Ang Bahay ni Lola

ni Jimmuel C. Naval
Matagal ko nang gustong sulatin ang kuwento ng bahay ni lola. Mula nang
ikinuwento ito ng aking ina, maraming katanungan ang sumulpot sa aking utak. Gusto
kong malaman ang katotohanan tungkol dito. Totoo nga bang niregaluhan siya ng mga
Amerikano ng malaking bahay bilang kabayaran sa matapat niyang paglilingkod sa
pagmimisyon kaugnay ng pagkakalat ng ebanghelyo? Totoo bang bigla na lamang
nawala ang bahay na ito minsan isang araw na may dumating na isang malaking bagyo
sa baryong sinilangan ng lola? At totoo bang hanggang sa kasalukuyan lalo na tuwing
sasapit ang kaarawan ng lola ay may mga naririnig na huntahan ng mga Amerikano sa
sala ng bahay sa tuwing sasapit ang ika-12 ng hatinggabi? Kasunod ang malakas na
palahaw ng lola na parang nagmamakaawa.
Pero kanino ako magtatanong? Malaon nang yumao ang aking lola. Matapos
ang sampung taon, sumunod na rin si Tiya Juaning. Tanging si Ina na lamang ang
natitira kong batis. Subalit ilang tag-araw ko na rin siyang hindi nakaka-usap nang
matino mula nang ma-stroke siya at maparalisa. Mabuti na lang at may isang bagay
ang hindi pumanaw kay ina matapos ang malagim na pagkakasakit. Nakapagsusulat pa
rin sya na parang walang nagbago mula nang maging peryodista sa isang kilalang
pahayagan sa Batangas noong dekada sitenta. Ang malaking problema, ulit lamang
nang ulit ang kaniyang sinusulat. Walang binabago at walang nadadagdag. Sa
kaniyang dilaw na papel lagi kong ibinibigay sa kaniya para magsulat, ito ang lagi
nyang isinusulat. Ang isa pang nakapagtataka sa kaniyang mga sinulat, kung bakit sa
punto de bista ko, ang apo ng Lola at hindi sa kaniya na isang anak: halos araw-araw
ay binabasa ko ang sulat na ito:
Kabilang ang lola sa unang nakumberte sa sektang Protestantismo
nang dumaong ang mga Amerikano sa look ng Maynila sa bukana ng
ikadalawampung siglo. Dahil dito, nagboluntaryo siyang magmisyon upang
ikalat ang mabuting balita hanggang sa makarating ibat ibang lugar sa
Pilipinas. Subalit nang tumanda na siya, humiling ang masipag na ina ni Tiya
at ang kaniyang mga pamangkin kung saan kabilang ang aking ina na sa
Batangas na lamang siya magretiro.
Tinugunan ng pinuno ng misyon ang kahilingan ng lola kasabay ng
pagsasabing ipagpapatayo siya ng bahay kung saan niya man naising
magretiro. Noong una, ayaw ng lola sa alok ng mga Amerikano. Pero ayon sa
mga kuwento nina Inay at Tiya, dalaga pay pangarap na ng lolang

magkaroon ng isang malaking bahay para sa kaniyang magiging anak at

apo. Araw-araw niya itong idinadalangin at laging kasama sa prayer request
ng mga kapanalig niya sa pananampalataya. Bagamat kinilala niya ang
pagmamagandang loob ng mga kapwa niya misyunero, tinangihan niya ang
alok. Subalit sa kaloob-looban niya naghihimagsik ito at pinapagalitan ang
sarili kung bakit hindi niya masabi ang pangarap na magkaroon ng isang
malaking bahay. Kapag tatanungin, sapat na raw ang nakapaglingkod siya
sa pamamagitan ng pagliligtas sa kaluluwa ng marami niyang kababayan.
Tanging ang Panginoong Hesus na lamang daw ang bahala sa kaniyang
pamilya.
Ayon sa kuwento, iginalang ng mga Amerikano ang desisyon ng lola.
Subalit hindi sa matagal na panahon. Palihim pa rin nilang ipinatayo ang
bahay sa

libis ng lumang bahay na sawali ng lola sa Balakilong, ang

sinilangang baryo ng matanda. Isang dalawang palapag na kabahayan,

malalaki ang mga bintana , malalapad ang pasamano, at yari sa matitigas na
kahoy mga poste at dinding. Subalit ang nakapagtataka sa bahay na
kinumpuni ng mga karpinterong Amerikano ay ang mabilis nitong pagtindig
na hindi man lamang nabalitaan ng mga taga baryo. Sa paliwanag ng mga
gumawa,

