Ñîðîíçîí äýýð ¿íäýñëýãäñýí ìýäð¿¿ð¿¿ä .

Õîëëûí ýôôåêò
Õîëëûí ýôôåêòèéí òàëààð íýã çóóí æèëèéí ºìíº ñóäàëæ áàòàëñàí áàéäàã áîëîâ÷ îéðèéí õýäýí
àðâàí æèëèéí ºìíººñ õýðýãëýæ ýõýëñýí áàéíà. Õîëëûí ýôôåêòèéã äîêòîð Õîëë ãýã÷ õ¿í
äîêòðûí ñóäàëãààíû àæëàà õèéæ áàéõäàà íýýñýí áºãººä ýíý íýýëò 1879 îíä áîëæýý. Òýðýýð
òýãø ºíöºãò õýëáýðòýé àëòàí äàìæóóëàã÷ààð ã¿éäýë ã¿éæ áàéõ ¿åä ò¿¿íèé ãàäàðãóóä
ïåðïåíäèêóëÿðààð ñîðîíç áàéðëóóëõàä ýñðýã òàëä ïîòåíöèàëûí çºð¿¿ ¿¿ñ÷ áàéõûã
àæèãëàñàí áàéíà. Ýíý õ¿÷äýëèéí õýìæýý íü äàìæóóëàã÷ààð ã¿éæ áàéãàà ã¿éäýëòýé
ïðîïîðöèîíàëü áà ñîðîíçîí èíäóêö íü äàìæóóëàã÷òàé ïåðïåíäèêóëÿðü áàéíà.
Õîëëûí òóðøèëòóóä àìæèëòòàé áàéñàí áîëîâ÷ ò¿¿íèé õýðýãëýýã 70 æèëèéí äàðàà ãàðãàæ
èðñýí. 1950 îíû ¿åýýñ õàãàñ äàìæóóëàã÷ ìàòåðèàëààð õèéãäýñýí ìýäð¿¿ð¿¿ä ýð÷èìòýé
õ¿÷ýý àâ÷ áàéñàí áà ¿¿íèé íýã ýëåìåíò íü Õîëëûí ýôôåêò äýýð òóëãóóðëàñàí ìýäð¿¿ð¿¿ä
áàéñàí þì. Àíõíû õýðýãëýý íü keyboard äýýð ãàð÷ èðñýí. Îð÷èí ¿åä Õîëëûí ýôôåêòòýé
òºõººðºìæèéã îëîí á¿òýýãäýõ¿¿íä õýðýãëýäýã ¿¿íèé íýã íü êîìïüþòåð , àâòî ìàøèí, íèñýõä ìºí
ýìíýëýãèéí òîíîã òºõººðºìæèä õýðýãëýæ áàéíà.
ßàãààä Õîëëûí ýôôåêòèéí ìýäð¿¿ðèéã ºðãºí õýðýãëýæ áîëîâ?
¯¿íä:
Áàò áýõ áàéäàë
Óäààí èäýëãýý
Õóðäàí àæèëãàà 100 KHz äýýø
Õºäºë㺺íã¿é ýä àíãèóäòàé
Ëîãèê îðîëò, ãàðàëòòàé áàéæ áîëîõ
ºðãºí òåìïåðàòóðûí çóðâàñòàé (-40 +150Ñ)
õóðäàí äàâòàãäàõ ¿éëäë¿¿äòýé
Õàìãèéí ãîë ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò íü ò¿¿íèéã èíòåãðàë÷ëàõ áîëîìæòîé áàéäàã áàéíà.

Õîëëûí ýôôåêòèéí òåîðåì:

ÿéäýë äàìæóóëæ áàéãàà äàìæóóëàã÷èéã ñîðîíçîí îðîíä îðóóëáàë óã äàìæóóëàã÷èä õ¿÷äýë
¿¿ñýõ áà ýíý õ¿÷äýë íü ã¿éäýë áà ñîðîíçîí èíäóêöýä ïåðïåíäèêóëÿð áàéíà. Ýíý çàð÷ìûã
Õîëëûí ýôôåêò ãýíý.
Çóðàã 2-1ä Õîëëûí ýôôåêòèéí çàð÷ìûã ¿ç¿¿ëüå.

