Áàðèëãûí Ýð×èì Õ¯× Õýìíýëòèéí Òªñªë

ÌОН/09/301

Ò.ÁÀßÑÀÀ

ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ

ÕÓÂÈÉÍ ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ
ÓÃÑÐÀËÒÛÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ

Ãàðûí àâëàãà

Óëààíáààòàð õîò
2010 îí
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ
ÕÓÂÈÉÍ ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ ÓÃÑÐÀËÒÛÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ

Çîõèîã÷: Ò.Áàÿñàà, Ìàãèñòð

Ðåäàêòîð: Ö.Ýíõáààòàð, äîêòîð (ph.D), äýä ïðîôåññîð
Äèçàéíåð: Á.×óëóóíñ¿ðýí

“ÑÝËÝÍÃÝÏÐÅÑÑ” ÕÕÊ-èéí õýâëýõ ¿éëäâýðò ýõèéã áýëòãýæ õýâëýâ.

 ÃÀÐ×ÈÃ
ªìíºõ ¿ã................................................................................................. 5
1-ð Á¯ËÝÃ.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ ÁÀÐÈËÃÀ
Õºãæëèéí öàð õ¿ðýý................................................................................ 6

2-ð Á¿ëýã.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ ÁÀÐÈËÃÀÄ ÀØÈÃËÀÃÄÄÀÃ
¯ÍÄÑÝÍ ÌÀÒÅÐÈÀËÓÓÄ
Ñòàíäàðòûí ç¿ñìýë ìîäîí ìàòåðèàëóóä.............................................. 10
çîðãîäñîí õàâòàí OSB (oriented strand board)...................................... 11
Ýðäýñ õºâºí.......................................................................................... 13
×èéã òóñãààðëàã÷ ................................................................................. 14
Ãèïñýí õàâòàí ...................................................................................... 15
Ìåòàëë áýõýëãýýí¿¿ä............................................................................ 16

3-ð Á¿ëýã.
ÁÀÐÈËÃÛÍ ÀÆËÛÍ ¯Å ØÀÒÓÓÄ
Òºëºâëºëò áà àæëûí äàðààëàë............................................................. 17

4-ð Á¿ëýã.
ÁÀÐÈËÃÛÍ ÑÓÓÐÜ
Ñóóðèéí óë, ñóóðèéí õàíà . ......................................................................
Ñóóðèéí õàíûí õýâ õàøìàë.................................................................. 22

5-ð Á¿ëýã.
ØÀËÍÛ ÕÈÉÖ
Øàëíû ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä ................................................................... 27
Óë áàíç, àíêåðûí áîîëò ..................................................................... 28
¯íäñýí äàì íóðóó................................................................................ 30
Òóñëàõ äàì íóðóó.................................................................................. 32
Øàëíû äýâñãýð ¿å ................................................................................ 36

6-ð Á¿ëýã.
ÕÀÍÛÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖ
Õàíûí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä ................................................................... 38
Õàíûí òºðºë......................................................................................... 44
Ãàäíà õàíà óãñðàõ ................................................................................ 45
Õàìàð õàíà .......................................................................................... 48


 7-ð Á¿ëýã.
ÄÝÝÂÝÐ
Äýýâðèéí ¿íäñýí òºðë¿¿ä...................................................................... 51
Äýýâðèéí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä................................................................ 52
Øóâóó íóðóóí äýýâýð . .......................................................................... 54
Äýýâðèéí òàòàíãà /ôåðì/ ................................................................... 55
Äýýâðèéí õó÷èëòûí äýâñãýð ñóóðü......................................................... 58
Äýýâðèéí õó÷èëò .................................................................................. 59

8-ð Á¿ëýã.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ ÁÀÐÈËÃÛÍ ÄÓËÀÀËÃÀ
Áàðèëãûí äóëààëãà .............................................................................. 60
Áàðèëãûã õýðõýí äóëààëàõ âý?.............................................................. 62
Áàðèëãûí ñóóðü, øàë, õàíûí äóëààëãà ................................................. 64
Äýýâðèéí áîëîí àäðûí äóëààëãà, àãààð ñýëãýëò................................... 66

9-ð Á¿ëýã.
ÄÎÒÎÐ ÇÀÑÀË
Äîòîð çàñàë ......................................................................................... 69
Ãèïñýí õàâòàíãèéí óãñàðàëò................................................................. 71
Ãèïñýí õàâòàíãèéí óóëçâàðûí çàñàë..................................................... 72
Óñ ¿ë íýâòðýõ õàíûí çàñàë ................................................................... 73

10-ð Á¿ëýã.
ÃÀÄÍÀ ÇÀÑÀË
Øàâàðäëàãà ......................................................................................... 76
Õóâàíöàð ºíãºë㺺 . ............................................................................ 76

11-ð Á¿ëýã.
ØÀÒ
Øàòíû õèéö ......................................................................................... 78

12-ð Á¿ëýã.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ ÁÀÐÈËÃÀÄ ÕÝÐÝÃËÝÃÄÝÕ ÁÀÃÀÆ
Ãàð áàãàæ . ........................................................................................... 80
Öàõèëãààí áàãàæ . ................................................................................ 85

Àøèãëàñàí íîì................................................................................ 88


 ªìíªõ ¯ã

Äýëõèéí áàéãàëü, ýêîëîãèéí àñóóäàë õóðöààð õºíäºãäºæ áàéãàà

ºíºº ¿åä íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí á¿õèé ë ñàëáàðын ºìíº ò¿ëø ýð÷èì
õ¿÷íèé ç¿é áóñ õýðýãëýýíýýñ ¿¿äýí гарч буй хîð õºíººëèéã áóóðóóëàõ,
ýð÷èì õ¿÷íèé õîìñäëèéг арилгах түүнд нөлөөлөх гол хүчин зүйл болсон
эрчим хүчний хэмнэлтийг бий болгох àñóóäàë ÷óõëààð òàâèãäàæ áàéíà.
НҮБ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºð, Монгол улсын засгийн газрын
хамтран хэрэгжүүлж буй Áàðèëãûí Ýð÷èì Õ¿÷ Õýìíýëòèéí (ÁÝÕÕ)
Òºñëèéí ¿íäñýí çîðèëãî íü Ìîíãîë óëñûí áàðèëãûí ñàëáàðààñ ÿëãàð÷
áóé õ¿ëýìæèéí õèéí æèëèéí ºñºëòèéí õýìæýýã áóóðóóëàõ áà ýíýõ¿¿
çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä Ìîíãîë óëñûí áàðèëãûí ñàëáàðò ýð÷èì
õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãа угсралтын òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõ,
барилгûí äóëààëãûí ìàòåðèàëûã çºâ сонгох, зөв õýðýãëýõ àðãà÷ëàëûã
áèé áîëãîõ, äóëààëãûí àæëûí ã¿éöýòãýëèéã õÿíàõ, ¿íýëýõ, эрчим хүчний
хэмнэлттэй хувийн орон сууц барих иргэдэд санхүүгийн дэмжлэг
үзүүлэх зэрэг ажлуудыг ýõëүүлээд áàéнà.
Энэхүү гарын авлага нь барилгын ажилтан ажиллагсад, иргэдэд
зориулагдсан бөгөөд мîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí технологи нь
орчин үеийн эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгын øààðäëàãûã á¿ðýí
õàíãàñàí Ìîíãîë îðíû ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé íºõöºëä òîõèðîìæòîé
байгаль орчинд ээлтэй технологи юм.
Ýíý òåõíîëîãèéí äàâóó òàëóóä íü:
● Дулаан болон цахилгааны эð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé
● Батлагдсан нîðì ä¿ðýì, стандартын дагуу хийгдäýã
● Áîãèíî õóãàöààíä áàригддаг
● ªâлийн улиралд угсралтыг гүйцэтгэж болдог
● Аæèëëàõ õ¿÷ бага шаарддаг
● Õ¿íä äààöûí òîíîã òºõººðºìæ øààðääàãã¿é
● Õóâèéí õýâøëèéí îðîëöîîг ºðãºæүүлэх
● Нэг маягаар олноор урьдчилан ¿éëäâýðëýõ áîëîìæòîé
Хүн ам олноор суурьшсан хот дүүргүүдийн õóâüä àéë ºðõ¿¿ä òîõü
òóõòàé ýð¿¿ë àìüäðàõ îð÷èíã á¿ðä¿¿ëñýí õóâèéí æèæèã áàéøèíãóóäàä
àìüäðàõûã èë¿¿ä ¿çýõ áîëñîí өнөө үед эрчим хүчний хэмнэлттэй ìîäîí
àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí òåõíîëîãè нь хувийн байшингууд дахь ò¿ëø
ýð÷èì õ¿÷ний çàðöóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ, улмаар хорт утааг багасгахад
ихээхэн нөлөө үзүүлэх болно.

