Hitabet Ve Mesleki Uygulama

MAM-HATP LSELER
HTABET VE MESLEK
UYGULAMA
DERS KTABI
YAZARLAR
Ahmet EK
Ali Sacit TRKER
Ahmet MEYDAN
Ramazan AHAN
Kadir ADIYAMAN
Dr. Hasan ZKET
DEVLET KTAPLARI
NC BASKI
.........................., 2012
MLL ETM BAKANLII YAYINLARI ...............................................................: 4832

DERS KTAPLARI DZS ..........................................................................................: 1423
12.?.Y.0002.3974
Her hakk sakldr ve Mill Eitim Bakanlna aittir. Kitabn metin, soru ve ekilleri
ksmen de olsa hibir surette alnp yaymlanamaz.
Editr
Dil Uzman
Grsel Tasarm
: Ekrem ZBAY
: Muharrem OKUMU
: Erturul AKIR
Dilek ANDER
Emre ANDER
Rehberlik Uzman
: Erdal USLUER
Program Gelitirme Uzman : Dr. Yaln BAY
Eitim Teknolojisi Uzman : Ahmet KOPMAZ
Veysel KUBAT
ISBN 978-975-11-3341-0
Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulunun 18.12.2009 gn ve 283 sayl karar
ile ders kitab olarak kabul edilmi, Destek Hizmetleri Genel Mdrlnn 19.03.2012
gn ve 3398 sayl yazs ile nc defa 62.163 adet baslmtr.
ATATRK'N
GENLE HTABES
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk
cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu
temel, senin, en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu
hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahil ve haric,
bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaa
mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde
bulunacan vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin!
Bu imkn ve erait, ok nmsait bir mahiyette tezahr
edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar,
btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann, btn kaleleri zapt
edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm
ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu
eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere, memleketin
dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt
hyanet iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs
menfaatlerini, mstevlilerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler.
Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde
dahi, vazifen; Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr! Muhta
olduun kudret, damarlarndaki asl kanda, mevcuttur!
..
MUSTAFA KEMAL ATATURK
NDEKLER
1. NTE: DN HZMETLER VE LETM
1. Din Hizmetleri ve Din Grevlilii....................................................................................... 10
1.1. rat, Tebli ve Davette Genel lkeler.......................................................................... 10
1.2. mam-Hatipliin Anlam ve nemi.............................................................................. 13
1.3. Mezzinliin Anlam ve nemi.................................................................................... 15
1.4. Kuran reticiliinin Anlam ve nemi..................................................................... 16
1.5. Din Grevliliinin Gerektirdii Nitelikler................................................................... 17
2. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanma......................................................... 19
3. Din Hizmetlerini Zorlatran ve Engelleyen Sorunlar Tanma........................................... 20
4. Din Hizmetlerinde letiim.................................................................................................. 21
4.1. letiimin nemi ve Temel lkeleri.............................................................................. 22
4.2. letiimin Temel Unsurlar........................................................................................... 23
4.3. letiimde Dil ve Beden Dilinin nemi....................................................................... 24
4.4. Din Hizmetlerinde letiim Sorunlar.......................................................................... 26
2. NTE: HTABET VE DN HTABET
1. Hitabet ve Trleri................................................................................................................. 31
2. Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve nemi ...................................................................... 34
3. Din Hitabet ve eitleri...................................................................................................... 35
4. Din Hitabetin lkeleri.......................................................................................................... 36
4.1. Kuranda Hitabet lkeleri........................................................................................... 36
4.2. Snnette Hitabet lkeleri.............................................................................................. 38
5. Din Hitabette Kaynak Seiminin nemi............................................................................ 41
6. Tarihten Din Hitabet Trlerine rnekler............................................................................ 41
3. NTE: DN HTABET TR OLARAK HUTBE
1. Hatiplik ve Hutbe................................................................................................................. 48
2. Hutbe le lgili Din Hkmler............................................................................................ 49
3. Hutbe Hazrlanmas le lgili Hususlar................................................................................ 50
3.1. Konu Seimi................................................................................................................ 50
3.2. Planlama...................................................................................................................... 51
3.3. Bilgi Toplama.............................................................................................................. 52
3.4. Bilgiyi Deerlendirme................................................................................................. 53
3.5. Hutbe Metninin Hazrlanl....................................................................................... 53
3.6. Hutbenin Sunuluu...................................................................................................... 54
4. Hutbe Dualar....................................................................................................................... 55
5. Hutbe rnekleri................................................................................................................... 58
4. NTE: DN HTABET TR OLARAK VAAZ
1. Vaizlik ve Vaaz..................................................................................................................... 66
2. Vaaz ve radn Dindeki Yeri............................................................................................... 67
VII
3. Vaazn Hazrlan le lgili Hususlar................................................................................... 68

3.1. Konu Seimi................................................................................................................ 68
3.2. Planlama...................................................................................................................... 69
3.3. Bilgi Toplama.............................................................................................................. 70
3.4. Bilgiyi Deerlendirme................................................................................................. 71
3.5. Vaazn Sunuluu.......................................................................................................... 71
4. Vaaz Dualar......................................................................................................................... 75
5. NTE: CENAZE ADABI
1. lm Annda Yaplacak ler............................................................................................... 80
2. lnn Ykanmas ve Kefenlenmesi................................................................................... 83
3. Cenaze Namaz ve Dualar.................................................................................................. 85
4. Cenazenin Defni ve Taziye.................................................................................................. 87
5. slamn ehitlik ve Gazilie Verdii nem........................................................................ 91
6. NTE: ETL TRENLERDE DN HTABET VE DUA
1. Dua ve nemi...................................................................................................................... 99
2. Dua Etmeyi renme........................................................................................................ 100
3. Mbarek Gn ve Geceler................................................................................................... 102
4. Hatim, Mevlit ve Dualar................................................................................................... 104
5. Ad Koyma.......................................................................................................................... 107
6. Snnet Merasimi................................................................................................................ 108
7. Nian ve Nikh.................................................................................................................. 109
8. Yemek ve ftar Dualar....................................................................................................... 111
9. Kurban ve Duas................................................................................................................ 112
10. Hac Uurlama Duas......................................................................................................... 112
11. Asker Uurlama Duas....................................................................................................... 114
12. Tevbe-stifar Duas........................................................................................................... 115
13. Herhangi Bir Al veya Kapanta Yaplacak Konuma ve Dua..................................... 117
7. NTE: ETL TRENLERDE DN MUSK
1. Musiki ve Din Musiki....................................................................................................... 122
1.1. Musikinin Tanm ve nemi...................................................................................... 122
1.2. Din Musikinin Din Hizmetlerindeki Yeri ve nemi................................................ 123
2. Cami Musikisi.................................................................................................................... 125
2.1. Ezan ve Kamet........................................................................................................... 125
2.2. Tesbih......................................................................................................................... 128
2.3. Tekbir......................................................................................................................... 129
2.4. Sala............................................................................................................................ 129
2.5. Mevlit......................................................................................................................... 130
2.6. lahi............................................................................................................................ 132
SZLK................................................................................................................................ 136
KAYNAKA......................................................................................................................... 139
VIII
1.NTE
DN HZMETLER VE LETM
Caminin d grn ve i ksmndaki mihrab,

mimber, krs
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. rat, tebli ve davet kavramlarnn anlamlarn reniniz.
2. Din hizmetlerinin yrtlmesinde iletiimin nemini arkadalarnzla
konuunuz.
3. Din grevlilerinden toplumun beklentilerinin neler olduunu aratrnz.
4. nsanlarla iyi iletiim kurmak iin nelere dikkat edilmesi gerektiini
dnnz.
1. NTE
1. Din Hizmetleri ve Din Grevlilii
Din hizmeti, din konularda fert ve toplumun ihtiyac olan ve onlara yararl olacak bir iin yaplmasdr. rnein, dinin anlatlmas, baz ibadet ve trenlerin dzenlenip ynetilmesi gibi grevler
bunlardandr.
Din hizmetleri ile ilgili grevleri yerine getirenlere din grevlisi denir. Din grevlisi, alannda
uzman olmaldr. Bu nedenle din hizmetlerini yrtecek kiinin din eitimi almas, yapaca ile
ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olmas gerekir.
SIRALAYALIM
Din hizmetleri denilince aklnza hangi grevler gelmektedir? Sralaynz.
Toplumu din konularda aydnlatma.
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
lkemizde din hizmetlerinin yrtlmesi grevi Diyanet leri

Bakanlna verilmitir. Bu kurum camilerde ve cami dndaki cenaze, snnet, asker uurlama merasimleri gibi din hizmet grevlerini
yrtmektedir. Din grevlileri, Diyanet leri Bakanlna bal olarak grev yapmaktadrlar. Bu hizmetleri yapacak olanlar, mam-Hatip
Liseleri ve lahiyat Fakltelerinde eitim ve retim grr. Yurt dnda eitim ve retimini tamamlayanlar iin lise seviyesinde imamhatip liselerine, niversite seviyesinde de ilahiyat fakltelerine denk
gelen eitim kurumlarn bitirmeleri gerekir.
1.1. rat, Tebli ve Davette Genel lkeler

Din hizmetlerini ifade eden baz temel kavramlar vardr. rat, tebli ve davet bu kavramlarn
banda gelir. Din hizmetlerinin temelini oluturan bu kavram, dinin doru ve gzel anlatlmasyla
ilgilidir.
rat; hidayete erdirme, yol gsterme ve doru yola ynlendirme anlamlarna gelir. Terim olarak ise; ikna edici sz ve davranlarla doru yolu gstermek, hakk, hakikati anlatmak ve slamn
esaslarn retmektir.
10
Din Hizmetleri ve letiim
rat, din hizmetleri alannda yerine getirilmesi gereken nemli bir grevdir.
Bunu yapan din grevlileri irat yoluyla
slam doru bir ekilde insanlara ulatrmaya almaktadr.
rat faaliyetleri genellikle camilerde
yaplr. rnein, vaaz ve hutbelerle Mslmanlar bilgilendirilir ve aydnlatlr. Zaman
zaman farkl meknlarda da irat faaliyetleri
yrtlebilir. rnein, snnet ve ad koyma
trenlerinde din ierikli konumalar yaplr.
Tebli; ulatrmak, iletmek, duyurmak
Camiler irat grevinin yapld yerlerin banda gelir.
ve bildirmek anlamlarna gelir. Kuranda ise
tebli, Allahn vahyini insanlara ulatrmak anlamnda kullanlmtr. Bir ayette buna yle iaret
edilmektedir: Resuln zerine den yalnzca teblidir...1 Teblici, ulatrmakla ykml olduu bilgileri, herhangi bir katk ve eksiltme yapmakszn yerine ulatrr.
Peygamberlerin sfatlarndan birisi de teblidir. nk onlar, Allahtan aldklar vahyi eksiksiz
olarak insanlara iletmekle grevlidirler. Kuranda bu grev u ekilde ifade edilmitir: Ey peygamber, Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer yapmazsan Allahn eliliini yapmam
olursun...2 Onlar bu sorumluluklarn hakkyla yerine getirmilerdir.
Tebli ifadesi, Kuranda, genellikle peygamberler iin kullanlr. Onlarn dnda mminlerin
yapt tebli faaliyetleri iin iyilii emretmek, ktlkten alkoymak veya davet etmek ifadeleri yer
almaktadr.
Davet, armak ve dua etmek anlamlarna
gelir. Kuranda ise hak yoluna ar anlamnda
kullanlmtr. Bir ayette davet, Mslmanlara
yklenen bir grev olarak yle ifade edilmitir:

...

Konferans
Rabbinin yoluna hikmetle, gzel tle davet et ve onlarla en gzel ekilde mcadele et3
Tebli ve davet faaliyetleri cami dnda da yrtlmektedir. Vaaz ve hutbelerin yan sra
dzenlenen sempozyum, konferans ve benzeri programlarla tebli ve davet yaplmaktadr. Bunlarn
yannda ferd olarak slam dini ile ilgili bilgi edinmek isteyenlere din grevlileri, gerekli bilgiler
vererek slam dini hakknda onlar aydnlatmaktadr.
1 Mide suresi, 99. ayet.
2 Mide suresi, 67. ayet.
3 Nahl suresi, 125. ayet.
11
1. NTE
Hz. Muhammed (s.a.v.)1, son peygamberdir ve ondan sonra baka peygamber gelmeyecektir.
Onun irat ve davet grevini genelde btn Mslmanlar stlenmitir. Ancak din grevlilerine bu
konuda daha fazla sorumluluk dmektedir. rat ve davet grevi insanlar zorlamadan, gzellikle ve
zveriyle yerine getirilmelidir. Bir ayette Allah yle buyurmutur: O hlde (Resulm), t ver.
nk sen ancak t vericisin. Onlarn zerinde bir zorba deilsin.2
Dinin insanlara ulatrlmas nemli bir sorumluluktur. Bu sorumluluu stlenen kiiler ncelikle sz ve davranlaryla rnek olmaldrlar. Ayrca slam dinini doru bir ekilde insanlara ulatrmaldrlar. Muhataplarn inanp inanmamalar veya bunlar yerine getirip getirmemeleri ulatrann
sorumluluk alanna girmez. nk Allah insan bilgilendirdikten sonra seiminde zgr brakmtr.
Din grevlisi, davet ve irat faaliyetlerini yrtrken insann seme zgrln dikkate almaldr.
rat, tebli ve davette etkili olabilmek iin karlkl gven ortamnn olumas gerekir. Bu
grev yerine getirilirken sevgi, sayg, sabr, samimiyet, anlay ve hogr ilkeleri esas alnmaldr.
rat, tebli ve davette zorlama yoktur. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Dinde zorlama yoktur. Artk dorulukla erilik birbirinden ayrlmtr...3 Bu durumda dileyen inanr, dileyen inanmaz. Peygamberimiz de tebliinde hibir zaman zorlayc olmamtr. Allah beni ancak
teblici olarak gnderdi.4 buyurarak bu duruma iaret etmitir.
Tebli edilen esaslarn doru, ak ve anlalr olmas gerekir. Nitekim slamn teblii ve Peygamberimizin daveti, gecesi gndz gibi ak olan bir yol5 olarak nitelendirilmitir.
Tebli edilen esaslar; salam kaynaklarla desteklenmeli, tutarszlklardan uzak, dnmeye ve deerlendirme yapmaya ak olmaldr. Yce Allah bir ayette yle buyurmaktadr: te bu
(Kuran), kendisiyle uyarlsnlar, Allahn ancak bir tek lah olduunu bilsinler ve akl sahipleri iyice dnp t alsnlar diye insanlara (gnderilmi) bir ardr.6
Din grevlisi muhatabna samimi duygularla yaklamal ve onun saygnln zedelePAYLAALIM
yici tavrlardan kanmaldr. Onun grlerine
Tebli ve davetle ilgili
deer vermeli, sz ve davranlarnda krc olayet veya hadis bulup arkamamaya dikkat etmelidir. Ayrca daveti yaptdalarnzla paylanz.
iin nemini bilmeli ve karlaaca engeller
karsnda sabrl olmaldr. Allah, bu konuda
yle buyurmutur: O vakit Allahtan bir rahmet ile onlara yumuak davrandn! ayet sen
kaba, kat yrekli olsaydn, hi phesiz, etrafndan dalp giderlerdi. u hlde onlar affet;
balanmalar iin dua et; i hakknda onlara dan. Kararn verdiin zaman da artk Allaha
dayanp gven. nk Allah, kendisine dayanp gvenenleri sever.7
1
2
3
4
5
6
7
Sallallahu aleyhi ve sellem: Allahn rahmet ve bereketi zerine olsun.

Giye suresi, 21,22. ayet.
Bakara suresi, 256. ayet.
Tirmiz, Tefsiri Suver, 66.
bn Mace, Mukaddime, 6.
brahim suresi, 52. ayet.
l-i mrn suresi, 159. ayet.
12
rat, tebli ve davet, tarih boyunca eitli unvanlarla anlan din grevlileri tarafndan yerine
getirilmitir. Bunlarn nasl yerine getirileceinin en gzel rneklerini Peygamberimiz gstermitir.
Bu nedenle bu grevi yerine getirenler de Peygamberimizi rnek almaldrlar.
LSTELEYELM
Bir davetide hangi zellikler bulunmaldr? Listeleyiniz.
Yeterli ve doru bilgiye sahip olmaldr.
Tatl bir dil ve gzel bir slup kullanmaldr.
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
1.2. mam-Hatipliin Anlam ve nemi

mam, kendisine uyulan, nde bulunan ve nderlik
Kuran en iyi okuyanyapan kii demektir. Terim olarak ise topluma nderlik yanz imam olsun.
pan ve cemaatle klnan namazlarda kendisine uyulan kiiEbu Davut, Salat, 61.
ye imam, yaplan bu greve de imamlk veya imamet denir.
Hadiste vurgulanan dnce
Hatip, topluluk karsnda etkili ve gzel konuan, cuma ve
nedir?
bayram namazlarnda hutbe okuyan kiidir. lkemizde her
iki grevi de bir arada yrten cami grevlilerine imam-hatip denir.
mamlk, namazn farz klnmas ile balayan ve gnmze kadar gelen nemli bir grevdir.
lk imam Peygamberimizdir. Peygamberimiz hayatta iken imamlk yapm ve imam olacak insanda
olmas gereken vasflar bir hadiste yle belirtmitir: Cemaate, Kuran en iyi okuyan kimse
imam olur. Eer kraatte (okumada) herkes eitse, snneti en iyi bilen imam olur1
Peygamberimiz, cemaatle namaz klmay
tevik etmi ve yle buyurmutur: Cemaatle
klnan namaz, tek bana klnan namazdan
yirmi yedi derece stndr.2 Bu nedenle
toplu ibadet edilen yerler olarak cami ve orada
yaplan imamlk grevi nem kazanmtr.
Peygamberimiz ve ondan sonra yerine
geen halifelerin imamlk yapmalar bu meslein nemini kat kat artrmtr. slam beldelerinin snrlar genileyip Mslmanlarn says
arttka camilerin ve imamlarn says da artmtr.
Cemaatle namaz
1 Mslim, Mesacid, 290; Tirmiz, Salat, 174.

2 Buhar, Ezan, 30; Mslim, Salat, 272.
13
1. NTE
Gnmzde cami merkezli din hizmetleri Diyanet leri Bakanlnn setii imam-hatipler
tarafndan yrtlmektedir. mam-hatip; camide namaz kldrmak, camiyi her zaman ibadete hazr
bulundurmak, cenaze namaz kldrmak, irat ve davet yapmak gibi grevleri yerine getirir.
BLG KUTUSU
Diyanet leri Bakanl Grev ve alma Ynergesinin 107. maddesinde
belirtilen imam-hatiplerin grevlerinden bazlar unlardr:
Camilerde vakit namazlar ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarn
kldrmak.

Cuma ve bayram hutbelerini, zamannda ve usulne uygun olarak okumak.
Cami iinde, mftlke yaplacak programa gre cemaati din konularda aydnlatmak.
steyen vatandalara mftln izni ile camilerde veya uygun grlecek yerlerde
Kuran- Kerim okumay retmek ve din bilgiler vermek; yaz Kuran kurslar ile
ilgili olarak verilen grevleri yapmak.
Cami dersleri uygulamas yaplan camilerde, bu uygulama iin gereken tedbirleri almak.
htiyaca gre, vakit namazlarndan nce veya sonra Kuran- Kerim okumak.
Mftlke yaplacak programa gre mukabele okumak, gerektiinde din gn ve

gecelerde dzenlenecek programlarda grev almak.
Medeni Kanuna gre akdedilen nikhtan sonra olmak zere isteyenlere evlenmenin
din merasimini icra etmek.
Vakit namazlarndan en az yirmi dakika, cuma namazlarndan en az bir saat nce camide bulunmak, gerekli hazrlklar yapmak ve ezan okunmadan nce yerini almak.
Cami ve evresinin temizliini salamak ve bunun iin gerekli tedbirleri almak; adrvan, abdest alma yeri ve tuvalet gibi yerlerin temizliinin vakf, dernek, ky tzel
kiilii, belediye veya ilgililer tarafndan yaplmasn salamak.
Belediye cenaze tekilat bulunmayan yerlerde cenaze tehiz ve tekfin ilerini yapmak.
RPORTAJ YAPALIM
Bir imam-hatiple grerek grevlerinin zellii ile ilgili rportaj yapnz.
14
1.3. Mezzinliin Anlam ve nemi

Ezan iittiiniz zaman,
mezzinin sylediini tekrar
edin!
Buhar, Ezan, 7.
Hadisi yorumlaynz,
Mezzin kelime olarak ezan okuyan anlamna gelir.

Mezzin; camide ezan okuyup namazn cemaatle klnmasnda ibadet dzenini salayan, Mslmanlar camiye davet
eden din grevlisidir. Mezzinlik ise yaplan bu grevin addr.
Ezan, slamn iardr. Mslmanlar gnde be defa

ezanla namaza davet edilmektedir. Ezan oluturan cmleler slamn temel esaslarn ifade etmektedir. Ezan okumay Peygamberimiz bir hadisinde yle tevik etmitir: Mezzin, sesinin gittii yer
boyunca mafiret olunur. Ya ve kuru
her ey onun lehinde ehadet eder1
nsanlar namaza davet etmek
nemli bir grevdir. Bu konuyu Peygamberimiz bir hadisinde yle vurgulamtr: nsanlar, eer ezan okumak
ile namazn ilk safnda yer almada ne
(gibi bir hayr ve bereket) olduunu
bilselerdi, sonra da bunu elde etmek
iin kura ekmekten baka are kalmasayd, mutlaka kura ekerlerdi.2
Mezzinlik grevi, ezann ilk
okunmaya balad gnden zamanmza
kadar devam etmitir. lk ezan okuyan
ve ilk mezzin Hz. Bilaldir. O devirde
onunla birlikte baka mezzinlerin varl da bilinmektedir.
Ezan okuyan mezzin
lkemizde mezzinlik grevi, Diyanet leri Bakanlnn setii kiiler tarafndan yrtlmektedir. Mezzin, imamn yardmcs konumundadr. Bu nedenle mezzin, imam olmad zaman,
imamn grevlerini yerine getirmekle de sorumludur. Mezzin, ayrca caminin bakm ve korunmas
ile ilgilenir, camiyi namaz vakitlerinde aar, caminin dzenini salar.
PAYLAALIM
Bir mezzinle grerek grevleri hakknda bilgi alnz. Edindiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.
1 Ebu Davut, Salat, 31.

2 Buhar, Ezan 9.
15
1. NTE
BLG KUTUSU
belirtilen mezzinin grevlerinden bazlar unlardr:
Camiyi mftlke tespit edilecek zamanlarda ibadete amak ve kapatmak.
Namaz vakitlerinde, vakit cetveline gre ezan okumak.

Vakit namazlar ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarnda ibadetin gerektirdii her trl mezzinlik hizmetlerini yapmak, gereken hllerde tekbir almak ve sala
vermek.
Camilerdeki ses cihazlar ile dier teknik ara ve gerelerin bakmn, korunmasn ve
alr durumda bulundurulmasn salamak.
Cami minaresi ve ses cihaznn ibadet maksad dnda kullanlmasna engel olmak.
Ehil olmayan kimselere ezan okutmamak, mezzinlik yaptrmamak.
steyen vatandalara Kuran- Kerim okumay retmek ve din bilgiler vermek konusunda imam-hatibe yardmc olmak.
Mftlke yaplacak program gereince mukabele okumak, gerektiinde din gn

ve gecelerde dzenlenecek programlarda grev almak.
Medeni Kanuna gre akdedilen nikhtan sonra olmak zere isteyenlere evlenmenin
din merasimini icra etmek.
mam-hatibin bulunmad zamanlarda imam-hatiplik grevlerini de yapmak.
1.4. Kuran reticiliinin Anlam ve nemi

Kuran reticilii, Kuran- Kerimi okumay bilmeyenlere retmek demektir. Diyanet leri Bakanlna bal Kuran kurslarnda grev yapan din grevlilerine
Kuran reticisi denilmektedir.
Hafzasnda Kurandan hi
ezber bulunmayan kii harabe olmu bir ev gibidir.
Tirmiz, Sevabul-Kuran, 18.
Hadisi yorumlayarak Kuran
renmenin nemini vurgulaynz.
Kuran- Kerimi okumay hem renmek hem de

retmek nemlidir. Peygamberimiz bu konuda yle buyurmutur: Sizin en hayrlnz Kuran
renen ve retendir.1 Btn Mslmanlarn ibadetlerinde okuyacaklar kadar Kuran ezberlemeleri ve onu rehber edinebilmeleri iin mealini okumalar gerekir.
Din grevlileri, isteyen herkese Kuran-
Kerimi retmek iin gayret ederler. Kuran reticisi ise kurslarda dzenli bir ekilde bu grevi yrtr. rencilerin Kuran- tecvitli, hatasz bir ekilde
gzel okumalarn salar. Ksa surelerden balayarak
Kurann bir ksmn ezberlemelerine yardmc olur.
stekli ve yapabilecek durumda olanlara hafzlk yaptrr.
1 Buhar, Fedailul-Kuran, 21.
16
SYLE YAPALIM
Bir Kuran kursuna giderek orada yaplan eitim-retimle ilgili
Kuran reticisiyle sylei yapnz.
BLG KUTUSU
belirtilen Kuran kursu reticilerinin grevlerinden bazlar unlardr:
Kurs rencilerine usulne gre Kuran- Kerimi yznden okumay retmek.
Tecvit konularnda bilgiler vererek Kuran- Kerimi bu kurallara uygun
okumay retmek.

Hafzlk yapmak isteyenlere, Kuran- Kerimi usulne gre ezberletmek.
Namaz sureleri ile dualarnn aslna uygun okunularn salamak, ezberletmek ve

meallerini retmek.
Mfredat programna gre rencilere itikat, ibadet ve ahlak konularnda bilgiler vermek ve ibadetlerin yapln uygulamal olarak retmek.
Kursun temiz ve dzenli tutulmasn salamak.
Ramazan ay ile din gn ve gecelerde mftlke verilecek grevleri yapmak.
1.5. Din Grevliliinin Gerektirdii Nitelikler

Din grevliliinin gerektirdii baz kiisel zellikler vardr. Bunlar; grevini benimseme, grevin gerektirdii bilgi ve beceriye sahip olma, ihlas ve samimiyet olarak sralamamz mmkndr.
Din Grevliliinin Gerektirdii Nitelikler
Din Grevliliinin Ge- Din Grevliliinin Gerekrektirdii Kiisel zel- tirdii Toplumsal zellikler
likler
1.Temsil
1. Grevini benimseme
2. Tanma
2. Grevin gerektirdii
3. Toplumsal dayanma
bilgi ve sanata sahip olma
4. letiim
3. hlas ve samimiyet
5. Gven
6. Meslektalaryla i birlii
17
slam, insanlarn yararna olan ilkeler getirmitir. Mslmanlara da her alanda baarl
ve rnek olmay, gzeli ortaya
koymay emretmitir. Din grevlisi de yapt ii severek
yapmal ve faydal olabilmek
iin gerekli abay gstermelidir. Grevini sorumluluk bilinci
ierisinde gzel bir ekilde yerine getirmelidir.
1. NTE
Din grevlisi, grevinin nemli olduunu bilir. Bu konuda Peygamberimizi kendisine rnek
alr. Bildiklerini yaamaya, irat, tebli ve davette bulunmaya alr. Yapt ii gzel yapmas, grevini sevmesi ve sylediklerini davranlaryla gstermesi onun grevini benimsediini gsterir.
Peygamberimiz bir hadisinde, Allah yapt ileri gzel ve salam yapan sever.1 buyurarak
ilerini gzel yapanlar vmtr.
Her grev, belli bir bilgi birikimi gerektirir. Sadece bilgi sahibi olmak, baarl olmak iin
yeterli deildir. nk elde edilen bilgileri uygulayabilme becerisi de en az bilgiler kadar nemlidir.
Din grevlisi, mesleiyle ilgili yeterli bilgi sahibi olmaldr. Bilgi dzeyi, din grevlisinin kendisine
gvenini ve toplumdaki etkisini artrr. Dier taraftan bilmedii konularda ise bilgiye ulalabilecek
kaynaklar bilmesi gerekir. Din grevlisi elde ettii bilgileri insanlara en gzel ekilde sunacak bilgi
ve beceriye de sahip olmaldr. Bu nedenle kendisinden beklenen grevlere nceden hazrlkl olmaldr.
Din grevlilerinde bulunmas gereken zelliklerden biri de ihlas ve samimiyettir. Din grevlisi, inan, fikir, sz ve davranlarnda nderlik ettii insanlara rnek olacak nitelikte ihlas ve samimiyete sahip olmaldr. Sz ve davranlarnda srf Allahn rzasn umarak hareket etmeli, yapt grevin karlnda ahsi ve maddi bir kar beklememelidir. Ayrca din grevlisi, her tr gsteriten,
yapmack hareketlerden kanarak sz, ii, giyim kuam, yeme imesi, oturup kalkmas itibaryla
ll ve samimi olmaldr. nk samimiyet sylediini yapmay, sz ve davranlarda uyumlu
olmay gerektirir.
Din grevliliinin gerektirdii baz toplumsal zellikler vardr. Bunlar u ekilde aklayabiliriz:
Temsil Gc: Her insan yapt ii
veya meslei temsil eder. Din grevlisi de
slam dinini, btn Mslmanlar, bal
olduu Diyanet leri Bakanl Tekilatn ve meslektalarn temsil eder. Bu
nemli bir sorumluluktur. Her din grevlisi bu sorumluluun bilincinde olmal ve
buna uygun hareket etmelidir.
nsanlar Tanma: Din grevlisi,
insan ve iinde yaad toplumu iyi tanmaldr. inde yaad toplumsal art
ve zellikleri ok iyi deerlendirmelidir.
Peygamberimiz, sahabilere u tavsiyede bulunmutur: Sizden kim halka namaz kldrrsa namaz
(ksa) tutsun. Zira cemaatte zayf, sakat, hasta ve ihtiya sahibi olanlar vardr2
1 Suyut, el-Camius-Sair, C 1, s.126.
2 Buhar, Ezan, 62; Mslim, Salat, 186.
18
Toplumsal dayanma: Toplumda yaamann getirdii sevinlerin paylalmas ve skntlarn

giderilmesindeki i birliine toplumsal dayanma denir. Din grevlileri toplum ierisinde bunu tevik etmenin yannda kendileri de bu dayanmada yer almaldr. Ayrca din grevlilerinin katlmc
olmas, hizmet alann cami ile snrlamayp toplumun her alanna hizmet gtrmesi gerekir. rnein,
mahallesinde bulunan hastay ilk nce din grevlisi
ziyaret etmeli ve cemaati de buna tevik etmelidir.
letiim: Din grevlisi kadn, erkek, ocuk,
yal ve gen, Mslman veya Mslman olmayan
herkesle iletiim kurabilmelidir. nsanlar olduklar
gibi kabul etmeli, onlara deer vermeli ve kimseyi
dlamamaldr.
Gven: Din grevlisi, insanlara her konuda
gven vermeli ve onlara, ilerini istiare edecek kadar da yaknlk gstermelidir.
Meslektalaryla i birlii: Din grevlisi, stlendikleri hizmetlerdeki verimlilii artrmak ve toplumsal problemleri zmek iin meslektalaryla i
birlii yapmal, rnek bir dayanma sergilemelidir.
ARATIRALIM
evrenizdeki insanlarn din grevlilerinden ne gibi beklentileri vardr?
Aratrnz.
2. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanma

Hizmet alanlarnda baarl olabilmenin n art, hizmet veren kiinin kendisini, evresini tanyp buna gre hareket etmesidir. Din grevlileri de hizmetlerinde baarl olabilmek iin ncelikle
kendilerini tanmaldr.1
nsan, iinde yetitii evreden etkilenir. Bununla birlikte doutan getirdii eitli zellikleri
ve yetenekleri vardr. Bunlar gelitirip kullanma imknna da sahiptir.
nsan, z itibariyle deerli bir varlktr. Kuran- Kerimde bu durum u ekilde ifade edil
mektedir:
Gerek u ki biz insan en gzel ekilde yarattk.2 Kii

kendine verilen bu deerin farknda olmal, kendine sayg duymaldr.
1 Cemal Tosun, Recai Doan, Hitabet ve Meslek Uygulama Ders Kitab, s. 26.
2 Tn suresi, 4. ayet.
19
1. NTE
nsann kendisiyle, toplumla, btn dnyayla bark olmas kendini tanmasyla mmkndr.
Bir din grevlisi gerektiinde z eletiri yapabilmelidir. Kiilik asndan kendini tarafsz olarak
deerlendirebilmelidir. Kiilik zelliklerini, kabiliyetlerini, becerilerini anlayabilmeli, nefis muhasebesi yapabilmelidir.
Kendini iyi tanyan bir din grevlisi zaman iyi kullanr. Sahip olduu, g, yetenek ve imknlar bilir ve yeteneklerini gelitirmeye alr. Bylece mesleini daha iyi yerine getirir ve insanlara
faydal olur.
yi hizmet verebilmek, hizmet verilecek birey ve toplumu yani hedef kitleyi iyi tanmaya baldr. Gnmzde toplum gelimekte, ihtiyalar farkllamaktadr. Nfus art, teknolojik ve sosyal
alandaki hzl gelimeler, deimeler, kiileri ve toplumu byk lde etkilemektedir. Toplumsal
deime ve gelime beraberinde baz problemleri de getirmektedir. Dolaysyla din grevlisinden
beklentiler de deimektedir. Btn bunlarn farknda olan din grevlileri toplumun beklentilerine
cevap verebilecek ekilde kendilerini yetitirmelidirler.
Din grevlisinin, cemaati tanmas, onlarn ihtiya ve beklentilerine doru karlk vermesine
yardmc olur. Toplum; ya, akl, eitim dzeyi, renme istei, cinsiyet gibi nitelikler bakmndan
birbirinden farkl bireylerden oluur. Din grevlisi bu farkllklar dikkate alarak dini en gzel ekilde onlara ulatrmaldr.
Din grevlisi cemaatle i ie olmaldr. Onlarla gven, sevgi ve saygya dayal, seviyeli bir
iletiim kurmaldr. Karsna gelen insanlar, zenli ve dikkatli bir ekilde dinlemeli ve anlamaya
almaldr. Rehberlik yaparak doru ynlendirmede bulunmaldr. Kiilerle konuarak onlarn zellikle kendi problemlerine kendilerinin zm bulmalarna yardmc olmaldr.
LSTELEYELM
lk defa bir yere din grevlisi olarak gittiinizde ncelikle neler yaparsnz?
Listeleyiniz.
Kendimden nceki grevlilerle grrm.
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
3. Din Hizmetlerini Zorlatran ve Engelleyen Sorunlar Tanma

Dinin kendine has zellikleri, prensipleri, evrensel ynleri ve kutsal deerleri vardr. Dinin
bireysel ve toplumsal ynleri bulunmaktadr. Hemen herkesin din konusunda bilgi, yorum, duygu,
tutum ve davranlar vardr. Din, herkesi ilgilendiren bir zellie sahiptir. Btn bunlar din hizmetlerinin ne kadar zenle yrtlmesi gerektiini gstermektedir.
20
Bir meslek ve hizmet alan olarak din hizmetlerini zorlatran ve engelleyen baz sorunlar
vardr. Bu sorunlar bazen din grevlisinin kendisinden bazen cemaatten veya ortamdan kaynaklanabilir.
Din grevlisinin bilgi yetersizlii, din hizmetlerini zorlatran ve engelleyen nedenlerin banda gelmektedir. Bu nedenle din grevlisi temel din bilgiler ve genel kltr bakmndan yeterli donanma sahip olmaldr. Din hizmetlerinde gnlllk esas olduu iin mesleini sevmeli, benimsemeli
ve iine zen gstermelidir. Cemaati nemseyip vaktinde grevinin banda olmaldr.
Din grevlisi ile ilgili bir dier problem ise iine gereken nemi vermemesidir. Dini ve din grevlilii mesleini gerei gibi temsil edememesi, kendisine yakmayan ortamlarda ve davranlarda
bulunmasdr. Ayrca grev alann cami ile snrl tutup toplumun her kesimi ile yeterli derecede
iletiim kurmamas da nemli sorunlardan birisidir.
Din hizmetlerini zorlatran ve engelleyen sorunlardan bir ksm ise cemaatten kaynaklanr.
Cemaatten kaynaklanan sorunlarn temelinde, onlarn ya, cinsiyet ve kltr seviyelerine gre ilgi,
bilgi ve beklenti farkllklar bulunmaktadr. rnein, genler din grevlisinden kendileriyle iletiim
kurmasn beklerken, baz yallar genlerle iletiim kurmay bir hafiflik olarak grebilmektedir. Bu
tr sorunlarn nne gemek iin din grevlileri, insan ilikileri, iletiim, sosyal ve kltrel bakmdan kendilerini gelitirmelidirler.
Din hizmetlerini zorlatran ve engelleyen sorunlardan bazlar da ortamdan kaynaklanmaktadr. Din hizmetlerinin gerekletii ortam her ynyle hizmetlerin baarl veya baarsz olmasnda
nemli bir etkiye sahiptir. rnein, bulunulan yerin bykl, biimi, rengi, aydnlanma derecesi,
ss, ses dzeni gibi birok faktr din hizmetlerinin gereklemesini olumlu veya olumsuz ynden
etkilemektedir. Din grevlisi btn bunlar gz nnde bulundurmal ve din hizmetlerini yerine getirirken ortamn zelliklerine dikkat etmelidir. rnein, din grevlisi camiyi daha ferah, temiz ve
kullanl hle getirmek iin eitli nlemler almaldr.
PAYLAALIM
Bir din grevlisi ile din hizmetlerinde karlatklar zorluklar ve zm nerileri hakknda konuunuz. Edindiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.
4. Din Hizmetlerinde letiim

letiim; bilgi, dnce, duygu, tutum ve davran biimlerinin, bir insandan dierine aktarlmas srecidir. letiim hem bireysel hem de toplumsal bir sretir. Dolaysyla iletiim, din hizmetlerinde baary etkileyen temel faktrlerden birisidir. Din hizmetlerinin yerine getirilmesinde, din
grevlileri toplumla veya fertlerle hem cami iinde hem de dnda iletiim hlindedirler.
21
1. NTE
nsanlar iyiye, doruya ve gzele ynlendirmek, toplum iinde birlik ve beraberlii salamak
kolay deildir. Bu nedenle din grevlisi sabrla, fedakrlkla grevine devam etmeli, syleyecei
szleri itina ile semelidir. Sylediinin dinleyenler tarafndan nasl anlalabileceini dikkate almaldr. Kime, neyi, nasl ve nerede syleyeceini bilmeli, karsndaki kiinin anlayaca bir slup
semelidir.
YAZALIM
Sz insann esiridir, azdan ktktan sonra insan onun esiri olur. szyle
verilmek istenen mesaj aklayan bir yaz yaznz.
4.1. letiimin nemi ve Temel lkeleri

letiim, gnmzde zerinde nemle durulan bir kavramdr. Hem bireysel hem de toplumsal bir sretir. zellikle eitim ve insan ilikileri alanlarnda temel bir kavram hline gelmitir.
Gnlk hayatta, belirli bir sosyal evre iinde yaayan insanlar, farknda olsunlar ya da olmasnlar
birbirleriyle iletiim ierisindedirler. letiim kurmak iin belirli bir davran gstermek gerekmez.
Hibir davranta bulunmama da bir iletiim biimidir. Bu nedenle konumak kadar susmak, bir ey
sylemek veya sadece glmsemek de iletiim sreci iinde anlaml bir ileti oluturur.1
letiim, eitim ve insan ilikilerine dayal hizmetlerin temelini oluturur. Hizmetlerin yerine
getirilmesi ve amacna ulamas iin iletiimin salkl olmas gerekir. nk hizmeti veren kii
ulatrmak ve paylamak istedii bir mesaja sahiptir. Bu mesajn, hizmet vermek istedii kii veya
kiilere belli bir yolla ulatrmak ister. Bylece karsndaki insanda bir davran oluturmay amalar. letilen kii bu davran kazanp kazanmadn bir ekilde iletene yanstr. Bu sre bylece
srp gider.
Din hizmetlerinde de din grevlisi yukarda dile getirilen ayn sreci takip ederek muhataplaryla iletiim kurar. Din konularda insanlarla bilgi paylamnda bulunur. Bu nedenle din grevlisi
iin iletiim bilgi ve becerisi olduka nemlidir.
DRAMA YAPALIM
mam ile cemaat arasndaki iletiim nasl olmaldr? Drama yaparak gsteriniz.
Baarl bir iletiim iin ncelikle karmzdaki kiileri olduu gibi kabul edip onlara sayg
duymalyz. Onlarn nemli ve deerli olduklarn hissettirmeliyiz. Muhataplarmzn bilgi seviyelerini ve ihtiyalarn dikkate alarak anlayacaklar bir dille konumalyz. Dlayc ve incitici bir dil
22
kullanmaktan kanmalyz. Konuurken doal davranmal, yapmack ve abartdan uzak durmalyz.

