DZEL MOTORLARINDA YANMA

ELECTRICAL MOTOR

H/P PUMP

100

ECU
CCD CAMERA
Speed
45
42
39
35
32
29
26
22
19
16
13
10
6
3
0

Pulse Generator

Synchro-Unit Device

Do.Dr.Adnan Parlak

Dizel motorlarnda Yanma safhas

olduka komplekstir. Yanma zerinde
etkili
olan
faktrler:
Yanma odas tasarm,
Yakt sistemine,
Motor alma artlar

YT, GEMAK II

Do.Dr.Adnan

Dizel Motorlarnda Yanma ve

alma koullar
1. Pskrtme yanma balamazdan
hemen nce balad iin vuruntu
riski olmadndan sktrma oran
artrlabilir. Bu yakt sarfiyatn azaltr.
2. Pskrtme avans yanma zamann
kontrol etmek amacyla kullanld
iin tutuma gecikmesi(TG) ksa
olmaldr. Ksa TG sresi Yanma
basncnn anormal artnn nne
gemesi iin gereklidir. (Setan says)

Dizel Motorlarnda Yanma ve

alma koullar
3. Motorun evrim bana harcad
hava miktar deimedii, tork
sadece yakt miktar deitirilerek
ayarland iin benzinli motorlarda
olduu gibi ksmaya gerek yoktur.
Bu
nedenle
pompalama
ii
dk,ksmi yk artlarnda mekanik
verim benzin motorlarna gre daha
yksektir.

Dizel Motor Yanma Sistemleri

1. Direkt Pskrtmeli

2. Endirekt
Pskrtmeli

Yanma Odas ve pskrtme

Yanma
Yakt, hidrojen ve karbon atomlarndan
oluur. Yakt ierisinde hidrojen miktar(H/C
oran) arttka sl deeri artar.
Verimli bir yanma iin
tutumay
salayacak bir kaynaa ve oksijene ihtiya
vardr.

TG sresinin ksa srmesi iin gerekli

be art
Doru H/Y oran. Yanma odasnda tm yanabilir karmn
yanmasn tamamlamas iin yeterli oksijen olmal, tm karbonlar
CO2 e tm hidrojenlerinde H2O ya dnmesi gerekir. Yanma iin
gerekli zaman snrl olduu iin yeterli havann ksa sre ierisinde
salanmas gerekir. Bunun iin skaven sistemi, trbo doldurucu ve
hava filtrelerinin dzenli bakmlarnn yaplmas hayati nem tar.
Atomizasyon- Yaktn mmkn olan en ksa sre ierisinde atomize
olmas gerekir. Bunun iin yaktn kk delik apl enjektrlerden
yksek basn altnda pskrtlmesi gerekir.
Karm- yi bir yanma iin yaktn atomize olmas yetmez silindir
hacminin tamamna yaylmas da gerekir. Bu nedenle havann
trblansnn artrlmas gerekir.
Pskrtme avans- Yanmayla aa kan basncn pozitif i
yapabilmesi iin pskrtme avansnn doru testi gerekir.
Sktrma sonu scakl-Dizel motorlar sktrarak atelemeli
motorlar olarak bilinir. Sktrma sonu scakl istenen noktaya
ulaamamas(Egzoz valfi ve segmanlarn karmas gibi) ge

DZEL MOTORLARINDA YANMA

Benzin motorlarnda homojen

benzin-hava karm 6:1~11:1
arasnda
deien
sktrma
oranlarnda sktrlarak bir buji
vastasyla tututurulmakta ve
alev
tek
bir
cephede
ilerlemektedir.

Dizel motorlarnda ise, sadece

hava sktrlmakta ve sktrma
oran 12:1 ile 22:1 arasnda
artrlarak; scaklk ve basnc
ykseltilmi
hava
zerine
enjektr
vastasyla
yakt
pskrtlmektedir.

DZEL MOTORLARINDA YANMA

Yanma odasndaki hava hareketi (trblans) yakt jetini paralayarak yakt

partiklleri haline dntrr. Yanma iin elverili hava ve yakt karm
yakt demetinin farkl noktalarnda oluur ve oksidasyon balar.

Sv fazdaki yakt damlacklar evresini saran scak havann etkisiyle s

absorbe ederek buharlar ve evresinden ald s etkisiyle damlack
evresindeki scaklk bir miktar der.Bu scaklk dme sresi olduka
ksadr ve evresini saran scak havann etkisiyle tekrar ykselir.

Yakt buhar ve hava kendi kendine tutuma scaklna ular ulamaz ve

yerel H/Y orannn yanabilir aralkta olduu noktada tutuma balar.
Tutuma meydana gelmeden nce belli bir tutuma gecikme periyodu
vardr.

Benzin motorlarnda, tutuma tek bir noktada balar (bu kontroll yanma
iin istenir) ve basn art hz yavatr. Oysa dizel motorlarnda ayn anda
pek ok noktadan tutuma meydana gelir ve bu yzden basn art hz
yksektir(dP/d). Benzin motorlarndaki yanmann aksine, dizel
motorlarnda belirli bir alev cephesi yoktur.

