Professional Documents
Culture Documents
Субъектийн
Нийтээр Дахин Төрөөс
эрх, үүргийн
заавал давтагдан тогтоосон,
хэмжээ
мөрдөх хэрэглэгдэх хамгаалсан
хязгаар
Ýðõ ç¿éí õàðèëöàà ãýäýã íü ýðõ ç¿éí
õýì õýìæýýí¿¿äýýð çîõèöóóëàãäàæ
òîäîðõîéëîãäñîí, òºðèéí çàñàãëàëûí
õ¿÷, äýìæëýãýýð õàìãààëàãäàæ,
õàíãàãäñàí íèéãìèéí òîäîðõîé òºðëèéí
õàðèëöàà ìºí.
Ýðõ ç¿éí ýõ ñóðâàëæ ãýæ ýðõ ç¿éí
õýì õýìæýýíèé èëðýí ãàðàõ ãàäààä
õýëáýð þì.
Эрх зүйн эх сурвалж
Үндсэн хууль
Бусад хууль
Хуульчилсан акт
Хууль гэдэг нь төрийн эрх бүхий
байгууллагаас зохих журмын дагуу
батлан гаргасан, дээд хүчин
чадалтай акт юм.
Õóóëь
• Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëü 1992 îí
• Ìîíãîë Óëñûí Èðãýíèé õóóëü 2002 îí
• ͺõºðëºë, êîìïàíèéí òóõàé õóóëü 1995
• Êîìïàíèéí òóõàé õóóëü 1999 îí
• ¯íýò öààñíû òóõàé õóóëü 1994
• Äàìïóóðëûí òóõàé õóóëü 1998
• Áàíêíû òóõàé õóóëü 1996
Монгол Улсын Үндсэн хууль
нь 1992.01.13 өдөр батлагдан
мөрдөгдөж байна.
Монгол улсын Үндсэн хууль оршил, 6
бүлэгтэй:
а. Монгол улсын бүрэн эрхт байдал
б. Хүний эрх, эрх чөлөө
в. Монгол улсын төрийн байгуулалт
г. Монгол улсын засаг захиргааны
нэгж, түүний удирдлага
д. Монгол улсын Үндсэн хуулийн цэц
е. Монгол улсын Үндсэн хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах
Үндсэн хуулиар:
1. Хөдөлмөрлөх
2. Эрүүл мэндээ хамгаалах
3. Үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх
4. Байгаль орчноо хамгаалах
ËÅÊÖ - 2
Санхүүгийн
эрх зүй Өмчийн эрх зүй
• Зохицуулах зүйл
• Зохицуулалтын арга
• Эх сурвалж
Áèçíåñèéí ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàх
зүйл
Хуулийн зорилт:
1. Îáúåêò
2. Ñóáúåêò
3. Ýðõ ¿¿ðýã
Îáúåêò
Áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ñóáúåêòèâ ýðõ, õóóëü ç¿éí
¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íü àøèã
îëîõóéö òîäîðõîé ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áóþó ýäèéí áîëîí
ýäèéí áóñ áàÿëãèéã îëæ àâàõ, á¿òýýõýä ÷èãëýíý.
Òèéíõ¿¿ áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà ÷èãëýæ áóé
ç¿éëñèéã áóþó ò¿¿íèé îëæ àâàõ, áèé áîëãîõ ¿éë
ÿâöûã áèçíåñèéí ýðõ ç¿éí õàðèëöààíû îáúåêò
ãýíý
Бизнесийн эрх зүйн
харилцааны объект нь
Эрх
Эрх зүйн Эрх Эрх
Эрх зүйн
бүрэн зүйн зүйн
зүйн Хязгаар-
бус бүрэн зарим
бүрэн лагдмал
чадамж чадамжгүй чадамж
чадамж чадамж
Ýðõ ç¿éí õàðèëöààíû àãóóëãà
Õóóëèéí ýòãýýä
Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã:
Õóóëèéí ýòãýýä, õóóëèéí ýòãýýäèéí ¿íäñýí
øèíæ, õóóëèéí ýòãýýäèéí ÷àäâàð, ÷àäàìæ
Àøèãëàõ ìàòåðèàë :
1. Áèçíåñèéí ýðõ ç¿é. (Áèçíåñ ýðõëýã÷äýä
çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà) 2003
2. Èðãýíèé ýðõ ç¿éí ¿íäñýí àñóóäàë
Ä.Íàðàí÷èìýã. ÓÁ., 1999
3. Èðãýíèé õóóëü. 2002
ªì÷ëºë人 áóþó ýçýìøèõ, àøèãëàõ, çàõèðàí
çàðöóóëàõ ýðõäýý òóñãàéëñàã õºðºíãºòýé, ººðèéí
íýðýýð ýðõ îëæ, ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã, ¿éë
àæèëëàãààíààñàà áèé áîëîõ ¿ð äàãàâàðûã ýä
õºðºí㺺𺺠õàðèóöäàã, íýõýìæëýã÷, õàðèóöàã÷
áàéæ ÷àäàõ, òîäîðõîé çîðèëãî á¿õèé, òîãòâîðòîé
¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã çîõèîí áàéãóóëàëòûí
íýãäëèéã õóóëèéí ýòãýýä ãýíý.