Ayrca beden dilinin de iletiimde nemli rol oynadnn farknda olmalyz.
Salkl bir iletiim iin neyi, ne zaman, nerede ve nasl syleyeceimizi bilmeliyiz. Anlattklarmz rneklerle somutlatrmalyz. Bu hususlara dikkat ettiimiz srece iletiimde baar salar
ve insani ilikilerimizi daha olumlu bir biimde gerekletiririz.
4.2. letiimin Temel Unsurlar

LETEN
(KAYNAK)
LET
(MESAJ)
LET BM
(KANAL)
LETLEN
(ALICI )
letiim, karlkl bilgi, duygu ve dnce alveriidir. letiimi meydana getiren unsurlar
srasyla; kaynak, ileti, kanal ve alcdr. Bu elerin harekete gemesiyle iletiim gerekleir.
leten (kaynak): Haber ya da bilgiyi alc durumunda olana gndereni temsil eden kavramdr.
Kaynak; bilgi yayan, kendisinden bilgi edinilen herhangi bir kii, bir olay veya bir makine olabilir.
Haber veren mesaj iletendir. leti (mesaj): Kaynaktan kan bilgi, haber, olay, dnce ve duygu mesaj anlamndadr. letilecek olandr. leti biimi (kanal): letilen mesaj kaynaktan alcya ulatran
yoldur. letilen (alc): Kaynaktan gnderilen iletiyi alglayan, alan unsura alc denir. Alc kendisine
ulaan iletiyi geriye bakalarna yanstt zaman tepkisini ortaya koyarken kendisi kaynak durumuna dnr.1
Din hizmetlerinde kaynak din grevlisi, ileti din bir mesaj, iletilen ise cemaattir. letinin ulatrld kanal ise kulland ara-gere ile yntem ve tekniklerdir. rnein, kaynak kii olarak verdiiniz vaazda, sizi dinleyen pek ok alc vardr. Gnderdiiniz ileti ayn olduu hlde, her alcnn
alglamas kendine zg olduundan camiden herkes farkl izlenimler ve yorumlarla kar. Bunun
iin bir din grevlisinin, din hizmeti gtrrken kendisinin bir kaynak olduunu, cemaatin alc olduunu unutmamas gerekir.
BELRTELM
Snf ortamnda iletiimin temel unsurlarnn karlklar nelerdir? Belirtiniz.
letiimin baarl olabilmesi iin iletiim gelerinin ilevlerini iyi bilmemiz gerekir. Bu da din
hizmetlerinde daha baarl olmamz salar. rnein, din grevlilerinin cemaate din konularda bilgi
retebilmesi, din tutum ve beceri kazandrabilmesi iyi bir iletiimin kurulmasna baldr.
23
1. NTE
4.3. letiimde Dil ve Beden Dilinin nemi
nsanlar konuarak arzu, istek,
duygularn, dncelerini, yaadklar
NOT EDELM
tecrbe ve bilgilerini bakalarna aktaKonumay daha etkili ve gl
rrlar. Konuma gnlk hayatmzn bir
klan nemli unsurlar unlardr:
parasdr. rnein, bir gn ierisinde
itilebilirlik
yaknlarmzla, evremizdekilerle, ar Akclk
Telaffuz
kadalarmzla gnn olaylar zerinde
Ses tonu ve vurgular
konuuruz. Medyadan okuduklarmz,
Kelime hazinesi
duyduklarmz, kiisel ve toplumsal so slup
runlarmz birlikte deerlendiririz. Bu
sorunlar zerindeki dncelerimizi aklar, gr alveriinde bulunur ve tecrbelerimizi paylarz. Btn bunlar toplum iinde yaamann bir sonucu ve gnlk hayatn bir parasdr.
Konuma, gnlk bir ihtiya olduu gibi i hayatmzn da vazgeilmez bir aracdr. hayatnda baarl olmak, insanlarla daha iyi iletiimde bulunmak, byk lde konuma ve dncelerimizi aklamadaki yeterliliimize baldr.
Konuma, en etkili iletiim aralarndandr. nsanlar konuarak karlkl gr alveriinde
bulunur ve tecrbelerini birbirleriyle paylarlar. Baz insanlar sradan bir konu zerinde bile kendilerine inandrarak zevkle ve dikkatle dinletirler. Bundan dolay dilin kullanm hayatmzda ok nemli
bir yere sahiptir.
Konuma, geni anlamda szl bir iletiim
biimi olduuna gre temel arac szcklerdir. Szckleri cmle iinde yerinde kullanma, her birinin
ses ve anlam hakkn verebilme, aklayc bir dil
kullanma, konumamzn etkisini ve gzelliini arttrr.
Konumaclar, zerinde konutuklar konunun ieriine, konumadaki amalarna, muhataplarn ilgi, istek, ihtiya ve seviyelerine, konuma yerine ve zamanna gre farkl slup tercih edebilirler.
Her konumac gibi din grevlisi de konumalarnda
kullanaca dile zen gstermek zorundadr.
nsanlar konuarak anlamann yannda, beden diliyle de anlaabilirler. Beden dili insanlarn
farkl bir anlama aracdr. Beden dili araclyla
insanlar duygularn, dncelerini, isteklerini ve
ihtiyalarn baka insanlarla paylarlar.
24
nsan hayat boyunca ounlukla farknda olmakszn beden dilini son derece etkili olarak
kullanr. Ancak genellikle bedenini, cmleleri kontrol ettii gibi kontrol edemez. Bedenimiz olaylara
veya durumlara kar kendiliinden tepkiler verir. Gerek duygu ve dncelerimizi cmlelerin arkasna gizlemek belki mmkndr. Ama beden dilimizi gizlememiz ou kere mmkn olmayabilir.
Duygu ve dncelerin anlalmasnda cmlelerden daha ok beden hareketleri esastr.
BLG KUTUSU
Kiilerle yz yze iletiimimizde beden dilinin ok nemli rol vardr. Yz
yze iletiimin yaplandrlmasnda ortalama olarak szckler %10, ses tonu
%30 ve beden dili %60 orannda rol oynar. Bu oranlar kiiler aras ilikilerin ve
iletiim ortamnn zelliklerine gre artma ve eksilme gsterse de beden dilinin
iletiimdeki roln reddedilemez bir biimde ortaya koymaktadr.
Beden dili, jest ve mimiklerle gerekleir. Yz kaslarnn bir anlam ifade etmek iin kullanm
mimikleri; ba, el, kol, ayak, bacak hareketleri ya da bedenin tmn kullanmak jestleri oluturur.
Hareketsiz bir elin yere doru hareket etmesinde, dz duran bir alnn krmasnda olduu gibi jest
ve mimik her zaman deiimle ilgilidir.
Jest ve mimikler bazen isteyerek bazen de kendiliinden hatta istenmedik hareketler olarak
ortaya kar. Ancak hepsinin bilinli ya da bilinsiz bir nedeni, bir amac vardr.
Jest ve mimikler, duygu ve dnceleri destekleyen, onlar somut hle getiren hareketlerdir.
rnein, bir eyi istediimizi ya da onayladmz belirtmek iin bamz aa doru sallamamz
bu grupta yer alan jestlerdendir.
Yz ifadeleri, el kol hareketleri, baklar da insann duygu ve dncelerini dile getirir. Salkl bir iletiim iin beden dilinin dikkate alnmas gerekmektedir.
FKE
TKSNT
KORKU
HAYRET
MUTLULUK
ZNT
Biyo- Psikolojik Temel Duygularn Yze Yansmas

25
1. NTE
Z DEERLENDRME
letiimde dil ve beden dilini kullanrken etkili olup olmadnz anlamak iin kendinizi deerlendiriniz. Bunun iin aadaki yarglardan size uygun olan seeneklere (X) iareti koyunuz.
Bunu ok iyi
Bunu ksmen
Bunu
z deerlendirme
yapabiliyorum. yapabiliyorum. yapamyorum.
Sylediklerimi karmdakiler kolayca anlayabiliyor.
Dncelerimi ak ve etkili bir biimde belirtebiliyorum.
Szckleri telaffuz ederken dil yanllar yapmyorum.
Sesimi, duygu ve dncelerimi zenginletirecek bir ynde kullanabiliyorum.
Akc bir biimde konuabiliyorum.
Konumalarmda beden dilini etkili bir ekilde
kullanabiliyorum.
Anlattklarmn nemine, deerine inanyorum.
Beni dinleyenlerin ilgisini datacak, ayrntlardan kanabiliyorum.
Sz baka alanlara kaydrp konunun dna
kmyorum.
4.4. Din Hizmetlerinde letiim Sorunlar

nsanlar, ne kadar iyi niyetli ve anlayl olurlarsa olsunlar, aralarnda zaman zaman anlamazlklarn kmas kanlmazdr. htilaf ve tartmann kmasn nlemek ancak kzgnlk ve krgnlk
duygularn kontrol ederek mmkn olur.
BLG KUTUSU
Kiiler arasnda sorun kmasna neden olabilecek davranlar ve bunun sonucunda meydana gelen dncelerden bazlar unlardr:

Ar genelleme
Kutuplatrma
Kiiselletirme (zerine alma)
Mutlaklk (meli-mal konuma)
Deitirme gayreti
Kekecilik
Birbirleriyle iletiim kuran kiiler arasnda sorunlarn kmas doaldr. Ne var ki bu sorunlar
yznden ilikinin bozulmas normal deildir. nsanlar aralarnda kan sorunlar birbirlerini daha iyi
anlayabilmek iin bir ara olarak kullanp dostluklarn pekitirebilirler.
26
Bir meslek ve hizmet alan olan din hizmetleri yerine getirilirken baz atma ve sorunlarn
kmas doaldr. Din grevlileri din hizmetini yaparken iletiim kurmak zorunda olduklar her ya
ve kltr seviyesinden insanla karlaabilirler. Cemaatin yaps, eitim dzeyi, sosyal stats, ekonomik durumu, ya gibi faktrler iletiimi byk lde etkiler. rnein, cemaatin bir ksm ocuklarn grltlerini bahane ederek onlarn camiye gelmemelerini, bir ksm ise mutlaka gelmelerini
ister. Bir ksm namazlarn uzatldndan, bir ksm ise ksa tutulduundan ikyet edebilir. Din grevlisinin anlattklarndan bir ksm memnunken bir ksm ikyeti olabilir. Bu nedenle din grevlisi
her kesimi ikna edici ve kuatc olmaldr.
letiimin kayna, yapld ortam ve ierii gibi etkenler din iletiim srecini etkiler. Yanl
olarak yaplan bir din iletiim bazen din tutumlarn olumsuz ve ters ynde deimesine neden olabilir. Bu nedenle din grevlisi slup konusunda hassas olmaldr.
TARTIALIM
Sizce din hizmetlerinde karlalabilecek sorunlar neler olabilir? Tartnz.
Din grevlisinin, din hizmetleri alannda ortaya kabilecek sorunlar aabilmesi iin baz yeterlilikleri kazanm olmas gerekir. rnein, cemaatin yapsndan haberdar olmak, iletiim tekniklerini bilmek ve becerilerini artrmak zere almak bu yeterliliklerden bazlardr.
Din hizmetlerinde iletiimde ortaya kabilecek sorunlar tek tek tespit etmek mmkn deildir. Ancak yukardaki iletiim sorunlarnn din hizmetlerinde de geerli olduu bilinmektedir.
Din grevlisinin gler yzl ve tatl dilli olmas, herkese sevgi ve sayg ile yaklamas, bilgi
ve becerisi ile cemaatine kendini kabul ettirmesi gerekir. Bylece doabilecek iletiim sorunlar engellenmi olur.
27
1. NTE
NTEMZ DEERLENDRELM
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. rat, tebli ve davetin genel ilkeleri nelerdir? Aklaynz.
2. Din hizmetlerini zorlatran ve engelleyen sorunlar nelerdir? Sralaynz.
3. Din grevliliinin gerektirdii zellikler nelerdir? Yaznz.
4. Din hizmetlerinde kendini ve hedef kitleyi tanma niin nemlidir? Belirtiniz.
5. Din hizmetlerinde iletiimin nemi nedir? Syleyiniz.
B. Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi din grevlilerinin sorumluluklarndan birisi deildir?
A) Namaz vakitlerinde camide bulunmak.
B) nsanlarn btn sorunlarna zm retmek.
C) nsanlar irat etmek.
D) steyenlere Kuran okumay retmek.
E) Sz ve davranlaryla insanlara rnek olmak.
2. Aadakilerden hangisi din hizmetlerini zorlatran ve engelleyen sebeplerden biridir?
A) Din grevlisinin kendini gelitirmesi
B) Mesleki alanla ilgili eksikliklerini tamamlamak iin ok okumas
C) nsanlarla iyi iletiim kurmas
D) Grevini aksatmamas
E) nsanlarn her iine karmas
3. Aadakilerden hangisi iletiimin temel unsurlarndan deildir?
A) Kaynak
B) Alc
C) Mesaj
D) Kanal
E) Zorlama
4. Aadakilerden hangisi din grevlisinin sorumluluklarn yerine getirirken dikkat etmesi

gereken zelliklerinden biridir?
A) Kendini ve hedef kitleyi iyi tanmaldr.
B) Spor yapmay sevmelidir.
C) Sadece namaz vakitlerinde cemaatle iletiim iinde olmaldr.

D) Muhataplarna mesafeli yaklamaldr.
E) Her eyi bilmelidir.
28
C. Aadaki cmlelerden doru olan D, yanl olan Y ile iaretleyiniz.

() Duygu ve dncelerin anlalmasnda cmleler deil, beden dili esastr.
() rat, hakk ve hakikati anlatmak, slam esaslarn retmektir.
() Din hizmeti, din konularda kiilerin ve toplumun ihtiyac olan ve onlara yararl olacak
ilerin yaplmasdr.
() Din hizmetlerini zorlatran ve engelleyen sorunlarn hepsi cemaatten kaynaklanr.
() Din grevlisinin iyi hizmet verebilmesi, hizmet verilecek birey ve toplumu yani hedef
kitleyi iyi tanmasna baldr.
. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri verilen ifadelerden uygun olanlar ile doldurunuz.
(mam, mezzin, hatip, imamlk, din grevlisi, Diyanet leri Bakanl, iletiim, tebli)
1. Din hizmetleri ile ilgili grevleri yerine getirenlere .. . denir.
2. Cemaatle klnan namazlarda kendisine uyulan kiiye .., yaplan bu greve .., ezan
okuyana , topluluk karsnda etkili ve gzel konuana ise . denir.
3. lkemizde din hizmetlerini .. . yrtmektedir.
4. Bilgi, dnce, duygu, tutum ve davran biimlerinin, bir insandan dierine aktarlmas
srecine . denir.
29
2.NTE
HTABET VE DN HTABET
Konferans
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Duygu ve dncelerinizi muhataplarnza nasl ifade edersiniz?
Dnnz.
2. Sizi etkileyen bir konumada konumacnn hangi zelliklerinden
etkilendiinizi defterinize yaznz.
3. Katldnz bir konferans, sempozyum veya panele dair gzlemlerinizi
arkadalarnzla paylanz.
4. Din hitabette konumacda hangi zelliklerin olmas gerektiini
defterinize yaznz.
30
Hitabet ve Din Hitabet
1. Hitabet ve Trleri
nsan, yaratl gerei dier insanlarla bir arada bulunur ve onlarla iletiim kurar. Bu iletiimi
salayan olgularn banda ses, iaret, resim, yaz ve sz gibi birtakm unsurlar gelir. nsan, bunlardan
birini veya birkan kullanp kendini ifade eder ve bakalar ile iletiime geer. Szl iletiimin etkili
olmas, konunun planl, metotlu ve bir amaca ynelik sunulmasna baldr. Bu da dilin inceliklerini
kullanarak yaplan konumayla mmkndr. Bu konumaya hitabet, konuana da hatip denmektedir.
Hitabet; belirli bir meknda, bir hatibin dinleyici kitlesine ulatrmak istedii mesaj, etkili ve
gzel bir konumayla sunmasdr. Hatip; bilgi, duygu ve dncelerini muhataplarna ikna edici ve
etkileyici bir slupla sunar.1
htiyalara gre dzenlenerek hazrlanp aktarlan bilgiler, hitabetin konusunu oluturur. Bu
ihtiyalar dinleyicilerin zelliklerinden kaynaklanabilecei gibi, zel gnleri veya genel durumlar
da kapsayabilir. Bu nedenle konularna gre hitabet, deiik trlere ayrlr. Ayrca hitabet, konumann yapld mekn, hatibin zellikleri, hitabetin tarz ve sunu biimi asndan da eitli ekillerde
olabilir.
HTABET TRLER
ekil Ynnden Hitabet Trleri:

Konferans
Panel
Tren konumalar Sempozyum
Nutuk
Monolog
Hitabe
Diyalog
Sohbet
Seminer
Ak oturum
Kurs
Medya konumalar Mnazara
Konular Ynnden Hitabet

Trleri:
Siyasi hitabet
Asker hitabet
Akademik hitabet
Hukuki hitabet
Din hitabet
Konularna gre hitabet trleri unlardr:

Siyasi hitabet: Deiik zaman ve meknlarda siyasetilerin, siyasetle ilgili yaptklar konumalardr.
Asker hitabet: Bir sava esnasnda veya bar durumunda, genelde komutan konumunda olan
bir kii tarafndan askerlere hitaben yaplan, motive edici veya bilgilendirme amal konumalardr.
Bu tr konumalara tarih kitaplarnda ska rastlayabiliriz. Tarihe gemi asker hitabet rnekleri
olarak; Alparslann Malazgirt Sava ncesi yapt konuma, Tark b. Ziyadn spanya Seferinde
ordusuna yapt konuma ve Atatrkn Kurtulu Sava srasndaki konumalarn sayabiliriz.
31
2. NTE
ARATIRALIM
Peygamberimiz (s.a.v.), savalardan nce mminlere ksa ve etkili konumalar yapmtr. Bunlardan birinde yle buyurmutur: Ey insanlar! Dmanla karlamay arzu etmeyin. Belalardan emin klmas iin Allaha
dua edin. Ama onlarla karlatnz zaman da sabredin...
Buhar, Cihad, 156.
Siz de tarihten asker hitabet rneklerini aratrnz.
Akademik hitabet: Bilimsel konularn ele alnd konumalardr. Bu konumalarda konular,
alannda uzman olan insanlar tarafndan bilimsel bir anlay ve slupla sunulur.
Hukuki hitabet: Mahkeme ortamnda yaplan konumalardr. Mahkeme ortamnda yaplan konumalarda hukuki terimler arlkl olarak kullanlr ve konuma kanunlar erevesinde ekillenir.
Bu tr konumalar hkim, savc, avukat gibi hukuk adamlar tarafndan yaplan veya yargnn huzurunda kendini savunmak durumunda olan insanlarn yapt konumalardr. Ayrca hukukularn
farkl ortamlarda, dier insanlar bilgilendirmek amacyla yapt konumalar da bu tr iinde deerlendirilebilir.
Din hitabet: Din grevlileri veya ilahiyat alannn uzmanlar tarafndan yaplan din ierikli
konumalardr. Bu tr konumalarn vaaz, hutbe, konferans, sohbet vb. deiik ekilleri olabilir. Bata cami olmak zere farkl meknlarda din ierikli konumalar yaplabilir.
ekline gre hitabet trleri ise unlardr:
Konferans: Herhangi bir konuyu, bir
fikri ya da bir tezi izah iin yaplan bilimsel
ve akademik konumalardr. Konferansta,
alannda uzman olan bir insan, bir konuyu
enine boyuna, detaylaryla ele alr. Konferansn gayesi bir eyler retmek, bir konuya yeni yorumlar katmak, bir problemin
zm konusunda fikir yrtmek olabilir.
Konferansta yazl bir plan esas alnarak
konuma yaplr. Sonunda gerekirse sorulara yer verilebilir.
Tren konumalar: nemli bir gn, olay veya bir kiiyi anmak amacyla; nemli bir iin balamas veya bitmesinden dolay yaplan konumalardr. Trenlerde genelde yazl bir metinden ksa
ve z bir konuma yaplr.
Nutuk: Her dzeyden geni halk kitlesine, siyasi veya mill konularda bir dnceyi, bir duyguyu anlatmaktr. Devlet byklerinin yapt nceden hazrlanm konumalardr. Nutuk tarzndaki
konumalarda verilmek istenen mesaj belgeler ve delillerle sunulur. Bylece dinleyicilere gven
veren bir konuma yaplr.
32
Hitabe: Herhangi bir konuyu veciz ve etkileyici ifadelerle bir dinleyici kitlesine ksa ve heyecanl bir slupla anlatmaktr. Cuma hutbelerini bu gruba dhil edebiliriz.
Sohbet: Farkl konulardaki fikir ve dncelerin, samimi ve scak bir ifadeyle anlatlmasdr.
Sohbetler genelde kk meknlarda, az sayda insan kitlesine yaplan konumalardr.
Ak oturum: Bir konu hakknda, alannda uzman olan insanlarn tartmas, konuyu deiik
ynleriyle ele almas, tenkit yoluyla karlkl olarak konunun ilenmesidir. Ak oturumu yneten
kii srasyla herkese sz hakk verir.
Mnazara: Karlkl olarak iki grubun, bir konuyu tartmalardr. Gruplar
konunun birbirine zt iki ynn savunurlar, karlkl olarak eletiriler getirirler.
Bir bakan ynetiminde yaplan mnazaralarda yar havas hkimdir. Savunulan
tezlerin doruluunun ispat beklenir.
MNAZARA YAPALIM
Snfta iki grup oluturup nsanlar
gemite mi daha mutluydu, yoksa imdi mi? balkl bir mnazara yapnz.
Panel: Alannda uzman olan birka kiinin, bir konunun deiik ynlerini
srasyla anlatmasdr. Panelde bir bakann ynetimi dorultusunda konuyla ilgili
deiik fikirler ortaya konulur. Tartma
havas deil, sohbet havas vardr. Panel
sonrasnda dinleyicilerin sorular cevaplandrlr.
Sempozyum: Bir konunun deiik ynleri hakknda, alannda uzman insanlarn art arda konumalar yapmalardr. Konumaclar belirli srelerde konuurlar. Btn konumalar sonunda, konunun uzman olan kiiler konuyu mzakere eder, eletiri ve fikirlerini ortaya koyarlar. Sempozyumda
konular bilimsel bir slupla ve yazl bir metin esas alnarak yaplr. Sempozyuma genelde konu ile
ilgili olan insanlar dinleyici olarak katlrlar.
Monolog: Genelde gncel konularda, esprili bir slupla bir kiinin konuma yapmasdr. Monologda jest ve mimikler daha ok kullanlabilir, taklit yaplabilir. Bu tr konumalar genelde elendirme maksadyla yaplr. Ancak insanlar rencide edici ve krc davranlardan kanmak gerekir.
MONOLOG YAPALIM
Hitabette konuma hatalarn ve diksiyon bozukluklarn konu edinen bir
monolog hazrlayarak snfta sununuz.
Diyalog: Bir sahnede iki kiinin karlkl konumasdr. Bu kimseler herhangi bir konu hakknda, belirli bir dzen ierisinde karlkl olarak dncelerini ifade ederler.
33
2. NTE
Medya konumalar: Radyo, nternet ve televizyon konumalardr. Bu tr konumalar monolog veya diyalog tarznda olabilecei gibi ak oturum veya mnazara tarznda da olabilir. Jest ve
mimikten daha ok konuma slubu ve ses tonu etkilidir. Sesi iyi ayarlama, samimiyet ve inandrclk n plandadr.
GRUP ALIMASI
Snfnzda gruplar oluturunuz. Her bir grup bir hitabet tryle ilgili
konuma hazrlasn. Hazrlanan konumalar snfta sununuz.
2. Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve nemi

nsanlar, isteklerini dile getirmek, dncelerini yaymak ve duygularn belirtmek iin gzel konumaya ihtiya
duyarlar. Hitabet, fertlerin toplumdaki yerine ve i hayatndaki baarsna nemli katkda bulunur. Btn bunlar, hitabetin
sosyal ve kltrel adan nemini gsterir. Ayrca insanlar,
haklarn da bu yolla savunurlar.
Sz ola kestire ba,

Sz ola kese sava.
Yunus Emre
Yukardaki iirde ne anlatlmak istenmektedir?
Din grevlisi din bilgileri aktarrken gzel konumaldr. nsanlar bilgi ve grgnn yannda
gzel konumadan da etkilenirler. Bir idarecinin ve bir retmenin hitabet kurallarn bilmesi ve iyi
bir hatip olmas da baarsn byk lde etkiler.
Din hizmetlerinde, hitabet kurallarna uyularak yaplan konumalar, bilgilerin muhataplara
verilmesini kolaylatrr. Gven, sayg ve anlay ortamnn olumasna katk salar. Anlalmayan
ksmlarn karlkl soru ve cevaplarla giderilmesi, konularn daha iyi anlalmasna yardmc olur.
Kuran- Kerimin gayelerinden biri, insanlara t vermek ve onlarn anlatlanlardan
ders almalarn salamaktr. Bir ayette bu duruma yle iaret edilmitir:
DEERLENDRELM
Mmin kullarma syle;
en gzel sz sylesinler
...

sr suresi, 53. ayet.

Yukardaki ayeti din hizmetlerinde hitabetin nemi asndan deerlendiriniz.

...Allahn size olan nimetini ve size

t vermek iin indirdii kitap ve hikmeti
dnn...1 Nis suresinin 63. ayetinde ise Onlara t ver ve onlarn ilerine tesir edecek
gzel sz syle. buyrularak konumann etkili ve gzel bir slupla sunulmas istenmitir. nk
insanlara hakikatleri anlatmann en nemli vastalarndan biri etkili hitabettir.
1 Bakara suresi, 231. ayet.
34
Kuran- Kerimde Peygamberin grevinin insanlar uyarmak, Kuran insanlara anlatmak ve

tebli etmek olduu belirtilmitir: Ey Peygamber! Biz seni hakikaten bir ahit, bir mjdeleyici
ve bir uyarc olarak gnderdik. Allahn izniyle, bir daveti ve aydnlatan bir kandil olarak
(gnderdik). 1 Peygamberimiz, kendine verilen bu grevi hakkyla yerine getirmi, insanlara Allah
(c.c.)n emirlerini etkileyici ve gzel bir slupla anlatmtr. Peygamberimiz, Din nasihattir2
buyurarak hitabetin din hayattaki nemini belirtmitir.
Hz. Muhammed, irat ve tebli grevini yerine getirirken hitabet becerilerini en gzel biimde
sergilemitir. zellikle edebiyat ve hitabetin revata olduu bir dnemde, insanlara itibar edecekleri
bir dille, gzel bir konuma ekliyle hitap etmesi irat ve teblide etkili olmutur. Peygamberimizi
dinleyen insanlar onun konumalarndan etkilenmi ve hayranlklarn gizleyememilerdir. Peygamberimiz, sz syleme sanatnn nemini yle dile getirmitir: phesiz szde etkileyici bir g
vardr.3 Ayrca Peygamberimizin tm konumalar din tebli de hitabetin yeri ve nemini gstermektedir.
Peygamberimizin metodunu devam ettiren din grevlileri iin din hitabet etkili bir hizmet
vastasdr. Bu yolla din grevlisi; Allahn yceliini, slamn iman, ibadet ve ahlak esaslarn doru
bir ekilde muhataplarna anlatr. Bylece irat ve davet grevini yerine getirmi olur.
YAZALIM
Din hizmetlerinde hitabetin nemini belirten bir yaz yaznz. Arkadalarnzla paylanz.
3. Din Hitabet ve eitleri

Kuran- Kerim, insanlar iin bir rehber ve hidayet kaynadr. Allaha inananlar, slamn ilkelerini kendi hayatlarnda yaarlar ve dier insanlara da anlatmak iin aba harcarlar. Allahn emir
ve yasaklarnn insanlara bildirilmesi; Kuranda, tebli, irat, t, nasihat ve davet gibi kavramlarla
ifade edilmitir. Farkl ekillerde Kuran- Kerimde ifadesini bulan bu grev, insanlara en gzel
ekilde hitap etmeyi gerektirir. nk gereklerin iletilebilmesi ve kabul grmesi, bu hakikatlerin
sunulu tarzyla yakndan ilgilidir.
Dini anlatma, ncelikle din grevlilerinin sorumluluu olmasnn yannda, herkesin yerine
getirmesi gereken bir grevdir. Din hitabet, Allahn mesajn insanlara ulatrmann bir yoludur. Her
devirde din grevlileri halk din konularda bilgilendirmek iin belirli meknlarda onlara hitap etmilerdir. Bu hitap etmenin deiik tarzlar ve ekilleri olmutur. Bunlarn banda vaaz ve hutbe gelir.
1 Ahzb suresi, 45, 46. ayetler.
2 Mslim, man, 42.
3 Ebu Davut, Edep, 95.
35
2. NTE
Din hitabet trlerinden hutbe; cuma gn
ve bayram gnlerinde, camide minbere klarak
okunur. Hutbede Allaha dua, Peygambere salat
ve selam, dinleyenlere nasihat, o gnn nemi ve
cemaatin bir ihtiyacn konu alan bilgiler bir plan
ierisinde sunulur. Hutbeler ksa ve z, halkn ihtiyalarna ve toplumun yapsna uygun olmaldr.
Hutbede bilgi vermenin yannda dinleyenlerin davran gelitirmesine katk salamas da amalanr.
Din hitabetin bir dier tr de vaazdr. Vaaz,
cami krssnden, namazn ncesinde veya sonrasnda yaplan konumadr. Vaaz, hutbeye gre daha
uzun ve detayldr. Hutbeden farkl bir slupla ele
alnr. Vaaz, insanlar din konularda bilgilendirme
amac tar.
Cami dnda yaplan din hitabet trleri de
vardr. Konferans, panel ve medya kanalyla yaplan yaynlar bunlardan bazlardr. Halka ak, byk topluluklarn katld din hitabetin yannda, zel meknlarda sohbet tarznda da olabilir. htiya
duyulduunda, farkl meknlarda, farkl sluplarla din konular ele alnabilir.
BELRTELM
Sizce en etkili din hitabet eidi hangisidir? Belirtiniz.
4. Din Hitabetin lkeleri

Din hitabetin amac Allahn emir ve yasaklarnn insanlara retilmesi, slam dininin iyi anlatlp benimsetilmesidir. Kuran- Kerim ve hadislerde tebli ve irat grevi, inananlara yklenmi
ve bu konuda yaplmas gerekenlerin neler olduu bildirilmitir. Bu da iyi bir hitabetle gerekleebilir.
Dinin temel kaynaklar, din hitabetin de kaynadr. Din hitabetin nasl olaca, insanlara
nelerin anlatlmas gerektii ve bu konuda uyulmas gereken kurallar temel kaynamz Kuran-
Kerim ve snnette yer alr.
4.1. Kuranda Hitabet lkeleri
Szlerin en gzeli Kuran- Kerimdir. slam dininin prensipleri ve uyulmas gereken kurallar,
en gzel ekilde bu kitapta sunulmutur. Kuran- Kerimin muhatab tm insanlardr. Onu en gzel
ekilde tebli eden ise Hz. Muhammeddir. Din grevlisinin, tebli ve iratta benimseyecei metot
Kurann ve Peygamberimizin yaklam olmaldr.
36
Kuran- Kerimde hitabetle ilgili birok ilke yer almaktadr. Bu ilkelerin banda; gzel bir
szle hitap, yerinde ve zamannda konuma (hikmet), ikna edici konuma, konuurken nazik olma,
muhatabn anlayna gre ll ve dengeli olma, akla ve vicdana hitap etme, dnmeye sevk
etme, duygular harekete geirme gibi zellikler yer alr.
Kuran- Kerimden karlabilecek hitabet ilkelerinden bazlar unlardr:
Hakk batldan ayran sz syleme: Kuran- Kerimde dorular, btn aklyla ortaya konulmu ve yanl olanlar gsterilmitir. Bir ayette, O Kuran, elbette (hak ile batl) ayrt edici
bir szdr.1 buyrulmutur. Din grevlisi vermek istedii mesaj doru, anlalr ve ak bir ekilde
vermelidir.
... Onlara

Etkili ve gzel konuma: Kuran- Kerimde,

2
t ver ve onlarn ilerine tesir edecek sz syle! buyrularak hitabette t vermenin esas
olduu ve konumann tesirli olmas gerektii vurgulanmtr. Bu nedenle hatip konumasnda samimi olmal, akc ve etkileyici bir slup kullanmaldr. Ayrca Kuran- Kerim farkl yerlerde, farkl
ifadelerle insanlara hitap etmitir. rnein, Kuran- Kerimde muhataplar dikkate alnarak, Ey
insanlar!, Ey inananlar!, ve Ey Nebi diye hitapta bulunulmutur.
Krc olmama, saygl olma: Hatip konuurken krc ve itham edici olmaktan saknmaldr. Kendi gr ve dncelerini gzel bir
ekilde anlatmal, muhataplarnn grlerine de
saygl olmaldr. Bu konu bir ayette yle belir
Ona
tilmitir:
yumuak sz syleyin. Belki t alr yahut
korkar.3
DEERLENDRELM
yilikle ktlk bir olmaz. Sen (ktl) en gzel bir ekilde nle. O zaman
seninle arasnda dmanlk
bulunan kimse, sanki candan bir dost
olur.
Fussilet suresi, 34. ayet.
Yukardaki ayeti hitabet ilkeleri aDelillerle konuma: Anlatlanlarn inansndan deerlendiriniz.

drc olmas ve kabul grmesi iin delillerle
konumak gerekir. Bu konuda bir ayette yle buyrulmaktadr: Eer doru szl iseniz hadi
getirin delilinizi.4 Ayrca bilgimiz olmayan konularda gr bildirmekten kanmalyz. Bu konuda bir ayette yle belirtilmektedir: te siz byle insanlarsnz! Hakknda bilginiz olan konuda tartmaya girdiniz. Peki, hakknda hibir bilginiz olmayan konularda neden tartmaya
giriyorsunuz?..5
Konuurken birletirici olma, dlayc ifadelerden kanma: Din grevlisi konuurken birletirici olmal, toplumda ayrlklara sebep olacak ifadelerden kanmaldr. Kuran- Kerimde bu konuda yle buyrulmutur: Allah ve Resulne itaat edin, birbirinizle ekimeyin; sonra korkuya
kaplrsnz da kuvvetiniz gider. Bir de sabredin. nk Allah sabredenlerle beraberdir.6
1
2
3
4
5
6
Trk suresi, 13. ayet.

Nis suresi, 63. ayet.
T-H suresi, 44. ayet.
Enfl suresi, 46. ayet.
37
2. NTE
Anlatlacak konuyla ilgili bilgileri gvenilir kaynaklardan alma: Hatip, verecei mesaj salam kaynaklara dayandrmaldr. Bu konuda Kuran- Kerimde yle buyrulmutur: Ey iman
edenler! Eer bir fask size bir haber getirirse onun doruluunu aratrn. Yoksa bilmeden bir
toplulua ktlk edersiniz de sonra yaptnza piman olursunuz.1
Sz ve davranlarn birbirine uygun olmas: Hatibin szlerinin etkili olabilmesi iin davranlarnn szleri ile elimemesi gerekir. Bu konuda Kuran- Kerimde yle buyrulmutur: Siz
kitab okuduunuz hlde insanlara (bakalarna) iyilii emredip kendinizi unutuyor musunuz?
Bunun yanl olduunu dnemiyor musunuz?2
nsanlar dndrmeye yneltme: Kuran- Kerim bu konuya birok yerde deinmitir. Birok ayette, Dnmezler mi? ve Bilmezler mi? eklindeki ifadelerle insanlarn dnmesi ve
akln kullanmas istenmitir. Bu nedenle hatip, ncelikle insanlar dnmeye sevk etmelidir. Bir
ayette, Onlar ayaktayken, otururken ve yanlar zerine yatarken Allah anarlar, gklerin ve
yerin yaratl zerinde dnrler3 buyrulmutur.
BULALIM
Kuran- Kerimde birok hitap cmlesi yer almaktadr. Bunlardan birka tanesini bularak yaznz.

