; sed si in eo quid esset, quod sententiae suae aut conclusioni factae
non responderet, nos curaturos, ut de eo, quod desideraretur, contentus redde
retur. Quoniam vero per nos illi non licet discedere neque alium loco suo
sufficere aut surrogare possumus, nobis ideo persuasum habuimus, illum mutata
sententia mansurum neque de repente discessurum, Serenitatem ideo vestram,
cujus interest, iis pro sua in capitulationes initas cura providere, hortantes
affectuosius, ut m odo quo potest meliori curare et efficere velit, quod iis ita
eoque modo occurratur et remedium apponatur, ne defectus aliquis inde nasca
tur aut oriatur, id quod eandem haud dubie facturam esse confidimus. Quae
felicissime valeat. Datum Inspruck ultima Octobris 1531.
*) Caty ustt;p pow y 2szy opuszczony jest w odpisie udzielonym przez Szydiow ieck ego ks.
Albrechtowi pruskiemu. *) Dopisku tego niem a ani kodeks Sapie2yriski ani Jagielloriski.
23*

356

3 8 2 . Sigism undus primus, rex Poloniae,

A ndreae de Tanczin, palatino C racoviensi,
ac B elsensi, Chelm ensi e t R athnensi capitaneo.
Kod. Jag. nr. 305. Kod. Op. XIII, 173. Kod. Karnk. XIII, 175.

Magce. sincere nobis dilecte. Accepimus litteras Sinceritatis tuae, quibus

nos certiores facit de retentis in Crasnystaw mercibus Andreae Carcocandillae,
mercatoris Graeci, propter transgressionem vectigalis seu thelonei in Belsz non
soluti, et simul a nobis rogat, ut aliquem nomine nostro istuc ad conspiciendas
merces, a quibus vectigal solvi debeat, mitteremus. Nos, quod ad transgres
sionem attinet, ita Sinceritati tuae committimus, ut illam fraudi Andreae Graeco
praedicto esse non permittat. Nam quod nos illi semel per litteras nostras in
vectigalibus ad intercessionem imperatoris Thureorum condonavimus, id illi
integrum et inviolatum praestare volumus. Ceterum in conspiciendis rebus,
quum neminem habeamus, cui plus in ea re, quam Sinceritati tuae fidere de
beamus, illi ipsi eam facultatem concedim us: ut res et merces Andreae prae
dicti conspiciat illasque aestimet, tem pore suo nobis aestimationis factae et com
pensationis rationem redditura. Quae bene valeat. Datum.

383.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Illustrissime princeps domine, domine mihi favorabiliter gratiose; vestrae

ill. D. secundos successus in omnibus ex animo precor. Illustrissime princeps,
nihil est in praesentia in regia (scii, curia), quod ill. D. vestrae scribi possit
praeter ea, quae mihi dominus Sigismundus ab Herberstein et alii scribunt.
Quorum ill. D. vestrae exempla his inserta mitto. Quae de Thureis ex Ger
mania scribunt, confirmare non audeo, siquidem hic de his in nostris partibus
penitus nihil certi habemus. Comitia generalia regni Cracoviae pro festo sancti
Nicolai proximo indicta, puto jam vestrae ill. D. non incognitum esse. Domi
nus palatinus generalis terrarum Russiae, regni exercituum dux, gener meus
charissimus, propediem hic in regia constituetur simul cum tormentis, quae jam
quatuor miliaribus a Cracovia in certo pago meo sunt, et ceteris manubiis.
Alia, quae vestrae ill. D. scripturus essem, in praesentia non habeo. His eam
sanam et incolumem dominus deus in multos annos servet. Secunda Novem
bris anno domini MDXXXI.
Christophorus a Schidlovietz, castellanus
et capitaneus Cracoviensis, regni Poloniae cancellarius,
vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, manu sua.

357

3 8 4 . P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M. D rzew icki, archiepo., leg a to , primati.
Kod. Sap. XVII, f. 415.

Rme. in Christo pater et dne. major honorandissime. Etsi multos esse

non ignorem, qui ex hac provectione Ptis vrae. rmae. ad amplum et locu
pletem archiepiscopatum aliquod sibi promittentes emolumentum concurrent
apud illam, certatum de praefecturis et aliis officiis, quibus tenuitatem suam sub
levare possent, quia tamen inteliigo locum in hac parte etiam habituros gentiles
Ptis. vrae. rmae., ex illis unum N. Czolek, hominem virtute militari clarum et
industrium, plurimum illi commendo et simul rogo, ut inter ceteros, quorum
commodis consulere volet, illius non postremam rationem habere velit, quod
ille sua servitute et militaribus officiis promereri sem per P(i. vrae. rmae. curabit.
Cujus ego me benevolentiae commendo et felicissimam esse atque diu recte
sanam vehementer desidero. Dat. Cracoviae, die sexta Novembris 1531.

385.

Bona, regin a Poloniae,

Joanni D antisco.

Bibi. ks. Czartor. kod. 284, nr. 61 (odpis).

Reverende in Christo pater, sincere nobis dilecte. Habuim us litteras Stis.

tuae datas ex Bruxellis secunda mensis Octobris, quibus scribit, se ex litteris
magnifici Ludovici Aliphii, secretarii et oratoris regii ac nostri, intellexisse, quod
negotium nostrum Montis Serici tametsi tractari coeptum sit, officiales tamen
regni Neapolitani aliis caesaris negotiis se excusare, dicentes, se nihil in eo
negotio facere posse sine prorege, quem exspectant. Miramur, unde ea varietas
scriptionis oborta sit, nobis siquidem scripserat antea, finem hujus negotii nostri
jam tandem sine omni mora futurum, cujus rei causa Neapolim se iturum ajebat. Scribimus nunc illi, ut, quid in causa sit, nos e vestigio reddat certiores
et causam remis velisque ad portum optatum traducere contendat, et forsan in
hanc diem aliquid boni confectum est. Gratum autem nobis est, quod Stas,
tua litteras a caesarea Majestate obtinere satagat ad concilium collaterale, ut
hoc negotium absolvant; eas expeditas mittat Stas, tua, sicut pollicetur.
Dohanam et illas summas rebellium nunc missa facimus, licet de iis ante
hac nobis Stas, tua meliorem, quam que nunc, spem dederat. Montem Sericum
primum nobis reintegrare obtineat, deinde Dohanae et summarum, rebellium
pro industria sua curam habebit, aut unius horum duorum. Carducium forsan
penuria expensarum Neapolim profectum esse, cognovimus ex litteris Stis. tuae.
Quid agat Scipio et quom odo res suas confecerit, quandoque abierit, significet
nobis Stas, tua, ut solet.
Quod alios sexingentos ducatos auri Stas, tua a Velseris non acceperit,
nos libenter audimus, nec enim omnino licuisset neque id unquam de tua Ste.
certo nobis pollicebam ur; hos autem sexingentos, quos ex gratia nostra pro
tua Ste. Velseris nos soluturas submisimus, scribit nobis magnificus Ludovicus
Aliphius, scribit etiam et thesaurarius, noster, jam solutos esse, quod etsi ita
factum

358
factum esse nihil addubitemus, quum isti nobis non nisi vera, uti par est, scri
bere soleant, tam en ea in re et adhuc scribemus illis.
Falso quidam rebus nostris infesti magnificum Ludovicum Aliphium calumniant, non enim is adeo ingenii imbecillis est, vel petulantis, qui ea, de quibus
illum insimulant, facere d e b e at; talis nunquam cognitus erat. Propterea gratum
nobis est, quod Stas, tua illum excusaverit; idem semper, quotiens opus fuerit,
ubique faciat, diligentissime hortamur. Nos autem de iis omnibus ab ipso
Ludovico Aliphio responsum exspectamus.
Confiscationem honorum Nicolai Maria de Lambert, in crimine laesae
Majestatis condemnati, magnificus Ludovicus Aliphius impedit non propter com
modum nostrum, quandoquidem restituta inde uxori dote, vix nobis trecenti
ducati cedere possent, bona enim universa vix ad duorum milium summam
ascendunt. Sed igitur de immunitate privilegiorum nostrorum, in quorum paci
fica possessione et usufructu tam illustrissima bonae memoriae mater nostra,
quam que nos hucusque fuimus, quae si in hoc minimo infringerentur (quod
absit), in similibus et majoribus postea non observarentur, quod quam que in
felix et iniquum foret, nemo est, qui non videat. Quare Stem, tuam hortamur,
ut modis om nibus adnitatur, ne id deducatur in effectum, quod officialcs, ut
credimus sine scientia et voluntate caesaris, adversum jura nostra facere student
in praejudicium et ignominiam nostram.
Scribit nobis Stas, tua, cupere illustrem dominum Ferdinandum Gonzaga
a nobis pelles sabellinas habere. Misissemus grato animo plura, quam ipse
postulasset, sed nescit Stas, tua, quom odo ipse se erga nos gesserit in statu
nostro Barensi, nuper tempore belli, non ut affinis, sed velut inimicus noster;
longe aliud conjunctio nostra requirebat et hoc voluimus, ut Stas, tua illi dicat,
ne nos ignorare arbitretur. Ejus tamen fratri domino duci M antuae et matri
ac sorori misimus antea libenter equos, sabellos et armelos (? armillas) etc.
Q uod nobilem juvenem Nico. Myszcowski nostra causa reverendissimo
domino cardinali Leodiensi dederit et commendaverit, gratum nobis est. M ere
bitur id ipse et cum patre amicisque suis Sti. tuae, quae valeat et negotiorum
nostrorum curam habeat. Datum Cracoviae die VIII Novembris anno dni. MDXXXI.
Bona regina sr.

386.
Joann es D antiscus
Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Archiwum W iedenskie (list orygin. wfasnor^czny).

Sacratissima regia Majestas et domine dom ine clementissime.

Humillimam servitutis et devotionis meae commendationem. Scripsit mihi
8 . Octobris praeteriti ex arce Strigoniensi generosus et strenuus miles d. Caspar
Mathyeyowsky, quodsi Spirae apud s. Majestatem vestram agerem, ut apud
eam intercederem in his, quae stipendium ejus spectant, in quo 12 equites et
8 equos currus trahentes alit, declaravitque mihi per litteras suas, quod quum
sic in arce Strigoniensi tribus ferme mensibus immoratus fuisset in gravissima
omnium

359

om nium rerum penuria et 700 ducatos suos aureos exposuisset requisivissetque saepius consiliarios bellicos s. Majestatis vestrae, ut aliquam conventionem
de stipendio secum facerent, nihil in his tribus m ensibus ab eis obtinere p o
tuisset; illos tamen tandem per litteras suas ad praescriptum equorum num e
rum centum dumtaxat flor. Renenses sibi assignasse, cum quibus nequaquam
se sustinere posset esseque in ea arce quosdam milites Hispanos, quorum unus
quolibet mense tantum acciperet, solverentur et illis ab illustri domino Saxoniae
duce in Strigonio et W issegrad constitutis, cuilibet ad tres equos 136 flor, quo
libet mense. Unde me rogavit, ut hanc indignitatem et detrimentum ejus in
notitiam s. Majestatis vestrae perducerem, quam humiliter rogo, velit hujus
boni militis, quem domui Austriae semper addictum cognovi, clementiorem
habere rationem et jubere, ut quamprimum illi pro numero equorum suorum
satisfiat, utque ei honestiori et commodiori stipendio provideatur, praesertim in
tanta, ut scribit, omnium rerum penuria; sin vero, saltem ei, quod optat, facul
tas abeundi concedatur. Hoc, quemadm odum ille a me postulavit, ex consilio
magnifici domini Vilhelmi de Rogendorff s. Majestati vestrae significandum
duxi, cui supplico, ut id bono sic a me animo scriptum boni consulere et me
cum omni eo, quod possum, humillime commendatum habere dignetur. Chri
stus Dominus noster s. Majestatem vestram quam diutissime sospitet et pro
speret in omnibus. Ex Bruxellis Brabantiae 10 Novembris anno Domini MDXXXI.
Sacratissimae Majestatis vestrae regiae humillimus capellanus
Joannes Dantiscus, episcopus Culmensis,
serenissimi Poloniae regis orator, m anu propria.

3 8 7 . Petrus Tom icki, episcopus Crac., vicecancellarius,

Stanislao Tom icki, castellano C alissiensi, Pisdrensi
e t C oninensi capitaneo.
Teki G 6 rskiego, nr. 1538 (minuta vvlasnor^czna Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 307.
Kod. Op. XIII, 167. Kod. Karnk. XIII, 169.

Magnifice domine, frater germ ane charissime. Proficiscentem istuc hunc

puerum nostrum Nicolaum Cothwicz noluimus illum vacuum litterarum nostra
rum ad vos dimittere, quibus vos salutamus faustaque ac felicia omnia vobis
precamur.
Putamus vobis non esse incognitum, patruum nostrum dominum Hieronimum Mossinski periclitatum esse in justitia sua et bonis sibi per matrem
suam legitime donatis et inscriptis ob falsas litteras, quas nepotes sui ex sorore
Mijemsczii1) producere in judicio regio non sunt veriti. Quum enim aliter ei
eripere eadem bona, ad quae dudum aspirabant, non potuissent, confinxerunt
cum suis consultoribus manifeste falsas litteras et jurarunt, illas esse justas et
quod ex libro terrestri Piotrcoviensi emanarint, quod totum est falsissimum.
Quare ut ejusmodi malis artibus occurratur, quae plerosque homines deducere
posthac
) W kod. Opal. byio pierw otnie M io m s c z i; n iew qtp liw ie M ijom scy z M ijomic w Ostrzeszowskiem -

360

posthac possent ad magna et gravia pericula et damna, suggeratis aliquibus

amicis nostris communibus, ut tam magnam audaciam malorum hominum in
conventu Sredensi proponant efficereque curent, ut detur in mandatis nuntiis
huc ad generalem conventum mittendis, quo petant simul cum aliis nuntiis
terrestribus, ut tam noxiae rei in Republica modis opportunis consulatur, ne
in posterum fiat a malis hom inibus in damnum et perniciem bonorum. Bene
valete. Cracoviae die XV Novembris 1531.0

388.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.

Archiwum K rolewieckie (list orygin. pisany przez sekretarza W loszka, z wfasnor^cznym

podpisem kanclerza).

Illustrissime princeps et domine, dom ine favorabiliter gratiose. Post servi

tutis meae commendationem. Veniens huc dom inus Shleinicz, obtulit mihi
primum litteras ill. Dominationis vestrae, quibus scribit se benivolenti animo
suscepisse excusationem meam, quod illius nuntium tam diu retinuerim. De
mum Mti. regiae gratias agit, quod benevolentiam et diligentiam ill. D. vestrae
in hoc negotio gratioso anim o suscipiat; eam i. D. vestrae gratiarum actionem
sacrae regiae Mti. suae nom ine ill. D. vestrae declaravi et servitia ejusdem in
gratiam omnibus Mtibus. secundum voluntatem et desiderium ill. D. vestrae
commendavi. Suae Mtes. more solito tam propensam exhibitionem ill. D.
vestrae benigno animo susceperunt. Postremo persuadet mihi et adm onet me
ill. D. vestra, qui diligenter et caute super hac re procederem, hominem bene
et humaniter tractarem, tanquam eum, ex quo multa magni momenti negotia
essem intellecturus, plura denique perstringit ill. D. vestra, quae quoniam optime
intellexi, non opus censeo ulterius prosequi. Illustrissime princeps, quum do
minum Shleinicz ad me vocassem, acceptis et lectis litteris ill. D. vestrae, egi
cum eo de processu n e g o tii; molestum tamen mihi et illi valde erat, quod ipse
mecum polonico, ego vero cum illo germanico, ita ut decebat, serm one con
ferre non p o tui; locuti enim sumus bis alemanice, unde ego illius proposita
primo congressu non abunde percepi, ipse etiam meam relationem non bene
intellexit. Postero tamen die ea diligentia invicem egimus, quousque hoc statui
mus, quod ipse vadit ad dominum Rechembeck'-), cui debet statum et condi;
tiones hujus negotii diffusius aperire, et ille huc veniens copiosius cum mihi
tum regiae Mti. denuntiabit, qualis debebit esse hujus negotii processus. Grato
animo regia Mtas. accepit domini Shleinicz propensionem inserviendique ejus
studium comm endavit; proinde libenter ea, quae cum eo egi, ex me audivit.
Quo factum est, ut eum parvo m unere sua r. Mtas., ut ill. D. vestra etiam con
suluit, fuerit prosecuta, misit enim ei opera mea centum florenos numeri et
monetae
') W kodcksie O palinskiego jest dopisek pochodzqcy niew qtpliw ic od St. G orskiego: Hic
malus dolus factus est per Andream de Thanczin, palatinum (?Lublinensem), dictum Pam pck,
hom inem juris peritum ad summam injuriam hominum, et per ejus procuratorem Scbcstianum
Braniczki, qui postea in secretarium regium susceptus et referendarius crcatus, ad cpiscopatum
Ppsnanicnsem evectus e st opera Bonae reginae.
Rechcnberg.

361
monetae polonicalis pro viatico, praeterea ei gratiam et clementiam suam regiam
in posterum obtulit. Ego etiam, ut benevolentiam meam facerem testatiorem,
parvo munere eum, nempe 18 ulnis adamasci nigri boni pro vesti adfeci. Ita
que gratiose a rege, a me vero humaniter tractatus et expeditus discessit.
Quando vero huc venit, quando et quom odo me accedebat, ne longiore scrip
tione i. D. vestram detineam, hic puer abundius est ill. D. vestrae dicturus.
Illustrem dominum campiductorem regni, filium meum amantissimum,
verbis ill. D. vestrae salutavi, benevolentiam et gratiam in eum ill. D. vestrae
exposui; gratissimo vultu excepit sua ill. Dominatio et ea, quae ex litteris ill.
D. vestrae suae Dtioni. retuli et litteras illas humanissimas, quibus ill. D. vestra
aeque suam in illius ill. D. et me gratiam testari ac suae ill. Dtioni. de insigni
victoria congratulari solita est. Quare agit et habet sua ill. Dtio. immortales
gratias ill. D. vestrae cupitque una mecum pronis suis servitiis referre; prae
terea rogavit me, ut ego potius ad ill. D. vestram intercederem, quo eam ill.
D. vestra non solum singularis et obsequentissimi amici, sed etiam fratris loco
suscipere et perpetuo habere dignaretur. De tormentis in proelio Moldavico
acceptis locutus sum cum regia Mte.; suae Mti. nomine ill. D. vestrae de ea
felicitate congratulatus supplicavi, dignaretur unum illorum in monumentum et
perhennem memoriam hujus om nibus saeculis memorandae victoriae ill. D.
vestrae et ejus inclitae domui concedere. Sua Mtas. gratiosam se praestitit
dixitque, ei se libenter hac re tam exigua velle gratificari. Sed quia commisit
sua Mtas. omnia tormenta illa hic in arce Cracoviensi sub palatio suo regio
locare, ut ita posita per spatium istius conventus futuri manifesta in honorem
suae Mtis. ab oratoribus et hominibus extraneis conspicerentur, post exspira
tionem conventus facile ill. D. vestra voti sui compos efficietur. De publicis
vero rebus ad alias litteras ill. D. vestram relego, ex illis enim, quae nunc acta
hic sunt et aguntur, cognoscet. Quamobrem me, servitutem meam, conjugem
et liberos meos favori et gratiae ill. D. vestrae et ejus illmae. consortis quam
diligentissime commendo, quas, ut Deus optimus maximus diu et feliciter do
minantes in nosque clementes conservet, cum consorte et liberis vehementer
exopto. Datum Cracoviae 16 Novembris anno domini M 0DXXXr'.
Cristoforus de Schidlowiecz, castellanus
et capitaneus Cracoviensis ac regni Poloniae cancellarius.

389.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny wlasnor^czny).

Illustrissime princeps domine et dom ine mihi favorabiliter gratiose, post

servitiorum meorum commendationem. Inprimis rogo vestram ill. D., non digne
tur imputare mihi, quod ad omnia, quae mihi vestra ill. D. manu sua dignata
est scribere, etiam manu mea non rescribo. Certe, illme. domine, non ex alia
causa hoc fit, quam quia nunc non sum bene dispositus in sanitate jam a dua
bus ebdom adis; tamen iste meus Wloszek, qui est bene notus vestrae ill. D.,
qui

362

qui est meus juratus, immo strictissime juratus, istius est manus in isto rescripto
ad litteras de manu vestrae ill. D., tamen ille penitus nihil scit, quid agitur et
de quo sit ista tragoedia, neque unquam sciet etc.
Tamen hoc mihi videbatur utique vestrae ill. D. manu mea notificando
ascribi, quando ego bis sum locutus et hoc in nocte cum domino Szlaynycz;
non potuimus se bene invicem intelligere, prout latius de isto negotio vestrae
ill. D. describo manu Wloszek et qualem modum invenimus et in quo tandem
finaliter constituimus, hoc est in domino R achem berkJ) etc.
Tamen quamvis ego sibi non omnia intelligere potui, tamen prout intelligere
potui et quod me terruit, quod magna, immo maxima proponunt, immo im pos
sibilia, ita quod etiam ego non praesumsi, de talibus etiam minimam m entio
nem coram rege facere, ne majus hoc negotium inficeremus, quam proficere
mus etc. Potius volui coram Mte. regia dicere, quod non potui eum bene
intelligere et quod jam melius est exspectare dominum Rachenberk, quam de
berem ea dicere, quae ab eo audivi; et quando Rachemberk veniet, tunc in
isto negotio ita procedemus, prout melius fieri poterit. Q uod ego etiam Szlay
nycz ita, ut scivi, in almanico dixi, quod illa, quae proposita sunt, impossibilia
sunt, et quod aliquem alium modum quaererent colloquendo cum Rachemberk
faciliorem, quam iste, quia sibi dixi, quod dom inus Rachemberk bene est ex
pertus et omnem practicam scit in isto negotio etc. Ipse etiam ad haec an
nuit etc., domino etiam Rachemberk brevissime ad hoc propositum in avisamentum m anu mea obscure scripsi etc., ista volui breviter in avisamentum vestrae
ill. D. notificare. Quid ulterius erit et praesertim quando dom inus Rachemberk
veniet, omnia erunt nota vestrae ill. D.; in mea opera in isto negotio nihil
deerit tanquam in illo, qui hoc ita libenter videret, ut hoc negotium bonum
et optatum finem acciperet, ut nihil libentius; vestra etiam ill. D., rogo, non
cesset ex parte sua operam et diligentiam, prout incepit, facere, tam quam opti
mus cristiamus, in quo ego nihil dubito, sed illme. princeps, si non m utabunt
propositum, tunc ego nescio, quom odo sperare deberem, quod maxime ex hoc
dolerem, si ista res suum progressum non deberet habere etc. Tandem me
una cum fidelibus servitiis meis vestrae ill. D. et illmae. dom inae consorti
vestrae ill. D., dominae meae gratiosae, una cum tota domo mea unice com
mendo, tamquam dominis meis gratiosis. Datum Cracoviae, 16 Novembris 1531.
Vestrae illmae. D. totus servitor et frater
Cristoforus de Szydlowiecz etc. manu sua.
Na odwrotnej sironie rejkq Stan. W loszk a: Ad manus proprias.

390.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list orygin. z wtasnor. podpiscm ).

Salutem et fidissimorum obsequiorum nuncupationem. Illustrissime prin

ceps et domine, domine frater m ajor colendissime ac honorandissime. Ita me

Deus
) Rechenberg.

363

Deus juvet, feci omnem diligentiam in causa limitum inter Magnum ducatum
Lituaniae et ducatum Borussiae vestrae illustrissimae Dominationis. Sacra Mtas.
regia mandavit datis litteris dominis commissariis suis, ut illmam. Do. vestram
certiorem faciant, quo videlicet tem pore in loco limitum cum suis testibus con
stitui debebit. Nam et illi indubitanter 'pro eodem tem pore cum suis hom ini
bus constituentur. Interea vero temporis, ut sic illa bona maneant, de quibus
est controversia, usque ad litis decisionem. Ego libentissimo atque gratissimo
animo optavissem in hac causa inservire vestrae illmae. Do., sed Mtas. regia
omnia referre dignata est in cognitionem et decisionem judicum commissariorum.
Agit autem et habet mihi gratias illma. Do. vestra de novis communicatis.
Non est novum, quae est ejus hum anitas et benignitas illmae. Do. vestrae, ut
vel minima officia in gratiam ejus praestita maximi faciat. Optarem, ut in ob
sequiis meis nihil desideraret illma. Do. vestra.
Ad praesens apud nos nulla nova sunt, nisi quod charissimus filius meus,
dominus comes a Tharnow, salvus et incolumis ex castris huc rediit cum bombardis vexillisque, Moldavo hosti nostro ereptis. Exceptus est a principibus
nostris ea clementia et gratia, qua tantus vir dignus erat. Exceptus item summa
gratulatione a senatu et a dominis tam spiritualibus quam (ut vocant) saecu
laribus om nibusque ordinibus hujus urbis. Postridie autem adventus illius do
mino Deo magna religione ac devotione gratiae actac et vexilla in templo
majori posita sunt.
Militem autem mercenarium in certis et securis locis posuit, sic tamen,
ut uno die omnes simul convenire armati possunt. Sunt eorum ad quinque
milia. Hii ex m andato et praescripto domini comitis novem excursiones in
Moldaviam fecerunt et omnibus illis vicibus praeda onusti salvi et incolumes
redierunt nec viderunt adversum se gladium eductum. In quo nos divinam
misericordiam laudamus et benedicimus.
De conventu in hac urbe pro festo sancti Nicolai indicto ex proximis
litteris meis illma. Do. vestra accepit.
Orator caesaris Thurearum intra hos paucos dies hic constituetur; puto,
illum huc in re Moldavica venturum.
Ante paucos dies scripsit Majestati regiae dominus episcopus Culmensis
ex aula caesaris, ut Christiernus, rex Daniae exui, collegisset vim gentium, ut
repeteret regnum, ex quo ejectus e st; quom odo autem illi successit, in hoc
illma. Do. vestra ex litteris domini Laski accipiet; quarum exemplum hiis adnexum mitto, quanquam Gdanenses secus huc scripserunt.
Quod autem alias res illmae. Do. vestrae per dominum Nipczicz propo
sitas et illam apologiam attinet, de hiis nolo longa scriptione uti, sed refero
me in litteras regias et etiam ad litteras praedicti domini Nipczicz. Interfuit
ipse om nibus rebus illmam. Do. vestram attinentibus, quum videlicet in consilio
agitabantur, audivit et intellexit omnia. Ipsemet describet illmae. Do. vestrae,
quo in cardine ipsae illae res vertuntur.
Illustri dom ino comiti a Tharnow declaravi vestrae illmae. Dominationis
erga illum animum, de quo est tam gratissimus, ut id nullis verbis explicari
potest.

