Лекц-6

PH102 ФИЗИК-2 Лекц № 6

Лекцийн агуулга: Ãýðëèéí õî¸ðäìîë – êîðïóñêóëÿð áà äîëãèîëîã ìºí ÷àíàð .

Äîëãèîíû òýãøèòãýë. Ãýðëèéí âåêòîð . ãýðýë îéõ áà õóãàðàõ .
Äîòîîä á¿ðýí îéëò. Íèìãýí ëèíç. Ëèíçèéí òîìú¸î

6,1 Ãýðëèéí õî¸ðäìîë – êîðïóñêóëÿð áà äîëãèîíû ìºí ÷àíàð

Ïëàíê àáñîëþò õàð áèåèéí öàöàðãàëòûã òàéëáàðëàõûí òóëä öàõèëãààí ñîðîíçîí öàöàðãàëò íü
   õýìæýýòýé á¿õýë õýëáýðýýð áóþó êâàíòààð öàöàðãàãäàíà ãýæ ¿çñýí. Ôîòîýôôåêòèéí
¿çýãäýëä ýëåêòðîí íü ãýðëèéí ýíåðãèéã  øèíãýýíý ãýäýã òàéëáàðûã Ýéíøòåéí õèéñýí. Ýíý
á¿ãäýýñ ãýðýë íü  ýíåðãè á¿õèé ýãýë õýñã¿¿äèéí óðñãàë ãýæ ¿çñýí. Ýíý ýãýë õýñãèéã ôîòîí ãýíý.
Êîìïòîíû ¿çýãäýëä ãýðëèéí ñàðíèëûã ÷ºëººò ýëåêòðîí äýýð ðåíòãåí òóÿàíû ôî- òîíóóäûí õàðèìõàé
ìºðãºëòººð òàéëáàðëàñàí ãýðëèéí Ẻìëºã ÷àíàðûí áàòàë- ãàà áîëñîí.
Ãýâ÷ èíòåðôåðåíö áà äèôðàêöûã äîëãèîëîã ¿çëèéí ¿¿äíýýñ ë òàéëáàðëà- äàã. Ýíäýýñ ãýðýë íü
êîðïóñêóëü- äîëãèîëîã õî¸ðäìîë øèíæ ÷àíàðûã àãóóëàõ íü õàðàãäàíà. Ýíý ÷àíàð íü çºâõºí ôîòîíä ãàíö áèø
ýëåêòðîí, ïðîòîí, àòîì ã.ì –ä áàñ àæèãëàãäàíà.

6,2 Äîëãèîíû òýãøèòãýë. Ãýðëèéí âåêòîð

 
Öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèîíä E áà H âåêòîðóóä õýëáýëçýíý. Òóðøëàãààñ ãýðëèéí ¿éë÷ëýëä
 
öàõèëãààí îðíû E âåêòîðûí ¿éë÷ëýë èë¿¿ ¿¿ðýãòýé áîëîõ íü áàòëàãäñàí. Èéìýýñ E âåêòîðûã ãýðëèéí

âåêòîð ãýæ ÿðüæ áîëíî. Îãòîðãóéä E âåêòîðûí õýëáýëçýë íü äàðààõè òýãøèòãýëýýð èëýðõèéëýãäýíý.
E  A cos t  kr   

6,3 Ãýðýë îéõ áà õóãàðàõ

Õàâòãàé öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèîí íýãýí òºðºë,

îòðîï 2 äèýëåêòðèêèéí õèë äýýð òóñ÷ áàéíà ãýæ ¿çüå.
k - òóññàí äîëãèîíû âåêòîð

k  - îéñîí äîëãèîíû âåêòîð

k  - õóãàðñàí äîëãèîíû âåêòîð

k -í
äàãóó òàðàõ öàõ. ñîð. äîëãèîí
  i t  kr  i  t  k x x  k y y 
E  Em e  Em e
îéñîí áà õóãàðñàí äîëãèîíóóä õàðãàëçàí
  i  t  k x x  k y y   
E   E m e
  i  t  k x x  k y y   
E   E m e

1-ð îð÷èí äàõü ¿ð ä¿íãèéí îðîí:

    i t  k x x  k y y   i  t  k x x  k y y   
E1  E  E   E m e  E m e
2-ð îð÷èí äàõü îðîí:
   i  t  k x x k y y   
E 2  E   E m e
 
Õî¸ð îð÷èíû çààã äýýð E1  E 2 áàéõ ¸ñòîé. Ýíäýýñ

1
 Лекц-6

E m e i  t  k x x   E m  e i   t  k x x     E m e i   t  k x x   

Ýíý íºõöºë áèåëýõèéí òóëä :        áà k x  k x  k x áàéõ ¸ñòîé.

k x  k sin  ; k x  k  sin   ; k x  k  sin   ; k sin   k  sin    k  sin  
    
k  k  ; k   ;  sin    sin     sin   ;
1 2 1 2

c
sin   c  1  n
Ýíäýýñ:    ;  1  n12 ;  2  2 ; Ãýðýë îéõ õóóëü
sin    2 2  c c n
1 1
n1 sin   n 2 sin   ãýðýë õóãàðàõ õóóëü.

