Skripta Hemija IV razred

SKRIPTA IZ HEMIJE
ZA IV RAZRED MEDICINSKE STRUKE

Brkid Hasan, profesor

1|Stranica

Skripta Hemija IV razred

TEORIJA O GRAI ATOMA (SAVREMENI POGLEDI)

Mnoga nauna otkrida ostvarena krajem 19 i poetkom 20 vijeka uticala su da se izmijeni Daltonova
zamisao o atomu kao najsitnijoj estici elementa. Naime, nedjeljivost atoma bila je dovedena u
sumnju otkridem X-zraka 1895 godine, zatim radioaktivnosti 1896 godine , elektrona 1897 godine.
Zato mi danas govorimo o atomu kao sloenom sistemu od nekoliko osnovnih estica SUBATOMSKIH
ESTICA.
Meutim estice koje ine svaki atom ne odlikuju se karakteristinim osobinama koje ima sam
element. Zbog toga se i danas smatra atom ne vidljivim u smislu zadravanja identiteta elementa,
odnosno on je hemijski nevidljiva estica. Da se podsjetimo 1803 godine Don Dalton postavlja
hipotezu zasnovanu na injenicama da se materija sastoji od sitnih estica (nevidljivih i neunitivih)
koje je nazvao ATOM.
Prema njegovoj hipotezi:

atomi istih supstanci su isti , imaju iste osobine , veliinu i teinu

atomi razliitih supstanci meusobno se razlikuju po svojim karakteristikama
razliiti atomi se jedine u razliitim odnosima.

Nakon priznavanja njegove teorije smatralo se da su atomi nosioci svih osobina materije i to dugo
nije potvreno nekim opitom.
Tek sa otkridem radioaktivnosti koju su prouavali suprunici Marija i Pjer Kiri, a naroito naunici
Radeford i Sodi i drugih naunika koji su prouavali modernu atomistiku potvrena je realnost
postojanja atoma. Ubrzo se dolazi do spoznaje da atomi imaju vrlo sloenu grau i da se sastoje od
vie vrsta sitnih estica.
Ova otkrida iz temelja su promijenila pogled na materiju , dokazano je da su atomi (osim H) sloene
tvorevine, da im atomske mase nisu cijeli brojevi. To se potvrdilo kada su otkriveni IZOTOPI.

RADIOAKTIVNOST
Naunik Bekerel je sluajno otkrio da Uranova soKalijum uranil sulfat ( K2SO4.UO2SO4.2H2O) emituje
neke zrake sline X-zracima ( koje je otkrio Rentgen 1895 godine) koje jo jae djeluju na fotografsku
plou, iako je ona zavijena u tamnu hartiju, a takoe prolazi kroz tanke metalne listove. Ovi zraci su
najprije nazvani URANOVI zraci , a kasnije BEKERELOVI zraci.
Marija i Pjer Kiri (uenici Bekerela) otkrili su da uranova so URANINIT nekoliko puta jae zrai od
istog urana, pa je Marija predpostavila da se u tom mineralu nalazi neki nepoznati elemenat koji je
aktivniji od URANA. To njeno zapaanje pokazalo se ispravno jer je veoma brzo sa svojim suprugom
otkrila nove elemente POLONIJUM i RADIJUM. Radijum zrai milion puta jae od urana pa je dobio
ime RADIUS (radius na latinskom=zrak). Na prijedlog Marije Kiri ova pojava emitovanja nevidljivih
zraka nazvana je RADIOAKTIVNOST , a elementi sa ovim osobinama radioaktivni elementi.
2|Stranica

Skripta Hemija IV razred

Radioaktivnost je karakteristian spontani proces i njega imaju elementi nestabilnih jezgara usljed
nepovoljnog odnosa protona i neutrona u njima. Svi elementi sa vie od 83 protona u svojim
atomskim jezgrima su radioaktivni. Prema tome pojava da se jezgra nekih prirodnih izotopa spontano
raspadaju emitujudi , i zrake naziva se RADIOAKTIVNOST.
Od priblino 350 prirodnih izotopa njih oko 50 su radioaktivni.
Ved 1900 godine bilo je poznato 5 radioaktivnih elemenat, a zahvaljujudi radovima Radeforda i Sodija
1940 godine bilo ih je poznato 24. Danas je poznato oko 40 radioaktivnih vrsta atoma.
Zraenje radioaktivnih supstanci ne moe se niim ubrzati niti usporiti.
Ako se mala koliina nekog radioaktivnog materijala stavi naprimjer u uplju olovnu cijev (Pb ne
proputa zrake) sa otvorom na vrhu kroz koji je omogudeno izlaenje samo uzanog snopa
radioaktivnih zraka, a ona postavi u magnetno ili elektrino polje primijetit de se razlaganje snopa
zraka.
Jedan dio zraka malo skrede negativnom polu, drugi dio skrede znatno vie ka pozitivnom polu, a tredi
dio zraka uopte ne djeluje niti na magnetno niti na elektrino polje.
Ove tri vrste zraka dobile su slededa imena :

-zraci malo skredu negativnom polu

-vie skredu pozitivnom polu
-zraci ne skredu niti + niti polju.

Navedena imena zraka dao je Radeford koristedi prva slova

grkog
alfabeta.
Prema ponaanju ovih zraka zakljueno je da su:

-zraci nosioci pozitivnog elektriciteta

-nosioci negativnog elektriciteta
-neutralni zraci.

Radeford i Sodi kasnije de dokazati da raspadanjem atoma Radijuma nastaju drugi radioaktivni
elementi, jedan je RADON a drugi je HELIJUM.

KATODNI ZRACI
Pored radioaktivnih pojava koje su predstavljale osnov za rasvjetljavanje strukture atoma, vanu
ulogu imaju i katodni zraci.
Katodne zrake je otkkrio PLIKER a za nihovo daljnje ispitivanje zasluge se pripisuju nauniku KRUKSU i
TOMSONU.
Gasovi ne provode elektrinu struju , ali kad se izloe velikom naponu (nekoliko hiljada volti) i malom
pritisku (0,01 atm), onda postaju elektrini provodnici. Vilijam Kruks je otkrio da se u izolovanim
cijevima sa ugraenim elektrodama koje se stave pod veliki napon, poinje da tee kroz izolovani
3|Stranica

Skripta Hemija IV razred

prostor elektrina struja. Pri tome nastaje zraenje koje se rasprostire od negativne elektrode
KATODE koji su nazvani KATODNI ZRACI.
On je svoj opit vrio na razliitim materijalima od kojih su napravljene izolovane cijevi i katode te
zakljuio da katodni zraci imaju iste osobine.
Te osobine su :

kredu se pravolinijski od katode

proizvode svjetlost na staklenoj stijenki cijevi
ako se u cijev postavi odreeni predmet on zaustavlja te zrake i daje sjenku
zagrijavaju metale na koje padaju
daju negativni naboj tijelima na koja naiu
skredu sa pravolinijskog kretanja u elektrinom i magnetnom polju
kasnije je utvreno da jonizuju gasove
ostavljaju tragove na fotografskoj ploi
izazivaju elektromagnetno zraenje velike energije (X-zraci) kada su usmjereni na metale.

Ovakvo objanjenje namedu se kao jedino objanjenje da oni predstavljaju kretanje svih negativnih
estica koje nazivamo ELEKTRONIMA.

ELEKTRONI
Ispitivanjem katodnih zraka koji nastaju elektrinim pranjenjem kroz razne gasove , pod razliitim
uslovima , utvreno je da njihova masa , a isto tako i naelektrisanje nemogu niim da se promijene.
Naelektrisanje estice od kojih se sastoje katodni zraci dobile su ime ELEKTRONI.
Taj naziv je predloio Irski naunik STONI uzimajudi ga za elementarnu jedinicu negativnog
naelektrisanja. Tomson je 1897 godine dokazao da katodni zraci predstavljaju struju elektrona. To je
bila prva subatomska estica koja je otkrivena. Miliken je izmjerio njenu masu 9,109534.10-31 kg to
iznosi 1/1837 dijelova mase atoma vodika. Takoe je izmjerio i naelektrisanje elektrona koje iznosi
1,60206.10-19 C.
Prije otkrida elektrona bilo je poznato da mnogi metali pri zagrijavanju ili pri osvjetljavanju
ultraljubiastom svjetlodu utputaju negativno naelektrisanje estice. Ova pojava je nazvana
FOTOELEKTRINI EFEKAT.
4|Stranica

Skripta Hemija IV razred

Ako se nekoj vrsti estica oduzimaju ili dodaju elektroni npr. neutralnim atomima elementa onda
nastale estice nazivaju se JONI.