Äóëààõàí, öýâýð ýð¿¿ë îð÷èíä õýìíýëòòýé àìüäàðöãààÿ!

Òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ íýãæ.

 1-ð Á¯ËÝÃ.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ
ÁÀÐÈËÃÀ

Õºãæëèéí öàð õ¿ðýý

Õºãæëèéí ò¿¿õýí çàìíàëäàà õ¿í òºðºëõòºí ìîäны гаралтай ò¿¿õèé
ýäýýñ ººðèéí õýðýãëýýíèé çîðèóëàëòààð 22.0-23.0 ìÿíãàí íýðèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã îëîí òºðëèéí òåõíîëîãè á¿õèé ¿éëäâýðëýëèéí àðãààð
áîëîâñðóóëàí àìüäðàë àõóéäàà òîãòìîë õýðýãëýæ áàéíà. Õ¿íèé àìüäðàë
àõóéä õàìãèéí òààòàé òîõèðîìæòîé, áîëîâñðóóëàõàä õÿëáàð, ýêîëîãèéí
îð÷èí á¿ðä¿¿ëäýã çýðýã ÷àíàðóóäààðàà ìîäîí ìàòåðèàë íü áóñàä
áàéãàëèéí áàÿëãààñ îíöãîé ÿëãàðäàã òóë õýðýãëýýíèé õ¿ðýý íü õàìãèéí
ºðãºí þì.
Бàðèëãûí ìàòåðèàëûí áîëîí барилгын õèéöèéí ¿éëäâýðëýëèéí àæèë
¿éë÷èëãýýíèé 40 îð÷èì õóâèéã ìîä, ìîäëîã ìàòåðèàëààð ã¿éöýòãýäýã íü
ñóäàëãààãààð тоãòîîãäñîí áàéäàã. Ìîäîí êàðêàñ á¿õèé óãñàðìàë áîëîí
ìîäëîã õàâòãàéëæóóä, ñýíäâè÷èí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí ìàòåðèàëûí
áîëîí õèéöèéí á¿òýýö¿¿äèéí 80 ãàðóé õóâèéã ìîäîí ìàòåðèàëààð
ã¿éöýòãýäýã.

Çóðàã 1. Êàíàä óëñûí ìîä áýëòãýëèéí òàëáàé

Íîãîîí áàðèëãà ãýæ íýðëýãäýõ áîëñîí ýíýõ¿¿ òåõíîëîãèîð Õîéä
Àìåðèê, Åâðîïûí óëñ îðíóóäàä æèë á¿ð õýäýí àðâàí ìÿíãààðàà øèíý
áàðèëãóóä áàðèãäàæ áàéíà.

 1-ð
Á¯ËÝÃ

Çóðàã 2. Õîéä Àìåðèêèéí ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé àìèíû îðîí ñóóöóóä

Äýëõèéí îëîí óëñ îðîíä ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí

òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëæ, íîðì, ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ áàéãàà
õýä õýäýí ¿íäýñëýë áàéäàã. Òóõàéëáàë, Õÿòàä, ßïîí çýðýã óëñ îðíóóä
ýíý òåõíîëîãèéã íóòàãøóóëàõ áîëñîí ãîë øàëòãààí íü ýíýõ¿¿ áàðèëãûí
õèéö íü ãàçàð õºäëºëòºíä òýñâýðòýé, àþóëã¿é áàéæ ÷àääàãò îðøèíî.
1995 îíä ßïîíû Êîáå ìóæèä áîëñîí 6,8 áàëëûí ãàçàð õºäëºëòèéí
¿åä îëîí õ¿íèé àìü ¿ðýãäýæ, òîìîîõîí õýìæýýíèé ãàðç õîõèðîë ó÷èð÷
áàéñàí. Ýíý ãàçàð õºäëºëòèéí ¿åä ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãà áàò áºõ
÷àíàðàà õàðóóëæ ÷àäñàí.
2008 îíä Õÿòàäûí Ñè÷óàíü ìóæèä áîëñîí õ¿÷òýé ãàçàð õºäëºëòèéí
óëìààñ áàãà íàñíû õ¿¿õä¿¿ä îëíîîðîî ºðòñºí þì. ¯¿íèé äàðàà ýíý á¿ñ
íóòàãò ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí áàðèëãûã ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãààð
ñýðãýýí áîñãîëòûí àæèë õèéõ øèéäâýð ãàðãàñàí.
Èíäîíåçü, Ìàëàéç çýðýã äàëàéí ýðãèéí óëñ îðíóóä öóíàìè, äàëàéí
õ¿÷òýé ñàëõè øóóðãàíä òýñâýðòýé ìºí áàéãàëèéí ãàìøèãò ºðòñºí ¿åä
áîãèíî õóãàöààíä îëîí àéëûã îðîí ñóóöæóóëàõ áîëîìæòîé áîëîõîîð
ýíý òåõíîëîãèéã ñîíãîñîí áàéíà.
Îð÷èí ¿åä ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí òåõíîëîãèéã çºâõºí
àìèíû îðîí ñóóöíààñ ãàäíà ñóðãóóëü, öýöýðëýã, ýìíýëýã, õóäàëäààíû ãýõ
ìýò îëîí íèéòèéí áàðèëãàä ºðãºí àøèãëàõ áîëæýý. Õàìãèéí ñ¿¿ëèéí
¿åèéí ìýäýýãýýð 2010 îíä Êàíàäûí Âàíêóâåðò áîëñîí ºâëèéí Îëèìïèéí
áàðèëãóóäûã ýíý òåõíîëîãèîð áàðüñàí байна.


 2-ð Á¿ëýã.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ ÁÀÐÈËÃÀÄ ÀØÈÃËÀÃÄÄÀÃ
¯ÍÄÑÝÍ ÌÀÒÅÐÈÀËÓÓÄ

Ñòàíäàðòûí ç¿ñìýë ìîäîí ìàòåðèàëóóä

Õàòààëãûí êàìåðò õàòààñàí ç¿ñìýë ìîäîí ìàòåðèàë íü õºíãºí, áàò
áºõ бөгөөд îëîí çîðèóëàëòààð àøèãëàãääàã, ìîäîí êàðêàñàí áàðèëãûí
¿íäñýí ò¿¿õèé ýäèéí íýã þì. Êàíàä óëñаас орж ирсэн ç¿ñìýë ìîäîí
ìàòåðèàëóóä íü àíãèëàãäñàí, ñòàíäàðòûí õýìæýý, ÷àíàðûí òýìäýãòýé
áàéäàã. Áàðèëãûí íîðì ä¿ðмèéí øààðäëàãûã õàíãàñàí ç¿ñìýë
ìàòåðèàëóóä íü ÷èéãíýýñ ¿¿äýëòýé õàãàðàõ, öóóðàõ çýðýã ãýìòýë ñîãîã
¿¿ñäýãã¿é ó÷èð áàò áºõ, óäààí ýäýëãýýòýé байдаг.

