ÎÞÓÒÀÍ-2008

/Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯҺâä ýëñýí ñóðàëöàã÷èä,

îþóòàí, ýöýã ýõ÷¿¿ä, áîëîâñðîëûí ñàëáàðûã ñóäëàí ñîíèðõîã÷èä,
îþóòàí, çàëóó÷óóäûí áàéãóóëëàãóóäàä çîðèóëàâ/

Ìîíãîëûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí äýëãýðýíã¿é ëàâëàõ

Ìîíãîë óëñûí ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñèéí æàãñààëò
Ìýðãýæëýý ñîíãîõ çºâëºãºº, ìýäýýëýë
Òýòãýëýã, õºíãºëºëò çýýëä õàìðàãäàõ áîëîìæóóä
Áîëîâñðîëûí õóóëü, òîãòîîìæ
ÝÍÝ
Ìîíãîëûí çàëóó÷óóäûí áàéãóóëëàãûí ëàâëàõ
ÍÎÌÍÎÎÑ
Îþóòíû õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýý, õºäºëìºð ýðõëýëò, ýð¿¿ë ìýíä
ÒÀ:
Øèëäýã îþóòíóóäûí çºâëºãºº
Èðýýä¿éí óäèðäàã÷èéí ãàðûí àâëàãà
Õ¿í õóäàëäààëàõ ãýìò õýðýã
Àâëèãà ãýæ þý âý?
Îþóòíû áàéð, îþóòíû àìüäðàëûí òóõàé

Ýíýõ¿¿ íîìîíä îðñîí ìàòåðèàëûã îëîí íèéòýä ò¿ãýýõ,

èíòåðíåòýä áàéðøóóëàí ñóðòàë÷ëàõ, àøèãëàõ òîõèîëäîëä òóñ
íîìíû íýðèéã äóðäàõûã àíõààðíà óó.

“Îþóòàí-2008”-ä îðñîí ìýäýý, íèéòëýë, ýõ ìàòåðèàë íü

èâýýí òýòãýã÷äèéí ¿çýë áîäëûã òóñãààã¿é áºãººä çîõèîã÷èéí èð¿¿ëñýí
ìàòåðèàëûã õÿíàí ¿çýæ îðóóëñàí áîëíî. Èâýýí òýòãýã÷èä íü çºâõºí ººðñäèéí
ñóðòàë÷èëãàà ìýäýýëýë õàìààðàëòàé áîëíî.

Ýìõýòãýí õýâë¿¿ëýã÷èä
 ÎÞÓÒÀÍ-2008
Àíõäóãààð õýâëýë

Ýðõëýí ãàðãàã÷:
Õ.Áàòñàéõàí
Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû
èõ ñóðãóóëèéí ìàãèñòðàíò

Òåêñò ðåäàêòîð:
Á.̺íãºíõºëºã
Õýë áè÷ãèéí óõààíû äîêòîð (Ph.D)
À.Ñàíæìÿòàâ

Õýâëýëèéí ýõ: Ã.Ãàíçîðèã

Ý.Áààòàðöîãò

Õýâëýëèéí õóóäàñ: 48
“Àðòñîôò” õýâëýõ ¿éëäâýðò
ýõèéã áýëòãýæ õýâëýâ.

Ýìõòãýëä îðîëöñîí:

Ä.Àìàð-Àìãàëàí
Õ.Áàòáèëýã, Á.Ýíõáààòàð,
Ï.Áîëîðìàà, À.Ñàíæìÿòàâ
Ö.Àëòàíøàãàé

Ýìõòãýëòýé õîëáîîòîé ñàíàë, õ¿ñýëòýý

batnice_d20@yahoo.com õàÿãààð
èð¿¿ëýõèéã õ¿ñüå.
 ÈËÃÝÝËÒ

Ýðõýì õ¿íäýò îþóòàí, çàëóó÷óóä, ýëñýã÷èä,

íàéç íàðàà
Èõ ìîíãîëûí õºãæëèéí ò¿ëõ¿¿ð Òà á¿ãäèéí ãàðò áàéíà. Çàëóó õ¿í á¿ðèéí
ñýòãýë ç¿ðõýíä àìüäðàëûã ººð÷ëºõ îëîí ýðãýëò áàéäàã. Ýíý áîëîìæèéã
á¿òýýõýä öàã ¿åý çºâ ìýäýð÷, áîëîâñðîë ýçýìøèæ, íèéãýìä áàòòàé áàéð
ñóóðü ýçëýõ ÿâäàë þì.

Ýíý óòãààðàà áèäíèé ýðõëýí õýâë¿¿ëæ áàéãàà ýìõòãýë îëîí çàëóóñûí

ýðäýì, ìýäëýãèéã õºãæ¿¿ëýõ, ýëñýã÷äèéã ìýðãýæëýý çºâ ñîíãîõ, ñóðãóóëèà
çºâ ñîíãîõ, ñàéí îþóòàí áàéõûí òóõàéä õè÷ýýõýä íü òóñëàõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ íîìûã òàíä çîðèóëàí
áýëòãýñýí áèëýý.

Áèä Ìîíãîë îðíû õºãæëèéí ò¿ëõ¿¿ð áîëñîí çàëóó èðãýí Òàíä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ò¿ðãýí øóóðõàé
õ¿ðãýõ, áóñàäòàéãàà õàðèëöàõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ, îþóíëàã çàëóó÷óóäûí ¿çýë áîäîë,
ýðäýì áîëîâñðîëûã ýðõýìëýñýí “Îþóòàí - 2008” ýìõýòãýë íîìûã ýëñýã÷èä, îþóòíóóä, áîëîâñðîëûí
ñàëáàðûã ñîíèðõîí ñóäëàã÷èä, ýöýã, ýõ÷¿¿ä, îþóòàí çàëóó÷óóäûí áàéãóóëëàãóóä òà á¿õýíä ¿íý òºëáºðã¿é
õýâëýëòýýð, îíëàéíààð õ¿ðãýæ áóéã õ¿ëýýí àâíà óó.

ßàãààä ¿íý òºëáºðã¿é ãýæ òà àñóóæ ìàãàäã¿é. Ýäãýýð ìýäýýëëèéã õààíààñ ÷ þì, õóäàëäààä ÷ þì óó,
àëü íýã ñóâãààð òà îëæ áîëíî. Ãýõäýý áîëîâñðîëûí ìýäýýëëèéã õóäàëäàã÷èä, ò¿¿ãýýð áèçíåñ õèéã÷èä
îëøèðñîîð õýíä ÷ õýðýãã¿é îëîí ç¿éëèéã õèé äýìèé ÿðüñààð, áèäíèé òîëãîéã ÿìàð ÷ õýðýãã¿é ç¿éëñýýð
ä¿¿ðãýñýýð áàéíà.

Ýìõòãýëäýý Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûí ñàëáàð áîëîí äîòîîä, ãàäààäàä ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòíóóäûí
òàëààðõ òºðºë á¿ðèéí ìýäýýëëèéã õ¿ðãýõ, ìýðãýæëýý ñîíãîõ çºâëºãºº, îþóòíû ¿éë÷èëãýý, ñóðãàëòûí çýýë,
äîòîîäûí òýòãýëýãò õºòºëáºð¿¿äèéí ìýäýýëýë, îþóòíû ¿éë÷èëãýý, íîìûí ñàíãèéí ìýäýýëýë ºãºõ, ýðäýì
ñîëèëöîõ, ÷ºëººò öàãèéã á¿òýýëæ¿¿ëýõ, áîëîâñðîëûí òàëààðõ õóóëèéí ìýäëýãèéã òàíü ã¿íçãèéð¿¿ëýõ,
óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõàä òàíü òóñ íýìýð áîëãîõîîð òîëèëóóëæ áàéíà.

Íîìûã ìààíü ýðõëýí õýâë¿¿ëýõ ãýãýýí ñàéõàí áîëîìæèéã îëãîæ áàéãàà “Ãîëîìò áàíê“, ÀÍÓ-ûí “Àçèéí
ñàí”, “Ìîáèêîì êîðïîðàöè”-èéí àõ, ýã÷ íàð áîëîí ÌÎÕ-íû Åðºíõèéëºã÷ Ö.Ýíõò¿âøèí, äýä åðºíõèéëºã÷
Ï.Ãýðýëò-Îä íàðò áàÿðëàæ òàëàðõñàíàà èëýðõèéëýõèéí ÿëäàìä èðýýä¿éí Ìîíãîë óëñûí èðãýäèéã
÷àäâàðæóóëàõ, îþóíû áîëîâñðîëä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí òà á¿õíèé àæèë ¿éëñýä ºíäºð àìæèëò õ¿ñüå.

Ýðäýì ìýäëýã òºãñºøã¿é àðèóí, îþóíû ¿éëñ ººäðºã áàéã.

ÌÎÕîëáîîíû äýä åðºíõèéëºã÷,
ͯÁ-ûí ÇÇÕîðîîíû çîõèöóóëàã÷

Õàøáàòûí ÁÀÒÑÀÉÕÀÍ

Óëààíáààòàð õîò
2008.06.06
 ÒÀËÀÐÕÀË
Ýíýõ¿¿ íîìûã á¿òýýõýä õàìòðàí àæèëëàñàí äàðààõ áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñò óíøèã÷äûíõàà õàìòààð
áàÿðëàæ òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå.

Òà á¿õíèé áîëîâñðîëûí òºëººõ áîäèò äýìæëýã òàíü ìîíãîë îðíû õºãæèëä òîìîîõîí õóâü íýìðýý îðóóëíà
ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà.

- ÁÑØÓßàì
- Ãîëîìò áàíê
- Ìîáèêîì êîðïîðàöè
- ÀÍÓ-ûí Àçèéí ñàí
- ÍÕÕßàìíû ÕÕ¯Ãàçàð
- ÁÑØÓßàìíû Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí
- Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ ¿íäýñíèé çºâëºë
- ÁÑØÓßàìíû Ìýðãýæèë àðãà ç¿éí òºâ
- Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî ÿéöýòãýõ õîðîî
- ͯÁ-ûí Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîî
- Ìàíëàéëàõ óðëàã òºâ
- Çîðèã ñàí ÒÁÁ
- Ñàéí äóðûíõíû ¿íäýñíèé ñ¿ëæýý
- Îþóòíû áèçíåñ õºãæëèéí òºâ
- Çîõèîìæ äýýä ñóðãóóëü
- Ñî¸ë óðëàãèéí èõ ñóðãóóëü
- Ðàäèî òåëåâèçèéí äýýä ñóðãóóëü
- Ñýð¿¿ëýã äýýä ñóðãóóëü
- Òýíãýð äýýä ñóðãóóëü
- Øèõèõóòóã äýýä ñóðãóóëü
- Ìîíãîëæèíãîî äýýä ñóðãóóëü
- Ñàí äýýä ñóðãóóëü
- Ìîíîñ äýýä ñóðãóóëü
- ¯éëäâýð óðëàëûí ñóðãóóëü
- ÌÑÒÊîëëåæ
- Áàðèëãûí òåõíîëîãèéí êîëëåæ
- Õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí êîëëåæ
- Öàã òºð õ¿ì¿¿ñ ñýòã¿¿ë
- Ìîíãîëûí õ¿¿õäèéí áàéãóóëëàãà
- Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé íîìûí ñàí
- Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò Õîòûí òºâ íîìûí ñàí
- Íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð
- Gogo.mn ¯íäýñíèé ïîðòàë ñàéò
- Ìîíãîëûí ñóðàã÷äûí õîëáîî
- Íèéñëýëèéí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí ãàçàð
- Íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçàð
- Îòãîíòýíãýð õºãæèë ñàí
- Çàâõàí àéìãèéí Çàëóó÷óóä îþóòíû õºãæëèéí òºâ
- Îþóíëàã ¿éëñ ÒÁÁ
- Òýòãýëýãò áîëîâñðîë òºâ
- Àðòñîôò õýâëýëèéí êîìïàíè

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ

 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÁÎËÎÂÑÐÎËÒÎÉ ÈÐÃÝÍ - ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÁÀßËÀÃ
Õ¿í òºðºëõòºí ººðèéí ãýñýí ºí㺠òºðõ, á¿òýö,
çîõèîí áàéãóóëàëò á¿õèé õàð, öàãààí, ìóó ìóóõàé,
ñàéí ñàéõàí á¿õýí õîñîëñîí õèéìýë åðòºíöèéã áèé
áîëãîæ ÷àäñàí.
Á¿õ ç¿éë íü áàéãàëèàñ õàìààðàëòàé áîëîâ÷ á¿õ
ç¿éë íü áàéãàëü äýëõèé äýýð õýçýý ÷ áàéãààã¿é
ç¿éëñ. Õ¿í áîë àìüòíû àéìãèéí õàìãèéí òýíãýðëèã,
îþóíëàã, òºãñ øèéäýëòýé àìüòíû òºðºë ìºí. Òèéìýýñ
÷ áèä õ¿íèéã áàéãàëü äýëõèé, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íîî
õàéðëàí õàìãààëàõ, áóñàä àìüä àìüòäûã òýòãýõ,
õàìãààëàõ ¿íäñýí ¿¿ðýãòýé ãýæ îéëãîäîã.
Òýãòýë õ¿í òºðºëõòºí ºíººäºð çºâõºí ººðºº
ººðèéíõºº òºëºº áàéãàà á¿õíýý çîðèóëæ, õóäàë
õóóðìàã, øóíàë, àòàà õîðñîë, ýä áàÿëàã, õºðºíãº
ìºíãº, ìàòåðèàëëàã á¿õíèé õîéíîîñ áàéãàëü
äýëõèé, àìüä àìüòíàà áèòãèé õýë, òºðºë íýãò õ¿íýý
àðààòàí øèã õýìëýí, ìóó ñàíàæ, äîòîîä õàð
ñýòãýëäýý äèéëäñýí áàéãàà áàéäëûã àëü ÷ îðíû
íèéãìèéí õàðèëöààíààñ õàðæ áîëíî.
Õ¿íèéã îþóí óõààíû õóâüä 5 àíãèëæ
¿çäýã.
1. Òºãñ õ¿í. Á¿õ ç¿éëèéí ºìíº çºâõºí ººðºº
õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ¸ñòîé, á¿õíèéã óõàìñàðëàñàí
õ¿í.
2. Óõàìñàðò õ¿í. ªºðèéí óõàìñàðò ¿éë
àæèëëàãààíû ýöýñò ÿìàð ¿ð ä¿í ãàðàõûã îéëãîí,
ººðèé㺺 óäèðäàí áóñäûã õ¿íäýòãýí, áóñäààð
õ¿íäýòã¿¿ëýõ áîëîìæòîé õ¿í.
ÇÎÐÈËÃÎ ÁÀ ÌÝÐÃÝÆÈË
10 Áîëîâñðîëûí òàëààðõ çîðèëãî :
ÎÞÓÒÀÍ Òà õýäèé õýìæýýíèé áîëîâñðîë ýçýìøèõ âý? Õ¿í
2008
áîëãîí äîêòîðàíòóðò, ìàãèñòðàíòóðò ñóðàëöàõ
Çàëóó õ¿íä çîðèëãî ¿ã¿é áîë ýõ îðîíä èðýýä¿é ¿ã¿é.
3. Èðãýíøèëò õ¿í. Áóñäûí ¿éëäëèéã îéëãîõ
÷àäâàðòàé, ººðèé㺺 õè÷ýýã÷, áóñäûã õ¿íäýòãýí,
àëèâàà ç¿éëèéã òóíãààñíû ýöýñò çºâººð óõàìñàðëàõ
áîëîìæòîé õ¿í.
4. Áè õ¿í. ªí㺠ìºíãº, ýä õºðºíãº, ìàòåðèàëëàã
á¿õíèéã ø¿òýã÷, ººðººðºº á¿õíèéã òºëººë¿¿ëäýã,
ºíãºðñíººðºº àìüäðàã÷ õ¿í.
5. Ìóíõàã õ¿í. Áóñäààñ á¿õ òàëààðàà òºãñ
áàéõûã ýðìýëçýã÷, ººðèéí ¿éëèéã áóñäûí çîâëîíãîîð
ñîëèã÷, îþóí óõààíû ãàíöààðäàëä íýðâýãäñýí,
óõàìñàðëàõ ÷àäâàðòàé ÷ á¿õíèéã ¿ë îéëãîã÷, çºð¿¿ä
õ¿í.
Õàðèí ýðòíèé Ðîìä õ¿íèéã 4 àíãèëæ
¿çäýã áàéñàí.
- “Þó ìýäýæ áàéãààãàà ìýääýã õ¿í”
Õ¿íèéã îðëîõ ÷àäâàðòàé ðîáîò ë ýíý ÷àäâàðûã
ýçýìøèõ áîëîìæòîé.
- “Þó ìýäýõã¿é áàéãààãàà ìýääýã õ¿í”
Ñîêðàòûí æèøýý. Òà ÿàãààä íàäààñ îëîí óäàà
ÿàãààä ãýñýí ¿ãèéã õýðýãëýäýã þì áý.
- “Þó ìýäýæ áàéãààãàà ìýääýã¿é õ¿í”
ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé, ò¿¿íä îþóíû
áîëîîä ñýòãýëèéí èõ õ¿÷, òýâ÷ýýð áàéãàà, äîòîîä
íººöºº àøèãëàäàã õ¿í.
- “Þó ÷ ìýäýõã¿é áàéãààãàà ìýääýãã¿é
õ¿í” ãýæ àíãèëäàã áàéæýý.
øààðäëàãàã¿é. Õýðâýý òàíû áóñàä çîðèëãî òàíü
ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèëòàé õîëáîîã¿é áîë
òà ìàãèñòðàíòóð áîëîí äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ
õýðýãã¿é. Ãýâ÷ òà áîëîâñðîë ýçýìøñýíýýð áîäîë
ñàíààòàé õîëáîîòîé àæèë ã¿éöýòãýõ áîëíî, òèéì
áîëîõîîð áîëîâñðîëûí õóâüä ÷ ãýñýí õàìãèéí ºíäºð
îðãèëä õ¿ðýõèéã ýðìýëçýõ õýðýãòýé. Ò¿¿íýýñ ãàäíà
àëü ÷èãëýëýýð áîëîâñðîë ýçýìøèõýý îëîí æèëèéí
ºìíººñ òºëºâëºõ íü ÷óõàë þì, ýäãýýð ñýäâýýð
ñ¿¿ëèéí ìº÷èä øèéäâýð ãàðãàõ áàéäàëä õ¿ðýõã¿éã
õè÷ýýõ ¸ñòîé.
Ìýðãýæèëòýé õîëáîîòîé çîðèëãî:
Áèäíèé àìüäðàëàà àâ÷ ÿâàõ ¿íäñýí òýæýýë áîë
ýçýìøñýí ìýðãýæèë þì. Áîëîâñðîë ýçýìøñýíèéõýý
äàðààãààð òà ÿìàð ìýðãýæèë ýçýìøèõ âý? Èõýíõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
òîõèîëäîëä ýçýìøñýí áîëîâñðîë òàíü ìýðãýæëèéã
òàíü òîäîðõîéëäîã. Õýðýý òà àíàãààõàä ñóðñàí
áîë ýì÷ áîëíî ãýõ ìýò. Òà íýãýýñ îëîí ç¿éëä îíö
ñîíèðõîëòîé ÷ þì óó àëü ýñâýë àâüÿàñ ÷àäâàðòàé
áîë ìýðãýæèë ñîíãîõîä õýö¿¿ áàéæ ìàãàä. Ãýâ÷
ýíý áàéäàë òàíü îãò ñîíèðõîëã¿é áîëîâ÷ ãàðöààã¿é
áàéäëààñ áîëîîä ñîíãîñîí ìýðãýæèëýýñ õàâüã¿é
èë¿¿ þì. Îíöãîéëîí ñîíèðõäîã ÿìàð íýãýí ç¿éëýý
äàãíàí ¿ðãýëæë¿¿ëýõ þì áîë òýðõ¿¿ ñîíèðõîë òàíü
ìýðãýæèë áîëîí õóâèðàõ áîëíî.
Äýëõèé äýýð øèíæëýõ óõààíû îíîëîîð îëãîæ
áàéãàà 330 ãàðóé òºðëèéí ìýðãýæèë áàéäãààñ
ìàíàé óëñàä 100 ãàðóé ìýðãýæëèéã îëãîæ áàéíà.
ÀÍÓ-ûí õºäºëìºð ýðõëýëòèéí àëáàíààñ ÒÎÏ
100 ìýðãýæëèéã íýðëýñýí áàéíà. ¯¿íýýñ õàìãèéí
øèëäýãò òîîöîãäîæ áàéãàà 7 ìýðãýæëèéí òàëààðõ
ìýäýýëëèéã äîð ñèéð¿¿ëüå.
1. Àíàãààõ óõààí
2. ªíäºð íàñòíóóäàä ¿éë÷ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé
ñàëáàð
3. Áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä
4. Êîìïüþòåðèéí ñàëáàð
5. Èíæåíåð
6. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð
7. Ñïîðò, ÷èéðýãæ¿¿ëýõ êëóáûí ìýðãýæèëòýí
Õàðèí Ìîíãîëä øààðäëàãàòàé ìýðãýæë¿¿äèéã
ººðèéí ºíö㺺ñ àâ÷ ¿çâýë äîîðõ äàðààëàë ¿¿ñ÷
áàéíà.
1. պ人, àæ àõóéí ñàëáàð /Àãðîíîì÷, ìåíåæåð
ãýõ ìýò/
2. Àíàãààõ óõààí
3. Áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷èí
4. Òåõíèê-Êîìïüþòåðèéí ìýðãýæèëòýí
ÀÆÈË ÌÝÐÃÝÆËÝÝ ÑÎÍÃÎÕÛÍ ªÌͪ
Èõýíõ òîõèîëäîëä õ¿ì¿¿ñ àæèë, ìýðãýæëèéí
ñîíãîëòûã õèéõäýý òºäèéëºí õàíãàëòòàé õóãàöààíä
áîäîæ ¿çýëã¿é øèéäñýíýý ìýäýýä ãàéõàöãààäàã. Òýä
àæèë ìýðãýæëýý ñîíãîõ íü àìüäðàëä öººí óäàà
õèéäýã, ¿ð äàãàâàð íü áèäíèé èðýýä¿éã òîäîðõîéëäîã
ìàø ÷óõàë øèéäýë ãýäãèéã îéëãîæ áàéñàí áîëîîä
òýð. ßàãààä áèä ÷óõëûã íü ìýäñýýð áàéãààä ýíý
øèéäâýðòýý õàíãàëòòàé à÷ õîëáîãäîë ºã÷ ÷àäñàíã¿é
âý? ãýäýã àñóóäàë ¿¿íýýñ óðãàí ãàðíà. Ýíý àñóóäàëä
õàðèóëò ºãºõèéã îðîëäîîä ¿çüå.
Þóíû ºìíº ìýðãýæèë, áîëîâñðîëîî çºâ ñîíãîõ
òàëààð ñóðãàí òàíèóëàõ òààòàé îð÷èí íèéãýìä
á¿ðäýýã¿é áàéíà. Õ¿¿õä¿¿äýýñýý “Ìèíèé õ¿¿ òîì
áîëîîä þó áîëîõ âý!” ãýæ àñóóäàã. Æîëîî÷,
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Áîëîâñðîë õºãæëèéí áàòàëãàà
5. Óóë óóðõàéí íàðèéí ìýðãýæèëòýí, èíæåíåð
6. Ãàäààä õàðèëöààíû ìýðãýæèëòýí
7. Íàðèéí ìýðãýæëèéí àæèëòàí /öàõèëãààí÷èí,
òîêàðü÷èí, çàìûí àæèëòàí, ãàãíóóð÷èí, î¸äîë÷èí,
ëèôò÷èí ãýõ ìýò /
Èë¿¿äýëòýé ìýðãýæèë ãýæ ìàíàé íèéãýìä íèéòýýðýý
ÿðèëöäàã äîîðõè ìýðãýæë¿¿äýýð ºíººäºð îëîí
çàëóó÷óóä ñóðàëöàæ áàéíà.
1. Õóóëü÷
2. Õýðýãëýýíèé ýäèéí çàñàã÷
3. Íÿãòëàí áîäîã÷, ñàíõ¿¿÷
4. Ò¿¿õ÷, ôèëîñîôè÷, óëñ òºð ñóäëàà÷
5. Ñýòã¿¿ë÷, íèéãýì ñóäëàà÷ ãýõ ìýò
Äýýðõ ìýðãýæë¿¿äýä òºðººñ îëãîõ çýýë, áóöàëòã¿é
òóñëàìæèéí õýìæýýã æèë á¿ð áàãàñãàæ áàéãàà
áà òåõíèê, òåõíîëîãèéí ìýðãýæèëòí¿¿äýä ò¿ëõ¿¿
îëãîæ áàéãàà ä¿ð çóðàã àæèãëàãäàæ áàéíà.
Õàðèí øààðäëàãàòàé ìýðãýæëèéã ñàéí ýçýìøèæ
áóé îþóòíóóäàä ñóðëàãûí ÷àíàðûã ¿íýëýí òýòãýëýã,
öàëèí îëãîõ àñóóäëûã ÁÑØÓß, Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õºíäºí òàâüäàã áîëñîí.
Åð íü ìàíàé óëñàä ìýðãýæëèéí ÷èã áàðèìæàà,
ìýðãýæëèéí ¿íýí çºâ òîäîðõîéëîëò ãàðãàñàí
áàéãóóëëàãà îäîîãîîð áàéõã¿é áàéãàà íü äàðààõ
õ¿÷èí ç¿éë¿¿äòýé õîëáîãäîæ áàéíà.
• Ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãäºã òîãòîëöîî áàéõã¿é
• Ìýäýýëýë õîìñ, ýöýã ýõèéí íºëºº èõ
• Àæëûí áàéð íýìýãäýæ áàéãàà
• Àæèëëàõ óð ÷àäâàð, ÷àäàìæ ñóë
• Ìýðãýæëýý çîðèëãîã¿é ñîíãîäîã
• Ñóðàõ ñîíèðõîë áóóðñàí
• Àæëûí ÷àäâàð äóòìàã
• Äýýä áîëîâñðîëòîé àæèëã¿é÷¿¿ä ã.ì
áàãø, ýì÷ ãýõ ìýò õàðèóëò ñîíññîíûõîî äàðàà
“ßàãààä“ ãýæ àñóóäàã ýöýã ýõ öººõºí ë áîëîâ
óó. Ýöýã ýõ÷¿¿ä àñóóäàëä áîäèòîîð õàíäàæ òýäýíä
ìýðãýæë¿¿äèéí òàëààð òàíèëöóóëæ ºãäºãã¿é. Òèéì
ñýäâ¿¿äýýð õ¿¿õä¿¿äòýéãýý ÿðèëöàæ äàäààã¿éãýýñ
ãàäíà ýíý òàëàà𠺺ðñ人 ÷ ñàéí ìýääýãã¿é áàéõ
òàëòàé. ¯íýíäýý õ¿¿õä¿¿ä àæèë ìýðãýæëèéí òàëààð
ñàéí ìýääýã ãýæ ¿¿? Òýäíèé õóâüä àæèë ìýðãýæëèéí
òàëààð ìýäýõ áîëîëöîî òºäèéëºí áàéõã¿é. Àæèë
äýýð î÷îîä áàéõ àðãàã¿éãýýñ ãàäíà êîíòîðûí àæèë,
äàðãûí àæèë ãýýä ãàäíààñ íü õàðààä òàíèí ìýäýõ
àðãàã¿é àæèë ìýðãýæë¿¿ä, ãàë ñºíººã÷, öýðýã
11
öàãäàà çýðýã åðººñºº î÷îîä áàéõ áîëîìæã¿é àæèë
ìýðãýæë¿¿ä èõ áàéäàã. Ýíý íü óäàõã¿é àðâàí æèëýý ÎÞÓÒÀÍ
òºãñºõ ãýæ áàéãàà ñóðàã÷èéí õóâüä ÷ íýãýí àäèë. 2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Àæèë ìýðãýæëèéí òàëààð çºâõºí åðºíõèé
òºñººëºëòýé áàéõ íü þóíä õ¿ðãýäýã âý?
Áàãø õè÷ýýë çààäàã, ýì÷ õ¿í ýì÷èëäýã, ìåíåæåð
õ¿ì¿¿ñèéã óäèðääàã, ø¿¿ã÷ õ¿ì¿¿ñèéã ø¿¿äýã,
áèçíåñìåí êîìïàíè óäèðäàæ èõ ìºí㺠îëäîã ãýõ
ìýòèéí ìýäýýëýë äóíä ÿâñààð íýã ë ºäºð ÷óõàë
øèéäâýðýý ãàðãàõ ¿å äºõºæ èðäýã. Ìýäýýæ åðºíõèé
øàëãàëòàíä óÿóëæ áóé òºãñºã÷ ÷ ýäãýýð ìýðãýæë¿¿ä
îëîí îíöëîãòîé, èë¿¿ íàðèéí ãýäãèéã ìýäíý. Òýð
ìýäýýëýë õàéäàã, ãýâ÷ öàã äàâ÷óó, äýýð íü èéìýðõ¿¿
ìýäýýëýë íü ò¿¿íä àìàð îëäîõã¿é. Áàñ ò¿¿íä
ººðèé㺺 ÷óõàì àâüÿàñòàé, þóíä ñîíèðõîëòîéãîî
ìýäýõ õýðýãòýé áîëäîã. Ãýòýë ò¿¿íä ýíý òàëààð
áîäîæ ¿çýõ, íýýõèéã õè÷ýýõ õóãàöàà áàãà ¿ëäñýí
áàéäàã.
Îíîëûí õóâüä àëèâàà øèéäâýð ãàðãàõ ïðîöåññ íü:
1. Øèéäâýðëýõ àñóóäàëòàé òóëãàðàõ,
2. Õýðýãòýé ìýäýýëýë öóãëóóëàõ,
3. Ìýäýýëýëäýý òóëãóóðëàí àíàëèç õèéõ,
4. Áóñàä (ãýðèéíõýí, íàéç íºõºä, íîì ñîíèí,
òåëåâèç)-òàé áîëîí òýäýíä áàéãàà ìýäýýëýëòýéãýý
ººðèéíõèé㺺 õàðüöóóëàõ, ñàíàë ñîëèëöîõ
5. Øèéäâýð ãàðãàõ,
6. ¯ð ä¿íä ñýòãýë õàíàìæã¿é áàéâàë äàõèí 2-ð
øàòàíä î÷èõ ãýñýí ¿íäñýí 6 øàòàíä õóâààäàã.
Òýãâýë èðýýä¿éí ìýðãýæëýý ñîíãîõûí áîñãîíä
èðñýí ñóðàã÷äûã áîäîîä ¿çüå. Òýä ººðèéí äóð
ñîíèðõîëòîé ìýðãýæëýý òîãòîîæ ÷àäààã¿é ãýæ
òààìàãëàÿ. Øèéäâýð ãàðãàõ ïðîöåññèéí 2, 3-ð
12 øàòàíä ýíý òàëààðõ ìýäýýëýë îëæ àâàõ áîëîìæ ìóó
ãýäãèéã äýýð ºã¿¿ëñýí òýãýýä ìýäýýëýë áàéõã¿é áîë
ÎÞÓÒÀÍ èõýíõ õ¿ì¿¿ñ øóóä 4-ð øàòàíä øèëæèæ, íèéòýýðýý
2008
äàãàæ ìºðäºæ áóé æèøèãòýé õàðüöóóëààä áàéõ ÷
Îþóí ñàíàà òàíü õàà õ¿ðòýë ìºðººäºæ, õèéñâýðëýæ ÷àäíà
òà òýð õýìæýýãýýð àëñûã õàðàõ áîëíî
þì áàéõã¿é áîëîõîîð ç¿ãýýð òýð ÷èãýýð íü íèéò
ìýðãýæë¿¿äýä äýñ äàðààëàë òîãòîîäîã.
ªºðººð õýëáýë ç¿ãýýð ë áóñäàä áóé ìýäýýëýëä,
ãýðèéíõýí áîëîí íàéç íàðààñ ñîíññîí, õ¿ì¿¿ñèéí
ìàãòñàí, ñîíèí õýâëýëýýñ óíøñàí ç¿éëäýý ø¿¿í
òóíãààæ ¿çýëã¿é èòãýæ õ¿ëýýí àâäàã. Ç¿ðõ ñýòãýë
íü òýäýíä “×è ººðèéí äóð ñîíèðõîëòîé, íýð àëäàð
ìºí㺠áàÿëàã áàéõã¿é áàéñàí áîë ÷è ñîíãîõ
ìýðãýæëýýð àæèëëàõ ¸ñòîé” ãýæ òýäýíä øèâíýæ
áàéãààã ìýäýâ÷ òýð ìýðãýæèë ìààíü ÿã þó âý
ãýäãèéã õàðààõàí îëæ ÷àäààã¿éãýýñýý ÷ áîëäîã.
Òýãâýë òýð íèéãýìä òîãòîîä áàéãàà “ñàéõàí“ àæèë
ìýðãýæëèéí äýñ äàðààëàë ãýæ þó âý? Òýð äýñ
äàðààëàë íü õóâü õ¿í ÷àìààñ áèø á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ
äóíäààñ ãàðñàí áîëîõîîð èë¿¿ áèåò, ãàäààä
¿çýìæèéí òàëä òóëãóóðëàñàí áàéäàã.
Àëäàð íýð, ýä õºðºí㺠íü õýðâýý ÷è åðòºíöºä
ãàíöààðàà áîë ÷àìä ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý?
Õàðèí á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéí äóíä îðâîë ýäãýýð íü àæèë
ìýðãýæë¿¿äèéã äýñ äóãààðëàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëäîã.
Îä, áèçíåñìåí, óëñ òºð÷ ýñâýë äàðãà, õóóëü÷, ýì÷,
ïðîãðàììèñò çýðýã ìýðãýæë¿¿ä ýíýõ¿¿ äýñ äàðààëàëä
äýýã¿¿ð áàéð ýçýëíý. Á¿ãä ë ÷àäàõ ÿäàõààðàà
ýäãýýð ìýðãýæëèéí òºëºº ºðñºëäºö㺺íº. Ãýõäýý
áîäèò àìüäðàëä ýäãýýð àæëûí áàéð öººí áàéäàã.
Þóíä ñîíèðõîëòîé áàéñíàà ìýäýõã¿é áàéñàí ÷ ýíý
ìýðãýæèëä õ¿ð÷ ÷àäààã¿éõýý òºëºº íàñàí òóðøäàà
õàðàìñàæ ÿâàõ íýã áàéõàä òýð èõ ºðñºë人íèéã
äàâàí ¿¿íä õ¿ðñýí ÷ ñýòãýëäýý þóíä ñîíèðõîëòîéãîî
ìýäýõã¿é áàéñàíäàà íàñíû ýöýñò õàðàìñàõ íýãýí
áàéõ. Áóñäûí ñàéõàí ãýñýí ç¿éë ð¿¿ äàéð÷ ýçýëñýýð
ýöýñò íü ìèíèé ñàéõàí ãýæ áîääîã ç¿éë ÿã þó âý
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ãýýä ñàíààøèð÷ ñóóõ áîëäîã. ßëàã÷ã¿é ºðñºë人í
ãýæ ÷ õýëæ áîëîõ þì.
Áóðóó ç¿éëèéã çàñàõ öîðûí ãàíö àðãà áîë àñóóäëûí
¿íäýñ ð¿¿ îðæ æèíõýíý ýõ ¿¿ñâýðèéã íü ººð÷ëºõ
þì. ¯ð äàãàâàð áîëñîí íèéãìèéí ¿çýãäë¿¿äèéã
õè÷íýýí ø¿¿ìæèëæ, õóóëü ãàðãààä ¿¿íèéã çîãñîîæ
÷àäàõã¿é. Òýäíèéã íèéòèéí æèøãèéã á¿¿ äàãà ãýæ
çààõààñ èë¿¿ ººðèé㺺 òàíèí ìýäýõýä íü òóñàëæ,
öàã áîëîëöîî, àíõààðëààð õàíãàõ øààðäëàãàòàé.
Áèä õîé÷ ¿åäýý àæèë ìýðãýæëèéí òàëààðõ ìýäýýëýë
ºãºõ, ñîíãîëò õèéõýä íü òóñëàõ, áàéíãà àíõààðëûã
íü ýíý òàëààð õàíäóóëàõ ¸ñòîé. Ãýõäýý ýíä çºâõºí
ýöýã ýõ÷¿¿äýä õàìààòàé ç¿éë áèø. Òýäíèé õóâüä ÷
ìýäýõã¿é ç¿éë îëîí ãýäãèéã äýýð ºã¿¿ëñýí. ¯¿íä
òºðèéí ç¿ãýýñ áîäëîãûí ÷àíàðòàé àðãà õýìæýýã
àâ÷ ÿâóóëäàã áîëîõ õýðýãòýé. Îäîî ñóðàã÷èä òîî,
ãàäààä õýë, õèìè ôèçèêò èõ öàã çàðöóóëäàã áîëñîí.
Èðýýä¿éí ìýðãýæëèéíõýý òàëààð áîäîõ íü òýäíèé
õóâüä àìüäðàëä õààÿà íýã õýðýãëýõ ¿¿ ¿ã¿é þ¿
èíòåãðàë, ìàòðèöààñ èë¿¿ ÷óõàë òºäèéã¿é áîäèòîé.
Íýðòýé ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ íàðûí õýëñíýýð àæèë
ìýðãýæèëýý ñîíãîõ, þóíä äóðòàéãàà ìýäýõ òóñãàé
àðãà, ïðîãðàì ãýæ áàéäàãã¿é öîðûí ãàíö àðãà íü
ýíý òàëààð áîäîæ ¿çýõ öàãûã áàãààñ íü õàíãàëòòàé
îëãîæ, îëîí ç¿éëèéã òóðøëàãààð ìýäýæ àâàõ
áîëîìæîîð õàíãàõ õýðýãòýé áàéäàã áàéíà. Ýíý
áîë èõ öàã øààðääàã, øèéäýõýä îþóí ñàíààíû èõ
Õ¿¿õýä íàñàíä õ¿ðãýæ ºãäºã ãàëò
òýðãèéã áèø èðýýä¿éã ººð÷ëºõ ãàëò òýðãýíä ñóóöãààÿ.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àâèð÷ áóé øàòàà àæèãëàâàë ýöýñò íü òà õàà õ¿ðýõýý
÷àðìàéëò îðäîã ñîíãîëò. Ýöýñòýý ººðèé㺺 òàíèí
ìýäýæ ÷àäâàë èðýýä¿éäýý ººðòºº èòãýëãýýð ÷àðìàéí
àæèëëàõ äîòîîä õ¿÷ ýíåðãè áîëäîã.
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä àæèë ìýðãýæëèéí
òàëààðõ òóñãàé õè÷ýýë îðóóëæ, õ¿ì¿¿ñèéí àíõààðëûã
ººðèé㺺 òàíèõàä õàíäóóëàõ öàã áîëæýý. Òºãñººä
àæèëã¿é÷¿¿äèéí ýãíýýíä îðîãñîä, àæèëäàà ñýòãýë
õàíàìæã¿é õ¿ì¿¿ñ äóíä îäîîãèéí áîëîâñðîëûí
òîãòîëöîîíû çîëèîñ áîëîãñîä îëîí.
Àæèëëàõ õ¿÷ýý õýðýãòýé ãàçàð íü õóâààðèëàõ,
íèéãìèéí àæèë ìýðãýæëèéí òàëààðõ áóðóó
îéëãîëòûã õàëàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã. ¯íýíäýý àëäàã
îíîã àæèëòàé ºì㺺ëºã÷ººñ àæëàà ñàéí ýçýìøñýí
áàðèëãà÷èí ñàéí öàëèí àâäàã. Òèéì ÷ áàéõ ¸ñòîé.
Õýí ÿìàð ìýðãýæèëòýé âý? ãýäýã íü ò¿¿íèé öàëèíã
òîäîðõîéëäîã áèø õýí ººðèéí àæëàà ñàéí õèéæ
áàéíà âý? ãýäýã íü ë òîäîðõîéëäîã. Àæëàà ñàéí
õèéõýä òóõàéí àæèëäàà äóð ñîíèðõîëòîé áàéõ
èõ íºëººòýé. ×è ìóó áàðèëãà÷èí ãýæ äîðîìæëîõ
áèø àæèëàà ìóó õèéñýí ãýæ õàðèóöëàãà òîîöäîã
íèéãìèéí óóð àìüñãàëèéã á¿ðä¿¿ëüå. Çàõ çýýëèéí
õóóëü ÷ ¿¿íä ÷èãëýäýã.
Ýöýñò íü õýëýõýä õ¿í ÷èí ñýòãýëýýñýý äóðòàé ç¿éëýý
ë óäààí õóãàöààíä òîãòâîðòîé õèéäýã. Íèéãìèéí
ýðõýìëýã÷ ç¿éëñèéã ø¿¿í òóíãààëã¿éãýý𠺺ðèéí
ýðõýìëýã÷ ç¿éë áîëãîõã¿é áàéõ íü èðýýä¿éäýý
õàðàìñàõã¿é àìüäðàõàä òóñàëíà.
13
ÎÞÓÒÀÍ
2008
ìýäýæ áîëíî.
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÁÈ ÕÝÍ ÁÝ?
Öàã õóãàöàà ãýäýã ÷ àìàðõàí þì àà. ª÷èãäºðõºí
ë ººäñèéí ÷èíýýõýí áàéñàí ñººñãºð õ¿¿ ìààíü
ºíººäºð èéì ºíäºð çàëóó áîë÷èõ ãýæ. Äóíä
ñóðãóóëèà óäàõã¿é òºãñºõ ãýæ áàéäàã. Ýëñýëòèéí
øàëãàëò õàÿàíä èðñýí ýíý ìº÷èä îõèä, õºâã¿¿ä
ìààíü ÿìàð ìýðãýæèë ýçýìøèõ áèëýý ÿìàð ñóðãóóëü
ñîíãîõ áèëýý ãýæ ñýòãýë íü ãýãýëçýí áàéãàà.
Õ¿¿ãýý ÿìàð ñóðãóóëüä îðóóëäàã þì áèëýý.
Ãàéã¿éõýí áîëîâñðîëòîé áîëãî÷èõâîë àÿíäàà áîëíî
áèç. ßìàð ìýðãýæèëòýé áîëãîâîë äýýð þì áîë äîî
ãýõ ýýæ, ààâ íàðûí ÿðèà õààÿàã¿é ÷èõ äýëñýíý.
Õàâðûí õàâàðòàà ë òºãñºã÷äèéí ÿðèàíû ãîë ñýäýâ
ýíý áàéäàã.
Áèäíèéã õîðîì ÷ õ¿ëýýõã¿é öàã õóãàöàà
¿ðãýëæèëäãýýðýý ¿ðãýëæèëæ, àìüäðàë ÷ òýð õýðýýð
õóðäàí õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ áàéíà. Õýäýí æèëèéí
ºìíºõºí ë ýäèéí çàñàã÷, õóóëü÷, õýëìýð÷èéí
ìýðãýæèë ìîîäîíä îðæ, òýäíèéã áýëòãýõ ñóðãóóëèóä
øèë äàðààëàí áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áîë ºíººäºð
áàéäàë àðàé ººð òèéøýý ýðãýæ áàéíà.
Ýöñèéí øèéäëèéã õ¿¿ ìààíü ººðºº õèéõ áîëíî.
Õàðèí öàã ¿åèéí áîäèò áàéäàë ÿìàð áàéãàà òàëààð
îäîî ñîíèðõîöãîî¸. Àìüäðàë õýìýýõ äàëàéä õºëºã
îíãîöîî çàëóóðäàõààð çýõýæ áóé îõèä, õºâã¿¿ääýý
çîðèóëæ áàéíà.
ßìàð ìýðãýæèë õàìãèéí
èðýýä¿éòýé íü âý?
Ìýðãýæèë ñîíãîíî ãýäýã ìýäýýæ àìàðã¿é äàâàà.
Ìîíãîëä ýðýëò èõòýé, íàñàí òóðøäàà àæëûí
áàéðòàé áàéõ ìýðãýæèë îëîí áèé. Òîîí áàðèìò
ñîíèðõóóëàõàä ºíãºðñºí îíû áàéäëààð õºäºëìºðèéí
áèðæèä àæèë îëãîã÷èä 61 ìÿíãàí àæèë÷èí àâàõ
çàõèàëãàà ºãñíººñ 53 ìÿíãàí õ¿í àæëûí áàéðòàé
14 áîëñîí áàéíà. Àæëûí áàéðíû çàõèàëãûí 14 õóâèéã
äýýä, 9 õóâèéã òóñãàé äóíä ìýðãýæëèéí 8 õóâèéã
ÎÞÓÒÀÍ
2008 ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû, 47 õóâèéã á¿ðýí äóíä
áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñ àâàõàà ìýäýãäæýý. Õàðèí 16-
Áèä ººðñäèé㺺 õýòýðõèé äîîãóóð ¿íýëæ, òîìîîõîí áàéð
ñóóðèíä àæèëëàæ ýõëýõýýñ àéäàã.
“Áè” ãýæ õýí áîëîõîî ìýäðýõ ãýæ ººðèé㺺
“áýäýðäýã” ýãçýãòýé íàñ áîë ÿàõ àðãàã¿é àðâàí
äîëîîí íàñ. Ñóðàã÷èéí ä¿ðýìò õóâöñàà ÿàðàí
òàéëæ, áóøóóõàí ë ýðõ ÷ºëººò òîì õ¿í áîëîõñîí
ãýæ ÿàðäàã áàéñàí áàë÷èð íàñûã òîì÷óóä áèä
äàéðààã¿é ãýæ ¿¿
24 íàñíûõíû 3 õóâü, 25-35 íàñíûõíû 34 õóâü,
35-44 íàñíûõíû 47 õóâèéã àæèëä àâàõ õ¿ñýëòýé
áàéãààãàà àæèë îëãîã÷èä èëýðõèéëñýí áàéíà.
Òýãýõýýð äóíä ñóðãóóëèà òºãñºæ áàéãàà õ¿¿ä
ìààíü áîëîâñðîë ìýðãýæèë ÿìàð ÷óõàë áàéãààã
òà àíçààðñàí áàéõ àà. Òºãñºã÷èä ÿìàð õè÷ýýëèéí
øàëãàëòûã õàìãèéí èõ, ÿìðûã íü áàãà ñîíãîæ ºã÷
áàéíà âý ãýäãèéã íèéòëýëèéí ìààíü ãðàôèêààñ òà
õàðààðàé.
Õàðèí ºíãºðñºí îíä èõ, äýýä ñóðãóóëèóäààñ
õàìãèéí ýðýëòòýé íü òºðèéí ºì÷èéí ñóðãóóëèóä
áàéíà. Òºãñºæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äèéí 90 õóâü íü äýýðõ
ñóðãóóëüä ýëñýõ õ¿ñýëòýé áàéãàà íü ñóäàëãààíààñ
õàðàãäëàà. Òýð õýðýýðýý õàìãèéí ºíäºð îíîîòîé,
ñàéí ñóðëàãàòàé õ¿¿õä¿¿ä äýýðõ ñóðãóóëèóäàä
ýëñ÷ýý. Ýõíèé áàéðóóäàä ÌÓÈÑ, ÑÝÇÄÑ, ØÓÒÈÑ,
ÝÌØÓÈÑ, Õ¯ÄÑ îðæýý. Äóíäæààð 700-805
îíîîòîé õ¿¿õä¿¿ä ýäãýýð ñóðãóóëèéí áîñãûã äàâàõ
ýðõýý àâ÷ýý.
Ìýðãýæèë ñîíãîíî ãýäýã ìýäýýæ àìàðã¿é äàâàà.
Áè þó ñîíèðõäîã, þó ÷àääàã, þó àøèãòàé, òºãñººä
ãàðàõàä àëü íü àðàé àõèó öàëèíòàé âý ãýýä áîäîõ
õàðüöóóëàõ ç¿éë îëîí. Òýãýýä ÷ òýð îëîí ìýðãýæëýýñ
õ¿ññýíýý ñîíãîæ àâíà ãýäýã õîðìûí òºäèéä øèéä÷èõ
àñóóäàë áèø.
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòèéã
2.5 æèëýýð òºëºâëºäºã
ßìàð ìýðãýæèë õàìãèéí ýðýëòòýé, èðýýä¿éòýé
áàéãàà òàëààð õ¿í á¿ð ìýäýõèéã õ¿ñýæ áàéãàà.
- Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòèéã 2.5 æèëýýð
òºëºâëºæ ñóäàëãàà õèéäýã áàéíà. Óëñûí õýìæýýíä
55 ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâä 205
ìýðãýæëýýð ñóðãàæ áàéíà. /Áàðèëãûí 32, óóë
óóðõàéí 19, õºäºº àæ àõóéí 16/ Áàðèëãà, óóë
óóðõàé, õºäºº àæ àõóéí ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ
ñóðãàëòûí áààç õîìñ áàéíà. Õàðèí ¿éë÷èëãýýíèé
÷èãëýëèéí çàðäàë áàãà øààðääàã ñóðãàëòóóä
èë¿¿ èõ ÿâàãäàæ áàéíà. Òèéìýýñ àæèë îëãîã÷èä
óóë óóðõàé, õºäºº àæ àõóé, áàðèëãûí ñàëáàðò
àæèëëàõ ìýðãýæëèéí àæèë÷äûí ýðýëò èõòýé áàéãàà
ó÷ðààñ ãàäíààñ îðóóëæ èðýõ õàíäëàãà íýìýãäýæ
áàéíà. Ãàäíààñ èðæ áàéãàà ìýðãýæëèéí àæèë÷äûí
75 õóâèéã òåõíèêèéí àíõàí áîëîí äóíä øàòíû
ìýðãýæëèéí àæèë÷èä ýçýëñýí áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Ìàíàéä àæ ¿éëäâýðèéí àæèë÷èí, ìàøèí òîíîã
òºõººðºìæèéí îïåðàòîð, óãñðàã÷, çîîãèéí ãàçðûí
¿éë÷èëãýýíèé ÷èãëýëèéí àíãèëàëä õàìààðàõ
ìýðãýæèëòýé àæèë÷äûí àæëûí áàéðíû çàõèàëãà èõ
áàéíà. Àæèë îëãîã÷èä ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðààñ
ãàäíà õóâü õ¿íèé òºëºâøèë, àæèëä õàíäàõ õàíäëàãûã
ãîë áîëãîäîã áîëæýý.
Àæèëòàé áîëíî ãýäýã àìüäðàëûí
ìèíü òýí õàãàñ íü
Ìýðãýæèë ñîíãîíî ãýäýã õÿëáàð áèøýý ãýäãèéã
õ¿í á¿ð ë áèåýðýý ìýäýðäýã. ¯ð õ¿¿õäýý ñîíãîëò
õèéõýä íü öàã ¿åèéí áàéäëûã àæèãëàõ íü ìýäýýæ
õýðýã. Õàðèí ñîíãîëòîî õýð çºâ õèéñýí áý ãýäãýýñ
õ¿¿ãèéí ìèíü èðýýä¿éí õóâü çàÿà øàëòãààëíà.
Îþóòàí áîëäîã. ĺðâºí æèë ñóð÷èõààä, èõ ë
ìóíäàã äèïëîìòîé ìýðãýæèëòýí ãàðààä èðäýã. Àæèë
îëääîãã¿é. Îëäñîí íýãíèéõ íü öàëèí íü ÷àìëàãäààä
áàéäàã. Ýñâýë àæèë äýýð ãàðàõààðàà ãîëîãäîîä
ýõýëäýã. Òýãýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ÷àíàð ìóó
áàéñàí ãýæ ãîìäîëëîæ ýõýëäýã íü õýâèéí ¿çýãäýë.
Òýð ãîëîãäëóóäûí ýãíýýã ºðãºòãºõã¿é áàéõûã çîðèõ
õýðýãòýé. Îëîí ñîíãîëò áèé ø¿¿.
Óóë óóðõàé, áàðèëãà, ïðîãðàìì õàíãàìæ, íèéòèéí
õîîë ãýýä ýðýëò èõòýé ìýðãýæèë ýçýìøèõýýð ñóð÷
áàéãàà îþóòíóóä òºãñºõ êóðñäýý àëü õýäèéíý àæëûí
áàéðàà îë÷èõñîí áàéäàã òóõàé ìýðãýæèëòíèé ÿðèàã
òà ëàâ àíçààðñàí áàéõ. Èéì ýðýëòòýé ìýðãýæëèéã
ñîíãîñîí õ¿í õýçýý ÷ àëçàõã¿é. ßäàæ ë òºãñººä
õààíà àæèëëàõ âý ãýæ òîëãîé ºâäºõã¿é ø¿¿ äýý.
Òýãýýä ÷ ñóð÷ áàéõ õóãàöààíäàà ¿éëäâýðëýëèéí
äàäëàãàà ñàéí õèéñýí îþóòíóóäûã àæèë îëãîã÷èä
òºãñººä áàéãóóëëàãàäàà àæèëëàõûã óðüäàã. Áàñ
õè÷ýýëèéí çàâààðàà ÷
àæèëëà÷èõ áîëîìæ ãàðãàæ
ºãäºã. Òýð ÷ áàéòóãàé
ñóðãàëòûí òºëáºðèéã íü
òºëºõ人 ÷ ãàð òàòäàãã¿é.
Òýãýõýý𠺺𺺠õè÷ýýæ
÷àäâàë º÷íººí îëîí
áîëîìæ áàéäàã þì
áàéíà àà ãýäãèéã óíøèã÷
ä¿¿ ìèíü áîëãîîãîîðîé.
Õèéæ áàéãàà àæëààñàà
òààøààë àâíà ãýäýã
ÿìàð ÷ øàãíàëààñ èë¿¿.
Ãýõäýý ñóðãóóëèà ñîíãîæ
ñóðààä àìæèëòòàé òºãñºíº ãýäýã õàíãàëòòàé áèø.
Ìýðãýæèë á¿õíèé áîëîìæ õàðèëöàí àäèëã¿é.
Ìàíàé ñóäàëãààíä îðîëöñîí õ¿¿õä¿¿äèéí 90 õóâü
íü åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèà òºãñººä èõ äýýä
ñóðãóóëüä ýëñýõ õ¿ñýëòýé ãýæ õàðèóëæýý. Õàðèí
¿ëäñýí õýñýã íü íü ñàíõ¿¿ãèéí ãà÷ààëààñ áîëîîä
ãàäàãøàà ãàð÷, ýñ áºãººñ íóòàãòàà àæèëëàõûã õ¿ññýí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ßìàð áàéõûã õ¿ñ÷ áàéãàà íü áèø, ÿìàð áàéæ ÷àäàæ áàéãàà
áàéíà. Ñóäàëãààãààð èíæåíåð, ïðîãðàììèñòóóä
áîëîí áàéãàëèéí óõààíû ìýðãýæèëòí¿¿äýä ñàéí
öàëèíòàé àæèë àìàðõàí îëääîã áîë íèéãìèéí
óõààíûõàí õàðüöàíãóé óäààí õóãàöààíä àæèë
õàéõ õýðýãòýé áîëäîã. Ýäèéí çàñãèéíõàí òýð
á¿ð ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ áîëîìæã¿é á¿ð
æîëîî÷ áîëîõ òîõèîëäîë áàéäàã. Óðëàãèéí
ñàëáàðûã ñîíãîæ ñóðàëöàã÷äûí òîîòîé õýä íü ë
ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ áîëîìæòîé áîëäîã àæýý.
Èíæåíåð, ïðîãðàììèñòóóä, ñàíõ¿¿÷äèéí èõýíõ íü
á¿òýí öàãèéí àæèëòàé áîëñîí áàéõàä ñýòãýë ç¿é÷,
ñóäëàà÷èä öàãèéí àæèë õèéæ áàéíà. Îëîí óëñûí
õºäºëìºðèéí çàõ çýýëýýñ õàðàõàä ýäèéí çàñàã,
ìàòåìàòèê, áàéãàëèéí óõààíû ìýðãýæë¿¿ä àðàé ë
èë¿¿ ýðýëòòýé. Õàìãèéí ñîíèðõîëòîé øèíý ìýðãýæèë
íàíî òåõíîëîãè, àãààðûí òýýâðèéí ñàëáàð. Ñàéí
áýëòãýãäñýí ìýðãýæèëòýí õàà ñàéã¿é ýðýëò èõòýé.
Òýä ñàíõ¿¿ãèéí õóâüä õýí íýãíýýñ õàìààðàëã¿é,
íàéäâàðòàé, áèåý äààñàí áàéäàëòàé áàéäàã. Ò¿ð
àæèëòàé õ¿í àìüäðàëàà òóóøòàé òºëºâëºõ áîëîìæã¿é.
Òýãýõýýð ìýðãýæèë ýçýìøèíý, àæèëòàé áîëíî ãýäýã
áèäíèé òàë áèåèéí ìèíü õýñýã. Àìüäðàëûí õàìàã
óòãà ó÷ðûí òýí õàãàñ íü áèëýý.
Òºãñºã÷äèéíõºº ýðõ àøãèéã áîäâîë èõ, äýýä
áîëîí òóñãàé ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèóä õºäºë-
ìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëò õýðýãöýýã íàðèéí ñóäëàõ
øààðäëàãàòàé áàéíà.
Ñîíãîëò áàñ äàõèí ñîíãîëò
Õ¿¿õä¿¿ä ìààíü èðýýä¿éãýý õýäèéíýýñ ýõëýí
òºëºâëºäºã áîë? Ñóäàëãààíààñ õàðàõàä õ¿¿õä¿¿äèéí
òýí õàãàñ íü ñóðãóóëèà òºãñººä îíîîíû äàðààëëààð
æàãñàõäàà ë ñîíãîëòîî õèéæ áàéíà. Áóñàä îðíû
æèøýýíýýñ õàðàõàä
òèéì áèø àæ. Øâåéöàðü
õ¿¿õä¿¿ä àðâàí íàñíààñàà
ìýðãýæëýý ñîíãîæ ýõýëäýã.
Ýíý òîì ñîðèëòûã õèéõýä
ìýäýýæ ýýæ, ààâ, áàãø
íàð íü òóñàëäàã. Òóõàéí
õ¿¿õäèéí îþóíû öàðàà,
àâüÿàñ ÷àäâàð íü çóðãààí
æèëèéí ñóðãàëòûí ÿâöàä
ìýäýãääýã. Òýãýõýýð õ¿¿
îõèí ìààíü áàãà ãýëã¿é
òýäíèéã ýðòíýýñ àìüäðàëä
áýëòãýõ íü ÷óõàë áîëæýý
ãýäãèéã àíõààðöãààÿ ýöýã, ýõ÷¿¿ä ýý.
Áóñäûí ýðõýýð æàðãàõàà𠺺ðèéí ýðõýýð çîâ ãýäýã
¿ãèéã ç¿ãýýð ÷ íýã õýëýýã¿é áàéõ. Áóñäûí ýðõýýð
15
ñîíãîõ, ýñâýë ººðèéíõººðºº õóâü çàÿàãàà çîõèîõ
ãýäýã õî¸ð ñîíãîëòûí ºìíº õ¿¿ ìààíü òóëæ èðýýä ÎÞÓÒÀÍ
áàéíà. Îþóòíû äºðâºí æèë ãýäýã ººðèé㺺 õàéõ 2008
íü ë æèíõýíý õ¿í. Ñîìåðñåò Ìîýì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
çàìäàà ãàð÷ áàéíà ãýñýí ¿ã. Õ¿¿õäèéíõýý ñîíãîëòûã
õ¿íäýòãýí ¿çýõ íü ÷óõàë ãýäãèéã çàðèì ýýæ ààâ
íàð òºäèéëýí õàéõàðäàãã¿é. ªºðèéíõºº ¿çëèéã
òóëãàõ ãýäýã. Ñàÿõàí òåëåâèçýýð áàðàã ãóðâàí
ñàð øàõóó ¿ðãýëæëýí ãàðñàí “Öýðãèéí ñóðãóóëü”
õýìýýõ îðîñûí îëîí àíãèò êèíîã òà ëàâ ¿çñýí áàéæ
ìàãàäã¿é. Ïðåïå÷êî õýìýýõ õººðõºí áàíäè íèñãýã÷
áîëîõûã ìºðººääºã áºãººä íèñýõèéí ñóðãóóëüä îðîõ
õ¿ñýëòýéãýý îéð äîòíûõîíäîî õýëäýã. Ãýòýë ýýæ íü
óéëæ, ààâ íü óóðëàæ áàéãààä õ¿¿ãýý òýð ñóðãóóëüä
îðîõûã íü îãòõîí ÷ çºâøººðäºãã¿é. Ó÷èð íü õ¿¿
ìèíü íèñ÷ ÿâààä îñîëä÷èõâîë ÿàíà ãýæ ýìýýöãýýäýã.
Èéì íýã æèøýý ìèíèé àìüäðàëä ÷ áàñ òîõèîëäîæ
áèëýý. Äóíä àíãèä áàéõààñàà ë ñýòã¿¿ë÷ áîëîõ
õ¿ñýëòýé áàéñàí íàìàéã øàëãàëò ºãºõèéí ºìíºõºí
ààâ ìèíü ñýòã¿¿ë÷èéí àæèë õ¿íä, òýãýýä ÷ ÿíç á¿ðèéí
ãàçàð ÿâàõ õýðýãòýé áîëäîã. Äàéíû òàëáàðò ÷ ãýñýí
î÷èõ õýðýãòýé áîëäîã ãýñýí. Òýðýíä îðâîë ìèíèé
õ¿¿ ç¿ãýýð ë áàãø áîë÷èõ ãýæ áèëýý. Þì þìûã
ñîíèó÷èðõäàã ñàâààã¿é çàíã ìèíü ýíý ¿ã õàðèí ÷
ýñðýãýýð õóðöàëæ ºãñºí þì. Áè ààâûíõàà ¿ãýíä
îðîîã¿é ººðèéíõººðºº ç¿òãýñýí. Ãýõäýý àëäààã¿é.
Õ¿¿ãýý áîäñîí ýöãèéí ñàéõàí ñýòãýëèéã ìýäýðñýí ÷
ãýëýý ýöñèéí ýöýñò áè õ¿ñýëäýý ë õºòëºãäñºí þì.
Õ¿¿ãèéíõýý ñîíãîëòûã õ¿íäýòãýæ ¿çýýðýé, ýýæ ààâ
íàð àà. Õ¿ñýë ìºðººäºë人 ¿íýí÷ áàéãààðàé õ¿¿
ìèíü.
Ñàéõàí àæèë, ñàéí öàëèí-õàðèí áè
Ñóðãóóëü òºãñºíº, ìýðãýæèë ýçýìøèíý ãýäýã áîë
çºâõºí õ¿íä ººðò íü õàìààòàé àñóóäàë áèø.
Íèéãìèéí õºãæèëä ìýðãýæèëòýí ìààíü ÿìàð õóâü
íýìýð îðóóëàõ âý ãýýä áîäîõ àñóóäàë ìóíäàõã¿é.
Ñóðãóóëèà òºãñººä èðæ áàéãàà òºãñºã÷ººñ
ìýðãýæëèéí ìýäëýãýýñ ãàäíà àæëûí äàäëàãà, óð
÷àäâàð, õóâü õ¿íèé õºãæëèéã ÷óõàë÷èëæ ¿çäýã.
Ãåðìàíû íýãýí íýðòýé êîìïàíèä 15 ìÿíãàí àæèë
õàéã÷ àíêåòàà ºãºõºä òýäíýýñ 200 õ¿í íü ë àæëûí
áàéðòàé áîëæ àìæäàã. ªºðººð õýëáýë íýã õ¿í
16 äîëîîí ºðñºëäºã÷òýé ãýñýí ¿ã. Ìàíàéä ÷ ýíý òîî
ÎÞÓÒÀÍ àðàé ººð áîëæ áàéíà. Íýëýýä õýäýí æèëèéí ºìíº
2008 40 ºðãºäºë ãàðãàã÷ààñ 30 íü àæëûí áàéðòàé áîëäîã
áàéæ. Õàðèí ºíººäºð ýäèéí çàñãèéí ìýðãýæëýýð
Ìýäýæ áàéãàà á¿õíýý äàíäàà á¿¿ ÿðü, õàðèí ÿðüæ áàéãàà
á¿õíýý äàíäàà ìýäýæ áàé.
100 àæèë ãîðèëîã÷îîñ 5 íü ë øàëãàðóóëàëòàä
òýíöýæ áàéíà. Ýíý íü òºãñºã÷äèéí ìýäëýã, àæëûí
äàäëàãà, óð ÷àäâàð õàíãàëòã¿é áàéãààòàé õîëáîîòîé
ãýæ àæèë îëãîã÷èä ä¿ãíýæ áàéíà. Îð÷èí ¿åèéí
òºãñºã÷äèéí ¿íý öýíý íü þìûã ÷ºëººòýé ñýòãýí áîäîõ
÷àäâàðòàà áàéíà. Õýí ¿ðãýëæ ººð÷ëºãäºæ, õºãæèæ
÷àäíà. Òýð á¿õèé ë íººö áîëîëöîîãîî äàé÷ëàí
àæèëëàæ ÷àäíà ãýñýí ¿ã.
Àæèë îëãîã÷èä õóâü õ¿íèé òºëºâøëèéã
÷óõàë÷èëäàã
Ñ¿¿ëèéí ¿åä àæèë îëãîã÷èä õóâü õ¿íèé òºëºâøëèéã
èõ ÷óõàë÷èëäàã áîëæýý. Ãàäààä õýëíèé ìýäëýã,
áóñàä ñàëáàðûí ìýäëýã, áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàð,
òºëºâëºõ ÷àäâàðààñ ãàäíà õóâèéí ñàõèëãà áàò èõ
÷óõàë. Õºäºëìºðèéí ¸ñ ç¿é ãýæ íýðëýýä áàéãààä
ñàõèëãà áàòòàé áàéõ ÷àíàðûã íü àæèë îëãîã÷èä
èõ àæèãëàäàã. Õýçýý àæèëäàà èðýõ íü á¿¿ ìýä,
èðýýä ÿìàð á¿òýýëòýé àæèëëàñàí íü ìýäýãäýõã¿é,
þì õýëáýë áèåý ºìººðººä ºðâºë纺ä óóðëààä
áàéäàã, õààÿà õààÿà áàëãà÷èõäàã, õóâèéíõàà àæëûã
àìæóóëàõààð ñýìõýí áóëòäàã, áóñàäòàé òààðàìæã¿é
àæèëòàíòàé áàéõûã õýí õ¿ñýõ áèëýý. Áàñ íýã
ýçýìøèõ øààðäëàãàòàé ÷óõàë ÷àíàð áîë ººðèé㺺
èëýðõèéëýõ ÷àäâàð. Íýã àÿòàéõàí çvéë õèéõ þìñàí
ãýæ áîäîîä ÿâäàã çàëóóñ áèé. Ãýñýí ÷ òvvíèéãýý
èë ãàðãàæ, áóñäàä îéëãóóëæ ÷àääàããvé. Õvvõýä
áàéõààñ ë áèäíèéã îãò ÿðèóëààãvé õîðüñîí. Ààâ
ýýævvä ºäºðæèí㺺 àæèë õèéãýýä ÿäðààä èðýõýýðýý
÷èìýýã¿é áàé ë ãýäýã. Öýöýðëýãòýý î÷èõîîð áàãø
íü ãàðàà øèðýýí äýýð òàâèàä òîìîîòîé ñóóõûã
øààðääàã. Äóíä ñóðãóóëüä ÷, îþóòàí áîëîõîä ìºí ë
÷èìýýãvé ñóóõ êîìàíäòàé. Ñàíàë áîäëîî ÷ºëººòýé
èëýðõèéëæ, íýýëòòýé áàéæ ÷àääàããvé íü èéì îëîí
ó÷èð øàëòãààíòàé. Ãýõäýý Ìàíàé çàëóóñ äîòîð
ººðèé㺺 èëýðõèéëæ ÷àääàã õvìvvñ îëîí áàéãàà.
Ýíý õvíòýé áè ÿàæ õàðèëöàõ âý ãýäãýý ìýäðýõ íü
÷óõàë.
ªíäºð öàëèíòàé àæèëä îðîõûã õ¿í á¿ð
õ¿ñäýã
Àæëûí òóðøëàãààñàà õàìààðààä öàëèíãèéí ¿íýëýõ
¿íýëýìæ õàðèëöàí àäèëã¿é. Àæëûí áàéð õàéæ îëíî
ãýäýã öàëèíòàé õîëáîîòîé. ªíäºð öàëèíòàé àæèëä
îðîõûã õ¿í á¿ð õ¿ñäýã. Òýð õýðýýð àæèë íü ººðººñ
íü èë¿¿ óð ÷àäâàð øààðääàã. Öàëèíãààñ íü áîëîîä
äóðòàé àæëàà õèéæ ÷àäàõã¿é áàéõ òîõèîëäîë
áàãà áèø. Àæëààñàà òààøààë àâíà ãýäýã óòãà ýíä
àëäàãä÷èõäàã. Äóðòàé àæëàà áàãà öàëèíãààð õèéõ
õ¿í õîâîð ø¿¿ äýý. Áàãø íàð öàëèí áàãà áàéíà
ãýýä áàéñõèéãýýä ë òýìöäýã. Ñàðûí 1200 äîëëàðûí
àæèëä àâíà ãýýä êîìïàíèóä çàð ãàðãààä áàéäàã.
Íýãýíò íýëýýä õýäýí æèë áàãøèë÷èõñàí áîëîõîîð òýð
ìýðãýæëýýðýý ë àæèëëàìààð áàéäàã. Ãýòýë öàëèí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
íü íýìýãääýãã¿é. Ãýõäýý äóðòàé àæëûíõàà áàéðàíä
ººðºº ºñºæ äýâøèæ, öàëèíãàà íýìýãäýõèéã õ¿ëýýõ
òýâ÷ýýðòýé õ¿í õýð îëîí áèëýý. Ýíý á¿õýí õî¸ð
òàëòàé àñóóäàë. ¯¿íèéã ò¿ð çàâñàðëàÿ. Ìàíàéõààñ
áóñàä ãàçàð ãàäààä õýëíèé ìýäëýãèéã íýã èõ
îíöëîõîî áîëüæýý. Àíãëè õýë íýãýíò õýðýãëýý áîëñîí
áîëîõîîð òýð. Ìàíàéä ýñðýãýýðýý èõýíõ àæèë äýýð
ãàäààä õýëíèé ìýäëýãòýé áàéõûã øààðääàã. Á¿ð
ñ¿¿ëäýý òóéëøðààä àíãëè õýëòýé öýâýðëýã÷ àâíà,
äýýä áîëîâñðîëòîé õóäàëäàã÷ àâíà ãýæ øààðäëàãà
òàâüäàã áîë÷èõîæ. Òýãýõýýð õ¿ññýí õ¿ñýýã¿é
äèïëîìíû òºëºº äýýä ñóðãóóëèéí “ºäºð ºíæ¿¿ëýõýä”
öàãàà íºõöººõ õàâòàñíû ýçýä îëøðîõîîñ àðãàã¿é.
Ãýõäýý á¿ãäýýðýý áèø ýý. ¯ëãýð æèøýý àâìààð
çàëóó÷óóä îëîí ë áàéíà. Ìàíàéä 160 ãàðóé èõ
äýýä ñóðãóóëü 50 ãàðóé òóñãàé ìýðãýæèë îëãîõ
ñóðãóóëü áàéíà. 12 ìÿíãàí õ¿í òóòàìä íýã ñóðãóóëü
îíîãääîã ãýñýí ¿ã. Õàðèí Ãåðìàíä áîë 210 ìÿíãàí
õ¿í òóòàìä íýã ñóðãóóëü îíîãäîæ áàéíà. Òýãýõýýð
áîëîâñðîë îëãîõ áîëîìæîîðîî ìàíàéõ áóñäààñ
õîë òàñàðõàé þì øèã. Õàðèí ñóðãàëòûí ÷àíàð,
ñóð÷ áàéãàà îþóòàí íü õýð ìýðèéëòòýé âý ãýäãýýñ
èðýýä¿éí ìýðãýæèëòíèé õóâü çàÿà òîäîðíî ãýñýí
¿ã.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Áèäíèé ìýäýõ ç¿éë õÿçãààðòàé, ìýäýõã¿é ìààíü
Àìüäðàëûí áîäèò áàéäàë ¿íýíäýý èéì áàéãàà ÷
ÿìàð ñîíãîëò õèéõ, ÿàæ ñóðàõ, õýðõýí àæèëëàæ
ÿìàð àìæèëò ãàðãàæ ÷àäàõ íü øèéäâýðýý ãàðãàõ ãýæ
õ¿¿ ìèíü ÷àìààñ ë øàëòãààëíà. Õ¿ñýë ñîíèðõîëäîî
¿íýí÷ áàéãààðàé. Öàã õóãàöààã õàéðëàæ ñóð.
Õºäºëìºðëºõ õýðýãòýé. Õ¿í øèðýýíèé àðä ýðäýì
íîìûã á¿ãäèéã ñóðäàãã¿é. ĺðâºí æèë áàðèìæààãàà
ë îëæ àâäàã. ªºðèéí ñîíèðõîæ õ¿ññýí òýì¿¿ëäýã
òèéì ë àæëàà õèé. Öàëèíã ÷àìëàõ õýðýãã¿é.
×àäâàð ÷èíü íýìýãäýõ òóñàì öàëèí ÷èíü ºñºõ
áîëíî. Õºäºëìºðëºñíèé ýöýñò ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áîëíî.
Õ¿í ñýòãýë õàíàìæòàé àç æàðãàëòàé àìüäðàõûí
òóëä ìýðãýæëýý ãîëæ ãóòðàõã¿éí òóëä ººðèéíõºº
ñýòãýëä òîõèðñîí çºâ ñîíãîëòîî õèéõ íü ç¿éòýé.
Õ¿í àæëààñàà áàÿð õººð, àç æàðãàëûã ìýäðýõ
¸ñòîé. Òèéìýýñ ìýðãýæëýý çºâ ñîíãîîðîé. Íýãýí
áèåèéí ÷èíü òàë íü áîëñîí ìýðãýæëýý, àæëàà çºâ
ñîíãîîðîé.
Àìüäðàë õýìýýõ èõ äàëàéä àÿëàõ àÿíû õàðãóé ÷èíü
äàðäàí áàéã.
“Öàã òºð õ¿ì¿¿ñ” ñýòã¿¿ë 2008 îí
17
ÎÞÓÒÀÍ
2008
õÿçãààðã¿é
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ªªÐÈÉÍÕªª ÕÎÁÁÈÃ
ÌÝÐÃÝÆËÝÝ,
ÌÝÐÃÝÆËÝÝ ÕÎÁÁÈ
ÁÎËÃÎÎÐÎÉ
ÑÝÒÃÝËÈÉÍ ÒÎËÜ òºâèéí ñýòãýë ñóäëàà÷,
äîêòîðàíò Á.Óóãàíöýöýã
Õ¿íèéã íàñàí òóðøèä íü ñàëàõã¿é äàãàëäàæ ÿâäàã
ç¿éë¿¿äèéí íýã ÿàõ àðãàã¿é õ¿íèé ñîíãîñîí,
ýçýìøñýí ìýðãýæèë. Ìýðãýæèë íü õ¿íèé èäýõ
òàëõàà îëîõîä òóñàëäàã, ºðãºí õ¿ðýýãýýð àâààä
¿çâýë íèéãìèéí àìüäðàëä, õ¿ì¿¿ñèéí òóñûí òóëä
áàéõàä çîðèóëàãäñàí ç¿éë þì.
Õ¿íèé õèéæ ÷àäàõ ç¿éë äýýð ñóóðèëñàí ÷àäâàðûí
öîãö áîë ìýðãýæèë. Ìýðãýæèëäýý äóð ñîíèðõîëòîé,
àâüÿàñ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñ õàìãèéí èõ àìæèëò, á¿òýýë
òóóðâèë ãàðãàäàã. ¯¿íèéã ïðàêòèê õàðóóëæ ÷àäñàí.
Òýð õýðýýðýý íèéãìèéí àìüäðàëä ÷ õàìãèéí ¿ð
á¿òýýëòýé õ¿÷èðõýã áèå õ¿í áàéæ ÷àääàã.
Ñîíèðõîëã¿é, õ¿ñýýã¿é àæèë, ìýðãýæèëäýý õ¿í
ººðºº õè÷íýýí ç¿òãýýä ÷ ºíäºð àìæèëò îëîõ íü
áàãà áàéäàã. Ìýðãýæèë ñîíãîõ ãýäýã øóóä øèéä÷èõ
àìàð õÿëáàð àæèë áèøýý. ªºðèéíõºº ñýòãýë ç¿é,
áèå ôèçèîëîãè, îþóí óõààí, ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàð
ãýýä îëîí ç¿éëýý íàðèéí òîîöîîëæ áàéæ øèéäýõ
àìüäðàëûí ÷óõàë ñîíãîëò þì. ¯¿íèéã ìýðãýæèëä
òýíöýõ ÷àíàðûí ñóäàëãààãààð òîäîðõîéëäîã.
Ýíý íü òóõàéí ìýðãýæëèéã ýçýìøèõ ãýæ áóé õ¿í
ýíý ìýðãýæëýýðýý öààøèä ºñºæ õºãæèõ, ººðèé㺺
õºãæ¿¿ëæ ÷àäàõ ýñýõýä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëäàã.
Ìýðãýæèë õóâü õ¿íèé õºãæèëä äàâàìãàéëàõ áàéð
ñóóðü ýçëýõ áèå õ¿í áîëîõ ¿éë ÿâöàä ýåðãýýð
íºëººëæ áàéæ ãýìýýíý õ¿í ººðèéíõºº ìýðãýæèëä
äóðòàé, ñýòãýë õàíãàëóóí áàéæ ÷àäâàðëàã áîëîâñîí
õ¿÷èí áîëäîã.
18
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Ìýðãýæèëä õàíäàõ õàíäëàãà õ¿¿õýä íàñàíä 3-4
óäàà ººð÷ëºãäºæ, ñîëèãäîæ áîëäîã. Òèéì ó÷ðààñ
çàðèì ¿åä þó õ¿ñýýä áàéãààäàà ººðºº ýðãýëçýõ
¿å îëîí áàéäàã ¿¿íä äàðààõ õ¿ðýýëýë, õ¿÷èí ç¿éëñ
íýëýýä íºëººëäºã.
Ìýðãýæèë ñîíãîõîä õ¿í 4 çàìûí áýë÷èð äýýð èðæ
çîãñäîã.
1. Õóâèéí ñýòãýë ç¿éí õ¿÷èí ç¿éë /ººðèéí
ñîíèðõîë õ¿ñýë, ýðìýëçëýë/
2. Íàéç íºõºä, õàìò îëíû íºëººëºë, äàãàí
äóóðèàëò
3. Ãýð á¿ë, ýýæ ààâûí õ¿ñýëò, øààðäëàãà
4. Íèéãìèéí õýðýãöýý ãýñýí ñîíãîëòóóäòàé í¿¿ð
òóëãàðäàã.
Îëîí ìýðãýæèë îëîí ñîíãîëòóóä äóíäààñ ººðòºº
õýðýãòýé ººðèéíõºº ÷àäíà ãýæ áîäñîí ç¿éëä õ¿÷ýý
ñîðüñîí íü äýýð. Ýíý íü èäýýä¿éí àìüäðàëûí áàòàëãàà
áîëæ ºãäºã. Ìýðãýæèë ñîíãîõäîî ººðèéíõºº ñýòãýë
ç¿éí äàðààõ áàéäëóóäûã àíõààðâàë çîõèíî.
- Àëèâàà ç¿éëèéã òîîöîîëîõ ÷àäâàð
- Àâüÿàñ ÷àäâàð
- Øèéäâýð ãàðãàëò
- Ñýòãýëèéí õºäºë㺺í, ìýäðýìæ
- Òåìïåðàìåíò /çàí àðàíøèí/
- Õóâü õ¿íèé õºãæëèéí îíöëîã
- Õýðýãöýý
- Õ¿ñýë ñîíèðõîë, õîááè
- Ñýäýë
- ×èã õàíäëàãà
- Çàí òºëºâ
- Çîðèãèéí ¿éëäýë
Òàíèí ìýäýõ¿éí ¿éë ÿâö, ¿¿íä äàðààõ ç¿éëñ îðäîã.
- Ñýðýë
- Õ¿ðòýõ¿é /ìýäýðõ¿é/
- Àíõààðàë
- Îé òîãòîîëò
- Çîõèîí áîäîõóé
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
- Òºñººëºë
- Ñýòãýõ¿é
- Õýë ÿðèà îðäîã.
Ýäãýýð íü ñîíãîõ, ýçýìøèõ ãýæ áàéãàà ìýðãýæë¿¿äýä
ºíäºð íºëºº ¿ç¿¿ëäýã, à÷ õîëáîãäîëòîé.
Åð íü ýçýìøèõ ãýæ áàéãàà óã ìýðãýæëèéíõýý
÷àäâàðóóä äýýðýý òóëãóóðëàí ìýðãýæëýý ñîíãîæ,
ººðèéíõºº àâüÿàñ ÷àäâàð íººö áîëîëöîîãîî
èëð¿¿ëýí ãàðãàñàí öàãò òóõàéí ñàëáàðòàà òýðã¿¿ëýã÷
íü áàéæ ÷àäíà.
Ìýðãýæëèéã õºäºëìºðèéí îíöëîãîîð íü ¿íäñýí 5
á¿ëýã áîëãîí àâ÷ ¿çäýã
1. Õ¿í-Õ¿í. Ýíý òîãòîëöîîíä õ¿í-õ¿íòýéãýý, íèéãìèéí
á¿ëýã, õàìò îëîíòîé ºäºð òóòàìäàà õàðèëöäàã
ñàëáàðûíõàí îðäîã. Ìýðãýæëèéí ãîë îáüåêò íü õ¿í,
õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàà Ñýòãýë ñóäëàà÷, ýì÷, áàãø,
íèéãìèéí àæèëòàí, ñýòã¿¿ë÷, õóóëü÷, ìåíåæåð,
ãîî ñàéõàí÷, ¿ñ÷èí, îëîí íèéòòýé õàðèëöàõ
àæèëòàí, õ¿íèé íººöèéí àæèëòàí, ñóðòàë÷èëãààíû
ìýðãýæèëòýí çýðýã îðäîã.
2. Õ¿í-Áàéãàëü. ªäºð òóòìûí àìüäðàë íü áàéãàëüòàé
õàðèëöàõ õàðèëöààãààð èëýðäýã. Òóõàéëáàë óðãàìàë
ñóäëàà÷, àìüòàí ñóäëàà÷, àãðîíîìè÷, ìàëûí ýì÷, îé
ñóäëàà÷, áàéãàëü õàìãààëàã÷, áàéãàëèéí øèíæýý÷-
ýðäýìòýí, ýêîëîãè÷ ãýýä ñ¿¿ëèéí ¿åä íèëýýä õ¿÷ýý
àâààä áóé ìýðãýæëèéí ñàëáàðóóä îðäîã.
3. Õ¿í-Òåõíèê. Õºäºëìºðèéí ãîë õýðýãñýë íü òåõíèê,
òîíîã òºõººðºìæ áàéäàã. Ýíý ìýðãýæëèéí ñàëáàðò
ÎÞÓÒÀÍ-2008
òºðºë á¿ðèéí èíæåíåð¿¿ä, öàõèëãààí÷èí, èíæåíåð-
ìåõàíèê ýìíýëãèéí òåõíèê÷, íèñãýã÷, òåõíèê÷ çýðýã
îðíî.
4. Õ¿í-Òýìäýãòèéí òîãòîëöîî. Ýíý ìýðãýæëèéí
ñàëáàðò ãîë îáüåêò íü äîõèî, òýìäýãèéí õýë, êîä,
òîî, òîìú¸î îðäîã. Õ¿íýýñ õóðä, øèéäâýð ãàðãàëò
øààðäñàí ìýðãýæëèéí ñàëáàð þì. ¯¿íä: íÿãòëàí
áîäîã÷, õèìè÷, ìàòåìàòèê÷, ýäèéí çàñàã÷, ôèçèê÷èä
îðäîã.
5. Õ¿í-Óðàí ñàéõíû ä¿ð. Óðëàã, óðàí ñàéõàí, êèíî,
ýíòåðòàéìåíòòàé õîëáîîòîé á¿õèé ë ìýðãýæë¿¿ä
îðäîã. Á¿æèã÷èí, äóó÷èí, çóðàà÷, çîõèîë÷, øîó
ìåíåæåð, äèçàéíåð, õºãæèì÷èí.
Õ¿íèé ìýðãýæèëäýý õàíäàõ õàíäëàãà òîãòñîí õàíäëàãà
/ñòåîðîòèï/ èõ õýìæýýãýýð íºëººëäºã. Òóõàéëáàë:
ìýðãýæë¿¿äèéí ãàäààä ¿çýìæ, èìèäæ ìýðãýæèë
ñîíãîõ ãýæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿ä èõýä àíõààðäàã. Ýíý
èìèäæ íü òóõàéí ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðààñ ººðººð
õ¿ðòýãääýã. Òèéìýýñ òóõàéí ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã
ýõëýýä àíõààðàõ õýðýãòýé.
Òóõàéëáàë: ñýòã¿¿ë÷ ìýðãýæèë ýçýìøèõ ãýæ áóé
õ¿¿õä¿¿ä çºâõºí õ¿íýýñ ÿðèëöëàãà àâäàã òºäèé㺺ð,
ýì÷èéã ãî¸, öýâýðõýí õóâöàñëàäàã, ñàéõàí ýìýãòýé
ãýæ áîääîã áîë, ìåíåæåðèéã äàíäàà çàâã¿é áàéäàã,
ÿàðóó õ¿íýýð òºñººëäºã. Ýíý áîë áèäýíä ñóó÷èõñàí
áàéäàã òîãòñîí õàíäëàãà þì.
Èðýýä¿éäýý èòãýëòýé áàéõûí òóëä çºâ ìýðãýæëýý
ñîíãîõ, ñîíãîñîí ìýðãýæèëäýý ¿íýí÷ áàéãààðàé.
Àìæèëò õ¿ñüå, Òàíä!
19
ÎÞÓÒÀÍ
2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ
Ýíýõ¿¿ íîìûã ãàðãàõ ñàíàà÷ëàãà ãàðñíààñ
õîéø áèä ìýðãýæëèéí òàëààðõè îéëãîëò, ò¿¿íèé
òîäîðõîéëîëòûã ãàðãàñàí ñóðãàëò ñóäàëãààíû
áàéãóóëëàãûã õàéæ ýõýëñýí. Ãýâ÷ ºíººäºð ìàíàé
óëñàä ìýðãýæèë ýçýìøèõ, ò¿¿íèé òàëààðõè îéëãîëòûã
íýãäñýí áàéäëààð îëãîõ áàéãóóëëàãà õàðààõàí
ÍßÃÒËÀÍ
ÁÎÄÎÃ×
Òîäîðõîéëîëò, òàéëáàð
¯éë àæèëëàãààíû òºñâèéí á¿ðä¿¿ëýëò, çàðöóóëàëò,
àíõàí øàòíû áîëîí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéã çîõèõ
æóðìûí äàãóó õºòëºõ, ìýäýýëëèéí á¿ðä¿¿ëýëòéã
õÿíàõ, ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí õºðºí㺠îðóóëàëòûí
òºñâèéí òºëºâëºãººã çàðäëûí ç¿éë, íýð òºð뺺ð
òºëºâëºí áàòëóóëàõ, ñàð, óëèðàë, æèëèéí òàéëàí
ìýäýý ãàðãàõ, óäèðäëàãà áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
õýðýãëýã÷äèéã øèéäâýð ãàðãàõàä ¿íýí çºâ ìýäýýëëýýð
øóóðõàé õàíãàõ.
Ìýðãýæëèéí çýðýã, òºâøèí
Òóñëàõ íÿãòëàí áîäîã÷, íÿãòëàí áîäîã÷, àõëàõ
íÿãòëàí áîäîã÷, ñàíõ¿¿÷. Òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé
àëáàí õààã÷èéí àíãèëàë Ò¯-7-îîñ äýýø.
ÿéöýòãýõ ¿íäñýí ¿¿ðýã
• Áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû íÿãòëàí
áîäîõ á¿ðòãýëèéí îðëîãî, çàðëàãûí á¿ðä¿¿ëýëò,
ã¿éëãýýí¿¿äèéã õºòëºõ
• Áàéãóóëëàãàä àøèãëàãäàæ áàéãàà ¿íäñýí õºðºíãº
20 áîëîí ìàøèí ýä õîãøèë áóñàä õºðºíãèéí õàäãàëàëò,
õàìãààëàëòàíä õÿíàëò òàâèõ
ÎÞÓÒÀÍ
• Áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàí áàëàíñûã
2008
õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó õºòºëæ òàéëàí
Ñàéí õ¿í áàéõ àìàðõàí, øóäðàãà áàéõ ë õýö¿¿
Âèêòîð Õþãî
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ýõëýýã¿é áàéíà. Ìýðãýæèë
ãýõýýð ë îëîí ñóðãóóëèóä ãî¸ ãî¸ íýð á¿õèé
ìýðãýæë¿¿äèéã õýëäýã áºãººä ò¿¿íèé öààíà þó
áàéäàã, ýíý ìýðãýæëèéã ýçýìøèõèéí à÷ õîëáîãäîëûã
òýä þó ÷ äóðñäàãã¿éã áè ìýäíý.
Òèéìýýñ öººí õýäýí ìýðãýæëèéí òîäîðõîéëîëòûã
áîëîâñðóóëñàí ÁÑØÓßàìíû õàðúÿà Ìýðãýæèë àðãà
ç¿éí òºâèéí áîëîâñðóóëñàí çàãâàð 3 ìýðãýæëèéí
òîäîðõîéëîëòûã îðóóëæ òà á¿õýíä òàíèëöóóëæ
áàéíà. Áèäýíä òóñ òºâººñ ýðõë¿¿ëýí õýâë¿¿ëñýí
íîìíîîñ íèéòýýðýý ýçýìøýýä áàéãàà 3 ìýðãýæëèéã
ñîíãîñîí áºãººä ìýðãýæèë ãýäýã ÿã þóã õýëæ áàéíà
âý? ò¿¿íèé òîäîðõîéëîëò ãýæ þó áàéäãûã äîîð
îðóóëñíûã ñàéí íÿãòëàí òóõàé á¿ðèéí àñóóëòûã
ººðèéí ñîíãîõ ãýæ áóé ìýðãýæèëäýý, òýðõ¿¿ ñàíàë
áîëãîæ áóé ñóðãóóëüäàà íýã òàâèàä ¿çýýðýé. Òýä ëàâ
èõ ñîíèí õàðèóëòóóäûã òàíä õýëýõ áàéõ. Çà èíãýýä
îëîí ç¿éë íóðøèëãóé ìýðãýæëèéí òîäîðõîéëîëò ãýæ
þó áàéäãèéã õàìòäàà ñóäàëöãààÿ.
òýíöýë, ìýäýý, ñóäàëãààã ãàðãàõ
• Óäèðäëàãà áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äèéã
øèéäâýð ãàðãàõàä ¿íýí çºâ ìýäýýëëýýð øóóðõàé
õàíãàõ
¯íäñýí ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä ã¿éöýòãýõ ãîë ¿éë
àæèëëàãààíóóä
• Áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýëèéí îðîëãî, çàðëàãûí àíõàí øàòíû
á¿ðä¿¿ëýëòèéã õèéõ, îðëîãî, çàðëàãûí ã¿éëãýý õèéõ,
áàíêíû õóóëãûã àâ÷ ¿ëäýãäëèéí øàëãàí öýãöýëæ
êîìïüþòåðò îðóóëàõ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí, ñóäàëãàà
ãàðãàõ, áàðèìò ¿äýæ, öýãöýëæ ÿíçëàõ
• Áàéãóóëëàãàä àøèãëàãäàæ áàéãàà ¿íäñýí õºðºíãº
áîëîí ìàøèí ýä õîãøèë áóñàä õºðºíãèéí õàäãàëàëò,
õàìãààëàëòàíä õÿíàëò òàâèõ, òîîëëîãî õèéæ, ¿ð
ä¿íã òîîöîîëîõ, çàõèðãààíû çàðäàë, òóñëàõ ¿éë
àæèëëàãààíû òîîöîîã áîäîæ îëãîõ,õÿíàõ
• Áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàí áàëàíñûã
õóãàöààíä íü ãàðãàõ, àíõàí øàòíû á¿ðòãýëèéã
¿íäýñëýí äýëãýðýíã¿é áà õóðààíãóé á¿ðòãýë ãàðãàõ,
ñàíõ¿¿ íÿãòëàí áîäîõ, á¿ðòãýëòýé õîëáîîòîé
õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëæ àæèëëàõ, íèéãìèéí
äààòãàëûí òîîöîîã õèéæ, ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí
äààòãàëûí äýâòýðò áè÷èëò õèéæ áàòàëãààæóóëàõ
• Áàéãóóëëàãûí õºðºí㺠ò¿¿íèé ýõ ¿¿ñâýð áîëîí
àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã òîîöîõ, ìºíãºí õºðºíãèéí
õºäëºë, æèæèã ìºíãºí ñàíãèéí á¿ðòãýëèéã õºòëºõ,
ìºíãºí õºðºíãèéí òàéëàí òýíöýë ìýäýý, ñóäàëãààã
ãàðãàõ
• Áàéãóóëëàãûí àæèë÷äûí öàëèíã çîõèõ æóðìûí
äàãóó áîäîæ îëãîõ, õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàòàé
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
òîãòìîë áîëîí õóâüñàõ çàðäëûí òîîöîîã õèéõ
• Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéã õîëáîãäîõ õóóëü, îëîí
óëñûí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí á¿ðòãýõ, ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíã ãàðãàæ áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãàä
òàéëàãíàõ
• Òàòâàð íèéãìèéí äààòãàë áîëîí õîëáîãäîõ àóäèò,
ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãàä ìýäýý, òàéëàí ãàðãàæ
ºãºõ, õÿíóóëàõ
Àæèë ýðõëýõ ñàëáàð, õ¿ðýý
Ýäèéí çàñãèéí á¿õ ñàëáàðûí àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãàä ñàíõ¿¿÷, íÿãòëàí áîäîã÷îîð àæèëëàõ
áîëîìæòîé.
Ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä õàìààðàõ òóñãàé
íàðèéí ìýðãýæë¿¿ä
Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí íÿãòëàí áîäîã÷, óäèðäëàãûí
íÿãòëàí áîäîã÷, îëîí íèéòèéí íÿãòëàí áîäîã÷,
òàòâàðûí íÿãòëàí áîäîã÷, íèéãìèéí äààòãàë, õàëàìæ,
õºäºëìºð ýðõëýëòèéí íÿãòëàí áîäîã÷, àóäèòîð, àæ
àõóéí íýãæèéí íÿãòëàí áîäîã÷.
Àæëûí íºõöºë
Õºäºëìºðèéí íºõöºë õýâèéí. Òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé
àëáàí õààã÷èéí àíãèëàë Ò¯-7 äýýø çýðýãëýëýýð
öàëèíæèíà. Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä çààñíààð
äîëîî õîíîãèéí àæëûí öàã íü 40 õ¿ðòýë áàéíà.
Åðäèéí àæëûí ºäðèéí ¿ðãýëæëýë 8 õ¿ðòýë öàã
áàéíà. Àæëûí äàðààëñàí õî¸ð ºäðèéí õîîðîíäîõ
òàñðàëòã¿é àìðàëò íü 12 öàã áà ò¿¿íýýñ äýýø
õóãàöààòàé áàéíà. Aæèëòíû ýýëæèéí ¿íäñýí
àìðàëòûí õóãàöàà àæëûí 15 ºäºð áàéíà. Àæèëòíû
àæèëëàñàí õóãàöààã õàðãàëçàí ¿íäñýí àìðàëò äýýð
3-14 ºäðèéí íýìýëò àìðàëò îëãîíî.
Õºíãºëºëò, òýòãýâýð, òýòãýìæ
Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó ýýëæèéí
àìðàëò ýäýëíý. Íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí
äààòãàëûí õóóëüä çààñàí õóâü õýìæýýãýýð øèìòãýë
òºëñíººð íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ òýòãýâýð
òýòãýìæ àâàõ ýðõ ¿¿ñíý. Æèðýìñýí ýõ÷¿¿äèéí
áîëîí àìàðæñàíû òýòãýìæ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð
ò¿ð àëäàãäñàíû òýòãýìæ çýðãèéã äààòãàëûí ñàíãààñ
ãàðãóóëíà. Áàéãóóëëàãààñ ¿ð ä¿íãèéí íýìýãäýë
õºëñ /óëèðàë, æèëýýð/ àìðàëò ñóâèëàëä àìðàõ
ýì÷ë¿¿ëýõ çýðýã õºíãºëºëòèéã ¿ç¿¿ëíý.
Ìýðãýæëèéí öààøäûí ÷èã õàíäëàãà,
õýòèéí òºëºâ
Ìîíãîë óëñ íü 1990 îíîîñ äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí
ò¿ãýýìýë õàíäëàãà, ººðèéí îðíû ºâºðìºö îíöëîãò
íèéöñýí îëîí õýâøèë á¿õèé ýäèéí çàñàãòàé áîëñîí.
2006 îíû áàéäëààð íèéòèéí áîëîí õóâèéí ºì÷èéí
35.0 ìÿíãàí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà áèçíåñèéí
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. Ýäãýýð áàéãóóëëàãàä
ýäèéí çàñãèéí ñàëáàð õàðãàëçàõã¿éãýýð íÿãòëýí
áîäîõ á¿ðòãýë õºòëºõ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àãóó èõ ýðýëò õèéõã¿éãýýð àãóó èõ íýýëò õèéíý ãýæ ¿ã¿é
íÿãòëàí áîäîã÷ íàðûí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã èõ áàéíà.
Ìîíãîë óëñàä ñ¿¿ëèéí òàâàí æèëä áàíê, ãààëü, áàíê
áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà, õàäãàëàìæ çýýëèéí
õîðøîî, íèéãìèéí äààèãàë, õàëàìæ, àóäèòûí ãàçàð,
õºðºíãèéí ¿íýëãýý, ¿íýò öààñ, ¿ë õºäëºõ õºðºíãº
çóó÷ëàëûí àëáàä èõ õýìæýýãýýð áàéãóóëàãäàæ
áàéãààòàé õîëáîãäîí ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éëãýý õèéõ ¿éë
àæèëëàãàà ýðõýëäýã áàéãóóëëàãàä àæèëëàã÷äûí òîî
2001 îíä 7.3 ìÿíãà áàéñàí áîë 2006 îíä 16.0
ìÿíãà áîëæ 2 äàõèí íýìýãäñýí òóñ ìýðãýæëèéí
ýðýëò õýðýãöýý õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýðõ ýðýëò
ºíäºð áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí
èðãýä æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë, õóâèàðàà áèçíåñ
ýðõëýõýä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ìýäëýã çàéëøã¿é
÷óõàë òóë íèéãýìä òóñ ìýðãýæëèéí à÷ õîëáîãäîë
ºíäºð áàéíà. Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè ºíäºð õºãæèæ
áàéãààòàé óÿëäàí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿éë
àæèëëàãààíä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí äýâøèëòýò ïðîãðàìì
õàíãàìæ, òåõíèê òåõíîëîãè ºðãºí íýâòýð÷ áàéíà.
Ìýðãýæëèéí äàãóó àìæèëòòàé àæèëëàõûí
òóëä
• Òºðèéí õóóëü òîãòîîìæ ä¿ðìèéã ÷àíä ìºðäºõ
• Õàðèëöààíû ºíäºð ñî¸ëòîé, õºäºëìºðèéí õóóëü
ýðõ ç¿éí ìýäëýãòýé áàéõ
• Áàãààð àæèëëàõ, àæëûí öàãèéã íàðèéí áàðèìòëàõ,
àæëûí îð÷èíä áèé áîëñîí áýðõøýýë¿¿äèéí
øèéäâýðëýõ,ñàíàà÷ëàãà ãàðãàõ, øèíý íºõöºëä äàñàí
çîõèöîõ, ìýäëýã ÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëýõ, ººðòºº áîëîí
áóñäàä õîð õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿éãýýð àæèëëàõ
• Íÿãò íÿìáàé ¿íýí÷ øóäàðãà áàéæ ìýðãýæëèéí
áîëîí íèéãìèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã ñàõèõ
• Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàéäàëä ä¿í øèíæèëãýý
õèéõ ÷àäâàðòàé, êîìïüþòåð äýýð àæèëëàõ, ãàäààä
õýëíèé çîõèõ ìýäëýãòýé, íàéðóóëàí áè÷èõ ÷àäâàð
ýçýìøñýí áàéõ
Áîëîâñðëûí òºâøèí
Íÿãòëàí áîäîõ, ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí äýýä
áîëîâñðîëòîé.
Ãàäààä õýëíèé ìýäëýã
Ìýðãýæëèéí àíãëè, îðîñ õýëíèé ìýäëýãòýé.
Êîìïüþòåð àøèãëàõ ÷àäâàð
Êîìïüþòåðèéí õýðýãëýýíèé á¿õ ïðîãðàììûã
ýçýìøñýí áàéõ.
Ñóóðü ÷àäâàð
Íèéãìèéí äóíä áèåý çºâ àâ÷ ÿâàõ, àæëûí áîëîí
õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéòàé, õàðèëöààíû
ñî¸ëòîé, íèéòý÷, õ¿ëýýöòýé áàéæ áèå äààí àæèëëàõ,
áàãààð àæèëëàõ,àæëûí õàðèóöëàãà õ¿ëýýí àæèëëàõ
÷àäâàðòàé áàéíà.
21
¯íäñýí ÷àäâàð ÎÞÓÒÀÍ
• Ìýðãýæëèéí äàãóó á¿õ òºðëèéí àæëûã áèå äààí 2008
ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
• ªºðò àøèãëàõ ìýëýýëëèéí õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõ,
ìýäýýëëèéã îëæ öóãëóóëàõ, ò¿¿íäýý ä¿í øèíæèëãýý
õèéõ, àøèãëàõ, ò¿ãýýõ
• Àæëàà òºëºâëºõ, õýðýãëýã÷èéí õýðýãöýýíä
íèéö¿¿ëýí ã¿éöýòãýõ
• ªºðèéí àæëûí ÷àíàð, ÿâö, ¿ð ä¿íä õÿíàëò
øèíæèëãýý õèéõ, àëäààãàà çàñàõ
• ªºðèéí ¿éë àæèëëàãààíû õàðèóöëàãûã á¿ðýí
õ¿ëýýõ
• Íóóö õàäãàëàõ ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã ñàõèõ
Íàñ õ¿éñ Õºäºëìºðèéí íàñàíä õ¿ðñýí áàéõ. Õ¿éñ
õàðãàëçàõã¿é.
Ýíý ìýðãýæëèéã õààíà ýçýìøèõ âý?
Ìîíãîë óëñûí èõ ñóðãóóëü, Øèíæëýõ óõààí
òåõíîëîãèéí èõ ñóðãóóëèéí õ¿ì¿¿íëýãèéí ñàëáàð
ñóðãóóëü, Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí äýýä ñóðãóóëü,
Õºäºëìºðèéí äýýä ñóðãóóëü, Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí
äýýä ñóðãóóëü áîëîí áóñàä õóâèéí èõ äýýä
ñóðãóóëèóäàä.
Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòóóä
Óäèðäëàãûí àêàäåìè, ñàëáàðûí ÿàì, àãåíòëàãèéí
ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëò, ìàãèñòð,
äîêòîðàíòóðûí ñóðãàëòàíä /ãàäààä, äîòîîäûí èõ,
äýýä ñóðãóóëèóä/ õàìðàãäàõ.
Òîäîðõîéëîëò, òàéëáàð
Ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä
ñóðàëöàã÷äàä ìýäëýã ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëæ, áèå õ¿íèéã
õºãæ¿¿ëýí òºëºâø¿¿ëäýã õ¿íèéã áàãø ãýíý. Á¿õ
øàòíû ñóðãóóëü áà ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãàä ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ñóäàëãàà õèéõ, àðãà
ç¿éã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, ñóðàõ áè÷èã, íîì, ãàðûí
àâëàãà çýðýã ñóðãàëòûí õýðýãëýãäõ¿¿íèéã áýëòãýí
ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëíý.
Áàãø þó õèéäýã âý?
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë îëãîõ áàãø:/
öýöýðëýãèéí áàãø/ Ñóðãóóëèéí ºìíºõ íàñíû
õ¿¿õäèéã õºãæ¿¿ëýõ, òºëºâø¿¿ëýõ, ñóðàëöàõ ¿éë
ÿâöûã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé óäèðäàí
÷èãë¿¿ëæ, ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã
22 ýçýìø¿¿ëæ, ñóðãàëò õ¿ì¿¿æëèéí àæëûí ÷àíàð, ¿ð
ÎÞÓÒÀÍ
àøãèéã áàéíãà äýýøë¿¿ëýõ
2008 ÅÁÑ-èéí áàãø: Õ¿¿õäèéã ñóðãàõ, õºãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûã
øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé óäèðäàí ÷èãë¿¿ëæ,
Àìüäðàë ãýäýã ìýäýõã¿éãýý ýðæ õàéõòàé àäèë þì. Îãò
ýðæ õàéõã¿é áàéíà ãýäýã àìüäðàõã¿éòýé àäèëõàí þì
Ìýðãýæëèéí àæëûã õýðõýí õàéõ âý?
Õºäºëìºðèéí áèðæ, ä¿¿ðãèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéí
àëáà, òºðºëæñºí çàð ìýäýýëýë, òºãñºæ áóé
ñóðãóóëèéíõàà áîëîí àæèëëàõûã õ¿ññýí áàéãóóëëàãûí
õ¿íèé íººöèéí àëáàä áîëîâñîí õ¿÷èí, ìîíãîëûí
çàëóó÷óóäûí õîëáîî, àæèë îëãîã÷ ýçäèéí õîëáîî,
õºäºëìºð õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðûí www.hod-
olmor.mn, www.myinfohouse.com, àæëûí çàð 1947
óòñàíä õàíäàõ áîëîí áóñàä ýõ ñóðâàëæóóä.
Ýíý ñàëáàðûí õºãæëèéí õýòèéí òºëºâ,
òóõàéí ìýðãýæëèéã òàëààð ìýäýýëýë àâ÷
áîëîõ áàéãóóëëàãà ãàçðûí õàÿã
Ñàíãèéí ÿàì óòàñ ôàêñ:264891,
www.mof.pmis.gov.mn,
Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì
www.mswl.pmis.gov.mn óòàñ-266324
íèéãìèéí äààòãàëûí åðºíõèé ãàçàð
www.ndaatgal.mn
¿íäýñíèé àóäèòûí ãàçàð, ìîíãîë áàíê, Õºäºëìºð,
õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçàð 260264,
www.hodolmor.mn
ÌÁÑ-ûí ìýðãýæèë-àðãà ç¿éí òºâ
263373, www.mazt.az.mn
ÁÑØÓß- www.mecs.pmis.gov.mn óòàñ:263449
ÁÀÃØ
Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã ýçýìø¿¿ëýí,
òóõàéí õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí ÷àíàð, ¿ð àøãèéã
áàéíãà äýýøë¿¿ëýõ
Ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèéí áàãø: Ìýðãýæëèéí áîëîí
ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ çîõèõ áîëîâñðîë, ìýäëýã, óð
÷àäâàðòàé, øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, òåõíîëîãèéí
îð÷èí ¿åèéí íºõöºëä äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàðòàé,
ººðèéí ýçýìøñýí ìýðãýæèëýý áóñäàä çààæ ñóðãàæ,
õºäºëìºðèéí àðãà áàðèë, ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí
ñòàíäàðòûã ýçýìø¿¿ëæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí
÷àíàð, ¿ð àøãèéã áàéíãà äýýøë¿¿ëýõ
Ìýðãýæëèéí çýðýã òºâøèí
Çààõ àðãà÷, òýðã¿¿ëýõ, çºâëºõ.
ÿéöýòãýõ ¿íäñýí ¿¿ðýã
/ ¯íäýñíèé àæèë ìýðãýæëèéí àíãèëàë 2310, 2320,
2331, 2332, 2340, 2351, 2352, 2359/
Áàãøèéí ã¿éöýòãýõ àæèë ¿¿ðãèéã ñóðãàëòûí
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áà áóñàä àæèë ãýæ
àíãèëíà.
Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
àæëûí õ¿ðýýíä:
• Ñóðãàëòûí õºòºëáºð, òºëºâëºãººã òºëºâëºõ,
áîëîâñðóóëàõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
• Ñóðàëöàã÷äûã îíîøëîõ
• Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä øèíæèëãýý õèéõ
• Ñóðãàëòûã øèíý òåõíîëîãè, àðãàç¿éä ñóðàëöàõ
• Ñóðãóóëèàñ ºìíºõ ¿åèéí îð÷èíã ñóäëàõ, ¿íýëýõ
• Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áýëòãýëèéã
õàíãàõ
• Õè÷ýýë çîõèîí áàéãóóëàõ
• Ñóðãàëòûí øèíý òåõíîëîãèéã àøèãëàõ, áóñäàä
ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ
• Áóñàä áàãø íàðûí õè÷ýýëèéã øèíæëýõ
• Ñóðàëöàã÷äûí ìýäëýã, ÷àäâàð, öîãö ÷àäàìæèéã
¿íýëýõ
• Õè÷ýýëäýý øèíæèëãýý õèéõ
• Ñóðãàëòûí îð÷íîî ¿íýëýõ
• Ñóðãàëòûí õºòºëáºðºº ¿íýëýõ, áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ
Áóñàä àæèë ¿¿ðýã:
• Àíãè äààæ àæèëëàõ
• Îëîí íèéòèéí àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ, îðîëöîõ
• Ñóðàëöàã÷èäòàé àæèëëàõ, çºâëºãºº ºãºõ
• Ýöýã ýõ, îëîí íèéòòýé àæèëëàõ
• Áóñàä áàãø íàðòàé õàìòðàí àæèëëàõ
• Ñóðãàëòûí áè÷èã áàðèìò õºòëºõ, ìýäýý òàéëàí
ãàðãàõ
• Á¿òýýë òóóðâèõ
• Ëàáîðàòîðè õàðèóöàõ, àæèëëóóëàõ
• Ñóäàëãààíû àæèë õèéõ
• Ñóðãóóëü, îðîí íóòãèéí õºãæèëä äýìæëýã
¿ç¿¿ëýõ
¯íäñýí ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä ã¿éöýòãýõ ãîë ¿éë
àæèëëàãààíóóä
• Òºëºâëºõ
• Óäèðäàõ
• Áîëîâñðóóëàõ
• Ñóðãàëò,õ¿ì¿¿íëèãèéí àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ
• Ñóðãàëò,òºëºâøëèéí ÿâö, ¿ð ä¿íã ¿íýëæ ä¿ãíýõ
• Ñóðãàã÷, ýöã ýõ, áàãø, óäèðäëàãà, íèéãìèéí
ò¿íø¿¿äòýé õàðèëöàõ
• Øèíæëýí ñóäëàõ, òàíèí ìýäýõ
• Õàìòðàí àæèëëàõ, òóñëàõ, çºâëºõ
• ªºðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ
• Øèíý÷ëýõ
Öýöýðëýãèéí áàãø:
• Òóõàéí á¿ëãèéí ñóðãàëò-õ¿ì¿¿æëèéø àæëûã
òºëºâëºõ, õ¿¿õýä õºãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëàí, ñóðãàëòûí àðãà ç¿éãýý áàéíãà
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
• Õ¿¿õýä ýð¿¿ë àõóéí ìýäëýã, ÷àäâàð îëãîõ, ººðòºº
áîëîí áóñäàä ¿éë÷èëýõ
• Õ¿¿õäèéã ñóäëàõ, îíîøëîõ, òýäíèé àâüÿàñ, ÷àäâàðûã
õºãæ¿¿ëýõ, ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð ñóäàëãààíû àæèë
õèéõ
• Çààõ àðãà, ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð, ìýäëýã
áîëîâñðîëîî äýýøë¿¿ëýõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ñýòãýëèéã òàíü áàéí áàéí ýçýìäýõ ìºðººäë¿¿ä, òàíû
èðýýä¿éã á¿òýýí áîñãîõ òîîñãî áîëîí õóâèðíà
• Öýöýðëýãèéí ýðõëýã÷, àðãàç¿é÷, õ¿¿õäèéí ýöýã
ýõ áîëîí õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ àæèëä îðîëöóóëàõ,
òýäýíòýé õàìòðàí àæèëëàõ
ÅÁÑ-èéí áàãø:
• Õè÷ýýë áîëîí õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ àæëûã òºëºâëºõ,
çîõèîí áàéãóóëàõ
• Õºòºëáºðèéí àãóóëãà àðãà ç¿é, ¿íýëãýýíèé
ñòàíäàðò õàíãàõ, õºòºëáºð ñóðàõ áè÷ãèéí àãóóëãà
ñàéæðóóëàõ
• Ñóðàã÷äûã ñóäëàõ îíîøëîõ, òýäíèé àâüÿàñ,
÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, ñóäàëãààíû àæèë õèéõ
• Îíîë àðãà ç¿éí ìýäëýãýý òàñðàëòã¿é äýýøë¿¿ëýõ
• Ñóðãóóëèéí çàõèðàë, õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷, õ¿¿õäèéí
ýöýã ýõ áîëîí õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ àæèëä îðîëöóóëàõ,
òýäýíòýé õàìòðàí àæèëëàõ ñóðãóóëü çàâñàðäàëòûã
áóóðóóëàõ
Ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèéí áàãø:
• Ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí îíîë àðãà ç¿é, áîëîâñðîë
ñóäëàë, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ óõààí
• Õè÷ýýëèéí õºòºëáºð, òºëºâëºãººã ñóðãàëòûí
ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí áîëîâñðóóëàõ, øèíý÷ëýõ
• Ñóðàëöàã÷äûí áèå äààõ àæëûí ñýäâèéí æàãñààëò,
çàéëøã¿é ìýäâýë çîõèõ äàäëàãà àæèë, øàëãàæ ¿çýõ
àðãà, õóãàöààã òºëºâëºõ
• Ñóðãàëòûí øèíý àðãà ç¿é òåõíîëîãè ýçýìøèõ
• Àíãè, õè÷ýýëýýñ ãàäóóð àæèë ìýðãýæëýý
ñóðòàë÷ëàõ, ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãºõ, áàðèìæàà
îëãîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ
• Ìýðãýæëèéí îíîëûí ìýäëýã, ìýðãýæëèéí
ñóóðü áîëîí ìýðãýø¿¿ëýõ îíîëûí õè÷ýýë¿¿äòýé
¿éëäâýðëýëèéí ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéã óÿëäóóëàõ
Àæèë ýðõëýõ ñàëáàð, õ¿ðýý
Á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóä, áîëîâñðîëûí
ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãà, õ¿¿õýä, ãýð
á¿ë, çàëóó÷óóä, ýìýãòýé÷¿¿ä, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé
õ¿¿õäýä ¿éë÷ëýõ òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãóóä, îëîí íèéòèéí òºâ, ãàäààä, äîòîîäûí
òºñë¿¿äýä àæèëëàíà.
Îéðîëöîî ìýðãýæë¿¿ä
Ñýòãýë ç¿é÷, íèéãìèéí àæèëòàí, ñóäëàà÷
Àæëûí íºõöºë
Õºäºëìºðèéí íºõöºë õýâèéí. Àæëûí îíöëîãîîñ
õàìààðàí øîõîé áàéíãà àøèãëàäàã, øóóãèàíòàé,
èõýâ÷ëýí çîãñîî àæëàà ÿâóóëäàã. Òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé
àëáàí òóøààëûí öàëèíãèéí æèøãèéí Ò¯-6-7 äóãààð
çýðýãëýëýýð öàëèíæèíà. Àæèëëàñàí æèë, öàëèíãèéí
ñ¿ëæýýíýýñ õàìààðàí ¿íäñýí öàëèí äýýð íýìýãäýë
õºëñ, õîîë óíààíû õºíãºëºëò, øàãíàë óðàìøóóëàë
àâíà. ¯íäñýí áàãø äîëîî õîíîãò 19 öàã, ñàðä 23
76 öàãèéí õè÷ýýë çààõ íîðìòîé. Õè÷ýýëèéí áóñ ÎÞÓÒÀÍ
öàãèéí àæëûã ñóðãàëò àðãà ç¿éí àæèë õýìýýí ¿çýæ 2008
21 öàãààð íîðì÷èëäîã. Àæëûí 15 õîíîã ¿íäñýí,
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
àæëûí 33 ºäðèéí íýìýãäýë àìðàëòûã õè÷ýýëèéí
æèëèéí òºãñãºëä áàéíà.
Ìýðãýæëèéí äàãóó àìæèëòòàé àæèëëàõûí
òóëä
• Ìýðãýæèëäýý äóð ñîíèðõîëòîé
• Õ¿íòýé àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé
• Õàðèëöààíû ñî¸ëòîé, èòã¿¿ëýí ¿íýìø¿¿ëýõ
÷àäâàðòàé
• Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã áàðèìòàëäàã
• Áàãøèéí ìýðãýæëèéí õàðèóöëàãàà á¿ðýí
óõàìñàðëàñàí
• Á¿òýýë÷ õàíäëàãàòàé, èäýâõ ñàíàà÷ëàãàòàé
• Ñóðàëöàã÷èéí õ¿ñýë, ñîíèðõîë, õýðýãöýýã
õ¿íäýòãýñýí
• Ñàéí õàðèëöàã÷, ñîíñîã÷ áàéõ
Ãàäààä õýëíèé ìýäëýã
Àíãëè õýë, ãàäààä õýëíèé ìýäëýãòýé
Êîìïüþòåð àøèãëàõ ÷àäâàð
Êîìïüþòåðèéí ºðãºí õýðýãëýýíèé Word, Excel,
Power point, InDesign, Interactive ã.ì ïðîãðàììóóä
áîëîí ñóðãàëòûí áóñàä òîíîã òºõººðºìæ¿¿äèéã
ñóðãàëòàíäàà ÷ºëººòýé õýðýãëýæ ÷àääàã áàéõ.
Ñóóðü ÷àäâàð
Íèéãìèéí äóíä áèåý çºâ àâ÷ ÿâàõ, àæëûí áîëîí
õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéòàé, õàðèëöààíû
ñî¸ëòîé, íèéòý÷, õ¿ëýýöòýé áàéæ áèå äààí àæèëëàõ,
àæëûí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé áàéíà.
¯íäñýí ÷àäâàð
• Áàãøëàõ ìýðãýæëèéí àæëûã áèå äààí ã¿éöýòãýõ
÷àäâàðòàé
• Àæèë ¿¿ðãýý ìýðãýæëèéí ºíäºð òºâøèíä
ñàíàà÷ëàãàòàé, øóäàðãààð áèåë¿¿ëýõ
• Áîäèò ø¿¿ìæëýë, ñàíààã õ¿ëýýí àâ÷, àëèâàà
ÑÓÂÈËÀÃ× ÞÓ ÕÈÉÄÝà ÂÝ?
Èðãýäýä ñóâèëàõóéí
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã
ìýðãýæëèéí òºâøèíä
õ¿ðãýæ, õ¿í àìä
ýð¿¿ë ìýíäèéí
áîëîâñðîë îëãîõ
àæëûã ã¿éöýòãýäýã.
Òîäîðõîéëîëò, òàéëáàð
Äýëõèéí óëñ îðíóóäàä ñóâèëàã÷ íü áèå äààñàí
24 õýëáýðýýð àæèëëàäàã áºãººä ÀÍÓ, Àíãëè, Êàíàä
çýðýã îðíóóäàä ãàäààä îðíû ñóâèëàã÷èéã àæèëä àâàõ
ÎÞÓÒÀÍ ñîíèðõîë óëàì èõñýæ áàéíà. Ñóâèëàã÷ ìýðãýæèëòýí
2008
íü ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí õýðýãöýýíä ÷èãëýñýí ñóâèëàõóéí
Àìüäðàëûí ñ¿¿äýðòýé òàëûã õàðàæ ÿâäàã õ¿ì¿¿ñò àñóóäëàà
øèéäýõ òóõàé áîäîõ öàã õýçýý ÷ îëääîãã¿é
ìàðãààí çºð÷èëèéã ýâ ç¿éãýýð çîõèöóóëàõ
• Õàðèëöààíû ñî¸ëòîé
• Ñóðãàëò õ¿ì¿¿æëèéí àæëûí ÷àíàð, ÿâö, ¿ð
ä¿íä õÿíàëò, øèíæèëãýý õèéõ, àæëûí àðãà÷ëàëàà
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû
õàðèóöëàãûã á¿ðýí õ¿ëýýõ
• Íèéãìèéí áîëîí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã
ñàõèõ ÷àäâàðóóäûã ýçýìøèõ
• Ñóðãàëòàä øèíæëýõ óõààíû äýâøèëòýò àðãóóäûã
ñîíãîõ
• Áàãø ñóðàã÷èéí õîîðîíäûí õàðèëöààã, èòãýë
õ¿íäýòãýëèéã ýðõýìëýõ
Ìýðãýæëèéí îíöëîãîîñ õàìààðàí áèå
õ¿íä òàâèãäàõ ýð¿¿ë ìýíäèéí øààðäëàãà
Òóñãàéëñàí øààðäëàãà ¿ã¿é.
Íàñ õ¿éñ
Õºäºëìºðèéí íàñàíä õ¿ðñýí áàéõ. Õ¿éñ
õàðãàëçàõã¿é.
Ýíý ìýðãýæëèéã õýðõýí ýçýìøèõ âý?
ÌÓÈÑ, ÌÓÁÈÑ, ØÓÒÌÑ, ÓÁ õîòûí Áàãøèéí
ñóðãóóëü, Äîðíîäûí áàãøèéí ñóðãóóëü, Õîâä èõ
ñóðãóóëü ãýõ ìýò
Ýíý ñàëáàðûí õºãæëèéí õýòèéí òºëºâ,
òóõàéí ìýðãýæëèéí òàëààð ìýäýýëýë àâ÷
áîëîõ áàéãóóëëàãà, ãàçðûí õàÿã:
ÌÓÈÑ www.num.edu.mn
ÌÓÁÈÑ www.mspu.edu.mn
ØÓÒÈÑ www.must.edu.mn
Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëü www.uh.edu.mn
պ人 îðîí íóòãèéí ëàâëàãàà
www.mecs.pmis.gov.mn
Áîëîâñðîëûí ëàâëàõ www.mongoleducation.mn
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã ìýðãýæëèéí ò¿âøèíä ¿ç¿¿ëýõ,
çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷íû ¿åä õèéãäýõ ñóâèëàõóéí
ãàðäàí àæèëáàðóóäûã ÷àäâàðëàãààð õèéæ, õ¿í àìûã
àëèâàà ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí ýð¿¿ë
àæ òºðºõ ¸ñûã õýâø¿¿ëýõ òýäýíä ýð¿¿ë ìýíäèéí
áîëîâñðîë îëãîõ ÷èãëýëòýéãýýð áýëòãýãääýã.
Ìýðãýæëèéí çýðýã, òºâøèí
Ñóâèëàã÷, àõëàõ çýðýã, òýðã¿¿ëýõ çýðýã
ÿéöýòãýõ ¿íäñýí ¿¿ðýã /3231-¯íäýñíèé
àæèë ìýðãýæëèéí àíãèëàë/
• ªâäñºí, ãýìòýæ áýðòñýí áîëîí àñàðãàà ñóâèëãàà
øààðäëàãàòàé õ¿ì¿¿ñò òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ýì÷èëãýý
õèéõ áà çºâëºãºº ºãºõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
• Àæèë ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõ íü ýì÷, ìýðãýæëèéí
ñóâèëàã÷ íàðò òóñëàõ, ýì, ýìèéí ç¿éëèéã õàðèóöàõ,
ìýñ çàñëûí áîîëò õèéõ áîëîí ýì÷, ìýðãýæëèéí
ñóâèëàã÷äûí çààâðûí äàãóó áóñàä ýì÷èëãýý õèéõ
• ßàðàëòàé ¿åä ýìíýëãèéí àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõýä
òóñëàõ
• Ñýòãýë ìýäðýëèéí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñò áèå ìàõáîäèéí
áîëîí ñýòãýë ç¿éí ýì÷èëãýý õèéõ áýëòãýëèéã
õàíãàõàä òóñëàõ
• Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã íèéãìèéí
àìüäðàëä òàòàí îðóóëàõ, õºãæ¿¿ëýõ, òýäýíä
áîëîâñðîë îëãîõîä òóñëàõ
• ªâ÷òºí¿¿äèéã ãýðýýð íü ñóâèëàõ
• Îðîí íóòàã áóþó àæëûí áàéðàíä ñóâèëãàà õèéõ,
çºâëºãºº ºãºõ
• Õîëáîãäîõ áóñàä ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ
¯íäñýí ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä ã¿éöýòãýõ ãîë ¿éë
àæèëëàãààíóóä
• Àñðàí ýíðýõ¿éí ñýòãýëèéã ººðòºº øèíãýýñýí,
õàðèëöààíû ºíäºð ñî¸ëòîé, àëèâàà þìàíä ÷èíü
ñýòãýëýýñýý õàíääàã, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí ñýòãýë ç¿éí
áîëîí îþóí ñàíààíû áýðõøýýëä àíõààðëàà
õàíäóóëäàã áàéõ
• Àñàðãàà ñóâèëãààíû ¿íäñýí çàð÷ìûí äàãóó
¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí õýðýãöýýíä ¿íäýñëýí ñóâèëàõóéí
òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ
• Ñóâèëãààíû ãàðäàí ¿éëäë¿¿äèéã òåõíîëîãè,
ñòàíäàðòûí äàãóó õèéæ ÷àääàã áàéõ
• ¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí øèíæèëãýýíä áýëòãýõ, øèíæèëãýý
àâàõ
• Ýì÷èëãýý ñóâèëãààã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä çààëòûí äàãóó
õèéæ ã¿éöýòãýõ
• Èðãýäýä ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë îëãîõ, ýð¿¿ë
ìýíäèéã äýìæèõ
• ªâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí
áîëîí ýìíýëãèéí àíõàí øàòíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ
• Àíõàí øàòíû á¿ðòãýë ìàÿãòûã ¿íýí çºâ õºòºëæ,
ìýäýý òàéëàíã ãàðãàõ
Àæèë ýðõëýõ ñàëáàð, õ¿ðýý
Óëñûí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí ºðõèéí ýìíýëýã,
ýìíýëýã, ñóðãóóëü, öýöýðëýã áîëîí áóñàä óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ áàéãóóëëàãà
Àæëûí òºðºë
Äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí áîëîâñðîëîîð
òºãñºã÷èä íü ÝÌß-íû õàðúÿà Ýð¿¿ë Ìýíäèéí
¯íäýñíèé Õºãæëèéí Òºâä ñóâèëàõ ýðõèéí øàëãàëò
ºã÷ àëü ÷ ýìíýëýãò åðºíõèé ìýðãýæëèéí ñóâèëàã÷ààð
àæèëëàõ áîëîìæòîé áîëäîã. Äèïëîìûí áîëîâñðîëòîé
ñóâèëàã÷ íàðò àæëàà õèéíãýý áîëîâñðîëîî àõèóëàõ
ñóðãàëòûã ÝÌØÓÈÑ çîõèîí áàéãóóëäàã. Áàêàëàâð
ñóâèëàã÷ íàð ýðäìèéí çýðýã õàìãààëàõûí òóëä
ÝÌØÓÈÑ-èéí ÀÓÑ-èéí Ñóâèëàõóéí òýíõèìýýð
ñýäâýý õýëýëö¿¿ëýí ìàãèñòðàíòóðûí, ìàãèñòðûí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Áîäëûí àÿí çàìä õýðýãëýõ ãîë øàòàõóóí íü àíõààðàë þì.
Àíõààðàëã¿é õ¿í áîäîë ¿ã¿é áàéäàã
çýðýãòýé ñóâèëàã÷ íàð äîêòîðûí ñóðãàëòàíä
õàìðàãäàõ áîëîìæèéã ÝÌØÓÈÑ-èéí ìàãèñòðàíòóð,
äîêòîðàíòóðûí àëáà õàðèóöàí çîõèîí áàéãóóëäàã.
Îéðîëöîî ìýðãýæë¿¿ä
Ñóâèëàã÷-áàãà ýì÷, ýõ áàðèã÷-ñóâèëàã÷, óëàìæëàëò
àíàãààõ óõààíû ñóâèëàã÷, ñóâèëãààíû àðãà ç¿é÷
Ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä õàìààðàõ òóñãàé
íàðèéí ìýðãýæë¿¿ä
Àæëûí áàéðíààñ õàìààðàí ¿íäñýí 5 ìýðãýæëýýð
íàðèéí ìýðãýæëèéí ñóâèëàã÷ûí ìýðãýæèë îëãîõ
ñóðãàëòàíä õàìðàãäàí ¿íýìëýõ àâàõûã øààðääàã.
/Õàãàëãààíû, ìýäýýã¿éæ¿¿ëãèéí, áàðèà çàñëûí,
íºõºí ñýðãýýõ, ýì÷èëãýýíèé, íÿðàéí/
Àæëûí íºõöºë
Õºäºëìºðèéí íºõöºë õýâèéí. Ñàðûí äóíäàæ öàëèí
áîëîâñðîëûí òºâøèí, àæèëëàñàí æèë, óð ÷àäâàð
áîëîí òóõàéí áàéãóóëëàãûí öàëèíãèéí ôîíäîîñ
õàìààðíà. Ñóâèëàã÷ íü àæèëëàæ áóé ýìíýëãèéí
ýýëæèéí õóâèàðëàëòààñ õàìààðàí 2,3,4 ýýëæýýð
àæèëëàäàã. Áàÿð ¸ñëîëûí ¿åýð áîëîí èë¿¿ öàãààð
àæèëëàñàí ¿åä íýìýãäýë õºëñ îëãîäîã. Çàðèì
áàéãóóëëàãóóäàä óð ÷àäâàðûí áîëîí õàíäëàãûí
íýìýãäýë öàëèí àâäàã.
Õºíãºëºëò, òýòãýâýð, òýòãýìæ
Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä çààñíû äàãóó ýýëæèéí
àìðàëò ýäýëíý. Íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí
äààòãàëûí õóóëüä çààñàí õóâü õýìæýýãýýð øèìòãýë
òºëñíººð íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ òýòãýâýð,
òýòãýìæ àâàõ ýðõ ¿¿ñíý. Æèðýìñýí ýõ÷¿¿äèéí
áîëîí àìàðæñàíû òýòãýìæ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð
ò¿ð àëäñàíû òýòãýìæ çýðãèéã äààòãàëûí ñàíãààñ
ãàðãóóëíà. Áàéãóóëëàãààñ ¿ð ä¿íãèéí íýìýãäýë
õºëñ /óëèðàë, æèëýýð/, àìðàëò ñóâèëàëä àìðàõ,
ýì÷ë¿¿ëýõ çýðýã õºíãºëºëòèéã ¿ç¿¿ëíý.
Ìýðãýæëèéí öààøäûí ÷èã õàíäëàãà,
õýòèéí òºëºâ
2006 îíû áàéäëààð óëñûí õýìæýýíä 8000 ãàðóé
ñóâèëàã÷ àæèëëàæ áàéíà. Ñóâèëàõóéí òóñëàìæ õ¿í
á¿ðò øààðäëàãàòàé áîëñîí ºíºº ¿åä ñóâèëàã÷èéí
õýðýãöýý óëàì á¿ð íýìýãäñýýð áàéíà. Ýð¿¿ë
ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí õýðýãöýý íü
÷àäâàðëàã ìýðãýæèëòíýýð ¿éë÷ë¿¿ëýõ ñîíèðõîëòîé
áºãººä ýíýõ¿¿ ìýðãýæëèéí ìºí ÷àíàð íü òóñ
ìýðãýæëèéã ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý ñîíãîñîí, áóÿíòàé
ìýðãýæëèéí ìºí ÷àíàðûã îéëãîñîí àëèâàà þìàíä
÷èí ñýòãýëýýñýý õàíääàãò îðøèíî.
Ìàíàé óëñûí õóâüä ñ¿¿ëèéí 10 æèëä ñóâèëàõóéí
áîëîâñðîë, òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä öîî øèíý ººð÷ëºëò
áèé áîëñîîð áàéíà. Ñóâèëàã÷ íàð äèïëîìûí äóíä 25
áîëîâñðîëîîð áýëòãýãäýõýýñ ãàäíà áàêàëàâðûí, ÎÞÓÒÀÍ
ìàãèñòðûí, äîêòîðûí ñóðãàëòàíä õàìðàãäàõ áîëîìæ 2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
íýýãäñýí. Ýìíýëýãò ñóâèëãààíû àëáà áàéãóóëàãäàæ
ìýðãýæëèéí óäèðäëàãààð õàíãàãäàí ñóâèëàõóéí
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé àãóóëãàä ººð÷ëºëò ãàðñààð
áàéíà. ×àäâàðëàã ñóâèëàã÷ íàð íü ¿íäñýí àæëûí
õàæóóãààð õóâèéí õýâøëèéí ýìíýëýãò äàâõàð àæèëëàõ
áîëîìæòîé. Öààøèä ãýðèéí àñàðãàà, ñóâèëãàà óëàì
õºãæèõèéí çýðýãöýý ýíýõ¿¿ ìýðãýæèëòíèé ¿íýëýìæ
èõñýõ õàíäëàãàòàé. Ìýðãýæëýýðýý ÷àäâàðëàã
òºäèéã¿é õýëíèé ºíäºð ìýäëýã, ÷àäâàðòàé ñóâèëàã÷
íàð ãàäààäàä àæèëëàõ áîëîìæ íýýãäñýýð áàéíà.
Ñóâèëàã÷ ìýðãýæëýýð ºñºí äýâæèæ, öîë çýðýã
õàìãààëñíààð èõ äýýä ñóðãóóëèóäàä áàãøëàõ,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ, óëìààð óëñ ýõ
îðîíäîî ñóâèëàõóéí øèíæëýõ óõààíûã õºãæ¿¿ëýõ
¿éëñò îðîëöîõ áîëîìæ íýýëòòýé áàéíà.
Ìýðãýæëèéíõýý äàãóó àìæèëòòàé
àæèëëàõûí òóëä
Òóõàéí ìýðãýæëèéí ìýäëýã óð ÷àäâàðûã ýçýìøñýí,
ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð ñàéòàé, ìýðãýæëýýðýý
áàõàðõäàã, õ¿ì¿¿ñèéí ñàéí ñàéõíû òºëºº àæèëëàõàä
áýëýí, ýíýðýí àñðàõóéí ñýòãýëèéã ººðòºº øèíãýýñýí,
õàðèëöààíû ñî¸ëòîé, ýåðýã õàíäëàãà òºëºâøñºí
áàéõ. Ìýðãýæèë íýãò íºõºäòýé㺺 áàéíãà òóðøëàãà
õóâààëöäàã, òýäýíòýé õàìòðàí àæèëëàõ ÷àäâàðò
ñóðàëöñàí àëèâàà àñóóäëûã òàë á¿ðýýñ íü áàéíãà
äýýøë¿¿ëýõ ýðìýëçýëòýé, ººðèé㺺 ººð÷ëºõèéí
÷óõëûã ìýäýðñýí, õàðèóöëàãàòàé, ñàíàà÷ëãàòàé
àæèëëàäàã, øóäàðãà, á¿òýýë÷, áóñäûí õèéæ á¿òýýñýí
ç¿éëýýð áàõàðõàæ, õ¿íäýòãýäýã áàéõ.
Áîëîâñðîëûí ò¿âøèí
Äèïëîìûí/äýýä çýðýã/, áàêàëàâðûí, ìàãèñòèðûí,
äîêòîðûí
Ãàäààä õýëíèé ìýäëýã
Áîëîâñðîëûí òºâøèí, áàéãóóëëàãûí øààðäëàãààñ
õàìààð÷ ÿíç á¿ð áàéíà. Àíãëè, îðîñ õýëíèé çîõèõ
ò¿âøèíòýé áàéõ
Êîìïüþòåð àøèãëàõ ÷àäâàð
Áîëîâñðîëûí òºâøèí, áàéãóóëëàãûí øààðäëàãààñ
õàìààð÷ ÿíç á¿ð áàéíà.
Ìýðãýæëèéí ÷àäâàð ò¿âøèíã õàíãàõ
çîðèëãîîð
Äèïëîìûí ñóðãàëòûã ä¿¿ðãýñíèé äàðàà ëèöåíçèéí
26
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Áîäíî ãýäýã à÷àà 纺íº, õºäºëìºðëºíº,îþóí óõààíû
îãòîðãóéä àÿëíà ãýñýí ¿ã þì
øàëãàëò ºã÷ àæèëëàõ ýðõèéí ëèöåíçèéã Ýð¿¿ë
Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Õºãæëèéí Òºâèéí Ëèöåíçèéí
àëáàíä øàëãàëò ºã÷ àâäàã. Àíõíû ëèöåíç àâñíààñ
õîéø 3 æèëèéí äàðàà äàõèí øàëãàëò ºã÷ ëèöåíçýý
áàòàëãààæóóëäàã. 5 æèëä ñóâèëàã÷ íü 15 êðåäèòèéí
òàñðàëòã¿é ñóðãàëòàíä õàìðàãäàæ ëèöåíçýý
ñóíãóóëäàã. Øàëãàëòàíäàà àìæèëòã¿é ä¿í ¿ç¿¿ëýõ
áîëîí òóõàéí 5 æèëä 15 êðåäèòèéí ñóðãàëòàíä
õàìðàãäàæ ÷àäààã¿é áîë ñóâèëàõ ýðõèéã õ¿÷èíã¿éä
òîîöäîã.
Ìýðãýæëèéí îíöëîãîîñ áèå õ¿íä òàâèãäàõ
øààðäëàãà
Àæèëä îðîõîîñ ºìíº ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýãò çààâàë
îðæ ýð¿¿ë ìýíäèéí ä¿ãíýëò ãàðãóóëñàí áàéõ
Íàñ õ¿éñ
Õºäºëìºðèéí íàñàíä õ¿ðñýí áàéõ. Õ¿éñ
õàðãàëçàõã¿é
Ýíý ìýðãýæëèéã õààíà ýçýìøèõ âý?
Óëààíáààòàðò ÝÌØÓÈÑ-èéí Ñóâèëàõóéí ñóðãóóëü,
Äîðíîãîâü, Ãîâü Àëòàé, Äàðõàí-Óóë, àéìàã äàõü
ÀÓÊ
Ìýðãýæëèéí àæëûã õýðõýí õàéõ âý?
Õºäºëìºðèéí áèðæ, ä¿¿ðãèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéí
àëáà, òºðºëæñºí çàð ìýäýýëýë, òºãñºæ áóé
ñóðãóóëèéíõàà áîëîí àæèëëàõûã õ¿ññýí áàéãóóëëàãûí
õ¿íèé íººöèéí àëáàíä áîëîâñîí õ¿÷èí, ìîíãîëûí
çàëóó÷óóäûí õîëáîî, àæèë îëãîã÷ ýçäèéí õîëáîî,
õºäºëìºð õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðûí www.hodol-
mor.mn, Èíôo Õàóñ àæëûí çàð www.myinfohouse.
com, àæëûí çàð 1947 óòñàíä õàíäàõ áîëîí áóñàä
ýõ ñóðâàëæóóä
Ýíý ñàëáàðûí õºãæëèéí õýòèéí òºëºâ,
òóõàéí ìýðãýæëèéí òàëààð ìýäýýëýë àâ÷
áîëîõ áàéãóóëëàãà ãàçðûí õàÿã
ÝÌØÓÈÑ-èéí Ñóâèëàõóéí ñóðãóóëü óòàñ-312059,
323052, www.hsum.edu.mn, Äîðíîãîâü, Ãîâü-
Àëòàé, Äàðõàí-Óóë àéìàã äàõü ÀÓÊ, ÝÌØÓÈÑ-èéí
ÀÓÑ-èéí Ñóâèëàõóéí òýíõèì óòàñ-687633, ÁÑØÓß-
http;//www.mazt.az.mn óòàñ-263373, Õºäºëìºð,
õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçàð 260264, www.
xodolmor.mn, Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë ñóðãàëòûí
çºâëºãºº ºãºõ òºâ¿¿ä
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÕÓÂÜ Õ¯ÍÈÉ ÕÓÂÜ ÇÀßÀÍÄ ÒÎÕÈÎËÄÎÆ
ÁÎËÎÕ 33 ÒÎÎÃ¯É ßÂÄÀË
Õóâü çàÿàíäàà ÿìàð
íýãýí þìûã ººð÷ëºõ ãýæ
¿íýõýýð îðîëääîã õ¿ì¿¿ñ
ñ¿éðýõ íü àìüäðàëûí
ýìãýíýëò ÿâäàë ìºí.
Òýãýõäýý òèéì àçã¿é
õ¿ì¿¿ñ àçòàé õ¿ì¿¿ñýýñ
õàâüã¿é îëîí áàéäàã.
Ìèíèé áèå õýäýí ìÿíãàí
õ¿íèé ¿éë àæëûí òºðõ
òºëºâèéã øèíæèõýä
“àçã¿é õ¿ì¿¿ñ” 98%
õ¿ð÷ áàéñàí þì. Ãó÷èí ãóðâàí òîîã¿é ÿâäàë þìóó,
õ¿ì¿¿ñ ÿëàãääàã ãó÷èí ãóðâàí ¿íäñýí øàëòãààí
áàéäàã. Õàðèí àìæèëòàíä õ¿ðýõ çàìûã çààäàã àðâàí
ãóðâàí çàð÷èì áèè. Ýõëýýä òîîã¿é ÿâäàë õàìààðàõ
á¿õíèéã àâ÷ ¿çüå. Òà ýíý æàãñààëò, øàëòãààíûã
ç¿éë ç¿éëýýð íü àíõààðàëòàé óíøâàë, àìæèëò òà
õî¸ðûí õîîðîíä ÷óõàì þó áàéãààã ººðòºº îéëãîæ
àâ÷ áîëîõ þì.
1. Ìóó óäàì óãñàà. Õýðýâ ýçýí ººðºº õè÷ýýâýýñ
ýíý íü ñ¿éä áîëîõîîð äóòàãäàë áèø. Òàíä òºðºëõèéí
îþóíû ºíäºð ÷àäàâõè çàÿàñàí áîë, ýíý áýðõøýýëèéã
àìàðõàí äàâæ ÷àäíà. Á¿õ òîîã¿é ÿâäëûí äîòðîîñ
ýíý íýãäýõ áîë õàìãèéí àðèëæ áîëîõ ç¿éë ãýäãèéã
àíõààð÷ áàé.
2. Àìüäðàëäàà òîäîðõîé çîðèëãîã¿é áàéõ.
Àìüäðàëäàà òîäîðõîé çîðèëãîã¿é, äîð õàÿæ ÿìàð
íýãýí þì ðóó ýðìýëçýí òýì¿¿ëäýãã¿é õ¿í àìæèëò
îëîõ ÿìàð ÷ íàéäâàðã¿é áàéäàã. Ìèíèé ñàíàë
àñóóëãà àâñàí çóóí õ¿íýýñ åðýí íàéì íü òîäîðõîé
çîðèëãîã¿é áàéíà. Ýíý áîë ¿íäñýí øàëòãààí ÷ áàéæ
ìýäíý. Õ¿ì¿¿ñ þó ÷ õ¿ñýõã¿é áàéãàà áîë õýçýý ÷
þóã ÷ îëæ àâ÷ ÷àäàõã¿é. Ýíý òàëààð òà áîäîæ,
ººðòºº îëîí ç¿éëèéã îéëãîíî áèçýý.
3. Íýð òºðºº ýðõýìëýäýãã¿é, äóíä çýðãýýñ
äýýø ãàðàõ õ¿ñýëã¿é áàéõ. Áèä àæ àìüäðàëàà
óëàì ñàéí ñàéõàí áîëãîõ ãýñýí õ¿ñýëã¿é áîëòëîî
õóâü çàÿàíäàà õàéõðàìæã¿é õàíääàã, ìºí øàí
ºãºõºä ¿ë òîîìñîðëîäîã õ¿ì¿¿ñò îíöãîé íàéäâàð
òàâüäàãã¿é.
4. Áîëîâñðîë äàõü ÿëàëòóóä. Èéì ñààäûã
õàðüöàíãóé õÿëáàðõàí äàâæ òóóëæ áîëíî.
ªºðèé㺺 áîëîâñðóóëàõ, õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ øààðäëàãàä
àâòñàí õ¿ì¿¿ñ áîëîâñðîë ñàéòàé õ¿ì¿¿ñä îëîíòîé
õàíääàãèéã òóðøëàãà õàðóóëæ áàéíà. ßìàð÷
ñóðãóóëü òàíûã áîëîâñðîëòîé õ¿í áîëãîõã¿é. Ǻâõºí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèé㺺 èõèéã ìýääýã õýìýýí áîäîõ íü ñóðñàí
ç¿¿ëýýðýý ñýòãýëýý áàÿñãàæ, èë¿¿ èõ ç¿éë ñóð÷ ìýäýõèéã
Ǻâ ç¢éëä ñóðàëöàõóé
áóñäàä õ¿÷ õýðýãëýõã¿éãýýð, áóñàäòàé òýãø ýðõòýé
áàéæ, îëæ àâàõûã õ¿ññýí ç¿éëýý îëæ àâäàã õ¿íèéã
áîëîâñðîëòîéä òîîöîæ áîëíî. Áîëîâñðîë áîë
ìýäëýã áàéõààñàà èë¿¿ ò¿¿íèéã ÿìàð íýãýí þìàíä
õýðýãëýõ ÷àäâàð ìºí. Ìýäëýã àÿíäàà ¿íýëýãääýãã¿é,
õàðèí õýðõýí õýðýãëýæ áîëîõîîðîî ¿íýëýãääýã.
5. Çîðèãã¿é áàéõ. Áèåèéí ñàõèëãà ººðèéí
õÿíàëòààð äàìæèí õýðýãæäýã. Ýíý áîë õ¿í ººðèéí
á¿õèé ë ººäã¿é ÷àíàðûã õÿíàõ ¸ñòîé ãýñýí ¿ã.
ͺõöºë áàéäëûã õÿíàæ ñóðàõààñàà ºìíº ººðèé㺺
õÿíàæ ñóð. ªºðèé㺺 õ¿ì¿¿æ¿¿ëíý ãýäýã õàìãèéí
õ¿íä àæëóóäûí íýã ìºí. ªºðèé㺺 ÿëæ äèéëýõã¿é
áîë ººðºº ººðòºº ÿëàãäëàà ãýñýí ¿ã. Òà òîëèíû
ºìíº çîãñîîä ñàéí íàéç çàíàëò äàéñàí õî¸ðûí àëü
àëèíûã çýðýã îëæ õàðæ áîëíî.
6. ªâ÷èí ýìãýãò áàðèãäàõ. Áèå ìóó áîë
àìæèëò ãàðãàíà ãýæ ãîðüäîëòã¿é. ºâ÷èí ¿¿ñäýã îëîí
øàëòãààíûã õÿíàæ áîëîõ áà õÿíàõ ÷ õýðýãòýé.
¯íäñýíäýý ýíý áîë:
À. Ìóó õîîëëîõ
Á. Óõàìñðàà æîëîîäîæ ÷àäàõã¿é áàéõ, áàéíãà
ìóó þìíû òóõàé áîäîõ, ººäã¿é ñýòãýë õºäëºëä
àâòàõ
Â. Ñåêñèéã õýò øîõîîðõîõ þìóó, ýñâýë ñåêñèéí
çóãàà öýíãýë äóòàãäàõ
Ã. Õºäºë㺺í äóòàãäàõ, áèå áÿëäðàà
÷èéðýãæ¿¿ëýõã¿é áàéõ
Ä. Ýð¿¿ë àãààð äóòàãäàí àìüñãàëàõàä õýö¿¿
áàéõ áîëîé
7. Îð÷íû ÿëàíãóÿà õ¿¿õýä àõóé íàñàíä
ò¿¿íèé íºëºº. “Àëèì èøíèéõýý õàæóóä óíàäàã”
ãýæ ÿðüäàã íü òàëààð áóñ. Ãýìò õýðýã ¿éëäýõ
õàíäëàãàòàé õ¿ì¿¿ñèéí îëîíõ íü õ¿¿õýä àõóé
öàãààñ ¿¿íä ñóðñàí áàéäàã. Ìóó õ¿íòýé ãîëäóó
õ¿¿õýä àõóé öàãòàà íºõºðëºäºã.
8. ”Ìàðãààø, ìàðãààø” ãýæ àæëûã õîéø
òàâèõ. Ýíý áîë àìæèëò îëäîãã¿é õàìãèéí äýëãýðñýí
íýã øàëòãààí ìºí. Õ¿í á¿ðò äóóñàøã¿é “ìàðãààø”
áàéäàã áºãººä, ýíý íü çºâõºí õ¿íèéã äýýðýìäýõ,
àìüä ÿâàõ ñ¿¿ë÷èéí áîëîìæèéã ò¿¿íýýñ áóëãà òàòàí
àâàõ òîõèîëäîëûã îòîæ áàéäàã. Áèäíèé äîòðîîñ
îëîí õ¿í çºâõºí õ¿ëýýñíýýñ õàìàðòàéãàà ¿ëäñýí
þì. ßìàð íýãýí þìûã àíõààðàëòàé õèéæ ýõëýõ öàã 27
èðíý. Õýçýý ÷ á¿¿ õ¿ëýý, àÿòàéõàí öàã îëäîõã¿é.
ÎÞÓÒÀÍ
Íýí äàðóé àæèëäàà îð, ãàðûí äîîð áàéãàà
2008
á¿õ õýðýãñëýý àøèãëààðàé. Ãàãöõ¿¿ òà äºíãºæ
çîãñîîíî ãýñýí ¿ã þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
àìæèëò îëæ ýõýëìýãö ñàéí àðãà õýðýãñýë, áîëîìæ
íýýãäíý.
9. Òàâüñàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ óéãàã¿é
÷àíàð äóòàãäàõ. Òà áèäíèé äîòðîîñ îëîí õ¿í
ñàéí ýõýëäýã ìºðò뺺 ñàíàñàíäàà õ¿ðýëã¿é äóòóó
îðõèäîã. Ò¿¿íýýñ ãàäíà õ¿ì¿¿ñ á¿òýëã¿é ÿâäëûí
ýõíèé øèíæ òýìäýã ìýäðýãäìýãö ò¿¿íèéã íýã èõ ñ¿ð
çàð áîëãîõ äóðòàé. Óéãàã¿é ÷àíàðûã þóãààð ÷
îðëóóëàøã¿é þì. Óéãàã¿é ÷àíàðûã ÷, óõààíûã ÷
õàð çàõ äýýðýýñ õóäàëäàí àâàõ àðãàã¿é.
10. Çàí àðàíøèíãèéí ñºðºã ÷àíàðóóä. Îé
ãóòàì þìûã ººðòºº ÿòãàæ, ìóó çàí áàéäëààðàà
õ¿ì¿¿ñèéã ººðººñºº ò¿ëõýäýã õ¿íä àìæèëò îëîõ ÿìàð÷
íàéäâàð áàéäàãã¿é. Õ¿í ãàãöõ¿¿ áóñàäòàé õàìòðàí
àæèëëàæ ÷àääàã õ¿ì¿¿ñò õàíääàã. Áàçààõã¿é õ¿íòýé
õýí õàìòðàí àæèëëàõ âý?
11. Ñåêñèéí çóãààã
õÿíàëòã¿é òàâèõ.
Ñåêñèéí ýð÷èì õ¿÷ áîë
õ¿íèé íýãýí õºäºëãºã÷ õ¿÷
ìºí. Ýíý íü ñýòãýëèéí
õºäºë㺺íèéã þó þóíààñ
èë¿¿ çàõèð÷ áàéäàã.
Ò¿¿íèéã õàòóó õÿíàæ,
îþóíû áà ñýòãýëèéí ýð÷
õ¿÷ áîëãîí ò¿¿íèéã õàë
áàëã¿é ºíãºðººõ áîëîìæèò
ñóâãèéã íýýõ õýðýãòýé.
12. Þìàíä õýò õîðõîéòîí øóíàõ. Àç
òóðøèõ, áàëìàä þì ¿éëäýõ ãýñýí ýðìýëçëýýñ áîëæ
îëîí ñàÿ õ¿í ñ¿éð÷ áàéñàí ò¿¿õ áèé. ¯¿íèé æèøýýã
Óîëë Ñòðèò 29-ñ îëæ ìýäýæ áîëíî. Ýíä îëîí õ¿í
àêöòàé àç òóðøñàí àæèëáàð ÿâóóëæ ìºí㺠îëîõîîð
îðîëäñîí áîëîâ÷ îëîíõ íü á¿ðýí äàìïóóðàõ öàãàà
ë õ¿ëýýæ áàéäàã.
13. Øèéäâýð ãàðãàõäàà èòãýëã¿é áàéõ.
Øóóä çºâ øèéäâýð ãàðãàäàã áîëîâ÷ ò¿¿íýýñýý
ò¿ðãýí íÿöäàã õ¿í áîë ñóë äîðîé õ¿í. Õàðèí
ÿìàð÷ øèéäâýð ãàðãàæ ÷àääàãã¿é õ¿í áîë ò¿¿íýýñ
äîëîîí äîð äîðîé õ¿í ìºí. Òèéì õ¿í øèéäâàðàà
áàéñ õèéãýýä ë ººð÷èëäºã. Øèéäâàð ìóóòàé áàéõ,
õîéøëóóëàõ íü òºðñºí àõ ä¿¿ õî¸ð ìºí.á¿òýëã¿é
óëñûí öóñûã óðñãàäàã ÿðãàíû ãàçà𠺺ðèéã ÷èíü
àâàà÷èæ ºãºõººñ ºìíº òýð õî¸ðûã íÿäëàãòóí.
14.Àéõûí çóðãààí øèíæèéí äîòðîîñ íýã
íü áóþó õýä õýä íü áàéõ. /Àéõûí çóðãààí
øèíæ ãýæ ýíý þóã õýëýýä áàéíà?/ Ýíý çóðãààí
28 øèíæèéã á¿ðìºñºí áºãººä ¿ã äóóã¿é ãýòëýí äàâæ
ÎÞÓÒÀÍ ÷àäààã¿é öàãò ñîíãîñîí ÷èãëýëýýðýý ¿íýõýýð ¿ð
2008 ä¿íòýé àæèëëàæ ÷àäàõã¿é.
Áîäíî ãýäýã àñóóíà ãýñýí ¿ã, òàíû àñóóëò õýð îíîâ÷òîé
áàéõ íü áîäëûí òàíü ÷àíàð, öàð õ¿ðýýíýýñ õàìààðäàã
15. Á¿òýëã¿é ãýðëýõ. Ýíý íü àìæèëò îëäîãã¿éí
íèëýýä äýëãýðñýí øàëòãààí ìºí. Ãýðëýëòèéí õàðüöàà
áîë àìüäðàëûí õàìãèéí íàíäèí òàëûã õàìàðñàí
õàìãèéí äîòíî, õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí õàìãèéí íÿãò
õàðèëöàà ìºí ó÷ðààñ çîõèöîíãóé áàéõ ó÷èðòàé.
Òèéìã¿é áîë á¿òýëã¿é ÿâäàë õ¿ññýí õ¿ñýýã¿é òààðíà.
Ò¿¿ãýýð ¿ë áàðàì ýõíýðýý /íºõðºº/ ñîíãîí àâàõ íü
ÿäóóðàë, çîëã¿é ÿâäàë óääàã, íýð òºðºº ýðõýìëýõèéí
ñ¿¿ë÷èéí ìºðèéã óñòãàäàã àìæèëòã¿é ÿâäëûí õýëáýð
áàéæ áîëäîã.
16. Õýò õàøèðëàõ. Áîëîìæîî àøèãëàäàãã¿é
õ¿ì¿¿ñ äàðàà íü õààíû øèðýýíýýñ õîîë
çîîãëîñîíäîî õàíãàëóóí ÿâäàã. Õàò áîëãîîìæëîõ
íü ñàëàí çàäãààòàé ÿã àäèëõàí õýìæýýãýýð ìóó
þì. Õî¸ð õýòð¿¿ëãýýñ çàéëñ õèéâýë çîõèíî. Ãîëäóó
àìüäðàë ººðºº áîëîìæ îëãîäîã þì äàà.
17. Áèçíåñèéí ò¿íøýý
á¿òýëã¿é ñîíãîõ. Ýíý íü
àìæèëò îëäîãã¿éí õàìãèéí
èõ äýëãýðñýí øàëòãààíóóäûí
íýã ìºí. Õýðýâ òà õóâèéí
¿éë÷èëãýýãýý õóäàëäàæ
áàéãàà áîë, èðýýä¿éí àæèë
îëãîã÷îî í¿ä àíèàä ñîíãîæ
áîëîõã¿é. Òýð õ¿í ÷èíü
íýãä, óõààëàã áàéõ õî¸ðò,
àìæèëò îëäîã áàéõ ¸ñòîé.
Òýð öàãò ò¿¿íèé ¿ëãýð
æèøýý òàíä îíãîä îðóóëàõ áîëíî. Áèä íèéòëýã àæèë
õýðãýýðýý áóñäààñ èë¿¿ íÿãò õîëáîîòîé õ¿ì¿¿ñèéã
äóóðèàõûã õè÷ýýäýã. ßìàð ÷ ýðãýëçýýã¿éãýýð èíãýæ
÷àäàõ õ¿ì¿¿ñèéã àæèëä õºëñºëæ àâààðàé.
18. Àòãàã, ñýæèã÷ ñàíààã áàðèìòëàõ. Àòãàã
ñàíàà íü àìæèëò îëäîãã¿é õýëáýð¿¿äèéí íýã ìºí.
Èéì ¿çýë ñàíààòàé õ¿íä ìóíõàãèéí øèíæ õýçýýä
áàéäàã. Àìæèëò îëæ áóé õ¿íèé áîäîë ñàíàà
÷ºëººòýé áºãººä, þóíààñ ÷ àéäàãã¿é.
19. Ìýðãýæëýý á¿òýëã¿é ñîíãîõ. ßìàð íýã
áàéäëààð òààøààë ýäë¿¿ëäýãã¿é àæèë äýýð òà àìæèëò
îëîõ áîëîìæã¿é. Õýðýâ òà ¿éë÷èëãýýãýý õóäàëäàæ
áàéãàà áîë àæèë ìýðãýæèë, àëáàí òóøààë çýðãýý
ñîíãîí àâàõ íü ¿éë àæèëëàãààíû ÷èíü íýí ÷óõàë
øàò áîëíî. ªºðººð õýëáýë, òà òîëãîéãîî ãàøèëãàí
áóñàä á¿õíèéã óìàðòàí áîäîëãîøèð÷, õ¿÷ýý øàâõàí
àæèëëàõ òèéì õàìàã àíõààðàë, ñîíèðõîë þóã ÷èíü
áóëààñàí àæëûã ñîíãîí àâáàë çîõèíî.
20. Õ¿÷ýý òºâëºð¿¿ëýõäýý ó÷èð äóòàãäàëòàé
áàéõ. Áîñîî îðîîëîí øèã þì þì ðóó ¿ñ÷äýã
õ¿í þó ÷ á¿òýýäýãã¿é. Íýã àìèàð õàà äóðòàé
ãàçðàà àìæèëò îëîõã¿é. ¯íäñýí áºãººä íàðèéâ÷ëàí
òîãòîîñîí çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí òóëä õ¿÷ýý
òºâëºð¿¿ëæ áàé.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
21. ̺íãº, þìàà äýìèé ¿ðýõ. ¯ðëýã íü õýçýý
ÿìàãò ãóéëãà÷èí áîëîõîîñ àéõòàé ñààõàëò çàéòàé
îðøäîã ó÷èð, õýçýý ÷ õýíèéã ÷ àìæèëòàíä õ¿ðãýæ
áàéñàí óäààã¿é. ªºðèé㺺 àðâè÷ õÿìãà÷ áîëãîí
ñóðãà, îðëîãûíõîî íýã õýñãèéã öààø íü õèé.
Áàíêèíä õàäãàëóóëñàí ìºíãº
áîë ººðòºº áàò èòãýëòýé
áàéõ ¿íäýñ ìºí. ̺íãºã¿é
õ¿í õ¿íèé þó õýëñýíèéã
çºâøººðºõ, òàëàðõàí
äýìæèõýýñ ººð àðãàã¿é
áàéäàã.
22. Óðàì çîðèãã¿é
áàéõ. Òà óðàì çîðèãã¿éãýýð
ÿìàð íýã þì õèéõ ãýýä ¿ç,
áèä õºíäëºí㺺ñ õàðæ áàéÿ.
Ò¿¿íýýñ ãàäíà, íºëººòýé
þìã¿é, óðàì çîðèãòîé õ¿í
ÿíç á¿ðèéí á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ,
õàìò îëîíä íýâòýðäýã äàâóó
òàëòàé.
23. Õ¿ëýýöã¿é áàéõ. ßìàð íýãýí þìàíä
õàëãààòàé, “õàòóó äóõòàé” õ¿í äýýøýý äýâøèõ íü
íýí õîâîð ãýëöäýã. Õ¿ëýýöã¿é ãýäýã áîë çºâõºí
õ¿í øèíý ìýäëýã ýçýìøèõýý áîëüñíûã õàðóóëäàã
þì. Õ¿ëýýöã¿éí õàìãèéí ñ¿éòãýã÷ òºðë¿¿ä íü óëñ
òºð, àðüñíû ¿çýë áîëîí øàøíû èòãýë ¿íýìøèëòýé
õîëáîîòîé áàéäàã.
24. Õàìòðàí àæèëëàõ ÷àäâàðã¿é áàéõ.
Îëîí õ¿í çºâõºí áóñàäòàé àæèëëàæ ÷àääàãã¿éí
óëìààñ àæëûí áàéð ñóóðü, àëáàí òóøààëàà
àëääàã. Ýíý øàëòãààí áóñàä àëäààòàé õîñëîõ íü
îëîí òîõèîëääîã. Ñàéí ìýäýýëýëòýé ýçýí, óäèðäàã÷
çàõèðàãñäûíõàà èéì äóòàãäëûã ãàäàãø ãàðãàäàãã¿é.
25. Òà ººðèéí áèåýð îëîîã¿é õºðºíãèéã
ýçýìøèõ. /ýíý íü áàÿí ºâ çàëãàìæëàã÷äàä îíöãîé
òîõèîëäîíî/ Áàÿëãèéã ¸ñ áóñààð ýçýìøèõ íü àëõàì
àëõìààð õóâü òàâèëàíãèéí øèíæòýé áîëæ èðäýã-
àìæèëò ãàð÷ áàéñàíã¿é, öààøèä ÷ ãàðàõã¿é. Ãýíýò
áàÿæèõ ãýìòýé, ãýäðýã óíàõ ºâ÷òýé ãýëöäýã.
27. Çîðèóä õ¿íèé ìºñã¿é çàí ãàðãàõ.
Íýðýý çàëóóãààñàà ýðõýìëý. Íýð òºðºº àëäàõ
àìàðõàí. ¯íýíäýý íºõöºë áàéäëûí øàõàëòààð õ¿íä
þö ÷ ¿ëäýýã¿é þìóó ñ¿éð¿¿ëñýí õîõèðëîîñ áîëîîä
òýð õ¿í çàëèëæ ìóëòàð÷ ýõýëäýã ÿâäàë áàéäàã. Ýíý
áîë îíöãîé ó÷èðàë. Ãýòýë ìýäñýýð áàéæ èéì çàìä
îðñîí õ¿í þóíä ÷ íàéäàõ þì áèëýý. Íóóö þì
ýðò îðîé àëèí áîëîâ÷ èë áîëäîã, ýðõ ÷ºëººãºº
àëäàõ òóõàé ÿðèõàà áàéÿ ãýõýä íàñàí òóðøàà ë
íýð òºðºº àëääàã.
28.Áèåý òîîõ áà íýðýëõýõ. Ýäãýýð ÷àíàð íü ýíý
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Þó õèéæ á¿òýýæ ÷àäàõ òóõàéä àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýã÷
õ¿í èðýýä¿éä õèéõ ç¿éëèéíõýý ¿íäýñ ñóóðèéã òàâüæ
õ¿íýýñ äºëæ ÿâàãòóí, ãýæ áóñàä õ¿íä àíõààðóóëñàí
äîõèîíû ãýðýë ìýò àëñààñ èâ èëõýí áàéäàã. Òèéí
õ¿í àìæèëò îëæ áîëîõ áîëîâ÷ áàÿðëàõ òàâèëàí
áàéäàãã¿é.
29. Áàðèìòóóäûã ýðã¿¿ëæ
òîéðóóëæ áîäîõûí îðîíä
òààâàðëàõ. Îëîí õ¿ì¿¿ñ ä¿ãíýæ
ýãíýæ, ýðãýö¿¿ëýí áîäóóøòàé
áàðèìòóóäàä äýíä¿¿ õàéõðàìæã¿é
õàíääàã, çàëõóó, äýíä¿¿ ýíãèéí
ºíãºö áîäîìæèéã ¿íäýñ áîëãîñîí
õýí íýãíèé”ñàíàë”-ûã èë¿¿
÷óõàë÷èëäàã.
30. ̺íãºã¿éäýõ. Ýíý íü àð
òàë, äýìæëýãã¿éãýýð àæëàà ýõýëäýã,
àëäàà ãàðñàí òîõèîëäîëä òîì
õýìæýýíèé ýâã¿é ÿâäëààñ àâðàãäàæ
÷àäàõã¿é õ¿ì¿¿ñèéí äóíä èõýä
äýëãýðñýí áàéäàã. Òà àëäààãàà
çàñàõ, áèçíåñèéí åðòºíöºä îâîî
íýð õ¿íä îëîõûí òóëä áîëîìæòîé
áîë áóñäûí äýìæëýãèéã ýõëýýä àâ, ýñâýë ìºíãº
õóðèìòëóóë.
31.Õýðýâ ñàÿòàí áîëîõîä ÷èíü ñààä áîëæ áàéñàí
îíöãîé ÿìàð íýã øàëòãààí áèé áîë /òà ººðºº
¿ëäñýí ãóðâûã íü/ äîîðõ í¿äí¿¿äýä áºãëºõèéã ñàíàë
áîëãîæ áàéíà.
_______________________________________________
________________ _______________________________
_______________________________________________
32.____________________________________________
___________________ ___________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
33. ___________________________________________
________________ _______________________________
_______________________________________________
_______________________________________________
Ýíý á¿õ ãó÷èí ãóðâàí ÿâäàë áîë îðîëäîæ ¿çñýí
õýð íü óíàæ òóñ÷, àëäàæ áàéñàí õýí á¿õíèé ñàéí
ìýäýõ àìüäðàëûí ýìãýíýëò ÿâäàë þì. Õýðýâ ýíý
æàãñààëò òàíüä þó ÷ ºãºõã¿é áîë ººðèé㺺 ñàéí
ìýäýõ îéð äîòíû õ¿ì¿¿ñèéí íýãíýýñ íü àñóó. Òýð
õ¿í á¿ãäèéã ç¿éë ç¿éëýýð íü òàíòàé õàìò íàðèéâ÷ëàí
ñóäëàã, õàðèí ººðèé㺺 ãîìäñîí õ¿í áîëãîõ ãýæ
á¿¿ îðîëäîîðîé. Ãýòýë çàðèì õ¿íä ¿¿íèéã ãàíö
ãàíöààð õèéõ íü çîõèñòîé áàéæ áîëîõ þì. Îëîíõ
õ¿í ººðèé㺺 áóñàä õ¿í õýðæ áàéãàà þì øèã 29
õºíäëºí㺺ñ õàðæ ÷àääàãã¿é þì. Òà òèéì õ¿í áèø ÎÞÓÒÀÍ
÷ áàéæ áîëíî. 2008
áàéíà ãýñýí ¿ã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

PREVENTING PERFECTIONISM
ҪêËĪÐÆÈÕÝÝÑ ÑÝÐÃÈÉËÝÕ ÍÜ

Ýíýõýí àìüäðàëûã òóóëæ ºíãºð¿¿ëýõäýý òà õýò òºãºëäºðæèõ õ¿ñëýý ¿ë

õÿçãààðëàõ àâààñ, ººðºº ººðèé㺺 õ¿íäëýõ ñýòãýëýý ãýìòýýæ, ººðòºº èòãýõ
èòãýë íàéäëàãàà àëäàæ õîöðîõ àþóëä óíàõ áîëíî. Ó÷èð íü áîëîìæã¿é ºíäºð øààðäëàãà ººðòºº
òàâüæ, á¿òýõýýðã¿é ç¿éëñèéã áóñäààñ ãîðüäîõ íü òàíûã óðàì õóãàðàí çîðèã ìîõîõ, ººðèé㺺 ãîëîõ,
áàñ ÿìàð÷ àç æàðãàë, áàÿð áàÿñãàëàíã¿é ñýòãýãäýë ºâëºõºä õ¿ðãýõ áîëíî ø¿¿.

Õýò òºãºëäºðæèõ õ¿ñýëòýí áàéäëààð àìüäðàõ íü
òàíûã áàéíãûí ãîëîãäîìõîé áîëîí ººðèé㺺 äîîø
íü õèéñýí ìýäðýìæ, ººðèéí áàéãàà áîëîìæèéã
á¿ðýí çºâººð àøèãëàæ ÷àäàõã¿é áàéäàëä õ¿ðãýíý.
ßàãààä ãýâýë á¿ðýí òºãºëäºðæèõ õ¿ñýë øààðäëàãà
íü èõýíõ òîõèîëäîëä àñàð òîì ÿëàãäàë áîëæ
äóóñäàã áèëýý. Õýäèéãýýð òà õîâîð çàâøààíààð
ÿëàëò áàéãóóëæ ÷àäñàí ÷ ãýñýí, õèéæ ÷àäñàíààñàà
èë¿¿ ñàéíûã õèéõ áîëîìæòîé áàéñàíäàà ãýñýí
áîäîë òàíû òîëãîéä áàéíãà ýðãýëäñýýð áàéõ ó÷èð,
áàðàã ë òà ÿëàëòàíäàà ñýòãýë õàíãàëóóí áàÿð
áàÿñãàëàíòàé áàéæ ÷àäàõ íü þó ë áîë äîî. Ýíý
íü õýò òºãºëäºðæèõ õ¿ñëèéí õàìãèéí õîð õºíººëòýé
øèíæ ÷àíàð íü áºãººä, ººðèé㺺 õ¿íäëýõ èòãýëèéã
õýðõýí àëäàãäóóëäàã íü ýíäýýñ õàðàãäàæ áàéíà.
Á¿ðýí õàíãàëòòàé òºãºëäºð ç¿éë ãýæ õýçýý ÷
áàéäàãã¿é.
Òàíû õóâèéí áîëîí ìýðãýæëèéí àìüäðàëûã àëü àëèíûã
íü ýíýõ¿¿ õýò òºãºëäºðæèõ ãýñýí õ¿ñýë á¿ðýí ñ¿éòãýæ
÷àäíà. Ó÷èð íü òà ýöýñò íü ÿìàð íýãýí õàíãàëòòàé
áóñ ¿ð ä¿í ãàðãàõ ç¿éëèéã õèéõýýñýý ýìýýäýã áîëíî.
Òºãºëäºðæèõººñ ñýðãèéëýõ íü, çºâõºí ÿëàãäàë áîëîí
ººðèé㺺 æèãøèõ ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ ó÷èð øàëòãààíã¿é
ºíäºð øààðäëàãóóäàä ¿ã¿é ãýæ óÿíãàëóóëàí õýëæ
ñóðàõààñ ýõýëíý. Øèíý ìàÿãààð áîäîæ ñýòãýõäýý
òà ººðèéí áîëîìæ ÷àäàâõèäàà áàãòàõóéö àìàðõàí
áèåëýõ çîðèëòóóäûã ñîíãîõ õýðýãòýé. Ãîðüäîõ /õóâü
çàÿàíààñàà/, ýðìýëçýõ ò¿âøèíãýý ººð÷èëæ àëäàà
îíîîí äýýðýý àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýõýý çîãñîîí
õàðèí ººðèéí àìæèëò îëîëòîî ò¿ëõ¿¿ îëæ õàðäàã
áîëáîë çîõèíî.
Ýíý õýñýãò òà, õýò òºãºëäºðæèõ ãýñýí áàéäëààã
õàíäñàí áàéæ áîëîõ, ººðèéí àìüäðàëä òîõèîëäñîí
ÿìàð íýãýí íºõöºë áàéäëûã ýðãýí ñàíàíà óó.
Ýíý áàéäàëä òà ÿìàð ÿìàð áàéäëààð çîðèëòîî
ººð÷èëæ áîëîõ âý? Èíãýæ çîðèëò òºëºâëºãººãºº
ººð÷èëñºíººð ÿìàð ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ áîëîõ âý?
30 Power of failure- Àëäààíû õ¿÷èí ÷àäàë
ÎÞÓÒÀÍ Àëäàà áîë èõ áàãø þì, ìºí õóâèéí àìæèëòàà
2008 ºðãºæ¿¿ëýí äýâæ¿¿ëýõýä ÷óõàë èõ ¿¿ñâýð áîëæ ºã÷
÷àäíà. Àëäààã òóóëàí, ººðèéí áîëîìæ ÷àäàâõèà
öýãíýæ ñóðàõ íü òàíüä àìüäàðëûí äóóäëàãûã õ¿ëýýí
àâàõ ÷àäàë áàéãààã õàðóóëàõ áîëíî. Àìæèëò
îëîõã¿é áàéãààäàà õýçýý ÷ áèòãèé õàðàìñàæ áàé.
Òýãýõ íü ººðòºº øóäàðãà áóñ õàíäñàí õýðýã áîëíî.
Àëäàà ãýäýã ÷èíü þó þì áý? ãýäãèéã íü îëæ õàð.
Èðýýä¿éí àìæèëò òàíü ººð ÿìàð ñòðàòåãè õýðýãëýýä
áèåëýõèéã òàíüæ ìýäýõ áîëîìæ îëãîã÷ þì. Ýíý
õýñýãò òà “àëäààíààñàà” þóã õýðõýí ñóðàëöñàíàà
òàéëáàðëàíà óó.
Time management- Öàãèéã çºâ çàõèðàí
çàðöóóëàõóé
• Ãîë íü “öàãàà çºâ çàõèðàí çàðöóóëàõóé” ãýäýã þì
áàéäàãã¿é áàéõã¿é þó. Õàðèí “ººðºº ººðèé㺺 çºâ
óäèðäàõóé” ãýñýí þì áàéäàã áºãººä ýíý íü óðñàí
ºíãºðºõ öàã õóãàöààã ººðèéí äàéñíàà áèø õàðèí
¿íýí÷ íàéç, õàìòðàã÷àà áîëãîõîä ãîë ò¿ëõ¿¿ð íü
áîëæ ºãäºã þìàà.
• Õîíîãò åð人 24-õºí öàã áàéäàã, õýíä ÷
èæèëõýí. Òýãâýë ÿàãààä òà ñýòãýë ñàíààãààð óíàæ,
óóð áóõèìäëààð ä¿¿ðýí, õèéõ àæëûíõàà óðä
ñºõºð÷, öàã íü áîëîõîä äóóñãàæ àìæäàãã¿é áèëýý?
Ìàãàäã¿é ýíý íü òà òýäãýýð 24 öàãèéã õýðõýí ¿ð
ºãººæòýéãýýð àøèãëàí ºíãºðººõ òàëààð òààðóóõàí
ìýääýãýýñ ÷èíü áîëæ áàéæ áîëîõ þì.
• Õýðýâ öàãèéã õýðõýí óõààëãààð àøèãëàí ºíãºðººõ
íü òàíû õóâüä “àñóóäàë” áîëîîä áàéãàà áîë,
ìàãàäã¿é òà òýð ºíãºðºí îäîõ öàã õóãàöàà ÷èíü
õààøàà ÿâààä áàéãààã ñàéí ìýäýõã¿é áàéæ áîëîõ
þì. Òýãâýë þóíû ºìíº íü, îäîîãèéí áàéäëààð öàãèéã
õýðõýí ºíãºðººæ áàéãààãàà øèíæëýõ íü “ýõíèé
àëõàì” áîëîõ áèçýý. Äîëîî õîíîãèéí õóãàöààíä
þó þó õèéæ öàãèéã õýðõýí ºíãºðººñºí òàëààðàà,
íýãä íýãýíã¿é øóäàðãààð òýìäýãëýë õºòëººä ¿ç. ¯ð
ä¿íãýý øèíæèëæ ¿çýýä òà íèëýýäã¿é ãàéõàõ áîëíî.
• Äàðààãèéí àëõàì ìààíü, “äîëîî õîíîãèéí öàãèéí
òºëºâëºãºº” ãýñýí ãàð÷èãòàé õýäýí õóóäàñ öààñ
ãàðãàí íèëýýä íàðèéâ÷èëñàí òºëºâëºãººí¿¿äèéã
çîõèîõ ÿâäàë þì. Õýðýâ òà íýã ºäºðò äîëîîí öàã
óíòàíà ãýæ òîîöâîë, öààíà íü òàíüä þó õýðýãòýéãýý
õèéæ ã¿éöýòãýõýä 119 öàã ¿ëäýíý. Ýíý íü ìýäýýæ
õè÷ýýëä ÿâàõ, èäýæ óóõ, òàìèðûí äàñãàë õèéõ,

Õèéõ ç¿éëèéí òàíü ¿ð ä¿í õýçýý íýãýí öàãò çààâàë ãàðàõ ÎÞÓÒÀÍ-2008
áîëíî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ, Èíãýýä òýð øàëãàëò òåñò, ðåôåðàò

õóâèéí ýð¿¿ë àõóéí àðèóí öýâðèéã áîëãîíä áýëäýõýä õýäèé õýð õóãàöàà
ñàõèõ, ñóðàëöàõ, óòñààð ÿðèõ, õýðýãòýéã òîîöîîë. Õýðâýý òàíüä
Ò ¿çýõ ãýõ ìýò á¿ãäèéã àãóóëíà. íàéìàí äîëîî õîíîãèéí äàðàà ºãºõ
Ýíý á¿õýíä çîðèóëæ 119 öàãàà ¸ñòîé ò¿¿õèéí äààëãàâàð áàéãàà
õýðõýí õóâààæ çàðöóóëàõ âý ãýäãýý áºãººä, èéìýðõ¿¿ äààëãàâðûã õèéõýä
íàðèéâ÷ëàí òºëºâëº. èõýâ÷ëýí 4 äîëîî õîíîã øààðäàãääàã
áîë, òà ýíý ðåôåðàòàà äàðàà äîëîî
• Õýðýâ äýýðõ çîõèîñîí òºëºâëºãººãºº õîíîãîîñ õèéæ ýõýëíý ãýæ òîîöîîëîõ
áèåë¿¿ëýõýä òàíü ÿìàð íýãýí áýðõøýýë, õ¿íäðýë õýðýãòýé.
òîõèîëäîæ áàéãàà áîë, èõýíõ òîõèîëäîëä òýð ÷èíü Øààðäëàãàòàé 4 äîëîî õîíîã äýýðýý øèâýõýä
íýãýí àëäàðòàé “ººäã¿é ýòãýýä”-òýé ó÷èðñíààñ áîëæ çîðèóëæ íýìýëò 1, ìºí þó ÷ òîõèîëäîæ ìýäíý ãýýä
áàéãàà. Òý𠺺äã¿é ýòãýýä õàà ñàéã¿é íóóãäàí òàíû íýìýëò 1 äîëîî õîíîãèéã íººö뺺ä ìºí äààëãàâðàà
àëõàì òóòàìä õºëíººñ ÷èíü ÷àíãààæ áàéõ áºãººä, õóãàöààíààñ íü íýã äîëîî õîíîãèéí ºìíº äóóñãàíà
ò¿¿íèé íýðèéã “ÀÆËÛà ÕÎÉØ ÍÜ ÒÀÂÈÕÓÉ”ãýíý. ãýæ òîîöîîëáîë çîõèíî.
Ýíý ýòãýýä ìàø îëîí ÿíçààð ç¿ñýý õóâèðãàæ ÷àääàã
áºãººä òýäíèé çàðèìààñ íü äóðäâàë: • Ýíý ìýòýýð óõààëãààð òºëºâëºæ àæèëëàõ àâààñ òà
àâäãààñàà èë¿¿ ä¿íã íýã èõ “ìàõàð÷” ç¿òãýëã¿éãýýð
- Ãàíöõàí ºäºð ÿìàð ÿëãàà áàéõ âý, ìàðãààø ë ÿã îëîîä àâ÷èõ áîëîìæòîé. Òºëºâëºãººãºº íàðèéí
á¿ãäèéã íü õèéõýýñ… áºãººä, àëñûí õàðààòàé õèéæ, ººðºº ººðòýé㺺
- Çà áè ãàíö ìèíóò îðîéòîõîä ÿàâ ë ãýæ, ººð õýí øóäàðãààð òóëæ àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä òà öàã
÷ öàãòàà î÷èõã¿é þì ÷èíü… õóãàöààíäàà îãò ñàíàà çîâîëã¿éãýýð íàéçûíõàà
- Áóñàä õ¿¿õä¿¿äèéã õèéãýýä ýõëýõýýð íü ë áè “òºðñºí ºäºð”-ò çî÷èëæ áîëíî.
äààëãàâðàà õèéæ ýõýëíý.
- Àõèàä æààõàí òåëåâèç ¿çýýäýõüå… • Äîëîî õîíîã áîëãîí òºëºâëºãºº ãàðãàæ,
Õîîñîí çàéä ººðºº íýìæ áºãëº: êàëåíäàðüíààñàà ÷óõàë ñàð ºäð¿¿äèéã ò¿¿íäýý
............................................................................ áóóëãàí àâ÷ áàéõ.
............................................................................
............................................................................ • ªºðèéí ýð¿¿ë ìýíä, áèåèéí òàìèðûí òàëààð
............................................................................ ñàíàà òàâèõ öàãèéã òºëºâëºãººí人 áàãòààõàà á¿¿
............................................................................ ìàðòààðàé. Åð íü 45 ìèíóò øóðãóó àæèëëàñíûõàà
............................................................................ äàðàà 15 ìèíóò çàâñàðëàãàà àâ÷ çààâàë àìàð÷
............................................................................ áàéõ õýðýãòýé.

• Öàãèéã õýðõýí ºíãºðººõ ¿éë àæèëëàãààíûõàà • Äýýðõ çºâëºãººí¿¿ä ìààíü òàíûã íýã ìóó
ýðýìáèéã òîãòîîñíûõîî äàðàà “¯Ã¯É” ãýäýã ¿ãèéã êàëåíäàðèéí áîîë áîëãîõ ãýæ áàéãàà ìýò ñàíàãäàæ
“óÿíãàëàã ñàéõíààð” õýëæ ñóðàõ õýðýãòýé áîëíî. áîëîõ þì. Õýðýâ òà öàãèéã íèëýýí ¿ðýí òàðàí
¯äýøëýã, íàéð öýíãýýíèé óðèëãûí õàðèóä ýíý çàðöóóëäàã õ¿í áîë ýíý çºâëºãººí¿¿ä ìààíü á¿ð
ñàéõàí ¿ãèéã õýëëýý ãýýä òà äàõèæ òèéìýðõ¿¿ áàÿðò îíöã¿é ÷ ñàíàãäàæ áîëîõ þì. Ãýõäýý ë ýäãýýð íü
óðèãäàõã¿é áîë÷èõã¿é ø¿¿ äýý. “àëü íü àëèíààñàà òàíûã èë¿¿ èõ ýðõ ÷ºëººòýé áºãººä ¿ð á¿òýýëòýé
¿íýòýé âý?” ãýäãèéã òóíãààí áîä. ¯¿í äýýðýý áàéäàë ðóó õºòëºõ áîëíî, ÿàãààä ãýâýë òà
¿íäýñëýí ººðèéí ãýñýí øèéäâýðýý ãàðãàæ ÷àääàã óäèðäëàãàíä îðñîí /in control/ ãýñýí ¿ã. Ýíý á¿ãä
áàéõ íü òàíä íàéç íàðûí ÷èíü ç¿ãýýñ àñàð òîì íü “ººðèé㺺 õýðõýí óäèðäàõóé“ óõààí þì, ó÷èð íü
õ¿íäýòãýëèéã àâ÷ðàõ áîëíî. òà ººðèéíõºº àìüäðàëûã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé çîõèöóóëæ
áàéíà. Ìàíàé çºâëºãººí¿¿äèéã äàãàñíààðàà òà
• Òºëºâëºñºí àæëàà äóóñãàõààð îðîëäñîí ¿åäýý èë¿¿ èõ àç æàðãàëòàé, èë¿¿
òåëåôîí /ãàð/ óòàñíààñàà õîëõîí áàé. ¯íýõýýð ë ñýòãýë õàíãàëóóí ìºí èë¿¿
÷óõàë þì áîë òýð õ¿í ÷èíü äàðàà òàíü ðóó äàõèàä ¿ð á¿òýýëòýé áàéõ áîëíî.
çàëãàõ ë áîëíî. Òóðøààä ¿ç òàíä òààëàãäàõ
áîëíî.
• Äîëîî õîíîãèéí òºëºâëºãºº çîõèîõäîî ñàð
ñàðûí êàëåíäàðèéã ìºí àøèãëàõ. Óëèðàë • Ñ¿¿ë÷èéí ãàíö çºâëºãºº:
áîëãîíû ýõýíä íýã öàã ãàðãààä, ÷óõàë ºäð¿¿äèéã ÁÓÃÓÉÍ ÖÀà ÇÀÀÂÀË
êàëåíäàðüòàà îðóóëæ áàéõ. Óëèðëûí ýõýíä áàãø ǯ¯Æ ÁÀÉÃÀÀÐÀÉ 31
íàðààñàà øàëãàëò, òåñò àâàõ ñàð ºäð¿¿äèéã àñóóæ ÎÞÓÒÀÍ
àâààä êàëåíäàðüòàà òýìäýãëýí îðóóëàõ õýðýãòýé. 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õóðóóãàà èñãýñýí ãýýä ãîìäîëëîäîã õ¿ì¿¿ñò õºëã¿é õ¿íèé

èíýýìñýãëýëèéã õàðóóëàõ õýðýãòýé þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

32
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Àëèâàà ñýòãýëèéí õºäëºëèéã áèäíèé ñàíààíä îðñîí ÎÞÓÒÀÍ-2008

¿ãí¿¿ä õºäºë㺺íä îðóóëäàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ýæ áóé
ýý ìàíàé óëñàä áýëòã
“Áèä ýíýõ¿¿ ýìõòãýëä õ¿ð ã¿¿ëæ
éã áàãòààí òàíä
ìýðãýæë¿¿äèéã á¿ãäè ëòãýæ áóé
íü ìàíàé óëñûí áý
áàéíà. Ýíýõ¿¿ èíäåêñ 㺺 ä ýíä
ã òàíä ìýäýýëýõ áº
á¿õèé ë ìýðãýæë¿¿äèé í áý ëòãýõ
¿¿äýýð ìýðãýæèëòý
òóñãàãäààã¿é ìýðãýæë ûã çºð ÷èæ
ãóóëü ýíýõ¿¿ æóðì
þì áîë òóõàéí ñóð ëòãýíý
íü õîñ ìýðãýæëýýð áý
áàéíà ãýñýí ¿ã þì. Åð àñ óóä ëóóä
óóäûã õîõèðîîñîí
ãýýä íèëýýäã¿é îþóòí áó é, ñóð ÷
òàíû ñóðàõ ãýæ
ãàð÷ áàéñàí. Òèéìýýñ áè ÷èã äýý ã¿é
õ¿¿ èíäåêñò
áàéãàà ñóðãóóëü ýíý ØÓß-íä
óëæ áàéãàà áîë ÁÑ
ìýðãýæëýýð ñóðàëöó
õàíäàõ õýðýãòýé.“

ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆ, ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ

ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄÀÀÐ ÁÝËÒÃÝÆ ÁÀÉÃÀÀ ÌÝÐÃÝÆÈËÒÝÍ,
ÌÝÐÃÝÆÈËÒÝÉ ÀÆÈË×ÄÛÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÈÍÄÅÊÑÈÉÍ ÒÓÕÀÉ
ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Øèëæèëòèéí ºíººãèéí íºõöºëä èõ ñóðãóóëü, êîëëåæ,
òåõíèêèéí áîëîí ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèàð áýëòãýæ
áàéãàà áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àíàðò òàâèãäàõ íèéãìèéí
øààðäëàãà ºíäºðæèæ áàéãààòàé óÿëäàí ýäãýýð
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí àãóóëãà, òåõíîëîãèä çîõèõ
ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëò õèéãäýæ áàéãàà áèëýý.
Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëò,
àðãà, ç¿é áîëîí ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëæ áàéãàà
ò¿âøèíã îëîí óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
õºãæëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàä
ìýäýýëýõ çýðýã çàéëøã¿é øààðäëàãà äýâøèãäýí ãàð÷
áàéãàà þì. Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõýä
ìýðãýæëèéí èíäåêñ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé
Ìîíãîë óëñûí ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèàð áýëòãýæ
áàéãàà ìýðãýæëèéí èíäåêñèéã àíõ 1996 îíä
áîëîâñðóóëæ Ãýãýýðëèéí ñàéä 1996 îíû 50 òîîò
òóøààë ãàðãàí ìºðä¿¿ëñýí þì.
Ãýòýë ÞÍÅÑÊÎ-ãîîñ äýëõèéí óëñûí îðíû èõ, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæ, òåõíèêèéí áîëîí ìýðãýæëèéí
ñóðãóóëüä íèéòëýã ¿íäýñëýë áîëîõ ìýðãýæëèéí
èíäåêñ áîëîâñðóóëàõ íýãäñýí àðãà÷ëàëàà 1998
îíä øèíý÷èëñýí, ¿¿íòýé óÿëäóóëàí 1996 îíîîñ
ìºðä¿¿ëñýí Ìîíãîë óëñàä èõ ñóðãóóëü, êîëëåæ,
òåõíèêèéí ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèàð áýëòãýõ áîëîí
áýëòãýñýí ìýðãýæèëòýí, ìýðãýæèëòýí àæèë÷äûí
áîëîâñðîë ýçýìøèõ ò¿âøèíãýýñ õàìààðñàí èíäåêñèéí
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàâ.
ÞÍÅÑÊÎ-îîñ áîëîâñðóóëñàí “Áîëîâñðîëûí îëîí
óëñûí ñòàíäàðòûí àíãèëàë” ¸ñîîð áîëîâñðîë íü
äîð äóðäñàí ¿å øàòààñ á¿ðääýã:
1. “0” øàò áóþó ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë,
2. Íýã äýõ øàò- àíõàí øàòíû áîëîâñðîë,
Àíõàí øàòíû áîëîâñðîë áóþó ñóóðü áîëîâñðîëûí
íýãä¿ãýýð øàò,
Ñóóðü áîëîâñðîëûí 2 äàõü øàò áóþó äóíä
áîëîâñðîëûí àíõäàã÷ øàò,
3. Äóíä áîëîâñðîëûí 2 äàõü øàò,
4. Äóíä áîëîâñðîë ýçýìøñýíèé äàðààõ äýýä
áîëîâñðîëûí áóñ øàò,
5. Äýýä áîëîâñðîëûí øàò
Äýýä áîëîâñðîëûí àíõäàã÷ øàò,
Äýýä áîëîâñðîëûí 2 äàõü øàò çýðýã áîëíî.
“Áîëîâñðîëûí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí àíãèëàë”-ààð
äýýä äóðäñàí ¿å øàòóóäûã òóñ á¿ðèéí íü áîëîâñðîë,
ìýðãýæëèéí ò¿âøèí (çýðýã)-ãýýñ íü õàìààðóóëàí
êîäîëäîã. Ýíýõ¿¿ àíãèëàëä íèéö¿¿ëýí èõ ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâä
áýëòãýæ áàéãàà ìýðãýæëèéí äîð äóðäñíààð
êîäëîñîí áîëíî.
“Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü èõ
ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ áàéíà.
- Èõ ñóðãóóëü íü ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí áóþó ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëòûí,
- Äýýä ñóðãóóëü íü ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé,
- Êîëëåæ íü ñóðãàëòûí áóþó ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
õýâ øèíæòýé áàéíà.”
33
Ìýðãýæèë, áîëîâñðîëûí êîäûã øèíý÷ëýñýí áàéäëûã
çýðýãö¿¿ëýí ¿çâýë: ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õîâ æèâ áîë àòààðõëûí çýâñýã ìºí.

Ñîôüÿ Ñåãþð
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Áî ëî âñðî ëû í , ì ýðãýæëèéí ò¿âø èí , çýðýã 1996 î í ä êî äî ëæ 2002 î í ä ø èí ý÷ëýí

¹ áàéñàí êî äî ëñî í áàéäàí
Òåõí èêèéí áî ëî í ì ýðãýæëèéí áî ëî âñðî ë
1.1 Ò¿ð õóãàöààí û ñóðãàëòààð ýçýì ø ¿¿ëýõ
B BA
ì ýðãýæëèéã
1.2.8 äóãààð àí ãè òº ãñº ã÷äº ä 2 õ¿ðòýë æèëä
B “BB”
ýçýì ø ¿¿ëýõ ì ýðãýæèë
1.3.8 äóãààð àí ãè òº ãñº ã÷äº ä 2.5-3 õ¿ðòýë æèëä
B “BC”
ýçýì ø ¿¿ëýõ ì ýðãýæèë (åðº í õèé äóäí áî ëî âñðî ë)
1.4.10 äóãààð àí ãè òº ãñº ã÷äº ä 1 õ¿ðòýë æèëä
B “BD”
ýçýì ø ¿¿ëýõ ì ýðãýæèë
1.5. Äóí ä ñóðãóóëü Ì Ñ¯ Ò-èéã òº ãñº ã÷äº ä 2-3
æèëä ýçýì ø ¿¿ëýõ ì ýðãýæèë (õóó÷í ààð òóñãàé B “BE”
1 äóí ä)
Äýýä áî ëî ëâñðî ë:
2.1 Äèï ëî ì û í äýýä áî ëî âñðî ë “C” “C”
2.2 Áàêàëàâðû í äýýä áî ëî âñðî ë “B” “D”
2.3 Ì àãèñòðû í äýýä áî ëî âñðî ë “E” “E”
2 2.4 Äî êòî ðû í çýðãèéí áî ëî âñðî ëû í “F”

Ìýðãýæëèéí èíäåêñ íü ýçýìøèæ áàéãàà Ñàëáàðûí íýð Òýìäýãëýñýí

êîäûí
áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, çýðýã áîëîí àæëûí áàéðíû äóãààð
òîäîðõîéëîëò áîëîâñðóóëàõ, ñóðãàëòûí êðåäèò öàã 1 Ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ óõààí (áàãø) 14
2 Ñî¸ë óðëàã 21
òîäîðõîéëîõîä àøèãëàõààñ ãàäíà òóõàéí ìýðãýæèë 3 Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààí 22
íü àæ àõóé, áèçíåñèéí ñàëáàðûí àëü àíãèëàëä 4 Øàøèí ñóäëàë 26
áàãòàõ, ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, ýíýõ¿¿ ÷èãëýëýýñ ÿìàð 5 Íèéãýì, ýäèéí çàñàã 31
6 Ñýòã¿¿ë áà ìýäýýëýë 32
ìýðãýæëýýð ìýðãýøñýíèéã èëýðõèéîýõ áîëîëöîîòîé 7 Áèçíåñ, óäèðäëàãà 34
áîëíî. Ìýðãýæëèéí èíäåêñ áîëîâñðóóëàõàä 8 Õóóëü ç¿é 38
9 Áàéãàëèéí óõààí 42
ìºðäºë㺺 áîëãîñîí ñàëáàðûí àíãèëëûí êîäûã äîð 10 Ôèçèê 44
¿ç¿¿ëýâ. 11 Ìàòåìàòèê, ñòàòèñòèê 46
12 Êîìïüþòåð 48
13 Èíæåíåð 52
Ìýðãýæëèéí èíäåêñ íü áîëîâñðîë (ìýðãýæëèéí)-ûí 14 ¯éëäâýðëýë áà áîëîâñðóóëàõ ñàëáàð 54
ò¿âøèíã èëýðõèéëýõ ¿ñýã òýìäýãëýãýýíýýñ ãàäíà 6 15 Áàðèëãà, óðàí áàðèëãà 58
îðîíòîé òîîíîîñ á¿ðäýíý. 16 պ人 àæ àõóé, îé, çàãàñíû àæ àõóé 62
17 Ìàë ýìíýëýã 64
18 Àíàãààõ óõààí 72
Òóõàéëáàë: D540160 èíäåêñèéí òóõàéä: 19 Íèéãìèéí 76
20 ¯éë÷èëãýý 81
21 Òýýâýð 84
A. D íü áàêàëàâðûí äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõèéã 22 Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí 85
Á. Ýõíèé 2 öèôð áóþó 54 íü òåõíîëîãèéí 23 Öàãäàà, àþóëã¿é áàéäàë çýðýã áîëíî 86
èíæåíåðèéí ÷èãëýëä õàìààðàãäàõûã
Â. Äàðààãèéí 2 öèôð áóþó 01 íü òåõíîëîãèéí èíæåíåð, íèñýõèéí èíæåíåð, çàðèì òºðëèéí
èíæåíåðèéí ÷èãëýëèéí ìýðãýæë¿¿äýýñ õºíãºí ìåíåæåð, äàëàé, òýýâýð-ñóäëàë çýðýã íàðèéí
¿éëäâýðèéí òåõíîëîãèéí ìýðãýæèëä õàðãàëçóóëñíûã ìýðãýøëèéí ÷èãëýëèéã íýìæ òóñãàñàí áîëíî.
Ã. Ñ¿¿ë÷èéí 2 öèôð áóþó 60 íü õºíãºí ¿éëäâýðèéí
òåõíîëîãè èíæåíåðýýñ òàëõ, ÷èõýð, ãîéìîíãèéí Îëîí óëñûí ïðàêòèêààñ ¿çýõýä õî¸ð ººð ìýðãýæëýýð
¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè èíæåíåðýýð ìýðãýøèõèéã õîñîëñîí áàéäëààð äóíä ñóðãóóëèéí áàãø áýëòãýõ
òóñ òóñ èëýðõèéëíý. òîõèîëäîëä áàéäàã õýäèé ÷ äàâõàð ìýðãýæëýýð
áýëòãýõäýý 40 êðåäèò öàãààð èë¿¿ (íýã ìýðãýæëýýð
Ìàíàé óëñûí èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä áýëòãýäýãã¿é áýëòãýõýýñ) áàéäàã. Äóíä ñóðãóóëèéí áàãøààñ
÷ òóõàéí ìýðãýæëèéí, àëáàí òóøààë, àæèë ¿¿ðýã áóñàä ìýðãýæëýýð õî¸ð ººð ìýðãýæëýýð îäîîãîîð
íü ìàíàéä õýðýãëýãääýæ áàéãàà ó÷èð øèíý÷ëýí áýëòãýõã¿é áàéãàà þì. Èéìä ºìíº íü àøèãëàãäàæ
áîëîâñðóóëñàí ìýðãýæëèéí èíäåêñ, æàãñààëòàä áàéñàí õîñ ìýðãýæëèéã õàññàí áîëíî.
ò¿¿íèéã îðóóëñàí áîëíî. Æèøýýëáýë: Òðîëëåéáóñíû

34
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿í áàéíà ãýäýã óðëàã þì Íîâàëèñ ÎÞÓÒÀÍ-2008

 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑΨË, ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ÑÀÉÄÛÍ ÒÓØÀAË

_____îíû __ñàðûí__ºäºð äóãààð__ Óëààíáààòàð õîò

ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ×ÈÃËÝË, ÈÍÄÅÊÑ ØÈÍÝ×ËÝÍ ÒÎÃÒÎÎÕ ÒÓÕÀÉ

Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû ãàçàð,

õýëòñèéí äàðãà íàðûí 2005îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 23-íû ºäðèéí
04 òîîò òýìäýãëýëèéã ¿íäýñëýí ÒÓØÀÀÕ íü:

1. Äýýä áîëîâñðîëûã ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä áýëòãýõ åðºíõèé ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñèéí íýãä¿ãýýð
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâä áýëòãýõ ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñèéí õî¸ðäóãààð, ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ìýäýëä ¿ëäýýõ ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñèéã ãóðàâäóãààð õàâñðàëòûí ¸ñîîð òóñ òóñ
áàòàëñóãàé.

2. Øèíý÷èëñýí ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñèéã 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ìºäºæ àæèëëàõûã
Áîëîâñðîëûí ãàçàð Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí õýëòýñ /Ä.Áàÿð/ õîëáîãäîõ ñóðãóóëèóäûí çàõèðàë íàðò
¿¿ðýã áîëãîñóãàé.

3. 2004-2005 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ìýðãýø¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòíóóäûã òóõàéí ìýðãýæëýýð
òºãñºõ õ¿ðòýë íü ¿ðãýëæ¿¿ëýí ñóðãàõ, òýäãýýðò õàðãàëçàõ ìýðãýø¿¿ëýõ ÷èãëýë, èíäåêñèéã ãóðàâäóãààð
õàâñðàëòàä çààñíû äàãóó ìºðäºæ àæèëëàõûã õîëáîãäîõ ñóðãóóëèóäûí çàõèðàë íàðò çºâøººðñ¿ãýé.

4. Ýíý òóøààë áàòëàãäñàíòàé õîëáîãäóóëàí “Ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñ áàòëàõ òóõàé” Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí 2004 îíû 274 ä¿ãýýð òóøààëûã õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñóãàé.

ÑÀÉÄ Ï.ÖÀÃÀÀÍ

35
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Øèíý õýë ñóð÷ ãàäààä åðòºíöºº òýëæ áîëíî, õàðèí òà

áîäîë ñàíààãàà õºãæ¿¿ëñíýýð äîòîîä åðòºíöºº òýëíý
ãýñýí ¿ã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä áýëòãýõ åðºíõèé

ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñ
Ìàãèñòðûí îêòîðûí
Áàêàëàâðûí äýýä òºâøíèé çýðãèéí
Ìýðãýæëèéí ÷èãëýë
áîëîâñðîëûí áîëîâñðîëûí áîëîâñðî
ìýðãýæëèéí èíäåêñ ìýðãýæëèéí ëûí
èíäåêñ èíäåêñ
á â ã
À.Áîëîâñðîë ñóäëàëûí óõààí 140000 140000 140000
ø ñóðãóóëèéí ºìíºõ íàñíû õ¿¿õäèéí 140100 140100
Áàãø, áàãà àíãèéí 140200 140200
Áàãø, ñîãîã ñóäëàëûí 140300 140300
Áàãø, çóðàã ä¿ðñëýõ óðëàãèéí 140400 140400
Áàãø, çóðàã äèçàéíû 141401
Áàãø, íèéãìèéí óõààíû 140500 140500
Áàãø, ò¿¿õ íèéãýì ñóäëàëûí 140600
Áàãø, ò¿¿õ ãàçàð ç¿éí 140700
Áàãø, ò¿¿õ óðàí çîõèîëûí 104800
Áàãø, ã¿í óõààíû 140900 140900
Áàãø, ã¿í óõààí ò¿¿õ , óëñ òºð 140901
Áàãø, íèéãìèéí àæèëòàí ñýòãýë ñóäëàë 141000 141000
Áàãø, ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí 141100 141100
Áàãø, ìîíãîë õýë ãàäààä õýëíèé 141200
Áàãø, êàçàê õýë óðàí çîõèîë 141300 141300
Áàãø, ìàòåìàòèêèéí 141400 141400
Áàãø, ìàòåìàòèê ìýäýýë ç¿é 141500
Áàãø, ìàòåìàòèê èçèêèéí 141600
Áàãø, ìýäýýëýë ç¿é 141700 141700
Áàãø, ìýäýýëýë ç¿é àíãëè õýë 141800
Áàãø ìýäýýëýë ç¿é ìàòåìàòèêèéí 141900
Áàãø, èçèêèéí 142000 142000
Áàãø èçèê ìàòåìàòèêèéí 142100
Áàãø, èçèê áàéãàëü øèíæëýë 142200
Áàãø, èçèê ìýäýýëýë ç¿é 142300
Áàãø, áàéãàëèéí óõààí 142400 1424000
Áàãø, áàéãàëèéí óõààí ìýäýýëýë ç¿é 142500
Áàãø, ãàçàð ç¿é áàéãàëèéí øèíæëýëèéí 142600 142600
Áàãø, áèîëîãè áàéãàëèéí øèíæëýëèéí 142700 142700
Áàãø, õèìèéí 142800 142800
Áàãø , õèìè áèîëîãè 142900
Áàãø, õèìè áàéãàëèéí øèíæëýëèéí 143000
Áàãø, òåõíèê óðëàë 143100 143100
Áàãø, àíãëè õýë 143200 143200
Áàãø, àíãëè îðîñ õýëíèé 143300
Áàãø, îðîñ õýëíèé 143400 143400
Áàãø, îðîñ, àíãëè õýëíèé 143500
Áàãø, äóó õºãæìèéí 143600 143600
Áàãø, áèåèéí òàìèð ýð¿¿ë ìýíäèéí 143700 143700 143700
Èíæåíåð áàãø 143800 143800
Áîëîâñðîë ñóäëàë, ìåíåæìåíò 143900 143900
Áîëîâñðîëûí îíîë, ò¿¿õ 144000 144000
Áîëîëâñðîëûí èëîñî è 144100 144100
Áîëîâñðîëûí ýäèéí çàñàã, ìàðêåòèíã 144200 144200
Áîëîâñðîëûí ñî èîëîãè, ýðõ ç¿é 144300 144300
Áàãø, êîìïüþòåð ãàäààä õýë 144400 144400
Á. Õ¿ì¿¿íëèãèéí óõààí, óðëàãèéí
óõààí 210000 210100 210100

Á1. Óðëàãèéí óõààí 210100

36
ðëàã ñóäëàë 210200 210200 210200
ÎÞÓÒÀÍ ¯íäýñíèé óðëàã 210300 210300
2008 ¿ðñëýõ óðëàã 210400 210400
ðàí çóðàã 210500

ªºðèé㺺 èõèéã ìýääýã õýìýýí áîäîõ íü ñóðñàí ç¿¿ëýýðýý ÎÞÓÒÀÍ-2008

ñýòãýëýý áàÿñãàæ, èë¿¿ èõ ç¿éë ñóð÷ ìýäýõèéã çîãñîîíî
ãýñýí ¿ã þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ðëàãèéí á¿òýýë ñýðãýýí çàñâàðëàëò 210600

Êèíî, òåëåâèç, òåàòðûí çóðàã, äèçàéí 210700
ðàí äàðõàí, ìåòàëë óðëàë 210800
ðàí õàòãàìàë 210900
ýýãò íààìàë 211000
ðàí ñèéëáýð 211100
Àðüñàí óðëàë 211200
ààðàí (êåðàìèê) óðëàë 211300
îáåëåíü óðëàë 211400
Õ¿¿õýëäýé, áýëýã äóðñãàëûí ç¿éëèéí óðëàë 211500
ðàí áàðèìàë 211600
Õºãæìèéí óðëàã 211700 211700
Òºãºëäºð õóóð 211701 211701
¯ëýýâýð õºãæèì 211702 211702
òñàí õºãæèì 211703 211703
Öîõèóð õºãæèì 211704 211704
Àðäûí õºãæèì 211705 211705
ñòðàäûí õºãæèì 211706 211706
ëîí àðäûí õºãæèì 211707 211707
Õºãæèì õºãëºëò 211800 211800
Õºãæèì îíîë, ñóäëàë 211900 211900
¿æãèéí óðëàã 212000 212000
Á¿æãèéí óðëàã 212100 212100
Öèðêèéí óðëàã 212200 212200
Íàéðóóëàõ óðëàã 212300 212300
Êèíî, òåëåâèç, õýâëýëèéí áîëîí ãýðýë çóðàã
212400 212400
àâàëò
îõèîìæ 212500 212500
äèðäàõ óðëàã 212600 212600
óóëàõ óðëàã 212700 212700
Ìîíãîë õººìèé 212800
Òåàòð, òàéçíû òåõíèê, òåõíîëîãè 212900 212900
àð óðëàë (íýõìýë, õàòãàìàë ) 213000 213000
Áàãø, ñî¸ë, óðëàãèéí 213100 213100
Òåàòðûí ãýðýëò¿¿ëýã 213200
óó, ÷èìýýíèé òåõíîëîãè
ðëàãèéí õóâ àñíû î¸äîë, ýñã¿¿ð 213400 213400
Á2.Õ¿ì¿¿íëèãèéí óõààí 220000 220000 220000
àäààä õýë, øèíæëýë 220100 220100 220100
Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîë 220200 220200
Ìîíãîë õýë, ýõ áè÷èã ñóäëàë 220300 220300
Ñóäëàë, çóðõàéí ýõ áè÷èã 220400 220400
Ñóäëàë, ìîíãîë ãàäààä õýë 220500 220500
òãà çîõèîë ñóäëàë, ø¿¿ìæ 220600 220600
ð÷óóëãà, ãàäààä õýëíèé 220700 220700
Àðäûí àìàí çîõèîë áîëîí óðàí çîõèîëûí
220800
óðñãàë
̺õºæ áàéãàà óðàí çîõèîë 220900 220900
ýëõèéí óðàí çîõèîë 221000 221000
Õàðü óóëñàí óòãà çîõèîë ñóäëàë, îð÷óóëãûí
221100 221100
îíîë
àäààä õýë, îðîí ñóäëàë 221200 221200
Ìîíãîë ñóäëàë 221300 221300 221300
Àçè ñóäëàë 221400 221400
îðíî äàõèíû ñóäëàë 221500 221500
Ñýòãýë ñóäëàë 221600 221600
ãñààòíû ñóäëàë 221700 221700
Ìîíãîë õýë, óëàìæëàëò óõààí 221800 221800
Â.Íèéãìèéí óõààí, áèçíåñ, õóóëü ç¿éí
310000 310000 310000
óõààí
Íèéãìèéí óõààí, áèõåâèîðèçìûí óõààí 310100 310100 310100 37
Â1.Ýäèéí çàñàã 310200 310200 310200 ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õîðâîî äýýð òºãñ òºãºëäºð þì áàéäàãã¿é ãýñýí

øàëòãààíààð äóòàãäëóóäàà á¿¿ õààöàéë Æþëü Ðåíàð
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

äèéí çàñãèéí îíîë 310300 310300

Áàíêíû ýäèéí çàñàã, í áî 310400 310400
Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã 310500 310500
äèéí çàñàã, õºäºëìºðèéí 310600 310600
Áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã 310700 310700
äèéí çàñàã ìàòåìàòèê çàãâàð÷ëàë 310800 310800
äèéí çàñàã, ñòàòèñòèê 310900 310900
äèéí çàñàã, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí
311000 311000 311000
ìåíåæìåíò
Õ¿í àì ç¿é 311100 311100
Õ¿í ñóäëàë, àíòðîïîëîãè 311200 311200
Â2. Íèéãìèéí óõààí 311300 311300 311300
Ò¿¿õ 311400 311400 311400
¿í óõààí 311500 311500 311500
Èðãýíøèë ñóäëàë(èðãýíøèë ò¿¿õ, õýë ñî¸ë,
311600 311600
í¿¿äýë ñóäëàë )
Àðõåîëîãè 311700 311700
Ñî èîëîãè 311800 311800
ëîí óëñûí áîëîí ãàäààä õàðèë ààíû àæèë 311900 311900
ëîí óëñûí õàðèë àà, ýäèéí çàñàã 312000 312000
Øàøèí ñóäëàë 312100 312100
ëñ òºð ñóäëàë 312200 312200 312200
Ñî¸ë ñóäëàë 312300 312300 312300
Â3. Ñýòã¿¿ë ç¿é, ìýäýýëýë 320000 320000 320000
Ñýòã¿¿ë ç¿é 320100 320100
Òºðºë á¿ðèéí áè÷ëýã õàäãàëàëò, ñýðãýýí
320200
çàñâàðëàë
Ìóçåéí àðãà ç¿é 320300 320300
Íîìûí ñàí ñóäëàë, ìýäýýëýë 320400 320400
Â4 Áèçíåñèéí, ìåíåæìåíòèéí óõààí 340000 340000 340000
Áèçíåñèéí ìåíåæìåíò 340100 340100
Ìåíåæìåíò, òºðèéí çàõèðãààíû 340200 340200
Ìåíåæìåíò, õ¿íèé íºº 340300 340300
Ìåíåæìåíò, ñàíõ¿¿ãèéí 340400 340400
Ìåíåæìåíò, ìàðêåòèíãèéí 340500 340500
Ìåíåæìåíò, îëîí óëñûí õóäàëäàà,
340600 340600
áèçíåñèéí
Ìåíåæìåíò, ãàäààä õóäàëäàà, ãààëèéí 340700 340700
Ìåíåæìåíò, áàíê 340800 340800
Ìåíåæìåíò, ¿éëäâýðëýëèéí 340900 340900
Ìåíåæìåíò, òýýâðèéí ýäèéí çàñàã 341000 341000
Ìåíåæìåíò, ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëò 341100 341100
Ìåíåæìåíò, áàéãàëü îð÷èí ýêîëîãèéí 341200 341200
Ìåíåæìåíò, ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí 341300 341300
Í ãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë 341400 341400
Òàòâàðûí í áî, õ íàëò 341500 341500
Ìåíåæìåíò, ìýðãýøñýí áèçíåñèéí 341600 341600
Ìåíåæìåíò, á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñàã 341700 341700
Ìåíåæìåíò, óñíû àé ñàâûí 341800
Ìåíåæìåíò, àëáàí õýðãèéí 341900
5 Õóóëü ç¿éí óõààí 380000 380000 380000
ðõ ç¿é 380100

Ã.Øèíæëýõ óõààí 420000

Ã1. Áèîëîãèéí øèíæëýõ óõààí 420100 420100 420100

Áèîëîãè 420200 420200 420200
Áèîëîãè, áèîòåõíîëîãè 420300 420300
Áèîëîãè, õýðýãëýýíèé 420400 420400
Õ¿íñíèé áèîòåõíîëîãè 420500 420500
38 Õ¿íñíèé ìèêðîáèîëîãè 420600 420600
Ã2. Ôèçèê, õèìèéí øèíæëýõ óõààí 440000
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Áîäíî ãýäýã àñóóíà ãýñýí ¿ã, òàíû àñóóëò õýð îíîâ÷òîé ÎÞÓÒÀÍ-2008
áàéõ íü áîäëûí òàíü ÷àíàð, öàð õ¿ðýýíýýñ õàìààðäàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

8 àíãè òºãñºã÷äºä
8 àíãè òºãñºã÷äºä 2 2,5 3(4) õ¿ðòýë 10 àíãè òºãñºã÷äºä
õ¿ðòýë æèëä æèëä ýçýìø¿¿ëýõ 1 3 õ¿ðòýë æèëä
Ìýðãýæëèéí ÷èãëýë
ýçýìø¿¿ëýõ ìýðãýæëèéí ýçýìø¿¿ëýõ
ìýðãýæëèéí èíäåêñ èíäåêñ ( Á ûã ìýðãýæëèéí èíäåêñ
õàìò îëãîíî )

À.Áîëîâñðîëûí ñóäëàë óõààí 140000 140000

Áàãø, ñóðãóóëèéí ºìíºõ íàñíû õ¿¿õäèéí 140100 140100

Áàããø, áàãà àíãèéí 140200 140200
Áàãø, ñîãîã ñóäëàë 140300 140300
Ìàñòåð áàãø, î¸äîë ýñã¿¿ð 143801 143801
Ìàñòåð áàãø, ãóòàë ¿éëäâýðëýë 143804 143804
Ìàñòåð áàãø, ¿ñ÷èí ãîî çàñàë 143805 143805
Ìàñòåð áàãø, ãýðýë çóðàã 143806 143806
Á. Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààí, óðëàãèéí
óõààí

Á. Óðëàãèéí óõààí 210000 210000 210000

¿ðñëýõ óðëàã 210300 210300 210300

ðàí çóðàã 210301 210301 210301
Ìîíãîë çóðàã 210302 210302 210302
óðààñàí çóðàã 210303 210303 210303
ðëàãèéí á¿òýýë ñýðãýýí çàñâàðëàëò 210304 210304 210304
èìýãëýëèéí çóðàã 210305 210305 210305
Òîðãîí çóðàã 210306 210306 210306
ýðýë çóðàã ( îòî) àâàëò,
210400 210400 210400
áîëîâñðóóëàëò
ðàí ñàéõàíû ãýðýë çóðàã 210401 210401
Êîìïüþòåð ãýðýë çóðàã 210402 210402
¯ñãèéí óðëàã 210500
ðà èê äèçàéí 210501 210501
Èíòåðüåð äèçàéí 210502 210502
Õóâ àñ äèçàéí 210503 210503
èìýãëýõ óðëàã 210700
ðàí áàðèìàë 211500 211500 211500
Õºãæèìäºõ óðëàã 211600 211600 211600
Òºãºëäºð õóóð 211601 211601 211601
¯ëýýâýð õºãæìèéí ëåéò, ãîáîé, àãîò,
òðîìáëûí, âàëòîðíà, òðóáà, òóáà, 211602 211602 211602
áèøã¿¿ð, êëàðíåò, ñàêî îí
òñàí õºãæèì õèéë, àëüò, âèîëîí÷åëü,
211603 211603 211603
êîíòðîáàñ
Öîõèóð êñèëî îí ( àðãèë),
211604 211604 211604
ëèòàðâà(áºìáºð)
Àðäûí õºãæèì ìîðèí õóóð, òãà, ¸î÷èí,
øóäàðãà, õóó÷èð, ëèìáý, èõ õóóð, ýâýð 211605 211605 211605
á¿ðýý
àðàëòàò õºãæèì ãèòàð, êàñèî 211606 211606 211606
ëîí àðäûí õºãæèì áà í, àêêîðäåîí,
ãàðìàíü, áàëàéêà, äîîìáîð, ìîíäàëèí, 211607 211607 211607
áóñàä çýìñýã
¿æèãëýõ óðëàã 211900 211900 211900
¿æèãëýõ óðëàã, ýñòðàäûí 211905 211905
¿æèãëýõ óðëàã, èðêèéí 211906 211906
Á¿æèãëýõ óðëàã 212000 212000 212000
Á¿æèãëýõ óðëàã, ìîíãîë àðäûí 212001 212001
Á¿æèãëýõ óðëàã, ýíãýýíò áà ýñòðàäûí 212002 212002 39
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìüäðàë áîë óóë þì

Áèä óäààí àâèð÷ ò¿ðãýí óðóóääàã Ãè ĺ Ìîïàññàí
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Ôèçèê 440100 440100 440100

Ôèçèê, èçèê ýëåêòðîíèê 440200 440200
Ôèçèê, õýðýãëýýíèé 440300 440300
Ôèçèê, èçèê òåõíîëîãè 440400 440400
Ôèçèê, õýðýãëýýíèé ãåî èçèê 440500 440500
Ôèçèê, ïëàçìûí 440600
Ôèçèê, ýìíýëãèéí 440700
Ôèçèê, îïòî ýëåêòðîíèê 440800
Ôèçèê, ëàçåðûí 440900
Áàéãàëü îð÷íûã çàéíààñ òàíäàí ñóäëàë áà
441000
ãàçàð ç¿é ìýäýýëëèéí ñèñòåì
Ìèêðîýëåêòðîíèê ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè 441100
åî èçèê 441200 441200
äîí îðîí ñóäëàë 441300 441300
åîëîãè 441400 441400 441400
Øàòàõ àøèãò ìàëòìàëûí ýðýë, õàéãóóë 441500
ñíû ýðýë, õàéãóóë (ãèäðî ãåîëîãè ) 441600
Àøèãò ìàëòìàëûí ýðýë õàéãóóë ãåî èçèê 441700
Àøèãò ìàëòìàëûí ýðýë õàéãóóë 441800
Õàéãóóëûí ºðºìäëºãèéí òåõíèê, òåõíîëîãè 441900
Öàã óóðûí ìýäýýëýë , ïðîãíîç 442000 442000
Õèìè 442100 442100 442100
Õèìè, îðãàíèê, îðãàíèê áóñ, áàéãàëèéí
442200 442200
íýãäëèéí
Õèìè, àíàëèòèê 442300 442300
Õèìè, õèìè ýêîëîãè 442400
Õèìè, ýðäýñ ìàòåðèàëûí 442500
Õèìè, õèìè òåõíîëîãè 442600
Õèìè, íå òèéí 442700
àçàð ç¿é 442800 442800 442800
ðòíèé óðãàìàë, àìüòàí ñóäëàë
442900 442900
ïàëåîíòîëîãè
Ã3. Ìàòåìàòèê, ñòàòèñòèêèéí óõààí 460000 460000 460000
Ìàòåìàòèê 460100 460100
Ìàòåìàòèê, õýðýãëýýíèé 460200 460200
Ìåòåìàòèê, ïðîãðàìì õàíãàìæ 460300 460300
Ìàòåìàòèê ñòàòèñòèê 460400 460400
Ñòàòèñòèê, ýð¿¿ë ìýíäèéí ýäèéí çàñàã 460500 460500
Ñòàòèñòèê, õýðýãëýýíèé 460600
Ìàòåìàòèê çàãâàð÷ëàë, ýäèéí çàñãèéí
460700 460700
êèáåðíåòèê
Ñèñòåìèéí îíîë, ñóäëàë 460800 460800
Øóãàìàí áóñ õàìààðàëî îíîë, ñóäëàë 460900
Ã4 Êîìïüþòåðèéí óõààí 480000
Êîìïüþòåðèéí òåõíèê 480100 480100
Êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì õàíãàìæ 480200 480200
Êîìïüþòåðèéí òåõíèê õàíãàìæ, ñ¿ëæýý 480300 480300
Êîìïüþòåð ãàäààä õýë 480400 480400
Êîìïüþòåðèéí óäèðäëàãàòàé ñèñòåì 480500 480500
Êîìïüþòåðèéí ãðà èê äèçàéí 480600 480600

Ä. Òåõíèêèéí øèíæëýë óõààí 520000 520000 520000

Ä1. Á¿õ òºðëèéí èíæåíåð, èíæåíåðèéí

520100
àëáà
Òºìºðëºãèéí ¿éë èéí ìàøèí, òîíîã òºõ èéí
520200 520200
àøèãëàë
Ìåòàëë áîëîâñðóóëàëò, çàñâàðûí
520300 520300
¿éëäâýðëýë
Ìåòàëë ñóäëàë, òåõíîëîãè 520400 520400
40 Öàõèëãààíû èíæåíåð 520500 520500 520500
Öàõèëãààíû ñèñòåì 520600 520600
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Õ¿í ýíý õîðâîî äýýð áàÿæèõèéí òóëä áóñ æàðãàõûí òóëä
àìüäàðäàã. Ǻâõºí ýíý íàñíû àìüäðàë ¿íýòýé ¿¿íèéã ÎÞÓÒÀÍ-2008
ñàíàæ ÿâ. Ýðòíèé Åãèïåòèéí õºøººí äýýðõ áè÷ýýñ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ 520700 520700

Öàõèëãààí õàíãàìæ 520800 520800
Öàõèëãààí õàíãàìæ, àæ ¿éëäâýðèéí 520900 520900
Öàõèëãààí ñèñòåìèéí, àâòîìàòæóóëàëò 521000 521000
Öàõèëãààí õàíãàìæ, áàðèëãûí 521100 521100
Öàõèëãààí õàíãàìæ, òºìºð çàìûí 521200 521200
ëåêòðîíèê, àâòîìàòèê 521300 521300
Ìàøèí ýëåêòðîí ñèñòåì 521400 521400
óëààíû èíæåíåð 521500 251500 521500
óëààíû àõèëãààí ñòàí 521600 521600
óëààíû ïðî åññûí àâòîìàòæóóëàëò 521700 521700
Àæ ¿éëäâýðèéí äóëààí õàíãàìæ 521800 521800
Õàðèë àà õîëáîî, ìýäýýëýë 521900 521900
Õîëáîî, àõèëãààí, îïòèê, îëîí ñóâãèéí 522000 522000
Õîëáîî, ðàäèî, ðàäèî ýëåêòðîíèê 522100 522100
àäèî, òåëåâèçèéí òåõíèê, òåõíîëîãè 522200 522200
Ìóëüòè ìåäèà õîëáîîíû òåõíîëîãè 522300
Àâòî ìàøèíû àøèãëàëò, àâòî àæ àõóé 522400 522400
պ人 àæ àõóé ìàøèí ìåõàíèçì 522500 522500
îòîîä øàòàëòàò õºäºëã¿¿ð 522600 522600
Òºìºð çàìûí àõèëãààí õîëáîî, òåëå
522700 522700
ìåõàíèê
óë óóðõàéí àõèëãààí òîíîã òºõ æèéí
522800 522800
àøèãëàë
óë óóðõàéí ìàðêøåéäåð 522900 522900
óë óóðõàéí ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæ 523000 523000
Á̯ èéí ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæèéí
523100 523100
àøèãëàë
àì, áàðèëãûí ¿éëäâýðèéí àâòîìàòæóóëàëò 523200 523200
ðãºí òýýâýðëýõ, áàðèëãà, çàìûí ìàøèí
523300 523300
òºõººðºìæ
Õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí ìàøèí, àïïàðàò 523400 523400
Õºíãºí ¿éëäâýðèéí ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæ 523500 523500
ìíýëãèéí òîíîãò òºõººðºìæèéí àøèãëàë 523600 523600
Ñî¸ë, óðëàãèéí òåõíèê õýðýãñëèéí àøèãëàëò 523700 523700
Õºãæìèéí çýìñýã ¿éëäâýðëýë, çàñâàð 523800
Ìýäýýëýë, ìýäýýëëèéí õýìæëýãèéí
523900 523900
ýëåêòðîíèê
Ìýäýýëëèéí ñèñòåì 524000 524000
Ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý 524100 524100
Ìýäýýëýë, íîìûí ñàíãèéí àâòîìàòæóóëàëò 524200 524200
Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè, èçèê 524300 524300
Ìýäýýëýë ç¿é, ýð¿¿ë ìýíäèéí 524400 524400
¯éëäâýðèéí ýêîëîãè 524500 524500
Èíæåíåð ãåîëîãè 524600 524600 524600
Õèéí äàìæóóëàëò, õàíãàìæ 524700 524700
åîäåçè 524800 524800
Ñàíñàðûí ãåîäåçè, àñòðîíîìè 524900 524800
Èíæåíåð ìåõàíèê 525000 525000
Èíæåíåð ìàòåìàòèê 525100 525100
Èíæåíåðèéí ìàòåìàòèê çàãâàð÷ëàë 525200 525200
Èíæåíåð èçèê 525300 525300
¯éëäâýðëýëèéí àâòîìàæóóëàëò 525400 525400
Õºíãºí ¿éëäâýðèéí àâòîìàæóóëàëò 525500 525500
Òºìºð çàìûí ìàøèí ìåõàíèçìûí àøèãëàëò 525600 525600
Ìàøèí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè 540200 540200
óë óóðõàéí àøèãëàëòûí òåõíîëîãè 540300 540300 540300
Àøèãò ìàëòìàë, í áàéæóóëàëòûí
540400 540400
òåõíîëîãè
Àëòíû óóðõàéí ò¿¿õèé ýäèéí áà æóóëàëò 540500
Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéí 41
540600 580600
òåõíîëîãè
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Þó õèéæ á¿òýýæ ÷àäàõ òóõàéä àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëýã÷

õ¿í èðýýä¿éä õèéõ ç¿éëèéíõýý ¿íäýñ ñóóðèéã òàâüæ áàéíà
ãýñýí ¿ã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Áàðèëãûí á¿òýý ýäëýëèéí òåõíîëîãè 540700 580700

Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè 540800 540800
¯éëäâýðëýëèéí ¿íäýñíèé òåõíîëîãè 540900 540900
Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè, ýð¿¿ë
541000 541000
àõóé
Õºíãºí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè 541100 541100
¸äëûí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè 541200 541200
Íýõìýë, ñ¿ëæìýë, ýýðìýëèéí ¿éëäâýðèéí
541300 541300
òåõíîëîãè
Áàðèëãûí ìîäîí ýäëýëèéí òåõíîëîãè 541400 541400
Õýâëýëèéí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè 541500 541500
Õîîë ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé òåõíîëîãè 541600 541600
Õîîë ç¿é, òýæýýõ¿é óõààí 541700
îî çàñàë, í¿¿ð áóäãèéí òåõíîëîãè 541800 541800
Ìåáåëü ìîäîí ýäëýëèéí òåõíîëîãè 541900 541900
¯ñëýã, àðüñ øèðýí ýäëýëèéí òåõíîëîãè 542000 542000
Ìàõ, ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè 542100 542100
Íå òü á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëèéí
542200 542200 542200
òåõíîëîãè
Íå òü, õèéí õàäãàëàëò, òýýâýðëýëò 542300 542300
Íå òü, õèéí ºðºìäëºã 542400 542400
Íå òü, õèéí ºðºìäëºã áà îëáîðëîëò 542500 542500
Íå òü, õèéí áîëîâñðóóëàëò 542600 542600
Íå òü, õèéí îëáîðëîëò 542700 542700
Ìàòåðèàë ñóäëàë, øèíý ìàòåðèàëûí õèìèéí
542800 542800
òåõíîëîãè
Õàòóó áèåèéí ìàòåðèàë ñóäëàë, òåõíîëîãè 542900
Õèìèéí òåõíîëîãè 543000 543000
Õ¿íñ, ÕÀÀ í á¿òýýãäýõ¿¿íèé õèìè òåõíîëîãè 543100 543100
Íýõìýëèéí ¿éëäâýðëýëèéí õèìèéí
543200 543200
òåõíîëîãè
Íå òèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õèìèéí òåõíîëîãè 543300 543300
èçàéí 543400 543400
èçàéí, ãðà èêèéí 543500 543500
èçàéí, õóâ àñíû 543600 543600
èçàéí, ¿éëäâýðëýëèéí (äîòîîä òàâèëãà,
543700 543700
èíòåðüåð )
èçàéí, ýäëýõ¿¿íèé 543800 543800
èçàéí, ÷èìýãëýë, õîò ÷èìýãëýëèéí 543900 543900
¸ìîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàãâàð çîõèîí
544000 544000
á¿òýýëò
Àðüñ øèðýí ýäëýëèéí çàãâàð çîõèîí á¿òýýëò 544100 544100
Õýâëýëèéí ãðà èê, äèçàéí 544200 544200
Ä3. Áàðèëãà, àðõèòåêòóð 580000 580000 580000
Àðõèòåêòóð 580100 580100
Èðãýíèé áà ¿éëäâýðèéí áàðèëãà 580200 580200
ñíû áàðèëãà áàéãóóëàìæ 580300 580300
Ñàíòåõíèê, èíæåíåðèéí áàéãóóëàìæ 580400 580400
Õàëààëò àãààð ñýëãýëò 580500 580500
ñàí õàíãàìæ, óñ ýâýðëýý 580600 580600
Àâòî çàìûí áàðèëãà 580700 580700
Íå òü, õèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ 580800 580800

Å. պ人 àæ àõóé, îé, çàãàñíû àæ àõóé 620000 620000 620000

Å1. պ人 àæ àõóé, îéí àæ àõóé 620100 620100 620100

Áèîëîãè íºº ñóäëàë 620200 620200 620200
Ìàë ¿ðæ¿¿ëýã (ìàë ç¿é ) 620300 620300
ðãàìëûí íºº , áèî ¿éëäâýðëýë 620400 620400
պ人 àæ àõóé áèîòåõíîëîãè 620500 620500
42 Ìàë àæ àõóéãààð ìýðãýøñýí åðìåðèéí àæ
620600 620600
àõóé
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
Õèéõ ç¿éëèéí òàíü ¿ð ä¿í õýçýý íýãýí öàãò çààâàë ãàðàõ
áîëíî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

àçàð òàðèàëàíãààð ìýðãýøñýí åðìåðèéí

620700
àæ àõóé
Àãðîíîìè 620800 620800 620800
ðãàìàë õàìãààëàë, õîðèî ýýðèéí ¿íýëãýý 620900 620900
Àãðîõèìè, õºðñ ñóäëàë 621000
éí èíæåíåð 621100 621100 621100
éæóóëàëò, ý ýðëýãæ¿¿ëýëò 621200
àçàð çîõèîí áàéãóóëàëò 621300 621300 621300
äýëáýð ãàçðûí êàäàñòàð , çóðàãëàë 621400 621400
óë óóðõàéí ýäýëáýð ãàçðûí êàäàñòàð 621500
ÕÀÀ í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, õ íàëò
621600 621600 621600
¿íýëãýý
Õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóé õ íàëò ¿íýëãýý 621700 621700
Òàâààð ñóäëàë 621800 621800
àãàñ ¿ðæ¿¿ëýã, òåõíîëîãè 621900 621900
Å2.Ìàë ýìíýëýãèéí óõààí 640000 640000 640000
Ìàë ýìíýë ç¿é 640100 640100
Ìàë ýìíýëãèéí àðèóí ýâðèéí õ íàëò,
640200 640200
¿íýëãýý
Ìàë ýìíýëãèéí ýì ç¿é 640300 640300
èæèã àìüòíû ýìíýë ç¿é 640400

Æ.Ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí õàíãàìæ 720000

Æ1. Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ óõààí 720100

Àíãààõ 720200 720200 720200
ì÷èëãýý , í¿¿ð àìíû 720300 720300 720300
Áèî àíàãààõ ( èçèîëîãè ) 720400 720400
ì÷èëãýý, áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí 720500 720500
ì÷èëãýý, ýõ áàðèõ 720600 720600
Ìîíãîëûí óëàìæëàëò àíàãààõ 720700 720700
ì÷èëãýý ñóâèëãàà 720800
Ñóâèëàõóé, ñóâèëàõóéí àðãà ç¿é 720900 720900
ͺõºí ñýðãýýõ ýì÷èëãýý 721000
ð¿¿ë àõóé 721100 721100
¿ðñ îíîøèëãîî 721200 721200
ìíýëãèéí ëàáîðàíò 721300
Ø¿äíèé òåõíèê (ø¿ä ñóäëàë ) 721400
ì ç¿é, ýì ñóäëàë 721500 721500
ðõèéí àíàãààõ 721600
Õ¿¿õäèéí ºâ÷èí ñóäëàë, îíîø ç¿é 721700 721700
îòîð ºâ÷èí ñóäëàë 721800 721800
Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàë 721900
Õàâäàð ñóäëàë 722000 722000
ͺõºí ñýðãýýõ ýì÷èëãýý 722100 722100
ðºíõèé ìýñ çàñàë 722200 722200
Ìýäðýë ñóäëàë 722300 722300
¿ðõ ñóäëàë, õýðýõ ºâ÷èí 722400 772400
ðîëîãè, Ẻð ñóäëàë 722500 722500
Í¿ä ñóäëàë 722600
èõ, õàìàð õîîëîé ñóäëàë 722700 722700
óøèã ñóäëàë 722800 722800
Õîð ñóäëàë 722900 722900
ìãýã ñóäëàë 723000 723000
Ôèçèîëîãè 723100 723100
Ìîëåêóëûí áèîëîãî 723200 723200
Ø¿¿õ ñóäëàë 723300 723300
ëýã ñóäëàë 723400 723400
Öóñ ñóäëàë 723500 723500
îòîîä ø¿¿ðýë ñóäëàë 723600 723600
Ñýòãý èéí ýìãýã ñóäëàë 723700 723700 43
Í¿¿ð àì ñóäëàë 723800 723800
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
Ìýðãýí óõààí ÷ çàñ÷ ÷àääàãã¿é òîìîîõîí äóòàãäëóóäûã
ìààíü õóâü òàâèëàí çàëðóóëäàã. Ëàðîøôóêî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

õ áàðèõ ýìýãòýé÷¿¿ä ñóäëàë 723900 723900

Òàðõâàð ñóäëàë 724000 724000
àáîðàòîðèéí îíîø ñóäëàë, îíîë ç¿é 724100 724100
àðõëàë ñóäëàë, õàðøèë ñóäëàë 724200
Ìèêðî áèîëîãè 724300
ìíýë ç¿éí ýì ñóäëàë 724400 724400
Õ¿íèé ìîð îëîãè 724500 724500
ð¿¿ë èçèîëîãè 724600 724600
ìãýã èçèîëîãè 724700 724700
Àíàãààõûí áèîëîãè 724800 724800
Àíàãààõûí ãåíåòèê 724900
Ìýäýýã¿éæ¿¿ëýëò, ñýõýýí àìüäðóóëàõ 725000 725000
Àðüñ ºí㺠ñóäëàë 725100
ýìòëèéí ìýñ çàñàë 725200 725200
òëºõ¿é ñóäëàë 725300 725300
Áèîõèìè 725400 725400
Õîîë ñóäëàë 725500 725500

Æ2. Íèéãìèéí õàíãàìæ 760000 760000 76000

Íèéãìèéí õàëàìæ, õàíãàìæ 760100 760100

3. ¯éë÷èëãýýíèé õ¿ðýý 810000

3.1 ¯éë÷èëãýýíèé õ¿ðýý, áèåèéí

810100
òàìèð,ñïîðò
Áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí äàñãàëæóóëàëò, àðãà
810200 810200 810200
ç¿é
àñãàëæóóëàëò, áºõèéí 810300
àñãàëæóóëàëò, õºíãºí àòëåòèêèéí 810400
àñãàëæóóëàëò, áîäáèëäèíãèéí
810500
(á ëäàðæóóëàõ )
àñãàëæóóëàëò, òàõèð äóòóó èðãýäèéí
810600
ñïîðòûí
àñãàëæóóëàëò, ñïîðò òîãëîîì 810700
ýð á¿ë ñóäëàë, ºðõèéí àæ àõóé 810800 810800
Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí àæèë, îð÷óóëãà 810900
À ëàë æóó÷ëàë ãàäààä õýë(àíãëè, ïîí, ãýõ
811000 811000
ìýò )

3.2 Á¿õ òºðëèéí òýýâýð 84000 840000

Íèñýõèéí òåõíèêèéí ìåõàíèê 840100 840100

Òºìºð çàìûí ìàøèí ìåõàíèçìûí àøèãëàëò 840200 840200
àãîíû àæ àõóé 840300
¿òã¿¿ðèéí àæ àõóé 840400
Òºìºð çàìûí áàðèëãà, çàìûí àæ àõóé 840500
Øóóäàí õîëáîî 840600 840600
àëàéí òýýâýð 840700 840700
3 3 Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû õàìãààëàë 850000 850000 850000
êîëîãè, áàéãàëü õàìãààëàë 850100 850100
Áàéãàëü õàìãààëàë (ýêîëîãè), õ íàëò,
850200 850200
¿íýëãýý
åîýêîëîãè 850201 850201
óë óóðõàéí ýêîëîãè 850202
Áàéãàëèéí à ëàë æóó÷ëàë 850300
ñ ñóäëàë, óñíû õèìè 850400 850400
ñíû áèî íºº ,, ýêîëîãè 850401 850401

3.4 Àþóëã¿é áàéäëûí 860000 860000 860000

44
ÎÞÓÒÀÍ Öàãäààãèéí àæèë, ýðõ ç¿é 860100 860100
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
ßìàð ÷ áîäîæ ñàíàõ ç¿éëã¿éãýýð, ¸ñ ç¿éã¿éãýýð çóãàà
öýíãýëä àâòñàí õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëä ¿íý öýíý ãýõ þì
áàéäàãã¿é Êàíò
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ðõ ç¿é ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿é ëèéí