364

potest. Ego autem ago et habeo illmae. Do. vestrae ingentes gratias, quod
dignetur eum virum tanta clementia prosequi. Dabimus ambo omnem operam,
ut omnes cognoscant, nos hujus clementiae ill. Do. vestrae esse gratissimos.
Commendamus nos ambo illmae. Do. vestrae, quam optime ac felicissime cum
clarissima dom ina conjuge et dulcissimis liberis valere desideramus. Datum
Cracoviae feria quinta proxima post festum sancti Martini episcopi anno D o
mini MDXXXI0.1)
Christophorus de Schidlowiecz, castellanus
et capitaneus Cracoviensis ac regni Polonie cancellarius etc.,
vestrae illmae. D. 'totus servitor et frater, manu sua

391.

Joannes Tarnow ski, palat. R ussiae, campiductor,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolewieckie (list oryginalny).

Illme. princeps et domine, domine colendissime. Post commendationem

meae gratuitae servitutis ac prompti semper ad omnia vestrae illmae. Dom ina
tionis studii et desiderii. Habui litteras vestrae illmae. Dtionis., eo quidem gra
tiores mihi ac jocundiores, quia et ubertim nec quaesito argum ento scriptae
erant, sed ab animo (ita enim habeo persuasissimum) plenissimo erga me amoris
et candoris cum declaratione, plus quam pro meis meritis, propensionis in me
vestrae illmae. Dtionis., in me, inquam, eum hominem, cui satis fuerit, si vestra
illma. Dtio. dignabitur grata acceptaque apud se habere mea obsequia, quae
posthac nunquam defutura polliceor. Nam quod ad me attinet, felicissime
mecum actum esse reputabo, dum, quod me summis vigiliis conatibusque am
bire oportuit, gratiam videlicet et amicitiam Dtionis. vestrae illmae., ea mihi
ipsa obvia est, hoc est, ultro benigneque mihi offertur ab illma. Dtione. vestra,
ita vicissim' animato, quia eandem semel nactus, dabo operam, ut semper dein
ceps obtineam, ita ut semper gliscat et decrescat nunquam. Quod vestra illma.
Dominatio amantissime mihi gratulatur, feliciter me fuisse defunctum munere
meo in bello proxime cum Walachis gesto, non reperio, quas illi pro tanta in
me benivolentia grates gratias referam, homo praesertim nihil de vestra illma.
Dtione. meritus. Ita est, ut scriptum sibi fuisse significat vestra illma. Domi
natio; haud m agno utique negotio confectum est, deo propitio, quatuor inter
se dierum intervallo duplex, idem et atrocissimum proelium, utrobique stante
a nobis victoria, quam ego deo optimo maximo acceptam refero. Deinde etiam
non minimum tribuo auspiciis felicitatique serenissimi domini regis nostri. Vestrae
autem illmae. Dom inationi habeo, ago immortales gratias, quae praeterquam,
quod mihi in suis ad me litteris multa tribuit, pluribus me ornans verbis, sedetiam longe majora in imposterum om inatur precaturque et quod ego ex rebus
om nibus plurimi facio, singulari quodam affectu profitetur se vestra illma.
Dominatio, quandoque oppositurum esse suum, illud vere heroicum corpus pro
meo corpore. Quod rarissimum inter homines exemplum rara paucorum in
...................................................
amicitia
') D. 16. 11. 1531.

365

amicitia singularis fides memorandum mortalibus reliquit, id quod jam inde

mihi capessendum est et amplectendum. Itaque omnia jam citra exceptionem
invicem me vestrae illmae. Dominationi debere profiteor et post omnia spiri
tum hunc et vitam, sicubi usus evenenerit, devoveo, deponendi ad arbitrium
vestrae illmae. Dominationis. Fateor etiam, prior merito occupare (?) debui scri
psisse ad vestram illmam. Dominationem de hiis omnibus, quae ad m e ipsa
non officiosissime solum, sed etiam amicissime perscripsit; sed quantum non
defuit mihi neque studium neque animus, ita non suppetebat facultas et otium
diversissime mihi tunc occupato, ut fit plerumque post conflictus aliis super
alia ingruentibus rebus. Itaque rogo, boni consulat vestra illma. Dominatio
non meam negligentiam, sed tot impedimenta, non enim deliqui incuria, sed
potius loci distantia fuit in culpa et indigentia nuntiorum. Dixit mihi illustris
simus dominus castellanus Cracoviensis, amantissimus socer meus, id quod ego
insuper pro rebus omnibus maximi reputo, et litteras vestrae illmae. Dom ina
tionis ad se mihi legendas dedit, in quibus rursus vestra Dominatio illma.
mihi plurimum deferens, sibi me et suis adnumerari cupit, nomine certae cogna
tionis. Ego vero adeo mihi nihil assum ens earum rerum, quae majoris sunt
momenti, gestio vel minimus reputari inter servitores vestrae illmae. Dom ina
tionis, quem inde semper jam vestra illma. Dominatio experietur, suos omnes
nutus ac renutus sedulo observantem, quam valere ex animo opto diu et per
petuo incolumem. Ex Cracovia die 17 mensis Novembris anno domini MDXXXI.
Ejusdem vestrae illmae. D. servitor
Joannes, comes in Tharnow, palatinus
Russiae et exercituum regni Poloniae capitaneus.

3 9 2 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Barnimo, Stetin en si, Pom eraniae, Cassubarnm, Slavorum etc.
duci e t principi R ugiae.
Teki G orskiego, nr. 1535 (minuta z poprawkami Tom ickiego.) , Kod. Sap. VIII, 310.
Kod. Jag. nr. 30'-. Kod. Op. XIII, 171. Kod. Karnk. XIII, 173.

Illustris princeps et dom ine nepos charissime. Gratissimum et com m en

datum est apud nos studium et officium Illustritatis vestrae, quod in atterenda
opprim endaque furum, praedonum et grassatorum licentia in suis terris dili
genter et industrie praestat. Hac enim ratione et mali a nocendo absterreri et
boni in libertate societatis hamanae, quae tuta esse debet, conservari facile po
terunt. De nostro etiam Draimensi praefecto, nobili Joachim o A cm er1), non
mediocriter contenti sumus, quod noxios homines prehendat. Sed illud rursus
non sine gravi displicentia in illo ferimus, quod alterum de captis praedonibus,
videlicet Michaelem Popielowski, extra illud Drahimense territorium ad terras
Illustritatis vestrae recipi permiserit. Quum tam en praeter scientiam nostram,
id quod noluissemus, de uno contigit, de altero id minime fieri permittemus.
Ipsa enim Illustritas vestra judicare potest, quam non conveniat nobis ex mul
tis rationibus maleficos hom ines deprehensos e regno nostro in alterius dom i
nium
1) Kod. Op. A c z m e r .

366
nium ad supplicium dare Quod vero ad alios praedonicae infamatos attinet,
quibus Illustritas vestra censet, multum et longum nimis publicae fidei seu salvi
conductus tempus per nos datum esse, statuere nunc aliquid certi non potui
mus, quum omnia negotia, quae juris sunt, ad conventum regni nostri pro festo
sancti Nicolai proximo hic Cracoviae celebrandum rejecimus. Verum quum
hic illi ipsi infamati, quibus dies est statutus ad se expurgandum, coram nobis
comparuerint et nos de illorum castigatione atque aliis rebus publicis simul
cum consiliariis nostris agemus, id etiam inter cetera ad illorum consultationem
referemus, et quicquid de minuendo salvi conductus tem pore nobis et eisdem
consiliariis nostris tum videbitur, exsequi simul illud et Illustritati vestrae de
clarare curabimus. Quam interim bene valere et felicem esse optamus. Datum
Cracoviae, die 22 Novembris anno dni. 1531, regni nostri anno XXV.

3 9 3 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Joachim o, m archioni Brandenburgensi, electori.
Kod. Sap. VIII, 311, Kod. Jag. nr. 307. -

Kod. Op. XIII, 172. Kod. Karnk. XIII. 174.

Illustris princeps et domine, affinis noster charissime. Accepimus litteras

Illustritatis vestrae, quibus et nostris prioribus de negotio praedonum scriptis
respondet et de equitatu illo, circa fines regni nostri congregato, aliam rationem
explicat, quam quod nobis dicti erant, animo invadendi negotiatores homines
societatem inivisse. Quae res est nobis non minus grata, quam id est jucun
dum, quod ex hac congregatione mercatores ad communem hominum usum
negotiantes nihil damni in rebus suis susceperunt.
Ceterum et illud nobis vehementer in litteris Illustritatis vestrae placuit,
quod in terris suis se curaturam pollicetur, ne quid periculi et damni a prae
donibus quibusvis mercatoribus intendatur. Quo officio Illustritatis vestrae nos
quoque invitati, etsi antehac praedonicam pestem persecuti simus, nunc tamen
tanto diligentius ad abolendam illam animum adjecimus et capitaneis nostris
serio praecepimus, ut, de investigandis cujusvis generis noxiis raptoribus dili
gentem in regno nostro curam habeant, ne hominum negotia et honesta quies
rapinis violentis perturbetur. Ac de Mathia Tuczenski de VedeI, quem Illtas.
vestra nobis scripsit praedonum receptatorem esse, mandaveramus nuper in
quiri diligenter, qui dum cognovit capitaneum nostrum Majoris Poloniae domui
suae imminere, ad nos advolavit et precatus est a nobis enixe, ut illum ad
purgationem de tanto crimine sibi objecto admittamus. Quod quum officio
nostro regali convenire censuimus, ut hominem, de cujus fama et honore agi
tur, non prius poena affici mandemus, quam sit claro et aperto testimonio de
crimine convictus, statuimus illi purgationis locum et tempus in conventu ge
nerali proxime hic in regno nostro celebrando. Quia autem actorem necesse
erit contra illum habere, qui illi palam objiciat, in quo accusatur, postulamus
ab Illustritate vestra, ut aliquem eorum ad proximum regni nostri conventum
mittere velit, qui, quod dudum de illo praedicarunt, tum in publico contra
illum proponant, ubi nos auditis propositionibus et responsis cum toto senatu
nostro id de illo statuemus et decernemus, quod evidenti testimonio promeruisse
fuerit comprobatus. Bene valeat Illustritas vestra et sit semper incolumis et felix.

367

394.
Fabianus W ojanowski
Joanni D antisco, epo. Culmensi.
Bibi. ks. Czartor. kod. 243 (list oryginalny).

Rme. dne., patrone gratiose, praemissa servitiorum meorum comm enda

tione. Est aliquamdiu, quod nullas a D. v. rma. acceperim litteras, sed nil
mirum, quum D. v. alias sit occupatissima multa scriptione. N uper rediit Gersdorff a D. v. rma., dixitque mihi, se habere litteras D. v. rmae. ad me, sed
quum omnia revolveret altera die, eas non invenit, suntque perditae; postea
dixit, se certo non meminisse, an eas habuerit, nec n e; sic me incertum reli
quit. Quum que essem apud rmum. d. Cracoviensem, quaesivit ex me, num
litteras haberem a D. v. r., respondi non, addidit illius D om inatio: forte
et tu rarius dno. scribis; dixi, me non libenter praetemittere ullam occasionem,
attamen possem crebrius scribere. Majestas reginalis etiam saepe Dtionis.
v. rmae. m em init; duobus diebus ante adventum Gersdorff querebatur mihi
quodamm odo de D. v., quod nolit diutius illic in aula caesareae Mtis. immo
rari ; fecit id ipsum post adventum G ersdorff; ego replicationes feci, quantum
potui, licet nam que mihi cum illius Mte. colloqui quamque diffusius. Super
simulachro Dtionis. v. rmae. multa etiam contulimus. Illius Mtas. ostendit
om nibus aliquot vicibus, omnes dicunt, uti Mtas. reginalis, dnus. episcopus
Cracoviensis, d. Nipschicz, d. Gotz, et ego: si scriptura non legeretur, quae
est circum illud, non cognosceremus, cujus esset simulachrum. Domini Bernhardi, fratris D. v. rmae., etiam illius Mtas. saepe meminit, nec dubito, si D.
v. rma. instabit, eum posse fieri aulicum suae Majestatis. Ego me contineo,
ut possum, sed quum D. v. rma. feliciter redierit, spero mihi melius. Equos
hic foveo, non misi eos in Gol^bie, nam non esset ex re m ea; timeo, ne propter
parvum commodum m agnum patiar incommodum. Hoc e s t : avena illic hoc
anno aeque cara est, ac hic, servus absente dno. fit nequam, fabri boni longe
absunt, si forte equo aliquid accidit.
19.
hujus orator Tureus huc appulit, non nomine imperatoris, sed cujusdam capit[anei] nomine Sendzyak, agitque super negotio Vallachi, quem nostri
non cessant molestare. Dominus Tarnowski, campiductor, nuper quum inde
rediisset, exceptus est a Mte. regia et om nibus primatibus honorifice, triumphatumque est insigniter de victoria istorum Vallachorum.
Item pro festo s. Nicolai hic habebim us conventum generalem, nisi, quod
absit, pestis, quae in aliquot domos irrepsit, im pediret; futurique sunt hic sin
gulares amici D. v. rmae.: dnus. de Bayssen et dnus. Achatius Czema, cui nuper
castellanatus Gdanensis datus est, et fratri ejus dno. Fabiano succamerariatus
Pomeraniae.
Nikel Mutrow vendidit domum suam, quare coactus fuit dnus. Boreck res
D. v. rmae. inde efferre, suntque in domo domini Georgii Hegel, qui integer
sine dubio amicus D. v. rmae. est.
Alligavi hiis litteras ad amicum meum, virum bonum certe, dnum. Jaco
bum G., qui cum dno. abbate Mogilnensi hinc solvit, peregrinandi gratia, in
Italiam, Franciam et Germaniam, nec dubito eos in curiam caesareae Mtis.
venturos; quo ubi pervenerint, sine dubio se apud D. v. rmam. statuent. Exi
verunt

368
verunt hinc in Augusto praeterito. Itaque supplico D. v. rmae., dignetur alicui
ex suis injungere, qui' litteras dno. Jacobo reddat meas. Nil restat. Iterum
me commendo gratiae et benivolentiae D. v. rmae., quae utinam cito incolumis
nobis restituatur. Dat. Cracoviae 22 Novembris 1531.
Ejusdem D. v. rmae. servus Fabianus Dameraw de Woynaw.
Dat Cracoviae 22 N ovem bris, red. Bruxellis 20. Januarii.

395.

Petrus Tom icius, episcopus Crac., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, episcopo Plocensi.

Teki G orskiego, nr. 1534 (minuta z poprawkaini Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 301.
Kod. Op. XIII, 155. Kod. Karnk. XIII, 155.

Rme. in Christo pater et dom ine nepos charissime. Plurimas ago et

habeo Dominationi vestrae rmae. gratias, quod instructionem oratoribus Mtis.
regiae ad conventum Imperii mittendis et simul oratiunculam ad excipiendum
dominum archiepiscopum mihi necessariam conscripserit ad meque tempestive
transmiserit. Quorum utrum que argumentum in omnibus mihi satisfacit. Nam
tametsi de ratione perniciosi belli et necessaria pace inter duos reges de regno
Hungariae dissidentes nihil nunc dici possit, quod non dictum jam ante existat, expedire tamen mihi plurimum videtur, ut arrogantibus hominibus per
suasiones, quae ad concordiam faciunt utilesque esse noscuntur, iterum atque
iterum repetantur et inculcentur, quas sive illi surda aure, ut prius, excipere
voluerint, non incommodum tam en neque inutile fuerit apud caesaream Mtem.
et alios Imperii primores illas exponere, si forte Imperii conventus Spira Ratisbonam ad diem Epiphaniarum translatus non evanescet vel non erit primo similis.
Curiam meam episcopalem in hospitium Dominationi vestrae rmae. liben
ter concessi, quum enim conjunctiorem praeter Dominationem vestram rmam.
neminem habeam, longe alienum ab officio humanitatis putarem, si locum,
quo ipse carere possum, ad divertendum brevi tem pore illi non concederem,
pro qua multa etiam majora, quae possem et illa egeret, non gravatim facerem.
Institit quidem apud me pro hac ipsa curia dominus archiepiscopus, sed illi me
propter Dominationis vestrae rmae. commoditatem facile excusavi.
Quae hic aguntur, puer Dominationis vestrae verbis illi declarare poterit;
nam et pauca sunt scitu digna et nulla abscondita. Commendo me amori et
benevolentiae fraternae Dominationis vestrae rmae., quam semper sanam et
felicissimam esse vehementer desidero. Datum Cracoviae die XXIII Novembris
anno domini 1531.

396.

A lbertus Gastold, palatinus V ilnensis,

A lberto, duci in Prussia.
Archiwum Kr61ewieckie (list oryginalny).

Illustrissime atque praeclare princeps et domine, domine clemens et colendissime. Quod Celsitudo vestra ducalis illustrissima atque praeclara, rescribens
mihi

369

mihi novissime in re innovationis limitum, dignata est proferre de praescribendo

quoque et loco certo, ad quem primum commissarii utrinque congredi debeant
et unde rem ipsam exordiri, id, illustrissime princeps, patet clare ex litteris
foederum veteribus et novis, quae articulum de limitibus continent sonantem
in haec v e rb a : Item a fine limitum ducum Masoviae incipiendo a flumine Lyk,
a vado dicto Kammyony brod etc. Ibi igitur, unde limites incipiunt, convenien
dum est dominis commissariis et juxta seriem in litteris illis designatam pro
cedendum. Commendo gratiae Celsitudinis vestrae ducalis ill. et praeclarae
me et servitia mea deditissima, qui salvam et incolumem atque felicissimam
Celsitudinem vestram esse quam diutissime intime cupio atque exoro, etiam et
deprecor. Ex Bransk feria V. ipso die Sancti Clementis papae, anno domini
MDXXXI.1)
Ejusdem ill. et praeclarae Ceis, vestrae ducalis deditissimus obsequentissimusque
Albertus Gastolt.

397.

Mandatum Tom icii, ut sacerdotes una cum episcopo

obviam prodeant archiepiscopum excepturi.
Kod. Sap. XVII, f. 410 v.

Petrus Thomiczki, Dei gratia episcopus Cracoviensis et regni Poloniae

vicecancellarius, universis et singulis praelatis et canonicis totoque capitulo
nostrae cathedralis nec non collegiatarum et conventualium ecclesiarum rectori
bus eorumque vicariis perpetuis et manualibus, praebendarum altaristis et eorum
substitutis ac aliis presbiteris beneficiatis et non beneficiatis om niumque ordi
num, etiam mendicantium et quovismodo exemptorum religiosis et clero civi
tatis Cracoviensis intra et extra muros ejusdem universo aliisque praesentibus
requirendo salutem in domino sempiternam. Noveritis, quia rmus. in Christo
pater et dominus dnus. Mathias Drzewiczki, eadem gratia archiepiscopus Gne
snensis, primas legatusque natus m etropolitanus noster, feria tertia proxim a2)
ad hanc civitatem Cracoviensem conventum que regni generalem feliciter ingres
surus est. Cui pro more veteri et officio nostro hac prima vice post felicem
sublimationem suam reverentiam canonicam cum processionibus et cerimoniis
exhibere eumque honorifice, uti decet, excipere volentes, vobis omnibus supradictis in virtute sanctae obedientiae sub excommunicationis et trium marcarum
synodali poenis districtius praecipiendum mandamus, vos autem exem ptos'hor
tam ur in domino, ut vos et quilibet vestrum, infirmis tantum m odo exceptis,
cum reliquiis, processionibus et cerimoniis consuetis decenter et solenniter intsructi eadem die, videlicet feria tertia proxima post horam decimam septimam
immediate in ecclesia collegiata S. Floriani in Cleparz compareatis et quilibet
vestrum compareat, nobiscum una praefatum rmum. dnum. metropolitanum
nostrum reverenter et officiose excepturi, eum que cum processionibus et ceri
moniis atque reliquiis sanctorum usque ad ecclesiam nostram cathedralem Cra
coviensem deducturi.
Alioquin
) D. 23. 11. 1531. 2) D. 5 Decem bris.
Acta

T o tn ic la n a .

T o m u s X III.

24

370

Alioquin vos et
parentem sententiam
incurrisse declaramus
unus^ ad alium sibi
nostra repraesentet.
domini 1531.1)

vestrum quemlibet m andatis nostris, uti praemittitur, non

excommunicationis et poenam trium marcarum synodalem
ipso facto. Volumus autem, ut hunc processum nostrum
viciniorem deferat, ultimus vero eundem in cancellaria
Datum Cracoviae dominica prima Adventus domini, anno
Nostro sub sigillo.

3 9 8 . P. Tom icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

M athiae Drzew icki, electo e t confirmato archiepo. G nesnensi.
Kod. Sap. XVII, f. 410.

Rme. in Christo pater et dne. major honorandissime. Hactenus non allata

esse vrae. rmae. Dtioni. diplomata et pallium, insigne autoritatis et potestatis
archiepiscopalis, et miror et doleo vehementer; miror sane propter ingens tem
poris intervallum, quod a misso in Urbem nuntio intercessit, doleo autem pro
pter hanc longam Dtionis. vrae. rmae. exspectationem, qua et angi et molesto
desiderio se distineri scribit. Verum utcunque accidit contra desiderium et ex
spectationem Dtionis. vrae. rmae. et nostram de non allato ad tempus pallio,
ego committere nolo, ut in meo officio et debito aliquid Dtioni. vrae. rmae.
desiderandum relinquatur. Quum enim illam merito suo observem et simul
cognoscam regiae Mtis. beneficentia et summi pontificis autoritate in archiepiscopatu collocatam et confirmatam esse, alacri animo illi cum toto meo hujus
urbis clero obviam prodire decrevi, non tam ut meae in hoc voluntati satis
faciam, quam ut om nibus praesentibus et futuris declarem, me eum, qui mihi
autoritate praelatus est, honorare et venerari voluisse. Quare rogo Dtionem.
vram. rmam., ut adventum suum huc ad urbem ita maturet et accomodet, ut
et ego id, quod institui, praestare et Dtio. vra. rma. commode in urbem in
gredi valeat. Commendo me amori et benevolentiae Dtionis. vrae. rmae., quam
sanam, salvam et felicissimam in multos annos esse ex animo desidero. Datum
Cracoviae, IV Decembris 1531.

3 9 9 . Oratio in excipiendo archiepiscopo

per P. Tom icium , epum. Crac., dicta.
Kod. Sap. XVII, f. 411.

Venientem te primatem nostrum ad urbem hanc regiam et meam vineam

excipere de more veteri cum universo coetu meo ecclesiastico volui, ut et ego
benevolentiam meam in te meumque officium testarer et tu perpenso honore,
qui tibi a nobis exhibetur, talem te esse vicissim praestare curares, qualem
ordinis et muneris tui sublimitas exposcit. Evectus es enim merito quidem
tuo ad eam sedem, in qua et speculandum est latius super omnes et necubi
ratis ecclesiastica impingat, diligentius prospiciendum, siquidem omnis recta et
secura navigatio in cura et industria naucleri potissimum consistere solet.
Et
*) D. 3. 12. 1531.

371
Et licet om nibus nobis, qui in hac specula positi sumus, haec eadem cura,
hoc opus incumbat, in hoc tam en tu nobis primas es constitutus, ut omnium
nostrum munera primus exequaris. In hoc vexillum passi redemptoris nostri
prae te fertur, ut te ad nihil non subeundum pro hoc signo, pro ecclesia proque grege domini ducem et antesignanum om nibus nobis praebeas.
Id si ullo unquam tempore opus facto videbatur, tum nunc maxime, quum
majus instat periculum, velis remisque est incunbendum. Quando enim tem
pestas major adversus ecclesiam Dei exorta? quando mores hominum magis
depravati? quando haeresis, summa ecclesiae pestis, deterior? quando timor,
quando cultus, quando reverentia Dei et ministrorum ejus remissior et con
tem ptibilior?
Hactenus te, qualem apostolus vult episcopum, cognovimus, non super
bum, non iracundum, non violentum, non percussorem ; fac, ut vicissim illud
ejusdem apostoli m onitum: argue, obsecra, increpa, quum opus sit, in te non
desideremus.
Aderit tibi tua virtus tuaque prudentia multis et honestissimis laboribus
tuis in aula regia et republica com parata; aderit tua prima totius senatus
dignitas et autoritas. Neque enim non recta poterunt omnium esse consilia,
quae tu recte praesidendo direxeris. Aderit super omnia caput nostrum Christus
et qui tibi dedit hoc solium, dabit et auxilium. Aderit praeterea virtus et
pietas principum nostrorum, qui, ut tibi hunc honorem contulerunt, ita con
ferent et favorem. Aderimus denique et nos, qui tibi sumus a suffragiis neque
te in om nibus functionibus nostris sequi dubitabimus, quem praecessorem et
antistitem nostrum libenter agnoscimus, modo ne tu et tibi ipsi et nobis om ni
bus deesse videaris, neve alium te virum, quam boni omnes optant, m agistra
tus iste ostendat. Paucula haec subm onuisse volui, non quo de tua sapientia
tuaque fortitudine quicquam dubitarem, sed quo meam integritatem meumque
studium in tuam dignitatem ac comm une bonum tibi declararem.
Quod reliquum est, me tibi cum universis ordinibus ecclesiae meae ex
animo commendo tibique hunc principatum, hanc summam inter nos digni
tatem faustam, felicem ac diuturnam esse precor et opto.