Áàðèëãûí ¿íäñýí õèéöýä

àøèãëàãäàæ áàéãàà ç¿ñìýë
ìàòåðèàëóóäûí ÷àíàðûí òýìäãèéã
èõýâ÷ëýí í¿äýíä õàðàãäàõóéö
áàéðëàëòàéãààð áàðüæ óãñàðäàã.
Ýíý íü áàðèëãûí àæëûí øàò á¿ðèéã
ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àëáàíûõàí
õÿíàæ øàëãàõàä õÿëáàð áàéäàã.
Ò¿¿í÷ëýí áàðèëãûí ñòàíäàðò, íîðì
ä¿ðìèéã á¿ðýí õàíãàñàí ìàòåðèàë
õýðýãëñýíýýðýý àþóëã¿é, áàò áºõ,
óäààí ýäýëãýýòýé áàðèëãà áîëæ
÷àäдаг.

Ñòàíäàðòûí ç¿ñìýë ìîäîí ìàòåðèàëûí ¿íäñýí õýìæýýñ¿¿ä: 38õ89

ìì, 38õ140 ìì, 38õ190 ìì, 38õ235 ìì, 38õ286 ìì áîëíî.

10
 2-ð
Á¯ËÝÃ

Çóðàã 4. Ñòàíäàðòûí ç¿ñìýë ìîäîí ìàòåðèàë

Çîðãîäñîí õàâòàí OSB (oriented strand board)

OSB õàâòàí íü 1978 îíîîñ äýëõèéí çàõ çýýë äýýð íýâòýð÷ ýõýëñýí
Êàíàä óëñàä ¿éëäâýðëýãääýã áàéãàëèéí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í þì.
Ìîäíû çîðãîäñûã ïàðàôèí äàâèðõàéòàé õîëüæ ºíäºð òåìïåðàòóðò
øàõàæ ¿éëäâýðëýäýã. OSB õàâòàí íü õîîðîíäîî ïåðïåíäèêóëÿð áàéðëàõ
3-4 ¿å äàâõàðãààñ á¿ðääýã. Ìîäíû çîðãîäîñ, äàâèðõàé çýðýã áàéãàëèéí
ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäýýð õèéãääýã òóë õ¿íèé áèåä ÿìàð íýã õîð íºëººã¿é.

Çóðàã 5. Çîðãîäñîí õàâòàíãèéí á¿òýö

11
3-ð Á¿ëýã.
ÁÀÐÈËÃÛÍ ÀÆËÛÍ
¯Å ØÀÒÓÓÄ

Òºëºâëºëò áà àæëûí äàðààëàë

Áàðèëãûí àæèë íü òîäîðõîé ¿å øàòóóäàä õóâààãäàæ, áàðèëãà÷èä íü
ýíý ¿å øàòóóäûã íàðèéâ÷ëàí òºëºâëºæ, áèåë¿¿ëýõ õýðýãòýé. Áàðèëãà
áàðèõ åðäèéí ¿éë ÿâö, õóãàöààã òºëºâëºõºä îëîí íºõöºë áàéäàë
íºëººëäºã. Òóõàéëáàë: áàðèëãûí õýëáýð, õýìæýý, õèéö, áàéøèí íü
ãàíöààðàà ñàëàíãèä áàðèãäàõ óó , ýñâýë á¿õýë õîðîîëëûí öîãö øèéäýë
áàéõ óó ãýõ ìýò áîëîí öàã àãààð, àæëûí òàëáàé äýýðõè íºõöë¿¿ä, àæèëëàõ
õ¿÷èí áîëîí ìàòåðèàëûí õàíãàëò çýðýã áàéíà.
35-45 ì2 òàëáàéòàé ýíãèéí øèéäýë á¿õèé áàéøèí áàðèõ õóãàöàà
íü ýõëýõýýñ äóóñàõ õ¿ðòýë 3-4 äîëîî õîíîã îð÷èì áàéäàã. Ãýõäýý ýíä
öàã àãààðûí íºõöºë, õÿíàëò øàëãàëò, ìàòåðèàëûí òàñàëäàëò, çàõèàëãàò
õèéö¿¿äèéí õóãàöàà õîæèìäîõ, òóñãàéëñàí àæëóóä äýýðõè òóñëàí
ã¿éöýòãýã÷äèéí àæëûí à÷ààëàë çýðýãòýé õîëáîîòîéãîîð ¿¿ñ÷ áîëîõ
ñààòëûã òîîöîîã¿é áîëíî.
¯¿íýýñ ãàäíà áàðèëãà áàðèõ çºâøººðºë àâàõ, ñàíõ¿¿æèëòòýé
õîëáîîòîé áàðèëãà ýõëýõýýñ ºìíº ãàð÷ áîëîõ ñààòëûã ÷ òîîöîõ ¸ñòîé.
Õóâèéí îðîí ñóóöûã áàðèõàä õàâðûí ñ¿¿ë ñàðààñ, çóí, íàìðûí óëèðëûí
õýñýã õóãàöààã çàðöóóëäàã óëàìæëàë õýâýýð õàäãàëàãäàæ áóé áîëîâ÷
áàðèëãûí àæëûã á¿òýí æèëèéí òóðø ¿ð ä¿íòýé ÿâóóëàõ áîëîìæòîé íü
ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí ñàëáàðûí íýã äàâóó òàë þì. Áàðèëãûí
àæèë íü äàðààõü ¿å øàòóóäàä õóâààãäàíà. ¯¿íä:

17
 ÁÀÐÈËÃÛÍ ÀÆËÛÍ ¯Å ØÀÒÓÓÄ, Ҫ˪Â˪ËÒ

2. Áàðèëãûí
9. Ãàäíà 1. Çóðàã òºñºë, óëààí øóãàì
òîõüæèëò ñàíõ¿¿æèëò òàòàõ

Áàðèëãûí 3. Õºðñ áîëîí

8. Äîòîîä çàñàë àæèëûí ¿å ñóóðèéí
øàòóóä áýëòãýë àæèë

5. Ìåõàíèê
7. Äóëààëãûí 4. Ìîäîí àðàã
6. Ãàäíà çàñàë õîëáîëò (øóãàì
àæèë á¿òýýö óãñðàëò
ñ¿ëæýý)

