NJ VSHTRIMI I

PRGJITHSHM MBI
SHKENCN E EKONOMIS
Luan Gara

ka sht Ekonomia
2

Ekonomia sht nj shkenc shoqrore q merret me

studimin e prodhimit, shprndarjes dhe konsumit t
t mirave dhe shrbimeve.
Termi Ekonomi rrjedh nga Greqishtja e vjetr nga
fjala [oikos], q do t thot "shtpi, tempull,
kamp, hall" dhe fjala [nomos], q do t
thot zakon, rregull, konvent apo fjal pr fjal do
t thot "rregull shtpiak."

ka sht Ekonomia
3

Ndryshe, ekonomia njihet si shkenc e cila studion t

gjitha marrdhniet q zhvillohen gjat nj procesi
ekonomik, qofshin ato mes
qenieve

njerzore,
qenieve njerzore dhe mjeteve t prodhimit apo
qenieve njerzore dhe politikave t prodhimit.

ka sht Ekonomia
4

Problemi ekonomik kryesor ka disa dimensione dhe

lidhet me tri pyetje kryesore:
far

t prodhohet (dhe n far sasie)?

si t prodhohet?
pr k t prodhohet?

Sistemet e ndryshme ekonomike dallohen nga njritjetri nga mnyra sesi e zgjidhin problemin
ekonomik, pra nga prgjigja q u japin pyetjeve t
msiprme.

Ndarja sipas prfshishmris

5

Mikroekonomia sht deg e ekonomis e cila

studion njsit e veanta t ekonomis si jan
familjet apo ndrmarrjet.
Kjo deg merret me pjes t veanta t krkess
dhe oferts, si dhe me ndrthurjen e tyre.

Ndarja sipas prfshishmris

6

Makroekonomia sht pjesa e shkencave

ekonomike q merret me studimin e funksionimit t
ekonomis n kuptim t gjer. N kt kontekst, ajo
analizon format e treguesve ekonomik si:
Prodhimi i Brendshm Bruto (PBB) dhe ciklet ekonomike t tij,
papunsin dhe inflacionin,
konsumin,
investimet,
politikat fiskale dhe monetare,
tregtin ndrkombtare,
bilancin e pagesave, etj

Ndarja sipas prfshishmris

7

Ndarja e ekonomis sipas degve:

Bujqsore
Industriale
Komunikacioni
Tregtia

Ndrtimtaria
Turizmi

Ndarja sipas zhvillimit ekonomik t shteteve:

t

zhvilluara,
t pa zhvilluara

Ndarja sipas prfshishmris

8

Ndarja e ekonomis sipas prfshirjes territoriale

Lokale

q do t thot e nj qyteti, si pr shembull:

Ekonomia e Malisheves, Rahovecit, Klins etj.
Regjionale q do t thot e nj zone, p. sh., Prizreni,
Prishtina, Peja etj.
Nacionale q do t thot e nj shteti si sht
ekonomia e Kosovs, e Shqipris, etj.
Botrore q do t thot e gjith bots.

ka sht Ekonomiksi?
9

Ekonomiksi studion ann ekonomike t jets

shoqrore, sjelljen e agjentve ekonomike n
shoqri dhe kushtet ekonomike t bashkveprimit t
tyre.
Si agjent ekonomike ose vendimmarrs paraqiten
individt

(ose familjet),
firmat dhe
qeveria.

ka sht Ekonomiksi?
10

Individt ose familjet paraqiten si agjente

ekonomike para s gjithash n rolin e tyre si
zotrues burimesh dhe si konsumator.
Firm quhet do organizat q prodhon mallra ose
shrbime.
Qeveria (shteti) gjithashtu prfaqson nj agjent
ekonomik, pra nj vendimmarrs n fushn
ekonomike, n rolin e saj si krijuese dhe
mbikqyrse e rregullave ekonomike.