PROTONI
Daljnim ispitivanjem pojava koje prate katodno zraenje utvreno je jo jedno zraenje koje ima neke
slinosti sa katodnim zracima, ali i bitne razlike. Prvo treba naglasiti da je to zraenje takoe
prouzrokovano kretanjem estica, ali estica pozitivno naelektrisanih koje se kredu ka katodi.
Ako se u katodi naini otpor (kanal) one de kroz njega prolaziti i mogu biti ispitivani odvojeno od
katodnih zraka. Dobili su naziv po kanalu kroz koji prolaze KANALNI ZRACI.
Ovi zraci takoe skredu u elektrinom i magnetnom polju, ali njihovo kretanje ka katodi govori o
kretanju pozitivnih estica. To je prva razlika izmeu katodnih i kanalnih zraka.
Druga razlika sastoji se u tome da naboj i masa estica zavisi od vrste gasova koji zaostaju u
izolovanoj cijevi. Pokazalo se da te pozitivne estice nisu nita drugo no jonizovane molekule onih
gasova koji su zaostali u cijevi. Tomson je na isti nain kao i kod elektrona utvrdio odnose
naelektrisanja kod kanalnih zraka. Pri tome je odnos e/m najvedi za sluaj kada je gas u izdvojenoj
cijevi bio hidrogen (H). Pokazalo se da te estice sa najvedim odnosom naboja prema masi
predstavljaju jonizirani atom hidrogena (H). Te estice su nazvane PROTONI.
Njihova masa je bila ista kao masa hidrogena (H), a njegov pozitivni naboj po apsolutnoj veliini
upravo je jednak negativnom naboju elektrona. Prema tome Tomson zakljuuje da se atom H sastoji
od jednog protona(p+) i jednog elektrona(e-) iji se naboji neutraliu.
Na osnovu svih ovih saznanja Radeford postavlja svoj molekul atoma: tj. da se on sastoji od
pozitivnog atomskog jezgra oko kojeg krue negativni elektroni slino kruenju planeta oko Sunca.
Radeford predpostavlja da je skoro cjelokupna masa atoma skoncentrisana u jezgru u kome se nalaze
pozitivne estice-protoni. Prenik tog jezgra je oko 10-12 cm tj. oko 10 000 puta manji od prenika
atoma. Oko jezgra kredu se elektroni na odstojanju od oko 10-8 cm. Broj elektrona je onoliki koliko je
potrebno da neutraliu pozitivno naelektrisanje jezgra.
Kada je on postavljao ovu teoriju bile su poznate samo estice : protoni i elektroni.

5|Stranica

Skripta Hemija IV razred

NEUTRON
U Radefordovoj teoriji sudedi po masi broj p+ u jezgru je vedi nego to je njegov naboj. On predlae
hipotezu koja je prihvadena da se u jezgru atoma pored p+ nalazi i odreeni broj elektrona, koji
djelimino neutraliu naboj protona. Taj broj elektrona je uvijek manji od broja protona tako da je
jezgro uvijek pozitivno naelektrisano. Prema toj teoriji bi npr. jezgro atoma Fe sadravalo 56p+ i 30 ete bi imao naboj u jezgru +26 koji odgovara rednom broju Fe u PSE. Istovremeno oko tog jezgra
kruilo bi 26 e- koji neutraliu ukupni naboj jezgra, a samim tim bi atom bio neutralan. Pri tome on
naglaava da treba razlikovati elektrone u jezgru i vanjske elektrone.
Ved 1920 godine predstavljalo se da postoje neutralne estice. Takve estice je bilo teko opaziti za
razliku od naelektrisanih estica jer one nisu skretale ni u elektromagnetnom ni u magnetnom polju,
sem u sluaju rijetko da su se sudarile sa nekim elektronom ili samim jezgrom.
Tek 1932 godine Kadrik je uspio da dokae postojanje takve neutralne estice koju je nazvao
NEUTRONOM.
U to doba bila je ved razraena tehnika razbijanja atoma bombardovanjem estica iz nekog
radioaktivnog izvora koju je uveo Radeford. Kadrik je bombardovao Berilij esticama. Ova
nuklearna reakcija odvijala se ovako:
9
4
12
1
+ +
4
2
6
0
n - oznaka za neutron.
Kako se vidi iz jednaine masa protona je jednaka masi neutrona dok mu je naboj 0. Kasnije je to vie
puta dokazano da su elektroni elementarne estice koje se nalaze u jezgru atoma i imaju neutralno
naelektrisanje.
Otkridem neutrona konano je dokazano da se jezro sastoji od pozitivno naelektrisanih estica
PROTONA i neutralnih estica NEUTRONA koji su pribline mase kao i protoni. Broj protona nosioca
pozitivnog naelektrisanja jezgra je upravo jednak veliini tog naboja. Elektroni se nalaze u
spoljanjem omotau atoma.
Prema toj teoriji atom eljeza se satoji od 26 protona, 30 neutrona a u spoljnjem omotau krui 26
elektrona. To znai da u sastav atoma ulaze 3 vrste stabilnih estica:
-

protoni (p+ )
neutroni (no )
elektroni (e- )

Protoni i elektroni imaju iste naboje po veliini ali suprotnog znaka, dok protoni i neutroni imaju iste
mase tanije probline mase (proton neto tei). Masa e- je 1837 puta manja od mase protona i
predstavlja dio mase atoma koja se moe zanemariti. Znai da je cjelokupna masa atoma
skoncentrisana u njegovom jezgru iji je prenik 10,000 puta manji od prenika atoma.

6|Stranica

Skripta Hemija IV razred

U daljem izuavanju atoma dolo se do zakljuka da svi elementi imaju izotope razliitog procentnog
sastava pa je masa elemenata bila prosjena masi njegovih izotopa. Na taj nain je dokazano da
atomske mase elemenata nisu cijeli brojevi. U to vrijeme naunik Sodi iznosi slededu zamisao:
Homogenost nekog elementa ne daje sigurnost da taj element nije sainjen od atoma razliitih
teina. Sodi atome razliitih teina a sa istim fizikim i hemijskim osobinama nazvao je IZOTOPI.
Izotopi se nalaze na istom mjestu u PSE (gr. Izotopos-istog mjesta). Dva izotopa se razlikuju samo po
teini jezgra dok je naboj jezgra isti pa je i broj e- u omotau nepromijenjen. Znai razliita teina je
razlog razliitom broju neutrona u jezgru.
Atom O se sastoji od slededih izotopa:

16

8O

(99,75%)
8O (0,039%)
18
8O (0,204%)
17

160,99757 + 170,00039 + (180,00204)

= 16,00447
3

ELEKTRONSKI OMOTA ATOMA

To je dio atoma u kome se nalaze negativno naelektrisane estice i zaduen je za osobine atoma. Za
elektrone u elektronskom omotau vai princip neodreenosti koji glasi : Elektronu u isto vrijeme
ne moemo znati i poloaj i energiju. Iz ovoga proizilazi da kada govorimo o elektronskom omotau
moemo govoriti samo o vjerovatnodi nalaenja elektrona (elektronskoj orbitali). Za odreivanje
poloaja elektrona u elektronskom omotau atoma koristi se 4 kvantna broja.

BOROVA TEORIJA O ATOMU

Bor je 1913 god. objasnio svoju teoriju o strukturi atoma, koja podrava Radefordovu zamisao o
kretanju elektrona oko pozitivno naelektrisanog jezgra, ali koja tei da pomodu kvantne teorije
objasni osobine atoma koji zavise od elektrona i njihovih putanja:

svaka putanja odgovara jednom odreenom iznosu energije.

Bor je za razliku od Radeforda predpostavio da se oko svakog atomskog jezgra kredu elektroni po
odreenim kvantnim putanjama (orbitalama) i da takvih putanja ima mnogo. Elektron na svakoj
orbitali ima odreenu koliinu energije koja zavisi od glavnog kvantnog broja n a moe se
predstaviti izrazom:
=

2
2

Elektron u svakoj orbitali odgovara tano odreenu koliinu energije koja zavisi od kvantnog broja.
Kretanje elektrona po normalnim putanjama nije vezano niti za oslobaanje niti za dobijanje
7|Stranica

Skripta Hemija IV razred

energije. Dakle atom u tom stanju niti gubi niti dobiva energiju. On je to stanje elektrona nazvao
STACIONARNO stanje.
Cjelokupna energija jednog atoma zavisi od njegovog jezgra i stanja u kome se nalaze elektroni.
Energija je veda ukoliko se elektroni nalaze dalje od jezgra. U normalnom stanju atoma elektroni se
nalaze na putanjama koje su najblie jezgru, pa je energija u takvom stanju najmanja.
Elektroni u toku svoje putanje mogu da preskau u putanje dalje ili blie od jezgra u sljed ega dolazi
do promjene u energiji atoma. Ako se atomu dovede energija spolja (pomodu plamenog luka) onda
on moe da pree iz normalnog u vie kvantno stanje tj. on se nalazi na viem energetskom nivou.
Takvo stanje se naziva pobueno stanje elektrona. On u tako pobuenom stanju moe da ostane
vrlo kratko i vrada se u osnovno stacionarno stanje i pri tome se izdvaja odreeni kvant svjetlosti to
se moe izraunati kao:
hv=n -m
n>m
hv kvant svjetlosne energije
n energija elektrona u viem stacionarnom stanju
m energija elektrona u niem stacionarnom stanju
Iz ove jednaine se moe izraunati frekvencija svjetlosti :
=

Ako se desi da atomu dovedemo toliko energije da njegov elektron skoi van sfere atoma onda se
takav atom pretvara u jon (pozitivno naelektrisan atom). Bor je na osnovu ovoga ukazao:

Da je elektronski omota podijeljen na slojeve tj. energetske nivoe

Energetskih nivoa moe biti najvie 7 i obiljeavaju se sa K, L, M, N, O, P, Q
Oznake ovih slova stoji u vezi sa karakteristinim linijama rendgenskog spektra
Sloj K je najblii jezgru atoma
Maksimalan broj elektrona u slojevima je K=2 , L=8 , M=18 , N=32 , O=50 , P=72 , Q=98 e

8|Stranica

Skripta Hemija IV razred

ELEKTRONSKA KONFIGURACIJA
Ranije je reeno elektroni u omotau su grupisani u energetskim nivoima koji se obiljeavaju velikim
slovima: K, L, M, N, O, P, Q ili kvantinm brojevima (n = 1, 2, 3, 4 ). Tanijim ispitivanjem je dokazano
da svi elektroni jednog energetskog nivoa nemaju ISTU ved slinu energiju. To znai da su elektroni
jednog energetskog nivoa rasporeeni u podnivoe koji se obiljeavaju malim slovima s, p, d, f. On se
ne odnosi na K nivo koji se sastoji od 1 ili najvie 2 elektrona i oba imaju istu energiju. Elektronska
konfiguracija K sloja je 1s(2) (itaj jedan es dva). Podslojevi, orbitale i elektroni se obiljeavaju sa
slovima s, p, d i f ali se ispred njih stavlja vrijednost glavnog kvantog broja koji oznaava kojem sloju
pripadaju predslojevi odnosno orbitale i elektroni.
Elektronska konfiguracija K sloja (n=1) ima jedan podsloj (podnivo) koji se naziva 1s podnivo.