860200 860200
áàéãóóëëàãûí àæèë
ðõ ç¿é ãàë ò¿éìýðòýé òýì ýõ áàéãóóëëàãûí
860300 860300
àæèë
Àþóëã¿é áàéäàë 860400 860400 860400
Èðãýíèé àþóëã¿é áàéäàë, áèå õàìãààëàë 860401
Öýðýã, áàòëàí õàìãààëàõ àëáà 860500 860500 860500
ðºíõèé ýðãèéí êîìàíä 860600
Àðòèëëåðèéí êîìàíä 860700
åíèòèéí àðòèëëåðèéí êîìàíä 860800
Ñàëàà, ðîòûí ò¿â ãèéí àëáà, áýëòãýë, ìýð,
860900
äýýøë¿¿ëýë
àäèî òåõíèêèéí êîìàíä 861000
Èðãýíèé õàìãààëàëòûí êîìàíä 861100
Àð òàëûí àëáà 861200
Õó ãò òàíêèéí àëáà 861300
Õèìèéí àëáà 861400
Àâòî, ãèíæèò ìàøèíû àëáà 861500
Õîëáîîíû àëáà 861600
ýâñãèéí àëáà 861700
Öýðãèéí èíæåíåðèéí àëáà 861800
Õèëèéí àëáà 861900
Øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ àëáà 862000
Õºãæìèéí àëáà 862100
Áàòàëüîí äèâèçîí û ò¿âøèíãèéí àëáà,
862200 862200
áýëòãýõ, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýëò
Ñòðàòåãè òàêòèê, êîìàíä øòàá 862300
Õîðîî áðèãàä ûí ò¿âøèíãèéí àëáà,
862400
áýëòãýë, ìýð, äýýøë¿¿ëýëò
Ñòðàòåãèéí äýýä äàìæàà 862500

Òàéëáàð:

9 ðëàã ñóäëàë ìýðãýæèëä ¿íäýñíèé, õºãæìèéí, ä¿ðñëýõ, òàéç äýëãý èéí, äóóíû, á¿æãèéí, äóóðèéí,
æ¿æãèéí óðëàã ñóäëàë ûí ìýðãýæëèéí
9 ¯ëýýâýð õºãæìèéí óðëàã ìýðãýæèëä åëåéò, ãîáîé, àãîò, òðîìáîí, âàëòîðíà, òðóáà, áèøã¿¿ð,
êëàðíåò, ñàêñî îí õºãæìèéí óðëàãèéã,
9 òñàí õºãæìèéí óðëàã ìýðãýæèëä õèéë, ãèòàð, àëüò, âèîëåí÷åëü õºãæìèéí óðëàãèéã
9 Öîõèóð õºãæìèéí óðëàã ìýðãýæëèëä êñèëî îí, ëèòàâðà õºãæèì èéí óðëàãèéã
9 Àðäûí õºæìèéí óðëàã ìýðãýæèëä ìîðèí õóóð, òãà, ¸î÷èí, øóäðàãà, õóó÷èð, ëèìáý, èõ õóóð, ýâýð
á¿ðýý õºãæèì èéí óðëàãèéã
9 àðàëòàò õºãæìèéí óðëàã ìýðãýæèëä áà í, àêêîðäåí, êàñèî õºãæèì èéí óðëàãèéã
9 ëîí àðäûí õºãæìèéí óðëàã ìýðãýæèëä áà í, àêêîðäåí, ãàðìîíî, áàëëåéêà, äîîìáîð, ìîíäàëèí
õºãæèì èéí óðëàãèéã
9 ðëàãûí á¿òýýë ñýðãýýí çàñâàðëàëò ìýðãýæèëä óðàí áàðèëãûí, çóðãèéí, ýä ìàòåðèàëûí çàñâàðëàëò
óðëàãèéí ìýðãýæëèéí õàìààðóóëíà
9 í ãîé áàéäàë, ýêîëîãèéí ìåíåæìåíò ìýðãýæèëä ãàìøèã ñóäëàë, ýêîëîãèéí ìåíåæìåíò ìýðãýæëèéã
îéëãîíî

45
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
Õóðóóãàà èñãýñýí ãýýä ãîìäîëëîäîã õ¿ì¿¿ñò õºëã¿é
õ¿íèé èíýýìñýãëýëèéã õàðóóëàõ õýðýãòýé þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâä áýëòãýõ

ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, èíäåêñ /àíõàí øàòíû/
8 àíãè òºãñºã÷äºä
8 àíãè òºãñºã÷äºä 2 2,5 3(4) õ¿ðòýë 10 àíãè òºãñºã÷äºä
õ¿ðòýë æèëä æèëä ýçýìø¿¿ëýõ 1 3 õ¿ðòýë æèëä
Ìýðãýæëèéí ÷èãëýë
ýçýìø¿¿ëýõ ìýðãýæëèéí ýçýìø¿¿ëýõ
ìýðãýæëèéí èíäåêñ èíäåêñ ( Á ûã ìýðãýæëèéí èíäåêñ
õàìò îëãîíî )

À.Áîëîâñðîëûí ñóäëàë óõààí 140000 140000

Áàãø, ñóðãóóëèéí ºìíºõ íàñíû õ¿¿õäèéí 140100 140100

Áàããø, áàãà àíãèéí 140200 140200
Áàãø, ñîãîã ñóäëàë 140300 140300
Ìàñòåð áàãø, î¸äîë ýñã¿¿ð 143801 143801
Ìàñòåð áàãø, ãóòàë ¿éëäâýðëýë 143804 143804
Ìàñòåð áàãø, ¿ñ÷èí ãîî çàñàë 143805 143805
Ìàñòåð áàãø, ãýðýë çóðàã 143806 143806
Á. Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààí, óðëàãèéí
óõààí

Á. Óðëàãèéí óõààí 210000 210000 210000

¿ðñëýõ óðëàã 210300 210300 210300

ðàí çóðàã 210301 210301 210301
Ìîíãîë çóðàã 210302 210302 210302
óðààñàí çóðàã 210303 210303 210303
ðëàãèéí á¿òýýë ñýðãýýí çàñâàðëàëò 210304 210304 210304
èìýãëýëèéí çóðàã 210305 210305 210305
Òîðãîí çóðàã 210306 210306 210306
ýðýë çóðàã ( îòî) àâàëò,
210400 210400 210400
áîëîâñðóóëàëò
ðàí ñàéõàíû ãýðýë çóðàã 210401 210401
Êîìïüþòåð ãýðýë çóðàã 210402 210402
¯ñãèéí óðëàã 210500
ðà èê äèçàéí 210501 210501
Èíòåðüåð äèçàéí 210502 210502
Õóâ àñ äèçàéí 210503 210503
èìýãëýõ óðëàã 210700
ðàí áàðèìàë 211500 211500 211500
Õºãæèìäºõ óðëàã 211600 211600 211600
Òºãºëäºð õóóð 211601 211601 211601
¯ëýýâýð õºãæìèéí ëåéò, ãîáîé, àãîò,
òðîìáëûí, âàëòîðíà, òðóáà, òóáà, 211602 211602 211602
áèøã¿¿ð, êëàðíåò, ñàêî îí
òñàí õºãæèì õèéë, àëüò, âèîëîí÷åëü,
211603 211603 211603
êîíòðîáàñ
Öîõèóð êñèëî îí ( àðãèë),
211604 211604 211604
ëèòàðâà(áºìáºð)
Àðäûí õºãæèì ìîðèí õóóð, òãà, ¸î÷èí,
øóäàðãà, õóó÷èð, ëèìáý, èõ õóóð, ýâýð 211605 211605 211605
á¿ðýý
àðàëòàò õºãæèì ãèòàð, êàñèî 211606 211606 211606
ëîí àðäûí õºãæèì áà í, àêêîðäåîí,
ãàðìàíü, áàëàéêà, äîîìáîð, ìîíäàëèí, 211607 211607 211607
áóñàä çýìñýã
¿æèãëýõ óðëàã 211900 211900 211900
¿æèãëýõ óðëàã, ýñòðàäûí 211905 211905
¿æèãëýõ óðëàã, èðêèéí 211906 211906
Á¿æèãëýõ óðëàã 212000 212000 212000
Á¿æèãëýõ óðëàã, ìîíãîë àðäûí 212001 212001
46 Á¿æèãëýõ óðëàã, ýíãýýíò áà ýñòðàäûí 212002 212002
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Àëèâàà ñýòãýëèéí õºäëºëèéã áèäíèé ñàíààíä îðñîí ÎÞÓÒÀÍ-2008

¿ãí¿¿ä õºäºë㺺íä îðóóëäàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Á¿æèãëýõ óðëàã, ìîäåðí 212003 212003

àð óðëàë 212100 212100 212100
ðàí äàðõàí 212101 212101 212101
ðàí õàìãàìàë, íýõìýë 212102 212102 212102
ýýãò íààìàë 212103 212103 212103
Àðüñàí óðëàë 212110 212110 212110
Àðüñàí óðëàë 212111
îî çàñàë, í¿¿ð áóäãèéí òåõíîëîãè 212500 212500
óóëàõ óðëàã 212600 212600 212600
Ìîíãîë àðäûí óðòûí äóó 212601 212601
ðàí ñèéëáýð 212700 212700 212700
ðàí ñèéëáýð 212701
Òåàòð, òàéçíû òåõíèê, òåõíîëîãè 212800 212800
îáåëåíü 212900 212900 212900
Õ¿¿õýëäýé, áýëýã äóðñãàëûí ç¿éë 212901 212901 212901
îáåëåíü 212902
Õ¿¿õýëäýé, áýëýã äóðñãàëûí ç¿éë 212903
ðëàë òåõíèê 213000 213000 213000
Òåàòðûí ãýðýëò¿¿ëýã 213100 213100
óó ÷èìýýíèé òåõíîëîãè 213200 213200
ðëàãèéí õóâ àñíû î¸äîë, ýñã¿¿ð 213300 213300
Á2. Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààí 220000 220000 220000
ð÷óóëãà, ñîëîíãîñ õýëíèé 220708
Â2. Íèéãìèéí óõààí
Øàøèí ñóäëàë 312900 312900 312900
Â3. Ñýòã¿¿ë ç¿é, ìýäýýëýë 320000 320000
Íîìûí ñàí 320400 320400
àäèî ºðãºí íýâòð¿¿ëýã 320500 320500
Â3.Áèçíåñ, õóäàëäàà 340000 340000 340000
Áèçíåñ âóóëàõ àæèëëàãàà 340100 340100 340100
Áàðàà, ò¿¿õèéí ýäèéí çóó÷ëàë, õóäàëäàà
340101 340101 340101
(áðîêåð)
èæèãëýíãèéí õóäàëäàà 340102 340102 340102
èæèãëýíãèéí õóäàëäààíû í ðàâ 340103 340103 340103
èæèãëýíãèéí õóäàëäààíû ìºíãº
340104 340104 340104
õóðààã÷
èæèãëýíãèéí õóäàëäààíû í ðàâ, òîî
340105 340105 340105
á¿ðòãýë
åêëàì çàð ñóðòàë÷èëãàà 340500 340500
àõ çýýë ñóäëàë í áî 340501 340501
Í ãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë ìýäýýëýë ç¿é 341400 341400
380000
Â4. Õóóëü ç¿éí óõààí
ðõ ç¿é 380100
ðõ ç¿é çàõèðãààíû 380101
ðõ ç¿é, ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿é ýòãýë 860200

Ã.Øèíæëýõ óõààí

Ã1.Ôèçèê, õèéìèéí øèíæëýõ óõààí 440000 440000

Àøèãò ìàëòìàëûí ýðýë, õàéãóóë
440400 440400 440400
(ãåîëîãè )
ÀÌ ûí ýðýë, õàéãóóëûí ìàøèí
ìåõíèçìûí
àñâàð, àøèãëàëò 441700 441700 441700
ðºìäëºãèéí ìàøèí çàñâàð, àøèãëàëò 441900 441900 441900
ðºìäëºãèéí òåõíèê, òåõíîëîãè 441901 441901
Öàã óóðûí òåõíèê 442000 442000 442000
Ã4. Êîìïüþòåðèéí òåõíèê 480000 480000 480000
Èíòåðíåò ìýäýýëýë 480100 480100
Êîìïüþòåðèéí îïåðàòîð, ýõ áýëòãýõ 480200 480200 480200
Êîìïüþòåð ýëåêòðîí òºõººðºìæèéí 480300 480300 47
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ýð çîðèã õóâü çàÿàíû öîõèëòûã þó ÷ áèø áîëãîäîã

Äåìîêðàò
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

òåõíèê
Ä.Òåõíèêèéí óõààí
Ìåòàë áîëîâñðóóëàõ ñóóðü ìàøèí
520200 520200 520200
óãñðàëò , çàñâàð
Òîêàðü, ðåçåð (çîðîõ óðëàë ) 520201 520201 520201
Òîêàðü 520202 520202 520202
Ôðåçåð 520203 520203 520203
Öàõèëãààí òåõíèê 520400 520400
àð àõóéí õýðýãñýëèéí àõèëãààí òåõíèê 520401 520401 520401
èæèã, äóíä ¿éëäâýðèéí àõèëãààí
520402
ìåõíèê
íäºð õ¿÷äýëèéí àõèëãààí äàìæóóëàõ
520403 520403 520403
øóãàìûí óãñðàëò, çàñâàð, àøèãëàëò
Íàì õ¿÷äýëèéí àõèëãààí äàìæóóëàõ
520404 520404 520404
øóãàìûí óãñðàëò, çàñâàð, àøèãëàëò
Õ¿÷íèé àõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí
(òðàíñ îðìàòîðûí) óãñðàëò, çàñâàð, 520405 520405 520405
àøèãëàëò
ýä ñòàí ûí èë, äàëä õóâààðüëàõ
áàéãóóëàìæèéí óãñðàëò, çàñâàð, 520406 520406 520406
àøèãëàëò
Öàõèëãààí øóãàì ñ¿ëæýý çàñâàð 520407 520407 520407
Àâòîìàò áà ðåëåé õàìãààëààëòûí
520408 520408 520408
òîõèðóóëãà , çàñâàð
óëààíû òåõíèê 521400 521400
óëààíû àõèëãààí ñòàí ûí çóóõíû
521401 521401 521401
îïåðàòîð
óëààíû àõèëãààí ñòàí ûí òóðáèíû
521402 521402 521402
ìàøèí÷
ÖÑ ûí òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð,
521403 521403 521403
àøèãëàëò
Íàì äàðàëòûí óóð, óñàí, õàëààëòûí
521404 521404 521404
çóóõíû àøèãëàëò, çàñâàð
Öàõèëãààí õîëáîîíû òåõíèê 521800 521800
Öàõèëãààí õîëáîî 521801 521801
ëîí ñóâàãò àõèëãààí 521802 521802 521802
Öàõèëãààí õîëáîî, ìýäýý
521803 521803 521803
äàìæóóëàëòûí îïåðàòîð
Õîò õîîðîíäûí õîëáîîíû çàëãàëò 521804 521804 521804
Õîò õîîðîíäûí õîëáîîíû àõèëãààí
521805 521805 521805
áè÷ëýã
Àâòîìàò àõèëãààí õîëáîî 521806 521806 521806
ëåêðîí òºõººðºìæèéí òåõíèê 521807 521807
ëåêòðîí àõèëãààí ìåõàíèê 521808 521808
àäèî õîëáîî 522000 522000
àäèî ýä àíãèéí çàñâàð 522001 522001 522001
àäèî, òåëåâèçèéí çàñâàð 522002 522002 522002
Òåëåâèçèéí òåõíèê ìåõàíèê 522100 522100 522100
òñàí (òåëå îí ) õîëáîî 522101 522101 522101
Õîëáîîíû øóãàì, êàáåëèéí ìîíòàæ ,
522102 522102 522102
çàñâàð
Àâòî ìàøèíû ìåõàíèê 522300 522300
Àâòî ìàøèíû æîëîî 522301 522301 522301
Òðîëëåéáóñûí òîí, òºõ æèéí çàñâàð,
522302 522302
àøèãëàëò
Òðîëëåéáóñûí øóãàìûí çàñâàð,
522303 522303
àøèãëàëò
Àâòî ìàøèíû çàñâàð, àøèãëàëò 522304 522304 522304
Àâòî ìàøèíû çàñüàð, òîêàðü 522305 522305 522305
Àâòî ìàøèíû çàñâàð ãàãíóóð 522306 522306 522306
Àâòî ìàøèíû çàñâàð, òºìðèéí äàðõàí 522307 522307 522307
Àâòî ìàøèíû çàñâàð, àõèëãààí 522308 522308 522308
Àâòî ìàøèíû æîëîî, àãðî åðìåð 522309 522309 522309
48
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ñóë äîðîé õ¿ì¿¿ñ èëýí äàëàíã¿é áàéæ ÷àääàãã¿é. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Ëàðîøôóêî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

պ人 àæ àõóé ìàøèí ìåõàíèçìûí

522400
ìåõàíèê
պ人 àæ àõóé ìàøèí ìåõàíèçìûí
522401 522401 522401
çàñâàð , àøèãëàëò
Òðîêòàð, êîìáàéíû æîëîî, àøèãëàëò,
522402 522402 522402
çàñâàð
Òðîêòàðíû æîëîî, àøèãëàëò, çàñâàð 522403 522403 522403
Êîìáàéíû æîëîî, àøèãëàëò, çàñâàð 522404 522404 522404
Ìàë àæ àõóé åðìåðèéí
522405 522405 522405
ìåõàíèêæóóëàëò
պ人 àæ àõóé ìèêðîìàøèíû çàñâàð,
522406 522406 522406
àøèãëàëò
Àâòî, òðàêòîðûí, ÕÀÀ í ìàøèí çàñâàð 522500 522500 522500
èçåëü àõèëãààí ñòàí ûí çàñâàð,
522505 522505 522505
àøèãëàëò
Õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí çàñâàðûí
522510 522510
òåõíèê
óë óóðõàéí àøèãëàëòûí òåõíèê 522700 522700 522700
óë óóðõàé áà æóóëàëòûí òåõíèê 522701 522701 522701
Àëòíû óóðõàé ò¿¿õèé ýäèéí áà æóóëàëò 522702 522702 522702
óë óóðõàéí àõèëãààí ìåõàíèê 522703 522703 522703
àëä óóðõàéí íýâòðýëòèéí áîëîí
àøèãëàëòûí òîíîã òºõººðºìæèéí 522704 522704 522704
óãñðàëò, çàñâàð, îïåðàòîð
Èë óóðõàéí òîíîã òºõººðºìæèéí
522705 522705 522705
óãñðàëò, çàñâàð àøèãëàëò
Èë, äàëä óóðõàéí òîíîã òºõººðºìæèéí
522706 522706 522706
óãñðàëò çàñâàð, àøèãëàëò
Áàðèëãûí õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí 523000
523000 523000
óãñðàëò, òîõèðóóëãà
Áàðèëãûí ìàøèí ìåõàíèçìûí çàñâàð,
523001 523001 523001
àøèãëàëò
Õèé áîëîí øèíãýí øàõóóðãàò ìàøèí
523002 523002 523002
çàñâàð, àøèãëàëò
Á̯ èéí òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð,
523003 523003 523003
àøèãëàëò
Òîîñãíû ¿éëäâýðëýëèéí òîíîã
523004 523004 523004
òºõººðºìæèéí, çàñâàð
Áàðèëãûí ãàí áà òºìºð áåòîí õèé
523005 523005 523005
óãñðàëò, àøèãëàëò
Áàðèëãûí ñàíòåõíèêèéí òåõíèê 523100 523100
Áàðèëãûí ñàíòåõíèêèéí çàñâàð,
523101 523101 523101
îïåðàòîð
Áàðèëãûí ñàíòåõíèêèéí çàñâàð, ãàãíóóð 523102 523102 523102
Áàðèëãûí óñ õàíãàìæ, àðèóòãàõ
523103 523103 523103
òàòóóðãûí çàñâàð
Áàðèëãûí ñàíòåõíèêèéí çàñâàð,
523104 523104 523104
àõèëãààí
Áàðèëãûí ã¿¿ðýí, àìõàãò, äóãóéò êðàíû
523110 523110 523110
çàñâàð àøèãëàëò
Áàðèëãûí äýýâýðëýëò, ñàëõèâ÷, íèìãýí
523111 523111 523111
òºìºð
Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýë ìåõàíèê 523400 523400
Ñ¿¿íèé ¿éëäâýðèéí òîíîã,
523401 523401 523401
òºõººðºìæèéí óãñðàëò
Ìàõ, êîíñåðâûí ¿éëäâýðèéí òîíîã
523402 523402 523402
òåõíèêèéí óãñðàëò, çàñâàð àøèãëàëò
Àðõè, ïèâî, óíäààíû ¿éëäâýðèéí òîíîã
523403 523403 523403
òºõººðºìæèéí óãñðàëò
óðèëûí ¿éëäâýð òîíîã òºõººðºìæèéí
523404 523404 523404
óãñðàëò, çàñâàð
Õ¯¯ èéí òîíîã òºõººðºìæèéí óãñðàëò,
523405 523405 523405
çàñâàð
49
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àëèâààã ìóó òàëààñ íü áîääîã òàðõè áóñäûã äîðîìæëîí

àä ¿çñýí ¿ã ýñâýë ìºðººäºëä àâòñàí áàéäàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Òàëõ, ÷èõðèéí ¿éëäâýð òîíîã,

523406 523406 523406
òºõººðºìæèéí çàñâàð
Õº¯ èéí ìàøèí òîíîã òºõººðºìæèéí
523500 523500 523500
çàñâàð
¸äëûí ¿éëäâýð òîíîã òºõººðºìæèéí
523501 523501 523501
óãñðàëò
Ñ¿ëæìýëèéí ¿éëäâýðèéí òîíîã
523502 523502 523502
òºõººðºìæèéí óãñðàëò
ýðìýëäèéí ¿éëäâýðèéí òîíîã
523503 523503 523503
òºõººðºìæèéí óãñðàëò
Àðüñ øèðíèé ¿éëäâýð òîíîã
523504 523504 523504
òºõººðºìæèéí óãñðàëò
óòëûí ¿éëäâýðèéí òîíîã òºõººðºìæèéí
523505 523505 523505
óãñðàëò
Õºíãºí ¿éëäâýðèéí òîí, òºõººðºìæèéí
523506 523506 523506
çàñâàð ãàãíóóð
Õóäàëäàà, õîîë ¿éëäâýðèéí òîíîã
523700 523700 523700
òºõººðºìæèéí çàñâàð
Õºðãºëòèéí òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð
523701 523701 523701
àøèãëàëò
Õóäàëäàà, õîîë ¿éëäâýðëýëèéí òîíîã
523702 523702 523702
òºõººðºìæèéí çàñâàð
Õºãæìèéí çýìñãèéí ¿éëäâýðëýë, çàñâàð 523800 523800
պ𺺠ðàìûí çàñâàð, øàøèãëàëò 525700 525700 525700
Õàòààõ òºõººðìæèéí îïåðàòîð 525701 525701 525701
Íå òèéí òîíîã òºõººðºìæèéí ìåõàíèê 525800 525800
Øàòàõóóí ò¿ãýýõ ñòàí 525801 525801 525801
Íå òèéí òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð
525802 525802 525802
àøèãëàëò
Ò¿ëøíèé àïïàðàò çàñâàð 525803 525803 525803
Ä1.Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí
540000 540000 540000
ìåõàíèê
Õýâëýëèéí ãðà èê, äèçàéí 540100 540100
Èíòåðüåð, áàðèìàë 540200 540200
àãâàð ºìñºã÷, äèçàéí 540300 540300
Õóâ àñíû çàãâàð, äèçàéí 540400 540400
Ìîíãîë äàðõàí, ¿íýò ÷óëóó 540500 540500
Õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí òåõíèê, òåõíîëîãè 540800 540800 540800
Òàëõ, ÷èõðèéí òåõíèê òåõíîëîãè 540801 540801 540801
Ñ¿¿, èñãýëò óíäààíû òåõíèê, òåõíîëîãè 540802 540802 540802
Ìàõ, êîíñåðâëîëòûí òåõíèê òåõíîëîãè 540803 540803 540803
Òàëõ, òàëõàí á¿òýýãäõ¿¿í 540810 540810 540810
èõýð, íàðèéí áîîâ 540811 540811 540811
Ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäõ¿¿í 540812 540812 540812
Ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäõ¿¿í 540813 540813 540813
óðèë, ãóðèëàí á¿òýýãäõ¿¿í 540814 540814 540814
Èñãýëò, àìòàò óíäàà ¿éëäâýðëýë 540815 540815 540815
Òîñ áîëîâñðóóëàëò (óðãàìàë áà àìüòàí ) 540816 540816 540816
Êîíñåðâëîõ òåõíîëîãè 540817 540817 540817
Òàëõ, íàðèéí áîîâ 540818 540818 540818
óòëûí òåõíîëîãè 540935 540935 540935
Ìîíãîë áóðèàä ãóòàë òåõíîëîãè 540936 540936 540936
Ìîíãîë, áóðèàä ãóòàë çàñâàð 540937 540937 540937
Ìîíãîë ãóòàë ýñãýõ, î¸õ 540938 540938 540938
óòëûí ¿éëäâýðëýë 540939 540939 540939
Íýõìýëèéí ¿éëäâýðëýë 540950 540950 540950
Ñ¿ëæìýëèéí ¿éëäâýðëýë 540951 540951 540951
ýðìýëèéí ¿éëäâýðëýë 540952 540952 540952
Õèâñ ¿éëäâýðëýë 540953 540953 540953
Õºíãºí, õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí
540970 540970 540970
áîëîâñðóóëàëò
Àðüñ øèðíèé àíõàí øàòíû 540980 540980 540980
50
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Àãóó àìæèëò á¿õíèé ¿íäýñ íü ò¿¿íýýñ ºìíº òîõèîëäñîí ÎÞÓÒÀÍ-2008

àìæèëòã¿é îðîëäëîãóóäûí ¿ð ä¿í þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

áîëîâñðóóëàëò
Õºíãºí ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè 541100 541100 541100
¸äëûí òåõíèê, òåõíîëîãè 541101 541101 541101
Íîîñíû òåõíèê, òåõíîëîãè 541102 541102 541102
ýðýõ ìàøèíû îïåðàòîð 541103 541103 541103
Ñ¿ëæìýëèéí ìàøèíû îïåðàòîð 541104 541104 541104
Ñàìíàõ ìàøèíû îïåðàòîð 541105 541105 541105
Íýõýõ ìàøèíû îïåðàòîð 541106 541106 541106
¸äëûí (ýñã¿¿ð ) ¿éëäâýðëýë 541110 541110 541110
ººëºí ýäëýëèéí î¸äîë, ýñã¿¿ð 541111 541111 541111
Ñàâõèí ýäëýëèéí î¸äîë, ýñã¿¿ð 541112 541112 541112
¿ñëýã ýäëýëèéí î¸äîë, ýñã¿¿ð 541113 541113 541113
Ìîíãîë äýýë ýñãýõ, î¸äîë, ýñã¿¿ð 541114 541114 541114
¯íäñýíèé õóâ àñíû î¸äîë, ýñã¿¿ð 541115 541115 541115
Öýðãèéí õóâ àñíû î¸äîë, ýñã¿¿ð 541116 541116 541116
Ìîä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí òåõíèê,
541200
òåõíîëîãè
ýð àõóéí àõèëãààí çàñâàð 541200 541200 541200
àð õèâñ, íýõìýë, ñ¿ëæìýëèéí
541201 541201 541201
¿éëäâýðëýë
Ìîä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë 541205 541205 541205
Ìîäîí ýäëýëèéí ìóæààí, ñóóðü ìàøèíû
541206 541206 541206
çàñâàð
Ìîä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñóóðü
541207 541207 541207
ìàøèíû çàñâàð
Ìåáåëèéí ¿éëäâýðèéí ñóóðü ìàøèíû
541208 541208 541208
çàñâàð
Ìîä áîëîâñðóóëàëò äèçàéí 541209 541209
Ìåáåëü ýäëýëèéí ìóæààí 541215 541215 541215
Ìîäîí ýäëýëèéí ìóæààí 541216 541216 541216
Ìåáåëèéí ¿éëäâýðèéí ñóóðü ìàøèí
541217 541217 541217
çàñâàð
Íîîñíû áîðëîâñðóóëàëò 541300 541300 541300
Íîîñ, íîîëóóðûí áîëîâñðóóëàëò 541301 541301 541301
ñãèé, ýñãèéí á¿òýýãäõ¿¿í ¿éëäâýðëýë 541302 541302 541302
Íýõèé, ¿ñëýã ýäëýëèéí àíõàí øàòíû
541303 541303 541303
áîëîâñðóóëàëò
ýð õèâñèéí ¿éëäâýðëýë 541400 541400 541400
Íýõìýë, õàòãàìàë 541401 541401 541401
Ñèéëáýð, õýý ÷èìýãëýë 541402 541402 541402
ýð àõóéí ìîäîí ýäëýëèéí ìóæààí,
541403 541403 541403
ñèéëáýð
Ìîíãîë ¿íäýñíèé óðàí äàðõàí 541404 541404 541404
Õýâëýëèéí ýõ áýëòãýõ, õ íàëò (ðåäàêòîð
541500 541500 541500
)
Áðîøþð õàâòàñíû ¿éëäâýðëýë 541501 541501 541501
Ôîòî ìåõàíèêèéí ïðî åññûí 541502 541502 541502
Íîì, ñýòã¿¿ëèéí çàñâàðëàëò 541503 541503 541503
Õýâëýëèéí ¿éëäâýðëýë 541504 541504 541504
¿í õýâëýë 541505 541505 541505
Õàâòãàé õýâëýë 541506 541506 541506
Õîîë ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè 541600 541600 541600
Õîîë ¿éëäâýðëýë (òîãîî÷) 541601 541601 541601
Õîîë ¿éëäâýðëýë íàðèéí áîîâ 541602 541602 541602
Íàðèéí áîîâ ¿éëäâýðëýë 541603 541603 541603

Ä3. Áàðèëãà, óðàí áàðèëãûí

580000 580000 580000
ìýðãýæë¿¿ä

Áàðèëãûã òåõíèê, òåõíîëîãè 580400 540400

Áàðèëãûí îíõ, õààëãàíû ¿éëäâýðëýë,
580401 580401 580401
íäàí õîîëîéí óãñðàëò
51
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ¯íýíýýñ àéäàãã¿é õ¿íä õóäàë õóóðìàãààñ ýìýýãýýä áàéõ

þì ¿ã¿é
Òîìàñ Æåôôôåðñîí
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýë 580402 580402 580402

ãñàðìàë áàðèëãûí ìàòåðèàëûí
580403 580403 580403
¿éëäâýðëýë
Òîîñãîíû ¿éëäâýðëýë 580404 580404 580404
Êåðàìèêèéí ¿éëäâýðëýë 580405 580405 580405
Áàðèëãûí ºðºëò, óãñðàëò 580406 580406 580406
Áàðèëãûí ºíãºë㺺, çàñàë ÷èìýãëýë 580407 580407 580407
Áàðèëãûí çàñàë ÷èìýãëýë 580408 580408 580408
áàðèëãûí ºíãºë㺺 580409 580409 580409
Áàðèëãûí ºðãºí ìýðãýæèë ºíãºë㺺,
580410 580410 580410
çàñàë
Á¯ èéí òîíîã òºõººðºæèéí îïåðàòîð 580411 580411 581104
Áàðèëãûí àõèëãààí òåõíèê 580415 580415
Áàðèëãûí àõèëãààí (ìîíòàæ) 580416 580416 580416
Áàðèëãûí, ãýð àõóéí àõèëãààí
580417 580417 580417
õýðýãëýëèéí çàñâàð
Á̯ ëýëèéí àõèëãààí òîíîã
580418 580418 580418
òºõººðºìæèéí óãñðàëò, àøèãëàëò
Öàõèëãààí ãàãíóóð 580420 580420 580420
Õèéí ãàãíóóð 580421 580421 580421
Öàõèëãààí, õèéí ãàãíóóð 580422 580422 580422
àãíóóð àõèëãààí 580423 580423 580423
Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí òåõíèê,
580500 580500
òåõíîëîãè
Á̯ èéí òîíîã òºõººðºìæèéí îïåðàòîð 580501 580501 580501
Òîîñãûí ¿éëäâýðèéí òîíîã
580502 580502 580502
òºõººðºìæèéí îïåðàòîð
Öåìåíò, øîõîé ¿éëäâýðèéí òîíîã
580503 580503 580503
òºõººðºìæèéí îïåðàòîð
Êåðàìèê ýäëýëèéí ¿éëäâýðèéí òîíîã
580504 580504 580504
òºõ æèéí îïåðàòîð
Àñ àëüòî áåòîíû ¿éëäâýðèéí òîíîã
580505 580505 580505
òºõººðºìæèéí îïåðàòîð
ðäýñ õºâºíãèéí ¿éëäâýðèéí òîíîã,
580506 580506 580506
òºõººðºìæèéí îïåðàòîð
Áàðèëãûí äóëààí, òóñãààðëàã÷
ìàòåðèàëëûí ¿éëäâýðèéí òîíîã 580507 580507 580507
òºõººðºìæèéí îïåðàòîð
Áàðèëãûí çóðãèéí òåõíèê 580600 580600
àìûí õ¿íä ìåõàíèçìûí æîëîî, çàñâàð,
580700 580700 580700
àøèãëàëò
Áóëüäîçåð , ñêðåïåð, ãðåéäåðûí æîëîî ,
580701 580701 580701
çàñâàð
Áóëüäîçåð æîëîî, çàñâàð, àøèãëàëò
580702 580702 580702
êñêîâàòîðûí æîëîî, çàñâàð, àøèãëàëò 580703 580703 580703
Àâòî çàìûí çàñâàð, àøèãëàëò 580704 580704 580704
Áàðèëãûí ìîäîí ýäëýëèéí ìóæààí 580800 580800 580800
Áàðèëãà, ãýð àõóéí ìîäîí ýäëýëèéí
580801 580801 580801
ìóæààí
Ñ¿ì, äóãàí ñýðãýýí çàñâàðëàëò 580802 580802 580802

Å.պ人 àæ àõóéí óõààí 620000 620000

Å1. Ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàíãèéí

620000 620000 620000
ìýðãýæë¿¿ä
Ìàë àæ àõóé ýðõëýëò (çîî åðìåð) 620100 620100 620100
Ñ¿¿í õ¿ëýýí àâàëò, áîëîâñðóóëàëò 620101 620101 620101
àõàéí àæ àõóé ýðõëýëò, åðìåð 620102 620102 620102
Øóâóóíû àæ àõóéí ýðõëýëò, åðìåð 620103 620103 620103
Òóóëàéí àæ àõóéí ýðõëýëò, åðìåð 620104 620104 620104
ºãèéí àæ àõóéí ýðõëýëò, åðìåð 620105 3620105 620105
52
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Àìíààñ ººðºº óíà÷èõñàí ¿ãñ õýçýýä ¿íýí áàéäàã.Õóóðàì÷
¿ã óðüäààñ áýëäñýí ÿðèàí äîòîð ë áàéõààñ, òèéì ¿ãñèéã
õ¿í ãýíý àëäààä õýë÷èõäýãã¿é. ÎÞÓÒÀÍ-2008
Òåííåñè Óèëüÿìñ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

Áóãûí àæ àõóé ( óñàí ýâýð

620106 620106 620106
áîëîâñðóóëàëò ) åðìåð
àçàð òàðèàëàíãèéí ìåíåæìåíò 620107 620107 620107
Ôåðåìèéí àæ àõóé ýðõëýëò, æîëîî÷ 620200 620200 620200
Õîò àéëûí àæ àõóé ýðõëýëò 620201 620201 620201
Ìîòî èêëèéí æîëîî÷, àøèãëàëò 620202 620202 620202
Ìàë ç¿é 620300 620300
Ìàë ç¿éí çîõèîí áàéãóóëàëò,
620301 620301
ìåíåæìåíò
Àìüòàí ¿ðæ¿¿ëýã÷ 620310 620310
Àãðîíîìè (àãðîòåõíèê) 620400 620400
Òàðèìàë àæ àõóé ýðõëýëò (àãðî åðìåð) 620401 620401 620401
Õ¿íñíèé íîãîîíû àæ àõóé, åðìåð 620402 620402 620402
èìñ, æèìñãýíèé àæ àõóé, åðìåð 620403 620403 620403
Òýæýýë áýëòãýõ, òýæýýëèéí ìàøèí
620404 620404 620404
çàñâàð
éí òåõíèê 620500
éæóóëàëò, ý ýðëýãæ¿¿ëýëò, õ¿íñíèé
620501 620501 620501
íîãîîíû àæ àõóé
Öý ýã, ý ãèéí àæ àõóé 620502 620502
Ò¿¿õèé ýä áýëòãýõ, áîëîâñðóóëàëò 620600 620600 620600
àãàñ àãíóóðûí ìàñòåð 620700 620700 620700
àãàñ áîëîâñðóóëàëòûí ìàñòåð
620701 620701 620701
òåõíîëîãè
àãàñ ¿ðæ¿¿ëãèéí áîëîâñðóóëàëò 620702 620702 620702
àãàñ àãíóóð 620705 620705 620705
àãàñ áîëîâñðóóëàëò 620706 620706 620706
àãàñ ¿ðæ¿¿ëýã 620707 620707 620707
àãàñíû òýæýýë áîëîâñðóóëàëò 620708 620708 620708

Å2. Ìàë ýìíýë ç¿é 640000 640000

Ìàë ýìíýë ç¿é (áàãà ýì÷) 640100 640100

Ìàëûí àñàðãàà (ñàíèòàð) 640101 640101 640101

Æ.Ýð¿¿ë ìýíä 720000

Áàãà ýì÷ 720100

õ áàðèõ áàãà ýì÷ 720600
Ìîíãîë ýìíýëýã 720700
Áàãà ýì÷ ñóâèëàã÷ 720800
Ñóâèëàõóé ç¿é 720900
¿ðñ îíîøëîãîîíû (ðåíòãåí) òåõíèê 721200
Áàãà ýì÷ ëàáîðàíò 721500
Ø¿äíèé òåõíèê (ýì÷) 721600
ì íàéðóóëãà 721700
Ñóâèëãàà 720901
Õ¿¿õäèéí ñóâèëãàà 720902
Õîã, õà àãäàë áîëîâñðóóëàëò ýð¿¿ë
720903
àõóé
ðñãàë óñíû ýð¿¿ë àõóé 720904
Æ2.Íèéãìèéí õàìãààëàë 760000 760000

3.1. Àõóéí ¿éë÷èëãýý, áèåèéí

810000 810000 810000
òàìèð

¯ñ, ãîî çàñëûí òåõíîëîãè 810200 810200 810200

¯ñ çàñàë 810201 810201 810201
¯ñ çàñàë, ãîî çàñàë 810202 810202 810202
îî çàñàë 810203 810203 810203
óòàë, ãóòàë çàñâàð 810204 810204 810204
àõèàëãà ãóòàë 810205 810205 810205
53
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ǻâõºí òýâ÷ýýðòýé õ¿ì¿¿ñ ë õ¿íä õýö¿¿ àæëûã õèéæ

á¿òýýæ ÷àäíà
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

¯ñ, ãýðýë çóðàã 810206 810206 810206

Õèìè ýâýðëýãýýíèé ìàøèíû çàñâàð,
810310 810310 810310
îïåðàòîð
ëøðóóëàõ ìàøèíû çàãâàð, îïåðàòîð 810311 810311 810311
Öàõèëãààí ºðãºã÷ (ëè ò) èéí àøèãëàëò,
810320 810320 810320
òîõèðóóëàëò
îîã, áààðíû ãàçðûí çîõèîí áàéãóóëàëò,
810400 810400 810400
¿éë÷èëãýý
óàíç, çîîãèéí ãàçðûí ¿éë÷èëãýý(纺ã÷) 810401 810401 810401
î÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð, õîîë
810402 810402 810402
¿éëäâýðëýë
Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà 810600 810600 810600
Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà, õýëìýð÷ 810601 810601 810601
Òàòàëãàí ¿ñãèéí áè÷ýý÷ 810602 810602 810602
À ëàë æóóë÷ëàëûí õºòº÷, òàéëáàðëàã÷ 810603
À ëàë æóó÷ëàëûí õºòº÷ áàéãàëü
õàìãààëàë 810604 810604

3.2 Á¿õ òºðëèéí òýýâýð 840000 840000 840000

Ñóóäëûí âàãîíû çàñâàð, àøèãëàëò 840200 840200
Èë÷èëò òýðýãíèé ìàøèí òîíîã
840201 840201
òºõººðºìæèéí çàñâàð
Èë÷èëò òýðýãíèé æîëîî÷, òóñëàõ æîëîî÷ 840202 840202
Òºìºð çàìûí çàì çàñâàð, àøèãëàëò 840203 840203
Òºìºð çàìûí äîõèîëîë, çîõè óóëàëò 840204 840204
Ò ûí ìàøèí ìåõàíèçìûí çàñâàð,
840205 840205
àøèãëàëò
Ò ûí àõ, Òîí, òºõººðºìæèéí çàñâàð
840206 840206
àøèãëàëò
Ò ûí áàðèëãûí ìàøèí ìåõàíèçìûí
840207 840207
çàñâàð, àøèãëàëò
Èë÷èëò òýðýãíèé çàñâàð àøèãëàëòûí
840215 840215
ìåõàíèê
Òºìºð çàìûí çàì àøèãëàëòûí òåõíèê 840216 840216
Ò ûí, áàðèëãûí ìàøèí ìåõàíèçìûí
840217 840217
àøèãëàëò ìåõàíèçì
Ò ûí àõèëãààí òîíîã, òºõººðºìæèéí
840218 840218
àøèãëàëòûí òåõíèê
àãîíû òåõíèê 840219 840219
Ñóóäëûí âàãîíû ¿éë÷èëãýý 840230 840230 840230
àëàé òýýâýð 840300 840300
Õºëºã îíãî íû òåõíèê ìåõàíèçì 840301 840301
Õºëºã îíãî íû òåõíèê óäèðäëàãà 840302 840302
Õºëºã îíãî íû ìåõàíèêæèëòûí òåõíèê 840303 840303
Õºëºã îíãî íû àõèëãààí òåõíèê 840304 840304
Õºëºã îíãî íû õàðèë àà õîëáîîíû
840305 840305
òåõíèê
Õºëºã îíãî íû çàñâàð òåõíèê 840306 840306
àëàé óñàí áàéãóóëàìæèéí òåõíèê 840307 840307
Õºëºã îíãî íû çàìûí òåõíèê 840308 840308
Õºëºã îíãî íû çàëóóð÷èí 840315
Õºëºã îíãî íû ìîòîð÷èí 840316
Õºëºã îíãî íû ìàòîðî ( ýðýã) 840317
Õºëºã îíãî íû êðàí÷èí 840318
Õºëºã îíãî íû óñ÷èí 840319
Õºëºã îíãî íû çàì÷èí (áàêåíøèê) 840320
Õºëºã îíãî íû ºðºìäºã÷ 840321
Õºëºã îíãî íû çàñâàð÷èí 840322
Õºëºã îíãî íû àõèëãààíû çàñâàð 840323
Õºëºã îíãî íû à÷èã÷ 840324
Øóóäàí õîëáîî 840800 840800 840800
54 850000 850000 850000
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Àìüäðàëûí ýåðýã òàëóóäûã îëæ ñîíãîõ þì áîë àæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

æàðãàëòàé àìüäàð÷, ¿ð á¿òýýë òàíü ÷ íýìýãäýõ áîëíî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

3.3 Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí

õàìãààëàë

Áàéãàëü õàìãààëàë, îð÷èí ç¿é (ýêîëîãè ) 850100 850100 850100

ñíû òåõíèê 850400 850400 850400
ñ àã, óñæóóëàëòûí ñèñòåìèéí ìàøèí
850401 850401 850401
ìåõàíèçìûí çàñâàð àøèãëàëò
ñæóóëàëòûí ñèñòåìèéí îïåðàòîð 850402 850402 850402
Áîðîîæóóëàõ áîëîí òàðèìàë àæ àõóé
óñëàõ òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð, 850403 850403 850403
àøèãëàëò

3.4. Àþóëã¿é áàéäëûí àëáà

3.4.1 Öýðýã áàòëàí õàìãààëàõ àëáà 860000 860000 860000

Öýðãèéí á¿õ òºðëèéí òóñãàé ìýðãýæèë 860500 860500 860500

¯ëýýâýð õºãæèì 860611 860611 860611
Àõëàã÷ íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëò 860612 860612 860612

ÁÎËÎÂÑÐÎË ÑÎ¨Ë ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ßÀÌ

Áîëîâñðîëûí, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí 2005 îíû 06 äóãààð ñàðûí

2-íû 181 òîîò òóøààëûí ãóðàâäóãààð õàâñðàëò

ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÌÝÄÝËÄ ¯ËÄÝÝÕ

ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ×ÈÃËÝË, ÈÍÄÅÊÑ

• “Áèîëîãè- áàéãàëèéí øèíæëýõ áàãø” ìýðãýæèëä ìýðãýæëèéã

“áèîëîãè÷-D 420200, áèîëîãè áèåèéí òàìèðûí
• “Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí áàãø” ìýðãýæèëä
áàãø-D142701, Å142701” ìýðãýæëèéã
“ìîíãîë-àíãëè õýëíèé áàãø-D141201,Å141201,
• “Õèìèéí áàãø’’ ìýðãýæèëä õèìè÷ “õèìè÷- ìîíãîë-îðîñ õýëíèé áàãø-D141202, Å141202,
D442100, Å442100, õèìè-ýêîëîãè D142801, îðîñ-ìîíãîë õýëíèé áàãø-D141203” ìýðãýæëèéã
Å142801, õèìè óðëàë òåõíèêèéí- D142802,
• “ôèçèêèéí áàãø” ìýðãýæèëä “ôèçèê-ýëåêòðîíèê-
Å142802” ìýðãýæëèéã,
D142001, Å142001, ôèçèê-òåõíîëîãèéí áàãø-
• “Ãàçàð ç¿é-áàéãàëèéí øèíæëýëèéí áàãø“ ìýðãýæèëä D142002, Å142002” ìýðãýæëèéã
“ãàçàð ç¿é÷- D442800, ãàçàð ç¿é-áèîëîãèéí áàãø-
• “Êàçàê õýë-óðàí çîõèîëûí áàãø” ìýðãýæèëä
D142601, Å142601, ãàçàð ç¿é àÿëàë æóóë÷ëàë-
“êàçàê-àíãëè õýëíèé áàãø-D141301, Å141301”
D142602” ìýðãýæëèéã,
ìýðãýæëèéã
• “Çóðàã-ä¿ðñëýõ óðëàã, äèçàéíû áàãø” ìýðãýæèëä
• “Èíæåíåð áàãø” ìýðãýæèëä “î¸äëûí ¿èëäâýðèéí-
“çóðàã-ä¿ðñëýõ óðëàã ñóäëàë-D210401, E210401”
D143801, Å143801, êîìïüþòåðèéíïðîãðàìì
ìàðãýæèëèéã,
õàíãàìæèéí-D143802, Å143802, ÕÀÀ-í
• “Ò¿¿õ-íèéãýì ñóäëàëûí áàãø” ìýðãýæèëä “Ò¿¿õèéí ¿éëäâýðëýëèéí-D143803, Å143803, ãóòàë
áàãø-D140601, Å140601, ò¿¿õ àÿëàë æóóë÷ëàë- ¿éëäâýðëýëèéí-D143804, Å143804, ¿ñ-ãîî çàñëûí-
D140602, íèéãýì ñóäëàë-ýðõ ç¿éí áàãø-D140603” D143805,Å143805, ãýðýë çóðàã áîëîâñðóóëàëòûí
ìýðãýæëèéã èíæåíåð áàãø-D143806, Å143806” ìýðãýæëèéã 55
• “Íèéãìèéí óõààíû áàãø“ ìýðãýæèëä “Íèéãýì • “Êîìïüþòåð-ãàäààä õýëíèé áàãø” ìýðãýæèëä ÎÞÓÒÀÍ
õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû áàãø-D140501, Å140501” “êîìïüþòåð-àíãëè õýëíèé-D144401, Å144401, 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Øóäðàãà ¸ñ õóäàëäàãäàõààðàà ¿õäýã Æîðæ Ñàíä

 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

êîìïüþòåð-îðîñ õýëíèé-D144402, Å144402” D220103, Å220103, èñïàíè õýë, ñóäëàë-

ìýðãýæëèéã D220104, Å220104, îðîñ õýë ñóäëàë-D220105,
Å220105,õÿòàä õýë, øèíæëýë-D220106, Å220106,
• “Óðàí çóðàã” ìýðãýæèëä “ìîíãîë çóðàã, òîðãîí
ÿïîí õýë, ñóäëàë-D220107,Å220107, ñîëîíãîñ
çóðàã-D210501, çóðààñàí çóðàã-D210502,
õýë, ñóäëàë-D220108,Å220108, ñëàâ õýë,
ìîíóìåíòàëü óðàí çóðàã-D210503, ÷èìýãëýëèéí
ñóäëàë-D220109,Å220109, èòàëè õýë, ñóäëàë-
óðàí çóðàã-D210504, òàéç äýëãýöèéí á¿òýýëòèéí
D220110,Å220110, àðàá õýë, ñóäëàë-D220111,
çóðàã-D210505” ìýðãýæëèéã
Å220111, çýðýãö¿¿ëñýí òºðºë áóñ õýë, íýð òîìú¸î
• “Æ¿æãèéí óðëàã” ìýðãýæèëä “õºãæèìò æ¿æèã ñóäëàë-Å220112, F22012” ìýðãýæëèéã,
òåàòðûí-D211901, êèíîíû-D211902, õîøèí
• “Ìîíãîë õýë-ãàäààä õýë, ñóäëàë” ìýðãýæèëä
òåàòðûí-D211903, êèíî,äðàìûí òåàòðûí-D211904,
“ìîíãîë õÿòàä õýë-D220501, Å220501, ìîíãîë-
õ¿¿õýëäýéí òåàòðûí-D211905” ìýðãýæëèéã
àíãëè õýë-D220502,Å220502, ìîíãîë-ãåðìàí
• “Á¿æãèéí óðëàã” ìýðãýæèëä “ñîíãîäîã á¿æèã- õýë ñóäëàë-D220503,Å220503, ìîíãîë-òºâä õýë-
D212101, Å212101, ìîíãîë àðäûí á¿æèã-D212102, D220504, Å220504, ìîíãîë-àëòàé õýë-D220505,
Å212102,îëîí àðäûí-D212103, Å212103, öýíãýýíò Å220505, ìîíãîë-ÿïîí õýë-D220506, Å220506,
áà ýñòðàäûí-D212104,Å212104” ìýðãýæëèéã, ìîíãîë-ìàíæ õýë-D220507, Å220507, ìîíãîë-
ñîëîíãîñ õýë-D220508, Å220508, ìîíãîë-ôðàíö
• “Íàéðóóëàõ óðëàã” ìýðãýæèëä “æ¿æãèéí-
õýë-D220509, Å220509,ìîíãîë-ò¿ðýã õýë, ñóäëàë-
D212301, Å212301, õºãæèìò æ¿æèã, äóóðèéí-
D220510, Å220510” ìýðãýæëèéã
D212302,Å212302, êèíî,òåëåâèçèéí-D212303,
Å212303, á¿æãýí æ¿æãèéí-D212304, Å212304, • “Ãàäààä õýëíèé îð÷óóëàã÷” ìýðãýæèëä “àíãëè
àðäûí á¿æãèéí-D212305, Å212305, öýíãýýíò áà õýëíèé-D220701, Å220701, ãåðìàí õýëíèé-
ýñòðàäûí á¿æãèéí-D212306, Å212306, òåëåâèç- D220702,Å220702, ôðàíö õýëíèé-D220703,
ðàäèîãèéíD 212307,Å212307, öèðêèéíD212308, Å220703, èñïàíè õýëíèé-D220704, Å220704, îðîñ
Å212308, îëîí íèéòèéí øîó òîãëîëòûí-D212309, õýëíèé-D220705, Å220705, õÿòàä õýëíèé-D220706,
Å212309” ìýðãýæëèéã, Å220706, ÿïîí õýëíèé-D220707, Å220707,
ñîëîíãîñ õýëíèé-D220708, Å220708,ñëàâ õýëíèé-
• “Çîõèîìæ” ìýðãýæèëä “ õºãæìèéí-D212501,
D220709, Å220709, òåõíèêèéí õýëíèé-D220710,
á¿æãèéí-D212502, êèíî æ¿æãèéí-D212503”
Å220710” ìýðãýæëèéã,
ìýðãýæëèéã
• “Àíãëè õýëíèé îð÷óóëàã÷” ìýðãýæèëä “àíãëè ÿïîí
• “Óäèðäàõ óðëàã” ìýðãýæèëä “íàéðàë äóó-D212601,
õýëíèé îð÷óóëàã÷-D220711, àíãëè õýë ñýòã¿¿ë ç¿é-
Å212601, íàéðàë õºãæèì-D212602,Å212602”
D220712 “ ìýðãýæëèéã,
ìýðãýæëèéã
• “Ãåðìàí õýëíèé îð÷óóëàã÷” ìýðãýæèëä “ ãåðìàí-
• “Äóóëàõ óðëàã” ìýðãýæèëä “äóóðèéí-D212701,
îðîñ õýëíèé îð÷óóëãà-D220712” ìýðãýæëèéã,
ìîíãîë àðäûí óðòûí äóó-D212702, íèéòèéí äóó-
D212703, ýñòðàäûí äóó-D212704” ìýðãýæëèéã, • “ôðàíö õýëíèé îð÷óóëãà” ìýðãýæèëä “ôðàíö-
îðîñ õýëíèé îð÷óóëãà-D220713” ìýðãýæëèéã,
• “Ñî¸ë, óðëàãèéí áàãø” ìýðãýæèëä “äóó õºãæèì
êîíöåðòìåéñòåð-D213101, Å213101, äóó õºãæì- • “Îðîñ õýëíèé îð÷óóëãà” ìýðãýæèëä “îðîñ-àíãëè
íàéðàë äóó óäèðäàõ áàãø-D213102, Å213102, õýëíèé îð÷óóëãà-D220714” ìýðãýæëèéã,
àðäûí äóó, õºãæìèéí áàãø-D213103, õºãæìèéí
• “Ãàäààä õýë, îðîí ñóäëàë” ìýðãýæèëä “ãåðìàí-
îíîë, ñóäëàëûí áàãø-D213104, Å213104, ñîíãîäîã
D221201, Å221201, àìåðèê D221202, Å221202,
á¿æãèéí áàãø-D213105, Å213105, ìîíãîëûí
õÿòàä-D221203, Å221203, îðîñ-D221204,
óëàìæëàëò á¿æãèéí áàãø-D213106, Å213106,
Å221204, ôðàíö-D221205, Å221205, ÿïîí-
îð÷èí ¿åèéí á¿æãèéí áàãø-D213107, öýíãýýíò
D221206, Å221206, ñîëîíãîñ-D221207, Å221207,
áîëîí ýñòðàäûí á¿æãèéí áàãø-D213108, á¿æãèéí
òóðê-D221208, Å221208, ñëàâ-D221209, Å221209,
îíîë, ñóäëàëûí áàãø-D213109, Å213109, á¿æãèéí
àíãëè-D221210, Å221210, èñïàíè-D221211,
äàñãàëæóóëàã÷ áàãø-D213110, îëîí àðäûí á¿æãèéí
Å221211” ìýðãýæëèéã,
áàãø-D213111,Å213111” ìýðãýæëèéã
• “Ñýòãýë ñóäëàë” ìýðãýæèëä “öýðãèéí-
• “Ãàð óðëàë” ìýðãýæèëä “óðàí õàòãàìàë-D213001,
D221601, ýð¿¿ë ìýíäèéí-D221601, íèéãìèéí-
çýýãò íààìàë-D213002, óðàí ñèéëáýð-D213003,
D221602,õ¿¿õäèéí-D221603, õºäºëìºðèéí-
àðüñàí óðëàë-D213004, õ¿¿õýëäýé, áýëýã äóðñãàëûí
D221604, èíæåíåðèéí ñýòãýë ñóäëàë-D221605,
óðëàë-D213005” ìýðãýæëèéã
áèçíåñèéí ñýòãýë ñóäëàë-D221606” ìýðãýæëèéã,
• “Óðàí áàðèìàë”-ûí ìýðãýæèëä “âààðàí óðëàë-
• “Ýäèéí çàñãèéí îíîë” ìýðãýæèëä “îëîí óëñûí
D211601” ìýðãýæëèéã
56 ýäèéí çàñàã-D310301, Å310301 ìýðãýæëèéã,
• “Ãàäààä õýë, øèíæëýë” ìýðãýæèëä “àíãëè
ÎÞÓÒÀÍ • “Áàíêíû ýäèéí çàñàã, íÿáî” ìýðãýæèëä “áàíêíû
õýë, øèíæëýë-D220101,Å220101, ãåðìàí õýë,
2008 ãàäààä òºëáºð, òîîöîî-D310404” ìýðãýæëèéã,
ñóäëàë-D220102, Å220102, ôðàíö õýë ñóäëàë-

Ñàéí õ¿í áàéõ àìàðõàí, øóäðàãà áàéõ ë õýö¿¿ Âèêòîð ÎÞÓÒÀÍ-2008

Õþãî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
• “Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã” ìýðãýæèëä “êîðïîðàöè,
êîìïàíû ñàíõ¿¿-D310501, îëîí óëñûí ñàíõ¿¿,âàëþòûí
ýäèéí çàñàã-D310502, ãààëü, òàòâàðûí ýäèéí
çàñàã-D310503, Å310503, äààòãàëûí ýäèéí çàñàã-
D310504, Å310504, ýäèéí çàñãèéí óõààí ñóäëàë-
D310505” ìýðãýæëèéã,
• “Áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã” ìýðãýæèëä “¿éëäâýðëýëèéí
ýäèéí çàñàã-D310701, Å310701, õºäºº àæ àõóéí
ýäèéí çàñàã-D310702, Å310702, õóäàëäààíû ýäèéí
çàñàã-D310703, Å310703, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ýäèéí
çàñàã-D310704, Å310704, õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí
ýäèéí çàñàã-D310705, Å310705, õºíãºí ¿éëäâýðèéí
ýäèéí çàñàã-D310706, Å310706, óñíû àæ àõóéí
ýäèéí çàñàã-D310707, Å310707, àãðî ýäèéí çàñàã,
óäèðäëàãà-D310708, Å310708” ìýðãýæëèéã,
• “Ýäèéí çàñàã-ìàòåìàòèê çàãâàð÷ëàë” ìýðãýæèëä
“áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã, ìàòåìàòèê-D310801,
Å310802” ìýðãýæëèéã,
• “Áèîëîãè”-èéí ìýðãýæèëä “áèîõèìè-D420201,
Å420201, ìèêðîáèîëîãè-420202, àìüòàí ñóäëàë-
D420203, Å420203, øàâüæ ñóäëàë-D420204,
Å420204, óðãàìàë ñóäëàë-D420205, Å420205,
áèî-îðãàíèê õèìè-D420206, Å420206, ìîëåêóë
áèîëîãè-D420207, Å420207, àãíóóðûí áèîëîãè-
D420208, Å420208, áèîôèçèê-D420209,
Å420209, ýêîëîãèD-420210,Å420210, îé ñóäëàë-
D420211, Å420211” ìýðãýæëèéã,
• “ôèçèê” ìýðãýæèëä “îíîëûí-D440101, Å440101,
õàòóó áèåèéí-D440102, Å440102, öºìèéí-D440103,
Å440103, áèîôèçèê-D440104, Å440104, îïòèê
ñïåêòîð ñóäëàëûí-D440105, Å440105, ðàäèî
ôèêèê-D440106, Å440106, àñòðîôèçèê-D440107,
Å440107, áèî õýìæèë ç¿éí-D440108, Å440108,
òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðëýëèéí-D440109, Å440109,
ôèçèê-õèìè-D440110, Å440110, êîìïúþòðèéí
òåõíèêèéí ôèçèê-D440111, Å440111, ôèçèê-
ýêîëîãè-D4401012, Å440112, ýìíýëãèéí ôèçèê-
D440114, Å440114, ôèçèê-òåõíèêèéí õýëíèé
îð÷óóëãà-Å440115” ìýðãýæëèéã,
• “Ãåîëîãè”-èéí ìýðãýæèëä “àøèãò ìàëòìàëûí ýðýë
õàéãóóë, çóðàãëàë-D441401, Å441401, íåôòü
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýë õàéãóóë-D441402, Å441402,
àøèãò ìàëòìàëûí îðäíû òåõíèê, òåõíîëîãè-D441403,
Å441403” ìýðãýæëèéã,
• “Õèìè” ìýðãýæèëä “õèìè-ýêîëîãè-D442101,
Å442101,ýðäýñ ìàòåðèàëûí-D442102, Å442102,
õèìè-òåõíîëîãè-D442103, Å442103, ôèçèê-õèìè-
D442104, Å442104, íåôòèéí õèìè-D442105,
Å442105, õ¿íñíèé õèìè-D442106, Å442106,
îðãàíèê õèìè-D442201, îðãàíèê áóñ õèìè-
D442202” ìýðãýæëèéã,
• “Ãàçàð ç¿é” ìýðãýæèëä “ãàçàð ç¿é-àÿëàë æóóë÷ëàë-
D442801, Å442801” ìýðãýæëèéã,
• “Ìàòåìàòèê” ìýðãýæèëä “ìýäýýëëèéí ñèñòåì-
D460101, Å460101, àëãåáð òîîíû îíîë-D460102,
Å460102, ãåîìåòðD460103, Å460103, ìàãàäëàëûí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õýðýâ òà ÿàæ õèéõýý ë ìýäýõ þì áîë ººðò òóñàõ
íóäàðãûã ººðèéí íóäàðãà áîëãîí õóâèðãàæ áîëíî
îíîë-D460104, Å460104, èíòåãðàë, äèôôåðåíöèàëü
òîîëîë-D460105, Å460105, ìàòåìàòèê àíàëèç-
D460106, Å460106” ìýðãýæëèéã,
• “Êîìïüþòåð-ãàäààä õýë”-íèé ìýðãýæèëä “êîìïüþòåð-
àíãëè õýë-D480401, Å480401, êîìïüþòåð-îðîñ
õýë-D480402, Å480402, êîìïüþòåðèéí òåõíèê
õàíãàìæ-D480403, êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýý-480404”
ìýðãýæëèéã,
• “Òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðëýëèéí ìàøèí,
òîíîã òºõººðºìæèéí àøèãëàëò” ìýðãýæèëä
“òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðëýëèéí áàÿæóóëàëò-D520201,
Å520201ìýðãýæëèéã,
• “Öàõèëãààí èíæåíåð, ìýðãýæèëä “óñàí óàõèëãààí
ñòàíö-D520501, Å520501, ìýðãýæëèéã,
• “Öàõèëãààí õàíãàìæ” ìýðãýæèëä “õºäºº àæ àõóéí
öàõèëãààí-D520801, Å520801” ìýðãýæëèéã,
• “Ýëåêòðîíèê, àâòîìàòèê” ìýðãýæèëä
“ìèêðîýëåêòðîíèê-D521301, Å521301, ýëåêòðîí,
êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýý-D521302, Å521302,
öàõèëãààí ýëåêòðîíèê-D521401” ìýðãýæëèéã,
• “Àâòð ìàøèíû àøèãëàëò,àâòî àæ àõóéí” –í
ìýðãýæèëä “òðîëëåéáóñíû àøèãëàëò-D522401,
Å5224013 ìýðãýæëèéã,
• “Õàðèëöàà õîëáîî, ìýäýýëýë” ìýðãýæèëä
öàõèëãààí õîëáîî-D522001, Å522001, îïòèê
õîëáîî D52202, Å522002, ðàäèî õîëáîî-
D522101, Å522101” ìýðãýæëèéã,
• “պ人 àæ àõóéí ìàøèí ìåõàíèçìèéí àøèãëàëò”
ìýðãýæèëä “ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéí
D522501, Å522501, ãàçàð òàðèàëàíãèéí
¿éëäâýðëýëèéí èíæåíåð-òåõíîëîãè-D522502,
Å522502” ìýðãýæëèéã,
• “Óóë óóðõàéí öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí
àøèãëàëò” ìýðãýæèëä “óóë óóðõàéí ìàøèí, òîíîã
òºõººðºìæ-D522801, Å522801, óóë óóðõàéí
èíæåíåð-D522802, Å522802”ìýðãýæëèéã,
• “Á̯-èéí ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæèéí àøèãëàëò”
ìýðãýæèëä “áàðèëãûí ìàøèí ìåõàíèçìûí àøèãëàëò-
D523101, Å523101, áàðèëãà,çàì, ã¿¿ðèéí ìøèí
àøèãëàëò-D523102, Å523102” ìýðãýæëèéã,
• “¯éëäâýðèéí ýêîëîãè” ìýðãýæèëä “¿éëäâýðèéí
ýêîëîãèéí èíæåíåð-D524501, Å524501, õîòûí àæ
àõóé-D524502, Å524502” ìýðãýæëèéã,
• “¯éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûí ýäèéí çàñàã, ìåíåæåìåíò”
ìýðãýæèëä “áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí-D311001,
Å311001, ñî¸ë, óðëàãèéí ýäèéí çàñàã-D311002,
Å311002, ýð¿¿ë ìýíäèéí ýäèéí çàñàã-D311003,
Å311003, ýäèéí çàñãèéí ìýäýýëýë-D311004”
ìýðãýæëèéã,
• “Ò¿¿õ” ìýðãýæèëä “ò¿¿õ-àðõèâ-D311401, 57
Å311401, ò¿¿õ-àðõåîëè-D311402, Å311402, ò¿¿õ-
ÎÞÓÒÀÍ
ìóçåé-D311403, Å311403, ò¿¿õ àÿëàë æóóë÷ëàë-
2008
D311404, Å311404, ò¿¿õ-ÿïîí ñóäëàëD311405,
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Å311405, ò¿¿õ-ñîëîíãîñ ñóäëàë-D311406, Å311406,
ò¿¿õ-õÿòàä ñóäëàë-D311407 Å311407” ìýðãýæëèéã,
• “ÿí óõààí”û ìýðãýæèëä “áóääûí ã¿í óõààí-
D311501, Å311501, ã¿í óõààí óëñ òºðèéí áàãø-
D311502, Å311502” ìýðãýæëèéã,
• “Àðõåîëîãè” ìýðãýæèëä “àðõåîëîãè-àíòðîëîãè-
D311701, Å311701, àðõåîëîãè-ÿïîí õýë-D311702,
Å311702, àðõåîëîãè-ñîëîíãîñ õýë-D311703,
Å311703, àðõåîëîãè-õÿòàä õýë-D311704, Å311704”
ìýðãýæëèéã,
• “Ñîöèîëîãè”-èéí ìýðãýæèëä,íèéãìèéí ïðîãíîçD-
311801, ñîöèîëîãè-ñýòãýë ñóäëàë -D311802”
ìýðãýæëèéã,
• “Óëñ òºð ñóäëàë” ìýðãýæèëä “óëñ òºð-ò¿¿õ-
D312201” ìýðãýæëèéã,
• “õ¿í ñóäëàë” ìýðãýæèëä “õ¿í ñóäëàë-àíòðîïîëîãè-
D311201” ìýðãýæëèéã,
• “Ñýòã¿¿ë ç¿é” ìýðãýæèëä “îëîí óëñûí-D320101,
E320101, êèíî òåëåâèêèéí-D320102, Å320102,
áèåèéí òàìèð-ñïîðòûí-D320103, Å320103, ðàäèî-
òåëåâèçèéí ñýòã¿¿ë ç¿é-D320101, Å320104, ñýòãýë
ç¿é-çóðàã ç¿é-D320105, Å320105” ìýðãýæëèéã,
• “Áèçíåñèéí ìåíåæìåíò” ìýðãýæëèéã “áèçíåñèéí
ýäèéí çàñàã, ìåíåæåìåíò-D340101, Å340101,
ìåíåæìåíòèéí îíîëD-340102, Å340102, èíòåðíåò
áèçíåñ-D340103, Å340103, ìýðãýæëèéã,
• “¯éëäâýðëýëèéí ìåíåæìåíò” ìýðãýæèëä áàðèëãûí
ìåíåæåìåíò-D340901, Å340901, ýð÷èì õ¿÷íèé-
D340902, Å340902, õºíãºí ¿éëäâýðèéí-D340903,
Å340903, õàðèëöàà, õîëáîîíû-D340904,
Å340904, óóë óóðõàéí-D340905, E340905,
õ¿íñíèé ¿éëäâýðèéí-D340906, Å340906, õºäºº
àæ àõóéí-D340907, Å340907, æèæèã, äóíä
¿éëäâýðèéí-D340908, Å340908, õîîë ¿éëäâýðëýë
¿éë÷èëãýýíèé-D340909, Å340909, çî÷èä áóóäàë
çîîãèéí ãàçðûí-D340910, Å340910, õóäàëäààíû-
D340911, Å340911, îëîí óëñûí õóäàëäàà-
D340912, ôåðìåðèéí àæ àõóéí-D340913, ìàë
àæ àõóéí ìåíåæìåíò-D340914,ãàçàð òàðèàëàíãèéí
ÁÎËÎÂÑÐÎË ÑÎ¨Ë ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ßÀÌ
58
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Õýðâýý ¿ð ä¿í íü ñàéí áàéõ áîëíî ãýäãèéã ìýäýæ áàéâàë
ÿìàð ÷ áýðõøýýë áèäýíä òºâºã óäàõã¿é
¿éëäâýðëýëèéí ìåíåæìåíò-D340915, õîðøîîíû
ìåíåæìåíò-D340916, àÿëàë æóóë÷ëàëûí-D340917,
Å340917, õºíãºí ¿éëäâýðèéí-D340918, Å340918,
îé ìîäíû ¿éëäâýðèéí-D340919” ìýðãýæëèéã,
• “Òºðèéí çàõèðãààíû ìåíåæìåíò” ìýðãýæèëä
õîòûí ìåíåæìåíò-D340201” ìýðãýæëèéã,
• “Õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíò” ìýðãýæèëä
õºäºëìºðèéí óäèðäëàãà ìýðãýæëèéã,
• “ìàðêåòèíãèéí ìåíåæìåíò” ìýðãýæèëä “ ðåêëàì
ñóðòàë÷èëãààíû ìåíåæìåíò-D340501, Å340501,
õºäºº àæ àõóéí ìàðêåòèíã-D340502, Å340502,
áàðàà ñóäëàëûí ìýðãýæëèéã
• “Òýýâðèéí ìåíåæìåíò” ìýðãýæèëä “àãààðûí
òýýâðèéí-D341001, òºìºð çàìûí ìåíåæìåíò-
D341002, îëîí óëñûí òýýâðèéí ìåíåæìåíò-
D341003” ìýðãýæëèéã,
• “Áàéãàëü îð÷èí ýêîëîãèéí ìåíåæìåíò” ìýðãýæèëä
“îíöãîé áàéäàë, ýêîëîãèéí ìåíåæìåíò-D341201,
Å341201, ìýðãýæëèéã,
• “Íÿáî á¿ðòãýë” ìýðãýæèëä “ íÿáî õÿíàëò øàëãàëò-
D341401, Å341401, ìýðãýøñýí íÿáî-Å341402,
¿íèéí á¿ðòãýë-Å341403, íÿáî ìýäýýëýë ç¿é-
D341404, Å341404, ìýðãýæëèéã,
• “Ìýðãýæñýí áèçíåñèéí ìåíåæìåíò” ìýðãýæèëä
“íÿáî á¿ðòãýëýýð-D341601, õºðºí㺠îðóóëàëòààð-
D341602, çàõ çýýë ñóäëàëààð-D341603, ýäèéí
çàñãààð ìýðãýæñýí áèçíåñèéí ìåíåæìåíò-D341604,
ìýðãýæëèéã,
• “Ýðõ ç¿éí” ìýðãýæèëä “çàõèðãààíû-D380101,
Å380101, õºäºëìºðèéí-D380102, Å380102,
àæ àõóéí-D380103,Å380103, èðãýíèé ýðõ ç¿é-
D380104,Å380104, áèçíåñèéí-D380105, Å310805,
îëîí óëñûíD 380106, Å380106, êðèìíîëîãè-
D380107, Å380107, ìýðãýæëèéã,
• “Àÿëàë æóóë÷ëàë-ãàäààä õýë”-íèé ìýðãýæèëä “àÿëàë
æóóë÷ëàë, ñïîðòûí àðãà ç¿é-D811001, Å811001,
àÿëàë æóóë÷ëàëûí ëàâëàãàà, çºâëºãºº-D811002,
Å811002, ìýðãýæëèéã òóñ òóñ õàìààðóóëíà.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ǪÂ˪ÌÆ, ǪÂ˪êª, ËÅÊÖ

“Áèä èõ, äýýä ñóðãóóëüä çààâàë ñóðàõ øààðäëàãàòàé þó? Ìîíãîëûí äýýä áîëîâñðîë õààíà ÿâíà âý?,
Ìîíãîë õ¿í þó á¿òýýæ ÷àäàõ âý?, Ìèíèé ñàéõàí ìýðãýæèë áîë … ýíý òàëààð áèä ýðäýìòýí áàãø
íàð, îþóòíóóäûí ñàíàë, èëòãýë, ëåêö¿¿äýýñ áýëòãýæ äýýä áîëîâñðîëûí òàëààð èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýíä
îéëãîîñîé õýìýýí çºâëºãºº õýñýãò îðóóëæ áàéíà. Ìºí ººðñäèéí ÷èãëýëýýð àìæèëòòàé ñóðàëöàæ
áàéãàà îþóòíóóäûí ìýðãýæëèéíõ íü òàëààð òà íàðò çîðèóëæ áè÷ñýí çºâëºãººã îðóóëñàí áîëíî. Ýäãýýð
íü òóõàéí õ¿ì¿¿ñèéí ¿çýë áîäîë áºãººä çîõèîã÷èéí çºâøººð뺺ð òóñ ýìõýòãýëä îðóóëæ áàéíà.”

ÌÎÍÃÎË ÝÕ ÎÐÍÎÎ, ÌÎÍÃÎË Õ¯ÍÝÝ

¯ÍÝ ÖÝÍÝÒÝÉ ÁÎËÃΨ

/¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî áîë ìîíãîë õ¿í á¿ðèéí

ýðõ àøèã þì/
(ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÀÍ ÇÀËÓÓ×ÓÓÄÛÍ ×ÓÓËÃÀ ÓÓËÇÀËÒ ÄÝÝÐ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã× Í.ÝÍÕÁÀßÐÛÍ “ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ
ÇÎÐÈËÒÓÓÄÀÄ ÑÓÓÐÈËÑÀÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÖÎÃÖ ÁÎÄËÎÃΔ
ÑÝÄÂÝÝÐ ÓÍØÑÀÍ ËÅÊÖ)

Ìîíãîë÷óóä èðýýä¿éãýý íýã õóâü çàÿà ãýæ
òºñººëæ ÷àäàõã¿é áîë óëàì áóäèëíà
Ìîíãîëûí îþóòàí çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà óóëçàëò
æèëýýñ æèëä ºðãºæèæ, íèéãìèéí òóëãàìäñàí
àñóóäëóóäûã õºíäºæ, òýäãýýðèéã øèéäâýðëýõ
òîäîðõîé ãàðö îëîõûã çîðüäîã àðãà õýìæýý áîëîí
õºãæèæ áàéãàà íü ñàéøààëòàé áºãººä öààøèä
ýíý ÷èãëýëýýð çàëóó÷óóäûíõàà óëàì èõèéã ìýäýõ,
óëàì èõèéã õèéæ á¿òýýõ ãýñýí ýðìýëçýë, òýì¿¿ëëèéã
áàäðààæ, òîäîðõîé àæèë áîëãîäîã óóëçàëò áîëîõûã
õ¿ñýí åðººæ áàéíà.
ªíººäðèéí óóëçàëòûí ñýäâèéã “Ìîíãîë Óëñûí
õºãæëèéí àñóóäàë” ãýæ òîâ÷ õýëæ áîëíî. Äýëãýðýíã¿é
õýëâýë “Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäàä ñóóðèëñàí
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî” ãýñýí ñýäýâ þì.
Áè áýëäñýí öààñ õàðæ óíøèõ áèø, õàðèí Ìîíãîë
Óëñûí õºãæëèéí àñóóäëààð ñàíàà áîäëîî õóâààëöàõ
ìàÿãààð ÿðèëöúÿ ãýæ áîäîæ áàéíà.
ªíººäðèéí óóëçàëòûí íýð íü “Ýðäìèéí ýçýä-3”.
Óóëçàëòûí óðèëãà äýýð áè÷ñýí ¿ãèéã õàðâàë “Çàëóó
õ¿í çîðèëãîã¿é áîë ýõ îðîí èðýýä¿éã¿é” ãýñýí
áàéíà. ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî áîë
ýöñèéí ýöýñò õÿëáàðøóóëàí õýëâýë Ìîíãîë Óëñûã,
ìîíãîë õ¿í á¿ðèéã çîðèëãîòîé áîëãîæ áàéãàà
÷óõàë áàðèìò áè÷èã þì.
Ýíýõ¿¿ áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã ìèíèé áèå
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí õóâüä 2006 îíä
áîëîâñðóóëàõûã ñàíàà÷èëæ, çàõèðàìæ ãàðãàñàí.
Òóõàéí ¿åèéí Çàñãèéí ãàçàð ýíý ñàíàà÷èëãûã
øóóðõàé õ¿ëýýí àâ÷, Çàñãèéí ãàçðûíõàà
õóðàëäààíààð õýëýëöýí äýìæèæ àæëûí õýñýã
áàéãóóëñàí áèëýý. Ìàíàé 300 ãàðóé ýðäýìòýä, 30
ãàðóé ýðäìèéí áàã ýíý àæèëä èäýâõòýé îðîëöîæ,
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí õàìãèéí ýõíèé
òºñëèéã áîëîâñðóóëñàí þì. ¯íäýñíèé õºãæëèéí
öîãö áîäëîãûí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõàä îðîëöñîí
ýðäìèéí áàãóóä îþóí óõààíàà óðàëäóóëæ, øèëäýã
íü øàãíàëò áàéð ýçýëñýí, ººðººð õýëáýë îþóíû
á¿òýýë, õºäºëìºðºº ¿íýë¿¿ëæ øàãíàë àâñàí ãýäãèéã
ñàíóóëàí õýëüå. Òèéì ó÷ðààñ ýíý ÷óõàë àæèëä
õàãàñ, á¿òýí ñàéí ºä𺺠çîðèóëæ öàã çàâàà
ãàðãàñàí þì áèø, õàðèí á¿ð ñàíàà áîäëîîðîî
óðàëäàæ, ºðñºëäºæ áîëîâñðóóëñàí þì.
Çàñãèéí ãàçàð øàëãàðñàí á¿òýýë¿¿äèéã íýãòãýæ,
ìèíèé áèå Åðºíõèéëºã÷èéí õóâüä ýíý àæèëä
ººðèéíõºº áîëîëöîîíû õýðýýð îðîëöîæ, ¿íäýñíèé
õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí íýãäñýí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ
äóóññàí þì. Òýãýýä áè õóóëü ñàíàà÷ëàõ ýðõýý
ýäýëæ, ÓÈÕ-ä ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí
òºñëèéã ºðãºí áàðüñàí. ÓÈÕ àæëûí õýñýã áàéãóóëæ,
îëîí óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ, íóõàöòàé õýëýëöýæ
2008 îíû íýãä¿ãýýð ñàðûí ñ¿¿ëýýð “Ìÿíãàíû
õºãæëèéí çîðèëòîä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí
öîãö áîäëîãî”-ûã áàòàëñàí áèëýý.
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî íü ãóðâàí öàãèéí
îãòëîëöîë äýýð áîëîâñðóóëàãäñàí áàðèìò áè÷èã
ãýæ þóíû ò¿ð¿¿íä õýëæ áîëíî. ªºðººð õýëáýë
ºíãºðñºí ¿åèéí àëäàà äóòàãäëûã ä¿ãíýñýí, îäîî
¿åèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã òîîöñîí, èðýýä¿éí
õºãæëèéí çîðèëòóóäûã îíîâ÷òîé òîäîðõîéëñîí, èéì 59
ãóðâàí öàãèéí óóëçâàð äýýð áîëîâñðîãäñîí ÷óõàë ÎÞÓÒÀÍ
áàðèìò áè÷èã þì. 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ñàéí ÷àíàðóóäàà òîî÷èæ áàéãàà õ¿íýýñ áîëãîîìæèë

Ìàðèÿ Ýáíåð-Ýøåíáàõ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ªíãºðñºí ¿å ãýæ 1990-2007 îíûã õýëíý. ªíººäºð áàéõ, ººðººð õýëáýë ºíãºðñíºº, ò¿¿õýý ñàéí
ýíý òàíõèìä öóãëàðñàí çàëóó÷óóäûí äóíäàæ íàñ ìýääýã áàéõ ¸ñòîé ãýñýí øààðäëàãûí äàãóó áè
íü 19-20 îð÷èì áàéãàà áèç ýý. 20 íàñòàé ãýýä ºíãºðñºí 1990 îíîîñ õîéøõè ò¿¿õèéã ýíä ñóóæ
áîäâîë òà á¿õýí 1990 îíä 2 íàñòàé áàéñàí áàéõ áàéãàà çàëóó÷óóä òà á¿õýíä òîâ÷õîí òàéëáàðëàÿ
íü. Òà á¿õýí 1990 îíûã, ò¿¿íýýñ õîéø óëèðàí ãýæ áîäîæ áàéíà.
îäñîí îí æèë¿¿äèéã õýð çýðýã ñàéí ñàíàæ áàéãààã Èíãýñíýýð ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî õýìýýõ
ìýäýõã¿é áàéíà. áàðèìò áè÷èã ÿàæ áîëîâñðîãäîâ, åð íü ÿìàð
áàðèìò áè÷èã áàòëàãä÷èõàâ, ÿìàð çîðèëò äýâø¿¿ëýâ,
1990 îíîîñ õîéø Ìîíãîëä æèëä äóíäæààð 50 ºíãºðñíºº ÿàæ ä¿ãíýâ, ºíººäðèéã ÿàæ òîîöîâ,
ìÿíãàí õ¿¿õýä òºðñºí ãýæ áîäâîë 17 æèëä 800 èðýýä¿éíõýý çîðèëòûã ÿàæ òîäîðõîéëîâ ãýäýã íü èë¿¿
ìÿíãà îð÷èì øèíý èðãýäòýé áîëñîí áàéíà. 2 ñàÿ îéëãîìæòîé, òîäîðõîé áîëíî ãýæ áîäîæ áàéíà.
600 ìÿíãàí õ¿íòýé óëñ îðíû ãóðàâíû íýãèéã íü
1990 îíîîñ õîéø òºðñºí õ¿ì¿¿ñ á¿ðä¿¿ëæ áàéíà Øèëæèëòèéí ¿åèéí àëäàà áîëãîí áèäíèéõ,
ãýñýí ¿ã. Äàõèí õýëýõýä 1990 îíîîñ õîéø òºðñºí
îíîî áîëãîí õàìòûíõ
õ¿¿õýä, çàëóó÷óóä 1990 îíû ¿éë ÿâäëûã, 1990
îíîîñ õîéøõè ¿éë ÿâäëûã õýð çýðýã ñàéí ñàíàæ
1990 îíîîñ õîéøõè ¿åèéã áèä “øèëæèëòèéí
áàéãàà áîë? ªìíºõ íèéãìèéí òîãòîëöîî, ýäèéí
¿å” ãýæ íýðëýäýã. Þóíààñ þó ðóó øèëæñýí áý?
çàñãèéí õàðèëöààã ºíººãèéíõòýé õýð çýðýã áîäèòîé
Äàðàíãóéëëûí òîãòîëöîîíîîñ àðä÷èëñàí òîãòîëöîî
ç¿éðëýæ, ä¿ãíýëò õèéæ ÷àäàõ áîë? Øóóäõàí õýëýõýä
ðóó, òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãààñ çàõ çýýëèéí ýäèéí
òèéì ÷ ñàéí ñàíàõã¿é áàéãàà áàéõ àà.
çàñàã ðóó øèëæñýí ãýæ òîâ÷õîí õýëæ áîëíî. Ýíý
ͺ㺺 òàëààð ÿàãààä ºíãºðñºí, óëèðñíûã ñàíàõ
õî¸ð øèëæèëò Ìîíãîëä çýðýã íýã îðîí çàé, íýã öàã
¸ñòîé þì áý ãýñýí àñóóëò òàâèãäàæ áîëíî. Òýãýõýýð
õóãàöààíä ÿâàãäñàí. ¯¿íèéã áèä øèëæèëòèéí ¿å ãýæ
ìîíãîë÷óóä áèä 2 ñàÿ 600 ìÿíãóóë. Ãýõäýý ýíý
íýðëýæ áàéãàà.
áîë òîîí ¿ç¿¿ëýëò. Òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýñ ãàäíà íýã
àðä ò¿ìýí ãýæ òîîöîõîä øààðäàãääàã ÿìàð õ¿÷èí
Øèëæèëòèéí ¿åèéã äàâæ òóóëñàí îëîí îðíóóä
ç¿éë¿¿ä áàéäàã âý ãýâýë, áèä íýã õýëýýð ÿðüäàã ãýæ
áàéãàà. Çàðèì íü òýíäýý áóäèëñàí, ãàö÷èõñàí,
õýëæ áîëíî. Áè ìîíãîëîîð ÿðüæ áàéíà. Òà íàð
á¿ð óõàð÷èõñàí, äîòðîî çºð÷èëäñºí. Àìæèëòòàé
ìîíãîëîîð ÿðüæ áàéíà. Áèä îíèí í¿äòýé ãýæ áàñ
äàâæ òóóëààä õºãæëèéí çàìäàà îð÷èõñîí îðíóóä ÷
õýëæ áîëíî. Áèä ºðãºí øàíààòàé ãýæ áîëíî. Áèä
áàéíà. ßìàð ÷ áàéñàí “øèëæèëòèéí ¿å” íü 1990
íýã ñî¸ëòîé, íýã óðòûí äóóòàé, íýã ìîðèí õóóðòàé
îíîîñ õîéø äýëõèéã õàìàðñàí òîì ¿çýãäýë áîëñîí.
ãýæ õýëæ áîëíî, áàñ ìîíãîë áè÷èãòýé. Ìîíãîë÷óóä
Ýíý ¿çýãäëèéã îéëãîõã¿éãýýð óëñ îðíûõîî õºãæëèéã
áèäíèéã íýã öóë àðä ò¿ìýí ìºí ãýäãèéã òîäîðõîéëæ
òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é ó÷ðààñ áè ýíý á¿õíèéã òà
áàéãàà áàñ íýã ÷óõàë øàëãóóð áîë íýã ò¿¿õ, íýã
íàðò òàéëáàðëàæ áàéãàà þì.
îé ñàíàìæ ãýæ õýëæ áîëíî. Íýãäñýí íýã ò¿¿õ, íýã
Øèëæèëòèéí ¿åä ÿìàð ÿìàð àæëûã àìæóóëàõ ¸ñòîé
îé ñàíàìæòàé áàéõã¿é áîë ýâòýé íýãäýëòýé áàéæ
áàéñàí áý, ìîíãîë÷óóä áèä? Ìîíãîëûí òºð çàñàã,
÷àäàõã¿é. ̺í èðýýä¿éãýý íýãäñýí íýã õóâü çàÿà
àðä ò¿ìýí, ìîíãîëûí íèéãýì ÿìàð àñóóäëóóäûã
õýìýýí òºñººëæ ÷àäàõã¿é, õàðèí àìü àìèà áîäîõ
øèéäýõ ¸ñòîé áàéñàí áý ãýäýã äýýð òîâ÷õîí õýäýí
ìàÿãààð ç¿òãýâýë óëàì áóäèëíà. Íýã ¿íäýñòýí áàéæ
ç¿éëèéã õýëüå.
÷àäàõàà áîëèíî ãýñýí ¿ã.
Åðºíõèéä íü õýëâýë íèéãìèéí õàðèëöààãàà
Áè Îðîñûí íýã ýðäýìòíèé õýëñýí øîã ¿ãèéã ñàíàæ
àðä÷èëñàí øèíæòýé áîëãîõ, ººðººð õýëâýë, îëîí
áàéíà. Òýð ýðäýìòýí: “Îðîñûí ò¿¿õ èõ áóäëèàíòàé
íàìûí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ, îëîí óðãàëü÷ ¿çëèéã
ø¿¿, ìàíàé ºíãºðñºí ò¿¿õèéã óðüä÷èëàí òààìàãëàõûí
õºãæ¿¿ëýõ, õºãæèõèéí òóëä ºðñºë人íèé çàð÷èìä
àðãàã¿é” ãýñýí þì. Óã íü ºíãºðñíºº ñàéí ìýääýã,
òóëãóóðëàñàí íèéãìèéã áàéãóóëæ, îëîí íàìóóä
õàðèí èðýýä¿éãýý óðüä÷èëàí òààìàãëàõûí àðãàã¿é
ºðñºëäºæ, ñîíãóóëèàð òºð çàñãèéã àâ÷ ÿâàõ ýðõýý
áàéäàã áèø áèë ¿¿? Õýðýâ ãàð÷ èðñýí ¿å áîëãîí,
ýäýëäýã òèéì òîãòîëöîî ðóó øèëæñýí ãýñýí ¿ã.
“èõ ìýäýìõèéðýã÷èä”, ýñõ¿ë “äàðãà íàð” áàéæ,
Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä øèëæèõèéí
ºíãºðñºí ò¿¿õýý ººð ººðèéíõººðºº ìóøãèí ãóéâóóëæ
òóëä ¿íý ÷ºëººëºõ õýðýãòýé áàéñàí. ªì÷ õóâü÷ëàëûã
òàéëáàðëààä áàéâàë òóõàéí ¿íäýñòíèé ò¿¿õ ¿íýõýýð
ÿâóóëàõ ¸ñòîé áàéñàí. Õóâèéí ºì÷èéí òóõàé îéëãîëòûã
òààìàãëàõûí àðãàã¿é áîëîõ áèø ¿¿? Àðä ò¿ìýí ÷
áóé áîëãîæ, áàòàëãààòàé áîëãîõ ¸ñòîé áàéñàí.
íýãäñýí íýã îé ñàíàìæòàé áàéæ ÷àäàõã¿é. Íýãäñýí
Õóäàëäààã ÷ºëººëºõ, òºðººñ ýäèéí çàñàãò îðîëöîõ
íýã îé ñàíàìæã¿é àðä ò¿ìýí íýãäñýí öóë øèíæ
îðîëöîîã áàãàñãàõ ¸ñòîé áàéñàí. ¯¿ðýã ðîëèéã íü
÷àíàðàà õàäãàëæ, ýâ íýãäýëòýé, çîðèëãîòîé áàéæ
60 øèíý÷ëýõ ãýìýýð ÷ þì óó äàà... Óäèðäëàãûí øèíý
÷àäàõ óó? Îðîñûí ýðäýìòíèé øîã ¿ã ýíý á¿õíèéã
ìåíåæìåíòèéí àðãûã íýâòð¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé
ÎÞÓÒÀÍ áîäîãäóóëæ áàéãàà þì.
áîëñîí. Ãàçàð ºì÷ëºëèéí àñóóäëûã øèéäýõ ¸ñòîé
2008
áàéñàí. Ýíý á¿õýíòýé õîëáîîòîé öîî øèíý õóóëü
Òèéì ó÷ðààñ ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí íýã îé ñàíàìæòàé
Ìýäýæ áàéãàà á¿õíýý äàíäàà á¿¿ ÿðü, õàðèí ÿðüæ áàéãàà ÎÞÓÒÀÍ-2008
á¿õíýý äàíäàà ìýäýæ áàé. Ìàòòèàñ Êëàóäèóñ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ýðõ ç¿éí îð÷íûã áèé áîëãîõ ¸ñòîé áàéñàí. Îð÷íûã
íü áèé áîëãîîä çîãñîõã¿é, òýðíèéãýý õýðýãæ¿¿ëýõ
øààðäëàãàòàé áîëñîí. Îäîî áîäîõîä ìýäýýæèéí
þì øèã ñàíàãäàõ àæëóóäûã õèéñýí áàéãàà áèç?
Ãýõäýý òýð ¿åä àæèë á¿ð, àðãà õýìæýý áîëãîíû
öààíà äýìæëýã áà ýñýðã¿¿öýë, õ¿íäðýë áýðõøýýë
áà îëîëò àìæèëòûí àëü àëü íü áàéñàí. Èéì òîì
øèëæèëòèéã öîãöîîð íü ìàø áîãèíî õóãàöààíä
õèéñýí. Ãýõäýý ñàéí õèéñýí ¿¿, ìóó õèéñýí ¿¿ ãýäýã
íü áàñ àñóóëòûí òýìäýãòýé õýâýýð áàéãàà. Ò¿¿õ÷,
ñóäëàà÷èä ººð ººðèéíõººðºº ä¿ãíýíý áèç. ßìàð ÷
ë áàéñàí àìàðã¿é ¿åèéã òóóëñàí.
Àíõàíäàà ìîíãîë÷óóä áèä øèëæèëòèéã ÿàæ çºâ õèéõ
âý ãýäãèéã ñàéí ìýäýõã¿é áàéñàí. Åð íü äýëõèéä
÷ ñàéí ìýäýõã¿é áàéñàí ø¿¿ äýý. Ýíý ÷èãëýëèéí
òóðøëàãà õààíà ÷ áàéñàíã¿é. Ãýõäýý äýëõèéä çàõ
çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí îíîëîîð çýâñýãëýñýí, òýð
îíîë äýýð ñóóðèëñàí, ò¿¿íèé äàãóó ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëäàã áàéãóóëëàãóóä áàéñàí. Òóõàéëáàë, Îëîí
óëñûí âàëþòûí ñàí, Äýëõèéí áàíê ãýõ çýðýã îëîí
óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä øèëæèëòèéí
îðíóóäàä òóñàëñàí. Òýä òóõàéí îðíû òºð çàñàãòàé
íü õàìòðàí àæèëëàæ, øèëæèëòèéã õóðäàí ò¿ðãýí,
àìæèëòòàé áîëãîõûí òóëä àæèëëàñàí. Òèéì ó÷ðààñ
øèëæèëòèéã áèä äàíãààðàà òóóëñàí þì áèø. Îëîí
óëñûí âàëþòûí ñàí, Äýëõèéí áàíê, õºãæèëòýé
îðíóóäûí òóñëàëöàà äýìæëýãòýéãýýð, òýäíèé
çºâëºãººã àâ÷ çàðèìäàà îíîæ, çàðèìäàà àëäàæ
áàéæ õèéñýí. Àëäàà áàéâàë áèäíèé õàìòûí àëäàà,
îíîî áàéâàë áèäíèé õàìòûí îíîî. Ìàíàé çàðèì
õ¿í àëäàà áàéâàë äàíäàà áóñäûíõ, îíîî áàéâàë
äàíäàà ººðèéíõ ãýäýã. Õàðèí ¿¿íèé ýñðýãýýð
áóþó àëäàà áàéãàà áîë ìèíèéõ, îíîî áàéãàà áîë
õàìòûíõ ãýæ áîäîæ ñóðâàë òóõàéí õ¿íä, àðä ò¿ìýíä
àëü àëèíä íü õýðýãòýé.
Ýäãýýð áàéãóóëëàãóóä Ìîíãîëûí òºð, çàñàãòàé
õàìòðàí Standby, ESAF, PRGF õºòºëáºð¿¿äèéã
õýðýãæ¿¿ëñýí. Ãîë çîðèëòóóä íü ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûã áèé áîëãîõ, èíôëÿöèéã
õÿçãààðëàõ, ¿íý ÷ºëººëºõ, çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä
øèëæèõ, á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã õèéõ, ÿäóóðëûã
áóóðóóëàõ çýðýã áàéñàí. Èéì òîì çîðèëòóóäûã
äýâø¿¿ëæ, õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæèëä
Ìîíãîëûí òºð çàñàãòàé õàìòðàí ç¿òãýñýí.
Äàõèí õýëýõýä ýíý áîë àìàðã¿é, õ¿íä õýö¿¿ ¿å
áàéñàí. Ãàíöõàí æèøýý õýëüå. Èíôëÿöè 300
ãàðóé õóâüä õ¿ð÷ áàéñàí ¿å áèé. Ýíý þó ãýñýí
¿ã âý ãýâýë òà íàðûí õàëààñàíä ºíººäºð áàéãàà
300 ìÿíãàí òºãðºã 300 õóâèéí èíôëÿöèòàé
áàéâàë ìàðãààø 1000-õàí òºãðºã áîëíî ãýñýí
¿ã. Õàðàìñàëòàé áàéãàà áèç? Èéì ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðã¿é, ñàâëàãààòàé, õ¿íä õýö¿¿ ¿åèéã òóóëæ
äàâñàí þì. Ãýõäýý òîâ÷õîí õýëýõýä îëîí óëñûí
ñóäëàà÷äûí ¿çýæ áàéãààãààð Ìîíãîë Óëñ áóñàä
óëñ îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä øèëæèëòèéí ¿åèéã
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Òà àíõààð÷ õàðàõã¿é áàéõ òóñàì òýð õ¿¿ öýöã¿¿äèéã
õàðüöàíãóé àìæèëòòàé äàâñàí. Òºâ Åâðîï, Ç¿¿í
Åâðîïûí îðíóóäòàé õàðüöóóëàõ þì áîë òààðóóõàí
÷, õóó÷èí ÇÕÓ-ûí á¿ðýëäýõ¿¿íä áàéñàí óëñóóä,
Áàëòûí òýíãèñèéí çàðèì îðîíòîé õàðüöóóëàõàä
Ìîíãîëûí øèëæèëòèéí ¿åèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä èë¿¿
áàéãàà. Èë¿¿ àìæèëòòàé, ñàéí ãýñýí ¿ã. Ýäèéí
çàñãèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çýõ þì áîë Ìîíãîë
Óëñ 2002 îíä 1990 îíîîñ ºìíºõ ýäèéí çàñãèéí
ò¿âøèíäýý õ¿ðñýí. Øèëæèëòèéí ¿å îéðîëöîîãîîð
12-13 æèë áàéñàí áàéíà ãýæ îéëãîæ áîëíî.
2004 îíä Ìîíãîë Óëñûí ò¿¿õýíä àíõ óäàà ìàíàé
ýäèéí çàñàã 10.8 õóâü õ¿ð÷ ºññºí. Èíãýñíýýð
Ìîíãîë Óëñûí õóâüä øèëæèëòèéí ¿å äóóñ÷, õºãæëèéí
¿å ýõýëæ áàéíà ãýäãèéã áèä ÷, ãàäààäàä ÷ îéëãîñîí.
Ýíý íü çàëóó÷óóäûí õýëäãýýð íýã ¸ñíû “ìåññåæ”
áîëñîí ãýæ õýëæ áîëíî.
Ãàäààäûí ñóäëàà÷èä ìîíãîë÷óóä ýíýõ¿¿ øèëæèëòèéã
àìæèëòòàé õèéñíèéã òàéëáàðëàõäàà, íýã òàëààð
Ìîíãîë áîë áóñàä ñîöèàëèñò ãýãäýæ áàéñàí
îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä àæ ¿éëäâýðæèæ ÷àäààã¿é
áàéñàíòàé õîëáîæ ¿çäýã. Áóñàä îðîíä òîì òîì
¿éëäâýð, àæ àõóéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãàà
õÿìðàëò áàéäàëä îðæ, òýð õÿìðàëûã äàâàõàä õýö¿¿
áàéñàí áîë Ìîíãîëä òîì ¿éëäâýð¿¿ä áàðàã áàéõã¿é
áàéñàí ó÷ðààñ çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä õàðüöàíãóé
áîãèíî õóãàöààíä øèëæèæ îðîõ òààòàé íºõöºë
áàéñàí ãýæ òýä ¿çäýã.
Õî¸ðäóãààðò: Øèëæèëòèéã àëü áîëîõîîð çºð÷ëèéã
纺ëð¿¿ëýõ çàìààð, îéëãîëöîë çºâøèëöëèéã áèé
áîëãîõ àðãààð øèéäýæ èðñýí íü àìæèëòòàé
áîëãîõîä òóñ íýìýð áîëñîí ãýæ ä¿ãíýäýã. Ðóìûíòýé
àäèëõàí çºð÷èë人ã¿é, Þãîñëàâòàé àäèëõàí òàðæ
áóòðààã¿é, èðãýíèé äàéí áîëîîã¿é, ìàðãàëäàæ,
ìýòãýëöýæ áàéñàí ÷ îéëãîëöîæ, çºâøèëöºæ
÷àäñàí ó÷ðààñ ìîíãîë÷óóä øèëæèëòèéã õàðüöàíãóé
àìæèëòòàé õèéñýí ãýæ ¿çäýã.
Ãóðàâäóãààðò: Îëîí óëñûí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãóóä, õºãæèëòýé îðíóóäûí òóñëàëöàà,
äýìæëýã áàéñàí ó÷èð áèä çàõ çýýëèéí ýäèéí
çàñãèéí õàðèëöàà ðóó øèëæèõ øààðäëàãàòàé àðãà
õýìæýýí¿¿äèéã äýñ äàðààòàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí.
Ãýõäýý îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí ãàðãàæ áàéãàà
ä¿ãíýëò äîòîð íýã ç¿éë èõ àíõààðàë òàòäàã þì.
Òýð þó âý ãýâýë, òóõàéí Çàñãèéí ãàçàð îëîí
óëñûí áàéãóóëëàãà, õºãæèëòýé îðíóóäòàé òîõèðñîí
õºòºëáºðèéíõºº äàãóó çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí
õàðèëöààíä øèëæèõòýé õîëáîîòîé øèëæèëòèéí
òîìîîõîí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâ÷ òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëæ
áàéñíàà ÿã ñîíãóóëü áîëîõûí ºìíºõ æèëä, ýñõ¿ë
ñîíãóóëèéí æèëä òýð ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýëã¿é õîéøîî
ñóó÷èõäàã. Òýãñíýýð íºãºº õºòºëáºðò çààñàí àðãà 61
õýìæýýí¿¿ä òàñàð÷ ãàöàæ ýõýëäýã. ¯ð ä¿í ãàðàõàà ÎÞÓÒÀÍ
áàéäàã. Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí ãàðãàñàí 2008
ä¿ãíýëòèéí, ÿëàíãóÿà ñîíãóóëèéí æèëòýé õîëáîîòîé
ñ¿¿ëäýý àíçààðàõ ÷ ¿ã¿é áîëíî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ºãñºí ä¿ãíýëòèéã óíøèõàä èéì ä¿ð çóðàã õàðàãäàæ áàéãàà îðîí ãýæ ÿðüæ áîëîõã¿é. Çàðèì îðîíòîé
áàéãàà þì. Õàðàìñàëòàé íü ñîíãóóëèà õèéõäýý õàðüöóóëàõàä ãàéã¿é õºãæèæ áàéãàà ÷ àìæèëòòàé
óëñ îðíûõîî õºãæëèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýëã¿é öàã õºãæèæ áóé îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä áèäíèé
àëäàæ áàéíà. ßëàíãóÿà ýäèéí çàñãèéí øèíý÷ëýëòýé õºãæèë ¿íýõýýð ÷àìëàëòòàé áàéíà. Ýíä çîðèóä
õîëáîîòîé àñóóäàë äýýð õýò áîëãîîìæëîõ, õîéø íýã þì õýëìýýð áàéíà. ¯¿íýýñ õîéø àìæèëòã¿é
ñóóõ áàéäàë áàéíà ãýäãèéã íèé íóóã¿é õýëýõ íü îðíóóäòàé ººðñäèé㺺 ç¿éðëýõýý áîëüöãîî¸, õàðèí
ç¿éòýé. àìæèëòòàé îðíóóäòàé ç¿éðëýæ, òýäíýýñ äóòàõã¿é ãýæ
ìýðèéæ ñóðöãààÿ. Õýðýâ áèä öààøèä ÷ äîòîîäûí
Øèëæèëòèéí ¿åèéã áèä õàðüöàíãóé àìæèëòòàé äàâæ íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íýý æèëä äóíäæààð åð人 2.5
òóóëñàí. Ãýõäýý àðä÷èëñàí íèéãìèéí îíöëîã áîë õóâèàð ºñãºíº ãýæ áîäâîë óëàì õîöîðíî ãýñýí ¿ã.
óðüä ºìíº õèéñíýý áèø, õàðèí õèéæ àìæààã¿é, Òèéì ó÷ðààñ áè Óëñûí Èõ Õóðëûí ÷óóëãàí äýýð
á¿òýýæ ÷àäààã¿éãýý ø¿¿ìæëýõ ºí㺠àÿñòàé ÿðüäàã. äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëò 10 õóâèàñ
Òýãýõ ÷ ¸ñòîé. Òýð óòãààðàà àðä÷èëñàí íèéãýì äîîø ãàðñàí æèëèéã àëäàãäñàí æèë ãýæ òîîöú¸
“àìàð òàéâàí” áàéëãàäàãã¿é íèéãìèéí õàðèëöàà. õýìýýí õýëæ áàéñàí þì. ¯¿íèé öààíà ã¿í ã¿íçãèé
Áàéíãà øèíèéã áîäîæ, áàéíãà õºäºëìºðëºæ, óòãà ó÷èð áàéíà. Áèä äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé
áàéíãà áóñàäòàé ºðñºëäºæ, áàéíãà ººðò áàéãàà ºñºëòèéí õóâèàðàà Õÿòàäûã ã¿éöüå, ÁÍÑÓ-ûã ã¿éöüå
äîòîîä íººö áîëîëöîîãîî äàé÷èëæ, øàò àõèõûã ãýâýë òýäíèé ýäèéí çàñãèéí õºãæ뺺ñ 2-3 äàõèí
øààðääàã, òýãæ áàéæ õºãæèë äýâøëèéã áèé áîëãîõûã èë¿¿ õóðäòàéãààð õºãæèæ áàéæ ã¿éöíý.
øààðääàã íèéãýì þì. “Àðä÷èëàë”, “àðä÷èëñàí òºð”
ãýæ çàðëà÷èõààä äýýøýý õàðààä õýâòýýä áàéâàë Áèäýíä ÿìàð àñóóäàë
õºãæèíº ãýæ åðººñºº áîäîæ áîëîõã¿é. Õàðèí
òóëãàðààä áàéíà âý?
õîöðîãäîíî, óëàì õîõèðíî, áóñäûí ñ¿¿ë áàðèíà
Òýãýõëýýð îäîî ÿàõàâ? ßìàð òóëãàìäñàí àñóóäàë
ãýñýí ¿ã.
áàéíà âý? ãýäãèéã þóíû ºìíº òîîöîõ ¸ñòîé.
ßäóóðàë òóóøòàé áóóðàõã¿é áàéíà. ªíººäºð
Òèéì ó÷èð àðä÷èëñàí ç¿é òîãòîëöîîòîé áîëñîí áîë,
ìîíãîëûí íèéò àðä ò¿ìíèé 30 ãàðóé õóâü íü ÿäóó
çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä øèëæñýí
àìüäàð÷ áàéíà.
áîë, ¿¿íèéãýý áèä çºâ ç¿éòýé ãýæ ¿çýæ áàéãàà
Àæèëã¿éäýë ºíäºð áàéíà. Ýíý íü ÿäóóðëûí áàéíãûí
áîë õ¿í áîëãîí, áàéãóóëëàãà, õàìò îëîí á¿ð
ýðã¿¿ëýãò îðîõ àþóë çàíàëûã ó÷ðóóëæ áàéíà.
óðüä óðüäàõààñàà õýä äàõèí èë¿¿ õºäºëìºðëºõ,
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ìóó áàéíà. Æèëäýý äóíäæààð
ººðèéíõºº õóâü çàÿàã ìýääýã áîëîõ, ºðñºëäºæ
2.5-õàí õóâèàð ºññºíèéã ñàÿ áè õýëñýí. Òýãýõýýð
ñóðàõ, ÿëàãäëààñ ÿëàëòûã áèé áîëãîæ ÷àääàã áîëîõ,
æèëä äóíäæààð 10 õóâèàñ äýýø, áàñ îëîí æèëèéí
ñýòãýëèéí èõ òýâ÷ýýðèéã áèé áîëãîõ èéì çàëøã¿é
òóðø òîãòâîðòîé ºñ÷ áàéæ Ìîíãîë Óëñ õºãæèíº. Ýíý
øààðäëàãà íèéãýìä òóëãàð÷ áàéíà ãýäãèéã îþóòàí
áîë õ¿ð÷ áîëîõîîðã¿é çîðèëò áèø ø¿¿. Òóõàéëáàë
çàëóó÷óóä òà á¿õýí îéëãîõ ¸ñòîé. Ãýõäýý íºãºº
2004 îíä Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã 10 õóâèàñ
òàëààñ àëäñàí õ¿í àëäààãàà çàñâàë àìæèëò îëæ
èë¿¿ õºãæñºí ø¿¿ äýý.
áîëäîã óÿí õàòàí íèéãýì þì.
ªíººäðèéí áàñ íýã òóëãàìäñàí àñóóäàë áîë òºð,
çàñãèéí áàéãóóëëàãóóäûí õàðèóöëàãà ñóë áàéãàà
Òýãýõëýýð ºíãºðñºí 17 æèë õàðüöàíãóé àìæèëòòàé
áàéäàë. Õóóëü õýðýãæèëò ìóó áàéíà. Õóóëèà
áîëñîí ãýæ ãàäààäûíõàí ä¿ãíýæ áàéãàà. Õàðèí
õýðýãæ¿¿ëäýã áîëîõã¿é áîë òîãòâîðòîé õºãæèë
áèä ñýòãýë äóíäóóð áàéãàà. ßàãààä ãýæ àñóóâàë
áàéõã¿é.
îëîí òàéëáàð õýëæ áîëíî. Ýëäâèéã íóðøèëã¿é
íýã ë òàéëáàð õýëüå. Òóõàéí îðíû õºãæëèéã òýð
Îðîñûí íýã òîì ýðäýìòýí (Ãà÷åâ) ¿íäýñòýí,
îðíû Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëòººð
¿íäýñòíèé îíöëîãèéã ñóäàëæ, òóõàéí ¿íäýñòíèé
ä¿ãíýäýã. Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í íü ºíäºð
îíöëîã òýð îðíû õºãæèëä, õóóëü õýðýãæèëòýíä õýðõýí
áîë òóõàéí îðîí àìæèëòòàé õºãæèæ áàéíà ãýæ
íºëººëäºã âý ãýäýã òàëààð ä¿ãíýëò ãàðãàñàí áàéäàã.
õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Òýãâýë ºíãºðñºí 17 æèëèéã
Æèøýý íü: Òýð ýðäýìòíèé õýëæ áàéãààãààð àìåðèê
á¿õýëä íü àâààä ¿çâýë Ìîíãîë Óëñûí äîòîîäûí íèéò
õ¿íèéã ìàøèíã¿éãýýð òºñººëºõèéí àðãàã¿é. Áàðàã
á¿òýýãäýõ¿¿í æèëä äóíäæààð åð人 2.5 õóâü ºññºí
á¿ãäýýðýý ìàøèíòàé. Õ¿í ìàøèíòàé áàéíà ãýäýã
áàéíà. Ýíý èõ òîî þó, áàãà òîî þó? Õºðø¿¿äòýéãýý
÷èíü çàìûí õºäºë㺺íèé ä¿ðìèéã ñàéí áàðèìòëàíà
õàðüöóóëúÿ. Õÿòàä Óëñûíõ 1978-2003 îí õ¿ðòýëõ
ãýñýí ¿ã. Ýñ òýãâýýñ àâààðò îðíî, õ¿í äàéðíà,
25 æèëèéí õóãàöààíä æèëä äóíäæààð 6.1 õóâèàð
ººðºº äàéðóóëíà. Ýíý á¿õíèéã õàð áàãààñàà
ºñ÷ áàéñàí áàéíà. ÁÍÑÓ-ûíõ 1962-1990 îíóóäàä
îéëãîíî, ìºí òýð ä¿ðìèéã ºäºð á¿ð áàðèìòàëíà.
æèëä äóíäæààð 7.6 õóâèàð ºññºí. Òàéâàíèéíõ
62 Çàìûí õºäºë㺺íèé ä¿ðìèéã ñàéí áàðèìòàëäàã
1958-1990 îíóóäàä æèëä äóíäæààð 6.3 õóâèàð
áîëñîí îðîíä õóóëü õýðýãæèëò ñàéí áàéäàã ãýæ òýð
ÎÞÓÒÀÍ ºññºí. Ìàíàé Ìîíãîëîîñ 2-3 äàõèí, òýãýõäýý óäààí
ñóäëàà÷ ä¿ãíýñýí. Õàðèí çàìûí õºäºë㺺íèé ä¿ðýì
2008 õóãàöààíä òîãòâîðòîé ºññºí áàéíà. Æèëä äóíäæààð
áàðüäàãã¿é ãàçàð õóóëü õýðýãæèëò ìóó áàéíà.
2.5-õàí õóâèàð ºñ÷èõººä áèä àìæèëòòàé õºãæèæ
ª÷¿¿õýí ìóó ìóóõàé ç¿éëèéã ò¿ãýýìýë ìýòýýð õàíääàã ÎÞÓÒÀÍ-2008
õ¿ì¿¿ñ àìüäðàëä òîõèîëäîõ àëèâàà ç¿éë á¿õíèéã ìóó
ìóóõàé ìýòýýð õàðæ õàíääàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Ìàíàéä ÷ ãýñýí ýíý òàëààð áîäîõ, ñàéæðóóëàõ
ç¿éë èõ áàéíà.
Òºðèéí àëáàíû óð ÷àäâàð ìóó áàéãàà òóõàé
òà á¿õýí ñàéí ìýäíý. Çààâàë àëü íýãýí íàìààð
äàìæèæ òºðèéí àëáàíä î÷äîã ø¿¿ äýý. Òºðèéí
àëáàí õààã÷èéã ìýäëýã ÷àäâàðààð íü áèø, íàìûí
ãèø¿¿í÷ëýëýýð íü ñîíãîäîã. Íýã ¸ñíû ¿çýë áîäëîîð
íü ÿëãàâàðëàæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Íàìûí òîìèëãîîãîîð
î÷ñîí õ¿í òºðä áèø, àðä ò¿ìýíä áèø, õàðèí
íàìäàà ¿éë÷èëäýã. Àëäàà äóòàãäàë ãàðãàâàë íàì
íü õàìãààë÷èõäàã. Èíãýýä õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî
á¿õýëäýý ñóëàðíà. Èéì áàéäàë òºðèéí àëáàíä
áàéãàà öàãò òºðèéí àëáà àðä ò¿ìýíä ÷àíàðòàé,
øóóðõàé, õ¿íä ñóðòàëã¿é, õýýë õàõóóëüã¿é ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëæ ÷àäàõ óó? ×àäàõã¿é íü îéëãîìæòîé. Õýýë
õàõóóëüä àâòñàí, õ¿íä ñóðòàëä áàðèãäñàí õýâýýð,
õºø¿¿í á¿òýö íü õàäãàëàãäàæ, àëäàà äóòàãäàë
ãàðãàñààð áàéõ áîëíî. Òºðèéí àëáûã øèíý÷ëýýã¿é
áàéæ õºãæëèéí àñóóäëûã øèéäýõ íü ìàø õýö¿¿
ó÷ðààñ áè ¿¿íèé òóõàé çîðèóä ÿðüæ áàéãàà þì.
Òºðèéí àëáûã ÿàðàëòàé øèíý÷ëýõ ¸ñòîé. Ýíý áîë
òóëãàìäñàí àñóóäàë ìºí.
Íèé íóóã¿é õýëýõýä áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí
ñèñòåìèéí ¿ç¿¿ëæ áóé ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð ìóó
áàéãàà. Ìàíàé áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî îëîí óëñûí
ñòàíäàðòàä õ¿ðýõã¿é áàéíà. Ãàíöõàí æèøýý õýëüå. Òà
íàð á¿ãä 10, ýñõ¿ë 11 ä¿ãýýð àíãè òºãññºí õ¿¿õä¿¿ä
áàéãàà. Ñóðãóóëèà òºãñººä ãàäààäûí õàìãèéí ñàéí
äýýä ñóðãóóëüä îðú¸ ãýõýýð òýð ñóðãóóëü àâàõã¿é.
ßàãààä? ßàãààä ãýâýë òýð ñóðãóóëü ìàíàé åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñòàíäàðòûã ìýäýõã¿é,
îéëãîõã¿é áàéíà. Õàðâàðä íü ÷ òýð, Ñòýíôîðä,
Êåìáðèæ, Îêñôîðä ãýýä ãàäààäûí äýýä ñóðãóóëèóä
ìàíàé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñòàíäàðòûã
îéëãîõã¿é. ßìàð õýìæýýíèé ìýäëýã ýçýìøñýí
õ¿¿õä¿¿ä âý ãýäãèéã ìýäýõã¿é. Òýãýõýýð áèä åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñòàíäàðòûã îëîí óëñûí
æèøèãò íèéö¿¿ëæ, äóíä ñóðãóóëü òºãñ÷ áóé ìîíãîë
õ¿¿õýä ãàäààäûí äóðòàé ñóðãóóëüäàà îðæ ñóðàëöàõ
òèéì áîëîìæòîé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ãýâýë õýä, õýäýí
ñòàíäàðò áàéäàã. Åðºíõèé人 õîîðîíäîî àäèëõàí.
“IB” ñòàíäàðò áóþó îëîí óëñûí áàêàëàâðûí
ñòàíäàðò íü õàìãèéí ò¿ãýýìýë ãýæ õýëæ áîëíî. Îäîî
Óëààíáààòàðò ãàíöõàí ñóðãóóëüä “IB” ñòàíäàðòûí
ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéãàà. Ýíý áîë Óëààíáààòàð
õîòûí îëîí óëñûí ñóðãóóëü. Òýíä îðæ ñóðàëöñàí,
ÿëàíãóÿà ñàéí ñóðñàí õ¿¿õýä ãàäààäûí ñàéí äýýä
ñóðãóóëèóäàä îðæ ñóðàëöúÿ ãýæ ºðãºäºë ºãâºë àâ÷
ìàãàäã¿é.
Òýãýõýýð èéì ñòàíäàðò ðóó øèëæèõ öàã áîëæýý.
Ýõëýýä íýã, äàðàà íü õî¸ð, ãóðâûã ãýýä èéì
ñòàíäàðòûí äàãóó ñóðãàëò ÿâóóëäàã ñóðãóóëèóäûã
áàéãóóëààä áàéõ õýðýãòýé. Èéì áîäëîãî Ìîíãîë
Óëñûí òºð, çàñàãò áàéãàà ó÷èð ¯íäýñíèé õºãæëèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªíººäºð áàõàðõàõ þìã¿é õ¿í ë º÷èãäðèéíõºº ãàâúÿàãààð
öîãö áîäëîãîä IB ñòàíäàðòûí äàãóó ñóðãàëò ÿâóóëàõ
ñóðãóóëüä òàòâàðûí õºíãºëºëò áîëîí òºðèéí
ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý ãýñýí çîðèëò îðñîí
þì.
Áàñ íýã ÷óõàë òóëãàìäñàí àñóóäàë áîë õîò,
õºäººãèéí õºãæëèéí ÿëãàà íýìýãäýæ áàéíà. Ìàíàé
äýä á¿òýö ìóó õºãæñºí. Ìîíãîë áîë äàëàéä ãàðöã¿é
îðîí. Ìîíãîë äîòðîî äýä á¿òöèéí õºãæèë ìóó ó÷èð
õºäºº îðîí íóòàã ìààíü äàâõàð ò¿ãæýýòýé áàéäàã
ãýæ õýëæ áîëíî. Ìàíàé çàðèì àéìãóóä, ñóìäàä
õ¿ð÷ î÷èõîä õýö¿¿, ÿëàíãóÿà ºâºë öàãò, öàñ çóä
áîëñîí, äàâàà ã¿âýý öàñàíä äàðàãäñàí ¿åä íýã
õýñýãòýý õàðèëöàà õîëáîî òàñàðäàã ãýæ õýëâýë
õýòð¿¿ëñýí áîëîõã¿é.
Äýýð íü ñ¿¿ëèéí ¿åä áàÿí, ÿäóóãèéí ÿëãàà íýìýãäýæ
áàéíà. Ýíý áàéäàë óäààí ¿ðãýëæèëâýë Ìîíãîë
Óëñ áàéíãûí òîãòâîðã¿é áàéäàëòàé, çºð÷èëòýé, ÿäóó
îðîí áàéõ àþóë çàíàëõèéëæ áàéíà. ßäóó îðîíä
àìüäðàõ äóðòàé õ¿í, ñýòãýë õàíãàëóóí áàéõ õ¿í
áàéõã¿é ø¿¿ äýý.
Ìîíãîëûã õºãæ¿¿ëýõ “æîð” áà
“Ìîíãîë òýì¿¿ëýë”
Òýãâýë ýíý áàéäëààñ ÿàæ ãàðàõ âý? Òîäîðõîé
áîäëîãîòîé áîëæ, òýð áîäëîãîî õýðýãæ¿¿ëæ áàéæ
ë ãàðíà. Á¿ð òóóøòàé, óðò õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëæ
áàéæ ãàðíà. Èéì áîäëîãî, íýã ¸ñíû “æîð”-ûã îëîí
îðíû òóðøëàãààñ îëæ õàðæ áîëíî. Òýãýõýýð íýãýíòýý
óëñ îðíóóäàä èéì “æîð”-ûã òóðøààä àìæèëòàíä
õ¿ð÷èõñýí áàéõàä áèä áàñ õºãæëèéí áîäëîãî,
ººðèéí ãýñýí “æîð”-òîé áîëú¸. Õîîë õèéõýä ÷ æîð
õýðýãòýé áàéäàã áèç äýý? Ç¿ãýýð ë íýã òîãîî àâ÷
ãàë äýýð òàâèàä, óñ õèéãýýä, ìàõ ÷óëóóäààä õîîë
õèé÷èõëýý ãýæ õýëæ áîëîõã¿é ø¿¿ äýý. Õîîë õ¿ðòýë
æîðòîé áàéõàä óëñ îðîí õºãæèõ àñóóäëûã “æîð”-
ã¿é áóþó áîäëîãîã¿é øèéäýæ áîëîõã¿é. Ç¿ãýýð ë
ñóóæ áàéòàë ººðºº àÿíäàà õºãæ÷èõíº ãýæ áàéõã¿é.
Òýãýõýýð áîäëîãîòîé áîëú¸. Õºãæ뺺 çºâ ç¿éòýé
÷èãë¿¿ëüå. Òýãâýë ÿâààíäàà áóñäààñ õîöðîõîî
áîëèíî.
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî îëîí îðîíä
áàéäãèéã áè õýëñýí. Òóõàéëáàë, Ëèòâàä áàéíà.
Ìàíàéõòàé àäèëõàí, øèëæèëòèéí ¿åèéã àìæèëòòàé
äàâæ òóóëñàí àðä÷èëñàí îðîí. 2015 îí õ¿ðòýë
õºãæèõ áîäëîãîî òîäîðõîéë÷èõîîä õýðýãæ¿¿ëæ
áàéíà. Õîðâàò Óëñ èéì áîäëîãîòîé. Ñ¿¿ëèéí ¿åä
Îðîñ îðíûã 2020 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí
òóõàé Åðºíõèéëºã÷ Ïóòèí ÿðüæ áàéíà. 2020 îí
õ¿ðòýë Îðîñ îðíûã õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí òºñëèéã
òàâäóãààð ñàðä áàãòààí áîëîâñðóóëæ íàäàä
òàíèëöóóëààðàé ãýñýí äààëãàâðûã º÷èãäºð Ïóòèí
Åðºíõèéëºã÷ Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ääýý ºã÷ áàéíà
ëýý. 63
Õàðèí áèä áîäëîãîòîé áîë÷èõñîí ãýäãýýðýý
ÎÞÓÒÀÍ
îðîñóóäààñ ò¿ð¿¿ë÷èõñýí áàéíà ø¿¿ äýý. Ãýõäýý
2008
õºãæëèéí áîäëîãîòîé áîëîõ íýã õýðýã. Ýíý áîë
ñàãñóóðäàã. ÖÈÖÅÐÎÍ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

õàìãèéí ýõíèé àëõàì. Îäîî ò¿¿íèéãýý òóóøòàé ¸ñòîé ó÷ðààñ òýð ø¿¿ äýý. ¯ð ä¿íã íü ¿çíý ãýäýã áîë
õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà òóëãàð÷ áàéíà. Ó÷èð íü òà ìîíãîë õ¿íèé ìºðººäºë áèåëíý ãýñýí ¿ã. Ìîíãîë
áèäýíä ¿ð ä¿í õýðýãòýé. õ¿í ãàäàãøàà ÿâàõ áèø, õàðèí ýíäýý, ýõ îðîíäîî
Òîâ÷õîí õýëâýë “¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî” áàéæ, àæèëëàæ, àìüäàð÷, õºãæèæ, äýâøñýíýýð
áîë íýã ¸ñíû “ìîíãîë òýì¿¿ëýë” þì. Ó÷èð íü ìºðººäºë òýì¿¿ëýë íü áèåëíý ãýñýí ¿ã.
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîä ìîíãîë õ¿í
á¿ðèéí òýì¿¿ëýë îðøèæ áàéãàà. ßàãààä ãýâýë ýíý Áèäíèé à÷ ãó÷ íàð àìüñãàëàõ
áîäëîãî õýðýãæâýë ìîíãîë õ¿í áîëãîíû òýì¿¿ëýë
öýâýð àãààðòàé, ñ¿¿äýðò íü ñóóõ
õýðýãæèõ íºõöºë á¿ðäýíý. Õàìãèéí ñàéí íèéãýì
ãýæ ÿìàð íèéãìèéã õýëäýã âý ãýñýí àñóóëò áàéäàã.
ìîäòîé áàéõ ¸ñòîé
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûã õýäýí õ¿í
Èðãýí á¿ðèéíõ íü ìºðººäºë òýì¿¿ëýë áèåëäýã
ñóóãààä ÿìàð íýãýí îíîëä òóëãóóðëàëã¿é áè÷÷èõñýí
òýð íèéãýì áîë õàìãèéí ñàéí íèéãýì ãýæ õýëæ
þì áèø. ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî íü
áîëíî. Òà íàð áîäîîä ¿ç äýý. Îäîî ýíä ñóóæ
òîãòâîðòîé õºãæëèéí îíîëä ñóóðèëñàí ãýæ õýëæ
áàéãàà õ¿í á¿ðèéí, òýð çàëóóãèéí, òýð á¿ñã¿éí
áîëíî. Òîãòâîðòîé õºãæèë áîë íýãä¿ãýýðò, ýäèéí
ìºðººäºë áèåëíý ãýñýí ¿ã ø¿¿ äýý. Åð íü õ¿í
çàñãèéí õóâüä òîäîðõîé öàã õóãàöààíä òîãòâîðòîé
ìºðººäºæ ÷àääàãààðàà, ìºðººä뺺 áèåë¿¿ëäãýýðýý
õºãæèíº ãýñýí ¿ã. Õî¸ðäóãààðò, áàéãàëü îð÷èíäîî
àäãóóñíààñ ÿëãàðäàã.
õàëã¿é õºãæèõèéí òóõàé îíîë. Áàéãàëü îð÷èíäîî
õàëã¿é õºãæèíº ãýäýã áîë áàéãàëü îð÷íîî õîé÷
“Àìåðèêèéí ìºðººäºë” ãýæ ÿðüäãèéã òà á¿õýí
¿åäýý àìüäðàõûí àðãàã¿é îð÷èí áîëãîæ ºâë¿¿ëæ
ìýäíý. ßàãààä òýãæ ÿðüäàã þì áý? ßàãààä
áîëîõã¿é ãýñýí ¿ã. ªíººäºð áèä á¿õ óñ, ãîë ìºðíºº
“àìåðèêèéí òýì¿¿ëýë”-èéã õ¿ëýýí çºâøººðäºã þì
õàòààæ øèðãýýãýýä, á¿õ îé ìîäîî òàéð÷ óñòãààä,
áý? Àìåðèê îðîíä õ¿í áîëãîíû áèø ãýõýä îëîí
õîã íîâøîî îâîîëîîä ¿ëäýýæ áîëîõã¿é. Áèäíèé ¿ð
õ¿íèé ìºðººäºë áèåëäýã ó÷ðààñ òýð. Åâðîïîä áàéð
õ¿¿õýä, òà íàðûí ä¿¿ íàð, òà íàðûí ¿ð õ¿¿õýä, à÷
ñóóðèà îëæ ÷àäààã¿é, òýíäýýñ õººãäºæ, òóóãäñàí
ãó÷ íàð óóõ óñòàé áàéõ ¸ñòîé. Àìüñãàëàõàä öýâýð
õ¿ì¿¿ñ Àìåðèêò î÷îîä ñàÿòàí, òýðáóìòàí áîëñîí
àãààð áàéõ õýðýãòýé. Ñ¿¿äýðò íü ñóóõ ìîäòîé áàéõ
áàéäàã. Àìåðèêò Ãèòëåðèéí Ãåðìàíààñ õººãäñºí
¸ñòîé.
ýðäýìòýä, ñóäëàà÷èä î÷îîä øèíæëýõ óõààíû íýýëò
õèéæ, Íîáåëèéí øàãíàë àâñàí áàéäàã. Àíãëè,
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí ãóðàâäàõü çàð÷èì áîë íèéãìèéí
Èðëàíäààñ Àìåðèê ðóó í¿¿ñýí áàéäàã. Èðëàíä
òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ ÿâäàë. Òîäðóóëâàë,
îðîí ÿäóó îðîí áàéñíûã òà á¿õýí ìýäýæ áàéãàà
ýìýãòýé÷¿¿ä, ýðýãòýé÷¿¿ä àëü àëü íü òýãø ýðõòýé
áàéõ. Îäîî Åâðîïûí õàìãèéí õºãæèëòýé îðíóóäûí
àìüäðàõ ¸ñòîé. Óëñ òºðèéí ýð¿¿ë ñàðóóë óóð
íýã. Òýð ¿åä Èðëàíäàä íýã øîã ÿðèà áàéñàí áàéíà.
àìüñãàë áàéæ, øóäðàãà ñîíãóóëü ÿâóóëäàã áàéõ
Èðëàíä÷óóä Àâñòðàëè, Àìåðèê, ºìíºä Àôðèê ðóó
¸ñòîé. Íèéãìèéí áàÿëãèéã èðãýä òýãø õ¿ðòýæ áàéõ
í¿¿æ áàéñàí òýð ¿åä “Õàìãèéí ñ¿¿ëä Èðëàíäààñ
¸ñòîé. Íýã õýñýã õ¿ì¿¿ñ íü õýò áàÿæèõ, íºãºº
ãàðàõ õ¿í ÿâàõäàà ãýðëýý óíòðààãààðàé” ãýæ
õýñýã íü õýò ÿäóóðàõ ÿâäàë áàéæ òààðàõã¿é. Ýð¿¿ë
ÿðüäàã áàéñàí àæýý. Ãýðëýý óíòðààãààä ÿâààðàé
ìýíä, áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý ÷àíàðòàé áàéõ
ãýæ. Ãóíèãòàé ÷ þì øèã. Òýãýõäýý áàñ ñî¸ëòîé
øààðäëàãàòàé. Èéì íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã
áàéãàà áèç? Õýäèéãýýð øîã ÿðèà ÷ ãýñýí áàñ
õàíãàõ ¸ñòîé.
ãýðëýý óíòðààõàà ìàðòàõã¿é, áèå áèåäýý çàõèàä
ÿâæ áàéíà ø¿¿ äýý.
Íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ òóõàé
ªíººäºð õàðàìñàëòàé íü îëîí çàëóó÷óóä Ìîíãîë
àñóóäàëòàé õîëáîãäóóëæ òà á¿õýíä íýã ñàíàà÷èëãûã
îðíîîñ ãàäàãøàà ÿâæ áàéíà. ªºð ãàçàðò î÷èæ
ñàíóóëúÿ. Ìèíèé áèå Ìîíãîë óëñûí òºðèéí òýðã¿¿íèé
àæèëëàõ, ñóðàõ ãýæ ÿâæ áàéíà. ÀÍÓ, Åâðîïûí
õóâüä ñàíàà÷èëãà ãàðãààä “Ýõ îðíû õèøèã” ñàí
îðíóóä ðóó. Ñîëîíãîñ ðóó. ßàãààä ÿâæ áàéíà âý
áàéãóóëàõ ñàíàëûã äýâø¿¿ëñýí. Çàñãèéí ãàçàð ýíý
ãýâýë Ìîíãîëä òóëãàìäñàí àñóóäàë îëîí áàéãàà
ñàíàëûã äýìæèæ, õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëààä
ó÷ðààñ. Øèéäýãäýõã¿é óäàæ áàéãàà ó÷ðààñ.
óäàõã¿é ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèõ ãýæ áàéíà. Ýíý ÿìàð
Ìîíãîëä õ¿íèé ìºðººäºë òýì¿¿ëýë òýð áîëãîí
ñàíàà÷èëãà âý ãýõýýð ìàíàé óëñûí ãàçðûí õýâëèéä
áèåëýõã¿é áàéíà. Öººí õ¿íèé ìºðººäºë áèåëæ,
áàéãàà áàÿëãààñ îëñîí îðëîãîîñ èðãýí á¿ðò òýãø
îëîíõûíõ íü õ¿ñýë òýì¿¿ëýë áèåëýõã¿é áàéíà. Òèéì
õ¿ðòýýå ãýñýí áîäëîãî þì.
ó÷ðààñ çàëóó÷óóä ìààíü ãàäààäàä ãàð÷ àìüäàðúÿ
Çàðèì õ¿í èðãýäýä áýëýí ìºí㺠ºã÷ áîëîõã¿é,
ãýæ áîäîæ áàéíà. ßâæ ÷ áàéíà.
òýä àðõè àâààä óó÷èõíà ãýæ áàéíà. Öººí òîîíû
Òýãýõëýýð ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîòîé
óõàìñàðã¿é õ¿íýýñ áîëæ á¿ãäýä õ¿ðòýýëòýé èéì ÷óõàë
áîëíî ãýäýã ÷èíü ýíý á¿õíèéã çàñúÿ, çàëðóóëúÿ, ýíý
64 áîäëîãûã ýñýðã¿¿öýæ áîëîõã¿é. Õàðèí ÷ èðãýäýý
õýö¿¿ áàéäëûã ººð÷èëüå, ýðã¿¿ëüå ãýñýí ¿ã. Òèéì
õàðèóöëàãàòàé áîëãîõûí òóëä, õóâü çàÿàíäàà ýçýí
ÎÞÓÒÀÍ ó÷ðààñ ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî õýðýãòýé
áàéõ íºõöëèéã íü õàíãàæ ºãºõèéí òóëä, øóäðàãà
2008 áàéãàà þì. Õàìãèéí ãîë íü ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
¸ñûã òîãòîîæ, íèéãìýý íàéðñàëòàé áîëãîõûí òóëä,
øààðäëàãàòàé. ¯ð ä¿íã íü õ¿í á¿ð ¿çýõ, õ¿ðòýõ
Òàíèí ìýäýõ¿é ãàéõàõààñ ýõýëäýã Àðòñòîòåëü ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

ìîíãîë õ¿í áîëæ òºðñíººðºº áàõàðõàõ ñýòãýëèéã çîðèëòóóä äýýð íýãäýæ ÷àäàæ áàéõàä íýã ò¿¿õòýé,
òºð¿¿ëýõèéí òóëä àøèãò ìàëòìàëûí ñàëáàðààñ íýã ºíººäºðòýé, íýã èðýýä¿éòýé, íýã õýëòýé, íýã
îðñîí îðëîãûã “Ýõ îðíû õèøèã” ñàíãààð äàìæóóëæ ñî¸ëòîé ìîíãîë÷óóä íýãäýæ ÷àäàõã¿é ãýæ ¿¿? ×àäàõ
èðãýääýý òîäîðõîé õýìæýýíèé ìºí㺠õýëáýðýýð ¸ñòîé.
ºãºõ õýðýãòýé. Òýð ìºíãèéã àâñàí õ¿í, ãýð á¿ë
ò¿¿íèéãýý þóíä çàðöóóëàõàà ÿìàð ÷ òºð, çàñãààñ Öýãöòýé áîäëîãîòîé òºð çàñàã
èë¿¿ ñàéí ìýäíý. ßìàð ÷ áàéñàí Ìîíãîë Óëñûí
õàðèóöëàãàòàé áàéäàã
èðãýí ë þì áîë õ¿¿õýä, àõìàä, ýìýãòýé, ýðýãòýé,
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî áèäíèéã íýãòãýõ
àæèëòàé, àæèëã¿é õýí ÷ áàéñàí Ìîíãîëûí íóòàã
¸ñòîé, õºãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé ãýäýã óòãààðàà çàéëøã¿é
äýâñãýð äýýð áàéãàà áàÿëãààñ òýãø õ¿ðòýõ ýðõòýé
øààðäëàãàòàé áàðèìò áè÷èã þì.
áàéõ ¸ñòîé. Èíãýñíýýð íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæèë
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîòîé áîëíî ãýäýã
áèé áîëíî.
þó ãýñýí ¿ã âý ãýæ àñóóâàë òºð çàñàã áîäëîãîòîé
áîëíî ãýñýí ¿ã õýìýýí õàìãèéí ýíãèéíýýð õàðèóëæ
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõàä
áîëíî. Õ¿í á¿ð äóðààðàà äóðãèõàà áîëèíî
õýö¿¿, õýðýãæ¿¿ëýõýä á¿ð õýö¿¿ ãýæ çàðèì õ¿í
ãýñýí ¿ã. Àíàðõè áàéäëààñ ãàðíà. Õºãæëèéí çàì
ÿðüäàã. Óëñ òºðèéí îëîí íàì, õ¿í á¿ð ººð,
òîäîðõîé áîëíî ãýñýí ¿ã. Õºãæëèéã áîäëîãî õýìýýõ
ººð áîäîëòîé ó÷ðààñ ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö
“çàì” òîäîðõîéëíî. “Çàì” òîäîðõîé áîëæ áàéíà.
áîäëîãî ãàðãàæ á¿õ íàìóóäàä òóëãàõàä õýö¿¿ ãýæ.
ßâàõ, õºãæèõ çàì òîäîðõîéã¿é áîë òººð÷èõñºí õ¿í
ÿåõýí áîäñîí õ¿íä òýãæ ñàíàãäàæ áîëíî. Õàðèí
øèã ë áàéíà ø¿¿ äýý. Îéä òººð÷èõñºí áàéõàä
íóõàöòàé, ã¿í ã¿íçãèé áîäâîë àðèëãàæ áîëîõã¿é
çàì îëäîõîä ñàéõàí áîëäîã, ñýòãýë àìàðäàã. Çàì
çºð÷èë áàéõã¿é, áàéõ ÷ ¸ñã¿é ãýäýã íü îéëãîãäîíî.
îëäñîí þì ÷èíü îéãîîñ ãàð÷ òààðíà, óóëíààñ áóóæ
Ó÷èð íü òà áèäíèé ýöñèéí çîðèëãî áîë Ìîíãîë
òààðíà ø¿¿ äýý.
Óëñûí õºãæèë äýâøèë ø¿¿ äýý. ßìàð ÷ íàì, ÿìàð
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî áîë íýã ¸ñíû òýð
÷ õ¿í èéì ë çîðèëãî óðäàà òàâüæ áàéãàà. Òàâèõ
îéä áàéãàà çàì. “Îéä òººðººä” “çàìàà îëîõã¿é”
÷ ¿¿ðýãòýé. Ýñ òýãâýýñ òýð íàìûí, ýñõ¿ë òýð õ¿íèé
íýã äîðîî ýðãýëäýýä áàéõ óó? Ýñõ¿ë “çàìàà îëîîä”
õ¿ñýë òýì¿¿ëýë õýçýý ÷ á¿òýõã¿é.
“îéãîîñîî ãàð÷” õºãæèõ ¿¿?
ͺ㺺 òàëààð áîäëîãîòîé áîëíî ãýäýã õàðèóöëàãàòàé
¯¿íòýé õîëáîãäóóëæ áàñ íýã æèøýý õýëüå. Äýëõèéí
áîëíî ãýñýí ¿ã. Ç¿ã ÷èã ãàðñàí ó÷èð çàìààñàà
100 ãàðóé îðíû òºð, çàñãèéí òýðã¿¿í¿¿ä ͯÁ-ûí
ãàðàõ ýðõã¿é áîëíî ãýñýí ¿ã. “Çàìààñàà ãàðàõ”
Äýýä õýìæýýíèé ÷óóëãà óóëçàëòàíä îðîëöîõäîî 2015
áóþó áîäëîãîî áàðèìòëàõã¿é áîë îëîí ò¿ìíèéã
îí õ¿ðòýë äýëõèé äàõèíä õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëòóóäàà
õîõèðîîíî. Òèéì ó÷ðààñ áîäëîãîòîé òºð çàñàã
òîäîðõîéëñîí. “Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä” ãýæ
áîë õàðèóöëàãàòàé òºð çàñàã áàéõ ¸ñòîé. Òºð
íýðëýñýí. Îðîí îðîí òîäîðõîé ¿¿ðýã àâñàí. Ýõèéí
çàñàã õàðèóöëàãàòàé áàéõ íü òà áèäýíä õýðýãòýé
ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ, íÿðàéí
ø¿¿ äýý. Õ¿í á¿ðò õýðýãòýé. Òºð, çàñàã èðãýääýý
ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ, áè÷èã ¿ñýãò òàéëàãäàõ,
¿éë÷èëíý. Ýðãýýä òºð çàñàãòàéãàà, õýí íýãýí àëáàí
öýâýð óñààð õàíãàõ çýðýã çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëñýí
òóøààëòàíòàé õàðèóöëàãà òîîöîõ øàëãóóð, òîäîðõîé
áàéãàà. Òýãýõýýð òà íàð áîäîîä ¿ç äýý. 100
ìåõàíèçìòàé áîëæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Õàìãèéí
ãàðóé óëñ îðîí äîòîð ÷èíü õààíò çàñàãëàëòàé óëñ
ýíãèéí æèøýý ãýõýä ò¿ð¿¿íä ìèíèé õýëñýí÷ëýí
áàéíà, ïàðëàìåíòûí çàñàãëàëòàé, åðºíõèéëºã÷èéí
ýäèéí çàñãàà 10 õóâèàñ èë¿¿ õóâèàð ºñãºå. Òýãæ
çàñàãëàëòàé, àðä÷èëñàí, àðä÷èëààã¿é, Àôðèê, Àçè,
÷àäààã¿é Çàñãèéí ãàçàðòàéãàà õàðèóöëàãà òîîöú¸.
Àìåðèê, Åâðîïûí îðîí áàéíà.
ßàãààä ãýâýë áèä æèëä 10 õóâèàñ äýýø ºñºõã¿é áîë
Õÿòàä, Ñîëîíãîñ, áóñàä îðíóóäààñ óëàì õîöîðíî.
Èéì ÿíç ÿíçûí îðíóóä õ¿í òºðºëõòíèé íèéòëýã ýðõ
10 õóâèàñ äàâæ ºñ÷ áàéæ òýä íàðûã ã¿éöýæ î÷íî.
àøãèéã áîäîîä òîäîðõîé çîðèëòóóäûã “Ìÿíãàíû
ßâààíäàà òýä íàðààñ èë¿¿ ÷ ãàð÷ ìàãàäã¿é ãýñýí
õºãæëèéí çîðèëòóóä” õýìýýí òóíõàãëààä ñàíàë
òîîöîî ñóäàëãàà áàéãàà ó÷ðààñ, ýíý ìýò õàðèóöëàãà
íýãäýæ ÷àäàæ áàéõàä Ìîíãîëîî õºãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé
òîîöîõ ìåõàíèçì òîäîðõîé áîëîõ ¸ñòîé.
óëñ òºðèéí íàìóóä, èðãýíèé íèéãýì, õýâëýë
ìýäýýëëèéíõýí ÿàãààä ¯íäýñíèé õºãæëèéí áîäëîãî
áîëîâñðóóëæ áàòëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ äýýðýý íýãäýæ Ñîëîíãîñûí “747”,
áîëäîãã¿é, ÷àääàãã¿é þì áý? Áèä ÷èíü íýã õýëýýð Ìîíãîëûí “Ãóðâàí 15”
ÿðüæ áàéãàà áèç äýý? Òýãòýë òýíä 100 ãàðóé õýëýýð Ò¿ð¿¿íä áè õýëæ áàéñàí, ¯íäýñíèé
ÿðüæ áàéíà. Áèä ÷èíü íýã îé ñàíàìæòàé, ò¿¿õòýé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîòîé óëñ îðîí õýä áàéäàã
áèç äýý? Òýãòýë òýíä 100 ãàðóé ÿíçûí îé ñàíàìæ, âý ãýäýã òàëààð. Ñàÿõàí áè ªìíºä Ñîëîíãîñûí
ò¿¿õ áàéíà. Áèä íýã çîðèëãîòîé, ãýòýë òýíä 100 øèíýýð ñîíãîãäñîí Åðºíõèéëºã÷ È Ì¸í Áàãèéí 65
ãàðóé çîðèëãî áàéíà. 100 ãàðóé çîðèëãîòîé, 100 Åðºíõèéëºã÷èéí òàíãàðàã ºðãºõ ¸ñëîëä óðèãäàæ ÎÞÓÒÀÍ
ãàðóé õýëýýð ÿðüäàã, ººð ººð ºíãºòýé àðüñòàé, îðîëöñîí. Òýð ¸ñëîëä îðîëöñîí Îðîñûí Åðºíõèé 2008
í¿¿ð öàðàéòàé, áèå ãàëüáèðòàé õ¿ì¿¿ñ íýãäñýí ñàéä, Àìåðèêèéí Òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Åðòºíöèéí ãîî ñàéõíûã îéëãîõ ÷àäâàðã¿é õ¿í áàÿðëàõ ýõ
¿¿ñâýð áîëîõ ñýòãýëèéí õººðëèéã àìòëàæ ÷àäàõã¿é
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

áóþó Ãàäààä õýðãèéí ñàéä, ìºí ßïîíû Åðºíõèé Õàðèí ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî õýðýãæâýë
ñàéä ãýõ çýðýã ìàíàé óëñòàé îéð äîòíû õàðèëöààòàé õ¿í á¿ðèéí ìºðººäºë òýì¿¿ëýë õýðýãæäýã ñàéõàí
îðíóóäûí òºð, çàñãèéí òýðã¿¿í¿¿äòýé óóëçàæ, õàìòûí Ìîíãîë îðîí áîëíî. Òèéì ó÷ðààñ “ãóðâàí 15”
àæèëëàãààíûõàà òàëààð ÿðèëöëàà. ãýñýí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé
áàéãàà þì.
Òýãýõëýýð ªìíºä Ñîëîíãîñ ãýæ ìàíàé ìîíãîë÷óóä
îëîí ìÿíãààðàà î÷èõ ãýæ øîõîîðõîæ ç¿òãýýä ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö
áàéãàà òýð îðíû øèíý Åðºíõèéëºã÷ ÿìàð áîäëîãî
áîäëîãîä þóã òóñãàñàí áý?
äýâø¿¿ëæ áàéíà âý? “Áîèíã 747” ãýñýí îíãîö
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî õî¸ð ¿å øàòòàéãààð
áàéäãèéã òà á¿õýí ìýäíý. Îíãîö áîë öàã õóãàöàà,
õýðýãæèíý. 2015 îí ãýõýä ýõíèé ¿å øàò íü äóóñíà.
îðîí çàéã òîâ÷ëîí íèñäýã ó÷èð óëñ îðíû õóâüä
2021 îí ãýõýä õî¸ðäàõü ¿å øàò íü ¿ð ä¿íãýý ºãíº.
áîãèíî õóãàöààíä õºãæèõèéí áýëýãäýë áîëíî.
2015 îí ãýõýä Ìîíãîë îðîí ÿìàð îðîí áîëîõ
Ñîëîíãîñûí øèíý Åðºíõèéëºã÷ õóðäàí îíãîöíû
âý? Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä á¿ãäýýðýý áèåëíý.
òîîã àøèãëàæ, îëîí ò¿ìýíä îéëãîìæòîé áàéëãàõûí
ªºðººð õýëáýë ÿäóóðàë õî¸ð äàõèí áóóðíà, ýõèéí
òóëä “747” ãýñýí áîäëîãî äýâø¿¿ëæ áàéíà. “747”
ýíäýãäýë ãóðàâíû õî¸ðîîð áóóðíà, íÿðàéí ýíäýãäýë
áîäëîãûí ýõíèé 7 ãýñýí òîî íü 7 æèë, 4 ãýäýã íü
áóóðíà ãýõ çýðãýýð Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä
4Î ìÿíãàí àì.äîëëàð, õî¸ðäîõ 7 íü 7 õóâü ãýñýí
äýâø¿¿ëñýí çîðèëòóóä 2015 îíä á¿ðýí õýðýãæèíý.
çîðèëòóóäûã èëýðõèéëæ áàéíà. ªºðººð õýëâýë
Ýäèéí çàñàã æèëä äóíäæààð 14-ººñ äîîøã¿é õóâèàð
ýäèéí çàñãàà 7 æèëèéí òóðø æèëä äóíäæààð 7
ºñ÷, íýã õ¿íä íîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í
õóâèàð ºñãºæ, óëìààð íýã õ¿íä íîîãäîõ äîòîîäûí
5000-ààñ äîîøã¿é àìåðèê äîëëàðò õ¿ðíý. ªíººäºð
íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íýý 40 ìÿíãàí àì.äîëëàðò õ¿ðãýå
1500 áàéãàà ø¿¿ äýý. Òà á¿õýí ìýäýæ áàéãàà.
ãýñýí çîðèëò.
Òýãâýë 5000-ààñ äîîøã¿é áîëíî.

Ìàíàé “Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäàä ñóóðèëñàí

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð õºãæèíº. Æèëä íýã ñàÿ
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî”-òîé çàð÷ìûí
æóóë÷èí õ¿ëýýæ àâäàã áîëíî. Äýä á¿òöèéí ñàëáàðò
õóâüä òºñòýé çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëæ áàéãàà áèç?
òîìîîõîí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëíý.
Ãýõäýý òýäíèé áîëîí áèäíèé çîðèëòûí òîîíóóä ººð
Ìîíãîë áîë äàëàéä ãàðöã¿é îðîí. Äîòîîääîî àéìàã,
ººð áàéãààã òà á¿õýí àíçààð÷ áàéãàà. Ñîëîíãîñ
îðîí íóòàã çàì, äýä á¿òöýýð ñàéí õîëáîãäîîã¿é
ìàíàéõààñ èë¿¿ õºãæèëòýé ó÷èð 7 ãýñýí òîî ÿðüæ
ó÷ðààñ äàâõàð ò¿ãæèãäìýë îðîí áîë÷èõîîä áàéãààã
áàéíà. Áèä Ñîëîíãîñîîñ õîöðîãäñîí ó÷èð íýã
ò¿ð¿¿íä áè õýëñýí. ßëàíãóÿà ìàíàé õºäºº îðîí
îðîíòîé òîî ÿðèõ ýðõã¿é áîë÷èõîîä áàéãàà þì. 2
íóòàã. ¯¿íèéã äàâàõûí òóëä äýä á¿òöýý ñàéí
îðîíòîé òîî ÿðüæ, õºãæëèéí çîðèëòîî òîäîðõîéëíî,
õºãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé. 2015 îí ãýõýä äýä á¿òöèéí ñàëáàðò
òýãæ áàéæ Ñîëîíãîñûã ã¿éöíý. ¯íäýñíèé õºãæëèéí
òîìîîõîí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëæ, õàòóó õó÷èëòòàé
öîãö áîäëîãûã õÿëáàðøóóëæ òàéëáàðëàÿ ãýâýë
àâòî çàìûí óðò íü 8000 êì áîëíî. Ãîâèéí áîëîí
“ãóðâàí 15-ûí áîäëîãî” ãýæ õýëæ áîëíî.
Ç¿¿í á¿ñýä òºìºð çàìûí ñ¿ëæýý áàðèõ àæëûí 60
Ýíý áîë 15 æèëèéí òóðø æèëä äóíäæààð 15 õóâèàð
õ¿ðòýëõ õóâèéã ã¿éöýòãýíý. Õî¸ð äàõü òºìºð çàì
óëñ îðíîî õºãæ¿¿ëüå. Òýãâýýñ íýã õ¿íä íîîãäîõ
áàðèõ àæëûí 70-ààñ äîîøã¿é õóâèéã õèéíý. Ãîë
ÄÍÁ 15 îð÷èì ìÿíãàí àì.äîëëàð áîëíî ãýñýí ¿ã.
òºìºð çàìûã öàõèëãààíæóóëæ äóóñíà. ªíººäºð
ªíººäºð Ìîíãîëä 1 õ¿íä 1200-1500 àì.äîëëàð
ìàíàé òºìºð çàì öàõèëãààíæààã¿é áàéãàà. ¯ð
íîîãäîæ áàéãàà. ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûã
àøèã ìóóòàé òºìºð çàì ãýñýí ¿ã. Óäààí òºìºð
òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëñíýýð ºíººäðèéíõººñºº 10 äàõèí
çàì ãýæ õýëæ áîëíî. Òýãâýë öàõèëãààíæñàí, õóðäàí
èë¿¿ áîëæ ºñíº. ªíººäðèéí Ñîëîíãîñûí ò¿âøèíä
òºìºð çàìòàé áîëîõ íü áàéíà.
î÷íî ãýñýí ¿ã.
Ìîíãîëûí á¿õ ñóì áàéíãûí öàõèëãààíòàé áîëíî. Á¿õ
Èéì “ãóðâàí 15” ãýñýí çîðèëòûí òºëºº ç¿òãýöãýýå.
ìàë÷èí ºðõ íàð ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàãäàíà.
Ýíý íü õ¿í á¿ðò, Ìîíãîë îðîíä õýðýãòýé. 15 æèë
Äîòîîäûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàõààñ
áîäëîãîòîé àæèëëàÿ. Æèëä 15 õóâèàð ýäèéí çàñãàà
ãàäíà Ìîíãîë Óëñ ººðºº ýð÷èì õ¿÷ ãàäààäàä
ºñãºå. Èíãýýä ýíý òàíõèìä ñóóæ áàéãàà, ñóóãààã¿é
ýêñïîðòîëæ ýõýëíý.
õ¿í á¿ðò, åð íü Ìîíãîë Óëñûí èðãýí á¿ðò 15000
àì.äîëëàð íîîãääîã óëñ îðîí áîëú¸.
Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ çàðèì õîòûí õ¿í àìûí òîî 50
Áèä áîäëîãîã¿é, çîðèëãîã¿é áàéâàë ÿàõ âý? Áèä
ìÿíãààñ äîîøã¿é áîëæ ºñíº. Óëààíáààòàð õîòûí
õºäºëìºðëºõã¿é áîë ÿàõ âý? Õýäýí æèëèéí äàðàà
õ¿í àìûí õýò òºâëºðºë ñààðíà. Óëààíáààòàð
ñàíàà ñýòãýëýýð óíàñàí, öºõºðñºí, áèå áèåòýéãýý
áîëîí òîìîîõîí õîòóóäûí àãààðûí áîõèðäëûã
çºð÷èëäñºí, áóðóóã áóñäààñ õàéñàí, õîîðîíäîî ýâ
66 á¿ðýí àðèëãàíà. Ìîíãîë îðíû ýêîëîãèéí ñèñòåìèéí
íýãäýëã¿é, íýã õýëýýð ÿðüäàã ÷ õ¿í á¿ð ººðèéí
òýíöâýðòýé áàéäëûã õàíãàõàä îíö à÷ õîëáîãäîë
ÎÞÓÒÀÍ óðò, áîãèíî îé ñàíàìæòàé, ººð ººð îðíîîñ
á¿õèé òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí ñ¿ëæýýã
2008 èðñýí õ¿ì¿¿ñ øèã, “øóóäàéíä õèéñýí ýâýð øèã”
2015 îí ãýõýä íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 20-èîñ äîîøã¿é
áîëöãîîíî.
ßëàõ þìóó õîæèãäîõ íü áèäýíä ñîíèí ç¿éë áèø áºãººä ÎÞÓÒÀÍ-2008
çºâõºí õîæèõûí òºëºº àæèëëàæ òýìöýõýä ë ººðñäèé㺺
çîðèóëàõ íü ÷óõàë þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
õóâü áóþó 30 ãàðóé ñàÿ ãà-ã òóñãàé õàìãààëàëòòàé
íóòàã áîëãîíî.
2 äàõü áóþó 2016 îíîîñ 2021 îí õ¿ðòýëõ ¿å øàò.
Ýäèéí çàñàã æèëä äóíäæààð 12-îîñ äîîøã¿é õóâèàð
ºñíº. 1 õ¿íä íîîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í
12000-ààñ äîîøã¿é àì.äîëëàð áîëíî. Ãýõäýý
èäýâõòýé, ñàíàà÷èëãàòàé áàéâàë 15000 áîëíî ãýæ
áîäîæ áàéãàà. Åð íü 15 áîë áèëýã äýìáýðýëòýé
òîî. 15-íû ñàð ãýõýýð ìîíãîë÷óóä áèëýãøýýäýã áèç
äýý? 15 ãýõýýð íýã á¿ðýí á¿òýí ñîíñîãääîã áèç
äýý?
Òýãýýä ÷ çîðèëòîî èë¿¿, ºíäºð òàâüæ áàéæ àìæèëòàä
õ¿ðäýã ó÷ðààñ áè “ãóðâàí 15” ãýæ ÿðèàä áàéãààã
òà á¿õýí îéëãîæ áàéãàà áèç ýý.
Ìîíãîë õ¿íèéã ÷àíàðòàé
ìýäëýãòýé, àìüäðàëòàé áîëãî¸,
îþóí óõààíûã íü ¿íýë¿¿ëüå
Íýãýí òîâ÷ ò¿¿õ ÿðüÿ. Ëåâ Òîëñòîé ãýæ
Îðîñûí àëäàðòàé çîõèîë÷ áàéñàí. Íèêîëàé Ðåðèõ
õýìýýõ Îðîñûí òîì ñýòãýã÷, çóðàà÷, ôèëîñîôè÷
õ¿í áàãà áàë÷èð áàéõäàà Ëåâ Òîëñòîé äýýð î÷èæ:
ÿàæ àìüäðàõàâ, àìüäðàëûí çîðèëãî ãýæ þó âý ãýõ
çýðãýýð àñóóñàí àæýý. Òîëñòîé õàðèóä íü “Àìüäðàë
áîë øèð¿¿í óðñãàëòàé ãîë ìºðºí. Õ¿í íààä ýðýã
äýýð íü òºðæ, àìüäðàëûíõàà ýöýñò öààä ýðýã äýýð
íü ãàðñàí áàéõ ¸ñòîé áàéäàã. Øèð¿¿í ãîë ìºðºí
ãàòàëíà ãýäýã àìàðã¿é. Ýõëýýä ãîëîî ãàòëààä öààä
ýðýã äýýðýý ãàðàõ ãàçðàà òîâëîõ õýðýãòýé. Ãýõäýý
ÿã òýð òîâëîñîí ãàçàð ðóóãàà ÷èãëýýä ãîëîî ãàòëàõ
þì áîë óðñãàëä öîõèãäîæ äîîø óðñàíà. Òýãýýä
öààä ýðýã äýýð òîâëîñîí ãàçàðòàà áèø, õàðèí
íýëýýä äîîãóóð ãàðíà. Ýíý þó ãýñýí ¿ã âý? Çîðèëãî
äîîãóóð áàéâàë çîðüñîíäîî ÷ õ¿ðýõã¿é ãýñýí ¿ã.
×è öààä ýðýã äýýð òîâëîñîí ãàçðààñàà äýýã¿¿ð
çîðüæ ç¿òãý. ßäàðíà, öóöíà. Ãýõäýý òýãæ ç¿òãýâýë
óðñãàëä öîõèóëñàí ÷ òîâëîñîí ãàçðàà ãàð÷ ÷àäíà.
Òèéì ó÷ðààñ àìüäðàë áîë òýðòýé òýðã¿é øèð¿¿í
óðñãàëòàé ãîë ìºðºíòýé àäèë ó÷ðààñ ÷àìàéã äîîøîî
ë òàòàõûã, óðñãàõûã áîäíî. ×è õàðèí òýð óðñãàëûã
ñºðæ, çîðèëòîî äàíäàà ºíäºð òàâüæ áàéâàë èõ
ç¿éëèéã õèéæ á¿òýýæ ÷àäíà. Ãîëûí öààä ýðýã äýýð
òîâëîñîí ãàçàðòàà ãàð÷ ÷àäíà” ãýæýý.
Íèêîëàé Ðåðèõ ºâãºí Òîëñòîéí çºâëºæ ñóðãàñíû
äàãóó àìüäðàëäàà äàíäàà òîì çîðèëò òàâüæ ÿâñàí
áàéäàã. Ãèìàëàéí óóëûí íóóöûã îëíî, Àçèéí
íóóöûã îëíî ãýæ çîðüñîí áàéäàã. Äýëõèéí á¿õ õ¿í
òºðºëõòºí ýíõ òàéâíààð àìüäðàõ ¸ñòîé, òýãæ ÷àäíà
ãýæ áîäîæ, òîäîðõîé ôèëîñîôèéí ¿çýë ãàðãàæ,
ò¿¿íèéãýý ñóðòàë÷èëæ áàéñàí áàéäàã. Óðàí çóðàã
çóðæ áàéñàí. Ôèëîñîôèéí íîì áè÷èæ áàéñàí.
Àìüäðàëäàà òîì çîðèëò òàâüæ áàéñàí ó÷èð îëîí
þìàíä õ¿ð÷ ÷àäñàí õ¿í.
Çàðèì õ¿í òîì çîðèëò òàâüæ ãîë ãàòëàõ áèòãèé
õýë ãîëîî ãàòëàõã¿é íààä ýðýã äýýð äýýø õàðæ
õýâòýõ ÷ ÿâäàë òîõèîëääîã. Çàëõóóð÷ áàéãàà íü òýð.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèéí ãýñýí áîäîëòîé áàéõààñ òýð áîäëîî áóñäàä
õ¿ðãýõýä èë¿¿ èõ óõààí Øààðäàãääàã Êëîä Ãåëüâåöèé
Ç¿éðëýâýë ñóðãóóëüä ñóðíà ãýäýã ÷èíü ãîë ãàòàëæ
áàéãàà íü òýð. Àâãàé àâíà, íºõºðò ãàðíà ãýäýã ÷èíü
ãîëûíõîî äóíä îð÷èõëîî ãýñýí ¿ã. Õ¿¿õýä òºð¿¿ëíý
ãýäýã ÷èíü ãîëûíõîî äóíäààñ ãàðààä ÿâ÷èõëàà ãýñýí
¿ã. Àæèëä îðíî ãýäýã ÷èíü áàñ ë ãîë ãàòàëæ áàéíà
ãýñýí ¿ã. Çàðèì íü “æèâýõ” ÿâäàë ÷ áàéäàã. Õàðèí
þì õèéæ á¿òýýíý ãýäýã ÷èíü ãîëûíõîî öààíà ãàðíà
ãýñýí ¿ã.
Èíãýýä 2021 îí ãýõýä áèä îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãè
íóòàãøóóëñàí ýäèéí çàñàãòàé óëñ îðîí áîëíî.
Áîëîâñðîëûã áèä ÿàãààä ÷óõàë÷èëæ ÿðèàä áàéíà âý
ãýõýýð áîëîâñðîëòîé áàéâàë òåõíîëîãè ýçýìøèíý.
Òåõíîëîãè ýçýìøâýë õºãæèë õóðäàñíà. ªíººäºð
áèä áîëîâñðîë, òåõíîëîãè ýçýìøèæ ÷àäààã¿éãýýñýý
áîëîîä Îþó òîëãîé äýýð, ýñõ¿ë áóñàä ¿éëäâýð, àæ
àõóéí ãàçðóóä äýýð ãàäààäûíõíûã óðüæ àæèëëóóëæ
áàéíà. ͺ㺺 ë õÿòàä, àìåðèê, àíãëè, ÿïîí
èíæåíåðèéã óðèíà, òýä õ¿ð÷ èðýýä õàìãèéí ºíäºð
öàëèí àâíà.
Òýãâýë ìîíãîë÷óóä ÿìàð àæèë õèéæ áàéíà? ªíãºðñºí
îíä áè Îþó òîëãîéí îðä ãàçàð äýýð î÷èõîä
òýíä íèéò àæèëëàãñàäûí 95 õóâü íü ìîíãîë÷óóä
áàéñàí. Ãýõäýý òýä ÿìàð àæèë õèéæ áàéñàí áý?
¯éë÷ëýã÷, æîëîî÷, õàìãààëàã÷, õàðóóë, ìàíàà÷.
Ìîíãîë÷óóä òèéì ë àæèë õèéæ áàéíà. ßàõàâ áàñ
÷ ãýæ õàðüöàíãóé ºíäºð öàëèíòàé. 500 àì.äîëëàð,
1000 àì.äîëëàð àâ÷ áàéíà. Òýãâýë ãàäààäûíõàí
ÿìàð àæèë õèéæ áàéíà âý? Èíæåíåð, òåõíîëîãè÷.
Òýä íàðûí öàëèí õýä âý? Ñàðä 10.000 àì.äîëëàð,
ýñõ¿ë òýðíýýñ ÷ èë¿¿. Íèéò àæèëëàãñàäûí 95 õóâèéã
á¿ðä¿¿ëæ áóé ìîíãîë÷óóäûí àâ÷ áàéãàà öàëèíòàé
òýíöýõ öàëèíã õýäõýí èíæåíåð àâ÷ áàéíà. ßàãààä?
ßàãààä ãýâýë ìîíãîë÷óóäûí ìýäëýã áîëîâñðîë ìóó
áàéíà. Ñàéí èíæåíåð áàéõã¿é áàéíà. Òèéì ó÷ðààñ
Ìîíãîë õ¿íèé õºäºëìºðèéã õÿìäõàí ¿íýëæ áàéíà.
Äàøðàìä õýëýõýä èðãýäèéíõ íü ìýäëýã áîëîâñðîë
÷àíàðã¿é, îþóí óõààí íü ¿íýëýãääýãã¿é îðîíä
õ¿ì¿¿ñ íü àðõèäàëò, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ õýðýãëýõ
ÿâäàë, ÿíõàíäàëò ãàçàð àâäàã. Äîòðîõ îþóí óõààí
íü áèø, ãàäíàõ áèå íü ë ¿íýëýãäýíý.
Áèä òîîãîîðîî öººí ó÷èð ýíý ë
çàìààð õºãæèõ ¸ñòîé
Òýãâýë ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî áîë ìîíãîë
õ¿íèéã ìýäëýã áîëîâñðîëòîé áîëãî¸, õºäºëìºðèéã
íü, ÿëàíãóÿà îþóíû õºäºëìºðèéã íü ºíäºð ¿íýëäýã
áîëú¸ ãýæ çîðüæ áàéãàà þì. Ìîíãîë õ¿íèéã
¿íýòýé áîëãî¸. Ìîíãîë÷óóä òåõíîëîãè ýçýìøèæ,
èíæåíåðèéíõ àæèë õèéõ õýðýãòýé. Íýã ìîíãîë õ¿í
ãàäààäûí îëîí õ¿íòýé àäèë ìýäëýã áîëîâñðîëòîé
áîëú¸. Áèä òîîãîîðîî öººí ó÷èð èéì ë çàìààð
õºãæèõ ¸ñòîé. Ìîíãîë õ¿í áîëãîí õýäýí ãàäààä
õ¿íòýé òýíöýõ ýðäýì áîëîâñðîëòîé, ¿íýòýé áîëîõ 67
¸ñòîé.
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð õºãæèæ, æèëä èðýõ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
æóóë÷äûí òîî õ¿í àìûí òîîòîé òýíöýíý, 3 ñàÿ áîëíî
ãýñýí ¿ã. Èéì ÷àäàâõèòàé áîëú¸. Ôåðìåðèéí àæ
àõóé õºãæ¿¿ëæ, õ¿í àìûí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé
õýðýãëýýã ¿íäñýíä íü äîòîîäûí ýêîëîãèéí öýâýð
á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàÿ. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
ýêñïîðòîíä ãàðãàäàã áîëú¸. Íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé
õýðýãöýýã äîòîîäûí ¿éëäâýðýýð á¿ðýí õàíãàÿ.
ªíººäºð áèä íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íýý 100 õóâü
ãàäààäààñ àâ÷ áàéãàà. Ãàäààäàä íåôòèéí ¿íý ºñºõ
òóòàì ìîíãîë÷óóäûí àìüäðàëûí çàðäàë ºñ÷ áàéãàà.
Òýãâýë áèä íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ
äîòîîäûí õýðýãöýýãýý á¿ðýí õàíãàäàã áîëú¸. Èéì
áîëîëöîî áàéíà. Ò¿¿õèé íåôòü îëáîðëîõ, ìºí
í¿¿ðñíýýñ øèíãýí ò¿ëø ãàðãàõ òåõíîëîãè ýçýìøèõ
çàìààð ýíý àñóóäëûã øèéäýæ áîëíî.
Õ¿í àìûí äóíäàæ íàñëàëò 72 áîëíî. Áè ýíý òîîã
çîðèóä ýíä õýëæ áàéíà. ªíººäºð õàðàìñàëòàé
íü 70-ààñ äîîø áàéãàà. Ìîíãîë÷óóä óðò íàñëàõ
¸ñòîé. Òýãýõäýý ç¿ãýýð íýã óðò áèø, óðò íàñàëæ,
÷àíàðòàé àìüäðàõ ¸ñòîé. Ñàéí àæèëòàé áàéõ, ñàéí
öàëèíòàé áàéõ ¸ñòîé, ñàéí ìýäëýã áîëîâñðîëòîé
áàéõ ¸ñòîé, ººðèé㺺 ºíäºð ¿íýë¿¿ëñýí áàéõ
¸ñòîé. Õàðàìñàëòàé íü õ¿í íü õÿìä ãàçàð õàð
òàìõè, ÿíõàíäàëò áàéäàã. Ýíý áîë áàñ ë áîäèòîé
ç¿éë.
Á¿ãäýýðýý èíæåíåð áîëæ ººð÷ëºãäºõ áîëîìæ
áîëîëöîî áèé. Òåõíîëîãè ýçýìøèæ àìüäðàëûí
÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ ¿íäýñ áèé. Ìîíãîë õ¿í äýëõèéí
àëü ÷ îðîíä ÿâàõàä Ìîíãîëûã ìýääýã, õ¿íäýòãýäýã
ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎË: ªÐѪËĪªÍ ÁÀ
×ÀÍÀÐÛÍ ØÈÍÝ×ËÝË
Á.×óëóóíäîðæ /Õ¿ì¿¿íëýãèéí Óõààíû Èõ ñóðãóóëèéí çàõèðàë /
1. Äàÿàðøëûí ýðèíä óëñ îðîí ýäèéí çàñãèéí
ºðñºëäºõ ÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëýõèéã ñòðàòåãèéí íýã
ãîë çîðèëò áîëãîí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ìýäëýãò
ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéí ÷óõàë ñóóðü íü øèíæëýõ
óõààí, òåõíîëîãè áîëæýý. Ýíý óòãààðàà äýýä
áîëîâñðîë íü ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã
òîäîðõîéëîõ, óëìààð óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí
çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ãîë õºäºëã¿¿ð áîëæ áàéíà.
Äýýä áîëîâñðîë íü íèéãìèéí çºð÷ëèéã áàãàñãàõ,
íèéãìèéí íýãäìýë áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ õýðýãë¿¿ð
áîëëîî. Ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã, àìüäðàëûí ÷àíàð,
õ¿íèé íèéãýìä ýçëýõ áàéð ñóóðü, äóíäàæ íàñëàëò
çýðýã íü äýýä áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí õýìæ¿¿ð áîëîõ
ó÷èðòàé.
68
ÎÞÓÒÀÍ ªíººäðèéí áàéäëààð Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã
2008 íü ò¿¿õèé ýäýä ñóóðèëñàí, èìïîðòûí èõýýõýí
Áèäíèé ìýäýõ ç¿éë õÿçãààðòàé, ìýäýõã¿é ìààíü
õÿçãààðã¿é Ïüåð Ëàïàñ
áîëãî¸. Ìîíãîë õ¿íèéã àâ÷ àæèëëóóëàõ þìñàí
ãýæ áîääîã, ýñõ¿ë Ìîíãîë îðîíòîé, ìîíãîë õ¿íòýé
õàìòàð÷ àæèëëàõ þìñàí ãýæ áîääîã áîëãî¸. ¯¿íä
ë ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî ÷èãëýæ áàéãàà
þì.
Òèéì ó÷ðààñ ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî
áîë õýí íýãýí õ¿í, ýñâýë õýñýã á¿ëýã ýòãýýäèéí
õýðýã áèø. Ýíý áîë ìîíãîë õ¿í ãýæ ººðèé㺺 ¿çýæ
áàéãàà õ¿í áîëãîíû õýðýã. Ìîíãîë õ¿í á¿ðèéí
ºì÷. Õ¿í áîëãîíû òýì¿¿ëýë.
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî áîë ìîíãîë õ¿í
áîëãîíû ýðõ àøèã ìºí. ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö
áîäëîãî õýðýãæñýíýýð ìîíãîë õ¿í çîâõè íü ººäºº
àìüäàðíà. Ìîíãîë Óëñ Àçèä ýõíèé 10 îðíû òîîíä
áàãòàíà. Äýëõèéä áàéð ñóóðèà áýõæ¿¿ëíý.
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî áîë òîâ÷õîí õýëýõ
þì áîë òà áèäíèé ¿íäýñíèé ¿çýë ó÷èð Ìîíãîë
îðíîî õºãæ¿¿ëýõ íü ìîíãîë õ¿íèé ¿íäýñíèé ¿çýë
ìºí. Ìîíãîë îðîí õºãæèõèéã õ¿ñäýãã¿é, çîðüäîãã¿é
¿íäýñíèé ¿çýë ãýæ áàéõã¿é. Ìîíãîë Óëñûí õºãæèë
áîë òóñãààð òîãòíîë, àþóëã¿é áàéäëûí áàòàëãàà.
Òýãýõýýð õºãæèõèéí òóëä ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö
áîäëîãîî õ¿í á¿ð ºì÷èëüå. Õ¿í áîëãîíû ¿éë õýðýã
áîëãî¸. Õýðýãæ¿¿ëüå. ¯ð ä¿íã íü ãàðãàÿ. Õ¿í
á¿ðò ¿ð àøãèéã íü õ¿ðòýýå. Ìîíãîë õ¿íýý ìýäëýã
áîëîâñðîëòîé áîëãîæ, ¿íýë¿¿ëüå.
Ìîíãîë îðîí ìàíäòóãàé. Èõ áàÿðëàëàà.
õàìààðàëòàé áàéíà. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí
ãàçðûí 2007 îíû ìýäýýëëèéã ¿çâýë ýäèéí çàñàãò
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë äºíãºæ 6 õóâèéã ýçýëæ,
íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ 1480 àìåðèê äîëëàð áàéíà. /
Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëò, ¯íäýñíèé
õî¸ð äàõü èëòãýë. 2007/. Ãýòýë ýäèéí çàñàãò ºíäºð
òåõíîëîãèéí ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü Ôèëèïïèíä
37, Ìàëàéçàä 68 õóâüòàé áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí
ýêñïîðòîä ºíäºð òåõíîëîãèéí õóâèéí æèí Âüåòíàìä
5.64, Áðóíåéä 4.9 õóâüòàé áàéõàä ìàíàé îðîíä
õàðüöóóëàõ ¿ç¿¿ëýëò ÷ òîäîðõîéã¿é áàéíà.
Äýëõèéí áàíêíû ñóäàëãààãààð ìýäëýãèéí ýäèéí
çàñãèéí èíäåêñýýð Ìîíãîë 1995 îíä 98-ð áàéðàíä
áàéñàí áîë 2007 îíä 79 ä¿ãýýð áàéðàíä àõèæ
áàãà îðëîãîòîé îðíóóäààñ õàìãèéí õ¿÷òýé äýâøèë
õèéñýíä òîîöîãäîæ áàéíà. Ãýâ÷ ýíý äýâøëèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ãîë ¿íäýñëýë áîëãîí Äýëõèéí áàíêíû òàéëáàðò
äóðäàõäàà õóäàëäààíû ñààä òîòãîðûã áàãàñãàí
çîõèöóóëàëòûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëñàí, õ¿í àìûí
áîëîâñðîëûí ò¿âøèí õàðüöàíãóé ºíäºð çýðãèéã
äóðüäæýý. /The World Bank. Knowledge economy
index. 2007 Rankings/.
UNCTAD-èéí øèíý÷ëýë õèéõ ÷àäàâõèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð
Ìîíãîë 69-ä, ºðñºëäºõ ÷àäâàðààð 101-ä áàéíà.
Õ¿íèé êàïèòàëûí èíäåêñýýð /áè÷èã ¿ñýãò òàéëàãäñàí
áàéäàë, äóíä áîëîí äýýä ñóðãóóëüä õàìðàãäàõ õóâü
ã.ì/ õàðüöàíãóé äýýã¿¿ð áàéõ áîëîâ÷ òåõíîëîãèéí
èäýâõæèëòèéí èíäåêñýýð íýëýýä äîîãóóð áàéð ýçýëæ
áàéíà. Õàðèí áèçíåñ ýðõëýõ îð÷íû çýðýãëýëýýð
ìàíàé óëñ 175 îðíîîñ 45-ä îðæ, ìýäýýëëèéí
ñ¿ëæýýíèé ¿éë÷èëãýý ìàíàéä èõýýõýí ºðãºæèæ
áàéíà.
Ìýäëýãèéí ýäèéí çàñãèéã áàéãóóëàõ ãîë õºäºëã¿¿ð
íü øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí èííîâàö
áîëæ áàéíà. Èéìýýñ ÷ õºãæèëòýé îðíóóäàä
áèçíåñèéí êîìïàíèóä õºðºí㺠îðóóëàëòûíõàà
1/3 õóâèéã ìýäëýãò ñóóðèëñàí èíòàíæèáë êàïèòàë
á¿òýýõýä çîðèóëæ áàéíà. Åâðîïûí Õîëáîîíû îðíóóä
íü õºãæèæ áàéãàà îðíóóäààñ 5 äàõèí èõ õºðºíãèéã
õºäºº àæ àõóéí ñóäàëãààíä çîðèóëæ áàéíà.
Ýíý áîë ýð÷èìòýé, ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàãò
êàïèòàëûí äèéëýíõ õýñãèéã èíòàíæèáë êàïèòàë ýçëýõ
áîëñíûã õàðóóëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä Ñ.Áàÿð ýäèéí çàñãèéí
õºãæèëä èííîâàöèéã ÷óõàë÷ëàõ ¸ñòîéã îíöãîéëîí
äóðüäñàí. Äýëõèé íèéòèéí õàíäëàãà ÷ èéì áàéíà.
Ñàÿõàí áîëñîí Øèíæëýõ óõààíû àæèëòíû óëñûí
çºâëºãººí äýýð ¿íäýñíèé èííîâàöèéí õºòºëáºðèéã
õýëýëöëýý. ÁÑØÓß-íààñ ýíý ÷èãëýëýýð øèíýëýã
áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ ãýæ áàéãàà íü íýí à÷
õîëáîãäîëòîé þì. Ýíýõ¿¿ èííîâàöèéã õýðýãæ¿¿ëæ,
õ¿í, ò¿¿íèé á¿òýýñýí ìýäëýã, òåõíîëîãèéã íèéãìèéí
¿íýò êàïèòàë áîëãîí õýðýãëýýíä îðóóëàõàä
øèéäâýðëýõ ¿¿ðãèéã äýýä áîëîâñðîë ã¿éöýòãýõ
ó÷èðòàé þì.
2. Øèíý ìýäëýãèéã á¿òýýæ, ýçýìø¿¿ëæ, õýðýãëýýíä
îðóóëäàã óòãààðàà äýýä áîëîâñðîë íü ãëîáàë
ñåðâèçèéí íýã òºðºë áîëæ áàéíà. Èéìýýñ Äýëõèéí
Õóäàëäààíû Áàéãóóëëàãà äýýä áîëîâñðîëûã ò¿ãýýìýë
13 òºðëèéí áèçíåñ ¿éë÷èëãýýíèé íýã õýëáýð ãýæ
òîäîðõîéëñîí áèëýý.
Äýëõèéí Áàíêíààñ äýýä áîëîâñðîëûã òóõàéí óëñûí
ñòðàòåãèéí õºãæëèéí àìèí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã ãýæ
¿çýæ õºãæëèéã íü çºâõºí ñàëáàðûí í¿äýýð õàðàõã¿é
áàéõ, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã íü ãîë ¿ç¿¿ëýëò
áîëãîõ, ISO ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õýðýãëýõèéã çºâëºæ
áàéíà.
Äýýä áîëîâñðîëûí á¿òýö ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Áèäíèé ñ¿ð æàâõàà, óðàì çîðèãèéã õóãàëñíààð áèäèé
çàñãèéí øààðäëàãàä íèéöýí ººð÷ëºãäºæ áàéíà.
Õºãæëèéí æàì ¸ñîîð äýýä áîëîâñðîë íü óëñ
îðíóóäûí ºðñºë人íèé òýðã¿¿ëýõ øóãàì áîëëîî.
ªíººäºð óëñ îðíû ýäèéí çàñàã áà äýýä
áîëîâñðîëûí áàéäëûã óÿëäóóëàí Èõ ñóðãóóëèóäûí
øèíæëýõ óõààíû ÷àäàâõè íü óëñûí ýäèéí çàñãèéí
÷àäàâõèàñ äàâñàí îðíóóä /Èçðàéë, Øâåä, Àíãëè,
Êàíàä, Ôèíëÿíä, ÀÍÓ, Ñèíãàïóð, Äàíè, Àâñòðàëè
ã.ì/, èõ ñóðãóóëèóäûí øèíæëýõ óõààíû ÷àäàâõè
íü óëñûí ýäèéí çàñãèéí áàéäëààñ äîîãóóð áàéãàà
îðíóóä/ßïîí, Áðàçèë, Ýíýòõýã, ÎÕÓ, Èòàëè, ÁÍÑÓ,
Ïîëüø, ÁÍÕÀÓ, Àðãåíòèí, Ãðåê, ×åõ ã.ì/, ýíý
õî¸ð ÷àäàâõè íü òýíöâýðòýé îðíóóä /ÕÁÍÃÓ, Øèíý
Çåëàíä, Óíãàð, Íîðâåãè, Áåëüãè, Ôðàíö ã.ì/ ãýæ
àíãèëæ ¿çýæ áàéãàà íü ó÷èðòàé þì.
Äýýä áîëîâñðîëûí õóâüä õàìãèéí õ¿÷òýé ýêñïîðòëîã÷
íü ÀÍÓ, Àíãëè, ÕÁÍÃÓ, Êàíàä, Àâñòðàëè áàéíà.
Ýíý ÷èãëýëýýð èäýâõòýé àæèëëàæ áàéãàà îðíû
òîîíä ÎÕÓ, Øèíý Çåëàíä, ÁÍÑÓ îðæ áàéíà. ÀÍÓ
äýëõèéí äýýä áîëîâñðîëûí ýêñïîðòûí 22 õóâèéã,
Àíãëè 11 õóâèéã, ÕÁÍÃÓ 10 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
Äýëõèéí æèøãýýð áîë äýýä áîëîâñðîëûí ÷àäàâõèéã
Íîáåëèéí øàãíàëòíû òîî, ìàòåìàòèê áà áàéãàëèéí
øèíæëýõ óõààíä íýýëò õèéñýí áàéäàë, øèíý
òåõíîëîãè á¿òýýæ, ïàòåíò, ëèöåíç ýçýìøñýí áàéäàë,
ñóäëàà÷äûí íü á¿òýýëèéã îëîí óëñûí íýð õ¿íäòýé
ñýòã¿¿ëä èø òàòñàí áàéäàë ãýõ ìýò ÷àíàðûí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð ¿íýëæ áàéíà. Ìàíàé ýðäýìòýí
ñóäëàà÷äûí á¿òýýëèéã äýëõèéí íýð õ¿íä á¿õèé
ñýòã¿¿ëä õýâëýñýí, èø òàòñàí íü õàðüöàíãóé öººí
áàéíà. Ãýòýë çºâõºí 2007 îíû áàéäëààð ¿çýõýä
ÀÍÓ-ûí ñóäëàà÷äûã 3876 óäàà, ßïîíû ñóäëàà÷äûã
249 óäàà èø òàòñàí æèøýýòýé áàéíà. Õàðèí
Ìàëàéç, Òàéëàíä, Âüåòíàìûí ñóäëàà÷äûí íýð ýíý
îíä äóðäàãäààã¿é áàéíà.
2000 îíû áàéäëààð ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä
õýðýãëýýíä îðóóëñàí ãàäààäûí áà äîòîîäûí
ïàòåíòèéí õàðüöàà 3:1 áàéõàä áóóðàé îðíóóäàä
690:1 áàéæýý. /World Bank 2000. World Bank
Indicators/ Ìîíãîë îðîíä ýíýõ¿¿ õàðüöàà íýëýýä
äîîãóóð áàéäàã áàéíà.
¯éëäâýðëýë, áèçíåñèéí ñàëáàðò äóíäàæ òåõíîëîãîîñ
ºíäºð òåõíîëîãèä øèëæèõ òóñàì ìýðãýæèëòýí
áýëòãýõ áîäëîãîä çàð÷ìûí ººð÷ëºëò õèéõ øààðäëàãà
õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà. ªíººäºð ìàíàé èõ,
äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàãñäûí 15 õóâü íü èíæåíåð,
òåõíîëîãè, 3 õóâü íü áàéãàëèéí øèíæëýëèéí
÷èãëýëýýð ñóð÷ áàéãàà íü ýäèéí çàñãèéí øèíý÷ëýë
õèéõ, ààæìààð ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàãò
øèëæèõ ñòðàòåãèéí áîäëîãîä íèéöýõã¿é áàéíà / 69
Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûã 2006-2015 îíä õºãæ¿¿ëýõ ÎÞÓÒÀÍ
Ìàñòåð òºëºâëºãºº/. Ìàíàé îðîíä øèíæëýõ óõààí, 2008
òåõíîëîãèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí äîîãóóð, øèíæëýõ
àëäàà çàñðàõã¿é
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
óõààí, òåõíîëîãèéí áîëîâñðîëä õóâèéí õºðºíãº
îðóóëàëò íýí õàíãàëòã¿é áàéíà. Íýã îþóòàíä
íîîãäîõ õºðºí㺠îðóóëàëòààð ìàíàé ¿ç¿¿ëýëòèéã
áóñàä îðîíòîé õàðüöóóëàõ áîëîìæã¿é þì.
Ýíý áàéäëûã çàëðóóëàõàä ñóðãàëòûí çýýëèéí
áîäëîãûã ÷èãë¿¿ëýõèéí õàìò èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä
ñóäàëãààíû àæëûã ºðãºæ¿¿ëýõ, äýýä áîëîâñðîëûí
òîãòîëöîîã ñóäàëãàà áà òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí
ñóðãàëòàä øèëæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õ¿÷òýé ººð÷ëºëò
õèéõ öàã íü áîëæýý. Ýíý òóõàé Øèíæëýõ óõààíû
àæèëòíóóäûí óëñûí çºâëºãººí äýýð Ð.Áàò-Ýðäýíý
íàðûí òàâüñàí èëòãýëä òîäîðõîé ñàíàëóóäûã
äýâø¿¿ëñýí íü ç¿éòýé þì. Àâüÿàñ ÷àäâàðòàé ë
áîë ìàë÷èí, òºðèéí àëáàí õààã÷, ºðõèéí îðëîãî
ãýõ ìýò àëèâàà ÿëãààã õàðãàëçàõã¿éãýýð îþóòàí
çàëóó÷óóäûã ñóðãàëòûí çýýëèéí áîëîí òýòãýëãèéí
áîäëîãîîð äýìæèõ íü íèéãìèéí øóäàðãà ¸ñîíä
íèéöíý. ªíäºð õºãæèëòýé îðîíä çàëóóñûã ñóðãàõàä
÷ èéì ÷èãëýëèéã òóóøòàé áàðèìòàëáàë çîõèíî.
3. Ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä äýýä áîëîâñðîëûí
¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõýä Ìîíãîëûí äýýä
áîëîâñðîëûí ººðèéíõ íü ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã
äýýøë¿¿ëýõ øààðäëàãà òàâèãäàæ áàéíà. Ìýäëýãò
ñóóðèëñàí ýäèéí çàñãèéí íºõöºëä øèíæëýõ
óõààí, òåõíîëîãèéí îëîëòûã íýâòð¿¿ëæ èííîâàö
õèéõýä õºäºëãºõ õ¿÷ áîëñîí ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé
ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ ãîë óóðõàé íü èõ ñóðãóóëü
áîëëîî.
Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí õàíäëàãà óëàì á¿ð îëîí
òàëòàé, îëîí õýìæ¿¿ðòýé áîëæ áàéãàà áîëîâ÷
ýíýõ¿¿ îëîí òàëò áàéäëûã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººð÷
îéëãîëöîí àæèëëàõ íèéòëýã õàíäëàãà ºðãºæèæ
áàéíà.
Ýíý õ¿ðýýíä þóíû ºìíº äýýä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò,
èíäèêàòîðóóäûã æèãäëýõ øààðäëàãà õ¿÷òýé òàâèãäàæ
áàéíà. ßëàíãóÿà Åâðîïûí Õîëáîîíû îðíóóäàä
Áîëîííèéí òóíõàãëàë ãàðãàñíû äàðàà èéì óóð
àìüñãàë íèéòëýã áîëæ, õàðèëöàí äèïëîì õ¿ëýýí
çºâøººðºõ, êðåäèò øèëæ¿¿ëýõ íºõöºëèéã õàíãàõ
ñóóðü áîëîí õýëýëöýãäýæ áàéíà. Ýíý æèøãýýð Àçè
Íîìõîí äàëàéí îðíóóä Áðèñáîíèé çºâëºìæèéã
áîëîâñðóóëæ áàéíà.
Äýýä áîëîâñðîëûí îëîí óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí
÷àíàðûí íèéòëýã ñòàíäàðò, ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õýðýãëýæ
áàéæ ë Ìîíãîëûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí äèïëîìûã
ãàäààäàä õ¿ëýýí çºâøººðºõ ýðõ ç¿éí íºõöºë
á¿ðäýíý. Ýíý áîë äýýä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò,
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íýã ¿íäýñòíèé, íýã ñóðãóóëèéí
õ¿ðýýãýýð õÿçãààðëàãäàõã¿é ãýñýí ¿ã þì.
70 ×àíàðûí ¿íýëãýýíèé õ¿ðýýíä ìàãèñòð, äîêòîðûí
ÎÞÓÒÀÍ ñóðãàëòûí àãóóëãûã ¿íäýñëýí ÿëàíãóÿà ìàãèñòðûí
2008 çýðãèéã ñóäàëãàà ãîëëîñîí áàéäëààð íü ÿëãàí
Áèäýíä àæèëñàã áàéäëûã ¿ëãýð äóóðàéë áîëãîí
¿ç¿¿ëýõèéã õ¿ñ÷ áóé áîë çàëõóó àìüòàíòàé ç¿éðëýõ
õýðýãã¿é
òîäîðõîéëîõ, èíæåíåðèéí áà òåõíîëîãèéí
áîëîâñðîëûí çààã ÿëãààã íàðèéâ÷ëàõ, Âàøèíãòîíû
ãýðýýíä íýãäýýã¿é áàéãàà ºíººãèéí íºõöºëä
Ìîíãîëûí èíæåíåðèéí äèïëîìûã ãàäààäàä õ¿ëýýí
çºâøººð¿¿ëýõ áîëîìæèéã òîäîðõîéëîõ çýðýã
àñóóäëóóä îíîâ÷òîé øèéäëýý õ¿ëýýæ áàéíà.
Ìîíãîë õ¿í ñàéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ øààðäëàãàòàé
ë áîë áèä ýíý ÷èãëýëä ÷ àæèëëàõ ¸ñòîé. Èéì ººð÷ëºëò
õèéõã¿é áîë ìîíãîëûí äýýä áîëîâñðîë îëîí óëñûí
ò¿âøèíä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é, ìîíãîëûí äýýä áîëîâñðîëûí
çàõ çýýë ãàäààäûí ñóðãóóëèóäàä ýçëýãäýíý. ¯¿íèéã
õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâàë Ìîíãîëä òºãññºí èíæåíåð
ÁÍÑÓ-ä áèåèéí õ¿÷íèé àæèë õèéõã¿é, ìýðãýæëèéí
àæëàà õèéõ áîëíî.
Èéì ó÷ðààñ Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóä
îëîí óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí ñ¿ëæýý,
õÿíàëò, ¿íýëãýýíèé áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí
÷àíàðûí ñ¿ëæýýíèé êîíâåðãåíò çàãâàð áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð èäýâõèòýé àæèëëàõ øààðäëàãà
òàâèãäàæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë, äýýä áîëîâñðîëûí
¿íäýñòýí äàìíàñàí òîãòîëöîîíä õàìòðàí àæèëëàõ
õýðýãòýé áàéíà. Ìîíãîëûí Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí
èòãýìæëýõ ¿íäýñíèé çºâëºë, çàðèì íýãýí èõ
ñóðãóóëü îëîí óëñûí áîëîí á¿ñ íóòãèéí ÷àíàðûí
ñ¿ëæýýíèé áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàæ
áàéãàà íü ç¿éòýé ýõëýë áîëæ áàéíà. Èéì õàìòûí
àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä äýýä áîëîâñðîëûí êîðïîðàòèâ
á¿òö¿¿ä, àóòñîðñèíã, îôøîð á¿òö¿¿äèéã õºãæ¿¿ëýõ
áîäèò õýðýãöýý áèé áîëæ áàéíà.
×àíàðûí ¿íýëãýýíèé çàõ çýýëèéí çàãâàðûã
áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ, èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí
õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ, øèíý÷ëýë õèéæ ÷àíàðûí
äýâøèë ãàðãàñàí ñóðãóóëèóäûã ºì÷èéí õýâ øèíæýýñ
¿ë õàìààðàí õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîäëîãîîð
äýìæäýã ãàäààä îðíóóäûí òóðøëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõ
íü ¿ð ä¿íãýý ºãíº. Äýëõèéí îðíóóäàä õóâèéí
áîëîí íèéòèéí /òºðèéí/ ºì÷èéí áàéãóóëëàãóóä
ò¿íøëýí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí òóëãàìäñàí àñóóäëûã
øèéäâýðëýäýã æèøèã òîãòîæ áàéãààã áèä õ¿ëýýí
àâàõ ¸ñòîé áèëýý.
Èõ, äýýä ñóðãóóëèóä, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
áàéãóóëëàãóóä, ºì÷èéí øèíæýýñ ¿ë õàìààðàí
áèçíåñèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàâàë
ýäèéí çàñàãò èííîâàöè õèéæ ÷àäíà. Ýâñýã, ¿ð
àøèãòàé õàìòûí àæèëëàãàà íü íèéãýìä ÿìàð äýâøèë
àâ÷èðäàãèéã áîäèòîé õàðóóëàõ íü ìàíàé ýðäìèéí
ñîð õ¿÷ òºâëºðñºí ýäãýýð áàéãóóëëàãóóäûí ¿¿ðýã
áîëæ áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

àãààñ ÝÐÕ Ç¯É×

óé ìýðãýæèë áàéãà
Ìîíãîëä 7000 ãàð ã òà ñî íè ðõîæ
÷ ìýðãýæëèé
ÿàãààä çààâàë ýðõ ç¿é àí ñóä àëãàà íààñ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÃ
ààñ àâñ
áàéíà âý? Îþóòíóóä éãà à ìýðãý æè ëäýý
ñóð÷ áà ÑÎÍÃÎÕÛÍ Ó×ÈÐ
õàðàõàä 30% íü îäîî õàä
ãýæ õàðèóëñíààñ õàðà
ñýòãýë õàíãàëóóí áèø ñíî îñ
ðãýæëýý áóðóó ñîíãî
ººðèéí ñóð÷ áàéãàà ìý àì üäð àë ûí “Øèõèõóòóã” Äýýä
áîë èðýýä¿éí
áîëæýý. Ìýðãýæèë ìý ýñ ¿¿í èé ã ñóðãóóëèéí çàõèðàë,
æ áîëíî. Èé
óäèðäëàãà ãýæ îéëãî ÷ ìý ðãý æïèé í äýä ïðîôåññîð
ýé. Ýðõ ç¿é
íàðèéí òîîöîõ õýðýãò éæ Ä.Îþóíöýöýã
ìºí óð üäà àñ ñàéòàð òºëºâëºæ áà
îíöëîã íü ÷ óðüä÷ èëà í òîî öî õ
ñäëèéã
àñóóäàëä õàíäàõ, ýð æë ýý
ó÷èð, èíãýæ ìýðãý
÷àäâàðûã øààðääàã õàì
áîëîõ òàíû àíõíû àë
ñîíãîæ áóé íü õóóëü÷ àþóëã¿é áàéëãàõ, õàìãààëàõ õàìãààëàëòûã áèé
.
÷èíü ÷ áàéæ áîëîõ þì áîëãîõ ¿¿ðãèéã õóóëü÷èä õ¿ëýýäýã. Àëèâàà õºãæèë
ººð÷ëºëò íü ÿìàãò õóóëü ç¿éí ¿ð äàãàâðûã àãóóëæ
áàéäàã ó÷ðààñ õóóëü÷äûí àæèë õýçýý ÷ äóóñàõã¿é.
Ýíýõ¿¿ ìýðãýæèë íü ìýðãýæèõèéã ¿ðãýëæ
Õóóëü ýðõ ç¿éí ¿éë÷èëãýýíèé ýðýëò õýðýãöýýíèé
øààðääàã
ºñºëòèéí äèéëýíõ õýñýã íü îãöîì õóðäàöòàé ºññºí
Õóóëü÷èéí ìýðãýæèë òýâ÷ýýðòýé õ¿íä ë õàìààòàé
áóþó øèíýýð áèé áîëñîí áèçíåñèéí ïðàêòèêòàé
õîëáîîòîé áà áàéãàëü îð÷èí, ìýðãýæëèéí ýð¿¿ë
Õ¿ì¿¿ñò àñóóäàë, çîâëîí òîõèîõîä òýä ãýíýòõýí
ìýíä, õºäºëìºð õàìãààëàë, öºìèéí ýð÷èì õ¿÷, àðüñ
áóðõíûã ñàíàäàã øèãýý ò¿¿íýýñ òóñëàìæ ãóéäàã
ºí㺺ð ÿëãàâàðëàõ ¿çýë, ýð¿¿ë ìýíä áîëîí ñýòãýöèéí
ìýðãýæèë áèé. Òýäíèé íýã íü õóóëü÷. Çàðèì ¿åä
àñàðãàà, áèîòåõíîëîãè, êîìïüþòåð âèðòóàëü
õèéõèéã õ¿ñýõã¿é ÷ õèéõýýñ àðãàã¿é ç¿éëýý õèéäýã
îðîí çàéí õàðèëöàà ãýõ ìýò îëîí øèíý òºðëèéí
ìýðãýæèë áèé. Òýäíèé íýã íü õóóëü÷. Õýçýý ÷
õàðèëöàà ãàð÷ èðñíýýð ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð
ñóðàëöàæ äóóñàøã¿é ãýõ ìýðãýæèë áèé. Ò¿¿íèé íýã
õóóëü÷èä ýíý ÷èãëýëýýð ìýðãýøèõ øààðäëàãûã áèé
íü õóóëü÷. Õýçýý ÷ ¿íý öýíýý àëäàõã¿é ìýðãýæèë ÷
áîëãîäîã áàéíà.1 ªºðººð õýëáýë öààøèä õóóëü÷äûí
ãýæ áèé. Òýð áîë õóóëü÷.
øèéäýõ àñóóäàë "á¿õ òàëûí ìýðãýæèëòýí" õóóëü÷èéí
Õóóëü÷ ãýõ ìýðãýæëèéã ñîíãîñíîîð ë òà àíõíû
õ¿ðýýíýýñ ãàð÷ àëü íýã ÷èãëýë ñàëáàðûã ýçýìøèí
¿¿ðã¿¿äòýéãýý ó÷èðäàã. ßàãààä ãýâýë, õóóëü÷ ãýõ
ãàðøñàí õóóëü÷äûã áèé áîëãîõîä õ¿ðãýõ àæýý.
ìýðãýæèë íü õ¿íèé áîëîîä ººðèéí õóâü çàÿàã
Ýðõ ç¿éí áîëîí íèéãýì ýäèéí çàñàã, òåõíîëîãèéí
øèéäýõ, íºëººëºõºä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé, íýð õ¿íä
ñàëáàðûã íèéòýä íü õàìàðñàí òîìîîõîí ººð÷ëºëò¿¿ä,
á¿õèé íàðèéí ìýðãýæèë ó÷ðààñ. ßàãààä ãýâýë òà
óëàì á¿ð íàðèéñàí, ìýðãýøñýí ÷èãëýëýýð ÿâæ áóé
ìàðãààø íýã õ¿íä òóñëàõûí òóëä ºíººäºð ñóðàëöàæ
íèéãìèéí õºãæëèéí õàíäëàãà çýðýã íü õóóëü÷ á¿ð
áóé ó÷ðààñ.
ýðõ ç¿éí á¿õ ñàëáàðûã íýëýýä ñàéí ìýääýã, õàðèí
Õóóëü÷ ãýõ íýðèéí ºìíº õ¿íäýòãýë, íýð õ¿íä
íýãýýñ õî¸ð ñàëáàðò èë¿¿ ìýðãýøèí àæèëëàõ, ýñâýë
áàéäàã ÷ àðä íü õàðèóöëàãà, íýð òºð áàéäàã.
çàðèì òîäîðõîé íýã òºðºë äýýð òºâëºðºí àæèëëàõûã
Ýíý ìýðãýæëèéã ýçýìøñýíýýð ýðõ áèé áîëîõ õýäèé
øààðäàæ áàéãàà íü ýíý ìýðãýæëèéã ñîíãîõ ãýæ
÷ ¿¿ðýã ÷ ìºí äàãàëäàæ èðäýã. Ýíý ìýðãýæëèéã
áóé õ¿íèé ìýäâýë çîõèõ ç¿éëèéí íýã þì. Òýãýõëýýð
ñîíãîñíîîð çºâõºí ººðèéíõºº òºëºº áóñ áóñäûí
íèéãìèéã õóóëü÷èäã¿éãýýð òºñººëæ áîëîõã¿é. ªíºº
òºëºº õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ çàìûã ñîíãîäîã. Ýíý
¿åä æèíõýíý õóóëü÷ áîëîõ, ýðõ ç¿é÷ áàéõ ãýäýã
ìýðãýæëèéã ñîíãîñíîîð õàðèóöëàãòàé àìüäðàëûã ÷,
àñàð áýðõ áîëîâ÷ íýð õ¿íä ò¿¿íèé öààíà ¿ðãýëæ
çîðèëãîòîé èðýýä¿éã ÷ ñîíãîõ áîëäîã.
áàéäàã.

Íèéãìèéí õºãæëèéí íýã àëõìûí óðä

Õýí á¿õýí õóóëü÷ áîëîõûã õ¿ñäýã ÷, õ¿í
õóóëü÷èéí ìýðãýæëèéí õºãæèë áàéäàã.
á¿õýí õóóëü÷ áîëæ ÷àääàãã¿é
Ò¿¿õ ÷óõàë íü ÷óõàë ÷, Èðýýä¿éã áîäâîë òèéì
"Òýìöñýí á¿õýí ÿëäàãã¿é ÷, òýìöýýã¿é õ¿í á¿ð
÷óõàë áèø.
ÿëäàãã¿é"

Õóóëü ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò øààðäàõã¿é íèéãìèéí

Äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíààñ õîéø õóóëü÷äûí òîî
îð÷èí ãýæ ¿ã¿é áîëæ. Õóóëü÷ ºì㺺ëºã÷èéí
ãàéõàëòàé ºññºí áºãººä ¿¿íòýé õàìò áèçíåñèéí
îðîëöîîã¿é õàðèëöàà ÷ ãýæ ¿ã¿é áîëæýý.
õàðèëöàã÷èä áîëîí ºìíº íü ºì㺺ëºë àâ÷ áàéãààã¿é
Íèéãìèéí õºãæèëä õóóëü÷èéí ìýðãýæèë õ¿÷òýé
õóâü õ¿ì¿¿ñèéí ýðõ ç¿éí ¿éë÷èëãýý àâàõ ýðýëò 71
íºëººëäºãèéí àäèë, íèéãìèéí õºãæèë íü ÷ ìºí
õýðýãöýý óðüä áàéãààã¿éãýýð ºññºí áàéíà. ¯¿íèé
õóóëü÷èéí ìýðãýæèëäýý íºëººëæ áàéíà. Íèéãýì - ÎÞÓÒÀÍ
íýã æèøýý áîë Àìåðèêèéí íýãäñýí óëñàä ë ãýõýä 2008
õ¿ì¿¿ñ õàðèëöààã á¿òýýäýã ÷, òýðõ¿¿ õàðèëöààã
1990 -ýýä îíä õóóëèéí ìýðãýæèë æèëä 91 òýðáóì

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Þó ÷ õ¿íèé ñàíàà øèã òèéì ýðõ ÷ºëººòýé áèø.