Çóðàã òºñºë, ñàíõ¿¿æèëò, áîëîí øèéäâýð ãàðãàëò: Ýíý ¿å øàòûã

ìºí áýëòãýë ¿å øàò ãýæ íýðëýäýã. Áàéøèíãèéí çóðàã òºñëèéã õèéõ,
ò¿¿íèé ººðèéí ºðòãèéã òîîöîõ, ñàíõ¿¿æèëòèéí àñóóäëûã øèéäýõ,
áàðèëãà áàðèõ çºâøººðºë áîëîí áóñàä çºâøººðë¿¿äèéã àâàõ çýðýãò
çàðöóóëàõ õóãàöààã òîîöîæ òºëºâëºíº. Áàðèëãûí òàëáàé ðóó î÷èõ çàìûã
çàñàõ, öàõèëãààíààð õàíãàõ àñóóäëûã øèéäýõ àæëóóä ýíý ¿å øàòàíä
áàãòàíà. Áýëòãýë ¿å øàòàíä çàðöóóëàãäàõ õóãàöààã íàðèéâ÷ëàí òîîöîõ
áîëîìæã¿é ÷ áîäèò òºëºâëºëòºíä çààâàë îðóóëàõ øààðäëàãàòàé.
Áàðèëãûí óëààí øóãàì òàòàõ: Áàðèëãûí àæëûí ýõíèé ¿å
øàòàíä áàðèëãûí òàëáàé äýýð óëààí øóãàì òàòàõ àæèë õèéãäýíý.
Òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéíõýý ä¿ðýì æóðàìä íèéö¿¿ëýí ýçýìøèë ãàçðûí
õ¿ðýýíä áàðèëãûí óëààí øóãàìûí ºíöºã áóëàíã çºâ ãàðãàõûí òóëä
ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé ¿éë÷èëãýýã àâ÷ áîëíî. Çóðàã òºñëèéí äàãóó
ñóóðèéí í¿õíèé õýìæýýñ¿¿äèéã çºâ òàâèõ õýðýãòýé. Åðºíõèéäөө óëààí
øóãàì òàòàõ àæèë 1 ºäðèéí äîòîð õèéãäýíý. ͺ㺺 òàëààñ íàð áîëîí
ñàëõèíû ÷èãëýëèéã òîãòîîõ, óñíû óðñãàë, öàñíû õóíãàðëàëò, öîíõîîð
õàðàãäàõ îð÷íû ¿çýìæòýé áàéäàë çýðãèéã òîîöîæ òºëºâëºëò õèéõ
øààðäàëàãàòàé.
Õºðñ áîëîí ñóóðèéí áýëòãýë àæèë: Óëààí øóãàì òàòàõ àæèë
äóóññàíû äàðàà ñóóðèéí í¿õ óõàõ àæèë ýõýëäýã. Õýðâýý ñóóðèéí í¿õ
ð¿¿ îðîõ çàì ÷ºëººòýé, çºâ ìàøèí ìåõàíèçì õýðýãëýõ þì áîë ñóóðèéí
í¿õèéã óõàõ àæèëä 1 ºäºð õàíãàëòòàé áàéäàã. Õýâ õàøìàë õèéõ, áåòîí

18
4-ð Á¿ëýã.
ÁÀÐÈËÃÛÍ
ÑÓÓÐÜ

Ñóóðèéí óë, ñóóðèéí õàíà

Áàðèëãûí ñóóðü íü ººðèéí æèí áîëîí ººðººñºº äýýø áàéðëàõ
õèéö, á¿òýýöèéí æèíã õºðñºíä äàìæóóëàõ ¿¿ðýãòýé á¿òýýö þì.
Ñàëõèíû áîëîí ãàçàð õºäëºëòèéí à÷ààëëûã ìºí áàðèëãûí ñóóðü õ¿ëýýí
àâíà. Áóóðü õºðñíèé õýâ ãàæèëò çºâøººðºãäºõ õýìæýýíä áàéõ ¸ñòîéãîîñ
ãàäíà àøèãëàëòûí ¿åä áóóðüò æèãä áóñ ñóóëò ¿¿ñýõã¿é áàéõ ¸ñòîé.
Ñóóðèéã áóóðü õºðñíèé õºëäºëò áîëîí ãýñýëò, îâîéëò, ñóóëòûí ¿åä áàò
áºõ, òîãòâîð íü õàíãàëòòàé áàéõààð òºëºâëºæ óãñàðíà.
Áàðèëãûí ñóóðèéí áàò áºõ áàéäàë íü ò¿¿í äýýðõ áàðèëãûí áàò
áºõ áàéäàëä øóóä íºëººëäºã. Èéìýýñ áàðèëãûí ñóóðèéã “Áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí áóóðü, ñóóðèéí çóðàã òºñºë çîõèîõ áàðèëãûí íîðì áà
ä¿ðýì” ÁÍáÄ2.02.01-94-èéí øààðäëàãûã áàðèìòëàí “Íýã àéëûí îðîí
ñóóöíû áàðèëãûí òºëºâëºëò, óãñðàëò” ÁÍáÄ- çààñàí õýìæýýíä õèéíý.
Áàðèëãûí ñóóðèéã öóòãàõûí òóëä áóуðь õºðñèéã øààðäëàãàòàé ã¿íä
õ¿ðòýë á¿òýö íü ýâäðýýã¿é õºðñ õ¿ðòýë óõíà. Áàðèëãûí òàëáàéí ºíãº
õºðñ áîëîí óðãàìëûã áóóðèàñ á¿ðýí çàéëóóëñàí áàéíà. Ìîäíû õîðòîí
øàâæíû òàðõàëòòàé á¿ñ íóòãóóäàä áàðèëãûí äîîä òàëûí óõàãäààã¿é
á¿õ òàëáàéä äîâ ñîíäóóë, ¿íäýñ áîëîí ìîäíû ¿ëäýãäë¿¿äèéã 300 ìì-
ýýññ äîîøã¿é ã¿íä áóóðèàñ á¿ðýí çàéëóóëñàí áàéâàë çîõèíî. Óõñàí
í¿õíèé ¸ðîîëûã á¿õýëä íü îðãàíèê áîäèñ, òîãòìîë óñíààñ õàìãààëñàí
áàéõ áà áàðèëãà óãñðàëòûí ÿâöàä áóóðü õºðñèéã õºëäºëòººñ õàìãààëàõ
øààðäëàãàòàé. Áàðèëãûí áóóðü õºðñíèé õºëäºëòèéí ¿åèéí õýâ ãàæèëò
íü èõýýõýí ¿ð äàãàâàðòàé áàéäàã. Áóóðü õºðñºíä àãóóëàãäàõ ÷èéã õºëäºæ
ýçýëõ¿¿íýý òýëñíýýñ õºðñºíä îâîéëò ÿâàãäàíà. Õýðýâ õºðñ ÷èéãã¿é,
ýñâýë ñóóðèéí óëûã õºðñºíä õàíãàëòòàé ã¿íä ñóóëãàñàí, ñóóðèéí óëûã
äóëààëæ ò¿¿íýýñ äîîøõè õºðñíèé õºëäºëòèéã áàãàñãàñàí áîë õºðñíèé

21
 ÁÀÐÈËÃÛÍ ÑÓÓÐÜ

îâîéëòûí áàðèëãàä ¿ç¿¿ëýõ íºëºº áàãàñíà. Áàðèëãûí ñóóðèéã õºðñíèé

õºëäºëòèéí ã¿íýýñ äîîø ñóóëãàõ íü õºëäºëòººñ ¿¿ñýõ ýâäðýë ãýìòëèéã
áóóðóóëàõ õàìãèéí ýíãèéí àðãà þì.
Ñóóðèéí óëûã ñóóðèéí ººðèéí æèí áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áàéðëàõ
á¿òýýö¿¿äèéí æèí, ýäãýýð á¿òýýöýýð äàìæèæ èðýõ ò¿ð à÷ààëàë çýðýã
à÷ààëëûã õºðñºíä äàìæóóëæ, òàðààõ áîëîí óã à÷ààëëûã íü õºðñíèé
äààöààñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéëãàõ çîðèëãîîð õèéäýã.
Ñóóðèéí õàíûã ò¿¿íýýñ äýýø îðøèõ áàðèëãûí õèéö á¿òýýö¿¿äýýñ
èðýõ à÷ààëëûã õ¿ëýýí àâàõ áîëîí õºðñ áà õºðñíèé óñíààñ èðýõ õýâòýý
à÷ààëëûã õ¿ëýýæ àâàõ çîðèóëàëòààð õèéäýã. Áåòîíä õýðýãëýõ ìàòåðèàë
áîëîí áåòîíû àæèë íü áàðèëãûí íîðì ä¿ðìèéí øààðäëàãàä íèéöñýí
áàéõ ¸ñòîé. Áåòîíû áýõæèëòèéí ÿâöàä ò¿¿íèé áýõæèëòèéã õàíãàõûí òóëä
óñ ÷èéã, õàòàëò áîëîí õºëäºëòººñ õàìãààëñàí áàéíà. Áåòîí õàíãàëòòàé
áýõæýýã¿é ¿åä õýâ õàøìàëûã ñàëãàõààñ çàéëñõèéõ õýðýãòýé.