L-sloj (podnivo) (n=2) ima dva podsloja 2s i 2p

M podnivo (n=3) ima tri podsloja 3s ,3p I 3d
N podnivo (n=4) ima etiri podsloja 4s, 4p, 4d i 4f itd.

Podslojevi (podljuske) se sastoje od 1 ili vie orbitala od kojih svaka moze primiti najvie 2 elektrona
razliitog spina. Ako se u orbitali nalazi samo 1 elektron njega zovemo nespareni elektron
(slobodan elektron). U jednom elektronskom sloju (energetski nivo) moe da se nalazi razliit broj
elektrona a najvie 2xn2.
Prema tome:

K (n=1) moe imati 2 x 12 = 2 elektrona

L (n=2) moe imati 2 x 22 = 8 elektrona
M (n=3) moe imati 2 x 32 = 18 elektrona
N (n=4) moe imati 2 x 42 = 32 elektrona.

Maksimalan broj elektrona pojedinanog podnivoa zavisi od toga koji je podnivo: s, p, d, f.

U s podnivou ne moe biti vie od 2 elektrona, u p podsloju 6 elektrona, u d podsloju 10 elektrona i f
podsloju 14 elektrona.
Broj elektrona maksimalan u podnivou je u: s=2, p=6, d=10, f=14 elektrona. Najveda razlika u energiji
je izmeu prva dva energetska nivoa. Sa porastom vrijednosti razlika u energiji se smanjuje izmeu
dva uzastopna energetska nivoa.

9|Stranica

Skripta Hemija IV razred

Peti sloj O maksimalno moe da sadri 32 elektrona:

5 s podnivo (2 el)
5 p podnivo (6 el)
5 d podnivo (10 el)
5 f podnivo ( 14 el)

esti sloj (energetski nivo) P maximalno moe da ima 18 elektrona koji se nalaze u 3 podnivoa ( 6s,
6p, 6d)

6s podsloj maximalno 2 elektrona

6p podsloj maximalno 6 elektrona
6d podsloj maximalno 10 elektrona.

Sedmi sloj Q maximalno sadri 8 elektrona koji se nalaze u 2 podsloja (energetska nivoa) tj u 7s i 7p:

7s maksimalno ima 2 el
7p maksimalno ima 6 el .

Kako se vidi svaki s podsloj (energetski podnivo) sadri 1 s orbitalu, p podsloj 3 orbitale, d podsloj 5
orbitala i f podsloj 7 orbitala.
Redoslijed popunjavanja podslojeva (energetskih podnivoa) prikazan je dijagramom:

10 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Relativna energija podslojeva (podnivoa) i redoslijed njihovog popunjavanja elektronima

Iz navedenog dijagrama svaki krug predstavlja jedan podnivo. Polazedi s lijeva na desno od 1s
energija podnivoa raste. Takoe se vidi da su d-elektroni M nivoa bogatiji u energiji od s-elektrona N
nivoa pa zato dolazi prvo do popunjavanja 4s podnivoa pa tek onda energetski nivo vieg podnivoa
3d. Neto slino se javlja kod energetski bliskih 4f i 5d kao i podnivoa 5f i 6d.
S obzirom da je poznat broj elektrona u elektronskom omotau atoma svakog elementa moemo
pojasniti njihove elektronske konfiguracije:
11 Na 1s2 , 2s2 , 2p6 , 3s1
Koeficijent 1, 2, 3 koji stoje ispred podslojeva s, p predstavljaju oznake slojeva K, L, M odnosno glavne
kvantne brojeve a brojevi eksponenta 2, 2, 6, 1 oznaavaju broj elektrona u pojedinom podsloju.
U tablici je dat maksimalan broj elektrona koji bi se mogao nadi teoretski u svakom energetskom
nivou odreen je po formuli N = 2n2.

O ( n=5) max 50 elektrona

P (n=6) max 72 elektrona
Q (n=7) max 98 elektrona

11 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

PERIODNI SISTEM ELEMENATA

Mjesto svakog hemijskog elementa u PSE okarakterisano je sljededim podacima:
a) reklativna atomska masa Ar
b) rednim brojem Z
c) oksidacionim stanjem
Dokazano je da iz tablice PSE vidi maksimalan broj elektrona u energetskim nivoima (2, 8, 8, 18, 18,
32) odgovara broju elemenata u periodama. Na osnovu toga se moze zakljuiti da periodine
promjene osobina elemenata u PSE zavise od promjene elektronske strukture njihovih atoma.
Iz PSE se vidi da se pri porastu rednog broja elemenata, po pravilu najprije popunjavaju elektonski
podnivoi nie energije, a zatim podslojevi vie energije jer tako sistem prestavlja svoje najstabilnije
stanje. Svaka perioda u PSE zavrava se jednim od lanova plemenitih gasova.
Posmatrat demo nekoliko perioda u PSE:

U prvoj periodi nalaze se dva elementa H i He sa rednim brojem 1 i 2. H sadrzi samo 1

elektron u svojm omotau. Taj elektron zaposjeda orbitalu sa najmanjom energijom 1sorbitalu. Dva elektrona atoma He takoe zaposjedaju 1s orbitalu a imaju suprotne spinove.
Elektronska konfiguracija ovih elemenata je H 1s1 , He 1s2 . Sa He je K energetski nivo
popunjen jer on maksimalno moe da sadri 2 elektrona.
Druga perioda se sastoji od 8 elemenata. Kod atoma Li sa rednim brojem 3, prva dva
elektrona zaposijedaju 1s orbitalu K ljuske, a tredi elektron zaposijeda vii energetski nivo
odnosno L ljusku i to 2s orbitalu jer je ona energetski stabilnija od p orbitale. Elektronska
konfiguracija Li izgleda : 1s2 , 2s1. Sljededi element druge periode sa rednim brojem 4 je Be i
njegova elektronska konfiguracija je analogna Li samo on ima 4 elektrona u 1s i 2s orbitalama
(njegov 4 elektron zaposjeo je 4 orbitalu 2s) Be 1s2, 2s2. Elektroni svih elemenata druge
periode od rednog broja 5 do 10 (od Be do Ne) pored zaposjednutih 1s i 2s orbitala (K i L
ljuske) zaposjedaju i energetski vie 2p orbitale. Poto 2p (podnivo) ima tri orbitale koje se
obiljeavaju sa 2px, 2py i 2pz to se njihovo zaposjedanje elektronima vri tako da se svaka od
ovih orbitala prvo zaposjeda sa po 1 elektronim, a zatim etvrti elektron ulazi u jednu od njih
obrazujudi prvi elektronski par u jednoj od tri p orbitale (2 elektrona suprotnog spina).
Element B rednog broja 5 njegovih 4 elektrona smjeteni su u 1s i 2s orbitale, kao kod Be a
pet elektrona zaposjeda 1 od 3 ekvivalentne orbitale 2p B 1s2, 2s2, 2px1 ili 2s2, 2p1. Kod
elementa C redni broj 6, 5 elektrona smjetenih su kao kod B u 1s, 2s i 2p orbitale a esti
elektron popunjava jednu 2py ili 2pz orbital C 1s2, 2s2, 2px1, 2py1 ili 2s2 2p2. Kod Nitrogena
redni broj 7 sa 7 elektronom smjetenim u nezaposjednutu 2pz orbital N 1s2, 2s2, 2px1, 2py1,
2pz1 ili 2s2 2p3. Element O svoj 8 elektron smjeta u jedno od 3 2p orbitale koje imaju ved po
jedan electron O 1s2, 2s2, 2px2, 2py1, 2pz1 ili 2s2 2p4. F je 9 element F 1s2, 2s2, 2px2, 2py2, 2pz1 ili
2s2 2p5. Neon ima redni broj 10 popunjava L ljusku Ne 1s2, 2s2, 2px2, 2py2, 2pz2 ili 2s2 2p6 . Ako
orbitale zamislimo kao kvadratid a elektron kao strelicu to izgleda ovako:

12 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Treda perioda sastoji se kao i druga od 8 elemenata. Elektroni atoma od rednog broja 11 do
18 zaposjedaju prvo 1s, 2s, 2p orbitale kao elektroni druge periode a zatim 3s i 3p orbitale M
nivoa.