Yakt Jeti

DZEL MOTORLARINDA YANMA

Benzin motorlarnda hava-yakt oran

yksz
ve
ykl
konumlarda
stokiyometrik karma olduka yakndr.
O yzden homojen karml motor olarak
da adlandrlmaktadrlar.
Dizel motorlarnda ise yke baml
olmakszn, verilen herhangi bir devirde,
silindire giren hava miktar sabit kalr. H/Y
oran yk deiimine bal olarak
pskrtlen yakt miktar ile deitirilir.
Dizel motorlar fakir karmla alrlar.
Rlantideki
hava/yakt (H/Y) oran
80:1~100:1, tam ykte ise 18:1~20:1
civarndadr.Tam yk artlarnda bile H/Y
oran benzin motorlarndan yksektir.

Yanma esnasnda gc artrmak iin

negatif i azaltlmaldr.

YANMA VE SAFHALARI
Benzin ve dizel motorlar, evrimin
termodinamii
bakmndan
birbirlerine
son
derece
benzemelerine
ramen
yanma
olaynn geirdii safhalar ve olayn
kontrol
bakmndan
nemli
farkllklar sz konusudur. Dizel
motorlarnda yanmann drt safhada
gerekletii dnlmektedir

YANMA VE SAFHALARI
Tutuma gecikmesi
periyodu
Hzl yanma periyodu
Kontroll yanma
periyodu
Ard yanma periyodu

YANMA VE SAFHALARI

1.Tutuma Gecikmesi

Yanma pskrtme meydana gelir gelmez meydana gelmez.

Yaktn ilk damlasnn scak hava ile temas ve gerek
yanmann meydana geldii zamanlar arasnda belirli bir
sre vardr.Bu periyot tutuma gecikmesi (TG) periyodu
olarak adlandrlr.

kiye ayrlr:

Tutuma Gecikmesi=Fiziksel
Gecikme+Kimyasal Gecikme

1.Tutuma Gecikmesi
FZKSEL GECKME
Yakt spreyinin paralanmas ve damlack oluumu
Sv haldeki yaktn snarak buharlamas
Buhar haline geen yaktn hava ile kararak
yanmaya hazr hale gelmesi
KMYASAL GECKME
Ar hidrokarbonlarn daha hafif elemanlara
blnmesi
Blnen elemanlarla oksijen arasnda kimyasal
tepkimelerin olumas

1.Tutuma Gecikmesi
TUTUMA GECKMES AAIDAK FAKTRLERE
BALIDIR:

Yaktn cinsine
Havann Scaklna
Havann Basncna
Silindirdeki hava girdaplarnn oluumuna
Hava fazlalk katsaysna
Yakt zerrelerinin byklne
Yaktn pskrtme zamanna
Yaktn scaklna
Yaktn pskrtme basncna

1.Tutuma Gecikmesi

2 Hzl Yanma Periyodu

Yanmann oluup, basncn ani olarak ykselmeye balad

noktadan, maksimum basncn elde edildii noktaya kadar
geen sreye " hzl yanma" yada "gerek enerjinin elde edildii
yanma" denir.

Tutuma gecikmesi sresi iinde silindire giren yaktn yanmaya

balamas nedeniyle, yanma odasndaki basn ani olarak ok hzl
bir ekilde artar. Alev hzla yaylr. Yanma, patlamal yanma
karakterindedir. Bu fazda oluan basn artma hznn
deeri
motorun yumuak veya sert alma zelliini belirler.

Tutuma gecikmesi faznda ne kadar ok yakt silindir ierisine

birikirse, basn artma hz o oranda byk olur. Hzl yanma faz
krank as cinsinden 5-100 kadardr. Bu faz srasnda btn
evrim boyunca retilen snn % 40- 70'i elde edilir. Hzl yanma
faznda retilen s miktarnn artmas yanmann iyi ve tam
olmasyla doru orantldr.
Bu deer azaldka yanmann
ktletii grlr. Maksimum yanma basncnn da bu faz iinde
olutuu iin , bu fazda elde edilen enerji derse, retilen g te

3.Kontroll Yanma
Hzl yanma periyodunu nc yanma faz, kontroll
yanma faz takip eder. Hzl yanmann bu ikinci
aamasnda scaklk ve basn hala olduka yksektir.
Dolaysyla
ikinci
aamada
pskrtlen
yakt
damlacklar yeterli oksijeni bulur bulmaz dk
tutuma gecikmesi nedeniyle daha hzl yanar ve
basn art hz pskrtme miktaryla kontrol edilen
kontroll
yanma
periyodu
maksimum
evrim
scaklna ulald nokta olarak kabul edilir. Bu safha
difzyon yanmas olarak da bilinir. Yanma HFK=1
civarndadr. lerleyen alev cephesi bulduu oksijenle
yanmasn srdrr. Bu safhaya kontroll yanma
denmesinin nedeni budur.

4-Ard Yanma Periyodu

Yanma enjeksiyon ileminin tamamlanmasyla
bitmez. Yanma odasnda kalm yanmam ve ksmi
yanm yakt partiklleri oksijen ile temas ettike
yanmaya devam eder.
Bu safhaya ard yanma safhas denir. Genellikle
bu
periyot,
maksimum
evrim
scaklnn
meydana geldii noktalarda balar ve genileme
stroku boyunca devam eder. Ard-yanma hz
difzyon hzna, yanmam ve ksmi yanm yaktn
hava ile karm hzna baldr. Ard-yanma
sresi,N dan sonra 70-80 KMA kadar devam
eder.

DEMETN EKL AAIDAKLERE

BALIDIR

Yanma odas ierisine nfuz etme derinlii ve hzna

Yakt pskrtme sistemine
Nozulun delik saysna
Nozulun aznn formuna
Pskrtme basncna
Yanma odas ierisindeki kar basnca
Yaktn cinsine
Yanma odas scaklna
Hava trblansna

GECKME PERYODUNU ETKLEYEN FAKTRLER

1-Skma Oran
4-Yakt Atomizasyonu
5-Pskrtme Zaman
6-Yakt Kalitesi
7-Emme Havas
8-Emme Basnc

Sktrma Oran:
Sktrma oran arttka havann sktrma sonu scakl
artar. Sktrma oran arttka yaktn kendi kendine
tutuma scakl; skm havann younluu artt iin
dmektedir.Bu yakt ve oksijen moleklleri arasndaki
temasn yaknlamas sebebiyle reaksiyon sresinin
dmesinden kaynaklanmaktadr.

Sktrma sonu scaklnn artmasyla birlikte minimum
kendi kendine tutuma scaklnn dmesi gecikme
periyodunu azaltr.Yanma ilemi esnasnda maksimum
basnc sktrma oranyla olumlu etkilenir.Gecikme
periyodu sktrma oran arttka ksald iin basn
ykselme hz azalr.

Yakt Kalitesi

Krank miline tutuma scakl, tutuma

periyodunu etkiledii iin yaktn en
nemli zelliidir. Daha dk kendi
kendine
tutuma
scakl
gecikme
periyodunu azaltr.Ayn ekilde yaktn
setan
says
ykseldike
gecikme
periyodu ksalr ve motor daha dzgn
alr.Gecikme
periyodunu
etkileyen
dier yakt zellikleri,uuculuk, gizli s,
viskozite ve yzey gerilimidir.

7-Emme Havas Scakl:

Artan giri scakl skm havann scakl artrarak
tutuma gecikme sresini azaltr.Bununla birlikte bu
amala giri havasnn scakln arttrmak, hava
younluunu drerek volumetrik verimi ve motor
gcn azaltt iin tavsiye edilmez.

8-Giri Havas Basnc :

Giri havas basncn arttrmak veya ar doldurma
kendi kendine tutuma scakln drmekte ve
dolaysyla gecikme periyodu ksalmaktadr.Maksimum
basn giri hava basnc yksek olduu iin ykselebilir.

Pskrtme avans
Pskrtme avans optimum deere
gre arttnda yada azaldnda TG
sresi uzar. Erken pskrtmede
scaklk dktr.Ge pskrtmede
ise balangta
basn bir miktar
artsa da basn dmeye balad
iin TG her iki durumda da artm
olur.

Giri basnc ve scaklnn TG ye

etkisi

Yakt zelliklerinin etkisi-Setan says

ve yk

Yakt zelliklerinin etkisi-Yakt yaps

VURUNTU VE TUTUMA GECKMESNE ETK EDEN PARAMETRELER

1
1
( 0.36 0.22 S p ) exp E A ~

17
,
190

RT

TG ms cinsinden:

21.2

p 12.4

( ms )

N: Devir
EA aktivasyon enerjisi (Yakt zellikleri nemli):

EA

0.63

(CA)
0.006 N

618,840
CN 25

Joule/mole

CN : Cetan Number
Politropik indeks modeli kullanlarak sktrma
sonu T ve P tahmini:

(CA)

T Ti n1
P Pi n

SORU:
4 stroklu bir dizel motorunun souk ilk harekette rahat alabilmesi iin sktrma oran 18
olmas gerekmektedir. Yukardaki denklemleri kullanarak ve Pi= 1atm, Ti=255 K, n=1.13,
N=100 d/d, D=H=120mm, ve CN=45 kabullerini yaparak =12-20 iin bir - TG grafii
iziniz.ayet gvenli bir ilk hareket iin TG <20 0KMA olmas gerekiyorsa, Sktrma oran ne
olmaldr?

Yakt Atomizasyonu ve damlack apna

vizkozite ve yzey gerilmesinin etkisi

viskozitenin etkisi

PSKRTME BASINCI (MPa)

Yzey gerilme kuvvetinin etkisi

PSKRTME BASINCI (MPa)

Yakt Atomizasyonu
damlack
apna
Damlack
apna pskrtmeve
basnc
ve delik
apnn
vizkozite ve yzey gerilmesinin etkisi
etkisi

sabit delik ap

PSKRTME BASINCI (MPa)

sabit L / d oran

PSKRTME BASINCI (MPa)

L/d oran ve enjektr delik ap kldke artan pskrtme basncyla

damlack ap klmektedir.

Problem1

Problem 2