Professional Documents
Culture Documents
NH GI BC U TC NG CA
CUC KHNG HONG TI CHNH V SUY THOI KINH T TON CU
N H THNG AN SINH X HI CC NC BC U
PGS. TS. inh Cng Tun
Vin Nghin cu Chu u
t vn
Mc d xy dng h thng an sinh x
hi (ASXH) theo nhng cch thc chung
nht, nhng khng phi cc quc gia EU u
thc hin m hnh ging nhau v ASXH.
Mi nc, mi khu vc thc hin chnh sch
ASXH da trn nhng iu kin kinh t v
cc vn x hi ang tn ti ca chnh bn
thn h. Trong h thng ASXH cc nc
EU, cc nc Bc u i theo mt m hnh
ring, trong im c trng c bn ca h
thng ASXH Bc u l kt hp thu cao v
h thng phc li ho phng thc hin
mc tiu tng trng nhanh v hn ch tht
nghip. Tuy nhin, trong thi gian gn y,
h thng ASXH Bc u gp phi nhiu
thch thc, c bit trong bi cnh khng
hong kinh t ton cu lan rng k t nm
2008.
1. Nhng thch thc ca h thng an
sinh x hi Bc u hin nay
Mc d c th gii nh gi cao v
nhng thnh cng trong vic m bo ASXH
ton din cho ngi dn, xy dng nn mt
x hi bnh ng, on kt v hnh phc,
Thu
an Mch
Phn Lan
Thy in
Na Uy
Nhm Anglo-saxon
Nhm a trung hi
Nhm lc a
Nhm Bc u
OECD
48,8
44,2
44,0
50,4
32,0
36,3
40,6
46,9
35,9
Tng doanh
thu ca chnh
ph
58,9
52,5
57,9
58,3
38,0
43,8
47,6
56,9
43,9
Cn i
ngn sch
Chi tiu
ASXH
1,7
1,9
11,4
1,4
0,1
-3,5
-2,1
4,1
-3,6
29,2
24,8
23,9
29,8
17,4
22,4
25,7
26,9
20,8
Ngun: Neil Brooks and Thaddeus Hwong (2006), The Social benefits and economic
costs of taxation, Canadian Centre for Policy alternatives.
Nhng bin php ci cch thu thi gian
gn y h dn mc thu p dng cho cc
nc Bc u v vo nm 2008 mc thu
trung bnh ca cc nc Bc u u gim
mnh (xem bng 1). iu ny ng ngha
vi ngun thu ngn sch t thu gim dn,
trong khi ASXH nhng nm gn y lin tc
tng cao do nhng l do nhn khu hc v
th trng lao ng, c bit cao trong lnh
vc chm sc ngi gi, m au v bo v
sc khe do xu hng pht trin nhn khu
hc bi s lng ngi gi Bc u khng
ngng gia tng. Tui tc ca lc lng lao
ng ang l mi e da n s n nh v
bn vng ca m hnh nh nc phc li
Bc u bi m hnh ny ch yu da vo
vic nh thu thu nhp ca th h ang lm
vic b p ASXH cho th h ngi gi,
tr em v nhng ngi m au bnh tt. Mc
d t l ngi c vic lm khu vc Bc u
hin nay cao hn so vi cc nc EU khc
nh gi bc u tc ng...