(Èðãýíèé õóóëü. 25.1)
Áàéíãà
Áàéíãà
îðøèí
îðøèí
òîãòíîõ
òîãòíîõ
÷àäâàðòàé
÷àäâàðòàé
áàéõ
áàéõ
Çîõèîí
Çîõèîí Ýä
Ýäõºðºí㺺-
õºðºí㺺-
áàéãóóëàëòûí
áàéãóóëàëòûí ðºº
𺺺ðºð
íýãäýëòýé
íýãäýëòýé òºëáºðºº
òºëáºðºº
áàéõ
áàéõ õàðèóöàõ
õàðèóöàõ
¯íäñýí
¯íäñýí
øèíæ
øèíæ
Ø¿¿õ
Ø¿¿õ
Òóñãàéëñàí
Òóñãàéëñàí Àðáèòðò
Àðáèòðò
ýäýäõºðºíãº-
õºðºíãº- íýõýìæëýã÷
íýõýìæëýã÷
òýé
òýéáàéõ
áàéõ õàðèóöàã÷
õàðèóöàã÷
áàéõ
áàéõ
Çîõèîí áàéãóóëàëòûí
íýãäýëòýé áàéõ
Õîëèìîã
ºì÷èéí
Ашгийн төлөө
хуулийн
этгээд
Компани Нөхөрлөл
Ашгийн
төлөө
бус хуулийн
этгээд
Õóâèéí
Íèéòèéí Õîëèìîã
ºì÷èéí
ºì÷èéí ºì÷èéí
õýñãýýð
Õóóëèéí ýòãýýäèéн
àíãèëàл
Íèéòèéí
Ýíãèéí
Ýðõ ç¿éí
Õóâèéí
Íèéëìýë
Ýðõ ç¿éí
Õóóëèéí ýòãýýäèéн
àíãèëàл
¯¿ñãýí
Ýðõ ç¿éí
áàéãóóëàãäàõ
áàéäëààð íü
¿íäýñëýëýýð íü
Ñàéí äóðûí
¯íäýñíèé
¿íäñýí äýýð
Ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãûí Ãàäààäûí
øèéäâýðýýð
Õóóëèéí ýòãýýäèéг байгуулах
Төрийн байгууллага,
албан газар, Арилжааны банк, Ашгийн төлөө
улсын төсөвт даатгалын компани хуулийн этгээд
үйлдвэрийн газар
Õóóëüä çààñàí æóðмààð õóóëèéí ýòãýýä
áàéãóóëàãäñàíààð ýðõèéí ÷àäâàð ¿¿ñ÷, òàòàí
áóóãäñàíààð äóóñãàâàð áîëíî
¯éë àæèëëàãààíûõàà
Õóóëèàð õîðèãëîîã¿é àëèâàà
çîðèëãîä íèéöñýí òóñãàé
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ,
÷àäâàðòàé áàéíà. ªºðººð
óã ¿éë àæèëëàãààíààñ áèé
õýëáýë ãàãöõ¿¿ õóóëü áóþó
áîëîõ ýðõ ýäýëæ, ¿¿ðýã
ä¿ðýìä çààñàí ¿éë
õ¿ëýýõ ÷àäâàðòàé
Æè÷: Õóóëèéí ýòýýä ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäàõ áàðèìò àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ÷àä-
áè÷èãòýý ººðñ人 çàðèì ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëàõûã õîðèãëîõ çàìààð ÷àäâàðàà âàðòàé ãýñýí ¿ã þì
õÿçãààðëàæ áîëíî
Õóóëèéí ýòãýýä ººðèéí ¿éë àæèëëàãààãààðàà ýðõ