Ey man Edenler!...
....................................................................................................
....................................................................................................
4.2. Snnette Hitabet lkeleri

Hz. Peygamber, kendisine nazil olan ayetleri insanlara tebli etmi, slam dininin esaslarn
aklam ve insanlara rnek olmutur. nananlar da onu rnek alarak slam yaamaya almlardr. Kuran- Kerimde Peygamberimizin rneklii konusunda yle buyrulmaktadr: Gerekten
Allah Resul, sizin iin gzel bir rnektir4
nanan insanlar her konuda Peygamberimizin grlerine bavurarak fikir danmlar ve onun
syledii eyleri aynen uygulamaya almlardr. Peygamberimiz de deiik vesilelerle insanlara
hitap etmi, onlara dini doru bir ekilde ulatrmtr.
Peygamberimizin tebli, irat ve hitabette takip ettii yollardan karlan prensiplere din hizmetlerinde sorumluluk tayan herkesin nem vermesi gerekir. Snnetteki ilkeler nda yaplacak
bir hitabet, din konular anlatmada en etkili yol olacaktr.
1
2
3
4
Hucurt suresi, 6. ayet.

Ahzb suresi, 21. ayet.
38
Peygamberimizin hitabeti, Kuran- Kerimin prensipleri dorultusunda idi. Kuran- Kerim,

Peygamberimize, insanlarla nasl konumas gerektii konusunda yle tavsiyede bulunmutur:

...

Rabbinin yoluna hikmet ve gzel

tle davet et. Onlarla en gzel tarzda mcadele et...1Peygamberimiz bu prensipler dorultusunda evresindekilerle iletiim kurmu ve dine ait prensipleri insanlara ulatrmtr.
Peygamberimizin snnetinden karlabilecek hitabet ilkelerinden bazlar unlardr:
Peygamberimiz, drst ve olgun bir tavr iinde konuur, szckleri zenle seer, muhataplarnn ilgi ve ihtiyalarn gzetirdi. O, edeb bir konuma slubuna sahipti. Konumasnda topluluun
durumunu dikkate alr, ona gre sesini ve duruunu ayarlard. Szckleri tane tane syler, dinleyenlerin onun szlerini ezberleyebilecei ekilde net konuurdu.
Peygamberimiz, konuurken muhatabn anlay ve kavray seviyesine gre konuurdu. Bir
hadisinde, Halkn seviyesine ininiz.2 buyurarak bunu dile getirmitir. nsanlarn anlayabilecekleri
bir slup kullanrd.
Peygamberimizin en nemli konuma zellii; az ve z konuma anlamna gelen, cevamilkelim olmasyd. Birok hadisinde iki veya szckle nemli hakikatleri ifade ederdi. Peygamberimizin hutbeleri de insanlar usandrmayacak derecede ksa idi. O, ksa, z ve samimi konumay
uzun konumalara tercih ederdi. Bu konuda Peygamberimiz yle buyurmutur: Ben cevamilkelim ile gnderildim3
PANO HAZIRLAYALIM
Peygamberimizin, cevamil-kelim diye adlandrlan hadislerine rnekler
bulunuz. Bulduunuz rneklerle bir pano oluturunuz.
Ameller niyetlere gredir Buhar, Bedul-vahy, 1.
Sarholuk veren her ey haramdr. Buhar, Eribe, 4.
....................................................................................................
....................................................................................................
Peygamberimiz, konunun daha iyi anlalmas iin eitli rnekler verir, hikye diliyle insanlara hitap ederdi. Bylece anlatlmas ve anlalmas g konularn daha kolay kavranlmasn
salard. Peygamberimizin pek ok hadisinde bu usul kulland grlmektedir. rnein, arkada
seiminde dikkat edilecek hususlar anlatrken yle bir benzetme yapmtr: yi bir kimseyle dostluk kuran adamla, kt birisi ile arkadalk yapann benzeri, yannda gzel koku bulunduran
bir ahsla demirci kr eken kimse gibidir. Yannda gzel koku bulunan arkadan ya sana
gzel koku verir veya onun gzel kokusundan faydalanrsn. Krk ekene gelince o, ya senin
elbiseni yakar veya krn kard pis kokudan rahatsz olursun.4
39
2. NTE
Peygamberimiz, konuurken insanlarn dikkatini ekmek iin farkl metotlar kullanrd. Bazen
soru-cevap yntemini kullanr, insanlar dndrr ve onlarn dikkatini ekerdi. Bir defasnda sahabilerden birine, Yezid b. Esed! Cennete girmek ister misin? O da, Evet, Ya Resulullah! deyince
Peygamberimiz ona, Kendin iin istediini kardelerin iin de iste.1 buyurmutur.
Bir konuyu anlatrken konunun daha iyi anlalmas ve dikkatleri toplamak iin jest ve mimiklerini kullanrd. Bazen yznn ekliyle bazen de elleriyle ifadeye canllk katard. Bir defasnda,
Mminler birbirine kenetlenmi bir bina gibidir.2 derken parmaklarn birbirine kenetlemi ve
ne demek istediini elleriyle de ifade etmiti. Bazen de ekiller izerek konuyu anlatmaya alrd.
rnein, kader konusunu yere ekiller izerek anlatmtr.
Peygamberimiz, konumalarnda zamanlamaya dikkat ederdi. Dinleyenlerin dikkatlerinin youn olduu ve istekli olduklar zamanlarda konuurdu. Abdullah b. Mesud, bu konuyu yle anlatyor: Sahabiler usanp sklr dncesiyle Hz. Peygamber bize her gn deil, ara sra vaaz ve nasihat
ederdi.3
nsanlarn hatalarn sylemez, onlar kk drmez, onlara olumlu ve yapc bir slupla
hitap ederdi. Bir hadisinde yle buyurmutur: Kolaylatrnz, zorlatrmaynz, mjdeleyiniz,
nefret ettirmeyiniz! 4 O, konumalarnda hep sevdirmeyi ve mjdelemeyi tercih ederdi. Hibir
kimseyi sulamaz, insanlarn hatalarn yzlerine vurmazd. rnein, Hz. Muhammed, hata yapan,
Sana ne oluyor. diyerek uyarmazd. O kiinin bulunduu bir toplumda, Size ne oluyor ki. gibi
genel uyarlarda bulunurdu.5
LKELER IKARALIM
Allaha yemin ederim ki iman etmedike cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedike iman etmi olmazsnz! Yaptnz takdirde birbirinizi
seveceiniz eyi haber vereyim mi? Aranzda selam yaygnlatrn!
Mslim, man, 93.
Peygamberimiz, Vallahi iman etmi olmaz. Vallahi iman etmi olmaz. Vallahi iman
etmi olmaz. buyurdu. Sahabiler: Kim iman etmi olmaz, Ya Resulallah? diye sordular.
Peygamberimiz, Yapaca fenalklardan komusu gven iinde olmayan kimse! buyurdu.
Buhar, Edeb, 29.
Yukardaki hadislerden hitabete dair ilkeler karnz.

Muhataplarna soru sorma ortam olutururdu.

........................................................................................
........................................................................................
Peygamberimiz, sorulara verdii cevaplarda ahslarn durumlarn dikkate ald kadar, zaman ve meknn artlarn da gz nnde bulundururdu. rnein, Amellerin en hayrls hangi1
2
3
4
5
Ahmed b. Hanbel, Msned, C 4, s. 70.

Ali Mtteki el-Hindi, Kenzul-Ummal, C 1, s. 147.
Buhar, lim, 11-12.
Buhar, lim, 11.
Mslim, Fedail, 35.
40
sidir? diye soran birine, Vaktinde klnan namazdr.1 derken ayn soruyu soran bir bakasna
ise, Ana, babaya iyilik etmektir.2 eklinde farkl cevaplar verirdi. Ayrca bar zamanlarnda en
deerli amelin vaktinde klnan namaz olduunu aklarken savata Allah yolunda cihadn en deerli
amel olduunu vurgulamtr.
5. Din Hitabette Kaynak Seiminin nemi

Tebli ve irat grevinin en iyi ekilde yerine getirilebilmesi iin, sz sylemenin kurallar
ve ilkeleri kadar, hitabetin ierii de nemlidir. Bu konuda din hitabette en nemli kaynamz
olan Kuran- Kerim ve snnetteki bilgiler etrafnda din hitabete ekil verilir. Anlatlacak eyler
Kuran ve snnetin nda hazrlanm olmaldr. Peygamberimiz ou zaman insanlara hitap ederken Kuran- Kerim ayetlerini okumakla yetiniyor veya konumasnn byk bir blmn Kuran
ayetleri oluturuyordu.3
nsanlarn problemlerine temel kaynaklardan zmler aranmal ve ilah mesaj daha iyi aktarlmaldr. Anlatlmak istenen konuyla ilgili ayetler tespit edildikten sonra, bu ayetlerin en gzel
ekilde ifadesi iin farkl meallere bavurmak gerekir. Ayetlerin daha iyi anlalmas iin farkl tefsir
ve yorumlar da dikkate alnmaldr. Anlatmak istediimiz konuya uygun ayetlere ulamada Kuran-
Kerim iin hazrlanm konu fihristlerine ve meallerin sonunda yer alan fihrist ve indekslere bavurabiliriz.
Din konumalarda ikinci derecede kaynamz olan hadislerin, sahih ve gvenilir olanlarn
semeliyiz. Konularna gre hadislere ve ayetlere yer veren, kolay ulalabilecek eserlerin banda
Ktb-i Sitte ve Riyazs-Salihin gelmektedir. zellikle hadislerle ilgili aklamalarn yer ald,
erh ve izahlara yer veren kitaplara bavurmalyz.
Konunun daha iyi anlalabilmesi amaARATIRALIM
cyla Peygamberimizin ve dier peygamberleDostluk ve Kardelik barin hayatlarn, slam limlerinin hayatn ieren
lkl bir konu hazrlayacak olsaeitli hikyeleri ve rnekleri anlatabiliriz. nnz hangi eserlerden yararlanrcelikle Kuran- Kerim ve hadislerde yer alan
snz? Aratrnz.
rnek hikyelere bavurmalyz. Bunun dnda
siyer ve slam tarihi kitaplar ile sahabilerin hayatn anlatan ve din hikyelere yer veren kitaplara
da mracaat edebiliriz. Tarih bir konu anlatlrken salkl belgeler bulunduran tarih kitaplarndan
yararlanlmaldr. Bu ve benzeri konularda slam Ansiklopedisi esas alnabilir.
6. Tarihten Din Hitabet Trlerine rnekler

Din hizmetlerinin yrtlmesinde din hitabet ok nemli yer tutmaktadr. Bundan dolay tarihte Peygamberimizin konumalar bata olmak zere pek ok din hitabet rneine rastlanmaktadr.
1 Buhar, Mevakit, 5.
2 Buhar, Edep, 2.
3 Mslim, Cuma, 10.
41
2. NTE
Peygamberimizin bir hutbesi:
Ey insanlar, uymanz gereken birtakm ilkeler vardr, onlara uyunuz. Kanmanz gereken
birtakm yasaklar vardr, onlardan kannz.
Mmin, iki korku arasndandr: Birincisi, gemi olan mrdr. nk insan, Allahn o mr
hakknda kendisine ne yapacan bilmez. kincisi ise kalan mrdr. nk insan, Allahn bu srete kendisine ne hkmedeceini bilmez.
O hlde mmin, mrn iyilik yaparak geirsin. htiyarlamadan nce genliinin, lmeden
nce de hayatnn kymetini bilsin.
Muhammedin nefsini elinde tutan Allaha yemin olsun ki lmden sonra artk yorulacak bir
yer yoktur. Dnyadan sonra da cennet veya cehennemden baka bir ev yoktur. 1
NOT EDELM
Halife Hz. Ebu Bekirin ilk hutbesi:
Hz. Muhammedin lmnn ardndan halife seilen Hz. Ebu Bekir, minbere
karak aadaki hutbeyi okumutur:
Ey insanlar! Size halife oldum. Ancak bu sizden daha hayrl olduumu gstermez. Doruluktan ayrlrsam beni uyarn. Doruluk emanet, yalanclk hyanettir. inizde zayf olan,
hakkn alncaya kadar benim yanmda kuvvetlidir. inizde kuvvetli olan ise bakas, ondan
hakkn alncaya kadar benim yanmda zayftr. Bir millet, Allah yolunda cihattan vazgeerse
Allahn gazabna urar, perian olur. Bir millette ktlk yaygn ve revata olursa Allah o
milleti belaya drr. Allah ve Resulne itaat ettiim srece bana itaat edin. taatten ayrlrsam artk sizin zerinizde itaat grevi kalmaz. Buyurun, namaza kalkalm. Allahn rahmeti
zerinize olsun.
Nejat Muallimolu, Btn Ynleri ile Hitabet, s. 258.
Hz. Alinin oluna nasihati;
Hz. Alinin oluna verdii nasihati btn mminlere verdii bir vaaz olarak kabul edebiliriz:
Olum! nsanlarla ilikilerinde elindeki l u olsun: Kendine yaplmasn istemediin muameleyi bakalarna yapma; sana zulm edilmesini istemediin gibi sen de kimseye zulmetme. Kendine iyilik edilmesini istediin gibi bakalarna iyilik et. Her eyi daima kendine kyas et. Kendin
hakknda sylenmesini istemediin szleri bakalar hakknda syleme. Sen, bakalarna nasl davranrsan bakalar da sana yle davrandklar vakit, ona raz ol. Ondan fazlasn ve ondan bakasn
isteme.
Bildiin az da olsa bilmediini syleyerek szn uzatma. Bil ki nnde uzun bir yol vardr.
Yol az gerek ise srtna gereinden fazlasn ykleme. Bu yolda yk hafif gerek. Senin sknt vaktinde sana denmek iin zengin bulunduun zaman senden bor istenilmesini ganimet say.
Bil ki gklerin ve yerin hazineleri elinde bulunan Allah, kendisine dua etmek iin sana izin
vermitir. Duay kabul buyuracan vadetmi ve seninle kendi arasna arac koymamtr. Allah, gnah ilediin vakit tvbe kaplarn am ve sana merhamet yamurlarn samtr.
1 Sleyman Ate, Minberden tler, s. 188.
42
Btn ilerinde Allahtan yardm iste. Ondan baka yardmc yoktur. Senin din ve dnyan
Allaha smarladm.1
BLG KUTUSU
KUSS BN SADENN HTABES
Ey nsanlar! Geliniz, dinleyiniz, belleyiniz, ibret alnz. Yaayanlar lr,
lenler fena bulur. Olacak olur. Yamur yaar, otlar biter. ocuklar doar,
analarnn, babalarnn yerini alr. Sonra hepsi lp gider. Olaylarn ard arkas
kesilmez, hepsi birbirini kovalar.
Kulak veriniz, dikkat ediniz. Gkte haber, yerde ibret alacak eyler var. Yeryz bir byk
divan. Gkyz yksek bir tavan. Yldzlar yrr, denizler durur. Gelen kalmaz, giden gelmez.
Acaba vardklar yerden honut olup da m kalyorlar? Yoksa orada kalp da uykuya m
dalyorlar?
Yemin ederim, Allah indinde bir din vardr ki imdi iinde bulunduunuz dinden daha
sevgilidir. Ve Allahn gelecek bir peygamberi vardr ki gelmesi pek yakndr. Glgesi bamzn
stne geldi. Ne mutlu o kimseye ki ona inanr, o da ona doru yolu gsterir. Vay o talihsize ki
ona isyan eder, kar kar. Yazklar olsun mrleri gaflet ile geen mmetlere.
Ey insanlar! Hani, babalarnz, dedeleriniz, hani ssl kkler, tatan evler yapan d ve
Semut kavmi, hani dnya varlna gururlanp da kavmine, Ben, sizin en byk Rabbinizim.
diyen firavun ile nemrut? Onlar size gre daha zengin, kuvvet ve kudrete sizden daha stn
deil miydirler? Bu yer, onlar deirmeninde tt, toz etti, datt. Kemikleri bile ryp
dald. Evleri yklp ssz kald. Yerlerini, yurtlarn imdi kpekler enlendiriyor. Sakn onlar
gibi gaflet etmeyin. Onlarn yoluna gitmeyin. Her ey fanidir. Baki olan ancak Allahtr ki birdir,
orta ve benzeri yoktur. Taplacak ancak odur. Domam dourmamtr. Bizden nce gelip
geenlerde bize ibret olacak ey oktur. lm rmann girecek yerleri var; ama kacak yeri
yoktur. Byk kk hep gp gidiyor. Giden geri gelmiyor. Kesin olarak biliyorum ki herkese
olan bana da olacaktr.
Cevdet Paa, Ksas- Enbiya ve Tarih-i Hulefa , s. 48.
Alparslann Malazgirt Savandan nceki hitabesi:
Bizans ile Seluklu ordusu, 26
Austos 1071 Cuma gn kar karya
geldi. Seluklu sultan, cuma namaz vaktini bekleyerek taarruzu biraz geciktirdi.
Topluca klnan cuma namazndan sonra,
beyaz bir elbise giyinmi olan sultan, atnn kuyruunu balad. n saflarda ordusunun bir askeri gibi savaacan belirtmek maksad ile ok ve yayn brakp kl
ve topuzunu eline ald. Sonra ordusuna u
veciz hitabede bulundu:
1 Nejat Muallimolu, Btn Ynleri ile Hitabet, s. 259-260.
43
2. NTE
Biz ne kadar az olursak olalm, onlar (Bizansllar) ne kadar ok olurlarsa olsunlar, btn Mslmanlarn minberlerde bizim iin dua ettikleri u saatte kendimi dman zerine atmak istiyorum.
Ya muzaffer olur, gayeme ularm ya da ehit olarak cennete giderim. Sizlerden beni takip etmeyi
tercih edenler takip etsin. Ayrlmay tercih edenler gitsinler. Burada emreden sultan ve emredilen
asker yoktur. nk bugn ben de ancak sizlerden biriyim, sizlerle birlikte savaan gaziyim. Beni
takip edenler ve canlarn Yce Allaha adayanlardan ehit olanlar cennete, sa kalanlar ise ganimete
kavuacaklardr. Ayrlanlar ahirette ate, dnyada da alaklk beklemektedir.1
Diyanet leri Bakannn Mevlit Kandili hitabesi:
Rahman olan Allah, varlk lemini rahmet zere ina etmi ve rahmeti her eyi kuatmtr.
Onun rahmetinin ak tecellilerinden biri de insanlar dnya hayatnda yalnz ve aresiz brakmayarak onlara kurtulu ve kalc mutluluun yolunu gsteren vahyi, hidayet rehberleri olarak peygamberleri gndermesidir.
Peygamberler, ilah vahyi insanla ulatran, onlar yaratl ve varoluun srrn anlamaya,
bilgi ve inancn aydnlna aran rahmet elileridir. Yce Yaratcnn insanla gnderdii son
rahmet elisi ise Muhammed Aleyhisselamdr. O, peygamberler halkasn tamamlayan son daveti,
dini aklayan, reten ve btn ahlaki gzellikleri yaayarak tleyen rnek bir ahsiyettir.
Bugn, insanln hayat ufkuna aydnlk bir devir aan Peygamber Efendimizin kutlu doumunun yeni bir yl dnmn idrak ediyoruz. O, bize; Allaha iman edip onu sevmeyi, ona balanarak i bar ve doru yolu bulmay, ibadetlerle hayatmz anlaml klmay, drstl, emaneti
korumay, komuluk ve akrabalk balarna riayet etmeyi, yetim ve kimsesiz ocuklara kol kanat
germeyi, herkesin ve her eyin hakkn gzetmeyi, kimseyi incitmemeyi, iyilik yapmay, iyi ve yararl insan olmay tlemitir.
Allah Resul, dinin ne olduunu soranlara onun gzel ahlak olduunu sylemi ve onun hayat
gzel ahlakn canl bir rnei olmutur. Kutlu Doum Haftas ite o yce ahs tanyarak hayatmz
ahlakla gzelletirme ve bu yolda bir tazelenme mevsimidir.
Bu hafta, onun ok sevdii ocuklara onu tantma, sevdirme ve ocuklar onunla buluturma
zamandr.
Bu hafta, Ey nsanlar! Kadnlarn haklarn gzetmenizi ve bu konuda Allahn koyduu llere titizlikle uymanz tavsiye ederim. buyruu zerinde tekrar dnme frsatdr.
Bu hafta, sahih din bilginin nda manevi hayatmz zenginletirmenin, bar ve esenlik
1 Hakk Dursun Yldz, Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, C 7, s. 125.
44
iinde gvenle yaamann, uzaklklarmz yakn etmenin ve kardelik kprsnde birlikte yrmenin vaktidir.
Bu haftada Peygamber Efendimizin dnyaya teriflerini kutlarken onun rnek ahsiyetini ve
gzel ahlakn tanmaya, getirdii evrensel ary anlamaya ve btn bunlarn znde barndrd
ruhu amza tamaya olan ihtiyacmz bir kez daha fark ediyoruz.
nsanlar arasnda kin ve nefretin, farkllklar arasnda atmann alevlendirildii, tekinin
kutsalna ve bir dier inanca saygnn esasnda insana sayg olduu anlaynn iyice zayflad
amzda, lemlere rahmet olarak gnderilen Yce Peygamberimizi anlamaya ve anlatmaya, onun
sevgisi etrafnda birlemeye daha fazla ihtiya duyuyoruz ve duymaktayz. Tebessmn eksik olmad nur yzne, hayrla zdeleen gnl diline, paylamn esirgenmedii cmertlik simgesi eline,
anlamszla kapal kulana, herkesin kendini bulduu gnlne, vlen ahlakna ve rnekliine,
manevi nderliine, onu tanmann, onu sevmenin salayaca gven ortamna anlatlamayacak derece ihtiyacmz var.
Kutlu Doum Haftasnn btn insanla rahmet ve bar getirmesini, Mevlit Kandilinin insanln Sevgili Peygamberimizi daha iyi tanmasna vesile olmasn Yce Allahtan niyaz ederim.
Vatandalarmzn, soydalarmzn ve slam leminin Mevlit Kandilini tebrik ederim.1
PAYLAALIM
Tarihte nemli kabul edilen hitabet rnekleri bulunuz. Snfta arkadalarnzla paylanz.
NTEMZ DEERLENDRELM
1. Konusuna gre hitabet trleri nelerdir? Sralaynz.
2. Din hitabetin nemi nedir? Aklaynz.
3. Din hitabette kaynak seimi niin nemlidir? Syleyiniz.
4. Peygamberimiz hitabetinde nelere dikkat ederdi? rneklerle aklaynz.
5. Peygamberimizin hitabetinden hangi ilkeler karlabilir?
B. Aadaki oktan semeli sorularn doru cevaplarn iaretleyiniz.

1. Aadaki hitabet trleri zellikleri bakmndan snflandrld zaman hangisi darda kalr?
A) Konferans B) Sempozyum
C) Vaaz
1 www. diyanet.gov.tr. (08.04.2006)

45
D) Panel
E) Ak oturum
2. NTE
2. Din grevlileri veya ilahiyat alannn uzmanlar tarafndan yaplan konumalardr.
Yukarda hangi hitabet trnden sz edilmitir?
A) Asker Hitabet
B) Siyasi hitabet
D) Din Hitabet
E) Akademik Hitabet
C) Hitabe
3. Genelde gncel konularda, esprili bir slupla bir kiinin konuma yapmasdr.
A) Diyalog
B) Panel
C) Monolog
D) Ak oturum
E) Nutuk
4. Aadaki seeneklerden hangisi cami dndaki irat faaliyeti deildir?

A) Konferans B) Ak oturum
C) Hutbe
D) Sempozyum
E) Sohbet
5. Karlkl olarak iki grubun, bir konuyu tartmalardr. Gruplar konunun birbirine zt iki
ynn savunurlar, karlkl olarak eletiriler getirirler.
A) Hitabe
B) Sohbet
C) Sempozyum
D) Mnazara E) Medya konumas
6. Aadaki eserlerden hangisi din hitabette kaynak olarak kullanlamaz?

A) Kuran- Kerim
B) Ktb-i Sitte
D) Mevzu Hadisler
E) Vaaz kitaplar
C) Riyazs-Salihin
C. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri verilen ifadelerden uygun olanlar ile doldurunuz.
(hatip, cevamil-kelim, hitabet, konferans, akademik hitabet)
1. Belirli bir meknda, bir hatibin dinleyici kitlesine, planl ve programl bir ekilde, ulatrlmas gereken mesaj, etkili ve gzel bir konumayla sunmasna .. denir.
2. Bilimsel konularn uzman olan insanlar tarafndan bilimsel bir anlay ve slupla sunulan
konumalara ........ denir.
3. Peygamberimizin en nemli konuma zellii olan az ve z konumasna . denir.
4. Bilgi, duygu ve dncelerini muhataplarna ikna edici ve etkileyici bir slupla sunan kimseye ... denir.
. Aadaki cmlelerden doru olan D, yanl olan Y ile iaretleyiniz.
() Peygamberimiz her namazdan sonra sahabilere konuma yapard.
() Peygamberimiz tebli grevini yaparken hitabet metodunu oka kullanmtr.
() Din hitabet yalnzca vaaz ve hutbeden ibarettir.
() Hatip kendi grlerini sunarken karsndaki insanlarn gr ve dncelerine de sayg
duymaldr.
() Peygamberimizin insanlarn durumuna gre ayn soruya farkl cevaplar verdii olmutur.
46
3.NTE
DN HTABET TR OLARAK HUTBE
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Hatip, hutbe ve minber kelimelerinin anlamlarn szlklerden
aratrnz.
2. Bir caminin imam-hatibi ile grerek hutbenin sunuluu hakknda
bilgi edininiz.
3. Hutbe kitaplarndan setiiniz bir hutbeyi slup ve ierik asndan
inceleyiniz.
47
3. NTE
1. Hatiplik ve Hutbe
Szlkte gzel ve etkili konumaya hatiplik (hitabet), bu ama iin hazrlanan ve yaplan konumaya da hutbe
denir. Terim olarak ise cuma ve bayram
namazlarnda hatip tarafndan minberden yaplan konumaya hutbe denir. Hatip ise topluluk karsnda etkili ve gzel
konuan kiidir.

...
Sen insanlar Rabbinin yoluna hikmetle ve

gzel tle davet et. Onlarla en gzel tarzda mcadele et...
Nahl suresi, 125. ayet.
Yukardaki ayeti hitabet asndan deerlendiriniz.
NOT EDELM
Diyanet leri Bakanl Merkez Tekilat Grev ve alma
Ynergesinin 63. maddesine gre hutbe okumak imam-hatibin grevidir.
Cuma ve bayram namazlarnda

hutbe okuyan kiiye hatip, namaz kldrana ise imam denir. lkemizde her
iki grevi bir arada yrten cami grevlilerine de imam-hatip ad verilir.
Peygamberimiz (s.a.v.), ilk cuma namazn hicret esnasnda Kuba ile Medine arasnda Salimoullarnn bulunduu Ranuna Vadisinde kldrm ve orada ilk hutbesini okumutur. Bu nedenle bu
mescide Cuma Mescidi denilmitir. Bu ekilde balayan hutbe okuma gelenei gnmze kadar
devam etmitir.
Peygamberimizin okuduu hutbeler genelde ksa
ve vecizdir. Bu konuda Peygamberimiz yle buyurmutur: Kiinin namaznn uzun, hutbesinin ksa olmas
onun fkhnn (anlayl oluunun) belirtisidir. yle
ise hutbeyi ksa, namaz uzun tutun.1 Peygamberimiz
hutbelerini, kendi ana dili olan Arapa ile okurdu. Bugn
ise camilerimizde okunan hutbelerde balang ve biti
Arapa, aradaki tler ksm ise Trkedir.
Peygamberimiz ile balayan hutbe gelenei sonraki dnemlerde dzenli bir ekilde devam etmi ve hutbe
kitaplar yazlmtr. Peygamberimizin okuduu hutbelerin topland eserler de mevcuttur.2
Hz. Peygamber dneminde okunan hutbe, gnmzde okunan hutbelerden farkl olarak daha sade idi.
Sonraki dnemlerde hutbeye birtakm ilaveler yaplmtr. rnein, Abdullah b. Abbasn Basra valilii srasnda
hutbede halifeye dua blm ilave edilmi ve sonrakiler
de bunu devam ettirmilerdir. Hutbenin sonunda okunan
1 Mslim, Cuma, 47.
2 smet Demir, Hz. Muhammedin Hutbe ve Hitabeleri.
48
mam, hutbe okumak iin minber denen basamakl yere kar.
Din Hitabet Tr Olarak Hutbe
ayet1 de ilk defa mer b. Abdlazizin halifelii dneminde konulmu, o dnemden gnmze kadar
devam etmitir.
Hutbe, iki ksmdan oluur. Birinci blmde Allah (c.c.)a hamt edilir. Peygamberimize salat
ve selam okunur, kelime-i ehadet getirilir. Daha sonra ksa bir konuma yaplr. kinci hutbede ise
Allaha hamt, Peygamberimize salat ve selam ile mminlere dua yer alr. Hutbe, cuma gn farz
namazdan nce ve bayram gn bayram namazndan sonra okunur.
DRAMA YAPALIM
Cuma hutbesi yle eda edilir:
mam-hatip cuma gn nceden hazrlk yapar ve ezan okunmadan camiye gider. Ezan okunduktan sonra cumann ilk snnetini klar. Hatip minbere
ynelirken, mezzin Ahzb suresinin 56. ayetini okur. Bu arada hatip tek basamaklarda dua okuyarak minbere kar ve i ezan bitinceye kadar oturur. Ezandan sonra
hatip ayaa kalkar ve hutbenin birinci blmn okur. Konumasn tamamladktan sonra
oturur ve ksa bir dua okur. Daha sonra ayaa kalkarak hutbenin ikinci blmn okur. Nahl
suresinin 90. ayetini mealiyle beraber okuyarak hutbeyi tamamlar.
Yukardaki metne uygun olarak hutbe okuma ile ilgili bir drama yapnz.
2. Hutbe le lgili Din Hkmler

Cuma namaz belli artlar tayan Mslmanlara farzdr. Yce Allah bu konuyla ilgili bir
ayette yle buyurmutur:

Ey iman edenler! Cuma gn namaz iin arldnzda Allah anmaya koun. Alverii brakn. Bilesiniz ki bu sizin iin daha iyidir.2 Bu ayetteki, Allah zikir ifadesi ile hem
cuma namaz hem de hutbe farz klnmtr. Bu nedenle hutbesiz cuma namaz geerli (sahih) olmaz.
gibi bir cmledir. Hatip, bu ifaAllah zikrin en ksas

delerden birini syledii zaman hutbenin farzn
yerine getirmi olur.3
Bir hutbenin sahih olabilmesi iin baz
artlar vardr. Bunlar yle sralayabiliriz:
Hutbe cuma namaz vaktinde okunmaldr.
Cuma hutbesi cuma namaznn farzndan nce, bayram hutbesi ise bayram namazndan sonra okunmaldr.
2 Cuma suresi, 9. ayet.
3 Vehbe Zuhayli, slam Fkh Ansiklopedisi, C 2, s. 385-386.
49
3. NTE
Hutbeye niyet edilmelidir.
Hutbe okunurken en az bir kiinin hazr bulunmas gerekir. Bu nedenle cemaatin bir ksm
hutbe esnasnda hazr bulununca dierleri sonradan katlrsa hutbeyi dinlemi saylr ve cuma namaz
geerli olur.
Hutbenin snnetlerini yle sralayabiliriz:
Hatip abdestli olmal ve hutbeden nce minberin nnde bulunmal.
Minbere ktnda oturmal ve bu esnada mezzin i ezan okumal.
Hatip her iki hutbeyi de ayakta okumal ve hutbe okurken yzn cemaate dnmeli.
Hutbeye sessiz bir ekilde euz besmele ekerek ve aka Allaha hamt ile balamal.
Kelime-i ehadet ve Peygambere salavat okumal.
Hutbede tlere yer vermeli ve Kurandan en az bir ayet okumal.
ki hutbe arasnda oturmal.
kinci hutbede de hamt ve salavat okumal.
Her iki hutbeyi de ksa tutmal.
Hutbenin snnetlerini terk etmek mekruhtur.
Hutbe sessizce ve dikkatlice dinlenilmelidir. Hutbe okunurken konumak ve konuan birini
uyarmak tahrimen mekruhtur. Peygamberimiz, bu konuda yle buyurmutur: Cuma gn, imam
hutbe okurken, sen (yan banda konuan) arkadana: Sus! desen bo laf etmi olursun.1
Ayrca hutbe esnasnda namaz klmak da mekruhtur.2
PAYLAALIM
Bir cuma hutbesini dinleyerek gzlemlerinizi arkadalarnzla paylanz.
3. Hutbe Hazrlanmas le lgili Hususlar

Hatip, cuma ve bayram gnleri iin nceden bir hutbe hazrlar. Bu hutbeyi birka kez okuyarak gzden geirir. Hazrlad hutbenin, ksa, uyarc, yapc, eitici, mjdeleyici, yanl inanlar
dzeltici ve dndrc olmasna dikkat eder. Ayrca hutbenin, ahslar ktleyici ve mill birlii
zedeleyici szlerden uzak olmasna zen gsterir. Kurann,

...
Hikmet ve gzel tle Rabbinin yoluna
ar...3 ayeti ve Hz. Peygamberin uygulamalar hutbenin hazrlanmas ve sunulmasnda bizler iin
birer rnektir.
1 Buhar, Cuma, 36; Mslim, Cuma, 11.
2 Trkiye Diyanet Vakf lmihli, (Heyet), C 1, s. 302.
50
3.1. Konu Seimi

Hutbe hazrl, konunun belirlenmesi ile balar. Hatip ncelikle slamn iman esaslarn, ibadet ilkelerini ve ahlaki tlerini hutbe konusu olarak semelidir.
Konu seimi, gnn ve evrenin artlar ile cemaatin ihtiyac dikkate alnarak yaplr. rnein,
bir kandil gecesinin iinde bulunduu hafta o gecenin anlam ve nemi, okullarn ald hafta eitimin nemi ve camiler haftasnda caminin sosyal hayattaki yeri gibi konular seilebilir.
Hutbenin konusu cemaatin ilgisini ekecek nitelikte olmaldr. Yeni gelimelerle ilgili cemaati
aydnlatc ve bilgilendirici konular seilmelidir. Ancak nceden belirlenen bir konu, aniden gelien
ve toplumu nemli lde etkileyen bir olay zerine deitirilebilir.
Hz. Peygamber hutbelerini duruma, ortama ve toplumun temel ihtiyalarna gre belirlerdi.
rnein; o, olu brahim ld gn gne tutulunca, bunu lmle badatranlara hutbesinde cevap
vermi ve bunun doru bir yorum olmadn belirtmitir.1 Ayrca Hz. Peygamber ve sahabe dneminde mminler gelien olaylardan cuma hutbeleri yoluyla haberdar edilirdi.
SIRALAYALIM
Ramazan ay sresince hutbe okuyacak olsanz hangi konular seerdiniz?
Sralaynz.
1. Hafta: Oru ibadeti ve nemi
2. Hafta:
3. Hafta:
4. Hafta:
5. Bayram hutbesi:
3.2. Planlama
zenle seilen hutbe konusu bir plan dhilinde hazrlanmaldr. Burada sz konusu olan plan,
hutbenin nasihat veya Trke hitap blmyle ilgilidir. Bunun iin yle bir plan oluturabiliriz:2
Hitap cmlesi: Hatip cemaatin dikkatini ekebilecek iyi bir hitap cmlesiyle hutbesine balamaldr. rnein, Muhterem Mslmanlar!, Deerli Din Kardelerim!, Aziz Cemaat! vb.
eklinde olabilir. Bu hitap cmleleri paragraf aralarnda dikkati toplamak iin tekrar edilebilir.
Hutbe konusunun belirtilmesi: Hutbenin konusunun belirtilmesi, cemaati dinlemeye hazrlamak asndan nemlidir. Hatta sadece konunun adnn sylenmesi ile yetinmeyip hangi amala ve
hangi boyutlaryla ele alnacann da belirtilmesinde yarar vardr. Bylece cemaatin zihni hutbenin
konusuna younlam olur. rnein, Muhterem Mslmanlar! Bu hafta okullarmz eitim-retime alaca iin hutbemizde de slam dininin ilme verdii nemi ele alacaz. diyerek hutbenin
konusu belirtilir.
Konuya giri: Konunun giriinde dikkat ekici ve cemaati motive edici cmlelere yer verilmelidir. Bu giri; bir soru cmlesi, rnek bir olay, hutbenin ieriinin gncel konularla iliki1 bk. Buhar, Ksf, 2; Mslim, Ksf, 1.
51
3. NTE
lendirilmesi, cemaati ilgilendiren hususun problem olarak ortaya konulmas veya konunun neminin vurgulanmas eklinde olabilir. rnein, slamn ilme verdii nemin anlatlaca bir hutbeye

Yaratan Rabbinin adyla oku.1 ayetiyle giri yaplabilir.

Gelime blm: Burada konu ayet ve hadislerle geniletilir. Somut rnekler verilerek konu
gnlk hayatla ilikilendirilir. Gerekli yorum ve aklamalar yaplr. Varsa sonular hakknda bilgi
verilir. rnein, slamn ilme verdii nemin anlatlaca bir hutbede,
...

... Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?...2 aye
tiyle, lim talebi iin yola kan kimse dnnceye kadar Allah yolundadr.3 hadisi verilebilir.
Ayrca Peygamberimizin Bedir esirlerine uygulad muamele ve Ashab- Suffe anlatlabilir.
Sonu blm: Konunun ksa bir
SYLEYELM
zeti verilir. nemli sonular sralanr. Hutbede verilmek istenen mesaj dile getirilir ve
Namazn nemi konulu bir
hutbe
hazrlayacak olsanz giri,
dua cmlesi ile bitirilir. rnein, slamn
gelime ve sonu blmlerinde
ilme verdii nemin anlatlaca bir hutbenelere yer verirsiniz? Syleyiniz.
de, ilim renmenin farz olduu belirtilir.
... Ya Rabbi! lmimizi artr.4 duasyla hutbe bitirilir.