Íèìãýí õàãàñ äàìæóóëàã÷ ìàòåðèàë (Õîëëûí ýëåìåíò)-ààð ã¿éäýë ã¿éæ áàéíà. Ãàðàëòûí
õîëáîëò íü ã¿éäëèéí ÷èãëýëä ïåðïåíäèêóëÿð áàéíà. Ñîðîíçîí îðîí ¿éë÷ëýýã¿é ¿åä ã¿éäýëä
íºëºº ¿ç¿¿ëýõã¿é áà ïîòåíöèàëûí çºð¿¿ áàéõã¿é.
Õýðýâ ïåðïåíäèêóëÿð ñîðîíçîí îðîí áèé áîëâîë Ëîðåíöèéí õ¿÷ ã¿éäýëä ¿éë÷ëýíý. ÿéäýëä õ¿÷
¿éë÷èëñíýýð ãàðàëò äýýð õ¿÷äýëèéí çºð¿¿ áèé áîëäîã. Ýíý õ¿÷äýëèéã Õîëëûí õ¿÷äýë ãýíý
Ví.
Çóðàã 2-2
Öàõèóðûí ÿëòàñä îéðîëöîîãîîð 7mV õ¿÷äýë ¿¿ñäýã áà ¿¿íèéã ïðàêòèêò õýðýãëýý áîëãîõûí
òóëä ºñãºõ øààðäëàãà ãàðäàã.
Õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ðèéí ¿íäýñ:

Õîëëëûí ýëåìåíò íü ñîðîíçîí îðîíã õýìæäýã ¿íñýí ìýäð¿¿ð þì. Ìýäð¿¿ðýýñ ¿¿ñ÷ áàéãàà
ñèãíàëûã ºñãºõ áà òåìïåðàòóðûã êîìïåíñàöëàõ øààðäëàãàòàé. Õ¿÷äýëèéã òîõèðóóëàã÷ íü
òîõèðóóëààã¿é òýæýýëèéí ¿¿ñã¿¿ðòýé ¿åä õýðýãëýãäýíý.
Õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ðèéí ¿íäñýí ñõýì
Õýðýâ ñîðîíçîí îðîí áàéõã¿é ¿åä Õîëëûí õ¿÷äýëèéã õýìæâýë ãàðàëò äýýð 0 áàéäàã. Ãýâ÷
ãàçàðäóóëãààñàà õàìààðàí Õîëëûí ýëåìåíò á¿ðèéí ãàðàëã äýýð õýìæâýë 0 Â-îîñ ººð óòãûã
çààíà. Ýíý íü åðºíõèé ãîðèìûí õ¿÷äýë áºãººä ãàðàëò á¿ð äýýð èæèë áàéíà. ¯éëäëèéí
ºñã¿¿ðèéí ãàðàë äýýð ãàð÷ áàéãàà 0 íü äèôôåðåíöèàë ïîòåíöèàë áºãººä ¿éëäëèéí ºñã¿¿ð íü
äèôôåðåíöèàë ºñã¿¿ð áàéõ ¸ñòîé. Õîëëûí õ¿÷äýë íü áàãà òºâøíèé ñèãíàë áºãººä 1ãàóññ
ñîðîíçîí îðîíä îðîéëöîîãîîð 30ìèêðîâîëüò áàéäàã. Ýíý áàãà òºâøíèé ãàðàëòûã ºíäºð îðîëòûí
ýñýðã¿¿öýëòýé áàãà øóóãèàíû ºñã¿¿ðýýð ºñãºõ õýðýãòýé. Èéì õàðàêòåðèñòèêòýé
äèôôåðåíöèàë ºñã¿¿ðèéã ñòàíäàðò áèïîëÿð òðàíçèñòîðûí òåõíîëîãèéã àøèãëàí Õîëëûí
ýëåìåíòòýé õàìò èíòåãðàë÷èëæ áîëíî. Òåìïåðàòóðûí êîìïåíñàöûã ìºí àìàðõàí èíòåãðàë÷èëæ
áîëäîã.
Õîëëûí õ¿÷äýë áîë îðîëòûí ã¿éäëèéí ¿éëäýë þì. Äýýðõ çóðãèéí õ¿÷äýëèéí (regulator)
òîõèðóóëãûí ¿¿ðýã íü îðîëòûí ã¿éäëèéã òîãòìîë áàéëãàõ øààðäëàãàòàé. Èíãýñíýýð
ìýäð¿¿ðèéí ãàðàëò íü çºâõºí ñîðîíçîí îðíû ººð÷ëºëòèéã ìýäðýõ áîëîìæòîé. Ìàø îëîí ñèñòåìóóä
õ¿÷äýëèéí òîõèðóóëãàòàé áàéäàã áºãººä çàðèì õîëëûí ýôåêòòýé ìýäð¿¿ð äîòîîä
òîõèðóóëàãã¿é áàéäàã.
Àíàëîã ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ð¿¿ä:
Äýýðõ ¿çñýí õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ð íü àíàëîã ãàðàëòòàé òºõººðºìæèéí ¿íäýñ þì. Àíàëîã
ìýäð¿¿ð íü ñîðîçîí îðîíä ïðîïîðöèîíàëü õ¿÷äýëèéã ãàðãàäàã. Ìýäðýãäýæ áàéãàà ñîðîíçîí îðîí íü
ýåðýã áà ñºðºã áàéæ áîëíî. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä ºñã¿¿ðèéí ãàðàëò íü ýåðýã áà ñºðºã áàéæ áîëîõ
áºãººä ýíý íü õàñàõ, íýìýõ òýæýýëèéã øààðäàíà. Õî¸ð òýæýýëòýé áàéõààñ çàéëñ õèéõèéí
òóëä äèôôåðåíöèàë ºñã¿¿ðèéã ñèãíàëûã õîëèõ áàéäëààð õîëáîõ øààðäëàãàòàé. Õîëèõ ¿åä
ñîðîíçîí îðîí áàéõã¿é òîõèîëäîëä ºñã¿¿ðèéí ãàðàëò 0 áàéíà. Ýåðýã ñîðîíçîí îðîí ¿éë÷èëâýë
ºñã¿¿ðèéí ãàðàëò íü òýãýýñ ºñíº. Õàðèí ñºðºã ñîðîíçîí îðîí ìýäðýãäâýë ãàðàëò íü 0Â-îîñ äîîø
áóóõ áºãººä ¿¿íéã ýåðýã ìýò õàðóóëíà.

ªñã¿¿ðèéí ãàðàëòûí õ¿÷äýëèéí õýìæýý òýæýýëèéí ¿¿ñã¿¿ðýýñ äàâ÷ ãàð÷ áîëîõã¿é. Ãýâ÷
ºñã¿¿ðèéí ãàðàëò íü òýæýýëèéí ¿¿ñã¿¿ðèéí òºâøèíä õ¿ðýõýýñ ºìíº õàíàëòàíä îðäîã. Ýíý
õàíàëò õîëëûí ýëåìåíòýä áóñ õàðèí ºñã¿¿ð äîòîð ÿâàãääàã. Èíãýñíýýð èõ õýìæýýíèé ñîðîíçîí
îðîí õîëëûí ýôôåêèéí ìýäð¿¿ðèéã ýâääýãã¿é õàðèí ò¿¿íèéã õàíàëòàíä îðóóëàõ áîëîìæòîé
áàéäàã.
Äîîðõ çóðàãò äýýð äóðäñàí á¿õ ç¿éëñ¿¿äèéã õàíãàñàí á¿ðýí àíàëîã ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ðèéã
¿ç¿¿ëñýí.

Äàìæóóëàëòûí ôóíêö:

Òºõººðºìæèéí äàìæóóëàëòûí ôóíêö îðîëòîîñ õàìààðñàí ãàðàëòûí õýìæèãäýõ¿¿íèéã ¿ç¿¿ëäýã.

