lrvin D.

Yalom

Staring at the Sun - Overcoming the Terror of Vcah

lrvin D. Yalom, 2008 (ONK Ajans araclgyla)
Gnee Bakmak - lmle Yzlemek
Kabalc Yaynevi, lstanbul

2008

Birinci Basm: Haziran 2008

Kapak Dzeni: Gken Yanl
Teknik Hazrlk: Zeliha Gler
Yayma Hazrlayan: Elif ztarhan

KABALCI YAYINEVl
Ankara Cad. No: 4 7 Cagaloglu 34 1 1 O lstanbul
Tel: (02 12) 526 85 86 Faks: (02 1 2) 5 1 3 63 05
yayinevi@kabalci.com.tr www.kabalciyayinevi.com
internetten sat: www.kabalci.com. tr

KTPHANE BlLGl KARTI

Cataloging-in-Publication Data (ClP)
Yalom, Irvin D.

Gnee Bakmak - Olmle Yzlemek

ISBN 9 75-997-1 33-X
Bask: Y.ylack Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti. (02 1 2 567-8003)
Litros Yolu Fatih San. Sitesi No: 1 2 / 1 9 7-203 Topkap-Istanbul

IRVIN D. YALOM

GNEE BAKMAK
LMLE YZLEMEK
eviren
Zeliha lyidoan Babayiit

Le soleil ni la mart ne se peuvent regarder en face.

(Gnein ya da lmn yzne dorudan bakamazsnz.)

FRANCOIS D E L A ROCHEFOUCAULD. zdevis 2 6

FK* Kitapl tarafndan dzenlenmitir ancak tarama alntdr.

Tarayp emek vermi olan arkadaa teekkrlerimle...

KABALCI YAYINEVi

Benden okuyucularma dalgalanan

akl hocalarm, ]ohn Whitehorn, ]erome Frank,
David Hamburg ve Rollo May'e adanmtr

!!NDEK!LER

NSZ VE TEEKKR

............ . . . . . . . ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................ . . . . . .

1. Blm:

lmcl Yara

2. Blm:

lm Anksiyetesini Tanma

3. Blm:

Uyanma Deneyimi .

4. Blm:

Fikirlerin Gc

5. Blm:

Fikirler ve likiler Yoluyla

............... . . . . . . . . . . . . . .....................................

. . ....

.......

18

...

36

........... . . . . . .. . . . . . .

74

. . . . . . . ............ . .. . . . . . .

. . . . . . . ................ .....

.......

. . . . .. . . . . . . . .. .

.....

. . . . .........

lm Korkusunun stesinden Gelmek.

.....

.....

. . . . . . ...

106

6. Blm:

lm Farkndal: Bir Hatra ................................. 135

7. Blm:

lm Anksiyetesiyle Uramak:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...................

177

. . . . . . . . ..................... . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................

239

Terapistlere Tavsiyeler
SONSZ

......... . . . . .

GNEE BAKMAK N OKUYUCU KILAVUZU

DZN

. . . . . . . . . ......

241

. . . . . . . ..... . .. . . . . . . . ............ . . . . . .. . . . . . . . ......... ........ . . . .................. ........

249

nsz ve Teekkr

u kitap lm hakkndaki dncelerin bir zeti deildir ve ola

B maz, nk bin yldr her ciddi yazar, insann lml oluu ko

nusunda yazmtr.
Aslnda bu benim lmle yzlemem sonucunda ortaya kan ol

duka kiisel bir kitap. lm korkusu btn insanlarda ortaktr: hi

ayrlmadmz karanlk glgemizdir. Bu sayfalar lm korkusunun
stesinden gelmek hakknda kendi deneyimlerimden, hastalarmla
yaptm almalardan ve almam bilgilendiren yazarlarn dnce
lerinden rendiklerimi ieriyor.
Bu yolda bana yardm eden pek ok kiiye minnettarm. Ajansm
Sandy Dijkstra ve editrm Alan Rinzler bu kitab ekillendirip topar
lamamda bana ok yardmc oldu . Pek ok arkadam ve meslektam
kitabn baz ksmlarn okuyup nerilerde bulundu: David Spiegel,
Herbert Kotz, jean Rose, Ruthellen josselson, Randy Weingarten, Neil
Brast, Rick Van Rheenen, Alice Van Harten, Roger Walsh, Robert Ber
ger ve Maureen Lila. Philip Martial beni isim sayfasndaki La Rouche
foucauld dsturuyla tantrd. Entelektel gemiimde sevgili dostla
rm ve retmenlerim olan Van Harvey, Walter Sokel, Dagfin Folles
dal'a minnettarm. Phobe Hoss ve Michele jones kitab baskya harika
bir ekilde hazrlad. Drt ocuum Eve, Reid, Victor ve Ben paha bi
ilmez danmanlard. Karm Marilyn her zamanki gibi beni daha iyi
yazmaya zorlad.
7

GNEE BAKMAK

En ok da esas retmenlerime borluyum: isimleri gizli kalmas

gereken hastalarma (ama onlar kendilerini biliyor) . En derin korkula
rn anlatarak, hikayelerini kullanmama izin vererek, kimliklerini en
iyi ekilde gizlemem iin bana tavsiyelerde bulunarak, msveddenin
tamamn ya da bir ksmn okuyarak, tavsiyeler vererek, deneyimleri
nin ve bilgeliklerinin dalgalar halinde okuyuculara yaylmas dnce
sinden zevk alarak beni onurlandrdlar .

1. Blm

OLUMCUL YARA

Yreim umutsuzluk iinde. lmden korkuyorum.

GILGAMI

..

z-farkndalk byk bir armaan, hayat kadar deerli bir hazine

dir. Bizi insan yapan eydir. Ama bedeli de ok ardr - lm

llk yaras. Varoluumuz, byyp gelieceimiz ve kanlmaz bir

ekilde lp yok olacamz bilgisiyle glgelenir.
lmllk dncesi tarihin bandan beri peimizi brakmaz.
Drt bin yl nce Babil kahraman Glgam arkada Enkidu'nun l
m zerine yukarda alntladm szleri sylemitir: "Sen artk ka
ranlklar iindesin ve beni duyamaz oldun. Ben de ldmde Enkidu
gibi olmayacak mym? Yreim umutsuzluk iinde. lmden korku
yorum."
Glgam hepimiz adna konuuyor. Onun lmden korktuu gibi
hepimiz korkarz - her erkek, kadn ve ocuk lmden korkar . Baz
larmz iin lm korkusu genellemi bir huzursuzluk eklinde do
layl olarak kendini gsterir ya da baka bir psikolojik bozukluk kl
na girer; bazlarmz lmle ilgili ak ve bilinli bir anksiyete yaar
ken, bazlarmz iin lm korkusu btn mutluluk ve sevinci engel
leyen bir dehet haline gelir.
9

GNEE BAKMAK

Dnceli filozoflar alar boyunca lmllk yarasn sarmaya,

uyum ve huzur iinde yaamamz iin bize yardm etmeye almtr.
lm anksiyetesine kar mcadele veren pek ok insan tedavi eden
bir psikoterapist olarak kadim bilgeliin, zellikle de kadim Yunan fi
lozoflarnn bilgeliinin bugn iin olduka geerli olduunu grdm.
Gerekten de terapistlik almalarmda , entelektel atalarm ola
rak on dokuzuncu yzylda ve yirminci yzyln balarnda yaam
olan byk psikiyatrlar ve psikologlar -Pinel, Freud, jung, Pavlov,
Rorschach ve Skinner- deil, klasik Yunan filozoflarn, zellikle Epi
kouros'u kabul ediyorum. Atinal bu srad dnr hakknda daha
fazla ey rendike Epikouros'u proto-varoluu psikoterapist olarak
daha fazla kabul ediyorum . Bu kitap boyunca da onun fikirlerinden
yararlanacam.
Epikouros M 341 'de, Platon'un lmnden ksa bir sre sonra
dnyaya geldi ve M 2 70'te ld. Bugn insanlar onun adn, duyusal
zevklere (zellikle iyi yiyecek ve ieceklere) nem veren insanlar ta
nmlayan Epikouros veya Epikourosu szcnden tanyorlar. Ama ta
rihsel gereklik iinde Epikouros duyusal zevki savunmuyordu; din
ginlie (ataraksiya) ulamak onu ok daha fazla ilgilendiriyordu .
Epikouros "tbbi felsefe" uygulam ve bir doktorun bedeni tedavi
etmesi gibi bir filozofun da ruhu tedavi etmesi gerektiinde srar et
miti . Bu gre gre felsefenin yalnzca tek bir doru amac vard: in
sann mutsuzluunu dindirmek. Peki, bu mutsuzluun kkeni nedir?
Epikouros bunun her zaman ve her yerde var olan lm korkumuz oldu
una inanyordu. Kanlmaz lmn rktc hayalinin insann ha
yattan zevk almasn engellediini ve hibir zevkin tam anlamyla ya
anmasna izin vermediini sylyordu . Epikouros lm korkusunu
dindirmek iin birka tane etkili dnme deneyi gelitirmiti. Bunlar
10

LMCL YARA

benim ahsen lm anksiyetesiyle yzlememe yardmc olup hastala

rma yardm etmem iin gerekli aralar salamtr. Bundan sonraki
tartma blmnde bu deerli fikirlere sk sk gnderme yapacam.
Kiisel deneyimlerim ve klinik almalarm bana lmle ilgili ank
siyetenin hayat dngs iinde artp azaldn gstermitir. Kk
ocuklar etraflarn saran lmlln iaretlerini -l yapraklar, b
ceklerin ve hayvanlarn lm , ortadan kaybolan bykanne ve baba
lar, yas tutan ebeveynler, geni bir alanda uzanp giden mezar talar
ellerinde olmadan fark ederler . ocuklar yalnzca gzler, merak eder
ve anne babalarnn sunduu rnei izleyerek sessiz kalrlar. Eer
anksiyetelerini aka ifade ederlerse anne babalar gzle grlr e
kilde rahatsz olur ve tabii ki byk bir telala ocuklarn rahatlatma
ya alrlar. Bazen yetikinler rahatlatc szckler bulmaya alr ve
ya btn konuyu uzaktaki bir gelecee atar ya da ocuklarnn anksi
yetesini lm reddeden dirilip hayata dnme, ebedi hayat, cennet ve
yeniden bir araya gelme gibi hikayelerle hafifletmeye alrlar.
lm korkusu normal olarak alt yatan n ergenlie kadar, yani
Freud'un rtk cinsellik dnemi olarak tanmlad yllar iinde orta
dan kaybolur. Sonra ergenlikte lm korkusu byk bir gle yeni
den ortaya kar: ergenler lmle ilgilenir, birka intihar dnr,
gnmzdeki ou ergen iddetli video oyunlarndaki ikinci hayatla
rnda lmn efendileri ve lm saanlar haline gelerek lm anksi
yetesine tepki verirler. Kimileri kara mizah, lmle dalga geen ark
lar veya arkadalaryla korku filmleri seyrederek bir kar duru sergi
ler. Ben ergenlik yllarmn banda haftada iki kez babamn dkka
nndan sonraki kede bulunan kk sinemaya gider, arkadalarmla
birlikte korku filmlerinde lklar atar veya I I . Dnya Savan anlatan
bitmek bilmez filmleri az ak seyrederdim. Normandiya kartma11

GNEE BAKMAK

smdaki katliamda len kuzenim Harry gibi be yl nce deil de

1 931 'de domann yalnzca kaderin bir cilvesi olduunu rpererek
dndm hatrlyorum.
Baz ergenler cretkar riskler alarak lme meydan okurlar. Erkek
hastalarmdan biri -birden fazla fobisi vard ve her an btn hayatn
mahvedebilecek korkun bir ey olacana dair yaygn bir korku du
yuyordu- on alt yandayken serbest paratle (skydiving) nasl
baladn ve paratle defalarca serbest atlay yaptn anlatmt.
imdi geriye dnp baknca bunun kendi lmlnn neden olduu
sregiden korkuyla baa kmann bir yolu olduuna inanyor.
Yllar getike ergenin lmle ilgili kayglar, gen yetikinliin ka
riyer sahibi olmak ve aile kurmak gibi iki nemli yaam grevi tarafn
dan bir kenara itilir. Ve otuz yl kadar sonra ocuklar evden ayrlp
profesyonel kariyerlerin biti noktalar grnmeye balarken orta ya
krizi balar ve lm anksiyetesi bir kez daha byk bir gle ortaya
kar . Hayatmzn doruk noktasna ulap nmzdeki yola bakarken
yolun artk yukar doru deil, aaya doru gittiini fark ederiz. Bu
andan itibaren lmle ilgili kayglar artk aklmzdan hi kmaz.
Her an lmn tamamen farknda olarak yaamak hi kolay deil
dir. Bu, gnee dosdoru bakmaya benzer: fazla dayanamazsnz. Ha
yatmz korkudan donmu bir ekilde geiremeyeceimiz iin lm
korkusunu yumuatacak yntemler retiriz. ocuklarmz araclyla
kendimizi gelecee yanstrz; zenginleir, nl olur, hayatta her za
mankinden daha fazla yer kaplarz; saplantl, koruyucu riteller geli
tiririz; ya da nihai kurtarcya kar konulmaz bir inan gelitiririz.
lme kar bakl olduuna inanan baz insanlar kahramanca
bir hayat yaar, bakalarnn ya da kendi gvenliklerini hie sayarlar.
Bazlarysa sevdikleri biriyle, bir davayla, bir cemaatle ya da bir Ilahi
12

LMCL YARA

Varlkla birleme yoluyla lmn ac veren ayrln amaya alrlar.

lm anksiyetesi, sonlu oluumuzun verdii strab yle ya da byle
hafifletmeye alan btn dinlerin anasdr. Tanr, kltrler-tesi ya
pda anlatld ekliyle , sonsuz bir yaam hayaliyle lmllk korku
sunu yumuatmakla kalmaz, ebedi bir varolu ile anlaml bir hayat ya
amaya ynelik bir yap ve kurallar btn gelitirerek korku dolu bir
tecriti de hafifletir.
Ama en salam, en saygdeer savunmalara ramen lm anksiye
tesini asla tam olarak bastramazsnz: her zaman oradadr, zihnin baz
gizli yarklarnda dolar durur. Belki de Platon'un syledii gibi ben
liimizin en derin noktalarna yalan syleyemeyiz.
Eer M 300 yllarnda (felsefenin altn a olduu sylenir) ka
dim Atina'da yaayan biri olsaydm ve lm panii yaasam ya da bir
kabus grseydim zihnimi korkunun alarndan kurtarmak iin kime
bavururdum? Byk olaslkla kadim Atina'nn bir kesimi olan ve
nemli felsefe okullarnn bulunduu meydana giderdim. Platon un
kurduu ve imdi yeeni Speusippos tarafndan idare edilen Akade
mi'nin yanndan geerdim. Ayrca bir zamanlar Platon un rencisi
olan, ama felsefi adan onun halefi olamayacak kadar farkl olan Aris
toteles'in okulu olan Lykeion'u da geerdim. Stoaclarn ve Kyniklerin
okullarm geer, renci arayndaki gezgin filozoflara aldrmazdm.
Sonunda Epikouros'un Bahelerine ular ve sanrm orada aradm
yardm bulurdum.
Bugn lm anksiyetesiyle ba edemeyen insanlar nereye bavuru
yor? Bazlar ailelerinden ve arkadalarndan yardm alyor; dierleri
dini kurumlardan ya da terapiden: kimileriyse elinizdekine benzer ki
taplara bavuruyor. lm yznden dehete den pek ok insanla
altm. Bu tr teraptik alma yaparak gelitirdiim gzlemlerin,
13

GNEE BAKMAK
l. l-1111

d a l alelc rin

l l... .lrnwyrn

lm anksiyetelerinin stesinden ken

kiilere yardm ve igr salayacana inanyo-

111111

ll lk

lt\lmde lm korkusunun bata lmllkle dorudan

lkli

grnmeyen problemler yarattn vurgulamak istiyorum.

l >111111

genellikle gizlenen bir etkiyle ok geni bir alana uzanabilir.

()lm korkusu ou insan tamamen hareket edemez hale getirse bile ,

bu korku genellikle gizlenir ve insann lmllyle bir ilgisi grn
meyen semptomlarla ifade edilir .
Freud psikopatolojinin insann cinselliini bastrmasnn bir sonu
cu olduuna inanyordu. Ben bu grn ok dar olduuna inanyo
rum. Klinik almalarmda insann yalnzca cinselliini deil, btn
yaratlm benliini ve zellikle sonlu doasn da bastrabileceini
rendim.
lkinci blmde rtl lm anksiyetesini tanmann yollarn irde
liyorum. ou insann lm anksiyetesiyle krklenen anksiyete,
depresyon ve buna benzer semptomlar vardr. Bu ve sonraki blm
lerde, sylemek istediklerimi filmler ve edebiyat eserlerinin yan sra
almalarmdan aldm klinik vaka ykleri ve uygulamalarla rnek
lendireceim.
nc blmde lmle yzlemenin hayatn btn anlamn yok
eden bir kederle sonulanmasnn gerekmediini gstereceim. Tam
tersine daha dolu bir hayat yaamak iin bir bilinlenme deneyimi ola
bilir. Bu blmn esas tezi udur: lmn fiziksellii bizi yok etse de,

lm fikri bizi esirger.

Drdnc blmde lm korkusuyla ba etmek iin filozoflar, te
rapistler , yazarlar ve sanatlar tarafndan ortaya konan etkileyici fikir
ler anlatlyor ve tartlyor. Ama Beinci blmde ifade edildii gibi

14

LMCL YARA

fikirler tek balarna, lm kuatan dehete karlk gelmez. lme

bakarken en byk yardmcmz fikirlerin ve insani balarn sinerjisi
dir, ben de bu sinerjiyi gndelik hayatmza uygulamak iin pek ok
pratik yol neriyorum.
Bu kitap yardm iin bana gelenlere ynelik gzlemlerime dayanan
bir bak as sunuyor. Ama gzlemci her zaman gzlenen eyi etkile
dii iin altnc blmde gzlemciyi inceliyor ve lmle ilgili dene
yimlerimi ve lmllk hakkndaki tutumlarm sunuyorum. Ben de
lm anksiyetesiyle bouuyorum. Ve btn kariyeri boyunca lm
anksiyetesiyle alan bir profesyonel ve lmn tehditkarca yaklat
biri olarak lm anksiyetesiyle ilgili deneyimlerim konusunda samimi
ve ak olmak istiyorum.
Yedinci blmde terapistlere rehberlik yapyorum. nk tera
pistler byk oranda lm anksiyetesiyle dorudan almaktan ka
nrlar . Belki de bunun nedeni kendi lm anksiyeteleriyle yzlemeye
isteksiz olulardr. Ama daha da nemlisi meslee ilikin okullar va
roluu yaklam konusunda yok denebilecek kadar az eitim verir ve
gen terapistler bana genellikle lm anksiyetesini fazla sorgulamadk
larn, nk aldklar cevaplarla ne yapacaklarn bilmediklerini sy
lerler. lm anksiyetesiyle kafalar karanlara yardmc olmak iin te
rapistlerin yeni fikirlere ve hastalaryla yeni tip ilikilere gereksinimle
ri vardr . Bu blm terapistlere ynelik hazrlamama ramen mesleki
dilden kandm. Bu yzden metnin gz atan herkes iin yeterince an
lalr olduunu umuyorum.

Neden bu naho, rktc konuyu setiimi sorabilirsiniz. Neden

gnee dorudan bakyorum? Neden yzyl nce psikiyatrlar uyaran
s

l:ONEE BAKMAK
i\ n il . i '"l<ty. .. 'aygdqer
111.11 \'' lu.1111.yn .

..

eklindeki tavsiyesini dinlemedim? 1 Neden

l. .11111 rn 1 ku,, rn k ara nl k

111111:

<

t"lkrn de son

.nq lwtrolunun
11111 taya k

duayeni Adolph Meyer'in, "Kan-

ve en deimez zelliiyle bouuyo-

yllarda kontroll bakmn, ksa terapinin,

ve dnme kalplarn deitirme giriimleri-

yalnzca bu at gzl takm bak asn iddetlen

dritir.

Ancak lm kanr. Hem de her zaman; her zaman bizimle birlik

tedir, baz i kaplar trmalar, bilin zarnn hemen altnda zorlukla
duyulacak ekilde hafife uuldar . Buras endielerimizin, streslerimi
zin ve atmalarmzn kaynadr ve sznt yapan eitli semptomlar
gizli ve klk deitirmi bir ekilde ortaya kar . 2
ok uzak olmayan bir gelecekte lecek birisi ve onlarca yl lm
anksiyetesiyle uraarak geirmi bir psikiyatr olarak lmle yzle
menin rahatsz edici Pandora'nn kutusunu amamz deil, hayata da
ha zengin, daha efkatli bir tarzda yeniden girmemizi salayacana
1

Adolph Meyer'in jerome Frank tarafndan alntlanm yazs, personal

communication, 1979.

2 lm anksiyetesi zerine ok geni ve aktif bir deneysel aratrma alan

mevcut (byk blm "Korku Ynetim Kuram" destekleyicilerinden gel
mektedir). Bu alan lm anksiyetesinin her yerde bulunabileceini ve kii
lik zellikleri, inanlar, davran ve insann kltrel dnya grnn
inatlndan ve geerli standartlarndan oluan olaanst derecede geni
bir yelpazede bulunan zsayg zerindeki geni etkilerini gstermektedir.
u kaynaklara bakabilirsiniz:
S. Solomon, j. Greenberg, ve T. Pyszczynski, "Pride and Prejudice: Fear of
Death and Social Behaviour." Current Directions in Psychological Science,
2000, 9(6), 200 204; T. Pyszczynski, S. Solomon,]. Greenberg, In the Wake

of 9111: The Psychology of Terror. Washington, D.C.: American Psychologi

cal Association, 2002.

16

LMCL YARA

inanyorum.
Bu yzden bu kitab bir umut olarak sunuyorum. lme do
rudan bakmanza ve bunu yaparken yalnzca duyduunuz deheti ha
fifletmekle kalmayp hayatnz zenginletireceinize gl bir ekilde
inanyorum.

17

2. Blm
. .

. .

OLUM ANKSIYETESINI TANIMA

lm her eydir.
Ve hibir eydir.
Solucanlar kvrlarak ieri girer, kvrlarak dar kar.

er insan lmden kendi tarznda korkar. Baz insanlar iin lm

H anksiyetesi hayatn arka planndaki mziktir ve her etkinlik o

ann bir daha asla gelmeyeceini dndrr. Eski bir film bile iin
deki btn aktrlerin artk toprak olduunu dnmeden edemeyen
ler zerinde ok gl bir etki brakr.
Baz insanlar iin anksiyete daha grltc, daha zaptolunmazdr
ve sabahn nde patlayarak kiiyi lm hayaletinin karsnda nefes
alamaz halde brakr. Bu insanlar etraflarndaki herkes gibi kendileri
nin de yaknda lecei dncesiyle kuatlrlar.
Yaklaan lmle ilgili belirli bir fantezi baz insanlarn peini b
rakmaz: kafalarna dorultulmu bir silah, Nazi idam mangas, zerle
rine doru gelen bir lokomotif, kprden veya gkdelenden dmek
gibi.
lm senaryolar daha gz kamatrc biimler de alabilir: tabutta
kilitli kalmak, burun delikleri toprakla dolu bir ekilde l, ama her
eyin farknda olarak karanlkta sonsuza dek uyank bir ekilde yat18

LM ANKSYETESN TANIMA

mak; baka biri, sevdii bir insan bir daha grmemek, duymamak ya
da ona dokunmamaktan korkar; btn arkadalar yukardayken top
rak altnda olmann acsn hisseder. Ailesine, arkadalarna, kendi
dnyasna neler olacan hi bilmese de hayat tpk daha nce olduu
gibi devam edecektir .
Hepimiz her gece uykuya dalarken ya da anestezi altnda bilinci
mizi kaybederken lm tadarz. Yunan szck daarcnda lm ve
uyku, yani Thanatos ve Hypnos ikiz kardetir . ekoslavak varoluu
yazar Milan Kundera da unutma edimiyle lm nceden tattmz
ileri srer 1 : "ou insan lm konusunda dehete dren ey gele
cein kayb deil , gemiin kaybdr. Aslnda unutma davran haya
tn iinde her zaman var olan bir lm biimidir. "
ou insan iin lm anksiyetesi ak, kolayca tannabilir, ama st
res yaratan bir durumdur. Bununla birlikte dier insanlar iin lm
korkusu gizli ve rtldr, baka semptomlarn ardna gizlenir ve yal
nzca keif, hatta kaz ilemiyle tanmlanr.

AIK LM ANKSYETES
oumuz lmle ilgili anksiyeteyi ktlk, terk edilme veya yok
olma korkusuyla birletiririz. Bazlar ebediyetin bykl , sonsuza
dek l kalma fikri karsnda sendeler; bazlarysa var olmama duru
munu kavramada zorluk ekip ldkten sonra nerede olacaklar soru
sunu dnp dururlar; kimileri btn kiisel dnyalarnn yok olma
snn verdii dehete odaklanr; kimileriyse lm anksiyetesi nbetleri
1

Philip Roth, Shop Talk: A Writer and His Colleagues and Their Work. Bostan:
Houghton Mifflin, 2001, s. 97.
19

GNEE BAKMAK

geiren otuz iki yandaki bir kadndan gelen elektronik postada ifade
edildigi gibi lmn kanlmazlg konusuyla boguur:

Sanrm en gl duygular lecek olann Yal-Bayan-Ben veya

lmcl-Hasta-ve-lmeye-Hazr-Ben deil de BEN olduum gere
ini fark etmemden kaynaklanyor. Sanrm lm hep kaamak
olarak dndm, mutlaka olacak bir ey deil de, belki olabile
cek bir ey olarak grdm. Gl bir panik nbetinden sonra haf

talarca lm her zamankinden daha youn bir ekilde dndm

ve artk biliyorum ki lm belki olabilecek bir ey deil. Korkun
bir hakikati fark ettiimi ve bundan asla geri dnemeyeceini hisset
tim.
Bazlar korkularn daha ileri gtrp dayanlmaz bir sonuca va
rrlar: ne dnyalarnn ne de ona dair anlarn hibir yerde var olma
yacagna inanrlar. Sokaklar, aile toplantlar, anne babalar, ocukla
r, yazlklar, liseleri, en sevdikleri kamp yerleri - hepsi onlarn lm
leriyle birlikte yok olacaktr. Hibir ey sabit, hibir ey kalc degildir.
Bylesine abuk kaybolan bir hayatn nasl bir anlam olabilir ki?
Mektup yle devam ediyor:

Birden anlamszln farkna vardm - yaptmz her eyin nasl

unutulmaya mahkum olduunun, gezegenin sonunda leceinin.
Anne babamn, kardelerimin, erkek arkadamn ve arkadalar
mn lmn hayal ettim. Sk sk hayali ya da varsayma dayal bi
rinin deil de, BENIM kafatasmn ve kemiklerimin bir gn bedeni
min iinde deil de dnda olacan dnyorum. Bu dnce in
san allak bullak ediyor. Bedenimden ayr bir varlk olma fikri bana
pek uymuyor ve kendimi yok olmayan ruh fikriyle teselli edemiyorum.
20

LM ANKSYETESN TANIMA

Bu gen

kadnn szlerinde birka ana tema var: lmn onun iin

kiisel hale gelmesi; lmn artk belki olabilecek bir ey veya yalnzca

hakalarnn bana gelen bir ey olmamas; lmn kanlmazlgnn

btn hayat anlamsz hale getirmesi. Fiziksel bedeninden ayr olarak
var olan lmsz ruh fikrinin pek mmkn olmadgn dnyor ve
lmden sonra hayat kavramyla bir rahatlga ulaamyor. Ayn za
manda lmden sonraki bilinsizlik fikrinin dogum ncesi bilinsiz1 ikle

ayn olup olmadg sorusunu da ortaya atyor (bu ayn zamanda

l '.pikouros'la

ilgili tartmamzda tekrar ortaya gelecek olan nemli bir

oktadr) .
lm panikleri geiren bir hasta ilk seansmzda bana u iiri verd:

lm her yerde.
Varl canm skyor,
Beni yakalyor; ynetiyor.
Istrapla feryat ediyorum.
Hayatma devam ederken.
Yok olu her geen gn yaklayor.
Geride iz brakmaya alyorum
Bir anlam olacak;
An yayorum.
Yapabileceim en iyi ey.
Ama lm hemen altnda,
Bir ocuk battaniyesi gibi
Rahatlna sndm
O koruyucu sahte grntnn.

21

GNEE BAKMAK

Bu battaniye korumuyor
Gecenin sessizliinde
Dehet geri dndnde.
Daha fazla benlik olmayacak
Nefes almak iin,
Yanl dzeltmek iin,
Tatl znty hissetmek iin.
Ama dayanlmaz kayp
Farknda olmadan geliyor.
lm her eydir
Ve hibir ey.
Aslnda son iki dizesinde ifade ettii dnceler onun peini brak
myordu: lm her eydir/ Ve hibir ey. Hibir ey olma dncesinin
onu tketip, her ey haline geldiini sylyordu. Ama iirde iki nem
li rahatlatc dnce var: geride iz brakarak hayatnn anlam kazan
mas ve yapabilecei en iyi eyin an kucaklamak olmas.

LM KORKUSU
BAKA BR EYiN DUBLR DEGILDIR
Psikoterapistler genelde hatal bir ekilde , ak lm korkusunun
gerekte lmn kendisiyle ilgili bir kayg olmayp baka bir problemi
maskelediini dnrler. Yirmi dokuz yandaki emlak uzman jen
nifer'n bana gelen de buydu . Hayat boyunca geceleri gelen panik
ataklar nceki terapistleri tarafndan gerek anlamyla ele alnmam
t. jennifer geceleri sk sk ter iinde, gzleri tamamen ak bir ekilde
22

LM ANKSYETESN TANIMA

uyanyor, kendi lmyle ilgili dnceler karsnda tir tir titriyordu.

Kendisinin yok olduunu, sonsuza dek karanlkta sendelediini, yaa
yan dnya tarafndan tamamen unutulduunu dnyordu. Sonun
da her ey mutlaka yok olacaksa hibir eyin gerekten anlaml olma
dn kendine sylyordu.
Bu tr dnceler ocukluundan beri peini brakmyordu. Be
yandayken yaad ilk epizodu canl bir ekilde hatrlyordu. lm
korkusuyla anne babasnn yatak odasna komu, annesi ona hi
unutmad iki ey syleyerek rahatlatmt:
"nnde uzun bir hayat var ve bunlar imdi dnme
nin bir anlam yok."
"lyice yalanp lme yaklatnda, ya huzur iinde ola
caksn ya da hasta; her iki durumda da lm iyi kar
layacaksn."
jennifer hayat boyunca annesinin bu rahatlatc szlerine gvendi
ve ataklar iyiletirmek iin de ilave stratejiler gelitirdi. Kendi kendi
ne lm dnp dnmemenin onun seenei olduunu hatrlat
yordu. Veya iyi deneyimleriyle ilgili anlarn -ocukluk arkadalaryla
glmelerini, kocasyla Rockies'de yrrken ayna gibi gllere ve ince,
uzun bulutlara hayranlkla bakmasn, ocuklarnn gneten yanm
yzlerini pn- hatrlamaya alyordu.
Ama yine de lm korkusu bana bela olmaya devam etmi ve
mutluluunun ounu alp gtrmt. Birka terapiste danmt,
ama fazla yardmlarn grmemiti. eitli ilalar ataklarn younluu
nu hafifletmi, ama skln azaltmamt. Terapistleri onun lm kor
kusuna hi odaklanmamlard, nk bunun baka bir kaygnn yeri
ne getiine inanyorlard. Ben nceki terapistlerin hatalarn tekrarla23

GNEE BAKMAK

mamaya karar verdim. Kafalarnn jennifer'm be yanda grmeye

balad gl bir ekilde yinelenen ryalarla kartna inanyorum.

Btn ailem mutfakta. Masada bir kase solucan var. Babam beni onlar
avcuma alp skmam ve ilerinden kan st imem iin zorluyor.
Dant her terapiste gre stlerini karmak iin solucanlar sk
mak anlalr bir ekilde penis ve meni anlamna gelmiti; sonu ola
rak her biri babas tarafndan cinsel tacize urayp uramadn sor
gulamt. Benim ilk dncem de bu ynde oldu . Ama jennifer'n bu
tr sorularn terapiyi nasl yanl yne gtrdn sylemesiyle bu
dncemden vazgetim. jennifer'm babas son derece rktc ve
szel anlamda tacizkar olsa da ne jennifer ne de kz kardeleri herhan
gi bir cinsel taciz olay hatrlamyordu.
nceki terapistlerinin hibiri lm korkusunun her an var oluu
nun ciddiyetini ve anlamn incelememiti. Bu sk rastlanan hata ok
saygn bir gelenee dayanyor, kkleri psikoterapinin ilk yaynma,
Freud ve Breuer'in 1 895'teki Histeri almalar'na kadar uzanyor.
Metnin dikkatle okunmas2 sonucunda lm korkusunun Freud'un
hastalarnn hayatlarna hakim olduunu gryoruz. Freud'un, nevro
zun kkenlerinin eitli bilind, ilkel, igdsel gler arasndaki
atmaya dayandn aklad daha sonraki yazlar olmasa, lm
korkusunu incelememi olmas artc olabilirdi. Freud, bilindn
da bir temsili olmad iin lmn nevrozun oluumunda bir rol oy
nayamayacan yazmtr . Bunun iin iki neden ne sryordu3: bi2

Daha fazla ayrnt iin Studies in Hy steria nn son basksna yazdm nsze
'

bakn. ]. Breuer ve S. Freud, Studies in Hysteria (eviri]. Strachey) New

York: Basic Books, NY, 2000. (Ilk olarak 1 895'te yaymlanm.)

3 S. Freud, (eviri james Strachey), Inhibitions, Symptoms, and Anxiety: Lon24

LM ANKSYETESN TANIMA

rincisi, lmle ilgili kiisel bir deneyimimiz yoktur ve ikincisi, var ol

maymz dnmek bizim iin mmkn deildir.
Freud . Dnya Sava sonrasnda yazd "lme Kar Tutumlar
mz" gibi ksa ve sistematik olmayan makalelerinde lm hakknda ol
duka etkileyici ve bilgece yazm olmasna ramen4 lm , gelenek
sel psikanalitik kuram iinde Robert Jay Lifton'n ifadesiyle, "etkisiz
hale getirmesi"5 sonraki kuak terapistleri byk lde etkilemi,
odak noktasn lmden uzaklatrarak, lmn bilindmda temsil
ettiine inandklar eye , zellikle terk edilme ve kastrasyon korkusu
na yneltmelerine neden olmutur. Gerekten de gemie yaplan psi
kanalitik vurgunun, gelecek ve lmle yzlemekten geri ekilme ol
duu iddia edilebilir. 6
jennifer'la almamn en bandan itibaren lm korkularn ak
a incelemeye giritim. Hi direnle karlamadm: jennifer almaya
hevesliydi ve Varoluu Psikoterapi adl kitabm okuduu ve hayatn
varolusal gerekleriyle yzlemek istedii iin beni grmeyi semiti.
Terapi seanslarmz onun lmle ilgili dnceleri, anlar ve fantezile
ri zerine younlat. lm panikleri srasnda dncelerini ve rya
larn dikkatle not almasn istedim.
Fazla beklemesi gerekmedi. Yalnzca birka hafta sonra Nazi dnedon: The Hogarth Press, 1 936. (llk olarak 1926'da yaymlanm.)
4

S. Freud,

'Thoughts for the Time on War and Death: Our Attitudes

Toward Death," Collected Papers of Sigmund Freud, Cilt. 4; London: Hogarth

Press, 1 9 25, Ayrca bkz. !. Yalom, Existential Psychotherapy, New York: Ba
sic Books, 1980, s. 64-69.
5

Robert Jay Lifton, The Brohen Connection, New York: Simon and Schuster,

D. Spiegel, "Man as Timekeper: Philosophical and Psychotherapeutic Issu

1 979.
es." American ]ournal of Psychoanalysis, 198 1 , 41 (5), 1 4.

25

GNEE BAKMAK

mine dair bir film seyrettikten sonra ciddi bir lm panii yaad.
Filmde tasvir edilen hayatn mutlak gelgelii onu derinden sarsmt.
Masum rehineler keyfi bir ekilde seilip ldrlyordu. Tehlike her
yerdeydi: hibir yer gvenli deildi. ocukluunda yaad evle ilgili
benzerlikler onu ok etkilemiti: babasnn ngrlemeyen fke epi
zotlarnn yaratt tehlike , saklanacak bir yer olmad ve kurtuluu
yalnzca grnmezlikte -yani olabildiince az ey syleyip az ey iste
me- arama hissi.
Ksa sre sonra ocukluunda yaad evi yeniden ziyaret etti ve
nerdiim gibi anne babasnn mezarnda meditasyon yapt. Bir hasta
dan mezarda meditasyon yapmasn istemek7 radikal bir eymi gibi
grnebilir, ama Freud 1895'te hastalarna ayn talimatlar verdiini
anlatyor. Jennifer babasnn mezarnn banda dikilirken birden
onunla ilgili garip bir ey aklna gelmiti: "Mezarda ne kadar yor
dur."
Bu garip dnce zerine konutuk. Sanki ocukluunda lmle
ilgili dnd akl d eler (rnein, lnn souu hissedebil
mesi), imgeleminde yetikin aklclyla yan yana bulunuyor gibiydi.
Bu seanstan sonra eve giderken ocukluunda popler olan bir
ark aklna geldi ve sylemeye balad. Btn szlerini hatrlayabil
mesine ok armt:

Bir cenaze arabas geerken hi dndn m,

Srada senin olabileceini?
Seni byk beyaz bir arafa sarp
Yerin bir buuk metre altna gmeceklerini.
Seni byk siyah bir kutuya koyarlar,
7

J. Breuer ve S Freud, 1895/2000.

26

LM ANKSYETESN TANIMA

zerini toprak ve tala doldururlar,

Bir hafta her ey yolunda gider,
Ve sonra tabut szdrmaya balar!
Solucanlar girer, solucanlar kar,
Solucanlar burnunda oyun oynar.
Gzlerini yerler, burnunu yerler,
Ayak parmaklarnn arasndaki pelteyi yerler.
Yuvarlak gzl bir solucan,
Karnna girer ve gzlerinden kar,
Karnn yapkan yeile dner,
lrin krema gibi dar akar.
Bir dilim ekmee srersin,
lte ldkten sonra yediin budur.
arky sylerken ablalarnn Qennifer en kkleriydi) onun gzle
,mlr, elle tutulur skntsna aldrmadan bu arky tekrar tekrar
yleyerek ona nasl takldklarna dair anlar aklna geldi.
Bu arky hatrlamak Jennifer iin solucanlarn stn imesiyle
lgili yinelenen ryasnn seksle degil, ocuklugunda yaadg lm,
l'llike ve emniyet eksikligi hissiyle ilgili oldugunu anlamasn sagla
y: bir aydnlanma noktas oldu. ocukluktaki lm dncesini
ldurulmu bir gereklik gibi sakladg igrs, terapide jennifer'a
yrn i bak alar saglad.

RTL LM ANKSYETES
Ortl lm anksiyetesini aga karmak iin bir hafiye gerekebi
lr, ama terapide olsun olmasn genellikle herkes kendisi zerinde d27

GNEE BAKMAK

nerek bu rty aabilir. lm dnceleri, bilinli zihninizden ne

kadar gizlenmi olursa olsun ryalarnza szabilir. Her kabus, lm
anksiyetesinin tutulduu yerden kp kiiyi tehdit ettii bir ryadr.
Kabuslar uyuyan kiiyi uyandrp hayatn risk altndayken betim
ler, kii hayatn kurtarmak iin bir katilden kayordur veya yksek
bir yerden dyordur veya lmcl bir tehditten saklanyordur ya da
gerekten lyordur.
lm ryalarda genellikle sembolik biimde grnr. rnein
gastrit problemleri ve mide kanseriyle ilgili hipokondriyal kayglar
olan orta yal bir adam ryasnda egzotik bir Karayip adasna giden
bir uakta ailesiyle birlikte olduunu grebilir. Sonraki sahnede ken
disini mide arsyla iki bklm olmu yatarken grr. Dehet iinde
uyanp uakta olmamasnn ve egzotik geziyi karmasnn anlamn
kavrar; mide kanserinden lmtr ve hayat onsuz devam ediyordur.
Son olarak, belirli yaam olaylarnn neredeyse her zaman lm
anksiyetesini uyandrdn sylemeliyim: rnein ciddi bir hastalk,
bir yaknn kayb, kiinin temel gvenliine ynelik engellenemez b
yk bir tehdit - tecavze uramak, boanmak, zerine ate edilmesi,
soyulmak Bu tr olaylar hakknda dnmek genellikle ak lm
korkularnn ortaya kyla sonulanr.

NEDENI BELLI OLMAYAN ANKSYETE ASLINDA

LM ANKSYETESDR
Yllar nce psikolog Rollo May nkteli bir ifadeyle, nedeni belli ol
mayan anksiyetenin bir eye bal anksiyete olmaya altn syle
mitir. Baka bir deyile, hilikle ilgili anksiyete kendim hzla somut

28

LM ANKSYETESN TANIMA

bir eye balar. Susan'n hikayesi, bir kii bir olay hakknda orantsz
derecede yksek anksiyete duyduunda bu kavramn nasl ie yarad
na gzel bir rnektir.
Titiz, verimli, orta yal bir mali mavir olan Susan patronuyla ya
ad bir atma yznden bana bavurdu. Birka ay grtk ve so
nunda iinden ayrlp rekabeti, olduka baarl bir firma kurdu .
Birka ay sonra acil bir randevu istemek iin beni aradnda sesini
zor tandm. Normalde iyimser ve kendine hakim olan Susan'n sesi
titriyor ve panie kaplm gibi geliyordu. Onu ayn gn daha ge bir
saatte grdm ve grn karsnda endielendim: her zaman sakin
ve modaya uygun giyinirken imdi sa ba dalm ve huzursuzdu,
gzleri kzarm, alamaktan imiti ve boynunda hafif kirli bir ban
daj vard.
Duraksayarak hikayesini anlatt. lyi bir ii olan sorumluluk sahibi
yetikin olu George uyuturucu suundan hapisteydi. Polis onu basit
bir trafik kontrol iin durdurmu ve arabasnda kokain bulmutu.
Testlerde uyuturucu kulland ortaya kmt. Daha nce de alkoll
araba kullanma cezas yznden eyalet destekli bir iyileme progra
mnda bulunduu ve bu uyuturucuyla ilgili nc suu olduu iin
bir ay hapse mahkum olmu ve on iki aylk uyuturucu rehabilitasyon
programna katlmas zorunlu klnmt.
Susan drt gndr alyordu. Uyuyamyor, yemek yiyemiyor ve
ie gidemiyordu (yirmi yldr bu ilk kez oluyordu). Geceleri olu ile il
gili grd korkun hayaller ona ikence ediyordu. Bu hayallerde
olu le gibiydi, kahverengi bir kesekadmdaki ieden durmadan i
ki iiyor, dileri ryor ve bir plkte lyordu.
"Hapishanede lecek," dedi bana ve olunu kurtarmak iin dene
dii her yolu anlatt. Olunun sonsuz umut vaat eden ocukluk foto-

29

GNEE BAKMAK

raflarna bakmak onu ldryordu - kvrck san salar, neeli gzle

riyle melek gibiydi.
Susan normalde kendisini son derece becerikli olarak grrd. le
yaramaz ve uan ebeveynlerine ramen baarya ulam, kendini yok
tan yaratm bir kadnd. Ama bu durumda kendini tamamen aresiz
hissediyordu.
"Bunu bana neden yapt?" diye soruyordu. "Bu bir isyan, onun iin
yaptm planlara ynelik bilinli bir sabotaj . Baka ne olabilir ki? Ona
her eyi, baar iin gerekli her arac vermedim mi - en iyi eitim, te
nis, piyano, binicilik dersleri? Bunlarn karln bu ekilde mi d
yor? Hele verdii utan - arkadalarmn rendiini bir dnn!"
Susan arkadalarnn baarl ocuklarn dndke ii kskanlkla
kavruluyordu.
llk yaptm ona zaten bildii eyleri hatrlatmak oldu . Olunun
plkteki hayali gereki deildi, ortada bir felaket yokken durumu
yle gryordu. Her ey gz nnde bulundurulduunda olunun
ilerleme kaydettiini belirttim: iyi bir rehabilitasyon programndayd,
mkemmel bir terapistten zel bir terapi alyordu. Bamllktan kur
tulmak hibir zaman kolay olmazd: birden fazla geri dn kanl
mazd. Kukusuz Susan bunlar biliyordu - ksa bir sre nce olu
nun iyileme programnda tam bir hafta geirmiti. stelik kocas da
onun, oullaryla ilgili endielerini paylamyordu .
Aynca "George bunu bana niye yapt?" sorusunun da aklc olma
dn biliyordu ve ben kendisini bu resimden karmas gerektiini
sylediimde onaylayarak ban sallad. Olunun uyuturucuya geri
dnnn onunla bir ilgisi yoktu.
Her anne olunun yeniden uyuturucu kullanmasna ve hapse gir
mesine zlrd, ama Susan'm tepkisi biraz ar grnyordu. Ank;o

LM ANKSYETESN TANIMA

siyetesinin byk bir ksmnn baka bir kaynaktan geldiinden p

helenmeye balamtm.
zellikle Susan'm derin aresizlik hissi karsnda akna dn
mtm. Kendisini her zaman son derece becerikli biri olarak grr
d ve imdi bu hayal parampara olmutu - olu iin yapabilecei
hibir ey yoktu (kendisini olunun hayatndan ekip karmak dn
da).
Ama George neden onun hayatnda bu kadar merkezi bir yer olu
turuyordu? Evet, George onun oluydu. Ama bundan fazlas vard.

Cokfazla merkezdeydi. Sanki btn hayat olunun baarsna dayan

yordu . Ona pek ok ebeveyn iin ocuklarnn nasl bir lmszlk
projesini temsil ettiini anlattm. Bu dnce onun ilgisini ekti. Geor
ge araclyla kendisini gelecee tamay umduunu kabul etti, ama
imdi bu fikri terk etmesi gerektiini anlamt:
"O, bunun altndan kalkabilecek kadar salam deil," dedi.
"Bunun altndan kalkabilecek kadar salam bir ocuk var mdr?"
diye sordum. "Ve dahas, George bu ii hibir zaman stlenmedi - bu
yzden onun bu davrannn, tekrar uyuturucuya dnmesinin senin
le bir ilgisi yok!"
Seansn sonuna doru boynundaki bandaj sordum, boynunu ger
dirme ameliyat geirdiini syledi. Ameliyat hakknda biraz daha so
ru sorduumda sabrszlanp oluyla ilgili konuya geri dnmeye alt
- beni grmeye gelmesinin nedeni oydu.
Ama ben srar ettim.
"Ameliyat olma kararn biraz daha anlat. "
"ey, yalanmann vcuduma yaptklarndan nefret ediyorum gslerim, yzm, zellikle de sarkan boynum. Ameliyat kendi ken
dime verdiim doum gn hediyesiydi. "
31

GNEE BAKMAK

"1 lagi

doun gn?"

llyk harfle doum gn. Altm numara. Geen hafta."

(
da

altmnda olmak ve zamannn tkendiini fark etmek hakkn

konutu (ben yetmi olmak hakknda). Sonra durumu zetledim:

"Anksiyetenin ar olduundan eminim, nk zihninin bir taraf

bamllk tedavisinin her trnde geri dnler olduunu ok iyi bili

yor. Bence anksiyeten baka bir yerden geliyor ve yer deitirerek Ge
orge'a ykleniyor."
Susan'n hararetle onaylamasyla szlerime devam ettim, "Anksiye
tenin byk bir ksmnn George deil, kendin hakknda olduunu
dnyorum. Altmnc doum gnnle, yalandna dair farknda
lnla ve lmle ilikili. Bence derin bir dzeyde baz nemli sorular
dnyor olmalsn: Hayatnn geri kalannda ne yapacaksn? zel
likle de imdi George'un ona yklediin grevi gerekletiremeyecei
ni fark ettikten sonra?"
Susan'n tavrlar sabrszlktan youn ilgiye doru dnt. "Ya
lanma ve zamanmn bitmesi konusunda fazla dnmedim. Ve daha
nceki terapimizde de bu konu hi almad . Ama ne demek istedii
nizi anlyorum."
Seansn sonuna geldiimizde bana bakt: "Fikirlerinizin bana nasl
yardm olacan bilmiyorum, ama unu syleyebilirim: u son on be

dakikada dikkatimi ektiniz. Son drt gndr George'un btn dn

celerime hakim olmad en uzun sreydi bu."
Sonraki hafta erken bir saat iin randevulatk. nceki almalar
mzdan sabah saatlerini yazmaya ayrdm bildii iin normal al
ma dzenimin dna ktma dair bir yorumda bulundu . Gelecek
hafta olumun dnne katlmak iin yolculua kacamdan zaten
programmn dna ktm syledim.

LM ANKSYETESN TAN MA

le yarayabilecek her eyi dahil etmek istedigimden Susan kar

ken unu da syledim: "Bu oglumun ikinci evliligi Susan. Boanmas
srasnda ok kt bir dnemden getigimi hatrlyorum - bir ebeveyn
olarak kendini aresiz hissetmek korkun bir ey. Bu yzden dene
yimlerime dayanarak senin kendini ne kadar korkun hissediyor ola
bilecegini biliyorum. ocuklarmza yardm etme arzusu yapmzda
var. "
Sonraki iki hafta George'a daha a z zaman ayrp daha ok Susan'n
kendi hayatna odaklandk. George'la ilgili anksiyetesi arpc ekilde
azalmt. George'un terapisti Susan ve George'un birka hafta iin te
mas kesmelerinin iyi olacagn sylemiti (ve ben de onaylamtm).
Susan lm korkusu ve insanlarn bununla nasl ba ettigi konusunda
daha fazla ey bilmek istiyordu . Ben de bu sayfalarda anlattgm lm
anksiyetesiyle ilgili dncelerimin ogunu onunla paylatm. Dr
dnc hafta normale dndgn hissettigini syledi ve birka hafta
sonras iin izleme seans koyduk.
Bu son seansmzda, ona terapiler srasnda en ok neden yarar
grdgn sordum. tleri srdgm fikirler ve benimle anlaml bir
ilikisi olmas arasnda ak bir ayrm yapt.
"En degerli ey bana oglunuz hakknda sylediklerinizdi," dedi.
"Bana o ekilde ulamaya almanz beni ok etkiledi. zerine yogun
latgmz diger eyler -hayat ve lmle ilgili korkularmn yerini de
gitirip George'a yklemem- kesinlikle dikkatimi ekti. Bu konuda
hakl oldugunuza inanyordum . . . ama fikirleriniz, rnegin Epiko
uros'tan aldklarnz ok ey . . . ah . . . entelekteldi ve onlarn bana ne
kadar yardmc oldugunu bilemiyorum. Ama grmelerimizde etkili
bir eyler oldugundan kukum yok."

33

GNEE BAKMAK

Fikirlerle baglant arasndaki iki ululuk8 anahtar noktayd (bak

nz beinci blm). Fikirler ne kadar yararl olsalar da diger insanlarla
yakn baglantlarla hayati nem kazanyorlar.
Seansn sonlarna dogru Susan hayatyla ilgili nemli degiiklikler
yapmak konusunda arpc aklamalarda bulunmaya balad. "Prob
lemlerimden biri iimde ok fazla tecrit edilmi olmam. Uzun yllardr
ve yetikin hayatmn byk bir blm boyunca mali mavirlik
yaptm ve imdi bunun bana pek uymadgn dnyorum. lednk
bir meslekte dadnk bir kiiyim. nsanlarla sohbet etmeyi, iliki
kurmay seviyorum. Ve bir muhasebeci olmak fazlasyla mnzevi bir
yaam biimi. Yaptgm ii degitirmeliyim. Son birka hafta iinde
kocam ve ben gelecegimiz konusunda ciddi konumalar yaptk. Yeni
bir kariyer iin hala zamanm var. Yalanp geriye bakmak ve baka
bir ey yapmay denemi bile olmadgm fark etmek dncesi hi
houma gitmiyor."
O ve kocasnn gemite Napa Vadisinde kahvalt ve yatak verilen
kk bir motel alma hayali hakknda konutuklarn anlatt. Bu i ar
tk ciddiye binmiti ve geen hafta sonu bir emlakiyle eitli motelle
re bakmlard.
Alt ay sonra Susan'dan bir not aldm. Napa Vadisinin byleyici
bir fotografnn arkasna onlar ziyaret etmemi istediklerini yazmt.
"llk gece bizden! "
Susan'n hikayesi birka noktay ortaya koyuyor. Birincisi, orant
sz anksiyete miktar . Kukusuz, oglunun hapse girmesi onu ok sk
mt. Hangi anne byle bir ey iin zlmezdi ki? Ama o bir felaket

8 Fikirlerin ve insan ilikilerinin sinerjisi romanmn ana temasm oluturu

yor, Bugn Yaama Arzusu, Kabalc Yaynevi, 2006.
34

LM ANKSYETF.SN TANIMA

olmu gibi tepki veriyordu. Oysa oglu uyuturucu konusunda yllar

dr mcadele veriyordu ve baka geri dnleri de olmutu.
Boynundaki kirli bandaja, estetik ameliyatnn kantna odaklana
rak yerinde bir tahminde bulunmutum. Ancak hata riski azd, nk
onun yanda olup yalanma konusunda endielenmeyen kimse ol
mazd. Estetik ameliyat ve altmnc dogum gnnn ortaya koydu
gu "niyet," yer degitirip ogluna ynlendirdigi rtl lm anksiyete
sini aga karmt. Terapimizde anksiyete kaynagnn farkna varma
sn saglayp onunla yzlemesine yardm etmeye altm.
Susan birka igryle sarsld - bedeninin yalanmas, oglunun
lmszlk projesini temsil ediyor olmas, ogluna yardm etmek ya da
yalanmasn durdurmak iin snrl gcnn olmas. Son olarak da
bir pimanlk dag oluturdugunu fark etmesi en nemli hayat degii
mini balatt.
Yalnzca lm anksiyetesini hafifletmekten ok daha fazlasn yapa
bilecegimizi gsteren rneklerimden ilki bu. lmn farkna varmak,
bir uyan deneyimi, byk hayat degiiklikleri iin gl bir katalizr
olabilir.

35

3. Blm

UYANMA DENEYiMi

debiyatta btn karakterler iinde en tannm, Charles Dic

Ekens'm Bir Noel ark

s '

ndaki agzl, yalnz, kt ruhlu , yal

Ebenezer Scrooge'dur. Ama hikayenin sonunda Ebenezer Scrooge'a

bir ey olur - byk bir degiim geirir. Buz gibi duruu birden degi
ir ve scak, cmert, alanlarna ve arkadalarna yardm etmeye is
tekli biri haline gelir.
Ne olmutur? Scrooge'un dnmn salayan ey nedir? Vicda
n degil. Noel ruhunun scakl deil. Dnmn nedeni varoluu
ok terapisi ya da bu kitapta szn edecegim gibi uyanma deneyimi

dir!1 Gelecein Hayaleti (Gelecek Noelin Hayaleti) Scrooge'u ziyaret

eder ve ona gelecegi nceden gstererek gl dozda ok terapisi ya
par. Scrooge cesedinin ihmal ediliine tank olur, yabanclarn giysile
ri, hatta araflar zerine kavgaya giritiini, insanlarn konumalar
na kulak misafiri olup lmn hafife aldklarm duyar. Ardndan Ge-

1 Bu tr deneyimler Psikiyatri Literatrnde ounlukla "snr deneyimleri"

olarak adlandrlr . Alman varoluu analitik terim Grenzsituationen'in evi
risidir. Anlam, insan snrlar veya limitleri demektir. Ama snr terimi bi
raz problemlidir. nk terapistler genellikle teroptik ilikilerin snrla
rndan bahsetmek iin kullanlrlar ve teroptik iliki dnda bu terimi
kullanmaktan kanrlar. Bu yzden ben uyanma deneyimi ifadesini tercih
ediyorum.

36

UYANMA DENEYM

lecein Hayaleti Scrooge'u mezarm grmesi iin kilise mezarlna g

trr. Scrooge mezar tama bakar, adnn harflerine dokunur ve o an
da kiilii dnr. Bir sonraki sahnede Scrooge yeni ve merhametli bir
insandr.
Uyanma deneyimine dair baka rnekler -hayat zenginletiren
lmle yzleme deneyimleri- edebiyat ve film dnyasnda bol bulu
nur. Tolstoy'un destans roman Sava ve Bar'm kahraman Pierre
idam mangasnn karsnda lmle yz yze gelir. Kendisinden yal
nzca birka sra ndeki adamn vurulmasndan sonra cezas iptal edi
lir. Bu olaydan nce kayp bir ruh olan Pierre bir dnm yaar ve
romann geri kalannda anlaml ve cokulu bir hayat yaar . (Gerek
hayatta yirmi bir yandaki Dostoyevski'nin cezas da benzer ekilde
son anda iptal edilir ve hayat ayn ekilde deiir.)
Tolstoy'dan ok nceki -szcklerin yazya dklmesinin balan
gcndan beri- ilk dnrler bize yaam ve lmn birbirine baml
olduunu hatrlatmtr. Stoaclar (rnein, Khrysippos, Zenan, Cice
ro , Marcus Aurelius) bize iyi yaamay renmenin iyi lmeyi ren
mek, ayn ekilde iyi lmeyi renmenin de iyi yaamay renmek ol
duunu retmitir . Cicero, "Felsefe yapmak lme hazrlanmaktr ,"
der. St. Augustine, "Bir adamn benlii yalnzca lmn karsnda do
ar," diye yazmtr. Ortaada pek ok kei dncelerini, lml
lk ve hayat dzenlemek iin lmn bize verdii dersler zerine
odaklamak iin odalarna kafatas koyard. Montaigne , insann dn
celerini keskinletirmek iin alma odasnn mezarla bakmas ge
rektiini ileri srmt. alar boyunca byk dnrler bu ve ben
zer ekillerde lmn fiziksellii bizi yok etse de, lm fikrinin bizi koru

duunu bize hatrlatmlardr.

lmn fiziksellii bizi yok etse de, lm fikri bizi korur. Bu dnce37

GNEE BAKMAK

yi yakndan inceleyelim. Bizi korur mu? Neden korur? Ve lm fikri

bizi nasl korur?

"EYLERN NASIL LDUGU" LE "EYLERN VAROLMASI"

ARASINDAK FARK
Yirminci yzyl Alman filozofu Heidegger tarafndan ifade edilen
bir diyalektik bu ikilemi aklyor. Heidegger iki tarz varolu ileri sr
mtr: gndelik ve ontolojik varolu (onto, "var olmak," loji, "bilim").