Äîòîîä á¿ðýí îéëò: Îïòèê íÿãò èõòýé îð÷íîîñ îïòèê íÿãò áàãàòàé îð÷èí ðóó ãýðýë íýâòðýõýä
öàöðàã íü òóññàí öýãèéí íîðìàëèàñ õîëäîæ õóãàðíà.  ºíöºã èõñýõýä õóãàðëûí ºíöºã   õóðäàí
ºñíº.

  arcsin n12 ¿åä    ; áîëíî. ¯¿íèéã õÿçãààðûí ºíöºã ãýíý. Ýíý òîõèîëäîëä äîòîîä
2
á¿ðýí îéëò áîëíî.

6,4 Ãåîìåòð îïòèê

Àëèâàà îïòèê ñèñòåì íü ãýðëèéí öàöðàãûã õóâèðãàäàã. Ýíý õóâèðãàëòààð P öýãýýñ ãàðñàí
ãýðýë P  öýãò îãòëîëöîæ áàéâàë ò¿¿íèéã P öýãèéí îïòèê ä¿ðñ ãýíý.
Áîäèò ä¿ð – ãýðëèéí öàöðàãóóä P  öýãò áîäèòîéãîîð îãòëîëöîæ áàéâàë
Õóóðìàã ä¿ð – ãýðëèéí öàöðàãóóäûí ãýðýë òàðàõûí ýñðýã ÷èãò ¿ðãýëæë¿¿ëñýí öàöðàãóóäûí
îãòëîëöîë äýýð ¿¿ñ÷ áàéâàë P áà P  íü õîñìîã öýã¿¿ä áîëíî.
Ôîêóñûí õàâòãàé áà ôîêóñ:
S F S S F S

F F

àðûí ôîêóñûí õàâòãàé áà ôîêóñ ºìíºõ ôîêóñûí õàâòãàé áà ôîêóñ

y y
y

 y
øóóä ä¿ðñ óðâóó ä¿ðñ
y
 - øóãàìàí ºñºëò.   1 áàéõ õîñìîã õàâòãàéíóóäûã ãîë õàâòãàéíóóä ãýíý.
y

2
 Лекц-6

H H ªìíºõ H ãîë öýãýýñ ºìíºõ ôîêóñ F õ¿ð

1 òýëõ çàéã ºìíºõ ôîêóñûí çàé f ãýíý.
Q Q Ìºí ¿¿íòýé àäèë H  áà F  -ýýð f  -èéã
1 òîäîðõîéëíî. f - íü õàðãàëçàõ ãîë öýãýýñ
H H áàðóóí òàëä áàéâàë ýåðýã, ýñðýã òîõèîëäîëä ñºðºã áàéíà.

a
f n
 òîìú¸î áàéäàã. n  îïòèê ñèñòåìèéí ºìíºõ îð÷íû õóãàðëûí èëòãýã÷
f n
n   îïòèê ñèñòåìèéí àðäàõ îð÷íû õóãàðëûí èëòãýã÷ n  n áîë f    f

Îïòèê ñèñòåìèéí òîìú¸î.

n F H H F n
P 1 A A
2
y y
O F H H F O

OP y x H A y f
  ;   ;
HB  y   f O P   y  x 
  x  f
 xx   ff  Íüþòîíû òîìú¸î n  n áîë xx    f 2 ;
 f  x
Çóðãààñ   x    S     f  ( ººðººð õýëáýë x  S  f )
f f 1 1 1
x  S   f   1 f    f ãýâýë   ;
S S S S f
Ëèíç íü ýíãèéí îïòèê ñèñòåì áîëíî.
Ëèíçèéí çóçààí íü ëèíçèéí ãàäàðãóóíóóäûí ðàäèóñòàé õàðüöóóëàõàä ìàø
áàãà áîë íèìãýí ëèíç ãýíý.
n0 R1 R2
Нèìãýí ëèíçèéí ôîêóñûí òîìú¸î: f    f  ; H H
n  n0 R2  R1
n  ëèíçèéí õóãàðëûí èëòãýã÷  R2
n0  ëèíç áàéãàà îð÷íû õóãàðëûí èëòãýã÷
R1 áà R2 - ëèíçèéí ãàäàðãóóãûí ìóðóéëòûí ðàäèóñ o R1