îëæ, ¿¿ðýã õ¿ëýýõ ÷àäâàðûã ”÷àäàìæ” ãýíý
Èòãýìæëýëã¿éãýýð òºëººëºõ
Õóóëèéí ýòãýýäèéí áàéãóóëëàãà
ýðõòýé
Хуулийн
этгээдийг
өөрчлөн
ººð÷ëºõ байгуулах Õóâààõ
À=À1 Ñ:2=À,Á
Òóñãààðëàõ
Ñ-À=Ñ,À
ËÅÊÖ-5
Á¿õ ãèø¿¿-
äèéí õóðàë
Òýðã¿¿ëýã÷èä
Õÿíàëòûí
çºâëºë
Òýðã¿¿ëýã÷äèéí Äàðãà
äàðãà
Ãèø¿¿ä Ãèø¿¿ä
Îðëîã÷ äàðãà
ÿéöýòãýõ
çàõèðàë
Õîðîîä
Õîðøîîíû óäèðäëàãà
Хязгаарлагдмал
Хувьцаат компани хариуцлагатай
компани
Õóâü íèéë¿¿ëýã÷äèéí îðóóëñàí
õºðºí㺠íü õóâüöààíä õóâààãäàæ
õóâüöàà íü íèéòýä ÷ºëººòýé
àðèëæààëàãääàã íýýëòòýé áóþó
õóâüöààò êîìïàíè
Õóâü íèéë¿¿ëýã÷äèéí îðóóëñàí õºðºí㺠íü
õóâüöààíä õóâààãäàæ ò¿¿íèé çàõèðàí
çàðöóóëàõ ýðõ íü êîìïàíèéí ä¿ðìýýð
õÿçãààðëàãääàã õààëòòàé áóþó
õÿçãààðëàãäìàë õàðèóöëàãàòàé êîìïàíè
Нээлттэй буюу ХК Хаалттай буюу ХХК
Õýí
Õýí¿¿ñãýí
¿¿ñãýí
áàéãóóëæ
áàéãóóëæ
áîëîõ
áîëîõâý?
âý? Ìîíãîë óëñûí èðãýí, õóóëèéí
ýòãýýä, ò¿¿í÷ëýí õóóëüä çààñàí
áîë ãàäààäûí èðãýí, õóóëèéí
ýòãýýä, õàðúÿàëàëã¿é õ¿í
Êîìïàíèéí áàëàíñàä òóñãàãäñàí áèåò áîëîí
áèåò áóñ õºðºíãèéí èéò ä¿íãýýñ êîìïàíèéí
ºð òºëáºðèéã õàñàæ ¿ëäñýí õýñãèéã
êîìïàíèéí ººðèéí õºðºí㺠áóþó õóâü
íèéë¿¿ëýã÷äèéí õºðºí㺠ãýíý
Êîìïàíèéí ººðèéí õºðºíãº
Хувь нийлүүлэгчдийн
хурал
Төлөөлөн удирдах
Хянан шалгах зөвлөл
зөвлөл
Гүйцэтгэх удирдлага
Хувь нийлүүлэгчдийн хурал
ªì÷èéí
ýðõèéí
ñóáúåêò
ÕÓÓËÈÉÍ
ÈÐÃÝÍ ÒªÐ
ÝÒÃÝÝÄ
Èðãýí
ªÌ×˪Õ
ÝÐÕ
ÝÐÕ Á¯ÕÈÉ
ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ
ÕÓÓËÈÉÍ
ÝÒÃÝÝÄ
ªÌ×˪Õ
ÝÐÕ
ÁÀÉÃÓÓËÀÃÄÑÀÍ
¯ÅÝÑ ÝÕÝËÍÝ
ªÌ×˪Ã×
ªÌ×˪Ã×
ªÌ×˪Ã× ÁÈØ
ÝÒÃÝÝÄ ÝÒÃÝÝÄ
ªì÷ëºã÷
Áèåò áóþó
Áèåò áóñ
ýä þìñ
Ýä
¯ë Îþóíû ¯íýò
Õºäëºõ õºðºíãèéí
õºäëºõ ç¿éë
ýðõ
Ýçýìøèõ ýðõ
ººð ýòãýýäýýñ îëãîãäñîí á¿ðýí ýðõèéí
äàãóó ò¿¿íèé àøèã ñîíèðõëûí ¿¿äíýýñ
ýä õºðºíãº, áóñàä áàÿëàãûã ººðèéí
õÿíàëòàä áîäèòîéãîîð áàéëãàæ,
àøèãëàõ óðüä÷èëñàí íºõöºë áîëîìæ þì.