400.

Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Sigismundus, dei gratia rex Poloniae, M agnus dux Lithuaniae, Russiae,

totiusque Prussiae ac M asoviae etc., dom inus et heres.
Illustrissime princeps, nepos noster charissime. Agit et habet nobis Illtas.
vestra gratias de hoc, quod consiliariis et proceribus Magni ducatus nostri
Lituaniae causam finium sive limitum, de quibus inter dominia nostra diffe
rentia est, pro festo s. Trium Regum transigendam comm isimus; fecimus id
libenti et grato animo, utpote qui nihil magis studemus, quam ut finibus ma
jorum nostrorum contenti simus. Nihilque dubitamus, illos ipsos commissarios
nostros,
24*

372

nostros cum consiliariis Illtis. vestrae omnia diligenter amiceque in processu

hujus causae acturos. De moliminibus Christiemi, Danorum regis, hoc ipsum,
quod ex litteris Illtis. vestrae, aliunde accepimus. Atque ita nos, quantum ex
nobis est, indemnitati subditorum nostrorum curabimus providere, nihil dubi
tantes, litem, quoque vestram pro ipsius prudentia in hac ipsa re invigilaturam.
Libenterque audimus, Illtem. vestram civitati Montis regii appropinquasse. Desi
deramus Illtem. vestram cum suis recte semper valere. Datum Cracoviae nona
die Decembris anno Domini MDXXXI, regni nostri vigesimo quinto.
Ex commissione sacrae regiae Majestatis propria.

401.

Christ. Szydlow iecki, cast. Crac., cancellarius,

Alberto, duci in Prussia.
Archiwum K rolew ieckie (list oryginalny).

Illustrissime princeps et domine, dom ine frater colendissime ac honoran

dissime. Salutem et officiosissimam sui in gratiam ejus fraternam comm en
dationem. Reddidit mihi is nobilis Stanislaus Wolski, cubicularius illmae. D. vestrae,
litteras ejus, quas obviis manibus accepi, quod ex illis et cubiculario ipso sal
vam et incolumem illmam. D. vestram cum sua illma. domina, principe Prussiae,
esse intellexi.
Quoniam autem extra curiam Majestatis regiae, domini mei, me convenit,
e vestigio datis litteris ad secretarium suum, quem inde continuum in aula
habeo et deinde dominum Nipsicz, aulicum regium, bonum illmae. D. vestrae
servitorem, efficere curavi, ut quamprimum illmae. D. vestrae et ex sententia
responderetur, quod, ubi praesens in aula fuissem, eum me praestarem erga
illmam. D. vestram, ut in om nibus aliis rebus semper officiosum me praestare
consuevi.
Quom odo vero Mtas. sua regia illmae. D. vestrae respondere dignatur,
ex litteris Majestatis suae abundius cognoscere dignabitur.
In novis rebus nihil hic innovatum est post eas litteras, quas novissime
per Steffan, illmae. D. vestrae servitorem, scripsi. Non dubito, illas jam esse
illmae. D. vestrae redditas. Quicquid interim hic et in aula innovabitur, ad
quam hodie rursus redeo, scribam illmae. D. vestrae.
Cupio postremo illmam. D. vestram cum illma. dom ina sua principe et
omnibus suis felicissime ex animi ejus sententia valere. Cujus gratiae me
diligenter rursus commendo. Ex 2arnowiecz, feria secunda ante festum sanctae
Luciae proxima, anno domini MDXXXI.1)
Christophorus de Schidloviecz, castellanus
et capitaneus Cracoviensis generalis ac regni Poloniae cancellarius etc.
vestrae illmae. D. totissimus servitor et frater, manu sua.

') D. 11. 12. 1531.

373

4 0 2 . Sigism undus primus, r e x Poloniae,

A ndreae Baranowski, abbati T ynecensi.
Teki Gorskiego, nr. 1531 (minuta z poprawkami Tom ickiego). Kod. Sap. VIII, 306.
Kod. Jag. nr. 322. Kod. Op. XIII, 166. Kod. Karnk. XIII, 163.

Religiose, devote nobis dilecte. Pluries jam dici accepimus, Devotionem

tuam vel naturae facilitate vel negligentia commodi suorum fratrum bona mo
nasterii sui, quae administrationi suae commissa sunt, non aequis perm utatio
nibus perpetuis vel ad longum tem pus alienationibus et aliis in usum vel usumfructum temporariis quidem, sed noxiis tam en concessionibus et inscriptionibus
distrahere. Quae res etsi non mediocriter semper nobis displicuit, nunc tamen
maxime nobis molesta et gravis existit, quum audiamus, Devotionem tuam
licenter nimis per quosdam contractus juris saecularis, nescimus, quam decen
tes, bona monasterii sui certis personis ad vitam obligare vel inscribere velle.
Quae bona quoniam a praedecessoribus nostris monasterio data esse scimus,
non ut per m om entaneos abbates pro libidine distrahantur, sed ut ex illis victus
religiosis ac Deo mancipatis personis, quique assidue in templo Dei pro bono
ac tranquillo statu nostro ac reipublicae regni nostri orant, subministretur, De
votionem tuam hortam ur illique serio et severe mandamus, ne deinceps in
bonis monasterii sui aliquas alienationes, perm utationes vel quascunque con
cessiones irrequisitis nobis facere praesumat. Nam non modo illud, quod erit
sine consensu nostro factum, irritum et inane decernemus, sed etiam de am o
venda Devotione tua, veluti inutili administratore, consilium capiemus. Aliter
non factura Devotio tua pro gratia nostra. Cracoviae XII Decembris 1531,
regni nostri a. XXV.

4 0 3 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W iederiskie (minuta).

Ex inclusis sacrae caesareae et catholicae Majestatis, domini et fratris

nostri charissimi litteris, quae jam primum ad nos applicuerunt neque citius
per nos, etiamsi valde expediat illas jam diu ad eam perlatas fuisse, mitti
potuerunt, Serenitas vestra videbit, quod, postquam ad arbitrium Majestatis
su a e j caesareae remissum est, ut negotium inter nos et Johannem Scepusiensem componatur, suae Majestati visum esse, quod nobis etiam placet, ut accedente ad id opera et interventu Serenitatis vestrae, quae tam quam bonus mediator_j)rius etiam in hoc partes suas interposuit, tractatio illa succedat quodque^M ajestas^sua dietam in civitate Pataviensi ad diem Epiphaniarum Domini
proxime futurum celebrandam et tam per suos quam nostros ac Serenitatis
vestrae et illustrissimi Georgii, ducis Saxonie, principis et consanguinei nostri
charissimi, ac Johannis Scepusiensis oratores et commissarios visitandam in
dixerit, quum que nos a priori instituto nostraque in pacem et concordiam cum
eodem Johanne sub honestis aequisque conditionibus suscipiendam propen
sione nihil alieni simus, sed eidem adhuc inhaereamus, eandem ideo Sereni
tatem

374

tatem vestram admonere et adhortari voluimus, ut pro rei istius acceleratione

suos quoque oratores et m andatarios pleno m andato suffultos ad diem et locum
praescriptum quantocius ordinare et mittere velit, qui cum aliis etiam oratori
bus illuc ituris simul tractare et rem inchoare saltem et prosequi possint, si in
totum perfici nequeat; ad hoc enim tem pus longius inaniter elaberetur. Tam
cito Majestas sua voluit eosdem oratores convenire, ac interea quam Majestas
sua ex Belgis redeat, quod brevi futurum speramus, tempus hoc lucrifacere.
Quae dehinc per semetipsam (quod nobis quoque Ratisponae eodem tempore
et tam prope cum Majestate sua caesarea constitutis facillimum erit) id, quod
reliquum fuerit, absolvere ac optato fine term inare decrevit. Q uod eandem
Serenitatem vestram, quam in hoc etiam publicae quietis et boni causa nihil
non facturam esse confidimus, latere noluimus. Quae felicissime valeat. Datum
Inspruck 22 Decembris 1531.

4 0 4 . Ferdinandus, Romanorum etc. rex,

Sigism undo primo, r e g i Poloniae.
Archiwum W ied en skie (minuta).

Ferdinandus etc. serenissimo etc.

Ad ultimas litteras Serenitatis vestrae, quibus nos de suo in matrimonium
serenissimae dom inae Hedwigis, filiae suae primogenitae, cum ill. Frederico,
comite palatino Rheni ac utriusque Bavariae duce, principe et consanguineo
nostro charissimo, contrahendum assensu admonuit, mox rescripsimus, nos rem
omnem ad eundem comitem palatinum relaturos, idque statim fecim us; quum
que videamus, placuisse Serenitati vestrae partes, quas in eo negotio pro ho
nore et beneficio suo libenter equidem egimus atque etiamnum agere non
dubitabimus, neque non nisi bonum et tractatui promovendo maturiusque
absolvendo bonum et expediens esse possit, si de pactis dotalibus et ceteris id
genus conditionibus solitis et congruis in tem pore moniti cum ista eo comm o
dius et maturius agere et perficere valeamus, vestram ideo Serenitatem de hoc
quoque praem onere et inhortari libuit, ut, si placitum illi visumque fuerit, tem
pestive nos de hoc ipso matrimonio ejusque pactis tam dotalibus quam parafernalibus, hereditariis et adventitiis reliquisque similium contractuum conditio
nibus, quibus illud constitui et confici velit, commonefacere et edocere possit,
quibus intellectis coeptam in eo operam prosequem ur et singula, quo melius
et honestius fieri poterit, ad honorem et favorem Serenitatis vestrae et suorum
dirigemus et exequemur. Quae felicissime valeat. Datum Inspruck, 23 Decem
bris 1531.
------------ * <-------------

375

4 0 5 . A. Cricius, epus. P locensis,

P. Tom icio, epo. Crac., vicecancellario.
Kod. Jag. nr. 303. Kod. Kornicki pisra Krzyckiego nr. 225.

Rme/ mi domine. M agnopere mihi probatur sententia vestrae rmae.

Dtionis. de mutuo nostro et sermi. principis juramento, nam omittere illud est
omittere substantiam et vinculum totius hujus actionis. Praestare vero simpli
citer periculosum esset non nobis solum, sed etiam sermo, parenti. Novit
enim vra. serma. Dtio. illud Senecae, quod n e q u e r e g n a s o c i o s f e r r e
n e c t a e d a e s c i u n t et quantum plerumque adulti filii negotium suis paren
tibus exhibere soleant, documento est Absolon et plerique alii. Quando autem
Mtas. sua praestabit juram entum ad observandum ritum et formam coronationis
et nos vicissim adjectis duabus conditionibus praestabimus, res erit mea sen
tentia ex omni parte salva. Me rmae. Dtioni. vestrae humiliter com m endo.1)

406.

P. Tom icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

Andreae Cricio, epo. Plocensi.
Kod. Sap. XVII, f. 437 v.

Rme. in Christo pater et dne. nepos charissime. Mitto hunc nuntium

meum ad invisendam valetudinem vrae. rmae. Dtionis., cui etiam ad recrean
dum animum (si modo talia recreant) scriptum earum rerum, quas dnus. Costhka
ex Hungaria retulit, mitto. Ceterum Dtioni. vrae. rmae. in memoriam reduco
illa litterarum exempla, quae ad Summum Pontificem et rmum. dnum. cardi
nalem sanctorum quatuor coronatorum in duorum brevium responsionem con
ficere debuit et illam plurimum rogo, ut, si illa hactenus Cracoviam non mi
serit, per praesentem nuntium ad me mittat. Quia vero bonae memoriae Leo
pontifex decimus donaverat Mti. regiae pro instaurandis arcibus et munitionibus,
infidelibus finitimis, denarium s. Petri ad decem annos, quorum annorum unus
tantum jam superest, rogo plurimum Dtionem. vram. rmam., ut ad eum Ponti
ficem et rmum. dnum. cardinalem protectorem pro nova donatione ejusdem
denarii s. Petri scribat nom ine Mtis. regiae speciales litteras, quibus vel in per
petuum vel in longum aliquod tempus Mti. suae et regibus Poloniae pro tem
pore existentibus denarium praedictum concedi et donari pro instaurandis et
exstruendis contra infideles in finibus regni propugnaculis postulet, addicta ad
persuasionem vera declaratione, quod et proventus iste denarii, Slesitis et Kassubis labe haeresis lutheranae contaminatis, non parum sit imminutos et ho
mines ita sunt hic in regno animati, ut ad contribuendum et solvendum illum,
si non concedatur in hanc non tam piam, quam necessariam causam, vix ad
duci possint. Praeterea addendum, ut quum ita exigua colligatur ejus denarii
summa, Summus Pontifex illam integram Mti. suae, non ut antea petita fuerat,
concederet. Archivistae enim seu clerici camerae apostolicae partem non po
stremam sibi detrahebant.
7
Sed
J) List p ow y 2szy, bez daty, zamieScil kodeks Jagielloriski pod r. 1531 i dlatego tutaj
go drukujem y; prawdopodobn^ jednakze jest rzecz^, iz pochodzi z r. 1530. Cfr. Acta Tomiciana,
t. XII, nr. 79 i 81.

376

Sed et hoc loco commodissimum mihi videretur commemorare, ut Sancti

tas sua sine pactis aliquibus jubilaeum tam ad Vilnensem quam ad Plocensem
ecclesiam, de quo utroque jam antea scripsit Mtas. sua, liberaliter concedere
dignaretur. Scripsit enim ad me dnus. doctor Rzeczicza, et hac causa arduam
ejus jubilaei expeditionem sibi exhiberi, quod partem aliquam pro se ex illo
abripere vellent officiales Romani, quod neque dignum neque honestum foret
Mti. regiae acceptare.
Ista tamen ego prudentiae Dtionis. vrae. rmae. committo, quam satis scio
tenere, qua quid ratione ad persuadendum scribere conveniat. Ego post pau
cos dies vado hinc in Kielcze, ubi absoluta solennitate festi Purificationis bea
tissimae virginis Mariae, Cracoviam demum me conferam per regiam Mtem.
vocatus. Commendo me amori et benevolentiae fraternae Dtionis. vrae. rmae.,
quam salvam et felicem semper esse vehementer desidero. Dat. in Bodzan
czin, die 19 Januarii anno dni. 1531.

407.

P. Tom icki, epus. Crac.. vicecancellarius,

A ndreae Cricio, epo. Plocensi.
Kod. Sap. XVD, f. 439.

Rme. in Christo pater et dne. nepos charissime. Reddiderunt mihi hodie

Glogowski et Alexius litteras Dtionis. vrae. rmae., ad quas tametsi pluribus sit
respondendum , tem pus tam en hoc breve, quo celerem nuntium emittebat dnus.
Zebridowski, multa me scribere non patiebatur, quum et nox jam instabat et
ego commodum in civitatem adveneram. Quare illa omnia servo in discessum
Glogowski, praesentibus vero tantum sententiam meam de canonicatu post
mortem suffraganei Dtionis. vrae. rmae. vacante declaro, quod scilicet id con
silium Dtionis. vrae. rmae., quod litteris suis perscripsit dno. Zebridowski, quas
ego legi, mihi probetur, et equidem suadeo, ut Dtio. vra. rma. hunc ipsum
canonicatum ex iis rationibus, quas concepit, nepoti suo conferat, cui ego in
Urbe de nova provisione ad cautelam provideri curabo. Ceterum de iis exem
plis litterarum in Urbem mittendarum, quae Dtio. vra. rma. conscripsit, pluri
mas illi ago et habeo gratias, quae mihi optime in omnibus placent et pro
bantur. Ad cetera Dtioni. vrae. rmae. copiosius respondebo per illius nuntium
Glogowski. Interea me amori et benevolentiae illius fraternae commendo et
felicem esse semper atque diu incolumem vehementer opto. Dat. Cracoviae,
14 Februarii 1531.

408.

P. Tom icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

A ndreae Cricio, epo. Plocensi.
Kod. Sap. XVII, f. 438 v.

Rme. in Christo pater et dne. nepos charissime. Habeo multas gratias

Dtioni. vrae. rmae., quod tam accurate, tam apte et commode omnia in urbem
Romam scripserit; nihil enim deest, quod vel ad decorum vel ad necessitatem
desiderari debeat,
Miror

377

Miror vehementer de dnis. Strzelcza et Brom irski1), qui praeter omnem

causam tam temere se in causa archidiaconatus erga Dtionem. vram. rmam.
gerant. Utcunque tamen ita fines modestiae excesserint, fore ego puto, quod
citto illos facti sui poenitebit et Dtio. vra. rma. desiderio suo vel invitis ipsis
potietur.
In negotio, quod Dtioni. vrae. rmae. cum dno. electo Camenecensi inter
cessit, omnem diligentiam et officiosam praestiti operam, nihil tamen post multos
sermones efficere amplius potui, humanitate et modestia, qua dnus. electus
usus est, exigente, quam quod ipse dnus. electus sine ulla difficultate et mora
tantos proventus in sacerdotiis, quae Dtionis. vrae. rmae. necessariis resignavit,
praestare debeat, quantos se ab initio praestaturam Dtioni. vrae. rmae. pro
miserat. In reliquis, quae sunt conclusa, scriptum est factum, quod cum prae
sentibus mitto. Ex quo simul et ex suo Glogowski Dtio. vra. rma. intelliget,
quid apud dnum. Gamrath in obligatione erit habitura.
Nova, quae hic habentur, vra. rma. Dtio. ex iis exemplis litterarum, quae
illi mitto, cognoscet; alia, quando se offerent, mittere etiam posthac curabo.
Verum rmam. Dtionem. vram. plurimum rogo, ut Summo Pontifici nomine
Mtis. regiae respondeat in hanc sententiam, quod Mtas. sua imprimis agat
Sanctitati suae gratias, quod se ejus consilii de instituendo concilio suscepti
certiorem facere dignata sit. Deinde, quod vehementer gaudeat Mtas. sua,
Sanctitatem suam ad istas periculosas haeresum et scismatum procellas oppor
tuna consilia quaerere. Postremo, quod non invita Mtas. sua more majorum
suorum et pro officio boni et christiani principis oratores suos ad locum ha
bendi concilii mittet, dum modo per suam Sanctitatem tem pori de ipso loco et
tempore a Sanctitate sua certior fiat, et alia, quae ad rem pertinere et accom
modata esse Dtioni. vrae. videbuntur. Commendo me amori et benevolentiae
fraternae Dtionis. vrae. rmae., quam felicem et diu recteque incolumem esse
vehementer desidero. Dat.

409.

Sigism undus primus, rex Poloniae,

duci B avariae.2)

Teki Gorskiego, nr. 1429 (minuta M aciejow skiego). Kod. Jag. nr. 179. Kod. Op. XIII, 165.
Kod. Karnk. XIII, 167.

Illris. princeps et domine, amice noster charissime. Addixerat dudum qui

dam subditus noster, nobilis Starechowski, nobis per litteras intercedentibus,
filium suum in numerum servitorum Illtis. vestrae, quem nunc, exigentibus certis
illius domesticis negotiis, domum reverti ad aliquot menses cupit. Q uare id,
quod ipse a nobis precibus exoravit, nos ab Illte. vra. praesentibus litteris po
stulamus, ut istum ipsius filium dimittere ad aliquod tempus cum bona venia
sua velit, ut et domum citto reverti et patris voluntati satisfacere possit. Bene
valeat Mtas. vestra. Datum Cracoviae, XX Februarii 1531.

) Cfr. nr. 53., Cricius-Tomicio, d. d. 6 . 2. 1 5 3 1 , 2) W kodeksie K arnkow skiego: Ottoni,

duci Bavariae,

378

410. P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

M athiae D rzew icki, epo. W ladislaviensi.
Kod. Sap. XVII, f. 401. -

Kod. Op. XXVI, 53.

Rme. in Christo pater et dne. major honorande. Controversia haec, quae

inter dominum Felicem Naropinski et dominum Samuelem Maciejowski de plebanatu Skrzynensi vertitur, multum mihi ab initio adhuc displicuit, quod mi
nime convenire judicabam : alterum gentilem, alterum servitorem Dtionis. vrae.
rmae. litibus se invicem lacessere, qui alioqui aequitatis aliquo modo domi
inter se transigere potuissent. Verum quando alterutrius litigandi cupiditas in
eam rationem totum negotium impulerit, ut concordia relicta juridica cognitione
illud diffiniri oporteat, cesso in utramque partem consilia dare, praesertim
quum ex partium consensu et compromisso judex arbitrarius ejus causae sim
receptus. Quod autem ad prorogationem termini attinet, sicut a me postulat
Dtio. vra. rma., quando id sciebam non in mea, sed in partis utriusque po
testate esse, perquisivi a dno. Maciejowski, an ad auferendum aliquid temporis
consentire vellet, a quod id responsum accepi, quod nollet se amplius promissis
et diffugiis extrahi litibusque impediri permittere, sed id tempus, quod semel
est receptum et condictum, servare, ut quam celerrime om nibus se controversiis
liberare posset. Quare Dtio. vra. rma. boni consulere velit, quod praestare
ego id, quod cupiebat, non possem. Non aequum enim puto parte invita
quidpiam_ arbitratu meo ista in re statuere. Sed tem poris adhuc satis restat ad
condictam diem, intra quod dnus. Naropinski vel convalescere ipse vel procu
ratorem huc mittere facile poterit.
In gratificando pro dno. Gawronski satisfeci postulatis et voluntati Dtionis.
vrae. rmae., cui etiam in majoribus satisfacere me posse vehementer opto.
Nova, quae in praesens hic habentur, Dtioni. vrae. rmae. dominus Ma
ciejowski scribet, suscepit enim eam provinciam sponte sua libenter, ut Dtioni.
vrae. rmae. officia sua commendaret. Commendo me amori et benevolentiae
fraternae Dtionis. vrae. rmae., quam semper felicem et incolumem esse vehe
menter desidero. Datum Cracoviae XX Februarii 1531.

411.

Petrus Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Stanislao Rzeczicza, poenitentiario Polono.
Kod. Sap. XVII, fol. 225.

Venerabilis domine, frater in Christo charissime. Habemus vobis magnas

gratias, quod vigilanter et industrie provideritis, ne sacerdotia domini Jacobi
de Lublin contra reservationem nostram et domini Stanislai Myelschynski contra
privilegium ordinariorum regni istic alicui concederentur, quod vestrum diligens
officium volumus aliquando vobis cumulate gratificatione nostra referre. Sed
tam en rogamus a vobis, ut et in posterum eadem vigilantia juribus nostris pri
vatis et communibus bullis ac privilegiis, quum oportuerit, non desitis. Certo
enim edocti sumus, quod et dnus. Vyssoczki, qui istuc non pridem profectus
est, et dnus. Stanislaus Tharlo facturi sunt isthic nunc omnem operam suam
pro

379

pro obtinendis coadjutoriis ad canonicatum domini Raphaelis Choteczki, qui

est multum valetudinarius et diu durare non potest. Quorum conatibus et
ambitioni vos una cum rmo. domino protectore pro virili vestra obsistatis et
ne hii ipsi canonicatus irretiantur, quom inus nos de illis, quum vacaverint, pro
videre libere possimus, diligenter provideatis.
De Bartoloinaeo G^thkowski plurimum miramur, quod contra voluntatem
et scripta nostra ausus sit in personam suam, non in personam domini Samuelis Maczieiowski canonicatum ecclesiae S. Michaelis impetrare, qui istiusmodi
ipsius mores vacuum eum mala suspicione esse hic non permittunt. Quare
agatis cum illo, ut se non intromittat ad hoc sacerdotium, quod impetrare istic
non potuit, quum non fuerit affectum neque reservatum Sedi apostolicae, sed
illud dno. Maczieyowski liberum dimittat, cujus rei vos simul cum Kielczensi
praebenda expeditionem vacuam omnibus modis Romanis transmittatis, ut ab
omni suspicione litium securus dnus. Maczieyowski esse possit.
Ceterum quia doctores et magistri gymnasii Cracoviensis queruntur de
Michaele Paczanow, quod de altari in ecclesia S Annae Cracoviensi illorum
collationis doctori Mathiae Lanczki, nepoti domini doctoris Erczieschow, offi
cialis nostri Cracoviensis, quem ipsi praesentarunt, intentare vellet ratione im
petrationis in Urbe pro quodam servitore suo Jacobo Slyedziownik factae, Mtas.
regia scripsit ad rmum. dnum. cardinalem protectorem, ut illos turbari et inde
bite contra eorum jura molestari non permittat. Quare vos quoque isti negotio
opera et diligentia vestra adsitis. Scripsit etiam Mtas. sua regia diligenter ad
rmum. dominum cardinalem, ut nom ine Mtis. suae apud summum pontificem
impetrare velit, quo Michael Paczanow probos ac quietos hom ines turbare ac
lites serere ulterius istic non permittatur et ab urbe Roma intra certum tempus
ablegetur ad faciendamque residentiam in sacerdotiis suis, quae malo ordine
non sine scandalo labuntur quotidie in deterius, compellatur, quam rem vos
sollicitatione diligenti et persuasionibus quibuscunque verisimilibus ad effectum
perducere curetis, secreto id tamen, ne improbus homo de se illa statui prae
sentiat. Miramur vehementer, quom odo vel si per imprudentiam vestram acci
derit, quod dominus Mycolayowski, vicepraepositus Ilsensis, ad instantiam
Michaelis fuerit ad hoc sacratum quadragesimae tem pus declaratus, qui, ut
scitis, et mandatum istuc miserat et Michaeli nullam unquam causam adversum
se agendi dedit; pecuniam enim ex proventibus praepositurae collectam m an
dato regiae Mtis., cui resisti non potuit, non voluntate sua apud sequestrum
ex brachio regali datum deposuerat, quo illam integram Michael rursus recepit.
Nos hic de absolvendo illo inibimus rationem aliquam apud istos Michaelis
procuratores, sed si forte hii non habeant facultatem illum absolvendi, rogamus
vos, ut in omnem eventum illi de subsidio aliquo juris ad absolvendum pro
videatis. Decrevit Mtas. regia citto isthuc tabellarium suum mittere, per quem
vobis et rmo. dno. cardinali copiosius scribere volumus, quare exspectabitis
litteras nostras et interim dominum Deum pro nobis orabitis. Bene valeatis
sitisque semper felix. Dat. Cracoviae, die XXVta Februarii anno 1531.