Hundovo pravilo Popunjavanje orbitala jednakih energija vri se tako to elektroni zaposjedaju
razliite orbitale sa paralelnim spinovima dokle god je to mogude

etvrta perioda sadri 18 elemenata od rednog broja 19 do 36. Elektroni ovih elemenata
zaposjedaju ne samo s i p orbitale ved i d orbitale. U ovoj periodi prvo se popunjava 4s
podnivo pa onda energetski vii 3d podnivo. Poto razlika u energiji izmedju 4s i 3d podnivoa
je mala elektroni mogu zauzet u izvjesnom sluaju as jedan as drugi podsloj to se odrava
na pojavu mijenjanja valencije naroito od elemenata od Scandijuma (Sc) do Nikla (Ni)
Elektronska konfiguracija ostalih elemenata moze se vidjeti u tablici.

Atomi plemenitih gasova su vrlo stabilni a sadre: 2e (He), 10e (Ne), 18e(Ar), 36e(Kr), 54e(Xe),
86e(Rn). Njihova stabilnost objanjava se i elektronskom strukturom. Oni ine oktete i vrlo su stabilni
i ne jedine se sa drugim elementima pa se nazivaju elektronske strukture plemenitih gasova.

13 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

GRUPE
Slinost elemenata unutar grupa PSE objanjava se slinom elektronskom konfiguracijom njihovih
atoma. Prikazat demo elektronske konfiguracije tri alkalna metala :
3Li

1s2 , 2s1 konfig. zadnje ljuske 2s1

11Na

19K

1s1, 2s2, 2p6, 3s1 3s1

1s2, 2s2, 2p6, 3s2, 3p6, 4s1 4s1

Kao to se vidi atomi svakog od ova tri alkalna metala sadre u svoj elektronskom omotau po jedan
elektron vie od atoma plemenitih metala koji im predhode u PSE. Taj tzv spoljni elektron je znatno
slabije vezan za atomsko jezgro od ostalih elektrona pa se on moe lahko da udalji od atoma pa se
time objanjava velika reaktivnost alkalnih metala. Ova reaktivnost je veda kod alkalnih metala sa
vedom relativnom atomskom masom Ar jer je taj elektron najudaljeniji od jezgra. Iz PSE se vidi da
elementi na osnovu redoslijeda popunjavanja elektronskih podnivoa (energetskih podnivoa)
podjeljeni su u 4 grupe:
a)
b)
c)
d)

s-elementi
p-elementi
d-elementi
f-elementi

Ova podjela je nainjena na osnovu elektrona iz zadnjeg energetskog nivoa tj elektrona koji uestvuju
u hemijskom vezivanju valentnih elektrona.

14 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

KARAKTERISTINE REAKCIJE U ORGANSKOJ HEMIJI

U organskoj hemiji poznato je vie vrsta hemijskih reakcija od kojih demo spomenuti samo najvanije:
1. REAKCIJE SUPSTITUCIJE :
To su reakcije kod kojih dolazi do zamjene (supstitucije) u molekulu neke supstance jednog atoma (ili
grupe atoma) sa drugim atomima (ili grupama atoma) pri emu se kao dobiva nova supstanca. Npr:

Reakcija brom etana sa nekom bazom predstavlja jednu reakciju supstitucije:

Pri supstituciji ne dolazi do promjene stepena nezasidenosti C-atoma.

2. REAKCIJE ADICIJE :
To su reakcije kada se od dvije ili vie molekula obrazuje jedno novo jedinjenje odnosno kada jedna
supstanca prima u svoj molekul atome ili grupe atoma vezivajudi ih za karbon (C) pri emu njegov
molekul postane zasideniji. Dobiveni proizvod sadrdi sve atome reaktanata. Adicija se moe vriti
samo na dvostruku ili trostruku vezu tj. na nezasidena jedinjenja.

Adicija na trostruku vezu vri se tako to se prvo adiranjem dobije =veza pa ponovnim adiranjem
nastaju jednostruke veze

3. REAKCIJE ELIMINACIJE :

Je takva vrsta hemijske reakcije u kojoj dolazi do izdvajanja atoma ili grupe atoma koji su bili vezani za
C atome u molekulu neke supstance. Kao rezultat gradi se nova supstanca sa niim stepenom
zasidenosti. Npr

Eliminacione rekacije su suprotne adicionim reakcijama. Reakcija 2-propanola sa konc. H2SO4 pro
proizvodnji propena predstavlja jedanu eliminacionu reakciju
15 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

4. REAKCIJE OKSIDACIJE :
U neorganskim rakcijama moe se lako prepoznati jer je to proces otputanja elektrona. Meutim
ovu reakciju nije uvijek lako prepoznati u org. Hemiji. U org. Hemiji to je vezivanje nekog
elektronegativnog elementa npr. O ili Cl (halogena) za molekulu neke supstance ili do udaljavanja H iz
te supstance

Organske reakcije oksidacije i redukcije predstavljaju prelaz elektrona sa jednog molekula na drugi .
Pri sintezi raznih jedinjenja. Prema tome, u oksido-redoks reakcijhi jedan molekul gubi (oksiduje se) a
drugi prima elektrone 8redukuje se). Zbog toga se ove reakcije zovu oksido-redukcijske rakcije ili
REDOKS reakcije. Gubljenje elektrona je oksidacija, a primanje elektrona je redukcija.
5. REDUKCIONE REAKCIJE:
To su reakcije udaljavanja oskigena (O) iz neke organske supstance ili vezivanja H za tu supstancu.
Npr:

6. POLIMERIZACIONE REAKCIJE:
Vre se onda kada doe do uzajamnog vezivanja dva ili vedeg broja molekula neke supstance(kao
monomera) u novu sloeniju supstancu sa velikom molekulskom masom (kao polimerom).

7. KONDENZACIONA I POLIKONDENZACIONA REAKCIJA:

Sastoji se u graenju slodenije supstance, sjedinjavanjem vie molekula neke supstance pri emu
dolazi do izdvajanja vode ili nekog drugog proizvoda male molekulske mase

Ovdje su istaknute samo najvanije organske hemijske reakcije, ali poslije i mnoge druge sa kojim
demo se kasnije upoznati. Mnoge organske hemijske reakcije deavaju se uz prisustvo katalizatora sa
kojim demo se kasnije upoznati.

16 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

NOMENKLATURA ORGANSKIH SPOJEVA

Sistem za imenovanje jedinjenja naziva se NOMENKLATURA. Sve do zvanine nove klasifikacije
organska jedinjenja su dobivala imena prema izvoru u kome se nalaze (tako je npr. jabuna kiselina
dobila naziv po jabuci, mlijena kis. po mlijeku, itd.) zatim prema boji (indiciji) ili prema mirisu. To su
trivijalni nazivi . Mnoga od tih trivijalnih imena koriste se i danas . Zvanina sistematska
nomenklatura poznata je pod nazivom enevska nomenklatura , uvedena je 1892 g. Skracenica za
International Union of Pure abd Applied Chemistry (IUPAC) (medunarodna unija za cistu i
primijenjenu hemiju). IUPAC nomenklatura je preporuila Komisija za nomenklauru 1957 i 1963 god.
Ta nomenklatura se koristi danas u naucnoj i udzbenickoj nomenklaturi.
Nomenklatura
1. Za alkane sa razgranatim lancem se kao korijen imena uzima naziv najduljeg ugljikovog lanca.
Naziv vezanih alkilnih skupina se dodaju kao predmetak imenu i najduzeg lanca.
2. Polozaj za koji je vezana aliklna skupina oznacava se brojem. Najduzi lanac se obiljezava
brojevima od 1 padalje tako da ovaj C-atom zakoji je vezana aliklna skupina dobije manji broj.
Broj se stavlja ispred supstituenta na koj ise odnosi.

3. Ako je an ugljikovodini lanac vezano vie raziitih alkilnih skupina one se u imenu navode
abecednim redom.

4-ETIL-2-METIL-6PROPIL DEKAN
4. Ako su na istom C atomu nalazesva ista supstituenta broj tog C atoma se ponavlja. Broj
istovrsnih skupina u imenu spoja oznacavaju predmetcima: Di- za dvije, Tri-za tri, Tetra za
cetiri, Penta za pet.

3,3 dimetil heksan

17 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

NOMENKLATURA ALKENA
1. Korijen naziva se dobija prema duljini lanca kao kod alkana ali mu se dodaje nastavak EN ;
eten, propen ,buten itd.
2. Alken nosi ime najduljeg lanca ugljikovih atoma na kojemu je dvostruka veza . Ugljikovi atomi
se obiljezavaju brojevima tako da dvostruka veza dobije manji broj

1-hepten
3. Poloaj dvostruke veze oznacava se brojem. Dvostruka veza slijedi iza atoma koji nosi taj broj

2-metil-okten
4. Kod cikloalkena numerisanje zapocinje ugljikovim atomom nakojem je dvostruka veza . Kod
ciklicnih jedinjenja doda se prefiks ciklo

3-metil cikloheksan

1,4 -cikloheksadien

NOMENKLATURA ALKINA
1. Temeljni naziv alkina se izvodi iz naziva najduljeg lanca C atoma u kojem se nalazi trostruka
veza
2. Korijenu naziva se dodaje nastavak IN

18 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

4-metil-1heksin
3. Lanac se numerie tak oda trostruka veza dobije najmanji broj. Trostruka veza dobije
najmanji broj. Trostruka veza ima prednost u odnosu na ogranke.
4. Ako u najduzem lancu imamo dvostruku i trostruku vezu , prednost ima dvostruka veza .
Trostruka veza se imenuje sa nastavkom in i brojem na kojem je

2-heksen-4-in

NOMENKLATURA ARENA
Slian je kao za cikloalkane
1. Poloaj supstituenata (atoma ili skupina) na benzenskom prstenu se oznacuje numerisanjem
C atoma
2. Monosupstituirani derivati benzena dobijaju ime tako da se ispred rijeci benzenu doda ime
supstituenta

3. Ako su supstituenti ogranci, njihovi se C atomi obiljezavaju brojevima. Prvi C atom

supstituenta je onaj koji je vezan za benzenovo jezgro.