Äàìæóóëàëòûí ôóíêöèéã òîìü¸îëæ ýñâýë ãðàôèêààð èëýðõèéëæ áîëäîã. Àíàëîã ãàðàëòòàé
õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ðèéí äàìæóóëàëòûí ôóíêö íü ñîðîíçîí îðíû îðîëò(ãàóññ) áîëîí
õ¿÷äýëèéí ãàðàëò õî¸ðûí õîîðîíäûí õàìààðàë þì.
Æèðèéí àíàëîã ãàðàëòòàé äàìæóóëàëòûí ôóíêöûã ¿ç¿¿ëýâ.
Òîîí ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ð¿¿ä:

Ýíý òºðëèéí ìýäð¿¿ðèéí ãàðàëò íü çºâõºí 2 òºëºâò îðøèíî(ON, OFF). Äýýð ¿ç¿¿ëæ áàéñàí
¿íäñýí àíàëîã ãàðàëòòàé òºõººðºìæ äýýð Schmitt-èéí òðèããåðèéã õîëáîæ ºãñíººð òîîí
ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ð áîëãîí õóâèðãàæ áîëäîã. Äîîðõ çóðàã äýýð äîòîîä òîõèðóóëãàòàé
ìýäð¿¿ðèéã ¿ç¿¿ëýâ.
Schmitt-èéí òðèããåð íü äèôôåðåöèàë ºñã¿¿ðèéí ãàðàëòòàé ºìíº òîõèðóóëñàí óòãààð
õàðüöóóëàëò õèéíý. Õýðýâ ºñã¿¿ðèéí ãàðàëò ºìíº òîõèðóóëñàí óòãààñ äàâñàí áîë òðèããåð
íýýãäýíý. Ýñðýãýýð, õýðýâ ºñã¿¿ðèéí ãàðàëò òîõèðóóëñàí óòãààñ áàãà áàéâàë òðèããåð
õààëòòàé áàéíà.
Äàìæóóëàëòûí ôóíêö:
Äàìæóóëàëòûí ôóíêöûã äîîðõ çóðàã äýýð ¿ç¿¿ëýâ.
Îðîëò ãàðàëòûí тодорхойломжийн ¿íäýñ íü àæилëàõ öýã áîëîí ñóëëàõ öýã 2-ûí õîîðîíäûí
õàðüöàà þì. Ñîðîíçîí îðîíã èõýñãýõýä àæèëëàõ öýã õ¿ðòýë ìýäð¿¿ðèéí ãàðàëòàí äýýð ÿìàð÷
ººð÷ëºëò îðîõã¿é. Àæëàõ öýãò (operate) õ¿ðñýí òîõèîëäîëä ìýäð¿¿ð òºëºâºº ººð÷ëºíº. Õýðýâ
ñîðîíçîí îðîíã àæëàõ öýãýýñ äîîø áóóëãàñàí áîëîâ÷ òºëºâèéí ººð÷ëºëò ñóëëàõ öýãò (release)
õ¿ðõýä ººð÷ëºãäºíº.
Ñîðîíçîí ñèñòåì:
Õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ð íü ñîðîíçîí îðîíã õýðýãòýé öàõèëãààí ñèãíàë áîëãîí õóâèðãàäàã.
Ãýâ÷ ôèçèê õýìæèãäýõ¿¿í íü ñîðîíçîí îðíîîñ ººð ç¿éëñèéã ìýäýðäýã æ íü: òåìïåðàòóð,
áàéðøèë õóðä ãýõ ìýò. Ñîðîíçîí ñèñòåìèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã íü ôèçèê õýìæèãäýõ¿¿íèéã
ñîðîíçîí îðîí áîëãîí õóâèðãàæ ò¿¿íéã Õîëëûí ýôôåêòèéí ìýäð¿¿ðèéí îðîëòîíä ìýäð¿¿ëäýã.
Äîîð Õîëëûí ýôôåêòòýé ñèñòåìèéã ¿ç¿¿ëýâ.
Ãàóññûí õýìæèãäýõ¿¿í áîëîí çàéí õýìæèãäýõ¿¿í íü ìýäð¿¿ðèéí ¿íäñýí ìóðóé áîëäîã.