Ñóóðèéí õàíûí õýâ õàøìàë

Áåòîí õàíûí õýâ õàøìàë íü áåòîíû äàðàëòûã õ¿ëýýí àâàõàä
õ¿ðýëöýõ¿éö ñàéí áýõëýãäñýí, íÿãò õèéãäñýí áàéõ øààðäëàãàòàé. Ôàíåð
áà ãàí õèéöèéí îëîí óäàà àøèãëàãäàõ õýâ õàøìàëä õî¸ð òàëûã íü òàòàæ
÷àíãàëàõ ãàí òàòóóðãа õýðýãëýäýã.

22
5-ð Á¿ëýã.
ØÀËÍÛ
ÕÈÉÖ

Áàðèëãûí øàë íü ººðèéí æèíãýýñ ãàäíà ò¿¿í äýýð èðýõ õºäºë㺺íòýé

/ ñóóö ýçýìøèã÷ õ¿ì¿¿ñ/ áà õºäºë㺺íã¿é /ýä õîãøèë, òîíîã òºõººðºìæ
ãýõ ìýò/ ýä þìñûí à÷ààëëûã õ¿ëýýæ àâäàã. ̺í áàðèëãûí áóñàä
õèéö¿¿äýýñ èðýõ íýìýëò à÷ààëëûã øàëíû ñèñòåìýýð ñóóðèíä äàìæóóëàõ
¿¿ðýãòýé.

Øàëíû ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä

Øàëíû ýëåìåíò¿¿ä òýäãýýðò ¿éë÷ëýõ à÷ààëëûã íàéäâàðòàé äààõóéö
áàò áýõòýé áàéõààñ ãàäíà òýäãýýð à÷ààëëûí ¿åä çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ
èë¿¿ õîòîéëò ¿¿ñýõã¿é, õàíãàëòòàé õºø¿¿í áàéõ øààðäëàãàòàé.
Ýëåìåíò¿¿äèéí áàò áºõ, õºø¿¿í ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õó÷èëòàíä
õýðýãëýõ ìîäîí ìàòåðèàëûí òºðºë, àíãèëàë, îãòëîëûí õýìæýý, àëõàì,
õó÷èëòûí äýâñãýð ¿åèéã äàì íóðóóíä áýõëýõ áýõýëãýý, äàì íóðóóíû
õîëáîîñíû õýëáýð çýðãýýñ õàìààðíà.
Øàëíû ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿äýä óë áàíç, àíêåðûí áîîëò, ¿íäñýí äàì
íóðóó, òóñëàõ äàì íóðóó, ìºðºãöºã äàì íóðóó, õîëáîîñ, øàëíû äýâñãýð
¿å çýðýã áàãòàíà.

27
 ØÀËÍÛ ÕÈÉÖ

Çóðàã 13. Øàëíû ñèñòåìèéí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä

Óë áàíç, àíêåðûí áîîëò

Ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé õó÷èëòûã áåòîíîí ñóóðüòàé àíêåðûí áîîëòîîð
áýõëýõ, õó÷èëòûí óóëçâàðóóäàä áóñàä õèéöèéã áýõëýõ ¿íäñýí çîðèëãîîð
óë áàíçûã õèéäýã. Ñóóðèéí õàíàí äýýð ñóóñàí óë áàíç íü õó÷èëòûí òýãø
áàéäëûã õàíãàõ, õó÷èëòûí à÷ààã ñóóðèéí õàíàíä äàìæóóëàõ ¿¿ðãèéã
ã¿éöýòãýíý.
Óë áàíçûã ñóóðèéí õàíàí äýýð áàéðëóóëàõäàà:
● Ñóóðèéí õàíàí äýýðýýñ ñóë ¿ðòýñ õîãèéã çàéëóóëæ, áåòîíû
õýëòýðõèé ºº ñýâèéã àâíà.
● Õîíãîðõîéã öåìåíòýí çóóðìàãààð òýãøèëíý.
● Óë áàíçûã ðåçèíýí æèéðãýâ÷, áàðèëãûí ýñãèéãýýð áåòîí
ñóóðèàñ òóñãààðëàíà.
● Óë áàíç ÷èéãèéí õàìãààëàëò ò¿ðõëýãòýé, õèìèéí ýëåìåíò
íýâ÷¿¿ëæ áîëîâñðóóëàãäñàí áîë ÷èéã òóñãààðëàã÷ õýðýãëýõã¿é.
● Ýíý õýñýãò àãààð àëäàãäàõààñ ñýðãèéëæ ñàéòàð áèò¿¿ìæëýë
õèéõ ¸ñòîé.
Óë áàíçûã ñóóðèéí õàíàí äýýð áàéðëóóëàõäàà äîîðõè äàðààëëûí
äàãóó ã¿éöýòãýíý.

28
 6-ð Á¿ëýã.
ÕÀÍÛÍ
ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖ

Õàíûí àðàã á¿òýýö íü áàðèëãûí ¿íäñýí á¿òýýöèéí íýã õýñýã áîëäîã.

Õàíà íü ººðººñ äýýð áàéðëàõ á¿òýýöèéí æèí áîëîí òýäãýýðò ¿éë÷ëýõ
à÷ààã áàðèëãûí ñóóðüò øèëæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. Ãàäíà õàíà íü ýíý ¿¿ðãýýñ
ãàäíà äóëààí, ÷èéã, àãààðûí óðñãàëûã áàðèëãûí äîòîð îðóóëàõ, ãàðãàõûã
òîõèðóóëäàã. Äîòîð õàíà íü ñóóöûí õýñã¿¿äèéã òóñãààðëàõ áà ìåõàíèê,
öàõèëãààí, ñàíòåõíèêèéí øóãàì ø¿ëæýýã äàëäàëæ áîëíî.
Áàðèëãûí ãàäíà õàíàíóóä íü áóëàíãààñ áóëàí õ¿ðòýë øóëóóí, æèãä
ºíäºðòýé, áóëàíãóóäûã çºâ áýõýëñýí ìºí õààëãà, öîíõíû ñóóõ íýýëõèéã
ãàðãñàí áàéõ ¸ñòîé. Îð÷èí ¿åèéí ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí
óãñðàëòûí ¿íäñýí àðãà íü òýãø õèéö áºãººä ýíý íü áàðèëãûí äàâõàð
òóñ á¿ð õàíà, øàë óãñðàëòòàé þì.
Ãàäíà õàíóóäûã ñóóðèëóóëæ, óãñðàõ íü áàéøèíãèéí åðºíõèé
ãàäíà ýçýëõ¿¿í áèé áîëîõ àíõíû àëõàì þì. Èíãýñíýýð áàðèëãûí äàðàà
äàðààãèéí ¿å øàòóóäàä àøèãëàãäàõ ìàòåðèàëûã áàðèëãûí òàëáàé äýýð
õàíãàëòòàé õýìæýýãýýð àâ÷ðàõ áîëîìæòîé áîëäîã.

Õàíûí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä

Ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí õàíûí êàðêàñ íü áîñîî òóëãóóðóóä,
äýýä, äîîä õýâòýý õºíäºë, ÿëóó, ÿëóóíû òóëãóóð, áóëàíãèéí áàãàíà,
õàìàð õàíûí óóëçâàð áîëîí õîëáîîñ çýðýã ýëåìåíò¿¿ä áàãòàíà. Õàíûí
êàðêàñûã íàðèéí çºâ õèéñíýýð áàðèëãûí ãàäíà, äîòîð ºíãºë㺺ã õèéõýä
õÿëáàð áîëäîã. ̺í äàðàà íü ÿìàð íýã íýìýëò ººð÷ëºëò õèéõýä õ¿íäðýë
áàãàòàé.