X-ogranak
4. Naziv supstituenta zajedno sa ogrankom pie se unutar zagrade u naziv spoja

19 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

5. U disupstituiranim derivatima benzena vezana su dva supstituenta . Poloaj supstituenta
oznacuje se orto- O ; meta M ; para- P.

NOMENKLATURA ALKOHOLA
1. Ime alkohola se dobiva dodatkom nasavka OL imena temeljnog ugljikovodika.
Metan+ol= metanol
propan+ol=propanol
2. Polozaj OH grupe u lancu ugljikovih atoma oznacava se brojem tako da taj broj bude sto
manji

2-pentanol
3. Alkoholi strukture RCH2OH gdje je R-alkilna skupina , cikloalkana zovu se primarni
CH3-CH2-CH2-OH 1-propanol
Alkoholi u kojim je OH vezana za sekundarni C-atom zovu se sekundarni alkoholi

2-propanol
Alkoholi u kojima je OH skupina vezana za tercijalni C-atom zovu se TERCIJALNI ALK.

2-metil-2-propanol
4. Alkoholi koji sadrze vise od 1 hidrox. Gruoe (-OH) zovu se polihidroksilni alkoholi . Njihova
imena dobijaju se dodadkom nastavka DIOL, TRIOL , itd. Imena temeljnog alkana
20 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

1,2 etandiol (Etilen glikol)

1,2,3-propantriol (glicerol)

NOMENKLATURA ETERA
1. U eteru se jedna alkilna grupa s vezanim kisikovim atomom moze nazvati alkoksi skupinom
kao supstituentom temeljnog imena.

1-metoksi propan
Supstituent metoksi
Struktura propana
2. Ime se moze tvoriti i iz imena skupina vezanih za kisik uz dodatak naziva ETER

Metil propil-eter
U ciklicnim eterima O je heteroatom u prstenu , Zbog to ga su zadrzana trivijalna imena

NOMENKLATURA ALDEHIDA
Opta formula aldehida je

21 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

gdje R-oznaava alkilnu ili arilnu skupinu.
1. Po pravilima IUPAC-a ime nekog aldehida se dobiva dodatkom AL imena temeljnog
ugljikovodika

Propanal(propion aldehid)

2-metil propanal

NOMENKLATURA KETONA
Opda formula

R1 i R2 alkilne ili arilne skupine.

1. Ketoni se oznacavaju nastavkom ON, Polozaj keto skupine se oznacava brojem

Cikloheksanon

3- pentanon

3-metil-2-butanon

2. Ketoni mogu dobiti ime tako da se nazivu radikala doda rije keton.

22 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

etil- metil keton (2-butanon)

NOMENKLATURA KARBOKSILNIH KISELINA

1. Na naziv ugljikovodika koji brojem C atoma daje temeljno ime doda se nastavak SKA i rijec
kiselina.

4-metil pentanska kiselina

4-etil-2-propil heksanska kiselina

2. Ciklicne karboksilne kiseline dobijaju nazivtako da se temeljnom ciklicnom spoju doda izraz
karboksilna kiselina.

3-brom cikloheksan karboksilna kiselina

1-ciklopenten karboksilna kiselina

ESTERI
1. Esteri se imenuju tako da se na ime alkilne skupine vezane za kisik stavi ispred imena
temeljnog ugljikovodika kojemu se dodaje nastavak OAT ili KARBOKSILAT.
23 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Metil etanoat ili metil acetat

Metil cikloheksan karboksilat

AMIDI
Su derivati karboksilnih kiselina koji umjesto OH skupine imaju supstituent NH2 ili NHR ili NR2.
1. Ime amida opce formule RCONH2 izvodi se od imena odgovarajuce karboksilne kiseline uz
dodatak rijeci AMID ili KARBOKSIAMID zavisno od imena kiseline.

Ili HCONH2 metanamid ili formamid

Etanamid ili acetamid

benzamid

NOMENKLATURA AMINA
1. Amini su orgasnki spojevi derivati amonijaka.
NH3 - amonijak
CH3-NH2 metanamid ; metilamid
R-NH2 primarni amid

24 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

2. kod imenovanja aromatskih amina npr:

Sekundarni amini se smatraju N-supstituiranim primarnim aminima , a tercijarni N,N

supstituiranim primarnim aminima

N- etil metan amin

N,N dimetil cikloheksan amin

GASOVI
Stanje gasa odredjeno je njegovom zapreminom (V), pritiskom (p) I temperaturom (T). Uslovi kada je
pritisak 101325 Pa, a temperature 273,15C nazivaju se NORMALNI USLOVI ili STANDARDNI USLOVI I
obiljezavaju se 0 i 0 . Jedinica za V u medjunarodnom SI-sistemu je 3 . U hemiji se najvise koristi
3 ili litar (l)
13 =1000 3 =1000 l=103 3 =103
Cesto se koristi i 1000 puta manja jedinica od l ili 3
13 (1 l ) = 103 3 (ml)
Pretvaranje jednih jedinica u druge
1ml=103 =106 3

13 = 10003 = 10000003

Jedinica za pritisak je paskal (Pa) a to je N/m2

25 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

1 Pa=1 2
Koristi se 100 puta veca jedinica Kilopaskal (KPa), million puta veca jedinica Megapaskal (MPa).
Koristi se jos jedinica bar 1bar=105 Pa i 1atm=101325 Pa. U medicine se koristi jedinica mm zivinog
stuba 1mmHg=133,3 Pa
Jedinica za temperature je stepen KELVINA (K) I stepen celzijusa (c)
T=273,15+t

c=273,15 K

Jednacina koja povezuje ove tri velicine za odredjenu kolicinu gasa (n) naziva se KLAPEJRONOVA
JEDNACINA ili jednacina gasnog stanja.
pV=nRT
J

R-univerzalna gasna konstanta I iznosi 8,314 molK

Da ne bi bilo konfuzije pri racunanju treba zapreminu izracunavati u l(dm3 ), p u kPa, molarnu masu u
gr/mol, masu u gramima, a gustinu u g/l.
m

pV= RT

n=

p=

mRT
VM

posto je = => m= *V

RT
M

/*M

pM
RT

Iz relacije se moze izracunati M(molarna masa gasa) pri stalnoj (t) I (p) gustine dva gasa se odnose
kao njihove molarne mase.
1 M1
=
2 M2
Bojl-Mariotov zakon

pV=const.

p1 V1 = p2 V2 => V2 =

p1V1
p2

; V1 =

p2V2
p1

; p2 =

p1V1
V2

; p1 =

p2V2
V1

Gej-Lisakov zakon
V

0
Vt = V0 + 273,15
t => Vt = V0 (1+273,15 *t)

Vt = V0 (1 + t)

26 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

PRIMJERI
1. Gustina gasa CO2 na t=15C i p=101325 Pa iznosi 1,86 g/l. Kolika je molarna masa gasa?
RJESENJE:
T=T0 +t = 273,15 + 15 = 288K
p=101,325 kPa
=1,86 g/l
M=?
pV=nRT
m

pV=M RT/M
pVM=nRT
mRT
Vp

M=
g

RT 1,86 8.14 molK 288K

M= = l
=44
p
101,325 Pa

g/mol

2. Izracunati vrijednost univerzalne gasne konstante R!

RJESENJE
Za n=1 mol gasa:
pV=nRT
R

pV
= T

.. ako je gas idealan onda je

m3

R=

3
p 0 V 0 101325 m 2 22,41910 ml

T0

273,15K

R=8,314

=8,314

Nm
molK

molK

AVOGADROV BROJ
NA =6,022*1023 jedinica u 1 molu
N
n

NA = => =

N
NA

; N = NA m

Molarni volumen (Vm )

1ml gasa pri STP zauzima zapreminu od 22,419 l/mol

27 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

n=
m

m
M

a) M = Vm => = => =
b)

m
M

N
NA

=> NA = M N => =

VM
Vm

NM
NA

c) Vm = N => NA = Vm N => =
A

;n =

N
NA

;n =

=> =
=> =

Vm N
NA

V
Vm

mVm
M
mN A
M

=> =

VN A
Vm

Izracunati:
a) Kolicinu molekula N2
b) Zapreminu N2 pri STP
c) broj molekula N2 u 7g nitrogena (N2 )
RJESENJE
Dato je:

Trazi se:

m(N2 )=7g

a) n(N2 )

Ar(N)=14

b) V(N2 )
c) N(N2 )

a) Koristi se jednacina
m(N )

7g

n(N2 )=M(N 2 ) = 28g/mol = 0.25mol

2

ODGOVOR: 7g(N2 ) je 0.25 mol molekula N2 .