Õüþì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
àì äîëëàðûí ýðãýëòòýé, çºâøººðºëòýé ìýðãýæèëòíèé
òîîãîîð àíàãààõ óõààíû ñàëáàðààñ èë¿¿ ãàðñàí,
940 ìÿíãà ãàðóé àæèëëàãñàäòàé, 32 õ¿í òóòàìä
íýã õóóëü÷ íîîãääîã ¿éë÷èëãýýíèé òîìîîõîí ñàëáàð
áîëîí õóâèðñàí áàéëàà2. Çàõ çýýëèéí íèéãýìä
øèëæèí îðñîí ìàíàé îðíû õóâüä ÷ ýíý ¿éë ÿâö
àäèëõàí ºðíºæ õóóëü÷ ìýðãýæëèéã ñîíãîõ õ¿ì¿¿ñèéí
òîî îãöîì ºñ÷, ýíý ìýðãýæëýýð òºãñºã÷èä áóñàä
ìýðãýæëèéí ñàëáàðûã áîäâîë õàðüöàíãóé ºíäºð
õóâüòàé áàéãàà íü íóóö áèø. Ãýâ÷ îëîí áàéíà ãýäýã
ýðýëò, íèéë¿¿ëýëò õàíãàãä÷èõñàí áàéíà ãýñýí ¿ã
áèø þì. Ýäèéí çàñãèéí øèíæýý÷èä õóóëü, ýðõ ç¿éí
¿éë÷èëãýýíèé ýðýëò õýðýãöýý, íèéò õ¿í àìûí òîîíû
õîîðîíä óÿëäàà áàãàòàé, õàðèí õóóëü ýðõ ç¿éí
¿éë àæèëëàãààíû ýðýëò õýðýãöýý, íýã õ¿íä íîãäîõ
îðëîãûí õýìæýý õî¸ðûí õîîðîíä ýåðýã õàðèëöàà
áóþó óÿëäàà õîëáîî áàéäàã ãýäãèéã òîãòîîñîí
áºãººä áèçíåñ ñàíõ¿¿ãèéí òºâ¿¿ä òºâëºðñºí õîò
ñóóðèí ãàçðóóäàä õóóëü, ýðõ ç¿éí ¿éë÷èëãýýíèé
ýðýëò õýðýãöýý ºíäºð áàéäãèéã òýìäýãëýñýí
áàéíà.3 Ìîíãîëä õóóëèéí ñóðãóóëü òºãñºã÷äèéí
òîî îëîí áàéãàà õýäèé ÷ ÷àäâàðëàã õóóëü÷èä îäîî
ÀÍÀÃÀÀÕ
ÓÕÀÀÍ
4. Àíàãààõûí ÷èãëýëýýð ãàäààäàä ñóðàëöàõ áîëîìæ, îþóòàí ñîëèëöîîíû
õºòºëáºð¿¿ä
5. Àíàãààõûí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäûí ãàðãàæ áîëîõ àìæèëò,
øàãíàë
1. Òàíèëöóóëãà
ÝÌØÓÈÑ-èéí ÀÓÑ-èéí V
äàìæààíû îþóòàí
Ï¿ðýâäîðæèéí Áàÿñãàëàí.
ÌÓ-ûí åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò 2007-2008 îíû
øàãíàëò îþóòàí, “Àëìà Ìàòåð-2007” ìîíãîë óëñûí
îíû øèëäýã îþóòàí, 2006, 2007 îíû ÝÌØÓÈÑ-èéí
çàõèðàë, Ãîëîìò áàíêíû òýòãýëýãò øèëäýã îþóòàí,
ÌÀÑÎÕ-íû æàíæèí Ä.Ñ¿õáààòàðûí íýðýìæèò öàëèíò
îþóòàí, ÎÝØÕ-íèé õóðàë, èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí
õîîðîíä çîõèîãääîã ýðäýì øèíæèëãýýíèé “Ýâðèêà”,
“Ìàñòåð”, “Õ¿ðýëòîãîîò” õóðëóóäàä òóñ á¿ð òýðã¿¿í
áàéð, ÁÑØÓß-íû ñàéäûí íýðýìæèò 2008 îíû çàëóó
ñóäëàà÷èéí ñóäàëãààíû ãðàíò, ÌÀÑÇÕ-íû îþóòíû
äýýä øàãíàë “Àëòàí-îä” ìåäàëü, 2006, 2007
îíû ÝÌØÓÈÑ, ÀÓÑ-èéí øèëäýã îþóòàí, ͯÁ-ûí
Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîîíû ãèø¿¿í.
72 2.Àíàãààõ óõààíû áîëîâñðîëûí
òîãòîëöîî
ÎÞÓÒÀÍ
Ìîíãîë óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àæèëëàæ
2008
áàéãàà ¿å ¿åèéí ýì÷ ìýðãýä-àëòàí ãàðò áóðõàä
Æèíõýíý íàéç áîë õî¸ðäîã÷ <Áè> áàéõ ó÷èðòàé. Öèöåðîí
÷, èðýýä¿éä ÷ ýðýëòòýé
áàéñààð áàéõ áîëíî.
Íèéãýì õºãæèõèéí õýðýýð
õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàà
ºðãºæèí òýëæ ýíýõ¿¿
¿çýãäýë íü óëñûí õèëèéí øóãàìûã àëü õýäèéí äàâàí
ãàð÷ýý. Õóóëèéí ñóðãóóëü òºããñºõ òàíû ºðñºëäºã÷
÷èíü õàìò ñóð÷ áóé Äóëìàà, õàìàð õàøààíû
Áîëäîî áàéõàà áîëüæ, Õàðâàðä, Ñòåíôîðä òºãññºí
÷àäâàðëàã õóóëü÷ Ñåììè, Æîðæ íàð áàéõ áîëíî.
Òýäýíòýé ºðñºëäºæ, òýãýýä ÿëæ ÷àäíà ãýõ èòãýëòýè
õ¿í ë "ýðýëò íü õàíãàãä÷èõñàí" ãýõ ýíý ñàëáàð
ëóó èòãýë òºãñ îðæ ÷àäíà. "Õààíà ñóðñàí íü
÷óõàë áèø, þó ñóðñàí íü ÷óõàë" ãýäýã òóë çîðèëãî
ç¿òãýëòýé õ¿íä ýíý ìýðãýæèë ¿íý öýíýý ÷, ¿ð øèìýý
÷ õàðàìã¿é ºãäºã áèëýý. Èéì çîðèëãîòîéãîîð
ñóðàëöàæ ÷àäâàë ìîíãîëûí 2 ñàÿ õ¿í á¿ãä õóóëü÷
áîëñîí ÷ äýëõèéä áèä ¿íý öýíýòýé áàðàà áàéõ
áîëíî. Õóóëü÷èéí àæèëëàõ îð÷èíä ºðñºëäººíººñ
èõ ç¿éë ¿ã¿é ó÷ðààñ ººðèéíõºº ÷àäâàðò èòãýäýã,
ºðñºë人íä ÿëàõ èòãýëòýè õ¿ì¿¿ñò ë ýíý ìýðãýæèë
õàìààòàé áèëýý.
1. Òîâ÷ òàíèëöóóëãà
îëûí òîãòîëöîî
2. Àíàãààõûí áîëîâñð àðäëàãà
3. Îð÷èí ¿åä àíàãààõ
ûí îþóòàíä ÿìàð øà
òàâèãäàæ áàéíà âý?
àíàãààõ óõààíû íýðò ýðäýìòýä, ãàâüÿàòóóä öºìººðºº
Ìîíãîë óëñûí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Øèíæëýõ Óõààíû Èõ
Ñóðãóóëèéí àëòàí áîñãûã àëõàí îðæ ýðäýì íîìîîð
æèã¿¿ðëýí ýðäìèéí ýíý ºðãººíººñ àæèë àìüäðàëûí
èõ çàìä õºë òàâüñàí ò¿¿õòýé. Ñýòãýë îþóíàà çºâõºí
õ¿íèé òºëºº çîðèóëäàã ºð íèìãýí, ñýòãýë àðèóí
ýì÷ äîêòîðóóä, ýð¿¿ë àõóé÷èä, ýì ç¿é÷è á¿ãäýýðýý
ÝÌØÓÈÑ-èéí îþóòíóóä. ÝÌØÓÈÑ ãýäýã ýðäìèéí
öàãààí ºðãººíººñ 13000 îð÷èì õ¿í äýýä áîëîâñðîë
ýçýìøèæ, 400-ààä ýðäýìòýí äîêòîðóóä òºðæ, îëîí
àðâàí õ¿í Ìîíãîë óëñûí áààòàð, ãàâüÿàò, òºðèéí
øàãíàëòàí áîëæ òºðºëõ ñóðãóóëèéíõàà íýðèéã
àëäàðøóóëæ ÿâàà áèëýý. “Ýðäýì íîìûí ìºð õººõ”,
“æèíõýíý” ýì÷ áîëîõîîð ñýòãýë øóëóóäñàí, ñóðëàãà
õºäºëìºðººðºº îä áîëîí ãÿëàëçñàí îõèä, õºâã¿¿ä
çàëóó÷óóä ë àíàãààõûí îþóòàí áîëäîã. Ìàíàé
îþóòíóóäûí õºäºëìºð íü ýðäýì íîì, ýäëýõ ãî¸ë íü
öàãààí íºìðºã, ýðõýìëýõ íü íèíæèí ñýòãýë áèëýý.
Àíàãààõûí îþóòíóóä õýäèéãýýð çàâ ÷ºëºº áàãàòàé
÷ àíàãààõûí ýðäìèéí öàãààí ºð㺺íä çàëóó íàñíû
äóó õóóð, óðàëäààí òýìöýýí, õàéð äóðëàë, á¿æèã
íààäàì òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæèëíý. Ýì÷ õ¿í ýýëæã¿é
àëáàíû õóãàöààã¿é öýðýã ÷ ãýëýý ýíýëýí øàíàëñàí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
õýíä ÷ áîëîâ íàñ íýìæ, àìüäðàë áýëýãëýäãýýðýý
àðâèæóóëàã÷ à÷òàí. Àâðàë ýðñýí õàðö çºâõºí ýì÷
õ¿íä òóëãàðäàã áîëîõîîð ýì÷ õ¿í ò¿ìíèé ýõ ìºíººñ
ìºí ãýëòýé. Ýì÷ ãýäýã õîñã¿é ìýðãýæèëä ñýòãýëýýñýý
äóðëàñàí çàëóóñ òà íàðò ÝÌØÓÈÑ-èéí ýðäìèéí
õààëãà õýçýý ÷ íýýëòòýé áàéõ áîëíî… ”ÝÌØÓÈÑ-
èéí çàõèðàë Ö.Ëõàãâàñ¿ðýíãèéí èëãýýëòýýñ”
Õàìãèéí îëîí æèë ñóðàëöäàã, ñóðàëöàõ ÷
øààðäëàãàòàé ìýðãýæèë áîë ýì÷èéí ìýðãýæèë
áèëýý. Íýãýíò òà ýì÷ áîëîõîîð øèéäýýä áàéãàà
áîë äàðààõ òîâ÷ ìýäýýëýëòýé òàíèëöàõàä áàãà
÷ àòóãàé ìýðãýæëýý ñîíãîõîä òàíü õýðýã áîëíî
ãýäýãò íàéäàæ áàéíà. Õ¿íèé èõ ýì÷ýýñ ãàäíà ýð¿¿ë
ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðò õàìààðàãäàõ
íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòàí, ýì ç¿é÷, áèî-
àíàãààõ ñóäëàë÷ çýðýã îëîí ìýðãýæèë áàéäãèéã
äóðäàõ íü çºâ áîëîâ óó.
Òà õýðâýý ýì÷ áîëîõîîð øèéäñýí áîë íàðèéí
òºëºâëºãººòýé, îëîí æèë òàñðàëòã¿é ñàéí ñóðàëöàõ
õýðýãòýé, ñóðàëöàõ õÿçãààð ¿ã¿é. Òèéì ÷ ó÷ðààñ
áè ýíýõ¿¿ ñõåìèéã “¿ðãýëæ¿¿ëýí ñóðàëöàõ” ãýæ
òºãñãºëºº. Àíàãààõûí áîëîâñðîëûí ñèñòåìèéí
á¿òöèéã õàðóóëàâ:
Ãýâ÷ òà îëîí æèë ñóðàëöàíà ãýæ øàíòðàõ õýðýãã¿é.
Äýëõèé íèéòýýðýý õàìãèéí îþóíû ºíäºð ÷àäâàðòàé,
íèéãìèéí ýëèò¿¿ä áîë ýì÷ íàð ãýäýãòýé ñàíàë íèéëýýä
áàéíà. Õàìãèéí ýíãèéí æèøýý ãýâýë IELTS áóþó
(îëîí óëñûí àíãëè õýëíèé øàëãàëòûí ñèñòåì)-ýýñ
õàìãèéí ºíäºð îíîî áóþó ñîíñîõ, óíøèõ, áè÷èõ,
÷àäâàð 7-8 îíîî àíãëè õýëèéã á¿ðýí õýðýãëýõ,
àøèãëàõ õýìæýýíä ýçýìøñýí áàéõ øààðäëàãûã õýë
ñóäëàà÷, óòãà çîõèîëûí ÷èãëýëèéí (òºãñ ýçýìøñýí
õ¿ì¿¿ñ ø¿¿ äýý?) çýðýã ìýðãýæèëòýé çýðýãö¿¿ëýí
ýì÷èéí ìýðãýæèëä òàâüæ áàéíà.
3. Îð÷èí ¿åèéí àíàãààõûí îþóòíóóäàä
òàâèãäàõ øààðäëàãà
Ãàäààä õýë òàíû “ò¿ëõ¿¿ð”
Àíàãààõûí îþóòíóóä õè÷ýýëèéí à÷ààëàë, óíøèæ
ñóäëàõ ç¿éëñ áóñàä ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèóäààñ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Òîäîðõîé çîðèëòòîé õ¿í çîðèëòûíõîî òóõàé îëîí æèëèéí
õàðüöàíãóé èõ áàéäàã. Ñóðãóóëüä îðñîí äàðóé
õ¿í îíîøëîîä, ýì÷ëýýä ýõëýõã¿é. Ñóóðü øèíæëýõ
óõààíóóäàä ñàéòàð ñóðàëöàõ øààðäëàãàòàé. Ëàòèí,
îðîñ, àíãëè õýëèéã ñàéòàð ñóðàëöàõ øààðäëàãàòàé.
Åð íü îþóòàí áàéõ á¿õèé ë õóãàöààíäàà ýäãýýð
õýëýýð òà “àìüñãàëàõ” áîëíî.Õîéøèä ÷ ìºí àäèë.
Àìüñãàë çîãñâîë àìüäðàë çîãñîõ ó÷èð ãàäààä õýë
ñóðàëöàõ õýðýãòýé. Õýðýâ òà ãàäààä õýëòýé áîë òýð
äóíäàà àíãëè, îðîñ õýë ñàéí ýçýìøñýí áîë îëîí
öîîæíû ò¿ëõ¿¿ðèéã òà òºâºãã¿é íýýõ áîëíî. Ãàäààä
õýëèéã ñóðàõ îëîí àðãà áàéäãààñ õàìãèéí øèëäýã
àðãà áîë òàíõèìààð, áóñàä ñóðàëöàã÷ íàðûí õàìò
“ºðñºëäºí” áàãøèéí óäèðäëàãàí äîîð ñóðàëöàõ
ÿâäàë þì. Áèå äààí ñóðàõ íü ãàäààä õýë ñóðàõàä
òîõèðîìæã¿é ãýæ îéëãîñîí. Ãàäààä õýëíèé îëîí
äàìæàà, ñóðãóóëèóä áàéíà. Îëîí ñóðàõ áè÷èã
áàéíà.
Ìèíèé õóâüä àíãëè õýëèéã äóíä ñóðãóóëüä ñóäàëæ,
¿ðãýëæ¿¿ëýí ÌÓÈÑ-èéí ãàäààä õýë ñî¸ëûí
ñóðãóóëèéí àíãëè õýëíèé îðîéí àíãèä 3 æèë
ñóðàëöàæ, çóíû öàãààð æóóë÷èä, ãàäààä îðíîîñ
èðñýí ýì÷ íàðò îð÷óóëãà õèéæ ÿðèàíû äàäëàãà
õèéñýýð ñàÿ õýðýãëýýíèé ò¿âøèíä ýçýìøñýí. Õàðèí
ìýðãýæëèéí àíãëè õýë áóþó àíàãààõûí àíãëè
õýëèéã ñóðàõäàà õè÷ýýëýý óíøèí ìýäëýã àâàõ, õýë
ñóðàõûã õîñëóóëàí ñóðàõ íü ¿ð ä¿íòýé. Òà ¿íäñýí
ñóðàõ áè÷ã¿¿äýý óíøèæ ä¿¿ðãýýä èíòåðíýòýýñ
òóõàéí õè÷ýýëèéí ñýäâèéí äàãóó îð÷èí ¿åèéí øèíý
ìýäýýëýë íýìæ ñóäëààä èðæ ãýìýý íü æèíõýíý 21-ð
çóóíû àíàãààõûí îþóòàí, èðýýä¿éí íýðò ýðäýìòýí,
ýì÷ ñóäëàà÷ áîëíî.
Äýýð íü êîìïüþòåð äýýð îéð çóóðûí õýðýãëýýíèé
ïðîãðàììóóä äýýð ÷ºëººòýé àæèëëàæ, èíòåðíýòýýñ
õýðýãòýé ìýäýýëëýý õóðäàí îëîõ ÷àäâàð ýçýìøñýí,
çàéëøã¿é õýðýãòýé öàõèì õàÿãóóäûã ìýääýã áàéõ
õýðýãòýé.
Äýëõèéí õýìæýýíä óíøèãääàã, ñòàíäàðò áîëñîí
ñóðàõ áè÷ãèéã ýõ õýë äýýð íü óíøèõ áîëîìæèéã
õàéõ õýðýãòýé. “Amazon.com”-ñ ãàðãàñàí àíàãààõûí
øèëäýã çàðèì ñóðàõ áè÷ãýýñ õàâñàðãàâ. Ìèíèé
áèå ýäãýýð íîìóóäûã “ãàð äýýðýý áàðüæ ¿çñýí”,
çàðèì íýãýí ñýäâ¿¿äèéã íü ãàð÷èãëàæ áàéñíû õóâüä
¿íýõýýð àãóó ñóðàõ áè÷ã¿¿ä ãýäãèéã îéëãîñîí.
Õàìãèéí ºíäºð áîðëóóëàëòòàé, øèëäýã àíàãààõûí
ñóðàõ áè÷ã¿¿ä:
1. Harrison’s Principles of In-
ternal Medicine 16th Edition
by Dennis L. Kasper
73
ÎÞÓÒÀÍ
2008
òóðø ºäºð áîëãîí áîäîæ ñàíàæ ÿâäàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
2. Cecil Textbook of Medicine: Single
Volume (Cecil Textbook of Medicine)
by Lee Goldman
3. Robbins Basic Pathology by Ramzi
S. Cotran
4. Internal Medicine (Internal Medi-
cine (Stein)) by Jay H. Stein
5. Heart Disease: A
Textbook of Cardiovas-
cular Medicine (2-Vol-
ume Set) by Eugene
Braunwald
6. Adams & Victor’s
Principles Of Neurology by Maurice
Victor
7. Sleisenger & Fordtran’s
Gastrointestinal & Liver Disease by
Mark Feldman
8. Gray’s Anatomy for
Students by: Richard Drake, Wayne
Vogl, Adam Mitchell,
9. Diseases of the Kidney and Uri-
nary Tract (3-Volume Set) by Robert
W Schrier
10. Williams Textbook of Endocrinol-
ogy by P. Reed Larsen
-Äýýðõ àíàãààõ óõààíû øèëäýã íîì,
ñóðàõ áè÷ãèéã ýëåêòðîí õýëáýðýýð
óíøèõ áîëîìæòîé áîëæýý. Àíàãààõûí
îþóòíóóäàä õýðýã áîëîõ çàðèì öàõèì õàÿãèéã
õàâñàðãàâ.
1. http://medicalstudent.com/
74 Ìàø ýíãèéí, àíàãààõûí îþóòíóóäàä çîðèóëñàí,
ÎÞÓÒÀÍ ìýäýýëëèéí ñàí ñàéòàé öàõèì õóóäàñ.
2008 2. http://medlineplus.gov/
Òà ýíý õàÿãààñ àíàãààõ óõààíû ñàëáàðò ãàðñàí
Àìæèëòàä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñò õîð õºíººë õ¿ãýæ ÷àäààã¿é
õºäºëìºð òàíä ÷ ãýñýí õîð õ¿ðãýõã¿é áèçýý
øèíý îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé áîëîìæ, òåõíîëîãèéí
äýâøëèéí òóõàé ìýäýýëýë àâàõ áîëîìæòîé.
3. http://gigapedia.org/
Òà ýíý õàÿãò á¿ðòã¿¿ëýí äýëõèéí ºíöºã áóëàíä
ñóðàëöàæ áóé àíàãààõûí îþóòíóóäòàé øèëäýã
àíàãààõûí ñóðàõ áè÷ã¿¿äèéã ñîëèëöîí ýëåêòðîí
õýëáýðýýð óíøèõ áîëîìæòîé.
4. http://www.univadis.com/
Òà ýíý õàÿãààñ àíàãààõûí õè÷ýýë, ëåêö, âèäåî
ñóðãàëòûí ìàòåðèàëóóäûã òºðºë á¿ðýýð íü ¿íýã¿é
àâàõ áîëîìæòîé. ̺í îíëàéí õè÷ýýëèéã øóóä ¿çýõ,
îðîëöîõ áîëîìæòîé. Ãàéõàëòàé.
5. http://wikipedia.org/
Òà ººðèéí õýðýãòýé ìýäýýëëèéí ò¿ëõ¿¿ð ¿ãèéã
îðóóëààä òîâ÷õîí õàìãèéí îíîâ÷òîé òîäîðõîéëîëò,
áàãö ìýäýýëëèéã àâàõ áîëîìæòîé. ̺í òóõàéí
àñóóäàëòàé õîëáîîòîé äýëãýðýíã¿é óíøèæ áîëîõ
õàÿãóóäûã òàíä ãàðãàæ ºãºõ áîëíî. Ǻâõºí àíàãààõ
óõààí ãýëòã¿é á¿õèé ë øèíæëýõ óõààíû ìýäýýëëèéí
ñàí, îíëàéí íýâòýðõèé òîëü þì.
6. http://www.emedicine.com/
Á¿õ ¿åèéí ýì÷ íàðûí îþóòàí öàãèéíõ íü õàìãèéí
èõ õýðýãëýäýã áàéñàí ãýñýí òîäîðõîéëîëòòîé øèëäýã
öàõèì õóóäàñ. ßëàíãóÿà ýìíýë ç¿éí òîõèîëäîë äýýð
îíîëûí ìàø ñàéõàí òàéëáàð ºãºí òºãñ øèéäâýðëýñýí
áàéäàã íü èðýýä¿éí ýì÷ íàðò çàéëøã¿é õýðýãòýé
öàõèì õóóäàñ þì.
7. http://familydoctor.org/
ªðõèéí ýì÷ íàðò çîðèóëñàí öàõèì õóóäàñ.
Ýíä ºâ÷íººñ ºâ÷èëñºí õîéíî íü áóñ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõýä þó õèéõ âý ãýäãèéã îíöîëæ àâ÷ ¿çñýí
áàéíà. Ýíäýýñ àíàãààõûí îþóòíóóä èõ þì îëæ
ìýäýõ áîëîìæòîé, òóí ýíãèéí, õýðýãëýõýä õÿëáàð
öàõèì õóóäàñ ø¿¿.
8. http://www.innerbody.com, http://msjensen.
cehd.umn.edu/
Àíàãààõûí áàãà äàìæààíû îþóòíóóäàä òóñ áîëîõ
öàõèì õóóäàñ. Õ¿íèé àíàòîìè, ôèçèîëîãè áîë
àíàãààõ óõààíû ¿íäýñ þì. Ýíý õàÿãààð îðîîä
õ¿íèé ýä ýðõòýí ÿìàð á¿òýöòýé, õýðõýí àæèëëàäãèéã
ñàéòàð ñóäëàãòóí.
9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/
Ýíäýýñ ñóäëàà÷ îþóòíóóä õýðýãòýé ìýäýýëëýý
àâàõ áîëîìæòîé. Äýëõèéí ò¿âøèíä õèéãäýæ
áàéãàà ñóäàëãààíû àæèë, ºã¿¿ëë¿¿ä, ÿëàíãóÿà áèî
òåõíîëîãè, ìîëåêóë áèîëîãè, ãåíåòåêèéí øèíæëýõ
óõààí õóðäàöòàé õºãæèæ áóé öàã ¿åä ýíý òàëûí
ñóäàëãààíû ìàòåðèàëòàé òàíèëöàõ øààðäëàãàòàé.
Ýäãýýð øèíæëýõ óõààíû õºãæèë öààøäûí àíàãààõ
óõààíû õºãæëèéí ÷èãëýë áîëîõ íü íýãýíò òîäîðõîé
áîëæýý.
10. http://www.libraryspot.com/
Ìàø òîì îíëàéí íîìûí ñàí. Òà íîìûí ñàíä ñóóõ
õýðýãòýé áîë ýíý õàÿã ðóó îðæ áàéãààðàé. Àìæèëò
õ¿ñüå.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Ýì÷-ñóäëàà÷ áîëîõ íü:
Îð÷èí ¿åä ýì÷-ñóäëàà÷ ãýñýí øààðäëàãà òàâèãäàæ
áàéíà. Ó÷èð íü àíàãààõ óõààí õóðäàöòàé õºãæèæ
áóé öàã ¿åä ýì÷ õ¿í ñóäàëãààíû àæèë õèéõã¿éãýýð
öàã ¿åòýéãýý õºë íèéë¿¿ëýí àëõàõàä õýö¿¿. Äýýð
íü ñóäàëãààíû àæëûã ãàíö õ¿í õèéäýãã¿é, á¿õýë
á¿òýí ãàð íèéëñýí áàã àæèëëàäàã Îþóòíóóäàä, íýí
ÿëàíãóÿà àíàãààõûí îþóòíóóäàä ñóäàëãàà, ýðäýì
øèíæèëãýýíèé àæèë óñ àãààð øèã õýðýãòýé, ìàø
èõ ç¿éëä á¿õ òàëààðàà ñóðàëöàõ áîëîìæ îëãîäîã.
Æèøýý íü ñóäàëãààíû àæèë õèéõèéí òóëä ººðèéí
õýë äýýð óíøààä çîãñîõã¿é áóñàä õýë äýýð îëîí
ñóäàëãààíû àæèë, ºã¿¿ëë¿¿äèéã ñóäëàõ øààðäëàãà
ãàðäàã.
Ñóäàëãààíû àæëûí ñýäâèéã ñîíãîæ àâàõäàà õýä
õýäýí ç¿éëèéã àíõààðàõ õýðýãòýé áàéäàã. Òóõàéëáàë
îð÷èí ¿åä äýëõèéí õýìæýýíä, ÿëàíãóÿà ìàíàé
îðíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëîîä
áàéãàà àñóóäëûã (ºâ÷èí ýìãýã, ýìíýëãèéí òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý, îíîøëîîíû áîëîìæ çýðýã îëîí àñóóäàë
áàãòäàã) ñîíãîí àâàõ íü ÷óõàë. Îþóòíóóä ìààíü
øèíæëýõ óõààíä àëü õýäèéí øèéäýãäñýí, á¿òýýë÷
áóñ ñóäàëãààã öàã çàâàà çàðöóóëàí ¿ð ä¿í, à÷
õîëáîãäîë ìóóòàé àæèë õèéä íèéòëýã àëäàà áàéäàã.
Äýýð íü ñóäëàà÷ õ¿í ººðèéí ñóäàëæ áóé àæëûíõàà
òàëààð ã¿í ã¿íçãèé ìýäëýã õóðèìòëóóëñàí áàéõ
õàòóó øààðäëàãà òàâèãääàã.
Çàðèì èëòãýæ áóé îþóòíóóä ìààíü ñóäàëæ áóé
ñýäâèéí òàëààð íü àñóóõàä õàíãàëòòàé ñàéí
óíøèæ ñóäëààã¿é, ñóäàëãààíû àæëûí ¿íäýñëýë, ¿ð
ä¿íãýý õàìãààëàõ ÷àäâàðã¿é áàéäàã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä
ñóäàëãààíû àæëûí øèíýëýã òàëûí çýðýãöýý ïðàêòèêò
õýðýãæèõ, ¿ð ä¿íãýý ºãºõ øàëãóóðûã èõ àíõààðäàã
áîëñîí. Ñàéí ñóäàëãààíû áàã áàéæ, áàãèéí ãèø¿¿í
á¿ð õàðèóöëàãàòàé óäèðäàã÷ áàãøèéí íàðèéí
çîõèîí áàéãóóëàëòòàé òºëºâëºãººòýé àæèëëàæ áàéæ
àìæèëò ãàðãàäàã.
Íèéãìèéí èäýâõòýé áàéõ:
Ýì÷èéí ìýðãýæèëä òàâèãäàõ äàðààãèéí øààðäëàãà
áîë íèéãìèéí èäýâõè þì. Íèéãýìä õàìãèéí èõ äóó
õîîëîéãîî õ¿ðãýõ, çàëóóñûã ìàíëàéëàí äóóäàã÷
íü àíàãààõûí îþóòíóóä áàéõ ¸ñòîé. Àíàãààõûí
îþóòíóóä ñ¿¿ëèéí ¿åä îëîí îëîí íèéòèéí
áàéãóóëëàãóóä òýð äóíäàà ÒÁÁ áàéãóóëàí àæèëëàõ
áîëæýý. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëäàã îëîí áàéãóóëëàãóóä áàéäãààñ äóðäâàë:
ͯÁ-ûí Çàëóó÷óóäûí çºâëºõ õîðîî, Äýëõèéí
ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, Äýëõèéí çºí, Óëààí
çàãàëìàé, Ìîíãîëûí Ñêàóòûí õîëáîî çýðýã îëîí
áàéãóóëëàãûã äóðäàæ áîëíî.
Áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàð ãýäýã ÷óõàë øàëãóóð
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèéíõºº áàãà íàñûã ñàíàäàãã¿é õ¿í áîë ìàø ìóó
áàéíà. Ýì÷ õ¿í áàãààð àæèëëàõ ºíäºð ÷àäâàðòàé
áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çäýã. Ýíý ÷àäâàð îþóòàí áàéõàä
òºëºâøèíº. ÝÌØÓÈÑ-ä 30 ãàðóé îþóòíû êëóá,
íèéãýìëýã èäýâõòýé àæèëëàæ áàéíà. Óëñ öààøëààä
îëîí óëñûí ò¿âøèíä àæèëëàæ áóé ñàéí êëóáóóä áèé.
Æèøýý òàòúÿ: Áè “Çàëóó ýìãýã ôèçèîëîãè÷äûí êëóá”-
ûí (ÇÝÔ êëóá) ãèø¿¿í. ÇÝÔ êëóá æèë äàðààëëàí
ÝÌØÓÈÑ-èéí øèëäýã êëóá, íèéãýìëýãýýð òîäîð÷,
îþóòíóóä íü ¿å ¿åèéí øèëäýã ìàíëàéëàã÷, ñóäëàà÷,
òýðã¿¿íèé îþóòíóóäààð øàëãàð÷, òºãññºí ãèø¿¿ä íü
êëèíèêèéí á¿õèé ë ñàëáàðóóäàä òýðã¿¿ëýí àæèëëàõ
áîëîí ãàäààäûí ºíäºð õºãæèëòýé îëîí îðíóóäàä
ñóðàëöàæ áàéíà. Ýíý á¿õíèé ãîë ¿íäýñ ýõ ñóðâàëæ
íü áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàð þì. “Ãàíö õ¿í àéë
áîëîõã¿é, ãàíö ìîä ãàë áîëîõã¿é” ãýäýã íü õîîñîí
¿ã áèø þì.
ÝÌØÓÈÑ-èéí êëóá á¿õýí ººðèéí ãýñýí îíöëîãòîé,
çîðèëãîòîé, á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòòàé, øàëãóóðòàé.
Ìèíèé õóâüä êëóáûí ãèø¿¿íýýð ýëññýí íü ººðèé㺺
õºãæ¿¿ëýõ ìàø òîì áîëîìæ îëãîñîí. Æèøýý íü
ãàäààä õýë ñóðàëöàõ, õýðýãëýõ, ñóäàëãààíû àæèë
õèéõ àíõàí øàòíû îéëãîëò, ìýäýãäýõ¿¿í, ëàáîðàòîðûí
áàãàæ õýðýãñýëòýé õàðüöàõ òàëààð ÷àäâàð ýçýìøèõ,
àõëàõ êóðñèéí îþóòíóóäààñ òóðøëàãà ñóðàëöàõ,
ìýäëýã ñîëèëöîõ, áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàðàà
íýìýãä¿¿ëýõ, îëîí íèéòèéí àæèëä îðîëöîõ, óäèðäàí
çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàðò ñóðàëöàõ, öàã ¿åèéí
ìýäýýëëýýñ õîöðîõã¿é áàéõ ãýýä ìàø îëîí äàâóó
òàëòàé. Îþóòíóóä ººðñäèéí ñîíèðõñîí ìýðãýæèë
÷èãëýëýýð îþóòíû êëóáò ýëñýõ íü ýëáýã. Ýíý íü
îþóòàí áàéõäàà ººðèéí ñîíèðõîæ áóé ìýðãýæëýýð
äàãíàí ñóðàëöàõ, ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ äàâóó òàëòàé
þì.
4. Ãàäààäàä ñóðàõ áîëîìæ,
îþóòàí ñîëèëöîîíû õºòºëáºð
Àíàãààõûí ÷èãëýëýýð ãàäààäàä ñóðàõ áîëîìæóóä
áàéäàã. ßïîí óëñûí çàñãèéí ãàçðûí ñîëèëöîîíû
øóãàìààð àíàãààõ óõààíû ìýðãýæëýýð óðàëäààíò
øàëãàëò ºãºõ áîëîìæòîé. Ãýâ÷ ñ¿¿ëèéí 5 æèë òýíöýí
ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòàí áàðàã áàéõã¿é ãýæ õýëæ
áîëíî. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí íü àíãààõûí îþóòíóóä
ìàòåìàòèê, ãàäààä õýëíèé øàëãàëòûã äàâäàãã¿é
áàéíà. Îðîñ, Õÿòàä, Ïîëüø, Êóá, Ò¿ðê çýðýã óëñóóäàä
òà 1, 2-ð äàìæààíäàà àìæèëòòàé ñóðàëöàí, ãàäààä
õýëíèé çîõèõ øààðäëàãûã õàíãàñàí áîë ñóðàëöàõ
áîëîìæòîé. Ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í (3,6<), ãàäààä
õýëíèé ìýäëýãèéí ò¿âøèí äóíäààñ äýýø ò¿âøèíä áàéõ
çýðýã ò¿ãýýìýë øààðäëàãóóä áàéäàã. Òèéì ÷ ºíäºð
øààðäëàãà áàéäàãã¿é, õàðüöàíãóé áîëîìæòîé. Ãýâ÷
òàíû ñîíãîëò òóõàéí óëñ, ñóðãóóëèéã ñóäàëñàí, 75
ººðèéí çîðèëãî, áîëîìæèíä ¿íäýñëýñýí àëñûí
ÎÞÓÒÀÍ
õàðààòàé áàéõ ¸ñòîé. 2008
Îþóòàí ñîëèëöîîíû õºòºëáºðèéí øóãàìààð ßïîí
õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷
Ìàðèÿ Ýáíåð-Ýøåíáàõ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
óëñûí Òîêóøèìàãèéí èõ ñóðãóóëü, Æè ×è èõ ñóðãóóëü,
ÁÍÑÓ-ûí Èîíñîéí èõ ñóðãóóëü, ªâºð Ìîíãîëûí
¯íäýñíèé èõ ñóðãóóëü çýðýã èõ ñóðãóóëèóäòàé
îþóòàí ñîëèëöîîíû øóãàìààð æèë á¿ð ÿâóóëäàã.
̺í Aichi Gakun University, Brigham Young Uni-
versity, DAAD, University of Tokushima Faculty of
Medicine, Eurasia Pacific University Network çýðýã
ñóðãóóëü, áàéãóóëëàãàòàé õîëáîîòîé àæèëëàäàã.
Ìèíèé áèå ÝÌØÓÈÑ áîëîí ßïîíû Æè ×è
àíàãààõ óõààíû èõ ñóðãóóëèéí õîîðîíäûí îþóòàí
ñîëèëöîîíû õºòºëáºðººð 2007 îíû 10-ð ñàðä
ÝÌØÓÈÑ-èéí áàãø îþóòíóóäûí áàãò áàãòàí ÿâàõ
çàâøààí òîõèîëäñîí. Ýíý áîë ìàíàé ÝÌØÓÈÑ-
èéí ç¿ãýýñ îþóòíóóäàä õèéæ áàéãàà õàìãèéí òîì
îþóíû õºðºí㺠îðóóëàëò þì. ßïîíû Íàðèòàãèéí
îíãîöíû áóóäëààñ ýõëýýä ßïîí îþóòíóóä áèäíèéã
áàÿðòàé ãýæ ¿äýõ õ¿ðòýë òýð ÷èãýýðýý “ñýäýë”
ä¿¿ðýí àéë÷ëàë áîëñîí. Îþóòíû äîòóóð áàéðàíä íü
áàéðëàæ ßïîíû àíàãààõûí îþóòíóóäûí ºäºð òóòìûí
àìüäðàëòàé òàíèëöàæ, õàìãèéí ãîë íü ýìíýëýã
ñóðãóóëèéí ãàéõàëòàé õîñëîëûã, èõ ñóðãóóëèéí
çîõèîí áàéãóóëàëò, îþóòíóóäûí áèå äààæ ñóðàëöàõ
àðãà áàðèë, õè÷ýýë ÿâóóëàõ àðãà ç¿é ººðñäèéí
áèåýð ¿çýæ òàíèëöñàí.
Îþóòàí ñîëèëöîîíû õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õàìãèéí
ãîë íü áèä ººðñäèéí òîëãîéä æèíõýíý îþóòàí
õ¿í ãýæ õýí áîëîõ, õýðõýí ñóðàëöàæ àìüäàðäàã,
öààøëààä ìàíàé ýõ îðîíä þó íü äóòàãäààä
áàéãàà, íýí ÿëàíãóÿà ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò þó
þóãààð õîöðîãäîæ áàñ äóòóóã¿é ò¿âøèíä áàéãàà,
äýëõèéí ò¿âøèíä ººðñäèé㺺 á¿ðýí äàé÷ëàí áýëòãýõ
¿¿ðãýý îéëãîæ óõàìñàðëàñàí. Ýíý õºòºëáºðò
õàìðàãäàõàä ¿íäñýí ãîë øàëãóóð íü ìýäýýæ ãàäààä
õýë, ìºí ýäãýýð îþóòíóóäûã ìîíãîëä õ¿ëýýí àâ÷
ººðñäèéí ñóðãóóëü, ýìíýëýã, õîòîî òàíèëöóóëàõ
àæèëä èäýâõèòýé îðîëöñîí áàéõ þì. ̺í ñóäëàà÷
îþóòíóóäàä ñóäàëãààíû àæëûí øóãìààð îþóòàí
ñîëèëöîîíû õºòºëáºðò õàìðàãäàæ, ãàäààäûí
ýðäýìòýäòýé õàìòðàí àæèëëàæ òýäíèé òóðøëàãààñ
ñóðàëöàõ òîì áîëîìæ îëãîäîã.
5. Îþóòíû øàãíàë, óðàìøóóëàë
Øàãíàë, óðàìøóóëàë õî¸ð òàëòàé. Øàãíàë àâ÷
áàéãàà õ¿í óðàìøèæ öààøèä ñóðàëöàõ, õèéæ
á¿òýýõ àæèëä íü òîì ò¿ëõýö áîëîõûí ñàöóó òýð
øàãíàëûã äààæ õ¿ëýýæ ÷àäàõ õàðèóöëàãà íýìýãäýæ
óëàì èõ øàðãóó àæèëëàõûã øààðääàã. Îþóòíû
èõýíõ øàãíàëûã ñàéí õàìò îëîí, ýðäýìòýí áàãø
íàðûíõàà îëîí æèëèéí õè÷ýýíã¿é ç¿òãýëèéí à÷ààð
àâñàí. ªºðèéí ãàðãàñàí çàðèì íýã àìæèëò, øàãíàë
76
óðàìøóóëàë, òýòãýëãèéí òàëààð òîâ÷õîí ìýäýýëýë,
ÎÞÓÒÀÍ çºâëºãººã äîîð îðóóëëàà. Òóñ á¿ð ººðèéí ãýñýí
2008 óäèðäàìæ, áîëçîëòîé áàéäãèéã àíõààðíà áèç ýý.
Ýä õºðºí㺠- íàéç íºõºð áèø, íàéç íºõºð ë – õºðºíãº
áàéäàã. Èîàíí Ñòîáåé
1. ÝÌØÓÈÑ-èéí çàõèðëûí íýðýìæèò öàëèí
ÝÌØÓÈÑ-ûí çàõèðëûí íýðýìæèò öàëèí íü
ÝÌØÓÈÑ-ûí îþóòíû äýýä øàãíàë þì. Õàìãèéí
ãîë øàëãóóð íü ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í áóþó 4 áîëîí
ò¿¿íýýñ äýýø óëèðàë äàðààëëàí À ¿íýëãýýòýé
ñóðàëöñàí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. (3.8<)
Òóñëàõ øàëãóóðò ñóðãóóëü áîëîí îëîí íèéòèéí àæèë
çîõèîí áàéãóóëñàí, èäýâõòýé îðîëöäîã, ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àæèë õèéæ àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ,
óðëàã ñïîðòûí àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ çýðýã áîëçîë
îðäîã.
Ñàð á¿ð 40.000 òºãðºã îëãîäîã. Îþóòàíä
÷àìëàëòã¿é èõ ìºíãº.
2. Ãîëîìò áàíêíû òýòãýëýã
ÝÌØÓÈÑ-èéí îþóòíóóä, “àíàãààõûíõàí” èõýíõ
áàéãóóëëàãóóä íýð õ¿íäòýé áàéäàã. Ãîëîìò áàíêíû
òýòãýëýãò æèë á¿ð àíàãààõûí îëîí îþóòíóóä
øàëãàðäàã. Øàëãàðóóëàëò 2 ¿å øàòòàé. Ýõíèé øàòàíä
ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í (3.5<, 92%<), ñóäàëãààíû àæèë,
íèéãýì, îëîí íèéòèéí àæèë, óðëàã ñïîðòûí àëü íýã
òºð뺺ð ãàðãàñàí àìæèëòóóä, ýññý ãàäààä õýë äýýð
áè÷èõ (ñýäýâ íü èõýâ÷ëýí òàíû ñîíãîñîí ìýðãýæèë,
èðýýä¿éí çîðèëãî, òºëºâëºãººíèé òàëààð áàéäàã ),
ãàäààä õýëèéã äóíäààñ äýýø ò¿âøèíä ýçýìøñýí áàéõ
çýðýã áîëçëîîð øàëãàðóóëäàã.
2-ð øàòàíä ãàäààä õýë äýýð ÿðèëöëàãà àâäàã.
Ìàíàé îþóòíóóä èõýâ÷ëýí ýññý, ÿðèëöëàãàí äýýð
á¿äýðäýã. Ýññýã ººðèéí ¿çýë ñàíààã òóñãàí áè÷ñýí
áàéõ íü õàìãèéí ÷óõàë. Íýã õýâ ìàÿãààð, áýëýí
ìàòåðèàë àøèãëàí õèéõ íü áóðóó. ̺í ÿðèëöëàãàíä
áýëòãýëã¿é îðäîã. ªºðèéí äóðòàé ãàäààä õýë äýýð
ÿðèëöëàãàíä îðæ áîëíî. ªºðèéí òîâ÷ òàíèëöóóëãà,
èðýýä¿éí çîðèëãî, ÿàãààä ýíý ìýðãýæëèéã ñîíãîñîí
çýðýã ò¿ãýýìýë àñóóëòàíä áýëòãýæ îðîõ õýðýãòýé. ̺í
èõýíõ ø¿¿ã÷ íàðûí òà ÿìàð íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷
áîëîõ âý?, ÿàãààä? ãýñýí àñóóëò òàâüäàã. Òóõàéëáàë
áè ç¿ðõíèé ýì÷ áîëíî, ó÷èð íü ìàíàé îðîíä ç¿ðõ
ñóäàñíû ºâ÷èí òýðã¿¿í áàéð ýçýëäýã ãýõ ìýòèéí
áîäèò ¿íäýñëýëòýé õàðèóëò ºãºõ õýðýãòýé.
Õè÷ýýëèéí æèëä 400.000 òºãðºã îëãîäîã. Òà áîëçîë
õàíãàñàí õýâýýð, àìæèëòòàé ñóðàëöâàë òýòãýëãèéã
ñóíãàõ áîëîìæòîé.
3. Æàíæèí Ä.Ñ¿õáààòàðûí öàëèí
ÍÀÑÎÕ-íîîñ çîõèîí áàéãóóëäàã æàíæèí
Ä.Ñ¿õáààòàðûí íýðýìæèò öàëèíã íèéãýì, áàéãàëèéí
óõààí, àíàãààõ óõààí, ñî¸ë óðëàã, ñïîðò áèåèéí
òàìèð, ýäèéí çàñàã, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè, áàðèëãûí
òåõíîëîãè, òåõíèêèéí òåõíîëîãè, áàòëàí õàìãààëàõ
çýðýã 10 ñàëáàðààð øàëãàðóóëäàã. Ãîë øàëãóóð
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
íü 2 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø óëèðàë äàðààëëàí À
¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí áàéõ, òóõàéí ñóðàëöàæ áóé
ñàëáàðûíõàà ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàë áóñàä
¿éë àæèëëàãààíóóäàä èäýâõòýé îðîëöîæ èëòãýë
á¿òýýë òàíèëöóóëäàã áàéõ, íèéãìèéí èäýâõ, õàìò
îëíîî óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàðûã ¿íýëýõ
îðäîã. Øàëãàðóóëàëòûí ýöñèéí øàòàíä ÿðèëöëàãà
õèéäýã. Òàíû èðýýä¿éí çîðèëãî, òºëºâëºãººã ãîë
íü òîäðóóëäàã. (Ìàø îëîí òýòãýëýã, óðàëäààíû
ãîë øàëãóóðò òàíû çîðèëãî, èðýýä¿éí òºëºâëºãººã
ñîíèðõîæ áàéãàà íü òàíä íýãèéã áîäîãäóóëæ áàéãàà
áèç ýý.)
Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí íýã óäààãèéí òýòãýëýã
õýëáýðýýð îëãîäîã.
4. “Àëìà Ìàòåð” îíû øèëäýã îþóòàí
Ìîíãîëûí çàëóó÷óóäûí õîëáîîíîîñ æèë á¿ð
çîõèîí áàéãóóëäàã Àëìà-Ìàòåð îíû øèëäýã îþóòàí
øàëãàðóóëàõ àæèëëàãàà áîë îþóòíû õàìãèéí
õ¿íäòýé øàãíàëóóäûí íýã þì. Øàëãàðóóëàëò 2 ¿å
øàòòàé. Ýõíèé øàòàíä òàíû èð¿¿ëñýí ìàòåðèàëòàé
ø¿¿ã÷èä òàíèëöàæ 15 îð÷èì îþóòíûã ýõíèé ýýëæèíä
øàëãàðóóëäàã. Ýõíèé øàòàíä íèéòëýã áîëçëóóä
áîëîõ ä¿íãèéí ãîë÷, ýðäýì øèíæèëãýý ñóäàëãààíû
àæëààðàà àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ, íèéãýì, ñïîðò,
óðëàãèéí òýìöýýí óðàëäààí ¿éë àæèëëàãààíóóäàä
èäýâõòýé îðîëöîí àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ çýðýã îðäîã.
Øàãíàë, óðàìøóóëëûí áàòëàìæ, ºðãºìæëºëèéã
áàòàëãààæóóëàí ºãñºí áàéõ øààðäëàãàòàé. (Îäîî
á¿õ ãàçðûí òàâüäàã íèéòëýã øààðäëàãà áîëñîí) 2-ð
øàòàíä ÿðèëöëàãà õèéíý. Ñàëáàð á¿ðýýñ “ìóíäàã”
õ¿ì¿¿ñ ø¿¿ã÷ýýð ñóóí, àñóóëò àñóóíà. ßðèëöëàãà
ìºí àäèë òàíû ¿çýë áîäîë, èðýýä¿éí çîðèëãî
òºëºâëºãººã àñóóäàã. Èíãýýä ¿¿íýýñ 8 øèëäýã
îþóòàíã øàëãàðóóëíà. Øàãíàë ãàðäóóëàõ ¸ñëîë äýýð
äàõèí øèëäãèéí øèëäýã 4 îþóòàíã òîäðóóëäàã.
Ýíý ¿éë àæèëëàãààíû ¿åý𠺺ðèéí ¿å òýíãèéí îëîí
øèëäýã, òýðã¿¿íèé îþóòíóóäòàé òàíèëöàõ, öààøèä
õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæ îëääîã.
5. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò
øàãíàë
“Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî”, “Åðºíõèéëºã÷èéí
òàìãûí ãàçàð”-ààñ çîõèîí áàéãóóëäàã ìîíãîë
óëñûí åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò øèëäýã îþóòàí
øàëãàðóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà îþóòíû ýðõèéí ºäºð
áóþó 3-ð ñàðûí 4-íû ºäðèéã òîõèîëäóóëàí çîõèîí
áàéãóóëäàã “Ýðäìèéí ýçýä” óóëçàëòûí ¿åýð æèë á¿ð
îëãîäîã. Øàëãóóð ºíäºð, ºðñºë人í èõòýé ÿâàãääàã.
Ó÷èð íü Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä 3-4 øèëäýã
îþóòàí øàëãàðóóëäàã. 3 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø óëèðàë
äàðààëëàí À ¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí áàéõ, ýðäýì
øèíæèëãýý ñóäàëãààíû àæèëä èäýâõèòýé îðîëöîæ
àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ, õàìò îëíû äóíä íýð õ¿íäòýé,
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèéí äîòîîä çàð÷èìòàé íèéöýõ¿éö á¿õ ç¿éëñèéã áèä
óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàðòàé (äýýð äóðäñàí
áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàðûã õàðæ áàéíà!) îþóòíû
áàéãóóëëàãûí àæèëä èäýâõ ñàíàà÷èëãàòàé îðîëöäîã
áàéõ çýðýã ¿íäñýí øàëãóóðóóäòàé. Ýíý øàãíàëûí
áîëçëûã õàíãàõûí òóëä òà 4-5 æèë òàñðàëòã¿é
õºäºëìºðëºñºí, áîëîâñîðñîí, òóõàéí ñàëáàðòàà
àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.
6. ÁÑØÓß-íû ñàéäûí íýðýìæèò 2008 îíû çàëóó
ñóäëàà÷èéí ñóäàëãààíû ãðàíò
Á¿õ øàãíàë, òýòãýëãèéí íýã ãîë áîëçîë îþóòíû
ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæèëä òîäîðõîé
àìæèëò ãàðãàñàí ýñâýë øèíæëýõ óõààíû òîäîðõîé
íýã ñýäâèéí õ¿ðýýíä á¿òýýë òóóðâèñàí áàéõ ãýñýí
øàëãóóð áàéãààã òà àæèãëàñàí áàéõ. Àíàãààõûí
îþóòíû ñàëøã¿é íýã ¿éë àæèëëàãàà áîë ñóäàëãàà,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íèé òàëààð
áè äýýð òîäîðõîé äóðäñàí áèëýý. Ñóäàëãààíû àæèë
õèéõ, áè÷èõ, õýëýëö¿¿ëýõ àðãà ç¿é áàéäàã. Èéìä
ýíý àðãà ç¿éä ñóðàëöàõ øààðäëàãàòàé.
Ìèíèé õóâüä ñóðãóóëèéí ýðäìèéí ÷óóëãàíààñ ýõëýýä
îëîí óëñûí õóðàë, ÷óóëãàíä ñóäàëãààíû àæèë,
èëòãýëýý õýëýëö¿¿ëñýí.
Îëîí ýðäýìòýí áàãø íàðààðàà óäèðäóóëàí,
ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿í áóñàä îþóòíóóäààñàà
ñóðàëöàí õàìòðàí àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä èõ ñóðãóóëèéí
îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðëààñ ýõëýýä èõ
äýýä ñóðãóóëèóäûí äóíä çîõèîãääîã “Ýâðèêà”,
“Ìàñòåð”, “Innovation-Ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàëáàðò
øèíèéã ñàíàà÷ëàã÷” “Õ¿ðýëòîãîîò” çýðýã õóðëóóäàä
òýðã¿¿í áàéð, øàãíàëò áàéð ýçëýí Ìîíãîëûí Çàëóó
Ýðäýìòäèéí Õîëáîî, Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Øèíæëýõ
Óõààíû Èõ Ñóðãóóëü, Øèíæëýõ Óõààí Òåõíîëîãèéí
Ñàí õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëäàã Àíàãààõûí çàëóó
ñóäëàà÷äûí Y ÷óóëãàíä øèëäýã á¿òýýëýýð øàëãàðàí
ÁÑØÓß-íû ñàéäûí íýðýìæèò 2008 îíû çàëóó
ñóäëàà÷èéí ñóäàëãààíû ãðàíò 2 ñàÿ òºãðºãèéí
øàãíàë àâñàí. ̺í îëîí óëñûí õóðàëä èëòãýëýý
õýëýëö¿¿ëæ (Öºìèéí àíàãààõ óõààíû îíîøëîãîî,
ýì÷èëãýýíèé àñóóäàë îëîí óëñûí õóðàëä) ãàäààäûí
ýðäýìòäýä á¿òýýëýý òàíèëöóóëæ, òýäíèé ñàíàë
ø¿¿ìæ, çºâëºãººã àâàõ íü àñàð èõ ¿íý öýíýòýéã
îéëãîñîí.
Ñóðàã÷èéí øèðýýíýýñýý áîñ÷ îþóòíû àìüäðàëûí èõ
äàëàéí õºâººíä èðýýä áàéãàà ýðõýì îþóíëàã ä¿¿
÷àìä àìæèëò õ¿ñüå!
Ìýðãýæèë á¿õýí ñàéõààí...
Ãàãöõ¿¿ çºâ ñîíãîñîí ë áîë...
77
ÎÞÓÒÀÍ
2008
àìü øèãýý õàéðëàí õàìãààëäàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÎÞÓÒÀÍ ãýæ õýí áý?
Ýðõýì àíä Õ.Áàòñàéõàíòàé èë¿¿ îéð äîòíî áàéõ
áîëîìæ îëäñîí íü ò¿¿íèé õºäºëìºð÷ çàíã ìýäýð÷,
ò¿¿íèé åðòºíöèéã òàíüæ ýõýëñíýýð õ¿íäëýõ ñýòãýë
òºðæ áàéíà.
Ýðõýì àíäûí áîäîë, îþóíààð óðëàí øèíý ¿åèéí
çàëóóñ, îþóòàí áîëæ áóé ä¿¿ íàðòàà çîðèóëàí
ãàðãàæ áóé ýíýõ¿¿ íîìîíä çºâëºìæ ìàòåðèàë
îðóóëàõ ñàíàëûã íàäàä òàâüñàí íü õýäèé ýíãèéí
ìýò áàéñàí ÷ áàãàã¿é õàðèóöëàãàòàé àæèë áîëîõûã
ìýäýð÷ ñóóíà.
Îþóòíû àìüäðàë õýçýý ýõýëäýã âý?
Ñýòãýë äîãäëóóëñàí, ìýäëýã ñîðüñîí, áàñ÷ã¿é àç
ìýäñýí ýëñýëòèéí øàëãàëò àðä ¿ëäýæ ýðõýì ä¿¿ ÷è
îþóòàí áîëëîî. Îþóòíû àìüäðàëä òàâòàé ìîðèë.
ßìàð ÷ ìýðãýæëýýð ýëññýí áàé ÷èíèé õèéõ ç¿éëñèéã
ýõ îðîí ÷èíü áàñ ààâ ýýæ ÷èíü õ¿ëýýæ áàéíà.
Õ¿í ººðòºº ýçýí áàéæ, ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëæ,
àìüäðàëàà çºâ àâ÷ ÿâàõ íü çºâõºí òóõàéí õ¿íäýý
èë¿¿ õàìààòàé ìýò áîëîâ÷ íèéãýì òýð õ¿íýýñ
àäèëõàí ç¿éëèéí õ¿ëýýëòèéã àäèë óòãàòàéãààð õàðæ
áàéäàã. ßëàíãóÿà çàëóó õ¿íèéã èë¿¿ èõ àíçààð÷
áàéäàã. Ãýâ÷ õýíèé ÷ õóâü çàÿà õýí íýãíèé ãàðò
áàéäàãã¿é òóë ýíä áè÷èãäýõ ñàíàà, íýã òºðëèéí
çºâëºìæ îþóòàí ä¿¿ ÷àìä ñàíàë áîëãîõ õóâèëáàð
ãýäãèéã áîäîëöîîðîé.
Ýðäìèéí èõ äàëàé áîëñîí ñóðãóóëüä, îþóòàí
õýìýýõ äàëàé÷èí çàâèíäàà ñóóëàà. “Aëü óñàí
áîîìòîä õ¿ðýõýý ìýäýõã¿é äàëàé÷èíä ñàëõè õ¿ðòýë
òóñ áîëîõã¿é” (Ñîêðàò).
Îþóòàí áîë÷èõëîî… Íèéãýìä öîî øèíýýð õºë
òàâüæ, áèå õ¿í áàéõ ýðõ ÷ºëººã ìýäýð÷, ººðèéíõºº
àìüäðàëä ýçýí íü áàéõ óõàìñàðòàéãààð áèå äààí
îðîëöîæ, äóðñàìæ, áàÿð õººð, õ¿ñýë ìºðººä뺺ð
öàã õóãàöààã èë¿¿ áàÿëàã áîëãîõ ñàéõàí áîëîìæ
ýíý ãýëòýé.
Ãýâ÷ òààòàé ñàéõàí íºõöºë áàéäàë á¿ðò õýðõýí
õàíäàæ áóéãààñ ýöñèéí ¿ð ä¿í íü øàëòãààëíà.
“Îþóòàí áàéõ íü èõ ñàéõàí, ÷ºëººòýé, áèå äààñàí
îð÷èí” ãýñýí áîäîë, ñýòãýëä ÷è õýðõýí õàíäàæ
áàéíà âý? Òèéìýý, îþóòàí áàéõ íü ÿã ë èéì. Õàðèí
èõ ñàéõàí ç¿éëä ìóóõàéãààð õàíäâàë ìóó ë ¿ð
äàãàâàð áèé áîëíî. Ýðõ ÷ºëººòýé, áèå äààñàí
ãýñýí ñàíààã õè÷ýýëäýý ñóóñàí ÷, ñóóõã¿é áàéñàí
78
÷, áîëîâñðîëòîé áàéõ, ýñ áºãººñ îãòõîí ÷ ñóðàõã¿é
ÎÞÓÒÀÍ áàéõ íü èæèë óòãàòàéãààð õàìààðíà ãýâýë ýíä¿¿ð÷
2008 áóé.
Íýã òºðëèéí ñýäýâò òóóøòàé àíõààðëàà õàíäóóëàí
àæèëëàæ ÷àääàã õ¿ì¿¿ñèéã öàã õóãàöàà àëäàðò õ¿ðãýõ
áîëíî
Òèéìèéí ó÷èð áèå äààñàí áàéäàë, ýðõ ÷ºëººíèé
òàëààðõ çºâ îéëãîëòûí òàëààð ìýäëýãòýé áàéõ,
ò¿¿íèéã õºãæ¿¿ëæ ìýäðýìæòýé áîëîõ ãýäýã íü ãàãöõ¿¿
çàëóó õ¿ì¿¿ñò áóñ õ¿í ãýäýã àìüòàíä ººðò íü èë¿¿
õàìààòàé áàéæ áîëíî. Íýãýíò îþóòàí ãýäýã íü íýãýí
òºðëèéí õ¿í ó÷èð, îíöãîé öàã õóãàöààíä àìüäàðäàã
òóë îíöãîéëîí ýíý ñýäâèéã õºíäºí ººðèéí áîäîë
ñàíààã õ¿ðãýëýý. (Áààáàðûí “Äîðè Èäýð ä¿¿äýý
õàíäàõ íü” íîì ÿã ÷àìä çîðèóëñàí íîì òóë çààâàë
óíøààðàé, ìàãàäã¿é ýíý ìèíèé ºã÷ ÷àäàõ õàìãèéí
ñàéí çºâëºãºº áàéæ ìýäýõ þì!)
Åð íü õ¿íä ººðèéí àìüäðàëûí çîðèëãî, òºëºâëºãººãºº
ÿãøòàë ãàðãààä íàðèéâ÷ëàí òîîöîîä ÿã òàã ìºðäºæ
áàéñàí ò¿¿õ õîâîð áàéõ. Ìàãàäã¿é õóâü çàÿàíû
õºòºëñºí ãàçàðò ýñâýë òîõèîëäîë á¿ðèéí ¿ð
äàãàâàðòàé õàìò àìüäàð÷ áàéæ áîëîõ þì.
ßìàðòàé ÷ áèä íýãýíò àìüäàð÷ (ñýòãýæ) áàéãàà ë
áîë ÿàæ àìüäðàõ âý ãýñýí àñóóëòûí õàðèóëò íü
èõ ë îéðõîí, ÿã áèäíèé áèåí äîòîð áàéõ øèã.
ªºðèé㺺 îëîõ, çîðèëãîòîé õ¿í áàéõ çýðýã íü ýíý
ë õàðèóëòòàé õàìò ë áàéõ ó÷èðòàé.
Èõýíõäýý áèä àìüäðàëûí çîðèëãî ÷èãëýëèéí òàëààð
òîäîðõîé áóñ, áóðóó îéëãîëòòîé ñóðãóóëüä ýëñýí
îðäîãîîñ àìüäðàëûí èõýýõýí ÷óõàë ¿å áîëîõ
îþóòàí íàñàà ¿ð àøèãã¿é äýìèé ºíãºð¿¿ëäýã. Íýã
ë ìýäýõýä öàã õóãàöàà õàðâàñàí ñóì ìýò íèñýæ,
óðñãàë óñ ìýò óðñàí ºíãºð÷èõñºí, ç¿ãýýð ë íýã
òîëãîéíäîî ïðîãðàìòàé õ¿í áîëîîä õóâèð÷èõàæ ÷
ìýäýõ þì.
Õàðèí ñóð÷ áóé ìýðãýæëèéíõýý ìºí ÷àíàðûã
îéëãîæ, ò¿¿íäýý äóðòàé áàéæ, ººðòºº èòãýëòýé,
àëèâààä çºâ õàíäëàãààð õàíääàã, ýðäýì, ñî¸ëûã
÷óõàë÷ëàí, ñàéíû íºëººãººð ººðèé㺺 áîëîâñðóóëæ,
õºãæ¿¿ëæ ÷àääàã îþóòàí áàéæ ÷àäâàë æèíõýíý ýðõ
÷ºëºº, àìüäðàëûí áàòàëãàà, àÿòàéõàí äóðñàìæèéã
òºãñºëòèéí äèïëîìòîéãîî õàìò ºâºðòºëíº.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Àëü ÷ óëñûí çàëóó èðãýäýä íü èðýýä¿éí óëñ
¿íäýñòíèéõ íü õóâü çàÿàã àòãàõ, øèéäýõ, á¿ð
ýìãýíýëòýé áàéäàëä ÷ õ¿ðãýæ áîëîõ ýðõ ìýäýëòýé
áàéõ ¿å èðäýã.
Òýãâýë ýíý öàã õóãàöààíä Ìîíãîë îðíû îëîí çóóí
ìÿíãàí çàëóóñûí ìààíü îëîí àðâàí ìÿíãà íü ÿã
îäîî èõ, äýýä ñóðóóëüä ñóðàëöàæ áàéíà. Ñóðãóóëüä
òóõàéí óëñ îðíû õºãæëèéí ãîë õºäºëãºã÷ õ¿÷, îþóíû
àñàð èõ ïîòåíöèàë òºâëºðñºí íèéãìèéí õàìãèéí
îþóíëàã õýñýã áàéäàã ãýëöäýã. ªºðººð õýëáýë õýí
íýã íü ýñâýë ÷èíèé ÷ õóâüä õýäèéãýýð ñîíãîëò áàéñàí
áîëîâ÷ îþóòàí áàéõ çàìûã ºíººäºð ñîíãîñîí áîë
ýðäýì, ìýäëýãò øàìäàæ, áîëîâñðîëòîé áîëîõ íü ýí
òýðã¿¿íèé çîðèëò þì.
ͺ㺺 òàëààð îþóòàí ãýäýã íü îþó-í óõààí
ãýñýí óòãààñ ãàäíà õèéæ á¿òýýõ, ñýðãýýí áîñãîõ,
ñàíàà÷ëàí ¿¿ñãýõ èõ ¿éëèéí ýçýí, ýð÷ õ¿÷, ãàë öîã,
çîëáîî, æàâõëàí òºãñ ãýñýí óòãûã àãóóëäàã ãýëöäýã.
“Îþóòàí” ãýäãèéã “Çàëóó õ¿í” ãýñýí óòãàòàé èë¿¿
îéðòóóëæ îéëãîõûã ë ñàíóóëñàí õýðýã áèç.
Îþóòàí õ¿íä îðøèæ áóé áàéãàë, íèéãìèéí äàâóó
òàë, áîëîìæèéã ººðèéí îëæ àâñàí äàâóó òàë,
÷àäàìæ, ìýäëýãòýé õàìò øàòðûí õºëºã ìýò ºðæ
òàâèàä õàðàí áàÿñàæ, áàõàðõàí ñóóæ áîëîõ þì.
Ñàéõàí ë õýðýã! Äàéíä áîë æàãññàí áààòàð ýðñ
øèã ñ¿ðëýã ñàéõàí. Õàðèí äàéíä ÿëàëòûã òàêòèêààð,
øàòàðò õîæëûã í¿¿äëýýð øèéääýã. Ñàéí í¿¿õ ë
õýðýãòýé äýý.
Õîæëûíõîî òºëºº ñàíàà çîâèíîõ áèø, õàðèí
õîæëûíõîî òóõàé áîäîæ ýðãýö¿¿ëýõ íü ÷óõàë. (Prime
time production, Nine network Australia-ûí á¿òýýë
“Íóóö” áàðèìòàò êèíîíä õ¿ñëýý áèåë¿¿ëýõ, àìüäðàõ
óõààíû íóóöûã çàäàëäàã òóë ¿çýõèéã çºâëºæ áàéíà)
Àðààñ íü çàëãààä áîäñîí òîëãîéíûõîî äàãóó ÿâñàí
õºë íü èë¿¿ äýýð áàéõ ø¿¿. Èðýýä¿éíõýý òºëºº
ºíººäºð áîëîâñîð÷ áàéäàã. Àëõàì àëõìààð ÷è
ºíäºð áîëíî.
Ýíý áîë ÷èíèé áàéõ ¸ñòîé ãàçàð. Îþóòíû àìüäðàëä
òàâòàé ìîðèë.
Ä¿¿ ìèíü ÷è ñàíàæ áàéíà óó? Àíãèéí áàãø,
ýöýã ýõèéí õóðàë, øèðýýíèé íàéç, 40 ìèíóò,
àëãåáðü, áèîëîãèéí õè÷ýýë, íýã àíãèéíõàí, íýã
ñàëààíûõàí...
Õàðèí îäîî ÷è àëü õýäèéí õýâøñýí ç¿éëñ
ººð÷ëºãäºæ, áèå äààñàí, íèéãìèéí õàðèëöàà á¿õèé
îð÷èíä îðñíîî ìýäðýõ áîëíî. ªìíº íü ÷è ãýð á¿ë,
ñóðãóóëü òºâòýé îð÷èíä ººðèé㺺 îëæ, õ¿ì¿¿æèæ
áàéñàí áîë îäîî íèéãìýý æèíõýíý óòãààð íü îëæ
àâàõ öàã íü èðæýý. Íèéãýìä ÷è ÿàæ îðøèí òîãíîõ
âý?
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ýíý åðòºíöººñ íàéç íºõ人 îëîîã¿é õ¿íèéã ººðèéã íü ýíý
Íèéãýì (íèéò îëîí) - Ýíý áîë õ¿íèé àìüäðàëûí
îð÷èí. ×è îþóòàí áàéõ á¿õ öàã õóãàöààíä
óðñãàëààðàà ÿâñààð òºãñºæ áîëíî, ýñâýë ÷è
èäýâõòýé, øàðãóó ñóðàëöàæ õóðäàí õóãàöààíä ÷
òºãñºæ áîëíî. Àìüäðàëäàà øèéäâýð ãàðãàõ ÷èíèé
ñîíãîëò, ýðõ.
Ǻâëºìæ áè÷èã÷ ìèíèé áèå õýäèéãýýð îþóòíû
àìüäðàëûã ¿çýæ, àëäàæ, îíîæ, õººðºí áàÿñàæ,
äîãäîëæ, øàíàëæ áàéñàí ¿å áèøã¿é îëîí òóë òýð
öàã õóãàöààíû îþóíû äóðñàìæûã íýýæ, ñóðãàìæòàé
áàéæ áîëîõ ¿ãñèéã ýðõýì îþóòàí ä¿¿ ÷àìä õýëüå.
Þóí ò¿ð¿¿í ººðèé㺺 òàíèõ íü
Äýãýæ, äýðâýæ ÿâñàí æààõàí õ¿¿, æààõàí îõèí
áàéñàí ¿å ñàÿõàí ìýò. Á¿õ ë ç¿éë ñàÿõàí ìýò.
Ãýâ÷ îäîî ÷è îþóòàí. Òèéìýýñ ýíý ¿åý õ¿ðòýë ÿàõ
ãýæ þóíû òóëä ÿâààä èðýâ ýý ãýäãýý ýðãýö¿¿ëæ
¿çýöãýýå!
Öààøäàà ÷è õýí áîëîõ âý? ßàõ ãýæ èõ ñóðãóóëüä
ñóðàëöàæ áàéíà âý? Ààâ, ýýæ ìèíü, àõ ýã÷ ìèíü,
ä¿¿ ìààíü íàäààñ þóã õ¿ñýí õ¿ëýýæ áàéíà âý? Áè
ãýð á¿ëäýý, íàéçäàà, ñóðãóóëüäàà, íèéãýìäýý ÿìàð
õóâü íýìýð îðóóëæ ÷àäàõ âý? ¯¿íèé òóëä áèé ÿàõ
¸ñòîé âý? (Ëåêòîð òºâººñ ýðõëýí ãàðãàñàí “Áè õýí
áý?” íîìûã óíøèõûã çºâëºå)
Õàðèóëòûã íü õàà íýãòýéãýýñ çààâàë ýðæ îëîõ ë
õýðýãòýé. Àìüäðàëûí çàð÷èì, õ¿í áàéõ çàð÷èì,
åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çýë, ýõ îðîí÷ ¿çëýý ñýðãýýí,
áîäîæ òóíãàà, áîäîæ òóíãààõàä ÷è çàâñàðëàãààíû
öàãèéã ë çàðöóóëàõ áîëíî, ýñâýë ººðèéíõºº äóðòàé
ãàçðàà, ñàéõàí îð÷èíä çîðèóä öàã ãàðãàæ áàéãààä
÷ áîëíî. Åð íü àìüäðàëä ñóðàëöàõ, çºâ àâ÷ ÿâàõ
óõààí ãýäãýýñ èë¿¿ ººðèé㺺 óäèðäàõóéä ñóðàëöàõ
ãýäýã íü èë¿¿ áîäèòîé ìýò.
Õ¿í ººðèé㺺 á¿ðýí ä¿¿ðýí òàíüæ ìýääýã ãýäýã íü
áàñ ýðãýëçýýòýé ë ç¿éë. Ìýääýãã¿éãýý ìýäýõã¿é ÷
ÿâàà þì áèë¿¿. ßìàðòàé ÷ îäîî áàéãàà ìýäëýã
äýýð ñóóðèëæ ººðèé㺺 ìýääýã áàéõûã ë ÷óõàë÷ëàõ
íü çºâ áèçýý.
Ñóðãóóëüòàéãàà òàíèëöàõ íü
Øèíýõýí îþóòàí ÷èíèé ñóðãóóëèéí îð÷èí òîéðîí,
çàðëàëûí ñàìáàðóóä, ñóðãóóëèéí çîðèëãî, çîðèëò,
ýëñýí îðñîí ñóðãóóëèéí ÷èíü ¿íý öýíý, ñî¸ë, öàéíû
ãàçàð, òýíä áóé àæèë÷èä, öýâýðëýã÷ íàð, áàãø,
îþóòíóóä, õàíûí öàã, øàëíû õóëäààñ, õîãèéí ñàâ
ýíý á¿ãä áîë òîâ÷õîíäîî ÷èíèé ñóðãóóëü. 79
ÎÞÓÒÀÍ
Áàñ äýýð íü îþóòàí áàéõ öàã õóãàöààíûõàà ~1/3- 2008
ûã ÷è ýíä, ýíý ãàçàð ºíãºð¿¿ëíý. ×è ýíäýýñ áèå õ¿í,
åðòºíö õàéæ îëäîãã¿é øòå
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
íèéãýìøñýí õ¿í, æèíõýíý èðãýí áîëîõ óõàìñðàà
îëæ àâíà. Ñóðãóóëüä ÷èíü ñºðºã, ìóó, ººð÷ëºõ
ç¿éëñ þó áàéíà? Ìýäýýæ ýåðýã ººð÷ëºëòèéã ÷è
õèéõ, ñàíàà÷ëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæ íýýëòòýé.
Ýíý áîë ÷èíèé ãýð, ÷è ýçýí íü.
Àíõ áè ýíý ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿í áîëîõäîî áóäèëàõ
¿å áàãà çýðýã ãàð÷ áàéëàà. Ãýõäýý ë èõ ñàéõàí
áàéñàí. Õýäýí æèëèéí äàðàà äóðñàìæàà á¿ð èë¿¿
ñàéí õà÷èðëàæ áàéãààä î÷íî.
Îþóòíû ãàðûí àâëàãàòàé òàíèëöàõ íü
×àìàéã îþóòàí áîëîîä ýõíèé ºä𺺠ñóðãóóëüäàà
èðýõýä óðüä ºìíº íü ñîíñîæ áàéãààã¿é, õàðæ,
¿çýýã¿é, ìýäýõã¿é ç¿éëñ º÷íººí òîõèîëäîíî. Êðåäèò
ñèñòåì ãýæ þó âý?, Òºëáºðºº õààíà òóøààõ âý?
Äîíäîã, Äîðëèã, Äîëæèí, Äîëçîä áàãø õààíà
áàéäàã âý? ßìàð õè÷ýýë îðäîã âý? õè÷ýýë ñîíãîëòîî
ÿàæ õèéõ âý? áèå äààëò ãýæ þó âý? õè÷ýýëèéí
õóâààðèà õýðõýí çîõèîõ âý? ÿìàð õè÷ýýë ¿çýõ âý?
ãýýä ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé îëîí
àñóóëò òàâèãäàíà.
Òýãâýë ÷è ýíý á¿ãäèéí õàðèóã “Îþóòíû Ãàðûí àâëàãà”
õýìýýõ ººðèéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí àëáàíààñ
àâñàí íîìíîîñ îëîõ áîëíî. Íýã èõ çóçààí íîì
áèø ó÷èð àâ÷ ÿâàõàä õÿëáàð. Íàéçëàõ õýðýãòýé.
Îþóòàí áàéõ á¿õ õóãàöààíûõàà á¿õ òºëºâëºãººã
ýíý íîìòîé õàìò ñóóæ áàéãààä ãàðãààðàé. Õýäýí
æèë ñóðàëöàõ, ÿìàð òºëáºð òºëºõ ãýýä òºëºâëºãººã
ãàðãàæ áîëíî.
Àíãèéíõàí áà íàéç íºõºä
Äóíä ñóðãóóëüä òàíàé àíãè ÿìàð àíãè áàéñàí áý?
Àíãèéí íàéçóóäàà ñàíàæ áàéíà óó? Øèðýýíèé
íàéçäàà èõ òóñëàæ áàéñàí óó? Òóñëóóëæ áàéâ óó?
õè÷ýýëýý õàìò õèéäýã áàéâ óó?
Îäîî áîë ÷è îþóòàí. ªìíº áàéñíààñ àðàé ë ººð
ìýäðýìæ, àðàé ë ººð õàìò îëîíä îðíî. Õàðüöàíãóé
áèå äààñàí, àæèë õýðýã÷ øèíæ ÷àíàðûã õàìãèéí
ò¿ð¿¿í ìýäýðíý. Áàñ õóó÷èí áàéñàí àíãèéí
ñèñòåìýýñ íýã ë ÿëãààòàé.
Ãýâ÷ ÷è îþóòàí àõóéí íàéçòàé áîëîõ õýðýãòýé.
Ò¿¿íèéõýý òºëºº á¿õíèéã çîðèóëñíààð, òýð ÷ áàñ
÷àìä á¿õíèéã çîðèóëíà. Äîòíî òàíèëöàæ, áèå
áèåíòýéãýý õàìò õè÷ýýëýý õèéõ, õè÷ýýë ñîíãîëòîî
õàìòðàí õèéõ, áèåíèéõýý ñàéí ç¿éëñýýñ ñóðàëöàõ,
þóíû ÷ òàëààð ÿðèëöàõ ãýýä õýðýãòýé ç¿éë îëîí ø¿¿.
80 Íàéçóóä íýãíèéãýý õýçýý ÷ ìóó ç¿éëð¿¿ òàòäàãã¿é
ãýäãèéã ñàíàõ õýðýãòýé.
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Õè÷ýýë òàñëàõ, õîöðîõ, ìóó ñóðàõ, ñî¸ë, ¸ñ
Àìæèëò ãýäýã íü õèéæ áóé ç¿éëäýý äóðòàé áàéõ, ìºí
äóðòàé ç¿éëñýý õèéõ ÿâäàë þì
ñóðòàõóóíã¿é ¿éëäýë ãàðãàõ, ãýðèéí äààëãàâàð, áèå
äààëòàà õèéõã¿é áàéõ íü äýìèé ç¿éë. Ýðõ ÷ºëºº
áîë õàðèóöëàãààð õÿçãààðëàãääàã.
Àíãèàðàà íýãäýæ ìýðãýæëèéí êëóá áàéãóóëàõ íü
õè÷ýýëýýñ ãàäóó𠺺ðñäèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ àÿòàéõàí
áîëîìæ. Áóñàä õýðýãòýé îëîí ç¿éëèéã ñàíàà÷èëæ
õýðýãæ¿¿ëæ áîëíî. Ñàéõàí ÷ºëººòýé ø¿¿ äýý.
Èðýýä¿éä íýã çîðèëãûí òºëºº õàìò àæèëëàõ õ¿ì¿¿ñ
òàíàé àíãèéíõàí.
Àíçààð÷ áàéõàä ¿åðõýë, õàéð äóðëàë áîë îþóòàí
íàñíû ãýðýë ãýãýý, ìºíõèéí ñàéõàí ç¿éëñèéí íýã
áîëäîã. Íàéç õºâã¿¿í, íàéç îõèíòîé áàéõ íü ç¿é
¸ñíû áîëîâ÷ îþóòàí ä¿¿ ìèíü ÷è àìüäðàëä õýð
áýëòãýãäñýí, õèéæ áóé ¿éëäýë íü öàã ¿åý îëñîí ýñýõ,
ãýð á¿ëèéí óòãà ó÷èð, ¿íý öýíèéã õýðõýí îéëãîæ
áàéãààãààñ õàìãèéí ãîë ç¿éëñ íü øàëòãààëíà.
Þóíä ÷ áýëýí áèø, õàðèóöëàãàã¿é ¿éëäýë íü
èðýýä¿éä çàëóó õ¿íä õîð õºíººëòýé àñóóäàë ¿¿ñ÷
áîëîõ þì.
Áàãøòàéãàà òàíèëöàõ íü
Èõ ñóðãóóëèéí áàãø äóíä ñóðãóóëèéí áàãøààñ
õýëáýðèéí õóâüä ÿëüã¿é ÿëãààòàé. Áàãø íàð õè÷ýýë
çààíà, õàðèí ÷èíèé àðààñ àéõòàð õººöºëäºæ,
ñàíàà òàâèàä áàéõã¿é ë áîëîâ óó? Õàðèí ÷è ººðºº
áàãøèéíõàà àðààñ àéõòàð õººöºëäºõ õýðýã ãàðàõ
áàéõ äàà. ßìàð ÷ áàãøààñ îþóòàí íü õè÷ýýëèéíõýý
òàëààð, îéëãîîã¿é ç¿éëèéíõýý òàëààð àñóóõàä
äóðã¿éöäýãã¿é þì, õàðèí ÷ á¿ð äóðòàé.
Áàãøòàéãàà õàìò ìýðãýæëýýð ñóäàëãààíû àæèë
õèéæ, èëòãýëèéí óðàëäààíä îðæ áîëíî. Óã íü áîë
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàë-ä îðîëöîõ ãýäýã
þì. Õýö¿¿ áèø ø¿¿, òýãýæ ñàíàãääàã ë þì. ×è
çààâàë îðîëöîîðîé. Áàãøààñàà ÷è îëîí ç¿éëèéã
ñóðíà.
Ìèíèé õóâüä ØÓÒÈÑ-ä ñóðñàí áºãººä ñóðãàëòûí
êðåäèò ñèñòåì íü òóõàéí îþóòàíä äóðòàé õè÷ýýëýý,
äóðòàé ºäðºº, äóðòàé áàãøèéãàà ñîíãîîä, äóðòàé
öàã äýýð íü ñóóãààä äóðòàé õóãàöààíäàà òºãñºæ
áîëîõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Òèéìýýñ ë ýíý ñóðãóóëüä
2 æèëýýð òºãññºí íü áàéõàä 10 æèëýýð òºãñºæ
áàéãàà íü ÷ áàéäàã. 14-òºé õ¿¿õýä ýëññýí áàéõàä
60 íàñòàé íü ÷ òºãññºí ÷ áàéäàã.
Ñàéí áàãø äýýð, áîëîìæèéí öàã äýýð õè÷ýýëä
íü ñóóõûí òóëä îëîí àðâàí îþóòíóóä àìüäðàëûí
òºëººõ òýìöýëä îðíî ø¿¿ äýý.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Îþóòíû áàéãóóëëàãàòàé òàíèëöàõ íü
“Ñóðàã÷èéí çºâëºë”-èéí òàëààð õýð ìýäýõ âý?
åðºíõèé人 òºñòýé ø¿¿. Ãýõäýý îþóòíû áàéãóóëëàãà
áîë àðàé èë¿¿ ºðãºí óòãà àãóóëãàòàé. ×è ÿìàð
÷ áàéñàí àìæóóëààä ººðèéí ñóðãóóëèéíõàà
Îþóòíû Ǻâëºëººð îðîîä ãàðààðàé. Õ¿ñâýë ÷è òýð
Îþóòíû Ǻâëºëèéíõºº ãèø¿¿í áîëæ, õè÷ýýëèéíõýý
õàæóóãààð íèéòèéí òºëººõ àæèë õèéæ, ººðèé㺺
÷àäâàðæóóëàõ, ººðèé㺺 ñîðèîä ¿çýõ áîëîìæòîé.
Îþóòàí ÷àìä õýðõýí ÿàæ, òóñàëæ äýìæäýã, îþóòíû
ýðõ àøèã ãýæ þó áîëîõ, ò¿¿íèéã õýðõýí õàìãààëäàã
òàëààð, ÿìàð õºíãºëºëò, óðàìøóóëàë, ä¿ðýì, æóðàì
áàéäàã, îþóòíóóäûí äóíä ÿìàð òýìöýýí óðàëäààí
çîõèîí áàéãóóëäàã, õýðõýí ãèø¿¿í áîëäîã, íèéãìèéí
àìüäðàëä õýðõýí îðîëöîõ ã.ì ç¿éëñèéã ÷è ìýäýæ
àâíà.
×èíèé òºëºº, ÷àìàéã õºãæ¿¿ëæ, ñàéí õ¿í áîëãîõûí
òóëä “Îþóòíû áàéãóóëëàãà” îðøäîã þì. Ýíä äàíäàà
îþóòíóóä àæèëëàäàã.
̺í îþóòíû ñàéí äóðûí êëóá, äóãóéëàíãóóä ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëäàã áºãººä çºâõºí òàíàé ñóðãóóëüä
÷ áèø áóñàä ñóðãóóëèàñ ãàäóóð ãàçðóóäàä ÷ îëîí
áàéäàã.
Àõëàõ äàìæààíû õ¿íäëýë òºð¿¿ëñýí àõ,
ýã÷ íàðòàé òàíèëöàõ íü
Òàíàé ñóðãóóëüä ìàø îëîí ñàéí õ¿ì¿¿ñ áèé. ×è
òîäîðõîé öàã õóãàöààíû äàðàà ýõíýýñ íü òàíüæ,
õàðæ, ìýäýð÷ ýõëýõ áîëíî. Òýä òàìõè òàòàæ (çàðèì
íü òàòäàã1), àðõè óóõã¿é, áóñàäòàé çºâ, ñàéõàí
õàðèëöäàã, ¸ñ ñóðòàõóóíòàé, ñî¸ëòîé, õè÷ýýëýý
ñàéí õèéõèéí çýðýãöýý õè÷ýýëýýñ ÷ ãàäóóð çºí人
þì ñîíèðõäîã, áàñ÷ã¿é óðàëäààí, òýìöýýíä àìæèëò
ãàðãàäàã. Òýãâýë ÷è òýð àõ øèã, òýð ýã÷ øèã áîëæ
÷àäíà. Ñóðàëöàõ òóðøëàãààñ íü ñóðàëöàõ, äóòóó
îéëãîñîí õè÷ýýëýý àñóóõ, îþóòàí ãýæ ÿìàð õ¿í áý?
ãýýä õýðýã áîëîõ, õàðèóëò íü øààðäëàãàòàé îëîí
ç¿éë áàéíà ø¿¿ äýý.
Ãýõäýý ÷è çºâõºí àâàõ, àøèãëàõ ãýæ õýðõýâ÷ õàíäàæ
áîëîõã¿é. ßã ë “Ýðõýìëýí ¿çýõ àõ, ýã÷” øèã ë
õàíäàæ, áàñ ò¿¿íä òóñëàæ áàéõ õýðýãòýé. Îðîëäîîä
¿çýýðýé. Õàðèëöàà áîë îðøèõóéí ¿íäýñ.
Ýöýñò íü
Áàãø íàð îþóòíóóääàà ýðäýì íîì ñóðàõ òàëààð
çºâëºãºº ºãºõ人 çàðèì íü 3, çàðèì íü 5, çàðèì
íü 9, 10 ýðõýìëýõ ç¿éë áàéíà ãýæ ÿíç á¿ðýýð
òîäîðõîéëîí õýëæ áîëäîã áîëîâ÷ àëü àëèíä íü èæèë
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìüäðàëûã óòãà ó÷èðòàé áîëãîõ ÿìàð íýãýí çîðèëòûã
òîäîðõîéëíî ãýäýã áîë àìüäðàõûí òºëºº õ¿ñýë òýì¿¿ëýë,
òºñòýé ç¿éë¿¿äèéã äóðüääàã þì. Ãàíö ¿ã ãàðãàõ õ¿í
÷ áàéíà.
À÷ õîëáîãäëûí äýñ äàðààãààð íü íàðèéñãààä
áè÷ýýä áàéâàë 108 ç¿éëòýé çºâëºãººã ÷ äóðüäàæ
áîëîõ þì. Òýíäýýñ íü ãàíö ¿ãèéã íü òóñãàí àâ÷
áîëîõ þì.
Óëñûí õºãæëèéí ¿íäýñ íü õ¿í àìûí îþóíû ÷àäàâõè,
á¿òýýëýýð õýìæèãääýã. Õÿëáàð æèøýý àâ÷ ¿çýõýä:
Äýëõèéä ºíäºð õºãæèëòýé àëü íýãýí óëñòàé áèä
ãàçàð íóòãàà ñîëèîä õî¸ð óëñûí õ¿í àì í¿¿ëýý
ãýæ ñàíàõàä, áèä áýëýí þìàí äýýð î÷îîä ºíäºð
õºãæèëòýé óëñ áîë÷èõíî ãýæ õýëýõýä õýö¿¿. Õàðèí
ìàíàéä í¿¿æ èðñýí àðä ò¿ìýí õýñýã õóãàöààíû
äàðàà óëàì õºãæèíã¿é óëñ áîëæ ìýäýõ þì.
Òýãýõýýð àëèâàà óëñûí õºãæëèéí ãîë ýõ ¿¿ñâýð,
¿íäñýí øàëãóóð íü òóõàéí óëñûí îþóíû ÷àäàâõè, íººö
þì. Òýãâýë íèéãìèéí õàìãèéí îþóíëàã äàâõàðãà íü
èõ äýýä ñóðãóóëüä áàéãàà ãýâýë ýíä óëñûí õºãæëèéí
¿íäýñ áàéíà. Õýðýâ ýíä áóé õ¿ì¿¿ñèéí îëîíõ áîëîõ
îþóòàí çàëóóñ ìýäëýã, îþóíûã ýðõýìëýæ, öàã ÿìàãò
ñóðàëöàõ õýðýãòýé. Ñàéõàí Ìîíãîë îðíû èðýýä¿é
ó÷ðààñ ø¿¿ äýý.
Èéì òîì õàðèóöëàãûã ãàðòàà áàðüëàà, íóðóóíäàà
¿¿ðëýý ãýýä àëäàõ þì þó ÷ áàéõã¿é. Õàðèí ÷
àçòàé, çîëòîé õýðýã. Õàðèóöëàãàà óõàìñàðëààä,
õºäºëìºðèéí ¿ð øèìýýð èðýýä¿éä ÷è ñàéí õ¿í,
ñàéõàí àìüäðàë, õºãæñºí óëñàà áóé áîëãîæ ÷àäàõ
íü ëàâòàé.
… Áîëîâñðîë áîë øèâýýëñýí àðìèàñ ÷ èë¿¿ ýðõ
÷ºëººíèé øèëäýã õàðóóë …
Âåðåòòè
Áîëîâñðîë áà îþóòàí çàëóóñ
ªíººãèéí íèéãýìä õýäèéãýýð áîëîâñðîëûã òýðã¿¿ëýõ
ñàëáàð ãýæ òîäîðõîéëîîä ò¿¿íèéãýý õ¿í òºâòýé ãýæ
¿çñýí íü “Õ¿íèéãýý áîëîâñðóóëíà” ãýñýí îéëãîëòûã
õ¿í á¿ðò ºãºõ íü òîäîðõîé þì.
ªíººãèéí íèéãýìä áîëîâñðîëä õàíäàõ ôèëîñîôèéí
¿çýë ÷ ãýñýí ººð÷ëºãäºæ áàéíà. Áîëîâñðîë áîë
íèéãìèéí áèå õ¿íèéã òºëºâø¿¿ëäýã òºðèéí õýðýãñýë
áàéõ ãýñýí ¿çýë áàðèìòëàëààñ äèéëýíõ îðîí
õîëäîæ, õóâü õ¿íèéã á¿õ òàëààð õºãæ¿¿ëýõ íü óëñ
îðíû îþóíû íººöèéí õºãæëèéí ¿íäýñ ãýäãèéã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ áîëæ áàéíà.
Õýäèéãýýð èéì áàéãàà ÷ ãýñýí ìàíàé óëñûí õóâüä
õàðâàë áèä òºäèéëºí áîëîâñðîëûã á¿ðýí ä¿¿ðýí
ºãºõ õàìòàðñàí ¿éëäýë, õàðèóöëàãà àëãà áàéãàà
íü õàðàãäàæ áàéíà. ªíººãèéí íèéãýìä èõ äýýä
81
ñóðãóóëèóä îþóòíóóäàä àêàäåìèê, ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîëûã ºãäºã áà òýäíèé õóâüä òóõàéí ÎÞÓÒÀÍ
õ¿¿õäèéí ìýðãýæëèéí ñîíãîëò áîëîí îþóíû ¿íýò 2008
ýð÷ õ¿÷ îëíî ãýñýí ¿ã þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ç¿éë, áýëòãýãäýí ãàð÷ áàéãàà ìýðãýæèëòýíã¿¿äýä
õàíäñàí íèéò óëñ îðíû ÷èã áàðèìæààã õàíãàæ
÷àäàõã¿é áàéíà. Òèéì ÷ ó÷ðààñ ¿íýõýýð ýíý óëñ
¿íäýñòíèé èðýýä¿é îäîîãèéí ñîíãîëòîî õèéæ áàéãàà
õ¿¿õä¿¿äýýñ õàìààðíà ãýæ ¿çýæ áàéãàà áîë áèä
ýíýõ¿¿ ñîíãîëòûã õýðõýí õèéõ?
Õºãæèëä õ¿ðñýí óëñ ¿íäýñòýí äýýä áîëîâñðîëûíõîî
ñèñòåìä ººðèéí óëñ ¿íäýñòíèé ¿íýò ç¿éë áîëîí
ñî¸ëûã ìºí àðä ò¿ìíèéõýý ñýòãýë ç¿éã õàðãàëçàæ
¿çäýã. Õàðèí ìàíàé óëñ õàðààõàí òîãòñîí ñèñòåì
îðîîã¿éí äýýð ¿ðãýëæ íèéãìèéí ñýòãýë ç¿éã äàãàí
õóâèðàìòãàé ìýðãýæèëòýíã áýëòãýæ áàéãàà íü
áèä öààøèä õºãæèëä íºëººëæ ÷àäàõóéö æèíõýíý
ñîíèîðõîë, ÷àäàâõè á¿õèé ìýðãýæèëòýíã ãàðãàõàä
ñààä ó÷ðóóëæ áàéíà.
Èéì ÷ ó÷ðààñ áèä àíõëàí ººðñäèéí èðýýä¿éã
òîäîðõîéëæ, ñîíãîëòîî õèéæ áóé øèëæèëòèéí ¿å
äýõ õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûã àíõààðàí òýäýíä òîãòñîí
óõàìñàð, ¿çëèéã øèíãýýæ ºãºõ íü øààðäëàãàòàé
áàéãàà íü áèäíèé õèéñýí ñóäàëãàà áîëîí áóñàä
¿éë àæèëëàãààíààñ õàðàãäàæ áàéíà.
Ñîíãîëòîíä õ¿ì¿¿ñèéí àì äàìæñàí áîëîí îäîîãèéí
íºõöºëä ë òóëãóóð ãýæ ¿çñýí ìýðãýæëèéã øóóä
ä¿ãíýëòã¿éãýýð ìèíèé ñîíãîëò ãýæ òîäîðõîéëîõ. Ýíý
íü èõýâ÷ëýí ìºíãº, èðýýä¿éí ñàíõ¿¿ãèéí áàòàëãààí
äýýð òóëãóóðëàäàã áàéíà.
Æèøýýëýõýä: Îäîîãèéí áàéäëààð Ñàíõ¿¿, ýäèéí
çàñàã, õóóëü, ïðîãðàììèñò, ìåíåæìåíò çýðýã
Ýðäìèéí õýò öàõèõ àâààñ õºãæëèéí ãàë
áàäàðìîé!
82
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Áèäíèé ç¿¿äýíäýý õàðñàí àëèâàà ç¿éëñ íü ñýòãýë ç¿éí
îð÷ëîíãîîñ áèäýíä èëãýýñýí çóðâàñóóä áèëýý
ìýðãýæë¿¿ä îðæ áàéíà.
Áèäíèé ÿâóóëñàí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä ØÓÒÈÑ-ä
ýëñýëòèéí øàëãàëò ºãºõ ãýæ áóé 300 õ¿íèé 90% íü
“ØÓÒÈÑ-èéí ÊÒÌÑ -èéã ñîíãîíî” ãýñýí áàéñàí íü
òýä ýíý ë èë¿¿ ãýæ áîäñîíîîñ áèø ìèíèé èðýýä¿éä
àëü ÷óõàë, ìèíèé õ¿ñýë òýì¿¿ëýë àëèéã ñîíãîæ
áàéãàà, àëü íü áè óëñ ¿íäýñòýíäýý õóâü íýìýð
îðóóëàõàä íºëººëæ ÷àäàõûã òîîöîîã¿é áàéñàí.
Õýäèéí òèéì ÷ õ¿¿õä¿¿äýä ººðèé㺺 íèéãýìä
òîäîðõîé òîäîðõîé ¿¿ðýãòýé áàéæ ò¿¿ãýýðýý áóñäûí
òàëàðõëûã àâ÷ õ¿ëýýí çºâøººðºãäºæ áîëíî ãýñýí
áàòòàé èòãýë ºãºõ, íºãºº òàëààð õóâü õ¿í õýðõýí
íèéãýìä îðîëöîõ òóõàé ÿðèëöëàãà, ëåêö îðîõ
çýðãýýð áîëîâñðîë îëãîõ íü ç¿éòýé þì. Óã àæëûí
ãîë ¿ð ä¿í íü õ¿¿õä¿¿ä àíõ óäàà íèéãýìä ººðèé㺺
ÿìàð ¿¿ðýãòýéã ìýäýð÷ îðîëöîæ áàéñàí, öààøèä
ÿìàð ¿¿ðýãòýé îðîëöîæ, ñîíãîëòîî õèéæ áîëîõ
òóõàé óõàìñàðëàõ ñýòãýãäëèéã òºð¿¿ëñíýýðýý à÷
õîëáîãäîëòîé áîëîõ þì.
Ýíý ÷èãëýëèéí áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãààíû
íèéãìèéí ¿¿ðýã íü ººðèéí íýãäìýë ¿íýò ç¿éëñ,
÷èãëýë, òîäîðõîé çîðèëãîã¿é áàéñàí ºñâºð íàñíû
õ¿¿õä¿¿äýä ýõ îðîí÷ ¿çýë, ¸ñ ñóðòàõóóí, ìýðãýæèë
ìýäëýã, îþóòàí, èõ äýýä ñóðãóóëèéí áàéð ñóóðü
çýðãýýð äóòàãäàëòàé áàéñàí ìýäëýã îéëãîëòóóäûã
õîíîãøóóëæ îéëãóóëæ ºãñíººðºº òýäíèéã çºâ
õ¿ì¿¿æèëòýé áèå õ¿í áîëîí òºëºâøèõºä îíöãîé
¿¿ðýãòýé áàéíà.
Ãýð á¿ë òºâòýé ¸ñ ç¿éí õ¿ì¿¿æèë, õóâü õ¿íèé
òºëºâøëèéí õýëáýðýýñ ñóðãóóëü òºâòýé íèéãýìøèë,
áèå õ¿íèé áîëîâñðîëä øèëæèæ óëñ îðíû ÆÈÍÕÝÍÝ
ÈÐÃÝÍ áýëòãýãääýã. Íàñàíä õ¿ð÷ èðãýíèé ¿íýìëýõýý
àâñàí õ¿í á¿ð èðãýí áîëäîã õýäèé ÷ æèíõýíý
èðãýí áîëîõ íü ¿¿íýýñ ÷ èë¿¿ ºðãºí àãóóëãàòàé
áàéõ ó÷èðòàé. Òèéìä á¿õèé ë òàëûí áîëîâñðîëûã
ýçýìøèõ õ¿ñýë ýðìýëçýëòýé áîëîõ, óëñ ¿íäýñòíèéõýý
èðýýä¿éä ñàíàà çîâäîã áàéõ íü èðãýíèé îíöãîé
¿¿ðýã áîëíî. Èðýýä¿éí ýõ îðíû ýçýä, øèíý çàëóó
¿åäýý õàéðòàé îëîí ñàéí õ¿í áèé áîëîâ÷ îþóí
óõààíû øèðýíãýä áóäèëæ, òýäíèéã íèéò îëíîîðîî
äàãàõ íü õîâîð áàéíà.
Á.Áîëîð-Ýðäýíý
/ØÓÒÈÑ-èéí ìàãèñòðàíò/
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéã þó õºäºëãºäãèéã ìýäýõ ¿¿?
ͺ㺺 àëäàðò àëò, öýñ ýñâýë àæ ¿éëäâýðæèëò ãîë
íºëººòýé íü ¿íýí ãýõäýý ò¿¿íèéã æîëîîäîõ áèçíåñèéí
óõààí ýäèéí çàñãèéí õºäºëãºã÷ õ¿÷ áîëäîã þì.
Òýãâýë áèçíåñèéã þó õºäºëãºäºã âý? Áèäíèé ìýäýõ
ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíò, õ¿íèé íººö á¿ãäýýðýý ë ÷óõàë
¿¿ðýãòýé ãýõäýý áèçíåñèéí õºäºëã¿¿ð áîë õýðýãëýã÷
¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä áàéäàã.
Õýðâýý õýðýãëýã÷, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ áàéõã¿é áîë áèçíåñ
áàéõã¿é. Òèéìýýñ ë “Õýðýãëýã÷ òà õààí” ãýæ
ìàðêåòèíãèéí øèíæëýõ óõààí çàðàëäàã þì. Îëîí
õ¿ì¿¿ñ ìàðêåòèíãèéã ðåêëàì çàð ñóðòàë÷èëãàà
ÿâóóëàõ ãýæ áîääîã. Òýãâýë ýíý áîë ìàðêåòåð /
ìàðêåòèíãèéí ìýðãýæèëòýé õ¿í/ -ûí õèéõ àæëûí
åð人 º÷¿¿õýí õýñýã íü áàéäàã. Ìàðêåòèíã ãýäýã
¿ã çàõ çýýë ãýñýí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé áºãººä çàõ çýýë
ñóäëàë ãýæ îéëãîæ áîëäîã. Õýðýãëýã÷èéí þó õ¿ñýæ
áàéãààã îëæ ìýäýõ, ÿìàð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýý
øèéäýõ, ÿìàð ¿íýòýé õààíà ÿàæ õýðõýí ñóðòàë÷èëæ
á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýãýý áîðëóóëàõ, õýíòýé õýðõýí
ºðñºëäºõ ãýäýã íü ìàðêåòåðèéí àæèë áàéäàã.
Ýíý ìýðãýæèë õ¿íèéã õýçýý ÷ óéäààõã¿é ó÷èð íü
ìàðêåòåðóóä õîîðîíäîî ººðñäèéí øèíý ñàíàà,
îþóí óõààí, àðãà áàðèëààðàà ºðñºëääºã ºðñºë人í
íü çàõ çýýë äýýðõ áàéãóóëëàãà àæ àõóé íýãæèéí
ºðñºë人í áîëäîã íü õàìãèéí ãàéõàëòàé. ͺ㺺
òàëààð àñàð èõ õàðèóöëàãàòàé àæèë. Ǻâõºí
áèçíåñò ìàðêåòèíã õýðýãòýé áàéäàãã¿é õóâü õ¿íèé
ìàðêåòèíã ãýæ áàéäàã ¿¿íèéã îëíû òàíèë õ¿ì¿¿ñ
áîëîí óëñ òºð÷èä èõ ñàéí àøèãëàõ õýðýãòýé áàéäàã
áîë, òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, îëîí
óëñûí áàéãóóëëàãóóä öààøëààä óëñ îðíû çàñãèéí
ãàçðóóä õ¿ðòýë á¿ãä ë ìàðêåòèíãèéã àøèãëàäàã.
Ìàðêåòèíã ãýäýã äàëàé øèã òîì øèíæëýõ óõààí
ãýæ áîäîãääîã þì. Òèéìýýñ äàëàé äîòðîîñ ººðèéí
õàìãèéí ñàéí óðãóóëæ ÷àäàõ ñóâäûã îëæ, ò¿¿ãýýðýý
ìýðãýæèõ íü õàìãèéí ç¿éòýé. ªäºð èðýõ òóñàì
øèíý øèíý ìàðêåòèíãèéí óðñãàë ÷èãëýë¿¿ä ãàð÷
áèçíåñèéí ºí㺠òºðõèéã óëàì á¿ð ººð÷èëñººð
áàéíà. ¯¿íèé æèøýý íü ãëîáàë ìàðêåòèíã, îëîí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Òà äàëàâ÷àà äýëãýõã¿éãýýð õºëºãëºí íèñýæ ÷àäàõã¿é
ÌÀÐÊÅÒÅÐ ÁÎËÎÕ
ÑÎÍÃÎËÒÎÍÄ
ÒÀÍÜ ÇªÂ˪Å
óëñûí ìàðêåòèíã, èíòðî ìàðêåòèíã, íåðî ìàðêåòèíã,
ëàòåðàë ìàðêåòèíã ãýõ ìýò øèíý ÷èãëýë¿¿ä õ¿÷ýý
àâ÷ áàéãàà ÷ ¿íäñýí ÷èãëýë¿¿äèéí îíîë àðãà ç¿é
ìºí ìàðêåòèíãèéí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íýòýé õýâýýð
áàéíà.
Ìàðêåòèíãèéí øèíæëýõ óõààí 100 ãàðóéõàí æèëèéí
íàñòàé õàðüöàíãóé çàëóó øèíæëýõ óõààí, Ìîíãîëä
íýâòðýýä 10 ãàðóé æèë áîëæ áàéíà. Òèéìýýñ
õàìãèéí ýðýëò èõòýé ìýðãýæèë ìàðêåòèíã áîëîîä
áàéãàà. Ñàéí ñóð÷ òºãñâºë àæëûí áàéð õ¿ëýýæ
áàéäàã áîëîõîîð ìàðêåòåð áîëîõ îþóòíóóäàä ñàéí
ñóðàëöàõ øààðäëàãà ë ¿ëääýã. Àíãëè õýëã¿é, èäýâõ
ñàíàà÷èëãàã¿é, ñîíèó÷ çàíã¿é ñàéí ìàðêåòåð áàéäàã
ãýæ õýí÷ ñîíñîîã¿é ø¿¿. Ãàíöõàí ìàðêåòèíãèéí
îíîë ñóìã¿é áóóòàé ë èæèë áàéõ áîëíî.
Ìàðêåòåð áîëîõ îþóòíóóä õîîðîíäîî õýí íü
øèëäýã áîëîõîî îëîí ç¿éë äýýð ¿çíý. Ìîíãîëûí
ìàðêåòèíãèéí õîëáîîíîîñ çîõèîí áàéãóóëäàã
ìàðêåòèíãèéí îëèìïèàä, Ãîëîìò, Õààí, Ìîíãîë
øóóäàí áàíêíààñ çàðëàäàã îþóòíû ýðäýì
øèíæèëãýýíèé áàãà õóðëóóä, æèë á¿ðèéí Ýâðèêà,
ÒÂ5 Ìîíãîë îðíîî õºãæ¿¿ëüå ãýõ ìýò îëîí
óðàëäààíóóä áîëîí áàéãóóëëàãûí çàõèàëãààð
õèéõ ìàðêåòèíãèéí îëîí ñóäàëãààíû àæëóóä çàëóó
ìàðêåðóóäûã óëàì á¿ð ÷àäàâõæóóëäàã þì.
Ýöýñò íü õýëýõýä ÿìàð ÷ òýíýã ñàâàí õèéæ ÷àääàã
õàðèí óõààíòàé íü ò¿¿íèéã çàðäàã ãýäýã øèã ÿìàð
÷ õ¿í áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ ÷àäíà õàðèí
ìàðêåòåð õ¿í ò¿¿íèéã áîðëóóëæ ÷àääàã þì ãýæ
õýëìýýð áàéíà. Ìàðêåòåð áîëîõûã õ¿ññýí õýí ÷
íýã ç¿éëèéã ìàø ñàéí ñàíàõ õýðýãòýé. Ýõëýýä õóâü
õ¿íèé ìàðêåòèíãàà õºãæ¿¿ë, òýãýýä áàéãóóëëàãà
àæ àõóé íýãæèéí ìàðêåòèíãàà õºãæ¿¿ëýýä äàðàà
íü óëñ îðíûõîî äýëõèéí òàâöàí äàõü ìàðêåòèíãèéã
õºãæ¿¿ëýõèéí òºëºº ìàðêåòèíãä äóðëà. Òàíä àìæèëò
õ¿ñüå.
83
Ã. Áàäðàà
Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëü ÎÞÓÒÀÍ
2008
Ìàðêåòèíã ìåíåæìåíòèéí 4-ð êóðñ
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÖÀÃÄÀÀÃÈÉÍ ÀÊÀÄÅÌÈÄ ÝËÑÝÍ ÑÓÐÀËÖÀÕ ÍÜ...
Áè 2004 îíä Öàãäààãèéí àêàäåìèä ýëñýí ñóðàëöàæ, 2005 îíä òóñ Àêàäåìèéí Ñîíñîã÷, îþóòíû
õîëáîîíû óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿íýýð ñîíãîãäîí àæèëëàñàí. Òà á¿õýíä èõèéã íóðøèëã¿é Öàãäààãèéí
àêàäåìè ãýõ ýðõýì õ¿íäòýé ñóðãóóëüä ñóðàëöàõûí òóëä ÿìàð øàëãóóð äàâäàã, ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé
áàéäàã òàëààð òîâ÷õîí òàíèëöóóëüÿ.
Áè 2004 îíä Öàãäààãèéí àêàäåìèä ýëñýí ñóðàëöàæ,
2005 îíä òóñ Àêàäåìèéí Ñîíñîã÷, îþóòíû
õîëáîîíû óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿íýýð ñîíãîãäîí
àæèëëàñàí. Òà á¿õýíä èõèéã íóðøèëã¿é Öàãäààãèéí
àêàäåìè ãýõ ýðõýì õ¿íäòýé ñóðãóóëüä ñóðàëöàõûí
òóëä ÿìàð øàëãóóð äàâäàã, ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé
áàéäàã òàëààð òîâ÷õîí òàíèëöóóëüÿ.
1. Öàãäààãèéí àêàäåìèä õýðõýí ýëñýí
ñóðàëöàõ âý?
Öàãäààãèéí àêàäåìèä ýëñýí ñóðàëöàã÷ íü òóõàéí
æèëä ÅÁÑ-èéã “À”, “” ¿íýëãýýòýé ñóðàëöàæ òºãññºí,
ýëñýëòèéí åðºíõèé øàëãàëòûí ä¿í íü “Íèéãìèéí òóõàé
ìýäëýã” õè÷ýýëýýð 480, “Ìàòåìàòèê” õè÷ýýëýýð
400 îíîî àâñàí áàéõ øààðäëàãàòàé áºãººä 170
ñì-ýýñ äýýø ºíäºðòýé, 65 êã-ààñ áàãàã¿é æèíòýé,
ýð¿¿ë ÷èéðýã áèå áÿëäàðòàé, 18 íàñàíä õ¿ðñýí
áàéõûã ìºí øààðäàíà. ̺í ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äýýñ
áèå áÿëäàðûí øàëãàëò äàâõàð àâäàãèéã àíõààðâàë
õýðýãòýé áîëîâ óó.
2. Öàãäààãèéí àêàäåìèä ñóðàëöñàíààð
ÿìàð äàâóó òàëóóäòàé âý?
Öàãäààãèéí àêàäåìèä “Ýðõ ç¿é – öàãäààãèéí
àæèë ìýðãýæèë”, “Ýðõ ç¿é – Ø¿¿õèéí øèéäâýð
ã¿éöýòãýëèéí àæèë”, “Ãàëûí òåõíèê÷”, “Ýðõ ç¿é
– Äîòîîäûí öýðãèéí àæèë ìýðãýæèë” ÷èãëýëýýð
ñóðàëöàõ ñîíñîã÷ íàð íü ñóðãàëòûí õóãàöààíä
ÿìàð íýãýí òºëáºðã¿é ñóðàõ áºãººä, ñîíñîã÷ íàðûã
ä¿ðýìò õóâöñààð õàíãàæ, öààøèä òºãñºã÷äèéã 100%
àæëûí áàéðààð õàíãàäàã îíöëîã à÷ õîëáîãäîëòîé
ñóðãóóëü þì.
Îäîî òà á¿õýíä Öàãäààãèéí àêàäåìèéí Ñîíñîã÷,
Îþóòíû õîëáîîíû òàëààð òîâ÷ äóðüäààä Ìîíãîëûí
84
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Àìæèëò ãýäýã áîë àç çàâøààí, ñàíàìñàðã¿é ç¿éë
áèø çºâõºí õ¿ñýë, çàëáèðàë, õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿íä
òóëãóóðàëäàã
Îþóòíû õîëáîîòîé õàìòðàí íèéò ñîíñîã÷,
îþóòíóóäàä çîðèóëñàí ÿìàð òºðëèéí àæèë çîõèîí
áàéãóóëäàã òàëààð ñîíèðõóóëúÿ.
Öàãäààãèéí àêàäåìèéí Ñîíñîã÷, Îþóòíû õîëáîî íü
óäèðäàõ çºâëºëèéí 9 ñîíñîã÷, îþóòíû á¿ðýëäýõ¿¿íòýé
¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà áºãººä äàðààõ
àæëóóäûã çîõèîí áàéãóóëäàã.
- Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî, Öàãäààãèéí àêàäåìèéí
Ñîíñîã÷, Îþóòíû õîëáîîòîé õàìòðàí æèë á¿ð
óëàìæëàë áîëãîí “Îþóòàí òà – Õºãæëèéí ò¿ëõ¿¿ð”
ñóðàõ àðãà áàðèë õýðõýí ýçýìøèõ ÷èãëýëýýð
“Îþóòàí òà – Ýðäìèéí ýë÷” ýðäýì øèíæèëãýý,
èëòãýë õýðõýí áè÷èõ, îëíû ºìíº õýðõýí èëòãýæ ñóðàõ
÷èãëýëýýð îíû øèëäýãýýð øàëãàðñàí îþóòíóóäààð
íýýëòòýé ëåêö ÿðèëöëàãûã çîõèîí áàéãóóëäàã.
- Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíîîñ Öàãäààãèéí
àêàäåìèéí Ñîíñîã÷, îþóòíû õîëáîî, Ãýìò ÿâäàëòàé
òýìöýõ àñóóäàë ñýòã¿¿ëýýñ æèë á¿ð õàìòðàí õóóëèéí
÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ áàéãàà ñîíñîã÷, îþóòíóóäàä
çîðèóëæ “Õóóëèéí îþóòàí” ñîíñîã÷, îþóòíû ýðäýì
øèíèëãýýíèé áàãà õóðëûã çîõèîí áàéãóóëäàã. Ýíýõ¿¿
àðãà õýìæýý 8 äàõü æèëäýý çîõèîí áàéãóóëàãäàæ
áàéíà.
Ýíýõ¿¿ áÿöõàí áóëàíä òà á¿õýíä á¿õèé ë òºðëèéí
¿éë àæèëëàãààã õ¿ðãýæ ÷àäàõã¿é íü îéëãîìæòîé
áèçýý.
Äàí ãàíö Öàãäààãèéí àêàäåìèàñ áóñ áóñàä èõ
äýýä ñóðãóóëèóäààñ ñàëáàð, ñàëáàðûí ýðäýì
øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàë, áóñàä ñîíèðõîëòîé àðãà
õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëäàã áèëýý.
Òà á¿õýí Öàãäààãèéí àêàäåìèä ýëñýí ñóðàëöàõ
÷èíõ¿¿ ñýòãýëòýé áîë õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã www.po-
liceacademy.edu.mn ãýñýí õàÿãààð îðæ òàíèëöàíà
óó.
Àëèâàà õ¿í ººðºº ñóð÷ ìýäýõèéí òºëºº áàéæ,
“ÑÓÐÀÕ áîë öîðûí ÃÀÍÖ ÇÎÐÈËÃΔ ìºí ãýäãèéã
îéëãîí óõàìñàðëàí, ÿìàðâàà íýãýí àæëûã äàí
ãàíöààðàà áóñ áóñàäòàéãàà õàìòðàí õèéæ ã¿éöýòãýõ
íü àìæèëòûí ¿íäýñ þì ãýäãèéã ýíä äóðñàõ íü ç¿éí
õýðýã áîëîâ óó.
Òà á¿õýíä ñóðëàãà õºäºëìºðèéí ºíäºð àìæèëòèéã
Öàãäààãèéí àêàäåìèéíõàà íèéò ýðäýìòýí áàãø,
àæèëòàí àæèëëàãñàä, ñîíñîã÷, îþóòíóóäûíõàà
íýðèéí ºìíººñ õ¿ñýí åðººæ áàéíà.
Öàãäààãèéí àêàäåìèéí ñîíñîã÷, 2008 îíû
Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò Øèëäýã îþóòàí
Ã.Àìàðæàðãàë
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÕÎÒÛÍ ÇÀËÓÓÑ – ÕÎÒÛÍ ÀÌÜÄÐÀË
Õ¿íèé àìüäðàë ãýãýýí ñàéõàí ìºðººäºë,
çîðèëãî àãóóëñàí, àìæèëò, ÿëàëò, àíõíû ãýõ á¿õ
äóðäàòãàë áàñ ò¿¿í÷ëýí àçã¿éòýë, á¿òýëã¿éòýë, õóâü
çàÿàíû òººðºã øàíòðàë çýðýã àäàë ÿâäàë, áàÿð,
ãóíèãûí íóëèìñ õîñîëñîí õóðö, ºðíºëòòýé æ¿æèã
áàéäàã áèëýý. Ýíý äóíä ñàéí, ñàéõàí äóðñàìæóóä
íü õàìãèéí áàÿëàã áºãººä ò¿¿íèé íýãýýõýí õýñýã íü
îþóòàí íàñ áàéäàã. Îþóòàí àõóé ¿åèéí á¿õèé ë
öàã ìº÷ àëõàì òóòàìäàà ìýäëýã, àìüäðàëûí á¿õèé ë
òàëûí òóðøëàãà õóðèìòëóóëñàí ÷óõàë õàðèóöëàãàòàé
áîëîìæ, ñîíãîëòóóäààð ä¿¿ðýí îí öàã ãýæ áè
áîääîã. Îþóòàí, çàëóó íàñ, õîòûí ñî¸ë çýðýã íü ¿å,
¿åèéíõíèé òºëºâøèë, õ¿ì¿¿æèë, äóðñàìæòàé îëîí
òàëààð ñàëøã¿é õîëáîîòîé. Òýð òóñìàà áèäíèé ñóð÷
áîëîâñîð÷ áàéõ òóõàéí ¿åä õàìãèéí õàìãèéí ãýõ
á¿õýí îþóòàí íàñòàé õîëáîîòîé ºíãºðñºí. Ãýõäýý
òóõàéí ¿åèéã õàðèöóóëàõàä îäîî íèéãýì ºº÷ëºãäºæ
îëîí ç¿éëä, òýð äóíäàà çàëóó÷óóäûí òàëààð îíäîî
øààðäëàãà òàâèãäàõ áîëæýý.
ªíººäºð Ìîíãîë óëñûí õºãæëèéã äýëõèéí ò¿âøèíä
¿íýëäýã áîëæýý. ¯¿íèéã îëîí ç¿éëòýé õîëáîæ
òàéëáàðëàæ áîëîõ áîëîâ÷ õ¿í àìûí 70 îð÷èì õóâü
íü 35 õ¿ðòýëõ íàñíû çàëóó÷óóäòàé Ìîíãîë óëñ áîë
øèíý áîëîìæ, øèíý çàëóó ýð÷ õ¿÷ ãýäãèéã äýëõèé
íèéò õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà.
Èíãýæ õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ ñýäëèéã çàëóó÷óóä
ãàðãàæ ºã÷ áàéíà. Åð íü á¿õ ë ò¿¿õèéí òóðø äýëõèéí
àëü ÷ îðíû í¿¿ð öàðàé íü çàëóó÷óóä áàéäàã. Òýð
äóíäàà õîòûí çàëóóñ ãîëëîõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã,
õîò ººðºº óëñ îðíû õºãæëèéí ñîð, äýýæñèéí
íýãäýë áàéäàã. Õîò ãýäýã èðãýíøëèéí, èðãýí ãýäýã
õàðèóöëàãà, òºëºâøëèéí òóõàé îéëãîëò áèëýý.
ÎÞÓÒÀÍ ÍÀÑ ÌÈÍÜ, ÎÞÓÒÍÛ ÁÎÄÎË
Ìèíèé íýð Îðãèë. Îþóòàí öàãèéí ¿¿äèéã íýýí 3
æèëèéã àðäàà îðõèæ áàéãàà íýãýí. Þóíû ºìíº
ÌÎÕîëáîîíîîñ åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèà
òºãñºí îþóòàí áîëîõ ãýæ áóé ñóðàã÷äàä çîðèóëàí
ýíýõ¿¿ çºâëºìæ íîìûã ýðõëýí ãàðãàæ áàéãààä
òóéëûí áàÿðòàé áàéíà. Áè ýíýõ¿¿ ýññåãýý çºâõºí
òýð ñóðàã÷äàä áèø, áàñ òýäíèé ýöýã ýõ÷¿¿äýä,
èðýýä¿éí òºãñºã÷èä áîëîõ àõëàõ àíãèéíõàíä
çîðèóëàí áè÷ìýýð áàéíà.
Ìèíèé áîäëîîð ìýðãýæëýý ñîíãîí, èõ ñóðãóóëüä
ýëñýí îðíî ãýäýã áîë àìüäðàëûí õàìãèéí
õàðèóöëàãàòàé öàã ¿å áàéäàã. ßàãààä ãýâýë ÷è
ãàíö ë ñîíãîëò õèéíý. Òýãýýä 4 æèë ñóðíà. ßàõàâ
áóðóó ñîíãîëò õèéñýí áàéëàà ãýõýä äàðàà íü ººð
ìýðãýæëýýð ìàãèñòð õàìãààëæ áîëíî ë äîî.
Ìýäýýæ òýä íýãä¿ãýýð êóðñäýý èäýâõòýé ñóðíà, ÿìàð
÷ õè÷ýýë äýýð èõýíõ íü óíàõã¿é. Õî¸ðäóãààð êóðñò
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Òàíû çîðèëò íü ººðèéí çîðèëãóóäàà òîî õýìæýýíèé õóâüä
áàãàñãàæ, óòãà áîëîí ÷àíàðûí õóâüä äýýøë¿¿ëýõ ÿâäàë þì
Òºëºâøñºí èðãýíøëèéí ãîë òºëººëºë íü õîòûí çàëóó
õ¿í áàéõ íü. Òýãýõëýýð òýäíèé áóñäàä íºëººëºõ
íºëººëºë, ¿¿ðýõ õàðèóöëàãà, ºíäºð øàëãóóðòàé
áàéíà ãýñýí ¿ã. Øèëäýã òåõíîëîãè, äýýä àìæèëòóóäûã
õîòûí çàëóóñ ýçýìøèæ áàéíà. ßàãààä ãýâýë òýä
õîòîä òºðæ, ºññºí, òýíä õ¿ì¿¿æèæ, åðòºíöèéã
¿çýõ ¿çýë íü òºëºâøäºã. Ãýõäýý èíãýæ ÿëãàð÷ äýýä
òºðºëòºí ìýò áè÷èãäýõ øààðäëàãûã òýä õàíãàñàí
áàéõ ó÷èðòàé. Õîòûí èðãýí òýð äóíäàà çàëóó õ¿í
ìýäýýëýëèéã õóâèðãàæ àøèãëàõ ÷àäâàðòàé áàéõ
¸ñòîé. Ó÷èð íü ºíººäºð äýëõèéí õºãæèë õóðäíààñ
õàìààð÷ áàéíà. Ìýäýýëýë òåõíîëîãèéí ºíºº ¿åä
óëñ îðíû õºãæëèéã òîäîðõîéëîõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë
áîë ºíäºð áàðèëãà, ¿éëäâýðæñýí áàéäëààð áóñ
áîëîâñðîë, ìýäëýãò ñóóðèëñàí íèéãìèéí òîãòîëöîîíû
ò¿âøèí㺺ð õýìæäýã áîëæýý.
Ýíä áè îíîëûí çàð÷èì ºã¿¿ëýõýýñ èë¿¿òýéãýýð
íèéãýìøñýí èðãýí ãýæ îðøèí áóé õîòîîñîî
õàìààðàëòàé, ò¿¿íèé òààòàé îð÷èí àõóé íü õîòîä
õàìààðàëòàéã á¿ðýí óõàìñàðëàñàí áàéõ ÿâäàë
ãýäãèéã ñèéð¿¿ëýõ ãýñýí áèëýý. Èíãýýä íèéòèéí
ýðõ àøãèéã õóâèéí àøèã ñîíèðõîëòîéãîî óÿëäóóëàí
àìüäðàõ ñî¸ëûã ýçýìøñýí, îð÷èí öàãèéí ìýäýýëýë,
ìýäëýãèéã ºíäºð õóðäòàéãàà𠺺ðèéí áîëãîæ
àøèãëàõ ÷àäâàð á¿õèé çàëóó÷óóä ë ýíý öàã ¿åèéí
æèíõýíý ýçýä áàéõ áîëíî.
Ìîíãîëûí ìÿíãà, ìÿíãàí îþóíëàã çàëóóñûã òýíãýð
òýòãýæ, ãàçàð èâýýí, áóðõàí ºðøººõ áîëòóãàé.
Íèéñëýëèéí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí ãàçðûí äàðãà
Ñ.Àëòàíöýöýã
îðîîä èðýõëýýð ìýðãýæëèéí çàðèì íýã õè÷ýýë
îðîîä ýõýëíý. Îþóòàí áàéíà ãýäýã ñóðàã÷ààñ
ÿëãàãäàõ íýã îíöëîã íü ÷è ººðèéí áèåý á¿ðýí äààõ
áîëîìæòîé áîëíî. Õýí ÷ ÷àìàéã õè÷ýýëäýý ñóó ãýæ
ÿòãàõã¿é, áàñ õýçýý ÷ ýöýã ýõèéí õóðàë áîëîõã¿é.
ͺ㺺 òàëààñ ÷è õè÷ýýëýý äóðààðàà òàñàëæ áîëíî
ãýñýí ¿ã. Ìýäýýæ àðàà áîäîõã¿éãýýð ø¿¿ äýý !
Èíãýýä èðýõýýð ÷è ýðõ ÷ºëºº ð¿¿ èë¿¿ èõ òýì¿¿ëíý.
Õî¸ðäóãààð êóðñò îðæ áóé ìýðãýæëèéí õè÷ýýë¿¿äýä
÷è äóðã¿é, îéëãîäîãã¿é (îéëãîäîã ÷ áàéæ áîëíî)
ó÷ðààñ òýð õè÷ýýëä ñóóæ ýâøýýõýýñ èë¿¿ ãàäóóð
àëõàæ, ãóàíçàíä öàãèéã ºíãºðººõèéã èë¿¿ä ¿çýõ
áîëíî. Èõýíõ îþóòíóóä ë èíãýäýã. Áè ÷ ãýñýí
ÿëãààã¿é. Áè ÌÓÈÑ-èéí Ìàòåìàòèê Êîìïüþòåðèéí
Ñóðãóóëüä ñóðäàã ë äàà. Ìàíàé ìýðãýæëèéí ãîë 85
õè÷ýýë íü ïðîãðàìì áè÷èõ. Áè ïðîãðàìì áè÷èæ
ÎÞÓÒÀÍ
÷àääàã áàéñàí. Äóíä ñóðãóóëüäàà ìàòåìàòèêòàà 2008
ñàéí áàéñíû à÷èíä ! Ýõýíäýý çà îéëãî÷èõ þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
÷èíü ñóóãààä ÿàõàâ... ãýæ áîääîã áàéñàí áîëîâ÷ èõ
ñóðãóóëüä èõ øàõóó îðäîã áîëîõîîð íýã ë ìýäýõýä
îéëãîõîî áîëü÷èõñîí áàéäàã. Òýð ¿åä çà íýãýíò
îéëãîõã¿é þì ÷èíü ñóóãààä äýìèé ãýñýí áîäîë,
ýíý ìýðãýæëýýð àæèëëàõã¿é þì ÷èíü ãýñýí áîäëóóä
àð àðààñàà çóðâàñõèéäýã áîëñîí. Òýãýýä ìýäýýæ
ýöýñò íü øàëãàëò ºãºõ áîëíî. Òýð ¿åä óõààð÷
õè÷ýýëýý îéëãîõ ãýæ èõ óíøèíà. Ìýäýýæ øàëãàëòûã
òóëãàæ áýëäýæ ë òààðíà. Àç òààðâàë øàëãàëòàíä
òýíöýíý, ¿ã¿é áîë óíàíà. Èíãýýä 2-ð êóðñ òºãñºõºä
áè 2-3 õè÷ýýë äýýð óíàñàí þì äàà. Óíàñàí
ä¿íãýý çàñóóëàõûí òóëä ìºí㺠òºëæ äàõèí ñóäëàõ
øààðäëàãàòàé áîëäîã. Ãýâ÷ 1 õè÷ýýë 3-4 êðåäèò. 1
êðåäèòíèé òºëáºð 15000 òºãðºã. Èíãýýä áîäîõîîð
1 õè÷ýýëèéã äóíäæààð 50000 òºãðºãººð äàõèí
ñóäëàõ áîëæ òààðíà. 3 õè÷ýýë 150000 òºãðºã
áîëíî. Òýãýýä ààâ ýýæèéõýý ñàíààã çîâîîõã¿éí òóëä
õýëýõã¿é ºíãºðººãººä òºãñºíº. Äàðàà æèë íü áàñ ë
íýã òèéìýðõ¿¿ þì áîëíî. Òýãýýä ñ¿¿ëäýý ñóðãóóëüä
ÿâàõ õ¿ñýëã¿é áîëíî äîî! Õàð áàðààí ç¿éëèéí
òàëààð õýòýðõèé óðò þì áè÷÷èõëýý. Ãýõäýý èõýíõ
îþóòíóóä èéì ë øàëòãààíààð ñóðãóóëèà õàÿäàã.
Òýð ¿åä èðýýä¿é ¿íýõýýð á¿ðõýã ñàíàãäàíà.
Òèéì ë áîëîõîîð äóíä ñóðãóóëü òºãñºæ, ìýðãýæëýý
ñîíãîíî ãýäýã õàìãèéí õàðèóöëàãàòàé ç¿éë. Òýð
äóíäàà ººðèéí õ¿ñýæ ìºðººääºã ìýðãýæëèéã
ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãóóëèéí õóâèàðàà ñîíãîæ àâàõ íü
õàìãèéí ÷óõàë!
Èíãýõèéí òóëä îëîí õ¿÷èí íºëººëºõ íü ëàâòàé.
Òóõàéëáàë: – êîíêóðñíû îíîî - ìýäýýëýë.. ìýäýýæ
áàñ õ¿ñýë ìºðººäºë, ìýðãýæëýý òîäîðõîéëñîí
áàéõ õýðýãòýé. Ìèíèé õóâüä êîíêóðñàíä îðîõ ãýæ
áàéõàä ÿìàð ñóðãóóëü àâàõûã õ¿ñýæ áàéãààãàà
÷ ìýäýõã¿é, òýð òàëààð áîäîî ÷ ¿ã¿é áàéæ äýý.
Ìýäýýæ ¿¿íä ààâ, ýýæ ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ íàð
íºëººòýé. Àõëàõ àíãèä ñóðàëöäàã áàéõààñ íü ýõëýýä
¿ð õ¿¿õä¿¿äýýñýý “ìèíèé õ¿¿õýä ÿìàð ìýðãýæèëòýé
áîëìîîð áàéíà?....ÿìàð õè÷ýýë íü èë¿¿ òààëàãäàæ
áàéíà?.... ÿìàð ñóðãóóëüä îðìîîð áàéíà?... ” ãýõ
ìýò÷èëýí àñóóæ, áàñ òýäýíä çºâëºãºº ºã÷ ÿðèëöàæ
áàéõ õýðýãòýé. Èéì ç¿éë íàäàä ¿ã¿éëýãäýæ áàéñàí,
íàéçóóäàä ìààíü ÷ ãýñýí àäèëõàí áàéñíûã ñ¿¿ëä
ñîíññîí.
Òèéì áîëîõîîð ýöýã, ýõ÷¿¿ä ìààíü èðýýä¿éí
òàëààð õ¿¿õä¿¿äòýéãýý ñàéí ÿðèëöàæ, òýäýíä áîäîõ
ñºõºº îëãîæ, èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí òàëààð íîì àâ÷
ºãºõ ÷ þìóó, íýã òèéìýðõ¿¿ áàéäëààð àíõààðàë
õàëàìæ ñàéí òàâèáàë ¿ð õ¿¿õäýä ÷ õ¿ñýë ìºðººäºë,
èðýýä¿éí ìýðãýæëèéí òàëààð áîäèòîé òºñººëºë áèé
áîëîõ áàéëàà. Ýíý íü õýí õýíäýý õýðýãòýé ø¿¿
äýý! Ýöýã, ýõýýñ øàëòãààëàõ ç¿éëñ íü ýíý ìýäýýëýë,
86 çºâëºìæ çýðýã ç¿éëñ áàéãàà áîë ñóðàã÷äààñ
ÎÞÓÒÀÍ áèäíýýñ øàëòãààëàõ ç¿éë íü êîíêóðñíû îíîî ãýäýã
2008 ç¿éë áàéãàà þì. Áèä íàð þóãààð êîíêóðñ ºãºõºº
þóíä òýì¿¿ëýõýý íýãýíò îéëãîñîí áîëîõîîð îäîî
Òàíû àðãà áàðèëûã íü îëîîã¿é àæèë ãýäýã õèéæ ÷àäàõã¿é
àæèë ãýñýí ¿ã þì
ò¿¿íäýý áýëäýõ ë øààðäëàãàòàé áîëæ áàéíà.
Çà èíãýýä ¿ðãýëæë¿¿ëýýä òºñººëººä ¿çýöãýýå ë äýý!
Êîíêóðñàíä îðîîä õ¿ññýí àíãè ñóðãóóëèà àâáàë
òýãýýä 4 æèë ººðèé㺺 äàé÷ëàõ ¿ëäëýý. Õàðèí àâ÷
÷àäàõã¿é áîë õ¿ñýýã¿é àíãèà àâ÷ áîëîõã¿é. ßìàð
÷ ë áàéñàí çààâàë ÌÓÈÑ, Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí
äýýä ñóðãóóëü ãýõã¿éãýý𠺺ðèéí ìýðãýæëèéí
õóâèéí ÷ áàéñàí õàìààã¿é ñóðãóóëü ñîíãîâîë
ç¿ãýýð ãýæ áîäîæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ººð
áîëîìæèéã ñóäëàõ õýðýãòýé ãýñýí ¿ã. Æèøýýëáýë
ìàíàé íýã íàéç ÌÓÈÑ-í Ýäèéí çàñãèéí ñóðãóóëüä
îðîõ õ¿ñýëòýé áàéäàã þì ë äàà. Òýãýýä îíîî íü
õ¿ðýýã¿é ó÷ðààñ ÌÓÈÑ-í Ìîíãîë Õýë Ñî¸ëûí
Ñóðãóóëèéí àíãè àâ÷ òààðñàí þì. Òýð ñóðãóóëüäàà
1 æèë ÿâààä ìýäýýæ äóðã¿é ó÷ðààñ ààâ ýýæäýý
õýëæ ñóðãóóëèàñàà ãàðàõààð øèéäñýí, èíãýýä
õ¿íýýñ çºâëºãºº àâààä ñîíññîí ÷èíü Õóäàëäàà
¯éëäâýðëýëèéí Äýýä Ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ áàéãàà
îþóòíóóä 80-ñ äýýø ãîë÷òîé ñóðâàë II êóðñýýñýý
ÌÓÈÑ-í ÝÇ-èéí ñóðãóóëü ðóó øèëæèí ñóðàëöàæ
áîëíî ãýñýí áàéíà. Òýãýýä ë ìàíàé íàéç êîíêóðñíû
îíîîãîî ¿ç¿¿ëýí 2006 îíû 9 ñàðä Õ¯ÄÑ-ä îðñîí.
I êóðñòýý 80-ààñ äýýø ãîë÷òîé áàéæ ÷àäñàí ó÷ðààñ
ººðèéí õ¿ññýí ñóðãóóëü áîëîõ ÌÓÈÑ-í ÝÇ-èéí
ñóðãóóëüä îðæ ÷àäñàí þì äàà. Ãýõäýý 1 æèë àëäàæ
ë áàéãàà áàéõã¿é þó. Ìýäýýëýë ìóó áàéñíààñ
òýð ë äýý. Õ¿ññýí ñóðãóóëèà àâ÷ ÷àäààã¿é áîë ýíý
ìýò÷èëýí áîëîìæ áàéæ áîëîõ ë þì. Ãýõäýý ìèíèé
áîäëîîð ýçýìøñýí ìýðãýæèë íü ÷óõàë áîëîõîîñ
ñóðãóóëü òèéì ÷ ÷óõàë áèø.
Çààâàë ÌÓÈÑ ãýõ áèø, ÌÓÈÑ-ã ã¿éöýõã¿é ÷ ãýñýí
äóòàõààðã¿é ñàéí ñóðãàëòòàé ñóðãóóëü îëîí áàéäàã.
ÌÓÈÑ-ä òýíöýýã¿é áîë çààâàë ÌÓÈÑ ãýæ òóéëøðàõ
áèø ººð ñàéí ñóðãóóëü õàéæ áîëíî ø¿¿ äýý. Æèøýý
íü: Õóóëèéí ÷èãëýëýýð ãýõýä ÌÓÈÑ-í ÕÇÑ-ààñ ãàäíà
Îòãîíòýíãýð, Øèõèõóòóã,.. ãýõ ìýò÷èëýí ñóðãóóëèóä
áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí ÷èãëýëýýð ãýõýä ÌÓÈÑ-ñ
ãàäíà Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñàã, Ìàíäàõ á¿ðòãýë, Õ¯ÄÑ,
ÕÀÀÈÑ ãýõ ìýò÷èëýí. ¯¿ãýýðýý þó õýëýõ ãýñýí þì
áý ãýâýë ÌÓÈÑ-ä îðæ ÷àäñàíã¿é ãýýä õè÷ýýëäýý
èäýâõ ñóë áîëîõ, öàëãàðäàõ õ¿¿õä¿¿ä îëîí áàéäàã.
Õàðèí òà á¿õýíä çºâëºæ õýëýõýä çààâàë àëü íýã
ñóðãóóëü ãýæ òóéëøðàõ áèø àëü ÷ ñóðãóóëüä áàéñàí
ººðèé㺺 á¿ðýí äàé÷èëæ ìýðãýæèëäýý áóñäààñ èë¿¿
ìýðãýøèæ áîëíîî ë ãýæ õýëýõ ãýñýí þì.
Îþóòàí íàñíû àç æàðãàë, ãóíèã óéòãàðûã íü òà
á¿õýí ººðñ人 ìýäýðíý áèç äýý! Õýí íýãíýýð
õýë¿¿ëýõ áèø. Èíãýâýë òà á¿õýíä èë¿¿ èõ àìòòàé
áàéõ áàéõ àà. Çà èíãýýä îþóòàí íàñ õàÿàíä
èðëýý. Òà á¿õíèéã õ¿ññýí ìýðãýæëýý ñîíãîí, õ¿ññýí
èðýýä¿é ð¿¿ãýý èòãýë ä¿¿ðýí àëõàõ áîëòóãàé ãýæ
õ¿ñýí åðººå!
Õ¿íäýòãýñýí ÌÓÈÑ-èéí îþóòàí
Áóÿíæàðãàëûí Îðãèë
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

87
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
Èõýíõ õ¿ì¿¿ñèéí àìæèëòàä õ¿ðäýã¿éí ãîë øàëòãààí íü
çîðèëòã¿éäýý áóñ çîðèëò íü òîäîðõîéã¿é áàéäàãò îðøäîã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

88
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Òà þóã òóóøòàé õèéæ áàéíà, ò¿¿íèéã õàìãèéí ñàéí õèéäýã ÎÞÓÒÀÍ-2008

õ¿í áîëîõ áîëíî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ÝÕ ÎÐÍÛ ÈÐÝÝÄYÉ ÁÎËÑÎÍ ÄYY ÍÀÐÒÀÀ ÕÀÍÄÑÀÍ ¯ÃÑ
Àìüäðàëûí ýõíèé øàòûã àìæèëòòàé ãèøãýæ, õºëã¿é
èõ äàëàé ìýò ìýäëýãèéí óóðõàé áîëñîí èõ, äýýä
ñóðãóóëèéí áîñãûã àëõàõààð çîðèõûí ñàöóó ýíý
õýäýí ¿ãñèéã ìèíü îþóíû ìýëìèéäýý òóíãààí ñóóãàà
ýðõýì óíøèã÷ ä¿¿ íàðòàà ýíý ºäðèéí ìýíäèéã
õ¿ðãýå.
պ人 ìàë äýýð ºâºº ýìýýãèéíõýý õàéð ýíýðëýýð
ºññºí Ñàéíáàÿð ìèíèé áèå òà á¿õýíä ìýíä÷èëæ
áàéíà. Õîâä àéìãèéí Æàðãàëàíò ñóìûí 8 æèëä
ãóðàâäóãààð àíãè õ¿ðòëýý ñóð÷, ò¿¿íýýñ õîéø
àðàâäóãààð àíãèà òºãñòºë õîòûí õ¿ì¿¿æëýýð ºñºæ,
Õ¿¿õäèéí Îðäíû Ýðäýì àëòàí ìåäàëûã õàéðò
áàãøààðàà ýíãýðòýý ç¿¿ëãýæ áàéñàí ñàéõàí äóðñàìæ
ñàÿõàí ñàíàãäàíà. Õ¿ñýë çîðèãîîð õóðöëàãäàí, ýöýã
ýõèéíõýý èòãýëèéã àëäàõã¿éã çîðüñîí ìèíèé áèå
èõ ñóðãóóëèéí ýëñýëòèéí øàëãàëòóóäûã àìæèëòòàé
ºã÷, òàâàí ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ ýðõèéí áè÷èã
àâñàí. Ãýâ÷ õàìãèéí èõýýð õ¿ñ÷ áàéñàí ÑÝÇÄÑ-ä
ñóðàëöàõ ýðõèéã àâ÷ ÷àäààã¿éäýý èõýýð õàðàìñàæ
áàéñàíñàí. Èíãýýä ººðòºº áàéñàí ñóðàëöàõ ýðõ¿¿ä
äóíäààñàà àìüäðàëä ìèíü õàìãèéí õýðýãòýéã áîäîæ
ñîíãîñîí íü ãàäààä õýë äýýð á¿õ õè÷ýýë íü ÿâàãääàã
MIU äýýä ñóðãóóëü áàéâ. Õýäèé óëñûí íýð õ¿íäòýé
ñóðãóóëèóä àâñàí ÷ õýëíèé ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýõ
¿¿äíýýñ ýíý ñóðãóóëèéíõàà áèçíåñèéí óäèðäëàãûí
àíãèä îðñîí.
Àðâàí æèëèéí 44-ð ñóðãóóëèàð îâîãëîãäñîí ìèíèé
áèå îëîí ñàéí ñóðãóóëèéí øèëäýã îþóòíóóäòàé
íýã òàíõèìä íýã øèðýýíèé àðä ºðñºëäºõ áîëñîí
íü òîì øàëãóóð áàéâ. Áàãûí õîð øàðòàé õ¿¿õýä
áàéñàí òóë õýíýýñ ÷ äóòàõã¿éí òóëä á¿õ ë ò¿âøèíä
ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ çîðèëò òàâüæ ñóðàëöëàà. MIU
äýýä ñóðãóóëèéí “Îþóòíû õîëáîî”-û òýðã¿¿í áîëæ,
15 êëóáèéã áàéãóóëàí 80 îð÷èì îþóòíûã øóóä
óäèðäàí, õàìòðàí àæèëëàæ ìàíëàéëëûí òóðøëàãà
áàãàã¿é õóðèìòëóóëñàí. Ñóðãóóëèàñ îëãîãäñîí
ãàäààä ðóó àÿëàõ áîëîìæ á¿ðä ººðèé㺺
äàé÷èëñíû ýöýñò Õÿòàä, Ñîëîíãîñ, Àìåðèê, Ýíýòõýã,
Àôêàíèñòàí îðíóóä ðóó áîãèíî õóãàöààíû àÿëàë
õèéñýí íü îþóíû öàð õ¿ðýýã ìèíü òýëæ ºãñºí
ìàø òîì àæëóóä áàéëàà. Ýíý á¿õíèé õàæóóãààð
ãàäààäààñ èðñýí Îðîñ, Ñîëîíãîñ, Õÿòàä, Àìåðèê
îþóòíóóäòàé õºãæèëäºí òîãëîæ, õàìòðàí àæèëëàæ,
ñóðàëöàõûí àìòûã ìýäýðñýí íü îþóòàí íàñíû îëîí
ñàéõàí äóðñàìæóóäûã àìüäðàëä ìèíü ¿ëäýýæýý.
Áîëîìæ á¿ðèéã àëäàõã¿éí òºëºº àãøèí õîðîì á¿ðòýé
óðàëäàí ñóðàëöàõûã çîðüäîã áàéñàí ç¿òãýëèéã
ìààíü Ìîíãîëûí Çàëóó÷óóäûí õîëáîî ¿íýëæ 2005
îíû “Àëìà-ìàòåð” øàãíàëûí øèëäýã îþóòíààð
øàëãàðóóëàâ. Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíîîñ
“2005 - 2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí Ýðäìèéí
÷èãëýë äýõ øèëäýã îþóòàí” áîëãîæ, Åðºíõèéëºã÷èéí
òýòãýëýã àâàõ áîëîìæèéã îëãîñîí.
Ãýõäýý ýíý á¿õýí ç¿ãýýð íýã áîë÷èõñîíã¿é. Ýíý
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìæèëòàä õ¿ðýõ õàìãèéí ÷óõàë ç¿éë áîë õ¿ñýë òýì¿¿ëýë,
á¿õ àìæèëòûí ìèíü öààíà ñóðàëöàõ àðãà áàðèë,
õ¿ì¿¿æèë, çàí ÷àíàðûí õºãæèë áàéñàí ãýäýãò áè
ýðãýëçäýãã¿é. Íýãä, ìèíèé ºññºí îð÷èí áîëîí
ãýð á¿ëèéí õàëóóí äóëààí óóð àìüñãàë. Õî¸ðò,
ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëæ áàéñàí áàãø íàðûí ìèíü ¿ëãýð
äóóðèàë. Ãóðàâò, ººðèéí õ¿÷ýý äàé÷ëàí îðæ ÷àäñàí
èõ ñóðãóóëü áîëîí îðñîíû äàðààõ áîëîìæ á¿ðèéí
òºëººõ òóóøòàé ç¿òãýë, òýìöýë áàéëàà. Õóâü õ¿íèé
ç¿ãýýñ õºãæèë äýâøèëä ìèíü õàìãèéí èõ òóñàëñàí
ç¿éë áîë “The 7 Habits of Highly Effective Teens”
õýìýýõ Øîíí Êîâèãèéí áè÷ñýí íîì áàéâ. Áàãààñàà
ë íîì óíøèõ äóðã¿é áàéñàí ìèíèé õóâüä äýýðõ íîìûã
óíøñàí íü íàìàéã íîì óíøèõ äóð ñîíèðõîëòîé
áîëãîîä çîãñîõã¿é á¿ð îð÷óóëàõ ñýòãýë ð¿¿
õºòºëñºí þì. Èíãýýä 5 íàéçòàéãàà õàìòàð÷ ãóðâàí
æèëèéí òóðøèä îð÷óóëàí, õÿíàí çàñâàðëàñààð
ÿã èõ ñóðãóóëèéí õîíõíû áàÿðûí ºäðººð àìæèæ
õýâë¿¿ëýí îëíû õ¿ðòýýë áîëãîæ ýõýëñýí íü ºä㺺
“ªñâºð Íàñíûõíû Äýýäýëæ ̺ðäºõ 7 Çóðøèë”
õýìýýõ íîì áîëñîí. Îð÷óóëãûí ÿâöàä òîõèîëäñîí
íýãýí ñîíèðõîëòîé áºãººä áàõàðõìààð àæèë áîë
çîõèîë÷ Øîíí Êîâèòîé õàìòðàí àæèëëàñàí ÿâäàë
þì. Áèä íîìîî çîõèîã÷èéí ýðõã¿é õóóëü áóñààð
ãàðãàõûã õ¿ññýíã¿é. Òèéìýýñ íîìûí ýðõèéã ýçýìøèã÷
“Ôðàíêëèí Êîâè” êîìïàíè ðóó õîëáîãäîí Ýííè
Îñâàëä õýìýýõ ãàäààä õàðèëöààíû ìåíåæåðòýé áèä
õàðèëöàí òîõèðîëöîæ ãýðýý õèéõýýð áîëîâ. Óäàëã¿é
áèäýíä íýãýí ñàíàë èðñýí íü Øîíí Êîâèãèéí
ãóðàâäàõ íîì áîëîõ “The 6 Most Important Deci-
sions You’ll Ever Make” á¿òýýë áàéâ. Òýðýýð áèäíèéã
Ìîíãîëûí çàëóó÷óóäûí ºìíººñ íîìûí áè÷èëòèéí
¿éë àæèëëàãààíä òóñëàõûã õ¿ññýí òóë áèä áîëîìæèò
öàãààðàà õ¿ññýí õóãàöààíä íü ºãñºí àæèë á¿ð äýýð
íü á¿õ áîëîëöîîãîîðîî îðîëöñîí. Ò¿¿íèé ¿ð ä¿íä
Ìîíãîë õýìýýõ íýð òýð íîìîíä òàâàí óäàà ãàðñàí
íü áèäíèé õóâüä ýõ îðíîî Àìåðèê áîëîîä äýëõèé
äàõèíàà ñóðòàë÷ëàõàä îðóóëñàí àíõíû áîäèò õóâü
íýìýð áîëñîí þì.
Ñóðãóóëèà òºãñººä õýñýãòýý àæèëëàñíû ýöýñò
Ìîíãîëûí çàëóóñò ÷ºëººò öàãàà çºâ áîëîâñîí
ºíãºðººõ ãàçàð öººí, õóâèéí õºãæèë人 àíõààðàë
õ¿ñýë òýì¿¿ëýë èõ áàéãààã ìýäýð÷ “Ìàíëàéëàõ
Óðëàã” òºâ õýìýýõ òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûã
¿íäýñëýí áàéãóóëàâ. Îëîí ñóðãóóëèàñ ýð÷ õ¿÷òýé
çàëóóñ ìàíàé òºâä èðñýíýýð áèä õàìòäàà õºãæèõ
îëîí ãàðöóóäûã îëæ õàðñàí. Áèäíèé ¿éë àæèëëàãàà
ÿìàð ÷èãëýëòýé áîëîõûã ºìíºõ áîëîí äàðààãèéí
õóóäàñíóóäààñ õàðæ áîëíî. Áàéãóóëëàãûí ä¿¿
íàðûíõàà õ¿÷ýýð Øîíí Êîâèãèéí ãóðàâäàõü íîìûã
îð÷óóëàõ áîëîìæ îëäñîí áºãººä ìàíàé áàéãóóëëàãàä
÷ òóõàéí êîìïàíèàñ àëáàí ¸ñíû îð÷óóëàí õýâëýõ 89
çºâøººðºë îëãîãäñîí þì. “The 6 Most Important ÎÞÓÒÀÍ
Decisions You’ll Ever Make” íîì íü Ìîíãîë õýë ð¿¿ 2008
îð÷óóëàãäñàí áºãººä óäàõã¿é óíøèã÷ òà á¿õíèé ãàð
òóóøòàé áàéäàë ýâñýã ÷àíàð þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

äýýð “×èíèé Àìüäðàëäàà Ãàðãàæ Áîëîõ Õàìãèéí

×óõàë 6 Øèéäâýð” íýðòýéãýýð î÷èõîä áýëýí áîëîîä
áàéíà. Ìèíèé îäîîãîîð õèéæ áàéãàà àæèë áîë
“̺ðººäºë Áèåëäýã ¿¿?” õýìýýõ ãàäààä õýëíèé
íîì. Àðä èðãýäèéí ìèíü ãàäààä õýë ñóðàõ òóéëûí
õ¿ñýë ýðìýëçýë, ìèíèé ºìíºº òàâüñàí áàéãàà òîì
ìºðººäë¿¿ä ýíý íîìûã áè÷èõýä õ¿ðãýñýí. Ñóðàã÷
àõóé íàñíû ìèíü òóéëûí õ¿ñëýí áîëæ áàéñàí
ÑÝÇÄÑ-äàà îþóòàí áîëæ ýëñýýã¿é ÷ èõ ñóðãóóëèà
òºãñººä áàãøààð àæèëëàõ áîëñîí íü áàñ íýãýí
ãàéõàëòàé õóâü çàÿà áàéâ. Ýíý ñóðãóóëèàñàà èõèéã
ñóð÷ ìýäýõèéí õàæóóãàà𠺺ðèéí ñóð÷ áîëîâñîðñîí
ìýäëýã, òóðøëàãààñàà îþóòíóóäòàéãàà õóâààëöàæ
áàéãàà íü íàäàä ìàø èõ ýð÷ õ¿÷èéã ºãäºã.
Óäàõã¿é òà á¿õíèé ãàð äýýð î÷èõ íîìîî áè÷èõ
íü îëîí õ¿íèé îþóíû óóðõàé íýãäýõýýðýý ÿìàð
ñàíààã áè 2005 îíä Ñîëîíãîñûí Æåæ¿ àðàë äýýð
õ¿÷òýé áîëäãèéã õàðóóëñàí ýâ ñàíààíû íýãäëèéí
ñåìèíàðò îðîëöîõ ÿâöäàà îëñîí áºãººä õî¸ð æèë
áîäèò æèøýý áîëëîî. Èíãýýä óíøèã÷ ä¿¿ íàðòàà
õàãàñûí òóðø ñóäàëãàà õèéñíèé ¿íäñýí äýýð õàãàñ
áàéãóóëëàãûíõàà õýòèéí çîðèëãûã îð÷óóëñàí õî¸ð
æèëèéí ºìíººñ áè÷èëòèéí àæëàà ýõýëñýí áîëíî.
íîì, øèíýýð ãàðãàæ áóé íýã íîìûíõîî õàìòààð
Ýíýõ¿¿ íîìûã áè ãàíöààðàà áè÷èõèéã õ¿ññýíã¿é,
ñèéð¿¿ëýí õ¿ðãýæ áàéãààã õ¿ëýýí àâíà óó.
õàðèí îþóòíóóäòàéãàà õàìòðàí áè÷èõèéã çîðüñîí

“ªÑªРÍÀÑÍÛÕÍÛ ÄÝÝÄÝËÆ ÌªÐĪÕ

ÄÎËÎÎÍ ÇÓÐØÈË” ÍÎÌ ÌÎÍÃÎË ÎÕÈÍÛ
ÀÌÜÄÐÀËÄ ÁÈÅËËÝÝ ÎËÑÎÍ ÍÜ
Àëäàðò Øîíí Êîâè
çîõèîë÷èéí “ªñâºð
Íàñíûõíû Äýýäýëæ ̺ðäºõ
Äîëîîí Çóðøèë” íîìûã
Ìàíëàéëàõ Óðëàã òºâèéã
¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ çàëóóñ
îð÷óóëàí ãàðãàñíûã òà
á¿õýíäýý òàíèëöóóëæ áàéíà. Ýíý íîì “àãóó èõèéã
á¿òýýå, ãýõäýý þóíààñ ýõëýõ âý?” ãýæ áîäëîãîøðîí
ñóóãàà õýí á¿õýíä çîðèóëàãäñàí àâ÷ òóí óäàõã¿é
äóíä ñóðãóóëèà òºãñºõ ãýýä ºã뺺í íàðòàé óðàëäàí
áîñ÷, öàã çàâ ìóóòàéõàí ÿâàà, ÿëàíãóÿà, àõëàõ
àíãèéíõàí òà á¿õíèé çàéëøã¿é óíøâàë çîõèõ
íîìíóóäûí íýã þì. Áè ýíý íîìûã òà íàðò çîðèóëàí
òàíèëöóóëàõäàà íîìîíä ºã¿¿ëñýí äîëîîí çóðøëûã
ìèíèé àìüäðàëä õýðõýí áèåëëýý îëñîí òàëààð
ìºí äàâõàð ºã¿¿ëáýë èë¿¿ îéëãîìæòîé áàéõ
áîëîâ óó õýìýýí áîäñîí þì. Èíãýõäýý “ªñâºð
Íàñíûõíû Äýýäýëæ ̺ðäºõ Äîëîîí çóðøèë” íîìíû
ñîíèðõîëòîé õýñã¿¿äýýñ ò¿¿æ àâñàí èøëýë¿¿äýý
òóõàéí ºã¿¿ëáýð á¿õíèé ýöýñò çîõèîã÷èéí íýðòýé
íü áîëîí èøëýë àâñàí õóóäàñíû äóãààðûí õàìò
òýìäýãëýñíèéã òà àíõààð÷ óíøèíà óó!
90 Áè ÷ ãýñýí ººðèéí ñóðàëöàæ áàéñàí 93-ð ñóðãóóëèéã
òºãñºõ æèëýý òà íàðûí íýãýí àäèë, àìüäðàëûíõàà
ÎÞÓÒÀÍ õàìãèéí ÷óõàë øèéäâýð¿¿äèéí íýã áîëîõ, “ÿìàð
2008
ñóðãóóëüä, ÿã ÿìàð ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõ âý?” ãýäãýý
øèéäýõ ãýýä ã¿éæ ÿâñàí ìèíü åð人 ë 2005 îí áàéâ.
Áè áàãà, äóíä àíãèä áàéõäàà áàãø íàðûíõàà ºãñºí
äààëãàâðóóäûã ãÿëñ õèé÷èõäýã, õàðèí ñóðãóóëèàñ
ãàäóó𠺺ð þó ÷ õèéäýãã¿é íýãýí áàéëàà. ¯¿íèé
ãîë øàëòãààí þó áàéñàí áý ãýâýë áè ñóðãóóëüä
ÿâààä, îíö ñóðñíààð ìèíèé ººðò õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã,
õàðèóöëàãà äóóññàí ìýò ñýòãýæ ÿâñàí áàéæ. Òýãýýä
÷ áè ººðèé㺺 åð íü ãàéã¿é ñàéí ñóðàã÷, òýð
òóñìàà àíãëè õýëýíäýý <ìóíäàã> ãýæ áîäîæ áàéñàí
ìèíü ýíä¿¿ðýë áàéñàí áºãººä õè÷ýýëäýý æèãä ñàéí,
àíãëè õýëèéã ÷ºëººòýé ýçýìøñýí ãýæ áîäîæ ÿâñàí
íü ìèíèé àëäàà áàéñíûã îéëãîñîí. Á¿õ 8-ð àíãèéí
ñóðàã÷äûã àíãëè õýëíèé ò¿âøèíãýýð íü á¿ëã¿¿äýä
õóâààòàë áè á¿ð õàìãèéí ìóóä íü õóâààðèëàãäñàí
ãýý÷! ªºðèé㺺 ãîëæ æààõàí ãóòàðñàí áîëîâ÷ “ýíý
õîðâîîä 2 ÿíçûí õ¿í áàéäàã” ãýäãèéã óíøèæ áàéñàí
ìèíü ñàíààíä îðæ, áè “ººðñäèéí àìüäðàëûíõàà
áóðóóòàí” áóñ “ººðñäèéí àìüäðàëäàà õàðèóöëàãà
õ¿ëýýãñýä”-èéí ýãíýýíä íýãäýõýýð øèéäñýí þì (Êîâè
75). ªºðèé㺺 äàé÷ëàí íýã óëèðàë, ìºí íýã çóíû
òóðø íîìûí ñàíä ìàø èäýâõèòýé ñóóæ àíãëè õýëýý
÷, åðºíõèé õè÷ýýë¿¿äýý ÷ õèéäýã áîëëîî. Óëìààð
äàðàà÷èéí àíãëè õýëíèé ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëòàíä
õàìãèéí äýýä á¿ëýãò îðæ, ò¿¿íäýý óðàì îðæ Áîëãàð
äàõü Àìåðèêèéí Èõ Ñóðãóóëüä ñóðàëöóóëàõ Ñîðîñ-
ûí ñàíãèéí òýòãýëýãò õºòºëáºðò õ¿÷ ñîðèí îðîëöñîí
þì. Ò¿¿íýýñýý øàëãàð÷ Áîëãàð ÿâàõ áîëîìæòîé
áàéñàí ÷, íàäàä ÿã 100%-í òýòãýëýã ë õýðýãòýé

ßàæ õèéõ àðãà çàìàà îëñíû äàðààãààð òà ò¿ðãýí äàðóé ÎÞÓÒÀÍ-2008

¿éëäâýðëýæ, ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áîëíî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
áàéñàí ó÷èð Áîëãàð ðóó ÿâàõûã õ¿ñýýã¿é þì.
Áè ¿ðãýëæ ë Àìåðèê ÿâæ, òýíä áîëîâñðîë ýçýìøèõèéã
÷èí ñýòãýëýýñ ìºðººääºã áàéâ. Òèéì ÷ ó÷ðààñ áè
“ººðèéí õóâü òàâèëàíãèéíõàà æîëîî÷ áîëîõîîñ,
çîð÷èã÷ íü áèø” ãýñýí õàòóó çàð÷èìòàé áîëæ, ººðòºº
òàâüñàí òîì çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä, ººðòºº èë¿¿
øààðäëàãà òàâüæ, õàðèóöëàãàòàé áàéõûã õè÷ýýí
çîðüñîí þì (Êîâè 75). Ò¿¿íýýñ õîéø áè ººðèé㺺
óëàì èõýýð çîðèãæóóëæ, òýð õýìæýýãýýðýý èõýä
÷àðìàéí õè÷ýýëëýäýã áàéñàí ÷ á¿õíèéã àìæóóëàõ
ãýæ øàðãóó, ýöýæ öóöòàëàà àæèëëàäàãã¿é áàéñàí
þì. ßàãààä ãýâýë áè ººðèéíõºº ºìíº òàâüñàí
æèæèã çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýýñ ýõýëñýí òóë èõ
õ¿÷ çàðæ ÿäðàõã¿éãýýð þó õèéõýý ìýääýã áàéñàí.
“Òºãñãºëèéã íü òºëºâëºæ ýõëýõ íü òàíû ìºðººäëèéã
áîäèò áèåëýë áîëãîõ äàäàë” þì. Ýíý çàð÷èì
ìèíèé àìüäðàëä ÷ ãýñýí ¿íýõýýð áèåëëýý îëñîí
þì. Áè ÿäàæ îéðûí õýäýí æèëèéíõýý òºëºâëºãººíèé
òºãñãºëèéã íü ìýääýã áàéñàí áîëîõîîð çºâõºí
ººðòºº çîðèóëñàí ìºðäâºë çîõèõ ç¿éëòýé áîëîîä,
ò¿¿íèéõýý à÷ààð òºëºâëºãººãºº áèåë¿¿ëñýí þì.
Õýðâýý òà õóâèéí ìºðäëºã ãýæ þóã õýëýýä áàéãààã
ìèíü ìýäýõèéã õ¿ñâýë äîëîîí çóðøëûí õî¸ð
äóãààðõûã óíøèæ ¿çýýðýé.
Áè îäîîãîî𠺺ðèéí õ¿ñ÷ áàéñàí òýòãýëãèéã àâààä
ÀÍÓ-ûí Ìàóíò Õîëü¸îê ãýäýã îõèäûí êîëëåæèä
ñóðàëöàæ áàéíà. Òýíä á¿òýí õàãàñ æèë ñóð÷èõààä
ò¿ð õóãàöààãààð ýõ îðîíäîî èðýýä áàéãàà áºãººä
ºíãºðñºí õóãàöààíä áè íýã ç¿éëèéã ñàéòàð óõààðñàí
þì. Íàìàéã 10-ð àíãèä áàéõ æèë ìèíèé Àìåðèêò
î÷èæ ñóðàëöàõ ìºðººäºë äýýä öýãòýý òóëæ ººðò
ìèíü çàõèðàãäàõ ç¿éë áèø áîëîí õóâèðñàí áàéñàí
þì øèã. Àìåðèêò ë áîë õààíà íü ÷ î÷èæ ñóðàëöàõàä
áýëýí áàéñàí òýð “àãóó” õ¿ñýë, çîðèëãî ìààíü
ìèíèé óõààí ñàíààã á¿õýëä íü ýçýìäñýí áàéñàí òóë
òýíä ë î÷èõã¿é áîë áè ãîìäëîîð ä¿¿ðýí, èäýâõã¿é
íýãýí áîëîõ áàéâ. Õàðèí î÷ñîí õîéíîî Àìåðèêò
ñóðàëöàõ ÿâäàë áîë ìèíèé àìüäðàëûí çîðèëãûí
çºâõºí íýã õýñýã áîëîõ, íàäàä ¿ã¿éëýãäýæ áàéãàà
ç¿éë ìààíü ýõ îðîí, ìèíèé àæèëëàæ àìüäðàõûã
÷èí ç¿ðõíýýñýý õ¿ñ÷ áàéãàà òýð ãàçàð áîë ¿íýíäýý
Ìîíãîë óëñ ìààíü ãýäãèéã îéëãîñîí þì.
Õ¿í ººðò áàéãàà áîëîìæ áîëîëöîîíóóäûã àøèãëàí,
àëèâàà ñàéí ñàéõàíä òýì¿¿ëæ, ìºðººä뺺
õýðýãæ¿¿ëýõèéí òºëºº àìüäàðñíààð àìüäðàë íü
èë¿¿ ñîíèðõîëòîé áîëäîã. Áèä ººðºº ººðòºº ýçýí
áàéæ ÷àäâàë, ººðñäèéíõºº “õÿíàëòûí òîéðîã”
äîòîðõ á¿õèé ë ç¿éëä õàðèó àâ÷ ÷àäíà (Êîâè 83).
Ìèíèé õóâüä ÷ òýð Áîëãàð ÿâæ ÷àäààã¿éäýý ÿã ë
åðòºíöèéí òºãñãºë ºìíº ìèíü òóëààä èðñýí þì
øèã, õîðâîîãèéí õàìãèéí àçã¿é àìüòàí þì øèã
ñýòãýëýýð óíàæ ÿâàõäàà Áîëãàð ÿâàõààñ õàâüã¿é
èë¿¿ ñàéõàí áîëîìæ ãàðò ìèíü îðîîä èðíý ãýæ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Õýðâýý áèäýíä ÷àíàðûí òóõàé îéëãîö áàéõã¿é áîë
àìüäðàëûíõàà òóõàé íàðèéâ÷ëàí¿çýõ àñóóäàë ãàðàõã¿é
íàäàä îãòõîí ÷ òºñººëºãäºõã¿é áàéñàí áèëýý. Áèä
àìüäðàëûã ºíãºöõºí õàðàõàä áèäíèé çàðèì íýãýíä
íü àç òîõèîãîîä, õàðèí áóñàä ìààíü òýðõ¿¿ àçààð
äóòàæ ÿâàõ øèã ñàíàãäàõ òèéì òîõèîëäîë îëîí
áèé. Ìèíèé áîäëîîð áîëîìæ áîëîëöîî, àçòàé
òîõèîëäëóóä áèäíèéã ººðºº ººðòºº ýçýí áîëæ
÷àäàõ òýð ìº÷ õ¿ðòýë õ¿ëýýãýýä èðýõã¿é áàéæ
áàéäàã þì øèã. Áèä ¿¿íèé òóëä ë ººðñäèé㺺 õºðºº
ìýò õóðöëàí áýëòãýæ, èðýýä¿éí òîäîðõîé íºõöºë
áàéäàëä øèéäâýðòýé, çºâ àëõàì õèéõ ÷àäâàðòàé
áîëîõ õýðýãòýé þì.
ªºðºº ººðèéíõºº ýçýí áîëñîí õ¿ì¿¿ñò Àìåðèêò
÷ þì óó ãàäààäûí àëü íýã ºíäºð õºãæèëòýé óëñàä
àìüäàð÷, ñóðàëöàõ íü òèéì ÷ äàâæ áàðøã¿é äàâàà
áèø. Ãýñýí õýäèé ÷ ãàäààäàä ñóð÷ áîëîâñðîõ
íü ºíäºð õàðèóöëàãûã ººðòºº àãóóëæ áàéäàã.
Ãàäààäàä áîëîâñðîë ýçýìøèõèéã õ¿ñýã÷èä î÷èõ
óëñûíõàà àìüäðàõ, ñóðàõ áîäèò áàéäëûã ñóäàëæ
ìýäýõ, óðüä÷èëàí íóõàöòàé òîîöîîëñíû ¿íäñýí äýýð
øèéäâýðýý ãàðãàõ õýðýãòýé. Ýõ îðîíäîî áàéõàä ýöýã,
ýõ, õàìààòàí ñàäàí, áàãø ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä,
íàéç íºõºä ãýýä îëîí õ¿ì¿¿ñ ÷èíèé òºëºº ñàíàà
òàâüæ áàéäàã áîë Ìîíãîë óëñààñàà ãàðëàà ë áîë ÷è
çºâõºí ººðèé㺺 õàéðëàæ, õàìãààëàõ øààðäëàãàòàé
òóëãàðàõ áîëíî. Äýýð íü òà ýõ îðíîîðîî îâîãëîõ
áîëíî. Ãàíö ººðèéíõºº òºëºº àìüäðàõ òèéì í¿õýíä
øóðãàí îðñíîî óõààðàõ òýð ìýäðýìæ õ¿íèéã
ñýòãýë ç¿éí õóâüä ÿìàð õ¿íä ñîðèëòîíä îðóóëäàã.
Õýäèé òèéì ÷ ãýñýí èõ òýñâýð òýâ÷ýýðèéã ãàðãàæ
÷àäâàë ãàäààäàä àæèëëàæ àìüäðàõûí ñàéõàí
òàëóóä îëîí áèé. Õàðèí Ìîíãîëäîî ò¿øèã òóëãóóð
áîëñîí õ¿ì¿¿ñèéíõýý äýðãýä ¿ëäýýä ººðèéíõºº
õè÷ýýë ç¿òãýëýýð ÷àíàðòàé áîëîâñðîë ýçýìøèæ, àç
æàðãàëòàé ÿâàõ áîëîìæóóä áàñ áèäýíä áèé. Õ¿í
õààíààñ èðñýí íü ÷óõàë áèø, õàðèí ÿìàð ÷ õ¿í ýõ
îðîíäîî áàéãàà òýð öàãò ë äýëõèéí ººð õààíà ÷
áàéõã¿é òýð áîëîìæ áîëîëöîîíóóäààð õàíãàãääàã
þì áàéíà ëýý.
Èíãýýä Òà á¿õýíäýý “ªñâºð Íàñíûõíû Äàãàæ
̺ðäºõ Äîëîîí Çóðøèë”íîìûã òàíèëöóóëàõ
àæèëäàà ýðãýí îðú¸.
Çóðøèë 1 áóþó Èäýâõòýé áàéõ
Ǻâõºí íîìîíä áèø àìüäðàëä, ýíý äýëõèéä ¿íýõýýð
õî¸ð òºðëèéí õ¿í áàéäàã àæ. “ªºðèéí á¿õèé ë
áóðóóã ýöýã ýõ, áàãø, õºðø, íàéç ýñâýë çàñãèéí
ãàçàð ãýýä çààâàë õýí íýãýíä òîõäîã” õ¿ì¿¿ñèéã áèä
ìýäíý (Êîâè 22). Áèäíèé çàðèì ìààíü òýð á¿ëýã
õ¿ì¿¿ñèéí òîîíä ººðñ人 îðæ ÷ ìàãàäã¿é. Õàðèí
ººðñäèéíõºº àìüäðàëûí ýçýí áîëæ ÷àäñàí õ¿ì¿¿ñ
91
íºãºº á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ øèã “õýëìýãä¿¿ëýõ ºâ÷èíãèéí
âèðóñ” òóñààã¿é áàéäàã (Êîâè 79). Òèéì ÷ áîëîîä ÎÞÓÒÀÍ
ÿìàð íýã àñóóäàë ãàðëàà ãýõýä òýä øàëòàã òîî÷èæ 2008
áàéõ áàéñàí
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
áóðóóãàà áóñäàä òîõäîãã¿é áàéíà.
Øàëòàã òîî÷ñîíîîð òà þó õîæèõ âý? Ò¿¿íèé à÷
õîëáîãäîë þóíä áàéíà? ªºðñäèéíõºº áóðóóã
õààöàéëäàã çàðèì íýã õ¿ì¿¿ñèéí õýëäýã øàëòãóóä
íü çºâõºí ººðñäèéíõ íü õóâüä ¿éë÷èëäýã áîëîõîîñ
òýäãýýð íü áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä øàëòàã òîî÷èõ
øàëòãààí îãòõîí ÷ áîëäîãã¿é. “Òèéì ø¿¿ õýðýâ ààâ
ìààíü õàëçàí áàéñàí áîë áè åðºíõèéëºã÷ áîë÷èõñîí
áàéæ áàéõã¿é þó” ãýäýãòýé èæèë øàëòàã áèäíèéã
õàðèóöëàãààñ ìóëòðóóëæ ÷àäíà ãýæ ¿¿ (Êîâè 80)!
Õîðìûí òºäèéä àâàð÷ ìàãàäã¿é ÷ òýä áèäíèéã ¿íýí
õýðýãòýý ÿìàð ÷ ãýðýëò¿¿ëýãã¿é õîíãèëûí ¿ç¿¿ð ð¿¿
äàãóóëæ áàéäàã.
ßìàðâàà íýã ç¿éëä òàéëáàð õýëæ, øàëòàã òîî÷èõã¿éí
òóëä áèä ººðñäºäºº õÿíàëò òàâüæ áàéõ õýðýãòýé.
“Àìüäðàëäàà ¿¿ðýã õàðèóöëàãàòàé õàíääàã”, “áè
þóã ÷ õèéæ ÷àäíà” ãýñýí ¿çýë áàðèìòëàëòàé, õ¿ñýë
ìºðººä뺺ð ä¿¿ðýí õ¿ì¿¿ñ ë òýð øàëòàã ãýäýã
ç¿éëýýñ õîëóóð ºíãºðäºã àæ (Êîâè 94). Ãýñýí
õýäèé ÷ çàðèì ¿åä ÷àäëààñ ìààíü õýòýðñýí ç¿éë
òîõèîëäîõîä áèä ººðñäèéí ¿éëäëýý õÿíàõ ÷àäâàðàà
ººðèéí ìýäýëã¿é àëääàã áàéíà. Èéì ó÷ðààñ áèä
ººðñäèéí õÿíàëòàà òîãòîîæ ÷àäàõ ç¿éë¿¿äýä ë
àõíààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé.
ªºðòºº õàðèóöëàãàòàé áàéõûí çýðýãöýý ìºðººäºë
áèåëíý ãýñýí èòãýë ä¿¿ðýí áàéõ íü òóõàéí
ìºðººäºë áèåëýõ ýñýõýä õ¿÷òýé íºëººëäºã áàéíà.
“ªºðñäèéíõºº õ¿ñýë ìºðººäëèéíõºº ãàéõàìøèãò
èòãýäýã õ¿ì¿¿ñò èðýýä¿é ñàéí ñàéõíààð õàíäàíà”
ãýæ Èëèíîð пñâýëò áèäýíä ìºí ñàíóóëñàí
áàéäàã. Òà ë ººðºº ººðèéíõºº ìºðººäëèéí òºëºº
ñàíàà÷ëàãàòàé àëõìóóäûã õèéí èäýâõòýé áàéõã¿é
áîë ººð õýí ÷ òàíû ºìíººñ ã¿éõã¿é!
Çóðøèë 2 áóþó Òºãñãºëèéã íü òºëºâëºæ
ýõýë
Òà èðýýä¿éä ÿìàð õ¿í áîëîõûã õ¿ñäýã âý? Òà
ººðèéíõºº èðýýä¿éí òàëààð ÿìàð íýã òºñººëºëòýé
áàéãàà þó? ãýõ ìýò àñóóëòóóäûã òà õàà íýãòýý
çºí人 ñîíñîæ áàéñàí áàéõ ë äàà. Õàðèí áèä
ýäãýýð àñóóëòóóäûã çºâõºí àñóóëò òºäèéõíýýð
õ¿ëýýæ àâäàã áàéæ ìàãàäã¿é ãýæ òà óðä íü áîäîæ
¿çñýí ¿¿? Íàäàä ÷ ãýñýí òèéì õàíäëàãà áàéñíûã
áè ¿ã¿éñãýõã¿é. Îäîî áîë áè ýíý òàëààð îãò ººð
¿çýë áîäîëòîé áîëñîí. “Ñàéí ñàéõàí ç¿éë¿¿äèéã
ñýòãýæ, òýäãýýðèéã àìüäðàëäàà õýðýãæ¿¿ëæ ÿâáàë
õ¿ñ÷ áàéñàí ¿ð ä¿í òàíü òàíûõ” ãýæ Êýâèí Êè÷èí
õýëñýí áàéäàãòàé áè ñàíàë íýãòýé áàéíà.
92 “Òà õýí íýãíèéã õýäýí àëõìûí öààíààñ òàíü ðóó
äºõºí èðæ áóéãààð òºñººë. Aíõàíäàà òà ò¿¿íèéã
ÎÞÓÒÀÍ õýí áîëîõûã ìýäýõã¿é. Òýð òàíä îéðòñîîð ë, óëàì
2008
èõ îéðòñîîð ë... òà èòãýõ ¿ã¿éãýý ººðºº ë ìýä, Òà
ßìàð áàéõûã õ¿ñ÷ áàéãàà íü áèø,ÿìàð áàéæ ÷àäàæ áàéãàà
íü ë æèíõýíý õ¿í… Ñîìåðñåò Ìîýì
ãýíýò òýð áîë òà áàéñíûã óõààðëàà” (Êîâè 109).
¯íýõýýð òàíû ººðèéí ÷èíü òóõàé ºíººäðèéí õ¿÷òýé
òºñººëºë ÷èíü èðýýä¿éí òàíûã áèé áîëãîäîã. Òà
íýã ë õ¿íèéã òºñººëæ, öàã ìº÷ ºíãºðºõ á¿ðèéä òýð
õ¿íäýý äºõºæ î÷èæ áàéãàà íü òà ººðºº áàéäàã áàéõ
íýý. Òà õýäýí æèëèéí äàðààõ ººðèé㺺 óðüä÷èëàí
ìýäýð÷ àìüäðàõ íü òºãñãºëèéã íü òºëºâëºæ áàéõ
íýã õýëáýð þì.
Òºãñãºëèéã íü òºëºâëºæ àæèëëàõûí íýã äàâóó òàë
íü ººðèéí õóâèéí ìºðäëºãòýé áîëîõ ÿâäàë þì.
ßàãààä ãýâýë òºëºâëºãºº íýãýíò òîäîðõîé áîëñíû
¿íäñýí äýýð ë õóâèéí ìºðäëºã ãýã÷ ç¿éë óðãàí
ãàðäàã áàéíà. Øîíí Êîâèãèéí òîäîðõîéëñíîîð
õóâèéí ìºðäëºã ãýæ “òàíû àìüäðàë ÷óõàì þóíû
òºëºº áîëîõûã òýìäýãëýõ õóâèéí çàð÷èì” áàéõ íü
(Êîâè 117). Òà á¿õýí ÷ ãýñýí ººðñäèé㺺 þóíû
òºëºº àìüäàð÷ áóéã ñàéòàð òîäîðõîéëæ, ÿàãààä
çîðèëãûíõîî äàãóó õóâèéí ìºðäëºãòýé áàéæ
áîëîõã¿é ãýæ?
Çóðøèë 3 áóþó Õàìãèéí ÷óõëàà ýõýíä
íü òàâü
Áè Êèì ¯ Æèíèé “Õîðâîî äýëõèé óóæèì õèéõ
àæèë èõ áàéíà” íîìûã ºìíº íü óíøèæ áàéãààã¿é
÷, ÿàãààä ÷ þì ºã뺺 á¿ð áîñîíãóóòàà ººðòºº
“Õîðâîî äýëõèé óóæèì õèéõ àæèë èõ áàéíà” ãýæ
õýë÷õýýä áîñäîã. “Õîðâîî äýëõèé óóæèì” ãýæ õýëýõ
á¿ðèéä äýëõèéí õààíà ÷ áàéõã¿é òèéì àìãàëàí
òàéâàí ãàçàðò ººðèé㺺 èð÷èõñýí þì øèã ñàíàãääàã.
Õàðèí “Õèéõ àæèë èõ áàéíà” ãýæ õýëýõäýý çà áè
ºíººäºð ÷èíü þó þóã õèéõ ãýæ áàéãàà áèëýý ãýæ
áîääîã.
Õ¿í á¿ðò õèéõ ç¿éë¿¿ä èõ áàéäàã òóë òýäãýýðèéã
ýýëæ äàðààòàéãààð õèéõ íü ÷óõàë þì. Õýðâýý òà
òºëºâëºæ áàéãàà ç¿éë¿¿äýýñ ÷èíü þó íü áóñäààñàà
èë¿¿ ÷óõàë, ìºí þó íü õàìãèéí ò¿ð¿¿íä õèéãäýõ
õýðýãòýéã øèéäâýðëýæ ñóðàõ õýðýãòýé. Àìüäðàëûí
àñóóäëóóäûí äóíäààñ èë¿¿ ÷óõëûã íü ñîíãîæ ò¿¿íèéãýý
õýðýãæ¿¿ëýõ íü õ¿íèé ýçýìøâýë çîõèõ ÷óõàë ÷àäâàð
þì. ßàãààä ãýâýë õýí ÷ àìüäðàëûíõàà ýöñèéí
ìº÷èä “àæèë äýýðýý áè àðàé èë¿¿ öàã çàðöóóëñàí
áîë” ãýæ õ¿ñäýãã¿é (Êîâè 183). Õàðèí “õàéðòàé
õ¿ì¿¿ñäýý èõýíõ öàãàà çàðöóóëàõ”, òýäýíòýéãýý
õàðüöàõ õàðèëöààíûõàà òýíöâýðò áàéäëàà õàäãàëæ
¿ëäýõèéã áèä á¿ãäýýðýý õè÷ýýäýã. ¯¿íòýé íýãýí àäèë
ìèíèé àìüäðàëä ãýð á¿ë ìèíü ¿íýõýýð òîì áàéð
ñóóðü ýçýëäýã. Ãýñýí õýäèé ÷ áè õ¿ñýë ìºðººäºë人
õ¿ðýõ ãýæ ìýðèéæ ÿâàõäàà òýäýíäýý çîðèóëàõ
öàã ìààíü õîìñõîí áîë÷èõñîí áàéñíûã ºìíº íü
óõààðäàãã¿é áàéæ. ¯¿íèéã áè Àìåðèê ÿâàõ ãýýä
îíãîöîíä ñóóõ ìº÷òýé ºðñºí áàéæ ãýíýò óõààðñàí
þì. Õî¸ð æèëèéí òóðø ãýð á¿ëèéíõýíòýéãýý óóëçàõ
á¿¿ õýë õàðàõ ÷ áîëîìæã¿é áàéëàà. Òýíä õýñýã
õóãàöààíä ñóð÷ èðýýä áè àç æàðãàëûí òàëààðõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
õóâèéí áîäëîî ººð÷ëºõºä õ¿ðñýí. Îäîî áîë áè
ººðèéí àç æàðãàëûã áóñàäòàé ¿¿ñãýñýí õàðèëöàà
õîëáîîí äýýð òóëãóóðëàí îëæ àâäàã. Òèéì
áîëîõîîð íàìàéã õ¿ðýýëýí áóé õ¿ì¿¿ñòýé ¿¿ñãýñýí
õàðèëöààíóóä áîë ìèíèé àìüäðàëûí õàìãèéí ¿íýò
ç¿éë þì ãýäãèéã îéëãîñîí.
Çóðøèë 4 áóþó Õîæèë-Õîæèë ãýæ Áîä
ªðñºë人í áèäíèé
àìüäðàëûí ñàëøã¿é
íýã õýñýã áîëñîí
áàéäàã ÷ àìüäðàëûã
òýð àÿàð íü ºðñºë人í
ãýæ ¿çýõ íü ºðººñãºë
îéëãîëò áîëíî. “Áèä
àìüäðàëûã á¿õýëä íü
ºðñºë人í ìýò áîäîí,
á¿õ ë ç¿éëèéã õîæèæ,
ÿëàí äèéëýõ íü òèéì ÷
ãàéõàëòàé ç¿éë áèø”
(Êîâè 207). ßàãààä ãýâýë ýíý õîðâîî äýýð áèä çºâõºí
áèå áèåòýéãýý ºðñºëäºõ ãýæ èðäýãã¿é. Õàðèí çàðèì
õ¿ì¿¿ñ ºðñºë人íèéã ººðñäèéí àìüäðàëûíõàà íýã
õýâ ìàÿã áîëãîæ òýðýíäýý èõýýð óëàéðñàí áàéäàã. Áè
÷ ìºí àäèë àðâàí æèëä ñóðàëöàõ ¿åäýý ñóðãóóëüäàà
ãàéã¿é ñàé÷óóäûí òîîíä îðäîã áàéñàí áîëîõîîð
ºðñºë人íèéã á¿ðýí ñàéí îéëãîæ ìýääýãã¿é áàéâ.
Ñ¿¿ëä íü áè Àìåðèêèéí Ìàññà÷¿ñýòñ ìóæ äàõü
ñóðãóóëüäàà î÷îîä ººðèé㺺 àíãèäàà áîëîí
ñóðãóóëüäàà åð íü õýäýä íü æàãñàæ ÿâäàã áîë
ãýñýí áàðèìæààãàà á¿ðýí àëäàõàä õ¿ðñýí. Íýãýíò
ÿíç á¿ðèéí áàéäëààð øèëýãäýýä èðñýí, õàìò ñóð÷
áàéãàà õ¿¿õä¿¿ä äóíäààñ ººðººñºº àðàé òààðóó
íýãíèéã îëîõîä òóí áýðõ áàéñàí òºäèéã¿é íàäàä
òýãýæ ÿâàõ øààðäëàãà ÷ ¿íýíäýý áàéãààã¿é. Òýãñýí
áîë ñýòãýëýýð èõ óíàõ áàéëàà. Õ¿í ººðèé㺺 ººð
íýãýíòýé õàðüöóóëáàë ººðòºº ãîìäîõ, óóðëàõ õýðýã
ãàðäàã. Õàðèí ºðñºë人í ãýã÷ ç¿éë ¿íýõýýð áàéõ
¸ñòîé þì áîë õ¿í ººðºº ººðòýé㺺 ë òýìöýëäýõ
õýðýãòýé.
ªðñºëäººíººñ ººð ç¿éë áîäîõã¿é, ººðºº ë
õîæèæ, áóñàä õ¿ì¿¿ñ ººðò íü ÿëàãäàõ ¸ñòîé ãýñýí
õàíäëàãàòàé õýí á¿õýí ÿâààíäàà áóñäûí äóðã¿éöëèéã
õ¿ðãýæ, “áóñàä õ¿ì¿¿ñ ÷ ‘òýäíèéã’ ç¿ãýýð ë õºë人
àð÷èæ îðõèíî”(Êîâè 210). Òèéìýýñ ÿìàðâàà íýã
ç¿éëèéã õèéõäýý ººðòºº áîëîí áóñäàä ñàéíààð
òóñàõ ç¿éë¿¿äèéã õèéõèéã áèä ÿìàãò ýðìýëçýõ
õýðýãòýé. Èéì àëõìûí ¿ð ä¿íä ë íýãèéã áóñ õî¸ðûã
áîäñîí ñýòãýë õ¿ì¿¿ñèéí äóíä òºëºâøèæ, íèéãýì
ìààíü óðàãøëàí äýâæèõ áîëíî. “Õýðâýý íèíæèí
ñýòãýë ãàðãàæ, áóñäûã àìæèëòàíä õ¿ðýõýä íü òóñàëæ
äýìæäýã áîë òà íºõºäºäºº ñîðîíç øèã ë íºëººëºõ
áîëíî” ãýæ Øîíí Êîâè õýëñýí áàéäàã (Êîâè 222).
Îäîî áèäíèé äóíä ÿðèãääàã òàìûí òîãîîíû
ÎÞÓÒÀÍ-2008
- Õýðâýý òàíä õèéãýýä áàéõ èõ àæèë ¿ã¿é áîë òºëºâ뺺ä
¿ëãýðèéã òà ýðãýýä íýã ñàíààä ¿çýýðýé. Áèä òýð
¿ëãýð äýýð ãàðäàã øèã áèå áèåäýý àòàà÷ ñýòãýëýýð
õàíäàí, çîâëîí íýìýõ ãýæ ýíý õîðâîîãèéí òîîñûã
õºäºë㺺ã¿é. Àìæèëòûã ãàíöààðàà á¿òýýõ ãýæ áèä
ýíý äýëõèé äýýð áàñ àìüäðààã¿é. Àìæèëò ãýã÷
ãàíö õ¿íèé îðîëöîîòîé á¿òäýã ç¿éë áèø ãýäãèéã
áèä îéëãîñîí. Õýðâýý òà àìæèëòàíä õ¿ðüå ãýâýë
ýðãýí òîéðîíä õàíãàëòòàé èõ áîëîìæ áîëîëöîîíóóä
áèé. Òýäãýýð áîëîìæóóä õýí íýãýí õóâü õ¿íèéõ áèø
áºãººä áèä á¿ãäèéí äóíäûí ºì÷ þì.
Çóðøèë 5 áóþó Ýõëýýä áóñäûã îéëãîõûã
ýðìýëç, äàðàà íü ººðèé㺺 îéëãóóë
Þóíû ò¿ð¿¿íä, “áèä ººð õýí íýãíèé áàéð
ñóóðèíààñ õàíäàõûí îðîíä, òýäíèéã ººðñäèéí
áàéð ñóóðèíààñ õàíäóóëàõûã õ¿ñäýã” ãýæ íîìûí
çîõèîë÷ Øîíí Êîâè áèäíèé íèéãìèéí àìüäðàëä
ãàðãàäàã íèéòëýã íýã àëäààã òîäîðõîéëñîí áàéíà
(Êîâè 237). Áèä õ¿ì¿¿ñòýé ÿðèëöàõäàà áóñäûí þó
õýëýõèéã ñîíñîõûã áóñ, õàðèí ººðñ人 ÿðèàíû òºâ
áîëîõûã ýðìýëçäýã õàíäëàãàòàé áàéäàã ó÷ðààñ ë
áèäíèé õîîðîíä õàðèëöààíû ¿ë îéëãîëöîõ áàéäàë
¿¿ñäýã þì áîëîâ óó?
Íýãýíò ýíý ñýäâýýð áè÷èæ áàéãàà òóë, áè ººðèéíõºº
íýã Áàëáà íàéçûí òàëààð ÿðüÿ ãýæ áîäëîî. Íàìàéã
Àìåðèêò áàéõàä íàäòàé íýã ìóæèä õàìò ñóðäàã
Ìîíãîë íàéç åðººñºº áàéãààã¿é. Óëìààð áè ãàçàð
ãàçðààñ èðñýí ÿíç á¿ðèéí ¿íäýñòíèé õ¿¿õä¿¿äòýé
íàéçóóä áîëñîí þì. Ìèíèé Áàëáà íàéçûí õóâüä,
áèä óòñààð èõ ÿðüäàã áàéñàí áºãººä òýð íàìàéã
ººðèéíõ íü õàìãèéí ñàéí íàéç ãýæ ¿ðãýëæ õýëäýã
áàéñàí. Áè çàðèì íýã òîõèîëäëûã ýñ òîîöâîë,
ò¿¿íèéã èõ òýâ÷ýýðòýéãýýð ñîíñäîã áàéñàí. Àìåðèêò
ýõ îðíîî òºëººëºí ãàíöààðàà áàéñàí ìèíèé õóâüä
íàäàä ÷ ãýñýí íàìàéã îéëãîæ, õýö¿¿ ¿åä ìèíü íàìàéã
ñîíñîæ, íàäòàé ÿðèëöàõ íàéçóóä õýðýãòýé áàéñàí
þì. Õàðèí òýð åðººñºº õ¿í ñîíñîæ ñóðààã¿é,
ººðèéíõºº íàéçóóä äóíä á¿ð “ýâäýðñýí ðàäèî”
íýðòýé áàéâ. Áè ò¿¿íèéã ëåêö óíøèæ áàéãàà þì
øèã ãàíöààðàà ÿðèàä ýõëýõ á¿ðèéä “õàðèëöàí ÿðèà
õî¸ð õ¿íýýñ á¿òäýã áèç äýý” ãýæ ëàâëàí àñóóäàã
áàéâ. Áè ò¿¿íèé òýð äóòàãäëûã çàñàõ ãýæ îäîî õýð
íü õè÷ýýæ áàéãàà. ªºðºº ÷ ãýñýí áóñäûã èë¿¿
ñîíñîæ áàéõûã ýðìýëçäýã áîëñîí.
Ãîë ñýäâýý öààø ¿ðãýëæë¿¿ëýõýä, áèäíèé áóñàäòàé
õàðèëöàõ õàðèëöàà ìààíü îëîí ò¿âøèíä õóâààãääàã
þì áàéíà. ¯¿íä ¿ãýí èëýðõèéëýë, äóó àâèàíû ºíãº,
áèåèéí õºäºë㺺í çýðýã îðíî. Ýíý á¿ãäýýñ àëü
íü áèäíèé ÿðèàíä ãîë÷ëîí îðîëöäîã âý ãýäãèéã
àâ÷ ¿çâýë èõ ñîíèðõîëòîé. “ßàãààä ãýâýë áèäíèé 93
õàðèëöààíû çºâõºí 7% íü ë ¿ãýýð èëýðõèéëýãääýã”
áºãººä “53% íü áèåèéí õºäºë㺺í”, õàðèí ÎÞÓÒÀÍ
2008
¿ëäñýí “40% íü áèäíèé ¿ã õýëýõäýý õýðõýí äóó
áàéõ ÷ àæèë áàéõã¿é ãýñýí ¿ã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

àâèà ãàðãàæ, ÿìàð ñýòãýë õºäëºëòýé áàéãààãààñ Çóðøèë 7

õàìààðàí ¿ãýý õýëæ áàéãààãààð èëýðõèéëýãääýã”
àæ (Êîâè 240). Áóñàäòàé õàðèëöàõ õàðèëöààíä
áóþó Õºðººãºº
äýýðõè ãóðâàí ç¿éëèéã àíõààðàõûí ñàöóó õàìãèéí õóðöàë
ãîë íü áóñäûã ýõëýýä ñîíñîæ äàðàà íü ººðèéí
ñàíàà áîäëûã èëýðõèéëýõ õýðýãòýé ãýäãèéã õýí Áèä á¿ãä ë õîîðîíäîî
á¿õýí ñàíàæ ÿâàõàä èë¿¿äýõã¿é. ÿëãààòàé àìüäðàëûí
¿çýëòýéí äýýð
Çóðøèë 6 áóþó Ñèíåðæàéç
ººð ººðèéí ãýñýí
îíöëîã àìüäðàëûí
Àæèëä îðîõûí òóëä òà õóâü õ¿íèé õóâüä ÿìàð
çîðèëãóóäûã óðäàà
÷àäâàðóóäûã ýçýìøñýí áàéõ õýðýãòýé áîë? Çà áàéç,
òàâüñàí áàéäàã.
áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàðòàé õ¿í õýðýãòýé áàéíà ãýæ
Ç î ð è ë ã î ä î î
àæèë îëãîã÷ áàéãóóëëàãóóä çàðëóóëäàãã¿é áèø áèë
õ¿ðýõèéí òóëä õ¿í
¿¿? ¯¿íèé íýã òîì øàëòãààí áîë áàãààð õèéñýí
á¿ð ººðèé㺺
ç¿éëèéí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ íü õóâü õ¿íèéõòýé
òýíöâýðò áàéäàëä
õàðüöóóëàõàä õàìààã¿é ºíäºð áàéäàã. ßàãààä ãýâýë
áàéëãàæ, ¿ðãýëæ
“õî¸ð õ¿í àäèëõàí áîäñîíîîñ ÿëãààòàé áîäñîí íü
øèíý÷èëæ, õºãæ¿¿ëæ áàéõ øààðäëàãàòàé. Òèéìýýñ
èë¿¿ èõèéã õèéæ ã¿éöýòãýäýã”(Êîâè 260). Ýíý íü
“Ñóðãóóëü, àæèë àëáà, õîááè, õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ
áèäíèé íýã íýãíýýñýý ÿëãàâàðòàé ñýòãýäãèéí ¿ð ä¿í
àæèë áîëîí îþóíû öàð õ¿ðýýãýý òýëýõ àæëóóäààð
áîëíî.
óóðàã òàðõèà öýíýãëýõ” ãýæ ¿ðãýëæ ýðìýëçýæ áàé
Õ¿í á¿ð ººð áàéõ áà “õîðâîî åðòºíöèéã ººð
(Êîâè 306).
ººðººð õàðäàã” íü íýãýíò òîäîðõîé áîëñîí ýíý ¿åä
õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí ÿëãàâàðòàé áàéäëûã õ¿íäýòãýí
Òà îëîí ýõ ¿¿ñâýðèéí òóñëàìæòàéãàà𠺺ðèé㺺
¿çýõ õóâü õ¿íèé ¿çýë áèäíèé îþóí óõààíä ñóóõ
õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé áºãººä “ñóðãóóëü áîë
çàéëøã¿é õýðýãòýé áàéíà (Êîâè 262). Áèå áèåíýý
áîëîâñðîë îëæ áîëîõ öîð ãàíö çàì ãýæ á¿¿ áîä”
õ¿íäýòãýí ñóðàëöàæ áàéæ ë áèä V-äàðààëëààð
õýìýýí õ¿ì¿¿ñèéí àëèâààã ñóðàõ õ¿ñëèéã Øîíí Êîâè
íèñýæ, óðüäàõ çàìàà õóðäàí òóóëäàã ãàëóóíóóäûí
áàäðààí ºãñºí áàéäàã. Òà ë ººðèé㺺 õàðèóöàí,
àäèë áàéõ áîëíî. ßàãààä ãàëóóíóóä çààâàë V-
õóâèéíõàà õºãæëèéí òºëºº ñàíàà÷ëàãàòàé àëõìóóäûã
äàðààëàëòàé íèñäýãèéã ºìíº íü ìýäýõã¿é áàéñàí
õèéõ õýðýãòýé. Òýãýõã¿é áîë òàíä áàéãàëèàñ çàÿàñàí
áè òýäíèé õàìòûí õ¿÷íèé àðãà çàìûã îëæ ìýäýýä
íýã õóâèéí àâüÿàñ ÷èíü ÿìàð ÷ ¿íý öýíýã¿é ç¿éë
á¿ð ãàéõøèð÷ õîöîðñîí áèëýý. ¯íýõýýð ãàëóóíóóä
áîëîí õóâèðíà. Õàðèí àìæèëò á¿òýýëä íýí ÷óõàë,
õ¿ðòýë õ¿ì¿¿ñ øèã ñèíåðæàéç õèéäýã àæýý.
çàéëøã¿é õýðýãòýé çàí ÷àíàð áîë õè÷ýýë ç¿òãýë
áºãººä ýíý íü çºâõºí òàíèàñ øàëòãààëíà. “Á¿òýýí
Ñèíåðæàéç ãýäýã íü “îëíû õ¿÷ýý𠺺𺺠àìæèëòàíä
òóóðâèõ àâüÿàñã¿é áîë þó ÷ áèø, ãýõäýý àâüÿàñ
õ¿ðýõ” ãýñýí óòãàòàé ¿ã. Çîõèîë÷, ÿðóó íàéðàã÷
áàéãààä õè÷ýýë ç¿òãýë ¿ã¿é áîë á¿ð þó ÷ áèø” ãýæ
Î.Äàøáàëáàð àãñàíû “Àìüäàäàà áèå áèåíýý
Ýìèëè Çîëà õýëñýí áàéäàã íü çàëóó÷óóä áèäíèé
õàéðëà, õ¿ì¿¿ñýý” ø¿ëãèéí åðºíõèé óòãà ñàíàà
ñàíàæ ÿâáàë çîõèõ ¿íýòýé ñóðãàìæóóäûí íýã ÿàõ
óãòàà ñèíýðæàéç ãýäýã ¿ãòýé àãààð íýã þì.
àðãàã¿é ìºí.
“Áèäíèé àìüäðàë èâ èæèëõýí
Áèäíèé õîîëîé äýýð ¿ã õ¿ðòýë íýã ÿíçààð Èíãýýä, õýðýâ òà ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ, àìüäðàëûí
çàíãèð÷ çîðèëãîòîé áîëîõ, àç æàðãàëûã ìýäðýõèéã õ¿ñ÷
Áèäíèé õàöàð äýýð íóëèìñ õ¿ðòýë íýã ÿíçààð áàéãàà áîë ýíý íü çºâõºí òàíû ë ãàðò áàéíà, òà
áºìáºð÷ áîë õóâü çàÿàíûõàà ýçýí, æîëîîäîã÷ ìºí.
Áèäíèé àìüäðàëä èâ èæèëõýí ó÷ðàë
òîõèîíî”....
(Î.Äàøáàëáàð àãñàí) Ýöýñò íü òà àìüäðàëûíõàà çîðèëãîä õ¿ð÷, õ¿ñýë
ìºðººä뺺 áèåë¿¿ëýõýä òàíü “ªñâºð Íàñíûõíû
Õ¿í áîëæ òºðñºí ýíý õîâîð îëäîõ õóâü çàÿàíäàà Äýýäýëæ ̺ðäºõ Äîëîîí Çóðøèë” íîì ¿íýòýé õóâü
ýçýí íü áîëæ, “äýì äýìýíäýý, äýýñ ýð÷èíäýý” õýìýýí íýìýð îðóóëíà ãýäýãò ýðãýëçýõã¿é áàéãàà òóë òà ýíý
ñýòãýæ, áèå áèåäýý ºìºã ò¿øèã áîëæ áàéâàë áèä íîìûã óíøèæ ¿çýýä, ººðòºº òààëàãäñàí õýðýãòýé
“îëíû õ¿÷, îëîìã¿é äàëàé”-ã îëæ, õºãæèë äýâøëèéã ç¿éëñèéã ñîíãîí àâ÷ àìüäðàëäàà öàã àëäàëã¿é
õàìòäàà öîãöëîîæ, àç æàðãàëûã æèíõýíý ¸ñîîð õýðýãæ¿¿ëíý ãýäýãò áè ã¿íýý íàéäàæ áàéíà.
ìýäðýõ áîëíî. “Áóñäûí òóñ äýìæëýãèéã õýðýãã¿é ãýæ
94 ñàíàæ áàéãàà áîë òà õýçýý ÷ õàíãàëòòàé õ¿÷èðõýã Òà á¿õýíä àìæèëò õ¿ñüå.
áàéæ ÷àäàõã¿é” ãýæ Öåçàð ×àâýç õýëñýí áàéäãèéã Òà á¿õíèéã Õ¿íäýòãýñýí,
ÎÞÓÒÀÍ
2008 ñàíàæ ÿâàõàä èë¿¿äýõ þóí. ×óëóóíáààòàðûí ×óëóóíöýöýã
2008 îíû 4 ñàðûí 18 ºäºð
Õàìãèéí ñàéí ñóðãàëòòàé ñåìèíàð áîë àìüäðàë þì ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
“×ÈÍÈÉ ÀÌÜÄÐÀËÄÀÀ ÃÀÐÃÀÆ ÁÎËÎÕ
ÕÀÌÃÈÉÍ ×ÓÕÀË 6 ØÈÉÄÂÝД
Øîíí Êîâèãèéí áè÷ñýí
ãóðàâäàõ íîì áîëîõ “×èíèé
Àìüäðàëäàà Ãàðãàæ áîëîõ
Õàìãèéí ×óõàë 6 Øèéäâýð”
áîë ýíý öàã ¿åä Ìîíãîë
çàëóóñ áèäíèé àìüäðàëä
îëîí òàëûí ººð÷ëºëò
øèíý÷ëýëòèéã àâ÷èð÷ ÷àäàõ
á¿òýýë þì. Ýíýõ¿¿ íîìûã îð÷óóëñàí Óðíàà,
̺ºãèé õî¸ðîîñ íü ººðñäèéí á¿òýýëýýñ ñèéð¿¿ëýí
ä¿¿ íàðûíõàà ìýëìèéä õ¿ðãýæ áàéíà.
Îéä õî¸ð çàì ñàëæ áè, õ¿í áàãà ÿâñàí çàìûã
íü ñîíãîâ. Ýíý íü íàäàä á¿õèé ë ººð÷ëºëòèéã
àâ÷èðñàí.
Ðîáåðò Ôðîñò
Äåíâýð õýìýýõ çàëóó òºìºð çàìä ñóóäëûí ãàëò
òýðýãíèé à÷àà òýýâýðëýëò áîëîí çîð÷èã÷äîä õÿíàëò
øàëãàëò òàâüäàã áàéâ. Íýã ºäºð Íüþ Æåðñ äýõ
ìýðãýæèë íýãòíýýñ íü “ñóóäëûí ãàëò òýðýã à÷ààã¿é
èðëýý” ãýñýí äóóäëàãà èðëýý. 300 ãàðóé çîð÷èã÷èä
à÷ààãàà õ¿ëýýí áóõèìäàöãààæ áàéâ. Èíãýõ íü ÷
àðãàã¿é þì. Êàëèôîðíèéí Îêëàíäîîñ Ñ.Ò Ëóèñ
ðóó ÿâæ áàéñàí ãàëò òýðãèéã çàì øèëæ¿¿ëýã÷
ñàíààíäã¿éãýýð 7 ñì-èéí çºðººòýé㺺ð ýðã¿¿ë÷èõñýí
áàéæýý. Ýíý áÿöõàí øèëæ¿¿ëãèéí àëäààíààñ
áîëîîä à÷ààíû ãàëò òýðýã õ¿ðýõ ¸ñòîé ãàçðààñàà
2240 êì-èéí õîë îðøèõ Íüþ Îðëåéíèé Íåâàðêä
î÷ñîí áàéâ.
Äýëõèéí äýýðõ á¿õ ë ìóó ç¿éë õèéñýí õ¿ì¿¿ñýýð
ä¿¿ðñýí áàéäàã. Òîäðóóëàí ¿çâýë õýí àìüäðàëäàà
º÷¿¿õýí òºäèé øèëæ¿¿ëýã áóðóó õèéíý, òýð áóðóó
çàìààð õ¿ñýýã¿é ãàçàðòàà î÷èõ áîëíî. ßã ë
äýýðõ øèëæ¿¿ëãèéí àäèë ÷è àìüäðàëûí çàìààñàà
äîëîîõîí ñì õàçàéõàä ýíý õàçàéëò ÷àìàéã õýäýí
çóóí êèëîìåòðýýð ÷ òººð¿¿ëæ ÷àäíà.
ªñâºð íàñòàí áàéõ àìàðã¿é
Íàìàéã Øîíí ãýæ äóóäààðàé. Áè áîë “×èíèé
àìüäðàëäàà ãàðãàõ õàìãèéí ÷óõàë 6 øèéäâýð”
íîìíû çîõèîã÷. Ýíýõ¿¿ íîìîîðîî äàìæóóëàí òà
á¿õýíòýé óóëçàæ áàéãààäàà òóéëûí èõ áàÿðòàé
áàéíà. Ýíý íîì çàðèì íýã íîìíû àäèë óéòãàðòàé
íóðøóó áèø ó÷ðààñ ÿàæ óíøèæ äóóñãàíà àà
ãýæ ñàíàà çîâîõ õýðýãã¿é. Óíøààä ¿çýõýä ë ÷è
“¿íýõýý𠺺ð” ãýäãèéã íü ìýäðýõ áîëíî. Íîì ìààíü
ºñâºð íàñíûõàí áà çàëóó÷óóäàä çîðèóëàãäñàí
áºãººä òýäíèé àìüäðàëä ãàð÷ èðäýã, øèéäýõýä áýðõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
ìàãàäã¿é õàìãèéí ÷óõëûã íü òà ººðèéíõºº ìºðººäëèéí
àñóóäëóóä áîëîí ìýäýõèéã õ¿ñäýã îëîí õàðèóëòûã
õýëæ ºãºõ áîëíî.
Áèäíèé ºâºº ýìýýãèéí ¿åä öàñàí äóíä óóë ººä ºãñºí
ñóðãóóëü ðóóãàà ÿâíà ãýäýã õàìãèéí õ¿íä ñîðèëò
áàéñàí áîë, ºíººäðèéí ºñâºð íàñíûõíû õóâüä á¿õ
ç¿éë òýñ îíäîî áîëæýý. ªºðèé㺺 õÿíàõ, íèéãìýýñ
óðãàí ãàð÷ áóé àëèâàà àñóóäàë áýðõøýýëèéí
äóíäààñ ººðèé㺺 ýðñäýëã¿é àâ÷ ¿ëäýíý ãýäýã ìàø
õýö¿¿.
Æèøýý íü: ßìàð ìýðãýæèë ñîíãîõ, õýíòýé ¿åðõýõ,
¿äýøëýã äýýð óðóó òàòàëòàä ºðòºõã¿éãýýð õºãæèëäýõ,
ìàíñóóðóóëàõ áîäèñîîñ õýðõýí õîëóóð áàéõ, çà
òýãýýä èíòåðíýò, ïîðíî, òåððîðèçìèéí òàëààð
ÿðèàä ÷ õýðýãã¿é. Äýýð íü íýìýýä äýëõèé íèéòèéí
ºðñºë人í, ñýòãýë ñàíààíû òàâã¿éòýë áîëîí
ºñâºð íàñíûõíû äàðàìò ãýýä ë ìóíäàõã¿é îëîí
àñóóäëóóäòàé í¿¿ð òóëàõ áîëíî. Ýíý áîë öîî øèíý
åðòºíö.
Ñòðåññ. “×àìä òóëãàð÷ áóé á¿õ ç¿éëä çîõèöîõûã
õè÷ýý, ó÷èð íü ÷è ººðèéí ãýñýí åðòºíöòýé.“
Ýöýã ýõ÷¿¿ä. “Áè ºäºð á¿ð òýäýíòýé ÿðèëöäàã áà
ýíý íü ãàéõàëòàé áàéäàã.“
Ñóðãóóëü áîëîí ä¿í. “Ýýæ ìààíü íàäðóó
îðèëäîã.”
Ñåêñèéí òóõàé. “Áè ÿã îäîî çºâ øèéäâýð ãàðãàõ
õýðýãòýé áàéíà. Èíãýâýë áè õîæèì ºíãºðñºí
àëäààíóóäòàéãàà àìüäðàõ õýðýãã¿é áîëíî. Ýíý áîë
áè ºñâºð íàñàíäàà ñåêñ õèéõã¿é ãýñýí ¿ã, ãýâ÷
ýíý áàéäàë íàìàéã ÿã ë ä¿ð ýñãýæ áàéãàà ìýò
õàðàãäóóëíà äàà.”
Êîëëåæèä áýëòãýõ. “Ýíý áîë òîëãîé ãàøèëãàñàí
ç¿éë, ýíý òóõàé áè òèéì ÷ èõ áîääîãã¿é. Áàéíãà ýíý
òóõàé áîäîõûã õè÷ýýäýã ÷ ýöýñò íü òîëãîé ë ºâääºã.
Òèéìýýñ ýíý òóõàé áîäîõîî ÷ áîëüñîí“
Ýöýã ýõèéí ñàëàëò. “Òýä ¿ðãýëæ áèå áèåíýýñýý
áóðóó õàéäàã.”
Àõëàõ ñóðãóóëèéí æ¿æèã. “Õýíòýé ¿åðõýõ âý?
ßàæ àíãèäàà íýð õ¿íäòýé áîëîõ âý? Ýð¿¿ë ãÿëàëçñàí
¿ñ ýñâýë õàìãèéí ãî¸ áèå? Õýí íü èõ ìºí㺠îëäîã?
õýí òýäíèé òóõàé èéì ç¿éë ÿðèâ?............. Ýíý áîë
èíýýäòýé ç¿éë.”
̺íãº. “ßäàæ õ¿ññýíýý àâàõàä õàíãàëòòàé
ìºíãº.”
ªñâºð íàñíûõíû äàðàìò áîë ãîë àñóóäàë.
“Õ¿÷òýé áàéõã¿é ë áîë äýýðýëõ¿¿ëíý.”
Íàéç íºõºä. “Ç¿ãýýð ë ìèíèé õàìãèéí òýíýã
ç¿éëèéã íóóöààð ñîíñäîã. Áè òýäýíòýé äàõèæ 95
õîëáîãäîõûã õ¿ñýõã¿é áàéíà. Áè òýäíýýñ íàìàéã
ñîíñîõûã ë õ¿ñäýã. Ãýòýë òýäýíä áè õýðýãã¿é, òýäíýýñ ÎÞÓÒÀÍ
2008
õîëäîõ ¸ñòîé ãýäãýý ìýäñýí.”
Àñóóäëûã øèéäâýðëýõ èõýíõ àðãà áàðèëóóäûã,
òóñëàìæòàéãààð îëæ ìýäýõ áîëíî
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
“Áè ãýð á¿ëèéíõíèéõýý àþóëã¿é áàéäëûí
òºëºº ¿ðãýëæ ñàíàà çîâäîã. Ó÷èð íü ç¿ãýýð
ë ãóäàìæààð àëõàæ ÿâààä àìü íàñàà àëäàõûã õýí
÷ ¿ã¿éñãýõã¿é. Îëîí õ¿¿õä¿¿ä ñóðãóóëüäàà ÿâàõäàà
õ¿ðòýë ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ õýðýãëýäýã. Áè ýã÷ ä¿¿
õî¸ðûíõîî ºìíººñ àéäàã. “
¯åðõýë. “Áè 17 íàñ õ¿ðñýí ãýâ÷ õ¿íòýé ¿åðõýæ
¿çýýã¿é, ìàíàé íàéçóóä íàäààð òîãëîîì øîãëîîì
õèéæ, íàäàä ÿã ë õèéõ ¸ñòîé ç¿éëýý õèéõã¿é áàéíà
ãýäãèéã ¿ãýýðýý áèø ÷ ¿éëäëýýðýý õàðóóëäàã.”
Áèå áÿëäàð áîëîí ãàäààä òºðõ áàéäàë. “Áè
òàðãàëàëòûí ýñðýã ¿ðãýëæ òýìöäýã. “
Èéìýðõ¿¿ áàéäëààð áè îëîí îðíû ìÿíãà ìÿíãàí
ºñâºð íàñíûõàíòàé 3 æèëèéí òóðø ÿðèëöñàí. Òýäýíä
ÿã 999 òºðëèéí àñóóäàë, áýðõøýýë¿¿ä áàéñàí áà
ñàéí àæèãëàâàë äýýðõ á¿õ àñóóäëóóä 6 õýñýãò
õóâààãääàã áîëîõûã áè îëæ ìýäñýí þì. Èë¿¿ ñàéí
àæèãëàâàë á¿õ ë òóëãàìäñàí àñóóäëóóä íü áèäíèé
õèéõ ñîíãîëòîîñ áîëäîã ãýäãèéã îëæ õàðñàí.
Ìèíèé óóëçñàí çàëóó÷óóäûí çàðèì íü óõààëàã
ñîíãîëò õèéí àìüäðàëäàà ñýòãýë õàíãàëóóí,
æàðãàëòàé, õàðàìñàõã¿éãýýð àìüäàð÷ áàéõàä çàðèì
íü áóðóó ñîíãîëò õèéñíèéõýý ¿ð ä¿íä îëîí àëäàà
ãàðãàæ Ẻí àñóóäàë áýðõøýýëèéí äóíä àìüäàð÷
áàéíà.
Ñîíãîëò ÷èíèéõ
×èíèé àìüäðàëäàà ãàðãàæ áîëîõ õàìãèéí ÷óõàë 6
øèéäâýð
1. Ñóðãóóëü: ×è áîëîâñðîëûíõîî òºëºº þó õèéæ
áàéíà âý?
2. Íàéç íºõºä: ×èíèé íàéç õýí áý? ×è õýð
èòãýë äààõ íàéç âý?
3. Ýöýã ýõ: ×è ýöýã ýõòýéãýý ýâòýé áàéäàã óó?
4. ¯åðõýë áîëîí ñåêñ: ×è ÿìàð õ¿íòýé ¿åðõäýã
âý? Ñåêñèéí òàëààð þó áîäîæ áàéíà?
5. Äîí: ×è òàìõè òàòàõ, àðõè óóõ, ìàíñóóðóóëàõ
áîäèñ ãýõ ìýò õîðò çóðøëóóäûí òàëààð þó ìýäýõ
âý?
6. ªºðèéí ¿íý öýíý: ×è ººðèé㺺 õýðõýí
¿íýëäýã âý?
Ìàãàäã¿é ÷è ýäãýýð øèéäâýð¿¿äèéí òàëààð áîäîæ
áàéãààã¿é ýñâýë àëü õýäèéí ¿¿íèé ¿ð äàãàâðûã
îéëãîñîí áàéõ. Þóòàé ÷ äàõèí õýëýõýä ÷èíèé
àìüäðàë ãýðýëòýé, õàðàíõóé áàéõ ýñýõ íü çºâõºí
ñîíãîëòîîñ áóþó äýýðõ 6 àñóóäàëä ÷è ÿìàð øèéäâýð
ãàðãàõààñ øàëòãààëíà.
Õàðèí îäîî õàìãèéí ÷óõàë øèéäâýð¿¿äèéí íýã
ñóðãóóëèéí òàëààð ÿðèëöàöãààÿ.
1. Èõ äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõûí à÷
96
õîëáîãäîë
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Äóíä ñóðãóóëèà òºãñºõ ¿å õàÿàíä îéðòîæ õ¿¿õýä
Õ¿ì¿¿ñòýé öàã õóãàöàà ºíãºð¿¿ëýõ òàëààñ íü áóñ, òýäíýýñ
ÿìàð íýãýí ç¿éëèéã ñóðàõ ¿¿äíýýñ ñîíñîõ õýðýãòýé
á¿ð ë èðýýä¿éí àìüäðàë, øèíý ñóðãóóëèéí òàëààð
ÿðüæ áàéëàà. Õàðèí òýð ¿åä áè “îäîî ë íýã õ¿¿õýä
íàñàà ¿äýæ, çóãàà öýíãýë õººõ ¿å ìèíü äóóñ÷,
àìüðàëäàà õàðèóöëàãàòàé õàíäàõ öàã èðæ áàéíà.
Ñàéõàí àæèëä îðíî, èõ ìºí㺠îëíî. Õóðäõàí ë íàñ
áèåä õ¿ðýýä ýöýã ýõèéí õàðàà õÿíàëòíààñ ãàð÷,
òîëãîéíû ºâ÷èí áîëñîí îëîí äààëãàâðààñ ñàëíà”
ãýæ áàÿðëàæ áàéñíàà òîäõîí ñàíàæ áàéíà.
×è ÷ áàñ èíãýæ áîäîæ áàéæ áîëîõ þì. Òýãâýë
ìèíèé ÷àìä õýëýõèéã õ¿ñ÷ áàéãàà ç¿éë áîë
“ªºðèéí ÷àäàõ õýìæýýãýýðýý áîëîâñðîë ýçýìø.”
Äóíä ñóðãóóëèà òºãñººä èõ äýýä ñóðãóóëüä ýëñýí îð.
Ìàãàäã¿é ÷àìä õýòýðõèé òîì àëõàì øèã ñàíàãäàæ
áàéâàë 2 æèëèéí ñóðãàëòòàé êîëëåæ (ñåðòèôèêàò
îëãîäîã ñóðãàëòûí òºâ¿¿ä), ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëýõ
êóðñàä îðñîí ÷ áîëíî.
Çààâàë èõ äýýä ñóðãóóëüä ñóðàõ øààðäëàãàòàé
þó?
Ìýäýýæ. Áè ÷àìä ÿàãààä ãýäýã 3 òîì äàâóó òàëûã
õýëæ ºãüå.
Äýýä áîëîâñðîë ÷èíèé îþóí óõààíûã
òýòãýíý.
Áè äýýä ñóðãóóëüä îðäîã æèëäýý àíãëè õýëíèé õè÷ýýë
äýýð æèæèã õýìæýýíèé õî¸ð çîõèîëûã óíøààä
õàðüöóóëæ àëü íü ñàéí çîõèîë âý? ãýäãèéã ä¿ãíýõ
äààëãàâàð àâ÷ áèëýý. Áè àëü àëèíûã íü óíøèæ
¿çñýí áîëîâ÷ ÿëãààã íü òºäèéëºí õàðæ ÷àäñàíã¿é.
Õàðèí ¿¿íèé äàðàà áàãø ìààíü çîõèîëóóä ÿàãààä
ñàéí, ìóó áè÷èãäñýí áàéäãèéã çààëàà. ªìíº íü
óíøñàí õî¸ð çîõèîëûí íýã íü ç¿éðëýë èõòýé, ¿éë
ÿâäëûí äàðààëàë ñàéòàé, ä¿ðýý òîä ä¿ðñýëñýí
áàéõàä íºãºº íü õºãæèëòýé áîëîâ÷ õàéíãàäóó
áè÷èãäñýí çîõèîë áàéñàí þì. Õè÷ýýëèéí ýõíèé
ºäð¿¿äýä ÿëãààã íü ñàéí õàðæ ÷àääàãã¿é áàéñàí ÷
õýäýí ñàðûí õè÷ýýëä ñóóñíààð ìèíèé òàðõè äàõèí
öýíýãëýãäýæ çîõèîë õîîðîíäûí ÿëãààã òîä òîìðóóí
õàðæ óðàí çîõèîëûã èë¿¿ ºíäºð ò¿âøèíä îéëãîäîã
áîëñîí.
Õýçýý ÷ á¿¿ ìàðò:
Èõ äýýä ñóðãóóëüä ñóðàõûí ãîë çîðèëãî áîë ñàéõàí
àæèëä îðîõ áèø. Õàðèí óõàìñàðòàé, ººðòºº ñýòãýë
õàíãàëóóí, îþóíû ºíäºð ÷àäâàðòàé, õ¿íëýã õóâü
õ¿í áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõ íü ãîë çîðèëãî þì. Ýíý
á¿õýí òºëºâøñºí öàãò ñàéí àæèë àÿíäàà õ¿ëýýæ
áàéõ áîëíî.
Äýýä áîëîâñðîë ÷àìä îëîí áîëîìæóóäûã
íýýæ ºãíº.
×è èíòåðíåòýä òàâèãäñàí àæëûí áàéðíû çàð
óíøèæ áàéãààä õ¿ñýí õ¿ëýýæ áàéñàí àæëàà îëæ
õàðëàà. Èíãýýä áóøóóõàí óíøèæ äóóñààä ºðãºä뺺
ãàðãàæ ÿðèëöëàãàíä îðîõ ãýæ ÿàðíà. Õàðèí öààø
ã¿éëãýí óíøâàë àæèëä òàâèãäàõ øààðäàãà: òóõàéí
ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã õàìãààëñàí áàéíà
ãýæ òîäîîñ òîä áè÷ñýíèéã îëæ óíøààä ç¿ðõ ÷èíü
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
ç¿ñýãäýõ øèã áîëëîî. ×è ýíý àæèëä îðîõîîð
ºðãºä뺺 ãàðãàñàí õýíýýñ ÷ èë¿¿ ñàéíààð õèéæ
÷àäàõ áàéñàí ÷ àæèë îëãîã÷äîä ýíý á¿õýí îãòõîí
÷ õàìààã¿é. Õàà ñàéã¿é àæëûí áàéðíû ýçýä çºâõºí
èõ äýýä ñóðãóóëü òºãññºí õ¿íèéã ë àæèëä àâñààð
áàéíà. ßàõàâ îíöãîé ç¿éë òîõèîëäîæ áîëîõ ÷ ÷è
ÿàãààä çààâàë àçàà ¿çýõ ¸ñòîé ãýæ?
Äýýä áîëîâñðîë ýçýìøñýíýýð èë¿¿ èõ ìºíãº
îëæ ÷àäíà.
̺í㺠îëîõîîñ èë¿¿ ÷óõàë ç¿éë¿¿ä àìüäðàëä
áàéäàã ó÷èð ÿäóó ãýäãýýñýý áóñäààñ è÷èõ õýðýãã¿é.
Ãýõäýý èõýíõ òîõèîëäîëä èõ ìºíãºòýé áàéíà ãýäýã
îëîí áîëîìæ, ºðãºí ñîíãîëò áóñäàä òóñëàõ ñàéõàí
çàâøààíûã îëãîäîã. Ç¿ãýýð ºãñºí õýäýí öààñ õýíèéã
÷ ºâòãºäºãã¿é þì ø¿¿. ×è øîêîíä îðîõîä áýëýí
¿¿?
Äîîðõ çóðãààð áèä èæèë ìýðãýæèëòýé áîëîâ÷
áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýðýý ººð ººð õ¿ì¿¿ñèéã
õàðüöóóëæ ¿çüå. (Ýäãýýð íü ÀÍÓ-ûí õºäºëìºð
ýðõëýã÷äèéí õîëáîîíîîñ ãàðãàñàí ñòàòèñòèê òîî
áàðèìò áºãººä æèëýýñ æèëä òîî íü ººð÷ëºãääºã
÷ õîîðîíäîõ ÿëãàà íü áàðàã õýâýýðýý áàéäàã
áàéíà.)
2. ªºðèéí äóó õîîëîéã ñîíñ
×è ÿìàð ìýðãýæèëòýé áîëæ, èðýýä¿éä õýí áîëîõûã
õ¿ñ÷ áàéíà?
Íàìàéã áàãà áàéõàä õýí íýãýí íàäààñ ýíý àñóóëòûã
àñóóñàí áîë “Íàäàä ìýäýõ þì àëãà “ãýæ õàðèóëàõ
áàéñàí. Áè ýíý àñóóëòûã òºãñºëòèéí ¿äýøëýãýý
õèéæ áàéãàà òºãñºõ àíãèéí õ¿¿õä¿¿äýýñ àñóóæ ¿çýõ
þìñàí ãýæ áîääîã áàéëàà.
Õýðâýý ñóðãóóëèà òºãñºõ öàã äºõººä èð÷èõñýí áîë
ÎÞÓÒÀÍ-2008
ªºðñäèé㺺 õºãæ¿¿ëæ, àëèâààä àìæèëò ãàðãàäàã õ¿ì¿¿ñ
áîë ñàéí ñîíñîæ, îéëãîõûã ýðìýëçñýí õ¿ì¿¿ñ áàéäàã
èðýýä¿éä ÿìàð àæèë õèéæ, ÿìàðõóó õ¿í áîëîõîî
áîäîæ ýõëýõ öàã áîëæýý ãýñýí ¿ã. Òýãýõäýý ÿã òàã
òîäîðõîéëîõ áèø çºâõºí ñàéòàð áîäîõ õýðýãòýé.
Õ¿ññýí çîðèëãîäîî õ¿ðýõýä ÷èíü òóñ áîëæ ÷àäàõã¿é
õýíä ÷ õýðýãã¿é àæèë áèø, õàðèí àìüäðàëûíõàà
õàìãèéí òîì çîðèëãîä ÷èíü õ¿ðãýæ ÷àäàõ æèíõýíý
àæèë ë õýðýãòýé. ¯¿íèéã îëæ ìýäýõ õàìãèéí ãîë
ò¿ëõ¿¿ð áîë ººðèéí äóó õîîëîéãîî ñîíñîõ. Ýíý
÷èíèé ÿðèàíû ºíãº, äóó õîîëîéíû ñàéõàí ìóóõàéí
òàëààð ÿðüæ áàéãàà õýðýã áèø. Äóó õîîëîé
ãýäýã ¿ã àìüäðàëûí çàì, áàéð ñóóðü, ýíý äýëõèéä
ìýíäýëñíèé óòãà ó÷ðûã ÷èíü õýëæ áàéãàà þì.
Ýäãýýð äºðâºí òîéðãèéí îãòîëöîæ áàéãàà õýñýã
äýýð ÷èíèé äóó õîîëîé îðøèíî. Á¿õ ç¿éëýý ýõíýýñ
íü ñàéòàð áîäîæ, òºëºâëºæ ýõëýõ õýðýãòýé. ßìàð
ñóðãóóëü ñîíãîõ, ÿìàð ìýðãýæèë ýçýìøèæ ìýðãýøèõ
ãýýä ë. ×èíèé äóó õîîëîéã á¿ðýí ã¿éöýä èëýðõèéëæ
÷àäàõ ìýðãýæëèéã ñîíãîõ õýðýãòýé. Òîéðîã á¿ð
ìàø ÷óõàë ãýäãèéã ñàíààðàé. Æèøýýëáýë: ×è
ìàãàäã¿é õºãæèì òîãëîõ äóðòàé áàéæ áîëîõ þì
(õ¿ñýë ýðìýëçýë) ìºí ¿¿íäýý ÷ àâüÿàñòàé (àâüÿàñ
áèëýã) áîëîâ÷ ¿¿ãýýðýý àìüäðàõ õîîëîî îëæ ÿâàõ
óó? ãýäýãòýý ýðãýëçýæ áàéæ áîëîõ þì. (õýðýãöýý)
Òýãýõäýý ìàø àëäàðòàé “ðîê îä” áîëîõ áîëîìæ
àðâàí ìÿíãàä íýã òîõèîëääîã ó÷èð ¿¿íèé òºëºº
àìüäðàëààðàà äýí÷èí òàâèõ õýðýãã¿é ãýæ çºâëºõ
áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ ÷è õºãæìèéí áàãø ýñâýë
òåëåâèçèéí ðåêëàì, êèíîíû õºãæìèéí çîõèîë÷ áîëæ
ìóóã¿é ìºí㺠îëæ àìüäàð÷ áîëîõ þì. Èéìýðõ¿¿
çàìààð ÷è ñàéí öàëèíòàé àæèëä îðæ áîëîõ õýäèé 97
÷ (õýðýãöýý) ýíý íü ÷àìàéã àç æàðãàëòàé áàéëãàæ ÎÞÓÒÀÍ
÷àäàõã¿é (õ¿ñýë ýðìýëçýë) ýñâýë áàéãàëèàñ çàÿàñàí 2008
ç¿éëèéã ÷èíü õÿçãààðëàõ áîëíî. (àâüÿàñ áèëýã).
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Òýãýõäýý õºãæèì人 ÷èí ñýòãýëýýñýý õàéðòàé áîë
÷àìä ë òóñãàéëàí çàÿàñàí ÿìàð íýã õèéõ ç¿éë
õîðâîî äýýð áàéãàà. (çºí áèëýã)
Áè êîëëåæîî òºãñººä ¿ëäñýí àìüäðàëäàà ÿã þó
õèéõèéã õ¿ñ÷ áàéãààãàà òîäîðõîé ìýääýãã¿é
áàéëàà. ªºðèéí äóó õîîëîéãîî ñîíñîõîä ÷èíü
äàðààãèéí õóóäàñíóóä äàõ ñàíààíóóä òóñ áîëíî.
Çóðãàí äýýðõ àñóóëòàíä õàðèóëæ áè÷ýýä ººðèéí
“̪ЪªÄªË ÁÈÅËÄÝà ¯¯?”
ÃÀÄÀÀÄ ÕÝË ÝÇÝÌØÈÕ ÀËÒÀÍ ÇÀÐ×ÌÓÓÄ
Çàð÷èì 1 – ̺ðººäºë áèåëäýã: “Àëñûí
õàðàà”
Ñàéí áàéöãààíà óó? Àìüäðàë õýìýýõ äàëàéí............
íýðòýé/îíãîöíû íýð íü ÷èíèé íýð þì ø¿¿ äýý/
îíãîöíû àõìàä íü áîëîõîîð áýëòãýãäýæ áóé ýðõýì
ä¿¿ òà á¿õýíäýý “̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿?” íîìûí
çîõèîã÷ Ñàíõ¿¿ Ýäèéí Çàñãèéí Äýýä Ñóðãóóëèéí
îþóòàí Í.Îþóí÷èìýã ìèíèé áèå ìýíä÷èëæ áàéíà.
Áè þóí ò¿ð¿¿íä òà íàðààñ íýãýí àñóóëòûã àñóóõûã
õ¿ñ÷ áàéíà.
×èíèé ìºðººäºë þó âý? Þóíû òóëä 10 æèë
ñóðàëöààä îäîî ýëñýëòèéí øàëãàëòàíäàà áýëäýæ
áàéíà âý? ¯¿íèéã ºìíº íü ººðººñºº àñóóæ
áàéñàí óó? ¯ã¿é áîë îäîî á¿ãäýýðýý ýíý àñóóëòàíä
õàðèóëàõ öàã íü íýãýíò áîëæýý.
×èíèé ìºðººäºë þó âý?
.....êèíî òåëåâèçèéí îä, ãàäààäàä ñóðàëöàõ,
àíãëè õýë ýçýìøèõ, ýýæèéíõýý à÷èéã õàðèóëàõ,
òîì áàéøèíòàé áîëîõ, ç¿ãýýð ë àìàð òàéâàí ãýð
á¿ëèéíõýíòýéãýý àìüäðàõ..........ãýýä þó ÷ áàéæ
áîëíî.
Ìàãàäã¿é òà íàðûí õóâüä íýí ò¿ð¿¿íä ñóðãóóëèà
àìæèëòòàé òºãñºæ ñàéí ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ íü
îäîîãîîð õàìãèéí ýõíèé ìºðººäºë ÷èíü áàéæ
áîëîõ þì. 10 æèë þóíû òóëä ñóð÷èõàâ àà? ¯¿íèéã
ººðººñºº àñóóí, õ¿ì¿¿ñ õýðõýí ìºðººäºë人
õ¿ðñíèéã ìýäýíãýý öààø íü ¿ðãýëæë¿¿ëýí óíøààðàé
ãýæ çºâëºæ áàéíà.
Ìàðòèí Ëþòåð Êèíã õýäýí ñàÿ àðüñ ºí㺺ð
ÿëãàâàðëàãäàæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí ýðõ ÷ºëººíèé òºëºº
òýìöýí “Áè ìºðººäºæ áàéíà” àëäàðò èòãýëýýðýý
îëîí õ¿íèé ìºðººäëèéã áèåë¿¿ëñýí, àìüäðàëûíõàà
á¿õýë á¿òýí 27 æèëèéã øîðîíä ºíãºðººñºí ÷
Íèëüñîí Ìàíäåëà ªÀÁÍÓ-ûí åðºíõèéëºã÷ áîëñîí,
×èíãèñ õààíû óëñ îðíîî áîëîîä äàÿí äýëõèéã ýíõ
òàéâàí áàéëãàõûí òºëººõ õ¿ñýë íü ªãýäýé õààíû ¿åä
98
áèåëñýí áàéäãèéã “Ìîíãîëûí Íóóö òîâ÷îî”-ä áè÷ñýí
ÎÞÓÒÀÍ áàéäàã. ªºðèé㺺 ÷ óìàðòàí ºâ÷òýé çîâëîíòîé
2008 õ¿ì¿¿ñò òóñëàõûã àìüäðàëûí áàÿð áàÿñãàëàíãàà
Áèä ìýäýýëëèéí ýðèíä ãàð÷ áóé íîìóóäûí
òóñëàìæòàéãààð àìüäðàëûíõàà òóðø îëîõ ìýäýýëëèéã
íýãýí øºíèéí äîòîð ñóð÷ ìýäýæ áîëíî
æèíõýíý äóó õîîëîéã çààâàë ñîíñîîðîé.
Çà, çàëóóñàà èõ äýýä ñóðãóóëüä îðæ àìüäðàëäàà
íýãýí øèíý õóóäàñ íýýæ áàéãààä ÷èí ñýòãýëýýñýý
áàÿð õ¿ðãýå. Òà á¿õíèé ñîíãîëòîíä íîìíû ìààíü
áàãàõàí ÷ ãýñýí ýíý õýäýí ñàíàà òóñ áîëíî ãýäýãò
íàéäàæ áàéíà.
áîëãîæ áàéñàí Òåðåçà ýõ “ Áóðõàíû çàðààëààð
ýõ äýëõèéä èðñýí ýë÷” õýìýýãäýæ áàéâ.
Òýä ÿàæ èéì àìæèëòàíä õ¿ð÷ ÷àäàâ àà!
Îäîî ººðèéíõºº ýðãýí òîéðíû ç¿éëñèéã íýã ñàéí
õàð äàà. Äýâòýð, áàë, íîì òýðã¿¿òýé ñàíäàë øèðýý,
áàéøèí áàðèëãà, ìàøèí, ãàð óòàñ, êîìïüþòåð,......
Ýíý á¿õýí èíãýõýä ÿàæ áèé áîëñîí þì áîë?
Ìýäýýæ õýí íýãýí õ¿íèé íýýëò, àñàð èõ õè÷ýýë
ç¿òãýë, õºäºëìºð, àëäàà îíîîíû ¿ðýýð áèé áîëñîí
íü îéëãîìæòîé. Ãýõäýý òýä íýã ë ç¿éëèéí òºëºº
õºäºëìºðëºæ, àëäàæ, îíîæ, àìæèëò ãàðãàñàí.
Ýíý áîë äýýðõ á¿õ àñóóëòûí õàðèóëò áóþó
“ìºðººäºë” þì. Ìàðê Òâåíèé õýëñýí “ Àãóó èõ
àìæèëòàíä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñ á¿ãä ë ãàéõàìøèãòàé
ìºðººäºã÷èä áàéñàí” ãýñýí ¿ãèéã òýä àìæèëòààðàà,
àìüäðàëààðàà áàòàëñàí þì. Áèäíèé ýðãýí òîéðîí
äîõ ç¿éëñ ÷ ÿëãààã¿é á¿ãä ë õ¿ñýë ìºðººäëèéí ¿ð
ä¿í, áèåëýë.
ªºðººð õýëáýë àìüäðàë áîë ìºðººäºë.
Òà íàðò ìºðººäºë áàéãàà ãýäýãò áè îãòõîí ÷
ýðãýëçýõã¿é áàéíà. Õàðèí ò¿¿íä õ¿ð÷ ÷àäíà ãýäýãòýý
èòãýäýã ýñýõýä ÷èíü ë ýðãýëçýæ áàéíà. ̺ðººäºë
ãýäýã áîë ÷èíèé õ¿ð÷ ÷àäàõ îðãèëûí õýìæýý
áîëîõîîñ õèé õîîñîí ç¿éë îãòõîí ÷ áèø þì.
Ìàãàäã¿é ÷è Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëèéí áàíêíû
àíãèä îðîõûã áèò¿¿õýíäýý õ¿ñäýã áàéæ áîëîõ þì,
ãýòýë òîîíäîî ñàéí áèø áàéäàã, äýýðýýñ íü ààâ
ãåîëîãè÷ áîëîõîî𠺺ðèéíõºº ìýðãýæëýýð ÿâóóëàõ
ãýýä áàéäàã, íàéçóóä áàñ íýã ººð ç¿éë ÿðèàä,
ÿàõ óó? ¯íýíäýý ýíý á¿õýí õàìààã¿é þì ø¿¿ äýý,
ãàéõàæ áàéíà óó? Íýýðýý ø¿¿, õàìãèéí ãîë íü ÷è
¿íýõýýð ñàéí áàíêèð áîëîõ ÷èí õ¿ñýëòýé áîë òîîíû
õè÷ýýëäýý ìóó áàéíà óó? ñàéí áàéíà óó? îãòõîí ÷
õàìààã¿é. ̺ðººäºë ãýäýã ÷èíèé õýí áàéñàí, îäîî
õýí áàéãààãààñ ¿ë õàìààðàí ãýðýëòäýã èðýýä¿é
þì. Ýíý èðýýä¿é òîäîîð ãýðýëòýõ ¿¿? Ýñâýë òîëáî
òºäèé õàðàãäàõ óó? ãýäýã çºâõºí ÷èíèé ë õ¿ñëýýð
áîëíî.
ªºðººð õýëáýë ÷è ÿìàð ñóðãóóëüä ñóðàõààð
øèéäñýí áý? Òýãâýë ýíý ñóðãóóëüäàà îðîõûí òóëä
þó õèéæ áàéãàà âý? Íýã ç¿éëèéã áè ÿã îäîî áàòòàé
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
õýëæ ÷àäàõ áàéíà. ×è öààøäàà èõèéã ñóðàõ,
ìýäýýëýë õàéõ, øèíèéã ýðýëõèéëýõ õ¿ñýë áàéãàà
áîëîõîîð ë ÿã îäîî ýíý íîìûã ýíý õ¿ðòýë óíøààä
ñóóæ áàéíà, çºâ ¿¿?
Àëèâàà ç¿éë õî¸ð äàõèí á¿òäýã ãýäýã äýý, íýã íü
ñýòãýëä, íºãºº íü áîäèòîîð áóþó ãàðààð. Çà òýãâýë
ÿìàð ÷ áàéñàí ÷àìä ÌÓÈÑ-èéí áàíêíû àíãèä îðîõ
õ¿ñýë áàéíà. Õàðèí îäîî ¿¿íèéãýý áîäèò áîëãîõûí
òóëä þó õèéæ áàéíà âý?
Ìèíèé õóâüä ÑÝÇÄÑ-ä îðîõûã ¿íýõýýð õ¿ñ÷ òºãñºõ
æèëýý øàëãàëòàíä áýëäýõ ¿åäýý ºã뺺 á¿ð 5 öàãààñ
áîñîîä ë ñóðãóóëü äýýðýý èðýýä õè÷ýýëýý õèéñýýð
îðîé 10, 11 ãýæ õàðèõ áîë ýí¿¿õýíä, çàðèìäàà
õîíîíãîî àëäààä ë ãýðòýý õàðüäàã áàéëàà. ̺í ÷
èõ íîéð, õîîë, ãýð á¿ëèéíõíèéãýý õîéø íü òàâüæ
ìºí ÷ èõ öàã, õ¿÷èéã çàðöóóëñàí ø¿¿. Ãýëýý ãýýä
çîëèîñëîñîí ç¿éë¿¿ääýý îãòõîí ÷ õàðàìñäàãã¿é,
õàðèí ÷ òýãæ èõ öàã çàâ çîðèóëæ, îëîí ç¿éëýý
çîëèîñëîñíû õ¿÷èíä ë áè õ¿ññýí ñóðãóóëüäàà îäîî
ñóð÷ áàéíà.
¯¿ãýýðýý áè þó õýëýõ ãýñýí áý? Ãýõýýð òà
íàðûã ¿íýõýýð èõ, äýýä ñóðãóóëüä ñóðàõ ÷èíõ¿¿
õ¿ñýë ìºðººäºëòýé áàéãàà áîë ò¿¿íèéõýý òºëºº
øààðäëàãàòàé á¿õíèéã ÿã îäîîíîîñ õèéãýý÷ ýý ãýæ
ë õýëýõ ãýñýí þì.
Áèä àìüäðàëä þó ºãíº, ò¿¿íèéãýý ë õýçýý íýãýí
öàãò ýðã¿¿ëæ àâäàã ãýæ ìèíèé õàìãèéí óíøèõ
äóðòàé íîìîíä ãàðäàã þì. Òýãýõýýð òà íàð ÷
áàñ íÿãòëàí áîäîã÷, ýì÷, äèïëîìàò÷, äóó÷èí
áîëîõ ìºðººäëèéíõºº òºëºº õýð èõ õè÷ýýë ç¿òãýë
ãàðãàñíààñ ÷èíü, ìàãàäã¿é õýð èõ íîéð, õîîëîî
õàñ÷, òýâ÷ýýðòýé áàéñíààñ ÷èíü õàìààð÷ àìüäðàë
÷àìàéã àëü ñóðãóóëüä îðóóëàõàà øèéäíý.
“Àìüäðàë áîë ìºðººäºë, ò¿¿íèéã áèåë¿¿ë.
Àìüäðàë áîë áîëîìæ, ò¿¿íèéã á¿¿ àëä.
Àìüäðàë áîë ãîî ñàéõàí, ò¿¿íèéã áèøèð.
Àìüäðàë áîë õàéð, òèéìýýñ õàéðëà.
Àìüäðàë áîë çîâëîí, ò¿¿íèéã äàâàí òóóë.
Àìüäðàë áîë îíüñîãî, ò¿¿íèéã òàà.
Àìüäðàë áîë àç æàðãàë, ò¿¿íèéã ººðºº á¿òýý
Àìüäðàë áîë àìüäðàë, ò¿¿íèéã àâàð.”
Òåðåçà ýõ
ªºðèéí õ¿ñýë ìºðººäëèéíõºº äàãóó àìüäðàëûíõàà
øèíý àðëûã íýýõýýð îíãîöíûõîî äàðâóóëàà òàòàæ,
çàíãóóãàà õàÿæ àÿëëàà ýõëýýðýé.
Õ¿ñýë ìºðººäºë á¿õýí ÷èíü áèåëýõ áîëòóãàé.
Çàð÷èì 2. -Áè õýí áý?: “Íýýëò”
Õàâðûí íýãýí ñàðûí ýõíèé ºäºð áîëîõ 3 ñàðûí
1-èé ºäºð áàéëàà. Ýíý ºäºð ìèíèé õóâüä òîëãîé
ºâòãºñºí ºäð¿¿äèéí íýã áàéâ. Áè 10 æèëèéí
ñóðãóóëèà òºãñºõ ãýýä õºë òîëãîé íü ìýäýãäýõã¿é
øàëãàëòàíäàà áýëäýíý. Áººí äàâòëàãà. Ýíý æèëèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Íýã óäàà áè÷èõ íü àðâàí óäàà óíøñàíààñ èë¿¿ ¿ëäýöòýé
õàâàð ÿìàð õýö¿¿ áàéíà àà … áîäîõ ÷ þì áèø.
Áàãø íàð õè÷ýýëýýð øàõààä ë, ãýð á¿ëèéíõýí
ìèíèé àëõàì á¿ðä îðîëöîîä, çààæ çààâàðëààä
ýíý ñóðãóóëü ç¿ãýýð, ýíý ÷ ç¿ãýýð ãýýä ë … á¿ð
ñ¿¿ëäýý àì çºðºõ ãýýä áàéäàã áîë÷èõîæ òîëãîé
á¿¿ð ýðãýëäýæ ã¿éöëýý.
Áè ÷ íýðýý áîäîí ÿàæ èéæ áàéãààä ë èõ äýýä
ñóðãóóëüä îðîõ ñàíààòàé áàéíà. ßäàæ áàéõàä
ãýðèéíõýí äàõèàä ë õàæóóãààð íü ãàäààä õýë ñóð
ãýýä ë. Ìèíèé õàìãèéí äóðã¿é ç¿éë ø¿¿, ãàäààä
õýëýýð ÿâàõã¿é áàéæ áîëäîãã¿é ë þì áàéõäàà.
Èíãýýä ë õàìãèéí íààä çàõ íü ¿çýë áîäîë íèéëýõã¿é
ÿäàðãààòàé - ¸ñòîé áàëàé þìàà. ßàõ õýðýãòýé þì
áîëîî?
ªíººäºð ìàíàé àíãèéí õýäýí õ¿¿õä¿¿ä þó ãýæ
õýëñýí ãýý÷ …
Õè÷ýýë òàðñíû äàðàà áè àíãèäàà ñóóæ, ºäðèéí àíãè
îðîõîîñ ºìíº õè÷ýýëýý õóðäõàí øèã äóóñãàõ ãýýä
áàéõ òýð ¿åä ìàíàé àíãèéí íýãýí õºâã¿¿í õ¿ð÷ èðýýä
”Õèøèãýý äàíäàà ë ‘ìýäýõã¿é, ÷àäàõã¿é’ ãýæ õýëäýã
õýðíýý äàíäàà õóâèà áîðëóóëàí ãàíöààðàà ñóóãààä
õèéæ áàéõ þì äàà. ßàõëààðàà èéì ºìõèé ñàíààòàé
áîë÷èõäîã áàéíàà” ãýõýä íýã íàéç ìààíü íàä ðóó
äºõºí íàìàéã ¿íýðëýíã¿¿òýý “ºìõèé ¿íýðòýõã¿é ë
áàéíà äàà ”ãýæ òýðõýí ¿åäýý òîãëîîì áîëãîîä
ºíãºðñºí. Õ¿í ººðèéíõºº àëäààíààñ èë¿¿ áóñäûí
àëäààã ÿàãààä ýõýëæ õàðäàã áàéíà. Òý𠺺𺺠íýã
èõ çàíòàé, áóñäûí ºìíº ¿ðãýëæ áàðäàìíàæ, õýçýý
÷ íàäààñ õè÷ýýë àñóóæ áàéãààã¿éã íü áè òîä ñàíàæ
áàéíà. Ñîíèí ë þì áàéíà. Áîëäîãñîí áîë á¿ãäèéã
íü ººðèéíõºº õ¿ññýíýý𠺺ð÷ëºõ þìñàí. Æàâõààã
ººðèéíõºº íàéç õºâã¿¿í áîëãîîä ë, ýã÷èéíõýý
ìóóõàé ààøèéã íü çàñààä ë, þóãààð ÷ äóòàõã¿é
ñàéõàí àìüäðàõ þìñàí. Õàðàìñàëòàé íü ÷àäàõã¿é
áîëîõîîð ìóó òýìäýãëýëèéíõýý äýâòýðòýý ë á¿ãäèéã
áè÷èõ þì äàà.
Õè÷ýýëèéí ñ¿¿ë÷èéí ºäºð áîëîõ áààñàí ãàðèã -
ºíººäºð àðàé ãàéã¿é á¿õ þì íîì ¸ñîîðîî ýõýëæ
áàéëàà. Ãýòýë ñ¿¿ëèéíõýý öàãèéíõàà õè÷ýýë äýýðýý
äààëãàâðàà ºãºõ ãýýä õàìòàð÷ õèéæ áàéãàà
áàãèéíõàà õ¿¿õäýýñ àñóóòàë õèéãýýã¿é ãýäýã
áàéãàà. Áàñ áóðóó îéëãîñîí ä¿ð ¿ç¿¿ëýí òàéëáàð
òàâèàä ÷ áàéõ øèã, øàë èíýýäòýé þì àà. Òýãýýä
ÿàõàâ äýý ÿìàð òèéì èõ þìûã îäîî õèéãýýä ºãºëòýé
áèø. ¯¿íýýñ áîëîîä áèä õî¸ð íýëýýä øèð¿¿í àì
çºð뺺. Áè ãýðòýý èðñýí õýðíýý ë ò¿¿íèé õýëñýí
òàéëáàð, ìýëçýí áàéñíûã íü áîäîõîîð óóð õ¿ðýýä
áàéõ þì.
Ñàÿ áè ò¿¿í ð¿¿ óòàñäààä á¿ãäèéã õýëæ îðõèëîî.
“Äóðã¿é áàéñàí þì áîë õèéõã¿é ãýýä ë õýëýõã¿é
ÿàõ ãýæ õî¸ðûí õîîðîíä õèéæ áàéãàà þì” ãýýä
ë õýëæ îðõèâ. Áè ÷ ÿìàð õ¿íä òýãòëýý èõ óóðëàæ 99
÷àäàõ áèø íóëèìñààð òàéâøðàëûã îëëîî. ªíººäºð ÎÞÓÒÀÍ
õè÷ýýëýý õèéëã¿é ýðò îðîíäîî îðæ óíòàõààð 2008
áàéäàã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
çýõëýý, ãýâ÷ ýíý òîëãîéä ãàíö ºíººäðèéí ç¿éë ÷
áèø íýëýýí îëîí ç¿éë ýðãýëäýæ áàéëàà. ßàõàâ,
ºº íýýðýý õ¿í äóðòàé ç¿éëýý õèéâýë ñòðåññýýñ ãàð
÷àääàã ø äýý. Òèéìýýñ ìàðãààø ø¿õðýýðýý íèñíýý.
Ýíý áîë ìèíèé õàìãèéí äóðòàé ñïîðòûí íýã õýñýã
íü, îðîëäîîä ¿çäýã õýðýã ýý. Ìàðãààø íºãººäºð
ãýýä ýíý àìðàëòûí ºäð¿¿äýä ÿâüÿ.
Íàðàí ìàíäàõ ýíý øèíý ºã뺺 ýðò ãýðýýñýý ãàðàâ.
Àìðàëòûí ºäºð, öàã àãààð ÷ ãàéã¿é ñàíàãäàæ
áàéíà. Îíãîöîîð íýëýýä äýýøýý ãàð÷ õººðºí, ÿã
¿ñðýõ òýð ¿åä öàã õóãàöàà çîãññîí ìýò... íàìàéã ë
õ¿ëýýæ áàéãàà ìýò ñàíàãäëàà. Ø¿õðýý òàòàí, í¿äýý
àíèõ òýð ¿åä ººðèé㺺 ¿¿ëýí äóíä ºä ìýò ñàëõèíä
õººãäºí, òýíãý𠺺ä íèñýæ áàéãàà ìýò òºñººëæ ýíý
îð÷ëîíä ãàíöààðõíàà áàéãàà ìýò ìýäýð÷ áàéñàí
á¿õíýý îðõèí á¿ãäèéã ººðèéí ñýòãýëäýý íèéö¿¿ëýí
øèíý ýõëýëèéã õ¿ñëýý. Õàðèí ýíý ¿åä ãýâ ãýíýò
õ¿÷òýé ñàëõè õºäºëæ ìèíèé ø¿õðèéí ÷èãëýë àëäàãäàí
äîîøèëæ ýõëýâ. ×àíãà ãýã÷ íü îðèëæ ãàðàâ. Í¿äýý
òàñ àíèí îðèëîí õàøãèðñàí õýâýýð ¿ë ìýäýõ ãàçàð
õ¿÷òýé óíàëàà.
Õýñýã õóãàöààíû äàðàà áè ñýðãýí, ýðãýí òîéðíîî
àæèãëàâàë…
̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿?
Íîìíû õî¸ðäóãààð á¿ëãèéí õýñãýýñ
Áèäíèé àìüäðàëûí çàéëøã¿é äàâàõ ¸ñòîé äàâàà
áîë ÿàõ àðãàã¿é õ¿ññýí ñóðãóóëèà çºâ ñîíãîõ þì.
Áèä õ¿ñýë ìºðººä뺺ð àìüäàðäàã. Õàðèí ¿¿íèé
õàìãèéí ýõíèé àëõàì áîë ººðèé㺺 íýýõ þì.
Íýýëò ãýäýã íü òà øèíý îð÷èíä îðîõ á¿ðäýý òýíäýýñ
ººðèé㺺 õýí áý? ãýäãýý ìýääýã áàéõ ÿâäàë. Õ¿í
õýäèé îëîí ç¿éëýýð îðîëäîíî òºäèé ÷èíýý íýýëòèéã
õèéæ áàéäàã.
Ìèíèé íýã ñàéí íàéç áàãà áàéõûí ë îëîí ç¿éëýýð
îðîëäîæ õè÷ýýëëýäýã áàéñàí. Þóã ÷ õàìààã¿é;
òºãºëäºð õóóð, îëîí òºðëèéí á¿æèã, äóó, ñïîðò,
çàãâàð ãýýä òîî÷îîä áàéâàë äóóñàõã¿é. ßàæ ýíý
á¿õíèéã àìæóóëäàã áàéñàí þì áîë? Òýð ìàø îëîí
ç¿éë ñîíèðõîæ áàéñàí. ßìàð ÷ òýìöýýíä îðñîí
òýðýýð àéæ è÷èõèéã ìýääýãã¿é áàéëàà. Òýãñíèé
à÷ààð íàéç ìèíü óäàëã¿é õýíòýé ÷ ñàéõàí õàðèëöäàã,
í¿¿ðýìãèé õ¿í áîëñîí. Ò¿¿íèé õºãæèë áîãèíî
õóãàöààíä áóñäààñ èë¿¿ õàðàãäàõ áîëñîí áºãººä
ººðèéí ñîíãîñîí èõ ñóðãóóëèéíõàà ìýðãýæèëä òóí
èõ äóðòàé áàéäàã òóë áè íýã ºäºð “×è ººðèé㺺
íýýñýí ãýæ áîääîã óó?” ãýñýí àñóóëò òàâèëàà:
Òýð õýëýõ äýý “õààÿà íàäàä èéì ¿å òîõèîëääîã -
ºíäºð óóëûí îðîé äýýð ãàðààä áè õýí þì áý? áè
÷óõàì þó õ¿ñýýä áàéãàà þì áý? ãýýä õàøãèðìààð
ñàíàãääàã. Õ¿í á¿õýí ë àìüäðàëûíõàà òóðøèä ñàéí
ñàéõíû òºëºº ººðèé㺺 õàéæ îëîõ ýöýñ òºãñãºëã¿é
100
áàðòààò íàðèéí çàìààð àÿëäàã. Àç æàðãàëààð
ÎÞÓÒÀÍ ä¿¿ðýí çàì õýðýâ áàéäàã ãýæ ¿çâýë ìèíèé õóâüä
2008 òýð çàì íü ÿã õàæóóä ìèíü áàéõàä áè ò¿¿íèéãýý
Õýðâýý òà ¿ðãýëæ ýðæ õàéõ þì áîë äàíäàà øèíý íýýëò
õèéõ áîëíî
îëæ õàðàõã¿é, ººðèéíõºº õààíà þó õèéæ, ÿàõ
ãýýä àìüäðààä áàéãààãàà ìýäýõã¿é, ÷óõàì õýí
ãýäãýý ÷ îéëãîõã¿é, þó õ¿ñýýä áàéãàà ÷ ìýäýõã¿é
¿å çºí人 áàéäàã áàéñàí. Òýð ¿å ºíãºðñºí ÷ áè
ÿã îäîî ººðèéíõºº ÿâàõ ¸ñòîé çàìààð èòãýë òºãñ
àëõàæ áàéãààãàà ìýäýæ áàéíà. Îëîí òºðëèéí
ç¿éëýýð îðîëäîæ þó ÷àäàõ, ÷àäàõã¿éãýý á¿ðýí
ä¿¿ðýí ìýäñýíýýð áè ººðòºº õàðàìñàõã¿é ñîíãîëò
õèéæ ºíººäðèéí ìýðãýæèëäýý äóðòàé íü àðãàã¿é
ñóðàëöàæ áàéíà. Òýãýõýýð áè ººðèé㺺 íýýñýí ãýæ
áîäîæ áàéíà.”
Õ¿í íýã á¿ð ìèíèé íàéç àäèë ººðèéí áàéãàëèàñ
çàÿàñàí àâüÿàñ, õèéæ á¿òýýõèéí ¿ðýýð îëæ àâñàí
÷àäâàð, ñîíèðõîí õèéäýã ç¿éëýý íýýí èëð¿¿ëñíèé
ýöýñò ñóðãóóëèà ñîíãîâîë õàðàìñàõ ç¿éëã¿é 4 æèë
îþóòàí íàñíû àìòûã ìýäðýõ áîëîìæòîé áîëîõ þì.
Òèéìýýñ òà ººðòºº “Áè õýí áý?” ãýñýí àñóóëòûã
òàâüæ õàðèóëòûã òýìäýãëýëèéí äýâòýð, íàéç íºõºä,
ãýð á¿ëýýñýý îëîîðîé...
Çàð÷èì 3 – Áèå õàëààëò: “ͺºö”
Òà á¿õíèéã íàäòàé õàìò áÿöõàí áºãººä ñóðãàìæòàé
àÿëàëä ãàðàõûã óðüæ áàéíà. Áèäíèé ýíýõ¿¿
àÿëàëààð òà á¿õýíä õ¿ðãýõ ãîë ò¿ëõ¿¿ð ¿ã áîë
òóí ýíãèéí åð人 ë “áàéíãà õàíãàëòòàé íººöèéã
öóãëóóë”. Õàðèí íººö äîòðîî ãóðâàí ÿíç. ¯¿íä:
- Îþóí óõààí
- Öàã õóãàöàà
- Ýä ìàòåðèàë
Îþóí óõààí áîë òàíû àìæèëòàíä õ¿ðýõ, ìºðººä뺺
áèåë¿¿ëýõ íººö áàéõ áîëíî. Õàðèí öàã õóãàöàà
áîëîí ýä ìàòåðèàë íü îþóí óõààíûã áèé áîëãîõ
íººö þì. Èéìýýñ öàã õóãàöààòàé áàéíãà óðàëä.
Ò¿¿íýýñ á¿¿ õîöîð. Õîðîì ìº÷ á¿ð ¿íýëýãäýæ áàéõ
¸ñòîé. “Öàã áîë àëò” Õ¿í á¿ð ë àìíû óíøëàãà ìýò
äàâòäàã. Õýäèé òèéì áîëîâ÷ “Àëò áîë öàã áèø”
ø¿¿ äýý. Èéìýýñ öàãèéã ¿ð ä¿íòýé àøèãëà. ̺í㺺
õýðýãòýé, õýðýãã¿é ç¿éëä èõýýð á¿¿ ¿ð. Ýðãýýä
àøãàà ºãºõ ç¿éëä ë ìºí㺺 çàðöóóë. Íîì ñîíèí,
èíòåðíýò, ñóðãàëò äàìæàà ãýõ ìýò ýä ìàòåðèàëûí
íººöèéã á¿ðä¿¿ëýõýä ë ìºí㺺 çàðöóóë. ̺í㺺
õýðõýí çàðöóóëæ áàéãààãààð ÷èíü ë òàíûã èðýýä¿éä
õýð çýðýã àìæèëòòàé ÿâàõ âý? ãýäãèéã òîäîðõîéëæ
áîëäîã. Öàã õóãàöàà, ýä ìàòåðèàëûí íººöèéã çºâ
çîõèñòîéãîîð àøèãëàæ ÷àäâàë òà îþóí óõààí õýìýýõ
íººöèéã áèé áîëãîæ ÷àäíà àà. ªºðò òîõèîëäñîí
æèøýýã äóðüäâàë:
2006 îíû 5 ñàðûí 27-íû ºäºð äýýä ñóðãóóëüä
ýëñýí îðîõ åðºíõèé øàëãàëòàà ºãºõ ºäºð áàéëàà.
Áè 6-ð àíãèàñàà ººðèéíõºº ÿìàð ìýðãýæèëòýé
áîëæ, ÿìàð õ¿í áîëîõîî òºñººëæ ýõýëñýí. Ìàø
ñàéõàí îëîí ìýðãýæë¿¿ä äîòðîîñ “Áèçíåñèéí
óäèðäëàãà” õýìýýõ ìýðãýæèë ñýòãýë ç¿ðõèéã ìèíü
ýçýìäýæ ÷àäñàí þì. Ýíýõ¿¿ ìýðãýæëýýð ñóðàëöàæ
áàéõäàà ººðººðºº èõ áàéãààäàà ñýòãýë õàíãàëóóí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
áàéäàã ìýðãýæëýýðýý óëàì øàìäàí ñóð÷ áàéíà.
Ãýõäýý áè 9-ð àíãèä ñóðàëöàæ áàéõäàà øóóä 10-ð
àíãèà àëãàñààä òºãñºõººð áîëñîí áà áèçíåñèéí
óäèðäëàãûí ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõûí òóëä ÌÓÈÑ-
ÝÇÑ, ÑÝÇÄÑ ãýñýí 2-õîí íýð ñýòãýëä áàãòàæ
áàéñàí þì. Áè ººð ñóðãóóëüä îðîõûã ÷ õ¿ñýýã¿é,
“çààâàë ýíý 2 ñóðãóóëèéí íýãýíä îðíî” ãýñýí
áîäîëòîé áàéëàà. 10-ð àíãèéí õè÷ýýëèéã äàâõàð
ñóäàëíà, òýãýýä áàñ áîñãî ºíäºðòýé ñóðãóóëüä
øàëãàëò ºã÷ òýíöýíý ãýäýã àìàðã¿é áàéëàà. Ãýõäýý
ýíý áîë ìèíèé àìüäðàëûí çîðèëãî, ìºðººäºë人
õ¿ðýõ ìèíèé õàìãèéí àíõíû øàòíû ãèøã¿¿ð
áàéëàà. Õýðâýý áè ýíý àíõíû øàòíû ãèøã¿¿ðèéã
ººðèéí õ¿ññýíýýð àìæèëòòàé äàâáàë ìèíèé äàðàà
äàðààãèéí ãèøã¿¿ð “ãàðàà ñàéí áîë áàðèà ñàéí”
ãýã÷ýýð àìàðõàí äàâíà ãýæ áîäñîí. Áè 5 ñàðûí
27-íû ºäºð àíõíû çîðèëòîî äóóñãàâàð áîëãîõîîð
ìàòåìàòèêèéí øàëãàëòûã ººðòºº èòãýëòýéãýýð, ÿìàð
÷ àéõ ýìýýõ ç¿éëã¿éãýýð ºãñºí. Äàðàà íàìàð íü þó
áîëñîí ãýý÷.......2006 îíû 9-ð ñàðûí 1-íèé ºäºð
àðñëàíòàé ã¿¿ðíèé õàæóóä áàéðëàõ ÑÝÇÄÑ-ðóó
àëõàõ áîëîìæèéã áè ººðòºº îëãîñîí þì. Ìèíèé
çîðèëãîäîî õ¿ðýõ õàìãèéí àíõíû çîðèëò èéíõ¿¿
àìæèëòòàé áèåëýãäñýí íü èõ ýíãèéí áà äàðààõ
õýäýí çàð÷èìä òóëãóóðëàñàí þì.
1. Áè áóñäûí ãàðãàäàã àëäààã äàâòàõûã õ¿ñýýã¿é.
Áè òºãñºõ æèëèéí íàìðààñ øàëãàëòàíäàà áýëäýæ
ýõýëñýí. Ìàòåìàòèêààð øàëãàëò ºãºõ áîëîõîîð
ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëèéã ºäºð á¿ð äàâòäàã áàéëàà.
Ìèíèé ìàòåìàòèêèéí äàíñ (÷àäâàð) ºäºð á¿ð
íýìýãääýã áàéñàí. Çàðèìäàà á¿ð õè÷ýýëýý òàñëààä,
ºâ÷òýé ãýæ õýë¿¿ëýýä ºã뺺æèí㺺 ìàòåìàòèêàà
íóõàæ ñóóäàã áàéñàí. Òýãñíèé à÷ààð áè øàëãàëò
ºãºõººñ äîëîî õîíîãèéí ºìíº ìàòåìàòèêèéí øàëãàëò
ºãºõºä áýëýí áîëñîí áàéñàí. ªäºð áîëãîí äàâò.
Èíãýñíýý𠺺ðèéí îþóí óõààíû íººöèéã áàéíãà
àðâèæóóëàí ºñãºõ áîëíî. Ãàíö õè÷ýýë áèø ø¿¿,
á¿õ ç¿éëèéã.
2. Áè ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëèéí ñýäâ¿¿äèéã
ººðèéíõºº ñàéí áîääîã, íýëýýí òààðóóõàí áîääîã
ñýäâ¿¿ä ãýæ 2 õóâààæ òàâèàä, ñàéí áîääîã ñýäýâ òóñ
á¿ð äýýð òýäýí áîäëîãî, òààðóóõàí áîääîã ñýäýâ
äýýð äýýðõýýñ àðàé èë¿¿ òº÷íººí áîäëîãî áîäíî.
ªäºðò òýäýí áîäëîãî ãýõ ìýò÷èëýí òºëºâëºãººòýé
ñóð÷ áàéñàí. Öàã õóãàöààã àëäàëã¿é áàðüæ ÷àäàõ
ãàíö ç¿éë áîë òºëºâëºãºº þì. Òºëºâëºãººã¿é áîë
õàðàíõóéä çàìàà îëîõã¿é òººð÷ ÿâàà õ¿íòýé àäèë.
Òºëºâëºñíèé à÷ààð öàãàà çºâ çîõèñòîé õóâààðèëæ,
èë¿¿ èõ ç¿éëèéã öýãöòýéãýýð îëæ àâàõ áîëîìæèéã
îëæ àâ÷ áàéãàà þì.
3. Áè áàãøèéí äýýäèéí íîìûí õóäàëäààíààñ
øàëãàëòàíä èðäýã áîäëîãóóäòàé öýíõýð õàâòàñòàé
íîì õóäàëäàí àâëàà. Ìàø çóçààí áºãººä îëîí
õóóäàñòàé. Ýíý íîìûã ë áîäîîä äóóñãà÷èõâàë áè
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Õýðâýý àæëàà òýäèéä ã¿éöýëä¿¿ëíý ãýñýí òîäîðõîé öàã
øàëãàëòàíä ãàðöààã¿é òýíöýíý ãýæ áîäîîä, ÿãøòàë
áýëäýýä îðñîí äîî. Õýðâýý áè íîìã¿é áàéñàí áîë
øàëãàëòàíä òýíöýõã¿é áàéñàíòàé àäèë ººðèéíõºº
çîðèëãîä õ¿ðýõ àðãà çàìä çààâàë ýä ìàòåðèàëûí
íººöòýé áàéõûã øààðääàã þì. ªºðò õýðýãòýé
íººöºº öóãëóóëæ áàé.
ªºðèéí õ¿ññýí ñóðãóóëüäàà àìæèëòòàé îðæ ÷àäñàí
îëîí îëîí õ¿¿õä¿¿ä íàäòàé àäèë çàìààð ÿâñàí
áàéõ. Ìèíèé ñàéõàí àìüäðàëûí ¿¿ä õààëãà áîëîõ
àíõíû øàò, ãèøã¿¿ðýý ÿàæ äàâñàíûã òà á¿õýíä
ñîíèðõóóëëàà. Áÿöõàí àÿëàë ìààíü ýíý õ¿ðýýä
¿¿ãýýð ºíäºðëºëºº. Õàðèí òà á¿õíèéõ ÿìàð áàéõ
áîë...
Çàð÷èì 4 – Òàòàõ õ¿÷: “Çóãàà”
Õ¿ñýë ñîíèðõîë áîë àìæèëòûí õºòº÷
Òèéìýý õýí ñîíèðõëîî äàãàíà òýð àìæèëòàíä õ¿ðíý.
Òà íàðò íýãýí àëäàðòàé á¿ñã¿éã òàíèëöóóëúÿ. Çàðèì
íü ìýäýýæ ò¿¿íèé òàëààð ñîíñîæ áàéñàí áàéõ...
Äýëõèéí îëîí îðîíä òàðàí áàéðëàñàí õýäýí
àðâàí ìÿíãàí äýëã¿¿ð, ãîî ñàéõíû ñàëîíóóäûã
áàãòààñàí ýçýíò ã¿ðíèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷, Ýñòè
Ëàóäåð ãýæ õýí áàéñíûã 100 ãàðóé îðîíä ºíººäºð
ìýäýæ áàéíà. Ï¿¿ñò íü ºä㺺 15 ìÿíãà ãàðóé õ¿í
àæèëëàäàã. “Ôîð÷óí” ñýòã¿¿ëèéí òîîöîîëñíîîð
Ëàóäåð ãîî ñàéõíû ã¿ðíèé ýçýí ýìýãòýé áîëñíîîð
äýëõèéí õàìãèéí áàÿí ýìýãòýé÷¿¿äèéí íýã áîëñîí
áºãººä 5.2 òýðáóì äîëëàðûí õºðºíãºòýé áîëæýý.
Ò¿¿íèéã äºíãºæ çóðãààí íàñòàé áàéõàä íü Äýëõèéí
íýãä¿ãýýð äàéí äýãäñýí áºãººä ãýð á¿ëä íü Æîí
Øîòö ãýäýã àõ íü èðýâ. Òýðáýýð òýäíèéä çî÷ëîõîîð
èðñýí àâ÷ òýð ÷èãýýðýý òýíä ¿ëäýõýýð øèéäæýý.
Ýöýã, ýõèéíõ íü ãýðèéí õîéíî áàéõ ìóóäàæ
õóó÷èðñàí îðîìæèíä ñóóðüøèí ëàáîðàòîðèî
ñóóðèëóóëñàí áàéíà. Àâãà àõ íü àðüñ àð÷èëãààíû
áýëäìýë ¿éëäâýðëýäýã õèìè÷ íýãýí áàéëàà. Îí,
æèë ºíãºðºõ òóñàì Æîí Øîòö ºñ÷ òîðíèæ áóé
¿åýë ä¿¿ãèéíõýý õóâüä “øèäòýí, äàãàí äóóðèàã÷,
õàëàìæëàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷” íü áîëæ õóâèðàâ. Ýñôèðü
îõèí ¿å òýíãèéíõíèéõýý íýãýí àäèëààð èõ ñîíèó÷
õ¿¿õýä áàéñàí òóë àâãà àõûíõ íü íºëºº ò¿¿íèé
çàí àðàíøèíä ìýäýãäýõ¿éö íºëººëñºí áàéíà.
Òýðýýð àðüñàíäàà ìàø èõýýð àíõààðàë òàâüäàã
áàéñàí áºãººä àõûíõàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýäýã
áàéëàà. Èíãýõäýý òýðýýð àõûíõàà á¿òýýñýí
ýíãýñãèéã ìàãòàí øàãøèæ, îéð òîéðíûõîíòîéãîî
õóâààëöàíà. ̺í ãîî ñàéõíû á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ
õ¿ñýëäýý òýðýýð àâòàí àõûíõàà ëàáîðàòîðèä î÷èæ
òóñàëäàã áàéæ. Ñîíèðõëîî äàãàí ÿâñààð òîñîî
ººðèéí ãàðààð ãýðèéí íºõöºëä ¿éëäâýðëýæ ýõëýâ.
Ãýõäýý ÿã ãýðòýý áóñ Ìàíõýòòýíû íýãýí çîîãèéí
ãàçðûí òîìîî ãýã÷èéí ãàë òîãîîíû áóëàíã ò¿ðýýñëýí
101
¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ áàéâ.
Ò¿¿íèé óðèà íü: “Ýìýãòýé õ¿í á¿ðèéí ãîî ñàéõàí ÎÞÓÒÀÍ
õàðàãäàõ ãýñýí õ¿ñýë ýðìýëçëèéã õýçýý ÷ äóòóó 2008
õóãàöàà ¿ã¿é áîë òà ººðòýé㺺 óðàëäàõã¿é
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
¿íýëæ áîëîõã¿é þì”
Ýíäýýñ áèäíèé àâàõ ç¿éë þó áàéâ? Ò¿¿íèéã àìæèëò
ðóó íü õºòºëñºí ç¿éë íü ýöñèéí ýöýñò ò¿¿íèé
ñîíèðõîë áàéæýý.
Õ¿íèéã õºãæ¿¿ëýõ õàìãèéí ãîë ç¿éë áîë
õ¿íèé õóâèéí ñîíèðõîë áàéäàã
Õýí ÷ ººðèéí õ¿ñýýã¿é ç¿éëèéã õèéõäýý õîéðãî
áàéäàã ø¿¿ äýý. Õýí ÷ ÷àìàà𠺺ðèéí ÷èíü
õ¿ñýýã¿é ç¿éëèéã õèéëãýõ ¸ñòîé áàéñàí ººðèéíõºº
ñîíèðõëûã á¿¿ ãàðãóóíä íü õàÿàðàé.
Õ¿í áîëãîí àäèëã¿é
Õ¿ëýã áîëãîí æîðîîã¿é
Ìèíèé õóâüä îäîî Ñàíõ¿¿ Ýäèéí Çàñãèéí Äýýä
Ñóðãóóëèéí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí àíãèéí 2-ð
êóðñèéí îþóòàí. ßàãààä ÷ þì áè 10 æèëýý òºãñººä
ýíý ñóðãóóëüä îðíî ãýæ ìºðººäºæ áàéëàà. Ãýòýë
îäîî ìèíèé ìºðººäºë áèåë÷èõñýí áàéãàà áèç. Õýí
÷ ìèíèé øèéäâýðò íºëººëæ ÷àäààã¿é. Ìèíèé ýðãýí
òîéðîíä “Ýíý ìýðãýæèë ñàéí, öàëèí ºíäºðòýé,
àæëûí áàéð õàíãàëòòàé”, “ ×è ýíý ìýðãýæëèéã
ë ñîíãî. Ó÷èð íü ýíý ÷èíü ààâûíõ íü ìýðãýæèë
ø¿¿ äýý” ãýñýí òîëãîé ýðãýì ÿðèàíóóä ýðãýëääýã
áàéñàí.
Ìèíèé õóâüä àëèíûã íü ÷ ñîíñîæ, õ¿ëýýæ àâààã¿é.
Õè÷íýýí ñàéí ìýðãýæèë, ºíäºð öàëèí áàéëàà
ãýýä ò¿¿íä áè ñîíèðõîëã¿é áàéâàë òýð àæèëäàà
ñýòãýëýýñýý õàíäàæ ÷àäàõã¿é. Àìæèëò ÷ ãàðãàæ
÷àäàõã¿é ø¿¿ äýý. Òèéìýýñ ìèíèé ç¿ãýýñ òà íàðòàà
çºâëºõ ãàíö ç¿éë áîë åð人 ë ººðèéí ñîíèðõäîã
ç¿éëýý ë õèé!
Ýöýñò íü “̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿?” íîìíû 4-ð á¿ëýã
áîëîõ “ Çóãàà” á¿ëãèéí ýõëýëýýñ ñèéð¿¿ëëýý...
.... Àëòàí íàðíû òóÿà
Àëàã õîðâîîã ýýäãýýðýý ýýæ
Ààëüã¿é õîíãîð ñàëõè
Àð íóðóóã ¿ëýýæ
Àÿàð àÿàðõàí ñýâýëç¿¿ëæ áàéõàä
Àéìøèãò îé òàéãàä
Àéäàñ õ¿éäýñ ä¿¿ðýí ìýò
Àíèð ÷èìýýã¿é íî¸ðõîíî...
Õºõ òýíãýðò í¿äýíä òîðîõ ¿¿ëã¿é, öýëìýã
Õºðñò äýëõèéä ãàãöõ¿¿ ýíý ë îé...
Õàðààä áàéìààð íîâ íîãîîí ìîäíóóä
Õ¿ðýýä àâìààð ºí㺠àëàãëàñàí öýöýãñ
Õºãæèëòýé óðñàõ ãîë ãîðõèíû ÷èìýý
Õ¿ð õ¿ð äóóòàé õ¿ðýëçãýíý
Öàð öàð äóóòàé öàðöàà
Àìàð àìãàëàí àðààòíû õààíò óëñ
Àíèð ÷èìýýã¿é îéí âàíò óëñ
Èéì ãàçàð òýä íóòàãëàíà
102
Òèéì ë ñàéõíûã òýä àìñàíà.
ÎÞÓÒÀÍ Õîëûí õîëîîñ äóó ÷èìýý íààøèëñààð
2008
Õºëíèé õàæóóä æèæèãõýí ÷óëóóíóóä äîðãèñîîð
Ìàø õ¿íä áýðõøýýë¿¿ä çîðèëãîîñ òàíü áóöààõûã îðîëäîõ
áîëîâ÷ òàíû õ¿ñýë òýì¿¿ëýë ¿¿íèéã çºâøººðºõã¿é
Ìîäîí äýýðõ øóâóóä íèñýí îäëîî
Ìèíèé õàæóó äàõü øàâüæ õ¿ðòýë ÿâëàà
ßìàð íýã þì
ßàõûí àðãàã¿é áîëæýý.
Õàæóóãààð ºíãºðºõ àí àðààòàí ÿàðñààð
Õîëûí õîëîîñ øóâóóä íèñýí èðñýýð
Ñóðàã ñîíñâîë àðñëàí òýäíèéã äóóäñàí áàéíà.
Ñîíèðõîîä ¿çâýë àìüòäûí õóðàë ýõýëæ áàéíà...
Á¿õíèé ò¿ð¿¿íä àðñëàí õààí
Á¿õ àìüòäûã á¿ðòãý ãýæ íàðèéí áè÷èã òîòüäîî
äààëãàëàà
ßñò ìýëõèé, øàð øóâóó 2-îîñ áóñàä íü
ßã öàãòàà èðñýí áàéíà ãýæ íàðèéí áè÷èã òîòü òîä
ãýã÷ íü õàðèóëëàà.
Àðñëàí õààí õóðëàà ýõýëæ
Àìüòàä á¿ãä àíõààðàëòàé ñîíñëîî
Àìüòäûí òóñëàìæ õ¿í òºðºëõòºíä õýðýãòýé áîëæýý
Àãóà õýëíèé ìýäëýãòýý íýìýð áîëãîõîîð áèäíèéã
äóóäæýý
Àãóó òýð õýëèéã íü ñóðàõ àìàð äºõºì, çóãààòàé
àðãûã àãóóëñàí
Àëñ îðøèõ 4-í õîòîä òàðñàí òýìäã¿¿äèéã öóãëóóëæ
÷àäíà ãýäýãò áàñ íàéäæýý....
... Íàðèéí áè÷èã òîòü:
Áàã á¿ð ãàäààä õýë ñóðàõ çóãààòàé àðãóóäûã
4-í õîòîîñ õàéæ îëîõîîñ ãàäíà
Áýëãý òýìäýã áîëñîí ºíººõ òýìäãèéã àâ÷èð÷
Áóñàäòàé íü íèéë¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé ãýäãèéã
Á¿ãäýä òàðààí çàðëàëàà...
Çàð÷èì 5 - ßëàëò: “Ìýðãýí óõààí”
Àðâàí æèëèéí ñóðàã÷èéí øèðýýíýýñ èõ äýýä
ñóðãóóëèéí áîñãûã äàâæ, îþóòàí ãýñýí íýð ç¿¿õ íü
õ¿í á¿ðèéí àìüäðàëûã íîì ãýæ ¿çâýë ÿàõ àðãàã¿é
öîî øèíý õóóäàñ áàéäàã áèëýý. Àìüäðàë áîë
ñîíãîëòîîð ä¿¿ðýí. Áè ãàäààä ÿâíà, áè ñàéí ýì÷
áîëíî, áè ýäèéí çàñàã÷ áîëíî, áè áèçíåñìåí áîëíî,
áè õóóëü÷ áîëíî, ààâ íàìàéã àðõèòåêòîð÷ áîëãîíî
ãýñýí, ýýæèéíõýý ìýðãýæëèéã ë ñîíãîõ áàéõ äàà...
Ýíý á¿õýí òºãñºã÷äèéí ìààíü äóíä ÿðèãääàã ë ÿðèà.
Ãýâ÷ ýíý á¿õýí áèäíèé õèéõ ñîíãîëò õàðààõàí áèø
þì áîëîâ óó? ªíººäºð áèä çàõ çýýëèéí íèéãýìä
àìüäàð÷ áàéíà. Þì á¿õýí ýðýëò íèéë¿¿ëýëòèéí
õóóëèíäàà ë çàõèðàãäàíà. Òýãâýë ºíººäºð ìàíàé
îðîíä, öààøëààä äýëõèéä õýí? ÿìàð õ¿í ýðýëòòýé
áàéíà âý? Äýëõèéä õ¿í õýðýãòýé áàéíà - æèíõýíý
õ¿í. Áàéíãà ñóðäàã áóñ ñóðàëöàõàä ñóðàëöñàí,
ãàäààä õýëèéã ºíäºð ò¿âøèíä ýçýìøñýí, öàã ¿åý
äàãàæ ººð÷ëºãäºõ ÷àäâàðòàé, õ¿ñýë ìºðººäºëòýé,
ººðèé㺺 òàíüñàí, õààí ìýäëýãòýé, àëõàì òóòàìäàà
öàã õóãàöààíààñ ºðñºæ ÿëàëò áàéãóóëàã÷ áàéõ èéì
ë õ¿í ÿìàð ÷ øàëòãààíààñ óðüòàæ ìàðãààøèéí
íèéãýìä þó þóíààñ èë¿¿òýé ýðýëòòýé áàéíà...
Þó þóíû ò¿ð¿¿íä ýðýëòòýé áàéãàà òèéì ë õ¿íèéã
áè ìýðãýí óõààíòàé õ¿í ãýæ òîäîðõîéëæ áàéãàà
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
þì. Áèä ìýðãýæëýý ñîíãîõäîî, öààøëààä îþóòàí
áîëñîí õîéíîî, àëèâàà àñóóäëûã øèéäâýðëýõäýý,
ààâ ýýæ ãýð á¿ëèéíõýý äîòîð ÷, àíä íàéçóóä
äóíäàà ÷ ÿìàãò ìýðãýí óõààíààð á¿õíèéã õàðæ,
äîð á¿ðíýý öýãíýæ, øèéäâýðëýõ òèéì ë ÷àäâàð,
äàäàë çóðøëûã ãàãöõ¿¿ ìýðãýí óõààí ãýõ áóéçàà.
Ìýäýýæ àìüäðàë ñîíãîëòîîð ä¿¿ðýí õýäèé ÷ áèäíèé
ñîíãîëò õèéõ ýðõ öîðûí ãàíö òóë áèäýíä àëäàõ,
ÿëàãäàë õ¿ëýýõ ýðõ áàéõã¿é. Ìýðãýæëýý ñîíãîõäîî
¿¿íèéã ë íýã òóíãààí áîäîîä ¿çýýðýé.
Äýëõèéí òýðã¿¿í áàÿí Âàððåí Áàôôåò, Êàðëîñ
Ñìèò, Áèëë Ãýéòñ, Ìàéêë Äåëë ãýõ ìýò äîëëàðûí
òýðáóìòíóóä õýðõýí àìæèëòàíä õ¿ð÷èõýâ ýý?
Òýäíèé èõýíõ íü ñóðãóóëèéí áîëîâñðîëûã ãîë
áîëãîäîãã¿é áàéñàí... Òýä ìºíãºíèé òºëºº ç¿òãýýã¿é,
õàðèí õ¿ñýë ìºðººäëèéíõºº òºëºº ë òóóøòàé
òýìöýã÷, àéäñàà ÿëàí äèéëýã÷ íàð áàéæýý. Çàðèì
íýã íü á¿ð äýëõèéí øèëäýã ñóðãóóëèéã õ¿ðòýë õàÿæ
áàéñíûã òà áèä ìýäíý. Ýíý áîë áèä ñóðãóóëèà
õàÿñíààðàà àìæèëò îëíî ãýñýí ¿ã áèø õýäèé ÷
ãàãöõ¿¿ ÷è þó õ¿ñýæ ìºðººäºæ, þó ÷àìàéã àç
æàðãàëòàé áîëãîäîã, òýð ë ÷èíèé ÷óõàë ñîíãîëò
áàéíà...
...Ýðò óðüä öàãò íýãýí õààí àìüäàðäàã áàéæ ãýíý.
Òýð õààí íýã ºäºð îðäîí ðóó îðäîã çàì äýýð íýãýí
òîìîî õàä òàâèóëààä ººðºº îðäíûõîî öîíõîîð
õàðàí þó áîëîõûã àæèí ñóóæýý. ªãëººíººñ ¿ä
õ¿ðòýë òýð çàìààð õààíò óëñûí õàìãèéí áàÿí
÷èíýýëýã õóäàëäàà÷èä, àÿí÷èä, îðäíûõîí ãýýä
ë ìàø îëîí ÿíçûí õ¿ì¿¿ñ ºíãºð÷ýý. Òýä á¿ãä ë
çàìä òýýãëýñýí õàäûã òîéðîí ãàð÷ îðäîíä èðöãýýæ
áàéâ. Èõýíõ íü ë õààíä äóðã¿éöëýý èëýðõèéëæ
áàéæýý. “Àðä îëíîîñîî àâñàí òàòâàðûã çàìûí
çàñâàðò õýðýãëýñýíã¿é” ãýöãýýæ ãýíý. Ãýòýë ýöýñò
íü íýã òîñãîíû òàðèà÷èí òýð çàìààð èðæ ÿâíà.
Òýð îðäîíä æèìñ õ¿íñíèé íîãîî àâ÷èð÷ áàéæýý.
ßàãààä ÷ þì ¿¿ð÷ èðñýí ñàãñàà ãàçàð áóóëãààä
çàì äýýð òýýãëýñýí õàäûã ò¿ëõýæ ýõëýâ ãýíýý. Èõýä
ÿäàð÷, õºëñºº óðñãàñíû ýöýñò õ¿íä õàäûã çàìààñ
çàéëóóëæ ÷àäàâ. Òàðèà÷èí ýð ñàãñàà ¿¿ðýýä áîñîõ
ãýòýë ò¿¿íèé çàéëóóëñàí õàäíû äîîðõ áÿöõàí
í¿õýíä óóòòàé ç¿éë áàéõûã õàðæýý. Îíãîéëãîòîë
ä¿¿ðýí àëò áàéæ ãýíý ø¿¿... ìºí õàæóóä íü õààíû
áè÷ñýí çóðâàñ áàéëàà. Çóðâàñò “Õàäûã çàìààñ
çàéëóóëñàí õ¿í ýíýõ¿¿ àëòûã àâíà” ãýæýý. Òàðèà÷èí
ýð òºäèéã¿é îðäíû á¿õ õ¿ì¿¿ñ ýíýõ¿¿ ÿâäëààñ èõ
ç¿éë ñóð÷ýý. (̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿? íîì, “Ìýðãýí
óõààí” á¿ëãýýñ)
Ñààä òîòãîð, æèæèã àñóóäàëä ë áóõèìäàæ àéäàñòàé
àìüäàðöãààäàã íü ìàíàé çàëóóñûí ãýì áèø çàí
áîëñîí íýãýí ìóó çóðøèë, àþóëò ºâ÷èí áîëîîä
áàéíà. Ñàéíààð ¿ëãýðëýñíèéã áóñ ìóóã íü äàãàí
äóóðàéõ, àéäàñòàé òóëãàðàõ âèé ãýõýýñ àéõ,
ººðòºº áîëîí áóñäàä èòãýõ èòãýëã¿é, èéì ë îþóòíû
òîîã áèòãèé íýìýýñýé ãýñýí ¿¿äíýýñ äýýðõ æèøýýã
äóðüäëàà. Èõýâ÷ëýí òà á¿õýíä ÿìàð ìýðãýæèë
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Õàìãèéí ãîë ç¿éë áîë òàíû õààíààñ ýõýëñýí íü áóñ òà õàà
ñîíãîõ, àëü ñóðãóóëüä ýëñýõ âý ãýñýí ãîë àñóóäàë
ýðãýëçýýòýé ÷ þì øèã áàñ äîòðîî àéäàñòàé ÷ þì
øèã áàéãàà áàéõ. Òàðèà÷èí çàëóóãèéí íýãýí àäèë
ººðèéí ºìíº òóëãàðñàí ñààäûã äàâàõûã õè÷ýýãýýðýé.
Áèåý çàñààä ãýðýý çàñäàã Ìîíãîë õ¿ì¿¿ñ áèäíèé
èðýýä¿é ãýðýëòýé áàéãàà òóë òà á¿õíèé çîðèëãî
íü àãóó, çîëáîî íü ººäºº, õèéõ íü èõ, õèéðõýõ íü
áàãà áàéãààñàé ãýæ õ¿ñüå.
Ìýðãýí óõààí òàíü àãóó òóë ñîíãîëò òàíü ìýðãýí
áàéõ íü ãàðöààã¿é áèçýý. Ìàíàé íîìíû èðýýä¿éí
óíøèã÷ íü áàéíà õýìýýí ã¿íýý èòãýæ áàéãàà ìèíèé
áèå òà á¿õýíä “Ìýðãýí óõààí” õýìýýõ ãàéõàëòàé
îíüñîí ò¿ëõ¿¿ðèéí íóóöûã òàéëæ ºãºõ íü ýý...
Ìèíèé õóâüä ìºðººäºë áèåëäýã ¿¿? íîì òºäèéã¿é
ìýðãýí óõààí á¿ëãèéã áè÷èõ áîëñíîîð ìàø òîì
øàëãóóðóóäòàé ºíººäðèéã õ¿ðòýë òóëãàðñààð èðñýí.
Õýäèéãýýð íîì áè÷èõ àæëûí õ¿íä õýö¿¿, áýðõøýýë
èõòýéã Äàâàà (ÑÝÇÄÑ-èéí II êóðñèéí îþóòàí) ìèíèé
áèå ººðèéí áèåýð ìýäýð÷ áàéñàí õýäèé ÷ õ¿í
áîëãîíä òýãø çàÿàãäñàí óóðàã òàðõè, îþóí ñàíàà,
ìýðãýí óõààíûõàà à÷ààð íºõäèéíõºº õàìò íîìîî
äóóñãàõ ò¿âøèíä íýãýíòýý èðæýý.
Çà òýãýýä, ýðãýí óóëçàõàä õ¿ñýë ìºðººäëèéíõºº
çàâèéã çàëóóðäàí àç æàðãàëûí àðàë ðóó òýì¿¿ëýõ
äàëàé÷èíòàé óóëçàíà ãýäýãòýý èòãýæ áàéíà.
Àìæèëò!
Çàð÷èì 6 – Ìèíèé ýçýíò ã¿ðýí:
“Õºäºëìºð”
Õýýå õýýå, Ìîíãîëûí èðýýä¿é áîëñîí îþóíëàã,
öîãëîã, ýð÷ õ¿÷ýýð ä¿¿ðýí ä¿¿ íàðòàéãàà Íîíà
íü ìýíä÷èëæ áàéãààäàà áàÿðòàé áàéíà. Ó÷èð íü
øèíýõýí îþóòàí áàéñàí öàã ¿åèéí ìèíü ò¿ì áóìàí
çîðèëãóóäûí íýãýýõýí õýñýã áîë õîé÷ ¿åèéíõýíäýý
èõ ñóðãóóëèéíõàà áîñãûã àëõñàí ýõíèé ºäðººñºº
á¿ãäèéã ìàíëàéëæ, îëîëò àìæèëò á¿õíèé òýðã¿¿íä
ÿâàõ çºâëºìæ ãàðãàí ä¿¿ íàðûãàà áàõàðõàì
ç¿éëýýð èõ, ¿ëãýðëýí ñóðãàæ, ººðèéí ¿íý öýíýýð
á¿ãäèéã äàãóóëñàí øèæèãíýñýí îþóòàí áàéõàä íü
òóñ äºõºì áîëîõ íýã ÷ àòóãàé ç¿éë õèéíý äýý ãýæ
ººðºº ººðòºº àìëàñàí ÿâäàë þì.
Áè ÑÝÇÄÑ-èéí Áèçíåñ óäèðäëàãûí àíãèéí òºãñºõ
êóðñèéí îþóòàí, Ìàíëàéëàõ Óðëàã òºâèéí ãèø¿¿í,
“̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿?” íîìíû çîõèîë÷ Ýíõáîëäûí
Íîìèí÷óëóóí áàéíà.
Õºäºëìºðò õ¿í äóðëàõã¿éãýýð àâüÿàñ áèëýãòýí,
ñóóò óõààíòíû àëü íü ÷ áàéæ ÷àäàõã¿é.
Ä.È Ìåíäåëååâ
Èíãýýä ãîë àñóóäàëäàà îðú¸ øóìáàã÷äàà! Ãàéõñàíû
õýðýãã¿é, òà íàð áîë ýðäìèéí èõ äàëàé äóíäààñ 103
äºíãºæ öóõóéí äàõèí ã¿í øóìáàõ ãýæ áóé ìºíõèéí
ÎÞÓÒÀÍ
ñóðàã÷, ñóäëàà÷ íýðèéí ýçýí õ¿í þì. Èéì àãóó
2008
èõèéã á¿òýýõ ãýæ áàéãàà òà þóíààñ ýõëýõ âý?
õ¿ðýõèéã õ¿ñýæ áàéíà âý ãýäýã þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
Ìýäýýæ õºäºëìºðëºõººñ. Ýíý ¿ãíèé öààäàõ ¿íý
öýíý íü àñàð èõ àìæèëò, àìüäðàëûí áàÿð áàÿñãàëàí
àâ÷èðäàã ø¿¿! Ìììì àìòàãäàæ áàéíà =)
Òýãâýë îþóòàí õ¿í õýðõýí õºäºëìºðëºõ ¸ñòîé âý
ãýæ. ¯çýã öààñûã õîëáîí àñàð èõ ºíäºðëºãò õ¿ðýõ.
Ò¿ð õ¿ëýýãýýä òà ººðººñºº íýã ç¿éëèéã àæäàà! Òàíû
áîäñîí ñàíàñàí á¿ãäèéã áèåë¿¿ëýã÷ ãàéõàìøãèéã
îëæ õàðàâ óó? Òèéì ýý, õ¿í òºðºëõòºí áèäíèé
ãàéõàìøèã áîë ãàð ãýã÷ áààòàð.
Òàíû îþóí óõààíûã ¿ðãýëæ òýëæ, õºãæ¿¿ëæ áàéäàã
çýâñýã áîë ãàð þì ø¿¿. Áàãøèéí ëåêö òàíä òèéì
èõ ç¿éë ºã÷ ÷àäàõã¿é ãýäãèéã ñàíóóëàõ íü ç¿éòýé.
Òýð íü ÷ çºâ ñóðãàëòûí ñèñòåìä òîîöîãääîã. Òèéìýýñ
òà áàãøèéí ÿðèàã äàí ãàíö ñîíñîæ ñóóõààñ ãàäíà
ÿðüæ áóé ç¿éëèéã íü ä¿ãíýí ººðèéí áîëãîæ äýâòýðòýý
áóóëãàõ ìàø ÷óõàë áºãººä ýíý íü äàâóó áàéäëûã
àâ÷èðäàã. Òóõàéëáàë, òóõàéí õè÷ýýëèéí àãóóëãûã
õ¿ðãýæ áóé îíîë, æèøýý, ¿ãñ çýðãèéã ¿ðãýëæ áè÷èæ,
òýìäýãëýë õºòºëæ áàéõ.
Ýíý íü ìàø ºãººæòýé. Òýð ¿åä òà áèäýíä àñàð èõ
øèíý ñàíàà, øèíý îéëãîëò òºðæ áàéäàã, ò¿¿íèéãýý
àëäàõã¿é ººðèéí óõààíààñàà ø¿¿ð÷ àâàí öààñàí
äýýðýý, ýñâýë äýâòýð äýýðýý äàðóé áóóëãàõ íü
õàìãèéí çºâ àëõàì. Áîäîîä ¿çäýý, òà ãýðòýý õàðèëàà
äýâòýðýý íýýí ¿çòýë òýð ¿åèéí á¿õ ç¿éë ÿã òóõàéí
¿åèéí ìýäðýìæèéí õàìò òàíûã óãòàõ áîëíî.
Áè÷èæ òýìäýãëýñýí ç¿éëýý óíøèæ áàéõàä äàõèí
äàõèí ñàíàà íýìýí îþóí óõààíûã òàíü öýíýãëýæ
òýëæ áàéäàã ø¿¿. Òà þó ÷ óíøèæ, ñîíñäîã áàé ò¿¿í
äýýðýý ººðèéí ìýäñýí, ñóðñàí, îéëãîñîí, õ¿ðòñýí
áîëãîíîî òýìäýãëýí ¿ëäýýæ áàéãààðàé. ªºðèéí
ãàðààð áèé áîëãîñîí ýíý á¿õ ãàéõàëòàé á¿òýýë
òàíü äàõèí äàâòàãäàõã¿é öîðûí ãàíö ¿íýò áàÿëàã
áàéäàã þì ø¿¿! Áóñäààñ ÿëãàðàõ òýð ãîö çàí ÷àíàð
òàíû ººðèé㺺 õºäºëìºðººð õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõýä õýð
çýðýã àíõààð÷ áàéãààãààñ øàëòãààëäàã. ªºðèéí
áîäîæ áóé ç¿éëýý óòãà, ¿ãèéã àëäàãäóóëàõã¿éãýýð
ÿã òýð õýâýýð íü õ¿íä õ¿ðãýí èëýðõèéëæ ÷àäàõã¿é
òîõèîëäîë èõ ãàðäàã. Áóðóó ¿ã ñîíãîëò, ¿éë õºäëºë,
çàí àâèðààñ áîëæ áèä ººðèéí ¿íý öýíýý àëäñààð
áàéäàã. Ýíý á¿ãèéã çàñàæ ÷àäàõ öîðûí ãàíö áàãø
áîë òàíû ãàð áîëîí õºäºëìºð÷ òýìöýã÷ ÷àíàð
þì.
Çàëõóó õ¿ð÷ õîéø òàâüìààð àæèë òóëãàðíà. Õàðèí
òà ¿¿íä àâòàõã¿é ººðòºº ÿëàëò áàéãóóëæ ýåðýã
á¿òýýìæòýé çóðøëàà áèé áîëãîîðîé. Îþóòíóóäûí
äóíä øóäàðãà ºðñºë人í áàéõ íü õºãæèõ íýã õýëáýð.
Ýíý ºðñºë人íä ÷àäàëòàé íü ÷àäàëã¿éãýý, ìýäëýãòýé
íü ìýäëýãã¿éãýý ÿëàãäëûí øàëáààã ðóó ò¿ëõýí
óíàãàäàã. Õîðâîî íýã õýñãèéã íü ÿäóó íºãºº õýñãèéã
104 íü óõààí äîðîé òºð¿¿ëýýã¿é. Áàÿ÷óóä óõààíòíóóä
ÎÞÓÒÀÍ òýð õýâýýðýý òºðººã¿é. Ãàãöõ¿¿ õºäºëìºðëºæ
2008 ÷àäñàíä ë áàéãàà þì.
Õ¿íä áýðõøýýë¿¿ä òàíûã íóäàðãàëæ áàéãààã¿é áîë òà ãàí
òºìºð ìýò áàò áýõ ñýòãýëòýé áîëæ ÷àäàõã¿é
Õ¿íèé ¿íýíõ¿¿ ãàéõàìøèã íü õºäºëìºðëºæ
÷àääàãò ë áàéãàà þì
Ýçîï
Ýíý á¿õ îéëãîëòûã áàòàëãóóëæ èë¿¿ ã¿í îéëãîõîä
ìèíü áèäíèé áè÷ñýí “Ìºðººäºë áèåëäýã ¿¿?” íîì
áàãøèëæ áàéñàí þì äàà. Îþóòàí áàéõ äºðºâõºí
æèëèéí õóãàöààã òà ìàø ¿ð ä¿íòýé, ººðèé㺺 á¿õèé
ë òàëààð íü õºãæ¿¿ëýõèéí òºëºº òýìöýõ õýðýãòýé.
Àìüäðàë òàíä òèéì ÷ èõ öàã õóãàöàà ºãºõã¿é ø¿¿.
Ýíý íàíäèí öàãèéã àøèãëààä òîì äàâààãàà äàâäàã
þì ø¿¿ ä¿¿ íàð ìèíü. ªºðèéí ¿íý öýíýý ººðèéí
õ¿÷èò ãàðààðàà îëæ íýýãýýðýé.
ßìàð ÷ àãóó á¿òýýë, íýð àëäàð õºäºëìºðèéí ¿ð
øèìýýñ ë áèé áîëäîã. Òà áèäíèé óíøèæ õ¿ì¿¿æñýí
íîì çîõèîë, ò¿¿õ ñî¸ë, áàðèëãà áàéãóóëàìæ,
óðëàãèéí á¿òýýë¿¿ä á¿ãä ãàðààð áèé áîëîí ººðèéí
ä¿ð òºðõ, íýð óñàà íýãýíò îëñîí áàéäàã.
Àäãóóñàí àìüòíû ìºíõðºë ¿ð òºë íü áîë õ¿íèéõ
íýð àëäàð, á¿òýýñýí ãàâüÿà þì.
Ôðåíñèñ Áåêîíåíüåð
Çàð÷èì 7 – õààí ìýäëýã: “Öàã” á¿ëýã
Øèíýõýí ñóðàã÷èéí ä¿ðýìò õóâöàñ ºìñºæ, ãàðòàà
öýöýã áàðüñàí áÿöõàí îõèí ààâ ýýæäýý ¿íñ¿¿ëýýä
àðâàí æèëèéí áîñãûã àíõ àëõàí îðæ áàéñàí ¿å
ìèíü ñàÿõàí ìýò ñàíàãäàíà. Îäîî õýäèéí ººðèéí
õ¿ññýí äýýä ñóðãóóëüäàà îðîîä, õ¿ññýí ìýðãýæëýýðýý
ñóðàëöàæ áàéíà. Ìèíèé íýãýí àäèë, àðâàí
æèëýý òºãñºæ áóé òàíûã ººðèéíõºº ìºðººäëèéã
áèåë¿¿ëýõýä òóñëàõ ìýðãýæëèéã ñîíãîîñîé ãýñýíäýý
ìèíèé áèå Ñàéíàà ýíýõ¿¿ ç¿éëèé㠺㿿ëýí ñóóíà.
“̺ðººäºë áèåëäýã ¿¿?” íîìûã ñàíàà áîäîë
íèéëýí áè÷èæ áóé àðâààä îþóòàí çàëóóñ áèä
ýíýõ¿¿ íîìûíõîî áîäèò æèøýý áèëýý. Íîìîî
áè÷èæ áóé õóãàöààíäàà áèäíèé õàìãèéí èõ
ñóð÷ áóé ç¿éë ìààíü áèä ñóðàëöàæ ñóð÷ áàéãàà
ÿâäàë þì. Èíãýñíýýðýý áèä ººðñäèé㺺 íýýñýí,
ìºðººäºëòýé áîëñîí. Èíòåðíýò îðîîä ë ìýäýýäýë
îëîîä óíø÷èõúÿ ãýõýä õàìãèéí íààä çàõ íü àíãëè
õýëíèé ìýäëýã äóòàãääàã áîëîõîîð òýð ìºðººäëèéã
ìààíü áèåë¿¿ëýõ õàìãèéí õýðýãòýé ç¿éë¿¿ä íýã íü
ãàäààä õýë ãýäãèéã ìýäýðñýí.
Òàìèð÷èí õ¿í õàìãèéí ýõýíä áèåý õàëààäàãòàé
àäèë ãàäààä õýë ñóðàõàä ÷ øààðäëàãàòàé íººöºº
á¿ðä¿¿ëýõ ÷óõëûã ñóðñàí. ªºðèéíõºº ñîíèðõëûã
äàãààä çóãààòàé àðãààð õÿëáàðõàí ãàäààä õýë
ñóðàõ àðãà áàéäãèéã ìýäñýí. Õýëíý ãýäýã àìàðõàí,
õèéíý ãýäýã õýö¿¿ áàéäàã áîëîõîîð õýäèé áèä ýíý
á¿ãäèéã ìýääýã ÷ õîðîìõîí çóóð ë “÷àäàõã¿é íü.. çà
åð íü ìàðãààø, äàðàà áîëú¸” ãýýä ººðºº ººðòºº
ÿëàãäëûã áèé áîëãîäîã þì áàéíà ãýäãýý õàðñàí.
Ñóðíà ãýäýã ñóðàëöàæ áóé õ¿íýýñýý ¿íýõýýð
èõ õºäºëìºðëºõèéã øààðääàã. Òèéì ÷ ó÷ðààñ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ
çàëõóóðàõã¿é õºäºëìºðëºõ áóþó çàëõóóðàõààñ
çàëõóóðàõ õýðýãòýéã ñóðñàí.
Òà àíõ óíøààä ë õààí ìýäëýã ãýæ þó þì áîëîî?
ãýæ ãàéõñàí áàéõ. Òýãâýë Õààí ìýäëýã ãýæ þó âý?
ªìíº íü íîì áè÷èæ áàéñàí òóðøëàãà áàéõã¿é, îëîí
îëîí çîõèîë á¿òýýë òóóðâèñàí ýðäýìòýí ìýðãýäòýé
õàðüöóóëàõàä ñóðñàí ìýäñýí ç¿éëýýð õîìñ, íàñààð
÷ õàìààã¿é áàãà áèäíèé õóâüä ººðò áàéãàà, óíøñàí,
ñóðñàí, ìýäñýí õýäõýí ç¿éëýý àøèãëàñàí íü õààí
ìýäëýã áàéñàí þì. ªºðººð õýëáýë îëæ àâñàí áàãà
÷ ãýñýí ìýäëýãýý öàã àëäàëã¿é àøèãëàæ ººðèéí
áîëãî ãýñýí ¿ã. Ýíý áîë õààí ìýäëýã. Òà áîë õààí.
Õàðèí òà îþóíäàà áàéãàà ìýäëýãýý àøèãëàõã¿é áîë
çàðö ìýäëýãòýé ìóíõàã õààí. ßã õààí õ¿í ººðèéí
ýçýíò ã¿ðíýý óäèðäàõã¿é áàéãààòàé àäèë.
Òàíû ìºðººäºë þó âý?...
Òýãâýë òàíû ñîíãîñîí ìýðãýæèë ÷èíü òàíû ìºðººäëèéã
áèåë¿¿ëýõýä õýðýã áîëîõ óó?...
“Òà ýíý ìýðãýæëýý ÿàãààä ñîíãîñîí áý?” ãýñýí
àñóóëòûã áè öººíã¿é îëîí íàéç íºõºä, õàìò
ñóðàëöàã÷äààñàà àñóóæ áàéñàí þì. Òýäíèé èõýíõ
íü “Ààâ ýýæ õýðýãòýé ãýñýí áîëîõîîð, àõ ýã÷
îäîî ýíý ìýðãýæëýýð îþóòàí çàëóóñ èõ òºãñäºã
áîëñîí ãýñýí, ýñâýë õýí íýãýí ýíý ìýðãýæèë ÷èíü
ýðýëò èõòýé ãýñýí”... ìýò÷èëýí õàðèóëòóóäûã ºãäºã
áàéëàà. Èíãýõýä áèä õýíèé òºëºº ñóðààä áàéãàà
áèëýý? Ààâ ýýæ, àõ ýã÷ ýñâýë ººð õýí íýãíèé òºëºº
áèä ñóðààä áàéíà óó? Óã íü áè äàíäàà òýð õ¿íèé
òºëºº àìüäðàõã¿éãýýñ õîéø, ººðºº ººðñäèéíõºº
òºëºº ñóðàõ ¸ñòîé ãýæ áîääîã. Áèäíèé ºâºº ýìýý
áèäýíä ÿìàð íýã àæèë äààëãà÷èõààä, õàíãàëòòàé
ñàéí õèéãýýã¿é áîë “ìóó õ¿í çàð çàðñàí õîéíîî
ºð” ãýæ õýëäýã áàéñàí. ¯íýõýýð áèä ººðñ人
õ¿ñýýã¿é áàéñàí áîëîîä òýð ºãñºí àæëûã íü õàãàñ
äóòóó õèéäýã áàéñàí áàéõ. Òýãâýë òà õýí íýãíèé
òºëºº õàãàñ äóòóó ñóðààä áàéõ þì áèø áèç?..
ͺõºð íýã îõèíòîé, ãó÷èí íàñ õ¿ð÷ áàéãàà àéëûí
íýãýí ñàéí ãýðèéí ýçýãòýé, ñàéõàí ýýæèéã áè òàíèõ
áèëýý. Òýð ýã÷ ººðºº áîë ìàíàé óëñûí óðäàà
áàðüäàã òîìîîõîí õî¸ð èõ, äýýä ñóðãóóëü òºãññºí
õýäèé ÷ ýçýìøñýí ìýðãýæëýýðýý àæèëëàäàãã¿é,
áýëýí õóâöàñíû äýëã¿¿ðò õºëñººð õóäàëäàã÷ õèéäýã.
Ãýõäýý îäîî òýð áàñ íýãýí èõ ñóðãóóëüä îðîéãîîð
ñóð÷ áàéãàà. Òýðýýð õýëýõäýý “îäîî ýíý ñóðãóóëèà
òºãñººä ýíý ãóðâàí äèïëîìîîðîî õààíàõûí ÿìàð
÷ àëáàí áàéãóóëëàãà, êîìïàíèä ºíäºð àëáàí
òóøààëä ÷ºëººòýé îðæ áîëíî” ãýíý. Òýð ìýäëýã,
ìýðãýæëýýðýý àæèëëàñàí òóðøëàãà áóñ õàðèí
ýðýýí öààñàí äýýðõ õîîñîí õýäýí ä¿íãýýð ë ºíäºð
àëáàí òóøààëä àìàðõàí îðæ àæèëëàõ áîëîìæòîé
ãýæ áîääîã ìàíàé ìîíãîëûí öººíã¿é çàëóóñûí
íýã. Ãýõäýý òýð ýã÷ äýëã¿¿ðèéí ëàíãóóíû àðä õèé
äýìèé ºíãºð¿¿ëñýí öàã õóãàöààíû òºëºº õàðàìñàæ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Òà îëîí æèëèéí äàðààõ òîìîîõîí àìæèëòóóäàà îëæ
õàðæ ÷àääàã áàéñàí áîë îäîîãèéíõîî òýñâýð òýâ÷ýýðã¿é
áàéãààãàà íàäàä ÿðüæ áàéñàí þì.
Áèä õýäýí æèë ñóðäàã áèëýý? Àðâàí æèë (îäîî
àðâàí íýãýí æèë áîëñîí) òýãýýä èõ äýýä ñóðãóóëüä
4 æèë äàõèí ñóðààä áàêàëàâðûí çýðýãòýé òºãñºíº.
Ìàãàäã¿é äàðàà íü ìàãèñòð, öààøëààä äîêòîðûí
çýðýã àâàõ ãýýä ñóðíà. Ãýõäýý ýíý îëîí æèë ñóðñàí
ýðäìýý àøèãëàõã¿é áîë öàã õóãàöàà äàõèí õýçýý
÷ ýðãýæ èðäýãã¿é áîëîõîîð áèä õàéðàí ºíãºðñºí
öàã õóãàöàà ìèíü ãýýä äýýðõ ýã÷ øèã ñàíàà àëäàí
ñóóõ þì áèø áèç?
Ñóð÷ áàéãààãèéíõàà øàëòãààíûã äàõèí íýã áîäîîä
¿çüå. Ñóðñàí ýðäýì ìýäëýãýý àøèãëàõ ãýæ ñóðäàã.
Ìàíàé àðâàí æèëèéí ìàòåìàòèêèéí áàãø áèäíèéã
ä¿íãèéí òºëºº ñóðëàà, “ä¿í ãýäýã ÷èíü òèéì ÷óõàë
ç¿éë áèø, ÷èíèé òîëãîéí äîòîð áàéãàà ìýäëýãèéã
÷èíü õýìæèõ õýìæ¿¿ð ë þì, ÷è õàà ÷ î÷ñîí òýð
ä¿íãýýñ èë¿¿ ººðèéí áîëãîñîí ìýäëýã, òîëãîéä
áàéãàà ç¿éëýýð ÷èíü ë ¿íýëíý” ãýýä èõ çýìëýäýã
áàéñàí.
“Õýðýãëýõ öàã íü èð÷õýýä áàéõàä íîìîí äîòîð íü
õàäãàëàãäàæ áóé ìýäëýã áîë ìýäëýã áèø, áóñäûí
ãàðò áàéãàà ìºí㺠÷èíèé õóâüä ìºí㺠áèø” ãýæ
ýðòíèé Ýíýòõýãèéí ñóðãààëüä ºã¿¿ëñýí áàéäàã
áèëýý. Òèéì ó÷ðààñ æààõàí ÷ ãýñýí ìýäñýí, ñóðñàí
ç¿éëýý àøèãëàæ ººðèéí áîëãîõ íü ÷óõàë. ªíººäºð
áè àíãëè õýëíèé õè÷ýýë äýýðýý íýã øèíý ¿ã ìýäýæ
àâñàí ãýâýë ÿã îäîî òýð ¿ãýý ÿðèàíäàà àøèãëàíà.
Öàã á¿¿ àëä. “Çà ýíý êèíîíû äàðàà, çà çà ìàðãààø,
çà åð íü äàðàà áîëú¸..” ýäãýýð ¿ãí¿¿äèéã ººðòºº
àëü áîëîõ áàãà õýëýõèéã õè÷ýý. ªíººäºð ýäãýýð
¿ãí¿¿äèéí àëü íýãèéã íü õýëáýë ìàðãààø äàõèàä
õýëýõã¿é ãýõ ãàçàðã¿é ø¿¿ äýý.
Òºãñãºëä íü õààí ìýäëýãèéã ººðèéíõºº ºäºð òóòìûí
àìüäðàëä õýâø¿¿ë ãýæ èðýýä¿éí çàì ººä òýì¿¿ëæ áóé
ä¿¿, òà íàðòàà çºâëºõèéí ñàöóó ýíýõ¿¿ ìºðò¿¿äèéã
òàíä çîðèóëúÿ.
ªäºð á¿ð, òàíû ºäºð
ªã뺺 á¿ð ñàéõàí ç¿¿äíýýñ ìºðººäºë ìèíü òàòàæ
íàìàéã ñýðýýíý
Áîñîîä òîëèíä õàðààä Áè õýí áý? ãýäãýý ìýäýðíý
Ñóðãóóëüäàà ÿâàõäàà íººöºº öóãëóóëààä, áèåý
õàëààíà
Òýíä î÷îîä çóãààòàé àæëàà õèéíý
Áàãøäàà õè÷ýýëýý àñóóãäàõ ãýýä ººðºº ººðèé㺺
ÿëíà
Áóöàæ ñóóãààä ¿ðãýëæë¿¿ëýí õºäºëìºðëºíº
Õàìãèéí ãîë íü ìýäëýãòýý áè çàðö íü áèø õààí íü
áàéíà
Ýíý ºäºð áîë ìèíèé ºäºð...
ªäºð á¿ð ñóðàëö
ªäºð á¿ð õàéðëà
ªäºð á¿ð àìüäàð... 105
ÎÞÓÒÀÍ
Ýíý ºäºð çºâõºí òàíû ë ºäºð áàéõ áîëíî. 2008
áàéäàëäàà õàðàìñàõ áàéñàí þì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