Gndelik tarzda etrafnza odaklanr ve dnyadaki eylerin nasl oldu

uyla ilgilenirsiniz; ontolojik tarzda "varlk" mucizesinin kendisine
odaklanr ve eylerin var olmasna, sizin var olmanza hayranlk duyar
snz.
eylerin nasl olduu ile yalnzca varolmalar arasnda nemli bir
fark vardr. Gndelik tarza gmldnzde fiziksel grn, mlki
yet veya saygnlk gibi abucak unutulan dikkat elicilere odaklanrs
nz. te yandan ontolojik tarzda yalnzca var oluun, lmlln ve
hayatn dier deimez zelliklerinin daha fazla farkna varmakla kal
maz, anlaml deiiklikler yapma konusunda daha heyecanl ve hazr olur
sunuz. Temel insanlk grevimiz olan sorumluluk, balanrlk, anlam
ve kendini-gerekletirmeden meydana gelen zgn bir hayat ina et
me fikrine sarlmak iin acele edersiniz.
lmle yzlemenin hzlandrd arpc ve kalc deiikliklerle
ilgili pek ok rapor bu gr destekler. On yl boyunca kanser y
znden lmle kar karya olan hastalarla youn bir ekilde alr
ken ounun insan hareketsiz brakan bir kedere gmlmek yerine
olumlu ynde ve arpc bir ekilde deitiklerini grdm. Bu insan
lar, hayatn nemsiz ayrntlarn bir tarafa atarak hayatlarndaki nce38

UYANMA DENEYM

likleri yeniden dzenliyorlard. Gerekten istemedikleri eyleri yapma

ma gcne sahip kyor , sevdikleriyle daha derin ilikiler kurup ha

yatn denetlenemez gereklerini -deien mevsimler, doann gzelli
i, son Ylba veya Yeni Yl- daha itenlikle takdir ediyorlard.
ou, baka insanlara kar duyduklar korkularn azaldn2 , risk
almaya daha istekli olduklarn ve reddedilme konusunda daha az en
die duyduklar belirtiyorlard. Bir tanesi "kanserin psikonevrozlar te
davi ettiine" dair ilgin bir yorumda bulundu; bir bakas dncele
rini, "Nasl yaayacam renmek iin vcudum kanserle kalbura
dnene kadar beklemek zorunda kalmam ne ac!" eklinde ifade etti.

HAYATIN SONUNDA UYANMAK:

ToLSTOY'UN vAN LYi'i
Tolstoy'un Ivan Ilyi'in lm adl eserinde orta yal, bencil, kibir
li bir brokrat olan kahraman, lmcl bir hastal olduunu ve din
mek bilmez bir acyla leceini renir. lm yaklarken Ivan llyi
btn hayat boyunca saygnlk, grn ve parayla megul olarak
kendisini lm kavramna kar koruduunu fark eder. Ona iyileece
ine dair temeli olmayan umutlar vermeye alarak bu yalan srd
ren herkese byk fke duyar.
Sonra en derin noktasyla yapt artc bir konumann ardn
dan kendine gelerek ok kt yaad iin bu kadar kt bir ekilde ld
,(i, gereini grr. Btn hayat yanltr. Kendisini lme kar koru

yarak kendisini hayata kar da korumutur. Hayatn, tren vagonla

rnda olduu gibi, o ileri gittiini sanarken aslnda geriye gitme dene-

!. Yalom,

Varoluu Psikoterapi, Kabalc Yaymevi

39

GNEE BAKMAK

yimine benzetir. Ksacas varolmann farkna varr.

lm hzla yaklarken lvan Ilyi hala zaman oldugunu grr.
Yalnzca kendisinin degil, yaayan her eyin lmesi gerektiginin fark
na varr. Kendisi iin yeni bir his olan merhameti fark eder. Bakalar
iin efkat duymaya balar: elini pen kk ogluna, dogal, sevgi dolu
bir tutumla onunla ilgilenen o hizmetkar ocuga ve hatta ilk kez gen
karsna . Neden oldugu ac iin onlara zlr ve sonunda ac iinde
degil, yogun merhametin hazzyla lr.
Tolstoy'un eseri yalnzca u tulmaz bir edebiyat aheseri degil; ayn
zamanda etkileyici egitici bir derstir ve ogu kez lmekte olanlar ra
hatlatma egitimi alanlarn okumas istenmektedir.
Eger "varolmann farknda olmak" kiisel degiim iin nemli bir
nedense , gndelik tarzdan kp deiimi salayacak olan tarza nasl gee

biliriz? Bunu yalnzca dileyerek, aba harcayarak veya dilerinizi ska

rak yapamazsnz. Bir insan uyandrp sradan tarzdan ekip kara
rak ontolojik tarza girmesini saglamak iin genellikle yaamsal veya
geri dn olmayan deneyimler gerekir. Ben buna "uyanma deneyi
mi" diyorum.
Peki, lmcl kanserle, idam mangasyla karlamayan veya Gele
cegin Hayaletinin ziyaret etmedigi bizler iin uyanma deneyimi sra
dan hayatn neresinde bulunur? Benim deneyimime gre , uyanma de
neyiminin en byk kolaylatrcs nemli hayat olaylar olabilir:
Sevdiginiz birinin kaybyla duydugunuz znt
Hayati tehlikesi olan, hastalk
zel bir ilikinin bitmesi
Byk bir dogum gn (elli, altm, yetmi ya) gibi hayatn
nemli dnm noktalar
40

UYANMA DENEYM

Yangn, tecavz, hrszlk gibi bir felaket travmas

ocuklarn evden ayrlmas (bo yuva)
l kaybetmek veya kariyer degitirmek
Emeklilik
Huzurevine tanmak
Son olarak daha derin benliginizden mesaj getiren etkileyici rya
lar.
Klinik deneyimlerimden aldgm aagdaki hikayelerin her biri
farkl bir uyan deneyimini gsterir. Hastalarmla kullandgm taktik
lern hepsi herkese uygulanabilir: her birini degitirebilir ve yalnzca
kendinizi sorgularken degil, sevdiklerinize yardm etmek iin de kul
lanabilirsiniz.

UYANMA DENEYM OLARAK YAS

Yas ve kayp, kiiyi uyandrmaya yardm eder ve kendi var oluu
nun farkna varmasn saglar - tpk hem yasla hem de huzurevine git
mek zorunda kalmayla ba etmeye alan yeni dul Alice; arkadann
lmnn kendi lm korkusunun stn atg Julia gibi; kardei
nin lmnn verdigi acy yllar boyunca gml tutan james iin ol
duu gibi.

Sonsuza Dek Fanilik: Alice

Uzun bir sre boyunca Alice'in terapistiydim. Ne kadar m uzun?
ada ksa terapi modelini bilen btn gen okurlar, imdi sandalye
nize skca oturun. Alice'i otuz yldan uzun bir sre boyunca grdm!
41

GNEE BAKMAK

Art arda otuz yl boyunca deil (ama baz insanlarn bu kadar

uzun sre srekli destei ihtiyac olduunu kayda geirmek isterim).
Kocas Albert'la birlikte bir mzik enstrman dkkan olan Alice beni
ilk kez elli yandayken, olu, baz arkadalar ve mterileriyle artan
atmalar yznden arad. lki yl bireysel terapide grtk ve sonra
yl da grup terapisine devam ettik. Byk oranda iyilemesine ra
men sonraki yirmi be yl boyunca birka kez nemli yaam bunalm
laryla terapiye geri dnd. Onunla son konumam seksen drt yan
da lmnden ksa bir sre nce yatann baucunda oldu. Alice ba
na ok ey retti, zellikle hayatnn ikinci dnemindeki stresli aa
malarda.
Sonraki epizot, yetmi be yandayken balayp drt yl sren te
rapinin son aamasnda gerekleti. Kocas alzheimer hastalna yaka
lannca Alice yardm iin beni arad. Destee ihtiyac vard: hayat ar
kadann zihninin yava yava, fakat amanszca daldna tank ol
maktan daha korkun ok az sknt vardr.
Kocas nlenemeyen btn aamalardan geerken Alice byk ac
lar ekti: anahtar ve czdan kaybetme gibi ksa sreli bellek kaybnn
olduu ilk aama; sonra arabasn nereye park ettiini unutup btn
ehri dolaarak kaybettii arabay aramaya balad dnem; mahalle
de kaybolup polisin yardmyla eve dnd aama; ardndan kiisel
temizlik alkanlklar bozuldu; son olarak da empati kaybnn elik et
tii korkun bencillik dnemi geldi. Alice iin en korkun olan elli
be yllk kocasnn artk onu tanmamasyd.
Albert ldkten sonra dikkatimizi yasa ve zellikle Alice'in znt
ve rahatlama arasnda hissettii gerilime evirdik - ergenlik andan
beri tand ve sevdii Albert'i kaybetmenin znts ve tamamen bir
yabancya dnen kocasna srekli bakm vermenin ar yknden
42

UYANMA DENEYM

kurtulmann rahatl.
Cenazeden birka gn sonra, arkadalar ve ailesi kendi hayatlar
na

geri dnnce Alice bo evle kar karya geldi ve yeni bir korku

lissetmeye balad: gece eve bir yabancnn girmesi fikri. Darda de

ien bir ey yoktu: orta snf mahallesi her zamanki kadar emniyetliy
di Biri polis olan, dostane mahalle arkadalar vard. Belki Alice koca

snn yokluunda kendini korunmasz hissediyordu: kocas birka yl

dr fiziksel olarak aciz durumda olsa da srf varl bile gven hissi ve
riyordu . Sonunda bir rya Alice'in hissettii dehetin kaynan anla
masn salad.

Bir havuzun kenarnda oturuyorum, ayaklarm suyun iinde. Bir

den korkmaya balyorum, nk suyun iinden bana dogru gelen
byk yapraklar var. Bacaklarma srtndklerini hissediyorum gg. . . onlar dnmek imdi bile rpermeme neden oluyor. Siyah,
byk ve oval biimliler. Yapraklar uzaklatrmak iin ayagmla
dalga yapmaya alyorum, ama ayaklarm kum torbalaryla aa
gya ekiliyor. Belki de kire torbalaryd.
"Burada panie kaplp bararak uyandm. Ryaya geri dnmemek iin saatlerce uykuya direndim."
Ryasyla ilgili armlarndan biri ryann anlamn aklyordu.
"Kire torbalan? Bunun senin iin ne anlam var?" diye sordum.
"Gmlme," diye cevap verdi. "Irak'taki toplu mezarlara kire atmyorlar myd? Hani veba srasnda da Londra'da kullanmlard?"
Demek eve giren davetsiz misafir lmd. Kendi lm. Kocasnn
lm onu lme kar savunmasz brakmt.
"Eer o ldyse, ben de lebilirim. Demek ki leceim. "
Kocasnn lmnden birka ay sonra Alice ciddi yksek tansiyo43

GNEE BAKMAK

nu ve gzlerindeki bozukluk yznden grme kayb yaad iin krk

yllk evinden ayrlp tbbi bakm da salayan bir huzurevine tanma
ya karar verdi.
Artk Alice'in zihni yalnzca eyalarn elinden karmayla megul
d. Aklnda baka hibir eye yer yoktu. Mobilyalar , hatralar ve anti
ka enstrman koleksiyonuyla dolu drt odal bir evden kk bir da
ireye tanmas pek ok eyasndan kurtulmak zorunda olmas anlam
na geliyordu. Tek olu o srada Danimarka'da alyor ve kk bir
dairede yayordu, bu yzden o da Alice'in eyalarn alamazd. Yap
mak zorunda olduu seimler arasnda en zoru Albert'le birlikte b
tn hayatlar boyunca topladklar mzik aletlerini ne yapacayd.
Klen hayatnn yalnzl iinde sk sk bykbabasnn Paolo Tes
tore 1 75 1 yapm elloyu aldn ya da kocasnn o ok sevdii 1 775
ngiliz yapm harpsikordu aln duyabiliyordu. Bir de anne babas
nn dn hediyesi olarak verdii lngiliz yapm akordeon ve flt var
d.
Evindeki her eya artk yalnzca kendisinin sahip olduu hatralar
la doluydu . Bana btn eyalarn gemilerini hi bilmeyen ve onlara
kendisi gibi deer vermeyecek olan insanlara datlacan syledi. Ve
son olarak kendi lm harpsikorda, elloya, fltlere ve daha pek ok
eye gml olan zengin hatralar tamamen silecekti. Gemii onunla
birlikte yok olacakt.
Alice'in tanma gn uursuz bir ekilde yaklayordu. Saklaya
mayaca eyalar ve mobilyalar teker teker yok oluyordu - satlyor,
arkadalara ya da yabanclara veriliyordu. Evi boalrken panie kapl
masna neden olacak iddetteki yerinden olma hissi artyordu.
Evinde geirdi son gece zellikle sarscyd. Evin yeni sahipleri
geni apl bir restorasyon almas planladklar iin evin tamamen
44

UYANMA DENEYM

bo kalmasn istemilerdi. Kitaplklarn bile kaldrlmas gerekmiti.

Alice raflarn duvarlardan skln seyrederken ard kuu yumur
tas mavisine boyal duvardaki kalan izgileri grnce irkildi.
Ard kuu yumurtas mavisi! Alice bu rengi ok iyi hatrlyordu.
Krk yl nce bu eve ilk tandnda duvarlar o maviye boyalyd. Ve
bunca yldr ilk defa evi onlara satan kadnn ifadesini, kendisi gibi
evini terk etmekten nefret eden, acl, ii strap dolu dulun kederli
yzn hatrlyordu. Ve imdi Alice'in kendisi de acl ve evinden ay
rlmaktan nefret eden bir duldu .
Hayatn bir geit treni olduunu sylyordu kendi kendine. El
bette! Faniliin her zaman farkndayd. Pali dilinde fanilik anlamna
gelen anicca szcnn aralksz olarak sylendii bir haftalk medi
tasyon atlyesine katlmam myd? Ama her eyde olduu gibi bura
da da, bir eyi bilmek ile kendi deneyimimizle renmek arasnda b
yk bir fark var.
imdi kendisinin de fani olduunu, daha nceki sahipleri gibi ken
disinin de o evden geip gittiini gerek anlamyla fark ediyordu. Ay
rca ev de geiciydi. Gnn birinde ayn arsada yaplacak baka bir
eve yer amak iin yok olacakt. Eyalarndan vazgemek ve tanmak,
bol mobilyal ve hal kapl hayatn scak ve rahat yanlsamasyla kendi
ni rten Alice iin bir uyanma deneyimiydi. Artk eya bolluunun
onu varoluun oraklndan koruduunu renmiti.
Bir sonraki seansmzda ona Tolstoy'un Anna Karenina smdan,3
'

Anna'nm kocas Alexey Alexandrovitch'in kars Anna'nn onu gerek

ten terk edeceini fark ettii pasaj okudum. "imdi bir kprden sa
kin bir ekilde geerken birdenbire kprnn ykk ve aada da bir

3 L. Tolstoy, Anna Karenina, (llk olarak 1877'de yaymlanm.)

45

GNEE BAKMAK

uurum olduunu fark eden bir adamnkine benzer bir his duyuyor
du . Uurum hayatn kendisiydi, kpryse Alexey Alexandrovitch'in
yaad yapay hayat."
Alice de hayatn sssz iskelesini ve aadaki hilii grmt.
Tolstoy'dan yaptm alnt Alice'e yardmc oldu, bunun nedeni ks
men deneyiminin adnn konmas ve bylece ainalk ve kontrol his
siyle dolmasyd; ksmen de bunun ilikimiz iin anlamyd - yani en
sevdiim Tolstoy satrlarn bulmak iin zaman ve aba harcayp ona
okumu olmamd.
Alice'in hikayesi bu kitaptaki baka anlatmlarda yeniden ortaya
kacak birka fikri ortaya koyuyor. Kocasnn lm , kendi lm ank
siyetesinin ortaya kyla sonuland. nce dsallatrld ve eve izin
siz girecek birinden duyulan korkuya dnt; sonra bir kabus haline
geldi; ardndan yaad yas srasnda "eer o lyorsa, ben de lebili
rim," farkndalma varmasyla daha ak bir hale geldi. Btn bu de
neyimlerin yan sra deer verdii onca eyin, an ykl eyalarn kay
b onu ontolojik tarza ynlendirdi; bunun sonucunda da anlaml kii
sel deiimler yaad.
Alice'in anne babas leli uzun zaman olmutu ve hayat arkada
nn kayb varoluunun krlganlyla yzlemesine neden olmutu.
Artk onunla mezar arasnda kalan hibir ey yoktu. Bu deneyim hi
bir ekilde srad deildir. Bu sayfalarda birka kez vurgulayacam
gibi yasn yaygn grlen ama genellikle takdir edilmeyen ksm, geri
de kalann kendi lmyle kiisel olarak yzlemesidir.
Beklenmedik bir son. Alice'in evden ayrlp huzurevine tanma za
man geldiinde kendimi her eye hazrladm: Alice'in daha derin, bel
ki de dn olmayan bir kedere gmlmesinden endieleniyordum.
Ama tandktan iki gn sonra ofisime daha hafif, neredeyse neeli bir
46

UYANMA DENEYM

yryle girip oturarak beni akna evirdi.

"Mutluyum!" dedi.
Onu grdm bunca yl iinde seansa hi byle balamamt. Bu
neenin nedeni neydi? (rencilerime dananlarn kendilerini mutlu
hissetmesini salayan etkenleri anlamann, kendilerini kt hissetme
lerine neden olanlar anlamak kadar nemli olduunu retirim.)
Mutluluunun kayna derin gemiinde yatyordu. Evlatlk olarak
bym, odalarn baka ocuklarla paylam, gen yata evlenmi,
kocasnn evine tanm ve btn hayat boyunca kendi odasnn z
lemini ekmiti. Ergenlik anda Virginia Woolfun Kendine Ait Bir

Oda adl kitabndan derinden etkilenmiti. imdi onu mutlu eden ey,
huzurevinde de olsa seksen yanda nihayet kendine ait bir odasnn
olmasyd.
Yalnzca bu deil, aynca hayatnn ilk dnemlerinin baz ksmlar
n tekrarlamak iin bir frsat bulduunu da hissediyordu -bekar, yal
nz, kendi bana olmak- ve bu kez bu ii doru bir ekilde yapacakt:
sonunda kendine zgr ve zerk olma iznini verecekti. Yalnzca ona
yakndan bal olan, gemiini ve onun byk bilind kompleksini
bilen birisi bu sonucu anlayabilirdi.
Bu iyilik halinde rol oynayan baka bir etmen daha vard: zgr
leme hissi. Mobilyalarn brakmak onun iin byk bir kayp olduu
gibi byk bir rahatlama da salamt. Eyalarnn ou deerli, ama
ayn zamanda hatralarla yklyd. Onlar brakmak kozadan kmak
gibiydi; imdi gemiin hayaletlerinden ve kalntlarndan kurtulunca
yeni bir odas ve yeni bir derisi olmutu , yeni bir balang yapabilir
di. Seksen yanda yeni bir hayat.

47

GNEE BAKMAK

Gizli Olm Anksiyetesi: ]ulia

imdi Massachusetts'de yaayan krk dokuz yandaki ngiliz tera
pist julia, iki haftalk Kaliforniya ziyareti srasnda nceki terapisinde
diren gsteren bir problemine yardmc olmam iin benimle gr
mek istedi.
Yakn bir arkadann iki yl nceki lmnn ardndan julia arka
dann lmnn stesinden gelmeyi baaramad gibi hayatn cid
di ekilde engelleyen baz semptomlar gelitirmiti. Tam bir hipo
kondriyak olmutu: en ufak bir ar veya kaslma onu telalandryor
ve doktorunu aramasna neden oluyordu . Dahas buz pateni, kayak,
dalma veya en ufak bir risk tayan eski faaliyetlerinden ounu yap
maya korkuyordu. Araba kullanrken bile rahatsz olmaya balam,
Kaliforniya'ya gelmek iin uaa binmeden nce Valium almas gerek
miti. yle grnyordu ki arkadann lm st hafif ekilde r
tlm, nemli derecede lm anksiyetesini balatmt.
lmle ilgili fikirlerinin gemiini ak ve gereki bir ekilde al
maya baladmda rendim ki, oumuz gibi onun da lmle ilk
karlamas ocukken l kular ve bcekleri grmesi ve bykanne
ve bykbabasnn cenazelerine katlmasyla olmutu . Kendi lm
nn kanlmazln ilk olarak ne zaman fark ettiini hatrlamyordu,
ama ergenlik anda bir iki kez kendi lmn dndn hatrl
yordu : "Altmda bir kapan almas ve sonsuza dek karanla d
mek gibiydi. Sanrm oraya bir daha gitmemeye ok dikkat ediyo
rum. "
"julia," dedim. "Sana basit bir soru soraym. lm neden b u kadar
korkutucu? lm hakknda seni korkutan ey tam olarak ne?"
Hemen yant verdi, "Yapmadm her ey."
"Nasl yani?"
48

UYANMA DENEYM

"Sana bir ressam olarak gemiimi anlatmam lazm. En bata res

sam olmak istiyordum. Herkes, btn retmenlerim ok yetenekli
olduumu sylerdi . Ama kkken ve ergenlik amda kazandm
btn vglere ramen psikolojiye karar verince resmi bir kenara b
raktm."
Sonra sylediklerini dzeltti. "Hayr, bu tam olarak doru deil.
Tamamen bir kenara brakmadm. Sk sk desen ya da yalboya tablo
yapmaya balyorum, ama hi bitirmiyorum. Bir eye balyorum, son
ra ekmeceye kaldryorum. Dolabm bitmemi ilerle dolu . "
"Neden? Eer resim yapmay bu kadar seviyor ve projelere balyorsan onlar bitirmene engel olan nedir?"
"Para. ok megulm ve terapi btn zamanm alyor . "
"Ne kadar para kazanyorsun? N e kadar paraya ihtiyacn var?"
"ey, pek ok insan ok kazandm syler - haftada en az krk
saat, bazen daha fazla hasta gryorum. Ama zel okula giden ocuk
larmn masraf ok yksek."
"Ya kocan? Onun de terapist olduunu sylemitin. O da senin ka
dar kazanyor mu?"
"O da ayn sayda, bazen daha fazla hasta gryor ve daha fazla ka
zanyor - zamannn ounda nropsikolojik testler yapyor, bu daha
da karl. "
"Demek k i kocanla birlikte ihtiyacnz olduundan daha fazla para
kazanyorsunuz. Ama bana parann sanatn srdrmene engel oldu
unu sylyorsun?"
"ey, konu para, ama garip bir ekilde. Kocam ve ben her zaman
kimin daha ok kazand konusunda br rekabet iindeyiz. Bu aka
kabul edilen, belirgin bir yarma deil, ama her zamanbyle bir reka
bet olduunu biliyorum."
49

GNEE BAKMAK

"Peki, sana bir soru soraym. Diyelim ki ofisine bir danan geldi
ve ok yetenekli olduunu, yaratcln ifade etmek iin kvrandn,
ama daha fazla para kazanmak -ihtiyac olmayan paray kazanmak
iin kocasyla rekabet ettiinden resim yapamadn sylyor . Ona ne
derdin?"
julia'nn baz heceleri yutan lngiliz aksanyla hemen verdii yant
hala kulaklarmdadr . "Ona sama sapan bir hayat yayorsun, derdim."
O halde julia'nn terapide yapaca ey daha az sama bir hayat ya
amann yollarn bulmaktan ibaretti. Evliliindeki rekabeti ve masa
sndaki ve dolaplarndaki bitmemi desenlerin anlamn inceledik. r
nein, doumdan lme kadar uzanan dz izginin etkisini azaltacak
ekilde davranmann alternatif bir kader fikri olup olmayacan d
ndk. Ya da almalarn bitirmemesinin ve bylece yeteneinin s
nrlarn test etmemesinin bir karl olabilir miydi? Belki de eer
yalnzca isterse harika eyler yapabilecei inancn srdrmek istiyor
du . Belki de istese byk bir ressam olabilecei fantezisinde ekici bir
ey vard. Belki de hibir resim almas onun kendisinden bekledii
dzeye ulaamyordu .
julia zellikle bu son dnceye tepki verdi. Kendisinden hibir
zaman tatmin olmuyordu ve kendisini, sekiz yandayken okuldaki
karatahtada ezberledii bir dsturla zorluyordu.

lyi, daha iyi, en iyi

Hi brakma rahat
lyi daha iyi
Vc da iyi, en iyi olana kadar.

Ju\ia'tun hikayesi lm anksiyetesinin kendini gizlice gsterme

yAHarna verebileceim rneklerden biri. Terapiye, lm anksiyetesi50

UYANMA DENEYM

nin stnde rmcek a kadar ince bir rt oluturan bir dizi semp
tomla gelmiti. Bundan baka, Alice'in durumunda olduu gibi, semp
tomlar ona yakn olan birinin lmnden, onu kendi lmyle yz
letiren bir uyanma deneyimi olarak hizmet eden bir olaydan sonra
ortaya kmt. Terapi hzla ilerledi ve yalnzca birka seans sonra
znts ve korkulu davranlar zld, hayatn yetersiz ve tatmin
edici olmayan ekilde yaamasyla dorudan mcadele etmeye balad.
"lmn tam olarak nesinden korkuyorsun?" sorusunu dananla
rma sk sorarm, nk genellikle terapi almasn hzlandran eit
li

yantlar ortaya karr. julia'nn yant -"Yapmadm her ey"- l

m dnen ya da lmle yzleen ok sayda insan iin byk ne

olan bir temaya4 iaret ediyor: lm korkusu

ve

yaanmam hayat

l issi arasndaki pozitif iliki.

Baka bir deyile hayat ne kadar yaanmamsa lmden o kadar
korkarsnz. Nietzche iki ksa szde bu fikri etkileyici bir ekilde ifade
l'd iyor: "Hayatnz mkemmel hale getirin" ve "Doru zamanda ln"
Yunanl Zorba'mn syledii gibi "lme yank bir kaleden baka bir
ry

hrakmayn,"5 ve Sartre'n zyaamyksnde6 olduu gibi: "Ses

, zcr

sonuma yaklayordum . . . Kalbimin son atnn yaptmn son

";ylasna kaydedilecei kesindi ve lm yalnzca l bir adam alacakil

Varlan bu sonu lm anksiyetisiyle hayat tatmini arasnda ters bir iliki

"lduunu dorulayan doktora teziyle desteklenmitir - baka bir deyile:
l luva

tatmini ne kadar azsa, lm anksiyetisi

kadar fazladr. Cheryl God

lty, Dcath Anxiety, Defensive Styles, and Life Satisfaction. Yaymlanmam

doktora tezi, Colorado Devlet niversitesi, 1 994.
N ikos Kazansakis, Yunan Zorba.
J I'. Sartre,

Szckler
51

GNEE

BAKMAK

Bir Aabeyin lmnn Uzun Glgesi: ]ames

Krkalt yanda avukat yardmcl yapan James birka nedenden
dolay terapiye gelmiti: iinden nefret ediyordu , huzursuzdu ve bir
kknn olmadn hissediyordu, ar alkol alyordu, karsyla olan
skntl ilikisinden baka yakn bir ilikisi yoktu . Ilk seanslarmzda
ok sayda kiisel, mesleki, evlilik, ar alkol kullanm gibi problem
lerin arasnda fanilik veya lmllk gibi varolusal problemlere dair
bir iz gremedim.
Ama ksa srede daha derinlerdeki meseleler yzeye kt. Birinci
si, ne zaman bakalarndan tecrit edilmiliini incelemeye kalksak
kendimizi hep ayn noktada buluyorduk: aabeyi Eduardo'nun l
m . James on alt yandayken, on sekiz yandaki aabeyi Eduardo
bir araba kazasnda lmt. lki yl sonra James niversitede okumak
iin Meksika'dan ayrlp Amerika'ya gelmiti. O zamandan beri ailesini
yalnzca ylda bir kez gryordu : her kasm aynda el dia de los muer

tos, ller gn treni iin aabeyinin ansna Oaxaca'dan evine uu

yordu .
Hemen her seansta baka bir ey daha ortaya kmaya balamt:
kkenler ve bitiler konusu. James eskatologyay, dnyann sonunu
taknt haline getirmiti ve Vahiyler Kitabn neredeyse ezberlemiti.
Kkenler, zellikle de onun grne gre insanolunun d dnyada
kklerinin olduunu dndren kadim Smer yaztlar da onu b
ylyordu.
Bu balklarla ba etmek benim iin ok zordu . nk aabeyiyle
ilgili yasa ulalamyordu: aabeyinin lmne verdii duygusal tepki
nin etrafn saran byk bir unutkanlk sz konusuydu. Eduardo'nun
Dnyann sonunu ve teki dnyay anlatan bilim dal -n.

52

UYANMA DENEYM

cenazesi? James yalnzca tek bir ey hatrlyordu : tek alamayann

kendisi olduu. Gazetedeki bir aile hakknda okuyormu gibi tepki
verdiini sylyordu. ller iin dzenlenen yllk kutlamalarda bile
bedeninin orada olduunu, ama ruhunun ya da zihninin orada olma
dn hissediyordu.
lm anksiyetesi? lm tehditkar bulmayan James iin sorun
deildi. Aslnda lm olumlu bir olay olarak gryor ve ailesine ye
niden kavumak iin lm hevesle bekliyordu.
Ar pheciliimi gstermemek veya savunmaya gememesi iin
elimden geleni yaparak bu normal tesi inanlar ok sayda ynden
inceledim. Stratejim ierikten (d dnyadan gelen eylerin veya UFO
kalntlarnn grlmesinin olumlu ve olumsuz yanlar) kanp bunun
yerine iki eye odaklanmakt: ilgisinin psikolojik anlam ve epistemo
lojisi - yani bildiklerini nereden bildii (hangi kaynaklar kulland
ve yeterli kantlar nelerin oluturduu?)
ok iyi bir niversitede mkemmel bir eitim almasna ramen in
sanolunun kayna olduuna inand bu nesneler zerinde neden
bilimsel bir aratrma yapmadn sordum. Ezoterik, doast inan
lara tutunmasnn kendisi iin olumlu karl neydi? Bana gre bun
lar onun iin zehirliydi: tecrit edilmiliini arttryorlard, nk ken
disini garip grmemeleri iin bu fikirlerini arkadalaryla paylamyor
du.
Btn abalarm pek bir etki yapmad ve terapi ksa srede dura
anlat. Seanslarmz srasnda huzursuz ve terapiye kar sabrszd.
Genellikle her seansa pheci veya kstah bir soruyla balyordu. "Bu
terapi daha ne kadar srecek doktor?" veya "Tedavi oldum mu artk?"
ya da "Bu da kasann srekli nlamasna neden olan o bitmek bilme
yen vakalardan biri mi olacak?"
53

GNEE BAKMAK

Derken bir seansa her eyi deitiren etkileyici bir rya getirdi. Se
anstan birka gece nce grm olmasna ramen olaanst bir ak
lkla zihnine kaznmt:

Bir cenaze trenindeyim. Masada biri yatyor. Rahip lnn bozul

mamas iin yaplan ilalama ilemi hakknda vaaz veriyor. insan
lar cesedin yanna sralanyor. Ben de sradaym ve cesedin pek ok
kez ilalandn ve kozmetik ilemden getiini biliyorum. Kendimi
katlatrp verip kuyrukla birlikte ilerliyorum. nce ayaklarn g
ryorum, sonra bacaklarn ve gzlerimle yukar doru kyorum.
Sa eli bandajl. Sonra cesedin bana bakyorum ve aabeyim Edu
ardo olduunu gryorum. Boazmdan bir hkrk kopuyor ve a
lamaya balyorum. iki ey hissediyorum: birincisi znt ve sonra
yznn tahrip olmamas ve bronz grnmesi yznden rahatla
ma. "Eduardo iyi grnyor, " diyorum kendi kendime. Sonra ba
na geldiimde eilip, "Iyi grnyorsun Eduardo, " diyorum. Sonra
kz kardeimin yanna oturup ona dnyor ve "Eduardo iyi grn
yor!" diyorum. Ryamn sonunda Eduardo'nun odasnda yalnz ba
ma oturmu Eduardo'nun Rosewell UFO grntleriyle ilgili kita
bn okumaya balyorum.
Ryasyla ilgili kendiliinden bir arm yapamasa da grntler
zerinde "serbest arm" yapmas iin srar ettim. "Zihininin gzn
de srarla kalan grntye bak," dedim. "Ve sesli dnmeye al.
Aklna gelen dnceleri tarif et. Sana gre aptalca veya ilgisiz grnse
bile hibir eyi atlamamaya ya da sansrlememeye al."
"Hortumlarn girip kt bir gvde gryorum. Sar sv havuzu
nun iinde yatan bir ceset - herhalde ilalama svsdr. Baka bir ey
gremiyorum."

54

UYANMA DENEYM

"Gerekte cenaze treninde Eduardo'nun cesedini grdn m?"

"Hatrlamyorum. Kaza yznden Eduardo ok zarar grd iin
tabut kapalyd galiba."
"james, bu ryay dnrken yzn buruturduunu , yzn
den pek ok ifadenin gelip getiini gryorum."
"Bu garip bir deneyim . Bir yandan daha ileri gitmek istemiyorum
ve dikkatim srekli dalyor. te yandan ryaya doru ekiliyorum.
ok gl bir rya. "
Ryann ok nemli olduunu dndm iin srar ettim.
'"Eduardo iyi grnyor ,' demenle ilgili ne dnyorsun? Bunu
kez tekrarladn. "
"Ee, iyi grnyordu. Bronz, salkl. "
"Ama James, o lmt . len birisinin salkl grnmesinin ne
anlam var ki?"
"Bilmiyorum. Sizce?"
"Bence," dedim, "iyi grnmesi onun hala hayatta olmasn ne ka
dar istediinin bir yansmas. "
"Beynim hakl olduunuzu sylyor. Ama szckler yalnzca sz
cktr. yle hissetmiyorum. "
"On alt yanda aabeyini birdenbire kaybetmek. Hem d e bir ka
zada paralanarak . Bence bu senin btn hayatn etkiledi. Belki artk
on alt yandaki o ocua biraz anlay gstermenin zaman gelmitir."
james yavaa ban sallad.
"zgn grnyorsun james. Ne dnyorsun?"
"Anneme Eduardo'nun kazasnn haber verildii telefonu hatrlyo
rum. Onu bir an dinledim, nemli bir ey olduunu anladm ve teki

55

GNEE BAKMAK

odaya gittim. Galiba duymak istemiyordum."

"Acna yaptn ey bu ite, dinlememek ve duymamak. Ve inka
rn, iki imen, huzursuzluun - hibiri artk bir ie yaramyor. Ac
orada duruyor; zerine bir kap kapadnda baka bir yerden dar
kmaya alyor - bu kez ryana hcum etmi. "
james ban sallarken ekledim. "Peki y a ryann sonuna n e diyor
sun, UFO'lar ve Rosewell'e?"
James yksek sesle nefes alp tavana bakt. "Biliyordum. Bunu so
racanz biliyordum!"
"Bu senin ryan james. Ryan sen yarattn ve Rosewell ve
UFO'lar sen yerletirdin. Bunlarn lmle ne balants var? Aklna ne
geliyor?"
"Bunu size itiraf etmek zor, ama bu kitab aabeyimin antasnda
buldum ve cenazeden sonra okudum. Tam olarak aklayamyorum,
ama yle bir ey: tam olarak nereden geldiimizi anlayabilirsem -ve
belki UFO'lar ve d dnyayla ilgili bir eydir- o zaman ok daha iyi
yaardm. Neden bu dnyaya getirildiimizi anlardm."
Bana yle geliyordu ki bu inan sistemine bal kalarak aabeyini
hayatta tutmaya alyordu, ama bu dncenin onun iin yararl ola
can dnmediimden sustum.
Bu rya ve karlkl analizlerimiz terapide bir deiimin balangc
oldu . Hayatn ve terapiyi ok daha ciddiye almaya balad ve terap
tik ibirliimiz fazlasyla glendi. Kasann nlamas konusunda ba
ka ineleme ya da terapinin daha ne kadar sreceine veya iyileip iyi
lemediine dair bir soru sorduunu duymadm. james lmn gen
liinde derin bir iz braktn, aabeyi iin duyduu zntnn haya
tndaki seimlerin pek ounu etkilediini ve son olarak da youn ac
snn hayat boyunca kendisini ve kendi lmlln incelemesini

56

UYANMA DENEYM

engellediini biliyordu.
Normal tesi olaylara kar ilgisini hi yitirmese de kendisinde ge
ni kapsaml deiiklkler yapt: bir tedavi programna katlmadan i
kiyi hemen brakt, karsyla ilikisini byk oranda iyiletirdi, iinden
ayrld, gzleri grmeyenlerin kulland kpekleri eitme iine -dn
yaya yararl bir ey vererek anlam kazandran bir meslee- girdi .

UYANMA DENEYM LARAK NEMLI KARARLAR

nemli kararlarn her zaman derin kkleri vardr . Her seim bir
vazgeitir ve her vazgei snrllklarn ve geiciliin farkna varma
mz salar.

Balanmak ve Karar Vermek: Pat

Pat, krk be yanda bir borsa simsaryd. Drt yl nce boanm
t, yeni bir iliki kurmada yaad zorluk yznden terapiye gelmiti.
Be yl nce boanmaya karar verdiinde onu birka ay grmtm.
Benimle yeniden balant kurmasnn nedeni ekici bir adamla tan
m olmasyd. Pat'in ilgisini eken Sam onun iddetli anksiyete frt
nalar yaamasna neden oluyordu .
Pat bana eliki iinde olduunu sylyordu: Sam'i seviyordu, ama
onu grmeye devam etme konusunda ikence ekiyordu. Beni arama
sna neden olan barda taran son damla yle bir olayd: yakn arka
dalarnn ve i arkadalarnn katlaca bir partiye davet edilmiti.
Sam'i de armal m yoksa armamal myd? Bu ikilem, gznde
gittike daha ok byyordu. imdi hi durmakszn bu konuyu d
nyordu.
57

GNEE BAKMAK

Neden byle bir karmaa yayordu? llk seansmzda, bu rahatszl

nn anlamn dnmesi iin ona yardm etmeye altm baarsz
giriimlerden sonra dolayl bir yol deneyip rehberli bir fantezi kurma
sn nerdim.
"Pat, unu dene, sanrm iine yarayacaktr. Gzlerini kapa ve Sam
ve senin partiye gittiinizi hayal et. Onunla el ele ieri giriyorsunuz.
Arkadalarnn ou sizi gryor, el sallayp sana doru geliyor . " Dur
dum. "Bunu hayalinde canlandrabiliyor musun?"
Ban evet anlamnda sallad.
"imdi o sahneye bakmaya devam et ve duygularnn olumasna
izin ver. Kendini izle ve bana hissettiin her eyi syle. Rahat olmaya
al. Aklna gelen her eyi syle. "
"ff, parti. Hi houma gitmiyor." Yzn buruturdu. "Sam'in
elini braktm. Onunla grnmek istemiyorum."
"Devam et. Neden istemiyorsun?"
"Bilmiyorum. Benden yalnzca iki ya byk. Ve yakkl bir
adam. Halkla llikiler alannda alyor ve kendini sosyal ortamlarda
nasl davranacan ok iyi biliyor. Ama ben, veya biz, bir ift olarak
etiketleneceiz. Yal bir ift. Bir karar vermem gerekecek. Snrlanaca
m. Baka her erkee 'hayr' demi olacam. 'Balanmak' ve 'karar
vermek"' -gzlerini at- biliyor musunuz, bu ifte anlam daha nce
hi dnmemitim. Bilirsiniz, lisede bir erkein kardelik rozetini
taktnzda ona balanm olursunuz, ama ayn zamanda karar da
vermi olursunuz."
"ikilemini tasvir etmek iin ne kadar uygun bir yol, Pat. Baka
hangi duygular hissediyorsun?"
Pat gzlerini tekrar kapatp fantezisine geri dnd. "Evliliimle il
gili eyler var. Evliliimi mahvettiim iin sululuk duyuyorum: n58

UYANMA DENEYMi

ceki terapimizden evliliimizi benim mahvetmediimi biliyorum -siz

ve ben bu sululuk konusunda ok almtk- ama bu fikir tekrar
zihnime yor. Baarsz evliliim hayattaki ilk gerek baarszl
md - ondan nce her ey ykseklere doru ilerliyordu. Elbette evli
liim artk bitti. Hem de yllar nce. Ama baka bir adam semek bo
anmay gerek hale getiriyor. Hibir zaman geri dnemeyeceimi
gsteriyor. Hayatmn gemite kalan bir evresi. Geri dn yok . . .
kaybolmu bir zaman. Evet, evet, bunu biliyordum, ama imdi bir
denbire anladm zamanki gibi bilmiyormuum. "
Pat'in hikayesi zgrlk ve lmllk arasndaki ilikiyi gsteri
yor. Zor kararlarn kkleri genellikle varolusal kayglar ve kiisel so
rumluluk temeline uzanr . imdi Pat'in kararnn neden bu kadar ac
verdiini inceleyelim.
Birincisi karar bir vazgeiin habercisiydi ieriyordu. Her "evet"
bir "hayr" anlam tar. Bir kez Sam'e "balandktan" sonra dier ola
slklar -dier daha gen, belki daha stn adamlar- dlanm olu
yordu. lfade ettii gibi yalnzca Sam'e balanm olmayacak bir karar
da vermi olacakt. Dier btn olaslklar yok etmi olacakt. Olas
lklar byle daraltmann karanlk bir yan vard: ne kadar olasln
yolunu kapatrsanz hayatnz o kadar kk, ksa ve nemsiz gr
nr.
Heidegger bir keresinde lm "baka olaslklarn olanakszl"
olarak tanmlamt. Bu yzden Pat'in anksiyetesi -grnte bir ada
m partiye getirmek gibi yzeysel bir karar hakknda olsa da- gcn
dipsiz lm anksiyetesi kuyusundan alyordu. Bir uyanma deneyimi
olarak hizmet ediyordu : kararnn daha derin anlamlarna odaklanma
mz almamzn etkisini birden artrd.
Sorumluluk analizimiz genlie geri dnn olanaksz olduunu
59

GNEE BAKMAK

dala

gereki bir ekilde kabullenmesine neden oldu. Aynca boan

maya kadar hayatnn ykseklere doru ilerliyormu gibi grnd

gnden, ama artk boanmann geri dnsz olduunu kabullendi
inden de sz etti. Sonunda brakt, vazgemeyi kabul etti, yzn ge
lecee dnd ve ksa sre iinde Sam'e bir vaatte bulundu.
Hep gelitiimiz, ilerlediimiz, yukar doru ktmz yanlgs
sk karlalan bir eydir. Bat medeniyetinin Aydnlanma andan
beri var olan ilerleme fikri ve Amerikan tarz yukarya doru hareket
zorunluluu bu yanlgy pekitirmektedir. Kukusuz, ilerleme yalnz
ca bir yapdr: tarihi kavramsallatrmann baka yollan da vardr . Ka
dim Yunanlar ilerleme fikrine katlmamlardr: tam tersine geen yz
yllarla birlikte geri dnp daha da parlayan altn aa bakmlardr.
Yukarlara doru ilerlemenin yalnzca bir mit olduunu birdenbire
fark etmek Pat iin olduu gibi sarsc olabilir ve inanlarn ve fikirle
rin nemli oranda deimesini salar.

UYANMA DENEYM OLARAK

HAYATIN DNM NOKTALARI
lnsann uyannn -hem daha olaan hem de daha incelikli bir e
kilde- dier nedenleri arasnda lise ve niversite arkadalarnn top
lanmas, doum gnleri ve yldnmleri, emlak planlamas, vasiyetna
me yazmak ve ellinci ve altmnc gibi nemli doum gnleri bulu
nur.

Lise ve niversite Arkadalarnn Toplanmas

zellikle yirmi be yl sonra lise ve niversite arkadalarnq top60

UYANMA DENEYM

lanmas ok etkileyici bir deneyimdir . Hayat dngsn, onlarca yl

nceki snf arkadalarnzn bydn hatta yalandn grmek
ten daha fazla elle tutulur hale getiren baka bir ey yoktur. Ve kuku
suz baz snf arkadalarnn lmesi daha da ayltc ve gl bir 'uyan'
arsdr. Baz toplantlarda gelenlere yakalarna ilitirmeleri iin gen
yzlerini gsteren fotoraflar verilir . nsanlar salonda dolap foto
raflar ve yzleri karlatrr , karlarndaki krk maskelerde gen,
masum gzleri bulmaya alrlar. Peki, bu dnceye kim direnebilir:
"ok yalanmlar, hepsi ok yalanm. Bu grubun iinde ben ne ya
pyorum? Ama onlar beni nasl gryor acaba?"
Okul toplantlar benim iin otuz, krk, hatta elli yl nce okumaya
baladm hikayelerin tamamlanmas gibidir. Snf arkadalarnn
paylalm bir gemii vardr, birbiriyle derin bir yaknlk hissi payla
rlar. Arkadalarnz sizin gen ve taze olduunuz dnemleri, gizleyici
olan yetikin kiiliine brnmediiniz gnleri hatrlarlar. Belki de bu
yzden okul toplantlarndan sonra yeni evliliklerde artc bir art
olur. Eski snf arkadalarnn gvenilir olduu dnlr, eski aklar
alevlenir , hepsi snrsz umut perdesinin nnde balayan dramann
oyunculardr. Hastalarm hep okul toplantlarna katlmalar iin te
vik eder ve onlardan tepkilerini bir gnle yazmalarn isterim hep.

Miras Dzenlemeleri
Miras dzenlemeleri lmnz, varislerinizi tartp hayatnz bo
yunca biriktirdiiniz para ve eyalarn kullanmn dndnzde
kanlmaz bir ekilde varolusal farkmdal artrr. Hayatnz bu e
kilde zetleme sreci pek ok soruyu akla getirir: Kimi seviyorum? Ki
mi sevmiyorum? Beni kim zleyecek? Kime kar cmert olmalym?

61

GNEE BAKMAK

1 Lya z

byle gzden geirdiginiz bir dnemde hayatnzn sonuyla

y zlrnek, defin iin gerekli dzenlemeleri yapmak, bitirilmemi ile

n

zmek iin pratik nlemler almak zorundasnzdr.

lmcl hastalg olan bir dananm ilerini yoluna sokmaya ba

ladgnda ailesine rahatszlk verecek btn e-mail'lerini silmek iin

gnler harcad. Eski sevgililerinin mesajlarn silerken hastalk hissi
her yerini kaplad. Btn fotograflann ve anlarn, eski efkat dene
yimlerinin ortadan kaldrlmas, kanlmaz bir ekilde varolu anksi
yetesi uyandrd.

Doum Gnleri ve Yldnmleri

nemli dogum gnleri ve yl dnmleri de potansiyel uyanma de
neyimleri olabilir. Dogum gnlerini genellikle hediyeler, pastalar,
kartlar ve neeli partilerle kutlasak da bu kutlamann asl amac nedir?
Belki de zamann kar konulmaz biimde aknn zc bir ekilde
hatrlatan eyleri dagtma giriimidir. Terapistlerin, hastalarnn zel
likle nemli dogum gnlerini ve yldnmlerini not etmeye ve bunla
rn uyandrdklar duygulan sorgulamaya dikkat etmeleri yerinde
olur.
ELL YA: WLL lmle ilgili konularn hassasiyetini kavram her

terapist, bunlarn her yerde oluundan ok e tkilenecektir. Ne zaman

bu kitabn yeni bir blmn yazmaya balasam, ayn gn gelen bir
hasta benim bilinli bir ekilde istememe gerek kalmadan klinik ne
mi olan bir rnek getirmitir. Benim uyanma deneyimlerini yazdgm
bu blm srasnda yaptgm bir terapi seansn inceleyelim:
Son derece entelektel bir adam olan krk dokuz yandaki avukat
Will, iine kar tutkusunu yitirdigi ve dikkate deger dzeydeki ente(: 2

UYANMA DENEYM

lektel yeteneklerini en iyi ekilde kullanamadgna (ok iyi bir ni

versiteden iyi bir dereceyle mezun olmutu) zldg iin terapiye
geliyordu. Drdnc seansmzdaydk.
Seansa i arkadalarndan birinin kendisini fazla yardm ii yapp
ok az fatural i yapmas konusunda eletirmesinden yaknarak bala
d. On be dakika boyunca i ortamn tarif ettikten sonra , her zaman
organizasyonlarda uyumsuz biri oldugunu uzun uzun anlatt. Bunlar
onun gemiine ait nemli bilgilerdi ve hepsini dikkatle dinlerken se
ansn bu blmnde ogunlukla sessiz kaldm - yalnz karlksz ola
rak yaptg iler iin gsterdigi efkat konusunda yorumda bulundum.
Ksa bir sessizlikten sonra, "Bu arada bugn benim 50. ya gnm."
"yle mi7 Kendini nasl hissediyorsun?"
"Karm bu konuda fazla heyecanl. Bu akam arkadalarmzla bir
dogum gn yemegi yiyecegiz. Ama bu benim fikrim degil. Benim ho
uma gitmiyor. Benim iin bu kadar telaa girmesi houma gitmiyor."
"Nasl yani? Senin iin telaa girmesinin nesi houna gitmiyor?"
"Tebrikler karsnda kendimi rahatsz hissediyorum. l sesim 'As
lnda beni bilmiyorlar' veya 'bir bilseler' diyerek bunlar sanki geri e
viriyorum."
"Eger seni gerekten bilseler, ne grrlerdi?" diye sordum.
"Ben bile bilmiyorum. Ve yalnzca tebrik almak degil, vermek de
zor geliyor . Bunu anlamyorum ve nasl ifade edecegimi bilemiyorum,
yalnzca bunun altnda karanlk bir yzey oldugunu syleyebiliyorum.
Oraya ulaamyorum."
"Oradan fkran her eyin farknda msn, Will. "
"Evet. Bir ey var . lm. N e zaman lmle ilgili bir kitap okusam,
zellikle bir ocugun lmyle ilgili, bogulur gibi oluyorum."

63

GNEE BAKMAK

"Benim yanmdayken o karanlk dzeyden kan bir ey oldu mu?"

"Sanmyorum. Neden? Aklnzda bir ey mi var?"
"Birinci veya ikinci seansmzda gl bir ekilde duygulanp gz
lerinin yaardn hatrlyorum. O zaman nadiren gzya dktn
sylemitin. erii tam olarak hatrlayamyorum. Ya sen?"
"Aklmda bir ey yok. Hatta olay hi hatrlamyorum. "
"Babanla ilgili bir eydi galiba. Bir bakaym. " Bilgisayarma gidip
dosyasn atm, "gzya" szcn aradm. Bir dakika sonra tekrar
yerime oturdum. "Babanla ilgiliymi. Kederli bir ekilde onunla hibir
zaman ahsi bir ekilde konumadn iin piman olduunu syledin
ve birden gzlerin doldu. "
"Oh evet, hatrlyorum ve . . . o h , Tanrm, dn gece onunla ilgili bir
rya grdm hatrladm imdi ! u dakikadan nce bu rya hi ak
lma gelmemiti! Seansn banda dn gece rya grp grmediimi
sorsaydnz hayr derdim. Ryamda babamla ve amcamla konuuyor
dum. Babam on iki yl nce , amcam da ondan birka yl nce lm
t. mz keyifli bir konuda sohbet ederken kendi kendime , 'Onlar
ld , ama endielenme, btn bunlar ok mantkl, bu normal bir r
ya,' diyordum."
"yle grnyor ki arka plandaki ses ryann arln azaltmaya,
senin uyumaya devam etmeni salamaya yaryor . Ryanda baban sk
grr msn?"
"Asla. Hi hatrlamyorum. "
"Zamanmz neredeyse bitti Will, ama sana daha nce konutuu
muz tebrik alp vermeyle ilgili bir ey sormama izin ver. Bu durumu
bu odada hi yaadn m? Senin ve benim aramda? Daha nce karlk
sz baktn davalardan sz ettiinde senin merhametin hakknda yo
rumda bulunmutum. Bana karlk vermedin. Acaba sana olumlu bir

64

UYANMA DENEYM

ey sylemem karsnda ne hissettin? Ve bana olumlu bir ey syleme

konusunda zorluk yaar msn?" (Hibir seans buna benzer burada
ve-imdi sorusu sormadan bitirmem.)
"Emin deilim . Dnmem lazm," dedi ayaa kalkarken.
"Bir ey daha var, Will," diye ekledim. "Bugn benimle ve seansla
ilgili ne tr dnceler uyand iinde?"
"lyi bir seans oldu. Daha nceki seansmzdan gzyalarm hatrla
nanzdan etkilendim. Ama seansn sonunda bana tebrik etmenizle il
gili duygularm sorduunuzda kendimi gerekten rahatsz hissetmeye
baladm sylemeliyim. "
"Bu rahatszln almamzdaki e n verimli yne doru bize reh
berlik edeceine inanyorum."
Will'le yaptmz bu seansn lm konusunun ben 'karanlk y
zey'ini sorguladmda kendiliinden ve beklenmedik bir ekilde orta
ya ktna dikkat edin. Seansn ortasnda kalkp bilgisayarma gitmek
nadir yaptm bir eydir, ama Will bu konuyu o kadar ok dn
mt ki, seansmzda gsterdii tek duygu belirtisinin peine dmek
zorundaydm.
llgilenebileceim btn o varolusal konular bir dnn. Birinci
si o gn ellinci ya gnyd . Byle nemli ya gnleri genellikle pek
ok isel dallanma yaratr. lindeki gizli katman sorguladmda ben
den herhangi bir ipucu almamasna ramen ne zaman lm hakknda,
zellikle bir ocuun lm hakknda, bir ey okusa, boulacak gibi
olduunu sylemiti. Ve sonra yine tamamen beklenmedik bir ekilde
lm babas ve amcasyla konutuu ryasn hatrlad.
Sonraki seanslarda ben bu ryaya odaklannca Will, gizli lm
korkusu ve lmle ilgili zntsnn farkna vard - babasnn l
m, kk ocuklarn lm ve bunlarn arkasndan da kendi lm.
65

GNEE BAKMAK

lmle ilgili duygularnn kendisini etkisi altna almasn engellemek

istedii iin kendisini bu duygulardan ayrtrdn syleyerek seans
tamamladk. Sonraki seanslarda tekrar tekrar gzya dkt oldu .
Ona karanlk blgesi ve bundan nce ifade edemedii korkular hak
knda aka konumas iin yardm ettim.

UYANMA DENEYM! OLARAK RYALAR

Pek ok nemli rya, insann derinliklerinden gelen ve bir uyanma
deneyimini harekete geirebilen bir mesaj tar. Byk bir yas iindeki
gen bir dulun u ryasn dnn. Sevilen birinin kaybnn geride
kalan kiiyi kendi lmllyle nasl yzletirdiine dair ok canl
bir rnek:

Derme atma yazlh bir hulbenin verandasndaym. ' n hapnn bir

ha adm tesinde hocaman azyla behleyen horhun bir canavar var.
Dehet iindeyim. Kzma bir ey olmasndan horhuyorum. Bir hurbanla
canavar yattrmah istiyorum ve hrmz ehoseli, ii doldurulmu bir hay
van hapdan ona atyorum. Canavar yemi yutuyor, ama orada durmaya
devam ediyor. Gzleri zerime sabtlenmi, alev alev yanyor. Av benim.
Bu gen dul ryay aka anlyordu. Bata kocasn alm olan l
mn (yani kt canavarn) imdi de kz iin geldiini dnmt.
Ama neredeyse ayn anda kendisinin av olduunu fark etti. Sradaki
kendisiydi ve canavar onun iin gelmiti. Canavara bir kurban vererek
yattrmaya ve dikkatini datmaya almt, krmz ekoseli, ii dol
durulmu bir hayvan. Benim sormama gerek kalmadan semboln an7

Bu ryay

Balanan Terapi adl kitabmda anlattm.

66

UYANMA DENEY M

lamn da anlamt: kocas krmz ekoseli pijamalaryla lmt. Ca

navar yattrmak olanakszd: av oydu. Bu ryann akl terapi
mizde byk bir deiim balatt: korkun kaybndan uzaklap kendi
faniliini ve nasl yaamas gerektiini dnmeye balad.
Uyanma deneyimi tuhaf ve nadir grlen bir kavram deildir; as
lnda bu konu klinik almalarn temelidir. Bu yzden zamanmn o
gunu terapistlere uyanma deneyimlerini teraptik kullanm iin nasl
tanyp dizginleyebileceklerini retmek iin harcarm. Tpk Mark'm
hikayesinde olduu gibi. Mark'n grd bir rya uyanna yol aan
hir kapy aralad.

Uyanma Deneyimi Olarak Bir Yas Ryas: Mark

Krk yanda bir psikoterapist olan Mark, kronik anksiyetesi ve
lmle ilgili olarak zaman zaman yaad panik ataklar yznden te
rapiye gelmiti. tk seansmzda ne kadar huzursuz ve skntl olduu
nu grebiliyordum. Ablas Janet'in lm zihnini ac verecek derecede
megul ediyordu. Mark be yandayken annesi kemik kanseri olup
on yl sonra hastaln defalarca tekrarlamas ve biimini bozan ameli
yatlardan sonra lmt. Btn bu sre boyunca Janet onun annesi
yerine gemiti.
Ablas yirmili yalarn banda kronik alkolik olmu ve sonunda
karacier yetmezliinden lmt . Kardei olarak ona kendini adama
sna ramen -hastal srasnda ablasna yardm etmek iin lkenin
bir ucundan kalkp defalarca onun yanna gitmiti- yeterince ey yap
mad, sulu ve bir ekilde onun lmnden sorumlu olduu dn
cesinden kurtulamyordu. Sululuk duygusu ok kuvvetliydi ve tera
pide onun bu duyguyu amas zerine yaptmz almada ok zorla
nyordum.
67

GNEE BAKMAK

Daha nce sylediim gibi neredeyse her yasn seyrinde potansiyel

bir uyanma deneyimi yatar ve genellikle ilk kez ryalarda ortaya kar.
Mark'n sk grd ryalardan birinde ablasnn elinden kan fkr
yordu. llk hatralarna ait bir grntyd bu. Be yandayken ablas
komudayd ve parman elektrikli pervaneye sokmutu. Ablasnn
lk atarak sokakta kotuunu hatrlyordu. Her yerde kpkrmz
kan ve ikisinin yaad dehet vard.
ocukken dnd (ya da dnm olmas gereken) eyi ha
trlyordu : eer o kadar byk, yetenekli ve gl olan koruyucusu
Janet aslnda bu kadar krlgansa ve kolayca kebiliyorsa kendisinin

gerekten korkmas gerekiyor demekti. Janet kendini bile koruyam

yorsa onu nasl koruyacakt? Bu durumda bilindmda yle bir
denklem bulunuyor olmalyd: Eger ablam ldyse ben de lebilirim.
Mark'n lm korkusunu ak bir ekilde konutuka o daha da
huzursuz hale geldi. Biz konuurken ofisimde durmadan dolard.
Hayatta her zaman hareket halindeydi, birbiri ardna yolculuklar
planlyor, mmkn olan her frsatta yeni yerleri ziyaret ediyordu.
Herhangi bir yere kk salmann Azrail'i beklemek anlamna geldii
birka kez aklndan gemiti: hayatnn, aslnda btn hayatlarn yal
nzca lm bekleyen bir rntden ibaret olduunu hissediyordu.
Bir yllk sk terapi almasndan sonra ablasnn lmyle ilgili
sululuk duygusundan kurtulmasn salayan u aydnlatc ryay
grd:

Yal amcam ve yengem yedi blok tedeki ]anet'i ziyaret ediyorlar.