mataas na uri raw ang kanilang kasangkapan at

materyales kaya mabilis

maging ang

naitindig ang bahay. Dahil dito, nakumbinsi ang

maraming taga baryo na kaya nga palang itindig ang bahay kahit hindi nila
nabalitaan at walang naganap na bayanihan.
Ibinigay ang bahay ng pinakapuno ng misyon sa Pilipinas noong
sumapit ang ika-70 taon ng lola. Ayon sa kuwento, hindi inaasahan ng lola
ang gayong regalo kaya nagtampo pa ito kunwari sa mga misyunerong
Amerikano. Subalit nang mahimasmasan, galak na galak ang lola na halos
yakapin ang bagong tayong bahay na tinilukbungan ng napakalaking
manipis na tela ng parakyut.

Kuwento ni Tiya Juaning buong araw na nagsaya ang buong baryo sa

kaarawang iyon ng aking lola. Dahil kakaunti pa naman ang mga tao noon at
dahil kilala ang aming angkan dahil sa mestisahing itsura ng aking ina at ng
Tiya kumpara sa mga nuno namang sunog ang balat, pandak, at malalaki
ang labi, walang hindi nakadalo at napakain sa okasyong pinakamasaya na
sa baryo. Bilang pamahiin sa mga bagong bagay ng iniregalo, hindi ito dapat
ginagamit kaagad, isinusuot, dinadala, at sa kaso ng isang bagong bahay,
hindi muna dapat pasukin at tirahan. Kaya nang gabing iyon, sa lumang
bahay na sawali muna pansamantalang natulog ang mag-anak ng lola
kasama ang iba pang kamag-anak na dumalo sa pagdiriwang.
Maaliwalas ang gabing iyon nang biglang umihip ang napakalakas na
hangin na tila nagbabadya ng isang malakas na ulan. Inihanda ng mga
kalalakihan ang malalaking gasera upang palitan ang aandap-andap na
maliliit ang liwanag. Isinara ang lahat ng bintana at tinukuran ng kawayan
ang apat na sulok ng kuwadradong bahay. Hindi naglaoy bumuhos na nga
ang malakas na ulan. Atubiling animo nanganganay ang lola at gustong
bumaba sa libis upang puntahan ang may talukbong na bagong bahay.
Subalit walang sinoman ang maaaring makalabas dahil sa lakas ng hagupit
ng ulan.
Umaga na nang maalimpungatan ang lola sa bahay na sawali. Una
niyang inisip ang bagong bahay sa libis. Subalit nang magtangka siyang
tumindig, hindi kaya ng kaniyang mga binti ang magaang na katawan. Hindi
makalakad ang lola. Pinilit niya subalit tila naubusan ng lakas upang
makatindig man lamang. Ang bahay na nais niyang makita ay parang
lumayo bagamat ilang metro lamang ang layo nito sa kaniyang dampa
dangan ngalang at nasa ibaba.
Ilang sandali pa, nagpanakbuhan ang mga batang naglalaro sa libis at
sinabing may malaking tolda raw silang nakita na nakatalukbong sa

matandang puno ng acacia sa ibaba ng bahay ng lola. Una itong narinig ng

Tiya kaya inisip niya kung ano ang sinasabi ng mga bata. Baka raw may
nagtanggal ng toldang nakatalukbong sa bagong gawang bahay. Agad
niyang pinagalitan ang mga bata sa labas na ipanarinig pa sa lola at
tinanong kung sino ang nag-alis ng tolda sa bagong bahay. Tiyak daw na
magagalit ang lola kapag nalaman iyon. Sabay-sabay nagtaka ang mga bata
at parang koro na nagsabing Ano gang bagong bahay ang sinasabi ninyo,
Aling Haning!
Malapit nang mananghalian nang bumalik ang Tiya Juaning mula sa
kinatatayuan ng bagong bahay ng lola. Nakatulog nang muli ang matanda
sa kinahihigan na tila nainip sa kahihintay sa aking Tiya. Mabuti namat
walang papaliwanagan ang kapatid ng aking ina sa nasaksihan niyang
misteryo. Subalit hanggang kailan niya ililihim na wala na ang bahay na
bago? O mas paniniwalaan kaya siya kapag sinabi niyang nawawala ang
bahay na regalo ng mga misyunerong Amerikano.
Nang sumunod na araw, magulo na ang balita sa diyaryo. Binomba raw
ng mga Hapon ang base militar ng mga Amerikano sa Hawaii. Nang
sumunod pang araw wala nang diyaryo na naglalaman ng balita sa tungkol
sa Maynila. Tumalilis na ang mga Amerikano at nagtungo raw ng Australia.
Kasama kaya rito sina Rev. James Howard, tanong ng lola. Ang pastor na ito
ang nagbigay at nagpagawa ng bagong bahay para sa lola noong ika-70
niyang kaarawan. Ang pastor ding ito ang malimit ikuwento ng lola kina Tiya
at inay araw-araw mula nang sila ay bata pa. Kuwento ni Tiya Juaning, at
saloob-loob niya, baka raw isinama ang bahay na bago na ibinigay sa lola sa
pagtalilis nila kaya ito nawala.
Panahon ng giyera na ang sumunod. Pinasok ng mga Hapon ang lahat
ng malalaking bahay at tinirahan. Mabuti na lamang at naitago ang