380

412.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Cardinali protectori.
Kod. Sap. XVII, 226.

Rme. in Christo pater et dne. dne. colendissime. Magnas et immortales

ago et habeo Dtioni. vrae. rmae. gratias, quod et mearum privatarum reservationum et bullae apostolicae ad menses ordinariorum concessae memor cu
rare et providere dignata sit, ne post mortem dni. Stanislai Myelszinski et
Jacobelli Lublin sacerdotia in praejudicium tam meum privatum, quam omnium
episcoporum regni istic impetrarentur et diriperentur, quam ob causam multum
omnes, sed maxime ego Dtioni. vrae. rmae. debere nos fatemur et per omnem
occasionem servitute et officiis nostris promereri curabimus.
Doctores et magistri universitatis Cracoviensis solenniter congregati Mti.
regiae pro tribunali sedenti acerbe et graviter sunt questi de Michaele Paczanow, quem adversum privilegia et veterem suam consuetudinem audiunt litem
movere velle illorum gymnasii alumno et doctori promoto domino Mathiae
Lanczki, quem ipsi ad altare in ecclesia S. Annae jure suo praesentarunt, quae
res Mtem. regiam vehementer commovit, sicut ex litteris, quas ad Dtionem.
vram. rmam. scribi mandavit, intelligere dignabitur. Ego profecto vehementer
doleo, quod per licentiam unius infimi, vilis et abjecti hominis ordo hic noster
tam crebro in invidiam saecularium adducatur et scandalum ex bonorum eccle
siasticorum per potestatem saecularem sequestratione proveniat, res plane pes
simi in posterum exempli, tam en quando malignitate tem porum et infrenata
malorum hominum libidine istis fluctibus objecti sumus, toleranda et quaesita
modestia superanda nobis veniet, bene autem agendo et salubriter consulendo
a futuris tem poribus avertenda.
Quoniam vero iste Michael nequam, factis et nom ine infamis, solus sit hoc
tempore, qui potissimum litibus hic in regno serendis saecularium contra nos
maledicta et contumelias provocet, nam et hoc tem pore sacro, missis huc contra
quasdam personas, potentibus gratas, censuris ecclesiasticis, plurimam m ale
dictionem et perturbationem in populo excitavit, Dtioni. vrae. rmae. supplico,
ut ordinis ecclesiastici rationibus consulere et ita, ut Mtas. regia postulat, Michaelem istinc ad sacerdotia ablegare dignetur. Qua re perpetuam laudem apud
omnes ecclesiasticos sibi comparabit Dtio. vra. rma. et Mti. etiam regiae, quae
nimium contentiones et litigia ecclesiasticarum personarum abhorret, majorem
in modum gratificabitur. Commendo me rursus in gratiam vrae. rmae. Dtionis.,
quam Christus dnus. noster quam diutissime salvam et felicem conservet. Datum.
1

413. P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Joanni Karnkowski, epo. P rem isliensi.
Teki G orskiego, nr. 1437 (minuta M aciejow skiego z poprawkami Tom ickiego).
Kod. Jag. nr. 208. Kod. Karnk. XIII, 57.

Rnde. in Christo pater et dne. amice charissime. Declaravit mihi dnus.

Stanislaus Tarlo, canonicus ecclesiae meae, Dtionem. vram. in episcopatu suo
istic

381
istic agentem certa et prospera valetudine frui, quod non sine voluptate ego
audivi, qui et praesentem sanitatem et in multos annos felicem vitam illi ex
animo faveo et exopto. Ego volente Domino sub id tem pus valeo commode
satis et si non m utaretur valetudo, tolerabilis ea praesentis status conditio mihi
facile videri posset.
Nova nulla hic habemus, praeterea quod sanctissimus dominus noster
declaravit Mti. regiae, se concilium generale brevi indicere statuisse et sermus.
rex Ferdinandus scripsit, susceptas a se et rege Joanne trimestres indutias, per
quod tem pus agi de longioribus cum Tureo debeat, quas ut recipi contingat,
interim quod de concordia tractabitur, conventum esse scribit, utrinque ut arces
Strigonium et Kiesmark pro parte sua, Agria autem et W issegradum pro parte
regis Joannis ad manus Mtis. regiae et illmi. dni. Georgii, Saxoniae ducis,
tanquam ad manus neutras, concredantur. Alia nos etiam exspectamus, quae
si afferri (continget) et ego nuntium nanciscar, Dtionem. vram. de illis certio
rem facere curabo. Interim illius amori et benevolentiae fraternae me com
mendo. Dat. Cracoviae, V Martii a. dni. MDXXXI.

414.

P. T om icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

Lucae de Gorka, castellano Fosnaniensi.
Kod. Op. XIII, 168. Kod. Karnk, XIII, 170.

Mgce. domine, dne. frater honorandissime. Acceptis litteris Mgciae. ve

strae, curavi et perfeci negotium domini castellani Calissiensis, sicut Mgcia.
vestra postulavit, ut etiam ex litteris apparebit, quas dom inus archidiaconus
mittet Mgciae. vestrae. Filii autem Mgciae. vestrae, domini Andreae, negotium,
simulatque huc veni, apud Mtem. regiam egi et promovi diligenter commemoravique multa, quae nunc consulto praetereo. Responsum tamen, quod
Mgcia. vestra et ego optabamus, habere non potui. Majestas siquidem sua
dicit, insolitas sibi et non ex animo esse istiusmodi officiorum promissiones,
quae sive vacent, sive non, in libera semper sua potestate et dispositione
habere vellet. Quare Mgcia. vestra hoc, ut est, boni consulere et quod non
datur, aequo animo ferre velit. Nam tem pore suo ista omnia secundo aliquo,
qui non speratur, eventu compensari possunt.
Nova, si quae hic sunt vulgata, scio scripturum esse Mgciae. vestrae do
minum Chojenski archidiaconum; secretiora tamen, si aliqua contingent, post
hac per occasionem ego Mgciae. vestrae perscribere non negligam. Interea me
amori et benevolentiae fraternae Mgciae. vrae. commendo et felicissimam illam
esse atque bene incolumem cum suis om nibus vehementer desidero. Datum.

415. Sigism undus primus, r e x Poloniae,

Jacobo Cortesio, scriptori apostolico.
Kod. Sap. XVII, f. 207 v.

Rnde., nobis sincere dilecte. Tabellarius noster, qui superioribus annis

Romam a nobis missus pecuniam quarundam annatarum, quae in manus rmi.
dni.

382
dni. cardinalis sanctorum quatuor a rndo. dno. episcopo Cracoviensi missa
fuerat, per imprudentiam Jacobo Schutz defuncto tradiderat, questus est nobis,
molestari se ob ejus pecuniae sua culpa distractionem urgerique, ut de suo
refundet pecuniam iis, quorum interest illam non amitti, vel personas, in quo
rum rem versa sit, declaret. Quoniam vero ipse certo sciat, partem ejus pe
cuniae ad manus vestras pervenisse, supplicavit, ut autoritatem nostram inter
poneremus, quo haec pecunia a nobis aliqua juris ratione exigatur. Quare
nos ejus precibus permoti, priusquam aliud in hac re fiat, scribere ad vos
praesentes litteras nostras statuimus, quibus vos hortamur, ut pecuniam de
functi Jacobi, quanta penes vos et dnum. de Capisucis, sacri palatii auditorem,
sit, ad manus rmi. dni. cardinalis sanctorum quatuor coronatorum aut venera
bilis Stanislai, poenitentiarii minoris basilicae beati Petri de U rbe; deponatis,
ne tabellarius noster amplius ob hanc molestetur et illi, quorum interest, damna
subeant. In quo rem nobis imprimis gratam, deinde et officio vestro dignam
facietis. Dat. Cracoviae, ultima Augusti anno dni. MDXXXI, regni nostri anno XXV.

416.

P. Tom icki, epus. Crac., vicecancellarius,

Jacobo Cortesio, scriptori apostolico.
Kod. Sap. XVII f. 208 v.

Rnde. domine, amice charissime. Illo adhuc tempore, quo dominum Jacobum Schutz mortuum accepimus, ego fui factus certior, Jacobum , quum jam
moriturus esset, testamento suo declarasse, quod Dtio. vestra reverenda debitor
illi existebat in sexaginta aureis illius pecuniae, quam tabellarius Mtis. regiae
per errorem ipsi dederat, quum tamen per me ad manus rmi. dni. cardinalis
sanctorum quatuor coronatorum fuerat m is s a ; sed hac de re propterea hucus
que nihil Dtioni. vestrae scripsi, quia confidebam, illam sponte sua rmo. dno.
cardinali sanctorum quatuor coronatorum vel domino poenitentiario nostro
numeraturam esse, nunc tamen, quia aliter evenisse, quam sperabam, video et
quia denique ab iis, quorum interest, adm oneor de pecunia integra praestanda,
Dtionem. vestram plurimum rogo, ut sexaginta istos aureos in manibus rmi.
dni. sanctorum quatuor cardinalis reponat, ne et ipsa deinceps per me et ego
per alios personas ratione hujus debiti molestemur. Curet etiam et operam
suam faciat vra. Dtio. pro sua erga me benevolentia, ut dnus. quoque de Ca
pisucis, sacri palatii auditor, septuaginta aureos, in quibus Jacobo Schutz de
functo est obligatus, dissolvat eosque apud praefatum rmum. dominum cardi
nalem deponat. Faciet vra. Dtio. non modo rem aequam et justam, sed et
omnibus, ad quos pertinet, mihi vero imprimis gratam. Quae bene valeat et
sit felix. Dat. Cracoviae, ultima Augusti anno MDXXXI.

417.

P. Tom icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

Joanni Latalski, epo. Posnaniensi.
Kod. Sap. XVII, fol. 420. Kod. Op. XXVI, nr. 84.

Rme. in Christo pater et dne. frater et amice charissime et honorande.

Prioribus litteris Dtionis. vrae. rmae. ideo non respondi, quod non putabam
ad

383
ad rem pertinere, ut me de iis, quae ex officio publico ago, purgare apud
illam debeam, nunc tamen alteris litteris Dtionis. vrae. rmae. provocatus illi
respondeo, satis superque me eruditum esse, quid pro cujusque dignitate no
mine Mtis. regiae scribi conveniat. Tot enim annis dignitatem publici officii
sustinens id curavi maxime, ut imprimis dignitati Mtis. regiae, deinde subdito
rum ejus necessitati absque offensa alicujus satisfacerem. Quare optarem, ut
Dtio. vra. rma. parceret isti de me accusationi in posterum et non reputaret
sibi ad injuriam id, quod scribitur nonnunquam in litteris regiis ad illam, prout
is, qui gravatus est aliqua injuria, queritur. Nam iste est mos scribendi apud
omnes reges et principes, qui multis populis imperant et qui tenentur prospi
cere pauperibus subditis suis, ne a potentioribus opprimantur.
Mi rme. domine, possem ego magis conqueri de vra. rma. Dtione., quam
illa de me, quippe quae tunc, quum ei priores litterae regiae fuerunt redditae,
multa verba probrosa et contumeliosa, prout mihi relatum est, dixit et contra
cancellariam regiam et contra fratrem meum, dnum. castellanum Calissiensem,
hominem innocuum et qui ne minimum quidem catellum unquam offendit, verum
abstinui hactenus ab iis commemorandis et perscribendis vrae. rmae. Dtioni.,
quoniam adduci non potui, ut crederem, illam ea, quae ad me ab hominibus
bonae ac integrae fidei scripta sunt, nulla ratione cum suae pontificalis tum
cancellariae regiae et fratris mei dignitatis habita, tam intemperanter dixisse.
Melius tamen et certius edoctus non praetermittam de iis suo tempore ex
postulare cum vra. rma. Dtione., modestius tamen et honestius, quam ipsa
mecum expostulavit. Valeat et sit felix vra. rma. Dominatio. Dat. Cracoviae,
VI Septembris 1531.1)

4 1 8 . Sigism undus primus, r ex Poloniae,

Joanni Latalski, epo. Posnaniensi.
Kod. Sap. XVII, f. 420 v. Kod. Op. XXVI, nr. 85.

Reverende in Christo pater etc. Scripsit nobis Ptas. vra. de litteris igno
miniosis ad se nom ine nostro datis, quod nescimus, qua ratione Ptas. vra. ad
injuriam sibi revocet, quum litterae nostrae autoritatem et voluntatis nostrae
testimonium prae se ferant semper, in qua autoritate fideles nostri subditi nihil
unquam ignominiae inesse reputare debent, praesertim quum quid ad queri
moniam subditorum nostrorum scribimus eorum que narrationem et querelam
declaramus, quos ab omni injuria tueri non minus tenemur, quam volumus.
Quare Ptas. vra. ipsa viderit, si in quo per subditos nostros accusatur, culpa
vacet et deinceps scribendi ad se modum nobis et cancellariae nostrae non
praescribat et bene valeat. Datum. 1531.

419.

P. Tom icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

Joanni Latalski, epo. Posnaniensi.
Kod. Sap. XVII, f. 421. Kod. Op. XXVI, nr. 86 .

Ego quemadmodum continere me ab omni offensa hominum didici, ita

vicissim excusare innocentiam meam non consuevi. Sed ubi quid ab aliquo
) W kodeksie Op. XXVI data: II Septem bris.

ad

384
ad injuriam meam vel dici vel agi animadverti, tutari et defendere honorem
m eum non praetermisi. Ita et proximo tempore, quum mihi non falso rumore,
sed ex certorum hominum significatione declaratum esset, Dtionem. vram. rmam.
asscripsisse'quaedam mihi vitio in officio meo scribendi nomine Mtis. regiae,
et item verbis parum decentibus fratrem meum, dnum. castellanum Calissiensem, ejusque bonam existimationem non leviter offendisse, continere me non
potui, quin cum Dtione. vra. rma de hiis omnibus, ita ut ad me erant delata,
per litteras expostularem. Q uando autem Dtio. vra. rma. aliter ea, quam di
cerentur, esse scribit, missa in praesens facio omnia. Sed tam en a Dtione.
vra. rma. rogo, componere transigereque velit cum hom ine illo cive Pisdrensi
negotium, ne repetendi iterum querelas suas occasionem habeat. Nam et nunc
illum ad querelam concitatum ego causa Dtionis. vrae. rmae. continui et bonam
spem ei dedi, quod Dtionem. vram. rmam. habiturus nunc esset magis benignam
et. liberalem erga se, quam antea. Quae mea promissio ne fallat eum, Dtio.
vra. rma. pro sua prudentia curare velit et providere.. Nam certe res, pro qua
agitur, non est tanti, ut propter illam tot querelae fieri, tot homines insimulari,
tantaeque tragoediae excitari debeant.
Commendo etc.

4 2 0 . P. Tom icki, epus. Cracov., vicecancellarius,

H ieronym o Laski, palatino Siradiensi, vojew odae T ranssilvaniae.
Kod. Jag. nr. 309.

Magnifice dne., amice charissime ac honorandissime. Intelliget vra. Ma

gnificentia ex hoc dno. Russocki, gentili suo, hostes regni Valachos ope divina
et regiae Mtis. dni. nostri fortuna, cum fortitudine militum ejus conjuncta,
fusos, fugatos et ad internicionem usque profligatos esse, caesos et captos
multos cum tormentis bellicis circiter quinquaginta et commeatu non contem
nendo. Ob quod novum faustum benedicatur Deus, qui in coelis est et cui
nos jam hic in templis solemnes peragimus gratias. Legi litteras vrae. M agni
ficentiae nuper ad me et mgcum. dnum. castellanum Cracoviensem missas, ex
quibus plane cognovi diligentem vrae. Magnificentiae curam et sollicitudinem,
quam habet de concilianda concordia et pace inter serenissimos Romanorum
et Hungariae reges ac etiam inter Mtem. dni. nostri et vojevodam Moldaviensem,
in quo proposito fortunet vram. Magnificentiam Deus et concedat, ut ex hiis
initiis, quae nuper Pragae fecit, felicissimi et omnium bonorum votis dudum
expetiti exitus subsequantur. Quo animo sit nunc vojevoda, hostis noster, post
tam magnam stragem acceptam, dnus. Russocki referet, nihilominus tamen vra.
Magnificentia pro sua erga patriam pietate non praeterm ittat prosequi id, quod
coepit et quod dignitati Mtis. regiae et communi paci et quieti regni sui magis
conducere posse judicabit.
Dnus. praepositus, frater Magnificentiae vrae., est hic, sed languet ex
febre, jam tamen valet meliuscule. Commendo me amori et benevolentiae
vrae. Magnificentiae, quam dnus. Deus quam diutissime servet sospitem et
felicem. Datum Cracoviae, sabatho post festum Nativitatis b. v. Mariae, dnae.
nostrae, anno dni. MDXXXI.1)
>) D. 9. 9. 1531.

WYKAZ
niektorych dokumentow i listow dawniej juz drukiem ogloszonych.
(Series aliquot documentorum typis jam pridem expressorum ).

T h e i n e r A u g u s t i n u s : Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia. Romae 1861.
Tomus II, nr. 517, 518, 520526, 5 2 8 -5 3 3 .G o t t f r i e d L e n g n i c h : Geschichte der preussischen Lande konigl. polnischen Antheils seit dem J. 1526, Dantzig, 1722. T. I Docum enta:
nr. 43, Defectus nobilium terrae Culmensis (in conventu Marienburgensi,
die s. Stanislai celebrato) et Defectus nobilium terrae Pomeraniae.
nr. 44, Der kleinen Stadte Gebrechen.
nr. 45, Proposita nuntiorum ducis in Prussia cum responso a con
siliariis regiis dato,
nr. 46 et 47, Responsa regio legato in conventu M arienburgensi data,
nr. 49, Sigismundus rex ordinibus terrarum Prussiae victoriam de Valachis reportatam nuntiat (cfr. Acta Tomiciana XIII, nr. 295).
nr. 50, Responsum ab ordinibus terrarum Prussiae legato regio datum
in conventu die festo Simonis et Judae celebrato.
W i e r z b o w s k i Teodor: Materyaly do dziejow pimiennictwa polskiego i biografii pisarzow polskich. Warszawa, 1900. Tom I
nr. 65, pag. 39. N i c o l a u s H u s o w s k i Joanni Karnkowski, epo. Premisliensi, se et servitia sua commendat. Pultoviae, 11 Februarii 1531.
nr. 66 , pag. 40. J o s e p h u s S t r u s (Struthius) Joannis Laski, praepo
sito Gnesnensi, mortem patrui Joannis Laski, archiepiscopi G ne
snensis, condolet et elegiam seu Epitaphium ejusdem archiepiscopi
mittit. Loviciae, 1 Junii 1531.
nr. 475, pag. 325. P. To mi c i u s , epus. Cracoviensis, vicecancellarius,
Erasmo Roterodamo, Joannem Bonerum commendat. Cracoviae,
d. 17 Augusti 1531. (Teki Gdrskiego, nr. 1494, minuta).
D e s i d e r i i E r a s m i R o t e r o d a m i , Epistolarum opus. Basileae, 1531 pag.
947. E r a s m u s Joanni Bonero, Friburgi, natali die Mathaei (d. 21
Septembris) 1531.
Dogiel
A cta T o m ic ia n a .

T o m u s X III.

25

386
D o g i e l M. Codex diplomaticus regni Poloniae et Magni ducatus Lituaniae.
Vilnae, 1758. Tomus I.
Au s t r i a , nr. XXX, pag. 190. Litterae Pauli papae III, in quibus con
tinetur Clementis papae VII bulla dispensationis, ut inter Sigismundum
Augustum regem et serenissimam Elisabeth, tertii consanguinitatis gradus
impedimento ac defectibus aetatum non obstantibus, sponsalia celebrari et
matrimonium contrahi possit. Datum Romae, die 25 Augusti anno 1531
(u Dogiela mylnie 1532) Litterae vero Pauli papae datae die 14 Decem
bris a. 1535.
Ma r c h i a B r a n d e n b u r g e n s i s , nr. IX, p a g . '424 (Metryka Koronna,
Ks. 44, pag. 910). Quietatio de litteris dotalibus ill. marchiorum Brandenburgensium s. r. Majestati restitutis et solutio dotis vigore contractus.
Actum Cracoviae feria quarta proxima ante festum S. Agnetis (18 Janu
arii) a. 1531.
N i c o l a i 0 1 a h , Codex epistolaris 1526 1538. Budapestini, 1876.
pag. 153. N i c o l a u s Ol &h ad d. Cristophorum Szydlowetz, cancellarium
regni Poloniae, MDXXXI.
156. I d e m ad eundem. Bruxellae, II Octobris MDXXXI.
Dr. K a r l L a n z : Correspondenz des Kaisers Karl V. T. I, 1513 1532.
Leipzig, 1844.
nr. 261. pag. 648. Hieronymus Laski Carolo V caesari. Ex Pozonio,
29 die Decembris a. dni. 1531.
Q u e l l e n u n d E r o r t e r u n g e n zur b ayerischenjind deutschen Geschichte.
ed. Muffat. Miinchen, 1857
Tomus IV. nr. 37. Kredenzen und lnstruction der Herzoge von Bayern
fur den Secretar Martin Kresdorfer an den Konig Sigismund
von Polen. (initio anni 1531).

nr. 44. Christophorus Szydlowiecki ducibus Bavariae. Ex

arce Cracoviensi, 3 die Februarii 1531.

nr. 45. Michael Kresdorfers Aufzeichnung und Bericht uber

seine Verrichtungen und Erfahrungen zu Krakau,
a. Konigs Sigismunds Bescheid,
b. des polnischen Kanzlers Anzeigen,
c. des polnischen Marschalls Anzeige.

nr. 47. Weissenfelder Hieronymo Laski.

nr. 49. Hieronymus Laski Weissenfeldero, secretario Cra

coviae, 16 Junii 1531.

nr. 50. Weissenfelder Hieronymo Laski.

Monachii, d.
3 Augusti 1531.

nr. 51. Hieron. Laski Weissenfeldero, secretario, d. 17.9.1531.

SPIS d o k u m e n t Ow .
Series actionum, legationum, epistolarum etc., quae in hoc tertio decimo
tomo continentur.
Pagina

1.
2.

3.

4.
5.

6.
7.

8.
9.
10.
11.
12.
13.

Anni Domini MDXXXI m e m o r a b ilia ......................................................

1
L i t t e r a e u n i v e r s a l e s c o n t r i b u t i o n u m publicarum in con
ventu generali Piotrcoviensi decretarum. Piotrcoviae, d. 3.1.1531
5
S t a t u t u m r e g i s S i g i s m u n d i primi de non recipiendis ad
ecclesias cathedrales plebeis cum poena in contravenientes, et qui
nobiles censeri d e b e a n t ...........................................................................
8
S i g i s m u n d u s p r i m u s , rex Poloniae, praelatis et canonicis
totique capitulo ecclesiae metropolitanae G nesnensis. Piotrcoviae,
d. 3. 1. 1531.................................................................................................
9
P. T o m i c k i, epus. Cracoviensis, vicecancellarius, Bonae Sphortiae,
reginae Poloniae. Piotrcoviae, d. 3. 1. 1 5 3 1 ........................... 10
M a t h i a s D r z e w i c k i , epus. Cujaviensis, Mauritio Ferbero,
epo. Varmiensi. Piotrcoviae, d. 3. 1. 1 5 3 1 .................................11
J a c o b u s , episcopus Vratislaviensis, Ferdinando, regi Bohemiae
et Ungariae. Nissae, d. 3. 1. 1 5 3 1 .................................................12
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci Prussiae. Piotrcoviae,
d. 4. 1. 1531................................................................................................. 13
J o a n n e s C h o j e n s k i , archidiac. et canon. Cracov., Alberto,
duci Prussiae. Piotrcoviae, d. 4. 1. 1 5 3 1 ................................ .....

L i t t e r a e u n i v e r s a l e s pro arestando sale externo alias ultramarino in ducatu Masoviae. Piotrcoviae, d. 6 . 1. 1531 . . .
15
J o a n n e s A n d r e a s d e V a l e n t i n i s Joanni Dantisco.
Cracoviae, d. 6 . 1. 1 5 3 1 ........................... .......................................... 16
F a b i a n u s W o j a n o w s k i Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 6 . 1. 1 5 3 1 ............................................................................................17
L u d o v i c u s G r i t t i , gubernator Ungariae, Sigismundo I., regi
Pol. Budae, d. 7. 1. 1 5 3 1 .................................................................18
L u d o v i c u s G r i 11 i per Stanislaum Costcam Sigismundo, regi
Poloniae, annuntiari c o m m isit.................................................................
25*

388
Pagina

14.
15.
16.
17.
18.

19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.