3.3. Bilgi Toplama
Hatip, hutbe konusunu belirledikten sonra konusuyla ilgili gerekli gzlem ve aratrmay yapar. Bu almasnda cemaatin genel yapsn, evrenin fiziki, sosyal ve kltrel zelliklerini dikkate
alr. Dinin temel kaynaklarndan gerekli bilgileri toplar.
slamn temel kaynaklar Kuran- Kerim ve hadislerdir. Bu nedenle hatip, konusuna ilikin
bilgileri bu kaynaklardan faydalanarak hazrlar. Bunun yannda hutbenin ilgili olduu alana dair
dier kaynaklara bavurmay da ihmal etmez. rnein, inanla ilgili bir hutbe hazrlayacak olan
hatip akaid kitaplarna, ibadetle ilgili bir konuda da mutlaka fkh kitaplarna bakmaldr. Bilimsel,
sosyal veya teknik bir konuda hutbe hazrlayacaksa ilgili alann uzmanlarnca hazrlanan eserlere
bakmaldr.
NCELEYELM
Diyanet leri Bakanlnn internet sitesinde yer
alan hutbelerden birini ele
alarak nasl hazrlandn
inceleyiniz.
1
2
3
4
Hutbe hazrlanrken temel kaynaklara

bakmakla beraber o konuda daha nce hazrlanm konumalar, hutbe metinleri de bize yol
gsterebilir. Gnmzde nternet gibi teknolojik
aralardan da yararlanabiliriz. Ancak elde ettiimiz bilgileri olduu gibi cemaate sunmak doru
olmayabilir. Onlar evrenin ve cemaatin sosyal
ve kltrel yapsna gre gncellemeliyiz.
Alak suresi, 1. ayet.

Zmer suresi, 9. ayet.
Tirmiz, lim, 2; bn Mace, Mukaddime, 17.
52
3.4. Bilgiyi Deerlendirme

Hatip, temel kaynaklardan konusuna dair elde ettii bilgileri bir araya toplar. Daha sonra onlar
gndeme ve muhataplarnn genel durumuna gre deerlendirir. Elde ettii tm bilgileri olduu gibi
muhataplarna sunmaz. Tpk bir ar gibi eitli ieklerden ald z bala evirip evresindekilerin
ihtiyacna gre sunar.
Hutbe hazrlayacak olan hatip, konusuyla alakal bulduu bir ayetin ini sebebini, indii ortam, inince hangi problemi nasl zdn inceler. Elde ettii bir hadisin niin sylendiini, evrensel
veya blgesel olup olmadn aratrr. limlerin konuyla ilgili grlerini dikkate alr. Btn bunlardan sonra elde ettii bu bilgileri muhataplarna nasl sunacan tasarlar. Bu bilgiden cemaatin ne
kazanacan deerlendirip konuyu en uygun tekniklerle doru bir ekilde sunar.
DEERLENDRELM
slamn ahlaki tleriyle ilgili bir hutbe hazrlayacak olsanz Hucurt suresinin 11-13. ayetlerini nasl deerlendirirsiniz?
3.5. Hutbe Metninin Hazrlan

Hatip, nce konuyu seer ve konunun plann yapar. Konuyla ilgili ayet, hadis ve bunlarla
ilgili grleri elde eder. Kendi yorumlarn da katarak elde ettii bilgileri deerlendirir. Daha sonra
belirledii plan dhilinde bir metin oluturur.
Her eyden nce ortaya kacak metnin sade, ak, anlalr bir dille yazlmasna zen gsterir.
Bunun iin ksa cmleleri tercih eder. Yanl anlalmaya msait ive ve kelimeler kullanmaktan kanr. Kavramlar yerli yerinde kullanr. Kuran- Kerim bu konuda Mslmanlar yle uyarmtr:
...
Ey iman edenler! bizi gt (rina) demeyin, bize bak

(unzurna) deyin1 Hatip, inandrc ve duygusal bir slup tercih etmelidir. Cemaati ilgilendirmeyecek konulara yer vermemelidir. Lzumsuz ifadelerden, krc szlerden ve ahslar veya gruplar
hedef almaktan kanmaldr.
Hatip hazrlad bir hutbe metnini nce kendi birka kez okumaldr. Daha sonra mmknse
bir arkadana okumal ve hatalarn, yanl anlalabilecek ifadeleri dzeltip metne son eklini vermelidir. Hutbe metni, daha nceden sunulmu bir metin de olsa gncelletirmeden ve tekrar okumadan minbere kmamaldr.
GRUP ALIMASI
Snfnzda gruplar oluturunuz. Grup olarak hazrladnz bir hutbeyi baka bir gruba vererek incelemelerini isteyiniz. Siz de bir dier grubun hazrlad hutbeyi inceleyerek hutbe hazrlanmas ile ilgili hususlar
asndan deerlendiriniz.
53
3. NTE
3.6. Hutbenin Sunuluu
Hutbenin etkili bir ekilde sunulmas iin baz hususlara
dikkat edilmesi gerekir. slup
ve diksiyona, zellikle vurgulara dikkat edilmelidir. Ses tonu
caminin byklne, cemaatin
okluuna ve konunun ieriine
gre ayarlanmaldr. Beden dili
yerinde ve ll kullanlmal ve
eldeki metin okunurken arada bir
cemaat gzle takip edilmelidir.
Hutbede geleneksel bir
retim metodu olan anlatma
yntemi kullanlr. Bu nedenle
kullanlan kavramlarn doru, yerinde ve herkes tarafndan anlalr nitelikte olmasna dikkat edilmelidir.
Hutbeler yazl metin halinde veya metinsiz (irtical) konuma halinde iki trl sunulabilir.
rtical konuma en etkili ekil olsa da, hatibin elinde ksa bir notun bulunmas gerekir. Bu hem sylenenlerin srasn belirlemek hem de konuma btnln salamak iin gereklidir.
Hutbeyi sunarken u hususlara da dikkat edilmelidir:
Hutbe ksa ve z, ayn zamanda cemaatin dikkatini ekici nitelikte olmaldr.
Cemaatin kltr seviyesi dikkate alnmal ve tekrarlardan kanlmaldr.
Konumada daima yapc olunmal, toplumun birlik ve beraberliine zarar verecek yorumlardan uzak durulmadr.
Hatip konuma ve davranlarnda samimi ve mtevaz olmaldr.
Gncel politikalara yer verilmemeli ve ahslar hedef alnmamaldr.
Hem gereksiz heyecan hem de donuk ve hareketsiz olmaktan kanlmaldr.
Dzenli ve temiz giyimli olunmaldr.
Hutbe konuur gibi sunulmal, Arapa dualar makaml okunmamaldr.
Ayet ve hadisler vurgulu bir ses tonuyla okunmaldr.
Cami iindeki ses dzeni nceden kontrol edilmelidir.
54
DEERLENDRELM
Bir arkadanzn snfta okuduu hutbeyi aadaki formu doldurarak deerlendiriniz.
SZL SUNUM BECERS KONTROL LSTES
Arkadanzn szl sunum sresince ltlere uyup uymadn gzlemleyerek uygun seenei iaretleyiniz.
rencinin Ad:
Soyad:
Numaras:
Snf:
Tarih:
LTLER
Evet
Hayr
Dinleyiciyle gz temas kuruyor.
Beden dilini etkili kullanyor.
Anlalr bir dilde konuuyor.
Yerinde vurgulamalar yapyor.
Akc konuuyor.
Gereksiz sesler karmyor.
Dzgn ifadeler seiyor.
Gereksiz tekrar yapmyor.
Dncelerini ifade ediyor.
Bilgiyi organize edebiliyor.
Sonular kendi cmleleriyle zetleyebiliyor.
Deerlendirme:
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
4. Hutbe Dualar
Hutbe ncesinde ve hutbede okunan baz dualar vardr.
Hatip, cumann ilk snnetini minberin nnde klar.
Mezzin Ahzb suresinin 56. ayetini okumaya balarken o da
minbere doru ynelir ve minbere kta u dualar okur:
Birinci basamakta:

55
3. NTE
nc basamakta:

Son Basamakta:

Hatip kt son basamakta cemaate kar oturarak i ezan dinler. Ezann bitiminde kalkar ve
birinci hutbeyi okur.
1. Hutbe:

Yukardaki Arapa metinde yer alan birinci bolukta konu ile ilgili bir ayet ve ikinci bolukta
da bir hadis okunur. Bundan sonra Trke hitap ksmna geilir. Gnn anlam ve nemine gre hazrlanan hutbe okunur. Trke anlatm bittikten sonra u metinler okunur:

Bundan sonra hatip oturur ve sessizce u duay okur:

Hatip bu duay okuduktan sonra kalkar ve ikinci hutbeyi okur.
56
BLG KUTUSU
Bayram hutbelerinde birinci hutbe aadaki ekilde okunur:

2. Hutbe:

Bundan sonra sesini biraz alaltarak Allahmmesalli ve Allahmmebarik dualarn okur.
Devamnda u duay yapar:

57
3. NTE
Bu duadan sonra sessizce ezu besmele eker ve sesli olarak u ayeti mealiyle beraber
okur:

phesiz Allah, adaleti, iyilik yapmay, yaknlara yardm etmeyi emreder. Hayaszl,
fenal ve haddi amay yasak eder. Tutasnz diye size t verir.1
Bu ayeti okuduktan sonra hatip minberden iner ve mihraba geip cumann iki rekt farzn
kldrr.
Bayram hutbelerinde bu ayetin yerine sr suresinin son ayetini okur:

OKUYALIM
Hutbe dualarn ezberleyerek snfta birbirinize okuyunuz.
5. Hutbe rnekleri
Hatip iinde bulunduu ortam ve cemaatin durumunu dikkate alarak genel kurallar erevesinde bir konuma yapar. Konumasnda dikkat edecei hususlar somut olarak grebilmesi iin
aada birka hutbe rnei verilmitir:
Hz. Peygamberin Cuma Hutbesi
Allah Resulnn Medinede, Salimoullarnn bulunduu Ranuna Vadisinde kldrd ilk cumann hutbesi yle idi:
Hamt Allaha mahsustur. Ona hamt ediyor ondan yardm, mafiret ve hidayet talep ediyorum.
Ona iman ederim, onu inkr etmem. ... ahitlik ederim ki Allahtan baka ilah yoktur. Allah tektir,
orta yoktur. Muhammed onun kulu ve Resuldr. Muhammedi kyametin yaklat bir zamanda,
insanlara doru yolu gstermek, aydnlatmak ve gzel t vermek iin gndermitir. Kim Allaha
ve Resulne itaat ederse doru yolu bulur. ...Size Allahn azabndan saknmay tavsiye ediyorum.
nk bu, bir Mslmann dier Mslman tevik edecei eylerin en hayrlsdr. yleyse Allah
sizi nelerden sakndrdysa onlardan saknn. Bundan daha hayrl bir t ve daha stn bir hatrlatma olamaz. phesiz takva, Allaha gerei gibi sayg gstererek amel eden bir kimse iin, istediimiz ahiret iin doru bir yardmcdr. Kim davranlarnda Allahn rzasn gzetirse bu davran
58
onun iin dnyada gzel bir nam brakt gibi lnce de aza ihtiya duyduu ahirette kendisine
gzel bir sermaye olur. nsan ahirette, bunun haricinde hibir eye sahip olmay istemez ve bunun
haricindeki eyler iin, Ne olurdu, aramzda uzun bir mesafe olayd. der. Allah sizi azabndan
sakndryor. nk Allah kullarna kar ok merhametlidir. Allah her sznde dorudur ve szn
yerine getirir. O, vaadinden dnmez.

Allah,

Benim katmda sz deitirilmez. Ben kullarma
1
zulmedici deilim. buyurmutur. O hlde gizli ak hibir iinizde takvadan ayrlmayn. nk
kim Allaha kar gelmekten saknrsa byk bir kazan elde eder. Kukusuz takva Allahn azabndan korur, yzleri aartr, Allah raz eder ve dereceyi ykseltir. O hlde kulluk etmede kusur
etmeyin. Dorularla yalanclarn ortaya kmas iin Allah size kitabn retmi ve yolunu gstermitir. Allahn size ihsan ettii gibi siz
de iyilik edin. Allahn dmanlarna
dman olun. Allah yolunda gerei gibi
mcadele edin. O, sizi semi ve Mslman adn vermitir. G ancak Allaha
mahsustur. O hlde Allah ok ann ve
ahiret iin aln. Kim, Allaha gerei
gibi kulluk ederse Allah da onun insanlar
ile olan ilikilerini dzeltir. nk Allah
her eye hkimdir ve btn lemleri yneten odur. Allah en ycedir, btn g
Peygamberimizin ilk cuma namazn kldrd yerde bulunan
ve kudret onundur.2
Cuma Mescidi.
GENLN NEM3
Yce dinin deerli mensuplar!
Genlik, Yce Allahn insanlara bahettii mr nimetinin, ok iyi deerlendirilmesi gereken
nemli bir dnemi, bulunmaz bir frsatdr. nk genlik, alp kazanma, evlenip aile kurma,
insanlara yararl olma ve Allaha ibadet etme bakmndan hayatn en verimli adr. Bunun iin
her insan, Allahn verdii btn nimetlerden ve zellikle de genliini nerede ve nasl harcadndan sorguya ekilecektir. Nitekim Yce Allah, bu gerei Kuran- Kerimde yle ifade etmitir:
O gn, hepiniz btn nimetlerden sorguya ekileceksiniz.4
Hz. Peygamber de genliin nemine dikkat ekerek yle buyurmutur:
nsanolu, Kyamet gnnde:
- Genliini nerede ve nasl harcadndan,
1
2
3
4
Kf suresi, 29. ayet.

Sleyman Ate, Minberden tler, s. 185-87; smet Demir, Hz. Muhammedin Hutbe ve Hitabeleri, s. 59-61.
www.diyanet.gov.tr. (19.04.2002)
Teksr suresi, 8. ayet.
59
3. NTE
- Yapt ileri ne maksatla yaptndan,
- Maln nereden, nasl kazandndan ve nerelere hacadndan,
- Vcudunu ve saln nerede ve nasl yprattndan sorguya ekilir. Bunlarn hesabn
vermedike, yerinden ayrlamaz.1
Aziz Mminler!
Genlik, milletlerin gelecei ve en nemli g kaynadr. Bunun iin her toplum, kendi geleceini garanti altna almak, mill ve manevi deerlerini ykseltip gelitirmek maksadyla bilgili,
grgl, alkan ve retken nesiller yetitirmeye nem vermektedir. nk genlerini iyi yetitirmi
olan toplumlar, gl ve salkl bir yapya kavumu olurlar. Eer genlik ihmal edilir, zararl alkanlklardan korunmazsa pek ok problem ve skntyla kar karya kalnr. Toplumun gven, huzur
ve gelecei tehlikeye girer.
Deerli Mslmanlar!
slam dini, ocuklarn ve genlerin ilim, ahlak, fikir ve sanat bakmndan iyi yetitirilmelerini
tler. Sorunlarn karlkl hogr ve anlayla zmelerini ister. Dinimiz, bunun sorumluluunu
da bata ana baba olmak zere topluma yklemitir.
ocuklarmz ve genlerimiz, bizim mitlerimiz ve yarnlarmzdr. Bu nedenle onlar din ve
mill deerlerimize bal yetitirmeliyiz. Ailevi, ekonomik ve kiisel sorunlaryla yakndan ilgilenmeliyiz. Salklarn bozucu her trl etkiden koruyup onlar gelecee hazrlamalyz.
Hutbemi, bir hadis mealiyle bitirmek istiyorum: Hibir baba ocuuna gzel terbiyeden
daha deerli bir miras brakmamtr.2
YAZALIM
stediiniz bir konuda bir hutbe yazarak snfta okuyunuz.
1 Tirmiz, Kyamet, 1.
2 bn Mce, Mukaddime, 17.
60
Hutbe zleme ve Deerlendirme Formu rnei

Hatibin ad:
Hutbenin okunduu yer:
Hutbenin konusu:
Sunum sresi:
Hutbenin okunaca tarih:
Deerlendirme
Evet
Hayr
Hitap cmleleri uygun mu?

Dikkat ekici bir giri yapld m?
Konu anlalr bir ekilde ortaya konuldu mu?
Ayet ve hadislere yeterince yer verildi mi?
Konu cemaatin seviyesine uygun mu?
Konu haftann veya gnn nemine uygun mu?
Sonu net olarak belirtildi mi?
Kullanlan dil ve slup uygun mu?
Beden dili etkili ve doru bir ekilde kullanld m?
Hutbe adabna uyuldu mu?
Hatibin giyimi ve kuam uygun mu?
Ses tonu konu ak iindeki anlam ve nemi yanstyor mu?
Konu iin verilen sre istenilen ekilde kullanld m?
Dinleyenlerin tepkisi olumlu mu?
DEERLENDRELM
Bir arkadanzn okuduu aadaki hutbeyi Hutbe zleme ve Deerlendirme Formuna gre deerlendiriniz.
Bir Hutbe rnei

Ana-Baba Hakk
Kurtarc dinin bahtiyar mensuplar!
Yce Allah, bizlere huzur ve mutluluk duyacamz pek ok nimet vermitir. Bu nimetlerin
en nemlileri ise anne ve babamz ve dier yaknlarmzdr. Onlarn varlklaryla sevinir, yokluklaryla hznleniriz. Kederlerimizi onlarla hafifletir, sevinlerimizi onlarla paylarz. Onlarn
varlyla yalnz olmadmzn farkna varrz. Onlarla ilgilenmek Yce Yaratcnn bir emridir.
Bunu daima hatrda tutar, davranlarmza bu dorultuda yn veririz.
61
3. NTE
Aziz Mminler!
Anne ve babalarmz, bizler iin hayat ve huzur kaynadr. Her birimiz gsz ve aciz bir
konumda iken, Rabbimizin ltfuyla, anne babamzn, sevgi, efkat ve merhamet dolu kucanda
hayata balarz. Doruyu, yanl, fedakrl ve dier insani erdemleri ncelikle onlardan reniriz. Bu itibarla anne ve babamz, ilk rehberlerimizdir. Onun iindir ki Yce Allah anne ve babaya
hrmeti kendisine ibadetle birlikte anm ve bir ayette yle buyurmutur:

Rabbin, sadece kendisine ibadet etmenizi ve ana-babaya iyi davranmanz emretti.
Onlardan biri ya da her ikisi senin yannda ihtiyarlk ana ularsa, sakn onlara f bile
deme! Onlar azarlama, onlara tatl ve gzel sz syle!1
Muhterem Mminler!
Bizler gsz iken, anne ve babalarmz bizlere kol kanat germi, bizim mutluluumuz iin
nice fedakrlklara katlanmlardr. Bizler de onlara kar ayn ekilde efkat ve merhamet gstermeliyiz. Bu duruma bir ayette yle iaret edilmitir: Onlarn zerlerine merhamet ve alak
gnlllkle kanat ger. Rabbim! Kklmde onlar beni nasl yetitirmilerse imdi de
sen onlara (yle) rahmet et! diyerek dua et.2
Anne ve babaya gsterilecek sayg ve sevgi onlarn bize yaptklarna kar bir teekkr
anlam tamaktadr. Bu durum bir ayette yle belirtilmitir: Biz insana, ana-babasna iyi davranmasn tavsiye etmiizdir. nk anas onu nice skntlara katlanarak tamtr. Stten
kesilmesi de iki yl iinde olur. (te bunun iin) nce bana, sonra da ana babana kret diye
tavsiyede bulunmuuzdur. Dn ancak banadr.3
Deerli Mslmanlar!
phesiz her mmin, Allahn rzasn kazanmay, onun ahirette sunaca nimetlere ulamay arzular. Bu amaca ulamada iyilik yapmann ayr bir yeri vardr. Unutmayalm ki anne ve
babann hayr dua ve rzas, bu gzelliklere ulamann en nemli yollarndan biridir. Sevgili Peygamberimiz, Allahn rzas, anne ve babann rzasnda, Allahn fkesi de anne ve babann
fkesindedir.4 buyurmak suretiyle bu hususu dile getirmitir. Ayrca anne ve babaya isyan, byk gnahlar arasnda saylmtr. Bu konuda Peygamberimiz, Byk gnahlarn en arn
size haber vereyim mi? Allaha irk komak ve ana-babaya asi olmaktr.5 buyurmutur.
Aziz Cemaat!
Anne ve babamzn rzasn kazanarak onlarn hayr duasn almann gayreti iinde olalm.
Onlara saygda kusur etmeyelim. Hutbemi, Peygamberimizin bu konudaki bir dyle bitirmek
istiyorum: dua kesinlikle kabul edilir. Bunlar; mazlumun duas, misafirin duas ve annebabann evladna yapt duadr.6
1
2
3
4
5
6
sr suresi, 23. ayet.

sr suresi, 23-24. ayetler.
Lokman suresi, 14. ayet.
Tirmiz, Birr, 3.
Buhar, ehadet, 10.
bn Mace, Dua, 11.
62
NTEMZ DEERLENDRELM
1. Bir hutbenin hazrlanmasnda nelere dikkat edilmelidir? Yaznz.
2. Hutbe hazrlanrken hangi kaynaklara mracaat edilmelidir? Belirtiniz.
3. Hutbe sunulurken hangi hususlar gz nnde bulundurulmaldr? Syleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi bir hutbenin plannda yer almaz?
A) Etkileyici bir hitap cmlesi.
B) Metnin mahiyetini bildiren konuya giri ksm.
C) Konuyla ilgili bir resim.
D) Ayet, hadis ve rneklerden oluan gelime blm.
E) Konuyu toparlayan ve neticeyi bildiren sonu blm.
2. Aadakilerden hangisi hutbe metninin yazlmasnda kanlmas gereken hususlardan

biridir?
A) Cmleler ksa ve z olmaldr.
B) Kavramlar evrenin lehesiyle ifade edilmelidir.
C) nandrc ve ikna edici bir slup kullanlmaldr.
D) Ayet, hadis ve gnlk hayattan rneklere yer verilmelidir.
D) ahslar hedef alan szlerden kanlmaldr.
3. Aadakilerden hangisi hutbe konusunu seerken dikkat edilmesi gereken hususlardan deildir?
A) slamn iman, ibadet gibi temel konularna ncelik verilmelidir.
B) Konu gnn anlam ve nemine uygun olmaldr.
C) Hatibin ve cemaatin zel sorunlaryla ilgili olmaldr.
D) Konu evrenin artlarn ve cemaatin ihtiyacn karlar nitelikte olmaldr.
E) Konu seiminde yeni gelimeler dikkate alnmaldr.
63
3. NTE
4. Hutbe hazrlanmas ile ilgili aadaki hususlar hangi seenekte doru bir ekilde sralanmtr?
I. Konu Seimi
II. Bilgiyi Toplama ve Deerlendirme
III. Planlama
IV. Hutbenin Sunuluu
V. Hutbe Metninin Hazrlanl
A) I-III-II-V-IV
B) I-II-III-V-IV
D) I-II-III-IV-V
E) I-IV-V-II-III
C) I-II-III-V-IV
C. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri verilen ifadelerden uygun olanlar ile doldurunuz.
(minber, hitabet, misafirin duas, hatip, t, hikmet, krs)
1. Sz sylemek ve insanlar ikna etmek iin yaplan etkili konumaya ; topluluk karsnda etkili ve gzel konuan kiiye de . denir.
2. Cuma namaznn farzndan nce hatip denilen ykseke bir yerde cemaate konuma yapar.
3. Rabbinin yoluna .. ve gzel . davet et. Onlarla en gzel tarzda mcadele et... (Nahl suresi, 125. ayet.)
4. dua kesinlikle kabul edilir. Bunlar; mazlumun duas, ve anne
babann evladna yapt duadr. (bn Mace, Dua, 11.)

() Hutbenin daha etkili olmas iin hatibin hissi ve heyecanl olmas gerekir.
() Peygamberimizin hutbeleri daha ok ayetlerden olumaktayd.
() Hutbe din hizmetlerinde halkla ilikilerin vazgeilmez bir unsurudur.
() Hutbe sadece halka dini mesaj iletme vastasdr.
64
4.NTE
DN HTABET TR OLARAK VAAZ
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Vaaz ve iradn toplumun din eitimine katksn aratrnz.
2. Dinlediiniz bir vaazn sizi hangi ynleriyle etkilediini arkadalarnza
anlatnz.
3. Bir vaiz ile grp vaazn hazrlan aamalar hakknda bilgi alnz.
Bunlar arkadalarnzla paylanz.
4. Vaaz hazrlarken ncelikle hangi kaynaklardan yararlanrsnz?
Syleyiniz.
65
4. NTE
1. Vaizlik ve Vaaz
t ver, nk t mminlere fayda verir.
Zriyt suresi, 55. ayet.
Vaaz, nasihat ve t anlamlarna gelir. Terim olarak ise

nasihat etme, kalbi yumuatacak szlerle insanlar iyilie ve
doruya ynlendirmek iin yaplan konumadr. Vaaz yapan
Yukardaki ayet mealini vaazn
kiiye vaiz denir. Vaaz, camide ibadet ncesi veya sonrasnda
nemi asndan deerlendiriniz.
krsden yaplr. Ayrca mevlit veya cenaze merasimleri gibi
eitli din trenlerde de vaaz verilebilir.1
nsanlar din konularda aydnlatmak, iyilie tevik etmek, ktlkten sakndrmak ve duygular canl tutmak amacyla vaaz verilir. Bu nedenle mftlkler, toplumun ihtiya ve seviyesine
gre vaaz konularn seip planlarlar. Bir program erevesinde seilip hazrlanan konular, yaygn
din eitimi olarak yerine getirilir. rnein, cuma ve bayram namazlarndan nce, mbarek gn ve
gecelerde de belirlenen plana ve ortama gre vaazlar verilir.
Kuran- Kerimde vaaz, t ve
nasihat anlamnda kullanlmtr. Bu konuda bir ayette yle buyrulmaktadr:

Bu

Kuran, insanlara bir aklama, Allah
(c.c.)a kar gelmekten saknanlara bir
yol gsterme ve bir t(mevize)tr.2
slam tarihinde ilk vaaz uygulamalar, Peygamber(s.a.v.)in Mescid-i
Nebideki sohbetleri ile balamtr. Daha
sonralar, toplumu bilinlendirme ihtiyacndan hareketle din bilginleri bu geleneSinevizyonla vaaz
i, deiik meknlarda bir irat ve tebli hizmeti olarak devam ettirmilerdir.
zellikle Peygamberimiz, insanlar usandrmamak iin en uygun zaman seerek onlara nasihat ederdi. Namazlardan sonra insanlarn ihtiyalarn da dikkate alarak onlara nasihatta bulunurdu.
rnein, bir gn sabah namazndan sonra Peygamberimizin yle nasihat ettii rivayet edilmitir:
Allaha kar gelmekten saknmanz, onu dinlemenizi ve itaat etmenizi tavsiye ediyorum...3
DEERLENDRELM
Andolsun ki size gerekleri aklayan ve sizden nce gelip geenlerden
bir misal ve korunanlar iin bir t indirdik.
Nr suresi, 34. ayet.
nsanlar Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle ar
Nahl suresi, 125. ayet.
Yukardaki ayetleri vaazn nemi ve ilkeleri asndan deerlendiriniz.
2 l-i mrn suresi, 138. ayet.
3 Beyhak, Snen, C 10, s. 114.
66
Din Hitabet Tr Olarak Vaaz
BLG KUTUSU
belirtilen vaizlerin grevlerinden bazlar unlardr:
Camilerde veya gerektiinde ceza ve tevkifevleri, ocuk slahevleri, gszler yurdu, renci yurdu, hastane, fabrika ve benzeri yerlerde vaaz etmek.
Ramazan ay ve din gnler dnda biri cuma vaktinde olmak zere haftada
en az defa mftlke belirlenen yerlerde vaaz etmek. Bunlardan en az
birini din bilgileri retmek amacyla itikat ve ibadet konularnda yapmak.
Savclklarn talebi zerine, ceza ve tevkifevleri ile ocuk slahevlerinde ilgili mevzuata gre ders vermek.
rat programlarnda grev almak, gerektiinde seminer, panel, sempozyum
gibi toplantlara katlmak veya konferans vermek.
Gerektiinde Kuran kurslar ile hizmet ii eitim kurslarnda ders vermek.
2. Vaaz ve radn Dindeki Yeri

nsan sosyal bir varlk olduundan hayatn ancak bir topluluk iinde srdrebilir. Bu birlikteliin salkl bir ekilde devam edebilmesi iin bireyler uyum iinde olmaldr. Bu nedenle
insanlar uyum ve birliktelii bozacak kt sz ve davranlardan birbirlerini sakndrmaldr. Kuan-
Kerimde bu durum bir ayette yle ifade edilmitir:

inizden
hayra aran, iyilii emredip ktlkten sakndran bir topluluk bulunsun. te kurtulua
erenler onlardr.1
Toplumun, din konularda doru bilgi edinmesi, iman, ibadet ve ahlak esaslarn renmesi
vaaz ve irat faaliyetleri ile gerekleir. Bylece insanlar, bulunduklar ya ve bilgi seviyesine gre
srekli bilgilenme frsat bulur, bilmedikleri konularda ve yeni gelimeler hakknda aydnlanrlar.
Hz. Peygamber de, Din nasihattr2 hadisiyle btn insanlarn irada ihtiyalarnn bulunduunu vurgulamtr.
Peygamberimizle balayan vaaz ve irat faaliyetleri sahabe ve ondan sonra gelen nesiller tarafndan da devam ettirilmi, slam dininin retiminde nemli bir metot olarak yerini almtr.
nsanlar, kendileri de eitli eserleri okuyarak birtakm din bilgiler elde edebilirler. Ancak
dinledikleri vaazlarla edindikleri bu bilgileri pekitirirler ve yeni bilgiler edinir, yanl bilgilerini
dzeltirler. Bylece hurafe ve batl inanlardan uzaklaarak salam din bilgilere ularlar.
nsanlar, gnlk yaamlarnda baz sorunlarla karlar, din yaamla ilgili sorulara cevap bulma ihtiyac hissederler. Ayrca baz meguliyetler nedeniyle yaratl gayesini, grev ve sorumluluklarn unutabilirler. Bu durumda vaazlar ile insanlara grev ve sorumluluklar hatrlatlr ve karlatklar sorunlarn zmne katkda bulunulur.
1 l-i mrn suresi, 104. ayet.
2 Mslim, man, 95.
67
4. NTE
Vaizlik grevini yrten kimse insanlara doru bilgiler sunabilmek ve onlar din konularda
aydnlatmak iin gerekli aratrmalar yapar. Karlatklar yeni problemlere zm bulmaya alr.
Bylece kendisini srekli yeniler. Vaaz yoluyla toplumla salkl bir iletiim kurarak onlar iyi ve
doruya ynlendirir.
BULALIM
Peygamberler, tebli grevlerini vaaz ve irat metodunu da kullanarak yapmlardr. Kuran- Kerim peygamberlerin vaaz ve iratlarndan rnekler sunar.
rnein, Arf suresinin 85. ayetinde Hz. uaybn kavmine verdii tler
yer almaktadr: Medyene de kardeleri uayb (gnderdik). Dedi ki: Ey kavmim!
Allaha kulluk edin, sizin ondan baka ilahnz yoktur. Size Rabbinizden ak bir delil
gelmitir; artk ly, tarty tam yapn, insanlarn eyalarn eksik vermeyin. Dzeltilmesinden sonra yeryznde bozgunculuk yapmayn. Eer inananlar iseniz bunlar
sizin iin daha hayrldr.
Siz de Kurandan peygamberlerin tlerinden rnekler bularak snfta okuyunuz.
3. Vaazn Hazrlan le lgili Hususlar

Vaiz, cemaatin kltr durumunu, anlay seviyesini, ihtiyalarn, gnn ve evrenin artlarn
dikkate alarak vaazn konusunu seer. Vaazn yaplaca yere ve zamana gre planlama yapar. Konu
ile ilgili bilgi ve dokmanlar toplar. Btn bunlar deerlendirerek vaaz metnini hazrlar. yi ve etkili
bir sunum yapabilmek iin hazrlad metni birka kez okuyarak gzden geirir.
3.1. Konu Seimi

Vaaz hazrl, konunun seimi ile balar. Vaiz, ncelikle slamn iman esaslarn, ibadet ilkelerini ve ahlaki tlerini vaaz konusu olarak ele alr. Cemaatin ilgi, istek ve ihtiyalarn dikkate
alarak bir konu belirler. Konu seiminde dinleyenlerin kltr, anlay ve ya seviyelerini gz nnde
bulundurur. evre artlarn, iinde bulunulan zaman ve mekn dikkate alr. rnein, kutlu doum
haftasnda Peygamberimizin hayatyla ilgili bir konu seer.
Vaaz sresi dikkate alnarak konunun snrlandrlmas gerekir. nk vaazn sresi, hutbeye
gre fazla olsa da bir konunun btn boyutlar ile incelenmesine yetmeyebilir. rnein, Peygamberimizin hayat eklinde genel bir konunun yerine Bir e olarak Hz. Muhammed gibi snrl bir
konu seilebilir.
Vaiz, gndemi iyi takip ederek cemaatin ihtiya duyduu ve ilgiyle takip edecei bir konuyu
ele alabilir. zellikle cuma ve bayram gibi gnlerde, gelien olaylara din bak as verebilecek bir
konu belirleyebilir.
Vaiz, kii ve kurumlar hedef alacak, toplumun birlik ve btnln bozacak ve yanl anlalmalara yol aacak konular sememelidir.
68
BELRTELM
Amellerin hangisi faziletlidir? sorusuna, Peygamberimiz deiik zamanlarda, farkl kiilere yle cevaplar vermitir:

Az da olsa devaml olan ameldir.
Allah iin sevmek; Allah iin buzetmektir.
Oruca devam et, nk onun dengi yoktur.
Buhar, man, 32.

Ebu Davut, Snen, 3.
Nesa, Syam, 43.

Kuran okuyup bitirdikten sonra yeniden okumaya balamaktr.
Tirmiz, Kraat, 4.
Allah ve Resulne imandr.
- Sonra?
- Allah yolunda cihattr.
- Sonra?
- Kabul edilmi hacdr.
Buhar, man, 18.
Yemek yedirmen, tandn ve tanmadn kimselere selam vermendir.
Buhar, man, 20.
Peygamberimizin ayn soruya farkl cevaplar vermesinin sebebi ne olabilir? Belirtiniz.
BULALIM
Bir ay sresince cuma namazndan nce Kuran- Kerim hakknda vaaz
vereceinizi dnerek drt tane vaaz konusu bulunuz.
Kuran- Kerimi anlamann nemi.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
3.2. Planlama
Vaaz, belli bir zaman iinde bir amac karlamak iin yaplmaktadr. Bu nedenle, vaaz iin
belirlenen konunun sunulacak olduu zaman ve mekn gz nnde bulundurularak planlamas yaplmaldr. Bir vaaz u plana gre hazrlanabilir:
Vaazn banda, Allaha hamt, Peygamberimize salavat ieren bir dua yer alr. Konuyla ilgili
en az bir ayet ve bir hadis seilir.
Giri ksm: Cemaati ven ve onlara deer veren bir hitap cmlesi ile balanr. rnein, Deerli Din Kardelerim!, Kymetli Dinleyenler! gibi ifadeler kullanlabilir. Ayrca bu cmleler vaaz
esnasnda yeri geldike tekrar edilebilir.
69
4. NTE
Seilmi olan konunun takdimi yaplarak niin seildii belirtilir. rnein, Muhterem Mslmanlar! Hac mevsiminde bulunmamz dolaysyla vaazmz, Haccn anlam ve nemi hakkndadr.
denilerek vaazn konusu hatrlatlr.
Gelime ksm: Konu ile ilgili ayet ve tefsirlerine, hadis ve yorumlaryla birlikte rnek olaylara
yer verilir. rnein, l-i mrn suresinin 96-97. ayetleri ile Hac suresinin 27-30. ayetleri tefsirleriyle
birlikte ele alnr. Kim Allah iin hacceder ve Allaha kar gelmekten saknrsa annesinden
doduu gnk gibi gnahlarndan arnm bir ekilde hacdan dner.1 gibi hadislere yer verilir.
Hz. brahim kssasndan alntlar yaplarak haccn tarihsel arka planndan bahsedilir. Haccn insan
davranlar zerindeki etkileri rneklerle anlatlr. Ayrca konuyla ilgili ortaya kmas muhtemel
olan sorulara cevaplar verilir.
Sonu ve dua ksm: Bu ksmda, ilenen konu ana balklaryla zetlenir. rnein, haccn farz bir ibadet olduu, bireysel
ve toplumsal pek ok faydasnn bulunduu
belirtilir. Allah cemaatimize hacca gitmeyi
nasip eylesin. eklinde ksa bir dua ile vaaz
bitirilir.
SYLEYELM
Zekt ibadetinin toplumsal
faydalar konulu bir vaaz hazrlayacak olsanz nasl bir vaaz
plan yaparsnz? Syleyiniz.
3.3. Bilgi Toplama

Vaiz, vaaz plann yaptktan sonra Kuran, hadis ve tefsir gibi temel kaynaklardan konusuyla
ilgili gerekli aratrmay yapar. Ayrca konu ile ilgili dier ilmi eserlerden de yararlanr. Bu almasnda cemaatin genel yapsn, evrenin fiziki, sosyal ve kltrel zelliklerini dikkate alr. Bylece
belirledii konuyu doru, anlalr bir ekilde cemaate aktarr.
BELRTELM
Diyanet leri Bakanlnn
internet sitesinde (www.diyanet.
gov.tr) Aylk Dergiler ksmnda
yer alan vaazlardan birini inceleyerek nasl hazrlandn belirtiniz.
Vaaz hazrlanrken konu ile ilgili

daha nce hazrlanm konumalar, makaleler ve vaaz metinleri de vaize yol gsterebilir. Gnmzde teknolojik aralardan da yararlanlabilir. Ancak elde edilen
bilgileri, evreye gre gncellemeden ve
yorumlamadan cemaate sunmak doru deildir.
Yaplan aratrma sonucunda elde edilen bilgiler kaydedilir. Seilen konunun hazrlanan plana
gre ilenmesine yardmc olacak bu malzemeler, pratik ve kullanll olmas bakmndan belli bir
dzene gre yazlr.
1 Buhar, Hac, 4; Mslim, Hac, 438.
70
3.4. Bilgiyi Deerlendirme

Vaiz, toplad bilgileri yapt plana ve nem derecesine gre dzenler. Bilgileri birbirleriyle
irtibatlandrr ve bir kompozisyon dzenine gre metnini oluturur. Yazarken kulland kavram ve
ifadelerin anlalr olmasna dikkat eder. Bigileri ksa cmlelerle ve akc bir slupla verir.
Vaiz, konusuyla ilgili hazrlad ayetlerin tefsirlerden yorumlarn okur. Hadislerin aklamalaryla ilgili notlarn gzden geirir. limlerin konuyla ilgili grlerini dikkate alr. Konuyla ilgili
kssa, hikye ve rnek olaylar deerlendirir. Edindii bilgiler arasndan hurafe ve yanl anlalmalara sebep olacak ksmlar karr. Btn bunlardan sonra elde ettii bu bilgileri muhataplarna nasl
sunacan tasarlar. Bu bilgiden cemaatin ne kazanacan deerlendirip konuyu en uygun tekniklerle
doru bir ekilde sunabilecei bir metin hazrlar.
Hazrlanan metin veya sunu cemaat karsnda batan sona kadar okunmaz.
Bu nedenle o metnin konuma dili ile ifadelendirilmesi gerekir. Bu aamada metin
uzman bir kimseye okutularak onun tenkitleri alnmaldr. Ayrca vaiz, cemaat karsndaym gibi prova yapmal, nerelerde
nasl vurgu yaplacan belirlemelidir.
BELRTELM
Sabrn nemini anlatan bir vaaz
hazrlayacak olsanz hangi ayet,
hadis, kssa ve rneklere yer verirdiniz? Belirtiniz.