nc EU khc. S tham gia y ca
ngi dn Bc u trn th trng lao ng
gp phn tch cc thc y cc hot ng
kinh t, mt khc to c s nh nc nh
thu thu nhp phc v mc tiu ti chnh ca
h thng ASXH. Tuy nhin, tnh trng lm
vic bn thi gian hay cn gi l lm vic
na ngy (part-time) khu vc Bc u ngy
cng ph bin v t l cao hn cc nc
EU khc. Nhng ngi lm vic bn thi
gian ch yu l ph n, ngi gi v ngi
m au bnh tt. Nhng l do khin m hnh
lm vic bn thi gian cc nc Bc u c
rt nhiu, trong c nhng l do thuc v
gii ch v nhng l do thuc v h thng
ASXH v chnh sch gia nh ca cc nh
nc phc li Bc u. Theo quy nh ca
EU, s gi lm vic ti a trong tun l 48
5
gi (2003/88/EC), nhng Phn Lan, Thy
in v Na Uy, s gi lm vic ti a theo
lut php ch l 40 gi, thm ch cn gim
mnh mt s ngnh ngh. Ngoi nhng l
do ngi lao ng a ra nh ngh m, chm
sc tr em, l do gia nh, i hc c
hng ASXH t chnh ph, lm vic na
ngy cn tim n nhng nguyn nhn thiu
vic lm v nguyn nhn b p buc khng
t nguyn t pha ngi lao ng. Theo bo
co ca OECD (2010), lm vic na ngy c
ngha l ngi lao ng khng c kh nng
tm kim mt vic lm y , v vy t l
tht nghip tim n khu vc Bc u l rt
cao. Thng k ca EU v OECD cho thy,
vo nm 2010 s ngi lm vic na ngy
khng t nguyn Thy in v Phn Lan
cao hn nhiu so vi khu vc EU-15.
an
Mch
Phn
Lan
Na Uy
Thy
in
EU15
13,7
14,8
34,8
26,1
11,1
16,9
23,3
26,1
16,3
25,2
11,0
10,6
34,2
27,0
6,1
5,8
24,5
21,8
12,8
20,2
Ngun: OECD.Stat.http://stats.oecd.org/index.aspx?datasetCode=IMVPT_I
hnh thnh nn mt th trng lao khng t nguyn c nh gi l tht
ng tch cc, chi ph ASXH Bc u ngy nghip mt phn, n y t l tht nghip
cng m rng cho lc lng lao ng lm ca cc nc Bc u cao hn rt nhiu so
na ngy nhm hn ch tht nghip. Tnh vi t l tht nghip chnh thc c cng
trng thiu vic lm v lm vic na ngy b.
Ngun: Anita Haataja, Meria Kauhanen and Jouko Natti (2011), Underemployment and
part-time work in the Nordic Countries, Kela Research Department, Working Papers 31.
Ghi ch: unemployment: tht nghip; Partial unempl: tht nghip mt phn; Total
unempl: tng tht nghip.
C ch li ch cho tht nghip v cc c c nh gi l khu vc c s pht trin
ch ASXH khc cho ngi lm vic na ngun nhn lc t trnh cao trn th gii,
ngy cc nc Bc u ang tip tc c tuy nhin y cng l mt sc p i vi mt
ci cch nhm khuyn khch ngi dn tham b phn ngi dn khng c trnh gio
gia th trng lao ng. Tuy nhin, cc hnh dc cao, khin h c nguy c ri vo tnh
thc lm vic na ngy Bc u cho thy trng b gt ra ngoi l x hi. Phn Lan l
nc ang gp vn ln v vic th h
nhng vn nghim trng ca th trng
thanh nin ang ri vo tnh trng bn l
lao ng Bc u hin nay v trong tng lai.
ha do khng t c trnh gio dc
Th ba: Do s gn kt cht ch gia cao. cc nc khc nh Thy in, Na
gio dc v vic lm, cc nc Bc u ang Uy, nhng ngi c trnh gio dc thp
phi i mt vi nhng thch thc v gio nht cng l nhng ngi b ri vo tnh
dc. m bo dn chng tham gia y trng bn l ha. Nhng s liu thng k
vo th trng lao ng, gio dc l yu t ca OECD nm 2007 cho thy cc nc
quan trng gip ngi dn trnh c Bc u nhng ngi t trnh gio dc
tnh trng b gt ra ngoi l x hi v thot i hc tr ln c c hi kim vic lm tt
ngho. Trong nhiu thp k qua, Bc u hn nhng ngi c trnh gio dc thp
nh gi bc u tc ng...