(Mark bu arada bir kalem isteyip yedi-arp-yedilik rya haritasn
izdi) Ona ulamak iin nehri geecekler. Benim de onu ziyarete git
mem gerektiini biliyordum, ama yapacak ilerim olduu iin evde
kalmaya karar verdim. Onlar gitmeye hazrlanrken ]anet'e gtr68

UYANMA DENEYM

meleri iin kk bir hediye hazrladm. Sonra yola ktklarnda,

hediyeye kart eklemeyi unuttuumu hatrlayp pelerinden kotum.
Kartn nasl grndn hatrlyorum. Olduka resmi ve mesafeli
bir eydi. 'Kardeinden ]anet'e' yazyordu. Garip bir ekilde ]anet'in
nehrin kar tarafnda ayakta durduunu ve byk olaslkla el sal
ladn grebiliyordum, ama pek bir ey hissetmiyordum.
Bu ryadaki imgeler olaanst derecede effaft. Yal akrabalar
lyor (yani nehri geiyor) ve yedi blok tedeki janet'i ziyarete gidi
yorlar . Qanet yedi yl nce lmt) Mark da nehri daha sonra geme
si gerektiini bilmesine ramen geride kalmaya karar vermiti. Yapa
ca iler vard ve hayatta kalmak iin ablasn brakmas gerektiini
biliyordu . (Bu durum hediyeye ilitirdii resmi kartta ve ablasnn kar
dan el salladn grmesine ramen ok az znt hissetmesiyle
aka grlyordu).
Bu rya bir deiimin habercisi oldu: Mark'm gemile ilgili takn
ts hafifledi ve hayat yava yava imdide daha zengince yaamay
rendi.
Ryalar dier birok hastam iin de bir kap amtr, emekli bir
cerrah olan Ray ve almamz bitme noktasna geldiinde ve terapi
den ayrlrken tepe noktasna ulaan Kevan'da olduu gibi.

Emekli Olan Cerrah: Ray

Ray altm sekiz yanda bir doktordu. Yaklaan emeklilii yzn
den srekli anksiyete yaad iin terapiye gelmiti. Bu ikinci terapi
seansnda u ksa ryay anlatt.

Okul arkadalarmla toplantya gidiyorum. Altnc snf olabilirler.

Binaya giriyorum ve girie aslm snf resmini gryorum. Resme
69

GNEE

BAKMAK

uzun sre dikkatle bakyorum ve snf arkadalarmn hepsinin y

zn gryorum, ama ben yokum. Kendimi orada bulamyorum.
"Ryanda ne hissediyordun," diye sordum. (llk sorum her zaman
bu olur, nk ryann baz paralaryla veya btnyle ilgili duygu
lan bulmada ok ie yarar.)
"Bunu sylemek ok zor," diye cevap verdi. "Ryam olduka ar
ve kasvetliydi - kesinlikle neeli bir rya deildi. "
"Bana ryanla ilgili aklna gelen armlar syle . Zihin gzyle
ryam hala grebiliyor musun?" (Rya ne kadar tazeyse hastann a
rmlaryla ilgili o kadar yararl bilgiler verir.)
Ban sallad. "ey, en nemli ey resim. Resmi aka grebiliyo
rum. Yzlerin birounu aka gremiyorum ama orada olmadm
biliyorum. Kendimi bulamyorum."
"Peki, bundan ne anlam karyorsun?"
"Bundan emin deilim - ama iki olaslk var. Birincisi, hibir za
man o snfn -ya da herhangi bir snfn- bir paras olmadm duy
gusu var. Hibir zaman popler deildim. Her zaman dlamrdm.
Ameliyathane hari. " Duraklad.
"Peki, ikinci olaslk?"diye onu zorladm. "ey, ok ak," dedi sesi
alalrken. "Snf orada resimde var, ama ben yokum - belki de bu be
nim lmm gsteriyor."
Bylece bu rya sonucunda pek ok zengin malzeme ortaya kt
ve bize birka olas yol sundu. rnein hastann ait olmama hissi, po
pler olmay, arkada eksiklii, ameliyathane hari kendini evindey
mi gibi hissetmemesini inceleyebilirdim. Ya da 'Kendimi bulamyo
rum' cmlesine younlar ve kendi zyle iletiim kuramad hissi
zerine odaklanabilirdim. Bu rya bu konularda altmz bir yllk

7 :>

UYANMA DENEYM

terapi sreci iin gndemi belirledi.

Ama dikkatim en ok bir eye odaklanmt: onun snf fotorafn
da olmayna. Ray'in lmyle ilgili yorumunu da grmezden gele
mezdim. En nemli konu bu gibiydi: Ne de olsa altm sekiz yanda
bir adamd ve yaklaan emeklilii onu terapiye getiren eydi. Emeklili
i dnen herkesin lmle ilgili endieleri vardr ve bu endieler o
u kez ryalar yoluyla ortaya kar.

BR UYANMA DENEYM OLARAK TERAPNN SONU

Terapinin Sonuyla lgili Bir Rya: Kevan
Krk yanda bir mhendis olan Kevan'm lm panikleri on drt
aylk terapi sresi iinde neredeyse tamamen sona ermiti. Kevan son
seansmza u ryay getirdi:

Uzun bir binada birisi beni kovalyor. Kim olduunu bilmiyorum.

Korkuyorum ve merdivenlerden bodrum gibi bir yere iniyorum. Bir
noktada tavandan kum saatinden szlr gibi kumlarn aktgn g
ryorum. Ortalk karanlk; biraz daha ilerliyorum ve dar ka
cak yol bulamyorum. Birdenbire bodrumdaki koridorun sonunda
kaps hafif aralk olan kocaman bir depo gryorum. Korkmama
ragmen bu kapdan geiyorum.
Bu karanlk ryadaki hissi neydi? "Korku ve arlk," diye cevap
verdi Kevan. Ona armlarm sordum, ama ok az arm kurabil
di: Ona gre ryas anlamsz gibiydi. Benim varoluu bak ama g
re terapiyi bitirmek ve bana veda etmek, onda baka kayplar ve lm
dncesini uyandrm olabilirdi. Ryada zellikle iki grnt benim
71

GNEE BAKMAK

dikkatimi ekmiti: Kumlarn kum saati gibi tavandan szlmesi ve

deponun kaplar. Ama bunlar hakknda fikirlerimi ifade etmek yerine
Kevan'n bu grntlerle ilgili arm kurmasn istedim.
"Kum saati aklna ne getiriyor?"
"Zamanla ilgili dnceleri. Zaman tkeniyor. Hayatmn yars
bitti.
"Ya depo?"
"Cesetler depoya kaldrlr, yani morga . "
" B u bizim son seansmz Kevan. Zamanmz tkeniyor ."
"Evet, ben de bunu dnyordum. "
"Bir morg v e bir d e depoya kaldrlan cesetler var: birka haftadr
lm zerinde konumuyordun, ama en bata beni bu yzden grme
ye gelmitin. Grne gre terapinin bitii senin iin eski konular
yeniden gndeme getiriyor."
"Sanrm yle - imdi terapiyi gerekten bitirmeye hazr olup ol
madmz sorguluyorum."
Deneyimli terapistler terapiyi uzatma konusunda bu tr sorular
ciddiye almamalar gerektiini bilirler. Anlaml bir terapi seyri yaayan
hastalar genellikle terapinin sonuna ikili duygular ve ounlukla da
bataki semptomlarnn tekrarlayla yaklarlar. Bir keresinde biri psi
koterapiye dngsel terapi demiti: kii ayn konular zerinden tekrar
tekrar geer. Her seferinde kiisel deiimi biraz daha garanti altna
alr. Kevan'a terapiyi planladmz gibi sonlandrmay, ama iki ay
iinde bir takip grmesi yapmay nerdm. O grmede Kevan iyi
grnyordu ve terapiden rendiklerini dardaki hayata aktarma
srecinde gayet baarlyd.

72

UYANMA DENEYM

Bu yzden uyanma deneyimleri, lvan llyi'in lm dei deneyi

minden, pek ok kanser hastasnn yaad lme ok yaklama de
neyimine ve gndelik hayatta karlalan ve kiinin varolusal mesele
leri incelemesini gndeme getiren (ya gnleri, yas, okul toplantlar,
ryalar, bo yuva) gibi deneyimlere kadar uzanr. Bilinlenme genel
likle bu tr konulara kar byk duyarll olan (bu duyarlln bu
sayfalarla birlikte daha da artacan umuyorum) bir bakasnn -tera
pist veya arkada- yardmyla kolaylar .
Bu karlamalarn anlamn aklnzdan karmayn: lmle yzle

mek anksiyete dourur, ama ayn zamanda hayat zenginletirecek bir po

tansiyel de tar. Uyanma deneyimleri gl, ama geici olabilir. Bir
sonraki blm bu deneyimi nasl uzun mrl klacamz irdeliyor.

73

4. Blm
.

. .

. .

FIKIRLERIN GUCU

addi olmayan szckler gibi grnseler de fikirlerin bir gc

M vardr. Yzyllar boyunca pek ok byk dnr ve yazarn

igrleri bizim lm anksiyetisiyle ba etmemize ve hayata anlam ka
zandrmaya yardmc olmutur. Bu blmde lm anksiyetisi yzn
den byk azap eken hastalarmla yaptm terapilerde en ok iime
yarayan fikirleri anlatacam.

EPKOUROS VE ESKMEYEN BiLGELG

Epikouros felsefenin esas misyonunun insan acdan kurtarmak ol
duuna inanyordu. Peki, insann acsnn temeldeki nedeni nedir?
Epikouros bu sorunun yantndan hi kuku duymuyordu : her zaman

ve her yerde var olan lm korkusu.

Epikouros, kanlmaz lmn verdii rktc dnce hayattan
zevk almay engellediinde ve btn zevklere mdahale ettiinde s
rarcyd. Hibir etkinlik ebedi hayat zlemimizi tatmin edemedii iin
aslnda hibir etkinliimiz znde dllendirici deildir . Aslnda Epi
kouros pek ok insann hayattan nefret ettiini, hatta ironik bir ekil
de bu nefretin intihar noktasna getirdiini, bazlarnnsa varolusal
gerekten ve bizi gelecekte bekleyen dertlerden kamaktan baka bir
anlam olmayan lgnca ve anlamsz etkinliklere giritiklerini yazm
tr.
74

FKRLERN GC

Epikouros, ho deneyimlere ait derinlere kazlm hatralar depo

layp hatrlamamz zerinde durarak, bitmek bilmeyen ve tatmin edici
olmayan yeni etkinlikler araymzla ilgilenmitir. Eer bu ho anlar
dan tekrar tekrar yararlanmay renirsek srekli olarak zevk peinde
koma ihtiyacmzn kalmayacan ileri srmtr.
Efsaneye gre, Epikouros kendi tavsiyesine uymu ve lm de
nde (bbrek ta drmenin sonucunda gelien komplikasyonlar
yznden) ektii byk aclara ramen yakn arkadalar ve renci
leriyle yapt ho sohbetleri hatrlayarak skunetini korumay baar
mt.
ou kiinin lm anksiyetisinin bilinli bir ekilde farknda ol
madn vurgulayarak ada bilin d bak asn da nceden sez
mesi Epikouros un dehasnn bir parasyd. Epikouros lmn klk
deitirmi grntlerinden bir anlam kartlmas gerektiini belirt
miti: rnein ar dindarlk, ar zenginlik, g ve onur kazanmak
iin verilen byk aba, btn bunlar lmszln sahte bir mode
lidir.
Peki, Epikouros kendi lm anksiyeti'sini nasl hafifletmeye al
yordu? rencilerinin bir reti kitapymasma ezberledii iyi ya
plandrlm bir dizi iddia ortaya koymutur. Bu iddialarn pek ou
geen iki bin yz yl boyunca tartlm ve lm korkusunun ste
sinden gelme konusunda hala geerli olduklar grlmtr. Bu b
lmde Epikouros'un en iyi bilinen ve benim kendi lm anksiyetimi
hafifletmede ve hastalarmla almada ok yararl bulduum iddi
asn irdeleyeceim.
1 . Ruhun lmll
2. lmn nihai hilii
3.

Simetri iddias
75

GNEE BAKMAK

Ruhun lmll
Epikouros ruhun lml oldugunu ve bedenle birlikte yok oldu
gunu syler. Bu gr, yz yl nceki idamndan ksa bir sre nce
ruhun lmsz oldugu ve lmden sonra bu ruhun kendisinin bilge
lik arayn paylaan benzer zihinsel yapdaki ruhlarla ebedi bir top
lulugun keyfini srecegi inancyla rahatlga kavuan Sokrates'in gr
yle taban tabana ztt. Sokrates'in, Platon un Phaidon diyalogunda
ayrntlaryla verilen grlerinin ogu Yeni-Platoncular tarafndan be
nimsenip korunmutur ve nihai olarak da Hristiyanlgn lmden
sonraki hayat yaps zerinde nemli etkisi olmutur.
Epikouros, kendi glerini artrmak iin, ortaya koyduklar kural
lara ve dzenlemelere kulak asmayanlar bekleyen lmden sonraki
cezalar konusunda uyararak takipilerinin lm anksiyetelerini art
ran agda dini liderleri iddetle knamtr. (Sonraki yzyllarda orta
ag Hristiyanlgnn Cehennem cezalarn tasvir eden dini ikonografisi
-on beinci yzylda Hieronymus Bosch tarafndan resmedilen kya
met sahnesinde oldugu gibi- lm anksiyetesini byk lde artr
mtr.)
Epikouros, eger biz lmlysek ve ruh da yaamaya devam etmi
yorsa lmden sonraki hayattan korkmamz gereken bir ey olmad
gnda srar etmitir . Herhangi bir bilin belirtisi, yitirilen hayat iin
duyulan pimanlklar ya da tanrlardan korkacak bir ey olmayacaktr .
Epikouros tanrlarn varlgn inkar etmiyordu (Sokrates yzyldan k
sa br sre nce sapknlk yznden idam edilmiken byle bir iddia
tehlikeli olurdu), ama tanrlarn insan hayatndan habersiz olduklarn
ve yalnzca ulamaya almamz gereken huzur ve mutluluk iin bize
model olduklarn iddia ediyordu.

76

FKRLERN GC

lmn Nihai Hilii

Epikouros ikinci iddiasnda, ruh lml olduu ve lmle birlikte
dald iin lmn bizim iin hibir anlam olmadn ileri srer .
Dalan ey alglamaz ve alglanmayan ey bizim iin bir hitir . Baka
bir deyile: benim olduum yerde lm yok; lmn olduu yerde
ben yokum. Bu yzden Epikouros, "Alglamamzn bile mmkn ol
mad lmden neden korkalm ki?" grn savunur.
Epikouros'un gr , Woody Allen'in, "Ben lmden korkmuyo
rum, yalnzca ldmde orada olmak istemiyorum," eklindeki nk
teli szyle zttr. Epikouros aslnda orada olamayacamz, lmn
geldiini anlamayacamz, nk lmle ayn anda var olamayaca
mz sylyordu. l olduumuz iin ldmz bilmeyeceimizi
ve bu durumda da korkacak bir ey olmadn ifade eder.

Simetri ddias
Epikouros'un nc iddias, lmden sonra var olmama duru
mumuzun doumdan nceki durumumuzla ayn olduunu savunur.
Bu eski iddiayla ilgili pek ok felsefi itiraz olsa da bu grn, lmekte
olanlara rahatlk salama konusunda gc hala elinde tuttuuna ina
nyorum.
Yzyllar boyunca hi kimse bu iddiay byk Rus romanc Vladi
mir Nabokov kadar gzel ifade etmemitir. 1 Nabokov'un Konu, Bellek
isimli otobiyografisi u satrlarla balar: "Beik byk bir boluun
zerinde sallanrken saduyum bana varoluumuzun iki karanlk son
suzluk arasndaki ksa k yar olduunu sylyor . lkisi de birbiri-

1 V. Nabokov, Konu, Bellek

77

GNEE BAKMAK

nin ayn olmasna ramen insan bir kural olarak doum ncesi bolu
u , gitmekte olduu boluktan daha sakin bir ekilde karlyor (saatte
drt bin be yz kalp atyla)."
Ben ahsen iki var olmama durumunun -doum ncesi ve doum
sonras- zde olduunu ve ikinci karanlk havuzundan ok korkar
ken birincisi iin hi endielenmediimizi dnmenin pek ok olay
da beni rahatlattn syleyebilirim.
Benzer duygular paylaan bir okurum gnderdii e-postada un
lar sylyor :

u anda bilinsizlik fikriyle az ok rahatm. Tek mantkl sonu bu

grnyor. ocukluumdan beri lmden sonra insann mantksal
olarak doumdan nceki durumuna gemesi gerektiini dnr
dm. lmden sonra hayat fikri bu sonucun basitliiyle karlat
rldnda uyumsuz ve karmak grnyor. lmden sonra hayat
fikriyle kendimi teselli edemiyorum, nk ister ho olsun isterse
naho, sonu olmayan varolu fikri benim iin sonlu varolu fikrin
den ok daha rktc.
lm korkusu eken hastalarmla alrken Epikouros'un fikirle
rini balarda anlatrm. Bu fikirler hem hastaya terapideki fikirsel a
lma hakknda ipucu verir, hem de onu anlama abam gsterir: yani
hasta onun isel korku blgelerine girmeye istekli olduumu ve yolcu
luumuzu kolaylatracak baz yardmclarm olduunu renir. Baz
hastalar Epikouros'un fikirlerinin ilgisiz ve zayf olduunu dnse de
bu fikirler ou hastam rahatlatr ve yardmc olur - belki de bunun
nedeni endielerinin evrenselliini hatrlatmas ve Epikouros gibi b
yk insanlarn bile ayn konularla mcadele ettiini grmeleridir.

78

FKRLERN GC

DALGALANMA
lnsanlarn lm anksiyetesi ve hayatn faniliinin verdii skntyla
mcadele etmek iin yllarca yaptm uygulamalar sonucunda ortaya
kan fikirlerin iinde dalgalanma kavramnn olaanst derecede et
kili olduunu grdm.
Dalgalanma, her birimizin -bunun bilincinde olmadan- dier in
sanlar yllarca, hatta kuaklar boyunca etkileyebilen ortak merkezli
halkalar yaratmasn ifade eder. Yani dier insanlar zerindeki etkimiz
srer gider, tpk bir gldeki dalgalarn artk grnmez olana kadar
srmesi, ama nano dzeyde devam etmesi gibi. Farknda olmasak da
geride kendimizden bir eyler brakabileceimiz fikri, insann fanilii
ve sonlu oluundan kanlmaz bir ekilde anlamszln doduunu
iddia edenlere kar etkili bir yant vermektedir.
Dalgalanma, geride mutlaka grntnzn ya da adnzn kalmas
gerektii anlamna gelmez. oumuz bu stratejinin anlamszln
uzun zaman nce okul mfredatnda bulunan Shelley'in, eski bir l
kede paralanan dev bir heykelle ilgili iirinin u satrlarn okuduu
muzda renmiizdir :

Benim adm Ozymandias, Krallar Kral

Yaptklarma Bak, ey insan ve kederlen.
Kiisel kimlii koruma giriimleri her zaman botur. Fanilik son
suza dek vardr. Oysa benim kullandm ekliyle dalgalanma geride
yaam deneyimlerinizden bir ey brakmay ifade eder, bir zellik, bil
gelik, rehberlik, bakalarna iletilen rahatlk gibi. Barbara'nm hikayesi
olduka aydnlatc.

79

GNEE BAKMAK

"Onu Arkadalarnn Arasnda Ara": Barbara

Yllarca lm anksiyetesi yaam olan Barbara anksiyetesini belir
gin ekilde azaltan iki olay bildiriyor.
Birincisi bir okul toplantsnda gereklemiti. Kendisinden biraz
daha gen olan ve ergenlik dnemlerinde yakn arkada olan Allison'
otuz yldr ilk kez gryordu . Allison koarak ona gelmi, sarlarak
pcklere bomu, ergenlik anda kendisine yapt rehberlik iin
ona teekkr etmiti.
Barbara genel dalgalanma kavramn sezgisel olarak reneli ok
olmutu. retmen olarak rencilerini eitli ekillerde etkilediini
zerinde dnmeden kabullenmiti. Fakat unutulmu bir ocukluk
arkadayla karlamak dalgalanmay onun iin ok daha gereki ha
le getirmiti. Verdii tavsiyelerin ve rehberliin ocukluk arkadann
belleinde kaldm rendiine ok memnun olmu ve biraz da ar
mt, ama ertesi gn annesinin efsanevi arkadayla tant iin gzle
grlr ekilde heyecanlanan Allison'm on yandaki kzn grd
nde gerek bir ok yaamt.
Barbara uakla eve dnerken bu okul toplantsn dndnde,
karsnda lmle ilgili yeni bir perspektif aan bir kavraya ulamt.
Belki de lm sand gibi bir yok olu deildi. Belki kendisinin, hatta

hatralarnn bile geride kalmas o kadar nemli deildi. Belki de nem

li olan dalgalarnn kalc olmasyd, bakalarnn hayatta sevin ve er
deme ulamalarna yardmc olan, iini gururla dolduran, medyay ve
d dnyay tekeline alan lmszlk, dehet ve iddete kar harekete
gemesini salayan dalgalar.
lki ay sonra gerekleen ikinci olay Barbara'nm bu dncelerini
pekitirmiti. Annesinin lmnde cenaze treni iin ksa bir konu
ma yaparken annesinin en sevdii sz aklna gelmiti: "Onu arkadala-

FKRLERN GC

rnn arasnda arayn. "

Bu szn ok byk bir gc vard: annesinin hayata kar ilgisi
nin, efkatinin ve sevgisinin onun iinde, yani tek ocuunda yaad
n biliyordu. Konumay yaparken kalabal taram ve annesinin dal
galarla arkadalarna ulaan ynlerini fiziksel olarak hissedebilmiti.
Onlar da bu zellikleri dalgalar halinde ocuklarna ve sonra da o
cuklarnn ocuklarna geireceklerdi.
ocukluundan beri Barbara'y hilik dncesinden daha fazla
korkutan bir ey olmamt. Ona sunduum Epikourosu iddialar et
kisiz kald. lmden sonra farkmdal kalmayaca iin hiliin deh
etini asla yaamayacan sylediimde rahatlamad. Ama dalgalanma
fikri -bakalarna geirdii ilgi, yardm ve sevgi davranlar aracly
la srekli varolu-korkusunu byk lde hafifletti.
"Onu arkadalarnn arasnda ara" - bu fikirde ne byk bir rahat
lk, hayatn-anlam iin ne gl bir ereve yaratlyor. Daha sonra
Beinci blmde daha ayrntl olarak anlatacam gibi, ortaa tiyatro
oyunu, Everyman'in dnyevi mesaj bu sanrm - lyi Davranlar insa
na lmne kadar elik eder ve dalgalanarak sonraki kuaklara aktar
lr.
Barbara bir yl sonra annesinin mezar tan koymak iin mezarla
gittiinde eitli dalgalanmalar yaad. Annesinin ve babasnn mezar
larnn bir sr akrabalarnn yannda yattn grnce zlmek yeri
ne olaanst bir rahatlama hissi duydu ve hafiflediini hissetti. Ne
den? Bunu sze dkmekte zorland: en yakn ekliyle yle ifade ede
bildi, "Eer onlar yapabiliyorsa ben de yapabilirim." Atalar lmlerin
de bile ona bir ey aktarmlard.

81

GNEE BAKMAK

Dier Dalgalanma rnekleri

ok sayda ve iyi bilinen dalgalanma rnekleri vardr. Bakalarnn
hayatnda bilerek ya da bilmeyerek nemli oldugunu grenince kim
mutluluk yaamaz ki? Altnc Blmde akl hocalarmn bana ve bu
sayfalar araclgyla size nasl dalgalanma yaptklarn anlatacagm.
Gerekten de emeklilik yam geeli uzun zaman olmasna ragmen ha
la klavyemi tulamam saglayan ey, bakalar iin degerli olma ar
zumdur.

Balanan Terapi adl kitabmda radyoterapi yznden salarn

kaybeden bir hastann grnts nedeniyle byk bir rahatszlk duy
dugunu ve birisi onu peruksuz grr diye dnn koptugunu anlat
mtm. Perugunu benim odamda karma cesaretim gsterdiginde de
parmaklarm yumuak bir ekilde kalan tek tk salarnda gezdirmi
tim. 2 Yllar sonra ksa bir terapi iin onu tekrar grdgmde, kitabm
da kendisiyle ilgili blm yeniden okudugunu ve onun bu parasn
kaydedip diger terapistlere ve hastalara ulatrmam karsnda duydu
gu sevinci anlatt. Yaadg deneyimin kendisi farknda olmasa bile
bakalarna bir ekilde yardmc olacagn grenmenin ne byk bir
haz oldugunu syledi.
Dalgalanma uzun bir gelenegin bir paras ve insann kendisini ge
lecege aktarma eklindeki yrek burkan zlemini paylaan pek ok st
ratejinin akrabasdr. Bunlarn en belirgin olan, insann genlerini ak
tararak ocuklar araclgyla veya kalbimizin bir bakas iin arptg,
kornealarmzn bir bakasnn grmesine izin verdigi organ baglar
yoluyla biyolojik olarak kendini gelecegi yanstma arzusudur. Yirmi
yl kadar nce iki gzme de kornea nakli yapld ve lm vericimin
2

I. Yalom, Balanan Terapi, Kabalc Yaynlar.

82

FKRLERN GC

kimliini bilmesem de iimde bir bakasndan paralar tadm bili

yor ve bilinmeyen o kiiye kar byk bir minnettarlk hissi duyuyo
rum.
Dier dalgalanma etkileri arasnda unlar bulunur:
Politik, sanatsal, mali baarlar araclyla hretin art
mas
nsann binalara, kurumlara, vakflara ve burslara adn
brakmas
Dier bilim adamlarnn zerine ina edecei temel bi
limlere katkda bulunmak
nsann dank moleklleri araclyla doayla yeniden
birlemesi gelecek hayatn yap bloklar olarak hizmet
edebilir
zellikle dalgalanmaya odaklanmamn nedeni, terapist olarak bu
lunduum avantajl konumum sayesinde bir kiiden dierine doru
gerekleen sessiz, yumuak, soyut aktarmlar olaanst derecede
ayrcalkl bir ekilde gre bilmemdir.
Japon ynetmen Akira Kurosawa, hala dnya apnda gsterilmeye
devam eden 1 952 ylndaki aheseri Ikiru'da dalgalanma srecini etki
leyici bir ekilde resmediyor. Bu film mide kanseri olduunu ve yal
nzca birka aylk mr kaldn renen kle ruhlu Japon brokrat
Watanabe'nin yksn anlatyor. ok dar bir hayat yaad iin a
lanlarnn ona "mumya" dedii bu adam iin kanser bir uyanma de
neyimi oluyor.
Tehisi rendikten sonra otuz yllk i hayatnda ilk kez iten kay
taryor, banka hesabndan byk miktarda para ekiyor ve canl gece

83

GNEE BAKMAK

kulplerinde hayatn yaamaya alyor. lki alemlerinde beyhude

para harcamalarnn sonunda eski bir alanna rastlyor . Kadn onun
ajansndaki iinden ayrlmtr, nk i onu donuklatrmaktadr.
Oysa kadn yaamak istemektedir! Onun canll ve enerjisiyle by
lenen kahramanmz kadn takip eder ve kendisine nasl yaanacan
retmesi iin yalvarr. Kadn ona eski iinden anlamszl yznden
nefret e ttiini syler. Yeni ii, ocuklara mutluluk getirdii dnce
sinden

ilham

alarak

oyuncak

fabrikasnda

bebek

yapmaktr.

Watanabe ona kanser olduunu ve lmnn yaklatn syleyince

kadnn ii korkuyla dolar ve oradan hzla uzaklarken omzunun ze
rinden tek bir mesaj verir: "Bir ey yap ."
Watanabe iine deimi olarak geri dner. Brokratik ritellerle
balanmay reddederek btn kurallar bozar, hayatnn geri kalann
mahallesinde ocuklarn kuaklar boyunca elenebilecei bir ocuk
park yapmaya adar. Son sahnede lm yaklaan Watanabe parktaki
salncakta oturuyordur. Attran kara ramen Watanabe huzurludur
ve lme yeni bulduu bir skunetle yaklar.
Dalgalanma, bakalarna aktarlp hayatlarn geniletecek olan bir
ey yaratma fenomeni Watanabe'nin korkusunu derin bir tatmine d
ntrr. Film ayrca nemli olan eyin Watanabe'nin kimliinin ak
tarlmasnn deil, park olduunu da vurgular. Hatta ardndan, sarho
bir belediye brokrat, Watanabe nin park yaptrd iin takdir edil
mesinin gerekip gerekmediine dair uzun, ironik bir tartmaya girer.

Dalgalanma ve Fanilik
Pek ok insan kendi lmn nadiren dndn syler, ama
fani olma fikrini, korkusunu saplant haline getirir. Her gzel an, arka
planda imdi yaanan her eyin geici olduu ve ksa sre iinde sona
84

FKRLERN GC

erecei dncesiyle kararr . Bir arkadala yaplan gzel bir yry

her eyin yok olaca dncesiyle bozulur - arkada lecektir, or
man yava yava byyen ehir geliimiyle deiecektir. Eer her ey
sonunda topraa dnecekse neyin anlam vardr ki?
Freud bu iddiay (ve kar-iddiay) ksa makalesi "Fanilik zeri
ne"de ok gzel bir ekilde ortaya koyar. Burada biri air ve dieri
analist bir meslekta olan iki arkadayla yapt yaz yrynden
sz eder:' air, btn gzelliklerin kaderinin solarak hilie dn
mek olduundan ve sevdii her eyin nihai kaybolula deerini yitir
diinden yaknr. Freud airin kasvetli grne itiraz edip faniliin
deer veya anlam azalttn iddetle reddeder.
"Tam tersine," der. "Arttrr ! Alnan zevkin snrll, zevkin dee
rini artrr." Ardndan faniliin yapsnda anlamszlk olduu fikrine
kar etkileyici bir iddia ortaya koyar:
Gzelliin fani oluunun ondan aldmz keyfi engelledii dncesi
nin anlalamaz olduunu belirttim. Tabiatn gzelliine gelince, ne
zaman k tarafndan mahvedilse , ertesi sene yeniden geri gelir, yle ki
hayatlarmzn uzunluu karsnda bu gzellik ebedi olarak bile gr
lebilir. Insan biiminin ve yznn gzellii hayatlarmzn seyri iin
de sonsuza dek azalr, ama bunlarn silinip kaybolur oluu kendilerine
taze bir ekicilik kazandrr. Yalnzca tek bir gece iin aan bir iek
bize daha az gzel grnmez. Neden bir sanat eserinin veya entelekt
el baarnn gzellii ve mkemmelliinin, zamansal snrllklar y
znden deerlerini yitirmeleri gerektiim de anlamyorum. Bugn
hayran olduumuz resimlerin ve heykellerin yok olaca veya arka-

S. Freud, "On Transience", j. Strachey evirisi, Standard Edition of the

Complete Psychological Works of Sigmund Freud. 1 4 . Cilt. London: Hogarth

Press, 1 955, s. 304,307. (Ilk olarak 1 9 1 5'te yaymlanm.)

85

GNEE BAKMAK

mzdan gelen insan rknn airlerin ve dnrlerin almalarn ar

tk anlamayaca bir dnem, hatta dnya stndeki btn canl haya
tn bitecei jeolojik bir a bile gelebilir; ama btn bu gzellik ve
mkemmelliin deeri, yalnzca bizim duygusal hayatlarmz iin ta
d anlamla belirlendii iin bizden sonra da var olmas gerekmez. Bu
yzden mutlak kalclktan bamszdr.

Freud bu ekilde insan estetii ve deerlerini lmn ellerinden

alarak ve faniliin insann duygusal hayat iin byk nem tayan
eyler zerinde bir iddiasnn olamayacan ne srerek lm korku
sunu yumuatmaya alr.
Pek ok gelenek an yaamann, anlk deneyimlere odaklanmann,
her an dolu dolu yaamann nemini vurgular. Budizm'de anicca (s
reksizlik) zerine bir dizi meditasyon vardr . Burada kii aatan d
en yapraklarn kurumasna ve yok oluuna, sonra aacn gelecekteki
sreksizliine ve ardndan da kendi bedeninin sreksizliine odakla
nr. Bu uygulama, "koullanmann kaldrlmas" ya da insann korktu
u eye , onunla yzleerek alt bir tr maruz brakma terapisi ola
rak dnlebilir . Belki bu kitab okumak da okurlar zerinde ayn
etkiyi yapar.
Dalgalanma, biz bilmesek de, farknda olmasak da bir paramzn
kalc olduunu bize hatrlatarak fanilik acsn hafifletmek iin bir
yntem daha sunar.

LM ANKSYETESNN STESNDEN GELMEYE

YARDIM EDEN ETKLEYC DNCELER
Bir filozofun ya da baka bir dnrn syledii birka zl sz,
ou kez insann kendi lm anksiyetesi ya da hayat sevinci zerine

86

FKRLERN GC

dnmesine yardm eder. Bu tr etkileyici dnceler, ifadenin gc,

sz sanat, satrlarn tns, kinetik enerjiyle dolu oluuyla okurun veya
hastann silkinip, o tandk, atl varolu durumundan kmasn sala
yabilir. Daha nce belirttiim gibi belki de dnce devlerinin de ben
zeri ar endielerle mcadele edip zafer kazanm olmalardr rahatla
tc olan. Ya da belki de bu tr unutulmaz szler kederin sanata dn
ebileceini gsterir.
En byk zdeyi ustas olan Nietzsche bu tr etkileyici dnce
lerin gcn en anlaml ekilde ifade etmitir: 4 "lyi bir aforizma zama
nn dileriyle tlemeyecek kadar serttir ve aradan binlerce yl ge
se de tketilemez , ama her zaman besleyiciliini korur: ite edebiyatn
byk paradoksu budur, deiimin ortasnda geici olmayan bu gda,
tpk tuz gibi, hep beenilir, tadndan hibir ey yitirmez."
Baz zdeyiler aka lm anksiyetesiyle ilikilidir; dierleriyse
bizi daha derinlere bakmaya ve nemsiz endielere kar direnmeye
tevik eder.

"Her ey Silinip Gider: Seenekler Hari Tutar"

john Gardner'n harika roman Grendel'da 5 Kurtadam efsanesin
deki korkun canavar hayatn esrarn zmek iin bir bilge aramaya
balar. Bilge adam ona der ki, "Nihai ktlk, zamann srekli yok ol
masdr ve gerek olmak yok etmeyi ierir." Hayatla ilgili dnceleri
ni ilham veren yedi szckle, iki ksa, derin nermeyle zetler: "Her
ey silinip gider: seenekler hari tutar."
4 F. Nietzsche, lnsanca, Pek Insanca (llk olarak 1 8 78'de yaymlanm.)
5

J. Gardner, Grendel, New York: Vintage Press, 1 989, s. 1 33 . (llk olarak

l 97!'de yaymlanm.)

87

GNEE BAKMAK

imdiye kadar "her ey silinip gider" hakknda yeterince ey syle

diim iin imdi ikinci nermenin nemi zerinde duracam. "See
nekler hari tutar" ifadesi, pek ok insann bir karar vermesi gerekti
inde dikkatinin baka yne ekilmesinin altnda yatan nedendir. Her
"evet" iin bir "hayr" olmaldr; her seim dier seeneklerden vazge
memiz anlamna gelir. oumuz varoluu perinleyen snrlar, eksil
meleri ve kayplar tamamen anlamaktan kaarz.
rnein, vazgemek otuz yedi yanda bir doktor olan Les iin ok
byk bir problemdi. Evlenmek istedii birka kadnla ilgili olarak
yllarca ac ekti. Sonunda evlendiinde karsnn yz mil tedeki evi
ne tand ve yeni bir evrede ikinci muayenehanesini at. Yine de
birka yl boyunca eski ofisini haftada bir buuk gn iin ak tuttu ve
haftann bir gecesini eski kz arkadalaryla geirdi.
Terapisinde dier alternatiflere "hayr" demeye kar direnmesine
odaklandk. "Hayr" demenin -yani ilk muayenehanesini kapatp ili
kilerine son vermesinin- ne anlama geldii konusunda onu sktrd
mda yava yava benlik bilincinin heybetinin farkna vard. Les aile
nin ok yetenekli altn ocuuydu - mzisyen, atlet, bilim alannda
ulusal onur dl sahibi. Setii her meslekte baarl olacan biliyor
ve kendisini bakalarnn snrllklarndan muaf olarak gryordu.
Hibir eyden vazgemek zorunda olmayan biriydi o. "Seenekler ha
ri tutar" bakalar iin uygun olabilirdi, ama onun iin deildi. Onun
kiisel miti, hayatn srekli olarak yukarya, daha iyi, daha byk bir
gelecee doru giden bir sarmal olduuydu ve bu miti tehdit eden her
eye direniyordu.
Bata Les'in terapisi ehvet, sadakatsizlik ve kararszlk gibi konu
lara odaklanmalym gibi grnyordu , ama sonunda daha derin, va
rolusal konularn incelenmesi gerekti: gittike daha iyi ve daha zeki
88

FKRLERN GC

olmasnn yan sra dier lml mahlklarda bulunan snrllklar

dan, lmden bile muaf olduu inanc. Vazgemeyi gerektiren her ey
Les (nc Blmdeki Pat gibi) iin fazlasyla tehditkard: "seenek
ler hari tutar" kuralndan kamaya alyordu ve bu giriiminin aa
karlmas odak noktamz netletirip terapideki almalarmz hz
landrd. Ancak vazgemeyi kabul ettikten ve sahip olduu her eye
lgnca sahip olmaya abalamay braktktan sonra hayat nasl yaad
ve zellikle kars ve ocuklaryla ilikisi zerinde alabildik.
Les'in hayatn srekli olarak ykselen bir sarmal olduu inanc te
rapide sk sk ortaya kar . nl bir bilim adam olan yetmi yandaki
kocas geirdii fel sonucunda bunamaya balayan elli yanda bir ka
dn tedavi etmitim. Hasta kocasnn btn gn televizyon karsnda
oturmaktan baka bir ey yapmadn grmek onu ok rahatsz edi
yordu . Kocasn, zihnini gelitirmek iin ne olursa olsun bir ey yap
mas gerektii konusunda taciz etmekten kendini alkoyamyordu. Ki
tap okumasn, satran oynamasn, spanyolca almasn, bulmaca
zmesini istiyordu. Kocasnn bunamas, hayatn her zaman daha ok
ey renmeye, daha ok keif ve vgye doru ykseklere yol ald
inancn paralamt; dier seenee -yani her birimizin fani olduu
na, bebeklik ve ocukluktan olgunluk ve nihai ke doru yol ald
mza- katlanmas ok zordu.

"Yorulduumuzda Yllar nce Yendiimiz Eski

Dncelerin Hcumuna Urarz "
Boanm bir doktor olan Kate'i yirmi yllk bir sre boyunca
ayr terapi seyrinde grmtm. Kate ile yaptm almada Nietzsc
he'nin yukardaki sz nemli bir rol oynamt. Bu kez altm sekiz
89

GNEE BAKMAK

yanda yaklaan emeklilii, yalanmas ve lm korkusu yznden

yaad baskn anksiyeteyle bana geldi.
Terapi grrken bir keresinde sabah saat drtte banyoya gittiinde
kayp dm ve kafasnda derin bir kesik olmutu. iddetli kanama
snn olmasna ramen ne komularn, ne ocuklarn ne de acil servi
si aramt. nceki iki yl iinde salar o kadar seyrelmiti ki peruk
takmaya balamt. Bu yzden hastanedeki arkadalarna peruu ol
madan, yal ve kel bir kadn olarak grnmek istememiti.
Bir havlu , buz: torbas ve bir kutu dondurma alarak yatana uzan
m, havluyu ve buz torbasn bana bastrrken dondurmasn yiyor;
bir yandan da yirmi iki yl nce lm olan annesi iin alyor ve ken
dini tamamen terk edilmi hissediyordu . afak sknce olunu ara
m, o da annesini bir meslektann zel muayenehanesine gtrm
t . Arkada yaray diktikten sonra peruu en az bir hafta takmamas
n sylemiti.
gn sonra Kate'i grdmde ban bir alla sarmt. Peruu ,
boanmas, evliler kltrnde bekar olmas yznden utan iindey
di. Kaba, psikozlu annesinden (ne zaman mutsuz olsa ona kahveli
dondurma veriyordu), ocukluu boyunca katland yoksulluktan ve
o daha ocukken ailesini terk eden sorumsuz babas yznden de uta
nyordu. Yenilgiye uradn hissediyor, iki yllk terapiden sonra hi
ilerleme kaydedemediini, daha nceki terapilerinde de byle olduu
nu dnyordu.
Hi kimsenin kendisini peruksuz grmesini istemedii iin (bir tek
bizim seansmz hari) btn haftay evinde byk bir temizlik yapa
rak geirmiti. Dolaplar temizlerken geen terapi seanslarmzda ald
notlar bulmutu ve yirmi yl nce de tamamen ayn konular ko
nutuumuzu grp ok geirmiti. O zamanlar yalnzca utancn hao

FKRLERN GC

fifletmeye almakla kalmam, onu hala hayatta olan rahatsz, mda

haleci annesinden zgrletirmek iin de ok abalamtk.
Bir sonraki seansmza elinde notlar, banda gzel bir trbanla ve
ilerleme kaydedemedii iin cesareti olduka krlm bir ekilde geldi.
"Size yalanma ve lm korkusu yznden geldim, ama ite bunca
yl sonra hala ayn yerdeyim. U tan iindeyim, deli annemi zlyorum
ve kendimi onun kahveli dondurmasyla teselli ediyorum."
"Kate, terapiye eski konular getirdiin iin kendini nasl hissettii
ni anlyorum. Sana yardm olacak bir ey syleyeyim. Nietzsche'nin
bir asr nce syledii bir sz var: 'Yorulduumuzda ve cesaretimiz
kaybettiimizde yllar nce yendiimiz dncelerin hcumuna ura
rz.' "
Normalde hi sessiz kalmayan ve inandrc cmleler ve paragraf
lar kullanan Kate birden sessiz kalmt.
Nietzsche'nin szn tekrarladm. Yavaa ban sallad ve bir
sonraki seansmzda yalanmayla ilgili endielerine ve gelecekle ilgili
korkularna geri dndk.
zdeyite yeni bir ey yoktu : Travmasna tepki olarak bir gerile
me yaadna onu zaten inandrmtm. Ama zarif bir cmle ve onun
yaadklarnn Nietzsche gibi byk bir insan tarafndan da paylald
nn hatrlatlmas zehirli zihinsel durumunun yalnzca geici olduu
nu kavramasna yardmc oldu. lindeki eytanlar daha nce yendii
ni anlamasna ve bunu yeniden yapabileceine yrekten inanmasn
salad. lyi fikirler, hatta g fikirleri bile, nadiren tek seferde yeterli
olur: tekrar dozlar halinde verilmeleri gerekir.

91

GNEE

BAKMAK

Sonsuza Dek Tekrar Tekrar Ayn Hayat Yaamak

Nietzsche, ite Byle Dedi Zerdt'te (1 883) bilgelikle olgunlam,
rendiklerini insanlarla paylamak iin dadan inmeye karar veren
yal bir peygamberi anlatmaktadr.
Vaaz ettii fikirleri iinde bir tanesinin "en yce dncesi" oldu
una inanmaktadr - sonsuza dek yeniden dnyaya gelme fikri. Zer
dt yle bir dnceyle meydan okur: ya sonsuza dek ayn hayat
yaayp durursan - bu seni nasl deitirir? insann kann donduran
sonraki szleri Ebedi Dn adl dnme deneyinin ilk tarifidir. Has
talarma bu satrlar sk sk okurum . Siz de yksek sesle okumay de
neyin. 6
Ya bir gn eytan sizin en yalnz yalnzlnza gizlice girer ve size y
le derse: "u anda iinde yaadn ve daha nce yaam olduun bu
hayat bir kez ve saysz defa daha yaayacaksn; iinde yeni hibir ey
olmayacak, ama her ac, her sevin ve her dnce, her i eki ve an
latlamayacak kadar kk veya byk her ey ayn srayla sana geri
dnecek - aalarn arasndaki u rmcek ve ay , hatta u dakika
ve ben bile. Varoluun ebedi kum saati tekrar tekrar ters evrilecek ve
onunla birlikte bir kum tanesi olan sen de!" Bu durumda kendini yere
atp dilerini gcrdatmaz ve bunlar syleyen eytana lanetler yadr
maz msn? Yoksa ona unlar sylediin muazzam bir an yaadn m
hi: 'Sen tanrsn ve daha nce bundan daha ilahi bir ey duymadm.'
Eer bu dnce seni ele geirseydi ya seni olduun gibi deitirirdi
ya da belki de ezip geerdi.

6 F. Nietzsche, "Ebedi geri dn" dnme deneyi lte Byle Dedi Zerdt te
'

ortaya kmtr, ancak bu alnt daha nceki bir yaptndandr: F. Nietzsc

he, en Bilim (llk olarak 1 882'de yaymlanm.)

92

FKRLERN GC

Ayn hayat sonsuza dek tekrar tekrar yaama fikri, ok sarsc, bir
tr ufak varolusal ok terapisi olabilir. Genellikle insann akln ba
na getiren bir dnme deneyi olarak hizmet eder, kiiy gerekte na
sl yaadgn ciddi ekilde dnmeye ynlendirir. Gelecek Noel'in
Hayaleti gibi bu hayatn, elinizdeki tek hayatn iyi bir ekilde ve dolu
dolu yaanmas, olabildigince az pimanlgn olmas gerektigine dair
farkndalgnz artrr. Bylece Nietzsche bizi nemsiz kayglara odak
lanmaktan kurtarp canl bir ekilde yaama hedefine ynlendiren bir
rehber olur.
lyi bir hayat yaamamanzn nedeninin sizin dnzda oldugu d
ncesine tutundugunuz srece hayatnzda olumlu bir degiiklik ola
maz. Btn sorumlulugu size hakszlk eden bakalarna -kaba saba
bir koca, talepkar ve destekleyici olmayan bir patron, kt genler,
kar konulmaz takntlar- bagladgnz srece durumunuz iinden
klamaz bir hal alacaktr . Hayatnzn nemli ynlerinden siz ama yal

nzca siz sorumlusunuz ve yalnzca siz hayatnz degitirecek gce sa

hipsiniz. Dardan ok fazla snrlamayla kar karya olsanz bile bu
snrlamalara gre eitli tutumlar uygulama seeneginiz ve zgrl
gnz vardr.
Nietzsche'nin en sevdigim szlerinden biri yle: amor ]ati (kaderi
nizi sevin) : baka bir deyile sevebileceiniz bir kader yaratn.
Bata Nietzsche ebedi dn fikrini ciddi bir neri olarak ileri sr
d . Onun mantgna gre , eger zaman snrszsa ve madde snrlysa, o
halde madde, rastgele bir ekilde tekrar tekrar yeniden dzenlenecek
tir. Bu durumda bazlar maymunlardan oluan yazc ordusunun bir
milyar yl sonra tesadf eseri Shakespeare'in Hamlet'ini yaratacagn
iddia edebilir. Bu noktada Nietzsche matematikten kalr ve mantk
lar tarafndan da agr eletirilere ugrar. Yllar nce Nietzsche'nin on
93

GNEE BAKMAK

drt yandan yirmi yana kadar eitim grd Pforta'y ziyaret etti
imde karnelerine bakmama izin verildi. Yunanca, Latince ve klasik
almalarda ok yksek notlar almt (ama bana rehberlik eden yal
ariv grevlisi onun snfndaki en iyi klasik almalar rencisi olma
dn sylemeyi unutmad), ama matematik notlar olduka dkt.
Sonunda Nietzsche belki de bu alandaki eksikliinin farkna vararak
bu ebedi dn fikri zerinde, aka bir dnce deneyi olarak dur
du .
Eer bu dnce deneyini yaptnzda bu dncenin size ac ver
diini, hatta dayanlmaz olduunu dnyorsanz bunun tek bir
aklamas olabilir: hayatnz iyi yaadnza inanmyorsunuz. Ben bu
durumda u tr sorular sormaya devam ederim: Nasl iyi yaamad
nz? Hayatnzla ilgili pimanlklarnz neler?
Amacm kimseyi gemie ait pimanlklar denizinde bomak deil,
ama eninde sonunda bakn gelecee ve potansiyel olarak hayat de
itirme gcne sahip u soruya evirmektir: Bir yl ya da be yl sonra

geriye dnp baktnda tadn yeni pimanlklar yznden ayn znt

y yaamamak iin u anda hayatnda ne yapabilirsin? Baka bir deyile,
pimanlk duymadan yaamann bir yolunu bulabilir misin?
Nietzsche'nin dnce deneyi klinikiye , lm korkusu hayatn
dolu dolu yaayamamaktan kaynaklanan insanlara yardm etmek iin
ok gl bir ara salar. Bu noktada Dorothy bizim iin iyi bir klinik
rnek oluturur.
YZDE ONLUK ORAN: DoROTHY

Krk yandaki muhasebec Dorothy

hayatta kapana ksldn hissediyordu. Yapt birok ey yznden

pimanlk yayordu: uzun zaman nce yaad bir iliki yznden
kocasn affedememesi ve evliliini bu yzden bitirmesi, lmeden nce

94

FKRLERN GC

babasyla uzlamaya varamamas, kt bir corafi blgede tatmin edici

olmayan bir ie girmesi.
Portland, Oregon'daki i ilann grdnde orann yaamak iin
daha uygun bir yer olduunu dnm ve hatta ksa bir sre iin
oraya yerlemeyi ciddi bir ekilde dnmt. Ama cesaret knc
olumsuz dncelerin hcumuyla heyecan hzla snmt: tanama
yacak kadar yalyd, ocuklar arkadalarndan ayrlmaktan hi ho
lanmayacakt, Portland'da kimseyi tanmyordu, maa daha dkt,
yeni i arkadalarndan holanp holanmayacandan emin deildi.
"Yani bir sre umudum oldu," dedi, "ama grdnz gibi hala
kapana kslm durumdaym. "
"Bana yle geliyor k i hem kapana kslan, hem d e kapan kuran
sensin. Bu artlarn hayatn deitirmeni nasl engellediini anlayabili
yorum, ama bunlarn durumun tamamn aklayp aklamadm da
merak ediyorum. Diyelim ki btn bu gerek hayata dair, kontroln
dmdaki bu nedenler -ocuklarn, yan, maan, naho i arkadala
rn- hareketsizliinin, diyelim ki, yzde doksann aklyor, ama yine
de sana ait bir orann -yzde on bile olsa- olup olmadn merak edi
yorum."
Bayla onaylad.
"Tamam, o halde terapimizde yzde onluk bu oram inceleyebiliriz.
nk senin deitirebilecein tek ksm bu. " Bu noktada ona Ni
etzsche'nin dnce deneyini anlattm ve ebedi dnle ilgili blm
okudum. Sonra Dorothy'den kendisini bu dnceye uygun ekilde
gelecee yanstmasn istedim. u neriyi getirdim: "Diyelim ki aradan
bir yl geti ve yeniden bu ofiste bulutuk. Tamam m?"
Dorotohy ban sallad. "Tamam, ama sanrm nereye varmak iste
diinizi anlyorum. "
95

GNEE BAKMAK

"yle bile olsa deneyelim. Aradan bir yl geti. Rolm oynamaya

balyorum: "E, Dorothy, geen yla yle bir bakalm. Hangi piman
lklar yaadn syle bana. Ya da Nietzsche'nin dnce deneyi dilini
kullanrsak geen yl sonsuza dek tekrar tekrar yaamak ister miy
din?"
"Hayr, o kapanda sonsuza dek yaamay asla istemezdim - o
cuk, az para, korkun bir i, hala kapana kslm olurdum."
"imdi geen yl iinde ilerin byle gitmesinde senin sorumlulu
una, yzde onluk payna bakalm. Son on iki ay iinde hangi hare
ketlerinden pimanlk duyuyorsun? Neyi farkl yapabilirdin?"
"ey, Portland'daki o i olaslyla hapishanenin kaps birazck,
hafife araland. "
"Eer ayn yl tekrar tekrar . .

"

"Tamam, tamam, ne demek istediinizi anladm. Belki de nmz

deki yl Portland'daki o ii denemeye bile kalkmadm iin piman
olarak geireceim."
"Doru, hem mahkum hem de gardiyan olduunu sylerken kas
tettiim ey tam olarak buydu."
Dorothy o ie bavurdu, mlakata alnd, yeri grmeye gitti, ie ka
bul edildi, ama okullar, hava durumunu, emlak fiyatlarn ve orada
yaamann maliyetini kontrol ettikten sonra teklifi geri evirdi. Ama
bu sre gzlerini (ve hapishanenin kapsn) at. Srf tanmay ciddi
bir ekilde dnd iin kendisi hakknda farkl hissetmeye balad;
drt ay sonra evine daha yakn olan daha iyi bir ie bavurdu, kabul
edildi ve kendisi de kabul etti.
Nietzsche'nin zamann andrmasna dayanacak kadar sert grd
iki "granit" cmlesi vardr: "Olduunuz kii olun" ve "Beni ldr96

FKRLERN GC

meyen ey gl klar."7 Bu cmlelerin ikisi de genel terapi diline gir

mitir. Her birini srayla inceleyeceiz.

"Olduunuz Kii Olun "

Birinci granit cmle -"Olduunuz kii olun"- Aristoteles'e de tan
dkt ve Spinoza, Leibnitz, Goethe, Nietzsche, Ibsen, Karen Horney,
Abraham Maslow ve 1 960'larda da insan potansiyeli hareketi aracl
yla amzdaki kendini var e tmek fikrine kadar iletilmitir.
"Olduunuz kii olma" kavram, Nietzsche'nin dier aklamalary
la yakndan ilikilidir - "Hayatn tam yaamak" ve "Doru zamanda
lmek. " Btn bu ifadelerle Nietzsche bize yaanmam bir hayattan
kanmay tlemektedir. Der ki: kendinizi var edin, potansiyelinizin
farknda olun, cesur ve tam anlamyla yaayn. O zaman, ancak o za

man pimanlk duymadan lrsnz.

rnein, otuz bir yanda , avukat sekreteri olan Jennie, ciddi lm
anksiyetesi yznden bana bavurdu. Drt seans sonra u ryay gr
d:

Doduum yer olan Washington'daym ve imdi lm olan by

kannemle birlikte ehirde yryorum. Malikanelerin bulunduu g
zel bir mahalleye geliyoruz. Gittiimiz malikane ok byk ve bem
beyaz. Liseden bir arkadam ailesiyle birlikte orada yayor. Onu
grdme seviniyorum. Bana evini gsteriyor. Hayran kalyorum
- evi ok gzel ve odalarla dolu. Otuz bir odas var ve hepsi dayal
deli! Ona diyorum ki, "Benim evim be odal ve yalnzca ikisi mo
bilyal. " ok tedirgin bir ekilde ve kocama kzgn bir halde uyan
yorum.
F. Nietzsche, lte Byle Dedi Zerdt.

97

GNEE BAKMAK

Ryayla ilgili sezgileri otuz bir odann, otuz birinci dogum gnn
ve hayatnda kefetmesi gereken btn alanlar temsil ettigiydi. Kendi
evinin yalnzca be odal oluu ve yalnzca ikisinin denmi olmas
hayatn dogru bir ekilde yaamadg fikrini pekitiriyordu. ay n
ce len bykannesinin varlg ryay korkuyla saryordu .
Ryas terapideki almamz arpc ekilde hzlandrd. Ona ko
casna kar duydugu kzgnlg sordum. ok utanarak kocasnn onu
sk sk dvdgn aklad. Hayatyla ilgili olarak bir ey yapmas ge
rektigini biliyordu, ama evliligini bitirme fikri onu dehete dryor
du: erkeklerle ok az deneyimi vard ve baka bir adam bulamayacag
na emindi. zsaygs o kadar dkt ki evliligini tehlikeye atp
nemli degiiklikler istemek iin kocasyla yzlemek yerine birka yl
boyunca onun tacizlerine katlanmt. Bu seanstan sonra evine gitme
yip anne babasnn evine gitti ve birka hafta orada kald. Kocasna ift
terapisine katlmak zorunda oldugu eklinde bir ltimatom verdi. Ko
cas onu dinledi ve bir yllk ift terapisi ve bireysel terapi evliliklerin
de byk bir degiimle sonuland.

"Beni ldrmeyen ey Gl Klar"

Nietzsche'nin ikinci granit cmlesi pek ok agda yazar tarafn
dan, bazen ar ekilde kullanlmtr. rnegin, Hemingway'in en sev
digi temalardan biriydi (Silahlara Veda adl eserinde bu dnceye 'k
rk yerlerden gleniriz' szn eklemiti). Bu kavram, kt deneyim
lerin insan daha gl ve talihsizliklere kar daha dayankl hale ge
tirdigini etkileyici bir ekilde hatrlatr . Bu zdeyi Nietzsche'nin ba
ka bir szyle yakndan ilikilidir: bir aga frtnalara dayanarak ve
kklerini daha derinlere gmerek daha da glenir ve uzar.

98

FKRLERN GC

Bir keresinde bir hastam bu temann farkl bir biimini sunmutu.

Byk bir sanayi irketinde st dzey ynetici olan etkili ve becerikli
kadn hastam, ocukken babasnn kt ve srekli szel tacizlerine
katlanmak zorunda kalmt. Bir seansta bir hayalini, geleceki terapi
eklinde ifade edilebilecek olan fikrini anlatt.
"Hayalimde bellei tamamen silebilen teknolojiye sahip bir terapis
te gidiyordum. Belki bu fikri jim Carrey'in Sil Batan adl filminden al
mmdr. Bir gn terapistin bana babama dair anlar belleimden ta
mamen silmesini isteyip istemediimi sorduunu hayal ettim. Yalnzca
babamn evde olmadn bilecektim. Bu bata harika bir fikir gibi gel
di. Ama sonra biraz daha dndke zor bir karar olduunu fark ettim."
"Neden zor bir karard?"
"ey, bata ok basit grnyordu: babam bir canavard ve ocuk
luumuz boyunca bana ve kardelerime byk korkular yaatt. Ama
sonunda belleimi olduu gibi brakp hibir eyi sildirmemeye karar
verdim. Yaadm o korkun tacizlere ramen hayatta hayal bile ede
meyeceim kadar baarl olmutum. Bir yerde, bir ekilde byk bir
esneklik ve beceriklilik gelitirmitim. Bu babama ramen miydi? Yok
sa babam sayesinde mi?"
Bu fantezi gemie baknda byk bir deiimin ilk adm oldu .
Sz konusu olan ey babasn balamas deil, gemiin deitirile
mez oluunu kabullenmesiydi. Er ya da ge daha iyi bir gemi um
maktan vazgemesi gerektiine dair yorumumla sarsld. Evde kar
lat talihsizliklerle biimlenip sertlemi, bunlarla nasl ba etmesi
gerektiini renmi ve hayat boyunca ona iyi hizmet eden yaratc
stratejiler gelitirmiti .