DALTONOV ZAKON
p=p1 + p2 + p3 +
Ukupan pritisak gasa smjese jednaj je zbiru pojedinacnih pritisaka.
PRIMJER
g

Kolika su relativne gustoce gasa vodika (H2 ) , CO2 i CO u odnosu na zrak ( Mzraka = 28,9 mol )?
DATO
g

.M

zraka

.M

H2

.M

CO 2

.M

CO

= 28,9 mol

=2

g
mol

= 44 mol
g

= 28 mol

28 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

H2
M H2
2
=
=
= 0.0692
(zraka ) M(zraka ) 28.9
CO 2
M CO 2
44
=
=
= 1.52
(zraka ) M(zraka ) 28.9
(CO )
M(CO )
28
=
=
= 0.97
(zraka ) M(zraka ) 28.9
Iz racuna se vidi da su H2 I CO laksi od zraka, a CO2 tezi.

Izraunavanje iz hemijske formule

Formula znai da se radi o fosfornoj kiselini i da u sebi sadri 3 atoma(H), jedan atom(P), i 4 atoma(O)
ili 1 mol i ima masu od 98 i sainjava je 3g(H), 31g(P) i 64g(O)
ematski se to moe napisati:

H 3H
P P
O 4O

3x1 3g
1x31 31g
4x16 64g

1mol H 3 PO4
Poznavajudi sve odnose mogude je izraunati masu pojedinih elemenata u 1 gr jedinjenja,kao i
procentni sastav jedinjenja.
A) 1gr

sadri

H:

3 *1
0,0306 g
98

1 * 31
0,3163g
98

B)Procentni sastav

%H
%P
%O

4 * 16
0,6531g
98

3 *1
* 100 3,06%
98
1 * 31
* 100 31,63%
9
4 * 16
* 100 65,31%
98

Indeks uz simbol elementa u formuli oznaava broj atoma tog elementa u molekuli(indeks jedan se
ne pie).Odnosi se na sve elemente u grupi.Koeficijent ispred formule odnosi se na itavu formulu ili
dio formule.
Primjer:
Iz kojih elemenata se sastoje i koliko atoma ima u sljededim molekulama :

29 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

CuSO 4 ,
(NH 4 )C 2O 4 ,
2 H 2O,
SiCl 4 ,
( NH 4)3 PO 4 *14 MoO 3,
5N 2

Primjer:
Napisati hemijsku formulu spoja ija molekula ima :
a)
b)
c)
d)
e)
f)

1 atom Zn, 2 atoma Cl

2 atoma K, 2 atoma Cr, 7 atoma O
1 atom Ca, i dvije hidroksilne grupe
2 atoma Fe, i 3 sulfatne grupe
2 atoma Mg, 2 atoma P, 7 atoma O, 3 molekule vode
1 atom Pt, 4 atoma Cl, 8 molekula vode

Rijeenje: a)

ZnCl 2 b)

K 2Cr 2 O 7 c)

Ca(OH )2 d) Fe 2 (SO 4 )3 e) Mg 2P2 O7 *3H 2O f)

PtCl 4*8H 2O

30 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Primjer:
Izraunaj masu elemenata u 25gr. H2SO4

2 *1
* 25 0,51gr
98
1 * 32
m( S )
* 25 8,163gr
98
4 * 16
m(O )
* 25 16,327 gr
98
m( H )

Primjer:
Izraunati procentni sastav sljededih jedinjenja:

a ) KAlSi 3 O 8

R(%K 14,05; %Al 9,70; % Si 30,27; %O 45,98)

b)CaC 4 H 4O 8

R(%Ca 21,28;%C 25,53;% H 2,13;%O 51,06)

c) BaSiF 6

R(%Ba 49,18;%Si 10,03;%F 40,79)

Primjer
Izraunaj:
a) maseni udio pojedinih elemenata u H3PO4
b) Masu pojedinih elemenata ako je masa kiseline 50gr.
Rjeenje
a) Maseni udio(W) pojedinih komponenti izraunademo tako da naemo odnos jedne
komponente jedinjenja prema zbiru masa svih komponenti. :

W ( A) j *

Ar
Mr

W ( H ) j( H ) *

Ar ( H )
1,008
3*
0,0303 * 100% 3,03%
Mr ( H 3PO 4 )
98

W ( P) j( P) *

Ar ( P )
31
1 * 0,316 * 100% 31,6%
Mr ( H 3PO 4 )
98

W (O ) j (O ) *

Ar (O )
16
4 * 0,653 * 100% 65,3%
Mr ( H 3PO 4 )
98

b) Mase pojedinih elemenata izraunavamo iz masenih udjela

W ( A)

m( A)
m( H ) W ( H ) * m( H 3PO 4 ) 0,0303 * 50 g 1,51g
m

m( P ) W ( P ) * m( H 3PO 4 ) 0,316 * 50 15,8 gr

m(O ) W (O ) * m( H 3PO 4 ) 0,653 * 50 32,65gr
31 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

SASTAV TVARI EMPIRIJSKA I MOLEKULSKA FORMULA

U ovom poglavlju obradit cemo kvantitativno iskazivanje sastava nekog uzorka hemijskog jedinjenja i
izvodenje hemijskih formula.
Postoje dvije vrste hemijskih molekula:
1.) molekule hemijskog elementa: O2, N2, H2
2.) molekule jedinjenja: H2SO4, H3PO4, CuSO4, H2O
O pojedinacnim molekulama ima smisla govoriti naprimjer kod gasova gdje je razmak izmedu
molekula dovoljno velik. Kod tecnosti, a pogotovo kod cvrstih tijela teze mozemo govoriti o
pojedinacnim molekulama. Naprimjer, u strukturi NaCl nema izolovanih molekula. Na i Cl povezani su
jonskom vezom i sastav se moze iskazati formulom NaCl. Ta formula pokazuje da su atomi Na i Cl
vezani u odnosu 1 : 1
Najjednostavnije formule tih jedinjenja nazivaju se formulske jedinke. Prema tome, formula je
najjednostavniji prikaz sastava nekog elementa ili jedinjenja (spoja). Naprimjer, svaki molekul H2SO4
sastoji se od dva atoma vodika, jednog atoma sumpora i cetiri atoma kisika. To znaci da je odnos
mase jedne vrste atoma umolekuli prema masi cijelog molekula stalan.Razlikujemo empirijske i prave
formule.
Empirijska formula:Pokazuje odnos pojedinih elemenata u molekuli
Prava (molekulska) formula:Pokazuje tacan broj atoma koji grade jedan molekul.
Analiza Supstance
Poznavanje hemijske supstance omogucava nam da izracunamo prvenstveno sastav, maseni udio
svakog pojedinog elementa u jedinjenju. Obratno, poznavanje masenog udijela pojedinih elemenata
u spoju (jedinjenju) omogucava da se izracuna empirijska formula jedinjenja. Kvantitativni sastav
uzorka najcesce se izracunava kao maseni udio (W).

Analiza supstance - Primjer 1

Ako se mlijeko sastoji od 3,2% masnoce, 3,3% bjelancevina, 5,6% mlijecnog secera i ostatka vode,
naci:

Maseni udio vode;

Masu vode u 1l mlijeka

32 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Maseni udio izrazava se decimalnim brojevima ili postotkom.

Zbir masenih udjela svih sastojaka u uzorku mora biti 1 ili 100%. Prema tome maseni udio vode u
mlijeku je:
W(H2O) = 100% - (3,2% + 3,3% + 5,6%) = 87,9% = 0,879.
Masu mlijeka cemo dobiti iz izraza koji povezuje masu i gustinu tj.:

Masu vode cemo izracunati iz izraza:

Dakle, masa vode u 1l vode je 908,9g.

Analiza supstance - Primjer 2

Maseni udio zeljeza u uzorku je 25%. Kolika je masa rude u kojoj je sadrzano 1000kg zeljeza?

33 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

KONCENTRACIJA RASTVORA
Koncetracije odreuju sastav smjese. Smjese mogu biti gasne, Tene ili vrste tvari. Tene i vrste
smjese zovemo jo i RASTVORIMA. Kod rastvora imamo rastvorenu tvar (tvar koja se rastvara) i
rastvara (tvar koja rastvara). Najvaniji su vodeni rastvori tj. gdje je voda rastvara. Za sve rastvore i
rad u labaratoriji vano je znati koncentraciju rastvora.
Koncentracija rastvora moe biti:
1.
2.
3.
4.
5.

