Professional Documents
Culture Documents
Μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων γίναμε όλοι μάρτυρες της όξυνσης
και της γενίκευσης των βάρβαρων και εγκληματικών ενεργειών των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και
της ΕΕ σε βάρος λαών του κόσμου. Αυτές οι ενέργειες γίνονται μέσα σε συνθήκες
επιβολής της λεγόμενης «νέας τάξης πραγμάτων». Στην ουσία, αυτή η όχι και τόσο νέα
τάξη πραγμάτων δεν αντανακλά παρά μια γενικευμένη όξυνση των αντιθέσεων και
ανταγωνισμών στο ιμπεριαλιστικό σύστημα.
Για να επιτευχθούν όλοι αυτοί οι στόχοι είναι αναγκαίες ορισμένες βασικές προϋποθέσεις
που αφορούν ζητήματα ιδεολογικής παρέμβασης και προπαγάνδας σε δύο διαφορετικές
χρονικές στιγμές: α) Κατά τη διάρκεια της περιόδου της «ειρήνης», β) Κατά τη διάρκεια
της περιόδου του πολέμου.
Τόσο οι πόλεμοι του Κόλπου και των Βαλκανίων όσο και ο πόλεμος στο Αφγανιστάν
προετοιμάστηκαν πολύ καιρό πριν ξεσπάσουν. Οι λαοί της Δύσης υπέστησαν μια
επιστημονική πλύση εγκεφάλου που δεν έχει προηγούμενο.
Η προπαγάνδα του συνόλου των κυβερνήσεων των χωρών της Δύσης έχει σαν σκοπό να
επηρεάσει ιδεολογικά, πολιτικά και ψυχολογικά τους λαούς τους, ώστε αποδεχόμενοι οι
τελευταίοι και την πιο ακραία μορφή βαρβαρότητας και εγκληματικότητας να γίνουν στη
συνέχεια υποστηρικτές των μακροπρόθεσμων σχεδίων εξυπηρέτησης των συμφερόντων
των αστικών τάξεων των χωρών τους.
Ετσι, επιχειρήθηκε η διάδοση και σταθεροποίηση μερικών ιδεών που αποτελούν τη βάση
πάνω στην οποία διαμορφώνεται η ιδεολογία και οι κοινωνικοπολιτικές πεποιθήσεις του
ιμπεριαλισμού («οικονομία της αγοράς», «ανθρώπινα δικαιώματα», «δημοκρατία»,
«παγκοσμιοποίηση», «κατάργηση συνόρων», «ιδεολογία του χρηματιστηρίου» κλπ).
Ο στόχος που πρέπει να επιτευχθεί είναι να γίνεται η ερμηνεία αυτής της συγκεκριμένης
εικόνας του κόσμου αλλά και όσων συμβαίνουν στις κοινωνίες μέσα από το ιδεολογικό
πρίσμα που εξυπηρετεί τα συμφέροντα του ιμπεριαλισμού.
Με χίλιους δύο τρόπους προσπαθούν να μας πείσουν ότι οι πεποιθήσεις τους είναι και
δικές μας πεποιθήσεις. Βασίζονται γι΄ αυτό στη δημιουργία ενός ψυχολογικού υπόβαθρου
που διαμορφώνει μια κατάσταση «ετοιμότητας για πειθώ». Ολες οι προσπάθειες πειθούς
απευθύνονται στις νοητικές λειτουργίες και προϋποθέτουν ένα σημαντικό βαθμό
προσοχής και επίφαση κριτικής στάσης (βλέπε τις περισπούδαστες αναλύσεις στις
στημένες τηλεοπτικές εκπομπές και την αντίστοιχη αρθρογραφία στον τύπο).
Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η δυνατότητα αποδοχής και αφομοίωσης μιας ιδέας
χωρίς κριτική, η αποδοχή λαθεμένων απόψεων, η δράση χωρίς σκέψη, ο προσηλυτισμός.