Unipolar head on ãîðèì:

Ýíý ãîðèìûí ¿åä ìýäð¿¿ðèéí ìýäðýõ õýñýã íü ñîðîíçîíä øóóä ÷èãëýí áàéðëàñàí áàéäàã.
Unipolar head on ãîðèìä çàé áîëîí ãàóññûí õýìæèãäýõ¿¿í¿¿ä ýñðýã óòãàòàé áàéäàã. Çàéã
ñîðîíçîí áîëîí ìýäð¿¿ðèéí í¿¿ðýí òàëûí õýñãýýñ õýìæäýã.
Äýýðõ ñîðîíçîí ìóðóéã ¿íäýñëýí ýíý Õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ð íü òîîí ãàðàëòòàé áàéæ
áîëîõ þì. Æ íü: ìýäð¿¿ð G1 óòãàíä ºíäºð òºâøèíä (ON) õàðèí G2 -ä (OFF) òºëºâò áàéõ þì.
Ñîðîíç õºäºëñººð D1 çàéä õ¿ðýõ ¿åä èíäóêö èõñýæ ON òºëºâò îðíî. Õàðèí D2 çàéä ýðãýýä
OFF òºëºâò îðóóëàõ þì.
Unipolar slide by ãîðèì:
Ýíý ãîðèìûí ¿åä ñîðîíçîí, ìýäð¿¿ðèéí í¿¿ðíèé õýñýãò õºíäëºí õýâòýý òýíõëýãèéí äàãóó
õºäëºõ þì. Ñîðîíçîí áîëîí ìýäð¿¿ðèéí í¿¿ðíèé õýñãèéí õîîðîíäîõ çàéã çàâñàð (gap) ãýíý. Çàéã
ýíý ãîðèìä ìýäð¿¿ðèéí í¿¿ðíèé õýñãýýñ ñîðîíçîíãèéí òºâ õýñýãò õºíäëºí áàéõààð õýìæäýã.
Bipolar slide by ãîðèì:
Bipolar slide ãîðèìä õî¸ð ñîðîíç íýã ÷èãëýëä ÿã unipolar slide ãîðèìòîé àäèë õºäºë㺺í õèéíý.

Öàõèëãààí õýñýã:
Õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ðò ¿íäñýí 2 òºðëèéí ãàðàëò áàéäàã, òîîí áà àíàëîã. Òýäíèé
ãàðàëòûí õàðàêòåðèñòèê ººð ººð áàéäàã. Àíàëîã ìýäð¿¿ð íü àíàëîã õ¿÷äýëèéí ãàðàëòòàé
áºãººä ýíý íü îðîëò áîëîõ ñîðîíçîí îðíû íÿãòðàëòòàé ïðîïîðöèîíàëü áàéäàã þì. Òîîí ìýäð¿¿ðèéí
ãàðàëò íü äèñêðåò 2 òºëºâèéã ãàðãàäàã.
Òîîí ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ð¿¿ä:
Òîîí Õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ðèéí õóâüä ãàðàëò äýýð npn òðàíçèñòîð áàéäàã.
NPN ìýäð¿¿ðèéí ïàðàìåòðóóä:

Ãàðàëòûí ã¿éäýë – ìýäð¿¿ðèéã ãýìòýýõã¿éãýýð ã¿éõ ìàêñèìóì ãàðàëòûí ã¿éäýë.

Òåìïåðàòóð – ìýäð¿¿ðèéã ãýìòýýõã¿éãýýð àæëóóëàõ òåìïåðàòóðûí õÿçãààð.
Ñîðîíçîí èíäóêö - ñîðîíçîí èíäóêöèéí õýìæýý Õîëëûí ýôôåêòèéí ìýäð¿¿ðèéã ãýìòýýäã¿é.
Òýæýýëèéí õ¿÷äýë
Òýæýýëèéí ã¿éäýë
Ãàðàëòûí õ¿÷äýë
Ãàðàëòûí ñýëãýí çàëãàõ õóãàöàà

Õýðýãëýý:
Ñîðîíçîí îðîíã àøèãëàí ãýðýë àñàõ, ðåëå óäèðäàõ, òîîëîõ, ç¿ã ÷èãèéã òîäîðõîéëîõ ãýõ ìýò
îëîí ç¿éëñä õîëáîëò õèéæ õýðýãëýæ áîëîõ þì.
Àíàëîã ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ð¿¿ä:
Àíàëîã Õîëëûí ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ðèéí ãàðàëò íü íýýëòòýé ýìèòðèéí õîëáîëòòîé ãàðàëò þì.