38
 6-ð
Á¯ËÝÃ

Çóðàã 30. Õàíûí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä

Äýýä, äîîä õýâòýý õºíäºë:

Õàíûí êàðêàñûí
äýýä áà äîîä òàëûí õýâòýý
ýëåìåíò¿¿äèéã õýâòýý õºíäºë
ãýæ íýðëýíý. Õàíûí êàðêàñíû
õàìãèéí äîîä õýñýãò áàéðëàõ
õýñãèéã äîîä õýâòýý õºíäºë ãýõ
áà çàðèì òîõèîëäîëä ¿¿íèéã
äîîä õºíäëºí õîëáîîñ ãýæ
íýðëýäýã. Õàðèí õàíûí äýýä
òàëûí õºíäëèéã äýýä õýâòýý
õºíäºë ãýíý.
Çóðàã 31. Õàíûí õýâòýý õºíäºë

Äýýä õýâòýý õºíäºë äàâõàð áàéíà. Ãàäíà õàíûí äýýä, äîîä õýâòýý
õºíäë¿¿ä íü èõýâ÷ëýí 38õ140 ìì-èéí õýìæýýòýé áàéäàã.

Òóëãóóðóóä: Òóëãóóðóóä íü õàíûí á¿ðäýë õýñãèéí áîñîî ýëåìåíò¿¿ä

þì. Ýäãýýð íü äýýä, äîîä õýâòýý õºíäëèéí õîîðîíä íèéò óðòûí
39
7-ð Á¿ëýã.
ÄÝÝÂÝÐ

Áàðèëãûí äýýâðèéí ¿íäñýí çîðèóëàëò íü áàðèëãûã ãàäíû íºëººë뺺ñ

õàìãààëàõ ÿâäàë þì. Äýýâýð íü áàðèëãûã áîðîîíîîñ õàìãààëàõ, ñàëõè,
öàñíû à÷ààëëûã õ¿ëýýí àâàõààñ ãàäíà áàðèëãûí äîòîð áà ãàäíàõ
àãààðûí ñîëèëöîîã òîõèðóóëäàã. Äýýâðèéí äààöûí õèéö áîëîí áàìáàé
íü äýýâðèéí õó÷èëòûí ñóóðü áîëíî.

Äýýâðèéí ¿íäñýí òºðë¿¿ä

Õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýãääýã äýýâðèéí ¿íäñýí 6 òºðºë áàéäàã.

Çóðàã 47. Äýýâðèéí ¿íäñýí òºðë¿¿ä

Äýýâðèéí áóñàä òºðë¿¿ä íü ýäãýýð ¿íäñýí òºðë¿¿äèéí íèéëìýë

òºðºë þì. Äýýâðèéí òºð뺺ñ õàìààðààä øóâóó íóðóóíû õèéö, õýìæýý
ººð ººð áàéäàã áºãººä äàðààõ áàéäëààð ÿëãàæ áîëíî.

51
 ÄÝÝÂÝÐ

Äýýâðèéí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿ä

Õóâèéí îðîí ñóóöíû áàðèëãàä õýðýãëýäýã õàìãèéí ýíãèéí äýýâýð
áîë øóâóó íóðóóí äýýâýð áºãººä á¿õ øóâóó íóðóó íýã óðòòàé, àäèëõàí ýä
àíãèóäòàé ýñãýãääýã òóë õèéæ áàéðëóóëàõàä ÿìàð ÷ õ¿íäðýëã¿é áàéäàã.

íî¸í íóðóó
åðäèéí øóâóó íóðóó
äºðâºí òàë äýýâðèéí øóâóó íóðóó
îãòëîëöëûí øóâóó íóðóó
äºðâºí òàë äýýâðèéí áîãèíî øóâóó íóðóó
îãòëîëöëûí áîãèíî øóâóó íóðóó /íî¸í íóðóó áà îãòëîëöëûí
øóâóó íóðóóíû õîîðîíä áàéðëàõ/
Áîãèíî øóâóó íóðóó
Ðèãåëü õîëáîîñ
Òºãñãºëèéí øóâóó íóðóóíû áîñîî òóëãóóð

52
 8-ð Á¿ëýã.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ
ÁÀÐÈËÃÛÍ ÄÓËÀÀËÃÀ

Áàðèëãûí äóëààëãà
Ìîíãîë îðíû áàðèëãûí ñàëáàðò áîëîí îðîí ñóóöíû õàëààëòàíä
çàðöóóëàãäàæ áàéãàà íèéò ýð÷èì õ¿÷íèé áàðàã 1/3 õýñãèéã õýìíýõ
áîëîëöîî áèé. Áàðèëãûí ñàëáàðò îð÷èí ¿åèéí ýð÷èì õ¿÷èé õýìíýëòòýé
áàðèëãûí øèíý òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëæ, ºíäºð ÷àíàðûí äóëààí
òóñãààðëàõ ìàòåðèàë àøèãëàæ ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòýíä èõ õýìæýýíèé
íºëºº ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæ áàéíà. Áàðèëãàä (èõýâ÷ëýí îðîí ñóóöíû
áàðèëãàä) ñàéí ÷àíàðûí äóëààëãûí áîëîí äóëààí òóñãààðëàõ ìàòåðèàë,
öîíõ çýðãèéã àøèãëàí ýð÷èì õ¿÷íèé àëäàãäëûã áàãàñãàõ áîëîìæòîé.
Õîòûí õ¿í àìûí áîëîí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé ºñºëòèéã
çîõèöóóëàõûí òóëä íºõºí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã õýðýãëýõ íü ìàø
÷óõàë þì. Èíãýñíýýð í¿¿ðñ õ¿÷ëèéí õèéí ÿëãàðóóëàëò, õîã õàÿãäàë
áàãàñ÷, ýð¿¿ë àìüäðàõ íºõöºë á¿ðäýõ áîëîìæòîé áîëíî.
̺í áàðèëãûã îð÷èíä íü èë¿¿ çîõèöîëäóóëæ òºëºâëºõ, áèäýíä
¿íýã¿é èðäýã íàðíû ýíåðãèéã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé àøèãëàõ çýðýã íü äóëààíû
ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ ºðãºí áîëîìæ îëãîäîã. ßëàíãóÿà áàðèëãûã òºëºâëºõ
¿åäýý õýä õýäýí çàð÷ìûã àíõààðàõ õýðýãòýé.
● Õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà áàéíãà ÿâóóëäàã çî÷íû áîëîí òîì öîíõòîé
ºðººã ¿ðãýëæ óðä ç¿ã ð¿¿ õàðóóëæ òºëºâëºõ. Õîéä ç¿ã ð¿¿ àëü
áîëîõ áàãà òàëáàéòàé öîíõûã õàðóóëàí áàðèõ.
● Ãàäàðãóóí òàëáàé àëü áîëîõ áàãàòàé áàðèëãàä ýð÷èì õ¿÷íèé
àëäàãäàë áàãàòàé áàéäàã òóë ÿíç á¿ðèéí òºâºãòýé áóñ õàðèí
ýíãèéí áàðèëãà áàðèõ.
● Ãàçàðç¿éí áàéðøëûã àøèãëàõ òóõàéëáàë òîëãîä, ìîä çýðãèéã
ñàëõèíû ýð÷èì áóóðóóëàã÷ààð àøèãëàõ.
● ªâëèéí óëèðàëä áàðèëãà äýýð òóñàõ íàðíû ãýðýë ººð áàðèëãà,
ìîä çýðãýýð õàëõëàãäàõã¿é áàéõ.
60
 8-ð
Á¯ËÝÃ

Íàðíû ãýðýë íü ÿìàð íýãýí òåõíèê òåõíîëîãèéí òóñëàìæã¿éãýýð

ãýðëèéí ýíåðãýýñ äóëààíû ýíåðãèä øèëæèæ áàéäàã. Ýíý ¿çýãäëèéã
àøèãëàõ çàð÷èì äýýð ¿íäýñëýí áàðèëãà òºëºâëºõèéã íàðíû ýð÷èì
õ¿÷èéã èäýâõã¿éãýýð áóþó ýíãèéíýýð àøèãëàõ òåõíîëîãè ãýíý. Õàðèí
íàðíû ýð÷èì õ¿÷èéã ººð ÿìàð íýãýí íàðíû çàé õóðààãóóð, íàðíû äóëààí
¿¿ñã¿¿ð çýðýã òåõíèê õýðýãëýí àøèãëàëòàíä îðóóëæ áàéâàë ¿¿íèéã
íàðíû ýíåðãèéã èäýâõòýé àøèãëàõ òåõíîëîãè ãýíý.
Áàðèëãûí äóëààí àëäàëò: Áàðèëãà íü á¿õ ë õàøëàãà õèéöýýðýý
äóëààí àëäàæ áàéäàã. Èéìýýñ á¿õ ãàäíà õàíàíä äóëààëãà õèéõ
øààðäëàãàòàé.