Ýçýìøèõ
ýðõ
Õóóëü áóñ
Õóóëü ç¿éí
ýçýìøèë
äàãóó ýçýìøèë
Åðºíõèé Òóñãàé
àíãè àíãè
-îéëãîëò, òºðºë
-¿¿ðýã ¿¿ñýõ ¿íäýñëýë Ãýðýýíèé ¿¿ðãèéí
-¿¿ðãèéí ñóáúåêò
-¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ àðãà
òóñãàé òºðºë
¯¿ðýã ãýäýã íü: íýã ýòãýýä ¿¿ðýã õ¿ëýýã÷
íºãºº ýòãýýä ¿¿ðýã ã¿éöýòã¿¿ëýãèéí àøèã
ñîíèðõîëä íèéöñýí òîäîðõîé ¿éëäýë õèéõ (ýä
õºðºí㺠øèëæ¿¿ëýõ, ìºí㺠òºëºõ, àæèë
ã¿éöýòãýõ, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ ã.ì) áóþó
òîäîðõîé ¿éëäýë õèéõýýñ òàòãàëçàõ ¿¿ðýã
õ¿ëýýñýí, ¿¿ðýã ã¿éöýòã¿¿ëýã÷ íü ¿¿ðýã
õ¿ëýýã÷ýýñ ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõèéã øààðäàõ
ýðõ á¿õèé èðãýíèé ýðõ ç¿éí ýä õºðºíãèéí
õàðüöàíãóé õàðèëöàà þì.
Үүргийн субъектүүдийн эрх үүргийн
харьцаагаар нь үүргийг
Нэг талын үүрэг Харилцан хүлээсэн үүрэг
¯¿ðãèéí ñóáúåêò
¯¿ðýã ¯¿ðýã
ã¿éöýòã¿¿ëýã÷ õ¿ëýýã÷
Үүрэг хүлээгч
Үүрэг гүйцэтгэх
субъект
Үүрэг хүлээгч
Хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу
үүрэг гүйцэтгүүлэгчийн зөвшөөрлөөр
үүрэг хүлээгч үүргээ гуравдагч этгээдэд
шилжүүлсэн бол уг гуравдагч этгээд
Шаардах
эрх Үүрэг хүлээгчийн хөрөнгөөр үүргийн
гүйцэтгэлийг хангуулах тохиолдолд
үүрэг хүлээгчийн тухайн эд хөрөнгийн
хувьд тодорхой эрх бүхий гуравдагч
этгээд
¯¿ðãèéí ñóáúåêò
¯¿ðãèéí ñóáúåêò íü
îëîí ýòãýýä
áàéæ áîëíî-
Ямар үүрэг
Хаана гүйцэтгэх
Ямар үүрэг
• Мөнгөн төлбөрийн үүрэг
• Газар болон бусад үл хөдлөх
хөрөнгөтэй холбогдсон үүрэг
• Эд хөрөнгө тээвэрлэх үүргийн үед
• Бусад үүрэг
Хаана гүйцэтгэх
• Үүрэг үүсэх үед үүрэг гүйцэтгүүлэгчийн оршин
сууж байсан газар
• Үүрэг гүйцэтгүүлэгч ОСГ-аа өөрчилсөн
тохиолдолд энэ тухай үүрэг хүлээгчид мэдэгдсэн
бол тухайн газар
• Газар, үл хөдлөх хөрөнгөтэй байгаа газар
• Эд хөрөнгийг анхны тээвэрлэгчид хүлээлгэн
өгсөн газар
• Бусад үүргийн үед үүрэг хүлээгчийн ОСГ
Үүрэг гүйцэтгэх хугацаа
• Хувь хүн
• Гэр бүл
• Компани (ХК, ХХК)
• Нөхөрлөл, Хоршоо
• Улсын үйлдвэрийн газар
Татварын эрх зүйн объект
Татвар
ногдуулах
арга
Шалгал-
Тайлангаар Суутгалаар Жишгээр
таар
Монгол Улсын татварын
тогтолцоо
Татварын
тогтолцоо
Албан
Хураамж Төлбөр
татвар
Улсын татвар
¯íýò öààñ,
Àøèãëàõ ìàòåðèàë:
1. Áèçíåñèéí ýðõ ç¿é (áèçíåñ ýðõëýã÷äýä
çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà)
2. ¯íýò öààñíû òóõàé õóóëü 1994
3. Âåêñåëèéí òóõàé õóóëü 1995
4. Èðãýíèé õóóëü 2002
”¯íýò öààñ” ãýæ õóâüöààò êîìïàíèä õºðºíãº
îðóóëæ, íîãäîë àøèã àâàõ áîëîí ñàíàëûí ýðõòýéã
ãýð÷èëñýí õóâüöàà, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ
ãàðãàñàí 1-ýýñ äýýø æèëèéí õóãàöààòàé
çýýëëýãýý, Çàñãèéí ãàçðûí ºðèéí áè÷èã, ò¿¿í÷ëýí
¯íýò öààñíû õîðîîíîîñ õóóëü íèéö¿¿ëýí ¿íýò öààñ
ãýæ òîäîðõîéëñîí áàðèìòûã õýëíý
¯íýò öààñ ãàðãàõ ýòãýýä
1. Çàñãèéí ãàçàð,
2. Èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí çºâøººðñíººð àéìàã,
íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà;
3. Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéí ýòãýýä áîëîõ êîìïàíè.
¯íýò öààñíû çàõ çýýëä
îðîëöîã÷ ýòãýýä
¯íýò öààñíû çàõ çýýëä îðîëöîã÷ ýòãýýä íü
àíäåððàéòåð, áðîêåð, äèëåð, õºðºíãèéí áèðæ,
ò¿¿í÷ëýí ¿íýò öààñíû òºëáºð òîîöîîíû áîëîí
õàäãàëàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áàéãàà
áàéãóóëëàãà, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ñàí áàéíà.
Аíäåððàéòåð
• Мэдүүлгийн
• Зөвшөөрлийн
• Нэрийн
Мэдүүлгийн бичиг
Баримт бичгийг үзүүлэгч нь эрхийн эзэмшигч болох
баримт юм. Жишээлбэл, мэдүүлгийн бичиг нь
үзүүлэгчийн өрийн бичиг, үзүүлэгчийн хувьцаа,
үзүүлэгчид бичих чек, барьцааны гэрчилгээ юм.
Энэхүү баримтыг эзэмших нь эзэмшигчдэд энэхүү
баримтаар баримтлагдсан нэхэмжлэлийг өмчилж
буйг баталсан таатай таамаглал үүсгэж байдаг.
Мэдүүлгийн бичгийг хувийн хэлэлцээр болон
хүргэн өгснөөр шилжүүлж болно
Зөвшөөрлийн бичиг
Хамгаалалтын
Зохицуулагч үүрэг
үүрэг
Зохицуулагч үүрэг гэдэгт гэрээний болон
бусад эрх зүйн дагуу үйлдлийн улмаас үүссэн
үүргүүдийг,
Үүргийн субъект
Үүрэг хүлээгч
Үүрэг
шилжих
Үүрэг хүлээгч
Хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу
үүрэг гүйцэтгүүлэгчийн зөвшөөрлөөр
үүрэг хүлээгч үүргээ гуравдагч этгээдэд
шилжүүлсэн бол уг гуравдагч этгээд
Шаардах
эрх Үүрэг хүлээгчийн хөрөнгөөр үүргийн
гүйцэтгэлийг хангуулах тохиолдолд
үүрэг хүлээгчийн тухайн эд хөрөнгийн
хувьд тодорхой эрх бүхий гуравдагч
этгээд
Үүрэг гүйцэтгэх газар
• Ямар үүрэг
• Хаана гүйцэтгэх
Үүрэг гүйцэтгэх зарчим
• Íèéòëýã áàíê
• Õàäãàëàìæèéí áàíê
• Õîðøîîëñîí áàíê
• Çýýëèéí áàíê
• Æèðî áàíê
Íèéòëýã áàíê
Àðèëæààíû
Òºâ áàíê
áàíê
Òºâ áàíê íü:
ДАМПУУРАЛ
ДАМПУУРАЛ
• ººðèéí ñàíàà÷èëãààð
• íýõýìæëýã÷èéí õ¿ñýëòýýð үүсгэнэ
Шүүх хэрэг үүсгэхдээ:
• Хариуцагчийн эд хөрөнгө буюу мөнгийг
битүүмжлэх
• Хариуцагчаас ямар нэг тодорхой ажиллагаа
явуулахыг хориглох
• Хариуцагчийн дансны зарлагын гүйлгээг
зогсоох
• Түр хэрэг гүйцэтгэгчийг томилох зэрэг
шийдвэр гаргах эрхтэй
Ø¿¿õ äàìïóóðëûí õýðýã ¿¿ñãýõäýý õýðýã
ã¿éöýòãýã÷èéã ò¿ð òîìèëæ áîëíî.
Äàìïóóðëûí õýðýã ¿¿ñãýõ òóõàé íýõýìæëýë,
õ¿ñýëòýä