hn. Nhng ngi c trnh gio dc i
hc tham gia vo th trng lao ng mt
cch n nh v khng phi i mt vi tnh
trng tht nghip nh nhng ngi thuc
nhm ngi khc. Vi nhng ngi b lit k
vo danh sch bn l ha, nhng ri ro v
ngho kh ti chnh (thu nhp ch bng 60%
thu nhp trung bnh ca c nc), phi chu
nhng bt bnh ng v gio dc v chm
sc sc khe, to p lc gia tng chi ph
ASXH cho chnh ph ngy cng ln.
2. Bc u nh gi tc ng ca
cuc khng hong kinh t ton cu n h
thng ASXH cc nc Bc u
7
Cuc khng hong kinh t ton cu c
nhng nh hng mnh n cc nn kinh t
Bc u khin khu vc ny chu ri ro trong
nhiu lnh vc khc nhau. L nhng nn kinh
t m ca, c quy m nh, cc nc Bc u
c hng li mnh m t tng trng
thng mi v u t ton cu, do vy trong
bi cnh thng mi v u t quc t gim
cha tng c trong ba nm qua, cc nn kinh
t Bc u chu nhiu tc ng nng n. Tc
tng trng GDP ca khu vc Bc u
gim t 2,9% nm 2007 xung 0,4% nm
2008, mc -4,4% nm 2009 v phc hi
mc 1,7% nm 2010 v 2,5% vo nm 2011.
2007
2008
2009
2010
2011*
Tng trng GDP (%)
an Mch
3,4
1,7
-0,9
-5,1
1,2
1,1
Phn Lan
4,4
4,8
1,2
-7,8
1,5
2,4
Na Uy
2,3
2,7
1,8
-1,5
0,7
1,4
Thy in
4,5
2,7
-0,5
-4,4
2,3
4,0
Bc u
3,7
2,9
0,4
-4,4
1,7
2,5
EU
3,2
2,8
0,7
-4,2
0,8
Tht nghip (%)
an Mch
3,8
2,8
1,8
3,5
5,2
6,2
Phn Lan
7,7
6,9
6,4
8,2
10,0
7,8
Na Uy
3,5
2,5
2,6
3,2
3,7
3,3
Thy in
7,1
6,1
6,2
8,3
9,7
7,5
Bc u
5,5
4,6
4,3
6,0
7,3
6,2
EU
8,5
7,4
7,2
9,3
10,5
Ngn sch chnh ph (%)
an Mch
5,0
4,4
3,4
-3,0
-5,8
Phn Lan
4,0
5,2
4,5
-2,2
-4,0
Na Uy
18,5
17,7
18,8
9,7
9,3
Thy in
2,2
3,4
3,1
-1,6
-3,0
Bc u
7,5
7,8
7,6
0,9
-0,5
EU
-1,4
-0,6
-2,0
-7,3
-8,1
Ngun: Bc u Council of Ministers (2011), Global Pressure Bc u Solutions v (*):
Bc u Outlook 2012 Danske Bank.
2006
T l tht nghip cc nc Bc u
cc nc Bc u. T mt khu vc lun c
cc nc Bc u.
Ngun: Peter Birch Sorensen (2011), Long term fiscal sustainability: a Danish and
Nordic Successs Story? Nykredit Capital Markets Day, Copenhagen.
Cuc khng hong kinh t ton cu c gia ca ngi dn trn th trng lao ng
nhng tc ng tiu cc n h thng ASXH gim, mc lng cho ngi lao ng b h
Bc u trn nhiu phng din. Cuc khng
hong tc ng n th trng lao ng, sc
khe, thu nhp, nh , vic lm, khin ngi
dn phi chu nhiu tn thng khi nn kinh
t lm vo suy thoi, ng thi dn n chi
tiu cho ASXH trong khng hong gp nhiu
thch thc hn nhm m bo s n nh x
hi. Vi chc nng em li li ch ASXH
cho tt c mi ngi, t tr em, cha m,
ngi gi, ngi mt vic lm, chm sc sc
khe vt cht v tinh thn, cc nh nc
phc li Bc u gp gnh nng rt ln v
kinh ph v ngun lc bi hai l do sau: Th
nht, t l tht nghip gia tng trong thi k
khng hong 2008-2012 dn n cc ngun
qu m bo ASXH v chi tiu nh nc
cho bo tr x hi tng ln nhanh chng;
Th hai, do tng trng kinh t thp, s tham
10
nh gi bc u tc ng...
an Mch vt qua cc t kim tra
nghim ngt ca ngn hng EU p ng
cc nhu cu huy ng vn cho ngn hng,
m bo an ton hot ng trong bi cnh
khng hong n cng lan rng EU. Tuy
nhin, cc ngn hng nh ca an Mch vn
gp nhiu kh khn trong khng hong.
kch thch kinh t tng trng tr li, an
Mch cng tung ra mt gi kch cu khim
tn tr gi 10 t kroner (khong 2 t USD) 8
trong nm 2012-2013 h tr u t c s
h tng, y t v gio dc, khuyn khch u
t vo cc ngnh cng ngh xanh. Ti Phn
Lan, chnh ph thc hin rt nhiu chnh
sch tin t v kinh t khc phc khng
hong ti chnh, n nh kinh t. Cc bin
php c chnh ph Phn Lan s dng
trong thi gian qua l thc hin gi kch cu
kinh t, iu tit mnh m ngnh ti chnh v
ngn hng. Cn ti Thy in, chnh ph
thc hin nhng chnh sch h tr rt ln
cho doanh nghip va v nh to vic lm
cho ngi lao ng. Theo s liu thng k
Thy in, t nc ny vo nm 2009 c
70.000 doanh nghip va v nh, chim 90%
trong tng s doanh nghip Thy in, thu
ht ti 60% vic lm c nc. Doanh nghip
va v nh ng gp ti 55% tng trng
kinh t ca c nc v 65% trong tng u
t x hi 9. V vy, khuyn khch cc doanh
nghip va v nh Thy in pht trin
11
trong giai on khng hong gip t
nc ny khc phc c nhng hu qu
kinh t - x hi, gp phn gii quyt ASXH
cho ngi lao ng. Thy in hy vng, cc
doanh nghip ny c th gip nn kinh t
thot khi suy thoi v nng cao kh nng t
v, nu xy ra mt cuc khng hong trong
nm 2012. Na Uy tng u t mt na
ngun ti chnh t Qu Xut khu du m
vo EU, nay Ngn hng Trung ng nc
ny cho bit s ngng u t v hn ch cc
giao dch ti chnh vi khu vc ny.
Nhn chung, Bc u, phc li x hi
va l gnh nng, va l ngun lc, bi l
ngun chi c bn cho pht trin c s h
tng, gio dc, tr cp tht nghip v to sc
cnh tranh cho nn kinh t. Nhng khng
hong n cng chu u ang lm chm li
s tng trng kinh t Bc u, cng vi s
gi ha dn s khin ngn sch chi cho phc
li x hi ngy cng tng, to p lc cho nn
kinh t. Cc nc Bc u ang thc thi
nhiu bin php gii quyt bi ton gnh
nng phc li x hi v thch thc tng
trng kinh t. Phn Lan tng tui ngh hu
tng ngun cung lao ng, u t vo nn
kinh t xanh v ci thin hiu qu khu vc
cng. Ti Thy in, tui ngh hu b y
li n 63 tui v thi gian ng gp vo
qu hu bng c ko di thm. Ngy nay,
Thy in l nc s mt trn th gii trong
lnh vc to cng n vic lm cho ngi cao
tui. Khu vc Nh nc Thy in cng
phi chu mt s bin php tht lng buc
bng qua nhng lut l nghim ngt hn v
12