Με αυτόν τον τρόπο οι εγκληματίες των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ δε χρειάζονται
λογικές αποδείξεις για τα εγκλήματά τους, αφού τα τελευταία υποβάλλονται σαν μια
κατάσταση που πρέπει να γίνει αποδεκτή. Αναφέραμε πιο πάνω πως η υποβολή
απευθύνεται στο συγκινησιακό μέρος της συνείδησης. Αυτό σημαίνει μια έντονη
συγκινησιακή διεργασία διαμέσου της οποίας απωθούνται όλες οι ξένες προς την
επιβαλλόμενη ιδέα ιδέες. Για παράδειγμα, τόσο στο βρώμικο πόλεμο κατά του
Γιουγκοσλάβικου λαού όσο και σε ό,τι επακολούθησε τα τραγικά γεγονότα της 11ης
Σεπτέμβρη με κορύφωση την «αντιπαράθεση» πολιτισμών και τον πόλεμο στο
Αφγανιστάν, η υποβολή αποτέλεσε μέρος του ψυχολογικού μηχανισμού χειραγώγησης
των συνειδήσεων των λαών. Τα επιτελεία προπαγάνδας των δυτικών κυβερνήσεων
αναζωπύρωσαν έντεχνα συναισθήματα φόβου, μίσους, εχθρότητας, απέχθειας για τον
άλλο, ματαιοδοξίας, οργής, κλπ. ώστε μέσα από τη συγκινησιακή ένταση να αναστείλουν
κάθε λογική και κριτική σκέψη.
Μεγάλη σημασία για την υποβολή έχει η προέλευση ενός προπαγανδιστικού μηνύματος
από μια «έγκυρη» πηγή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός πως οι ΗΠΑ ξεκινώντας τη
λεγόμενη «νέα τάξη πραγμάτων» δημιούργησαν και το CNN. Ο ρόλος του στον πόλεμο
του Κόλπου είναι χαρακτηριστικός (βλέπε επίσης προσπάθεια φίμωσης δημοσιογράφων
από «έγκυρα» δημοσιογραφικά μέσα. Στόχος είναι ο συνεχής έλεγχος του «έγκυρου»
μηνύματος που μεταδίδει μια «έγκυρη» πηγή).
Οταν ένας άνθρωπος βιώνει ένα απειλητικό για τη ζωή του γεγονός, αντιμετωπίζει ένα
άγχος θανάτου. Απέναντι σε αυτό το άγχος αμύνεται με συμπεριφορές φυγής ή μάχης,
αντίστασης ή υποταγής. Αλλες συμπεριφορές δεν προκύπτουν.
Μετά τα τραγικά γεγονότα της 11ης Σεπτέμβρη, οι λαοί -ιδιαίτερα ο αμερικανικός λαός-
υπέστησαν από τις κυβερνήσεις τους μια άνευ προηγουμένου πλύση εγκεφάλου, με κύριο
στόχο την κατατρομοκράτησή τους.
Πέραν των άλλων, εδώ έχουμε την χρησιμοποίηση της τρομοκρατίας - που στη
συγκεκριμένη περίπτωση οι ίδιοι δημιούργησαν - για την επιβολή του ιμπεριαλιστικού
κράτους-τρομοκράτη στους λαούς των δυτικών χωρών (βλέπε τρομονόμους και
προτάσεις για πάταξη της τρομοκρατίας). Σκοπός του κράτους-τρομοκράτη είναι η
δημιουργία μιας μάζας υπάκουων σκλάβων, γι΄ αυτό και κάθε αίσθημα ασφάλειας πρέπει
να αντικατασταθεί από μια οδυνηρή αγχώδη αναμονή του αγνώστου.
Οπως έχουμε ήδη τονίσει, σκοπός είναι να παρουσιάσουμε με περιληπτικό τρόπο στοιχεία
από τη διεθνή βιβλιογραφία, αναφορικά με την άσκηση προπαγάνδας και ψυχολογικού
πολέμου. Στο σημείο αυτό, θα επικεντρωθούμε σε μια ανυπολόγιστης σημασίας
επιστημονική μελέτη των Φ. Σκούρα, Α. Χατζηδήμου, Α. Καλούτση και Γ.
Παπαδημητρίου, με τίτλο: «Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους» τον
καιρό της γερμανικής κατοχής. Το βιβλίο αυτό, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1947 είναι
υπόδειγμα μεθοδολογικής αρτιότητας και η συμβολή του στην κατανόηση, αλλά και στην
αντιμετώπιση αντίστοιχων καταστάσεων είναι αξεπέραστη.
Μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτέμβρη, εντάθηκε μια τεράστια προπαγάνδα τρόμου, όπου
ο καθένας το μόνο που έχει να κάνει είναι να περιμένει το χαμό του. Οι λαοί που
βομβαρδίζονται «είναι στο έλεος» των υπερσύγχρονων όπλων, ακριβείας χειρουργικών
επεμβάσεων και από τα οποία κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί κλπ. Τα ίδια συναισθήματα
δημιουργούνται και στους λαούς των ιμπεριαλιστικών κρατών, μόνο που εδώ τη θέση των
υπερσύγχρονων όπλων την παίρνουν «αδίστακτοι» και «τυφλοί» τρομοκράτες.