L u d o v i c u s G r i t t i , gubernator Ungariae, Christ. Szydlowiecki,

r. Pol. cancellario. Budae, d. 7. 1. 1 5 3 1 ......................................21
S i g i s m u n d u s I, rex Poloniae Bonae, reginae Poloniae.
Piotrcoviae, d. 8 . 1. 1 5 3 1 ...................................................................... 22
P. T o m i c k i , e p u s.etc., Mauritio, epo.W armiensi. Piotrcoviae,
d. 8 . 1. 1 5 3 1 ............................................................................................23
S i g i s m u n d u s I., rex Pol., Alberto, duci Prussiae. Piotrcoviae,
d. 8. 1. 1531
...................................................... .................................
C h r i s t o p h o r u s S z y d l o w i e c k i , castell. Crac., cancellarius
Alberto, duci Prussiae. Piotrcoviae, d. 8. 1. 1531
. . . .
24
C o p i a l i t t e r a r u m H i e r o n y m i L a s k i ad Christophorum
Szydlowiecki. Budae, d. 23. 12. 1530 ......................................
25
C o p i a l i t t e r a r u m r e g i s J o a n n i s H u n g a r i a e ad regi
nulam Hedvigim, cum suis titulis. Budae, d. 18. 12. 1530

L i t t e r a e a d c a p i t a n e o s de proclamandis publicis contributio

nibus. Piotrcoviae, d. 8 . 1. 1 5 3 1 ................................................ 26
L i t t e r a e r e g i a e ad exactores. Cracoviae, d. 8 . 1. 1531.

E x a c t o r e s in Minori P o l o n i a ........................................................... 27
L i t t e r a e u n i v e r s a l e s d u c i l l o r u m . Piotrcoviae, d.
12. 1. 1 5 3 1 .................................................................................................
S ig is m u n d u s I., rex Pol., Ludovico Gritti, thesaurario regni
Ungariae. Cracoviae, d. 13. 1. 1 5 3 1 ........................................... 28
F e r d i n a n d u s , Romanorum, Bohemiae et Ungariae rex, Si
gismundo I., regi Poloniae. Aquisgrani, d. 13. 1. 1531 . .
29
J o a n n n s D a n t i s c u s Sigismundo I, regi Pol. Aquisgrani
d. 13. 1. 1531 ............................................................................................ 30
C o r n e l i u s D u p l i c i u s S c e p p e r u s Joanni Dantisco.
Trajecti ad Mosam, d. 17. 1. 1 5 3 1 ......................................................34
S i g i s m u n d u s I, rexPol., duciUrbini. Cracoviae, d. 19. 1.1531

H i e r o n y m u s L a s k i Sigismundo I, regi Pol. Ex curia

regia WysscMgradiensi, d. 21. 1. 1531 . . ................................. 35
H i e r o n y m u s L a s k i , vojevoda Transsilvaniae, Christophoro
Szydlowiecki, cast. Cracov., cancellario. (W yszegradi) . . .
36
P a u l u s D e c e n t i u s K r a s s o w s k i Joanni Dantisco. Cra
coviae, d. 21. 1. 1531 . ......................................................................
J o a n n e s C h o j e n s k i , archidiaconus Cracoviensis, Joanni
Dantisco. Cracoviae, d. 22. 1. 1531 ...........................................
37
S i g i s m u n d u s I, re x P o l., Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 24. 1. 1531 ............................................................................................
38
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, regi Bohemiae et Un
gariae. Cracoviae, d. 24. 1. 1531 ........................... .....
39
F e r d i n a n d u s , rex Bohemiae et Ungariae, Sigismundo I, regi
Pol. Spirae, d. 24. 1. 1531 ...........................................................
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Petro Tomicio, epo. Crac.,
vicecancellario. Ex arce Poltoviensi, d. 25. 1. 1531 . . . .
4

389
Pagina
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.

M a u r i t i u s F e r b e r , epus. Warmiensis, Sigismundo I, regi

Pol. Ex Heilsberg, d. 25. 1. 1531 .................................................
40
L u d o v i c u s AI i p h i u s Joanni Dantisco. Bari, d. 27. 1. 1531
42
P. T o m i c k i , epus. etc. Christophoro Szydlowiecki, castell. Crac.
etc. Bodzanczin, d. 28. 1. 1531 ......................................................
43
P. T o m i c k i , epus. etc. Joanni Laski, archiepo. Gnesnensi,
primati. Bodzanczin, d. 28. 1. 1531 ...........................................
44
P. T o m i c k i , epus. etc. Sigismundo I, regi Pol. Bodzanczin,
d. 28. 1. 1531 ................................................ ..........................................
45
P. T o m i c k i , epus. etc. Lucae de Gorka, castell. Posnaniensi
et capitaneo Majoris Poloniae generali. Bodzanczin, d. 29.1.1531
46
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cra
coviae, d. 30. 1. 1531 ...........................................................................
47
L u d o v i c u s A l i p h i u s Joanni Dantisco. Bari, d, 31. 1. 1531

A. C r i c i u s , epus. Plocensis, P. Tomicio, epo. Crac. etc.

Ex arce Poltoviensi, d. 31. 1. 1 5 3 1 ................................................ 48
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Jon Petro, vojevodae V alachiae.
Cracoviae, d. 3. 2. 1 5 3 1 ......................................................................
L i t t e r a e r e g i a e M a j e s t a t i s ad nobilitatem terrae Moldaviensis datae. Cracoviae, d. 3. 2. 1 5 3 1 ......................................49
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cra
coviae, d. 3. 2. 1 5 3 1 .................................................................................50
C h r . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc. Alberto, duci in P russia.
Ex arce Cracoviensi, d. 3. 2. 1 531......................................................51
L u c a s d e G o r c a , castell. Posnan., Ferdinando, regi Bohemiae
et Ungariae. Cracoviae, d. 4. 2. 1531....................................... .

S i g i s m u n d u s I, rex P o l., Ferdinando, regi Bohemiae et Un

gariae. Cracoviae, d. 5. 2. 1 5 3 1 ......................................................52
Ch r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. C rac., Ferdinando, regi Bohe
miae et Ungariae. Cracoviae, d. 5. 2. 1 5 3 1 ................................ 53
A n d r e a s T q c z y n s k i , palatinus Cracoviensis, Ferdinando,
regi Bohemiae et Ungariae. Cracoviae, d. 5. 2 . 1531 . . .

N i c o l a u s W o l s k i , magister curiae regiae, Alberto, duci in

Prussia. Cracoviae, d. 5. 2. 1 5 3 1 ................................................ 54
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, P. Tomicio, epo. e tc .
Ex arce Poltoviensi, d. 6 . 2. 1 5 3 1 ................................................ .....
55
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Sigismundo I, regi Pol.
Ex arce Poltoviensi, d. 7. 2. 1 5 3 1 ......................................................56
F e r d i n a n d u s , rex Bohemiae etc., Sigismundo I, regi Pol.
Lintii, d. 10. 2. 1 5 3 1 ........................................................................... 57
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Alberto, duci in
Prussia. E x arce Cracoviae, d. 11. 2. 1521................................ 58
J o a n n e s T a r n o w s k i , palatinus Russiae, Mauritio Ferbero, epo.
Warmiensi. Cracoviae, d. 13. 2. 1 5 3 1 ........................................... 59
J o a n n e s D a n t i s c u s Carolo V caesari. Bruxellis, d. 14.2.1531
60

390
Pagina

59.

60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.

R e s p o n s i o ad ea, quae per reverendum dominum episcopum

Culmensem, serenissimi regis Poloniae oratorem, Majestati cae
sareae exposita sunt (d. 18. 2. 1531) ................................................. 65
St a ni s l a us Rz e c z y c a Joanni Dantisco. Romae, d. 18. 2. 1531
66
N i c o l a u s S z y d l o w i e c k i , castell. Sandomir., thesaurarius,
Alberto, duci in Prussia. Cracoviae, d. 17. 2. 1531 . . . .
67
B o n a , regina Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 18. 2. 1 5 3 1 ...........................................................................................
A n d r e a s T^ c z y n s k i , p a l a t . Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 18. 2. 1 5 3 1 ........................................... .......................... 68
N i c o l a u s W o l s k i , castell. Sochaczoviensis, Alberto, duci in
Prussia. Cracoviae, d. 18. 2. 1 5 3 1 .................................................69
P e t r u s , vojewoda Valachiae, Sigismundo I, regi Pol., Baloviae,
d. 21. 2. 1 5 3 1 ............................................................................................
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
23. 2. 1531 ................................................................................................
70
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi VII, pontifici maximo.
Cracoviae, d. 24. 1. 1531 ................................................ , . . . 71
B o n a , regina Pol., cardinali protectori........................................... 72
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., cardinali S. S. quatuor, protectori.
Cracoviae, d. 24. 2. 1531 ......................................................................
A n d r e a s T ^ c z y n s k i , palatinus Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d, 25. 2. 1531 ......................................................................
73
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 26. 2. 1531 ...........................................................................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 26. 2. 1531 ............................................................................................
74
C r e d e n t i a ad dnos. Lituanos. Cracoviae, d. 28. 2. 1531 . .

I n s t r u c t i o o r a t o r i r e g i o , ad consiliarios ducatus Lituaniae

misso. Cracoviae, d. 28. 2. 1531 .....................................................
75
J o a n n e s D a n t i s c u s Ferdinando, Romanorum, Bohemiae
et Ungariae regi. Bruxellis, d. 1. 3. 1 5 3 1 ................................ 77
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Georgio, duci Saxoniae. Cracoviae,
d. 1. 3. 1 5 3 1 ................................................................................................ 78
C a r o 1 u s V caesar Sigismundo I, regi Pol. Bruxellis , 5. 3.1531
79
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Cracoviae,, d, 5. 3. 1 5 3 1 ...................................................................... 80
O f f i c i n a m o n e t a r i a in terris Prussiae constituta. Cracoviae,
d. 5. 3. 1531................................................................................................. 81
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Petro Tomicio, epo. etc.
E x arce Poltoviensi, d. 6. 3. 1 5 3 1 ...................................................... 82
P e t r u s T o m i c k i , epus. etc., Christoforo de Szidlovec, castell.
Cracov. etc. Cracoviae, d. 7. 3. 1 5 3 1 ........................................... 83
S o 11 a n S u 1i m a n, imperator Tureorum, Sigismundo I, regi Pol.
E x aula Constantinopolitana, d. 7. 3. 1531 . . , . , . ,

391
Pagina

B o n a, regina Pol., Ferdinando, Romanorum etc. regi. Cracoviae,

d. 8 . 3. 1 5 3 1 ............................................................................................ 84
84. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Laski, archiepo. Gnesnensi,
legato nato et primati. Cracoviae, d. 11. 3. 1531
. . . .
85
85. S i g i s m u n d u s I , - Friderico, regi Daniae. - Cracoviae, d. 12.3.1531
86
86. L u c a s d e G o r k a , castell. Posnaniensis, Alberto,duci in Prussia.
Cracoviae, d. 14. 3. 1 5 3 1 ...................................................................... 87
87. A n d r e a s K r z y c k i , epus. Plocensis, Petro Tomicki, epo. e tc .
Ex arce Poltoviensi, d. 14. 3. 1 5 3 1 ...........................

88. A n d r e a s - K r z y c k i , epus. Plocensis, Petro Tomicki, epo. Crac. etc.

88
89. M a t h i a s D r z e w i c k i , epus. Cujaviensis, Mauritio Ferbero, epo.
W armiensi. E x Vladislavi, d. 20. 3. 1531 .................................
89
90. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Jon Petro, vojevodae Valachiae.
Cracoviae, d. 21. 3. 1 5 3 1 ...................................................................... 90
91. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Joanni Dantisco, epo. Culmensi. Budweis, 21. 3. 1 5 3 1 ........................................................... 91
92. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Severino Boner. Budweis,
d. 21. 3. 1 5 3 1 ........................................................................................... 92
93. P. T o m i c k i, epus. etc., Andreae Cricio, epo. Plocensi. Cra
coviae, d. 23. 3. 1531 ............................................................................
94. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, fratri Marco, confessori
reginae. Brunnae, d. 31. 3. 1 5 3 1 .................................................93
95. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo 1, regi Polo
niae. (Brunnae , d. 31. 3. 1 5 3 1 )......................................................94
96. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo, regi Pol.
Brunnae, d. 31. 3. 1 5 3 1 ......................................................................
97. P l e n i p o t e n t i a a r e g e J o a n n e (Zapolya), data consiliariis ad
tractandum cum consiliariis regis Ferdinandi de indutiis aut pace.
Meggies, d. 1. 4. 1 5 3 1 ............................................................................95
98. J o a n n e s C h o j e n s k i , archidiaconus Cracov., Alberto, duci in
Prussia. Cracoviae, d. 3. 4. 1 5 3 1 ................................ .....

99. H i e r o n. L a s k i, palat. Siradiensis, vayvoda Transsilvaniae, Christophoro Szydlowiecki, cast. Crac. etc. Megyessch, d. 4. 4. 1531
96
100. J o a n n e s D a n t i s c u s Sigismundo I, regi Pol. Ex Gandno,
d. 4. 4. 1 5 3 1 ............................................................................................97
101. P. T o m i cki , epus. etc., Andreae Cricio, epo. Plocensi . . .
98
102. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Jacobo, epo. Wratislaviensi. Ex arce Cracoviensi, d. 11. 4. 1531
. . . . . .
99
103. R e v o c a t i o l i b e r t a t u m consulibus Gedanensibus concessarum,
ab exercendis publicis negotiis sese substrahentibus. Cracoviae,
d. 14. 4. 1 5 3 1 ............................................................................................
104. S i g i s m u n d u s I, rex Polon., Joanni D antisco. Cracoviae,
d. 15 .4. 1 5 3 1 ........................................................................................... 100
105. H i e r o n y m u s L a s k i , palat. Siradiensis, waywoda Transsilv.,
capitaneis peditum Hispanorum. Budae, d. 16. 4. 1531
. . 101
83.

392
Pagina

106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.

117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.

Mauritius

F e r b e r , epus. Warmiensis, capitulo Warmiensi.

Heilsberg, d. 16. 4. 1 5 3 1 ........................................... .....
102
S t a n i s l a a u s L a n c k o r o n k i , palatinus Podoliae, Christ. Szydlowiecki, castellano Crac. etc. In castro Camenecensi, d. 16. 4.1531

P. T o m i c k i , epus. etc., Andreae Krzycki, epo. Plocensi. Cra

coviae, d. 16. 4. 1 5 3 1 . ...........................................................................103
E d i c t u m r e g i u m , ut moneta nova, Cracoviae, Torunii et ducis
Prussiae excusa, sit in usu. Cracoviae, d. 19. 4. 1531 . . . 104
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Petro Tomicio, epo. etc.
E x arce Poltoviensi, d. 19. 4. 1 5 3 1 .................................................105
H i e r o n. L a s k i , palat. Siradiensis, Leonardo, baroni de Veis,
supremo campiductori regis Ferdinandi. Budae , d. 19. 4. 1530 106
J o a n n e s O c i e s k i , Poloniae regis in Turciam nuntius, Christophoro Szydlowiecki, cast. Crac. etc. Constantinopoli, d. 19.4.1531 108
J o a n n e s O c i e s k i , Poloniae regis in Turciam nuntius, Christophoro Szydlowiecki, cast. Crac. etc. Constantinopoli, d. 19.4.1531

C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Jacobo, epo. W rati

slaviensi. Cracoviae, d. 20. 4. 1531
........................................... 110
J o a n n e s T ^ c z y n s k i , castell. Lublinensis, Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 22. 4. 1531
...................................................... 111
L i t t e r a e (regiae) ad palatinos Culmensem et Pom eraniae, ut mu
nitionem et provisionem castrorum, civitatum et oppidorum , in
terris Prussiae consistentium, revideant. Cracoviae, d.
22. 4. 1531 ........................... ..................................................................... 112
L e g a t i o a S i g i s m u n d o I, rege Pol., ad conventum Prussiae in
Marienburgo. Cracoviae, d. 25. 4. 1531 ......................................
Ch r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Crac. etc., Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 26. 4. 1531 ...................................................... 114
C o n r a d u s G o c l e n i u s Joanni Dantisco. Lovanii, d.27.4.1531 115
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Pragae, d. 27. 4. 1531 ...................................................... .....
116
L e g a t i o a b A l b e r t o , duce Prussiae, m archione Brandenburgensi,
ad Sigismundum I, regem Pol., de banno c a e s a r e o ......................
R e s p o n s u m a r e g e S i g i s m u n d o oratori ducis Prussiae datum
Cracoviae, d. 27 Aprilis 1 5 3 1 ................................................................ 122
P. T o m i c k i , epus. etc., Alberto, duci in Prussia, Cracoviae,
d. 27. 4. 1531 ........................................................................................... 123
A n n a , ducissa Masoviae, Alberto, duci in Prussia. Warschowiae, d. 28. 4. 1531 ................................................................................. 124
P a u l u s d e T h o r n a , provisor castri Muraviensis, Christophoro
Szydlowiecki, cast. Crac. etc. In castro Murau, d. 28. 4, 1531

S i g i s m u n d u s I, rex Pol., regentibus Austriae, Cracoviae,

d. 28. 4. 1531 ........................................................................................... 125
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi VII, pontifici maximo.
Cracoviae, d. 28. 4. 1531 .................................................................. 1 2 6

393
Pagina

128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.

S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi VII, pontifici maximo

. . 126
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., cardinali protectori regni Poloniae . 128
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi VII, pontifici maximo.
Cracoviae, ...A prilis 1 5 3 1 ......................................................................129
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., cardinali protectori. Cracoviae,
...A prilis 1 5 3 1 ......................................................................................... 131
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci Prussiae. Cracoviae,
d. 29. 4. 1531 ...........................................................................................
M a t h i a s D r z e w i c k i , epus. Cujaviensis, Mauritio Ferbero, epo.
Warmiensi. Ex Wladislavia, d. 30. 4. 1531
.......................... 132
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi papae VI I . . . . . . .
133
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., cardinali S. S. quatuor protectori.
Cracoviae, d. 28. 4. 1531 ...................................................................... 134
P. T o m i c k i , epus. etc., cardinali protectori. Cracoviae.
P. T o m i c k i , epus. etc., Stanislao doctori Rzeczyca, poenitentiario.
Cracoviae ........................................... .......................................................... 135
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Pragae, d. 3. 5. 1531................................................................................ 137
C o n r a d u s G o c l e n i u s Joanni Dantisco. Lovanii, d.
4. 5. 1531...................................................................................................... 138
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Lucae de Gorca, cast. Posnan., capi
taneo Majoris Poloniae generali. Cracoviae, d. 5. 5. 1531
. 139
S i g i . s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Latalski, epo. Posnaniensi.
Cracoviae, d. 5. 5. 1 5 3 1 ..........................................................................
P. T o m i c k i , epus. etc. Mathiae Drzewicio, epo. Cujaviensi.
Cracoviae, d. 6. 5. 1 5 3 1 ...........................................................................
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
140
Pragae, d. 7. 5. 1531..................................................... .....
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 10. 5. 1 5 3 1 ........................................................................................... 141
P. T o m i c k i , epus. etc., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 10. 5. 1 5 3 1 ...........................................................................................- P. T o m i c k i , epus. etc., Joanni Latalski, epo. P o sn a n ie n si,
Cracoviae, d. 11. 5. 1 5 3 1 ...........................' ......................................142
P. T o m i c k i , epus. Lucae de Gorka, cast. Posn. etc. Cracoviae

S i g i s m u n d u s I, rex Pol., G d a n e n s ib u s ......................................143

P. T o m i c k i , epus. etc., Lucae, abbati Plocensi etc. Cracoviae,
d. 11. 5. 1 5 3 1 ........................................... .. .............................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Andreae Cricio, epo. Plocensi. Cra
coviae, d. 11. 5. 1531................................................................................
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, P. Tomicio, epo. Crac. etc.
E x Plocko, d. 11. 5. 1 5 3 1 ..................................................................... 144
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Laski, archiepiscopo Gnesnensi 146
P. T o m i c k i , epus. etc. Joanni Laski, archiepo. Gnesnensi.
Cracoviae, d. 12. 5. 1531 . . ............................................................

394
Pagina

154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
173.
174.
175.
176.

Andreas

C r i c i u s , epus. Plocensis, P. Tomicio, epo. etc.

E x Floczka, d. 13. 5. 1 5 3 1 ................................................................ 146
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. e tc , Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 13. 5. 1531...........................................................147
A n d r e a s T ^ c z y h s k i , palatinus Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 13. 5. 1 5 3 1 ......................................................................149
J o a n n e s T a r n o w s k i , palat. Russiae, Alberto, duci in P ru ssia .
Przeworsko, d. 14. 5. 1531......................................................................
S u l t a n S u l i m a n , caesar Tureorum, Sigismundo I, regi Polon.
In aula Constantinopolitana, d. 15. 15. 1 5 3 1 ................................ 150
P. T o m i c k i , epus. etc.. Lucae de Gorca, castell. Posnan. etc.
In Czpstochowa, d. 16. 5. 1 5 3 1 ...........................................................153
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Crac. etc., Alberto, duci in
Prussia. Cracoviae, d. 16. 5. 1 5 3 1 ................................................ 154
I n d u t i a e u n i u s a n n i inter Ferdinandum, Romanorum etc.
regem, et Joannem Zapolya, Ungariae r e g e m ................................ 155
H i e r o n y m u s L a s k i , palatinus Siradiensis, Petro Tomicki
et Christophoro Szydlowiecki. Budae, d. 18. 5. 1531 . . . 156
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. re g i.
Cracoviae, d. 18. 5. 1 5 3 1 ......................................................................157
P. T o m i c k i , epus. etc., Janussio, duci Opoliensi et Ratiboriensi.
Kozieglowy , d. 18. 5. 1531......................................................................158
J o a n n e s D a n t i s c u s , epus. Culmensis, Sigismundo 1, regi Po
loniae. Ex Gandavo in Flandria, d. 19. 5. 1 5 3 1 ......................159
J o a n n e s D a n t i s c u s , epus. Culmensis, Petro Tomicio, epo.
Crac. etc. Ex Gandavo, d. 19. 5. 1 5 3 1 ..................................... 167
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Joanni Dantisco.
Cracoviae, d. 20. 5. 1531 .....................................................................
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 20. 5. 1531
.......................................................................................... 168
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 27. 5. 1531 .......................................................................................... 169
B o n a , regina Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae, d.
27. 5. 1531 ................................................................................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 27. 5. 1531 ........................................................................................... 170
A n d r e a s T ^ c z y n s k i , palatinus Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 27. 5. 1531 ..................................................................... 171
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 28. 5. 1531
..................................................... 172
S t a n i s l a u s W l o s z e k Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 28. 5. 1531 ........................................................................................... 173
B o n a , regina Pol., Joanni Dantisco. Cracoviae, d. 29. 5.1531 175
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 29. 5. 1531 ........................................................................................... 176

395
Pagina

177.

N i c o l a u s S z y d l o w i e c k i , regni Pol. tesaurarius, Alberto, duci

in Prussia. Cracovia, d. 29. 5. 1531 ........................................... 176
178. C h r i s t o p h o r u s S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Alberto, duci
in Prussia. Cracoviae, d. 29. 5. 1531 ........................................... 177
179. C h r i s t o p h o r u s S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Alberto duci
in Prussia. Cracoviae, d. 30. 5. 1531 ........................................... 178
180. S t a n i s l a u s K o s t k a , capitaneus Golubensis, Nicolao Nypczycio. Gostynin, d. 30. 5. 1531
...................................................... 179
181. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., administratori ecclesiae Gnesnensis .
182. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Pragae, d. 1. 6 . 1531................................................................................ 180
183. L u d o v i c u s G r i t t i , regni Ungariae gubernator, Christophoro
Szydlowiecki, cast. Crac. etc. Constantinopoli, d. 1. 6. 1531.
184. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., summo pontifici. Cracoviae,
d. ..J u n ii 1 5 3 1 ....................... ............................................................... 181
185. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Laurentio, cardinali protectori.
Cracoviae, d. ..Ju n ii 1 5 3 1 ..................................................................... 182
186. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac., Alberto, duci in P ru ssia .
Cracoviae, d. 5. 6 . 1 5 3 1 ...........................................................................
187. P. T o m i c k i , epus. etc., Joanni ex ducibus Lituaniae, epo. Vilnensi 183
188. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., capitulo Vilnensi. Cracoviae, d.
7. 6 . 1531...................................................................................................... 184
189. P. T o m i c k i , epus. etc., capitulo ecclesiae cathedralis Vilnensis .

190. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Mathiae de Drzewica, epo.Wladislaviensi

191. P. T o m i c k i , epus. etc., Mathiae Drzewicki, epo. W ladislaviensi.

Cracoviae, d. 12. 6 . 1 5 3 1 ......................................................................185
192. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 12. 6 . 1 5 3 1 ........................................................................................... 186
193. F a b i a n u s W o j a n o w s k i Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 12. 6 . 1 5 3 1 ........................................................................................... 187
194. J o a n n e s D a n t i s c u s , orator, Sigismundo I, regi Pol. Ex
Gandavo, d. 15. 6 . 1531...........................................................................188
195. S u m m a l e g a t i o n i s a Ferdinando rege ad Sigismundum, regem
Poloniae, dictae per Sigismundum Herberstein, in octava Corporis
Christi (d. 15. 6 . 1 5 3 1 ) ........................................... ................................ 190
Die dominico proximo post octavam Corporis Christi (d. 18.6.1531) 191
196. P. T o m i c k i , epus. etc., Petro Gdrski, castell. Naclensi, capitaneo
Wschowensi. Cracoviae, d. 16. 6 . 1531 . - .......................... 192
197. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 17. 6 . 1531.......................................................... 193
198. H i e r o n. L a s k i dixit legationem a rege Joanne Sabbato post
octavam Corporis Christi (d. 17. 6. 1531)...........................................194
199. R e s p o n s u m a S i g i s m u n d o , rege Poloniae, datum Sigismundo
Herbersteino et Hieronimo de Lasko, oratoribus Ferdinandi et
Joannis, regum U ngariae.......................................................................... 195

396
Pagina

200.
201.
202.
203.
204.
205.
206.
207.
208.
209.
210.