106
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õýðýâ ÷è ñàðóóë óõààíûã õàéæ áàéãàà áîë ò¿¿íèéõýý ÎÞÓÒÀÍ-2008

òóõàé øºíº äºëººð ýðãýö¿¿ë.
Ýïèõàðì
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

107
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ñîãòóó áîîëîî áèòãèé øèéòãýæ öýýðë¿¿ë ÷è ººðºº ñîãòóó

õàðàãäàæ ìýäíý.
Êëåîáóë
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

108
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ìóíõàã õ¿íèéã ìýðãýí áîëãîõ íü òóãàëãûã àëò áîëãîõ ÎÞÓÒÀÍ-2008

øèã õýö¿¿.
Ëèõòåõáåðã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

109
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Íýãýíò ººðèé㺺 îëæ àâñàí õ¿í îð÷ëîí äýýð àõèæ þó ÷

ãýýäýãã¿é. Íýãýíò äîòîðõ õ¿íýý òàíüæ àâñàí áîë ºðººë
áóñäûã ÷ òºâºãã¿é îéëãîäîã.
Ñòåôàí Öâåéã
 ÌÝÄËÝÃ-ÌÝÄÝÝËÝË-ÌÝÐÃÝÆÈË ÑÎÍÃÎËÒ

110
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Óõààíòàé õ¿í ººð ð¿¿ íü äîâòîëæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí òàëä ÎÞÓÒÀÍ-2008

ÿìàãò çîãñäîã. Òýäíèéã ¿ã ÿðèàíààñ ººðèéíõºº ñóë
òàëóóäûã îëæ õàðàõ íü èë¿¿ ÷óõàë áàéäãààñ òýð.
Ðàëüô Ýìåðñîí
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

111
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐ
Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí õóóëü, Áîëîâñðîëûí òóõàé
õóóëü áîëîí Îëîí óëñûí îþóòíû ýðõèéí ò¿ãýýìýë
òóíõàãëàëààð îþóòàíä îëãîãäñîí óëñ òºð, íèéãýì,
ýäèéí çàñãèéí ýðõèéã õàìãààëàõ, ñóðàëöàõ
áîëîìæèéã íü íýìýãä¿¿ëýõ, íèéò îþóòíû äóó õîîëîé,
¿çýë áîäîë, àøèã ñîíèðõëûã èëýðõèéëýõ, òýäíèéã
ãàäààä, äîòîîäîä, ÿëàíãóÿà äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðò
÷àäâàðëàãààð òºëººëºõºä ÷èãëýãäñýí îþóòíû á¿õ
øàòíû áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëòûã
2005-ààñ 2010 îíû õîîðîíä òîäîðõîéëîõ ¿íäñýí
áàðèìò áè÷èã íü “Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí
õºòºëáºð” áîëíî.
Ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èã íü Ìîíãîëûí îþóòíû ººðèéí
óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãóóäààñ áàðèìòëàí 2001-
ýýñ 2005 îíû õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëñýí ”Ìîíãîëûí
îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéí çîðèëãî, çîðèëòûí
çàëãàìæ, ñóðàëöàã÷äûí ýðõèéã äýýä áîëîâñðîëûí
ñàëáàðò, øèíæëýõ óõààí, ìýäýýëýë, ìýäëýã, îþóíû
íººö èõýýð øààðäñàí øèíý îð÷èíä, ýâ íýãäýë, ýð÷
õ¿÷, õè÷ýýë ç¿òãýë, õàìòûí îðîëöîî, õºäºëìºð,
á¿òýýë÷ ñàíàë, ñàíàà÷èëãûí ¿ð ä¿íä áýõæ¿¿ëýí
õàìãààëàõ áàòàëãàà ìºí.
Ìîíãîëûí Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿å øàò, ¿éë àæèëëàãààíû
¿íäñýí ÷èãëýë
2005 îíîîñ 2010 îíû õóãàöààíä áàðèìòëàõ
“Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéí
õýðýãæèëòèéã 2 ¿å øàò-/1-ð ¿å øàò 2005-2007 îí,
2-ð ¿å øàò 2007-2010 îí/-òàéãààð õàíãàõ áºãººä
äàðààõ 5 ¿íäñýí ÷èãëýëèéã óäèðäëàãà áîëãîíî.
¯¿íä:
112 1. Íèéãìèéí õàìãààëëûí õ¿ðýýíä: Îþóòíû íèéãìèéí
õàìãààëëûí öîãö àñóóäëûã ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí
ÎÞÓÒÀÍ
õ¿ðýýíä á¿ðýí øèéäâýðëýõ
2008
2. Òºðèéí îðîëöîîíû õ¿ðýýíä: Òºðèéí á¿õ øàòíû
Èõ õýìæýýíèé õ¿ñýë òýì¿¿ëýë íü òîìîîõîí àìæèëò
ãàðãàõàä, º÷¿¿õýí õ¿ñýë òýì¿¿ëë¿¿ä íü çºâõºí áàãà
õýìæýýíèé àìæèëò ãàðãàõ áîëîìæ ºãºõ áîëíî
áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ, îþóòíû ýðõèéã
¿éë àæèëëàãààíä íü òóíõàãëàõ
3. Õÿíàëòûí ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä: Äýýä áîëîâñðîëûí
ñàëáàð äàõü îëîí íèéòèéí õÿíàëòûã õýðýãæ¿¿ëýã÷
èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà áîëîí áýõæèõ
4. Îþóòíûã äýìæèõ õ¿ðýýíä: Ñóðàëöàã÷äûí
àâüÿàñ ÷àäâàð, ýðäìèéí á¿òýýë, ñóäàëãààíû àæëûã
õºãæ¿¿ëýí äýìæèæ, õºäºëìºð ýðõëýëò, îðëîãûã íü
íýìýãä¿¿ëýõ.
5. Ýõ îðíû õºãæëèéí õ¿ðýýíä: Óëñ îðíû õºãæèë,
á¿òýýí áàéãóóëàëò, õ¿ì¿¿íëèãèéí ¿éëñýä îþóòíû
áàéãóóëëàãûí îðîëöîõ îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëæ, ãàäààä
õàðèëöààã ºðãºæ¿¿ëýõ
Ìîíãîëûí Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà
Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà íü äàðààõ
¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð èëýðõèéëýãäýíý. ¯¿íä:
- Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí òºëáºðèéã
õóðààõ, äààòãàëûí ñàíä øèëæ¿¿ëýõ, á¿ðòãýõ, äýâòýð
áè÷èëòèéã ã¿éöýòãýõ çýðýã õàðèëöàà íü ýðõ ç¿éí
õ¿ðýýíä á¿ðýí øèéäâýðëýãäýýã¿é.
- պ人, îðîí íóòãààñ ººð àéìàã, íèéñëýëèéí
ñóðãóóëèóäàä ýëñýí ñóðàëöàã÷äûã ºðõèéí ýìíýëýãò
õàðüÿàëóóëàõ, êàðòæóóëàõ àæèë àíõàí øàòíû
çîõèöóóëàëòààð òîäîðõîéëîãäîæ áàéãàà.
- Óëààíáààòàð õîò, Äàðõàí-óóë àéìàã çýðýã
îþóòàí èõýýð òºâëºðñºí íóòàã äýâñãýð¿¿äýä ºðõèéí
ýìíýëãèéí õ¿÷èí ÷àäàë õ¿ðýëöýõã¿é, à÷ààëàë,
¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðò îþóòíû ºñºí íýìýãäýæ áóé
òîî ñºð㺺ð íºëººëñººð áàéíà.
- Îþóòàíä ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðãýõ øàò,
äàìæëàãûã áàãàñãàõ, áóñàä äàâóó òàë á¿õèé
õºíãºëºëòèéí òºðëèéã øèíýýð áèé áîëãîõ, ÷àíàðûã
íü ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé.
- Äîòóóð áàéðíû îäîîãèéí õ¿÷èí ÷àäëûí ¿ç¿¿ëýëò íü
îþóòíû òîîí ºñºëòèéã ã¿éöýõã¿é áàéãàà òºäèéã¿é
óëñ îðíû ºìíº òóëãàìäñàí øèéäâýðëýâýë çîõèõ
òîìîîõîí àñóóäëóóäûí íýã áîëñîí.
- ¯éë àæèëëàãàà íü õýâèéí ÿâàãäàæ áóé äîòóóð
áàéðíóóäûí 60 îð÷èì õóâèéíõ íü àøèãëàëòûí
õóãàöàà õýòýðñýí, äóëààí, öàõèëãààí ò¿ãýýõ òîíîã
òºõººðºìæ, äàãàëäàõ õýðýãñýë íü ìóóäñàí, á¿ðýí
õýìæýýíèé ýëýãäýëä îðñîí íü òîãòîîãäñîí.
- Äîòóóð áàéðóóäûí ºðºº, òàñàëãàà, ¿éë÷èëãýýíèé
õýñýã íü àðèóí öýâðèéí ñòàíäàðò, õ¿íèé àìüäðàõ
îð÷íûã õàíãàñàí áàéäàë, ¿éë÷èëãýýíèé ñî¸ë,
÷àíàðûí õóâüä íèéãìèéí ºíººãèéí øààðäëàãàä
íèéöýõã¿é áàéãàà.
- Îþóòàíä òºðººñ ¿ç¿¿ëæ áóé íèéãìèéí øèíæ
÷àíàðòàé õºíãºëºëòèéí õýëáýð¿¿ä íü îþóòíóóäûã
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
òºðºë á¿ðèéí õýëáýðýýð àíãèëàí, ÿëãàâàðëàñààð
áàéíà.
- Õºíãºëºëòèéí òºðë¿¿äýä òºðººñ òºñºâëºñºí
ìºíãºí õºðºíãèéí õýìæýýã îþóòíû òîîíä óÿëäóóëàí
íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áîëñîí.
- Îþóòíû õºíãºëºëòèéí ¿éë÷èëãýý, á¿ðòãýë,
õàìðóóëàõ ÿâöàä ãàð÷ áóé òºðèéí õ¿íä ñóðòàë,
á¿ä¿¿ëýã õàðèëöàà, øàò äàìæëàãà õàäãàëàãäñààð
áàéíà.
- Ñóðãóóëèóäûí õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéðàíä
àæèëëàæ áóé õîîëíû ãàçðóóäûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
÷àíàð, ýð¿¿ë àõóéí íºõöºëèéã íü õàíãóóëàõàä
àíõààðàë õàíäóóëàí õÿíàëò òàâèõ øààðäëàãàòàé
áîëñîí.
- Òºðèéí áàéãóóëëàãóóäààñ îþóòíû òàëààð àâ÷
õýðýãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð, òóøààë, øèéäâýð, ¿éë
àæèëëàãààíä îðîëöîõ îþóòíû áàéãóóëëàãûí
îðîëöîî, ñàíàë, ä¿ãíýëò ºãºõ, òóñãóóëàõ àæèë
äóòàãäñààð áàéíà.
- Òºðººñ áîëîâñðîëûí áóñ áóñàä ñàëáàðò ìºðä¿¿ëæ
áàéãàà ä¿ðýì, æóðìàíä îþóòíû íèéòëýã áîëîí
õóâèéí ýðõèéã çºðñºí àêò, çààëò, õýñã¿¿ä áàòëàãäàí
ãàðñààð áàéíà.
- Àéìàã, ñóìäûí èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí áîëîí
çàñàã çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäààñ îðîí
íóòãèéí îþóòíû áàéãóóëëàãóóäûã äýìæèõ äýìæëýã
ºã¿¿ëýãäñýýð áàéíà.
- Îþóòíû ýðõ çºð÷èãäºæ áóé á¿õèé ë õýëáýð¿¿äèéã
òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí øèéäâýðò òóñãàí õàìãààëàõ
îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.
- Äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõ, ñóðàëöàõ õóãàöààíä
íü îþóòíû ýðõèéã çºð÷èæ áóé çºð÷èë, õýëáýð¿¿ä
øèíýýð á¿ðòãýãäñýýð áàéíà.
- Ñóðãàëòûí ìóó îð÷èí, àíãè, òàíõèì, òîíîã
òºõººðºìæèéí õàíãàëòòàé áóñ áàéäàë, äàäëàãûí
àæèë, ñóðãàëòûí ÷àíàðûí ìóó ¿ç¿¿ëýëò, õºòºëáºðèéí
¿ð ä¿íãýýñ øàëòãààëàí îþóòíû ýðõ íîöòîéãîîð
çºð÷èãäñººð áàéíà.
- Îþóòíû áàéãóóëëàãóóä, òýäãýýðèéí óäèðäëàãóóäûã
äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õ¿ðýýíä, ñóðãàëòûí
ñòàíäàðòûã õàíãóóëàõ òºâøèíä àæèëëàõ ÷àäâàðòàé,
ìýäëýãòýé áàéõûã îþóòíóóä, íèéãýì øààðäñààð
áàéíà.
- Äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèí äèïëîì ºâºðòºëñºí
àæèëã¿é÷¿¿äèéí ýãíýý æèë èðýõ òóñàì ºñºí
íýìýãäñýýð áàéíà.
- Îþóíû ºíäºð ÷àäàâõ á¿õèé àâüÿàñëàã îþóòíóóäûí
ìýäýýëëèéí ñàíã õºòëºõ, äýâøèí ñóðàëöàõ áîëîìæèéã
íü íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí ñàíàà÷èëãà äóòàãäñààð
áàéíà.
- Óðëàã, ñïîðò, ýðäìèéí ñàëáàðûí àâüÿàñëàã
îþóòíóóäûí õºäºëìºð, á¿òýýë, àìæèëòûã òºðèéí
îðîëöîîòîéãîîð óðàìøóóëäàã çîõèîí áàéãóóëàëòûí
îíîâ÷òîé õýëáýð ºã¿¿ëýãäñýýð áàéíà.
- Îþóòíóóäûã ñóðàëöàæ áàéãàà ìýðãýæëýýð
íü äàãíóóëàí òºðºë á¿ðèéí òºñºë, õºòºëáºð
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèéí áîëãîõîä áýëýí áóñ ç¿éë áîë òàíä î÷èõîä ÷ áýëýí
ñàíàà÷ëóóëàõ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã
íü áèé áîëãîõ áîëîìæóóäûã á¿ðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé
áàéíà.
- Îþóòíû ÷ºëººò öàãèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã
äýìæñýí, óðàìøóóëñàí õóóëü, ýðõ ç¿é, ýäèéí
çàñãèéí îð÷èíã áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
- Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæèéí ¿éë àæèëëàãààã
ºðãºæ¿¿ëýí îþóòàí èõýýð òºâëºðñºí îðîí íóòãóóäàä
áàéãóóëàõ, àæèëëàõ îð÷èí, ìàòåðèàëëàã áààçûã
áýõæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
- Îþóòíóóäûã çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð íèéãìèéí
á¿òýýí áàéãóóëàëò, õ¿ì¿¿íëèãèéí ¿éëñ, õºäºëìºðèéí
áàãòààìæ èõòýé àæëóóäàä òàòàí îðîëöóóëàõ,
îþóòíûã óðàìøóóëàõ àæëûã óëñ îðíû õýìæýýíä
òºëºâëºõºä òºðèéí äýìæëýã îðîëöîî äóòàãäñààð
áàéãàà.
- Îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë
àæèëëàãààã áýõæ¿¿ëýõ, ÿëàíãóÿà ãàäààä õàðèëöààã
ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà òóëãàðààä áàéíà.
- Îþóòíû áàéãóóëëàãà á¿ð ãàäààä õàðèëöààãàà
áèå äààí õºãæ¿¿ëýõ, ººðñäèéí øóãàìààð ãàäààäàä
îþóòàí ñîëèëöîõ, ìýäýýëëèéí ¿ð àøèãòàé ñ¿ëæýý
¿¿ñãýõ çýðýã àæëóóä õºíäºã人ã¿é õýâýýð áàéíà.
- Îþóòíû áàéãóóëëàãóóäààñ ãàäààäûí èæèë òºñòýé
áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ
áàéãàà äîðâèòîé òºñºë, õºòºëáºð îäîîã õ¿ðòýë
á¿ðòãýãäýýã¿é áàéíà.
Õºòºëáºðò òóñãàãäñàí çîðèëò, ¿éë àæèëëàãàà
íü òºëºâëºãäñºí õýìæýýíä õýðýãæñýíýýð äýýðõ
äóòàãäàë, çºð÷èëòýé àñóóäàë, òàâèãäñàí øààðäëàãóóä
íü øèéäâýðëýãäýæ, îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí á¿õ
øàòíû áàéãóóëëàãóóäûí òºëºâøèë, õºãæèëä øèíý
äýâøèë àâ÷ðàõ òºäèéã¿é îþóòíû ýðõèéã áàòàòãàí
õàìãààëæ, òóíõàãëàñàí àæëûí áîäèò ¿ç¿¿ëýëò áîëîí
õóâèðíà.
Ìîíãîëûí Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºðèéí
çîðèëòûã õàíãàõ ¿íäñýí íºõöºë
Õºòºëáºðèéí õýðýãæèëò íü äàðààõ óëñ òºð,
íèéãìèéí òîãòîëöîî, ãàäààä õàðèëöàà, õàìòûí
àæèëëàãàà, ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí òààòàé íºõöºëä
á¿ðýí õàíãàãäàíà. ¯¿íä:
- Ìîíãîë óëñ íü õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õ¿íäýòãýí,
õ¿ì¿¿íëèã èðãýíèé íèéãìèéã áàéãóóëñàí, óëñ òºð,
ýäèéí çàñãèéí æèíõýíý àðä÷èëñàí òîãòîëöîîã
á¿ðä¿¿ëñýí ¿ç¿¿ëýëòýýðýý äýëõèéí õýìæýýíä õ¿ëýýí
çºâøººðºãäñºí íºõöºëä
- Ìîíãîë óëñûí õóóëü, òîãòîîìæîîð îþóòíû ñóðàëöàõ,
àæ òºðºõ, àìãàëàí òàéâàí àìüäðàõ, õºäºëìºð
ýðõëýõ, ýðõ àøãàà õàìãààëóóëàõ çýðýã ýðõèéã íü
á¿ðýí áàòàëãààæóóëàí òóñãàñàí íºõöºëä 113
- Îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí á¿õ øàòíû
ÎÞÓÒÀÍ
áàéãóóëëàãóóä íü íÿãò õàìòðàí àæèëëàäàã, àæëàà
2008
óÿëäóóëàí òºëºâëºäºã, îþóòíû ýðõèéí òºëººõ
áóñ áàéíà ãýñýí ¿ã þì
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
áîäëîãî, çîðèëòîî çºâººð òîäîðõîéëæ ÷àäñàí
èðãýíèé íèéãìèéí òîìîîõîí á¿òýö áîëîí áýõæñýí
íºõöºëä
- Îþóòàí, îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí
áàéãóóëëàãóóäààñ òºðºë á¿ðèéí øèíý ñàíàà÷èëãà
á¿õèé òºñºë, õºòºëáºðèéã ÷àíàðûí ºíäºð òºâøèíä
áîëîâñðóóëàí ¿éëäâýðëýäýã, ãàäààäûí èæèë
òºñòýé áàéãóóëëàãóóäàä ñàíàë áîëãîäîã, õàìòðàí
õýðýãæ¿¿ëäýã òîãòîëöîî á¿ðäñýí íºõöºëä
- Îþóòíû áàéãóóëëàãûí íèéò óäèðäàã÷äûí ºíäºð
ìýäëýã, áîëîâñðîë, ìàíëàéëàõ óð ÷àäâàð, ýð÷ õ¿÷,
õºäºëìºð ç¿òãýëèéã Ìîíãîë óëñûí Òºð, íèéãìèéí
áîëîí äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðò õ¿ëýýí çºâøººð÷,
ñàíàëûã íü õ¿íäýòãýäýã áîëñîí íºõöºëä
- Îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýý-ñóäàëãààíû àæèë,
á¿òýýëèéã òºðèéí õýìæýýíä ¿íýëýí áàòàëãààæóóëäàã,
îþóíû ýðõèéã íü õàìãààëàí áýõæ¿¿ëäýã, ýäèéí
çàñãèéí óðàìøóóëàë, äýìæëýãèéí òîãòîëöîî
á¿ðýëäýí áèé áîëñîí íºõöºëä
“Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-
èéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõàä øààðäàãäàæ áóé
äýýðõ íºõöºë, áîäèò áàéäëààñ ãàäíà õýâëýë,
ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãóóäûí äýìæëýã, àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí îðîëöîî, ÌÎÕ-
íû óäèðäàã÷èä, ÿéöýòãýõ õîðîî, îþóòíû îðîí
íóòãèéí áîëîí àíõàí øàòíû íèéò áàéãóóëëàãóóäûí
äàðãà, òýðã¿¿í, ãèø¿¿ä, õàìò îëíû àæèë òºëºâëºëò,
ã¿éöýòãýë, ¿ð ä¿í, òýäíèé íºð èõ õºäºëìºð, õè÷ýýë
ç¿òãýëä òóëãóóðëàí õýðýãæèíý.
Íýã. Íèéãìèéí õàìãààëëûí õ¿ðýýíä:
Çîðèëò: Îþóòíû íèéãìèéí õàìãààëëûí öîãö àñóóäëûã
ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä á¿ðýí øèéäâýðëýõ.
¯íäýñëýë:
Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí õóóëü, “Áîëîâñðîëûí òóõàé
õóóëü”, “Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü”-ààð
îþóòíû íèéãìèéí áàòàëãààã õàíãàõ, òºðººñ ¿ç¿¿ëýõ
õºíãºëºëò ¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõ õ¿ðýýíä îëãîãäñîí
àæëóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ, îþóòíû ýðõèéã õàìãààëàõ
çîðèëãîîð ÌÎÕ-îîñ 2001-2005 îíû “Îþóòíû
õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéã áàòàëñàí.
Õºòºëáºðò îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé
çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîõ, õ¿ðòýýìæèéã íü
ñàéæðóóëàõ, õºíãºëºëòèéí òºðºë, õýìæýý, òºñâèéã
íýìýãä¿¿ëýõ, îþóòíû òºðèéí áóñ òºâ áàéãóóëëàãûí
¿éë àæèëëàãàà, íèéãýìä ýçëýõ áàéð ñóóðèéã íü
áýõæ¿¿ëýõ, òºðèéí àíõààðëûã ÷èãë¿¿ëýõ çýðýã
òîìîîõîí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºñºí.
2001-ýýñ 2005 îíû õóãàöààíä îþóòíû ýð¿¿ë
ìýíäèéí õàðèëöàà íü ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí õóâüä
114
á¿ðýí òîäîðõîéëîãäñîí, õºíãºëºëòèéí ñóóðü òºðë¿¿ä
ÎÞÓÒÀÍ íü áèé áîëñîí, òîãòîëöîî íü òºñ⺺ð õàìãààëàãäñàí,
2008 îþóòíû ¿éë÷èëãýý, íèéãìèéí àñóóäàëä õàíäàõ Çàñãèéí
òàíû ºíººäðèéí áàéð ñóóðü áîë ºíãºðñºí ¿åèéí õ¿ñýë
òýì¿¿ëëèéí ¿ð ä¿í þì, èðýýä¿éí áàéð ñóóðèéã ÷ ìºí àäèë
ºíººäðèéí òàíü õ¿ñýë òýì¿¿ëë¿¿ä òîäîðõîéëîõ áîëíî
ãàçðûí õàíäëàãà øèíý÷ëýãäñýí, äîòóóð áàéðíû
äóëààí, öàõèëãààíû ¿íèéã õºíãºëºëòòýé òàðèôò
øèëæ¿¿ëýõ àæèë ýõýëñýí, îþóòíû áàéãóóëëàãààñ
îþóòíû íèéãìèéí àñóóäëûí õ¿ðýýíä îëîí íèéòèéí
õÿíàëò ÿâóóëàõ ýðõ íýýãäñýí çýðýã äàâóó òàëóóä
áàéãàà áîëîâ÷ äîòóóð áàéðíû õàíãàìæ, ¿éë÷èëãýý,
õ¿ðòýýìæ, àøèãëàëò áîëîí õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð
îþóòíûã õºäºëìºð ýðõë¿¿ëýõ àñóóäàë õ¿íäðýëòýé
õýâýýð áàéíà.
Èéìýýñ öààøèä Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Èõ
õóðàë, Çàñãèéí ãàçàð, àéìàã, íèéñëýëèéí çàñàã
çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäûí àíõààðëûã îþóòíû
ýð¿¿ë ìýíä, îðîí áàéð, õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýý,
õîîëëîëò çýðýã îëîí àñóóäëóóäàä ÷èãë¿¿ëýõ,
äýìæëýãèéã íü àâàõ, ÿëàíãóÿà æèë á¿ð òºñºâëºäºã
òºñºâò íü ìºíãºí õºðºí㺠øèíýýð áîëîí íýìýëò
õýëáýðýýð ñóóëãóóëàõ íü áèäíèé àæëûí ¿íäñýí
÷èãëýë áîëîõ þìàà.
̺í èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæóóäûí çàõèðãàà,
óäèðäëàãà, áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä áîëîí
îþóòàíä øóóä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéãàà òºðèéí
¿éë÷èëãýýíèé àæèëòàí, àëáàí õààã÷äûí äýìæëýã,
òýäíèé õàðèëöàà, îþóòíûã õ¿íäýòãýõ õ¿íäýòãýëèéã
òºëºâø¿¿ëýõ íü èë¿¿ èõ ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõ
áîëîìæòîé.
Çîðèëãî: - Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë, ºðõèéí
ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýíèé òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ,
¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, õÿíàëò,
ìýäýýëëèéí îð÷èíã ñàéæðóóëàõ
- Îþóòíû äîòóóð áàéðíû òîîã íýìýãä¿¿ëýõ
ñàíàà÷èëãûã ºðí¿¿ëýõ, òºðèéí äýìæëýãòýéãýýð
òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ, ñóðãóóëèóäûí õîòõîí, êàìïóñ
áàéãóóëàõ ãàçðûí àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýõ
- ¯éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé äîòóóð áàéðíû àøèãëàëò,
õóâààðèëàëò, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, ìåíåæìåíòèéã
øèíý÷ëýõ, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãûã íü õàíãóóëàõ
- Îþóòíû õºíãºëºëòèéã àëèâàà ÿëãàâàðëàëò,
àíãèëàëò, íýìýëò íºõöºëã¿éãýýð ýäë¿¿ëýõ áîëîìæèéã
á¿ðä¿¿ëýõ, õàìðàõ õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëýõ, òºðººñ
îëãîõ òºñâèéã íýìýãä¿¿ëýõ ñàíàëûã ãàðãàõ
- Îþóòíû ýð¿¿ë õ¿íñ, õîîëëîëòîíä òàâèõ õÿíàëòûã
îþóòíû áàéãóóëëàãóóäààñ õýðýãæ¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãàà:
- Áîëîâñðîëûí ìàñòåð òºëºâëºãºº, Ìîíãîëûí
ºñâºð ¿å, çàëóó÷óóäûí ¯íäýñíèé õºòºëáºðò îþóòíû
àìæèëòòàé ñóðàëöàõ, ýðõèéã íü õàìãààëàõ,
íèéãìèéí àñóóäëûã íü øèéäâýðëýõýä ÷èãëýãäñýí
çààëò, õýñã¿¿äèéã òóñãóóëàõ, õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ
- Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí õóðààìæèéã
ñóðãàëòûí òºëáºðòýé íü õàìò ñóóòãàõ, ñóóòãàñàí
òóõàé ìýäýýëëèéã ñóðãóóëèéí îþóòíû õîëáîî,
çºâëºëä ìýäýýëäýã, òîãòîîñîí õóãàöààíä çîõèõ
áàéãóóëëàãàä íü øèëæ¿¿ëäýã àæëûã õýâø¿¿ëýõ
- Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä äààòãàëûí õóðààìæ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
íü øèëæñýí îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòýð
áè÷èëòèéã îþóòíû õîëáîî, çºâëºë¿¿ä õàìòðàí
ã¿éöýòãýäýã, ¿éë÷èëãýýíä õÿíàëò òàâüäàã, ýðõèéã íü
øóóä õàìãààëäàã òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëæ äààòãàëûí
äàâõàðäëûã àðèëãàõ
- Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëîí ãýíýòèéí îñîë,
ãýìòëèéí óëìààñ áýðòñýí, ýð¿¿ë ìýíä íü õîõèðñîí
îþóòíóóäàä çîðèóëñàí äýìæëýã, òýòãýëãèéí ñàíã
òóñãàéëàí áàéãóóëæ, áèçíåñèéí áàéãóóëëàãà,
òºðèéí äýìæëýã îðîëöîîã ÷èãë¿¿ëýõ
- Îþóòàí îëíîîð òºâëºðñºí ñóðãóóëèóäûí
õè÷ýýëèéí áàéðóóäàä ýìíýëãèéí àíõàí øàòíû ¿çëýã,
¿éë÷èëãýýíèé òºâ, îðîí òîîíû ýì÷ àæèëëóóëàõ
øààðäëàãûã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòýýð
òîäîðõîéëîõ, õýðýãæèëòèéã õÿíàí àæèëëàõ
- Ñóðãóóëü á¿ð óäàìøëûí ºâ÷òýé áîëîí õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé, ãà÷èãäàëä ºðòñºí îþóòíóóäûí òàëààðõ
ìýäýýëýëòýé áàéæ, òýäãýýð îþóòíóóä ðóó ÷èãëýñýí
õàìò îëíû äýìæëýãèéã ºðí¿¿ëýõ àæëûã óëàìæëàí
çîõèîí áàéãóóëàõ
- Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí íèéòëýã ºâ÷ëºëèéí
òàëààðõ ñóäàëãàà á¿õèé ìýäýýëëèéí áààçûã
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí á¿ðä¿¿ëýõ,
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí ýì÷èëãýýíèé àðãà ç¿éã
òîäîðõîéëñîí ãàðûí àâëàãûã áýëòãýí õýâë¿¿ëýõ
- ªºð àéìàã, íèéñëýëèéí ñóðãóóëèóäàä õºäºº,
îðîí íóòãààñ ñóðàëöàã÷äàä çàìûí çàðäëûí íºõºí
îëãîâðûã êèëîìåòðèéí çàéíààñ ¿ë õàìààðàí
ÿëãàâàðëàëã¿éãýýð îëãóóëàõàä ÷èãëýãäñýí àæëóóäûã
çîõèîí áàéãóóëàõ
- Îþóòíû õºíãºëºëòèéí êàðòûí ñ¿ëæýýã îðîí
íóòàãò íýâòð¿¿ëýõ, ¿éë÷ëýõ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí
íýãæ¿¿äèéí òîî, ¿éë÷èëãýýíèé òºðºë, ÷àíàðûã
íýìýãä¿¿ëýõ, çýýëæèõ ýðõèéã áèé áîëãîõ
- Íèéòèéí òýýâðèéí õºíãºëºëòèéí òºðëèéã àéìãèéí
òºâ¿¿äèéí àëñëàãäñàí ñóðãóóëèóäòàé íóòàã
äýâñãýð¿¿äýä áèé áîëãîõ, îðîí íóòãèéí òºñºâò
íºõºí îëãîâðûã íü òºñºâë¿¿ëýõ ñàíàëûã ãàðãàõ
- Íèéñëýëèéí íèéòèéí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíèé
çîõèöóóëàëò, òýýâýðëýëòèéí øóãàì, ìàðøðóò, áóóäëûí
òîîã íýìýãä¿¿ëýõ, áèëåò îëãîëò, õóâààðèëàëòòàé
õîëáîãäñîí çºð÷èë, äóòàãäëûã àðèëãóóëàõ, õýò
òºâëºðºë, äóãààðëàëò, øàò äàìæëàãûã öººð¿¿ëýõ
ñàíàëûã ãàðãàí, àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýõ
- Òºðººñ îþóòíû íèéãìèéí øèíæòýé õºíãºëºëòºíä
òºñºâëºæ áàéãàà ìºíãºí õºðºíãèéí õýìæýýã
îäîîãèéí òºñ⺺ñ 2 äàõèí èõýýð íýìýãä¿¿ëýõ ñàíàëûã
ñóäàëãààíû ¿íäñýí äýýð áîëîâñðóóëàí Çàñãèéí
ãàçàð, îðîí íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäàä
õ¿ðã¿¿ëýõ, äýìæëýãèéã íü áèé áîëãîí àæèëëàõ
- Îþóòíû íèéòèéí òýýâðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí
çàìûí çàðäëûí õºíãºëºëòºíä îþóòíûã õàìðóóëàõ,
ìàòåðèàë á¿ðä¿¿ëýëò, íºõºí îëãîâðûí øèëæ¿¿ëýëò,
òàñàëáàð îëãîëò, ¿éë÷èëãýýíèé õýðýãæèëò çýðýã
á¿õèé ë ¿å øàòóóäàä õÿíàëò òàâèõ, çàðèì ÷èã
¿¿ðãèéã íü îþóòíû áàéãóóëëàãóóäààð ã¿éöýòã¿¿ëýõ
Ñýòãýë õºäºëíº ãýäýã áîë çîðèëãîî ºðãºí õ¿ðýýòýé
ÎÞÓÒÀÍ-2008
áîëãîíî, àìüäàð÷ áóéãàà ìýäýðíý ãýñýí ¿ã. Ñýòãýë õºäºëíº
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ
- Îþóòíû äîòóóð áàéðíû òîîã Çàñãèéí ãàçðûí
40.000 àéëûí îðîí ñóóö õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä
íýìýãä¿¿ëýõ, òîî áàðèìòàíä òóëãóóðëàñàí ñóäàëãàà,
çóðàã, òºñëèéí ñàíàëàà äàõèí õÿíàí áîëîâñðóóëàõ,
õýðýãæèëòèéã íü õàìòðàí õàíãàõ
- Îþóòàíä çîðèóëñàí äîòóóð áàéð, áóñàä îðîí
áàéð, ºðºº, òàñàëãàà, ãýð áààç áàéãóóëàí
îþóòàí áàéðëóóëàõ àæëûí ñàíàà÷èëãà ãàðãàñàí
áàéãóóëëàãà, èðãýäòýé ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð
õàìòðàí àæèëëàõ
- Îþóòíû äîòóóð áàéðíû ìåíåæìåíò, çîõèîí
áàéãóóëàëò, äîòîîä æóðàì, ¿éë÷èëãýý, ¿éë
àæèëëàãàà, õóâü÷ëàëòàé õîëáîãäîí îþóòíóóäààñ
ãàðñàí ñàíàëûã Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð,
ñóðãóóëèóäûí çàõèðãààäàä õ¿ðã¿¿ëýí òóñãóóëàõ,
îþóòíû á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãûã “Õÿíàëò øàëãàëò,
÷àíàð, ýðõ àøèã, õàìãààëàëò” òàëààñ íü èë¿¿
áýõæ¿¿ëýõ
- Äîòóóð áàéðóóäàä õóâöàñ óãààëãà, õîîë, õ¿íñ
áýëòãýõ òóñãàé ºðºº, òàñàëãàà ãàðãàõ, òîíîã
òºõººðºì溺ð õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí “Äîòóóð
áàéð áà Ñóðàëöàõ îð÷èí” ñýäýâò òºñëèéã
ñàíàà÷ëàí áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí ÿàì,
áóñàä ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãà, ñóðãóóëèéí
çàõèðãààäòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ
- Îþóòíû äîòóóð áàéðíû çîðèóëàëòààð àøèãëàãäàæ
áàéãàà áîëîí øèíýýð àøèãëàãäàõ áàéðóóäûã
äóëààí, öàõèëãààí, öýâýð, áîõèð óñíû òºëáºðèéí
õºíãºëºëòºíä õàìðóóëäàã ãýðýýò çîõèöóóëàëòûã áèé
áîëãîõ
- Äîòóóð áàéðóóäûí íîìûí ñàíãèéí ôîíäûã
àðâèæóóëàõ, óíøëàãûí àíãè, òàíõèìûã òîõèæóóëàõ,
ñóðàëöàõ òààòàé îð÷èí, íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
õºòºëáºðèéã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí
äýìæëýãòýéãýýð õýðýãæ¿¿ëýõ
- Ñóðãóóëèóäûí õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéðóóäàä
àæèëëàæ áàéãàà õîîë, öàéíû ãàçðóóäûí ¿éë
àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ, õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóéí
øààðäëàãûã íü õàíãóóëàõ àæëûã ìýðãýæëèéí
õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí ã¿éöýòãýõ
Õî¸ð. Òºðèéí îðîëöîîíû õ¿ðýýíä:
Çîðèëò:
Òºðèéí á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí
àæèëëàæ, îþóòíû ýðõèéã ¿éë àæèëëàãààíä íü
òóíõàãëàõ.
¯íäýñëýë:
2001-2005 îíû õóãàöààíä õýðýãæèëòèéã íü õàíãàñàí
“Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéí
òóñëàëöààòàéãààð Óëñûí èõ õóðàë, Çàñãèéí ãàçàð,
115
àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí íóòãèéí óäèðäëàãûí
áîëîí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäàä îþóòíû ÎÞÓÒÀÍ
ýðõèéã õàíãàõ õ¿ðýýíä 114 áèå äààñàí ñàíàëûã 2008
ãýäýã áîë àìüäàðíà ãýñýí ¿ã
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ñóäàëãààíû õàìò õ¿ðã¿¿ëñýí áºãººä “Ìîíãîë óëñûí
ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëü”,
“Ìîíãîë óëñûí èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí
òóõàé õóóëü” /ÓÈÕ 2003 îí/, Îþóòíû æèë /ÇÃ
2002 îí/, Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí õºòºëáºð /ÇÃ
2003 îí/, Çàðèì îþóòíûã ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
çýýëýýñ ÷ºëººëºõ òóõàé /Çà 2003 îí/, Îþóòíû
õºíãºëºëòèéí òàëààð àâàõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé /
ÇÃ 2003 îí/, Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààð àâàõ
àðãà õýìæýýíèé òóõàé /ÁÑØÓÑàéä, ÝÌÑàéä,
ÍÕÕÑàéä 2005/, ÌÎÕ-òîé õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé
/2005 îí/ áîëîí “Ìîíãîë óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëü”, “Òàòâàðûí áàãö õóóëü”-óóäàä íýìýëò
ººð÷ëºëò îðóóëàõààð ñàíàë áîëîâñðóóëæ ºãñºí,
ìºí àñóóäàë ýðõýëñýí ñàéäóóäààñ äàíãààð áàòëàí
ìºðä¿¿ëýõýýð ãàðãàñàí 20 ãàðóé òóøààë, çààâàð,
÷èãëýë, æóðàì ìºðäºãäºæ áàéãàà íü òºðººñ
îþóòàíä õàíäàõ õàíäëàãûí ¿íäñýí ÷èã áàðèìæààã
òîäîðõîéëæ áàéíà.
Ãýâ÷ îþóòíû ºìíº òóëãàìäñàí áºãººä òºðèéí
çàéëøã¿é îðîëöîî, äýìæëýãòýéãýýð øèéäâýðëýâýë
çîõèõ îëîí îëîí àñóóäëóóä áàéãààãèéí äîòîð
îþóòíû ýðõèéã õóóëèàð õàìãààëàõ, çîõèõ õóóëèóäàä
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ, ýð¿¿ë, ìýíä, õºíãºëºëò
¿éë÷èëãýýíèé øèíý òºðë¿¿äèéã áèé áîëãîõ, íºõºí
îëãîâîð, òºñâèéã íýìýãä¿¿ëýõ, äîòóóð áàéð,
êàìïóñûã øèíýýð áàéãóóëàõ, ãàçðûí àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ, îþóòíû õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæñýí
ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîõ, òºðèéí çýýë,
òóñëàìæ, òýòãýëãèéí òîòãîëöîî, äýýä áîëîâñðîëûí
ñàëáàð äàõü õÿíàëòûí õ¿ðýýíä áîëîí ìàãàäëàí
èòãýìæëýëèéí õàðèëöààíä îðîëöîõ, ä¿ãíýëò ºãºõ,
òºãñºã÷äèéã àæëûí áàéðààð õàíãàõ çýðãèéã äóðäàæ
áîëíî.
Èéìýýñ 2005-ààñ 2010 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ
“Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”–ò òºðèéí
ýðõ áàðèõ äýýä áàéãóóëëàãààñ ýõë¿¿ëýýä á¿õ øàòíû
íóòãèéí óäèðäëàãà, çàñàã, çàõèðãààíû íýãæ¿¿äòýé
ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàõ, îþóòíû ýðõèéã õàìòðàí
õàìãààëàõ, òýäíèéã íèéãìèéí õºãæèë, á¿òýýí
áàéãóóëàëò, òîõèæèëò, ¿éë÷èëãýý, áóñàä õàðèëöààíä
òàòàí îðîëöóóëàõ çîðèëòûã òóñãàõ íü áèäíèé àæëûí
àìæèëòûí íýãýí ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ áîëíî.
Çîðèëãî:
- Ìîíãîë óëñûí Èõ õóðàë, Åðºíõèéëºã÷, Çàñãèéí
ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû ìºðèéí õºòºëáºðò
îþóòíû õ¿ðýýíä øèéäâýðëýõ àñóóäëûã ñàíàë áîëãîí
òóñãóóëàõ
- Äýýä áîëîâñðîë áîëîí îþóòàíòàé õîëáîîòîé
àæèëëàäàã òºðèéí á¿õèé ë áàéãóóëàãóóäûí ¿éë
àæèëëàãààíä îðîëöîõ îðîëöîîãîî íýìýãä¿¿ëýõ,
ãèø¿¿í÷ëýë, çºâëºõèéí ñòàòóñûã áèé áîëãîõ
116 - Äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàð, îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí
ÎÞÓÒÀÍ ñóðàëöàõ, àìüäðàõ, õºäºëìºðëºõ ýðõòýé õîëáîãäñîí
2008 ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ãýýñ á¿ðäñýí ìýäýýëëèéí
áààçûã á¿ðä¿¿ëýõ
Áèäíèéã ãýðýëò èðýýä¿éä õ¿ðãýõ ñýòãýëèéí õººðºë íü öàã
¿ðãýëæ àÿí çàìûíõàà òóõàéä ìýäýð÷, ìàðãààøàà õýçýý ÷
ìàòàõã¿é áàéõòàé õîëáîîòîé áàéäàã
- 2010 îí õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëýõ “Áîëîâñðîëûí ìàñòåð
òºëºâëºãºº”-ä îþóòíû ýðõèéí àñóóäëûã öîãöîîð íü
òóñãàõ
¯éë àæèëëàãàà:
- Ìîíãîë óëñûí Èõ õóðàëä “Äýýä áîëîâñðîë-Îþóòíû
ýðõ”-èéã òºëººëºõ Èõ Õóðëûí ãèø¿¿äèéí äýìæëýãèéí
á¿ëãèéã áàéãóóëàí õàìòðàí àæèëëàõ
- “Ìîíãîëûí îþóòíû ýðõ”-èéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã
áîëîâñðóóëàí Ìîíãîë óëñûí èõ õóðàëä õ¿ðã¿¿ëýõ,
àñóóäàë ãàðãàõ õýìæýýã òºëºâëºí, õýëýëö¿¿ëýõ
áàòëóóëàí ìºðäºõ
- Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü, äýýä
áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèíä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ
ñàíàëûã õ¿ðãýõ, ìºí õóóëèéí “Ñóðàëöàã÷äûí
íèéãìèéí áàòàëãàà”-ã õàíãàõààð çààñàí
çààëòóóäûí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ òºëºâëºãºº, ñàíàë
áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ, ÇÃ-ò ºðãºí ìýä¿¿ëýõ
- Ìîíãîë óëñûí 2006-ààñ 2010 îíû õîîðîíä
áàðèìòëàõ “Áîëîâñðîëûí ìàñòåð òºëºâëºãºº”-ä
ñóðãàëòûí ÷àíàð, ñòàíäàðò, õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ,
òºãñºã÷äèéã àæëûí áàéðààð õàíãàõ õ¿ðýýíä ñàíàë
äýâø¿¿ëýí òóñãóóëàõ
- Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí 2005-ààñ 2009
îíû õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëýõýýð ìºðèéí õºòºëáºðò íü
òóñãàãäñàí îþóòíû òàëààð õèéõ àæëûí òºëºâëºãººã
íàðèéâ÷ëàí áîëîâñðóóëæ õýðýãæèëòèéã íü õàíãàõ
- Îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí àíõàí øàòíû
áàéãóóëëàãóóäûí áàéíãûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ
¿¿ñâýðèéã øèéäâýðëýñýí ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò
á¿õèé îð÷èíã “Õýðýãëýã÷èéí ýðõèéã õàìãààëàõ
òóõàé õóóëü”, ìºí øèíýýð áàòëàãäàõ “Àøãèéí òºëºº
áóñ õóóëèéí ýòãýýäèéí òóõàé õóóëü”-èéí õ¿ðýýíä
áèé áîëãîõ
- Îþóòíû ýðõèéã òºðèéí õàðèëöààíä çºð÷èæ áóé
á¿õèé ë õýëáýðèéí æàãñààëòûã ãàðãàõ, ñýðãýýõ,
õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ
- Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû
õºòºëáºðò òóñãàãäñàí äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí
òîãòîëöîîã øèíý÷ëýõ, ÷àíàðæóóëàõ, ñóðàëöàã÷äûí
ýðõèéã õàìãààëàõòàé õîëáîãäîí ÁÑØÓßàìíû
ýðõëýõ àñóóäàëä õàìààð÷ áóé àæëóóäàä ñàíàë ºã÷,
õàìòðàí àæèëëàõ
- Ñóðãóóëèóä îëíîîð òºâëºðñºí àéìàã, íèéñëýëèéí
çàñàã äàðãûí äýðãýä îþóòíû àñóóäàë ýðõýëñýí
çºâëºõ, îþóòíû áàéãóóëëàãóóä íü õàìòðàí àæèëëàäàã
èðãýíèé íèéãìèéí òîìîîõîí á¿òýö íü áîëîí áýõæèõ
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ
- Òºðèéí îðîëöîîòîéãîîð ãàäààäàä ñóðàëöàæ
áàéãàà îþóòíóóäûí ýðõèéã õàìãààëàõ, òýäýíä
çîðèóëñàí èðãýíèé íèñýõèéí áîëîí òºìºð çàìûí
õºíãºëºëò, áóñàä íýìýëò òºðë¿¿äèéã áèé áîëãîõ
àæëûã ÓÈÕ, Çàñãèéí ãàçàð, ãàäààäûí Ýë÷èí ñàéäûí
ÿàìäûí äýìæëýãòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëàõ
- Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîëîí îëîí óëñûí
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãóóäûí òóñëàëöààòàéãààð
îðîí íóòãèéí õºãæëèéã äýìæèõ, àæèëëàõ õ¿÷
íèéë¿¿ëýõ òºñëèéã áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
- Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàðòàé õàìòðàí
“Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí ñàí”-ã áàéãóóëàí,
õàìòàðñàí ¿éëäâýð¿¿äèéí íîãäîë àøèãò òóëãóóðëàñàí
õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã áèé áîëãîõ, øóäàðãà
ñîíãîí øàëãàðóóëàëòààð îþóòíóóäûã ¿ðãýëæ¿¿ëýí
ñóðàëöóóëàõ á¿õèé ë áîëîìæóóäûã íýìýãä¿¿ëýõ
- Òºðèéí ñàíãààñ çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîæ
áóé çîõèöóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, õàìðàõ
õ¿ðýýã íü ºðãºæ¿¿ëýõ, òºñâèéã íü íýìýãä¿¿ëýõ,
ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðìûã øèíý÷ëýõýä îþóòíû
ñàíàëûã òóñãóóëàí àæèëëàõ
- Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ îëãîæ áóé çýýë, áóöàëòã¿é
òóñëàìæèéí õýìæýýã ÿëãàâàðëàë, àíãèëàëã¿é òîãòîîõ,
æóðìûí çîõèöóóëàëò øèíý÷ëýãäýõ, ººð÷ëºãäºõ
òîõèîëäîëä îäîîãèéí ãýðýý ¿éë÷èëæ áóé îþóòíóóäûí
ýðõ öóöëàãäàõã¿é áàéõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
- Îþóòíû õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîãäñîí á¿õèé ë
¿éë àæèëëàãààã ýðõýëæ áóé òºðèéí áàéãóóëëàãóóäòàé
õàìòðàí àæèëëàõ, áàéãóóëëàãûí äîòîîä æóðàì,
àæèëòàí, àëáàí õààã÷äûí õºäºëìºðèéí ãýðýýíä
îþóòíû ýðõèéã áàòàëãààæóóëñàí çààëòûã òóñãóóëàõ
- Òºðèéí áàéãóóëëàãà-Îþóòàí-Îþóòíû áàéãóóëëàãà
õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãàà, áàéíãûí ìýäýýëýë
ñîëèëöîî á¿õèé öàõèì ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ
- Ñóðãóóëèóä îëíîîð òºâëºðñºí àéìàã, íèéñëýë,
ñóì, ä¿¿ðãèéí õóðëûí áîëîí çàñàã çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãóóäòàé ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð õàìòðàí
õýðýãæ¿¿ëäýã óëàìæëàëò àæèë, ¿éë÷èëãýýã áèé
áîëãîõ
Ãóðàâ. Õÿíàëòûí ÷èã ¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä:
Çîðèëò:
Äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàð äàõü õºíäëºíãèéí õÿíàëòûã
õýðýãæ¿¿ëýã÷ èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà áîëîí
áýõæèõ.
¯íäýñëýë:
Ìîíãîëûí îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí
áàéãóóëëàãóóäûí øèíý çóóíû çîðèëãî, çîðèëò íü
øèíæëýõ óõààíæñàí, îþóíû íººö èõýýð øààðäñàí,
áîäèò ìýäýýëýëä òóëãóóðëàñàí îð÷èí íºõöºëä
çîõèöîí ¿éë àæèëëàãààãàà òºëºâëºí ÿâóóëàõûã
øààðäàæ áàéãàà áºãººä ÿëàíãóÿà äýýä áîëîâñðîëûí
ñàëáàðûí õàðèëöààíä îðîëöîõ îðîëöîîãîî
íýìýãä¿¿ëýõ, ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí ÷àíàð, ¿ð ä¿í,
àíãè, òàíõèì, ëàáîðàòîðè, òîíîã òºõººðºìæèéí
õ¿÷èí ÷àäàë, áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé óð ÷àäâàðò
¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõ ÷àäâàðòàé ìýðãýøñýí áàéäëààð
àæèë, ¿¿ðãýý ã¿éöòãýõèéã øààðäàæ áàéíà.
Ýíý ÷ óòãààðàà 2001-ýýñ 2005 îíû õóãàöààíä
õýðýãæ¿¿ëñýí “Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí
õºòºëáºð”-èéí ãîë äóòàãäàë íü äýýä áîëîâñðîëûí
÷èãëýëýýð îþóòíû áàéãóóëëàãûí äàðãà, óäèðäàã÷äûã
ìýðãýø¿¿ëýí áýëòãýõ, òýäíèé ýðõèéã äàâõàð
õàìãààëàõ àæèë èõýýð ¿ã¿éëýãäýæ áàéñíààð
èëýðñýí.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
öýöýãëýäýãòýé àäèë, ç¿ðõ ñýòãýëäýý òýæýýæ áóé çîðèëò
̺í íèéãìèéí ýðñ ººð÷ëºëò, öàã õóãàöàà, ìýäýýëëèéí
îð÷íîîñ øàëòãààëàí îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí ýðõèéã
äýýä áîëîâñðîëûí õàðèëöàà, ¿éë ÿâöàä íü øóóä
îðîëöîí õàìãààëàõ, ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, áàãø,
ñóðãàëòûí îð÷èíä òàâèãäñàí ñòàíäàðò øààðäëàãûã
õàíãóóëàí àæèëëàõ ÷èãëýë íýëýýä äóòàãäàæ
áàéñàí.
Èéìýýñ 2005-ààñ 2010 îíû õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëýõ
õºãæëèéí õºòºëáºðò ýíý àñóóäëûã áèå äààñàí
¿íäñýí ÷èãëýë áîëãîí òóñãàæ, áàðèìòëàí àæèëëàõ
íü ç¿éòýé ãýæ ¿çñýí.
Çîðèëãî:
- Áîëîâñðîëûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áîëîí ìàãàäëàí
èòãýìæëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ îðîëöîîãîî
ºðãºæ¿¿ëýõ
- Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí òºâ¿¿äèéí ñóðãàëòûí ÷àíàð,
ìàòåðèàëëàã áààç, òºëáºðèéí çàðöóóëàëò, ¿ð
ä¿í, ¿éë àæèëëàãààíä íü õÿíàëò òàâèõ áîëîìæèéã
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäûí îðîëöîîòîéãîîð áèé
áîëãîõ, íýìýãä¿¿ëýõ
- Áîëîâñðîëûí õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýëä
ñàíàë ºãºõ àëáàí ¸ñíû ñòàòóñ á¿õèé áàéãóóëëàãà
áîëîí áýõæèõ
- Îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãóóäûí äàðãà,
òýðã¿¿í, ãèø¿¿äèéã ìýäýýëëýýð õàíãàõ, ìýäëýãèéí
öàð õ¿ðýýã íü íýìýãä¿¿ëýõ, ÷àäâàðæóóëàõàä
÷èãëýãäñýí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãàà:
- Ìîíãîë óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð, Íèéñëýë,
àéìàã, ñóì, ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí õÿíàëòûí
àëáàäóóäòàé õàìòðàí õºíäëºíãèéí õÿíàëòûí ÷èã
¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, ñàíàë ºãºõ çàðèì ýðõèéã íü
ãýðýýãýýð áèé áîëãîí áàòàëãààæóóëàõ
- Áîëîâñðîëûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àëáàòàé
õàìòðàí äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õ¿ðýýíä èëýð÷
áóé çºð÷èë, äóòàãäëûã òàñëàí çîãñîîõ, àðèëãóóëàõ
àæëûã òîãòìîë õóãàöààíä ã¿éöýòãýõ
- Äýýä áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí ¯íäýñíèé
çºâëºëä ãèø¿¿í÷ëýëèéí ñòàòóñòàé áîëîõ
- Ìàãàäëàí èòãýìæëýëä õàìðàãäñàí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíä æèë, óëèðàë á¿ð
ñàíàë, ä¿ãíýëò ãàðãàäàã ýðõèéã áèé áîëãîõ
- Äýýä áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ ¯íäýñíèé
çºâëºëèéí øèíæýý÷èéí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí
¿¿ðãèéã ãýðýýãýýð ã¿éöýòãýæ, èòãýìæëýëä õàìðàãäñàí
ñóðãóóëèóäûí ä¿ðýì, æóðìûí õýðýãæèëòèéí
áèåëýëòýíä õÿíàëò òàâèí àæèëëàõ
- Äýýä áîëîâñðîëûí õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ
¿éë àæèëëàãààíä îþóòàí, îþóòíû áàéãóóëëàãûí 117
ñàíàë, ìýäýýëëèéã òóñãàäàã, õàðãàëçäàã òîãòîëöîîã ÎÞÓÒÀÍ
áèé áîëãîõ 2008
- Òºðèéí ºì÷èéí ñóðãóóëèóäûí Óäèðäàõ çºâëºëä
Óñëàí óðãóóëæ áóé òàñàëãààíû öýöã¿¿ä õýðõýí
òàíü ìºí àäèë íàõàéëäàã
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
àæèëëàæ áàéãàà îþóòíû òºëººëëèéí áàéð ñóóðèéã
áýõæ¿¿ëýõ, õàìòðàí àæèëëàõ, õàðèëöàí ìýäýýëýë
ñîëèëöîõ, ¿éë àæèëëàãààãàà èäýâõæ¿¿ëýõ, òºðºë
á¿ðèéí äîòîîä õÿíàëò ÿâóóëàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ
- Òºðèéí ºì÷èéí áóñ ñóðãóóëèóäûí Óäèðäàõ çºâëºëä
îþóòíû òºâ áàéãóóëëàãûí òºëººëëèéã àëáàí ¸ñîîð
õàìðóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ
- Òºðèéí ºì÷èéí áîëîí òºðèéí ºì÷èéí áóñ
íèéò ñóðãóóëèóäûí õýìæýýíä õóóëü, æóðàì,
ä¿ðìèéã ñàõèóëàõ àæëûã ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí
áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ
- Îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãóóäûí
äàðãà, òýðã¿¿í, ãèø¿¿ä, äýìæèã÷äýä çîðèóëñàí
ñóðãàëòûí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí, õýðýãæèëòèéã
íü õàíãàõ
- Äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õ¿ðýýíä îþóòíû
ýðõèéã çºð÷èæ áóé á¿õèé ë õýëáýðèéí æàãñààëòûã
áàòàëæ, ò¿¿íèéã òàñëàí çîãñîîõ, õóóëèéí õ¿ðýýíä
õàìãààëàõ, çîõèñòîé áàéäëûã ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí
õ¿ðýýíä áèé áîëãîõ àðãà÷ëàë, ìýäýýëëèéã íýãòãýñýí
ãàðûí àâëàãûã õýâë¿¿ëýõ
- “×àíàðòàé ñóðãàëò-Àæëûí áàéð” ãýñýí çîðèëòûã
îþóòíû áàéãóóëëàãûí äàðãà, òýðã¿¿í, ãèø¿¿ä
óäèðäëàãà áîëãîí äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí
õàðèëöààíä îðîëöîõ
- Áàãøèéí àæëûí àðãà áàðèë, óð ÷àäâàðûã
òîäîðõîéëîõ, ¸ñ ç¿éí êîäåêñûã áàòàëãààæóóëàõ,
æóðìûã äàãàí ìºðä¿¿ëýõ ¿éë ÿâöàä îþóòíû îðîëöîõ
îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ
- Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà áîëîí äîòóóð
áàéðíû ¿éë÷èëãýýíèé àæèëòàí, àëáàí õààã÷äûí
õàðèëöààíû ñî¸ë, ¸ñ ç¿éí òºâøèíã äýýøë¿¿ëýõýä
÷èãëýãäñýí á¿õèé ë àæëûã òºëºâëºí çîõèîí
áàéãóóëàõ
- ¯íäýñëýëã¿é íýìýãäñýí ñóðãàëòûí òºëáºð, àëäàíãè,
òîðãóóëü, äàõèí øàëãàëòûí õóðààìæ áîëîí áóñàä
ìºíãºí òàòààñûã ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä òîäðóóëàõ,
õóóëü çºð÷ñºí ìºíãºí õóðààìæóóäûí õàðèëöààã
òàñëàí çîãñîîõ àðãà õýìæýýã ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí
áàéãóóëëàãûí îðîëöîîòîé õýðýãæ¿¿ëýõ
ĺðºâ. Îþóòíûã äýìæèõ õ¿ðýýíä:
Çîðèëò:
Ñóðàëöàã÷äûí àâüÿàñ ÷àäâàð, ýðäìèéí á¿òýýë,
ñóäàëãààíû àæëûã õºãæ¿¿ëýí äýìæèæ, õºäºëìºð
ýðõëýëò, îðëîãûã íü íýìýãä¿¿ëýõ.
¯íäýñëýë:
ªíººäºð Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä òºðèéí ºì÷èéí
áîëîí òºðèéí ºì÷èéí áóñ 227 èõ, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò—¿éëäâýðëýëèéí òºâä
142.823 îþóòàí ñóðàëöàæ áàéíà.
118
Ýäãýýð îþóòíûã àìæèëòòàé ñóðàëöàõ íºõöºëººð
ÎÞÓÒÀÍ õàíãàõ, ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ, íèéãìèéí àñóóäëûã
2008 íü øèéäâýðëýõýä òºð, ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, îþóòíû
Õýðýý òà ¿ð õ¿¿õäýý õàéðëàäàã áîë òýäýíäýý áàõàðõìààð
ñàéõàí ààâ ýýæ áîëîí ìºíõðºõèéã õè÷ýýãýýðýé
áàéãóóëëàãûí îðîëöîî ÷óõàë áàéäàã áîë ñóðëàãûí
ºíäºð àìæèëò ¿ç¿¿ëýõ, àâüÿàñ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýõ,
ýðäýì øèíæèëãýý-ñóäàëãààíû àæèë, á¿òýýë òóóðâèõ
çýðýã õàðèëöàà íü òóõàéí îþóòíû ººðèéíõ íü
õóâèéí ñàíàà÷èëãà, õè÷ýýë ç¿òãýë, õºäºëìºðèéí ¿ð
ä¿íä òîäîðõîéëîãääîã.
ªíººäºð òºð, ñóðãóóëèéí çàõèðãààäûí ç¿ãýýñ áîëîí
ãàäààä, äîòîîäûí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãóóäààñ
îþóíû ºíäºð ÷àäàâõèòàé, óðëàã, ñïîðòûí ñàëáàðò
ºíäºð àìæèëò ¿ç¿¿ëäýã, ýðäìèéí á¿òýýë, ñóäàëãààíû
àæèë íü îþóíû ºíäºð íººö àãóóëñàí, óëñ îðíû
íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí á¿õèé ë ñàëáàðóóäûí
õýìæýýíä ºíäðººð ¿íýëýãäñýí òîõèîëäîëä òºðºë
á¿ðèéí õýëáýðýýð äýìæèí óðàìøóóëäàã, èòãýë,
óðàì õàéðëàäàã, ýõ îðíû õºãæèë ð¿¿ ÷èãë¿¿ëäýã
óëàìæëàë òîãòñîí.
̺í ÌÎÕ-îîñ 2002 îíä “Îþóòíû õºãæëèéí ñàí”-ã
áàéãóóëàí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëîí íèéãìèéí
ýìçýã á¿ëãýýñ ñóðàëöàã÷, îþóíû ºíäºð ÷àäàâõòàé,
ñóðëàãûí ºíäºð àìæèëò ¿ç¿¿ëæ áàéãàà, óðëàã,
ñïîðò, áóñàä òºðëèéí àâüÿàñòàé çàëóó÷óóäûã äýìæèí,
óëèðàë á¿ðèéí òýòãýëýãò õºòºëáºðòºº õàìðóóëñààð
èðñýí íü 2001-2005 îíû õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëñýí
“Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéí íýã äàâóó òàë
áàéñàí.
ͺ㺺 òàëààñ ãàäààä, äîòîîäûí òºðºë á¿ðèéí ñàí,
õîëáîî, áàíê, áèçíåñèéí áàéãóóëëàãóóä îþóòíóóäàä
çîðèóëñàí òýòãýëýã, äýìæëýãèéí õºòºëáºðèéã îëíîîð
ñàíàà÷ëàí õýðýãæ¿¿ëýõ áîëñîí íü îþóòàíä õàíäàõ
íèéãìèéí õàíäëàãûã òîäîðõîéëæ áàéíà.
Òèéìýýñ ÷ öààøèä îþóòíû õóâèéí àâüÿàñ ÷àäâàð,
îþóí óõààí, ýðäýì ìýäëýã, õ¿÷ õºäºëìºðèéã ¿íýëýõ
àæëûã óëàì á¿ð ºðí¿¿ëýõ çîðèëãîîð 2005-2010
îíóóäàä õýðýãæ¿¿ëýõ îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºðò
áèå äààñàí ¿íäñýí ÷èãëýë áîëãîí òóñãàæ áàéíà.
Îþóòíûã äýìæèõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òîìîîõîí îíöëîã
íü îþóòíû ÷ºëººò öàãèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéí
àñóóäëûã íèéãìèéí õàìãààëëûí õ¿ðýýíä øèéäâýðëýâýë
çîõèõ àñóóäëûí æàãñààëòààñ òóñãàéëàí ñàëãàæ,
áèå äààñàí çîðèëò á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà áîëãîí
òóñãàñàí ÿâäàë ìºí.
Ó÷èð íü îþóòíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð
õºäºëìºðë¿¿ëýõ, îðëîãûã íü íýìýãä¿¿ëýõ àæëûã
ãàíö áàéãóóëëàãà äàíãààð òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëýõýýð
õè÷ýýãýýä õ¿ññýí ¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é áàéãààã ýíä
äóðäàõ øààðäëàãàòàé.
׺뺺ò öàãèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã áîäèòîîð áèé
áîëãîõûí òóëä õóóëü, ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èíã áèé
áîëãîõ, ÓÈÕ, Çàñãèéí ãàçðûí øóóä äýìæëýãèéã
÷èãë¿¿ëýõ, îþóòíûã àæëûí áàéðààð õàíãàñàí
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýíèéã òºðººñ
óðàìøóóëäàã ìåõàíèçì ¿éë÷èëæ áàéæ ¿ð ä¿íä
õ¿ðýõ íü îéëãîìæòîé áîëîîä áàéíà.
Çîðèëãî:
Îþóíû ºíäºð ÷àäàâõòàé, ýðäìèéí àæèë, á¿òýýë
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
òóóðâèã÷ îþóòíóóäûí òàíèëöóóëãà, ñóäàëãàà
ìýäýýëëèéí ñàíã áèé áîëãîõ
- Îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýý-ñóäàëãààíû àæèë,
äàìæàà, êóðñ, àíãèéí àæèë, ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéí
èëòãýë, á¿òýýëèéã íýãòãýñýí ôîíäûã á¿ðä¿¿ëýõ
- Ýðäìèéí áîëîí óðëàã, ñïîðòûí àâüÿàñòàé
îþóòíóóäûã äýìæèõ, òýäíèéã õºãæ¿¿ëýõ, íèéòýä
òàíèóëàõ
- Îþóòíû ÷ºëººò öàãèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã
òîäîðõîéëñîí îéëãîëò, çîõèöóóëàëòûã õóóëü ç¿éí
õ¿ðýýíä áèé áîëãîõ
- Îþóòíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð íü õºäºëìºð
ýðõë¿¿ëæ, îðëîãûã íü íýìýãä¿¿ëñýí àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãûã òºðººñ óðàìøóóëäàã òîãòîëöîîã áèé
áîëãîõ
¯éë àæèëëàãàà:
- Îþóòíû àíõàí øàòíû áàéãóóëëàãà á¿ð àìæèëòòàé
ñóðàëöàæ áàéãàà, ýðäýì øèíæèëãýý-ñóäàëãààíû àæèë
á¿òýýäýã îþóòíóóäûí òàëààðõ äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã
ãàðãàõ, îþóòíû íººöèéí ñàíã á¿ðä¿¿ëýõ
- Îþóòíû á¿òýýñýí á¿òýýë, ýðäìèéí àæèë, èëòãýë,
òºñºë, õºòºëáºð, õýëýëö¿¿ëýã, àæèëáàð, äèïëîìûí
õóâèéã íýãòãýñýí “Îþóòíû ýðäìèéí ôîíä”-ûã ¿¿ñãýí
áàéãóóëæ, àðõèâëàõ, õàäãàëàõ, õàìãààëàëòàíä
àâàõ
- Îþóòíû îþóíû øèíãýýö ñàéòàé ýðäýì øèíæèëãýýíèé
á¿òýýëèéã íèéòýä ñóðòàë÷ëàõ, ìýäýýëýõ, õºäºëìºðèéí
¿íýëýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ àæëûã á¿õ øàòàíäàà çîõèîí
áàéãóóëàõ
- Çàëóó áàãø, îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí óð ÷àäâàðûã
íýìýãä¿¿ëýõ, ýðäìèéí á¿òýýëèéã ä¿ãíýõ, ¿íýëýõ
çîðèëãîîð òºðºë á¿ðèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé
õóðàë, çºâëºãººí, á¿òýýëèéí ¿çýñãýëýíã ¿íäýñíèé
õýìæýýíä òºëºâëºí çîõèîí áàéãóóëàõ
- Ìîíãîë óëñûí “Õºäºëìºðèéí òóõàé” õóóëèíä
îþóòíû ÷ºëººò öàãèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéí òóõàé
îéëãîëò, àæëûí ¿íýëýìæèéã òîãòîîñîí çààëòûã íýìæ
îðóóëàõ, ìºí “Òàòâàðûí áàãö õóóëü”-íä îþóòíûã
õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð íü õºäºëìºð ýðõë¿¿ëñýí
áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéã òàòâàðààñ õºíãºëäºã,
òºðèéí ç¿ãýýñ äýìæèí óðàìøóóëäàã òîãòîëöîîã áèé
áîëãîõ
- Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæèéí ¿éë àæèëëàãààã
ºðãºòãºõ, òîíîã òºõººðºìæèéí õ¿÷èí ÷àäëûã
íýìýãä¿¿ëýõ, èíòåðíýò ñ¿ëæýýíä õîëáîí “Àæèë
îëãîã÷-Àæèë õàéã÷” òàëóóäûí ìýäýýëëèéã øóóä
ñîëèëöóóëàõ õýëáýðò øèëæ¿¿ëýõ
- Îþóòíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààðàà äàâõàð ìýðãýæèë
ýçýìøèõ, òºðºë á¿ðèéí ñóðãàëò, äàìæààíä ñóðàëöàí
õóâèéí óð ÷àäâàðàà íýìýãä¿¿ëýõ ñàíàà÷èëãûã íü
äýìæèõ, Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ îëãîäîã
ñóðãàëòûí ýðõèéí áè÷ãèéí òºñºëä õàìðóóëàõ
- Îðîí íóòãèéí õóðëûí áîëîí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãóóäûí äýìæëýãòýéãýýð îþóòíû
õºäºëìºðèéí ñàëáàð àëáàäûã îþóòàí èõýýð
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àóãàà èõ àâüÿàñòàé îëîí õ¿í çîðèãã¿éãýýñýý áîëæ
òºâëºðñºí àéìãóóäàä áàéãóóëàõ
- Îþóòíûã ÷ºëººò öàãààð íü õºäºëìºð ýðõë¿¿ëýí
îðëîãûã íü íýìýãä¿¿ëñýí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã òºðººñ
óðàìøóóëäàã øàòàëñàí ìåõàíèçìûã áèé áîëãîõ
ñàíàëûã ñóäàëãààíû ¿íäñýí äýýð áîëîâñðóóëàí
õýðýãæèëòèéã õàíãóóëàõ
- ׺뺺ò öàãààðàà õºäºëìºð ýðõëýõ ñîíèðõîëòîé
îþóòíóóäûí òàíèëöóóëãà, óð ÷àäâàð, àâüÿàñ,
õºäºëìºðèéí íººöèéí áàðèìæààã òîäîòãîñîí
àíêåòûã ìýðãýæëèéí òºâøèíä áýëòãýí, àæ àõóéí
íýãæ¿¿äýä ñàíàë áîëãîæ õàìòðàí àæèëëàõ
- Àâüÿàñëàã, á¿òýýë÷ îþóòíóóäààð êóðñèéí àæèë,
äèïëîì, àæèëáàð áè÷¿¿ëýõ, ñóäàëãàà ÿâóóëàõ,
áóñàä òºðëèéí ýðäìèéí àæèë ã¿éöýòã¿¿ëæ îðëîãûã
íü íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí “Ýðäýì ñîëèëöîîíû
òºñºë”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ
- Ñóðëàãûí ºíäºð àìæèëò ¿ç¿¿ëæ áàéãàà, óðëàã,
ñïîðòûí ãîö àâüÿàñòàé îþóòíóóäûí òàíèëöóóëãà
á¿õèé ìýäýýëëèéí áààçûã áèé áîëãîæ, íèéòýä
òàíèóëàõ, ¿íýë¿¿ëýõ àæëûã ã¿éöýòãýõ
- Ñïîðò, óðëàãèéí ãîö àâüÿàñ, ñîíèðõîëòîé
îþóòíóóäààñ á¿ðäñýí “Îþóòíû óðëàãèéí õàìòëàã”,
“Îþóòíû ñïîðòûí øèãøýý áàã”-óóäûã áàéãóóëàõ, óëñ,
îëîí óëñûí øèíæòýé òýìöýýí, óðàëäààíä îðîëöîõ
áîëîìæèéã íü íýìýãä¿¿ëýõ
- Îþóòàíä òºðººñ áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãà, àæ
àõóéí íýãæ, èðãýí, îþóòíû áàéãóóëëàãààñ îëãîæ
áàéãàà øàãíàë, ìåäàëü, ºðãºìæëºëèéã äàãàëäóóëàí
ìºíãºí óðàìøóóëàë îëãîäîã æèøãèéã òîãòîîæ
¿íýëýìæèéã íü äýýøë¿¿ëýõ, îðëîãûã íü íýìýãä¿¿ëýõ
÷èãëýëèéã áàðèìòëàí àæèëëàõ
- Äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàð, îþóòíû ýðõèéí çºð÷èë,
õàìãààëàëò, ñóðàëöàõ íºõöºë, áîëîëöîî, îþóòíû
ºäºð òóòìûí àìüäðàëûã òóñãàñàí ÷ºëººò íýâòð¿¿ëýã,
àñóóäàë õºíäñºí õºòºëáºðèéã áýëòãýí òåëåâèçèéí
ñóâãààð äàìæóóëàí àðä íèéòýä õ¿ðãýõ
- ¯íäýñíèé ðàäèîãèéí ºðãºí õýðýãëýýíèé ñóâãààð
“Îþóòíû ìýäýýëýë”-èéí øóóä íýâòð¿¿ëãèéí öàãèéã
áèé áîëãîõ, îðîí íóòãèéí îþóòíóóäòàé õîëáîãäîí
ìýäýýëýë àâäàã, õ¿ðãýäýã, õàíãàäàã ìýäýýëëèéí
ñ¿ëæýýã ¿¿ñãýõ
Òàâ. Ýõ îðíû õºãæëèéí õ¿ðýýíä:
Çîðèëò:
Óëñ îðíû õºãæèë, á¿òýýí áàéãóóëàëò, õ¿ì¿¿íëèãèéí
¿éëñýä îþóòíû áàéãóóëëàãûí îðîëöîõ îðîëöîîã
íýìýãä¿¿ëæ, ãàäààä õàðèëöààã íü ºðãºæ¿¿ëýõ.
¯íäýñëýë:
Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé èõ,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò
¿éëäâýðëýëèéí òºâ¿¿äýä ñóðàëöàã÷èä íü ýõ îðíû
119
èðýýä¿éí õºãæëèéí îþóíû áîëîîä õºäºëìºðèéí
àñàð èõ íººöèéã àãóóëñàí, õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéã ÎÞÓÒÀÍ
òîäîðõîéëîã÷ òîìîîõîí äàâõàðãà õýñýã áîëîí 2008
ººðèé㺺 òàíèí ìýäýæ ÷àääàãã¿é
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
á¿ðòãýãäýýä áàéíà.
Àëèâàà óëñ îðîí ººðèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà,
öààøäûí áîäëîãî, çîðèëòîî òîäîðõîéëîõäîî
îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí íººö áîëîìæ, îþóí óõààí,
ñýòãýëãýýíèé öàð õ¿ðýý, õºäºëìºðèéí íººö õ¿÷èéã
òîîöîí, íèéãìèéíõýý õºãæèë, á¿òýýí áàéãóóëàëò,
õ¿ì¿¿íëèãèéí ¿éëñýä òàòàí îðîëöóóëàõ ñîíèðõîëòîé
áàéäàã.
Ìîíãîë óëñûí õóâüä ÷ îþóòíóóä õîòûí òîõèæèëò,
á¿òýýí áàéãóóëàëò, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ,
íºõºí ñýðãýýëòýíä îðîëöîõ, ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé
àæèë ã¿éöýòãýõ, ñàéí äóðààð õ¿ì¿¿íëèãèéí ¿éëñýä
íýãäýõ, àõìàä áîëîí õîé÷ ¿åèéí èðãýäýä òóñëàõ,
ãàäààä îðíóóäàä òîõèîëäñîí ýìãýíýëèéã õóâààëöàõ
çýðãýýð æèë á¿ð èäýâõæèí, îðîëöîî íü íýìýãäñýýð
áàéãààã îíöîëæ áîëíî.
̺í íèéãìèéí õºãæèëä îþóòíóóäûã òàòàí îðîëöóóëàõ
¿¿ðãèéã îþóòíû áàéãóóëëàãóóä õàðèóöàí çîõèîí
áàéãóóëæ, ñàíàà÷èëñààð èðñíèéã á¿õ íèéòýýðýý
õ¿ëýýí çºâøººðäºã òºäèéã¿é öààøèä ÷ ýõ îðíû
õºãæèëä îðîëöîõ ñàíàà÷èëãàà óëàì á¿ð ºðãºæ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð õºòºëáºðòºº áèå äààñàí ¿íäñýí ÷èãëýë
áîëãîí äýâø¿¿ëæ áàéãàà áèëýý.
Ýíýõ¿¿ ¿íäñýí ÷èãëýëä àíõàí øàòíû áîëîí îðîí
íóòãèéí îþóòíû áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààã
áýõæ¿¿ëýõ, ãàäààä õàðèëöààã íü ºðãºæ¿¿ëýõ,
ãàäààäûí èæèë òºñòýé áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí
òºðºë á¿ðèéí òºñºë, õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ, äýëõèéí
èðãýäèéí òºëººõ ¿éëñýä îðîëöîõ îðîëöîîãîî
èäýâõæ¿¿ëýí íýìýãä¿¿ëýõýýð øèéäâýðëýñýí.
Çîðèëãî:
- Îþóòíóóäûã íèéãìèéí á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæèëä
çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð îðîëöóóëæ óðàìøóóëäàã
òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ
- Îþóòíóóäûã ãàäààä, äîòîîäûí õ¿ì¿¿íëèãèéí ¿éëñýä
ñàéí äóðààð íü òàòàí îðîëöóóëàõ
- Îþóòíû áàéãóóëëàãóóäûí ãàäààä õàðèëöàà,
õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ
- Ãàäààäûí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷èäòýé õàìòàðñàí òºñºë,
õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã íü íýìýãä¿¿ëýõ
- Îþóòíû áàéãóóëëàãûí áîëîâñîí õ¿÷íèé íººö,
÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, ¿éë àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëýõ
¯éë àæèëëàãàà:
- Çàñãèéí ãàçðààñ òºëºâëºñºí áîëîí îðîí íóòãèéí
çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäààñ ã¿éöýòãýæ áóé
íèéòèéã õàìàðñàí àæëóóäàä îþóòíóóäûã ãýðýýãýýð
îðîëöóóëàõ, óðàìøóóëàëò ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ
- Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, õîò
áîëîí òºâëºðñºí ãàçðóóäûã õîã õàÿãäàë, ãÿëãàð
120 óóòíààñ àíãèæðóóëàõ çýðýã ñàéí ¿éëñèéí àÿíóóäûã
ÎÞÓÒÀÍ òîãòìîë ñàíàà÷ëàí çîõèîí áàéãóóëàõ
2008 - Àõìàä ¿åèéã õàëàìæèëæ, ºñâºð ¿åèéã òýòãýõ áîëîí
Ø¿¿ìæë¿¿ëýõ íü àéäñûã, ø¿¿ìæëýõ íü çîðèãèéã íýìäýã
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä òóñëàõ, äîíîðûí
àÿí, áóñàä ñàéí äóðûí ñàíàà÷èëãóóäàä îþóòíóóäûã
óðèàëàí îðîëöóóëàõ
- Îð÷íû òààã¿é íºëººëëèéã áàãàñãàõ, àðõè òàìõè,
ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí äîí, áèåý ¿íýëýõ, ñýòãýöèéí
õÿìðàëä ºðòºõ çýðýã õîðò çóðøëààñ ººðèé㺺
õàìãààëàõ, æèãø¿¿ëýõ àæëûã òºðèéí áîëîí òºðèéí
áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ
- Àðõè, òàìõè, òºðºë á¿ðèéí ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí
ýñðýã ñóðòàë÷èëãàà, ìýäýýëýë áîëîí æèãø¿¿ëýí,
öýýðë¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí ñàíàà÷èëãûí àæëóóäûã
îþóòíû îðîëöîîòîéãîîð íèéãìèéí õ¿ðýýíä òîãòìîë
çîõèîí áàéãóóëàõ
- ÅÁÑ-í òºãñºã÷èä áîëîí øèíýýð ýëñýã÷äýä çîðèóëñàí
ìýðãýæèë ñîíãîëòûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã ò¿ãýýõýä
÷èãëýãäñýí àæèë, òºðºë á¿ðèéí ñóðãàëò çîõèîí
áàéãóóëàõ, ñàíàë, ñàíàà÷èëãóóäûã ºðí¿¿ëýõ,
õàìòðàí àæèëëàõ
- “Àõìàä ¿å-Äóíä ¿å-Çàëóó ¿å”-èéí àëòàí õýëõýýñèéã
áýõæ¿¿ëñýí, õîëáîõîä ÷èãëýãäñýí íèéãýì, øèíæëýõ
óõààí, çàí çàíøèë, ò¿¿õ ñî¸ë, ºâ óëàìæëàë, ýõ
îðîí÷ ¿çëèéã äýëãýð¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí àæëóóäûã
äýìæèõ
- Îðîí ãýðã¿é, òýíýìýë, õºäºëìºð ýðõýëäýã õ¿¿õýä
áîëîí çàñàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ãàçðûí õ¿ì¿¿æèã÷
áàãà÷óóäûã òýòãýõ, ýðäýì ìýäëýã îëãîõ, áîëîâñðîë,
ñî¸ëûã ò¿ãýýõ, óðàìøóóëàõ àæëûã ñàíàà÷ëàí,
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí
õýðýãæ¿¿ëýõ
- Îþóòíû áàéãóóëëàãà òóñ á¿ð ººðèéí ãàäààä
õàðèëöààãàà ºðãºæ¿¿ëýõ, õºãæ¿¿ëýõ ñàíàà÷èëãûã
ìýäýýëýë, òåõíèê òåõíîëîãèéí äýâøèë, èíòåðíýò
ñ¿ëæýýíèé îð÷èíã àøèãëàí õýðýãæ¿¿ëýõ
- Îþóòàí ñîëèëöîîíû õºòºëáºðèéã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ, ãàäààäûí èæèë òºñòýé áàéãóóëëàãóóäòàé
õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ, õàìðàõ õ¿ðýýã íü ºðãºòãºõ
- Îþóòíû ñóðàëöàõ îð÷íûã ñàéæðóóëàõ, êîìïüþòåð,
òîíîã òºõººðºì溺ð õàíãàõ, àâüÿàñëàã áîëîí
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé îþóòíóóäûã äýìæèõ, ìýäýýëýë
ñîëèëöîõ, òºðºë á¿ðèéí ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõ
÷èãëýë¿¿äýýð òºñºë, õºòºëáºð¿¿äèéã áîëîâñðóóëàí,
ãàäààäûí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãóóäàä óëàìæëàõ,
äýìæëýã àâàõ
- “Îþóòíû ÷ºëººò öàã-ìýäýýëëèéí òºâ”-èéã Ìîíãîë
óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, îðîí íóòãèéí çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãóóäûí äýìæëýã, ãàäààäûí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷
áàéãóóëëàãóóäûí òóñëàëöààòàéãààð ¿¿ñãýí
áàéãóóëàõ
- Îëîí óëñûí íýð õ¿íä á¿õèé îþóòàí, çàëóó÷óóäûí
áîëîí áóñàä èæèë òºñòýé áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë
àæèëëàãààã ñóäëàí ãèø¿¿íýýð ýëñýõ, ãàäààä áàéð
ñóóðèà áýõæ¿¿ëýõ
- Ãàäààäûí ãèø¿¿í÷ëýëòýé áîëîí õàìòðàí àæèëëàã÷
áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí äýìæëýã, òóñëàëöààòàéãààð
õàðèëöàí àéë÷ëàõ, çî÷ëîõ, õ¿ëýýí àâàõ, áîëîâñîí
õ¿÷èí, ñàéí äóðûí àæèëòàí ñîëèëöîõ àæëûã çîõèîí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
áàéãóóëàõ
- Îþóòàí çàëóó÷óóäûí ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõ,
òýäíèé ýâ íýãäýë, õàìòûí àæèëëàãààã èëýðõèéëñýí
îëîí óëñûí áîëîí äîòîîäûí øèíæ ÷àíàð á¿õèé
òýìäýãëýëò ºäð¿¿äèéã ¿íäýñíèé õýìæýýíä á¿òýýë÷ýýð
òºëºâëºí çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûã óëàìæóóëàõ
- Îþóòíóóäûã ãàäààäàä ñóðàëöóóëàõ, ãàäààä
õàðèëöààãàà ºðãºòãºõ, ãàäààä õýëíèéõýý ìýäëýãèéã
äýýøë¿¿ëýõ, äýëõèéí îþóíû áîëîîä óðëàã, ñïîðòûí
òàëáàðò ºðñºëäºõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõýä á¿õèé ë
àíõààðàë, ¿éë àæèëëàãààãàà ÷èãë¿¿ëýí àæèëëàõ
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíîîñ 2005-ààñ 2010 îíû
õîîðîíä õýðýãæ¿¿ëýõ “Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-
èéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõûí òóëä òîäîðõîé àðãà çàì,
õýðýãñýë, ÷àäâàðëàã áîëîâñîí õ¿÷íèé íººö áàéõ
çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé íü îéëãîìæòîé. ¯¿íä:
- Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
æèë á¿ðèéí íàðèéâ÷èëñàí ñóäàëãàà á¿õèé àæëûí
òºëºâëºãºº, ã¿éöýòãýëèéã íü õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí
ãýðýý, õýëýëöýýð¿¿äèéã ìýðãýæëèéí ºíäºð òºâøèíä
áîëîâñðóóëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé íººö
- Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºðèéã äýëõèéí áóñàä
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕªÄªËêªÍÈÉ Ò¯¯Õ
Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí
òîãòîëöîî íü äóíäàä ¿åýñ
óëàìæëàãäàí èðýõäýý òóõàéëñàí
ñóðãóóëü, õèøèãòíèé äîòîðõè
ñóðãàëò, îðäíû áóþó ãýðèéí
ñóðãàëò ãýñýí ãóðâàí ¿íäñýí
õýëáýðýýð óëàìæëàãäæýý.
×èíãèñ õààí áîëîí ò¿¿íèé
óãñàà çàëãàìæëàã÷èä áîëîâñðîëûã òºðèéí áîäëîãûí
õýìæýýíä çàëãàìæëóóëàí òàñðàëòã¿é õºãæ¿¿ëæ
áàéñíààñ ªãºäýé õààí 1233 îíä ßíüæèí
õîòíîî Èõ Ìîíãîë óëñûí õºâã¿¿äèéí ñóðãóóëèéã
áàéãóóëàí àíõíû ìîíãîë 18 ñóðàã÷èéã èëãýýí
ñóðàëöóóëñàí áàéíà. Ýíý íü òºðèéí ç¿ãýýñ íýãäìýë
çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð ñóðãàæ áàéñàí õóó÷èí
óëàìæëàëûí õýëáýð õàäãàëàãäñààð áàéãààãèéí
èëýðõèéëýë þì.
Ýíý ¿åýñ ñóðàëöàã÷ áóþó îþóíòíû òóõàé
àëáàí ¸ñíû çîõèîí áàéãóóëàãäñàí ñóðãóóëèéí
ñóóðü òàâèãäàæ áàéñàí áºãººä ¿¿íòýé çýðýãöýí
òýäãýýðèéí ýäëýõ ýðõèéí òóõàé îéëãîëò ãàð÷ èðñýí
íü òîäîðõîé. Ãýâ÷ òóõàéí ¿åèéí îí öàã, íèéãìèéí
õàðèëöààíààñ øàëòãààëàí ýðõ àøãèéã íü àëáàí
¸ñîîð õýëáýðø¿¿ëýí õàìãààëàõ òóõàé àñóóäàë
áàéãààã¿é ÷ òýäãýýð ñóðàëöàã÷èä íü óã óëñûí
èðýýä¿éä íýí øààðäëàãàòàé ãýäãèéã á¿õ øàòàíäàà
ìýäðýí òîãòîîñîí ä¿ðìýýñ ãàäóóð áàéäëààð ýðõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àéäàñ íü õ¿íèé ñýòãýëèéí ñàéí ñàéõàí á¿õíèéã ¿ã¿éñãýí
îðíóóäûí áîëîí äîòîîäûí õóóëü, òîãòîîìæ, îþóòíû
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð,
ñòðàòåãè òºëºâëºãººíèé ¿çýë áàðèìòëàëòàé
óÿëäóóëàí íºõöºëä¿¿ëýõ, õàðèëöàí õàìààðàëòàé
áîëãîõ àñóóäàë
- Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºðèéí äàãóó áàòëàãäñàí
åðºíõèé áîëîí íàðèéâ÷èëñàí àæëûí òºëºâëºãººã
õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿æèëò, õºðºíãèéí
ýõ ¿¿ñâýð, Çàñãèéí ãàçàð, áóñàä áàéãóóëëàãûí
äýìæëýã
- Õºòºëáºðèéí ¿çýë áàðèòëàë, áîäëîãî, ÷èãëýëèéã
1-2 æèë òóòàìä íàðèéâ÷ëàí òîäîòãîæ, ò¿¿íèéã á¿õ
òºâøèíä õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã áîëíî.
Ìîíãîëûí “Îþóòíû õºãæëèéí 2005-ààñ 2010 îíû
õºòºëáºð”-èéí õýðýãæèëòèéã õàíãàñíààð îþóòíû
áàéãóóëëàãóóäûí ýâ íýãäýë, õàìòûí àæèëëàãààíû
áîäèò èëýðõèéëýë, îþóòíû ýðõ àøãèéã õóóëèéí
õ¿ðýýíä õàìãààëñàí òºãñ ¿ç¿¿ëýëò, äýýä áîëîâñðîëûí
ñàëáàðûí õºãæèëä îðóóëæ áóé òîìîîõîí õóâü
íýìýð, ýõ îðíû èðýýä¿éí èðãýäèéí àìæèëòòàé
ñóðàëöàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëñýí òîìîîõîí àëõàì
áîëîí òîäîðõîéëîãäîõ áîëîìæòîé.
àøèãò íü íºëººëºõèéã öýýðëýí, õîðèãëîæ áàéñàí
íü ò¿¿õíýý áè÷ýýñòýé áàéäàã.
ªºðººð õýëáýë ýíý íü îþóòíû áàéãóóëëàãûí ¿¿ðãèéã
“Ñóðàëöàã÷èéí ä¿ðýìæñýí ýðõ àøèã” ¿¿ññýí ¿åòýé
õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëîõ þìàà.
Óëìààð áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî ìààíü õºãæëèéí
îëîí ìÿíãàí æèëèéí í¿¿ðèéã ¿çýæ áîëîâñðîíãóé
áîëñîîð ÌÓ-í íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòîä ìàíàé
îðíû õàìãèéí àíõíû äýýä ñóðãóóëü áîëîõ Óëñûí
Óíèâåðñèòåòèéã ``Èõ ñóðãóóëèéã çîî òåõíèê, áàãø,
õ¿íèé ýì÷èéí 3 ñàëáàðòàéãààð, Àðäûã Ãýãýýð¿¿ëýõ
ßàìíû õàðüÿàíä áàéãóóëàõ, èõ ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéã
1941-9-1 ºäºð íýýõ``-ýýð òîãòîîæýý. Èõ ñóðãóóëèéã
íýýõèéí òóëä áýëòãýë êóðñûã îäîîãèéí íýãä¿ãýýð
10 æèëèéí ñóðãóóëü äýýð 17 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé
áàéãóóëàí îðîéãîîð õè÷ýýëë¿¿ëæýý.
Èíãýýä àëáàí ¸ñîîð äýýä áîëîâñðîëòîé áîëîâñîí
õ¿÷íèéã ýõ îðîíäîî áýëòãýõ áîäèò àëõàì õèéãäýæ,
òýíä ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäûí ñàíàà÷èëãààð 1942
îíû 10 äóãààð ñàðûí 5-íä øóóä íýðëýñýí óòãààðàà
àíõíû “Îþóòíû çºâëºë” áàéãóóëàãäñàí ò¿¿õòýé.
Óëìààð ÌÕÇÝ-èéí Òºâ Õîðîîíû ñóðãóóëü ïèîíåð,
îþóòàí çàëóó÷óóäûí õýëòñýýñ äýýä ñóðãóóëü, 121
òåõíèêóì, îþóòíóóäûí ñóðëàãà õ¿ì¿¿æëèéí àæëûã ÎÞÓÒÀÍ
ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð ÌÎÕ-ã ÌÇÕÝ-èéí ÒÕ-íû 2008
óñòãàäàã þì
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
äýðãýä áàéãóóëæýý. ÌÕÇÝ-èéí ÒÕ-íû òîâ÷îîíû
õóðëûí 1961 îíû 3-ð ñàðûí 25-íû ºäðèéí 15/122
òîîò òîãòîîëîîð Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû
áàãà õóðëûã 1961 îíû 3-ð ñàðûí 31-íèé ºäºð
õóðàëäóóëæ Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîîíû äàðãààð
×.Î÷èðáàëûã òîìèëæýý.
1942 îíîîñ 1990 îí õ¿ðòýëõ õóãàöààíä îþóòíû
áàéãóóëëàãóóä íü òîìèëãîîíû ¿íäñýí äýýð
àæèëëàäàã, ñîöèàëèñò òºðèéí çàðèì ÷èã ¿¿ðãèéã
øóóä õàðèóöàí õýðýãæ¿¿ëäýã, ¿çýë ñóðòàëæñàí
õýëáýðýýð àæèëëàæ áàéñàí íü ìºí ë òóõàéí ¿åèéí
íèéãìèéí òîãòîëöîîòîé õîëáîîòîé.
Òóõàéí ¿åèéí îþóòíû áàéãóóëëàãûí àæëûí öàð
õ¿ðýýã õàðóóëàõ çîðèëãîîð 1966 îíä ÌÎÕ-íû
òýðã¿¿ëýã÷äýýñ õèéñýí àæëûã äîð òîéìëîí àâàâ.
- ``Îþóòíû ñî¸ë÷ íºõºðëºë``-¿¿äèéã õàðèóöàõ òóñãàé
êîìèññûã ÌÎÕ-íû òýðã¿¿ëýã÷ ãèø¿¿í Ý.Äîíãèíäîî
òýðã¿¿òýé 9 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéãóóëàõ,
- Ñî¸ë÷ íºõºðëºë¿¿äýä öîë ìàíäàò îëãîõ,
- Îðîñ õýëèéã õóðäàí õóãàöààíä ñóðàõ àÿíûã
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
ÌÎÕ íü 1942 îíû 10 äóãààð
ñàðûí 05-íû ºäºð áàéãóóëàãäñàí
áºãººä 1990 îíîîñ áèå äààñàí
òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí ñòàòóñòàé
áîëîí óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëñýí.
ÌÎÕ íü øèíý çóóíä áàðèìòëàõ
áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýëýý
“Îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-í
äàãóó òîäîðõîéëæ, äýýä áîëîâñðîëûí
ñàëáàðûí õàðèëöààíä õàìòûí àæèëëàãàà, õÿíàëòûí
¿¿ðãèéã áîäèòîîð ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé, ýðõ àøãèéã
õàìãààë÷ã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà áîëîí õºãæèõ
ñòðàòåãè òºëºâëºëòèéã äýâø¿¿ëñýí.
ÌÎÕ íü á¿ðýëäýõ¿¿íäýý îäîîãîîð 172 èõ ñóðãóóëü,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæè, ÌѯҺ⿿äèéí îþóòàí,
ñóðàëöàã÷äûí àíõàí øàòíû áàéãóóëëàãà, áèå
äààñàí ÷èãëýëèéí 28 áàéãóóëëàãûã íýãòãýí ¿íäýñíèé
õýìæýýíä íèéãìèéí á¿õèé ë ñàëáàð, íýãæ, ÷èãëýë,
äàâõàðãà ðóó õàíäñàí òºâëºðñºí áîëîí áîëîâñðîë,
õ¿ì¿¿íëèã, á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæëóóäûã ã¿éöýòãýæ
áàéíà.
2001 îíîîñ 2008 îíû õóãàöààíä áèä íèéò
á¿ðýëäýõ¿¿íèé õýìæýýíä 4.260 ãàðóé òºðëèéí àæëûã
áèå äààæ, 1124 àæëûã áóñàä áàéãóóëëàãà, àæ
àõóéí íýãæ¿¿äòýé õàìòðàí àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëñýí
122 áºãººä äàâõàðäñàí òîîãîîð 952.000 ãàðóé îþóòàí,
189.000 èðãýí, 840 ãàðóé áàéãóóëëàãà, õàìò îëîí
ÎÞÓÒÀÍ
õàìðàãäñàí áàéíà.
2008
Àëèâààã áóðóó õèéñíýý õ¿ëýýõã¿é ë áîë çºâ õèéõ çîðèãèéã
÷ ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõã¿é
çîõèîí áàéãóóëàõ, ñàéí îþóòíûã 7 õîíîãèéí
àìðàëòûí ýðõýýð øàãíàõ
- ̺í óðãàö õóðààëò áîëîí îëíûã õàìàðñàí
õºäºëìºðò îþóòíûã îðîëöóóëàõ çýðýã àæëóóäûã
õèéäýã áàéæýý.
1990 îíû 12 äóãààð ñàðûí 02-íä Ìîíãîëûí
îþóòíû õîëáîîíû III ÷óóëãàí Óëààíáààòàð õîòíîî
çîõèîí áàéãóóëàãäàæ, ÷óóëãàíààð áèå äààñàí,
õýíýýñ ÷ õàðààò áóñ àæèëëàäàã, îþóòíû ýðõ àøãèéã
õàìãààëàã÷, îþóòíû òºðèéí áóñ òºâ áàéãóóëëàãà
áîëîõèéã òîäîðõîéëñîí. Õàðèí ºíººäðèéí ÌÎÕ
íü 2001 îíû 05-ð ñàðààñ øèíý÷ëýãäýí çîõèîí
áàéãóóëàãäàæ îþóòíóóäûíõàà íèéãìèéí õàìãààëëûã
á¿ðä¿¿ëýí ñàéæðóóëàõ, òýäýíä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëòèéã
îëîí óëñûí îþóòíû æèøãèéí äàãóó ýäë¿¿ëýõ òàëààð
ñàíàà÷èëãàòàé àæèëëàæ õýðýãæ¿¿ëýõ, îþóòíóóäûã
îëîí óëñûí òºâøèíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí
÷àäâàðëàã áîëîâñîí õ¿÷èí áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõ
÷èãëýëýýð àìëàëò àâàí “2005-2010 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ
Ìîíãîëûí îþóòíû õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéí äàãóó
àæëàà òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Çîõèîí áàéãóóëäàã çàðèì ¿éë
àæèëëàãààíóóä:
- “Îþóòíû Õºãæëèéí ñàí”-ãààñ òýòãýëýã îëãîõ
õºòºëáºð
- “Øèíý çóóíû Ìîíãîë îðîí” ñýäýâò ýðäýì
øèíæèëãýýíèé öóâðàë áàãà õóðàë
- Îþóòíû íýðýìæèò ãóäàìæ, òàëáàé áîëîí îþóòíû
õîòõîíû À, Á á¿ñèéí òºëºâëºëò, á¿òýýí áàéãóóëàëò,
çîõèöóóëàëò
- Îþóòíû ýðäýì ñîëèëöîîíû òºâèéí ¿éë
àæèëëàãàà
- “Îþóòàí” ýð¿¿ë ìýíäèéí òºâèéí ¿éë àæèëëàãàà
- Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæèéí ¿éë àæèëëàãàà
- Îþóòàíä òºðººñ ¿ç¿¿ëæ áóé àâòî òýýâðèéí
õºíãºëºëòèéí ñ¿ëæýý /Îðîí íóòãèéí õºíãºëºëò, õîò
õîîðîíäûí õºíãºëºëò/
- Îþóòíû îþóíû á¿òýýë, ñóäàëãààíû àæëûã äýìæèõ
äýä õºòºëáºð
- Îþóòíû “Á¿òýýë÷ õºäºëìºðèéí àÿí” öóâðàë
õºòºëáºð
- “Îþóòíû Âèçà, Ìàýñòðî êàðò”-ûí ¿íäýñíèé ñ¿ëæýý
òºñºë /Ãîëîìò áàíê/
- Îëîí óëñûí îþóòíû õºíãºëºëòèéí “ISIC” êàðòûí
¿éë÷èëãýý
- “Ìîíãîëûí îþóòíû äýýä øàãíàë îëãîõ æóðàì”-ûí
õýðýãæèëò
- Äýëõèéí Ìîíãîë òóóðãàòàí îþóòàí çàëóó÷óóäûí
èõ íààäàì, ÷óóëãà óóëçàëò /2 æèëä íýã óäàà/
- “Îþóòíû õàâàð” óðëàã, ñïîðò, ýðäìèéí èõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
íààäàì
- “Îþóòíû æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ
çýýëèéí õºòºëáºð”
- Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí àòòåñòàò÷ëàë, øàëãàëò
- “Îþóòíû Íàìàð” ñïîðò, óðëàãèéí èõ íààäàì
- “Ìîíãîëûí Îþóòàí Ìèññ” òýìöýýí /2 æèë òóòàìä
1 óäàà/
- Ìîíãîëûí Îþóòíû “Õàðøèéí òºâ íààäàì”
Òýìäýãëýëò ºäð¿¿ä:
- 10-ð ñàðûí 05-í Ìîíãîëûí Îþóòíû ºäºð
- 11-ð ñàðûí 17-í Îëîí Óëñûí Îþóòíû ýðõèéí
ºäºð
- 03-ð ñàðûí 04-í Ìîíãîëûí Îþóòíû ýðõèéí
ºäºð
ÌÎÕ-íü Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí áîëîí òºðèéí
áóñ á¿õèé ë áàéãóóëëàãóóäààñ õàìãèéí àíõ áóþó
1945 îíä ͯÁ-ûí ãèø¿¿íèé ñòàòóñòàé Îëîí óëñûí
Îþóòíû õîëáîîíû æèíõýíý ãèø¿¿íýýð ýëññýí.
ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Æèë á¿ð ìîíãîëûí îþóòàí çàëóóñ Îëîí
óëñûí îþóòíû ýðõèéí ºäðèéã òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëäýã
æóðàìòàé. Èéìä ýíýõ¿¿ ºäðèéí òàëààðõè ìýäýýëëèéã
ýíýõ¿¿ íîìîîðîî äàìæóóëàí õ¿ðãýæ áàéíà.
Íàöèçìûí ýñðýã îþóòíû õºäºë㺺í áàéãóóëàãäàí
1936 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû ºäºð Ïðàãà
õîòûí ãóäàìæèíä ýñýðã¿¿öëèéí õºäºëãººí ºðí¿¿ëñýí
þì.
1941 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íä Ëîíäîí äàõü Îëîí
Óëñûí Îþóòíû Êîíñóëààñ Îëîí Óëñûí Îþóòíû
ºäðèéã çàðëàí òóíõàãëàñàí áàéíà. Èíãýñíýýð
Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîî áèé áîëîõ ýõëýë
òàâèãäñàí þì. Òýä õýçýý ÷ íàöèçìûí õ¿÷èéðõèéëýë,
ò¿ðýìãèéëëèéã óìàðòàõ ¸ñã¿é ãýæ ¿çäýã.
Íàöèçì, ôàøèçìûã ýñýðã¿¿öýí áèäíýýñ ºìíº òýìöýæ
áàéñàí õ¿ì¿¿ñèéí ÷èí çîðèã, ò¿¿íèé à÷ õîëáîãäîëûã
òàíèóëàõ ¿¿äíýýñ æèë á¿ðèéí 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-
íû ºäðèéã Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîî /Union of
International Student’s/-íîîñ “Îëîí Óëñûí Îþóòíû
ýðõèéí ºäºð” áîëãîí òýìäýãëýæ áàéõ óëàìæëàëûã
áèé áîëãîñîí áàéíà. Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîî íü
ººðèéí ¿íäñýí çîðèëãîî àëèâàà òºðëèéí õàâ÷ëàãà,
äàðëàëûí ýñðýã òóóøòàé òýìöýõýä ÷èãë¿¿ëæ èðñýí
þì.
ßäóóðàë, õîîñðîëîîñ ñàëàõ, Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõèéã
õàìãààëàõ, ¿íäýñòýí¿¿ä çýðýãöýí îðøèæ, òàñðàëòã¿é
õºãæèõ, àðä÷èëëûí òºëººõ òýìöëèéí ãîë öºì íü
áîëîâñðîë õýìýýí ¿çýæ, á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûã
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Ãèø¿¿í÷ëýë:
Îëîí óëñûí îþóòíû õîëáîî
· Îëîí óëñûí îþóòíû ñïîðòûí õîëáîî
· Àçèéí îþóòíû õîëáîî
· Àçèéí îþóòíû ìýäýýëëèéí òºâ
· Îëîí óëñûí îþóòíû àÿëàë æóóë÷ëàëûí õîëáîî
· Òºâ Àçèéí îþóòíû õîëáîî
· Ãåðìàíû Îòòî Áåíåêèéí ñàí /Îòòî Âeneck Foun-
dation/
· Ãåðìàíû Áîíí õîòûí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí òîéðîã
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî /ÒÁÁ/:
Óëààíáààòàð õîò. Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã. ͯÁ-èéí
ãóäàìæ.
6-ð õîðîî. Áàãà òîéðóóãûí 34-01.
Óòàñ: 70115111, 7011 1143
Ôàêñ: 976-11-7011 0775
È-ìýéë: info@student.org.mn
Âåéá ñàéò: www.student.org.mn
ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààíû íýãýýõýí õýñýã õýìýýí
¿çýæ áàéâ.
21-ð çóóíû áîñãîí äýýð, 1997 îíû 11 ä¿ãýýð
ñàðûí 17-íû ºäðèéí áàÿðûí ¿åýð ÷ ¿íäñýðõýõ,
àðüñ ºí㺺ð ÿëãàâàðëàõ, øàøèí õîîðîíäûí çºð÷èë,
óãñààòíû çºð÷èë, ÿäóóðàë áàéñààð áàéñàí þì.
Òóõàéëáàë ͯÁ-èéí õºãæëèéí õºòºëáºð/UNDP/-èéí
òóñ æèëèéí èëòãýëä ýíý òóõàé äóðäàõäàà ºäºðò íýã
äîëëàðûí îðëîãîòîé õ¿ì¿¿ñèéí òîî 100 ñàÿàñ 1.3
òýðáóì áîëîí ºññºí õýìýýí òýìäýãëýñýí áàéíà.
Ãýõäýý ºíãºðñºí 50 æèëä ÿäóóðàë, óðüä ºìíºõººñ
èë¿¿ áóóðñàí ñóäàëãàà áàéíà. Äýëõèéí íèéò õ¿í
àìûí èõýíõ íü íýí ÿäóó áàéãàà, äýëõèéí ýäèéí
çàñàã 25 òðèëëèîí àìåðèê äîëëàðò ýðãýëäýæ áóéòàé
õàðüöóóëáàë øóäàðãà áóñ õóâààðèëàëò áàéãààã
èëòãýæ áàéíà. Ýäãýýðýýñ ãàäíà øèíý ëèáåðàë
áîäëîãî çýðýã íü Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîîíû
¿éë àæèëëàãààíû ò¿ëõ¿¿ð õýñýã áîëäîã áàéíà.
11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû áóþó Îëîí Óëñûí Îþóòíû
Ýðõèéí ªäºð íü ýíõ òàéâàí, íàéðàìäëûí ¿éë
àæèëëàãààòàé ä¿éöäýã.
Ïðàãàä 60 ãàðóé æèëèéí äàðàà “Îëîí Óëñûí
Îþóòíû Ýðõèéí ªäºð”-èéã àëáàí ¸ñîîð òýìäýãëýæ,
ýíõ òàéâàí íàéðàìäëûí òºëºº äýëõèéí 2-ð äàéíû
¿åýð àìü ¿ðýãäýæ, õýëìýãäñýí îþóòíóóäûí ºìíººñ 123
äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò îþóòíóóä 11 ä¿ãýýð
ñàðûí 17-íä Àôãàíèñòàí äàõü äàéíûã ýñýðã¿¿öýí ÎÞÓÒÀÍ
2008
äýëõèéí ýâäýí ñ¿éòãýã÷èä, òåððîðóóäûí óäèðäëàãàä
Àìæèëòàíä õ¿ðüå ãýâýë õèéõýýñ ººð çàìã¿é
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
õàíäàí øààðäëàãà òàâüñàí þì. 9 ä¿ãýýð ñàðûí
11-íû äàðàà Àôãàíèñòàí äàõü äàéíû ýñðýã ýíãèéí
èðãýä, õ¿¿õä¿¿äèéí áîñëîãî õºäºë㺺í òàñðàëòã¿é
ºðíºæ 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íä ýíõ òàéâíû òºëºº
îëîí îðíû îþóòíû õîëáîîä áîëîí îþóòíû õîëáîîíû
íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ñàìâèí Áàíèåíóáà /Samwin
Banienuba/ îðîëöîæ ìýäýãäýë õèéñýí.
Äýëõèéí íèéòèéã õàìàðñàí äàéí áîëîí õ¿÷èéðõèéëýë,
ýäèéí çàñãèéí ìºëæëºãèéã ººð÷ëºõ áîëîí äýëõèé
íèéòèéã õàìàðñàí õÿìðàëò áàéäëààñ ãàðàõ
øóäàðãà îðîëäëîãîîñ èë¿¿òýé ºñ õîíçîí àâàõ ÿâäàë
Àôãàíèñòàíû äàéíû øàëòãààí áîëñîí áàéíà.
Adds Frage Sherif áîëîí ¯íäýñíèé îþóòíû Õîëáîî,
ÎÓÎÕ-íû åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ìýäýãäýõäýý
”Àôãàí÷óóä 9 ä¿ãýýð ñàðûí 11-íä óõààëàã áóñ
àëõàì õèéñýí áºãººä òýäíèé óëñðóó äîâòëîõ ÀÍÓ
áîëîí Èõ Áðèòàíûã õàðààõàí áîäîëöîîã¿é. Öààøèä
ÎÓÎÕ-íû ìýäýãäñýí Àôãàíèñòàíû ýñðýã øóäàðãà
áóñ àëõàìàà íýí äàðóé çîñãîî” õýìýýí ìýäýãäñýí
áàéíà.
ÎÓÎÕ-íû òèâ á¿ðýýñ ýõ îðîíä íü òîäîðõîé
àñóóäàëòàé 100 áàéãóóëëàãûã óðüæ õýëýëö¿¿ëýã
çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà áºãººä Òàëèáàíû äàðàíãóé
äýãëýì, õàðãèñ ¿çýëòí¿¿ä, Àôãàíèñòàíû ýñðýã
äàéí, àðüñíû ¿çýë çýðãèéã ýñýðã¿¿öýæ áàéãààãàà
òóíõàãëàñàí. 2001 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 11-íû
¿éë ÿâäàëòàé õîëáîîòîéãîîð àëáàí ¸ñíû ýìãýíýë
èëýðõèéëñýí þì.
̺í ÎÓÎÕ-íîîñ ìýäýãäýëäýý: ÀÍÓ áîëîí áóñàä
áàðóóíû çàñãèéí ãàçðóóä íü ýíõèéí òºëºº õèéæ
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÊÀÐÒ
/MAESTRO, VISA ELECTRON/
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî, Ãîëîìò áàíê õàìòðàí
àíõ óäàà áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîîíû äýâøèëòýä
õýëáýð áîëîõ “Ìîíãîëûí Îþóòíû Õºíãºëºëòèéí
Êàðò” íýðèéí VISA Electron
áîëîí Maestro êàðòûã îþóòàí
çàëóóñ òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéíà.
Îþóòàí òà á¿õýí ýíýõ¿¿ êàðòûã
ýçýìøñýíýýð òºðºë á¿ðèéí
¿éë÷èëãýýíä õºíãºëºëò ýäëýõ
áºãººä òºëáºð òîîöîîã ñî¸ëòîé,
ò¿ðãýí øóóðõàé, ýðñäýëã¿é õèéæ
ã¿éöýòãýõ áîëîìæòîé áîëíî.
Îþóòàí òà á¿õýí õºíãºëºëòèéí
êàðòûã ýçýìøñýíýýð:
124 - Á¿õ òºðëèéí áýëýí ìºíãºíèé ýðñäýëýýñ á¿ðýí
õàìãààëàãäàíà.
ÎÞÓÒÀÍ
2008 - Îëîí òºðëèéí íýìýëò ¿éë÷èëãýýã àâàõ
áîëîìæòîé.
ßìàð ÷ àëäàà ãàðãàëã¿é ñàéí ñàéõàíä õ¿ðñýí õ¿í ãýæ
áàéäàãã¿é
áóé àëáàäëàãàà õóóëèéí õ¿ðýýíä áàéëãàæ, äýëõèéí
ýðãýí òîéðîí äàõü íèéãýì, óëñ òºð, ºðõ ãýð, ýäèéí
çàñãèéí õýëìýãä¿¿ëýëòèéã òºãñãºë áîëîõ ¸ñòîé
ãýæýý.
1939 îíä äàéíû ýñðýã îþóòàí çàëóó÷óóäûí
õºäºëãººíººñ 1999 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû
äàÿàðøëûí ýñðýã õºäºë㺺í íü äýëõèé íèéòèéí
õÿìðàëò áàéäëûã äàâàõ ýíõèéí òºëººõ òýìöëèéí
ò¿¿õèéã áèé áîëãîñîí ãýæ Banienuba ìýäýãäñýí
þì.
2001 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íä Êàíàä, ÀÍÓ,
Íèãåð, Øèíý Çåëëàíä, Íåïàëûí îþóòíóóä íýãäýæ
õàìòäàà Àôãàíèñòàíû ýñðýã äàéí áîëîí íýãäñýí
¿íäýñòí¿¿äèéí ò¿ðýìãèéëëèéí ýñðýã óëñ òºð,
ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí èë¿¿ øóäàðãà ç¿éëèéã õ¿ñ÷
áàéãààãàà ìýäýãäñýí þì.
“9 ä¿ãýýð ñàðûí 11-íû ¿õýë, ¿ã¿éðýë õîîñðîë íü
îéðûí 10 æèëäýý õ¿ì¿¿ñèéí ãàøóóäàë, öî÷ðîëûã
áèé áîëãîæ ¿ðãýëæèëñýýð áàéõ áîëíî. Èë¿¿ ñàéí
ñàéõàí äýëõèéã áèé áîëãîõ àëèâàà îðîëäëîãî íü
¿ðãýëæ á¿òýëã¿éòäýã þì.” ãýæ Sherif ìýäýãäæýý.
Îëîí Óëñûí Îþóòíû Õîëáîîíû õàÿã:
Ôàêñ: +420-2-717-31257
Óòàñ: +420-606-500-335
Øóóäàíãèéí õàéðöàã 58, 11 ä¿ãýýð ñàðûí 17-íû
íýðýìæèò ãóäàìæ
110 01 Prague 018 ×åõ-í á¿ãä íàéðàìäàõ óëñ
Óòàñ:/Ôàêñ: 420-2-717-31257
- Òàíû êàðòûí äàíñíû ¿ëäýãäýëä õ¿¿ òºëíº.
- Îþóòàí òà ººðèéí ñàíõ¿¿ã çîõèöóóëàí óäèðäàõ
áîëîìæòîé.
- Îþóòàí ñóðàã÷äûã íèéòèéí
òýýâðèéí õýðýãñëýýð õºíãºëºëòýé
¿íýýð çîð÷èóëàõ òàñàëáàð íü
çºâõºí ýíýõ¿¿ êàðòûí õàìò õ¿÷èí
òºãºëäºð ¿éë÷èëíý.
- Îþóòàí õ¿í ýäýëáýë çîõèõ çàéëøã¿é
õºíãºëºëò¿¿äèéã / Òýýâýð, õîîë,
õ¿íñ, ýð¿¿ë ìýíä, ñî¸ë ¿éë÷èëãýý,
äîòóóð áàéð/ ýäëýõ áîëîìæòîé.
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
- Ñóðãóóëèéí îþóòíû ¿íýìëýõ /ñóðëàãûí äýâòýð,
òîäîðõîéëîëò/
- Èðãýíèé ¿íýìëýõ /Æîëîîíû ¿íýìëýõ/
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
- 3*4 õýìæýýòýé 1 õóâü ºíãºò öýíõýð ôîíòîé öýýæ
çóðàã
- ̺íãºí õóðààìæ /I, II-ð çóðñ -2000 òºãðºã/
Îþóòàí òà ÂÈÇÀ ÝËÅÊÒÐÎÍ, ÌÀÅÑÒÐÎ Êàðò
ýçýìøèã÷ áîëîõûã õ¿ñâýë: Ìîíãîëûí Îþóòíû Êàðòûí
Òºâ äýýð õîëáîãäîõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí àâ÷ èðýí
ýçýìøèã÷èéí àíêåòûã áºãëºíº.
Êàðòûí õàìðàõ õ¿ðýý:
Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé íèéò èõ,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,ÌѯÒ-¿¿äýä ºäðèéí áîëîí
îðîéí àíãèä ñóðàëöàã÷ ìºí ìàãèñòð áîëîí ìîíãîë
óëñàä ãàäààä óëñààñ ñóðàëöàæ áóé íèéò îþóòàí
çàëóó÷óóä õàìðàãäàíà.
Òà êàðòàà õààíààñ àâàõ âý ?
Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, ͯÁ-èéí ãóäàìæ, 6-ð õîðîî
Áàãà òîéðóóãûí 34-1
Îþóòàí òà íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé á¿õèé ë ñàëáàðò
òîäîðõîé õóâèéí õºíãºëºëò ýäëýõ àëòàí áîëîìæèéã
ìîíãîëûí îþóòíû õºíãºëºëòèéí ÌÀÅÑÒÐÎ, ÂÈÇÀ
ÝËÅÊÒÐÎÍ ÊÀÐÒ òàíä îëãîæ áàéíà.
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ¨Ñ ǯÉÍ Ä¯ÐÝÌ
Íýã. Åðºíõèé ç¿éë
1. Ìîíãîë óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ (öààøèä
“ñóðãóóëü” ãýíý)-ä ñóðàëöàã÷ äîòîîä, ãàäààäûí
îþóòíû ¿¿ðãèéã áàòàëãààæóóëàõ, ñóðãóóëèéí õàìò
îëîí äîòîðõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõ, õàðèóöëàãûí
òîãòîëöîîã áèé áîëãîõîä ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí çîðèëãî
îðøèíî.
2. Ñóðãóóëü íü àëèâàà õ¿÷èðõèéëýë, ñ¿ðä¿¿ëýãýýñ
àíãèä, õóóëü æóðìûã ¸ñ÷ëîí áèåë¿¿ëäýã, àðä÷èëàë,
õ¿íèé ýðõèéã õ¿íäýòãýí äýýäýëäýã, îþóòíû ñóðàëöàõ
òààòàé îð÷íûã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
3. Ñóðãóóëü íü ººðèéí îíöëîã, íºõöºëèéã õàðãàëçàí
ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí àãóóëãàòàé çºð÷èë人ã¿é íýìýëò
çààëò, øààðäëàãûã òóñãàí ñóðãóóëèéí õýìæýýíä
ìºðäºõ îþóòíû ¸ñ ç¿éí ä¿ðýì áîëîâñðóóëàí
ìºðäºæ áîëíî.
Õî¸ð. Îþóòíû ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà
4. Îþóòàí íü Ìîíãîë Óëñûí õóóëü òîãòîîìæ,
õîëáîãäîõ ä¿ðýì, æóðìûí çààëò áîëîí ñóðãàëòûí
ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý ÷àíä ñàõèí áèåë¿¿ëäýã,
èäýâõ ÷àðìàéëò ãàðãàí ñóðàëöäàã, ñóðãóóëèàñ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Áóñäûã äîðä ¿çäýã õ¿ì¿¿ñ ¿íýí õýðýãòýý ººðñäèé㺺 äîðä
Ìîíãîëûí Îþóòíû Àâòî òýýâðèéí
õºíãºëºëò
Òà îþóòíû Âèçà, Ìàåñòðî
êàðòûã ýçýìøñýíýýð õîòûí
íèéòèéí òýýâðèéí õºíãºëºëò
áîëîí õºäºº îðîí íóòãèéí
àãààðûí òýýâýð, íèéòèéí
òýýâðèéí õºíãºëºëòèéã ýäëýõ
áîëîìæ á¿ðäýíý. Ìîíãîë
Óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ
îþóòíûã íèéñëýë õîò äîòîð õºíãºëºëòòýé ¿íýýð
çîð÷èóëàõ ìàðêûã ñàð á¿ð ãàðãàí îþóòíóóäàä
ò¿ãýýäýã.
Ýíýõ¿¿ ò¿ãýýëòèéã ñóðãóóëü á¿ðèéí ñóðãàëòûí
àëáà, îþóòíû çºâëºë¿¿ä çàõèàëãûã îþóòíóóäààñ
àâ÷ Íèéñëýëèéí Çàì Òýýâðèéí Ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëäýã.
Îþóòàí òà ñàð á¿ðèéí õºíãºëºëòòýé ¿íýýð çîð÷èõ
ìàðêûã 4700 òºãðºãººð çàõèàëàí àâíà. Çàõèàëãààð
àâñàí õºíãºëºëòèéí ìàðêàà îþóòíû Âèçà áîëîí
Ìàýñòðî êàðòàí äýýð íààñíààð îþóòàí õîò äîòîð
2 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õààëãàòàé á¿õ ÷èãëýëèéí
íèéòèéí òýýâðèéí àâòîáóñ, òðîëëåéáóñààð ÷èãëýë,
öàã õàðãàëçàõã¿éãýýð äîëîî õîíîãûí á¿õèé ë
ºäð¿¿äýä ¿íý òºëáºðã¿é çîð÷èõ ýðõèéã ýäëýõ
áîëîìæòîé þì.
òºëºâëºí çîõèîí áàéãóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãààíä
èäýâõòýé îðîëöäîã, õºíäëºí㺺ñ ñààä ó÷ðóóëäàãã¿é,
áóñäûí ýðõ àøãèéã õ¿íäýòãýäýã áàéíà. Îþóòàí íü
ãýìò õýðýã ¿éëäñýí áîë õóóëèéí äàãóó øèéòãýë õ¿ëýýõ
áºãººä õýðýâ ýíý ¿éëäýë íü ñóðãóóëèéí áîëîí õàìò
îëíû ýñðýã ÷èãëýãäñýí áàéâàë ýíý ä¿ðìèéí äàãóó
äàâõàð õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý.
5. Äàðààõ ñàõèëãûí çºð÷èë ãàðãàñàí îþóòàíä
ñóðãóóëèéí ç¿ãýýñ õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý. ¯¿íä:
5.1. Áóñäûí îþóíû ºì÷èéã çºâøººðºëã¿é
àøèãëàñàí, øàëãàëòûí ìàòåðèàëòàé óðüä÷èëàí
òàíèëöñàí, õóóëñàí, ñóðëàãûí ä¿íãèéí ¿íýëãýýíä
ç¿é áóñààð íºëººëñºí, õóóëü áóñ àðãààð ä¿í,
øàãíàë, óðàìøóóëàë, òýòãýëýã, ãýð÷èëãýý, äèïëîì
àâñàí, õóóðàì÷ààð ¿éëäñýí, ¿ð ä¿í, òàéëàíã áóðóó
ìýäýýëñýí.
5.2. Ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õè÷ýýë, äàäëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíä ñààä ó÷ðóóëñàí.
5.3. Ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, ñóðãàëòûí àëáà, áàãø
íàðò õóóðàì÷ ìàòåðèàë áîëîí áóðóó ìýäýýëýë
ºãñºí, çºâøººðºëã¿éãýýð ä¿í, òàéëàí, áè÷èã
áàðèìòàä çàñâàð õèéñýí, ñóðãóóëèàñ îëãîñîí 125
áèåèéí áàéöààëòûã áóðóóãààð àøèãëàñàí.
5.4. Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, áàãø íàðààñ òàâüñàí ÎÞÓÒÀÍ
õóóëü ¸ñíû øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýýã¿é. 2008
¿çýæ áàéãàà þì
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
5.5. Ñóðãóóëèéí áè÷èã áàðèìò, ìýäýý ìàòåðèàëûã
ãýìòýýñýí, óñòãàñàí, õóóðàì÷ààð ¿éëäñýí áóþó
çºâøººðºëã¿éãýýð õóâèëñàí áóþó õýâëýñýí.
5.6. Ñóðãóóëèéí íóòàã äýâñãýðò áóñäûí ýð¿¿ë
ìýíä, àþóëã¿é áàéäàëä íºëººëñºí çîõèñã¿é ¿éëäýë
ãàðãàñàí.
5.7. Ñóðãóóëèéí äîòîîä æóðìûã íîöòîéãîîð çºð÷ñºí,
áóñäûã äîðîìæèëñîí, çàíàëõèéëñýí, ýðõ ÷ºëºº
áîëîí õóâèéí íóóöàä íü õàëäñàí, àìãàëàí òàéâàí
áàéäëûã àëäàãäóóëñàí, ýðäýì øèíæèëãýý, çàõèðãàà,
îëîí íèéòèéí àæëûã ¿éì¿¿ëñýí, òàñàëäóóëñàí.
5.8. Ñóðãóóëèéí íóòàã äýâñãýðò õàð òàìõè, àðõèäàí
ñîãòóóðóóëàõ óíäàà áèåäýý àâ÷ ÿâñàí áóþó
õýðýãëýñýí.
5.9. Ñóðãóóëèéí ºì÷èä õàìààðàõ õºðºíãº, íîì
ñóðàõ áè÷èã, ýä ç¿éëñ, òîíîã òºõººðºìæèéã
çîðèóëàëòûí áóñ áàéäëààð àøèãëàñàí, ãýìòýýñýí.
5.10. Ñóðãóóëèéí àþóëã¿éí áîëîí áóñàä îíöãîé
áàéäëûí òîíîã òºõººðºìæèéã áóðóóãààð àøèãëàñàí,
òýäãýýðò ãýìòýë õîõèðîë ó÷ðóóëñàí, õàðèóöñàí
àæèëòíû ¿éë àæèëëàãààíä ñààä ó÷ðóóëñàí.
5.11. Ñóðãóóëèéí áàéð, ýçýìøèëä íýâòðýí îðîõ
ò¿ëõ¿¿ð, êàðò, êîäûã çºâøººðºëã¿éãýýð àøèãëàñàí,
áóñäàä äàìæóóëñàí.
5.12. Ñóðãàëòûí ãýðýý áîëîí ñóðãóóëèéí ä¿ðýì,
æóðìûí çààëòûã çºð÷ñºí, òýäãýýðýýð õ¿ëýýñýí
¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýýã¿é.
5.13. Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí çààëòóóäûã óäàà äàðààëàí
çºð÷ñºí.
6. Ñàõèëãûí çºð÷èë ãàðãàñàí îþóòàíä äàðààõ àðãà
õýìæýýã àâíà. ¯¿íä:
6.1. Àìààð áóþó áè÷ãýýð àíõààðóóëàõ.
6.2. Ýðõèéã õÿçãààðëàõ, äîòóóð áàéðíààñ ãàðãàõ,
äèïëîì îëãîõûã òîäîðõîé õóãàöààãààð ò¿äãýëç¿¿ëýõ,
ñóðãóóëèàñ îëãîñîí áèåèéí áàéöààëò áîëîí
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÝÐÕÈÉÍ Ò¯ÃÝÝÌÝË
ÒÓÍÕÀÃËÀË
Ýíýõ¿¿ òóíõàãèéã “Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí
ò¿ãýýìýë òóíõàãëàë”, îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí
íèéãìèéí õàìãààëàë, ñóðàëöàõ îð÷èí, áîëîâñðîëûí
õàðèëöààòàé õîëáîãäñîí îëîí óëñûí ãýðýý,
êîíâåíöóóä, Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí õóóëü, áóñàä
õóóëü òîãòîîìæèä çààãäñàí ýðõ ç¿éí õýì õýìæýýã
óäèðäëàãà áîëãîí îþóòíû ýäýëáýë çîõèõ óëñ òºð,
íèéãýì, ýäèéí çàñàã, áîëîâñðîëûí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã
òóñãàí áàòàëãààæóóëàõûã çîðüñîí.
126 Ìîíãîë óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ-¿¿äýä
ñóðàëöàã÷ îþóòàí á¿ðèéí ýðõèéã ýíýõ¿¿ ò¿ãýýìýë
ÎÞÓÒÀÍ òóíõàãëàëûí õ¿ðýýíä òýãø õàíãàõ, õàìãààëàõ ¿¿ðãèéã
2008
ÌÎÕ áîëîí îþóòíû îðîí íóòãèéí, ÷èãëýëèéí, àíõàí
ßìàð ÷ ¿íäýñòýí, ÿìàð ÷ õ¿í áàéãàëèàñ çàÿàñàí áàéäëààðàà
áóñäààñ èë¿¿ áèø, õè÷ýýë ç¿òãýë, õºãæ¿¿ëæ á¿òýýñíýýðýý
äýâøäýã. Ǻâõºí ººðèéí ãàðãàñàí õ¿÷ õºäºëìºð, õºãæ¿¿ëñýí
ç¿éë, õèéñýí á¿òýýëýýðýý áóñäààñ èë¿¿ áàéæ áîëíî
ñóðãóóëèéí áóñàä ºì÷ õºðºíãèéã õóðààõ, õîõèðëûã
òºë¿¿ëýõ.
6.3. Òîäîðõîé íºõöºëòýéãýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí
ñóðàëöóóëàõ.
6.4. Òîäîðõîé õóãàöààãààð ñóðàëöàõ ýðõèéã íü
õàñàõ, ýñâýë çàðèì õè÷ýýëä ñóóõ ýðõèéã íü õàñàõ.
6.5. Ñóðãóóëü, õàìò îëíû ºì÷, ýä õºðºíãº,
àþóëã¿é áàéäàë, ñóðãàëòûí õýâèéí ¿éë àæèëëàãààíä
ó÷ðóóëñàí õîõèðëûí õýìæýýíýýñ øàëòãààëàí
ñóðãóóëèéí çàõèðãàà òóõàéí îþóòíûã ñóðãóóëèéí
¸ñ ç¿éí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýëã¿éãýýð
ñóðãóóëèàñ õººæ áîëíî. Ýíý àðãà õýìæýýã äàðààõ
òîõèîëäîëä àâíà:
6.5.1. Ǻð÷èë óäàà äàðàà äàâòàãäñàí.
6.5.2. Ñóðãóóëüä èõ õýìæýýíèé õîõèðîë ó÷ðóóëñàí,
íýð òºðä íü õàëäñàí ãýæ ¿çâýë.
Ãóðàâ. ¨ñ ç¿éí çºâëºë
7. Ñóðãóóëü íü ¸ñ ç¿éí çºâëºë (öààøèä “çºâëºë”
ãýíý)-òýé áàéíà. Ǻâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä çàõèðãàà,
áàãø, îþóòíû õîëáîî, çºâëºë, ýöýã ýõèéí òºëººë뺺ñ
ãàäíà õºíäëºíãèéí òºëººëºë îðæ áîëíî. Ǻâëºëèéí
õóðëààð ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã çºð÷ñºí îþóòíû àñóóäëûã
õóðëààðàà õýëýëöýí çºâëºìæ ãàðãàæ, ñóðãóóëèéí
çàõèðãààíä ºãíº. Õóðàë èë òîä, íýýëòòýé, øóäàðãà
çàð÷ìààð ÿâóóëíà.
8. Ǻâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í øèéäâýð ãàðãàõ,
õàðèóöëàãà òîîöîõ õàðèëöààã ñóðãóóëèéí õàìò
îëíû õóðëààð õýëýëöýí áàòàëíà.
9. Óã ä¿ðìèéí äàãóó àðãà õýìæýý òîîöîãäñîí îþóòàí
íü õàðèóöëàãûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¿íäýñëýëã¿é ãýæ
¿çâýë ÌÎÕ-íû äýðãýäýõ ¸ñ ç¿éí õîðîîíä õàíäàõ
ýðõòýé. Îþóòíû ýðõèéã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ ¸ñ ç¿éí
õîðîî íü àñóóäëûã äàõèí õýëýëöýõ, òàéëáàðûã íü
ñîíñîõ, çîõèõ øèéäâýðèéã ãàðãàíà.
øàòíû á¿õèé ë áàéãóóëëàãóóä õàðèóöàí àæèëëàõ
áºãººä Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Èõ õóðàë,
Çàñãèéí ãàçàð, Àéìàã, íèéñëýëèéí èðãýäèéí õóðàë,
çàñàã, çàõèðãààíû íýãæ, á¿õ øàòíû õóóëü, õÿíàëòûí
áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ,
èðãýí á¿ð îþóòíû ýðõèéã õ¿íäýòãýíý.
ÍÝÃ. Îþóòíû óëñ òºð, èðãýíèé ýðõ
1. Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã äýýäýëñýí, õ¿ì¿¿íëèã,
àðä÷èëñàí íèéãýìä àìüäðàõ ýðõ
2. ¯íäýñòýí á¿ð ººðèéí ¸ñ çàíøèë, ºâ óëàìæëàëûã
õàäãàëàõ, ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ýðõ
3. Àìãàëàí òàéâàí, àþóëã¿é îð÷èíä àæ òºðºõ ýðõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
4. ׺뺺òýé ýâëýëäýí íýãäýõ, ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ
ýðõ
5. Àìüäðàõ, ñóðàëöàõ, ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí àþóëã¿é
áàéäëàà õàíãóóëàõûã øààðäàõ ýðõ
6. Õóóëèéí ºìíº òýãø áàéõ ýðõ
7. ¯ã õýëýõ, õýâëýí íèéòëýõ ýðõ
8. Ñýòãýëãýýíèé ÷ºëººò îð÷èíä áàéæ, øàøèí ø¿òýõ,
ñ¿ñýã áèøðýëòýé áàéõ ýðõ
9. Õóâèéí íóóö, ãýð á¿ëèéí àìüäðàë, çàõèäàë
õàðèëöààíû õàëäàøã¿é äàðõàí ýðõ
10. Ìýäýýëýë àâàõ áîëîí ìýäýýëëèéí á¿õèé ë
õýðýãñëýëèéã àøèãëàõ ýðõ
11. ¯íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ñîíãóóëüä
îðîëöîõ, ñàíàë ºãºõ, ñîíãîõ, ñîíãîãäîõ ýðõ
12. ªºðèéí îðîíä ÷ºëººòýé çîð÷èõ, îðøèí ñóóõ
ãàçðàà ñîíãîõ ýðõ
13. Ãàäààäàä çîð÷èõ, ýõ îðíîî îðõèí ÿâàõ, ýõ
îðîíäîî áóöàæ èðýõ ýðõ
14. ªºðèéí áîëîí ãàäààä îðíû îþóòíû ýðõ
àøãèéã òºëººëñºí áàéãóóëëàãàä õàðúÿàëàãäàõ,
ýðõ àøãàà õàìãààëóóëàõ, òóñëàìæ àâàõ, ýðõýý
áàòàëãààæóóëàõ, òóñëàëöàà àâàõ ýðõ
15. ¯íäýñíèé öººíõ áîëîí öàãàà÷, õàðüÿàëàëã¿é
îþóòàí íü ñóðàëöàõ ýðõýý õàìãààëóóëàõ ýðõ
16. Ìîíãîë óëñûí áîëîí îëîí óëñûí ãýðýý,
êîíâåíöèéí äàãóó ø¿¿õýýð õàìãààëàãäàõ, áóñàä
ýðõ ç¿éí áàòàëãààãààð õàíãàãäàõ
ÕΨÐ. Îþóòíû íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ýðõ
1. Õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð õºäºëìºð ýðõëýõ,
õºäºëìºðèéíõºº ¿íýëýìæèíä òîõèðñîí àæëûí õºëñ
àâàõ
2. Èðãýíèé õóâüä õóóëèéí äàãóó ýä õºðºí㺠ºì÷ëºõ,
ýçýìøèõ, ºâ çàëãàìæëàõ ýðõ
3. ªºðèéí ºì÷èä ó÷èðñàí ìàòåðèàëëàã áîëîí
ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí ñýòãýë ñàíàà, ýð¿¿ë ìýíä, íýð
õ¿íäèéí õîõèðëûã òºë¿¿ëýõ, ñýðãýýëãýõ ýðõ
4. Òºðººñ áîëîí áîëîâñðîë, ñàíõ¿¿ãèéí ñàíãóóäààñ
¿ç¿¿ëæ áóé îþóòíû òýòãýìæ, òýòãýëýãò õàìðàãäàõ
ýðõ
5. Îðîí ñóóö ýçýìøèõ, òàâ òóõòàé îð÷èíä àæ òºðºõ
ýðõ
6. Ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ, òºðººñ ¿ç¿¿ëæ áóé
ýìíýëýãèéí á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýýã àâàõ ýðõ
7. Áàéãàëü õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ¿éëñýä
îðîëöîõ, ýð¿¿ë, öýâýð îð÷èíä àìüäðàõ ýðõ
8. Íèéòèéí ñî¸ë÷, áîëîâñîí ¿éë÷èëãýýãýýð
¿éë÷ë¿¿ëýõ, àìðàõ ýðõ
9. Íèéòèéã õàìàðñàí óðëàã, ñïîðò, ýðäìèéí áîëîí
ñî¸ëûí àðãà õýìæýýíä îðîëöîõ, ñàíàà÷èëàõ,
çîõèîí áàéãóóëàõ ýðõ
10. Îþóòàí ñóðàëöàã÷äàä ¿ç¿¿ëæ áóé á¿õèé
ë òºðëèéí õºíãºëºëò, ¿éë÷èëãýýíä ÿìàð íýãýí
ÿëãàâàðã¿éãýýð õàìðàãäàõ, ýäëýõ ýðõ
11. պ人, îðîí íóòãààñ àéìàã, íèéñëýëèéí
ñóðãóóëèóäàä ñóðàëöàã÷ îþóòàí íü äîòóóð áàéðààð
õàíãàãäàõ, áàéðíû íººö, áîëîìæã¿é òîõèîëäîëä
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìæèëò íü áàõàðõìààð ¿ð ä¿í ãàðãàõäàà áèø, áàõàðõìààð
òºëáºðèéí õºíãºëºëò ýäëýõ ýðõ
ÃÓÐÀÂ. Îþóòíû ñóðàëöàæ, áîëîâñðîõ ýðõ
1. Ñîíãîñîí ñóðãóóëüäàà, ñîíèðõñîí ìýðãýæëýýðýý
á¿õèé ë õóãàöààíä ñóðàëöàõ ýðõ
2. Ñóðàëöàõ òýãø ýðõ, ñóðãàëòûí àäèë îð÷èí,
íºõö뺺ð õàíãàãäàõ ýðõ
3. Ñóðãàëòûí õºòºëáºð, àãóóëãûã òîäîðõîéëîõîä
îðîëöîõ, ñàíàë ãàðãàõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ýðõ
4. Ñóðãàëòûí õºòºëáºð, òºëºâëºãºº, àãóóëãûí äàãóó
ìýäëýã, äàäëàãà ýçýìøèõ ýðõ
5. ×àäâàðëàã áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàãäàõ,
áàãø íàðààñ ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëýõèéã
øààðäàõ ýðõ
6. Áàãø íàðûã ìýäëýã, çààõ àðãà ç¿éí ÷àäâàð,
õàðèëöààíû ñî¸ë, ìýðãýæëèéí çýðýã, öîë, íýð õ¿íä,
äàäëàãà òóðøëàãûã ¿íäýñëýí ñîíãîõ ýðõ
7. Îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ñóðãàëòûí
õºòºëáºð, àãóóëãûã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà
àøèãëàõûã øààðäàõ ýðõ
8. Äîòîîä, ãàäààäûí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëüä ýëñýí ñóðàëöàõ òýãø áîëîìæîîð
õàíãàãäàõ, øàëãàëò, ø¿¿ëãýíä õàìðàãäàõ ýðõ
9. Íàñ, õ¿éñ, øàøèí ø¿òëýã, íèéãìèéí ãàðàë
¿¿ñýë, õóâèéí ¿çýë áîäëûã ¿ë õàðãàëçàí ñóðàëöàõ,
áîëîâñðîõ ýðõ
10. ªºðèéí ýçýìøñýí ìýäëýã, áîëîâñðîëûã
¿íýë¿¿ëýõ, õºãæ¿¿ëýõ, òºðºë á¿ðèéí óðàëäààí
òýìöýýíä îðîëöîõ ýðõ
17. Øèíæëýõ óõààí, óòãà çîõèîë, óðëàãèéí á¿òýýë
òóóðâèõ ýðõ
11. Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí ýðõ
á¿õèé áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä ñàíàë ºãºõ,
òîäðóóëãà õèéõ, ñîíèðõñîí àñóóäàëä õàðèó àâàõ
ýðõ
12. Îþóòíû ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ áàéãóóëëàãûí
óäèðäëàãàä ñîíãîãäîõ, ñîíãîõ, ¿éë àæèëëàãààíä íü
îðîëöîõ ýðõ
13. Øèíæëýõ óõààíû ìýðãýæëèéí ñóäàëãàà,
á¿òýýëòýé òàíèëöàõ, ñóäàëãààíû ñàëáàðàà ñîíãîõ,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ áîëîìæîîð
õàíãàãäàõ ýðõ
14. Àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ òºâøíººñ
äîîãóóð îðëîãîòîé áîëîí òàõèð äóòóó, õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýä ñóð÷ áîëîâñðîõ áîëîëöîîãîîð
á¿ðýí õàíãàãäàõ ýðõ
15. Ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà òàéâàí öàãèéí öýðãèéí
õóãàöààò àëáàíààñ ÷ºëººëºãäºõ ýðõ
16. Ñóðãàëò ÿâóóëàõàä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé
àíãè, òàíõèì, äàäëàãûí áààç, òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã
òºõººðºìæ, íîì çîõèîë, õîëáîãäîõ ìýäýýëëýýð
õàíãàãäàõ ýðõ
17. ªºðèéí òóóðâèñàí øèíæëýõ óõààí, óòãà çîõèîë,
óðëàãèéí á¿òýýëèéí ¿ð ä¿íä ¿¿ññýí ìýäýýëëèéí 127
áîëîí ìàòåðèàëëàã àøèã ñîíèðõëîî õàìãààëóóëàõ, ÎÞÓÒÀÍ
¿ð øèìèéã íü õ¿ðòýõ ýðõ 2008
õ¿÷ õºäºëìºð øèíãýñýíäýý áàéäàã
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÄÝÝÄ ØÀÃÍÀË ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Çîðèëãî
Ìîíãîë óëñûí øèëäýã èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, áóñàä áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ áîëîí
çàõèðàë, áàãø, îþóòàí ñóðàëöàã÷, èðãýäèéã
àæëûí àìæèëò, á¿òýýë, íèéãýìä ã¿éöýòãýñýí ¿¿ðýã,
áîëîâñðîëûí ñàëáàðò îðóóëñàí õóâü íýìðýýð
íü ¿íýëýí øàëãàðóóëæ Ìîíãîëûí “Îþóòíû äýýä
øàãíàë”-ð áàÿð ¸ñëîë, òýìëýãëýëò îé, óëñûí áîëîí
îëîí óëñûí ÷àíàðòàé àðãà õýìæýýã òîõèîëäóóëàí
øàãíàõàä ýíýõ¿¿ æóðìûã áàðèìòàëíà.
Õî¸ð. Øàãíàëä òîäîðõîéëîõ õýëáýð, øàãíàõ
æóðàì
2.1. Ìîíãîëûí îþóòíû äýýä øàãíàëä äàðààõ
ñóáüåêò¿¿ä òîäîðõîéëîõ ýðõèéã ýäëýíý. ¯¿íä:
- Îþóòàí, ñóðàëöàã÷äûí àíõàí øàòíû áàéãóóëëàãà
/õîëáîî, òºâ, çºâëºë/
- Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ, ÅÁÑ-í
çàõèðãàà
- Òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí
íýãæ¿¿ä
2.2. “Îþóòíû äýýä øàãíàë”-ð øàãíóóëàõààð
èð¿¿ëñýí ìàòåðèàëûã ÌÎÕ-íû ÿéöýòãýõ õîðîîíû /
öààøèä “ÃÕ” ãýõ/ õóðàëäààíààð õýëýëöýí, øàãíàõ
òóõàé òîãòîîëèéã ãàðãàíà.
2.3. Øàãíàëûí çàãâàðûã øèíý÷ëýõ, ººð÷ëºõ
ñàíàëûã ÌÎÕ-íû ÃÕ-íû õóðàëäààíààð õýëýëöýí,
áàòàëãààæóóëíà.
2.4. Øàãíàëä òîäîðõîéëñîí áàéãóóëëàãà ÌÓ-í
õóóëèéã óäèðäëàãà áîëãîí ìºíãºí ä¿íãýýð òîîöîæ
òîãòîîñîí òýìäýãòèéí õóðààìæèéã õàðèóöàí ÌÎÕ-ä
øèëæ¿¿ëíý.
2.5. Øàãíàëûí òýìäýãòèéí õóðààìæèéí ¿íýëãýý íü
òóõàéí øàãíàëûã ¿éëäâýðëýõýä øààðäàãäàæ áóé
çàðäëààñ èõã¿é áàéíà.
Ãóðàâ. Øàãíàëûí òºðºë, áîëçîë
Ìîíãîëûí îþóòíû äýýä øàãíàë íü 7 òºðºëòýé
áàéíà.
¯¿íä:
128
ÎÞÓÒÀÍ 3.1. “Áîëîâñðîëä õºðºí㺠îðóóëàã÷” áàéãóóëëàãà
2008 ºðãºìæëºë
Áàÿñãàëàíòàé öàðàé òóõàéí îð÷èíä áàÿð õººð ò¿ãýýäýã
2004 îíû 10 äóãààð ñàðûí 11-íû ºäºð
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíû Åðºíõèéëºã÷èéí
øèéäâýðýýð øèíý÷ëýí íàéðóóëàâ.
3.2. “Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷” îäîí
3.3. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ,
ÅÁÑ-í “Øèëäýã çàõèðàë” ºðãºìæëºë
3.4.“Îþóòàí çàëóó÷óóäûí òºëºº” õ¿íäýò
ºðãºìæëºë
3.5. Îþóòíû àíõàí øàòíû “Øèëäýã áàéãóóëëàãà”
ºðãºìæëºë
3.6. “Ìàíëàéëàã÷ îþóòàí” ìåäàëü
3.7. “Èðýýä¿éí ìàíëàéëàã÷” ìåäàëü
3.1. “Áîëîâñðîëä õºðºí㺠îðóóëàã÷”
áàéãóóëëàãà ºðãºìæëºë
Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààí,
òåõíèê, óðëàã, ñïîðòûí ñàëáàðûí õºãæèëä áîäèò
õóâü îðóóëæ, îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí àâüÿàñ ÷àäâàð,
ìýäëýã áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ ¿éëñýä îþóí ñàíàà,
ñàíõ¿¿ãèéí òàëààð áîäèò òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí èõ
ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ, ÅÁÑ
áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèä ýíýõ¿¿
ºðãºìæëºëèéã îëãîíî.
Øàãíàëä íýð äýâøèãäýõ áàéãóóëëàãûí ìàòåðèàëûã
àæëûí 7 õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä
èð¿¿ëíý.
3.2. “Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷” îäîí
Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ñàëáàðò ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëàí, ººðèéí
ýðäýì áîëîâñðîë, ìýäëýã ÷àäâàðàà õîé÷ ¿åäýý
çàëãàìæëóóëàí, òýäíèé èòãýë õ¿íäýòãýëèéã õ¿ëýýñýí
èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ÌѯÒ, ÅÁÑ-
èéí áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷äýä ýíýõ¿¿ îäîíã
îëãîíî.
Áîëçîë:
1. Øàãíàëä íýð äýâøèã÷ íü áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä
òàñðàëòã¿é 15-ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí áàéõ.
2. ¯å ¿åèéí îþóòàí, ñóðàëöàã÷äûí èòãýë, õ¿íäýòãýëèéã
õ¿ëýýí, àæèë õºäºëìºðººðºº áóñäûãàà õîøóó÷ëàí,
¿ëãýð äóóðèàë áîëñîí áàéõ
3. Áàãøèëæ áàéãàà ìýðãýæëýýðýý ýðäìèéí çýðýã
öîëòîé áàéõ
4. Øàâü íàðààñ íü îëîí óëñûí áîëîí äîòîîäûí
øèíæ ÷àíàðòàé óðàëäààí, òýìöýýí, îëèìïèàä,
ñïàðòàêèàä, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áóñàä àðãà
õýìæýýíä îðîëöîæ, áîäèò àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí áàéõ. /
Øàâü íàðûí àìæèëòûã æàãñààëòààð èð¿¿ëýõ/
5. Áàãøèéí äýëãýðýíã¿é òàíèëöóóëãà
6. Òºðººñ áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãààñ àâñàí ãàâüÿà
øàãíàëûí æàãñààëò
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
7. Äàíãààð áîëîí áóñàäòàé õàìòðàí òóóðâèñàí
ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë, á¿òýýë, íèéòëýëèéí
òàíèëöóóëãà á¿õèé æàãñààëò
8. Ñóðãóóëèéí îþóòàí, ñóðàëöàã÷èä áîëîí òýäãýýðèéã
òºëººëñºí ººðèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààã áàéíãà äýìæèí, áîäèò òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëýí àæèëëàñàí áàéõ
Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷ îäîíãîîð øàãíàãäàõ ñóðãàí
õ¿ì¿¿ëýã÷èéí òîäîðõîéëîëòûã øàãíàõ àðãà õýìæýý
çîõèîí áàéãóóëàãäàõ ºäðººñ àæëûí 7 õîíîãèéí
ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä èð¿¿ëíý.
3.3. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü
êîëëåæè, ÌѯÒ, ÅÁÑ-í “Øèëäýã çàõèðàë”
ºðãºìæëºë
Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
áîëîâñðîëûí á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãûí ðåêòîð,
çàõèðàë, óäèðäëàãàä ýíýõ¿¿ õ¿íäýò ºðãºìæëºëèéã
îëãîíî.
Áîëçîë:
- Ñóðãóóëèéíõàà íýð õ¿íäèéã ºíäºðò ºðãºæ, îëîí
óëñûí ò¿âøèíä áîëîí äîòîîäîä ýçëýõ áàéð ñóóðèéã
áîäèòîîð òîäîðõîéëñîí áàéõ.
- Òºãñºã÷äèéí 60-80 õóâü íü àæëûí áàéðààð
õàíãàãäñàí áàéõ áóþó óëñ òºð, íèéãýì, ýäèéí
çàñàã, áèçíåñèéí ñàëáàðò ãàðãàæ áóé àìæèëò
- Òºãñºã÷人ñ ãàäààä, äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä
ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëñýí, ýðäìèéí çýðýã öîë
õàìãààëñàí áàéäàë
- Îëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí õºãæëèéí ÷àäâàðëàã
ìåíåæìåíòèéã íýâòð¿¿ëýí, õýðýãæèëòèéã íü õàíãàí,
áîäèò àìæèëòàíä õ¿ðñýí áàéõ
- Ñóðãóóëèéí ìàòåðèàëëàã áààç, òîíîã òºõººðºìæ,
ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ÷àäëûã áýõæ¿¿ëñýí áàéõ
- Ìýðãýæëèéí àíãè, òàíõèì, ëàáîðàòîðè, äàäëàãûí
áààç ñóóðèéã áýõæ¿¿ëýí, õàíãàëò, ¿éë÷èëãýýã
ñòàíäàðòûí òºâøèíä íèéö¿¿ëñýí áàéõ
- Ñóðàëöàã÷äàä ñýòãýë õàíàìæèéí áàòàëãààã á¿ðýí
îëãîñîí áàéäàë
- Ñóðãóóëèéí îþóòàí ñóðàëöàã÷äûí áàéãóóëëàãûí
¿éë àæèëëàãààã á¿õ òºâøèíä äýìæèí, òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëæ àæèëëàñàí áàéõ
ªðãºìæëºëä íºð äýâøèã÷èéí ìàòåðèàëûã àæëûí 7
õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä èð¿¿ëíý.
3.4. “Îþóòàí çàëóó÷óóäûí òºëºº” õ¿íäýò
ºðãºìæëºë
ÌÓ-í áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæèëä áîëîí
îþóòàí, çàëóó÷óóäûí òºëººõ ¿éëñýä ¿íýòýé õóâü
íýìýð îðóóëæ, çàëóó÷óóäûí õºäºë㺺íä ãàð áèå
îðîëöîí ãàâüÿàò ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí áèå õ¿íä
ÌÎÕ-íû Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàëààð ýíýõ¿¿ õ¿íäýò
ºðãºìæëºëèéã îëãîíî.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Áèåèéí õ¿÷íèé õóðä îþóí ñàíààíû õ¿÷èéã íýìäýã,
èíãýñíýýð áèåèéí ýð÷ õ¿÷, óðàì çîðèã õºãæäºã
3.5. Îþóòíû àíõàí øàòíû “Øèëäýã
áàéãóóëëàãà“ ºðãºìæëºë
Îþóòíû àøèã ñîíèðõîë, äóó õîîëîéã áîäèòîîð
èëýðõèéëæ, çºð÷èãäñºí ýðõèéã õóóëèéí õ¿ðýýíä
ñýðãýýí õàìãààëæ, òýäíèé àìæèëòòàé ñóðàëöàõ
íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çàìààð èòãýë õ¿íäýòãýëèéã
íü õ¿ëýýñýí îþóòíû õîëáîî, çºâëºëä ýíýõ¿¿
ºðãºìæëºëèéã îëãîíî.
Áîëçîë:
- Îþóòíû áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà íü îþóòíóóäûí
äóíäààñ àðä÷èëñàí õýëáýðýýð ñîíãîãäîí àæèëëàæ,
òýäíèé äýìæëýãèéã õ¿ëýýñýí áàéõ
- Ñóðãóóëèéí Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿í îþóòàí íü
îþóòíû íèéòëýã áîëîí õóâèéí ýðõ àøèã, äóó õîîëîéã
÷àäâàðëàãààð èëýðõèéëýí, òºëººëºí õàìãààëàã÷èéí
¿¿ðãèéã áîäèòîîð ã¿éöýòãýñýí áàéõ
- Ñóðãóóëèéí çàõèðãààíû áîëîí Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîîíû òºëºâëºãººò àæëóóäûã ¿ð ä¿íòýéãýýð
çîõèîí áàéãóóëæ, îþóòíóóäûí äóíä óðëàã, ñïîðò,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé îëîí òºðºëò àðãà õýìæýýã
àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ, ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí áàéõ
- Ñóðãóóëèéí îþóòíóóäûã ÷ºëººò öàãààð íü õºäºëìºð
ýðõë¿¿ëýõ áîëîìæîîð õàíãàí, ñóðàëöàã÷äûí
òîîíîîñ õàìààðàí æèëä 50-ààñ äîîøã¿é îþóòíûã
àæëûí áàéðòàé áîëãîñîí áàéõ
- Îþóòíû õºíãºëºëòèéí ñ¿ëæýýã ñóðãóóëü äýýðýý
íýâòð¿¿ëæ, ñóðãóóëèéí îéð îð÷ìûí ¿éë÷èëãýý /
öàéíû ãàçàð, èíòåðíýò, êàôå, çóðàã÷èí ãýõ ìýò/-èé
öýã¿¿äèéã ñ¿ëæýýíä õàìðóóëàõ àðãà õýìæýýã àâñàí
áàéõ
- Îþóòíóóäûã ºäºð òóòìûí íýí øààðäëàãàòàé
ìýäýýëëýýð áàéíãà õàíãàæ, òýäíèé ñàíàë, õ¿ñýëòèéã
¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàñàí áàéõ.
- Îþóòíóóäûã áóñàä ñóðãóóëü, áàéãóóëëàãóóäààñ
çîõèîí áàéãóóëäàã íèéòèéã õàìàðñàí õºäºëìºð
áîëîí óðëàã, ñïîðò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä
èäýâõòýé îðîëöóóëæ, çîõèõ àìæèëòàíä õ¿ðñýí
áàéõ.
Øàãíàëä íýð äýâøñýí áàéãóóëëàãûí ìàòåðèàëûã
àæëûí 7 õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä
èð¿¿ëíý.
3.6. “Ìàíëàéëàã÷ îþóòàí”
ìåäàëü
Íèéãýì, óëñ òºð, ýäèéí çàñàã,
ñïîðò, ñî¸ë óðëàãèéí áîëîí áóñàä
øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðò ñóðàëöàõ
õóãàöààíäàà áîäèò àìæèëò ãàðãàí,
áóñäûãàà ìàíëàéëñàí îþóòàí,
îþóòíû áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà,
èäýâõòýí ãèø¿¿äèéã ýíýõ¿¿ ìåäàëèàð
øàãíàíà.
129
Áîëçîë: ÎÞÓÒÀÍ
- Ìýðãýæëýýðýý 3 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø óëèðàë 2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

äàðààëàí À ¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí áàéõ /ä¿íãèéí

ä¿íòýé ñóðàëöàí, óëñûí áîëîí îëîí
æàãñààëòûã èð¿¿ëýõ/
óëñûí ÷àíàðòàé óðàëäààí òýìöýýíä
- Îþóòàí çàëóó÷óóäûí èäýâõ, ñàíàà÷ëàãûã ºðí¿¿ëýí,
ºíäºð àìæèëò ãàðãàñàí ñóðàã÷èéã
íèéãýì, õ¿ì¿¿íëèãèéí ñàëáàðûí õºãæèëä ººðèéí
ýíýõ¿¿ ìåäàëèàð øàãíàíà.
áîäèò õóâü íýìðèéã îðóóëñàí áàéõ
Áîëçîë:
- Ñóðàëöàæ áàéãàà ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýðýý ýðäýì
- Òîäîðõîéëîã÷ íü ÅÁÑ-èéí 8-10-ð
øèíæèëãýý-ñóäàëãààíû àæèë á¿òýýñýí, óã àæèë íü
àíãèéí ñóðàã÷ áàéõ áºãººä
áîäèò àìæèëòàíä õ¿ðñýí /Á¿òýýëèéí íýð, àâñàí
òàñîàëòã¿é À ¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí
øàãíàëûí æàãñààëòûã èð¿¿ëýõ/
áàéõ /ä¿íãèéí æàãñààëòûã òîâ÷ëîí
- Áèå äààñàí óðëàãèéí á¿òýýë, íîì, íèéòëýë áè÷èæ
èð¿¿ëýõ/
õýâë¿¿ëñýí áàéæ áîëíî. /õóóëáàð, òàíèëöóóëãûã
- Áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷äèéí èòãýëèéã õ¿ëýýñýí
èð¿¿ëýõ/
áàéõ
- Îþóòíû áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõ
- Öýýæ çóðàã 1 õóâü /3*4/
ñàíàà÷èëãàòàé îðîëöîæ, áóñäûãàà õîøóó÷ëàí
- Ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûã õîøóó÷ëàí ìàíëàéëñàí,
ìàíëàéëñàí áàéõ
óäèðäàõ àâüÿàñòàé áàéõ
- Ñóðãóóëèéí çàõèðãààíààñ àëáàí ¸ñîîð
- Îþóíû áîëîí óðëàã, ñïîðòûí ãîö àâüÿàñòàé
òîäîðõîéëñîí òîäîðõîéëîëò
áºãººä áîäèò àìæèëò, ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí áàéõ /àâñàí
- 1 õóâü öýýæ çóðàã
øàãíàëóóäûí æàãñààëòûã èð¿¿ëýõ/
- Îëîí íèéòèéí àæèëä èäýâõòýé õàìðàãäàí îðîëöäîã,
Øàãíàëä íýð äýâøèã÷èéí ìàòåðèàëûã àæëûí 5
ñàíàà÷èëãàòàé áàéõ /ñîíãóóëüò ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí
õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ áàéðàíä èð¿¿ëñýí
áàéæ áîëíî/
áàéíà.
Ìàòåðèàëûã àæëûí 5 õîíîãèéí ºìíº ÌÎÕ-íû òºâ
3.7. “Èðýýä¿éí ìàíëàéëàã÷” ìåäàëü
áàéðàíä èð¿¿ëíý.
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä òàñðàëòã¿é “À”

ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÎÞÓÒÍÛ

¯ÍÝÌËÝÕ

Äýëõèéí 128 îðîíä 33.000 ãàðóé ãàçàð îþóòíóóäàä
õºíãºëºëò ýäë¿¿ëäýã. Ýíýõ¿¿ êàðòûí äàâóó òàë íü
îëîí óëñàä îþóòàí õýìýýõ íýð òºðèéí áàòàëãàà
áîëæ ºãäºã. ÞÍÈÑÝÔ-ýýñ ñàéøààãäñàí áºãººä
ìàíàé óëñàä 1960-ààä îíîîñ îëãîãäîæ ýõýëñýí.
Ýíý îíîîñ ýõëýí êàðòíû íóóöëàë, ºí㺠çàãâàð,
¿éë÷èëãýýíèé ºðãºòãºëèéí õóâüä øèíý÷èëñýí
õóâèëáàðààð îëãîãäîæ áàéíà.
Îëîí óëñºä õºíãºëäºã ýíýõ¿¿ áàéãóóëëàãóóä 5-60
õóâèéí õºíãºëëºòèéã ¿ç¿¿ëýõèéã çýðýãöýý îëîí
óëñàä ººðèéí áàéãóóëëëàãûã ñóðòàë÷èëàõ òîì
õýëáýð áîëæ ºãäºãººðºº îíöëîãòîé þì. Ìàíàé
óëñàä Ýéðíåòâîðêèéí îíãîöíû áèëåòåíä 25 %
130 áîëîí Ìîíãîëûí Áàéãàëèéí Ò¿¿õèéí ìóçåé /25
ÎÞÓÒÀÍ %/, Ìîäåðí íîìàäñ ðåñòîðàí ãýõ çýðýã ãàçðóóä
2008 õºíãºëºëò ýäýëäýã.
Êàðòûã îëãîõ öýã: Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, ͯÁ-èéí
ãóäàìæ, 6-ð õîðîî Áàãà òîéðóóãûí 34-1
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîî
Óòàñ: 7011 5111
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
- Ãàäààäûí èõ,äýýä ñóðãóóëèéí îþóòíû ¿íýìëýõ /
ñóðëàãûí äýâòýð, òîäîðõîéëîëò/
- Èðãýíèé ¿íýìëýõ /Æîëîîíû ¿íýìëýõ/
- 3*4 õýìæýýòýé 2 õóâü ºíãºò öýýæ çóðàã
Òà äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã www.isic.org ñàéòààñ
àâàõ áîëîìæòîé.

Àæëàà õîéøëóóëààä ë áàéâàë ñ¿¿ëäýý ò¿¿íèéãýý á¿ð ÎÞÓÒÀÍ-2008

ìºñºí îðõèõ áîëíî. Õ¿íèé äîòîîä ñýòãýë í¿äíýýñ íü
õàðàãäàíà
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×ÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ 2008-
2009 ÎÍÛ ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÆÈËÈÉÍ ØÈËÄÝà ÎÞÓÒÀÍ
ØÀËÃÀÐÓÓËÀÕ ÁÎËÇÎË
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
“2008-2009 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí øèëäýã îþóòàí”-
ûã èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ñóðàëöàã÷äûí
èäýâõ, ñàíàà÷èëãûã ºðí¿¿ëýí ñóðëàãûí ºíäºð
àìæèëò ãàðãàñàí, ¿éë àæèëëàãààãààðàà áóñäàä
¿ëãýð æèøýý ¿ç¿¿ëñýí áàéäëûã õàðãàëçàí Ìîíãîëûí
Îþóòíû Ýðõèéí ªäðèéã òîõèîëäóóëàí Ìîíãîë
óëñûí åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçàð, Ìîíãîëûí
Îþóòíû Õîëáîîíîîñ “Øèëäýã îþóòàí” øàëãàðóóëæ,
Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò øàãíàëààð óðàìøóóëàõàä
ýíýõ¿¿ áîëçëûí çîðèëãî îðøèíî.
Õî¸ð. Øàëãàðóóëàõ áîëçîë
“Øèëäýã îþóòàí” íü äàðààõ áîëçëûã õàíãàñàí
áàéíà.
1. Òóõàéí îþóòàí íü ãóðàâ áóþó ò¿¿íýýñ äýýø
óëèðàë äàðààëàí “À” ¿íýëãýýòýé ñóðàëöñàí;
2. Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæèëä èäýâõòýé
îðîëöîí, ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä èëòãýë òàâüæ,
õýâëýëä ºã¿¿ëýë íèéòë¿¿ëñýí;
3. Õàìò îëíû äóíä íýð õ¿íäòýé, óäèðäàí çîõèîí
áàéãóóëàõ óð ÷àäâàðòàé, îþóòíû áàéãóóëëàãûí
àæèëä èäýâõ ñàíàà÷èëãàòàé îðîëöîí òîäîðõîé
àæèë çîõèîæ, ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí;
4. ªºðºº ìàíëàéëàí áóñäàä ¿ëãýð äóóðèàë ¿ç¿¿ëæ
óðëàã, ñïîðòûí áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýíä èäýâõòýé
îðîëöñîí, çîõèîí áàéãóóëñàí;
5. ÌÎÕ-íû òºëºâëºãººò àæëûí õ¿ðýýíä ñóðãóóëèéíõàà
îíöëîãò òóëãóóðëàñàí òîäîðõîé àæëóóäûã çîõèîí
áàéãóóëæ, ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí;
Ãóðàâ. Øàëãàðóóëàëò
1. Ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, îþóòíû àíõàí øàòíû
ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆÈÉÍ ÁÀÃØÈÉÍ
ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ¨Ñ ǯÉÍ ÅЪÍÕÈÉ Ä¯ÐÝÌ
Íýã. Íèéòëýã ç¿éë
1. Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí çîðèëãî íü ñóðãàëòûí ýðõ ÷ºëººã
õàìãààëàõ, ñóðãàëò, ñóäàëãààíû àæëûí õàìãèéí
äýýä òºâøíèé ñòàíäàðòûã õàíãàõàä òóñëàõ, ¿¿íèé
òóëä áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààã äàãàæ ìºðäºõ ¸ñ ç¿é
(áèåý àâ÷ ÿâàõ ¸ñ ç¿é)-í õýì õýìæýý, çàí ¿éëèéã
òîãòîîí õýâø¿¿ëæ, áàãøèéí íýð òºðèéã õàìãààëàõàä
îðøèíî.
2. Áàãøèéí äàâóó ýðõ, àæèëëàõ áîëîí áóñàä
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Í¿ä ð¿¿ íü õàðàõã¿é áîë õ¿íèé ñýòãýëèéã íü õàðæ ÷àäàõã¿é
áàéãóóëëàãà õàìòðàí äýýðõ áîëçëûã õàíãàñàí
íýã îþóòíûã ñóðãóóëèàñàà øàëãàðóóëàí äîîðõ
ìàòåðèàëûã 2009 îíû 03-ð ñàðûí 01-íû äîòîð
ÌÎÕ-íû ÿéöýòãýõ õîðîîíû íýð äýýð èð¿¿ëíý.
2. “Øèëäýã îþóòàí”-û àíêåòèéã õàâñðàëòûí äàãóó
áºãëºí èð¿¿ëæ äîîðõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëñýí
áàéíà. ¯¿íä:
- Óëèðàë, õè÷ýýë á¿ðýýð áàòàëãààæóóëñàí ñóðëàãûí
ä¿íãèéí õóóëáàð
- Íèéòë¿¿ëñýí ìàòåðèàëûí ýõ õóâü, õýâëýëèéí
íýð, îí, ñàðààð õóóäñûã çààñàí áóþó ò¿¿íèéã
áàòàëãààæóóëàõ áàðèìò
- Ýíýõ¿¿ áîëçëûí 3, 4, 5 äóãààð çààëòûí äàãóó
ãàðãàñàí ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò;
3. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçàð,
ÌÎÕ-íû ÿéöýòãýõ õîðîîíîîñ áàéãóóëàãäñàí
“Øèëäýã îþóòàí” øàëãàðóóëàõ àæëûí õýñýã ýíýõ¿¿
æóðìûã óäèðäëàãà áîëãîí æóðàìä çààñàí áîëçëûã
õàíãàñàí ãóðâàí îþóòíû ìàòåðèàëä ¿íäýñëýí
“Øèëäýã îþóòàí”-ààð øàëãàðóóëàí ä¿íã 2009 îíû
03 äóãààð ñàðûí 05-íû ºäºð íèéòýä ìýäýýëíý.
4. Øèëäýã îþóòàíä “ªðãºìæëºë” õ¿ðòýýæ, ìºíãºí
øàãíàë, Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò
øàãíàëààð óðàìøóóëíà.
Øàëãàðóóëàõ ÷èãëýë¿¿ä :
1. Ýðäìèéí ñàëáàð - 1 îþóòàí
2. Îëîí íèéòèéí - 1 îþóòàí
1. Óðëàã, ñïîðòûí ñàëáàð – 1 îþóòàí
Õàðèëöàõ óòàñ: 70115111
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä
2006 îíû 282 äóãààð òóøààëûí õàâñðàëò
áàòàëãàà íü áàãøèéí ìýðãýæëèéí ÷àäâàð, ñóðãàëòûí
ýðõ ÷ºëºº áîëîí äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
¿íäñýí ¿¿ðãèéí õàðèëöàí óÿëäààíä îðøèíî. Ýíý
õàðèëöàà íü áàãøèéí ìýðãýæëèéí õàðèóöëàãûí ýõ
ñóðâàëæ áîëíî.
3. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà ýíýõ¿¿ ä¿ðìýýð 131
òîãòîîñîí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýíýýñ ãàäíà áàéãóóëëàãà
ÎÞÓÒÀÍ
îíöëîãòîé õîëáîîòîé ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã íýìæ
2008
òîãòîîæ áîëíî.
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
Õî¸ð. Ä¿ðìèéí íýð òîìú¸î
4. Ýíý ä¿ðýìä õýðýãëýñýí äàðààõü íýð òîìú¸îã äîð
äóðäñàí óòãààð îéëãîíî:
4.1.“ Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é” ãýæ áàãøèéí
ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé íèéòýýð
õ¿ëýýí çºâøººðñºí èòãýë ¿íýìøèë, õýâøñýí ñî¸ë
áîëîí õàðèëöààíû ¿éëäýë, ýñ ¿éëäëèéã õýëíý.
4.2. Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý ãýæ
áàãøèéí ìýðýãæèëäýý ¿íýí÷ áàéæ, áàãø ìýðãýæëèéí
íýð õ¿íäèéã õàìãààëæ, õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý ÷àíä
áèåë¿¿ëýõ òàëààð òîãòîîñîí øààðäëàãûí öîãöûã
õýëíý.
4.3.Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë ãýæ ýíý ä¿ðìýýð
òîãòîîñîí áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã
çºð÷ñºí ñàíààòàé áîëîí ñàíàìñàðã¿é ¿éëäýë, ýñ
¿éëäëèéã õýëíý.
4.4. Ñóðãàëòûí ýðõ ÷ºëºº ãýæ ìýäëýã á¿òýýõ,
ýçýìøèõ, äàìæóóëàõ ¿éë ÿâö õàðààò áóñ, ÿìàð íýã
íºëººëºëä àâòààã¿é, áàãø õè÷ýýëýý ººðèéí àðãà
áàðèëààð çààõ, îþóòàí ñîíèðõîë, õýðýãöýýíäýý
òîõèðóóëàí áîëîâñðîë ýçýìøèõ íºõöºëèéã õàíãàõ
áîëîìæ á¿ðä¿¿ëýõèéã õýëíý.
Ãóðàâ.Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ýðõ
5. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà íü áàãø íàðûã
ñóðãàëò, ñóäàëãààíû ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí ÿâóóëàõ
íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãàæ, äýìæèõ ¿¿ðýãòýé.
6. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà ä¿ðìýýð áàãøèéí
ñóðãàëòûí ýðõ ÷ºëººã õàíãàíà.
7. Áàãø íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü, Áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëü, Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü,
Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëüä çààñàí äàãóó äîîðõ
ýðõýýð õàíãàãäàíà:
7.1 Ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæëûã ÷ºëººòýé õèéõ,
ò¿¿íèé ¿ð ä¿íãèéí òàëààð ñàíàë ñîëèëöîõ.
7.2 Ñóðãàëòàä øèíæëýõ óõààíû äýâøèëòýò àðãûã
õýðýãëýõ
7.3 Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ñóðàõ áè÷èã,
ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîõ õýðýãëýõ
7.4 ¯çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ, òºðèéí
áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàíä ºðãºäºë, ãîìäëîî
ãàðãàæ øèéäâýðë¿¿ëýõ
7.5 Õºäºëìºðèéí àÿòàé íºõöºëººð õàíãóóëàõ
ĺðºâ.Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿é, ìýðãýæëèéí
õàðèóöëàãà
À.Áàãøëàõ ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä òàâèõ ¸ñ ç¿éí
132 õýì õýìæýý
ÎÞÓÒÀÍ
2008 8. Áàãø ñóðàëöàã÷äàà á¿òýýë÷ýýð, áèå äààí
Õ¿ì¿¿ñò íýðýý òîäîðõîé ñîíñîõîîð, ìºí îéëãîìæòîé
öýâýð õýëæ ñóð
ñóðàëöàõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõýä àíõààð÷, ñóðàëöàã÷
ñóðàõûí òºëºº ÷ºëººòýé ýðýë õàéãóóë õèéõýä
äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. Áàãø õè÷ýýëýý ìýðãýæëèéí äýýä
òºâøèíä çààíà.Áàãø ñóðàëöàã÷èä õóâü õ¿íèé íü õóâüä
õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýí òýäíèéã ñóðàõ ¿éë àæèëëàãààã
÷èãë¿¿ëýí óäèðäàã÷, çºâëºã÷ áàéõ ¸ñòîé. Áàãø
ñóðàãöàã÷èéí ìýäëýã ÷àäâàð, õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã
áîäèòîé, øóäàðãà ¿íýëäýã áàéíà. Áàãø ñóðàëöàã÷
õîîðîíäûí õàðèëöààíä èòãýë, õ¿íäýòãýëèéã
ýðõýìëýíý. Ñóðàëöàã÷èéã äàðàìòëàõ, ÿëãàâàðëàí
ãàäóóðõàõààñ çàéëñõèéíý.
9.Áàãøëàõ ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñã¿é õýëáýð¿¿ä
9.1 Áàãøëàõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõã¿é áàéõ:
9.1.1 Ñóðàëöàã÷èéã äóð çîðãîîðîî õè÷ýýëä
îðóóëàõã¿é áàéõ.
9.1.2 Õè÷ýýëä õîëáîãäîëòîé ìàòåðèàëûã ñóðãàëòàä
èõýýð àøèãëàõ
9.1.3 Õè÷ýýë, øàëãàëò áîëîí àæëûí öàãèéí
õóâààðèéã çîõèöóóëñàí æóðìûã çºð÷èõ:
9.1.4 Ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãûã
òóõàé õè÷ýýëä øóóä õàìààðàëã¿é øàëãóóðààð
ä¿ãíýõ;
9.1.5 Ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí ¿ð ä¿íã ¿íýëýõèéã
øàëòãààíã¿éãýýð áóþó òîäîðõîéã¿é õóãàöààãààð
äóð ìýäýí õîéøëóóëàõ.
9.2 Ñóðàëöàã÷èéã ¿íäýñ, óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº,
íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë, õºðºí㺠÷èíýý,
øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí îíöëîã
áîëîí õóâèéí øàëòãààíààð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ,
òýíäýíä òýãø áóñ õàíäàõ
9.3 Àëáàí òóøààë áóþó ýðõ ìýäëýý àøèãëàí äóð
ìýäýí ýñõ¿ë õóâèéí øàëòãààíààð ñóðàëöàã÷èéí
ñàíàë áîäîë, óõàìñàðò õ¿÷ýýð íºëººëºõ, ¿çýë
áîäëîî òóëãàõ, ààøèëæ çàãíàõ, àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëýõ
çýðãýýð ç¿é áóñ àâèðëàõ.
9.4 ªºðèéí áîëîí áóñäûí áè÷ñýí íîì çîõèîë,
áè÷ìýë ìàòåðèàëûã ñóðàëöàã÷äàä òóëãàí çàðæ,
áîðëóóëàõ.
Á.Áàãø ìýäëýã, áîëîâñðîëä òàâèõ ¸ñ ç¿éí õýì
õýìæýý
10. Áàãø ìýäëýã, áîëîâñðîëîî òàñðàëòã¿é äýýøë¿¿ëæ
áàéõûí ¿íý öýíýä òóëãóóðëàñàí ººðò îíîãäîõ òóñãàé
õàðèóöëàãûã õ¿ëýýí çºâøººðíº. Áàãøèéí çààõ
õè÷ýýëòýé õîëáîîòîé ¿íäñýí õàðèóöëàãà íü ¿íýíèã
áóñäûí ýðõøýýëä àâòàëã¿é õàéæ, ò¿¿íèéã áàòëàõ
ÿâäàë ìºí. ¯¿íèé òóëä áàãø íàð ìýäëýã, áîëîâñðîë,
çààõ àðãà, ñóäàëãàà õèéõ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýí
ñàéæóóðëàõûí òºëºº ººðèéí õ¿÷ýý äàé÷èëíà.
Áàãø ñóðãóóëèàñ ãàäóóð õèéõ ìýðãýæëèéí ¿éë
àæèëëàãààíä áàéãóóëëàãûíõàà òàâèõ øààðäëàãûã
áèåë¿¿ëíý.
11. ¨ñ ç¿éí çîõèñã¿é õýëáýð
11.1 Áàãø áóñäûí çîõèîë á¿òýýë, ñóäàëãàà,
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
íýýëòèéã ñàíààòàéãààð õóóëü áóñàà𠺺ðèéí
áîëãîõ áàéäëààð íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí îþóí
ñàíààíû öýâýð àðèóí áàéõ ¸ñ äýãèéã çºð÷èõ.
Â.Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí àæèëòíû õóâüä òàâèõ ¸ñ
ç¿éí õýì õýìæýý
12. Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí áàãø á¿òýýë÷
áàéæ, àæèë ¿¿ðãýý ìýðãýæëèéí ºíäºð òºâøèíä
ñàíàà÷èëãàòàé, øóäàðãààð áèåë¿¿ëýõ ¸ñòîé. Áàãø
ñóðãóóëèéíõàà ä¿ðýì, äîòîîä æóðìûã áàðèìòàëäàã
áàéíà. Áàãø àæèë ¿éë÷èëãýýãýý ò¿ð áóþó á¿ð
ìºñºí çîãñîîõ òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí õºòºëáºðèéí
õýðýãæèëòýä ýíý øèéäâýð õýðõýí íºëººëºõèéã
óõàìñàðëàæ, õîëáîãäîõ àëáàí òóøààëòàíä óðüä÷èëàí
ìýäýãääýã áàéíà.
13.¨ñ ç¿éí çîõèñã¿é õýëáýð¿¿ä:
13. Ñóðãóóëèàñ ñàíàà÷èëñàí áóþó çîõèîí
áàéãóóëñàí àæèë, ¿éë àæèëëàãààíä ñàíààòàéãààð
ñààä ó÷ðóóëàõ
13.2 Ǻâøººðºëã¿éãýýð ñóðãóóëèéí íººö áóþó
òîíîã òºõººìæ, òåõíèê õýðýãñëèéã õóâèéí áîëîí
àðèëæàà, óëñ òºð, øàøíû çîðèëãîîð àøèãëàõ
13.3 Ñóðãóóëèéí áóñàä áàãø, àæèëòíûã ¿¿ðýãò
àæëàà ã¿éöýòãýõýä áóé áîäëîãûã çºð÷èõ
13.4 Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí òàëààð
ñóðãóóëèàñ áàðèìòàëæ áóé áîäëîãûã çºð÷èõ
13.5 Àæëûí áàéðàíä ñîãòóóðóóëàõ óíäàà õýðýãëýõ,
àæèëäàà ñîãòóó èðýõ
13.6 Õóâèéí ¿çýë áîäëîî ñàíààòàéãààð ñóðãóóëü,
ò¿¿íèé íýãæèéí áàéð ñóóðü õýìýýí îéëãóóëàõ.
Ã.Õàìò àæèëëàã÷èäòàéãàà õàðèëöàõàä òàâèõ ¸ñ ç¿éí
õýì õýìæýý
14. Õàìò àæèëëàã÷èäòàé õ¿íäýòãýëòýé õàðèëöàæ,
àæèë òºðëèéí õîëáîãäîëòîé áîäèòîé ø¿¿ìæëýë,
ñàíààã õ¿ëýýí àâ÷, àëèâàà ìàðãààí çºð÷ëèéã ýâ
ç¿ãýýð øèéäíý. Õàìò àæèëëàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí
ñóäàëãàà øèëæèëãýý õèéõ ýðõ ÷ºëººã õ¿íäýòãýíý.
Ø¿¿ìæëýë, ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîõäîî áóñäûí ¿çýë
áîäîëä õ¿íäýòãýëòýé õàíäàíà. Áàãø ñóðãààëèéí
¿¿ðãýý óõàìñàðëàí õàìòðàí àæèëëàã÷äûíõàà òàëààð
ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò ºãºõ人 áîäèòîé õàíäàõ ¸ñòîé.
Áàãø îíîãäîõ ýðõ, ¿¿ðãèéíõýý äàãóó ñóðãóóëèà
óäèðäàõ õýðýãò ººðèéí îðîëöîîã õàíãàíà.
15.¨ñ ç¿éí çîõèñã¿é õýëáýð¿¿ä:
15.1 Ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä øóóä
õîëáîãäîõã¿é øàëãóóðààð áàãøèéí ìýðãýæëèéí
÷àäâàðûã ¿íýëýõ.
15.2 Õóâü õ¿íèé íóóöûã õàìãààëñàí õóóëü
òîãòîîìæèéã çºð÷èõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õèéõ ç¿éëäýý öàã ãàðãàæ, òýð õóãàöààíä íü õèéõã¿é áîë
ò¿¿íèéã õèéõ ÷ºëººò öàã ãàðãàõ ¿íýõýýð õýö¿¿
15.3 Áóñàä áàãøèéí ¿íäýñ, óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº,
íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë, õºðºí㺠÷èíýý,
øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí îíöëîã
áîëîí õóâèéí øàëòãààíààð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ,
òýäýíä òýãø áóñ õàíäàõ.
Òàâ. Ñàõèëãûí øèéòãýë, ò¿¿íèéã øèéäâýðëýõ
16. Áàãø ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë ãàðãàñàí
íü òîãòîîãäñîí òîõèîëîëä ò¿¿íä ñàõèëãûí øèéòãýë
õ¿ëýýëãýíý.
17. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà á¿ð
Ýðäìèéí çºâëºëººðºº õýëýëöýí áàòàëãààæóóëñàí
áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã çºð÷ñºí áàãøèä
ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóëàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä
ìºðäºõ òóñãàé æóðàìòàé áàéíà.
18. Ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷èë ãàðãàñàí íü
òîãòîîãäñîí òîõèîëäîëä òóõàéí áàãøèä ñàõèëãûí
øèéòãýë íîãäóóëàõòàé õîëáîîòîé çààëòûí
áàéãóóëëàãûí äîòîîä æóðàìä òóñãàñàí áàéíà.
19. Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã çºð÷ñºí áàãøèä
ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóëàõ àñóóäëûã ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí õîëáîãäîõ íýãæ ñóäëàí, ñàíàë
áîëîâñðóóëíà. Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã
çºð÷ñºí áàãøèä øèéòãýë íîãäóóëàõ àñóóäëûã ñóäëàí
ñàíàë áîëîâñðóóëàõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé áèå äààñàí
çºâëºë¿¿äèéã ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áàéãóóëæ
áîëíî.
20. Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí 17 äóãààð çààëò äàõü æóðàìä
äàðààõü ç¿éëèéã çààâàë òóñãàíà:
- Ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóëàõ àñóóäëûã ñóäëàí
ñàíàë áîëîîâñðóóóëàõ ýòãýýä
- Ǻâëºë áàéãóóëàõ áîë ò¿¿íèéã áàéãóóëàõ æóðàì,
çºâëºëèéí ãèø¿¿äèéí òîî á¿ðýí ýðõèéí õóãàöàà
- Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí çºð÷ëèéí òàëààð ãîìäîë, ºðãºäºë,
ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ
- ¨ñ ç¿éí õýðãèéí íîòîëãîî, áàðèìòûã øèíæëýí
ñóäëàõ, ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóëàõ ýñýõ ¿íäýñëýëèéã
øàëãàí òîãòîîõ
- Õýðýã ¿¿ñãýã÷ áàãøèéí ýðõ, ¿¿ðýã
- Ñàõèëãûí øèéòãýëèéí òºðºë, øèéòãýëã¿éä òîîöîõ
áîëîí õººí õýëýëöýõ õóãàöààã õóóëü òîãòîîìæèä
íèéö¿¿ëýí òóñãàõ
- Ñàõèëãûí øèéòãýë îíîãäóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä
ñóðãóóëèéí çàõèðëûí îðîëöîî
- Ñàõèëãûí øèéòãýë íîãäóóóëñàí øèéäâýðò ãîìäîë
ãàðãàõ, ãîìäëîîð ñàõèëãûí õýðãèéã õÿíàí
øèéäâýðëýõ
133
ÎÞÓÒÀÍ
2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕªÄªË̪ÐÈÉÍ ÁÈÐÆ
Òàíèëöóóëãà
Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæ íü 2003 îíû 04-ð
ñàðûí 22 íä ÁÑØÓß-íû ñàéä À.Öàíæèä, Íèéñëýëèéí
çàõèðàã÷ áºãººä Óëààíáààòàð õîòûí çàñàã äàðãà
Á.Ýíõáîëä íàð îðîëöñîíîîð íýýëòýý õèéñýí.
Îþóòíóóäûã ÷ºëººò öàãààð íü áîëîí àìðàëòààð íü
õºäºëìºð ýðõýë¿¿ëýõ áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëæ îðëîãûã
íü íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð Îþóòíû õºäºëìºðèéí
áèðæ áàéãóóëàãäñàí. 2005-îíû áàéäëààð 8954
îþóòàí àëáàí ¸ñíû á¿ðòãýëä õàìðàãäñíààñ 2171
îþóòíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð àæèëëàõ áîëîìæîîð
õàíãàñàí.
Ýíý îíä Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæèéí ¿éë àæèëãààã
ýð÷èìæ¿¿ëæ Ìîíãîëä ¿éë àæèëãààãàà ÿâóóëæ áóé
á¿õ ÀÀÍ áàéãóóëëàãóóäàä äóòàãäàæ áàéãàà çàëóó
áîëîâñîí õ¿÷èí, çàëóó àæèëëàõ õ¿÷èéã õîëáîæ
ºãºõèéí òóëä àæèëëàæ ýõëýýä áàéíà.
¯éë àæèëëàãàà
Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäààñ èðñýí àæëûí
òàëààðõ ìýäýýëëèéã íèéò èõ, äýýä ñóðóóëèóäààð
ò¿ãýýæ òóõàéí àæèëä òîõèðñîí ìýðãýæèëòýé áîëîí
õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð õºäºëìºð ýðõëýõ áîëîìæòîé
îþóòíóóäûã àæèëä çóó÷èëäàã. Îþóòíûã àæèëä
çóó÷ëàõäàà Îþóòàí, Áàéãóóëëàãà, Çóó÷ëàã÷ òàë
ãýñýí ãóðâàëñàí ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàäàã. ̺í
îþóòíóóäûã ìýðãýæëèéíõ íü äàãóó àæèëä çóó÷ëàõààñ
ãàäíà ÀÀÍ áàéãóóëëàãóóäûí ñóðòàë÷èëãàà,
ñóäàëãààíä õàìðóóëäàã.
Îþóòàí ÿìàð àæèë ñîíèðõîæ áàéãààãàà àíêåò
áºãëºí ººðèéí àæèëëàõ öàãèéí áîëîìæèéí òàëààð
ìýäýýëëýý äýëãýðýíã¿é ¿ëäýýíý.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ ÎÞÓÒÀÍ, ÒªÃѪÃ×ÄÈÉÍ
ÇÎÕÈÑÒÎÉ ÕªÄªË̪РÝÐÕËÝËÒ
ªíººãèéí áàéäëààð Íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòîä
á¿ðòãýëòýé áîëîí á¿ðòãýëã¿é 1.000.000 ãàðóé
õ¿í àìüäàð÷ áàéãààãààñ 130 ãàðóé ìÿíãà íü
îþóòàí, 40 ãàðóé ìàíãà íü åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéí õºäºëìºð ýðõëýõ íàñàíä õ¿ðñýí àõëàõ
àíãèéí ñóðàã÷èä áàéíà. Ýíý íü íèéñëýë õîòûí
îðøèí ñóóã÷äûí 6 õ¿í òóòìûí íýã íü îþóòàí,
ñóðàëöàã÷èä áàéãààã õàðóóëæ áàéãàà áºãººä
ýäãýýð ñóðàëöàã÷äûí õºäºëìºð ýðõëýõ áîëîìæ
íºõöºëèéã òºðººñ õóóëü ýðõ ç¿éãýýð íü çîõèöóóëàí
äýìæèõ øààðäëàãà òóëãàðààä áàéíà.
̺í íèéñëýë õîòîä õºäºº îðîí íóòãààñ èõ, äýýä
134 ñóðãóóëü ñóðàëöàã÷èäûí òîî 55.000 õ¿ðñýí áºãººä
æèëýýñ æèëä íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áîëîîä áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ Æèëä äóíæààð 30 îð÷èì ìÿíãàí îþóòàí èõ, äýýä
2008
ñóðãóóëü òºãñäºã. ̺í òºäèéí ÷èíýý åðºíõèé
ªºð÷ëºãäºõèéí òóëä òîõèðîìæòîé ¿åèéã õ¿ëýýõ áèø,
õýö¿¿ ÷ áàéñàí ýõëýõ íü ç¿éòýé
Îþóòàí òà õè÷ýýëèéíõýý áóñ öàãààð ìýðýãæëèéíõýý
äàãóó àæèëëàõûã õ¿ñâýë îþóòíû õºäºëìºðèéí
áèðæèä á¿ðòã¿¿ëýõýä ë õàíãàëòàé.
Îþóòàí á¿ðòã¿¿ëýõäýý:
- 1% öýýæ çóðàã 3*4 2 øèðõýã
- Îþóòíû ¿íýìëýõ, âèçà êàðò, ñóðëàãûí äýâòýð
- Òîäîðõîé àæëûí áàéðàíä îðîõ òîõèîëäîëä
ºðãºäëèéã á¿ðä¿¿ëíý.
Áèä òàíûã:
- Òºãñºã÷äèéã ìýðãýæëèéíõ íü äàãóó àæèëä çóó÷ëàõ
- Îþóòàí òàíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð õºäºëìºð
ýðõë¿¿ëýõ
- Îþóòíóóäûã àìðàëò ÷ºëººò öàãààð íü ÀÀÍ
áàéãóóëëàãóóäûí ñóäàëãàà, ñóðòàë÷èëãààíä
àæèëëóóëíà.
Îþóòàí òàíä îëäîõ áîëîìæóóä
Ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ îþóòíóóäàä òóðøëàãà
õóðèìòëóóëàõ, õàìò îëîíòîé áîëæ öààøèä òóõàéí
áàéãóóëëàãàäàà àæèëëàõ áîëîìæûã á¿ðä¿¿ëæ
áàéãààãààñ ãàäíà àæèëä çóó÷ëóóëæ áóé îþóòíóóä
ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäëàà øèéäâýðëýõ áîäèò áîëîìæèéã
îëãîæ áàéíà.
Õºäºëìºðèéí áèðæèéí õîëáîãäîõ óòàñ:
7011 1143, 7011 5111
Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíû òºâ áàéðàíä
áàéðëàæ áàéíà.
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí àõëàõ àíãèéí ñóðàã÷èä
îþóòàí áîëæ ýëñýæ áàéíà.
Ýíý óòãààðàà õ¿í àìûí øèëæèõ õºäºë㺺í íèéñëýë
õîò ðóó ÷èãëýæ õîòûí õ¿í àìûí òîî öààøèä óëàì
èõñýõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä ¿¿íèéãýý äàãààä
äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèã÷äèéí òîî ÷ áàñ ºñºí
íýìýãäñýýð áàéíà.
Ìàíàé óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàð áèçíåñèéí
õýëáýðòýé áîëæ èðãýäèéí íèéòëýã ñîíèðõîë äýýð
òóëãóóðëàí ÷àíàòàé ÷àíàðã¿é óëñ, õóâèéí èõ, äýýä
ñóðãóóëèóä îëíîîð áèé áîëñîí íü ÷àíàðã¿é áîëîâñîí
õ¿÷èí áýëòãýãäýõ øàëòãààí áîëæ, õºäºëìºðèéí çàõ
çýýë äýýðõ àæëûí áàéðòàé óÿëäóóëñàí ìýðãýæèëòýí
áýëòãýõ òºðèéí áîäëîãî àëäàãäñàíòàé õîëáîîòîé
þì. ªíººäºð çàëóóñûí ìýðãýæèë ýçýìøèõ ñîíèðõîë
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
òóéëøèð÷ õóóëü÷, ýäèéí çàñàã÷, ãààëü çýðýã óäèðäàõ
áîëîâñîí õ¿÷èí èë¿¿ö áîëîîä áàéíà.
Ýäãýýð ìýðãýæëýýð òºãñºã÷äèéã îëíîîð áýëòãýñíýýð
íèéãýìä àøèãã¿é òºäèéã¿é òóõàéí õ¿íä ººð
ìýðãýæëýýð äàõèí ñóðàëöàõ ãàðöààã¿é ñîíãîëòûã
¿ëäýýæ, àëü ýñâýë ýçýìøñýí ìýðãýæëýý àøèãëàí
õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýõ áîëæ áàéãàà þì.
Ýíý óòãààðàà äýýä áîëîâñðîë íü ýäèéí çàñãèéí
ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã òîäîðõîéëîõ, óëìààð óëñûí
Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ãîë
õºäºëã¿¿ð áîëæ áàéíà. Äýýä áîëîâñðîë íü íèéãìèéí
çºð÷ëèéã áàãàñãàõ, íèéãìèéí íýãäìýë áàéäëûã
áýõæ¿¿ëýõ õýðýãë¿¿ð áîëëîî. Ýäèéí çàñãèéí ¿ð
àøèã, àìüäðàëûí ÷àíàð, õ¿íèé íèéãýìä ýçëýõ áàéð
ñóóðü, äóíäàæ íàñëàëò çýðýã íü äýýä áîëîâñðîëûí
÷àíàðûí õýìæ¿¿ð áîëîõ ó÷èðòàé.
ªíººäðèéí áàéäëààð Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã
íü ò¿¿õèé ýäýä ñóóðèëñàí, èìïîðòûí èõýýõýí
õàìààðàëòàé áàéíà. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí
ãàçðûí 2007 îíû ìýäýýëëèéã ¿çâýë ýäèéí çàñàãò
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë äºí-ãºæ 6 õóâèéã ýçýëæ,
íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ 1480 àìåðèê äîëëàð áàé-
íà. (Ìÿíãàíû õºãæ-ëèéí çî-ðèë-òóó-äûí õýðýãæèëò,
¯íäýñíèé õî¸ð äàõü èëòãýë. 2007). Ãýòýë ýäèéí çàñàãò
ºíäºð òåõíîëîãèéí ñàëáàðûí ýçëýõ õóâü Ôèëèïèíèä
37, Ìàëàéçàä 68 õóâüòàé áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí
ýêñ-ïîðòîä ºíäºð òåõíîëîãèéí õóâèéí æèí Âüåòíàìä
5.64, Áðóíåéä 4.9 õóâüòàé áàéõàä ìàíàé îðîíä
õàðüöóóëàõ ¿ç¿¿ëýëò ÷ òîäîðõîéã¿é áàéíà.
Äýëõèéí áàíêíû ñóäàëãààãààð ìýäëýãèéí ýäèéí
çàñãèéí èíäåêñýýð Ìîíãîë 1995 îíä 98-ð áàéðàíä
áàéñàí áîë 2007 îíä 79 ä¿ãýýð áàéðàíä àõèæ
áàãà îðëîãîòîé îðíóóäààñ õàìãèéí õ¿÷òýé äýâøèë
õèéñýíä òîîöîãäîæ áàéíà. Ãýâ÷ ýíý äýâøëèéí
ãîë ¿íäýñëýë áîëãîí Äýëõèéí áàíêíû òàéëáàðò
äóðäàõäàà õóäàëäààíû ñààä òîòãîðûã áàãàñãàí
çîõèöóóëàëòûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëñàí, õ¿í àìûí
áîëîâñðîëûí ò¿âøèí õàðüöàíãóé ºíäºð çýðãèéã
äóðüäæýý. (The World Bank. Know-ledge economy
index. 2007 Rankings).
UNCTAD-èéí øèíý÷ëýë õèéõ ÷àäàâõèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð
Ìîíãîë 69-ä, ºðñºëäºõ ÷àäâàðààð 101-ä áàéíà.
Õ¿íèé êàïèòàëûí èíäåêñýýð (áè÷èã ¿ñýãò òàéëàãäñàí
áàéäàë, äóíä áîëîí äýýä ñóðãóóëüä õàìðàãäàõ õóâü
ã.ì/ õàðüöàíãóé äýýã¿¿ð áàéõ áîëîâ÷ òåõíîëîãèéí
èäýâõæèëòèéí èíäåêñýýð íèëýýí äîîãóóð áàéð ýçýëæ
áàéíà. Õàðèí áèçíåñ ýðõëýõ îð÷íû çýðýãëýëýýð
ìàíàé óëñ 175 îðíîîñ 45-ä îðæ, ìýäýýëëèéí
ñ¿ëæýýíèé ¿éë÷èëãýý ìàíàéä èõýýõýí ºðãºæèæ
áàéíà.
Ìýäëýãèéí ýäèéí çàñãèéã áàéãóóëàõ ãîë õºäºëã¿¿ð
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õàãàñ öàãò õèéãýýä äóóñàõ àæëûã õîéø íü òàâèáàë äàðàà
íü øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí èííîâàö
áîëæ áàéíà. Èéìýýñ ÷ õºãæèëòýé îðíóóäàä
áèçíåñèéí êîìïàíèóä õºðºí㺠îðóóëàëòûíõàà
1/3 õóâèéã ìýäëýãò ñóóðèëñàí èíòàíæèáë êàïèòàë
á¿òýýõýä çîðèóëæ áàéíà. Åâðîïûí Õîëáîîíû îðíóóä
íü õºãæèæ áàé-ãàà îðíóóäààñ 5 äàõèí èõ õºðºíãèéã
õºäºº àæ àõóéí ñóäàëãààíä çîðèóëæ áàéíà.
Ýíý áîë ýð÷èìòýé, ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàãò
êàïè-òàëûí äèéëýíõ õýñãèéã èíòàíæèáë êàïèòàë
ýçëýõ áîëñ-íûã õàðóóëæ áàéíà.
ªíººäºð óëñ îðíû ýäèéí çàñàã áà äýýä
áîëîâñðîëûí áàéäëûã óÿëäóóëàí Èõ ñóðãóóëèóäûí
øèíæëýõ óõààíû ÷àäàâõ íü óëñûí ýäèéí çàñãèéí
÷àäàâõààñ äàâñàí îðíóóä /Èçðàéë, Øâåä, Àíãëè,
Êàíàä, Ôèíëÿíä, ÀÍÓ, Ñèí-ãàïóð, Äàíè, Àâñòðàëè
ã.ì/, èõ ñóðãóóëèóäûí øèíæëýõ óõàà-íû ÷àäàâõ íü
óëñûí ýäèéí çàñãèéí áàéäëààñ äîîãóóð áàéãàà
îðíóóä/ßïîí, Áðàçèë, Ýíýòõýã, ÎÕÓ, Èòàëè, ÁÍÑÓ,
Ïîëüø, ÁÍÕÀÓ, Àðãåí-òèí, Ãðåê, ×åõ ã.ì/, ýíý
õî¸ð ÷àäàâõè íü òýíöâýðòýé îðíóóä /ÕÁÍÃÓ, Øèíý
Çåëàíä, Óíãàð, Íîðâåã, Áåëüãè, Ôðàíö ã.ì/ ãýæ
àíãèëæ ¿çýæ áàéãàà íü ó÷èðòàé þì.
Äýýä áîëîâñðîëûí õóâüä õàìãèéí õ¿÷òýé ýêñïîðòëîã÷
íü ÀÍÓ, Àíãëè, ÕÁÍÃÓ, Êàíàä, Àâñòðàëè áàéíà.
Ýíý ÷èãëý-ëýýð èäýâõòýé àæèëëàæ áàé-ãàà îðíû
òîîíä ÎÕÓ, Øèíý Çåëàíä, ÁÍÑÓ îðæ áàéíà. ÀÍÓ
äýëõèéí äýýä áîëîâñ-ðîëûí ýêñïîðòûí 22 õóâèéã,
Àíãëè 11 õóâèéã, ÕÁÍÃÓ 10 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
Äýëõèéí æèøãýýð áîë äýýä áîëîâñðîëûí ÷àäàâõèéã
Íîáåëèéí øàãíàëòíû òîî, ìàòåìàòèê áà áàéãàëèéí
øèíæëýõ óõààíä íýýëò õèéñýí áàéäàë, øèíý
òåõíîëîãè á¿òýýæ, ïàòåíò, ëèöåíç ýçýìøñýí áàéäàë,
ñóäëàà÷äûí íü á¿òýýëèéã îëîí óëñûí íýð õ¿íäòýé
ñýòã¿¿ëä èø òàòñàí áàéäàë ãýõ ìýò ÷àíàðûí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð ¿íýëæ áàéíà. Ìàíàé ýðäýìòýí
ñóäëàà÷äûí á¿òýýëèéã äýëõèéí íýð õ¿íä á¿õèé
ñýòã¿¿ëä õýâ-ëýñýí, èø òàòñàí íü õàðüöàíãóé öººí
áàéíà. Ãýòýë çºâõºí 2007 îíû áàéäëààð ¿çýõýä
ÀÍÓ-ûí ñóäëàà÷äûã 3876 óäàà, ßïîíû ñóäëàà÷äûã
249 óäàà èø òàòñàí æèøýýòýé áàéíà. Õàðèí
Ìàëàéç, Òàéëàíä, Âüåòíàìûí ñóäëàà÷äûí íýð ýíý
îíä äóðäàãäààã¿é áàéíà.
2000 îíû áàéäëààð ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä
õýðýãëýýíä îðóóëñàí ãàäààäûí áà äîòîîäûí
ïàòåíòèéí õàðüöàà 3:1 áàéõàä áóóðàé îðíóóäàä
690:1 áàéæýý. /World Bank 2000. World Bank
Indicators/ Ìîíãîë îðîíä ýíýõ¿¿ õàðüöàà íýëýýí
äîîãóóð áàéäàã áàéíà.
135
Ìàíàé óëñàä îþóòàí áîëæ äýýä áîëîâñðîë ÎÞÓÒÀÍ
ãîðèëîã÷èä èõýýð íýìýãäýæ áàéãàà íü ñàéí 2008
ò¿¿íä õàãàñ ºäðèéã çàðöóóëàõ áîëíî
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
áîëîâ÷ èðãýäèéí ñîíèðõîë äýýð òóëãóóðëàí
áèçíåñ õèéã÷äèéã õººðºãäºæ áàéãàà áºãººä óëñ
îðíû õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð õýðýãöýýòýé
áàéãàà ìýðãýæèëòýí àæèëòíóóäûã áýëòãýõýä ñààä
ó÷ðóóëæ áàéíà. Æèøýýëáýë: Áàðèëãûí ñàëáàðò
íàðèéí ìýðãýæëèéí èíæåíåð¿¿ä, çàì òàëáàéí
ìýðãýæèëòí¿¿ä, áàðèëãûí á¿õ òºðëèéí òóñëàõ
àæèë÷èäûã ãàäíû óëñ îðíîîñ àæèëëóóëæ ìîíãîë
àæèë÷äààñ èë¿¿ öàëèí îëãîæ áàéãàà íü ýíý ñàëáàðò
ìýðãýæèëòýí áýëòãýã÷ êîëëåæ, ìýðãýæèë ñóðãàëò
¿éëäâýðëýëèéí òºâ¿¿äèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà
îð÷èí ¿åèéí ÷èã õàíäëàãààñ õîöîðñîí, ñóðãàëòûí
õºòºëáºð íü öàã ¿åýý äàãàí øèíý÷ëýãäýýã¿é ìºí
ìýðãýæëýý ñîíãîæ áàéãàà çàëóóñûí ñîíèðõîëûí
õàíäëàãà óäèðäàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé ìýðãýæèë ð¿¿
òºâëºðñºíòýé õîëáîîòîé þì.
¯éëäâýðëýë, áèçíåñèéí ñàëáàðò äóíäàæ òåõíîëîãîîñ
ºíäºð òåõíîëîãèä øèëæèõ òóñàì ìýðãýæèëòýí
áýëòãýõ áîäëîãîä çàð÷ìûí ººð÷ëºëò õèéõ øààðäëàãà
õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà. ªíººäºð ìàíàé èõ,
äýýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàãñäûí 15 õóâü íü èíæåíåð,
òåõíîëîãè, 3 õóâü íü áàéãàëèéí øèíæëýëèéí
÷èãëýëýýð ñóð÷ áàéãàà íü ýäèéí çàñãèéí øèíý÷ëýë
õèéõ, ààæìààð ìýäëýãò ñóóðèëñàí ýäèéí çàñàãò
øèëæèõ ñòðàòåãèéí áîäëîãîä íèéöýõã¿é áàéíà
(Ìîíãîëûí áîëîâñðîëûã 2006-2015 îíä õºãæ¿¿ëýõ
Ìàñòåð òºëºâëºãºº). Ìàíàé îðîíä øèíæëýõ óõààí,
òåõíîëîãèéí áîëîâñðîëûí òºâøèí äîîãóóð, øèíæëýõ
óõààí, òåõíîëîãèéí áîëîâñðîëä õóâèéí õºðºíãº
îðóóëàëò íýí õàíãàëòã¿é áàéíà. Íýã îþóòàíä
íîãäîõ õºðºí㺠îðóóëàëòààð ìàíàé ¿ç¿¿ëýëòèéã
áóñàä îðîíòîé õàðüöóóëàõ áîëîìæã¿é þì.
Íýã òàëààñ èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí ñóðãàëòûí
õºòºëáºð íü èë¿¿òýéãýýð îíîë òàëäàà òóëãóóðëàñàí
íü îþóòíûã ïðàêòèêààñ õîëäóóëæ, ñóðãóóëèà òºãñººä
àæëûí áàéðàíä äýýð ãàðñíûõàà äàðàà ìýðãýæèëäýý
ñóðàëöàõ æèøýý îëîí áàéíà.
Õàðèí îíîë ïðàêòèêèéã õîñëóóëàí ñóðãàõ ¿éë
àæèëëàãààã äýìæèõýä õºðºí㺠îðóóëàëò áàéõã¿é,
ñóðãóóëü àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí
àæèëëàõ õ¿÷íèé ñîëèëöîî õàìòûí àæèëëàãàà ¿éë
àæèëëàãàà òîãòâîðæîîã¿é áàéíà.
¯¿íèéãýý äàãààä çàðèì îþóòàí, ñóðàëöàã÷äûí
ñóðàëöàõ èäýâõè áóóð÷, ÷ºëººò öàã èõòýé áîëæ,
ñóðàëöàõ îð÷íîî ñîíãîõ, áàãøàà ñîíãîõ,
ñóðãàëòûí õºòºëáºðºº ø¿¿ìæëýí ººðñäèéí íèéòëýã
ýðõ õàìãààëàõ ìýäëýã äóòàãäàæ ãýìò õýðýã çºð÷èëä
èõýýð õîëáîãäîæ, äýìèé ñýëã¿¿öýí, öàãèéã ¿ð ä¿íã¿é
ºíãºðººí, çóãàà öýíãýëä àâòàãäàí, àìàð õÿëáàðààð
ìºí㺠îëîõ, àìüäðàõ õ¿ñëýýð íèéãýìä îëîí òºðëèéí
136
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Àæëàà õîéøëóóëñíû çàðäàëä ìºí㺠÷èíü õ¿ðýõã¿é áàéæ
áîëíî ãýâ÷ çàðèìäàà àìüäðàëààðàà òºëºõ õýðýãòýé ¿å ÷
ãàð÷ áîëçîøã¿é
ñºðºã ¿ð äàãàâðóóäûã áèé áîëãîñîîð áàéíà.
Îþóòíûã õè÷ýýëèéí áóñ öàãààð íü áîëîí àìðàëòààð
íü õºäºëìºð ýðõë¿¿ëýõ òýäíèé îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ,
îþóòíûã ñóðàëöàæ áàéãàà ìýðãýæëèéíõ íü
äàãóó äàäëàãàæóóëàí àæèë õºäºëìºð ýðõë¿¿ëýõ,
òºãñºã÷äèéã ìýðãýæëèéíõ íü äàãóó øàëãàðóóëæ ¿íäñýí
àæèëä çóó÷ëàõ, îþóòíûã õîò ñóóðèíãèéí á¿òýýí
áàéãóóëàëò áîëîîä ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä
òàòàí îðîëöóóëàõ çýðýã îþóòàí òºãñºã÷äèéã àæèë
õºäºëìºð õèéëãýõ íºõöºë áîëîìæûã á¿ðä¿¿ëýí
àæèëëàõàä òºðººñ ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä äýìæëýã
¿ç¿¿ëæ àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûã òºäèéã¿é
àæèë îëãîã÷äûã óðàìøóóëàõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ,
òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíä îþóòíû
õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëñýí òºëºâëºãººò
àæèëóóäûã òóñãàõ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí
õºðºí㺠îðóóëàëòûã òàòàí òºñºë õºòºëáºð
áîëîâñðóóëàí ýð÷èìòýé àæèëëàõ áîëîìæ áîëîëöîîã
ñóäàëæ õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãººòýé áàéíà.
Èéìýýñ îþóòàí áîëîí èõ, äýýä ñóðãóóëü òºãñºã÷äèéã
àæèë õºäºëìºð ýðõëýõ íºõöºë áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ,
á¿ðòãýë, ìýäýýëýë õîëáîî, çóó÷ëàë, õàìòûí
àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ áîëîâñðîíãóé ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãè äýýð ò¿øèãëýí Îþóòíû õºäºëìºðèéí
áèðæèéí ¿éë÷èëãýýã ÷àíàðæóóëàõ çîðèëò òàâèí
àæèëëàæ áàéíà.
¯éë àæèëëàãàà, çàõ çýýëèéí ñóäàëãàà
Îþóòíû Õºäºëìºðèéí Áèðæ íü èõ, äýýä ñóðãóóëüä
ñóðàëöàã÷ îþóòàí çàëóó÷óóäûã õè÷ýýëèéí áóñ
öàãààð áîëîí, àìðàëò ÷ºëººò öàãààð íü õºäºëìºð
ýðõë¿¿ëýõ, òºãñºã÷äèéã ìýðãýæëèéíõ íü äàãóó àæèëä
çóó÷ëàõ ãýñýí 2 ¿íäñýí ÷èãëýëýýð àæèë çóó÷ëàëûí
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã. Ìîíãîë óëñàä æèëä
äóíäæààð 30.000 îþóòàí èõ, äýýä ñóðãóóëü òºãñºæ,
ìºí òºäèéí ÷èíýý ÅÁÑ-èéí ñóðàã÷èä îþóòàí áîëæ
áàéíà. Ýíý íü æèëä 25.000 øèíý àæëûí áàéðûã
áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàéã õàðóóëæ áàéíà. ̺í èõ,
äýýä ñóðãóóëèóäàä æèëä äóíäæààð 150.000 îþóòàí
ñóðàëöàæ áàéäàã áîë, ¿¿íýýñ 50.000 îð÷èì íü
õºäºº îðîí íóòãààñ ñóðàëöàæ áàéíà.
2007 îíä òºðèéí ºì÷èéí áîëîí òºðèéí áóñ
ºì÷èéí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäèéã íèéòäýý 29576
îþóòàí òºãñºíº. ¯¿íýýñ ýäèéí çàñàã÷-6559, õóóëü
ýðõ ç¿é÷-4031, òåõíèê òåõíîëîãè-5544, Àíàãààõ
óõààí-2086, Ãàäààä õýë-3123, Òàìèð-388, Óðëàã-
788, Õ¿íñ õºäºº àæ àõóé-2476, Íèéãýì óëñ òºð-
2960, Áàéãàëü-574, Àÿëàë æóóë÷ëàëààð-637 ãýñýí
ìýðãýæëèéí òîîí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÀÆÈËÄ ÎÐÎÕÎÄ ÇÀÀÂÀË ÀÑÓÓÄÀÃ 20 ÀÑÓÓËÒ
Òà Îþóòàí áîëîîä ìýäýýæ
õè÷ýýëèéíõýý õàæóóãààð
áàãà ÷ áîëîâ àæèë õèéæ
îéðûí çóóðûí õýðýãëýýíèé
ìºí㺠áèé áîëãîõ çàéëøã¿é
øààðäëàãàòàé òóëãàðäàã. ̺í
òºãñººä àæëûí áàéðàí äýýð
î÷èõ ¿åä òàíä äîîðõ áèäíèé
áýëäñýí çºâëºìæ, çºâëºãºº
èõýýõýí ÷óõàë áàéõ ãýäýãò
ýðãýëçýõã¿é áàéíà. Àæèëä îðîõîä îäîîíîîñ ë
áýëòãýëýý õàíãàõ íü ÷óõàë îþóòíû õºäºëìºðèéí
áèðæýýñ òàíä çºâëºæ áàéíà.
Àæèë õàéæ áàéãàà ýñâýë õýäõýí õîíîãèéí äàðàà
õàéæ ýõëýõ ãýæ áàéãàà õýí áîëîâ÷ ¿¿íèéã óíøèõàä
èë¿¿äýõã¿é áîëîâ óó. Òà õààíà ÷ àæèëä îðîõûã
õ¿ññýí á¿õ áàéãóóëëàãà ÿðèëöëàãàä îðóóëàõ íü
çàéëøã¿é. Õ¿íèé íººöèéí ìåíåæåð ýñâýë çàõèðàë,
åð íü õýí ÷ ÿðèëöëàãûã àâ÷ áîëîõ áºãººä ÿìàð ÷
àñóóëò òàâüæ áîëíî. Òýäãýýðýýñ õàìãèéí íèéòëýã
áóþó çàéëøã¿é àñóóäàã àñóóëòûã ìýäýæ áàéõàä
èë¿¿äýõã¿é. Þó ãýæ õàðèóëàõàà áýëäýæ õýðõýí
óõààíòàé õàðèóëò ºãºõººñ òàíû àìæèëò øàëòãààëíà.
Èíãýýä òàíä çàéëøã¿é òàâèãäàõ 20 ¿íäñýí àñóóëò
áîëîí ò¿¿íä ºãâºë çîõèõ çàðèì õàðèóëòûí õàìò
õ¿ðãýæ áàéíà.
1. Þóíû ò¿ð¿¿íä òà ººðèéíõºº òóõàé
òîâ÷ òàíèëöóóëàõã¿é þó ?
Àæèë îëãîã÷ òàíû õàðèóëòààñ äàðààõ ç¿éëñèéã
àíõààðàëòàé àæèãëàíà:
- Óëèã áîëñîí òîâ÷ íàìòðàà ÿðèõ íü óó ýñâýë
ñàíàë áîëãîæ áóé àæëûã áýëýí ãýäãýý èëýðõèéëæ
ººðèéíõºº äàâóó òàë, ìýäëýã ÷àäâàðàà äóðäàõ íü
óó
- Óð ÷àäâàð, òóðøëàãà ìýðãýøèë, õàðèóöëàãà
ñîíèðõîë çýðýã ãîë ç¿éëèéã ÿðüæ áàéíà óó ýñâýë
à÷ õîëáîãäîëã¿é þì ÿðüæ áàéíà óó
- Òîâ÷ îéëãîìæòîé ÿðüæ áàéíà óó, ýýð÷ ãàöàí
àìàíäàà áóâòíàæ, ñàíààãàà çºâ èëýðõèéëæ ÷àäàõã¿é
áàéíà óó?
- Òàéâàí áàéæ òýâääýãã¿é, ººðòºº èòãýëòýé õ¿í ìºí
¿¿?
2. Åð íü áýðõøýýëèéã õýðõýí äàâæ òóóëäàã,
àñóóäàëä õýðõýí õàíääàã âý ?
Çàðèì õ¿ì¿¿ñ àìüäðàëä áýðõ, ýðãýí òîéðîíä ñàíàà
ìóóòàé õ¿í èõ áàéíà, ìèíèé àìüäðàë íàäààñ áèø
õóâü òàâèëàíãààñ õàìààð÷ áàéíà. ̺íãºòýé õ¿í ë
òàíèë òàëààðàà àæèëä îðîõ áîëæ ãýõ óòãàòàé ç¿éë
ÿðüäàã. Èéì õàðèóëò ñîíññîí àæèë îëãîã÷ ºìíº íü
ãóòðàíãè, ººðòºº èòãýëã¿é, áóñäàä èòãýæ ÷àääàãã¿é,
àçã¿é õ¿í ñóóæ áàéíà ãýæ áîääîã. Õàðèí çàðèì
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õèéõ àæëàà øóóä ýõýëáýë, áàéãàà àâüÿàñàà õîðò ãýðëýýñ
íü áîëîõã¿é þì ãýæ áàéäàãã¿é, ýçýí õè÷ýýâýë
çàÿà õè÷ýýíý, ñàíàà íèéëñýí õ¿ì¿¿ñòýé õàìòðàí
àæèëëàõàä á¿õ ç¿éë á¿òäýã ãýñýí óòãàòàé ººäðºã
ç¿éë ÿðüäàã. ººðòºº èòãýëòýé, òîäîðõîé çîðèëãîòîé,
õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé, áàãààð õàìòðàí
àæèëëàæ ÷àäàõ õ¿í ë èéì õàðèóëò ºãºõ òóë àæèë
îëãîã÷ õýíèéã íü àæèëä àâàõ íü îéëãîìæòîé þì.
3. Ýíý àæèë þóãààðàà òàíû ñîíèðõëûã
òàòàæ áàéíà âý ?
Íýðòýé òîì êîìïàíèä ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ íü
íýð òºðèéí õýðýã, öààøèä àëáàí òóøààë àõèõ,
óëàì õºãæèõèéã õ¿ñýýä ë ãýñýí óëèã áîëñîí, çóñàð÷
õàðèóëò ºãººä äýìèé. Àæèëä îðæ, àìæèëò îðîõîîð
øèéäñýí õ¿í ººðèéã íü çîõèõ ¸ñîîð ¿íýëäýã
áàéãóóëëàãàä ÷àäâàðëàã õ¿ì¿¿ñòýé õàìò àæèëëàæ,
ñóð÷ ìýäñýí ç¿éëèéíõýý ¿ð ºãººæèéã ãàðãàõ íü
÷óõàë ãýñýí õàðèóëòûã ºãäºã.
4. Òà ÿàãààä ººðèé㺺 ýíý àæèë, àëáàí
òóøààëä òýíöýíý ãýæ áîäîæ áàéíà âý ?
ªºðèéíõºº äàâóó òàëûã è÷èæ çîâîëã¿é øóóä õýëýõ
áîëîìæ. Ýíý àñóóëòàä äàâóó òàëàà ç¿ãýýð íýã
äóðäààä çîãñîõã¿é ñîíñîæ áàéãàà õ¿íèé èòãýëèéã
òºðòºë îíöëîí õàðóóëæ ñóðàõ õýðýãòýé. Õýðýâ
¿íäýñëýë ìóóòàé, ñóë äîðîé õàðèóëæ, íàìòðààñàà
òîî÷îîä áàéâàë àæèëäîðîõ àãàäëàë áóóðíà.
5. ßàãààä áèä ÷óõàì òàíûã àæèëä àâàõ
¸ñòîé þì áý ?
Áàñ ë ººðèé㺺 íýýõ ñàéõàí áîëîìæ. Òóõàéí
àæëûã õèéõýä õàìãèéí õýðýãöýýòýé áàéõ ÷àäâàðóóä
òàíä áàéãàà ãýäãýý äóðäàæ, òîäîðõîé æèøýýã òàòàí
áàðèìòòàé ÿðèõ ¸ñòîé. Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ “áè íèéòý÷,
öýâýð÷ íÿìáàé, õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé” ãýæ
óëèã áîëñîí ç¿éë ÿðüäàã. ¯¿íä òýðíèéõýý à÷ààð
ÿìàð àìæèëòàíä õ¿ðñýí þì ãýñýí ººð íýã àñóóëò
òàâèãääàã.
6. Òàíû ñóë òàëóóä ?
Óõààëàã õ¿í ººðèéíõºº ñóë òàëûí òóõàé óðòààñ
óðò æàãñààëò óíøèõã¿é íü ìýäýýæ. Èõýâ÷ëýí àæèëä
îðîõîä òóñòàéã íü áîäîæ “íàìàéã àæèëäàà õýò
óëàéðààä ãýð îðíîî ìàðòäàã ãýæ çýìëýäýã”. Ýñâýë
“Áè ººðòºº áîëîí áóñäàä õýò ºíäºð øààðäëàãà
òàâüäàã” ãýõ ìýò õàðèóëò ºãäºã. Ýíý íü ÷ çàðèìäàà
çºâ áîëæ, “ÿðèàíû ýâèéã òààðóóëæ, ýâã¿é ç¿éëýýñ
çóãòàæ, ººðòºº àøèãòàéãààð ýðã¿¿ëæ ÷àääàã õ¿í
áàéíà” ãýæ áîäîãäóóëäàã. Ãýõäýý “Áè õýòýðõèé
öàéëãàí” ýñâýë “äýíä¿¿ èòãýìòãèé” çýðãýýð ìàãòàõ
þìàà îëæ ÿäñàí õ¿í øèã õàðèóëò ºãºõ íü äýìèé.
137
7. Òà ÿàãààä ºìíºõ àæëààñàà ãàðñàí þì ÎÞÓÒÀÍ
áý ? 2008
Õýð¿¿ë ìàðãààí ýñâýë ºìíºõ äàðãà, àæèë îíöã¿é
õàìãààëíà
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ñàíàãäàäààä ãýõ ìýòýýð
ìóóëæ îãò áîëîõã¿é..
çºð÷èë人í, ¿ë îéëãîëöëîîñ
áîëæ àæëààñ ãàðñàí ãýäýã íü
òàíûã õ¿íä áàéäëûã çîõèöóóëæ
÷àääààãã¿é, øàíòðàìòãàé,
õ¿íòýé õýë àìàà îëîëöäîãã¿é,
áàãààð àæèëëàõ ÷àäâàðã¿é
ãýñýí ñýòãýãäýë òºð¿¿ëíý.
Õàðèí óõààëàã õ¿í ºìíºõ
àæëûíõàà ñàéõàí ç¿éë¿¿äèéã
äóðäààä, èë¿¿ ñîíèðõîëòîé, ºíäºð öàëèíòàé, ìýäëýã
÷àäâàðàà á¿ðýí àøèãëàõ õ¿ñýëäýý õºòëºã人ä
ãàðñàí çýðãýýð ýâòýéõýí õàðèóëíà.
8. Òà ÿàãààä àæëàà ñîëèõîîð øèéäñýí áý
? ÿðèõ íü òààã¿é ñýòãýãäýë òºð¿¿ëíý.
ßðèëöëàãàä îðîõ ¿åäýý ººð ãàçàð àæèëëàæ áàéãàà
õ¿ì¿¿ñò ýíý àñóóëòûã òàâüäàã. Äýýðõ øèã óòãàòàé
õàðèóëò ºãâºë ç¿ãýýð.
9. Àæèëä îðîõ ººð ñàíàë àâñàí óó ?
Õýðýâ áàéãàà áîë ººð áóñàä ñàíàëóóäûí òóõàé
äóðäààä ÿàãààä ýíý ë àæëûã èë¿¿ ñîíèðõîæ áóéãàà
îíöîëáîë àæèëä îðîõ ìàãàäëàë ºñíº. “Àæèë ãýäýã
÷èíü çºâõºí ìºí㺠îëîõ áèø, áàñ òààøààë àâ÷
áàéõ ¸ñòîé ø¿¿ äýý. Òýãýýä ë ýíý àæëûã ìèíèé
õ¿ñýýä áàéñàí ãàçàð ìºí øèã áàéíà ãýæ áîäîîä…”
ãýõ ìýò
10. Áóñàä êîìïàíèóäàä ÿðèëöëàãàä õýð
àìæèëòòàé îðîëöñîí áý ?
Ýíý àñóóëòààð òóõàéí êîìïàíèä ÿàãààä òýíöýýã¿éã
ìýäýõèéã õ¿ñäýã. Õýðýâ òà ºðñºëäºã÷ êîìïàíèéõ íü
òàëààð èõýä ñîíèðõñîí ãýäãýý ýâòýéõýí îéëãóóëæ
÷àäâàë ºðñºëäºã÷ ð¿¿ãýý ÿâóóëàõã¿é áàéõûã
õè÷ýýäýã.
11. À÷ààëàë íýëýýä øààðääàã ýíý àæèëä
òàíû õóâèéí àìüäðàë, àð ãýð ÿìàð íýã
áàéäëààð ñààä áîëîõã¿é áèç ?
Ýíý àñóóëòûã ãîëäóó ýìýãòýé÷¿¿äýä òàâüäàã.
Õ¿¿õýä ãàðãàõã¿é, íºõºðò ãàðàõã¿é áàéõ õàòóó
øààðäëàãà òàâüäàã ãàçàð ÷ áèé. Òýäíèé òààëëààð
ë õàðèóëààðàé.
12. Òà 10 æèëèéí äàðààõ àìüäðàëàà
õýðõýí òºñººëæ áàéíà âý ?
Èäýâõ ñàíàà÷èëãàã¿é, èðýýä¿éãýý òºëºâëºõ ÷àäâàðã¿é
õ¿ì¿¿ñ “¨ñòîé òºñººëæ áàéñàíã¿é, áîäñîíã¿é”
ãýñýí óòãàòàé õàðèóëò ºãäºã. Õàðèí àìæèëòàíä
õ¿ðýõèéã çîðüæ áàéãàà õ¿í öààøèä ìýðãýæëèéíõýý
óð ÷àäâàðûã ÿàæ ºñãºõ òàëààð òºëºâëºæ áóéãàà
ÿðèõ íü ãàðöààã¿é.
138
Íýãýí áèçíåñèéí ñóðãóóëüä ýëñýã÷äýýñ õè÷ýýëèéí
ÎÞÓÒÀÍ àíõíû ºäºð õóâèéíõàà àìüäðàëûí ¿å øàòûã òºëºâëºæ
2008 áè÷ñýí õ¿í áàéãàà ýñýõèéã àñóóõàä 3% íü ãàðàà
ºðãºæýý. Ãýòýë 10 æèëèéí äàðàà òýäíèé äóíäààñ
Øèèäâýðýý õîéøëóóëàõ íü òàíû ç¿¿äýëñýí õèëýíöýò
õîðõîéòîé ÿã àäèëõàí
àìæèëòàíä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñèéã òîîëîõîä àíõíû ºäºð
ãàðàà ºðãºæ áàéñàí ºíººõ 3% ë áàéæýý. Òèéìýýñ
èðýýä¿éíõýý õýòèéã òºëºâëºõ íü ÿìàð ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé áîëîõûã îéëãîâ óó.
13. Òà ìàíàé àæèëä îðâîë ÿìà𠺺ð÷ëºëò
õèéõ âý? Þóíààñ àæëàà ýõëýõ âý ?
Ñàíàà÷èëãàòàé, íºõöºë áàéäëûã ìýäýðäýã, ¿íýõýýð
òóõàéí àæèëä îðîõ ãýæ çîðèí çàðèì íýã ç¿éëèéã
íü ñóäàëñàí ãýäãýý õàðóóëæ, õèéõ ººð÷ëºëòèéíõºº
òóõàé ÿðèâàë ñàéí. Æèøýý íü: òàíàé ñóðòàë÷èëãàà
îéëãîìæã¿é, á¿òýýãäýõ¿¿íèé äàâñ øîðâîã, ãàäààä
äèçàéí íü òààðóó, øîøãî õîöðîãäñîí ãýõ ìýò.
Õàðèí íºõöºë áàéäëûã ñàéí ìýäýõã¿é áàéãàà áîë
ìýäýìõèéð÷, òîì äóóãàðààä õýðýãã¿é. Þó þóíû
äóõàíä õ¿ðýýã¿é áàéæ ººðèéíõººðºº ººð÷èëíº ãýæ
14. Òàíû ÷àäâàðûí òàëààð ëàâëàæ àñóóõ
õ¿í áèé þó ?
Ýíý òîõèîëäîëä ºìíº íü õàìòðàí àæèëëàæ áàéñàí
õ¿ì¿¿ñ ýñâýë ºìíºõ óäèðäëàãûíõàà óòàñ, õàÿã,
íýðèéã øóóä ºãäºã áàéõ ¸ñòîé. Èéì òºðëèéí
ìýäýýëëèéã íóóí äàðàãäóóëàõ íü òóõàéí õ¿íèé
òàëààð àì ñàéòàé õ¿í áàéäàãã¿é ýñâýë òóðøëàãà
ìóóòàé ãýäãèéã øóóä áóñààð áàòàëäàã.
15. Òà õýäèé õýìæýýíèé öàëèí àâìààð
áàéíà ?
ªºðèéíõºº ¿íý öýíèéã ìýääýãã¿é õ¿í áóñäûí çóóø
áîëäîã ãýäýã. Ìýðãýæëýý ñàéí ìýääýã, ººðòºº
èòãýëòýé õ¿í ¿íý öýíýý ñàéí ìýääýã ó÷èð ºíäºð öàëèí
àâàõààð òºëºâëºñºí áàéäàã. Àâàõ öàëèíãèéíõàà
õýìæýýã áóóëãàñíààñ ºñãºñºí íü õàâüã¿é äýýð.
Áîëîìæòîé áîë øàãíàë óðàìøóóëàë, ¿íýã¿é õîîë,
ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ çýðýã
íºõöºëèéã äóðäàí àâàõ áÿëóóíû õýìæýýã íýìýõèéã
õè÷ýýõ õýðýãòýé.
Ýäãýýð ¿íäñýí àñóóëò äýýð äàõèí 5 àñóóëò íýìæ
áîëîõ þì.
16. Òàíä øèíý àæèëä õýðýã áîëîõ ìýðãýæëèéí
õýëõýý áîëáîî áèé þó ?
17. Òà óð ÷àäâàðàà õýðõýí äýýøë¿¿ëäýã âý,
ººðèé㺺 ÿàæ õºãæ¿¿ëäýã âý ?
18. ׺뺺ò öàãàà ÿàæ ºíãºðººäºã âý ?
19. Òà õýçýýíýýñ ýõëýí àæèëäàà îðæ ÷àäàõ âý ?
20. Òàíä ìèíèé/áèäíèé ç¿ãýýñ àñóóæ ëàâëàõ ç¿éë
áàéíà óó ?
Àæèëä òàíü àìæèëò õ¿ñüå.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