Ταυτόχρονα, δημιουργείται μια τεχνητή φιλική διάθεση για τους λαούς που
βομβαρδίζονται, που επικεντρώνεται στους πρόσφυγες που ο ίδιος ο ιμπεριαλισμός
δημιουργεί. Το διαπιστώσαμε στους πρόσφυγες της Γιουγκοσλαβίας και τώρα στο
Αφγανιστάν, όπου μαζί με τις βόμβες τους πετάνε κονσερβοποιημένη τροφή, την ίδια
στιγμή που βομβαρδίζουν τις αποθήκες του Ερυθρού Σταυρού. Σκοπός είναι η υποταγή
άνευ όρων.
Στο παράδειγμα της Γιουγκοσλαβίας, η πρώτη δυνατότητα αφορούσε τη φυγή και την
υποταγή που υπόσχονται ησυχία, ασφάλεια, πλούτη, με την πιθανή είσοδο στην ΕΕ κλπ.
Η δεύτερη αφορούσε την αντίσταση, που ενώ αυξάνει τους κινδύνους, επιτρέπει την
κυριαρχία του άγχους μέσα από τη γνώση και τη συνείδηση του κινδύνου. Η ύπαρξη
επίσης ενός συγκεκριμένου σκοπού (π.χ. η υπεράσπιση της πατρίδας) παίζει το ρόλο ενός
σταθερού στηρίγματος μέσα στο αγχογόνο άγνωστο, που το ΝΑΤΟ προσπαθεί να
δημιουργήσει με όλα τα μέσα.
Ξέρουμε, ότι ο φόβος προϋποθέτει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, ενώ το άγχος όχι. Σε
καταστάσεις άγχους διακρίνουμε επίσης μια αβεβαιότητα, αμφιβολία, μια πιθανότητα
κινδύνων. Αμεσα αποτελέσματα αυτών των συναισθηματικών καταστάσεων είναι η
πιθανότητα αναστολής κάθε δράσης (βλ. τα συναισθήματα που δημιουργήθηκαν στον
αμερικάνικο λαό αμέσως μετά τα χτυπήματα της 11ης Σεπτέμβρη και την αναστολή κάθε
δράσης για αρκετές μέρες μετά).
Ενώ δηλαδή ο φόβος μπορεί να κάνει δυνατή μια διαδικασία δράσης, όπως η φυγή ή η
αντίσταση, αντίθετα το άγχος μπλοκάρει ανάλογες διαδικασίες. Βέβαια, ανάλογες
αντιδράσεις μπορούν να παρουσιαστούν και στο φόβο.
Δεν είναι λοιπόν τυχαία η προσπάθεια διατήρησης της αγχώδους αναμονής μια
απρόβλεπτης καταστροφής στον αμερικανικό λαό και στους λαούς της «Δύσης» από τις
κυβερνήσεις τους, με βάση τη φιλολογία γύρω από τη νόσο του άνθρακα ή από πιθανά
βιολογικά, χημικά ή πυρηνικά πλήγματα. Σκοπός είναι η αδρανοποίηση των λαών, ώστε
να αποδεχτούν την επιβολή ενός ιδιότυπου στρατιωτικού νόμου, μέσα από τα «μέτρα
κατά της τρομοκρατίας». Σκοπός είναι η υποταγή και ο έλεγχος των κινημάτων που
αντιτίθενται στην «παγκοσμιοποίηση», στην όχι και τόσο «νέα τάξη» πραγμάτων.
Τόσο σε προηγούμενους πολέμους όσο και στον πόλεμο στο Αφγανιστάν, γίναμε και
γινόμαστε μάρτυρες μιας λυσσώδους καταστροφής του φυσικού, τεχνικού και
πολιτιστικού περιβάλλοντος, καταστρέφονται γέφυρες, τεχνικά έργα, χωριά, ενώ
ταυτόχρονα οι περιοχές που βομβαρδίζονται μολύνονται με χημικά, βιολογικά και
ραδιενεργά υλικά (βλέπε απεμπλουτισμένο ουράνιο κλπ.).