211.
212.
213.
214.
215.
216.
217.
218.
219.
220.
221.
222.

F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Polo

niae. Pragae, d. 19. 6 . 1 5 3 1 ...........................................................196
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. regi
.

P. T o m i c i u s , epus. Crac. etc., Stefano Verbetio, regni Ungariae

c a n c e l l a r i o ................................................................................................. 197
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Sulimano, Tureorum imperatori.
Cracoviae, d. 22. 6 . 1531 ..................................................................... 198
P. T o m i c k i , epus. etc., Petro Kmitae de Wissnicze, marsalco regni
Poloniae. Cracoviae, d. 24. 6 . 1531
...........................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Mathiae Drzewicki, epo. Wladislaviensi,
designato archiepiscopo Gnesnensi. Cracoviae, d. 24. 6 . 1531 199
P. T o m i c k i , epus. etc., Stanislao Tomicki, castell. Calisssiensi,
Pisdrensi et Coninensi capitaneo. Cracoviae, d. 26. 6 . 1531 . 200
N i c o l a u s W o l s k i , castell. Sochaczoviensis, Joanni D antisco.
Cracoviae, d. 27. 6. 1531 ..................................................................... 201
P. T o m i c k i , epus. etc., Hieronimo Laski, palatino Siradensi.
Cracoviae, 1531...........................................................................................
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, praesulibus Gnesnensi,
Cujaviensi, Premisliensi. Pragae, d. 30. 6 . 1531 ..................... 202
C o n d i t i o n e s , quibus rex Poloniae et dux Saxoniae arces in se
questrum per annum receperunt, juxta pacta et conclusiones in
Vischegrad factas. Cracoviae, d. 1. 7. 1531 ................................ 203
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., de quatuor arcibus in Hungaria in
custodiam suscipiendis. Cracoviae, d. 1. 7. 1531 ...................... 205
S i g i s m u n d u s I, rex P o l , M athiae Drzewicki, archiepo. Gnesnensi
designato. Cracoviae, d. 5. 7. 1531................................................
B o n a , regina Pol., Mathiae Drzewicki, archiepo. Gnesnensi desi
gnato. C ra c o v ia e .................................................................................206
P. T o m i c k i , epus. e tc , Mathiae Drzewicki, archiepo. Gnesnesi
designato. Cracoviae, d. 5. 7. 1 5 3 1 ......................; . . .

S i g i s m u n d u s I, rex P o l, Ferdinando, Romanorum etc. regi.

Cracoviae, d. 5. 7. 1531
...................................................................... 207
P. T o m i c k i , epus. etc., Stephano de Verbevcz, cancellario regni
Ungariae. Cracoviae, d. 6 . 7. 1531 ................................................ 208
S i g i s m u n d u s II, rexP ol., Ferdinando, Romanorum etc. re g i.
Cracoviae, d. 7. 7. 1531...........................................................................
B o n a , regina Poloniae, Ferdinando, Romanorum etc. regi. Craco
viae, d. 7. 7. 1531
................................................................................. 209
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Ferdinando, Rom ano
rum etc. regi. Ex arce Cracoviensi, d. 7. 7. 1531 . . . .

A n d r e a s T ^ c z y n s k i , palatinus Crac., Ferdinando, Romanorum

etc. regi. Cracoviae, d. 7. 7. 1531 .................................................210
B o n a , regina Poloniae, Joanni Dantisco. Cracoviae, d .7.7.1531 211
A l b e r t u s G a s t o l d , palatinus Vilnensis, Nicolao Nypszyc,
aulico regis Poloniae. Vilnae, d. 7. 7. 1 5 3 1 ........................... 212

397
Pagina

223.

S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi VII, pontifici maximo.

Cracoviae, d. 8 . 7. 1531........................................................................... 212
224. S i g i s m u n d u s I, rex P o l, cardinali protectori. - Cracoviae,
d. 8 . 7. 1 5 3 1 ........................................................................................... 213
225. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Stanislao de Rzeczyca, poenitentiario
minori basilicae beati Petri. Cracoviae, d. 8 . 7. 1531 . . . 214
226. N i c o l a u s W o l s k i , castell. Sochaczeviensis, Ferdinando, Ro
manorum etc. regi. Cracoviae, d. 10. 7. 1 5 3 1 ...........................
227. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi papae VII. Cracoviae,
d. 12. 7. 1 5 3 1 ........................................................................................... 215
228. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., cardinali p ro te c to ri................................
229. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., cardinali protectori. Cracoviae,
d. 12. 7. 1 5 3 1 ........................................................................................... 216
230. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., doctori Stanislao de Rzeczyca, poeni
tentiario minori Romano. - Cracoviae, d. . . . Julii 1531 . . . 217
231. P. T o m i c k i , epus. e tc , Joanni Vilamowski. Cracoviae,
d. 12. 7. 1 5 3 1 ...........................................................................................
232. P. T o m i c k i , epus. etc., Lucae de Gorca, castellano Posnaniensi,
capit. Maj, Pol. g e n e ra li........................................................................... 218
233. A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Petro Tomicio, epo. etc.
Poltovii, d. 14. 7. 1 5 3 1 ........................................................................... 219
234. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Georgio, duci Saxoniae. Cracoviae,
d. 14. 7. 1531 ............................................................................................
235. P. T o m i c k i , epus. etc., Mathiae Drzewicki, archiepo. Gnesnensi
designato. Cracoviae, d. 14. 7. 1531 ........................................... 220
236. P. T o m i c k i , epus. etc., Mathiae Drzewicki, archiepo. Gnesnensi
d e s ig n a to ...................................................................................................... 221
237. P. T o m i c k i , epus. etc., Andreae Cricio, epo. Plocensi. Cra
coviae, d. 17. 7. 1 5 3 1 ...........................................................................
238. S e n t e n t i a r e g i s P o l o n i a e super castro Molnbach in fidem
suam accepto. Cracoviae, d. 17. 7. 1531 ...................................... 222
239. P. T o m i c k i , epus. etc., Mathiae Drzewicki, archiepo. Gnesnensi
designato. Cracoviae, d. 18. 7. 1531 ........................................... 223
240. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., civibus Lublinensibus. Cracoviae,
d. 18. 7. 1531 ..................................................................................... . 2 2 4
241. J o a n n e s D a n t i s c u s Sigismundo I, regi Poloniae. Ex
Bruxellis, d. 20. 7. 1531 ......................................................................
242. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 21. 7. 1531 ...................................................................... 229
243. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 22. 7. 1531 ...................................................................... 230
244. B o n a , r e g i n a P o l o n i a e , Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 22. 7. 1531 ........................................................................................... 231
245. A n d r e a s T ^ c z y r i s k i , palat. Cracov., Joanni Dantisco.
Cracoviae, d. 23. 7. 1531 ...................................................................... 232

398
Pagina

246.
247.

248.
249.
250.
251.
252.
253.
254.
255.
256.
257.
258.
259.
260.
261.
262.
263.
264.
265.
266.
267.
268.
269.

B o n a , regina Pol., Joanni Dantisco. Cracoviae, d. 24. 7. 1531 232

A p p r o b a t i o s e n t e n t i a e latae per dominum episcopum Plo
censem inter abbatem Plocensem et ejus subditos. Cracoviae,
d. 24. 7. 1531 ........................................................................................... 233
S i g i s m u n d u s I, rex Poloniae, Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 25. 7. 153
............................................................................................ 235
P. T o m i c k i , epus. etc., Joanni Dantisco. Cracoviae, d .2 5 .7 .1531 236
J o a n n e s C h o j e n s k i , epus. Premisliensis, Joanni Dantisco.
Cracoviae, d. 25. 7. 1531 ...................................................................... 237
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Carolo V imperatori. Cracoviae,
d. 25. 7. 1531 ................................ ........................................................... 238
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. re g i.
Cracoviae, d. 25. 7. 1531 . .................................................................
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Zapolya, regi Ungariae.
Cracoviae, d. 25. 7. 1531 ...................................................................... 239
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Zapolya, Ungariae regi.
Cracoviae, d. 25. 7. 1531 ...................................................................... 240
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Mauritio, epo. Warmiensi. Craco
viae, d. 25. 7. 1531 .................................................................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Mauritio Ferbero, epo. Warmiensi.
Cracoviae, d. 25. 7. 1531 ...................................................................... 241
S i g i s m u n d'u s I, rex Pol., Benedicto de Zentlavia, capitaneo castri
Lewa, sermi. Joannis regis factori g e n e r a l i ......................................242
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, P. Tomicio, epo. Crac. etc.

P. T o m i c i u s , epus. etc., Andreae Cricio, epo. Plocensi. Cra

coviae, d. 26. 7. 1531
........................................................................... 243
P. T o m i c i u s , epus. etc.,. Lucae de Ciechanow, abbati P lo cen si. 244
N i c o l a u s S z y d l o w i e c k i , castellanus Sandomir., tesaurarius,
Joanni Dantisco. Cracoviae, d. 26. 7. 1531 ................................
M a t h i a s D r z e w i c k i , electus archiepus. Gnesnensis, Mauritio
Ferbero, epo. Warmiensi. E x Volborz, d. 26. 7. 1531 . . .
245
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Cracoviae, d. 26. 7. 1531 ........................................... , . . . . 246
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., castellano Strigoniensi et ceteris regis
Ferdinandi officialibus ac nuntiis. Cracoviae, d. 27. 7. 1531 . 247
N i c o l a u s C o p e r n i c u s , canonicus Warmiensis, Mauritio Fer
bero, epo. Warmiensi. Ex Frauenburk, d. 27. 7. 1531
. . 248
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Cracov., Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 27. 7. 1531
......................................................
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Budvicii, d. 28. 7. 1531 ......................................................
249
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Janussio, duci Opoliensi. Cracoviae,
d. 30. 7. 1531 ........................................................................................... 250
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Polo
niae. Budvicii, d. 31. 7. 1 5 3 1 ......................................................

399
Pagina

270.
271.
272.
273.
274.
275.
276.
277.
278.
279.
280.
281.
282.
283.
284.
285.
286.
287.

288.
289.
290.
291.
292.
293.

F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Bonae, reginae P o lo n ia e .

Budvicii, d. 30. 7. 1531
......................................................................
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni, Ungariae r e g i ......................
P. T o m i c k i , epus. etc., Francisco de Frangepanibus, archiepo
Colocensi. In Radlow, d. 3. 8 . 1 5 3 1 ......................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Stephano Broderico, epo. Sirmiensi.
Ex Radlow, d. 3. 8 . 1 5 3 1 ................................................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Stefano Verbetio, cancellario regni Un
gariae. In Radlow , d. 3. 8 . 1 5 3 1 ...........................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Joanni Statilio, epo. Transsilvanensi.
In Radlow , d. 3. 8 . 1 5 3 1 ................................................................
J o a n n e s T a r n o w s k i , palat. Russiae, campiductor, Sigismundo I
regi Poloniae. Staresiolo, d. 5. 8 . 1 5 3 1 ................................
Ch r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac., Alberto, duci in Prussia.
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigism undo I, regi Polo
niae. In Lintio, d. 13. 8. 1 5 3 1 ................................................
A n d r e a s Cr i c i u s , epus. Plocensis, P. Tomicio, epo. etc. Ex
arce Poltoviensi, d 14. 8 . 1 5 3 1 ......................................................
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., consiliariis ac optimatibus regni.
Cracoviae, in mense Augusto a. 1 5 3 1 ...........................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Joanni de Tarnow, palat. Russiae etc.
Cracoviae, d. 1531................................................................................
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 16. 8 . 1531.....................................................
B o n a , regina Pol., Joanni Dantisco. Cracoviae, d. 17. 8 . 153
P. T o m i c k i , epus. etc., Andraae Cricio, epo. Plocensi . .
P. T o m i c k i , epus. etc., Lucae de Gorca, castell. Posnan. et capi
taneo Poloniae Majoris generali. Cracoviae, d. 20. 8 . 1531
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
L intii, d. 21. 8 . 1 5 3 1 ......................................................................
V i c t o r i a P o l o n o r u m d e V a l a c h i s , regnante Sigismundo I
in Polonia, descripta ex commentariis Stanislai Gorski, canonici
C ra c o v ie n s is ...........................................................................................
R e s p o n s u m a S i g i s m u n d o I, rege Poloniae, Jacobo Unbesser,
Barnimi, Stetinensis ducis, consiliario et oratori (d. 23. 8 . 1531)
D i l a t i o p r a e s t a n d i j u r a m e n t i feudalis a ducibus Pomera
niae Sigismundo Augusto, regi P o l o n ia e ......................................
B o n a , regina Poloniae, Joanni Dantisco. Cracoviae, d
14. 8. 1 5 3 1 ...........................................................................................
O t t a d e C h o d e c z , palatin, Sandomir., Christophoro Szydlo
wiecki, castell. Crac. etc. Coropiecz, d. 24. 8 . 1531 . . . .
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 25. 8 . 1531 ...........................................................................................
P. T o m i c k i , epus. Crac., Georgio Radivilo, castellano V ilnensi.
Cracoviae, d. 25. 8 . 1531 .....................................................................

251

252

253
254

257
259

260
262

263

264
274
275
276

278
279

400
Pagina

294.

P. T o m i c k i , epus. Crac., Joanni a Tarnow, palatino Russiae, exer

cituum Poloniae capitaneo g e n e ra li......................................................279
295. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 28. 8. 1531 ........................................................................................... 280
296. Ch r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 28. 8. 1531 ...................................................................... 281
297. M a r t i n u s C z e m a , canonicus Culmensis, Joanni Dantisco.
Culmenze, d. 28. 8 . 1531 ........................................... .....

298. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Mauritio Ferbero, epo. W arm iensi.

Cracoviae, d. 29. 8 . 1531 ......................................................................' 282
299. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Crac., Mauritio Ferbero, epo.
Warmiensi. Cracoviae, d. 29. 8. 1531 ........................................... 283
300. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 29. 8 . 1531 ...................................................................... 284
301. B o n a , regina Poloniae, Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 30. 8 . 1531 ........................................................................................... 285
302. N i c o l a u s S z y d l o w i e c k i , castell. Sandomiriensis, iesaurarius,
Alberto, duci in Prussia. Cracoviae, d. 30. 8 . 1531 . . . .

303. P e t r u s O p a l i r i s k i , castell. Landensis, Alberto, duci in Prussia.

Cracoviae, d. 30. 8. 1531 ...................................................................... 286
304. A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Joanni Tarnowski, palatino
Russiae, cam piductori................................ ............................................... 287
305. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., cardinali s. s. quatuor, protectori.
Cracoviae, d. 3. 9. 1531
...................................................................... 288
306. P. T o m i c k i , epus. etc., doctori Stanislao Rzeczica, poenitentiario
Romano. Cracoviae, d. 3. 9. 1531 ................................................ 289
307. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Cracoviae, d. 3. 9. 1 5 3 1 ........................... - .....................................
308. S i g i s m u n d u s I, rex P o l, Carolo V im p e r a t o r i ........................... 290
309. P. T o m i c k i , epus. Crac., Joanni Dantisco, epo. Culmensi.
Cracoviae, d. 3. 9. 1531
...................................................................... 291
310. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Joanni Dantisco.
Cracoviae, d. 3. 9. 1531........................................................................... 292
311. S e v e r i n u s B o n e r , zupparius, Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 4. 9. 1531
........................................................................................... 293
312. S i g i s m u n d u s I, rex P o l, Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 4. 9. 1531
........................................................................................... 294
313. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Clementi VII, pontifici maximo.
Cracoviae, d. 4. 9. 1531 ........................................................................... 295
314. P. T o m i c k i , epus. etc, Andreae; Cricio, epo. Plocensi. Craco
viae, d. 4. 9. 1531 ................................................................................ . 296
315. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., palatinis et capitaneis Russiae.
Cracoviae, d. 7. 9. 1531
..................................................................... 297
316. L e g a t i o w a j w o d a e M o l d a v i a e ad capitaneum regni Polo
niae, Joannem de T a r n o w ......................................................................298

401
Pagina

317.
318.
319.
320.
321.

322.
323.
324.
325.
326.
327.
328.
329.
330.
331.
332.
333.
334.
335.

336.
337.

R e s p o n s i o c a m p i d u c t o r i s Joannis de Tarnow ad legatio

nem wajwodae Moldaviae. Staresiolo, d. 8 . 9. 1531 . . . . 299
P. T o m i c k i , epus. etc., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 13. 9. 1531 .......................................................................................... 300
J o a n n e s C h o j e n s k i , epus. Premisliensis, Alberto, duci in
Prussia. Cracoviae, d. 13. 9. 1531 ................................................ 301
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Cracoviae, d. 14. 9. 1531 ..................................................................... 302
C o n v e n t u s P r u s s i a e in M arienburgo pro die Simonis et Judae apostolorum (28. 10) indictus. S i g i s m u n d u s I, rex
Poloniae, consiliariis et officialibus Prussiae. Cracoviae, d
14. 9. 1531
.........................................................................................
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae
d. 14. 9. 1531 ........................................................................................... 303
P. T o m i c k i , epus. etc., Alberto, duci in Prussia. Cracoviae,
d. 14. 9. 1531 ........................................................................................... 304
C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 14. 9. 1 5 3 1 ................................................................
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Petro Tomicio, epo. Crac
etc. Ex Plocsko, d 16. 9. 1531 ..................................................... 306
C o n t r a c t u s p r o a e d i f i c a n d a e c c l e s i a cathedrali Pio
censi. (d. 17. 9. 1 5 3 1 ) ..................................................................... 307
P. T o m i c k i , epus. etc., Andreae Cricio, epo. Plocensi . . . .
308
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Craco
viae, d. 19. 9. 1531 ................................................................................ 309
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Petro Tomicio, epo. Crac
etc. E x Plocska, d. 19. 9. 1 5 3 1 ..................................................... 310
P. T o m i c k i , epus. etc., Lucae, abbati Plocensi, archidiacono Do
brinensi. Cracoviae, d. 19. 9. 1 5 3 1 ...........................................
P. T o m i c k i , epus. etc., Nicolao de Nisczice, castellano Sierp
s c e n s i ........................................................................................................... 311
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Samueli Maciejowski, cano
nico Cracoviensi. Plocska, d 20. 9. 1531 ...............................
F a b i a n u s D a m e r a w W o j a n o w s k i Joanni Dantisco, epo
Culmensi. Cracoviae, d. 20. 9. 1531 ......................................
S i g i s m u n d u s 1, rex Pol., Solimano sultano, Tureorum impera
tori. Cracoviae, d. 22. 9. 1531 ..................................................... 312
L e g a t i o a S i g i s m u n d o I, rege Poloniae, ad Solimanum, im
peratorem Tureorum, per Jacobum Vilamowski, aulicum regium 313
I m b r a h i m B a s s a e post dictam salutem nomine Mtis. regiae
nuntius r e f e r e t ..................................... .....................................................314
A n t o n i u s F u g g e r Christophoro Szydlowiecki, castell. Crac.
etc. Augustae Vindelicorum , d. 23. 9. 1531
. . . . . .
315
J o a n n e s D a n t i s c u s , epus. Culmensis, Ferdinando, Romanorum
etc, regi. Ex Bruxellis, d. 25. 9. 1531 ...................................... 317

A cia T o m ician a.

T o m u s X III.

26

402
Pagina

338.
339.
340.
341.
342.
343

P. T o m i c k i , epus. etc., Alberto Gastoldo, palatino Vilnensi, can

cellario M. D. L itu a n ia e ..................................... .................................... 317
M a t h i a s D r z e w i c k i , epus. Cujaviensis, electus Gnesnensis,
Mauritio Ferbero, epo. Warmiensi. E x Lowicz, d. 2. 10. 1531 318
F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Spirae, d. 3. 10. 1 5 3 1 ...........................................................................319
C o r n e l i u s D u p l i c i u s S c e p p e r u s Joanni Dantisco.
Ex arce Lucemburgi, d. 4. 10. 1 5 3 1 ................................................
A n d r e a s C r i c i u s , epus. Plocensis, Alberto, duci in Prussia.
Ex arce Poltoviensi, d. 4. 10. 1531
................................................. 320
J o a n n e s Z a p o l y a , rex Ungariae, Sigismundo I, regi Pol.

In claustro fratrum Heremitarum sub castro S. Michaelis,

d. 8 . 10. 1531 ........................................................................................... 323
344. S t e p h a n u s B r o d e r c i u s , epus. Sirmiensis, Petro Tomicio, epo.
etc. Ex coenobio Heremitarum, d. 8 . 10. 1531 ..................... 324
345. S t e p h a n u s B r o d e r i c u s P. Tomicio, epo. etc......................
346. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Joanni Dantisco. ~ Spirae,
d. 8 . 10. 1531 ........................................................................................... 325
347. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Spirae, d. 9. 10. 1 5 3 1 ...........................................................................
348. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni de Tarnow, palatino Russiae,
exercituum regni Pol. capitaneo generali. Cracoviae, d. 11.10.1531 326
349. P. T o m i c k i , epus. etc., Joanni de Tarnow, palatino Russiae, campiductori. Cracoviae, d. 11. 10. 1 5 3 1 ...........................................
350. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Craco
viae, d. 11. 10. 1531 ................................................................................. 327
351. J o a n n e s C h o j e n s k i , epus. Premisliensis, Alberto, duci in
Prussia. Cracoviae, d. 12. 10. 1531................................................
352. S i g i s m u n d u s a b H e r b e r s t e i n Christophoro Szydlo
wiecki, cast. Crac., cancellario. Ex Vienna, d. 12. 10. 1531 . 329
353. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Ferdinando, Romanorum etc. r e g i.
Cracoviae, d. 14. 10. 1 5 3 1 ......................................................................
354. P r o c e r e s e t c o n s i l i a r i i M. ducatus Lituaniae, Alberto, duci
in Prussia. Grodnae, d. 14. 10. 1531 ........................................... 330
355. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Dantisco. Cracoviae, d.
14. 10. 1531 ................................................................................................ 331
356. B o n a , regina Poloniae, Joanni Dantisco. Cracoviae, ..O c to
bris 1531 ..................................................................................................... 332
357. P. T o m i cki , epus. etc., Joanni Dantisco. Cracoviae, d. 15.10 1531 333
358. P. T o m i c k i , epus. e tc , Andreae Cricio, epo. Plocensi.
Cracoviae, ...O c to b ris 1531 ........................................................... . 334
359. S i g i s m u n d u s 1, rex Pol., Clementi papae VII. Cracoviae,
d. 20. 10. 1531 ...........................................................................................
360. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Sigismundo de Herberstein.
Cracoviae, d. 21. 10. 1531 ...................................................................... 335

403
Pagina

R u t g e r u s R e s c i u s Joanni Dantisco. Lovanii, d. 21.10 1531 335

P. T o m i c k i , epus. etc., Sophiae, duci Masoviae, viduae Bathoriae. Cracoviae, d. 21. 10. 1531....................................................... 336
364. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Zapolya, regi Ungariae.
Cracoviae, d. 20. 10. 1531 ...................................................................... 337
365. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., dominis regni Ungariae. Cra
coviae, d. 21. 10. 1 5 3 1 ...........................................................................
366. P. T o m i c k i , epus. etc., Joanni Zapolya, regi Ungariae. Cra
coviae, d. 22. 10. 1531 ........................................................................... 338
367. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joachimo, marchioni Brandenburgensi. Cracoviae, d. 22. 10. .1531 ................................................
368. J o a n n e s D a n t i s c u s Sigismundo I, regi Pol. Ex Bruxel
lis, d. 22. 10. 1531 .......................................................... ...................... 339
S c h e d a in litteris ad regem inclusa. Datum, ut supra . . . 340
369. J o a n n e s D a n t i s c u s , epus. Culmensis, Petro Tomicio, epo. etc ,
Ex Bruxellis, d. 22. 10. 1531
........................................................... 343
370. S t a n i s l a u s L a n c k o r o h s k i ,
palat. Podoliae, Christophoro
Szydlowiecki, cast. Cracov. etc. In castro Camenecensi, d.
22. 10. 1531 ................................................................................................
371. C o n v e n t u s r e g n i Poloniae generalis (d. 6 . 12. 1531). . . . 344
372. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., consiliariis majoribus regni Poloniae.
Cracoviae, d. 23. 10. 1531 ...................................................................... 345
373. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., minoribus consiliariis regni. Cracoiae, d. 23. 10. 1531 ................................................................................ 346
374. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Mauritio, epo. Warmiensi. Cra
coviae, d. 23. 10. 1531 ..........................................................................
375. S i g i s m u n d u s I, re x P o l., capitaneis praefecturarum regni.
C raco via e ...........................................................................................
347
376. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., communitati nobilium Poloniae.
Cracoviae, d 23. 10. 1531 ..................................................................... 348
377. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., capitaneis ducatus Masoviae. Cra
coviae, d. 23. 10. 1531 ...........................................................................
378. L e g a t i o a S i g i s m u n d o I, rege Pol., ad conventus particulares
r e g n i ........................................................................... ................................349
379. L e g a t i o a S i g i s m u n d o I, rege Pol., missa ad conventum Marienburgensem ad diem sanctorum Simonis et Judae (28. 10. 1531) 350
380. H i e r o n i m u s L a s k i , palatinus Siradiensis, Petro Tomicio, epo.
etc. Ex Crernbs, d. 31. 10. 1531
................................................ 354
381. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Inspruck, d. 31. 10. 1531 ...................................................................... 355
382. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Andreae de Tanczin, palatino Crac. etc. 356
383. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , castell. Crac., Alberto, duci in Prussia.
d. 2. 11. 1 5 3 1 ...........................................................................................
384. P. T o m i c k i , epus. etc., Mathiae Drzewicki, archiepo. Craco
viae, d. 6 . 11. 1531 ................................................................................ 357
361.
362.