ÎÞÓÒÀÍÄ ØÀÀÐÄËÀÃÀÒÀÉ ÓÒÀÑÍÛ ÆÀÃÑÀÀËÒ

Òýýâðèéí ¿éë÷èëãýý ¯çâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä

Íèñýõèéí ëàâëàõ 198 Ìîíãîë óëñûí öèðê 320795, 99160283

ÌÈÀÒ-èéí áèëåòèéí ãàäààä êàññ 322686 Ñî¸ëûí òºâ ºð㺺 329173, 328486, 324927
322273 Òºâ öýíãýëäýõ õ¿ðýýëýí 343109, 631392
Òºìºð çàìûí ºð㺺íèé ëàâëàõ 194, 1940 Òýíãèñ êèíî òåàòð 313105, 327315
94194 Óñàí ñïîðò ñóðãàëòûí òºâ 325569, 318081
Òºìºð çàìûí áèëåòèéí ãàäààä êàññ 941333 Óëñûí äóóðü á¿æãèéí ýðäìèéí òåàòð 323339
944367 Óëààíáààòàð Ïàëàñ 688240
Áàðóóí àéìãóóäûí òýýâðèéí òîâ÷îî 634902 ¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí ñî¸ë òºâ îðäîí 328467
Ç¿¿í àéìãóóäûí òýýâðèéí òîâ÷îî 95253146 ¯íäýñíèé ñî¸ë àìðàëòûí õ¿ðýýëýí 326020,
“Ñèòè” òàêñè 344499, 343433 327081

Ìýäýýëýë ¿éë÷èëãýýíèé ëàâëàõ Àæèë îëãîõ àëáà

¯çâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ëàâëàõ 1617 Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí õýëòýñ 260376

Ãýð á¿ëèéí äîòíû çºâëºõ 1903 Ñóðãàëò àðãà ç¿éí õýëòýñ 260264
Íèñýõ îíãîöíû òèéçèéí òàëààð Õºäºëìºð íèéãìèéí õàìãààëëûí àëáà 323077,
ìýäýýëýë ºãºõ 1906 329752
Ýð¿¿ë ìýíäèéí çºâëºãºº 1931 Õºäºëºð ýðõëýëòèéí ãàçàð 264906,
Õóóëü ç¿éí çºâëºãºº 1933 260276,
Âàëþòûí ¿íý õàíøíû ìýäýýëýë 1937 260700
Àæëûí áàéðíû çàð 1950 Îþóòíû õºäºëìºðèéí áèðæ 70111143
99121657
Õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýý Àæëûí çóó÷ 1941
Íèéñëýëèéí õºäºëìºðèéí áèðæ 70110502,
Óëñûí íèéãìèéí õàëàìæèéí ãàçàð 314845, 329752
310722, Áàÿíãîë ä¿¿ðýã 300545, 369211
328603, 328700 Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýã 453237, 451360
Íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé òºâ 23260, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðýã 633141, 634405
22714, 23113 Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã 313115, 350577
Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí õàëàìæèéí òºâ 300545
300432 Õàí-Óóë ä¿¿ðýã 344366, 345153
Áóðõàíû õàéð õàëàìæèéí òºâ 680006 ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã 329058, 312717
Áàãàíóóð ä¿¿ðýã 22161, 0121-22322
Áàãàõàíãàé ä¿¿ðýã 44929, 0222-44929
Íîìûí ñàíãóóä
Íàëàéõ ä¿¿ðýã 22444, 0123-23260
Áîëîâñðîëûí ãàçàð 326700, 322631
Èðãýíèé á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí óëñûí òºâ Öàãäààãèéí ãàçàð
351673, 350261 Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 136
Ñî¸ëûí ãàçàð 324537, 321529 361709
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð 326414, 322424 Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 135
Óëñûí ¿íäýñíèé èõ íîìûí ñàí 314385 451848
Óëààíáààòàð õîòûí òºâ íîìûí ñàí Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ
1- ð ñàëáàð 321650 163, 631669
2-ð ñàëáàð 341885 Ñ¿ðáààòàð ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 137
3-ð ñàëáàð 450963 320341
4- ð ñàëáàð 682805 Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 134
Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí íîìûí ñàí 317942 341494
ßïîí íîìûí ñàí 311521 ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí öàãäààãèéí õýëòýñ 138, 139
Îþóòíû 24 öàãèéí íîìûí ñàí 322559 311883
Òºìºð çàìûí öàãäààãèéí õýëòýñ94102, 944055 ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ͺ뺺 á¿õèé òîìîîîí àëäààíóóä íü ºäºð òóòìûí æèæèã

àëäààíààñàà ñóðàëöäàãã¿éí èëðýë þì
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

Çàëóó ñýòãýã÷ “1 ÎÞÓÒÍÛ 1 ÆÈËÈÉÍ

ñóäàëãààíû òºâººñ ÇÀÐÄÀË” Ò¯¯ÂÝÐ
ìàíàé ýìõòãýë
íîì õýâëýãäýí ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ Ä¯ÃÍÝËÒ
ãàðàõ ãýæ áóéòàé
õîëáîãäóóëàí Çàðèì çàðäëûã çàäëàí òîäðóóëáàë:
ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã
ÿâóóëñàí áºãººä - Óíààíû çàðäàëä: Îþóòíû õºíãºëºëòèéí êàðòûã 2
íýëýýä ñîíèí ä¿ð æèëèéí õóãàöààòàéãààð çàõèàëàí ñàð á¿ð íèéòèéí
òºðõ àæèãëàãäñàí òýýâðèéí õýðýãñëýëýýð çîð÷èõ õºíãºëºëòèéí
þì. Ýíýõ¿¿ áèëåòèéã 4,700 òºãðºãººð àâäàã. Õºíãºëºëòòýé
çàðäàëûã òîîöîí çîð÷èõ íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñýë îðîéí öàãààð
òà á¿õýíä ¿ç¿¿ëæ çîãññîí ¿å áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé ¿åä ººð
áàéãàà íü óíààãààð çîð÷äîã òîõèîëäëóóä áàéíà. Èéìýýñ
óðüä÷èëàí ººðèéí ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºëòºíä áàãà ÷ ñàðä çàðöóóëàõ ìºíãºí ä¿í íýìýãäýæ áàéãàà
áîëîâ ñàíàà ºãºõ çîðèëãîòîé þì. Èíãýýä ä¿ãíýëòòýé íü ãðàôèêààñ õàðàãäàæ áàéãàà. Õºíãºëºëòèéí
òàíèëöúÿ. êàðòààð çîð÷äîãã¿é îþóòíóóäàä óíààíû çàðäàë
ºíäºð ãàðãàõ òºëºâòýé áàéíà.
Íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòîä ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäàä - Îðîí íóòàã áóöàõ çàðäàë: Ýíý çàðäàë íü îðîí
äýýðõ çàðäëóóä õàìààðàõã¿é áà ãýð á¿ëèéí íóòàã íü íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòîîñ õý÷íýýí
òºñ⺺ñ çàðöóóëàãäàíà ãýæ òîîöîîëñîí. Èéìýýñ êì-ä çàéä áàéãààãààñ øàëòãààëàí çàðäàë ººð
äýýðõ çàðäëóóä õºäºº îðîí íóòãààñ íèéñëýë ººð áàéäàã. Ãýõäýý òóõàéí îþóòàí ºâëèéí çàìûí
Óëààíáààòàð õîò áîëîí Äàðõàí Ýðäýíýò õîòîä çàðäëàà õàãàñûã íü àâàõ áîë ýíý íü áàãà çýðýã
ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäàä õàìààðàãäàíà. áóóðàõ òºëºâòýé áàéíà. Òà 500 áóþó ò¿¿íýýñ
äýýø êì-èéí õîë ãàçðààñ ñóðàëöàæ áàéãàà áîë
- 4-ð äàìæààíû îþóòíóóä òºãñºëòèéí õóðààìæ, ºâëèéí çàìûí çàðäëàà àâàõ áîëîìæ á¿ðäýõ áºãººä
õîíõíû áàÿð õèéõòýé õîëáîãäóóëàí õóâöàñ, áàÿð ìàòåðèàëàà á¿ðýí á¿ðä¿¿ëæ ñóðãóóëüäàà õàíäàõ
¸ñëîëûí çàðäëóóä èë¿¿ ºíäºð ãàðñàí. õýðýãòýé.
- Ãýð á¿ë õ¿¿õýäòýé, àæèë õèéäýã áîë çàðäëóóä - Øóóäàí õîëáîîíû çàðäàë: Ýíý çàðäàëä ¿¿ðýí
íýëýýäã¿é ºíäºð ãàð÷ áàéãàà íü cóäàëãàà ÿâóóëàõàä òåëåôîí õýðýãëýã÷ îþóòíû õóâüä òîîöîõîä óëèðàëä
àæèãëàãäñàí. 1 óäàà óòñàà ñóíãóóëàõ, èíòåðíåò àøèãëàõ òºëáºð,
- Äàìæàà ºãñºõ òóñàì çàðäàë èõñýõ õàíäëàãà îðîí íóòàãò áàéãàà ãýð á¿ë ð¿¿ãýý óòñààð õîëáîãäîõ
àæèãëàãäàæ áàéíà. Ýíý íü ìýðãýæëèéí õè÷ýýë îðîõ íèéò çàðäëóóä áàãòñàí áîëíî.
õóâààðü, õýðýãëýýíä ºñºëò íýìýãäýæ áàéãààãààñ - Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çàðäàë: Ýíý çàðäàëä
øàëòãààëæ áàéíà. ñóðãàëòûí òºëáºð ºñºõ õàíäëàãàòàé õàðàãäàæ
- Íèéò çàðöóóëæ áàéãàà çàðäàëûí 40-60 õóâü áàéãàà íü ñóðãàëòûí òºëáºðººñ ãàäíà äàõèí
íü ñóðãàëòûí òºëáºðò çàðöóóëàãäàæ áóé ä¿íòýé øàëãàëòûí òºëáºð, áóñàä ñóðãàëòòàé (ñîíãîí õè÷ýýë,
áàéíà. äàâòëàãà, õýëíèé äàìæàà, íîìûí ñàíãèéí õóðààìæ)
õîëáîîòîé çàðäëóóä áàãòñàí áàéíà.
Ñóäàëãààã ò¿¿âýð áàéäëààð òºðèéí ºì÷èéí 11 Ýð¿¿ë ìýíäèéí çàðäàë: Îþóòàí ìîíãîë óëñûí
ÈÄÑÊ, òºðèéí áóñ ºì÷èéí 42 ÈÄÑÊ-èéí íèéò Èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëèéí
1.132 îþóòíóóäààñ àâñàí. äàãóó ñàðä 500, æèëä 6000 òºãðºãèéí äààòãàëä
çààâàë õàìðàãäàõ ¸ñòîé á¿ëýã þì. Òèéìýýñ ýð¿¿ë
̺í ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îþóòíóóäûí äèéëýíõ ìýíäèéí çàðäàëûã á¿õëýýð òîîöîæ íýìýëò çàðäëûã
íü îþóòíû äîòóóð áàéðàíä àìüäàðäàã îþóòíóóä òóñãààã¿é áîëíî. Õýðýâ òà äààòãàëä á¿ðýí õàìðàãäñàí
áàéñàí. ¯¿íä: áîë æèëä 400.000 ìÿíãà ãàðóé òºãðºãèéí ¿éë÷èëãýýã
ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ áîëîìæòîé.
1 ä¿ãýýð äàìæààíû - 348
2 äóãààð äàìæààíû - 309 Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà áîë íèéòëýã îþóòíóóäûí 1 æèëèéí
3 äóãààð äàìæààíû - 276 çàðäëûã òóñãàí õàðóóëàõûã çîðüñîí áºãººä òà
4 ä¿ãýýð äàìæààíû - 199 ººðèéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààãàà òºëºâëºõºä
çàãâàð áîëãîí àøèãëààñàé ãýñýí ¿¿äíýýñ îðóóëñàí.
140 Ñóäàëãààíä òóñãàñàí ìºíãºí çàðäëóóäûã ñóäàëãààíä Ààâ ýýæäýý ÷ áàñ õàðóóëààä íýã ¿çýýðýé.
ÎÞÓÒÀÍ îðîëöñîí îþóòíóóäûí òóñãàñàí ìºíãºí ä¿íã¿¿äèéí Õàâñðàëò ìýäýýëëèéã ¿çíý ¿¿.
2008 äóíäæààð ãàðãàñàí áîëíî. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÁÀÃ

Çîðèëãîã¿é õ¿í ººðèéíõºº òºëºº, ººðºº çîðèóëæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

÷àðìàéëò ãàðãàäàãã¿é
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ áàÿð, ¸ñëîëûí

àðãà õýìæýýíèé çàðäàë /òºãðºã/
350.000 291.500
300.000
250.000
200.000
150.000 82.800
79.200
100.000 49.500
1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ õîîëíû 50.000
çàðäàë /òºã/ 0.000
1 2 3 4
600 540,000
480,000 1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ ãîî ñàéõàí,
500
375,000
435,000
àðèóí öýâðèéí çàðäàë /òºãðºã/
400
152.200
300 160.000
140.000
112.300
200 120.000
85,900 90,600
100.000
100
80.000
0 60.000
1 2 3 4 40.000
20.000
0.000
1 îþóòàíä íîîãäîõ îðîí ñóóö, äîòóóð áàéðíû
1 2 3 4
çàðäàë /òºãðºã/
1 îþóòàí æèëä ºìñºõ
250.000
õóâöàñíû çàðäàë /òºãðºã/
200.000
250.000 230,000
150.000
175,000
200.000
100.000
150.000
50.000 10 ,000 111,500
100.000
0.000
1 2 3 4 50.000

0.000
1 2 3 4

1 îþóòàíä æèëä íîîãäîõ óíààíû çàðäàë /òºãðºã/ 1 îþóòàí æèëä çàðöóóëàõ øóóäàí
õîëáîîíû çàðäàë /òºãðºã/

113.500 104.850
120.000 105.000 120.000
100.000 100.000
78.500 78,500
80.000 80.000
60.000
60.000
40.000
40.000
20.000
20.000
0.000
0.000 1 2 3 4
1 2 3 4

1 îþóòàí æèëä îðîí íóòàã ðóóãàà áóöàõ íèéò Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëä /òºãðºã/
çàðäàë /òºãðºã/

7.000 ,000
85,000
100.000 6.000
80.000 5.000
60.000 4.000
3.000
40.000
2.000 141
20.000
1.000
ÎÞÓÒÀÍ
0.000 0.000
2008
1 2 3 4 1 2 3 4
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

Ñóðãàëòûí òºëáºð, äàõèí øàëãàëò /òºãðºã/ Õè÷ýýëèéí õýðýãñýë \íîì äýâòýð\ /òºãðºã/

765.000 790.000
726,000 60.000 49.750
800.000 645.000
50.000 36.550
700.000
40.000 29,500
600.000 27,500
500.000 30.000
400.000
20.000
300.000
200.000 10.000
100.000 0.000
0.000 1 2 3 4
1 2 3 4

1 îþóòàí æèëä çàðöóóëàõ íèéò ìºíãºí ä¿í /òºãðºã/



 

 
  





   

Íýã îþóòíû 1 æèëèéí çàðäëûí ò¿¿âýð ñóäàëãààíû íýãäñýí ä¿í

+4,,+ ,,!,
! "
#$

&'
()


'! !!
2! 
+"


+
! $1



,!)
+.,)

$+ 3!
$)
$$!
 !%%


/

011
,$)



+ ",-,
*
)


$,-,


$!
-"




    

 
      
  

  
   

      
 


  
            

     

      
  


142
ÎÞÓÒÀÍ
“Çàëóó ñýòãýã÷” ñóäàëãààíû òºâ
2008 2008 îí

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÈÐÝÝįÉÍ ÓÄÈÐÄÀÃ×ÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ
ÏÀÐËÀÌÅÍÒÈÉÍ ÄÝÃÈÉÍ ¯ÍÄѯ¯Ä
Òà õýðâýý îëîí
íèéòèéí àæèë, îþóòíû
îëîí òºðëèéí àæèë,
õóðàë, ñåìèíàð
ÿâóóëàõàä ýíýõ¿¿
Èðãýíèé áîëîâñðîë
òºâ, Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîîíîîñ ýðõëýí
ãàðãàñàí ýíýõ¿¿ ãàðûí
àâëàãûã ýíýõ¿¿ ýìõòãýëäýý áàãòààí òàíä õ¿ðã¿¿ëæ
áàéíà.
Ýõëýëä ºã¿¿ëýõ íü:
Áèäíèé äóíä ÿìàð íýãýí õóðàë öóãëààíä õýçýý
÷ îðîëöîæ áàéãààã¿é õ¿í áàðàã áàéõã¿é áèç.
Áàéðíû õóðàë, ýöýã ýõèéí çºâëºëèéí õóðàë, êëóá,
¿éëäâýð÷íèé ýâëýë, îþóòíû çºâëºë, ñóðàã÷èéí
çºâëºë, ñóðãóóëèéí áóþó îðøèí ñóóãàà ãàçðûíõàà
óäèðäëàãà, îëîí íèéòèéí õóðàë öóãëààíä áèä ¿ðãýëæ
îðîëöîæ áàéäàã. Îëîí ÿíçûí õóðàë öóãëààíä
îðîëöîæ áàéõàä ¿ã õýëìýýð, ººðèéíõºº ñàíààã
òàíèëöóóëìààð, ãàðãàæ áóé øèéäâýðèéí òàëààð
ñàíàëàà íýìýðëýìýýð ñàíàãääàã. Õàðàìñàëòàé
íü èéì ¿åä õóðàë öóãëààíä õýðõýí îðîëöîõ
æóðàì, ººðººð õýëáýë ïàðëàìåíòèéí äýãèéí
òàëààð ìýäýõã¿é áàéõ íü ñààä áîëäîã þì. ͺ㺺
òàëààð øèíæýý÷èä ýñâýë ïàðëàìåíòèéí ãèø¿¿ä ë
ïàðëàìåíòèéí äýã, ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýõ
¸ñòîé ãýñýí îéëãîëò áàéäàã.
Ïîëüøä ë ãýõýä áàðóóíû îðíóóäààñ ÿëãààòàé íü
õóðàë öóãëààí õýðõýí îðîëöîõ òàëààð íèéòýýð
õ¿ëýýí çºâøººðñºí ä¿ðýì æóðàì ãýæ áàéäàãã¿é.
Æèøýý íü: ÀÍÓ-ä ýíý ¿¿ðãèéã 1876 îíä áàòëàãäñàí
Ðîáåðòñèéí ä¿ðýì ã¿éöýòãýäýã áàéíà. Äýãèéí ãîðèì
íü Ñåéì áîëîí áóñàä áàéãóóëëàãóóäàä ìºðäºãäºõ
õóðàëäààíû ä¿ðýì æóðìûã íýã á¿ð÷ëýí òîäîðõîéëæ
ºãäºã.
Ýíýõ¿¿ òîâõèìîëä äóðäñàí æóðìûã á¿õ íèéòýýð
õ¿ëýýí çºâøººð÷ äàãàí ìºðääºã. Ýäãýýðèéã õýðýãëýõ
íü õóðàëä ñî¸ëòîéí çýðýãöýý, ¿ð ä¿íòýé îðîëöîõ
áîëîìæ îëãîæ áàéãàà þì. ¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí
áóþó ñîíãîã÷äûí öóãëààí, ãýðèéí ýçýãòýé íàðûí
äóãóéëàí, ïàðëàìåíòèéí ÷óóëãàí àëü íü ÷ áàéëàà
ãýñýí ýäãýýð ä¿ðýì ººð÷ëºãäºõã¿é áºãººä àëèâàà
àðä÷èëëûí ¿íäýñ áîëíî.
Ãàðûí àâëàãûã òóðøëàãàòàé ïàðëàìåíò ÷ îëîí óëñûí
ýðõ ç¿éã ãàðàìãàé ìýääýã õ¿ì¿¿ñò çîðèóëààã¿é
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õèéõèéã õ¿ñýõã¿é, ººðèé㺺 õýð çýðýã õóóðíà òºäèé ÷èíýý
áºãººä áàéíãà õóðàë öóãëààíä îðîëöäîã á¿õ õ¿ì¿¿ñ
ÿëàíãóÿà ¿éëäâýð÷íèé ýâëýë, îþóòíû õîëáîî, çºâëºë,
êëóá, ñóðãóóëèóäûí óäèðäàõ á¿ëýãò çîðèóëñàí
áîëíî. ×óõàìäàà õóðëûí äàðãàä õýäýí àðàâ, õýäýí
çóóí öóãëàðàãñäûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ
õ¿íä ¿¿ðýã îíîãääîã. Õàðèí äàíãààðàà øèéäâýð
ãàðãàæ áàéãàà òîõèîëäîëä ÿìàð ÷ öóãëààí áàéñàí
õàìààã¿é áîëäîã. Àðä÷èëëûí çàð÷ìààð áîë òóõàéí
íèéãýìëýãèéí ãèø¿¿ä àñóóäàë òóñ á¿ð äýý𠺺𠺺ð
¿çýë áîäîëòîé áàéõ íü õýâèéí ¿çýãäýë ìºí.
ßëãààòàé áàéäëààñ ¿ë õàìààðàí ïàðëàìåíòèéí äýã íü
îëîíõèéí ñàíàëààð öººíõèéã ¿ë òîîìñîðëîëã¿éãýýð
ýëäýâ áýðõøýýëã¿é ¿ð ä¿íòýé øèéäâýð ãàðãàõ
áîëîìæèéã õàíãàõ ¸ñòîé. ¯¿íèé òóëä õóðàëä
îðîëöîã÷èä õóðëûí äýãòýé ñàéòàð òàíèëöñàí áàéõ
áºãººä óã äýã íü íàðèéí ÷àíä òîäîðõîé áàéõ ¸ñòîé.
Õóðàëäààíûã ÿâóóëàõ íýãäñýí æóðìûã áàðèìòëàõ íü
õóðàë ÿâóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã õºíãºâ÷ëºõ òºäèéã¿é
õ¿íä õýö¿¿ ìàðãààíòàé íºõöºëä ¿íýëæ áàðøã¿é
à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Òèéì ¿åä áèä õàíãàëòã¿é
áîëîâñðóóëñàí àðãàç¿é îëîí íèéòèéí ÿìàð ÷ ¿éë
àæèëëàãààã íóðààæ îðõèäîãèéã îéëãîäîã.
ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÛÍ ¯¯ÐÝÃ, ÕÀÐÈÓÖËÀÃÀ
Õóðàë öóãëààíûã äàðãàëæ ÿâóóëíà ãýäýã àìàð
àæèë áèø. Õóðëûí äàðãà ä¿ðýì, æóðàì, (ÿëàíãóÿà
áàéãóóëëàãûí á¿òýö áîëîîä á¿òöèéí íýãæ á¿ðèéí
ýðõ õýìæýýíèé òóõàé), áàéãóóëëàãûí õ¿÷èí òºãºëäºð
¿éë÷èëæ áàéãàà äîòîîä ä¿ðýì, ººðèéí îðíû
õóóëü òîãòîîìæóóäûí òàëààð ñàéí ìýääýã áàéõ
øààðäëàãàòàé. ͺ㺺òýéã¿¿ð ñàéí õóðàë óäèðäàã÷
áàéõûí òóëä çºâõºí ïàðëàìåíòèéí ä¿ðýì æóðìûã
öýýæèëñýí áàéõ íü õàíãàëòòàé áèø þì.
Õóðàëä îðîëöîã÷äûí èòãýëèéã õ¿ëýýæ ÷àäñàí áàéõ
¸ñòîé. Øóðãóó, òóóøòàé, øóäàðãà, òýâ÷ýýðòýé,
ýåëäýã, ÿìàð ÷ ¿åä ýð¿¿ë ñàðóóë øèéäâýð ãàðãàäàã
áàéæ ¿¿íä õ¿ðíý.
“Çàõèðãààíû õóðëûí ¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðýì”-ä õóðëûí
äàðãûí ãîë ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëîõäîî:
- Õóðàëäààíûã óäèðäàí ÿâóóëàõ
- Õóðàëäààíûã äýãèéã ìºðäºõ, õýëýëöýõ àñóóäëûã
äóóñãàõàä õÿíàëò òàâèõ
- Õýëýëö¿¿ëãèéã íýýõ, õààõ
- Ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ, ñàíàëûã òîîëîõ, ¿ð ä¿íã
ìýäýãäýõ 143
- Õýëýëöýõ àñóóäëààð äàðààëëûí äàãóó ¿ã õýë¿¿ëýõ,
ÎÞÓÒÀÍ
õýðýâ õýëýëöýõ àñóóäàëä õàìààðàõã¿é áóþó àëáàí 2008
¸ñíû ñàíàë áóñ áîë ¿ã õýë¿¿ëýõã¿é áàéõ
èõ áýðõøýýë¿¿ä òàíû ºìíº ãàðàõ áîëíî
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
Ýíý íü õóðëûí äàðãûí ãîë çîðèëãî áºãººä çºâ
çîõèîí áàéãóóëàõ ÿâäàë þì ãýäãèéã õàðóóëæ
áàéíà. Òèéìýýñ õóðëûí äàðãà ººðºº õýëýëö¿¿ëýãò
îðîõ ¸ñã¿é. Õýðýâ äàðãà ¿ã õýëýõèéã õ¿ñâýë ýíý
õóãàöààíäàà õóðàë äàðãàëàõààñ òàòãàëçàõ ¸ñòîé.
Õýðýâ õóðëûã òóõàéí çºâëºëèéí äàðãà óäèðäàæ
áàéãàà áîë á¿õ ãèø¿¿äèéã ñàíàëàà õýëæ äóóñòàë ¿ã
õýëýõ ¸ñã¿é. Õýðýâ óã õýëýëö¿¿ëãèéí ñýäýâ çºâëºëä
à÷ õîëáîãäîëòîé, ìºí äàðãûí ñàíàëûã ãèø¿¿ä ìýäýõ
øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë (õóðëûí äàðãûí ¿¿ðãýý ººð
õ¿íä øèëæ¿¿ëýõ) ¿ã õýëæ áîëíî.
Õóðëûí äàðãûí ¿¿ðýã ðîëü êèíî îäûí áèø õàðèí
òóñãàé õóâààðèéí äàãóó ãàë òýðýã ÿâóóëàõ ¿¿ðýãòýé
ãàëò òýðýãíèé áóóäëûí æèæ¿¿ðèéã ñàíàãäóóëäàã.
Äàðãà çºâ àæèëëàñíààð çàéëøã¿é øèéäâýð ãàðãàõàä
õóðàëäàãñäàä òóñàëíà. Õàðèí áóðóó àæèëëàâàë
á¿ãäèéã áàëëàæ ÷ ìýäýõ þì.
Õóðëûí äàðãàä ºãºõ àøèãòàé çºâëºãºº
1. Õóðëûã íýýõèéí ºìíº õóðëûí õºòºëáºð, õóãàöàà,
õààíà áîëîõ òàëààð á¿ãäýä ìýäýãäñýí ýñýõ, ìºí
õýðýãöýýò ç¿éëñ, áè÷èã áàðèìò òàíä á¿ðýí áàéãàà
ýñýõèéã øàëãàõ
2. Õóðëûã öàãò íü ýõëýõ, ýíý áîë àìæèëòûí òàíü
õàãàñ ãýñýí ¿ã þì.
3. Õóðëûí èðöýä õÿíàëò òàâèõ, ºìíºõ õóðëûí
òýìäýãëýë, õºòºëáºðèéã ìºðäºõ
4. Õàìãèéí ãîë ä¿ðýì: 1 ìèíóòàíä íýã ë ñýäâýýð
1 õ¿í ÿðèõ
5. ßìàð ÷ ¿åä ä¿ðýì ãîðèìûã ÷àíä áàðèìòëàõ. Ýíý
íü òºâºãòýé íºõöºë áàéäàëä òàíû áàéð ñóóðèéã
áýõæ¿¿ëíý
6. Õýðýâ õýëýëö¿¿ëýãò èäýâõòýé îðîëöîõ õ¿ñýëòýé
áóþó äýëãýðýíã¿é òàéëàí òàâèõ áîë äàðãûí ¿¿ðãèéã
ººð õ¿íä øèëæ¿¿ë
7. Îðóóëñàí ñàíàë, ä¿ãíýëò á¿ð óõààëàã ÷ºëººòýé
õýëýëöñýíèé ¿ð ä¿í áàéõ ¸ñòîé
8. Ìàðãààíòàé àñóóäëààð õî¸ð òàëûã ñàíàëàà
õýëýõ áîëîìæ îëãîí ñàíàë õóðààëòûã ÿâóóëíà.
9. Ñàíàë õóðààëòûí ¿ð ä¿íä õýíä ÷ ýðãýëçýõã¿éãýýð
ÿâóóëàõ õýðýãòýé.
10. Òºãñãºë ÷óõàë ó÷èð õóðëûí òºãñãºëèéã ÿã òàã
õèé.
ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ ÕÓÐËÛÍ ÅЪÍÕÈÉ Á¯Ä¯¯Â×
Óäèðäëàãûí /íèéãýìëýã, ñàí, îþóòíû õîëáîî,
êëóáóóäûí çºâëºë/ ¿íäñýí ¿¿ðýã áîë áàéíãûí ¿éë
àæèëëàãààã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ÿâäàë þì.
Óäèðäëàãûí õóðëûã òîãòìîë òóõàéëáàë ñàðä íýã
óäàà ÿâóóëáàë çîõèíî. Óäèðäëàãûí õóðëûí åðºíõèé
144 áàéíãûí õºòºëáºðòýé áàéõ íü øèéäâýð ãàðãàõàä
ÎÞÓÒÀÍ òóñàëíà.
2008 Äîîðõ äîëîîí ç¿éëýýñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:
Àìüäðàëä äóòàãäàë, ãà÷èãäàë òîî÷èí ñóóõ íü òýð
äóòàãäàëòàéãàà õîöîðíî ãýñýí ¿ã
1. Õóðëûã íýýõ äàðààëàë
- Äàðãà õóðàëä îðîëöîã÷èäòîé ìýíä÷èëæ, ïðîòîêîë
õºòëºã÷èéã òîìèëæ õóðëûã íýýíý
- Êâîðóìûã øàëãàíà
- Õóðëûí õºòºëáºðèéã òàíèëöóóëíà
2. ªìíºõ õóðëûí ïðîòîêîëûã òàíèëöóóëàõ
3. Õàðèóöëàãòíóóäûí òàéëàíã ñîíñîõ
4. Äóóñààã¿é àñóóäëóóä
5. Øèíý àñóóäëóóä
6. Áóñàä àñóóäëóóä
7. Õóðëûã õààõ
Ýäãýýðèéã èë¿¿ òîäîðõîé àâ÷ ¿çüå.
1. Õóðëûã íýýõ äàðààëàë
- Äàðãà õóðëûã íýýõ (ýñâýë õóðëûí äàðãûã ñîíãîõ)
õóðàëä îðîëöîã÷èäòîé ìýíä÷èëýõ, ïðîòîêîë
õºòëºã÷èéã íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûã òîìèëîõ áóþó
ñîíãîõ.
- Êâîðóìûã øàëãàõ áóþó èðöèéã á¿ðòãýõ.
- Õóðëûí õºòºëáºðèéã õýëýëöýí áàòëàõ.
Õóðëûã óäèðäàí ÿâóóëàõ àñóóäëûã õóðëûí äàðãà,
ïðîòîêîë õºòëºõ àñóóäëûã íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà
ã¿éöýòãýíý. Ãýõäýý ýíý íü çºâõºí òýä õóðëûã óäèðäàæ,
ïðîòîêîë õºòëºõ
õýðýãòýé ãýñýí õýðýã
áèø. Óäèðäëàãûí
ãèø¿¿ä ýýëæ äàðààëàí
õóðëûã óäèðäàíà.
Èíãýñíýýðýý ýíý òàë
äýýðýý òóðøëàãàæ
áîëíî. Ýíý íü óã
¿¿ðãèéã èðýýä¿éä
ã¿éöýòãýõýä íü áýëòãýë áîëîõ òºäèéã¿é, õóðàë
óäèðäàõ, ïðîòîêîë õºòëºõ íü àìàð àæèë áèø
ãýäãèéã îéëãîõ áîëíî.
Êâîðóì ãýäýã íü õóðëààñ ãàðàõ øèéäâýð õ¿÷èíòýé
áàéõ íºõöºëèéã õàíãàõóéö õóðàëä îðîëöîã÷äûí
òîî þì. Õýðýâ ä¿ðýìýíä ººðººð çààãààã¿é áîë
õóðàëä îðîëöîõ á¿ðýí ýðõòýé õ¿ì¿¿ñèéí òàëààñ
èë¿¿ õóâü íü èðñýí òîõèîëäîëä êâîðóì õ¿÷èíòýé.
(11 õ¿íèé êâîðóì 6, 10 õ¿íèé êâîðóì 6 ãýõýä
ñàíàõàä èë¿¿äýõã¿é.)
Êâîðóì õóðàë íýýõýä òºäèéã¿é õóðëûí öààøäûí
ÿâöàä ÷ (ñàíàë õóðààõ, òîãòîîë ãàðãàõàä ) ÷óõàë
¿¿ðýãòýé. Êâîðóì ¿ã¿é áîë õóðàë õ¿÷èíòýéä
òîîöîãäîõã¿é.
Öóãëàðàãñàä óäèðäàõ á¿ðýëäýõ¿¿í áîëæ ÷àäàõã¿é.
ͺõºðñºã óóëçàëò ë õèéíý ãýñýí ¿ã. ªºðººð
õýëáýë òýä ÿìàð íýãýí çºâëºëèéã òºëººëæ ÷àäàõã¿é.
Øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäàõã¿é, õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ
÷àäàõã¿é ãýñýí ¿ã. Õóðëûí õºòºëáºðèéí òºñëèéã
õóðàë ýõëýõýýñ ºìíº îðîëöîã÷èäîä õ¿ðã¿¿ëñýí áàéõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
øààðäëàãàòàé. Ýñ òýãâýýñ òýä õóðàëä îðîëöîã÷èä
áýëòãýæ ÷àäàõã¿é. Õóðëûí äàðãà áîëîîä íàðèéí
áè÷ãèéí äàðãûí áýëòãýñýí òºñëèéã õóðëûí òóõàé
ìýäýãäýõ õóóäñûí õàìò (ýñâýë ýíý á¿õíèé òóõàé
ºìíºõ õóðàë äýýð ìýäýãäñýí áàéíà) òàðààíà. Õýðýâ
ñàíàë áîëãîæ áàéãàà òºñºë õóðàëä îðîëöîã÷èäîä
ÿìàð íýã ýðãýëçýý òºðºõ ç¿éë áàéõã¿é áîë ñàíàë
õóðààëã¿é áàòàëæ áîëíî. Øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí
òîõèîëîëä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëæ õýëýëöñýíèé
ýöýñò ñàíàë õóðààëò ÿâóóëíà. (Çàð÷ìûí ñàíàëûí
íýãýí àäèëààð)
Õºòºëáºðèéã áàòàëñíû äàðààãààð õºòºëáºðèéí
äàãóó ÿâóóëàõûã õóðëûí äàðãà õàðèóöíà.
Õºòºëáºðèéã ººð÷ëºõ : Õºòºëáºðèéã õóðëûí ÿâöàä
ººð÷èëæ áîëíî. Æèøýý íü:
Íóóö ñàíàë õóðààëòûí ¿ð ä¿íã ìýäýýëýõýýð
çàâñàðëàãà çàðëàõ, õ¿íäýò çî÷èí õ¿ðýëöýí
èðýõ, çàðèì àñóóäëûã äàðààãèéí õóðàëäààí
õ¿ðòýë õîéøëóóëàõ,... ã.ì. Õýëýëöýõ àñóóäàëä
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òàëààð õóðëûí äàðãà òºäèéã¿é
õóðàëäàãñäààñ õýí ÷ ñàíàë îðóóëæ áîëíî. Ýíý
ñàíààëàà ñàíàë õóðààæ áàéãààãààñ áóñàä ¿åä
õýçýý ÷ òàâüæ áîëíî. Óã ñàíàëûã òóõàéí ¿åä íü
õ¿ëýýæ àâàõ áóþó íÿöààæ áîëíî. Èíãýõäýý ñàíàë
õóðààëò ÿâóóëàõã¿é áàéæ áîëíî. Ýõíèé òîõèîëäîëä
1/3-èéí ñàíàë àâàõ øààðäëàãàòàé.
2. ªìíºõ õóðàëäààíû ïðîòîêîëûã òàíèëöóóëàõ
Ïðîòîêîë áîë õóðàëä îðîëöîã÷äûí ¿éë àæèëëàãàà
áà ãàðãàñàí øèéäâýðèéã áàðèìòæóóëæ áàéãàà
¿íäñýí òýìäýãëýë ìºí.
Õóðàëäààíûã íýýí, êâîðóìûã øàëãàæ, õºòºëáºðèéã
òàíèëöóóëñíû äàðàà ºìíºõ õóðëûí ïðîòîêîëûã
áàòàëíà. Ýíý íü ïðîòîêîë õºòëºã÷èéí ãàðãàæ
áîëîõ àëäààã çàñàõ áîëîìæ îëãîäîã. Ïðîòîêîëûã
àêêëàìàöè áóþó ñàíàë íýãòýéãýýð, ýñâýë ñàíàë
õóðààëò ÿâóóëæ åðäèéí îëîíõèéí ñàíàëààð
áàòàëíà. Õýðýãöýýòýé ãýæ ¿çâýë øààðäëàãàòàé
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëæ áîëíî. Òîäîòãðëûã ìºí
çàñâàð ìàÿãààð îðóóëíà. Óã àñóóäëûã õýëýëöýýä
çàð÷ìûí ñàíàëûí àäèëààð ñàíàë õóðààëò ÿâóóëíà.
Õóðàëä îðîëöîã÷äîä ïðîòîêîëûã óðüä÷èëàí
èëãýýñýí, ýñâýë ººð çàìààð òàíèëöàõ áîëîìæòîé
áàéñàí áîë ò¿¿íèéã çààâàë óíøèõ øààðäëàãàòàé
ãýæ ¿çíý. Õýðýâ óã ïðîòîêîë
íýëýýä äýëãýðýíã¿é áîë
çºâõºí ºìíºõ õóðàëäààí
äýýð ãàðãàñàí øèéäâýðòýé
õîëáîãäóóëàí óíøèíà.
3. Õàðèóöëãàòíóóäûí òàéëàí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿íèé ñýòãýë ñàíàà ºíãºðñºí ¿åä áóþó èðýýä¿éä
ñýëã¿¿öýæ áàéâàë õèé äýìèé àìüäàðñàíòàé àäèë þì
Õóðëûí äàðãà áîëîí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí
ºìíºõ õóðàëäààíààñ õîéø õèéñýí àæëûí òàéëàí.
- Íÿãòëàí áîäîã÷èéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
- Òàéëàí òàâèõ ¿¿ðýã àâñàí àæëûí õýñýã, õîðîî
- Õàðèóöëàãòàé àæèëòíóóäûí àæëûí òàéëàí
- Óäèðäëàãûí òîäîðõîé ãèø¿¿ä, çºâëºëèéí ÿíç á¿ðèéí
àæëûã õàðèóöäàã áîëîâ÷ áàéãóóëëàãûí ºäºð òóòìûí
àæëûã óäèðäàõ ¿¿ðãèéã çºâëºë íýãýí öîãö áîëæ
ººðòºº õ¿ëýýíý.
Òèéìýýñ çºâëºëèéí àæëûí õàìãèéí ãîë õýñãèéã
ãèø¿¿ä ìýäýæ áàéõ øààðäëàãàòàé. Ǻâ áýëòãýñýí
õàðèóöëàãòíû òàéëàí íýã èõ öàã ýçýëäýãã¿é.
Õ¿ì¿¿ñò òýäíèé õàðèóöàõ àæèë ¿¿ðýãòýé õîëáîãäñîí
àñóóäëààð ýýëæëýí ñàíàëàà èëýðõèéëíý. Íàðèéí
áè÷ãèéí äàðãà áàéãóóëëàãûí îðëîãî, çàðëàãà,
êàññûí áàéäëûí òàëààð òàéëàí òàíèëöóóëíà. Õýðýâ
õàðèóöëàãàòíû òàéëàíä õºíäºãäñºí àñóóäàë õóðëûí
áàòàëñàí õºòºëáºðò áàéãàà áîë ò¿¿íèéã òóñãàéëàí
àâ÷ ¿çýõã¿é. Áóñàä òîõèîëäîëä õàðèóöëàãàòàí
õîðîî, àæëûí õýñýã õàìààòàé ñàíàëûã íýí äàðóé
õýëýëöýæ ñàíàë õóðààëàëòàíä îðóóëíà.
4. Äóóñààã¿é àñóóäëóóä
Ýíý õýñýãò ÿìàð íýã øàëòãààíààð (æèøýýëáýë:
Øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ õàíãàëòòàé ìýäýýëýë
áàéãààã¿é) ºìíºõ õóðàëäààíààð òîäîðõîé
õóãàöààãààð õîéøëóóëñàí ÿíç á¿ðèéí àñóóäëûã
õýëýëöýæ äóóñòàë øèíý àñóóäëûã õýëýëöýæ ýõëýõ
õýðýãã¿é.
5. Øèíý àñóóäëóóä
Ýíý íü õóðëûí õºòºëáºðèéí äèéëýíõ õýñãèéã ýçýëíý.
Ýíä øèéäâýðèéí òºñë¿¿äèéã õýëýëöýæ, ñàíõ¿¿ãèéí
àñóóäëààð øèéäâýð ãàðãàæ, àëáàí òóøààëòíóóäûã
òîìèëîõ áóþó ÷ºëººëíº. Îëîíõè õóðëûí ãîë
äóòàãäàë íü õèé õîîñîí ÿðèà, ÿìàð ÷ ¿ð ä¿íã¿é
ìàðãàëäàõ áàéäàë þì. ¯¿íýýñ çàéëñõèéõèéí òóëä
óðüä÷èëàí òàðààñàí õºòºëáºðò õóðëûí õýëýëöýõ
àñóóäàë òóñ á¿ð äýýð èëòãýã÷èéã çààæ ºãñºí
áàéõ áºãººä òýðýýð àñóóäëûã òîâ÷ òàíèëöóóëæ
óã àñóóäëààð ñàíàë îðóóëíà. Èëòãýã÷ íü òóõàéí
àñóóäëûã õàðèóöñàí óäèðäëàãûí ãèø¿¿í õîëáîãäîõ
õîðîîíû äàðãà, òîäîðõîé ñàíàë îðóóëàõ ãýñýí õýí
÷ áàéæ áîëíî. Äàðãà îíöãîé òîõèîëäëîîñ áóñàä ¿åä
õýëýëö¿¿ëãèéã òîäîðõîé øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäàõã¿é
åðºíõèé áàéäàëòàé ÿâàãäàõàä õ¿ðãýõ ¸ñã¿é.
6. Áóñàä àñóóäëóóä
Ýíý áîë öóãëàðàãñàä õóðëûí õºòºëáºðò îðîîã¿é
ìýäýýëýë, çàð äóóëãàõ òîõèðîìæòîé ¿å þì. Õóðàëä
á¿ðýí ýðõòýé îðîëöîã÷ á¿õ õ¿í õ¿ññýí àñóóäëààðàà 145
ñàíàë îðóóëàõ áîëîìæòîé. Òýäãýýð ñàíàëûã ÎÞÓÒÀÍ
çàð÷ìûí ñàíàëóóä òýäãýýðèéã õýðõýí àâ÷ ¿çýõ íü 2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
á¿ëýãò äóðäñàí æóðìûí äàãóó àâ÷ õýëýëöýíý.
7. Õóðëûã õààõ
Õóðëûí äàðãààñ õóðàë õààñíûã çàðëàñíààñ õîéø
øèéäâýð ãàðãàæ áîëîõã¿é. Õóðëûí õààëòûí äàðàà
ãàðãàñàí ÿìàð íýã øèéäâýð êâîðóì õ¿÷èíòýé áàéñàí
÷ õóóëü ¸ñîîð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëæ ÷àäàõã¿é.
Çàðèì õ¿ì¿¿ñ õóðëûí õààëòûã ìàø ÷óõàë ç¿éëä
òîîöäîã. Õýðýâ õóðëûí äàðàà òºëºâëºñºí ¸ñîîð
õóðëàà ÿâóóëæ ÷àäñàí áîë (óäèðäëàãûí õóðàë
1.5 öàãààñ 90 ìèíóòààñ èë¿¿ë ¿ðãýëæëýõ ¸ñã¿é.)
äàðàà÷èéí õóðàë èðö ñàéòàé áàéíà ãýäýãò èòãýæ
áîëíî. Ìóó çîõèîí áàéãóóëñíààñ áóþó ººðèéí
àâüÿàñ ÷àäâàðã¿éãýýñ áîëæ äàðãà õóðëûã ñóíæðóóëæ
¿¿ãýýðýý õ¿ì¿¿ñèéã õîæèìäîõ, äàðààãèéí õóðëûã
òàñëàõ íºõöºëèéã áèé áîëãîõ òàëòàé.
ÑÀÍÀË ÎÐÓÓËÀÕ
Õóðàëäààíû á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäýñ íü
ñàíàë îðóóëàõ ÿâäàë þì. Ò¿¿íã¿éãýýð ÿìàð íýãýí
øèéäâýð áàòëàí ãàðãàõ
áîëîìæã¿é þì. Çàð÷ìûí
áîëîí ãîðèìûí ãýñýí
õî¸ð òºðëèéí ñàíàë
áàéäàã. Çàð÷ìûí ñàíàëä
òóõàéí óäèðäàõ çºâëºëèéí
¿éë àæèëëàãààíû ÿíç
á¿ðèéí õ¿ðýýã õàìàðñàí
ò¿¿íèé õºòºëáºð òºñºâ,
ä¿ðìèéí ººð÷ëºëò, ãèø¿¿äèéí òàòâàðûí õýìæýý,
ìýäýýëýë òîâõèìîë ãàðãàõ çýðýãòýé õîëáîîòîé
àñóóäàë ãàðíà. Ãîðèìûí ñàíàëä õóðëûí ¿éë ÿâö,
õýðýãëýãäýæ áàéãàà ïàðëàìåíòèéí äýãèéã õºíäñºí
àñóóäàë áàãòàíà. Çàð÷ìéí ñàíàëûí õýëýëöýõ
àñóóäëûí õ¿ðýýíä “áóñàä àñóóäàë” ïóíêòûã õºíäñºí
áàéõààð îðóóëíà.
Õóðàëä îðîëöîã÷ òîäîðõîé ñàíàë îðóóëàõäàà óã
àñóóäàë õóðëûí õºòºëáºðò òóñãàãäñàí áàéõ ¸ñòîéã
àíõààðàõ õýðýãòýé. Õýðýâ òèéì ïóíêò áàéõã¿é áîë
ñàíàë îðóóëæ áàéãàà àñóóäëàà õóðëûí õºòºëáºðèéã
áàòëàõ ¿åä “Áóñàä àñóóäàë” õýñýãò òóñãàæ ºãºõ
¸ñòîé. Îäîî ñàíàë îðóóëàõ äýñ äàðààëàë áà
çàð÷ìûí ñàíàëûã àâ÷ õýëýöýõ òóõàé ºã¿¿ëíý.
1. Çàð÷ìûí ñàíàë îðóóëàõ
Õóðëûí äàðãààñ òóõàéí àñóóäàë õàìààðàõ õóðëûí
õºòºëáºðèéí çààëòã çàðëàñíû äàðàà ñàíàë
îðóóëàõûã õ¿ñýã÷èä ¿ã ºãíº. ¯¿íèé òóëä ãàðàà ºðãºí
çºâøººðºë õ¿ñýõ õýðýãòýé áºãººä òîìîîõîí õóðàë
öóãëààí äýýð áîë õ¿ñýëòýý áè÷ãýýð èëýðõèéëíý.
Äàðãà õ¿ñýëòýý ãàðãàñàí äàðààëëààð íü ¿ã õýëýõ
146 çºâøººðºë ºãíº.
ÎÞÓÒÀÍ Ñàíàëàà òîâ÷õîí, öýãöòýé, ýëäýâ òàéëáàð
2008 îðøèëã¿éãýýð èëýðõèéëýõ ¸ñòîé. Îëîí õ¿í îðîëöîæ
Îäîî öàãò àìüäðàõ íü ÿã îäîî áîäîæ, ìýäýð÷ áàéãàà
ç¿éëýý á¿òýýõ ãýñýí ¿ã þì
áàéãàà õóðàëä îðóóëñàí ñàíàë îéëãîìæã¿é, ýñâýë
ýýäðýýòýé áàéâàë õóðëûí äàðãààñ óã ñàíàëûã
áè÷ãýýð ºãºõèéã øààðäàæ áîëíî.
2. Ñàíàëûã äýìæèõ
Íýëýýä îðîíä õóðàëä îðóóëñàí ñàíàëûã õýëýëöýæ
ýõëýõýýñ ºìíº óã ñàíàë õóðàëä îðîëöîã÷ ººð õ¿íèé
äýìæëýãèéã õ¿ëýýñýí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.
Ýíý íü õýíèé ÷ äýìæëýã îëîîã¿é ñàíàëûã õýëýëöýõ
øààðäëàãà ¿ã¿é ãýñýí õýðýã þì.
ͺ㺺 òàëààð õóðëûí äàðãà óã ñàíàë äýìæëýã àâñàí
ýñýõèéã ¿ë õàéõðàí õýëýëö¿¿ëãèéã (ñàíàë õóðààëòûã)
ýõë¿¿ëñýí òîõîëäîëä ÷óõàë áèø áºãººä ò¿¿íèéã îëæ
÷àäààã¿é íü øèéäâýð ãàðãàõàä íºëººëºõã¿é. Ñàíàëûã
äýìæèõ ¿éë ÿâö äîîðõè ìàÿãààð ÿâàãäàíà.
Õóðëûí äàðãà, “Ýíý ñàíàëûã äýìæèæ áàéãàà õ¿í
áàéíà óó ?” ãýõýä õóðàëäàãñàä äýìæèæ áàéãààãàà
ãàð ºðãºí èëýðõèéëýõ áóþó àìààð, “Õóðëûí
äàðãàà, ýíý ñàíàëûã äýìæèæ áàéíà” ãýæ õýëíý.
3. Íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ õýëýëö¿¿ëýã
Ñàíàë îðóóëàõ áóþó ò¿¿íèéã äýìæñýíèé äàðàà
õóðëûí äàðãà óã
ñàíàëûã (õýðýâ
îðîëöîã÷èä áè÷ãýýð
õ¿ëýýæ àâààã¿é
áîë) äàâòàí õýëæ,
õýëýëö¿¿ëãèéã
ýõë¿¿ëíý. Ýõëýýä
ñàíàë ãàðãàã÷
øèãýý õýëäýã.
Õýëýëö¿¿ëãèéí ¿åýð
õóðàëä îðîëöîã÷èä
çºâõºí òóõàéí ñýäâýýð ñàíàëàà èëýðõèéëíý.
Äýìæñýí áóþó ýñýðã¿¿öñýí ¿íäýñëýë ãàðãàõ,
ñàíàëä çàñâàð, ººð÷ëºëò îðóóëàõ, õýëýëöýæ áàéãàà
àñóóäëûã îãò ººð áîëãîæ áóé íýìýëò ººð÷ëºëòèéã
àõèí ººð÷ëºõ, ýñâýë óã ñàíàëûã òîäîðõîé õîðîî,
çºâëºëä øèéä¿¿ëýõýýð øèëæ¿¿ëýí ºã÷ áîëíî.
Ýäãýýð á¿õ ñàíàëóóä íü çàð÷ìûí ñàíàë áîëîõ áà
òýäãýýðèéã ¿íäñýí ñàíàëûí àäèëààð ãàðãàõ áóþó
äýìæèíý. Õýëýëö¿¿ëýã ñýäâýýñýý ãàæààã¿é òîõèîëäîëä
õóðëûí äàðãàä õÿçãààðëàõ ýðõ áàéõã¿é. Ñîíèðõîæ
áàéãàà á¿õ õ¿ì¿¿ñ ñàíàëàà õýëýõ áîëîëöîîòîé áàéõ
¸ñòîé. Ýíý íü õýëýëöýæ áóé àñóóäëûí á¿õèé ë ýåðýã,
ñºðºã òàëûã òàíèõ áîëîëöîî îëãîíî. Õýëýëöýæ áóé
àñóóäëààð ¿ã õýëýõ çºâøººðºë õ¿ññýí õ¿íä àõèí
ãàðàõã¿é áîë õóðëûí äàðãà, “ªºð ñàíàë õýëýõ õ¿í
áàéõã¿é áîë õýëýëö¿¿ëãèéã ¿¿ãýýð äóóñãàÿ.” Õýìýýí
õýëýëö¿¿ëãèéã äóóñãàõ áóþó ¿ã õýëýõèéã õ¿ñýã÷äèéí
æàãñààëòûã õààõààð ãàðãàñàí ãîðèìûí ñàíàëûã
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
õ¿ëýýæ àâñíû ä¿íä õýëýëö¿¿ëãèéã õààæ áîëíî.
4. Ñàíàëûí àãóóëãûã ñàíóóëàõ
Ñóíæèðñàí õýëýëö¿¿ëãèéí äàðàà áóþó ñàíàëä
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñíû äàðàà õóðëûí äàðãà óã
ñàíàë àñóóëãûí àãóóëãà áîëîí îðóóëñàí íýìýëò
ººð÷ëºëòèéí òàëààð ñàíóóëíà.
5. Ñàíàë õóðààëò
Õýðýâ ä¿ðýìä ººðººð çààãààã¿é áîë ñàíàëûã èë
ñàíàë õóðààëòààð ãàð ºðãºæ, åðäèéí îëîíõèîð
áàòàëíà. Øààðäëàãàòàé ¿åä õóðëûí äàðãààñ ñàíàë
õóðààõ æóðìûí òàëààð òàéëáàðëàíà. Ñàíàë
õóðààæ áàéõ ¿åä ººð ÿìàð íýãýí ñàíàë ãàðãàæ
áîëîõã¿é.
6. ¯ð ä¿íã çàðëàõ
Ñàíàë õóðààëò äóóññàíû äàðàà õóðëûí äàðãà
ºãñºí ñàíàëûí òîî áîëîîä ¿ð ä¿íã òàíèëöóóëíà.
Æèøýý íü:
- Äýìæñýí 7, òàòãàëçñàí 5, ò¿äãýëçñýí 2. Ñàíàë
áàòëàâ.
- Äýìæñýí 5, òàòãàëçñàí 7, ò¿äãýëçñýí 2. Ñàíàë
áàòëàâ.
- À ñàíàëûã 7, Á ñàíàëûã 5, Â ñàíàëûã 3 õ¿í
äýìæèæ À ñàíàë áàòëàãäàâ.
ÇÀÐ×ÌÛÍ ÑÀÍÀË ÃÝÆ ÞÓ ÁÎËÎÕ, ÒÝÄÃÝÝÐÈÉÃ
ÕÝÐÕÝÍ ÀÂ× ¯ÇÝÕ ÂÝ ?
Ñàíàë ãàðãàõ ãýäýã õóðàë öóãëààí äýýð õàìòðàí
ã¿éöýòãýæ áàéãàà á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäýñ
áîëäãèéã áèä îéëãîæ àâëàà. ßìàð ÷ àñóóäëààð
ñàíàë îðóóëàõàä á¿ãä ò¿¿íèéã òàòãàëçàëã¿éãýýð
õ¿ëýýæ àâíà ãýæ áàðàã áàéäàãã¿é. Òèéì ÷ ó÷ðààñ
õóðàëä îðîëöîã÷èä ñàíàëä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ,
îðëóóëàõ ñàíàë ãàðãàõ áîëîëöîîòîé áàéäàã.
¯íäñýí ñàíàë
Ýíý íü õýëýëöýõ àñóóäëûí äàãóó õàìãèéí ýõýíä
áàéãàà ñàíàë þì. Ñàíàëûã çºâõºí óã àñóóäàëä
õàìààðàãäàõ ïóíêòûí äàãóó ýñâýë “Áóñàä àñóóäàë”
ïóíêòààð îðóóëæ áîëíî. Îðóóëñàí ñàíàë á¿ð
áàòëàãäàõ áóþó õýëýëöýãäýõ ¸ñòîé áà ìºí ò¿¿íä
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëæ áîëíî. Ä¿ðýìä ººðººð
çààãààã¿é áîë óã ñàíàëûã ñàíàë õóðààëò ÿâóóëæ
åðäèéí îëîíõèéí ñàíàëààð áàòàëíà.
Íýìýëò ººð÷ëºëò
Ýíý íü îðóóëñàí ñàíàëûã àõèí õÿíàí ¿çýõ ÿâäàë þì.
ªºðººð õýëáýë, õýëýëöýãäýæ áóé ñàíàëä ¿ã íýìýõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àíõààðàë õýð áàéíà óð ÷àäâàð òèéì ë áàéíà. Äóòóó
àíõààðàë òàíû õ¿÷ õºäºëìºðèéí òàëûã íü óñòãàíà
áóþó õàñàõ, çàðèì ç¿éëèéã ººð÷ëºí íàéðóóëíà
ãýñýí ¿ã.
Íýìýëò ººð÷ëºëò õèéõ ñàíàëûã ñàíàë îðóóëñíû
äàðàà, ãýõäýý ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõààñ ºìíº
ãàðãàíà. Íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ¿íäñýí ñàíàëûí
àäèëààð îðóóëæ, äýìæ¿¿ëæ, õýëýëöýæ, çàñâàð
õèéíý. Íýã ñàíàëä õýäýí ÷ ººð÷ëºëò îðóóëæ áîëîõ
áîëîâ ÷ íýã íýìýëòýíä íýã ë çàñâàð îðóóëæ áîëíî.
Òèéì ó÷ðààñ ò¿¿íä àõèí ººð÷ëºëò îðóóëàõûí
òóëä îðëóóëàõ ñàíàë ãàðãàõ õýðýãòýé áîëäîã.
Íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàëàà äîîðõ ìàÿãààð
ãàðãàíà.
Íýìýëò ººð÷ëºëòèéí íýã îíöëîã òºðºë áîë îðëóóëàõ
ñàíàë þì. Ýíý íü ýõíèé îðóóëñàí ñàíàëûã øèíý÷ëýí
ººð÷èëäºã. Õýëýëö¿¿ëãèéí ¿ðä ä¿íä áèé áîëñîí
îðëóóëàõ ñàíàë çàð÷ìûí õóâüä ºìíºõ ñàíàëûí
óòàã àãóóëãûã ººð÷èëíº. Õýðýâ ñàíàë õóðààëòààð
îðëóóëàõ ñàíàë áàòëàãäâàë ýõíèé îðóóëñàí ñàíàë
õýëýëöýõ àñóóäëààñ õàñàãäàíà. Îðóóëñàí ñàíàë
íýìýëò ººð÷ëºëò (îðëóóëàõ ñàíàë) á¿ðèéã àâ÷
õýëýëöýõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë õóðàëäàãñàä óã
àñóóäëààð òîäîðõîé øèéäâýð ãàðãàõ ¸ñòîé. Çîõèõ
¸ñîîð îðóóëæ äýìæèãäñýí ñàíàëûã áàòëàõ ÷ ¿ã¿é.
Õýðýãñýõã¿é áîëãîõ ÷ ¿ã¿é îðõèæ îãò áîëîõã¿é.
Õóðëûí ÿâöàä îðóóëñàí ñàíàë á¿ðèéã äîîðõ çóðãààí
àðãûí àëü íýãýýð øèéäâýðëýíý. ¯¿íä ñàíàëûã
áàòëàõ, õ¿ëýýæ àâàõã¿é áàéõ, á¿õýëä íü õýðýãñýõã¿é
áîëãîõ, õîëáîãäîõ õîðîîíä õ¿ðã¿¿ëýõ, õîéøëóóëàõ
áóþó õ¿÷èíã¿é áîëãîæ áîëíî. Ýäãýýðèéã áèä òóñ
á¿ðä íü àâ÷ ¿çýõ áîëíî.
Ñàíàëûã áàòëàõ áóþó õýðýãñýõã¿é áîëãîõ
Õóðàëä îðîëöîã÷èä
ñàíàëàà áàòëàõ áóþó
õýðýãñýõã¿é áîëãîæ
áîëíî. Öººí òîõèîëäîëûã
ýñ òîîöâîë ñàíàëûã
çºâõºí ñàíàë õóðààëòààð
áàòëàíà. Äîîð äóðüäñàí:
- Ñàíàëûã á¿õýëä íü
õýðýãñýõã¿é áîëãîõ,.
- Õîëáîãäîõ õîðîîíä õ¿ðã¿¿ëýõ
- Õîéøëóóëàõ
- Õàñàõ
- Íýìýëò ìýäýýëýë øààðäàõ çýðýãòýé õîëáîãäñîí
ñàíàëóóäûã çàðèìäàà õàâñàðàõ ñàíàë ãýæ
íýðëýäýã.
Ñàíàëûã á¿õýëä íü õýðýãñýõã¿é áîëãîõ 147
ÎÞÓÒÀÍ
Õóðàëäàãñàä òóõàéí ñàíàëûí òàëààð ñàíàë õóðààëò 2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÿâóóëàõûã õ¿ñýõã¿é áàéõ òîõèîëäîë ãàðäàã. Òýä óã
àñóóäëûã àâ÷ õýëýëöýõ áóþó óã ñàíàëûã áàòëàõ
õýðýãñýõã¿é áîëãîõ íü òýäíèé áàéãóóëëàãàä åðººñ
à÷ õîëáîãäîëòîé áèø ãýæ ¿çýæ áîëíî. Èéì ¿åä
ñàíàëûã á¿õýëä íü õýðýãñýõã¿é áîëãîõ ñàíàë
òàâèãääàã.
Ýíý ñàíàëûã õýäèéä ÷ ãàðãàæ áîëîõ áºãººä
õýðýâ ò¿¿íèéã õ¿ëýýæ àâáàë äýýðõ ñàíàë õýëýëöýõ
àñóóäëààñ õàñàãäàíà. Á¿õýëä íü õýðýãñýõã¿é
áîëãîñîí ñàíàëûã õóðàëä àõèí îðóóëàõûã õ¿ñâýë
ò¿¿íèé øèíý ñàíàëûí íýãýí àäèë ìýäýãäýë õèéæ
ãàðãàíà. Ãýõäýý ÿã òóõàéí õóðàë äýýð èíãýæ
áîëîõã¿é.
Õýëýëöýæ áóé ñàíàëûí ãîë àñóóäëààð ÿðüæ áàéñàí
õ¿í õýðýâ ¿ã õýëýõ ººð õ¿í áàéõàä (ýíý íü áóñàä
õ¿ì¿¿ñò ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõýä ñààä áîëîõã¿é)
ò¿¿íèéãýý õýðýãñýõã¿é áîëãîõ ñàíàë òàâèõ íü
óòãàã¿é þì. Õýðýãñýõã¿é áîëãîõ ñàíàëûã ººð÷ëºõ
áóþó àâ÷ õýëýëöýæ áîëîõã¿é áºãººä íýí äàðóé
ñàíàë õóðààëò ÿâóóëæ ñàíàë íýãòýé áóþó åðäèéí
îëîíõèéí ñàíàëààð øèéäâýðëýíý
Ñàíàëûã õîëáîãäîõ õîðîîíä õ¿ðã¿¿ëýõ
Çàðèì ¿åä õóðàëäàãñàä òóõàéí ñàíàëûã àâ÷
õýëýëöýõýä õ¿÷èí ìºõºñäºõ áóþó õàíãàëòòàé
öàã õóãàöàà áàéõã¿é þì øèã ñàíàãääàã. Èéì
òîõèîëäîëä
- Àñóóäëûã ýðõýëñýí õîðîîíä ä¿ãíýëò, áîëîâñðóóëàëò
õèéæ øèéäâýð ãàðóóëàõààð õ¿ðã¿¿ëýõ
- Òóñãàé õîðîî áóþó àæëûí õýñýã áàéãóóëàõ
- Óã ñàíàëûã áóñàä áàéãóóëëàãàä ñóäëóóëàõààð
èëãýýõ ãýõ ìýò ñàíàëóóäûã ãàðãàæ áîëíî.
Õîëáîãäîõ õîðîîíä õ¿ðã¿¿ëýõ ýíý ñàíàëûã äýìæèõ
øààðäëàãàòàé áà ò¿¿íèé àâ÷ õýëýöýõ áóþó çàñâàðëàæ
áîëîõã¿é áºãººä ýíý äàðóé ñàíàë õóðààëò ÿâóóëæ
ñàíàë íýãòýéãýýð áóþó åðäèéí îëîíõèéí ñàíàëààð
øèéäâýðëýíý.
Ñàíàëûã õîéøëóóëàõ
Õîéøëóóëàõ òóõàé ñàíàë äýìæèãäñýí áàéõ ¸ñòîé
áà ò¿¿íèéã õýëýëöýõ áóþó çàñâàðëàõã¿éãýýð øóóä
ñàíàë íýãòýé ýñâýë åðäèéí îëîíõèéí ñàíàëààð
øèéäâýðëýíý. Õýðýâ ýíý ñàíàë áàòëàãäâàë òóõàéí
àñóóäàë øèéäâýðëýãäýýã¿é àñóóäëûí òîîíä îðæ
çààãäñàí õóãàöààãààð õîéøëîãäîõ áºãººä
õýëýëö¿¿ëãèéã õààíà.
Ñàíàëûã õàñàõ
Õýðýâ õýëýëö¿¿ëãèéí ¿åýð ñàíàë ãàðãàñàí ýòãýýä
(çºâõºí óã õ¿í) ººðèéí îðóóëñàí ñàíàëûã (íýìýëò
148 ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë) ãýõ ìýò áóðóó áàéñàí ãýæ
ÎÞÓÒÀÍ ¿çâýë ò¿¿íèéãýý õàñóóëàõ ñàíàë òàâüæ áîëíî. Ýíý
2008 òîõèîëîëä õóðëûí äàðãà:
Òýâ÷ýýðòýé áàéõààð øèéäñýí áîë ÿäðàõ òàëààð îãò áîäîõ
õýðýãã¿é
- “Òàòãàëçàõ õ¿í áàéõã¿é áîë ñàíàëûã õàñúÿ ” ãýæ
çàðëàíà. Õàñàãäàõ ñàíàëûã äýìæèõ õ¿í áàéõã¿é
áîë ò¿¿íèéã õýëýëöýõ àñóóäëààñ ãàðãàíà. Õàðèí
ñàíàëûã äýìæèõ õ¿í ãàð÷ èðâýë ò¿¿íèé òàëààðõè
õýëýëö¿¿ëãèéã ¿ðãýëæë¿¿ëíý. Ñàíàëûã õýëýëöýõ
àñóóäëààñ õàñàõ ñàíàë íü äýìæèãäýõ, õýëýëöýãäýõ
çàñâàð îðóóëàõ øààðäëàãàã¿é áà ò¿¿íèéã ñàíàë
õóðààëã¿éãýýð øóóä øèéäâýðëýíý.
Ñàíàëûã çàäëàõ
Çàðèì ñàíàë õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø õýñãýýñ á¿òäýã
ó÷èð òýäãýýðèéã òóñ òóñàä íü àâ÷ õýëýëöâýë äýýð
áàéäàã. Òèéìýýñ ¿íäñýí ñàíàëûã çàäëàõ øààðäëàãà
ãàð÷ èðíý. Èéì ñàíàë íü äýìæèãäýõ õýëýëöýãäýõ,
çàñâàð îðóóëàõ øààðäëàãàã¿é áà ò¿¿ãýýð øóóä
ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ ñàíàë íýãòýé áóþó åðäèéí
îëîíõèéí ñàíàëààð øèéäâýðëýíý. Ýíý ñàíàë
äýìæèãäâýë àñóóäàë õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø îëîí
õýñýãò çàäðàõ áà òýäãýýðèéã äàðààëëûí äàãóó
õýëýëöýæ çàñâàð îðóóëæ ñàíàë õóðààëò ÿâóóëíà.
Íýìýëò ìýäýýëýë øààðäàõ
Õýðýâ òóõàéí ñàíàë òîäîðõîé áóñ çºâ øèéäâýð ãàðãàõ,
õàíãàëòòàé ìýäýýëýë ¿ã¿é áîë (Æèøýý íü: Õóóëèéí
¿íäýñëýë, òºñºëä ãàðãàõ çàðäàë, ìýäýãäýõã¿é áàéõ)
õóðàëä îðîëöîã÷èäîîñ õýí íü ÷ õóðàë äàðãàëàã÷ààñ
îéëãîìæã¿é ç¿éëèéã òîäðóóëæ ºãºõèéã õ¿ñ÷ áîëíî.
Äàðãà ººðºº óã àñóóäëûã òàéëáàðëàõ áîëîìæã¿é
áîë àñóóäëûã äàðàà÷èéí õóðàë õ¿ðòýë õîéøëóóëàõ
íü ÿàðóó øèéäâýð ãàðãàñíààñ äýýð áàéäàã. Íýìýëò
ìýäýýëýë øààðäàõ íü øóóä óòãààðàà ñàíàë ãàðãàæ
áàéãàà õýðýã áèø ó÷ðààñ ò¿¿íèéã õýëýëöýõ çàñâàð
îðóóëàõã¿é, ñàíàë õóðààõã¿é.
Íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë õóðààëòûí
äàðààëàë.
Íýìýëò ººð÷ëºëòèéã äîîðõ äàðààëëààð ñàíàë
õóðààëòàíä îðóóëíà. 1. Íýìýëò ººð÷ëºëòºä îðóóëàõ
íýìýëò ººð÷ëºëò (íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ýöýñëýí
íàéðóóëàõ çîðèëãîîð) 2. Íýìýëò ººð÷ëºëò (ñàíàëûã
ýöýñëýí íàéðóóëàõ çîðèëãîîð) 3. Íýìýëò ººð÷ëºëò
îðóóëñàí ¿íäñýí ñàíàë îðóóëàõ ñàíàë ãàðãàñàí
òîõèîëäîëä ýõëýýä ¿íäñýí áà îðóóëàõ ñàíàëûí
àëèíûã àâ÷ õýëýëöýõýý øèéäíý. Îëîí ç¿éë àíãèàñ
òîãòñîí áàðèìò áè÷ãèéí òóõàéä áîë õýñýã òóñ
á¿ðò õàìààðàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ñýäýâò áàéãàà
äàðààëëûí äàãóó õýëýëöýí ñàíàë õóðààíà.
Äýãèéí àñóóäëóóä áóþó ãîðèìûí ñàíàëóóä
Õóðàëäààí ÿâóóëàõ áà øèéäâýð ãàðãàõ àðãà çàìòàé
õîëáîîòîé á¿ëýã ñàíàëûã ãîðèìûí ñàíàë ãýäýã.
Ýäãýýð íü õóðàë äýýð õýëýëöýãäýæ áóé ñýäýâòýé
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
áóñ õàðèí çºâõºí òåõíèê çîõèîí áàéãóóëàëòàíä
õàìààðàãäàõ àñóóäëóóä áàéäàã. Ãîðèìûí ñàíàëûí
íèéòëýã æèøýý ãýâýë: Õóðëûã çàâñàðëàõ, òàíõèìä
òàìõè òàòàõûã õîðèãëîõ, èðö õ¿÷èíòýé ýñýõèéã
øàëãàõ çýðýã ñàíàëóóä þì. Ãîðèìûí ñàíàëûí
õàìààðàõ àñóóäëûã õóðëûí ä¿ðìýíä òîäîðõîé
çààñàí áàéäàã. Åðºíõèé人 äîîðõ àñóóäëóóä
ãîðèìûí ñàíàëä õàìààðíà.
À. Õóðëûí õºòºëáºðèéã ººð÷ëºõ (çàâàðëàãà õèéõ)
Á. Õýëýëö¿¿ëýãò õÿçãààðëàëò òàâèõ
- Èëòãýã÷èéí öàãèéã õÿçãààðëàõ
- ¯ã õýëýõ õ¿ì¿¿ñèéí òîîã òîãòîîõ
- Õýëýëö¿¿ëãèéí öàãèéã õÿçãààðëàõ
- Õýëýëö¿¿ëãèéã õààõ
Â. Õóðàë ÿâóóëæ áàéãàà àðãà áàðèëòàé õîëáîîòîé
ñàíàëóóä
- Øèéäâýðèéã ýñýðã¿¿öýõ
- Õýëýëöýõ àñóóäëûí äàðààëëûã áàðèìòëàõ
- Êâîðóìûã øàëãàõ
- Õóðàëä îðîëöîõ ýðõã¿é õ¿ì¿¿ñèéã òàíõèìààñ
ãàðãàõ
Ã. Óäèðäàõ á¿ðýëäýõ¿¿íä íýð äýâøèã÷èéí æàãñààëòûã
õààõ
Ä. Íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ
àñóóäëóóä
Å. Òàíõèìä æóðàì ñàõèóëàõòàé
õîëáîîòîé ÿíç á¿ðèéí àñóóäëóóä
(öîíõ îíãîéëãîõ, õóðëûí áàéð
ººð÷ëºõ ãýõ ìýò )
Ãîðèìûí ñàíàëûã ñàíàë õóðààëòûí
áîëîí ººð ãîðèìûí ñàíàëûã
õýëýëöýõýýñ áóñàä öàãò õýçýý ÷
îðóóëæ áîëíî. Õóðàë ÿâóóëàõ
æóðàìòàé õîëáîîòîé ñàíàëûã
(çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ¿åä) õóðëûí äàðãà áóþó
ººð îðîëöîã÷èéã ¿ãýýí õýëæ áàéõàä òàâüæ áîëíî.
Ñàíàë ãàðãàæ áàéãàà õ¿í ãàðàà äýýø íü ºðãºæ
“Íî¸í äàðãàà Ãîðèìûí ñàíàë áàéíà” õýìýýí
õóðëûí äàðãààñ ¿ã õýëýõ çºâøººðºë õ¿ñíý. Õýðýâ
¿ã ñàíàë ãîðèìûí øèíæã¿é áîë õóðëûí äàðãà ¿ã
õýëýõèéã òàñàëíà.
ÑÀÍÀËÓÓÄ
Çàðèì áàéãóóëëàãûí òîìîîõîí õóðàë, èõ õóðàë
äýýð ãîðèìûí ñàíàë ãàðãàã÷ ¿ã õýëýõ çºâøººðºë
õ¿ñýã÷ýýñ ÿëãàðàõûí òóëä 2 ãàðàà ºðãºäºã.
Ãîðèìûí ñàíàëûã õýëýëöäýãã¿é. ̺í çàñâàð
îðóóëäàãã¿é áºãººä ñàíàë õóðààëã¿éãýýð áóþó
íýýëòòýé ñàíàë õóðààëò ÿâóóëæ, åðäèéí îëîíõèéí
ñàíàëààð øèéäâýðëýíý. Õàðèí õóðëûí õºòºëáºðò
ººð÷ëºëò îðóóëàõ, õýëýëö¿¿ëãèéí öàãèéã åðºíõèéä
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªíººäðººð àìüäàðâàë çºâõºí ºíººäºð òîõèîëäîõ
íü õÿçãààðëàõ õýëýëö¿¿ëãèéã õààõ ñàíàë îðóóëñàí
òîõèîëäîëä ¿íýìëýõ¿é îëîíõèéí /50 õóâèàñ äýýø/
ñàíàëààð øèéäâýðëýíý. Ñàíàëûã àâ÷ õýëýëöñýíèé
äàðàà õóðàë õºòºëáºðèéíõºº äàãóó ¿ðãýëæèëíý.
Ïðàêòèêò èõýíõ õóðëóóä äýýð ãîðèìûí ñàíàëûã
áóðóóãààð àøèãëàäàã. Ãîðèìûí ñàíàë ãýñýí
îéëãîëòûã äàðààëëààð ãàäóóð ¿ã õýëýõ áóþó
òèéìýðõ¿¿ áàéäëààð çàð÷ìûí àñóóäëûã øèéäýõýä
àøèãëàõûã õîðèãëîäîã. Òèéìýýñ ãîðèìûí ñàíàë íü
äîîðõ ìàÿãààð àøèãëàãäàõ ¸ñã¿é.
- Õóðëûã ñóíæðóóëàõ øàëòàã
- Èëòãýã÷èéí ¿ãèéã òàñëàõ äºõºìòýé àðãà
- ¯ã õýëýõ øàëòàã
- Õóðëûí äàðãûã ø¿¿ìæëýõ øàëòàã áîëîõ ¸ñã¿é.
Ãîðèìûí ñàíàë íü ÿìàãò ñýòãýëèéí õººðºëä õ¿ðãýæ,
áóðóóãààð àøèãëàãäàæ áàéäàã òóë ãîðèìûí ñàíàëûí
áèåý äààñàí õýëáýð¿¿ä, ò¿¿íä õàìààðàõ òîäîðõîé
ìýäýýëýë, æèøýýí¿¿äèéã õîéíî ºã¿¿ëíý.
Õóðëûí õºòºëáºðèéã ººð÷ëºõ ñàíàë
Õóðëûí õºòºëáºð íýãýíò áàòëàãäñàí áîë ò¿¿íèéã
ñàõèóëàõ ¿¿ðãèéã õóðëûí äàðãà õ¿ëýýíý. Õóðëûí
õºòºëáºðèéã ººð÷ëºõèéí òóëä ãîðèìûí ñàíàë
ãàðãàõ ¸ñòîé. Óã ñàíàë íü
õºòºëáºðò øèíý ïóíêò íýìæ
îðóóëàõ, ºàìíº íü áàòàëñàí
àëü íýã ïóíêòûã õàñàõ,
õºòºëáºðèéí àëü íýã ïóíêòûã
ººð õóãàöààíä øèëæ¿¿ëýõ
çýðýã àñóóäëûã õàìàð÷ áîëíî.
Õóðëûí õºòºëáºðèéã ººð÷ëºõ
ñàíàëûí ººð íýã õýëáýð áîë
õóðëûí àæèëëàãààã äóóñãàõ
ñàíàë þì. Õóðëûã íýí äàðóé
ýñâýë òîäîðõîé öàãò õààõ
ñàíàë îðóóëæ áîëíî. Õóðëûí õºòºëáºðèéã ººð÷ëºõ
ñàíàëûã ¿ã õýëæ áàéãàà ¿åä ãàðãàõ ¸ñã¿é áºãººä
ò¿¿íèéã õýëýëöýõ, äýìæ¿¿ëýõ, çàñâàð îðóóëàõ
øààðäëàãàã¿é. Õºòºëáºð íü õóðëûí ýõýíä áàòëàãääàã
ó÷ðààñ òýð ¿åä ë íýìýëò ººð÷ëºëò õèéæ áîëîõ áà
õºòºëáºðò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë íü ¿íýìýëõ¿é
îëîíõèéí ñàíàëààð øèéäâýðëýãäýíý. (50 èàñ èë¿¿
õóâèéã äýìæñýíýýð)
Õýëýëö¿¿ëãèéã õÿçãààðëàõ ñàíàë
Õýëýëö¿¿ëãèéã ÿìàð íýã áàéäëààð õÿçãààðëàõààñ
àëü áîëîõ çàéëñõèéõ íü ÷óõàë áîëîâ÷ çàðèì ¿åä
õóðàëä îðîëöîã÷äîä îëîí öàãààð ñóíæèðñàí, á¿ãä
ë ñàíàëàà èëýðõèéëýõ àëáàòàé þì øèã èëòãýë¿¿äèéã
ñîíñîõ íü òýñâýðëýøã¿é ñàíàãääàã. Èéì ¿åä äîîðõè
3 òºðëèéí ñàíàëûã ãàðãàæ áîëíî. 149
ÎÞÓÒÀÍ
1. Õýëýëöýõ àñóóäëûã òóõàéí ïóíêòûí äàãóó èëòãýã÷èéí 2008
áýðõøýýëèéã ë ìýäýðíý
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
õýëýõ ¿ãèéã òîäîðõîé õóãàöààãààð õÿçãààðëàõ. Èéì
ñàíàë íü äýìèé ÷àë÷èõûã áàãàñãàäàã. Õóðëûí äýãèéí
ñàéí ä¿ðýì áîë ¿ã õýëýõèéã õýäèé õóãàöààãààð
õÿçãààðëàõûã òîäîðõîéëñîí áàéõ ¸ñòîé. (Ýíý
íü ¿ã õýëýõ ÿâäëûã õýòýðõèé áàãà õóãàöààãààð
õÿçãààðëàõààñ ñýðãèéëíý.)
2. Õýëýëö¿¿ëãèéí õóãàöààã åðºíõèéä íü õÿçãààðëàõ.
Ýíý íü òóõàéí ñàíàëààð ÿâóóëàõ õýëýëö¿¿ëýã õýäèé
õóãàöààãààð ÿâóóëàõ íàðèéí òºëºâëºõ áîëîìæ
îëãîíî.
3. Õýëýëö¿¿ëãèéã õààõ. Ýíý ñàíàë íü áàòëàãäâàë
õýëýëö¿¿ëãèéã òýð äàðóéä íü çîãñîîæ õóðëûí äàðãà
õýëýëöýõ àñóóäëûí òóõàéí ïóíêòûíäàãóó ñàíàë
õóðààëò ÿâóóëíà. Èéì ñàíàë íü ¿ã õýëýõ ýðõèéã
õÿçãààðëàæ áàéãàà ó÷ðààñ äèéëýíõè îëîíõèéí
áóþó äèéëýíõ îëîíõèéí ñàíàëààð øèéäâýðëýãäýíý.
Õýëýëöýãäýæ áóé àñóóäëóóäûí òàëààð çàð÷ìûí
ñàíàëàà èëýðõèéëñýí õ¿ì¿¿ñ ¿ã õýëýõèéã õ¿ññýí ººð
õ¿í áàéãàà òîõèîëäîëä õýëýëö¿¿ëãèéã õÿçãààðëàõ
ñàíàë ãàðãàæ áîëîõã¿é. ªºðººð õýëáýë ººð ¿çýë
áîäîëòîé õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàëàà õýëýõ áîëîìæèéã
õÿçãààðëàæ ¿ë áîëíî. Õýëýëö¿¿ëãèéã õÿçãààðëàõ
ñàíàë ãàðãàñíààð èëòãýã÷èéí
¿ãèéã òàñëàæ áîëîõã¿é áºãººä
óã ñàíàëûã äýìæèæ õýëýëöýõ,
øààðäàëàãã¿é.
Õóðàë ÿâàãäàæ áóé àðãà
áàðèëòàé õîëáîîòîé
ñàíàëóóä
Õýðýâ õóðàëä îðîëöîã÷èä
õóðàë ÿâàãäàæ áàéãàà àðãà
áàðèëòàé áîëîí áàéãóóëëàãûí ä¿ðýì, ÿëàíãóÿà
õóðëûí ä¿ðìèéã ìºðä¿¿ëýõäýý õîëáîãëñîí ñàíàë
ø¿¿ìæëýë áàéâàë ýíý àñóóäëààðàà ãîðèìûí ñàíàë
îðóóëæ áîëíî. Òèéì ñàíàë ãàðãàæ áîëîõ á¿õ
òîõèîëäîëûã äóðüäàõ áîëîìæã¿é áîëîâ÷ äîîð íýëýýä
ò¿ãýýìýë òîõèîëääîãîîñ íü äóðüäàÿ.
Õóðëûí äàðãûí øèéäâýðèéã òàòãàëçàõ ñàíàëûã áèä
äàðãà áóþó øèéäâýð ãàðãàñàí ãýäýãò áàòòàé èòãýæ
áàéãàà ¿åä ãàðãàäàã. ( Ñàíàëûã àëäààòàé òîîëñîí,
àãóóëãà äýýð àëäñàí ãýõ ìýò ) èéì ñàíàëûã õóðëûí
äàðãà óã àëäààòàé øèéäâýð ãàðãàñàí äàðóéä
îðóóëàõ ¸ñòîé. Õóðëûí äàðãààñ øèéäâýðèéã õ¿÷èíã¿é
áîëãîâîë äýýðõ ñàíàë àñóóëãûã ÿâóóëàõã¿é.
Õýëýëöýõ àñóóäëûã ìºðä¿¿ëýõ ñàíàëûã õóðëûí äàðãà
áóþó õóðàëäàãñàä õýëýëöýõ àñóóäëûã ìºðäºõã¿é
ãýñýí òîõèîëäîëä ãàðãàíà. Ýíý ñàíàëààð ñàíàë
õóðààëò ÿâóóëàõã¿é. Õýðýâ õóðëûí äàðãà äýã æóðàì
ñàõèóëàõã¿é áàéãàà áîë áèä äàðãûí ñîíãóóëèéã
150 äàõèí ÿâóóëàõ ñàíàë ãàðãàæ áîëíî.
ÎÞÓÒÀÍ
2008 Êâîðóìûã øàëãàõ ñàíàëûã òàíõèìä öààøèä
Áèäíèé ìºðººäºë, áèäíèé õýòèéí çàìûã çóðàõàä òóñ äýì
áîëæ, îþóí óõààíû õîîñîí çàéã óðàì çîðèãîîð ä¿¿ðãýæ
÷àäàæ ãýìýý íü ýðõýì áîëîõ áºë㺺
¿ðãýëæë¿¿ëýõ áîëîí øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ
êâîðóì áàéãàà ýñýõýä ýðãýëçñýí ¿åä ãàðãàäàã.
Ñàíàëûí ýíý òºð뺺ð ñàíàë õóðààëò ÿâóóëäàãã¿é.
Õóðëûí äàðãà êâîðóìûã øàëãàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýõ áà
áàéõã¿é òîõèîëäîëä õóðàë äóóññàíûã çàðëàõ.
Õóðëûí äàðãûã äàõèí ñîíãîõ ñàíàë. Õýðýâ õóðëûí
äàðãà õóðëûã óäèðäàí ÿâóóëàõ ÷àäâàðã¿é áóþó
ýðõ ìýäëýý õîðòîéãîîð àøèãëàí õóðàëäàãñäûã
òººðºãä¿¿ëæ áàéíà ãýæ ¿çâýë õóðëûí äàðãûí
ñîíãóóëèéã äàõèí ÿâóóëàõ ñàíàë ãàðãàæ áîëíî.
Èéìýðõ¿¿ ñàíàë íü ìýäýýæ õóðëûí çîõèîí
áàéãóóëàëòûã àëäàãäóóëàõ áºãººä õóðëûí äàðãàä
¿ë èòãýæ áàéãààãèéí èëðýë áîëíî. Ýíý ñàíàëûã
õýëýëö¿¿ëýëã¿éãýýð øóóä ñàíàë õóðààõ ¸ñòîé. Õýðýâ
ñàíàë áàòëàãäâàë õóðëûí òýðã¿¿ëýã÷äýýñ ººð íýã
ãèø¿¿í õóðëûã óäèðäàõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýí àâàõ áóþó
ýñâýë õóðëûí äàðãûã øèíýýð ñîíãîíî. Ñîíãóóëèéã
ñîëèãäîæ áàéãàà äàðãà ÿâóóëíà.
Õóðàëä îðîëöîõ ýðõã¿é õ¿ì¿¿ñèéã òàíõèìààñ ãàðãàõ
ñàíàë òîäîðõîé ïóíêòûí äàãóó õýëýëöýãäýæ áóé
àñóóäàë íóóö áóþó íîöòîé øèíæèéã àãóóëñàí áºãººä
óã àñóóäëûã çî÷èä
áîëîí õýâëýëèéíõíèé
äýðãýä õýëýëóýõ
øààðäëàãàã¿é ãýæ
¿çñýí òîõèîëäîëä
ãàðãàíà. Ýíý ñàíàë
äýìæëýã øààðäàõã¿é
áà ñàíàë õóðààëò
ÿâóóëæ åðäèéí
îëîíõèé ñàíàëààð
øèéäâýðëýíý.
Óäèðäëàãàä íýð äýâøèã÷èéí íýðñèéí æàãñààëòûã
õààõ ñàíàë
Ñîíãóóëüä áýëòãýõ ÿâöàä õóðàëä îðîëöîã÷äîîñ
óäèðäàõ á¿ðýëäýõ¿¿íä õ¿ì¿¿ñèéí íýðèéã äýâø¿¿ëäýã.
Íýð äýâøèã÷äèéí òîîã õÿçãààðëàõ ¸ñã¿é òóë õóðëûí
äàðãà íýð äýâø¿¿ëæ äóóñàõàä ñàíàëàà òàâèõ ¸ñòîé.
Àõèí íýð äýâø¿¿ëýõ õ¿í ãàð÷ èðýõã¿é áîë óäèðäàõ
á¿ðýëäýõ¿¿íä íýð äýâøèã÷äèéí íýðñèéí æàãñààëòûã
õààõ ñàíàë îðóóëíà. Ýíý ñàíàë íýãýí äóóãààð
áàòëàãäàõ ¸ñòîé. (Õýí íýãýí ò¿äýãëçýæ áàéíà ãýäýã
íü òýð õ¿í àõèí íýð äýâø¿¿ëýõ õ¿ñýëòýé áàéãàà
õýðýã ó÷ðààñ ò¿¿íä òèéì áîëîìæèéã íü îëãîõ
¸ñòîé. )
Íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ ñàíàë
Íóóö ñàíàë õóðààëò íü íýëýýä öàã ýçýëäýã òóë ò¿¿íèéã
áóðóóãààð àøèãëàæ áîëîõã¿é. Õýäèé òèéì áîëîâ÷
õóðàëä îðîëöîã÷èä íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ
áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé. Àðä÷èëñàí áàéãóóëëàãûí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ä¿ðýì æóðìàíä íóóö ñàíàë õóðààëòûã õóðàëä
îðîëöîã÷äûí 10 õóâèéí äýìæëýãòýéãýýð ÿâóóëíà ãýæ
òóñãàñàí áàéäàã. ªºðººð õýëáýë 10 õ¿í îðîëöîæ
áàéãàà õóðàëä 1 õ¿íèé, 50 õ¿íòýé õóðàëä áîë
5 õ¿íèé ñàíàëààð íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëíà.
Íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ ñàíàëûã õýðýâ 10
õóâü íü ãàðãàñàí áîë ò¿¿íèéã àâ÷ õýëýëöýõã¿é
áºãººä ñàíàë õóðààëã¿éãýýð õ¿ëýýæ àâíà. Õýðýâ
óã ñàíàëûã íýã õ¿í ãàðãàñàí áîë õóðëûí äàðãà
“Ýíý ñàíàëûã õýí äýìæèæ áàéíà âý ?” ãýæ àñóóíà.
Õýðýâ õóðàëäàãñäûí 10 õóâü äýìæèæ áàéãàà áîë
ñàíàë áàòëàãäàíà.
Õóðëûí òàíõèìä æóðàì ñàõèóëàõòàé õîëáîîòîé
ñàíàëóóä
Ýíý ñàíàëóóä íü òàìõè òàòàõûã õîðèãëîõ, òàíõèìä
ñàëõè îðóóëàõ, èëòýã÷èä óñ òàâüæ ºãºõ, ìóó àæèëëàæ
áàéãàà ìèêðîôîíûã ñîëèõ çýðýã íýã ¿ãýýð õýëýõýä
õóðëûí òåõíèê àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé á¿õèé ë
àñóóäëûã õàìààðíà. Èéì ñàíàëûã èõýíõäýý ñàíàë
õóðààëã¿éãýýð øèéäâýðëýíý. Ãýõäýý ñàíàë ãàðãàã÷
òóõàéí àñóóäëààð õóðàëä îðîëöîã÷èä ñàíàë íýãòýé
áàéõûã øààðäâàë çàéëøã¿é ñàíàë õóðààëò ÿâóóëíà.
Òàíõèìûí äýã æóðàìòàé õîëáîîòîé àñóóäëûã
àâ÷ ¿çýõäýý áóñàä ãîðèìûí ñàíàëûí íýãýí àäèë
ò¿¿íèéã äýìæèæ áîëîõîîñ àâ÷ õýëýëöýõã¿éã ñàíàõ
õýðýãòýé.
ØÈÉÄÂÝÐÈÉÃ ÁÀÒËÀÕ ÀÐÃÓÓÄ
Áèä àëü íýã àñóóäëûí òàëààð áàðàã ÿìàãò îëîí
ÿíçûí ¿çýë áîäîëòîé áàéäàã. Òéèì ÷ ó÷ðààñ
àðä÷èëëûí ïðàêòèê øèéäâýðèéã áàòëàí ãàðãàäàã
îëîí àðãûã áèé áîëãîæýý. Ìýäýýæ õàìãèéí ò¿ãýýìýë
õýðýãëýãääýã íü ñàíàë õóðààëò þì. Ãýõäýý ýíý íü
õóðàë öóãëààíä õýðýãëýãääýã öîðûí ãàíö àðãà áèø
áèëýý.
Øèéäâýðèéã ñàíàë íýãòýé áàòëàõ (ñàíàë
õóðààëòã¿éãýýð)
Òîì áèø õóðàë öóãëààí äýýð áîë ñàíàë õóðààëò
ÿâóóëñíààñ õóðàëä îðîëöîã÷äûí á¿ãäèéíõ íü
ñàíààíä íèéöñýí ººð àðãûã õýðýãëýâýë èë¿¿ ¿ð
ä¿íòýé áàéäàã. Òîìîîõîí õóðàë äýýð áîë èõýíõäýý
õóðëûí äýãòýé õîëáîîòîé àñóóäëààð ë ñàíàë íýãòýé
áàòëàõ àðãûã õýðýãëýäýã. Ò¿¿í÷ëýí òàíõèìûí äýã
æóðàìòàé õîëáîîòîé (¿äèéí õîîëíû çàâñàðëàãà
çàðëàõ, öîíõ îíãîéëãîõ ã.ì) íýã èõ ÷óõàë áèø
àñóóäëààð õóðàëä îðîëöîã÷èä èæèë ñàíàëòàé áàéõ
íü ç¿ãýýð áàéäàã.
Àêêëàìàöè áóþó íýã ñàíàëààð áàòëàõ àðãûã äîîðõ
òîõèîëäîëä õýðýãëýæ áîëîõã¿é.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
- Óäèðäàõ
á¿ðýëäýõ¿¿íèéã
ñîíãîõîä (ãýõäýý
ïðîòîêîë õºòëºã÷
áóþó öàé 纺ã÷èéã
äýýðõ àðãààð
ñîíãîæ áîëíî)
- Ñàíõ¿¿ãèéí
àñóóäëóóä (òºñºâ áàòëàõ, õàíäèâèéí õýìæýý
òîãòîîõ ã.ì/ äèéëýíõ îëîíõèéí ñàíàë øààðäàãäàõ
øèéäâýð¿¿ä /áàéãóóëëàãûí ä¿ðìèéã ººð÷ëºõ áóþó
àìðàëòûí õóãàöààã òîãòîîõ ã.ì)
Õóðëûí äàðãà ñàíàë õóðààëã¿éãýýð øèéäâýð ãàðãàõûã
õ¿ñâýë õóðàëäàãñäàä õàíäàí “Äîîðõ ñàíàëûã ãàðãàæ
áàéíà (Æèøýý íü: Íî¸í Ñýð-Îäîä õóðëûí ïðîòîêîë
õºòëºõ ýðõ îëãî¸) Õýðýâ òàòãàëçàõ õ¿í áàéõã¿é áîë
ýíý ñàíàëûã íýãýí äóóãààð áàòàëñíûã òîîöú¸” ãýæ
õýëíý.
Õýðýâ ñàíàëûã íýã ë õ¿í òàòãàëçàõ þì áîë (ãàðàà
ºðãºæ “Áè ýñýðã¿¿öýæ áàéíà” ãýâýë) óã ñàíàëûã
ñàíàë õóðààëòã¿éãýýð áàòëàõ áîëîìæã¿é áîëîõ
áºãººä õóðëûí äàðãà ñàíàë ÿâóóëàõ ¸ñòîé.
Ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàëã¿éãýýð øèéäâýð ãàðãàõ
íü ñàíàë òîîëîõ ñóíæèðñàí àæëààñ çàéëñõèéõ
áîëîìæ îëãîäîã. Õóðàëäàãñäûí èòãýëèéí õ¿ëýýñýí
äàðãà õóðëûã èéì ìàÿãààð ¿ð ä¿íòýé õºòëºí
ÿâóóëæ ÷àääàã. Ãýõäýý àñóóäëûã ñàíàë íýãòýéãýýð
øèéäâýðëýõ ÿâäàë íü ñàíàë áîäëîî èëýðõèéëýõ
ýðõèéã õÿçãààðëàõ ¸ñã¿é. Ò¿¿í÷ëýí ýíý çîõèîìëîîð
ñàíàë íýãäýõ õýëáýð áîëîõ ¸ñã¿é.
Ñàíàë õóðààëòûí ¿íäñýí àðãóóä
Ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ ìàø îëîí àðãà áàéäàã.
Äîîð ºäºð òóòìûí ïðàêòèêò õàìãèéí ò¿ãýýìýë
õýðýãëýãääýã õî¸ð àðãûã äóðüäëàà.
Ãàð ºðãºæ èë ñàíàë õóðààõ
Ýíý áîë ñàíàë õóðààëòûí ¿íäñýí àðãûí íýã áºãººä
äîîðõè ìàÿãààð ÿâàãäàíà.
À. Õóðëûí äàðãà ñàíàë õóðààëòûã ýõë¿¿ëýõäýý
“Äîîðõ ñàíàëûã ñàíàë õóðààëòàíä îðóóëæ áîëíî...
(ýíä ñàíàë ãàðãàã÷ áîëîí ñàíàëûí àãóóëãûí
òàëààð òîâ÷ äóðüäàíà. )” Ñàíàë õóðààëò ýõýëñíýýñ
àâàõóóëààä ò¿¿íèé ¿ð ä¿íã òàíèëöóóëàõ õ¿ðòýë
øèíýýð ÿìàð ÷ ñàíàë îðóóëæ áîëîõã¿é. (ãîðèìûí
ñàíàë áàéñàí ÷ ÿëãààã¿é.)
Á. Õóðëûí äàðãà ñàíàëûí àãóóëãûã äàõèí òàíèëöóóëæ, 151
á¿õ õ¿ì¿¿ñò îéëãîñîí ýñýõèéã ëàâëàíà. ÎÞÓÒÀÍ
2008
Áèä çóãòàõ òóñàì àðààñ õººæ áóé äàéñíóóä óëàì
äîãøèðäîã
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
- Õýí ñàíàëûã äýìæèæ áàéíà
- Õýí ýñýðã¿¿öýæ áàéíà
- Õýí ò¿äãýëçýæ áàéãààã äýñ äàðààëàí àñóóõ áºãººä
íýëýýä õýäýí îðëóóëàõ ñàíàë áàéãàà òîõèîëäîëä
áîë: À. Ñàíàëûã õýí äýìæèæ áàéíà Á. Ñàíàëûã
õýí äýìæèæ áàéíà Â. Ñàíàëûã õýí äýìæèæ áàéíà
ã.ì, õýí ò¿äãýëçýæ áàéíà âý ãýäãèéã àñóóíà.
Ñàíàë ºãºõ ýðõòýé õóðàëä îðîëöîã÷èä ãàðàà
ºðãºíº. Èíãýõäýý íýã ë óäàà ë ºðãºæ áîëîõ áºãººä
õóðëûí äàðãà áóþó ººð á¿ðýí ýðõ á¿õèé ýòãýýä
ñàíàëûã òîîëíî.
Ã. Ñàíàëûã òîîëæ äóóññàíû äàðàà õóðëûí äàðãà
ºãñºí ñàíàëûí òîîã ìýäýýëæ, /äýìæñýí 12,
ýñýðã¿¿öñýí 3, ò¿äãýëçñýí 5 ãýõ áóþó ýñâýë À ñàíàëûã
äýìæñýí 5, Á ñàíàëûã äýìæñýí 6 ãýõ ìýò./ ñàíàë
áàòëàãäñàí áóþó õîéøëóóëàãäñàí àëü íü áîëîõûã
çàðëàíà. (ýñâýë àëü ñàíàë íü áàòëàãäñàíûã) ñàíàë
õóðààëòûí ä¿íã ïðîòîêîëä áè÷èæ ¿ëäýýõ ¸ñòîé.
Èë ñàíàë õóðààëòûã äîîðõ òîõèîëäîëä õýðýãëýæ
áîëîõã¿é.
- Ä¿ðìýíä ººðººð çààñàí áîë
- Àñóóäëûã íóóö ñàíàë õóðààëòàíä îðóóëáàë
- Óäèðäàõ á¿ðýëäýõ¿¿íèé ñîíãóóëüä
Íóóö ñàíàë õóðààëò
ÿâóóëàõ
Íóóö ñàíàë õóðààëòûã
äàðààõ òîõèîëäîëä
ÿâóóëíà.
- Óäèðäàõ á¿ðýëäýõ¿¿íèéã
ñîíãîõîä
- Õóðàëäàãñäûí 10-
ààñ äîîøã¿é õóâèéí
ñàíàëààð
Ñàíàëàà íóóöààð ºãºõ ýðõ íü àðä÷èëëûí íýãýí
òîìîîõîí îëîëò þì. Ýíý íü æèðèéí èðãýíèéã
áîäâîë ÿìàãò èë¿¿ ýðõ ìýäýë ýäýëäýã çàñàãëàëûã
õÿíàõ ÿâäëûã õºíãºâ÷èëäºã. Íóóö ñàíàë õóðààëò
íü ñîíãîã÷äûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíàæ, óäèðäëàãûí
ç¿ãýýñ áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿äýä øàõàëò ¿ç¿¿ëýõ
áîëîìæã¿é áîëãîäîã. Ýíýõ¿¿ ìºðäëºã ä¿ðìýíä
òóñãàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ
ñàíàë íü ãîðèìûí ñàíàë áîëíî.
Àíõààð. Íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõûã õ¿ñýã÷ýýñ
ÿìàð çîðèëãîîð èéì ñàíàë ãàðãàæ áàéãààã íü àñóóæ
áîëîõã¿é.̺í íóóö ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ ýñýõ
152 òàëààð èëýýð ñàíàë õóðààõã¿é. Ýíý íü íóóö ñàíàë
ÎÞÓÒÀÍ õóðààëòûí ¿åð õýí ÿìàð áàéð ñóóðü áàðèìòëàõûã
2008 áàðèìæààëàí ìýäýõ áîëîìæ îëãîæ áîëîõ þì. Íóóö
Ç¿ãýýð çóãààëæ öýíãýæ áàéõûí îðîíä èðýýä¿éäýý
õýðýãòýé ç¿éë õèéæ áîëîõ ë áàéñàí
ñàíàë õóðààëòûã õóðàëä îðîëöîã÷äîîñ ñîíãîãäñîí
òîîëëîãûí êîìèññûí îðîëöîîòîéãîîð ÿâóóëíà.
Ñàíàë õóðààëò ÿâóóëàõ äàðààëàë äîîðõ ìàÿãòàé
ÿâàãäàíà.
À.Êîìèññ ñàíàëûí õóóäñûã á¿ðòãýíý.
Á.Êîìèññ õóðàëäàãñäàä ñàíàë õóðààëòûí æóðìûã
òàíèëöóóëæ ñàíàëûí õóóäñûã òàðààíà. Ñàíàëûí
àãóóëãààñ õàìààð÷ ò¿¿í äýýð òèéì, ¿ã¿é, ò¿äãýëçýæ
áàéíà ãýõ áóþó õ¿íèé íýðýíä ºìíº íü òîãòñîí
æóðìûí ¸ñîîð òýìäýãëýãýý, /äîîãóóð çóðàõ,
õýðýýñýýð òýìäýãëýõ ã.ì/ õèéíý. Õýðýâ ñàíàë
ãàðãàãäàõààðã¿é áè÷èãëýñýí, çîõèõ òîîíîîñ îëîí
õ¿íèé òºëºº ºãñºí, ýñâýë ñàíàëûí õóóäàñíààñ ººð
öààñàí äýýð áè÷èãäñýí áîë õ¿÷èíã¿éä òîîöîãäîíî.
Ñàíàë õóðààëòûí ¿åýð çóðàã àâàõ çýðýã ç¿éë õèéæ
áîëîõã¿é.
Â. Òîîëëîãûí êîìèññ ñàíàëûã õàéðöãààð /
óäèðäëàãûí õóðëûí ¿åä áîë æèæèã õàéðöàã, á¿ðõ
ìàëãàé çýðãýýð/ õóðààíà.
Ã. Ñàíàëûã çºâõºí òîîëëîãûí êîìèññèéí ãèø¿¿ä
òóñäàà òîîëíî. (òàíõèìûí íýã áóëàíä áóþó ººð
ãàçàð)
Ä. Êîìèññ ñàíàë õóðààëòûí ¿ð ä¿í, òóõàéí íýð
äýâøèã÷ áóþó õóâèëáàðûí òºëºº ñàíàëàà ºãñºí
ñàíàëûí òîî, õ¿÷èíã¿é áîëñîí ñàíàëûí òîî áîëîí óã
ñàíàë áàòëàãäñàí ýñýõèéã
çàðëàíà. Ñàíàë õóðààëòûí
¿ð ä¿í ïðîòîêîëä çàéëøã¿é
òýìäýãëýíý.
Å. Êîìèññ ñàíàëûí
õóóäàñíóóäûã óòñãàíà.
Àíõààð. Õóâü õ¿í ñîíãîõ
ñîíãóóëèéí ¿åä òîîëëîãûí
êîìèññûí ãèø¿¿í ººðèéí
íýðèéã äýâø¿¿ëæ áîëîõã¿é.
ÎËÎÍÕ ÃÝÆ ÞÓ ÂÝ?
Èõýíõ òîõèîëäîëä øèéäâýðèéã åðäèéí îëîíõèéí
ñàíàëààð ãàðãàäàã. Ýíý íü èõýíõè ñàíàë áàòëàõûí
òóëä ò¿¿íèéã äýìæñýí ñàíàë òàòãàëçñàíààñàà îëîí
áàéõ ¸ñòîé ãýñýí ¿ã. Ãýõäýý åðäèéí îëîíõèéí
ñàíàë çàðèì òàëààð ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéäàã.
Áàéãóóëëàãûí õóðàë äýýð ãàðãàñàí ñàíàëûí 2
õ¿í äýìæèæ, 1 õ¿í òàòãàëçàæ, 97 íü ò¿äãýëçñýí
ãýæ áîäú¸. Ìýäýýæ õýðýã ýíý ñàíàë áàòëàãäàíà.
Èéìýðõ¿¿ áàéäëààñ çàéëñõèéõèéí òóëä ä¿ðìýíä
÷óõàì ÿìàð îëîíõèîð òóõàéí øèéäâýðèéã ãàðãàæ
áîëîõûã, ò¿¿í÷ëýí çàð÷ìûí ñàíàëóóäààñ àëèéã íü
äèéëýíõ îëîíõèéí ñàíàëààð áàòëàõûã òîäîðõîé
çààæ ºãºõ ¸ñòîé.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
Èõýíõäýý äèéëýíõ îëîíõèéí ñàíàëààð áàéãóóëëàãûí
õóâüä àìèí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ä¿ðìýíä ººð÷ëºëò
îðóóëàõ, áàéãóóëëàãûã òàðààõ, øèíýýð ãèø¿¿í
ýëñ¿¿ëýõ çýðýã àñóóäëûã øèéäâýðëýäýã. Çàð÷ìûí
ñàíàëûã äèéëýíõè îëîíõèîð øèéäâýðëýõ íü ÿíç
á¿ðèéí áàéãóóëëàãóóäàä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.
Äîîð øèéäâýð ãàðãàõ ò¿ãýýìýë àðãóóäûã äóðüäàâ.
Åðäèéí îëîíõ
Äýìæñýí ñàíàë íü òàòãàëçñàíààñàà îëîí áàéõ. Õýðýâ
òîî íü òýíöâýë ñàíàëûã õîéøëóóëíà. Ä¿ðìýíä ººðººð
çààãààã¿é òîõèîëäîëä áàéíãà õýðýãëýãääýã.
¯íýìëýõ¿é îëîíõ
Ñàíàëûã òàëààñ èë¿¿ äýìæñýí áàéõ. Çàðèì ãîðèìûí
ñàíàë óäèðäëàãûí ñîíãóóëü áàéãóóëëàãàä øèíýýð
ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõýä õýðýãëýíý.
2/3 äèéëýíõ îëîíõ
Õóðàëä îðîëöîã÷äûí ãóðàâíû õî¸ðîîñ èë¿¿ íü
äýìæèõ. Èõýâ÷ëýí ä¿ðìýíä ººð÷ëºëò îðóóëàõ,
áàéãóóëëàãûã òàðààõ òîõèîëäîëä õýðýãëýíý.
ÏÐÎÒÎÊÎË ÕªÒ˪Õ
Çàðèìäàà ïðîòîêîë õºòëºõ íü
öàã äýìèé ¿ðñýí õ¿íä ñóðòëûí
àæèë øèã ñàíàãääàã. Òýð öàãèéã
àðàé à÷ õîëáîãäîëòîé àæèëä
çàðöóóëæ áîëîõ áàéñàí ãýäýã. Õýäèé òèéì áîëîâ ÷
ïðîòîêîë õºòëºõèéí ó÷ðûã ñàéí òóíãààæ ¿çâýë ýíý
íü òóõàéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû öîðûí
ãàíö àëáàí ¸ñíû òýìäýãëýë áîëîõûã îéëãîíî.
Ø¿¿õèéí ¿éë àæèëëàãààíä òýð íü çàðèìäàà öîðûí
ãàíö àëáàí ¸ñíû òýìäýãëýë áîëîõûã îéëãîíî.
Ò¿¿í÷ëýí ïðîòîêîë íü áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã
áàðèìòæóóëàõ ãîë òýìäýãëýë áîëíî. Èíãýñíýýðýý
ñîíãîãäñîí óäèðäëàãóóäààñ á¿õ ãèø¿¿äèéí ýñâýë
òýäíèé òºëººëºã÷äèéí õóðëààñ áàòàëñàí õºòºëáºð
øèéäâýð¿¿äèéã õýðõýí çºâ õýðýãæ¿¿ëñíèéã ¿íýëýí
ä¿ãíýõ ¿íäýñ áîëíî. Øèíýýð ñîíãîãäñîí óäèðäëàãûí
á¿ðýí ýðõ õýðýãæèæ ýõëýõýä ïðîòîêîë íü ìýðãýí
íîì àíõíû õóðëûã çîõèîí áàéãóóëàõàä òóñëàõ
õýëýëöýýðèéí öàã òóõàéí áàéäàëòàé òàíèëöóóëàõ
áîëîí àíõíû òîìîîõîí àëõàì õèéõýä çàì çààã÷
áîëäîã þì.
Õóðëûí ïðîòîêîëûã õýðõýí á¿ðä¿¿ëýõ âý ?
1. Òýðã¿¿í õóóäñàí äýýð ÿìàð õóðëûí ïðîòîêîë
áîëîõûã õàðóóëñàí òîëãîé ãàð÷èã áàéíà. ¯¿íä:
À. Áàéãóóëëàãûí íýð ( Îþóòíû õîëáîîíû óäèðäàõ
çºâëºë, çºâëºëèéí òýðã¿¿ëýã÷èä ãýõ ìýò )
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àç æàðãàëûã ¿íýí àìüäðàëààñ áóñ ìºðººä뺺ñºº õàéæ
áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã ¿íýí õýçýý ÷ ¿ë çºâøººðíº
Á. Õóðëûí òºðºë (Íýãäñýí õóðàë óäèðäëàãûí õóðàë
ãýõ ìýò )
Â. Õóðàë áîëîõ ãàçàð, îí, ñàð, ºäºð. Æèøýý íü:
Ìîíãîëûí Îþóòíû õîëáîî
Óäèðäàõ çºâëºëèéí õóðàëäààí
Óëààíáààòàð õîò, 01.15.2007
2. Ýõíèé õýñýãò äîîðõ ç¿éëñ áàéíà. ¯¿íä:
À. Õóðàë äàðãàëàã÷èéí îâîã íýð, àëáàí òóøààë
Á. Õóðàëä îðîëöñîí, òàñàëñàí õ¿ì¿¿ñèéí òàëààðõ
ìýäýýëýë, õóðàëäàãñàäûí ãàðûí ¿ñýã
çóðñàí èðöèéí á¿ðòãýë
Â. Õóðàëä îðîëöñîí çî÷èä øèíæýý÷èä áîëîí òóõàéí
áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í áóñ áóñàä
õ¿ì¿¿ñèéí æàãñààëò
Ã. Ïðîòîêîë õºòëºã÷èéí îâîã, íýð
Ä. ªìíºõ õóðëûí ïðîòîêîëûã áàòàëñàí òóõàé
ìýäýýëýë ( áàéæ áîëîõ ìýäýýëëèéí õàìò )
Å. Áàòëàãäñàí õóðëûí õºòºëáºð
3. Ïðîòîêîë íü äîîðõ ç¿éëèéã òîäîðõîé òóñãàñàí
áàéíà.
À. Õóðëààð ÿìàð àñóóäàë
Á. ßìàð øèéäâýð òîãòîîë ãàðãàñàí
Ïðîòîêîë õºòëºõ õî¸ð àðãà áèé. Õàìãèéí ýíãèéí
àðãà íü õóðëûí ¿éë ÿâöûã áîëîí ãàðãàñàí á¿õ
òîãòîîë øèéäâýðèéã òýìäýãëýæ àâàõ ÿâäàë þì.
Æèøýý 1: Óäèðäàõ çºâëºëèéí òàéëàí
à. Òàéëàíã Áàòõ¿¿ òàâèâ. /Õàâñðàëò 1/
á. Õýëýëö¿¿ëýãò Ñýð-îä, Áàòõ¿¿ íàð îðîëöîâ.
â. Õóðëûí äàðãûí ñàíàëààð òàéëàíã áàòëàâ.
/8/3/1/
ã. ªºðèéí íü õ¿ñýëòýýð Íàðàíòóÿàã Óäèðäàõ
çºâëºëèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí ¿¿ðýãò àæëààñ
÷ºëººëºâ. (11/0/1) Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûã
øèíýýð ñîíãîõ ñîíãóóëèéã äàðààãèéí õóðàë õ¿ðòýë
õîéøëóóëàâ. Èë¿¿ äýëãýðýíã¿é áîëîâ÷ íýëýýä öàã
øààðääàã ïðîòîêîë õºòëºõ íºãºº íýã õýëáýð íü
ãàðãàñàí øèéäâýð¿¿äèéã òºäèéã¿é õýëýëö¿¿ëýã äýýð
ãàðñàí ñàíàëóóëûã òýìäýãëýæ àâàõ ÿâäàë þì.
Áèäíèé æèøýýí äýýð äîîðõè áàéäàëòàé áàéíà.
Æèøýý 2.
Óäèðäàõ çºâëºëèéí òàéëàí
À.Áàò òàéëàí òàâèâ (õàâñðàëò 1)
Á. Õýëýëö¿¿ëýãò äîîðõè õ¿ì¿¿ñ îðîëöîâ.
Ñýð-îä – Ǻâëºëèéí àæèëä èäýâõòýé îðîëöîí òàéëàíã
îíö ñàéí áýëòãýñýíä íü íºõºð Áàòàä òàëàðõàë
èëýðõèéëýâ. Áààòàð – íºõºð Íàðàíòóÿàãèéí
çºâëºëèéí ãèø¿¿äýä îãöðîõ õ¿ñýëòýý ãàðãàñàí 153
àëäààòàé áàéð ñóóðèéã îíöëîí òýìäýãëýâ. Áîëä ÎÞÓÒÀÍ
– íºõºð Íàðàíòóÿà õàìò îëíû àøèã ñîíèðõîëûã 2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
õ¿íäýòãýí ¿çýõã¿é áàéãààä àíõààðëàà õàíäóóëàâ.
Â. Õóðëûí äàðãûí ñàíàëààð òàéëàíã áàòëàâ.
Ã. Íàðàíòóÿàã ººðèéíõ íü õ¿ñýëòýýð óäèðäàõ
çºâëºëèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí ¿¿ðýãò àæëààñ
÷ºëººëºâ. Øèíý íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûã ñîíãîõ
ñîíãóóëèéã äàðààãèéí õóðàë õ¿ðòýë õîéøëóóëàâ.
4. Ïðîòîêîëûã “¯¿ãýýð õóðàë ºíäºðëºâ” ãýæ
òºãñãºíº.
5. Õóðëààñ õîéø
5 õîíîãèéí äîòîð
ïðîòîêîëûã õóóëàí
áè÷èæ äàðààãèéí
õóðëààñ ºìíº
îðîëöîã÷äîä
õ¿ðãýíý. Ïðîòîêîëûã
äàðàà÷èéí õóðëààñ
áàòàëñíû äàðàà
ò¿¿í äýýð “Áàòëàâ” ãýñýí öîõîëò, õóðëûí äàðãà
áà íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí ãàðûí ¿ñýã, îí, ñàð,
ºäðèéã õàâñàðãàíà.
6. Ïðîòîêîëä õóðëûí ¿åýð áîëîâñðóóëñàí áóþó
òàíèëöóóëñàí á¿õ õàâñðàëò áàðèìò áè÷ãèéã
õàâñàðãàõ øààðäëàãàòàé.
ÀØÈÃÒÀÉ ÇªÂ˪êª
Ïðîòîêîëûí õýñýã á¿ëýã òóñ á¿ðèéí ãàð÷ãèéã
ÿëãàðàõóéöààð áè÷èõèéã õè÷ýýãýýðýé. Æèøýý íü:
ÓÄÈÐÄÀÕ ÇªÂ˪ËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ ã.ì.
Ýíý óíøèã÷èä õóðëûí ñýäýâ àãóóëãûí ó÷ðûã îéëãîæ
àâàõàä òóñàëíà. Õóðàëä îðîëöîã÷äûí íýð, îâãèéã íýã
ë òîãòñîí ìàÿãààð áè÷èõ, ò¿¿í÷ëýí ñàíàë õóðààëòûí
ä¿íã íýã ñèñòåìýýð òýìäýãëýõ õýðýãòýé.
Óäèðäëàãûí õóðàëäààíû ¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðýì
1. Åðºíõèé ¿íäýñëýë
1.1 Óäèðäëàãûí õóðëûã äàðãà áóþó äàðãûí îðëîã÷
çàðëàí õóðàëäóóëíà.
1.2 Óäèðäëàãûí õóðàëä óäèðäëàãûí ãèø¿¿ä òàñëàõ
ýðõòýé îðîëöîõ áà äîîðõè õ¿ì¿¿ñ çºâëºõ ýðõòýé
îðîëöîíî. Õÿíàëòûí çºâëºëèéí äàðãà, Óðèãäñàí
çºâëºë, àæëûí õýñãèéí äàðãà íàð, óðèãäñàí çî÷èä
1.3 Óäèðäëàãûí ãèø¿¿äèéí 50 õóâèàñ äýýø èðöòýé
¿åä õóðëààñ ãàðãàñàí øèéäâýð õ¿÷èí òºãºëäºð
áàéíà.
1.4 Óäèðäëàãûí ãèø¿¿äèéí ñàíàë òýíö¿¿ ýðõòýé áàéõ
154 áºãººä õ¿í òóñ á¿ð íýã ñàíàëûí ýðõòýé áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ
2008 2. Õóðëûí äàðãà
Àìüäðàëûã õýð çýðýã àç æàðãàëòàéãààð õàðàõ íü òàíû
ìýäðýõ¿éãýýñ á¿ðýí øàëòãààëíà
2.1 Óäèðäëàãûí õóðëûã óäèðäëàãûí äàðãà íýýíý.
2.2 Õóðëûí äàðãà áóþó õóðàëäàãñäààñ á¿ðýí ýðõ
îëãîñîí ººð õ¿í óäèðäàí ÿâóóëíà.
2.3 Äàðãà õóðëûã óäèðäàæ, õóðëûí ä¿ðìèéã
ñàõèóëàõ áà õýëýëöýõ àñóóäëûã äóóñãàõàä õÿíàëò
òàâèíà.
2.4 Äàðãà óäèðäëàãûí õóðëûí ýõýíä áàòàëñàí
õýëýëöýõ àñóóäàë áà õóðëûí ä¿ðìèéí ¿íäñýí äýýð
õóðëûã óäèðäàí
ÿ â ó ó ë í à .
Õýëýëö¿¿ëãèéã
íýýæ õààõ,
ñ à í à ë
õóðààëòàíä
àñóóëò òàâèõ,
ñàíàëûã òîîëîõ
¿¿ðýã ºãºõ,
õýëýëö¿¿ëãèéí
ñýäýâò õàìààã¿é, ãîðèìûí ñàíàë áîëæ ÷àäàõã¿é
¿åä ¿ã õýëýë¿¿ëýõã¿é áàéõ
3. Õýëýëöýõ àñóóäàë
3.1 Õýëýëöýõ àñóóäëûí òºñëèéã ºìíºõ õóðàëäààíààð
õýëýëöýí òîõèðîõ áóþó óã õýëýëöýõ àñóóäëûí
ç¿éë á¿ðò õîëáîãäîõ ìýäýý, ìàòåðèàëûí õàìò
õ¿ðã¿¿ëíý.
3.2 Õóðëûã íýýæ, êâîðóìûã øàëãàñíû äàðàà
õýëýëöýõ àñóóäëûã áàòàëíà.
3.3 Õýëýëöýõ àñóóäàë áàòàëñàí ç¿éë¿¿äèéã õóðàë
áîëîõîîñ 3-ààñ äîîøã¿é õîíîãèéí ºìíº óäèðäëàãóûí
ãèø¿¿äýä ìýäýãäñýí áàéõ øààðäëàãàòàé. Ǻâëºëèéí
ãèø¿¿äèéí 2/3 äèéëýíõè îëîíõèéí ñàíàëààð
õóðëààñ ºìíº òàíèëöóóëààã¿é àñóóäëûã îðóóëæ
áîëíî. Ãýõäýý òýð íü “Áóñàä àñóóäàë ãýñýí ïóíêòýä
¿ë õàìààðíà.”
Èíãýýä ïàðëàìåòèéí äýãèéí ¿íäñèéí òàëààð
ºã¿¿ëýõýä èéì áàéíà. Ìîíãîëûí îþóòíû ººðèéí
óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãóóäûí èäýâõòýí, ñîíãóóëüòàí,
îþóòíû áàéãóóëëàãûã ñîíèðõîí ñóäëàã÷ õýí á¿õýíä
õýðýã áîëîõóéö ïàðëàìåíòèéí äýã¿¿ä áèäíèé ºäºð
òóòìûí àæèëä èõýýõýí õóâü íýìðýý ºãíº ãýäýãò
èòãýëòýé áàéíà. Òà á¿õíèé àæèëä àìæèëò õ¿ñüå.
Ýíýõ¿¿ ìýäýýëëèéã Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî,
Èðãýíèé áîëîâñðîëûí òºâèéí õàìòðàí õýâë¿¿ëñýí
Êøèøòîô Ñòàíîâñêèãèéí “Ïàðëàìåíòûí äýãèéí
¿íäñ¿¿ä” (2003 îí, 2 äàõü õýâëýë) íîìíîîñ
çîõèîã÷èéí ýðõèéí äàãóó àâ÷ ýíýõ¿¿ ãàðûí
àâëàãàäàà îðóóëñàí áîëíî.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

ÎÞÓÒÍÓÓÄÛÍ ÄÓÍÄ ÓËÀÌÆËÀË ÁÎËÃÎÍ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÄÄÀÃ ÒÎÌÎÎÕÎÍ ÕÓÐÀË,

ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÈÕ, ÁÀÃÀ ÕÓÐËÓÓÄ, ÒÝÌÄÝÃËÝËÒ ªÄЯ¯Ä

Õàðèë àõ,
Õóãà àà
ä Õóðëûí íýð îõèîí áàéãóóëàã÷ ìýäýýëýë àâàõ
ñàð
ñóâàã
1 ðäìèéí ýçýä îþóòíû ðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí
õºãæëèéí ÷óóëãàí ãàçàð
70115111
Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîî
2 Òºãñºã÷äèéí àæëûí áàéð ðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí
áèçíåñ òºñºë áè÷èõ ãàçàð
70110775
ñóðãàëò ñåìèíàð Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîî
3 Áèçíåñèéí òºñºë õýí ̯ÕÀ¯Òàíõèì
323577,
ñàéí áè÷èõ âý Ì Õîëáîî
70110775
óðàëäààí
4 âðèêà áàãø, îþóòíû 8 Ì Õîëáîî 32 20 46
ñàëáàð õóðàëäààí Ñàí 32 18 14
5 Ìàñòåð îþóòíû ÌÀÑ Õîëáîî
ØÁÕóðàë 6 ñàëáàð 26 59 84
õóðàëäààí
6 Íèéñëýëèéí õºãæèëä ÍÕ àçàð
32 24 18
îþóòíû îðîë îî Ì Õîëáîî
7 Õóóëèéí îþóòàí Öàãäààãèéí àêàäåìè, 70155026
ØÁÕóðàë Ì Õîëáîî, ÒÑýòã¿¿ë 70115111
8 Èõ çàñàã ð÷èí ¿å ûí Èõ çàñàã èõ ñóðãóóëü
70157770
îþóòíû õóðàë
9 ðèí çóóíû àíàãààõ Ì Õîëáîî, Ìîíîñ Ñ 70115111,
óõààíû øèíý õàíäëàãà 633225
10 Áàéãàëü îð÷èí áà Ì Õîëáîî, êî Àçè Ñ
70115111
Òîãòâîðòîé õºãæèë
11 ðäìèéí ýäèéí çàñàã÷ Ì Õîëáîî, Ñýð¿¿ëýã Ñ
70115111
îþóòàí
12 îëîìò áàíêíû íýðýìæèò
31 19 71
þóòíû ØÁÕóðàë îëîìò áàíê
13 Ìîíãîë øóóäàí áàíê
ØÁÕóðàë , 326800
www.postbank.mn
14 È ÑÊîëëåæóóäûí Ø È ÑÊîëëåæóóä Ñóðãóóëèéí
íèé íàìàð, õàâðûí ëàâëàõààñ
õóðëóóä äýëãýð¿¿ëýí ¿çíý
¿¿
15 ðîí íóòãèéí îþóòàí Í Á àëóó÷óóäûí
çàëóóóäûí áàéãóóëëàãûí
áàéãóóëëàãóóäûí ëàâëàõààñ
ØÁÕóðàë äýëãýð¿¿ëýí ¿çíý
¿¿
16 Àããîí óðàí èëòãýëèéí Ìîíãîëûí åêòîð òºâ
70111838
òýì ýýí
17 íäàðãà ØÁÕóðàë ðõîí èõ ñóðãóóëü 342697
342413
18 Ìîíãîë áàõàðõàë óðàí àíäàíòýã÷èíëýí õèéä, 155
èëòãýã÷ îþóòàí Ì Õîëáîî, 70115111
øàëãàðóóëàõ òýì ýýí ÌÌÍÀññî à è ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àç æàðãàëûã ¿íýí àìüäðàëààñ áóñ ìºðººä뺺ñºº õàéæ

áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã ¿íýí õýçýý ÷ ¿ë çºâøººðíº
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

19 õ îðîí÷äûí ºäºð ò¿¿õýí ÌÌÍÀññî à è

óðàí èëòãýë 91999093
20 îþóòíû óðëàãèéí Ê Ñ, Á ¿¿ðýã,
450602
èõ íààäàì Ì ÀÕîëáîî, Ì Õîëáîî
21 þóòàí òà õºãæëèéí Öàãäààãèéí àêàäåìè
70155026
ò¿ëõ¿¿ð øèëäýã Ì Õîëáîî
70115111
îþóòíóóäûí óâðàë ëåê
22 Àíõíû á¿òýýë óðàëäààí àäèî òåëåâèçèéí 362812
ñóðãóóëü 369223
23 Ìîíãîë óëñàà õºãæ¿¿ëüå Ò 5 òåëåâèç 68 30 27
Áèçíåñ òºñëèéí óðàëäààí 68 03 27

24 ëîí óëñûí îþóòíû ðîí äà àð 17 70115111

ýðõèéí ºäºð
25 Ìîíãîëûí îþóòíû ýðõèéí ðîí äà àð 04 70115111
ºäºð
26 Ìîíãîëûí îþóòíû ºäºð ðîí äà àð 05 70115111
27 Ìîíãîëûí çàëóó÷óóäûí ðîí äà àð 25
ºäºð
28 ðäìèéí áà ð ðîí äà àð 01
29 ýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ðîí äà àð 07
ºäºð
30 Òàìõèã¿é ºäºð 01
31 Õ òîé òýì ýõ äýëõèéí ðîí äà àð 01
ºäºð
32 ëîí óëñûí ðîí äà àð 01
Õºäºëìºðèéí ºäºð
33 ëîí óëñûí îíîðûí ðîí äà àð 14
ºäºð
34 ýëõèéí õ¿í àìûí ºäºð ðîí äà àð 11
35 ëîí óëñûí èàáåòèéí ðîí äà àð 14
ºäºð
36 Ìîíãîëûí îþóòíû ðîí äà àð èëäýý 311947
óíèâåðñàä Ì ÑÕîëáîî 324050
37 ýëõèéí ìîíãîë 2 æèë
òóóðãàòàí îþóòàí, Ì àçàð òóòàì
70115111
çàëóó÷óóäûí ÷óóëãà Ì Õîëáîî
óóëçàëò
38 Õàâðûí áà ð ýíãýýíò Ì Õîëáîî èë á¿ð 32 20 46
á¿æãèéí óëñûí óðàëäààí 32 18 14
39 þóòíû á¿òýýëèéí Ì Õîëáîî 70115111
¿çýñãýëýí, àðìàã
40 Õºäºëìºðèéí íýãäñýí Í Ò àçàð, ÍÕÁèðæ, 70110502
àðìàã ÍÕÕ¯ àçàð 329752
41 þóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí Í Ò àçàð, Í Ì àçàð, 320981
¿çëýã Ì Õîëáîî
42 àñãèéí ãàçðûí ÁÑØ 263449
òýòãýëýãýýð ñóðàë óóëàõ Ñ àìäóóä
ñîíãîí øàëãàðóóëàëòóóä
43 ëîí óëñûí ñâºð ¿åèéíõíèé 324333
áîëîâñðîëûí ¿çýñãýëýí õºãæëèéí òºâ 330326

156
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õºëèéíõºº äîîðõ çàìûã õàð. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Òýãâýë á¿õ çàì ÷èíü äàéâøã¿é áàéõ áîëíî.
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

ÿàðìàã
44 Ñîëîíãîñò ñóðàëöàöãààÿ Óëààíáààòàð ÄÑ IV 464201
¿çýñãýëýí, ÿàðìàã 462040
45 ͯÁ-ûí ºäºð ͯÁàéãóóëëàãà X\24 www.un-
mongolia.mn
46 ßíæèíëõàì ÿðóó ÌÓÁÈÑÎÕîëáîî V 318582
íàéðãèéí íààäàì ÌÎÕ
47 Óëñ òóíõàãëàñíû áàÿðûí Îðîí äàÿàð XI\26
ºäºð
48 Èðãýíèé àíäãàé ºðãºõ ÌÓÇÃàçàð XI\26
¸ñëîëûí àæèëëàãàà
49 Íîìûí ñàéí íºõºð ̯ÍÑàí I
øàëãàðóóëàõ ¸ñëîëûí
àæèëëàãàà
50 Îþóòíû õàâàð, íàìàð ÌÎÕîëáîî IX-V 70115111
óðëàã ñïîðòûí íààäàì

157
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ç¿¿í áàðóóí òàëûí àëü óðóó íü ÷ á¿¿ ãóéâ. պ뺺 õîðîí
ìóóãààñ çàéëóóëæ ÿâ.
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

ÀÌÆÈËÒÒÀÉ ÑÓÐÀËÖÀÕ 10 ͪÕÖªË

1. ªºðèéíõºº õ¿÷èíä èòãýëòýé áàé.

Ñóðàëöàõ õàëóóí õ¿ñýë ýðìýëçýëòýé áàéæ,

ìýäëýã ýçýìøèõ õóðö ñîíèðõîëîî õºãæ¿¿ëæ
àæèëëà. ªºðèéíõºº õ¿÷èíä èòãýõã¿é áàéõ øèã
òèéì ãóòàìøèã õ¿íä áàéõã¿é.

2. Õè÷ýýëëýõ ¿åä àíõààðàëòàé áàé.

Àíõààðàëàà ãàíö ìº÷ ë ººð ç¿éëä õàíäóóëàõàä

öààøèä ñóðàëöàõàä îíö ÷óõàë ç¿éëèéã ºíãºðººæ
ñóðàëöàõ ÷àäâàðã¿é áîëîõîä õ¿ð÷ áîëíî.
Õýðýâ íýã ë ç¿éëèéã àíõààðàëã¿é îðõèãäóóëáàë
ò¿¿íèéãýý ìàðãààø ãýëã¿é òýð äîð íü ìýäýæ
àâ÷ áàé.
3. Õºäºëìºðèéã õàéðëàæ, ñàéí õºäºëìºðëºæ
ñóð.
Çîõèîí á¿òýýã÷ Ýäèñîí “Øèíæëýõ óõààíä
á¿õ ç¿éëèéí 1% -èéã àâüÿàñ, 99%-èéí õºëñ
àñãàðóóëàëòààð øèéäâýðëýäýã” ãýñýí ¿ãèéã
ñàíàæ ÿâ.
4. Ñóðàëöàõ òîäîðõîé äýã æóðìûã áàðèìòàëæ,
àæèë àìðàëòàà çºâ çîõèöóóëæ áàé.
Õ¿íä õºíãºí õè÷ýýëèéí äààëãàâðûã ñýëã¿¿ëýí
çîõèöóóëñàí, ºäðèéí öàãèéí õóâààðèéã ñàéí
áîäîæ áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ àæèëëà.
5. Á¿õ ç¿éëèéã öýýæëýõ ãýæ á¿¿ îðîëä. Îé
òîãòîîëòîíäîî íàéäàõûí çýðýãöýý áèå äààæ ñýòãýæ
ñóð.
Óíøèæ áóþó áàãøèéí ÿðèàã ñîíñîæ áàéõ
¿åäýý ñóäàëæ áàéãàà ç¿éëèéã àìüä òîä ä¿ðñëýí
ñýòãýõèéã àëü áîëîõîîð õè÷ýýæ áàé. “Õ¿íèé
¿¿ðýã çºâõºí ìýäëýãýýð ä¿¿ðãýõ áóñ õàðèí ãàë
íîöîîõ ò¿¿äýã äºë áàéõ ¸ñòîé” ãýñýí ¿ãèéã
ñàíàãò¿í.
7. Áèå äààæ ñóðàëöàõ ÷àäâàðòàé áîëîõ õýðýãòýé.
Áàãø ë òîëãîéä õèéãýýä ºã÷èõíº ãýæ õ¿ëýýæ
áîëîõã¿é.
8. Ãýðòýý íîìûí ñàíòàé áîë.
Ýíä õè÷ýýëèéí õóâààðü, àæëûí ñõåì, øààðäàãäàõ
íîì, ñóðàõ áè÷èã òýäãýýð íü îëîõîä õÿëáàð
òàâèãäñàí áàéõ õýðýãòýé.
9. ªºðñ人 îëæ àâñàí ìýäëýãèéã õààíà ÿàæ
õýðýãëýõèéã òîãòìîë ýðæ õàéæ áàé.

Ñýòãýõ îéëãîõ ãýäýã áîë ¿çýãäýë þìñûí ó÷èð
øàëòãààí, õîëáîîã òàíüæ ìýäýõ ó÷èðòàé. Àëü
áîëîõîîð ÿàãààä ãýñýí àñóóëòûã ººðòºº áîëîí
áóñäàä òàâüæ áàé.
6. Ä¿ðñëýí ìýäðýõ ãýñýí ÷óõàë íàéäâàðòàé
õîëáîîòíîî àëü áîëîõîîð èõ àøèãëàæ áàé.
Áîäëîãî èõ áîä. Çîõèîæ áàé Ǻâõºí
òîëãîéãîîðîî áèø ãàðààðàà àæèëëà.
10. Äààëãàâðàà àëü áîëîõîîð áàãà öàãò èõ õ¿÷
ýíåðãè çàðöóóëæ õèéõèéã ýðìýëç.
Áîäëîãî áîäîõ áýëòãýëä áýëòãýõ, çîõèîí áè÷ëýã
áè÷èõýä óðëàã øààðäàãäàíà. Ò¿¿íèéã ýçýìø.

158
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿í õ¿ì¿¿ñèéí äóíä ë õ¿í áîëäîã. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Èîõàííåñ Áåõåð
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

“ÎÞÓÒÍÛ ÄÎÒÓÓÐ ÁÀÉД

Ìîíãîë óëñûí òºðèéí ºì÷èéí áîëîí òºðèéí ºì÷èéí
áóñ èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèóäûí ºì÷ëºëä îäîîãîîð
69 äîòóóð áàéð õàðúÿàëàãäàæ áàéãàà áºãººä
æèëä äóíäæààð 23.000 ãàðóé îþóòíûã õ¿ëýýí àâ÷
áàéíà. ¯¿íýýñ Óëààíáààòàð õîòîä òºðèéí ºì÷èéí
ñóðãóóëèéí 35 äîòóóð áàéðàíä 17.300 îþóòíûã
áàéðëóóëàõ áîëîìæòîéãîîñ 14.700 îð÷èì îþóòíûã
îäîîãîîð áàéðëàñàí áàéíà.
Ýäãýýð äîòóóð áàéðóóä íü 1950-ààñ 1989 îí
õ¿ðòýëõ õóãàöààíä àøèãëàëòàíä îðæ, æèëèéí
òºëáºðèéí õýìæýýãýý 130.000-ààñ 220.000
òºãðºãººð òîãòîîñîí áàéäàã. Ãàäíû îþóòíû òºëáºð
áàñ äýýðõýýñ íèëýýäã¿é ºíäºð áàéäãûã àíõààðíà
áèç.

Îäîîãîîð Óëààíáààòàð õîòûí õýìæýýíä àæèëëàæ

Îþóòíû äîòóóð áàéð òàíä ÿìàð ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã
áóé îþóòíû äîòóóð áàéðóóä íü àøèãëàëòûí
âý ?
õóâüä ìóóäñàí, òîìîîõîí õýìæýýíèé öàõèëãààí,
- 1 òàñàãò 4-5 îþóòàí áàéðëàõ ºðºº, îð, øèðýý,
ñàíòåõíèê, äóëààíû òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð
ñàíäàë
õèéëãýõ øààðäëàãàòàé, äîòîîä, ãàäààä òîõèæèëòîíä
- Íîìûí ñàí, áèå äààõ ºðºº, òåëåâèçèéí ºðºº
àíõààðàõ, ÿëàíãóÿà àðèóí öýâðèéí ºðººíèé
- ׺뺺ò öàã ºíãºðººõ òàíõèì (òåííèñ, áèëëúÿðä)
óãààëòóóð, ãîîæóóð àæèëëàõã¿é áàéãàà, àðèóí
- Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í õàäãàëàõ õºðãºã÷
öýâðèéí áàéäàë çîõèõ ñòàíäàðò øààðäëàãûã
- Òàêñàôîí, óòàñ, äóóäëàãûí ¿éë÷èëãýý
õàíãààã¿é, îþóòíû õè÷ýýë, äàâòëàãûí òàíõèìûã
- Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë, ¿çëýã ãýõ ìýò
çîðèóëàëòûí áóñ õýëáýðýýð àøèãëàäàã áàéíà.
Äîòóóð áàéðàíä îðîí íóòãèéí îþóòíóóä õàìðàãäàõ
Íîìûí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãàà ìóó, íîìûí ôîíä
áîëîìæ òèéì àìàðõàí òîõèîõ áîëîìæ áèø þì.
äóòàãäàëòàé áîëîí ñóðãóóëèóäûí çàõèðãààäûí ç¿ãýýñ
Îþóòíû àìüäðàëûí õàìãèéí àç æàðãàëòàé áàñ
äîòóóð áàéðàíä áàãà àíõààðàë òàâüäàã, áàéðûã
çºâõºí ýðõ ÷ºëººòýé áàéõ ãàçàð ãýæ îéëãîäîã.
õºãæ¿¿ëýõ ñòðàòåãè çîðèëò òîäîðõîéã¿é, áàéðíû áàãø,
Ãýõäýý òàíû ýöñèéí çîðèëãî ñóðàõ ãýäãèéã á¿¿
çîõèîí áàéãóóëàã÷ûí õèéõ àæèë òºëºâëºãääºã¿é,
ìàðòààðàé.
æèæ¿¿ð, àæèëòàí, àëáàí õààã÷äûí õàðèëöààíû
Äîòóóð áàéðàíä õàìðàãäàõûí òóëä íèéòëýãýýð
ñî¸ë äóòìàã, äîòóóð áàéðàíä áóé ¿éë÷èëãýýíèé
äàðààõ áè÷èã áàðèìòûã øààðääàã.
÷àíàð, õ¿ðòýýìæ ìóó çýðýã îëîí àñóóäëóóä áàéäàã.
¯¿íä:
Ãýõäýý ýíý á¿õýíä á¿¿ øàíòðààðàé. Îþóòàí òàíû
- Èðãýíèé ¿íýìëýõ, òîìèëîëò
ýðõ ¿¿ðýã ÿìàð áàéõûã Îþóòàíòàé áàéãóóëæ áóé
- Òºëáºð òóøààñàí áàðèìò
ãýðýýãýýð çîõèöóóëæ áàéäàã.
- ªðãºäºë, õ¿ñýëò
- Öýýæ çóðàã 4 øèðõýã
- Áàðüöàà (5000-20000)

Ãýõäýý òà îþóòíû äîòóóð áàéðàíä õàìðàãäàõûí

òóëä îëîí äàâààã äàâàõ áºãººä ýíý á¿õýíä òóõàéí
áàéðíû îþóòíû çºâëºë, ñóðãóóëèéí çàõèðãààòàé
èõýýõýí õîëáîîòîé áàéõûã øààðääàã. Òà õàìãèéí
ò¿ð¿¿í ñóðãóóëèéíõàà çàõèðãààòàé ãýðýý áàéãóóëàí
äîòóóð áàéðàíä õàìðàãäàõ ýðõòýé áîëíî.

Áèä ýìõýòãýëäýý çºâõºí Óëààíáààòàð õîòîä ¿éë

àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà îþóòíû äîòóóð
áàéðóóäûí ìýäýýëëèéã îðóóëæ áàéíà. Èíãýýä 159
òà á¿õýíä îþóòíû äîòóóð áàéðóóäûí ìýäýýëëýý
ÎÞÓÒÀÍ
õ¿ðãýå. Áàéðíû òºëáºðò ººð÷ëºëò îðæ áîëîõûã 2008
àíõààðàëäàà àâíà óó.

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Óðò íàñëàÿ ãýâýë óóõ èäýõýý áàãàñãà.

Ôðàíêëèí
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÄÎÒÓÓÐ ÁÀÉÐ, ÌÝÄÝÝËÝË

Îþóòíû õ¿ëýýí Òºëáºð

àâàõ õ¿÷èí ÷àäàë Ñóðãóóëèéí \ãàäíû
Ä/ä Äîòóóð áàéðíû íýð /îð/ îþóòíû òºëáºð ¥ Õàÿã Õîëáîî áàðèõ
1 ÕÀÀÈÑ-I áàéð 340 130000, 180000
2 ÕÀÀÈÑ-II áàéð 380 130000, 180001 ÕÓÄ-èéí 11-ð õîðîî
3 ÕÀÀÈÑ-III áàéð 60 130000, 180002 /Çàéñàí/ 341376
ÕÀÀÈÑ-èéí ä¿í 780
ÑÁÄ-èéí 6-ð õîðîî
1 ÌÓÈÑ-I áàéð 300 120 000 Îþóòíû "À" õîòõîí 320118
ÑÁÄ-èéí 6-ð õîðîî
2 ÌÓÈÑ-II áàéð 300 120 000 Îþóòíû "À" õîòõîí 310288
ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî
3 ÌÓÈÑ-III áàéð 300 120 000 Îþóòíû "À" õîòõîí 350069
ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî
4 ÌÓÈÑ-IY áàéð 160 120 000 Îþóòíû "À" õîòõîí 350062 351003
ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî
5 ÌÓÈÑ-V áàéð 300 120 000 Îþóòíû "À" õîòõîí 351009
ÌÓÈÑ-èéí ä¿í 1380
ÁÇÄ-èéí 6-ð õîðîî
1 ÝÌØÓÈÑ-I áàéð 300 100 000 Îþóòíû "Á" õîòõîí 450337
ÁÇÄ-èéí 6-ð õîðîî
2 ÝÌØÓÈÑ-II áàéð 300 100 000 Îþóòíû "Á" õîòõîí 453912
ÑÁÄ-èéí 8-ð õîðîî
3 ÝÌØÓÈÑ-III áàéð 300 135 000, 150 000 Îþóòíû "À" õîòõîí 350153
ÝÌØÓÈÑ-èéí ä¿í 850
ÑÁ èéí 8 ð õîðîî
1 Ø ÒÈÑ áàéð 300 110 000 þóòíû À õîòõîí 350163
Á èéí 15 ð õîðîî
2 Ø ÒÈÑ áàéð 265 110 000 þóòíû Á õîòõîí 453961
3 Ø ÒÈÑ áàéð ÊÒÌÑ 310 110 000 Á èéí 7 ð õîðîî 452512
4 Ø ÒÈÑ áàéð ÕîÌÒÑ 210 110 000 Á èéí 5 ð õîðîî 457943
5 Ø ÒÈÑ áàéð ÌÈÑ 350 110 000 Õ èéí 3 ð õîðîî 341872
Ø ÒÈÑ èéí ä¿í 1435
Á èéí 6 ð õîðîî
1 Ì ÁÈÑ áàéð 380 120 000, 170 000 þóòíû Á õîòõîí 451224
Á èéí 6 ð õîðîî
2 Ì ÁÈÑ áàéð 485 120 000, 170 000 þóòíû Á õîòõîí 452983
Á èéí 6 ð õîðîî
3 àäààä îþóòíû áàéð 340 þóòíû Á õîòõîí

4 Ì ÁÈÑ áàéð 421 120 000, 170 000 ÑÁ èéí 8 ð õîðîî 327389
5 Ì ÁÈÑ áàéð 290 120 000, 170 000 ÑÁ èéí 8 ð õîðîî 328007

1 Áàðèëãûí êîëëåæ 300 100 000 èéí 12 ð õîðîî 322797 325514

2 ÌÑÒÊ èéí îþóòíû áàéð 240 100 000, 120 000 Õ 3 ð õîðîî 99811126
3 Õ¯ Ñ èéí îþóòíû áàéð 300 ÑÁ 8 ð õîðîî 311679

4 ÕÒÊ èéí áàéð 135 100 000 Õ èéí 3 ð õîðîî 345200

5 Ñ Ñ 350 Á èéí 6 ð õîðîî 481602

160
ÎÞÓÒÀÍ
2008

À÷èéã ñàíàäàãã¿é õ¿¿ áîë õàð ýëãèéí õ¿íýýñ ÷ äîëîîí äîð ÎÞÓÒÀÍ-2008
Ýõäýý òîîìæèðã¿é õàíäàíà ãýäýã ãýìò õýðýã.
Ãè äå Ìîïàññàí
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË

6 ¯ Ñ 320 ÑÁ èéí 7 ð õîðîî 350207

7 ÒÒÊ 310 Á èéí 10 ð õîðîîëîë 687630

8 ðõîí ÈÑ 150 160 000 Õ èéí 3 ð õîðîî 345368

9 1000 í îþóòíû áàéð 450 170 000 Á èéí 5 ð õîðîî 95157619
10 Ò Ñ èéí áàéð 300 Á èéí 10 ð õîðîîëîë 944279

11 Èõ àñàã ÈÑ èéí áàéð 220 Á èéí 5 ð õîðîî 459567

ÑÕ èéí 5 ð õîðîî 1 ð
12 èíãèñ Ñ Ñ 120 õýñýã
ÑÕ èéí 5 ð õîðîî 7 ð
13 èíãèñ Ñ Ñ 130 õýñýã 632509
14 Ìîíãîë Ñ èéí áàéð 250 Õ èéí 3 ð õîðîî 70131111
15 Òýíãýð Ñ èéí áàéð 150 140 000 Õ èéí 3 ð õîðîî 343161

16 àçàð÷èí Ñ èéí áàéð 120 Á èéí 19 ð õîðîî 480432

17 Ñî¸ëûí êîëëåæèéí áàéð 180 èéí 8 ð õîðîî 324831
Õºãæèì á¿æãèéí êîëëåæèéí
18 áàéð 110 ÑÁ èéí 6 ð õîðîî 70110527
19 500 îþóòíû áàéð 480 Á èéí 19 ð õîðîî
20 Ìîí Àëòèóñ Ñ äîòóóð áàéð 50 368633
Á ¿¿ðýã
óðâàí ðäýíý Ñ äîòóóð
òºðèéí ºì÷èéí 8
21 áàéð 20 70111994
áàéðíû õàæóóä
22 Èõ Ìîíãîë Ñ äîòóóð áàéð 20 70144431
23 Õ ÈÑ í îòóóð áàéð 350 150 000, 200 000 350149
Íàðàíòóóë çàõûí
24 ëààíáààòàð äýýä ñóðãóóëü 600 áàðóóí òàëä 450179

Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíû Äýä Åðºíõèéëºã÷èéí

2007 îíû 03-ð ñàðûí 5-íû ºäðèéí
... òîîò òóøààëûí õàâñðàëò

ÓËÑÛÍ ÒÝÐï¯ÍÈÉ ÎÞÓÒÍÛ ÄÎÒÓÓÐ

ÁÀÉÐ ØÀËÃÀÐÓÓËÀÕ ÆÓÐÀÌ

Íýã . Íèéòëýã ¿íäýñëýë
Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé îþóòíû
äîòóóð áàéðíóóäûí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ,
¿éë÷èëãýýíèé ñî¸ëûã õýâø¿¿ëýõ, ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿é
áàéäëûí íºõöºëèéã äýýøë¿¿ëýõ, îð÷íû òîõèæèëò,
öýâýðëýãýý, áóñàä îëîí íèéòèéí àæèëä îþóòíóóäûã
çîõèîí áàéãóóëàëòòàéãààð õàìðóóëàõ, òýäíèé äóíä
òºðºë á¿ðèéí ñàíàà÷ëàãûí àðãà õýìæýýã ºðí¿¿ëýí
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèí óðàìøóóëàõ, ¿ð
ä¿íã òîîöîõîä ýíýõ¿¿ æóðìûã óäèðäëàãà áîëãîíî.
Õî¸ð. Õàìðàõ õ¿ðýý
Ýíýõ¿¿ áîëçîëò óðàëäààíä Ìîíãîë Óëñàä ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé òºðèéí áîëîí òºðèéí ºì÷èéí
áóñ èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèóäûí á¿ðýëäýõ¿¿íä
áàãòäàã ººðèéí óäèðäëàãà á¿õèé îþóòíû äîòóóð
áàéðóóä îðîëöîíî.
Óðàëäààí íü 2 õýñãýýñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:
1. Óëààíáààòàð õîòîä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé
2. պ人 , îðîí íóòàãò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé
îþóòíû äîòóóð áàéðóóäûí äóíä çàðëàãäàõ
Óðàëäààí á¿ðèéã òóñàä ä¿ãíýõ áºãººä õýñýã á¿ðò
“Óëñûí òýðã¿¿íèé áàéð” , “Îíû òýðã¿¿íèé áàéð”
òóñ òóñ íýãèéã øàëãàðóóëàí øàãíàíà.
Ãóðàâ. Øàëãàðóóëàëò
Òýðã¿¿í áàéð øàëãàðóóëàõ áîëçîëò óðàëäààíä
îðîëöîã÷äûã äàðààõ øàëãóóðààð ä¿ãíýíý. ¯¿íä:
- Áàéðíû ¿éë÷èëãýýíèé àæèëòíóóä áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé
÷àíàð õ¿ðòýýìæ
- Áàéðíû ãàäààä äîòîîä òîõèæèëò, ºðºº
òàñàëãààíóóäûí ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë áàéäëûã
õàíãàñàí áàéäàë
- Îþóòíû äîòóóð áàéðàíä çàéëøã¿é áàéâàë çîõèõ
¿éë÷èëãýý, õýðýãöýýã õàíãàñàí ¿ç¿¿ëýëò /íîìûí ñàí,
èíòåðíåò, õàëóóí óñ, ñàíäàë, øèðýý, ãàë òîãîîíû
161
çîõèîí áàéãóóëàëò çýðýã/
- Áàéðíû ºðºº, òàñàëãààíû õóâààðèëàëò, àøèãëàëòûí ÎÞÓÒÀÍ

îþóòíû äîòóóð áàéðóóäûí äóíä çàðëàãäàõ îíîâ÷òîé áàéäàë 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àãóó èõ ¿éëñèéã àìëàëã¿éãýýð á¿òýýäýã.

Ïèôàãîð
 ÎÞÓÒÀÍ ÁÀ ÁÎËÎÂÑÐÎË
- Áàéðíû óäèðäëàãà, ìåíåæìåíòèéí áîäëîãî, õýòèéí
çîðèëò, îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãà
áîëîí îþóòíû õºãæëèéí õ¿ðýýíä çîõèîí
áàéãóóëàãäàæ áóé àæèë ¿éë÷èëãýý
- Îþóòíóóäûí äóíä ÿâóóëñàí ñýòãýë õàíàìæûí
ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í
- Òóõàéí ñóðãóóëèéí îþóòíû øàòíû áàéãóóëëàãààñ
ºãñºí ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò
- Áàéðíû îþóòíóóäûã ñóðãóóëèéí çàõèðãàà áîëîí
îþóòíû ººðèéí óäèîäëàãûí áàéãóóëëàãà, áóñàä
ãàçðààñ çîõèîí áàéãóóëäàã óðëàã, ñïîðò, îëîí
íèéò, á¿òýýí áàéãóóëàëò, òîõèæèëò, ¿éë÷èëãýýíèé
àæèëä òàòàí îðîëöóóëæ áóé áàéäàë, ¿ð ä¿íãèéí
¿ç¿¿ëýëò
- Áàéðíû îþóòíóóäûí äóíä çîõèîí áàéãóóëäàã
óëàìæëàëò õèéãýýä öàã ¿åèéí à÷ õîëáîãäîëòîé
¿éë àæèëëàãàà, ò¿¿íä îðîëöñîí îðîëöîî, ¿íýëýëò,
ä¿ãíýëò
- Áàéðíû îþóòíóóäûí ñàõèëãà áàòûí àñóóäàë áîëîí
ãýìò õýðýã çºð÷èëã¿é áîëãîõ, íèéãìèéí øèíæòýé
áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí àëèâàà òºðëèéí õàëäâàðò
ºâ÷èí ýìãýãòýé òýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
ýìíýëãèéí àíõàí øàòíû ¿çëýãò õàìðóóëäàã ýñýõ
- Îþóòíóóäûí íàñ, õ¿éñ, áèåèéí áàéäàë áîëîí
áóñàä øàëòãààí íºõöºëèéã íü õàðãàëçàí ¿ç¿¿ëäýã
òóñãàé ¿éë÷èëãýý, õàëàìæ áàéäàã áîë äýëãýðýíã¿é
òóñãàæ áîëíî. /Æèðýìñýí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé,
ºí÷èí áîëîí áèåèéí áàéäàë ìóóäñàí îþóòàíä
ã.ì/
- Õàðúÿà ñóðãóóëèéí çàõèðãààíààñ ¿ç¿¿ëæ áóé
äýìæëýã, ¿éë÷èëãýý çýðýã áîëíî.
Òóõàéí øàëãàðóóëàëòàíä îðîëöîã÷ îþóòíóóäûí
äîòóóð áàéðóóä íü ººðèéí ñóðãóóëèéí îíöëîã,
îþóòíóóäûí ºâºðìºö òàë, áàéðøèë áîëîí áóñàä
áàéäëààð çàéëøã¿é õ¿íäýòãýí ¿çýõ øàëòãààíòàé
ãýæ ¿çñýí íºõöºëä áàéãàà òîõèîëäîëä øàëãàðóóëàõ
“Àæëûí õýñýã”-ò àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäýíý.
ĺðºâ. Øàëãàðóóëàõ æóðàì
Ýíýõ¿¿ áîëçëûã Áîëîâñðîë Ñî¸ë Øèíæëýõ Óõààíû
ßàì áîëîí Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíîîñ õàìòðàí
áàéãóóëñàí 9 ãèø¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé “Àæëûí
ÁÎËÎÂÑÐÎË ÑÎ¨Ë ØÈÍÆËÝÕ
ÓÕÀÀÍÛ ßÀÌ
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÄÎÒÓÓÐ ÁÀÉÐÓÓÄÛÍ ÍÝÃÄÑÝÍ ÇªÂ˪Ë
162
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Õàìãèéí õà÷èðõàëòàé ç¿éë áîë õ¿í þó ÷ õèéõã¿é õýâòýæ
áàéâàë ë àç æàðãàëòàé õýìýýí òººðºëäºõ ÿâäàë þì.
Ëåâ Òîëñòîé
õýñýã” ¿ç¿¿ëýëòèéí äàãóó ä¿ãíýõ áºãººä æèë á¿ðèéí
12 äóãààð ñàðûí 15-íû äîòîð ä¿ãíýëò, õÿíàëò,
øàëãàëòûí àæëûã äóóñãàæ, ¿ð ä¿íã 12 äóãààð
ñàðûí 25-íä îðîí äàÿàð çàðëàíà.
Îðîëöîã÷ äîòóóð áàéðíû çàõèðãààä áîëçîëä
òóñãàãäñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàíãàñàí áàéäàë áîëîí
àæëûí òàéëàíãàà 12 äóãààð ñàðûí 10-íû äîòîð
èð¿¿ëíý.
Øàëãàðóóëàõ “Àæëûí õýñýã“ íü óðàëäààííûã
ä¿ãíýõäýý 3-10 õ¿ðòýë îíîîã ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ð
äýýð ºãºí, íèéëáýð îíîîã “Àæëûí õýñýã”-èéí
ãèø¿¿í á¿ðèéí îíîîã íýãòãýí òîîöîæ, æàãñààëòûã
ãàðãàíà.
Øàëãàðóóëàëòàíä îðîëöñîí áàéðóóäûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
õàíãàñàí áàéäëààñ íü øàëòãààëàí äîòóóð áàéðíû
àæëûí ¿ð ä¿í, ¿íýí áîäèò áàéäëûã íýãòãýñýí
àëáàí ¸ñíû ñóäàëãààíû ìàòåðèàë, ä¿ãíýëòèéã
ãàðãàí õîëáîãäîõ òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãà,
ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, îþóòíû ººðèéí óäèðäëàãûí
áàéãóóëëàãóóä, îþóòíóóäàä ìýäýýëæ, öààøèä
ñàéæðóóëàõ, çàñàõ àðãà õýìæýýã Áîëîâñðîë Ñî¸ë
Øèíæëýõ Óõààíû ßàìòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëíý.
Òàâ. Øàãíàëûí ñàí
Òýðã¿¿íèé áàéð øàëãàðóóëàõ óðàëäààíû ýöñèéí
ä¿íã ¿íäýñëýí Óëààíáààòàð õîòîä ”Óëñûí òýðã¿¿íèé
áàéð”-1, “Îíû òýðã¿¿íèé áàéð”-1 áîëîí պ人,
îðîí íóòãèéí áàéðóóäààñ “Óëñûí Òýðã¿¿íèé áàéð”-1,
“Îíû òýðã¿¿íèé áàéð”-1 òóñ òóñ øàëãàðóóëàí
çîðèóëàëòûí õýâëýìýë ¿¿äíèé õàÿã, äàðöàã, ìºíãºí
øàãíàëààð óðàìøóóëíà.
̺íãºí øàãíàë:
Óëààíáààòàð õîò :
- “Óëñûí Òýðã¿¿íèé áàéð ” - 500.000 òºãðºã
- “Îíû òýðã¿¿íèé áàéð” - 300.000 òºãðºã
պ人, îðîí íóòàã:
“Óëñûí Òýðã¿¿íèé áàéð” - 500.000 òºãðºã
“Îíû òýðã¿¿íèé áàéð” - 300.000 òºãðºã
Ýíýõ¿¿ óðàëäààíûã æèë á¿ð óëàìæëàë áîëãîí
çîõèîí áàéãóóëàõ áºãººä øàãíàëûã Îþóòíû øèíý
æèëèéí íààäìûí ¿åýð ãàðäóóëíà.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Îþóòíû ýð¢¢ë ìýíä

ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÕÀÌÃÀÀËÀË, ժĪË̪ÐÈÉÍ ÑÀÉÄ,

ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑΨË, ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ÑÀÉÄ,
ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÑÀÉÄÛÍ ÕÀÌÒÀÐÑÀÍ ÒÓØÀÀË

2005 îíû 06 äóãààð ñàðûí 06 Äóãààð 70/188/137 Óëààíáààòàð õîò

Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë, ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýíèé

òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé

Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí áàòàëñàí “Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíîîñ òàâüñàí õ¿ñýëòèéí äàãóó àâ÷
õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãºº”-íä òóñãàãäñàí îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí õàìðàëòûí
àñóóäëûã øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð ÒÓØÀÀÕ ÍÜ:

1. “Èðãýíèé ýð¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí òóõàé” õóóëèéí 8.2.2 äàõü çààëòûí äàãóó ºì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí èõ,
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí çàõèðãààòàé æèë á¿ð ãýðýý áàéãóóëàí
àæèëëàõûã Óëñûí íèéãìèéí äààòãàëûí åðºíõèé ãàçàð /Ñ.Ýðäýíý/-ò äààëãàñóãàé.

2. Èõ, Äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ºäðèéí àíãèéí ñóðàëöàã÷äûã
ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëä á¿ðýí õàìðóóëàí äààòãàëûí øèìòãýëèéã õóãàöààíä íü òºëºõ, îþóòàí ñóðàëöàã÷äàä
ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý àâàõ íºõöºë áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý á¿ðýí
õýðýãæ¿¿ëæ àæèëëàõûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí çàõèðàë íàðò ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.

3. Ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, Íèéãìèéí äààòãàëûí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí ãýðýýíèé äàãóó îþóòíóóäûã

õàðüÿàëàõ íóòàã äýâñãýðèéí áîëîí ñóðãóóëü, îþóòíû áàéðíû îðøèí áàéãàà ñóì, ä¿¿ðãèéí àëü íýã ºðõèéí
ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ, òýäãýýðèéí à÷ààëëûã çîõèöóóëàõ àæëûã îíîâ÷òîé çîõèîí áàéãóóëàõûã
àéìàã, íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíèéí ãàçðóóäûí äàðãà íàðò ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.

4. Ýíý òóøààëûí áèåëýëòýíä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàìíû Íèéãìèéí
õàìãààëëûí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí ãàçàð /×.Äàãâàäîðæ/-ò, Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû
Áîëîâñðîëûí ãàçðûí Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí õýëòýñ /Ä.Áàÿð/-ò, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìíû Áîäëîãî
çîõèöóóëàëòûí ãàçàð /Æ.Àëòàíòóÿà/-ò äààëãàñóãàé.

ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÕÀÌÃÀÀËÀË, ժĪË̪ÐÈÉÍ ÑÀÉÄ

ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑΨË, ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ÑÀÉÄ
ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÑÀÉÄ

164
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
Òîìîîõîí àæèë õèéæ ã¿éöýòãýíý ãýäýã íü èõýýõýí àæèë
õèéõýýñ ãàäíà áóñäûíõààñ ººð, ÿëãààòàé àæëûã õèéíý
ãýñýí ¿ã þì
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ
ÎÞÓÒÍÛ ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀË
ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀË, Ò¯¯ÍÈÉ ÕÝËÁÝÐ
Îþóòàí òà ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëäàà õàìðàãäààðàé.
Òà ººðèéí ñóðãóóëèéí õàðüÿà ä¿¿ðýã, ìºí îðøèí
ñóóæ áàéãàà ýð¿¿ë ìýíäèéí òºâ¿¿äýýð ¿éë÷èëãýý àâàõ
áîë þóíû ºìíº äààòãàëûí 1 ñàðûí 500 áóþó íèéò
6000 òºãðºã òºëºõ õýðýãòýé. Æèëä òà 6000 òºãðºã
òºëñíººð 400.000 ãàðóé òºãðºãíèé ¿éë÷èëãýýã àâàõ
áîëîìæòîé. Åð íü èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí îþóòíû
ñóðãàëòûí òºëáºðò áàãòààí îðóóëæ òºë¿¿ëäýã æèøèã
òîãòîîä áàéãàà.
Æèë á¿ð Íèéñëýëèéí çàñàã äàðãûí òàìãûí ãàçàð,
Íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçàð, Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîîíîîñ Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýãèéã çîõèîí
áàéãóóëäàã áºãººä ýíýõ¿¿ ¿çëýãò ¿íý òºëáºðã¿é
õàìðàãäàõ áîëîìæòîé. ̺í òà ýð¿¿ë ìýíäèéí
¿íý òºëáºðã¿é çºâëºãºº àâàõûã õ¿ñâýë íèéñëýëèéí
ä¿¿ðã¿¿äýä áàéðëàõ “ªñâºð ¿å Èðýýä¿éí áîñãî”
òºâ¿¿äýýð ¿éë÷ë¿¿ëýõ áîëîìæòîé. ̺í íîìîíä
íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí óòàñíû
æàãñààëòûã îðóóëñàí.
• Äààòãàëûí øèìòãýëèéí òîäîðõîé õýñãèéã òºð,
õóóëèéí ýòãýýä ýíý õóóëü áîëîí áóñàä õóóëüä çààñàí
¿íäýñëýë æóðìûí äàãóó õàðèóöíà.
• Äààòãàë íü çààâàë äààòãóóëàõ. ñàéí äóðààð
äààòãóóëàõ ãýñýí õýëáýðòýé:
ýð¿¿ë ìýíäèéí çààâàë
äààòãàëûã íèéãìèéí äààòãàëûí
áàéãóóëëàãà ýðõëýíý.
• Ñàéí äóðààð äààòãóóëàõ
áîëîí äàâõàð äààòãàëûí
áàéãóóëëàãà ýðõýëæ áîëíî.
• Ãàäààäûí èðãýí,
õàðüÿàëàëã¿é õ¿í ýð¿¿ë
ìýíäèéí äààòãàëä ñàéí
äóðààð äààòãóóëæ áîëíî.
Äààòãàëûí ñàí
Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí
ñàíãèéí îðëîãî äàðààõ ýõ
¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýíý:
• Äààòãóóëàã÷èéí òºëñºí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí
øèìòãýë
• Àæèë îëãîã÷èéí òºëñºí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí
øèìòãýë
• Òºð äààòãàëûã íü õàðèóöàõ èðãýäýä óëñûí òºñ⺺ñ
òºëñºí øèìòãýë
• Ñàíãèéí ÷ºëººò ¿ëäýãäëèéã áàíêèíä õàäãàëóóëñíû
õ¿¿
• Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí øèìòãýë òºëºõ õóãàöààã
õýòð¿¿ëñýíä îíîãäóóëñàí àëäàíãè
• Áóñàä ýõ ¿¿ñâýð
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Èõ àæèëëàñàí õýðíýý ¿ð ä¿í áàãàòàé, áàãà àæèëëàñàí
õýðíýý èõèéã á¿òýýã÷ õ¿ì¿¿ñèéí íóóöûã õýð èõ õèéñýíä íü
áóñ, þó õèéæ á¿òýýæ áóéã íü õàðàõ õýðýãòýé þì
Äààòãóóëàã÷ ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàíãààñ äîð
äóðäñàí çàðäëûí òºëáºðèéã ººðºº õàðèóöíà:
• Ãîî ñàéõíû ¿éë÷èëãýý çàñàë
• ªºðèéí õ¿ñýëòýýð õèéëãýñýí íýìýëò ýì÷èëãýý,
¿éë÷èëãýý
• ªºðèéí õ¿ñýëòýýð ýð¿¿ë ìýíäèéí ä¿ãíýëò
ãàðãóóëàõàä øààðäàãäàõ øèíæèëãýý ¿éë÷èëãýý
• Àÿëàë, æóóë÷ëàë, õóâèéí áîëîí àëáàí àæëààð
ãàäààä óëñàä çîð÷èõ èðãýäýä õèéõ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ òàðèëãà.
• Çàðèì òºðëèéí ïðîòåçèéí ¿íý
• ßàðàëòàé òóñëàìæ çàéëøã¿é ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé
áîëîí àìü íàñàíä àþóë ó÷ðóóëæ áîëçîøã¿é
òîõèîëäëîîñ áóñàä ¿åä ýìíýëãèéí òóñëàìæ
¿éë÷èëãýýíèé øàòëàëûã àëãàñàí óëñûí õýìæýýíèé
¿éë÷èëãýýòýé ýìíýëãèéã èðãýí ººðºº ñîíãîí õýâòýæ
ýì÷ë¿¿ëýõýä
• Äààòãóóëàã÷èéí õ¿ñýëòýýð íèéñëýë õîò áîëîí
àéìãèéí òºâèéí îíãîö, ãàëò òýðýãíèé áóóäàë,
àð ãýðò íü õ¿ðãýõ ýìíýëãèéí ò¿ðãýí òóñëàìæèéí
¿éë÷èëãýý
Îþóòàí òà ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé äàðààõ
ñàéòóóäààñ äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã àâààðàé.
www.moh.mn - ÝÌßàì
www.ehoc.mn - ÍÝÌÃàçàð
www.e-health.mn - Ýð¿¿ë ìýíäèéí ïîðòàë
www.estudent.mn - Îþóòíû ÝÌ-èéí ñàéò
www.dotno.mn - Äîòíî ñàéò ÄÎÕ/ÁÇÕª
Ýíýõ¿¿ íîìûí ìààíü áàñ íýãýí çîðèëãî áîë
îþóòàí òàíû ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý àâàõ
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ íèéñëýëèéí á¿õèé ë
ýð¿¿ë ìýíäèéí íýãäýë, ýìíýëã¿¿äèéí õàÿãèéã îðóóëæ
òà á¿õýíä õ¿ðãýæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ ìýäýýëëèéã
áîëîâñðóóëàí áèäýíä èð¿¿ëñýí ÍÝÌÃàçàðò
òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå.
165
ÎÞÓÒÀÍ
2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

166
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿ñýë òýì¿¿ëëèéí òàíä òºð¿¿ëñýí ñýòãýëèéí õºäºë㺺í, ÎÞÓÒÀÍ-2008

õºäºëìºðëºõèéã àìüäðàëûí òàíü õàìãèéí ñàéõàí ¿å ìº÷
áîëãîí õóâèðãàõ áîëíî
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

167
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õý÷íýýí èõ õ¿ñýæ òýì¿¿ëíý òýð õýìæýýíèé ýíåðãèéã òà

ººðèéí çîðèëòûí òºëºº çàðöóóëæ ÷àäíà
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒÛÍ ÝÌÍÝËÝÃ, ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ

ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÛÍ ËÀÂËÀÕ
Íýã : Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë
¯éë÷èëãýýíèé
¹ ìýíäèéí Áàéãóóëëàãûí õàÿã Óòàñ
òºðºë
áàéãóóëëàãóóäûí íýð

À Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 õ í ëõñûí ýðäýì óðàâ äàõ øàòëàëûí Á Àìàðñàíààãèéí 362633

øèíæèëãýýíèé òºâ Òóñãàé ìýðãýæëèéí òºâ ãóäàìæ, Ìîíãîë äàðãà
òåëåâèçèéí óðä òàëä 362715
Õ¿ëýýí àâàõ

2 Ãýìòýë ñîãîã Ãóðàâ äàõ øàòëàëûí 7 õîðîî 687795

ñýðãýýí çàñàõ Òóñãàé ìýðãýæëèéí òºâ /äàðãà/
êëèíèêèéí 687791
ýìíýëýã /õ¿ëýýí
àâàõ/
687792
3 Óëààíáààòàð Òºðºëæñºí ìýðãýæëèéí 4 Õîðîî
Òºìºð çàìûí òºâ ýìíýëýã
ýìíýëýã
4 Í ëõàñûí êëèíèê Êëèíèê ñóâèëàë 19 õîðîî, 360548
ñóâèëàë 4 õîðîîëîë, àëõàíç 360724
õóòàãò àìäèíáàçàðûí
ãóäàìæ
5 Áà íãîë ä¿¿ðãèéí Õî¸ðäàõ øàòëàëûí 17 õîðîî, àëõàíç õóòàãò 362530
ð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý àìäèíáàçàðûí ãóäàìæ, äàðãà
íýãäýë Ìîäíû 2 óðä òàëä 365036
362539

6 Áà íãîë ä¿¿ðãèéí Àíõàí øàòíû òóñëàìæ 19 õîðîî 366370

ð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý 4 õîðîîëîë, 47 ñóðãóóëèéí 361902
ñàëáàð óðä òàëä
àìáóëàòîðè 1
7 Íàðêîëîãèéí Òóñãàé ìýðãýæëèéí 20 õîðîî 10 634317
ýìíýëýã ýìíýëýã Ñîíñãîëîíãèéí 10 635889
áóóäëûí óðä òàëä
Á. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 ÷ðàõóé ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 1 ð õîðîî 243972

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý Òºìºð çàìûí óãñàðìàë 459676
49, 48 ð áàéð
2 Èëààðøèõ ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 2 ð õîðîî 243002
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý

3 Àíãèðìàà ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 3 ð õîðîî 99252694

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 73 ð ñóðãóóëèéí õàæóóä
äàí áàéøèí Ò ûí ûí
óðä òàëä
4 ãòàõóé ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 4 ð õîðîî 242519
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý Áà íãîë ä¿¿ðãèéí áàðóóí 99149045
òàëä 2à áàéðíû ç¿¿í òàëä
5 ýøèãäóí ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 5 ð õîðîî 689780
168 òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 10 õîðîîëîë 5, 6 ð áàéð 99151666
ÎÞÓÒÀÍ
6 ̺íõ ¯æèí ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 6 ð õîðîî 682275
2008
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 10 õîðîîëîë 5, 6 ð áàéð 99267226

Àìæèëòàä õ¿ðýõèéã õ¿ññýí õ¿í ººðèéí õºëºã îíãîöûã ÎÞÓÒÀÍ-2008

øàòààæ, íýãýíò õºë òàâüñàí çàìààñàà áóöàõ íºõöºëã¿é
áàéäàëä îðîõ õýðýãòýé þì
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

7 “Ýðõýìæàðãàëàí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 7-ð õîðîî, 4-ð 364821

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý õîðîîëîëûí ýöýñò 30-ð 99148966
áàéð
8 “Àìèíæàðãàëàí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 8-ð õîðîî 362805
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 4-ð õîðîîëîë 13-à áàéð 99726475

9 “Èõ-Àìãàëàí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 9-ð õîðîî 304579 à

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 3-ð õîðîîëîëûí ýöýñò 304579 à
ÑÎÒ-ûí 1-ð áàéð
10 “Àðèóí÷àíàð” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 10-ð õîðîî 304635
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 3 õîðîîëîëûí ýöýñò 13-ð 99279546
ñóðãóóëèéí àðä
11 “Ãóðâàí ñàí÷èð” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 11-ð õîðîî 300350
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý Çóðàãòûí àð òàëä 46-ð
ñóðãóóëèéí äýðãýä
12 “Èòãýë-Óãòàõ” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 12-ð õîðîî 302778
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 6-ð áè÷èë õîðîîëîëûí 99850720
5-ð áàéð
13 “Áè÷èë ìàíàë” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 12-ð õîðîî 302778
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 6-ð áè÷èë õîðîîëîëûí 99265256
5-ð áàéð
14 “Ò¿ìýí-Ýíõ” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 13-ð õîðîî 360208à
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 3 õîðîîëîë, 1-ð áàéð 1-ð 99897260
îðö
15 “Ìàíàé ýìíýëýã” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 14-ð õîðîî 360651
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 85-ð öýöýðëýãèéí ç¿¿í 99738070
õîéíî
16 “Óñàí ò¿ð¿¿” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 15-ð õîðîî
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 3-ð õîðîîëîëûí
21-ð áàéð 40 òîîò
17 “Ìýëìèé õóðö” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 16-ð õîðîî 362809
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý Ãàíäàí 60 àéëûí ç¿¿í 99263476
òàëä
18 “̺íãºëºí ãîî” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 17-ð õîðîî 360571
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 4-ð õîðîîëîë Ìîäíû 2, 99125401
36-ð áàéð
19 “Ýíõò” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 18-ð õîðîî 300487
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 4-ð õîðîîëîë ÁÃÄ-èéí 99152929
òàòâàðûí àëáàíû àð òàëä
20 “Øàð äýãä” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÁÃÄ 19-ð õîðîî 305869
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý Àìáóëàòîðè ¹1-ûí 99167532
õîéä òàëä

169
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ßìàð ÷ íºõöºëä õàòóó äýìæèõ ¸ñòîé çàð÷èì ãýæ óëñ

òºðèéí ñàëáàðò õýðýâ áàéäàã áîë, òýð íü ìèíèé áîäëîîð
Àðä ò¿ìíýýñýý õýçýý ÷ á¿¿ õºíäèéð õýìýýõ ãàíö ë çàð÷èì
áîëíî. Öåòâåñ
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Õî¸ð: Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë
àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¯éë÷èëãýýíèé

Áàéãóóëëàãûí õàÿã Óòàñ
áàéãóóëëàãóóäûí íýð òºðºë
À. Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä
1 Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí Òóñãàé ìýðãýæëèéí Á 14 ð õîðîî, 458699 äàðãà
¿íäýñíèé òºâ òºâ, óðàâ äàõ Íàì íæóíû ãóäàìæ, 450491 õ¿ëýýí
øàòëàëûí ýìíýëýã Íàðàíòóóë çàõûí àðä àâàõ
453994
2 Õàâäàð ñóäëàëûí ¿íäýñíèé Òóñãàé ìýðãýæëèéí Á 18 ð õîðîî, 458189 äàðãà
òºâ òºâ, óðàâ äàõ Íàì íæóíû ãóäàìæ, 451143
øàòëàëûí ýìíýëýã Õ Ñ¯Òºâèéí áàðóóí
òàëä
3 Ñýòãý èéí ýð¿¿ë ìýíäèéí Òóñãàé ìýðãýæëèéí Á 9 ð õîðîî Øàð 70150528
¿íäýñíèé òºâ òºâ, óðàâ äàõ õàäàíä 70150527
øàòëàëûí ýìíýëýã 70150513
õ¿ëýýí àâàõ
4 Êëèíèêèéí íýãäñýí 2-ð Òºðºëæñºí ÁÇÄ 3-ð õîðîî, 458191
ýìíýëýã ìýðãýæëèéí òºâ, Áºõèéí ºð㺺íèé 450129
Ãóðàâ äàõ ç¿¿í õîéä òàëä
øàòëàëûí
ýìíýëýã
5 Áà íç¿ðõ ð¿¿ë ìýíäèéí Õî¸ðäàõ Áà íç¿ðõ ä¿¿ðãèéí 5 ð 450362
íýãäýë øàòëàëûí õîðîî 453979
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 451003

6 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ Áà íç¿ðõ ä¿¿ðãèéí 7 ð 452281

øàòëàëûí õîðîî, 10 äóãààð òºâ 450977
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 454467

7 Àìáóëàòîðè 2 Õî¸ðäàõ Áà íç¿ðõ ä¿¿ðãèéí 8 ð 460607

øàòëàëûí õîðîî, ðäýíý òîëãîéí 480401
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ãóäàìæ 99882485

8 Áà íç¿ðõ ýìíýëýã Õî¸ðäàõ Á 22 õîðîî, ëãèéí 452057 äàðãà

øàòëàëûí ãóäàìæ Á ÌÍ õîéä 454004
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý òàëä õ¿ëýýí àâàõ

9 Êëèíèêèéí 3 ð àìàðæèõ ãàçàð Àìàðæèõ ãàçàð Áà íç¿ðõ ä¿¿ðãèéí 5 ð 450003

õîðîî, ëãèéí ãóäàìæ, 454401
Áà íç¿ðõ 454611
ð¿¿ë ìýíäèéí
íýãäëèéí óðä
10 Õî¸ðäàõ Áà íç¿ðõ ä¿¿ðãèéí 13 450372
íýðýë ýìíýëýã øàòëàëûí ýìíýëýã ð õîðîî 450393
Õóó÷íààð 3 àìàðæèõ 450972
ãàçàð 452152

11 à÷óóðò òîñãîíû ýìíýëýã ð¿¿ë ìýíäèéí Á 20 ð õîðîî, 710003

ñóóðü òóñëàìæ à÷óóðò òîñãîí òºâä
12 Õîíõîð òîñãîíû ýìíýëýã ð¿¿ë ìýíäèéí Á 11 ð õîðîî 948854
ñóóðü òóñëàìæ Õîíõîð òîñãîíû òºâä 99876988
¿éë÷èëãýý 99696330
Á. Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë
1 Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë Êëèíèê ñóâèëàë Á 16 ð õîðîî, 450985
40 àíäàðûí ãóäàìæ 452972
õ¿¿õäèéí
õîòõîíû õîéä òàëä
170
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Íýãýíò ë òà õ¿ññýí á¿õíýý õèéæ ÷àäàõã¿éãýýñ õîéø, õèéæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

÷àäàõ ç¿éëýý õ¿ñâýë ÿàñàí þì áý?
Ïóáëèé Òåðåíöèé
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Â. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 Õ¿í òºâò ð¿¿ë ìýíäèéí 1 ð õîðîî, 23 ð áàéð 450986à

ñóóðü òóñëàìæ 47 99287523
¿éë÷èëãýý
2 Ìèíèé çºâëºã÷ ð¿¿ë ìýíäèéí 2 ð õîðîî, 71 ð 461812à
ñóóðü òóñëàìæ äýëã¿¿ðèéí àðä 91143316
¿éë÷èëãýý
3 ìíýõ¿é ð¿¿ë ìýíäèéí 3 ð õîðîî 33 ð 463118à
ñóóðü òóñëàìæ ñóðãóóëèéí õîéä òàëä 99785875
¿éë÷èëãýý
4 ð¿¿ë ºðõ ð¿¿ë ìýíäèéí 4 ð õîðîî Ñòàíäàðò 461291à
ñóóðü òóñëàìæ õýìæèë ç¿éí òºâèéí 99250322
¿éë÷èëãýý áàðóóí õîéä òàëä 3 4
ð áàéð
5 Õàñàãò ðäýíý ð¿¿ë ìýíäèéí 5 ð õîðîî Á Õ í 99778019
ñóóðü òóñëàìæ áàðóóí õîéä òàëä 454399ã
¿éë÷èëãýý 115 ð ý ýðëýã óðä
6 åëî ñýðãýëò ð¿¿ë ìýíäèéí þóòíû õîòõîí Ñ ÈÑ 453007à
ñóóðü òóñëàìæ èéí äîòóóð áàéðíû óðä 88818577
¿éë÷èëãýý
7 Ñóâèëàõóé ð¿¿ë ìýíäèéí Ñàëáàð àìáóëàòîðè 55252106à
ñóóðü òóñëàìæ 1 ûí óðä, 29, 58, 99790156
¿éë÷èëãýý 115 ð áàéð
8 À÷ëàõóé ð¿¿ë ìýíäèéí 8 ð õîðîî Ñàëáàð 55159746à
ñóóðü òóñëàìæ àìáóëàòîðè 99830175
¿éë÷èëãýý 2 ûí õîéä òàëä
9 íõ ýíýðýë ð¿¿ë ìýíäèéí 9 ð õîðîî Øàð õàäíû 90157617à
ñóóðü òóñëàìæ ý ñèéí áóóäëûí õîéä 99832037
¿éë÷èëãýý òàëä
10 Öýí þó ð¿¿ë ìýíäèéí 10 ð õîðîî ëèàñòàéí 50153666à
ñóóðü òóñëàìæ 2 ð áóóäàë 91812184
¿éë÷èëãýý
11 Àìãàëàí Èòãýëýõ¿é ð¿¿ë ìýíäèéí 12 ð õîðîî ÑÁ ûí 481804à
ñóóðü òóñëàìæ íýðýìæèò ñî¸ëûí 91152954
¿éë÷èëãýý òºâèéí óðä, æàíæíû
êëóáûí ç¿¿í óðä
12 ÷ ìàíäàõ ð¿¿ë ìýíäèéí 13 ð õîðîî ¿¿ðãèéí 99861695
ñóóðü òóñëàìæ Ò èéí óðä õàæóóä 99888859
¿éë÷èëãýý
13 âðî ýì ð¿¿ë ìýíäèéí 14 ð õîðîî 99784510
ñóóðü òóñëàìæ Õàëäâàðòûí ýìíýëãèéí 99273557
¿éë÷èëãýý ç¿¿í õàæóóä
14 Öýäýí ðäýíý ð¿¿ë ìýíäèéí 15 ð õîðîîíû 6 ð 462580à
ñóóðü òóñëàìæ áàéðíû óðä òàëä, 5 ð 91718474
¿éë÷èëãýý áàéð
15 Íàñàí ðò ð¿¿ë ìýíäèéí 16 ð õîðîî 11 ð 481934à
ñóóðü òóñëàìæ áàéðíû áàðóóí òàëä 99237623
¿éë÷èëãýý
16 ðõîí ò¿øýý ìºðºí ð¿¿ë ìýíäèéí 17 ð õîðîî Òåõíèêèéí 55252193à
ñóóðü òóñëàìæ à õ¿ðýý çàõûí óðä 99137856
¿éë÷èëãýý
17 Ñóãàð íõ ð¿¿ë ìýíäèéí 13 ð õîðîîëîë 18 ð 451420à
ñóóðü òóñëàìæ õîðîîíû 38 ð áàéð 1 91152960
¿éë÷èëãýý
18 íºð ýíõ ìýíä ð¿¿ë ìýíäèéí 19 ð õîðîî àçàð 462030à
ñóóðü òóñëàìæ õîëäèíãèéí áàéðíû 99132409
¿éë÷èëãýý óðä õîðîîíû ç¿¿í
òàëä
19 Íîâà ð¿¿ë ìýíäèéí 20 ð õîðîî à÷óóðò 99722070
ñóóðü òóñëàìæ Òîñãîíû ýìíýëãèéí 99824028
¿éë÷èëãýý õîéä òàëä 171
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Èõýíõ õ¿í àç æàðãàëûã õàéõäàà ºìñ÷èõñºí ÿâàà þì óó,

ãàðòàà áàðüñàí á¿ðõ ìàëãàéãàà ýðæ áàéãàà ìóíãèíóó
õ¿íèéã ñàíäàãäóóëäàã.
Ñàìóèë Øàðï
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

20 “Àíä ñàéõàí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 2-ð õîðîîíû çàëãàà 55159354à

ñóóðü òóñëàìæ áàéð Õàðö äýëã¿¿ðèéí 99246115
¿éë÷èëãýý àð òàëä ç¿¿í ñýëáèéí
9-94
21 “Ýð¿¿ë îðøèõóé” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 22-ð õîðîî ÁÇÕÝ-í 99157646
ñóóðü òóñëàìæ áàðóóí õîéä òàëä
¿éë÷èëãýý
22 “Íýì¿¿ëýí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 23-ð õîðîî Óëèàñòàé 2- 99823263
ñóóðü òóñëàìæ ð áóóäàë 50153666
¿éë÷èëãýý
23 “Îí÷ ìýðãýí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 24-ð õîðîî 462030à
ñóóðü òóñëàìæ Ãàçàð õîëäèíãèéí 99132417
¿éë÷èëãýý áàéðíû óðä /õîðîîíû
ç¿¿í òàëä/

Ãóðàâ : Áàãàíóóð ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí

áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¯éë÷èëãýýíèé

¹ Áàéãóóëëàãûí õàÿã Óòàñ
áàéãóóëëàãóóäûí íýð òºðºë

À. Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 Áàãàíóóð Ýð¿¿ë ìýíäèéí íýãäýë Õî¸ðäàõ Áàãàíóóð ä¿¿ðãèéí 1 0121-20238

øàòëàëûí õîðîîíû íóòàã äýâñãýðò 0121-20290
òóñëàìæ 0121-22004
¿éë÷èëãýý

2 Áàãàíóóð ñóâèëàë ÕÕÊ Ñóâèëàë ÁÍÄ 3-ð õîðîî íóòàã 0121-21363

äýâñãýðò 0121-20109

Á. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 “Áèâààíãèðä”” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÁÍÄ 3 õîðîî, Óóðõàéí 21272

ñóóðü òóñëàìæ ñóâèëàëûí õàæóóä 99216468
¿éë÷èëãýý
2 “Ýíýðýëò-ºëçèé” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÁÍÄ 1-ð õîðîî, 15-ð áàéð 22088
ñóóðü òóñëàìæ 99241345
¿éë÷èëãýý
3 “À÷-ýëáýðýë” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÁÍÄ 4-ð õîðîîíû äýðãýäýõ 20046
ñóóðü òóñëàìæ áàéð 99218970
¿éë÷èëãýý
4 “Ýíõ ºðõ” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÁÍÄ 1-ð õîðîî ÝÌÍýãäëèéí 22790
ñóóðü òóñëàìæ áàéðàíä 99216859
¿éë÷èëãýý

172
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Áóé áàéäàëäàà ñýòãýë õàíãàëóóí ÿâúÿ ãýâýë ÷àìààñ ÎÞÓÒÀÍ-2008

õýö¿¿ íºõöºëä áàéãàà õ¿ì¿¿ñòýé àìüäðàëàà õàðüöóóë÷èõ.
Ôðàíêëèí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Çóðãàà : ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí õýâøëèéí ýìíýëýã

ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû
æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí

¯éë÷èëãýýíèé Áàéãóóëëàãûí
¹ áàéãóóëëàãóóäûí íýð Óòàñ
òºðºë õàÿã

À Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 èíãýëòýé ð¿¿ë ìýíäèéí Õî¸ðäàõ 4 ð õîðîî, 327756

íýãäýë øàòëàëûí Ñ¿õáààòàðûí 326275
òóñëàìæ ãóäàìæ
¿éë÷èëãýý
2 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ 6 ð õîðîî, 310680
øàòëàëûí Áàãà òîéðóó
òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý
3 Àìáóëàòîðè 2 Õî¸ðäàõ 13 ð õîðîî 357110
øàòëàëûí 357069
òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý

Á.Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë

1 Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë Ñóâèëàëûí 3 ð õîðîî, 325590

20 êëèíèê

Ã. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 Ìýíä îëìîí ð¿¿ë ìýíäèéí ÌÍ èéí 99812205

ñóóðü òóñëàìæ ïîëèêëèíèê 2 321573
¿éë÷èëãýý
2 Àíàð íàìóóí ð¿¿ë ìýíäèéí Èõ äýëã¿¿ðèéí àðä 99188107
ñóóðü òóñëàìæ 1 äàâõàð ºðõèéí 352968
¿éë÷èëãýý ýìíýëãèéí áàðèëãà
3 íýðýíã¿é ¿éëñ ð¿¿ë ìýíäèéí 4 ð õîðîî 33 ð 99131534
ñóóðü òóñëàìæ áàéðíû áàðóóí 321573
¿éë÷èëãýý òàëä
4 íýðýë ð¿¿ë ìýíäèéí 5 ð õîðîî Òýíãèñ 992985105
ñóóðü òóñëàìæ êèíî òåàòðûí àðä 1 321573
¿éë÷èëãýý äàâõàð ºðõèéí
ýìíýëãèéí áàðèëãà

5 Èæèë ñàíàà ð¿¿ë ìýíäèéí 6 õîð î 5 äóãààð 326502

ñóóðü òóñëàìæ ñóðãóóëèéí áàðóóí
¿éë÷èëãýý õîéíî
6 Òàíû èòãýë ð¿¿ë ìýíäèéí 7 ð õîðîîíû 99885984
ñóóðü òóñëàìæ õàøààíä
¿éë÷èëãýý
7 Øèæèä ä¿ã 1 ð¿¿ë ìýíäèéí 8 ð õîðîîíû íóòàã 99292380
ñóóðü òóñëàìæ Ìîíãîë òåëåâèçèéí
¿éë÷èëãýý ýñðýã òàëä
8 Íàíäèí õ¿ñýë ð¿¿ë ìýíäèéí ýíæèéí ì íãàä 9 315793 à
ñóóðü òóñëàìæ ð õîðîîíû àãààí 99875640
¿éë÷èëãýý áàéðíû äóíä
9 ̺íõáà ñãàëàíò ð¿¿ë ìýíäèéí 10 ð õîðîîíû 99132017
ñóóðü òóñëàìæ íóòàãò 39 ð
¿éë÷èëãýý ñóðãóóëèéí 173
õàøààíû àð òàëä
10 Ò¿âøèíáóëãàí ð¿¿ë ìýíäèéí 11 ð õîðîî 57 ð 99142053 ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Çàëóó ÿâàõàä àìüäðàë õýçýý ÷ òºãñºõã¿é óðòààñ óðò

èðýýä¿é þì øèã õºãøèðñºí õîéíî áîë åð人 ë ºíãºðñºí
þì ãýõäýý ë ìàø áîãèíî.
Øîïåíãóàýð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Çóðãàà : ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí õýâøëèéí ýìíýëýã

ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû
æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí

¯éë÷èëãýýíèé Áàéãóóëëàãûí
¹ áàéãóóëëàãóóäûí íýð Óòàñ
òºðºë õàÿã

À Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 èíãýëòýé ð¿¿ë ìýíäèéí Õî¸ðäàõ 4 ð õîðîî, 327756

íýãäýë øàòëàëûí Ñ¿õáààòàðûí 326275
òóñëàìæ ãóäàìæ
¿éë÷èëãýý
2 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ 6 ð õîðîî, 310680
øàòëàëûí Áàãà òîéðóó
òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý
3 Àìáóëàòîðè 2 Õî¸ðäàõ 13 ð õîðîî 357110
øàòëàëûí 357069
òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý

Á.Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë

1 Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë Ñóâèëàëûí 3 ð õîðîî, 325590

20 êëèíèê

Ã. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 Ìýíä îëìîí ð¿¿ë ìýíäèéí ÌÍ èéí 99812205

ñóóðü òóñëàìæ ïîëèêëèíèê 2 321573
¿éë÷èëãýý
2 Àíàð íàìóóí ð¿¿ë ìýíäèéí Èõ äýëã¿¿ðèéí àðä 99188107
ñóóðü òóñëàìæ 1 äàâõàð ºðõèéí 352968
¿éë÷èëãýý ýìíýëãèéí áàðèëãà
3 íýðýíã¿é ¿éëñ ð¿¿ë ìýíäèéí 4 ð õîðîî 33 ð 99131534
ñóóðü òóñëàìæ áàéðíû áàðóóí 321573
¿éë÷èëãýý òàëä
4 íýðýë ð¿¿ë ìýíäèéí 5 ð õîðîî Òýíãèñ 992985105
ñóóðü òóñëàìæ êèíî òåàòðûí àðä 1 321573
¿éë÷èëãýý äàâõàð ºðõèéí
ýìíýëãèéí áàðèëãà

5 Èæèë ñàíàà ð¿¿ë ìýíäèéí 6 õîð î 5 äóãààð 326502

ñóóðü òóñëàìæ ñóðãóóëèéí áàðóóí
¿éë÷èëãýý õîéíî
6 Òàíû èòãýë ð¿¿ë ìýíäèéí 7 ð õîðîîíû 99885984
ñóóðü òóñëàìæ õàøààíä
¿éë÷èëãýý
7 Øèæèä ä¿ã 1 ð¿¿ë ìýíäèéí 8 ð õîðîîíû íóòàã 99292380
ñóóðü òóñëàìæ Ìîíãîë òåëåâèçèéí
¿éë÷èëãýý ýñðýã òàëä
8 Íàíäèí õ¿ñýë ð¿¿ë ìýíäèéí ýíæèéí ì íãàä 9 315793 à
ñóóðü òóñëàìæ ð õîðîîíû àãààí 99875640
¿éë÷èëãýý áàéðíû äóíä
9 ̺íõáà ñãàëàíò ð¿¿ë ìýíäèéí 10 ð õîðîîíû 99132017
ñóóðü òóñëàìæ íóòàãò 39 ð
174 ¿éë÷èëãýý ñóðãóóëèéí
õàøààíû àð òàëä
ÎÞÓÒÀÍ 10 Ò¿âøèíáóëãàí ð¿¿ë ìýíäèéí 11 ð õîðîî 57 ð 99142053
2008

Þó õàìãààñ ñàéí ¿éë âý? Õèéæ áàéãàà àæëàà ñàéí õèéõ. ÎÞÓÒÀÍ-2008
Ïèòòàê
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

ñóóðü òóñëàìæ ñóðãóóëèéí óðä

¿éë÷èëãýý òàëä
11 “Øèæèä ä¿ã” - 2 Ýð¿¿ë ìýíäèéí 12-ð õîðîîíû 99292380
ñóóðü òóñëàìæ Äýíæèéí ìÿíãûí
¿éë÷èëãýý çàõûí õàæóóä
12 “Ìýíä-Àðâèæèõ” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 13-ð õîðîî 357904
ñóóðü òóñëàìæ 17-ð ñóðãóóëèéí
¿éë÷èëãýý ç¿¿í óðä òàëä
13 “×èíõ¿ñëýí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 5-í áóóäëûí 357567
ñóóðü òóñëàìæ õàæóóä Õàéëààñòûí
¿éë÷èëãýý 10-ð ãóäàìæèíä 14-
ð õîðîîíû äýðãýä
14 “Ýíýðýíã¿é ñýòãýë” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ×Ä-èéí Õàéëààñòûí 357527
ñóóðü òóñëàìæ 15-ð õîðîîíû
¿éë÷èëãýý õàøààí äîòîð
15 “Òýãø-ªëçèé” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 16-ð Õîðîîíû 95156499 à
ñóóðü òóñëàìæ õàøààíä 99131002
¿éë÷èëãýý
16 “̺íõ-¿éëñòýí “ Ýð¿¿ë ìýíäèéí 17-ð õîðîî 95151761
ñóóðü òóñëàìæ ×èíãýëòýéí õóó÷èí
¿éë÷èëãýý ýöýñ
17 “¯éëñ íýãòýí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 18-ð õîðîî 7-í 357305
ñóóðü òóñëàìæ áóóäëààñ õîéø
¿éë÷èëãýý ×èíãýëòýéí 2 äàõü
áóóäàë
18 “Óíäðàõ – Èðýýä¿é” Ýð¿¿ë ìýíäèéí Ñàëõèòàä 99882775
ñóóðü òóñëàìæ 19-ð õîðîî
¿éë÷èëãýý

175
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Òóøààæ çàðëèãäàõààñàà ºìíº áóðóóãàà õ¿ëýýæ ñóð.

Ñîëîí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Äîëîî: Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí

ýìíýëýã ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí
¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¯éë÷èëãýýíèé

Áàéãóóëëàãûí õàÿã Óòàñ
áàéãóóëëàãóóäûí íýð òºðºë
¹
À. Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 Í Øàñòèíû íýðýìæèò óðàâäàõ øàòëàëûí ÑÕ 2 õîðîî 687802

Êëèíèêèéí òºâ ýìíýëýã Òºðºëæñºí 687802
ìýðãýæëèéí òóñëàìæ 687901 õ¿
¿éë÷èëãýý ëýýí àâàõ

687882
ëàâëàõ
2 Áàéãàëèéí ãîëîìòîä Òóñãàé ìýðãýæëèéí ÑÕ 14 õîðîî, Ìîíîñ 632859
Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí òºâ äýýä ñóðãóóëèéí óðä
¿íäýñíèé òºâ ýâøèë òðåéä ÕÕÊ
áàðóóí òàëä
3 Ñîíãèíîõàéðõàí ð¿¿ë Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Ñîíãèíîõàéðõàí 681665
ìýíäèéí íýãäýë òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ä¿¿ðãèéí 13 ð õîðîî, 681475
àëóóñûí ãóäàìæ
Öàìáàãàðàâûí õîéä
òàëä

4 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Ñîíãèíîõàéðõàí 632003

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ä¿¿ðãèéí 19 ð õîðîî, 631750
èíãèñ Ñ Ñ
ñóðãóóëü

5 Àìáóëàòîðè 2 Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Áà íãîë ä¿¿ðãèéí 5 ð 631931

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý õîðîî, Òýýâýð÷äèéí 631293
ãóäàìæ

6 Àìáóëàòîðè 3 Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Ñîíãèíîõàéðõàí 306066

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ä¿¿ðãèéí 9 ð õîðîî, 306121
Áà íõîøóóíû ý ýñ

7 Ñîíãèíîõàéðõàí Íýãäñýí Õî¸ðäàõ øàòëàëûí ÑÕ 19 ð õîðîî 631102

ýìíýëýã òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 21 ð õîðîîëîëä 631108
631895

8 àðãàëàíò òîñãîíû ýìíýëýã ð¿¿ë ìýíäèéí ÑÕ 21 ð õîðîî, 631041

ñóóðü òóñëàìæ àðãàëàíò òîñãîíû 103
¿éë÷èëãýý òºâä
Á. Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë

1 Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë Ñóâèëàë ÑÕ 18 õîðîî 632651

41 5 Øàðä

176
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õýðýâ ÷è õ¿÷ ÷àäàëòàé áîë, õ¿íëýã 纺ëºí áàé. Òýãâýë ÎÞÓÒÀÍ-2008

õ¿ì¿¿ñ ÷àìààñ àéõûí îðîíä õ¿íäýòãýõ áîëíî.
Õèëîí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Òàâ : Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí ýìíýëýã ýð¿¿ë ìýíäèéí
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë
ìýíäèéí ¯éë÷èëãýýíèé
¹ Áàéãóóëëàãûí õàÿã Óòàñ
áàéãóóëëàãóóäûí òºðºë
íýð
À Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 ëñûí êëèíèêèéí òºâ óðàâäàõ ÑÁ 1 õîðîî 323857

ýìíýëýã øàòëàëûí Êàðë Ìàðêñûí ãóäàìæ 2,
òºðºëæñºí ÌØ ÈÑ èéí ç¿¿í òàëä
ìýðãýæëèéí òºâ
2 Ø¿¿õ ýìíýëýã, ýìãýã Òóñãàé ÑÁÄ 1 õîðîî 311733
ñóäëàëûí òºâ ìýðãýæëèéí òºâ ÓÊÒÝ õàøààíä 320796
3 Àðüñíû ºâ÷èí Òóñãàé ÑÁ 11 ð õîðîî 100 àéë, 350254
ñóäëàëûí òºâ ìýðãýæëèéí òºâ Èðãýíèé á¿ðòãýë ìýäýýëýëèéí 350252
òºâèéí àðä
4 Êëèíèêèéí 1 ä¿ãýýð Àìàðæèõ ãàçàð Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí 1 ð õîðîî, 323283
àìàðæèõ ãàçàð íõòàéâàíû ºðãºí ÷ºëºº, 321191
ÁÈÑóðãóóëèéí óðä 322652

5 Êëèíèêèéí 2 ð Àìàðæèõ ãàçàð Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí 2 ð õîðîî, 324495

àìàðæèõ ãàçàð Ñàéí íî¸í Íàìíàíñ¿ðýíãèéí 321451
ãóäàìæ 2
6 Ñ¿õáààòàð ð¿¿ë Õî¸ðäàõ ÑÁ 11 ð õîðîî, Öàãäààãèéí 350808
ìýíäèéí íýãäýë øàòëàëûí ãóäàìæ 350809
òóñëàìæ 100 àéë, îáè òºâèéí ç¿¿í 350810
¿éë÷èëãýý òàëä
7 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ ÑÁ 3 õîðîî 327591
øàòëàëûí ðîñ ãóðàâäóãààð ñóðãóóëèéí 327530
òóñëàìæ õàæóóä
¿éë÷èëãýý
8 Ñ¿õáààòàð Íýãäñýí Õî¸ðäàõ ÑÁ 11 ð õîðîî, Öàãäààãèéí 359907
ýìíýëýã øàòëàëûí ãóäàìæ 359948
òóñëàìæ 100 àéë, îáè òºâèéí ç¿¿í
¿éë÷èëãýý òàëä
9 àðàëòàé òóñëàìæèéí Òóñãàé Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí 1 ð õîðîî, 321811
òºâ ìýðãýæëèéí òºâ ìíýëãèéí ãóäàìæ 327485
ïîíû Ñî¸ë ýðäýì äýýä 326387
ñóðãóóëèéí õîéä òàëä 103

Á. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 Òýãø ñàðóóë ð¿¿ë ìýíäèéí 2 ð õîðîî 31 ð áàéð 4 144 95150082

ñóóðü òóñëàìæ 99231899
¿éë÷èëãýý 99855884

2 À÷èò ãàð ð¿¿ë ìýíäèéí 1à áàéðíû 1 òîîò 313701

ñóóðü òóñëàìæ õóó÷èí õýñãèéí ýìíýëýã 99162858
¿éë÷èëãýý 326795

3 Òýãø ìýíä ð¿¿ë ìýíäèéí 2à áàéð 4 52 òîîò 321124

ñóóðü òóñëàìæ õóó÷èí õýñãèéí ýìíýëýã
4 ºäðºã íõ ð¿¿ë ìýíäèéí 40 ì íãàòûí 20 ð áàéð õóó÷èí 310821
ñóóðü òóñëàìæ õýñãèéí ýìíýëýã 361134
¿éë÷èëãýý
5 Ò¿âøèí õ¿÷ ð¿¿ë ìýíäèéí 5 ð õîðîîíû óðä, 4 ð áàéðíû 326552
ñóóðü òóñëàìæ ç¿¿í òàëä 351507
¿éë÷èëãýý
6 Ñàéí íàðàí ð¿¿ë ìýíäèéí àëóó÷óóä çî÷èä áóóäëûí 320232 177
ñóóðü òóñëàìæ áàðóóí òàëä 99125492
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ßðüæ áàéõäàà ãàðààðàà á¿¿ çàíãà.

Ýíý áîë óõààí ìºõºñèéí ë òýìäýã.
Õèëîí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

¿éë÷èëãýý
7 íõñ¿íäýð ð¿¿ë ìýíäèéí 4 6 ð áàéðíû õîîðîíä 352092
ñóóðü òóñëàìæ 99187576
¿éë÷èëãýý
8 Ìàíàé ì÷ ð¿¿ë ìýíäèéí ºðâºí óóë õàéïåð ìàðêåòèéí 352090
ñóóðü òóñëàìæ áàðóóí òàëä, 1 ð áàéð ç¿¿í 352090
¿éë÷èëãýý óðä
9 íõèéí ñàíàà ð¿¿ë ìýíäèéí ºë㺺í íóóð îã îëáîðûí 317963
ñóóðü òóñëàìæ àðä 99131721
¿éë÷èëãýý
10 íýð Àçè ð¿¿ë ìýíäèéí 16 ð ñóðãóóëèéí ç¿¿í òàëä 352091à
ñóóðü òóñëàìæ 99131773
¿éë÷èëãýý 321202ã
11 Òðàêòâåð ð¿¿ë ìýíäèéí ÌÍ èéí áàéðàíä 202, 205,217 353547à
ñóóðü òóñëàìæ òîîò 99182198
¿éë÷èëãýý
12 Êîíâåð ð¿¿ë ìýíäèéí 9 ð äýëã¿¿ðèéí àðä 12 ð 352086
ñóóðü òóñëàìæ õîðîîíû áàéðíû óðä 99159015
¿éë÷èëãýý
13 Ñàíêîëë ð¿¿ë ìýíäèéí 13 ð õîðîî 5 áóóäàëä 358005
ñóóðü òóñëàìæ 99156805
¿éë÷èëãýý
14 íºð ºðõ ð¿¿ë ìýíäèéí 14 ð õîðîî õàíäãàéò 30 357720
ñóóðü òóñëàìæ 99811938
¿éë÷èëãýý
15 ¿í ìýäðýìæ ð¿¿ë ìýíäèéí 15 ð õîðîî èéí 31 ð ãóäàìæ 357905
ñóóðü òóñëàìæ õóó÷èí õýñãèéí ýìíýëýã 91168610
¿éë÷èëãýý
16 Ìàíäàì ð¿¿ë ìýíäèéí àðü ýõèéí ý ýñò 99126358
ñóóðü òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý
17 âèäàñò îä ð¿¿ë ìýíäèéí 15 ð õîðîî èéí 31 ð ãóäàìæ 99720953
ñóóðü òóñëàìæ õóó÷èí õýñãèéí ýìíýëýã
¿éë÷èëãýý
18 Ö ÖÑÍ ð¿¿ë ìýíäèéí àðü ýõèéí ý ýñò 91190852
ñóóðü òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý

178
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿í õè÷íýýí áàãà ìýäíý, òº÷íººí áàãà ýðãýëçýíý. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Õè÷íýýí áàãûã íýýæ îëíî, íýýæ îëîõ ¸ñòîé ç¿éë öààíà
íü òº÷íººí áàãà ¿ëäñýí ìýò õàðàãäàíà.
Æàê Òþðãî
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Çóðãàà : ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí õýâøëèéí ýìíýëýã

ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû
æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí

¯éë÷èëãýýíèé Áàéãóóëëàãûí
¹ áàéãóóëëàãóóäûí íýð Óòàñ
òºðºë õàÿã

À Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 èíãýëòýé ð¿¿ë ìýíäèéí Õî¸ðäàõ 4 ð õîðîî, 327756

íýãäýë øàòëàëûí Ñ¿õáààòàðûí 326275
òóñëàìæ ãóäàìæ
¿éë÷èëãýý
2 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ 6 ð õîðîî, 310680
øàòëàëûí Áàãà òîéðóó
òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý
3 Àìáóëàòîðè 2 Õî¸ðäàõ 13 ð õîðîî 357110
øàòëàëûí 357069
òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý

Á.Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë

1 Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë Ñóâèëàëûí 3 ð õîðîî, 325590

20 êëèíèê

Ã. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 Ìýíä îëìîí ð¿¿ë ìýíäèéí ÌÍ èéí 99812205

ñóóðü òóñëàìæ ïîëèêëèíèê 2 321573
¿éë÷èëãýý
2 Àíàð íàìóóí ð¿¿ë ìýíäèéí Èõ äýëã¿¿ðèéí àðä 99188107
ñóóðü òóñëàìæ 1 äàâõàð ºðõèéí 352968
¿éë÷èëãýý ýìíýëãèéí áàðèëãà
3 íýðýíã¿é ¿éëñ ð¿¿ë ìýíäèéí 4 ð õîðîî 33 ð 99131534
ñóóðü òóñëàìæ áàéðíû áàðóóí 321573
¿éë÷èëãýý òàëä
4 íýðýë ð¿¿ë ìýíäèéí 5 ð õîðîî Òýíãèñ 992985105
ñóóðü òóñëàìæ êèíî òåàòðûí àðä 1 321573
¿éë÷èëãýý äàâõàð ºðõèéí
ýìíýëãèéí áàðèëãà

5 Èæèë ñàíàà ð¿¿ë ìýíäèéí 6 õîð î 5 äóãààð 326502

ñóóðü òóñëàìæ ñóðãóóëèéí áàðóóí
¿éë÷èëãýý õîéíî
6 Òàíû èòãýë ð¿¿ë ìýíäèéí 7 ð õîðîîíû 99885984
ñóóðü òóñëàìæ õàøààíä
¿éë÷èëãýý
7 Øèæèä ä¿ã 1 ð¿¿ë ìýíäèéí 8 ð õîðîîíû íóòàã 99292380
ñóóðü òóñëàìæ Ìîíãîë òåëåâèçèéí
¿éë÷èëãýý ýñðýã òàëä
8 Íàíäèí õ¿ñýë ð¿¿ë ìýíäèéí ýíæèéí ì íãàä 9 315793 à
ñóóðü òóñëàìæ ð õîðîîíû àãààí 99875640
¿éë÷èëãýý áàéðíû äóíä
9 ̺íõáà ñãàëàíò ð¿¿ë ìýíäèéí 10 ð õîðîîíû 99132017
ñóóðü òóñëàìæ íóòàãò 39 ð
¿éë÷èëãýý ñóðãóóëèéí
179
õàøààíû àð òàëä ÎÞÓÒÀÍ
10 Ò¿âøèíáóëãàí ð¿¿ë ìýíäèéí 11 ð õîðîî 57 ð 99142053 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Çàëóó íàñíààñàà ìýðãýí óõààíûã ë íººöºëæ àâ. Ò¿¿íýýñ

èë¿¿ íàéäâàðòàé õºðºí㺠ãýæ õàà ÷ ¿ã¿é þì.
Áèàíò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

ñóóðü òóñëàìæ ñóðãóóëèéí óðä

¿éë÷èëãýý òàëä
11 “Øèæèä ä¿ã” - 2 Ýð¿¿ë ìýíäèéí 12-ð õîðîîíû 99292380
ñóóðü òóñëàìæ Äýíæèéí ìÿíãûí
¿éë÷èëãýý çàõûí õàæóóä
12 “Ìýíä-Àðâèæèõ” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 13-ð õîðîî 357904
ñóóðü òóñëàìæ 17-ð ñóðãóóëèéí
¿éë÷èëãýý ç¿¿í óðä òàëä
13 “×èíõ¿ñëýí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 5-í áóóäëûí 357567
ñóóðü òóñëàìæ õàæóóä Õàéëààñòûí
¿éë÷èëãýý 10-ð ãóäàìæèíä 14-
ð õîðîîíû äýðãýä
14 “Ýíýðýíã¿é ñýòãýë” Ýð¿¿ë ìýíäèéí ×Ä-èéí Õàéëààñòûí 357527
ñóóðü òóñëàìæ 15-ð õîðîîíû
¿éë÷èëãýý õàøààí äîòîð
15 “Òýãø-ªëçèé” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 16-ð Õîðîîíû 95156499 à
ñóóðü òóñëàìæ õàøààíä 99131002
¿éë÷èëãýý
16 “̺íõ-¿éëñòýí “ Ýð¿¿ë ìýíäèéí 17-ð õîðîî 95151761
ñóóðü òóñëàìæ ×èíãýëòýéí õóó÷èí
¿éë÷èëãýý ýöýñ
17 “¯éëñ íýãòýí” Ýð¿¿ë ìýíäèéí 18-ð õîðîî 7-í 357305
ñóóðü òóñëàìæ áóóäëààñ õîéø
¿éë÷èëãýý ×èíãýëòýéí 2 äàõü
áóóäàë
18 “Óíäðàõ – Èðýýä¿é” Ýð¿¿ë ìýíäèéí Ñàëõèòàä 99882775
ñóóðü òóñëàìæ 19-ð õîðîî
¿éë÷èëãýý

Îþóòíû ýð¿¿ë õ¿íñ

Îþóòàí òà õè÷ýýë íîì ãýýä ººðèéí èäýæ óóõ ç¿éëäýýð òýð á¿ð àíõààðààä áàéäàãã¿é. Èéìä ÷àíàðòàé
á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýæ ººðèéí ýð¿¿ë ìýíääýý àíõààðàõ íü þóíààñ ÷ ÷óõàë áèëýý. Èéìýýñ ÷ òàíä õýðýã áîëãîõ
¿¿äíýýñ ýíýõ¿¿ íîìîíäîî ýíý òàëààð ìýäýýëýë áýëòãýí îðóóëæ áàéíà.

Îþóíû à÷ààëàë ºíäºð, ýíåðãè èõ çàðöóóëäàã îþóòàí òàíä “Ñî¸îëæ” çîõèìæèò õîîëíû ãàçàð õîîëëîõîä:

9 Îéðõîí ºëñºõã¿é, ºåã öàòãàëàí ÿâíà. ßàãààä ãýâýë ìàíàé õîîë øèìò ÷àíàð èõòýé òóë áèåèéí òàíü ýñ¿¿ä
ìàòåðèàë, ò¿ëøýýð ñàéí õàíãàãäàõ ó÷èð áàéíãà õàíãàëò íýõýõã¿é.

9 ßäðàõã¿é, îþóíû ÷àäàâõè ºíäºð áàéíà. Ìýäðýëèéí ãýãääýã

 á¿ëãèéí àìèí äýì¿¿ä èõòýé òàâàí òºðëèéí àìó òàðèàíû
á¿ä¿¿í øèðõýãòýé, áàðààí ºíãºòýé ãóðèë, õèâýã, ¿ð õºâðºë,
ò¿¿í÷ëýí ÷àíàðòàé óóðàã àãóóëäàã öàãààí èäýý, øàð
áóóðöàã, ºíäºã, ìàõ, ã¿çýý, ýëýã, Ẻð çýðýã õ¿íñ èäýõ èéì
àøèãòàé.

9 ªòãºí õàòàõã¿é. Ýñëýã èõòýé íîãîî, æèìñ, á¿òýí áóäàà,

á¿ä¿¿í øèðõýãòýé ãóðèë, óðãàìëûí ñàéí òîñíû à÷ òóñ.
ªòãºí õàòàõã¿é ó÷èð ãýäýñíèé õîðò õàâäàð, ñóäàñ
õàòóóðàëò, ç¿ðõ, ýëýã öºñ, Ẻðíèé ýìãýã ¿¿ñýõã¿é, ººðèéí
¿¿ñãýñýí õîðîíä õîðäîõã¿é.

9 Òàðãàëàõã¿é. Óóðàã, í¿¿ðñ óñ, òîñëîãèéí àãóóëàìæ òýíöâýðòýé õîîë, óíä èäýõýä õýâèéí, çºâ æèíòýé áàéæ
÷àääàã.

9 Àðüñ, ¿ñ õóìñ ñàéõàí áàéíà. Äîòîð áèå ýð¿¿ë áàéõàä ãàäíàõ ¿çýìæ ìóóäàõã¿é.

Òà Îþóòíû ¿íýìëýõýý ¿ç¿¿ëæ, ïîðö ñàéòàé, øèìò ÷àíàð èõòýé õîîëûã õºíãºëºëòòýé ¿íýýð èäýæ, çàëóó íàñíû
ýð÷ õ¿÷, ãîî ñàéõíàà óäààí õàäãàëàõ áîëîìæ áàéíà.

Õýðýâ Òàíû òàíèëóóäûí äóíä: -ÿäàð÷ ñóëüääàã, íîéðã¿éääýã, ìàðòäàã, -ÿìàð íýãýí àðõàã õóó÷ ºâ÷òýé, -èë¿¿äýë
æèíòýé ýñâýë æèí äóòóó, -áàòãà ñýâõòýé, ñóëàðñàí àðüñòàé, ñàëààëñàí ¿ñòýé, õóìñ íü àìàðõàí õóãàðäàã, -õóðäàí
õºãøèð÷ ÿâàà, -çîõèìæòîé õîîëëîõ ñîíèðõîëòîé áîëîí, -ýð¿¿ë ìýíäèéí ñî¸ëòîé ãàäààäûí õ¿í áàéâàë “Ñî¸îëæ”-ä
õîîëëîæ áàéõûã ò¿¿íä çºâ뺺ðýé. Ìàíàéä èðäýã áîëñîíäîî òýäãýýð õ¿ì¿¿ñ Òàíä ¿ðãýëæ áàÿðëàæ ÿâàõ áîëíî.
180 Õàÿã: Ñî¸îëæ-1 Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã,Áàãà òîéðóó-43,
“Çàëóó÷óóä” çî÷èä áóóäëûí ¿ðãýëæëýë Èäýð öîãöîëáîð 2-ð äàâõàðò
ÎÞÓÒÀÍ Ñî¸îëæ-2 ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã,ÓÈÄ-ñ Óðò öàãààí ÿâàõ çàìûí áàðóóí òàëä
2008 Óòàñ: 5015-1060, 8811-0804

Öýöýãñ íàð ðóó òýì¿¿ëýí õè÷íýýí ººäºº óðãàíà, äýìíýæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

òýòãýæ áàéãàà ãàçàðòàà ¿íäýñ íü òº÷íººí ã¿í øóðãàíà.
Ôðèäðèõ Ãðèìì
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Äîëîî: Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí

ýìíýëýã ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí
¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¯éë÷èëãýýíèé

Áàéãóóëëàãûí õàÿã Óòàñ
áàéãóóëëàãóóäûí íýð òºðºë
¹
À. Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 Í Øàñòèíû íýðýìæèò óðàâäàõ øàòëàëûí ÑÕ 2 õîðîî 687802

Êëèíèêèéí òºâ ýìíýëýã Òºðºëæñºí 687802
ìýðãýæëèéí òóñëàìæ 687901 õ¿
¿éë÷èëãýý ëýýí àâàõ

687882
ëàâëàõ
2 Áàéãàëèéí ãîëîìòîä Òóñãàé ìýðãýæëèéí ÑÕ 14 õîðîî, Ìîíîñ 632859
Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí òºâ äýýä ñóðãóóëèéí óðä
¿íäýñíèé òºâ ýâøèë òðåéä ÕÕÊ
áàðóóí òàëä
3 Ñîíãèíîõàéðõàí ð¿¿ë Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Ñîíãèíîõàéðõàí 681665
ìýíäèéí íýãäýë òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ä¿¿ðãèéí 13 ð õîðîî, 681475
àëóóñûí ãóäàìæ
Öàìáàãàðàâûí õîéä
òàëä

4 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Ñîíãèíîõàéðõàí 632003

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ä¿¿ðãèéí 19 ð õîðîî, 631750
èíãèñ Ñ Ñ
ñóðãóóëü

5 Àìáóëàòîðè 2 Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Áà íãîë ä¿¿ðãèéí 5 ð 631931

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý õîðîî, Òýýâýð÷äèéí 631293
ãóäàìæ

6 Àìáóëàòîðè 3 Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Ñîíãèíîõàéðõàí 306066

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ä¿¿ðãèéí 9 ð õîðîî, 306121
Áà íõîøóóíû ý ýñ

7 Ñîíãèíîõàéðõàí Íýãäñýí Õî¸ðäàõ øàòëàëûí ÑÕ 19 ð õîðîî 631102

ýìíýëýã òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 21 ð õîðîîëîëä 631108
631895

8 àðãàëàíò òîñãîíû ýìíýëýã ð¿¿ë ìýíäèéí ÑÕ 21 ð õîðîî, 631041

ñóóðü òóñëàìæ àðãàëàíò òîñãîíû 103
¿éë÷èëãýý òºâä
Á. Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë

1 Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë Ñóâèëàë ÑÕ 18 õîðîî 632651

41 5 Øàðä

181
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ýð¿¿ë áàéõ ýñýõ íü ýì÷èëãýýíèé óðëàãààñ èë¿¿òýé ýëäýâ

çóðøèë õîîë õ¿íñíýýñ ìààíü ë õàìààðíà.
Æîí Ëåááîê
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

Ã. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 Áó íò ìàíàë ð¿¿ë ìýíäèéí 42 ð ñóðãóóëèéí 636090

ñóóðü òóñëàìæ áàðóóí òàëä 99280682
¿éë÷èëãýý
2 Àíàí ð¿¿ë ìýíäèéí Òîëãîéòûí õóó÷èí 631632à
ñóóðü òóñëàìæ ý ýñ 99273071
¿éë÷èëãýý

3 Ìè÷èä íäàðãà ð¿¿ë ìýíäèéí 65 ð ñóðãóóëèéí àðä 635987

ñóóðü òóñëàìæ 99289714
¿éë÷èëãýý
4 õýí áîñãî ð¿¿ë ìýíäèéí Èõ íàðàíãèéí 8 14 635927
ñóóðü òóñëàìæ òîîò 99877878
¿éë÷èëãýý
5 òãîí äîëîîí áóðõàí ð¿¿ë ìýíäèéí Áàðèëãûí ýðãèéí 22 635977
ñóóðü òóñëàìæ ð àíãèéí áàðóóí óðä 99144765
¿éë÷èëãýý
6 óðâàí Ö¿¿ð ð¿¿ë ìýíäèéí Õàíûí ìàòåðèàëûí 635421
ñóóðü òóñëàìæ ý ñèéí áóóäàë 91 ð 99284736
¿éë÷èëãýý ý ýðëýãèéí óðä
7 íõèéí ºð㺺 ð¿¿ë ìýíäèéí Ìîíãîë êåðàìèêèéí 99173397
ñóóðü òóñëàìæ ¿éëäâýðèéí õîéíî 636063
¿éë÷èëãýý
8 ýëòýé ð¿¿ë ìýíäèéí Áà í õîøóó 306175
ñóóðü òóñëàìæ àí àíãèéí áóóäàë 99273161
¿éë÷èëãýý
9 íõ ëáýðýë ð¿¿ë ìýíäèéí 76 ð ñóðãóóëèéí àðä 306027
ñóóðü òóñëàìæ 99278408
¿éë÷èëãýý
10 Áàéãàë íàðàí ð¿¿ë ìýíäèéí Áà í õîøóó ñèéí 306225
ñóóðü òóñëàìæ áóóäàë 99298056
¿éë÷èëãýý
11 óðâàí Òýðõ ð¿¿ë ìýíäèéí Õºòºë 112 ð 306193
ñóóðü òóñëàìæ äýëã¿¿ðèéí áóóäàë 99293616
¿éë÷èëãýý
12 Àëòàí ýã ¿¿õýé ð¿¿ë ìýíäèéí ÑÕ ÌÍ áàéðíû 99139172
ñóóðü òóñëàìæ 17
¿éë÷èëãýý
13 íº À÷èò ð¿¿ë ìýíäèéí ÑÕ ÌÍ èéí áàðóóí 99238250
ñóóðü òóñëàìæ òàëä 8, 9 ð áàéð
¿éë÷èëãýý
14 Ò Í ð¿¿ë ìýíäèéí ÑÕ ÌÍ èéí áàéð 99152134
ñóóðü òóñëàìæ 323, 324
¿éë÷èëãýý
15 Ìè÷èä Àñðàë ð¿¿ë ìýíäèéí 19, 20 ð áàéð 689465
ñóóðü òóñëàìæ 99138526
¿éë÷èëãýý
16 íõ À÷èò ð¿¿ë ìýíäèéí ÑÕ ÌÍ èéí áàéð 99127474
ñóóðü òóñëàìæ 308 310
¿éë÷èëãýý
17 Ñàí Õóì ð¿¿ë ìýíäèéí 33, 32 ð áàéð 99160045
ñóóðü òóñëàìæ
¿éë÷èëãýý
18 ð¿¿ë æàðãàë ð¿¿ë ìýíäèéí 18 ð õîðîî, 11 ð 632063
ñóóðü òóñëàìæ áàéðíû 3 îð 99279089
¿éë÷èëãýý
19 Áàò ý ýí ð¿¿ë ìýíäèéí 21 ð õîðîîëîë 633983
ñóóðü òóñëàìæ àâõëàí òºâèéí 99849147
¿éë÷èëãýý àðä,18 ð áàéð 1 ð îð
182 20 àðãàë ëçèé ð¿¿ë ìýíäèéí Òîëãîéò, Ñîðîãçîí 633986
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ªºðèéíõºº çàíã áóñäààñ îëæ õàðàõäàà õ¿í ººðèé㺺 ÎÞÓÒÀÍ-2008

õàéðëàõ òºäèéã¿é áàñ ¿çýí ÿääàã.
Ëèõòåíáóðã
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ

ñóóðü òóñëàìæ ýìíýëãèéí áàéð 99275126

¿éë÷èëãýý
21 äîíò ìàíàë ð¿¿ë ìýíäèéí ðáèòûí ý ñèéí 99778385
ñóóðü òóñëàìæ áóóäàë
¿éë÷èëãýý
22 óðâàí æàðãàë õàéðõàí ð¿¿ë ìýíäèéí 1 ð õîðîîëîëûí àðûí 99147438
ñóóðü òóñëàìæ ýíæ äýýð 95251587
¿éë÷èëãýý
23 Áà íáèãýð ð¿¿ë ìýíäèéí Ìîíãîë êåðàìèêèéí 636063
ñóóðü òóñëàìæ ¿éëäâýðèéí õîéíî 55251965
¿éë÷èëãýý
24 Öý ýãõàéðõàí ð¿¿ë ìýíäèéí ¿¿í ñàëààíû 2 ð 306184
ñóóðü òóñëàìæ áóóäàë 99298058
¿éë÷èëãýý

Íàéì: Õàí- Óóë ä¿¿ðãèéí íóòàã äýâñãýðò áàéðëàõ óëñûí ýìíýëýã ýð¿¿ë ìýíäèéí
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õàÿã áàéðøèë, óòàñíû æàãñààëò

Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ¯éë÷èëãýýíèé òºðºë Áàéãóóëëàãûí õàÿã Óòàñ

¹ ìýíäèéí
áàéãóóëëàãóóäûí íýð
À Óëñûí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

1 ðãèë ðàøààí ñóâèëàë Ñóâèëàë Õ 11 õîðîî ðãèë 342096

òºðèéí ºì÷èò õóâü ààò ðàøààí ñóâèëàëûí äàðãà
êîìïàíè áàéð äèðäëàãûí 342093
àêàäåìèéí áàðóóí õ¿ëýýí àâàõ
òàëä 342092
äåæóð
2 Õàí óë ð¿¿ë Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Õàí óë ä¿¿ðãèéí 3 341170
ìýíäèéí íýãäýë òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ð õîðîî, èíãèñèéí 342493
ºðãºí ÷ºëºº 341003
Öàãäààãèéí
õýëòñèéí äýðãýä
3 Àìáóëàòîðè 1 Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Õàí óë ä¿¿ðãèéí 6 374285
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ð õîðîî, èíãèñèéí
ºðãºí ÷ºëºº
4 Ñýðãýýí çàñàõ êëèíèêèéí Òºðºëæñºí ìýðãýæëèéí Õàí óë ä¿¿ðãèéí 342090
ýìíýëýã òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 11 ð õîðîî, Òóóëûí 342414
õºâºº
5 Õàí óë ä¿¿ðãèéí Õî¸ðäàõ øàòëàëûí Õàí óë ä¿¿ðãèéí 4 379277
Íýãäñýí ýìíýëýã òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ð õîðîî, 319277
Àð àòûí çàäãàé 379258
6 Òóóë òîñãîíû ýìíýëýã ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü Õàí óë ä¿¿ðãèéí 730103
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 13 ð õîðîî 99246640

Á. Õ¿¿õäèéí êëèíèê ñóâèëàë

1 Õ¿¿õäèéí êëèíèê Êëèíèê ñóâèëàë Õ 3 õîðîî, 341598

ñóâèëàë 4 èíãèñèéí ºðãºí
÷ºëºº, Öàãààí
õààëãàíû ç¿¿í òàëä,
çàìûí õîéíî

183
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õàðàìã¿é ñýòãýëòýí äýâæèí äýýøèëäýã. Áóñäûã

òýíõð¿¿ëýã÷ ººðºº òýíõðýõ áîëíî.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄ
çàìûí õîéíî

Ã. ªðõèéí ýìíýëã¿¿ä

1 Àìèí õ¿÷ ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 120 ì íãàòûí 7 ð 99171359

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý áàéð
2 Òýðìýñòèé ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 23 ð áàéð 99180886
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý
3 íõòèòýì ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 3,4 ð áàéð 344136à
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý 99172771
4 Öý äî ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 34 ð ñóðãóóëèéí 99824793
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý áàðóóí òàëä
5 Ìàíàë ¯éëñ ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 41 ð ñóðãóóëü 95153749
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý
6 àíä àâèà ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü Õ ÌÍ èéí 99198903
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý Ñàëáàð àìáóëàòîðè

7 Õàø ÷àãíóóð ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 60 ð ñóðãóóëèéí óðä 91209985

òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý Ñîíñãîëîíãèéí
1 ð ãóäàìæ
8 ñàõ ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 60 ð ñóðãóóëèéí 99870703
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý õîéä òàëä
9 À óò ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü 107 ð ýðãèéí 99166093
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý àíãèéí õàøààíä
10 Àìèí òóñ ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü Íèñýõèéí 63 ð 99232694
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý áàéðíû ç¿¿í õîéä
òàëä
11 àéñàí ýíõ ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü ÕÀÀ Ñ èéí äîòóóð 99260317
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý áàéð
12 Áèîàñðàëò ð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü Áèîêîìáèíàò 10 ð 99131560
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ñóðãóóëèéí õàæóóä

õ ñóðâàëæ Íèéñëýëèéí ð¿¿ë ìýíäèéí ãàçàð

184
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿ì¿¿æèë áîë íýã áîäëûí øèíýýð òºðºõ ¿éë ÿâö. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Ëèõòåíáåðã
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

185
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿íèé ãàðò áàéãàà þìíààñ òîëãîéä íü áàéãàà þì èë¿¿

÷óõàë.
Øîïåíãóàýð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü áîëîâñðîëûí ¿íäñýí
çàð÷èì, òîãòîëöîî, àãóóëãà, óäèðäëàãà, çîõèîí
áàéãóóëàëò, áîëîâñðîëûí õàðèëöààíä îðîëöîã÷äûí
ýðõ, ¿¿ðýã, õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã òîäîðõîéëæ, èðãýíèé
ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí
íèéòëýã õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
2.1. Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ íü
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü, ýíý õóóëü, Áàãà,
äóíä áîëîâñðîëûí òóõàé, Äýýä áîëîâñðîëûí
òóõàé, Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé
õóóëü áîëîí òýäãýýðòýé íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü
òîãòîîìæèéí áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
2.2. Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýýíä ýíý õóóëüä
çààñíààñ ººðººð çààñàí áîë îëîí óëñûí ãýðýýíèé
çààëòûã äàãàæ ìºðäºíº.
3 äóãààð ç¿éë. Õóóëèéí íýð òîìú¸î
3.1.Ýíý õóóëüä õýðýãëýñýí äàðààõü íýð òîìú¸îã
äîð äóðäñàí óòãààð îéëãîíî:
3.1.1.”Á¿õ íèéòèéí åðºíõèé áîëîâñðîë” ãýæ 12
æèëèéí ñóðãàëòûí àãóóëãûí ò¿âøèíã;
3.1.2.”Ñóóðü áîëîâñðîë” ãýæ 9 æèëèéí ñóðãàëòûí
àãóóëãûí ò¿âøèíã;
3.1.3.”Áîëîâñðîëûí àãóóëãà” ãýæ áîëîâñðîëûí
òóõàéí ò¿âøèíä ýçýìøâýë çîõèõ ìýäëýã, ÷àäâàð,
äàäàë, òºëºâøëèéí öîãöûã;
3.1.4.”Áîëîâñðîëûí ò¿âøèí” ãýæ òóõàéí øàòàíä
ýçýìøâýë çîõèõ ñóðãóóëèéí ºìíºõ, áàãà,
äóíä, äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ñòàíäàðòààð
òîãòîîñîí ìýäëýãèéí õýìæýýã;
3.1.5.”Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà” ãýæ áîëîâñðîëûí
íýã áóþó õýä õýäýí ò¿âøíèé áîëîâñðîëûí àãóóëãûã
õýðýãæ¿¿ëäýã õóóëèéí ýòãýýäèéã;
3.1.6.”Àëáàí áîëîâñðîë” ãýæ áîëîâñðîëûí
àëáàí ¸ñíû áàéãóóëëàãààð äàìæóóëæ,
ñóðàëöàã÷èéí åðºíõèé áîëîí ìýðãýæëèéí
çîõèõ ò¿âøíèé áîëîâñðîë ýçýìøèõ õýðýãöýýã
õàíãàäàã áîëîâñðîëûí çîõèîí áàéãóóëàãäñàí ¿éë
àæèëëàãààã;
186 3.1.7.”Àëáàí áóñ áîëîâñðîë” ãýæ áîëîâñðîëûí
àëáàí ¸ñíû òîãòîëöîîíîîñ ãàäóóð èðãýíä
ÎÞÓÒÀÍ
2008
áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ çîõèîí
áàéãóóëàëòòàé ¿éë àæèëëàãààã;
Áýðõøýýë øàëòãààíòàé áîëîõ òóñàì, ýíý íü àæëàà îðõèõ
ýõëýë áîëäîã
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2002 îíû 5 äóãààð ñàðûí 3-íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò
3.1.8.“Áàãö öàã” ãýæ äýýä áîëîí ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîëûí àãóóëãûí áàãòààìæèéã õýìæèõ
íýãæèéã.
3.1.9.“õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷” ãýæ
òºðºëõèéí áîëîí óäàìøëûí ýìãýã ººð÷ëºëò,
ýñõ¿ë îñîë, ãýìòëèéí óëìààñ ñýòãýö, îþóí
óõààí, ìýäðýõ¿éí ÷àäàâõè íü àëäàãäñàí, ò¿¿í÷ëýí
áèå ýðõòýí íü ãýìòñýíýýñ ñóðàëöàõ áîëîìæ íü
õÿçãààðëàãäñàí ñóðàëöàã÷èéã;
3.1.10.”Ñóðãàëòûí îð÷èí” ãýæ áîëîâñðîëûí
ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ
ìàòåðèàëëàã íºõöºë áîëîí ñóðàõ, ñóðãàõ
õàðèëöààã;
3.1.11.“Òºëºâøèë” ãýæ ñóðàëöàã÷èéí õ¿ì¿¿æèë,
èòãýë ¿íýìøëèéí öîãöûã;
3.1.12.“Áîëîâñðîëûí íèéãìèéí àæèëòàí”
ãýæ ñóðàëöàã÷, ýöýã ýõ áîëîí áàãøèéí
õàðèëöàà, òýäíèé íèéãìèéí àñóóäëààð ¿íýëãýý
õèéõ, ãàíöààð÷èëñàí áîëîí á¿ëýãò ÷èãëýñýí
ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºãºõ çàìààð íèéãìèéí
ñºðºã ¿çýãäëýýñ õ¿¿õäèéã óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
òýäíèé òºëºâøèë, õàìòûí àæèëëàãààíä äýìæëýã
¿ç¿¿ëäýã ìýðãýæèëòýíã. /Ýíý çààëòóóäûã 2006
îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí./
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí çîðèëãî
4.1.Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûí çîðèëãî íü èðãýíèéã
îþóí óõààí, ¸ñ ñóðòàõóóí, áèå áÿëäðûí çîõèõ
÷àäàâõèòàé, õ¿ì¿¿íëýã ¸ñûã äýýäëýí ñàõèäàã, áèå
äààí ñóðàõ, àæèëëàõ, àìüäðàõ ÷àäâàðòàé áîëãîí
òºëºâø¿¿ëýõýä îðøèíî.
5 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ¿íäñýí çàð÷èì
5.1.Áîëîâñðîëûí ¿íäñýí çàð÷èì íü:
5.1.1.Áîëîâñðîëûã òýðã¿¿ëýõ ñàëáàð áîëãîí
õºãæ¿¿ëæ, òºðèéí èâýýë, çîõèöóóëàëò, òºð, îëîí
íèéòèéí õÿíàëòàä áàéëãàíà;
5.1.2.Ìîíãîë Óëñàä áîëîâñðîë íü õ¿ì¿¿íëýã,
àðä÷èëñàí, òàñðàëòã¿é, á¿õ íèéòýä õ¿ðòýýìæòýé
áàéõ áºãººä ¿íäýñíèé áîëîí õ¿í òºðºëõòºíèé
ñî¸ë èðãýíøëèéí ¿íýò ç¿éëñ, äýâøèëò ºâ óëàìæëàë,
øèíæëýõ óõààíä òóëãóóðëàíà;
5.1.3.Áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ àðãà,
õýëáýð,ñóðàëöàã÷èéí õýðýãöýý, õóâèéí áîëîí
õºãæëèéí îíöëîãò íèéöñýí îëîí õóâèëáàðòàé,
÷ºëººòýé, íýýëòòýé áàéíà;
5.1.4.Èðãýíèéã ñóð÷ áîëîâñðîõîä ¿íäýñ óãñàà,
õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ, õ¿éñ, õºãæëèéí îíöëîã,
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë, õºðºí㺠òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.

÷èíýý, ýðõýëñýí àæèë, àëáàí òóøààë, øàøèí
ø¿òëýã, ¿çýë áîäëîîð íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
áàéõ, ýõ õýëýýðýý ñóð÷ áîëîâñðîõ, òýãø áîëîìæ,
Áîëîâñðîëûí àãóóëãà, ñòàíäàðò
íºõöºëººð õàíãàíà;
5.1.5.Íèéãýì, èðãýíèé ýðõ àøèã, ýð¿¿ë ìýíä,
10 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí àãóóëãà
àþóëã¿é áàéäàëä ñºðºã íºëºº á¿õèé ñóðãàëò
10.1.Áîëîâñðîëûí àãóóëãà íü ñóðàëöàã÷èéí íàñ,
çîõèîí áàéãóóëàõûã õîðèãëîíî;
áèå, ñýòãýõ¿éí îíöëîã, àâüÿàñ, ñîíèðõîë, õóâèéí
5.1.6.ªì÷èéí òºðºë, õýëáýðèéã õàðãàëçàõã¿éãýýð
áîëîí íèéãìèéí õýðýãöýý, ¿íäýñíèé ºâ, øèíæëýõ
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä àäèë òýãø õàíäàíà.
óõààí, òåõíîëîãèéí õºãæëèéí õàíäëàãàä íèéö¿¿ëýí
áîëîâñðîëûí çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýíý.
6 äóãààð ç¿éë. Èðãýíèé ñóð÷ áîëîâñðîõ ¿íäñýí
ýðõ, ¿¿ðýã
11 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ò¿âøèí,
6.1.Ìîíãîë Óëñûí èðãýí á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûã
ñòàíäàðò
õóóëüä çààñàí íºõöºë, æóðìûí äàãóó òºëáºðã¿é
11.1. Áîëîâñðîëûí àãóóëãûã ò¿âøèíãýýð íü
áóþó òºëáºðòýéãýýð ñóð÷ ýçýìøèõ, àæèë ýðõëýõèéí
ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä, äýýä ãýæ
çýðýãöýý ñóðàëöàõ ýðõòýé.
àíãèëíà. Áîëîâñðîëûí àãóóëãûã Áàãà, äóíä
6.2.¯íäñýí õóóëüä çààñíû äàãóó òºðººñ á¿õ íèéòèéí
áîëîâñðîëûí òóõàé, Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé,
åðºíõèé áîëîâñðîëûã òºëáºðã¿é îëãîíî.
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëüä
6.3.Ìîíãîë Óëñûí èðãýí ñóóðü áîëîâñðîë çààâàë
çààñíû äàãóó òóñ òóñ òîäîðõîéëæ, áîëîâñðîëûí
ýçýìøèõ ¿¿ðýãòýé.
óëñûí ñòàíäàðòààð íàðèéâ÷ëàí òîãòîîíî.
6.4.Èðãýí òîäîðõîé õóãàöààíä ìýðãýøèë äýýøë¿¿ëýõ
11.2.Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò íü ñóðàëöàã÷èéí
ñóðãàëòàä õàìðàãäàõ, áèå äààí ñóðàëöàõ çàìààð
çàéëøã¿é ýçýìøñýí áàéâàë çîõèõ áîëîâñðîëûí
áîëîâñðîë, ìýðãýøëèéí óð ÷àäâàðàà áàéíãà
àãóóëãûí ò¿âøèí, ò¿¿íèé ¿íýëãýý, áàãøèéí
äýýøë¿¿ëæ áàéõ ¿¿ðýãòýé. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû
ìýðãýæëèéí ò¿âøèí, ñóðãàëòûí îð÷èíä òàâèãäàõ
12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
¿íäñýí øààðäëàãûã òîäîðõîéëíî.
11.3.Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã áîëîâñðîëûí
7 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
7.1.Ìîíãîë Óëñàä áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî íü
áàéãóóëëàãà áîëîâñðóóëàí, Ñòàíäàðò÷èëàë,
àëáàí áà àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí íýãäýë áàéõ
òîõèðëûí ¿íýëãýýíèé òóõàé õóóëèéí 6.5-ä çààñíû
áºãººä ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä, äýýä
äàãóó áàòëóóëæ, óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëíý.
áîëîâñðîëîîñ á¿ðäýíý.
11.4.Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä
7.2.Àëáàí áîëîâñðîëûí àãóóëãà, ñòàíäàðòûã
áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã ºì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí
õóóëüä çààñàí æóðìûí äàãóó òîãòîîíî. Àëáàí áóñ
öýöýðëýã, ñóðãóóëèóä äàãàæ ìºðäºíº. /Ýíý
áîëîâñðîëûí àãóóëãà ÷ºëººòýé áàéíà.
õýñýãò 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí
õóóëèàð íýìýëò, ººð÷ëºëò îðñîí./
8 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîë ýçýìøèõ àðãà, õýëáýð
8.1.Èðãýí íü áîëîâñðîëûã àëáàí áîëîí àëáàí
áóñ ñóðãàëòààð ýçýìøèæ áîëíî. Àëáàí ñóðãàëò íü ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ºäºð, îðîé, ý÷íýý, ýêñòåðíàò çýðýã õýëáýðòýé áàéæ Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà
áîëíî.
8.2.Òîäîðõîé õóãàöààíû áîëîâñðîëûã íºõºõ, áèå 12 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà
äààí ýçýìøèõ çîðèëãîîð áàãà, äóíä áîëîâñðîëûã 12.1.Áîëîâñðîëûí çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ
àëáàí áóñ ñóðãàëòûí ä¿éöñýí õºòºëáºðººð îëãîæ ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã õóóëèéí ýòãýýäèéã
áîëîõ áºãººä óã õºòºëáºðèéí àãóóëãà, ñóðãàëò áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà ãýíý.
ÿâóóëàõ æóðìûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí 12.2.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã äîð äóðäñàíààð
Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà. /Ýíý õýñãèéã àíãèëíà:
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð 12.2.1.àøãèéí òºëºº áóñ;
íýìñýí./ 12.2.2.àøãèéí òºëºº. Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã íàéðóóëñàí./
9.1.Áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã íü òóõàéí èðãýíèé
ýçýìøñýí áîëîâñðîëûí àãóóëãûí ò¿âøèí, ìýðãýæëèéã 13 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
ãýð÷èëñýí àëáàí ¸ñíû áàòàëãàà ìºí. 187
òîãòîëöîî
9.2.Áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã /ãýð÷èëãýý, 13.1.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî íü ÎÞÓÒÀÍ
¿íýìëýõ, äèïëîì/-èéã á¿ðä¿¿ëýõ, îëãîõ æóðìûã ñóðãàëòûí, ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí áîëîí 2008
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû áóñàä áàéãóóëëàãààñ á¿ðäýíý.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìüäðàëä çîâëîí ¿çýýã¿é õ¿í áàéõã¿é
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
13.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
ººðèéí ¿íäñýí çîðèëãîäîî íèéöñýí ñóäàëãàà,
òóðøèëò, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýë ÿâóóëàõ
áîëîìæ, íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëñýí á¿òýö á¿õèé
òºðºë á¿ðèéí õýâ øèíæòýé áàéæ áîëíî. /Ýíý
õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
14 ä¿ãýýð ç¿éë. Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà,
äóíä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
14.1.Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü öýöýðëýã,
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí òºâ áàéíà.
15 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãà
15.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
íü èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ áàéíà. Èõ
ñóðãóóëü íü ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
áóþó ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëòûí, äýýä ñóðãóóëü íü
ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé, êîëëåæ íü ñóðãàëòûí
áóþó ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí õýâ øèíæòýé áàéíà.
16 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý,
àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãà
16.1.Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãà íü áîëîâñðîëûí õºãæëèéí àñóóäëààð
ñóóðü áîëîí õàâñàðãà ñóäàëãàà ÿâóóëàõ, á¿õ øàòíû
ñóðãóóëü, öýöýðëýã, èðãýäýä ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé
ìýäýýëëýýð ¿éë÷ëýõ, ñóðãàëò-àðãà ç¿éí òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëíý.
16.2. Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð,
íèéñëýëèéí ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí õýëòýñ íü
òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí öýöýðëýã, ñóðãóóëüä
óäèðäëàãûí áîëîí ìýðãýæëèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ,
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ àæèëòàí, áàãø,
èðãýíä áîëîâñðîë, ìýðãýæèë ýçýìøèõ, ìýðãýøëýý
äýýøë¿¿ëýõ ñóäàëãàà, øèíæèëãýý ýðõëýõýä íü òóñëàõ
÷èã ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý.
16.3. Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãà áîëîí àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí
ãàçàð íü ò¿øèö öýöýðëýã, ñóðãóóëüòàé áàéæ áîëíî.
16.4. Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãûí ä¿ðýì áîëîí àéìàã, íèéñëýëèéí
áîëîâñðîëûí ãàçðûí ¿ëãýð÷èëñýí æóðìûã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
17 äóãààð ç¿éë. Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãà
17.1.Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí ñóäàëãàà, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãà íü áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí õàðüÿàíä
àæèëëàíà.
17.2.Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýãò àëáàí áóñ
188 ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ, áèå äààí ñóðàëöàã÷èä
ÎÞÓÒÀÍ òóñëàõ ¿¿ðýã á¿õèé àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí
2008 òºâèéã áèå äààñàí õýëáýðýýð, ýñõ¿ë ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã ò¿øèãë¿¿ëýí àæèëëóóëíà.
Õýö¿¿ ÷ áàéñàí á¿ãäèéã õèéõèéã îðîëäîõ íü çîðèã þì.
Çîðèãòîé õ¿ì¿¿ñ õýçýý ÷ øàëòãààí òîî÷äîãã¿é
17.3.Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí ñóäàëãàà, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãûí ä¿ðýì, çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.
18 äóãààð ç¿éë. Ñóðãàëòûí áóñàä áàéãóóëëàãà
18.1.Ñóðãóóëèàñ ãàäóóðõ ñóðãàëòûí àæèë ýðõýëäýã
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýí ººðèéí ¿éë
àæèëëàãààíû ÷èãëýëýýð íèéãýì, ýäèéí çàñàã,
øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, õóóëü ç¿é, áàéãàëü
îð÷èí, ãîî ç¿é, ñî¸ë, óðëàã, ñïîðò, ýð¿¿ë ìýíä,
ãýð á¿ëèéí áîëîí àõóéí õ¿ðýýíèé àñóóäëààð
òóñãàé õºòºëáºðèéí äàãóó õ¿¿õýä, íàñàíä õ¿ðýã÷äýä
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ, áîëîâñðîë, ìýðãýøëýý
äýýøë¿¿ëýõýä íü òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ áîëíî.
18.2.Èðãýíä ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýõýä
çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëýõ,
ìýðãýøèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûã á¿õ øàòíû ñóðãóóëü,
áóñàä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýí ýðõýëæ
áîëíî.
18.3.Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà áîëîâñðîëûí ¿éë
àæèëëàãàà òîãòâîðòîé ýðõëýõ áèå äààñàí íýãæèéã
õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí äàãóó áàéãóóëàí
àæèëëóóëæ áîëíî.
18.4.Øàøíû ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷èä ñóóðü áîëîâñðîë
ýçýìø¿¿ëýõ õàðèëöààã ýíý õóóëü áîëîí Òºð, ñ¿ì
õèéäèéí õàðèëöààíû òóõàé2 õóóëèàð çîõèöóóëíà.
19 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàõ
19.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
çîðèóëàëòûí áàðèëãà, áàéãóóëàìæ, òåõíèê õýðýãñýë,
íîì, ñóðàõ áè÷èã, áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íýýð
õàíãàãäñàí íºõöºëä ºì÷èéí àëü ÷ õýëáýðò ¿íäýñëýí
áàéãóóëæ áîëíî.
19.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã óëñûí
á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëæ, ãýð÷èëãýý àâñàí ºäðººñ ýõëýí
áàéãóóëàãäñàíä òîîöíî.
20 äóãààð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ
áàéãóóëëàãà
20.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã áàéãóóëàõ
òóñãàé çºâøººðëèéã Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû
òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé3 õóóëèéí 15.7.1,
15.7.2, 15.7.4, 16.2.4, 16.3.3-ä çààñíû äàãóó
èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ, óëñûí õýìæýýíä
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü,
öýöýðëýãò àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí
ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà
òóñ òóñ îëãîíî.
21 ä¿ãýýð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðºë àâàõàä á¿ðä¿¿ëýõ
áàðèìò áè÷èã
21.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã ¿¿ñãýí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
áàéãóóëàã÷ íü òóñãàé çºâøººðºë àâàõäàà Àæ
àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé
õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñíààñ ãàäíà äàðààõü
áàðèìò áè÷ãèéã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ýõëýõýýñ
çóðãààãààñ äîîøã¿é ñàðûí ºìíº òóñãàé çºâøººðºë
îëãîõ áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëíý:
21.1.1.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàõ òóõàé ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí
øèéäâýð, ºðãºäºë, ä¿ðýì, ¿¿ñãýí áàéãóóëàõ òóõàé
ãýðýýíèé àëü íýã;
21.1.2.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàõ ¿íäýñëýë, òîîöîî á¿õèé òàíèëöóóëãà;
21.1.Ç.ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº;
21.1.4.áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé õàíãàìæ,
á¿ðýëäýõ¿¿í, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, çýðýã, öîëíû
ñóäàëãàà;
21.1.5.ñóðãàëò ÿâóóëàõ áàðèëãà áàéãóóëàìæ,
òåõíèê õýðýãñýë, íîì, ñóðàõ áè÷èã çýðýã
ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèé áàòàëãàà;
21.1.6.ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð, õ¿÷èí ÷àäàë, ò¿¿íèé
áàòàëãàà;
21.1.7.¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ààñ ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ìýäýëä øèëæ¿¿ëýõ õºðºí㺠/áèåò
áîëîí ìºíãºí/-èéí æàãñààëò, õýìæýý, áàòàëãàà;
21.1.8. áàéãóóëëàãûí ýçýìøèë ãàçðûí
çºâøººðºë.
21.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà øèíý
ìýðãýæëýýð ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ìàãèñòð, äîêòîðûí çýðýã
îëãîõ ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë àâàõäàà Àæ
àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé
õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí áàðèìò áè÷ãýýñ
ãàäíà ýíý õóóëèéí 21.1.3 - 21.1.7-ä äóðäñàí
áàðèìò áè÷èã, ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë
õ¿ññýí ºðãºäºë, ñóðãàëò ÿâóóëàõ ¿íäýñëýë, òîîöîîã
ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ýõëýõýýñ òàâààñ äîîøã¿é
ñàðûí ºìíº òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ áàéãóóëëàãàä
èð¿¿ëíý.
21.3.Øèíý ìýðãýæëýýð ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ìàãèñòð,
äîêòîðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé
çºâøººðºë îëãîõ òóõàé øèéäâýð ãàðñíààñ
õîéø äîëîî õîíîãò áàãòààí òóõàéí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí òóñãàé çºâøººðëèéí áàðèìò áè÷èãò
íýìýëò òýìäýãëýë õèéíý.
21.4.Ýíý õóóëèéí 21.1.1-21.1.7-ä çààñàí áàðèìò
áè÷èãò òàâèãäàõ øààðäëàãà, çàãâàðûã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
21.5.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà. /Ýíý õýñãèéã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí./
22 äóãààð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ, óëñûí
á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ
22.1. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàõàä òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ, óëñûí á¿ðòãýëä
á¿ðòãýõ àñóóäëûã äàðààõü æóðìààð øèéäâýðëýíý:
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìæèëò ãàðãàõã¿é íü è÷ãýâòýð ç¿éë áèø, õàðèí õèéõ
¸ñòîé ç¿éëýý õèéõã¿é áàéõ íü è÷ã¿¿ðòýé þì
22.1.1.òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãà ýíý õóóëèéí 21.1-ä çààñàí áàðèìò
áè÷ãèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ààñ õ¿ëýýí àâñíààñ
õîéø àæëûí 21 ºäðèéí äîòîð áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ óðüä÷èëñàí
çºâøººðºë îëãîõ ýñýõèéã øèéäâýðëýõ;
22.1.2.óðüä÷èëñàí çºâøººðºë îëãîõ òóõàé ýðõ
á¿õèé áàéãóóëëàãûí øèéäâýð ãàðñàí ºäðººñ
¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ òóñãàé çºâøººðëèéí øààðäëàãûã
õàíãàõ òàëààð ñàíàë áîëãîñîí íºõöºëèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;
22.1.3.¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ òóñãàé çºâøººðëèéí
øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàñíû äàðàà õîëáîãäîõ
áàðèìò áè÷ãèéã ºðãºäëèéí õàìò ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëýõ;
22.1.4.òóñãàé çºâøººðºë îëãîõûã õ¿ññýí ºðãºäºë
õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø 15 õîíîãèéí äîòîð ýðõ
á¿õèé áàéãóóëëàãà òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà, õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí
áàéãóóëëàãûí òºëººëºë á¿õèé øèíæýý÷èéí õýñýã
òîìèëæ, ìàãàäëàí øèíæèëãýý õèéëãýíý. Ìàãàäëàí
øèíæèëãýý õèéëãýõòýé õîëáîãäñîí çàðäëûã ¿¿ñãýí
áàéãóóëàã÷ õàðèóöàõ;
22.1.5.øèíæýý÷èéí õýñýã òîìèëîãäñîíîîñîî
õîéø 30 õîíîãò áàãòààí áàðèìò áè÷èãò ìàãàäëàí
øèíæèëãýý õèéæ, ãàçàð äýýð íü òàíèëöàí ä¿ãíýëò
ãàðãàõ;
22.1.6.ýíý õóóëèéí 20 äóãààð ç¿éëä çààñàí
áàéãóóëëàãà øèíæýý÷èéí õýñãèéí ä¿ãíýëòèéã
¿íäýñëýí òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ, ýñýõ òóõàé
øèéäâýð ãàðãàæ, ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä ìýäýãäýõ;
22.1.7.òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ìýäýãäýë ºãñíººñ
õîéø 15 õîíîãèéí äîòîð áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã á¿ðòãýæ, óëñûí á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýý,
òóñãàé çºâøººðëèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä îëãîõ.
22.2.Ìîíãîë Óëñàä áîëîí ãàäààä óëñàä Ìîíãîë
Óëñûí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã ýçýìø¿¿ëæ
áàéãàà ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéã õàìòàðñàí áóþó
äàãíàñàí õýëáýðýýð áàéãóóëàõ òóñãàé çºâøººðëèéã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà îëãîíî.
22.3.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü ¿¿ñãýí
áàéãóóëàõ ãýðýý, ä¿ðýìäýý ººð÷ëºëò îðóóëñàí,
ä¿ðìèéí ñàí, îðøèí áàéãàà ãàçðàà ººð÷èëñºí áîë
ýíý òóõàéãàà á¿ðòãýõ áàéãóóëëàãàä 14 õîíîãèéí
äîòîð áè÷ãýýð ìýäýãäýæ, óëñûí á¿ðòãýëä ººð÷ëºëò
îðóóëíà.
22.4.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã Õóóëèéí
ýòãýýäèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëèéí 7.1.4,
17 äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó óëñûí á¿ðòãýëä
á¿ðòãýí ãýð÷èëãýý îëãîíî. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû
12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
189
23 äóãààð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöàà, ÎÞÓÒÀÍ
ò¿¿íèéã ñóíãàõ 2008
23.1.Òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöààã ñóðãóóëèéí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
ºìíºõ áîëîí áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä, äýýä
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòûí õóãàöààòàé
óÿëäóóëàí òîãòîîíî.
23.2.Òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöààã îí, ñàð, ºäðººð
òîäîðõîéëîõ áºãººä òóõàéí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýñýí ºäðººñ ýõëýí òîîëíî.
23.Ç.Õóãàöàà ñóíãóóëàõ òóõàé ºðãºäëèéã òóñãàé
çºâøººðëèéí õóãàöàà äóóñàõààñ ãóðâàí ñàðûí
ºìíº ãàðãàíà.
23.4.Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé
çºâøººðëèéí òóõàé õóóëèéí 13.1-ä çààñàí íºõöºë
áàéäàë èëðýýã¿é áîë òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷èéí
ºðãºäëèéã ¿íäýñëýí 14 õîíîãèéí äîòîð òóñãàé
çºâøººðëèéí õóãàöààã ñóíãàíà.
24 ä¿ãýýð ç¿éë. Òóñãàé çºâøººðëèéã õ¿÷èíã¿é
áîëãîõ
24.1.Òóñãàé çºâøººðºë îëãîñîí áàéãóóëëàãà íü
Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí
òóõàé õóóëèéí 14.1-ä çààñíààñ ãàäíà äàðààõü
¿íäýñëýëýýð ò¿¿íèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîíî:
24.1.1.àòòåñòàò÷èëëûí ¿íýëãýý áîëîí ìýðãýæëèéí
õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòýýð áîëîâñðîëûí
ñòàíäàðò çºð÷ñºí, ýñõ¿ë ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé
çºâøººðëèéí íºõöºë, øààðäëàãûã óäàà äàðàà
õàíãààã¿é áîëîõ íü òîãòîîãäñîí; /Ýíý çààëòûã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí
õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./
24.1.2.íèéãýì, èðãýíèé ýðõ àøèã, ýð¿¿ë ìýíä,
àþóëã¿é áàéäàëä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áîëçîøã¿é
ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëñàí íü õîëáîãäîõ
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãààð òîãòîîãäñîí;
24.1.3.óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëñýí áóþó òóñãàé
çºâøººðºë àâñíààñ õîéø çóðãààí ñàðûí äîòîð
¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ ýõëýýã¿é;
24.1.4.õóóëüä çààñàí áóñàä ¿íäýñëýë.
25 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
òàòàí áóóëãàõ
25.1. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã äàðààõü
òîõèîëäîëä òàòàí áóóëãàíà:
25.1.1.¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí áóþó ¿¿ñãýí
áàéãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéí äàãóó ýðõ îëãîãäñîí
ýòãýýäèéí øèéäâýðýýð;
25.1.2.òóñãàé çºâøººðëèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí;
25.1.Ç.òàòàí áóóëãàõ òóõàé ø¿¿õèéí øèéäâýð
ãàðñàí;
25.1.4.õóóëüä çààñàí áóñàä ¿íäýñëýë.
25.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã ýíý
õóóëèéí 25.1.1, 25.1.3-ò çààñíû äàãóó òàòàí
áóóëãàñàí áîë ýíý òóõàé øèéäâýð ãàðñíààñ õîéø
àæëûí òàâàí ºäðèéí äîòîð òóõàéí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà á¿ðòãýõ áàéãóóëëàãàä
190
ìýäýãäýíý.
ÎÞÓÒÀÍ 25.Ç.Òóõàéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
2008 á¿ðòãýõ áàéãóóëëàãà óëñûí á¿ðòãýëýýñ õàññàíààð
òàòàí áóóãäñàíä òîîöíî.
Øàëòãààí òîî÷èã÷ íü øîðîîíä òîëãîéãîî áóëàõ òýìýýí
õÿðóóë øèã ººðñäèé㺺 õóóðäàã
25.4.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà òàòàí
áóóãäñàí áîëîí ñóðàëöàã÷èä ó÷èðñàí õîõèðëûã
àðèëãóóëàõòàé õîëáîîòîéãîîð ¿¿ññýí ìàðãààíûã
ø¿¿õ õÿíàí øèéäâýðëýíý.
25.5.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
òàòàí áóóëãàõòàé õîëáîãäîí ¿¿ñýõ ýä õºðºíãèéí
õàðèëöààã Èðãýíèé õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó
çîõèöóóëíà. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
26 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýë
26.1.Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýë íü äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà, ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ¿éë àæèëëàãààíû
ò¿âøèí, ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí
÷àíàðò õºíäëºíãèéí ìýðãýæëèéí ¿íýëãýý õèéæ,
ä¿ãíýëò ãàðãàõ àæèëëàãàà ìºí.
26.2.Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãààñ ýðõ îëãîñîí áàéãóóëëàãà,
øèíæýý÷ õýðýãæ¿¿ëíý.
26.3. Ìàãàäëàí èòãýìæëýõ áàéãóóëëàãûí ä¿ðìèéã
Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
26.4. Ìàãàäëàí èòãýìæëýõ áàéãóóëëàãà ìàãàäëàí
øèíæèëãýý õèéõ àæëûã ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð
òºëáºðòýé ÿâóóëàõ áºãººä ãýðýýíä ººðººð
çààãààã¿é áîë áóðóó ä¿ãíýëò ãàðãàñíààñ ó÷èðñàí
õîõèðëûã ººðèéí õºðºí㺺ð á¿ðýí õàðèóöíà.
Òºëáºðèéí õýìæýý, õîëáîãäîõ çàðäëûí æèøãèéã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿í òîãòîîíî.
ĪЪÂįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà
27 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûí
òîãòîëöîî
27.1. Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà íü áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áîëîí
îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãà, çàñàã çàõèðãàà, íóòàã
äýâñãýðèéí íýãæèéí óäèðäëàãà, áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûí áîëîí ò¿¿íèé ººðèéí óäèðäëàãààñ
á¿ðäýíý.
27.2.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí îðîí íóòãèéí
áàéãóóëëàãà íü àéìàã, íèéñëýëä áîëîâñðîëûí ãàçàð,
íèéñëýëèéí ä¿¿ðýãò áîëîâñðîëûí õýëòýñ áàéíà.
27.3.Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí
äýðãýä òóõàéí íóòàã äýâñãýðò ÿâóóëàõ áîëîâñðîëûí
¿éë àæèëëàãààíû áîäëîãî, õºãæëèéí òºëºâëºëòèéí
àñóóäëààð çºâëºõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé îðîí òîîíû áóñ
çºâëºë àæèëëàíà. /Ýíý õýñýãò 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðñîí./
28 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí á¿ðýí ýðõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

28.1. Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí øàëãàðóóëàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí òîìèëîõ, õóóëüä
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã çààñàí ¿íäýñëýëýýð ÷ºëººëºõ; /Ýíý çààëòûã
õýðýãæ¿¿ëíý: 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí
28.1.1.áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./
õýðýãæèëòèéã óëñûí õýìæýýíä çîõèîí 28.1.13.àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûã
áàéãóóëàõ; ìýðãýæëèéí áîëîí àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð
28.1.2.áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ îéðûí áîëîí õàíãàõ;
õýòèéí òºëºâëºãºº, ä¿ðýì, æóðàì, ¿çýë áàðèìòëàë, 28.1.14. ñóðàëöàã÷èä õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîõ,
¿íäñýí ÷èãëýë, õºòºëáºð, òºñºë áîëîâñðóóëàõ, áóöàëòã¿é òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, ñóðãàëòûí òºëáºðèéã
áàòëàõ õýðýãæ¿¿ëýõ; òºð õàðèóöàõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðààñ áàòàëñàí
28.1.3.ìýðãýæëèéí àíõàí, äóíä, äýýä áîëîâñðîëûí æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ /Ýíý çààëòûã 2006
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéã òîãòîîõ; îíû 6 äóãààð ñàðûí 29-íèé ºäðèéí õóóëèàð
28.1.4.á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, íîðì, íýìñýí/;
íîðìàòèâ áîëîâñðóóëàõ; 28.1.15.áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý ñóðàëöàã÷èéí
28.1.5.èðãýíä àëáàí áîëîí àëáàí áóñ ñóðãàëòààð õýðýãöýý, øààðäëàãàä íèéöýæ, òýäíèé íýð
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ, ìýðãýæèë îëãîõ, ò¿¿íèé òºð, ýðõ ÷ºëººã õàíãàæ áàéãàà ýñýõýä õÿíàëò
áîëîâñðîë, ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ òàëààð áóñàä òàâèõ ¿éë àæèëëàãààã ìýðãýæëèéí óäèðäëàãààð
áàéãóóëëàãààñ çîõèîæ áàéãàà àæëûã òºðèéí õàíãàõ;
çàõèðãààíû áîëîí ìýðãýæëèéí óäèðäëàãààð 28.1.16.îðîí íóòãèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýýíä
õàíãàõ, çîõèöóóëàõ; ¿íäýñëýí äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä çîõèõ
28.1.6.óäèðäàõ àæèëòàí, áàãøèéã íýãäñýí æóðìûí äàãóó ýëññýí èðãýäýýñ Ñóðãàëòûí òºðèéí
áîäëîãî, òîäîðõîé ÷èãëýëýýð áýëòãýõ, äàâòàí ñàíãààñ áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ñóðàëöóóëàõ
ñóðãàõ, òýäíèé íèéãìèéí áàòàëãààã õàíãàõ îþóòíû òîîã æèë á¿ð àéìàã, íèéñëýëýýð òîãòîîæ,
àñóóäëûã õîëáîãäîõ äýýä áàéãóóëëàãàä òàâüæ ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð ñóðàëöóóëàõ æóðàì áàòàëæ
øèéäâýðë¿¿ëýõ, ýíý òàëààð ãàðñàí øèéäâýðèéí õýðýãæ¿¿ëýõ;
áèåëýëòèéã õàíãàõ; 28.1.17.ýíý õóóëèéí 28.1.16-ä çààñàí ãýðýýíèé
28.1.7.öýöýðëýã, á¿õ øàòíû ñóðãóóëü, ¿íäñýí äýýð äýýä áîëîâñðîë ýçýìøñýí áàãø,
áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, ìýðãýæèë, áîëîâñðîë, ñî¸ë, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàíã
àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãûã çîðèóëàëòûí áàðèëãà îðîí íóòàãò òîìèëîí àæèëëóóëàõ;
áàéãóóëàìæ, òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ, 28.1.18.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
õè÷ýýëèéí õýðýãëýãäýõ¿¿í, íîì, ñóðàõ áè÷ãýýð óäèðäàõ àæèëòàí, áàãø, îþóòàí, ñóðàã÷äûí ¸ñ
õàíãàõ àæëûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí ç¿éí ä¿ðìèéã áàòàëæ ìºðä¿¿ëýõ;
çîõèîí áàéãóóëàõ; 28.1.19.òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
28.1.8.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, íîðì, íîðìàòèâûã êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
õýðõýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààã òîãòîîõ çîðèëãîîð òºâ, åðºíõèé áîëîâñðîëûí òóñãàé ñóðãóóëèéí
èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí çàõèðëûí àæëûí áàéðíû òîäîðõîéëîëòûã áàòàëæ
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéã àòòåñòàò÷èëàõ, ìºðä¿¿ëýõ;
ò¿¿í÷ëýí öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí 28.1.20.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýâëýõ, ò¿ãýýõ
ñóðãóóëèéã àòòåñòàò÷èëàõ àæëûã ìýðãýæëèéí àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ; /Ýíý çààëòûã 2006
óäèðäëàãààð õàíãàõ; Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íýìñýí./
íàéðóóëñàí./ 28.1.21.ýíý õóóëüä áîëîí áóñàä õóóëüä çààñàí
28.1.9.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí á¿ðýí ýðõ.
áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí äýìæëýã, 28.2.Òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ; êîëëåæèéí çàõèðëûã 5 æèëèéí õóãàöààãààð
28.1.10.áîëîâñðîëûí àñóóäëààð ãàäààäûí áîëîí òîìèëîõ áºãººä àæëûí ¿ð ä¿íã õàðãàëçàí ýíý
îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí àæèëëàõ, ¿ð õóãàöààã äàõèí íýã óäàà ñóíãàæ áîëíî. /Ýíý
ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ; õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
28.1.11.ãàäààäûí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
êîëëåæ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãàä
õóâèéí áîëîí áàéãóóëëàãûí çàðäëààð ñóðàëöàõ 281 äóãààð ç¿éë. Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí
õ¿íä çóó÷ëàõ, ìýäýýëëèéí íýãäñýí á¿ðòãýëä ãàçàð
õàìðóóëàõ;
28.1.12.òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, 281.1.Àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð 191
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ, äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý: ÎÞÓÒÀÍ
óëñûí õýìæýýíä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã åðºíõèé 281.1.1.áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí 2008
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí çàõèðëûã ñîíãîí õýðýãæèëòèéã îðîí íóòãèéí õýìæýýíä çîõèîí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õàìàã õ¿÷ ìèíü äóóñëàà ãýæ áîäîõ ¿åä ÷ ìàãàäã¿é,
àâðàëûí ãàðàà ñóíãàíà
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
áàéãóóëàõ;
281.1.2.åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýã
áàéãóóëàõ òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ýñýõ òàëààð
ä¿ãíýëò ãàðãàæ àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãàä
ñàíàë áîëãîõ;
281.1.3.áàãø, ñóðàëöàã÷èéí õºäºëìºðèéã
áîäèòîé ¿íýëæ, øàãíàæ óðàìøóóëàõ, íèéãìèéí
áàòàëãààã ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
281.1.4.áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ, àòòåñòàò÷èëàõ;
281.1.5.áîëîâñðîëûí òàéëàí, ìýäýý, ìýäýýëëèéã
õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí äàãóó õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãàä ãàðãàæ ºãºõ;
281.1.6.îðîí íóòãèéí ºì÷èéí öýöýðëýã, åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õàìðàí ñóðãàõ òîéðîã
òîãòîîõ;
281.1.7.îðîí íóòãèéí ºì÷èéí åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çàõèðàë,
ýðõëýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëàõ;
281.1.8.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí
äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ.
281.2.Íèéñëýëèéí ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí
õýëòñèéí õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èã ¿¿ðãèéã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íòýé
çºâøèëöºí íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà òîãòîîíî.
281.3.Íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçàð íü ýíý
õóóëèéí 281.1-ä çààñàí ÷èã ¿¿ðãýý íèéñëýëèéí
ä¿¿ðãèéí áîëîâñðîëûí õýëòñýýð äàìæóóëàí
õýðýãæ¿¿ëæ áîëíî. /Ýíý ç¿éëèéã 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
29 ä¿ãýýð ç¿éë. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí
èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí á¿ðýí ýðõ
29.1.Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí
Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðàë òóõàéí íóòàã äýâñãýðòýý
áîëîâñðîëûí àñóóäëààð äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã
õýðýãæ¿¿ëíý:
29.1.1.áîëîâñðîëûí àñóóäëààð òóõàéí øàòíû
áà äîîä øàòíû Çàñàã äàðãûí òàéëàí õýëýëöýæ,
÷èãëýë ºãºõ;
29.1.2.îðîí íóòãèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº áàòëàõ,
áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ;
29.1.3.çîõèõ íîðìàòèâûã ¿íäýñëýí áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûí òºñâèéã áàòàëæ, ò¿¿íèé ã¿éöýòãýë,
çàðöóóëàëòàä õÿíàëò òàâèõ; /Ýíý çààëòûã 2003
îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû ºäðèéí õóóëèàð
õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñîí./
29.1.4. õóóëüä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.
30 äóãààð ç¿éë. Àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí
192 á¿ðýí ýðõ
ÎÞÓÒÀÍ 30.1.Àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà òóõàéí íóòàã
2008 äýâñãýðòýý áîëîâñðîëûí àñóóäëààð äàðààõü á¿ðýí
ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
“Õýðâýý òýãñýí áîë” ãýäýã íü õèéõ áàéñàí ç¿éëèéã ¿ã¿é
õèéäýã
30.1.1.áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí
õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ; /Ýíý çààëòûã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí
õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí/
30.1.2.èðãýíä ñóóðü áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ,
ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ, äàâòàí
ñóðãàõ, ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé
õºòºëáºð, òºëºâëºãºº ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ;
30.1.Ç. îðîí íóòãèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òàòàí
áóóëãàõ àñóóäëûã àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí
ãàçðûí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí øèéäâýðëýõ;
30.1.4. ººðèéí îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýä íü
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ,
òýäãýýðèéã õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéð,
ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ,
íîì, ñóðàõ áè÷ãýýð õàíãàõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëàõ;
30.1.5.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí äýìæëýã,
òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;
30.1.6.ýíý õóóëü áîëîí Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû
òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé õóóëüä çààñàí æóðìûí
äàãóó åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýã
áàéãóóëàõàä òóñãàé çºâøººðºë, ãýð÷èëãýý îëãîõ,
óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ;
30.1.7. áàãø, ñóðàëöàã÷èéí íèéãìèéí áàòàëãààã
ñàéæðóóëàõ, òýäíèé õºäºëìºðèéã áîäèòîé ¿íýëæ,
øàãíàæ óðàìøóóëàõ, áóñàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
30.1.8.áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíä çàõèðãààíû õÿíàëò òàâèõ;
30.1.9. áîëîâñðîëûí òàéëàí, ìýäýý, ìýäýýëëèéã
õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí äàãóó õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãàä ãàðãàæ ºãºõ;
30.1.10. îðîí íóòãèéí ºì÷èéí åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí çàõèðëûã òîìèëîõ,
÷ºëººëºõ; /Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é
áîëãîñîí/
30.1.11.áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàòàé çºâøèëöºí
àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí äàðãûã
òîìèëîõ, ÷ºëººëºõ;
30.1.12.¿íäýñíèé öººíõèéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ,
ñî¸ë, çàí çàíøëàà ºâëºõ, ñóðãóóëèéí îð÷èíä
òºðºëõ õýëýýðýý õàðèëöàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;
30.1.13.öýöýðëýãèéã çîðèóëàëòûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæààð, åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéã õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéðààð
õàíãàõ, äîòóóð áàéðíû õ¿¿õäèéí õîîë õ¿íñíèé
õàíãàìæèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ; /
Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
30.1.14. õóóëüä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.
31 ä¿ãýýð ç¿éë. Ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãûí á¿ðýí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
ýðõ
31.1.Ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãà òóõàéí íóòàã
äýâñãýðòýý áîëîâñðîëûí àñóóäëààð äàðààõü á¿ðýí
ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
31.1.1.áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí
õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ;
31.1.2.õ¿¿õäýä ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà,
ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ, èðãýíä
ñóóðü áîëîâñðîë íºõºí ýçýìø¿¿ëýõ àæëûã
çàõèðãààíû óäèðäëàãààð õàíãàõ;
31.1.Ç. îðîí íóòãèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òàòàí áóóëãàõ
àñóóäëûã àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãàä òàâüæ
øèéäâýðë¿¿ëýõ; /Ýíý çààëò 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é
áîëñîí/
31.1.4.ýíý õóóëü áîëîí Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû
òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé õóóëüä çààñàí æóðìûí
äàãóó öýöýðëýã áàéãóóëàõ òóñãàé çºâøººðºë,
ãýð÷èëãýý îëãîõ, óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòãýõ;
31.1.5.àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí ãàçðûí
ñîíãîí øàëãà-ðóóëàëòûí ä¿íã ¿íäýñëýí åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí çàõèðàë, öýöýðëýãèéí
ýðõëýã÷èéã òîìèëîõ, ìºí ãàçðûí ñàíàëûã
¿íäýñëýí ÷ºëººëºõ; /Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí
íàéðóóëñàí./
31.1.6.îðîí íóòãèéí ºì÷èéí öýöýðëýã, åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õàìðàí ñóðãàõ òîéðîã
òîãòîîõ; /Ýíý çààëò 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí
08-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëñîí./
31.1.7. ººðèéí îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýä
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
31.1.8.öýöýðëýãèéã çîðèóëàëòûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæààð, åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéã õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéðààð
õàíãàõ, äîòóóð áàéðíû õ¿¿õäèéí õîîë õ¿íñíèé
õàíãàìæèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ; /
Ýíý çààëò 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëñîí./
31.1.9.òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí äýìæëýã,
òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ;
31.1.10.áàãø, ñóðàëöàã÷èéí íèéãìèéí áàòàëãààã
ñàéæðóóëàõ, òýäíèé õºäºëìºðèéí ¿ð ä¿íã áîäèòîé
¿íýëæ, øàãíàæ óðàìøóóëàõ, áóñàä äýìæëýã
¿ç¿¿ëýõ;
31.1.11. áîëîâñðîëûí ìýäýý, ìýäýýëëèéã õóóëü
òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí äàãóó õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãàä ãàðãàæ áàéõ; /Ýíý çààëò 2006
îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
õ¿÷èíã¿é áîëñîí./
31.1.12. õóóëüä çààñàí áóñàä á¿ðýí ýðõ.
32 äóãààð ç¿éë. Áàã, õîðîîíû Çàñàã äàðãûí á¿ðýí
ýðõ
32.1.Áàã, õîðîîíû Çàñàã äàðãà äàðààõü á¿ðýí
ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õàìãèéí õý÷¿¿ àæëûã õèéæ ÷àääàã õ¿ì¿¿ñ ë õýö¿¿ íºõöºëä
32.1.1. ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí ñóóðü
áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòàä õàðüÿà àéë
ºðõèéí õ¿¿õäèéã õàìðóóëàõ;
32.1.2. èðãýäèéí áîëîâñðîë ýçýìøñýí áàéäàëä
ñóäàëãàà õèéæ, øààðäëàãàòàé àñóóäëûã õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãàä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýõ;
32.1.3. ñóóðü áîëîâñðîë ýçýìøýýã¿é èðãýíä
íºõºí ýçýìø¿¿ëýõ àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ.
33 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà
33.1.ªì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ áóþó ò¿¿íèé ýðõ
îëãîñîí ýòãýýäèéí òîìèëñîí çàõèðàë, ýðõëýã÷
óäèðäàíà. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí
08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./
33.2.Çàõèðàë, ýðõëýã÷ íü Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí
òóõàé, Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé áîëîí Ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëüä çààñàí ýðõ,
¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý.
33.Ç.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí çàõèðàë,
ýðõëýã÷ íü îðîí òîîíû áàéíà.
Ç4 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
ººðèéí óäèðäëàãà
34.1.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ººðèéí
óäèðäëàãûã åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü,
öýöýðëýãò ñóðãóóëèéí áîëîí öýöýðëýãèéí çºâëºë,
èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ, óëñûí õýìæýýíä ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëäýã åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä óäèðäàõ
çºâëºë òóñ òóñ õýðýãæ¿¿ëíý.
Ñóðãàëò ýðõëýõ ÷èãëýë, íóòàã äýâñãýðèéí áàéðøëûã
õàðãàëçàí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë áîëîí
óäèðäàõ çºâëºëèéã äóíäûí õýëáýðýýð áàéãóóëæ
áîëíî. /Ýíý ºã¿¿ëáýðèéã 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
34.2.Öýðýã, öàãäààãèéí äýýä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ýíý õóóëèéí 34.1-ä çààñàí
çààëò õàìààðàõã¿é.
34.3.¯¿ñãýí áàéãóóëàã÷ íü èõ ñóðãóóëü, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæèéí õàðüÿà ñóðãóóëèéí óäèðäàõ
çºâëºë áàéãóóëàõ ýðõèéã òóõàéí ñóðãóóëèéí óäèðäàõ
çºâëºëä øèëæ¿¿ëæ áîëíî.
34.4.Ýíý õóóëèéí 34.1-ä çààñàí çºâëºëèéí ¿éë
àæèëëàãààíû ¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
/Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
35 äóãààð ç¿éë. Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë
35.1.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë íü áàãø, àæèëòàí,
ñóðàã÷, ýöýã, ýõ, áóñàä áàéãóóëëàãûí òºëººëºëòýé 193
áàéíà. 9-11 ãèø¿¿íòýé ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí ÎÞÓÒÀÍ
çºâëºëèéã 3 æèëèéí õóãàöààãààð ñîíãîíî. 2008
35.2.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºëä îðîõ áàãø,
àæèëëàõ òóðøëàãàòàé áàéäàã þì
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
àæèëòàí, ñóðàã÷, ýöýã, ýõèéí òºëººëëèéã òýäãýýðèéí
õàìò îëíû õóðëààñ òóñ òóñ ñîíãîíî.
35.3.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºëä îðîõ áóñàä
áàéãóóëëàãûí òºëººë-ëèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí
ñàíàëûã ¿íäýñëýí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí íèéò
àæèëòíû õóðëààñ ñîíãîíî.
35.4.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë íü äàðààõü ÷èã
¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
35.4.1.ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí õºãæëèéí áîäëîãî,
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿-ëýõýä ñàíàë ºãºõ;
35.4.2.ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí äýã æóðàì, äîòîîä
çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýðèéã òîäîðõîéëîõ;
35.4.3.ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí ¿éë àæèëëàãààíû
òàéëàí õýëýëöýõ, ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ;
35.4.4.ñóðãàëòûí ÷àíàð, õ¿¿õýä òºëºâø¿¿ëýõ,
õàìãààëàõ, õºãæ¿¿ëýõ àæëûí ¿ð ä¿í, ò¿âøèíã
ñàéæðóóëàõ òàëààð ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí
óäèðäëàãà áîëîí ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä ñàíàë
òàâèõ; Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí
08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./
35.4.5.çàõèðàë, ýðõëýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààíä
õºíäëºíãèéí õÿíàëò òàâèõ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ;
35.4.6.áàãø, ñóðàã÷, àæèëòíû ýðõ àøãèéã
õàìãààëàõ;
35.4.7.ñóðàã÷èéí ä¿ðýìò õóâöàñíû çàãâàðûã
òîãòîîõ.
35.5.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë íü çàõèðàë,
ýðõëýã÷èéã òîìèëîõ, ÷ºëººëºõ àñóóäëààð ¿¿ñãýí
áàéãóóëàã÷èä ñàíàë òàâüæ áîëíî.
35.6.Ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çºâëºë íü ãèø¿¿íèé
á¿ðýí ýðõèéã çºâøººðºõ, çºâëºëèéí äàðãûã
ñîíãîõ, ÷ºëººëºõ, ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ æóðìûã
õóðëààðàà áàòàëæ ìºðäºíº. /Ýíý çààëò 2006 îíû
12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é
áîëñîí./
36 äóãààð ç¿éë. Óäèðäàõ çºâëºë
36.1.Óäèðäàõ çºâëºë íü ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷,
áàãø, ñóðàëöàã÷, òºãñºã÷èéí òºëººëºëòýé áàéíà.
Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí óäèðäàõ
çºâëºëèéí òºëººëëèéã Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë,
ñóðãàëòûí òóõàé õóóëèàð çîõèöóóëíà.
36.2.Óäèðäàõ çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé 51-6Î õóâü
íü ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí òºëººëºë áàéíà. Óäèðäàõ
çºâëºëä îðîõ ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí òºëººëëèéã
¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí øèéäâýðýýð áîëîí ò¿¿íèé ýðõ
øèëæ¿¿ëñíýýð òîìèëíî.
36.Ç.Óäèðäàõ çºâëºëä îðîõ áàãø, ñóðàëöàã÷èéí
òºëººëëèéã õàìò îëíû õóðëààñ ñîíãîíî.
36.4.Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿íèéã 3 æèëèéí
õóãàöààãààð òîìèëîõ áóþó ñîíãîíî. Æèë á¿ð
óäèðäàõ çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé ãóðàâíû íýãèéã
ººð÷èëæ áîëíî.
194 36.5.Óäèðäàõ çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí
ÎÞÓÒÀÍ õýëáýð íü õóðàë áàéíà. Óäèðäàõ çºâëºë á¿ðýí
2008 ýðõèéí õóãàöààíä æèëä õî¸ðîîñ äîîøã¿é óäàà
õóðàëäàæ, ýýëæèò áóñ õóðëûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷,
Õ¿í øèéäâýð ãàðãàñàí ë áîë äóóñòàë íü áèåë¿¿ëýõ
õýðýãòýé
çºâëºëèéí äàðãà áóþó ãèø¿¿äèéí 1/Ç-ýýñ äîîøã¿éí
ñàíàëààð õóðàëäóóëíà. Çàõèðàë òîäîðõîé
àñóóäëààð óäèðäàõ çºâëºëèéã õóðàëäóóëàõ ñàíàëàà
çºâëºëèéí äàðãàä òàâüæ áîëíî.
36.6.Óäèðäàõ çºâëºë îëîíõèéí ñàíàëààð øèéäâýð
ãàðãàíà. Ǻâëºëèéí äàðãûã óäèðäàõ çºâëºëººñ
ñîíãîíî.
36.7.Óäèðäàõ çºâëºë ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñëàõ
¿¿ðýã á¿õèé êîìèññ, àæëûí õýñýã áàéãóóëàí
àæèëëóóëæ áîëíî.
36.8.Óäèðäàõ çºâëºëä îðñîí ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èéí
òºëººëºë íü ò¿¿íèé áîäëîãî, ÷èã ¿¿ðãèéã
õýðýãæ¿¿ëíý.
36.9.Óäèðäàõ çºâëºëèéí äàðãûã ¿¿ðãýý õàíãàëòã¿é
áèåë¿¿ëñýí, õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºí íü íîòëîãäñîí,
ººðºº ÷ºëººëºãäºõèéã õ¿ññýí ¿íäýñëýëýýð
õóãàöààíààñ ºìíº ººð÷èëæ áîëíî.
36.10. ¯¿ñãýí áàéãóóëàã÷ óäèðäàõ çºâëºë, ò¿¿íèé
ãèø¿¿íèéã õàíãàëòã¿é àæèëëàñàí ãýæ ¿çâýë ººðèéí
òºëººë뺺 ýã¿¿ëýí òàòàõ, áóñàä ãèø¿¿íèé òàëààð
ñîíãîñîí õàìò îëîíä íü ìýäýãäýõ ýðõòýé.
36.11. Óäèðäàõ çºâëºë äàðààõü ÷èã ¿¿ðãèéã
õýðýãæ¿¿ëíý:
36.11.1.õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãî,
òºëºâëºãºº, õºòºëáºð, ä¿ðìèéã áàòëàõ,
ººð÷ëºõ;
36.11.2. ñóðãóóëèéí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò,
îðîí òîî, öàëèíãèéí íèéò õýìæýýã òîãòîîõ /
Ýíý çààëòûí îðîí òîî, öàëèíãèéí íèéò
õýìæýýã òîãòîîõòîé õîëáîãäîõ õýñýã íü òºðèéí
ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä
õàìààðàõã¿é./; /2 äàõü ºã¿¿ëáýðèéã 2003 îíû
1 ä¿ãýýð ñàðûí 2-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
36.11.Ç. õºðºí㺠îðóóëàëò, æèëèéí òºñâèéí
õóâààðèëàëòûã áàòàëæ, çàðöóóëàëòàä õÿíàëò
òàâèõ, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäýýñ
õàíäèâ àâàõ æóðàì òîãòîîõ;
36.11.4. ñóðãàëòûí òºëáºð, äîòóóð áàéðíû
¿éë÷èëãýýíèé òºëáºðèéí õýìæýýã çîõèõ æóðìûí
äàãóó òîãòîîõ;
36.11.5. ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàí
õýëýëöýõ, ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ;
36.11.6.óäèðäàõ çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààíû
æèëèéí òàéëàí ãàðãàæ ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä
ºãºõ.
36.12. Óäèðäàõ çºâëºë íü çàõèðëûã òîìèëîõ,
÷ºëººëºõ ñàíàëûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷èä òàâüæ
áîëíî.
37 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ìýðãýæëèéí õÿíàëò
37.1.Áîëîâñðîëûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûã áîëîâñðîëûí
óëñûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà, óëñûí áàéöààã÷
õýðýãæ¿¿ëíý.
37.2.Áîëîâñðîëûí óëñûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà íü
áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ, áàãà, äóíä
áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, ñóðãàëòûí
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
áàéãóóëëàãûí àæëûí ò¿âøèí, ò¿¿íòýé õîëáîãäñîí
íîðì, íîðìàòèâ, ä¿ðýì, æóðìûí õýðýãæèëòýä
ìýðãýæëèéí õÿíàëò òàâèíà.
37.3.Áîëîâñðîëûí óëñûí õÿíàëòûí àëáàíû ä¿ðìèéã
Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà.
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áîëîâñðîëûí ýäèéí çàñàã
Ç8 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí òºëºâëºëò, ìýäýýëýë
38.1.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà îðîí íóòãèéí
çàõèðãààíû áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä áàéãóóëëàãûí
îðîëöîîòîéãîîð áîëîâñðîëûí õºãæëèéí îéðûí áîëîí
õýòèéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëíý.
38.2.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí áîëîâñðóóëñàí
òºëºâëºãºº, àðãà ç¿éã ¿íäýñëýí àéìàã, íèéñëýë,
ñóì, ä¿¿ðýã áîëîâñðîëûí îéðûí áîëîí õýòèéí
òºëºâëºãººòýé áàéíà.
38.Ç.Öýöýðëýã, ñóðãóóëü, áîëîâñðîëûí ýðäýì
øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãà òîãòîîñîí
íîðì, íîðìàòèâûã ¿íäýñëýí çîðèëòîò òºëºâëºãººòýé
àæèëëàíà.
38.4.ªì÷èéí àëü ÷ õýëáýðèéí áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãà õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí ìýäýý,
ìýäýýëëèéã òîãòîîñîí õóãàöààíä íü ¿íýí çºâ ãàðãàæ
áîëîâñðîëûí äýýä øàòíû áàéãóóëëàãàä òàéëàãíàíà.
Ç9 ä¿ãýýð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí ñàíõ¿¿æèëò
39.1. Áîëîâñðîëûí ñàíõ¿¿æèëòýä óëñûí òºñâèéí
æèëèéí îðëîãûí 2Î-èîñ äîîøã¿é õóâèéã
çàðöóóëíà.
39.2.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãà íü óëñûí òºñºâ,
õºðºí㺠îðóóëàëò, äîòîîä, ãàäààäûí àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà, èðãýäýýñ îðóóëàõ ñóðãàëòûí òºëáºð,
ä¿ðýìä çààñàí ¿éë àæèëëàãààíä çîðèóëñàí õàíäèâ,
õºíãºëºëòòýé çýýë, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî çýðýã ñàíõ¿¿ãèéí
ýõ ¿¿ñâýðòýé áàéíà.
39.3.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðýý íýìýãä¿¿ëýõ, áàãø, àæèëòàí,
ñóðàëöàã÷èéí íèéãìèéí áàòàëãààã äýýøë¿¿ëýõ
çîðèëãîîð õóóëü òîãòîîìæèä íèéö¿¿ëýí àæ àõóéí
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áîëîõ áºãººä ò¿¿íýýñ îëñîí
îðëîãîî ýíý õóóëüä çààñàí çîðèóëàëòûí äàãóó
çàõèðàí çàðöóóëàõ ýðõèéã áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí çàõèðàë, ýðõëýã÷ ýäýëíý.
39.4.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ººðèéí îðëîãûí
õýìæýýòýé õîëáîîòîéãîîð óëñûí òºñ⺺ñ
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õºðºíãèéí õýìæýýã áàãàñãàõûã
õîðèãëîíî.
39.5.Áîëîâñðîëûí ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí
áàéãóóëëàãà, àéìàã, íèéñëýëèéí áîëîâñðîëûí òºâ íü
óëñûí òºñºâ, ñóäàëãààíû àæëûí òºñëèéí çàðäëààð
ñàíõ¿¿æíý.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ýõýëñýí àæëàà äóóñãàæ ñóðâàë, àìüäðàë ÷èíü õîîñîí
39.6.Îðîé, ý÷íýý, àëáàí áóñ õýëáýðýýð èðãýäýä
áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõýä
øààðäàãäàõ çàðäëûã óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí
òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
39.7.Îðîí íóòãèéã áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàõ, ÷óõàë
õýðýãöýýòýé ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ, ñóðàëöàã÷èéí
àâüÿàñûã äýìæèõ, îðëîãî áàãàòàé áîëîí õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýäýä áîëîâñðîë ýçýìøèõýä çîðèóëæ
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ
áºãººä òýäãýýðèéã îëãîõ æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð
áàòàëíà. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí
08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./
39.8.Îëîí íèéòèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷èëãààð àéìàã,
íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýãò áîëîâñðîë õºãæ¿¿ëýõ ñàí
áàéãóóëæ áîëíî.
39.9.Áîëîâñðîëä çîðèóëñàí òºñâèéí áîëîí
ñàíãèéí õºðºíãèéã ººð çîðèóëàëòààð çàðöóóëàõûã
õîðèãëîíî.
39.10. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà ¿¿ñãýí
áàéãóóëàã÷ààñ ººðò íü íèéë¿¿ëñýí áîëîí òóõàéí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíûõ íü
ÿâöàä áèé áîëñîí õºðºíãèéã ººðèéí ¿íäñýí ¿éë
àæèëëàãààíû çîðèëãî, ä¿ðýì, ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷òàé
áàéãóóëñàí ãýðýýíä íèéö¿¿ëýí çîðèóëàëòûí äàãóó
¿ð àøèãòàé çàðöóóëàõ ¿¿ðýãòýé.
39.11.Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü ñóðãóóëü õºãæ¿¿ëýõ
ñàíòàé áàéæ áîëîõ áºãººä ñàíãèéí ¿ëãýð÷èëñýí
ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëíà.
/Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
40 ä¿ãýýð ç¿éë. Òºðèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëò
40.1.Òºðèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã òîãòìîë áîëîí íîðìàòèâò çàðäëààð
ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
40.2.Òºðèéí ºì÷èò á¿õ øàòíû ñóðãóóëèéí òîãòìîë
çàðäàë, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí äîòóóð áàéðíû íèéò
çàðäàë, öýöýðëýãèéí õ¿¿õäèéí õîîëíû çàðäëûí
çàðèì õýñýã, ºì÷èéí õýëáýð õàðãàëçàõã¿éãýýð
öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí àëáàí áîëîí àëáàí
áóñ ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ áàéãàà íýã ñóðàëöàã÷èä
íîãäîõ ñóðãàëòûí íîðìàòèâò çàðäëûã óëñûí òºñ⺺ñ
òóñ òóñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
40.3.Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä,
ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõýä íýã ñóðàëöàã÷èä
íîãäîõ õóâüñàõ çàðäëûí äóíäàæ íîðìàòèâûã Çàñãèéí
ãàçàð æèë á¿ð øèíý÷ëýí òîãòîîíî. Ýíý õýñãèéã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºí íàéðóóëñàí./
40.4.Òºðèéí ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëò äàðààõü ýõ ¿¿ñâýðýýñ 195
á¿ðäýíý: ÎÞÓÒÀÍ
40.4.1. öýöýðëýãò óëñûí òºñºâ, ýöýã, ýõ, àñðàí 2008
õàìãààëàã÷ààñ ºãºõ òºëáºð, ººðèéí ¿éë
ºíãºðºõã¿é
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
àæèëëàãààíû îðëîãî;
40.4.2. åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä óëñûí
òºñºâ, ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî;
40.4.Ç.ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâä
óëñûí òºñºâ, ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî;
40.4.4.èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä óëñûí
òºñºâ, ñóðãàëòûí òºëáºð, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
òºñºëò àæëûí áîëîí ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû
îðëîãî;
40.4.5.Öýðýã, öàãäààãèéí äýýä áîëîâñðîë
ýçýìø¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé çàðäëûã òºð
õàðèóöíà.
40.5.Íýã ñóðàëöàã÷èä íîãäîõ õóâüñàõ çàðäëûã
ñóðãóóëèéí áàéðøèë, õýâ øèíæ, ìýðãýæëèéí ÷èãëýë
áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èéí òóñãàé
õýðýãöýýòýé óÿëäóóëàí ýíý õóóëèéí 40.3-ò çààñàí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà òóñ á¿ðýýð ÿëãàâàðòàé
òîãòîîõ áºãººä àðãà÷ëàëûã íü áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
40.6.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
áîëîí ìýðãýæëèéí ñóðãàëò- ¿éëäâýðëýëèéí òºâä
ñóðàëöàã÷äàä òºðººñ ¿ç¿¿ëýõ áóöàëòã¿é òóñëàìæ,
çýýë, òýòãýëãèéí õýìæýýã Çàñãèéí ãàçàð æèë á¿ð
òîãòîîíî.
40.7.Ñóðàëöàã÷ààñ õóóëüä çààãààã¿é òºëáºð,
õóðààìæ àâàõûã õîðèãëîíî. /Ýíý õýñãèéã 2006
îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
íýìñýí./
41 ä¿ãýýð ç¿éë. Òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëò
41.1.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð íü ¿¿ñãýí
áàéãóóëàã÷èéí õºðºíãº, íýã ñóðàã÷èä íîãäîõ õóâüñàõ
çàðäëûí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ õýñýã, ñóðãàëòûí
òºëáºð, õàíäèâ, õºíãºëºëòòýé çýýë, ººðèéí ¿éë
àæèëëàãààíû îðëîãîîñ á¿ðäýíý.
41.2.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ñóðãàëòûí îð÷èíã ñàéæðóóëàõ,
òýäãýýðèéã áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàõàä
Çàñãèéí ãàçàð òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó äýìæëýã,
òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý.
42 äóãààð ç¿éë.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
ñóðãàëòûí îð÷èí
42.1. Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæ, òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ íü
áàãø, àæèëòàí, ñóðàëöàã÷èéí õºäºëìºðèéí îíöëîãò
òîõèðñîí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èéí
òóñãàé õýðýãöýýíä íèéöñýí, ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿é
áàéäëûí øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéíà.
42.2.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà ººðèéí
õàðüÿà õýâëýë, ìýäýýëýë, ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë,
196 òîíîã òºõººðºìæ, õè÷ýýëèéí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã
ÎÞÓÒÀÍ çàñâàðëàõ, ¿éëäâýðëýõ, õàíãàõ çýðýã ¿éëäâýðëýë,
2008 ¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõ íýãæòýé áàéæ áîëíî.
42.3.Öýöýðëýã, ñóðãóóëèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ,
Õèéñýí ç¿éëýý õàðàõààñ èë¿¿òýéãýýð õ¿íèéã
çîðèãæóóëàõ ñàéõàí ç¿éë ¿ã¿é
ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ, õîîë
õ¿íñíèé ç¿éë áîëîí ñóðàëöàã÷èéí ýð¿¿ë àõóé,
àðèóí öýâýð, àþóëã¿é áàéäëûí íîðì, íîðìàòèâûã
õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã
¿íäýñëýí áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí
ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëæ ìºðä¿¿ëíý. /Ýíý õýñãèéã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºí íàéðóóëñàí./
42.4.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã õýâèéí
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä õ¿ðýëöýõ¿éö çîðèóëàëòûí
áàðèëãà áàéãóóëàìæ, ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë,
òîíîã òºõººðºìæ, ñóðàõ áè÷èã, äîòóóð áàéðààð
õàíãàõ àæëûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ õàðèóöíà.
42.5.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí áàðèëãà
áàéãóóëàìæ, ýäýëáýð ãàçðûã çîðèóëàëòûí äàãóó
àøèãëàíà.
42.6.Áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
áàðèëãà, õîò òºëºâëºëòèéí íîðì, íîðìàòèâûã
áàðèìòëàí òîãòîîñîí, ñóðãàëòàä çîðèóëñàí ýçýìøèë
ãàçàðòàé áàéíà. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
43 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí õàðèëöààíä
îðîëöîã÷äûí íèéãìèéí áàòàëãàà
43.1. Áàãø íèéãìèéí äàðààõü áàòàëãààãààð
õàíãàãäàíà:
43.1.1.õºäºëìºðèéí øèíæ ÷àíàð, ìýðãýæëèéí
îíöëîãò òîõèðñîí öàëèí, íýìýãäýë õºëñ, íýìýãäýë,
íºõºõ îëãîâîð, øàãíàë óðàìøóóëàë àâàõ, õóóëüä
çààñàí áóñàä õºíãºëºëò ýäëýõ;
43.1.2.áàãø, àæèëëàã÷äûí ýýëæèéí ¿íäñýí
àìðàëòûí õóãàöààã Õºäºëìºðèéí òóõàé4
õóóëèàð çîõèöóóëíà. Õºäºëìºðèéí îíöëîãèéã
õàðãàëçàí áàãøèä àæëûí 33, çàõèðàë, ýðõëýã÷,
îðëîã÷ çàõèðàë, õè÷ýýëèéí ýðõëýã÷ /ñóðãàëòûí
ìåíåæåð/, õè÷ýýëèéí çîõèöóóëàã÷, íèéãìèéí
àæèëòàí, àðãà ç¿é÷, äàäëàãûí áîëîí áàéðíû áàãø,
öýöýðëýãèéí òóñëàõ áàãøèä àæëûí 15 ºäðèéí
íýìýãäýë àìðàëò òóñ òóñ îëãîíî. Õºäºëìºðèéí
òóõàé õóóëèéí 79.5, 79.6-ä çààñàí àæèëëàñàí
õóãàöàà, õºäºëìºðèéí íºõöºëèéã õàðãàëçñàí
áóñàä íýìýãäýë àìðàëò äýýðõ àëáàí òóøààëòàíä
õàìààðàõã¿é;
43.1.3.îðîí ñóóö áàðèõ áóþó õóäàëäàí àâàõàä
çîðèóëæ õºíãºëºëòòýé çýýë, òóñëàìæ àâàõ;
43.1.4.á¿õ øàòíû ñóðãóóëü, öýöýðëýãò ýíý õóóëèéí
43.1.2-ò çààñàí àëáàí òóøààëä 25 áà ò¿¿íýýñ
äýýø æèë àæèëëàñàí èðãýí ºíäºð íàñíû òýòãýâýð
òîãòîîëãîõ áîë 12 ñàðûí, ¿¿íýýñ ñóì, òîñãîí,
áàãèéí ñóðãóóëü, öýöýðëýãò 10 áà ò¿¿íýýñ äýýø
æèë àæèëëàñàí áîë 18 ñàðûí ¿íäñýí öàëèíòàé
íü òýíöýõ õýìæýýíèé íýã óäààãèéí ìºíãºí
òýòãýìæèéã àæèëëàæ áàéãàà áàéãóóëëàãààñ îëãîõ
áºãººä øààðäàãäàõ çàðäëûã íü òóõàéí æèëèéí
òºñºâò òóñãàõ;
43.1.5.òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí îíöëîã, òºâººñ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

àëñëàãäñàí áàéäëûã õàðãàëçàí áàãøèä íýìýãäýë òºâä ñóðàëöàã÷äàä Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí
öàëèí, óðàìøèë, áóñàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ; /Ýíý õýìæýý, æóðìûí äàãóó ñàð òóòàì òýòãýëýã îëãîõ;
çààëòóóäûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû /Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./ ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
43.1.6.ñóì, òîñãîí, áàãèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí 43.2.11.õóóëüä çààñàí áóñàä áàòàëãàà.
ñóðãóóëèéí çàõèðàë, öýöýðëýãèéí ýðõëýã÷ýýð 43.3.Áàãø, ñóðàëöàã÷èä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò, íºõºõ
òîãòâîð ñóóðüøèëòàé àæèëëàñàí áîë ¿íäñýí öàëèíã îëãîâîð, òýòãýëýã, òýòãýìæ, øàãíàë óðàìøèë íü
5 æèë òóòàìä íýìýãä¿¿ëýõ áºãººä íýìýãäëèéí ºì÷èéí õýëáýð õàðãàëçàõã¿é àäèë òýãø áàéíà.
õýìæýýã Çàñãèéí ãàçàð òîãòîîõ;
43.1.7.ñóì, òîñãîí, áàãèéí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
áàãøèä 5 æèë òóòàìä íýã óäàà 6 ñàðûí ¿íäñýí
Áîëîâñðîëûí õàðèëöààíä îðîëöîã÷äûí
öàëèíòàé òýíöýõ õýìæýýíèé ìºíãºí òýòãýìæèéã
àæèëëàæ áàéãàà áàéãóóëëàãààñ íü îëãîõ; /Ýíý
íèéòëýã ýðõ, ¿¿ðýã
çààëòóóäûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
44 ä¿ãýýð ç¿éë. Áàãøèéí ýðõ, ¿¿ðýã
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
44.1. Áàãø äàðààõü ýðõòýé:
43.1.8.õóóëüä çààñàí áóñàä áàòàëãàà.
44.1.1.ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí ÿâóóëàõ
43.2. Ñóðàëöàã÷ íèéãìèéí äàðààõü áàòàëãààãààð
íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãóóëàõ;
õàíãàãäàíà:
44.1.2.ñóðãàëòàä øèíæëýõ óõààíû äýâøèëò àðãà
43.2.1. îðøèí ñóóäàã ãàçðààñàà ñóðãóóëüä
áàðèë, áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ñóðàõ
òîãòìîë ÿâàõ áîëîìæã¿é, ºí÷èí áóþó àìüæèðãààíû
áè÷èã, ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîí
ò¿âøèí äîîãóóð ñóðàëöàã÷èéã äîòóóð áàéðààð
õýðýãëýõ;
õàíãàõ;
44.1.Ç.ñóðàëöàã÷ áîëîí ò¿¿íèé ýöýã, ýõ, àñðàí
43.2.2.åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü,
õàìãààëàã÷èä øààðäëàãà òàâèõ, çºâëºãºº ºãºõ;
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ /àíõàí
44.1.4.ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäëûã
øàòíû/-èéí äîòóóð áàéðàíä òºëáºðã¿é ñóóõ;
¿íýëýõ, òýäíèé àâüÿàñ, áèå ñýòãýöèéí õºãæèëòºä
43.2.Ç.ñóðàã÷èéã õè÷ýýëèéí æèë ýõëýõ, äóóñàõ
òîäîðõîéëîëò ºãºõ;
áîëîí óëèðëûí àìðàëòààð ñóðãóóëüäàà èðýõ,
44.1.5.ñóðàëöàã÷èéã ñîíãîí ñóðàëöóóëàõ,
ãýðòýý áóöàõàä ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí
ìýðãýæëèéí áîëîí ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëò çîõèîí
çàðäàë, õ¿ñýëòýýð óíààãààð ¿éë÷ëýõ àðãà õýìæýýã
áàéãóóëàõ;
ñóðãóóëèéí çàõèðãàà, íóòãèéí çàõèðãààíû
44.1.6. ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ,
áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëàõ;
áàãøèéí ìýðãýæëèéí áîëîí áîëîâñðîëûí çýðýã
43.2.4. îðøèí ñóóäàã ãàçðààñàà ººð àéìàã,
õàìãààëàõ, ìýðãýæëèéí öîë õ¿ðòýõ;
õîòîä ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòíû æèëä 2 óäàà
44.1.7. õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, ýðõ àøãèéã
îðîí íóòàãòàà èðæ, î÷èõ çàðäëûã Çàñãèéí
õîõèðîîñîí ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí òàëààð
ãàçðààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó õºíãºëºõ;
íàñàíä õ¿ðýýã¿é ñóðàëöàã÷àà òºëººëºí çîõèõ
43.2.5.íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëýýð õè÷ýýëäýý
áàéãóóëëàãàä ãîìäîë ãàðãàæ øèéäâýðë¿¿ëýõ;
ÿâàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ñóðàã÷, îþóòíû
44.1.8. ¿íäñýí àæëûí ÷ºëºº öàãààð ìýðãýæèë,
íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëýýð çîð÷èõ çàðäëûã
ñîíèðõëûí äàãóó áóñàä áàéãóóëëàãàä ãýðýýãýýð
òóõàéí íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãààñ
àæèëëàõ. /Ýíý çààëò 2006 îíû 12 äóãààð
òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó õºíãºëºõ;
ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é áîëñîí./
43.2.6.Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó
44.2.Áàãø äàðààõü ¿¿ðýãòýé:
ýìíýëýã, íèéòèéí õîîë, ñî¸ë, óðëàãèéí áîëîí
44.2.1.áàãøèéí ¸ñ ç¿é, íýð òºðèéã ýðõýìëýí
àõóéí ¿éë÷èëãýýãýýð ¿éë÷ëýõ çàðäëûã õºíãºëºõ;
ñàõèõ;
43.2.7.ñóðàëöàã÷èéí îíöãîé àâüÿàñ, ÷àäâàðûã
44.2.2.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ;
íýýí èëð¿¿ëæ õºãæ¿¿ëýõ, óðàìøóóëàí äýìæèõ,
44.2.3.îíîëûí ìýäëýã, çààõ àðãà, óð ÷àäâàðàà
ºí÷èí, àìüæèðãààíû ò¿âøèí äîîãóóð, õºãæëèéí
äýýøë¿¿ëýõ;
áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èéã ñóðàõ íºõöºë
44.2.4.ñóðàëöàã÷äûã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é
áîëîëöîîãîîð òºðººñ õàíãàõ;
áàéõ, íýð òºðèéã íü õ¿íäýòãýí õàìãààëàõ;
43.2.8.õºäººãèéí ñóìäûí çàõèàëãà-ãýðýýíèé
44.2.5.ñóðàëöàã÷ á¿ðèéí îíöëîã áàéäëûã õ¿ëýýí
äàãóó áàãø ìýðãýæëýýð ñóðàëöàæ áàéãàà
çºâøººð÷ õ¿íëýã õàðüöàõ, ººðºº ººðèé㺺
îþóòàí, ìàãèñòðàíòàä ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ
õºãæ¿¿ëýõ, áèå õ¿í áîëæ òºëºâøèõºä äýìæëýã
õºíãºëòòýé íºõöºëººð çýýë, òýòãýëýã îëãîõ;
¿ç¿¿ëýõ;
43.2.9.ñóðëàãà, ñïîðò, óðëàãèéí îíöãîé
44.2.6.ñóðàëöàã÷èéí áèå äààñàí áàéð ñóóðü, 197
àìæèëò ãàðãàñàí ñóðàëöàã÷äàä Ìîíãîë Óëñûí
¿çýë áîäîëä õ¿íäýòãýëòýé õàíäàõ;
Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò ÎÞÓÒÀÍ
44.2.7.ñóðàëöàã÷èéí ýð¿¿ë ìýíä, àþóëã¿é
òýòãýëýã îëãîõ; 2008
áàéäàëä àíõààðàë òàâèõ; /Ýíý çààëòûã 2006
43.2.10.ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿í ººðèé㺺 àìüæèëòàä õ¿ð÷ ÷àäàõûã òàíèí ìýäýõ íü
ýðäýíýñýýð ä¿¿ðýí àãóéã èëð¿¿ëýõýýñ èë¿¿ ¿íý öýíýòýé
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷èëñºí./
44.3.Áàãø íü ñóðàëöàã÷èéí áèå ìàõáîäèä õàëäàõ,
òýäýíä ñýòãýë ñàíààíû äàðàìò ¿ç¿¿ëýõ, õóâèéí
íóóöûã íü çàäðóóëàõûã õîðèãëîíî.
44.4.Áàãø íü õóóëüä çààñàí ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõäýý
áàãøèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã áàðèìòàëæ àæèëëàíà. /
Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
45 äóãààð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷èéí ýðõ, ¿¿ðýã
45.1. Ñóðàëöàã÷ äàðààõü ýðõòýé:
45.1.1. ñóðàëöàõ íºõöºë áîëîëöîîãîîð
õàíãóóëàõ;
45.1.2. ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä çààâàë ñóäëàõààð
òóñãààã¿é õè÷ýýëýýñ ñîíãîí ñóäëàõ;
45.1.Ç. ñóðãóóëü, áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààòàé
õîëáîãäîõ àñóóäëààð ñàíàë ãàðãàõ, ø¿¿ìæëýõ,
øààðäëàãà òàâèõ;
45.1.4. ñóðàëöàõ õóãàöàà, õýëáýðèéí òàëààð
ñàíàë òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýõ;
45.1.5. õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó òóñëàìæ
àâàõ, õºíãºëºëò ýäëýõ;
45.1.6. ãýðýýíä ººðººð çààãààã¿é áîë ñóðãóóëü
òºãñºã÷ ýçýìøñýí áóþó ñîíèðõñîí ìýðãýæëèéí
äàãóó ýðõëýõ àæëàà õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð
÷ºëººòýé ñîíãîõ;
45.1.7.ñóðãàëòûí òºëáºð, õàíäèâûí çàðöóóëàëò,
àøèãëàëòûí òàëààð ìýäýýëýë àâàõ, õÿíàëò òàâèõ.
45.1.8.óëàìæëàëò ñî¸ë, çàí çàíøëûã ºâëºõ,
ñóðãóóëèéí îð÷èíä òºðºëõ õýëýýðýý õàðèëöàõ. /
Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
45.2. Ñóðàëöàã÷ äàðààõü ¿¿ðýãòýé:
45.2.1. ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí àãóóëãûã
õóãàöààíä íü á¿ðýí ýçýìøèõ;
45.2.2.áàãøààñ òàâüñàí øààðäëàãà, ºãñºí ¿¿ðýã,
äààëãàâðûã áèåë¿¿ëýõ;
45.2.3. áèå äààæ ñóðàëöàõ àðãà áàðèëûã
ýçýìøèõ;
45.2.4. áàãø, øàâèéí õàðèëöààã õ¿íäýòãýí
äýýäëýõ;
45.2.5. ñóðãóóëèéí äîòîîä æóðìûã õ¿íäýòãýí
ñàõèõ;
45.2.6. ñóðãàëòûí òºëáºðèéã ãýðýýíèé äàãóó
õóãàöààíä íü òºëºõ.
46 äóãààð ç¿éë. Ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí
ýðõ, ¿¿ðýã
46.1. Ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷ äàðààõü
ýðõòýé:
46.1.1.õ¿¿õäýý àëü ñóðãóóëüä, ÿìàð õýëáýðýýð
ñóðàëöóóëàõûã çîõèõ æóðìûí äàãóó ñîíãîõ;
198
46.1.2.áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà,
ÎÞÓÒÀÍ áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäñîí ñàíàë,
2008 õ¿ñýëò ãàðãàõ;
46.1.Ç.õ¿¿õäèéíõýý ìýäëýã, ÷àäâàð, àâüÿàñ, áèå,
Õèéæ ÷àäíà ãýäýãòýý èòãýæ ÷àäààã¿é òîõèîëäîëä õýçýý
÷ àìæèëòàä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é
ñýòãýöèéí òàëààð ñóðãóóëü, áàãøààñ ãàðãàñàí
òîäîðõîéëîëòòîé òàíèëöàõ.
46.2. Ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷ äàðààõü
¿¿ðýãòýé:
46.2.1.õ¿¿õäèéí àâüÿàñ, ÷àäâàðûã áàãà íàñíààñ
íü äýìæèí õºãæ¿¿ëýõ, áîëîâñðîë ýçýìøèõýä
íü øààðäàãäàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, áàãøòàé
õàìòðàí àæèëëàõ, ìýðãýæëýý ñîíãîõîä íü
õ¿¿õýääýý òóñëàõ;
46.2.2.ñóðãàëòûí õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã
õàíãàõòàé õîëáîãäóóëàí ñóðãóóëü, áàãøààñ
òàâüñàí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõ;
46.2.Ç.õ¿¿õýääýý 16 õ¿ðòýë íàñàíä íü ñóóðü
áîëîâñðîë çààâàë ýçýìø¿¿ëýõ, ñóðàëöàõ õ¿ñýë,
ñîíèðõëûã íü õààæ áîîãäóóëàõã¿é áàéõ;
46.2.4. õ¿¿õäèéã ãýð á¿ëèéí îð÷èíä ñóðãàõ àðãà
áàðèë ýçýìøèõ.
47 äóãààð ç¿éë. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ýðõ,
¿¿ðýã
47.1. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà äàðààõü
ýðõòýé:
47.1.1.ìýðãýæèëòýí áýëòã¿¿ëýõ, àæèëëàã÷äûí
ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ çàõèàëãûã õîëáîãäîõ
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ºãºõ, ãýðýý
áàéãóóëàõ;
47.1.2.ãýðýý, çàõèàëãààð ñóðàëöàã÷èéí òàëààð
ñàíàë ãàðãàõ, øààðäëàãà òàâèõ;
47.1.3.àæèëòàíäàà áîëîâñðîë îëãîõ, ò¿¿íèé
ìýðãýøèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ;
47.1.4.áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã áýõæ¿¿ëýõýä
äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, èâýýí òýòãýñíèé
òºëºº õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí çîõèõ õºíãºëºëò
ýäëýõ.
47.2. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà äàðààõü
¿¿ðýãòýé:
47.2.1.ãýðýýíèé äàãóó ñóðàëöàã÷èéã õ¿ëýýí
àâ÷ ¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãà õèéëãýõ íºõöºë,
áîëîëöîîãîîð õàíãàõ;
47.2.2. ãýðýý, çàõèàëãààð ñóðàëöàã÷èéí
ñóðãàëòûí çàðäëûã òºëºõ;
47.2.Ç.àæèëòàí áèå äààæ ñóð÷ áîëîâñðîõ, õ¿¿õäýý
ñóðãàõàä íü äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ.
ÄÎËÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Áóñàä ç¿éë
48 äóãààð ç¿éë. Áîëîâñðîëûí õóóëü òîãòîîìæ
çºð÷èã÷èä õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãà
48.1.Ñóóðü áîëîâñðîë îëãîõ àæëûã õàíãàëòã¿é
çîõèîí áàéãóóëñàí, çîõèõ àðãà õýìæýý àâààã¿é
òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
ãýì áóðóóòàé àëáàí òóøààëòàíä õóóëü òîãòîîìæèéí
äàãóó ñàõèëãûí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.
48.2. Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ çºð÷èã÷èä
ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë äàðààõü
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëíà:
48.2.1. ýíý õóóëèéí 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéã çºð÷èæ
áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ãèéã õóóëü áóñààð
îëãîñîí, õóóðàì÷ààð ¿éëäñýí, àâ÷ àøèãëàñàí
èðãýíèéã 30000-50000, àëáàí òóøààëòíûã
50000-60000, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã
200000-250000 òºãðºãººð òîðãîæ, õóóðàì÷
áàðèìò áè÷ãèéã õóðààõ;
48.2.2. ýíý õóóëèéí 47 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü
õýñýãò çààñàí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõýýñ çàéëñõèéñýí
áîë 75000-100000 òºãðºãººð òîðãîõ;
48.2.3.àæèë ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõýä íü áàãøèä
ñàíààòàéãààð ñààä ó÷ðóóëñàí, áàãøèéí íýð
õ¿íäèéã ãóòààí äîðîìæèëñîí ýòãýýäèéã 30000-
50000 òºãðºãººð òîðãîõ;
48.2.4.ýíý õóóëèéí 22 äóãààð ç¿éëä çààñàí
òóñãàé çºâøººðºë àâààã¿é, áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëýëã¿é
ñóðãàëòûí àæèë ýðõýëñýí áîë ñóðãàëòûí
òºëáºðèéã ñóðàëöàã÷èä áóöààí îëãîæ, èðãýíèéã
30000-50000, àëáàí òóøààëòíûã 50000-60000,
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã 200000-250000
òºãðºãººð òîðãîæ, îëñîí îðëîãûã õóðààæ,
ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîõ; /Ýíý
çààëòóóäàä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí./
48.2.5.ýíý õóóëèéí 46.2.3-ò çààñàí ¿¿ðãèéã
õ¿íäýòãýõ øàëòãààíã¿éãýýð áèåë¿¿ëýýã¿é áîë
10000-30000 òºãðºãººð òîðãîõ.
48.2.6.ñóðàëöàã÷èéí áèå ìàõáîäèä õàëäñàí,
ñýòãýë ñàíààíû äàðàìò ¿ç¿¿ëñýí, ìºí㺠ºãºõ, íîì,
á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàæ àâàõûã òóëãàñàí, òýäíèé
ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒÓÕÀÉ
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü èðãýíä äýýä áîëîâñðîë
îëãîõòîé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä
îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí çîðèëãî
2.1.Äýýä áîëîâñðîëûí çîðèëãî íü òºðººñ
áîëîâñðîëûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãîä òóëãóóðëàí
áîëîâñðîëûí ¿íäñýí çàð÷èì, îëîí óëñûí íèéòëýã
æèøèã, õàíäëàãàä íèéö¿¿ëýí èðãýíä äýýä áîëîâñðîë
îëãîõîä îðøèíî.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àëèâàà àæëûã ýñâýë á¿¿ ýõýë, õýðâýý ýõýëñýí áîë äóóòàë
õóâèéí íóóöûã çàäðóóëñàí, õóóëüä çààãààã¿é
òºëáºð, õóðààìæ àâñàí áàãøèéã 10000-30000
òºãðºãººð, àëáàí òóøààëòíûã 40000-60000
òºãðºãººð òîðãîõ;
48.2.7.áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò áîëîí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãàä òàâèãäàõ øààðäëàãûã çºð÷ñºí
óäèðäàõ àëáàí òóøààëòíûã 50000-60000
òºãðºãººð òîðãîõ;
48.2.8.óäèðäàõ àæèëòíû áîëîí áàãøèéí ¸ñ ç¿éã
íîöòîé çºð÷ñºí áîë 50000-60000 òºãðºãººð
òîðãîõ, ýñõ¿ë áàãøëàõ ýðõèéã õàñàõ àðãà
õýìæýý àâàõ;
48.2.9.áàéãóóëëàãàä õàíäèâëàñàí õºðºíãèéã
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí, òýíöýëä òóñãààã¿é, ò¿¿í÷ëýí
çîðèóëàëòûí áóñààð çàðöóóëñàí àëáàí
òóøààëòíûã 50000-60000 òºãðºãººð òîðãîõ. /
Ýíý çààëòûã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
48.Ç. Ýíý õóóëèéí 48. 2-ò çààñàí øèéòãýëèéã ø¿¿ã÷,
ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãà, áîëîâñðîëûí õÿíàëòûí
óëñûí áàéöààã÷ íîãäóóëíà.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÀ
Ñ.Ҫ̪Ð-Î×ÈÐ
/Ýíý õóóëèíä 2002 îíû 7 äóãààð ñàðûí 10-íû,
2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 3-íû, 11 ä¿ãýýð ñàðûí
13-íû, 2006 îíû 6 äóãààð ñàðûí 29-íèé, 2006
îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëò òóñãàãäñàí./
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2006 îíû 5 äóãààð ñàðûí 3-íû ºäºð
Óëààíáààòàð õîò
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà
3 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà
3.1.Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà íü íýãäìýë áºãººä
ñóðàëöàã÷èä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, íèéãýì-
õ¿ì¿¿íëýãèéí òîäîðõîé ÷èãëýëýýð ñóðãàëò, ýðäýì
øèíæèëãýý, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðýýíä
ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä àæèëëàõ, ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àæèë ã¿éöýòãýõ, áèå õ¿í ººðèé㺺
íýýæ õºãæ¿¿ëýõ ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë ýçýìø¿¿ëæ, 199
ñî¸ë òºëºâø¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýíý.
ÎÞÓÒÀÍ
3.2.Äýýä áîëîâñðîëûí àãóóëãà íü åðºíõèé ñóóðü,
2008
ìýðãýæëèéí ñóóðü áîëîí ìýðãýøèõ õýñãýýñ á¿ðäýõ
íü õèéæ ã¿éöýý
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
áºãººä ýäãýýð õýñýã òóñ á¿ðèéí àãóóëãà íü äàðààõü
çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýíý:
3.2.1.åðºíõèé ñóóðü õýñãèéí àãóóëãà íü
ñóðàëöàã÷èä äýýä áîëîâñðîë îëãîõîä çàéëøã¿é
øààðäëàãàòàé øèíæëýõ óõààíû ¿íäñèéã
ýçýìø¿¿ëýõ;
3.2.2.ìýðãýæëèéí ñóóðü õýñãèéí àãóóëãà íü
ñóðàëöàã÷èä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè, íèéãýì-
õ¿ì¿¿íëýãèéí òîäîðõîé ÷èãëýëýýð ìýðãýæèë
ýçýìøèõýä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé îíîë- àðãà
ç¿éí ìýäëýã ýçýìø¿¿ëýõ;
3.2.Ç.ìýðãýøèõ õýñãèéí àãóóëãà íü ñóðàëöàã÷èä
íèéãìèéí õýðýãöýý, øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí òóõàéí
ìýðãýæëýýð ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë ýçýìø¿¿ëýõ.
3.Ç.Äýýä áîëîâñðîëûí çýðýã íü áàãö öàãààð
õýìæèãäýõ äèïëîìûí, áàêàëàâðûí, ìàãèñòðûí,
äîêòîðûí øàòëàëòàé áàéíà.
3.4.Áàãö öàãèéí õýìæýýã áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà,
ýñõ¿ë ò¿¿íèé ýðõ îëãîñîí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà
òîãòîîíî.
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãà
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãà
4.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
íü Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 15 äóãààð ç¿éëä
çààñíû äàãóó èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ
ãýñýí àíãèëàëòàé áàéíà.
4.2.Èõ ñóðãóóëü íü øèíæëýõ óõààíû õýä õýäýí
÷èãëýëýýð ñóóðü áà õàâñàðãà ñóäàëãàà ÿâóóëäàã,
áàêàëàâð, ìàãèñòð, äîêòîðûí ñóðãàëò ýðõýëäýã,
¿éëäâýð, ¿éë÷èëãýýíèé áààç ëàáîðàòîðè á¿õèé
ýðäýì øèíæèëãýý-ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí áóþó ýðäýì
øèíæèëãýý-ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà áàéíà.
4.3.Äýýä ñóðãóóëü íü øèíæëýõ óõààíû òîäîðõîé
÷èãëýëýýð ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæèë ÿâóóëæ
äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí ñóðãàëò ýðõëýõ ýðõ
á¿õèé ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãà
ìºí. Äýýä ñóðãóóëü íü ìàãèñòðûí ñóðãàëò ýðõýëæ
áîëíî. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí
08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./
4.4.Êîëëåæ íü äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí ñóðãàëò
ýðõýëäýã ñóðãàëòûí áóþó ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
áàéãóóëëàãà áàéíà.
4.5.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
àíãèëëûã ñóðãóóëèéí õ¿÷èí ÷àäàë, ¿íäñýí áàãø íàðûí
äîòîð äîêòîðûí çýðýãòýé áàãø íàðûí ýçëýõ õóâü
õýìæýýã õàðãàëçàí áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
200 òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà òîãòîîíî.
ÎÞÓÒÀÍ
2008
5 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö
Õý÷íýýí ñàéí õèéñýí ÷ áàéñàí äóóñààã¿é ë áîë àìüã¿é
áèå ë ãýñýí ¿ã
5.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
çîõèîí áàéãóóëàëòûí ¿íäñýí íýãæ íü òýíõèì,
ëàáîðàòîðè áàéíà. Èõ ñóðãóóëü íü ïðîôåññîðûí
áàãò òóëãóóðëàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòûí íýãæòýé
áàéæ áîëíî.
5.2.Èõ ñóðãóóëü õàðüÿàëàëäàà äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí, ã¿íçãèéð¿¿ëñýí
ñóðãàëòòàé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüòàé áàéæ
áîëíî.
5.3.Äýýä ñóðãóóëü õàðüÿàëàëäàà êîëëåæ, ñóðãàëò-
ýðäýì øèíæèëãýýíèé áîëîí ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí òºâ, ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëòòàé
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüòàé áàéæ áîëíî.
5.4.Êîëëåæ õàðüÿàëàëäàà ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-
¿éëäâýðëýëèéí òºâòýé áàéæ áîëíî. Êîëëåæ íü çàðèì
ìýðãýæëýýð øàòàëñàí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ
áîëíî.
5.5.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
õàðüÿàëëûí ñóðãóóëü íü áèå äààñàí õóóëèéí ýòãýýä
áàéíà. Äýýð äóðäñàí ñóðãóóëü áèå äààæ ìàãàäëàí
èòãýìæëýëä îðíî.
5.6.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
íü õàìòàðñàí áîëîí äàãíàñàí ñóðãàëò-ýðäýì
øèíæèëãýýíèé çîðèóëàëò á¿õèé ¿éëäâýðëýë,
¿éë÷èëãýýíèé ò¿øèö áàéãóóëëàãà, ëàáîðàòîðè,
ýìíýëýã, äàäëàãûí áààç, òóñëàõ àæ àõóéòàé áàéæ
áîëíî.
5.7.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä
áàéãóóëëàãûí õàìòàðñàí øèéäâýðýýð òîäîðõîé àæ
àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýý,
äàäëàãûí áààç áîëãîæ áîëíî.
5.8.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéí ¿íäñýí áîëîí áóñàä
íýãæèéí ýðõ, ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã èõ ñóðãóóëü, äýýä
ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ä¿ðìýýð òîãòîîíî. /Ýíý õýñýãò
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºëò îðñîí/
5.9.Òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí õàðüÿà ñóðãóóëü áàéãóóëàõ æóðìûã
Çàñãèéí ãàçàð áàòàëíà. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû
12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
6 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, çàðèì ¿éë
àæèëëàãààã çîãñîîõ, òàòàí áóóëãàõ
6.1.Äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã Áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëèéí 19, 20 äóãààð ç¿éë, áîëîí Àæ
àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé1
õóóëèéí 15.7.1,15.7.2,15.7.4-ò çààñíû äàãóó ¿¿ñãýí
áàéãóóëíà.
6.2.Öýðýã, öàãäààãèéí äýýä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ
áàéãóóëëàãûã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, çàðèì ¿éë
àæèëëàãààã çîãñîîõ, òàòàí áóóëãàõ àñóóäëûã
Çàñãèéí ãàçàð øèéäâýðëýíý. /Ýíý õýñýã 2006 îíû
12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é
áîëñîí./
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
6.3.Òºðèéí ºì÷èò èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òàòàí áóóëãàõ
àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçàð øèéäâýðëýíý. /Ýíý õýñãèéã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
ººð÷ëºí íàéðóóëñàí./
6.4.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéã òàòàí áóóëãàõ àñóóäëûã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãûí çºâøººðñíººð ñóðàëöàã÷èéí ýðõ
àøãèéã õîõèðîîõã¿éãýýð ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ áóþó
ò¿¿íèé ýðõ îëãîñîí ýòãýýä øèéäâýðëýíý.
6.5.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà òàòàí
áóóãäñàí íºõöºëä îþóòíû ìýäëýã, ÷àäâàðûã øàëãàí
òîãòîîæ, èæèë ìýðãýæëèéí ñóðãóóëüä øèëæ¿¿ëýí
ñóðàëöóóëàõ, õîëáîãäîõ çàðäëûí àñóóäëûã òàòàí
áóóãäñàí ñóðãóóëü íü áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà,
äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áóñàä áàéãóóëëàãàòàé
õàðèëöàí òîõèðîëöîæ øèéäâýðëýíý.
6.6.Óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëæ, ãýð÷èëãýý áîëîí
òóñãàé çºâøººðºë àâààã¿é íºõöºëä îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ,
ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõûã õîðèãëîíî.
6.7.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàëáàð áàéãóóëàõ àñóóäëûã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãûí çºâøººðñíººð ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷
íü øèéäâýðëýíý. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
ĪЪÂįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí çîõèîí
áàéãóóëàëò
7 äóãààð ç¿éë. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí ýëñýëò
7.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä á¿ðýí äóíä
áóþó ò¿¿íýýñ äýýø áîëîâñðîëòîé èðãýíèéã ò¿¿íèé
ìýäëýã, ÷àäâàð, òºëºâøëèéí ¿íýëãýý, ñóðàõ ÷àäâàðûã
õàðãàëçàí ýëñ¿¿ëýõ áºãººä ýëñýëò íü ñîíãîëò õèéõ
áîëîìæòîé, øàëãàðóóëàëò íü íýýëòòýé, õ¿ðòýýìæòýé,
¿íýëãýýíèé çîõèñòîé àðãà õýëáýð á¿õèé áàéíà. /
Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºí íàéðóóëñàí./
7.2.Ìýðãýæèëòíèé õýðýãöýý, çàõèàëãà, ñóðãóóëèéí
õ¿÷èí ÷àäëûã õàðãàëçàí ýëñýã÷äèéí òîîã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà òîãòîîíî. Ñóðãóóëèéí õ¿÷èí ÷àäëûã
òîäîðõîéëîõ ¿íäýñëýë íü áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷èí,
õè÷ýýëèéí áàéð, ëàáîðàòîðè, íîìûí ñàí, ä¿ðìèéí
ñàíãèéí õýìæýý áàéíà. /Ýíý õýñýãò 2006 îíû
12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò
îðñîí./
7.Ç.Îþóòàí, ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò ýëñ¿¿ëýõ
¿ëãýð÷èëñýí æóðìûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà òîãòîîíî. /Ýíý
õýñýãò 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿í Õý÷íýýí èõ àæèëëàíà òºäèé ÷èíýý èõ àìàðñàí áîëäîã
õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí./
8 äóãààð ç¿éë. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí ñóðãàëòûí çîõèîí áàéãóóëàëò
8.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ñóðãàëò
íü ºäºð, îðîé, ý÷íýý áîëîí ýêñòåðíàò õýëáýðòýé
áàéæ áîëíî.
8.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ºäºð,
îðîéí ñóðãàëòûí õè÷ýýëèéí æèë 9 ä¿ãýýð ñàðûí
1-íèé ºäºð ýõýëíý.
8.Ç.Íóòàã äýâñãýðèéí áàéãàëü, öàã óóð, ¿éëäâýðëýë,
¿éë÷èëãýýíèé îíöëîã, áàéãàëèéí áîëîí íèéòèéã
õàìàðñàí ãàìøèãòàé õîëáîãäóóëàí îíöãîé äýãëýì,
õîðèî öýýð òîãòîîñîí íºõöºëèéã õàðãàëçàí
õè÷ýýëèéí æèëèéí ýõëýõ õóãàöààã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà òóõàéí ¿åä íü ººð÷èëæ áîëíî.
8.4.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ñóðãàëò
ìýðãýæèë á¿ðýýð áîëîâñðóóëñàí ñóðãàëòûí
òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéí äàãóó ÿâàãäàíà.
Ñóðãàëòûí òºëºâëºãººã áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí
çºâøººðñíººð ñóðãóóëèéí çàõèðàë áàòàëíà.
8.5.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ñóðãàëòûí
çîõèîí áàéãóóëàëò, äàäëàãûí õºòºëáºð, ä¿ðìèéã
ñóðãóóëèéí ýðäìèéí áîëîí ñóðãàëò-àðãà ç¿éí
çºâëºëèéí ñàíàëûã ¿íäýñëýí çàõèðàë áàòàëíà.
8.6.Ìàãèñòð, äîêòîðûí ñóðãàëòûí ñóäàëãàà,
òóðøèëòûí àæëûí çàðèì õýñãèéã ýðäýì øèíæèëãýýíèé
õ¿ðýýëýí, ¿éëäâýðèéí ãàçðûí ëàáîðàòîðè, áààçûã
ò¿øèãëýí òóõàéí áàéãóóëëàãûí ýðäýìòäèéí
óäèðäëàãûí äîð ÿâóóëæ áîëíî.
8.7.Äýýä áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ äèïëîìûí ñóðãàëò
9Î áàãö öàãààñ äîîøã¿é áàéõ áºãººä ºìíºõ
ò¿âøíèé ñóðãàëòûí áàãö öàãèéã îðîëöóóëàí
áàêàëàâðûí ñóðãàëò 12Î-îîñ, ìàãèñòðûí ñóðãàëò
15Î-ààñ, äîêòîðûí ñóðãàëò 21Î áàãö öàãààñ òóñ
òóñ äîîøã¿é áàéíà.
8.8.Ìàãèñòð, äîêòîðûí çýðýã õàìãààëóóëàõ
çºâëºëèéí ä¿ðìèéã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëæ,
õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèíà.
8.9.Õè÷ýýëèéí æèëèéí ¿ðãýëæëýõ, äóóñàõ áîëîí
øàëãàëòûí õóãàöààã ñóðãàëòûí òºëºâëºãººãººð
çîõèöóóëíà.
8.10.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëò ýðõëýõ íèéòëýã
æóðàì, ýíý õóóëèéí 8.4-ò çààñàí ñóðãàëòûí
òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ,
áàòëàõ, òýäãýýðò ººð÷ëºëò îðóóëàõ æóðìûã
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿í áàòàëíà. /Ýíý õýñãèéã 2006 îíû 12 äóãààð
ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð íýìñýí./
9 ä¿ãýýð ç¿éë. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæèä ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäëûã 201
¿íýëæ, ä¿ãíýõ ÎÞÓÒÀÍ
9.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä 2008
ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäëûã áîëîâñðîëûí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ 12 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó ¿íýëæ, áàéãóóëëàãûí ýðõ, ¿¿ðýã
ä¿ãíýíý. 12.1.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà
äàðààõü ýðõ, ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà 12.1.1.äýýä áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè
õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí áîäëîãîä íèéö¿¿ëýí ñóðãóóëèà
Äýýä áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà
õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýë, õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ;
10 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà
12.1.2. ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà, õýëáýð,
10.1.Äýýä áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûã áîëîâñðîëûí
ñóäàëãàà, òóðøèëòûí àæëûí çîðèëò, ÷èãëýë,
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
òýäãýýðèéã øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã ñîíãîæ
áàéãóóëëàãà õýðýãæ¿¿ëíý.
õýðýãæ¿¿ëýõ;
10.2.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
12.1.3. ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû òºñºëä
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü Áîëîâñðîëûí òóõàé
îðîëöîõ;
õóóëèéí 28 äóãààð ç¿éëä çààñàí á¿ðýí ýðõýýñ
12.1.4.áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí áàãø, àæèëòíû
ãàäíà äýýä áîëîâñðîëûí àñóóäëààð äàðààõü á¿ðýí
öàëèí õºëñíèé õýìæýýã òîãòîîõ, áàéãóóëëàãûí
ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý:
äîòîîä æóðàì áîëîâñðóóëæ, ìºðä¿¿ëýõ;
10.2.1.äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
12.1.5.òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó ñóðãóóëèéí
àæèëëàãààã òºðèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä óÿëäóóëàí
á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûã òîãòîîõ, õàðüÿà íýãæ,
çîõèöóóëæ äýìæèõ, òýäíèéã ìýðãýæëèéí àðãà
áàéãóóëëàãûã áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òàòàí áóóëãàõ,
ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàõ;
òýäãýýðèéí òàéëàí ñîíñîæ ¿éë àæèëëàãààíä íü
10.2.2.òºðèéí çàõèðãààíû áóñàä òºâ
¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ;
áàéãóóëëàãàòàé òóõàéí ñàëáàðò ìýðãýæèëòýí
12.1.6.ñóðàëöàã÷ ýëñ¿¿ëýõ, òºãñãºõ àñóóäëûã
áýëòãýõ àñóóäëààð õàìòðàí àæèëëàõ.
çîõèõ æóðìûí äàãóó øèéäâýðëýõ;
12.1.7.áàãø, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàí
11 ä¿ãýýð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áýëòãýõ, äàâòàí ñóðãàõ, òýäíèé áîëîí òºãñºã÷èéí
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà
ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ;
11.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
12.1.8.áàãøèä áîëîâñðîëûí çýðýã, öîë îëãîõ
ººðèéí óäèðäëàãûã ñóðãóóëèéí óäèðäàõ çºâëºë
àñóóäëûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
õýðýãæ¿¿ëíý.
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí æóðìûí
11.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí óäèðäàõ
äàãóó øèéäâýðëýõ; /Ýíý çààëò 2006 îíû 12
çºâëºë íü Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 36 äóãààð
äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð õ¿÷èíã¿é
ç¿éëä çààñíû äàãóó áàéãóóëàãäàí ¿éë àæèëëàãààãàà
áîëñîí./
õýðýãæ¿¿ëíý.
12.1.9.á¿ñ íóòãèéí áîëîí îëîí óëñûí ÷àíàðòàé
11.3.Çàõèðàë íü ýíý õóóëèéí 12 äóãààð ç¿éëä çààñàí
óóëçàëò, õóðàë, ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàõ;
ýðõ, ¿¿ðãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ,
12.1.10.¿éë àæèëëàãààíäàà íèéö¿¿ëýí
ñóðãóóëèéí ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàæ,
¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ;
òîìèëñîí ýòãýýäèéí ºìíº àæëàà òàéëàãíàíà.
12.1.11.ãàäààäûí áîëîí äîòîîäûí áîëîâñðîë,
11.4.Ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí ÷èãëýëèéã
øèíæëýõ óõààíû áàéãóóëëàãà, áóñàä ýòãýýäòýé
òîãòîîæ, ò¿¿íèé îíîë, àðãà ç¿éí ò¿âøèí, à÷
ººðèéí ýðõ õýìæýýíèé àñóóäëààð ãýðýý,
õîëáîãäîë, ¿ð ä¿íã õýëýëöýæ ñàíàë, ä¿ãíýëò ãàðãàõ
õýëýëöýýð õèéõ;
çîðèëãîîð èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëüä ýðäìèéí
12.1.12.øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë øèíýýð ýëñýã÷èä
çºâëºë, êîëëåæèä ñóðãàëò-àðãà ç¿éí çºâëºë àæèëëàíà.
çîðèóëàí áýëòãýë ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ;
Ýðäìèéí áîëîí ñóðãàëò-àðãà ç¿éí çºâëºëèéí äàðãà
12.1.13.èðãýäèéí áîëîâñðîë, ñî¸ëûí ò¿âøèíã
íü òóõàéí ñóðãóóëèéí çàõèðàë áàéíà.
äýýøë¿¿ëýõ áîëîí íèéãìèéí õàëàìæ, õ¿ì¿¿íëýãèéí
11.5.Çàõèðàë íü õàðüÿàëëûí ñóðãóóëü, òýíõèì,
÷èãëýëèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ.
ëàáîðàòîðè, ýðäýì øèíæèëãýýíèé íýãæèéí ñàíàëûã
¿íäýñëýí ýðäìèéí áîëîí ñóðãàëò-àðãà ç¿éí çºâëºëèéí
á¿ðýëäýõ¿¿í, ò¿¿íèé àæèëëàõ æóðìûã áàòàëíà. / ÄÎËÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
Ýíý õýñýãò 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû Áàãø, ñóðàëöàã÷
ºäðèéí õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí./
11.6. Çàõèðëûí äýðãýä çàõèðãààíû çºâëºë àæèëëàæ 13 äóãààð ç¿éë. Áàãø
áîëíî. 13.1. Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ¿íäñýí
202 ìýðãýæëèéí õè÷ýýëèéã ìàãèñòð, ò¿¿íýýñ äýýø
ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà çýðýãòýé áàãø çààíà.
ÎÞÓÒÀÍ 13.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
2008 Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàãøèéí ìýðãýæèë ýçýìøýýã¿é îðîí òîîíû áàãø
áàéãóóëëàãûí á¿ðýí ýðõ
Çîðèëãîî ººð÷èëáºë ýõíýýñ íü ººð÷ëºõ õýðýãòýé ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

çààõ àðãà ç¿é ýçýìøñýí áàéíà. çºâëºãºº ºãºõ, ò¿¿íèé ñóäàëãààíû áîëîí äàäëàãûí
13.Ç.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí áàãøèéí àæëûã óäèðäàõ;
àëáàí òóøààë íü ïðîôåññîð, äýä ïðîôåññîð, 16.1.7.äîêòîðàíò íü õè÷ýýë çààõ, îþóòàí,
àõëàõ áàãø, áàãø, äàäëàãàæèã÷ áàãø áàéíà. ìàãèñòðàíòûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë
13.4.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä óäèðäàõ.
áàãøèëñàí õóãàöàà, ñóðãàëòûí àæëûí äàäëàãà, 16.2.Ñóðàëöàã÷ Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 45.2-ò
òóðøëàãà, ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë, òóóðâèëûã çààñàí ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.
õàðãàëçàí äîêòîðûí çýðýãòýé õ¿íä äýä ïðîôåññîð,
ïðîôåññîð öîëûã èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü ÍÀÉÌÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
îëãîíî.
Äýýä áîëîâñðîëûí ýäèéí çàñàã,
13.5.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
áàãøèéí àëáàí òóøààë, äýä ïðîôåññîð, ïðîôåññîð
íèéãìèéí áàòàëãàà
öîëûí òîäîðõîéëîëò, íèéòëýã øààðäëàãà, øàëãóóð
17 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí òºëºâëºëò,
¿ç¿¿ëýëòèéã áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
ìýäýýëýë
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà òîãòîîíî.
17.1.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü äýýä áîëîâñðîëûã
14 ä¿ãýýð ç¿éë. Áàãøèéí ýðõ, ¿¿ðýã
õºãæ¿¿ëýõ, èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ íü
14.1.Áàãø Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 44.1-ä
ñóðãóóëèà õºãæ¿¿ëýõ îéðûí áîëîí õýòèéí áîäëîãî,
çààñíààñ ãàäíà äàðààõü ýðõòýé:
õºòºëáºð, òºëºâëºãººòýé áàéíà.
14.1.1.òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí ¿éëäâýðëýë,
17.2.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ íü
¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãàä ìýðãýæëèéí äàãóó
ñòàòèñòèêèéí áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã
çºâëºõººð àæèëëàõ;
òîãòîîñîí õóãàöààíä íü ¿íýí çºâ ãàðãàæ õîëáîãäîõ
14.1.2.á¿òýýëèéí ÷ºëºº àâàõ;
áàéãóóëëàãàä ºãíº.
14.1.3.õºäºëìºðºº áîäèòîé ¿íýë¿¿ëýõ,
17.3.Áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí
áîëîâñðîëûí çýðýã, öîëûí íýìýãäýë àâàõ,
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí áîëîâñðîëûí
íèéãìèéí çîõèõ õàíãàìæ, õºíãºëºëò ýäëýõ.
ýðäýì øèíæèëãýý, àðãà ç¿éí áàéãóóëëàãà íü èõ
14.2.Áàãø Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 44.2-ò
ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéã õîëáîãäîõ
çààñíààñ ãàäíà äàðààõü ¿¿ðýãòýé:
ìýäýýëëýýð õàíãàíà.
14.2.1.ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæëûã ýðõëýí
ÿâóóëàõ;
18 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí ñàíõ¿¿æèëò
14.2.2.ìýðãýæëèéí äàãóó àæ àõóéí íýãæ,
18.1.Òºðèéí ºì÷èéí èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü,
áàéãóóëëàãà, èðãýíä ñî¸ë, áîëîâñðîëûã ò¿ãýýí
êîëëåæèéí ñàíõ¿¿æèëò äàðààõü ýõ ¿¿ñâýðýýñ
äýëãýð¿¿ëýõ, ñóðòàë÷ëàõ àæèëä òóñëàõ.
á¿ðäýíý:
18.1.1.óëñûí òºñâèéí õºðºíãº;
15 äóãààð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷
18.1.2.ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæëûí
15.1.Èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëò;
äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí øàòëàëä ñóðàëöàã÷èéã
18.1.Ç.ñóðãàëòûí òºëáºð;
îþóòàí, ìàãèñòðûí øàòëàëä ñóðàëöàã÷èéã ìàãèñòðàíò,
18.1.4.àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî;
äîêòîðûí øàòëàëä ñóðàëöàã÷èéã äîêòîðàíò ãýíý.
18.1.5.õîëáîãäîõ òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí æóðìûí äàãóó òîãòîîñîí
16 äóãààð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷èéí ýðõ, ¿¿ðýã
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí õàíäèâ; /
16.1.Ñóðàëöàã÷ Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 45.1-ä
Ýíý çààëòàä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
çààñíààñ ãàäíà äàðààõü ýðõòýé:
ºäðèéí õóóëèàð íýìýëò îðñîí/
16.1.1.èõ ñóðãóóëü, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ò¿¿íèé
18.1.6.çýýë, òóñëàìæ;
õàðüÿàëëûí íýãæèéí õè÷ýýëèéí áàéð, íîìûí ñàí,
18.1.7.áóñàä ýõ ¿¿ñâýð.
ñóðãàëò-ýðäýì øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðè áîëîí
18.2.Òºðèéí áóñ ºì÷èéí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áóñàä õýðýãñëèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñóðãàëòûí îð÷íûã
àøèãëàõ;
ñàéæðóóëàõ, áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàõàä
16.1.2.çàðèì õè÷ýýëèéã áèå äààí ñóäàëæ,
Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí æóðìûí äàãóó òºðººñ
ä¿ãí¿¿ëýõ;
çîõèõ äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý.
16.1.Ç.ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë, áàãà õóðàëä
18.Ç.Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä õàíäèâëàñàí
îðîëöîõ;
õºðºíãèéã áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä
16.1.4.á¿òýýëýý õýâë¿¿ëýõýýð äýâø¿¿ëýõ;
òóñãàæ, çîðèóëàëòûí äàãóó àøèãëàíà. ; /Ýíý õýñýãò 203
16.1.5.ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû ºäðèéí õóóëèàð
àñóóäëûã õýëýëöýõ, øèéäâýðëýõýä øóóä áóþó ÎÞÓÒÀÍ
íýìýëò îðñîí/
òºëººëºí îðîëöîõ; 2008
18.4.Çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé çàðèì ìýðãýæëýýð
16.1.6.ìàãèñòðàíò íü îþóòàíä ìýðãýæëèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìæèëòûí çàìä þó ÷ áîëñîí áóöàõààðã¿é áîëòëîî
äýýøëýí äýâæèõ õýðýãòýé
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ãàäààäàä ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ ñóðãàëòûí çàðäëûã æèë ý÷íýý, îðîéí õýëáýðýýð ñóðàëöàã÷èä àæëûí ãàçàð íü
á¿ðèéí óëñûí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áîëîõ áºãººä óëèðëûí áîëîí òºãñºëòèéí øàëãàëò ºãºõ, äèïëîìûí
áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû àæèë áè÷èæ õàìãààëàõàä çîðèóëæ öàëèíòàé ÷ºëºº
òºâ áàéãóóëëàãà íü ìýðãýæëèéí õýðýãöýýã ¿íäýñëýí îëãîíî.
òºðººñ ñóðàëöàã÷èä ¿ç¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãèéã
õóâààðèëàí çîõèöóóëíà. ÅÑįÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
18.5.ªì÷èéí àëü ÷ õýëáýðèéí äýýä áîëîâñðîëûí
Áóñàä ç¿éë
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü õî¸ð æèë òóòàìä
ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíäàà àóäèòûí õÿíàëò
20 äóãààð ç¿éë. Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü
õèéëãýæ, ä¿íã íèéòýä èë òîä áàéëãàíà.
òîãòîîìæ çºð÷èã÷èä õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãà
20.1.Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ
19 ä¿ãýýð ç¿éë. Ñóðàëöàã÷èéí íèéãìèéí áàòàëãàà
çºð÷èã÷èä ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýðã¿é áîë
19.1.Îðøèí ñóóãàà ãàçðààñàà ñóðãóóëüäàà òîãòìîë
áîëîâñðîëûí õÿíàëòûí óëñûí áàéöààã÷ Áîëîâñðîëûí
ÿâàõ áîëîìæã¿é ñóðàëöàã÷èä Áîëîâñðîëûí òóõàé
òóõàé õóóëèéí 48.2-ò çààñíààñ ãàäíà äàðààõü
õóóëèéí 43.2.1-ä çààñíû äàãóó äîòóóð áàéðààð
çàõèðãààíû øèéòãýë íîãäóóëíà:
¿éë÷èëíý.
20.1.1.ýíý õóóëèéí 8 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü
19.2.ªí÷èí, òàõèð äóòóó áîëîí àìüæèðãààíû
õýñãèéã çºð÷ñºí áîë áóðóóòàé ýòãýýäèéã 50000-
áàòàëãààò ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõèéí
60000 òºãðºãººð òîðãîõ; /Ýíý çààëòàä 2006 îíû
áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé ñóðàëöàã÷èä òýòãýëýã,
12 äóãààð ñàðûí 08-íû õóóëèà𠺺ð÷ëºëò îðñîí/
áóöàëòã¿é òóñëàìæ, ñóðãàëòûí òºëáºðò çîðèóëàí
20.1.2.ýíý õóóëèéí 17 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü
õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîíî.
õýñãèéã çºð÷ñºí áîë äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
19.Ç.Ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä àìæèëò
áàéãóóëëàãûí çàõèðëûã 30000-60000 òºãðºãººð
ãàðãàñàí ñóðàëöàã÷èä íýðýìæèò òýòãýëýã îëãîõ,
òîðãîõ.
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çàðèì õýñãèéã õºíãºëºõ áóþó
áóñàä õýëáýðýýð õºõè¿ëýí äýìæèíý.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÀ
19.4.Ñóðàëöàã÷èä òýòãýëýã, áóöàëòã¿é òóñëàìæ,
Ñ.Ҫ̪Ð-Î×ÈÐ
õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîõ æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð
òîãòîîíî.
/Ýíý õóóëèíä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 08-íû
19.5.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä
ºäðèéí õóóëèàð îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòèéã
òóñãàâ./

204
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ªºäðºã õºãæèëòýé õ¿ì¿¿ñ àìàðõàí ýäãýðäýã, óðò ÎÞÓÒÀÍ-2008

íàñàëäàã. Àìáðóç Ïàðå
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ
ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ ÒÀÂÈÕ ÍÈÉÒËÝÃ ØÀÀÐÄËÀÃÀ
“Ýíýõ¿¿ øààðäëàãàä òàíàé ñóðãóóëü õýð íèéöýæ
áàéãààã ñóäëàí ¿çýæ ñóðãóóëèà ñîíãîîðîé. Ýíý
øààðäëàãûã èõ, äýýä ñóðãóóëèóä çàéëøã¿é áèåë¿¿ëæ
áàéõ ¸ñòîéã àíõààðàëäàà àâíà óó. ”
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã
øèíýýð áàéãóóëàõ, ººð÷ëºõ, òóñãàé çºâøººðºë
îëãîõ, àòòåñòàò÷èëàõ, ìàãàäëàí èòãýìæëýõ, øèíý
ìýðãýýæëýýð ñóðãàëò ýðõëýõòýé õîëáîãäñîí ä¿ãíýëò
ãàðãàõàä ýíýõ¿¿ øààðäëàãûã óäèðäëàãà áîëãîíî.
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü ¿éë
àæèëëàãààãàà õýâèéí ÿâóóëàõ øààðäàãäàõ ýðõ ç¿éí
áîëîí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí äîòîîä, ãàäààä îð÷èíã
áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õóóëü òîãòîîìæ, òºðººñ
òîãòîîñîí íîðì, íîðìàòèâ, ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí
á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
Íýã. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
çîõèîí áàéãóóëàëò
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààíû õýì õýìæýýã òîãòîîñîí äàðààõè
çîõèîöóóëàëòûã çààâàë õèéñýí áàéíà.
1.1 Ñóðãóóëèéí óäèðäàõ çºâëºë, çàõèðãààíû
çºâëºë, ýðäìèéí çºâëºë, çàõèðàë, íýãæ¿¿äèéí ýðõ,
÷èã ¿¿ðãèéã òîãòîîñîí ä¿ðýì, äîòîîä æóðàì íü
áàòàëãààæèæ, ìºðäëºã áîëîí õýâøñýí áàéõ;
1.2 Ñóðãóóëèéí ýðõýì çîðèëãî, çîðòëèûã
òîäîðõîéëñîí ýðõýìëýõ ¿íýò ç¿éëñ, õºãæëèéí
ñòðàòåãèéí óðò õóãàöààíû òºëºâëºëòèéí ìõàíèçìûã
áèé áîëãîæ õýâø¿¿ëñýí áàéõ;
1.3 Õîëáîãäîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààð õÿíóóëæ
áàòàëãààæóóëñàí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õºòºëáºð,
ñòàíäàðòàé áàéõ;
1.4 Áàãø íàðûí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, àæëûí àãóóëãà,
à÷ààëàë, áàãøèä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò ¿éë÷èëãýý,
¿íäñýí áîëîí öàãààð àæèëëàõ, ñóðãóóëèàñ ãàäóóð
àæèë, ¿éë÷èëãýýíä îðîëöîõ õýì õýìæýýã òîãòîîñîí
ýðõèéí àêòòàé áàéõ;
1.5 Ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí ÿâóóëàõ,
ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí áàòàëãààã çîõèîöóóëñàí,
õîëáîãäîõ ä¿ðýì, æóðàìòàé áàéõ;
1.6 Ñóðãàëòûí òåõíèê õýðýãñýë, ëàáîðàòîðè, íîì
ñóðàõ áè÷èã, ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íýýð õàíãàõ,
áàòàëãààæóóëñàí, õîëáîãäîõ ýðõèéí àêòòàé áàéõ;
1.7 Ä¿ðìèéí ñàíã á¿ðä¿¿ëæ, ñóðãóóëèéí äàíñàíä
áàéðøóóëñàí áàéõ;
1.8 Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä çîõèõ õóãàöàà
àóäèò íèéëãýñýí áàéõ;
1.9 Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí óäèðäëàãà, äîòîîä
õÿíàëòûí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð áàòàëãààæóóëñàí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìüäðàë ãýäýã àìüä ÿâàõàä áèø, ýð¿¿ë áàéæ èõèéã
æóðàìòàé áàéõ;
1.10 Îþóòàíä ¿ç¿¿ëýõ ¿íäñýí ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð
ººðèéí óäèðäëàãûí áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðýã, á¿ðýí
ýðõ, ñàíõ¿¿æèëò, àæèëëàõ íºõöºë, îþóòàí äàäëàãà
õèéõ, õºäºëìºð ýðõëýõýä òóñëàõ, óðàìøóóëàë,
äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çýðýã çîõèîí áàéãóóëàëòûí
ìåõàíèçì õèéãäñýí áàéõ;
1.11 Ñóðãóóëèéí ýçýìøèë ãàçðûí áàòàëãààæèëò,
îð÷íû ýêî ñèñòå, òîõèæèëò çýðýã ñóðãóóëèéí
ñóðãàëòûí ãàäààä, äîòîîä îð÷èíã èæ á¿ðíýýð
õàíãàñàí áàéõ;
1.12 Êîìüïòåðèéí äàäëàãûí õè÷ýýëèéí, íýã ñóóñàëä
2-îîñ èë¿¿ã¿é îþóòàí áàéõààð ñóðàãëòûí çîõèîí
áàéãóóëàõ;
1.13 Ãàäààä õýë, êîìüïþòåð, ìýðãýø¿¿ëýõ çàðèì
õè÷ýýëýýð áàãà á¿ëãýýð õè÷ýýëëýõ îþóòíû òîî 15-
ààñ èõòýé áàéõ;
1.14 Àíãè ä¿¿ðãýëò 25 îþóòíààñ èõã¿é áàéõààð
çîõèöóóëæ, çîõèîí áàéãóóëàëò õèéñýí áàéõ;
Õî¸ð.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
áàãøëàõ á¿ðýëäýõ¿¿í
Áàãøëàõ á¿ðýëäýõ¿¿í äàðààõ øààðäëàãûã õàíãàñàí
áàéíà
2.1. Íèéò áàãø íàðûí 75 õóâèàñ äîîøã¿é íü ¿íäñýí
áàéãø áàéõ;
2.2. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðàãëòûí áàéãóóëëàãûí
àíãèëàë òîãòîîõ æóðàìä çààñàí äîêòîðîûí
çýðýãòýé ¿íäñýí áàãø, ýðäýì øèíæèëãýýíèé
àæèëòàíòàé áàéõ áóþó ò¿¿íä îðóóëñàí íýìýëò
ººð÷ëºëòººð øèíý÷ëýí òîãòîîñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
¿íäýñ áîëãîõ;
2.3 Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã ÷àíä
ñàõèóëàõ ìåõàíèçìèéã á¿ðä¿¿ëýõ áàéõ;
2.4. Áàêàëàâðûí çýðãèéí õºòºëáºðò çààñàí
õè÷ýýëèéí ìàãèñòð ò¿¿íýýñ äýýø çýðýãòýé áàãø
çààäàã áàéõ;
2.5. Ìàãèñòð, äîêòîðûí õºòºëáºðò õàìààðàõ á¿õ
õè÷ýýëèéí äîêòîð çýðýãòýé áàãø õºòëºí ÿâóóëäàã
áàéõ;
2.6. Áàãø á¿ð ñóðãàëò ñóäàëãààíû àæèë ýðõëýõ,
îþóòàíòàé àæèëëëàõàä øààðäàãäàõ àæëûí áàéð,
ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýðòýé áàéõ;
Òóõàéí ñóðãóóëüä àæèëëàõ áàãøèéí îðîí òîîã
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéã òîãòîîñîí äàðààõ õàðüöààíä
¿íäýñëýí òîãòîîíî.
205
ÎÞÓÒÀÍ
2008
á¿òýýõýä ë áàéäàã þì.. Ìàðöèàë
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Íýã áàãøèä íîãäîõ äóíäàæ îþóòíû òîî

Íèéìèéí Áàéãàëèéí Èíæåíåðèéí Óðëàã Áèåèéí Àíàãààõ

óõààí óõààí óõààí òàìèð óõààí

Áàêàëàâð îþóòíû
òîî 20 15 15 4-8 15 10

Ìàãèñòð, äîêòîðûí 10 9 9 5 10 6
òîî

Ãóðàâ.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí “Îëîí íèéò èðãýíèé áàðèëãà ÁÍÁÄ31-03-03”-ä

ìàòåðèàëëàã îð÷èí çààñàí áàéð, òàëáàéí õýìæýý, ýð¿¿ë àõóéí
íîðìàòèâûã õàíãàñàí ººðèéí ýçýìøëèéí ñóðãàëòûí
3.1. Õè÷ýýëèéí áàéð òàíõèì: áàéðòàé áàéíà.
Ñóðãàëòûí çîðèóëàëòòàé áàðèëãà áàéãóóëæ íü

1îþóòíû íîãäîõ
Õè÷ýýëèéí áàéð, ºðºº õàìààðàõ ¿ç¿¿ëýëò òàëáàé (ì2)

Ñóðãààëòûí õºòºëáºðò äóðäñàí ëàáîðàòîðóóäûã õîëáîãäîõ øààðäëàãûí

äàãóó á¿ðýí áàéãóóëæ òîíîãëîñîí áàéõ.
Áàéãàëèéí óõààíû ëàáîðàòîðè 4
Òåõíèê òåõíîëîãèéí ëàáîðàòîðè 5
Êîìüïþòåðèéí ëàáîðàòîðè 3

Ãàäààä õýëíèé êàáèíåò: 2.4

Øóãàì çóðãèéí êàáèíåò, êóðñèéí áîëîí äèïëîìûí àæëûí ºðºº 3.6
Õè÷ýýëëýõ òàíõèìûí ñóóäëûí òîîã äàðààõ òàëáàéòàé áàéõààð áàéãóóëñàí.
12-20 ñóóäàëòàé áîë 2.2
21-50 ñóóäàëòàé áîë 1.8
51-100 ñóóóäàëòàé áîë 1.5
101-150 ñóóäàëòàé áîë 1.2
151-350 ñóóäàëòàé áîë 1.1
350 äýýø ñóóäàëòàé áîë 1.0
Õóðëûí òàíõèìûí íýã ñóóäàëä íîãäîõ òàëáàé: øèðýý á¿õèé
ò¿øëýãòýé ñàíäàëòàé áîë 1.2
ò¿íøëýãòýé ñàíäàëòàé áîë 1.1
Ñî¸ëûí òàíõèì, ¿çýã÷äèéí çààë, ëåêöèéí òàíõèìûí íýã ñóóäàëä íîãäîõ òàëáàé 0.7
Õîîëûí ãàçðûí íýã ñóóäàë íîãäîõ òàëáàé 2.0

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñèéí íýâòð¿¿ëýõ çîðèóëàëòòàé çàì, ºëã¿¿ð, öàõèëãààí øàòòàé áàéõ.
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà çîõèõ òîíîã òºõººðºì溺ð òîíîãëîñîí áèåèéí òàìèðûí
ñòàíäàðò òàëáàé, ñïîðò çààëòòàé áàéõ
Òàéëáàð: Íèéòèéí àøèãëàëòûí òàëáàéã äýýðõ òîîöîîíä îðóóëàõã¿é.

Ýýëæèéí àøèãëàëòûí Íèéò Îþóòíû òîî /ºäºð, îðîé /

N=
êîýôôèöåíò (N) 1.5-ààñ
èõã¿é áàéõ. Õè÷ýýëëýõ àíãèéí ñóóäëûí òîî

206
Ýíýõ¿¿ ñòàíäàðòûã Áàðèëãà àðõèòåêòóð êîðïîðàöèä áîëîâñðóóëæ, Ìîíãîëûí óëñûí äýä á¿òýöèéí ñàéäûí
ÎÞÓÒÀÍ 2003îíû 12äóãààð ñàðûí 18-íû ºäðèéí 252 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí Ìîíãîë óëñûí áàðèëãûí
2008 íîðì áà ä¿ðýì òîâõèìëîîñ ¿çýæ áîëíî.

Ñýòãýëèéã àíàãààõã¿éãýýð áèåèéã ýìíýæ áîëäîãã¿é. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Ñîêðàò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

3.2. Îþóòíû áàéð. 3.5.Ýð¿¿ë àõóé:

3.2.1. Îðîí íóòãààñ ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòàí, 3.5.1. Òàâèí ýðýãòýé, äº÷èí ýìýãòýé îþóòàíä
îþóòíû áàéðàíä àìüäðàõ. íýã ñóóëãóóð, 60 îþóòàí òóòàìä íýã óãààðóóð
3.2.2. Îþóòíû áàéðàíä àìüäðàõ íýã îþóòàíä íîãäîõîîð òîîöîæ, ýðýãòýé ýìýãòýé îþóòíû ãàð
4ì äîîøã¿é òàëáàé íîãäîõ. í¿¿ðèéí óãààãóóð àðèóí öýâðèéí ºðººã äàâõàðò
3.2.3. Íîìûí ñàí, óíøëàãûí òàíõèì, êîìïüþòåð òóñ á¿ðä òóñ òóñä íü áàéðëóóëàõ
èíòåðíåòèéí ¿éë÷èëãýýòýé áàéõ 3.5.2. Àíãè òàíõèìûí áàéãàëèéí ãýðýëò¿¿ëãèéí
3.2.4. Îþóòíû áàéðíû õîîëëîõ êîýôôèöòåíò 1.5 õóâü áàéõ
ºðººíèé íýã ñóóäàëä 0.8ì –ààñ áàãàã¿é 3.5.3. Õè÷ýýëèéí àíãè òàíõèìä àãààðûí
òàëáàé íîãäîõ õàðüöàíãóé ÷èéãëýã 40-60 õóâü
3.2.5. Îþóòíû áàéðíû 70 îþóòàí 3.5.4. Àíãè òàíõèìûí ºðººíèé òåìïåðàòóð 17-
òóòàìä àðèóí öýâðèéí íýã ºðºº, ø¿ðø¿¿ð 20 õýì áàéõ
íîãäîõ 3.5.5. Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí
3.2.6. Õ¿íñíèé ç¿éë õàäãàëàõ õºðãºã÷, áàðèëãûí àãààðûí òåìïåðàòóð àãààð ñîëèëöîîíû
õºë人ã÷òàé áàéõ äàâòàìæ íü “ Îëîí íèéò èðãýíèé áàðèëãà ÁÍáÄ31-
3.2.7. Îþóòíóóäàä çîðèóëñàí óãààëãûí ºðººòýé 03-03”-ûí õ¿ñíýãò -20-ä çààñàí íîðìàòèâûã
áàéõ õàíãàñàí áàéõ
3.5.6 Ñóðãóóëèéí ýçýìøèë ãàçðûí 50 õóâèàñ
3.3. Ýçýìøèë ãàçðûí õýìæýý: äîîøã¿é ç¿ëýãæ¿¿ëñýí áàéõ.
3.5.7 Õîãèéí öýãòýé áàéõ
Ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ýçýìøèë ãàçðûí õýìæýý
íü òóõàé ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí áàéðíû ñòàíäàðò 3.6 Ãàëûí àþóëã¿é áàéäàë.
òàëáàé õýìæýýíýýñýý áàãàã¿é áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí
ýçýìøèë ãàçàðò ñïîðòûí òàíõèì, òàëáàé, öýöýðëýãò Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà íü
õ¿ðýýëýí, àâòî çàì, ýíãèéí ÷ºëººòýé áàéõ òàëáàé “Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ãàëûí àþóëã¿é áàéäàë
çýðãèéã íýìæ òîîöíî. ÁÍáÄ 21-01-02”-ûí øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéíà.

3.4. Íîìûí ñàí, ìýäýýëëèéí õàíãàìæ

Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí íîìûí

ñàíä òàâèõ ñòàíäàðòûã áèåë¿¿ëñýí áàéõûã çýðýãöýý
äàðààõ øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéõ.

3.4.1. Ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä òóñãàñàí õè÷ýýë

á¿ðò õýðýãëýõ ¿íäñýí ñóðàõ áè÷èã áîëîí íýìýëò
ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûã 3-ààñ öººíã¿é õóâèéã
íîìûí ñàíä áàéëãàæ àøèãëóóëàõ
3.4.2. Ñóðàõ áè÷ãèéã õóäàëäàí àâàõ áîëîìæîîð
îþóòíû õàíãàõ
3.4.3. Æèë òóòàì íîìûí ñàíãèéí ìýäýýëëèéí
áààçûí 5-ààñ äîîøã¿é õóâèéã øèíýæëýõ, íºõöºë
á¿ðä¿¿ëñýí áàéõ
3.4.4. Ñóðãàëò ÿâóóëæ áóé ìýðãýæèë òóñ á¿ðýýð
3-àññ äîîøã¿é ãàäààä, äîòîîäûí òîãòìîë õýâëýë
çàõèàëæ àøèãëàäàã áàéõ
3.4.5. Ñóðãàëò ÿâóóëæ áóé ìýðãýæèëä õîëáîãäîõ
òóñãàé çîðèóëàëòûí ïðîãðàììóóäòàé áàéõ
3.4.6. Office çîðèóëàëòàé õýðýãëýýíèé ïðîãðàìì
/MS office, Tools8 Photo shop, Corel, Power,
Page maker / -òàé áàéõ
3.4.7. Óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã
àæèëëóóëàõ ïðîãðàìì õàíãàìæòàé áàéõ
3.4.8. Îþóòàí á¿ð ýëåêòðîí øóóäàíãèéí õàÿãòàé 207
áàéõ ÎÞÓÒÀÍ
3.4.9. Ñóðãóóëü ººðºº áàéíãà øèíý÷ëýãääýã 2008
äèíàìèê âýá ñàéòòàé áàéõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àìüä ÿâàà öàãòàà õ¿í èòãýë íàéäâàðàà àëäàæ áîëîõã¿é.
Ñåíåêíà
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÌÀÃÀÄËÀÍ
  ÈÒÃÝÌÆËÝÕ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÇªÂ˪Ë

- ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
- ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ
- ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä

ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝË

Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã ìàãàäëàí èòãýìæëýõ ¿éë
àæèëëàãàà íü 1995 îíû ýõýíä ãýõýä ýíý
ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò õ¿ðòýë öîî øèíý
îéëãîëò áàéëàà. 1995 îíä áàòëàãäñàí Áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëüä “Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ
áàéãóóëëàãà íü áàãà, äóíä, äýýä áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãûí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä
ìàãàäëàí øèíæèëãýý õèéæ, ñóðãàëòûã ýðõëýõ
øààðäëàãà õàíãàæ áóé ýñýõ òàëààð ä¿ãíýëò ãàðãàõ
ýðõòýé, ¿éë àæèëëàãààíûõàà îðëîãîîð á¿ðýí
ñàíõ¿¿æèæ áèå äààí àæèëëàõ õóóëèéí ýòãýýä
áàéíà“ ãýæ õóóëü÷èëæ ºãñºí íü áîëîâñðîëûí
ñàëáàðò ìàãàäëàí èòãýìæëýë õèéõ ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã
á¿ðä¿¿ëýõ ýõëýë áîëñîí þì.
Õóóëèéí ýíýõ¿¿ çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 1997 îíû 240 ä¿ãýýð
òîãòîîëîîð Äýýä áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ
¿íäýñíèé çºâëºëèéã áàéãóóëàí àæèëëóóëàõààð
øèéäâýðëýæ, ä¿ðìèéã íü áàòàëñàí áèëýý.
ÄÁÌÈ¯Ç 1998 îíä áàéãóóëàãäàí 1999 îíä àíõíû
èõ, äýýä ñóðãóóëèéã ìàãàäëàí èòãýìæëýæ, 2003 îíîîñ
õî¸ð äàõü ìàãàäëàí èòãýìæëýë áîëîí ñóðãàëòûí
õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýë õèéæ, ºíººäðèéí
áàéäëààð äýýä áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí
íèéò 84 áàéãóóëëàãà, 17 ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã
ìàãàäëàí èòãýìæëýãäýýä áàéíà. ÁÌȯÇ-èéí äýðãýä
Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí
àñóóäëûã õàðèóöñàí ìýðãýæëèéí 6 çºâëºë àæèëëàæ
áàéíà.

Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýõ ¿íäýñíèé çºâëºë

¯íäýñíèé Ǻâëºëèéí Õóðàëäààí

Ãèø¿¿ä Äàðãà Õÿíàëòûí çºâëºë

Äýýä áîëîâñðîëûí Ìýðãýæëèéí çºâëºë

áàéãóóëëàãà, õºòºëáºðèéí - Àíàãààõ óõààí
ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí - Èíæåíåð, òåõíîëîãè
àñóóäëûã õýëýëöýí øèéäâýð Äýä äàðãà - պ人, àæ àõóé
ãàðãàõ ãèø¿¿ä - Ñî¸ë, óðëàã
- Ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ
óõààí
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí
Àæëûí àëáà - Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí
áàéãóóëëàãà, õºòºëáºðèéí
óäèðäëàãà
ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí
- áóñàä
àñóóäëûã õýëýëöýí øèéäâýð
ãàðãàõ ãèø¿¿ä
Øèíæýý÷èä

Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýë ýõíèé æèë¿¿äýä ¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ¿éë àæèëëàãààíû ò¿âøèí,
208
çºâõºí äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóäûí õ¿ðýýíä ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí ÷àíàðò
ÎÞÓÒÀÍ õèéãäýæ áàéñàí áîë ºíººäºð äýýä áîëîâñðîëûí õºíäëºíãèéí ìýðãýæëèéí ¿íýëãýý õèéæ, ä¿ãíýëò
2008 ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò- ãàðãàõ ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðýãòýé àæèëëàæ áàéíà.

Óõààí ñàðóóë áàéÿ ãýâýë áèåý ãàìíà. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Äåêàðò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ

ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ
2008 îíû 3 äóãààð ñàðûí áàéäëààð

ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ

1. Áîëîâñðîëûí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/ 16. ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Äàðõàí-Óóë àéìàã äàõü
2. Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû èõ ñóðãóóëü Àíàãààõ óõààíû êîëëåæ /2007-2017/
/2004-2014 îí/ 17. Óëààíáààòàðûí èõ ñóðãóóëü /2007-2017/
3. Ìîíãîë óëñûí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/ 18. Õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí êîëëåæ /2007-2008/
4. Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí èõ ñóðãóóëü 19. Áàòëàí õàìãààëàõûí èõ ñóðãóóëü
/2004-2014 îí/ 20. ÌÓÁÈÑ-èéí õàðúÿà Áàÿí-ªëãèé àéìàã äàõü
5. պ人 àæ àõóéí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/ Áàãøèéí êîëëåæ
6. Ñî¸ë óðëàãèéí èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/ 21. Äîðíîä äýýä ñóðãóóëü
7. ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Ãîâü-Àëòàé àéìàã äàõü 22. Öàãäààãèéí àêàäåìè
Àíàãààõ óõààíû êîëëåæ /2005-2015/ 23. ÑÓÈÑ-èéí õàðúÿà Çàâõàí àéìàã äàõü Õºãæèì
8. Õîâä èõ ñóðãóóëü /2005-2015/ á¿æãèéí êîëëåæ
9. ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Äîðíîãîâü àéìàã äàõü 24. ÕÀÀÈÑ-èéí Õîâä äàõü Àëòàéí á¿ñèéí ñàëáàð
Àíàãààõ óõààíû êîëëåæ /2006-2016/ ñóîãóóëü
10. Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëü /2006-2016/ 25. Õèëèéí öýðãèéí äýýä ñóðãóóëü
11. Äàðõàí-Óóë àéìàã äàõü Òåõíèêèéí êîëëåæ 26. ØÓÒÈÑ-èéí õàðúÿà ªâºðõàíãàé àéìàã äàõü
/2006-2016/ Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü
12. ÌÓÈÑ-èéí õàðúÿà Çàâõàí äàõü Ýäèéí çàñãèéí 27. Ðàäèî òåëåâèçèéí ñóðãóóëü
ñóðãóóëü /2006-2016/
13. Äàðõàí-Óóë àéìàã äàõü Óðãàìàë, ãàçàð ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÑÓÐÃÀËÒ
òàðèàëàíãèéí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÒªÂ
õ¿ðýýëýí /2007-2017/ 1. Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí òåõíèêèéí êîëëåæ
14. Õóäàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëü 2. ¯éëäâýðëýë óðëàëûí ñóðãóóëü
/2007-2017/ 3. Óâñ àéìàã äàõü “Óëààíãîì” êîëëåæ
15. Áàðèëãûí êîëëåæ /2007-2017/

ÒªÐÈÉÍ ÁÓÑ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ

1. “Ìîíãîë áèçíåñ” äýýä ñóðãóóëü 16. “Õàðõîðóì” êîëëåæ

/2004-2014 îí/ 17. Áèçíåñèéí äýýä ñóðãóóëü
2. “Îòãîíòýíãýð” èõ ñóðãóóëü /2004-2014 îí/ 18. “Õýë ñóäëàà÷” äýýä ñóðãóóëü
3. Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëü 19. “Ãóðâàí-Ýðäýíý” áàãøèéí äýýä ñóðãóóëü
/2004-2014 îí/ 20. “Ìîíãîë” äýýä ñóðãóóëü
4. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí “Ìàíäàõ á¿ðòãýë” 21. “Óëààíáààòàð-Ýðäýì-Ñóäëàë” äýýä ñóðãóóëü
äýýä ñóðãóóëü /2005-2015/ 22. Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé äýýä ñóðãóóëü
5. “Óëààíáààòàð” äýýä ñóðãóóëü /2005-2015/ 23. “Ìîíãîë ôåðìåð” êîëëåæ
6. Èõ çàñàã èõ ñóðãóóëü /2005-2015 24. “Áîëîâñðîë” äýýä ñóðãóóëü
7. Îðõîí èõ ñóðãóóëü /2005-2015/ 25. Õýë, èðãýíøëèéí äýýä ñóðãóóëü
8. Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí äýýä ñóðãóóëü 26. Ñóòàé äýýä ñóðãóóëü
/2006-2016/ 27. Ìîíãîë-Îðîñûí õàìòàðñàí “Ñàí” äýýä
9. Òºìºð çàìûí äýýä ñóðãóóëü /2006-2016/ ñóðãóóëü
10. “Îòî÷ ìàíðàìáà” äýýä ñóðãóóëü 28. ̯Ý-èéí õîëáîîíû äýðãýäýõ Õºäºëìºðèéí äýýä
/2006-2016/ ñóðãóóëü
11. ¯íäýñíèé áèåèéí òàìèðûí äýýä ñóðãóóëü 29. Òºðèéí çàõèðãàà, õîòûí óäèðäëàãûí “Ñî¸ìáî”
/2006-2016/ äýýä ñóðãóóëü
12. Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí äýýä 30. ×èíãýñ õààí äýýä ñóðãóóëü
ñóðãóóëü /2006-2016/ 31. “Çàñàãò õàí” äýýä ñóðãóóëü
13. “Øèõèõóòóã” õóóëü ç¿éí äýýä ñóðãóóëü 32. Îëîí óëñ ñóäëàëûí äýýä ñóðãóóëü 209
/2006-2016/ 33. Áºõèéí “Àâàðãà“ êîëëåæ ÎÞÓÒÀÍ
14. “Ñýð¿¿ëýã” äýýä ñóðãóóëü /2007-2017/ 34. Áºõèéí “Øîíõîð“ äýýä ñóðãóóëü 2008
15. ‘Òýíãýð’ äýýä ñóðãóóëü /2008-2018/ 35. “Ìîí-Àëòèóñ” êîëëåæ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ¯äèéí õîîë ÷èíü áàãà áîë ñàéí, ¿äøèéí çîîã ÷èíü á¿ð ÷
áàãà áàéã. Á¿õ áèåèéí ýð¿¿ë ìýíä áèäíèé õîäîîäîí äàõü
äàðõíû ãàçàð õàòààãääàã. Ìèãåëü äå Ñåðâàíòåñ
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

36. “Îþóíû ºð㺺” äýýä ñóðãóóëü 46. “Ãóðâàí òàìèð” êîëëåæ

37. “Øèíý èðãýíøèë” äýýä ñóðãóóëü 47. Ñ.Çîðèãèéí íýðýìæèò “Ñàíêî” êîëëåæ
38. “Çîõèîìæ” äýýä ñóðãóóëü 48. “Õàíãàé” êîëëåæ
39. Ò¿øýý äýýä ñóðãóóëü 49. “Ìàðãàä” êîëëåæ
40. Õºâñãºë àéìàã äàõü “Äàëàé âàí” êîëëåæ 50. Àíàãààõ óõààíû “Ìîíîñ” äýýä ñóðãóóëü
41. “À÷” àíàãààõ óõààíû äýýä ñóðãóóëü 51. Òåõíèê òåõíîëîãèéí êîëëåæ
42. Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí äýýä ñóðãóóëü 52. “Ýò¿ãýí” äýýä ñóðãóóëü
43. Áàÿíõîíãîð àéìàã äàõü “Õîíãîð” êîëëåæ 53. “Õàñàãò õàéðõàí” êîëëåæ
44. “Ìîíãîëæèíãîî” êîëëåæ 54. Óòãà çîõèîë, íèéãìèéí àæèëòíû êîëëåæ
45. “Áèëèã” äýýä ñóðãóóëü
2008 îíû 3 äóãààð ñàðûí áàéäëààð

ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ ÕªÒªËÁªÐ¯¯Ä

/2008 îíû 3 äóãààð ñàðûí áàéäëààð/

1. ØÓÒÈÑ-èéí Õîëáîî, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí

ñóðãóóëèéí “Öàõèëãààí õîëáîî”-íû ìýðãýæëýýð
øèíæëýõ óõààíû áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ
ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Telecommunications/
/ Mongolian University of Science and Technol-
ogy/ 2004.03.12-2009.03.12
6. ÑÝÇÄÑ-èéí “Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë”
ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
ºäðèéí õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Accounting
(full-time)/ /Institute of Finance and Economics /
2005.06.23-2010.06.23

7. ÕÀÀÈÑ-èéí Ýäèéí çàñãèéí ñóðãóóëèéí

2. ØÓÒÈÑ-èéí Õîëáîî, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí
ñóðãóóëèéí “Öàõèëãààí õîëáîî”-íû ìýðãýæëýýð
øèíæëýõ óõààíû ìàãèñòðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
õºòºëáºð
/Master of Science in Telecommunications/ /Mon-
golian University of Science and Technology/
2004.03.12-2009.03.12
“Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë”-èéí ìýðãýæëýýð
áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí ºäðèéí
õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Account-
ing (full-time)/ / / Mongolian State University of
Agriculture/ 2005.06.23-2010.06.23

3. ÕÀÀÈÑ-èéí Ìàë ýìíýëýã, áèîòåõíîëîãèéí 8. ÝÌØÓÈÑ-èéí ÍÀÑ-ûí ñóðãóóëèéí “Í¿¿ð,

ñóðãóóëèéí “Ìàë ýìíýë ç¿é”-í ìýðãýæëýýð àìíû èõ ýì÷” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ
áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Veterinary Medicine/ /Bachelor of Dentistry/ /Mongolian Health Science
/Mongolian State University of Agriculture / University/ 2006.02.28-2011.02.28
2004.03.12-2009.03.12

9. ÌÓÁÈÑ-èéí ѪÁÊ-èéí “Ñóðãóóëèéí ºìíºõ

4. ÑÝÇÄÑ-èéí “Áèçíåñèéí óäèðäëàãà” ìýðãýæëýýð
áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí ºäðèéí
õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in General
Management (full-Time) /Institute of Finance and
Economics / 2005.06.23-2010.06.23
íàñíû õ¿¿õäèéí ñóðãàí, ñýòãýë ñóäëàë” ìýðãýæëýýð
áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Education in Preschool Education
(Teacher and Methodologist)/ / Mongolian state
University of Education/
2006.02.28-2011.02.28

5. ÑÝÇÄÑ-èéí “Áàíêíû óäèðäëàãà” ìýðãýæëýýð 10. ØÓÒÈÑ-èéí Áàðèëãûí èíæåíåðèéí ñóðãóóëèéí

áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí ºäðèéí “Èðãýíèé áà ¿éëäâýðèéí áàðèëãà” ìýðãýæëýýð
õºòºëáºð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
210 /Bachelor of Business Administration in Banking /Bachelor of Science in Civil Engineering/ /Mon-
ÎÞÓÒÀÍ Management (full-time)/ /Institute of Finance and golian University of Science and Technology/
2008 Economics / 2006.05.26-2011.05.26
2005.06.23-2010.06.23
Þóã ÷ á¿¿ èë¿¿ä¿¿ë. Ýðò óíòàæ, ýðò áîñ. Õ¿íèéã ýð¿¿ë, ÎÞÓÒÀÍ-2008
áàÿí, óõààëàã áàéëãàäàã ç¿éë åð人 ë ýíý.
Ôðàíêëèí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
11. ÌÓÈÑ-èéí ÝÇÑ-èéí “Íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýëýýð ìýðãýøñýí áèçíåñèéí óäèðäëàãà”
ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ºäðèéí
ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Accounting
(full-time)/ /National Universtiy of Mongolia /
2006.05.26-2011.05.26
12. “Ìàíäàõ á¿ðòãýë” äýýä ñóðãóóëèéí
“Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëýýð ìýðãýøñýí áèçíåñèéí
óäèðäëàãà” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ
ºäðèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Business Administration in Accounting
(full-time)/ / “Mandakh burtgel’ university
2006.05.26-2011.05.26
13. ØÓÒÈÑ-èéí Õ¿íñ, áèîòåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
“Õîîë ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé òåõíîëîãè”
ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Food Preparation Technol-
ogy and Service/ /Mongolian University of Sci-
ence and Technology/
2006.11.20-2011.11.20
14. ØÓÒÈÑ-èéí Äàðõàíû Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
“Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè”
ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
õºòºëáºð
2008 îíû 6-ð ñàðûí 6-íû ºäºð ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ äýýä ñóðãóóëèóä
1. Áàòëàí Õàìãààëàõûí Èõ Ñóðãóóëü
2. “Ãàçàð÷èí” Äýýä ñóðãóóëü
3. “Öýöýý ã¿í” êîëëåæ
4. “Ýíõ-Îð÷ëîí” êîëëåæ
5. Êèíî óðëàãèéí äýýä ñóðãóóëü
6. “Õ¿ðýý” äýýä ñóðãóóëü
7. Íèéãìèéí Óõààíû Äýýä Ñóðãóóëü
ÎÞÓÒÀÍ-2008
/Bachelor of Science in Construction Materials
Production Technology/ /Mongolian University of
Science and Technology/
2006.11.20-2011.11.20
15. ÕÀÀÈÑ-èéí Èíæåíåðèéí ñóðãóóëèéí
“Èíæåíåð ìåõàíèê” ìýðãýæëýýð áàêàëàâðûí çýðýã
îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð
/Bachelor of Science in Mechanical Engineering/
/ Mongolian State University of Agriculture /
2008.02.05-2013.02.05
16. ØÓÒÈÑ-èéí Áàðèëãûí èíæåíåð, àðõèòåêòóðûí
ñóðãóóëèéí “Èðãýíèé áà ¿éëäâýðèéí áàðèëãà”
ìýðãýæëýýð ìàãèñòðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
õºòºëáºð
/Master of Science in Civil Engineering/ /Mongo-
lian University of Science and Technology/
2008.02.05-2013.02.05
17. ØÓÒÈÑ-èéí Õ¿íñ-áèîòåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí
“Õîîë ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé òåõíîëîãè”
ìýðãýæëýýð ìàãèñòðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëòûí
õºòºëáºð
/Master of Science in Food Preparation Technolo-
gy and Service/ /Mongolian University of Science
and Technology/
2008.02.05-2013.02.05
Õàðèëöàõ õàÿã:
Óëààíáààòàð õîò, Áàðèëãà÷äûí òàëáàé-2 Çàñãèéí
ãàçðûí 10-ð áàéð 302 òîîò Øóóäàíãèéí õàÿã:
Óëààíáààòàð-38 Óòàñ/Ôàêñ: 324507, 319391
È-ìýéë: accmon@mîngolnet.mn 211
Býâ õóóäàñ: www.accmon.mn
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Õºäºë㺺í áîë àìüäðàëûí ñàí, óóðõàé.
Ïëóòàðõ
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ,

ÊÎËËÅÆ, ÌѯҪÂÈÉÍ ÒÎÂ× ËÀÂËÀÕ
ªíººäºð Ìîíãîë óëñàä 162 èõ, äýýä ñóðãóóëü, 30 ãàðóé ìÿíãà íü èõ, äýýä ñóðãóóëüä ýëñýí îðíî.
êîëëåæ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ, òýäãýýðò 150326 ßìàð ìýðãýæèë, ñóðãóóëü ñîíãîõ âý ? Áèä òà á¿õýíä
îþóòàí ñóðàëöàæ áàéíà. 10000 õ¿íä íîãäîõ òîâ÷ áºãººä òîäîðõîé ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ íÿãòëààä
ñóðãóóëü áîëîí îþóòíû òîîãîîð áèä äýëõèéä òîëãîé íýãòãýí õ¿ðãýæ áàéíà. Àëèâàà þìíû , ò¿¿íèé äîòîð
öîõèæ ÿâíà. 300 ñàÿ õ¿íòýé ÀÍÓ-ä 1700, õàðèí ÿìàð ÷ ñóðãóóëèéí ñàéí ìóóã çºâõºí õàðüöóóëæ,
150 ñàÿ õ¿íòýé Îðîñûí Õîëáîîíû óëñàä 537, èõ, î÷èæ ¿çýæ áàéæ ë ìýäíý.
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ (¿¿íýýñ 48 íü èõ ñóðãóóëü)
áàéäàã. Ìàíàéõòàé áàðàã àäèë õ¿í àìòàé (2,3 Òàéëáàð: Ìýäýýëëèéã ÁÑØÓßàìíû 2007-2008 îíû
ñàÿ) Ëàòâè óëñàä íèéò 63 èõ, äýýä ñóðãóóëü áàéãàà ñòàòèñòèêèéí ýìõýòãýëä òóñãàãäñàí ìýäýýëýë äýýð
áîë 4,1 ñàÿ õ¿íòýé Øèíý Çåëàíäàä 8 èõ ñóðãóóëü, ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëñàí. 2008-2009 îíû õè÷ýýëèéí
28 äýýä ñóðãóóëü, áà 21 òåõíîëîãèéí äýýä ñóðãóóëü æèëä ìàíàé óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí ñóðãàëòûí
(òóñäàà àíãèëàë) áàéíà. òºëáºðò òîäîðõîé ººð÷ëºëò îðîõ ïðîãíîç áàéãàà
áºãººä òºëáºðò ººð÷ëºëò îðîõûã àíõààðíà óó.
Çàðèì èõ, äýýä ñóðãóóëèéí òºëáºðèéã äóíäæààð
Ãýõäýý ìàíàéä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä èõ, äýýä ñóðãóóëèéí
îðóóëñàí áîëíî. ̺í ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, óòàñíû
òîî áóóðàõ õàíäëàãàòàé áîëæ 2000 îíîîñ õîéøõ
äóãààðò ººð÷ëºëò îðæ áîëîõûã àíõààðàëäàà àâíà
ñòàòèñòèêèéã àâ÷ ¿çýõýä 2002-2003 îíû õè÷ýýëèéí
óó.
æèëä 185 ä õ¿ðñýí áîë îäîî 162. Çàõ çýýëèéí
øàëãàðëààð îëîí ñóðãóóëü äàìïóóð÷, áàñ íýãäýæ 100-ààñ öººí îþóòàíòàé èõ, äýýä ñóðãóóëü
íèéëñýí áàéäàã. Íèéò èõ, äýýä ñóðãóóëèéí 134 íü
íèéñëýë Óëààíáààòàðò, îðîí íóòàãò 28 îðøäîã. 1 Öàãààí ñ¿ëä êîëëåæ 19
Ýíý îíä áàñ ë õýäýí ñóðãóóëü õààëãàà áàðèõ 2 Õºâñãºë êîëëåæ 26
ìýäýýëýëòýé áàéíà. 3 ÿ¿ð êîëëåæ 44
4 Çóóí ìîä êîëëåæ 47
5 Õàñàãò õàéðõàí êîëëåæ 58
2008 îíä 42.359 ñóðàã÷ 11 ä¿ãýýð àíãèà òºãñºæ, 6 Ëèáåðàë äýýä ñóðãóóëü 63
èéí
þóòàíòàé òºð
7 Íîìóí äàëàé êîëëåæ 71
ãèéí îëîí î 8 Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî êîëëåæ 80
Õàì óëü
õ, äýýä ñóðãó 9 Èõ øàâèéí êîëëåæ 82
ºì÷èéí 15 è 10 Ñòàðñ êîëëåæ 85
21856 11 Ãýãýý êîëëåæ 88
ÒÈ Ñ 12924
1 ØÓ 9141
12 Èíòåðìåíåæìåíò êîëëåæ 94
2 ÌÓÈÑ 8807
13 Óäèðäëàãûí õºãæëèéí êîëëåæ 94
3 ÌÓ ÁÈ Ñ 14 Öîã äýýä ñóðãóóëü 90
5934
4 ÕÀÀÈÑ 3114
Ø ÓÈ Ñ
5 ÝÌ 2998 Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí òîî, ñóðàëöàãñàä
6 ÑÝÇÄÑ í óõààíû èõ ñó
ðãóóëü
2434
ì ¿¿íë ýãèé
7 Õ¿
àòàð ûí èõ ñóðãóóëü 2450
8 Óëààíáà ¿éëäâýðèéí äýýä ñóðãóó ëü 2000-2001 2004-2005 2007-2008
äàëä àà 2215
9 Õó ðã óó ëü
ñó
10 Õîâä èõ èõ, Èõ, äýýä ñóðãóóëü, 172 184 162
í 15
í îëîí îþ óòàíòàé õóâèé êîëëåæèéí òîî
Õàìãèé
äýýä ñóðãóóëü Òºðèéí ºì÷èéí 38 48 47
¿¿íýýñ

5911 Òºðèéí áóñ ºì÷èéí 134 128 109

çà ñà ã èõ ñó ðãóóëü 2192 Ãàäààäûí ñàëáàð 0 6 6
1 Èõ ðãóóëü
Óëààí áà àòàð äýýä ñó 2059 Íèéò ñóðàëöàãñäûí òîî 84985 123824 150326
2 1871
ÇÁ Ä Ñ
3 ÎÓÝ èõ ñó ðã óóëü 1569
Òºðèéí ºì÷èéí 56906 84041 99037
¿¿íýýñ

ýð
4 Îòãîíòýíã äýýä ñóðãóóëü 1551 Òºðèéí áóñ ºì÷èéí 28079 39405 50878
5 Ñýð ¿¿ ëý ã
àò àð ýð äýì îþó ÄÑ 1468 Ãàäààäûí ñàëáàð 0 378 411
6 Óëààíáà ¿íäýñíèé äýýä ñóðãóóëü 1455
ãî ëû í
7 Ìîí äýýä ñóðãóóëü 1432
Íèéò òºãñºã÷äèéí àæëûí áàéðíû ¿ç¿¿ëýëò
8 Ãàçàð÷èí ñóðãóóëü 1248 2004-2005 2007-2008
9 Îðõ îí èõ 2000-2001
äý ýä ñó ðã óó ëü 1034
10 Ìîíãîë ðòãý ë äýýä ñóðãóó
ëü Íèéò èõ äýýä ñóðãóóëüä
866
172 184 162
äà õ á¿
212 11 Ìàí ñó ðã óó ëü ýëñýã÷èä
865
ýä
12 Õ¿ðýý äý ñóðãóóëü 11-ð àíãè òºãñººä
837
38 48 47
ð äý ýä
ÎÞÓÒÀÍ 13 Èäý ðã óó ëü
øóóä ýëñýã÷èä
827
134 128 109
ñó
2008 14 À÷ äýýä ýä ñóðãóóëü Íèéò òºãñºã÷äèéí òîî 84985 123824 150326
15 Ìîí îñ äý Òºãñºã÷人ñ àæëûí 56906 84041 99037
áàéðòàé áîëñîí 28079 39405 50878
Õàìãèéí ¿íýòýé ñàíààíóóä ÿâãàí àëõàõàä ë òºðäºã. ÎÞÓÒÀÍ-2008
øòå
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ
Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, áàéðøèë, Òàéëáàð
¹ Ñóðãóóëèéí íýð òºëáºð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

1 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ Êîìïüþòåð, ìýäýýëëèéí 8356 470.000 ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã. Îðîé, ý÷íýý
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ òåõíîëîãèéí 616 Áàãà òîéðóó-14, àíãèòàé.
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ Ìàòåìàòèê ñòàòèñòèêèéí 169 322705, 311547, 12 á¿ðýëäýõ¿¿í
(ÌÓÁÈÑ) Ìîíãîë ñóäëàëûí 320339, 323102 ñóðãóóëüòàé
Áàéãàëèéí óõààíû www.msue.edu.mn Õè÷ýýëèéí 7,
Ä¿ðñëýõ óðëàã, òåõíîëîãèéí îþóòíû 5 áàéðòàé.
Áàãøèéí Õîâä àéìãèéí
Áîëîâñðîë ñóäëàëûí Áèåèéí òàìèðûí
Ôèçèê, òåõíîëîãèéí äýýä ñóðãóóëü,
Áèåèéí òàìèðûí äýýä Àðõàíãàé, Áàÿí-
Ãàäààä õýëíèé ªëãèé àéìàã äàõü
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ Áàãøèéí êîëëåæóóä
áîëîâñðîëûí íü òóñ ñóðãóóëèéí
Ò¿¿õ, íèéãìèéí óõààíû õàðüÿàíä áàãòäàã.

2 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ Ìàòåìàòèê, Êîìïüþòåðèéí 10877 520.000 ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã. Îðîé, ý÷íýý
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ Ìýäýýëëèéí Òåõíîëîãèéí 1500 Èõ ñóðãóóëèéí àíãèòàé
(ÌÓÈÑ) Ôèçèê, Ýëåêòðîíèêèéí 547 ãóäàìæ-1 Óëààíáààòàð
Áèîëîãèéí Ôàêóëüòåò 976-11-320668, õîòîä 12
Ãàçàðç¿é, Ãåîëîãèéí 320159, 320160, á¿ðýëäýõ¿¿í
Ôàêóëüòåò www.num.edu.mn ñóðãóóëü,
Îëîí Óëñûí Õàðèëöààíû ôàêóëüòåò, Îðõîí,
Ìîíãîë Õýë Ñî¸ëûí Çàâõàí àéìàãò
Ãàäààä Õýë Ñî¸ëûí ñàëáàð ñóðãóóëüòàé
Íèéãìèéí Øèíæëýõ Óõààíû Õè÷ýýëèéí 5
Õóóëüç¿éí áàéðòàé. Ãàäààä
Ýäèéí Çàñãèéí îþóòíû áàéðàíä
Õèìèéí Ôàêóëüòåò 160 õ¿í, äîòîîäûí
îþóòíû 4 áàéðàíä
1200 îþóòàí
õ¿ëýýí àâàõ
áàãòààìæòàé

3 ÁÀÒËÀÍ Áàòëàí õàìãààëàõûí 1961 Òºëáºð- ÓÁ. ÁÇÄ¿¿ðýã. Ý÷íýý àíãèòàé

ÕÀÌÃÀÀËÀÕÛÍ óäèðäëàãûí 127 ã¿é Óëààíõóàðàí,
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËü àêàäåìè 77 ÓÒÄÑ-èéí 458673, 460650.
(ÁÕÈÑ) ýíãèéí 451364, 460648
Áàòëàí õàìãààëàõ ýðäýì àíãèéí www.dum.mn
øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí òºëáºð

Óäèðäëàãà òåõíîëîãèéí äýýä 300000 ¥

Öýðãèéí äýýä, Àõëàã÷èéí
Öýðãèéí õºãæìèéí

4 ÑÎ¨Ë ÓÐËÀÃÈÉÍ ÈÕ Õºãæìèéí óðëàãèéí 1121 700.000- ÓÁ. ×Ä¿¿ðýã, Áàãà Ý÷íýý àíãèòàé.
ÑÓÐÃÓÓËÜ ôàêóëüòåò 80 800.000 òîéðóó-26, Îþóòíû áàéðòàé
(ÑÓÈÑ) 30 325205, 320036, Òóñ ñóðãóóëèéí
Òåàòðûí óðëàãèéí ôàêóëüòåò 327335 õàðúÿàíä Ä¿ðñëýõ
www.muca.mn óðëàãèéí äýýä
Ñî¸ë, óðëàãèéí óäèðäëàãûí ñóðãóóëü,
ôàêóëüòåò Ñî¸ëûí äýýä
ñóðãóóëü,
Õºãæèì, á¿æãèéí
êîëëåæ, Çàâõàí
àéìàã
äàõü õºãæìèéí 213
á¿æãèéí êîëëåæ
ÎÞÓÒÀÍ
áàéãààä áèå
2008
äààñàí

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ǻâõºí óíàñàí õ¿íèé ã äýìæèæ áîñãîõûí òóëä áºõèéæ

áàé.
Ýïèêóð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

5 ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ Òºðèéí çàõèðãàà, 94 1 ñàÿ ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã, Ǻâõºí äýýä

ÀÊÀÄÅÌÈ íééãìèéí 259 500.000 Îðãèë ðàøààí áîëîâñðîëòîé õ¿í
óõààí, ýäèéí çàñàã, 89 ñóâèëëûí ç¿¿í òàëä ýëñ¿¿ëäýã
áèçíåñèéí 343037, 343043
óäèðäëàãà, www.aom.edu.mn
ìåíåæìåíòèéí
ìýðãýæë¿¿ä

6 ÕÎÂÄ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ Íèéãìèéí óõààí, 2089 347.000 Õîâä àéìàã, Óðüä íü ÓÁÈÑ,
ãàäààä õýë, 130 Æàðãàëàíò ñóì ÌÓÈÑ-ûí õàðüÿàíä
áàéãàëèéí óõààí, 35 01-432-22038, Áàãøèéí äýýä
àÿëàë æóóë÷ëàë 22500 ñóðãóóëü ãýæ áàéâ.
Ý÷íýý àíãèòàé

7 ժĪª ÀÆ ÀÕÓÉÍ Ìàë ýìíýëýã 7762 385- ÓÁ. ÕÓÄ¿¿ðýã, Ý÷íýý àíãèòàé
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ áèîòåõíîëîãèéí 817 447.000 Çàéñàí-153
(ÕÀÀÈÑ) Áèîëîãèéí íººöèéí 228 976-11-341770, Îþóòíû 4
ìåíåæìåíòèéí 341592, 341711 áàéðòàé. Êàìïóñ
Èíæåíåðèéí www.msua.edu. õýëáýðýýð õºãæèæ
Àãðîáèîëîãèéí mn áàéãàà ñóðãóóëü.
Ýäèéí çàñàã áèçíåñèéí
Áàéãàëèéí óõààíû
Ýêîëîãè òåõíîëîãè
õºãæëèéí

8 կ̯¯ÍËÝÃÈÉÍ Àíãëè, õÿòàä, ñîëîíãîñ, 1780 650.000 ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã, Îðîéí àíãèòàé
ÓÕÀÀÍÛ ÈÕ ÿïîí õýëíèé áàãø îð÷óóëàã÷ 52 Òºðèéí îðäíû Îþóòíû 1
ÑÓÐÃÓÓËÜ Ñýòã¿¿ë÷ 8 ç¿¿í õîéíî. áàéðòàé. Îþóòíû
(ÕÈÑ) Áèçíåñèéí ýðõ ç¿é 322702, 325121, õîòõîíä áàéðëàäàã.
ÎÓ-ûí ýðõ ç¿é 322263, 318527 Õýâëýõ ¿éëäâýðòýé.
Íÿáî á¿ðòãýë www.humanities. 3 ñóðãóóëüòàé.
Ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãà mn
Àÿëàë æóó÷ëàëûí ìåíåæìåíò
ÎÓ-ûí õóäàëäààíû
ìåíåæìåíò
Òºðèéí çàõèðãààíû
óäèðäëàãà

9 ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍ, Áàðèëãûí èíæåíåðèéí 20222 600.000 ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã, Îðîéí àíãèä 2440
ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ Êîìïüþòåðèéí òåõíèê, 992 äóíäæààð Áàãà òîéðóó-34, õ¿í ñóðàëöäàã
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ ìåíåæìåíòèéí 642 ÓÁ-46, ø/õ-520 Á¿ðýëäýõ¿¿í 13
(ØÓÒÈÑ) Õ¿íñíèé áèîòåõíîëîãèéí 324121, 324590, ñóðãóóëü, Äàðõàí,
Ãàäààä õýëíèé 324319, 324295 Îðõîí,
Ãåîëîãèéí www.must.edu.mn Ñ¿õáààòàð,
¯éëäâýðëýëèéí òåõíîëîãè, ªâºðõàíãàéä
äèçàéíû ñàëáàð
Ìåõàíèê èíæåíåðèéí ñóðãóóëüòàé
Óóë, óóðõàéí Õè÷ýýëèéí 7
Ýð÷èì õ¿÷íèé èíæåíåðèéí áàéð, îþóòíû 5
Màòåìàòèêèéí áàéðòàé. Ìàíàé
Ìàòåðèàëûí òåõíîëîãèéí óëñûí õàìãèéí
Õvìvvíëýãèéí îëîí îþóòàíòàé
Õîëáîî, ìýäýýëëèéí ñóðãóóëü.
òåõíèêèéí

10 ÝЯ¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ Àíàãààõ óõààíû ñóðãóóëü 4207 500- ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã, Ý÷íýý, îðîéí àíãèòàé
ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ Óëàìæëàëò àíàãààõûí 496 600.000 ×îéäîãèéí Á¿ðýëäýõ¿¿í 7
ñóðãóóëü, Ñ¿õáààòàð,
ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ ñóðãóóëü 173 ãóäàìæ-3,
Ãîâü-Àëòàé, Äàðõàí,
(ÝÌØÓÈÑ) Í¿¿ð àì ñóäëàëûí ñóðãóóëü 321249, 321834, Äîðíîãîâü àéìàãò
Ýì ç¿éí ñóðãóóëü 312059, 323052 õàðúÿà ñóðãóóëüòàé
214 Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí www.hsum.edu.mn Õè÷ýýëèéí òºâ áàéð,
ñóðãóóëü 600-ààä îðòîé 2
Áèîàíàãààõûí ñóðãóóëü îþóòíû
ÎÞÓÒÀÍ
Ñóâèëàõóéí ñóðãóóëü äîòóóð áàéðòàé
2008

Í¿ä ÷èíü íîéðîíä á¿¿ äèéëäýã. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Çîâõè ÷èíü ç¿¿ðìýãëýëä á¿¿ àâòàã.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÒªÐÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆÓÓÄ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ
Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

1 Ãààëü, ýäèéí çàñãèéí Ãààëèéí óäèðäëàãà, ýðõ ç¿é, 96 450.000 ÓÁ. ÁÃÄ¿¿ðýã, Ãààëèéí åðºíõèé
êîëëåæ îëîí 33 10-ð õîðîîëîëä ãàçðûí õàðüÿà.
óëñûí ýäèéí çàñãèéí 688206, Äýýä áîëîâñðîëòîé
õàðèëöàà 99185742 õ¿ì¿¿ñèéã 2.5 æèë
www.ecustoms.mn/ ñóðãàäàã
college/ Ý÷íýý àíãèòàé.

2 Äèçàéí óðëàãèéí Õóâöàñ, èíòåðüåð, ãðàôèê 136 320.000 ÓÁ. ÕÓÄ¿¿ðýã, Áàðèëãà,
êîëëåæ äèçàéí, 343418, 341437, àðõèòåêòóð
àðõèòåêòóð 343418, êîðïîðàöèéí
99118885, õàðúÿàíä ¿éë
99877434. àæèëëàãàà
ÿâóóëäàã.

3 Äîðíîä äýýä ñóðãóóëü Áàãà àíãèéí áàãø, çóðàã 882 450.000 Äîðíîä àéìàã. 2005 îí õ¿ðòýë
óðëàë, ìàòåìàòèê, àíãëè, ×îéáàëñàí õîò. ÌÓÁÈÑ-ûí õàðüÿà
îðîñ, õÿòàä, ñîëîíãîñ õýëíèé 21831, Áàãøèéí êîëëåæ
îð÷óóëàã÷ áàãø, 01582-21667, áàéñàí. Äîðíîä
íèéãìèéí àæèëòàí 99583429. Ìîíãîëûí äýýä
www.dornod.mn/ ñóðãóóëü ãýñýí
tcollege/index.htm äàâõàð íýðòýé
Ý÷íýý àíãèòàé.

4 Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí äýýä Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí á¿õ 533 550.000 ÓÁ. ×Ä¿¿ðýã, ÑÓÈÑ-èéí õàðúÿà
ñóðãóóëü ìýðãýæë¿¿ä Áàãà òîéðóó- ñóðãóóëü áºãººä
26, ÑÓÈÑ-èéí íýã áàéðàíä
áàéðàíä áàéðëàäàã.
976-11-325278

5 Êèíî óðëàãèéí äýýä Êèíîíû óðëàãèéí òºðºë 430 500.000 ÓÁ. ÁÇÄ¿¿ðýã, Õè÷ýýëèéí ººðèéí
ñóðãóóëü á¿ðèéí ìýðãýæèë, ò¿¿íýýñ 8 Êèíî ¿éëäâýðèéí áàéðòàé. Îþóòíû
ãàäíà ñýòã¿¿ë÷, äóóíû õóó÷èí áàéð 1 áàéðòàé.
íàéðóóëàã÷ààð ìýðãýæèëòýí 450456,
áýëòãýäýã 99114671
www.kuds.mn

6 Ðàäèî, òåëåâèçèéí Ðàäèî, òåëåâèçèéí ñýòã¿¿ë÷, 500 320.000- ÓÁ. ÁÃÄ¿¿ðýã, Õè÷ýýëééí ººðèéí
äýýä ñóðãóóëü íàéðóóëàã÷, îïåðàòîð, 420.000 14-ð õîðîî, áàéðòàé. Îþóòàí
õºòëºã÷, Ìîíãîë òåëåâèçèéí òåàòðòàé
èíæåíåð áàéðíû àðä
362812, 369223
http://www.rtds.
mn/

7 Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí Ñàíõ¿¿, áèçíåñ, 2599 450.000 ÓÁ. ÁÇÄ¿¿ðýã. Îðîé, ý÷íýý
äýýä ñóðãóóëü ìåíåæìåíòèéí \ÎÓ\ á¿õ 515 Àðñëàíòàé ã¿¿ðíèé àíãèòàé.
òºðëèéí ìýðãýæëýýð äýðãýä Õè÷ýýëèéí ººðèéí
áýëòãýäýã. 458378, 453888, áàéð, îþóòíû 1
www.ife.edu.mn äîòóóð áàéðòàé.
Ìåíåæìåíòèéí
õóâü÷ëàëä
õàìðàãäñàí.

8 Ñî¸ëûí äýýä ñóðãóóëü Ñî¸ë óðëàãèéí óäèðäëàãà, 905 450- ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã, Ý÷íýý àíãèòàé.
íîìûí ñàí, ò¿¿õ, àðõèâ 25 610.000 Òºâ ãàë êîìàíäûí ÑÓÈÑ-èéí õàðúÿà
ìóçåé,àÿëàë æóóë÷ëàëûí àðä. ñóðãóóëü. Îþóòíû
êîìïüþòåðèéí ãðàôèê 326759, 1 äîòóóð áàéðòàé.
215
äèçàéí, äóó õºãæìèéí áàãø 99185299.
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ¯çýí ÿäàëò íü ýâäðýëöëèéã òºð¿¿ëäýã áîë

Õàéð á¿õ í¿ãýë õèëýíöèéã äàëäàëäàã.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
îþóòàí, æèëèéí õàÿã, óòàñ
Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

9 Òàãíóóëûí åðºíõèé 457 - 260098, 263004 Ý÷íýý àíãèòàé.

ãàçðûí äýýä ñóðãóóëü 28 Ǻâõºí çàõèàëãààð
ñóðãàäàã. Ýíý æèë
ýëñýëòã¿é

10 Òåõíèê òåõíîëîãèéí Áàðèëãà, òåõíèê, 374 300- ÓÁ. ÁÃÄ¿¿ðýã, Õè÷ýýëèéí ººðèéí
êîëëåæ òåõíîëîãèéí á¿õ òºðëèéí 350.000 3-ð ýìíýëãèéí áàéðòàé. Îþóòíû
ìýðãýæëýýð ç¿¿í òàëä 1 äîòóóð
687631 áàéðòàé. Òºðèéí
www.ttc.mn ìåíåæìåíòèéí
õóâü÷ëàëä
õàìðàãäñàí.
ÇÀÃ êîìïàíè
õóâü÷ëàëààð àâñàí.

11 Òºìºð çàìûí äýýä Òºìºð çàìûí á¿õ òºðëèéí 628 350.000 ÓÁ. ÁÃÄ¿¿ðýã, Ìîíãîëûí òºìºð
ñóðãóóëü ìýðãýæëýýð áýëòãýäýã 244270, 244260, çàìûí õàðüÿà.
244261, 244262 Ý÷íýý àíãè,
www.mrwi.mn ìýðãýæ
-ëèéí ñóðãàëòòàé.
Îþóòíû 1 äîòóóð
áàéðòàé.

12 Õèëèéí öýðãèéí äýýä Öýðãèéí ìýðãýæë¿¿ä áîëîí 1150 Òºëáºðã¿é ÓÁ. ÑÕÄ¿¿ðýã, Ý÷íýý àíãèòàé
ñóðãóóëü ýðõ ç¿é÷-õóóëü÷ (ýíãèéí ) 15 (Ýíãèéí 4-ð ÖÑ-ûí õîéíî,
- 632740, www.
380.000) bti.mn

13 Õóäàëäàà, Ýäèéí çàñàã, íÿãòëàí áîäîõ 2355 420.000 ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã, Îðîé, ý÷íýý
¿éëäâýðëýëèéí äýýä á¿ðòãýë, õóäàëäàà, àÿëàë 95 Îþóòíû ãóäàìæ, àíãèòàé
ñóðãóóëü æóóë÷ëàë, çî÷èä áóóäàë, Ñïîðòûí îðäíû Áàÿíõîíãîð àéìàãò
çîîãèéí ãàçàð, ðåêëàì ç¿¿íä.326748, ñàëáàð
ñóðòàë÷èëãààíû ìåíåæìåíò, 323730, http:// ñóðãóóëüòàé.
áèçíåñèéí ýðõ ç¿é www.icb.edu.mn Îþóòíû 1
äîòóóð áàéðòàé.
Õè÷ýýëèéí 2
áàéðòàé.

14 Öàãäààãèéí àêàäåìè Õóóëü, ýðõ ç¿éí ìýðãýæë¿¿ä, 1430 Òºëáºðã¿é ÓÁ. ÁÇÄ¿¿ðýã, Ñóðãóóëèéí
îíöãîé áàéäëûí ìýðãýæèëòýí 42 Õèë÷íèé ãóäàìæ. õîòõîí õýëáýðýýð
11 460345, 460347. áàéðëàäàã.
www.map.edu.mn

ÎÐÎÍ ÍÓÒÀà ÄÀÕÜ ÑÀËÁÀÐ, ÕÀÐÚßÀ ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ
Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

1 ÌÓÁÈÑ-èéí õàðúÿà Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîë, 1419 380.000 Àðõàíãàé àéìàã, Îþóòíû 1 äîòóóð
Áàãøèéí êîëëåæ ìàòåìàòèê, ìýäýýëýë ç¿é, Ýðäýíýáóëãàí ñóì áàéðòàé. Áàðóóí
(Àðõàíãàé ) àíãëè, îðîñ ìîíãîë õýëíèé 1-ð áàã á¿ñèéí áàãø
áàãø, áàãà àíãèéí áàãø, 0133-31123, ìýðãýæèëòýíã
íèéãìèéí àæèëòàí 99332288 áýëòãýäýã.

2 ÌÓÁÈÑ-èéí Áèåèéí òàìèðûí áàãø, Õîâä àéìàã, Îþóòíû 1 äîòóóð

107
350.000 Æàðãàëàíò ñóì áàéðòàé. Áàðóóí
Õîâä äàõü áèåèéí äàñãàëæóóëàã÷
òàìèðûí ñàëáàð 01432-23065, á¿ñèéí áèåèéí
216 99439006 òàìèðûí áàãø
ñóðãóóëü
ÎÞÓÒÀÍ ìýðãýæèëòýíã
2008 áýëòãýäýã.

Óõààí ìóóòàé òºðººä æàðãàëòàé àìüäàðñíààñ ÎÞÓÒÀÍ-2008

Óõààíòàé òºðººä çîâæ ÿâñàí íü äýýð.
Ýïèêóð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

3 ÌÓÁÈÑ-èéí õàðüÿà Öýöýðëýãèéí, áàãà àíãèéí 705 350.000 Áàÿíºëãèé àéìàã. Ý÷íýý ñóðãàëòòàé.
Áàãøèéí êîëëåæ áàãø, ªëãèé ñóì Îþóòíû 1 äîòóóð
(Áàÿí-ªëãèé) êàçàõ õýë, óðàí çîõèîë, 01-442-22582, áàéðòàé.
ìîíãîë õýë, 99422552
ìàòåìàòèê, íèéãìèéí óõààí

4 ÌÓÈÑ-èéí õàðúÿà Ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí 816 400.000 Çàâõàí àéìàã, Ý÷íýý àíãèòàé,
Ýäèéí çàñãèéí êîëëåæ óäèðäëàãà, íÿ-áî, ñàíõ¿¿, Óëèàñòàé ñóì, Îþóòíû 1
(Çàâõàí) áàíê, ìàðêåòèíã, 01-462-22233, äîòóóð áàéðòàé.
ìåíåæìåíò 99860076 Áàðóóí á¿ñèéí
áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí
ìýðãýæèëòýíã
áýëòãýäýã ñóðãóóëü

5 ÌÓÈÑ-ûí õàðúÿà Ãàäààä õýë,áàãø, ýäèéí 1865 350.000 Îðõîí àéìàã, Ý÷íýý àíãèòàé
Îðõîí àéìàã äàõü çàñàã, íÿ-áî, áàíê, ñàíõ¿¿ Ýðäýíýò õîò, Òóðê îþóòíóóä
ñàëáàð ñóðãóóëü 01352-23621, ñóðàëöäàã. Îþóòíû
99359931 1 äîòóóð áàéðòàé.

6 ÕÀÀÈÑ-èéí õàðúÿà պ人 àæ àõóéí á¿õ 244 280.000 Õîâä àéìàã, Äèïëîìûí
Àëòàéí á¿ñèéí ñàëáàð ìýðãýæëýýð Æàðãàëàíò ñóì ñóðãàëòòàé.
ñóðãóóëü (Õîâä) 0143-23092, Îþóòíû 1 äîòóóð
99432212, áàéðòàé.
99705901

7 ÕÀÀÈÑ-ûí õàðúÿà Ýäèéí çàñàã, ìàðêåòèíã, 415 350.000 Îðõîí àéìàã, Îþóòíû 1 äîòóóð
Îðõîí àéìàã äàõü ìåíåæìåíò, íÿ-áî, îé àæ Áàÿí ºíäºð ñóì áàéðòàé.
ñàëáàð ñóðãóóëü àõóé, ìàë ç¿é, èíæåíåð- 01352-25803,
áàãø, 99368185

8 ÕÀÀÈÑ-ûí õàðúÿà պ人, àæ àõóéí á¿õ 1244 380.000 Äàðõàí-Óóë àéìàã, Äàðõàíû õºäºº
Óðãàìàë, ãàçàð ìýðãýæèë, 16 Äàðõàí ñóì,13-ð àæ àõóéí èõ
òàðèàëàíãèéí ñóðãàëò ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿, áàã, ñóðãóóëü ãýæ
ýðäýì øèíæèëãýýíèé ìåíåæìåíò 01372-24132, íýðëýãääýã.
õ¿ðýýëýí 99379692 Ý÷íýý àíãèòàé.
www.aud.mn

9 ØÓÒÈÑ-ûí õàðúÿà Òåõíèê, òåõíîëîãè, ìàøèí 2000 300.000- Äàðõàí-Óóë àéìàã. Îþóòíû 1 äîòóóð
Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü ìåõàíèçì, áàðèëãà, õ¿íñ, 460.000 01372-24455, áàéðòàé.
(Äàðõàí-Óóë) êîìïüþòåð, ìýäýýëýë ç¿é 24455,
99371294.
www.dats.edu.mn

10 ØÓÒÈÑ-ûí õàðúÿà Óóë-óóðõàé, öàõèëãààí, 946 300- Îðõîí àéìàã, Áàñ “Ýðäýíýò”
Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü ìåòàëëóðãè, àâòûí 400.000 01352-73421, ¿éëäâýðèéí
(Îðõîí) ìýðãýæë¿¿ä 73418. äýðãýäýõ
99351418, Ø.Îòãîíáèëýãèéí
www.techinst.edu. íýðýìæèò
mn Òåõíîëîãèéí
ñóðãóóëü ãýäýã.

11 ØÓÒÈÑ-ûí õàðúÿà Õ¿íñ, î¸äëûí òåõíîëîãè, 623 295- ªâºðõàíãàé Îðîéí àíãèòàé
Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü çàãâàð çîõèîí á¿òýýëò, 500.000 àéìàã, Ìýðãýæëèéí
(ªâºðõàíãàé) ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíò, àíãëè Àðâàéõýýð ñóì, ñóðãàëòûí òºâä
õýë 5-ð áàã 900
01322-22089, îþóòàí ñóðàëöäàã.
99328508
www.tsu.edu.mn

12 ØÓÒÈÑ-ûí õàðúÿà Êîìïüþòåð, òåõíîëîãè, 342 416.000 Ñ¿õáààòàð àéìàã. Øàòàëñàí ñóðãàëòòàé. 217
Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëü ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíò, òºðèéí 99519202 Ìýðãýæëèéí
(Ñ¿õáààòàð) çàõèðãàà www.tss.edu.mn ñóðãàëòûí òºâä 350 ÎÞÓÒÀÍ
îþóòàí ñóðàëöäàã. 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ÿí óõààíû öýö áóëààëäñàí ìàðãààíä ãîë÷ëîí õîæäîã

ó÷èð íü òýð ìýäëýãýý äýýøë¿¿ëæ àâäàã.
Ýïèêóð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

13 ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Èõ ýì÷, ñóâèëàã÷, áàãà ýì÷, 953 260- Ãîâü-Àëòàé àéìàã, Îþóòíû 1 äîòóóð
Àíàãààõ óõààíû ýì íàéðóóëàã÷, óëàìæëàëò 410.000 Àëòàé ñóì áàéðòàé. Áàðóóí
êîëëåæ (Ãîâü-Àëòàé) ýì÷èëãýý, ýõ áàðèõ áàãà ýì÷ 01-482-23491, á¿ñèéí ýìíýëãèéí
24993, äóíä, áàãà øàòíû
99887785 ìýðãýæèëòýíã
áýëòãýäýã.

14 ÝÌØÓÈÑ-íû õàðúÿà Ñóâèëàõóé óõààí, ýì 1176 345- Äàðõàí-Óóë àéìàã Îþóòíû 1 äîòóóð
Àíàãààõ óõààíû íàéðóóëàã÷, óëàìæëàëò 395.000 01372-27734, áàéðòàé.
êîëëåæ (Äàðõàí-Óóë) àíàãààõ óõààí 99379902

15 ÝÌØÓÈÑ-èéí õàðúÿà Èõ ýì÷, ñóâèëàã÷, áàãà ýì÷, 906 288- Äîðíîãîâü àéìàã, Øàòàëñàí
Àíàãààõ óõààíû ýõ áàðèã÷, ýì íàéðóóëàã÷ 310.000 Ñàéíøàíä ñóì ñóðãàëòòàé.
ñóðãóóëü (Äîðíîãîâü) 02-1522-52754 Îþóòíû 1 äîòóóð
áàéðòàé.

16 Õ¯ÄÑ-èéí Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, 197 310.000 Áàÿíõîíãîð àéìàã Ý÷íýý ñóðãàëò
ñàëáàð ñóðãóóëü õóäàëäàà, çî÷èä áóóäàë, 01442-22531 ÿâóóëäàã
(Áàÿíõîíãîð) çîîãèéí ãàçðûí ìåíåæìåíò www.icb.edu.mn

ØÀÒÀËÑÀÍ ÑÓÐÃÀËÒÒÀÉ ÊÎËËÅÆ, ÑÓÐÃÓÓËÜ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ
Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

1 Áàðèëãûí êîëëåæ Áàðèëãûí á¿õ ìýðãýæë¿¿ä 843 400.000 ÓÁ. ÁÃÄ¿¿ðýã, Äèïëîì, áàêàëàâðûí
Áàðóóí 4 çàì ñóðãàëòòàé.
976-11-322797, Îðîéí àíãèòàé
322723, 322635 Ìýðãýæëèéí
www.bc.mn øàòàëñàí
ñóðãàëòòàé.
Îþóòíû 1 äîòóóð
áàéðòàé.

2 Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí Êîìïüþòåð, î¸äîë, äèçàéí, 258 250- ÓÁ. ÕÓÄ¿¿ðýã, Áàêàëàâðûí

òåõíèêèéí êîëëåæ íýõìýë, íîîñ íîîëóóð, 350.000 Öàãààí õààëãàíû ñóðãàëòòàé.
àâòîìàøèíû çàñâàð (ñóóðü ýãö àðä Óðüä íü õºíãºí,
îíîøëîãîî, ìîä ìýðãýæèë 342911, 342856, õ¿íñíèé ÒÌÑ,
áîëîâñðóóëàõ äèçàéí ã.ì. òºëáºð-ã¿é) 99194101, òåõíèêóì áàéñàí.
99141770. Äîòóóð áàéðòàé
www.mktc.mn Òºâ àéìãèéí
Áàÿí÷àíäìàíüä
õàðúÿà
ñóðãóóëüòàé

3 ¯éëäâýðëýë, óðëàëûí Àõóé ¿éë÷èëãýý, õºíãºí õ¿íñ, 143 330.000 ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã, Äèïëîì,
ñóðãóóëü íèéòèéí àæ àõóé, ä¿ðñëýõ Èõ ñóðãóóëèéí áàêàëàâðûí
(Ðàæèâ Ãàíäèéí óðëàã, ãýðýë çóðàã, ãóäàìæ Ñóðãàëòòàé,
íýðýìæèò) êîìïüþòåð 32-ûí òîéðîã Ìýðãýæëèéí
õ¿ðýõ çàìä øàòàëñàí
350209 ñóðãàëòòàé.
Îþóòíû 1 äîòóóð
áàéðòàé.

4 Õºãæèì á¿æãèéí Àðäûí áîëîí ñîíãîäîã 246 230- ÓÁ. ÑÁÄ¿¿ðýã, Áàêàëàâðûí
êîëëåæ õºãæèì, á¿æèã 350.000 11-ð õîðîîëëûí ñóðãàëòòàé,
óðä Øàòàëñàí
218 350516, 353556 ñóðãàëòòàé. Îþóòíû
1 äîòóóð áàéðòàé.
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õýðâýý ÷è ººðèé㺺 òºðºõººñ ºìíº áîëñîí ¿éë ÿâäëûã ÎÞÓÒÀÍ-2008

ìýäýæ àâàõã¿é áîë íàñàí òóðøäàà õ¿¿õýä õýâýýð ÿâíà.
Öèöåðîí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

5 Õºãæèì á¿æãèéí Äóó÷èí, á¿æèã÷èí, 142 Òºëáºðã¿é Çàâõàí àéìàã, Äèïëîìûí

ñóðãóóëü õºãæèì÷èí, óðàí çóðàã (Äèïëîìûí Óëèàñòàé õîò, ñóðãàëòòàé.
(Çàâõàí Óëèàñòàé) ñóðãàëò 01462-21167, Øàòàëñàí
250.000- 99790125 ñóðãàëòòàé.
280.000) ÑÓÈÑ-èéí õàðúÿà
ñóðãóóëü

6 Óëààíãîì êîëëåæ պ人 àæ àõóéí ìàøèí 147 290.000 Óâñ àéìàã, Áàêàëàâð áýëòãýäýã
ìåõàíèçì, õºíãºí õ¿íñíèé Óëààíãîì ñóì, Øàòàëñàí
¿éëäâýð, áèçíåñ, ýäèéí 01452-23473, ñóðãàëòòàé.
çàñàã, ãàäààä õýë-îð÷óóëàã÷ 99452959,
99454515

7 Òåõíèêèéí êîëëåæ Öàõèëãààí äóëààí, óóë 1295 315.000 Äàðõàí-Óóë àéìàã, Õóó÷íààð Äàðõàíû
(Äàðõàí-Óóë) óóðõàé, ãåîëîãè, ìåíåæìåíò, ø/õ-1218 ïîëèòåõíèêóì
ýäèéí çàñàã, õ¿íñíèé ¿éëäâýð 01372-327234, Äèïëîì, áàêàëàâðûí
23760, ñóðãàëòòàé. Ý÷íýý
99379687 àíãèòàé. Áîð-
ªíäºðò óóë óóðõàéí
ñàëáàð ñóðãóóëüòàé.
Îþóòíû 1 äîòóóð
áàéðòàé.

8 Õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí Õ¿íñíèé ñàëáàðûí áîëîí 635 380.000 ÓÁ. ÕÓÄ¿¿ðýã, Áàêàëàâð áýëòãýäýã
êîëëåæ ¿éë÷èëãýýíèé ìýðãýæë¿¿ä 13 341616, Îðîéí àíãèòàé.
99112632 Îþóòíû 1 äîòóóð
www.foodtech. áàéðòàé.
edu.mn

ÒªÐÈÉÍ ÁÓÑ ªÌ×ÈÉÍ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

1 Îðõîí Èõ ñóðãóóïü Õýë øèíæëýëèéí ñóðãóóëü 1391 450- ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðýã, Õè÷ýýëèéí áàéð,
Àÿëàë æóóë÷ëàë, ýäèéí 30 500.000 “Óëààíáààòàð 120 îþóòíû
çàñãèéí äýýä ñóðãóóëü 11 õèâñ” ÕÊ-èéí áàéðòàé.
Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëü áàðóóí óðä. Çàâõàí àéìàãò
Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà 341276, 342697, ñàëáàð
õýëìýð÷èéí ñàëáàð 342696 ñóðãóóëüòàé.
www.orkhon.edu. Ý÷íýý, îðîéí
mn ñóðãàëò ÿâóóëäàã

2 Îòãîíòýíãýð Èõ Õ¿ì¿¿íëýãèéí ñóðãóóëü 1815 650.000 ÓÁ, ÁÇÄ¿¿ðýã, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í

ñóðãóóëü Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëü 48 Æóêîâûí ìóçåéí àñàí Ä.Îþóíõîðîë
Ýäèéí çàñàã-áèçíåñèéí 8 ç¿¿í òàëä. ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí.
óäèðäëàãûí äýýä ñóðãóóëü 458635, 453933 Õè÷ýýëèéí 3 áàéð
www.otgontenger. Îðîé, ý÷íýý
edu.mn ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
www.dats.edu.mn

3 Èõ Çàñàã Èõ ñóðãóóïü Õóóëü ç¿éí ñóðãóóëü 5859 500- ÓÁ. ÁÇÄ¿¿ðýã, Õàìãèéí îëîí
×èíãýñ òóð àÿëàë æóóë÷ëàëûí 39 600.000 455736, îþóòàíòàé õóâèéí
ñóðãóóëü Ìàòåìàòèê, 13 457771, 458545 èõ ñóðãóóëü þì.
ìýäýýëýë, òåõíîëîãèéí www.ikhzasag. Õî¸ð öîãöîëáîð,
ñóðãóóëü, Ýäèéí çàñàã, edu.mn õè÷ýýëèéí 8 áàéð,
íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îþóòíû áàéð,
ñóðãóóëü, ×èíãýñ Ñîîñý îëîí äýðãýäýý ëèöåé,
óëñûí õàðèëöààíû ñóðãóóëü ÌѯҺâòýé. Ý÷íýý 219
ÁÍÕÀÓ-ûí Õýáýéí èõ ñóðãàëò ÿâóóëäàã
ñóðãóóëèéí ñàëáàð ÎÞÓÒÀÍ
ªâºð Ìîíãîëûí Áàãøèéí èõ 2008
ñóðãóóëü

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ýä õºðºí㺠ýëáýã äýëáýã áàéõ öàãò óõààíòàé õ¿í ÿäóóðàë

õîîñðîëûí òóõàé èë¿¿òýé áîääîã.
Ñåíåêà
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÒªÐÈÉÍ ÁÓÑ ªÌ×ÈÉÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ, ÊÎËËÅÆÓÓÄ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ
Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

1 Àà Æè Áè Ìàòåìàòèê, êîìïüþòåðèéí 206 405.000 Äàðõàí-Óóë àéìàã, Îðîéí àíãèòàé.

(RGB) êîëëåæ èíæåíåð, ïðîãðàìì õàíãàìæ 01372-34088,
99372288

2 Àâàðãà äýýä ñóðãóóëü Áèåèéí òàìèð, òºðºë á¿ðèéí 425 420.000 ÓÁ, ÕÓÄ, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í,
ñïîðòûí áàãø, 16 Àòàð ºð㺺 ÕÕÊ- äàðõàí àâàðãà
äàñãàëæóóëàã÷, àðãà ç¿éí íû óðä Á.Áàò-Ýðäýíý
ìýðãýæë¿¿ä 343392, 342053, ¿¿ñãýí áàéãóóëæýý.
343392. Õè÷ýýëèéí áà
îþóòíû áàéðòàé.

3 Àëòàé äýýä ñóðãóóëü Êîìïüþòåðèéí òºðºë 171 450.000 ÓÁ, ÑÁÄ, 1-𠪺ðèéí õè÷ýýëèéí
á¿ðèéí èíæåíåð, ïðîãðàìì òºðºõèéí óðä, áàéðòàé
õàíãàìæ 314296, 314297.
www.altay.edu.mn

4 À÷ äýýä ñóðãóóëü Ýì÷, àíàãààõ óõààíû 825 500.000 ÓÁ, Òºìºð Àíàãààõ óõààíû
ìýðãýæèëòýí 12 çàìûí ýìíýëãèéí äîêòîð, ïðîôåññîð
ºðãºòãºë, 5 øàðä Í.Áààñàíæàâ
áàéðëàäàã. ¿¿ñãýí áàéãóóëæ
242278, óäèðääàã. 2
99114566 õè÷ýýëèéí áàéðòàé.

5 Áàíê, ñàíõ¿¿, Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, 136 380.000 ÓÁ, ÁÇÄ, Êèíî Îðîéãîîð ñóðãàëò
ìåíåæìåíòèéí äýýä áàíêíû ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ ¿éëäâýðèéí äýðãýä ÿâóóëäàã.
ñóðãóóëü ìåíåæìåíò 460205, 460502,
461617

6 Áàðèëãûí òåõíîëîãèéí Áàðèëãûí á¿õ ÷èãëýëèéí 171 450.000 ÓÁ, ÑÕÄ, Àâòî Áàêàëàâðûí äýýä
êîëëåæ ìýðãýæèëòýí ñóðãóóëèéí áàéð, áîëîí
634071, 634473 ìýðãýæëèéí
www.ctcub.in.mn áîëîâñðîë
îëãîäîã.

7 Áèçíåñèéí äýýä Áèçíåñ, ýäèéí çàñàã, 360 320.000 ÓÁ, ßàðìàãèéí Ìîíãîë-Àìåðèêèéí
ñóðãóóëü ìåíåæìåíò 2-ð áóóäëûí óðä ãýñýí òîäîòãîëòîé.
379166, 379156, Õè÷ýýëèéí áà 200
www.businessinsti- îþóòíû äîòóóð
tute.mn áàéðòàé.

8 Áèëèã äýýä ñóðãóóëü Îëîí óëñûí õàðèëöàà, îëîí 250 400- ÓÁ, ÑÁÄ, Ñïîðòûí Óäèðäàõ çºâëºëèéí
óëñûí ýäèéí çàñàã, ãàäààä 500.000 òºâ îðäíû àðä. äàðãà íü
õýë, ýðõ ç¿é 321942 Ä.Äîðëèãæàâ.
www.bilig.mn Îðîéí àíãèòàé.

9 Áîëîâñðîë äýýä Ìîíãîë õýë, ãàäààä õýëíèé 254 340.000 ÓÁ, Ìîñêâà Õè÷ýýëèéí ººðèéí
ñóðãóóëü áàãø, íèéãìèéí àæèëòàí, 25 ðåñòîðàíû áàéðòàé.
ñýòãýë ñóäëàë, àÿëàë àðä,363839,
æóóë÷ëàë, áîëîâñðîëûí 99185718,
ìåíåæìåíò www.bolovsrol.
edu.mn

10 Áóðõàí øàøíû Çóðõàé÷, îòî÷, ìààðàìáà, 50 300.000 ÓÁ, Çàìûí Èõýíõ îþóòíóóä
äýýä ñóðãóóëü øàøèí ñóäëàà÷ öàãäààãèéí ãàçðûí îðîí íóòãààñ èðæ
220 ç¿¿í òàëä ñóðàëöäàã.
457454,
ÎÞÓÒÀÍ
99882488
2008

Ãÿðõàé íýãíèé àìíààñ ìýðãýí óõààí îëäîíî. Õàðèí óõààí ÎÞÓÒÀÍ-2008

äóòñàí íýãýíä íóðóóí äóíäóóðàà òàòóóëàõ ñàâàà îëäîíî.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

11 Áýðñ êîëëåæ 38 405.000 ÓÁ, ÁÇÄ, Ñàíñàðò ÕÀÀÃÄÑÀÍ

480455, 458778

12 Ãàçàð÷èí äýýä Ãàäààä õýë, àÿëàë æóóë÷ëàë, 1435 450.000 ÓÁ, ÁÇÄ, Ãàçàð Áàñ îðîéí àíãèä
ñóðãóóëü çî÷èä áóóäàë, óóë óóðõàéí 20 õîòõîí, ñóðãàäàã. Îþóòíû
ìýðãýæëýýð áýëòãýäýã 450544, 450735, 1 äîòóóð áàéðòàé.
450432,
www.gazarchin.mn

13 Ãóðâàí òàìèð êîëëåæ Àÿëàë æóóë÷ëàë, íÿ-áî, ýäèéí 258 300.000 Àðõàíãàé àéìàã, Îðîéí àíãèòàé.
çàñàã Ýðäýíýáóëãàí ñóì, Îþóòíû 1 äîòóóð
0133-22355, áàéðòàé.
99116351

14 Ãóðâàí-Ýðäýíý äýýä Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí 602 370.000 ÓÁ, ÁÃÄ Òºðèéí Îþóòíû äîòóóð
ñóðãóóëü áàãø, îð÷óóëàã÷, áàãà 12 ºì÷èéí 8-ð áàéð áàéðòàé
àíãèéí áàãø, ìàòåìàòèê, 684791, 300784,
ò¿¿õ íèéãýì ñóäëàëûí áàãø, 361994
àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìåíåæåð. www.3erdene.
edu.mn

15 ÿ¿ð êîëëåæ Ãàäààä õýëíèé îð÷óóëàã÷, 44 450 $ ÓÁ, ÁÇÄ Îëîí óëñûí ÿ¿ð
áàãø, àÿëàë æóóë÷ëàë Ñàíñàðûí äýýä ñóðãóóëü ãýæ
òóííåëèéí äýðãýä íýðëýäýã.
99173811 bridge.
edu.mn

16 Ãýãýý êîëëåæ Õÿòàä, ÿïîí õýë, ñîëîíãîñ 88 350.000 ÓÁ, ÁÇÄ-èéí Îð÷óóëàã÷
õýë, àíãëè õýëíèé îð÷óóëàã÷, ø¿¿õèéí áàðóóí Áîëäáààòàðûí
ìîíãîë õýë ñóäëàà÷ õîéíî. ñóðãóóëü.
452596,
99136563,

17 Äàëàéâàí êîëëåæ Áèçíåñèéí óäèðäëàãà, 441 345.000 Õºâñãºë àéìàã, Îðîéí àíãèòàé
ãàäààä õýë, àÿëàë æóóë÷ëàë, ̺ðºí ñóì
êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì 013-182-23061,
õàíãàìæ 99389364

18 Äàðõàí äýýä ñóðãóóëü Àÿëàë æóóë÷ëàë, ãàäààä õýë, 620 420.000 Äàðõàí-Óóë àéìàã, Áàñ îðîéí
ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã, 20 Äàðõàí õîò, 4-ð àíãèòàé.
íèéãìèéí àæèëòàí, áàã Õè÷ýýëèéí ººðèéí
êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì 01372-35652, áà îþóòíû
õàíãàìæ 99398897. áàéðòàé.
www.darkhandeed.
mn

19 Åâðî-Àçè äýýä Àÿëàë æóóë÷ëàë- ãàäààä õýë, 552 345.000 ÓÁ, ÑÁÄ, Îðîéí àíãèòàé
ñóðãóóëü ãàäààä õýëíèé áàãø, Ìîíãîë 3-ð äóíä Õè÷ýýëèéí áàéðòàé
îð÷óóëàã÷, íÿãòëàí áîäîõ ñóðãóóëèéí õîéíî
á¿ðòãýë, õóäàëäàà, ýäèéí 351993, 352009,
çàñàã 354044
www.euro-asia.mn

20 Æîíîí êîëëåæ Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, 110 330.000 ÓÁ, ÁÃÄ, Ãàíçàì ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã, îëîí çî÷èä áóóäëûí àñàí Í.Ãàíáÿìáà
óëñûí ýäèéí çàñàã. óðä. ¿¿ñãýí áàéãóóëæýý
242919,
www.jonon.edu.mn

21 Çàìáóóëèí êîëëåæ 78 ÓÁ, 11-ð ÕÀÀÃÄÑÀÍ 221

õîðîîëîë
ÎÞÓÒÀÍ
354042,
99820150 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àíõíààñàà òºãñ áèø ç¿éëèéã àãóó ñóóò óõààí ÷ çàñ÷ çàëæ
÷àäàõã¿é.
Âîâåíàðò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

22 Çàñàãòõàí äýýä Áàíê, ñàíõ¿¿, òºðèéí 535 450.000 ÓÁ, ÁÇÄ,12- Áàñ ý÷íýý àíãèòàé
ñóðãóóëü óäèðäëàãà, ìàðêåòèíã 60 õîðîîëîë,
Ñàíñàðûí áóóäëûí
äýðãýä 461882

23 Çàÿ áàíäèäà êîëëåæ ÓÁ, ÁÇÄ, Ñ¿¿íèé ÕÀÀÃÄÑÀÍ

¿éëäâýðèéí õîòõîí
460316,
96659664

24 Çîõèîìæ äýýä Ñàíõ¿¿, íÿãòëàí áîäîõ 676 388.000 ÓÁ, ÁÇÄ, , Õè÷ýýëèéí
ñóðãóóëü á¿ðòãýë, ãààëü, ñýòã¿¿ë÷- Ñàíñàð. Íèéãìèéí 2 áàéðòàé.
îð÷óóëàã÷, êèíî òåëåâèç, ýð¿¿ë ìýíäèéí Îþóòíû áàéðòàé.
òåàòðûí ìýðãýæë¿¿ä õ¿ðýýëýíãèéí àðä Ìýðãýæëèéí ÒÂ,
461343, 453577 Êèíî ñòóäèòýé.