99

GNEE BAKMAK

"Bazlar lm Borcundan Kurtulmak in Yaam

Kredisini Reddeder"
Bernice cann skan bir problem yznden terapiye gelmiti. O ve
kocas Steve yirmi yldr sevgi dolu bir evlilik yaamalarna ramen
kocasna aklanamaz ekilde kzgn olduunu hissediyordu. Ayrlma
hayalleri kurduu bir noktaya geldiinin farkndayd.
Ona zamanlamay ve Steve'le ilgili duygularnn ne zaman dei
meye baladn sordum. Yant ok akt: yetmiinci doum gnn
de Steve'in birden borsa simsarl iinden emekli olup ahsi portfol
yosunu evden idare etmeye balamasyla her ey ters gitmeye bala
mt.
Bernice ona kar duyduu fke karsnda aknd. Kocas hibir
ekilde deimemi olmasna ramen Bernice onda eletirecek pek ok
ey buluyordu: dankl, ar televizyon seyretmesi, grnne
dikkat etmemesi, egzersiz yapmamas. Evet Steve, Bernice'den yirmi
be ya bykt, ama bu her zaman byle olmutu. Onun artk yal
bir adam olduunun farkna varmasna neden olan ey Steve'in emekli
olmasyd.
Konumamzda birka dinamik ortaya kt. Birincisi, onun ifade
siyle yalanmay "ileri sarmamak" iin Steve'le arasna mesafe koymay
umuyordu . !kincisi, on yanda bir ocukken annesinin lmnn
acsn hibir zaman silememiti; Steve ldnde kesinlikle yaayaca
o ac kaypla yeniden yzlemek istemiyordu .
Bana yle geliyordu ki Steve'e olan balln azaltarak kendisini
onu kaybetmenin acsndan korumak istiyordu. Ne fkesinin ne de
geri ekilmesinin sonlardan ve kayplardan kanmak iin etkili yollar
g\bl grrunediini syledim. Freud'un meslektalarndan biri olan

1 00

FKRLERN GC

Otta Rank'tan bir alnt yaparak kendi dinamiklerini ak bir ekilde

ortaya koymay baarabildim: "Bazlar lm borcundan kurtulmak
iin yaam kredisini reddeder . "8 Bu dinamie sk rastlanr . ok fazla
ey kaybetmekten korkarak hayata byk bir itahla girmekten ka
nan ve uyuuk bir duruma giren insanlar hepimiz grmzdr.
Biraz daha ilerledike, "Bu durum okyanusta bir gemide yolculuk
yaparken, yolculuun kanlmaz bir ekilde bittiinde verecei acdan
kurtulmak iin kimseyle arkadalk etmemeye veya elenceli etkinlik
lere katlmamaya benziyor," dedim.
"ok doru," dedi .
"Ya da gn batnmdan korkup . "
"Evet, evet, evet, sylemek istediinizi ok gzel akladnz," diye
szm keserek kahkaha att.
Deiim konusuna girdiimizde birka tema ortaya kt. On ya
ndayken annesini kaybettiinde alan yarann tekrar almasndan
korkuyordu. Birka seans sonra bilind stratejisinin etkisizliini an
lamaya balad. Birincisi artk on yandaki aresiz, dayanaksz ocuk
deildi. Ayrca Steve ldnde zntden kanmasnn mmkn ol
mad gibi, bir de kendisine en fazla ihtiyac olduu zamanda Steve'i
terk ettii iin duyaca sululuk duygusunun ona elik etmesi sz ko
nusu olacakt.
Otta Rank, terapistler iin son derece kullanl olabilen bir dina
mik, yani "yaam anksiyetesi" ve "lm anksiyetesi" arasnda srege
len gerilim olduunu ne srmtr . 9 Bu gre gre gelimekte olan

8 O. Rank, Will Therapy and Truth and Reality. New York: Knopf, 1 945, s.
126. (Ilk olarak 1 930'da yaymlanm.)
9

Rank, 1 9301 1 945,

s.

1 1 9, 1 33.

101

GNEE BAKMAK

bir insan bireysellemek, bymek ve potansiyelini gerekletirmek

iin abalar . Ama bunun bir bedeli vardr! Birey, doarken, byrken
ve doayla mcadele ederken yaam anksiyetesi ile, yani rktc bir
yalnzlk, savunmaszlk hissi ve daha byk bir btnle temel balan
tnn kaybolmas durumuyla karlar . Peki, bu yaam anksiyetesi da
yanlmaz olduunda ne yaparz? Farkl bir yne gireriz: geriye gider,
ayrlktan uzaklar, rahatl birlemede, yani bir bakasyla birleip
kendimizi onun iinde kaybetmede ararz.
Ama birleme zm , rahatlna ve scaklna ramen gvenil
mezdir: kii sonunda esiz benliin kaybndan ve duraanlk hissin
den korkar. Bu yzden birleme lm anksiyetesini ortaya karr. in
sanlar btn hayatlar boyunca bu iki kutup -yaam anksiyetesi ve
lm anksiyetesi veya bireyselleme ve birleme- arasnda gidip gelir
ler. Bu formlasyon sonunda Ernest Becker'in olaanst kitab l

mn Inkar'nn omurgasn oluturur. 1 0

Bernice terapisi bittikten birka ay sonra ilgin, olduka rahatsz
edici bir kabus grd ve bunu konumak iin danmanlk istedi. R
yasn e-postayla gnderdi:

Peimdeki timsah yznden byk bir korku duyuyorum. Ondan

kamak iin havaya alt metre srayabilmeme ramen peimden
gelmeye devam ediyor. Nereye saklanrsam saklanaym beni bulu
yor. Titreyerek ve ter iinde uyanyorum.
Seansmzda ryann anlamyla boutu . Timsahn kendisini kova
layan lm temsil ettiini biliyordu. Ve ka olmadnn da farkn
dayd. Ama neden imdi? Kabustan nceki gn olanlar konutuu-

E. Becker, Denial of Death. New York: Free Press, 1 973.

1 02

FKRLERN GC

muzda yant ak hale geldi .

O gn

kocas Steve neredeyse ciddi bir

araba kazas geiriyordu. Bernice , Steve'in gece gr bozulduu iin

artk araba kullanmaktan vazgemesinde srar edince korkun bir
kavga etmilerdi.
Peki, ama neden timsah grmt? Bu nereden kmt?

gece

televizyonda Avustralyal "timsah avcs" Steve Irwin'in dal srasnda

zehirli bir vatoz bal tarafndan ldrldne dair korkun bir ha
ber seyrettikten sonra yamn hatrlad. Biz konuurken Bernice "ite
buldum" deneyimi yaad, nk birdenbire Steve lrwin'in adnn ko
casnn ve benim admn -hayatta lmlerinden en ok korktuu iki
yal adamn- birlemesinden olutuunu fark etmiti.

SCHOPENHAUER'N DENEMES:
KNN NE LDUGU, KNN SAHP OLDUKLARI,
KNN TEMSL ETTKLER
Hangimiz, tamamen d odakl, bakalarnn ne dndn faz
lasyla nemseyen ve eya biriktirmeye alan, hatta bu uurda btn
benlik hissini yitiren birilerini -bu kii kendimiz de olabilir- tanma
yz ki? Byle bir kiiye bir soru sorulduunda yant iin kendi iine
bakmaktansa yant darda arar; hangi yant istediklerini ya da bek
lediklerini grmek iin dierlerinin yzlerini tarar.
Byle insanlar iin Schopenhauer'in hayatnn son dneminde yaz
d makaleyi zetlemenin yararl olacan dnyorum. 11 (Felse-

11 A. Schopenhauer, "What a Man Is," "What a Man Has," ve "What a Man

Represents." Parerga and Paralipomena. l . Cilt. Oxford: Oxford University
Press, 1 974, s. 323, 403. (Ilk olarak s s 'de yaymlanm.)

1 03

GNEE

BAKMAK

feye egilimli olan herkes iin kolayca anlalabilir ak bir dille yazl
m.) Makaleler temel olarak yalnzca kiinin ne oldugunun nemli ol
dugunu vurgular; ne zenginlik, ne maddi eyalar, ne sosyal stat, ne
iyi bir nam mutluluk getirir. Bu dnceler aka varolusal konular
la ilgili olmasa da, yzeysel temelden daha derin konulara inmemize
yardmc olurlar.
1.

Sahip Olduklarmz. Maddi zenginlik ulalamayacak bir hedeftir.

Schopenhauer zenginlige ulama ve maddi kazan sahibi olmaya al

mann sonu gelmez ve tatmin edici olmayan bir i oldugunu mkem
mel bir ekilde aklamtr; ne kadar ok mala sahip olursak, o kadar
fazlasn isteriz. Zenginlik deniz suyu gibidir: itike susuzlugumuz
artar. Sonunda biz mallara degil - onlar bize sahip olur.
2. Bkalarnn Gznde Temsil Ettiklerimiz. hret de maddi zen
ginlik gibi silinip gidiverir. Schopenhauer yle diyor, "Endielerimi
zin ve kayglarmzn yars bakalarnn bizim hakkmzda dndk
lerinden kaynaklanr . . . bu dikeni tenimizden karmalyz. " lyi bir iz
lenim yaratma istegi o kadar gldr ki pek ok mahkum, idama
giysilerini ve son hareketlerini dnerek gitmitir. Bakalarnn fikir
leri her an degiebilen bir hayaldir. Fikirler pamuk ipligine bagldr ve
insan bakalarnn ne dndgne ya da daha kts ne dnyor

mu gibi grndklerine kle eder - nk gerekte ne dndklerini

asla bilemeyiz.
3. Ne Olduumuz. Gerekten nemli olan tek ey ne oldugumuz
dur. Schopenhauer iyi bir vicdann iyi bir hretten fazla ey ifade et
tigini syler. En byk amacnz iyi saglk ile tkenmez fikir kaynag
na, bagmszlga ve ahlaki hayata gtren entelektel zenginlik olmal
dr. isel dengemiz, bizi rahatsz edenin eyler deil, onlar nasl yorumlM

FKRLERN GC

ladgmz oldugunu bilmekten kaynaklanr.

Bu son fikir -hayat kalitemizin deneyimlerimiz tarafndan degil de,
deneyimlerimizi yorumlama biimlerimiz tarafndan belirlendigi fikri
kk eskilere dayanan nemli bir teraptik doktrindir: Stoa okulunun
en nemli ilkesi, Zenon, Seneca, Marcus Aurelius, Spinoza, Schopen
hauer ve Nietzsche tarafndan bugne kadar getirilerek dinamik ve bi
lisel-davran terapinin temel ilkesini oluturur.

Epikouros'un iddialar, dalgalanma, yaanmam hayattan kanma

ve alntladgm zdeyilerdeki zgnlge yaptgm vurgu ; hepsinin,
lm anksiyetesiyle savamada ok byk faydas vardr. Ama btn
bu fikirlerin gc baka bir unsur tarafndan -bakalaryla yakn ili
ki- arttrlmaktadr. Bu konuyu bir sonraki blmde anlatacagm.

105

5. Blm
.

FIKIRLER VE ILIKILER YOLUYLA

OLUM KORKUSUNUN
USTESINDEN GELMEK
. .

Sonunda ldmz ve dier btn bilinli varlklarn da bi

zimle birlikte ldn anladmzda, her ann ve her varl
n krlganl ve deerli oluuna dair yakc, neredeyse yrek
burkan bir his duymaya balarz ve buradan btn varlklar
iin derin, ak, snrsz bir efkat hissi geliebilir.
SOGYAL RNPOCHE,

Tibet'in Yaayanlar ve ller Kitab

lm kaderdir. Hayatta kalma isteiniz ve yok olma korkunuz

hep var olacaktr. Bunlar protoplazmamza yerletirilmi igd

sel duygulardr ve nasl yaadnz zerinde byk bir etkisi vardr.

Biz insanlar yzyllar boyunca lm korkusunu hafifletmek iin kimisi bilinli, kimisi bilinsiz, hatta belki var olan insan says kadar
ok sayda yntem gelitirmiizdir. Baz yntemler ie yarar; bazlar
gsz ve etkisizdir. lmle gerekten yzlemek iin kendine izin
veren ve lmn glgesini kendi z varlyla birletiren gen bir ka
dnn bana yazd u e-posta ok iyi bir rnektir:

1 06

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

Sevgili babam iki yl nce kaybettim ve o zamandan beri daha nce

tahmin edemeyeceim bir geliim yayorum. Daha nce faniliimle
yzleme becerimi merak ederdim ve benim de bir gn bu hayattan
geceim fikri peimi brakmazd. Ama imdi o korkularn ve kay
glarn iinde canllara kar daha nce bilmediim bir sevgi bul
dum. Bazen nemsiz olaylar ve tarzlarla ilgilenmediim iin akran
larmdan uzaklatm hissediyorum. Ama bunu kabul edebiliyo
rum, nk neyin nemli, neyin nemsiz olduu konusunda iyi bir
fikrim olduuna inanyorum. Sanrm toplumun benden bekledikleri
yerine hayatm zenginletirecek eyleri yapmayla ilgili gerginlikle
ba etmeyi renmek zorunda kalacam . . . Yeniden atelenen bu
hrsmn yalnzca lm korkumu rtmeye yarayan bir ey olmad
n bilmek harika. Aslnda lml olduumu bilip kabullenmeye is
tekli oluumu gsteriyor. Sanrm "anlama" becerime kar gerek
bir gven kazanmaya baladm. "
"Anlamayanlar" genellikle lmle inkar, dikkat eldiriciler veya
yer deitirme araclyla ba etmeye alr. Daha nceki yklerde
yetersiz baa kmaya ynelik byle rnekler grdk: Kronik korkula
r yznden en ufak risk tayan etkinliklere katlmay bile reddeden
Julia ve lm anksiyetesinin yerine nemsiz endieleri koyan Susan
(baknz nc blm) ; kabuslardan kurtulamayanlar, "lm bor
cundan korkup yaam kredisini reddederek" kendilerini snrlayanlar
veya saplantl bir ekilde yenilik, seks, sonsuz zenginlik ve g pein
de koan daha pek oklar.
lm anksiyetesi eken yetikinler, egzotik bir hastala yakalan
m yabanc kular deil, aileleri ve kltrleri onlar lmlln
dondurucu souundan koruyacak uygun giysileri dikmeyi baarama
m kadnlar ve erkeklerdir. Hayatlarnn ok erken dneminde ok
107

GNEE BAKMAK

fazla lmle karlam olabilirler; evlerinde sevgiyi, ilgiyi ve gvenli

i bulamam olabilirler; lmle ilgili endielerini hi paylamam
yalnz bireyler olabilirler; kltrlerinin sunduu lm reddeden dini
mitlerin rahatln reddeden farkndalk sahibi kiiler olabilirler.
Her a lmle ba etmede kendi yntemlerini gelitirir. Pek ok
eski kltr -rnein kadim Msr- aka lmn inkar ve lmden
sonraki hayat vaadinin etrafnda dzenlenmitir. lnn mezar -en
azndan st snfa ait olanlar (geriye kalanlar onlardr)- lmden son
raki hayat kolaylatracak gndelik hayatla ilgili eyalarla dolu olur
du.
Tuhaf bir rnek olarak, Brooklyn Sanat Mzesinde, lmden son
raki hayatta ly elendirmek iin onunla birlikte gmlen su aygr
heykellerini grmek mmkn. Ama bu ta hayvanlar ly korkut
masn diye yava ve dolaysyla zararsz olacak ekilde ksa bacakl ya
plmlard.
Daha yakn gemite Avrupa ve Bat kltrlerinde, ocuk lmleri
ve doum srasnda len kadnlar yznden lm daha belirgindi.
lenler bugn olduu gibi hastane yatanda, perdenin ardnda gz
den saklanmyordu: ou insan evinde lyor, son anlarnda aile ye
leri yanlarnda oluyordu . Zamansz lm yaamayan hemen hemen
hibir aile yoktu. Mezarlklar insanlarn evinin yaknndaki kiliselerde
bulunuyor ve sk sk ziyaret ediliyordu. Hristiyan kilisesi lmden
sonra ebedi hayat vaat ettii ve hayatn giri-knn resmi anahtar
rahibin elinde bulunduu iin halkn byk bir blm teselliyi din
de aryordu. Kukusuz pek ok insan bugn de bu tr inanlarla ra
hatlyor. Altnc blmde dini teselliyle ilgili incelememde, lmn
sonluluu karsndaki teselliyle lmn inkar veya neminin azaltl
masyla ulalan teselli arasnda ayrm yapmaya alacam.
1 08

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

Bana gre, psikoterapi uygulamalarmda ve zel hayatmda lm

anksiyetesine en e tkili yaklam varolusal yaklamdr. imdiye kadar
kendine has deeri olan ok sayda etkileyici fikri ana hatlaryla ifade
ettim, ama bu blmde fikirlerin gerekten deiimi salayc olmas
iin gereken ilave unsuru anlatmak istiyorum: insann balanml.
lm anksiyetesini azaltmada ve kiisel deiim salamas iin uyan
ma deneyimini kontrol altna almada en etkili olan ey, fikirler ve kii
nin dier insanlarla arasndaki yakn ilikiyle yaratt sinerjidir.

NSANIN BAGLANMILIGI
Biz insanlarn donanm dierleriyle iliki kurmay gerektirecek e
kildedir. lnsan toplumunu -ister geni evrimsel tarih erevesinden,
ister tek bir bireyin geliiminden olsun- hangi bak asndan inceler
sek inceleyelim, insanolunu kendi kiileraras balamnda -dierle
riyle iliki iinde- grrz. llkel primatlar, ilkel insan kltrlerini ve
ada toplumlar inceleyen almalardan ait olma gereksinimimizin
ok gl ve temel olduuna dair inandrc veriler elde edilmitir: her
zaman yeler arasnda youn ve srekli ilikilerin olduu gruplar iin
de yaamzdr. Bunun dorulandn her yerde grebiliriz: 1 tek bir
rnek verecek olursak, pozitif psikolojide yaplan yakn dnemli pek
ok alma, yakn ilikilerin, mutluluun olmazsa olmaz olduunu
gstermektedir.
Ancak lmek hayatn yalnz yaplan tek olaydr. lmek yalnzca
sizi dierlerinden ayrmakla kalmaz, sizin ikinci, hatta daha da rk-

1 C.

Lamben, "The Science of Happiness. "

Harvard,

www. harvardmagazine. com/on-line/O 1 07783 .html

1 09

Ocak/ubat 2007.

GNEE BAKMAK

tc olan bir yalnzla -dnyann kendisinden ayrlmaya- maruz b

rakr .

ki Tr Yalnzlk
Iki tr yalnzlk vardr: sradan ve varolusal. Birincisi kiiler-aras,
baka insanlardan tecrit edilmi olmann acsdr. Bu tecriti -sklkla
yaknlk korkusu veya reddedilme, utan ve sevilmeme hissiyle ilgili
dir- hepimiz tanrz. Aslnda psikoterapide yaplan iin ou danan
larn bakalaryla daha yakn, kalc ve uzun sreli ilikiler kurmay
renmesine yardmc olmaya yneliktir.
Yalnzlk lm acsn byk lde artrr. Kltrmz genellikle
lmn etrafnda bir sessizlik ve tecrit perdesi yaratr . lmn varl
nda arkadalar ve aile yeleri daha mesafeli olur, nk ne diyecek
lerini bilemezler. len kiiyi zmekten korkarlar. Ayn zamanda ken
di lmleriyle ahsen yzlemekten korktuklar iin de fazla yakla
maktan kanrlar. nsann lm an yaklatnda Yunan Tanrlar bile
kaarlar.2
Bu sradan tecrit iki trl iler: salkllar lmekte olandan ka
makla kalmaz, lmekte olan da genellikle onlarn tecritine gz yumar
lar. Sevdikleri insanlar kendi korkun, karamsar dnyalarna ekme
mek iin sessizlii kucaklarlar. Fiziksel olarak hasta olmayan, ama
lm anksiyetesi yaayan bir kii de ayn eyi hissedebilir. Kukusuz
byle bir tecrit korkuyu anrr. William james'n yzyl nce yazd
gibi: Eer bir kiinin toplumda babo braklp kimse tarafndan fark
edilmemesini salamak fiziksel olarak mmkn olsayd, bundan daha

Ornein Euripides'in oyunu Hippo!ytos'ta Artemis'in konumasna b akn

1 1o

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

zalimce bir ceza vermek gerekmezdi. 3

!kinci tr yalnzlk olan varolusal tecrit daha derindir ve kiiyle
dier insanlar arasndaki kapanmaz boluktan kaynaklanr . Bu boluk
yalnzca her birimizin varolua tek bamza atlmamz ve yalnz ba
na kmamz gerekmesinin deil, her birimizin tamamen yalnzca bi
zim tarafmzdan bilinen bir dnyada yaamamz gereinin bir sonu
cudur.
On sekizinci yzylda Immanuel Kant, hepimizin tamamlanm, iyi
yaplandrlm, paylalan bir dnyada yaadmz eklindeki kabul
grm saduyulu varsaym rtmtr. Bugn nrolojik aparatla
rmz sayesinde biliyoruz ki her insan kendi gerekliinin yaratlma
snda byk bir rol oynuyor. Baka bir deyile, duyularnza gelen bir
veriyle karlatnzda ie karan ve dnyay otomatik ve bilind
olarak esiz bir tarzda oluturmanz salayan ok sayda zihinsel kate
gori (rnein, nicelik, nitelik, neden ve sonu) yapnzda bulunmakta
dr.
Bu yzden varolusal tecrit yalnzca biyolojik hayatn kaybm de
il, ayn zamanda bakasnn zihninde ayn ekilde var olmayan sizin
kendi zengin, mucizevi ekilde ayrntl dnyanzn da kaybn ifade
eder. Benim kendi can yakc anlarm -yzm annemin Iran kuzu
derisinden kfl, hafif kafur kokulu paltosuna gmmem, ilkokulda
Sevgililer Gnnde kzlarla geirme olaslnn yaratt heyecanl ola
slklarla dolu bakmalar, krmz deri kapl, kvrk abanoz bacakl
masada babamla satran, amcalarmla iskambil oynamak, yirmi yam
dayken kuzenlerimle havai fiek tezgah kurmak- btn bu anlar ve

W. james, The Principles of Psychology. 1. Cilt. New York: Henry Holt, 1 893,
s. 293.

111

GNEE BAKMAK

gkteki yldzlardan daha fazla olan dierleri yalnzca bana ait. Ve

bunlarn hepsi teker teker hayaletimsi imgeler olarak lmmle bir
likte sonsuza dek sndrlecekler .
Her birimiz hayat dngsnn her aamasnda eitli ekillerde ki
ileraras tecrit (sradan yalnzlk hissi) yaarz. Ama varolusal yalnzlk
hayatn erken dneminde daha nadir grlr: insan bu yalnzl ya
landka ve lme yaklatka daha keskin bir ekilde yaar. Byle za
manlarda dnyamzn yok olacann ve bu kasvetli yolculukta kimse
nin bize elik edemeyeceinin farkna varrz. Yal bir ruhani liderin
bize hatrlatt gibi, "O ssz vadide tek bana yrmek zorundasn. "
Tarih v e mitoloji, insanlarn lmn tecritini azaltma giriimleriyle
doludur. ntihar antlamalarn, pek ok kltrde klelerinin de ken
dileriyle birlikte canl canl gmlmesini emreden hkmdarlar veya
kocas yaklrken cenaze ateinde karsnn da kurban edilmesini ge
rektiren Hint sati uygulamasn dnn. Cennetteki dirilii ve yeni
den bir araya gelmeyi, Sokrates'in sonsuzluu dier byk dnr
lerle konuarak geireceine duyduu mutlak inanc dnn. in
tara kltrnde anne babalarn len bekar oullar iin (mezar kaz
clardan veya yeni bir ceset bulanlardan) l bir kadn satn alarak iki
sini bir ift gibi birlikte gmmelerini dnn.4

lklar ve Fsltlar: Empatinin Gc

Empati dier insanlarla balant kurma abalarmzda sahip oldu
umuz en gl aratr. lnsan ballnn tutkaldr ve baka birinin

4 J. Yardley, "Dead Bachelors in Remote China Stili Find Wives. " New York
Times, Ekim 5, 2006. www.nytimes.com/2006/J 0/05/world/asia/05china.
htmllex= 1 1 80065600&en=3873cOb06f9d3e4 1 &ei=5070.
1 12

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

ne hissettiini derinden anlamanz salar .

lmn yaratt yalnzlk ve balant kurma gereksinimi hibir
yerde Ingmar Bergman'm aheseri glhlar ve Fsltlar da olduundan
daha canl ve etkileyici bir biimde tasvir edilmemitir. Filmde byk
aclar ve korku iinde lmekte olan Agnes yakn bir insan temas iin
yalvarmaktadr. lki kz kardei, Agnes'in lmnden derinden etkilen
mektedir . Kardelerden biri uyanarak kendi hayatnn da bir 'yalan
dokusu'ndan ibaret olduunu fark eder. Ama hibiri kendini Agnes'e
dokunmaya ikna edemez. !kisinde de kimseyle , hatta kendileriyle bile
yakn olma becerisi yoktur ve dehet iinde lmekte olan Agnes'ten
uzak dururlar. Yalnzca hizmeti Anna Agnes'e sarlmaya, onunla ten
tene kalmaya isteklidir.
Agnes'in lmnden ksa bir sre sonra yalnz ruhu geri dner ve
kk bir ocuun rktc alamasyla kz kardelerinden dokun
malarn ister, ancak o zaman gerekten lebilecektir . lki karde ona
yaklamaya alr, ama lmn alacal derisinden ve kendi lmlerin
den korkarak dehet iinde odadan kaarlar . Bir kez daha Anna'nm
kucaklay Agnes'in lme giden yolculuunu tamamlamasn salar.
Kendi korkularnzla yzlemeye ve dieriyle ortak zeminde bulu
maya istekli deilseniz lenle balant kuramaz veya Anna'nn bu film
de yaptn yapamazsnz. Bir bakas iin bu fedakarl yapmak ger
ek efkatin z, empatik bir edimdir. lnsann kendi acsn bir baka
syla birlikte yaamaya istekli oluu, yzyllar boyunca hem dnyevi,
hem de dini iyileme geleneinin bir paras olmutur.
Bunu yapmak kolay deildir. Aile yeleri veya yakn arkadalar
Agnes'in kz kardeleri gibi yardm etmeye hevesli ama ok rkek ola
bilirler: burunlarn soktuklarndan veya kasvetli konular aarak l
mekte olan kiiyi rahatsz edeceklerinden korkabilirler. lm hakkn1 13

GNEE BAKMAK

da konuurken genellikle lmekte olan kiinin nderlik etmesi gere

kir. Eer lyorsanz veya lm konusunda panie kaplyorsanz ve
arkadalarnz ve aileniz mesafeli duruyor veya kaamak karlk veri
yorsa, burada-ve-imdi'de kalp (yedinci blmde daha ayrntl olarak
anlatlacak) dorudan konuyla ilgili olarak konumanz neririm. r
nein, "Korkularm ifade ettiimde direkt olarak yant vermediini
gryorum. Senin gibi yakn arkadalarmla konumann bana ok
yardm dokunur. Bu senin iin ok zor, ok fazla m olur?"
Bugn hangi trde olursa olsun lm anksiyetesi eken herkes
iin yalnzca sevdiklerimizle deil, daha byk bir toplulukla balant
kurmak iin ok daha byk frsatlar var. Tpta ve medyadaki aklk
ve eitli gruplarn mevcut olmas sayesinde lmle yzyze olan kii
yalnzlk acsn hafifletmek iin yeni kaynaklar bulabilir. rnein, g
nmzde iyi kanser merkezleri hastaya destek gruplar salar. Ama
benim otuz yl nce lmcl kanser hastalar iin oluturduum grup,
bildiim kadaryla, dnyadaki bu trden ilk gruptu.
stelik internetin kullanmyla her trl destek gruplarnn says
arpc ekilde artyor: yakn dnemde yaplan bir aratrma5 bir yl
iinde on be milyon insann online gruplardan destek aradn gs
termitir. lmcl bir hastal olan herkesin, benzer durumda bulu
nan insanlardan oluan bu tr gruplardan yararlanmasn srarla ne
riyorum. !ster profesyonellerin ynettii, ister kendiliinden ileyen
bu tr gruplar kolay.ca bulunabilir.
En etkili gruplar genellikle profesyoneller tarafndan ynetilir.
5 S. Fox, D. Fallows, lnternet Health Resources. 2003. http ://www .hetinitiative
.org/sub-resources/ehlstudentresearchthorndike.html.

Pew

Internet

&

American Life Project. Dzeltme, Ocak 27, 2007, http://www.pewinternet.

Org/PPF/r/95/report_display .asp.
1 14

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

Aratrmalar ayn hastalga sahip olup bir lider tarafndan ynetilen gruplara katlan insanlarn yaam kalitelerinin ykseldigini gsteri
yor.6 Grup yeleri birbirleriyle empati kurarken kendi z-sayglarn
ve yeterlilik hislerini artrm oluyorlar. Ancak yakn dnemli alma
lar ayn zamanda kendiliginden ileyen ve online gruplarn etkinligini
de gsteriyor,7 bu yzden eger profesyonel lideri olan bir grup bula
myorsanz kendiliginden ileyen veya online bir grup da bulabilirsi
niz.

YANINDA BULUNMANIN GC
Bir kii lmle yz yze olan birine (bu noktadan itibaren lmcl
hastalg olan ya da fiziksel olarak saglkl oldugu halde lm korkusu
yaayan kiilerden sz ediyorum) kar salt varlgn sunmaktan daha
byk bir hizmet yapamaz.
Bir kadnn lm korkusunu hafifletmeye altgm aagdaki r
nek birbirine yardm neren arkada veya aile yelerine rehberlik edi
yor.

6 D. Spiegel, J.R. Bloom, ve I. Yalom, "Group Support for Patients with Me

tastatic Cancer: A Randomized Prospective Outcome Study." Archives of
General Psychiatry, 1 98 1 , 38(5), 527 533; D. Spiegel ve M.S. Glafkides, "Ef
fects of Group Confrontation with Death and Dying." International ]ournal
'

of Group Psychotherapy, 1 983, 33(4) , 433 447.

M. A. Lieberman ve bakalar. "Electronic Support Groups for Breast Car
cinoma: A Clinical Trial of Effectiveness." C:ancer, 2003, 97(4), 920-925; M.
A. Lieberman ve B. Goldstein, "Self-Help Online: An Outcome Evaluation
of Breast Cancer Bulletin Boards." Health Psvcholo,l(h_v, 2005, 1 0(6) , 855 862.

115

GNEE BAKMAK

Dostlara Uzanmak: Alice

nc Blmde hikayesini anlattm, evini ve anlarla dolu m
zik aletlerini satmak zorunda kalmas yznden sknt yaayan dul
Alice bir huzurevine tanmann eiindeydi. Tanmasndan ksa bir
sre nce birka gnlk tatil iin ehir dna kyordum. Bunun Ali
ce iin zor bir dnem olacan bildiimden acil durumlar iin ona
cep telefonu numaram verdim. Tamaclar evini boaltrken Alice ar
kadalarnn, doktorunun ve masaj terapistinin hafifletemedii fel
edici bir panik yaaynca beni arad ve yirmi dakika konutuk:
"Rahat oturamyorum," diye balad. "O kadar huzursuzum ki pat
layacak gibiyim. Rahatlayamyorum."
"Paniinin tam ortasna bak. Bana ne grdn syle. "
"Son. Her ey sona eriyor. Hepsi bu . Evimin sonu , her eyimin,
anlarmn, gemile olan balantlarmn sonu. Her eyin sonu. Benim
sonum - en ortada bu var. Sen imdi neden korktuumu bilmek ister
sin: ok basit - artk ben yokum! "
"Bunu dier .seanslarmzda konutuk Alice, b u yzden kendimi
tekrarladm biliyorum, ama sana evini satmann ve huzurevine ta
nmann olaanst bir travma olduunu hatrlatmak istiyorum. Ta

bii ki byle alt st olacak ve byk bir ok yaayacaksn. Senin yerinde

olsam ben de byle hissederdim. Herkes byle hisseder. Ama bundan
sonraki haftaya gidecek olursan durumun nasl grneceine dair
konutuklarmz hatrla . . . "
"Irv," diye szm kesti, "bu ie yaramyor - bu ac ok taze .
lm etrafm saryor. lm her yerde. lk atmak istiyorum."
"Bana biraz katlan Alice. Benimle kal - sana daha nce sorduum
ayn basit soruyu soracam: lmn nesi seni bu kadar korkutuyor?

1 16

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

Buna odaklanalm. "

"Bunu daha nce konutuk . " Alice'in sesi kzgn v e sabrsz geliyor
du.
"Yeterince degil. Devam et Alice. lstedigimi yap, ltfen. Hadi, al
maya balayalm. "
"Aslnda, sorun lmenin acs degil -doktoruma gveniyorum
morfine filan ihtiyacm oldugunda yanmda olacak. lmden sonraki
hayat da sorun degil - yarm yzyl nce o dncelerden kurtuldu
gumu biliyorsun. "
"O zaman sorun lmn kendisi ve lmden sonraki hayattan
korku degil. Devam et. lm konusunda seni dehete dren ey
ne?
"Yarm kalan hayat degil - dolu dolu yaadgm biliyorum. lste
diklerimi yaptm. Bunu daha nce konumutuk. "
"Ltfen devam e t , Alice. "
"Az nce syledigim ey - ben artk olmayacam. Yalnzca b u ha
yattan ayrlmak istemiyorum . . . Sana ne oldugunu syleyeyim: Sonlar
grmek istiyorum. ogluma ne oldugunu grmek iin orada olmak is
tiyorum - sonunda ocuk sahibi olmak isteyecek mi? Bunu bilemeye
cek oldugumu fark etmek ok ac . "
"Ama burada olmadgn bilmiyorsun. Bilmedigini bilmeyeceksin.
Sen de benim gibi lmn, bilincin tamamen yok olmas anlamna
geldigine inanyorsun. "
"Biliyorum, biliyorum, bunu o kadar ok tekrarladn ki btn sz
leri ezbere biliyorum: var olmama durumu korkutucu deil, nk var ol

madmz bilmeyeceiz, vs. vs. Ve bu da demektir ki nemli eyleri ka

rdgm bilmeyecegim. Ayrca var olmama durumu hakknda syle
diklerini de hatrlyorum - dogumdan nceki durumun ayns olmas
117

GNEE BAKMAK

filan. Bu daha nce ie yaramt, ama imdi ie yaramyor - bu duygu

ok gl lrv- fikirler ie yaramyor, dokunamyor bile. "
"Doru , dokunamazlar . Bu d a yalnzca yolumuza, zmeye devam
etmemiz anlamna gelir. Bunu birlikte yapabiliriz. Yannda olacam
ve gidebildiin kadar derine inmene yardmc olacam. "
"Bu insan saran bir dehet. Adn koyamadm y a d a bulamad
m bir tehdit sz konusu. "
"Alice , lmle ilgili btn duygularmzn temelinde yapmzda
bulunan biyolojik bir korku vardr. Bu korkunun yeni baladn bili
yorum - ben de yaamtm. Szleri yok. Ama yaayan her canl kendi
varlnda kalmak ister - Spinoza bunu 350 yl nce sylemi. Yalnz
ca bunu bilmeliyiz, beklemeliyiz, donanmmz zaman zaman bize
dehetle saldracak. Hepimiz bunu yaayacaz."
Yirmi dakika sonra Alice'in sesi daha sakin geliyordu. Telefonu ka
pattk. Ama birka saat sonra telefondaki seansn suratna bir amar
gibi indiini, benim souk ve anlaysz olduumu syleyen ters bir
telefon mesaj brakt. Ayrca bir dip not gibi kendini anlalmaz bir
ekilde iyi hissettiini de ekledi. Ertesi gn paniinin tamamen kay
bolduunu syleyen baka bir mesaj brakt - yine bunun nedenini de
bilmediini sylyordu.
Peki, bu konuma Alice'e neden faydal olmutu? Sunduum fikir
ler miydi ie yarayan? Byk olaslkla hayr. Epikouros'tan getirdi
im, bilinci yok olaca iin kendisine yakn olan insanlarn sonlarm
hi renemeyecei, lmden sonra da doumdan ncekiyle ayn du
rumda olaca iddialarna aldrmamt. Dier nerilerim de -rnein,
hayatna dair bir bak as kazanmak iin kendisini hafta sonra
snda dnmesini istemem veya problemi aratrmaya devam etme
abam- hibir etki yaratmamt. Yalnzca ar panik haldeydi o ka-

1 18

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

dar. u ifadeyi kullanmt, "abaladn biliyorum, ama bu fikirler

ie yaramyor , oraya -gsmdeki ac dolu bu arla- dokunamyor
lar bile . "
O halde fikirler ie yaramamt. Konumay bir d e iliki asndan
inceleyelim. Birincisi, onunla tatilde olduum bir dnemde konu
mu, dolaysyla onunla iliki kurmaya tamamyla istekli olduumu
gstermitim. Bu konuda almaya devam edelim anlamnda bir ey
sylemitim. Anksiyetesinden kamaya almamtm. lmle ilgili
duygularn derinlemesine incelemeye devam etmitim. Kendi anksi
yetemi kabul etmitim. Bu ite birlikte olduumuza dair ona gvence
vermitim. Yapmz gerei onun, benim ve baka herkesin lm konu
sunda kayg duyduunu sylemitim.
ikincisi, kendi varlm aka ona sunmamn ardnda gl bir

gizli mesaj vard: "Ne kadar korkarsan kork, senden uzaklamayaca

n ve seni asla terk etmeyeceim." Yalnzca lklar ve Fsltlar dak
'

Anna'nm yapt eyi yaptm. Ona sarlp, onunla kaldm.

Onunla ok yakn olduumu hissetsem de korkusunun kontrol al
tnda olmasn saladm . Korkusunun bulac hale gelmesine izin ver
medim. Korkusunu didikleyip analiz ederken bana katlmasn ister
ken sakin, gereki bir ses tonu kullandm. Daha sonra beni souk ve
anlaysz olmakla sulasa da skunetim onu sakinletirdi ve korkusu
nun hafiflemesine yardmc oldu.
Buradan alnmas gereken ders ok basit: iliki en nemli eydir. is
ter ailesi yesi, ister arkada, isterse terapist olun, btn yreinizle
hemen konuya dahil olun. Uygun grnen her ekilde yaknlan. Y
rekten konuun. Kendi korkularnz aklayn. Doalama yapn. Ac
eken kiiyi rahatlatacak ekilde tutun.
Onlarca yl nce bir keresinde lme yaklam bir hastam, ben
1 19

GNEE BAKMAK

ona veda ederken bir sre yannda yatmam istedi. Benden istediini
yaptm ve inanyorum ki onu rahatlattm.8 Srf orada bulunmanz bile
lmle kar karya olan (veya fiziksel olarak salkl olup lm ank
siyetesi yaayan) bir kiiye sunabileceiniz en byk hizmettir.

KENDIN AMA
Yedinci blmde anlatacam gibi bir terapistin eitiminin en b
yk blm, ilikinin merkeziliine odaklanr. Benim grme gre
bu eitimin en nemli blm, terapistin istekliliine ve kendi effafl
yoluyla balanty artrma yeteneine odaklanmaldr.
ou terapist donukluun ve tarafszln nemini vurgulayan ge
leneklerde eitim ald iin kendilerini birbirlerine amaya istekli
olan arkadalann profesyonel terapistlere gre daha fazla stnlkleri
vardr.
Yakn bir ilikide insan zel hislerini ve dncelerini ne kadar
aarsa dierlerinin kendilerini amas o kadar kolay olur. Kendini a
ma, yaknln gelimesinde nemli bir rol oynar. llikiler genellikle
karlkl alma sreciyle ina edilir. Bir kii harekete geip kendisiyle
ilgili ok gizli bir eyi aklar , bylece kendini riske atar: dieri de ay
n ekilde karlk vererek aradaki gedii kapatr; bylece birlikte ken
dini aklama sarmal iinde ilikiyi derinletirirler. Eer kendini riske
atan kii dierinin karlk vermemesiyle ortada kalrsa arkadalk ge
nellikle bocalar .
Ne kadar ok gerekten kendiniz olabilirseniz, iinizdekileri bt8 Divan' da

(Ayrnt Yaynlar) lmekte olan bir kadnn yanna uzanma olay

n kurguladm.

.o

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

nyle paylaabilirseniz, arkadalnz da o kadar derin ve kalc olur.

Byle bir yaknln varlnda btn szckler, btn rahatlama bi
imleri, btn fikirler daha byk bir anlam tar.
Arkadalar birbirlerine (ve kendilerine) kendilerinin de lm kor
kusu yaadklarm hatrlatmaldr. Bu yzden Alice'le yaptm konu
mada lmn kanlmazln anlatrken kendimi de dahil ettim. By
le bir aklama yksek risk tamaz : yalnzca rtl olan ak hale ge
tirir. Ne de olsa hepimiz "artk var olmamak" dncesi karsnda
korkan mahluklarz. Hepimiz evrenin snrsz genilii (bundan bazen
"muazzamlk deneyimi" olarak sz ederiz) karsnda kklk ve
nemsizlik hissiyle yz yze geliriz. Kainatn bykl karsnda
hepimiz birer noktack, bir kum tanesi gibiyiz. Pascal'n on yedinci
yzylda dedii gibi, "snrsz uzayn ebedi sessizlii beni dehete d
ryor. "9
lm karsndaki yaknlk ihtiyacnn, ksa bir sre nce sergile
nen Anna Deavere Smith'in Let me Down Easy [Beni Yavaa Brakn]
adl oyunundaki kadar yrek burkan bir ekilde anlatldn hi gr
medim . 1 0 Bu performansta resmedilen karakterlerden biri AIDS'li Af
rikal ocuklarla ilgilenen olaanst bir kadnd. Snanda pek yar
dm alamyordu. ocuklar her gn lyordu. lmekte olan ocukla
rn korkusunu hafifletmek iin ne yapt sorulduunda iki ey syle
di: "Asla karanlkta yalnz bana lmelerine izin vermiyorum ve onla
ra 'Her zaman kalbimde benimle birlikte olacaksn' diyorum."
Ak olmaya kar derinlere yerlemi bir engeli olanlar -yakn ar
kadalklardan her zaman kananlar- iin bile lm fikri uyandrc
9

B. Pascal, Pensees. New York: Penguin, 1 995. (llk olarak 1 660'da yaymlan
m )

http://mednews.stanford.edu/releases/2006/october/deavere.html.
121

GNEE BAKMAK

bir deneyimdir; insann yaknlk kurma arzusunda ve bu yaknla

ulamak iin aba gsterme istekliliinde muazzam bir hzlanma mey
dana getirir. lmekte olan insanlarla alanlarn ou . daha nce me
safeli olan kiilerin arpc derecede deierek birdenbire derin iliki
lere hazr hale geldiklerini grmlerdir.

DALGALANMA HAREKET HALINDE

Bir nceki blmde akladm gibi insann kendi bireysel kiili
iyle deil, ama kuaklar boyunca dalgalanarak yaylan deerleri ve
eylemleriyle varln srdrebilecei inanc, kendi fanilii yznden
kayg duyan herkes iin gl bir teselli olabilir .

lmn Yalnzln Hafifletmek

Ortaadan ahlak dersi veren oyun [morality play] Everyman [Her
kes], insann lmle karlat zamanki yalnzln dramatize eder
ken ayn zamanda dalgalanmann teselli edici gcn de resmeder.
Yzyllardr tiyatro seyircisini memnun eden Everyman byk kitlele
re sergilenmeden nce kiliselerin karsnda oynand. lm melei ta
rafndan ziyaret edilen ve son yolculuk zamannn geldiini renen
Everyman'in alegorik hikayesini anlatr.
Everyman ertelemek iin yalvarr. "Yapacak bir ey yok," diye ya
ntlar lm melei. Bunun zerine Everyman bir ricada bulunur, "Bu
umutsuzcasna yalnz yolculuumda bana elik etmesi iin birini davet
edebilir miyim?" Melek glmseyip bu ricay hemen kabul eder: "Ah
evet - eer birini bulabilirsen."
Oyunun geri kalan Everyman'in yolculuunda kendisine elik
1 22

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

edecek birini bulma abasn ierir. Btn arkadalar ve tandklar

onu reddeder; rnein kuzeninin ayak parmana kramp giriyordur.
Metaforik figrler (Dnyevi Eyalar, Gzellik, G, Bilgi) bile davetini
reddeder. Sonunda yolculua yalnz bana kmaya karar verirken
durumu uygun olan ve kendisine lme doru bile olsa elik etmeye
istekli bir arkada bulur: Iyi Davranlar.
Everyman'in kendisine elik edecek bir arkada, Iyi Davranlar'
bulmas kukusuz bu ahlak oyununun Hristiyan alml kssadan his
sesidir: aldnz hibir eyi bu dnyadan gtremezsiniz; yalnzca
verdiklerinizi gtrebilirsiniz. Bu dramann dnyevi yorumu dalga
lanmann -iyi davranlarnzn, bakalar zerindeki erdemli etkileri
nizin sizin dnzda da varln srdrdnn farknda olmanz
son yolculuun acsn ve yalnzln hafifletebilecei eklindedir.

Minnettarln Rol
Yararl olduunu dndm pek ok fikir gibi dalgalanma da,
insann kendi hayatnn bir bakasnnkini nasl etkilediini birinci el
den rendii yakn iliki balamnda ok daha byk bir g stle
nir.
Arkadalar bir bakasna yapt ya da syledii ey iin teekkr
edebilir. Ama yalnzca teekkr deildir nemli olan. Gerekten etkili
olan mesaj , "Senin bir paran alp kabul ettim. Bu beni deitirdi ve
zenginletirdi ve aldm bu eyi bakalarna da geireceim," eklin
dedir.
Dnyaya etkileyici dalgalanmalar gnderdii iin bir insana duyu
lan minnettarlk genellikle o kii hayattayken deil, lmnden sonra
ki konuma srasnda ifade edilir . Cenaze trenlerinde len kiinin

1 23

GNEE BAKMAK

orada olup bu konumalar ve minnettarlk ifadelerini duymasn iste

diiniz olmam mdr? Ya da bunu isteyenlerin konumalarna tank
olmusunuzdur. Kamz Scrooge gibi olup kendi cenazemize kulak
misafiri olmay istememiizdir ki? Ben istedim.
Dalgalanmayla ilgili bu "artk ok ge" probleminin stesinden gel
menin bir teknii "minnettarlk ziyareti"dir. Kii hayattayken dalgalan
may glendirmenin harika bir yoludur bu . Byle bir almaya ilk
kez, pozitif psikoloji hareketinin liderlerinden biri olan Martin Selig
man'n atlye almasnda rastlamtm. Byk bir dinleyici toplulu
undan, hatrladm kadaryla yle aklad, bir egzersize katlma
sn istemiti: Ona kar duyduunuz minnettarl hi ifade etmedii
niz ve hala hayatta olan birini dnn. On dakika ayrarak o kiiye
bir minnettarlk mektubu yazn ve buradan biriyle ift oluturup bir
birinize mektubunuzu okuyun. Sonraki adm bu kiiyi yakn bir gele
cekte ziyaret edip mektubu ona okumanz olacak
Mektuplar iftler halinde okunduktan sonra grubun iinden sei
len birka gnllden mektubunu herkese okumas istendi. Okuma
srasnda istisnasz herkes duygulanp hkrklara bouldu. Bu egzer
sizde byle duygu gsterilerinin kanlmaz olarak gerekletiini
rendim: ok az katlmc derin duygulanmlara kaplmadan mektubu
nu okumay baard . 1 1
Bu altrmay ben d e yapp, Stanford'da ders verdiim ilk on ylda
Psikiyatri Blmnn her trl imkanm salayan bakam David
Hamburg'a bir mektup yazdm. O sralar New York'ta yayordu ve
New York'a bir dahaki gidiimde birlikte gzel bir akam geirdik
Minnettarlm ifade e ttiim iin iyi hissettim: o da minnettarlm

11 M.

Seligman,

Authentic Happiness, New York:

1 24

Free Press, 2002_

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

rendii iin iyi hissetti - mektubu okuduunda memnuniyetle g

lmsediini syledi.
Yalandka dalgalanma hakknda daha fazla dnr oldum. Bir
aile babas olarak ailem ile restoranda yemek yediimde hesab hep
ben alrm. Drt ocuum her zaman (biraz itiraz ettikten sonra) min
nettar bir ekilde teekkr eder ve ben de her zaman, "Bykbabanz
Ben Yalom'a teekkr edin. Ben yalnzca onun cmertliini ileten bir
aracm. Benim hesabm da her zaman o derdi," derim. (Ve bu arada
ben de hep biraz i tiraz ederdim.)

Dalgalanma ve Model Olma

lmcl kanser hastalaryla oluturduum ilk grubumda oun
lukla, yelerin umutsuzluk hissinin bulac olduunu grrdm. o
u grup yesi byk bir znt iindeydi, lmn yaklaan ayak ses
lerini dinleyerek bekliyor, hayatn bo ve anlamsz olduunu iddia
ediyordu.
Ve sonra bir gn bir ye grubu bir duyuruyla at: "Her eye ra
men hala bakalarna sunabileceim bir ey olduuna karar verdim.
rnein, nasl lneceine ilikin bir rnek olabilirim. ocuklarma
ve arkadalarma lmle cesur ve vakur bir ekilde karlamalar iin
model oluturabilirim. "
B u onun, benim ve grubun dier yelerinin keyfini yerine getiren
bir aklama oldu . Hayatn anlamla doldurmann bir yolunu bulmu
tu .
Kanser grubu yelerinin renci gzlemcilere ynelik dalga olgusu
belirgindi. Grup terapistlerinin eitimi asndan, deneyimli klinisyen
lerin grup ynetmelerini izlemeleri ok nemlidir. Ben de rencileri125

GNEE BAKMAK

min bazen televizyon monitrleri kullanarak, ama ounlukla tek

ynl aynadan gruplarm izlemelerini salarm. Eitim ortamlarnda
ki gruplar bu tr gzlemlere izin verse de grup yeleri genellikle gz
lemciler konusunda ikayet eder ve zaman zaman da ak bir ekilde
bu davetsiz misafirlere kar kzgnlklarn dile getirirler.
Kanser hastalar gruplarmda byle olmad: onlar gzlemcileri ka
bul ettiler. lmle kar karya olmalarnn bir sonucu olarak bilge
letiklerini ve rencilere verecek daha fazla eyleri olduunu hissedi
yorlard. Sadece daha nce de belirttiim gibi, nasl yaanacan
renmek iin bu kadar beklemeleri gerekmesi onlar zyordu.

KEND BiLGELGNZ KEFETMEK

Sokrates bir retmen -ve eklememe izin verin bir arkada- iin
en iyi yolun, rencinin kendi bilgeliini bulmasna yardmc olacak
sorular sormak olduuna inanyordu. Arkadalar bunu her zaman ya
par, terapistler de yle. Aadaki rnekte hepimizin kullanabilecei
basit bir yol gsteriyor.

Eer Hepimiz leceksek Neden ya da Nasl Yaamalyz: Jill

Her ey yok olmaya mahkumsa hayatn anlamnn ne olduu soru
sunu insanlar tekrar tekrar sorar. oumuz bu sorunun yantn d
mzda arasak da Sokrates'in yntemini takip edip baklarnz iinize
evirseniz iyi olur.
Uzun zamandr lm anksiyetesi yaayan Jill, lm ve anlamszl
birbirine e gryordu. Bu dncenin gemiini sorduumda ilk
ortaya kn canl bir ekilde hatrlad. Gzlerini kapatp dokuz ya-

1 26

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

ndayken n verandada oturup kpeinin yasn tuttuu sahneyi an

latt.
"Orada ve o zaman," diye devam etti, "eer hepimiz lmek zorun
daysak hibir eyin bir anlam yok diye dndm -piyano dersleri
min, yatam mkemmel ekilde toplamamn, okuldaki devamllm
dan tr aldm altn yldzlarn. Btn altn yldzlar yok olacaksa
altn yldz almann ne anlam var ki?"
"Jill," dedim. " dokuz yalarnda bir kzn var. Dn ki sana 'eer
hepimiz leceksek neden ya da nasl yaamalyz?' diye sordu. Nasl
yant verirdin?"
Tereddt etmeden, "Yaamann sevinlerinden, ormanlarn gzel
liklerinden, arkadalarla ve aileyle vakit geirmenin keyfinden, baka
larna sevgi vermenin mutluluundan ve dnyay daha iyi bir yer ola
rak brakmaktan sz ederdim. "
Szlerini bitirdikten sonra arkasna yaslanp gzlerini at, kendi
szlerine kendisi de armt, 'Bunlar da nereden kt?" der gibiydi.
"Bu harika bir yant jill. Senin iinde byk bir bilgelik var. Kzna
hayat hakknda tavsiye verdiini hayal ederken byk geree ilk kez
ulamyorsun. imdi de kendi annen olmay renmen gerekiyor."
O halde iimiz yant vermek deil, arkadalarmza ve bize yakn
olanlara kendi yantlarn kefetmelerine yardm edecek yollar bul
mak.
Ayn ilke julia'nn terapisinde de ie yarad. nc blmden ha
trlayacanz gibi psikoterapist ve ressam julia'nn lm anksiyetesi
kendisini tamamen var edemeyip para kazanmak iin kocasyla yarp
sanatn ihmal etmesinden kaynaklanyordu. Ayn stratejiyi almam
za uyguladm ve kendisi gibi davranan bir danana nasl yant verece
ini dnmesini nererek duruma mesafeli bir bak asndan bak-

127

GNEE BAKMAK

masn istedim. 1 2
Julia hemen verdii -"Sama bir hayat yaadn sylerdim!"- yant
kendi bilgeliini kefetmek iin sadece biraz rehberlie gereksinim
duyduunu gsteriyordu. Terapistler her zaman kiinin kendisinin
kefettii gerein, ona sunulan gerekten ok daha etkili olduu var
saymyla hareket ederler.

HAYATINIZI GEREKLETRMEK
ou kiinin lm anksiyetesi julia'da olduu gibi potansiyellerini
gerekletirememelerinin verdii d krklyla krklenir . Pek ok
insan hayalleri gereklemedii iin umutsuzlua der, bu hayalleri
kendileri gerekletirmedikleri iin daha da zlrler. Bu derin tat
minsizlie odaklanmak, lm anksiyetesinin stesinden gelmede ou
kez balang noktasn oluturur - jack'in hikayesinde olduu gibi:

lm Anksiyetesi ve Yaanmam Hayatlar: Jack

Uzun boylu, iyi giyimli, altm yandaki avukat kendisim zayf d
ren semptomlarla perian bir halde ofisime geldi. Olduka dz, ifa
desiz bir tonla lm hakknda saplantl dnceleri olduunu , uyu
yamadn, i hayatndaki verimliliinde arpc bir ini yaadn,

12

Bazlar bu yaklammn hakszlk olduunu dnebilir. Ne de olsa tera

pistlerin yardma ihtiyac olduunda ve terapiye girdiinde onlar da dier
dananlarla ayn ilgi ve bakm hak etmiyorlar m7 Pek ok terapist hastam
olur, ama bu dnce tarznn tuzana asla dmem. Kiisel olarak uz
manlk deneyimi olan biriyle karlatmda uzmanlklarn onlarn lehine
kullanmaya alrm.

128

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

gelirinn belirgin ekilde dtn anlatt. Her hafta saplantl bir e

kilde sigorta istatistiklerini inceleyip ne kadar mr kaldn hesapla
yarak saatlerini harcyordu . Haftada iki kez kabuslarla uyanyordu.
Geliri dmt, nk artk iinin bir paras olan vasiyetname
lerle ve emlak hukukuyla uraamyordu: kendi vasiyetnamesine ve
kendi lmne ylesine saplanyordu ki yaklaan panii onu gr
meleri ksa kesmeye zorluyordu. Mvekkilleriyle yapt grmelerde
"lm ncesi," "vefat," "geriye kalan e" ve "lm yardm" gibi sz
ckleri sylerken kekeledii, hatta rd iin mahcup oluyordu.
llk seansmzda jack mesafeli ve tedbirliydi. Ona ulamak veya ra
hatlatmak iin bu kitapta anlattm pek ok fikri denedim, ama baa
rl olamadm. Garip bir ey dikkatimi ekti: anlatt ryalarnn
nde de sigara vard. rnein, bir ryasnda sigaralarla dolu bir ye
ralt geidinde yryordu . Ama yirmi be yldr sigara imediini sy
lyordu. Sigarayla ilgili armlarn sorduumda ortaya bir ey k
mad, ta ki nc seansn sonunda titrek bir sesle krk yllk kars
nn evliliklerinin her gn marihuana itiini aklayana kadar. Ban
ellerinin arasna alp sessiz kald ve saatindeki yelkovan elli dakikann
bittiini gsterirken ne hoakal anlamnda ba sallayarak ne de bir
yorumda bulunarak kapdan frlayp kt.
Sonraki seansta bu byk utancndan sz etti. Iyi eitim grm,
akll, saygdeer, meslek sahibi biri olarak bilisel yetersizlik gsteren
ve st ba ok kt olduu iin birlikte grnmekten utand bir
bamlyla krk yl geirecek kadar aptal olduunu itiraf etmek onun
in ac vericiydi.
jack seansn sonunda sarslm, ama rahatlamt. Bu srr yllardr
kimseye anlatmamt - garip bir ekilde kendisine bile itiraf edemi
yordu .
129

GNEE BAKMAK

Sonraki seanslarda daha fazlasn hak ettiine inanmad iin ha

sarl bir ilikinin iinde kaldn kabul etti ve evliliinin geni kap
saml etkilerini anlad. Utanc ve gizlilik gereksinimi yznden sosyal
hayat kalmamt. ocuk yapmamaya karar vermiti: kans hamilelik
srasnda temiz kalamazd ya da ocuklar iin sorumlu bir rol modeli
olamazd. Karsyla ilikisini srdrd iin aptal yerine konulaca
ndan o kadar emindi ki, bu srrn kimseye, kz kardeine bile ama
mt.
imdi, altm yana vardnda kansn terk edemeyecek kadar
yal ve yalnz olduuna kati bir ekilde inanyordu. Evliliim bitirme,
hatta bitirmekle tehdit etme tartmasnn yasak blge olduunu bana
aka ifade etti. Kansnn bamllna ramen onu gerekten sevi
yordu, ona ihtiyac vard ve evlilik yeminini ciddiye alyordu. Kans
nn onsuz yaayamayacan biliyordu
jack'in lm anksiyetesinin, hayatn ksmen yaayp mutluluk ve
kendini gerekletirme hayallerini bastrm olmasyla ilikili olduu
nu fark ettim. Korkusu ve kabuslar zamann bittii, hayatnn elinden
kayp gittii hissiyle birlikte hcum etmeye balamt.
jack'in yalnzl beni ok e tkilemiti. Gizlilik gereksinimi yzn
den karsyla yaad skntl ve elikili duygular tad ilikisi d
nda yakn bir iliki yaamamt. Bizim ilikimize odaklanarak ve
onu asla bir aptal olarak deerlendirmediimi aka ifade ederek ya
knlama problemleri zerinde durdum. Benimle bu kadar ey payla
t iin onur duyduumu ve insann hasta eine kar nasl davranma
s gerektiine dair iinde bulunduu ahlak kmazn anladm syle
dim.
Yalnzca birka seans sonra jack'in lm anksiyetesi belirgin ekil
de azald. Bunun yerini baka endieler, zellikle karsyla ilkisi ve
130

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

utancnn baka yakn ilikiler kurmasn engellemesiyle ilgili olanlar

ald. Bunca yl baka arkadalklar kurmasna engel olan gizlilik kura
ln nasl kracamz konusunda beyin frtnas yaptk. Terapi grubu
olasln ortaya getirdim, ama bu fazla tehditkar grnyordu: kar
syla ilikisini bozacak, baar hrsyla dolu bir terapi istemiyordu . Bu
nun yerine srrn paylaabilecei iki kii belirledi: kz kardei ve bir
zamanlar yakn arkada olan bir adam.
Kendini gerekletirme konusuna odaklanmaya zen gsterdim.
Hala gerekletirebilecek olduu hangi ksmlarn bastrmt? Hayal
leri nelerdi? ocukken hayatta ne yapmay istemiti? Ona en byk
zevki hangi gemi giriimleri vermiti?
Bir sonraki seansa "karalamalar" dedii kaln bir klasrle geldi genellikle lmle ilgili, ou kabus grerek uyand sabaha kar saat
lerde yazlm iirlerdi bunlar. Birkan bana okumasn rica ettim, o
da en sevdii iirini seti.
Okumay bitirdiinde "Korkunu byle gzel bir eye evirebilmen
ne harika," dedim.
On iki seans sonra jack hedeflerine ulatn bildirdi: lm kor
kusu belirgin ekilde azalmt, kabuslar ufak rahatszlklar veya d
krklar barndran ryalara dnmt. Kendisini bana amas ba
kalarna gvenme cesaretini vermi, bylece kz kardei ve eski arka
dayla yakn bir iliki kurmutu. ay sonra bana iyi olduu bildiren
lir e-posta gnderdi. Online yaz seminerine katlm ve yerel bir iir
yazma grubuna girmiti.
jack'le almam, bastrlm bir hayatn kendisini lm korkusu
olarak ifade edebildiini gsteriyor. Tabii ki dehet iinde olurdu: ken
disine sunulan hayat yaamad iin lmden korkmas iin ok fazla
sebebi vard. Saysz sanat ve yazar bu duyguyu eitli dillerde ifade
131

GNEE BAKMAK

etmitir . 1 3 "Doru zamanda l," ifadesini kullanan Nietzsche'den "Di

lin ya da kalemin syleyebilecei zc szler iinde en zcs:
'Olabilirdi! ' szdr," diyen Amerikal air john Greenleaf Whittier'a
kadar ok sayda yazardan sz edilebilir.
jack'le olan almamda, iir yeteneinden, yakn sosyal iliki ana
kadar uzanan, kendisinin ihmal ettii ynlerini bulma ve yeniden can
landrma giriimleri de yer alyordu. Terapistler, dananlara kendile
rini gerekletirmelerinin nndeki engelleri kaldrmalarna yardm
etmenin, tavsiyelere, yreklendirmelere veya nerilere dayanmaktan
daha iyi olduunu fark etmelidir.
Ayrca jack'in yalnzln, onun iin uygun olan sosyal frsatlar
iaret ederek deil, yakn iliki kurmasnn nndeki engellere odakla
narak azaltmaya altm: yani utancna, dierlerinin onu aptal bir
adam olarak greceine dair inancna odaklandm. Ve kukusuz be
nimle yakn ilikiye girmesi de nemli bir admd: Yalnzlk sadece
yalnzlkta vardr, paylaldktan sonra kaybolur.