Àíàëîã ãàðàëòûí õàðàêòåðèñòèê:

Òýæýýëèéí õ¿÷äýë
Òýæýýëèéí ã¿éäýë
Òåìïåðàòóð
Ñîðîíçîí èíäóêö
Ãàðàëòûí õ¿÷äýë
Ãàðàëòûí ã¿éäýë
Çàé
Ìýäðýìæ
¯íäñýí õîëáîëò:
Õîëëûí ýôôåêòýä òóëãóóðëàñàí ìýäðýõ òºõººðºìæ¿¿ä áîëîí ò¿¿íèé õýðýãëýý:
Òîîí ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ðèéí õýðýãëýý:
Õóðä òîäîðõîéëîã÷ (ìîòîðûí óäèðäëàãà)
Õóãàöàà õýìæèã÷
Àñàëò õýìæèã÷
Áàéðøèë ìýäðýã÷
Èìïóëüñ òîîëîã÷
Õàâõëàãûí áàéðøèë ìýäðýã÷
Joystick-èéí õýðýãëýý
Õààëãàíû öîîæ
ÿéäýë ìýäðýã÷
Äàðàëò ìýäðýã÷
Òàõîìåòð
Óðñãàë ìýäðýã÷
Ðåëå
Äîõèîëîë õàìãààëàëò
Ñîðîíçîí êàðò
Õÿçãààðûí ñýëýí çàëãóóð ã.ì.
Àíàëîã ãàðàëòòàé ìýäð¿¿ðèéí õýðýãëýý:
ÿéäýë ìýäðýã÷
Òýæýýëèéí áëîêíû õàìãààëàëò
Äàðàëòûí äèàãðàì
Õ¿÷äýë òîõèðóóëàã÷
Ìåòàë èëð¿¿ëýã÷
÷è÷èðãýý ìýäðýã÷ ã.ì îëîí ç¿éëñ õýðýãëýæ áîëîõ þì.
Òîîí ã¿éäëèéí ìýäð¿¿ð

Õóðäàí àæèëãààòàé, àâòîìàòààð ðåñåòëýõ ã¿éäëèéí ìýäð¿¿ðèéã òîîí ãàðàëòòàé Õîëëûí

ýôôåêòòýé ìýäð¿¿ðèéã àøèãëàí á¿òýýæ áîëíî. ÿéäëèéí ìýäð¿¿ðèéã öàõèëãààí ñîðîíçîí áîëîí
ìýäð¿¿ðèéã íýãòãýí õèéñýí áàéäëûã äîîðõ çóðãààñ õàðæ áîëîí.

Öàõèëãààí ñîðîíç áîëîí Õîëëûí ýôôåêêòýé ìýäð¿¿ð íü èõ áèåä õºäºë㺺íã¿é ñóóðüëóóëñàí

áàéíà. ÿéäýë öàõèëãàí ñîðîíçîí îðîîìãîîð ã¿éõäýý ñîðîíçîí îðîíã ¿¿ñãýæ ýíý íü Õîëëûí
ìýäð¿¿ðò ìýäðýãääýã áàéíà. Îðîîìãèéí ¿¿ñãýæ áàéãàà ñîðîíçîí îðîí íü îðîîìãèéí îðîîäñûí òîî
áîëîí ò¿¿ãýýð ã¿éæ áàéãàà ã¿éäëèéí õýìæýýíä øóóä ïðîïîðöèîíàëü áàéíà.
ÿéäëèéí ìýäð¿¿ðèéí äàìæóóëàëòûí ôóíêö: