Οι ταξιδιωτικές

μετακινήσεις είναι
δικαίωμα όλων
Τα
δικαιώματα
Άτομο με ειδικές ανάγκες; Μειωμένη κινητικότητα;
Υποστήκατε διακρίσεις σε κάποιο ταξίδι σας με τρένο ή αεροπλάνο;

των Δεν σας παρασχέθηκε βοήθεια πριν ή/και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού σας;

επιβατών Τα αεροδρόμια, οι αερομεταφορείς και οι

σιδηροδρομικοί μεταφορείς έχουν νομική υποχρέωση
να σας βοηθούν και να σας ενημερώνουν σχετικά με

στη διάθεσή σας

τα δικαιώματά σας
ως επιβάτη και το πού μπορείτε
να υποβάλλετε τα παράπονά σας*
Η νομοθεσία της ΕΕ προστατεύει τα συμφέροντά σας για τα ταξίδια σας εντός Ευρώπης
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Περισσότερες πληροφορίες στη διεύθυνση
ec.europa.eu/passenger-rights
ή στο Europe Direct 00 800 6 7 8 9 10 11**
* Για τις αεροπορικές μεταφορές που διέπονται από την εθνική νομοθεσία.
** Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
στους αριθμούς 00 800 ή μπορεί να χρεώνουν την κλήση.
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3

E ΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ
Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ:
"ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-
Ε Κ Δ Ο Σ Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ
έτος ιδρ υ σ η ς: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡ ΟΝ ΟΣ 20 • ΤΕΥ ΧΟΣ 77 • ΑΠΡΙ ΛΙ ΟΣ - Μ ΑΙ ΟΣ - Ι ΟΥ Ν Ι ΟΣ 2010
Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΤ Ι Σ Μ Ο Υ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-ΘΕ-
ΣΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό
Σωματείο
Ομήρου 54 - Αθήνα - 106 72
Τηλ.: +30 210 3643224
Fax: +30 210 3646953
E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr
http://www.ekfrasi.gr
ΚωδικΟς εντύπου: 1413
44Εισαγωγικό σημείωμα.................................................................................................................5
του Νίκου Γιαννή
ΕΛΛΑΔΑ: 30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε
44Η Βουλή των Ελλήνων στη νέα θεσμική αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Της Ροδούλας Ζήση,......................................................................................................................... 7
44Συμμετέχοντας σε μια σύνθετη πολιτεία
Του Δημήτρη Ν. Χρυσοχόου,.......................................................................................................... 9
44Πτυχές της προσχώρησης
Του Βύρωνος Θεοδωρόπουλου.Μετάφραση: Κωνσταντίνα Καρύδη................................. 11

ΕΚΔΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ

ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ:
44Νομοθετική Πρωτοβουλία Πολιτών: Οδοδείκτης για Ευρωπαϊκή (Άμεση) Δημοκρα-
Νίκος Γιαννής
τία!
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ: Του Γιώργου Λ. Κόκκα, δικηγόρου. ................................................................................... 14
Σταματίνα Ξεφτέρη
ΤΕΧΝΗ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:
44 Η Τέχνη ως Πολιτικό Μανιφέστο
Κατερίνα Ανδρωνά
Του Gerard Mortier. Μετάφραση: Βασίλης Δ. Καμηλαράκης............................................ 16
Στο τεύχος αυτό
συνεργάστηκαν: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
44Climate policies after Copenhagen. (European Council of Foreign Relations)
Αθανάσιος Γραμμένος By Francois Godement, Anne Rulliat, Thomas Vendryes, by Gaëlle Brillant, Jean-
Ροδούλα Ζήση François Di Meglio......................................................................................................................... 21
Βασίλης Δ. Καμηλαράκης
Κωνσταντίνα Καρύδη ΓΝΩΜΕΣ

Γιώργος Λ. Κόκκας 44Το χείλος του γκρεμού και η μετάθεση ευθυνών

Δημήτρης Χρυσοχόου Του Αθανάσιου Γραμμένου.......................................................................................................... 32
European Council of Foreign
ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ
Relations
44Τι τρέχει στην Ευρώπη............................................................................................................ 34
44Βιβλιοπαρουσίαση................................................................................................................... 38
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ:
44Τα Νέα της Έκφρασης . .......................................................................................................... 41
Εκδόσεις: «ΗΛΙΑΙΑ»
Το εξώφυλλο του τεύχους 76 της Ευρωπαϊκής Έκφρασης ήταν δημιούργημα της ομάδας μα-
ΔΗΜ. ΣΧΕΣΕΙΣ: θητών ARTILLUSION από τη Θεσσαλονίκη, η οποία κατέλαβε τη 2η θέση στον ευρωπαϊκό
iForce Communications Α.Ε. διαγωνισμό αφίσας 2010 για τα Δικαιώματα των Παιδιών στην ηλικιακή ομάδα 15-18 ετών.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

4 c o n t en t s

E vropaiki EkfraSsi
q u a r t er l y e d i t i o n o n e u r o p e a n iss u es
F irs t P u b l is h e d : 1 9 8 9 • I S S N :   1 1 0 5 - 8 1 3 7 • E U R O 5 • Y E A R 1 9 • VOL . 7 5 • O C TOB E R - N OV E M B E R - D E C E M B E R 2 0 0 9

PROPRIETOR - EDITION:
44Editorial, N.Yannis.......................................................................................................................5
"European Society, Politics, Ex-
pression, Institutions", non Profit GREECE: 30 YEARS IN THE E.U
Making Company
54 Omirou St., Athens 106 72 44The Greek Parliament in the new institutional architecture of European Union

Tel.: +30 210 3643224 R. Zisi................................................................................................................................................... 7

Fax: +30 210 3646953
E-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr
http://www.ekfrasi.gr
EDITOR - PUBLISHER BY LAW:
Nicos Yannis
Participating in a complex polity,
D. N. Chryssochoou......................................................................................................................... 9
44Aspects of the accession
B. Theodoropoulos, Translation: K. Karidi............................................................................. 11
TREATY OF LISBON

44Citizens' legislative initiative : the sign to a european (direct) democracy!