Çóðàã 58. Áàðèëãûí äóëààí àëääàã õýñã¿¿ä

Íýã òàëààñàà òîõèðîìæòîé áàéðëàë áîëîí òºëºâëºëò (íàðíû

ýíåðãèéí èäýâõã¿é àøèãëàëò), íºãºº òàëààñàà ìàø ñàéí äóëààëñàí
áàðèëãûí ãàäàðãóó (õàíà, øàë, äýýâýð) çýðýã íü äóëààí àëäàãäëûã,
öààøèëáàë ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã õàìãèéí áàãà ò¿âøèíä íü áàðüæ
÷àäíà.

61
9-ð Á¿ëýã.
ÄÎÒÎÐ
ÇÀÑÀË

Äîòîð çàñàë
Äîòîð çàñàë íü èõýíõäýý áàðèëãûí õèéöèéí ãàëûí àþóëã¿é áàéäàë,
äóó ÷èìýýíèé òóñãààðëàëòûí íýã õýñýã áîëäîã. Çàñàë õèéõ, õýðýãëýõ
áîëîìæ íü ò¿¿íèéã áýõëýõ, ýñâýë ä¿¿æëýõ áóóðèéí á¿òýýöýýñ èõýýõýí
õàìààðäàã. Ýäãýýð áóóðèéã õýðõýí õèéñýí íü òóõàéí çàñëûí òºðºëòýé
íýãýí àäèëààð ò¿¿íèé ÷àíàðò ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

Õàíà áîëîí òààçíû çàñàë íü

òýãø, òîëèãîð áàéõ ¸ñòîé.
Õàíà òààçíû ãàäàðãóó áàãà
õýìæýýíèé àëäààòàé
õèéãäñýí òîõèîëäîëä ÿñ ìîä
çàíãèäàæ óã àëäààã çàñäàã.

Çóðàã 70. Õàíûí ãèïñýí õàâòàí

Ìîäîí àðàã á¿òýýöòýé áàðèëãûí äîòîð çàñàëä ãèïñýí õàâòàíã

õàìãèéí ºðãºí àøèãëàäàã. Ãèïñýí õàâòàíã ìîäîí àðàã á¿òýýöýä, ýñâýë ÿñ
ìîäîíä ýðýãäýæ ýñâýë õàäàæ òîãòîîíî. ¯¿íýýñ ººð àðãààð ºíãºë㺺 õèéõ
áîë õîëáîãäîõ ñòàíäàðò, ä¿ðìèéã áàðèìòàëíà.
ªíãºë㺺ã íýã ¿åýð õàäàõ ¿åä õàäààñíû àëõàì íü òààçàíä 180 ìì-
ýýñ, õàíûí áîñîî æààçíû õóâüä 200 ìì-ýýñ èõã¿é áàéíà. Õàíà áîëîí
òààçíû çàñëûã 50 ìì çàéòàé õîñ ¿åýð õàäàõ òîõèîëäîëä õàäààñíû àëõàì
300 ìì áàéæ áîëíî.

69
 ÄÎÒÎÐ ÇÀÑÀË

Çóðàã 71. Òààçíû ãèïñýí õàâòàí

Òààçíû áàìáàéã òààçíû ïåðèìåòðèéí äàãóó õàíûí áàìáàé äýýð

òóëãóóðëàæ áàéõààð õèéíý. Õàíûã áýõëýõ õàäààñíû äýýä ýãíýý íü õàíà
òààçíû óóëçâàðààñ 200 ìì-ñ õîëã¿é çàéòàé áàéíà. Èíãýñíýýð óóëçâàð äàõü
¿íäñýí õèéö õàòàõàä ýçýëõ¿¿íèé ñóóëò ¿¿ñ÷, õó÷èëòûí áîëîí äýýâðèéí
õèéöèéí ººðèéí æèíãèéí íºëººãººð õàäààñíû òîëãîé ýíý áàéðëàë äàõü
òààçíû çàñëûã íýâòýëæ ãàðàõààñ ñýðãèéëäýã. Áóñàä áàéðëàëä õàäààñûã
áàìáàéí èðìýãýýñ 10 ìì-ñ áàãàã¿é çàéä õàäíà. Õàäààñíû òîëãîé íü
ºíãºë㺺íèé õàâòãàéãààñ öààø îðñîí, õàíûí çàñëàëûí öààíà ìýäýãäýõã¿é
äàëäëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Õàíûí ºíãºë㺺ã øóðãààð áýõëýõ áîë 400 ìì-
ñ èõã¿é àëõàìòàé áîñîî òóëãóóðò 400 ìì àëõàìòàé áýõëýõýýñ áóñàä
òîõèîëäîëä ºíãºë㺺ã òóëãóóðèéí äàãóó 300 ìì-ñ èõã¿é àëõàìòàéãààð
áýõýëíý. Øóðàã íü áàìáàéí èðìýãýýñ 10ìì-ñ áàãàã¿é çàéòàé áàéõ áà
òîëãîé íü ãàäàðãóóãèéí öààñûã îíöûí ãýìòýýëã¿éãýýð äàëäëàãäñàí áàéõ
¸ñòîé. Çàñàë õèéñíèé äàðàà 48 öàãèéí õóãàöààíä áîëîí àì äàðóóëãûí
òóóçûã íààõààñ ºìíº òåìïåðàòóðûã äîîð õàÿæ 10 õýìèéí õýìæýýíä
áàðèõ ¸ñòîé òóë îðîí çàéã õàëààõ øààðäëàãàòàé.

70
10-ð Á¿ëýã.
ÃÀÄÍÀ ÇÀÑÀË

Õàíûí ãàäíàõ õó÷èëò áîëîí çàñëûí àæèë íü áàéøèíãèéí

ãàäíà òàëûí ºí㺠¿çýìæ áà ò¿¿íèé àð÷èëãàà òîðäîëãîîíû õºäºëìºð
áàãòààìæèéã îëîí òàëààð òîäîðõîéëæ áàéäàã ó÷ðààñ, ÿëàíãóÿà í¿¿ðýí
òàëûí çàñàë íýí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Ãàäíà õó÷èëòûí õàìãèéí
ò¿ãýýìýë òºðë¿¿äýä: ìåòàëë, âèíèë áà õàòóó çîðãîäñîí õàâòàíãóóä
áîëîí áàíç; ôàíåð áà ÷èãëýñýí øèðõýãò çîðãîäñîí õàâòàíãóóäààð õèéñýí
õàâòãàéëæóóä, ºðìºíöºðò áà õàòóó çîðãîäñîí õàâòàíãóóä, ìîäîí ãîíò
(ìàøèíààð áîëîâñðóóëñàí, õàíûí ºíãºë㺺íèé öýâýð ìîäîí ìàòåðèàë)
áà õàâòàíöàðóóä øàâàðäëàãà, ò¿¿í÷ëýí øàâðàí áîëîí áåòîíîí òîîñãîîð
õèéñýí ÷óëóóí ºíãºë㺺, æèæèã áåòîíîí áëîêóóä áà áàéãàëèéí ÷óëóóãààð
¿éëäñýí ºíãºëãººí¿¿ä õàìààðäàã.
×èéãýíä ºðòºìòãèé õó÷èëòûí áàðàã á¿õ òºðë¿¿äèéã ãàçðààñ 200 ìì
(8 äì), äýýâðèéí óóëçâàð çàõààñ 50 ìì (2 äì) çàéä áàéðëóóëàõ ¸ñòîé.
Ãàäíà çàñàë áàðèëãàä öàñ, óñ íýâòðýõýýñ õàìãààëíà. ªíãºë㺺íèé
ñóóðü äýâñãýðèéã ìîäîí áàìáàé äýýð õèéæ áàðèëãûí àãààð òóñãààðëàëòûã
ñàéæðóóëäàã áà áîðîîíû óñûã áàðèëãà ðóó íýâòð¿¿ëäýãã¿é õàìãààëàëòûí
äàâõàðãà áîëäîã. ªíãºë㺺íèé ñóóðü äýâñãýð íü 100ìì-ýýñ áàãàã¿é
õýìæýýãýýð àì äàðñàí áàéõ áà õýðýâ õýâòýý õàâòãàéä õýðýãëýõ áîë äýýä
òàëûí ñóóðü äýâñãýðèéã äàðààãèéí ¿åèéí äýýã¿¿ð çºð¿¿ëñýí áàéíà.