Ekonomiksi
11

N zemr t Ekonomiksit qndrojn konceptet pasuri

dhe mirqenie.
Pasuria e nj vendi, n thelb, prbehet nga stoku i tij
i mallrave dhe shrbimeve.
Mirqenia i referohet knaqsis q nj individ apo
shoqria nxjerrin nga konsumi i pasuris.

Ekonomiksi
12

Koncepti i mirqenies lidhet me konceptet efiienc

dhe drejtsi.
Efiienca

ka t bj me nxjerrjen e nj dobie ose

knaqsie maksimale t mundshme nga prdorimi i
burimeve ekonomike.
Drejtsia lidhet me shprndarjen e drejt t mallrave dhe
shrbimeve midis grupeve t ndryshme shoqrore dhe
individve

Ekonomiksi
13

Lidhja qendrore n do sistem ekonomik skematikisht

mund t paraqitet:

Kjo lidhje mund t shprehet n thelb si lidhje midis

nevojave t shoqris dhe mallrave e shrbimeve t
destinuara pr plotsimin e tyre.

Mallrat dhe shrbimet

14

Sasia dhe llojshmria e mallrave dhe shrbimeve

jan t kufizuara nga dy faktor kryesore:
sasia

e burimeve ekonomike n dispozicion dhe

gjendja e teknologjis.

Mallrat dhe shrbimet

15

Burimet, ose faktort e prodhimit zakonisht i

klasifikojm n tre grupe kryesore:
Puna, q prfshin aftsin mendore dhe fizike t njerzve
pr t punuar.
Toka, q prfshin pasurit natyrore t t gjitha llojeve, si
jan toka bujqesore, toka si truall ndrtimi, burimet e
energjis, burimet minerale dhe i gjith mjedisi fizik qe na
rrethon.
Kapitali, q prbehet nga mallra te prodhuara me qellim
pr te prodhuar mallra te tjer. Elementt kryesore t
kapitalit jan pajisjet dhe makinerit, ndrtesat, inventari
(produkti i gatshm, prodhimi n proces, lnda e par).

Mallrat dhe shrbimet

16

Jo rrall veohet edhe nj grup i katrt, q lidhet me

aftsin siprmarrse (entrepreneurship).
Aftsia siprmarrse i referohet talentit t veant
q kan disa njerz pr organizimin e burimeve t
tjera ekonomike, si puna, toka dhe kapitali n
procesin e prodhimit te mallrave dhe shrbimeve, pr
krkimin e mundsive t reja pr biznes si dhe pr
zhvillimin e metodave te reja te prodhimit.

Mallrat dhe shrbimet

17

Faktort e prodhimit lidhen n procesin e prodhimit

sipas parimeve t caktuara teknologjike.
Teknologjia i referohet trsis s aftsive dhe
njohurive shkencore q lidhen me prdorimin e
inputeve (faktorve te prodhimit) n procesin e
prodhimit.
Sasia e burimeve t prodhimit pr nj ekonomi, n nj
kohe t dhn, sht e kufizuara me niveli i
teknologjis.

18

Koha pr pauz

Kufiri i mundsive t prodhimit

19

Mundsit e prodhimit, n nj ekonomi t dhn, n

nj koh t dhn, jan t kufizuara pr shkak t
kufizimit t burimeve.

Kufiri i mundsive t prodhimit shpreh kombinime

t ndryshme t mallrave dhe shrbimeve q
mund t prodhoje nj vend gjat nj periudhe t
dhn kohore, duke prdorur t gjitha burimet
n dispozicion dhe teknikat m efiiente t
prodhimit.

Kufiri i mundsive t prodhimit

20

Shembull i efiiencs dhe pa arritshmris

Pr thjeshtsim, supozojm se nj vend prodhon vetm dy
mallra, ushqime dhe stofra (veshje).
N Tabel jan treguar kombinimet e ktyre mallrave n kufirin e
mundsive t prodhimit:
Mundesit

Stofra (milion ml)

Ushqime (mij tone)

50

10

48

20

43

30

34

40

20

50

Shembull i efiiencs dhe pa

arritshmris
21

N qoft se t gjitha burimet e

ekonomis do t prdoreshin pr
prodhimin e ushqimeve, sasia e
ushqimeve t prodhuara n vit do t
ishte 50 mij ton, ndrsa sasia e
stofrave t prodhuara do t ishte
zero (pika A).