PUBLISHING DIRECTOR:
Stamatina Xefteri G. Kokkas............................................................................................................................. 14

DIRECTION: ART & POLITICS

Katerina Androna
44 Art as a political Manifesto
Gerard Mortier, Translation: V. Kamilarakis........................................................................ 16
CONTRIBUTORS:
Athanasios Grammenos ENVIRONMENT
Rodoula Zisi
44Climate policies after Copenhagen. (European Council of Foreign Relations)
Vassilis Kamilarakis
By Francois Godement, Anne Rulliat, Thomas Vendryes, by Gaëlle Brillant, Jean-
Konstantina Karidi
François Di Meglio......................................................................................................................... 21
George Kokkas
D. N. Chryssochoou, OPINIONS
European Council of
44The edge of the precipite and the transfer of responsibilities
Foreign Relations
A. Grammenos................................................................................................................................ 32

TECHNICAL ADVISOR:
PERMANENT COLUMNS
Hliea
44 What's going on in Europe?...................................................................................................................... 34

PUBLIC RELATIONS 44 Book presentation...................................................................................................................................... 38

iForce Communications SA 44 “European Expression” News.................................................................................................................. 41

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010


Η
Ελλάδα μετά το 1974
εξέρχεται του κύκλου του
ολοκληρωτισμού κι αυτό
έχει αναπόφευκτα οδύ-
νες. Φυσικά έχει ακόμη σημαντική
απόσταση να διανύσει μέχρι να δια-
μορφωθεί μια ολοκληρωμένη οικονο-
μία, κοινωνία και άρα πολιτική στην
Ελλάδα. Από την άλλη όσο πιο ολο-
κληρωτικό είναι ένα σύστημα, τόσο
πιο πολύ το δημόσιο και το ιδιωτικό
προσεγγίζουν μεταξύ τους μέχρι τελι-
κής σύγχισης ή και ταύτισης. Στην Ελ-
λάδα το δημόσιο πολιορκείται, ενδί-
δει συστηματικά και κυριαρχείται από
τα ιδιωτικά –μικρά και μεγάλα- και τα
συντεχνιακά συμφέροντα, το δε ιδιω-
τικό διατρέφεται και ανθεί σε πολύ με-
γάλο βαθμό από το κρατικό χρήμα και
περιουσία, εναγκαλισμός θανατηφό-
ρος με βάση τη θεωρία της δημοκρα-
τίας και του ολοκληρωτισμού, τόσο για
την οικονομική ευημερία όσο και για
την ελευθερία επιλογής και τη δημο-
κρατία. Σπασμός θνήσκοντος ολοκλη-
ρωτισμού είναι η ενσκύψαψα εκ νέου
τρομοκρατία.
Η εξέλιξη της Ελλάδας δεν συντε-
λείται μόνον ενδογενώς, αλλά είναι ευ-
θεία συνάρτηση των αλληλεπιδράσε-
ων, της πορείας, προόδου και οπισθο-
δρομήσεων, που διανύουν οι υπόλοι-
ποι «συμπαίκτες» στον κόσμο, ατομι-
κώς και από κοινού, ειδικότερα δε στον
ευρωπαϊκό χώρο με τον οποίο έγκαι-
ρα συνεταιρισθήκαμε στο πλαίσιο της
ΕΕ, αλλά και στην τραυματικών εμπει-
ριών νοτιοανατολική του απόληξη μέ-
χρι την μεταοθωμανική Τουρκία και τη
Μέση Ανατολή. Οσονούπω κλείνουμε
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
E D I TO R I AL
Ελλάδα ολοκληρωμένη,
όχι ολοκληρωτική
30 χρόνια στην ΕΕ. Η ελληνική πορεία
συναρτάται επίσης με την ταχύτατη
αλλά και δυσήνια εξέλιξη της τεχνο-
λογίας, της επικοινωνίας και του δια-
δικτύου, των νέων μεθόδων παραγω-
γής και καταμερισμού εργασίας, την
παγκοσμιοποίηση του εμπορίου, την
εκρηκτική κινητικότητα, ανθρώπων,
κεφαλαίων και υπηρεσιών, την επανα-
στατική διάδοση της δημοκρατίας, του
κράτους δικαίου και των δικαιωμάτων
και ελευθεριών σε όλο τον κόσμο, την
ανάδυση της κοινωνίας πολιτών.
Όλα αυτά μαζί μετακίνησαν το κέ-
ντρο βάρους στην περιοχή μεταξύ
ΗΠΑ και νοτιοανατολικής Ασίας, στην
άλλη άκρη της τελευταίας βρίσκεται η
Ευρώπη. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση μετά
τους δύο εμφυλίους που έγιναν παγκό-
σμιοι πόλεμοι του 20ου αιώνα, ανέσχε-
σε προσωρινά την περιθωριοποίηση
της Ευρώπης, όμως τώρα γίνεται σα-
φές ότι χρειάζεται μια νέα πνοή. Ελλά-
δα και Ευρώπη λοιπόν βρίσκονται στη
δίνη που ή θα τις συγκρατήσει στην
επιφάνεια ή έστω κάπου κοντά ή θα
τις «καταπιεί, ξερνώντας τες άγνωστο
που». Υπό αυτές τις συνθήκες η παρα-
δοσιακή αντιπαράθεση και ισορροπίες
μεταξύ ατλαντιστών και ευρωπαϊστών
χάνουν την παλιά τους ένταση και νό-
ημα. Ο Ατλαντικός εκ της χαμένης Ατ-
λαντίδος που ακόμη αναζητείται, δίνει
τη θέση του στον Ειρηνικό που εκ της
ετυμολογίας του και μόνο προοιωνίζε-
ται ένα πιο ελπιδοφόρο μέλλον.
Στην Ελλάδα αναλώσαμε τεράστι-
ους πόρους, αρχής γενομένης από τη
μεταπολεμική βοήθεια εξ΄ Αμερικής,
την ανοικοδόμηση,το κατασκευαστι-
5
κό αναπτυξιακό πρότυπο της αντιπα-
ροχής και της ένταξης δασικών εκτά-
σεων στο σχέδιο από τη δικτατορία,
τον υπέρογκο δανεισμό της δεκαετίας
του ’80 και μετά, τα πέντε χρηματοδο-
τικά πλαίσια της ΕΕ και φυσικά τα εμ-
βάσματα των μεταναστών, της ποντο-
πόρου ναυτιλίας και τα έσοδα από τον
τουρίστα που κατέβαλε επί δεκαετίες
το συνάλλαγμα του χάριν του ελληνι-
κού trademark και όχι των υπηρεσιών
που τελικώς θα απολάμβανε έναντι αυ-
τού όταν έκανε την κράτηση διακοπών.
Τ
ο ευκαιριακό και καιροσκοπι-
κό του χαρακτήρος μας, οδη-
γούσε ως τώρα στην αποτυ-
χία των συνεταιρισμών και στην επι-
τυχία των συντεχνιών-οργανωμένων
συμφερόντων. Ο τεράστιος αριθμός,
μικρών επιχειρήσεων, οικογενειακών
οικονομιών και δομών, μικροιδιοκτη-
τών γης, όντας μακράν πρώτοι στην
Ευρώπη σε αριθμό αυτοαπασχολουμέ-
νων και η τεράστια υποαπασχόληση
σοβιετικού τύπου – αργομισθία στον
δημόσιο τομέα εν ελλείψει αξιολόγη-
σης επίτευξης στόχων και ποσοτικο-
ποιημένης μέτρησης της απόδοσης,
η απουσία δηλαδή βιομηχανικού πα-
ρελθόντος και ισχυρής αστικής τάξης,