Çóðàã 77. Áàðèëãûí ãàäíà õàíûí ÷èéã òóñãààðëàã÷

75
 11-ð Á¿ëýã
Øàò

Øàòíû õèéö
Øàòûã òààçíààñ õàíãàëòòàé çàéíä, òàâèëãà 纺æ øèëæ¿¿ëýõýä õàíãàëòòàé
ºðãºí, àøèãëàõàä àþóëã¿é áàéõààð çóðàã òºñºë õèéõ, áàéðëóóëàõ íü
ç¿éòýé. Îðîí ñóóöíû áàðèëãóóäàä ¿íäñýíäýý 2 òºðëèéí øàò áàéäàã.
● Îðøèí ñóóõ ºðººí¿¿äèéí õîîðîíäîõ ãîë øàò
● Ǻâõºí ýä þìñ õàäãàëàõ ýñâýë òîíîãëîë áàéðëóóëàõ çîðèóëàëòàé,
ººðººð õýëáýë õîíãèë áóþó àäðûí õºíäèé ð¿¿ îðñîí øàò
Àøèãëàëõàä õºíãºí áºãººä ýâòýéõýí áàéðëóóëàãäñàí ãîë øàòíóóä çàðèì
¿åä èíòåðüåðèéí ãî¸ë ÷èìýãëýëèéí ýëåìåíò áàéõààð òºëºâëºãääºã.
Øàòûã áàðèëãûí òàëáàé äýýð ýñâýë ¿éëäâýðò õèéæ áàðèãäàæ áóé
áàðèëãàä ñóóðèëóóëäàã.

Çóðàã82. Øàòíû á¿ðäýë õýñã¿¿äèéí íýð

78
 11-ð
Á¯ËÝÃ

Øàòíû íýã ìàðøèä áàéãàà á¿õ

ãèøã¿¿ð¿¿ä äóãóéðñíààñ áóñàä
òîõèîëäîëä íýã õýìæýýòýé, èæèë
çàéä áàéíà. ÁÍáÄ-ä øàòíû
ãèøã¿¿ðèéí ºíäºð, ºðãºí,
áàðèóëûí äýýä äîîä òºãñãºë,
íàëóó, øàòíû õàìãèéí áàãà
ºðãºí, áàðèóëûí ºíäºð çýðãèéã
çààñàí áàéäàã.
Çóðàã 83. Øàòíû á¿ðäýë õýñã¿¿äèéí òîõèðîìæòîé õýìæýýñ¿¿ä

Ãèøã¿¿ð¿¿ä (òàâöàí áà í¿¿ð) çºâ áàéäàëä áàéðëàæ ñàéí áýõëýãäñýí,

áàò áºõ òóëààñòàé áàéõ ãóÿ ðóó òóëæ áàéðëàíà. Ãóÿíóóä ãèøã¿¿ðèéí
òàâöàíãèéí áà í¿¿ðèéí õýëáýðýýð ç¿ñýãäñýí áóþó óõëààäàñòàé áàéäàã.

Çóðàã 84. Øàòàëñàí ãóÿ

Çóðàã 85. à. Õîâèë óõëààäàñ ãàðãàñàí ãóÿ

á. Äàé, øààíòàã õàäàæ áýõýëñýí ãóÿ

79
 12-ð Á¿ëýã.
ÌÎÄÎÍ ÀÐÀà Á¯ÒÝÝÖÒÝÉ ÁÀÐÈËÃÀÄ
ÕÝÐÝÃËÝÃÄÝÕ ÁÀÃÀÆ

Áàðèëãûí àæèë ýõëýõýýñ äóóñàõ õ¿ðòýë òºðºë á¿ðèéí çîðèóëàëòòàé

ãàð áîëîí öàõèëãààí áàãàæóóäûã àøèãëàäàã. Áàðèëãûí òàëáàé äýýð
àøèãëàãäàõ ãàð áàãàæóóä íü õýðýãëýõýä õÿëáàð, ýíãèéí îâîð, æèí áàãàòàé
áàéäàã. Áàãàæèéã çºâ ñîíãîõ, çààâðûí äàãóó àøèãëàõ, àð÷èëæ, õàäãàëàõ
íü ìóæààíû õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèíä øóóä íºëººëäºã. Ìóæààí íü àëü
áîëîõ ÷àíàðòàé áàãàæ ñîíãîæ õýðýãëýæ áàéõ õýðýãòýé. ×àíàðòàé ñàéí
áàãàæ íü óäààí ýäýëãýýòýé áàéõààñ ãàäíà èð íü õóãàðàõã¿é, àìàðõàí
ìîõîõã¿é çýðýã äàâóó òàëóóäòàé.

Ãàð áàãàæ

Õàëààñíû ýâõäýã ìåòð

áàðèëãûí á¿õ ë ¿å øàòàíä
õýðýãëýãäýíý. Áàðèëãûí
ñóóðèéí àæèë áîëîí óðò
õàíóóäûí äèàãíîëèóäûã
õýìæèõýä óðò ýâõäýã ìåòð
àøèãëàíà.

Áàðèëãûí øувуу нурууí дээвэр

болон шатыг óãñðàõàä êàðêàñûí
òýãø ºíöºãò õýìæèã÷ áàãàæ
õýðýãñëèéã àøèãëàäàã.

80
 12-ð
Á¯ËÝÃ

Ãðàäóñòàé ºíöºã õýìæèã÷èéã 90 ба 45 градусын өнцºã ãàðãàõàä

ашиглах бөгөөд áýëäöèéã зөөврийн öàõèëãààí õºðººãººð îãòëîõîä
ашиглаíà.

Õºäºë㺺íòýй ºíöºã хэмжигчèéã 90 ба 45 градус өнцөг ãàðãàõ

áîëîí шалгахад хэрэглэнэ.

81
 Àøèãëàñàí íîì

1. Ìîíãîë óëñûí áàðèëãûí íîðì ä¿ðýì, “Íýã àéëûí îðîí ñóóöíû

áàðèëãûí òºëºâëºò, óãñðàëò” ÁÍáÄ31-09-07, Ìîíãîë Óëñûí
Áàðèëãà, Õîò Áàéãóóëàëòûí ßàì, Óëààíáààòàð õîò, 2007 îí
2. “Êàíàäûí ìîäîí êàðêàñàí îðîí ñóóöíû áàðèëãà”, CMHC,
Óëààíáààòàð õîò, 2010 îí
3. Canadian Home Builders’ Association “Builders’manual” R-2000,
Ottawa, 1995
4. Habitat for humanity, “How to build a house” by larry Haun, 2008
5. “Carpentry” by Floyd Vogt, 2006 fourth edition.
6. Wayne Stevens, “Training presentation” BCIT, 2008

88