Pimanln Deeri
Pimanla kt bir isim verilmi. Genellikle telafi edilemez zn
tleri artrsa da yapc bir biimde de kullanlabilir. Aslnda kendi
me ve bakalarnn kendilerini var etmelerine yardm etmek iin kul
landm btn yntemler iinde pimanlk fikri -hem ona neden ol
ma hem de ondan kanma- en deerlisidir.
Doru bir ekilde kullanldnda pimanlk, daha fazla birikmesi
ni engellemeye ynelik nlemler almanz salayan bir aratr . Piman13 ]. G. Whittier, "Maud Muller." 1 856. http://en.wikiquote.org/wiki/john_
Greenleaf_Whittier.

1 32

FKRLER VE LKLER YOLUYLA LM

l hem ileriye, hem de geriye bakarak inceleyebilirsiniz. Eer bak

larnz gemie doru evirirseniz gerekletirmediiniz her ey iin
pmanlk duyarsnz. Eer baklarnz gelecee evirirseniz ya daha
fazla pimanlk duyma ya da pimanlktan grece arnm bir hayat
srme olasln yaarsnz.
Ben genellikle kendime ve hastalarma bir yl, be yl ilerisini ve bu
sre iinde meydana gelecek yeni pimanlklar dnmelerini tavsiye
ederim. Sonra gerekten teraptik dnm noktas olan bir soru sora
rm, "imdi yeni pimanlklar duymadan nasl yaayabilirsin? Hayatn
deitirmek iin ne yapman gerek?"

UYANMA
Hepimiz hayatmzn bir dneminde -bazen genliimizde, bazen
daha sonra- uyanarak lml olduumuzu fark ederiz. Bunu tetikle
yen pek ok ey vardr: aynaya baktnzda grdnz sarkan gd
nz, krlaan salarnz, sarkk omuzlarnz; doum gnlerinin hzla
geii, zellikle o yuvarlak onlu yllar gsterenler - elli, altm, yet
mi; uzun zamandr grmediiniz bir arkadanz grmeniz ve ya
lanm olmas karsnda duyduunuz ok; ocukluunuza ait foto
raflardaki oktan lm kiileri grmek; ryalarnzda Bay lmle ta
nmak.
Byle deneyimler karsnda ne hissediyorsunuz? Onlarla ne yap

yorsunuz? Anksiyeteden kurtulmak ve konudan kamak iin delicesine

bir etkinlik iine mi giriyorsunuz? Yoksa estetik ameliyatla krklkla
rnz yok edip salarnz m boyuyorsunuz? Birka yl daha otuz do
kuz olarak kalmaya m karar veriyorsunuz? alma ve gndelik ru
tinle dikkatinizi mi datyorsunuz? Btn bu deneyimleri unutuyor
1 33

GNEE BAKMAK

musunuz? Ryalarnza bo mu veriyorsunuz?

Dikkatinizi elmemenizi neririm. Bunun yerine bu uyann tad
n karn. Bundan faydalann. Genlik fotoraflarnza bakarken du
run. Yakc duygunun iinizi kaplayp biraz kalmasna izin verin; bu
rukluu yannda tadn da aln.
lmn farknda olmann, zerinize den glgesini kucaklama
nn avantajn aklnzdan karmayn. Byle bir farkndalk, karanl
hayatn kvlcmlaryla birletirir ve hala elinizdeyken hayatnz g
lendirir . Hayata deer vermenin yolu, bakalar iin efkat duymann yolu,

her eyi en derin ekilde sevmenin yolu bu yaantlarn sonunda kaybolaca

gnn farknda olmaktr.
Pek ok kez hastalarmn hayatlarnn ok ge bir dneminde, hat
ta lme yaklarken hayatlaryla ilgili nemli, olumlu deiiklikler
yaptklarn grerek ho bir srpriz yaammdr. Asla ok ge deil
dir . Asla ok yal deilsinizdir.

1 34

6. Blm

OLM FARKINDALIGI
Bir Hatra

nk sona yaklatka balangca daha ok yaklaan

bir dairenin iinde dnp duruyorum. Yolun alp te
mizlenmesi gibi bir ey. Yreim uzun zaman nce
uykuya dalan pek ok hatrayla szlyor.

CHARLES DCKENS, lki ehrin Hikayesi

ietzsche bir keresinde bir filozofun yaptlarn anlamak istiyorsa

N nz otobiyografisini incelemeniz gerekir yorumunda bulunmu

tur. 1 Psikiyatrlar iin de durum byledir. Kuantum fiziinden ekono

miye , psikolojiye ve sosyolojiye kadar pek ok alanda gzlemcinin
gzlenen eyi etkiledii bilinen bir gerektir. imdiye kadar hastalar
mn hayatlar ve dnceleriyle ilgili gzlemlerimi sundum. imdi sra
sreci tersine evirip lmle ilgili kendi kiisel fikirlerimi -kaynaklar
n ve hayatm nasl etkilediklerini- ifade etmeye geldi.

"Btn felsefelerin ne anlama geldiini yava yava anladm: yazarn kiisel

itiraf ve bir tr istemsiz biyografi; ayrca her felsefedeki ahlaki (veya ahlaki
olmayan) niyetlerin btn bitkinin gelitii gerek hayat tohumunu olu
turduunu da anladm. " F. Nietzsche, lyinin ve Ktnn Otesinde
1 35

GNEE BAKMAK

KARILAILAN LMLER
Hatrladm kadaryla lmle ilk karlamam be ya da alt yan
dayken babamn bakkalndaki kedilerden biri Stripy'ye araba arpma
s sonucu oldu. Onu azndan szan ince bir kan eridiyle kaldrmda
yatarken seyrederken, misket byklnde bir et parasn aznn
yanma koydum, ama o bunu fark etmedi: yalnzca lmeyi istiyordu.
Stripy iin hibir ey yapamadmdan uyuturan bir gszlk hissi
duyduumu hatrlyorum. Baka canllar lyorsa benim de lmem
gerektii eklindeki o aikar sonuca vardm hatrlamyorum. Ama
kedimin lmnn ayrntlar olaanst bir aklkla belleimde du
ruyor.
nsan lmyle ilk karlamam ikinci ya da nc snfta L.C.
adl snf arkadamn lmyle oldu. L.C. 'nin almn hatrlamyo
rum: belki hi renmemitim - yakn arkada olup olmadmz,
hatta birlikte oynayp oynamadmz bile hatrlamyorum. Geriye
yalnzca birka parlak an kald. L.C. krmz gzl bir albinoydu ve
annesi le yemei iin ona turu dilimli sandviler hazrlard. Bunun
garip olduunu dnrdm - daha nce sandvilerde hi turu gr
memitim.
Sonra bir gn L.C. okula gelmez oldu ve bir hafta sonra retme
nimiz bize onun ldn syledi. Hepsi bu. Baka tek sz etmedi.
Bir daha onun hakknda hi konuulmad. rtlere sarl bir bedenin
gverteden karanlk denize kay gibi sessizce yok olup gitti. Ama
zihnimde ne kadar ak bir ekilde yer etmi. Aradan yetmi yl geti
ve ben neredeyse uzanp parmaklarm onun sert, hayalet beyaz sala
rnn arasndan geirebilirmiim gibi hissediyorum. Sanki onu dn
grmm gibi hayali zihnimde sabit bir ekilde duruyor . Beyaz cildi
ni, yksek botlarn ve her eyden ok, irilemi gzleriyle yzndeki
1 36

LM FARKINDAUCI: BR HATIRA

aknlk ifadesini aka gryorum. Belki btn bunlar ben uydu

ruyorumdur, belki yalnzca hayat yolculuunun bu kadar erken bir
dneminde Bay lm'le karlat zaman ne kadar arm olabile
ceini hayal ediyorumdur.
'Bay lm' ocukluumdan beri kullandm bir ifade. E.E. Cum
mings'in Buffalo Bill hakkndaki iirinden almtm. iir beni o kadar
artmt ki hemen orackta ezberlemitim.

Buffalo Bill'in
lm2
Su gibi przsz-gm
aygra
binen
Ve bir iki drt be gvercini ylece vuran
Isa akna,
yakkl biriydi
Ve bilmek istediim ey
Mavi gzl ocuunuzu nasl bulduunuz
Bay lm?
L.C.'nin ortadan kaybolmasyla ilgili fazla bir ey hissettiimi hatr
lamyorum. Freud naho duygular belleimizden sildiimizi syler.
Bu bana uygun geliyor ve zihnimdeki canl grntye ramen duygu
larmn silinmesi elikisini aklyor . Bir akrann lmyle ilgili pek
ok ey hissettiim sonucunu karmak bana mantklym gibi geli-

E. E. Cummings, Complete Poems: 1 904 1 962

137

GNEE BAKMAK

yor. L.C.'yi o kadar ak bir ekilde hatrlarken o gnlerden baka hi

bir arkadama dair tek bir eyi bile hatrlamamam bir tesadf deil. O
halde belki de, benim, retmenlerimin, snf arkadalarmn, hepimi
zin er ya da ge L.C. gibi yok olacana ilikin farkmdalmdan geriye
kalan tek ey onun zihnimdeki grntsnn netliidir.
Belki de E.E. Cumming'in iirinin aklmda byle kalmasnn nede
ni, 'Bay lm un ergenlik andayken tandm baka bir ocuu zi'

yaret etmesidir . Kalp yetmezlii yznden her zaman hasta olan Allen
Marinoff mavi gzl bir ocuktu . Sivri, melankolik yzn , alnna d
en ve her zaman parmaklarnn ucuyla geriye att ak kahverengi
sa tutamn, byle krlgan bir ocuk iin uygunsuz bir ekilde byk
ve ar olan ypranm okul antasn hatrlyorum. Bir akam onlarda
kalrken ona sorunun ne olduunu -sanrm fazla zorlamadan- sor
maya altm. "Sana neler oluyor Allen? Kalbinde bir delik olmas ne
demek?" ok korkuntu. Dorudan gnee bakmak gibi. Ne cevap
verdiini hatrlamyorum. Ne hissettiimi ya da dndm hatr
lamyorum. Ama kukusuz iimde , hareket ettirilen ar mobilyalar
gibi gmbrdeyen, byle titizlikle seilmi bir hatrann kalmasn sa
layan gler vard. Allen ldnde on beindeydi.
Pek ok ocuun tersine cenazelerde bana tabutu gstermezlerdi;
anne babamn kltrnde ocuklar byle olaylarn dnda tutulurdu.
Ama ben dokuz ya da on yandayken byk bir ey oldu. Bir akam
telefon ald ve babam at. Neredeyse ayn anda yle yksek, tiz bir
inilti kopard ki ok korktum. Kardei, Meyer amcam lmt . Baba
mn atlarna dayanamayarak dar katm ve evin etrafnda tekrar
tekrar kotum.
Babam sessiz, nazik bir adamd. Kontroln byle ok edici ve ola
anst bir ekilde kaybetmesi ok byk, uursuz, kt bi: eyin or1 38

LM FARKINDALII: BR HATIRA

talkta dolandn gsteriyordu. Benden yedi ya byk ablam o sra

da evdeydi ve benim hatrlamadm ou eyi hatrlamasna ramen
bu olay hatrlamyor. Bu bastrmann, her birimizin esiz, kiisel dn
yamz oluturduumuz -neyi hatrlayp neyi unutacamz belirleme
deki- hassas seici srecinin gcn gsteriyor.
Babam krk alt yandayken kalp krizinden neredeyse lyordu.
Gecenin bir yarsyd. On drt yandaydm ve dm patlamt. An
nem zntden deliye dnm, bir aklama, kaderin bu sillesi y
znden sulayacak birini aryordu . Ben uygun bir hedef olduum iin
-asiliim, saygszlm, ev halkna verdiim rahatszlkla- btn bu
felaketten benim sorumlu olduumu syledi. O akam babam ac iin
de kvranrken annem bana birka kez, "Onu sen ldrdn! " diye
haykrd.
On iki yl sonra analiz kanepesinde bu olay anlatmam ar dere
cede geleneksel psikanalistim Olive Smith'ten srad bir efkat patla
mas ykselmesine neden oldu . "Ck ck ck ! " diyerek bana doru eil
di ve "Ne kadar korkun. Senin iin korkun bir ey olmal," dedi.
Dnceli, youn ve dikkatle seilmi szcklerle yapt yorumlarn
dan hibirini hatrlamyorum. Ama o efkat dolu anda bana doru
uzanmasn krk be yl sonra bile gl bir ekilde hatrlyorum. O
gece annem, babam ve ben umutsuzluk iinde Dr. Manchester'n gel
mesini bekledik. Sonunda caddedeki sonbahar yapraklarn ezen ara
basnn sesini duydum ve kapy amak iin merdivenleri er er
indim. Bu iri, yuvarlak yzn cesaret veren grnts paniimi hafif
letmiti. Elini bama koyup salarm kartrd, anneme gven verdi,
babama bir ine (herhalde morfindir) yapp steteskopunu babamn
gsne bastrd. Sonra bana da dinletti, "Bak, saat gibi dzenli atyor.
lyi olacak. "
1 39

GNEE BAKMAK

O akam benim iin pek ok adan hayat deitiren bir akam ol

du , ama en ok Dr. Manchester'n evimize giriiyle yaadm tarifi
olanaksz rahatlamay hatrlyorum. Orada ve o anda onun gibi doktor
olmaya ve onun bana verdii rahatl bakalarna vermeye karar ver
dim.
Babam o gece lmedi; ama yirmi yl sonra btn ailenin gz
nnde birdenbire ld . Karm ve kk ocuumla birlikte
Washington'daki ablam ziyarete gitmitim. Annem ve babam arabayla
geldiler; babam oturma odasna gidip oturdu, bann ardn syle
di ve birdenbire ylp kald.
Kendisi de doktor olan ablamn kocas da serseme dnmt . Da
ha sonra otuz yllk alma hayat boyunca hi lm anna tank ol
madn syledi. Sknetimi kaybetmeden babamn gsn yum
rukladm (suni solunum daha sonra kullanlmaya baland) ve bir ya
nt alamaynca enitemin siyah antasndan bir rnga alp babamn
gmleini yrttm ve kalbine adrenalin enjekte edim. Ama bir ie yara
mad.
Daha sonra bu gereksiz hareket iin kendime kzacaktm. Nroloji
eitimimi hatrlayacak kadar sakinleince problemin kalbi deil, beyni
olduunu fark ettim. Babamn gzlerinin birden sa doru ekildiini
grmtm ve kalbine verilen hibir uyarcnn ie yaramayacan an
lamalydm: sa tarafta masif beyin kanamas (veya tromboz) geiri
yordu. Byle durumlarda gzler her zaman fel olan tarafa bakar.
Babamn cenazesinde o kadar serinkanl deildim. Tabutuna ilk
topra atmam gerektii sylenince neredeyse baylyordum. Eer ak
rabalarmzdan biri beni tutmasayd ak mezara debilirdim.
Annem ok daha uzun yaad, doksan yanda ld. Onun ce
nazesinde iki unutulmaz olay hatrlyorum.
1 40

LM FARKINDAL C : BR HATIRA

Birincisi frnda bir ey piirmeyle ilgili. Cenazeden bir gece nce

birden annemin harika kichel'inden piirmek iin inanlmaz bir istek
duydum. Dikkatimi datmam gerektiini dnyordum. stelik an
nemle kichel piirmek keyifli bir anyd ve sanrm onu biraz daha ya
amak istiyordum Hamuru hazrladm, gece boyu kabarmaya brak
tm ve sabah erkenden yuvarladm, tarn, ananas reeli, zm ekle
yip cenazeden sonra bizimle oturmak iin eve gelen aile yelerine ve
arkadalara sunmak zere piirdim.
Ama kichel berbatt! Bu ilk kez oluyordu. eker koymay unutmu
tum! Belki de kendi kendime annemin aksiliine ok fazla odakland
ma dair sembolik bir mesaj veriyordum. Sanki bilinaltm beni dr
tyordu: "Gryorsun ya, iyi eyleri unutmusun - ilgisini, o sonsuz,
genellikle sz edilmeyen adanmln. "
lkinci olay cenazeden sonra grdm etkileyici bir ryayd. An
nem leli on be yl oldu, ama bu ryadaki grntler zihnimin g
znde hala capcanl parlyor ve rmeye meydan okuyor.

Annemin adm haykrdn duyuyorum. Aceleyle ocukluumdaki

evimize giden patikada kouyorum, n kapy ayorum, geni ai
lemdeki herkes (hepsi imdi l - son yaprak olan annem hepsinden
uzun yaad) sra sra merdivenlere oturmu bana bakyor. Merdi
venlerdeki bu tatl yzlere bakarken Minnie teyzemin ortada otur
duunu gryorum. Eek ars gibi titriyor ve o kadar hzl hareket
ediyor ki yz hatlar bulanklayor.
Minnie teyzem be ay nce lmt. lm beni tam anlamyla
dehete drmt. Geirdii masif inmeyle fel olmutu, bilinci ye
rinde olmasna ramen gz kapaklar haricinde bedenindeki hibir
kas oynatamyordu (bu "kilitlenme sendromu" olarak bilinir). lki ay

141

GNEE BAKMAK

sonra lene kadar yle kalmt.

Ama ite ryamdayd - ne arkaya deli gibi hareket ediyordu. Sa
nrm bu lme meydan okuyan bir ryayd: teyzem merdivenlerde
oturuyordu ve fel olmamt. Minnie tekrar ve bu kez gzn yakala
yamayaca kadar hzl hareket ediyordu. Aslnda btn rya lm
geri alma giriiminde bulunuyordu. Annem lmemiti: canlyd ve ba
na her zamanki gibi sesleniyordu. Sonra lm olan btn ailemi g
ryordum, hepsi merdivenlerime oturmu glmsyor, bana hala ha
yatta olduklarm gsteriyorlard.
Sanrm baka bir mesaj daha vard, "beni unutma" mesaj. Annem
bana, "Beni hatrla, hepimizi hatrla, yok olmamza izin verme," de
mek iin beni armt. Ben de istediini yaptm.
"Beni hatrla," sz beni her zaman etkiler. Nietzsche Aladnda
adl romanmda Nietzsche'yi mezarlkta dolap mezar talarna bakar
ve birka satrlk basit bir iir yazarken resmediyorum:

Ta ta stnde
Kimse duymasa da
Kimse grmese de
Her biri sessizce alyor: beni hatrla, beni hatrla.
Bu satrlar Nietzsche iin hzla yazmtm ve ilk iirimi basma fr
sat karsnda ok keyiflenmitim. Ve bir yl sonra garip bir keifte
bulundum. Stanford Psikiyatri Blm yeni bir binaya tanyordu .
Sekreterim bu tanma srasnda dosya dolabmn arkasnda byk,
ikin, geen yllarla sararm, uzun zaman nce gzden kaybolmu
olan bir zarf bulmutu. Zarfta ergenlik ve ilk yetikinlik dnemlerim
de birka yl boyunca yazdm iirler vard. Bu iirlerin arasnda ro
manm iin yeni yazdm sandm iirin satn satrna aym bulu1 42

LM FARKINDAL CI: BR HATIRA

nuyordu. Bu iiri aslnda nianlmn babas ldnde , onlarca yl n

ce yazmm. Yani aslnda kendimden alnt yapmm!
Bu blm yazp annemi dnrken rahatsz edici baka bir rya
daha grdm.

Bir arkadm evime beni ziyarete geliyor. Ona bahemi gsterip

alma odama gtryorum. Birden bilgisayarmn olmadn, bel
ki de alndn gryorum. stelik st genellikle dolu olan ma
sam tamamen temizlenmi.
Bu bir kabustu ve panik halde uyandm. Kendi kendime, "Sakin
ol, sakin ol," deyip durdum. "Neden korkuyorsun?" Ryamda bile
korkumun mantksz olduunu biliyordum: ne de olsa yalnzca bilgi
sayarm kaybolmutu ve bilgisayarmdaki her eyin bir kopyas vard.
Ertesi sabah ryamda yaadm korkuyu dnrken bu biyogra
finin ilk blmnn taslan gnderdiim ablam arad. Hatrladkla
rmla ok sarslmt, kendi hatrladklarndan bazlarn anlatt, bunla
rn arasnda benim unutmu olduum bir tanesi de vard. Annem kal
a ameliyatndan sonra hastanede yatyordu ve ablamla ben onun da
iresinde baz kat ilerini hallediyorduk ki hastaneden hemen gelme
mizi syleyen bir telefon aldk. Hzla hastaneye koup annemin odas
na daldmzda yalnzca bo bir yatakla karlatk: annem lmt ve
cesedi kaldrlmt, ona ait btn her ey yok olmutu.
Ablam dinlerken ryamn anlam berraklat. Ryamdaki dehetin
kaynan anlamtm: sorun kaybolan bilgisayar deildi, annemin ya
ta gibi tamamen temizlenen masamd. Rya bana lmm haber
veriyordu .

1 43

GNEE BAKMAK

LMLE KSEL KARILAMALAR

On drt yandayken lme ok yaklatm. Washington D . C . 'de
On yedinci Caddedeki Gordon Otelinde satran turnuvasnda oyna
m ve kaldrmn kenarnda otobsn gelmesini bekliyordum. Sat
ran turnuvasnda tuttuum notlarm incelerken bir sayfa elimden
kayp caddeye utu ve igdsel olarak kad almak iin eildim. Bir
yabanc beni birden geri ekerken bir taksi bamn birka santim te
sinden byk bir hzla geti. Bu olay beni derinden sarst ve zihnimde
saysz defalar tekrarladm. imdi bile o an aklma geldike bam d
nyor.
Birka yl nce kalamda ciddi bir ar oldu ve ortopedi uzmanna
grndm. lstedii rntgen filmini birlikte incelerken byk bir ap
tallk ederek ve duyarszlk gstererek filmdeki kk bir noktay ia
ret edip doal bir tavrla, doktor-doktora konuuyormu gibi bunun
metaztaz lezyonu -baka bir deyile lm karan- olabileceini syle
di. MR istedi, ama gnlerden Cuma olduu iin ancak gn sonra
ektirebilirdim. Ac dolu o gn boyunca lm farkndal zihni
min merkezini kaplad. Kendimi rahatlatmaya altm btn yollar
iinde en etkili olann -ne gariptir ki- yeni tamamladm romanm
okumak olduunu fark ettim.

Bugn Yaama Arzusu nun kahraman olan julius lmcl mela

'

noma tehisi konan yal bir psikiyatrd. lmle uzlamaya varmak ve

geriye kalan zamann anlaml bir ekilde geirmek iin verdii mca
deleyi sayfalarca anlatmtm. Nietzsche'nin ite Byle Dedi Zerdt'
n aana ve ebedi dn adl dnce deneyini dnene kadar hi

bir fikrin ona yardm olmuyordu. (Bu fikri terapide nasl kullandBkz.

s.

92 dipnot 6 -yn.
1 44

LM FARKINDALICI: BR HATIRA
n

grmek iin drdnc blme baknz) .

julius, Nietzsche'nin meydan okumasn dnr. Hayatn u an

da yaad ekliyle tekrar tekrar yaamaya istekli midir? Fark eder ki,
evet, hayatn doru bir ekilde yaamtr ve . . . birka dakika sonra
l ulius "ayld"; ne yapacan ve son yln nasl geireceini ok iyi bi
liyordu . nceki yl ve ondan nceki yl ve ondan nceki yl nasl yaa
dysa yle yaayacakt. Terapist olmay seviyordu, bakalaryla iliki
kurmay ve ilerinde bir eylere hayat vermeyi . . . belki de yardm et
tiklerinin alkna, onayna ve minnettarlna ihtiyac vard. yle bile
olsa, terapist rolnn arkasnda karanlk amalar bile olsa iine mte
ekkirdi. Tanr onu korusun!
Kendi szlerimi okumak aradm rahatlamay salad. Hayatn

mkemmelletir. Potansiyelini yerine getir. Nietzsche'nin tavsiyesini daha

iyi anladm. Kendi yarattm karakter julius bana yolu gsterdi: kur
guyu taklit eden gl ve srad bir hayat rnei.

POTANSYELM GEREKLETRME ZERNE

Stanford niversitesinde onlarca yldr psikiyatri profesr olarak
kendimi gereinden fazla baarl olduumu dnyorum. Meslek
talarm ve rencilerimden de genelde sayg grrm. Yazar olarak
Roth, Bellow, Ozick, McEwan, Banville, Mitchell ve almalarn hay
ranlkla okuduum dier ada byk yazarlarn iirsel hayal gcn
den yoksun olduumu biliyorum, ama sahip olduum yetenekleri de
gerlendirdim. Olduka iyi bir hikaye anlatcym, kurgu ve kurgu ol
mayan pek ok kitap yazdm ve hayal bile etmediim kadar ok oku
yucum oldu ve vg aldm.

1 45

GNEE BAKMAK

Gemite yaklaan bir semineri dnrken ou kez sekin biri

nin, belki de kdemli bir psikanalistin ayaa kalkp yorumlarmn sa
malktan baka bir ey olmadn sylediini hayal ederdim. Ama ar
tk bu korkum kayboldu , nk kendime gvenim artt ve dinleyiciler
arasnda benden daha yal biri yok.
Sylediklerim onlarca yldr okuyucular ve renciler tarafndan
pek ok kez doruland. Bazen bu vgleri dikkate alyorm ve bam
dnyor. Bazen kendimi yazdm eye iyice kaptrdmda takdirler
pek etki etmiyor. Bazen bakalarnn bana sahip olduumdan ok da
ha fazla bilgelik atfetmesine aryor ve kendi kendime byle vgleri
fazla ciddiye almamam gerektiini hatrlatyorum. Herkesin bir yerler
de gerekten bilge kadn ve erkeklerin olduuna inanmaya ihtiyac
vardr. Genken ben de byle birilerini aryordum ve imdi yal ve
nl olduum iin bakalarnn istekleri iin uygun bir ara haline
geldim.
nsanlarn akl hocasna duyduklar gereksinimin, savunmaszl
mz ve daha stn bir varlk iin duyduumuz gereksinimi yanstt
na inanyorum. Ben dahil pek ok insan akl hocalarn aziz tutmakla
kalmaz, ayn zamanda onlara hak ettiklerinden fazla gvenirler. Bir
ka yl nce eski bir rencimin bir psikiyatri profesrnn ansna
yazd vg konumasn dinledim. Burada James diyeceim eski
rencim imdi dou sahilindeki bir niversitede Psikiyatri Blm ba
kam lki adam da yakndan tanyordum ve James'in konumasnda
kendi yaratc fikirlerinin ounu lm akl hocasna atfettiini duy
mak beni ok artmt.
O akam James'e dndklerimi sylediimde mahcup bir ekil
de glmseyip, "Ah, lrv, hala bana bir eyler retiyorsun," dedi.
Hakl olduumu dorulad, ama yapt eyin nedeninden emin deil-

1 46

LM FARK NDAL C!: BR HATIRA

di. Aklma kendi almalarm hocalarna atfeden kadim yazarlar gel

di. Bugnn klasik bilim adamlar byle pek ok almann gerek
yazarm belirlemede zorluk ekiyor. Aquinal Thomas da ayn ekilde
kendi dncelerinin ounu alim usta Aristoteles'e atfetmitir.
Dalai Lama 2005'te Stanford niversitesinde konuma yaptnda
olaanst bir sayg grd. Her sz idealize edildi. Konumann so
nunda Stanford'daki meslektalarmn pek ou -nl profesrler, de
kanlar, Nobel dzeyindeki bilim adamlar- dua kurdelesini balarnn
stnden geirmesi iin, onu selamlamak ve "hazretleri" diyebilmek
iin okul ocuklar gibi sraya girdiler.
Hepimiz byk adam ve kadnlara sayg gstermek, "Hazretleri! "
diyebilmek iin gl bir arzu duyarz. Belki d e Erich Fromm'un z

grlhten Ka'ta "teslimiyet tutkusu" dedii ey budur. Dinlerin kay

nakland kken budur .
zetle diyebilirim ki zel ve meslek hayatmda kendimi gerekle
tirdiimi, potansiyelimi yaayp yerine getirdiimi dnyorum. Bu
farkndalk yalnzca tatmin deil, ayn zamanda fanilie ve yaklaan
lme kar da bir destek salyor. Bir terapist olarak yaptm al
malar bunlarla baa kma abalarmn nemli bir paras olmutur.
Terapist olarak ok mutlu olduumu hissediyorum: bakalarnn ha
yata kar almalarn salamak olaanst derecede tatmin edici. Te
rapi dalgalanma iin mkemmel frsatlar sunuyor. altm her saat
kendimden paralar, hayat hakknda rendiklerimin paralarn ba
kalarna geirebiliyorum.
(Yeri gelmiken, bunun mesleimiz iin ne kadar daha doru ol
maya devam edeceini merak ediyorum. Uygulamalarn srasnda ne
redeyse tamamen bilisel-davram terapi ieren programlardan yeni
mezun birka terapistle altm. Hastalarla davran reeteler yard147

GNEE BAKMAK

myla mekanik bir ekilde alma olaslklar karsnda byk keder

duyuyorum. Ve hastalar bu kiisellikten uzak davran tarzda tedavi
etmek iin eitim grm bu terapistlerin kendileri yardma ihtiyac
olduunda nereye bavuracaklarn da merak ediyorum. Bahse gire
rim, kendi ekollerine bal meslektalarna gitmeyeceklerdir .)
Kiileraras ve varolusal konulara odaklanan ve bilindnm varl
n kabul eden (ancak benim bilindnn ieriine ynelik bak
am geleneksel analitik yaklamdan ok farkl) youn terapi yakla
myla bakalarna yardmc olma fikri benim iin ok deerli. Bunu
canl tutma ve bakalarna iletme arzusu bana anlam kazandryor. u
yamda bile , Bertrand Russell'n dedii gibi 'bir gn gne sistemi ha
rap olacak' olsa bile alp yazmaya devam etmem iin cesaret veri
yor. Russel'n szne itiraz edemem, ama bu kozmik bak asnn
konuyla ilgili olduuna inanmyorum: benim iin nemli olan tek ey
insan dnyas, insan ilikilerinin dnyasdr . Kendinin farknda olan
znel bir zihnin bulunmad bo bir dnyadan ayrlma fikri karsn
da bir znt, keder duymazdm. Dalgalanma, yani hayatta nemli
olan eyi bakalarna iletme fikri, kendinin farknda olan dier zlerle
balanty ifade eder; bu olmadan dalgalanma mmkn deildir.

LM VE AKIL HOCALARIM
Otuz yl kadar nce varoluu psikoterapiyle ilgili bir ders kitab
yazmaya baladm. Bu i iin hazrlanrken yllarca lmcl hastalk
yznden lmle yz yze olan hastalarla altm. ou yaadklar
bu etin snav karsnda bilgelik kazanp retmenlerim oldular ve
hayatm ve iim zerinde kalc etkiler yarattlar.
Bunlarn tesinde olaanst akl hocam oldu: jerome Frank,
148

LM FARKINDALICJ: BR HA'TIRA

John Whitehorn ve Rollo May. Bu adamn her biriyle lmlerine

yakn bir zamanda unutulmaz karlamalarm oldu.

Jerome Frank
jerome Frank, john Hopkins'te profesrlerimden biri, grup terapi
sinin ncs ve o alandaki rehberimdi. Bunun tesinde hayatmda ki
isel ve zihinsel btnlk modeli olarak kald. Eitimimi tamamladk
tan sonra onunla yakn ilikimi srdrdm ve gten dp Baltimo
re'daki bakmevine yattktan sonra kendisini dzenli olarak ziyaret et
tim.
jerry, doksanl yalarnda yava yava bunamaya balad ve doksan
be yanda, lmnden birka ay nceki son ziyaretimde beni tan
mad. Yannda kalp onunla ilgili anlarm ve birlikte alt btn
meslektalarn anlatarak onunla uzun sre konutum. Yava yava be
ni hatrlad ve ban zgn bir ekilde sallayarak bellek kayb iin
zr diledi.
"ok zr dilerim, lrv, ama bu benim kontrolmde deil. Her sa
bah btn belleim tertemiz oluyor . " Bunu sylerken elini bir kara
tahtay silermi gibi alnndan geirdi.
"Bu senin iin ok korkun olmal jerry," dedim. "Olaanst bel
leinle ne kadar gururlandn hatrlyorum."
"O kadar da kt deil," diye cevap verdi. "Uyanyorum, her sabah
yabanc gelen, ama gn iinde gitgide tandk grnen dier hastalar
ve alanlarla birlikte bu kouta kahvalt yapyorum. Televizyon sey
rediyorum ve sonra birisinden tekerlekli sandalyemi camn kenarna
itmesini rica edip darya bakyorum. Grdm her eyden zevk al
yorum. nk ou eyi ilk kez gryor gibi oluyorum. Yalnzca bak1 49

GNEE BAKMAK

maktan ve grmekten zevk alabiliyorum. O kadar da kt deil lrv."

Bu , boynu iyice bkldnden bana bakmak iin kendisini zorla
mas gereken tekerlekli sandalyedeki jerry Frank'i son grm oldu.
Ykc bir bunama yayordu , ama o hala bana insann her eyini kay
bettiinde bile geride sadece varolmann zevkinin kaldn retiyor
du .
Olaanst akl hocamn bana hayatnn sonunda son bir cmert
lik gstererek verdii bu armaana byk deer veriyorum.

/ohn Whitehorn
Psikiyatri alannda nemli bir kiilik olan ve otuz yl boyunca
Johns Hopkins niversitesinin Psikiyatri blm bakanln yapan
John Whitehorn eitimimde nemli bir rol oynamtr. Bir tutam kr
sa parlak kafasnn stne titizlikle yaptrlm, mklpesent, ki
bar adam altn ereveli gzlk takard. Ne yznde ne de yln her
gn giydii kahverengi takm elbisesinde (renciler dolabnda ayn
elbiseden iki ya da tane bulunduunu dnyordu) tek bir krk
bile olmazd.
john Whitehorn ders verirken gereksiz ifadeler kullanmazd. Yal
nzca dudaklar kprdard. Baka her yeri -elleri, yanaklar, kalar
olaan d bir ekilde hareketsiz kalrd. Hi kimse, meslektalar bile
onu ilk adyla armazd. Yalnzca bir kadeh eri ikram edip bir lok
ma yiyecek sunmad yllk ayakst kokteyl partisinden btn .;renciletin.,d kopard.
' ' Psikiyatri uzmanlmn nc ylnda be kdemli doktor ve ben
P;embe leden sonralarn Dr. Whitehom'la vizite yaparak geir

dik

Viziteden nce hepimize mee lambri kapl ofisinde le yemei

".'>,< '
1 50

LM FARKINDALH.l: BR HATIRA

servisi yaplrd. Yemek basitti, ama Gneyli zarafetiyle sunuluyordu:

keten masa rts, parlak gm tepsiler ve porselenler. le yemei
sohbeti uzun ve sakindi. Hepimizin yant vermemiz gereken arlar,
ilgimizi isteyen hastalar olurdu, ama Dr. Whitehorn u telalandrma
nn yolu yoktu. Nihayetinde grubun iinde en telal olan ben bile ya
valayp zaman beklemeye almay rendim.
Bu iki saat iinde ona her eyi sorma frsat bulurduk. Ona parano
yann kkeni, intiharda doktorun sorumluluu, teraptik deiimle
determinizm arasndaki fark gibi meseleler hakknda sorular sorduu
mu hatrlyorum. Byle sorulara aka cevap vermesine karlk o,
Byk lskender'in generallerinin askeri stratejisi, Pers okularnn isa
bet oran, Gettysburg savandaki byk hatalar ve en nemlisi de da
ha iyi hale getirdii periyodik cetvel (aslnda kimya eitimi almt) gi
bi konular tercih ediyordu .
Yemekten sonra daire eklinde oturup Dr. Whitehorn'un servisteki
drt ya da be hastayla grmesini izlerdik. Her konumann uzunlu
unu batan tahmin etmek mmkn deildi. Bazlar on be dakika,
bazlar iki saat sryordu. Hi acelesi yoktu. Bol bol zaman vard.
Hibir ey onu bir hastann ii ve uralar kadar ilgilendirmiyordu.
Bir hafta bir tarih profesrn lspanyol Donanmasnn baarszln
uzun uzadya tartmak iin zorluyor, ertesi hafta Gney Amerikal bir
iftiyi bir saat boyunca kahve aalar hakknda konumas iin cesa
retlendiriyordu - sanki en nemli amac aacn boyuyla kahve ekir
deinin kalitesi arasndaki ilikiyi anlamakt. Kiisel alana yle ustaca
giriyordu ki paranoid bir hasta birdenbire kendisi ve psikotik dnyas
hakknda aka konumaya baladnda irkiliyordum.
Dr. Whitehorn bir hastann kendisine ders vermesine izin vererek
hastann patolojisinden ok o kiiyle iliki kuruyordu. Stratejisi ka151

GNEE BAKMAK

nlmaz bir ekilde hem hastann z-saygsn glendiriyor, hem de

kendini amaya ynelik istekliliini glendiriyordu.
"Kurnaz" bir grmeci olduu sylenebilir. Ama dzenbaz deildi. Kesinlikle iki yzl deildi: Dr. Whitehorn samimi bir ekilde bir
eyler renmek istiyordu. O bir bilgi koleksiyoncusuydu ve bu ekil
de yllar boyunca artc derecede ilgin bir bilgi hazinesi olutur
mutu.
"Hayatlar ve ilgi alanlar hakknda size yeterince ok ey retme
lerine izin verirseniz hem siz hem hastalarnz kazanr," derdi. "Byle
ce yalnzca aydnlanmakla kalmaz, sonunda hastalklar hakknda ge
rek duyduunuz her eyi renmi olursunuz."
Dr. Whitehorn'un eitimim -ve hayatm- zerinde ok byk bir
etkisi olmutur. Yllar sonra onun etkileyici tavsiye mektubunun Stan
ford niversitesine atanmam kolaylatrdn rendim. Stanford'da
ki kariyerime baladktan sonra tedavi iin bana gnderdii kuzeniyle
yapugm seanslar dnda birka yl boyunca onunla hi temasm ol
mad.
Ve sonra bir sabah erken saatte hi tanmadm kz beni arayp
Dr. Whitehorn'un fel geirdigini, lme yaklangn ve zellikle beni
grmek istedigini syledi. Derhal Kaliforniya'dan Baltimore'a uarken
yol boyunca "Neden ben?" diye dndm. Uaktan inince dogruca
hastaneye gittim.
Tek tarafl fel geirmiti. Afazisi yznden konuma yetenei b
yk lde bozulmutu.
Tandm en gzel konuan insanlardan birini salyalar akarken
ve szckleri karmaya alrken grmek byk bir oktu. Sonunda,
"Ben . . . ben . . . korkuyorum, ok korkuyorum," demeyi baard. Ben
de korkuyordum, byk bir heykelin yklp byle enkaz' haline gel1 52

LM

FARKINDALICI: BR HATIRA

mesi beni de korkutuyordu.

Ama neden beni grmek istemiti? lki kuak psikiyatr yetitirmi,
ou nde gelen niversitelerde nemli pozisyonlara gelmilerdi. Yok
sul bir gmen bakkaln kendine gvensiz, huzursuz olunu neden
semiti? Onun iin ne yapabilirdim ki?
Zaten fazla bir ey yapamadm. Kaygl bir ziyareti gibi davranp
umutsuzca rahatlatc szler aradm. Yirmi be dakika sonra da uyku
ya dald. Ziyaretimden iki gn sonra da ldn rendim.
"Neden ben?" sorusu yllarca zihnimi kurcalad. Belki de ben onun
ll.

Dnya Sava kartmasnda kaybettii olunu temsil ediyordum.

Eitimimin son ylma denk gelen emekliliinde verdii ziyafeti ha

trlyorum. Yemein sonunda pek ok nemli kiinin kadeh kaldrp

onunla ilgili anlarn anlatmasndan sonra o ayaa kalkp veda konu
masn grkemli bir ekilde yapmt.
"Arkadan syle sana kim olduunu syleyeyim sz vardr," di
ye balad. "Eer bu doruysa," burada durup dnceli bir ekilde
yava yava dinleyicileri tarad, "ben gerekten ok iyi bir adam olma
lym. " Bu dnceyi kendime uyguladm olmutur, ama yeterince
sk deil, "Eer hakkmda bu kadar iyi eyler dnyorsa gerekten
iyi bir adam olmalym. "
ok daha sonra biraz mesafe kazanp lm hakknda daha fazla
ey rendike Dr. Whitehorn'un yalnz bir lm yaadna inanma
ya baladm. Sevgi dolu yakn arkadalar ve aile yeleriyle evrelenmi
bir lm deildi. Bana, on yldr grmedii, benim fikrimce samimi
bir an paylamad bir rencisine uzanmas, benim zel oluumu
deil, sevdii ve kendisini seven insanlarla olan ilikisinin trajik eksik
liini gsteriyordu.
Geriye dnp baktmda sk sk onunla ikinci bir ansm daha ol1 53

GNEE BAKMAK

masn dilerim. Srf lkenin bir ucundan kalkp gelerek ona nemli
bir ey verdigimi biliyordum, ama daha fazlasn yapabilmi olmay ne
kadar isterdim. Ona dokunmalydm, elini tutmal, hatta sarlp yana
gna bir pck kondurmalydm. Ama o kadar kat ve sert grnm
lyd ki onlarca yldr kimsenin ona dokundugunu sanmyordum.
rnegin ben ona hi dokunmam ve dokunan birini de grmemi
tim. Keke benim iin ne kadar nemli oldugunu, fikirlerinin bana na
sl dalgalanarak ulatgn, hastalarla onun usulyle konuurken onu
ne kadar dndgm ona syleyebilseydim. Orada yatm lrken
gelmemi rica etmesinin baz alardan bir akl hocasnn bana verdigi
son armagan oldugunu dnyorum - ama ne kadar ularda oldu
gunu dnrsek bunun aklndaki son ey oldugundan eminim .

Rollo May
Rollo May benim iin yazar, terapist ve son olarak da arkada ola
rak nemliydi
Psikiyatri egitimimin balarnda mevcut kuramsal modellerle kafa
mn kartgn ve tatmin olmadgm hissediyordum. Bana gre biyo
lojik ve psikanalitik model, formlasyonlarndan insan zne ilikin
ok ey dlyordu. Uzmanlgmn ikinci ylnda May'in Varolu adl ki
tab yaymlandgnda her sayfasn yutarcasna okudum ve karmda
parlak, yepyeni bir ufkun aldgn dndm. Hemen bat felsefesi
tarihi blmnde aratrma kursuna kaydolarak felsefe egitimi almaya
baladm. O zamandan beri felsefeyle ilgili okumaya ve kurslar verme
ye devam ediyorum. Bana gre felsefe, psikoterapiyle ilgili olarak ala
nmdaki mesleki literatrden daha fazla bilgelik ieriyor.
Bu kitap iin ve insan sorunlarna daha bilgece bir yaklam iaret

1 54

LM FARKINDAL C : BR HATIRA

ettii iin Rollo May'e mteekkirim. (zellikle ilk makalesinden

sz ediyorum; dier makaleler Avrupal dasein-analistlerinin evirile
rinden oluuyor ve bana gre daha az deerli. ) Yllar sonra kanserli
hastalarla terapi yaptm srada lm anksiyetesi yaamaya balad
m iin onunla terapi yapmaya karar verdim.
Rollo May, Stanford'daki ofisimden arabayla seksen dakika sren
Tiburon'da yayor ve alyordu, ama ben harcayacam bu zamana
deeceini dnyordum. Onunla -yazlar New Hampshire'deki ku
lbesinde tatil yapt ay dnda- yl boyunca her hafta gr
tm. Seanslarmz kaydedip bir nceki seans dinleyerek her hafta
yaptm yolculuu daha yapc hale getirmeye altm. Bu teknii da
ha sonra, bana gelmek iin uzun yol kateden hastalarma sk sk ner
dim.
lm ve lmekte olan hastalarn bende uyandrd anksiyete hak
knda bol bol konutuk. Aklma en ok taklan ey lme elik eden
tecrit haliydi; ve bir noktada seminer vermek iin gittiim yerlerde ge
celeri iddetli anksiyete nbetleri yaamaya balaynca, o geceden nce
ve sonra onunla seanslar yapmak iin May'in ofisinden fazla uzak ol
mayan bir motelde bir gece geirmeye baladm.
Tahmin edilebilecei gibi o akamlarda, korkun bir cadnn elinin
pencereden bana doru uzand, korkun kovalamacalarn olduu
rktc ryalarla birlikte bol miktarda anksiyete yaadm. lm
anksiyetesini kefetmeye alrken bir ekilde gnein yzne bakma
ma konusunda gizli bir anlamaya vardmz dnyorum: bu ki
tapta szn ettiim lm hayaletiyle yzlemekten kandk.
Ama genel anlamda Rollo benim iin mkemmel bir terapistti; te
rapiyi bitirdikten elini bana bir arkada olarak da uzatt. On yl bo
yunca yazdm ve yeni tamamlam olduum Varoluu Psikoterapi
1 55

GNE BAKMAK

adl kitabm hakknda iyi eyler dnyordu. Terapist-hasta ilikisin

den dostluga dogru olan karmak ve olduka nazik dnm konu
sunda grece rahattk.
Aradan yllar getike rollerde degiiklik oldu. Rollo kendisini a
kn ve panik halde brakan bir dizi kk fel geirdikten sonra ben
den destek istedi.
Bir akam yine yakn arkadam olan kars Georgia May beni ara
yp Rollo'nun lmek zere oldugunu ve hemen beni ve karm grmek
istedigini syledi. O akam mz birlikte kaldk ve bilincini kaybe
den ve ileri akciger demi yznden zorlukla nefes alan Rollo'nun ya
nna srayla oturduk. Sonunda benim nbetim srasnda sarsntl son
bir nefes ald ve ld. Georgia ve ben onu ykayp cenazeci iin hazr
ladk. Sabah adam gelip onu ald ve krematoryuma gtrd.
Rollo'nun lm ve yaklaan yaklma ilemi yznden sarslm
bir ekilde yattm ve u etkileyici ryay grdm:

Annem babam ve ablamla alveri merkezinde yryorduk. Sonra

st kata kmaya karar verdik. Kendimi asansrde buldum, ama
yalnzdm - ailem yok olmutu. Uzun, ok uzun bir asansr yolcu
luuydu. Asansrden indiimde tropik bir sahildeydim. Btn ara
malarma ragmen ailemi bulamadm. Gzel bir ortam -tropik sa
hiller benim iin cennettir- olmasna ramen byk bir korku duy
maya balamtm. Daha sonra stnde Ay Smoky'nin glmseyen
sevimli bir resminin bulunduu bir tirt giyiyordum. Tirtteki yz
gitgide daha parlak hale geliyordu. Ksa sre iinde sanki ryann
btn enerjisi sevimli, glmseyen Ay Smohy'nin yzne aktarlm
gibi btn ryay kaplyor.
Ryadan korkuyla degil, pijamann stndeki amblemin parlaklg
1 56

LM FARKINDALIGI: BR HATIRA

yznden uyandm. Sanki yatak odama spot klar evrilmiti. Rya

nn hemen banda sakin, neredeyse sevinli oldugumu hissediyor
dum, ama ailemi bulamaynca kt bir ey olmu gibi byk bir kor
ku duymaya balamtm. Ondan sonra da ryann btn kontrol o
parlak Ay Smoky grntsnn kontrolne gemiti.
Eminim Ay Smoky'nin parlak grntsnn ardnda Rollo'nun
yaklmas bulunuyor. Rollo'nun lm beni kendi lmmle yzle
tirdi. Bu durum ryamda ailemi kaybetmem ve bitmek bilmez asansr
yolculugu eklinde tasvir edilmiti. Bilinaltmn saflg karsnda ok
olmutum. Bir paramn asansr yolculugu ve tropik sahillerle dolu
cennet grntsyle (Cennet olmasna ragmen bombo olmas yzn
den tam olarak cennet saylamazd) tasvir edilen Hollywood modeli
lmszlge kandn fark etmek ne kadar utandrcyd.
Bu rya korkuyu azaltmak iin kahramanca abalar temsil eder
gibi grnyor. Rollo'nun lm ve yaklacak olmas yznden sarsl
mtm. Ryam bu olay yumuatarak, korkumu gidermek iin abal
yor. lm klk degitirerek tropik bir sahile dogru yaplan asansr
yolculuguna dnmt. Ateli yaklma olay bile dosta bir eye d
nm ve lm uykusuna dalmaya hazr, zerinde Ay Smoky'nin se
vimli resminin bulundugu pijama eklinde grnmt.
Bu ryam, Freud'un, ryalarn uykunun koruyucusu olduguna da
ir inancna uygun bir rnekti. Benim ryam da, beni uyur durumda
tutmak, ryamn kabusa dnmesini engellemek iin byk aba
harcamt. Bir baraj gibi dehet dalgasn engellemi, duygunun sz
masna izin vermiti. Sonunda o sevimli ay grnts de ar derece
de snp beni uyandracak kadar parlak bir alev halini almt.

157

GNEE BAKMAK

LMLE KSEL OLARAK BAA IKMA YOLLARIM

Okuyucularmn ou yetmi be yanda bu kitab yazarken kendi
lm anksiyetemle baa kp kamadn merak ediyordur. Daha
effaf olmalym. Hastalarma sk sk, "lmn seni en ok korkutan
yn nedir?" diye sorarm. Bu soruyu kendime de soruyorum.
Aklma gelen ilk ey karm, on be yamzdan beri ruh eim olan
kadn brakmann acs oluyor . Aklma u grnt geliyor: Onu ara
basna binip yalnz bana uzaklarken gryorum. Aklayaym. Her
hafta Perembe gnleri hastalarm grmek iin San Francisco'ya geli
yorum. O da Cumalar trene binip hafta sonu iin yanma geliyor .
Sonra birlikte Palo Alto ya gidiyor, onu arabasn almas iin tren istas
yonuna brakyorum. Her zaman dikiz aynamdan arabasn altrma
sn bekliyor ve ancak ondan sonra yola kyorum. lmmden son
ra onu seyreden, koruyan ben olmadan arabasna yalnz biniyor olaca
hayali iimi aklanamaz bir acyla dolduruyor.
Kukusuz bunun karmn acsyla ilgili bir ac olduunu syleyebi
lirsiniz. Ya kendi acm? Cevabm ac duyacak bir "ben"in olmayaca
dr. Epikouros'un vard sonuca katlyorum: "lm varken ben yo
kum." Korku , znt , keder, yoksunluk yaayacak bir ben olmaya
cak. Bilincim yok olacak, klar kapanacak. Epikouros'un simetri id
dias da beni rahatlatyor: lmden sonra doumdan nceki var olma
ma hali olacak.

Dalgalanma
Ama lmle ilgili bu kitab yazmann benim iin ok nemli oldu
unu da inkar edemem. lmle ilgili duyarllm azalttna inanyo
rum: Sanrm her eye alabiliyoruz, lme bile. Ancak bu kitab yaz1 58

LM FARKINDALH1I: BR HATIRA

madaki esas amacm kendi lm anksiyetem zerinde almak deil.

Esasen retmen olarak yazdma inanyorum. lm anksiyetesini
hafifletmek konusunda ok ey rendim ve hala hayatta ve zihinsel
adan salamken bu bilgileri insanlara aktarmak istiyorum.
Bu yzden bu kitab yazma giriimim dalgalanmayla yakndan ili
kili. Kendimden bir eyleri gelecee aktarmaktan byk tatmin alyo
rum. Ama srekli sylediim gibi bu kitapla birlikte benim, hayali
min, kiiliimin deil, baz fikirlerimin, rehberlik ve rahatlk salaya
cak baz eylerin geriye kalmasn bekliyorum: baz erdemli, efkatli
edimlerin ilgili hareketlerin, bilgeliin veya korkuyla baa kmann
yapc yollarnn hi tanmadm insanlar arasnda tahmin edilemez
ekillerde dalgalar halinde yaylarak varln srdreceine inanyo
rum.
Ksa bir sre nce gen bir adam evliliindeki problemleriyle ilgili
olarak ve ayn zamanda merakn tatmin etmek istediini syleyerek
bana bavurdu. Yirmi yl nce annesi (kim olduunu artk hatrlam
yordum) birka seans iin bana gelmiti ve oluyla sk sk benim hak
kmda konumu, benimle geirdii terapinin hayatn nasl deitirdi
ini anlatmt. Her terapistin (ve retmenin) buna benzer uzun d
nemli dalgalanma etkisi yaadn biliyorum.
Benim, kendimin, imgemin herhangi somut bir biimde varln
srdrmesi isteimden vazgetim. Kukusuz beni tanm olan son ki
inin de lecei bir zaman gelecek. Onlarca yl nce (Alan Sharp'n ro
man, A Green Tree in Gedde [Gedde'de Yeil Bir Aa]) iki blml bir
tara mezarlnn tasvirini okumutum: "hatrlanan ller" ve "ger
ekten ller." "Hatrlanan llerin" mezarlarna baklp ieklerle be
zenirken "gerekten llerin" mezarlar unutulmutu: ieksizdiler,
yabani otlarla kaplydlar, mezar talar erilmi ve anmt. Gerek-

1 59

GNEE BAKMAK

ten ller, tannmayan kadim, yaayan hi kimsenin grmemi olduu

llerdi. Yal bir insan -btn yallar- pek ok insann grnts
nn son deposudur. ok yal biri ldnde onunla birlikte pek ok
kii daha lr.

likiler ve Fanilik
Yakn ilikilerin lm korkumun stesinden gelmeme yardm etti
ini dnyorum. Ailemle olan ilikilerim benim iin ok deerli karm, drt ocuum, torunlarm, ablam ve ou onlarca yl geriye
dayanan yakn arkadalarm. Eski arkadalklar srdrme ve besleme
konusunda ok azimliyimdir; yeni yal arkadalar edinemezsiniz.
lliki kurma olana tanyan terapi, terapistler iin ok dllendiri
cidir . Grdm her hastayla, grtmz her saat yakn ve gerek
bir iliki kurmaya alrm. Ksa bir sre nce ayn zamanda meslek
tam da olan yakn bir arkadama yetmi be yamda olsam da
emeklilik fikrinin aklmdan ok uzakta olduunu syledim.
"Bu i yle tatmin edici ki," dedim. "Bedavaya bile yaparm. Bu ii
bir ayrcalk olarak gryorum. "
"Ben bazen bu ii yapmak iin para vermeye bile raz olacam
dnyorum," diye karlk verdi.
Peki, ama ilikinin deerinin snrlar yok mu? Ne de olsa yle so
rabilirsiniz, eer yalnz doduysak ve yalnz leceksek bir ilikinin ka
lc temel deeri ne olabilir ki? Bu soruyu ne zaman dnsem lmek
te olan bir kadnn bir terapi grubunda syledii yorumu hatrlyo
rum: "Her yer simsiyah. Limana giren teknede yalnzm. Dier tekne
lerin klarn gryorum. Onlara ulaamayacam ya da onlara kat
lamayacam biliyorum. Ama limanda inip kalkan o klar grmek
1 60

LM FARKINOALIC : BR HATIRA

ne kadar rahatlatc. "

Ona katlyorum - zengin ilikiler faniligin acsn hafifletir. Pek
ok filozof faniligin acsn hafifletmek iin baka fikirler ortaya atm
lardr . rnegin, Schopenhauer ve Bergson, insanoglunu, bir kiinin
lmden sonra yeniden iine alndg her eyi kuatan yaam gcnn
('sten', 'yaam evki') bir grnts olarak dnyordu. Reenkar
nasyona inanan kiiler, insanoglunun znn -tin, ruh veya ilahi bir
kvlcm- varlgn srdrecegini ve baka bir varlk halinde yeniden
doacagna inanr . Materyalistler , lmden sonra DNA'mzm, organik
molekllerimizin, hatta karbon atomlarmzn kozmosa dagldgn ve
baka bir hayat trnn bir paras olmak iin arlana dek bekledi
gini syleyebilir.
Varln kalcln ileri sren bu modeller, faniligin acsn hafif
letme konusunda benim iin pek yararl olmuyor: bilincim olmadan
molekllerimin kaderi bana yalnzca souk bir rahatlk saglyor.
Benim iin fanilik arka planda alan bir mzik gibi: srekli alyor,
ama arpc bir olay onun farknda olmamz saglayana kadar pek fark
edilmiyor. Bir grup oturumunda olan bir ey aklma geliyor .
nce oturumla ilgili biraz bilgi vereyim: son on be yldr on tera
pistin bulundugu lidersiz bir destek grubuna katlyorum. Son birka
aydr grup tedavi edilemeyen bir kanser yznden lmekte olan psiki
yatr Jeffe odaklanmt. Birka ay nceki tehisinden beri Jeff, dier
btn yelere lmle nasl yzleecekleri konusunda dorudan, d
nceli ve cesaret verici tarzda rehberlik ediyordu. nceki iki otu
rumda Jeff belirgin ekilde zayflamt.
Bu seansta fanilikle ilgili uzun bir dalgnla kapldm fark edip
oturumdan hemen sonra u notu aldm. (Gizlilik kuralmzn olmas
na ragmen grup ve jeff bu olay anlatmam iin bana zel izin verdi.)