οδήγησαν την εξέλιξη: στην απουσία
ποιότητας και ποσότητας που φέρνει
η οικονομία κλίμακας, πειθαρχίας σε
κανόνες και χρονοδιαγράμματα άρα
και στους νόμους, ικανότητας συνερ-
γασίας με άλλους, ανταγωνιστικότη-
τας και εξαγωγών, στην έλλειψη υγι-
ούς ανταγωνισμού και στην ευδοκί-
μηση κλειστών συστημάτων, παρα-
6 E D I TO R I AL
σιτικών δραστηριοτήτων, υψηλής φο-
ροδιαφυγής, παραοικονομίας, αυθαι-
ρεσίας και παρανομίας με μόνιμο θύμα
το κράτος, απέναντι και σε βάρος του
οποίου γίνεται θεμιτή σχεδόν οποια-
δήποτε συνένοχη συμμαχία συμφερό-
ντων ιδιωτών.
Έτσι η θεμελιώδης αρχή της κοινω-
νικής συμβίωσης «ουκ ισότης εν τη πα-
ρανομία», η οποία βρίσκεται στη βάση
της ύπαρξης κοινωνίας πολιτών σε
μια ανοικτή κοινωνία, «δεν είμαι θύμα
επειδή κτίζω νόμιμα και πληρώνω τους
φόρους και ασφαλ. κρατήσεις που μου
αναλογούν», αντιστρέφεται πλήρως:
«δεν σε καταγγέλλω είτε γιατί κι εγώ
πράττω ή ενδέχεται να πράξω ομοίως
σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος
και του νόμου με τη δικαιολογία μά-
λιστα της αποκατάστασης της ισότη-
τας -στην παρανομία- μεταξύ μας, είτε
γιατί φοβάμαι και δεν ανακατεύομαι
-idiot». Η κοινωνία πολιτών διεκδικεί
την ισότητα δια της τήρησης του νό-
μου και όχι δια της ατιμωρησίας εκεί-
νου που παρανομεί, γι’ αυτό είναι αδύ-
ναμη ακόμη στην Ελλάδα και ως προς
αυτό διαφέρει τόσο από την παραίνε-
ση περί πολιτικής ανυπακοής του εγ-
χώριου κομμουνισμού, όσο και από τον
παρανομούντα πολιτικό ακτιβισμό που
βροντοφωνάζει «νόμος είναι το δίκιο
του εργάτη». Ποιανού εργάτη όμως το
δίκιο; Το δίκιο των τριών άτυχων νέων
που επέλεξαν να εργασθούν κατά νόμο
και κάηκαν ζωντανοί στην τράπεζα για
τον λόγο αυτό ακριβώς, είναι άδικο ή
αδιάφορο;
Ο γιος μου υποχρεώθηκε να πλη-
ρώσει 20 λίρες γιατί έχασε το κλειδί του
δωματίου του στο σχολείο του στη Αγ-
γλία, ελπίζω ότι απέκτησε μεγαλύτερη
συνείδηση ευθύνης εξ’ αυτού. Εδώ εάν
τολμούσε κάτι αντίστοιχο το σχολείο
θα καταγγελλόταν από γονείς, διανο-
ούμενους, συνδικαλιστές και κόμματα
ως προϊόν αδίστακτων και ανάλγητων
οικονομικών συμφερόντων, αντιδημο-
κρατική, φασιστική και αντιπαιδαγω-
γική συμπεριφορά, και φυσικά το παι-
δί θα έπαιρνε το «σωστό» μήνυμα της
ανοχής, της μη ευθύνης και της λάθος
αλληλεγγύης το δε πραγματικό κόστος
της ζημίας θα θεωρείτο φυσικό να κα-
ταλογισθεί στον επιχειρηματικό κίνδυ-
νο και στα υποθετικά υπερκέρδη, εάν
ήταν ιδιώτης, γιατί εάν ήταν δημόσιο
ποιος νοιάζεται για ένα κλειδί, για αγω-
γή, συμπεριφορά και συνέπειες!
Από την άλλη, οι μεταξύ ιδιωτών
σχέσεις στην Ελλάδα επιβαρύνονται
από τη μειωμένη ή ελάχιστη εμπιστο-
σύνη μεταξύ των ανθρώπων, ειδικώς δε
εκείνων που δεν γνωρίζονται μεταξύ
τους, κάτι που οδηγεί σε συνεχείς προ-
στριβές και τη γνωστή δικομανία, κα-
χυποψία, πονηριά, «πισινές» και ασυ-
νέπεια τήρησης των συμπεφωνημένων
κατά το πνεύμα ή και το γράμμα, προ-
ληπτικό «ρίξιμο» αφού προεξοφλώ ότι
μάλλον όποιος προλάβει ή καταφέρει
να «ρίξει» τον άλλον είναι το παιχνί-
δι κι η εξυπνάδα, χρηματισμός, εύνοιες
και κακώς νοούμενες δημόσιες σχέσεις
ή και εκβιασμοί, προκειμένου να πά-
ρουμε τη δουλειά –ακόμη και μεταξύ
ιδιωτών- κι όλα αυτά βαφτίζονται επι-
χειρηματικότητα, «της αγοράς», ικα-
νότητα, «μαγκιά», εμπειρία, παλιοκα-
ραβάνα, επιτυχημένοι, δαιμόνιο, κ.λπ.,
αντί της επιβράβευσης της εργατικό-
τητας, της ιδέας, του σωστού συντονι-
σμού παραγωγικών συντελεστών, της
γνώσης, της ανάληψης κινδύνου, της
επένδυσης κεφαλαίου.
Γ
ράφει ο Θ.Βερέμης: Ο διχασμός
των νεοελλήνων εκδηλώνεται
στις διιστάμενες επιλογές τους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κοινω-
νικό πρότυπο των περισσότερων Ελ-
λήνων υπήρξε ο εκσυγχρονισμένος
Ευρωπαίος. Το πρότυπο όμως αυτό,
που σφυρηλατήθηκε με κόπο από αλ-
λεπάλληλες πολιτικές ηγεσίες, δεν εν-
σωμάτωσε απόλυτα στη νεοελληνική
συνείδηση τις δυτικές αξίες της ατο-
μικής ευθύνης, των υποχρεώσεων του
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
πολίτη και ιδιαίτερα τον σεβασμό προς
τους νόμους.
Τ
ο σοκ της τρέχουσας κρίσης
και η ευρωπαϊκή συμπόρευση
προσφέρουν μια ελπίδα κατ’
ανάγκην. Όμως χρειάζεται τόσο η Ευ-
ρώπη όσο και η Ελλάδα να δοκιμάσουν
να ορθώσουν το ανάστημα τους. Πρώ-
τον, αλλάζοντας αυτά που πρέπει επει-
γόντως ν’ αλλάξουν τα ίδια τα κράτη
στο εσωτερικό τους, όποιος κι αν είναι
ο κίνδυνος της μη επανεκλογής του
πολιτικού τους προσωπικού. Δεύτερον
επισπεύδοντας την οικονομική διακυ-
βέρνηση της Ευρώπης με έναν ισχυρό
προϋπολογισμό και τελικώς το ποιο-
τικό άλμα προς την πολιτική ένωση.
Τρίτον, προβάλλοντας δυναμικά προς
τον έξω κόσμο το συγκριτικό μας πλε-
ονέκτημα, το οποίο είναι το ευρωπαϊκό
μοντέλο και πορεία ζωής, όπως το εί-
πε πρόσφατα ο ρουμανικής καταγωγής
Γάλλος καθηγητής Πιερ Χάσνερ ότι
«πρέπει να γίνουμε ό,τι ήσαν οι Ελλη-
νες για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και
να επιδιώξουμε ο υπόλοιπος κόσμος
να ονειρεύεται ό,τι καλύτερο έχουμε».
Υπονοώντας εν απουσία στρατιωτικής
και οικονομικής υπεροχής την ανάγκη
να προτάξουμε τον τρόπο με τον οποίο
εμείς πετύχαμε την ειρήνη, τη συνερ-
γασία, την ευημερία, την πρόοδο, την
ελευθερία, το ευρωπαϊκό πνεύμα, κατ’
αντιστοιχία του ελληνικού πνεύμα-
τος της κλασσικής περιόδου, που δια-
δέχθηκαν οι συμπολιτείες ως απαρχές
φεντεραλισμού και άμεσης δια-κρατι-
κής δημοκρατίας της ιστορίας και δι-
απότισε τη ρωμαϊκή έλευση, σημαδεύ-
οντας μέχρι τις μέρες μας την ιστορι-
κή εξέλιξη και ολόκληρο τον κόσμο. Η
ΕΕ προετοίμασε ένα σχέδιο επιγράφο-
ντας το «Ευρώπη 2020». Εμείς 200 χρό-
νια από την παλιγγενεσία μπορούμε να
το πούμε «Ελλάδα 2021, Ελληνας Πο-
λίτης Ευρωπαίος Πολίτης»!
Νίκος Γιαννής
Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Εκφρασης
 30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε. 7

Η Βουλή των Ελλήνων

στη νέα θεσμική αρχιτεκτονική

της Ευρωπαϊκής Ένωσης
της Ροδούλας Ζήση, Αντιπροέδρου της Βουλής και Προέδρου της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων

Η
πρόσφατη (Δεκέμβριος οι οποίες αναβαθμίζουν το ρόλο των όλων των ευρωπαϊκών νομοθετικών
2009) θέση σε ισχύ της δημοκρατικά εκλεγμένων εκπροσώ- προτάσεων, προκειμένου να κρίνουν
Συνθήκης της Λισσαβό- πων των λαών της Ευρωπαϊκής Ένω- εάν συνάδουν με την αρχή της επικου-
νας απετέλεσε το απο- σης, δηλαδή, του Ευρωπαϊκού Κοινο- ρικότητας, η οποία αποτελεί θεμελιώ-
κορύφωμα μιας μα- βουλίου και, ασφαλώς, δη κανόνα του Ευρωπαϊκού Δικαίου,
κρόσυρτης διαδικασί- των εθνικών Κοινο- σύμφωνα με τον οποίο οι αποφάσεις
ας αναθεώρησης των βουλίων. οφείλουν να λαμβάνονται όσο το δυ-
Συνθηκών που είχε Οι ρυθμίσεις της νατόν εγγύτερα στον πολίτη, με συνέ-
ξεκινήσει ήδη από το Συνθήκης της Λισ- πεια η Ένωση, στους τομείς όπου έχει
2001 και τη Διακήρυξη σαβόνας για τις νέες, συντρέχουσα και όχι αποκλειστική
του Λάακεν. Μιας δια- ενισχυμένες εξουσίες αρμοδιότητα, να μπορεί να νομοθετή-
δικασίας η οποία απο- των εθνικών κοινο- σει μόνον εφόσον το επιθυμητό απο-
δείχθηκε, τελικά, πο- βουλίων αποτελούν τέλεσμα δεν μπορεί να επιτευχθεί σε
λύ φιλόδοξη, αφού δεν ένα σημαντικό βήμα επίπεδο κρατών μελών, αλλά απαιτεί
οδήγησε στη θέσπι- για τη γεφύρωση του ευρωπαϊκή παρέμβαση.
ση ενός αληθινού Συ- διαβόητου «δημοκρα-

ντάγματος για την Ευ-
ρώπη. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι
η νέα Συνθήκη δεν περιέχει ορισμέ-
νες πολύ σημαντικές μεταρρυθμίσεις,
τικού ελλείμματος» της
Ένωσης, στη συνείδηση των πολιτών
της. Τα εθνικά κοινοβούλια αποκτούν
τη δυνατότητα προληπτικού ελέγχου
Τ
α εθνικά κοινοβούλια αποτε-
λούν το δημοκρατικά νομι-
μοποιημένο μέσο, πλην του
άμεσα εκλεγμένου Ευρωπαϊκού Κοι-