3.5. Vaazn Sunuluu
Vaiz, hazrlad vaazn sunmak iin cemaatin karsna gemeden nce gerekli hazrlklar
yapmaldr. Klk kyafetinin temiz, dzgn ve uyumlu olmasna dikkat etmelidir. Ayrca vaizin, krsde oturuuyla, ses tonuyla ve beden diliyle cemaate gven vermesi gerekir.
Vaiz, konusunu sunarken sesini en uygun ekilde kullanmaldr. Sesini beden diliyle desteklemelidir. Hazrlanan ve planlanan metne bal kalarak, zaman dikkate alarak sunumunu gerekletirmelidir. O anda aklna gelen bir meseleden dolay konu dna kmamaldr. nk konu bir
btn olarak snrl zamanda sunulmak iin hazrlanmtr. Konumac vaaz zamannda bitirmelidir.
rnein, cuma vaazn ezan okunduu anda tamamlamaldr.
Vaiz, anlatt konunun cemaat tarafndan iyi anlalmasn salamak maksadyla rnek olay
incelemesi gibi yntemleri de kullanmaldr. Hz. Peygamber rnekle anlatma oka bavurmutur.
rnein, Peygamberimiz bir gn yannda bulunanlara, Birinizin kapsnn nnden bir rmak
gese ve o kimse de orada gnde be kere ykansa bedeninde hi kir kalr m? diye sormutur.
Onlar da, Kalmaz. diye cevap verince, Hz. Peygamber, te be vakit namaz da bunun gibidir.
Allah namaz sayesinde gnahlar siler ve temizler. buyurmutur.1 Vaazn anlalmasn ve kalcln salamak maksadyla baz yerler tekrar edilebilir. Ancak bu tekrarlar bktracak tarzda devaml
olmamaldr.
1 Buhar, Mevakit, 6.
71
4. NTE
Vaaz konusu ile ilgili ayet ve hadisler orijinal hliyle ve usulne uygun okunmaldr. Ayet ve
hadislerin mealleri anlalr bir ekilde verilmelidir.
Vaiz, herkesin anlayaca sade ve anlalr bir dil kullanmaya dikkat etmelidir. Mahall ive
ve argo ifadelerden kanmaldr. ahslar ve kurumlar hedef almamaldr. Tartma yaratacak ve
yanl anlalacak ifadelerden uzak durmaldr.
Vaiz, konuyu sunarken zaman zaman alntlarn kaynan ifade etmelidir. Bu durum hem cemaati okumaya ynlendirir hem de onlarn din literatre ainalk kazanmalarn salar.
HAZIRLAYALIM
Aada bir vaaz rnei verilmitir. Siz de setiiniz herhangi bir konuda
bir vaaz hazrlayarak snfta veya okulun uygulama mescidinde sununuz.
Vaaz rnei
Hastalara Kar Din Grevlerimiz

Hastalandmda bana ifay Allah verir.
Muhterem Mslmanlar! Yce Allah okumu olduum ayet-i kerimede ve daha baka ayetlerde hastal bir vaka olarak tantr. Her insan doal olarak hastala yakalanabilir.
nsan gten dren ve hareket kabiliyetini kstlayan hastalk; mutluluumuzu ve yaama
sevincimizi de etkiler. Bu nedenle bu haftaki vaazmz Hastalara Kar Din Grevlerimiz konusuna ayrdk. Hastalklardan uzak, salk ve shhatli gnler geirmemizi Allah hepimize nasip eylesin.

nsan, biyolojik ve psikolojik adan hastalanabilir zellie sahiptir.

nsan zayf yaratlmtr.2 Bu itibarla insann saln korumak iin yemesine, imesine, giyimine, scaa, soua, temizlie, ksacas salk kurallarna dikkat etmesi, salnn kymetini bilmesi
gerekir.
Hz.Peygamber (s.a.v.) salk konusunda yle buyurmutur: ki nimet vardr ki, insanlarn
ou bu konuda aldanmtr. Bunlardan biri salk dieri de bo zamandr.3 Sahabeden Abdullah b. mer (r.a.) de Salkl zamanlarmzda hasta olmamak iin tedbirli olmalyz.4 demektedir.
Zamannn cihan devletinin yneticisi olan Kanuni Sultan Sleyman Olmaya devlet cihanda bir
nefes shhat gibi diyerek sala dikkat ekmektedir.
Bir eyin kymeti yokluunda bilinir. Dolaysyla insan, hasta olmadka salnn kymetini
bilemez. Hastalklar insan iin bir imtihandr, insana saln kymetini retir, Rabbini ve lm
gereini hatrlatr, kalbini yumuatr, efkat ve merhametini artrr. Saln korumak konusunda
bilinlenmesini ve tedbirli olmasn salar.
1
2
3
4
uar suresi, 80. ayet.

Nis suresi, 28. ayet.
Tirmiz, Zhd, 1.
Buhr, Rikak, 3
72
nsan, btn tedbirlere ramen yine de hastalanabilir, bir kaza geirip yaralanabilir. Bu durumda hem bizzat hastann kendisinin tedaviye bavurmas hem de yaknlarnn hasta ile yakndan
ilgilenip onu tedavi ettirmeleri gerekir.
A) Hasta Olunca Tedavi Olmak
nsan, hangi hastala yakalanrsa yakalansn, bu hastalk, ister bedensel isterse psikolojik
olsun mutlaka tedavi yoluna gitmelidir. ifa vermesi iin Allaha dua etmelidir. nk ifay veren Allahtr. Kuranda bu husus, brahim peygamberin dilinden, Hastalandmda bana ifay
Allah verir.1 eklinde ifade edilmektedir. Peygamberimiz de bir hadisinde yle buyurmutur:
Ey Allahn kullar! Tedavi olunuz. nk Allah yaratt her hastalk iin mutlaka bir ifa
yaratmtr.2
Bizler de hasta yaknmzn, komumuzun veya kardelerimizin tedavisinde onlara yardmc
olmal ve ifa bulmalar iin dua etmeliyiz.
Sahabeden Osman b. Ebil-s (r.a.), bir arsndan dolay Peygamberimize ikyette bulunmu, Peygamberimiz de ona; dua edip Allahtan ifa istemesini tavsiye etmitir.3
B) Hastalarn Ziyaret Edilmesi
Salk gibi hastalk da insanlar iindir. Hastalk, znt ve sknt kaynadr. Bu durumda
olan insan, yaknlarn ve dostlarn yannda grmek, onlarn tatl szleri ve yardmlar ile teselli bulmak ister. Yunus Emre bir drtlnde hasta ziyaretini yle dile getirmektedir: Bir hastaya vardn
ise,/ Bir yudum su verdin ise./ Yarn anda kar gele,/ Hak arabn imi gibi.
Hz. Peygamber hasta ziyaretinde bulunanlar iin yle buyurmutur: Kim bir hastann hl
ve hatrn sormaya gider veya Allah iin sevdii bir kiiyi ziyaret ederse ona bir melek yle
seslenir: Sana ne mutlu! Gzel bir yolculuk yaptn. Kendine cennette barnak hazrladn!4
Hastalar ziyaret etmek Peygamberimizin snnetidir. Peygamberimiz hasta ziyaretinde mmin, gayrimslim ayrt etmeden her hastay ziyaret ederdi.5 Ayrca ashabna da hastalar ziyaret etmelerini tavsiye eder6 ve szleriyle hasta ziyaretini tevik ederdi. Peygamberimiz, hastay ziyaret
etmenin Mslmann Mslmana kar bir grevi olduunu belirtmitir.7
Hasta ziyareti insani grevlerden biridir. Ayrca hem hasta hem de ziyaret eden sevap kazanr.
Hasta ziyareti ile Mslmana kar bir grev yerine getirilmi olur. Hastaya moral verilmi, hastann gnl alnm, aclar paylalarak hafifletilmi, yalnzlk ve kimsesizlik duygusundan kurtarlm olur. Ona yaama sevinci verilmi, sosyal ilikilerle dostluklar gelitirilmi ve sevap kazanlm
olur.
1
2
3
4
5
6
7
uar suresi, 80. ayet.

Buhar, Tp, 1.
Mslim, Selam, 67.
Tirmiz, Birr, 64.
Buhar, Ceniz, 2, 80, Merd, 11; Ahmed, III, 175.
Ahmed, III, 175.
Mslim, Selam, 5
73
4. NTE
Hastay ziyaret etmekle ortaya kan gzel neticelerle ilgili olarak Peygamberimizin ok gzel
mjdeleri vardr. Konunun nemini dile getirmesi bakmndan u hadisi zikredebiliriz. Peygamberimiz, hasta ziyaret eden kimse iin Cennet meyvesi yemi gibi olur.1 buyurmutur. Peygamberimiz bir baka hadisinde ise mminleri yle nitelemitir: Birbirlerini sevmede, birbirlerine merhamet ve efkat etmede mminlerin bir vcut gibi olduklarn grrsn. Vcudun herhangi
bir organ rahatsz olursa dier azalar da onun acsn paylarlar.2
Peygamberimizin snneti olan hasta ziyareti, Mslman Allah rzasna ulatracak ahlaki davranlardan biridir. Bu sebeple hasta ziyareti, vazgeilmez bir grevdir. Bu grev yerine getirilirken
bir ksm kurallara uyulmas gerekir.
C) Hasta Ziyaretinde Uyulmas Gereken Kurallar
Hasta ziyaretinde aadaki kurallara uyulmas ahlaki bir davrantr. Bu kurallara uyulmazsa
ziyaretten beklenen yararlar elde edilemez. Bu kurallar yle zetleyebiliriz:
1. Ziyaret iin hasta asndan uygun bir zaman seilir, mmknse ziyaret saati nceden bildirilir.
2. Hasta evinde ise evine kap alnp izin alnarak ve selam verilerek girilir. Hastaneye ise ziyaret saatlerinde gidilir. Hastaya salk ve ifa dileinde bulunulur, gemi olsun, Allah ifa versin,
naslsnz? gibi szlerle hl hatr sorulur. Hastaya iyi ve moral verici szler sylenir. Peygamberimizin, ziyaret ettii hastann yanna girdii zaman ona, Gemi olsun, inallah hastaln gnahlarn temizler.3 dedii rivayet edilmitir.
3. Hasta ziyareti ksa tutulur. Hastay bir anda ok kii ziyaret etmemelidir. nk hastalara,
dardan kolayca baka hastalklar bulatrlabilir.
Hastay zecek, moralini bozacak ve onu yoracak sz ve davranlardan saknlr. Gzel eylerden bahsedilir. Hastann yannda gler yzl olunur ve tatl szler sylenir.
Hastaya bir istei olup olmad sorulur. Ziyarete hastann sevdii bir hediye, rf ve dete
gre ihtiyac olabilecei bir eya ile gidilir. Ancak hediyenin hastaya ve hastalna uygun olmasna
dikkat edilir.
4. Hastaya dua edilir. Peygamberimiz hastalara dua edilmesini tevik ettii ve kendisinin de
dua ettii hadis kitaplarnda bildirilmektedir. Mesela sahabeden Sad ibni Eb Vakks (r.a.), hastalandmda Resulullah (s.a.s.) beni ziyarete geldi ve defa, Rabbim, Sad iyiletir4 diye dua
etti demitir.
5. Hasta uzakta ise veya baka sebeplerle bizzat gidilip hasta ziyaret edilemiyorsa bir bakas
aracl ile veya mektup, telefon gibi haberleme aralar ile selam, salk ve ifa dilekleri iletilerek
bu grev yerine getirilebilir.
Sonu olarak; hasta olan insann tedavi olmas din bir grev olduu gibi hastann ziyaret
1
2
3
4
Mslim, Birr, 42.

Buhar, Edep, 27.
Buhar, Merda, 10.
Mslim, Vasy, 8.
74
edilmesi de din bir grevdir. Kurallarna uyularak yaplan hasta ziyareti hastaya moral verir, iyilemesine katk salar, dostluklar pekitirir ve ziyaret edene sevap kazandrr.
Allah btn hastalarmza ifa, yaknlarna sabr versin.
Allah, hepimizi grnr grnmez her trl kaza, bela ve musibetlerden muhafaza eylesin.
min.
4. Vaaz Dualar
Vaiz, konumasna aadaki duay okuyarak balar:

Vaaz, konunun zeti ve ksa bir dua ile bitirilir. rnein,

eklinde dua edilebilir.
75
4. NTE
DEERLENDRELM
En son dinlediiniz bir vaaz aadaki formu kullanarak deerlendiriniz.
Vaaz zleme ve Deerlendirme Formu

Vaizin ad:
Vaazn verildii yer:
Vaazn konusu:
Sunum sresi:
Vaazn verilecei tarih:
Deerlendirme
Evet
Hitap cmleleri uygun mu?

Dikkat ekici bir giri yapld m?
Konu anlalr bir ekilde ortaya konuldu mu?
Ayet ve hadislere yeterince yer verildi mi?
Sonu net olarak belirtildi mi?
Konu cemaatin seviyesine uygun mu?
Konu haftann veya gnn nemine uygun mu?
Kullanlan dil ve slup uygun mu?
Beden dili etkili ve doru bir ekilde kullanld m?
Vaaz adabna uyuldu mu?
Vaizin giyimi ve kuam uygun mu?
Ses tonu konu ak iindeki anlam ve nemi yanstyor mu?
Konu iin verilen sre istenilen ekilde kullanld m?
Dinleyenlerin tepkisi olumlu mu?
76
Hayr
NTEMZ DEERLENDRELM
1. Vaaz ve iradn dinin renilmesine katklar nelerdir? Aklaynz.
2. Bir vaaz plannda hangi esaslar bulunmaldr? Syleyiniz.
3. Vaazn sunumu esnasnda vaiz nelere dikkat etmelidir? Sralaynz.
4. Vaaz hazrlanrken hangi kaynaklara mracaat edilmelidir? Belirtiniz.
5. Vaaz, din hitabet eitlerinden hangisine girer? Aklaynz.

1. Aadakilerden hangisi bir vaaz plannda yer almaz?
A) Dua ve hitap cmlesi.
B) Vaizi tantan blm.
C) Konuyu toparlayan sonu ksm.
D) Ayet, hadis ve rneklerden oluan gelime blm
E) Konunun ieriine gre bir kssa.
2. Aadakilerden hangisi vaaz konusu seiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan

deildir?
A) slamn iman, ibadet gibi temel konularna ncelik verilmelidir.
B) Konu zaman ve mevsim asndan uygunluk arz etmelidir.
C) Kiisel sorunlar ele alnabilir.
D) Konu evrenin artlarn ve cemaatin ihtiyacn karlar nitelikte olmaldr.
E) Yeni gelimeler ve aydnlatc bilgiler vaazn konusu olabilir.
3. Aadakileren hangisi vaaz hazrlama aamalarndan biri deildir?

A) Vaaz konusunun seimi.
B) Vaazn sunulmas.
C) Konu ile ilgili bilgilerin toplanp deerlendirilmesi.
D) Vaazn verilecei caminin nceden ziyaret edilmesi.
E) Vaaz konusunun planlanmas.
77
4. NTE
4. Aadakilerden hangisi vaizin grevleri arasnda yer almaz?
A) Gerektiinde ceza ve tevkifevleri, ocuk slahevleri, gszler yurdu, hastane, fabrika ve
benzeri yerlerde vaaz etmek.
B) Haftada en az defa mftlke belirlenen yerlerde vaaz etmek.
C) Savclklarn talebi zerine, ceza ve tevkifevleri ile ocuk slahevlerinde ilgili mevzuata
gre ders vermek.
D) Gerektiinde seminer, panel, sempozyum gibi toplantlara katlmak.
E) Gerektiinde evre dzenlemesi yapmak.
C. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri verilen ifadelerden uygun olanlar ile

doldurunuz.
(hutbe, vaaz, krs, din nasihattir, minber)
1. ., nasihat etmeye, insanlar iyilie ve doruya ynlendirmek iin yaplan konumalara
denir.
2. Hz. Peygamber, .. buyurarak btn insanlarn irada ihtiyalarnn
bulunduunu vurgulamtr.
3. Vaiz cuma ve bayramlarda de oturarak vaaz verir.

() Vaaz sadece camide yaplr.
() Vaazda yazl metin olmaz. Konuma irticalen yaplr.
() Vaizin, hazrlad vaazn nceden bir meslektana kontrol ettirmesi gerekir.
() Vaazlarda, kiiler hedef alnmamal ve tartma yaratacak ifadelerden kanlmaldr.
78
5.NTE
CENAZE ADABI
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Kefen, defin, tehiz, tekfin, taziye ve telkin szcklerinin anlamlarn
reniniz.
2. len kimsenin ardndan yaplan ileri bir din grevlisi ile konuunuz.
3. ehitliin ve gaziliin nemi ile ilgili ayet ve hadis bularak bunlar
defterinize yaznz.
79
5. NTE
1. lm Annda Yaplacak ler
Neylersin lm herkesin banda.
Uyudun uyanmadn olacak,
Kim bilir, nerde, nasl, ka yanda?
Bir namazlk saltanatn olacak,
Taht misali o musalla tanda.
Cahit Stk Taranc
Otuz Be Ya, s. 189
iirin ana temasn belirtiniz.
lm, her insann karlaaca bir gerektir. Bu bir hayat kanunudur ve insanlk tarihi boyunca istisnas grlmemitir. Kuran-
Her canl lKerimde, ...
m tadacaktr...1 buyrularak bu gerek dile getirilmitir. Bir baka ayette ise, Yeryznde bulunan her ey fanidir.2 buyrularak yaratlm
olan tm varlklarn sonlu olduu bildirilmitir.
lm hayatn amaz bir gerei olmasna ramen, insanlarn ounluu iin korkulan ve istenmeyen bir durum olmutur. Kuranda bu durum yle ifade edilmitir: De ki: phesiz korkup
katnz lm, elbette size ulaacaktr3 nsann lmden kann iki temel sebebi vardr.
Bunlardan birisi sevilen ve sahip olunan eylerin kaybedilme endiesidir. Dieri ise lmle ebediyen
yok olma korkusudur.
Ahiret inanc, insan yok olma korkusundan kurtarr. nk ahirete inanan insan, lmn
yeni ve sonsuz bir hayatn balangc olduunu bilir. Dnya hayatnda snavda olduunun bilinci ile
yaadndan ahiret onun iin bir dl anlam
tar. Bu durumda lmden kan bir anlaTARTIALIM
m yoktur. nemli olan, lm gereine hazr
lme hazrlkl olmak ne demekolmaktr. Peygamber (s.a.v.), nsanlarn en
tir? Arkadalarnzla tartnz.
aklls, lm unutmayan ve ona hazr bulunan kimsedir.4 buyurarak bu geree iaret
etmitir.
lmek zere olan kiiye lm ncesi yaplacak baz grevler vardr. rnein, lm deinde
olan hastalar ziyaret edilir, kendilerine ve yaknlarna sabr tavsiyesinde bulunulur. Ayrca bu durumda olan kimseleri; akraba, dost ve komular ziyaret ederek helallik alrlar.
KONUALIM
Bir hastann yanna girince ona salk ve uzun mr temennisiyle
onu rahatlatn. Zira byle yapmak onun gnln ho eder.
Tirmiz, Tb, 35.
Yukardaki hadisi de dikkate alarak hastaya moral verecek sz ve davranlarn neler
olabilecei hakknda arkadalarnzla konuunuz.
1
2
3
4

Rahmn suresi, 26. ayet.
Cuma suresi, 8. ayet.
bn Mace, Zhd, 31.
80
Cenaze Adab
yileme midi kalmam hasta kimseye, onu incitmeyecek bir ekilde, herhangi bir vasiyetinin bulunup bulunmad sorulur. Vasiyette bulunursa ahitler huzurunda yazlr.
lmek zere olan hasta, yz kbleye gelecek ekilde sa yan zerine ya da srtst yatrlr.
Bu durumdaki hastann ban hafife kaldrmak mstehaptr. Hasta su istediinde, su verilebilir ya
da slak bir bezle dudaklar slatlr.
lmek zere olan hastaya
kelime-i tevhiti ya da kelime-i
DEERLENDRELM
ehadeti hatrlatmak snnettir. Bu
Kimin son sz La ilahe illallah olurkonu ile ilgili olarak Peygamberisa o kii cennete girer.
miz yle buyurmutur: lmek
Ebu Davut, Cenaiz, 16.
zere olanlara La ilahe illallah
Yukardaki hadisi kelime-i tevhidi hatrlatmann
szn hatrlatnz.1 Bu szlenemi asndan deerlendiriniz.
ri hastann sevdii birisinin, onun
duyaca ekilde sylemesi uygun
olur. Ancak sylemesi iin zorlamak doru deildir. Bu hatrlatma, tvbeyi de iine alacak ekilde
yle de yaplabilir:

Hastann yannda Kuran okumak dinimizce tavsiye edilen davranlardandr. zellikle Ysn
veya Rad suresi okunur. Kii ldkten sonra, onun bulunduu yerde yksek sesle Kuran okumak
mekruhtur. Fakat lnn bulunduu yerde sessizce ya da baka bir odada yksek sesle okunabilir.2
lm olay gerekletikten sonra lnn gzleri kapatlr. enesi bann stnden balanr.
Elbiseleri karlp stne bir bez rtlr. Ayaklar da baparmaklarndan birbirine balanr. Kollar
vcuduna bitiik bir ekilde yana uzatlr. imesini nlemek iin ilalanr ya da karn zerine bir
demir paras konulur. Ayrca lnn bulunduu ortamda gzel kokulu buhur yaklr.
NOT EDELM
len kimsenin ilemlerini yapan kii u duay okur:

Anlam: Allahn adyla ve Resulullahn dini zere. Allahm! Onun iini kolaylatr, bundan sonrasnda glk gsterme. Onu seni grmekle mutlu
eyle. Gittii yeri, ayrld yerden daha hayrl eyle.
1 Mslim, Cenaiz, 1.
2 Trkiye Diyanet Vakf lmihli, (Heyet), C 1, s. 356.
81
5. NTE
lm haberi, e-dost, akraba, komulara ve cenazeye katlmak isteyenlere duyurulur. lm
haberini duyanlarn, Allahtan geldik Allaha dneceiz.1 anlamndaki
ayetini okumalar tlenmitir.

lnn arkasndan yksek sesle alamak, isyana varacak davranlarda bulunmak ve uzun
sre yas tutmak dinimizce ho karlanmamtr. zlmek doaldr ama arya kamamak gerekir.
nk lenle lnmez. atasznde belirtildii gibi hayat devam etmektedir.
KONUALIM
Sevgili Peygamberimizin kk olu brahim, stannesinin yannda yayordu. brahim bir buuk yandayken hastalanmt. Stannesi, Peygamberimize
haber gnderdi. Hz. Peygamber, yanna baz arkadalarn alarak yola koyuldu.
Olu brahimin yanna geldi. brahim ar hastayd. Onun hasta bedenini znt ierisinde
szd ve kucana ald. Son nefeslerini veren brahimin acsna dayanamad. Gzlerinden
yalar akmaya balad. Hem alyor hem brahimi barna basyor, kokluyor ve pyordu. Peygamberimizin yannda bulunan arkadalar bu duruma ok armlard. Siz de mi
alyorsunuz? diye sordular. Sevgili Peygamberimiz aknlk iinde kendisine bakan arkadalarna dnerek yle dedi: Gz yaarr, yrek szlar. Ancak Rabbimizin houna
gitmeyen sz sylemeyiz. Bil ki Ey brahim! Ayrlna dayanamyoruz.
Mslim, Fedail, 62den ykletirilmitir.
Yukardaki olayn vermek istedii mesaj nedir? Arkadalarnzla konuunuz.
len kimsenin arkasndan gerekli grevleri yerine getirerek balanmas iin Allaha dua
etmeliyiz. Ayrca lm olayndan ibret almal, bizim de bir gn mutlaka Allaha dneceimizi aklmzdan karmadan yaammza eki dzen vermeliyiz.
OKUYALIM
lkemizde cenaze haberini ulatrmak iin camilerde sala okunmaktadr. Salann szleri yledir:

Yukardaki salay ezberleyiniz ve usulne uygun bir ekilde okuyunuz.

82
Cenaze Adab
2. lnn Ykanmas ve Kefenlenmesi

slam dinine gre lmle balayan srete Mslmanlarn cenaze ile ilgili yapmalar gereken
birtakm grev ve sorumluluklar vardr. len bir Mslman ykamak, kefenlemek, onun iin namaz
klp dua etmek ve defnetmek Mslmanlar iin farz- kifayedir.
lnn ykanmasndan defnine kadar yaplan ilere ve gerekli malzemenin salanmasna tehiz denir. Tehiz ile ilgili ilemler unlardr:
lnn Ykanmas (Gasil): ly ykayacak kii (gassal) bu ii bilen ve mslman biri olmaldr. lnn ykanaca yerin kapal olmas ve onu ykayanlardan bakasnn cenazeyi grmemesi
uygun olur.
len kimse, ykanmak zere teneir denilen yere ayaklar kbleye gelecek ekilde srtst
yatrlr. Cenazenin ykand ortamda gzel kokulu buhur yaklr. lnn gbek ile diz kapa aras
bir rt ile rtlr.
Cenazeyi ykayan kii Niyet ettim Allah rzas iin bu len kimseyi ykamaya. diyerek niyet
eder ve besmele ekerek ykamaya balar. Ykama sresince, Ey merhametli olan Rabbim! Ba-
der. lnn azna ve burnuna bir para pamuk

laman diliyorum. anlamnda
yerletirir. Bundan sonra eline temiz bir bez paras alarak lk ve temiz bir su ile ykamaya balar.
BELRTELM
BTER
Kaklr bir yerde, kalr oyuncak,
Kurgular biter.
lm... O geldi mi ne var korkacak?
Korkular biter.
Fikir, amaz artk beyinde kuyu;
Burgular biter.
Unuturuz hayat adl uykuyu,
Uykular biter.
Biter, her ey biter; ses, ekil ve renk,
Kokular biter.
Kabir sualiyle kapanr kepenk,
Sorgular biter.

Necip Fazl KISAKREK

ile, s. 133.
Yukardaki iirde lm nasl tasvir edilmitir? Belirtiniz.
83
5. NTE
ncelikle avret mahallini ykar. Sonra cenazenin yznden balayarak abdestini aldrr. Azna, burnuna su vermez. Dudaklarn, burun deliklerini ve gbek ukurunu slak bir bezle mesh eder.
Ellerini ve kollarn dirsekleriyle beraber ykar. Ban mesh eder ve ayaklarn ykar. Bylece abdesti
tamamlanm olur.
Abdestten sonra lnn zerine lk su dkerek ban sabunla ykar. ly sol tarafna hafife
evirip sa tarafn ykar. Daha sonra sa tarafna doru hafife evirip sol tarafn ykar. Bu ykama
ilemini kez tekrarlar. lnn sa ve trnaklarn kesmez. ly biraz kaldrarak karnn hafife
svazlar. Vcudundan herhangi bir ey karsa su dkp giderir. Fakat yeniden abdest aldrmaz. Ykama ilemi bitince havlu ile kurular. Vcuduna gzel kokular srer.
l ykandnda bedenin zarar grme ihtimali varsa abdest aldrmadan zerine su dklmek
suretiyle ykanr. Su bulunmad durumlarda ise teyemmm ettirilir. Erkek lnn, erkek; kadn
lnn de kadn tarafndan ykanmas gerekir.
lnn Kefenlenmesi (Tekfin): Vefat eden her mmin erkek ve kadnn kefenlenmesi farz-
kifayedir. Ykanm olan lye kefen giydirilir. Kefen erkekler iin kams (gmlek), izar ve liffe
denilen para bezden oluur. Kadnlar iin be para olup kams, izar, liffe, ba rts (himr) ve
gs rtsnden oluur.
NOT EDELM
Kams, omuzdan ayaa kadar uzanan bezdir. Yakas yoktur, lnn bandan geirilir ve boyundan ayaklara kadar uzanr. zar, batan ayaa kadar uzanan bezdir. Liffe, ba ve ayak taraflar dmlenecei iin izardan biraz daha
uzun bezdir. Kadnlarda ise bu rtye ilave olarak baa rtlecek bez ile
gs zerine konulan rt vardr.
Kefenleme ileminin yapl ise yledir:
Ykanan ve kurulanan lye nce gmlek giydirilir. Ardndan batan ayaa kadar uzanan izar
sarlr. En son liffe sarlr. Liffe ba ve ayak ularndan dmlenecei iin izara gre biraz daha
uzundur. Kefenin almamas iin bir bez kuakla balanr. Kadnlarda ise gmlek giydirildikten
sonra ba rts sarlr. zar sarldktan sonra gs rts konulur. Kefenlenme ii tamamlannca
cenaze, tabut iine konulup musallaya (cenaze namaz klnacak yere) gtrlr.
Yukarda belirtilen bezlerin hepsi bulunamazsa erkekler iin izar ve liffe yeterli olur. Kadnlar
iin de bunlara sadece barts ilave edilir. Bunlar da bulunamazsa erkek ve kadn iin sadece bir
kat bez, kefen olarak yeterlidir. Kefenin beyaz renkli bezden olmas tercih edilmektedir.
DRAMA YAPALIM
Snfta bir maket zerinde lnn ykanmasn ve kefenlenmesini gsteren
bir drama yapnz.
84
Cenaze Adab
3. Cenaze Namaz ve Dualar

Mslman olarak len bir kiinin cenaze namaznn klnmas farz- kifayedir. Cenaze namaz
daha ok l iin bir dua zellii tamaktadr. Cenaze ykanp kefenlendikten sonra namaznn klnabilmesi iin baz artlar vardr. Bu artlar unlardr:
1. len kiinin Mslman olmas.
2. Ykanm olmas.
3. Bedeninin hepsi veya bayla birlikte bir ksmnn bulunmas.
4. Cenazenin cemaatin nnde ve musalla tann zerinde olmas. Gyaben de cenaze namaz klnabilir.
5. Cenaze namazn klanlarn ayakta olmas.
Cenaze namaznn kln: Cenaze namazn kldracak olan imam, cenazenin gs hizasnda, kbleye doru ayakta durur. Cemaat imamn arkasnda yerini alr ve cemaatle namaz klnr.
NOT EDELM
Cenaze namaznn art niyet,

rknleri ise kyam ve tekbirdir.
Ayrca cenazenin erkek veya kadn,
byk veya kk olduu bilinmelidir. Bunu da imam ya da mezzin
namazn banda bildirir.
mam, lnn kadn veya erkek oluuna gre, Allah iin namaza, Resulullah iin salavata,
len kimse iin duaya, erkek/kadn/ocuk niyetine diyerek niyet eder. Cemaat de ayn ekilde niyet
ederek imama uyar. mam, ellerini kaldrarak balama tekbirini alr. Cemaat de ayn ekilde tekbir
ilave edilir. mam

alr. Herkes iinden, Sbhaneke duasn okur. Duaya
aktan ve ellerini kaldrmadan tekbir alr. Cemaat de iinden tekbir alr. Herkes iinden Allahmme
salli ve Allahmme barik dualarn okur. nc tekbirden sonra bilenler cenaze namaz duasn
bilmeyenler ise Ftiha suresini veya Rabbena dualarn okur. mam drdnc defa aktan tekbir alr.
Ardndan saa ve sola selam verir. Cemaat de sessizce tekbir alarak saa ve sola selam verir.
Cenaze namazna sonradan katlan insanlar, imam selam verdikten sonra, eksik tekbirlerini
alarak namaz tamamlarlar. Ayrca cenaze namaz dier namazlar gibi mekruh olan vakitlerde klnmaz.
Cenaze Dualar: Cenaze namaznda okunan dualar erkek, kadn ve ocuklar iin farkl okunmaktadr.
85
5. NTE
Cenaze erkekse u dua okunur:

Cenaze kadn ise u dua okunur:

Allahm! Hayatta kalanlarmz, lenlerimizi, burada olanlarmz ve olmayanlarmz,

erkeklerimizi, kadnlarmz, kklerimizi ve byklerimizi affet. Allahm! Bizleri slam
zere yaat ve iman zere canmz al. zellikle len bu kiiyi kolayla, rahata, mafirete
ve rzana erdir. Ya Rabbi! Eer bu vefat eden kii iyi kimse ise sevabn artr, gnahkr ise
onu affet. Ey merhameti bol olan Rabbim! Bu kiiye rahmetinle emniyet, sevin, ikram ve
katnda bir yaknlk nasip et.
Cenaze erkek ocuk ise u dua okunur:
Cenaze kz ocuk ise u dua okunur:

Allahm! Hayatta kalanlarmz, lenlerimizi, burada olanlarmz ve olmayanlarmz,

erkeklerimizi, kadnlarmz, kklerimizi ve byklerimizi affet. Allahm! Bizleri slam
zere yaat ve iman zere canmz al. Allahm! Sen onu bizim iin nden gnderilmi
bir sevap vesilesi yap, ecir vesilesi ve ahiret az eyle, onu bize efaati kabul edilen bir
efaati eyle.
TARTIALIM
Mslmann Mslman zerindeki hakk betir. Bunlar; (kardeinin) selamn almak, hasta ise ziyaretine gitmek, cenazesine katlmak, davetine icabet etmek ve haprd zaman Allah salk ve afiyet versin demektir.
Buhar, Cenaiz, 2.
Yukardaki hadisi dikkate alarak cenaze namazna katlmann nemini tartnz.
86
Cenaze Adab
4. Cenazenin Defni ve Taziye

Cenaze namazndan sonra, namaza katlanlara imam, Merhumu
nasl bilirsiniz? yi bir kul olduuna
ahitlik eder misiniz? Hakknz helal
eder misiniz? diye sorar. Cemaat de
len insana ahitlikte bulunur. Cenazenin kabre konulmasna defin denir.
Cenaze, namazn hemen ardndan defin iin kabre gtrlr. Bu konu ile
ilgili olarak Peygamberimiz yle buyurmutur: Cenaze defninde acele
ediniz1
Tabutun tanmasna yardmc olmak Mslmanlar iin nemli bir grevdir. Peygamberimiz

de tabutun tanmasna itirak etmitir. Tama ilemi yaplrken

duasn okumak uygundur. Cenazenin gtrlecei kabir yaknsa tabut omuzlarda tanr. Kabrin
uzak olmas durumunda ise bir vastayla gtrlmesi de mmkndr.
KONUALIM
TABUT
Tahtadan yaplm bir uzun kutu,
Ba taraf geni, ayakucu dar.
akanlar bilir ki, bu bo tabutu,
Yarn kendileri dolduracaklar.
Her yandan klen bir oda gibi,
Duvarlar yanam, tavan alalm.
Sanki bir ta bebek kutuda gibi,
Hayalim, iinde uzanm, kalm.
Clz vcuduma tam grnse de,
im, bu dar yere slmaz diyor.
Geride kalanlar hep dvnse de,
nsan birer birer yine giriyor.
lenler yeniden doarm; gerek!
Tabut deil ki bu, bir tahta kundak.
Bu ar hediye kime gidecek,
aklr aklmaz stne kapak?