Masena koncentracija (A)

Koliinska koncentracija (c(A))
Procentualna koncentracija (cp)
Molarna koncentracija (cM)
Molalna koncentracija ili molalitet (cm)

Masena koncentracija (A)

(A) =

m(A) kg
V m3

u hemiji je ede koristiti

1kg/m3 =1

g
l

g
l

1kg=1000g

1m3 1000l

Koliinska koncentracija (c(A))

c(A) =

N (A) mol
V m3

mol

najede se koristi
l

mol mol
mol
=1
x103 =0.001
3
m
l
l

Maseni udio W(A)

W( A)

m( A)
m( A) m( B )

Gustina rastvora

m kg g g
i
i
V m3 l dm3

m- masa rastvora

V- volumen rastvora

34 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Veza masenog udjela i koncentracije

W(A) =

m (A)
m
m (A)

m (A) M
M
n
=
=c
V
M
VM
V
nM c(A) M

W(A) =
=
poto je c(A) =
tj. =c(A) M
V

M
(A)
W(A) =

V
= (A) -volumni udio
Vr
W(A) =

W(A) =

c(A) M

W(A) =c(A) M
c(A) =

W(A)
M

Procentualna koncentracija (cp)

cp =

mrs
100 %
mx

mrs - masa rastvorene supstance

mv - masa rastvora
Molarna koncentracija (cM)

cM =

n
1000
V

mol
l

n - koliina rastvorene supstance u molovima

V - zapremina rastvora u ml ili cm3
Molalna koncentracija ili molalitet (cm)

cm

mol
n
1000

mr
kg

n - koliina rastvorene supstance u molovima

mr - masa rastvaraa u gr
Razreivanje rastvora

35 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Primjer 1
Masena koncentracija rastvora NaOH je 80g/mol a gustina 1.05 g/cm3. Kolika je:
a) koliinska koncentracija
b) maseni udio
Rjeenje
(A) =80g/l
=1.05g/cm 3 =1050g/l
a) c(A) =?
b) W(A) =?

a)

g
l =2 mol
c(A) =
=
g
M 40
l
mol

b)

g
l =0.076=7.6%
W(A) =
=
1050 g
l

80

(A)

80

(A)

Primjer 2
Maseni udio Na2CO3 u rastvoru iznosi 9.65%. Izraunati:
a) koliinsku koncentraciju
b) masenu koncentraciju rastvora ako je gustina rastvora 1.1g/cm3
Rjeenje

W 9.65% 0.0965
1.1g / cm3 1100 g / l
M 106 g / mol
a) c( Na2CO3 ) ?
b) ( Na2CO3 ) ?
a) W=

cM

c=

W
M

g
W( Na2CO3 ) 0.0965.1100 l
mol
c( Na2CO3 )

1
g
M
l
106
mol
b) c( Na2CO3 )

( Na2CO3 )
M

( Na2CO3 ) c( Na2CO3 ) M 1

mol
g
g
106
106
l
mol
l
36 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

Primjer 3
Treba pripremiti 150ml 10% rastvora KCl. Koliko treba odvagati KCl, koliko dodati vode. Gustina
rastvora je 1.01kg/dm3.
Rjeenje

W(KCl) =10%=0.1
=1.01kg/dm3 =1010g/dm3 =1010g/l
V=150ml=0.15l
m(KCl) =?
m(H2O) =?
m(KCl)
mr
m(KCl) =m r W(KCl) =151.5g0.1=15.15g
W(KCl) =

Treba nai masu rastvora:

g
m=V=1010 0.15l=151.5g
l
U menzuru staviti 15.15g KCl i doliti vodu do 150ml. Ako je m(KCl) =15.15g
a masa rastvora 151.5g onda je:
m(H2O) =m-m(KCl) =151.5g-15.15g=136.35g
Primjer 4
Treba pripremiti 150ml 10% rastvora KCl. Koliko treba odvagati KCl, koliko dodati vode. Gustina
rastvora je 1.01kg/dm3.
Rjeenje

=1.4g/cm 3 =1400g/l
W(HNO3 ) =68%=0.68
V2 =1l
c 2 =1mol/l
V1 =?

c1 =

W1
=
M

0.681400
63

g
mol

g
l =15.111 mol
l

c1V1 =c 2 V2
mol
1
1l
c 2 V2
l
V1 =
=
=0.06617l=66.17ml
mol
c1
15.111
l
37 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

OSMOTSKI PRITISAK RASTVORA

Osmoza je prolazak molekula rastvaraca kroz polupropustljivu membranu iz rastvora manje u rastvor
vece koncentracije radi izjednacavanja koncentracije . Pri tome estice rastvorene tvari udaraju u
polupropusnu membranu i nastaje osmotski pritisak.
Naucnik Van Hof dokazao da je osmotski pritisak jednak pritisku koji bi izazvale cestice rastvorene
tvari kada bi se nalazile u istoj zapremini u gasovitom stanju. stoga se za izracunavanje osmotskog
pritiska moze primijeniti opca jednacina gasnog stanja

pv=nRT =>
=

kako je

= to je

pv=nRT
=>
P = cRT ili
=

= cRT

kako je

= to je

umjesto c =
ako se

P = cRT ili
= cRT

a umjesto n=

= c
ako se umjesto
a umjesto n=
=
=

Gdje je -osmotski pritisak

Gdje je -osmotski pritisak

c-kolicina koncentracije

c-kolicina koncentracije

opca
gasna
konstanta
R-Ropca
gasna
konstanta
T-apsolutna
temperatura
T-apsolutna
temperatura

Ovaj zakon vazi samo za razblazene rastore. Kod elektrolita je zbog jonizacije pr istoj
koncentraciji rastvpra proj cestica veci nego kod rastvrora neelektrolita
=
Gdje je i Vomm hofov broj
Izmedju koeficjenta i, stepena polarizacije i broja jona v na koji se razlazu molekuli
elektrolita postoji ovisnost koja se izrazava jednacinom
= 1 +1
Pomocu date jednacine mozemo izracunati stepen jonizacije , broj jona na koji se razlazu
molekuli elektrolita za rastvor u elektrlitu = 1

38 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

PRIMJER
Koliki je osmotski pritisak rastvora koncentraciji 0.5 mol/l na t = 50
RJESENJE
t = 50 = 323
c(A) = 0,5

R = 8,314
__________________
=?
= = 0,5

8,314
323

= 1342,7

HEMIJSKA RAVNOTEZA (pH, puferi, produkt topivosti, hidroliza soli)

BRZINA HEMIJSKE REAKCIJE
Brzina hemijske reakcije je promjena koncentracije ragujucih supstanci u jedinici vremena.
v=-c/t
Znak - govori da se smanjuje koncentracija reaktanata.

c(A) i c(B) koncentracije reaktanata

a i b broj molova A i B
NAPOMENA:
Brzina hemijske reakcije zavisi pored od momenta akcije jos i od temperature i prisustva katalizatora.
PRIMJER
Koliko puta de se povedati brzina hemijske reakcije koja slijedi iz jednaine:
A+2Bprodukti
ako se:
a) ako se c(A) poveca 3x
b) c(B) poveca 3x
c) c(A) I c(B) poveca 3x
RJEENJE
39 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

PRIMJER
Koncentracija nekog reaktanta smanji se od 0.125 mol/l do 0.095 mol/l u toku 50s. Izraunaj brzinu
hemijske reakcije?
RJESENJE
c_1=0.125mol/l
c_2=0.095mol/l
t=50s
V=?

KONSTANTA RAVNOTEZE

U stanju ravnotee.

PRIMJER
U reakciji A+2BC poslije uspostavljanja ravnotee koncentracije su sledede:
C(A)=0.6mol/l , c(B)=1,2mol/l, c(C)=2,16mol/l
Izraunaj konstantu ravnotee!
C(A)=0.6mol/l
c(B)=1,2mol/l
c(C)=2,16mol/l

40 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

PRIMJER
U reakciji

broj molova je a=2, b=1, c=3, d=1. Napii konstantu ravnotee!

PRIMJER
Uzorak gasne smjee pri 700C sadrzi 0.37 mol/l NH_3, 2,0 mol/l nitrogena I 3,0 mol/l vodika.
Reakcija se odvija u gasovitoj fazi. Izracunaj:
a)konstantu ravnoteze
b)konstantu ravnoteze Kp za za __ za amonijaka
RJESENJE
Prvo treba napisati jednacinu
N_2 (g)+3H_2 (g)-2NH_3 (g)
T=t+273=700+273=973K
c(NH3)=0.37mol/l
c(N2)=2.0mol/l
c(H2)=3.0mol/l
Kc=?
Kp=?

a)
b) Posto se reakcija odvija u gasovitoj fazi umjesto koncentracije mogu se uzeti parcijalni pritisci pa je
konstanta ravnoteze:

Ako gasne smatramo idealnim, onda mozemo primijeniti jednacinu gasnog stanja.
pV=nRT
p=nRT/V=cRT
p(NH3)=c(NH3)RT=0.37mol/l*8.314J/molK*973K=2993kPa
p(N2)=c(N2)RT=16180kPa
p(H2)=c(H2)RT=27270kPa

RAVNOTEZA U RASTVORIMA ELEKTROLITA

Konstanta disocijacije(jonizacija)

41 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

STEPEN DISOCIJACIJE

-steen disocijacije
N-disocirane molekule
N0-ukupan broj molekula
Supstance koje u vodenim rastvorima provode elektrinu struju nazivaju se elektroliti. Elektrolitika
disocijacija je process nastanka slobodnih jona tako sto rastvarac(najcesce voda) razara jonsku
reetku.
Jonizacija je process dijeljnja rastvaraca(vode) na molecule spoja pracene ustajni slobodni joni.
Elektroliti mogu biti slabi i jaki, to se izracunava stanjm disocijacije (jonizacije).
>30%-jaki elektroliti ; <30%-slabi elektroliti

JONSKA KONCENTRACIJA
cj=*c*z
=cj/(c*z) ; c=cj/(*z) ; z=cj/(*c)
gdje je
-stepen disocijacije
c- kolicinska koncentracija
z-broj istovrsnih jona
PRIMJER
Rastvor Na2So4 ima koncentraciju 0.05 mol/l. Izracunaj koncentraciju jona ako je stepen jonizacije
70%.
RJESENJE
cj=cz
c(Na2So4)+0.05 mol/l
=70%=0.70
Z(Na)=2
Z(So4)=1
Cj(So4)=c**z=0.05 mol/l * 0.70 * 1=0.035 mol/l
Cj(Na)= c**z=0.05*0.70*2=0.070 mol/l
42 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

PRODUKT TOPIVOSTI
U zasidenom rastvoru koji je u dodiru sacvrstomfazom (talogom) ratvorene supstance postoji
ravnotea izmeu supstance u rastvoru i iste supstance u talogu.
Neka je u rastvoru slabo rastvroljiv elektrolit AgBr
AgBrAg+ + BrZa disocijaciju slabo rastvorljive supstance moze se primjeniti zakon o djelovanju mase. Ravnoteza se
uspostavlja kada je rastvor zasiden. U talogu mora biti vrste neotopljive soli. Koncetracija jona u
talogu je konstanta i ne zavisi od koliine taloga. To znaci da konstanta ravnoteze zavisi I od
koncetracije jona u talogu pa se pie
Kso(AgBr) = c(Ag+) x c(Br-) - produkt topivosti konst. je ako je t=const.