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

8 30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε.
νοβουλίου, μέσω του οποίου η Ένωση
μπορεί να έρθει σε πολιτική επαφή με
τον Ευρωπαίο πολίτη, ο οποίος συχνά
αισθάνεται αποσυνδεδεμένος από μια
ευρωπαϊκή πολιτική διαδικασία που
γίνεται αντιληπτή, ίσως όχι άδικα, ως
απόμακρη, υπερβολικά γραφειοκρατι-
κή, όχι αρκετά πολιτική και όχι σε επα-
φή με τα πρακτικά, καθημερινά προ-
βλήματα των πολιτών. Για το λόγο αυ-
τό απαιτείται η ύπαρξη ενός συνεχούς
συνδέσμου μεταξύ των λαών και των
θεσμών της Ένωσης. Δεδομένου ότι
ο πολίτης αισθάνεται πολύ εγγύτερα
στο εθνικό του κοινοβούλιο, το τελευ-
ταίο αποτελεί, πράγματι, την καλύτε-
ρη λύση για τη δημιουργία αυτού του
συνεχούς συνδέσμου.
Α
υτό που απαιτείται, είναι οι νέ-
ες εξουσίες των εθνικών κοι-
νοβουλίων να ασκηθούν στην
πράξη και να προσφέρουν την ευκαι-
ρία στον εθνικό νομοθέτη να συμμε-
τάσχει ενεργώς και αμέσως στο ευρω-
παϊκό πολιτικό γίγνεσθαι. Αλλιώς, η
όλη προσπάθεια θα περιοριστεί σε μια
απλή άσκηση επικοινωνίας, η οποία,
εν τέλει, θα έχει τα αντίθετα από τα
επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Η Ειδική Διαρκής Επιτροπή Ευ-
ρωπαϊκών Υποθέσεων της Βουλής
των Ελλήνων έχει ήδη αποδείξει την
προθυμία και την ικανότητά της να
συμμετάσχει ενεργά στη διαδικασία
της διακοινοβουλευτικής συνεργασί-
ας και τη στενή παρακολούθηση της
ευρωπαϊκής πολιτικής και νομοθετι-
κής πρακτικής. Αναγνωρίζεται το γε-
γονός ότι ο νέος ρόλος των εθνικών
κοινοβουλίων των κρατών μελών που
προβλέπεται στη Συνθήκη της Λισ-
σαβόνας θα προσθέσει ένα σημαντι-
κό όγκο εργασίας στο ήδη φορτωμένο
πρόγραμμα του Ελληνικού Κοινο-
βουλίου. Ωστόσο, δεν θεωρούμε ότι
αυτό θα είναι βάρος, αλλά μάλλον μια
πρόκληση και μια μοναδική ευκαιρία
να συνδεθεί ο Έλληνας πολίτης με τη
“
Ο νέος ρόλος των εθνι-
κών κοινοβουλίων των κρα-
τών μελών που προβλέπεται
στη Συνθήκη της Λισσαβό-
νας είναι μια πρόκληση και
μια μοναδική ευκαιρία να
συνδεθεί ο Έλληνας πολίτης
με τη νομοθετική διαδικασία
της Ένωσης, η οποία παίζει
τόσο σημαίνοντα ρόλο στη
ζωή και την καθημερινότη-
”
τα των Ελλήνων.
νομοθετική διαδικασία της Ένωσης, η
οποία παίζει τόσο σημαίνοντα ρόλο
στη ζωή και την καθημερινότητα των
Ελλήνων, όπως και σε εκείνη όλων των
Ευρωπαίων, άλλωστε.
Στόχος όλης αυτής της προσπά-
θειας είναι η πλήρης αξιοποίηση όλων
των θεσμικών, πολιτικών και νομικών
δυνατοτήτων που δίνει η Συνθήκη της
Λισσαβόνας στα εθνικά Κοινοβούλια,
ώστε να γίνεται ακουστή η φωνή της
Βουλής των Ελλήνων, δηλαδή, η φωνή
του ελληνικού λαού, στα ευρωπαϊκά
κέντρα λήψης αποφάσεων και στο
μέγιστο δυνατό βαθμό. Είναι αλήθεια
ότι η νέα θεσμική αρχιτεκτονική της
Ένωσης, παρά τις αξιοσημείωτες με-
ταρρυθμίσεις που εισάγει, δεν απο-
τελεί το τέλος της συζήτησης για την
πλήρη κάλυψη του περίφημου δημο-
κρατικού ελλείμματος της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, και ορθώς, θα μπορούσαμε να
προσθέσουμε.
Πράγματι, καθώς η Ελλάδα κοι-
τά πίσω τις τελευταίες τρεις δεκαετί-
ες, αξιολογώντας την παρουσία της
και τα, πράγματι πολλά και ποικίλα,
οφέλη που αποκόμισε από τη μέχρι
σήμερα συμμετοχή της στο εγχείρη-
μα της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης,
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
συνειδητοποιεί ότι κάθε άλλο παρά
μόνη είναι σε αυτήν την αναζήτηση.
Ζούμε σε καιρούς κρίσιμων αποφάσε-
ων, ιστορικών επιλογών και μεγάλων
προκλήσεων. Η οικονομική κρίση που
αντιμετωπίζει η χώρα μας είναι ένα χα-
ρακτηριστικό παράδειγμα, αφού έχει
γίνει, πλέον, απολύτως σαφές τοις πάσι
ότι δεν πρόκειται για πρόβλημα μόνο
της Ελλάδας, αλλά για μείζονα πρό-
κληση που αφορά όλα τα κράτη μέλη
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε ανήκουν
στην ευρωζώνη, είτε όχι. Πρόκληση, η
οποία είναι, στην ουσία της, όχι απλά
τεχνοκρατική, αλλά βαθύτατα πολιτι-
κή, όπως πολιτικές οφείλουν να είναι
και οι απαντήσεις που θα δοθούν σε
αυτή, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπε-
δο.
Η
οικονομική κρίση και το συ-
ναφές με αυτήν ζήτημα της
οικονομικής διακυβέρνησης
της ευρωζώνης δεν είναι το μόνο πε-
δίο, όπου η δημοκρατική λογοδοσία
και ο κοινοβουλευτικός έλεγχος απο-
κτούν, πλέον, σημαίνοντα χαρακτή-
ρα. Μπορεί κανείς να αναφερθεί, φερ’
ειπείν, στην ολοκλήρωση του Χώρου
Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύ-
νης, στα πλαίσια της οποίας ανακύ-
πτουν κρίσιμα θέματα δημόσιας τά-
ξης και δικαιοσύνης. Θα μπορούσα-
με, επίσης, να αναφέρουμε την εξωτε-
ρική παρουσία και δράση της Ένωσης,
η οποία επίσης αναβαθμίζεται με τη
Συνθήκη της Λισσαβόνας. Όλοι αυτοί
οι τομείς πολιτικής δράσης απαιτούν
μια ενεργητική παρουσία της Ελλά-
δας, μια παρουσία που δεν περιορίζε-
ται στο ρόλο του αποδέκτη προτάσε-
ων, πολιτικών και αποφάσεων από τις
Βρυξέλλες και το Στρασβούργο, αλλά
συμμετέχει ενεργά, προβληματίζεται,
προτείνει και διεκδικεί. Αυτή είναι η
πρόκληση και της Βουλής των Ελλή-
νων, στην οποία είμαστε αποφασισμέ-
νοι, ως κοινοβουλευτικοί, να ανταπο-
κριθούμε.
 30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε. 9