25 Çóóí ìîä êîëëåæ Îð÷óóëàã÷, íàðèéí áè÷ãèéí 46 260- Òºâ àéìàã,

äàðãà 300.000 Çóóíìîä ñóì
0272-22195,
99112940

26 Èäýð äýýä ñóðãóóëü Àÿëàë æóó÷ëàë, ýäèéí çàñàã, 850 470.000 ÓÁ, ÁÇÄ, Õè÷ýýëèéí 3 áàéð,
áèçíåñèéí óäèðäëàãà, íÿãòëàí 15 Íàðàíòóóë çàõûí ìºí 40 îþóòíû
áîäîõ á¿ðòãýë, ñýòã¿¿ë÷, áàðóóí òàëä áàéðòàé Îðîé,
ðàäèî, òåëåâèçèéí õºòëºã÷, 461079, 321950, ý÷íýý àíãèòàé
íèéãýì ñóäëàë, íèéãìèéí 310719 Ìàãèñòð áýëòãýäýã.
àæèëòàí www.ider.mn

27 Èíòåð ìåíåæìåíò äýýä Áàíêíû ýäèéí çàñàã,àíãëè, 94 450.000 ÓÁ. ÁÇÄ. Õèë Óðüä íü Öîãò-ºëçèé
ñóðãóóëü ÿïîí, ñîëîíãîñ õýë, àÿëàë õàìãààëàõ êîëëåæ íýðòýé
æóóë÷ëàë åðºíõèé ãàçðûí áàéñàí. Òýýâýð
óðä 457046, õºãæëèéí áàíêíû
457033, õàðúÿà.
www.im.edu.mn

28 Èõ øàâèéí äýýä Òºðºë á¿ðèéí ñïîðò, áèåèéí 82 300.000 ÓÁ, ÁÃÄ, Áàðóóí Äàðõàí àâàðãà
ñóðãóóëü òàìèðûí äàñãàëæóóëàã÷, 4 çàì, Æ.̺íõáàòûí
áàãø Õàñáàçàðûí ¿¿ñãýí áàéãóóëñàí
ãóäàìæ ñóðãóóëü.
55152051,
99791852

29 Èõ Ìîíãîë äýýä Íèéãìèéí óõààí, ò¿¿õ, 408 390.000 ÓÁ, ÁÃÄ, Áàðóóí Õè÷ýýëèéí ººðèéí
ñóðãóóëü ìîíãîë õýë, ãàäààä õýëíèé 4 çàì áàéðòàé. Îþóòíû
áàãø-îð÷óóëàã÷, ñýòã¿¿ë÷, 364431, 1 äîòóóð áàéðòàé.
àÿëàë æóóë÷ëàë 99113874
www.greatmongol.
edu.mn

30 Êàïèòàë äýýä Áàíê ñàíõ¿¿, íÿãòëàí áîäîõ 115 400.000 ÓÁ, ÁÇÄ, 33-𠪺ðèéí áàéðòàé
ñóðãóóëü á¿ðòãýë ñóðãóóëèéí õàæóóä,
463348, 463347,
www.capitalcollege.
mn

31 Ëèáåðàë äýýä ñóðãóóëü Òºðèéí óäèðäëàãà,áèçíåñ, 28 800.000 ÓÁ, ÑÁÄ, ×îéæèí Äýýä áîëîâñðîëòîé
ýäèéí çàñàã ëàìûí ìóçåéí õ¿íèéã ýëñ¿¿ëæ
äýðãýä. 312753 1,5 æèë áýëòãýäýã
www.academy.
222 org.mn

ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õýçýý ÷ ¿õýõã¿é þì øèã àìüäàðäàã õ¿í èõ ¿éë÷èéã á¿òýýõ ÎÞÓÒÀÍ-2008

÷àäàëòàé.
Âîâåíàðò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

32 Ìàíäàõ á¿ðòãýë äýýä Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, 1170 420.000 ÓÁ, ÑÕÄ, Îðîé, ý÷íýý
ñóðãóóëü òàòâàð, áàíêíû ýäèéí 78 “Ñ¿¿” ÕÕÊ äýðãýä àíãèòàé ªºðèéí
çàñàã-íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, 631903, 631183, õè÷ýýëèéí áîëîí
êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì 631915 300 îþóòíû
õàíãàìæ, ìýäýýëëèéí ñèñòåì www.mandakh.mn áàéðòàé. Äóíäãîâü
àéìàã äàõü ñàëáàð
ñóðãóóëüä 100-ààä
îþóòàí ñóðàëöäàã

33 Ìàðãàä äýýä ñóðãóóëü Ýêîëîãè, àÿëàë æóóë÷ëàë, 404 380- Îðõîí àéìàã, ªºðèéí áàéðòàé.
ýäèéí çàñàã, ãàäààä õýë, 400.000 Ýðäýíýò õîò, Îðîé, ý÷íýý
êîìïüþòåðéí ñèñòåì, 01352-27399 àíãèòàé
áîëîâñðîë ñóäëàë

34 Ìîí-Àëòèóñ êîëëåæ Òºðºë á¿ðèéí ñïîðò, áèåèéí 384 360.000 ÓÁ, ÁÃÄ, 4-ð Õè÷ýýëèéí áàéð,
òàìèðûí áàãø, õîðîîëîë 50 îþóòíû
äàñãàëæóóëàã÷èéí ìýðãýæë¿¿ä Ìîíãåíè äîòóóð áàéðòàé.
öîãöîëáîðûí
äýðãýä. 351229,
325678,
www.mon_altius.
mn

35 Ìîíãîë áèçíåñ äýýä Ýäèéí çàñàã, íÿãòëàí áîäîõ 627 500.000 ÓÁ, ÁÇÄ, ÓÁ, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
ñóðãóóëü á¿ðòãýë, êîìïüþòåðèéí 11 ÁÃÄ, ÒÁÄ-àíäóóä Á.Ýðäýíýñ¿ðýí
ïðîãðàìì äýëã¿¿ðèéí õîéä ¿¿ñãýí
õàíãàìæ, àíãëè õýë, àÿëàë òàëä. áàéãóóëæýý.
æóóë÷ëàëûí ìåíåæìåíò 366995, 361589, Õè÷ýýëèéí
367018. 2 áàéð, îþóòíû
www.mbi.edu.mn áàéðòàé

36 Ìîíãîë äýýä ñóðãóóïü Ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿, áèçíåñ, 1019 350.000 ÓÁ, ÕÓÄ, Öàãààí ªºðèéí õè÷ýýëèéí
ìåíåæìåíò, ãààëü, àÿëàë 15 õààëãàíû äýðãýä áàéðòàé.
æóóë÷ëàë 342060, 343977, Ý÷íýý, îðîé,
www.monins.mn áÿìáà
ãàðèãèéí
àíãèóäòàé.

37 Ìîíãîë íààäàì Áèåèéí òàìèð, ýðõ ç¿é, 82 400.000 ÓÁ. Õàí-Óóë Óðüä íü “Ñ¿ëä”
êîëëåæ äèçàéí, óëñ òºð, ýêîëîãè ä¿¿ðýã, Ìîíãîë êîëëåæ áàéâ.
íýõìýëèéí õàøààí Ñîëîíãîñûí
äîòîð. 341896 õºðºíãº
www.umn.mn îðóóëàëòòàé
ñóðãóóëü

38 Ìîíãîï ôåðìåð պ人 àæ àõóéí ÿíç á¿ðèéí 111 280- ÓÁ, ÑÕÄ, Õàíãàé Ìýðãýæëèéí
êîëëåæ ìýðãýæèëòýí 10 320.000 çàõûí ç¿¿í òàëä. ñóðãàëò
632125, ¿éëäâýðëýëèéí
www.mongolfarm- òºâòýé Ìàãèñòð
er.mn áýëòãýäýã.

39 Ìîíãîëæèíãîî äýýä Çàãâàð çîõèîí á¿òýýã÷, 781 430- ÓÁ, ÑÁÄ , 11-𠪺ðèéí õè÷ýýëèéí
ñóðãóóïü óðëàãèéí ìýðãýæë¿¿ä, ýäèéí 500.000 õîðîîëîë, ÀÍÓ-ûí áàéðòàé
çàñàã, ìåíåæìåíò ÝÑß-íû óðä,
352454, 354474.
www.mongoljin-
goo.mn
223
40 Ìîíãîëûí Áóðõàí Áóääûí øàøèí ñóäëàà÷, 115 205 ÓÁ, ÁÃÄ, Ãàíäàíòýã÷èíëýí
øàøíû äýýä ñóðãóóëü õèéäèéí ëàì Ãàíäàíòýã÷èëýí õèéä õèéäèéí õàðúÿà
ÎÞÓÒÀÍ
360164
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿íä ÿíç á¿ðèéí õ¿ñýë òà÷ààë õè÷íýýí èõ áàéõ òóñàì,

ò¿¿íèé ÿìàð íýãýí þìàíä ìàíëàéëàõ ÷àäâàð òº÷íººí
ìºõºñ áàéíà.. Âîâåíàðò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

41 Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî Óòãà çîõèîë ñóäëàë, ñýòã¿¿ë÷ 80 310.000 ÓÁ, ×Ä, Ìîíãîëûí Àðäûí óðàí
êîëëåæ çîõèîë÷äûí çîõèîë÷
îðäîí. 3-ð Ä.Ï¿ðýâäîðæ
äàâõàð. 327959, ¿¿ñãýí
99161408 áàéãóóëæýý.

Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé Áèçíåñ, ýäèéí çàñàã, àÿëàë

42 æóóë÷ëàë, õóóëü, ãàäààä õýë, 1456 365.000 ÓÁ, ÁÃÄ, Áàðóóí ªºðèéí áàéðòàé.
äýýä ñóðãóóëü
ìåíåæìåíò 12 òàñãàí, Ýíèãìà
òºâ,  êîðïóñ,
369377,
96669005

Ìîíîñ ãðóïïèéí
43 Ìîíîñ äýýä ñóðãóóïü Óëàìæëàëò áà îð÷èí ¿åèéí 800 500- ÓÁ, ÑÕÄ, õàðüÿà
àíàãààõ óõààíûã õîñîëñîí 27 600.000 Ñîíñãîëîí Ìîíîñ Äîêòîð
ýì÷, ýì ç¿é÷ ôàðì-ûí áàéð Ë.Õ¿ðýëáààòàð,
633235, Ì.Àìáàãà íàð
88110980, ¿¿ñãýí
http://www. áàéãóóëñàí.
monos.mn Ìàãèñòð áýëòãýäýã.

44 Ìîíðèêî êîëëºæ Áàíê-ñàíõ¿¿, íÿ-áî á¿ðòãýë, 110 400 ÓÁ, ÁÇÄ.

îëîí -450.000 Õàëäâàðòûí
óëñûí ýäèéí çàñàã ãàäààä ýìíýëãèéí àðä
õýë- 461177,
àÿëàë æóóë÷ëàë. 99119245
www.monrico.edu.
mn

45 ̺íõ-Àíó äýýä Ãàäààä õýë, ìîíãîë õýë, 139 340.000 ÓÁ, ÁÃÄ, Áàðóóí
ñóðãóóëü àÿëàë æóóë÷ëàë, áàãø- 4 çàì, Òª-èéí 8-ð
îð÷óóëàã÷ áàéð
311964,
99194275

46 Íèéãìèéí óõààíû äýýä Íèéãìèéí óõààí (ò¿¿õ, ãàçàð 356 400.000 ÓÁ, ÁÇÄ, Óäèðäàõ çºâëºëèéí
ñóðãóóëü ç¿é, íèéãýì ñóäëàë, ñýòãýë 22 Ìàìáàäàöàí äàðãà íü ÁÑØÓß-
ñóäëàë), ìîíãîë õýë óðàí õèéäèéí ç¿¿í òàëä íû òºðèéí íàðèéí
çîõèîëûí áàãø, àÿëàë- 460356, áè÷ãèéí äàðãà
æóóë÷ëàëûí ìýðãýæë¿¿ä 99116295 Á.Ìèøèãæàâ.
www.nuds.mn

47 Íîìóí äàëàé êîëëåæ Ãàäààä õýë, ñýòã¿¿ë ç¿é, 71 350.000 ÓÁ, ÁÃÄ , 10-𠪺ðèéí áàéðòàé.
êîìïúþòåð õîðîîëîë çàìûí
ýñðýã òàëä
688280, 688601,

48 Îä äýýä ñóðãóóëü Ä¿ðñëýõ óðëàã, äèçàéí, 123 380.000 ÓÁ,×Ä, 100

àðõèòåêòóð, àéë, 29-ð òóñãàé
ñóðãóóëèéí áàéð,

224
49 Îëîí óëñ ñóäëàëûí Ãàäààä õàðèëöàà, îëîí óëñ 410 450- ÓÁ, ÌÓÈÑ-èéí 3-ð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
äýýä ñóðãóóïü ýäèéí çàñàã, îëîí óëñûí 550.000 áàéðíû äýðãýä àñàí Ä.Äàøï¿ðýâ
ÎÞÓÒÀÍ
ñýòã¿¿ë ç¿é, îðîí ñóäëàë 329450, 329860, ¿¿ñãýí áàéãóóëæýý.
2008
328681

Ìýðãýí õ¿ì¿¿ñ ìýäëýãèéã õóðèìòëóóëäàã. Õàðèí ìóíõãèéí ÎÞÓÒÀÍ-2008

àì íü ñ¿éðýë àâ÷èðäàã.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

50 Îëîí óëñûí ýäèéí Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã, 1690 320- ÓÁ. 1. Õè÷ýýëèéí 2
çàñàã. áèçíåñèéí äýýä áèçíåñ, àÿëàë æóóë÷ëàë, 43 380.000 Ãóðâàëæèíãèéí áàéðòàé
ñóðãóóëü ãààëü, áàíê,òàòâàð óäàëäààíû ã¿¿ðèéí áàðóóí
ìåíåæìåíò òàëä 2.
681525, 688022,
689242.
www.iieb.edu.mn

Îòî÷ Ìàíðàìáà äýýä Óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû ÓÁ, ÁÇÄ, ÊÒÌÑ-

51 ìýðãýæë¿¿ä 258 640.000 èéí áàðóóí Ìàíáà äàöàíãèéí
ñóðãóóëü
21 õîéíî, Ìàíáà õàðúÿà ñóðãóóëü.
äàöàí, 458489, Ìàãèñòð áýëòãýäýã.
457489,

52 Îþó äýýä ñóðãóóëü Ãàäààä õýë, àÿëàë 127 450.000 ÓÁ, ÑÁÄ, “Òóëãà”
æóóë÷ëàëûí ìýðãýæë¿¿ä êîìïàíèéí áàéð
352464,
99191706

53 Îþóíû ºð㺺 äýýä Ñýòã¿¿ë ç¿é, àÿëàë æóóë÷ëàë, 178 320- ÓÁ, ÑÁÄ,
ñóðãóóëü ðåêëàì ÷èìýãëýë 340.000 Äðàìûí òåàòðûí
ñóðòàë÷èëãàà óðä 311180,
96658148.
www.oyunii-urguu.
edu.mn

54 Ñàí äýýä ñóðãóóëü Ãàäààä õýë, ìîíãîë õýë, 139 340.000 ÓÁ, ÁÃÄ, Áàðóóí
àÿëàë æóóë÷ëàë, áàãø- 4 çàì, Òª-èéí 8-ð
îð÷óóëàã÷ áàéð
311964,
99194275

55 Ñàíêî äýýä ñóðãóóëü Àÿëàë æóóë÷ëàë, áèçíåñ, 247 320.000 ÓÁ, ÁÃÄ, 4-ð Ñ.Çîðèãèéí
ñàíõ¿¿, ¿éëäâýðëýëèéí õîðîîëîë, 47-ð íýðýìæèò
ìåíåæìåíò. ñóðãóóëèéí óðä, ìåíåæìåíòèéí äýýä
360573 ñóðãóóëü. ªºðèéí
http://www.sunco. õè÷ýýëèéí áàéðòàé
edu.mn

56 Ñîä õèéìîðü äýýä Êîìïüþòåð, îëîí óëñûí 130 690.000 ÓÁ. Ñêàé Ìîíãîë-Øâåäèéí
õàðèëöàà, ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû òºâèéí õàìòàðñàí
ìåíåæìåíò, àÿëàë æóóë÷ëàë áàðóóí óðä ñóðãóóëü.
461028,
4634588 463457
http://www.wind-
horse.mn

57 Ñî¸ë-Ýðäýì äýýä Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã÷, 554 580.000 ÓÁ, Ñîëîíãîñûí ßïîíû õºðºíãº
ñóðãóóëü ñýòã¿¿ë÷, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÝÑß-íû äýðãýä îðóóëàëòòàé
ìåíåæìåíò, êîìïüþòåðèéí 326947, 328584, ñóðãóóëü
ïðîãðàìì 328588,
www.ulaanbaatar.
net/soyolerdem

58 Ñî¸ìáî äýýä ñóðãóóïü Òºðèéí çàõèðãàà, õîòûí 358 350- ÓÁ, ÑÁÄ, ÌÓÈÑ- ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
óäèðäëàãûí ìýðãýæë¿¿ä 21 450.000 èéí ÝÇÑ-èéí àðä Öàíæèäûí ¿¿ñãýí
352590 áàéãóóëñàí
ñóðãóóëü. Ý÷íýý
àíãèòàé. ªºðèéí
õè÷ýýëèéí 225
áàéðòàé.
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿í õýäèé ÷èíýý óõààíòàé áàéíà òºäèé ÷èíýýãýýð

îéëãîìæã¿é õà÷èí þìýíä äóðòàé áàéíà.
Âîâåíàðò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

59 Ñòàðñ êîëëåæ Êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì 51 600.000 ÓÁ. Ñàíñàð.

õàíãàìæ, ãðàôèê äèçàéí, Öýöýã çî÷èä
ìýäýýëëèéí ñèñòåì. áóóäëûí àðä
463159,
99195187

Ñóòàé äýýä ñóðãóóëü Ýðõ ç¿é, íÿãòëàí áîäîõ ÓÁ, ÁÇÄ Êèíî
60 á¿ðòãýë, òàòâàð, áèçíåñèéí 381 400.000 ¿éëäâýðèéí (õóó÷èí ªºðèéí õè÷ýýëèéí
óäèðäëàãà ) áàðóóí óðä áîëîí îþóòíû
452582, 462908, áàéðòàé.
www.sutai.edu.mn

62 Ñýð¿¿ëýã äýýä Ìåíåæìåíò, áèçíåñèéí 1554 480- ÓÁ, ÁÃÄ. Ýõ ªºðèéí õè÷ýýëèéí
ñóðãóóëü óäèðäëàãà, çî÷èä áóóäàë, 15 500.000 íÿëõñûí òºâèéí áàéð, îþóòíû
çîîãèéí ãàçðûí óäèðäëàãà, óðä òàëä äîòóóð
ãàäààä õýëíèé áàãø, 367145, áàéðòàé.
îð÷óóëàã÷, àÿëàë æóóë÷ëàëûí www.seruuleg. Îðîé, ý÷íýý
ýäèéí çàñàã edu.mn ñàëáàðòàé.

63 Ñýòã¿¿ë÷ êîëëåæ Ñýòã¿¿ë÷ 83 495.000 ÓÁ, Õýâëýëèéí ̺í 1 æèëèéí

Õ¿ðýýëýí äýýä êóðñýýð
50002 ñýòã¿¿ë÷
www.pressinst. áýëòãýäýã.
org.mn
edu.mn

64 Ò¿ãýýìýë äýýä ñóðãóóëü Àíãëè, õÿòàä õýë, îëîí óëñûí 185 400.000 ÓÁ, ×Ä, 1. Òºâ Õè÷ýýëèéí
ñýòã¿¿ë ç¿é, àÿëàë øóóäàíãèéí àðä 2. 2 áàéðòàé.
æóóë÷ëàë Òýýâðèéí òîâ÷îîíû ßðóó íàéðàã
ç¿¿í òàëä ¯.Õ¿ðýëáààòàðûí
323378, 326558, ñóðãóóëü
www.tugeemel.
edu.mn

65 Ò¿øýý äýýä ñóðãóóëü Ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñàã, 260 450.000 ÓÁ, ÑÁÄ, Ìàãèñòð áýëòãýäýã.
áèçíåñèéí óäèðäëàãà, ò¿¿õ, 6 Õ¿¿õäèéí óðëàí ªºðèéí áàéðòàé.
àðõèâ ñóäëàë á¿òýýõ òºâèéí óðä
òàëä. 320674
www.tushee.mn

66 Òýíãýð äýýä ñóðãóóëü Ñàíõ¿¿-ýäèéí çàñàã, àÿëàë 793 400.000 ÓÁ,ÕÓÄ, Ýðýë ªºðèéí õè÷ýýëèéí
æóó÷ëàë, íèéãìèéí óõààíû 10 ÕÊ-íû óðä òàëä áà 100 îþóòíû
ìýðãýæë¿¿ä, íèéãìèéí 342651, 343161, áàéðòàé.
àæèëòàí, óãñààòàí ç¿é, www.tenger.edu. Ìàãèñòð áýëòãýäýã
ãàäààä õýë, êîìïúþòåð mn

67 Óäèðäëàãûí õºãæëèéí Áèçíåñèéí óäèðäëàãà, íÿãòëàí 95 330- Äàðõàí-Óóë àéìàã,

êîëëåæ áîäîõ á¿ðòãýë 350.000 Îþóíû èðýýävé
öîãöîëáîðûí Á
áàéð 01372-
24349,
99374588

68 Óëààíáààòàð-Ýðäýì- Ýðõ ç¿é, àÿëàë æóóë÷ëàë, 486 420.000 ÓÁ, ×Ä, Òºâ ãàë ªºðèéí õè÷ýýëèéí
Ñóäëàë äýýä ñóðãóóëü ãàäààä ìõýë, íèéãìèéí 65 êîìàíäûí àðä áàéðòàé. Îðîé,
àæèëòàí áýëòãýäýã. 319110, 319111, ý÷íýý àíãèòàé.
327889

226
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ñóðãàìæèéã ñàõüäàã õ¿í àìèéí çàì äýýð áàéíà. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Õàðèí çýìëýëèéã õýðýãñäýãã¿é õ¿í òººð÷ îääîã.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Îþóòàí, Æèëèéí Õàÿã, óòàñ

Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö Ìàãèñòð, òºëáºð áàéðøèë, Òàéëáàð
¹
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Äîêòîðàíò /ìÿí.òºã/ âýá

69 Óëààíáààòàð äýýä Ñîëîíãîñ, àíãëè õýë, ìîíãîë 2157 420- ÓÁ. ÁÇÄ Ñîëîíãîñûí 100
ñóðãóóëü ñóäëàë, ãýð ávë ñóäëàë, 35 495.000 Íàðàíòóóë çàõûí õóâü õºðºíãº
áèçíåñèéí óäèðäëàãà, áàðóóí õîéíî. îðóóëàëòòàé.
¿éëäâýðëýëèéí ìåíåæìåíò, 462026, 462028, Ìàãèñòð áýëòãýäýã.
îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã, 311080, ªºðèéí õè÷ýýëèéí
îìïüþòåð ïðîãðàì õàíãàìæ, www.ulaanbaatar. 2 áàéð, îþóòíû 1
äèçàéí-ãðàôèê, ôåðìåðèéí edu.mn äîòóóð áàéðòàé.
àæ àõóé Ñîëîíãîñ ìîíãîëûí
õàìòàðñàí
Èíòåðíåò òºâòýé.

70 Óëààíáààòàð Ýðäýì- Ýäèéí çàñàã, íÿãòëàí áîäîõ 1440 430.000 ÓÁ, ×Ä, Òºâ ãàë Äîêòîð Ò.Äîðæ
Îþó á¿ðòãýë, ìåíåæìåíò, ãàäààä 111 êîìàíäûí àðä ¿¿ñãýí
äýýä ñóðãóóëü õýë, ñýòã¿¿ë ç¿é, ñýòãýë 328198, 326295, áàéãóóëæýý.
ñóäëàë. 311776, Õè÷ýýëèéí
www.uberdemoyu. áîëîí 300
edu.mn îþóòíû äîòóóð
áàéðòàé. Îðîé,
ý÷íýý àíãèòàé.

71 Îþóíû ºð㺺 äýýä Ñýòã¿¿ë ç¿é, àÿëàë æóóë÷ëàë, 178 320- ÓÁ, ÑÁÄ, 311180,
ñóðãóóëü ðåêëàì ÷èìýãëýë 340.000 Äðàìûí òåàòðûí 96658148.
ñóðòàë÷èëãàà óðä www.oyunii-urguu.
edu.mn

72 Ñàí äýýä ñóðãóóëü Ãàäààä õýë, ìîíãîë õýë, 139 340.000 ÓÁ, ÁÃÄ, Áàðóóí 311964,
àÿëàë æóóë÷ëàë, áàãø- 4 çàì, Òª-èéí 8-ð 99194275
îð÷óóëàã÷ áàéð

73 Ñàíêî äýýä ñóðãóóëü Àÿëàë æóóë÷ëàë, áèçíåñ, 247 320.000 ÓÁ, ÁÃÄ, 4-ð Ñ.Çîðèãèéí
ñàíõ¿¿, ¿éëäâýðëýëèéí õîðîîëîë, 47-ð íýðýìæèò
ìåíåæìåíò. ñóðãóóëèéí óðä, ìåíåæìåíòèéí äýýä
360573 ñóðãóóëü. ªºðèéí
http://www.sunco. õè÷ýýëèéí áàéðòàé
edu.mn

74 Ñîä õèéìîðü äýýä Êîìïüþòåð, îëîí óëñûí 130 690.000 ÓÁ. Ñêàé Ìîíãîë-Øâåäèéí
õàðèëöàà, ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû òºâèéí õàìòàðñàí
ìåíåæìåíò, àÿëàë æóóë÷ëàë áàðóóí óðä ñóðãóóëü.
461028,
4634588 463457
http://www.wind-
horse.mn

75 Ñî¸ë-Ýðäýì äýýä Îëîí óëñûí ýäèéí çàñàã÷, 554 580.000 ÓÁ, Ñîëîíãîñûí ßïîíû õºðºíãº
ñóðãóóëü ñýòã¿¿ë÷, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÝÑß-íû äýðãýä îðóóëàëòòàé
ìåíåæìåíò, êîìïüþòåðèéí 326947, 328584, ñóðãóóëü
ïðîãðàìì 328588,
www.ulaanbaatar.
net/soyolerdem

76 Ñî¸ìáî äýýä ñóðãóóïü Òºðèéí çàõèðãàà, õîòûí 358 350- ÓÁ, ÑÁÄ, ÌÓÈÑ- ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
óäèðäëàãûí ìýðãýæë¿¿ä 21 450.000 èéí ÝÇÑ-èéí àðä Öàíæèäûí ¿¿ñãýí
352590 áàéãóóëñàí
ñóðãóóëü. Ý÷íýý
àíãèòàé. ªºðèéí
õè÷ýýëèéí
áàéðòàé.
227
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ¯ã îëøðîõîä í¿ãýë çàéëøã¿é, õàðèí àìàà çàõèðäàã õ¿í

ìýðãýí íýãýí þì.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

îþóòàí, æèëèéí
¹ Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö õàÿã, óòàñ
ìàãèñòð, òºëáºð / òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë áàéðøèë âýá
äîêòîðàíò ìÿí.òºã/

77 Õàíòàéøèð Ýäèéí çàñàã, íÿ/áî, 137 300.000 ÓÁ, ÑÁÄ, 100 ªºðèéí õè÷ýýëèéí
êîëëåæ ãààëü, ñàíõ¿¿ àéë 350858, áàéðòàé
350862, 368218

78 Õàí-Óóë äýýä Áèçíåñèéí óäèðäëàãà + 126 430.000 ÓÁ, ÑÁÄ, Òóëãà Õîñ ìýðãýæëýýð
ñóðãóóëü õýðýãëýýíèé ìàòåìàòèê, êîìïàíèéí áàéð, ñóðãàäàã.
áèçíåñèéí óäèðäëàãà + 350977, Äýðãýäýý îþóíû
êîìïüþòåðèéí ïðîãðàì 350760, ÷àäâàðûí IQ òºâ,
õàíãàìæ, áèçíåñèéí www.khan-uul.mn Äàðõàíä ýëèò
óäèðäëàãà äóíä ñóðãóóëüòàé.

79 Õàíõºõèé äýýä Ãàäààä õýë, îð÷óóëàã÷, 130 380.000 ÓÁ, ÑÁÄ, ÃÕß-íû
ñóðãóóëü áàãø. óðä 330452,
99197751

80 Õàðõîðóì Ò¿¿õ, àÿëàë æóóë÷ëàë, 106 430.000 ªâºðõàíãàé, Àêàäåìè÷

êîëëåæ õèìè-áèîëîãè, ä¿ðñëýõ Õàðõîðèí ñóì Æ.Áàòñóóðü
óðëàã äèçàéíû áàãø, 99090621, ¿¿ñãýí áàéãóóëæýý
ýäèéí çàñàã. 99084049

81 Õàðöàãà äýýä Êèíî,òåëåâèç,òåàòðûí 201 450.000 ÓÁ, ×èíãýëòýé

ñóðãóóëü ìýðãýæë¿¿ä, ñýòã¿¿ë÷ Ä¿¿ðýã, 310874,
99116397

82 Õàñàãò õàéðõàí Íèéãìèéí óõààí, ýðõ 58 320.000 ÓÁ, ÑÁÄ, Äîêòîð

êîëëåæ ç¿é,áàãø 100-í àéë, 29-ð Î.Ï¿ðýâ ¿¿ñãýí
ñóðãóóëèéí óðä áàéãóóëñàí.
353500, 455552

83 Õîíãîð êîëëåæ Áàíê, ñàíõ¿¿, íÿ-áî, 161 300- Áàÿíõîíãîð Äýðãýäýý ëèöåé
áèçíåñ, ìåíåæåìåíò, 350.000 àéìàã, ñóðãóóëü,
àãðîíîì, êîìïüþòåð 99138192, ÕÀÀ-í ìýðãýæèë
ñóðãàëòûí òºâòýé

84 Õºäºëìºðèéí Õºäºëìºðèéí áà 747 ÓÁ, ×Ä, ̯Ý-¿¿äèéí

äýýä ñóðãóóëü áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã 18 325- ßëàëò êèíî õîëáîîíû õàðúÿà.
500 òåàòðûí àðä Îðîé, ý÷íýý
312629, 318176, àíãè, õè÷ýýëèéí
www.mli.edu.mn áà 50 îþóòíû
äîòóóð áàéðòàé.
Óâñ àéìàãò
ñàëáàð
ñóðãóóëüòàé.

85 Õºõòýé õàí Áàíê, òàòâàð, ãààëü, 107 350000 ÓÁ, ÁÇÄ, Îðîéí àíãèòàé.
êîëëåæ ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí 13-ð õîðîîëîë,
ìýðãýæë¿¿ä 14-ð áàéðíû
äýðãýä.
99191257,
99184919

86 Õ¿ðýý äýýä Ìýäýýëýë õîëáîîíû 835 600.000 ÓÁ, ÁÃÄ. Ñîëîíãîñûí

ñóðãóóïü èíæåíåð, óäèðäëàãà 33 28-ð ñóðãóóëèéí õºðºíãº
ìýäýýëëèéí ñèñòåì óðä. 304841, îðóóëàëòòàé.
304840
www.hureeict.edu.
mn

87 Õýë èðãýíøèë Ìîíãîë õýë ñóäëàë, 254 350.000 ÓÁ, ÑÁÄ, XI ªºðèéí
äýýä ñóðãóóëü ãàäààä õýë ñóäëàë, õîðîîëîë. õè÷ýýëèéí
228
îð÷óóëãà, àÿëàë æóóë÷ëàë 353524, 353525 áàéðòàé.
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Áóñäàä òààëàãäàíà ãýäýã õóóð÷ ìýõýëæ ÷àäàõ óðëàã. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Âîâåíàðò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
îþóòàí, æèëèéí
¹ Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö õàÿã, óòàñ
ìàãèñòð, òºëáºð / òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë áàéðøèë âýá
äîêòîðàíò ìÿí.òºã/
ÓÁ, ×Ä¿¿ðýãò
88 Õýë ñóäëàà÷ äýýä Ìîíãîë, ãàäààä õýëíèé 462 380000 461700, 461708,
ñóðãóóëü áàãø, ñóäëàà÷, îð÷óóëàã÷, 11 461709
àÿëàë æóóë÷ëàë www.linguist-edu.mn

89 Öàõèì äýýä Êîìïüþòåðèéí ïðîãðàì 357 550.000 ÓÁ, ÁÇÄ, Ñàíñà𠪺ðèéí õè÷ýýëèéí
ñóðãóóëü õàíãàìæ, òåõíèê õàíãàìæ, ÁÇÄ-èéí ø¿¿õèéí áàéðòàé
ýëåêòðîíèêèéí èíæåíåð, äýðãýä.
êîìïüþòåðèéí ãðàôèê 458876, 458483.
äèçàéí, ñýðãýýãäýõ ýð÷èì www.tsahim.edu.
õ¿÷. mn

90 Öîã äýýä Ãàäààä õýëíèé îð÷óóëàã÷, 94 350.000 ÓÁ, ÕÓÄ¿¿ðãèéí 343535, 352444
ñóðãóóëü àÿëàë æóóë÷ëàë ñî¸ëûí òºâèéí
áàðóóí òàëä.

91 Öýöýý ã¿í Òºðèéí çàõèðãààíû 166 310000 ÓÁ, ÑÁÄ-èéí Ý÷íýý ñóðãàëò
êîëëåæ ìåíåæìåíò, ñàíõ¿¿ãèéí ÒÃàçðûí áàðóóí ÿâóóëäàã.
óäèðäëàãà, õ¿íèéí òàëä 328415,
íººöèéí ìåíåæìåíò 326976, 324035
www.tsgmc.mn
Ìîíãîë ñóäëàë, ò¿¿õ, ãàçàð ç¿é,
92 ×èíãèñ õààí àðõåîëîãè, àÿëàë æóóë÷ëàë, 704 350- ÓÁ, ÑÁÄ. 350155, 350157
äýýä ñóðãóóëü çî÷èä áóóäëûí ìåíåæìåíò, 10 380000 Äàø÷îéëèí õèéäèéí www.chinggiscom-
ãàäààä õàðèëöàà, îëîí óëñûí ç¿¿í òàëä. plex.mn
ýäèéí çàñàã

93 Øèíý Äàðõàí Õóäàëäàà, áèçíåñ, àÿëàë 101 300000 Äàðõàí-Óóë

êîëëåæ æóóë÷ëàë, çî÷èä áóóäàë, àéìàã.
ñîëîíãîñ õýë 91914789

94 Øèíý èðãýíøèë Èðãýíøèë ñóäëàë, àëáàí õýðãèéí 231 295- ÓÁ, ×Ä, Õóó÷íààð 327198,
äýýä ñóðãóóëü óäèðäëàãà, ãàäààä õýë-àÿëàë 18 365000 ØÓÀ-ûí õýâëýõ 322961,
æóóë÷ëàë, ôåðìåðèéí àæ àõóéí
¿éëäâýðèéí áàéð www.nci.edu.mn
óäèðäëàãà, íÿãòëàí áîäîõ
ávðòãýë

95 Øèíý ýðèí Ìîíãîë õýë, ãàäààä õýë, 29 ÓÁ, ÑÁÄ, ªºðèéí

êîëëåæ àÿëàë æóóë÷ëàë, áè÷èã ×åõèéí ÝÑß-íû õè÷ýýëèéí
õýðãèéí ìåíåæìåíò 340.000 óðä áàéðòàé
328044
,99141100
shineerin.bd.mn

96 Øèõèõóòàã äýýä Ýðõ ç¿é÷, áèçíåñèéí ýðõ 595 450000 ÓÁ, ÑÁÄ, 1. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
ñóðãóóëü ç¿é÷, ýðõ ç¿é÷ 17 ÌÓÈÑ-ûí àðä Ä.Ë¿íäýýæàíöàí
2.Òýýâðèéí ¿¿ñãýí
òîâ÷îîíû àðä. áàéãóóëæýý.
323392, 320176, Îðîé, ý÷íýý
320812, àíãèòàé.
www.shihihutug. Õè÷ýýëèéí 2
edu.mn áàéðòàé.

97 Øîíõîð äýýä Áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí 325 350000 ÓÁ, ÑÁÄ Ñïîðòûí Äàðõàí àâàðãà
ñóðãóóëü àðãà ç¿é÷, òºâèéí ñóðãàëòûí Õ.Áàÿíìºíõèéí
áàãø, äàñãàëæóóëàã÷ áàéð, ¿¿ñãýí
319858, 321418 áàéãóóëæýý.

98 Ýäèéí çàñàã, Ýäèéí çàñàã, ãààëü, 625 385000 ÓÁ, ÕÓÄ. 18-ð Ãåðìàí-àìåðèê-
áèçíºñèéí äýýä áèçíºñ, ìåíåæìåíò, àçè 29 ñóðãóóëèéí ìîíãîëûí
ñóðãóóïü ñóäëàë, ñîëîíãîñ, õÿòàä äýðãýä, õºðºíãº
õýë. 343427, îðóóëàëòòàé
342791, ãýæýý.
www.mube.mn
ÓÁ, ÁÇÄ. 13-ð
99 Ýêî-Àçè äýýä Áàéãàëü õàìãààëàë, 466 340- Ý÷íýý àíãèòàé 229
õîðîîëîë
ñóðãóóëü ýêîëîãè, áàéãàëü îð÷íû 360.000
456570,
ìåíåæìåíò, õÿíàëòûí ÎÞÓÒÀÍ
99192160
¿íýëãýý. 2008
www.moneco.org

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèéíõºº íýð õ¿íäèéã ãóòààõã¿éí òóëä çàðèì

äîðîìæëîëèéã ÷èìýýã¿éõýí çàëãè÷èõ íü äýýð.
Âîâåíàðò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

îþóòàí, æèëèéí
¹ Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö õàÿã, óòàñ
ìàãèñòð, òºëáºð / òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë áàéðøèë âýá
äîêòîðàíò ìÿí.òºã/
ÓÁ, “¯íýí” ñîíèíû
100 Ýêî-Àçè ñàëáàð Ýêîëîãè, áàéãàëü 240- áàéðíû ç¿¿í õààëãà
äýýä ñóðãóóëü õàìãààëàë, áàéãàëûí 307 320.000 327495, 99183069
àÿëàë æóóë÷ëàë, ãàçàð

ÓÁ, ÁÇÄ, ØÓÀ- ÁÍÑÓ-ûí õºðºíãº

101 Ýì Àé Þ Îëîí óëñûí áèçíåñèéí 307 800.000
ûí Õ¿ðýýëýíãèéí îðóóëàëòòàé.
(MIU) äýýä óäèðäëàãà, ìýäýýëëèéí 2
íýãäñýí áàéðíû Õè÷ýýëèéí áà
ñóðãóóëü òåõíîëîãè, áèîòåõíîëîãè
ç¿¿í òàëä îþóòíû áàéðòàé.
457794, 459590, Àíãëè õýë äýýð
www.miuglobal. ñóðãàëòàà
org ÿâóóëäàã.
Ñýòãýë ñóäëàë, àãø,ãàäààä ÓÁ, ÁÃÄ 362511,
102 Ýíõ îð÷ëîí õýë, íèéãìèéí àæèëòàí, 441 380.800
”Ìàòåðèàë- 90157296
êîëëåæ ïðîãðàì õàíãàìæ, áèçíåñ Èìïåêñ”-èéí www.enkhorchlon.
óäèðäëàãà À êîðïóñ edu.mn
103 Ýíýðýë êîëëåæ Ýì÷èëãýý ñóâèëãàà, ýõ 151 360-
ÓÁ, ÁÇÄ,
áàðèã÷ 480.000
452210,
99243949

Àíãëè, ÿïîí, ñîëîíãîñ, ãåðìàí

104 Ýðäýì õºòëºã÷ õýëíèé îð÷óóëàã÷, áàãø 112 350000 Äàðõàí-Óóë àéìàã, Îðîéí àíãèòàé.
êîëëåæ 01372-24266,
99048885.

105 Ýò¿ãýí äýýä Àíàãààõ óõààí, ñóâèëàõóé 748 350- ÓÁ, Ìîíãîë-ßïîíû
ñóðãóóëü óõààí, ýì ç¿é, íÿãòëàí 600.000 òºâèéí àðä.
áîäîõ á¿ðòãýë, àÿëàë 319150, 319145.
æóóë÷ëàëûí ýäèéí çàñàã www.etugen.mn

ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÈÓÄÛÍ ÑÀËÁÀÐ

îþóòàí, æèëèéí
¹ Ñóðãóóëèéí íýð Ñóðãóóëèéí á¿òýö õàÿã, óòàñ
ìàãèñòð, òºëáºð / òàéëáàð
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë áàéðøèë âýá
äîêòîðàíò ìÿí.òºã/
Ã.Â.Ïëåõàíîâûí ÓÁ. 15-ð ªäðèéí, îðîéí
01 íýðýìæèò Ýäèéí Ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí 2000 $ ìèêðîðàéîí.
á¿õ òºðëèéí ìýðãýæë¿¿ä 74 áîëîí ý÷íýý
Çàñãèéí Àêàäåìèéí 450073, 450679, ñóðãàëòòàé.
ñàëáàð (Ìîñêâà) 99724401

02 Ìîñêâàãèéí Ýð÷èì õ¿÷, ýëåêòðîíèê, 26 550 $ ÓÁ. Óëààíáààòàð

ýð÷èì õ¿÷íèé êîìïüþòåðèéí òåõíîëîãè, èõ ñóðãóóëèéí
èõ ñóðãóóëèéí ýäèéí çàñàã, ìåíåæìåíò, áàéðàíä
ñàëáàð õîëáîîíû òîíîã 458322, 463350
òºõººðºìæ
Õºíãºí, õ¿íñíèé Ýõíèé 2 æèëä
Äîðíîä Ñèáèðèéí ¿éëäâýðëýë, áèîòåõíîëîãè,
ÓÁ. ÁÃÄ. Áàðóóí 4
çàìûí áàðóóí õîéíî.
Óëààíáààòàðò,
03 Òåõíîëîãèéí èõ áàðèëãà,ìàøèí àéãóóëàìæ, 33 500 $
305478, 99117952 äàðààãèéí 2-3
ñóðãóóëèéí ñàëáàð öàõèëãààí òåõíèê, ýäèéí www.essti.ru æèëä Óëààí-
(Óëààí-¯äý) çàñàã, õóóëü ýðõ ç¿é ¯äýä ñóðíà.
04 Áóðèàäûí èõ Õóóëü ýðõ ç¿é, äîðíî 32 600 $ Ýõíèé 3 æèëä
ÓÁ. ÑÁÄ, Òóëãà
ñóðãóóëèéí ñàëáàð äàõèí ñóäëàë, óäèðäëàãûí Óëààíáààòàðò,
êîìïàíèéí
ñóðãóóëü ìåíåæìåíò äàðààãèéí 2
áàéð,
(Óëààí-¯äý) æèëä Óëààí-
351019
¯äýä ñóðíà.
05 Äîðíîä Êàçàõñòàíû Ýäèéí çàñàã, ìýäýýëýë ç¿é, 123 400 $ Áàÿí-ªëãèé àéìàã Îðîñ, êàçàõ
óëñûí èõ ñóðãóóëèéí îðîñ õýë-óðàí çîõèîë, êàçàõ 99426325 õýëýýð ñóðãàëòàà
ñàëáàð õýë-óðàí çîõèîë ÿâóóëäàã.

230 Bachelor of Business Marketing Advanced ÓÁ. Õóó÷íààð Ñèíãàïóðûí

06 Õàðòôîðä èíñòèòóò Raffles Education
Diploma In Business (Tourism and Hospital- ÕÈÄ-1-èéí áàéð
(Hartford Educa- 7000 $ Corp-èéí ñàëáàð
ÎÞÓÒÀÍ ity Management, Banking and Finance, 323663, 319667
tion Corporation)-ûí 123 Àíãëè õýë äýýð
2008 Managemen) www.hartford-
ñàëáàð Hartford English Programme
ñóðãàëòàà
institute.edu.mn ÿâóóëäàã

Øóäàðãà çºâ õ¿íèé õýë öàëèí öàãààí ìºí㺠ìýò áîë õàð ÎÞÓÒÀÍ-2008
ñàíààòíû ç¿ðõ º÷¿¿õýí ¿íý öýíýòýé àæ.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÁÎËÎÂÑÐÎË ÑÎ¨Ë ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ßÀÌ

ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍ
ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÇÝÝË, ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÒªÐÈÉÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÎÞÓÒÍÓÓÄÀÄ
¯Ç¯¯ËÝÕ ¯ÉË×ÈËÃÝÝ, ÑÒÀÒÈÑÒÈÊ

Äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèã÷äèéã äýìæèæ áóé òºðèéí ñàíãèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õºòºëáºð¿¿ä

ªíººäºð: - Çàñãèéí ãàçðûí 2001 îíû 195 äóãààð òîãòîîë

- Çàñãèéí ãàçðûí 2000 îíû 158 äóãààð òîãòîîë - Çàñãèéí ãàçðûí 2002 îíû 207 äóãààð òîãòîîë
- Çàñãèéí ãàçðûí 2000 îíû 201 ä¿ãýýð òîãòîîë - Çàñãèéí ãàçðûí 2003 îíû 61 ä¿ãýýð òîãòîîë
- Çàñãèéí ãàçðûí 2000 îíû 96 ä¿ãýýð òîãòîîë - Çàñãèéí ãàçðûí 2003 îíû 139 ä¿ãýýð òîãòîîë
- Çàñãèéí ãàçðûí 2003 îíû 139 ä¿ãýýð òîãòîîë - ÁÑØÓ-íû ñàéä, ÑÝÇ-èéí ñàéäûí õàìòàðñàí
310/290 òîîò òóøààë ìºðäºãäºæ áàéíà.

Èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàã÷èä

    




 






  


 


ªíººäºð ìàíàé óëñûí 162 èõ, äýýä ñóðãóóëü, ñóðãóóëü þì. ¯¿íýýñ ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí íèéò
êîëëåæèä 150 326 ãàðóé îþóòàí ñóðàëöàæ áàéíà. 90 èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ áàéíà. /28 íü òºðèéí,
Ýäãýýðýýñ 47 íü òºðèéí, 109 íü òºðèéí áóñ 62 íü òºðèéí áóñ ºì÷èéí/
ºì÷èéíõ, 6 íü ãàäààäûí èõ ñóðãóóëèéí ñàëáàð

Áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ñóðàëöàã÷èä

(Çàñãèéí ãàçðûí 2000 îíû 158 äóãààð òîãòîîë)

Çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ºðõ òóñ á¿ðèéí ãýð á¿ëýýñ ñóðàëöàã÷ 1 îþóòíû
õ¿ðýýíä òºðººñ 700 õ¿ðòýëõ òîëãîé ìàëòàé ìàë÷èí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí
ºðõ, áàãà îðëîãîòîé ºðõ, 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø õýëáýðýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áàéíà.
ñóðàëöàã÷ èõ äýýä ñóðãóóëüä çýðýã ñóðàëöàæ áóé

   !!

Ìàë÷èí   
ºðõèéí

ñóðàëöàã÷èä
 !

"


!







 231
   
ÎÞÓÒÀÍ
2008


 



ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿í áàéãàëèàñ õºíäèéð÷ õîëäñîí òóëäàà ë àç æàðãàëã¿é

áàéãàà þì. Õ¿íèé óõààí ýëäýâ áàëàé ñýæèã òààìãààð
ä¿¿ðýí áàéäàã.
Ãîëüáàõ
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Áàãà îðëîãîòîé ºðõèéí ñóðàëöàã÷èä

 
  
 



 

 



 




 



3 áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õýä íü îþóòàí ºðõèéí ñóðàëöàã÷èä

 
 

  




   
  



  




  


158 äóãààð òîãòîîëîîð ñóðàëöàã÷äûí íýãäñýí ä¿í



 

 

  



 

 



    

232 

ÎÞÓÒÀÍ 

!!!!"
2008

Æàðãàëòàé àìüäðàõûí òóëä áàÿí áàéõ õàíãàëòòàé áèø, ÎÞÓÒÀÍ-2008

ýä áàÿëãàà àøèãëàæ ÷àääàã áàéõ õýðýãòýé.
Ãîëüáàõ
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Äîòîîäûí èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàæ áàéãàà çàðèì ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí

òºëáºðèéã òºðººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçðûí
158-ð òîãòîîë /2000.10.06/
Õàìðàãäàõ ñóðàëöàã÷èä
Áóñàä àñóóäàë:
Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèéí 1. Ýíý æóðìûí äàãóó ñóðàëöàã÷ ºðãºäºë ãàðãàí,
- íýí ÿäóó ºðõèéí 1 ñóðàëöàã÷ /¯íäýñíèé õîëáîãäîõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëæ ººðèéí ñóðãóóëüä
ñòàòèñòèêèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí á¿ñèéí àìüæèðãààíû õàíäàõ áºãººä, ñóðãóóëü íü õîëáîãäîõ ìàòåðèàëûã
ò¿âøèíãèéí 60 õóâèàñ äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõ/ á¿ðä¿¿ëýí Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä àëáàí ¸ñîîð
- ìàë÷èí ºðõèéí 1 ñóðàëöàã÷ /íèéò ìàëûã áîãä õ¿ðã¿¿ëíý.
øèëæ¿¿ëñíýýð 500 õ¿ðòýë òîëãîé ìàë á¿õèé çºâõºí 2. Äàâòàí ¿çýõ õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã
ìàë÷èí ºðõ/ ñóðàëöàã÷ ººðºº õàðèóöíà. Öóãëóóëáàë çîõèõ
- 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õýä íü ºäðèéí àíãèä êðåäèòýýñ èë¿¿ ãàðãàæ ñîíãîñîí õè÷ýýëèéí
ñóðàëöàæ áàéãàà ºðõèéí 1 ñóðàëöàã÷ ñóðãàëòûí òºëáºðèéã ñóðàëöàã÷ ººðºº õàðèóöíà.
3. Ñóðàëöàã÷ õóóðàì÷ ìàòåðèàë á¿ðä¿¿ëñýí íü
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë òîãòîîãäâîë ò¿¿íä õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí
äàãóó õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõýýñ ãàäíà õºíãºëºëò
1. Ñóðàëöàã÷èéí ºðãºäºë ¿ç¿¿ëýõã¿é.
2. Èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä ýëññýíèéã ãýð÷ëýõ ýðõèéí 4. Õî¸ðäàõü äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõèéã õ¿ññýí
áè÷ãèéí õóóëáàð /óëààí øóãàìààð îðñíûã ãýð÷ëýõ òîõèîëäîëä ýíý æóðàì ¿éë÷ëýõã¿é.
òîìèëîëòûí õóóëáàð/ 5. Ñóðàëöàã÷ ñóðëàãà, ñàõèëãà áàòààð òýíöýýã¿é
3. Ýíý æóðìûí íºõöëèéã õàíãàæ áàéãàà íýí ÿäóó ãýñýí øàëòãààíààð ñóðãóóëèàñ õàñàãäñàí òîõèîëäîëä
áîëîí ìàë÷èí ºðõ áîëîõûã íîòëîõ õàðúÿàëàõ ñóì, òóõàéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã á¿ðä¿¿ëæ ººðèéí
ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí ñóðãóóëüä õàíäàõ áºãººä, ñóðãóóëü íü õîëáîãäîõ
¸ñíû áàðèìò áè÷èã ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä
4. 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õýä íü çýðýã ñóðàëöàæ àëáàí ¸ñîîð õ¿ðã¿¿ëíý.
áàéãààã íîòëîõ ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò

Áóñàä áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ñóðàëöàã÷èä

Á¿òýí ºí÷èí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èä

  

 


 

  !

 




  



 



233
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õóé ñàëõè øóóðààä ºíãºðºõºä, ìóó õ¿í àëãà áîëíî. Õàðèí
øóäàðãà çºâ õ¿íä ìºíõèéí ñóóðü áàéäàã.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Ñóðëàãûí àìæèëò ãàðãàñàí ñóðàëöàã÷èä



   





  





   

 
 

 

Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí ãýð á¿ëýýñ ñóðàëöàã÷èä

   
    





 
  



   

 
 
   !

Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí ãýð á¿ëýýñ ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòàí ñóðãàëòûí òºëáºðºº
òºðººñ äààëãàõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçðûí 201-ð òîãòîîë /2000.12.26/

Õàìðàãäàõ ñóðàëöàã÷èä îþóòíû ñóðãàëòûí òºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã çýýëèéí

áóþó áóñàä õýëáýðò øèëæ¿¿ëíý.
ªì÷èéí á¿õ õýëáýðèéí èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí øàòëàëä òºðèéí àëáàí Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë
õààã÷èéí ãýð á¿ëýýñ ºäðèéí àíãèä ýëñýí ñóðàëöàæ
áàéãàà íýã îþóòàí Òºðèéí àëáàí õààã÷ íü àæèëëàæ áóé òºñºâò
Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí ãýð á¿ë ãýæ Óëñûí èõ áàéãóóëëàãàäàà õ¿¿õäýý ýëññýíýýñ õîéø 1 ñàðûí
õóðàë, Çàñãèéí ãàçðààñ áàòàëñàí òºðèéí àëáàí äîòîð äîîðõè ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí ºãíº.
234 õààã÷èéí àëáàí òóøààëûí àíãèëàë, çýðýãëýë, ò¿¿íä
ÎÞÓÒÀÍ õàìààðàõ àëáàí òóøààëûí æàãñààëòàíä îðñîí Ýõíèé æèëä:
2008 àëáàí òóøààëûã õàøèæ áàéãàà ýöýã, ýõ þì. Òºðèéí 1. Îþóòíû òºëáºðèéã òºðººñ õàðèóöàí
àëáàíààñ õàëàãäñàí, ÷ºëººëºãäñºí òîõèîëäîëä ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõèéã õ¿ññýí ºðãºäºë
Áàðäàì çàí íýð õóãàëíà. ÎÞÓÒÀÍ-2008
Äàðóó çàí áîëáîîñ ìýðãýí óõààí.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
2. Èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä ýëññýíèéã ãýð÷ëýõ ýðõèéí
áè÷ãèéí õóóëáàð /óëààí øóãàìààð îðñíûã ãýð÷ëýõ
òîìèëîëòûí õóóëáàð/
3. Ýöýã, ýõ íü õî¸óëàà òºñºâò áàéãóóëëàãàä
àæèëëàäàã áîë íºãºº áàéãóóëëàãàä àæèëëàäàã
ýöýã (ýõèéí) àæëûí ãàçðààñ òºëáºðèéã òºðººñ
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýýã¿é òóõàé áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëò
4. Îþóòíû ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
íýõýìæëýë ¯ðãýëæëýí ñóðàëöàõ ¿åä: /äàðààãèéí
æèëýýñ æèë á¿ð/
1. Äýýðõ 4 òºðëèéí áàðèìò áè÷ãèéã äàõèí
á¿ðä¿¿ëíý.
2. Îþóòàí óëèðàëä 12-ñ äîîøã¿é êðåäèò öàãèéí
à÷ààëàëòàé, óëèðëûí ãîë÷ ä¿í íü 2-ñ äýýø áàéãààã
íîòëîõ ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
Ñóðãàëòûí òºëáºðèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
1. Òºðèéí àëáàí õààã÷ äýýðõ ìàòåðèàëûã æèë
á¿ð á¿ðä¿¿ëýí àæèëëàæ áóé áàéãóóëëàãàäàà ºã÷
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí ãýðýýã áàéãóóëæ íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëíà.
2. Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí àæèëëàæ áóé òºñºâò
áàéãóóëëàãà íü ìàòåðèàëûã õÿíàí ¿çýæ òºëáºðèéí
ãýðýýã ¿íäýñëýí îþóòíûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ òóõàé òóøààë
ãàðãàæ äîîð äóðüäñàí áàéãóóëëàãàä õ¿ðã¿¿ëíý.
À. Îðîí íóòãèéí òºñºâòýé õàðüöäàã òºñºâò
áàéãóóëëàãà íü æèë á¿ðèéí 8-ð ñàðûí 1-íèé äîòîð
àéìàã, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãàä
Á. Òºâëºðñºí òºñºâòýé õàðüöäàã òºñºâò áàéãóóëëàãà
íü æèë á¿ðèéí 8-ð ñàðûí 1-íèé äîòîð Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä
3. Àéìàã ä¿¿ðãèéí çàñàã äàðãà íü òºñºâò
áàéãóóëëàãààñ èð¿¿ëñýí òóøààëóóäûã íýãòãýæ
Áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí á¿õ õýëáýðýýð ñóðàëöàã÷äûí åðºíõèé ä¿í

 

  
çàõèðàìæ ãàðãàí õîëáîãäîõ ìàòåðèàëûí õàìò æèë
á¿ðèéí 8-ð ñàðûí 25-íû äîòîð Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíä èð¿¿ëíý.
4. Äàâòàí ¿çýõ õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã
îþóòàí ººðºº õàðèóöíà. Öóãëóóëáàë çîõèõ
êðåäèòýýñ èë¿¿ ãàðãàæ ñîíãîñîí õè÷ýýëèéí
ñóðãàëòûí òºëáºðèéã ñóðàëöàã÷ ººðºº õàðèóöíà.
5. Îþóòàí íü Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí
äàãóó ãàäààäûí èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöñàí
òîõèîëäîëä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí ãýðýýã äóóñãàíà.
6. Òºðèéí àëáàí õààã÷ õ¿¿õäèéíõýý ñóðãàëòûí
òºëáºðèéã ººðºº òºëñºí òîõèîëäîëä ìºí㺠òóøààñàí
áàðèìòûã ¿íäýñëýí àæèëëàæ áóé áàéãóóëëàãààð íü
äàìæóóëàí Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ ñóðãàëòûí
òºëáºðèéã íºõºí îëãîíî.
7. Îþóòàí çîõèõ æóðìûí äàãóó ÷ºëººòýé áàéñàí
õóãàöààíû ñóðãàëòûí òºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã ò¿ð
ò¿äãýëç¿¿ëýõ áºãººä ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ñóðàëöàõ ¿åä íü
ñóðãàëòûí òºëáºðèéã òºðººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
Áóñàä àñóóäàë:
1. Îþóòàí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí òàëààð õóóðàì
ìàòåðèàë á¿ðä¿¿ëñýí, ñóðãóóëèàñ õàñàãäñàíûã íóóí
äàðàãäóóëñàí, òºëáºðèéã íü äàâõàðäóóëàí àâñàí,
èë¿¿ îëãîñîí çýðýã çºð÷èë ãàðãàñàí òîõèîëäîëä
õîëáîãäîõ àëáàí òóøààëòàí, òºðèéí àëáàí õààã÷äàä
õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýíý.
2. Õî¸ðäàõü äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõèéã õ¿ññýí
òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ æóðàì ¿éë÷ëýõã¿é.
Òºðèéí çàðäëààð ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòàí
ñóðãóóëèàñ õàñàãäñàí, ººð ñóðãóóëüä øèëæèí
ñóðàëöñàí òîõèîëäîëä òºðèéí àëáàí õààã÷èéí áóñàä
õ¿¿õäýä ñóðãàëòûí òºëáºðèéã øèëæ¿¿ëæ áîëîõã¿é


  


 

      235

ÎÞÓÒÀÍ
2008

 

!!!!"

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Öýõ øóëóóí õ¿ì¿¿ñèéã ¿íýí÷ øóäàðãà áàéäàë íü óäèðääàã

áîë èòãýëã¿é õ¿ì¿¿ñèéã õóäàë õóóðìàã áàéäàë íü
õºíººäºã àæ.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Áóöàëòã¿é òóñëàìæèíä õàìðàãäñàí îþóòíû òîî 2006 îíîîñ 2031 îþóòíààð áóóðñàí ¿ç¿¿ëýëòòýé
áàéíà.

Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð ñóðàëöàã÷èä


  








  









   


 
!!!!"

Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí 2004-2007 îíû õóãàöààíä äàâõàðäñàí òîîãîîð 34432 ìÿíãàí ñóðàëöàã÷èä
çýýëèéí õýëáýðýýð 8.4 òýðáóì òºãðºãíèé ñàíõ¿¿æèëò îëãîñîí áàéíà.

Èõ äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ñóðàëöàã÷èä Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë, áóöàëòã¿é

òóñëàìæ àâàõ òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçðûí 96-ð òîãòîîë /2000.06.21/

Õàìðàãäàõ ñóðàëöàã÷èä - Àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð

1. Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ ñóðãóóëü, îðëîãîòîé ºðõèéí õàãàñ ºí÷èí ñóðàëöàã÷
êîëëåæèéí - Áàêàëàâðûí áîëîâñðîëîîð 3.5-ñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé
- Îþóòàí òºãññºí, ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàã÷
- Ìàãèñòðàíò - Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýýãýýð ãàäààä
- Äîêòîðàíò îðîíä ñóðàëöàã÷
2. Çàñãèéí ãàçðûí ãýðýý õýëýëöýýðýýð - Òºëáºðèéí çýýëèéí ãýðýýãýýð ñóðàëöàã÷ Çàñãèéí
ãàäààäàä ñóðàëöàã÷èä ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýýãýýð ãàäààäàä øèëæèí
3. Çàñãèéí ãàçðûí ãýðýý õýëýëöýýðýýð ãàäààä ñóðàëöâàë çýýëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîæ áîëíî. Ýíý
óëñàä ñóðàëöóóëàã÷ òàëûí çàðäëààð 6 ñàð õ¿ðòýëõ òîõèîëäîëä ñóðãóóëüäàà àíõ î÷èõ áîëîí òºãñººä
õóãàöààãààð ìýðãýø¿¿ëýõ ñóðãàëòàíä ñóðàëöàã÷èä á¿ðìºñºí èðýõ çàìûí çàðäëûí çýýë îëãîæ áîëíî.

Õÿíàëòûí òîî Á. Ñóðãàëòûí òºëáºð, òýòãýëãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ

Áîëîâñðîëûí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë ýðõýëñýí
Òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà õàìòðàí
òºëáºðèéí çýýë áîëîí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð
ñóðàëöàõ ñóðàëöàã÷äûí õÿíàëòûí òîîã æèë á¿ðèéí
5-ð ñàðä ìýðãýæèë òóñ á¿ðýýð áàòëàí ãàðãàíà.
Çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ àâàõàä òàâèãäàõ íºõöºë
À. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîõ
íºõöºë:
Àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð
îðëîãîòîé íýí ÿäóó ºðõèéí ñóðàëöàã÷
- Îþóíû áîëîí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí
236 àëäñàí òàõèð äóòóó ãèø¿¿äòýé ºðõèéí ñóðàëöàã÷
ÎÞÓÒÀÍ - Ýöýã ýõ íü õî¸óëàà ºíäºð íàñíû òýòãýâýðò áàéãàà
2008 ºðõèéí ñóðàëöàã÷
îëãîõ íºõöºë:
- Á¿òýí ºí÷èí ñóðàëöàã÷
- Àñðàí õàìãààëàã÷ã¿é ñóðàëöàã÷
- Íýí ÿäóó ºðõèéí òàõèð äóòóó ñóðàëöàã÷
- Àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ ò¿âøíýýñ äîîãóóð
îðëîãîòîé ºðõèéí õàãàñ ºí÷èí îþóòàíä õè÷ýýëèéí
æèë òóòìûí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí 150.000 òºãðºãèéã
áóöàëòã¿é òóñëàìæ õýëáýðýýð, ¿ëäýõ òºëáºðèéã
çýýëèéí ãýðýýãýýð îëãîíî.
- Á¿òýí ºí÷èí, àñðàí õàìãààëàã÷ã¿é, òàõèð äóòóó
áºãººä äèïëîìûí áîëîí áàêàëàâðûí áîëîâñðîë
ýçýìøèõýýð ñóðàëöàã÷äàä ñóðãàëòûí òºëáºð áîëîí
òýòãýëãèéã áóöàëòã¿é òóñëàìæ õýëáýðýýð ãýðýýãýýð
îëãîíî.

Àìüäðàëûí ñàéõíûã òààøààí àìòëàõ õàìãèéí øèëäýã ÎÞÓÒÀÍ-2008

àðãà áîë àæèë þì.
Êàíò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
Â. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí øàãíàë îëãîõ íºõöºë:
- Îëîí óëñûí õýìæýýíä çîõèîãäñîí îëèìïèàä, îëîí
óëñûí çýðýãëýëèéí óðàëäààí òýìöýýíä øàãíàëò
áàéð ýçýëñýí áàêàëàâðûí áîëîâñðîë ýçýìøèõýýð
ñóðàëöàã÷ /ñóðàëöàõ íèéò õóãàöààíû øàãíàë/
- Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã òºãñºõ æèëäýý
óëñûí õýìæýýíä çîõèîãäñîí îëèìïèàäàä ýõíèé 3
áàéð ýçýëñýí ñóðàëöàã÷ /ñóðàëöàõ õóãàöààíû
ýõíèé 2 æèëèéí øàãíàë/
- Èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä áàêàëàâðûí ñóðãàëòàíä
äàðààëñàí 4 óëèðàëä ãîë÷ ä¿íãýýðýý 3.8 áóþó
ò¿¿íýýñ äýýø àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí, êðåäèò öàãàà á¿ðýí
áèåë¿¿ëñýí îþóòàí /ýíý õóãàöààíä/
- Ñóðàëöñàí õóãàöààíäàà àâáàë çîõèõ êðåäèò
öàãèéã á¿ðýí áèåë¿¿ëæ, ýõíèé æèë ãîë÷ ä¿íãýýðýý
3.8-ñ äýýø àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí áîëîí òóõàéí
ñóðãóóëèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä èëòãýë
òàâüæ, øèëäýã á¿òýýëýýð øàëãàðñàí ìàãèñòðàíò,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé òîäîðõîé õýñýã íü ¿éëäâýðëýëä
íýâòýð÷ ¿ð ä¿í íü ãàð÷ áàéãàà äîêòîðàíò /
õàìãààëàõ õ¿ðòýëõ õóãàöààíä/
Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë, òóñëàìæ àâ÷
ãýðýý áàéãóóëàõ
Çýýë òóñëàìæ îëãîõ àñóóäëûã òóõàéí èõ ñóðãóóëü,
êîëëåæèéí çàõèðëûí òóøààëààð áàòëàãäñàí êîìèññ
õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí øèéäâýðëýíý.
Ñóðãóóëèéí õÿíàëòûí òîîíä áàãòñàí ñóðàëöàã÷
(ýñâýë èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷), Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí, òóõàéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí àëáàíû
õîîðîíä ãóðâàëñàí õýëáýðýýð ãýðýý áàéãóóëæ,
íîòàðèàòàðààð áàòëóóëíà.
Àéìàã, ñóìûí çàõèàëãààð ñóðàëöàã÷ íü Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí, òóõàéí àéìàã ñóìûí Çàñàã äàðãûí
òàìãûí ãàçðûí õîîðîíä ãýðýý áàéãóóëæ, íîòàðèàòààð
ãýð÷èëíý.
Çàñãèéí ãàçðûí ãýðýýãýýð ãàäààäàä ñóðàëöàã÷ íü
ñóðàëöóóëàã÷ áàéãóóëëàãà, Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíòàé
ãóðàâëñàí õýëáýðýýð ãýðýý áàéãóóëæ, íîòàðèàòààð
ãýð÷èëíý.
- Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí íü õè÷ýýëèéí æèëèéí
óëèðàë òóòàìä ñóðàëöàã÷èéí ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí
òîäîðõîéëîëò, ãîë÷ ä¿íã ¿íäýñëýí ãýðýýã ñóíãàæ,
áàòàëãààæóóëíà.
- Ñóðàëöàã÷ õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí áîëîí áóñàä õ¿íäýòãýõ
øàëòãààíààð çîõèõ æóðìûí äàãóó ÷ºëºº àâñàí áîë
çýýëèéí ãýðýýã ò¿äãýëç¿¿ëýí Ñóðãàëòûí òºëáºð,
òýòãýìæèéí ñàíõ¿¿æèëòûã ò¿ð çîãñîîíî.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Íÿöààãäàæ äèéëäýõýýñ àéõ ÿâäàëã¿é, íÿöààãäàíà ãýäýã
þó ÷ áèø. Àéõ ººð þì áàéíà. Áóñäàä îéëãîãäîõã¿é áàéõààñ
Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë, òóñëàìæ àâàõàä
á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë
Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë òóñëàìæ àâàõûã õ¿ñýã÷
íü òóõàéí ýëñýí îðñîí ñóðãóóëèéí ýíý àñóóäëûã
õàðèóöñàí êîìèññò /àëáàí òóøààëòàíä/ äîîðõè
ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí ºãíº.
1. Èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä ýëññýí òîìèëîëò
Ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðò ñóðàëöóóëàõ òóõàé
ñóðãóóëèéí øèéäâýð, Çàñãèéí ãàçðûí õýëýëöýýðýýð
ñóðàëöóóëàõ òóõàé øèéäâýð
2. Ñóðàëöàã÷èéí /èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èéí/
ãàðààð áè÷ñýí ºðãºäºë
3. Èðãýíèé ¿íýìëýõèéí õóóëáàð
4. Ýöýã, ýõ àñðàí õàìãààëàã÷ íü íàñ áàðñàí áîë
íàñ áàðñàí òóõàé ãýð÷èëãýýíèé õóóëáàð
5. Çýýëèéí òºëáºðèéí õºðºíãèéí áàòàëãààíû
íîòàðèàòûí ãýð÷èëãýý
6. Àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ ò¿âøèíãýýñ
äîîãóóð îðëîãîòîé, íýí ÿäóó ºðõ áîëîõ òóõàé
òîäîðõîéëîëò.
¯¿íä:
- Óëààíáààòàð õîòîîñ ñóðàëöàã÷:
À. Õàðüÿàëàõ õîðîîíû Çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò
Á. Ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãûí òàìãûí ãàçðûí
òîäîðõîéëîëò
- Îðîí íóòãààñ ñóðàëöàã÷:
À. Ñóìûí Çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò
Á. Àéìãèéí Çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò
7. Ñóðàëöàã÷èéí ºðõèéí ãèø¿¿äèéí òºëáºðèéí
÷àäâàðàà àëäñàí, òàõèð äóòóó áîëîõûã òîãòîîñîí
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí øèéäâýð
8. Ñóðàëöàã÷ ººðºº òàõèð äóòóó áîëîõûã òîãòîîñîí
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí øèéäâýð
9. Èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èéí òóõàé íîòàðèàòûí
ãýð÷èëãýýíèé õóóëáàð
Òàéëáàð: Äýýðõ ìàòåðèàëóóäààñ ººðò õîëáîãäîëòîéã
á¿ðä¿¿ëíý.
Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéã çîãñîîõ,
òºëæ áàðàãäóóëàõ, ÷ºëººëºõ íºõöºë:
Äîòîîäîä ñóðàëöàã÷
- Òºãñºõºä: Äèïëîìûã ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä àëáàí
¸ñîîð õ¿ëýýëãýí ºãíº.\
- Õ¿íäýòãýõ øàëòãààíã¿éãýýð öààøèä ñóðàëöàõã¿é
áîëñîí òîõèîëäîëä ñóðàëöàõã¿é áîëñîí ñàðààñ
ýõëýí æèëèéí 3%-èéí õ¿¿òýéãýýð, 2 æèëèéí äîòîð
áóöààí òºë¿¿ëíý. Õ¿¿ãýýñ õ¿¿ òîîöîõã¿é.
- Çýýëèéã ñóðãóóëü òºãññºíººñ õîéø 10 æèëèéí
äîòîð á¿ðýí òºëæ áàðàãäóóëíà. ¯¿íä: 237
- Ýõíèé 6 æèëèéí äîòîð õ¿¿ã¿é ÎÞÓÒÀÍ
- 7 äàõü æèëýýñ ýõëýí àðèëæààíû áàíêíû æèëèéí 2008
äóíäàæ õ¿¿ãýýñ 0.5-ààð èë¿¿ õ¿¿òýéãýýð 4 æèëèéí
áîëãîîìæëîõ íü çºâ.
Êàíò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

äîòîð çýýë õ¿¿ãèéí õàìò òºëíº.
- Ñóðàëöàã÷ íü ñóðãóóëü òºãñººä Òºðèéí çàõèðãàà
¿éë÷èëãýýíèé áîëîí äýýä áîëîâñðîë îëãîõ
áàãéóóëëàãàòàé õºäºëìºðèéí ãýðýýíèé äàãóó
ýçýìøñýí ìýðãýæëýýðýý 8 æèë, ò¿¿íèé äîòîð
ñóìàíä 5-ñ äîîøã¿é æèë ¿ð á¿òýýëòýé àæèëëàñàí
áîë òóõàéí áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí
ñóðãàëòûí òºðèéí çýýë, õ¿¿ãèéí òºëáºðººñ ÷ºëººæ
áîëíî. ׺뺺ëºõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãèéí óäèðäàõ çºâëºëèéí õóðëààð øèéäâýðëýíý.
- Ñóðàëöàã÷ íàñ áàðñàí áîëîí õºäºëìºðèéí
÷àäâàðàà á¿ðýí áóþó 70-ñ äýýø õóâèàð àëäñàí
íºõöºëä ò¿¿íèéã çýýë áîëîí õ¿¿ãèéí òºëáºðººñ
÷ºëººëíº.
- Õè÷ýýëèéí æèëèéí ä¿íãýýðýý òóõàéí îðíû
ñóðëàãûí ¿íýëãýýíèé 75 õóâèàñ äýýø àìæèëò
¿ç¿¿ëñíèéã íîòîëñîí ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëòûã
¿íäýñëýí ñóðãàëòûí òºëáºðººñ ÷ºëººëæ áîëíî.
- Ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà ñóðãóóëèà òºãñºæ ÷àäààã¿é,
òºãñººä ýõ îðîíäîî èðýýã¿é, çàõèàëàã÷ ãàçàðòàà
5-ñ äîîøã¿é æèë àæèëëààã¿é íºõöºëä ñóðãàëòûí
áîëîí òýòãýëýãèéí çýýëèéã àâñàí ºäðººñ ýõëýí
òîîöîæ ñóðàëöàã÷ /èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷/-ààñ
òºë¿¿ëíý.
- Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýã÷èéí Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíä òºëºõ òºëáºðèéí õýìæýýã Áîëîâñðîëûí áîëîí
ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà õàìòðàí òîãòîîíî.

Çàñãèéí ãàçðûí ñîëèëöîîãîîð Ãàäààäàä Õàðèóöëàãà:

ñóðàëöàã÷
- Ñóðàëöàã÷ íü ãýðýý áàéãóóëàõäàà áîëîí
ñóíãóóëàõäàà òºðèéí ºì÷èéí àäèëòãàõ èõ ñóðãóóëèéí
òóõàéí æèëèéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí æèøãýýð
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä ñóðãàëòûí òºëáºð òºëíº.
Ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà àâñàí çýýëýý õ¿¿ãèéí õàìò
òîãòîîãäñîí õóãàöààíä òºëººã¿é ñóðàëöàã÷äûí
òºëáºðèéã áàðàãäóóëàõ òàëààð Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàí çîõèõ æóðìûí äàãóó ø¿¿õýä õàíäàíà.

Ãàäààäûí ºíäºð õºãæèëòýé îðíû ìàãèñòðàíòóð, àñïèðàíòóð, äîêòîðàíòóð, áàêàëàâðò

ñóðàëöàã÷èä Çàñãèéí ãàçðûí ãýðýýíèé äàãóó ÎÕÓ, Ïîëüøèä áàêàëàâðààð ñóðàëöàã÷
îþóòíû òîî

 
 Ñ¿¿ëèéí 4 æèëä Çàñãèéí ãàçðûí
 
 ãýðýýíèé äàãóó ÎÕÓ, Ïîëüøèä
 äàâõàðäñàí òîîãîîð 310 îþóòàí
ñóðàëöàæ áàéíà.



 
 





ªíäºð õºãæèëòýé îðíû ìàãèñòðàíòóð, àñïèðàíòóð,

äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàã÷èä
 

 

ªíäºð õºãæèëòýé îðíû

äîêòîðàíò, àñïèðàíò,
 ìàãèñòðàíòóðò 2007 îíä
 181 ñóðàëöàã÷äàä 2.027.2
òýðáóì òºãðºãèéí çýýë

îëãîñîí áàéíà.
238 
  

ÎÞÓÒÀÍ
2008




Òóñ õ¿ðãýñíèé ìààíü õàðèóä ìºí㺠òºëºõºä áèäíèé òóñ÷ ÎÞÓÒÀÍ-2008

ñýòãýë îðã¿é áîë÷èõäîã.
Øàìôîð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ªíäºð õºãæèëòýé îðíû ìàãèñòðàíòóð,àñïèðàíòóð, äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ òóõàé

Áîëîâñðîë ñî¸ë øèíæëýõ óõààíû ñàéä, Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí ñàéäûí õàìòàðñàí
310/290–ð òóøààë /2001 îí/

Õàìðàãäàõ ñóðàëöàã÷èä - Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ àâñàí çýýëèéã òºëºõ

ªíäºð õºãæèëòýé (ÀÍÓ, Àíãëè, ßïîí, ÎÕÓ,
Àâñòðàëè, Ãåðìàí, Ôðàíö, Êàíàä çýðýã) îðíû
íýð õ¿íäòýé ñóðãóóëèóäàä ìàãèñòð, àñïèðàíò,
äîêòîðàíòûí ñóðãàëòàíä õàìðàãäàãñàä.
Ñóðàëöàã÷ íü:
Òºðèéí ÿàìä, àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí
òàìãûí ãàçðóóäàä 2-ñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí,
ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàíä òýíöñýí õ¿ì¿¿ñ áàéíà.
Ñóðàëöàã÷ íü èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷òýé áàéõ
áºãººä èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ íü ñóðàëöàã÷èéí
ýðõ, ¿¿ðãèéã òºëººëæ ººðèéí áèåýð ýõ îðîíäîî
èðæ ÷àäààã¿é íºõöºëä ñóðàëöàã÷èéí íýðèéí ºìíººñ
¿¿ðýã, õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý.
Ñóðàëöàã÷ íü ñóðãóóëüäàà î÷èõ, èðýõ çàìûí çàðäëûã
ººðºº õàðèóöíà.
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë
- Ñóðàëöóóëàõ òóõàé áîëîâñðîëûí àñóóäàë ýðõýëñýí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí øèéäâýð
- Èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ºº òîìèëîí íîòàðèàòààð
áàòëóóëñàí õóóëáàð
- Ñóðãàëòûí ãýðýý õèéõ òóõàé ººðèéí ãàðààð
áè÷ñýí ñóðàëöàã÷èéí õóâèéí ºðãºäºë
¿ë õºäëºõ õºðºíãºèéí ¿íýëãýýã íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð
- Ñóðàëöóóëàõ òóõàé ñóðãóóëèéí çºâøººðºë,
ñóðãàëòûí áîëîí òýòãýëýãèéí òºëáºðèéí çàäàðãàà
òîîöîî, íýõýìæëýë
- Ãýðýý áàéãóóëàõ, ñóíãàõäàà ñóðãàëòûí òºëáºðºº
äîòîîäûí àäèëòãàõ òºðèéí ºì÷èéí èõ ñóðãóóëèéí
ìàãèñòð, àñïèðàíò, äîêòîðûí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
æèøãýýð òºâñèéí îðëîãûí äàíñàíä òºëñºí áàðèìò
Òºëáºð òºëºõ òóõàéä:
- Ñóðàëöàã÷ ñóðãàëòûí ¿íäñýí õóãàöààíäàà
ñóðãóóëèà òºãñºæ ÷àäààã¿é, òºãñººä ýõ îðîíäîî
èðýýã¿é, ãýðýýíä çààñàí áàéãóóëëàãàä 5-ñ äîîøã¿é
æèë àæèëëààã¿é íºõöºëä çýýëèéã àâñàí ºäðººñ
ýõëýí æèëèéí äóíäàæ èíôëÿöèéí ò¿âøèíãýýñ 1
õóâèéí èë¿¿ õ¿¿òýéãýýð áóöààí òºëíº.
- Òºãñºæ èðýýä õóâààðèëñàí áàéãóóëëàãàä 5-ñ äýýø
æèë ¿ð á¿òýýëòýé àæèëëàñàí òîõèîëäîëä òóõàéí
áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí òýòãýëýãèéí
çýýë, õ¿¿ã ÷ºëººëºõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãèéí óäèðäàõ çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëöýí
øèéäâýðëýíý.

Õàðèëöàõ õàÿã:
Óëààíáààòàð õîò, Áàðèëãà÷äûí òàëáàé-2 Çàñãèéí
ãàçðûí 10-ð áàéð 3 äàâõàðò
Óòàñ/Ôàêñ: 324598

239
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Áîäëîãîã¿é õ¿ì¿¿ñ óõààíòàéãààñàà îëîí áàéäàã.

Óõààíòàí ÷ ãýñýí óõààëàã àëõìààñàà áîäëîãîã¿é àëõàì
õèéõ íü îëîíòàà.
Øàìôîð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜÄ ÎÞÓÒÀÍ, ÌÀÃÈÑÒÐÀÍÒ,
ÄÎÊÒÎÐÀÍÒ ÑÓÐÀËÖÓÓËÆ ÁÓÉ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Ìîíãîë óëñûí èðãýä ãàäààäûí èõ ñóðãóóëü, êîëëåæèä
äàðààõ õýëáýðýýð ñóðàëöàõ áîëîìæòîé. ¯¿íä:
1. Ãàäààä îðíû Çàñãèéí ãàçàð, îëîí óëñûí
áàéãóóëëàãûí òýòãýëýãýýð áóþó õî¸ð óëñûí Çàñãèéí
ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý, õýëýëöýýðèéí äàãóó
2. Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëýãýýð áóþó
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð
3. Õóâèéí çàðäëààð.
Ãàäààä îðíû Çàñãèéí ãàçàð, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí
òýòãýëýãýýð ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñèéã õî¸ð òàëûí ãýðýý,
õýëýëöýýðò çààñàí íºõöëèéí äàãóó ñîíãîí øàëãàðóóëæ
ýëñ¿¿ëäýã. Ýíý øóãàìààð æèë á¿ð ãàäààäûí 14 îðîíä
õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí
äàãóó îþóòàí ñóðàëöóóëàõààð èëãýýæ áàéíà.
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí áàéäëààð ãàäààäûí
14 îðîíä ìàíàé íèéò 1729 îþóòàí áàêàëàâðûí
ò¿âøíèé ñóðãàëòàä, ãàäààäûí 9 îðîíä ìàíàé íèéò
288 ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò 2 óëñûí Çàñãèéí ãàçàð
õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí äàãóó òóñ òóñ ñóðàëöàæ
áàéíà. Èéíõ¿¿ ñóðàëöóóëàõ îþóòíûã Áîëîâñðîë,
ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí áàòàëñàí “Ãàäààäàä
ñóðàëöóóëàõ îþóòíûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðàì”-
ûí äàãóó ñîíãîí øàëãàðóóëäàã. Ñóðàëöàõ íºõöëèéí
õóâüä îðîí îðíîîñ õàìààð÷ ººð áàéäãèéã àíõààðàõ
õýðýãòýé.
Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëýãýýð ºíäºð
õºãæèëòýé îðíû íýð õ¿íäòýé èõ ñóðãóóëèóäàä
ìàãèñòð, äîêòîðûí çýðýã õàìãààëàõ ñóðãàëòàä
ÿâóóëàõ àæèë 1997 îíîîñ ýõýëñýí. Ýíý õºòºëáºðò
õàìðàãäàõ õ¿ì¿¿ñèéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõàä
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí
òóøààëààð áàòàëñàí “ªíäºð õºãæèëòýé îðíû èõ
ñóðãóóëèéí ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ
õ¿ì¿¿ñèéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðàì”-ûí äàãóó
çîõèîí áàéãóóëäàã. 1997 îíîîñ õîéø íèéò 32
îðîíä 1021 ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò Ìîíãîë óëñûí
Çàñãèéí ãàçðûí òýòãýëýãýýð ñóðàëöñàí áàéíà. Ýíý
ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíòóóäûí äèéëýíõ íü ÀÍÓ, ßïîí,
ÎÕÓ, Àíãëè, ÕÁÍÃÓ, Àâñòðàëè, Êàíàä óëñûí èõ, äýýä
ñóðãóóëüä ýäèéí çàñàã, óäèðäëàãà, ýðõ ç¿é, ýð¿¿ë
ìýíä, áîëîâñðîë, èíæåíåð, òåõíîëîãè, áàéãàëèéí
óõààí, ìýäýýëýë ç¿éí ÷èãëýëýýð ñóðàëöñàí áàéíà.
Ñóðàëöóóëàõ îðîí, ìýðãýæëèéí ÷èãëýë, õ¿íèé òîî,
øàëãàëòûí õóâààðü, ñîíãîí øàëãàðóóëàõ íºõöëèéã
øàëãàëò ýõëýõýýñ 7-îîñ äîîøã¿é õîíîãèéí ºìíº
ÿàìíû âýá ñàéò (http://mecs.pmis.gov.mn)-ûí
240 “ìýäýýëýë” ãýñýí õýñãèéí “ãàäààäàä ñóðàëöàõûã
õóñýã÷äýä” çîðèóëñàí áóëàíãààñ óíøèõ áîëîí õýâëýí
ÎÞÓÒÀÍ
2008
àâ÷ áîëíî. Èéìä ãàäààäàä ñóðàëöàõ áîëîìæèéã
Õóë÷ãàð øàíòðàìòãàé õ¿ì¿¿ñ áîë ººäã¿é õ¿ì¿¿ñèéí
àðìèéí íýãýí áàã öýðýã þì. Òýä á¿õíèéã ñàíäààæ,
õîîñðóóëäàã ó÷ðààñ íºãºº àðìèºñàà ÷ èë¿¿ õîð õºíººë
òàðüäàã. Øàìôîð
ýðýëõèéëæ áàéãàà îþóòàí, çàëóóñäàà 7 õîíîã á¿ð
ÿàìíû âýá õàÿã ðóó îðæ, ìýäýýëýë àâ÷ áàéõûã
çºâëºæ áàéíà. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëò ãîëäóó 1-6
ñàðûí õîîðîíä ÿâàãäàæ áàéíà.
Ãàäààäàä ñóðàëöóóëàõ ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéã
òîãòîîõäîî Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí
ãàçàð, ÓÈÕ-ûí Òàìãûí ãàçàð, ÇÃÕÝÃ, ÿàìä, àãåíòëàã,
òóñãàé ãàçðóóä, áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
áàéãóóëëàãóóäààñ èð¿¿ëñýí ìýðãýæëèéí ÷èãëýë,
óëñûí íýð, õÿíàëòûí òîîíû çàõèàëãà, Çàñãèéã
ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, ¿íäñýí ÷èãëýë,
¿íäýñíèé áîëîí äýä, äýìæèõ õºòºëáºð¿¿ä, íèéãýì,
ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õºãæëèéí
òºëºâ áàéäàë çýðãèéã õàðãàëçäàã.
2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí áàéäëààð ÎÕÓ-ä
140, Óíãàðò 5 (¿¿íýýñ 2 íü á¿ðýí òýòãýëýãòýé),
Ïîëüøèä 20, Ýíýòõýãò 15, Òóðêýä 50 (õýëáýëçäýã),
Áîëãàðò 1, Âüåòíàìä 5, Óêðàèíä 7, ÁÍÕÀÓ-ä 125
(¿¿íýýñ 100 íü ÁÍÕÀÓ-ûí ªâºð Ìîíãîëûí ªºðòºº
Çàñàõ Îðîíä), Ñîëîíãîñò 8, ßïîíä 45 (õýëáýëçäýã),
Êóáàä 4 (õýëáýëçäýã), ×åõýä 7 (õýëáýëçäýã),
Êàçàõñòàíä 4 õ¿íèéã õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð
áîëîí ÿàìä õîîðîíäûí ãýðýý, õýëýëöýýðèéí äàãóó
áàêàëàâðûí òºâøíèé ñóðãàëòàä òóñ òóñ õàìðóóëàõ
áîëîìæòîé áàéíà. ªºðººð õýëáýë íèéò 14 îðîíä
436 õ¿íèéã áàêàëàâðûí òºâøèíä ñóðàëöóóëàõààð
áàéíà.
Õàðèí ìàãèñòðûí ò¿âøèíä 2007-2008 îíû
õè÷ýýëèéí æèëä ÁÍÑÓ-ä 2, Ýíýòõýãò 15, ÁÍÕÀÓ-ä
25, äîêòîðûí òºâøèíä ÎÕÓ-ä 60, ×åõýä 4, Óêðàèíä
2, Ïîëüøèä 2, Òóðêýä 8 õ¿íèéã õî¸ð óëñûí Çàñãèéí
ãàçàð áîëîí ÿàìä õîîðîíäûí ãýðýý, õýëýëöýýðèéí
äàãóó ñóðàëöóóëàõààð áàéíà. ªºðººð õýëáýë íèéò
8 îðîíä 118 õ¿íèéã ìàãèñòð, äîêòîðûí ò¿âøèíä
ñóðàëöóóëíà.
ßïîí, Õÿòàä, Ýíýòõýã óëñàä ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñèéí
øàëãàëòûã òóõàéí óëñààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìä íü çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà.
Èéìä òîäîðõîé ìýäýýëëèéã òóõàéí ÝÑß-äààñ àâ÷
áîëíî.
Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîëîí ÿàìä õîîðîíäûí
ãýðýý, õýëýëöýýðèéí äàãóó áàêàëàâðûí ò¿âøèíä
ñóðàëöàõ õ¿ñýëòýé õ¿ì¿¿ñèéã äýýð äóðäñàí “Ãàäààäàä
ñóðàëöóóëàõ îþóòíûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðàì”-
ûí äàãóó ñîíãîí øàëãàðóóëæ áàéíà.
Ýíý æóðìûí äàãóó ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä Ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ (öààøèä
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

“ñóðãóóëü” ãýíý)-èéí ºäðèéí 1–2 äóãààð àíãèä 3.0-
ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ áàéãàà 21 õ¿ðòýëõ
íàñíû îþóòíóóäûã ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëòûã
¿íäýñëýí ñóð÷ áàéãàà ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð íü
óðàëäààíò øàëãàëòàä îðóóëæ áàéãàà. Ãàäààäàä
ñóðàëöàæ áóé õ¿ì¿¿ñèéã øàëãàëòàä îðóóëäàãã¿é.
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàä îðîëöîõ õ¿ñýëòýé îþóòíóóä
íü ººðèéí ñóðàëöàæ áóé ñóðãóóëüä õàíäàíà. Èõ
ñóðãóóëü 6 õ¿ðòýë, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ íü 3
õ¿ðòýë òóõàéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ áóé îþóòíûã
çàðëàãäñàí õóâààðü òóñ á¿ð äýýð óðüä÷èëàí
øàëãàðóóëæ, òýíöñýí îþóòíóóäûí á¿ðòãýëèéã ÿàìàíä
èð¿¿ëäýã.
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ
óõààíû ÿàì òóõàéí îðíîîñ ìàíàé îðîíä ñóóãàà
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëäàã.
Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòòàé õîëáîãäîõ çàðäëûã
îþóòíóóä ººðñ人 õàðèóöäàã.
Á¿ðòã¿¿ëñýí îþóòíóóä íü ìýðãýæëèéí ñóóðü øàëãàëò
áóþó ãàäààä õýëíèé øàëãàëòûã òåñò õýëáýðýýð
ºãíº. ÎÕÓ, Óêðàèí, Êàçàõñòàíä ñóðàëöàõ îþóòíóóä
îðîñ õýëíèé, áóñàä îðîíä ñóðàëöàõ îþóòíóóä
àíãëè õýëíèé øàëãàëò ºãíº. Õî¸ð øàëãàëòàä 60%-
èàñ äýýø àìæèëò ¿ç¿¿ëñýí áàéâàë çîõèíî. Áîñãî
îíîî íü øàëãàëòàä îðîëöîã÷äûí òîîíîîñ õàìààðàí
õýëáýëçýæ áîëíî. Ìýðãýæëèéí ñóóðü øàëãàëòûí
òºðºë íü ñóðàëöàõ ìýðãýæëýýñýý øàëòãààëàí ººð
ººð áàéäàã (õ¿ñíýãòýýñ õàðíà óó).

Ìýðãýæëèéí ÷èãëýë Àâàõ øàëãàëò

1 Ýäèéí çàñàã, ìåíåæìåíò, ôèçèê, ìàòåìàòèê, êîìïüþòåð, ïðîãðàìì 1. Ìàòåìàòèê

õàíãàìæ, èíæåíåð, òåõíîëîãè, àðõèòåêòóð, ãåîäåçè, öàã óóð, óñ 2. Ãàäààä õýë
õàíãàìæ, ýëåêòðîíèê, ýðõ ç¿é, ôèëîñîôè, ñýòãýë ñóäëàë, áîëîâñðîë,
ñîöèîëîãè

2 Ìàëç¿é, ìàë ýìíýëýã, àãðîíîìè, áèîëîãè, áèîòåõíîëîãè, îé ñóäëàë, 1. Õèìè

àíàãààõ óõààí, õèìè, õèìè òåõíîëîãè, ìåòàëëóðãè, àðüñ øèð, õ¿íñ, 2. Ãàäààä õýë
ìàòåðèàë ñóäëàë, ìàòåðèàëûí òåõíîëîãè

3 Ò¿¿õ, ãàçàðç¿é, óëñ òºð, ìóçåé ñóäëàë, óðàí çîõèîë, ñýòã¿¿ë ç¿é, 1. Íèéãìèéí òóõàé ìýäëýã
îëîí óëñûí õàðèëöàà, îðîí ñóäëàë 2. Ãàäààä õýë

4 Ñî¸ë, óðëàã, áèåèéí òàìèð 1. Ìýðãýæèë

2. Ãàäààä õýë

5 Á¿õ òºðëèéí ãàäààä õýëíèé îð÷óóëàã÷ 1. Ìîíãîë õýë

2. Ãàäààä õýë

Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí õàìààðíà/-ûí áîëîâñðîë ýçýìøñýí òóõàé äèïëîìûí
äàãóó ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðò ñóðàëöóóëàõ ñîíãîí íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð, ä¿íãèéí
øàëãàðóóëàëòàä òóõàéí çàðëàãäñàí ìýðãýæëèéí æàãñààëò;
÷èãëýëèéí äàãóó áàêàëàâð /äîêòîðàíòóðûí 5. ªºðèéí ñóäàëãààíû àæëûí òóõàé òîâ÷ õóðààíãóé
øàëãàëòàä á¿ðòã¿¿ëýõ õ¿ì¿¿ñ ìàãèñòðààñ äîîøã¿é/- /3 õóóäàñ/;
ààñ äîîøã¿é áîëîâñðîëòîé /ñóðãàëòûí ãîë÷ ä¿í 6. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí æàãñààëò /
íü 3,25-ààñ äîîøã¿é áàéíà/, ìýðãýæëýýðýý 2 áà äîêòîðàíòóðûí øàëãàëòàä á¿ðòã¿¿ëýõ õ¿ì¿¿ñò
ò¿¿íýýñ æèë àæèëëàñàí, ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé õàìààðíà/.
àæëûí äàäëàãà, òóðøëàãàòàé, ãàäààäàä ñóðàëöàõ
õýëíèé áýëòãýëòýé õ¿ì¿¿ñèéã îðóóëíà. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ êîìèññ
íü òóõàéí ñàëáàðûí ýðäýìòýí, èõ ñóðãóóëü,
Ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðûí øàëãàëòàä îðîëöîõ êîëëåæèéí ïðîôåññîð, áàãø íàðààñ á¿ðäýíý.
õ¿ì¿¿ñ äîîð äóðäñàí ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëæ, Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòòàé õîëáîãäîí ãàðàõ çàðäëûã
çàðëàãäñàí ºäºð á¿ðòãýõ áàéðàíä èðæ á¿ðòã¿¿ëíý. øàëãóóëàã÷ ººðºº õàðèóöíà.
¯¿íä:
1. ªðãºäºë; Ãàäààä õýëíèé øàëãàëòûã òåñò õýëáýðýýð,
2. Èðãýíèé ¿íýìëýõèéí íîòàðèàòààð ìýðãýæëèéí øàëãàëòûã ÿðèëöëàãà õèéõ, ðåôåðàò
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð; áè÷¿¿ëæ õàìãààëóóëàõ õýëáýðýýð àâíà. Ìýðãýæëèéí 241
3. Àëáàí ãàçðûí òîäîðõîéëîëò; øàëãàëòûí àãóóëãà íü øàëãóóëàã÷èéí ìýðãýæëèéí
4. Áàêàëàâðûí áîëîí ìàãèñòð /äîêòîðàíòóðûí åðºíõèé ìýäëýãèéí áîëîí ñóäàëãààíû àæëûí ÎÞÓÒÀÍ
2008
øàëãàëòàä á¿ðòã¿¿ëýõ õ¿ì¿¿ñò ò¿âøèí, íèéòë¿¿ëñýí á¿òýýë, ñóäàëãààíû àæëûí

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õàðàìã¿éãýýð ºãäºã àòëàà èë¿¿ã õ¿ðòäýã õ¿í áèé.

Õàðèí íàðèéëàã÷ õ¿í òýð õýðýýðýý õîîñîðäîã.
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
îíîëûí áîëîí ïðàêòèêèéí à÷ õîëáîãäîë, ñóðàëöàæ
èðýýä õèéõ àæëûí òàëààð ¿íýëãýý ºãºõºä îðøèíî.
Ìýðãýæëèéí áîëîí õýëíèé øàëãàëòûí äîîä áîñãî
îíîî íü íèéò îíîîíû 60%-èàñ äîîøãóé áàéíà.
Øàëãàëòàä îðîëöîã÷äûí íèéëáýð îíîîã ìýðãýæëèéí
÷èãëýë òóñ á¿ðýýð æàãñààæ, õàìãèéí ºíäºð
îíîî àâñàí õ¿ì¿¿ñèéã õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí
øàëãàðóóëíà. Îðîëöîã÷äûí îíîî òýíöâýë ñóðëàãûí
ãîë÷ ä¿íã õàðãàëçàõ áà óã îíîî ìºí òýíöñýí
òîõèîëäîëä á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ¿íýìëýõèéí
áîëîí äèïëîìûí ãîë÷ ä¿íã õàðãàëçàíà.
Øàëãàëòàä îðîõäîî ìàòåðèàëàà õóóðàì÷ààð
á¿ðä¿¿ëýõ, øàëãàëòûí àñóóëòûã õàðèóëàõ áóþó
ä¿ãí¿¿ëýõäýý áóñäûí äýìæëýã àâàõ, âàðèàíò ñîëèõ,
òóñãàé áýëòãýñýí ìàòåðèàë, íîì, õýâëýë õóóëæ
àøèãëàõ, áóñäàä òóñëàõ çýðãýýð øàëãàëòûí äýã
çºð÷èõ, õóäàë ìýäýýäýë ºãºõ, õóóðàì÷ áàðèìò
áè÷èã ¿¿ëäýõ çýðýã õóóð÷ ìýõëýõèéã îðîëäñîí
áîëîí á¿ðòãýë, øàëãàëòûí ¿åä òàâüñàí áóñàä íýìýëò
øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýýã¿é, øàëãàëòàä îðîõäîî
èðãýíèé ¿íýìëýõýý àâ÷ èðýýã¿é, çàðëàãäñàí
õóãàöààíààñ õîöîðñîí áîë øàëãàëòààñ øóóä õàñ÷
ñóðãóóëü, àëáàí ãàçàðò íü ìýäýãäýíý.
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì íü ãàäààäàä
ñóðàëöàõààð øàëãàðñàí îþóòíû ìàòåðèàëûã õ¿ëýýí
àâàõ òàëûí øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí á¿ðäýë áîëãîæ
õ¿ðã¿¿ëýõ àæëûã õîëáîãäîõ ãýðýý, õýëýëöýýðò
çààñíû äàãóó ã¿éöýòãýíý.
Ãàäààäàä ñóðàëöóóëàõ øàëãàëòàä òýíöýæ õ¿ëýýí
àâàõ òàëä ìàòåðèàë íü õ¿ðãýãäñýí õ¿ì¿¿ñèéã äàõèí
ººð îðîíä ñóðàëöóóëàõ øàëãàëòàä îðóóëàõã¿é.
Ñóðàëöóóëàõ òóõàé ýöñèéí øèéäâýðèéã õ¿ëýýí àâàõ
òàë ãàðãàíà. Øèéäâýð õ¿ëýýí àâñàí îþóòàí íü
ÿàìíààñ ãàðãàñàí òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó òàíãàðàãèéí
áè÷èã ºðãºí áàðüæ, õ¿ëýýí àâàõ òàëààñ õóâààðèëñàí
õîò, ñóðãóóëüä çààñàí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéí äàãóó
ñóðàëöàíà.
Ñóðàëöàã÷ íü ¿íý òºëáºðã¿é ñóðàëöàõ áà òóõàéí
îðíû õóóëü òîãòîîìæèä íèéöñýí àìüæèðãààíû
òýòãýëýã àâíà. Çàìûí çàðäëàà ñóðàëöàã÷ ººðºº
õàðèóöíà.
ªíäºð õºãæèëòýé îðíû èõ ñóðãóóëèéí ìàãèñòðàíòóð,
äîêòîðàíòóðò Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð
ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñèéã Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ
óõààíû ñàéäûí áàòàëñàí “ªíäºð õºãæèëòýé îðíû
èõ ñóðãóóëèéí ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ
242 õ¿ì¿¿ñèéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðàì”-ûí äàãóó
ÎÞÓÒÀÍ ñîíãîí øàëãàðóóëæ áàéíà.
2008
Ýíý æóðìûí äàãóó Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ªºðèéíõºº çàíã áóñäààñ îëæ õàðàõäàà õ¿í ººðèé㺺
õàéðëàõ òºäèéã¿é áàñ ¿çýí ÿääàã
ÿàì äîîð íýð äóðäñàí çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãóóäààñ
æèë á¿ðèéí íýãä¿ãýýð ñàðä áàãòààí òóõàéí
ñàëáàðûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí çàõèàëãûã àâ÷,
Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, ¿íäñýí
÷èãëýë, ¿íäýñíèé áîëîí äýä, äýìæèõ õºòºëáºð¿¿ä,
íèéãýì, ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí
õºãæëèéí òºëºâ áàéäàëòàé óÿëäóóëæ, ìýðãýæëèéí
÷èãëýëèéã òîãòîîíî. Òîãòîîñîí ìýðãýæëèéí ÷èãëýë,
ñóðàëöóóëàõ õ¿íèé òîî, îëãîõ ñàíõ¿¿æèëòèéí
õóâààðèéã ÿàì æèë á¿ðèéí 3 äóãààð ñàðä
áàãòààí äîîð äóðäñàí çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãóóäàä
õ¿ðã¿¿ëíý.
1. Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí Ãàçàð
2. Èõ Õóðëûí Òàìãûí Ãàçàð
3. Çàñãèéí Ãàçðûí Õýðýã Ýðõëýõ Ãàçàð
4. Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì
5. Ñàíãèéí ÿàì
6. Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàì
7. Ãàäààä õýðãèéí ÿàì
8. ¯éëäâýð, õóäàëäààíû ÿàì
9. Áàéãàëü îð÷íû ÿàì
10. Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ÿàì
11. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì
12. Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ÿàì
13. Çàì òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàì
14. Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ÿàì
15. Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì
16. Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàì
17. Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàð
18. Ãàìøèãààñ õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçàð
19. Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîî, òåõíîëîãèéí
ãàçàð
20. Ìîíãîë áàíê
21. Äýýä ø¿¿õ
22. Óëñûí Åðºíõèé ïðîêóðîðûí ãàçàð
23. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð
Çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãóóä òóõàéí æèëèéí 4 ä¿ãýýð
ñàðä áàãòààí ººðèéí çàõèàëãààð ºíäºð õºãæèëòýé
îðíû èõ ñóðãóóëèéí ìàãèñòðàíòóð, äîêòîðàíòóðò
ñóðàëöóóëàõ ìýðãýæèë, õ¿íèé òîî, ñîíãîí
øàëãàðóóëàõ íºõöëèéã îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí
õýðýãñëýýð çàðëàíà.
Øàëãàëòàä îðîëöîõ õ¿ì¿¿ñ íü çàðëàãäñàí ìýðãýæëýýð
áàêàëàâðààñ äîîøã¿é áîëîâñðîëòîé (ñóðëàãûí ãîë÷
ä¿í íü 3.5-ààñ äîîøã¿é áàéíà), ìýðãýæëýýðýý
2-îîñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí, îëîí óëñûí íýð
õ¿íäòýé èõ ñóðãóóëèéí ¿íäñýí ñóðãàëòàä çàðëàãäñàí
ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéí äàãóó øóóä ñóðàëöàõààð
ýëññýí õ¿ì¿¿ñ áàéõ ¸ñòîé. Ýíý òýòãýëýãò õàìðóóëàõ
ãàäààäûí èõ ñóðãóóëèóäûí íýðñèéí æàãñààëòûã èõ
ñóðãóóëèóäûí çýðýãëýë òîãòîîäîã îëîí óëñûí íýð
õ¿íä á¿õèé áàéãóóëëàãóóäààñ ãàðãàñàí ìýäýýëýëä
¿íäýñëýí ãàðãàæ, ÿàìíû âýá ñàéòûí “ìýäýýëýë”
ãýñýí õýñãèéí “ãàäààäàä ñóðàëöàõûã õ¿ñýã÷äýä”
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
çîðèóëñàí áóëàíä áàéðøóóëíà.
Äýýðõ øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàñàí øàëãàëòàä
îðîëöîõ õ¿ñýëòýé õ¿ì¿¿ñ íü äîîð äóðäñàí áàðèìò
áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëæ, çàðëàãäñàí õóâààðèéí äàãóó
õîëáîãäîõ çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãàä á¿ðòã¿¿ëíý:
à. ºðãºäºë (òóõàéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàõààð áîëñîí
çîðèëãî, èéíõ¿¿ ñóðàëöàõàä ººðèé㺺 áýëòãýñýí
áàéäàë áîëîí ÿàãààä ººðèé㺺 ýíý òýòãýëýãò
õàìààðàãäàõ øààðäëàãàòàéã òàéëáàðëàñàí ¿íäýñëýë,
ñóðàëöàæ òºãñ㺺ä õèéõ àæëûí òóõàé òºñººëºë,
ñóðàëöàõàä øààðäàãäàõ äýìæëýã, íºõöëèéã òîäîðõîé
èëýðõèéëñýí áàéíà);
á. èðãýíèé ¿íýìëýõ, ò¿¿íèé íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð;
â. ñ¿¿ëèéí íýã æèëèéí äîòîð àâàõóóëñàí 1 õóâü
ºíãºò öýýæ çóðàã (3*4 õýìæýýòýé);
ã. ýíý æóðìûí 5-ä çààñàí ñóðãóóëèàñ ýëñ¿¿ëñýí
òóõàé àëáàí çàõèäàë (òóõàéí ñóðãóóëèàñ çàõèàëàã÷èä
õàÿãëàí áèò¿¿ìæëýí èð¿¿ëñýí áàéõ);
ä. ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýãò õàìðàãäñàí òóõàé áàðèìò
(òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó);
å. àæèë áàéäëûí òîäîðõîéëîëò (õàìãèéí ñ¿¿ëä
àæèëëóóëæ áàéñàí 2-3 áàéãóóëëàãûí áîëîí ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àæëûã íü ñàéí ìýäýõ ýòãýýäýýñ
ýíý ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõ áýëòãýë, òóðøëàãà, çàí
òºëºâèéí îíöëîãèéã íü òîäîðõîéëñîí çàõèäëûã
áèò¿¿ìæëýí çàõèàëàã÷èä èð¿¿ëñýí áàéíà);
æ. áàêàëàâðûí áîëîí ìàãèñòð (äîêòîðàíòóðò
ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñò õàìààðíà)-ûí áîëîâñðîë ýçýìøñýí
òóõàé äèïëîì, ä¿íãèéí æàãñààëò, òýäãýýðèéí
íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð;
ç. ººðèéí ñóäàëãààíû àæëûí òóõàé òîâ÷ õóðààíãóé
(2000-ààñ èë¿¿ã¿é ¿ãýíä áàãòààí ñóäàëãàà õèéæ
áóé ÷èãëýë, ýçýìøñýí àðãà ç¿é, õ¿ðñýí ãîë ¿ð ä¿í,
ä¿ãíýëòýý èëýðõèéëñýí áàéíà);
è. ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí æàãñààëò
(äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñ çààâàë á¿ðä¿¿ëíý).
Çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã èë
òîä, øóäàðãà çîõèîí áàéãóóëæ, òóõàéí çàõèàëãàò
àæëûí áàéðûí øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàæ áóé
õ¿ì¿¿ñèéã øàëãàðóóëíà. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòòàé
õîëáîãäîí ãàðàõ çàðäëûã øàëãàëòàä îðîëöîã÷
ººðºº õàðèóöíà.
Çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà íü øàëãàëòàä òýíöñýí
õ¿ì¿¿ñòýé õî¸ð òàëûí ãýðýý áàéãóóëíà. Ãýðýýíä
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿íèé ãàðò áàéãàà þìíààñ òîëãîéä íü áàéãàà þì èë¿¿
ñóðãàëòûí ÿâöàä õÿíàëò òàâèõ, ñóðàëöàã÷èéã
õóãàöààíä íü àìæèëòòàé òºãñãºõ, áóöààí èð¿¿ëýõ,
àæëûí áàéðààð áàòàëãààòàé õàíãàõ òóõàé òîäîðõîé
íºõöºë áîëîí çàõèàëàã÷, ñóðàëöàã÷èéí õàðèëöàí
õ¿ëýýõ áóñàä ýðõ, ¿¿ðýã, ãýðýýíèé çààëòóóä
çºð÷èãäñºí íºõöºëä õî¸ð òàëûí õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã
òîäîðõîé òóñãàíà.
Çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà íü øàëãàëòàä òýíöñýí
õ¿ì¿¿ñèéí áàðèìò áè÷ãèéã ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí
ä¿í, ñàéäûí çºâëºëèéí õóðëûí øèéäâýð, ãýðýýíèé
õàìò 8 äóãààð ñàðûí 1-íèé äîòîð ÁÑØÓß-íä èð¿¿ëíý.
Òýòãýëýã îëãîõ ýöñèéí øèéäâýðèéã Áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí ñàéä ãàðãàíà.
̺í ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é
òóñëàìæààð õýðýãæèæ áóé “Õ¿íèé íººöèéã
õºãæ¿¿ëýõ òýòãýëýã” òºñëèéí õ¿ðýýíä 2002 îíîîñ
õîéø æèë á¿ð 20 õ¿íèéã ßïîíû íýð õ¿íä á¿õèé
èõ ñóðãóóëèóäûí ìàãèñòðàíòóðò ãîëäóó ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãè, ýäèéí çàñàã, õóóëü, óäèðäëàãà,
õàðèëöààíû ÷èãëýëýýð øàëãàðóóëàí ñóðàëöóóëæ
áàéíà. Ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã æèë á¿ðèéí 8
äóãààð ñàðààñ îëîí íèéòèéí õýâëýë ìýäýýëëèéí
õýðýãñëýýð ºðãºí õ¿ðýýòýé çàðëàäàã. Ýíý òýòãýëýãò
ñóðãàëòûí òàëààðõ íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëëèéã òºñëèéí
ã¿éöýòãýã÷ áàéãóóëëàãà áîëîõ ßïîíû îëîí óëñûí
õàìòûí àæèëëàãààíû òºâ (JICE)-èéí Óëààíáààòàð
õîò äàõü Һ뺺ëºã÷èéí ãàçðààñ àâ÷ áîëíî (óòàñ:
327052, âýá ñàéò: http://www.jice.org/english/,
õàÿã: Óëààíáààòàð õîò, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 2 äóãààð
õîðîî, ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº 11-1, Áîëîð Áèçíåñ
òºâ, 206 òîîò, áàéðøèë: Áàÿíãîë çî÷èä áóóäëûí
áàðóóí õîéíî áàéðëàõ 3 äàâõàð öàãààí áàéøèí).
Òóñ ÿàìíààñ çîõèîí áàéãóóëæ áóé äýýð äóðäñàí
òýòãýëýãò õºòºëáºð¿¿äýýñ ãàäíà õóâèàðàà áîëîí áóñàä
îëîí óëñûí áºãººä îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãóóäûí
øóãàìààð îëãîãäîæ áóé òýòãýëã¿¿äèéí òàëààðõ
äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Áîëîâñðîëûí çºâëºãºº,
ìýäýýëëèéí òºâ (EARC)-èéí âýá ñàéòààñ àâ÷ áîëíî
(EARC-èéí óòàñ 319016, âýá ñàéò: www.earcmn.
org, õàÿã: Óëààíáààòàð – 46, Ñî¸ëûí òºâ ºð㺺
öîãöîëáîð, Õ¿¿õäèéí íîìûí îðäîí, 1 äàâõàð).
ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑΨË, ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ
ßÀÌÍÛ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÃÀÇÀÐ
243
ÎÞÓÒÀÍ
2008
÷óõàë.
Øîïåíãóàýð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
Õ¯Í ÕÓÄÀËÄÀÕ ÃÝÌÒ ÕÝÐÝà ÃÝÆ ÞÓ ÂÝ,
¯¯ÍÝÝÑ ªªÐÈÉêª ÕÝÐÕÝÍ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÂÝ?
×è õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýãò ºðòºõ
ýðñäýëòýé þó?
- ×è ñàéõàí àæèëòàé áîëæ, èõ ìºí㺠öóãëóóëàõûã
õ¿ñýæ áàéíà óó?
- ×è ãàäàãøàà ÿâàõûã õ¿ñýæ áàéíà óó?
- ×è àìüäðàëàà ñàéæðóóëìààð áàéíà óó?
Õýðâýý òà äýýðõ àñóóëòóóäûí àëü íýãýíä íü òèéì ãýæ
õàðèóëñàí áîë òà õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷
áîëîõ ýðñäýëä áàéíà. Ãýõäýý ýíý ãýìò õýðãýýñ
ººðèé㺺 áîëîí íàéç íºõºä, ãýð á¿ëèéíõíèéãýý
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õàìãààëàõ á¿ðýí áîëîìæòîé
þì. Äîîðõ ìýäýýëë¿¿äòýé òàíèëöàæ äýëãýðýíã¿é
ìýäýýëëèéã àâààðàé.
Ýíýõ¿¿ ìýäýýëëèéã áèäýí èð¿¿ëñýí ÀÍÓ-ûí Àçèéí
ñàí, Õ¿éñèéí òýãø ýðõèéí òºâèéí õàìò îëîíä
òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå.
Õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýã ãýäýã íü Õýí íýãýí õ¿í
ãàäààäàä áóþó äîòîîäîä ºíäºð öàëèíòàé àæèë îëæ
ºãíº, ãýðë¿¿ëíý õýìýýí ºíäºð öàëèí õºëñ àìëàí
çàëèëàõ, õóóð÷ ìýõëýõ, ýìçýã áàéäëûã íü óðâóóëàí
àøèãëàí, áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëýõ, àëáàäàí õºäºëìºð
õèéëãýõ, àøèã îëîõ çîðèëãîîð õóóð÷ ìýõëýõ, õ¿÷
õýðýãëýõ, ñ¿ðä¿¿ëýõ çàìààð ýëñ¿¿ëýõ, òýýâýðëýõ,
äàìæóóëàõ, íóóãäóóëàõ, õ¿ëýýæ àâàõ ¿éëäëèéã
õýëíý.
Ýíý íü îð÷èí ¿åèéí áîî÷ëîëûí õýëáýðò òîîöîãääîã.
Õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýã íü çºâõºí ìàíàé óëñàä
òºäèéã¿é äýëõèé íèéòèéã õàìàðñàí õóðö àñóóäëóóäûí
íýã òºäèéã¿é ÎÓÕÁ-ûí òîîöîîëñíîîð æèëä 1.2 ñàÿ
õ¿í õèëèéí ÷àíàäàä áîëîí óëñ äîòðîî õóäàëäàãäàæ,
ãýìò õýðýãòí¿¿ä æèëä 7-12 òýð áóì äîëëàðûí àøèã
îëäîã áàéíà.
ßìàð çîðèëãîîð õóäàëääàã âý?
Òýä õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéã áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëýõ
áóþó áýëãèéí ìºëæëºãò àëáàäàí àæèëëóóëàõ,
¿éë÷ë¿¿ëýõ, áîî÷ëîõ áóþó áîî÷ëîëòîé òºñººòýé
õýëáýðýýð àæèëëóóëàõ, öóñ, ýä ýðõòíèéã íü àâàõ,
ºðèéí äàðàìòàíä îðóóëàõ, ýðõ ÷ºëººã¿é áàéëãàõ
çýðãýýð àøèã îëîõûí òóëä õóäàëääàã áàéíà. Õ¿í
õóäàëäàõ ãýìò õýðýã íü õèëèéí ÷àíàäàä òºäèéã¿é
äîòîîäîä ìºí àäèë ÿâàãääàã.
Õîõèðîã÷èä íü õýí áàéäàã âý?
244
Èõýâ÷ëýí àìüäðàëàà ñàéæðóóëàõ, äîòîîäîä
ÎÞÓÒÀÍ ºíäºð öàëèíòàé àæèëä îðîõ, ãàäààäàä àæèëëàæ
2008 áîãèíî õóãàöààíä àõèóõàí ìºí㺠õóðààõûã õ¿ñýæ
ñàéí öàëèíòàé àæèë îëæ ºãíº ãýñýí àìëàëòàíä
èòãýñýí øèëæèã÷ 16-25 íàñíû õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿ä
áàéäàã. ßëàíãóÿà ãàäààäàä ãàð÷ àæèëëàæ ñóðàõ
ñîíèðõîëòîé, ñàíõ¿¿ãèéí õóâüä áàòàëãààã¿é îõèä,
ýìýãòýé÷¿¿ä ýíý ãýìò õýðãèéí çîèîñ áîëîõ õàíäëàãà
ºíäºð áàéäàã.
Õýäèéãýýð òà “íàäàä õýçýý ÷ èéì ÿâäàë
òîõèîëäîõã¿é…“ ãýæ áîäîæ áàéæ áîëîõ þì. Ãýâ÷
àíõààðàë áîëãîîìæ õ¿íä õýçýý ÷ èë¿¿äýõã¿é. Îëîí
õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿ä ýíý ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷
áîëîí õàðüä õóäàëäàãäñààð áàéíà…
Èíãýñíýýðýý áèä òàíûã àéëãàí ñ¿ðä¿¿ëæ áàéãàà
õýðýã áèø, õàðèí áîëçîøã¿é àþóëààñ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýýñýé ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà.
Ãàäààäàä ãàð÷ àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé
ñàíàë òàíä òàâüæ áàéñàí óó?
Òîõèîëäîë áîëãîí ººð ººð áàéäàã. Òà õóäàëäàãñàí
ýñýõýý ìºí òèéì áàéäàëä îðâîë äàðàà íü þó
áîëîõûã ìýäýõã¿é ÷ áàéæ áîëíî.
Õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð çàðëàãäàæ áóé
çàðóóä öààíàà ÿìàð ãýìò õýðãèéí ñàíàà àãóóëæ
áàéãààã õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿ä ñàéí ìýääýãã¿é.
Òýäãýýð çàðóóäààñ ¿çâýë
-18-23 íàñíû ºíäºð, öàðàéëàã îõèäûã ãàäààäàä
ºíäºð öàëèíòàé àæèëä çóó÷èëíà.
- Ãàäààäûí èðãýäòýé ãýð á¿ë áîëîõ ñîíèðõîëòîé
ýìýãòýé÷¿¿äýä çóó÷èëíà.
- 18-25 íàñíû öàðàéäàã, òóðàíõàé îõèäûã î÷îîä
çàðäëûã íü ñóóòãàæ àâàõ áîëîìæèéí àæèëä
çóó÷èëíà.
Ýäãýýð íü ãýìò õýðýãòí¿¿äèéí õýðýãëýäýã àðãóóäûí
äºíãºæ öººí õýä íü þì.
Õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýã ¿éëäýã÷èä íü õóâü õ¿í,
ýñâýë ãýìò á¿ëýãëýë¿¿ä áàéäàã. Òýä õ¿ì¿¿ñò èõýâ÷ëýí
ºíäºð öàëèíòàé àæèë, ñàéõàí áîëîìæóóä ýñâýë
ãàäààäûí õ¿íòýé ãýðëýõèéã ñàíàë áîëãîäîã áºãººä
¿¿íèé õàæóóãààð ïàñïîðò, àæèëëàõ çºâøººðºë
ìºí çàìûí çàðäëûã íü äààõûã ýìýãòýé÷¿¿äýä ñàíàë
áîëãîäîã.
Ãýâ÷ õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýã ¿éëäýã÷èä íü äàíäàà
òàíüæ ìýäýõã¿é õ¿ì¿¿ñ ýñâýë ýð¿¿ãèéí ãýìò õýðýãòýí
áàéäàãã¿é áºãººä çàðèìäàà òàíüäàã õ¿ì¿¿ñ íü,
ýñâýë èòãýëèéã íü îëîõûí òóëä òàíüäàã õ¿ì¿¿ñýýð
íü äàìæóóëæ çóó÷èëñàí õ¿ì¿¿ñ “õóäàëäñàí” áàéõ
íü öººíã¿é.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

Òà î÷èõ ãàçðàà õ¿ðñýí áîë þó õèéõ

Äàðàà íü þó áîëäîã âý?
õýðýãòýé âý?
Õóäàëäàãäñàí õ¿ì¿¿ñ èõýíõäýý òóõàéí óëñàä õóóëü
- Õýíä ÷ ÿìàð ÷ øàëòãààíààð áè÷èã áàðèìòàà
áóñààð îðøèí ñóóõ ñòàòóñòàéãààð î÷äîã. Õ¿¿õýä,
õàäãàëóóëàõààð ºã÷ áîëîõã¿é. Òýð îðîíä òàíû
ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿìàð íýãýí àðãààð ýõ îðíîîñ íü
îðøèí ñóóõ ñòàòóñààñ ¿ë õàìààðàí àæèë îëãîã÷,
õîëäóóëñíû äàðàà õ¿íèé íàéìàà÷èä õ¿ðýõ ¸ñòîé
çóó÷ëàã÷, “ñ¿éò çàëóó” áîëîí òýäíèé ãýð á¿ëèéíõýí
ãàçðàà õ¿ðìýãö áèåèéã íü ¿íýë¿¿ëýõ, áýëãèéí
òàíû ïàñïîðòûã àâàõ øààðäëàãàã¿é, ò¿¿íèéã àâàõ
ìºëæëºãò àøèãëàõ, “çºâøèëö뺺ð” ãýðë¿¿ëýõ,
ýðõã¿é þì.
õóëãàé äýýðýì, õ¿íä õ¿÷èð àæèë õèéëãýõ ýñâýë õóóëü
- Ïàñïîðòîîñîî õóâèëáàð õèéí çºâõºí ººðèéíõºº
áóñ ¿éë àæèëëàãààíä îðóóëàõààð áè÷èã áàðèìòûã
ìýäýõ ãàçàð õàäãàë.
õóðààæ àâäàã áàéíà. Îõèä, ýìýãòýé÷¿¿ä “ºðºº”
- Òóõàéí îðíû õýëýýð òóñëàìæ õ¿ññýí õýä õýäýí
òºëºõ ¿¿äíýýñ àëáàäàí áèåý ¿íýëýõýä õ¿ðäýã. Ãýâ÷
ºã¿¿ëáýð ìýäýõ õýðýãòýé.
òýä ºðºí äýýð õ¿¿ áîäîæ õýçýý ÷ ºðíººñ íü ñàëãàõ
- Òà ãàäààäàä î÷ñîí äàðóéäàà ººðèéí óëñûí
çîðèëãîã¿é áàéäàã. Èõýíõ õóäàëäàãäñàí õ¿¿õýä,
êîíñóëûí ãàçàð ýñâýë Ýë÷èí Ñàéäûí ßàìàíä
ýìýãòýé÷¿¿ä õýäýí òºãðºãíèé ºðòýé, õýçýý òºëæ
á¿ðòã¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.
äóóñàõ òóõàéãàà ìýääýãã¿é. Õ¿íèé íàéìàà÷èä èõýíõ
- Î÷èõ ãàçðàà î÷îîä ãýð á¿ë, íàéç íºõºäòýéãýý
òîõèîëäîëä õîõèðîã÷èéã õ¿÷èíäýõ, òóñãààðëàõ, ýñâýë
õîëáîî áàðü. Òýð õ¿íòýéãýý áàéíãà õîëáîîòîé áàéæ
ìàíñóóðóóëàõ àðãààð òýäíèéã “õ¿÷ýýð àæèëëóóëæ”
ººðèéíõºº òàëààð áîäèòîé ìýäýýëýë ºã÷ áàé.
àøèã îëäîã.
Õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýã – Õóóëü áóñààð
̺í çàëóó õºâã¿¿ä, ýðýãòýé÷¿¿äèéã õ¿÷ýýð õóëãàé àæèë ýðõëýõ õî¸ð ÿëãààòàé þó?
õèéëãýõ, õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãààíä òàòàí
îðîëöóóëàõ, áîîë÷ëîõ çýðýã íºõöºëä îðóóëäàã. Õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýã, õóóëü áóñ øèëæèëò
õºäºë㺺íèéã ÿëãàõàä õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Ãîë íü
Ǻâøèëö뺺ð ãýðëýñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí òóõàéä øèëæèëò õºäºë㺺í íü õóóëü ¸ñíû ÷ áàé õóóëü áóñ
òýäíèé èðãýíèé ñòàòóñ íü “ñ¿éò çàëóó”-ãààñ øóóä ÷ áàé ººðñäèéí ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð õèéãäñýí
õàìààðàëòàé áîëæ, àæèë õèéæ àð ãýð ë¿¿ãýý ìºí㺠áàéäàã áîë õ¿í õóäàëäàõ ãýìò õýðýã íü õýçýý ÷
èëãýýõ çîðèëãî íü ¿ã¿é áîëäîã. ñàéí äóðààðàà õèéãäñýí áàéäàãã¿é ãýäãèéã ¿ðãýëæ

245
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ñàíàæ áàéõ õýðýãòýé. Çóó÷ëàã÷èä èõýâ÷ëýí õóóð÷
ÿòãàõ, õ¿÷ýýð áîëîí èòãýí ¿íýìø¿¿ëýõ çàìààð
ýäèéí çàñãèéí áîëîìæóóä àìëàí, àæëûí ¿íýí áîäèò
áàéäàë, òýäíèé àæèëëàõ áîäèò íºõöëèéí òàëààð
õóäàë ìýäýýëýë õýëæ øèëæèí ñóóðüøèõûã ÿòãàäàã.
̺í çàðäëûã íü äààæ àâ÷ ÿâàõààð òîõèð÷, ãàäààä
ïàñïîðò, áè÷èã áàðèìòûã íü á¿ðä¿¿ëæ “òóñëàëöàà”
¿ç¿¿ëäýã áàéíà. Èíãýñíýýð òóõàéí õ¿¿õýä,
ýìýãòýé÷¿¿ä çóó÷ëàã÷èéí “àìüä áàðüöàà” áîëäîã.
Ãýâ÷ õóóëü áóñààð àæèë ýðõëýõýýð ãàðàõ íü ÕÕÃÕ-
èéí õîõèðîã÷ áîëîõ ºíäºð ýðñäýëèéã äàãóóëæ
áàéäàã.
Òà ººðèé㺺 õýðõýí õàìãààëàõ âý?
Õýí íýãýí õóâü õ¿í ýñâýë êîìïàíè, áàéãóóëëàãà
òàíûã ãýðýýñ ÷èíü õîë ãàçàð àÿëóóëàõ ýñâýë
àæèëëóóëàõààð áîëæ áàéãàà áîë
- ººðèéí íýã äýýð èðñýí óðèëãà, àæëûí ãýðýýíèé
íýã õóâèéã àâ÷ õàäãàë. Õýðýâ ¿íýìøèëã¿é ñàíàãäâàë
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà, ýíý òàëààð ìýäýõ õ¿ì¿¿ñò
¿ç¿¿ëæ çºâëºãºº àâàõ õýðýãòýé
- òýð îðîíä áàéõ ººðèéí óëñûí êîíñóëûí ãàçàð
ýñâýë Ýë÷èí Ñàéäûí ßàìíû óòàñ õàÿãèéã ìýäýõ
õýðýãòýé.
- çóó÷ëàë, àæèë îëãîã÷, õ¿ëýýí àâàã÷èéí òàëààðõ
ìýäýýëëèéã /ãýðèéí áîëîí àæëûí õàÿã, íýðèéí
õóóäàñ, óòàñ, ðåãèñòð, ãàäààä ïàñïîðòèéí äóãààð,
àëü óëñûí èðãýí/ á¿ðýí àâ÷ èòãýëòýé õ¿íäýý ¿ëäýýõ,
ýñâýë ººðòºº õàäãàëæ øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä
èòãýëòýé õ¿íýýðýý äàìæóóëàõ
- î÷èõ ãàçðûíõàà íýð, õàÿã, óòàñíû äóãààðûã ìýäýõ
õýðýãòýé, áîëîìæòîé áîë àæèë îëãîã÷òîé óòñààð
õîëáîî áàðüæ, òàíû àæèëëëàõààð áîëæ áàéãàà íü
¿íýí ýñýõ, î÷îîä õèéõ àæèë, àâàõ öàëèí, àìüäðàõ
îð÷íûõîî òóõàé ëàâëàõ õýðýãòýé.
- Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãàòàé õîëáîî òîãòîîõ /
ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõèéí àñóóäëààð
àæèëëàäàã/ õóâü õ¿í ýñâýë áàéãóóëëàãà òàíûã õóóð÷
ìýõýëñýí òîõèîëäîëä õýðõýí òóñëàìæ õ¿ñýõ òàëààð
ìýäëýãòýé áîë.
Õýðýâ òàíä áîëîí òàíàé íàéç íºõºä, îéð äîòíûõîíä
÷èíü àþóë òîõèîëäñîí ãýæ ¿çâýë ÿàðàëòàé áèäýíòýé
õîëáîî òîãòîîíî óó.
Áèä òàíû õóâèéí íóóöûã ÷àíäëàí õàäãàëæ, õóóëüç¿éí
òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýí ýðõèéã òàíü õàìãààëàõ áîëíî.

Õîëáîãäîõ õàÿã:

Õ¯ÉÑÈÉÍ ÒÝÃØ ÝÐÕÈÉÍ ÒªÂ

Èòãýëèéí óòàñ 1903
(ýíãèéí óòàñíû òàðèôààð)

Óòàñ: 976-11-311512
×èíãýëòýé ä¿¿ðýã,
Ýðõ ÷ºëººíèé òàëáàé 2-1
E-mail: gendereqcen@magicnet.mn
Ø/õ: 321, Óëààíáààòàð-211238

246
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
ÀÂËÈÃÀ ÃÝÆ ÞÓ ÂÝ?
Òºðèéí àëáàí õààã÷ õóâèéí àøèã ñîíèõîëûí òºëºº àëáàí òóøààë,
ýðõ ìýäëýý óðâóóëàõ áîëîí õýòð¿¿ëýí àøèãëàæ ººðòºº áîëîí
áóñäàä äàâóó áàéäàë áèé áîëãîõûã õýëíý.
ÀÂËÈÃÛÃ ÌÝÄÝÝËÝÕ ÍÜ ÞÓÍÄ
ÕÝÐÝÃÒÝÉ ÂÝ?
Àâëèãûí õîð óðøèã õóâü õ¿í, ãýð á¿ë, íèéãýìä
ñºð㺺ð íºëººëäºã. Òºðººñ àâàõ ¸ñòîé ¿éë÷èëãýýã
õ¿ðòýæ ÷àäàõã¿é íýìýëò çàðäàë ãàðãàõ íü èõýíõäýý
ýíãèéí èðãýäèéí àìüäðàëä õ¿íä à÷àà áîëîí èðäýã.
Öººí òîîíû õ¿ì¿¿ñò äàâóó ýðõ àøèã îëãîæ, òýãø
áóñ áàéäëûã õºõè¿ëýí äýìæèæ, íèéãýìä øóäàðãà
ºðñºë人íèéã áèé áîëãîõîä ñààä ó÷ðóóëæ, ¿¿ãýýðýý
óëñ îðíû õºãæëèéã õîéø íü òàòàæ áàéãàà ÿâäàë
þì.
1969 óòàñ ðóó çàëãàñíààð òà îëîí ìÿíãàí õ¿íèé
àäèë øóäàðãà ¸ñ, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã äýìæèæ
áóé õýðýã áèëýý.
Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçàð
Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçàð íü õàðààò áóñ, áèå äààñàí,
òºðèéí òóñãàé áàéãóóëëàãà þì.
ÀÒÃ íü Ýð¿¿ãèéí áàéöààí øèéòãýõ õóóëèàð àâëèãûí
õýðã¿¿äèéã ìºðäºí áàéöààõ ýðõòýé. ̺í îëîí
íèéòèéã àâëèãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ýíý òàëûí
ìýäëýã, ìýäýýëëèéã îëãîõ, Àâëèãûí ýñðýã òºðèéí
àëáàí õààã÷äûí õºðºí㺠îðëîãûí ìýä¿¿ëãèéã õÿíàí
øàëãàõ çîðèëãîòîé.
ÌÝÄÝÝËÝË ÀÂÀÕ ÒªÂÈÉÍ ÕÀßÃ:
Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçðûí áàéð:
Óëààíáààòàð õîò, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã,
V õîðîî, Ѻ¿ëèéí ãóäàìæ ¹ 5.1
Ãîìäîë õ¿ëýýí àâàõ óòàñ:
311919, 1969 Ôàêñ 70112444
Øóóäàíãèéí õàÿã:
44 ä¿ãýýð ñàëáàð, 428 òîîò õàéðöàã
Âýáñàéò:
www.iaac.mn
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Àâëèãàòàé òýìöýæ, øóäàðãà ¸ñûã òîãòîîí
õºãæèë äýâøèëä õ¿ðãýíý.
1 9 6 9
ÀÂËÈÃÛÃ ÌÝÄÝÝËÝÕ ÓÒÀÑ
ÕÝÍ ÌÝÄÝÝËÆ
ÁÎËÎÕ ÂÝ?
Òºðèéí, òºðèéí áóñ áîëîí õóâèéí õýâøëèéí
áàéãóóëëàãûí àëáàí òóøààëòàí ººðèéí ýðõ ìýäëýý
óðâóóëàí àøèãëàæ áóéã õàðñàí, ìýäñýí áîë õýí÷
ýíý óòàñðóó çàëãàæ àâëèãûí òóõàé ìýäýýëýë, ãîìäîë
ºã÷ áîëíî.
Äóóäëàãà ºã÷ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ººðèé㺺 èë÷ëýõ
àëáàã¿é. Ãýõäýý àâëèãûí õýðãèéã öààøèä ìºðäºõèéí
òóëä Òà áèäýíä ººðèéí òóõàé ìýäýýëëýý ºãâºë
ýíý õýðãèéã ìºðäºí áàéöààõ øàò ðóó øèëæ¿¿ëýõ
áîëîìæ íýìýãäýõ þì.
ÀÂËÈÃÛÃ ÌÝÄÝÝËÝÕ ÓÒÀÑ 1969
Àâëèãàòàé òýìöýõ ãàçàð íü àâëèãûí ãýìò õýðãèéí
òàëààðõè ãîìäîë, ìýäýýëëèéã èðãýä, áàéãóóëëàãà,
àæ àõóéí íýãæýýñ õ¿ëýýí àâàõ, õîéøëóóëàøã¿é
àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ¿¿ðýãòýé “Ãîìäîë, ìýäýýëëèéí
òºâ”èéã àæèëëóóëæ áàéíà.
Ýíý òºâ íü 24 öàãèéí òóðø ãîìäîë, ìýäýýëëèéã
õ¿ëýýí àâàõ áºãººä Òà õ¿ñâýë óòàñ, ôàêñ, øóóäàí,
èíòåðíåòýýð áîëîí áèåýð èðæ ãîìäîë, ìýäýýëëýý
ãàðàãæ áîëíî.
պ人 îðîí íóòàãò òîìèëîëòîîð àæèëëàæ áàéãàà
òóñ ãàçðûí õýðýã á¿ðòãýã÷, ìºðäºí áàéöààã÷ íü
ãýìò õýãèéí òàëààðõè ãîìäîë, ìýäýýëëèéã òóõàéí
îðîí, íóòàãò áèå÷ëýí õ¿ëýýí àâ÷, õîéøëóóëàøã¿é
àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ¿¿ðýãòýé áºãººä òà òýäãýýðò
ãîìäîë, ìýäýýëëýý ãàðãàí ºã÷ øàëãóóëæ áîëíî.
Ãîìäîë, ìýäýýëëèéã ãàðãàã÷ àëü áîëîõ áèå÷ëýí
óóëçàæ ãàðãàõ íü èóõàéí ãýìò õýðãèéí òàëààð
á¿ðýí ìýäýýëýë ºãºõ, ò¿¿íèé äàãóó õîéøëóóëàøã¿é
àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîéã
àíõààðíà óó.
ÌÝÄÝÝËËÈÉà ßÀÆ ÀØÈÃËÀÕ ÂÝ?
Òàíû ºãñºí ìýäýýëëèéã àâèëãàòàé òýìöýõýä
àøèãëàõ þì. ÀÒÃ-ûí óäèðäëàãóóä ºã뺺 á¿ð èðñýí
ìýäýýë¿¿äòýé òàíèëöäàã. Àâëèãûí ãýìò õýðãèéí
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áîë ìºðäºí áàéöààëòàä øèëæ¿¿íý.
Òàíû ìýäýýëëèéã áèä ÷àíäëàí íóóöàëæ ÷àäíà.
Òýãýýä ÷ Àâëèãûí ýñðýã õóóëèéí äàãóó ýäãýýð õýðãèéã
ìºðäºõ òóñãàé áàéãóóëëàãûí àëáàí òóøààëòíààñ 247
ººð õýí÷ ¿¿íèéã ìýäýõ áîëîìæã¿é.
ÎÞÓÒÀÍ
2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÞÓÒÀÍ ÑÓÐÀËÖÓÓËÀÕ ×ÈÃËÝËÝÝÐ

¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ ÝÐÕÝËÆ ÁÓÉ ÀÆ ÀÕÓÉÍ, ÍÝÃÆ
ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÛÍ ÒÎÂ× ËÀÂËÀÕ

¹ Áàéãóóëëàãûí íýð Îþóòàí ñóðàëöóóëàõ ÷èãëýë Õàÿã Óòàñ

Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 8 ãð õîðîî,

ñ í è Èíòåðíýøíë ÀÍ ûí êîëëåæèä õýëíèé ðºíõèé ñàéä Àìàðûí ãóäàìæ, áàãà 328583
1
ÕÕÊ ìýðãýæëýýð ñóðàë óóëäàã òéðîã 50, òºâèéí 505 òîîò

Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 6ð õîðîî,

2
À ë Ñóð ÕÕÊ Èðëàíä, ÀÍ ä ñóðãàäàã àëóó÷óóäûí ºðãºí ÷ºëºº, 27 ð 324102
áàéð,52
Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 15 ð õîðîî, 1 ð
3 Áîñãîòðåéä ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 686453
õîðîîëîë íºð õîðîîëîë 25,44
Áà íç¿ðõ ä¿¿ðýã, 17 ð õîðîî,
4 Áóì÷èí ñåðâèñ ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ ìíýëýãèéí, Áóì÷èí ñåðâèñ ººðèéí 99178055
áàéðàíä

Áà íç¿ðõ ä¿¿ðýã, 15 ð õîðîî, 13 ð

5 åëâåò ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 99134522
õîðîîëîë, 4, 146

èíãýëòýé ä¿¿ðýã, 4ð õîðîî,

6 àíõàðø ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 99717506
áàðèëãà÷èäûí òàëáàé, Ò 5, 320

Áà íç¿ðõ, 7 ð õîðîî, 15 ð õîðîîëîë,

7 ÀÒÀ ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 329688
17, 168

Áà íãîë ä¿¿ðýã, 3ð õîðîî, 2ð

8 4 í íîìãîí ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 944924
õîðîîëîë, 42, 93

Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, 2ð õîðîî,

9 óóëãûí îâîî ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ Ѻ¿ëèéí ãóäàìæ, Ñóâàðãà ÕÕÊ íû 91914443
áàéðàíä

Áà íç¿ðõ ä¿¿ðýã 16 ð õîðîî, 13 ð

ýé ì Ñýíòýðè ëîáàë 463422
10 Ñóðàë óóëàõ õîðîîëîë, íàðàí èõ äýëã¿¿ðèéí ç¿¿í
ÕÕÊ 463488
òàëä 5 í äàâõàð øàð áàéð

Áà íç¿ðõ ä¿¿ðýã, 3 ð õîðîî, 12 ð 459448

11 Èéçè èí Õýïïè ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ
õîðîîëîë, 48 èéí À,Á áàéð 325987

Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, ýíõòàéâíû ºðãºí

12 Èõ Õàãàí Õóáèëàé ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 684333
÷ºëºº 3 204 òîîò

Íüþ îéñ òºâ

Áà íãîë ä¿¿ðýã, ¿íäñýí õóóëèéí
Ìîíãîë óëñ, ëààíáààòàð õîò,
ãóäàìæ 24, 318148
àäààä õýë,
13 îêìîí áàéð, 4 äàâõàð, 409 òîîò Ôàêñ 331088
îþóòàí ñîëèë îîíû òºâ
È ìýéë

ýá ñàéò

Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðýã, 3 ð õîðîî,

14 ¯íýò óõààí ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 631876
áàãàíàðàí, 13 17

Áàãàíóóð 1 ð õîðîî, íà àãäîðæèéí

15 ÊÁÍ ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ
ãóäàìæ, ìíýëýãèéí ãàë òîãîîíû
áàéðàíä

Áà íç¿ðõ ä¿¿ðýã, 1ð õîðîî,

16 Êýé Òè Áè ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 99180855
248 Õºõòýíãýðèéí ãóäàìæ, Ñêàé
õóäàëäààíû òºâ,
17 Êîëèìî ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 345700
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ãàíöààð áàéõäàà ë õ¿í ººðèéíõºº æèíõýíý ä¿ðèéã îëæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

õàðäàã.
Øîïåíãóàýð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ
Õ , 19 ð õîðîîëîë, Ìîëîðýðäýíý
ÕÕÊ íû áàéðàíä

8 ðõîðîî Áàðóóí òàñãàí 3 ð áàéð

18 Êîíèíâýñò ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ
905

Áà íç¿ðõ,19 ð õîðîî, õîðøîîëëûí

19 Íüþ ðýíä ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 91919778
õîòõîí, ñîò 3,4 ð áàéð

ïîí óëñàä 2 æèëèéí õóãà ààòàé Áà íãîë,14 ð õîðîî,Òýíãýð ýýë ÕÕÊ, 1 99083534
20 Òàëûí áîëîð ÕÕÊ
õýëíèé ñóðãàëò òîîò 99181983

330934
Àìåðèê Ìîíãîëûí
ÑÁ 8 ð õîðîî îþóòíû ãóäàìæ 21 318313
21 õàìòàðñàí Ñàíòèñ Á¿õ ÷èãëýëýýð ñóðãàëò âóóëäàã
318319
áîëîâñîðëûí òºâ
326373

ÑÁ , Ì ÈÑ í äèéí çàñãèéí 324102

22 Ñóðàë óóëàõ
ñóðãóóëèéí óðä 319408

328603
èõ òîéðóó 53 ýðýë òºâ 3 äàâõàðò
23 ëîáîë óäèðäàã÷ ñàí Ñóðàë óóëàõ 99092956
301 òîîò
328603

Á ,15 ð õîðîî,13 ð 463422

24 Ñóðàë óóëàõ õîðîîëîë, íõòàéâàíû ºðãºí ÷ºëºº 463488
Áèçíåñ ïëàçà 2, 3,2äàâõàð

99173956
25 Àäèõîõ ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ ,1 ðõîðîî
99647044

,áàãà òîéðóó óñ àã óóðûí õ¿ðýýëýí 321266

26
Áàéñè ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ Á áàíê 2 í äóíä áàéðëàõ îðîí 33115602
ñóó íû áàéðíû 1äàâõàðò 321266

1 ð õîðîî 1 ð 40ì íãàò áàãà

27 ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ 99195097
òîéðóó 12 ð áàéð 8 òîîò

319016
Áîëîâñðîëûí çºâëºãºº ÑÁ 8 ðõîðîî, ÑÒ õ¿¿õäèéí íîìûí
28 Ñóðàë óóëàõ 316293
ìýäýýëëèéí òºâ îðäîí 1äàâõàðò
326941

Á 18 ðõîðîî 4 ð õîðîîëîë Àðä 366247

29 Áîíçóó÷ ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ
àþóøèéí ãóäàìæ 99186906

326415
ÑÁ , Àìàðûí ãóäàìæ Ìîíãîëûí 99111367
30 îíäåð ñàêñåñ ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ
çàëóó÷óóäûí õîëáîîíû áàéð 308òîîò 99121850
326415
317081
31 Ñóðàë óóëàõ 91919406
99114074
96663343
32 Ñóðàë óóëàõ 96660335
96653220
4 ð õîðîî õóó÷íààð õ¿íñíèé 1 ð 319877
33 Ñóðàë óóëàõ äýëã¿¿ðèéí Êñåíè òºâèéí 2 äàâõàðò 91813456
319877
323208
ÑÁ , 10 ð õîðîî 50ì íãàò ̯ Õ äûí
34 Ñóðàë óóëàõ 99118134
áàéð 409òîîò
329278

249
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿íèé ãàðò áàéãàà þìíààñ òîëãîéä íü áàéãàà þì èë¿¿

÷óõàë.
Øîïåíãóàýð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ËÀÂËÀÕ

323692
Ìîíãîëûí çàëóó÷óóä
ÑÁ , ðºíõèé ñàéä Àìàðûí ãóäàìæ 99193414
35 ñîëèë îîíû ¿íäýñíèé Ñóðàë óóëàõ
¯íýí ñîíèíû áàéð 511òîîò 99181957
àãåíòëàã

í áîëîâñðîë îëãîõ Á , 15 ð õîðîî 13 ð õîðîîëîë 463422

36 ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí Ñóðàë óóëàõ íõòàéâàíû ºðãºí ÷ºëºº Áèçíåñ 463488
òºâ ïëàçà 2 2,3 äàâõàðò

ÑÁ ,ÑÒ êîðïóñ,1äàâõàðò 310745

96669568
37 Ñýíãý ñàìàäè ÕÕÊ Ñóðàë óóëàõ
99843404
310745
305878
Òàëûí áîëîð ñóðãàëòûí Á , 14 ð õîðîî 6 ð áè÷èë õîðîîëîë 99181983
38 Ñóðàë óóëàõ
òºâ Òýíãýð ýýë ÕÕÊ áàéð 2äàâõàðò 1òîîò 99083534
99240034
39 Ñóðàë óóëàõ 316456
Òàâàí áîãä ëàçà 202òîîò

ÑÁ áàãà òîéðóó 50 Á çî÷èä 329000

40 Ñóðàë óóëàõ áóóäëûí ç¿¿í òàëûí 5äàâõàð øèëýí 314999
õ¿ðýí áàéøèí 1äàâõàðò 1 òîîò 99199919

Á¿ãä íàéðàìäàõ íýòõýã óëñàä

41 Áóääà ýäþêýéøí àíãëè õýëíèé á¿õ øàòíû ñóðãàëò 96663764
çóó÷ëàíà
ÁÍÕÀ ûí Ñïîðòûí òºâ îðäîí 1 äàâõàðò 25 òîîò
319608
ûí à ëàë çóó÷ëàëûí Áýýæèí,Øàíõàé,Òàíüæèí, Õºõ
88004479
42 À Á Àçèéí õîò,Ñèíãàïóð, Òàéâàí, Õîíã êîíã
88854479
áîëîâñðîëûí ñàí õ¿ññýí ìýðãýæëýýð íü
99114479
ñóðàë óóëíà
ÁÍÑ í èíæ¿ õîòûí èíæ¿
¿ãæåé èõ ñóðãóóëüä 50 100í àéëûí õýâëýëèéí õ¿ðýýëýíãèéí
353748
43 îðëä êîðåà ÕÕÊ õºíãºëºëòòºé ñóðàë óóëíà ç¿¿í òàëä èì áèçíåñ òºâèéí 5
99653581
äàâõàðò 21òîîò

Õàíãûëü Ñîëîíãîñ õýëíèé ñóðãàëò, 99222930

44 ÕÑ Òºâ Ñîëîíãîñûí èõ äýýä ñóðãóóëüä 99232930
çóó÷èëíà
èéí 500 äýýø îíîîòîé îîñ ãî¸ë 309 òîîò
Ì íãàíû áîëîâñðîëûí 99116761
45 õ¿ì¿¿ñèéã ïîíä òýòãýëãýýð
òºâ 330961
ñóðàë óóëíà
ý æý , óííàì,êîíæó,Êèìíî, Á , 13 ð õîðîîëîë àâòîáóñíû
ÕÕÊ ìîíãîë äàõü
Õàíü í õºíãºëºëòòºé òºðºë áóóäëûí äýðãýä Àëü ñê òºâèéí 450548
46 àëáàí ¸ñíû òºëººëºã÷èéí
á¿ðèéí ìýðãýæëýýð ñóðàë óóëíà 304,305òîîò 96655109
ãàçàð

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎ

250
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ãàíöààð áàéõäàà ë õ¿í ººðèéíõºº æèíõýíý ä¿ðèéã îëæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

õàðäàã.
Øîïåíãóàýð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

251
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

2008 îíû 5 äóãààð Óëààíáààòàð

ñàðûí 14-íèé ºäºð Äóãààð 177 õîò

Æóðàì áàòëàõ òóõàé

Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 39.7, Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé õóóëèéí 16.4-èéã ¿íäýñëýí
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü:

1. “Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí õºðºíãèéã çàõèðàí çàðöóóëàõ æóðàì”-ûã 1 ä¿ãýýð, Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãèéí óäèðäàõ çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã 2 äóãààð, “Ìîíãîë Óëñûí áîëîí ãàäààäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷äàä òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ æóðàì”-ûã 3 äóãààð, “Ìîíãîë
Óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷äàä çýýë îëãîõ, ýðãýí òºë¿¿ëýõ æóðàì”-ûã 4
ä¿ãýýð, “Ãàäààäûí äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàã÷äàä çýýë îëãîõ, ýðãýí òºë¿¿ëýõ
æóðàì”-ûã 5 äóãààð õàâñðàëòûí ¸ñîîð òóñ òóñ áàòàëñóãàé.

2. Äýýðõ æóðìóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã æèë á¿ðèéí óëñûí òºñºâò òóñãàí
õýðýãæ¿¿ëæ òîãòîîëûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä
Í.Áîëîðìàà, Ñàíãèéí ñàéä ×.Óëààí íàðò òóñ òóñ ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.

3. Ýíý òîãòîîë ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí “Æóðàì áàòëàõ òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 1997 îíû 8 äóãààð
ñàðûí 13-íû ºäðèéí 179 ä¿ãýýð òîãòîîëûí 4 ä¿ãýýð ç¿éë, “Æóðàì øèíý÷ëýí áàòëàõ òóõàé” Çàñãèéí
ãàçðûí 2000 îíû 6 äóãààð ñàðûí 21-íèé ºäðèéí 96 äóãààð òîãòîîë, “Æóðàì áàòëàõ òóõàé” Çàñãèéí
ãàçðûí 2000 îíû 10 äóãààð ñàðûí 6-íû ºäðèéí 158 äóãààð òîãòîîë, “Æóðàì, ä¿ðýìä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõ òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 2001 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 5-íû ºäðèéí 195 äóãààð òîãòîîëûí 1-5
äóãààð ç¿éë, “Æóðàìä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 2002 îíû 10 äóãààð ñàðûí
8-íû ºäðèéí 207 äóãààð òîãòîîë, “Æóðàìä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 2003 îíû 3 äóãààð
ñàðûí 12-íû ºäðèéí 61 ä¿ãýýð òîãòîîëûã òóñ òóñ õ¿÷èíã¿é áîëñîíä òîîöñóãàé.

Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä Ñ.ÁÀßÐ

Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ

óõààíû ñàéä Í.ÁÎËÎÐÌÀÀ

252
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Èõ õàéð, èõ îëîëò íü èõ ýðñäëèéã àðààñàà äàãóóëæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

ÿâäãèéã ñàíà.
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÁÎËÎÍ ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ
ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÒªÐÈÉÍ
ÁÓÖÀËÒÃ¯É ÒÓÑËÀÌÆ ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1.1. Ìîíãîë Óëñûí ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà (öààøèä
“ñóðãóóëü” ãýíý)-ûí áàêàëàâð, ìàãèñòð, äîêòîðûí
ºäðèéí ñóðãàëòàä çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëñýí
ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ñóðãàëòûí
òºëáºðèéí òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ,
õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýðèéí äàãóó ãàäààäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä àìüæèðãààíû òýòãýëýãã¿éãýýð
ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ
áîëîí õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýðèéí äàãóó äîòîîäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàæ áàéãàà ãàäààäûí
èðãýíä ñóðãàëòûí òºëáºð, àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí
áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõîä ýíýõ¿¿ æóðìûã äàãàæ
ìºðäºíº.
1.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí, ñóðãóóëü, ñóðàëöàã÷
õîîðîíäûí õàðèëöààã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ
áîëîí ýíýõ¿¿ æóðìààð çîõèöóóëíà.
1.3. Ýíýõ¿¿ æóðìûí äàãóó òºðèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæ àâàõ ñóðàëöàã÷ Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíòàé
ãýðýý áàéãóóëíà. Óã ãýðýýã ¿íäýñëýí ñóðàëöàã÷èéí
ñóðãàëòûí òºëáºðèéã òóõàéí ñóðãóóëüä Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíãààñ òóñãàé õóâààðèéí äàãóó
øèëæ¿¿ëíý.
1.4. Òóõàéí æèëä òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèä
õàìðàãäàõ ñóðàëöàã÷äûí õÿíàëòûí òîîã ñóðãóóëü
òóñ á¿ðýýð áîëîâñðîëûí áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí
àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãà æèë á¿ðèéí 7 äóãààð ñàðûí 1-íèé
äîòîð òîãòîîæ, õîëáîãäîõ ñóðãóóëü, Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä ìýäýãäýíý. Òóõàéí õè÷ýýëèéí æèëä
ýëñýã÷, ñóðàëöàã÷äàä õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí
øèíýýð áîëîí ¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîõ õóâààðèéã
ìýðãýæëýýð íü òîäîðõîéëñîí áàéíà. Ýíý õóâààðèéã
íèéòýä ìýäýýëýõ àæëûã òóõàéí ñóðãóóëü, Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí çîõèîí áàéãóóëíà.
Õî¸ð. Òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîõ íºõöºë
2.1. Ýëñýã÷äýä äàðààõü íºõöºëä ñóðãàëòûí òºëáºð,
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ
õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèé㺺 ãîëíî ãýäýã óõààíòàé àìüäðàõ çàéëøã¿é
íºõöºë. ªºðòºº ñýòãýë äóíäóóð áàéõààñ ë áîëîâñîð÷
Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 177 äóãààð
òîãòîîëûí 3 äóãààð õàâñðàëò
õýëáýðýýð îëãîíî:
2.1.1. áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí äàãóó
çîõèîí áàéãóóëñàí óëñûí õýìæýýíèé îëèìïèàäàä
ýõíèé ãóðâàí áàéð ýçýëñýí ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí
òºëáºð;
2.1.2. îëîí óëñûí çýðýãëýëèéí îëèìïèàä, óðàëäààí,
òýìöýýíä Ìîíãîë Óëñûã òºëººëºí àìæèëòòàé
îðîëöñîí ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.3. õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí
ãýðýý, õýëýëöýýðèéí äàãóó ãàäààäûí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä àìüæèðãààíû
òýòãýëýãã¿éãýýð ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí
èðãýíèé àìüæèðãààíû òýòãýëýã;
2.1.4. á¿òýí ºí÷èí ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí
òºëáºð;
2.1.5. õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷ áóþó ýöýã,
ýõ íü õî¸óëàà õºãæëèéí áýðõøýýëòýé ñóðàëöàã÷èéí
ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.6. õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäñàí
ãèø¿¿íòýé ºðõèéí íýã ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí
òºëáºð;
2.1.7. ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ îðëîãî íü
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ òîãòîîñîí
á¿ñèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíãèéí 50 õóâèàñ äîîãóóð
îðëîãîòîé ºðõèéí ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.8. áîã ìàëä øèëæ¿¿ëñíýýð ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä
50 õ¿ðòýë òîëãîé ìàë íîãäîõ ìàë÷èí ºðõèéí íýã
ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.1.9. õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýðèéí äàãóó äîòîîäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàæ áàéãàà ãàäààäûí
èðãýíèé ñóðãàëòûí òºëáºð, àìüæèðãààíû òýòãýëýã.
2.2. Õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí äàðààõü íºõöºë
õàíãàñàí ñóðàëöàã÷äûã øàëãàðóóëàí, ñóðãàëòûí
òºëáºð, àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí áóöàëòã¿é 253
òóñëàìæèéã øèíýýð áóþó ¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîíî:
ÎÞÓÒÀÍ
2008
2.2.1. ñóðãóóëèà òºãññºíèé äàðàà îðîí íóòàãò
õºãæèõèéí ýõëýë òàâèãääàã þì.
Ëåâ Òîëñòîé
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ
3-ààñ äýýø æèë àæèëëàõààð ãýðýý áàéãóóëñàí
ñóðàëöàã÷èéí ñ¿¿ëèéí 2 æèëèéí ñóðãàëòûí òºëáºð;
2.2.2. æóðìûí 2.1.4, 2.1.5-ä çààñíû äàãóó
áóöàëòã¿é òóñëàìæ àâ÷ ñóðàëöñàí ñóðàëöàã÷èéí
ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í 2.0 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áàéõ
òîõèîëäîëä, áóñàä íºõöºëººð áóöàëòã¿é òóñëàìæ
àâ÷ ñóðàëöñàí ñóðàëöàã÷èéí ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í
2.8 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áàéõ òîõèîëäîëä ãýðýýã
ñóíãàí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéã ¿ðãýëæë¿¿ëæ îëãîíî.
Ãîë÷ ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð õàñàãäñàí ñóðàëöàã÷èéí
îðîíä íýã õè÷ýýëèéí æèëýýñ èë¿¿ õóãàöààãààð
2.8-ààñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ áàéãàà òóõàéí
ñóðãóóëèéí ñóðàëöàã÷èéã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ
øàëãàðóóëàí áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðóóëæ
áîëíî.
Ãóðàâ. Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë
3.1. Òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðàãäàõ
ñóðàëöàã÷ íü äàðààõü áè÷èã áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýí æèë
á¿ðèéí 9 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé äîòîð ñóðãóóëüäàà
ºãíº:
3.1.1. ºðãºäºë (òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó);
3.1.2. ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí
äýìæèã÷ áîëîí ñóðàëöàã÷èéí èðãýíèé ¿íýìëýõèéí
õóóëáàð;
3.1.3. á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé
õóóëáàð (ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíòûí õóâüä áàêàëàâð,
ìàãèñòðûí äèïëîìûí õóóëáàð);
3.1.4. ýíý æóðìûí 2.1.1, 2.1.2, 2.1.4-2.1.8-ä
çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä ñóðãóóëüä çîõèõ æóðìûí
äàãóó ýëññýíèéã íîòëîõ ýðõèéí áè÷èã;
3.1.5. ýíý æóðìûí 2.1.1-2.1.3, 2.1.9-ò çààñàí
ñóðàëöàã÷èéí õóâüä áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí
òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí øèéäâýð;
3.1.6. ýíý æóðìûí 2.1.4-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ýöýã, ýõèéí íàñ áàðñíû ãýð÷èëãýýíèé
õóóëáàð;
-ýíý æóðìûí 2.1.5-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé áîëîõûã òîãòîîñîí õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëò;
-ýíý æóðìûí 2.1.6-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ºðõèéí íýã ãèø¿¿íèéã õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí
àëäñàí áîëîõûã òîãòîîñîí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí
254
òîäîðõîéëîëò;
ÎÞÓÒÀÍ
2008 -ýíý æóðìûí 2.1.7-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ îðëîãûã òîäîðõîéëñîí
õàðüÿàëàõ ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ
áàòàëãààæóóëñàí àëáàí ¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.1.8-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ òîëãîé ìàëûí òîî,
ìàë÷èí ºðõ áîëîõûã íîòëîõ õàðüÿàëàõ ñóì,
ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí
¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.2.1-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ñóìûí èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí øèéäâýð
áîëîí àéìãèéí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçàðòàé
áàéãóóëñàí ãýðýý;
-ýíý æóðìûí 2.2.2-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ñóðãóóëèéí áîëîí ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëò.
ĺðºâ. Òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí ñàíõ¿¿æèëò
4.1. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí øóãàìààð òºðèéí
áóöàëòã¿é òóñëàìæ àâàõûã õ¿ññýí ñóðàëöàã÷äààñ
áàòëàãäñàí õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí ñîíãîí
øàëãàðóóëàõ àæëûã ñóðãóóëèéí çàõèðëûí òóøààëààð
áàéãóóëñàí êîìèññ õàðèóöàí çîõèîí áàéãóóëíà.
Êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿íä òóõàéí ñóðãóóëèéí
ñóðãàëòûí áîëîí îþóòíû àñóóäàë õàðèóöñàí
àæèëòàí, îþóòíû áàéãóóëëàãà, ñóðàëöàã÷, ýöýã, ýõ,
àñðàí õàìãààëàã÷èéí òºëººëëèéã îðóóëíà. Êîìèññ
íü ýíý æóðìûí 3-ò çààñàí ìàòåðèàëûã ¿íäýñëýí
òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðàãäàõ ýëñýã÷,
ñóðàëöàã÷èéã æèë á¿ðèéí 9 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íû
äîòîð ñîíãîí øàëãàðóóëæ, ä¿ãíýëòèéã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä õ¿ðã¿¿ëíý.
4.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí íü òºðèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæèä õàìðóóëàõààð ñóðãóóëèàñ ãàðãàñàí
ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí ñóðàëöàã÷òàé ãýðýý áàéãóóëæ,
òºëáºðèéã ñóðãóóëüä íü øèëæ¿¿ëíý. Ñàíõ¿¿æèëòèéí
õýìæýý áîëîí ñóðàëöàã÷òàé áàéãóóëàõ ãýðýýíèé
çàãâàðûã áîëîâñðîëûí áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ä õàìòðàí
áàòàëíà.
4.3. Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí
ãýðýý, õýëýëöýýðèéí äàãóó ãàäààäûí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä àìüæèðãààíû
òýòãýëýãã¿éãýýð ñóðàëöàæ áàéãàà Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíòàé ãýðýý áàéãóóëñàí Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä
àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ
îëãîíî. Ñóðàëöàã÷èä îëãîõ àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí
õýìæýýã õîëáîãäîõ ãýðýý, õýëýëöýýðò òîäîðõîé
çààãààã¿é áîë òýòãýëãèéí õýìæýý áîëîí Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí, ñóðàëöàã÷ õîîðîíä áàéãóóëàõ ãýðýýíèé
çàãâàðûã áîëîâñðîë áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëíà.
Ñàíõ¿¿æèëòèéã Ìîíãîë Óëñààñ òóõàéí îðîíä
ñóóãàà Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìààð äàìæóóëàí îëãîíî.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì íü æèë á¿ð ººðèéí ñóóãàà áîëîí
õàâñðàí ñóóãàà îðîíä ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë
Óëñûí èðãýäèéí ñóðëàãûí òàëààðõè ñóäàëãààã
ãàðãàæ, æèë á¿ðèéí 10 äóãààð ñàðä ãàäààä
õýðãèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí áîëîâñðîëûí àñóóäàë
õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
áîëîí Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä èð¿¿ëæ áàéíà.
4.4. Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý,
õýëýëöýýðèéí äàãóó äîòîîäûí äýýä áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä ñóðàëöàæ áàéãàà ãàäààäûí
èðãýíä ãýðýý, õýëýëöýýðò çààñàí ñàíõ¿¿ãèéí
íºõöºëèéí äàãóó ñóðãàëòûí òºëáºð, àìüæèðãààíû
òýòãýëãèéí òºðèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéã îëãîíî.
Ñóðàëöàã÷äàä îëãîõ àìüæèðãààíû òýòãýëãèéí
õýìæýýã õîëáîãäîõ ãýðýý, õýëýëöýýðò òîäîðõîé
çààãààã¿é áîë áîëîâñðîëûí áîëîí ñàíõ¿¿, òºñâèéí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äèéí
õàìòàðñàí øèéäâýðýýð òîãòîîíî. Ñàíõ¿¿æèëòèéã
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ òóõàéí ñóðàëöàã÷èéí
ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðãóóëèàð äàìæóóëàí îëãîíî.
Ñóðãóóëü íü òóõàéí ñóðàëöàã÷ õè÷ýýëäýý á¿ðýí
ñóóæ, ñóðãóóëèàñ òàâüñàí øààðäëàãûã á¿ðýí
áèåë¿¿ëæ áàéãàà òàëààðõè ìýäýýëëèéã ãàðãàí
Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 177 äóãààð òîãòîîëûí 4 ä¿ãýýð õàâñðàëò
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ
ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÇÝÝË ÎËÃÎÕ, ÝÐÃÝÍ ÒªË¯¯ËÝÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1.1. Ìîíãîë Óëñûí ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà (öààøèä
“ñóðãóóëü” ãýíý)-ûí ºäðèéí àíãèä áàêàëàâð,
ìàãèñòð, äîêòîðûí áîëîâñðîë ýçýìøèõýýð çîõèõ
æóðìûí äàãóó ýëñýí ñóðàëöàæ áàéãàà Ìîíãîë
Óëñûí èðãýíä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë îëãîõ,
ýðãýí òºë¿¿ëýõýä ýíýõ¿¿ æóðìûã ìºðäºíº.
1.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí, ñóðãóóëü, ñóðàëöàã÷
õîîðîíä áàéãóóëàõ ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéí
ãýðýý (öààøèä “çýýëèéí ãýðýý” ãýíý)-íèé çàãâàð,
ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýã áîëîâñðîë áîëîí ñàíõ¿¿,
òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿äèéí õàìòàðñàí òóøààëààð áàòàëíà. Çýýëèéí
ãýðýýíä çýýëäýã÷èéí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà, çýýëèéí
ñàíõ¿¿æèëòèéí õóãàöàà, ýðãýí òºëºõ íºõöºëèéã
òîäîðõîé òóñãàíà. Çýýëèéí ãýðýý áàéãóóëñàí
ñóðàëöàã÷ (öààøèä “ñóðàëöàã÷” ãýíý)-èéí
ñóðãàëòûí òºëáºðèéã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ
ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä àëáàí ¸ñîîð õè÷ýýëèéí
óëèðàë á¿ðèéí òºãñãºëä èð¿¿ëæ áàéíà.
4.5. Ýíýõ¿¿ æóðìûí 4.3, 4.4-ò çààñàí òºðèéí
áóöàëòã¿é òóñëàìæèä õàìðàãäàæ áàéãàà
ñóðàëöàã÷èéí ãýðýýã ñóíãàõ, ñàíõ¿¿æèëòèéã
¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîõ àñóóäëûã õîëáîãäîõ ñóðãóóëü,
Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíû òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí øèéäâýðëýíý.
4.6. Ñóðàëöàã÷ íü ÷ºëºº àâñàí áîëîí æóðàìä
çààñàí ãîë÷ ä¿íãèéí áîñãûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é
ñóðàëöñàí òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû
øèéäâýð, ñàíàëûã ¿íäýñëýí ãýðýýã íü ò¿äãýëç¿¿ëæ,
ñàíõ¿¿æèëòèéã ò¿ð çîãñîîíî.
Òàâ. Áóñàä
5.1. Õî¸ð äàõü äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèæ áàéãàà
ñóðàëöàã÷èä ýíýõ¿¿ æóðàì õàìààðàõã¿é.
5.2. Ãýðýý, ñàíõ¿¿æèëòòýé õîëáîãäîí ãàðñàí
ìàðãààíûã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, ãýðýý, ä¿ðýì,
æóðìààð çîõèöóóëíà.
1.3. Òóõàéí æèëä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë
àâàõ ñóðàëöàã÷äûí õÿíàëòûí òîîã ñóðãóóëü áîëîí
ìýðãýæëèéí ÷èãëýë òóñ á¿ðýýð áîëîâñðîë áîëîí
ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿äèéí õàìòàðñàí òóøààëààð æèë á¿ðèéí 7
äóãààð ñàðûí 1-íèé äîòîð òîãòîîæ, õîëáîãäîõ
ñóðãóóëü, Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä ìýäýãäýíý.
Ýíý õóâààðèéã íèéòýä ìýäýýëýõ àæëûã ñóðãóóëü,
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí çîõèîí áàéãóóëíà.
1.4. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí, ñóðãóóëü, ñóðàëöàã÷
õîîðîíäûí õàðèëöààã çýýëèéí ãýðýý, õîëáîãäîõ
æóðàì, õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó çîõèöóóëíà.
Õî¸ð. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë îëãîõ íºõöºë
2.1. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ äàðààõü íºõöºëä
ýëñýã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã çýýëèéí õýëáýðýýð
îëãîíî:
255
2.1.1. õàãàñ ºí÷èí ñóðàëöàã÷;
ÎÞÓÒÀÍ
2008
2.1.2. áîã ìàëä øèëæ¿¿ëñíýýð ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ
100 õ¿ðòýë òîëãîé ìàë íîãäîõ ìàë÷èí ºðõèéí
ñóðàëöàã÷;
2.1.3. ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ îðëîãî íü
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ òîãòîîñîí á¿ñèéí
àìüæèðãààíû ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõèéí
ñóðàëöàã÷;
2.1.4. ãýðýýò öýðãèéí àëáûã 2 æèëýýñ äîîøã¿é
õóãàöààãààð õààñàí ñóðàëöàã÷.
Ãóðàâ. Á¿ðòãýë, øàëãàðóóëàëò
3.1. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ ñóðãàëòûí
òºëáºðèéí çýýë àâàõûã õ¿ññýí, ýíý æóðìûí 2.1-ò
çààñàí íºõöºë á¿õèé ñóðàëöàã÷ íü äàðààõü áè÷èã,
áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýí æèë á¿ðèéí 9 ä¿ãýýð ñàðûí
1-íèé äîòîð ñóðãóóëèéíõàà çàõèðãààíä ºãíº.
¯¿íä:
3.1.1. ºðãºäºë (òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó);
3.1.2. ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí
äýìæèã÷ áîëîí ñóðàëöàã÷èéí èðãýíèé ¿íýìëýõèéí
õóóëáàð;
3.1.3. á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé
õóóëáàð;
3.1.4. ñóðãóóëüä çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëññýíèéã
ãýð÷ëýõ ýðõèéí áè÷èã;
3.1.5. ýíý æóðìûí 2.1.1-ä çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ýöýã, ýõèéí àëü íýã íü íàñ áàðñíû ãýð÷èëãýýíèé
õóóëáàð;
3.1.6. ýíý æóðìûí 2.1.2-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí
õóâüä ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ òîëãîé ìàëûí
òîî, ìàë÷èí ºðõ áîëîõûã íîòëîõ õàðüÿàëàõ ñóì,
ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí
¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.1.3-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
ºðõèéí íýã ãèø¿¿íä íîãäîõ îðëîãûã òîäîðõîéëñîí
õàðüÿàëàõ ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ
áàòàëãààæóóëñàí àëáàí ¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
-ýíý æóðìûí 2.1.4-ò çààñàí ñóðàëöàã÷èéí õóâüä
2 æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààãààð ãýðýýò öýðãèéí
àëáûã õààñíûã òîäîðõîéëñîí õàðüÿàëàõ ñóì,
ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãààñ áàòàëãààæóóëñàí àëáàí
¸ñíû áè÷èã áàðèìò;
256 3.1.7. çýýëèéã áóöààí òºëºõèéã íîòîëñîí
ÎÞÓÒÀÍ áàòàëãàà.
2008
3.2. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
çýýë àâàõûã õ¿ññýí ñóðàëöàã÷äààñ õÿíàëòûí òîîíä
áàãòààí ñîíãîí øàëãàðóóëàõ àæëûã ñóðãóóëèéí
çàõèðëûí òóøààëààð áàéãóóëñàí êîìèññ õàðèóöàí
çîõèîí áàéãóóëíà. Êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿íä òóõàéí
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí áîëîí îþóòíû àñóóäàë
õàðèóöñàí àæèëòàí, îþóòíû áàéãóóëëàãà, ñóðàëöàã÷,
ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷, õàðãàëçàí äýìæèã÷èéí
òºëººëëèéã îðóóëíà. Ýíý æóðìûí 3.1-ä çààñàí
áè÷èã áàðèìòûã ¿íäýñëýí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë
îëãîõ ýëñýã÷, ñóðàëöàã÷èéã æèë á¿ðèéí 9 ä¿ãýýð
ñàðûí 15-íû äîòîð ñîíãîæ, ä¿ãíýëòèéã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä õ¿ðã¿¿ëíý.
3.3. Ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí ä¿ãíýëò, ñóðàëöàã÷äûí
ìàòåðèàëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ õÿíàí ¿çýæ,
òóõàéí ñóðàëöàã÷èä çýýë îëãîõ ýñýõ àñóóäëûã
ýöýñëýí øèéäâýðëýíý.
ĺðºâ. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, ò¿¿íèéã çîãñîîõ
4.1. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëä õàìðàãäàõààð
øàëãàðñàí ñóðàëöàã÷ íü Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíòàé
çýýëèéí ãýðýý áàéãóóëíà. Çýýëèéí ãýðýý áàéãóóëñàí
ñóðàëöàã÷èéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíãààñ ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðãóóëèàð íü
äàìæóóëàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý.
4.2. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëä õàìðàãäàæ áàéãàà
ñóðàëöàã÷èéí ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í 2.8 áîëîí ò¿¿íýýñ
äýýø áàéõ òîõèîëäîëä ãýðýýã ñóíãàæ, ñàíõ¿¿æèëòèéã
¿ðãýëæë¿¿ëýí îëãîíî. Ãîë÷ ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð
õàñàãäñàí ñóðàëöàã÷èéí îðîíä òóõàéí ñóðãóóëèéí
íýã õè÷ýýëèéí æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààãààð 2.8-ààñ
äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðàëöàã÷èéã
çýýëä õàìðóóëæ áîëíî.
4.3. Ñóðàëöàã÷ íü ÷ºëºº àâñàí, ýñõ¿ë æóðàìä
çààñàí ãîë÷ ä¿íãèéí áîñãûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é
ñóðàëöñàí òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû
ìýäýãäýë, ñàíàëûã ¿íäýñëýí ãýðýýã íü ò¿äãýëç¿¿ëæ,
ñàíõ¿¿æèëòèéã ò¿ð çîãñîîíî.
4.4. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëýýð ñóðàëöàã÷
ñóðãóóëèà òºãññºí, ººð ñóðãóóëüä øèëæñýí,
ñóðãóóëèàñ ãàðñàí, ýñõ¿ë õàñàãäñàí òîõèîëäîëä
òóõàéí ñóðãóóëü öàã òóõàéä íü Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíä àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäýíý.
Òàâ. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéí ýðãýí òºëºëò
5.1. Ñóðàëöàã÷ ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéã
ñóðãóóëü òºãññºíººñ õîéø çýýëèéí ãýðýýíèé äàãóó
òºëíº. Çýýëèéã ýðãýí òºëºõ äýýä õóãàöàà íü 5 æèë
áàéíà.
5.2. Òºãñºã÷ õºäºëìºðèéí ãýðýý áàéãóóëñíààñ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ
ýõëýí ò¿¿íèé ¿íäñýí öàëèí áîëîí áóñàä îðëîãûí 50
õ¿ðòýë õóâèàð òîîöîí çýýëèéí ýðãýí òºëºõ õóâààðü
ãàðãàæ, 5 õ¿ðòýë æèëèéí õóãàöààíä Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä øèëæ¿¿ëýõ àæëûã òºãñºã÷, àæèë îëãîã÷
íàð õàìòðàí ã¿éöýòãýíý.
5.3. Òºãñºã÷, àæèë îëãîã÷ íü ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
çýýëèéã õóãàöààíààñ íü ºìíº òºëæ áàðàãäóóëæ
áîëíî.
5.4. Ñóðàëöàã÷ íàñ áàðñàí, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà
70 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õóâèàð àëäñàí òîõèîëäîëä
ò¿¿íèéã çýýëèéí òºëáºðººñ ÷ºëººëíº.
5.5. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð ñóðàëöàã÷
íèéñëýëä òºñâèéí áàéãóóëëàãàä 5-ààñ äîîøã¿é æèë,
îðîí íóòàãò òºñâèéí áàéãóóëëàãàä 3-ààñ äîîøã¿é
æèë òîãòâîð ñóóðüøèëòàé, ¿ð á¿òýýëòýé àæèëëàñàí
òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã çýýëèéí òºëáºðººñ ÷ºëººëíº.
5.6. Ýíý æóðìûí 5.4, 5.5-ä çààñàí íºõöºëººð
çýýëèéí òºëáºðººñ ÷ºëººëºõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí õîëáîãäîõ ýòãýýäýýñ íîòëîõ áè÷èã,
áàðèìò àâñíû ¿íäñýí äýýð Óäèðäàõ çºâëºëººð
õýëýëö¿¿ëæ ä¿ãíýëò ãàðãóóëàí Çàñãèéí ãàçàðò
îðóóëæ øèéäâýðë¿¿ëíý.
ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀÄ
ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÇÝÝË ÎËÃÎÕ, ÝÐÃÝÍ ÒªË¯¯ËÝÕ ÆÓÐÀÌ
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
1.1. Îëîí óëñàä íýð õ¿íäòýé, ãàäààäûí äýýä
áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä çîõèõ æóðìûí
äàãóó ýëññýí îþóòàí, ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò
(öààøèä “ñóðàëöàã÷” ãýíý)-ûí ñóðãàëòûí òºëáºð,
àìüæèðãààíû òýòãýëýã, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí
õàìãààëàëòûí çàðäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ
çýýëèéí õýëáýðýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä ýíýõ¿¿ æóðìûã
áàðèìòàëíà.
1.2. Ñóðàëöàã÷èéã øàëãàðóóëàõ æóðìûã áîëîâñðîëûí
àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà.
1.3. Ñóðàëöàã÷ íü èðãýíèé õóóëèéí äàãóó
èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷òýé áàéíà. Ñóðàëöàã÷èéã
ýõ îðîíäîî áàéõã¿é áàéõ õóãàöààíä ò¿¿íèé ýðõ,
¿¿ðãèéã èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ íü òºëººëíº.
1.4. Ñóðàëöàã÷ íü çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà (öààøèä
ÎÞÓÒÀÍ-2008
5.7. Ñóðàëöàã÷ çýýëèéí ãýðýýãýý çºð÷ñºí
òîõèîëäîëä çýýëèéã õ¿¿ãèéí õàìò Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíä áóöààí òºëíº.
Çóðãàà. Áóñàä
6.1. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë àâàõ, ýðãýí òºëºãäºõ
¿íäýñëýë íü ñóðàëöàã÷, ýñõ¿ë ò¿¿íèé èòãýìæëýãäñýí
òºëººëºã÷ººñ ãàðãàõ õºðºíãèéí áàðüöàà, áàòàëãàà
áàéíà. Çýýëèéí áàòëàí äààëòûã àæèë îëãîã÷, ýñõ¿ë
ñîíèðõñîí ãóðàâäàã÷ ýòãýýä õàðèóöàí ãàðãàæ
áîëíî.
6.2. Õî¸ð äàõü äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèæ áàéãàà
ñóðàëöàã÷èä ýíýõ¿¿ æóðàì õàìààðàõã¿é.
6.3. Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí íü çýýë àâñàí
ñóðàëöàã÷äûí íýãäñýí á¿ðòãýë, òîîöîîã õºòºëæ,
ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëýí æèë á¿ð ñòàòèñòèê
ìýäýý ãàðãàíà.
6.4. Ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéí ãýðýý,
ñàíõ¿¿æèëò, ýðãýí òºëºõòýé õîëáîãäîí ãàðñàí
ìàðãààíûã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, ãýðýý, ä¿ðýì,
æóðìààð çîõèöóóëíà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 177 äóãààð
òîãòîîëûí 5 äóãààð õàâñðàëò
“çàõèàëàã÷” ãýíý), èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷,
Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíòàé çýýëèéí ãýðýý áàéãóóëæ,
æèë á¿ð ñóíãàíà.
1.5. Çýýëèéí ãýðýý (öààøèä “ãýðýý” ãýíý)-íèé
çàãâàð áîëîí çýýëèéí õýìæýýã áîëîâñðîë áîëîí
ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí
ãèø¿¿ä õàìòðàí áàòàëíà. Ãýðýýíä ñóðàëöàã÷
áîëîí èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èéí òóõàé ìýäýýëýë,
ñóðàëöàõ õóãàöàà, ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí ÷èãëýë,
ñóðàëöàã÷èéã òºãñºæ èðñíèé äàðàà àæèëëóóëàõ
çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà, àæèëëàõ õóãàöàà áîëîí
òàëóóäûí õàðèëöàí õ¿ëýýõ áóñàä ýðõ, ¿¿ðýã,
ãýðýýíèé íºõöºë çºð÷èãäñºí òîõèîëäîëä òàëóóäûí
õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã òîäîðõîé òóñãàñàí áàéíà.
Õî¸ð. Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë
257
2.1. Ñóðàëöàã÷ íü ãýðýý áàéãóóëàõäàà äàðààõü ÎÞÓÒÀÍ
áè÷èã áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëíý: 2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ
2.1.1. ºðãºäºë (òóñãàé ìàÿãòûí äàãóó);
2.1.2. ñóðàëöóóëàõ òóõàé áîëîâñðîëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèé áîëîí çàõèàëàã÷
áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí õóóëáàð;
2.1.3. èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷ºº òîìèëñîí òóõàé
èòãýìæëýë;
2.1.4. ººðèéí áîëîí èòãýìæëýãäñýí òºëººëºã÷èéí
èðãýíèé ¿íýìëýõèéí õóóëáàð;
2.1.5. áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéí õóóëáàð;
2.1.6. çýýëèéã ýðãýí òºëºõ áàòàëãàà áîëîõ ¿ë
õºäëºõ õºðºíãèéí ¿íýëãýý;
2.1.7. ãýðýý (Ýä õºðºíãèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí
ãàçðûí òýìäýãëýë õèéëãýñýí áàéíà);
2.1.8. ñóðàëöàõ ñóðãóóëèéí óðèëãà, ñóðãàëòûí
çàðäëûí íýõýìæëýë, õàðèëöàõ äàíñ.
Ãóðàâ. Ñàíõ¿¿æèëò
3.1. Ãýðýý áàéãóóëñàí ñóðàëöàã÷èéí ñàíõ¿¿æèëòèéã
ñóðàëöàõ ñóðãóóëèéí äàíñàíä Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàíãààñ øèëæ¿¿ëíý.
3.2. ¯íäñýí ñóðãàëò ýõýëñýí òóõàé õîëáîãäîõ
ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí àëáàí áè÷ãèéã ¿íäýñëýí ýõíèé
õàãàñ æèëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã, ìºí ñóðãóóëèàñ
èð¿¿ëñýí òîäîðõîéëîëò, ñóðëàãûí ä¿í, êðåäèò
öàãèéí õýìæýýã ¿íäýñëýí äàðààãèéí æèëèéí
ñàíõ¿¿æèëòèéã îëãîõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí
ñàí øèéäâýðëýíý.
258
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Õýðýâ çîðèëãî ¿ã¿é áîë ÷è þó ÷ õèéõã¿é. Õýðýâ çîðèëãî
÷èíü îëèãòîé áèø áîë, àóãàà èõèéã á¿òýýõã¿é.
Äèäðî
ĺðºâ. Áóñàä
4.1. Íýã ñóðàëöàã÷èä íýã óäàà çýýë îëãîíî.
4.2. Ñóðàëöàã÷ íü õ¿íäýòãýí ¿çýõ øàëòãààíã¿éãýýð
ñàíõ¿¿æèëòýý òóõàéí îíäîî áàãòààæ àøèãëààã¿é
òîõèîëäîëä ñàíõ¿¿æèëòèéã çîãñîîíî.
4.3. Ìàãèñòðàíòóðò ñóðàëöàõ õóãàöàà 2 æèëýýñ,
äîêòîðàíòóðò ñóðàëöàõ áîëîí íýã ñóðàëöàã÷èä çýýë
îëãîõ íèéò õóãàöàà 3 æèëýýñ èë¿¿ã¿é áàéíà.
4.4. Ñóðàëöàã÷ ãýðýýãýý çºð÷ñºí òîõèîëäîëä
çýýëèéã õ¿¿ãèéí õàìò Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä
áóöààí òºëíº.
4.5. Çýýëèéã ýðãýí òºë¿¿ëýõ àñóóäëûã Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàí õàðèóöàõ áºãººä ýíý àñóóäëààð
çàõèàëàã÷ áàéãóóëëàãà áîëîí õîëáîãäîõ õóóëèéí
áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàíà.
4.6. Ñóðàëöàã÷ àìæèëòòàé ñóðàëöàí òºãñººä
ãýðýýíä çààñàí áàéãóóëëàãàä 5-ààñ äîîøã¿é æèë ¿ð
á¿òýýëòýé àæèëëàñàí òîõèîëäîëä çýýëèéí òºëáºðººñ
÷ºëººëºãäºõ õ¿ñýëò ãàðãàæ áîëíî. Çýýëèéí
òºëáºðººñ ÷ºëººëºãäºõ õ¿ñýëò ãàðãàñàí èðãýíèé
àñóóäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãèéí Óäèðäàõ
çºâëºë õýëýëöýí, ä¿ãíýëòèéã Çàñãèéí ãàçàðò îðóóëæ
øèéäâýðë¿¿ëíý.
4.7. Ýíý æóðìûí õýðýãæèëòèéí ÿâöàä ãàðñàí
ìàðãààíûã õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààð
øèéäâýðë¿¿ëíý.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

2008 îíû 2 äóãààð Óëààíáààòàð

ñàðûí 6-íû ºäºð Äóãààð 46 õîò

Íýðýìæèò òýòãýëýãèéí æóðàì

áàòëàõ òóõàé

Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 43.2.9 Äýýä áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 19.4-èéã ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí
Çàñãèéí ãàçàðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ ÍÜ:

1. “Ñóðëàãà, ñïîðò, óðëàãèéí îíöãîé àìæèëò ãàðãàñàí ñóðàëöàã÷äàä Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí
áîëîí Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò òýòãýëýã îëãîõ æóðàì”-ûã íýãä¿ãýýð, “Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí
áîëîí Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò òýòãýëýãò íýð äýâøèã÷èéí ìýä¿¿ëýã”-èéí çàãâàðûã õî¸ðäóãààð õàâñðàëòûí
¸ñîîð áàòàëæ, íýðýìæèò òýòãýëýãèéã2009 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ ýõëýí îëãîñóãàé.

2. Ýíý æóðìûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä Í.Áîëîðìààä,
æóðìûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõéèëºã÷èéí òàìãûí ãàçàð
áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí òºñºâò æèë á¿ð òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéõûã ñàíãèéí ñàéä
×.Óëààíä òóñ òóñ ¿ðýã áîëãîñóãàé.

Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä Ñ.ÁÀßÐ

Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä Í.Áîëîðìàà

Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 46 äóãààð

òîãòîîëûí íýãä¿ãýýð õàâñðàëò

ÑÓÐËÀÃÀ, ÑÏÎÐÒ, ÓÐËÀÃÈÉÍ ÎÍÖÃÎÉ ÀÌÆÈËÒ ÃÀÐÃÀÑÀÍ

ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×ÈÉÍ ÁÎËÎÍ
ÅЪÍÕÈÉ ÑÀÉÄÛÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ ÒÝÒÃÝËÝà ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ

1.1 Îíöãîé àâüÿàñ, ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, óðàìøóóëàí
äýìæèõ çîðèëãîîð ñóðëàãà, ñïîðò, óðëàãèéí îíöãîé
àìæèëò ãàðãàñàí äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëü,
êîëëåæ, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ /
öààøèä “ñóðàëöàã÷” ãýíý./-ä Ìîíãîë Óëñûí
Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò
òýòãýëýã / öààøèä òýòãýëýã ãýíý/ îëãîõîä ýíý
æóðìûã áàðèìòàëíà.
1.2 Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí íýðýìæèò
òýòãýëýãò ãóðâààñ äîîøã¿é ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöàæ
áàéãàà äàðààõü áîëçîëûã õàíãàñàí ñóðàëöàã÷ íýð
äýâøèíý.
1.2.1 Òåõíèê, òåõíîëîãèéí ÷èãëýëýýð çîõèîí
áàéãóóëàãäñàí äýëõèé, òèâ áîëîí îëîí óëñûí
óðàëäààí, òýìöýýíä ýõíèé ãóðâàí áàéðûí àëü
íýãèéã ýçýëñýí;
1.2.2 Äýëõèéí îþóòíû ñïîðòûí èõ íààäàì, Äýëõèéí
áîëîí òèâèéí îþóòíû àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíä
òóñ òóñ ýõíèé ãóðâàí áàéðûí àëü íýãèéã ýçýëñýí,
Ìîíãîëûí Îþóòíû ñïîðòûí èõ íààäàì, Ìîíãîëûí
Îþóòíû àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíä òóñ òóñ
òýãð¿¿í áàéð ýçýëñýí;
1.2.3 Ñóðãóóëèóäèéí íýãäñýí ýðäýì øèíæèëãýýíèé
õóðàëä èëòãýë òàâüæ, ýõíèé ãóðâàí áàéðûí àëü
íýãèéã ýçýëñýí îþóòàí, ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ëä
õî¸ðîîñ ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë íèéòë¿¿ëñýí,
îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä øàëãàð÷
ýëñýëò òàâüñàí, óëñ îðíû õºãæèëä ¿ð íºëºº
¿ç¿¿ëýõ¿éö ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé á¿òýýë òóóðâèñàí
ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò;
259
1.2.4 Îëîí óëñíû õýìæýýíèé ìýðãýæëèéí ñî¸ë ÎÞÓÒÀÍ
óðëàãèéí óðàëäààí, íààäàìä ýõíèé ãóðâàí áàéðûí 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ
àëü íýãèéã ýçýëñýí, óëñûí õýìæýýíèé ìýðãýæëèéí
ñî¸ë, óðëàãèéí èõ íààäàì, óðàëäààí, òýìöýýíä
òýðã¿¿í áàéð ýçýëñýí ñóðàëöàã.
1.3 Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí íýðýìæèò
òýòãýëýãò Ìîíãîë Óëñûí òýðã¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîë
á¿õèé ñàëáàðûí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð 4 óëèðàë
äààðëàí 3.8-ààñ äîîøã¿é ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöñàí,
îëîí íèéòèéí àæèëä èäýâõè ñàíàà÷ëàãàòàé îðîëöäîã,
õàìò îëíûõîî äóíä íýð õ¿íäòýé, ñóðãóóëèéíõàà
øèëäýã îþóòíààð øàëãàðñàí ñóðàëöàã÷ íýð
äýâøèíý.
1.4 Òýòãýëýãèéí áîëçîë õàíãàñàí ñóðàëöàã÷èä
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Åðºíõèé ñàéäûí ãàðûí
¿ñýã á¿õèé ºðãºìæëºë, ìºíãºí øàãíàëûã 10 ñàðûí
õóãàöààãààð îëãîíî.
1.5 Æèë á¿ð 30 õ¿ðòýë ñóðàëöàã÷èä ñàð á¿ðèéí
100.000 òºãðºãèéí Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí
íýðýìæèò òýòãýëýã, 50 õ¿ðòýëõ ñóðàëöàã÷èä ñàð
á¿ðèéí 80.000 òºãðºãèéí Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé
ñàéäûí íýðýìæèò òýòãýëýã òóñ òóñ îëãîíî.
Õî¸ð. Á¿ðòãýë, øàëãàðóóëàëò
Ýíýõ¿¿ æóðìûí 1.2, 1.3-ò çààñàí áîëçëûã
õàíãàñàí ñóðàëöàã÷ ººðºº áóþó ñóðãóóëü, îþóòíû
áàéãóóëëàãà íü òóõàéí ñóðàëöàã÷èéã òýòãýëýãò íýð
äýâø¿¿ëæ áîëíî.
Òýòãýëýãò íýð äýâøèã÷ íü äîð äóðäñàí áàðèìò áè÷ãèéã
æèë á¿ðèéí 6-ð ñàðûí 15-íû äîòîð ñóðàëöàæ
áàéãàà ñóðãóóëèéíõàà çàõèðãààíä ºãíº:
- Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí áîëîí Åðºíõèé
ñàéäûí íýðýìæèò òýòãýëýãò íýð äýâøèã÷èéí ìýä¿¿ëýã
/çàãâàðûí äàãóó/
- Ñóðãàëòûí àëáààð áàòàëãààæóóëñàí ñóðëàãûí
áîëîí ãîë÷ ä¿íãèéí òîäîðõîéëîëò;
- Ýíýõ¿¿ æóðìûí 1.2-ò çààñàí áîëçëûã õàíãàñàí
ñóðàëöàã÷ íü ìåäýëü, øàãíàë, ºðãºìæëºë,
ãýð÷èëãýýíèé áîëîí òóõàéí àðãà õýìæýýã çîõèîí
áàéãóóëñàí áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí íîòàðèàòààð
áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð, ìîíãîë õýë ð¿¿
õºðâ¿¿ëñýí àëáàí ¸ñíû îð÷óóëãà;
- Ýíýõ¿¿ æóðìûí 1.3-ò çààñàí áîëçëûã õàíãàñàí
ñóðàëöàã÷ íü ñóðãóóëèéí çàõèðãàà áîëîí îþóòíû
õîëáîîíû òîäîðõîéëîëò.
260
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Õýðýâ ÷è áóñäûí çîâëîíä õàéõðàìæã¿é õàíäàæ áàéãàà
áîë “õ¿í” õýìýýõ íýðèéã äààõ ýðõã¿é.
Ñààäè
Ñóðãóóëèéí çàõèðãàà íü ñóðãàëòûí àëáà, áàãø,
îþóòíû áàéãóóëëàãûí òºëººë뺺ñ á¿ðäñýí àæëûí
õýñýã áàéãóóëàí íýð äýâøèã÷äèéí áè÷èã áàðèìòûã
íýã á¿ð÷ëýí øàëãàæ, õ¿í òóñ á¿ð äýýð ä¿ãíýëò
ãàðãàíà. Ýíý ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí èõ ñóðãóóëü 6 /
çóðãàà/ õ¿ðòýë, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæ, ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ 3 /ãóðàâ/ õ¿ðòýë
ñóðàëöàã÷èéí áàðèìòûã àæëûí õýñãèéí ä¿ãíýëòèéí
õàìò æèë á¿ðèéí 7 äóãààð ñàðûí 1-íèé äîòîð
çàõèðëûí àëáàí áè÷ãýýð áîëîâñðîëûí àñóóäàë
õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà /
öààøèä ÿàì ãýíý/-ä õ¿ðã¿¿ëíý.
Áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû
òºâ áàéãóóëëàãà íü ñóðãóóëèóäààñ èð¿¿ëñýí íýð
äýâøèã÷äèéí áàðèìò áè÷ãèéã æóðàìä íèéöñýí
ýñýõèéã õÿíàí ¿çýæ æèë á¿ðèéí 8 äóãààð ñàðûí
1-íèé äîòîð Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí
ãàçàð áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàðò
õ¿ðã¿¿ëíý.
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçàð áîëîí
Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàð íü èð¿¿ëñýí
áàðèìò áè÷ãèéã õîëáîãäîõ æóðìûí äàãóó ñóäëàí
¿çýæ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Åðºíõèé ñàéäàä
òàíèëöóóëàí òýòãýëýã îëãîõ àñóóäëûã ýöýñëýí
øèéäâýðëýæ, ñóðãóóëèóäàä ìýäýãäýíý.
Ãóðàâ. Áóñàä ç¿éë
3.1 Òýòãýëýãò õàìðàãäñàí ñóðàëöàã÷èéí òàëààðõè
òàíèëöóóëãûã Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí
ãàçðûí áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí
âýá ñàéòàä áàéðøóóëíà.
3.2 Òýòãýëýãòýé ñóðàëöàã÷ íü áîëçîë õàíãàñàí áîë
äàõèí íýð äýâøèõ ýðõòýé.
3.3 Îëîí óëñûí õýìæýýíèé ñïîðò, óðëàãèéí àðãà
õýìæýýíä àìæèëòòàé îðîëöîæ, õîëáîãäîõ æóðìûí
äàãóó Çàñãèéí ãàçðààñ ìºíãºí øàãíàë àâñàí
ñóðàëöàã÷èäàä òýòãýëýã äàâõàðäóóëàí îëãîõã¿é.
3.4 Òýòãýëýã õ¿ëýýí àâàã÷ íü õóäàë ìýäýýëýë ºãñºí,
õóóðàì÷ áè÷èã áàðèìò á¿ðä¿¿ëñýí, ñóðãóóëèàñ
õàñàãäñàí, ÷ºëºº àâñàí òîõèîëäîëä òýòãýëãèéã
çîãñîîíî.
3.5 Øàëãàðóóëàëòûí ÿâöàä ãàðñàí ìàðãààíûã
õîëáîãäîõ õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà õÿíàí
øèéäâýðëýíý.
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

Çàñãèéí ãàçðûí 2008 îíû 46 äóãààð

òîãòîîëûí õî¸ðäóãààð õàâñðàëò

“ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã×ÈÉÍ ÁÎËÎÍ ÅЪÍÕÈÉ ÑÀÉÄÛÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÍÝÐ

ÄÝÂØÈÃ×ÈÉÍ ÌÝį¯ËÝÔ-ÈÉÍ ÇÀÃÂÀÐ

1. Îâîã …………………………………………………………….
2. Ýöýã /ýõ/-èéí íýð ……………………………………………..
3. Òºðñºí îí, ñàð, ºäºð, ãàçàð ………………………………..
4. Èðãýíèé ¿íýìëýõ ðåãèñòåðèéí äóãààð ……………………………………………………………………..
5. Îðøèí ñóóãàà õàÿã …………………………………………………………………………………………….
6. Óòàñ, è-ìýéë ……………………………………………………………………………………………………..
7. Ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðãóóëü, àíãè, ìýðãýæèë, ò¿âøèí, ãîë÷ ä¿í ………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
8. Îëîí íèéòèéí ñîíãóóëüò àæèë ………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
9. Òýòãýëýãò íýð äýâøèõ ¿íäýñëýë ………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
10. Íýð äýâøèæ áàéãàà òýòãýëýãèéí íýð ……………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………
11. ªºð òýòãýëýã, òóñëàìæ, çýýë, ìºíãºí øàãíàë àâ÷ áàéãàà ýñýõ ………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
12. Õàðèëöàõ áàíêíû íýð, äàíñíû äóãààð …………………………………………………………………………

…………………………….. /Ãàðûí ¿ñýã/ ……………………………. /Îí, ñàð, ºäºð/

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

2004 îíû 1 ä¿ãýýð

ñàðûí 29-íèé ºäºð Äóãààð 21 Óëààíáààòàð õîò

Îþóòíû òàëààð àâàõ çàðèì

àðãà õýìæýýíèé òóõàé

Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 43.2.4, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð
Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ ÍÜ:

1. Îðøèí ñóóãàà ãàçðààñ íü 500 êèëîìåòð áîëîí ò¿¿íýýñ õîë áàéðøèëòàé èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä
çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëñýí ñóðàëöàãñäûã ºâëèéí àìðàëòààðàà îðîí íóòàãòàà î÷èæ àìðàõàä ÿâñàí
áàðèìòûã íü ¿íäýñëýí àéìãèéí òºâ õ¿ðòýëõ òýýâðèéí íýã òàëûí çàðäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààð
äàìæóóëàí îëãîæ áàéñóãàé.

2. Äýýðõ àðãà õýìæýýíä 2004 îíä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí
òºñâèéí áàãöàä áàãòààí ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, öààøèä æèë á¿ðèéí òºñºâò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéõûã Áîëîâñðîë,
ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä À.Öàíæèä, Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí ñàéä ×.Óëààí íàðò äààëãàñóãàé.

3. Ýíý òîãòîîë ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí “Àìüäðàë ÿäóó, íýí áàãà îðëîãîòîé ºðõ, èðãýä áîëîí àõìàä
äàé÷äûí òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé” çàñãèéí ãàçðûí 1993 îíû 7 äóãààð ñàðûí 23-íû
ºäðèéí 123 äóãààð òîãòîîëûí 3 äóãààð ç¿éëèéã Õ¿÷èíã¿é áîëãîñîíä òîîöñóãàé

Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèé ñàéä Í.Ýíõáàÿð

Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ñàéä ×.Óëààí 261
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä À.Öàíæèä ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àëèâààã àëäñàí ÷ õè÷ýýë ñóðãóóëèéã á¿¿ àëä.

Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

øààðäëàãàòàé áºãººä ÿìàð íýãýí õóóðàì÷ ìàòåðèàë

Òàéëáàð, ìýäýýëýë:
Äýýðõè òîãòîîëûí äàãóó ìàíàé óëñûí 13 àéìãèéí
îþóòíóóä ºâëèéí àìðàëòûí òàë çàðäàëàà ñóðãóóëèéí
ñàíõ¿¿ãýýðýý äàìæóóëàí àâàõ áîëîìæòîé. Ýíýõ¿¿
õºòºëáºðèéí õ¿ðýý ºðãºæèõ, êèëîìåòðèéí çàé
õàìààðàëã¿é îëãîõ àæèë ÿðèãäàæ áàéãàà ÷
áèåëýëýý îëîîã¿é áàéíà.
Òà äîîðõè ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí ñóðãóóëèéí
ñàíõ¿¿äýý çààñàí õóãàöààíä á¿ðä¿¿ëýí ºãºõ
íü òàíûã áîëîí òàíàé ñóðãóóëèéã ÷ õººäºæ ìýäíý.
1. Ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû òîìèëîëò
2. Èðæ î÷ñîí òèéç (àâòîìàøèí, îíãîö) /ýõ õóâèàðàà
/
3. Ñóðãóóëèéí îþóòíû ¿íýìëýõ, èðãýíèé ¿íýìëýõíèé
õóâü
Ýíýõ¿¿ ìàòåðèàëûã ñóðãóóëü õ¿ëýýí àâààä Ñóðãàëòûí
òºðèéí ñàíä øèëæ¿¿ëäýã áºãººä òóõàéí ñóðãóóëèéí
äàíñàíä ìºíãèéã øèëæ¿¿ëýí îþóòàí òàíä õ¿ðäýã.
Ýíý òàëààð èë¿¿ ýõèéã ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí áîëîí
ñóðãóóëèéíõàà ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä õàíäààðàé.

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

Òýòãýëýã îëãîõ òóõàé

2007 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 14-íèé ºäºð Óëààíáààòàð õîò Äóãààð 294

Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 40.6, 43.2.10, 43.3-ûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ
íü:
1. Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ñóðàëöàã÷äàä òýòãýëýã îëãîõ æóðìûã õàâñðàëòûí ¸ñîîð
áàòàëñóãàé.
2. Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ñóðàëöàã÷äàä 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ñàð á¿ð
îëãîõ òýòãýëãèéí õýìæýýã 45000 (äº÷èí òàâàí ìÿíãà) òºãðºãººð òîãòîîñóãàé. (Òýòãýëýãèéí õýìæýýã 2008
îíû 01 ñàðûí 30 íû 30 äóãààð òîãòîîëîîð øèíý÷ëýí òîãòîîñîí.)
3. Æóðìûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ øààðäàãäàõ õºðºíãèéã æèë á¿ð òºñâèéí áàãöäàà òóñãàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
àðãà õýìæýý àâàõûã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷ ª.Ýíõò¿âøèíä
äààëãàñóãàé.

Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷ Ì.ÝÍÕÁÎËÄ

Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷ ª.ÝÍÕÒ¯ÂØÈÍ

262
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õýðýâ ñóë òàëóóäàà ìýäýæ áàéõ þì áîë òýä áèäýíä ãàé ÎÞÓÒÀÍ-2008
òàðüäàãã¿é Ëèõòåíáåðã
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

Çàñãèéí ãàçðûí 2007 îíû 294 ä¿ãýýð òîãòîîëûí õàâñðàëò

ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÑÓÐÃÀËÒ-¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÒªÂÈÉÍ

ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÀÄ ÒÝÒÃÝËÝà ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ

Íýã. Åðºíõèé ç¿éë

1. ªì÷èéí õýëáýð õàðãàëçàõã¿é ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí òºâ, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ìýðãýæëèéí
ñóðãàëò ýðõýëäýã áàéãóóëëàãà1 (öààøèä “ñóðãóóëü” ãýõ)-ä ìýðãýæëèéí àíõàí, äóíä øàòíû ñóðãàëòààð
ìýðãýæèë ýçýìøèõ 24 õ¿ðòýëõ íàñíû ñóðàëöàã÷äàä òýòãýëýã îëãîõîä ýíýõ¿¿ æóðìûã áàðèìòàëíà.

Õî¸ð. Òýòãýëýã îëãîõ íºõöºë

2. Òýòãýëãèéã ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûã àíõ óäàà ýçýìøèæ áàéãàà ñóðàëöàã÷äàä îëãîíî.

3. Ñóðãóóëü íü ñóðàëöàã÷äûí òýòãýëãèéã ñàð á¿ðèéí 3 äàõü äîëîî õîíîãò áýëýí áóñààð îëãîíî.
4. Ñóðàëöàã÷ õè÷ýýëäýý ñóóãààã¿é õóãàöààíä òýòãýëýã îëãîõã¿é.
5. Ñóðàëöàã÷ íü ñóðãóóëèà îðõèñîí, ñóðàõàà çîãñîîñîí òîõèîëäîëä òóõàéí ñóðàëöàã÷èéí òýòãýëãèéã
çîãñîîíî. Ýíý òîõèîëäîëä ñóðãóóëèéí çàõèðàë àëáàí ¸ñíû øèéäâýð ãàðãàñàí áàéíà.

Ãóðàâ. Áóñàä

6. Òýòãýëãèéã òóõàéí æèëä ñóðàëöàõ õ¿íèé äóíäàæ òîîíä ¿íäýñëýí òîîöîæ õîëáîãäîõ ñóðãóóëèéí æèëèéí
òºñºâò òóñãàíà.

7. Òýòãýëýãò õàìðàãäàæ áàéãàà ñóðàëöàã÷èéí á¿ðòãýëèéí ìàÿãòûã áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áàòàëíà.

8. Ñóðãóóëü íü òýòãýëýã îëãîæ áàéãàà áàéäëûí ýõíèé 6 ñàðûí òàéëàíã 7 äóãààð ñàðûí 20, æèëèéí
òàéëàíã äàðàà îíû 2 äóãààð ñàðûí 10-íû äîòîð ýíýõ¿¿ æóðìûí 7-ä çààñàí ìàÿãòûí äàãóó ãàðãàæ
áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãàä èð¿¿ëíý.

1Ýíý æóðàìä õàìààðàõ ñóðãóóëü íü áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ
áàéãóóëëàãààñ ìýðãýæëèéí àíõàí, äóíä øàòíû ñóðãàëò ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë àâñàí áàéíà.

9. Ñóðàëöàæ áàéãàà õ¿íèé òîîíîîñ õàìààðàí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýíä ººð÷ëºëò îðóóëàõ øààðäëàãà
ãàðñàí òîõèîëäîëä çºð¿¿ã òºñºâò áóöààí òºâëºð¿¿ëýõ, ýñõ¿ë òóõàéí æèëèéí òºñâèéí òîäîòãîëä òóñãàí
øèéäâýðë¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðîëûí àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà
õàðèóöíà.

10. Ñóðàëöàã÷äàä îëãîõ òýòãýëãèéí ìºíãèéã çîðèóëàëòûí áóñààð çàðöóóëñàí, ìýäýý òàéëàíã çºâ ãàðãààã¿é
àëáàí òóøààëòàíä Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëü, Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí òóõàé õóóëü, Òºñâèéí
áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé õóóëü áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí õàðèóöëàãà
õ¿ëýýëãýíý.

263
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Äóóã¿é áàéõ íü çàðèìäàà õàìãèéí õàòóó ø¿¿ìæëýë

áîëäîã ×àðëüç Áàêñòîí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

“ÁÎËÎÂÑÐÎË ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÀÒÀËÃÀÀ”

ÎÞÓÒÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐ

Ìîáèêîì êîðïîðàöèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Îþóòíû Çýýëäýã÷èéí á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:

çýýëèéí õºòºëáºð”-èéã 2 äàõü æèëäýý õýðýãæ¿¿ëæ
áàéíà. - Çýýë õ¿ññýí ºðãºäºë áºãëºíº,

Çýýëèéí õýìæýý: 500 000 òºãðºã, ñàðûí - Ä¿íãèéí õàâñðàëò (ýõ õóâü),
0.5 õóâü áóþó æèëèéí 6 õóâü
- Çýýëäýã÷èéí áîëîí áàòëàí äààã÷èéí èðãýíèé
Çýýëèéí õóãàöàà: 20 ñàð ¿íýìëýõíèé íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí
õóóëáàð,
Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ýðãýí òºëºëò: Ñàð
á¿ð òýíö¿¿ òºëºëòòýé. Õóãàöààíààñ ºìíº òºëæ - Ñóðàëöäàã èõ, äýýä ñóðãóóëèéí çàõèðãààíû
áàðàãäóóëæ áîëíî. òîäîðõîéëîëò,

- Ñóðàëöäàã èõ, äýýä ñóðãóóëèéí òóõàéí æèëèéí

Îëãîõ íèéò çýýëèéí õýìæýý:
îþóòàíä îëãîíî.
Çýýëäýã÷äýä òàâèãäàõ øààðäëàãà:
50 õ¿ðòýëõ
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí íýõýìæëýõ,
- Îþóòàí ñóðãóóëü õî¸ðûí õîîðîíä áàéãóóëñàí
ñóðãàëòûí ãýðýý,

- Ìîíãîë óëñûí ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ, äýýä
ñóðãóóëèéí 1, 2, 3-ð äàìæààíû îþóòíóóä áàéõ,
- Ñóðëàãûí ãîë÷ ¿íýëãýý 3.0 õóâèàñ äýýø áàéõ,
- Îþóòàí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè, èíæåíåð,
ýëåêòðîíèêñ, òåõíèê, ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí
óäèðäëàãà çýðýã ÷èãëýëýýð ñóðàëöäàã áàéõ,
- Îþóòíû ýöýã ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷èéí öàëèíãèéí
áîëîí áóñàä îðëîãî çýýë òºëºõ òºëáºðèéí
÷àäâàðòàé áàéõ,
- Öàëèíãààðàà áàòëàí äààã÷ íü “Ìîíãîë Øóóäàí
Áàíêíû öàëèíãèéí áàðüöààò çýýëèéí æóðàì”-ààð
òàâèãääàã øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàñàí áàéõ,
- Îþóòàíû áàòëàí äààã÷ íü áóñàä áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãóóäàä õóãàöàà õýòýðñýí çýýëèéí ºð
òºëáºðã¿é áàéõ.
- Çýýëäýã÷èéí áîëîí áàòëàí äààã÷èéí îðøèí ñóóãàà
ãàçðûí Çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò / õàÿã, àì á¿ë,
ºðõèéí îðëîãûã òîäîðõîé áè÷ñýí áàéõ/,
- Áàòëàí äààã÷èéí àëáàí áàéãóóëëàãûí öàëèíãèéí
òîäîðõîéëîëò, àæëûí ¿íýìëýõ, íèéãìèéí äààòãàëûí
äýâòðèéí íîòàðèàòààð áàòàëãààæóóëñàí õóóëáàð,
Çýýëèéí ìàòåðèàëûã 2008 îíû Øèíý õè÷ýýëèéí
æèëèéã ýõýëòýë õ¿ëýýí àâíà.
Òà äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã äàðààõü
õàÿãààð àâíà óó:
Ìîíãîë Øóóäàí Áàíêíû 12-ð òîîöîîíû òºâ áîëîõ
UB MART õóäàëäààíû òºâèéí áàéðàíä õ¿ëýýí
àâíà. Óòàñ: 330816

264
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿ëýýõ òýâ÷ýýð ë ÷àìä áàéâàë, àëäàà ýíäýãäëèéã ÷èíü ÎÞÓÒÀÍ-2008

ÿìàãò óó÷èëöãààäàã þì
Ëàðîøôóêî
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

265
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèé㺺 õ¿íäëýõ, áóñäûã õ¿íäëýõ, ººðèéíõºº á¿õ

¿éëäýëä ýçýí áîëîõ ãýñýí ãóðâàí çàð÷ìûã ìºðä
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

266
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ñàéõàí ñýòãýë áîë õýëã¿é õ¿ì¿¿ñ ÿðüæ ÷àääàã, ä¿ëèé ÎÞÓÒÀÍ-2008

õ¿ì¿¿ñ ñîíñîæ ÷àääàã õýë áèëýý
Êðèñòèàí Áîóâè
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

267
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªãººìºð áàéíà ãýäýã èõèéã ºãºõ人 ÷ áóñ, öàãèéã íü îëæ

ºãºõ人 áàñ áàéäàã þì
Æàí ĺ Ëàáðþéåð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

268
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ñàéí ¿éëñ á¿òýýõ òóõàé õýòýðõèé óäààí áîäîæ áàéãàà ÎÞÓÒÀÍ-2008

õ¿íä ñàéí õ¿í áàéõ öàã îëäîõã¿é
Ðàáèíäðàíàò Òààã¿ð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ
Çýýëäýã÷:
Ìîíãîë Óëñûí 2014 îí õ¿ðòýë ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí, 1-ýýñ äýýø æèë ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áàéãàà Èõ Äýýä Ñóðãóóëü, Êîëëåæ, Ìýðãýæëèéí
Ñóðãàëò, ¯éëäâýðëýëèéí Òºâ, çýðýã ñóðãóóëèóäàä
àìæèëòòàé ñóðàëöàæ áóé, ñóðãàëòûí òºëáºðºº
òºëºõ çîðèóëàëòààð çýýë àâàõ ñîíèðõîëòîé, îðëîãûí
òîäîðõîé ýõ ¿¿ñâýðòýé ýñâýë òîäîðõîé îðëîãîòîé
õàìòðàí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷òýé, òºãñºõ ñ¿¿ëèéí 3
õè÷ýýëèéí æèëä ñóðàëöàæ áóé /ººðººð õýëáýë 4
æèëèéí ñóðãàëòòàé ñóðãóóëèéí õóâüä 2, 3, 4 -ð
äàìæààíû/ îþóòàí, ìàãèñòðàíò, Ýð¿¿ë Ìýíäèéí
Øèíæëýõ Óõààíû Èõ Ñóðãóóëèéí ðåçåäåíò áàéíà.
Çýýëèéí çîðèóëàëò:
Çýýëèéã îþóòàí òàíû ñóðãàëòûí òºëáºðò çîðèóëíà.
Çýýëèéí îíöëîã:
Îþóòíû ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýëèéã áýëíýýð
îëãîõã¿é òóõàéí ñóðãóóëèàñ èð¿¿ëñýí òºëáºðèéí
íýõýìæëýõèéã ¿íäýñëýí ñóðàëöàæ áóé ñóðãóóëèéí
äàíñ ðóó øèëæ¿¿ëíý.
ÎÞÓÒÍÛ ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÇÝÝË
ÕàñÁàíê ÍÕÕßàì, Õºäºëìºð Ýðõëýëòèéã Äýìæèõ Ñàí, Ìîíãîëûí îþóòíû
õîëáîîòîé õàìòàð÷ îþóòíóóäàä çîðèóëñàí “ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÇÝÝË”-èéã ñàíàë
áîëãîæ áàéíà.
ÎÞÓÒÍÛ ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÇÝÝË
Çýýëäýã÷: Òºãñºõ æèëäýý ñóðàëöàæ áóé ýñõ¿ë
òºãñººä 1 æèë áîëñîí îþóòàí.
Çýýëèéí çîðèóëàëò: Çýýëèéã îþóòàí òàíûã
áèçíåñ ýðõëýõýä çîðèóëàí îëãîíî.
Çýýëèéí îíöëîã: Çýýëèéã àìüäðàëä õýðýãæ¿¿ëæ
áîëîõóéö òºñºëä îëãîíî.
Çýýëèéí õýìæýý: 5,000,000 òºãðºã õ¿ðòýë.
Çýýëèéí õ¿¿: 30 õîíîãò 1,0%
Çýýëèéí õóãàöàà: 24 ñàð õ¿ðòýë.
Çýýëèéí ýðãýí òºëºëò: Óÿí õàòàí òîãòîîíî.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿ññýí ç¿éëýý àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéíà ãýäýã íü çàðèìäàà
ÎÞÓÒÍÛ ÇÝÝË
ÎÞÓÒÍÛ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ
ÒªËÁªÐÈÉÍ ÇÝÝË
Çýýëèéí õýìæýý:
Òóõàéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí õýìæýýòýé
òýíö¿¿ áàéíà.
Çýýëèéí õ¿¿:
Òºãðºãººð: 2.0% - 2.2%
Äîëëàðààð: 1.5% - 1.8%
Çýýëäýã÷èéí ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿íãýýñ õàìààð÷ /ãîë÷
ä¿íã 5 - 10%-èàð àõèóëàõ/, ìºí 180 õîíîã òóòàìä
0.1% -èàð çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëíà.
Çýýëèéí õóãàöàà: 36 ñàð õ¿ðòýë. Õýðýâ òà õ¿ñâýë
12, 18, 24, 36 ñàðààð ÷ àâ÷ áîëíî.
Çýýëèéí ýðãýí òºëºëò: Óÿí õàòàí òîãòîîíî. Îþóòàí
ñóðãóóëèà òºãññºíèé äàðààãààð ¿íäñýí òºëáºðºº
òºëºõ áóþó îþóòàí ñóðãóóëèà òºãñò뺺 çºâõºí
çýýëèéíõýý õ¿¿ã òºëºõ áîëîëöîîòîé. Õýðýâ õ¿ñâýë
õóãàöààíû òóðøèä çýýëèéí ¿íäñýí òºëáºðºº òºëæ
áîëíî.
Æè÷: Á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìòûí /ìàÿãòààð/ ãýñýí
ìàòåðèàëûã ÕàñÁàíêíû àëü ÷ ñàëáàð òîîöîîíû
òºâººñ àâ÷ áîëíî.
Á¿ðä¿¿ëýõ áè÷èã áàðèìò:
- Îþóòíû ¿íýìëýõ ýñâýë ñóðëàãûí äýâòýð;
- ÕÝÄÑ /Õºäºëìºð Ýðõëýëòèéã Äýìæèõ Ñàí/ -èéí
òîäîðõîéëîëò
- 5,000,000 òºãðºã õ¿ðòýëõ ä¿íòýé òºñºë;
- Áàòëàí äààã÷èéí îðëîãîòîé õîëáîîòîé áè÷èã
áàðèìòóóä;
Æè÷: Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã ÕàñÁàíêíû ëàâëàõ
1888 /ýíãèéí óòàñíû òºëáºðòýé/, ýñâýë info@
xacbank.mn õàÿã ðóó ìýéë áè÷èí àâíà óó.
ÕàñÁàíêíû áàéð, Åðºíõèé Ñàéä Àìàðûí ãóäàìæ,
Ñvõáààòàð ävvðýã 8-ð õîðîî ø/õ-46/721,
Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë-210646
Óòàñ: 976-11-318185,
976-11-1888, 269
Ôàêñ: 976-11-328701 ÎÞÓÒÀÍ
Ý-øóóäàí: bank@xacbank.mn 2008
ãàéõàìøèãòàé àç äàéðàëò áîëäãèéã ñàíà
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

2004 îíû 1 ä¿ãýýð

ñàðûí 29-íèé ºäºð Äóãààð 21 Óëààíáààòàð õîò

Îþóòíû òàëààð àâàõ çàðèì

àðãà õýìæýýíèé òóõàé

Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèéí 43.2.4, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð
Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ ÍÜ:

1. Îðøèí ñóóãàà ãàçðààñ íü 500 êèëîìåòð áîëîí ò¿¿íýýñ õîë áàéðøèëòàé èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä
çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëñýí ñóðàëöàãñäûã ºâëèéí àìðàëòààðàà îðîí íóòàãòàà î÷èæ àìðàõàä ÿâñàí
áàðèìòûã íü ¿íäýñëýí àéìãèéí òºâ õ¿ðòýëõ òýýâðèéí íýã òàëûí çàðäëûã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààð
äàìæóóëàí îëãîæ áàéñóãàé.

2. Äýýðõ àðãà õýìæýýíä 2004 îíä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéäûí
òºñâèéí áàãöàä áàãòààí ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, öààøèä æèë á¿ðèéí òºñºâò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéõûã Áîëîâñðîë,
ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä À.Öàíæèä, Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí ñàéä ×.Óëààí íàðò äààëãàñóãàé.

3. Ýíý òîãòîîë ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí “Àìüäðàë ÿäóó, íýí áàãà îðëîãîòîé ºðõ, èðãýä áîëîí àõìàä
äàé÷äûí òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé” çàñãèéí ãàçðûí 1993 îíû 7 äóãààð ñàðûí 23-íû
ºäðèéí 123 äóãààð òîãòîîëûí 3 äóãààð ç¿éëèéã Õ¿÷èíã¿é áîëãîñîíä òîîöñóãàé

Ìîíãîë óëñûí Åðºíõèé ñàéä Í.Ýíõáàÿð

Ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí ñàéä ×.Óëààí
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä À.Öàíæèä

Òàéëáàð, ìýäýýëýë:

Äýýðõè òîãòîîëûí äàãóó ìàíàé óëñûí 13 àéìãèéí îþóòíóóä ºâëèéí àìðàëòûí òàë çàðäàëàà
ñóðãóóëèéí ñàíõ¿¿ãýýðýý äàìæóóëàí àâàõ áîëîìæòîé. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí õ¿ðýý ºðãºæèõ, êèëîìåòðèéí
çàé õàìààðàëã¿é áîëãîõ àæèë ÿðèãäàæ áàéãàà ÷ áèåëýëýý îëîîã¿é áàéíà.

Òà äîîðõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëýí ñóðãóóëèéí ñàíõ¿¿äýý çààñàí õóãàöààíä á¿ðä¿¿ëýí ºãºõ øààðäëàãàòàé
áºãººä ÿìàð íýãýí õóóðàì÷ ìàòåðèàë íü òàíûã áîëîí òàíàé ñóðãóóëèéã ÷ õººäºæ ìýäíý.

1. Ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû òîìèëîëò

2. Èðæ î÷ñîí òèéç (àâòîìàøèí, îíãîö) /ýõ õóâèàðàà /
3. Ñóðãóóëèéí îþóòíû ¿íýìëýõ, èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóâü

Ýíýõ¿¿ ìàòåðèàëûã ñóðãóóëü õ¿ëýýí àâààä Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíä øèëæ¿¿ëäýã áºãººä òóõàéí ñóðãóóëèéí
äàíñàíä ìºíãèéã øèëæ¿¿ëýí îþóòàí òàíä õ¿ðäýã. Ýíý òàëààð èë¿¿ ýõèéã ñóðãàëòûí òºðèéí ñàí áîëîí
ñóðãóóëèéíõàà ñàíõ¿¿ãèéí àëáàíä õàíäààðàé.
270
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ãàíöààðàà áàéõäàà ÷ ãýñýí ÿìàð íýãýí ìóó ç¿éëèéã á¿¿ ÎÞÓÒÀÍ-2008

ÿðü, á¿¿ õèé. Áóñäààñ áèø ººðººñºº è÷èæ ñóð.
Äåìîêðèò
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

271
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ñàéí íýð ñàéõàí öàðàéíààñ äýýð

Òîìàñ Ôóëåð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

Çîðèã ñàíãèéí áàéãóóëàãäñàí ò¿¿õýýñ:

1998 îíû 10-ð ñàðûí 2. Ìîíãîëûí àðä÷èëñàí

õºäºë㺺íèé óäèðäàã÷, òºð íèéãýì, óëñ òºðèéí íýðò
ç¿òãýëòýí, Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í, Àþóëã¿é
áàéäàë, ãàäààä áîäëîãûí áàéíãûí õîðîîíû äàðãà,
Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Äýä á¿òöèéí õºãæëèéí ñàéä
Ñàíæààñ¿ðýíãèéí Çîðèãèéí àìü íàñûã õýðöãèéãýýð
õºíººñºí àéìøèãò àëëàãà áîëñîí òóõàé õàð
ìýäýýã Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ýíý ºäºð ñîíñîæ, àðä
íèéòýýðýý óé ãàøóóä àâòàí ýìýãíýæ áàéñàí. Ýíý
ë ºäðººñ Ñ.Çîðèãèéí ¿éë õýðýã, õ¿ñýë çîðèëãûã
¿ðãýëæë¿¿ëýõèéí òºëºº ò¿¿íèéã ñ¿¿ë÷èéí çàìä
íü ¿äýõýä õóâü íýìýð áîëîõ ¿¿äíýýñ îëîí ò¿ìýí
ººðñäèéí ñýòãýëèéí äýì áîëãîí õàíäèâ ºã÷ ýõýëñýí
íü ºíººäºð òà á¿õýíä òàíèëöóóëæ áàéãàà Çîðèã
ñàíãèéí ¿íäýñ ñóóðü íü áîëñîí þì. 1998 îíû 10-ð
ñàðûí 6-íä Çîðèã ñàíãèéí äîòíû íºõºä, õàìòðàí
ç¿òãýã÷èä, ãýð á¿ëèéíõ íü çàðèì ãèø¿¿ä öóãëàð÷
ýíýõ¿¿ ñàíã ñàíàà÷ëàí áàéãóóëñàí áèëýý.
Ñàíãèéí ýðõýì çîðèëãî
Èðãýäýä àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éëñèéã õýâø¿¿ëýõ, õ¿íèé
ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, íèéãìèéí øóäðàãà ¸ñûã áýõæ¿¿ëýõ,
îëîí óðãàëü÷ ¿çëèéã äýýäëýí õ¿íäýòãýõ, òºð çàñãèéí
ÇÎÐÈÃ
ÑÀÍÃÈÉÍ
ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
¿éë àæèëëàãààã îëîí íèéòýä íýýëòòýé, èë òîä
áàéëãàæ, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ áèëýý.
¯éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë¿¿ä
- Çàëóó÷óóäûí èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí
áîëîâñðîëûí äýýøë¿¿ëýõ, àðä÷èëàëä òýäíèé îðîëöîîã
èäýâõæ¿¿ëýí íýìýãä¿¿ëýõ
- Èë òîä áàéäàë, õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã äýýøë¿¿ëýõ
áîëîí àâëèãûí ýñðýã ¿çýë ñàíààã ñóðòàë÷ëàõ, îëîí
íèéòèéã ýíý ÷èãëýëä ãýãýýð¿¿ëýõ
- Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëæ áàòàëãààæóóëàõ,
õóóëü ç¿éí àêòóóäûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
ãýñýí ¿íäñýí ãóðâàí ÷èãëýëýýð àæèëëàäàã.

ÈÕ, ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ ÎÞÓÒÍÓÓÄÀÄ

ÇÎÐÈÓËÑÀÍ ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ
Çîðèã ñàí ÒÁÁ íü 2000 îíîîñ ýõëýí äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä ñóð÷ áóé îíö ñàéí ñóðëàãàòàé,
àìüäðàëûí áîëîìæ òààðóó, ºðõèéí îðëîãî áàãà, òºðèéí ñàíãèéí òýòãýëýãò õàìðàãäàõ áîëîìæã¿é, ñóðàõ
ñîíèðõîëòîé, çàëóóñûí äóíä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí òýòãýëýãò õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñýýð èðñíèéã áèä
á¿ãä ìýäýõ áèëýý. 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí áàéäëààð íèéò 600 ãàðóé îþóòàí ýíý õºòºëáºðò
õàìðàãäààä áàéãàà íü ÷àìëàõààðã¿é òîî þì.

ÐÈÎ ÒÈÍÒÎ ÌÎÍÃÎËÈA ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ

ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ
Ðèî Òèíòî íü äýëõèéí òýðã¿¿ëýõ óóë óóðõàéí ãðóïï
áºãººä Ç¿¿í ªìíºä Àçè, Àâñòðàëè, ªìíºä áîëîí
Õîéä Àìåðèê, Åâðîï, Àôðèêò óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýë
ýðõýëäýã. Òóñ ãðóïï õóâüöàà ýçýìøèã÷èääýý õàìãèéí
ºíäºð àøèã õ¿ðòýýõ, îëîí æèëèéí íººöòýé, òîìîîõîí
õýìæýýíèé óóðõàéí òºñë¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí
óäààí æèëèéí òóðøëàãàòàé áºãººä óóë óóðõàé
àøèãò ìàëòìàëûí áèçíåñèéã àëñûí õàðààòàé,
õàðèóöëàãàòàé àðãà áàðèëààð õèéñýýð èðñýí.
272 Çîðèã ñàí ÒÁÁ íü Ðèî Òèíòî Ìîíãîëèa ÕÕÊ-òàé
õàìòðàí äýýä áîëîâñðîëûí òýòãýëãèéã 2005 îíû
ÎÞÓÒÀÍ
õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
2008
Õºòºëáºðò æèë á¿ð 5 îþóòàí õàìðàãäàõ áîëîìæòîé.
Ýíýõ¿¿ äýýä áîëîâñðîëûí òýòãýëýãò õºòºëáºð íü îëîí
óëñûí áîëîí ººðèéí îðíû óóë óóðõàéí ñàëáàðûí
¿éë àæèëëàãààíä Ìîíãîë çàëóóñûã èäýâõòýé
îðîëöóóëæ, òýäíèéã ÷àäàâõæóóëàõ çîðèëãîòîé.
Õºòºëáºðò äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ºäðèéí
àíãèéí 3, 4-ð äàìæààíä Õóóëü, Ýäèéí çàñàã,
Ñàíõ¿¿, Ãåîëîãè, Óóë óóðõàéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàæ
áóé Ìîíãîë óëñûí èðãýä îðîëöîæ áîëíî.
Øàëãàðñàí 5 îþóòàíä ñóðãàëòûí òºëáºðººñ ãàäíà
ñàðûí á¿ðèéí 100 àì.äîëëàðûí òýòãýëýã îëãîíî.

Õàéðòàé õ¿íýý ñàíàæ ãàíöààðäàõ íü õàéðã¿é õ¿íòýéãýý ÎÞÓÒÀÍ-2008

õàìò áàéñíàà õàìààã¿é äýýð
Æ.Ëàáðþéåð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ

ØÂÅÉÖÀÐÈÉÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÃÅÍÒËÀÃÒÀÉ ÕÀÌÒÐÀÍ

ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÆ ÁÓÉ ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ

Çîðèã ñàí íü Øâåéöàðèéí Õºãæëèéí Àãåíòëàãòàé (SDC) õàìòðàí àíõ 2005 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ
ýõýëæ “Îþóòíû ñóðãàëòûí òýòãýëýãò õºòºëáºð”-èéã çîõèîí áàéãóóëñàí áºãººä îäîîãèéí áàéäëààð
íèéò 333 îþóòàí õàìðàãäààä áàéíà. Ýíýõ¿¿ òýòãýëýãò õºòºëáºð 2010 îí õ¿ðòýë æèë á¿ð çîõèîí
áàéãóóëàãäàíà.

Òýòãýëýãò õºòºëáºð¿¿äýä õàìðàãäàõûã õ¿ññýí îþóòíóóä äàðààõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëíý:

- ªðãºäëèéí ìàÿãò (“Çîðèã” ñàíãààñ áýëòãýñýí ìàÿãò áºãëºõ)

- Ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
- Õî¸ðîîñ äîîøã¿é áàãøèéí òîäîðõîéëîëò (“Çîðèã” ñàíãààñ áýëòãýñýí ìàÿãò áºãëºõ)
- Ñóðàëöñàí õóãàöààíû ä¿íãèéí õóóëáàð
- ªðõèéí àì á¿ë, îðëîãûí òîäîðõîéëîëò (Õàðúÿà õîðîî áóþó áàãèéí çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò,
ýöýã ýõèéí öàëèíãèéí òîäîðõîéëîëò)
- Íèéãìèéí èäýâõè îðîëöîîã ¿íýëñýí òîäîðõîéëîëòóóä (Ñåðòèôèêàò, ªðãºìæëºë ã.ì-èéí õóóëáàð)
- Íýã õóâü öýýæ çóðàã
- Àëü òýòãýëýãò õºòºëáºðººñ õàìààðààä òîõèðîõ ñýäâýýð 500 ¿ãòýé ýññý áè÷èõ

Òàéëáàð: (*) Çîðèã ñàíãèéí áàéðíààñ áóþó Çîðèã ñàíãèéí öàõèì õóóäñààñ áýëòãýñýí ìàÿãò àâ÷
áºãëºõ
Óëààíáààòàð õîò, Ýíõòàéâíû ºðãºí ÷ºëºº 9À
Òºâ øóóäàí, ø/õ-357
Óòàñ: 315444, 70110462
www.zorigfoundation.org.mn

273
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Æèæèã ìàðãààíààñ áîëæ òîì íºõºðëºëºº á¿¿ ñ¿¿òãý

Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

ÌÎÍÍÈÑ ÈÍÒÅÐÍÝØÍË ÕÕÊ

“ÈÐÝÝįÉÍ ÌÀÍËÀÉËÀÃ×” ÒÝÒÃÝËÝÃÒ
ÕªÒªËÁªÐ
Õºòºëáºðèéí çîðèëãî:
“Ìîííèñ èíòåðíýøíë” ÕÕÊ-ààñ 2007 îíîîñ ýõëýí
ñóðàõ ýðìýëçýë ä¿¿ðýí îþóòàí çàëóóñò çîðèóëæ àíõ
óäàà çîõèîí áàéãóóëæ áóé “Èðýýä¿éí ìàíëàéëàã÷”
òýòãýëýãò õºòºëáºðò õºäºº îðîí íóòàã, Óëààíáààòàð
õîòîîñ îþóòàí øàëãàðóóëàõààð òºëºâ뺺ä áàéãàà
áèëýý.
Ýäãýýð îþóòíóóä íü ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí
äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí ºäðèéí àíãèä ýëñýí
îðîõ, õºäºº îðîí íóòàãò íýí øààðäëàãàòàé áàéãàà
ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõ ãýæ áóé õýäèé ÷ ñàíõ¿¿ãèéí
òîäîðõîé áýðõøýýëèéí óëìààñ ñóðàëöàõàä õ¿íäðýëòýé
îþóòàí, çàëóóñûã äýìæèõýä òóñ õºòºëáºðèéí
çîðèëãî îðøèæ áàéãàà þì. Õºòºëáºðèéí îíöëîã íü
øàëãàðñàí îþóòàíä æèë á¿ðèéí ñóðãàëòûí òºëáºð
îëãîõîîñ ãàäíà òóñ êîìïàíèä ººðèéí ñóðàëöàæ
áóé ìýðãýæëèéí äàãóó îëæ àâñàí ìýäëýãýýðýý òóñ
êîìïàíèä äàäëàãàæèí, óëìààð îðîí íóòàãò áîëîí
òóñ êîìïàíèä àæëûí áàéðààð õàíãàãäàõ þì.
Ýíý îíû õóâüä õýäèéãýýð øàëãàðóóëàëò äóóññàí ÷ ñóð÷
áîëîâñðîõ õ¿ñýë ýðìýëçýë, ÷àäâàðòàé îþóòíóóäûí
õ¿ñýëòèéã õàðãàëçàí ¿çýæ òóñ êîìïàíèéí õ¿íèé
íººöèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä äàõèí øàëãàðóóëàëò
ÿâóóëæ òýòãýëýãò õàìðóóëàõààð áîëëîî.
Òàâèãäàõ øààðäëàãà:
- Èõ äýýä ñóðãóóëèéí íèéò öóãëóóëàõ êðåäèòèéí
75%-ã öóãëóóëñàí îþóòàí áàéõ.
- Ñóðãóóëèéí ¿íýëãýýíèé ñèñòåìýýñ õàìààð÷
ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í 4,0 ñóðãóóëèéí îþóòíóóä 3,0
äýýø áàéõ, 100%-èéí ¿íýëãýýòýé ñóðãóóëèéíõ 85%-ñ
äýýø áàéõ,
- Îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä òîäîðõîé
àìæèëòòàé îðîëöîæ áàéñàí,
- Àëü íýã ãàäààä õýëèéã àõèñàí ò¿âøèíä ýçýìøñýí
áàéõ,
- Íèéãýì îëîí íèéòèéí àæèë, óðëàã ñïîðòûí òýìöýýí,
îëèìïèàä áóñàä àðãà õýìæýýí¿¿äýä àìæèëòòàé
îðîëöîæ áàéñàí.
Òýòãýëýã:
Áàêàëàâðûí çýðãýýð ñóðàëöàæ áóé 3, 4-ð äàìæààíû
îþóòíóóäàä îëãîõ áºãººä íèéò 15 îþóòàí 1-2
æèëèéí õóãàöààíä ñóðãàëòûí ä¿íã õàðãàëçàí
ñóðãàëòûí òºëáºðèéí òýòãýëýã îëãîãäîíî.
Ñóðàëöàõ ÷èãëýë:
Áàêàëàâðûí ò¿âøèíä: ìåõàíèê èíæåíåð, ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãè, ýäèéí çàñàã, ãàäààä õàðèëöàà, õóäàëäàà,
ìàðêåòèíãèéí ÷èãëýëýýð òýòãýëýãò õàìðóóëíà.
Á¿ðä¿¿ëýõ ìàòåðèàë:
- Àíêåò (Êîìïàíèàñ, âýá õóóäàñíààñ àâàõ )
- Ñóðàëöàã÷èéí ºðãºäºë
- Ñóðãóóëèéí àëáàí ¸ñíû òîäîðõîéëîëò
- Áàòàëãààæóóëñàí ä¿íãèéí æàãñààëò
- ªºðèé㺺 ñàéí ìýäýõ 2 áàãøèéí òîäîðõîéëîëò
- Ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë, èëòãýëèéí æàãñààëò
ýñâýë ñïîðò, óðëàãààð àìæèëò ãàðãàæ áàéñàíûã
ãýð÷ëýõ ìàòåðèàëóóäûí õóóëáàð
- Èðýýä¿éí çîðèëò ñýäâýýð 250 ¿ãòýé ÝÑÑÝ
áè÷èõ
Òýòãýëýã îëãîõ çàð÷èì:
- Òýòãýëýãò ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ, äýýä
ñóðãóóëèóäûí èðýýä¿éä êîìïàíèéí õ¿íèé íººöèéí
áîäëîãûí õ¿ðýýíä øààðäëàãäàæ áóé ¿íäñýí ìýðãýæèë
îëãîõ ºäðèéí àíãèéí îþóòíóóäûã õàìðóóëíà.
- Îðîí íóòàãò áîëîí, á¿òýí, õàãàñ ºí÷èí àìæèðãààíû
ò¿âøèí äîîãóóð àéëûí õ¿¿õä¿¿äèéã îíöãîéëîí àâ÷
¿çíý.
- Òýòãýëãèéã æèë á¿ð ñóðãàëòûí ¿íýëãýýíýýñ
õàìààðóóëàí ñóðãóóëèéí òºëáºðèéí íýõýìæëýõèéí
äàãóó ñóðãóóëèéí äàíñàíä á¿ðýí øèëæ¿¿ëíý.