N qoft se do to vendosim t
prodhojm 10 ml stofra, kjo mund to
arrihet vetm duke transferuar nj
pjes t burimeve nga prodhimi i
ushqimeve n prodhimin e stofrave
(gjithmon duke supozuar prdorim
t plot t burimeve dhe efiienc
maksimale teknologjike).
N kt rast ushqimi do t ulet nga
50 mij ton n 48 mij ton. (pika B)

Shembull i efiiencs dhe pa

arritshmris
22

Duke rritur sasin e stofrave t

prodhuara, do t arrinim n skajin
tjetr, ku t gjitha burimet n
dispozicion prdoren vetm pr
prodhimin e stofrave, sasin
maksimale prej 5 ml (pika F).
Vija AF, q bashkon pikat A, B, C, D,
E, F dhe t gjitha pikat e
ndrmjetme q do t rezultonin nga
plotsimi me vlera te ndrmjetme
(nga tabela), quhet kurba e kufirit t
mundsive t prodhimit.

Shembull i efiiencs dhe pa

arritshmris
23

do pik q ndodhet brenda vijs s

kufirit t mundsive t prodhimit, si
sht rasti i piks I, tregon se
burimet nuk prdoren plotsisht ose
se ato prdoren n mnyre jo
efiiente.
do pike jasht kufirit t mundsive
t prodhimit, si sht rasti i piks U,
tregon kombinime t pamundshme
ose t paarritshme me sasin e
dhne t burimeve dhe shkallen- e
dhn t efiiencs.
Pikat n vijn e mundsive t
prodhimit, si jan pikat A, B, C, D, E,
F nnkuptojn prdorim maksimal t
kapaciteteve prodhuese.

Kufiri i mundsive t prodhimit

24

Kufiri i mundsive t prodhimit

nuk sht i pandryshueshm.
sht e mundur q mundsit e
prodhimit t ngushtohen,
domethn q kurba
prfaqsuese t zhvendoset
majtas.
Kshtu ndodh, pr shembull, n
rastin e t korrave t kqija pr
shkak t thatsirs, etj.

Kufiri i mundsive t prodhimit

25

Por tipike sht zhvendosja

djathtas e kurbs duke
reflektuar zgjerim t mundsive
Nj zgjerim i qndrueshm i
mundsive t prodhimit quhet
rritje ekonomike..
Rritja ekonomike kushtzohet
nga rritja e burimeve,
domethn e toks, e kapitalit
dhe e puns, ose nga
prmirsimi cilsor i tyre.

Kufiri i mundsive t prodhimit

26

Rritja ekonomike nnkupton

prgjithsisht rritjen e burimeve,
para s gjithash rritjen e
prodhimit t mallrave kapital.
Megjithat, ne periudha
afatgjata rritja e prodhimit t
mallrave kapital krijon mundsi
pr rritjen edhe t konsumit,
nprmjet zhvendosjes lart t
kufirit t mundsive t
prodhimit.

Kostoja oportune
27

Kosto oportune paraqet rastin kur pr shkak t

burimeve t kufizuara, detyrohemi t zgjedhim midis
alternativave t ndryshme t prdorimit t ktyre
burimeve duke lne mnjan, apo hequr dore nga nj
varg alternativash.
Nga Shembulli i mparshm. Pr t rritur prodhimin e
stofrave nga 30 ml n 40 ml, duhet t heqim dor nga 14
mij ton grur. Pikrisht sasia prej 14 mij ton grur, nga
e cila duhet hequr dor, prbn koston oportune t
prodhimit t 10 ml m shume stofra. Sasia prej 14 mij ton
grur prbn nj alternativ nga e cila sht hequr dor,
nj mundsi t sakrifikuar.