malaking bahay na regalo disin sanay magiging bahay na makasalanan ito

sa bayan ng Talisay.
Limang taong hindi nakalakad ang lola. Maraming albularyo ang
nagpabalik-balik sa bahay na sawali subalit wala silang makitang dahilan
kung bakit hindi makalakad ang matanda. Ibig sabihin, hindi siya nakatindig
sa panahon ng giyera. At hindi pa rin nakikita ang bahay na iniregalo ng mga
Amerikanong papabalik nang muli sa Pilipinas. Ginawang lahat ng Tiya na
hindi sadyain ng lola ang libis upang huwag makita ang bahay na wala
naman talaga. Maraming detalye sa pagkukuwento tungkol dito ang Tiya.
Isang libot isang alibi ang kanilang nalikha para lamang hindi makababa sa
libis ang lola. Minsan nga nakakalimutan na ng lolang may bahay siyang
gustong makita sa libis.

Subalit nang mapansin niyang malapit nang

panawan ng bait ang lola, siya na mismo ang gumawa ng paraan upang
maging totoo ang iniregalong bahay ng mga Amerikano.
Sa tulong na rin ng mga kababaryo, sa kaunting naipon ng pamilya, at
ayuda

ng

gobyerno

sa

mga

nawalan

noong

panahon

ng

giyera,

napakapagpatayo ang tiya ng bahay ng katulad ng iniregalo ng mga

Amerikano sa ika-70 na kaarawan ng lola. Nang matapos ang bahay,
himalang naging normal ang kalalagayan ng lola, at ang nakapagtataka,
muli itong nakatindig at nakalakad. Kaya isang araw bago ideklara ang
pagsapit ng kalayaan ng bansa noong 1946, at isang araw din bago sumapit
ang ika-76 kaarawan ng matanda, binaba ng lola ang bahay na regalo ng
mga

Amerikanong

diyatat

nagregalo

rin

ang

kapayapaan

upang

manumbalik ang saysay ng bayan ng Talisay. Dooy natagpuan niya ang

sariling bait na kamuntik nang pumanaw hindi dahil hindi niya nakita ang
bahay sa loob ng limang taon kundi dahil sa giyerang nasaksihan niya
habang nakaupo at naghihintay na makatindig upang mamasdan ang bahay
na regalo ng mga misyunerong nagkalat ng mabuting balita bagamat
naging sanhi rin ng pamumulaklak ng digma.

Dekada singkuwenta nang mamatay ang lola dala ang alaala ng

paglilingkod sa Diyos, ng mga naging malapit na kaibigang Amerikano, at ng
malaking bahay na nagsilbing ikapu ng mga Amerikano sa walang pilas na
paglilingkod ng lola sa sinusong pananampalataya.
Luma ang bahay ng lola sa Batangas. Pero hindi ito bahay na bato na
karamihay itinayo noong panahon ng Espanyol. Ayon sa kapatid ng aking
ina na si Tiya Juaning, Pasko ng Disyembre 1941 pa raw ito sinimulang itayo
at Abril 9 nang sumunod na taon ito ibinigay sa lola. Panahon iyon ng mga
Hapon at kasagsagan ng giyera. Isa sa pinakamataas na bahay sa baryo
Balakilong sa bayan ng Talisay. Sinasabi ring mga misyunerong Amerikano
raw

ang nagpatayo nito bilang kabayaran sa matapat na paglilingkod ng

lola sa pagkakalat ng ebangheliyo sa mga Batangueo.