ÕÀßÃ:
ÌÎÍÍÈÑ Èíòåðíýéøíë ÕÕÊ
Íèññàí òºâ, ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº - 25, Íàðíû çàì - 35,
274 Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Óëààíáààòàð, Ìîíãîë Óëñ, Øóóäàíãèéí õàéðöàã 28/394
Óòàñ: (976 11) 311687; 318283, 318284; 331368
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Fax: (976 11) 323248
Ý-øóóäàí: monnis@monnis.com

Öàã õóãàöààíû ÿìàð ÷ øàðõûã àíàãààíà. ÎÞÓÒÀÍ-2008

Ìåíàíäð
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ
“ÕªÕѯËÄ ÝÐÄÝÑ” ÊÎÌÏÀÍÈÉÍ ÕÀÐÚßÀ
“ÕªÕѯËÄ ÑΨ˔ ÑÀÍ
Ñàíãèéí ýðõýì çîðèëãî íü Ìîíãîë òóóðãàòàí àðä
ò¿ìíèé àõ ä¿¿ãèéí íàéðàìäàëò õàðèëöààã óëàì
õºãæ¿¿ëæ òýäíèé ñî¸ë, óðëàã, áîëîâñðîëûí ¿éë
àæèëëàãààíä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõýä õóâü íýìýð
îðóóëàõ ÿâäàë ìºí.
Ýíýõ¿¿ ýðõýì çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä:
- Ìîíãîë òóóðãàòàí àðä ò¿ìíèé ñî¸ë, óðëàã,
áîëîâñðîëûí õ¿ðýýí äýõ õàìòûí àæèëëàãààã øèíý
øàòàíä ãàðãàí õºãæ¿¿ëýõ;
- Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ, òóðøëàãà ñîëèëöîõ àæëûã
òîãòìîëæóóëàí õýâøèë áîëãîõ;
- ÁÍÕÀÓ-ûí ªÌªÇÎ-û ìîíãîë èðãýäèéí ñî¸ë,
óðëàã, áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, òýäíèé ñîíèðõëûã
õºõ¿¿ëýí äýìæèõ;
“ÎÞÓÒÍÛ ÒÝÒÃÝËÝÔ ÕªÒªËÁªÐ
“Õºõ ñ¿ëä ýðäýñ” ÕÕÊ íü Ìîíãîë óëñûí èðãýäýä
îþóíû õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ çîðèëãîîð “Õºõ
Ñ¿ëä Ñî¸ë” ñàíã ñàíàà÷èëæ “Îþóòíû òýòãýëýã”
õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä
ñóðàëöàæ áóé îþóòíóóäûã óðàìøóóëàõààð
øèéäâýðëýñýí áîëíî.
Õºòºëáºðèéí çîðèëãî íü Ìîíãîë óëñàä ºíäºð
áîëîâñðîë ìýäëýãòýé, ÷àäâàðëàã õ¿íèé íººö
á¿ðä¿¿ëýõýä ººðèéí õóâü íýìýð îðóóëàõ ÿâäàë
ìºí.
Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë
“Îþóòíû òýòãýëýã” õºòºëáºð 2007 îíû õè÷ýýëèéí
æèëýýñ ýõëýí õýðýãæèæ óëàìæëàë áîëîí ÿâàãäàíà.
Ìîíãîë óëñûí áîëîí ãàäààäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä
ñóðàëöàæ áóé îþóòàí, ìàãèñòðàíòóóäàä á¿òýí
æèëèéí ñóðãàëòûí òºëáºð îëãîíî. Õºòºëáºðò
õàìðàãäàõ îþóòíóóä ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí èõ,
äýýä ñóðãóóëüä 3.2-ñ äýýø ãîë÷ ä¿íòýé ñóðàëöäàã
áîëîí ÅÁÑ-ã 3.0 ãîë÷ ä¿íòýé òºãñºæ èõ äýýä
ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ ýðõýý àâñàí áîëîâ÷ ñàíõ¿¿ãèéí
÷àäâàðã¿éí óëìààñ ñóðãàëòûí òºëáºðºº òºëºõ
áîëîìæã¿é áîëñîí ýðäýì øèíæèëãýý ñóäàëãààíû
àðãà áàðèë ýçýìøèæ áóé îþóòàí áàéíà.
Õî¸ð. Òàâèãäàõ øààðäëàãà
- Ìîíãîë óëñûí èðãýí áàéõ.
- ¨ñ ñóðòàõóóíû áóðóó çóðøèëã¿é áàéõ.
- Ñóðãóóëü, õàìò îëíû äóíä íýð õ¿íäòýé áàéõ.
- Ìîíãîë óëñàä öààøèä òîãòâîðòîé àæèëëàæ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
- Ìîíãîë óëñûí ñî¸ë, óðëàã, áîëîâñðîëûí õºãæèëä
õºðºí㺠îðóóëàëò õèéæ ñàíõ¿¿ãèéí áîäèò òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëýõ;
- Õî¸ð îðíû ýäèéí çàñàã, ñî¸ë, óðëàã, áîëîâñðîëûí
õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ; Òóõàéëáàë îþóòíû òýòãýëýãò õºòºëáºð,
á¿òýýí áàéãóóëàëòûí ñàí, ñî¸ë, óðëàã, øèíæëýõ
óõààíû õàìòàðñàí ¿çýñãýëýí ÿàðìàã, ýðäýì
øèíæèëãýýíèé õóðàë, óóëçàëò, ñåìèíàð, óðëàãèéí
òîãëîëò çîõèîí áàéãóóëàõ ã.ì;
- Ìîíãîë òóóðãàòíû áîëîí áóñàä óëñ îðíóóäûí
èæèë òºñòýé áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí àæèëëàæ
àðäûí äèïëîìàòûí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã ¿éë
àæèëëàãààã ¿å øàòòàé àâ÷ ÿâóóëíà.
àìüäðàõ.
- ªðõèéí îðëîãîî ¿íýí çºâ òîäîðõîéëæ, çàñàã
çàõèðãààíû íýãæýýð áàòàëãààæóóëñàí áàéõ.
- Èðãýíèé áè÷èã áàðèìòûí ÿìàð íýã çºð÷èëã¿é
áàéõ.
Ãóðàâ. Á¿ðä¿¿ëýõ áàðèìò
- Àíêåò
- Õî¸ð õóâü öýýæ çóðàã / 3x4 õýìæýýòýé /
- ªìíºõ êóðñóóäûí ä¿íãèéí æàãñààëò /ãîë÷ ä¿íã
çààâàë áè÷ñýí áàéõ/
- ªðõèéí àì á¿ëèéí áîëîí îðëîãûí òîäîðõîéëîëò
/õîðîî õîðèíîîñ àâàõ/
- Ãýð á¿ëä àæèë õèéäýã ãèø¿¿äèéí öàëèíãèéí
òîäîðõîéëîëò, òýòãýâýð òýòãýìæ àâäàã áîë çîõèõ
áàéãóóëëàãèéí òîäîðõîéëîëò
- Õºòºëáºðò õàìðóóëàõûã õ¿ññýí ýðäìèéí çºâëºëèéí
áîëîí òýíõèìèéí ýðõëýã÷èéí òîäîðõîéëîëò
- Ýññý /ñýäýâ, ¿ãèéí òîîã çààãààã¿é áîëíî./
- ªðãºäºë
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä èëòãýë òàâüñàí
á¿òýýëèéí æàãñààëò íü òýòãýëýãò õàìðàãäàõàä ò¿ëõýö
áîëíî.
Õºõñ¿ëä Ñî¸ë ñàí,
Ðîêìîí áþëäèíã-èéí /Unitel êîðïîðàöè
áàéðëàäàã/ 209 òîîò 275
Óòàñ / Ôàêñ: 7011-0053
È-Ìýéë: foundation@khuhsuld.mn ÎÞÓÒÀÍ
2008
www. khuhsuld.mn
¯íýí õè÷íýýí ãàøóóí áàéñàí ÷, ÷èõ òàâèí ñîíñ
Êàáóñ
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

THE SUCCESS ENGLISH

TRAINING CENTER
Òàíèëöóóëãà Âàêóóìæóóëñàí òàíõèìèéí ñóðãàëò

“SUCCESS” ãàäààä õýëíèé ñóðãàëòûí òºâ íü
2003 îíîîñ õîéø ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Ìàíàé ñóðãàëòûí òºâ á¿õ øàòíû Àíãëè, Ñîëîíãîñ
õýëíèé ìºí êîìïüþòåðèéí ñóðãàëòóóäûã ÷àíàðûí
ºíäºð ò¿âøèíä ìýðãýæëèéí ãàäààä áîëîí ìîíãîë
áàãøòàéãààð ¿éë àæèëëàãààãàà çîõèîí áàéãóóëæ
áàéíà.
Ìàíàé ñóðãàëòûí äàâóó òàëóóä:
- Ãàäààä õýëýýð äàãíàñàí
- Ìýðãýæëèéí ãàäààä áîëîí ìîíãîë áàãøòàé
- Ä¿ðýì, ÿðèà, óíøèõ áîëîí ñîíñîæ îéëãîõ á¿õ
÷àäâàðûã çýðýã ýçýìø¿¿ëíý.
- Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí ñóðãàëòûí
õýðýãöýýã ñóäëàæ àæëûí áàéðàí äàõâ ñóðãàëòûã
çîõèîí áàéãóóëäàã.
- Õîòûí òºâä çîðèóëàëòûí àíãè, òàíõèì
- Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí îëîí òºðëèéí íîì, ñóðàõ áè÷èã,
òàðààõ ìàòåðèàë
- Áîëîâñðîëûí õÿíàëòûí àëáàíû àòòåñòàò÷èëëûí
øààðäëàãà õàíãàñàí
- Àëáàí ¸ñíû TOEFL-èéí øàëãàëòûã àâäàã
èòãýìæëýãäñýí áàéãóóëëàãà òóë ñóðààä, ¿ðãýëæë¿¿ëæ
TOEFL IBT-èéí øàëãàëò ºãºõ áîëîìæ.
- ªã뺺 9.00 öàãààñ îðîé 17.00 öàã õ¿ðòýë
õè÷ýýëëýíý.
- Öàéíû öàã 12.00-13.00 õ¿ðòýë
- Ãàäààä áîëîí ìîíãîë áàãøòàé, 200 öàã , 1 ñàð
- Àíõàí øàòíû òºëáºð 210$
- Äóíä øàòíû òºëáºð 250$
- 1 æèëèéí àíãè, Êîíêóðñûí áýëòãýë 15-18 öàãèéí
õîîðîíä / 520 öàã/ 180.000¥
- Ãàäààä áîëîí ìîíãîë áàãøòàé äóíä áîëîí ã¿íçãèé
øàòíû ñóðãàëò /520/ 250.000¥
- ÿíçãèé áà Toefl-í áýëòãýë àíãè /520/ 500.000¥
ªã뺺, ºäºð, Îðîéí àíãèóäûí ñóðãàëò
- Àíõàí øàò /96 öàã, 8 äîëîî/ 100.000¥
- Äóíäûí äóíä /120/ 130.000¥
- Äóíäûí äýýä ã¿íçãèé /120öàã / 180.000¥
- Ä¿ðìèéí ã¿íçãèé ìîíãîë áàãøòàé /120 öàã /
120.000¥
- Toefl-í áýëòãýë ãàäààä áàãøòàé /120 öàã /
220.000¥
Ñîëîíãîñ õýëíèé KLTP áýëòãýë àíãè
- Àíõàí øàò /60 öàã / 60.000¥
- Äóíä øàò /60 öàã / 80.000¥

Ìàíàé õàÿã:
Óëààíáààòàð õîò ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã
4-ð õîðîî “Çîîñ ãî¸ë” 310 òîîò

Óòàñ: 315350, 99843200,

88621656, 96663196

276
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ªºäã¿é õ¿í ñýòãýëýýð äîîãóóð òóë áàÿñàë öýíãýë íü ÎÞÓÒÀÍ-2008

º÷¿¿õýí, ò¿ð çóóðûí áàéäàã. ¯éëäýë á¿õýí íü áóñäûã
õîõèðîîæ ÿâäàã
Õóí Öçû÷ýí
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝà ժÍê˪ËÒ
“POST GENERATION” ÎÞÓÒÍÛ
ÝÐÄÝÌ ØÈÍÆÈËÃÝÝÍÈÉ ÁÀÃÀ ÕÓÐÀË
Ìîíãîë Øóóäàí Áàíêíààñ æèë á¿ð óëàìæëàë
áîëãîí áàíê ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí
óäèðäëàãèéí ÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäûí äóíä
“Post Generation” Øèëäýã Ýðäýì Øèíæèëãýýíèé
Á¿òýýë øàëãàðóóëàõ óðàëäààíûã çàðëàäàã áèëýý.
Èëòãýëèéí çîðèëãî:
Áàíê ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí óäèðäëàãûí
ñàëáàðò õèéãäýæ áóé ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûã
óðàìøóóëàí èäýâõèæ¿¿ëýõ, îþóòàí çàëóó÷óóäûí
îíîëûí ìýäëýãèéã ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààíä
õýðýãæ¿¿ëýí áàòæóóëàõ ãîë çîðèëãîòîé.
ÓÐÀËÄÀÀÍÄ ÎÐÎËÖÎÕ ÑÝį¯Ä:
Á¿òýýë¿¿ä íü äàðààõü ñýäâ¿¿äèéí àëü íýãýíä
õàìààðñàí áàéíà. ¯¿íä:
- Áàíêíû ºðñºëäºõ ÷àäâàð
- Áàíêíû áèçíåñèéí òºðºëæèëò
- Á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé îíîâ÷òîé ìàðêåòèíã
- Áàíêíû ñàëáàð, òîîöîîíû òºâ¿¿äýä õýðýãæ¿¿ëýõ
ìàðêåòèíã, ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãàà
- Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í,
¿éë÷èëãýý íýâòð¿¿ëýõ
- Áàíê, äààòãàëûí ¿éë÷èëãýý
- Õºðºí㺠îðóóëàëò
- Áàíê ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí óäèðäëàãûí
÷èãëýëèéí áóñàä ñýäâ¿¿ä
ØÀÃÍÀËÛÍ ÑÀÍ:
Îþóòíóóäûí øàãíàë:
- 1-ð áàéð – /1 îþóòàí/ 500 000¥, ªðãºìæëºë,
Õè÷ýýëèéí æèëèéã äóóñòàë ñàð á¿ð 30 000
òºãðºãíèé òýòãýëýã
- 2-ð áàéð – /1 îþóòàí/ 300 000¥, ªðãºìæëºë,
Õè÷ýýëèéí æèëèéã äóóñòàë ñàð á¿ð 20 000
òºãðºãíèé òýòãýëýã
- 3-ð áàéð – /1 îþóòàí/ 200 000¥, ªðãºìæëºë,
Õè÷ýýëèéí æèëèéã äóóñòàë ñàð á¿ð 15 000
òºãðºãíèé òýòãýëýã
- Òóñãàé áàéð - /3 îþóòàí/ 50,000¥,
ªðãºìæëºë
Óäèðäàã÷ áàãøèéí øàãíàë:
- 1-ð áàéð: ªðãºìæëºë, 100 000 òºãðºã
- 2-ð áàéð: ªðãºìæëºë, 70 000 òºãðºã
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àäãèéí àìüòíû õ¿í ÷àíàðûã ñýðýýõèéí òóëä àëãàíû
- 3-ð áàéð: ªðãºìæëºë, 50 000 òºãðºã
Øèëäýã èëòãýã÷ îþóòíû øàãíàë:
- Èëòãýëèéí òýìöýýíä ìýäëýã óð ÷àäâàðàà íýýí
õàðóóëæ, áóñäààñ äàâóó áàéæ ÷àäñàí øèëäýã 1-2
îþóòíûã òóñ áàíêèíä äàäëàãà õèéëãýí, ãýðýýãýýð
àæèëëóóëæ àæëûí áàéðààð øàãíàíà.
Óðàëäààíä îðîëöîõ á¿òýýë¿¿ä íü äîîðõè
øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéíà.
1. ªãºãäñºí ñýäâ¿¿äèéí àëü íýãíèé õ¿ðýýíä
áè÷èãäñýí áàéõ
2. Õàìàð÷ áàéãàà ñýäýâ áà á¿òýýë, ººðèéí íýðèéã
í¿¿ð õóóäñàíäàà òîäîðõîé áè÷ñýí áàéõ
3. Á¿òýýëèéí àãóóëãà íü ºðãºí õ¿ðýýã õàìàðñàí,
õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé áàéõ
4. Á¿òýýëèéã À4 ôîðìàòûí öààñíû íýã òàë äýýð
õýâëýõ áà äàðààõ ôîðìàòààð áè÷èãäñýí áàéõ
¸ñòîé. ¯¿íä:
- Normal
- ¯ñãèéí ôîíä Times New Roman Mon
- ¯ñãèéí ôîíäûí õýìæýý 12
- ̺ð õîîðîíäûí õýìæýý 1,5
5. Ç¿¿ëò, òàéëáàðûã õîëáîãäîõ í¿¿ðýíä íü õèéñýí
áàéõ
6. Á¿òýýëä çîðèóëàí ã¿éöýòãýñýí ñóäàëãààíû òàéëàíã
á¿òýýëèéí õàâñðàëò õýñýãò îðóóëàõ
7. Èëòãýã÷ ººðèéí îâîã íýð,ñóðãóóëèéí íýð, õîëáîî
áàðèõ óòñàà òîäîðõîé áè÷ñýí áàéíà.
ÓÐÀËÄÀÀÍÄ ÎÐÎËÖÎÕ Á¯ÒÝÝË
Õ¯ËÝÝÍ ÀÂÀÕ ÕÓÃÀÖÀÀ:
Òóñ óðàëäààíä îðîëöîã÷äûí ìàòåðèàëûã òóõàí
æèëèéí 4-ð ñàðä çîõèîí áàéãóóëäàã.
Æè÷: Îþóòíóóä ãàíöààð÷ëàí áîëîí áàãààð îðîëöîæ
áîëíî. Áàãààð îðîëöñîí òîõèîëäîëä ãèø¿¿äèéí òîî
3-ààñ õýòðýõã¿é áàéíà.
277
Äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë: Óòàñ: 326800
ÎÞÓÒÀÍ
Âýá õàÿã: www.postbank.mn 2008
àìòûã ¿ç¿¿ëýõ õýðýãòýé
Àðèñòîòåëü
 ÎÞÓÒÀÍ - ÒÝÒÃÝËÝÃ, ÕªÍê˪ËÒ

ÄÝÝÄ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÀËÁÀÐÛÍ ÍÝÃÄÑÝÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ

3&

2!!         

      






 
 
     
  

!"
#$
$%&     ' '  

#$
(
$%&     '   '

)***+






*(*

,*-*&+
 ' '  ' 
  '  
!"
% 
 
 

' 
   '


#$
$%&

*-*&  '  
  '
 '
 ''

!"
% 
 
   ' '   
  

#$
(
$%&


' '' '
 ' 
  

*-*&
!"
% '' '
    
 '  

)***+
*(*

  '  
 
   
*-*&
!"
%  
 ''  '' 


.
&
 
' 
' '
' 

 '  '

!"
%  '
 

' '   
  

  '


.
&
*


 
    '
'  ' 
!
*
$$&

#$$&
   

 ' ' '
  '
!"
% '
 


' 

    '

'
#$$&$$
*+
(**
( '

 


'
 ' 

/*&+
 ' 
 
   

 '
!"
% ''  ' 


 '

 


(*0
 '    '' 

 '
!"
% ' 
' ' '   ' ' 

1***
%
 
 '      '


1***
%

'  

'  '' '   ' 

*-*&+



278
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

Á¯ËÝà 6

279
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

280
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Àëäàà õèéñíýý ìýäñýí äàðóéäàà çàñàõ àëõàìûã õàéæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

áàé
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

ÌÓÇÍ-ÈÉÍ Õ¯¯ÕÝÄ, ÇÀËÓÓ×ÓÓÄÛÍ

ժĪËêªÍ
ÌÓÇÍ-èéí Õ¿¿õýä Çàëóó÷óóäûí Õºäºë㺺í íü õ¿í õ¿íýý ýðõýìëýí äýýäëýõ,
õ¿íäýòãýõ, ýíýðýíã¿é ¿çëèéã õ¿¿õýä çàëóó÷óóäàä òàíèóëæ òºëºâø¿¿ëýõ, õ¿ì¿¿íëýã
¿éëñýä òýäíèé îðîëöîîã äýýøë¿¿ëæ, ñàéí äóðûí ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãûã íü á¿õ øàòàíä
äýìæèæ, äàâóó ñàéí ÷àíàðàà õºãæ¿¿ëýõýä íü òóñëàõ çîðèëãîîð àæèëëàäàã.

Õ¿¿õýä Çàëóó÷óóäûí Õºäºë㺺í íü 1993 îíä ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäñàí áºãººä ºíººäºð

ýãíýýíäýý 67 ìÿíãà ãàðóé õ¿¿õýä, çàëóó÷óóä, 270 õ¿íäýò óäèðäàã÷, 676 èäýâõòýí
áàãø, 1313 òóñ÷ õàìòëàãèéã íýãòãýí àéìàã, ä¿¿ðãèéí óëààí çàãàëìàéí õîðîîä, ÅÁÑ-èóä äýýðõ á¿ëýã,
á¿ëãýìýýðýý äàìæóóëàí ìýäýýëýë ñóðòàë÷èëãàà, ýð¿¿ë ìýíä àíõíû òóñëàìæ, íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýý,
îëîí óëñûí íàéðàìäàë õàìòûí àæèëëàãàà ãýñýí ÷èãëýë¿¿äýýð ¿íäýñíèé õýìæýýíä ¿éë àæèëëàãààãàà
çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí Õºäºë㺺íèé Åðºíõèé çîõèöóóëàã÷ààð Ä.Óóãàíáàÿð àæèëëàäàã. ªäºð äóòàìûí ¿éë
àæèëëàãààã õàíãàõ çîðèëãî á¿õèé ªñâºð, Çàëóó÷óóäûí òºëººëºëººñ á¿ðäñýí Òºâèéí êëóá Åðºíõèé
çîõèöóóëàã÷èéí äýðãýä àæèëëàäàã. Õàÿã: ÌÓÇÍ-ûí òºâ áàéð Óòàñ: 320635 www.redcross.mn

ÌÎÍÃÎËÛÍ ÑÊÀÓÒÛÍ ÕÎËÁÎÎ

Òàíèëöóóëãà çýðýãëýëèéí áîëîí ìýäëýã, äàäàë, ÷àäâàðûí

Ìîíãîëûí Ñêàóòûí Õîëáîî
íü õ¿¿õýä, ºñâºð ¿åèéíõýí,
ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí íèéãìèéí
á¿õèé ë äàâõàðãûí çàëóó÷óóäûã
õºãæ¿¿ëýõ, òýäíèé ÷ºëººò öàãèéã
çºâ áîëîâñîí ºíãºð¿¿ëýõ,
íèéãìèéí èäýâõèéã íýìýãä¿¿ëæ,
îðîëöîîíû ýðõèéã õàíãàõàä
÷èãëýãä-ñýí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëäàã òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãà þì.
Òóñ áàéãóóëëàãà íü õ¿¿õýä, ºñâºð ¿åèéíõýí,
çàëóó÷óóäûã áèå äààí àìüäðàõ àðãà óõààíä
ñóðàëöàõ, òàë á¿ðèéí ìýäëýã áîëîâñðîëòîé,
íèéãìèéí äóíä áèåý çºâ àâ÷ ÿâàõ ÷àäâàðòàé èðãýí
õ¿í áîëîí òºëºâøèõºä íü òóñëàõ çîðèëãîòîé.
Ìàíàé áàéãóóëëàãà ºíãºðñºí 15 ãàðóé æèëèéí
õóãàöààíä 70 îð÷èì ìÿíãàí õ¿¿õýä, çàëóó÷óóäûã
àìüäðàõ óõààíä ñóðàëöóóëàí òºëºâøñºí èðãýí
áîëõîä òóñàëñàí.
Îäîî ýãíýýíäýý 9000 îð÷èì ãèø¿¿äòýé, 1000 ãàðóé
íàñàíä õ¿ðýã÷èäòýé, 20000 ãàðóé äýìæèã÷èäòýé ¿éë
àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Áàéãóóëëàãûí ýðõýì çîðèëãî:
Õ¿¿õýä, çàëóó ¿åèéíõíèé áîëîâñðîë ìýäëýãò õóâü
íýìðýý îðóóëæ, íèéãýìä á¿òýýë÷ áàéð ñóóðü ýçýëñýí
áèå äààñàí õóâü õ¿ì¿¿ñèéã òºëºâø¿¿ëýõýä òóñëàõàä
îðøèíî.
¯éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýë:
ªºðèéí ýãíýýíä íýãäñýí õ¿¿õýä, çàëóó÷óóäûã
ñêàóòûí àðãà, çàð÷ìûí äàãóó ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ
òýìäãèéí áîëçëûã áèåë¿¿ë¿¿ëýõ, òýäíèé õýðýãöýý
ñîíèðõîëä íèéöñýí òºðºë á¿ðèéí òºâëºðñºí àðãà
õýìæýýí¿¿äèéã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Ñêàóòûí õºäºë㺺íä íýãäñýí õ¿¿õäèéí äóíä ¿éë
àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõäàà íàñíû àíãèëàëààð çîõèîí
áàéãóóëäàã.
6-10 íàñ – Êàá áóþó ñêàóò áîëîõîîð áýëòãýãäýæ
áàéãàà áàãà íàñíû õ¿¿õä¿¿ä. Ýäãýýð íàñíû õ¿¿õä¿¿ä
“ªäºð á¿ð ñàéí ¿éë á¿òýýå” óðèàí äî𠺺ðñäèéã
ýðæ õàéæ íýýõ, áèå äààõ, õºäºë㺺íèé ýâñýëòýé
áîëîõ, òàíèí ìýäýõèéí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëäàã.
11-15 íàñ – Ñêàóò áóþó ñêàóòûí àðãà, çàð÷ìààð
àæèëëàæ ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëæ áàéãàà ºñâºð ¿åèéíõýí
“×àäàõ á¿õíýý õèéå” óðèàí äî𠺺ðñäèé㺺
õºãæ¿¿ëýõ, òàíèí ìýäýõ, ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëäàã.
16-17 íàñ – Âåí÷èð áóþó ñêàóòûí àðãà, çàð÷ìààð
àæèëëàæ èðñýí ººðèé㺺 íèéãìèéí èäýâõòýé èðãýí
áîëãîõîîð àæèëëàæ áàéãàà ºñâºð ¿åèéíõýí áóñäàä
ººðèé㺺 òàíèí ìýä¿¿ëýõ, íèéãìèéí ãèø¿¿í áîëîõ
áýëòãýëýý õàíãàõ, ñóðñàí ìýäñýíýý áàòàòãàõ ¿éë
àæèëëàãààã “Á¿õíèéã á¿òýýë÷ýýð õèéöãýýå” óðèàí
äîð õèéäýã.
18-25 íàñ – Ðîâåð áóþó ñêàóòûí àðãà, çàð÷ìààð
àæèëëàæ èðñýí öààøèä ñêàóòûí ¿éë àæèëëàãààíä
îðîëöîæ, áóñàääàà òóñëàõ çîðèëãîòîé çàëóó÷óóä
“¯éë÷èëöãýýå” óðèàí äîð áóñàäòàé õàìòðàõ, òóñëàõ,
çààæ ñóðãàõ, íèéãìèéí èäýâõèòýé ãèø¿¿í áîëîõ ¿éë
àæèëëàãààíä õàìðàãäàæ áàéäàã.
18-ààñ äýýø íàñ – Ñêàóòûí àðãà, çàð÷ìûí äàãóó 281
ñêàóòûí ãèø¿¿äòýé àæèëëàæ áàéãàà, ñóðãàëòàíä
õàìðàãäñàí ñàéí äóðûíõàí áóþó á¿ëãèéí óäèðäàã÷ ÎÞÓÒÀÍ
2008
íàñàíä õ¿ðýã÷èä, ìºí ñêàóòûí ¿éë àæèëëàãààíä

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ãàíöõàí ìº÷èéí öýíãýë îëîí æèëèéí çîâëîí øàíàëëûí

ýõèéã òàâèõ íü öººíã¿é.
Âèëàíä
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
îðîëöîæ, òóñàëæ, äýìæèæ áàéäàã íàñàíä õ¿ðýã÷èä
áóþó äýìæèã÷èä
Õàìòûí àæèëëàãàà:
Õ¿¿õýä, çàëóó÷óóäûí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëäàã ͯÁ-ûí òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä, òºðèéí
áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, ÎÓÕÁ/ÀÉÏÅÊ,
ÄÁÕÑ, Äýëõèéí çºí, Àíãëèéí õ¿¿õäèéã èâýýõ ñàí,
ÀÄÐÀ, Àâñòðàëè, ßïîí çýðýã óëñóóäûí ÇÃ, ÄÝÌÁ,
ßïîí, Äàíè áîëîí äýëõèéí áóñàä îëîí îðíû
ÍÈÉÑËÝËÈÉÍ Õ¯¯ÕÝÄ ÇÀËÓÓ×ÓÓÄÛÍ ÃÀÇÀÐ
Ìàíàé ãàçàð íü íèéñëýëèéí íóòàã äýâñãýðò õ¿¿õýä
çàëóó÷óóäûí òàëààð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí
Ãàçðààñ ÿâóóëàõ áîäëîãî áîëîí Íèéñëýëèéí Çàñàã
Äàðãûí ìºðèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºðèéí
çàõèðãààíû îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãà þì.
Òóñ ãàçàð íü Íèéñëýëèéí Õ¿¿õýä Çàëóó÷óóäûí îðäîí
(õóó÷íààð Çàëóó÷óóäûí Ñî¸ëûí Òºâ)-ä áàéðëàæ
áàéãàà áºãººä óðëàã ñïîðòûí àðãà õýìæýý çîõèîí
áàéãóóëàõ çîðèóëàëò á¿õèé 700 õ¿íèé ñóóäàëòàé
èõ òàíõèì, 150 õ¿íèé ñóóäàëòàé õóðëûí áàãà
òàíõèìòàé.
Íèéñëýëèéí íóòàã äýâñãýðò ãýð á¿ë, ýìýãòýé÷¿¿ä,
õ¿¿õýä, çàëóó÷óóäûí òàëààð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí
ãàçðààñ ÿâóóëàõ áîäëîãî áîëîí Íèéñëýëèéí Çàñàã
Äàðãûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
282 àæëûí õ¿ðýýíä…
ÎÞÓÒÀÍ
Íèéñëýëèéí Õ¿¿õýä Çàëóó÷óóäûí Ãàçàð íü...
2008
Ǻâõºí ººðèé㺺 áîäîæ, á¿õ ç¿éëýýñ àøèã çàâøààí
õàéäàã õ¿í æàðãàëòàé áàéæ ÷àäàõã¿é. ªºðèéíõºº òºëºº
àìüäàðúÿ ãýâýë áóñäûí òºëºº ë àìüäàð
Ñåíåêà
ñêàóòûí áàéãóóëëàãóóäòàé íÿãò õàìòûí àæèëëàãààòàé
àæèëëàæ èðñýí áà õ¿íèé õºãæèë, ͯÝÌ, ýðõèéí
àñóóäëààðõ ÒÁÁ-ûí ñ¿ëæýýíä íýãäýí îðæ óäèðäàõ
çºâëºëä íü ñîíãîãäîí àæèëëàæ áàéíà.
Ìàíàéõòàé õàðèëöàõ õàÿã:
Øóóäàíãèéí õàÿã:
Óëààíáààòàð – 48, ø/õ - 43
Óòàñ: 324171 Ôàêñ: 313281
E – mail: scout@mongol.net Áàéðøëûí õàÿã:
×èíãýëòýé ä¿¿ðýã, II 40000-ò 2-ð áàéð 3 òîîò
Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí àñóóäëààð òºðºëæñºí ñóäàëãàà
ä¿ãíýëò ãàðãàæ, ò¿¿íäýý ÷èãëýñýí òîäîðõîé àæëóóäûã
òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëäýã
- Ãàçðûí äýðãýäýõ ãýð á¿ëä çºâëºãºº ºãºõ çàãâàð
òºâººñ çàëóó ãýð á¿ëèéã á¿õ òàëààð äýìæèõ,
òýäýíä ãýð á¿ë òºëºâëºõ, ºðõèéí òºñºâ çîõèîõ, ýöýã
ýõèéí ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí
áîëîâñðîë îëãîõ, óëìààð ãýð á¿ë ñàëàëòààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çýðýã àñóóäëààð õóóëèéí
áîëîí ñýòãýë ç¿éí ãàíöààð÷èëñàí çºâëºãºº ºã÷,
ñóðãàëòàíä õàìðóóëæ ºðõ ãýð á¿ëèéã õºãæ¿¿ëýõ
áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð äýìæèí àæèëëàäàã
- Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí çîðèóëàëòòàé áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéã çîðèóëàëòààð íü àøèãëàæ ãàçðûí
äýðãýä äðàì, õºãæèì á¿æãèéí áîëîí íàéðàë äóó, óòãà
çîõèîëûí äóãóéëàíãóóäûã áàéãóóëàí õè÷ýýëë¿¿ëæ,
ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûí õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ ñî¸ë îëîí
íèéòèéí àæëûí õ¿ðòýýìæ ¿ð ä¿íã äýýøë¿¿ëæ, õ¿¿õýä
çàëóó÷óóäûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí îëîí òºðëèéí
àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ, òýäíèé îðîëöîîã äýìæèí
õàìòðàí àæèëëàäàã
- Õ¿¿õýä áàãà÷óóäûã ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ àñóóäàëä àíõààð÷ òýäíèé ÷ºëººò öàãèéã
çºâ áîëîâñîí ºíãºð¿¿ëýõ, àâüÿàñ ÷àäâàðûã íü
áàãà íàñíààñ íü íýýí õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí
öîãö àñóóäëóóäûã øèíýëýã àðãà õýëáýðýýð çîõèîí
áàéãóóëæ ñïîðò, ñî¸ë óðëàãèéí óëàìæëàëò àðãà
õýìæýýí¿¿äèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿâóóëæ íèéòèéí õ¿ðòýýë
áîëãîäîã
- Õàðàà õÿíàëòã¿é, ãýð îðîíäîî àìüäðàõ áîëîìæã¿é,
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
àñðàí õàìãààëàã÷ õàðãàëçàí äýìæèã÷ã¿é
õ¿¿õä¿¿äèéí ýðõ àøãèéã õàìààëàí, áè÷èã ¿ñýãò
áîëîí àìüäðàõ óõààí, ìýðãýæëèéí äàäàë îëîõ
ñóðãàëòàíä õàìðóóëäàã
Õàðúÿà ãàçðóóäûíõàà àæèëòíóóäûã ìýðãýæëèéí õóâüä
÷àäâàðæóóëàõ, äàâòàí ñóðãàõ, äàäëàãàæóóëàõ,
àðãà ç¿éí áîëîí ìýðãýæëèéí óäèðäëàãààð õàíãàõûã
çîðüæ àæèëëàäàã
Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëäàã èæèë òºñòýé òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãóóäòàé èäýâõèòýé õàìòðàí àæèëëàæ àðãà
òóðøëàãà ñîëèëöîí àæèëëàäàã
ÌÎÍÃÎËÛÍ ÎÞÓÒÍÛ ÑÏÎÐÒÛÍ ÕÎËÁÎÎÍÛ
ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Ìîíãîëûí Îþóòíû Ñïîðòûí
Õîëáîî /ÌÎÑÕ/ íü èõ
äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæóóäûí
îþóòíû äóíä áèåèéí òàìèð,
ñïîðòûã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ
òýäãýýðèéí äóíä çîõèîõ áèå
áÿëäðûí áîëîâñðîëûí àæëûã
ñàéæðóóëàõ, îëîí óëñûí
îþóòíû ñïîðòûí õîëáîî /FISU/-
íû ¿éë àæèëëàãààíä Ìîíãîëûí
îþóòíû èäýâõèòýé îðîëöîîã
õàíãàõ çîðèëãîîð 1989 îíû 6-ð ñàðûí 25-íû
ºäºð áàéãóóëàãäñàí. Ìîíãîë îðíû îþóòíû ñïîðòûí
õºäºë㺺íèé ò¿¿õýíä àíõíû áèå äààñàí á¿òýö
çîõèîí áàéãóóëàëòòàé áàéãóóëëàãà áîëñîí. Ìàíàé
óëñàä á¿ðýí òîãòñîí óëñ òºðèéí òîãòîëöîîíû øèíý
íºõöºëä îþóòíû ñïîðòûí õîëáîîíû á¿òýö, çîõèîí
áàéãóóëàëò, ä¿ðýì, ìºðèéí õºòºëáºðèéã ººð÷ëºí
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ 1992
îíä Îþóòíû ñïîðòûí ÷óóëãàí õóðàëäàæ ÌÎÑÕ-ã
øèíý÷ëýí áàòàëñíààð àëü íýãýí áàéãóóëëàãûí
õàðüÿàëàëä áóñ áèåý äààñàí îëîí íèéòèéí òºâ
áàéãóóëëàãà áîëñîí.
ÌÎÑÕ-íîîñ 2 æèë òóòàìä óëñ îðíû õýìæýýíä
“Îþóòíû ñïîðòûí Óíèâåðñèàä èõ íààäàì”
¯íäýñíèé îþóòíû àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýí
ãýñýí 2 õýëáýðýýð ñïîðòûí 10 îð÷èì òºð뺺ð
óðàëäààí òýìöýýí çîõèîí , òèâ äýëõèéí îþóòíû
àâàðãûí òýìöýýí, Óíèâåðñèàä íààäàìä Ìîíãîëûí
îþóòíû áàã òàìèð÷äûã áýëòãýí îðëöóóëàõ çýðýã
îëîí õýëáýðèéí ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ áàéíà.
Îþóòíû ñïîðòûí õîëáîî íü Ìîíãîë îðíû á¿õ óëñûí
áîëîí õóâèéí èõ äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæóóäûí îþóòàí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Áèåý òîîõ çàí áîë õèé íü ãàðâàë øóóðãà äýãäýý÷èõ
Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí õ¿¿õäèéí çóñëàíãóóäûí
¿éë àæèëëàãààã õ¿¿õýä, ºñâºð ¿åèéíõíèé ýðýëò
õýðýãöýýíä òóëãóóðëàí øèíýëýã õýëáýðýýð çîõèîí
áàéãóóëàõ, õ¿¿õäèéí õºãæëèéí òºâ áîëãîí òýäãýýðèéí
ìàòåðèaëëàã áààçûã áýõæ¿¿ëýí àæèëëàõ
ÌÀÍÀÉ ÕÀßÃ:
Óëààíáààòàð-20, Çàëóó÷óóäûí ºðãºí ÷ºëºº
Óòàñ: 322418, 328835
Ôàêñ: 976-11-322418
976-11-328835
Email: child.youth.department@gmail.com
Website: http://www.nhzg.mn
òàìèð÷äûã á¿õýëä íü õàìðóóëàí ¿éë àæèëëàãààãàà
çîõèîí áàéãóóëæ äýìæëýãèéã íü ç¿é ¸ñîîð àâ÷
ºíººäºð, ýäãýýð ñóðãóóëèóäàä ñóðàëöàæ áóé
îþóòíóóäûí 1/3 íü ÌÎÑÕ-íû ¿éë àæèëëàãààíä
èäýâõèòýé õàìðàãäàí îðîëöäîã.
ÌÎÑÕ-íû á¿ðýëäýõ¿¿íä á¿ñ íóòãûí îþóòíû ñïîðòûí
õîëáîîä èõ äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí äýðýãäýõ
ñïîðò êëóá, õàìòëàã çýðýã áàéãóóëëàãóóä îðîõûí
çýðýãöýý Äàðõàí-Óóë, Àðõàíãàé, Çàâõàí, Õîâä,
Ãîâü-Àëòàé çýðýã 8 àéìàãò ñàëáàð áàéãóóëëàãóóä
àæèëëàæ òóõàéí íýãæ íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýí
îþóòíû ñïîðòûã õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûã áîëîâñðóóëàí
õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã ýðõýëæ áàéíà.
Ìîíãîë óëñàä îþóòíû ñïîðòûí õºäºë㺺íèéã
óäèðäàõ äýýä áàéãóóëëàãà íü 4 æèëä íýã óäàà
õóðàëäàõ îþóòíû ñïîðòûí õîëáîîíû ÷óóëãàí
áºãººä õóðàëäààíààñ ÎÑÕ-íû çºâëºë 11 õ¿íèé
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé ñîíãîãäîí àæèëëàäàã. Ǻâëºëèéí
ãèø¿¿äèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä ìàíàé óëñûí èõ, äýýä
ñóðãóóëèóäûí óäèðäëàãóóä, ýðäýìòýí áàãø
íàð, õàìòðàí àæèëëàã÷ áîëîí èâýýí òýòãýã÷
áàéãóóëëàãóóäûí òºëººëºã÷èä îðäîã. ÌÎÑÕ-íû
åðºíõèéëºã÷ººð Ãîëîìò áàíêíû åðºíõèé çàõèðàë
Ä.Áàÿñãàëàí åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãààð
ÁÒÑÓÕ-íû îðëîã÷ äàðãà Ä. Æàðãàëñàéõàí íàð
ñîíãîãäîí àæèëëàæ áàéíà.
ÌÎÑÕ ººðèéí çîðèëòîî õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ
òºð îëîí íèéòèéí òºâ áàéãóóëëàãóóä ÁÑØÓßàì,
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì, ÁÒÑÓÕîðîî, Íèéñëýëèéí
ÇÄÒÃ, Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé îëèìïèéí õîðîî, ÌÎÕ,
ÌÇÕ çýðýã áàéãóóëàãóóäòàé õ¿í àìûí á¿ëýã àæèë 283
òºðëèéí õ¿ðýýëëýýðýý íÿãò õîëáîãäîæ áàéäãèéí
ÎÞÓÒÀÍ
çýðýãöýý “Áîäü Èíòåðíåéøíë”, “ßïîíû Èòî÷ó”, 2008
õýìæýýíèé àãààðààð ¿ëýýñýí áºìáºëºã þì
Âîëüòåð
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
Ãîëîìò áàíê, ÌÈÀÒ, ”Õ¿íñ òðåéä”, “Çàëóó Ìîíãîë”
çýðýã 10 îð÷èì êîìïàíè êîðïîðàöèóäòàé õàìòðàí
àæèëëàæ îþóòíû ñïîðòûí ¿éë õýðýãò òóñëàëöàà àâ÷
áàéíà. Ìîíãîëä îþóòíû ñïîðòûí õºäºë㺺íèéã
æèíõýíý ¸ñîîð òºëººëæ áóé Ìîíãîëûí Îþóòíû
Ñïîðòûí Õîëáîî íü Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé Îëèìïèéí
Õîðîîíû á¿ðýí ýðõò ãèø¿¿í áºãººä Ìîíãîë Óëñûí
Õóóëü ç¿éí ÿàìíû 646 òîîò ãýð÷èëãýý, ðåãèñòðèéí
1016679 òîîò á¿ðòãýëòýé íèéñëýëä àæèëëàæ áóé
çàëóó÷óóäûí îëîí íèéòèéí 30 îð÷èì áàéãóóëëàãûí
ÁÍÕÀÓ-ÛÍ ªÌªÇ ÎÐÍÛ ÕªÕ ÕÎÒ ÄÀÕÜ ÌÎÍÃÎË
ÎÞÓÒÍÛ ÕÎËÁÎÎÍÛ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
ªâºðìîíãîëûí íèéñëýë
Õºõ õîòîä 1997 îíîîñ
ýõýëæ Ìîíãîë îþóòàí
èõýýð ñóðàëöàõ áîëñîí
áºãººä ¿¿íýýñ ºìíº
ÌÓÁÈÑ-èéí äàäëàãûí
îþóòíóóä õàãàñ
æèëèéí õóãàöààãààð
èðæ ñóðàëöàí ìîíãîë
îþóòàí ñóðàëöàõ
ýõëýëèéã òàâüñàí þì.
Àíõ çºâõºí
ºâºðìîíãîëûí Áàãøèéí Èõ ñóðãóóëüä ìîíãîë îþóòàí
ñóðàëöäàã áàéñàí áºãººä ýíý íü ºðãºæñººð îäîî
íèéò 5 èõ ñóðãóóëüä ìîíãîë îþóòàí ñóðàëöàæ
áàéíà.
¯¿íýýñ äóðäâàë: ªâºðìîíãîëûí èõ ñóðãóóëü,
ªâºðìîíãîëûéí Áàãøèéí Èõ ñóðãóóëü, ªâºðìîíãîëûí
Àæ ¯éëäâýðèéí Èõ ñóðãóóëü, ªâºðìîíãîëûí
Òàðèàëàíãèéí èõ ñóðãóóëü áóþó պ人 Àæ Àõóéí
Èõ ñóðãóóëü, ªâºðìîíãîëûí Àíàãààõ Óõààíû Èõ
ñóðãóóëü ýíý 5 ñóðãóóëü íü ºâºðìîíãîëèéí ãîëëîõ
5 ñóðãóóëü áîëíî.
2005 îíîîñ ýõýëæ 2 óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû
ãýðýýíèé äàãóó ÁÍÕÀÓ-èéí ºâºðìîíãîëûí ªºðòºº
Çàñàõ îðîíä Ìîíãîë îþóòíóóäûã óðàëäààíò
øàëãàëòàíä õàìðóóëàí æèëä 100 íèéò 5 æèëèéí
õóãàöààíä 500 îþóòíûã òýòãýëýãýýð ñóðãàõ
áîëñîí òèéìýýñ Õºõ Õîòîîñ ñóðàëöàã÷ îþóòíû
òîî õàðüöàíãóé íýìýãäýæ ýíý òîî öààøèä ºñºõ
õàíäëàãàòàé áîëñîí òóë Ìîíãîë îþóòíóóäûí ººðºº
óäèðäàõ áàéãóóëàãà çàéëøã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé
áîëñîí áºãººä 2005 îíä Ìîíãîë îþóòíû çºâëºë
284 íýðòýéãýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëñààð èðñýí.
ÎÞÓÒÀÍ
2007 îíû 10 äóãààð ñàðààñ ýõýëæ Õºõ Õîò äàõü
2008 Ìîíãîë Îþóòíû Õîëáîî ãýæ íýðýý ººð÷èëæ Ìîíãîë
ªäºð á¿ð õýäýí ìº÷èéã ãàíöààðàà ºíãºðººæ áàé
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
íýã þì. ÌÎÑÕîëáîî íü 1995îíû 8 ñàðûí 21-22-
íû ºäð¿¿äýä ßïîí óëñûí Ôóêóîêà õîòíîî áîëñîí
ÎÓÎÑÕ-íû 24-ð åðºíõèé àññàìáëåéí õóðàëäààíààð
Ìîíãîë óëñûã òóñ áàéãóóëëàãàä òºëººëºõ ýðõèéã
äàíãààðàà ýäëýõ öîðûí ãàíö àëáàí ¸ñíû õîëáîî
áîëîí áàòëàãäñàí þì. Ìîíãîë óëñ 1977 îíä
ÎÓÎÑÕ-íä ãèø¿¿íýýð ýëññýí þì.
Õàðèëöàõ óòàñ: 324050 www.mssf.mn
óëñàä á¿ðòãýãäýí Ìîíãîëûí Îþóòíû Õîëáîîíû
õàðüÿà áàéãóóëãà áîëîí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõ
áîëñîí. Õºõ Õîòîä îäîîãèéí áàéäëààð íèéò 600
ãàðóé ìîíãîë îþóòàí ìºí 200 ãàðóé ñóðàã÷ Õºõ
Õîòûí àõëàõ áîëîí äóíä ñóðãóóëüä ñóðàëöäàã.
Õºõ õîò äàõü Ìîíãîë Îþóòíû Õîëáîî îþóòíóóäûíõàà
÷ºëººò öàãèéã çºâ áîëîâñîí ºíãºðººõ ìºí òýäíèéãýý
á¿õ òàëààð íü õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð îëîí ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëñààð èðñýí.
Òà ÁÍÕÀÓ-ûí ªâºðìîíãîëûí ººðòºº çàñàõ îðîíä
ñóðàëöàõûã õ¿ñâýë æèë á¿ðèéí õàâàð, íàìàð
Ìîíãîë óëñûí ÁÑØÓßàì, ÁÍÕÀÓ-ûí ìîíãîë óëñ
äàõü ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíààñ çîõèîí áàéãóóëäàã
óðàëäààíò ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàíä îðîëöîîðîé.
̺í äîîðõ õàÿãóóäààð îðæ Õºõ õîòûí òîìîîõîí
ñóðãóóëèóäòàé òàíèëöààðàé. Òàíä àìæèëò õ¿ñüå.
ªâºðìîíãîëûí èõ ñóðãóóëü
www.imu.edu.cn
ªâºðìîíãîëûí àæ ¿éëäâýðèéí èõ ñóðãóóëü
http://www.imut.edu.cn/
ªâºðìîíãîëûí àíàãààõ óõààíû èõ ñóðãóóëü
www.immc.edu.cn/
ªâºðìîíãîëûí Òàðèàëàíãèéí èõ ñóðãóóëü
www.imau.edu.cn
ªâºðìîíãîëûí áàãøèéí èõ ñóðãóóëü
www.imnu.edu.cn/
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

ÌÎÍÃÎËÛÍ ËÅÊÒÎÐ ÒªÂ

Ìàíàé òºâ 2004 îíîîñ Ëåêö

ýõëýí ¿éë àæèëëàãààãàà
ÿâóóëæ áàéãàà áºãººä - Õóâü õ¿íèé õºãæèëä ÷èãëýñýí ëåêö
ãàäààä, äîòîîäûí íýð - Íèéãìèéí õºãæèëä ÷èãëýñýí ëåêö
õ¿íä á¿õèé èõ äýýä - Ǻâëºãºº
ñóðãóóëèóäàä áîëîâñðîë - Ñýòãýë ç¿éí çºâëºãºº
ýçýìøñýí ãèø¿¿ä, - Ñóäàëãààíû çºâëºãºº
ëåêòîðóóäààñ á¿ðäñýí - Õóâü õ¿íèé õºãæèëòýé õîëáîîòîé çºâëºãºº
òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà - Áèçíåñèéí çºâëºãºº
þì. Òóñ òºâ îäîîãîîð íèéò 5000 ãàðóé ãèø¿¿ä 100
ãàðóé ìýðãýæëèéí ëåêòîðóóäòýé áîëîîä áàéíà. Îëîí íèéòèéí êîìïàíèò àæèë

Ýðõýì çîðèëãî: Ìàíàé òºâ ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíààñ ãàäíà

Õºãæèëä òóëõòàé ÷àäâàðæñàí èðãýä, ëåêòîðóóäûã çîðèëãîäîî íèéö¿¿ëýí äàðààõ ¿éë àæèëëàãààã
òºëºâø¿¿ëýí áýëäýõ. ÿâóóëäàã.

Ìîíãîëûí Ëåêòîð òºâèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà ¯¿íä:

Ñóðãàëò - Ýðõýì çîðèëãûí õ¿ðýýíä ãèø¿¿äèéíõýý õºãæèõ

- ªºðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ øèëäýã àðãà áàðèëûã
ýçýìø¿¿ëýõ çîðèëãîòîé
“Õóâü õ¿íèéã ÷àäàâõæóóëàõ íü” ñóðãàëò
- Áàéãóóëëàãà õàìò îëîíä çîðèóëñàí
Áàéãóóëëàãûí õºãæèë” ñóðãàëò
- Èëòãýõ óðëàãèéí îíîëûí “Ðåòîðèêà” ñóðãàëò
- ÅÁÑ-èéí àõëàõ àíãèéí ñóðàã÷äàä çîðèóëñàí
“Ìýðãýæëýý õýðõýí ñîíãîõ âý?” ñóðãàëò
Ñóäàëãàà
- Ñîöèîëîãèéí ñóäàëãàà
- Çàõ çýýëèéí ñóäàëãàà
ýðõèéí áàòàëãààã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí îëîí òàëò
àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ.
- Ëåêòîðóóäûí ëåêö çîõèîí áàéãóóëàõ
- Äýýðõ ÷èãëýëýýð ñóðãàëò, ñóäàëãàà ÿâóóëàõ
- Ãàíöààð÷èëñàí ñóðãàëò áîëîí çºâëºãºº ºãºõ
- Íîì ñýòã¿¿ë ýðõëýí ãàðãàõ
- Òåëåâèç ðàäèîãèéí íýâòð¿¿ëýã áýëòãýí ÿâóóëàõ
- ¯éë àæèëëàãààíûõàà ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä íýýëòòýé
õýëýëö¿¿ëýã, ñåìèíàð çîõèîõ
- Ãàäààä, äîòîîäûí òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ,
õàìòðàí àæèëëàõ

Õàÿã: Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Çàëóó÷óóäûí õºãæëèéí

Ïîëèñè òºâèéí 1 äàâõàðò
Óòàñ: 70111838
www.lector.mn
285
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿íä õýäèé õýìæýýíèé óõààí äóòàãäàæ áàéíà, òºäèé

õýðèéí èõýìñýã çàí öóõàëçàíà
Àëåêñàíäð Ïîóï
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

ÑÀÉÍ ÄÓÐÛÍ YÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÒÓÕÀÉ

ÅЪÍÕÈÉ ÎÉËÃÎËÒ

“ßìàð íýãýí àæëûã õèéõýä òèéì ÷ èõ õ¿÷ ÷àäàë 2. Òóõàéí ãàçàð îðîí, óëñ ¿íäýñòíèéã õàìàðñàí
õýðýãã¿é. ×óõàì þó õèéõ õýðýãòýéã ìýäýæ øèéäýõýä 3. Ñîíèðõîëûí õýñýã á¿ëãèéã õàìàðñàí áàéäëààð
ë ¿íýõýýð àñàð èõ õ¿÷ øààðäëàãàòàé.” ÿâàãääàã.
Êèí Õàááàðä
Õºäºë㺺í íü çîðèëãî ÷èãëýë òºðºë õýëáýðèéí õóâüä
Íèéãìèéíõýý áîëîí áóñäûí ñàéí ñàéõíû òºëºº õàðèëöàí àäèëã¿é áà ýäãýýðò õàìðàãäàæ îðîëöîõ
áàéãóóëàãà, õàìò îëîí õóâü õ¿ì¿¿ñèéí ç¿ãýýñ õèéæ íü õóâü õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàë áàéäàã. Òóõàéëáàë:
á¿òýýæ áàéãàà õ¿ì¿¿íëýãèéí èõ ¿éëñèéã ñàéí äóðûí
¿éë àæèëëàãàà ãýæ íýðëýõ áºãººä ýíýõ¿¿ ñàéí - Óëñ òºðèéí õºäºë㺺í:
äóðûí ¿éë àæèëëàãààã äàðààõ ¿íäñýí õýñýãò àíãèëæ -¿íäýñíèé ýðõ ÷ºëººíèé òºëºº õºäºë㺺í , àðä÷èëñàí
áîëíî. õºäºë㺺í
- Ýõ îðîí÷ õºäºë㺺í:
1. Õàðèëöàí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ áóþó ººðòºº òóñëàõ Ýõ îðíûõîî òóñãààð òîãòíîëûí òºëºº õºäºë㺺í
ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãàà - Õ¿¿õýä, çàëóó÷óóä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí áóþó õ¿í àìûí
2. Áóñäàä ýíýðýíã¿é ¿éëñ ¿ç¿¿ëýõ ñàéí äóðûí ¿éë òîäîðõîé á¿ëãèéí õºäºë㺺í:
àæèëëàãàà Ñêàóòûí õºäºë㺺í, îþóòíû
3. Íèéãìèéí ñàéí ñàéõíû õºäºë㺺í õ¿¿õýä õ¿¿õýääýý
òºëºº îðîëöîõ ñàéí äóðûí ¿éë õºäºë㺺í ã.ì
àæèëëàãàà - Õ¿ì¿¿íëýã ýíýðýíã¿é ¿éëñèéí
4. Áóñäûã ºì㺺ëæ õàìãààëàõ õºäºë㺺í
îëîí íèéòèéí ñàéí äóðûí ¿éë Óëààí çàãàëìàéí, “õàðèó íýõýýã¿é
àæèëëàãàà çýðýã áîëíî. òóñ” õºäºë㺺í
Äýýðõ ñàéí äóðûí ¿éë - Òîäîðõîé ñîíèðõîëä òóëãóóðëàñàí
àæèëëàãààíä îëîí íèéòèéí õºäºë㺺í:
áîëîí õóâü õ¿ì¿¿ñèéã Ìàðê ñîíèðõîã÷äûí, íîì
îðîëöóóëæ áàéãàà õýëáýð, öóãëóóëàõ õºäºë㺺í
çîõèîí áàéãóóëàëò, õàìðàõ - Áàéãàëü õàìãààëàõ õºäºë㺺í
õ¿ðýý, çîðèëãî ÷èãëýëýýð íü Òóæèéí íàðñûã ñýðãýýõ, Òóóë
ñàéí äóðûí õºäºë㺺í, ñàéí ãîëûí õºâººã öýâýðëýõ àæèë ã.ì
äóðûí àæèë õýìýýí ÿëãàæ ¿çýæ
áîëíî. Ýäãýýð õºäºëãººí¿¿ä äîòðîîñ
ñàéí äóðûí õºäºë㺺í íü
Ñàéí äóðûí õºäºë㺺íèé îðîëöîã÷äûí ñàéí äóðûí ¿íäñýí
äýýð òóëãóóðëàñàí, áóñäàä òóñëàõ
òóõàé
÷èí ýðìýëçýë äýýð ÿâàãääàãààðàà
ãîë îíöëîãòîé áàéäàã.
Ñàéí äóðûí õºäºë㺺íèé òóõàé òàíèëöàõûí òóëä
íèéãýìä ÿâàãäàæ áàéãàà õºäºëãººí¿¿äèéí òóõàé
òîâ÷õîí äóðäúÿ. Õºäºë㺺í ãýäýã íü òîäîðõîé çîðèëãî Ñàéí äóðûí õºäºë㺺í
á¿õèé òîìîîõîí àñóóäëûã øèéäâýðëýõèéí òóëä
õ¿ñýë, ýðìýëçýë, ñîíèðõîë, õýðýãöýýãýýðýý íýãäñýí Íèéãýì áà àðä èðãýäèéí ýðõ àøèã ñàéí ñàéõíû
àðä íèéòèéí áà õýñýã á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéí çîðèëãîäîî òºëºº àñóóäàëä îëîí íèéòèéí õ¿÷ àíõààðëûã
õ¿ðýõèéí òóëä ÿâóóëæ áàéãàà íýãäñýí ¿éë àæèëëàãàà õàíäóóëæ, îðîëöîã÷èäûí ñàéí äóðûí õ¿ñýë ýðìýëçýë
þì. Õºäºë㺺í íü õàìðàõ õ¿ðýýíèéõýý õóâüä : äýýð òóëãóóðëàí çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä çîõèîí
286 ÿâóóëæ áàéãàà íèéòèéã õàìàðñàí ¿éë àæèëëàãààã
ÎÞÓÒÀÍ 1. Äýëõèé íèéòèéã õàìàðñàí ñàéí äóðûí õºäºë㺺í ãýäýã.
2008

Ìýäýæ áàéãàà á¿õíýý äàíäàà á¿¿ ÿðü, ÿðüæ áàéãàà ÎÞÓÒÀÍ-2008

á¿õíýý õàðèí äàíäàà ìýäýæ áàé
Ìàòòèàñ Êëàóäèóñ
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

Ñàéí äóðûí õºäºë㺺íä ÿìàð øèíæ¿¿ä ìýðãýæëèéí áóñ áàéõ õàðèëöàí àäèëã¿é
çàõèàëãàòàé
õàäãàëàãäàæ áàéäàã âý? - Íàñ õ¿éñ, ¿íäýñ óãñàà, õýë øàøèí áîëîâñðîë
ÿëãàâàðëàäàãã¿é
- Ãèø¿¿í÷ëýë áàéäàãã¿é
- Ãàíöààð÷èëñàí áà õýñýã á¿ëãýýð õèéãääýã
- Ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð ÿâàãääàã
- Íèéãìèéí ÿíç á¿ðèéí äàâõàðãààñ õýí ÷ õàìðàãäàæ
- Áóñäàä òóñëàõ, íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ õ¿ñýëä
áîëäîã
òóëãóóðëàñàí áàéäàã
- Õèë õÿçãààð õàìààðàëã¿é ãýõ ìýò îíöëîãòîé
- Õèéæ á¿òýýñíèéõýý òºëºº õàðèó òóñ íýõäýãã¿é
- Õàðèëöàí òóñëàëöàõ áîëîí ººðèéí çîðèëãîòîé
- Çîõèîí áàéãóóëàëò áàéæ áîëäîã
íèéö¿¿ëæ õèéãääýã.
- ªðãºí îëîí íèéòèéí õ¿ñýë ñîíèðõîëä òóëãóóðëàäàã
òóë çð ºãººæ èõ áàéäàã
- ¿ðãýëæëýõ öàã õóãàöàà ÿíç á¿ð, ºìíºº òàâüñàí Ñàéí äóðûí áàéãóóëëàãà
òîìîîõîí çîðèëãîî áèåë¿¿ëæ ÷àäñàí áîë ¿éë
àæèëëàãààãàà çîãñîîæ áîëäîã ãýõ ìýò. Ñàéí äóðûí áàéãóóëëàãà ãýäýã íü ñàéí äóðûí
õºäºë㺺íä õàìðàãäàõ õ¿ñýë ñîíèðõîëòîé
õàìò îëîí, õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí
Ñàéí äóðûí õºäºë㺺íèé à÷ õîëáîãäîë áàéãóóëàõ, ñóðòàë÷ëàõ, çóó÷ëàõ çýðãýýð ñàéí äóðûí
àæèëòíóóäûí ýðõ àøèã õ¿ñýë ñîíèðõîëä íèéóñýí
- Òóõàéí óëñ îðîí áóþó íèéãýìä ýäèéí çàñãèéí
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã áàéãóóëëàãûã õýëíý. Ñàéí
÷óõàë õóâü íýìýð îðóóëäàã.
äóðûí áàéãóóëëàãóóä íü äàðààõ ¿éë àæèëëàãààã
- Àðä èðãýä, îëîí íèéòèéí íèéãìèéí àìüäðàëä
çîõèîí ÿâóóëäàã.
îðîëöîõ îðîëöîîã ºíäºðæ¿¿ëäýã.
- Óëñ îðíû òºð çàñãèéí áîäëîãî øèéäâýðèéã äýìæèí,
- Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä õ¿ì¿¿ñèéã òàòàí
õºãæèëä ò¿ëõýö ºãäºã.
îðîëöóóëàõ
- Õóâü õ¿ì¿¿ñèéí èäýâõ ñàíàà÷ëàãûã ºíäºðæ¿¿ëæ,
- Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààã ºðºãæ¿¿ëýõ
èðãýíèé ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ, èòãýë ¿íýìøèëòýé
- Ñàéí äóðûí òºñºë õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ
àìüäðàõàä ñàéí íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.
- Ñàéí äóðûíõíû ¿éë àæèëëàãààã îëîí íèéòýä
ñóðòàë÷èëàí òàíèóëàõ
Ñàéí äóðûí àæèë - Ñàéí äóðûí àæèëòíóóäûí àæèë ¿éëñ, õóâü íýìðèéã
¿íýëýõ, óðàìøóóëàõ
Ñàéí äóðûí àæèë íü ñàéí äóðûí õºäºëãººíººñ - Ñàéí äóðûí àæèë õèéõ õ¿ñýë ñîíèðõîëòîé ãàäààä
õàìðàõ õ¿ðýý, ¿ðãýëæëýõ öàã õóãàöàà, çîõèîí äîòîîäûí ìýðãýæèëòýí àæèëòíóóäûí õýðýãöýýä
áàéãóóëàëòààðàà ãîë ÿëãààòàé ãýäãèéã òà íàð áàéãóóëëàãà ãàçàð íü çóó÷ëàí õîëáîæ ºãºõ
îéëãîæ áàéãàà áàéõàà. Ó÷èð íü: Õºäºë㺺í - Ñàéí äóðûí èæèë òºñòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã
ãýäýã íü îëîí íèéòèéã õàìàðñàí ¿éë ÿâö áàéäàã áàéãóóëëàãóóä õàìòðàí àæèëëàõ.
áîë ñàéí äóðûí àæèë íü õóâü õ¿í áóþó õýñýã
á¿ëýã, áàã õàìò îëíîîñ ñàéí äóðààðàà ÿìàð ãýõ çýðãýýð ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíû îëîí
íýã áàéãóóëëàãàä çóó÷ëàã÷ààð äàìæóóëàí ýñâýë àñóóäëûã øèéäâýðëýæ áàéíà.
ººðñíºº øóóä õàðèëöàà õîëáîî òîãòîîæ, òîäîðõîé
àæëûí áàéðàíä çîðèëãî ÷èãëýëòýéãýýð, çààãäñàí
öàã õóãàöààíû äîòîð
Ñàéí äóðûí ¿éë
áèåèéí áà îþóíû õ¿÷
õºäºëìºðºº çîðèóëàõûã àæèëëàãààíû ÷èãëýë-
õýëíý. Ñàéí äóðûí àæèëä õóâü õ¿íèé îðîëöîî
äàðààõ íèéòëýã øèíæ¿¿ä
áàãòàíà. “Áèåë¿¿ëýõ õ¿÷ ÷àìä
çàÿàãààã¿é òèéì õ¿ñýë õýçýý
- Öàã õóãàöàà ÿíç á¿ð ÷ äîòîð ÷èíü òºðºõã¿é.
áàéäàã Õàðèí õ¿ñëýý áèåë¿¿ëýõèéí
- Öàã àãààð ãàçàð òóëä õºäºëìºðëºõ õýðýãòýé
íóòãààñ õàìààðàõã¿é áàéæ ìýäíý.”
ÿâàãääàã Ðè÷àðä Áàõ
- Ýäèéí çàñàã íèéãìèéí
á¿õ ñàëáàðûã õàìàðäàã Õóâü õ¿í ñàéí äóðûí 287
- Öàëèí õºëñ, øàí ¿éë àæèëëàãààíä õ¿ñýë ÎÞÓÒÀÍ
õàðàìæ ÷óõàë÷èëäàãã¿é ñîíèðõîëûíõîî äàãóó ººðò 2008
- Ìýðãýæëèéí áà áàéãàà íººö áîëîìæ, ìýäëýã
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðòºº õÿìäõàí àìüäðàë
õàéæ ÿâàà õ¿í ë æèíõýíý ºðºâäºëòýé íýãýí
Äýâèä Æîðäàí
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
÷àäâàð, öàã õóãàöààíààñàà øàëòãààëàí ÿíç á¿ðèéí
õýëáýðýýð îðîëöîõ áîëîìæòîé áàéäàã. Ãýõäýý ñàéí
äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿íäñýí ãóðâàí øèíæ ÷àíàð
àãóóëàãäàæ áàéäàã ãýäãèéã ñàéòàð óõàìñàðëàõ
õýðýãòýé. Òóõàéëáàë:
- Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãàà íü ÿìàð íýãýí øàí
õàðàìæ, öàëèí õºëñ, øàãíàë ÷óõàë÷èëäàãã¿é
- Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãàà íü ººð ÿìàð íýãýí
õ¿íä àøèã îëç îëãîõ çîðèëãîã¿é áàéäàã.
- Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãàà íü õóâü õ¿íèé õ¿ñýë
¸îíèðõîëûí ¿íäñýí äýýð ÿâàãääàã.
Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîæ áàéãàà õóâü
õ¿í äàðààõ ÷èãëýëèéí ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä
îðîëöîæ áîëîõ þì.
Ñàéí äóðûí àæëûí òºðºë ÷èãëýë¿¿ä
1. Õàðèëöàí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ áà ººðòºº òóñëàõ
ñàéí äóðûí àæèë:
o Ìýðãýæëèéí àæèë:
Ìýðãýæëèéíõýý äàãóó áàãøëàõ, ÿíç á¿ðèéí õýëíèé
îð÷óóëãà õèéõ ã.ì
o Òºñºë õºòºëáºðèéí àæèë:
Òóõàéí áàéãóóëëàãààñ ýðõëýí ã¿éöýòãýæ áàéãàà
òºñºë õºòºëáºðò îëîí íèéòèéí äóíä çîõèîí
áàéãóóëàõ ÄÎÕ, àðõè, òàìõèíû ýñðýã ñóðòàë÷èëãàà
õèéõ
o Îþóíû á¿òýýë
Íîì çîõèîë áè÷èõ, áîëîâñðóóëàõ, õàìòðàí îðîëöîæ,
ñàíàëàà õýëýõ, õÿíàí çàâñàðëàõ
2. Áóñäàä òóñëàõ ýíýðýíã¿é ¿éëñèéí àæèë:
- Õàëàìæ õàìãààëëûí àæèë:
Íèéãìèéí õàëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, àñðàõ ñóâèëàõ,
çààæ ñóðãàõ, ãýãýýð¿¿ëýõ, øààðäëàãàòàé òóñëàìæ
¿ç¿¿ëýõ
3. Íèéãìèéí ñàéí ñàéõíû òºëºº ñàéí äóðûí
àæèë:
- Á¿òýýë÷ õºäºëìºð:
Óðãàö õóðààõ á¿õ íèéòèéí àæèëä îðîëöîõ,
öýöýðëýãæ¿¿ëýõ àæëûã äýìæèí ººðèéí íººö
áîëîëöîîãîî àøèãëàí ÿìàð íýãýí õýëáýðýýð
òóñëàõ
- Îëîí íèéòòýé àæèëëàõ àæèë:
Îëîí ãèéòýýñ ñóäàëãàà àâàõ, ìýäýý ìýäýýëýë
288
öóãëóóëàõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, ñóðòàë÷ëàõ, îéëãîëò
ÎÞÓÒÀÍ íýìýãä¿¿ëýõ çýðýã
2008
- Öàã ¿åèéí êaìïàíèò àæèë:
Áóñàäòàé íýýëòòýé áàé, ãýâ÷ ººðèéíõºº ¿íý öýíèéã á¿¿
àëä
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
Çóä ¿åðèéí àþóëä íýðâýãäýãñäýä òóñëàõ, óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ, õîõèðëûã àðèëãàõ àæèëä îðîëöîõ.
- Òºâëºðñºí àðãà õýìæýý:
Íèéòèéã õàìàðñàí òºðºë á¿ðèéí àðãà
õýìæýýí¿¿ä.
Õóâü õ¿í ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä
ÿìàð ¿¿ðýã ÷èãëýëòýé îðîëöîæ áîëîõ
âý?
- Ñàéí äóðûí àæèëòàí àæèëëóóëàõààð çàðëàñàí
áàéãóóëëàãûí àæèëä ãýðýýãýýð òîäîðõîé õóãàöààíä
, òîäîðõîé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõýýð ñàéí äóðààðàà
àæèëëàõ
- Øààðäëàãàòàé òîõèîëäõîëä õºðºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí
õàíäèâ ºãºõ, öàëèíãèéí õóâü, øàãíàëàà õàíäèâëàõ
- Íèéãìèéí èóñòàé àæèë õºäºëìºð òóõàéëáàë: õîò
îð÷íîî òîõèæóóëàõ, öýöýðëýãæ¿¿ëýõ çýðýã àæèëä
áèå÷ëýí îðîëöîõ
- Òóñëàìæèéí àðãà õýìæýýíä îðîëöîõ, áàéãàëèéí
ãàìøèã, çóäàíä íýðâýãäýãñýäýä òóñëàõ
- Îþóíû á¿òýýëýý çîðèóëàõ íîì, ñóðàõ áè÷èã
áè÷èõ, õàíäèâëàõ
- Äîíîðûí õºäºë㺺íä îðîëöîõ , öóñàà ºãºõ, ñ¿¿ãýý
ºãºõ
- Áóÿíû àæèëä îðîëöîõ, øàøèí ñ¿ì õèéäèéã
ñýðãýýõ
- ªí÷èí ÿäóóñ ýìçýã á¿ëãèéíõýíä òóñëàõ
- Îëîí íèéòèéã óðèàëàí äóóäàõ, ýñýðã¿¿öýë
èëýðõèéëýõ, æàãñààë öóãëààí, á¿õ íèéòèéí ã¿éëò,
àÿíä îðîëöîõ
- Òºëºâëºñºí òîìîîõîí àðãà õýìæýý, áàÿð ¸ñëîë,
öýíãýýíò ¿éë àæèëëàãàà, òýìäýãëýëò ºäºðò îðîëöîõ
çýðãýýð ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîæ
áîëîõ îëîí õýëáýð¿¿ä áàéíà.
Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ
õ¿ñýë çîðèëãî
ßìàð íýãýí àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýõäýý õ¿ì¿¿ñ
ºìíºº òîäîðõîé çîðèëãî äýâø¿¿ëäýã áºãººä ýíý íü
õ¿ì¿¿ñèéí õ¿ñýë ñîíèðõîëòîé ñàëøã¿é õîëáîîòîé
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
áàéäàã. Ñàéí äóðûí îëîí òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíä
õóâü õ¿í á¿ð ººðèéí õ¿ñýë ñîíèðõîëûí äàãóó
îðîëöäîã. Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ
áîëñîí ãîë ¿íäñýí õ¿ñýë ñîíèðõîëóóä íü äàðààõ
áàéäëààð èëýðäýã. Òóõàéëáàë:
- Äýìæëýã òóñëàëöàà øààðäëàãàòàé õ¿ì¿¿ñò òóñëàõûí
òóëä
- Øèíý ìýäëýã, ÷àäâàð òóðøëàãàòàé áîëîõûí òóëä
- ׺뺺ò öàãàà ¿ð àøèãòàé çàðöóóëàõûí òóëä
- Øèíý õ¿ì¿¿ñòýé òàíèëöàí õàìòðàõ õ¿ðýýãýý
òýëýõèéí òóëä
- ªºðèé㺺 íýýæ øèíý îð÷èíä îðæ àæèëëàõûí
òóëä
- Áóÿí ¿éëäýæ ñýòãýëýý àðèóñãàõûí òóëä
- Áóñàä ¿íäýñòíèé õýë ñî¸ë, çàí çàíøèëòàé
òàíèëöàõûí òóëä
- Øèíý ìýäýýëýë ò¿ãýýõèéí òóëä
- Áóñäûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëæ ñóðàõûí òóëä
- Òóëãàìäñàí àñóóäëûã øèéäýõýä õ¿÷èí ç¿òãýõèéí
òóëä
- ªºðèéí ìýäëýã ÷àäâàðûã áóñàäòàé õóâààëöàõûí
òóëä
- Áóñäàä ººðèé㺺 îéëãóóëàõ, íýð òºðºº
ºíäºðæ¿¿ëýõèéí òóëä
- Øèíý õàìò îëîí íàéç íºõºäòýé áîëîõûí òóëä
- Íèéãìèéí õîöðîãäëûã àðèëãàõûí òóëä
- ªºðèéí õóâèéí çîðèëãîä íèéö¿¿ëýõèéí òóëä
- Óðä ýçýìøñýí óð ÷àäâàðàà ìºõººõã¿éí òóëä
- Äóðòàé ñîíèðõîëòîé ç¿éëýý õèéõèéí òóëä
- ¯ðãýëæ ñàéí ñàéõàí ñýòãýãäýëòýé áàéõûí òóëä
- Áèå äààõ ÷àäâàð, òýâ÷ýýðòýé áîëîõûí òóëä
- Õóâü õ¿íèé õóâüä ººð÷ëºãäºõèéí òóëä
Ãýõ ìýò òàø îëîí ñàíàà çîðèëãî , øàëòãààíûã íýðëýæ
áîëíî. Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõûã
õ¿ññýí õýí á¿õýí äýýðõ õ¿ñýë çîðèëãî, ñîíèðõëîî
òóõàéí áàéãóóëëàãûí ýðõ àøèã õýðýãöýýòýé õàðèëöàí
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ¯ã ãýäýã íàâ÷ ìýò. Äýíä¿¿ èõ íàâ÷òàé ìîäîíä ¿ð æèìñ
íèéö¿¿ëæ ÷àäâàë øð á¿òýýëòýé õàìòðàí àæèëëàõ
íºõöºë á¿ðýëääýã þì.
Õóâü õ¿í ñàéí äóðûí àæèë áà õºäºë㺺íä îðîëöîõ
öàã õóãàöàà íü òóõàéí àæëûí îíöëîãîîñ áîëîîä
ÿíç á¿ð áàéäàã.
- Óðò õóãàöààãààð / çºâëºõººð, ìýðãýæèëòíýýð àâ÷
àæèëëóóëàõ/
- Áîãèíî õóãàöààãààð / àæëûí áàéðàíä
ãýðýýãýýð/
- Ò¿ð õóãàöààãààð / öàã ¿åèéí àæèëä îðîëöîõ
áàéäëààð/
- Íýã óäààãèéí àæèëä ºäðººð/ ÷ºëºò öàãààðàà
òºâëºðñºí àðãà õýìæýýíä îðîëöîõ/ ãýõ ìýò
̺í ñàéí äóðûí àæëûã çààâàë áéàãóóëëàãóóäûí
çàõèàëñàí , çàðëàñàí, çîõèîí áàéãóóëñàí àæèëä
îðîëöîõ õýëáýðýýð áóñ ººðñíºº õýñýã á¿ëãýýðýý
íýãäýæ ñàíàà÷ëààä, íèéãìèéí õºãæèëä õóâü íýìýð
îðóóëàõ çîðèëãîîð õýðýãöýýò ãàçàð øèíýýð
ñýòãýí, àæëûí áàéð áèé áîëãîí àæèëëàæ áîëíî.
Òóõàéëáàë:
- Áèå áèåäýý òóñëàõ çîðèëãîîð õºðøèéí õîëáîî,
õîò àéë, íºõºðëºë áàéãóóëàõ
- Ìýäýýëýë ñîëèëöîõ çîðèëãîîð èíòåðíýòýýñ îëæ
àâñàí ìýäýýëëýý áóñäàä òàðààõ õóâààëöàõ
- ªí÷èí ÿäóóñ, òàõèð äóòóó õ¿ì¿¿ñò ñàíàà÷èëãààðàà
òóñëàõ
- Ãýð á¿ëýýðýý õàìòðàí àæèëëàõ
- Àìüäàð÷ áàéãàà îð÷íîî õºãæ¿¿ëýõ
- Íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâàðëàõàä òóñëàõ
- Áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ çýðãýýð îðøèí áàéãàà
ãàçàð îðíû îíöëîã áàéäàë õºãæèëä òîõèðñîí
øèíýëýã õýëáýðèéí ¿éë àæèëëàãààíóóäûã ñàíàà÷ëàí
ñàéí äóðààðàà íýãäýí àæèëëàæ áîëíî.
289
ÎÞÓÒÀÍ
2008
òóí áàãà.
Àëåêñàíäð Ïîóï
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

Ìîíãîëûí õ¿¿õýä, çàëóó÷óóä,

îþóòíû òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãóóäûí ëàâëàõ
/2007 îíä ÕÇÄÕßàìàíä á¿ðòãýëòýé áàéäëààð/

290
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Àòàà÷ õ¿ì¿¿ñ ÿàãààä ¿ðãýëæ ë ñýòãýë äóíäóóð ÿâäàã âý? ÎÞÓÒÀÍ-2008

ßàãààä ãýâýë òýäíèé çºâõºí ººðñäèéíõ íü á¿òýëã¿éòýë
òºäèéã¿é, áóñäûí àìæèëò øàíàëãàí çîâîîäîã þì
Àáó-ëü-Ôàðàæ
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

291
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ×èìýýã¿é áàéíà ãýäýã çàðèìäàà õàìãèéí ñàéí õàðèóëò

ãýäãèéã ñàíà
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

292
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿íèé õàìãèéí àðèóí ìýäðýìæ¿¿ä áîëîõ ýõ îðîí, ýëãýí ÎÞÓÒÀÍ-2008

ñàäàí, ñàéí ñàéõàí, öýâýð àðèóíûã õàéðëàõ õàéðûã
ñóâäàã øóíàõàé çàí ¿ã¿é õèé÷èõäýã
Ñàëëþñòèé
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

293
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àç æàðãàëûí òºëºº õóíäàãà ºðãºõ人 áèä ýð¿¿ë ìýíäýý

ìóóòãàäàã
Æåðîì Ê.Æåðîì
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

294
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿í á¿õýíä ë òýíýã áîäîë òºðäºã. Óõààíòàé õ¿ì¿¿ñ ÎÞÓÒÀÍ-2008

ò¿¿íèéãýý ãàðãàæ õýëäýãã¿é
Âèëüãåëì Áóø
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

295
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Íýð òºðòýé ñàéõàí àìüäàð, Òýãâýë íàñ àõèæ ýðãýæ áîäîõ
öàãò õî¸ð óäàà àìüäàðñàí ìýò ñýòãýë õàíàõ áîëíî.
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

296
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿íèé óõààíû õàìãèéí ºíäºð çýðýãëýë òóõàéí áàéäàëä ÎÞÓÒÀÍ-2008

çîõèöîæ ÷àäàõ õèéãýýä ãàäíûí àþóë çàíàëëûã òàéâíààð
ñºðºí çîãñîõîä îðøèíî
Äàíèåëü Äåôî
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

297
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ìýðãýí óõààíààñ äàðààõ ãóðâàí îíöëîã ÷àíàð òºðºí

ãàðäàã: Ǻâ øèéäâýð ãàðãàõ, àëäààã¿é ÿðèõ, õèéõ ¸ñòîé
ç¿éëýý õèéõ
Äåìîêðèò
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

298
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õè÷íýýí àëäàà ãàðãàäàãã¿é õ¿ì¿¿ñ õè÷íýýí çîëã¿é âý? ÎÞÓÒÀÍ-2008

Õýçýý ÷ òýäíèé çºâ áàéäàãã¿é
Øàðëü äº Ëèíü
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

299
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õýðýãëýõ öàã èð÷èõýýä áàéõàä, íîìîí äîòîð ë

õàäãàëàãäàí áóé ìýäëýã áîë-ìýäëýã áèø. Áóñäûí ãàðò
áàéãàà ìºíãº-÷èíèé õóâüä ìºí㺠áèø.
Ýðòíèé Ýíýòõýãèéí ñóðãààë àéëäâàð
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

300
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ãýð á¿ëèéí äîòîðõè õàëóóí äóëààí óóð àìüñãàë òàíü, ÎÞÓÒÀÍ-2008

òàíû àìüäðàëûí òóëãóóðü, ñóóðü ìºí
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

301
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ó÷èð óòãàã¿é àìüäàðíà ãýäýã ìóóõàé àìüäðàõûã áóñ

óäààí ¿õýõèéã õýëæ áóé õýðýã.
Äåìîêðèò
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

302
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õàìãèéí àþóë îñîëã¿é õºëºã áîë ýðýã äýýð òàòàæ ÎÞÓÒÀÍ-2008

ãàðãàñàí õºëºã îíãîö áîëîé
Àíàõàðñèñ
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

303
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Íýã óäàà õàëóóí ïèéøèí äýýð ñóóñàí ìóóð àõèæ íýçýý ÷
ïèéøèí äýýð ñóóäàãã¿é. Õ¿éòýí áàéñàí ÷ ãýñýí.
Ìàðê Òâåí
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

304
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õóó÷èí àíäàà ìóóëæ áóé õ¿íòýé áèòãèé äîòíîñ. Òýðíýýñ ÎÞÓÒÀÍ-2008

óðâàñàí øèãýý ÷àìààñ ÷ áàñ óðâàõ áîëíî
Ýçîí
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

305
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 ªºðèéí ìýäñýíýý áóñàäòàé õóâààëö. Ýíý íü ìºíõèéí

àëäðûã îëîõ çàì þì
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

306
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Öàãèéã àëäàíà ãýäýã ààæìààð àìèà õîðëîæ áàéíà ãýñýí ÎÞÓÒÀÍ-2008

¿ã.
Ýäóàðä ßíã
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

307
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 “Öàã ÷ óðñàí ºíãºð÷ áàéíà äàà” ãýæ òóí áóðóó îéëãîëòîîð
ÿðèàä ñóð÷èõæýý. Öàã õóãàöàà áîë ìºí㺠þì. Òà ë ºíãºð÷
áàéãàà.
Ìîèñåé Ñàôèð
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

308
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Ìóó õ¿í í¿¿ðñòýé àäèë: ò¿ëýõã¿é þìàà ãýõýä ÷àìàéã ÎÞÓÒÀÍ-2008

õàðëóóëæ õººäíº.
Â.Õþãî
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

309
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ãàçàð äýëõèéòýéãýý ýåëäýã õàðüö

Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

310
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õ¿í õî¸ð óäàà àìüäàðäàãã¿é. Ãýòýë íýã ÷ óäàà àìüäàð÷ ÎÞÓÒÀÍ-2008

÷àääàã¿é õ¿í îëîí áàéäàã.
Ô.Ðþêêåðò
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

311
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Çàëóó õ¿í ÿäóó áàéõ íü ãóòàìøèã áèø, ìýäýõã¿é, ÷àäàõã¿é

áàéõ íü ãóòàìøèã.
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

312
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ªºðèé㺺 çîðèãæóóëàõ õàìãèéí ñàéí àðãà áîë-ººð õýí ÎÞÓÒÀÍ-2008

íýãíèéã çîðèãæóóëàõ
Ì.Òâåí
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

313
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Æèëä íýã óäàà óðüä íü î÷èæ áàéãààã¿é ãàçðàà î÷

Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

314
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Õàãöàøã¿é ñàéí íºõºðòºº, Ìàðòàãäàøã¿é ìóó ¿ã á¿¿ õýë ÎÞÓÒÀÍ-2008

Ìîíãîðë àðäûí ç¿éð ¿ãýýñ…
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

315
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õàìãèéí èíýýäòýé õ¿ñýë áîë õ¿í á¿õýíä òààëàãäàõ õ¿ñýë

þì
øòå
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

316
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Áèäíèé ìýäýõ ç¿éë õÿçãààðòàé, ìýäýõã¿é ìààíü ë ÎÞÓÒÀÍ-2008

õÿçãààðã¿é
Ï.Ëàïëàñ
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

317
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ñàéõàí ºíãºð¿¿ëñýí ºäºð ñýòãýë àìàð óíòàõ áîëîìæ

îëãîäîã øèã,¿ð àøèãòàé àìüäðàë òàéâàí ¿õýõ áîëîëöîîã
õàéðëàäàã.
Ëåîíàðäî äà Âèí÷è
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

318
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Òîãòñîí ¿çýë ¿ã¿é áîë õàìãèéí çîðèãòîé õ¿í ÷ õóë÷ãàð ÎÞÓÒÀÍ-2008

áîëîí õóâèðäàã
Ý.Äåëàêóðà
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

319
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿í òºðºëõòíèé ò¿¿õèéã áàðààíòóóëñàí àðâàí ãýìò

õýðãèéí åñèéã íü ñîãòóóãààð ¿éëäñýí áàéäàã.
Ëåâ Òîëñòîé
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

320
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Æàðãàõ öàãò áèäíèé äóòàãäëóóä, çîâîõ öàãò ñàéí ÎÞÓÒÀÍ-2008

÷àíàðóóä ìààíü òîäîðäîã
Ô.Áýêîí
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
Ä.ÍÀÖÀÃÄÎÐÆÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒÛÍ
Ҫ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍÃÈÉÍ ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Óëààíáààòàð õîòûí òºâ íîìûí ñàí
íü 1980 îíä ÇÕÓ /õóó÷èí íýðýýð/
òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí òóñëàìæòàéãààð
áàðèãäàæ àøèãëàëòàíä îðñîí. ÁÍÌÀÓ-
ûí ÀÈÕÒ-äèéí 1986 îíû 11-ð ñàðûí
17-íû ºäðèéí 207 òîîò çàðëèãààð èõ
çîõèîë÷ Ä.Íàöàãäîðæèéí ìýíäýëñíèé
80 æèëèéí îéãîîð Ä.Íàöàãäîðæèéí
íýðýìæèò áîëãîñîí.
Îäîîãîîð òóñ íîìûí ñàí íü 2
òàñàã, ×èíãýëòýé, Õàí-Óóë, Áàÿíç¿ðõ,
Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðã¿¿äýä òóñ á¿ð
íýã íýã ñàëáàð, õ¿¿õäèéí 1 íîìûí
ñàíòàé 77 àæèëëàãñàäòàé íîìûí
ñàíãèéí ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷íýýð
á¿ðýí õàíãàãäñàí Íèéñëýëèéí ñî¸ë ìýäýýëëèéí
òîìîîõîí òºâ áîëîîä áàéíà.
Íîìûí ñàí íü òºðèéí ÷èã ¿¿ðýãò õàìààðàõ äàðààõ
àæèë ¿éë÷èëãýýã ÿâóóëäàã. ¯¿íä:
- Óíøëàãà ¿éë÷èëãýý
- Èíòåðíýò ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýý
- Ìýäýýëëèéí íººö á¿ðä¿¿ëýõ, ëàâëàãàà íîì ç¿éí
¿éë÷èëãýý
- Íîì õýâëýõ, ñýëáýí çàñàõ ¿éë÷èëãýý
- Ãýðýýð íîì îëãîõ ¿éë÷èëãýý
- Õýðýãëýã÷äýä èíòåðíýòèéã õýðýãëýõ òàëààð ñóðãàëò
ÿâóóëàõ
- ÅÁÑ-èéí íîìûí ñàí÷äàä ìýðãýæèë àðãà ç¿éí
çºâëºãºº ºãºõ
Òóñ íîìûí ñàíãèéí íîìûí ôîíä íü 450000
îð÷èì áîòü íîìòîé. Ôîíäûí èõýíõ õóâèéã ìîíãîë
õýë äýýðõ íîì çîõèîë, òîãòìîë õýâëýë¿¿ä ýçýëäýã.
Íîìûí ôîíä íü áàéãàëèéí øèíæëýë, õóóëü, òåõíèê,
õºäºº àæ àõóé, àíàãààõ óõààí, óðëàã ñïîðò, óðàí
çîõèîë, õ¿¿õäèéí óðàí çîõèîë çýðýã òºðºë á¿ðèéí
ñàëáàðûí íîì çîõèîë, ëàâëàõ áè÷èã, íýâòýðõèé
òîëü, òîëü áè÷ã¿¿ä, ñîíèí ñýòã¿¿ëýýñ á¿ðäñýí.
Á¿õ ôîíäûí 60 õóâü íü ìîíãîë, 35 õóâü íü îðîñ,
¿ëäñýí õóâü íü áóñàä ãàäààä õýë äýýðõ íîì þì.
Ìàíàé íîìûí ñàí íü æèëäýý 70000 áàéíãûí óíøèã÷
õýðýãëýã÷, 250000 ãàðóé èðýãñýä 650000 ãàðóé
íîì õýâëýë, áóñàä ìàòåðèàëààð ¿éë÷èëäýã.
Íîìûí ñàíãèéí ¿éë÷èëãýýã àâòîìàòæóóëàõ àæëûã
1998 îíîîñ ýõýëæ äîòîîä ñ¿ëæýýã áàéãóóëàí
Àâñòðàëèéí “Softlink” êîìïàíèé íîìûí ñàíä
çîðèóëñàí “Alice for windows” ïðîãðàììààð íîìûí
322
áîëîí óíøòã÷äûí ìýäýýëëèéã êîìïüþòåðò îðóóëàí
ÎÞÓÒÀÍ áàðêîäîí äóãààð îëãîæ, óëìààð ýëåêðîí êàòàëîã
2008
çîõèîí áàéãóóëæ íîìûí ñàíãèéí ¿éë÷èëãýýã á¿ðýí
Çàëõóó õíîíèíä ººðèéíõ íü íîîñ õ¿ðòýë òýýð áîëäîã
Ò.Ôóëëåð
àâòîìàòæóóëñàí. ̺í 2003 îíû 7-ð ñàðààñ òóñ
êîìïàíèàñ õóðóóíû õýýíèé 2 òºõººðºìæ àâ÷
ÝÇÌÒ, óíøëàãûí À, Á òàíõèìä ñóóðèëóóëñíààð
óíøèã÷èä ¿íýìëýõýý ãýýõ, áóñäûí ¿íýìëýõ àøèãëàõ
çýðýã ñºðºã ¿ð äàãàâàð á¿ðýí àðèëñàí.
Àëèñà ïðîãðàììûã òóñ íîìûí ñàí íü 9 äýõ æèëäýý
àøèãëàæ îäîîãîîð 29000 íýðèéí 70000 ãàðóé
íîìûí ìýäýýëýë áàãòñàí ýëåêòðîí êàòàëîã, 19800
ãàðóé óíøèã÷èéí ìýäýýëýë, çóðàã áàãòñàí óíøèã÷èéí
á¿ðòãýëèéí ñàíòàé áîëîîä áàéíà.
Íîìûí ñàíãèéíõàà óíøèã÷äàä ìýäýýëëýýð ¿éë÷ëýõ
õ¿ðýýãýý ºðãºòãºæ 1999 îíä “Èíòåðíåò” ìýäýýëëèéí
ñ¿ëæýýíä õîëáîãäëîî. Íîìûí ñàíãèéí Âýá õóóäñûã
Àíãëè, ìîíãîë õýë äýýð õèéæ, ººðñäèéí Âýá ñåðâåðò
áàéðëóóëñàí òºäèéã¿é íîì õàéëòûã Èíòåðíåòýýð
õàéõ áîëîìæòîé áîëëîî. ̺í íîìûí ñàíãèéí
Âåáíèé ºäºð òóòìûí øèíý÷ëýëòèéã áàéíãà õèéñíýýð
25259 çî÷èí 36112 õóóäàñ ìýäýýëýë ¿çñýí áàéíà.
Ýíý íü ºäºðò äóíäæààð 80 õ¿í ìàíàé âåáä çî÷èëæ
áàéíà ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò þì.
Èíòåðíýòýýñ Ìîíãîëûí çîõèîë÷äûí ø¿ëýã,
íàéðàãëàëûã óíøèõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð
áèé áîëãîñîí “ Ìîíãîëûí óðàí çîõèîëûí ñàí” –ä
ø¿ëýã íàéðàãëàëûã îðóóëñíààð 33 çîõèîë÷èéí 141
á¿òýýëèéã äýëõèéí àëü ÷ ºíö㺺ñ ýõ õýë äýýðýý
óíøèõ áîëîìæòîé áîëñîí.
- Àðäûí àìàí çîõèîëûí ñàíã øèíýýð áàéãóóëæ
ýõýëñýí áà ¿ëãýð 9 ø, ç¿éð ¿ã 1602 ø, åðòºíöèéí
ãóðàâ 145 ø çýðãèéã áàéðëóóëààä áàéíà.
Óíøèã÷èä íîìûí ñàí÷äûí Èíòåðíýòèéí ìýäëýãèéã
äýýøë¿¿ëýõ, Ìîíãîë âåá¿¿äèéí õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ
çîðèëãîîð 7 õîíîã á¿ðèéí ìÿãìàð, ëõàãâà, ï¿ðýâ
ãàðèãóóäàä ÿâóóëæ áàéãàà Èíòåðíýòèéí ìýäëýã
îëãîõ ñóðãàëòààð
- Ìîíãîëûí ¿íýã¿é è-ìýéë¿¿äèéí äàâóó òàë
- Ãýðýýñýý èíòåðíýò àøèãëàõ ¿åä Èíòåðíåòåä
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

õîëáîãäîõ öàãàà õýðõýí çºâ çàðöóóëæ áîëîõûã Ìîíãîë Óëñûí

çààæ áàéíà.
Óíøèã÷, èðãýä, êîìïàíèé è-ìýéë õàÿãèéã òýäíèé
õ¿ñýëòèéí äàãóó á¿ðòãýæ, 1609 è-ìýéë õàÿã á¿õèé
¿¿ñãýñýí ñèñòåìýýðýý ìýäýý ìýäýýëë¿¿äèéã èëãýýæ
¿éë÷èëäýã.
- Ñàð á¿ð íýãäñýí ìýäýýã á¿õ õàÿãàíä
- Äîëîî õîíîã á¿ðä çºâõºí íîìûí ñàíãèéí óíøèã÷äàä
ìýäýýëýë èëãýýæ áàéíà.
Ýäãýýð àæëûí ¿ð ä¿íä óíøëàãà ¿éë÷èëãýýíèé
àæëûí öàð õ¿ðýý ºðãºæèæ ÷àíàð ÷àíñàà ñàéæèð÷,
¿éë÷èëãýý õºíãºí øóóðõàé áîëñíû çýðýãöýý
óíøèã÷äàä íîì óíøèõ, ìýäýýëýë àøèãëàõ òàâ òóõòàé
îð÷èíã á¿ðä¿¿ëñýí þì.
Òóñ íîìûí ñàí íü 1999 îíä “Õýðýãëýã÷äèéí
íàéäâàðòàé ò¿íø” áàéãóóëëàãà öîë, ºðãºòìæëºë,
2005 îíä “Ìîíãîëûí íîìûí ñàí÷äûí àíõäóãààð
çºâëºë㺺í”-èéã òîõèîëäóóëàí ìàíàé íîìûí ñàíã
“Íîìûí ñàíãèéí ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýýíä øèíý
òåõíèê, òåõíèëîãè íýâòð¿¿ëæ óíøèã÷ îëíû îþóíûã
ãýãýýð¿¿ëýõ àðèóí ¿éëñýä” îðóóëæ áàéãàà
õóâü íýìðèéã ¿íýëýí ÁÑØÓß-íààñ “ªðãºìæëºë
îëãîñîí.
Îëîí íèéòýä ¿éë÷ëýõ òàñàã
Òóñ òàñàã íü 450 ãàðóé ñóóäàë á¿õèé 5 óíøëàãûí
òàíõèìòàé, ¿íäñýí áîëîí îéðûí ôîíäóóäòàé,
àìåðèêèéí ñî¸ë ìýäýýëëèéí òºâ, Õóóëü ýðõ ç¿éí
ìýäýýëëèéí òºâòýé. Èíòåðíýò òàíõèì, çàõûí
õîðîîëëûí îðøèí ñóóã÷äàä ¿éë÷ëýõ “Õºäºë㺺íò
íîìûí ñàí”, Ãýðýýð íîì îëãîõ òàíõèì, Õàðààã¿é
èðãýäýä çîðèóëñàí óíøëàãûí òàíõèìòàé.
Òóñ íîìûí ñàíãèéí õàìò îëîí íîìûí ñàíãèéí îëîí
òàëò ýðýëò õýðýãöýýã á¿ðýí ä¿¿ðýí õàíãàõ çîðèëò
äýâø¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
ßðüäàã íîìûí ñàí – Àçèéí Õºãæëèéí Áàíêíû
“Òàõèð äóòóó èðãýäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéã
íýìýãä¿¿ëýõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä õàðààíû áýðõøýýëòýé
õ¿ì¿¿ñ çîðèóëñàí “ßðüäàã íîìûí ñàí”-ã
õàðààã¿é÷¿¿äèéí íèéãýìëýãòýé õàìòðàí íýýñýí íü
Åðºíõèéëºã÷
Í.Áàãàáàíäè “Á¿õ
íèéòýýð áè÷èãòýí
áîëîõ, ñàíàà÷ëàãà
ãàðãàñíûã ͯÁ-ààñ
äýìæèæ áàéãàà
öàã ¿åä ýíý
íîìûí ñàíãààð
äàìæóóëàí Ìîíãîëûí õàðààã¿é÷¿¿ä áðàéëü áè÷èã
ñóð÷ õýðýãëýí áè÷èã ¿ñýãò òàéëàãäàæ áîëîâñðîë
ýçýìøèõ, ìýäýýëëèéã õ¿ðòýõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé
þì.
Óã íîìûí ñàí íü Àóäèî, ÑD êàññåòàíä óíøèæ áè÷ëýã
õèéæ áýëòãýñýí “ßðüäàã íîì” òýìòðýõ ¿ñýã áðàéëü
áè÷ãýýð õýâëýãäñýí íîì, òîìðóóëñàí ¿ñýãòýé îðîñ,
ìîíãîë õýë äýýðõ íîì õýâëýëýýð á¿ðýí õàðààã¿é
áà ñóë õàðààòàé èðãýäýä ¿éë÷èëæ áàéíà.
Àìåðèêèéí Ñî¸ë Ìýäýýëëèéí Һ⠖ ÀÍÓ-ûí
ÝÑß-íû Îëîí Íèéòèéí Ìýäýýëëèéí òºâòýé õàìòðàí
ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òåõíèê, òîíîã òºõººðºì溺ð á¿ðýí
òîíîãëîãäñîí Àìåðèêèéí Ñî¸ë Ìýäýýëëèéí Òºâ íü
2004 îíû 10-ð ñàðûí 29-íû ºäðººñ ýõëýí ¿éë
àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Òóñ òºâ íü:
- ÀÍÓ-ûí õóóëü
æóðàì áîëîí
çààâðóóä
- ÀÍÓ-ûí ãàäààä
áîäëîãî
- ÀÍÓ-ûí êîíãðåññ
- Åðºíõèéëºã÷
áîëîí áóñàä
òºðèéí àæèëòíóóäûí
òàâüñàí èëòãýë¿¿ä,
õýëñýí ¿ã
- Òºðèéí áîäëîãî áîëîí àæèëòíóóä
- ÀÍÓ-ûí àëáàí ¸ñíû òîî áàðèìò
- Àìåðèêèéí áèçíåñ áîëîí êîìïàíèóäòàé õýðõýí
õîëáîãäîõ òàëààðõ ìýäýýëëèéã ò¿ãýýæ áàéíà.
Õóóëü ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí òºâ – Õîòûí
òºâ íîìûí ñàí íü 1999 îíû 1-ð ñàðä Ìîíãîëûí
íýýëòòýé íèéãýì õ¿ðýýëýíä Ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí òºâ
áàéãóóëàõ òºñëèéã ºã÷, òýòãýëýã õ¿ññýíýýð 1999
îíû 9-ð ñàðààñ òóñ óíøëàãûí òàíõèì àæèëëàæ
ýõýëñýí. Ôîíäîíäîî 8000 ãàðóé ýðõ ç¿éí ÷èãëýëýýð
áè÷èãäñýí àíãëè, ìîíãîë, îðîñ õýë äýýðõ íîì, ñóðàõ
áè÷èãòýé. 80 õ¿íèé ñóóäàëòàé óíøëàãûí òàíõèì,
íîìûí ôîíäûí ºðººíèé ãîë õààëãàíä Checkpoint
êîìïàíèé ÌÅÒÎ õÿíàëòûí õààëãûã ñóóðèëóóëñàí,
óíøèã÷á¿ðòãýë, íîì îëãîëòîíäîî Alice ïðîãðàììûã
áîëîí Õóðóóíû õýýíèé ìîäóëûã íýâð¿¿ëñýí, CD
323
äýýðõ íîì õàéëòûí êàòàëîãèéã áèé áîëãîñîí ãýõ
ìýò Õîòûí òºâ íîìûí ñàíäàà òºäèéã¿é Ìîíãîë ÎÞÓÒÀÍ
óëñàä õàìãèéí àíõ íýâòð¿¿ëñýí àìæèëòóóäòàé òóñ 2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Àëèâààã õèéñíèéõýý äàðàà áèø, ºìíº íü áîäîæ: áàéõ íü

äýýð
Äåìîêðàò
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

ò¿¿íèé íýðýìæèò áîëãîñîí þì.

Æèëäýý äóíäæààð 30600 ãàðàí óíøèã÷
¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä 67500 ãàðóé íîì, õýâëýë îëãîí
¿éë÷èëäýã, 55000 íîìûí ôîíäòîé,

- Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí
2-ð ñàëáàð íîìûí
ñàí íü 1948 îíä
áàéãóóëàãäñàí. 9
àæèëëàãñàäòàé,
38000 ãàðóé íîìûí
ôîíäòîé, íàñàíä
õ¿ðýã÷äèéí, õ¿¿õäèéí
òºâ íü Ìýäýýëýë ò¿ãýýõ öàõèì ñèñòåì, Èíòåðíýòèéí ãýñýí 2 óíøëàãûí
ìýäëýã îëãîõ ñóðãàëòûã ýõë¿¿ëæ, Ìîíãîëûí õóóëèóä, òàíõèìòàé, 150
MS office ñóóëãàãäñàí óíøèã÷äàä çîðèóëàãäñàí õ¿íèé ñóóäàëòàé. Æèëä äóíäæààð 35700 ãàðóé
2 êîìïüþòåðèéã àæèëëóóëæ áàéíà. Ýðõ ç¿éí óíøèã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä 78600 ãàðàí íîì õýâëýë
õîëáîãäîëòîé ñóðàõ áè÷èã, õýâëýëèéí ìàòåðèàë, îëãîí ¿éë÷èëäýã. 2-ð ñàëáàðûí õàÿã óòàñ:
èíòåíýòðýýð èðãýäýä ¿íý òºëáºðã¿é ¿éë÷èëäýã. ̺í ÕÓÄ 19-ð õîðîîëîë Æàðãàëàíò ¿éë÷èëãýýíèé òºâ
ãýðýýð íîì îëãîõ, õóâèëàõ, èíòåðíýòýýñ õóóëèéí 2-ð äàâõàðò Óòàñ: 341885
ìýäýýëýë õàéõàä íü òóñëàõ çîðèëãîòîé ñóðãàëò
çýðãýýð ¿éë÷èëæ áàéíà. - Áàÿí ç¿ðõ ä¿¿ðãèéí 3-ð ñàëáàð íîìûí ñàí íü 1968
îíä áàéãóóëàãäñàí 9
Õ¿¿õäèéí íîìûí ñàí – Îëîí Óëñûí Õ¿¿õäèéí àæèëëàãñàäòàé, 44200
æèë-1979 îíä Õ¿¿õäèéí òºëºº ôîíäûí ñàíàà÷ëàãà, ãàðàí íîìûí ôîíäòîé,
õºðºí㺺ð áàéãóóëàãäñàí. Ýíý íîìûí ñàí íü íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí,
Ìîíãîë óëñäàà öîðûí ãàíö õ¿¿õäèéí íîìûí ñàí õ¿¿õäèéí ãýñýí 2
þì. Îäîî 125000 ãàðóé íîìûí ôîíäòîé, 1200 óíøëàãûí òàíõèìòàé,
áàéíãûí óíøèã÷èä, 14600 èðýãñýä, 28635 íîì 130 õ¿íèé ñóóäàëòàé,
õýâëýë îëãîæ ¿éë÷èëäýã. æèëä äóíäæààð
43700 ãàðàí óíøèã÷
Òóñ íîìûí ñàíãààñ êàëåíäàðü÷èëñàí òºëºâëºãººíèé ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä, 79900 ãàðóé íîì õýâëýë îëãîí
¿éë÷èëäýã.

- Ñîíãèíî õàéðõàí ä¿¿ðãèéí 4-ð ñàëáàð íîìûí

ñàí íü 1991 îíä
áàéãóóëàãäñàí, 9
àæèëëàãñàäòàé, 31800
ãàðóé íîìûí ôîíäòîé,
íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí,
õ¿¿õäèéí ãýñýí 2
óíøëàãûí òàíõèìòàé,
100 õ¿íèé ñóóäàëòàé.
Æèëä äóíäæààð 32000
ãàðàí óíøèã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä, 73200 ãàðóé íîì
õýâëýë îëãîí ¿éë÷èëäýã.
Àæèëëàõ öàãèéí õóâààðü:
Ä.Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò, Óëààíáààòàð õîòûí
äàãóó õ¿¿õäèéí íàñíû îíöëîãò òîõèðóóëàí îëîí íèéòèéí òºâ íîìûí ñàí Ѻvëèéí ãóäàìæ-7,
õýëáýðýýð ìýäýýëýë, íîì ç¿é, ñî¸ë õ¿ì¿¿æëèéí Óëààíáààòàð 28, Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë óëñ
àæëûã çîõèîí ÿâóóëäàã. (Öèðêèéí çvví òàëä, Õvíñíèé 50-ð äýëãvvðèéí óðä)

324
- ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí À.Ì.Ãîðüêèéí íýðýìæèò Õàðèëöàõ óòàñ:
1-ð íîìûí ñàí íü 1946 îíä áàéãóóëàãäñàí. 9 Óòàñ: 314385, 329950,
àæèëëàãñàäòàé, íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí, õ¿¿õäèéí ãýñýí
ÎÞÓÒÀÍ 325593, 327873
2008 2 óíøëàãûí òàíõèìòàé, 100 ñóóäàëòàé. 1968 îíä
À.Ì.Ãîðüêèéí ìýíäýëñíèé 100 æèëèéí îéãîîð
Ôàêñ: 976-11- 329950
Ò¿¿íèé õàéð õºðñºí áîë, öàã òóõàéä íü àíçààðààã¿é ÷èíèé ÎÞÓÒÀÍ-2008
ë áóðóó
Ëàðîøôóêî
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍÃÈÉÍ
ÒÎÂ× ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé íîìûí ñàí íü 1921
îíû 11-ð ñàðûí 19-íä áàãà õóðëûí øèéäâýðýýð
Ñóäàð áè÷ãèéí õ¿ðýýëýíãèéí äýðãýä 2000 íîìòîé
áàéãóóëàãäñàí áºãººä 1924 îíä õóðàëäñàí Óëñûí
àíõäóãààð èõ õóðëààñ Óëñûí íîìûí ñàí áîëãîñîí
þì.
Òóñ íîìûí ñàí íü öóãëóóëñàí õýâëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í,
¿éë÷èëãýýíèé öàð õ¿ðýýãýýðýý õàìãèéí òîì íîìûí
ñàí òºäèéã¿é ìîíãîë ¿íäýñòíèé òºäèéã¿é Òºâ Àçèéí
í¿¿äýë÷äèéí áè÷èã ñî¸ëûí ºâ, õîâîð íàíäèí ãàð
áè÷ìýë, àëò ýðäýíýñýýð óðëàñàí õîñã¿é ¿íýò íîì
ñóäðûã öóãëóóëàí õàäãàëæ ãàäààäûí ýðäýìòýä,
ìîíãîë ñóäëàà÷äûí ñîíèðõîëûã òàòñàí ìýäýýëýë
ñóäàëãààíû ãîë òºâ áîëæ áàéíà.
Ýä¿ãýý òóñ íîìûí ñàí íü ìîíãîë, òºâä, ìàíæ, àíãëè,
îðîñ, ÿïîí, ñîëîíãîñ, ãåðìàí áîëîí äýëõèéí áóñàä
îëîí õýë äýýðõ 3 ñàÿ ãàðóé ýðòíèé áîëîí îð÷èí
¿åèéí íîì ñóäàð, õàäãàëàìæèéí íýãæýýð ¿éë÷èëæ
áàéíà.
Ýäãýýð íîìûí á¿ðýëä¿¿íèé áàéäëûã õàðãàëçàí 9
ôîíäîä õàäãàëæ, /1. Ìîíãîë íîìûí ôîíä. 2.
Ìîíãîë ñóäëàë, ãàð áè÷ìýë íîìûí ôîíä. 3. ªðíº
äàõèíû íîìûí ôîíä . 4. Äîðíî äàõèíû íîìûí ôîíä.
5. Òºâä íîìûí ôîíä. 6. Òîãòìîë õýâëýëèéí ôîíä.
7. Áýëòãýë áà àðõèâ, ñîëèëöîîíû íîìûí ôîíä. 8.
ÞÍÅÑÊÎ-èéí íîì, õýâëýëèéí ôîíä. 9. ¯íýò õîâîð
íîìûí ôîíä-¿çýñãýëýí/, 5 óíøëàãûí òàíõèì /“Èõ
óíøëàãûí òàíõèì”, “Ýðäýì øèíæèëãýýíèé óíøëàãûí
òàíõèì”, “Èíòåðíåò óíøëàãûí òàíõèì”, “Òîãòìîë
õýâëýëèéí óíøëàãûí òàíõèì”, “Òóðêûí óíøëàãûí
òàíõèì”/-ààð ¿éë÷èëãýý ÿâóóëæ áàéíà.
ÎÞÓÒÀÍ-2008 ͺõ𺺠ãàíöààð áàéõàä íü çýìëý, îëíû äóíä ÿìàãò ìàãò
¯íýò õîâîð íîìûí ôîíäîíä 50.000 ãàðóé ýðòíèé
ãàð áè÷ìýë, áàðëàìàë íîì çîõèîëûã õàäãàëæ
áàéãàà áºãººä 1981 îíä “¯íýò õîâîð íîìûí
¿çýñãýëýí”-ã-áàéãóóëàí ãàäààä, äîòîîäûí õ¿ì¿¿ñò
ìîíãîë÷óóäûí áè÷èã ñî¸ëûí ýðòíèé äóðñãàëóóäûã
ñóðòàë÷èëæ áàéíà.
Òóñ ôîíäîä ñî¸ëûí ºâèéí òºâä á¿ðòãýãäñýí
áè÷èã ¿ñãèéí äóðñãàë, ò¿¿õ, ñî¸ëûí àñàð ¿íýò ºâ
“Àëòàí òîâ÷”, “Ýðäýíèéí ýðõ”, 1345 îíä ìîäîí
áàðààð áàðëàñàí ìîíãîë “Áàíçðàã÷”, 1502
îíä ìîäîí áàðààð áàðëàñàí 4 õýëíèé õàäìàë
“Æàìáàëöàíæèä”, “×èíãèñ õààíû óãèéí áè÷èã”,
“Ãàíæóóð” /108 áîòü/, “Äàíæóóð” /225 áîòü/,
ñî¸ìáî ¿ñãýýð áè÷ñýí “Èòãýë”, öýâýð ìºíãºí
õóóäñàí äýýð àëòàí ¿ñãýýð áè÷ñýýð “Ñàíäóéí æ¿ä”,
“Æàäàìáà”, íýðò ýðäýìòýí Øàãæèéí 1914 îíä
5õ5 ñì õýìæýýòýé öààñàí äýýð õÿëãàñààð áè÷ñýí
“Íîãîîí äàðü ýõèéí òóóæ” çýðýã õîâîð íîì ñóäàð
îëîí áèé.
1922 îíä Îðîñûí øèíæëýõ óõààíû àêàäåìèéí
íîìûí ñàíòàé àíõíû íîìûí ñîëèëöîîíû ãýðýý
áàéãóóëñàí áîë îäîîãèéí áàéäëààð 17 óëñûí 22
íîìûí ñàí, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãàòàé
õàðèëöäàã, Îëîí Óëñûí Íîìûí Ñàíãèéí õîëáîîíû
ãèø¿¿í, 1968 îíîîñ ͯÁ-ûí õàäãàëàã÷ íîìûí
ñàíãèéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýí òóñ áàéãóóëëàãààñ ýðõëýõ
ãàðãàäàã õóóëü ýðõ ç¿éí õîëáîãäîëòîé áîëîí áóñàä
áàðèìò áè÷ãèéã õ¿ëýýí àâ÷ áàéíà.
325
¯íäýñíèé íîìûí ñàí íü óëñûí õýìæýýíèé íîìûí
ñàíã ìýðãýæèë àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàõ ÎÞÓÒÀÍ
2008
òºâèéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ, àéìàã, ñóìä, õîòûí
Ñîëîí
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
áîëîí èõ äýýä ñóðãóóëèéí 1000 ãàðóé íîìûí ñàíã
íîìûí ñàí ñóäëàë, ìýäýýëýë íîì ç¿é, àðãà ç¿éí
óäèðäëàãààð õàíãàí àæèëëàæ áàéíà.
Íîìûí ñàí÷äûí ìýäëýã ìýðãýæëèéã äýýøë¿¿ëýõ,
òýäýíä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ºãºõ çîðèëãîîð
æèë á¿ð íîìûí ñàí÷äûí òºðºëæñºí ñóðãàëòóóä áîëîí
îíîë ïðàêòèêèéí áàãà õóðàë, “¯íäýñíèé áè÷èã
¿ñãèéí áàÿð”, “Íîìûí ÿàðìàã” çýðýã òîìîîõîí ¿éë
àæèëëàãààíóóäûã óëñûí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëæ,
ìýðãýæèë, îíîë-àðãà ç¿éí “Íîìûí ñàí÷” ñýòã¿¿ëèéã
ýðõëýí ãàðãàæ, àéìàã, õîò, ñóìäûí íîìûí ñàíä
õýâëýë çàõèàëãààð õ¿ðãýæ áàéíà.
1951 îíä ýíý 3 äàâõàð áàðèëãà àøèãëàëòàíä
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé
326 óíøëàãûí òàíõèì
ÎÞÓÒÀÍ
2008
Þóã îðõèæ, þóã õàÿæ áàéæ îëæ àâñíààð íü ººðèéíõºº
àìæèëòûã ä¿ãíý
Äàëàé áàãøèéí ìÿíãàíû ñóðãààëü...
îðñîí áºãººä óã áàéøèíä 500 ìÿíãà îð÷èì íîìòîé
¿éë÷èëãýýãýý ÿâóóëæ ýõýëæýý.
Îäîîãèéí áàéäëààð Çàõèðãàà àæ àõóé, Ìýäýýëýë
àðãà ç¿é – Ýðäýì øèíæèëãýýíèé õýëòýñ, Íîì
á¿ðä¿¿ëýõ, áîëîâñðóóëàõ, ñîëèëöîõ õýëòýñ, Óíøëàãà
¿éë÷èëãýýíèé õýëòýñ, Ôîíä õàäãàëàìæèéí õýëòýñ
ãýñýí 4 õýëòýñò 57 àæèëòàí, àëáàí õààã÷èä óëñûí
õýìæýýíèé íîìûí ñàíãóóäàä àðãà ç¿éí çºâëºãºº,
óíøèã÷ õýðýãëýã÷äýä àìàí áîëîí áè÷ãèéí ëàâëàãàà
ºã÷, æèëäýý 5000 ãàðóé íîì õýâëýë øèíýýð
á¿ðä¿¿ëæ, 2 ýýëæýýð 60-ààä ìÿíãàí óíøèã÷äàä
200000 ãàðóé íîì õýâëýë îëãîí ¿éë÷èëæ áàéíà.
Íîìûí
ñàíãèéí
äîòîîä
áàéäàë
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

Íèéòèéí
óíøëàãûí
òàíõèì

Òóðê íîìûí
óíøëàãûí
òàíõèì

Íîìûí ñàíä ¿íýìëýõ íýýëãýõýä àíõààðàõ ç¿éë:

1. Èðãýíèé ¿íýìëýõ
2. Õ¿÷èí òºãºëäºð àæëûí ãàçðûí ¿íýìëýõ áóþó îþóòíû ¿íýìëýõ, õóâèàðàà àæèë
ýðõýëäýã áà òîäîðõîé àæèë ýðõëýýã¿é õ¿ì¿¿ñ îðøèí ñóóãàà ãàçðûí òîäîðõîéëîëò
3. 1 % öýýæ çóðàã
4. ¯íýìëýõíèé ¿íý 4000 òºãðºã. /Çàõèàëãà ºãñºíººñ õîéø óíøèã÷èéí ¿íýìëýõèéã 1
õîíîãèéí äàðàà îëãîíî./
5. Æèë á¿ðèéí 1-ð ñàðûí 01-ýýñ óíøèã÷èéí ¿íýìëýõýý ñóíãóóëàõí øààðäëàãàòàé.
6. Íýã æèëèéí ñóíãàëòûí ¿íý 1000 òºãðºã

Õàðèëöàõ óòàñ:
314386, 323100, 70112396 327
ÎÞÓÒÀÍ
2008

ÎÞÓÒÀÍ-2008 Ýõ íóòãèéíõàà õºðñºí äýýð õ¿í õî¸ð õºëººðºº áàò çîãñîõ

¸ñòîé, ãýõäýý í¿ä íü á¿õ äýëõèéã õàðæ áàéâàë çîõèíî.
Æ.Ñàíòàÿíà
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

Á¿ðòãýõ õóóäàñíû çàãâàð

Óíøèã÷èéí ¿¿ðýã

1. Íîìûí ñàíãèéí íîì, õýâëýë, õýâëýìýë

áóñ ìàòåðèàëûã ãýìòýýõ áà ¿ðýãä¿¿ëáýë
“Àëäàãäñàí íîì, õýâëýëèéã òºë¿¿ëýõ æóðàì”-
ûí äàãóó òºëæ íîìûí ñàíã õîõèðîëã¿é
áîëãîõ;
2. Óíøëàãûí òàíõèìä õóâèéí íîì, ñýòã¿¿ë,
òºðºë á¿ðèéí çóðàã, õýâëýìýë, õýâëýìýë
áóñ ìàòåðèàë, áîîäîëòîé ç¿éëñ, ö¿íõòýé
îðîõûã õîðèãëîíî.
3. Óíøëàãûí òàíõèìûí ä¿ðýì æóðìûã äàãàæ,
ñî¸ë÷ áîëîâñîí áàéäëûã ñàõèíà.
4. ¯íýìëýõ ýçýìøèã÷ íü ººðèéí áèëåòèéã
áóñäàä øèëæ¿¿ëýõ, áóñäûí áèëåòýýð íîìûí
ñàíä îðæ ¿ë áîëíî.
5. Íîìûí ñàíãààñ çîõèîæ áóé ñî¸ë, îëîí
íèéòèéí àæèëä îðîëöîõ, íîìûí ñàíãèéí
¿éë÷èëãýýíèé òàëààð ñàíàë îðóóëàõ;

328
ÎÞÓÒÀÍ
2008

Äàðàà õèéå ãýæ á¿¿ àëãóóðëà. Äàðàà õèéõýä àìàðõàí ÎÞÓÒÀÍ-2008

áîë÷èõã¿é
Æ.Ïîëü
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
ÕÝÐÕÝÍ ÁËÎÃ-ÒÎÉ
ÁÎËÎÕ ÂÝ?
XXI çóóí ãàð÷ äýëõèé åðòºíö ãëîáàëü÷ëàãäàæ
èíòåðíýò ãýõ àãóó ç¿éë õ¿í òºðºëõòíèéã õîëáîæ
áàéíà. ªºðèéí ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëæ,
íèéòëýõ, ñîíèðõäîã äóó õºãæèì áè÷ëýã çýðã¿¿äèéã
äýëõèé äàÿàð íèéòëýí õ¿ðãýõ áîëîìæòîé áîëñîí.
Ýíý áîë áëîã. Òàíä ººðèéí ãýñýí âýá ñàéòòàé
áîëîõ áîëîìæ íýýãäëýý. ßìàð ÷ õºðºí㺠ìºíãº
çàðàõã¿éãýý𠺺ðèéí ãýñýí ñàéòàà íýýæ õ¿ññýí
ç¿éëýý õýâëýí íèéòëýõ áîëîìæòîé. ªºðèéí ¿çýë
áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéë, ò¿¿íèéãýý õýâëýí íèéòýë.
Á¿ð äýëõèé äàÿàð ø¿¿.
Òà ººðèéí âýá ñàéòààðàà äàìæóóëàí õ¿ññýí ìýäýý
ìýäýýëëýý áóñàäòàé õóâààëöàõ, ººðèéí ¿çýë áîäëîîð
íèéòëýë áè÷èõ ãýýä îíëàéí õýëáýðèéí ñîíèí ñýòã¿¿ë
äýýð ãàðàõ á¿õèé ë áîëîìæèéã àøèãëàíà.
Õàìãèéí ãîë íü òà ººðèéí ãýñýí âýá ñàéòòàé áàéõûí
òóëä êîìïüþòåðèéí ìýðãýæèëòýé áàéõ øààðäëàãàã¿é.
Òýãýýä òà ñàéòàà ººðèéí õ¿ññýí ºí㺠õýëáýð,
ãî¸ìñîã õèéö äèçàéíòàéãààð á¿òýýæ áîëíî. ¯¿íòýé
íýãýí àäèëààð òà âèäåî, ôîòî, àóäèî áè÷ëýã¿¿äèéã
÷ áàãòààõ áîëîìæòîé.
ÁËÎÃ: Ýíý áîë òàíû åðòºíöèéã äýëõèé äàÿàð, çàõ
õÿçãààðã¿éãýýð õ¿ðãýõ öîðûí ãàíö áîëîìæ.
ÁËÎà ¯¯ÑÃÝÕ ÀËÕÀÌ:
ªºðèéí ãýñýí áëîãòîé
áîëîõûã õ¿ññýí òàíä
õýðõýí áëîã ¿¿ñãýõ òàëààð
òàíèëöóóëúÿ. Òà þóí ò¿ð¿¿í
GoGo.mn-ä á¿ðòã¿¿ëñíèé
äàðàà ÁËÎà ¯¯ÑÃÝÕ
òîâ÷îîð áëîãòîé áîëîõ
àíõíû àëõàìàà õèéíý.
¯¿íèé òóëä òà öººí õýäýí
àñóóëòàíä õàðèóëàõ øààðäëàãàòàé áîëíî. Áëîãèéí
çàðèì íýã íýðèéã òàéëáàðëúÿ.
- Áëîãèéí íýð: Ýíý íü òàíû áëîãèéí ºí㺠òºðõèéã
èëýðõèéëñýí íýð áàéíà. Æèøýý íü: “ýäèéí çàñàã”
- Áëîãèéí çàãâàð: Òà GoGo Blog-îîñ ñàíàë áîëãîæ
áóé çàãâàðóóäààñ ñîíãîëòîî õèéæ áîëíî. Õ¿ñâýë òà
ººðèéí ãýñýí ºâºðìºö çàãâàðûã çîõèîæ ÷ áîëîõ
þì.
Íýãýíò òà áëîã ¿¿ñãý÷èõñýí, ò¿¿íèéãýý áàéíãà
õºòëºí ÿâóóëæ áàéõààð ñýòãýë øóëóóäñàí áîë òàíû
áëîãîî õýðõýí ãàíãàëàõ, ò¿¿íèéã õýðõýí ýçýìøèõ
òàëààð òîâ÷ òàíèöóóëúÿ.
Òàíû áëîãèéã áóñäààñ ÿëãàõ ãîë îíöëîã áîë ìýäýýæ
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Õ¿í ¿õíý. ̺íõ íàñëàõ öîðûí ãàíö áîëîìæ íü ¿õýõäýý
áëîãèéí äèçàéí. Òà GoGo Blog-îîñ ñàíàë áîëãîõ
áýëýí çàãâàðóóäààñ ñîíãîæ áîëíî. Õ¿ñâýë øèíý
çàãâàð ÷ çîõèîæ áîëíî. ßâöûí äóíä ÷ äèçàéí òà
äèçàéíàà ñîëèõ, ººð÷ëºõ áîëîìæòîé. Þóí ò¿ð¿¿íä
õýðâýý òà ñîíèðõîëòîé ìýäýý ìàòåðèàë íèéòë¿¿ëýýä
áàéâàë òàíû áëîãèéí öààíà õýí áàéãààã õýí á¿õýí
ñîíèðõîõ íü äàìæèãã¿é þì. Òýãýõýýð òà áëîãèéíõîî
í¿¿ð õóóäñàíä ººðèéíõºº áîëîí õàìòðàí áëîã
ýçýìøèã÷èéíõýý òàíèëöóóëãûã òàâèõ áîëîìæòîé. Òà
áëîãòîî õ¿ññýí öîíõûã áàéðøóóëæ áîëíî. Äóðòàé,
áàéíãà çî÷èëäîã âýá¿¿äèéí æàãñààëò, áè÷ëýãèéí
òºðºë, àðõèâ, ººðèéí òàíèëöóóëãà ãýõ ìýòýýð.
̺í òàíû áëîãò õý÷íýýí õ¿í õàíäñàí , ÿã îäîî
õýäýí õ¿í áàéíà ãýõ ìýò ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
áàéðøóóëàõ áîëîìæòîé. Òà áëîãòîî ñýòãýãäýë àâàõ
ýñýõýý òîõèðóóëæ áîëíî. Çàðèì íýãýí òàíû ¿çýë
áîäëûã ø¿¿ìæëýõ ýñýðã¿¿öýõ áàéäëààð ñýòãýãäýë
¿ëäýýæ áîëîõ ø¿¿ äýý. Òýãâýë òýðõ¿¿ ñýòãýãäëèéã
óñòãàõ áîëîìæ òàíüä áàéãàà. ¯¿íèé òóëä ñýòãýãäëèéí
òîõèðãîîíû õýñãèéã àøèãëààðàé.
Òà âýá ñàéòàà íàéç íºõºäòýéãýý, õàìòðàë á¿ëãýýðýý
õàìòðàí ýçýìøèæ áîëíî. Ìàãàäã¿é ºäºð á¿ð
áëîãèéíõîî ìýäýýëëèéã øèíý÷ëýýä áàéõ áîëîìæã¿é,
çàâã¿é áàéäàã áàéæ áîëîõ. Òýãâýë òàíûã îðëîõ,
òàíû ìýäýýëëèéí ñàíã áàÿæóóëàõ õýäýí ÷ õ¿íòýé
òà áëîãîî õàìòðàí ýçýìøèæ áîëíî. ¯¿íèé òóëä
òà ãèø¿¿ä ãýñýí õýñýãò íýâòýð÷, øèíý ãèø¿¿í óðèõ
ãýñýí õýñýãò äàðíà. Ìýäýýæ òà õîæèì íü óðèëãàà
öóöëàõ áîëîìæòîé.
Õàðèí òàíààñ ººð õýí ÷ íýâòðýõã¿é áàéõ, çºâõºí
òàíä çîðèóëñàí áëîãèéã ¿¿ñãýõ áîëîìæ áàñ
áàéãàà. ªäðèéí òýìäýãëýëýý áëîãèéíõîî “íîîðãîîð
õàäãàëàõ” ãýñýí õýñýãò õàäãàëíà. Ýíý íü ÿã ë
ººðò òîõèîëäñîí ¿éë ÿâäëàà äýâòýðòýý áóóëãààä,
ø¿¿ãýýíäýý õèéäýã øèã. ßëãàà íü òàíû ºäðèéí
òýìäýãëýëèéã õýí õ¿ññýí íü îëæ àâààä óíø÷èõäàã
áîë îíëàéí ºäðèéí òýìäýãëýë ð¿¿ òàíààñ ººð õýí
÷ íýâòýð÷ ¿ë ÷àäíà.
329
ÁËÎà ÅÐÒªÍÖªÄ ÒÀÂÒÀÉ ÌÎÐÈËÍÎ ÓÓ?
www.blog.gogo.mn=www.gblog.mn ÎÞÓÒÀÍ
2008
ÿìàð íýãýí ìºíõèéí ç¿éë ¿ëäýýõýä îðøèíî.
Ó.Ôîëêíåð
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ

ÝÑÝÝ ÕÝÐÕÝÍ ÁÈ×ÈÕ ÂÝ ?

ëîîä ÷
äý ã õà ðü õýëíèé ¿ã áî ýñýý÷èí áîëîõûã õ¿ñýã÷ òàíä ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéã
Ýñýý ãý äýíä íýëýýä
ýñ ýý áè ÷íý ãýäýã áè çîðèóëæ áàéíà. Þóíû ºìíº ¿¿íèéã íýã á¿ð÷ëýí
òýð ¿¿ , ëýý. Òýãâýë
àë ãà âà ð áàéäàã áè óíøààä ¿çýõ õýðýãòýé. Äàðàà íü õè÷ýýëèéí ººðèéí
õýö¿ ¿ äà óöûã íýýå.
áè ÷è õè éí ýíãèéí íó õóâààðèéã ãàðãààä òóñãàéëàí öàã ãàðãàæ ñóäëààä
÷àìä ýñ ýý ìýäýýä,
áÿ öõ àí íóóöûã ñóäëàí ¿çýýðýé. ¯¿íä åð人 ë àðàâõàí õîíîãèéí õýäõýí
Ýíý õ¿ ¿ éõàä ÷èíèé
ãà ðò îðóóëñàí áà öàãèéã çàðöóóëàõàä õàíãàëòòàé áàéõ áîëíî. Õýðâýý
ººðè éí ëýí áè÷èõ,
íà àã àà îëîõ, äýëãýð¿¿ ÷èí ñýòãýëýýñýý õºäºëìºðëºæ ÷àäâàë íýã ë ìýäýõýä
õóâüä ñà õîëáîîòîé,
õè éõ ãýýä ýñýýòýé ÷è çîðüñîíäîî õ¿ð÷ ýñýý ãýäýã òîëãîéíû ºâ÷íººñ
òºãñ 㺠ë óóäëóóä ¿ã¿é
ø èë ãà ñàí îëîí àñ àíãèæðàõ áîëíî ãýäãèéã àìëàÿ.
òàðõ è ãà ó öýãöòýé,
àð ÷ ñýäâèéí äàãó
áîëæ , ÿì ÷èõýä õàãàñ
îì æ òî é, ñà éí ýñýýã áè Ýñýý õýðõýí á¿òäýã âý?
îéëã ëíî.
òòàé áàéõ áî
öàã ë õàíãàë
Ýñýýã áèä îëîí îëíûã óíøèæ ººðñ人 áè÷èõèéã
õý÷íýýí îëîí îðîëäîæ ¿çäýã áîëîâ÷ íýã ë áîëæ
ºãºõã¿é áàéãàà áèç. Òýãýõýýð ýñýýã ÿã ÿàæ áè÷äýã
Ýñýý ãýæ þó âý? áîëîõûã òàíä õàðóóëúÿ.
Áàãø ÷èíü ÷àìä õî¸ð õóóäàñ ýñýý áè÷èæ èðýõ
Ýñýý ãýäãèéí óòãà ó÷ðûã ñàéòàð îéëãîîã¿é òîõèîëäîëä äààëãàâàð ºãñºí ãýå. Õýðâýý óðüä íü ÷è ýñýý áè÷èæ
ýñýý áè÷èõèéí òóõàé ñàíàõûí ÷ õýðýãã¿é áèç ýý. áàéãààã¿é áîë ýíý íü õýòýðõèé òîì äààëãàâàð ìýò
¯¿íèéã îéëãîõûí òóëä ýõëýýä íü õ¿í òºðºëõòíèé ñàíàãäàõ âèé. Òýãýõýýð õýðõýí á¿õýë á¿òýí õî¸ð
íèéãýìøèí àìüäðàõ áîëñíû öààä øàëòãààí òèéø õóóäñûã ä¿¿ðãýõ âý?
àíõààðëàà õàíäóóëúÿ. Íèéãìýýðýýð Ýõëýýä ÷àìä õî¸ð êàëèáð, íýã ãàð
àìüäðàõ íü þóãààðàà äàâóóòàé áóó, áàñ íýã êàðáèí, øóâóóíû õî¸ð
âý? àìòàé áóó áàéäàã ãýæ ¿çüå. Åð人
Îëóóëàà áàéõûí ãîë äàâóó òàë íü ýíý òàâàí áóó ÷èíü ë ÷èíèé áýëýí
áèå áèåòýéãýý ìýäýýëýë ñîëèëöñíû òàâàí ïàðàãðàô áîëîõ áîëíî.
ä¿íä á¿ãäýýðýý õºãæèæ áàéäàãò Ãýõäýý ò¿ð àçíààðàé. Þó ÷ ãýñýí
îðøäîã áàéíà. Òýãýõýýð èéíõ¿¿ òàâàí áóó áàéæ áàéã. Òýãýõýýð ÷è
ìýäýýëýë ñîëèëöîõûí òóëä, ìºí ýäíýýð þó õèéæ ÷àäàõ âý? “Ìèíèé
ººðèé㺺 áóñäàä èëýðõèéëýõ, òàâàí áóó èõ ñîíèðõîëòîé ãýðòýé”
ººðèéí ¿çýë áîäëûã îéëãóóëàõûí ãýñýí ºã¿¿ëáýðèéã àâààä ¿çüå. Òýãâýë
òóëä õýë ÿðèà áèé áîëñîí îéëãîìæòîé ÷èíèé ýñýý íü áóó
áèëýý. Õàðèí áèäíèé àâ÷ ¿çýæ á¿ðèéí ñîíèðõîëòîé ãýðíèé òóõàé
áóé ¿íäñýí àñóóäàë áîëîõ ýñýý㠺㿿ëýõ áîëíî. Ýñâýë ÷è ººðèéí
àãóóëäàã áè÷ãèéí õýëíèé õóâüä áîë òóðøëàãààñ ¿íäýñëýí “Àí÷èí ÿìàð ÷
õàðüöàíãóé ñ¿¿ëä ¿¿ññýí áîëîâ÷ áàñ ë õ¿ì¿¿ñèéí àí õèéõ áàéëàà ãýñýí ò¿¿íä òàâàí øèðõýã áóó
õàðèëöààíû õýëáýð þì. Òîâ÷õîíäîî ýñýý áîë áàéõàä ë õàíãàëòòàé” ãýæ õýëñýí ÷ áîëîõ þì.
“Õ¿í õ¿íäýý ººðèéí ¿çýë áîäîë áîëîí ñýòãýëèéí Òýãâýë ÷èíèé äàðàà, äàðààãèéí ïàðàãðàôóóäàä áóó
õºäëºëºº èëýðõèéëýõýä çîðèóëàãäñàí áè÷ãèéí òóñ á¿ðèéã õýðõýí õýðýãëýõ òóõàé ºã¿¿ëýõ áîëíî.
õýëíèé íýãýí õýëáýð þì.” Áèäíèé ºäºð òóòìûí Ýñýýíèé ñýäýâ îëîõ áà ò¿¿íèéãýý äýëãýð¿¿ëýëò
àìüäðàëä òààðàëäàæ áàéäàã áóñàä áè÷ãèéí õýëí¿¿ä õèéõ íü õý÷íýýí ýíãèéí àñóóäàë áîëîõûã
áóþó ëåêö, ñîíèíãèéí ìýäýý çýðãýýñ ÿëãàðàõ áèä õàðæ áàéíà. ¯¿íýýñ ãàäíà “Áóóã õýðõýí
îíöëîã íü ãýâýë ýñýý áîë ÷èíèé ººðèéí ¿çýë áîäëûã öýâýðëýõ âý?”, “Áóóíû ¿íý õýðõýí á¿ðýëääýã âý?”
èëýðõèéëýõ áîëîìæ ãýäýã óòãààðàà èë¿¿ îéð äºõºì ãýõ ìýòýýð ãàð÷ãàà ÷è äóðààðàà ñîíãîæ áîëîõ þì.
äàâóó òàëòàé áàéäàã. ªºðººð õýëáýë, ýñýý áîë ªºð õýä õýäýí ãàð÷èã áîäîæ îëîîä áè÷ýýä ¿çñýí
áèäíèé óóð õ¿ðýì äàéñàí áàéõ ç¿éë áèø õàðèí ÷ ÷ áîëíî. Ãýòýë íàäàä ÿìàð ÷ áóó áàéõã¿é áîë
áèäíèé õàìãèéí îéðûí àíä íºõºð áîëîõ ó÷èðòàé ÿàõ âý? ãýæ ñàíàà çîâîõ õýðýãã¿é. Ìàãàäã¿é ÷àìä
þì àà. íîõîé áàéãàà áàéæ áîëîõ þì. Õî¸ð ãóðâàí íîõîé
íü õî¸ð ãóðâàí áóóã ñàéí îðëîæ ÷àäíà. Ýñâýë
Ǻâëºìæ ÷àìä àõ, ýã÷, íàéç íàð, áàãø íàð ÿäàæ ÿìàð íýãýí
330 õîááè áàéãàà áèç äýý. Òýãýõýýð ÷àìä áàéãàà ÿìàð
Ýíýõ¿¿ “Ýñýý õýðõýí áè÷èõ âý?” ãýñýí “ìèêðî ñóðàõ ÷ ãýñýí äîòðîî çàäàðäàã ñýäýâ á¿ð íü ÷èíèé õóâüä
ÎÞÓÒÀÍ
2008 áè÷ãèéã” àøèãëàí ººðºº áàãàõàí õºäºëìºð뺺ä ýñýýíèé ñýäýâ áîëæ ÷àäàõ íü áàéíà. Ýíý òîëãîé

Æàðãàëòàé ¿åäýý ººðòºº õýò èòãýëòýé áàéõ õýðýãã¿é, ÎÞÓÒÀÍ-2008

çîâëîíòîé ¿åä õàðèí ººäðºã èòãýëýý àëäàæ áîëîõã¿é.
Êëåîáóë
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
ýðãýì îëîí ýñýýíèé ñýäâèéã ìýäýæ àâñíû äàðàà
òàíûã ò¿ð çóóð àìñõèéõûã çºâëºæ áàéíà. Ýäíèéã
îäîî ÿàæ ýñýý áîëãîõ ãýæ òà áîäîæ áàéíà?
Ýñýý áè÷èõ íü õý÷íýýí õÿëáàð áîëîõûã íîòëîí
õàðóóëàõûí òóëä ÷àìä òàâ áèø ãóðâàí áóó áàéñàí
áºãººä ãàð÷èã íü “Àíãèéí áóóíóóä” ãýæ ºãüå. Ýñýýíèé
ãîë ºã¿¿ëáýðò ãóðâàí áóóíäàà ýíãèéí áàéäëààð
òîäîðõîéëîëò ºãºõ áîëíî. Æèøýý íü Òóðâàí áóó
áîë ýíý íóòàãò àí õèéõýä õýðýãòýé á¿õ ç¿éë ìºí.”
ãýñýí ºã¿¿ëáýðèéã àâ÷ ¿çüå. Ìýäýýæ çºâõºí ýíý
ºã¿¿ëáýðèéã áè÷èõ íü ýâã¿é ó÷ðààñ ººðèéí õóâèéí
òóðøëàãà áîëîí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí áàãàõàí
äýëãýð¿¿ëýõ õýðýãòýé. Ýõíèé ïàðàãðàô:
“ßã îäîî íàäàä Ðóãåð ìàðêèéí ãàð áóó, Ðåìèíãòîí
600 çàãâàðûí êàðáèí, óíýãíèé õî¸ð àìòàé áóó
ãýñýí ãóðâàí øèðõýã áóó áèé. Ýä íàð áîë ýíý
íóòàãò àí õèéõýä õýðýã áîëîõ á¿õ çóéë ìºí þì.
¯óíèéã îäîî òàéëáàðëàÿ ë äàà.”
Ýíä ãóðâààñ îëîí ºã¿¿ëáýðèéí øààðäëàãàã¿é.
Ýñýýíèé òàíèëöóóëãûí õýñãèéí ¿¿ðýã áîë óíøèã÷èéí
ñîíèðõëûã òàòàõ áà ýñýýíèé öààøäûí ÿâöûí ¿íäñýí
òºðõèéã òîìü¸îëîõ ÿâäàë áàéäàã. ×èíèé ç¿ãýýñ
ýñýýíäýý õàìãèéí ýõëýýä ãàð áóóã äóðäñàí áàéãàà
áèëýý. Ýíý íü ÷èíèé õî¸ðäóãààð ïàðàãðàôûí
ãàð÷èã áîëíî. ¯¿íä ò¿¿íèéãýý ä¿ðñëýí òàéëáàðëàí
áè÷èõ õýðýãòýé.
“Ìèíèé ýõíèé áóó áîë Ðóãåð ìàðêèéí ãàð áóó
þì. Ýíý áóó ìààíü .22-èéí êàëèáðòàé, 9 ñóìòàé
äàéçòàé áºãººä 42 óíöèéí æèíòýé. Áàñ ÷àìèí
óëààí ãàäàðãàòàé, áóóäàõàä èõ ýâòýéõýí áàéäàã.
þì. Òóóíèéã áè çºâõºí áàï óíàõàä òºäèéã¿é óóëü,
øàð øóâóó çýðãèéã áóóäàõàä àøèãëàäàã. Ýíãèéí
àìàð÷ ñóóõ äàëèìäàà çóãàà áîëãîæ áóóäàõ íü
òóí òààòàé. Îëîí ÷ õàãàñ ñàéí ºäðèéã áóó áèä
õî¸ð ýðãýí òîéðîí ãóéëäýõ õóëãàíà, çóðìûã àãíàæ
ºíãºð¿¿ëñýí äýý.”
Ãóðàâäóãààð ïàðàãðàô íü ìýäýýæèéí õýðýã
äàðààãèéí áóóíû òóõàé áàéõ áîëíî.
“Äàðààãèéí áóó ìààíü Ðåìèíãòîí 600 çàãâàðûí
êàðáèí þì. .308-ûí ýíýõó¿ áóó âèí÷åñòåðèéí
óéëäâýðèéí 5 óóðòýé äàïçòàé áºãººä 5,5 ôóíòûí
æèíòýé. Áàñ àâòîìàò õàìãààëàëò 2,75 èí÷èéí
ãî¸ìñîã ãýðòýé áèëýý. ¯óãýýð òóóëàé, ÷àíäàãà
àãíàõàä òºãñ çîõèöñîí áºãººä ãýðèéí îéðîëöîîõ
öººðºìä èðäýã íóãàñíóóäàä ìºí ÷ èõ òîõèðñîí ýä
þì øó¿.”
¯¿íèé äàðàà äºðºâä¿ãýýð ïàðàãðàô áóþó
ãóðàâäóãààð áóóíû òóõàé ºã¿¿ëýõ áîëíî.
“Ìèíèé ãóðàâ äàõü áóó áîë ¿íýãíèé õî¸ð àìò
þì. Ýíý .12-èéí õýìæýýòýï áîãèíî áóó áîë ìèíèé
áàõàðõàë ìèíèé çóãàà þì. Õîðèî òàâèãäàõ ¿åýð
áóãà àãíàõàä õàìãèéí òîõèðñîí çýâñýã áèëýý.
Ýíä áóãàíóóä íü ºòãºí îéí ã¿íä áàéäàã áîëîõîîð
õ¿÷òýéõýí, õóðäàí áóó õýðýãòýé áàéäàã þì. Ýíý
ÎÞÓÒÀÍ-2008
áóóíûõàà à÷ààð áè æèëèéí 3 óëèðàëä ãýðòýý
áàéíãà àíòàé èðäýã áèëýý.”
Îäîî ÷àìä òºãñãºëèéí ïàðàãðàô õýðýãòýé áºãººä
ýíý íü ýõëýëòýé õîëáîãäñîí áàéõ ¸ñòîé. “Îéðûí
¿åä áè äàõèàä õýäýí áóó àâàõ ñàíààòàé áàéíà.
Ãýõäýý îäîîãîîð ìàíàé õîòûí îéðîëöîîõ íýã
ºäðèéí àìæèëòòàé àíã ÿâóóëàõàä ìèíèé ãóðâàí áóó
ìààíü õàíãàëòòàé çýâñýã áîëäîã þì àà.”
Îäîî ýäãýýð òàâàí ïàðàãðàôûã äàðààëóóëàí
òàâèàä ë ýñýý áýëýí áîëëîî. Ä¿ãíýæ ¿çâýë, ýñýý íü
÷èíèé ºã¿¿ëýõ ãýýä áàéãàà ñàíààòàé ÿã òîõèðñîí
ãàð÷èãòàé áºãººä ãîë ñàíàà íü ÷èíèé òàíèëöóóëàõ
ïàðàãðàôò òîäîðõîé òóñãàãäæýý. ¯ðãýëæëýëä íü òóñ
á¿ð íýã áóóíû òóõàé àãóóëñàí ãóðâàí ïàðàãðàôûã
àâñàí áàéíà. Äàðàà íü ä¿ãíýëò áóþó òºãñãºë õýñýãò
á¿õ ñàíààãàà íýã äîð “áàçàæ” ºãñºí áºãººä ãîë
ºã¿¿ëáýðýýðýý îí÷òîé òºãñãºñºí áàéíà. Ìýäýýæèéí
õýðýã ýíý íü íýëýýä ìåõàíèê øèíæòýé ó÷ðààñ ¿¿íèé
ïàðàãðàôóóäûã èë¿¿ æèøýý áàðèìò áîëîí ñýòãýë
òàòàõ çàðèì ¿ãñýýð áàÿæóóëàõ íü ç¿éòýé þì.
Ýíý ýñýýã áè÷èõèéí ºìíº ýñýý áè÷èæ áîëîõ õýä
õýäýí ýõ ¿¿ñâýðèéí òóõàé ÿðèëöñàí áèëýý. Áàãø,
àõ, ýã÷ íàð áîëîí õîááèíûõîî òóõàé íýãýí ýñýýã
äàðààõü õ¿ñíýãòèéí äàãóó áè÷ýýä ¿çýýðýé.
Ìèíèé ãóðâàí
Ýõíèé ïàðàãðàôò ãîë ºã¿¿ëáýð áàéíà. Ìèíèé
ãóðâàí .................................................................
2 äàõü ïàðàãðàôûí ãàð÷è㠺㿿ëáýð. Ìèíèé ýõíèé
............................................................................
3 äàõü ïàðàãðàôûí ãàð÷è㠺㿿ëáýð. Ìèíèé
äàðààõ ................................................................
4 äàõü ïàðàãðàôûí ãàð÷è㠺㿿ëáýð. Ìèíèé ãóðàâ
äàõü ....................................................................
5 äàõü ïàðàãðàô ýñýýãýý ä¿ãíýíý. Ýä íàð áîë
ìèíèé ãóðâàí ......................................................
Ýíä îðõèñîí õîîñîí çàéíóóäàä õàìãèéí áàãàäàà
3 ºã¿¿ëáýð áè÷ñíýýð ÷èíèé ýñýý ÷èíü áýëýí áîëîõ
áîëíî.
Ãýâ÷ ïàðàãðàô ãýæ þó âý?
Áèä ºìíºõ ñýäâ¿¿äýä ïàðàãðàôûí òóõàé çºí人 èõ
ÿðèëàà. Õàðèí îäîî ïàðàãðàô ãýæ ÷óõàì þó áîëîõ,
ò¿¿íèé á¿òýö ÿìàð áîëîõ, ÿàæ ò¿¿íèéã áè÷äýã òóõàé
àâ÷ ¿çüå. Òýãýõýýð ýñýý áè÷èõèéí òóëä ïàðàãðàñð ãýæ 331
þó áîëîõ òóõàé ìàø ñàéí ìýääýã áàéõ ¸ñòîé. Õ¿í
ÎÞÓÒÀÍ
òºðºëõòíèé íèéãýìøèí àìüäàðäãèéí ãîë óòãà ó÷èð 2008
íü õîîðîíäîî õàðèëöàõ áà áè÷èõ¿éí ãîë øàëòãààí
Áàãà ç¿éëä àâòñàí õ¿í èõ ç¿éë á¿òýýõ ÷àäâàðã¿é
áîë÷èõäîã.
øòå
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
áîë öàã õóãàöàà õèéãýýä îðîí çàéã àëãàñàí ººð
íýãýíä ñàíàà áîäëîî èëýðõèéëýõ áîëîõ òóõàé ºìíº
íü ºã¿¿ëñýí. Ïàðàãðàô áîë óíøèã÷äàä õààíà øèíý
ñàíàà ýõëýýä õààíà äóñ÷ áàéãààã ìýäýãäýõ áè÷ãèéí
õýëíèé ñî¸ë þì. Õàìãèéí ò¿ãýýìýë áºãººä ººðèéí
ñàíààã èëýðõèéëýõýä äºõºìòýé ïàðàãðàôûí õýëáýð
áîë “òàéëáàð” ïàðàãðàô áàéäàã. Ïàðàãðàô
õýðõýí áè÷äýã òóõàé ýíý ïàðàãðàôûí æèøýýí äýýð
¿çüå.
Òàéëáàð ïàðàãðàôûã òºëºâëºõ íü ýãýý ë íýã
æèæèãõýí áàéøèí áàðèõòàé àäèë þì. Þóíû ºìíº
÷è ÿàõ ãýæ òýð áàéøèíã áàðüæ. áàéãàà òóõàéãàà
ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé. ¯íýõýýð, ÿàõ ãýæ áàéãààãàà
ìýäýëã¿é ç¿ãýýð ë íýã áàéøèí
áàðüÿ ãýâýë óòãàã¿é õýðýã
áîëíî áèç äýý. ¯¿íèé äàðàà
áàéøèí íü ººðèéí çîðèëãîä
õàìãèéí èõ íèéöýæ áàéõààð
áîäîæ çóðàã òºñ뺺 çóðíà.
Òýãýýä çóðñàí çóðàã ÷èíü ÷èíèé
òàâüñàí çîðèëãîä òîõèðîõ
ýñýõèéã äàõèí ñàéòàð øèíæèëæ
¿çñíèé ýöýñò ë õýðâýý ÷èíèé
ñýòãýëä á¿ðýí ä¿¿ðýí íèéëæ
áàéâàë ñàÿ áàéøèíãàà áàðüæ
ýõëýíý. Õýðâýý ÿìàð íýãýí
ººð÷ëºëò õèéõýýð áîë ýõëýýä
çóðãàí äýýðýý çàñâàð õèéãýýä
äàðàà íü ë áàéøèíãàà çàñäàã.
Ïàðàãðàôûã çîõèîí áàéãóóëàõ íü áàéøèí áàðèõòàé
àäèëõàí þì. Çîðèëãî áóþó ãîë ñàíààã¿éãýýð
“òîëãîé” ºã¿¿ëáýðèéã ýõë¿¿ëýõ õýðýãã¿é þì. Õàðèí
ãîë ñàíààãàà òîâ òîäîðõîé áîëãîñíû äàðàà áîë
÷èíèé õóâüä òºëºâëºëòèéã õèéæ á¿ðýí áîëíî. Ǻâõºí
¿¿íèé äàðàà ë ÷èíèé ººðèéí ñàíààã õ¿ì¿¿ñò çºâ
õ¿ðãýõýýð áè÷èõ ýýëæ èðýõ ¸ñòîé. Ìýäýýæèéí
õýðýã ÿìàð ÷ áàðèëãà÷èí ººðèéí áàðüñàí áàéøèíã
àÿòàéõàí öîíõòîé áàéãààñàé ãýæ áîääîã øèã ÷èíèé
ýñýý öýãöòýé, òîäîðõîé òºãñãºë õèéõ õýðýãòýé.
Òîâ÷õîíäîî òàéëáàð ïàðàãðàô ãýäýã íü õîîðîíäîî
õîëáîîòîé á¿ëý㠺㿿ëáýðýýð ºðíºäºã. Ãîë ñàíàà
íü òîëãîé ºã¿¿ëáýðýýð òàíèëöóóëàãäàõ áºãººä ýíý
íü ëîãèê óòãààð ýíý ºã¿¿áýðèéã áàÿæóóëæ ÷àäàõ
á¿ëý㠺㿿ëáýðýýð äàìæèãäàí ºðíºõ áîëíî. Ìýäýýæ
õýðýã õ¿÷òýé ä¿ãíýëò áîë óñ àãààð øèã ÷óõàë þì.
Ãîë ñàíàà. Ýíý áîë ÷èíèé ïàðàãðàôûí òóñãàëûí
öýã, àíõààðëûí òºâä áàéõ, ÷èíèé çîðèõ òýð ë ç¿éë
þì. Òºëºâëºëò õèéõ áà áè÷èëò ýõëýõèéõí ºìíº ÷àìä
þóã èëýðõèéëýõèéã õ¿ñ÷ áàéãàà òóõàé òîäîðõîé
ñàíàà áàéõ ¸ñòîé. Æîëîî÷ õ¿í õààíà õ¿ðýõýý ìýäýæ
áàéæ õàìãèéí äºò ñàéí çàìûã ñîíãîæ ÷àääàã÷ëàí
332
áè÷èã÷ õ¿í ººðèéí þóã èëýðõèéëýõèéã ìýäýæ áàéæ
ÎÞÓÒÀÍ ñàéí çîõèîë, á¿òýýë ãàðãàõ áîëíî. Ñîíèðõîëòîé
2008 ãîë ñàíààíóóä íü òóíõãèéí øèíæòýé áàéõ íü
òîõèðîìæîé áºãººä åðºíõèé áàéñàí íü çîõèìæòîé
È÷íý ãýäýã õ¿íèé õàìãèéí ñàéõàí õ¿ñýë áîëîõ õàéð
äóðëàëûí ýõ þì.
Ñòåíäàëü
áàéäàã. Æèøýý íü “Áè ýñðýã õ¿éñíèéõýíòýéãýý
íàéðñàã õàðèëöàà òîãòîîæ ÷àääàãã¿é.” ãýæ õýò
ñóáúåêòèâ øèíæòýé ãàð÷ãèéã ºãñíººñ “Çàðèì õ¿ì¿¿ñ
ýñðýã õ¿éñíèéõýíòýéãýýð íàéðñàã õàðèëöàà òîãòîîæ
÷àääàãã¿é” ãýñýí íü èë¿¿ äýýð áàéõ áîëíî.
Òºëºâëºëò. Ãîë ñàíàà áóþó ãàð÷ãèéã îëñíû äàðàà
òºëºâëºëò õèéõ íü õÿëáàðõàí áàéõ áîëíî. ×èíèé
ãîë ñàíàà ÷èíü ýñýýíèé áè÷ëýãèéí õýëáýðèéã
òîäîðõîéëæ ºãºõ ó÷èð ÷èíèé õóâüä ººðèéí ñàíààã
òîäîòãîõîä øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí ò¿ëõ¿¿ð ¿ãñ
áîëîí èëýðõèéëë¿¿äèéã áè÷èõýä ë õàíãàëòòàé þì.
Äàðàà íü ýäãýýð íü ¿íýõýýð ãîë ñàíààã èëýðõèéëýõýä
ÿìàð ¿ð íºëººòýé áîëîõûã ø¿¿í ¿çýýä õýðýãã¿é áîë
øóóä äàðàõ õýðýãòýé. ¯ëäñýí
¿ãñ ÷èíü äàðààãèéí àæèëä
÷èíü õýðýã áîëíî.
Òîëãîé ºã¿¿ëáýð. Ãîë
ñàíààãàà îëîõ ÿâäàë áè÷èæ
áàéãàà õ¿íä õý÷íýýí ÷óõàë
áàéäàã âý, òîëãîé ºã¿¿ëáýð
áîë óíøèã÷äàä òº÷íººí ÷óõàë
áàéäàã þì. Ýíý íü ãîë
ñàíààòàéãàà èæèë óòãàòàé,
ºäººõ ñîíèðõîë òºðë¿¿ëýõ¿éö
áàéõ ¸ñòîé. ÷èíèé ºìíº
ñóóãààä ñîíñîæ áàéãàà õ¿íýýñ
ÿëãààòàé íü óíøèã÷èä ÷àìààñ
îéëãîìæã¿é ç¿éëýý àñóóæ ÷àäàõã¿é áºãººä ÷è ò¿¿íä
ººðèéí ¿ãèéã çàñàæ õýëæ ÷àäàõã¿é. ººðººð õýëáýë,
õýðâýý òîëãîé ºã¿¿ëáýð íü ñîíèðõîëã¿é áàéâàë
óíøèã÷ òýð äîðîî ÷èíèé ýñýýã îðõèîä ÿâ÷èõàæ ÷
áîëîõ áîëîâ÷. ÷èíèé áàòàëãàà íîòîëãîîíû õýñýã
õý÷íýýí ñàéõàí áàéãààä ÷ íýìýðã¿é þì. Òîëãîé
ºã¿¿ëáýð íü øóóä, øóóä áèø, ÿðóó ãýñýí õóâèëáàðòàé
áàéæ áîëäîîã. Øóóä ãýäýã íü “Îþóòíû õºäºë㺺í íü
ñóðãóóëèéí óäèðäëàãûí øèéäâýðò íºëººëæ ÷àäíà.”
Øóóä áèø ãýäýã íü: “Ñàÿõàí áè íýãýí õóóëü÷òàé
òåëåâèçèéí òóõàé ÿðèëöëàà.” ßðóó ãýäýã íü “Çàñãèéí
ãàçðûí ãèø¿¿í÷ëýëèéí òîî íü õýíä õýðýãòýé âý?”
ãýñýí áàéæ áîëíî.
Ýäãýýð áîë ìýäýýæ õýðýã ïàðàãðàôûí á¿õ ç¿éë
áèø ÷ ãýñýí õàìãèéí ãîë àìèí ñ¿íñ íü ó÷èð ¿¿íèéã
ñàéòàð ñóäëàí ¿çýæ ººðòºº ýçýìøèõ õýðýãòýé. Èéíõ¿¿
áèä ýñýý áè÷èõèéí õàìãèéí ýíãèéí àñóóäëóóäûã
àâ÷ ¿çëýý. Îäîî á¿ãäýýðýý ýñýý áè÷èõýä àíõààðàõ
ç¿éëñèéí òóõàé àâ÷ ¿çüå.
Ýñýýã ýõë¿¿ëýõ àðãóóä.
Ñóóò Ïèôàãîð “Àëèâàà ¿éëèéí ýõëýë íü òýí
õàãàñòàéãàà òýíö¿¿ áàéäàã.” ãýæ õýëñýí íü áèé.
Ýñýý áè÷èõ öàã õóãàöààíû õóâüä ¿íýí ÷ þì øèã.
Îþóòíóóä ¿íýõýýð ýõíèé ïàðàãðàôûã áè÷èõýä
ìàø èõ öàã çàðöóóëäàã áèëýý. Ýõíèé òàíèëöóóëàõ
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
ïàðàãðàôûí ãîë çîðèëãî íü ÿìàð íýãýí àðãààð
óíøèã÷äûí àíõààðëûã òàòàõ ÿâäàë þì ãýäãèéã ñàíàõ
õýðýãòýé. Äîîð çàðèì æèøýýã ºã뺺:
1. Ýõíèé ýýëæèíä ÿìàð íýãýí àñóóëò òàâèàä ò¿¿íäýý
ºãºõ ººðèéí õàðèóëòûã òàéëáàðëàõ çàìààð ýñýýã
ýõë¿¿ëæ áîëíî.
2. Íîìíîîñ áóþó õ¿íèé õýëñýí ¿ãíýýñ òîõèðñîí
èøëýë àâàõ
3. Òîëãîé ºã¿¿ëáýðýý áè÷ýýä ò¿¿íèéãýý õàìãààëæ
áè÷èõ
4. Õ¿¿ðíýë áóþó öººí ìºð õàðèëöàí ÿðèàãààð
ýõëýæ áîëíî.
5. ªºðò áîëîí õýí íýãýíä òîõèîëäñîí ñîíèðõîëòîé
¿éë ÿâäàë, îíèãîîãîîð ýõýëæ áîëíî.
6. Ýñâýë äàðààõ áýëýí çàãâàðààñ àøèãëàæ áîëíî:
Ýñýýã ºðí¿¿ëýõ àðãóóä
ªºðèéí áîäëûã çºâ, öýãöòýé èëýðõèéëýõýä ýñýýãýý
òîäîðõîé íýãýí àðãàä áàðèãäàæ áè÷èõ íü ñàéí
áàéäàã òýãýõýýð ýñýý áè÷äýã õýä õýäýí àðãûã àâ÷
¿çüå.
1. Äåäóêòèâ àðãà. ªºðèéí ãîë ñàíààãàà
èëýðõèéëýõèéí òóëä õºíäºõ øààðäàëàãòàé õýä õýäýí
ñàíàà áàéãàà ¿åä õýðýãëýäýã àðãà þì. Ýíýõ¿¿
ýíãèéí àðãà íü íèéò ýñýýíèé 75% ä àøèãëàãääàã
áàéíà. Æèøýý íü “Áè ÷àìä äóðã¿é, ÿàãààä ãýâýë
÷è õàðàì÷, ìóó õ¿í” ãýñýí ºã¿¿ëáýðýýð òîëãîé
ºã¿¿ëûýð õèéñýí ãýâýë ýñýý íü ÿàãààä äóðã¿é
òóõàéãàà, ìºí õàðàì÷ õ¿í ãýæ, ìóó õ¿í ãýæ ÿìàð
õ¿íèéã õýëäãèéã òàéáàðëàõ øààðäëàãàòàé áîëíî.
Ýíä ýíý àðãûã õýðýãëýí ýñýý áè÷èæ áîëîõ 3-í
àðãûã ºãñºí áàéãàà.
a. Õýðõýí ñóðàëöàõ âý?
b. Ãóðâàí òºðëèéí îþóòàí
c. Ìèíèé àìüäðàëûí çàð÷èì
2. Èíäóêòèâ àðãà. Äåäóêòèâ àðãûí óðâóó àðãà:
Õýðâýý ººðèéí ãîë ñàíààã ýñýýíèé òºãñãºëä õ¿ðòýë
õàäãàëàõûã õ¿ñâýë ýíýõ¿¿ àðãûã õýðýãëýíý. Äýýð àâ÷
¿çñýí æèøýý ºã¿¿ëáýð ýíý òîõèîëäîëä “×è õàðàì÷,
ìóó õ¿í ó÷èð áè äóðã¿é áîëæ ººð÷ëºãäºíº. ººðººð
õýëáýë ýñýýíèé ýõíèé õýñã¿¿äýä õàðàì÷, áà ìóó
õ¿íèé òóõàé áè÷ýýä äàðàà íü òºãñãºë õýñýãò ò¿¿íä
ìóó òóõàéãàà áè÷íý.
a. Ìàøèíû äààòãàë
b. Áèäíèé ¸ñ ñóðòõóóíûã õýí ¿ã¿é õèéâ?
c. Áè ñîíññîí áàéõ ¸ñòîé
3. Õðîíîëîãèéí àðãà. ¯éë ÿâäëûã öàã õóãàöààíû
äàðààëëûí äàãóó ºã¿¿ëýõ àðãà þì. Õýðâýý ÷èíèé
ýñýýíä á¿õýëäýý öàã õóãàöàà ÷óõàë ¿¿ðýã õ¿ëýýæ
áàéâàë ýíýõ¿¿ àðãà íü ¿íýõýýð ¿ð ä¿íòýé àðàã þì.
Ãýâ÷ èéì òºðëèéí ýñýýíä çàðèì äóòàãäàë ãýýä ...
¿¿íä íýãä¿ãýýðò, á¿õ ç¿éëèéã íýã á¿ð÷ëýí ºã¿¿ëâýë
óíøèã÷äàä òààã¿é ñýòãýãäýë ¿ëäýíý.
a. Ìèíèé õàìãèïí äóðñãàòàé ºäºð
b. Õ¿í òºðºëõòºí áàéãàëüä äàéñàãíàñàí áàéäëûã
çîãñîî¸
ÎÞÓÒÀÍ-2008 Áè òóóëæ ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàëàà ýðãýæ õàðàõ ¿åä
c. Òàìèð÷íû äèâààæèí
4. Ä¿ðñëýí áè÷èõ àðãà. Õýðâýý ÷è áè÷èæ áàéãàà
ç¿éëèéíõýý òóõàé óíøèã÷äààñ ÿìàð ÷ áàéñàí èë¿¿
ìýäíý ãýäýãòýé èòãýëòýé áàéãàà òîõèîëäîëä áîëîí
ñýòãýë õºäëºí ¿éë ÿâäëûí òóõàé áè÷èõýä õýðýãëýãääýã
àðãà þì. Àðãûí çîðèëãî áîë óíøèã÷äàä ººðèéí
ìýäýæ áàéãàà ç¿éëèéí òóõàé ººðòýéãýý èæèë
òºñººëºë ºãºõ áàéäàã.
a. Ãàéõàëòàé ìàøèí
b. Ìèíèé èõ ñóðãóóëü
c. Äîòóóð áàéðíû íýãýí ºðºº
5. Àíàëîãèéí àðãà. ßìàð íýãýí íèéëìýë òºâºãòýé
ç¿éëèéã ººð ýíãèéí ç¿éëòýé ç¿éðëýí òàéëáàðëàõ
àðãà þì. Èõýâ÷ëýí õî¸ð ç¿éëèéã àâ÷ õîîðîíä íü
õàðüöóóëäàã.
a. Çóðàã çóðàõ áà ýñýý áè÷èõ
b. Õóó÷èí áà øèíý ¿å
c. Øàøèí áà ñýòãýë ç¿é
6. Øàëòãààí óð äàãàâàðûí àðãà. ßìàð íýãýí ¿éë
ÿâäàë ñàíàà áîäîë íü ÿìàð ¿ð ä¿íä õ¿ðñíèéã
¿ç¿¿ëýõýä õýðýãëýíý. Èéì òºðëèéí ýñýýã øàëòãààí
íü ¿ð äàãàâðàà õýðõýí áèé áîëãîæ áàéãàà
áàéäëààð áîëîí ¿ð äàãàâàð íü øàëòãààíàà õýðõýí
áèé áîëãîæ áàéãàà áàéäëààð çîõèîìæëîí áè÷èæ
áîëíî.
a. Øàëãàëòàíä óíàã÷èä
b. Áàãø íàð ø¿¿ã÷èä áîëîõ íü
c. ßàãààä õ¿ì¿¿ñ óóðëàäàã âý?
Ýñýýã õýðõýí òºãñãºõ âý?
Ýñýýíèé òºãñãºë íü ýõëýëýýñýý äóòàõààðã¿é ÷óõàë
þì. Àíõëàí áè÷èã÷ õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí ýíãèéí íýãýí
÷óõàë ä¿ðýì áàéäàã. Ýíý áîë “Õýðâýý ÷è õýëüå
ãýñíýý õýëæ áîëñîí áîë îäîî çîãñ.” Õýòýðõèé
ñóíæèðñàí íóðøóó òºãñãºë ÷èíèé ýñýýã òýð ÷èãò íü
óíòðàà÷èõàæ ÷ ìàãàäã¿é þì ø¿¿. Ýñýýíèé òºãñãºë
èõýâ÷ëýí ä¿ãíýñýí áàéäàëòàé áàéäàã. ªºðººð
õýëáýë, ÷èíèé ýñýý íü çîðèëãîäîî õ¿ðñýí ãýñýí
ñýòãýãäëèéã óíøèã÷èä ¿ëäýýõèéí òóëä ÷è ýñýýãýý
çààâàë äóóñãàæ ä¿ãíýõ õýðýãòýé áàéäàã. Ýñýýã
õýðõýí òºãñãºõ çàðèì àðãûã àâ÷ ¿çüå:
1. “Áèä èéì áàéäëûã ¿ðãýëæë¿¿ëñýýð ë áàéõ óó ?”
ãýñýí àñóóëòààð òºãñãºæ áîëíî.
2. Òîëãîé ºã¿¿ëáýðòýéãýý õàìààðàëòàé èøëýëýýð
òºãñãºæ áîëíî.
3. ×èíèé çîðèëãî ÿìàð öýãò õ¿ðãýæ áàéíà âý ?
4. ªºðèéí äýâø¿¿ëñýí ñàíààãàà õî¸ð òàëààñ íü
õàðæ ä¿ãíýõ ìàÿãààð òºãñãºæ áîëíî.
5. Ýíý ñýäâèéí äàãóó óíøèã÷èä ººð íîì
ýñýýíýýñ óíøèõààð áîäîæ òºãñãºæ áîëíî.
6. Ýñýý íü ìºí óíøèã÷äàä àìëàëò, òàíãàðàã ºãºõ
áîëîí àíõààðóóëãààð òºãñºæ áîëîõ þì. 333
Ãýâ÷ õýçýý ÷ äàðààõü ìàÿãààð ýñýýãýý á¿¿ òºãñãºæ ÎÞÓÒÀÍ
2008
áàéãààðàé.
õàðàìñàõ ç¿éë ãàðãàõã¿é áàéõààð àìüäðàíà.
Ìîíãîë çàëóó õ¿íèé ýðìýëçýõ åñºí ç¿éëýýñ…
 ÎÞÓÒÀÍ ËÀÂËÀÕ
1. Óíøèã÷ààñ öàãèéã íü ¿ðñýí áîëîí ñîíèðõîëä
íü íèéöýýã¿é áàéæ ìàãàä ãýõ ìýòýýð óó÷ëàë ãóéõ.
Ýíý íü ººðèéí õºäºëìºðèéí õ¿íäýòãýýã¿é ìºí
óíøèæ áóé õ¿íèé õºäºëìºðèéã ÷ õ¿íäýòãýýã¿é õýðýã
áîëíî.
2. ªºð íýãýí ãîë ñàíàà áîëîí ãàð÷ãèéã ñàíàë
áîëãîõ
Òºãñãºë
Ýíýõ¿¿ áè÷âýðèéã óíøèæ ýõëýõýä òàíû ºìíº ýñýý
ãýñýí àâàðãà òîì õàð ¿¿ë ñ¿ðòýé íü àðãàã¿é çîãñîæ
áàéñàí áîë îäîî ýñýý ãýäýã áîë òèéì àéìààð ýä
áèø áºãººä õàðèí ÷ õýí á¿õíèé õèéæ ÷àäàõ ýíãèéí
ç¿éë þì ãýäãèéã îéëãîñîí áîë ìèíèé çîðèëãî áèåëæ
áàéãàà þì. Äàõèí ñàíóóëæ õýëýõýä àëèâàà ç¿éëèéã
ººðèéí áîëãîí ýçýìøèõýä õºäºëìºð òýâ÷ýýð õî¸ð
334
ÎÞÓÒÀÍ
2008
ªºðèéí õ¿ññýíèé õýðýýð áèø õàðèí íºãºº õ¿íèé
áîëîìæèéí õýðýýð áóñäààñ òóñ äýì õàðæ áàé.
Ëèõòåíáåðã
õàìãèéí ÷óõàë ó÷èð øèëäãèéí øèëäýã ýñýý áè÷èæ
÷àääàã áîëîõûí òºëºº õºäºëìºðëºõèéã òà á¿õíýýñ
õ¿ñüå. Íýãýí çàëõóó õ¿íèé òóõàé ¿ëãýðò “...àéìøèãòàé
çàëõóó õ¿¿ãýý çàñàõûí òóëä õººðõèé ýöýã ýõ íü
ãýðòýý îðõèîä ÿâæ ãýíý. Òýãýýä ºëñºæ ¿õ¿¿ëýõã¿é
òóëä ãýðèéíõýý óíèíààñ õîîëûã íü ç¿¿ãýýä ÿâæýý.
Òýãýýä õýä õîíîãèéí äàðàà èðýõýä õ¿¿ ºë㺺òýé
õîîëûã õàðñààð ¿õñýí áàéñàí” ãýæ ºã¿¿ëäýã.
Ìîíãîëûí ºíººãèéí çàëóóñûí äîòîð òèéìýðõ¿¿
çàëõóóñ ìýð ñýð áàéñààð áàéãàà áºãººä õàðèí
¿¿íèéã óíøèã÷ òà òýäíèé ºðººñºí äóãóé áèø ó÷èð
ìèíèé çºâëºñíèé äàãóóä õºäºëìºðëºæ ÷àäíà ãýäýãò
èòãýëòýé áàéíà.
Îð÷óóëñàí: ÌÓÈÑ-èéí îþóòàí Á.Ëõàãâàà
ÎÞÓÒÀÍ-2008
 ÌÀÃÀÄËÀÍ ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ
ÐÀÄÈÎ, ÒÅËÅÂÈÇÈÉÍ ÑÓÐÃÓÓËÜ

Ò Ñ íü 19996 îíû íàìà àð áàéãóóëàããäñàí àäèî î, òåëåâèçèé

éí ñýòã¿¿ë÷, íàéðóóëàã÷,
í
åëåâèçèéí çó
èíæåíåð, òå óðàãëàà÷, çóððàà÷ ìýðãýæë
ëýýð áàêàëàââðûí çýðýãòýýé áîëîâñîí
õ¿÷èí áýëòãýäýã, òºðèé éí ºì÷èéí ñóðãóóëü Òóñ ñóðãóóóëü íü ºäðè èéí àíãèéí
ñóðãàëòààñ ãàäíà
ã ñåðòè èêàòûí áîëîí ìýðãýæèë ë äýýøë¿¿ëýõõ ñóðãàëò ýðõõýëäýã
Òóñ ñóðãóóëèéí çàõèðëààð òºâèéí
ò ºäºð òóòìûí ñîí íèí áîëîí ðàäèîä õîðü
øàõàì æèë ñóðâàëæëàã÷, òîéì÷, õýëòñèéí
õ ýð
ðõëýã÷, îðëîîã÷ ýðõëýã÷, çàõèðëààð
àæèëëàæ áàéñàí òóðøëà àãàòàé ñýòã¿¿¿ë÷ Ñîíèíòòîãîñ àæèëëà àäàã þì

Ìàíàé äàâóóó òàë

Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí
Ì í
Áàãøëàõ
Á á¿ð
ðýëäýõ¿¿íä ìîíãîë,
ì àâñòòðàëè, ïîíûû ðàäèî, òåë
ëåâèçèéí øèè
èëäýã óðàí á¿òýýë÷èä
àæèëëàäàã
à Òýäíèé
Ò äîòîðð Òºðèéí ñî¸
¸ðõîëò 2, Ìî
îíãîë ëñûí óðëàã, ñî¸ëû
û ãàâü àò çç¿¿òãýëòýí 7
ûí
áàéíà
á Áàãø íàðûí 77 1 íü äîêòîð, ìàãèñòðûí çýðýãòýé
àäëàãûí õè÷ýýëèéã
õ õ
õýâëýë ìýäýýýëëèéí áààéãóóëëàãà, òåëåâèç, ðàäèî, òåàòð ð
ðûí óðàí
á¿òýýë÷äèéí
á óðëàíä âóóóëäàã
¿¿ëèéí ¿åèéí
þóòíóóä ñ¿ í äóó, ä¿ðñèéí àïïàðàò õýðýãñëýýð èæ
è á¿ðýí òîí
íîãëîãäñîí òåëåñòóäè,
ò
300
3 õ¿íèé ñóóäàë
ñ á¿õèé
é þóòàí òåàòð, ãýðýëë çóðãèéí áîîëîí êîìïüü
üþòåðèéí ëà
à
àáîðàòîðè,
ìîíòàæèéí
ì ºðºº,
º êàáèíåòòóóäàä õè÷ýý
ýëëýäýã
Òºãñºã÷äèéí
Ò 70 ãàðóé õóâ
âü íü ìýðãýæëëýýðýý àæèëë
ëàæ áàéíà

Ýðõýì çîîðèëãî: “Ýõ îðíû ýðõ àø ø

øãèéã
äýýä
äýëæ, ìýðãýææëèéí ¸ñ ç¿é
æ ç¿éãã
ýðõýìëýäýãã, õ¿íëýã ýíýýðýíã¿é
ý ¿çýë,
¿çýë
ë,, îíîë,
äàä
äëàãà, óðàí ÷àäâàðòàé,
÷
áèå äààí àæèëëàõ, ººð
ºððèé㺺 õºãæ
ãæ¿¿ëýõ
æ
òýì¿¿ëýë á¿õèé
ìýðãýæèëòýýí áýëòãýõ íüí ñóðãóóëèé é ýðõýì
éí
çîðèëãî ìºí.”
ì

ðäýì ñóäëàë, óðàí ñàéõíû çº

ºâëºë äàðãà
Ò Ñ èéí çàõèðàë, ñýòã¿¿ë÷ Ñîíèíòîãîñ
ðäýì ñóäëàë, óðàí ñàéõíû çº
ºâëºëèéí ýðäýì ìòýí íàðèéí áè÷
÷ãèéí
äàðãà
ðëàã ñóäëàëûí óõààíû äîêòîð, ïðî åññîð èí÷ýíñàìá
áóó
èø¿¿ä
Àêàäåìè÷, òºð
ðèéí øàãíàëò ýððäýìòýí , õýë
ë
øèíæëýëèéí óõõààíû äîêòîð Öýðýíñîäíîì
Õýë øèíæëýëè èéí óõààíû äîêòòîð, àëáààòàð 2006
6 îíû 4 ð ñàðûûí 20 íû ºäºð õóðàëäñàí Ò Ñ èéí ðäìèéí
Ò¿¿õèéí óõààí
íû äîêòîð Á ¿ð ðýâäàø, çºâëºëè
èéí õóðàë ïîíû Ìåéæèãèéíí èõ ñóðãóóëèéí áàãø àí óí
Õýë áè÷ãèéí óõààíû
ó äîêòîð Àìàðçà à, Êîíä î÷èí ïðî åññîð îë îë
ëãîõîîð øèéäâ âýðëýñýí áºãººä
ðëàã ñóäëàëûûí óõààíû äîêòîð Áàòñàéõàí í ëýëèéã àõèðàë
ºðãºìæë ë Ñîíèíòîãîñ
íàðûí á¿ðýëäýýõ¿¿íòýé àæèëëàæ áàéíà Òîêèîä ãàðäóóëñàí þì
 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÒÎÐ-10 ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ ÍÝÃ, 2 ÄÀÕÜ ÓÄÀÀÃÀÀ ÌÀÃÀÄËÀÍ
ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ ØÈÕÈÕÓÒÓà ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ 2008-2009 ÎÍÛ
ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÆÈËÄ ÁÀÊÀËÀÂÐÛÍ ÁÎËÎÍ, ÌÀÃÈÑÒÐÀÍÒÓÐÛÍ ÑÓÐÃÀËÒÀÍÄ
Òà á¿õíèéã óðüæ áàéíà.

Ñóðãóóëèéí îíöëîã áóñäààñ ÿëãàðàõ äàâóó òàë:

x Ìîíãîë óëñàä õóóëü÷ ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýæ èðñýí àíõíû òºðèéí
áóñ ºì÷èéí äýýä ñóðãóóëü
x Îð÷èí ¿åèéí ñóðãàëòûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí õè÷ýýëèéí 2 áàéðòàé. Íýãä¿ãýýð
áàéð ÌÓÈÑ-èéí Ìîíãîë-ßïîíû òºâèéí àðä, õè÷ýýëèéí õî¸ðäóãààð áàéð
Òýýâðèéí òîâ÷îîíû àðä òóñ òóñ áàéðëàäàã.
x ªíäºð ìýðãýøëèéí áàãøëàõ á¿ðýëäýõ¿¿íòýé. Áàãø íàðûí 60 ãàðóé õóâü íü
ýðäìèéí çýðýã öîëòîéãîîñ ãàäíà Ìîíãîë Óëñûí ãàâüÿàò õóóëü÷ 3 àæèëëàæ,
îíîëûí áîëîí ïðàêòèêèéí õè÷ýýë çààæ áàéíà.
x Òºãñºã÷èä õóóëü÷äûí ñîíãîí øàëãàðóóëàëòàíä òîãòìîë ýõíèé 3 áàéðò øàëãàðäàã
x 20000 ãàðóé ìýðãýæëèéí áîëîí áóñàä øèíæëýõ óõààíû íîì, ñóðàõ áè÷èã á¿õèé
ýëåêòðîí íîìûí ñàíòàé.
x 24 öàãèéí èíòåðíåò áîëîí äîòîîä ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí èæ á¿ðýí êîìïüþòåðèéí
ëàáîðàòîðè, ìýðãýøëèéí áîëîí ãàäààä õýëíèé òºðºëæñºí êàáèíåò¿¿ä, îþóòàíä
äàäëàãà îëãîõ êëèíèê ñóðãàëòûí òºâòýé.
x Õýâëýí îëøðóóëàõ ìèíè öåõòýé, Øèõèõóòóã ñýòã¿¿ëèéã òîãòìîë ýðõëýí ãàðãàæ
áàéíà.
x Ñóäàëãààãààð òºãñºã÷äèéí 90 ãàðóé õóâü íü àæëûí áàéðààð õàíãàãäñàíààñ
ìýðãýæëýýðýý 70 ãàðóé õóâü íü õóóëü, õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäàä àìæèëòòàé
àæèëëàæ áàéíà.
x Ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí òóë ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ òýòãýëýã àâàõ á¿ðýí
áîëîìæòîé. 2 óëèðàë äàðààëàí 90-ýýñ äýýø ¿íýëãýýòýé ñóðàëöâàë òºëáºðèéã 20%-èàð,
6 óëèðàë äàðààëàí 90-ýýñ äýýø ¿íýëãýýòýé ñóðàëöâàë òºëáºðèéã 50%-èàð, ñóðãóóëèéí
øèëäýã îþóòíààð øàëãàðâàë çàõèðëûí íýðýìæèò øàãíàë îëãîíî.

Øèõèõóòóã Õóóëü Ç¿éí Äýýä Ñóðãóóëèéí 2008-2009 îíû

õè÷ýýëèéí æèëèéí ýëñýëòèéí æóðìààñ…

Îëãîõ áîëîâñðîëûí
Ìýðãýæèëèéí Ñóðãàëòûí Ýëñýã÷äèéí Ñóðàëöàõ õóãàöàà çýðýã
íýð õýëáýð áîëîâñðîëûí ò¿âøèí

1 Ýðõ ç¿é÷ ºäºð á¿ðýí äóíä 4 áàêàëàâð

ý÷íýý áàêàëàâð 3
2 Áèçíåñèéí ºäºð á¿ðýí äóíä 4 áàêàëàâð
ýðõ ç¿é÷
3 Ýðõ ç¿é÷ ºäºð áàêàëàâð 1.5 ìàãèñòð

Íýã. Ýëñýã÷äýä òàâèõ øààðäëàãà áà øàëãàëò

1.1. Øèõèõóòóã ÕÇÄÑ-ä ýëñýã÷ á¿ðýí äóíä áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áîëîâñðîë ýçýìøñýí áàéíà.
1.2. Òóñ ñóðãóóëüä ýëñýã÷ íèéãìèéí òóõàé ìýäëýãèéí åðºíõèé øàëãàëò ºãñºí áàéíà.
1.3. Íèéãìèéí òóõàé ìýäëýãèéí åðºíõèé øàëãàëòûí îíîîíû 50-èàñ äýýø õóâèéã àâñàí áàéâàë ýëñýõ áîëçîë õàíãàñàí ãýæ ¿çíý.
1.4. Óðüä íü äýýä áîëîí õóóëü ç¿éí òóñãàé äóíä áîëîâñðîë ýçýìøñýí õ¿íèéã áàêàëàâðûí çýðýã îëãîõ ý÷íýý ñóðãàëòàíä ñóðàëöóóëíà. Ýäãýýð
õ¿ì¿¿ñ åðºíõèé øàëãàëò ºãºõ øààðäëàãàã¿é.
1.5. Õóóëü ç¿éí äýýä áîëîâñðîëòîé, áàêàëàâðûí çýðýãòýé õ¿íèéã ìàãèñòðàíòóðò ñóðàëöóóëíà.
Õî¸ð: ªðãºäºë õ¿ëýýí àâàõ
2.1. Óëààíáààòàðààñ ýëñýõèéã õ¿ñýã÷èä ºðãºä뺺 ººðèéí áèåýð Øèõèõóòóã ÕÇÄÑ-èéí ñóðãàëòûí àëáàíû 402, 501 òîîò ºðººíä àâ÷èð÷ ºãºõ áà
õºäºº îðîí íóòãààñ ýëñýã÷èä ºðãºä뺺 Óëààíáààòàð. Èõ Ñóðãóóëèéí ãóäàìæ-1, õîëáîîíû 46-ð ñàëáàð, øóóäàíãèéí õàéðöàã ¹1033, Øèõèõóòóã
ÕÇÄÑ-èéí ýëñýëòèéí êîìèññò ãýñýí õàÿãààð øóóäàíãààð áóþó ººðèéí áèåýð, èòãýìæèëñýí õ¿íýýð ýëñýëòèéí êîìèññò èð¿¿ëíý.
2.2. Á¿ðòã¿¿ëýõäýý äàðààõ ìàòåðèàëûã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà. ¯¿íä:
à.ªºðèéí ãàðààð áè÷ñýí ºðãºäºë á. Áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé õóóëáàð
â. Èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóóëáàð ã. Öýýæ çóðàã 2% /2007 îíû/
ä.Á¿ðòãýëèéí õóðààìæ
Ãóðàâ. Îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ øàëãàðóóëàëò
3.1. Ýëñýõ áîëçîë õàíãàãñàäààñ øàëãàðóóëàëò õèéõäýý íèéãìèéí òóõàé ìýäëýãèéí ÅØ-ûí îíîîí äýýð áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé äóíäàæ
îíîîã íýìæ, îíîîíû æàãñààëòààð õÿíàëòûí òîîíäîî áàãòààí øàëãàðóóëæ ýëñ¿¿ëíý.
3.2. Òýíöñýí õ¿ì¿¿ñèéí íýðñèéí æàãñààëòûã Øèõèõóòóã ÕÇÄÑ-èéí âýá ñàéòàä /www.shihihutug.edu.mn/ áàéðëóóëíà.
ĺðºâ. Õºíãºëºëòòýé íºõö뺺ð ýëñ¿¿ëýõ
Åðºíõèé øàëãàëò ºãñºí 2008 îíû íèéãìèéí òóõàé ìýäëýãèéí õè÷ýýëèéí îëèìïèàäàä àéìàã, õîò, óëñ áîëîí ä¿¿ðýãò I-III áàéð ýçýëñýí,
òóñãàé øàãíàë õ¿ðòñýí õ¿íèéã áàðèìòûã ¿íäýñëýí îíîîíû äàðààëàë õàðãàëçàõã¿éãýýð øóóä ýëñ¿¿ëíý.

ÕÀßÃ: Óëààíáààòàð õîò Èõ Ñóðãóóëèéí ãóäàìæ, ÌÓÈÑ-èéí Ìîíãîë-ßïîí òºâèéí àðä -1, ÑÁÄ 6-ð õîðîî, õîëáîîíû 46-ð
ñàëáàð,øóóäàíãèéí õàéðöàã ¹1033, Óòàñ: 323392, 320176, 320812, 99135321, 99849423, 99093607, Ôàêñ: 976-11-323392, e-mail:
shihihutug_hzds@yahoo.com, web site: www.shihihutug.edu.mn

Ìàíàé ñóðãóóëèéã ñîíãîí ñóðàëöàæ, áèäýíòýé

õàìòðàí àæèëëàõûã õ¿ññýí òà á¿õíèé ºìíº òóñ ñóðãóóëèéí ¿¿ä õààëãà ¿ðãýëæ
íýýëòòýé áàéõ áîëíî.
 Õî¸ð äàõü óäààãàà ìàãàäëàí èòãýìæëýãäýæ
2018 îí õ¿ðòýë ñóðãàëò ýðõëýõ ýðõýý áàòàëãààæóóëñàí
Íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí

“ÒÝÍÃÝД ÄÝÝÄ ÑÓÐÃÓÓËÜ

Áèäíèé ýðõýì çîðèëãî: “Õ¿íèé ñóð÷ õºãæèõ òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëæ, ÷àíàðòàé ñóðãàëò ÿâóóëàí, çàõ
çýýëä ºðñºëäºõ áîëîìæòîé, õºðâºõ ÷àäâàðòàé ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ”

“ÒÝÍÃÝД äýýä ñóðãóóëü íü 1994 îíä áàéãóóëàãäñàí. Íèéãýì,

ýäèéí çàñãèéí óõààíû ÷èãëýëýýð áàêàëàâð, ìàãèñòðûí çýðãèéí áîëîâñðîë
îëãîõ ñóðãàëò ÿâóóëäàã. Íýã ýýëæýýð 800 îþóòàí õè÷ýýëëýõ õè÷ýýëèéí
áàéð, 100 îþóòíû àìüäðàõ ººðèéí äîòóóð áàéðòàé. 2002 îíä ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí. 2003 îíä Íèéñëýëèéí õýðýãëýã÷äèéí íàéäâàðòàé ò¿íø
áàéãóóëëàãà ºðãºìæëºë õ¿ðòýæ, 2004 îíä øèëäýã 10 ñóðãóóëèéí íýãýýð
øàëãàð÷, 2005 îíä “Ñóðàëöàã÷äàä ýýëòýé äýýä ñóðãóóëü”, 2006 îíä
“Íèéñëýëèéí õýðýãëýã÷äèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ íèéãýìëýãèéí èòãýìæëýãäñýí õàìò îëîí”, “Ìîíãîë
÷àíàð” öîë ºðãºìæëºëººð øàãíàãäëàà.
2008 îíä 2 äàõü óäààãàà ìàãàäëàí èòãýìæëýãäýæ 2018 îí õ¿ðòýë ñóðãàëò ýðõëýõ ýðõýý
áàòàëãààæóóëñàí. Ìàíàé ñóðãóóëü ìýðãýæëèéí 17 000 ãàðóé íîì, ñóðàõ áè÷èãòýé íîìûí ñàí, óíøëàãûí
÷ºëººò ñîíãîëòûí òàíõèì, èíòåðíåòèéí áîëîí òîãòìîë õýâëýë ìýäýýëëèéí ºðºº, áèåèéí òàìèðûí ìèíè
çààë, áÿëäàðæóóëàõ òàíõèì ëèíãàôîíû áîëîí ýäèéí çàñàã, ò¿¿õ-àðõèâ, íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë, ã¿í óõààí,
êîìïüþòåðèéí áîëîí èíòåðíåò ëàáîðàòîðè, õýëíèé êàáèíåò çýðýã ìàòåðèàëëàã áààçàà á¿ðä¿¿ëñýí.
Ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéãàà ìýðãýæë¿¿ä
1. Áàêàëàâð:
x ÿí óõààíû áàãø /ºäºð/
x Óãñààòíû ç¿é /ºäºð/
x Õóäàëäààíû ìåíåæìåíò /ºäºð/
x Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë /ºäºð/
x Ò¿¿õ-Àðõèâ /ºäºð, ý÷íýý, ýêñòåðíàò /
x Ò¿¿õ-Àÿëàë æóóë÷ëàë /ºäºð/
x Ò¿¿õ, íèéãýì ñóäëàëûí áàãø /ºäºð/
x Íèéãìèéí àæèëòàí /ºäºð, ý÷íýý/
x Áèçíåñèéí ýäèéí çàñãèéí óäèðäëàãà /ºäºð/
x Àÿëàë æóóë÷ëàë ýäèéí çàñãèéí ìåíåæìåíò /ºäºð/
x Òºðèéí çàõèðãààíû óäèðäëàãà /ºäºð/
x Êîìïüþòåð ãàäààä õýëíèé áàãø /àíãëè, îðîñ, ñîëîíãîñ/ /ºäºð/
x ¯éëäâýðëýëèéí ìåíåæìåíò
2. Ìàãèñòð:
x ÿí óõààí
x Ò¿¿õ-Àðõèâûí ÷èãëýëýýð ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéíà.
 Áàãøëàõ á¿ðýëäýõ¿¿í
Ñóðãóóëü 41 ¿íäñýí áàãøòàé. ¯¿íýýñ äîêòîð 6, ìàãèñòð
28, ïðîôåññîð, äýä ïðîôåññîð 10, àõëàõ áàãø 6, ìàãèñòðàíò 4,
ãàäààäûí ìýðãýæèëòýí áàãø 2 àæèëëàäàã. Ìîíãîë óëñûí
ñî¸ëûí ãàâúÿàò ç¿òãýëòýí 1, Àðäûí Ãýãýýðëèéí Òýðã¿¿íèé
àæèëòàí 8, Õóäàëäààíû Òýðã¿¿íèé àæèëòàí 1, Øèíæëýõ Óõààíû
Òýðã¿¿íèé àæèëòàí áàãø 3, Ñî¸ëûí Òýðã¿¿íèé àæèëòàí 1
àæèëëàäàã.
Îþóòíû òîî
Áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûí ñóðãàëòàä ýä¿ãýý 800 øàõàì îþóòàí ñóðàëöàæ áóé áºãººä æèë á¿ð 150-
170 îð÷èì îþóòàí òºãñºæ, ìýðãýæèë òóñ á¿ðò 30-40 îþóòàí øèíýýð ýëñýí ñóðàëöäàã.

Ãàäààä äîòîîä õàðèëöàà

ØÓÀ-èéí Ôèëîñîôè, Ñîöèîëîãè, Ýðõèéí õ¿ðýýëýí, ¯íäýñíèé Àðõèâûí ãàçàð, Óëñûí òºâ íîìûí ñàí,
Ìîíãîëûí ìýðãýøñýí íÿãòëàí áîäîã÷äûí õîëáîî, Ñî¸ë èðãýíøëèéã ñóäëàõ îëîí óëñûí õ¿ðýýëýí, ÎÕÓ-ûí
ØÓÀ-èéí Ôèëîñîôèéí õ¿ðýýëýí, ÁÍÕÀÓ-ûí Øàíäóí ìóæèéí Ïåòðîëèóì èõ ñóðãóóëü, ÁÍÑÓ-ûí Õó Ñî èõ
ñóðãóóëü, ªÌªÇÎ-û Õºõ õîòûí Áàãøèéí èõ ñóðãóóëèéí Óëñ òºð ñóäëàëûí áîëîí Ìîíãîëûí ã¿í óõààí
ñóäëàëûí òºâ, ªÌªÇÎ-û Äàíñ Ýâõìýëèéí Òîâ÷îî çýðýã ãàçðóóäòàé õàìòàð÷ àæèëëàäàã.

Ýëñýã÷, ñóðàëöàã÷ îþóòíóóäàä ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò

Ñóðãàëòûí òºëáºðèéã æèë á¿ðèéí 5-ð ñàðûí ýõíèé äîëîî õîíîãò óäèðäàõ çºâëºëººñ òîãòîîæ
íèéòýä çàðëàíà.
ÅÁÑ-èéã òºãñºõ æèëäýý òóõàéí ìýðãýæëèéí õè÷ýýëýýð óëñûí îëèìïèàäàä I-III áàéð ýçýëñýí
ñóðàã÷èéã ýëñýëòèéí øàëãàëòã¿é ýëñ¿¿ëíý.
x Îþóòíû îëîí íèéòèéí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë, òºñºâò æèëä 3 000 000 òºãðºã çàðöóóëäàã
áàéíà.
x Òàâàí óëèðàë äàðààëàí îíö ñóðñàí îþóòíûã ñóðãàëòûí
òºëáºðººñ ÷ºëººëíº.
x Ãîö àìæèëòòàé ñóðàëöàã÷äàä çàõèðëûí íýðýìæèò øàãíàë,
òýòãýìæ îëãîäîã.
x Îþóòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûã ñóðãóóëü á¿ðýí õàðèóöíà.
x Îþóòàíä ñóðãóóëèéí íîìûí ñàí, êàáèíåò, ëàáîðàòîðè, èíòåðíåòýýð ¿íý òºëáºðã¿é
¿éë÷èëäýã.
x Õÿòàäûí Íåôòèéí Èõ Ñóðãóóëü, Ñîëîíãîñûí Õóñî Èõ Ñóðãóóëüä õºíãºëºëòòýé íºõöºëººð
ñóðàëöàõ áîëîìæòîé.

ÓÁ,ÕÓÄ, Ýðýë ÕÊ-íû óðä òàëä 342651, 343161,

www.tenger.edu.mn
 Ɇ Ⱥ Ƚ Ⱥ Ⱦ Ʌ Ⱥ ɇ
CITY INSTITUTE
ÌÎÍÃÎËÆÈÍÃÎÎ
ɆȿɇȿɀɆȿɇɌ-ȾɂɁȺɃɇ ɍɊɅȺȽɂɃɇ ȾɗɗȾ ɋɍɊȽɍɍɅɖ
2008- 2009 Ɉɇɕ ɏɂɑɗɗɅɂɃɇ ɀɂɅȾ
ɗɅɋɗɅɌ ȺȼȺɏ ɆɗɊȽɗɀɂɅ
x Îëîí óëñûí õóäàëäàà áèçíåñ
x Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìåíåæìåíò
x Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëýýð ìýðãýøñýí áèçíåñèéí óäèðäëàãà
x Ԛɣɥɞɜɷɪɥɷɥ, ԛéë÷èëãýýíèé ìåíåæìåíò
x Ɂɨɱɢɞ ɛɭɭɞɚɥ ɡɨɨɝɢɣɧ ɝɚɡɪɵɧ ɦɟɧɟɠɦɟɧɬ
x Ȼɚɧɤɧɵ ɷɞɢɣɧ ɡɚɫɚɝ
x Ɇɟɧɟɠɦɟɧɬ, ɦɚɪɤɟɬɢɧɝɢɣɧ
x Ƚɨɨ ɡɚɫɥɵɧ ɬɟɯɧɨɥɨɝɢɱ
x Õóâöàñíû ɡɚɝɜɚɪ çîõèîí á¿òýýã÷
x Ʉɨɦɩɶɸɬɟɪɵɧ ɝɪɚɮɢɤ ɞɢɡɚɣɧ
x ɂɧɬɟɪɶɟɪ ɞɢɡɚɣɧ
x Ƚɪɚɮɢɤ ɞɢɡɚɣɧ
x Ʉɢɧɨ ɞɪɚɦ
x Ⱦɭɭɥɚɚɱ
ɏԦɇȽԦɅԦɅɌɌɗɃ ɇԦɏɐɅԦԦɊ ɗɅɋԚԚɅɗɏ
™ Ɍɭɯɚɣɧ ɱɢɝɥɷɥɷɷɪ ɚɣɦɚɝ ɯɨɬ ɭɥɫɵɧ
ɯɷɦɠɷɷɧɢɣ ɭɪɚɥɞɚɚɧ ɬɷɦɰɷɷɧɞ
ɷɯɧɢɣ 5 ɛɚɣɪɬ ɲɚɥɝɚɪɱ ɛɚɣɫɚɧ
™ ȿȻɋ-ɢɣɝ “Ⱥ” ԛɧɷɥɝɷɷɬɷɣ ɬԧɝɫɫԧɧ
™ ɋɩɨɪɬɵɧ ԧɧɞԧɪ ɚɦɠɢɥɬ ɝɚɪɝɚɠ
ɛɚɣɫɚɧ ɛɨɥɨɧ ɡɷɪɷɝ ɰɨɥɬɨɣ ɛɨɥ
Ɇɚɧɚɣ ɯɚɹɝ:
ɍɬɚɫ: 354254, 354474, 91915905
Web: www.mongoljingoo.mn
ǶǸǿdzǶǵ USA
ȝȖȚȝȖȕ ȅǹȇ
ǴǶǵǫǶdzǮǰǵǫǶǶ
ȌȥȥȌ șțȘȋțțȓȤ
“ǹȥȓȉȥ” ȋȖȓ
ɂ Ɍ Ƚ ɗ Ɇ ɀ Ʌ ɗȽȾɋɗɇ ÌÎÍÃÎËÆÈÍÃÎÎ
ɆȿɇȿɀɆȿɇɌ-ȾɂɁȺɃɇ
ɍɊɅȺȽɂɃɇ ȾɗɗȾ ɋɍɊȽɍɍɅɖ
Ɍɭɫ ɫɭɪɝɭɭɥɶ ɧɶ Ɇɨɧɝɨɥ ɍɥɫɵɧ Ȼɨɥɨɜɫɪɨɥ ɋɨɺɥ ɒɢɧɠɥɷɯ ɍɯɚɚɧɵ
əɚɦɧɵ ɫɚɣɞɵɧ 1998 ɨɧɵ 08 –ɪ ɫɚɪɵɧ 11-ɧɢɣ λɞɪɢɣɧ 182 ɬɨɨɬ
ɬɭɲɚɚɥɚɚɪ ɬɭɫɝɚɣ ɡλɜɲλλɪλɥ ɨɥɝɨɝɞɫɨɧ ɛλɝλλɞ 2005 ɨɧɞ Ȼɋɒɍə-
ɧɵ ɞɷɪɝɷɞɷɯ Ɇɚɝɚɞɥɚɧ ɂɬɝɷɦɠɥɷɥɢɣɧ ήɧɞɷɫɧɢɣ Ɂλɜɥλɥλλɫ 100%-
ɢɣɧ ίɧɷɥɝɷɷɝɷɷɪ ɦɚɝɚɞɥɚɧ ɢɬɝɷɦɠɥɷɝɞɫɷɧ.
ɆȺɇȺÉ ÄÀÂÓÓ ÒÀË
¾ Õîòûí òºâä ººðèéí õè÷ýýëèéí øèíý áàéðòàé.
¾ ªíäºð ìýðãýøñýí ÷àäâàðëàã ñàéí áàãø íàðòàé. Áàãø íàðûí 20% íü
ýðäìèéí çýðýã öîëòîé. Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí çýðýãöýý ãîî
ñàéõàí ¸ñ ñóðòàõóóíûã ýðõýìëýí äýýäýëæ ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
¾ Áàãø îþóòíóóäàä çîðèóëñàí òîõèëîã öàéíû ãàçàð, ñóðãàëòûí
çîðèóëàëòààð á¿ðýí ɬɨɧɨɝɥɨɝɞɫɨɧ àíãè, òàíõèì, ìýðãýæëèéí
äàäëàãà õèéõ ò¿øèö ãàçðóóäòàé.
¾ Ɉɸɭɬɧɭɭɞ ɦɷɪɝɷɠɥɢɣɧ ɱɢɝɥɷɥɷɷɪɷɷ ɭɥɫɵɧ ɱɚɧɚɪɬɚɣ ɭɪɚɥɞɚɚɧ,
ɬɷɦɰɷɷɧɞ ɬɨɝɬɦɨɥ ɚɦɠɢɥɬɬɚɣ ɨɪɨɥɰɞɨɝ.
¾ 24 öàãèéí ºíäºð õóðäíû øèëýí êàáåëèéí èíòåðíýò ¿éë÷èëãýý,
MUPC êîìïüþòåð ñàëààëàã÷ òºõººðºìæòýé.
¾ Ýëåêòðîí ïðîãðàìì á¿õèé òîõèëîã íîìûí ñàíòàé.
ȽȺȾȺȺȾ ɏȺɊɂɅɐȺȺ
Ɇɚɧɚɣ ɫɭɪɝɭɭɥɶ ɧɶ Ⱥɡɢɣɧ ɢɯ ɞɷɷɞ ɫɭɪɝɭɭɥɢɣɧ ɯɨɥɛɨɨɧɵ ɝɢɲԛԛɧ
ɛԧɝԧԧɞ Ȼɇɋɍ-ɵɧ ɋɚɧ Ɇԛԛɧɢɣ ɂɯ ɋɭɪɝɭɭɥɶ, Ɉɏɍ-ɵɧ Ȼɭɪɢɚɞ ɍɥɫɵɧ
Ⱦɨɪɧɨɞ ɋɢɛɢɪɢɣɧ Ɍɟɯɧɨɥɨɝɢɣɧ ɂɯ ɋɭɪɝɭɭɥɶ, ɋɢɧɝɚɩɭɪɵɧ
Ɇɟɧɟɠɦɟɧɬɢɣɧ ɫɭɪɝɭɭɥɶ, Ȼɇɏɍ-ɵɧ Ԧɜԧɪ Ɇɨɧɝɨɥɵɧ ɍɧɞɪɚɥ Ⱦɷɷɞ
ɋɭɪɝɭɭɥɶ, Ɉɏɍ-ɵɧ Ʉɟɦɟɪɨɜɵɧ ɋɨɺɥ ɍɪɥɚɝɢɣɧ ɂɯ ɋɭɪɝɭɭɥɶ,
Òîìñêèéí Áîëîâñðîëûí Èõ Ñóðãóóëü, Ȼɷɷɠɢɧɝɢɣɧ Ⱦɢɡɚɣɧ
Ɍɟɯɧɨɥɨɝɢɣɧ Ⱦɷɷɞ ɋɭɪɝɭɭɥɶ, Ȼɇɏɍ-ɵɧ Ⱦɢɡɚɣɧɟɪɭɭɞɵɧ ɯɨɥɛɨɨɬɨɣ
ɚɠɢɥ ɬԧɪɥɢɣɧ ɯɨɥɛɨɨ ɬɨɝɬɨɨɧ ɯɚɦɬɪɚɧ ɚɠɢɥɥɚɞɚɝ. Ɉɞɨɨ ɬɭɫ
ɫɭɪɝɭɭɥɶɞ Ɉɏɍ-ɵɧ Ȼɭɪɢɚɞ ɍɥɫ, Ȼɇɏɍ-ɵɧ Ԧɜԧɪ Ɇɨɧɝɨɥɵɧ Ԧԧɪɬԧԧ
ɡɚɫɚɯ ɨɪɧɨɨɫ 13 ɨɸɭɬɚɧ ɫɭɪɚɥɰɚɠ ɛɚɣɧɚ. 2005 ɨɧɨɨɫ Ɉɥɨɧ ɍɥɫɵɧ
Ɉɸɭɬɚɧ ɋɨɥɢɥɰɨɨɧɵ /IAESTE/-ɯԧɬԧɥɛԧɪɬ ɨɪɨɥɰɨɠ Ⱥɜɫɬɪɚɥɢ,
Ɍɚɣɥɚɧɞ, Ƚɪɟɤ ɨɪɧɭɭɞɚɚɫ ɨɸɭɬɚɧ ɚɜɱ ɞɚɞɥɚɝɚ ɯɢɣɥɝɷɫɷɧ ɛԧɝԧԧɞ
ɦɚɧɚɣ ɨɸɭɬɧɭɭɞ ɭɝ ɯԧɬԧɥɛԧɪɢɣɧ ɯԛɪɷɷɧɞ ɞɷɥɯɢɣɧ 40 ɨɪɨɧɞ ɨɱɢɠ
ɞɚɞɥɚɝɚ ɯɢɣɧ ɫɭɪɚɥɰɚɯ ɛɨɥɨɦɠɬɨɣ ɛɨɥɥɨɨ.
ɏԦɇȽԦɅԦɅɌ, ɍɊȺɆɒɍɍɅȺɅɌ
™ 4 ɭɥɢɪɚɥ ɞɚɪɚɚɥɚɧ “Ⱥ” ԛɧɷɥɝɷɷɬɷɣ ɫɭɪɚɥɰɜɚɥ 20%
5 ɭɥɢɪɚɥ ɞɚɪɚɚɥɚɧ “Ⱥ” ԛɧɷɥɝɷɷɬɷɣ ɫɭɪɚɥɰɜɚɥ 30%
™ Ƚɨɥɨɦɬ ɛɚɧɤɧɵ ɬɷɬɝɷɥɷɝɬ ɯԧɬԧɥɛԧɪ ɛɨɥɨɧ
Ɉɥɨɧ ɍɥɫɵɧ ɛɚɣɝɭɭɥɥɚɝɭɭɞɵɧ ɬɷɬɝɷɥɷɝ
™ Ԛԛɫɝɷɧ ɛɚɣɝɭɭɥɚɝɱɢɣɧ ɧɷɪɷɦɠɢɬ ɲɚɝɧɚɥ
ɌȺɇɕ ɂɊɗɗȾԚɃ
ȻɂȾɇɂɃ ȻȺɏȺɊɏȺɅ

ÁÀÐÈËÃÛÍ
ÊÎËËÅÆ
Ýðõýì çîðèëãî:
Îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿ðñýí áàðèëãûí
ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ òýðã¿¿ëýõ ñóðãóóëü áàéõàä îðøèíî.
Ñóðãóóëèéí îíöëîã:
Àíõ 1954 îíä ¿íäýñ ñóóðèà òàâèñàí áàðèëãûí
ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ óóãàí ñóðãóóëü. Ìàíàé ñóðãóóëü íü
60 ãàðóé àíãè á¿ëýãò 2600 ãàðóé îþóòàí ñóðãà÷èä, 100
ãàðóé áàãø àæèëòàí, õè÷ýýëèéí 2 áàéð, ñóðãàëòûí
äàäëàãûí ãàçàð, ëàáîðàòîðè, ñïîðò çààë, óðëàãèéí
òàíõèì, öàéíû ãàçàð, 300 îþóòíû äîòóóð áàéð, 35000
ãàðóé íîì ñóðàõ áè÷èãòýé íîìûí ñàíòàé, áîëîâñîí
õ¿÷íèé õóâüä áýõýæñýí äîòîîä ìýäýýëëèéí áîëîí
èíòåðíåò ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí òîìîîõîí ñóðãóóëü þì.
Áàðèëãûí 10 ìýðãýæëýýð á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé
ìýðãýæèëòýé àæèë÷èä, 6 ìýðãýæëýýð òóñãàé äóíä
áîëîâñðîëòîé òåõíèê÷ áàêàëàâðûí áîëîâñðîëòîé
èíæåíåð áýëòãýõ ñóðãàëò ÿâóóëäàã.
Ìàíàé ñóðãóóëü íü:
o 2002 îíä ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäààñ
àíõíû ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí ñóðãóóëü
o 2004 îíä ÁÑØÓß, Ìîíãîëûí áàãø íàðûí
õîëáîîíû “Øèëäýã á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýã÷”
áàéãóóëëàãà
o 2004 îíä Ìîíãîëûí áàðèëãà÷äûí õîëáîîíû
“Õ¿íäýò ºðãºìæëºë”
o 2004 îíä Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçðûí
øàëãàëòàíä “Õàíãàëòòàé ñàéí” ¿íýëãýý àâñàí
áàòëàìæ
o 2005îíä Òýðã¿¿í ñîíèí, Ëõà òåëåâèçèéí
“Øèëäãèéí øèëäýã õàìò îëîí” ºðãºìæëºë
o 2006 îíä Äýýä Áîëîâñðîëûí Îëîí Óëñûí
Õ¿ðýýëýíãèéí “Øèëäýã ìåíåæìåíòòýé ñóðãóóëü”
o 2007 îíä Äýýä áîëîâñðîëûí õî¸ð äàõü ìàãàäëàí
èòãýìæëýãäñýí ñóðãóóëü
o 2007 îíä ÌÕÀ¯Òýíõèì, ÀÎÍÕîëáîî, Òåõíèîèéí
áîëîí Ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèóäûí õîëáîîíû
“Ñóðãàëòûí ºíäºð ÷àíàð ¿ç¿¿ëñýí õàìò îëîí”
áàòëàìæ
o 2008 îíä ÌÕÝÀÕÍ-í ¿íäýñíèé õîëáîîíû ãàõàé
æèëèéí ìàíëàé áàéãóóëëàãà õ¿íäýò ºðãºìæëºë
“Õýðýãëýã÷ õààí – 2007” öîìûí ýçýí
Ìàíàé ñóðãóóëèéí äàâóó òàëóóä:
o Ñóðãàëòûí òºëáºð õàðüöàíãóé õÿìä
o Õîòûí òºâä áàéðëàëòàé
o Ãàäààä õàðèëöàà ñàéòàé
o Áàãø íàð ñóðãàëòûí áàÿëàã òóðøëàãàòàé
o Õîñ ìýðãýæèë ýçýìøèõ áîëîìæòîé
o Äàäëàãûí ãàçðóóä, àíãè êàáèíåò íü ñóðãàëòûí
òààòàé îð÷èí á¿ðäñýí
o Îþóòíû äîòóóð áàéðòàé
o 2 óäàà ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí àíõíû êîëëåæ
ó÷ðààñ òºðèéí ñàíãèéí çýýëýýð ñóðàëöàõ
áîëîìæòîé
Ãàäààä õàðèëöàà:
o 2002 îíû 10 ñàðë ÁÍÑÓ-í Ê¿íã ìèíè Èõ
Ñóðãóóëüòàé
o 2004 îíû 5 ñàðä ÁÍÕÀÓ-í ªÌªÇÎ-íû Õºõ õîòûí
Áàðèëãûí Àæèë Ìýðãýæëèéí Êîëëåæòîé
o 2004 îíû 8 ñàðä ÎÕÓ-í Ýðõ¿¿ õîòûí Áàðèëãûí
Êîëëåæòîé
o 2006 îíû 5 ñàðä ÎÕÓ-í Áóðèàäûí Õèàãò ðàéîí
Õîðîíõîé Ìýðãýæëèéí Ñóðãàëòûí 18-ð ëèöåéòýé
o 2008 îíû 5 ñàðä ÎÕÓ-í Áóðèàäûí Óëàí-Óäý õîòûí
øàòàëñàí ñóðãàëòòàé Ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí 15-ð
ëèöåéòýé õàìòûí àæèëëàãààíû ãýðýý áàéãóóëàí
àæèëëàæ áàéíà.
Ìàíàé ñóðãóóëü øàòàëñàí á¿ðýí äóíä
áîëîâñðîëòîé ìýðãýæèëòýé àæèë÷èí, òóñãàé
äóíä áîëîâñðîëòîé òåõíèê÷, äýýä
áîëîâñðîëòîé èíæåíåð áýëòãýäýã:
Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû ñóðãàëò:
9 àíãè òºãñºã÷人ñ ýëñýëò àâ÷, 2,5 æèë ñóðàëöóóëàí
Á¿ðýí Äóíä áîëîâñðîëòîé áàðèëãûí 3-ààñ äýýø çýðýãòýé
ìýðãýæèëòýé àæèëòàí áýëòãýõ àíãèä:
o Áàðèëãûí ºíãºë㺺, çàñàë ÷èìýãëýë
o Áàðèëãûí ºðºëò, óãñðàëò
o Áàðèëãà, ãýð àõóéí ìîäîí ýäëýëèéí ìóæààí
o Áàðèëãûí öàõèëãààí ìîíòàæ
o Áàðèëãûí ñàíòåõíèêèéí çàñâàð ãàãíóóð
o Áàðèëãûí ìàøèí ìåõàíèçìèéí çàñâàð àøèãëàëò
o Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð
àøèãëàëò
o Áåòîí àðìàòóð
o Êîìïüþòåðèéí îïåðàòîð, ýõ áýëòãýõ
o Õèéí áà öàõèëãààí ãàãíóóð
Ìýðãýæëèéí äóíä øàòíû ñóðãàëò:
ÌÑ¯Ò òºãññºí ìýðãýæèëòýé àæèë÷íààñ
ýëñýëò àâ÷ 1,5 æèë ñóðàëöóóëàí òóñãàé äóíä
áîëîâñðîëòîé òåõíèê÷ áýëòãýõ àíãèä:
Ñóðàëöàõ õóãàöàà -1,5 æèë
o Áàðèëãûí òåõíèê÷, Öàõèëãààíû òåõíèê÷
o Ñàíòåõíèêèéí òåõíèê÷
o Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðèéí òåõíèê÷
o Áàðèëãûí ìàøèí ìåõàíèçìèéí çàñâàð àøèãëàëò,
Áàðèëãûí çóðàã òºñëèéí òåõíèê÷
Ìýðãýæëèéí äýýä øàòíû ñóðãàëò:
Á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñýýñ
ýëñýëò àâ÷, 4 æèë ñóðàëöóóëàí
áàêàëàâð çýðýãòýé èíæåíåð áýëòãýõ
àíãèä
11 àíãè òºãñºã÷人ñ ýëñýëò àâ÷, äàðààõ
ìýðãýæë¿¿äýýð 4 æèë ñóðàëöóóëàí áàêàëàâð çýðýãòýé
òºãñãºíº:
o Èðãýíèé áà ¿éëäâýðëýëèéí áàðèëãûí èíæåíåð
o Öàõèëãààíû èíæåíåð
o Ñàíòåõíèê, èíæåíåðèéí áàéãóóëàìæ
o Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè
o ªðãºí òýýâýðëýõ, áàðèëãà çàìûí ìàøèí òºõººðºìæ
o Àðõèòåêòîð
ÌÀÍÀÉ ÕÀßÃ:
Óëààíáààòàð õîò-44, Ø/õ-276
Áàÿíãîë ä¿¿ðýã,
Ýíõòàéâàíû ºðãºí ÷ºëºº-35
Áàðóóí äºðâºí çàì, Áàðèëãûí êîëëåæ
Óòàñ: 11-322797, 70122723, 70122069,
70122635, 70123370, 70120406
Ôàêñ: 976-11-322797
Å-mail: cwc@magicnet.mn
Web site: www.cc.edu.mn
www.ctc.edu.mn ȻȺɊɂɅȽɕɇ ɌȿɏɇɈɅɈȽɂɃɇ ɄɈɅɅȿɀ

Ñóðãóóëèéí ýðõýì çîðèëãî

Áàðèëãûí ¿íäýñíèé øèëäýã èíæåíåð òåõíèêèéí àæèëòàí, àæèë÷èä áýëòãýõ ...

Ȼɷɥɬɝɷɠ ɛɭɣ ɦɷɪɝɷɠɥԛԛɞ

Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîâñðîë îëãîõ ñàëáàðòàà åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèóäûí

9 ð àíãè òºãññºí ñóðàã÷äûã ýëñ¿¿ëýí
¾ Çàñàë ÷èìýãëýë Ⱦɷɷɞ ɛɨɥɨɜɫɪɨɥ ɨɥɝɨɯ ɫɚɥɛɚɪɬɚɚ
¾ ªðºã x Ȼɚɪɢɥɝɵɧ ɢɧɠɟɧɟɪ
¾ Ñàíòåõíèê x ɂɧɬɟɪɶɟɪ ɞɢɡɚɣɧ
¾ Öàõèëãààí ìîíòàæ x Ⱥɪɯɢɬɟɤɬɭɪ
¾ Ãàãíóóð x ɋɚɧɬɟɯɧɢɤɢɣɧ ɢɧɠɟɧɟɪ
ɦɷɪɝɷɠɥԛԛɞɷɷɪ ɢɧɠɟɧɟɪ
ɬɟɯɧɢɤɢɣɧ ɚɠɢɥɬɚɧɭɭɞɵɝ
Ñóðãàëòûí îð÷èí
ɛɷɥɬɝɷɯɷɷɪ ɫɭɪɚɥɰɭɭɥɠ ɛɚɣɧɚ.
ƒ Íýã ýýëæèíäýý 2000 õ¿íèé õ¿÷èí ÷àäàëòàé 5 äàâõàð øèíý õè÷ýýëèéí áàéð áàðüæ áàéíà
ƒ Áèåèéí òàìèðûí çààë øèíýýð áàðèíà
ƒ 5 ì íãàí íîì á¿õèé íîìûí ñàí, óíøëàãûí òàíõèì
ƒ Øèëýí êàáåëüä õîëáîãäñîí ºíäºð õóðäíû èíòåðíåò ìýäýýëëèéí òºâ
ƒ Êîìïüþòåðèéí ëàáîðàòîðè
ƒ Öàõèëãààíû äàäëàãûí ãàçàð
ƒ Áàðèëãûí çàñàë ÷èìýãëýëèéí äàäëàãûí ãàçàð
ƒ Ñàíòåõíèêèéí äàäëàãûí ãàçàð
ƒ àãíóóðûí äàäëàãûí ãàçàð
ƒ ðºãèéí äàäëàãûí ãàçàð

Äàâóó òàë:

™ 100% ìàãèñòð áóþó ò¿¿íýýñ äýýø çýðýãòýé ãàäààä, äîòîîäûí áàãø íàðòàé.
™ Èíòåðíåò õîëáîãäñîí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òîíîã òºõººðºìæ á¿õèé êîìïüþòåðèéí ëàáîðàòîðè,
™ Íîìûí ñàí, äàäëàãûí ãàçàðòàé.
™ Òºãñºã÷äèéã 100% àæëûí áàéðààð õàíãàäàã.
™ Ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà öàëèíòàé äàäëàãà õèéõ áîëîìæîîð 100% õàíãàãäñàí.
™ Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû àíãèéí ñóðàã÷èä ñàð á¿ð 45000 òºãðºãíèé òýòãýëýã àâäàã áà äàäëàãûí
áîëîí õè÷ýýëä ºìñºõ õóâöàñ êóðòêààð õàíãàäàã.
Áàðèëãûí Òåõíîëîãèéí Êîëëåæèä îþóòàí /ñóðàã÷/ ýëñ¿¿ëýõ æóðìààñ:

Áàðèëãûí Òåõíîëîãèéí Êîëëåæ íü 2008 2009 îíû õè÷ýýëèéí æèëä äàðààõ ìýðãýæëýýð ýëñýëò àâíà ¯¿íä

À. Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîâñðîë îëãîõ ñàëáàð:

æ Ìýðãýæèë Ñóðàëöàõ õóãàöàà Ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûí Ñóðãàëòûí ãðàôèê
çàðäàë
1 àñàë ÷èìýãëýë 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
2 Öàõèëãààí ìîíòàæ 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
3 àãíóóð 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
4 Ñàíòåõíèê 2 120 000 36 äîëîî õîíîã
Á. Äýýä áîëîâñðîë îëãîõ ñàëáàð
æ Ìýðãýæèë Ñóðàëöàõ õóãàöàà Ñóðãàëòûí òºëáºð Ñóðãàëòûí ãðàôèê
1 Áàðèëãûí èíæåíåð 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð
2 Àðõèòåêòóð 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð
3 Ñàíòåõíèêèéí èíæåíåð 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð
4 Èíòðüåð äèçàéí 4 æèë 450 000 8 ñåìåñòð

Õàÿã: ÑÕÄ 21 ð õîðîîëîë, èíãýñ Ñ Ñ ñóðãóóëèéí ç¿¿í òàëä Õóó÷èí

àâòî ñóðãóóëèéí áàéð, Õàíãàé çàõûí áàðóóí òàë
Óòàñ 634473, 88110835, 91180835, 99861609 www.ctc.edu.mn
 ÌÎÍÃÎË-ÑÎËÎÍÃÎÑÛÍ
ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÊÎËËÅÆ
-
Áèäíèé àìæèëò
- Óëñûí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë,
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí õýì-
-æýýíä “Øèëäýã ìåíåæìåíòòýé
ìýðãýæëèéí ñóðãóóëü”-èàð
øàëãàðñàí.
- “Ãî¸ë 2005”, “Ãî¸ë-2006”
íààäàìä òýðã¿¿í øàãíàë, 2005 îíä
“Ìîíãîë òóóðãàòíû ¿íäýñíèé
õóâöàñíû òýìöýýí”-ä îð÷èí
¿åèéí õóâöàñíû òºðºëä äýä áàéð,
2005 îíä Á¿õ Õÿòàäûí “Ìîíãîë
¿íäýñíèé õóâöàñ çàñëûí íààäàìä
“Øèëäýã äèçàéíåð”, “Õàâðûí
ãî¸ë-äèçàéí ñóðãàëò-2006,2007”
íààäìûí òýðã¿¿í øàãíàëóóäûã
òóñ êîëëåæèéí áàãø îþóòíóóä
õ¿ðòñýí þì.
- 2005 îíä ̯ÕÀ¯ Òàíõèìûí
“Íèéãìèéí ò¿íøëýëèéã õºãæ¿¿-
-ëýã÷ øèëäýã áàéãóóëëàãà”-ààð
øàëãàðñàí.
- Ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèóäààñ àíõ
óäàà ñóðãàëòûí øàòëàë òóñ á¿ðýýð
ìàãàäëàí èòãýìæëýãäñýí.
- 2007 îíä á¿òýýãäýõ¿¿í
íèéë¿¿ëýëòèéí ãýðýýíèé
áèåëýëòýýð ÁÑØÓß-íû õàðüÿà
ÌÁÑ-ûí áàéãóóëëàãóóäààñ
ýõíèé áàéðò øàëãàðñàí.
ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÎËÃÎÕ ÑÓÐÃÀËÒ
Ñóðãàëòûí îíöëîã, äàâóó òàë
• Ñóðàëöàõ õóãàöàà 3 æèë
• Ìýðãýæèë, á¿ðýí äóíä
áîëîâñðîëûã õàìò ýçýìøèíý
• 22-26 êðåäèò òîîöóóëæ, äàðààãèéí
äýýä, äóíä øàòíû ñóðãàëòàíä
õàìðàãäàõ áîëîìæòîé
• Ñàð á¿ð 45000 /òºã/ òýòãýëýã àâíà
• Àæëûí áàéðààð õàíãàãäàíà.
• Àâòîìàøèíû çàñâàð, ñ¿ëæèõ,
íýõýõ, î¸äîë-ýñã¿¿ð ìýðãýæë¿¿ä-
-ýýð ò¿ð ñóðãàëòàíä õàìðàãäàõ
áîëîìæòîé.
Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã á¿ðòãýõ
• Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã 2008.06.09-ñ
07.07-ûã õ¿ðòýë ÌÑÒÊ-ä á¿ðòãýíý.
• Äàðààõ áàðèìò, áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëæ
á¿ðòã¿¿ëíý. ¯¿íä:
1. Òºðñíèé ãýð÷èëãýý /Èðãýíèé
¿íýìëýõ/-íèé õóóëáàð
2. Ñóóðü áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýý
3. Ñóðàã÷èéí õóâèéí õýðýã
4. Ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
5. 3õ4 õýìæýýòýé öýýæ çóðàã 4 õóâü
6. Á¿ðòãýëèéí õóðààìæ 3000 òºãðºã
Ñóðàëöàã÷ ýëñ¿¿ëýõ øàëãàðóóëàëò
• Á¿ðòã¿¿ëýõ ¿åäýý ñóðàëöàõ
÷àäâàðûí øàëãàëò ºãíº.
• Øàëãàëò íü ºãºãäñºí ñýäâýýð
50-70 ¿ãòýé ýññå áè÷èõ áîëîí
5-7 ñýòãýëãýýíèé áîäëîãûí
äààëãàâàðààñ á¿ðäýíý.
• Ñóóðü áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýýíèé
ä¿íãèéí äóíäàæ äýýð ñóðàëöàõ
÷àäâàðûí øàëãàëòûí îíîî /1-10/-
ã íýìæ, íèéò îíîîíû äàðààëàëààð
íü æàãñààæ ýëñ¿¿ëíý.
Ýëñ¿¿ëýõ ìýðãýæë¿¿ä
• Ñ¿ëæìýëèéí ¿éëäâýðëýë
• Êîìïüþòåðèéí îïåðàòîð, àëáàí
õýðãèéí àæèëòàí
• Àâòî ìàøèíû çàñâàð, àøèãëàëò,
îíîøëîãîî
• Íîîñ íîîëóóð áîëîâñðóóëàëò
• Ýýðìýëèéí ¿éëäâýðëýë
• Õºíãºí ¿éëäâýðèéí òîíîã
òºõººðºìæèéí çàñâàð-ãàãíóóð
• θäîë ýñã¿¿ð
• Ñ¿ëæèõ ìàøèíû îïåðàòîð
• Ìîä áîëîâñðóóëàëò-äèçàéí
• Õóâöàñíû çàãâàð, äèçàéí
• Íýõìýëèéí ¿éëäâýðëýë
ÌÎÍÃÎË-ÑÎËÎÍÃÎÑÛÍ
ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÊÎËËÅÆ
Óëààíáààòàð õîò. Õàí-Óóë ä¿¿ðýã,
×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº-3
Óòàñ: 342911, 342856,
70110128, 99141770,
99784701
Øóóäàíãèéí õàÿã:
Õîëáîîíû 36-ð ñàëáàð.
Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí
Òåõíèêèéí Êîëëåæ
E-mail: mctk_mn@yahoo.com
http://www.mktc.mn/
ÒÅÕÍÈÊ, ÒÅÕÍÎËÎÃÈÉÍ ÄÓÍÄ
ÁÎËÎÂÑÐÎË ÎËÃÎÕ ÑÓÐÃÀËÒ
Ñóðãàëòûí îíöëîã, äàâóó òàë
• Ñóðàëöàõ õóãàöàà 2 æèë
• Åðºíõèé øàëãàëò ºãñºí áàéõûã
øààðäàõã¿é
• Òºãñºëòèéí äàðàà 70 îð÷èì êðåäèò
òîîöóóëàí øàòëàí ñóðàëöàæ 2
æèëèéí õóãàöààíä áàêàëàâðûí
áîëîâñðîë ýçýìøèõ áîëîìæòîé
• Àæëûí áàéðààð õàíãàãäàíà.
Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã á¿ðòãýõ
• Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã 2008.06.09-ñ
07.07-ûã õ¿ðòýë ÌÑÒÊ-ä á¿ðòãýíý
• Äàðààõ áàðèìò, áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëæ
á¿ðòã¿¿ëíý. ¯¿íä:
1. Èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóóëáàð
2. Á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ¿íýìëýõ
3. Ñóðàã÷èéí õóâèéí õýðýã
4. 3õ4 õýìæýýòýé öýýæ çóðàã 4 õóâü
5. Á¿ðòãýëèéí õóðààìæ 3000 òºãðºã
Ñóðàëöàã÷ ýëñ¿¿ëýõ øàëãàðóóëàëò
• Ýëñýõýýð á¿ðòã¿¿ëýã÷äèéã
ñîíãîñîí ìýðãýæèë òóñ á¿ðýýð
íü áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷ãèéí
ä¿íãèéí äóíäàæ îíîîãîîð áàéð
ýçë¿¿ëæ, õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí
ýëñ¿¿ëíý.
Ýëñ¿¿ëýõ ìýðãýæë¿¿ä
• Êîìïüþòåðèéí òåõíèê÷
• Àâòî ìàøèíû ìåõàíèê÷
• Ñîëîíãîñ õýëíèé îð÷óóëàã÷
• Ðåêëàì, çàð ñóðòàë÷èëãàà
ÌÀÃÀÄËÀÍ
ÈÒÃÝÌÆËÝÃÄÑÝÍ,
ØÀÒÀËÑÀÍ ÑÓÐÃÀËÒÒÀÉ
ÌÎÍÃÎË-ÑÎËÎÍÃÎÑÛÍ
ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÊÎËËÅÆ
2008-2009
îíû õè÷ýýëèéí
æèëèéí ýëñýëòèéí
òàíèëöóóëãà
ÁÀÊÀËÀÂÐÛÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË
ÎËÃÎÕ ÑÓÐÃÀËÒ
Ñóðãàëòûí îíöëîã, äàâóó òàë
• Ñóðàëöàõ õóãàöàà 4 æèë
• Óð ÷àäâàðò ñóóðèëñàí áàêàëàâðûí
áîëîâñðîë ýçýìøèíý.
Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã á¿ðòãýõ
• Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéí ºðãºäºë,
ìàòåðèàëûã 2008.06.15-ñ 07.10-
ûã õ¿ðòýë ÌÑÒÊ-èéí õè÷ýýëèéí
áàéðàíä áèåýð áîëîí øóóäàíãèéí
õàÿãààð õ¿ëýýí àâíà.
• Äàðààõ áàðèìò, áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëæ
á¿ðòã¿¿ëíý. ¯¿íä :
1. Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷èéí ºðãºäºë /îâîã
íýð, ðåãèñòð, õ¿éñ, èðãýíèé áîëîí
áîëîâñðîëûí ¿íýìëýõíèé äóãààð,
ãýðèéí õàÿã, õàðèëöàõ óòàñ, ÿìàð
ìýðãýæëýýð ñóðàëöàõ, ÅØ-èéã
ÿìàð õè÷ýýëýýð õýäýí îíîîòîé
ºãñºí òóõàé ºðãºäºëä áè÷ñýí
áàéõ/
2. Èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóóëáàð
3. Á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ¿íýìëýõ
4. ÅØ-ûí îíîîíû áàòëàìæ
5. Ñóðàã÷èéí õóâèéí õýðýã
6. 3õ4 õýìæýýòýé öýýæ çóðàã 4 õóâü
7. Á¿ðòãýëèéí õóðààìæ 3500 òºãðºã
Îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ øàëãàðóóëàëò
• Ýëñýã÷äèéã ìýðãýæèë òóñ á¿ðýýð
íü ÅØ-ûí îíîîãîîð æàãñààæ,
õÿíàëòûí òîîíä áàãòààí ýëñ¿¿ëíý.
• Ýëñýõ áîëçîë õàíãàñàí èðãýíä
2008.07.14-16-íû õîîðîíä õàðèóã
ºðãºäºëä áè÷ñýí õàÿãààð ìýäýãäýíý.
Ýëñ¿¿ëýõ ìýðãýæèë, ºãñºí áàéõ ÅØ
Ìýðãýæëèéí íýð ðºíõèé øàëãàëò
Àâòî àøèãëàëò, Ìàòåìàòèê, èçèêèéí
àâòî àæ àõóé àëü íýãýýð Ø ºãºõ
¸äëûí
Ìàòåìàòèê, õèìè, ÍÒÌ
¿éëäâýðèéí èéí àëü íýãýýð Ø ºãºõ
òåõíîëîãè
Êîìïüþòåðèéí
òåõíèê õàíãàìæ, Ìàòåìàòèê, èçèê, ÍÒÌ
ñ¿ëæýý èéí àëü íýãýýð Ø ºãºõ
Ìàòåìàòèê, èçèê, ÍÒÌ,
Õóâ àñíû äèçàéí áèîëîãè, ãàäààä õýë,
õèìèéí àëü íýãýýð Ø
ºãºõ
Íýõìýë, ñ¿ëæìýë, Ìàòåìàòèê, õèìè, èçèê,
ýýðìýëèéí
¿éëäâýðèéí ÍÒÌ èéí àëü íýãýýð Ø
ºãºõ
òåõíîëîãè
Õºíãºí ¿éëäâýðèéí Ìàòåìàòèê, õèìè,
ìàøèí òîíîã èçèêèéí àëü íýãýýð Ø
òºõººðºìæ ºãñºí áàéõ
Æè÷: Õóâöàñíû äèçàéí ìýðãýæëýýð
ýëñýã÷ íü Õàð çóðãààð íýìýëò
øàëãàëò ºãíº.
ÌÎÍÃÎË-ÑÎËÎÍÃÎÑÛÍ
ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÊÎËËÅÆ
Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí Òåõíèêèéí
Êîëëåæèéí ñòðàòåãèéí çîðèëãî
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí
ýðýëòýä íèéöñýí, õóâü õ¿íèé
÷àäàìæèíä ñóóðèëñàí, ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãèä òóëãóóðëàñàí, èðýýä¿é
óãòñàí , íàñàí òóðøèéí áîëîâñðîë,
ñóðãàëòûí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ ,
õýðýãæ¿¿ëýõýä îðøèíî.
Òóñ êîëëåæ íü 1966 îíä
áàéãóóëàãäñàí áºãººä 2007-
2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëä Òºâ
ñóðãóóëüä 1464 îþóòàí, ñóðàëöàã÷,
Òºâ àéìãèéí Áàÿí÷àíäìàíü ñóìàí
äàõü á¿ðýëäýõ¿¿í ñóðãóóëèéí
Ìýðãýæèëòýé àæèë÷èí áýëòãýõ
ñàëáàðò 357 ñóðàëöàã÷, á¿ãä
1800 ãàðóé îþóòàí ñóðàã÷èä, 103
áàãø, 65 àæèëëàãñàäòàéãààð ¿éë
àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Òóñ êîëëåæ íü ÁÍÑÓ-ûí
Êèæîíû èõ ñóðãóóëüòàé õàìòðàí
àæèëëàõ ãýðýýòýé áà îþóòàí
ñóðãàõ õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëæ
áàéíà. ̺í ÁÍÑÓ-ûí ÊÎÉÊÀ
áàéãóóëëàãûí øóãàìààð ñàéí äóðûí
5 áàãø àæèëëàäàã.
Òºâ áà á¿ðýëäýõ¿¿í ñóðãóóëü
íü òîõèëîã îþóòíû äîòóóð áàéð,
íîìûí ñàí, ñïîðò çààë áîëîí
ñóðãàëòûí îð÷íû øààðäëàãà
õàíãàñàí 32 ëàáîðàòîðè, äàäëàãûí
ãàçðóóäòàé.
Ҫ ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÀßÍ×ÀÍÄÌÀÍÜ ÄÀÕÜ
Á¯ÐÝËÄÝÕ¯¯Í ÑÓÐÃÓÓËÜÄ ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ
ÁÎËÎÂÑÐÎË ÎËÃÎÕ ÑÓÐÃÀËÒ
Ñóðãàëòûí îíöëîã, äàâóó òàë
• Ñóðàëöàõ õóãàöàà 2.5 æèë
• Ìýðãýæèë, á¿ðýí äóíä
áîëîâñðîëûã õàìò ýçýìøèíý
• Ñàð á¿ð 45000 /òºã/ òýòãýëýã àâíà
• Àæëûí áàéðààð õàíãàãäàíà.
• Öàõèëãààí, ôåðìåðèéí àæ àõóé
ìýðãýæë¿¿äýýð ò¿ð ñóðãàëòàíä
õàìðàãäàõ áîëîìæòîé.
Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã á¿ðòãýõ
• Ýëñýõèéã õ¿ñýã÷äèéã 2008.06.04-
ñ 07.20-ûã õ¿ðòýë Òºâ àéìãèéí
Áàÿí÷àíäìàíü ñóìàí äàõü òóñ
êîëëåæèéí á¿ðýëäýõ¿¿í ñóðãóóëü
äýýð á¿ðòãýíý
• Äàðààõ áàðèìò, áè÷ãèéã á¿ðä¿¿ëæ
á¿ðòã¿¿ëíý. ¯¿íä :
1. Òºðñºíèé ãýð÷èëãýý /Èðãýíèé
¿íýìëýõ/-íèé õóóëáàð
2. Ñóóðü áîëîâñðîëûí ãýð÷èëãýý
/ÌÀØ ýëñýã÷èä õàìààðíà/
3. Á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ¿íýìëýõ
/Äóíä øàòíû ýëñýã÷èä õàìààðíà/
4. Ñóðàã÷èéí õóâèéí õýðýã
5. Ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
6. 3õ4 õýìæýýòýé öýýæ çóðàã 4 õóâü
7. Á¿ðòãýëèéí õóðààìæ 3000 òºãðºã
Ýëñ¿¿ëýõ ìýðãýæë¿¿ä
1. Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû
ñóðãàëòàíä ýëñ¿¿ëýõ ìýðãýæèë
• Êîìïüþòåðèéí îïåðàòîð, àëáàí
õýðãèéí àæèëòàí
• Àâòî ìàøèíû çàñâàð, æîëîî÷
• Öàõèëãààí õèéí ãàãíóóð
• Ôåðìåðèéí àæ àõóé ýðõëýëò,
æîëîî÷
• Õîîë ¿éëäâýðëýë, òîãîî÷
• Ìåõàíèêæóóëàã÷
• Áàðèëãûí ñàíòåõíèêèéí çàñâàð,
öàõèëãààí
• Áàðèëãûí ºðãºí ìýðãýæèë
• Õ¿ëýìæèéí áà õ¿íñíèé íîãîîíû
àæ àõóéí ôåðìåð
• ¯ð òàðèàíû àæ àõóéí ôåðìåð
• պ人 àæ àõóéí ìàøèí,
ìåõàíèçìûí çàñâàð àøèãëàëò
2. Ìýðãýæëèéí äóíä øàòíû
ñóðãàëòàíä ýëñ¿¿ëýõ ìýðãýæèë
Ñóðàë àõ
Ìýðãýæèë õóãà àà
Õ¿íä ìàøèí
ìåõàíèçìûí 2 æèë
çàñâàðûí òåõíèê÷
 ÝÐÕËÝÍ ÕÝÂ˯¯ËÝÃ×

ÅЪÍÕÈÉ ÈÂÝÝÍ ÒÝÒÃÝÃ×

ÈÂÝÝÍ ÒÝÒÃÝÃ×

ÎÍ-ËÀÉÍ Ò¯ÃÝÝÃ×

ÕÝÂËÝÍ ÍÈÉÒÝËÑÝÍ

ÁÈÄ ÌªÍêͪªÑ ÁÓÑÄÛà ÕÝÂËÝÍÝ

ÎÍËÀÉÍ Ò¯ÃÝÝÃ×:
WWW.STUDENT.ORG.MN WWW.YAP.MN
WWW.EEC.MN WWW.GOGO.MN