Πέρα από καθαρά στρατιωτικούς, οικονομικούς και άλλους λόγους οι καταστροφές αυτές
έχουν και ψυχολογικούς σκοπούς και στόχους. Ξέρουμε πως η αλληλεπίδραση
περιβάλλοντος και ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι σημαντική για τη λειτουργία και την
ύπαρξη μιας κοινωνίας. Μέσα στο περιβάλλον (πάρκα, σχολεία, νοσοκομεία, εργοστάσια,
σπίτια κλπ.), αναπτύσσονται συστήματα συμπεριφορών που το χαρακτηρίζουν.
Καταστρέφοντας τα παραπάνω, ουσιαστικά καταστρέφονται όλα τα αντίστοιχα
συστήματα συμπεριφορών και στη συνέχεια αυτές οι καταστροφές επιδρούν διαλυτικά σε
όλες τις ανώτερες ψυχοδιανοητικές λειτουργίες του ανθρώπου, και ιδιαίτερα σε ευάλωτες
πληθυσμιακές ομάδες όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Ειδικά στις περιοχές που
μολύνονται με βιολογικά, χημικά και ραδιενεργά υλικά το έγκλημα έχει μεγάλο βάθος
χρόνου και αφορά και τις γενιές που θα ακολουθήσουν.
Αυτές οι καταστροφές, που σημειωτέον έχουν σαν στόχο και την τρομοκράτηση των
χωρών που συνορεύουν και όχι μόνο τη χώρα που βάλλεται, απειλούν ουσιαστικά το
αίσθημα ελέγχου του ατόμου. Δημιουργούνται επίσης συναισθήματα ματαίωσης,
εγκατάλειψης, θυμού, άγχους, στρες κλπ. και τα οποία διαρκούν για μεγάλο χρονικό
διάστημα μετά το συμβάν.
Συμπτώματα άγχους, εφιάλτες, φόβοι είναι πάντοτε δεδομένα σε αυτούς που ζουν την
καταστροφή. Το στρες σε αυτές τις περιπτώσεις έχει βαρύτατες και μακροχρόνιες
επιπτώσεις. Παρατηρούνται επίσης συμπεριφορές αδράνειας, δυσπιστίας, θλίψης,
απόσυρσης, εγκατάλειψης.
Στα πλαίσια των προσπαθειών γενικής διάλυσης της χώρας που πλήττεται, επιδιώκεται να
δημιουργηθούν συμπεριφορές αποπροσανατολισμού και έλλειψης συνοχής. Ιδιαίτερα τα
παιδιά παρουσιάζουν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα υπό το κράτος φόβου, άγχους,
στρες και πολλές φορές παλινδρομούν σε προηγούμενα στάδια ψυχοκοινωνικών
συμπεριφορών.
Να γιατί ο ιμπεριαλισμός δίνει τόση μεγάλη σημασία στο εμπάργκο κατά του λαού του
Ιράκ (τα θύματα του οποίου ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες) και με εγκληματικό
τρόπο βομβαρδίζει «κατά λάθος», αλλά κατ' εξακολούθηση τις αποθήκες τροφίμων του
Ερυθρού Σταυρού στο Αφγανιστάν.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες που στοχεύουν στην υποταγή και στη φυγή, η αντίσταση
είναι μονόδρομος για να εξασφαλίσουν οι λαοί την αξιοπρέπεια και το μέλλον τους σε
κοινωνίες αντάξιες του ανθρώπου.
ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Φ. Σκούρας, Α. Χατζηδήμος, Α. Καλούτσης, Γ. Παπαδημητρίου: «Η
ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους τον καιρό της κατοχής»,
εκδ. «Οδυσσέας», Αθήνα, 1991.
• D. Prokop: «Η δύναμη των μέσων και η επίδρασή τους στις μάζες», εκδ. «Νέα
σύνορα», Αθήνα, 1997.
• Μέρος της εργασίας αυτής παρουσιάσθηκε στην ημερίδα που οργανώθηκε στις 19
Μάη 1999 - στη διάρκεια των Νατοϊκών βομβαρδισμών - στον Ιατρικό Σύλλογο
Βελιγραδίου από το Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας της Γιουγκοσλαβίας, κατά την
αποστολή αλληλεγγύης στο δοκιμαζόμενο Γιουγκοσλαβικό λαό από την
Πανελλήνια Ενωση Νοσοκομειακών Ψυχολόγων, την ΕΙΝΑΠ, τη Μονάδα
Απεξάρτησης «18 ΑΝΩ» και το Εικαστικό Επιμελητήριο.