Συμμετέχοντας
σε μια σύνθετη πολιτεία
του Δημήτρη Ν. Χρυσοχόου,
Αναπληρωτή Καθηγητή της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης
στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Σ
υμπληρώνοντας τριάντα πη κατά την πρώτη κυρίως δεκαετία
χρόνια συμμετοχής σε μια της ένταξης, σε μια σχέση συμβίωσης,

σύνθετη πολιτεία όπως η
Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε),
το ισοζύγιο για τη χώρα μας κρίνεται
αναμφίβολα θετικό. Αν και συχνά γί-
νεται λόγος για το βαθμό επιρροής
της Ε.Ε στην εσωτερική λειτουργία
των εθνικών πολιτικών συστημάτων,
αξιολογώντας κανείς την ευρωπαϊκή
πολιτική της χώρας από τα μέσα της
δεκαετίας του ’90, θα συμφωνούσε
ότι η Ελλάδα υποστήριξε με συνέπεια
τρεις κεντρικούς άξονες στις μεγάλες
μεταρρυθμιστικές «στιγμές» της Ευ-
“
Η Ελλάδα υποστή-
ριξε με συνέπεια τρεις κε-
ντρικούς άξονες στις με-
γάλες μεταρρυθμιστικές
«στιγμές» της Ευρώπης:
εκδημοκρατισμός, ενδυ-
νάμωση των πολιτικών
ασφάλειας και άμυνας, και
συνταγματοποίηση των
την οποία η Ελλάδα συνέδεσε με την
ομοσπονδιακή προοπτική της ενο-
ποίησης. Η μετεξέλιξη της Ε.Ε σε μια
πιο συνεκτική και πλειοψηφική πολι-
τεία αποτελεί πλέον την εμβληματι-
κή αποτύπωση των ελληνικών προσ-
δοκιών γύρω από το μέλλον της Ευ-
ρώπης. Κατά πόσο, όμως, επιβεβαι-
ώνονται αυτές οι προσδοκίες; Αν και
η απάντηση ενέχει ένα βαθμό αυθαι-
ρεσίας, έχει ήδη επιτευχθεί μια σημα-
ντική εξέλιξη: είναι δυνατόν να κατα-
τάξουμε την Ε.Ε στην κατηγορία των

ρώπης: εκδημοκρατισμός, ενδυνάμω-
ση των πολιτικών ασφάλειας και άμυ-
νας, και συνταγματοποίηση των Συν-
θηκών. Αυτό επιβεβαιώνεται από τις
ελληνικές θέσεις τόσο κατά την επε-
ξεργασία της Συνταγματικής Συνθή-
κης, όσο και μετά τη διπλή δημοψη-
”
πολιτικών συστημάτων, παρά των δι-
Συνθηκών.
εθνών οργανισμών, και μάλιστα εκεί-
νων των πολιτικών συστημάτων που
προσφέρουν νέες κατευθύνσεις στο
διαμοιρασμό της εξουσίας μεταξύ
πολλαπλών κέντρων.
ευρωπαϊκή πολιτική μιας χώρας μέ-

φισματική της απόρριψη το 2005, με
στόχο τη «διάσωση» των θεσμικών
μεταρρυθμίσεων και την ενσωμάτωσή
τους στη Συνθήκη της Λισσαβόνας.
σου βεληνεκούς με εδραιωμένη δη-
μοκρατική συνείδηση, που συνδυ-
άζει μια δέσμη δομικών προβλημά-
των στην οργάνωση και λειτουργία
του κράτους με την επιτάχυνση του
Α
ν και η πιο πάνω διαπίστωση
αναφέρεται σε μια ιδιότυπη
αλλά διακριτή μορφή (συν)
ομοσπονδίωσης, εντούτοις επιτρέπει
μια πιο σύνθετη αξιολόγηση της Ε.Ε

Η
ελληνική εμπειρία αποτυ- εξευρωπαϊσμού της. Αντανακλούν το ως «οργανωμένης συναρχίας»: ως συ-
πώνει τις διαλεκτικές εντά- «πέρασμα» από μια σχέση «ανήσυ- στήματος θεσμοθετημένης συνδιάθε-
σεις που χαρακτηρίζουν την χης αλληλεξάρτησης» με την Ευρώ- σης μεταξύ συγκυρίαρχων δρώντων