26*

404
Pagina

B o n a , regina Pol., Joanni Dantisco. Cracoviae, d. 8 . 11. 1531 357

J o a n n e s D a n t i s c u s Ferdinando, Romanorum etc. regi.
Bruxellis, d. 10. 11. 1 5 3 1 -...................................................................... 358
387. P. T o m i c k i , epus. etc., Stanislao Tomicki, castell. Calissiensi.
Cracoviae, d. 15. 11. 1531 ...................................................................... 359
388. Ch r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 16. 11. 1531 ...................................................................... 360
389. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 16. 11. 1531 ...................................................................... 361
390. C h r i s t . S z y d l o w i e c k i , cast. Crac., Alberto, duci in Prussia.
Cracoviae, d. 16. 11. 1531 ...................................................................... 362
391. J o a n n e s T a r n o w s k i , palatinus Russiae, Alberto, duci in Prus
sia. Cracoviae, d. 17. 11. 1531 ...................................................... 364
392. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Barnimo, Stetinensi, Pom eraniae etc.
duci Cracoviae, d. 22. 11. 1531
................................................. 365
393. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joachimo, marchioni Brandenburgensi 366
394. F a b i a n u s W o j a n o w s k i Joanni Dantisco. Cracoviae,
d. 22. 11. 1531 ........................................................................................... 367
395. P. T o m i c k i , epus. etc., Andreae Cricio, epo. Plocensi. Cra
coviae, d. 23. 11. 1531 ........................................................................... 368
396. A l b e r t u s G a s t o l d , palatinus Vilnensis, Alberto, duci in Prus
sia. Ex Bransk, d. 23. 11. 1531
.................................................
397. M a n d a t u m T o m i c i i , ut sacerdotes una cum episcopo obviam
prodeant archiepiscopum excepturi. Cracoviae, d. 3. 12. 1531 369
398. P. T o m i c k i , epus. C rac, Mathiae Drzewicki, electo archiepo.
Gnesnensi. Cracoviae, d. 4. 12. 1531 ........................................... 370
399. O r a t i o i n e x c i p i e n d o a r c h i e p i s c o p o perTomicium , epum.
Crac., dicta (d. 5. 12. 1 5 3 1 ) .................................................................
400. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Alberto, duci in Prussia. Cra
coviae, d. 9. 12. 1531 ........................................................................... 371
401. C h r is t. S z y d l o w i e c k i , cast. Crac. etc., Alberto, duci in Prussia.
Zarnowiec, d. 11. 12. 1531
................................................................. 372
402. S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Andreae Baranowski, abbati Tynecensi. Cracoviae, d. 12. 12. 1531 ................................................ 373
403. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Inspruck, d. 22. 12. 1531 ......................................................................
404. F e r d i n a n d u s , Romanorum etc. rex, Sigismundo I, regi Pol.
Inspruck, d. 23. 12. 1531 ...................................................................... 374
385.
386.

405.
406.
407.

A. C r i c i u s , epus. Plocensis, P. Tomicio, epo. Cracoviensi . . . 375

P. T o m i c k i , epus. Crac., Andreae Cricio, epo. Plocensi. Bo
dzanczin, d. 19. 1. 1 5 3 1 ......................................................................
P. T o m i c k i , epus. Crac., Andreae Cricio, epo. Plocensi. Cra
coviae, d. 14. 2. 1 5 3 1 . ........................................................................... 376

405
Pagina

408.
409.
410.
411.
412.
413.
414.
415.
416.
417.
418.
419.
420.

P. T o m i c k i , epus. Crac., Andreae Cricio, epo. Plocensi

. . . 376
S i g i s m u n d u s I, rexPol., duci Bavariae. Cracoviae, d. 20.2.1531 377
P. T o m i c k i , epus. Crac., Mathiae Drzewicki, epo. W ladislaviensi.
Cracoviae, d. 20. 2. 1531 ...................................................................... 378
P. T o m i c k i , epus. Crac., Stanislao Rzeczyca, poenitentiario Polono. Cracoviae, d. 25. 2. 1531 ..................................... .....

P. T o m i c k i , epus. C rac, cardinali p r o t e c t o r i ................................ 380

P. T o m i c k i , epus. Crac., Joanni Karnkowski, epo Prem isliensi.
Cracoviae, d. 5. 3. 1531...........................................................................
P. T o m i c k i , epus. Crac., Lucae de Gorka, castell. Posnaniensi. 381
S i g i s m u n d u s 1, rex Pol., Jacobo Cortesio, scriptori apostolico.
Cracoviae, d. 31. 8 . 1 5 3 1 .....................................................................
P. T o m i c k i , epus. Crac., Jacobo Cortesio, scriptori apostolico.
Cracoviae, d. 31. 8 . 1531 ...................................................................... 382
P. T o m i c k i , epus. Crac., Joanni Latalski, epo. Posnaniensi.
Cracoviae, d. 6 . 9. 1 5 3 1 ...........................................................................
S i g i s m u n d u s I, rex Pol., Joanni Latalski, epo. Posnaniensi. . 383
P. T o m i c k i , epus. etc, Joanni Latalski, epo. Posnaniensi
. .

P. T o m i c k i , epus. etc., Hieronymo Laski, palat. Siradiensi etc. Cracoviae, d. 9. 9. 1531 ........................................................................... 384

W y k a z n i e k t o r y c h d o k u m e n t o w i l i s t o w dawniej juz
drukiem ogloszonych (Series aliquot documentorum typis jam
pridem e x p re sso ru m )................................................................................ 385

SPIS o s Ob
(Index personarum).
(Liczby oznaczaj^ strony. Numeri indicant paginas).

A b u g a y h a n , dux Tartarorum, 152.

saurarius terrarum Prussiae

A c m e r Joachimus, praefectus Drahim ensis, 365.

ctus) 82. 241.

A d e i e r Ambrosius, olim subditus regis P olo

niae, 86 .

(a. 1531 defun

B a r a n o w s k i Andreas, abbas Tynecensis, 373.

B a r b a r o s s a , Turea, pirata, 161. 165. 172. 226.

A dr i a n u s , frater ordinis praedicatorum, electus

B a r n im u s , dux Stetinensis, Pom eraniae, Cassubiae, Vandaliae etc., princeps Rugiae, com es

episcopus titularis Ennensis, 71.

in Guczkow, 2745. 338. 365.

A l b a n i a e dux, 226.
A l b e r t u s , dux M ekelburgensis, 31.

a B a r t h e n Lucas, 260.

A l b e r t u s , dux in Prussia, marchio Branden-

B a s i l i u s , M oscoviae dux, 76, 137. 172. 193.

burgensis, 1 et passim.

2 6 5 - 7 . 317.
B a t h o r i Stephanus, olim palatinus Ungariae,

A l e x a n d e r , nepos ducis Ferrariae, 226.

A le x a n d e r

de M edici, nepos sum mi ponti

A le x iu s ,

3 3 7 -8 .
B a z e r is k i (a Baysen) Georgius, palatinus Ma-

ficis, 165.
contubernalis Joannis Andreae

de '

V alentinis, 16.
A l e x i u s , familiaris P. Tomicii, 376.
A l i p h i u s Ludovicus, secretarius Bonae reginae, j
42 7. 175. 211. 231. 261. 276. 332. 3 5 7 - 8 .
A m b r o s i u s vide Adeler.

ricnburgensis, capitaneus G new ensis, 187, 367.

B e a t u s v. Wydman.
B e b e k Emericus, capitaneus Ferdinandi regis
in Ungaria, 107, 125.
B e h e m Petrus, Prutenus, 248.
de B e n e v e n t o dominus, 163.

A n d r e a s , servitor Cricii, epi. Plocensis, 106.

B e r k a Georgius, Silesius, 250 1.

A n d r e a s v. Carcocandella.

B e r n a r d u s , epus. Tridentinus, cardinalis, 31.

A n d r e o l u s , tabellarius regis Pol., 136.

B e r n a r d u s , frater Joannis Dantisci, 17. 37.

A n ii a virgo, dux M asoviae, 124. 230. 231. 336.

B e r n a r d u s Sculteti, clericus, 133.

de A q u i l a Luis, Hispanus, 160 1.

B e r n a r d u s , Italus, architector v. Gianotti.

A s s l a m Soltan, dux Tartarorum, 76.

B e r n o w s k i Thomas, dux exercitus Valachici,

A u r e lio r u m

ducis filius, 161.

268.
B i e c h o v i e n s i s castellanus v. Russocki.

B a l ic k i , m iles, m agister centuriae, 270, 273.

B i s s i g n a n i princeps, 332.

B a l i i i s k i Joannes, castellanus G danepsis, te-

B o d o Franciscus, m iles, 125,

408
B o h d a n u s , olim vojevoda M oldaviae, 4 8 50.
70. 91. 266.

C a r d u c iu s Andreas, 175. 261. 332. 357.

C a r l o v i c i u s Christophorus,dr.,Saxonus, secre

B o l e y n (Bullin), Anna,

sponsa Henrici,

regis

A ngliae, 162.

tarius epi. M isnensis, 306.

C a r o lu s V , caesar, 1 et passim .

B o l e y n (Bullin) Thomas, vicecom es de Rasfort,

pater Annae B oleyn, 162.

C a r o lu s , dux M iinsterbergensis (Zi^bica), ca

pitaneus Slesiae, 230 1, 250.

B o m g a r t h Joannes, 23.

C a r o lu s , canonicus P locensis, 147. 311.

B o n a Sfortia, regina Poloniae, 10 et passim.

C a r o lu s v. Kuczer.

B o n e r Severinus, zupparius e t m agnus procu

C a s i m ir u s , marchio Brandenburgensis, defun

rator Cracoviensis, capitaneus B ieczensis et

Rabstinensis, 92. 188. 276. 2934.
B o n e r Joannes, 385.

ctus, 341.
de C h o d e c z

Otta, palatinus Sandom iriensis,

capitaneus C olom iensis et L eopoliensis, 83.

B o r a t y n s k i, aulicus regius, praefectus Agriae

in Ungaria nom ine Sigism undi regis, 229.

90. 266. 2 7 6 - 8 . 285.

C h o j e n s k i Joannes, archidiaconus e t canoni

terrae Pre

cus Cracoviensis, electu s epus. Prem isliensis,

m isliensis, magister m ilitiae in bello Vala-

1 3 - 1 5 . 37 8. 95 6. 172. 1 8 1 - 2 . 187. 199.

B o r a ty n sk i

Joannes,

vexillifer

202. 235, 2 3 7 - 8 . 301. 305. 3 2 7 - 8 . 381.

chico, 266. 272.

B o r e k Stanislaus, decretorum doctor, canonicus
Cracoviensis, 17. 56. 312. 367.
B r a n i c k i Sebastianus, canonicus L ovicensis, 360.
B r e d e Joannes, factor Fuccarorum, 187.
B r o d e r i c u s Stephanus, epus. Sirm iensis, can
cellarius Joannis Zapolyae, regis Ungariae,
103. 252. 296. 324.

Pultoviensis, 234.
Baitholom aeus,

C h o t e c k i Raphael, v. Kotecki.
C h r is tie r n u s ,

rex Daniae extorris, 225. 339.

354. 363. 372.

C h yros,

Hispanus, capitaneus Ferdinandi re

gis, 106.
C in n e r Nicolaus, doctor, negotiator ducum Ba

de B r o lin o , decretorum doctor, archidiaconus

B r o m ir s k i

C h o r g ^ y c v. Sieniawski.

variae, 163.
C i o t e k (Cziolek) praefectus militum, 255. 357.

doctor utriusque

juris, canonicus Plocensis, 55. 106. 234. 377.

B r u n s v i c e n s e s duces, 31.

C l e m e n s VII, papa, 11. 40. 92. 97. 106. 126.

129. 174. 215. 246. 295. 316. 334. 375. 377.
386.

B r z o z o w s k i Jacobus, canonicus Plocensis, 234.

C l e o n a r d u s , 138.

B u c h o w i e c z V enceslaus, orator Caroli, ducis

C l i n t s c h i t z v. Klinczicz.

M iinsterbergensis, 231.
B u g a k o w Ivan, nuntius Moscorum ducis, 137.
B u j a k , capitaneus Ferdinandi regis in Ungaria,
107.

C o la v. Kola.
C o lo n ie n s is

archiepiscopus,

elector Imperii,

30. 31. 33.

C o n o s , 175.

dc B u r e n , com es, 163.

C o p e r n i c u s v. Kopernik.

B u s c i u s Henricus, Romanus, 66 .

C o r c z b o k Joannes, praepositus ecclesiae col

legiatae M ichaelis Plocensis, 234.

C a l i n s k i , magister m ilitiae, 273.

C a m e n e c e n s i s episcopus v. Gamrat.

C o r t e s i u s Jacobus,

jur. utr. doctor, scriptor

apostolicus, 136. 381. 382.

C a m p e j u s , cardinalis, 33.

C o t h w i c z v. Kotwicz.

C a m p e n s i s Joannes, 138.

C r i c i u s v. Krzycki.

dc C a p i s s u c i s Paulus, auditor rotae sacri pa

C a r c o c a n d e lla

C r isK i v. Kryski.
C r o n e n b e r g (Kronberg), W alterus,

latii, 136, 382.

Andreas, Graecus, mercator

Constantinopolitanus, 108. 193. 194. 356.

ordinis Teutonici in Alem annia,

23. 122. 131. 235. 304.

magister

1. 10.

11.

409
C r u s v i c e n s i s capitaneus, 136.

D o r ia Andreas, 329.

C u b e r s k i Cristinus, vexillifer V iznensis, 124.

D r o i d z y n s k i Vitus, 235.

C u l m e n s i s palatinus v. Luzyanski.

D r z e w i c k i (Drevicius, de Drzewica) Mathias,

C u l m e n s i s castellanus (Dziafyriski), 114.

epus. W ladislaviensis seu Cujaviensis, electus

C z a r n k o w s k i Andreas, Bononiae studiis de

archiepiscopus G nesnensis,
90.

ditus, 129.

capitaneus

succamerarius Pomeraniae,

Stum ensis,

a.

139. 172. 181 2. 181 5. 187.

237. 2 4 5 - 6 . 318. 357. 369. 370. 378.

de C z e c h o n o w i c z v. Kiszka.
Achatius,

1'2. 44. 89.

199. 2 0 1 - 2 . 2 0 5 - 6 . 212. 2 2 0 - 1 . 223. 235.

C z a u s c h b a s c h a , Tureus, 109.

C zem a

1 3 2 -3 .

11.

1531

castellanus

de D u g n a (Dugnanus) Joannes Jacobus, 42.

261.

G danensis, 187. 281. 287. 300. 367.

C z e m a Fabianus, aulicus regius, 312. 367.
C zem a

Martinus,

canonicus

Culm ensis,

E b o r a c e n s i s cardinalis, 162.
37.

281 2.

de E m p te n com es, Frisius, 225.

C z ib a k Emericus, electus epus.V aradiensis,337.

C zyp ser

E l i s a b e t h a , Ferdinandi regis filia, 217. 386.

(Cipser)

Stanislaus,

consul

Craco

vien sis, 167 8.

C z y r m ie r isk i

E r a s m u s Roterodamus, 115. 116. 138. 385.

E r a s m u s , nuntius regis Joannis Zapolyae, 326.
E r c ie s c h o w ,

(Czerminski) Andreas,

exactor

contributionum in palatinatu Podoliae, 27.

doctor,

canonicus

et officialis

Cracoviensis, 379.
E u s t a c h iu s (Ostaphi) v. Daszkiewicz.

de D a m b r o w ic a v. Firlej.
D a n ia e (Daciae) rex v. Fridericus.

F a b i a n u s v. W ojanowski.

D a n i a e regina, soror Caroli V caesaris 97.

F e lix ,

D a n tis c u s

Joannes,

regis

Poloniae in aula

caesarea orator, electus epus. Culm ensis, 13

76. 249.

ad

F e l s v. V eis.
F erber

D ^ m b i e r is k i , aulicus Alberti, ducis in Prussia.

Mauritius,

epus. Warmiensis,

1 1 2.

23. 89. 102. 132. 2 4 0 - 1 . 245. 248. 2 8 2 - 3 .

318. 346.

171.
D e c i u s Jostus Ludovicus, consul Cracoviensis,
W ielicensis,

secretarius regius et

officinae monetariae praefectus,

41. 81 2,

F erber

(Joannes),

nepos

Mauritii,

episcopi

W armiensis, canonicus Warmiensis, 102.

F e r d i n a n d u s , Romanorum, B ohem iae et U n
gariae rex, 1 et passim.

193. 248.
D e r s n i a k Nicolaus, jnd exP rem islien sis, exactor
contributionum in palatinatu Russiae, 27.
a D i e t r i c h s t e i n Sigism undus, baro iu Holnburg, V inckenstein et Talberg,

pincerna he

reditarius ducatus Carinthiae, 116. 158.

D o b erg a st

nici, doctor et professor s. theologiae,

suffraganeatum V ilnensem propositus, 1834.

F e l i x , aulicus Alberti, ducis in Prussia, 59.

et passim.
D a s z k i e w i c z Eustachius (Ostaphi), capitaneus,

carbarius

frater ordinis praedicatorum S. D om i

(Dobrogost)

Martinus,

magister,

condonator Cracoviensis, canonicus Wratislavien sis, 140 1.

D o b r o w i t z k i Joannes,

F e r r a r ia e dux, 164. 226. 246.

de F i e n e s , gubernator Flandriae, 160. 341.
F i r l e j de Dgbrowica Petrus, castellanus Chelm ensis, capitaneus Casim iriensis, 74. 75.
F r a n c i s c u s , rex Galliae,

162. 167. 190. 226.

315. 316.
F r a n c is c u s ,

cancellarius Joannis Konopacki,

defuncti epi. C ulm ensis, 139. 140.

subcamerarius Crem-

de F r a n g e p a n i b u s Franciscus, archiepus. Co-

a D o n (Dona) Petrus, burgrabius, capitaneus in

F r i d e r i c u s , rex Daniae, 50. 86. 97. 148. 163.

nitiensis, 249.

Morung, 278. 281. 300.

locensis et Baciensis,

193. 225.

9 5 6. 101. 107. 252.

410
F r i d e r i c u s , com es palatinus Rheni, utriusque
Bavariae dux, 31. 191. 292. 329. 330. 333.
3 4 0 - 2 . 355. 374.

G o ly r i s k i ,

G o ly r i s k i

F r i d e r i c u s , dux Saxoniae, 119.

Adrianus,

castellanus Czernensis,

capit. V arsoviensis, 257.

Franciscus,

canonicus

Plocensis,

234. 257.

F u g g e r Antonius, 3156.

G o n z a g a Ferdinandus, 358.

F u g g e r i (Fukeri, Foccari, Fuccari) mercatorum

G o r k a Lucas,

societas, 66. 137. 179. 200. 276. 293.

(de Gorca),

castellanus Posna

niensis, capitaneus Majoris Poloniae generalis,

43. 46. 5 1 - 2 . 87. 139. 142. 153. 218. 262.

G (?) Jacobus,

amicus Fabiani W ojanowski,

338. 381.
G o r k a Andreas, Lucae filius, capit. V ielunensis,

367 8.

2 0 0 - 1 . 242. 381.

G a e t a n u s cardinalis, 144.
48. 88 .

G o r s k i Petrus, castell. N aclensis, capit. Wscho-

G a n d k o w s k i (G^dkowski) Bartholomaeus, ca

G o r s k i , archidiaconus Posnaniensis, canonicus

G a m r a t Petrus,

epus. C am enecensis,

vensis, 192.

92. 98. 216. 377.

Cracov. (frater Petri) 192.

nonicus, 200. 379.

G a s t o l d (Gasztold) Albertus, palatinus Vilnensis, M. ducatus Lituaniae cancellarius, capita

G orsk i

Stanislaus,

am anuensis

cancellariae

regis Pol., 128.

Branscensis et M osirensis,

G o s t k o w s k i Derslaus, canonicus P locensis 234.

G a w l o w s k i Albertus, nobilis palatinatus Plo

G r a n d v e l l a (Granvella), cancellarius caesaris

neus B ielscensis,

G o t z (Gocz) aulicus Sigism undi regis, 312. 367.

212. 317. 3 6 8 - 9 .

Caroli V, 319:

censis, 235.

G r it t i Ludovicus, ducis Venetiarum filius (no

G a w r o r is k i, 378.

thus), Joannis Zapolyae tesaurarius et guber

G e l r i a e dux, 225.
G e o r g i u s , dux Saxoniae, M isnensis, 2. 35. 38.
58. 60. 78. 192. 197. 199. 2 0 2 - 5 . 219. 229.

marchio

18. 2 1 2. 25. 28. 38. 45.

G u n d e l i u s doctor, 96.

247. 335. 359. 373. 381.

G e o r g iu s ,

nator Ungariae,

6 0 - 3 . 65. 77. 79. 80. 180 - 1 , 194. 229.

Brandenburgensis,

164.

173. 177. 183. 196. 207. 224.

G e o r g i u s , Prutenus,

famulus cancellarii Szy-

dtowiecki, 284.

caesarea, 162.

G e r e n d Nicolaus, epus. Transsilvanicus,

230.

305.
cubicularius Sigis-

Sadoth,

Tartarorum

imperator,

152.
G ia n o tti

Italus,

architector,

188,

367.
H e m m e r l e i n Am andus, consiliarius et aulicus

G l e b o w i c z (H lebow icz), palatinus W itebscen-

Alberti, ducis in Prussia, 124.

H e n r i c u s , rex A ngliae, 162. 226.

sis, 330.

H e r b e r s t e i n Sigism undus, capitaneus in Clam,

G l i n s k i M ichael, dux^ 193. 229.

epi. P locensis servitor,

56.

82.

3 7 6 -7 .
G o c l e n i u s Conradus, 1 1 6 - 6 . 138 9.
G o la w ir i s k i , olim arcis M arienburgensis prae
fectus, 241.

242. 292. 329. 330. 333. 340. 342. 374.

H e g e l Georgius, Fuggerorum procurator,

Bernardus,

307. 308.

G lo g o w s k i,

H a s s i a e (H essiae) landgravius, 31. 52.

H e d v i g i s , Sigism undi regis filia, 25. 163. 191.

mundi regis, 339. 343. 367.

de

H a lb ic h Jacobus, civis G danensis, 282.

H a l i e r (in Prussia) 16.

G e r s d o r f f Christophorus,

G hyrayhan

H a b e t h Joannes, orator regis A ngliae in aula

Ferdinandi regis orator, 54. 9 3 4. 157 8.

180. 190 1. 1 9 3 - 5 . 2 0 8 - 1 0 . 214 2 2 9 .2 3 0 .
240. 246. 2 5 0 - 3 . 304. 329. 335. 354 6.
H e r b o r t, m iies Polonus, cecidit apud Obertinum, 271. 273,

411
H e r r a a n u s , doctor, consiliarius Friderici, pala
tini Rheni, 340.

Joann es

Z a p o ly a ,

rex Ungariae,

1 et pas

sim.

H i e r o n i m u s de Francisco, 175.

J o a n n e s Andreas, vid e: de V alentinis.

H o b o r n a n c z k i , Ungarus, 125.

Jon

P etr u s,

palatinus M oldaviae, 13. 11.

21. 4 8 - 5 0 . 59. 64 69. 70. 76. 83. 90. 102.

H o l b e y n Joannes, pictor, 115.

110.

H u s o w s k i Nicolaus, 385.

113.

1 5 1 -2 .

154. 178. 256. 2 6 4 - 7 4 .

2 8 8 - 9 . 294. 297 9. 306. 313. 3 4 3 - 4 . 349.

I b r a h im

(Imbraim) bassa, 108 10, 148. 177.

384.
J o n u s b e y , interpres caesaris Tureorum, 109.

194. 229. 314.

I s d b i e r i s k i (Izdbieriski) Benedictus, canonicus

110.
J u l i a c e n s i s dux, 98.

Cracoviensis, 142.
I s k r z y c k i Joannes, capitaneus C am enecensis,

J u n k e r Baltazar, Frisius, 225.

272.
I s k r z y c k i Nicolaus, praefectus militum, 254.

K arn k ow sk i
a.

2 7 0 -1 .
I w ie r is k i Joannes, succamerarius C alissiensis,
218.

epus.

Prem isliensis,

1531 electus epus. W ladislaviensis,

173.

1 8 1 - 2 . 185. 187. 192. 1 9 9 .2 0 2 .2 1 2 3 .2 3 5 .

237. 380. 385.
K ij e w s k i

J a c o b u s , episcopus W ratislaviensis,

12. 13.

J a c o b u s (Jacobellus) de Lublin, 378. 380.

J a c o b u s d e M a r c h ia , frater ordinis minorum
S. Francisci de observantia, defunctus, propter
odorem sanctitatis canonisandus, 1334.
J a c o b u s , rex Scotiae, 226.
J a k u b o w s k i Joannes, canonicus Cracoviensis,
213.

Albertus,

secretarius

P. Tomicii,

102. 242.
K is z k a

99. 1 1 0 - 1 1 .

Stanislaus, castell. Trocensis, capita

neus Sam ogitiae 330.

K is z k a Petrus Stanislai, de C zechonowicz, pa
latinus Polocensis, 330
K la j s k i

Joannes,

aulicus

Sigism undi

regis

ejusque ad Zapolyam nuntius 2523.

K lin c z ic z

(Clintschitz)

Carwath

Stephanus,

caesaris Caroli V et regis Ferdinandi in M o

J a n u s s i u s , dux

O poliensis et Ratiboriensis,

scoviam nuntius, 13. 138.

K m ita Petrus de W isnicze, marsalcus r. Pol.,

158. 249.
J a n u s s i u s , filius Caroli, ducis M iinsterbergensis (Ziem bicensis) et O lesnicensis, 230.
J a r o c k i V ilhelm us, praepositusVojnicensis, 237.
J a s t r z q b s k i , tribunus C alissiensis, praefectus
Sigism undi I in W yschegrad, 229. 247.
J a z to w ie c k i,

Joannes,

m iles (de Sieniawa), fortasse

idem , qui Sieniaw ski Alexander, 255.