Ekonomia e tregut
28

Problemi ekonomik themelor sht i njjte pr t

gjitha shoqrit, ndrsa mnyrat e zgjidhjes s tij jan
t ndryshme n shoqri, gjegjsisht sisteme t
ndryshme ekonomike
N sistemin ekonomik t bazuar n drejtimin e
centralizuar, pra n ekonomin e komanduar, alokimi i
burimeve prcaktohet nga qeveria, e cila komandon
individt dhe firmat q t ndjekin dhe realizojn
planin ekonomik.

Ekonomia e tregut
29

Ekonomia e tregut nnkupton pavarsin e agjenteve

ekonomike, dhe aftsin e tyre pr t vendosur n
mnyr t pavarur mbi veprimtarin e tyre
ekonomike, pra ndrmarrjen e lire.
Mekanizmi i tregut prfaqson nj metode t
alokimit t burimeve, pra t
prcaktimit t llojit dhe sasis s mallrave dhe shrbimeve
t prodhuara,
mnyrs s prodhimit dhe shprndarjes s tyre,

duke u bazuar n zgjedhjet individuale t

koordinuara prmes tregut.

Ekonomia e tregut
30

Gjate ktij shekulli mori hov struktura tregu, si

monopoli - konkurrenca monopolistike, q u lejon
firmave t veanta t ushtrojn ndikim t
konsiderueshm n treg.

Kto zhvillime si dhe imperfeksione t tjera t tregut,

si papunsia dhe inflacioni n nivele t larta apo
vshtirsit e grupeve t caktuara sociale pr t
prballuar jetesn, kane ber t nevojshme
ndrhyrjen n shkalle t konsiderueshme t shtetit n
jetn ekonomike.

Ekonomia e tregut
31

Qeveria ndrhyn n jetn ekonomike duke ndjekur

kryesisht tri synime kryesore:
Rritjen e efiencs, duke kufizuar format e konkurrencs jo
t plote t prmendura m sipr, etj.
Sigurimin e drejtsis n shprndarje, duke u ardhur n
ndihme t varfrve dhe grupeve t caktuara shoqrore.
Stabilizimin e ekonomike, duke zbutur luhatjet ciklike t
ekonomis, duke reduktuar papunsin dhe inflacionin
dhe duke nxitur rritjen ekonomike.

Ekonomia e tregut
32

T tri grupet e
vendimmarrsve, pra
agjentve ekonomike,
bashkveprojn prmes dy
grupe tregjesh: tregjeve t
produkteve dhe tregjeve t
faktorve.
Qeveria, prvese si
prodhuese dhe konsumuese e
drejtprdrejte e mallrave
dhe shrbimeve, paraqitet
edhe si rishprndarse e t
ardhurave.

Metodologjia e shkencs ekonomike

33

Metodat kryesore qe prdorn pr studimin e

dukurive ekonomike jan:
induksioni

dhe
deduksioni.

Induksioni
34

Qasjen n hulumtim e ka
nga e thjeshta kah e
prbra, duke u mbshtetur
n rezultate logjike q
arrihen gjat studimit.
Paraqet tendencn e
gjeneralizimit dhe nxjerrjen
e konkluzioneve n baz t
rezultateve, dukurive dhe
proceseve ekonomike.

TEORIA

HIPOTEZA
TENTUESE

Ngjitja
kodrs

MODELI

Observimi

Deduksioni
35

Plotsisht e kundrta e
metods induktive.
TEORIA

Niset nga fakti se nj dukuri

sht e pranueshme, mbase
n t shumtn e rasteve e
vrtetuar paraprakisht
Karakteristika e veorive
t ksaj metode merret si
rregull pr rastet e tjera t
veanta

HIPOTEZA
Ujvarra

OBSERVIMI

KONFIRMIMI

36

Faleminderit pr vmendjen.