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

10
που μετέχουν ενεργά στη διαμόρφω-
ση μιας «πολιτείας πολιτειών».1 Χω-
ρίς να έχει προκύψει ακόμη μια κοινή
ευρωπαϊκή «πολιτικότητα» ή ένα δια-
κριτό πολιτικό υποκείμενο στη μορφή
ενός ευρωπαϊκού δήμου, η Ε.Ε επιτε-
λεί δύο θεμελιώδεις λειτουργίες: πα-
ράγει δημόσια δεσμευτικές αποφά-
σεις και κατανέμει αξίες στην ευρω-
παϊκή κοινωνία. Είναι, έτσι, δυνατή η
απεικόνισή της ως συστήματος οργα-
νωμένης συγκυριαρχίας, το οποίο με-
ταλλάσει δομικά τις κλασικές ιδιότη-
τες του έθνους-κράτους, και συμφιλι-
ώνει το θεσμό της κρατικής κυριαρχί-
ας με νέες μορφές συνάσκησης ακό-
μη και θεμελιωδών εξουσιών. Το πρό-
σφατο συνταγματικό πείραμα, αν και
ατελέσφορο, έδωσε το έναυσμα για
ένα δημόσιο προβληματισμό γύρω
από τις προϋποθέσεις κοινωνικής, και
όχι μόνο εμπειρικής ή διαδικαστικής,
νομιμοποίησης της Ε.Ε. Πέραν των
λόγων που οδήγησαν τις εθνικές ηγε-
σίες σε μια στρατηγική συνταγματι-
κής αναδίπλωσης μετά τα απορριπτι-
κά δημοψηφίσματα του 2005, και πέ-
ραν των δυσκολιών επικύρωσης της
Συνθήκης της Λισσαβόνας μετά την
αρνητική ετυμηγορία των Ιρλανδών
το 2008, επανέρχεται στο προσκή-
νιο το μάλλον διαχρονικό δίλημμα
που ενθέτει η «ανήσυχη» μέχρι τώρα
πορεία της ενοποίησης: η ανάγκη να
ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα στη
λήψη συλλογικών αποφάσεων, και η
αξίωση να αποκτήσουν οι Eυρωπαίοι
πολίτες, ως μέλη ενός σύνθετου δή-
μου, την ικανότητα να μεταβιβάζουν
τα δημοκρατικά τους αιτήματα προς,
και από, τους κοινούς θεσμούς.
Δ
εδομένης της έντονης πολι-
τικοποίησης της ενοποίησης
και της σταδιακής απομείω-
1 D. N. Chryssochoou, Theorizing European
Integration, 2η έκδοση, London and New
York: 2009.
30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε.
“
Η ελληνική πολι-
τεία μπορεί να συμβάλει
με καινοτόμες προτάσεις
στη διαμόρφωση ενός
σύγχρονου «Κοινού των
Ευρωπαίων», το οποίο θα
χαρακτηρίζει η διάθεση
συμμετοχής των πολιτών
στα ευρωπαϊκά κοινά, η
υπεράσπιση της «κοινής
ελευθερίας», και η προά-
σπιση, στο πλαίσιο μιας
«δημοκρατίας των ιδεών»,
του κοινού συμφέροντος
”
ενός σύνθετου όλου.
σης της άλλοτε επαρκούς «συγκατα-
βατικής συναίνεσης» των πολιτών,
προκύπτει ως κυρίαρχο πολιτικό δια-
κύβευμα ο εκδημοκρατισμός της πο-
λιτικής πέραν του κράτους: η ανά-
δειξη μιας διεθνικής δημόσιας σφαί-
ρας μεταξύ ελεύθερων και ίσων πο-
λιτών, βάσει των αξιακών επιταγών
ενός κοινώς διαμορφωμένου δημόσι-
ου πολιτισμού, που θα ερείδεται στις
αρχές της ελευθερίας ως μη υποταγής
του πολίτη σε αυθαίρετες μορφές πα-
ρέμβασης ή εξουσίας, των συνταγμα-
τικών εγγυήσεων που εισηγείται το
κράτος δικαίου, και της δημοκρατί-
ας ως αυτοκυβέρνησης. Εδώ ακριβώς
έγκειται και η πρόκληση για την ποι-
οτική μετάβαση της Ε.Ε «από δημο-
κρατίες σε δημοκρατία», η οποία θα
μπορούσε να επικουρηθεί μέσω της
θέσπισης ενός βήματος δημόσιου δι-
αλόγου γύρω από τα ευρωπαϊκά κοι-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
νά, στη μορφή ίσως μιας «Μόνιμης
Συνδιάσκεψης Ευρωπαίων Πολιτών»,
τις εργασίες της οποίας θα διέπουν οι
αρχές της διαβουλευτικής δημοκρα-
τίας: η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών
και η έλλογη δημόσια αντιπαράθεση
με στόχο, όμως, την ανάδυση κοινών
δημοκρατικών «τόπων».
Η
ελληνική πολιτεία, ως οργα-
νικό πλέον μέρος της ευρω-
παϊκής, μπορεί να συμβά-
λει με καινοτόμες προτάσεις στη δι-
αμόρφωση μιας πιο ανοικτής, ανε-
κτικής, δημοκεντρικής και, εν τέλει,
ελεύθερης ευρωπαϊκής πολιτείας:
ενός σύγχρονου «Κοινού των Ευρω-
παίων», το οποίο θα χαρακτηρίζει η
διάθεση συμμετοχής των πολιτών στα
ευρωπαϊκά κοινά,2 η υπεράσπιση της
«κοινής ελευθερίας»,3 και η προά-
σπιση, στο πλαίσιο μιας «δημοκρατί-
ας των ιδεών»,4 του κοινού συμφέρο-
ντος ενός σύνθετου όλου. Κάτι τέτοιο
κρίνεται ακόμη πιο επιτακτικό σε πε-
ριόδους σύνθετης κρίσης, με αναφο-
ρά στα πολλαπλά ελλείμματα πολιτι-
κής ηγεσίας, κοινωνικής συνοχής, συ-
νταγματικής ταυτότητας, και οικονο-
μικής διακυβέρνησης που αντιμετω-
πίζει η Ευρώπη. Εάν «η ολοκλήρωση
της πολιτικής ελευθερίας αποτελεί το
δικαίωμα και το λειτούργημα του πο-
λίτη να καθορίζει και να ανακαθορίζει
την πολιτεία»,5 τότε η μεγάλη πρό-
κληση αφορά το δικαίωμα των ευρω-
παίων πολιτών να διαμορφώνουν αυ-
τόνομα τους όρους της κοινής πολιτι-
κής τους συγκρότησης.
2 Δ . Ν. Χρυσοχόου, Caritas rei publicae,
Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2010.
3 M. Viroli, M., Republicanism, New York: Hill
and Wang, 2002.
4 P. Pettit, Θεωρία της Ελευθερίας: Από την
Ψυχολογία στην Πολιτική της Δράσης,
Αθήνα: Πόλις, 2007.
5 Δ. Θ. Τσάτσος, Πολιτεία, Αθήνα:
Γαβριηλίδης, 2010, σελ. 303-304.
 30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε.
Πτυχές της προσχώρησης
Τ
ις πρώτες πρωϊνές ώρες της
4ης Απριλίου 1979 ολοκλη-
ρώθηκαν με επιτυχία οι δια-
πραγματεύσεις για την προ-
σχώρηση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή
Κοινότητα. Πέρασαν σχεδόν τέσσερα
χρόνια από τότε που η Ελλάδα υπέβα-
λε το αίτημα προσχώρησης. Τρία σχε-
δόν από τη στιγμή που άνοιξαν επίση-
μα τα κεφάλαια των διαπραγματεύσε-
ων. Τώρα, κοιτάζω με δέος πίσω στα