161

GNEE BAKMAK

]eff ok zayf decei ve grup onun evinde toplansa bile gruba kat
lamayaca ileriki gnlerden sz ediyordu. Bu bize veda ediinin
balangc myd? Bizden uzaklaarak kederin acsndan m kayor
du? Kltrmzn leni nasl pislik ve plk olarak grdn ve
sonu olarak da hepimizin lmekte olandan uzaklatmz syledi.
"Peki, ama burada byle bir ey oldu mu?" diye sordum.
Gruba bakp ban sallad. "Hayr, burada olmad. Buras fark
l; sen, hepiniz benimle kaldnz. "
Dierleri ona ilgi gstermeyle hayatna burunlarn sokmak
arasndaki snr belirlemeye ihtiyalar olduunu sylediler-yani
ondan ok fazla ey mi istiyoruz? O bizim retmenimiz, dedi birisi.
Bize lmeyi retiyor. Hakl da. Onu ve derslerini hi unutmayaca
m. Ama enerjisi azalyor.
Gemite faydal olan geleneksel terapinin artk nemini yitirdi
ini syledi. O, ruhani konular -terapistlerin gezinmedii alanlar
hakknda konumak istiyor.
"Ne demek ruhani alanlar?" diye sordum.
Uzun sre durakladktan sonra, "Eh, lm nedir? lmekte
olanla nasl megul olursun? Hibir terapist bu konuda konumaz.
Eer soluk alma konusunda meditasyon yapyorsam ve soluklarm
arlasa ya da dursa, zihnime ne olur? Ya sonras? Yalnzca plk
olan beden gittikten sonra farkndalk olacak m? Bunu kimse ger
ekten bilemiyor. Ailemden cesedimi (szntya ve kokuya ramen)
gn gmmemelerini istesem bu olur mu? Budist grne gre
ruhun bedenden ayrlmas iin gn gemesi gerekiyor. Ya klle
rim? Grup kllerimi bir trenle diyelim ki yalanmayan sekoya
aalarnn arasna serpmeyi ister mi?"
Daha sonra o, bu grupta baka hibir yerde olmad kadar ek1 62

LM FARKINDALJCI: BR HATIRA

sksiz ve drst bir ekilde var olduunu sylerken gzlerime yalar

hcum etti.
Birdenbire -baka bir ye canl canl tabuta gmldyle ilgili
bir kabus grdn syleyince- uzun zaman nce unuttuum bir
an aklma geldi. Tp fakltesindeki ilk ylmda H.P. Lovecraft'un il
ham verdii ksa bir hikaye yazmtm. Hikaye tam bu konuyla ilgi
liydi: gmlm bir adamn farkndalnn srmesi. Hikayeyi bir
bilim kurgu dergisine gndermi ve ret cevab almtm. Tp faklte
si almalarm younlanca hikayeyi bir yere kaldrmtm (bir
daha da hi bulamadm). Gruptaki bu ana kadar 48 yl boyunca hi
kaye aklma hi gelmemiti. Ama bu an bana kendimle ilgili bir ey
retmiti: lm anksiyetesiyle uramaya farknda olduumdan
ok daha nce balamtm.
Ne olaanst bir toplant, diye dndm. Insanlk tarihinde
hibir grup byle bir tartma yapm mdr? Hibir ey gizlenme
den. Sylenmemi bir ey kalmadan. Insan koullaryla ilgili en zor,
en kasvetli sorulara yzmz buruturmadan, gzlerimizi krp
madan bakabiliyoruz.
O gn daha erken saatte grdm, erkeklerin duyarszl, ka
bal hakknda sylenen bir kadn hastay dndm. Hepsi erkek
olan gruba baktm. Bu sevgili adamlarn her biri o kadar duyarl,
kibar, ilgili ve olaanst varlklard ki. Ah, bu grubu grmesini ne
kadar isterdim. Btn dnyann bu grubu grmesini ne kadar isterdim!
Karanlklarda gizlenip bekleyen fanilik dncesi tam o srada
zihnimi kaplad. Birdenbire bu emsalsiz oturumun da lmekte olan
yemiz kadar fani olduunu fark ettim. Yolun biraz aasnda bizi
bekleyen lme doru giden hepimiz kadar fani. Peki ya bu mkem1 63

GNEE BAKMAK

mel, bu muhteem, bu bilge oturumun kaderi ne? Yok olup gitmek.

Hepimiz, bedenlerimiz, bu oturumun ans, anlarm yazdm bu
notlar, ]effin yaad zorluk ve retileri, ona varlmz bylesine
sunmamz, havada kaybolup gidecek, karanlkta szlen karbon
atomlar dnda geriye hibir ey kalmayacak.
limi bir znt kaplad. Bu oturumu korumann bir yolu olma
l. Keke filme alnp btn dnya kanallarnda gsterilip btn in
sanlar tarafndan izlenseydi, dnyay sonsuza dek deitirirdi. Evet,
bilet bu - sakla, koru, unutulup gitmekle sava. Korumaya baml
deil miyim? Bu kitaplar bu yzden yazmyor muyum? Bu notu ne
den yazyorum? Bunu kaydedip saklamak bo bir aba deil mi?
Dylan Thomas'n aklar lse de akn hayatta kaldn syle
yen dizesi aklma geldi. Ilk okuduumda ok etkilenmitim, ama
imdi merak ediyorum, nerede "hayatta kalmak?" Platonik bir ideal
olarak m? Onlar duyacak bir kulak olmadnda den aalar
duyuluyor mu?
Sonunda dalgalanma ve balanabilirlik fikri, bir rahatlama ve
umut hissi tayarak zihnime szlyor. Bu gruptaki herkes bugn
tank olduumuz eyden belki de sonsuza dek etkilenecek. Herkes
birbirine balanm; bu oturumdaki herkes burada yzeye kan
hayat derslerini aka ya da rtl biimde bakalarna iletecek.
Ve onlardan etkilenen kii bakalarna aktaracak. Byle bir gcn
dersini bakalarna iletmemek olmaz . . . Bilgelik, efkat, erdem dal
galar alayacak, alayacak, ta ki . . . ta ki . . . ta ki . . .

Son bir not. lki hafta sonra Jeff lme yaklarken onun evinde
bulutuumuzda bu notlar yaynlama konusunda tekrar iznini isteyip
gerek ismini mi yoksa takma bir isim mi kullanmam tercih edeceini
1 64

LM FARKINDALIGI: BR HATIRA

sordum. Gerek adn kullanmam istedi. Bu rnein yardmyla dal

galanma fikrinin ona son bir rahatlama sunduunu dnmek hou
ma gidiyor.

DN VE NAN
Hibir eyden sapm deilim. Hatrladm kadaryla hi dini
inancm olmad. nemli gnlerde babamla birlikte sinagoga gittiimi,
Tanrnn gcne ve grkemine bitmek bilmez vglerden oluan du
alarn lngilizce evirilerini okuduumu hatrlyorum. Cemaatin bu ka
dar zalim, kibirli, kindar, kskan ve vgye a ilahi bir varla olan
ballna ok armtm. lnip kalkan kafalara ve yetikin akrabalar
mn ilahi syleyen yzlerine bana bakp glmsemelerini umarak dik
katle bakyordum. Ama onlar dua etmeye devam ediyordu . Her za
man akac ve dzgn bir adam olan Sam amcama bakp, bana gz
krparak "Bunlar fazla ciddiye alma ufaklk," demesini bekliyordum.
Ama byle bir ey olmad. Amcam ne gz krpt ne de glmsedi:
doruca nne bakp ilahi sylemeye devam etti.
Yetikin olduktan sonra Katolik bir arkadamn cenaze trenine
gidip rahibin hepimizin Cennette yeniden buluacamz sylemesini
dinledim. Bir kez daha etrafmdaki yzlere baktm ve ateli bir inan
dnda bir ey grmedim. Etrafmn bir aldanmayla sarldn dn
dm. pheciliimin byk bir blm ilk din retmenlerimin kaba
pedagojik yntemleri yznden olabilir : belki hayatmn ilk dnemle
rinde iyi, hassas, incelikli bir retmenle karlasaydm ben de etkile
nir ve Tanrsz bir dnya dnemezdim.
lm korkusuyla ilgili bu kitapta, iinde bulduum idaresi zor
ikilemler yznden, dini teselliler yazmaktan kandm. Bir taraftan
1 65

GNEE BAKMAK

burada ifade ettiim fikirlerin en gl dini inanlara sahip kiiler iin

bile deerli olduuna inanyor ve bu kitaptan veya inanlarndan
uzaklamalarna neden olacak bir ey sylememeye alyorum. te
yandan almam, doast dini inanlardan uzak duran dnyevi, va
roluu dnya bak asna dayanyor. Benim yaklamm, hayatn
(insan hayat dahil) rasgele olaylardan kaynaklandn; bizim fani ya
ratklar olduumuzu ; bunu ne kadar arzu etsek de bizi korumas, dav
ranlarmz deerlendirmesi, anlaml bir hayat emas sunmas iin
kendimizden baka kimseye gvenemeyeceimizi ileri sryor. nce
den belirlenmi bir alnyazmz yok ve her birimiz hayat nasl olabil
diince dolu, mutlu ve anlaml bir ekilde yaayabileceimize dair ka
rarlar almalyz.
Bu gr baz insanlara gre ok kat grnse de ben yle dn
myorum. Eer Aristoteles'in dedii gibi, bizi esiz biimde insan ya
pan zelliimiz aklc zihnimizse, yleyse bu zelliimizi mkemmel
letirmemiz gerekir . Mucizelere ve akld fikirlere inanmamz gerek
tiini syleyen kat dini grler beni her zaman artmtr. Ben ah
sen doa kanunlarna meydan okuyan eylere inanmakta glk eki
yorum.
u dnce deneyini bir deneyin. Dosdoru gnee bakn; hayat
taki yerinize gzlerinizi krpmadan bakn; pek ok dinin koruyucu
korkuluklar -lmn son oluunu inkar eden reenkarnasyon, lm
szlk, bir tr sreklilik fikri- olmadan yaamaya aln. Bence kor
kuluklar olmadan yaayabiliriz. "Daha iyi var olmann bir yolu olsay
d, En Ktsne bakmay gerektirirdi," diyen Thomas Hardy'yle ayn
fikirdeyim. 3
3

T. Hardy, "De Profundis II" ( 1 895 96). Poems of the Pas and the Present.
http://infomotions.com/etexts/gutenberg/dirs/etext02/pmpSt lO.htm.
1 66

LM FARK NDAL CI: BR HATIRA

Dini inanlarn pek ok korkuyu hafiflettiine hi kuku yok. Fa

kat bu bana lmn etrafndan dolamak gibi geliyor - lm reddedi
liyor, lm son deil, lm etkisizletiriliyor.
O halde dini inanc olanlarla nasl alyorum? Bunu her zamanki
tercihimle yani bir hikaye araclyla anlataym.

"Tanr Neden Bana Bu mgeleri Gnderiyor? ": Tim

Birka yl nce Tim'den bir telefon aldm. Onun ifadesiyle, "Varo
luta - ya da benim varoluumdaki en nemli soru" konusunda ona
yardm etmem iin tek seanslk danma istiyordu . Sonra ekledi, "Tek
rar edeyim, tek bir seans istiyorum. Ben dindar bir adamm. "
Bir hafta sonra beyaz boya lekeli Hollanda ressam tulumuyla, i
zimlerinin bulunduu bir dosyayla ofisime girdi. Ksa boylu , tknaz,
iri kulakl bir adamd. Beyaz salar asker tra yaplmt; kocaman
glmsemesi birka tahtas krk beyaz itlere benzeyen dilerini ser
giliyordu. Gzlk camlar o kadar kalnd ki coca-cola ielerinin altn
hatrlatyordu. Elinde kk bir kayt cihaz vard. Seans kaydedip
edemeyeceini sordu.
Kabul edip hakknda ksa bir bilgi aldm. Altm be yandayd,
boanmt, son yirmi yldr ev ina ediyordu ve drt yl nce sanatna
younlamak iin emekli olmutu. Bundan hemen sonra benim hibir
zorlamam olmadan dorudan konuya girdi.
"Sizi aradm, nk Varoluu Psikoterapi adl kitabnz okudum.
Akll bir adama benziyorsunuz?"
"Peki, neden bu akll adam yalnzca bir kez grmek istiyorsunuz?"
"nk tek bir sorum var ve sizin tek bir seansla cevap verecek
167

GNEE BAKMAK

kadar akll olduunuzu dnyorum."

Hzl cevabna ararak ona baktm. Baklarmdan kap pencere
ye dnd, huzursuz bir ekilde ayaa kalkt, iki kez oturdu ve porf
yne daha sk tutundu. "
"Tek neden bu mu?"
"Bunu soracanz biliyordum. nsanlarn ne syleyeceini nce
den biliyorum. Ama neden tek seans sorunuza geri dnelim. Size asl
cevabm verdim, ama bakalar da var . Aslnda tane. Birincisi mali durumum tatmin edici, ama mkemmel deil. kincisi - kitabnz
ok bilgece yazlm, ama inanl olmadnz ak ve ben inancm sa
vunmak iin burada bul4nmuyorum. ncs - siz bir psikiyatrs
nz ve tandm btn psikiyatrlar bana ila vermeye alt."
"Akln ve aklndakileri syleme eklin houma gitti Tim. Ben
de aynsn yapmaya alacam. Sana tek bir grmede yardm et
mek iin elimden geleni yapacam. Sorun neydi?"
"Mteahhitliin yannda bir sr ey yaptm," dedi Tim hzla. San
ki bunun provasn daha nceden yapmt. "iir yazarm. Genken
mzisyendim - piyano ve harp aldm. Baz klasik besteler yaptm ve
yerel amatr bir grup tarafndan icra edilen bir opera yazdm. Ama
son yldr yalnzca resim yapyorum. te bunlar," diyerek hala ko
lunun altnda olan portfyn iaret etti, "yalnzca son bir ayn almas."
"Ya sorun?"
"Btn resimlerim ve izimlerim Tanrnn bana gnderdii imgele
rin birer kopyas. imdi neredeyse her gece uykuyla uyanklk arasn
da Tanrdan bir imge geliyor ve ertesi gnn tamamn ya da gnleri
yalnzca bu imgeyi yaparak geiriyorum. Sorum u, Tanr neden bana

bu imgeleri gnderiyor? Bakn."

1 (: 8

LM FARKINDAL GI: BR HATIRA

Porfyn dikkatle at, belli ki btn almalarn grmem ko

nusunda tereddtlyd . Byk bir izimi kard. "lte geen haftadan
bir rnek. "
Yere yzkoyun uzanm plak bir adamn mrekkepli kalemle
son derece ayrntl izilmi olaanst bir deseniydi bu . Topra ku
caklyor, hatta onunla iftleiyor, etrafndaki allar ve dallar ona do
ru eilmi, onu yumuak bir ekilde okuyor gibiydi. ok sayda hay
van -zrafa, kokarca, deve , kaplan- etrafn sarm, dua edermi gibi
balarn emilerdi. Sayfann kenarna "Toprak anay sevmek" yaz
mt.
Resimlerini birer birer karmaya balad. Garip, arpk, dikkat e
kici desenleri ve akrilik resimleri ile akna dnmtm. Hepsi arke
tip semboller, Hristiyan ikonografisi ve evrenin sembol olan parlak
renkli yuvarlak izimlerle doluydu.
Saate bakarken gzlerimi resimlerden zorla ayrmak zorunda kal
mtm: "Tim zamanmz doluyor ve ben soruna cevap vermeyi dene
mek istiyorum. Seninle ilgili iki gzlemim var. Birincisi, olaanst
derecede yaratcsn ve btn hayatn boyunca bunun kantlarn ser
gilemisin - mziin, operan, iirlerin ve imdi de bu olaanst sa
nat almalarn. kinci gzlemim z-saygn ok dk: sahip olduun
yeteneklerin farknda olup takdir ettiini sanmyorum. u ana kadar
sylediklerimi anlyor musun?"
"Sanrm," dedi Tim. Mahcup bir ekilde camdan dar bakyordu.
"Bunu ilk kez duyuyor deilim."
"Olanlara dair grm, bu fikirlerin ve olaanst izimlerin se
nin kendi yaratc kaynandan kt, ama zsaygn ok dk oldu
u ve kendine gvenin olmad iin bu tr eyler yaratabileceine
nanamyorsun, dolaysyla otomatik olarak vgleri bir bakasna, bu
1 69

GNEE BAKMAK

rnekte Tanr ya atfediyorsun. Yani demek istediim u ki yaratcln

Tanr vergisi olsa da bu imgeleri ve izimleri senin, ama yalnzca senin
yarattna inanyorum."
Tim beni dikkatle dinlerken ban sallyordu. Kayt cihazn iaret
edip, "Bunlar hatrlamak istiyorum, bu yzden bu kaseti sk sk dinle
yeceim. Sanrm bana ihtiyacm olan eyi verdiniz."

Sonu olarak, dindar biriyle alrken kiisel deerler hiyerarim

de en stte duran kural izlerim: hastamla ilgilenmek. Hibir eyin bu
nu bozmasna izin vermem. Bir kiiye yardm dokunan bir inan sis
teminin altn oymaya asla girimem, bu inan sistemi bana gre tama
men fantastik bile olsa. Bu yzden, dini inanlar olan bir kii benim
yardmm istediinde genellikle erken yalarndan itibaren kkleen
olan zdeki inanlarna asla meydan okumam. Tam tersine genellikle
inanlarn desteklemenin yollarn ararm.
Bir keresinde ayin ncesi sabaha kar lsa'yla konumaktan byk
rahatlk duyan bir rahiple almtm. Onu grdm srada idari g
revler ve piskoposluk blgesindeki meslektalaryla atmalar onu o
kadar rahatsz ediyordu ki lsa'yla yapt bu sohbetleri ksa kesmeye
ya da tamamen atlamaya balamt. Ona bu kadar rahatlk ve rehber
lik sunan bir eyden kendisini neden yoksun braktn anlamaya a
ltm. Birlikte direnci zerinde altk. Bu uygulamasn sorgulamay
ya da onu pheye drmeyi hi dnmedim.
Bununla birlikte hastamn inanlarn sorgulamamaya ynelik ka
rarllm konusunda hatrladm dikkat ekici bir istisna var. Tera
ptik dayanak noktam biraz kaybettiim bir olayd bu .

1 70

LM FARKINDALII: BR HATIRA

Anlam Olmadan Nasl Yaayabilirsiniz ?: Haham

Yllar nce yabanc bir lkeden gelen gen bir haham beni araya
rak danma istedi . Varoluu terapist olmak zere egitim aldgm,
ama dini temeliyle benim psikolojik aklamalarm arasnda uyumsuz
luk yaadgn ifade etti. Onu grmeyi kabul ettim ve bir hafta sonra
ofisime geldi. Delici gzleri, uzun sakal, uzun kvrck favorileri, tak
kesi ve ne gariptir ki tenis ayakkablaryla ekici, gen bir adamd.
Otuz dakika genel olarak terapist olma istegi ve dini inanlaryla Varo

luu Psikoterapi adl kitabmda verdigim baz ifadeler arasndaki at

malar hakknda konutuk.
Bata saygl olan duruu yava yava degiti ve inanlarn yle
cokulu bir ekilde ifade etmeye balad ki ziyaretinin gerek amacnn
beni dini hayata dndrmek oldugundan phelenmeme neden oldu.
(Bir misyoner tarafndan ilk ziyaret ediliim olmayacakt bu .) Sesi
ykselip szcklerinin temposu arttka ne yazk ki sabrm yitirip
adetim olmadg kadar ak ve dncesiz bir ekilde konutum.
"Endieniz ok yerinde, Haham," diye araya girdim. "Grlerimiz
arasnda temel farkllklar var. Her yerde var olan, her eye kadir olan,
sizi izleyen, koruyan zel bir Tanr inanc, zgr, yalnz, ilgisiz bir ev
rene rasgele frlatlm ve lml oldugumuz eklindeki varoluu g
rme aykr. "Sizin grnze gre lm son degil," diye devam
ettim. "Siz bana lmn yalnzca iki gndz arasndaki gece oldugunu
ve ruhun lmsz oldugunu sylyorsunuz. Bu yzden evet, sizin va
roluu psikoterapist olma isteginiz konusunda gerekten bir problem
var: grlerimiz birbirine taban tabana zt."
"Ama siz," diye karlk verdi yznde ciddi bir endieyle. "Yalnz
ca bu inanlarla ve bir anlam olmadan nasl yaayabilirsiniz? aret
parmagn bana dogru sallad. "lyi dnn. Sizden daha byk bir
171

GNEE

BAKMAK

ey olmadg inancyla nasl yaayabilirsiniz? Size bunun mmkn ol

madgn sylyorum. Bu karanlkta yaamak gibidir . Bir hayvan gibi.
Her ey yok olacaksa hayatn ne anlam var ki? Benim dinim, anlam,
bilgelik, ahlak, ilahi rahatlk ve bir yaam tarz saglyor bana. "
"Bunun aklc bir karlk oldugunu dnmyorum Haham. Bu
eyler -anlam, bilgelik, ahlak, iyi yaamak- Tanrya olan inancmza
bagl deildir. Ve evet, elbette, dini inanlar kendinizi iyi , rahat, erdem
li hissetmenizi saglar, dinlerin amac tam olarak budur. Bana nasl ya
ayabildigimi soruyorsunuz. lyi yaadgma inanyorum. lnsanlar tara
fndan retilen ilkeler bana rehberlik ediyor. Doktor olarak ettigim
Hipokrat yeminine inanyorum ve kendimi bakalarnn iyilemesine
ve gelimesine yardm etmeye adyorum. Ahlakl bir hayat yayorum.
Etrafmdakilere kar merhamet duyuyorum. Ailem ve arkadalarmla
sevgi dolu ilikiler yayorum. Ahlaki bir pusula iin dine ihtiyacm
yok. "
"Bunu nasl sylersiniz?" diye itiraz etti. "Sizin iin ok zlyo
rum. Bazen Tanr, gndelik ritellerim, inanlarm olmasa yaayamam
diye dnyorum."
"Ve ben de bazen," dedim sabrm iyice tam bir ekilde , "hayat
m inanlmaz bir inanca adamak zorunda kalsam ve gnm 6 1 3 ku
ral yerine getirerek ve insanlarn vgsne dkn bir Tanry verek
geirsem kendimi asardm diye dnyorum! "
B u noktada Haham takkesine uzand. Ah, Ah, diye dndm, ah

hayr, frlatp atmayacak, deil mi? ok ileri gittim! ok ileri! Hi dn

meden istediimden fazlasn syledim. Kimsenin dini inanlarn yok et
meyi asla, asla istemedim.
Ama hayr , o yalnzca ban kamak ve ikimizi ayran ideolojik
uurumun geniliine, kltrel mirasmdan ve gemiimlen bu kadar
1 72

LM FARKINDALII: BR HATIRA

uzaklam olmama kar akn hayretini ifade etmek iin bana

uzanmt. Seans dosta bitirip ayrldk, o kuzeye , ben gneye yol al
dk. Varoluu psikoterapist olarak almalarna devam edip etmedi
ini hi renemedim.

LMLE LGL BiR KTAP YAZMA ZERNE

lmle ilgili yazmak zerine son bir sz syleyeceim. Kendisi
zerinde dnen yetmi be yandaki bir adamn lm ve fanilii
dnmesi doaldr. Gndelik veriler aldrmazlk edilmeyecek kadar
gl : kuam geip gidiyor , arkadalarm, meslektalarm hastalanp
lyor, grme yetimi kaybediyorum, bedenimin eitli noktalarndan
noktalarmdan -dizlerim, omuzlarm, srtm, boynum- daha fazla s
knt iareti alyorum.
Genliimde anne babamn arkadalarnn ve akrabalarnn btn
Yalan erkeklerinin ok nazik olduklarn -ve hepsinin gen yata l
dn- duyardm. Bu erken lm senaryosuna uzun zaman inan
dm. Ama ite yetmi be yandaym. Babamdan yllarca daha uzun
yaadm ve artk dn alnm bir zaman yaadm biliyorum.
Yaratc eylemin kendisi fanilikle ilgili endielerle i ie deil mi
dir? lyi bir yazar ve ressam olan, St. Michel Dan'n sevimli, kbik
tablosu ofisimde asl duran Rollo May'in inanc bu yndeydi. lm
korkumuzu amak iin yarattmza inanan May neredeyse hayatnn
sonuna kadar yazd. Faulkner da ayn inanc ifade ediyordu: "Her res
samn amac, yapay aralarla hareketi, yani hayat yakalamak ve sabit
tutmaktr ki, yz yl sonra bir yabanc ona baktnda tekrar hareket-

GNEE BAKMAK

lensin. "4 Ve Paul Theroux, lmn dnlemeyecek kadar ac verici

oluunun "hayat sevmemize ve ona, btn sevinlerin ve sanatn
mutlak nedeni olacak kadar tutkuyla deer vermemize" neden oldu
unu sylemitir.5
Yazma ediminin kendisi insana yenilenme gibi gelir. llk fikir parl
tsndan son cilal rne kadar yaratma eylemini ok seviyorum. Srf
yazm yntemlerinin bile zevk kayna olduunu dnyorum. Ya
zm srecinin marangozluunu seviyorum: doru szc bulmak,
kaba cmleleri zmparalayp cilalamak, ifadelerin tik-taklaryla oyna
mak ve cmlenin ahengi.
Bazlar lmn iine bu kadar batmann ldrc oldugunu d
nebilir. Bu konuda ders verdiimde bir meslektam byle kasvetli
konularla uratm iin kasvetli bir hayat yayor olmam gerektiini
syler. Ben de ona, eer buna inanyorsanz iimi iyi yapmamm de
mektir, diyerek karlk veririm.
Bazen "blnm ekran" teknii metaforunu kullanarak isel du
rumumu ifade ediyorum. Bu hipnotik terapi teknii, hastalarn ac ve
rici anlarnn zehrinin akmasna yardmc olur. llem yledir: tera
pist hipnotize olmu hastadan gzlerini kapamasn ve grsel ufkunu
ya da karlarndaki ekran iki yatay ksma ayrmalarn ister: hasta ek
rann yarsna travmatik bir grnty , dier yarsna gzel, zevk ve
huzur veren (rnein sevdii bir orman patikasnda ya da tropik bir
sahilde yrdn) bir sahneyi yerletirir . Huzurlu sahnenin srekli

T. W. Southall'da alntlanm. Of Time and Place: Walker Evans and William

Christenberry. San Francisco: Friends of Photography, 1990.

5 P. Theroux. "D Is for Death." S. Spender (ed ), Hockney's Alphabet. New

York: Randorn House, 1 99 1 .

1 74

LM FARKINDALICI: BiR HATIRA

varl rahatsz edici grntyle denge kurar ve onu hafifletir.6

Bilin ekranmn yars ciddidir ve faniliin her zaman farkndadr.
Bununla birlikte dier yars farkl bir gsteri, senaryo oynayarak
onun etkisini azaltr. Bu senaryoyu en iyi ekilde evrim biyologu Ric
hard Dawkins'in7 ileri srd bir metaforu kullanarak anlatabilirim.
Uzun zaman cetvelinde engellenemez bir spot gibi ince bir lazer
n hayal edin, der. Bu nn getii her ey gemiin karanlnda
kaybolur; spot nn nndeki her ey henz domam olmann
karanlnda gizlenir. Yalnzca spot nn aydnlatt ey yaar. Bu
grnt , kasveti datr ve iimde, burada ve canl olup srf var olma
nn keyfini srebildiim iin ne kadar ansl olduum dncesini
uyandrr! Hayat ndaki ksa zamanm, gerek hayatn nmdeki
muazzam karanlkta baka bir yerde olduunu iddia ederek hayat in
kar eden tasarlarla hafifletmek ne kadar aptalca olurdu.
Bu kitab yazmak gemie, ocukluuma ve anne babama doru
etkileyici bir yolculuk oldu. Uzun zaman nceki olaylar zerime aslp
beni ekiyor. lmn btn hayatm boyunca beni glgelediini gr
mek ok artc. lmle ilikili pek ok annn srarcl ve akly
la da akna dndm. Bellein deikenlii bana byk bir gle vur
du - rnein, bir zamanlar ayn evde yaayan ablam ve ben o kadar
!arkl olaylar hatrlyorduk ki.
Yalandka gemiin her zamankinden daha fazla benimle birlikte
oldugunu gryorum - tpk Dickens'in bu blmn alndaki aln
da

gzel bir ekilde ifade ettii gibi. Belki de ben onun nerdii eyi

David Spiegel ekran ikiye blme tekniini bana ilk reten kiidir. Baknz
H. ve D.

Spiegel, Trance and Treatment: Clinical Uses of Hypnosis.

Washington, D . C . : Arnerican Psychiatric Publishing, 2004.

R. Dawkins, The God Delusion, Boston: Houghton Mifflin, 2006, s. 361 .

1 75

GNEE BAKMAK

yapyorum: halkay tamamlyor, hikayemin kaba noktalarn dzelti

yor, beni ben yapan ve olduum beni kucaklyorum. ocukluumda
yaadm yerleri yeniden ziyaret edip okul toplantlarna katlrken
eskiden olduumdan daha fazla etkileniyorum. Belki de orada hala bir
"orada" olduunu bilmenin, gemiin tamamen kaybolmad, ister
sem oralar yeniden ziyaret edebileceim sevincini yayorum. Kunde
ra'nn dedii gibi lm korkusu gemiin kaybolmas fikrinden kay
naklanyorsa, o halde gemii yeniden yaamak nemli bir gvence
dir. Fanilik ertelenir - yalnzca ksa bir sre iin olsa bile .8

8 P. Roth tarafndan alntlanm Shop Talk: A Writer and His Colleagues and
Their Work. Bostan: Houghton Mifflin, 2002.

1 76

7. Blm

LM ANKSYETESYLE
UGRAMAK:
TERAPiSTLERE TAVSiYELER
.

Ben insanm ve insana dair hibir ey bana yabanc deil.

TERENTUS

u son blm terapistlere ynelik olsa da, isteyen herkesin okuyup

Banlayabilmesi umuduyla mesleki dili kullanmadan yazmaya al

tm. Bu yzden terapist degilseniz bile okumaya devam edin.
Benim psikoterapiye yaklamm ana akm degildir . ok az terapi
egitim program, mfredatnda varoluu yaklam vurgular (hatta
szn eder); sonu olarak pek ok terapist benim yorumlarm ve klinik rneklerimi garip bulabilir. Yaklamm aklamak iin nce
kafa karklgna yol aan "varoluu" terimini amam gerekiyor.

VAROLUU NE ANLAMA GELYOR?

Felsefi bilgisi olan pek ok kii iin bu terim bir anlam potpurisi
akla getirir: Kierkegaard'n zgrlk ve seimi vurgulayan Hristiyan
varoluulugu ; Nietzsche'nin ikonoklastik determinizmi; Heidegger'in
zamansallk ve sahicilige odaklanmas; Camus'nn samalk hissi; jean

1 77

GNEE BAKMAK

Paul Sartre'n mutlak nedensizlik karsnda sorumlulua vurgusu .

Ancak ben klinik almalarmda "varoluu" szcn yalnzca
varoluu ifade etmek iin ak bir tarzda kullanyorum. Varoluu d
nrler farkl bak alarn vurgulasalar da ayn basit varsaym pay
larlar: kendi varolular problem oluturan tek yaratklar biz insanlarz

dr. Bu yzden varolu benim anahtar kavrammdr. "Varolu terapisi"

veya "varolu odakl terapi" gibi ifadeler de kullanabilirdim. Bunlar ie
yaramaz grnd iin daha derli toplu olan "varoluu psikoterapi"
terimini kullanyorum.
Varoluu yaklam, varolma nedenleri ayn olan pek ok psikote
rapi yaklamndan biridir - insan umutsuzluuna yardm etmek. Va
roluu psikoterapi gr, canmz skan konularn yalnzca biyolo
jik genetik katmanlarmzdan degil (psikofarmakolojik gr), yalnzca
bastrlm igdsel abalarmzdan degil (Freudyen gr) , yalnzca
iselletirdiimiz ilgisiz, sevgisiz, nrotik, nemli yetikinlerden degil
(nesne ilikileri gr), yalnzca bozulmu dnce biimlerimizden

degil (bilisel-davran gr) , yalnzca unutulmu travmatik anlarn

paralarndan degil, yalnzca kiinin kariyerini, nemli dier kiilerle
olan ilikilerini ieren mevcut hayat krizlerinden deil, ayn zamanda

-ayn zamanda- varoluumuzla yzlememizden de kaynaklandn

ileri srer.
O halde varoluu terapinin asl duruu acmzn, dier umutsuz
luk kaynaklarmza ek olarak ayn zamanda insan koullaryla -varo
luun "getirilen"- ka;nlmaz ekilde yzlememizden de kaynaklan
dn ileri srer.
Bu "getiriler" nelerdir?
Bu cevap her birimizin iindedir ve kolayca bulunabilir. Kendinize
biraz zaman ayrp kendi varoluunuzu dnn. Dikkat elicileri
1 78

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK

uzaklatrn, daha nceden var olan btn kuramlar ve inanlar pa

rantez iine alp dnyadaki "durumunuzu" dnn. Zaman iinde
kanlmaz bir ekilde varoluun derin katmanlarna ya da din bilimci
Paul Tillich'in iyi seilmi ifadesini kullanacak olursam nihai kayglara
varacaksnz. Benim grme gre drt nihai kayg terapi uygulama
syla yakndan ilikilidir: lm, tecrit, hayatn anlam ve zgrlk.
Bu drt nihai kayg 1 980 ylnda yazdm Varoluu Psikoterapi ad
l kitabmn dayanak noktasn oluturuyor. Bu kitapta drt nihai kay
gnn fenomenolojisini ve terapi zerindeki etkilerini ayrntlaryla an
latyorum.
Sradan terapi almasnda drd i ie gemi olsa da lm kor
kusu en belirgin ve rahatsz edici nihai kaygdr. Ancak terapi ilerle
dike hayatn anlam, tecrit ve zgrlk gibi konular da gn yzne
kar. Farkl bak alarna sahip varolusal ynelimli terapistler farkl
bir hiyerari ifade edebilirler: rnein, Cari jung ve Viktor Frank! te
rapi arayndaki hastalarn orannn, hayatn anlamm kaybettikleri
iin arttn vurgular.
zerine klinik almalarm ina ettiim varoluu bak as,
aklcl kucaklar; doast inanlardan uzak durur ve genel olarak
hayatn ve zel olarak insan hayatnn rasgele olaylardan meydana gel
dii, varlmz srdrmeyi ok istesek de fani yaratklar olduumuz,
onceden belirlenmi bir yap ve kader olmakszn varolua tek bam
za frlatldmz, her birimizin nasl olabildiince dolu, mutlu , ahlakl
ve anlaml bir hayat yaayabileceimize karar vermemiz gerektii g
rn ileri srer.
Varoluu terapi var mdr? Varoluu psikoterapiden tekrar tek
rar ve rahat bir ekilde sz etsem ve hakknda uzun bir kitap yazm
olsam da bunun mstakil bir ekol olduunu asla dnmedim. Asln-

1 79

GNEE BAKMAK

da ben daha ok, pek ok teraptik yaklam konusunda bilgisi ve be

cerisi olan iyi eitimli terapistlerin, ayn zamanda varolusal konular ko

nusunda da duyarl olacak ekilde egitilmeleri gerektigine dair inancm ve

umudumu yanstyorum.
Bu blmdeki amacm, terapistlerin byk nem tayan varolu
sal konulara kar duyarllklarm artrmak ve onlar bu konularla ilgi
lenmeleri iin tevik etmek olsa da, varolusal konulara kar bu du
yarlln genel olumlu bir sonu iin nadiren yeterli olduuna inan
yorum: hemen hemen her terapi seyrinde baka ynelimlere dair tera
ptik becerilerin devreye girmesi gerekir.

TERAP SAATNDE ERK VE

SRECN BRBRNDEN AYRILMASI
nsann terapideki koullarn dnmenin gereklilii konusunda
ders verirken renci terapistlerden biri, "Varolutaki yerimizle ilgili
bu fikirler kulaa doru gibi geliyor, ama o kadar havada, o kadar so
yut grnyor ki. Varoluu bir terapist terapi saatinde gerekte ne
yapar?" diye sorabilir (ve sormal da). Ya da bir renci, "Ofisinizdeki
duvarda duran bir sinek olsam, terapi saatleriniz srasnda ne grr
dm?" diye sorabilir.
nce psikoterapi seanslarn nasl gzleyip anlayacaklar konusun
da ipucu vererek karlk veririm - btn terapistlerin eitimlerinin
banda rendikleri ve onlarca yllk alma sonrasnda bile hala fay
dasn gsteren bir ipucudur bu . lpucu insan yanltacak kadar basit
tir: ierikle sre arasnda ayrm yapn. ("Sre" terimini terapi ilikisi
nin yapsn ifade etmek iin kullanyorum).

1 80

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK

ieriin anlam ise ok ak: yalnzca konuulan konular ve balk

lar ifade ediyor. Danann ve benim bu kitapta ifade edilen fikirlere
gmlerek geireceimiz zamanlar olur; ama genellikle danan; iliki,
ak, seks, kariyer seimleri, ebeveynlik problemleri, para gibi dier
konularla ilikili kayglarn anlatrken varoluu ierie dair haftalar
ca bir ey konuulmaz.
Baka bir deyile varoluu ierik baz hastalar iin

(ama hepsi

iin deil) terapinin baz aamalarnda (ama hepsinde deil) dikkat e

kici olabilir. Bu olmas gerektii gibidir. Etkin bir terapist ieriin ba
z alanlarn zorlamaya asla kalkmamaldr: terapi kuram-gdml
deil, iliki-gdml olmaldr .
Seans ierik iin deil, 'iliki' iin incelediinizde durum ok fark
ldr (mesleki literatrde sk sk 'sre' olarak geer) . Varolusal konu
lara kar hassas olan bir terapist hastasyla, bu konulara kar hassasi
yeti olmayan bir terapiste gre ok daha farkl ekilde iliki kurar

bu

ler seansta belirgin olan bir farktr.

Bu kitapta imdiye kadar varolusal ierik konusunda pek ok ey
syledim; anlattm rneklerin ou fikirlerin deitirme gcne
odaklanr (rnein, Epikourosu ilkeler, dalgalanma, insann kendini
gerekletirmesi) . Ama genellikle fikirler yeterli deildir: gerek terap

tik gc yaratan ey, fikirlerle birlikte ilikinin sinerjisidir. Bu blmde

t erapist olarak terapi ilikisinin anlamlln ve etkisini artrmanza
yardm edecek ok sayda neri sunuyorum. llikinin anlamnn ve et
kisinin artmas da hastalarnzn lm korkusuyla yzleip stesinden
gelmelerine yardm etme becerinizi glendirecektir.
llikinin dokusunun teraptik deiim iin nemli olduu fikri ye
i bir ey deildir. Psikoterapi klinisyenleri ve retmenler yzyldr
yiletiren eyin kuram veya fikirler deil, iliki olduunu fark etmitir.

181

GNEE BAKMAK

tk analistler salam teraptik bir ibirliinin olmasnn ok nemli ol

duunu biliyorlard ve sonu olarak hasta ve terapist arasndaki iliki
yi ayrntlaryla incelediler.
Eer teraptik ilikinin psikoterapi iin yardmc olduu nermesi
ni (ve bunu destekleyen ikna edici aratrmalar) kabul edersek, bir
sonraki belirgin soru u olacaktr: En etkili iliki tr hangisidir? Psi
koterapi aratrmalarnda nc olan Carl Rogers altm yl nce terapi
deki iyilemenin terapist davranlarndaki lyle ilikili olduunu
gstermitir: samimiyet , eksiksiz bir empati ve olumlu koulsuz sayg.
Bu terapist zellikleri her tr terapi ekli iin nemlidir ve bunlar
ben de gl bir ekilde destekliyorum. Bununla birlikte, lm anksi
yetesi veya herhangi bir varolusal konuyla alrken samimiyet kav
ramnn farkl, geni kapsaml bir vurgu aldna, bunun da teraptik
ilikinin doasnda radikal deiiklerle sonulandna inanyorum.

LM ANKSYETESYLE BAA IKMADA

LKNN Gc
Baklarm hayatn varolusal olgularna sabitlediimde hasta olan
dananlarmla, ifac olan benim aramda ak bir snr olmadn g
rrm. Sradan rol tanmlar ve karakter tehisleri terapiyi kolaylatr
maktan ok engeller. Bu acnn panzehirinin srf balanmlk olduu
na inandm iin aramza yapay ve gereksiz engeller koymadan terapi
saatini hastamla birlikte yaamaya alrm. Terapi srecinde ben has
tam iin bir uzmanm, ama hatasz bir rehber deilim. Ben bu yolcu
luu daha nce yaptm - kendi keif yolculuum srasnda ve baka
biroklarna rehberlik ederken.

182

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

Dananlarmla almalarmda balanml her eyin stnde tu

tarm. Bu amala, iyi niyetle hareket etmeye kararlym: niforma ya
da kostm yok; diplomalar , profesyonel dereceler ya da dller tehir
etmek yok; sahip olmadm bilgiyi biliyormuum gibi yapmak yok;
varolusal ikilemlerin benim iin de geerli olduunu inkar etmek
yok; sorulara cevap vermeyi reddetmek yok; rolmn arkasna sak
lanmak yok; ve son olarak kendi insanlm ve savunmaszlm giz
lemek yok.

Kilerde Havlayan Vahi Kpekler: Mark

Konuya, varolusal duyarlln teraptik iliki zerindeki etkisi
nin, burada-ve-imdi ve terapistin kendini amas gibi konular da ie
ren baz ynlerini gsteren bir terapi seansn anlatarak balayacam.
Bu seans Mark'n terapisinin ikinci ylnda gerekleti. nc blm
de anlattm Mark krk yanda bir psikoterapistti ve terapiye lm
anksiyetesi ve ablas janet'in zmlenmemi yas yznden balam
t.
Bu seansn birka ay ncesinde lmle lmle an meguliyeti ye
ni bir konu ile yer deitirmiti: hastalarndan Ruth'a akt.
Seansa srad bir ekilde baladm. Mark'a o sabah grup terapisi
iin otuz yanda bir hastam ona ynlendirdiimi syledim. "Eer se
ninle balant kurarsa, ltfen beri ara, sana grmemiz hakknda da
ha fazla bilgi vereyim," dedim.
Mark'n ba sallamas zerine devam ettim. "Pekala, bugn nere
den balayalm?"
"Ayn eyler. Her zamanki gibi buraya gelirken Ruth'u dnp
durdum. Onu aklmdan karmam ok zor. Dn gece baz lise arka1 83

GNEE

BAKMAK

dalarmla yemee ktm ve hepsi o zamanlar yaadmz kma de

neyimleri hakkndaki deneyimlerini anlatt ve Ruth yine saplantl bir
ekilde kafam megul etmeye balad."
"Bu saplanty tarif edebilir misin? Aklndan neler getiini aynen
syle."
"Ah, ite o aptalca, ocuksu , hayalperest duygu. Kendimi salak gibi
hissediyorum - artk bir yetikinim. Krk yandaym. Psikologum. O
benim hastam ve bunun geleceinin olmayacam biliyorum."
"O hayalperest duyguyla kal," dedim. "line gir. Aklna ne geldii
ni syle."
Gzlerini kapad. "Hafiflik, uuyormuum gibi hissediyorum . . .
len zavall ablamla ilgili dnceler yok. . . lm dnceleri yok . . .
birden annemin kucanda oturuyorum ve o bana sarlyor. Be ya da
alt yanda olmalym - o kanser olmadan nce. "
"Demek b u hayalperest duygu iine knce, lm yok oluyor ve
onunla birlikte ablann lmyle ilgili btn dnceler de gidiyor.
Ve bir kez daha kanser olmadan nce annenin sarld kk ocuk
oluyorsun. "
"ey, evet, daha nce hi byle dnmemitim. "
"Mark, acaba b u hayalperest duygunun verdii mutluluk, birle
meyle, yalnz 'ben'in 'biz'de zlmesi hissiyle ilikili olabilir mi diye
dnyorum. Ve bana yle grnyor ki buradaki dier nemli
oyuncu cinsellik - o kadar hayati bir g ki en azndan geici olarak
lm zihninden uzaklatryor . Bu yzden senin Ruth'a olan aknn
lm anksiyetenle iki kuvvetli biimde arptn dnyorum. Bu
aka bu kadar sk bir ekilde sarlmana amamak gerek. "
"Seksin lm 'geici' olarak aklmdan kardn sylerken hakl
sn. Olduka iyi bir hafta geirdim, ama lm dncelerini kafamdan
184

LM ANKSYETESYLE URAMAK

atamadm. Pazar gn kzm motosikletle La Honda'ya, oradan da

Santa Cruz'da okyanusa gtrdm - muhteem bir gnd, ama lm
dncesi beni rahat brakmad. 'Bunu daha ne kadar yapabileceksin?'
diye sorup durdum kendi kendime. Her ey geiyor - yalanyorum,
kzm byyor. "
"Bu lm dnceleri," dedim. "Onlar analiz etmeye, incelemeye
devam edelim. lm dncesinin boucu olduunu biliyorum ama doruca bu dncenin iine bak ve bana syle, lmekte olmann
en korkutucu yan neresi?"
"Sanrm lmn acs. Annem ok ac ekti - ama hayr, esas ko
nu bu deil. Daha ok kzmn bununla nasl ba edeceini dnyo
rum. Ben ldmde onun nasl olacan dnmek annda gzleri
min yaarmasna neden oluyor. "
"Mark, lmle ok fazla -ok kk yata, ok defa- karlatna
inanyorum. Sen kk bir ocukken annen kanser oldu ve sonraki
on yl boyunca onun lmn seyrettin. Ve bunu babasz yaptn. Ama
kznn farkl ve salkl bir annesi ve gzel bir Pazar gnnde onu
motosikletle okyanusa gtren ve her ekilde varln hissettiren bir
babas var. Bence kendi deneyimini kzna yklyorsun - yani kendi
korkularn ve kendi zihin yapn ona yanstyorsun. "
Mark bayla onaylad. Bir sre sessiz kalp bana dnd . "Sana bir
ey soraym, sen bununla nasl ba ediyorsun? lm korkusu seni et
kilemiyor mu?"
"Sabah te lmle ilgili anksiyete nbetleri yayorum, ama artk
bu ok daha az oluyor. Yalandka lme bakmak baz olumlu eyler
salyor. Daha hassas, daha canl hissediyorum. lm her an daha
fazla yaamam salyor - srf farknda olmann, hayatta olmann zev
kini deerlendiriyor ve takdir ediyorum."
1 85

GNEE BAKMAK

"Peki, ya ocuklarn? Senin lmne verecekleri tepki iin endie

lenmiyor musun?"
"Bu konuda fazla endielenmiyorum. Ebeveynlerin iinin ocukla
rnn zerk olmalarna, onlardan uzaklamalarna ve i sahibi olmala
rna yardm etmek olduunu dnyorum. ocuklarm bu konuda
iyiler - yas tutacaklar, ama hayatlarna devam edeceklerdir. Tpk se
nin kznn yapaca gibi."
"Haklsn. Aklc dnnce kzmn iyi olacan biliyorum. Asln
da son zamanlarda lmle yzleme konusunda ona model olabilece
imi dnyorum. "
"Ne harika bir fikir b u Mark. Kzna verecein n e harika bir arma
an. "
Ksa bir duraklamadan sonra devam ettim, "Burada-ve-imdi ile il
gili, bugnk sen ve ben konusunda sana bir ey soraym. Bu seans
farkl

bana dier seanslardan ok daha fazla soru sordun. Ve ben de

cevap vermeye altm. Bu konuda kendini nasl hissediyorsun?"

"lyi. ok iyi. Kendini benimle byle paylatn zaman kendi tera
pi uygulamalarmda da daha ak olmam gerektiini fark ediyorum. "
"Bugnk seansmz konusunda sana sormak istediim baka bir
ey daha var. Seansn hemen banda sylediin bir ey. 'Her zamanki
gibi' beni grmeye gelirken yolda Ruth'u dndn syledin. Bun
dan ne karyorsun? Neden beni grmeye gelirken?"
Mark sessiz kalp ban iki yana sallad.
"Burada karlamak zorunda kalacan tahmin ettiin zor iten
rahatlamak iin olabilir mi?" diye sorarak atldm.
"Hayr, deil. Ne olduunu syleyeyim." Mark cesaretini topluyor
mu gibi duraklad. "Ruth'u dnmek beni baka bir sorudan uzak
latryor. Soru u: benim hakkmda ne dnyorsun, u Ruth olay
1 86

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

yznden beni terapist olarak nasl deerlendiriyorsun?"

"Seni anlyorum Mark. Ben de hastalarm tarafndan cinsel adan
uyarlyorum ve tandm btn dier terapistler de yle. Senin ifa
denle snr geip kendini kaybettiine kuku yok, ama cinselliin
mant yenen bir yan var. Senin karakter salamlnn hastana kar
cinsel arzuna yenik dmemeni salayacan biliyorum . Ve belki de
birlikte almamz garip bir ekilde duygularnda bu kadar ileri git
men konusunda rol oynad. Yani belki de her hafta benim gvenlik
a gibi burada olacam bildiin iin seni tutan balar attn.
"Peki, beni yetersiz olarak deerlendirmiyor musun?"
"Bugn sana hasta ynlendirmeme ne diyorsun?"
"Ya, evet - nce bunu sindirmeliyim. Bunun ok gl bir mesaj
olduunu biliyorum - bunu yapman sonucunda kendimi o kadar
onaylanm hissettim ki bunu ifade edecek szck bulamyorum.
"Yine de," diye devam etti Mark, "iimdeki kk bir ses benim
bir pislik olduumu dndn sylyor."
"Hayr, dnmyorum. Bu dnceyi silme zaman geldi. Bugn
k sremiz doldu , ama sana sylemek istediim baka bir ey var: bu
yolculuun, Ruth'la bu deneyimin o kadar da kt deil. Olanlardan
ders karp byyeceine gerekten inanyorum. Nietzsche'nin szle
rini sana uyarlamak istiyorum: 'Bilge olmak iin kilerinde havlayan
vahi kpekleri dinlemeyi renmelisin. ' "
lte bu sz hedefi tam on ikiden vurdu - Mark bu szleri kendi
kendine fsldad. Ofisimden gzlerinde yalarla ayrld.
Bu seans balanma konularyla birlikte ok sayda dier varoluu
temay da gsteriyor: ak saadeti, lm ve cinsellik, lm korkusunun
incelenmesi, teraptik edim ve teraptik szler, terapide burada-ve
imdi'nin kullanm, Terentius'un dsturu ve terapistin kendini amas.
187

GNEE BAKMAK
AK Mun.uLUCu Mark'n seansn banda tarif ettigi mekanizma -

'hayalperest' duygusu ve Ruth'a olan tutkusundan yaylan snrsz se

vinle birlikte, kanseri balamadan nce saglkl zamanlarnda annesi
nin kucagnda sallanrken hissettigine benzer mutluluga dair anlar
ak tutkularnda sklkla grlr. Tutkulu bir agn zihninde diger
endieler sahneyi terk eder: btn dikkatini sevgili -onun her szc
g, her tavr, hatta zaaflar- alr. Bu yzden Mark annesinin kucagn
da kvrldgnda artk yalnz bir "ben" degildi. "Yalnz 'ben', 'biz'de
znr"

eklindeki yorumum, saplantlarnn acsn nasl azalttgn

ortaya kard. Bu szn orijinali bana m ait, yoksa daha nce bir yer
de okudugum bir ey mi hatrlamyorum, ama akla bylenmi pek
ok hastamda ie yaradgn grdm.
CNSELLK VE LM Cinsellik ve lm konusunda, Mark'n varolu

sal anksiyetesini ak-birlemesi hafifletmedi kalmad, lm anksiyete

sini azaltan baka bir merhem de -cinselligin gc- devreye girdi. Ha
yati g olan seks, sklkla lm dncelerine kar kar. Bu meka
nizmann rnekleriyle pek ok kez karlatm: ciddi bir kalp krizi ge
iren ve kendisini acile gtren ambulansta cinsel adan fazlasyla
uyarldg iin ambulans grevlisinin ggsne dokunmaya alan biri;
kocasnn cenazesine giderken gl cinsel arzular yaayan bir dul;
lmden korkan, cinsel adan karakteristik olmayan ekilde uyarlan,
huzurevinde kadnlarla ok sayda cinsel iliki yaayan ve ok fazla
huzursuzluk yarattg iin mdr tarafndan psikiyatrik danma al
mas gerektigi sylenen dul bir adam. lkiz kardei fel olarak len ba
ka bir kadn vibratrle st ste iddetli orgazmlar yaadg iin kendi
sinin de fel olmasndan korkuyordu . Kzlarnn cesedinin yannda
vibratr bulmasndan korktugu iin onu hemen att.

1 88

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK
LM KORKUSUNU AzALTMAK Mark'n lm korkusuna seslenmek

iin ona -daha nceki diger rneklerde oldugu gibi- lmek konusun
da en ok neden korktuunu sordum. Mark'n cevab, "Gerekletire
medigim onca ey," "Hikayelerin sonunu grmek istiyorum," "Daha
fazla ben olmayacak" gibi diger cevaplardan farklyd. O, yoklugunda
hayatla baa kamayacak olan kz iin endieleniyordu . Bu korkusu
na, bunun mantkszlgn ve kendi korkularn (her zaman mevcut
sevgi dolu annesi ve babas olan) kzna yansttgn grmesine yar
dmc olarak ilgilendim. Kzna bir armagan verme fikrini sonuna ka
dar destekledim - insann lmle nasl skunetle yzleecegi konu
sunda kzma model olacakt. (Beinci blmde birka lmcl hasta
nn ayn karar verdigi bir grubu anlattm.)
TERAPTK EDM VE TERAPTK SZCK Mark'la terapiye, terapi grubu

na bir hasta ynlendirdigimi syleyerek baladm. Neredeyse btn psikoterapi gretmenleri byle kili ilikiler - yani psikoterapi hasta
syla ikinci bir iliki kurulmasn ok eletirir. Mark'a bir hasta gn
dermenin potansiyel tehlikeleri vard: rnegin, beni memnun etme
hevesi gerekten o hastann yannda olmasn gletirebilirdi; ilikide
kiinin var olmas sz konusu olabilirdi - Mark, hasta ve Mark'm
szlerini ve duygularn etkileyen hayaletim.
ikili ilikiler gerekten de genellikle terapi srecinin yararna de
ildir, fakat bu rnekte riski kk, potansiyel kazanc byk gr
dm. Mark hastam olmadan nce onun grup terapisine gzetmenlik
yapmtm ve onu yeterli bir grup terapisti olarak degerlendirmitim.
stelik benimle terapiye balamadan nceki yllarda kendisine gnde
rilen hastalarla harika iler karmt.
Seansn sonunda kendisini kmseyen dncelerini dile getirin-

1 89

GNEE BAKMAK

ce ve benim de onun hakknda olumsuz dndm konusunda s

rar edince son derece gl bir karlk verdim Ona az nce bir hasta

gnderdiimi hatrlattm. Bu edim benim syleyebileceim her trl ra

hatlatma sznden daha destekleyiciydi. Teraptik edim teraptik
szckten ok daha nemlidir. 1
TERAPiDE BURADA-VE-MD'NN KULLANIMI

Seans srasnda Burada

ve-imdi'ye getiim iki rnei hatrlayn. Mark ofisime gelirken yolda

"her zamanki gibi" hastas Ruth'la ilgili hayaller kurduunu sylemiti.
Belli ki bu yorumun bizim ilikimiz iin bir anlam vard. Bunu bir ke
nara saklayp seansn daha ileriki zamanlarnda neden beni grmeye
gelirken Ruth'u saplantl bir ekilde dnmeyi alkanlk haline ge
tirdiini sordum.
Sonra Mark benim lm anksiyetemle ve ocuklarmla ilgili birka
soru sordu ve ben her soruya cevap verdim, ama bana soru sormas ve
benim cevaplarm hakkndaki duygularyla ilgili de soru sormaya zen
gsterdim. Terapi her zaman etkileim ve etkileim hakknda dnmenin

birbirini takip ettii bir sra izler. (Bu blmde daha sonra burada-ve
imdi konusunu anlatrken bu konuda daha fazla ey syleyeceim.)
Son olarak, Mark'la yaptm seans, fikirler ve ilikiler konusunda bir
sinerji olduunu gsteriyor: bu seansta ou seansta olduu gibi iki
etmen de etkindi.
TERENTUS'UN DSTURU VE TERAPST'iN KENDN AMASI

!kinci yzyl

Romal oyun yazar Terentius terapistin isel almasnda etkili olan

bir zdeyi sunuyor: Ben insanm ve insana dair hibir ey bana yabanc

deil.
1

!. Yalom, Balanan Terapi, 2002.

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK

Bu yzden seansn sonunda Mark, uzun sre bastrd bir soru

yu- "Ruth'la olanlar konusunda beni bir terapist olarak nasl deer
lendiriyorsun?"- sormak iin cesaretini toplaynca onu anlayabildiimi
sylemeyi setim, nk zaman zaman ben de hastalarma kar cinsel
adan uyarlyorum. Bunun tandm her terapist iin doru olduu
nu da ekledim.
Mark rahatszlk verici bir soru sordu, fakat bu soruyla kar kar
ya kaldmda Terentius'un dsturunu izleyip kendime dair benzer
bir ey hatrlayp hatrlamadm grmek iin zihnimi yokladm ve
sonra bunu paylatm. Bir hastann deneyimi ne kadar zalimce, acma
sz, yasak veya yabanc olursa olsun, kendi karanlnza girmeye is
tekli olursanz kendi iinizde hastanza kar biraz yaknlk bulabilirsi
niz.
le yeni balayan terapistler Terentius'un nermesini gerek empa
tinin geliimini glendiren benzeri isel deneyimler bulmalarna yar
dm eden bir dstur olarak kabul edebilirler. Bu zdeyi zellikle
lm anksiyetesi olan hastalarla almada ok uygundur. Byle hasta
larn gerekten yannda olacaksanz kendinizi lm anksiyetesine kar
amalsnz. Bu konu hakknda ok kolay bir imi gibi konumak
istemiyorum: hi kolay deildir ve terapistleri bu tip bir almaya ha
zrlayan bir eitim program yoktur.
TAKP Sonraki on yl boyunca tekrarlayan lm anksiyetesi yzn

den Mark' iki kez ksa terapiye aldm. Birinde yakn bir arkada l
mt, dierinde de beyin tmr iin ameliyat olmas gerekiyordu .
Her seferinde birka seansta toparland. Sonunda kemoterapiye giden
ve lm anksiyetesi yaayan baz hastalar grecek kadar gl hale
geldi.