J e s y o n y a k Tartarus, praefectus exercitus 343.
J o a c h i m u s , marchio Brandenburgensis, elector
Imperii, 3 0 1. 33. 338. 366.
J o a n n e s ex ducibus Lituaniae, epus. V ilnensis,
98. 128. 137. 1 8 3 - 4 .
J o a n n e s (Janussius) dux M asoviae defunctus,
124.
J o a n n e s Albertus, marchio Brandenburgensis,
164.
J o a n n e s , filius ducis Saxoniae, electoris 3 0 2.

198.
K o la Nicolaus, m iles, 255.
K onop ack i

Georgius, palatinus Pomeraniae,

112.
K o p e c z (Kopec) Jacobus, tabellarius Sigism undi
regis, 135. 143.
K o p e r n ik Nicolaus, canonicusW armiensis, 248.
K o s c i e l e c k i Stanislaus, palatinusPosnaniensis,
capitaneus M arienburgensis, Stum ensis, Bydgostiensis, 241.
K o ssob u ck i

Petrus,

cancellarius

epi.

Plo

cen sis, 234.

K o stk a

de Stem berg, capitaneus G olubensis,

1. 11. 12. 18. 2 1 - 2 . 38. 43 5. 51. 55. 60.

77. 179. 375.
K o te c k i

(Chotecki) Raphael, canonicus Cra

covien sis (obiit 26 Julii 1531) 188. 379.

412
K o z m i n s k i Victorinus, cecidit in pugna apud

K o t w i c z (Cothwicz) Nicolaus, familiaris Petri

Tomicii, 359.

ad

stemm a

Rogala, praepositus

ecclesiae Omnium Sanctorum, canonicus Crac.,

cancelarii Szydlow iecki secretarius, 36. 3 7 .1 1 1 .
K r e s d o r f e r Martinus, secretarius

ducis

Ba

variae, 386.

Posnaniensis,

139.

L a u r e n t i u s cardinalis ss. quatuor coronatorum,

72.

128.

131.

134.

182. 2 1 3 - 7 . 288. 375.

380. 382.
L a z a r u s , Joannis Dantisci officialis in ecclesia
Golqb, 18. 188.
L e o d i e n s i s cardinalis, 31. 34. 163. 225. 338.
L e o n o r a , regina G alliae, 97. 161. 211.
L e o p o ld o r ff

K r y s k i Paulus, 176.
K r z y c k i (Cricius) Andreas, episcopus P locen
sis, 40. 48. 5 5 - 7 . 82. 87 - 9. 92, 98. 103.
106 7. 143 7. ?19. 222. 230. 233. 2423.
257.

epus.

epus. Praenestinus, protector regni Poloniae,

K r a s s o w s k i (Decentius) Paulus, Cornelius

referendo

L a t a l s k i Joannes,
142. 382 3.

Obertinum, 271, 273.

262. 287. 296. 3 0 6 - 7 . 320. 3 7 5 - 6 .

K u c z e r Carolus, civis Cracoviensis,

148. 172.

Marcus, capitaneus Ferdinandi

regis, 335.
de L e w a Antonius, militum caesaris Caroli V
in Italia praefectus, 221.
L e w i c k i Joannes, canonicus Plocensis, 42. 47.
158 9, 237.
L i g n i c e n s i s dux, Fridericus, 183. 194.

177. 189. 221. 306.

K u k li r i s k i Petrus, canonicus P locensis. 234
K y e r d e y , natione Polontis, Tureorum caesaris

L i p o w i e c Bartholomaeus, canonicus Plocensis,

234.
L i p s k i Martinus, canonicus P locensis, 234.

orator, 96. 148.

L i v o n i e n s i s com mendator, 23.

de L a m b e r t Nicolaus Maria, 358.

L o b e n e r Caspar, civis M ontis regii, 285.

L a n c k o r o r is k i de Brzezie Stanislaus, palati

L o b o c k i, clericus, nepos archiepiscopi Joannis

nus Podoliae, capitaneus Cam enecensis, 83.

L o f r e d u s Sigism undus, 261.

1 0 2 - 3 . 115. 305. 3 4 3 - 4 .
L anczki

(?Lqcki) M athias,

doctor, clericus,

L o n g u s Jacobus, doctor, 200.

L u b e c e n s e s cives 13.

379. 380.
a L a n tw u s th

Laski, 56, 252.

Hermanus, secretarius Alberti,

L u b l i n e n s e s cives 224.
L u b r a n s k i Gregorius 46.

ducis in Prussia, 1712.

L a s k i (de Lasko) Hieronimus, palatinus Sira
diensis, vojew oda Transsilvaniae, 19. 21. 25.
3 5 - 6 . 5 7 - 9 . 62. 84. 93. 95 6. 101. 106.

L u b r a n s k i, 147.
L u c a s de C iechanow , abbas P locensis, archi
diaconus Dobrinensis,

110. 1 1 5 - 6 . 133. 142. 1 5 6 - 8 . 168. 172. 178.

3 1 0 -1 .

180. 187. 1 9 0 - 1 . 1 9 3 - 6 . 1 9 8 - 9 . 201. 208.

L u d o v ic u s ,

2 2 2 - 3 . 229. 235. 239. 242 3. 252. 287. 291.

296. 306 - 7 .

315. 319. 326.

3 3 3 - 4 . 342.

146, 233, 244.

com es palatinus Rheni,

elector

Imperii, 3 0 - 1 . 33. 188. 224. 3 4 0 - 2 . 354.

L u d o v i c u s , Bavariae dux, 97. 163. 190. 228.
295. 342.

3 5 4 - 5 . 363. 384. 386.

L a s k i Joannes, archiepiscopus G nesnensis, pri
mas regni Pol. 44. 56. 85. 88 . 146.

172

1 7 9 - 8 2 . 184. 187. 206. 2 1 2 - 3 . 385.

L a s k i Joannes, praepositus

143.

G nesnensis, 201.

385.

L u k o m sk i

Joannes,

plebanus

ecclesiae

in

Dolsko, 129. 139. 142.

L u k o w s k i, m iles, cecidit in pugna apud O ber
tinum, 271. 273.
L u z y a n s k i Joannes, palatinus Culm ensis, 112.

L a s k i Stanislaus, 96. 111. 115. 133. 143.

L a s o c k i , praefectus Ravensis, 1 5 3 - 4 .
L a s z e w s k i Sigism undus, vexillifer terrae P lo
censis, 156.

M a c i e j o w s k i Bernardus, eques auratus, judex

Sandomiriensis,
186, 199.

referendarius

regius,

185.

413
M a c i e j o w s k i Caspar, dapifer Sandomiriensis,

N is z c z y c k i

(Nysczycki) Nicolaus, castellanus

praefectus in arce Strigoniensi 229. 247. 355.

Sierpscensis, capitaneus Plocensis, 137.1467.

358.

311.

M a c i e j o w s k i Samuel, secretarius regius, 224.

M a n t u a e dux, 358.

frater Nicolai, castellani Sierp

de N o g a r o l l i s com es Leonardus,

M a r c u s , confessor B onae reginae, 93.

M a r g a r e t a , Caroli V amita, 97 8 . 101. 161.
163.
M a r ia ,

N is z c z y c k i,
scensis, 137.

311. 378 9.

Ferdinandi

regis orator, 97. 340. 343.

N o r l f o l c i a e dux in Anglia, 162.
N o s i l s k i Joannes, tesaurarius Zakroczimensis,

relicta

L u iovici

11,

regis

Ungariae,

1634. 188.

235.
N ypczyc

M a r i e n b u r g e n s i s palatinus v. Bazeriski.

(Nypczicz, Nipschicz),

M e l c h i o r , servitor Alberti, ducis in Prussia, 149.

in W utzniow,

M e l c h i o r , secretarius Zapolyae, regis U nga

9 5 -6 .

riae, 324.

Nicolaus de

Bartz, aulicus Sigism undi regis, locum tenens

13.

99. 1 4 8 - 9 .

14. 37. 69. 71. 7 3 4.

1 7 2 -3 .

177. 179. 183.

194. 196. 207. 212. 2 2 8 - 2 3 0 . 305. 312. 363.

de M i d d e l g u r g o abbas, 163.

367. 372.

M i e l e c k i Joannes, praefectus equitum , 254.

M ie liy n s k i

Stanislaus,

clericus,

defunctus,

136. 378. 380.

O b o r n i c k i Gregorius, nobilis, 186.

de O b o r n i k i Petrus V edelicius, 235.

M i j e m s c i i (Mijomscii) 359.
M ik o la jo w s k i,

O c i e s k i de O cieszyn Joannes, notarius terrae

vicepraepositus Ilsensis, 379.

M in k w i t z (M inkewicz) Nicolaus, 31. 87.

M t o d e c k i, centurio, 270. 273.

Cracoviensis, nuntius ad imperatorem Tureo

rum, 59. 108. 150 1. 1 7 8 - 1 8 0 . 183. 193.
218. 229. 244. 267. 312.

M o d z e l o w s k i , 310.

O d r o w q z , 142.

M o g i l n e n s i s abbas, 367.

O k u n , aulicus regius, 312.

M o g u n t i n u s archiepiscopus, cardinalis (Alber-

O la h Nicolaus,

tus) 3 0 1. 33. 188. 224.

M o lt z a n

(Maltzan)

consiliarius Ferdinandi regis,

386.

Joachim us,

consiliarius

Ferdinandi regis, 12.

O le S n ic k i Stanislaus,

cantor ecclesiae

G ne

snensis, secretarius regius, 213, 216. 237.

M o r e l a s l o , capitaneus Ferdinandi regis, 107.

O l o m u c e n s i s episcopus (Stanislaus), 172.

de M o r e th , orator G allus

O p a l i n s k i Petrus, castellanus Landensis, ma

in aula caesarea,

160. 161.

gister curiae Sigism undi Augusti,

M o r u s Thomas, A nglus, 162.

54. 286.

287.

M o s c o v i a e dux v. Basilius.

de O r e a Andreas, praefectus classis, 226.

M o s i n s k i Hieronimus, patruus Petri Tomicii,

O s t a p h i e u s (Eustachius) v. D aszkiewicz.

359.

O s t r o g s k i Elias, ducis Constantini filius, 249.

M u l t a n i e n s i s vojevoda 315. 322. 344.

O s t r o w i e n s e s oppidani 56.

M u tr a n . Nicolaus, 367.

O t t o Henricus, frater Friderici, palatini Rheni,

M y s z k o w s k i Laurentius, castellanus Biecen-

341. 377.

sis, 232. 245.

M y szk o w sk i

Nicolaus, Laurentii filius, 232.

233. 245. 358.

de P a c a n o w (Paczanow) M ichael, clericus, 127.

137. 200. 379. 380.
de P e r n s t e i n dom inus, 194.

N a r o p i n s k i F elix,d ecan u sW lad islavien sis,378.

P e t r u s Constantinopolitanus, 93.

de N a s s a u 'c o m e s , 33. 163.

de P e t s a c h Felicianus, capitaneus Ferdinandi

N i c o l a u s , epus. K ijoviensis v. W i e i g a j l o .

regis, 335.

4 i4
P h ilip p u s ,

dux Pomeraniae,

frater Barnimi,

2 7 4 -5 .

R o g o w s k i , 158.
R o k it n ic k i,

P h i l i p p u s , frater Friderici, palatini Rheni, 31,

341.

R osn ow sk i

P h i l i p p u s , rex Hispaniarum defunctus, pater

Caroli V, 341.

familiaris Cricii,

epi. Plocensis,

258.
Jacobus,

arcis

Marienburgensis

praefectus, 241.
R u s s o c k i Nicolaus, castellanus B iechoviensis,

P i e n i 3 2 e k Joannes, judex Cracoviensis, exactor

contributionum in terra et palatinatu Craco

capitaneus Lanciciensis, 146. 153. 384.

R z e c z y c a Stanislaus, doctor utr. juris, custos
Scarbimiriensis,

vien si, 27.

P l o c e n s i s capitaneus v. Niszczycki.

rius,

P lu s z n i c k i,. dapifer, aulicus Sigism undi regis,

378. 382.

Polonus Romae poenitentia-

65. 67. 134 5. 200. 2147. 289. 376.

67.
P o d l i a n c z k i Caspar,

canonicus Cracoviensis,

137.

S a b a u d ia e dux, (Carolus) 316.

S a m o s c z k i v. Zamoyski.

P o d o l i a e palatinus v. Lanckororiski.

de S a n c t o Paulo, capitaneus regis G alliae, 222.

P o m e r a n i a e palatinus v. Konopacki Georgius.

S a n d o m i r i e n s i s palatinus v. de Chodecz Otta.

P o p i e l o w s k i M ichael, 365.

S a p i e h a (Sapiha), palatinus P odlassensis, 317.

P o p i e l s k i Paulus, archidiaconus Plocensis, 56.

S c a r d i e n s i s episcopus 11.

234.

S c e p p e r u s Cornelius Duplicius, Kopenhagen-

P o s n a n i e n s i s decanus, 136.

sis,

P r a ^ m o w s k i Laurentius, palatinus M asoviae,

2 3 3 -4 .

caesaris Caroli V

consiliarius,

34.

38.

159. 166. 168. 188. 224. 319.

S c h e n k G eorgius, gubernator Frisiae, 339.

P r e c o p e n s i u m Tartarorum caesar, 7 5 6. 249.

S c h l e i n i t z (Shleinicz), 360. 352.

P r o c z e k V enceslaus de Czetna, subditus Fer

S c h o n b e k Asm us, 31.

dinandi regis, 80. 85. 207.

S c h r e i b e r s d o r f f e r Leopoldus,

P r z e b o r o w s k i , clericus, 56.

m agister cu

riae reginae Ungariae, 342.

P y e t u c h , archidiaconus, 56. 220.

S c h u t z (Szucz) Jacobus, canonicus G nesnensis,

praepositus V ielunensis, defunctus, 136. 382.
S c h w o b , tabernator in W yszkofy, 47.

R a d z i t o w e n s e s oppidani, 57.
R a d z i m i n s k i Adam, nobilis Polonus, 320.
R a d z iw ifl

(Radivilus)

Georgius,

castellanus

secretarius W ratislaviensis,

or.itor Caroli, ducis M unsterbergensis et Olesnicensis, 172. 231.

V ilnensis, 279.
de R a s k a

S c i p i o (Valerius),

Caspar, com es comitatus Nowgra-

diensis, J. Zapolyae regis consiliarius, -95. 107.

R e c h e n b e r g (Rechem beck,Rachem berk), 360.

S c i p i o d e S u m m a , 175. 261. 332. 357.

S c z a w ir isk i

Martinus,

marsalcus curiae epi.

Plocensis, 235.
S c z e k o c k i Paulus, exactor contributionum in

362.
R e e s z (?R ese) Jacobus,

affinis Mauritii Fer-

beri, epi. W armiensis, 241.

terra et palatinatu Lublinensi, 27.

S d z a r o w s k i v. Zdzarowski.

R e s c i u s Rutgerus, librorum impressor, 3356.

S e n d z y a k , capitaneus Tureorum, 367.

R e s e d i u s , 336.

de S e n e t e marchio, 163.

de R e s z (?R ese) Henricus, civis G danensis 226.

S e re d i

R o g e n d o r f f W iihelm us, baro, consiliarius, su

Caspar,

premus magister curiae ac capitaneus Ferdi

S h l a p , 144.

3 5 6. 39. 57 8 . 61. 78. 95.

S ie m ie r is k i

nandi regis,

101. 1067. 116. 157 8. 196 - 7 . 202. 222.

359.

capitaneus

copiarum

Ferdi

nandi regis, 78. 107. 125.

David,

cecidit in pugna

Obertinum, 271. 273.

S i e m i e n s k i Joannes, 235.

apud

415
S i e m i e r i s k i Sbigrieus, aulicus regius,

m iles,

S z a fr a n ie c

2 7 2 -3 .
S i e n i a w s k i Alexander, chorqzyc, m iles, 255.
S ie n ia w s k i

S w i ? c i c k i Joannes, m iles, centurio, 268.2 7 0 .2 7 3

Nicolaus,

chorqzyc,

praefectus

H ieronimus,

capitaneus

Chanci-

nensis, 255. 262. 273.

S z y d lo w ie c k i

(de Schidlow icc) Christopho

rus, castellanus Cracoviensis, regni Poloniae

militum, 254. 268. 2 7 0 - 1 . 273. 296.

S i g i s m u n d u s p r i m u s , rex Poloniae etc. 1

cancellarius, 12 et passim.
S z y d t o w i e c k a Cristina, Christophori filia, 230.

et passim.
S i g i s m u n d u s Augustus, Sigism undi 1 filius,
rex coronatus, 3. 55. 94. 217. 266. 305. 386.

S z y d lo w ie c k i
saurarius,

Nicolaus, regni Poloniae te-

castellanus

Sandom iriensis,

67.

1 7 6 -7 . 2 4 4 -5 . 2 8 5 -6 .

S k o r e k , 217.
S k r z y d l o w s k i V enceslaus, nobilis,

67. 68.

S l e d z i o w n i k Jacobus, clericus, 379.

S l u p e c k i , castellanus P olanecensis, praefectus
militum, 254.

T a r lo Stanislaus de Szczekarzew ice, plebanus

Sandomiriensis, in scholastriam Sandomiriensem provectus, 237. 378. 380.

de S l u 2 e w o Petrus, castellanus Juniwladislavien sis, 82, 114.

T a r n o w s k i Joannes, com es de Tarnow, pala

tinus Russiae, exercituum regni Poloniae ca

S m o l i k o w s k i , aulicus regius, praefectus Sigis

mundi I in Kiesmark (Caseum forum), 157.229.

pitaneus generalis, 3. 36. 51. 589.

149.

150. 254 6. 259. 26874. 276 - 8 0 . 2827.

S o b e k , 136.

293 4. 297300. 312. 326. 356. 361. 363.

S o l e c z n i c k i Paulus, nobilis Polonus, 35.

364 5. 367.

S o l i m a n , Tureorum imperator,

1. 3. 1821.

63. 8 3 - 4 . 86. 108. 110. 113. 115. 143. 150.

172. 174. 177. 198. 267. 298. 3 1 2 - 3 .
S o p h i a (Zophia), ducissa M asoviae, relicta Stephani Batorii, 230. 3 3 6 8.

T a r n o w s k i Joannes, filius campiductoris, 188.

216. 235. 280 .,
T e r e k V alentinus (Terecvalenth) Ungarus, ca
pitaneus Ferdinandi regis, 107.
T e s c h i n e n s i s dux, (Casimirus), 194.

S p i r e n s i s episcopus, 354.

T ^ c z y r is k i Andreas,

S t a n c z e n i t a , doctor, 144.

25. 5 3 - 4 .

S t a n is la u s ,

297. 356.

magister, concionator Varsovien-

sis, 219.

T ^ czy n sk i

S t a p h i l e u s (defunctus), 137.

palatinus

Cracoviensis,

73. 149. 171. 210. 232.

Andreas. dictus Pampek (? palat.

Lublinensis), 360.

S t a r z e c h o w s k i , nobilis Polonus, 377.

S t a t i l i u s Joannes, epus.T ranssilvanensis, 254.
S t e f a n u s Slesita, ductor nuntii M oscovitici, 193.
S t e f f a n , servitor Alberti, ducis in Prussia, 372.
S t e i n k i r c h e r , cubicularius Sigism undi I regis,
32. 154. 174.
S te p h a n u s,

6 8 -9 .

T ^ c z y r is k i Joannes, castellanus Lublinensis,

111 2 .
T h a d o r , M oldaviensis, capitaneus Chocimensis, 102.
d e T h o r n a (Thornallus) Jacobus, defunctus. 125.
de T h o r n a Paulus, provisor castri Muravien-

olim

vojevoda

M oldaviensis,

4 8 50. 69. 70. 264. 266. 299.

S t r i g o n i e n s i s castellanus, 247.

sis, 124 5.
a T i e f e n Joannes, olim m agnus m agister Cruciferorum, 119.

S t r o 2 e w s k i Nicolaus, 234.

T h t b i c k i Nicolaus, canonicus Plocensis, 234.

S t r u s (Struthius) Josephus, 385.

T lu k Caspar, aulicus regius, 312.

S t r z a m b o s c h Joannes, judex castri Radomien-

T o m ic k i Petrus, episcopus Cracoviensis, regni

sis, exactor contributionum in terra et pala

tinatu Sandom iriensi, 27.
S t r z e l c z a (de Strzelce) Stanislaus, decretorum
doctor, canonicus Plocensis, 55. 56. 234. 377.

Poloniae vicecancellarius, 9 et passim.

T o m ic k i

Stanislaus, castellanus C alissiensis,

Pisdrensis

et

Coninensis

359. 381. 3834.

capitaneus,

200.

416
T r a b s k i Nicolaus, canonicus Plocensis, 234.
T r a n q u i ll u s , secretarius Zapolyae regis,3235.
T r z e b ie r is k i

Martinus,

praefectus

militum,

268. 272.

consiliarius Lu-

dovici, ducis Bavariae, 342. 355.

V i o l a Joannes, factor Velserorum, 42.
V i r a y h a n Sade, dux Tartarorum, 152.

T r z e b s k i Albertus, procurator Joannis Tarnow ski in Tarnow, 187. 312.

W i t y n s k i Joannes,

canonicus,

officialis g e

neralis epi. Plocensis, 93. 234.

T r e v e r i e n s i s archiep., elector Imperii, 30. 33.

T r i d e n t i n u s episcopus, cardinalis v. Bernardus.
T u czen sk i

V i n z e r e r (Winczer) Caspar,

Vladus,

praefectus castri Chocim ensis,

dux

exercitus Valachici (cfr. Thador), 268.

W l o d e k Mathaeus, m iles, 255, 273.

de W edel Mathias, 262. 2745.

3 3 8 - 9 . 366.

W l o S c i b o r s k i , clericus Cracoviensis, 140.

W t o s z e k Z(achariae) Stanislaus,

T u r z o Joannnes de Bethlenfalva, liber domi

nus in Psczina, 12.

secretarius

cancellarii Szydlow iecki, 1 7 3 - 4 . 361 2.

Wojanowski

Fabianus a Dameraw, aulicus

reginae Bonae,

16 18. 37. 187 8. 311 2.

3 6 7 -8 .

U l a f f b a s c h a , 109.
U n b e s e r Jacobus, consiliarius et orator Bar

W o l s k i Nicolaus, castellanus Sochaczoviensis,

m agister curiae reginalis, 54. 55. 69. 201. 214.

nimi, ducis Stetinensis, 2745.

U r b i n i dux, 34.

W o l s k i Stanislaus, cubicularius Alberti, ducis

V a l d e s i u s , Caroli V caesaris secretarius, 261.

W o z n i c k i Adamus, canonicus Plocensis, 234.

de V a l e n t i n i s

W y d m a n Beatus,

in Prussia, 372.

Joannes

Andreas. Benedicti,

praepositus Sandom iriensis et Trocensis, m e

doctor,

consiliarius Ferdi

nandi regis, praefectus H orbensis, 523.

W y s o c k i , 378.

dicus regius, 1617. 136. 213.

V a l t e r u s v. Cronenberg.
V a r s o v i e n s i s capitaneus, 57.

Z a k r z e w s k i Andreas, aulicus regius, 218. 262.

V a s i l i u s , servitor Joannis O cieski, nuntii ad

Tureos, 109.

Z a k r z e w s k i , M asovita, 217.
Z a k r z e w s k i , plebanus in Radzilow, 57.

W e h e Georgius, civis V iennensis, 92.

Z a 1 e s k i Stanislaus, 234.

de V e i s (Fels) Leonardus, capitaneus comitatus

Z a i u s k i Joannes, 234.

Tiroliensis,

campiductor

regis

Ferdinandi,

106. 1 5 7 - 8 . 222. 235.

V e l z e r i , mercatorum societas, 66. 1 7 5 .2 7 6 .3 5 7 .
V e n c e s l a u s , secretarius Alberti Gastoldi, pa
latini V ilnensis, 212.
V e r b e t i u s (Verboczy, de W erbewcz) Stepha
nus, cancellarius Zapolyae, regis Ungariae,
197. 208. 2*53.

Zambrzuski

Laurentius,

notarius

capituli

Plocensis, 235.
Z a m o y s k i (Zamosczki) Felix, judex C helm en
sis, exactor contributionum in palatinatu Belsensi et terra C helm ensi, 27.
Z a m o y s k i Nicolaus, canonicus Cracov., secre
tarius regius, 205 6. 216. 237.
Z a p o l y a v. Joannes.

W i e 1 i c k i 'i^annes, 250.

Z a s s e n u s Servatius, impressor librorum, 336.

W i e i g a jtoi ^Nicolaus, epus. K ijoviensis, electus

Z d z a r o w s k i Joannes, can. Posnaniensis, 129.

epus. Saftogitien sis seu M ednicensis, 34. 35.

Z e b r z y d o w s k i , nepos Andreae Cricii, 82. 93.

66.

317. 330.

W i l a m o w s k i JacobuS-, ad Tuream nuntius,

3. 313. 315.
W i l a m o w s k i Joannes, am anuensis cancellariae regis Poloniae, 1258. 1 3 4 7. 217.
V i l h e l m u s , dux Bavariae, 163.

98. 103. 105. 1 4 4 - 5 . 376.

de Z e n t l a v i a

Benedictus, capitaneus castri

Lewa, J. Zapolyae regis factor generalis, 242.

Zukowski

Nicolaus,

praepositus

ecclesiae

collegiatae Varsoviensis, 234.

Z w i n g l i (Czwingler), haeresiarcha, 339. 354.