Necip Fazl KISAKREK

ile, s. 69.
iirin ana temas zerinde arkadalarnzla konuunuz.
1 Buhar, Cenaiz, 52.
87
5. NTE
Cenazeye kar saygl davranmak gerekir. len insana kar saygmz onun cenazesine katlarak gsteririz. Ayrca yoldan geen bir cenaze grdmzde ayaa kalkmamz da ona kar saygmzn bir ifadesidir. Dier taraftan cenaze tanrken yksek sesle konumak, alklamak, slogan
atmak, sesli olarak tekbir getirmek ve Kuran okumak uygun deildir.
BLG KUTUSU
Kim, sevabna inanarak, karln sadece Allahtan bekleyerek bir
Mslmann cenaze namazn klp defnedilinceye kadar beklerse iki Uhut
Da kadar sevap alr. Kim de cenaze namazn klar, defnolunmadan nce
ayrlrsa bir Uhut Da kadar sevap alr.
Mslim, Cenaiz, 56.
Defin ilemi gndz yaplmaldr. Bu nedenle cenazenin gmlecei kabir nceden kazlr. len kiinin yaknlarndan birka kii cenazeyi kabre indirir. Cenaze, kbleye doru sa
taraf zerine yerletirilir. Bu arada defin ilemini gerekletirenler tama ilemindeki gibi

duasn okurlar.
Kabrin stnn toprak seviyesinden ykseke yaplmas daha uygun olur. Kabirlerin karmamas asndan ba tarafna ta dikilip yaz da yazlabilir. Kabirler iin israfa varacak ekilde harcama
yapmak doru deildir.
BELRTELM
MEVLANA DYOR K!
ldm gn, tabutumu
omuzlar zerinde grdn zaman, bende
bu cihann derdi var sanma. /Bana alama,
vah vah deme. eytann tuzana dersen,
vah demenin sras o vakittir. /Cenazemi
grdnde, ayrlk deme. /Beni mezara
koyduklarnda, elveda deme. Mezar cennet
kapsnn perdesidir. /Batmay grdn ya,
domay da seyret. Gne ile aya, batmadan
ne ziyan gelir? /Sana, batma grnr ama
o aslnda domaya hazrlktr. /Mezar ise
hapishane gibi grnr ama aslnda cann
hapisten kurtuluudur...
Divan- Kebirden Semeler,
C 2, 911. beyit.
Yukardaki metnin ana dncesini belirtiniz.
88
Cenaze Adab
Defin ilemini bitirdikten sonra kabrin banda bekleyip dua edilir. zellikle Ysn, Mlk,
hls, Felk, Ns ve Ftiha sureleri ile Bakara suresinin ilk be ayeti okunur. Okunan surelerin sevab
lye balanr ve onun affedilmesi iin dua edilir.
BLG KUTUSU
Kabrin banda okunan surelerin ardndan din grevlisi u duay okuyabilir:
Allahm! Bizi ve dinimizi koru. Son
nefesimizde bizi imandan ayrma. Gnahlarmzdan dolay senden korkmayan
ve bize acmayan kimselerin eline bizi brakma. Dnya ve ahirette bize hayrl rzk
ver. phesiz sen her eye kadirsin.
Allahm! Okuduumuz Kurandan
hasl olan sevab Peygamberimiz Hz.
Muhammedin ruhuna, onun elerinin
ve ona tabi olanlarn ruhlarna, zellikle bu kabirde bulunan merhumun ruhuna
gnderiyoruz, ulatr Ya Rabbi! Ayrca
hayatta olan ve len tm mminlerin ve
Mslmanlarn ruhlarna gnderiyoruz
merhametinle ulatr Ya Rabbi!
Allahm! llerimize rahmet eyle.
Hastalarmza ifalar ihsan eyle. Ayplarmz rt. Gnahlarmz bala. Kusurlarmz affet. Belalarmz ortadan kaldr.
htiyalarmz tamamla. Dualarmz kabul eyle Allahm! min.

Cenazenin kabre konulmas ve dualarn okunmasnn ardndan cemaat dalrken imam orada
kalr. lnn kabrinin ba tarafnda durarak Arapa ifadelerle ona kabir sualleri ile ilgili hatrlatmalar yapar. Buna telkin denir. Telkin veren kimse lye, annesinin ve kendisinin adyla hitap ederek
sze balar. rnein, Ey Zeynep olu Ali! diye defa seslendikten sonra u telkin duasn okur:

89
5. NTE

Anlam: (Ey Zeynepin olu Ali) Hayatta iken sorumlu olduun ve benimsediin u hususlar
unutmayasn. Allahtan baka hibir ilah yoktur ve Hz. Muhammed onun elisidir. Cennet ve cehennem haktr. ldkten sonra dirilmek haktr. Hi phesiz kyamet gerekleecektir. Allah kabirlerde
olanlar yeniden diriltecektir. Yine unutma ki sen; Rab olarak Allah, din olarak slam, peygamber olarak Muhammedi, rehber olarak Kuran, kble olarak Kbeyi ve karde olarak mminleri
semi ve bununla mutlu olmutun. Rabbim olan Allahtan baka ilah yoktur. Sadece ona tevekkl
ettim ve byk arn Rabbi de odur.
Bundan sonra defa,

defa,
Bir defa da,

der ve kabir bandan ayrlr.
PAYLAALIM
Katldnz bir cenazede yaplan ilemler ile ilgili gzlemlerinizi arkadalarnzla paylanz.
Cenazeyi defnedip mezarlktan ayrldktan sonra,

len insann yaknlarna taziyede bulunmak nemli bir
grevdir. Bu nedenle len insann yaknlarn teselli eder,
aclarn paylar ve onlar iin sabr dileriz.
Taziye, cenaze evini ve yaknlarnn evlerini ziyaret ederek yaplr. Taziye iin gidildiinde; Banz sa
olsun., Allah sabr versin., Allahtan geldik Allaha
dneceiz., Allah rahmet eylesin., Gnahlarn affetsin., Hkm Allahndr. gibi szler kullanlr. Taziye iin gidilen evde uzun sre kalmak ve bo szler
konumak uygun deildir. Taziye sresince komularn
ve akrabalarn yemek hazrlayp cenaze evine getirmeleri
90
Cenaze Adab
tavsiye edilmitir. Peygamberimiz, Mslmanlarn birbirine taziyede bulunmalarnn ok sevap olacan bildirmi ve yle buyurmutur: Musibete urayan kardeine taziyede bulunan kimseye
Allah, kyamet gnnde ikram elbisesini giydirir.1
Din grevlisinin, lnn yaknlarn ziyaret edip onlara bu acl gnlerinde taziyede bulunmas gerekir. lnn yaknlarn ve taziyeye gelmi kiileri aydnlatmak iin uzun olmayan bir taziye
konumas da yapabilir. Konumasnda lm ve ahiretten, lenin arkasndan iyilik yapmann neminden ve sabrdan bahseder.
SYLEYELM
Taziye esnasnda nelere dikkat edilmelidir? Syleyiniz.
5. slamn ehitlik ve Gazilie Verdii nem

Allah yolunda mcadele ederken ldrlen kimseye ehit denir. ehitlik, slam dininde peygamberlikten sonra en yksek rtbe saylmtr. Bir ayette, ehitliin nemi yle ifade edilmitir:

Allah yolunda ldrlm olanlar iin,
ller demeyin. Onlar diridirler. Fakat siz bunu kavrayamazsnz.2 slam dininde, vatan, namus
ve eref gibi kutsal deerleri korumak iin savap len insan da ehit saylr.
DEERLENDRELM
Allah yolunda ldrlenleri ller sanma; hayr, (onlar) diridirler. Rableri katnda rzklanmaktadrlar. Allahn, ltuf ve kereminden kendilerine
verdikleri ile sevinli bir hlde, arkalarndan gelecek ve henz kendilerine
katlmam olan ehit kardelerine de hibir keder ve korku bulunmad
mjdesinin sevincini duymaktadrlar...
l-i mrn suresi, 169171. ayetler.
Yukardaki ayeti ehitliin nemi asndan deerlendiriniz.
ehitlerin kul hakk hari btn gnahlar affedilir. Bir defasnda sahabeden birisi Peygamberimize, Allah yolunda ldrlrsem gnahlarm affedilir mi? diye sormu, o da, Evet, (kul)
borcu hari, btn gnahlarn affedilecek. Zira Cebrail bu hususu bana haber verdi!3 buyurmutur.
1 Tirmiz, Cenaiz, 56.

3 Mslim, maret,117.
91
5. NTE
PANO HAZIRLAYALIM

ANAKKALE EHTLERNE
Ey, bu topraklar iin topraa dm, asker!

Gkten ecdat inerek pse o pak aln deer.
...
Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn?
Gmelim gel seni tarihe! desem, smazsn.
...
Ey ehit olu ehit, isteme benden makber,
Sana auunu am duruyor Peygamber.

Mehmet kif ERSOY

Safahat, s. 411-413.
ehitlik ve gazilikle ilgili yukardaki iire

benzer yazl ve grsel materyaller bularak bir
pano hazrlaynz.
Allah yolunda herhangi bir savaa katlp sa olarak geriye dnen kimselere de gazi denir. Gazilik de slam inancna gre ehitlik kadar nemli bir mertebedir.
nk gaziler, Allah yolunda veya vatann korumak
amacyla bir savaa katlm, cann ortaya koymu ve
sonuna kadar mcadele etmi insanlardr. Peygamberimiz bu konuda u mjdeli haberi vermektedir: ki gz
cehennem ateinde yanmaz: Biri Allah korkusundan
alayan gz. Biri de Allah yolunda nbet tutarken
dman gzetleyen gz.1
Kltrmzde, gazilik nemli bir mertebe olduu
iin, komutanlara ve devlet byklerine gazi unvan verilmi, onlar da bu unvan tamaktan gurur duymulardr. Btn bunlar kltrmzde vatan savunmasnn, bu
uurda savamann nemli olduunu gsteren iaretlerdir.
Kurtulu Sava son gazisi Yakup Satar
Bugn bizim, vatan topra zerinde hr ve rahat yaayabilmemiz ehit ve gazilerin fedakrlklar sayesindedir. Onlar bizim iin canlarn ortaya koymu ve her trl skntya gs germilerdir. Bizler o insanlara kar vefal olmal, srekli onlar hatrlamal, onlar iin dua etmeliyiz. ehitlerimizin mezarlarn ve yayorlarsa gazilerimizi de evlerinde ziyaret etmeliyiz. Her eyini feda
ederek savaan gazilere her konuda yardm etmeli, onlar yalnz brakmamalyz.
1 Tirmiz, Fedill-Cihad, 12.
92
Cenaze Adab
LSTELEYELM
Kim Allah yolunda bir askerin tehizatn temin ederse bizzat savam gibi olur. Kim, savaa giden bir askerin geride kalan ailesini korursa
savaa katlm gibi olur.
Buhar, Cihad, 38.
Yukardaki hadisi de dikkate alarak ehit ve gazilere kar grevlerimizin
neler olduunu listeleyiniz.
Onlara ve onlarn emanetlerine saygl olmalyz.
....................................................................................................
....................................................................................................
BULALIM
Aadaki hikyeye benzer kahramanlk hikyeleri bularak snfta okuyunuz.
SEYT AVU
Seyit, 1889 ylnda Havran ilesinin amlk kynde dnyaya gelmiti. Yoksul, topraksz bir kylnn ocuuydu. 1909 ylnda yirmi yanda askere alnd. 1912 ylnda Balkan
Savana katld. 1914te I. Cihan Harbi patlaynca Seyit, terhis edilmedi. Topu eri olarak
anakkaleye gnderildi.
ri yar, ok gl olan Koca Seyit, burada Rumeli yakasndaki Kilitbahirin 28lik Rumeli Bataryasnda topu eri olarak grevliydi.
Tarihler 18 Mart 1915i gsterdiinde, ngiliz donanmasnn en etkili gemilerinden Ocean zrhls, gururlu edasyla dumanlarn arasndan etrafa lm saarak anakkale Boazn
zorluyordu.
Saat 5.30 sularnda mttefik filosundan baz gemiler, kendilerini taciz eden Rumeli Mecidiyesini susturabilmek iin onu ok iddetli bir ate altna almlard. Yaknlarna mermiler
dmeye balad vakit, numara erleri, takm subay Fehmi Beyin emriyle snaa kotular. Ancak geride kalanlarn birka tam istihkmn iinde patlayan bir mermi, cephanelii
uurduu vakit meydana gelen mthi sarsntdan yerlere yuvarlandlar. Bir ksm ehit olan
bu erler arasnda, Edremitin amlk kynden Mehmet olu Seyit de bulunuyordu. Ancak
Seyit lmemi, hatta yaralanmam, sadece kendinden gemiti. Akl bana geldii srada
takm arkada Aliyi grd. Baka kimse yoktu etrafnda.
-Nerede arkadalar? diye sordu.
-Arkadalar mertebelerini buldular. On drt ehit, yirmi drt yaralmz var. Ayakta bir
senle ben kaldk.
93
5. NTE
Seyit kalkp denize doru bakt. Dman gemileri karaya iyice sokulmutu. Tabyann iindeyse 3. toptan geriye kalan topraa gmlmt. Seyit, nce gemilere, topa ve nihayet yerde
duran 215 okkalk (yaklak 275 kg) mermiye bakt. Kendi deyimiyle mermi ona Beni namluya
sr! diyordu. Arkadana, Gel Ali! dedi. Yardm et! u glleyi srtma alaym. Ali nce topun, eilim yan yatm metaforasna, sonra akn akn arkadann yzne bakt:
-Kaldramazsn Seyit! dedi.
-Bir deneyeyim hele, diye cevap verdi.
Gres yana bulanm mermi, nce ellerinden kayd, parmaklarn topraa bulayp bir daha
tartt. Koca Seyit mermiyi srtna vurdu ve sendeleyerek topa doru yrd, merdiven basamaklarna ayan att, glkle mermiyi namluya srp kamasn kapadlar. Her ikisi de numara eri
olduklar iin niangh ve yn tayininde pek usta deildiler. Namluyu gemilere doru evirip
mesafeyi bildii kadar ayarlayan Seyit, bir besmele ektikten sonra topu ateledi.
lk mermi uzun dt. Bir tane daha getirip namluya srd. Bu defaki de ksayd. Fakat
nc mermi en ndeki geminin arka tarafnda patlad ve dman gemisinden byk bir grltyle birlikte youn bir duman ykseldi. Gemidekilerin bar arlar duyuluyordu. Koca
Seyitin tek bana srtnda tayp topuna yerletirdii mermiyle vurduu sava gemisi Oceand.
Bir ngiliz canavar umutlaryla birlikte Boazn sularna, daha dorusu tarihin derinliklerine gmld. Seyit, drdnc mermiyi almaya giderken etraf sakinletii iin snaktan kan batarya
komutan Hilmi Bey, yannda iki Alman subayyla oraya gelmiti.
-Sen miydin Seyit, topu sen mi ateledin? dedi.
Koca Seyit, bir ocuk gibi ban yere edi. Nideli Ali, Seyitin mermiyi nasl srtlayp
tadn, alt basamak merdivenden nasl kardn anlatt. Hilmi Bey:
-Sa ol, var ol Seyit! ehit arkadalarmzn aclarn dindirdin, dedi ve onu gzlerinden
pt.
Akama doru anakkaledeki birliin komutan Cevat Paa, Koca Seyitin 275 kglk
top mermisini srtnda tarken resminin ekilmesini istedi. Fotoraf geldi, hazrlklar yapld.
Seyitin mermiyi o zamanki gibi srtnda tamas gerekiyordu. Ama Seyit ne kadar zorladysa da
bouna, bir trl o mermiyi srtlayamad.
brahim Refik, anakkalenin Ruh Portresi, s.139.
Hikyelerle Din Eitimi, s. 23-24.
94
Cenaze Adab
NTEMZ DEERLENDRELM
A.
Aadaki bulmacay znz.

12
3
11
15
10
7/8
1
6
14
5
2
13
4
9
1. Allah yolunda herhangi bir savaa katlp sa olarak geriye dnen kimse.
2. len insann yaknlarn teselli etmek, aclarn paylamak ve onlar iin sabr dilemek.
3. Cenazenin, namaz klnrken konulduu yer.
4. Yakasz olup lnn bandan geirilen ve boyundan ayaklara kadar uzanan bez.
5. Kams zerine giydirilen ve batan ayaa kadar uzanan bez.
6. len kimse.
7. Cenazeyi haber vermek iin camilerde minarelerden okunan dua.
8. len kimsenin tand tahta sandk.
9. Cenaze iin toprakta kazlan yer.
10. Cenazenin ykand yer.
11. lnn topraa gmlmesi.
12. Ba ve ayak taraflar balanaca iin izardan biraz daha uzun bez.
13. Allah yolunda mcadele ederken ldrlen kimse.
14. lnn ykanmasndan defnine kadar yaplan iler ve gerekli malzemenin salanmas.
15. mamn lnn kabrinin ba tarafnda yzne kar durarak Arapa ifadelerle ona kabir
sualleri ile ilgili hatrlatmalar yapmas.
95
5. NTE
B. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. lm annda kiiye neler yaplr? Aklaynz.
2. l nasl ykanr? Ksaca anlatnz.
3. Cenaze namaz nasl klnr? Aklaynz.
4. Cenazenin defni nasl olur? Anlatnz.
5. ehit ve gazi yaknlarna nasl davranmalyz? Syleyiniz.
C. Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi iyileme midi kalmam hastaya yaplacak ilemlerden deildir?
A) Yaknlaryla helalleir.
B) Vasiyette bulunursa ahitler huzurunda yazlr.
C) Su istediinde, su verilebilir ya da slak bir bezle dudaklar slatlr.
D) Zorla da olsa La ilahe illallah sz hatrlatlr.
E) Yz kbleye gelecek ekilde sa yan zerine ya da srtst yatrlr.
2. Aadakilerden hangisi len kimseye yaplacak ilemlerden deildir?
A) Gzleri kapatlr.
B) len kimsenin yannda yksek sesle Kuran okunur.
C) Elbiseleri karlp stne bir bez rtlr.
D) Ayaklar baparmaklarndan balanr.
E) enesi bann stnden balanr.
3. Aadakilerden hangisi cenaze namaznda okunacak dualardan deildir?
A) Ayetel-Krsi
B) Cenaze duas
D) Allahmme barik duas
E) Sbhaneke
C) Allahmme salli duas
4. Aadakilerden hangisi cenaze ile ilgili yaplmas tavsiye edilen davranlardan biri deildir?
A) ly yaknlarnn defnetmesi.
B) Kabrin banda dua edilmesi.
C) Cenaze treninde alklanp slogan atlmas.
D) Kabrin toprak seviyesinden ykseke yaplmas.
E) Kabrin banda telkin yaplmas.
96
Cenaze Adab
5. Aadakilerden hangisi cenaze namaznn klnabilmesi iin gereken artlardandr?

A) lnn Mslman olmas.
B) lnn erkek olmas .
C) Cenaze namazna en az on kiinin katlmas.
D) Cenazenin eller zerinde veya omuzlarda olmas .
E) Namazn ld gn klnmas.
. Aadaki cmlelerden doru olan D, yanl olan ise Y ile iaretleyiniz.

() lmek zere olan hasta, yz kbleye gelecek ekilde sa yan zerine ya da srtst
yatrlr.
() Cenaze namaznn klnmas farz- ayndr.
() lm olay gerekletikten sonra lnn gzleri kapatlr. enesi bann stnden balanr.
() l, ykanmak zere musalla denilen yere ayaklar kbleye gelecek ekilde srtst
yatrlr.
() lmek zere olan hastaya Kelime-i tevhiti ya da Kelime-i ehadeti hatrlatmak snnettir.
D. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri verilen ifadelerden uygun olanlar ile doldurunuz.
(Ftiha, lm, Rabbena, ehitlik, gazilik, Ysn)
1. ............... her insann karlat bir gerektir.
2. Cenaze namaz duasn bilmeyenler bu dualarn yerine ................ suresini veya ...................
dualarn okurlar.
3. Hastann yannda ..................... suresini okumak dinimizce tavsiye edilmitir.
4. ...................., slam dininde Peygamberlikten sonra en yksek rtbe saylmtr.
97
NTE
6.
ETL TRENLERDE
DN HTABET VE DUA
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Dua, hatim, mevlit, nikh ve istifar kelimelerinin anlamlarn aratrnz.
2. Bildiiniz bir duay okuyunuz. Bu duada kim iin ve nasl dua ettiinizi
belirtiniz.
3. Daha nce katldnz din bir trendeki gzlemlerinizi arkadalarnzla paylanz.
4. Kuran- Kerimdeki dua ayetlerinden tane rnek bulunuz.
5. Mbarek gn ve gecelerin, dier vakitlerden farkl ynlerini syleyiniz.
98
eitli Trenlerde Din Hitabet Ve Dua
1. Dua ve nemi
Dua ibadetin zdr.
Tirmiz, Daavat, 1.
Yukardaki hadisi ibadet dua
ilikisi bakmndan deerlendiriniz.
Dua; Allah (c.c.)a yalvarmak, dilek ve istekleri ona iletmektir. Sevin ve zntleri her eyi bilen
ve iiten Yce Allah ile paylamaktr. Kiinin Allahn
ycelii karsnda gszln itiraf etmesidir. Sevgi ve sayg duygular iinde Allah ile iletiim kurmas,
ondan yardm istemesi ve ona snmasdr.
Yce Allah, bizlerin yaratcs ve koruyucusu olarak kendisine dua etmemizi istemektedir. O,
Kuranda

Kullarm sana, beni
sorduunda (syle onlara): Ben ok yaknm. Bana dua ettii vakit dua edenin dileine karlk
veririm1 buyurarak dua edenlerin dualarn karlksz brakmayacan haber vermektedir.
Allah, bizleri yaratm ve saysz nimetler vermitir. Verdii nimetlerden dolay Allaha kretmeli ve bizleri bu nimetlerden mahrum brakmamas iin ona itenlikle dua etmeliyiz. Ayrca dua,
Allah katndaki deerimizi artrr. Yce Allah bu konuda yle buyurur: De ki: Duanz olmasa
Rabbim size niye deer versin?..2
Dua etmek ibadettir. Bata namaz olmak
zere btn ibadetlerde dua yer almaktadr. Bu
nedenle yalnzca Allaha ibadet ve dua ederek ondan yardm isteriz. Ftiha suresinin (Ya Rabbi!)
Ancak sana kulluk eder, ancak senden yardm
isteriz!3 ayetini namazlarn her rektnda okuyarak bu isteimizi dile getiririz.
Dua ile, yaptmz hatalardan dolay tvbe eder ve Allahtan balanma dileriz. Bununla
ilgili bir dua rnei Bakara suresinin 286. ayetinde yle yer almaktadr: ...Rabbimiz! Unutursak veya hataya dersek bizi sorumlu tutma.
Rabbimiz! Bize, bizden ncekilere yklediin
gibi ar yk ykleme. Rabbimiz! Bize gcmzn yetmedii iler de ykleme! Bizi affet!
Bizi bala! Bize ac! Sen bizim mevlamzsn.
Kfirler topluluuna kar bize yardm et!
Bazen bizi zen olaylarla karlaabiliriz. Dertlerimizi paylaacamz birilerine ihtiya duyarz. Byle durumlarda Allaha snr ve zntlerimizi onunla paylarz. Allahn bize yardm
2 Furkn suresi, 77. ayet.
3 Ftiha suresi, 5. ayet.
99
6. NTE
edeceini dnr ve mutlu oluruz. nk Allahn bizi btn skntlardan kurtaracana inanrz.
Peygamberimiz (s.a.v.) de skntl anlarda Allaha yle dua etmitir: Allahm, zntden ve
kederden sana snrm.1
KONUALIM
El ap yalvarmaya layk olan ancak Allahtr. Onun dnda el ap
dua ettikleri onlarn isteklerini hibir eyle karlamazlar. Onlar ancak azna gelsin diye suya doru iki avucunu aan kimse gibidir. Hlbuki (suyu
azna gtrmedike) su onun azna girecek deildir. Kfirlerin duas kukusuz hedefini armtr.
Rad suresi, 14. ayet.
Yukardaki ayette vurgulanmak istenen dnce zerinde arkadalarnzla konuunuz.
2. Dua Etmeyi renme

nsan, istedii zaman ve iinden geldii gibi Allaha
dua edebilir. steklerini ve iinde bulunduu durumu dorudan Allaha iletebilir. Hibir aracya ya da zel bir yer ve
zamana ihtiya duymakszn Allahtan yardm isteyebilir.
Duada nemli olan, insann samimiyetle iinden gelenleri
Rabbine iletmesidir.
Dua eden kii, duadan nce zerine den grevleri
yapmaldr. ncelikle iman etmeli, ibadetleri yapmal, almal, tehlikelere kar tedbir almal, gnahlardan kanmal ve bu konularda baarl olabilmesi iin dua ederek Allahtan yardm istemelidir.
Dua eden insan mmknse kbleye ynelerek diz kp ellerini ap yukar kaldrmaldr.
Allahn huzurunda gszln hissederek kibir, gsteri ve gaflet gibi olumsuz niteliklerden uzak
durmaldr. Sesini ykseltmeden saygl bir ekilde yalvararak Allah anmaldr. Bu durum Kuran-
Kerimde yle ifade edilmitir:
Rabbini,

iten yalvararak ve rpererek yksek olmayan bir sesle sabah ve akam an. Sakn umursamaz
kimselerden olma.2
Duaya Allaha krederek ve Peygamberimizi verek balamalyz. imizden geldii gibi dua
etmeliyiz. Ancak Allahn raz olmayaca isteklerde bulunmamalyz. Dualarmzda her zaman dnya
ve ahiret iin iyilikler istemeliyiz. Sadece kendimiz iin deil annemiz, babamz, kardelerimiz, arkadalarmz ve tm insanlar iin de dua etmeliyiz.
1 Ebu Davut, Salat, 367.
2 Arf suresi, 205. ayet.
100
BLG KUTUSU
Kuran- Kerimde dua rnekleri
Hadislerde dua rnekleri
... Rabbimiz! Bize dnyada iyilik Ey Allahm! Seni sevmeyi,

ver, ahirette de iyilik ver. Bizi ate aza- sevdiklerini sevmeyi ve sebndan koru...
vecein iler yapmay nasip
Bakara suresi, 201. ayet. et
Tirmiz, Daavat, 73.
Rabbim! Beni ve soyumdan gelecekleri namaz devaml klanlardan eyle. Allahm! Beni doru yola
Ey Rabbimiz! Duam kabul et.
iletmeni, ahlakm gzellebrahim suresi, 40. ayet. tirmeni ve gnl zenginlii
vermeni sana kar gelmekten
Rabbimiz! Hesabn grlecei gn
sakndrman istiyorum.
beni, anne babam ve mminleri baMslim, Zikir, 72.
la!
brahim suresi, 41. ayet. Allahm! Fayda vermeyen
ilimden, rpermeyen kalpRabbim! Yreime genilik ver.
ten, a gzllkten ve kabul
imi kolaylatr.
olunmayan duadan sana sT-H suresi, 25-26. ayetler.
nrm.
Rabbim! lmimi artr.
Mslim, Zikir, 73.
Beni, iyilik ettii zaman seEy gkleri ve yeri yaratan! Sen vinen, ktlk ettii zaman
dnyada da ahirette de benim sahibim- piman olanlardan eyle.
sin. Beni Mslman olarak ldr ve beni
bn Mace, Edep, 57.
salihler arasna kat!
Ysuf suresi, 101. ayet.
Allahn gzel isimlerini anarak yalnzca ona dua etmeliyiz. sr suresinin 110. ayetinde bu
durum yle ifade edilmitir: De ki: Dua ederken ister Allah ister Rahman deyin. Hangisini derseniz deyin en gzel isimler onundur Bizler de, Allahm!, Ya Rabbi!, Ey Yce
Rabbim! gibi ifadelerle balayarak yalnzca Allaha dua etmeliyiz. nk Allahtan bakasna yaplan dualarn herhangi bir karl yoktur. Peygamberimizin yapt gibi duadan sonra min
diyerek ellerimizi yzmze srmeliyiz.1
Bizler dualarmzn hemen gereklemesini isteriz. Ancak bazen dualarmz hemen gerek
lemez. Bu durumda aceleci olmamal, sabrl olmalyz. Bununla birlikte bize denleri gerei gibi
yapp mitsizlie kaplmamalyz.
1 bk. Buhar, Daavat, 23; Tirmiz, Daavat, 11.
101
6. NTE
LKELER IKARALIM
Rabbinize yalvara yakara ve gizlice dua edin. Bilesiniz ki o, haddi
aanlar sevmez. Islah edilmesinden sonra yeryznde bozgunculuk yapmayn. (Allahn azabndan) korkarak ve (rahmetini) umarak ona dua
edin. Muhakkak ki iyilik edenlere Allahn rahmeti ok yakndr.
Arf suresi, 5556. ayetler.
En gzel isimler Allahndr. Ona bu isimlerle dua edin...
Arf suresi, 180. ayet.
Yukardaki ayetlerden dua ile ilgili ilkeler karnz.

Yksek sesle dua edilmemelidir.
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
3. Mbarek Gn ve Geceler
Mbarek gn ve geceler denildiinde akla cuma, bayKandil geceleri evrenizde
ram ve aure gnleri ile kandil geceleri gelmektedir. Aslnda
ne tr etkinliklerle kutlanmaktazamanlar ve meknlar arasnda fark ve stnlk yoktur. Andr? Gzlemlerinizi arkadalarcak baz nemli olaylar, gerekletikleri zaman ve meknlar
nzla paylanz.
nemli hle getirirler. Cuma gecesi ve gn, bayram gnleri,
Mevlit, Regaip, Berat, Mira ve Kadir geceleri bu nemli gn ve gecelerdendir.1 Peygamberimiz bir
hadisinde baz gecelerin nemini yle dile getirmitir: Be gece vardr ki onlarda yaplan dualar
geri evrilmez. Bunlar; recep aynn ilk (cuma) gecesi, aban aynn ortasnda bulunan gece,
cuma gecesi, ramazan ve kurban bayram geceleridir.2
Mslmanlar iin en nemli gnlerden birisi cuma gndr. nk cuma namaz sadece cuma
gn klnabilir. Bu namazla mminler bir araya gelir, kaynar, dertlerini paylar ve birbirlerine
yardmc olurlar. Cuma gnnn deerini Peygamberimiz yle dile getirir: Gnlerin en hayrls,
cuma gndr3
Ramazan Bayram ve Kurban Bayram olmak zere bir ylda iki din bayram vardr. Bu gnlerde bayram namaz klnr. eitli etkinliklerle kutlanan bayramlar, insanlarn kaynamalarn salar, aralarndaki sosyal dayanma ve yardmlamay glendirir.
Aure, muharrem aynn 10. gndr. Peygamberimiz, muharrem aynn 9 ve 10 veya 10 ve
11. gnlerini orulu geirmeyi tavsiye etmitir.4
1
2
3
4
Cemal Tosun, Recai Doan, Hitabet ve Meslek Uygulama Ders Kitab, s. 111, 112.
Beyhaki, Snen, C 3, s. 342.
Riyazs-Salihin, C 2, s. 440.
Buhar, Savm, 69.
102
Mbarek gecelerin ilki Mevlit

Kandilidir. Peygamberimizin doduu
gecenin yl dnm Mevlit Kandili olarak kutlanr. Bu gecede Peygamberimizi
tantan toplantlar ve konumalar yaplr.
Kuran- Kerim ve mevlit okunarak dua
ve ibadet edilir. Ayrca Mevlit Kandiline
rastlayan hafta, Kutlu Doum Haftas
olarak kutlanr.
BLG KUTUSU
Osmanl padiah II. Selim dneminden itibaren, mbarek gecelerde
camiler aydnlatlarak, minarelerde
kandiller yakld iin bu gecelere
kandil geceleri denilmitir.
Regaip Kandili, Recep aynn

ilk cuma gecesinde kutlanr. Regaip
kelime olarak; rabet olunan, ok
istenilen eyler anlamlarna gelir.
Mslmanlar Regaip Kandilinde
Allahn rahmetine snarak ondan
balanma isterler. Bylece recep,
aban ve ramazan ayn kapsayan
aylara hazrlanm olurlar.
Recep aynn yirmi yedinci
gecesinde Mira Kandili kutlanr.
Kandil geceleri yaplan eitli etkinliklerle kutlanr.
Hz. Muhammed, bu gece Mekke
ehrinden alnm ve Kudse getirilmitir. Kudste bulunan Mescid-i Aksadan ayrlarak gklere
ykseltilmitir. Bu geceye, gklere ykselmek anlamna gelen Mira ad verilmitir. Ayrca bu
gecede be vakit namaz Mslmanlara farz klnmtr.
aylarn ikincisi aban aydr. Bu ayn on beinci gecesinde Berat Kandili kutlanr. Berat,
temize kma ve gnahlardan kurtulma anlamlarna gelir. Bu nedenle Mslmanlar bu gecede gnahlarnn balanmas iin Allaha tvbe ve dua ederler.
Kadir kelime olarak; deer, kyNOT EDELM
met ve itibar anlamlarna gelir. Kadir
Gecesinin deeri ise Kuran- Kerimin
Peygamberimiz, Hz. Aye validemize Kadir Gecesinde yle dua
ilk kez o gece indirilmeye balanmaetmesini sylemitir: Allahm! Sen
sndandr. Kadir Gecesi, aylarn soaffedicisin, affetmeyi seversin, beni
nuncusu olan ramazan aynn yirmi yeaffet.
dinci gecesine rastlamaktadr. Kuran-
Tirmiz, Daavat, 89.
Kerimde Kadir Gecesinin nemi yle
dile getirilmitir: Biz onu (Kuran) Kadir Gecesinde indirdik. Kadir Gecesinin ne olduunu
sen bilir misin? Kadir Gecesi, bin aydan daha hayrldr. O gecede, Rablerinin izniyle melekler
ve Ruh (Cebrail), her i iin iner dururlar. O gece esenlik, gn aarncaya kadar srer.1
1 Kadir suresi, 1-5. ayetler.
103
6. NTE
Dinimizce mbarek kabul edilen gn ve geceler, din hayatn canlanmasn ve inananlarn yeni
bir g kazanmalarn salar. nk bu gn ve gecelerde Mslmanlar daha fazla ibadet ederler.
Mbarek gnlerin gndzlerini oru tutarak, gecelerini ise namaz klarak, Kuran okuyarak ve dua
ederek geirirler.
Mbarek gn ve gecelerde durumu iyi olanlar, ihtiya sahiplerine yardm ederler. Komular
ve akrabalar birbirlerine ikramda bulunarak kandillerini kutlarlar. Bu gn ve geceler iin hazrlanan
zel programlara katlrlar. Bylece mbarek gn ve geceler, insanlar arasndaki sevgi ve merhamet
duygularnn gelimesine, toplumsal birlik ve beraberlie katk salar.
Din grevlisi byle gn ve gecelerde cemaate katlmn yksek olacan dnerek camide
gerekli hazrlklar yapar. O gnn veya gecenin nemini ifade eden vaaz, Kuran tilaveti, ilahiler ve
duadan oluan bir program hazrlar. Bylece toplumun mbarek gn ve gecelerin heyecann doyasya yaamasna katkda bulunur.
GRUP ALIMASI
Snfnzda be grup oluturarak kandil gecelerini aranzda paylannz. Grup olarak size den kandil gecesi iin camide uygulayabileceiniz bir program hazrlaynz. Hazrladnz program snfta arkadalarnzla paylanz.
4. Hatim, Mevlit ve Dualar

Hatim; mhrlemek, bitirmek ve taBir adam Peygamberimize, Allah katnmamlamak anlamlarna gelir. Kurann
da ameli en deerli olan kimdir? diye sorunca
batan sona okunup bitirilmesine de hatim
Peygamberimiz, Kuran bandan sonuna
denilmektedir. Trkemizde bazen hatim
kadar okuyan, bitirince tekrar balayandr.
buyurmutur.
yerine hatim indirmek ifadesi de kullanlTirmiz, Kraat, 4.
maktadr. Kurann okunmas tamamlanYukardaki hadiste verilmek istenen medktan sonra bir tren yaplmas gelenek
saj nedir?
hline gelmitir. Hatim indirilince baa dnlr, Ftiha suresi ve Bakara suresinin ilk
be ayeti okunur ve dua yaplr. Yaplan bu duaya hatim duas denir. Hatim duas tek bana yaplabilecei gibi toplu hlde de yaplabilir. Ayrca Kuran- Kerim mealinden okunarak bitirildii zaman
da hatim duas yaplabilir.
Mslmanlarn gnlk hayatlarnn bir paras olan Kuran- Kerimi okumak, slam dininin
en nemli ibadetlerindendir. Mslmanlar zellikle ramazan aylarnda evlerde, camilerde mukabele
usulyle Kuran okuyarak hatim indirirler. Dier taraftan Kuran okumasn yeni renenler iin,
Kuran batan sona bitirdikleri zaman da hatim merasimleri dzenlenir. Ayrca bir Mslman vefat
ettii zaman birok kiinin katlmyla lenin ruhu iin hatim indirilir. Her ne sebeple olursa olsun
Kuran- Kerim hatmedildikten sonra hatim duas yaplr.
104
lkemizde evlilik, doum,

lm gibi farkl sebeplerle mevlit merasimleri yaplmaktadr. Mbarek gn
ve gecelerde de zaman zaman mevlit
trenleri dzenlenmektedir. Btn bu
merasimlerde Mevlit olarak bilinen
Sleyman elebinin yazd kurtulu
vesilesi anlamna gelen VesiletnNecat isimli naat, Kuran- Kerim
ve salavat dualar okunur, ilahiler
sylenir. Mevlit merasimine sebep
olan olay hakknda ksa bir konuma
ve ardndan dua yaplr.
BELRTELM
Kuran okuyan mmin, kokusu ve
tad gzel olan turun meyvesi gibidir
Buhar, Fedill-Kuran, 36.
Hatim ve mevlit merasimlerinde Arapa dua yaplabilecei

gibi Trke dua da yaplabilir. Bu
nedenle aada bir Arapa bir de
Trke dua rnei verilmitir.
Yukardaki hadiste vurgulanmak istenen ana dnceyi

belirtiniz.
Hatim Duas

105
6. NTE

Hatim ve Mevlit Duas

Allahm! Kitabn Kuranda, Bana dua ettii vakit dua edenin dileine karlk veririm1 buyuruyorsun. Sana dua etmek iin toplandk, ellerimizi senin sonsuz kudretine ve merhametine atk. Dualarmz kabul eyle.
Ya Rabbi! Bizler gnahkr

kullarz, sen ise rahmeti, bereketi, aff bol olansn. Okuduumuz
Kuran, salavatlar ve dualar
kabul eyle. Kuran gnllerimiz
iin ifa, yolumuz iin aydnlatc
kl Ya Rabbi! Bizleri onun yolundan ayrma Allahm!
Ya Rabbi! Bizler aciz kullarz, nefislerimize zulmediyoruz,
tvbe ettiimiz hlde yine gnaha dalyoruz. Bizleri affet Allahm! Seni sevmeyi, sana hakkyla
ibadet etmeyi ve malmz senin yolunda harcamay bizlere nasip et Ya Rabbi!
106
Kuran okumay, okuduumuz Kuran anlamay ve onun emirleriyle amel etmeyi nasip eyle
Allahm!
Ya Rabbi! lemlerin Rabbi sensin, mlk senin, hamt senin. Dilediini aziz, dilediini zelil
edersin. Dilediine mlk verir, dilediinden alrsn, geceden gndz, gndzden geceyi karrsn,
sen her eye kadirsin. Bizi aziz eyle, eytana, nefsimize, hakszla ve zulme boyun eenlerden eyleme Allahm! Her trl bela, sknt ve felaketlerden sen bizleri koru Allahm! Hastalarmza ifa
borlulara eda nasip eyle.
Ya Rabbi! Okuduumuz hatimden (mevlitten) hasl olan sevab Peygamberimiz Hz.
Muhammedin ve btn peygamberlerin ruhlarna hediye eyledik, ulatr Ya Rabbi! Peygamberimizin ailesinin ve ashabnn ruhlarna ulatr Ya Rabbi! Okuduumuz hatmin (mevlidin) sevabn
annelerimizin, babalarmzn, kardelerimizin, yetimemizde emei geen hocalarmzn, byklerimizin ve btn mminlerin ruhlarna hediye ettik, kabul et Ya Rabbi! Yaptmz dualar kabul eyle
Allahm! min.