PRIMJER:Produkt topivosti CaSO4Na t=25C iznosi 6,1 x 10-5 (mol/l)2. Kolika je topljivost
(rastvorljivost) te soli u vodi ?
RJEENJE :
CaSO4 Ca2+ + SO42K(CaSO4) = c(Ca2+) x c(SO42-)
Iz jednaine se vidi da je

JONSKI PRODUKT VODE

Hemijski ista voda je slab elektorlit i jonizira prema slededoj jednaini
H20 H+ + OH-

c(H+) ranotea koncetracija H+ jona

c(OH-) ravnotea koncetracija OH- jona
c(H20) ravnotea koncetracija nejonizovane vode

43 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

U 1 litru H2O (1000gr) ima 55,3 mol H2O na t=25C

Ako to uvrstimo u jednainu dobit emo
Kw = c(H+) x c(OH-) = 1x10-14 (mol/l)2
Ova konstanta naziva se jonski produkt vode.
U istoj vodi na t= 25 C
c(H+)=c(OH-) = 1 x 10-7mol/l
c(H+) i c(OH-) u vodenim rastvorima slue kao kriterij za odreivanje kiselosti i bazinosti
log[c(H+) x c(OH-)] = log 1x10-14
log c(H+) + log c(OH-) =14 /(-1)
-log c(H+) + log c(OH-) = 14
Vrijednost negativnog logaritma c(H+) predstavlja pH a vrijednost negativnog logaritma c(OH-) je pOH
Ph= -log c(H+)
Poh = -log c(OH-)
Primjer:
Vodeni rastvor NaOH ima koncetraciju 1x10-4 ml/l . Koliki je pH i pOH rastvora?
Rjeenje:
NaOHNa+ + OHc(NaOH) = c(OH-)
pOH = -log c(OH-) = -log 10-4 = -(-4log10)=4
pH + pOH = 14
pH = 14-pOH = 14-4 =10
Primjer:
U 500 ml H2O dodato je 0,8 gr NaOH. Izraunati pH i pOH rastvora.
RJEENJE :
m(NaOH) = 0,8 gr
V= 500 ml = 0,5 l
M(NaOH) = 40 g/ml
pOH=?
pH= ?
c(NaOH) = m/V = m/MxV = 0,8gr/(4gr/mol x 0,5l) = 0,04 mol/l
c(OH-) = X c(NaOH) x z =
(ako nije dato za jak elektrolit uzima se 1)
z-broj hidroliziranih jona a uzima se 1
NaOHNa+ + OHc(OH-) = 1x c(NaOH) x 1 = 0,04 mol/l
pOH = -log c(OH-) = -LOG 0,04 = 1,4
pH = 14-pOH = 14-1,4 = 12,6
44 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

PUFERI
To su smjese slabih kiselina i njihovih soli ili smjea slabih baza i njihovih soli. Puferi su naprimjer:
CH3COOH + CH3COONa
H2CO3 + NaHCO3
NH4OH + NH4Cl
Vanije osobine pufera:
1. Koncentracija vodikovih jona c(H+) mijenja se neprimjetno razreivanjem ili koncentrisanjem, dakle
pH je priblino stalan
2. Koncentracija c(H+) i vodonini eksponent se ne mijenja kada se u pufernu smjesu uvodi jaka
kiselina ili jaka baza, naravno ne u pretjeranim koliinama.
Puferi se upotrebljavaju:
Kada se eli nekom rastvoru da odri priblino stalna c(H+) jona i pored razblaivanja ili
dodavanja kiseline ili baze
Kada se eli dobiti rastvor tano odreene c(H+) jona.
Da bi se mogao shvatiti znaaj pH u ivom organizmu potrebno je znati mehanizam dejstva pufera.
Ako bi rastvoru CH3COONa (so jake baze NaOH i slabe kiseline CH3COOH) dodali jaku kiselinu nede
dodi do naglog povedanja c(H+) jona jer se dodani H+ joni vezuju sa jonima acetata CH3COO- dodajudi
nedisocirane molekule slabe CH3COOH
H+ + Cl + Na + CH3COO- CH3COOH + Na+ + ClJaka HCl (jako disocirana) prelazi u slabo disociranu CH3COOH ili velika kiselost HCl prelazi u malu
kiselost CH3COOH.
Tako isto:
Ako rastvoru NH4Cl (so slabe baze NH4OH i jake kiseline HCl) dodamo jaku bazu nede dodi do naglog
povedanja c(OH-) jona jer se dodati OH joni vezuju sa NH4+ jonima dodajudi nedisocirani NH4OH
K+OH- + NH4+Cl- NH4OH + K++ClJako disocirani KOH prelazi u slabo disocirani NH4OH ili velika bazinost KOH prelazi u malu bazinost
NH4OH.
Dakle u smjesi sirdetne kiseline i CH3COONa sirdetna kiselina se opire povedanju c(OH-) jona (kada se
smjesi dodaje baza ) a Na-acetat povedanju c(H+) jona (kada se smjesi dodaje kiselina).
Dakle smjesa CH3COOH i CH3COONa je PUFER ili regulator jer odrava priblidno stalnu c(H+) jona pri
dodavanju baze ili kiseline.
Ako je

Poto je Kc- konstanta disocijacije (stalna vrijednost) iz izraza se vidi da c(H+) i c(OH-) zavise samo od
c(kiseline) i c(soli).
45 | S t r a n i c a

Skripta Hemija IV razred

HIDROLIZA SOLI
Hidrolizom nazivamo razlaganje soli uticajem H+ ili OH- jona vode u bazu i kiselinu. Ako u H2O
rastvorima CH3COONa (so neutralna koja dobro disocira ,u rastvoru demo imati jone H+ ili OH- ,
CH3COO - , Na+ ).
H+ i OH- jona je mali jer voda slabo disocira. Kada se u rastvoru nau joni slabo disociranog
elektrolita kakav je CH3COOH on de se uvijek spajati i davati nedisocirane molekule tog elektrolita
da bi se udovoljilo konstanti disocijacije slabog elektrolita. U naem primjeru H+ i CH3COO -.

Poto u rastvoru ima malo H+ jona i velike koliine CH3COO- jona te de izvjesna koliina H+ jona se
spajati sa CH3COO u CH3COOH. Tj c(H+) jona nije vie 10-7 ved je manja pa da bi jonski produkt vode
bio konstantan tj 10-14 mora se povedati c(OH-) jona pa rastvor pokazuje bazna svojstva usljed
hidrolize.
H+ + OH- + Na+ + CH3COO- CH3COOH + Na+ + OHIz reakcije se vidi da de reagovati H+ i CH3COO- jon a Na+ i OH- de ostati u rastvoru. Ako
posmatramo so nastalu od jake kiseline i jake baze naprimjer NaCl u rastvoru de biti mnogo jona Na+
i Cl- a sasvim malo jona H+ i OH-. Poto Na OH kao jak elektrolit nema konstantu disocijacije pa jon
Cl- nede se spajati sa H+ jonom jer HCl jaka kiselina nema konstantu disocijacije. Poto se Na+ i Clne spajaju sa H+ i OH- , koncentracija c(H+) i c(OH-) u rastvoru ostaju isti. Znai NaCl ne reaguje pa
djeluje neutralno.
ZAKLJUAK
Soli nastale od jake kiseline i jake baze ne hidroliziraju
Soli nastale od slabe baze i jake kiseline, odnosno slabe kiseline i jake baze nede znatno
hidrolizirati.
Soli postale od slabe baze i slabe kiseline imati de jaku hidrolizu ali rastvor nede biti ni kiseo ni
bazan
Nakon mnogih raunanja i primjene zakona o odravanju mase u konanici se moe izraunati po
izrazu:

Gdje je :
Kh konstanta hidrolize
Kn - jonski produkt vode
Kd-konstanta disocijacije
Kh je veda ako je Kd manja , drugim rjeima hidroliza je veda ako su kiselina i baza slabiji.

c(H+) jon soli koji usljed hidrolize reaguje kiselo.

46 | S t r a n i c a