191

GNEE BAKMAK

Zamanlama ve Uyanma Deneyimi: Patrick

imdiye kadar pedagojik nedenlerle fikirleri ve ilikileri ayr ayr
anlattm, ama imdi hepsini bir araya getirmenin zaman geldi. nce
temel bir nerme: fikirler yalnzca teraptik ibirlii salandysa etkili

olur. Uak pilotu Patrick'le yaptm alma, salam teraptik ibirlii

yokken fikirleri empoze etmeye altm bir zamanlama hatasn gs
teriyor.
Uluslararas yolculuklar randevulamay zorlatrsa da elli be ya
ndaki Patrick'i iki yllk sre boyunca aralkl danmalar iin gr
dm. Uu ofisinde alt aylk zel bir greve getirilince, yerde geire
cei bu sreyi haftada bir bulumak zere kullanmaya karar verdik.
ou uak pilotu gibi Patrick de havayolu endstrisindeki son ka
rklklar yznden sarslmt. Havayolu maan yarya indirmi,
otuz yldr biriktirdii emeklilik parasndan mahrum etmiti. stelik
onu o kadar ok uua gnderiyordu ki jet lag ve gnlk ritmdeki bo
zulmalar yznden ciddi uyku bozukluklar yayor, ile ilgili aralksz
ve tedavi edilemez kulak nlamasn daha da kt hale getiriyordu .
Havayolu irketi bu problemlerin sorumluluunu stlenmedii gibi,
Patrick'e gre, pilotlarn daha da fazla almaya zorluyordu .
Terapideki hedefleri mi neydi? Patrick umay hala sevse de sal
nn yeni bir i bulmasn gerektirdiini biliyordu. Dahas son yl
dr kz arkada Marie'yle yaad cansz iliki yznden mutsuzdu.
Ya ilikisini iyiletirmek ya da bitirmek ve evden ayrlmak istiyordu.
Terapi yava ilerliyordu. Baarsz bir ekilde gl bir teraptik
ibirlii kurmaya alyordum, ama Patrick bir havayolu pilotuydu,
kendi gsterisini yrtmeye alkt ve stn askeri gemii yznden
zayf taraflarn aa karma konusunda dikkatliydi. stelik dikkatli
olmak iin nedenleri vard, nk herhangi bir ruh hastal tans
1 'l2

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK

onu yere indirebilir, hatta Havayolu Tama Pilotu belgesine, bu yz

den de iine mal olabilirdi. Btn bu engeller yznden Patrick seans
larmzda mesafeli duruyordu . Ona ulaamyordum. Seanslarmz sa
brszlkla beklemedigini, grmelerimizin arasnda terapiyi dn
medigini biliyordum.
Bana gelince, Patrick iin endielensem de aramzdaki mesafeyi ka
patamyordum. Onu grdgme nadiren memnun oluyor, kendimi
uzak, beceriksiz ve engellenmi hissediyordum.
Bir gn terapinin nc aynda Patrick'de ciddi bir karn agrs
oldu, acile gidince doktor karnn eliyle muayene ederken bir kitle
hissetti ve yznde byk bir ciddiyetle tomografi istedi. Patrick to
mografi iin bekledigi drt saat iinde kanser olma olaslg yznden
dehete kaplp lmn dnd ve hayatn degitiren birka karar
verdi. Sonunda ameliyatla alnan tmrn iyi huylu oldugunu gren
di.
Yine de lm dndg o drt saat Patrick'i olaganst ekilde
etkiledi. Sonraki seansmzda degiime her zamankinden daha fazla
akt. rnegin, hayatnda yerine getiremedigi bir sr potansiyele
ragmen lmle kar karya oldugu dncesiyle ugradg oktan sz
etti. Artk -gerekten- iinin ona fiziksel olarak zarar verdigini bili
yordu. Bu yzden yllardr kendisi iin ok ey ifade eden iinden
uzaklamaya karar verdi. Geri ekilebilecegi bir pozisyonu oldugu iin
kendini talihli sayyordu - agabeyinin iinde almas iin yaplm
bir davet vard.
Patrick ayrca yllar nce babasyla arasndaki aptalca bir tartma
dan kaynaklanan ve byyerek btn ailesiyle olan ilikisini etkileyen
problemi de gidermeye karar verdi. Ayrca tomografi iin uzun sre
beklemesi Maria'yla olan ilikisini degitirme kararllgn da artrm1 93

GNEE BAKMAK

t. Ya onunla daha sevgi dolu ve samimi bir iliki kurmak iin gerek
bir aba harcayacak ya da ondan ayrlp daha iyi geinebilecei bir e
bulacakt.
Sonraki birka hafta iinde terapi yeni bir g kazand. Patrick
kendisine ve hatta bana kar biraz daha akt. Kararlarndan birka
n uygulad: babas ve btn ailesiyle balarn glendirdi, on yldr
ilk kez ailenin kran yemeine katld. Umay brakt ve maandaki
yeni bir de ramen aabeyinin bayiliklerinden birinde mdr ol
du. Ama Maria'yla zayflayan ilikisiyle ilgilenme konusunu erteledi.
Derken birka hafta sonra gerilemeye balad ve benimle ilikisi eski
istikrarsz yapsna geri dnd.
Yeni iine balamak iin baka bir ehre tanmasndan nce geriye
kalan seansmzda terapiyi hzlandrp onu lmle yzletii za
manki zihin durumuna geri dndrmeye altm. Bu amala acil son
rasnda yaptmz ve onun ok ak ve kararl davrand seansta tut
tuum geni kapsaml notlar ona e-postayla gnderdim.
Bu teknii daha nce uyguladmda iyi sonular alm, hastalarn
nceki zihinsel durumlarna yeniden girmelerini salamtm. Ayrca
onlarca yldr grup terapi hastalarma oturumlarn yazl zetlerini
gnderirim. 2 Ama aknlkla grdm ki bu yaklamm tamamen geri
tepmiti. Patrick e-postama fkeyle karlk verdi: amacm cezaland
rc olarak yorumlam ve hareketimde yalnzca eletiri grmt . Ma
ria'yla ilikisinde hibir deiiklik yapmad iin kendisini azarlad
ma inanyordu. Geriye dnp baktmda Patrick'le yeterince gl
bir teraptik ibirlii kurma konusunda hi baarl olamadm fark

2 Bu teknigi Grup Psikoterapisinin Teorisi ve Pratii nde ayrntl olarak irdeli

yorum, Kabalc Yaymevi, 2005.
1 ':14

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK

ettim. Bu yzden, buraya dikkat edin, gvensiz, hatta rekabete dayal

bir terapist-hasta ilikisinde en iyi niyetli, hatta en iyi bilgilendiren te
raptik abalar baarsz olabilir, nk hasta gzlemlerinizle yenildi
ini hissedebilir ve sonunda sizi yenmenin bir yolunu bulur.

BURADA-VE-MD1DE ALIMAK
Sk sorulan bir soru: bir insann yakn arkadalar varsa terapiste
ihtiyac var mdr? Yakn arkadalar iyi bir hayat iin esastr . Dahas
bir insann etraf iyi arkadalarla evriliyse ya da (daha nemlisi) sevgi
dolu ilikiler kurma becerisine sahipse, kii nadiren terapi grme ihti
yac duyar. yleyse iyi bir arkada ve terapist arasndaki fark nedir?
lyi arkadalar (ya da kuafrnz, masznz veya antrenrnz) des
tekleyici ve empatik olabilir. lyi dostlar ihtiya duyulduunda gveni
len sevgi dolu ve ilgili srdalar olabilir. Ama hala arada byk bir fark
vardr: yalnzca terapistler sizinle burada-ve-imdi'de buluabilir.
Burada-ve-imdi etkileimleri (yani, dier kiinin o anki davran
laryla ilgili yorumda bulunma) sosyal hayatta nadiren grlr. Grl
d haller ya ok yakn bir ilikiye ya da yaklamakta olan bir at
maya iaret eder (rnein, "Bana baklarndan holanmyorum") ve
yahut da ebeveyn-ocuk etkileimine ("Seninle konutuumda gzn
devirmeyi kes").
Terapi saatinde burada-ve-imdi, terapist ve hasta arasnda o anda
neler olduuyla ilgili odak noktasdr. Hastann tarihsel gemiine
(orada-ve-o zaman) ya da hastann dardaki mevcut hayatna (orada
ve-imdi) odaklanmaz.
Peki, burada-ve-imdi neden nemlidir? Psikoterapi eitiminin te
mel retisi, terapi ortamnn sosyal mikrokozmos olduudur; yani
1 95

GNEE BAKMAK

hastalar darda sergiledikleri davran eninde sonunda terapi orta

mnda da sergilerler. ekingen veya ukala veya korkak veya batan
karc veya talepkar biri er ya da ge terapi saatinde terapistine kar
da ayn davran sergileyecektir. Terapist bu noktada hastann terapi
ilikisinde ortaya kan baz problemli konularn yaratlmasnda hasta
nn rolne odaklanabilir.
Bu, hastann hayatndaki amazlarn sorumluluunu almasna yar
dm etmede ilk admdr . Sonunda hasta temel bir karmda bulunur:
hayatnzda yanl giden eylerden siz sorumluysanz o halde onu yal
nzca siz deitirebilirsiniz.
Ayrca -ve bu ok nemli- burada-ve-imdi'de terapistin toplad
bilgiler son derece dorudur. Hastalar bakalaryla ilikilerini -sevgili,
arkada, patron, retmen, ebeveyn- sk sk anlatsalar da siz terapist
olarak dierleri (ve hastanzla olan etkileimleri) hakkndaki her eyi
hastalarnzn gzyle grrsnz. Dardaki hikayelere dair anlat
lanlar dolayl verilerdir ve genellikle arptlm ve gvenilmezdir .
Ka kez bir hastann baka bir kiiyi -rnein eini- anlatmasn
dinlemiimdir ve birka seans sonra bu ele tantmda hayrete d
mmdr . Bu sevimli, hayat dolu kii bunca aydr dinlediim o sinir
bozucu , cansz, ilgisiz kii midir? Bir terapist bir hastay, en iyi terapi
ilikisini gzleyerek tanr . Bu sizin en gvenilir verinizdir : hastay
dorudan yaarsnz, sizinle ve dolaysyla bakalaryla nasl iliki kur
duuna dair dorudan gzlem yaparsnz.
Burada-ve-imdi'nin terapi srasnda uygun kullanm gvenli bir
laboratuar ortam salar. Buras hastalarn risk alabildii, en karanlk
ve en parlak ynlerini sergiledii, geribildirim verip ald ve -en
nemlisi- kiisel deiim yaad gvenli bir arenadr. Burada-ve
imdi'ye ne kadar odaklanrsanz (ve bunu her seansta yapmaya al-

1 96

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

n) , siz ve hastanz yakn ve gven verici bir ilikiye birbirinize o ka

dar kenetlenirsiniz.
lyi bir terapinin belirgin bir ahengi vardr. Hastalar nceden inkar
ettikleri ya da bastrdklar duygularn aa karrlar. Terapistler bu
karanlk veya yumuak duygular anlar ve kabul eder. Bu kabulle des
teklenen hastalar kendilerini gvende, onaylanm hisseder ve hatta
daha byk riskler alrlar. Yaknlk, yani burada-ve-imdi'nin yaratt
balanmlk, hastalar terapi srecine bal tutar. Hastann geriye d
np bakabilecei ve sosyal dnyasn yeniden yaratmaya alabilecei
isel bir atf noktas salar.
Kukusuz kiinin terapistiyle iyi bir iliki kurmas terapinin nihai
hedefi deildir. Hasta ve terapist kalc gerek bir dostluk neredeyse
hi kurmazlar . Ama hastann terapistle olan yakn ilikisi hastann d
ardaki sosyal ilikileri iin bir prova grevi grr.
Terapistlerin her seans unutulmaz yapmak iin abalamalar ge
rektii konusunda Frieda Fromm-Reichman'a katlyorum. Byle bir
seans yaratmann anahtar burada-ve-imdi'nin gcn kullanmaktr.
Burada-ve-imdi'de almay baka bir yerde uzun uzun anlatsam
da,3 burada birka nemli admdan sz edeceim. Bu rneklerin baz
lar lm anksiyetesine odaklanmasa da terapistlerin, lm korkusu
olanlar dahil grdkleri btn hastalaryla balarn glendirmeleri
ne izin vererek onlara yararl olacaktr .

Burada-ve-imdi Duyarll Gelitirmek

Mark'la yaptm seansta burada-ve-imdi'ye odaklanmak sorun

1.

Yalom, Balanan Terapi, 2002.

1 97

GNEE BAKMAK

degildi. ncelikle Ruth'u beni grmeye gelirken dnmesiyle ilgili

yorumunu sorguladm, daha sonra da seanstaki davran degiikligi
(bana kiisel sorular sormas) zerine dndm. Ama bir terapistin
genellikle daha gizli geileri aramas gerekir.
Yllarca sren uygulamalarmdan sonra terapi ortammdaki eitli
davranlar iin normlar gelitirdim ve bu normlardan sapmalara kar
tetikte dururum. Park etmek gibi grnte nemsiz ve ilikisiz bir
konuyu dnn. Son on be yldr ofisim evimin birka yz metre
nndeki bir kulbede bulunuyor. Caddeye dar bir araba yolundan
klyor. Evimle ofisim arasnda bol bol park yeri olmasna ragmen
ara sra bir hastann caddede uzak bir yere park etmeyi alkanlk hali
ne getirdigini fark ederim.
Bir ara bu seimi sorgulamak ie yarar. Bir hasta arabasnn evimin
yaknna park edildigini kimsenin grmesini istemedigini, nk biri
sinin, belki evime ziyarete gelen birinin arabasn grp onun psiki
yatra gittigini anlamasndan korktugunu sylemiti. Bir bakas mah
remiyetime saygszlk etmek istemedigini syledi. Bir digeri pahal
Masserati'sini grmemden utandgm syledi. Bu nedenlerin her biri
teraptik ilikiyle aka alakalyd.

D Materyalden Materyale Dnmek

Deneyimli terapistler, ortaya getirilen her konunun burada-ve
imdi karlgna kar tetikte durur. Terapist hastann dardaki ha
yatndan veya uzak gemiinden burada-ve-imdi'ye ynelerek hasta
nn bagllk dzeyini ve almann etkinligini artrr. lm panikleri
yznden bir yldr grdgm krk yandaki Ellen'le yaptgm bir se
ans bu ynelme stratejisini gsteriyor.

1 98

LM ANKSYETFSYLE URAMAK
iKAYET ETMEYEN .KADIN: ELLEN

Ellen kendini hasta hissettigi iin

neredeyse seans iptal etmek iin ofisimi arayacak oldugunu syleye

rek seansa balad.
"Kendini ne kadar kt hissediyorsun?" diye sordum.
Omuz silkti. "imdi iyiyim."
"Anlat bana," dedim. "Evde hasta oldugunda ne oluyor?"
"Kocam fazla ilgilenmez. Genellikle hasta oldugumu fark etmez bi
le."
"Sen ne yaparsn? Kocann bilmesini nasl saglarsn?"
"Hibir zaman ikayet eden biri olmadm. Ama hasta oldugumda
benim iin bir ey yapsa fena olmazd. "
"Demek seninle ilgilenmesini istiyorsun, ama bunu sen istemeden
veya ihtiyacn oldugunu gstermeden yapmasn istiyorsun?"
Bayla onaylad.
Bu noktada pek ok seenegim vard. rnegin, kocasnn ona ba
km vermemesini inceleyebilir ya da hastalk gemiine bakabilirdim
Ama bunun yerine burada-ve-imdi'ye gemeyi tercih ettim.
"Peki, syle bana Ellen, bu durum burada, benimleyken nasl olu
yor? Benim resmen seninle ilgileniyor olmam gerekse de sen fazla i
kayet etmiyorsun,"
"Hastalgm yznden bugn neredeyse seans iptal edecegimi sy
ledim ya. "
"Ama nasl oldugunu sordugumda baka yorumda bulunmadan
omuz silktin. Acaba gerekten ikayet etsen ve benden ne istedigini
sylesen durum nasl olurdu. "
"Bu dilenmek gibi olurdu ," dedi hemen.
"Dilenmek mi? Ama seninle ilgilenmem iin bana para dyorsun?
1 99

GNEE BAKMAK

Bu dilenme konusunu biraz daha anlat. 'Dilenme' szcg sende neler

uyandryor?"
"Drt kardeim vard ve evin en bata gelen kural ikayet etme
mekti. vey babamn sesi hala kulagmdadr: 'By artk, hayatn bo
yunca szlanamazsn. ' Bu sz ondan ka kez duydugumu anlatamam.
Annem de onu desteklerdi; yeniden evlenebildigi iin ansl oldugunu
ve kocasn kzdrmamz istemedigini sylerdi. Biz istenmeyen bavul
lardk. vey babam ok acmasz ve sertti . Yapmak istedigim son ey
onun dikkatini ekmekti."
"O halde, bu ofise yardm istemek iin geliyorsun, ama ikayetleri
ni bastryorsun. Aklma birka ay nce boynunda bir problem oldugu
iin boyunluk taktgn, ama bu konuda konumak istemedigin geldi.
Ac ekip ekmedigin konusunda kafamn karngn hatrlyorum.
Hi ikayet etmiyorsun. Ama syle bana, ikayet edecek olsan ben ne
der ya da ne hissederdim?"
Ellen iek desenli etegini dzeltti -her zaman kusursuz giyinir ,
tertemiz olurdu- ve gzlerini kapatarak derin bir nefes ald, "lki ya da
hafta nce bir rya grdm, ama size anlatmadm. Sizin banyonuz
daydm ve adet gryordum. Kan durduramyordum. Kendimi te
mizleyemiyordum. Kan oraplarma akm ayakkablarma szyordu .
Siz yanda ofisteydiniz, ama bana ne oldugunu sormuyordunuz. Sonra
ieriden gelen sesleri duydum. Belki bir sonraki hastanz, arkadanz
ya da karnzd."
Rya, eninde sonunda terapiye szacak olan utan verici, kirli, gizli
ksmlatyla ilgili endielerini tasvir ediyordu. Ama o beni kaytsz g
ryordu. Ona neyin ters gittigini sormamtm, baka bir hastayla ya
da arkadala meguldm ve ona yardm edemiyor ya da bunu istemi

yc1Tdum.

200

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK

Ellen bana ryasn anlatabildikten sonra terapide yeni, yapc bir

aamaya girdik. O , bu aamada erkeklere kar korku ve gvensizlik
duygularn, bana yaknlama korkusunu anlamaya alt.
Bu rnek burada-ve-imdi ynlendirmesinin nemli bir ilkesini
gsteriyor: bir hasta hayatyla ilgili bir konuyu gndeme getirdiginde
o konunun burada-ve-imdi karlgn, bu konuyu terapi ilikisine ta
mann bir yolunu bulmaya aln. Ellen hastalk ve kocasnn ilgisiz
ligi konusunu atgnda ben hemen onunla terapide ilgi konusuna
odaklandm.

Burada-ve-imdi'yi Sk Sk Kontrol Edin

Her seansta en az bir kere burada-ve-imdi'yi kontrol etmeye dik
kat ederim. Bazen yalnzca, "Seansn sonuna yaklatk ve imdi biraz
da ikimizin bugn nasl olduguna odaklanmak istiyorum. Aramzdaki
mesafe nasl?" ya da "Bugn aramzda ne kadar mesafe var?" diye sora
rm. Bazen bundan hibir ey kmaz. Ama yle bile olsa davet yapl
m olur ve aramzda geen her eyi inceledigimize dair normlar koy
mu oluruz.
Ama sklkla bu sorudan bir eyler kar, zellikle de ben baz gz
lemlerimi eklediysem: rnegin, "Gryorum ki geen hafta konutu
gumuz konularn etrafnda dnyoruz. Sen de byle mi hissediyor
sun?" Ya da "Son birka haftadr lm anksiyetenden sz amadgn
fark ettim. Sence neden? Bana fazla gelecegini dndgnden olablir
mi?" Ya da "Seansn banda ok yakn oldugumuzu hissediyordum,
ama son yirmi dakikadr uzaklatk. Buna sen de katlyor musun? Se
nin gzlemin de byle mi?"
Gnmzde psikoterapi egitimi genellikle ksa terapiye ve yaplan-

201

GNEE BAKMAK

drlm terapiye ynelik olduu iin gen terapistlerin ou benim

burada-ve-imdi ilikisine byle odaklanmam ilikisiz, ar zenli
hatta garip olarak deerlendirebilir. "Neden kendimize bu kadar atfta
bulunmalyz?" diye soranlar olur. "Neden her eyi terapistle gerek
olmayan ilikiye atfedelim ki? Ne de olsa terapide hastay hayata hazr
lama ii yapmyoruz. Darda hastalarn rekabetle, ekimeyle, sertlik
le karlaaca zorlu bir dnya var . " Burada Patrick vakasnn gster
dii gibi pozitif teraptik ibirliinin her terapi iin gerekli olduu ya
ntn verebilirim. Bu bir son deildir, ama sona giden bir aratr. Te
rapistle samimi, gvene dayal bir iliki gelitirebildiinde bir hastada
byk bir isel deiim meydana gelir, her eyi aabilir ve yine de ka
bul edilip desteklenebilir. Byle bir hasta kendisine ait daha nce in
kar ettikleri ya da arpttklar yeni ksmlarn yaayabilir . Kii dier
lerinin alglarna ar deer vermek yerine kendi alglarna deer ver
meye balayabilir. Bir hasta terapistin pozitif saygsn, kiisel kendine
saygya dntrebilir. Dahas kiide gerek ilikinin kalitesi konu
sunda yeni bir isel standart oluur . Terapistle kurulan yknlk isel
bir atf noktas olarak i grr. Kii bir kez baardn grnce gele
cekte de buna benzer iyi ilikiler kurma konusunda kendine gven ve
istek gelitirebilir.

Kendi Burada-ve-imdi Duygularnz Kullanmay renin

Terapist olarak en deerli aracnz hastanza kar kendi tepkiniz
dir. Eer ylm, fkeli, batan km, akn, bylenmi veya dier
duygularn bir karmn yaadnz hissediyorsanz, bu tepkileri
ok ciddiye almalsnz. Bunlar nemli verilerdir ve terapide bunlar
en iyi ekilde kullanmann bir yolunu bulmalsnz.

202

LM ANKSYETFSYLE UGRAMAK

Ama ncelikle grenci terapistlere nerdigim gibi bu duygularn

kaynagn belirlemeniz gerekir . Kendinize zg ve nevrotik meselele
riniz duygularnz ne lde belirliyor? Baka bir deyile dogru bir
gzlemci misiniz? Duygularnz hastanz veya kendiniz hakknda bilgi
veriyor mu? lte burada aktarm ve kar aktarm konusuna giriyoruz.
Hasta terapiste kar uygunsuz, aklc olmayan tarzda tepki veri
yorsa buna 'aktarm' diyoruz. Diger hastalarn gl bir ekilde gven
duydugu bir terapiste -belirgin bir neden olmakszn- gvenmeyen ve
stelik otorite figr erkeklere gvenmeyen bir hasta, aktarmla ilgili
arptma iin ak bir rnek oluturur. (Aktarm terimi kukusuz Fre
ud'un erken ocukluk dneminde yetikinlere kar duyulan nemli
duygularn baka birine 'aktarlmasn' ifade eder.)
Bunun tersi de olabilir : terapistler dananlarna kar arptlm
grler tayabilirler - bir terapist danann arpk bir tarzda, (diger
terapistler de dahil) bakalarnn grdgnden ok farkl bir ekilde
grebilir. Bu fenomene 'kar aktarm' denir .
lkisi arasnda bir ayrm yapmanz gerekir. Hastann kiiler aras
ilikilerinde arptma egilimi mi var? Yoksa terapist hastalarn arpk
merceklerden gren fkeli, kafas kark, savunmac (veya ok kt
bir gn geiren) bir kii mi? Kukusuz, bu bir ya hep ya hi fenomeni
degildir - aktarm ve kar aktarm unsurlar bir arada da grlebilir.
grenci terapistlere en nemli aralarnn kendileri oldugunu ve
dolaysyla bu aleti iyi bir ekilde bilemeleri gerektigini sylemekten
hi bkmam. Terapistlerin z-bilgileri ok fazla olmaldr , gzlemleri
ne gvenmelidirler ve dananlaryla ilgi dolu ve profesyonel bir tarz
da iliki kurmaldrlar. Kiisel terapi bu yzden her terapi egitimi
programnn merkezindedir (veya olmaldr). Terapistlerin yalnzca
egitimleri srasnda yllarca kiisel terapi (ve grup terapi) grmeleri ge-

203

GNEE BAKMAK

rektiine deil, hayatta ilerledike de terapiye geri dnmeleri gerekti

ine inanyorum. Bir terapist olarak kendiniz, gzlemleriniz ve taraf
szlnz konusunda gven duyduka, hastalarnzla ilgili duygularn
z daha byk bir gvenle zgrce kullanr hale gelirsiniz .
"BEN D KIRIKLIGINA UGRATIIN" : NAOM

Yksek derecede lm

anksiyetesi, ciddi hipertansiyonu ve pek ok fiziksel somatik ikayeti

olan altm sekiz yanda emekli ngilizce retmeni Naomi'yle yapt
m seans, burada-ve-imdi duygularn amayla ilgili meselelerin o
unu gsteriyor. Bir gn ofisime her zamanki scak glmsemesiyle
gelip oturdu , ban dikletirip doruca bana bakt ve sesi hi titreme
den artc bir saldrya giriti:
"Son seansta verdiin karlk eklin beni d krklna uratt.
Hem de byk bir d krklna. Yanmda deildin, bana ihtiyacm
olan eyi vermedin, benim yamda bir kadnn byle zayf dren
bir mide problemi olmas veya bu konuda konumann ne kadar zor
olduunu anlayamadn. Seanstan, birka yl nceki bir olay hatrlaya
rak ktm. Vajinamdaki kt bir lezyon iin dermatologuma grn
mtm. O da bu yaray grmeleri iin btn tp rencilerini ar
mt. ok korkuntu. Geen seansta kendimi aynen yle hissettim.
Beklentilerime ulaamadn. "
akna dnmtm. E n iyi nasl cevap vereceimi dnerek ge
en seans hzla aklmdan geirdim. (Elbette seanstan nce notlarm
okumutum.) Benim nceki seansa ilikin grm tamamen farkly
d: mkemmel bir seans olduunu ve iyi i kardm dnmtm.
Naomi yalanan bedeni ve gaz, kabzlk, basur, kendine lavman yap
mann zorluu gibi sindirim sistemi problemleri ve ocukken yaplan
lavmanlardan hatrladklarn uzun uzun anlatmt. Bunlar, anlatlma-

.2 0 4

LM ANKSYETESYLE URAMAK

s kolay eyler deildi ve ben ona bu konular ortaya getirmedeki is

tekliliine hayran olduumu sylemitim. Kalbindeki aritmi yznden
kulland yeni ilalarn onda baz semptomlara neden olduunu d
nd iin seans srasnda Hekimin Rehberi adl kitabm karp
ilalarn yan etkilerini onunla birlikte okumutum. Zaten yaad
uzun salk problemleri listesine yenisinin eklenmesi yznden onu
ok iyi anladm hatrlyordum.
Peki, ne yapacaktm? nceki seansn analizini mi? ldealletirdii
beklentilerine mi bakacaktm? nceki seansa dair farkl alglarmz m
inceleyecektim? Ama burada daha zorlayc bir ey vard - benim ken
di duygularm. Naomi'ye kar byk bir kzgnlk dalgas hissetmeye
balamtm: karmda tahtna oturmu, benim neler hissettiimi hi
umursamadan beni yargladn dnyordum.
stelik bu ilk deildi. yllk terapimiz boyunca seanslara birka
kez bu ekilde balad olmutu, ama daha nce beni hi bu kadar
kzdrmamt. Belki de bunun nedeni geen hafta onun problemlerini
aratrmaya, seanslar arasnda zaman ayrmam ve bir arkadala, hir
gastroenterologla Naomi'nin semptomlar hakknda konumamd ama henz bunlar ona anlatacak zaman bulamamtm.
Naomi'ye kendimi nasl hissettiimi anlatmann nemli olduuna
karar verdim. Birincisi, duygularm anladn biliyordum: alglar
olaanst derecede glyd . Ama ayn zamanda beni kzdryorsa
hayatnda bakalarn da kzdrd akt. Bir hasta iin terapistinin
ona kzgn olduunu duymak ykc bir ey olabilecei iin yumuak
bir ekilde ilerlemeye altm.
"Naomi, yorumlarn beni artt ve huzursuz etti. Btn bunlar o
kadar . . . o kadar . . . ey buyurgan bir ekilde sylyorsun ki . Geen
hafta sana elimden geleni vermek iin ok altm dnmtm.
205

GNEE BAKMAK

stelik seansa ilk kez byle eletirel bir tavrla balamyorsun. Bir ey
daha syleyeyim, baz seanslar da bunun tam tersi ekilde amtn.
Yani baz seanslar iin minnettarln bildirmen beni ok artmt,
nk ben o seans olaanst olarak grmemitim. "
Naomi telala bana bakt. Gzbebekleri bymt. "Yani duygu
larm sylememem gerektiini mi sylyorsun?"
"Hayr, asla. lkimiz de kendimizi susturmamalyz. lkimiz de duy
gularmz birbirimizle paylamal ve sonra onlar analiz etmeliyiz.
Ama tarzn beni ok artt. Bunlar sylemenin pek ok farkl yolu
olabilir. rnein geen hafta iyi almadmz ya da aramzda mesa
fe olduunu ya da . . .

"

"Bak," dedi tiz bir sesle. "Bedenimin paralara ayrlmas sinirimi

bozuyor, kalp damarlarmda iki stent var, kalp atlarm dzenleyen
bir alet tayorum, bir kalam yapay ve dier kalam beni ldryor,
ilalar beni bir domuz gibi iiriyor ve gazm yznden insan iine
kamyorum. Burada da parmak ularmda m yrmeliyim?"
"Bedenine olan eyler konusunda ne hissettiinin farkndaym.
Acn hissediyorum ve bunu da geen hafta syledim. "
" 'Buyurgan derken ne demek istiyorsun?"
"Doruca bana bakp buyurur gibi konuuyorsun. Szlerinin ken
dimi nasl hissetmeme neden olaca konusunda hibir endien yok
gibi geldi bana."
Yz karard. "Kullandm dil ve tarzm ve sana hitap eklim ko
nusunda" -burada neredeyse tslyor gibiydi- "buna sen neden oldun.
Sen balattn. "
"Burada bir sr duygu var, Naomi," dedim.
"Eletirilerin beni ok zd. Burada her zaman kendimi ok zgr
hissederdim - zgr olarak konuabildiim tek yer buras. Oysa sen
206

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

imdi bana fkelendigimde kendimi tutmam gerektigini sylyorsun.

Bu beni kzdryor. Terapimizin ileyii byle degildi. Terapimiz byle
olmamal. "
"Sana hibir zaman kendini tutman gerektigini sylemedim. Ama
szlerinin benim stmdeki etkilerini bilmek istersin. Sanrm sen de
benim susmam istemezsin. Ne de olsa ettigin szlerin baz sonular
oluyor. "
"Ne demek istiyorsun?"
"Eh, seansn bandaki szlerin senden uzaklamama neden oldu .
lstedigin bu muydu?"
"Biraz daha akla. ok belirsiz konuuyorsun."
"yle bir ikilem var: Sana yakn olmam istedigini biliyorum - bu
nu pek ok kez syledin. Ama szlerin sakngan olmama, srlmamak
iin sana ok yaklamamam gerektigini hissetmeme neden oluyor."
"Artk burada her ey ok farkl olacak," dedi Naomi, ba nne
derek. "Bir daha asla ayn olmayacak."
"u andaki duygularmn geri dnsz oldugunu mu kastediyor
sun? imentoyla m karld? Geen yl arkadan Marjorie'nin bir filme
gitmekte srar ettigin iin sana kzdgn ve seninle bir daha asla ko
numayacak diye nasl panige kapldgn hatrlyor musun? Ama gr
dgn gibi duygular degiebiliyor. O ve sen bu konuyu konutunuz
ve arkadalgnz devam ediyor. Aslnda ikinizin daha da yaknlatg
na inanyorum. Bu odadaki durumun da baka hibir yerde olmadg
kadar zerinde almaya uygun oldugunu unutma, nk baka yer
lerin tersine bizim belirli kurallarmz var - yani ne olursa olsun ileti
ime devam etmek.
"Ama Naomi," diye devam ettim. "fkenden uzaklayorum. 'Buna
sen neden oldun,' dediginde - bu ok yogundu. Bu szler ok derin-

207

GNF.E BAKMAK

lerden geldi."
"Bu szn bu kadar gl kmas beni artt. fke, hayr . . . f
keden fazlas -hiddet- patlamas oldu iimde."
"Yalnzca burada m? Yoksa baka yerlerde de oluyor mu?"
"Hayr , hayr, yalnzca burada deil. Her yerde iimden tayor.
Dn yegenim beni doktora gtrd. Stop etmi bir bahvan minib
s yolu kapamt. ofre o kadar fkelendim ki adam yumruklamak
istedim. Onu aramaya gittim, ama bulamadm. Sonra kaldrma ka
rak bile olsa minibsn etrafndan dolamadg iin yegenime fkelen
dim O, yeterli alan olmadgn syledi. Ben srar ettim ve yle bir tar
tmaya girdik ki arabadan indik ve mesafeyi admlayarak yola park
etmi arabalar yznden yeterli alan olmadgn bana gsterdi. Hatta
kaldrm kamayacag kadar yksekti. 'Sakin ol Naomi teyze, o yal
nzca iini yapmaya alan bir bahvan. Bu durumdan o da memnun
degil ve bu konuda bir eyler yapmaya alyor.' Bense kendi kendi
me konumaya devam ediyordum. ofre deli olmutum ve kendi
kendime, 'Bunu bana nasl yapar? Kurallara uymuyor ,' deyip duruyor
dum.
"Ve elbette yegenim haklyd. ofr iki yardmcyla gelip bizim
gememiz iin minibs itti. ok mahcup oldugumu hissettim - dr
dr eden yal bir kadn. Her yerde fkeli - buzlu aym hzl getirme
yen garsonlara, yava hareket eden park grevlisine, para st ve bile
timi vermek iin ok oyalanan gie grevlisine; o sre iinde ben bir
araba satardm. "
Saatimiz bitmiti. "zlerek bitirmek zorundaym Naomi. Bugn
ok gl duygular var. Senin iin pek rahat olmadgn biliyorum,
ama nemli bir almayd bu . Gelecek hafta da devam edelim. Neden
bu kadar ok fkelendigini bulmak iin kafa kafaya vermeliyiz. "

208

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

Naomi bunu kabul etti, ama ertesi gn arayp bir hafta bekleyeme
yecek kadar huzursuz olduunu syledi, bu yzden bir sonraki gn
iin anlatk.
Seansa her zamanki gibi balad: "Dylan Thomas'n 'Usulca Gitme'4
adl iirini biliyorsunuzdur."
Ben cevap veremeden ilk msralar okudu :

Usulca gitme o iyi gecelere,

Gnn bitiminde yanmal, kasp kavurmal yallk;
jkelen, fkelen n lmne
Bilge adamlar karanln doru olduunu bilseler de
Szleri imek gibi akmadndan, onlar
Usulca gitmezler o iyi gecelere.
"Devam edebilirim," dedi Naomi. "iiri ezbere biliyorum, ama . . . "
Duraklad.

Ah ltfen, ltfen devam et, dedim kendi kendime. Dizeleri ok gzel

okuyordu ve benim iir dinlemekten daha fazla sevdiim ok az ey
vard. Bu keyif iin bir de para almam ne kadar garipti.
"Bu dizelerde fkemle ilgili soruna -veya sorumuza- bir cevap bu
lunuyor," diye devam etti Naomi. "Dn gece, seansmz dnrken
aklrr. 1 bu iir geliverdi. ok garip, bu iiri yllarca on birinci snf
rencilerime rettim, ama anlamn gerekten hi dnmemiim - en
azndan kendime uygulamamm."
"Nereye varmak istediini anlyorum," dedim. "Ama senden duy
may tercih ederim."
"Sanrm . . . yok, bundan kesinlikle eminim, fkem hayattaki du4 The Poems of Dylan Thomas, New Directions, 1952.
209

GNEE BAKMAK

rumumla ilgili: gittike klmem ve lmmn fazla uzakta olma

mas. Her ey elimden alnyor - kalam, bagrsak ilevlerim, libidom,
gcm, iitme ve grme yetenegim. Zayfm, savunmaszm ve lm
bekliyorum. Bu yzden Dylan Thomas'n talimatn yerine getiriyo
rum: Yumuak bir ekilde gitmiyorum, gnn bitimine fkeleniyor,
kuduruyorum. Acnas, gsz szlerim elbette imek gibi akmyor.
lmek istemiyorum. Ve sanrm fkemin yardm ettigini dnyo
rum. Ama belki de fkelenmenin tek gerek ilevi byk airlere il
ham vermesidir. "
Sonraki seanslarda fkenin ardndaki dehete daha yogun ve gl
bir ekilde odaklandk. Naomi'nin (ve Dylan Thomas'n) lm anksi
yetesini bastrma stratejisi klme ve gszleme hissine kar koy
maya yardm ediyordu; ama iindeki yaamsal destek halkasna bag
lanmlk hissini bozdugu iin geri tepti. Gerekten etkili olan terapi,
gzle grnr semptomlarla (bu rnekte fkeye) degil, bu semptom
larn kaynaklandg altta yatan lm dehetiyle ilgilenmelidir.
Naomi'nin tarzn buyurgan olarak tarif edip szcklerinin sonu
larn ona hatrlatrken baz riskler almtm. Ama geni bir gvenlik
hattm vard: uzun sre boyunca yakn, gvene dayal bir iliki kur
mutuk. Kimsenin, zellikle de terapistinden olumsuz bir yorum duy
mak istemedigini bildigim iin onun sylediklerimi kabul etmesini
saglamak iin brka adm attm. Onu gcendirmeyecegini dnd
gm bir dil kullandm: rnegin, ondan 'uzaklatgm' syleyerek as
lnda altta yatan ona yakn ve samimi olma istegimi dile getirmi ol
dum, buna kim alnabilirdi ki?
stelik (ve bu nemli bir nokta) onu genel olarak eletirmedim:
Yalnzca baz davranlarna yorumda bulunmaya dikkat ettim. yle
yle davranrsa benim byle byle hissettigim anlamna gelen eyler
210

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

syledim. Ardndan hemen bunun onun karlarna aykr olduunu ,

nk ondan uzaklamam, korkmam ya da rahatsz olmam isteme
yeceini ekledim.
Naomi'nin tedavisinde empatiyi vurgulamama da dikkat edin. Et
kin, ballk olan bir terapi ilikisinde bu ok nemlidir. Carl Ro
gers'n etkin terapist davranyla ilgili daha nce anlattklarmda tera
pistin yaratt (koulsuz olumlu sayg ve samimiyetin yan sra) ger
ek empatinin roln de vurgulamtm. Ama empati zerinde al
mak iki-ynldr: yalnzca hastann dnyasn yaamakla kalmamal,
ayn zamanda hastalarn da bakalar iin empati gelitirmelerine yardm

c olmalsnz.
yle bir soru sormak etkin bir yaklamdr. "Sence yorumun y
znden kendimi nasl hissediyorum?" Bylelikle Naomi'nin yorumla
rnn sonular hakknda bilgi sahibi olmasn saladm. fkesinden
kan ilk tepki "bunu sen istedin," oldu ; ama ardndan biraz mesafe
kazandktan sonra kendi ineleyici ses tonu ve yorumlar onu da ra
hatsz etti. Bende olumsuz duygular yaratmasndan rahatsz olunca te
rapinin gvenli, destekleyici alann tehlikeye attndan korktu .

TERAPSTN KENDN AMASI

Terapistler kendilerini aa vurmaldr - benim Naomi'yle yapt
m gibi. Terapistlere yaptm ok az neri, kendilerini daha fazla a
malarnda srar etmem kadar rahatszlk vericidir. Bu onlarda tatsz
bir duygu uyandrr. Hastann hayaletinin zel hayatlarn istila ettiini
dnmelerine neden olur. Burada btn sakncalar ayrntlaryla an
latmadan nce terapistlerin kendilerini geliigzel amalarn kastet
mediimi syleyerek sze balamak istiyorum: bir kere sadece, hasta211

GNEE BAKMAK

ya bir yararnn dokunacan dnyorlarsa kendilerini amaldr

lar.
Terapistlerin kendilerini amalarnn tek boyutlu olmadn akl
nzdan karmayn: Naomi vakasnn rnek olduu burada-ve-imdi'
de kendini amaktr. Ama buna ek olarak iki kategori daha vardr: te
rapinin mekanizmas konusunda kendini amak; terapistin gemi ve
ya mevcut hayatyla ilgili olarak kendini amak.

Terapinin Mekanizmas Konusunda Kendini Amak

Terapinin yardmc olurken kullanaca yol konusunda effaf ol
mal myz? Dostoyevski'nin Byk Engizisyoncusu insanolunun ger
ekten istedii eyin "sihir, gizem ve otorite" olduuna inanr. Ve ger
ekten de eski ifaclar ve dini figrler bu sz edilemez eylerden bol
bol salyordu . amanlar sihir ve gizemde ustayd. Daha nceki dok
tor kuaklar uzun, beyaz nlkler kuanyor, her eyi bilen bir hava
ve duru takmyor, Latince yazdklar etkileyici reetelerle hastalar
bylyorlard. Yakn dnemlerde terapistler -ketumluklaryla, kula
a derinmi gibi gelen yorumlaryla, duvarlarn ssleyen retmenler
ve gurularn resimleri ve diplomalaryla- hastalarndan ayr ve yukar
da kalmaya devam ettiler.
Bugn bile baz terapistler hastalarna terapinin nasl ilediine da
ir stnkr bir tarif yaparlar, nk Freud'un terapistin anlalmazl
nn ve belirsizliin, aktarm oluumunu tevik ettii grne ina
nrlar. Freud aktarmn nemli olduunu dnyordu, nk aktar
mn incelenmesi hastann i dnyas ve erken yaam deneyimleri hak
knda deerli bilgiler salar.
Ancak ben terapi sreci konusunda terapistin tamamen effaf ola212

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

rak kazanaca ok eyi, kaybedecek hibir eyi olmadna inanyo

rum. Hem bireysel hem de grup terapi dokmanlarnda hastann tera
piye sistematik ve iyi bir ekilde hazrlanmasnn terapinn etkinlni
artrdn gsteren ok sayda ikna edici aratrma bulunuyor. Aktar
ma gelince bunun dayankl bir organizma olduuna ve gn nda
bile gl bir ekilde byyeceine inanyorum.
Bu yzden ben terapinin mekanizmas konusunda effaf davran
yorum. Hastalara terapinin nasl ilediini, bu sreteki rolm ve en
nemlisi kendi terapilerini hzlandrmak iin yapabileceklerini anlat
yorum. Eer uygun grnyorsa terapiyle ilgili seilmi yaynlar
nermekte tereddt etmiyorum.
Burada-ve-imdi odan aklamaya zen gsteriyorum ve ilk se
ansta bile ikimizin nasl olduunu soruyorum. Benden neler bekliyor
sun? Bu beklentilere ne kadar uyuyor, uymuyorum? Doru yolda m
yz? Benimle ilgili incelememiz gereken duygularn var m? gibi soru
lar soruyorum.
Bu sorular takiben unlar sylyorum: "Bunu ok sk yaptm
greceksin. Burada-ve-imdi sorular soruyorum, nk ilikimizi in
celemenin bize yararl ve doru bilgiler vereceine inanyorum . ilana
arkadalarn, patronun ya da einle ilgili konulan anlatabilirsin,

ama

her zaman bir snr olacak. Ben onlar tanmyorum ve sen de e l i nde
olmadan bana kendi nyarglarn yanstan bilgiler vereceksin . l \ u
hepimiz yaparz, bu elimizde deildir . Ama bu ofiste olanlar gven i l i r
dir, nk bunlar ikimiz d e yayoruz ve bu bilgi zerinde hemrn <;a
labiliriz. " Btn hastalarm bu aklamay anlar ve kabul eder.

213

GNEE BAKMAK

Terapistin zel Hayatn Amas

Terapistler, zel hayatlarna bir kap aralarsalar hastalarnn aman
szca daha fazlasn soracandan korkar, "Ne kadar mutlusunuz? Evli
liiniz nasl gidiyor? Sosyal hayatnz nasl? Cinsel hayatnz?"
Benim deneyimlerime gre bu sahte bir korkudur. Hastalarn so
rular sormalarn tevik etmeme ramen hibir hastam hayatmn ra
hatsz edici mahrem ayrntlar renmek iin srar etmemitir. Eer
byle bir ey olursa srece odaklanarak karlk veririm: yani hastann
beni sktrmada ya da mahcup etmedeki motivasyonunu sorgularm.
Terapistler iin tekrar vurgulamak istiyorum, kendinizi terapiyi g
lendirecei zaman an, hastalardan gelen bask veya kendi ihtiyalar
nz ya da kurallarnz yznden deil.
Bu aklama terapinin etkinliine zengin bir ekilde katkda bulun
sa bile krk alt yandaki james'le yaptm seanstan greceimiz gibi
karmak bir eylemdir. nc blmden hatrlayacanz james on
alt yandayken aabeyi araba kazasnda lmt.
jAMES ZOR BiR SORU SORUYOR Terapist olarak temel deerlerimden
ikisi hogr ve koulsuz kabul olmasna ramen hala baz nyargla
rm var. Benim en nefret ettiim ey tuhaf inanlardr: aura terapisi,
yar tanrlatrlm gurular, elle ifa verenler, peygamberler, eitli
beslenme uzmanlarnn test edilmemi iyiletirme iddialar, aroma te
rapisi, astral seyahat gibi komik fikirler, kristallerin ifa verici gc ,
kanalize etme, uzaktan grme, meditasyonla havaya kaldrma , psiko
kinesis, dolaan ruhlar, gemi hayatlar terapisi, UFO'lar ve buday
tarlalarnda oluan ve ilk medeniyetlere ilham verip Msr piramitleri
ni ina eden dnya d varlklar .
Yine de btn yarglarm bir kenara koyup inan sistemi ne olursa

214

LM ANKSYETESYLE UGRMAK

olsun herkesle alabileceime inanyorum. Ama normal tesi olayla

ra olan ateli tutkusuyla james ofisime grdiinde teraptik tarafszl
mn ac bir ekilde test edileceini anladm.
james normal tesi inanlar yznden terapiye girmediyse de bu
nunla ilgili baz konular her seansta ortaya kyordu . u rya zerin
de altmz dnn:

Havaya ykseliyorum. Mexico City'deki babam ziyaret ediyorum,

ehrin stnde uup yatak odasndan ieri bakyorum. Aladn
gryorum ve ona sormadan benim iin, ocukken beni terk ettii
iin aladn biliyorum. Sonra kendimi aabeyimin mezarnn bu
lunduu Guadalajara mezarlnda gryorum. Nedense kendi cep
telefonumu aryorum ve kendi mesajm duyuyorum: "Ben ]ames
G . . . Ac ekiyorum. Ltfen yardm gnderin.
Bu rya hakknda konuurken james, kendisi ocukken ailesini
terk eden babas hakknda buruk bir ekilde konutu . Babasnn yaa
yp yaamadn bilmiyordu: son duyduuna gre Mexico City'de ya
yordu. james ondan bir kez bile baba efkati tayan bir szck veya
hediye aldn hatrlamyordu .
Ryay birka dakika tarttktan sonra, "Peki, ryan babandan b i r
ey umduunu ifade ediyor, seni dndn ve iyi bir baba ola a
d iin zldn gsteren bir ey," dedim.
"Ve yardm isteyen o cep telefonu mesaj!" diye devam ettim l'.
ok dikkatimi eken ey u ki sen sklkla yardm istemede zorlandg
n sylersin. Hatta geen hafta aka yardm istediin tek kiinin ben
olduumu syledin. Ama ryanda aka yardm istiyorsun. O halde
rya bir deiimi mi iaret ediyor? Sen ve ben hakknda bir ey mi
sylyor? Belki benden aldn veya istediin eyle babandan almay
215

GNEE

BAKMAK

zlediin ey arasnda bir paralellik vardr.

"Ve bir de ryanda aabeyinin mezar var. Bu konudaki dnce
lerin ne? Aabeyinin lmyle ba etmek iin yardm m istiyorsun?"
James onunla ilgilenmemin onda bir farkndalk uyandrdn ve
babasndan hi almad eye hasret duymasna neden olduunu
onaylad. Ayn zamanda terapiye baladndan beri deitiini de ka
bul etti: problemlerini kans ve annesiyle daha kolay paylayordu .
Ama sonra unlar ekledi, "Siz ryama bakmann bir yolunu neri
yorsunuz. Bunun zayf, ie yaramaz bir yol olduunu sylemiyorum.
Ama benim iin ok daha gerek olan baka bir aklamam var. Bence
sizin rya dediiniz ey aslnda rya deil. Bir hatra, dn gece baba
mn evine ve aabeyimin mezarna yaptm astral seyahatin kayd. "
Gzlerimi devirmemek veya bam ellerimin arasna almamak iin
kendimi zor tuttum. Kendi cep telefonunu aramasnn da bir hatra ol
duunu syleyip sylemeyeceini merak ettim, ama onu zekice tuzaa
drmenin veya inancna kaytszlk gstermenin ters tepeceini his
sediyordum. Bunun yerine, aylarca sren terapimiz boyunca kendimi,
pheciliimi bastrmak iin disipline ettiimden, ruhlar ve astral se
yahat dnyasnda yaamann nasl bir ey olduunu hayal etmeye a
ltm ve ayn zamanda inanlarnn psikolojik kaynan ve gemiim
de yumuak bir ekilde kefetmeye altm.
Seansn sonunda iki imesi ve tembellii konusundaki utancn
anlatp cennette bykanne ve bykbabasyla ve aabeyiyle yeniden
bir araya geldiinde yerin dibine geeceini syledi.
Birka dakika sonra unu ifade etti. "Bykannem ve bykba
bamla yeniden bir araya geleceimi sylediimde gzlerini kstn
fark ettim."
" Bunun farknda deilim ]ames. "
216

LM ANKSYETESYLE UCRAMAK

"Ama ben grdm! Astral seyahatten sz ettiimde de gzlerini

kstn. Bana gerei syle Irv, ben az nce cennetten sz ederken tep
kin ne oldu?"
Terapistlerin sk sk yapt gibi soru sorma srecine odaklanarak
bu sorudan kaabilirdim, ama en iyi yolun drst olmak olduuna
karar verdim. pheciliim konusunda birka ipucu yakaladna
kuku yoktu; bunlar inkar etmek gerei (doru) alglamasn engel
leyerek terapiye zarar verirdi.
''.James, aklmdan geenleri elimden geldiince sana anlatmaya a
lacam. Bykbaban ve aabeyinin senin hayatnla ilgili her eyi bil
diini sylediinde irkildim. Bunlar benim inandm eyler deil.
Ama sen anlatrken elimden geldiince senin deneyimini hissetmeye
altm, ruhlar dnyasnda yaamann, l akrabalarnn senin ve d
ncelerin hakknda her eyi bildii bir dnyann nasl olduunu ha
yal etmeye altm."
"lmden sonra hayata inanmyor musun?"
"nanmyorum. Ama byle eylerden asla emin olamayacamz da
dnyorum. Bu inancn sana byk rahatlk saladn dnyo
rum ve sana i huzuru , hayat tatmini veren ve seni erdemli bir hayata
tevik eden her eye varm. Ama ahsen cennette yeniden bir araya
gelme fikrini inanlr bulmuyorum. Bunun bir dilekten kaynakland
n dnyorum . "
"O zaman nasl bir dine inanyorsun?"
"Bir dine ya da tanrya inanmyorum. Tamamen dnyevi bir hayat
grm var ."
"Ama byle yaamak nasl mmkn olabilir ki? llahi ahlak buy
ruklar olmadan. Sonraki hayattaki pozisyonunu gelitirme fikri olma
dan hayatn ne anlam olur ya da hayata nasl katlanlabilir ki?"
217

GNEE BAKMAK

Bu tartmann nereye varaca ve james'in karlarna hizmet edip

etmedii konusunda huzursuzlanmaya balamtm. Ama yine de sa
mimi olmaya devam etmeye karar verdim.
"Benim gerek ilgim bu hayata ve bu hayat kendim ve bakalar
iin iyiletirmeye ynelik. Din olmadan hayatta nasl anlam bulduum
konusundaki hayretini gidermeye alaym. Dinin anlam ve ahlakn
kayna olduunu kabul etmiyorum. Aralarnda bir ba olduuna
inanmyorum - ya da en azndan yle diyeyim din, anlam ve ahlak
arasnda zel bir ba olduunu dnmyorum. Bence dolu dolu ve
erdemli bir hayat yaadm. Bakalarna tatmin edici bir hayat yaama
lar konusunda yardm etmeye kendimi adadm. Hayattaki anlam he
men burada ve imdi yaanan insan dnyasndan aldm syleyebili
rim. Sanrm benim anlamm bakalarnn anlam bulmasna yardm et
mekten geliyor. Sonraki hayatla ilgili meguliyetin bu hayata tam ola
rak katlm engelleyeceine inanyorum. "
james o kadar ilgili grnyordu ki, birka dakika daha yeni oku
mu olduum Epikouros ve Nietszche'nin bu konuyu nasl vurgula
dklarn anlattm. Nietzsche'nin lsa'ya hayran olduunu, ama Paulus
ve sonraki dini liderlerin lsa'nn gerek mesajn sulandrdklarn ve
hayatn anlamn yok ettiklerini dndn syledim. Hatta Ni
etzsche'nin, bedeni kmsedikleri, ruhun lmszln ve sonraki
hayata hazrlanmay vurguladklar iin Sokrates ve Platon a kar b
yk bir dmanlk duyduunu da ekledim. Bu inanlar Yeni-Platon
cular tarafndan deer grd ve sonunda dnyann sonuyla ilgili ilk
Hristiyanlk retilerine girdi.
Durup james'a baktm, meydan okuyan bir tepki vermesini bekle
dim. Birden alamaya balayarak beni hayrete drd . Hkrklar
dinene kadar ona art arda peete verdim.

218

LM ANKSYETESYLE URAMAK

"Benimle konumaya devam etmeye al ]ames. Bu gzyalar ne

ler sylyor?"
"Diyorlar ki, 'Bu konuma iin o kadar uzun zaman bekledim ki . . .
derinlii olan eyler hakknda ciddi, entelektel bir konuma yapmak
iin o kadar bekledim ki.' Etrafmdaki her ey, btn kltrmz -te
levizyon, video oyunlar, porno- insan aptallatryor. Ite yaptn
her ey, btn szlemeler ve davalar ve boanmalar- hepsi parayla il
gili, hepsi pislik, hepsi anlamsz, deersiz. "
Bylece james yalnzca terapi ieriinden deil, sreten d e etki
lendi- yani onu ciddiye almamdan. Fikirlerimi ve inanlarm ifade
ediimi bir armaan olarak dnd ve byk ideolojik farkllklar
mz tamamen nemsiz hale geldi. Ayn fikirde olmama konusunda ay
n fikirdeydik: o bana UFO'lar hakknda bir kitap getirdi, ben ona
ada pheci Richard Dawkins tarafndan yazlm bir kitap ner
dim. llikiniz, onunla ilgilenmem ve babasndan alamadklarn ver
mem terapimizdeki en nemli etmen oldu . nc blmde iaret et
tiim gibi james pek ok adan byk lde geliti, ama terapiyi
normal tesi inanlar sapasalam bir ekilde brakt.

Kendini Amann Snrlarna tilmek

Amelia elli bir yanda, siyah, utanga, iri yar, olduka zeki bir
halk sal hemiresiydi. Otuz be yl nce onu grmtm. lki uzun
yl boyunca evsiz bir eroin bamlsyd ve (bu bamlln srdr
mek iin) fahielik yapyordu. Harlem caddelerinde onu -pejmrde
klkl, zayf, evsiz eroin bamls fahieler ordusunda morali bozuk
bir asker- gren herkesin sonunun geldiini dndne emindim.
Ama hapiste kald alt ay boyunca uyuturucudan uzak kalmas -

219

GNEE BAKMAK

simsiz Narkotikler, olaanst bir cesaret ve vahi bir yaama istei

ile birlikte- sonucunda Amelia hayatn ve kimliini deitirip Bat Sa
hiline tand ve kariyerine kulp arkcs olarak balad. Liseye ve
sonra da Hemirelik Okuluna gitmesini salayacak kadar arkclk ye
tenei vard. Son yirmi be yl boyunca kendini tamamen dknler
yurdu ve evsizler bakmevinde almaya adad.
llk seansmzda ciddi uykusuzluk ektiini rendim. Peinde biri
nin olduu ve hayatn kurtarmak iin kamas gerektii haricinde ok
kk bir blmn hatrlad kabuslarla uyanyordu. Sonunda
lm yznden o kadar kayglanyordu ki nadiren tekrar uykuya da
labiliyordu . Durum artk yatmaktan korkmasna kadar gelince yardm
almaya karar vermiti. "Sahibini Arayan Dler" 5 adl yeni hikayemi
okuduu iin ona yardm edebileceimi dnmt.
Ofisime ilk girdiinde kendini koltua brakp grd kabus y
znden btn gece uyank olduu iin bitkinlikten ofisimde uyuya
kalmayacan umduunu syledi. Ryalarn genellikle hatrlamad
n, ama bunun aklnda kaldn ekledi.

Uzanm perdelerime bakyorum. Glkurusu pi/ilerden yaplm ve

pililerin arasndan sarms bir k szlyor. Krmzms izgiler
n szld izgilerden daha geni. Ama garip olan ey perde
nin mzie balanm olmas. Yani ieriye k yerine Roberta
Flack'in arksnn szldn duyuyorum, "Killing Me Softly" ad
l ark k izgilerinin arasndan ieri akyor. Eskiden niversite
deyken bu arky Oakland kulplerinde ok sk sylerdim. Ryam
da n yerini mziin almas beni korkutuyor. Sonra birden m
zik duruyor ve mzii yapan kiinin beni almaya geldiini anlya5 !. Yalom, Akn Cellad, Remzi Kitabevi.