YAZALIM
Biz, ksk sesleriz... minareleri,
Sen, ezansz brakma, Allahm!
Mslmanlkla yorulan yurdu

Mslmansz brakma, Allahm!
Yarnn yollarnda yllar da

Ramazansz brakma, Allahm!
DUA I
Ya dat kimsesiz kalan srn,
Ya obansz brakma, Allahm!
Bizi sen sevgisiz, susuz, havasz
Ve vatansz brakma, Allahm!
Mslmanlkla yorulan yurdu
Mslmansz brakma, Allahm!
Arif Nihat Asya
Dualar ve minler, s. 44-46.
Siz de hatim indirdikten sonra veya mevlit merasimlerinde yaplabilecek bir dua yaznz ve snfta okuyunuz.
5. Ad Koyma
ocuk doar domaz veya en ge birka gn iinde ona bir ad konulur. Ad koyma, bir tren
erevesinde gerekleir. Aileden birisi veya din grevlisi abdestli olarak isim konacak olan ocuu
kucana alr sa kulana ezan okur, sol kulana kamet getirir. Sonra mill ve din geleneklerimize
uygun bir ad konulur. Kurandan bir ar okunarak dua edilir. ocuun dinine, ailesine ve milletine
yararl bir insan olmas iin niyazda bulunulur. Salkl bir ekilde bymesi iin dua edilir. Daha
sonra anne, baba tebrik edilir.
107
6. NTE
PAYLAALIM
Byklerinizden adnz koyarken neler

yaptklarn renerek arkadalarnzla paylanz.
6. Snnet Merasimi
Snnet olmak, insann ftratnn gerei1 ve Peygamberimizin tavsiye ettii bir snnettir. Bu nedenle erkek
ocuklarn snnet ettirilmesi Mslmanlar tarafndan uygulanan bir det olmutur. Snnet olmak Hz. brahimden
sonra onun soyundan gelenlerin uyguladklar bir gelenek
olarak devam etmektedir.
slam dnyasnda eitli trenlerle icra edilen snnet, lkemizde ounlukla mevlit okutularak ve ziyafet
verilerek yerine getirilmektedir.
Snnet treninde, nce anne-baba tebrik edilir. ocuklar iyi yetitirmenin nemini anlatan ksa bir konuma
yaplr. Daha sonra hayrl birer evlat olmalar ve evlilik
gibi mutlu gnlerinin de anne ve babalar tarafndan grlmesi temennisini ieren dua yaplr.
Snnet treninde u dua yaplabilir:

Ey Rabbimiz! Elerimizi ve ocuklarmz bize gz aydnl kl ve bizi Allaha kar
gelmekten saknanlara nder eyle...2
Allahm! Bu kulunun evladn, maln ve ona verdiklerini mbarek eyle.3
1 Buhar, Libas, 62-63.

2 Furkn suresi, 74. ayet.
3 Buhar, Daavat, 25.
108
Ya Rabbi! Peygamberimizin snnetine uyarak ocuunu snnet ettiren bu

TAMAMLAYALIM
kardeimizin amelini kabul et. GnahlaSnnet treninde ben olsaydm
rn affet. Snnet olan bu ocuun kenyle dua ederdim. Ya Rabbi! ............
disine, ailesine, milletine faydal olacak
...........................................................
ekilde yetimesini nasip et. Hastalna
...........................................................
acil ifalar ihsan eyle. Btn neslimizi
namaz klanlardan eyle. Peygamberimizin ahlak zere onun mmeti olarak yaamalarn nasip et.
Grnr grnmez btn ktlklerden koru Ya Rabbi! Burada bulunan dier kardelerimize de
salk ve afiyet ierisinde uzun mr ver Allahm! min.

7. Nian ve Nikh
Yeni bir ailenin kuruluu demek olan
Nikh snnetimdir. Snnetime gre haevlenme, lkemizin deiik yrelerinde farkreket etmeyen benden deildir. Evleniniz ve
l uygulamalarla gerekletirilir. Ancak nian
oalnz Evlenmek benim yolumdur.
ve nikh trenleri hemen her yrede ayndr.
bn Mace, Nikh, 8.
Nian ve sz kesme gibi trenlerde dinimiYukardaki hadisle anlatlmak istenen nedir?
zin evlilik kurumuna verdii nemi anlatan
bir konuma yaplr. Hucurt suresinin 13 ve Nis suresinin 1. ayetlerini ieren arlar okunabilir.
Ardndan da bir dua ile tren sonlandrlr. Nian trenlerinde nikh duas da okunabilir.
Nikh, evlenen iftlere birtakm
hak ve sorumluluklar getirmektedir. Bu
nedenle nikh trenine elerin birbirlerine
kar hak ve sorumluluklar hatrlatlarak
balanmaldr. Ayrca din grevlileri nikh
trenine balamadan nce resm nikhn
kylm olmasn bir art olarak aramaldrlar.
Nikh yle kylr: Nikh kyacak
kimse kzn, erkein ve babalarnn isimlerini kda not alr. ahitlerin adlarn
da bu notuna ekler. Aralarnda anlatklar mihr miktarn renir. Din grevlisi, ahitler, gelin ve damatla birlikte tvbe istifar duasn
okur. nce geline, Allahn emri, Peygamber Efendimizin snneti zere ........ Hanm, siz ....... olu
........ anlatnz .......... mihr-i meccel veya mihr-i muaccel ile kocala kabul ettiniz mi? diye
sorar. Gelinin olumlu cevabn aldktan sonra erkee de, Allahn emri, Peygamber Efendimizin
109
6. NTE
snneti zere ........ Bey, siz ....... kz ........ anlatnz .......... mihr-i meccel veya mihr-i maccel
ile hanmla kabul ettiniz mi? diye sorar. Evet, cevabn aldktan sonra ahitlere dner ve Siz de bu
icap ve kabule ahit misiniz? diye sorar. Her iki ahidin de onayn aldktan sonra u duay okur:

NOT EDELM

Nikh akdi esnasnda her iki tarafn anlamasyla erkein kadna vermesi gereken mala mihr denir. Mihr iki
eittir. Birincisi nikh akdinde pein verilmesi
art koulan mihrdir. Buna mihr-i muaccel denir. kincisi ise daha sonra verilmesi art koulan
mihrdir. Buna da mihr-i meccel denir.
Ayrca u dua da ilave edilebilir.
Allahm, senin emrine, Peygamberinin snnetine uyarak iki gencimizin nikhn kydk. Sen
onlara mrleri boyunca salk ve saadet ihsan eyle. Rzklarna bereket, ilerinde kolaylklar ver.
Dinimiz, milletimiz ve vatanmz iin hayrl evlatlar ihsan eyle. Kendilerini slamn nurlu yolundan
ayrma, gnahlarn bala, kalplerini senin ve Peygamberinin sevgisiyle doldur. Ey merhametlilerinin en merhametlisi olan Allahm! Dualarmz kabul eyle! min.

PAYLAALIM
Daha nce katldnz nian veya nikh treni varsa bu trenlere dair gzlemlerinizi arkadalarnzla paylanz.
110
8. Yemek ve ftar Dualar

Yemee besmele ile balanr. Bitirince de verdii nimetlerden dolay Allaha kredilir. Eer
yemei bakalar ikram etmise
yemekten sonra ikramda bulunanlarn iyilii iin de dua edilir. Bu
nedenle yemek duasnda Allaha
hamt, Peygamberimize salavat ve
yemein sahibine teekkr ifadeleri yer alr. Dua kitaplarmzda birok yemek duas vardr. Aada
bunlardan birisi yer almaktadr:

Bizi yediren, iiren ve Mslmanlardan

klan Allaha hamdolsun! Ey Allahm! YemekDua kitaplarndan yelerimize bereket, bedenimize salk ve afiyet ver.
mek duas rnekleri buluSen rzk verenlerin en hayrlssn. Bize helal
nuz.
rzk ver Allahm! Bize nimetinin tamamn ve
devamn ihsan eyle Ya Rabbi! Bu sofrada bize
verdiin nimetlerin daha gzellerini cennetinde de tatmay nasip eyle Allahm! Bu nimetlerin bize
ulamasnda emei geen kardelerimizin kazanlarna bereket, bedenlerine salk ve afiyet ver Ya
Rabbi! min,
BULALIM

Mslmanlar Allahn rzasn kazanabilmek iin oru tutarlar. Oru ibadetini tamamlayp iftar
vaktine yetienler, bundan byk sevin ve mutluluk duyarlar. Bu mutluluklarn Allaha krederek
ve dua ederek dile getirirler. ftar edilirken u duann okunmas mstehaptr.

Allahm! Senin rzan iin oru tuttum, sana inandm, sana gvendim, senin verdiin rzkla
iftar ettim! min.
111
6. NTE
9. Kurban ve Duas
slam dininin nemli ibadetlerinden biri de kurbandr. Kurban kesilirken belli kurallara uyul-

maldr. Bunlardan birisi de hayvan kbleye doru ve sol taraf zerine yatrp
diyerek kesmektir. Kurban mmknse sahibi kesmelidir. Bu mmkn olmazsa kesim ilemini iyi
bilen baka bir Mslmana yaptrmaldr. Kurbann kesimi esnasnda aadaki ayetler ve dua okunabilir:

Ben yzm tamamen, gkleri ve yeri yoktan var edene evirdim ve ben asla Allaha ortak
koanlardan deilim.1
De ki: phesiz benim namazm, ibadetim
(kurbanm), hayatm ve lmm hepsi lemlerin
Rabbi Allah iindir. Onun orta yoktur. Bana
sadece bu emrolundu ve ben Mslmanlarn ilkiyim.2
Ey Allahm! Dostun brahimden ve habibin
Muhammedden kabul buyurduun gibi benden de kabul buyur. eklinde veya benzer tarzda dua edilir ve
ardndan tekbir getirilir.
DNELM
Kurban keserken yaplan dualarda dikkatinizi eken ifadeleri belirtiniz?
Daha sonra niin bu tr ifadelerin yer aldn dnnz.
10. Hac Uurlama Duas

Hac ibadetine verilen nem, kendine zg gelenekleri beraberinde getirmitir. Hac yolculuuna hazrlklar aylar ncesinden balar. Hacca gidecek kiiler, yaknlar, arkadalar ve dostlaryla
vedalar, karlkl olarak helalleirler. Bu hazrlk dneminin ardndan yolculuk zaman gelince
1 Enm suresi, 79. ayet.
2 Enm suresi, 162-163. ayetler.
112
uurlama trenleri yaplr. Bu trenlerde hac ibadetinin ve mukaddes topraklar ziyaretin nemiyle
ilgili konumalar yaplr. Daha sonra dua edilerek haclar uurlanr. Aada bu trenlerde yaplabilecek bir dua rnei verilmitir:

Allahm! Verdiin sala ve nimetlere krler olsun. Bizi yarattn, kalbimize slamn nurunu yerletirdin, hamdolsun sana. Kbeyi mbarek kldn, brahim Peygamberi oraya yerletirdin.
Bizlere evini ziyaret etmeyi farz eyledin. te o mbarek topraklara kavumak, evini tavaf etmek,
zemzemi imek iin yollara dyoruz. Senin rzan kazanmay, Peygamberimizin kabrini ziyaret etmeyi ve Kbeyi grmeyi arzuluyoruz, nasip et Allahm! Kbeye ulap tavaf edebilmek, Arafatta
vakfeye durmak, Safa ile Merve arasnda say yapabilmek iin salk, afiyet ve kolaylk ver Ya
Rabbi! Emrindeyim Allahm, diyerek huzuruna geliyoruz bizi bo evirme, gnahlarmz affet
Allahm!
Ya Rabbi! Senin rzan iin yollara dtk. Sa salim gidip gelmeyi, ailemize ve dostlarmza
kavumay nasip eyle. Onlar da salk ve afiyet iinde bulmay her mmin kuluna Kbeyi tavaf
edip hac olmay nasip et Allahm!
Allahm! Senden bu dnyada ve ahirette iyilik istiyoruz, gnahlarmz bala. Sevgili Peygamberimizin efaatine nail eyle bizleri! min.

PAYLAALIM
Hac uurlamasnda
yaplabilecek ksa bir
konuma metni yazarak
snfta arkadalarnzla
paylanz.
113
6. NTE
11. Asker Uurlama Duas
Askerlik, belli bir yaa gelen ve erkek olan her Trk vatandaAskerlerimize niin
nn yerine getirmekle ykml olduu bir grevdir. Milletimizin varMehmetik ismi verill ve bamszl, yurdumuzun d dmanlara kar korunmas bu
mitir? Aratrnz.
grevin hakkyla yerine getirilmesine baldr. Zaman gelmi genlerimizi askere uurlamak iin trenler dzenlenmesi gelenek hline gelmitir. Bu trenlerde yrenin
rf ve detlerine, din geleneklerimize uygun elenceler dzenlenir. Ancak bu elencelerde taknlk
yapmak ve bakalarn rahatsz etmek doru deildir. Dier taraftan asker uurlama trenlerinde
din grevlisi askerliin nemini belirten bir konuma yapar. Daha sonra dua edilerek genler askere
uurlanr. Aada bu trenlerde yaplabilecek bir konuma metni ve dua rnei verilmitir.
NOT EDELM
Asker Uurlama Treninde Yaplabilecek Konuma rnei
Deerli Asker Adaylar, Mehmetikler!
Bugn vatana hizmet iin, askere
uurlanmak zere her gen delikanl gibi sizler de
bu meydanda toplandnz. Gururla bu grevi yerine
getirmek iin hazrlandnz.
Bu bir nbettir. Sizin bykleriniz bu grevi yerine getirdi. Vatan iin snrda nbet sras sizde. Artk
siz vatann barndan kan ve her birinizin ortak ad
olan Mehmetik ismini aldnz.
Mehmetik, Peygamberimizin mbarek isminden
hareketle verilmi bir isimdir. Dorudan doruya o
yce isme balln bir semboldr. Bu nedenle
Mehmetiin makamn, an ve erefini lmek mmkn deildir.
Mehmetik bir fidandr. Onu dikmek gerek. Bir abidedir, onu korumak gerek. Bir destandr onu okumak gerek. Bir cevherdir, kymetini bilmek gerek. Bir manadr, onu yaamak
gerek.
te bu duygu ve dncelerle bugn askere uurladmz delikanllar, annelerini, babalarn, emei geenleri tebrik ediyorum. imdi bu kutsal greve uurlamak iin toplandmz bu yerde, askerlerimiz iin dua edelim.

Ya Rabbi! u anda huzurunda byk bir mitle sana el aan, vatanna, milletine hizmet iin
yola kan Mehmetiklerin, annelerin, babalarn, kardelerin, elerin, ocuklarn, akrabalarn, komularn yapm olduklar dualar kabul eyle. Kalplerindeki gzel ve halis istekleri sen makbul eyle.
114
Hep birlikte, byk bir cokuyla askere uurladmz evlatlarmzn, vatanna, milletine bal
olarak hizmet etmelerini ve sa salim olarak evlerine dnmelerini nasip eyle.
Askerlerimizin istikballerini parlak, kyamet gnnde yzlerini ak eyle Ya Rabbi! Millet ve
memleketimize faydal olmalarn nasip eyle Ya Rabbi!
Ey Rabbimiz! Dinimizi, namusumuzu, iffetimizi, erefimizi, ordumuzu, yurdumuzu muhafaza eyle. Memleketimize gz diken dmanlara ve memleketin ktlne alanlara frsat verme
Ya Rabbi!
Dinimize yardm edenleri iki cihanda aziz, her trl hizmetlerinde muvaffak eyle Ya Rabbi!
Senin yolundan, Kuran yolundan, slamn yolundan bizleri ayrma Ya Rabbi!
Bu aziz vatan korumak, slamn sancan dalgalandrmak iin cepheden cepheye koan ve
bu uurda cann feda eden btn ehitlerimizin ruhunu ad eyle Ya Rabbi!
Bugn burada, gz gibi koruduu, can gibi sevip bytt delikanllarn, gen yiitlerin,
onlar yetitiren ve gururla, iftiharla, dualarla askere uurlayan akrabalarna dnmelerini nasip et
Allahm!
Askerliiniz mbarek, yolunuz ak olsun. Gle gle gidin, gle gle gelin. Allaha emanet
olun. min.
YAZALIM
Askere giden birisinin nasl

yolcu edildii ile ilgili gzlemlerinizi yaznz.
12. Tvbe-stifar Duas

Her insan gnah ileyebilir. Gnah ileyenlerin en hayrls tvbe edenlerdir.
bn Mace, Zhd, 30.
Yukardaki hadiste vurgulanmak istenen
temel dnceyi belirtiniz.
115
Tvbe, insann iledii gnahtan pimanlk duyarak Allaha sz vermesi ve ondan

af dilemesidir. Samimi bir niyet ve kararllkla ktlklerden vazgemesidir. Yce Allah
tvbe etmemizi ve balanmay dilememizi
istemitir. Hatasndan dnerek kararllkla
6. NTE
tvbe edenlerin tvbelerini kabul edeceini bildirmitir. Bir ayette yle buyurmutur:

De ki: Ey kendilerine ktlk edip (gnahta) ar giden kullarm! Allahn rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Dorusu Allah gnahlarn hepsini balar. nk o, balayandr, merhametlidir.1
Tvbe eden kii, sz ve davranlaryla pimanln gsterir. Yapt hatalarda ve iledii

gnahlarda srar etmez.
Mslman, her akam yatmadan nce kendi nefsini muhasebeye eker. O gn gnah ileyip
ilemediini dnr. Tvbe istifar ederek iledii gnahlarnn affedilmesini ister.
Tvbe istifar tek bana yaplabilecei gibi cemaat hlinde de yaplabilir. rnein, cuma
akamlar (perembeyi cumaya balayan gece) yats namazlarndan sonra, Bakara suresinin son iki
ayeti, Amener-rasul okunur. Arkasndan aadaki ekilde tvbe ve istifar yaplabilir.

Allahm! Bu yaa gelinceye kadar, bilerek veya bilmeyerek ilediim btn gnahlardan
tvbe ettim, bir daha ilememeye karar verdim. Gnahlarm bala! nk sen gnahlar balayansn!
Peygamberlerin ilki Hz. dem, sonuncusu ise Hz. Muhammeddir. kisi arasnda gelip gemi
btn peygamberlere inandm, iman ettim, hepsi haktr, gerektir. Dilim ile ikrar, kalbim ile tasdik
ettim.
Allahm! Rabbim sensin, senden baka ilah yoktur. Beni yarattn, ben senin kuluSnfnzda tvbe istifar
num. Gcm yettii kadar sana verdiim sz
duas konulu bir drama yapzerinde duruyorum. Yaptklarma kar banz.
ma gelecek ktlklerden sana snrm. Gnahlarm itiraf ediyorum, beni affet Allahm!
nk senden baka gnahlar affedecek kimse yoktur Allahm!
DRAMA YAPALIM
Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, ahiret gnne, kadere, hayr ve errin

Allahtan geldiine inandm. lmden sonraki dirili haktr. Allahtan baka ilah olmadna, Hz.
Muhammedin onun kulu ve elisi olduuna ehadet ederim. Allahn salat ve selam Efendimiz Hz.
Muhammedin, dier nebi ve resullerin zerine olsun, Hamt lemlerin Rabbi olan Allaha mahsustur. min.

1 Zmer suresi, 53. ayet.
116
13. Herhangi Bir Al veya Kapanta Yaplacak Konuma ve Dua

Cami, okul, hastane, yol, kpr, eme, ktphane, i yeri allar nedeniyle yaplan konumalar, din hitabetin bir eididir. nk bu tr konumalar ou zaman din grevlileri tarafndan
yaplr.
Al veya kapan konumalar, dier konumalara gre daha ksa ve zl olmak durumundadr. Al yaplan kurum veya kuruluun nemi ortaya konmal ve bu kurumun nitelii konumann merkezine alnmaldr. Konuma gereksiz ayrntlarla uzatlmadan al yaplan kurumun
lkeye ve bulunduu evreye katklarna vurgu yaplmaldr. Tren bir dua ile tamamlanmaldr.
Aada bu tr trenlerde yaplabilecek bir konuma ve dua metni verilmitir. Ancak farkl konuma
ve dua metinleri de oluturulabilir.
HAZIRLAYALIM
Aada bir i yerinin al iin yaplabilecek bir konuma rnei verilmitir.
Siz de okul, cami, hastane veya yurt gibi bir hayr kurumunun alnda yaplabilecek bir konuma metni hazrlaynz. Hazrladnz metni snfta arkadalarnza
okuyunuz.
Sayg Deer Misafirler!
Dinimiz almay tlemi, kazanmak iin almak gerektiini bildirmitir. Yce Allah,
Gerekten insan iin ancak kendi almasnn karl vardr.1 buyurarak alarak kazanmay tevik etmitir. Peygamberimiz de, Kimse, kendi elinin emei ile alp kazandndan daha hayrl bir rzk yememitir.2 hadisiyle helal rzk kazanmamz tlemitir.
Btn canllarn rzkn yaratan Allahtr. Bu durumda bizlere den, rzk elde etmek iin
canla bala almaktr. nk Rabbimiz, Bylece herkes kazancna gre karlk grr3 buyurarak emeklerimizi karlksz brakmayacan bildirmitir. Ancak Rzk veren Allahtr. diyerek tembellik etmek alma ve gayreti terk etmek, el ap dilenmek doru
deildir. Peygamberimiz bu konuda yle buyurmutur: Sizden herhangi birinizin srtna
bir ba odun yklenip satmas, dilenmesinden hayrldr4
Bizler alarak kendimizin ve aile bireylerimizin rzkn kazanmal, onlar kimseye muhta
etmemeliyiz. Yoksullara, dknlere yardmda bulunmalyz. Bugn burada olduu gibi yeni i
yerleri aarak isizlere i imkn salamal ve lkemizin kalknmasna katkda bulunmalyz.
te bu duygu ve dncelerle, aln yaptmz bu i yerinin, sahibine, alanlarna ve
lkemize hayrl olmasn diliyorum. imdi bu i yerinin hayrl hizmetler vermesi, bol kazan
getirmesi, kaza, bela, musibet ve afetlerden korunmas iin dua edelim.
1 Necm suresi, 39. ayet.

2 Buhar, Byu, 15, Enbiya, 37.
3 Csiye suresi, 22. ayet.
4 Buhar, Zekt, 50, 53.
117
6. NTE

Ya Rabbi! Bugn u anda aln yapm olduumuz kurumu vatanmz, milletimiz ve

alanlar iin hayrl eyle! Rzk verenlerin en hayrls sensin, bize helal, temiz ve bol rzk ver
Allahm!
Geimimizi temin etmek ve helalinden rzk elde etmek iin bize salk ve afiyet ver Allahm!
Rzkmz haramdan, dilimizi yalandan ve hileden muhafaza eyle Ya Rabbi! Cimrilikten, israftan,
tembellikten, el ap dilenmekten, alktan, yoksulluktan ve btn ktlklerden bizleri muhafaza
eyle. Bu i yerini ve alanlarn kazalardan, belalardan ve felaketlerden koru Ya Rabbi!
lerimize kolaylk, bedenimize salk, kazancmza bereket ver Allahm! Dualarmz kabul
et Ya Rabbi! min.

118
NTEMZ DEERLENDRELM
1. Dua ederken nelere dikkat edilmelidir? Belirtiniz.
2. Mbarek gn ve gecelerde neler yaplmaldr? rnekler veriniz.
3. Ad koyma treni nasl gerekleir? Bilgi veriniz.
4. Snnet merasiminde din grevlisinin zerine den grevler nelerdir? Aklaynz.
5. Hac uurlama merasiminde din grevlisi neler yapar? Syleyiniz.
B. Aadaki oktan semeli sorularn doru cevaplarn iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi mbarek geceler arasnda yer almaz?
A) Rebilevvel aynn 12. gecesi
B) Muharrem aynn son perembe gecesi
C) Recep aynn ilk cuma gecesi
D) aban aynn 15. gecesi
E) Ramazan aynn 27. gecesi

2. Mevlit merasimlerinde okunan Vesiletn-Necat adl naatn yazar kimdir?
A) Ktip elebi
B) Mehmet kif Ersoy
C) Sleyman elebi
D) Necip Fazl Ksakrek
E) Evliya elebi
3. Aadakilerden hangisi dua iin sylenemez?
A) Kii kendisi duyabilecei bir sesle dua etmelidir.
B) Duann sonunda min denilmelidir.
C) Dua ederken eller yukar kaldrlmaldr.
D) Duaya Allaha krederek ve Peygamberimize salavat getirilerek balanmaldr.
E) Dua camide yaplmaldr.
4. Aadakilerden hangisi al veya uurlama trenlerinde yaplacak konumalarda dikkat
edilecek hususlardan biri deildir?
A) Konuma mutlaka din grevlisi tarafndan yaplmaldr.
B) Konuma, yaplan iin anlam ve nemine uygun olmaldr.
C) nsanlara moral verici nitelikte olmaldr.
D) Konumada dinimizin tlerine yer verilmelidir.
E) Konumann uzun olmamas gerekir.
119
6. NTE
C. Aadaki cmlelerden doru olan D, yanl olan Y ile iaretleyiniz.
() Dua eden insan, isteklerini hibir aracya ihtiya duymadan dorudan Allaha iletmelidir.
() eitli trenlerde yaplan dualar mutlaka Arapa olmaldr.
() Yemek duas, verdii nimetlerden dolay Allaha krn bir ifadesidir.
() sim konacak olan ocuun sa kulana ezan okunur, sol kulana kamet getirilir.
() Dinimize gre ocuklar snnet ettirmek farzdr.
(tvbe, hatim, min, Kutlu doum, Bismillahi Allahu Ekber, mevlit)
1. Kuran- Kerim batan sona okunduktan sonra yaplan duaya . duas denir.
2. Kurbanlk hayvan kbleye doru ve sol taraf zerine yatrlr ve ..diyerek kesilir.
3. nsann iledii bir gnahtan pimanlk duyarak Allaha sz vermesi ve ondan af dilemesine
..denir.
4. Duadan sonra .diyerek ellerimizi yzmze srmeliyiz.
5. Mevlit Kandiline rastlayan hafta, lkemizde ..Haftas olarak kutlanr.
D. Aada mbarek geceler ve bu gecelerle ilgili yarglar verilmitir. Doru bir ekilde
eletiriniz.
1
2
3
4
5
Mevlit Gecesi
Regaip Gecesi
Mira Gecesi
Berat Gecesi
Kadir Gecesi
Peygamberimiz Allahn katna ykselmitir.

Kur'an- Kerim indirilmeye balanmtr.
Peygamberimiz domutur.
aylara hazrlk yaplr.
Gnahlardan arnma demektir.
120
eitli Trenlerde Din Musiki
7.NTE
ETL TRENLERDE DN MUSK
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Sala, ilahi ve tesbih kelimelerinin anlamlarn aratrnz.
2. Musikinin insann duygular zerindeki etkisi hakknda dnnz.
3. Camide icra edilen din musiki hakknda cami grevlilerinden bilgi
alnz.
4. Din musiki eitlerinden bildiklerinizi syleyiniz.
121
7. NTE
1. Musiki ve Din Musiki
Allah, insan stn varlk olarak yaratm, akl, dnme ve konuma gibi zelliklerle donatmtr. Ayrca insana estetik duygusu vererek evresindeki gzellikleri fark etmesini salamtr.
nsan bu sayede eitli sanat eserleri meydana getirmi ve bunlardan yararlanmtr. Bu sanatlardan
biri de musikidir. Musiki ftri bir duygu ve evrensel bir dildir. nsanlar duyduklar gzel ve ahenkli
seslerden holanrlar. Bazen duygu ve dncelerini musiki yoluyla ifade eder ve dier insanlarla bu
yolla da iletiim kurarlar.
1.1. Musikinin Tanm ve nemi
Musiki, baz duygu ve dnceleri dzenli ve ahenkli
seslerle ifade etme sanatdr. Musiki ses ve lden oluur.
Mzik kelimesi de ayn anlamda musiki yerine kullanlmaktadr.
Musiki, ahlak arndran deerli bir ilimdir.

smail Dede Efendi (1778-1846)
Kurann gzel bir sesle okunmas, blbl sesi, yamur ve akarsularn sesleri, deniz dalgalarnn nameleri ve kinatta Allahn varln, birliini terennm eden ahenkli btn sesler insann
houna gider.
Musiki bakmndan insanlarn yetenekleri ve zevkleri birbirinden farkldr. Musiki, iinde yeerdii toplumun hayat tarz ve kltryle ekillenir. Toplumlarn corafik yaps, tarih birikimi,
folklorik zellikleri ve inanlar musikiyi besler. rnein millet olarak inancmz, sevincimizi, hzn ve cokumuzu ou kez trk, at, bozlak, ninni, ilahi, mehter gibi musiki eitleriyle ifade
ederiz. Dier toplumlar musikimizle tantka bizi daha da yakndan tanm olurlar. Bylece musiki
yerel olarak balad yolculuuna insanlar arasnda kprler kurarak devam eder ve evrensel bir
nitelik kazanr.
Musiki toplumun eitiminde, inan ve kltr deerlerinin aktarlmasnda en etkili vastalardan
biridir. Mill kimliin olumasnda, beceri kazandrmada, gven oluturmada ve karakter eitiminde
kullanlmtr. ocuumuz, doumunda kulana okunan ezanla ismi konulmu; ninniler, tekbir ve
ilahilerle bym ve pek ok bilgiyi okul arklaryla renmitir. Genliinde askere kahramanlk
trkleriyle uurlanm ve evliliinde mzikle neelenmitir.
Musikinin hedefi insana huzur ve mutluluk kazandrmak, ruh dnyasna salkl bir
ekilde tesir etmektir. Tpta ok eski devirlerden beri musiki ile tedavi ynteminin uyguland bilinen bir gerektir. Mzii tp sahasnda kullanan ilk milletlerden olan Trkler,
akl sal yerinde olmayan hastalar iin hastaneler kurmular ve burada musikinin tedavi
edici ynnden yararlanmlardr.1
Edirne Sultan II.Bayezit Klliyesi Darifasnda baz

hastalar musiki yoluyla tedavi ediliyordu.
1 zge Genel, Mzikle Tedavi, Kastamonu Eitim Dergisi, C 14, s. 697-706.

122
Musikiden yararlanlan dier bir saha da asker faaliyetlerdir. slam dininin kabulnden sonra
Trklerin asker mzik anlay gerek Seluklularda gerekse Osmanllarda mehter adyla devam
etmitir. Gnmzde de mehter gruplar gsteriler yapmakta, kltrmzn lke iinde ve dnda
tantlmasna katk salamaktadrlar.
Din ve mill duygularn dile getirilmesinde, toplumsal heyecann ifadesinde, sevgi, birlik, beraberlik, dayanma ve hogr gibi gzel duygularn olumasnda musikinin nemli bir yeri vardr.
ARATIRALIM
Gnmzde musikiyi kimler hangi sahalarda kullanmaktadr? Aratrnz.
1.2. Din Musikinin Din Hizmetlerindeki Yeri ve nemi

Musiki din hayatn iinde ve yaand meknlarda da yaygn ekilde kullanlmtr. Dnyann deiik blgelerinde yaayan insanlarn din inanlarnda mziin nemli bir yer tuttuu grlr.
rnein, Hinduizmde ilahiler mzik aletleri eliinde okunmaktadr. Yahudilikte ibadet esnasnda
Mezmurlar belli bir makam ve tarzda okunur. Hristiyanlkta kiliselerde okunmak zere bestelenmi
pek ok eser bulunmaktadr. slam dininde de farkl mekn ve zamanlarda Kuran, ezan, sala, ilahi,
mevlit, nefes, tevhit ve naat gibi din metinlerin okunmasnda musikiden yararlanlmaktadr.
slamdan nceki dnemde Arap Yarmadasnda, sosyal hayat iinde iir, destan, hikye gibi
sz sanatlarndan yararlanld gibi musikiden de yararlanlmtr. slamdan sonraki dnemde de
musiki, kltrn aktarlmasnda, inancn ifadesinde ve dinin sevdirilmesinde nemli rol oynamtr.
Allah en gzel ekilde anmak, peygamber sevgisini ifade etmek, mbarek gn ve geceleri deerlendirmek iin musiki din ve kltr hayatmzn nemli motiflerinden biri olmutur.
slam kltrnde cami iinde ve dnda ibadet ve din merasimlerde kullanlan musikiye din
musiki denir. Geleneimizde Kuran tilavetinde, ezan ve ilahi okumada, tekbir ve salavat getirmede, mevlit ve benzeri din metinlerin okunmasnda musiki kullanlmtr. Ayrca din musiki sema
adyla geni lde tasavvufta yerini alm, farkl trlerde en gzel makam ve tarzda icra edilmitir.
slam dini, insanln yararna ve gelimesine katk salayacak her trl sanat ve etkinlie
msaade etmitir. lke ve retileriyle iyi ve gzel eserler ortaya konmasn tevik etmitir. slam
dncesi ve medeniyetinin genileyip olgunlamasna paralel olarak dier sanat dallarnn yannda
musiki de gelime gstermi, pek ok sanatkr yetierek kalc eserler ortaya koymulardr.
123
7. NTE
Din musikinin geliip kltr hayatmzda yer almasnn en
ARATIRALIM
nemli sebeplerinden biri, Hz. Peyslam bilginlerinden Farabi, dier ilim
gamberin iyi ve gzel olan tevik
dallarnn yan sra musiki ile de uram ve
eden sz ve uygulamalar olmutur.
ses fizii zerinde almalar yapmtr.
Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadisinFarabi gibi musiki alannda almalar
de yle buyurmutur: phesiz
yapm slam bilginleri hakknda bilgi toplaynz.
ki Allah gzeldir, gzellii sever.1
Bu hadis btn gzel eyleri yapmay ve musikiyi zendirir. Dier taraftan Kuran, kurallaryla
okumak kaydyla musikiden faydalanmaya msaade edilmi hatta gzel okuma tevik edilmitir. Bu
hususta Peygamberimiz, Kuran seslerinizle ssleyiniz.2 buyurarak Kurann gzel bir ses ve
bilinle okunmasn istemitir. Kuran bu ekilde okunduunda insanlar derinden etkilenir ve ileri
manevi huzurla dolar. Hz. Peygamber ezann da gzel bir ekilde okunmasn istemi ve Hz. Bilali
ezan okumas iin grevlendirmitir. Hz. Bilal gr ve gzel sesiyle ezan okumu, Peygamberimiz
kendisini dinlerken duygulanm ve onu vmtr.
Din musiki ierisinde Kuran ve
ezann yan sra sala, ilahi, naat, mevlit ve
nefes gibi pek ok form oluturulmutur.
Bu eitlilik din ve kltrel mesajlarn
estetik bir biimde sunulmasn kolaylatrmtr. Bayram ve teravih namazlar ile
baz din merasimler ve kutsal gecelerde
okunan ilahi, mevlit, tekbir, kaside, salat
ve selam gibi din eserlerle insanlarda toplumsal bir heyecan olumu, manevi duygularn dile gelmesinde musiki etkili bir
rol oynamtr.
slam dncesi musikinin sadece din duygularn ifadesinde deil, gndelik hayatta da kullanlabileceini ortaya koymutur. Peygamberimiz musikinin dnde, yolculukta, sava
GZLEM YAPALIM
ve bar durumlarnda da kullanabileceini
Mevlit, ilahi, tekbir, salabildirmitir. rnein, Hz. Muhammedi, hicvat gibi musiki eitlerinin
insanlar zerindeki etkisi zereti esnasnda Medineli ocuklar evlerinin
rinde gzlem yapnz. Gzlem
damlarna kp def alarak, ark ve iirler
sonularn arkadalarnzla deerlendiriniz.
syleyerek karlamlar ve sevinlerini ifade
etmilerdir.
Din musiki, ll ve din geleneklere uygun tarzyla insana gzel ve manevi duygular yaatr. Din hayatn canl ve etkili bir ekilde devam etmesine katk salar. nsan dine ve din bakmdan
1 Mslim, man, 147; bn Mace, Dua, 10.
2 Buhar, Tevhit, 52; Ebu Davut, Vitir, 2.
124
nemli olan hususlara sndrarak Allaha yaklatrr. Din musiki, kiiye incelik ve nezaket kazandrr. Kiinin gzel olan alglamasna ve ayrntlar nemsemesine yardmc olur.
PAYLAALIM
Diyanet leri Bakanl ve dier kurulularn din musiki konusunda at
hizmet ii eitim kurslar ve almalar ile ilgili bir aratrma yapnz. Aratrma sonularn arkadalarnzla paylanz.
2. Cami Musikisi
Cami musikisi, camide ibadetlerle ilgili olarak din metinlerin belli makam, slup ve tarzda
okunmasdr.
Cami musikisi sese dayaldr.
cra edilirken herhangi bir alg aleti kullanlmas uygun deildir. Cami
musikisinin namaz ilgilendiren blmlerinde okuyucunun sesinin gzellii, musiki bilgisi ve sesini gzel
kullanma gibi zellikler n plana kar. Ayrca Kuran, ezan, sala, tekbir
ve ilahi gibi din metinleri okuyan
kimse bu meknda Allahn huzurunda bulunduunun bilincinde olur.
2.1. Ezan ve Kamet

Kelime olarak bildirme, duyurma manalarna gelen ezan, namaz vaktinin geldiini belirtmek
amacyla gnde be defa okunan bir ardr.
Ezan, hicri 1. asrdan itibaren bugnk ekliyle okunmaya balanmtr. Mescid-i Nebi tamamlandktan sonra, Mslmanlar iin namazn zamann bildirecek bir arya ihtiya duyuldu. Sahabilerden konu ile ilgili an veya boru alnmas, ate yaklmas, bayrak dikilmesi gibi farkl grler ileri srlmeye baland. Ensardan Abdullah b. Zeyd, bir rya grdn ve ryasnda ezann szlerini
duyduunu syledi. Hz. Peygamber bunu nemli bir iaret olarak grd ve Hz. Bilalden bu szlerle
insanlar namaza armasn istedi. Bilal ykseke bir yere karak tatl bir ses ve slup ile ilk ezan
okudu. Okunan metni duyan Hz. mer de ayn ryay grdn syleyerek durumu Hz. Peygambere bildirmiti. Bu olaydan sonra namaza davet amacyla ezan okunmaya balanm ve gnmze
kadar bu ekliyle ulamtr. Bylece ezan btn Mslmanlarn birliini ve slam dininin evrensel-
125
7. NTE
liinin bir sembol olmutur. Ezann metninYORUMLAYALIM
de ilk okunduu gnden
Ruhumun senden, lhi, udur ancak emeli:
bu yana hibir deiikDemesin mabedimin gsne nmahrem eli.
lik olmamtr. Sadece
Bu ezanlar-ki ahadetleri dinin temeliEbed yurdumun stnde benim inlemeli.
okuyuta makam ve tarz
Mehmet kif Ersoy
olarak baz farkllklar
Yukardaki iiri ezann nemi asndan yorumlaynz.
ortaya kmtr. Ezann
okunuu da anlam gibi
gzel ve etkileyici olmaldr. Gzel bir ekilde okunan ezan ile insanlar manevi bir haz ve cokuya
ererler.
Ezan okurken her cmlenin sonunda durmak
ve cmlelerin srasn gzetmek gerekir. Ayrca
ezan okurken ve kamet getirirken kbleye ynelmek
snnettir. Ezan okuyan kiinin ezan cmlelerini gereinden fazla uzatp lszce sesini titretmesi,
bozuk sesler karmas ho karlanmamtr.
Ezan, minareden veya cami iinde ezan okumak iin ayrlan yerden okunur. Ezan; mutlaka vaktinde, dier camilerle ayn anda okunmaldr. Ezan
okuyan kiiye mezzin denir. Ezan bir veya iki mezzin tarafndan okunabilir. ki mezzin tarafndan
karlkl (mukabele eklinde) okunan ezana ift ezan ad verilir. Cuma namaznda hatip minberde
iken cami ierisinde okunan ezana ise i ezan denir. badetin dnda, ocua ad koyma gibi baz
merasimlerde de ezan okunmaktadr.
Ezann metni yledir:

Sadece sabah ezannda

cmlesinden sonra iki defa
cmlesi okunur.
126
Trk musikisinde ezan, okunduu namaz vaktine gre kendine has bir icra tarz ve slup erevesinde
okunmaktadr. Ezan okumann adap ve erkn zaman
ierisinde eitli farkllklar gstererek deiik tavrlar
domutur. zellikle stanbul, Bursa, Konya gibi nemli kltr merkezlerinin zel ezan tavrlar olduu bilinmektedir.
Kltrmzde ezan, belli kurallara ve teamllere
balanarak belli bir sanat anlay kazanmtr. Genellikle sabah ezan saba makamnda, akam ezan da segh
makamnda okunmutur. le ezannn uak, ikindi
ezannn rast, yats ezannn da hicaz veya hzzam gibi
makamlarda okunmas tercih edilmitir.
Cuma namaz esnasnda okunan i ezanda ncelikle cuma vakti minareden okunan ezann makam terMezzin mahfili
cih edilmelidir. Ayrca uzatma yaplmadan ve biraz hzl
bir slup ile icra edilmelidir. Balanlan makamla bitirilmeli, fazla makam gekisi yapmadan daha
sade bir ekilde okunmaldr.
UYGULAYALIM
Be vakit okunan ezan ve kametin
geleneklere uygun bir tarz ve makamda
okunuunu dinleyiniz. Ayn okunuu
renip uygulamaya alnz.
ki mezzinin karlkl olarak

okuduklar ift ezanda mezzinlerin
ses gzellii, ses genilii ve musiki
bilgisi nemlidir. Bir mezzinin balad ses perdesini ve ses tonunu dier mezzin takip edebilmeli, uyumlu
gekiler yaplmaldr.
) szn-
Farz namazlardan nce okunan kamet, aynen ezan gibidir. Ancak (

) cmlesi ilave edilir. Kamet, ezandan daha alak, cemaatin duyaca

den sonra (
bir ses tonu ile hzlca icra edilmelidir. ayet kamet getirilmeden nce hls suresi veya ksa bir ar-
erf okunmu ise kamet de hls suresinin okunduu makamla okunmaldr.
DEERLENDRELM
Gzel Ezan Okuma Yarmas yapmak iin snfnzdan on renci seiniz.
Dier renciler arasndan seilen jri yelerinin yarmaya katlan rencileri
deerlendirmesini isteyiniz.
127
7. NTE
2.2. Tesbih
Tesbih, Allah her trl noksan sfatlardan uzak
tutarak onun yceliini ifade etmektir. Bu, genellikle

...