Sa isang balumbon ng papel na dilaw na mukhang mas bago kaysa nauna
nyang sinulat, ganito rin ang nakita kong nakasulat. Eksaktong inulit lang kung ano ang
naisulat nya dati. Kawangis rin ng sulat kamay kaya walang dudang siya ang nagsulat.
Subalit ang napansin ko na parang may kaibahan ay ang huling talata ng kaniyang
pagkukuwento.
Luma ang bahay ng lola sa Batangas. Pero hindi ito bahay na bato na
karamihay itinayo noong panahon ng Espanyol. Ayon sa kapatid ng aking
ina na si Tiya Juaning, Pasko ng Disyembre 1941 pa raw ito sinimulang itayo
at Abril 9 nang sumunod na taon ito ibinigay sa lola. Panahon iyon ng mga
Hapon at kasagsagan ng giyera. Isa sa pinakamataas na bahay sa baryo
Balakilong sa bayan ng Talisay. Sinasabi ring mga misyunerong Amerikano
raw

ang nagpatayo nito bilang kabayaran sa matapat na paglilingkod ng

lola sa pagkakalat ng ebangheliyo sa mga Batangueo. At kabayaran na rin

sa serbisyong ibinigay ng lola sa bawat misyunerong
bumibisita sa Maynila mula noong 1905 hanggang 1910.

Amerikano na

Pero ang nakapagtataka, bakit nakasulat sa tintang pula ang idinagdag niyang
pangungusap sa huli ng huling talatang iyon. Gusto ko iyong itanong kay ina lalo na sa
sinulat nya na serbisyo. Pero tanging ang pagtingin nya lamang sa malayo ang
kaniyang tugon habang halos yapus-yapos niya ang pasamano ng bahay na iniwan ni
Lola.
Sa isa pang bersiyon ng kuwentong natagpuan ko kung saan eksaktong ganoon
rin ang nakasulat bagamat kapansin-pansing madiin ang pagkakasulat nya rito dahil
halos mabutas ang dilaw na papel, may idinagdag siya sa huling pangungusap ng
huling talata na parang gulo ang isip sa pagkakasulat. Malalaki ang titik ng
pagkakasulat na tipong all caps lahat. Muli sa tintang pula pa rin nakasulat.
Luma ang bahay ng lola sa Batangas. Pero hindi ito bahay na bato na
karamihay itinayo noong panahon ng Espanyol. Ayon sa kapatid ng aking
ina na si Tiya Juaning, Pasko ng Disyembre 1941 pa raw ito sinimulang itayo
at Abril 9 nang sumunod na taon ito ibinigay sa lola. Panahon iyon ng mga
Hapon at kasagsagan ng giyera. Isa sa pinakamataas na bahay sa baryo
Balakilong sa bayan ng Talisay. Sinasabi ring mga misyunerong Amerikano
raw

ang nagpatayo nito bilang kabayaran sa matapat na paglilingkod ng

lola sa pagkakalat ng ebangheliyo sa mga Batangueo. At kabayaran na rin

sa serbisyong ibinigay ng lola sa bawat misyunerong

Amerikano na

bumibisita sa Maynila mula noong 1905 hanggang 1910. AT NANG BUMISITA

SI PANG. WILLIAM HOWARD TAFT SA PILIPINAS NOONG 1914, IPINATAWAG
ANG LOLA SA PALASYO NG MALAKANYAN. PINAPASOK SIYA NG MGA
GUWARDIYA NG PRESIDENTE SA KUWARTO NITO HABANG ORAS NG SIESTA.

Hindi kaya isinulat na nya ito para sa akin kaya sa punto de bista ko? O hindi rin
kaya pinamimili nya ako kung anong bersiyon ng katotohanan ang pipiliin samakatuwid
ay kailangan ko manaliksik tungkol rito? Sa anot ano pa man, susulatin ko pa rin ang
mga kuwento sa likod ng misteryo ng bahay ng lola sa Talisay at aalamin kung ano ang
estruktura nito at yari sa anong materyales ang ginamit. Subalit parang dapat yatang
pagtuunan ko muna ng pansin ang mga kuwento at pagkukuwento ni ina habang
buhay pa siya. Bakit siya ulit nang ulit ng sinusulat? Bakit nya ito sinulat sa punto de
bista ko? At ano ang ibig ipakahulugan ng mga pangungusap na kaniyang idinagdag
sa huli habang naglalakihan ang mga titik nito?