220

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

rum. Saat drt civarnda gerekten korkmu bir halde uyandm. O

gecelik uykum bylece son buldu.
Onu terapiye getiren yalnzca kabuslar ve uykusuzluk deildi:
ikinci bir nemli problemi daha vard: bir erkekle iliki yaamak isti
yordu ve birka kez bunu denemiti, ama bu denemelerin hibiri ba
arl saylmazd.
llk seansta gemiini, lm korkusunu , fahielik yllarnda lm
den nasl ucuz kurtulduunu incelemeye altm, ama byk bir di
ren gsterdiini hissettim. Duygular sessizdi. lm konusunda bi
linli bir anksiyete yaamyor gibiydi: tersine lmcl hastalarn kald
bir bakmevinde alyordu .
Terapinin ilk aynda srf benimle konumas ve sokaklardaki
hayatnn ayrntlarm ilk kez anlatmas ona rahatlatc geldi ve uyku
lar dzeldi. Rya grmeye devam ettiini biliyordu, ama kk par
alardan fazlasn hatrlamyordu.
Terapi, ilikimizdeki yaknlk korkusu hemen ortaya kt. Bana
nadiren bakyordu ve aramzda geni bir uurum olduunu hissedi
yordum. Daha nce hastalarmn arabalarn park etme alkanlklarn
anlatmtm. Hastalarmn iinde en uzaa park eden Amelia'yd.
Patrick'ten aldm, yakn, gven verici bir iliki olmadan fikirlerin
etkinliini kaybettii dersini (bu blmde daha nce incelendi) aklm
da tutarak sonraki birka ay yaknlk problemleri zerinde almaya,
zellikle de benimle olan ilikisine odaklanmaya karar verdim. Ancak
bir sonraki unutulmaz seansa kadar buzul hzyla hareket ediyorduk.
Ofisime girerken birisi cep telefonundan arad ve Amelia bana ap
aamayacan sordu. Sonra o gn daha sonraki bir randevusuyla ilgili
ksa bir grme yapt. Konutuu dil o kadar resmi ve stnkryd

22 1

GNEE BAKMAK

ki, patronuyla konutuunu sandm. Telefonu kapar kapamaz ona so

runca konutuunun patronu deil, son erkek arkada olduunu ve
akam yemei ayarlamas yaptn rendim.
"Onunla konuma eklinle patronunla konuma eklin arasnda
bir fark olmal," dedim. "Birka sevgi szcne ne dersin? Tatlm?
Akm? Canm?"
Bana baka bir evrenden gelmiim gibi bakt ve konuyu deitirip
bir gn nce katld lsimsiz Narkotikler grup toplantsn anlatmaya
balad. (Otuz yldr uyuturucu kullanmamasna ramen bu toplant
lara ve Adsz Alkolikler toplantlarna dzenli bir ekilde katlyordu.)
Toplantmn yapld yer hayatm baml ve fahie olarak geirdii
Harlem'i hatrlatyordu. Uyuturucunun istila ettii mahalleden yrr
ken her zamanki gibi garip bir nostalji hissetmi ve kendini geceyi ge
irmek iin uygun grnen bir sokak veya kap aral ararken bul
mutu.
"Oraya dnmek istiyor deilim, Dr. Yalan."
"Bana hala Dr. Yalan diyorsun, ama ben sana Amelia diyorum,"
diye szn kestim. "Bu biraz dengesiz grnyor. "
"Dediim gibi, bana biraz zaman verin. Sizi daha iyi tanmalym.
Ama dediim gibi ne zaman kentin bu kt kesimlerine gitsem tama
men olumsuz olmayan duygu dalgalan hissediyorum. Bunu tarif et
mek zor ama . . . bilmiyorum . . . ey gibi, ev zlemi ekmek gibi. "
"Ev zlemi mi? Bundan n e anlam karyorsun Amelia?"
"Ben de pek emin deilim. Size her zaman duyduum eyi syleye
yim: kafamn iindeki bir ses, 'Baardm,' diyor. Her zaman bu sesi
duyuyorum. 'Baardm. ' "
"Sanki bunu kendi kendine sylyor gibisin. 'Cehenneme gidip ge
ri dndm ve hayatta kaldm' "
222

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

"Evet, yle bir ey. Ama baka bir ey daha var. Buna inanmakta
zorlanabilirsiniz, ama o zaman sokaktaki hayatm ok daha basit ve
kolayd. Bte ve randevular konusunda endielenmen ya da bir hafta
iinde kaacak olan bir hemireyi eitmen gerekmiyor. Arabalar, mo
bilyalar, vergi iadeleri konusunda tela etmene gerek yok. lnsanlara
yasal olarak neler yapp neler yapamayacam dnmem gerekmez.
Doktorlarn klarn yalamak yok. Harlem sokaklarndayken btn
yapmam gereken ey tek bir konuyu dnmekti. Yalnzca tek bir ey
- bir sonraki uyuturucu paketi. Ve kukusuz onu demek iin gele
cek olan mteriyi. Hayat gnbegn, dakika dakika hayatta kalmaktan
ibaretti."
"Burada seici bir hafza sz konusu , Amelia. Pislik, sokakta geen
dondurucu geceler, krk ieler, sana tecavz eden acmasz adamlar,
idrar ve bira kokusuna ne diyorsun? Ve her yerde dolanan lm grdn cesetler ve senin de neredeyse ldrlm olman? Bu eyle
ri aklndan karmsn. "
"Evet, evet, biliyorum. Haklsnz, bunlar unutuyorum. V e olduk
lar zaman da unutuyordum. Bir kak tarafndan neredeyse ldrl
mtm, ama bir dakika sonra yeniden sokaklardaydm."
"Hatrladm kadaryla bir arkadann atdan atldn grm
tn ve sen de kez lme ok yaklamtn - parkta bakl bir man
yak tarafndan kovalandn ve ayakkablarn kararak yarm saat
yalnayak kotuunu anlattn o korkun hikayeyi hatrlyorum. Ama
her seferinde iine geri dndn. Sanki eroin btn dncelerini ak
lndan karyordu. lm korkusunu bile. "
"Doru. Yalnzca tek bir ey dnyordum- bir sonraki eroin pa
ketini. lm dnmyordum. lmden hi korkmuyordum."
"Ama imdi lm seni ryalarnda kovalyor."
223

GNEE BAKMAK

"Evet ok garip - bu . . . bu . . . ev zlemi. "

"Bunun iinde gurur var m?" diye sordum. "Oradan ktn iin
kendinle gurur duyuyor olmalsn."
"Biraz. Ama yeterince deil. Serbest dnecek zamanm yok. Ak
lm azna kadar saylar, i ve bazen de Hal'le (erkek arkada) dolu.
Ve sanrm hayatta kalmayla . Uyuturucudan uzak durmayla."
"Buraya gelip benimle konumak hayatta kalmana yardm ediyor
mu7 Seni uyuturucudan uzak tutuyor mu?"
"Btn hayatm, grup almalarm, terapim, hepsi ediyor. "
"Sorum b u deildi Amelia. Ben sana uyuturucudan durman iin
yardm ediyor muyum?"
"Dedim ya. Yardm ediyorsunuz. Her ey yardm ediyor . "
" 'Her ey yardm ediyor' dediinde - bunun her eyi nasl hafiflet
tiini grebiliyor musun? Bizden bir eyler gtrdn? Aramza
mesafe soktuunu? Benden katn. Benim hakkndaki duygularn
hakknda biraz daha konuabilir miyiz - imdiye kadar bu seansta
yaptklarmz ya da geen haftaki seans veya hafta boyunca benim
hakkmda ne dndn?"
"Oh hayr. Yine mi bu konu?"
"Gven bana, bu ok nemli Amelia . "
"Bana btn hastalarn terapistleri hakknda dndklerini mi
sylyorsunuz?"
"Evet, kesinlikle. Benim deneyimlerim bu ynde. Ben de kendi te
rapistim hakknda bir sr ey dnrdm. "
Amelia koltuuna ylm oturuyor, tartmay bize dndrdm
zaman hep yapt gibi kendini klterek oturuyordu. Ama birden
doruldu . Btn dikkatini zerime ekmeyi baarmtm.

224

LM ANKSYETESYLE URAMAK

"Sizin terapiniz mi? Ne zaman? Neler dnyordunuz?"

"On be yl nce iyi bir adama, bir psikologa giderdim. Rollo May.
Seanslarmz sabrszlkla beklerdim. Nezaketini, her eye dikkat edii
ok houma giderdi. Boazl kazak giyiini ve turkuaz rengi Hint kol
yesini severdim. Ayn profesyonel ilgilerimiz olduu iin zel bir ili
kimiz olduunu sylemesi houma giderdi. Kitaplarmn taslaklarn
okuyup bana iltifat etmesine baylrdm. "
Bir sessizlik oldu. Amelia hareketsiz durmu, camdan dar bak
yordu.
"Ya sen?" diye sordum. "imdi senin sran. "
"ey, sanrm ben d e nezaketinizi seviyorum . " Bunu sylerken vcudunu kvrp bkerek baka tarafa bakt.
"Devam et. Baka?"
"Utanyorum. "
"Biliyorum. Ama utanmak birbirimize nemli bir ey sylediimiz
anlamna gelir. Bence utanma duygusu hedefimiz , avmz olmal - bu
konuda almalyz. Hadi imdi doruca utan duygunun ortasna da
lalm. Devam etmeye al."
"ey, bana ceketimi giymem iin yardm etmeniz ok houma gitti.
Halnn kvrk kesini dzelttiimde glmenizi seviyorum. Yani bu
nun sizi neden rahatsz etmediini anlamyorum. Ofisinizi biraz te
mizletebilirsiniz. Masanz karmakark. . . tamam, tamam, konudan
sapmayacam. Diinin bana elli Vicodin'lik bir ie verdii zaman
hatrlyorum. O ieyi benden almak iin ok uramtnz. Yani dii
onu benim kucama brakmt - nasl verirdim? O seansn sonunda
ofisten kamaya altmda elimi brakmadnz hatrlyorum. Bir
ey diyeyim mi, terapiyi tehlikeye atmadnz iin minnettarm - ba
na ya vicodin iesini verirsin ya da terapiyi hitiririm diyebilirdiniz.
225

GNEE BAKMAK

Baka terapistler olsa byle yapard. Ne diyeceim - ben onlar bra

krdm. Sizi de brakrdm."
"Bunlar anlatman ok ho, Amelia. ok etkilendim. Son birka
dakika senin iin nasl geiyor?"
"Utandrc, hepsi bu."
"Neden?"
"nk artk alay edilmeye am."
"Bu hi oldu mu?"
Bunun zerine Anelia erken ocukluk dneminde ve ergenlik a
nda alay edildii baz olaylar hatrlad. Bunlar bana pek arpc g
rnmedi ve mahcubiyetinin karanlk eroin gnlerine dayanyor olup
olamayacan sordum. Baka zamanlarda da olduu gibi, bunu kabul
etmedi. Mahcubiyetinin uyuturucu kullanmasndan ok ncelere da
yandn syledi. Sonra sabrszlanp dnd ve doruca bana bakp,
"Size bir sorum var," dedi.
Bu benim dikkatimi ekti. Bunu daha nce hi sylememiti. Ne
bekleyeceimi bilmiyordum. Merakla bekledim. Byle anlar ok se
verdim.
"Bununla uramay isteyip istemeyeceinizi bilmiyorum, ama ite
geliyor. Hazr msnz?"
Bam salladm.
"Beni ailenizin bir yesi olarak kabul eder miydiniz? Yani ne de
mek istediimi biliyorsunuz. Teorik olarak."
Bunu biraz dndm. Drst ve samimi olmak istiyordum. Ona
baktm: ba dikti, iri gzleri zerime sabitlenmiti, her zaman yapt
gibi gzlerini benden karmyordu. Alnndaki ve yanaklarndaki par
lak kahverengi deri yeni temizlenmiti. Duygularm dikkatle incele-

226

LM ANKSYETESYLE URAMAK

dim. "Cevabm evet, Amelia. Seni cesur biri olarak gryorum. Ve

sevgi dolu bir insan. stesinden geldigin eyler ve o zamandan beri
hayatnda baardklarna hayranm. Bu yzden, evet, seni aileme ka
bul ederdim. "
Amelia'nn gzleri yaarmt. Bir mendil alp kendini toparlamak
iin dnd. Birka saniye sonra, "Tabii ki byle sylemek zorundas
nz. liniz bu."
"Beni kendinden nasl uzaklatrdgn gryor musun Amelia. Ya
knlamamzdan rahatsz oldun, degil mi?"
Sremiz dolmutu . Darda saganak yagmur vard. Amelia yag
murlugunu braktg koltuga yneldi. Ben yagmurluguna uzanp giy
mesi iin tuttum. Amelia yzn buruturup huzursuzland.
"Gryor musunuz?" dedi. "Gryor musunuz? Sylemek istedi
gim buydu. Benimle alay ediyorsunuz."
"Bu aklmdan geebilecek en son ey, Amelia. Ama bunu sylemen
iyi oldu . Her eyi ifade etmek iyi. Drstlgn houma gidiyor"
Kapda durup bana dnd, "Size sarlmak istiyorum, " dedi
Bu gerekten sradyd. Ama sylemesi houma gitti, ona sarlp
scaklgn ve cssesini hissettim.
Ofisimin nndeki birka basamag inerken ona, "Bugn iyi i
kardn," dedim.
akl ta kapl yolda onu benden uzaklatran ilk birka adm du
yabiliyordum, sonra bana dnmeden omzunun stnden seslendi,
"Sen de iyi i kardn. "
Seansmzda ortaya kan konulardan biri Amelia'nn bir bagml
olarak geirdigi eski hayatna duydugu garip nostaljiydi. Belki de yal-

227

GNEE BAKMAK

nzca basit bir hayatn zlemini ektigi eklindeki aklamas bu kita

bn ilk satrlarn ve Heidegger'in dncesini hatrlatyor : insan sra
danlkla tkendiginde derin endielerden ve kendini derinlemesine
incelemetken uzaklar.
Burada-ve-imdi zerinde almaya devam etmem seansmzn
odagn temelden degitirdi. Amelia benimle ilgili duygularn payla
may reddedip u sorumdan bile kanmt, "Buraya gelmek ve sana
yardm ettigimi grmek hayatta kalmana ve uyuturucudan uzak dur
mana yardm ediyor mu?" Yllar nce terapistim hakknda duydugum
hislerimi paylama riskine girmeye karar verdim.
Ona model olmam onun da risk alp yeni alanlara adm atmasn
saglad. Uzun sredir dndg, artc bir soruyu soracak cesareti
buldu , "Beni ailene kabul eder misin?" Kukusuz bu soruyu ok b
yk bir ciddiyetle ele almak zorundaydm. Yalnzca eroin bagmllg
bataklgndan kurtuldugu iin degil, o zamandan beri yaadg hayat
iin de ona byk bir sayg duyuyordum - bakalarna yardm edip
rahatlatmaya adanm ahlaki bir hayat. Drst bir ekilde cevap ver
dim.
Ve cevabmn olumsuz bir yansmas olmad. Kendimi ama konu
sunda kendi kurallarm (ve snrlarm) izledim. Amelia'y ok iyi ta
nyordum ve kendimi amamn onu uzaga itmeyip tam tersine kendi
ni amasna yardm edecegine inanyordum.
Bu , Amelia'nn yaknlktan kanmas zerinde altgmz birok
seanstan biriydi. Unutulmaz bir seanst ve sk sk bu seansa atfta bu
lunuyorduk. Sonraki almalarmzda Amelia karanlk korkular ko
nusunda pek ok ey aklad. ok daha fazla rya ve sokaklarda ge
irdigi korkun yllara dair bir sr an hatrlad. Bunlar bata anksi
yetesini artrd -bu eskiden eroinin dagtng anksiyeteydi- ama so-

228

LM ANKSYETESYLE URAMAK

nunda kendisiyle ban koparmasna neden olan i blmelerini kr

masn salad. Terapiyi bitirene kadar btn bir yl hi kabus grme
di ve gece panikleri kayboldu. yl sonra da Amelia'nn dn tre
nine katlma zevkini yaadm .

Terapistin Model Olarak Kendini Amas

Terapistin kendini amas iin uygun olan l ve zamanlama de
neyimle kazanlr. Kendini amann amacnn her zaman terapi al
masn kolaylatrmak olduunu unutmayn. Terapist kendini terapi
srecinde ok erken aarsa, terapi ortamnn gvenli olup olmadn
dan emin olmak iin daha fazla zamana ihtiyac olan dananlar r
ktme riski vardr. Ama dikkatli bir ekilde kendini amak, dananlar
iin etkili bir model olarak hizmet eder. Terapistin kendini amas
hastann da kendini amasn salar.
Terapistin kendisini amasyla ilgili bir rnek yakn dnemde psi
koterapi dergisinde yaymland.6 Makalenin yazan yirmi be yl nce
gerekleen bir olay anlatyordu. Katld bir grup terapisi oturu
munda grup liderinin (iyi tannan bir terapist olan Hugh Mullen) yal
nzca rahat bir ekilde arkasna yaslanmakla kalmayp gzlerini da ka
padn fark etmiti. Bunun zerine mektubu yazan kii Mullen a sor
mutu: "Bugn nasl bu kadar rahat grnyorsun Hugh?"
"nk bir kadnn yannda oturuyorum," diye cevap vermiti
Mullen hemen.
Mektubu yazan kii o srada terapistin bu cevabnn ok garip ol
duunu dnm ve yanl bir grupta olup olmadn merak etmiti.
6 "Being Seen, Moved, Disrupted, and Reconfigurcd : Group Leadership from
a Relational Perspective. " International ]ournal of c;rour Psychothcrapy, 2004.
229

GNEE BAKMAK

Ama yava yava duygulan ve fantezileri konusunda ak olmaktan

korkmayan bu grup liderinin grup yelerini harika bir ekilde zgr
letirdiini grmt.
Tek bir yorum gerek bir dalgalanma gc yaratm ve bu adamm
daha sonraki terapistlik kariyerinde ylesine etkili olmutu ki yirmi
be yl sonra bile terapistin model olmasmm kaho etkisini paylamak
iin bu mektubu yazacak kadar mteekkirdi.

RYALAR: BURADA-VE-MDI'YE GDEN

KRALYET YOLU
Ryalar ok deerlidir . Bu yzden ou terapistin zellikle kari
yerlerinin bamda ryalardan uzak durmalar byk talihsizliktir. Bi
rincisi, gen terapistler nadiren rya ahmalanyla ilgili eitim alrlar.
Hatta pek ok klinik psikoloji, psikiyatri ve psikolojik dammanhk
programlan terapide ryalarn deerinden sz etmez. Gen terapistle
rin ou ryalarn gizemli doasndan, rya sembolizmi ve yorumlan
zerine yazlm karmak ve eski literatrden ve ryalarn btn yn
lerini yorumlamaya almay gerektiren zaman alc iten rkerler.
Youn kiisel terapi alm olan terr.pistlerin ou ryalarn nemini
gerekten takdir edebilir.
Ben gen terapistleri, rya yorumu konusunda endielenmemeleri
ni syleyerek rya ahmasma katmaya alyorum. Bir ryay tam
anlamyla anlamak m? Bunu unutun! Byle bir ey yok. Freud'un

1 900 aheseri, Rya Yorumu'nda grnen ve Freud'un yorumlamak

iin byk aba harcad lrma'mn Ryas bile yzyl boyunca tart
malara konu olmutur. Bu ryann anlam konusunda pek ok sekin
klinisyen hala farkl grler ileri srmektedir.

220

LM ANKSYETESYLE URAMAK

Onlara ryalar pragmatik olarak dnmelerini sylerim. Ryala

r, bir hastann hayatndaki kaybolmu insanlar, yerler ve deneyimler
le ilgili bilgi kayna olarak grmelerin isterim. stelik lm anksiye
tesi pek ok ryaya szar. ou rya, rya grenin uyumaya devam
etmesini salamaya alrken, kabuslar yuvasndan km plak
lm anksiyetesinin rya greni korkutup uyandrmasna neden olur.
nc blmde anlattm gibi dier ryalar uyanma deneyiminin
habercisidir: byle ryalar, hayatn varolusal gerekleriyle temas ha
linde olan benliin derin ksmlarndan mesaj tar gibi grnrler.
Genellikle terapi sreci iin en verimli ryalar kabuslar, tekrarla
yan ryalar veya etkileyici ryalardr - yani hafzada sabit kalan canl
ryalar . Eer hasta seansa birden fazla ryayla gelirse, genellikle en
son grdnn veya en canl olann en verimli armlar sunduu
nu grrm. limizdeki gl bir bilind g ryann mesajn us
taca yollarla gizlemeye alr. Ryalar belirsiz semboller ve baka giz
leme yollar iermekle kalmaz, kolayca da kaybolurlar: ryalar kolay
ca unuturuz ve ryalar hakknda not alsak bile notlarmz bir sonraki
terapi seansna gtrmeyi unutmamz sk grlen bir durumdur.
Ryalar bilinalt grntlerin temsilleriyle o kadar doludur ki
Freud bunlara bilinaltnn via regias -kraliyet yolu- der. Ama bu
sayfalar iin asl nemli olan, ryalarn hasta-terapist ilikisini anla
mak iin de via regia olmasdr. Terapiste veya terapiye dair temsiller
ieren ryalara zellikle dikkat etmenizi tavsiye ederim. Genelde, tera
pi sreci ilerledike , terapi ryalar daha sk grlr hale gelir.
Ryalarn neredeyse tamamen grsel olduunu, zihnin bir ekilde
grsel grntleri soyut kavramlara tayin ettiini unutmayn. Bu yz
den terapi genellikle yolculuk, kiinin evini tamir ettirmesi ya da kii
nin kendi evindeki daha nce kullanmad, bilmedii odalar kefet-

231

GNEE BAKMAK

mesi gibi grsel ekillerde tasvir edilir. rnein, Ellen'in ryas (bu
blmde daha nce incelenmiti), utancn, benim banyomda elbisele
rinden szan adet kan ve bana gvenmediini ona aldrmamam, yar
dmna gitmemem ve bakalaryla youn bir ekilde konumaya dal
mam olarak grsel ekilde tasvir ediyordu. Aadaki rnek lm ank
siyetesi olan hastalar tedavi eden terapistler iin nemli bir konuya
k tutuyor - terapistin lmllne.

Terapistin Savunmaszl Konusunda Bir Rya: Joan

Elli yandaki joan srekli lm korkusu ve gece panikleri yzn
den terapiye gelmiti. u rya uykusunu bldnde, bu konular ze
rine almaya balayal birka hafta olmutu .
Terapistimle buluuyorum (siz olduuna eminim, ama size hi ben
zemiyor) ve byk bir tabaktaki kurabiyelerle oynuyorum. Birka
kurabiye alp her birinin bir kesinden kk bir srk alyorum ve
sonra her birini krklayp parmaklarmla kartryorum. Sonra te
rapist taba alp btn krntlar ve kurabiyeleri bir hamlede yu
tuyor. Birka dakika sonra arka st dp hastalanyor. Sonra
daha da ktleip rktc grnmeye ve uzun yeil trnaklar k
maya balyor. Gzleri iren hale geliyor ve bacaklar kayboluyor.
Larry (kocas) gelip yardm ediyor ve onu rahatlatyor. Bu konuda
o benden ok daha iyi. Ben donup kalyorum. Uyanyorum, kalbim
arpyor ve sonraki birka saati saplantl ekilde lm dnerek
geiriyorum.

"Bu ryayla ilgili olarak aklna hangi fikirler geliyor joan?"

"ey, iren gzler ve bacaklar baz hatralar uyandryor . Birka
ay nce fel geirdikten sonra annem ziyarete gittiimi biliyorsun. Bir
232

LM ANKSYETF.5YLE UCRAMAK

hafta komada kald ve lmeden ksa bir sre nce gzleri ksmen al
d ve 'iren' grnd. Yirmi yl nce de babam fel geirmiti ve ba
caklarn kullanamaz olmutu . Son birka ayn tekerlekli sandalyede
geirdi."
"Bu ryadan uyandktan sonra birka saat lm dndn
sylyorsun. Hatrladn kadaryla bana o saatleri anlat."
"Sana daha nce anlattm eyler: sonsuza dek karanla gmlme
korkusu ve sonra artk ailemin yannda olmamann verdii byk
znt. Dn gece uyumadan nce ailemin eski fotoraflarna bakyor
dum ve anneme ve bize korkun davranmasna ramen babamn da
bir varoluu olduunu fark ettim. Sanki bunu ilk kez fark ediyordum.
Belki babamn fotoraflarna bakmak her eye ramen geride baz izler
braktn, hatta bu izlerin bir ksmnn iyi bile olduunu fark etmemi
salad. Evet, geride iz brakma fikrinin yardm oluyor. Annemin eski
sabahln giymek ve kzmn annemin eski Buick'ini kullandn
grmek rahatlatc .
"Ayn soru hakknda dnen btn o byk dnrleri anlat
mandan bir eyler rendiysem de," diye devam etti, "bazen bu fikir
ler deheti pek hafifletmiyor. Gizem ok rktc: lm yle bilinme
yen, bilinemeyen bir karanlk ki. "
"Ama her gece uykunda lm biraz tadyorsun. Yunan mitoloji
sinde Hypnos ve Thanatos'un yani uyku ve lmn ikiz kardeler ol
duunu biliyor muydun?"
"Belki de bu yzden uykuya kar bu kadar direniyorum. lmek
zorunda olmam o kadar acmasz, o kadar adaletsiz bir ey ki. "
"Herkes byle hissediyor. Ben d e yle. Ama varolutaki anlama
byle. Biz insanlarla yaplan anlama bu. Yaayan -ya da yaam
olan her eyle yaplan anlama bu."
233

GNEE BAKMAK

"Yine de ok hakszca. "

"Hepimiz -ben, sen- doann bir parasyz, btn kaytszlyla
doada hakszlk veya hakllk diye bir kavram yoktur."
"Biliyorum . Btn bunlar biliyorum. Yalnzca bu gerei ilk kez
kefettiim ocuksu zihinsel duruma geri dnyorum. Her seferinde
ilk kez gibi oluyor. Bu konuda kimseyle byle konuamayacam bili
yorsun. Sanrm bu noktada byle yanmda kalmann ifade edemedi
im biimde yaran oluyor bana. rnein, i yerinde kendime iyi bir
yer edinmeye baladm sana anlatmadm. "
"Bunu duymak ok gzel, Joan. almaya devam edelim. Ryana
geri dnelim," dedim. "Ryanda yannda kalmadm: Kaybolmaya ba
ladm. Kurabiyelerin gzlerime ve bacaklarma yaptklar konusunda
ki sezgilerin neler?"
"ey, ben kurabiyelerden yalnzca bir srk alp oynamaya, krkla
maya balyorum. Ama sen hepsini alp yutuyorsun ve bana neler ge
liyor. Sanrm ryam benim sana fazla geldiime, senden ok fazla ey
istediime dair endielerimi yanstyor. Ben bu rktc konuyu di
diklerken sen iine dalyorsun - ve bunu yalnzca benimle deil, dier
hastalarnla da yapyorsun. Sanrm senin lmn, senin de annem ve
babam gibi, herkes gibi yok olacandan endieleniyorum. "
"Eh, b u bir gn olacak. Yalanmam, lmem ve ayn zamanda lm
hakknda konumann benim zerimde yapt etkiler konusunda en
dielendiini biliyorum. Ama ben fiziksel olarak mmkn olduu s
rece yannda kalmaya kararlym. Bana yk olmuyorsun aksine, en
gizli dncelerini bana amana ok deer veriyorum. stelik gzle
rim ve bacaklarm hala yerinde duruyor."
joan'n terapistini kendi kederine srkledii eklindeki endiesi
nin biraz geerlilii var: kiisel terapilerinde kendi lmllkleri ze234

LM ANKSYETESYLE UGRAMAK

rinde almayan terapistler gerekten de kendi lmleriyle ilgili ank

siyeteyle boulabilirler.

Dul bir kadnn Kabusu: Carol

Hastalar yalnzca terapistlerini ar bomak konusunda endielen
mez, sonunda Carol'n ryasnda olduu gibi terapistin yapabilecekle
rinin snrlar olduu gereiyle de yzleirler.
Kocasnn drt yl nceki lmnden beri yal annesine bakan alt
m yandaki dul Carol'la terapimiz srasnda annesi ld ve tek ba
na yaayamayacak kadar yalnz olduunu hissederek baka bir eyalet
teki olunun ve torunlarnn yanna tanmaya karar verdi. Son seans
larmzdan birinde u ryay anlatt:
Drt kii var -ben, bir gardiyan, bir kadn mahkum ve sen- ve g
venli bir yere gidiyoruz. Sonra olumun evinin oturma odasnda
oluyoruz - buras gvenli ve pencerelerinde demir parmaklklar
var. Sen odadan bir an iin kyorsun -belki banyoya gitmek iin
ve birden pencerelere ate alyor ve mahkum lyor. Sonra sen
odaya geliyorsun, kadn yerde grp yardm etmeye alyorsun.
Ama o kadar abuk lyor ki onun iin yapabilecein hibir ey
yok, hatta onunla konuamyorsun bile.

"Bu ryayla ilgili duygularn neler Carol?"

"Bir kabustu. Korkarak uyandm, kalbim o kadar hzl arpyordu
ki yatak sarslyordu. Uzun sre uykuya dalamadm. "
"Ryayla ilgili aklna n e geliyor?"
"Youn bir koruma var - mmkn olabildiince ok: sen oradasn
ve bir gardiyan var, camlarda da demir parmaklklar. Ama btn ko-

235

GNEE BAKMAK

rumaya ragmen mahkum kurtarlamyor."

Ryayla ilgili konumamzda ryann merkezinin, hayati mesajnn
onun lmnn de mahkumunki gibi engellenemeyecegi oldugunu
hisseli. Ryada hem kendisi, hem de mahkum oldugunu biliyordu.
Kendni ikiye katlamak ryalarda sk grlen bir fenomendir; hatta
getalt terapi yaklamnn kurucusu Fritz Pearls ryadaki her kiinin
veya fiziksel nesnenin ryay grenin bir zelligini temsil ettigini ileri
srmtr.
Carol'n ryas onu her zaman koruyacagm eklindeki miti yok
etti. Ryann pek ok ilgin yn vard (rnegin, kendini mahkum
olarak ikiye katlamasyla yanstlan benlik imaj konular ve ogluyla
yaama fikrinin demir parmaklkl oda hayali uyandrmas) , ama tera
pinin yaklaan sonu dnlnce ilikimize, zellikle de benim yapa
bileceklerimin snrlarna odaklanmaya karar verdim. Carol unu fark
etti: rya, oglunun evine tanmayp benimle temas halinde kalsa da
onu yine de lmden koruyamayacagm sylyordu.
Bu igrnn anlam zerinde alngmz son seans, yalnzca
terapiyi bitirmemizi kolaylatrmakla kalmad, ayn zamanda bir uyan
ma deneyimi oldu. Bakalarndan alabileceklerinin snrlarn her za
mankinden daha fazla anlad. Baglant acy yumuatsa da, insan ko
ullarnn ac dolu ksmlarn engelleyemez. Carol bu gryle byk
bir g kazand, nerede yaarsa yaasn yannda gtrebilecegi bir
gt bu.

Bana Hayatn Yalnzca Samalk Olmadn Syle: Phil

Son olarak terapist hasta ilikisinin baz ynlerini aydnlatan rya
lara dair son bir rnek verecegim.

236

LM ANKSYETESYLE m1RAMAK
ok ciddi hastasn ve hastanede yatyorsun. Ben de senin doktoru
num. Ama sana bakmak yerine srarla mutlu bir hayatn olup ol
madn soruyorum. Bana hayatn sadece samalktan ibaret olma
dn sylemeni istiyorum.

lm konusunda dehete kaplan, seksen yandaki Phil'e ryayla

ilgili fikirlerini sordugumda hemen kanm emiyormu gibi hissettigini,
benden ok ey istedigi.ni dndgn syledi. Ryas, o doktor, ben
hasta olsam da onun ihtiyalarnn her eyi ang ve benden durmadan
bir ey istedigine dair endiesini resmediyordu . Hastalklar, lm ya
da sakat arkadalar yznden zgnd ve hayatn yalnzca samalk
tan ibaret olmadgn syleyerek ona umut vermemi istiyordu.
Ryayla harekete geerek aka sordu , "Senin iin fazla bir yk
mym?"
"Hepimiz ayn yk tayoruz," diye karlk verdim. "Ve senin e
kirdekteki kurtla karlaman (onun lm iin daha nce kullandg
bir ifadeydi bu) agr, ama benim iin aydnlatc bir durum. Seanslar
mz sabrszlkla bekliyorum ve benim hayatta buldugum anlam, se
nin kendi cokunu yeniden bulmana ve hayat deneyimlerinden gelen
bilgelikle yeniden baglantya gemene yardm etmekten geliyor.

Bu kitaba lm anksiyetesinin psikoterapi srecine nadir olarak

girdigini syleyerek baladm. Terapistler bu konudan birka neden
den dolay uzak dururlar: lm anksiyetesinin varlgn veya nemini
inkar ederler; lm anksiyetesinin aslnda baka bir eyle ilgili anksi
yete oldugunu iddia ederler; kendi korkularn harekete geirmekten
korkabilirler; veya lmllk konusunda akllar kark veya kederli
olabilirler.
237

GNEE BAKMAK

Bu sayfalarda btn korkular, hatta en karanlk olanlar bile ke

fedip onlarla yzlemenin gerekliligini ve yaplabilirligini anlatabildi
gimi umuyorum. Ama yeni aralara ihtiyacmz var - farkl fikirlere ve
farkl bir terapist-hasta ilikisine . lmle aka yzleen byk d
nrlerin fikirlerine kulak vermemizi ve teraptik ilikiyi hayatn varo
lusal gerekleri zerine ina etmemizi neriyorum. Herkes hayatn
sevincini ve lmllk korkusunu yaamaya mecburdur.
Terapist varolusal konularla drste ugrarken etkin terapi iin
hayati deger tayan 'samimiyet' yeni bir boyut kazanr. Garip bir has
talktan muzdarip bir hastann sogukkanl, kusursuz, kendini kapat
m bir ifac tarafndan tedavi edilmesi gerektigini syleyen tbbi yak
lamn btn unsurlarn terk etmeliyiz. Hepimiz ayn korkuyla,
lmllk yarasyla, varoluun zndeki kurtla karyayz.

238

Sonsz

lsim sayfasnda alnt yaptgm La Rochefoucauld'un nermesi "Le

soleil ni la mort ne se peuvent regarder en face," gnee ya da lme
bakmann tehlikeli oldugunu syleyen bir halk inancn yanstr . Ben
gnee bakmay kimseye tavsiye etmem, ama lme bakmak tamamen
farkl bir konu. Bu kitabn mesaj lme sarslmadan bakmaktr.
Tarih, lm inkar etmenin eitli rnekleriyle dolu . rnegin, ta
mamen incelenmi bir hayatn gvenilir ampiyonu Sokrates, "bede
nin aptallgndan" kurtuldugu iin mteekkir oldugunu syleyerek
ve sonsuza dek kendisininkine benzer kafa yapsna sahip lmszler
le felsefi sohbetler yapacagndan emin bir ekilde lme gitmitir .
Kendini kefe adanan, dncenin en derin katmanlarn amada
srarl olan agda psikoterapi alan duygusal hayatmzn altnda ya
tan nemli ve geni kapsaml bir etmen olan lm korkumuzu incele
mekten kanmaktadr.
Son iki yldr arkadalarm ve meslektalarmla yaptgm grme
lerde bu kanmay birinci elden grme frsat buldum. Normalde bir
kitaba baladgmda iim hakknda uzun sosyal sohbetlere algmdr.
Ama bu kitapta byle olmad. Genellikle arkadalarm mevcut proje
min ne oldugunu sordular. lm korkusunun stesinden gelmek
hakknda yazdgm syledim. Sohbet burada bitti. Birka istisna hari
hi kimse baka bir soru sormad, ksa srede baka bir konuya ge
tik.

239

GNEE BAKMAK

lmle de dier korkularmzla olduu gibi yzlememiz gerekti

ine inanyorum. Mutlak sonumuzu dnmeli, onu tanmal, incele
yip analiz etmeli, onunla uzlamaya varmal ve lmle ilgili ocuklu
umuza ait dehet verici arptmalar frlatp atmalyz.
lmn dayanlmayacak kadar ac verdii, dncesinin bizi
mahvedecei, gerein hayatn anlamszlna neden olmamas iin fa
niliin inkar edilmesi gerektii sonucuna varmayalm. Bu inkarn her
zaman bir bedeli olur - isel hayatmz daraltr, grmz bulank
latrr, mantmz kreltir . Sonunda da kendini kandrma bizi yaka
lar.
lmle yzlememizde her zaman anksiyete var olacaktr. Bu sz
leri yazarken bile anksiyete hissediyorum; z-farkmdaln karln
da dediimiz bedel bu. Bu yzden, ham lm korkusunun ba edile
bilir sradan anksiyeteye indirgenebileceini gstermek iin alt balk
ta "anksiyete" yerine "dehet" ifadesini kullandm. Bir rehber eliinde
lme bakmak yalnzca deheti hafifletmekle kalmaz, hayat daha g
l , deerli ve nemli hale getirir. lme bu ekilde bir yaklam ha
yatla ilgili bir ders verir. Bu amala lm korkusunu nasl azaltaca
mzn yan sra onu nasl tanyacamz ve uyanma deneyimi olarak
nasl kullanabileceimizi de anlattm.
Bu kitabn kasvetli bir kitap olmasn istemiyorum. nsani duru
mumuzu -faniliimizi, ktaki ksa sremizi- kavrayarak, ama ger
ekten kavrayarak her ann tadn karmakla ve srf var olmann key
fini srmekle kalmayp kendimiz ve btn insanlar iin duyduumuz
efkati artrmay umuyorum.

240

Gnee Bakmak
N
OKUYUCU KILAVUZU

rvin Yalan Gnee Bakmak'n lmle yzlemesinden doan ok ki

I isel bir kitap olduunu sylyor . "lm korkusu btn insanlarda

ortaktr: hi ayrlmadmz karanlk glgemizdir."
Siz de lmle yzletiniz mi? Siz de onun korkusunu paylayor
musunuz, yoksa hayatnzn stnde karanlk bir glge gibi mi? Bu
karanlk glgenin hepimiz iin olmasa bile oumuz iin var olduu
nu onaylyor musunuz yoksa ret mi ediyorsunuz?
Gnee

Bakmak' okuduktan sonra baka okuyuculara ya da kendi

nize bu sorular sormay isteyebilirsiniz. Aadaki sorular kendinize

ya da bir gruba sormak bile Dr. Yalan un kitabnda ortaya koyduu
konular ve sorular hakknda sohbet etmenizi salayacaktr.

KTABIN BALIGI VE ALT BALIGI

lmle yzlemenin gnee bakmak gibi - ac verici, zor, ama
eer insan durumunun gerek doasn, faniliimizi, kta geirecei
miz ksa zaman kavrayan tamamen bilinli kiiler olarak yaamaya
devam etmek istiyorsak gerekli olan bir ey- olduunu kabul ediyor
musunuz?
Dr. Yalom'un alt balkta lmle yzlemek derken, yzleilen
"dehet" ile korku arasnda yapt ayrm anlayp kabul ediyor musu243

GNEE BAKMAK

nuz? Neden yalnzca dehete odaklanmalyz? lnsann lm korkusu

nun stesinden asla gelemeyecei doru mudur?

BRNC BLM
Webster Szl epikrn, kendini lks yaama ve bedensel zevk
lere adayan kii olduunu sylyor. Dr. Yalom sizi Yunan filozof Epi
kouros'un hepimize retecei daha deerli bir eyi olduuna ikna etti
mi? Eer yleyse bu deerli ey nedir?
Alt yala ergenlik a arasnda bulunan ocuklar sizinle hi lm
korkusu hakknda konutu mu? lm merak ediyorlar myd?
Sizin dnyanzdaki ergenler lm saplants ve anksiyetesinde ar
t, hatta "patlama" yayor mu? Eer yleyse bunu nasl ifade ediyor
lar?
Sigmund Freud'un zihinsel problemlerimizin ounun bastrlm
cinselliin sonucu olduuna inandn biliyorsunuzdur. Irvin Yalom
bunun tersine anksiyetemizin ve psikopatolojimizin ounun bizi
lm anksiyetesine gtrdn sylyor. Buna katlyor musunuz?
Bu sizin iin doru mu?

KNC BLM
Sizin lmle ilikili en byk korkunuz nedir? Szcklere dkebi
lir misiniz? Zihninizde canlandrabilir misiniz?
Gerekten lm korkusuna dayandn dndnz anksiyete
ya da korkularnz oldu mu hi?

244

GNEE BAIGMAK N OKUYUCU KILAVUZU

NC BLM
Hayatnzda hi byk bir hastalk, boanma, i kayb, emeklilik,
sevilen birinin kayb, etkileyici bir rya veya anlaml bir okul toplant
s gibi bir "uyanma deneyimi" yaadnz m?
Bu tr bir deneyim sizi etkiledi mi etkilemedi mi? Byle bir uyan
ma deneyiminin hayat daha fazla takdir etmenizi ya da lmle ilgili
olarak daha farkl eyler hissetmenizi saladn dnyor musu
nuz?

DRDNC BLM
Bugne kadar hayatnzda kimi "dalgalanmayla" etkilediinizi d
nyorsunuz? Gelecekte dalgalanmayla kimi etkileyebilirsiniz?
Skntl zamanlarda veya lm korkusu yaarken kendi kendinize
tekrarladnz "ldrmeyen ey glendirir" veya "Kimsen o ol," gibi
fikirler, zdeyiler ya da szler var m?

BENC BLM
Baka bir insana yakndan bal olmann lm korkusuyla ba et
menize yardmc olduuna inanyor musunuz? Hayatnzda byle bir
deneyim yaadnz m?
Baka insanlardan tecrit edilerek yalnz kaldnz hissettiiniz ol
du mu hi?
Siz olmann nasl bir ey olduunu sizden baka kimsenin bilmedi
ini fark ettiinizde ve lmn ayn zamanda hayatnz boyunca kur-

245

GNEE BAKMAK

duunuz dnyann sonu olduunu anladnzda Dr. Yalom'un varo

lusal yalnzlk dedii eyi hi hissettiniz mi?
Dr. Yalan, Ingmar Bergman'n Yaban ilekleri adl filminin empati
nin nasl ilediine dair harika bir rnek olduunu ifade ediyor. nsan
empatisini sizin bildiiniz ya da bilmek isteyeceiniz ekilde anlatan
bir film var m?
Be ya da on yl sonraya bakp u anda yaptklarnz yapmaya de
vam ederseniz duyacanz pimanlklar hayal edebilir misiniz? Bir ya
da be yl sonra dnp geriye baktnzda piman olmayacanz e
kilde yaadnz hayal edebilir misiniz?

ALTINCI BLM
nsan lmyle ilgili ilk deneyiminizi hatrlyor musunuz? Size
gerekten yakn olan ve len ilk kii kimdi? Bu sizin iin nasl bir de
neyimdi?
ok sayda cenazeye katldnz m? Hafzanzda kalan birka cena
zeyi dnn.
lme yakn bir deneyim yaadnz m? Tepkiniz ne oldu? Bu ko
nuda ne hissediyorsunuz?
ocukluk hayallerinizi gerekletirdiinizi dnyor musunuz?
Potansiyelinizi gerekletirdiniz mi?
Dr. Yalom'un, almalarnn ve kiisel inanlarnn doast
inanlar reddeden dnyevi, varolusal bir dnya grne dayand
n sylemesi karsnda ne dnyorsunuz?
nan ya da din, lmle ba etmenizin bir paras m? Dr. Ya
lom'un lmden sonraki hayata inanmamas ve beynin ilevi sona er-

246

GNEE BAKIUAK N OKUYUCU KILAVUZU

diinde zihnin de (ve zihinle ilikili her eyin) bittii eklindeki ifadesi
karsnda ne hissediyorsunuz?

YEDNC BLM
Hi psikoterapi grdnz m ya da u anda gryor musunuz?
Terapistiniz kendisi hakknda bir ey aklyor mu? Bu size nasl
geliyor? Terapistinizin kendini daha fazla amasn ister miydiniz?
Terapinizde derinlemesine incelendiginde lm anksiyetesiyle ili
kili oldugu anlalan problemlerle ugratnz m?
Dr. Yalom'un "bilge olmak iin kilerinizde havlayan kpekleri din
lemeyi grenmeniz gerekir" tavsiyesi sizin iin ne ifade ediyor?

247

DZN

Afrika, 1 2 1

Bay lm, 133, 1 3 7

AIDS, 1 2 1

Becker, Ernest, 1 02

Aktarm, 203, 2 1 2

Bellow, S., 1 45

Alice, 4 1 , 42, 43, 4 4 , 4 5 , 4 6 , 5 1 ,

Beni Yavaa Brakn (Smith), 1 2 1

1 1 6, 1 1 7, 1 1 8, 1 2 1

Bergman, I . , 1 1 3, 246

alzheimer hastalg, 42

Bergson, Hemi, 1 6 1

Amelia, 2 1 9 , 22 1 , 222, 223, 224,

Bernice, 100

225, 226, 227, 228

Bernice'in ryas, 102

amorfati, 93

Bir Noel arks (Dickens), 36

anicca, 45, 86

Birinci Dnya Sava, 25

Anlam, 1 7 1 , 1 79, 2 1 8

Bosch, Hieronymus, 76

Anna Karenina (Tolstoy), 45

Breuer, joseph, 24

Aquinal Thomas, 1 4 7

Brooklyn Sanat Mzesi, 1 08

Aristoteles, 1 3 , 97, 1 47, 1 66

Budizm, 86

Ak Mutlulugu, 1 88

Buffalo Bill'in lm, 1 3 7

Atina, 1 3

Burada-ve-imdi

Aurelius, Marcus, 37, 105

- duyarllg gelitirmek, 1 9 7

Avrupa kltr, 108

- duygularnz kullanmay

Aydnlanma, 60

grenin, 202

Ayrma, 109

ve ryalar, 230

-yi sk sk kontrol edin, 201

Baglanan Terapi (Yalom), 82

Byk Engizisyoncu
(Dostoyevski), 2 1 2

Baglanmlk, 109, 1 82 , 1 83, 1 9 7

Byk lskender, 1 5 1

Banville, ] . , 145
Barbara, 80, 8 1
Bastrma, 244

Camus, 1 77

Bat medeniyeti, 60, 108

Carol, 235, 236

249

GNEE BAKMAK

Carol'n ryas, 236

Dnm, 37

Carrey, ]im, 99

Ebedi Dn, 92

Cehennem, 76

Ellen, 1 99, 232

Cennet, 1 1 2

Emeklilik, 69, 7 1 , 1 00

Cicero, 37

Empati, 1 1 2, 2 1 1

Cinsellik, 1 88

Enkidu, 9
Epikouros, 1 0 , 1 58, 2 1 8

-rtk, 1 1

-un baheleri, 1 3

Cummings, E. E . , 1 3 7

- ve eskimeyen bilgelii, 74
Epihourosu, 1 0

glhlar ve Fsltlar (Bergman),

1 13

E veryman, 8 1 , 1 22

in tara kltr, 1 1 2
Fanilik, 4 1 , 1 76
Dalai Lama, 1 47

- ve dalgalanma, 84

Dalgalanma

- ve ilikiler, 1 60

- Barbara rnei, 79

Fanilik zerine (Freud), 85

- hareket halinde, 122

Faulkner, W., 1 73

- ve fanilik, 84

Fikirlerin gc, 74

- ve model olma, 125

- zdeyiler, 8 7

- ve minnettarln rol, 1 23

- Schopenhauer, 1 03

Danimarka, 44

- dalgalanma, 79

Dawkins, Richard, 1 75 , 2 1 9

- lmn nihai hilii, 77

Destek gruplar, 1 1 4

- ruhun lmll, 76

Determinizm, 1 77

- simetri iddias, 77

Dickens, Charles, 36, 1 75

Frank, Jerome, 1 49

Dini teselli, 108, 1 65, 2 1 6

Frank\, Viktor, 1 79

Dirili, 1 1.2

Freud, S., 1 1 , 24, 25, 26, 85, 86,

Doum gnleri,-62, 63

1 00, 1 37, 1 78, 203, 2 1 2 , 230,

Dorothy, 94

231

tyevsi, 37, 2 1 Z'

_

- Irma'nn ryas, 230

250

DZN
Hristiyan varoluuluu, 1 77

Fromm, Erich, 1 4 7

Hristiyanlk, 76

Fromm-Reichman, Frieda, 1 9 7

Hindistan, 1 1 2
Hisleri almalar (Freud ve

Gardner, john, 87

Breuer), 2 4

Gedde'de Yeil Bir Aga (Sharp),

Hypnos, 1 9 , 233

1 59
Gelecein Hayaleti, 36, 40
Gelecek Noelin Hayaleti, 36

Ibsen, Henrick, 97

Gettysburg sava, 1 5 1

Internet destek gruplar, 1 1 4

Goethe , ]. W. von, 97

Irma

Gordon Oteli, 1 44

-nn ryas, 230

Grende1 (Gardner), 87

Irwin, Steve, 1 03

Gndelik tarz, 38, 40

ierik, 53, 1 80, 1 8 1
iki ehrin Hikayesi (Dickens), 1 35

Haham, 1 7 1 , 1 72
Hamburg, David, 1 24

lkiru (Kurosawa), 83

Hamlet (Shakespeare), 93

ilahi Varlk, 1 3

Hardy, Thomas, 1 6 6

ilerleme fikri, 60

Harlem, New York, 2 1 9 , 222

inan, 1 65

Hayat

insan koullar, 1 78, 1 80

- yaanmam, 5 1

insan potansiyeli hareketi, 9 7

- gerekletirmek, 1 28

insann mutsuzluu, 1 0

- m dnm noktalar, 60

lspanyol Donanmas, 1 5 1

-m yaanmaml, 5 1

ite Byle Dedi Zerdt (Nietzsche),

92, 1 44

Hayatta kalma istei, 1 06

lvan llyi'in lm (Tolstoy), 39

Heidegger, Martin, 38, 59, 1 77,

iyi Davranlar, 8 1 , 123

228

iyi vicdan, 1 04

Hekimin Rehberi, 205

Hemingway, Ernest, 98
Hristiyan ikonografisi, 1 69

james, 52, 53, 55, 56, 2 1 4 , 2 1 5 ,

2 1 6 , 2 1 8, 2 1 9
251

GNEE BAKMAK
james, William, 1 10

L.C. , 1 36

Jeff, 1 6 1 , 1 6 4

La Handa, Kaliforniya, 1 85

jennie, 97

La Rochefoucauld, Franois de,

239

jennifer, 22, 24, 25, 27

Jill, 126, 127

Leibnitz, G. W., 97

joan, 232, 234

Les, 88, 89

johns Hopkins niversitesi, 1 50

Lifton, Robert jay, 25

julia, 4 1 , 48, 50, 5 1 , 107, 1 27, 1 28

Lovecraft, H. P., 1 63

jung, C., 1 79
Maddi zenginlik, 104
Manchester, Dr. , 1 39

Kabus, 28
Kaliforniya, 48

Marinoff, Allen, 138

Kant, Immanuel, 1 1 1

Mark, 67, 68, 69, 1 83, 184, 1 85,

Kate, 89, 90, 9 1

1 86, 1 87, 1 88, 1 89, 1 90, 1 9 1 ,

Kayp, 4 1 , 4 7

197
Massachusetts, 4 8

Kendine Ait Bir Oda (WoolO, 47

May, Georgia, 156

Kendini Ama, 120, 1 90, 1 9 1

May, Rollo, 28, 1 49 , 1 54 , 1 55, 1 73,

- model olarak, 229

225

-nn snrlarna itilmek, 2 1 9

McEwan, 1, 145

kendini var etmek, 9 7

Kevan, 69, 7 1 , 72

Meksika, 52

Khrysippos, 37

Meyer, Adolph, 16

Kyamet, 76

Msr, kadim, 1 08

Kierkegaard, 1 77

Minnettarlgn Rol, 1 23

Kiisel bilgelik, 126

Miras dzenlemeleri, 6 1

Konu, Bellek (Nabakov), 77

Mitchell, M., 1 45

Kundera, Milan, 1 9 , 1 76

Mitoloji, 1 1 2

Kurosawa, Akira, 83

Model Olma, 1 25, 229

Kurtadam, 87

Montaigne, Michel de, 37

Kynikler , 13

Mullen, Hugh, 229

252

DZN.

Nabokov, Vladimir, 77

- reddetmek, IOH

Naomi, 204, 205, 206, 207, 208,

-n nihai lic; l i i . 7 7

209, 2 1 0 , 2 1 1

- ve cinsellik, 1 88

Napa Vadisi (Kaliforniya), 3 4

- yalnzlj\, 1 22

Nazi dnemi, 25

lm Anksiyl'tl's i , 4 H

Nedensizlik, mutlak, 1 78

- ak, 1 9

Nevroz, 24

- baka bir l' y i n d l l)1 1 1

New Hampshire, 1 55

olarak, 22
-ne van l us; l yakla . 1 \l<l

New York, New York, 1 2 4

Nietzsche, 87, 89, 9 1 , 92, 93, 94,

- nedeni il' l l o l ay:n, 2H

95, 96, 1 32, 142, 1 44 , 1 45, 1 77,

-ni taa, H

1 8 7, 2 1 8

- rtl, 2 7

Nietzsche Aladnda (Yalom), 1 42

- zerine zdeyiler, 86

Nihai kayglar, 1 79

- ve Yaam Anksiyetesi, 1 0 1

Normal tesi inanlar, 5 3 , 2 1 5 ,

-yle baa kmada ilikinin

219

gc, 1 82

Normandiya kartmas, 1 2

lm Farkndal
- din ve inan zerine kiisel

Oakland, Kaliforniya, 220

grler, 1 64

Oaxaca, Meksika, 52

- lmle kiisel karlamalar,

Okul toplants, 6 1

144
- lmle kiisel olarak baa

Ontolojik tarz, 3 8

kma yollarm, 1 58

Ortaa keileri, 3 7

- dalgalanma zerine kiise 1

Ozick, C . , 1 45

notlar, 1 58

Ozymandias (Shelley), 79

- karlalan lmler, 136

- kiisel hikaye, 135

lm
- kader olarak, 106

- kiisel ilikiler ve fa n il i k , 60

- korkusu, 1 8 9

- lm ve akl hocala r , l 4 H
lme Kar Tutumlarz

-le ilgili kitap yazmak, 1 73

(Freud), 25

- sembolik biimde, 28
253

GNEE BAKMAK

lmun inkar (Becker), 102

samalk hissi, 1 77

nemli kararlar, 57

Sahibini Arayan Dler (Yalom),

220

zgrlk, 1 79
zgrlkten Ka (Fromm), 1 4 7

sahicilik, 1 77

Pascal, B . , 1 2 1

San Francisco, Kaliforniya, 1 58

Pat, 5 7 , 5 8 , 5 9 , 60

Sama Cruz, 185

Patrick, 1 92, 1 93 , 1 94, 202, 22 1

Sartre, jean Paul, 5 1 , 1 78

Samimiyet, 238

Paulus, 2 18

Sati, (Hindistan), 1 12

Pforta (Almanya), 94

Sava ve Bar (Tolstoy), 37

Phaidon (Platon), 76

Bugn Yaama Arzusu (Yalom),

1 44

Phil, 237
Pimanln deeri, 132

Schopenhauer, A., 1 03, 1 04

Platon, 10, 13, 76, 2 1 8

Scrooge, Ebenezer (kurgusal

karakter), 36, 124

Portland, Oregon, 95

seenekler hari tutar, 87, 88, 89

Psikopatoloji, 1 4

Seligman, Martin, 124

Rank, Otto, 1 0 1

Seneca, 105

Ray, 69, 7 1

Sharp, Alan, 1 59

Reenkarnasyon, 1 6 1

Shelley, P. B., 79

Rinpoche, Sogyal, 106

Snrllk, 85

Rogers, Carl, 1 82

Sil Batan (film), 99

Roth, Philip, 1 45

Silahlara Veda (Hemingway), 98

ruh hastal tans, 1 92

Simetri lddias, 77, 1 58

Ruhun lmll, 76

Smith, Anna Deavere, 1 2 1

Russel, Bertrand, 148

Sokrates, 76, 1 1 2, 126, 2 1 8 , 239

Rya Yorumu (Freud), 230

Speusippos, 1 3
Spinoza, 97, 105, 1 1 8

Ryalar, 66

St. Augustine, 37

- burada-ve-imdi'ye giden

Stanford niversitesi, 124, 142,

kraliyet yolu, 230

1 45 , 1 4 7, 1 52, 1 55
254

DiZiN
-nin sonu, 71

Stoaclar, 1 3 , 37, 1 05
Susan, 29, 30, 32, 33, 34, 35

- varoluu, 1 79

Smer yaztlar, 52

- ve dalgalanma iin frsatlar,

147

Sre, 1 80

- ve terapistin kendini amas,

1 90

amanlar, 2 1 2

- ve terapistin zel hayatn

hret, 104

amas, 2 1 4
Tanr, 1 3

Terentius, 1 8 7 , 190

Tecrit, 1 1 0

Thanatos, 233

- kiileraras, 1 1 2

Theroux, P . , 1 74

- varolusal, 1 1 1

Thomas, Dylan, 1 64 , 209

Tillich, Paul, 1 79

Terapi

Tim, 1 67, 1 69, 1.70

- ve l anksiyetesi ile baa

Timsah avcs (Steve l rwin), 1 03

kmada ilikinin gc, 1 82

Tolstoy, L., 39, 40, 45

- ve teraptik edim ve
teraptik szck, 1 89

Umutsuzluk, 78

- ve Terentius'un dsturu, 1 90

'Usulca Gitme' (Thmas), 20<1

-de ,erik ve srecin

Uyan, 1 33

birbirinden ayrlmas, 1 80

Uyanma lk l'yi , 37, 40, 4 1 . 4 5 ,

-de burada-ve-imdi'nin

5 1 , 57, 59, CO, C<, ('/ , CH, 7 1 ,

kullanm, 1 90, 1 95

83, 1 09 , 1 <12, 23 1 , ;!3h

-de d materyalden i
materyale dnmek, 198
-de ilikinin dokusu, 1 8 1

Vahiyler Kital , 52

-de lm korkusunu azaltmak,

varol ma la k d. l .l .

189

varolu

-de takip, 1 9 1

-un gl't i rilc , 1 7H

-de zamanlama, 1 92

Varolu ( May), i M

-nin mekanizmas konusunda

Varoluu

kendini amak, 2 1 2

-luun anlam , ! '/'/

255

GNF.E BAKMAK
Yalom, B . , 1 25

Varoluu Psikoterapi (Yalom), 25,

1 55, 1 67, 1 71 , 1 79

Yas, 4 1
- ryas, 67

Washington D.C., 1 40, 1 4 4

Yaam anksiyetesi, 1 0 1

Whitehorn, john, 1 49, 1 50, 1 5 1 ,

Yeni-Platoncular, 76, 2 1 8

1 53

Yukarya doru hareket, 60

Whittier, john Greenleaf, 132

Yunan felsefesi, 1 0

Will, 62, 63, 64, 65

Yunan mitolojisi, 233

Woolf, Virginia, 47

Yzde Onluk Oran, 94

Yaknlk, 1 20, 1 23

Zamansallk, 177

Yalnzlk, 1 09

Zenon, 37

- iki tr, 1 1 0

Zorba (kurgusal karakter), 51

- hafifletmek, 1 23

256