...Rabbini ok zikret ve sabah

kelimesi ile ifade edilir. Din musiki terimi
akam tesbih et.
olarak, camilerde namazdan sonra bir veya birka mezl-i mrn suresi, 41. ayet.
zin tarafndan cemaatin salat ve selam getirmesine, tesbih
ekmesine ve dua etmesine zemin hazrlamak iin deiik makamlarda okuduklar metinlerdir.
NOT EDELM
veya

tesbih ad verilmitir.
szleriyle balayan ilhilere de
lkemizde genellikle yaplan tesbih uygulamas yledir: Mezzin, farz namazn arkasndan,

Allahm sen huzur kaynasn,

bar ve huzur sendendir. Ey celal ve ikram sahibi sen ycesin. anlamnda bir dua okur. Namazn
sonunda, imamn selam vermesini bekler ve
rimize salavat getirilmesini ister. Peinden,

diyerek Peygambe-

Allah btn noksan sfatlardan uzaktr. Allaha hamdolsun. Allahtan baka ilah yoktur. Allah en byktr. Yce ve ulu
Allahtan baka hibir g ve kuvvet yoktur. der. Sonra cemaatle
birlikte Ayetel-Krsyi sessizce okur. mam Ayetel-Krsyi bi-
diyerek tesbih
tirdikten sonra mezzin sesli bir ekilde
kelimesini hatrlatr. Cemaatle birlikte otuz defa bu kelimeyi tek-

ve
diyerek otuz
rar eder. Ardndan ayn ekilde
1
er kere bu kelimelerle Allah tesbih eder. Bu tesbihattan sonra
da aadaki duay okur.
Anlam:
Allahn her eye gc yeter.

1 Mslim, Mesacid, 144.
128
Tesbih dualar anlam, doru okunmas, musiki ahengi ve ritmi ile namaz ibadetine ayr bir
gzellik katar.
RENELM
Namaz sonrasnda okunan tesbih dualarn ezberleyerek doru bir biimde
okuyunuz.
2.3. Tekbir
Tekbir Allahn yceliini ifade etmek amac ile okunan metindir. Szleri yledir:

Anlam: Allah en byktr, Allah en byktr, Allahtan baka ilah yoktur, Allah en byktr, Allah en byktr, hamt Allah iindir.
Tekbir din musikide segh makamnda bestelenmi bir eserdir. Bugn Mslmanlarn hepsinin ezberinde olan ve daha ok topluca okunan bu eser ibadetlerimize ayr bir gzellik katmaktadr.
Szleri ksa olmasna ramen, bestenin duygu ve etkisinden dolay en ok okunan eserlerden biri
olmutur. Bayram namazlarnda, kurban kesimlerinde, dier din merasimlerde, mehter ve cenk arklarnda byk bir coku ve heyecanla okunur. zellikle din duygularn dile getirilmesi, cemaat
ruhunun olumas, tevhit inancnn ifadesi bakmndan tekbirin kltrmz iinde nemli bir yeri
vardr. Tekbirin bestesi Buhrzde Mustafa Itr (16401712)ye aittir.
RNEKLER BULALIM
badet ve merasimlerde tekbire nasl yer verilmitir? rnekler veriniz.

Kurban Bayramnda bayram namaz hutbesinde.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
2.4. Sala
Sala, din musiki terimi olarak Hz. Peygambere belli bir makam ve slupla salat ve selam
okumaktr. Sala zellikle cenaze namazndan nce mezzin tarafndan okunur. Ayrca mbarek gn
ve gecelerde de sala okunmaktadr.
Sala gnmzde cenaze salas, cuma ve bayram salas, sabah salas ve salat- mmiye olmak
zere drt farkl ekilde icra edilmektedir.
129
7. NTE
BLG KUTUSU
Salann szleri:

Cenaze salas, bir vefat olaynn duyurulmas amac ile mezzinin minareden
okuduu eserdir. Cuma salas ise ezandan
nce mezzin tarafndan belli bir makam
erevesinde okunur. Bayram iin de baz
blgelerde namaz ncesi ayn ekilde sala
okunmaktadr. Sabah salas, cuma sabahlar
ile Ramazan ve Kurban Bayram gnleri sabah namaz ezanndan nce okunan saladr.
Salat- mmiye, teravih namaz aralarnda ve baz din merasimlerde mezzin ve
cemaatin birlikte okuduklar bir sala eididir. Szleri yledir:

Anlam: Allahm! Efendimiz, mmi peygamber Muhammede rahmet eyle. Onun ehl-i beytine ve ashabna da gven ve huzur ver.
SYLEYELM
Teravih namaznda camide sesli olarak salavat okunduunda neler hissedersiniz? Syleyiniz.
2.5. Mevlit
Mevlit, Hz. Muhammedin doumunu, hayatn, ahlaki ve fiziki zelliklerini vg ile anlatan
manzum eserdir.
Hz. Muhammede duyulan sevgi, ballk ve
zlem Mslman sanatkrlar tarafndan edebiyat, hat,
tezhip, musiki gibi sanat dallaryla farkl biimlerde
ifade edilmitir. Bu anlamda Hz. Peygamberi anlatan
en nemli eserlerden birisi de mevlittir. Birok air
farkl dil ve kalplarda mevlit yazarak Hz. Peygambere olan sevgi ve saygsn dile getirmitir.
Mevlit mellifi Sleyman elebinin Bursada

bulunan kabri
Kltrmzde mevlit olarak bilinen eser, Sleyman elebi (13461422)ye aittir. Manzum olarak
yazlan bu eserin asl ad Vesiletn-Necattr. Mevlit, lkemizde Peygamberimizin doum gn bata ol130
mak zere, dier kutsal gn ve gecelerde, snnet, dn, vefat eden kimseyi anma, askere uurlama
veya askerden dn gibi nedenlerle de okunmaktadr.
Mevlitin bilinen ilk bestekr Bursal Sekbandr. Mevlit, mesnevi eklinde yazlmtr. Dokuz blmden oluan Mevlitin her blmne bahir ad verilir. Ayrca her bahir de kendi arasnda
blmlere ayrlmtr. Mevlitin bahirleri unlardr:
Mnacat
Yazar iin dua
lemin yaratlmasnn sebebi
Veladet
Peygamberimizin mucizeleri
Peygamberimizin mirac
Peygamberimizin vasflar
Peygamberimizin vefat
Mevlit trenine Kuran- Kerim tilaveti ile balanr. Duruma gre bahirler ncesinde bir ilahi
veya kaside okunur, aralarda ise salavatlar ile devam edilir. Sonunda yine Kuran- Kerim tilaveti
ve dua ile bitirilir. Bahirleri bir mevlithan okur, ilahiler ise koro eklinde icra edilir. Mevlit bahirleri
arasnda okunan ilahilere tevih ilahileri denir.
NOT EDELM
Beste: Mzik notasyonu kullanlarak yazlm veya icra srasnda kaydedilmi mzik eseri. Bir mzik eserini oluturan ezgilerin tm.
Gfte: Bestelenmi olan bir eserin szlerine denir.
Makam: Trk mziinde eserlerin ses dizilerini ve dizi zelliklerini ifade eder.
Nefes: Bektai airler tarafndan yazlm ve Bektai tekkelerinde okunmak zere eitli makamlarda bestelenmi manzum ilahilere denir.
Karar sesi: Bir eserin durak veya biti sesi.
Musiki meki: rencinin musiki eserini hocasndan dinlemesi, onun nnde usulne
uygun bir tarzda okumas ve renip gemesi.
Geki: Makam deitirmeye denir.
Perde: Bir mzik parasn meydana getiren seslerden her biri.
Tavr: Musikide makam, ahenk.
Mevlit okumak ve mevlit merasimleri dzenlemek din bir zorunluluk deildir. Fakat din ve
mill kltrn aktarlmas, toplumsal yapnn ve moral deerlerin glenmesi ynnden nemlidir.
Bu merasimlerde insanlar Kuran doru ve gzel bir sesle dinlerler. Hz. Peygamberin hayatn
hatrlayarak ona olan sevgi ve ballklarn artrrlar. Ayrca bu vesileyle bir araya gelen kimseler
mevlidin kendine has musikisi ve edeb deeri ile coar, yaplan sohbet, dua ve tlerle ayn duygu
ve dnce etrafnda kaynaarak btnleirler.
131
7. NTE
OKUYALIM
Mevlitin mnacat blmnden:
Allah adn zikr edelim evvela
Her nefeste Allah adn de mdm
Vcib oldur cmle ite her kula.
Allah adyla olur her i tamam.
Allah adn her kim ol evvel ana,
Her ii sn eder Allah ana.
Bir kez Allah dese evk ile lisan

Dklr cmle gnah misli hazan.
Allah ad olsa her iin n

Hergiz ebter olmaya ann sonu
smi pakn pak olur zikr eyleyen

Her murada eriir Allah diyen....
Arkadalarnzla Mevlitin blmlerini dinleyiniz. Daha sonra srasyla Mevliti

dzgn bir ekilde okumaya alnz.
2.6. lahi
lahi, din inan ve deerleri konu edinen manzum eserlerdir. Allah ve peygamber sevgisi bata
olmak zere, din byklerinin stnlklerini dile getirmek maksadyla yazlan ve bestelenen iirler
ilahi trnn sekin rneklerini oluturmutur. Ayrca ramazan ay ile dier nemli gn ve gecelerin
nemini anlatmak maksad ile yazlan ve bestelenen ilahiler de vardr. lahiler genellikle hece ls
ve aruz veznine gre yazlmlardr.
lahiler, din musikide en fazla kullanlan trlerden biridir. Biim ynnden ark trne benzedii hlde tavr ve slup bakmndan farkllk gsterirler. Tasavvuf musikisinin ana formu olan
ilahilerin icrasndaki esas ama Allah samimi duygularla anmaktr.
lahiler, okunduklar yer ve konulara
gre, zikir ilahileri, ramazan ilahileri, hac ilahileri, muharrem ilahileri gibi farkl isimlerle
deerlendirilmilerdir. Camilerde okunan ilahiler, Allah ve peygamber sevgisi, dua, istifar,
merhamet ve efaat gibi konular ilemektedir.
Ramazan aynda teravih namazlar arasnda okunan ilahiler de bu konularla birlikte
daha ok ramazan konu almaktadr. Ramazan
aynn gelmesiyle Mslmanlarda oluan sevin, bitmesiyle de znt ve hzn dile getirilir. rnein, ramazan aynn ilk on gnnde bu aya ulamaktan duyulan sevincin dile getirildii
ilahiler okunur. Nakaratlarda ise merhaba ya merhaba dost merhaba ifadeleri yer alr. Bu ilahilere rnek olarak, Donand her yer kandiller ile. Doldu camiler mminler ile msralaryla balayan
132
acemairan ilahi ile Merhaba ey sevgili mah- mbarek merhaba. Merhaba ey lemin feyz net
merhaba msralaryla balayan sab makamndaki ilahileri okunur.
lahiler ferd veya koro eklinde okunabilir. Camide okunacak ilahilerin mmkn olduunca
bilinen ve cemaatin de katlabilecei ilahilerden seilmesi uygundur. Mevlit ve Miraciye ilahilerinde
de bu hususlarn dikkate alnmasnn yan sra daha ok peygamber sevgisini ileyen ilahiler olmasna dikkat edilmelidir.
lahiler, kolayl ve ritmin zikre uygunluu bakmndan halk tarafndan kolayca ezberlenmi
ve hatta birou anonim zellik kazanmtr. Bundan dolay camiden, din merasimlere ve konser
salonlarna kadar geni bir icra sahasna sahip olmu ve benimsenmilerdir.
OKUYALIM EZBERLEYELM
OL CENNETN IRMAKLARI
Gfte: Yunus Emre
Beste: Mnir Nurettin Seluk
Usul: Yrk sema
Makam: Segh
ol cennetin rmaklar, akar Allah deyu deyu
Cennet bann glleri, kokar Allah deyu deyu
Ne dilersen haktan dile, klavuz ol doru yola
Blbl k olmu gle, ter Allah deyu deyu
Hakka k olan kii, akar gzlerinin ya
Nurla dolar ii d, syler Allah deyu deyu.
Nurullah Mu, lahiler ve lahi Metotlar, s. 65.
eitli kaynaklardan derlediiniz ilahilerden bir defter oluturunuz. lerinden
setiklerinizi ezberleyerek okuyunuz.
133
7. NTE
NTEMZ DEERLENDRELM
1. Musikinin insan hayatndaki yeri ve nemi nedir? rneklerle aklaynz.
2. Din musikinin din hizmetlerine katks nedir? Belirtiniz.
3. Din musiki eitleri nelerdir? Sralaynz.
4. Ezan ve kametin okunmasnda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Syleyiniz.
5. Salann ve mevlidin okunuu hakknda bilgi veriniz.

1. Aadakilerden hangisi cami musikisi eitlerinden biri deildir?
A) Ezan
B) Sala
C) Mehter
D) Tesbih
E) Mevlit
2. lkemizde sabah ezan genellikle hangi makamda okunur?

A) Segh
B) Rast
C) Nihavent
D) Saba
E) Hicaz
3. Aadakilerden hangisi Mevlitin blmlerinden biri deildir?

A) Mnacat
B) Dua
C) Mira
D) Veladet
E) Hicret
4. Teravih namazlarnda okunan sala nasl adlandrlmtr?

A) Cenaze salas
B) Salat tefriciye
D) Salat mmiye
E) Tesbih salas
C) Teravih salas
5. Aadakilerden hangisi musiki iin sylenemez?

A) slam dini musikinin her eidini yasaklamtr.
B) Musiki insann estetik duygusunu glendirir.
C) Musiki ftri bir duygu ve evrensel bir dildir.
D) Din musiki sadece camide icra edilen musikiden ibaret deildir.
E) Musiki nemli bir iletiim vastasdr.
C. Aada verilen bilgilerden doru olan D, yanl olan Y ile iaretleyiniz.

() Musiki, baz duygu ve dnceleri dzenli ve ahenkli seslerle ifade etme sanatdr.
() Toplumlarn corafi yaps, tarihi birikimi, folklorik zellikleri ve inanlar musikiyi besler.
134
() Hz. Peygamber musikinin dnde, yolculukta, sava ve bar durumlarnda da kullanabileceini bildirmitir.
() lahiler din musikinin tek rneidir.
() Sala, sadece lm haberini bildirmek iin okunur.
(gzelletiriniz, din musiki, Hz.Bilal, Zeyd i ezan, Mustafa Itr)
1. slam kltrnde cami ii ve cami dnda din ibadet ve uygulamalarda kullanlan musikiye
denir.
2. Kuran seslerinizle ...
3. Hz. Peygamber ezann gzel bir ekilde okunmasn istemi ve ilk olarak ezan
okumas iin grevlendirmitir.
4. Tekbir, din musikide Allahn yceliini ifade etmek amac ile okunur. Bestesi Buhrzde
.ye aittir.
5. Cuma namaznda hatip minberde iken cami ierisinde okunan ezana .. denir.
135
SZLK
A
abide: Ant. nemi ve deeri ok olan yapt.
adalet:Hak ve hukuka uygunluk, hakk gzetme,
doruluk, tre. Yasalarla sahip olunan haklarn
herkes tarafndan kullanlmasnn salanmas.
ahiret: Din inana gre, insann ldkten sonra
dirilip sonsuza dek kalaca ve Tanrya hesap
verecei yer, br dnya.
amel: Yaplan i, edim, fiil. Bir kimsenin dinin
buyruklarn yerine getirmek iin yaptklar.
ament: Arapa nandm. anlamna gelen
ve slamiyetin temel inanlar olan Allaha,
onun meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine,
ahiret gnne, kadere, hayr ve errin Allahtan
geldiine inanmay dile getiren sz.
min: yle olsun, Allah kabul etsin.
anlamlarnda, dualarn arasnda ve sonunda
kullanlan bir sz.
air: Bir din tren srasnda veya cemaatle
namaz klnp dua edildikten sonra okunan
Kuran ayetleri.
avret: Edep yeri. nsan bedeninde gsterilmesi
ve grlmesi haram olan yerler.
ayet:Kuran surelerini oluturan ksmlardan
her biri.
aziz: Ermi, eren.
B
balanma: Balanmak ii, affedilme.
besmele: Esirgeyen ve balayan Allahn ad
ile anlamna gelen ve bir ie balarken sylenilen
bismillahirrahmnirrahm sz, bismillah.
bidat: slam dininde Hz. Muhammed
zamanndan sonra ortaya kan deiik yarglar
ve ilkeler.
buhur: Din trenlerde yaklan kokulu aa vb.
maddeler.
C
cami: Mslmanlarn namaz klmak iin
toplandklar yer.
Cebrail: Allah tarafndan peygamberlere vahiy
getirmekle grevlendirilen, drt byk melekten
biri.
cehennem: Din inanlara gre, dnyada gnah
ileyenlerin ldkten sonra ceza grecekleri yer.

cennet: Dnyada iyilik yapanlarn, gnahszlarn,
ldkten sonra sonsuz bir mutlulua kavuacaklar
yer.
D-E-F
dedikodu: Bakalarn ekitirmek ve knamak
zere yaplan konuma.
defin: ly gmme.
deyim: Genellikle gerek anlamndan az ok
ayr, ilgi ekici bir anlam tayan kalplam sz
bei, tabir.
din: Allahn insanlar dnya ve ahirette rahat,
huzur ve saadete (mutlulua) kavuturmak iin
peygamberleri vastasyla bildirdii yol, emirler
ve yasaklar.
ebed: Sonsuz, lmsz.
ecdat: Gemiteki bykler, atalar.
esbab- nzul: Kuran- Kerim ayetlerinin inme
nedenleri.
ezan: Mslmanlkta namaz vaktini bildirmek
iin mezzinin yksek sesle yapt ar.
ezel: Balangc olmayan, ncesiz.
farz: Mslmanlkta, zr olmadka yaplmas
zorunlu, yaplmamas gnah saylan ibadet.
fetva: slam hukuku ile ilgili bir sorunun dinsel
hukuk kurallarna gre zmn aklayan
belge.
ftrat: Yaradl, hilkat. nsann yaratltan sahip
olduu fiziki zellikler.
G
gaflet: Dalgnlk, dikkatsizlik, bo bulunma,
aymazlk, dalg, ihtiyatszlk.
gazi: Mslmanlkta dmanla savaan veya
sava yapm kimse.
gelenek: Bir toplumda, bir toplulukta eskiden
kalm olmalar dolaysyla saygn tutulup
kuaktan kuaa iletilen, yaptrm gc olan
kltrel kalntlar, alkanlklar, bilgi, tre ve
davranlar, anane.
gybet: ekitirme, yerme, ktleme.
gnah: Din bakmdan su saylan i veya
davran, vebal.
136
H
habip: Sevgili.
hafz: Kuran btnyle ezbere bilen kimse.
haram: Din kurallarna aykr olan, din
bakmdan yasak olan, helal kart. Yasak.
helallik: Helal olan ey.
hidayet: Doru yol, hak olan Mslmanlk
yolu.
huu: Alak gnlllk. Tanrya boyun eme,
gnl korku ve sayg ile dolu olma.
hutbe: Cuma ve bayram namazlarnda minberde
okunan dua ve verilen t.
ibadet: Allahn buyruklarn yerine getirme,

Allaha ynelen sayg davran.
icap: Gerek, gereklik, ister, lzum.
ihsan: yilik etme, iyi davranma, balama,
bata bulunma.
ikrar: Saklamayp doruca syleme, aka
syleme. Benimseme, onama, kabul, tasdik.
ileti: Yaz veya szle verilen, gnderilen bilgi,
mesaj.
inziva: D dnyayla btn balarn keserek
Allahla birleebilmek iin insann kendi iine
kapanmas. Toplum hayatndan kap tek bana
yaama.
israf: Gereksiz yere para, zaman, emek vb.ni
harcama, savurganlk, tutumsuzluk. Eyay arur etme.
istifar: Allahtan sularnn balanmasn dileme.
istikbal: Gelecek.
istiare: Danma. Danmak ii, mavere,
istiare, mzakere, meveret.
itikat: nanma, inan.
K-L
Kbe: Mekkede bulunan, Mslmanlarca
ziyaret ve tavaf edilen kutsal yer.
kabir: Mezar, sin.
kamet: Farz olan namazdan nce okunan i
ezan.
keder: Ac, znt, dert, sknt, zdrap, tasa.
kble: Bulunulan yerden Kbenin bulunduu
yn. Baz ibadetler yerine getirilirken dnlen
Kbenin bulunduu yn.

kskanlk: Bir kimse bir stnlk gsterdiinde
veya sevilen birisinin, bakas ile ilgilendii
kansna varldnda taknlan olumsuz tutum.
kibir: Kendini beenme, bakalarndan stn
tutma, byklenme, benlik, gurur.
kul hakk: nsanlarn birbirlerine geen emekleri,
haklar.
kutsal: Gl bir din sayg uyandran veya
uyandrmas
gereken,
kutsi,
mukaddes.
Tapnlacak veya yolunda can verilecek derecede
sevilen. Allah ve peygamberin nem verdii,
din deeri olan ey.
kltr: Tarihsel, toplumsal gelime sreci iinde
yaratlan btn maddi ve manevi deerler ile
bunlar yaratmada, sonraki nesillere iletmede
kullanlan, insann doal ve toplumsal evresine
egemenliinin lsn gsteren aralarn
btn, hars, ekin.
ltuf: nem verilen, saylan birinden gelen
iyilik, yardm, ihsan, inayet, atfet.
M-N
mafiret: Balama.
makber: Mezar, kabir, metfen.
materyal: Gere. Yazl, szl, grntl, kaydedilmi her trl belge.
meal: Anlam, kavram, mefhum.
Mehmetik: Trk askerine sevgi duygusu ile
verilen ad.
mekruh: slam dininde, din bakmdan yasaklanmad hlde yaplmamas istenen.
mezhep: Bir dinin gr, yorum ve anlay ayrlklar sebebiyle ortaya kan kollarndan her
biri.
mihrap:Cami, mescit vb. yerlerde Kbe ynn
gsteren, duvarda bulunan ve imama ayrlm
olan oyuk veya girintili yer.
mimik: Yz, el, kol hareketleriyle dnceyi
anlatma sanat. Duygular, dnceleri belirtecek
biimde yzde beliren kmldanlar, hareketler.
minare: Namaz vaktinin geldiini bildirmek iin
camide mezzinin ezan okuduu, sala verdii,
erefesi olan, ounlukla tatan, yksek ve ince
yap.
137
mucize:
Peygamberlerin
kendilerine
inanmayan insanlara peygamberliklerini ispat
etmek amacyla Allahn iznine bal olarak
gsterdikleri olaanst olaylar, hller. nsanlar
hayran brakan, tabiatst saylan olay.
mukabele: Toplu yerlerde yksek sesle hatim
okunurken Kuran okumasn bilenlerin
gzleriyle Kuran takip etmesi, bilmeyenlerin
dinlemesi.
musibet: Anszn gelen felaket, sknt veren
ey.
mbarek: Kutlu, kutsal. Verimli, bereketli. ok
sayg duyulan.
mmin: nanan, inanl, imanl, mutekit.
Mslman: slam dininden olan kimse,
Muhammed, Mslim, Mselman.
mstehap: Dinen emredilmedii hlde
yapldnda sevap kazandran davran.
nebi: Kendisine kitap indirilmemi peygamber.
nimet: yilik, ltuf, ihsan. Yaamak iin gerekli
her ey.
niyaz: Yalvarma, yakarma.
rf: Yasalarla belirlenmemi olan, halkn

kendiliinden uyduu gelenek, det.
P-R
peygamber: nsanlara Allahn buyruklarn
bildiren, onlar dine aran kimse, eli, resul.
Rahm: Koruyan, acyan, merhamet eden Allah.
Rahman: Herkese, her canlya merhamet eden
Allah.
rahmet:Birinin suunu balama, merhamet
etme. Halk dilindeyamur.
resul: nsanlara Allahn buyruklarn bildiren,
onlar dine aran kimse, eli, peygamber.
rivayet: Bir olay, bir haber veya sz nakletme.
rtbe:Mertebe, derece, paye.
S-
sahabe: Hz. Muhammedi grm ve onun
sohbetinde bulunmu Mslmanlar, Hz.
Muhammedin arkadalar.
sala: Mslmanlar bayram veya cuma namazna
armak, baz yerlerde cenaze iin klnacak
namaz haber vermek amacyla minarelerde

okunan dua.
salavat: Hz. Muhammede sayg bildirmek iin
okunan dua.
sevap: Hayrl bir davran karsnda Allah
tarafndan verileceine inanlan dl.
stanne: Bir ocuun, annesi dnda stn
emmi olduu kadn, stana, stnine.
ahit: Tank.
ehadet etmek: Herhangi bir konuda bildii,
grd eyleri sylemek.
ehit: Kutsal bir lk veya inan urunda len
kimse.
iar: Duyu, dn ve inantaki ayrc zellik,
belgi. lk, dstur.
T
tabut: lnn iine konulduu sandk biiminde
ara, sal.
takva: Allahtan korkma. Dinin yasak ettii
eylerden saknp buyurduklarn yerine getirme,
zht.
tecvit: Kelimelerin syleniinde, seslerin k
yerlerine, uzunluk ve ksalklarna gre okunmas.
Kurann doru okunmasn salayan bilim.
tehizat: Silah dndaki sava gereleri, donat.
telaffuz: Syleyi.
tevekkl: Herhangi bir ite elinden geleni yapp
daha sonrasn Allaha brakma.
tevhit:Allahn birliine inanma, bir sayma, bir
olarak bakma.
tilavet: Kuran gzel ve yksek sesle, usulnce
okuma.
tvbe: ledii bir gnah veya sutan piman
olarak bir daha yapmamaya karar verme.
V-Z
vasiyet: Bir kimsenin lmnden sonra
yaplmasn istedii ey.
vatan: zerine yerleilen, ikamet edilen,yurt
edinilen yer, lke, memleket.
zelil: Hor grlen, aa tutulan, aalanan.
138
KAYNAKA
Ahmed b. Hanbel, Msned, I-VI, (nr. A. M. kir), Kahire, H 137577.
Ali b. mer ed-Drakutn, Snen, Kahire, 1966.
Ali Mtteki el-Hindi, Kenzul-Ummal, Beyrut, 1985.
Asya, Arif Nihat, Dualar ve minler, tken Neriyat, stanbul, 1999.
Ate, Sleyman, Kuran- Kerim ve Yce Meali, Yeni Ufuklar Neriyat, stanbul.
Ate, Sleyman, Minberden tler, Kl Kitabevi, Ankara.
Beyhaki, Snen, Darul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1990.
Buhar, Sahih-i Buhar, ar Yaynlar, stanbul, 1992.
Canan, brahim, Hadis Ansiklopedisi (Ktb-i Sitte), Feza Gazetecilik, stanbul, 1995.
Cevdet Paa, Ksas- Enbiy ve Tarih-i Hulefa, ile Yaynlar, stanbul, 1981.
Demir, smet, Hz. Muhammedin Hutbe ve Hitabeleri (Safadan Son Nefesine Kadar), stanbul,
1998.
Ebu Davut, Snen, ar Yaynlar, stanbul, 1992.
Ersoy, Mehmet kif, Safahat, z Yaynclk, stanbul, 1991.
Esed, Muhammed, Kuran Mesaj, aret Yaynlar, stanbul, 2000.
Genel, zge, Mzikle Tedavi, Kastamonu Eitim Dergisi, C 14, Ekim, 2006.
bn Mace, Snen, (ev.: Haydar Hatipolu), Kahraman Yaynlar, stanbul, 1982.
lmihl (Heyet), I-II, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2004.
slam Ansiklopedisi, I-XXXII, (Heyet), Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1988-2006.
Ksakrek, Necip Fazl, ile, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2005.
Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara, 2001.
Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2004.
Malik bin Enes, Muvatta, (ev.: Komisyon), Beyan Yaynlar, stanbul, 1994.
Mevlana, Divan- Kebirden Semeler, (Derleme: efik Can), tken Neriyat, stanbul, 2000.
Muallimolu, Nejat, Btn Ynleri ile Hitabet, (4. Bask), stanbul, 1994.
Mu, Nurullah, lahiler ve lahi Metotlar, Maltepe mam-Hatip Lisesi Yaynlar, stanbul, 2006.
Mslim, Sahih-i Mslim, ar Yaynlar, stanbul, 1992.
Nesa, Snen, I-VIII, ar Yaynlar, stanbul, 1981.
Refik, brahim, anakkalenin Ruh Portresi, Albatros Yaynlar, stanbul, 2003.
Riyazs-Salihin Tercmesi, I-III, Diyanet leri Bakanl, Ankara, 1991.
Sahihi Buhar Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara,
1966.
Suyut, el-Camius-Sair, Msr, 1938.
Taranc, Cahit Stk, Otuz Be Ya, Can Yaynlar, stanbul, 2005.
Tirmiz, Snen, ar Yaynlar, stanbul, 1992.
Tosun, Cemal; Recai Doan, Hitabet ve Meslek Uygulama Ders Kitab, Cem Veb Ofset, Ankara,
2006.
Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, Ankara, 2005.
Yazm Klavuzu, Trk Dil Kurumu, Ankara, 2005.
Yldrm, Suat, Kuran- Hakimin Aklamal Meali, Ik Yaynlar, stanbul, 2004.
Yldz, Hakk Dursun (Editr), Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, a Yaynlar, stanbul,
1992.
Zuhayli, Vehbe, slam Fkh Ansiklopedisi, Risale Yaynlar, stanbul, 1998.
139

Hitabet Ve Mesleki Uygulama

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hitabet Ve Mesleki Uygulama

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MAM-HATP LSELER

MLL ETM BAKANLII YAYINLARI ...............................................................: 4832

MUSTAFA KEMAL ATATURK

3. Vaazn Hazrlan le lgili Hususlar................................................................................... 68

Caminin d grn ve i ksmndaki mihrab,

lkemizde din hizmetlerinin yrtlmesi grevi Diyanet leri

1.1. rat, Tebli ve Davette Genel lkeler

Din Hizmetleri ve letiim

Sallallahu aleyhi ve sellem: Allahn rahmet ve bereketi zerine olsun.

Din Hizmetleri ve letiim

1.2. mam-Hatipliin Anlam ve nemi

1 Mslim, Mesacid, 290; Tirmiz, Salat, 174.

Cuma ve bayram hutbelerini, zamannda ve usulne uygun olarak okumak.

Mftlke yaplacak programa gre mukabele okumak, gerektiinde din gn ve

Din Hizmetleri ve letiim

1.3. Mezzinliin Anlam ve nemi

Mezzin kelime olarak ezan okuyan anlamna gelir.

Ezan, slamn iardr. Mslmanlar gnde be defa

Ezan okuyan mezzin

1 Ebu Davut, Salat, 31.

Ehil olmayan kimselere ezan okutmamak, mezzinlik yaptrmamak.

Mftlke yaplacak program gereince mukabele okumak, gerektiinde din gn

mam-hatibin bulunmad zamanlarda imam-hatiplik grevlerini de yapmak.

1.4. Kuran reticiliinin Anlam ve nemi

Kuran- Kerimi okumay hem renmek hem de

Din Hizmetleri ve letiim

Hafzlk yapmak isteyenlere, Kuran- Kerimi usulne gre ezberletmek.

Namaz sureleri ile dualarnn aslna uygun okunularn salamak, ezberletmek ve

Kursun temiz ve dzenli tutulmasn salamak.

Ramazan ay ile din gn ve gecelerde mftlke verilecek grevleri yapmak.

1.5. Din Grevliliinin Gerektirdii Nitelikler

Din Hizmetleri ve letiim

Toplumsal dayanma: Toplumda yaamann getirdii sevinlerin paylalmas ve skntlarn

2. Din Hizmetlerinde Kendini ve Hedef Kitleyi Tanma

3. Din Hizmetlerini Zorlatran ve Engelleyen Sorunlar Tanma

Din Hizmetleri ve letiim

4. Din Hizmetlerinde letiim

4.1. letiimin nemi ve Temel lkeleri

Din Hizmetleri ve letiim

kullanmaktan kanmalyz. Konuurken doal davranmal, yapmack ve abartdan uzak durmalyz.

4.2. letiimin Temel Unsurlar

Din Hizmetleri ve letiim

Biyo- Psikolojik Temel Duygularn Yze Yansmas

4.4. Din Hizmetlerinde letiim Sorunlar

Din Hizmetleri ve letiim

B. Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.

4. Aadakilerden hangisi din grevlisinin sorumluluklarn yerine getirirken dikkat etmesi

B) Spor yapmay sevmelidir.

C) Sadece namaz vakitlerinde cemaatle iletiim iinde olmaldr.

Din Hizmetleri ve letiim

C. Aadaki cmlelerden doru olan D, yanl olan Y ile iaretleyiniz.

Hitabet ve Din Hitabet

ekil Ynnden Hitabet Trleri:

Konular Ynnden Hitabet

Konularna gre hitabet trleri unlardr:

Hitabet ve Din Hitabet

2. Din Hizmetlerinde Hitabetin Yeri ve nemi

Sz ola kestire ba,

sr suresi, 53. ayet.

...Allahn size olan nimetini ve size

Hitabet ve Din Hitabet

Kuran- Kerimde Peygamberin grevinin insanlar uyarmak, Kuran insanlara anlatmak ve

3. Din Hitabet ve eitleri

4. Din Hitabetin lkeleri

gibi bir cmledir. Hatip, bu ifaAllah zikrin en ksas