εμπόδια που έπρεπε να ξεπεραστούν:
η αρχική αρνητική γνώμη της Ευρωπα-
ϊκής Επιτροπής, οι προσπάθειες «εξο-
μοίωσης» των υποψηφιοτήτων της Ελ-
λάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπα-
νίας, οι επιπλοκές που θα μπορούσαν
να είχαν προκύψει από ένα νέο Μεσο-
γειακό «πακέτο», οι ανοιχτές ή συγκα-
λυμμένες ανησυχίες που προκαλούσε
σε κάποιους κύκλους η κατάσταση των
ελληνοτουρκικών σχέσεων, τα αμέτρη-
τα ειδικά προβλήματα που έπρεπε να
επιλυθούν σε κάθε τομέα κατά τη διάρ-
κεια των μακροσκελών και σκληρών δι-
απραγματεύσεων, για να μην αναφερ-
θεί η πίεση που ασκούνταν στην ελ-
ληνική διοίκηση να παρέχει στην ώρα
τους τα κατάλληλα στοιχεία και πειστι-
κή επιχειρηματολογία για την υποστή-
ριξη των θέσεών μας. Πρόκειται σίγου-
ρα για την πιο περίπλοκη διαπραγμά-
τευση που έχει πραγματοποιήσει ποτέ
η χώρα μας. Άγγιζε τις υψηλότερες βαθ-
μίδες της Κυβέρνησης που πάσχιζαν να
εξασφαλίσουν την πολιτική συναίνεση
κάθε κράτους-μέλους μέχρι και τα χα-
μηλότερα τεχνοκρατικά κλιμάκια που
διαπραγματεύονταν για σημαντικές
ποσοστώσεις ή τις τιμές των λαχανικών.
Ως ένας από τους πολλούς συμμε-
τέχοντες σε αυτή την άσκηση, τείνω
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
Του Βύρωνος Θεοδωρόπουλου
Μετάφραση: Κωνσταντίνα Καρύδη
φυσικά να αισθάνομαι ικανοποίηση
επειδή η διαπραγμάτευση έχει επιτέ-
λους αίσιο τέλος. Πιστεύω πως έχουμε
πετύχει μία δίκαια, ισορροπημένη συμ-
φωνία. Αυτή είναι φυσικά η αξιολόγη-
ση εκ της περιορισμένης σκοπιάς του
διαπραγματευτή, μία αξιολόγηση που
μπορεί να αμφισβητηθεί, να αντικρου-
στεί ή να δικαιωθεί. Αλλά σε τελευταία
ανάλυση, δεν πρέπει να ξεχάσουμε το
γεγονός ότι η μακρά εκείνη διαπραγ-
μάτευση είχε ένα και μόνο αντικείμενο
και αυτό ήταν οι συμφωνίες μετάβασης
που θα διαρκέσουν έως και επτά χρό-
νια μετά την προσχώρηση. Οι βασικές
Συνθήκες που αποτελούν την Κοινότη-
τα δεν ήταν υπό διαπραγμάτευση και
επομένως το «κοινοτικό κεκτημένο»
(acquis communautaire) μένει αμετάλ-
λακτο.
Π
αραμερίζοντας, επομένως, τα
βραχυπρόθεσμα προβλήμα-
τα της μεταβατικής περιόδου
(χωρίς να υπονοείται ότι είναι ασήμα-
Ο Βύρων Θεοδωρόπουλος υπήρξε δι-
ακεκριμένος διπλωμάτης, πρέσβης επί τιμή,
συγγραφέας και επίτιμος διδάκτορας του Πα-
νεπιστημίου Αθηνών.
Μεταξύ άλλων, πρόεδρος της Επιτροπής
Διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας
στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, μόνιμος
αντιπρόσωπος στην ΕΟΚ και το ΝΑΤO, πρόξενος
στην Κωνσταντινούπολη της εποχή των Σεπτεμ-
βριανών το 1955 και μόνιμος υπηρεσιακός γε-
νικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών.
Το πάρον κείμενο είχε δημοσιευθεί το 1979
σε Αγγλόφωνο περιοδικό και περιελήφθη στον
τιμητικό τόμο για τον Βύρωνα Θεοδωρόπουλο.
11
ντα) θα πρέπει επί του παρόντος και
εφόσον επίκειται η υπογραφή της Συν-
θήκης Προσχώρησης να στραφούμε
αντίθετα στις μακροπρόθεσμες πτυχές
της προσχώρησης. Πολλά έχουν ήδη
γραφτεί και ειπωθεί επί του θέματος
και σίγουρα δεν είναι η πρόθεσή μου
να ανακεφαλαιώσω εδώ όλα τα υπέρ
και τα κατά του μόνιμου και οργανικού
δεσμού της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή
Κοινότητα. Επιθυμώ μόνο να προσθέ-
σω σε αυτό το διάλογο κάποιες σκέψεις
που μπορεί να είναι σχετικά με τα μα-
κροπρόθεσμα προβλήματα.
Θ
έτοντας το ωμά, το ερώτη-
μα σε αυτό το στάδιο, όπου
η προσχώρηση της Ελλάδας
θεωρείται «fait accompli» είναι: «Θα
ωφεληθεί ή θα ζημιωθεί η Ελλάδα από
την προσχώρηση»; Θα γίνει πράγμα-
τι ένα ολοκληρωμένο μέλος μίας ανα-
πτυσσόμενης και υγιούς κοινότητας
των λαών της Ευρώπης ή αντίθετα θα
γίνει η τουριστική πίσω αυλή των πλου-
σιότερων εθνών; Θα μειωθεί ή θα δι-
ευρυνθεί το κενό της υλικής ευμάρειας
μεταξύ εκείνης και των άλλων εταίρων;
Θα έχει φωνή στα Ευρωπαϊκά Συμβού-
λια ή θα υποβαθμιστεί σε ένα επικουρι-
κό ρόλο; Αυτά είναι τα αγωνιώδη ερω-
τήματα που θα πρέπει να υποβληθούν
όντας σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρό-
μι της ιστορίας μας. Θα ήταν αφελής
υπεραπλούστευση να προσπαθήσουμε
να προβλέψουμε την πορεία των γεγο-
νότων λέγοντας είτε πως η Ελλάδα ει-
σέρχεται σε ένα άχαρο μέλλον υποτα-
κτικότητας στα μεγάλα ευρωπαϊκά κε-
φάλαια και ευπείθειας σε ξένα κέντρα
λήψης αποφάσεων, είτε λέγοντας ότι η
χιλιετία έφτασε και οι ανέμελες ευτυχι-
12
σμένες ημέρες βρίσκονται προ των πυ-
λών.
Επιβάλλεται μία νηφάλια και προ-
σγειωμένη προσέγγιση. Λέγοντας προ-
σγειωμένη, δεν εννοώ να αρχίσουμε να
μετράμε τα πεντοδίφραγκα που θα
εξαργυρώσει ή που θα πληρώσει η Ελ-
λάδα στον κοινοτικό προϋπολογισμό
(μπορεί κανείς να πει σχεδόν με βεβαι-
ότητα ότι θα επωφεληθεί). Το βασικό
είναι να ορίσουμε ποια θα είναι τα πι-
θανά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα
για την οικονομική και κοινωνική δομή
της Ελλάδας. Η απάντησή μου σε αυτό
το ερώτημα θα ήταν: όλα εξαρτώνται
από το πώς θα χρησιμοποιήσουμε την
προσχώρηση. Με την είσοδό της στην
Κοινότητα προσφέρεται στην Ελλάδα
μία καλή ευκαιρία, μία πραγματική δυ-
νατότητα να διαμορφώσει για την ίδια
ένα καλύτερο μέλλον. Μπορούμε να
αδράξουμε την ευκαιρία αυτή και να
κάνουμε ένα ποιοτικό άλμα προς το κα-
λύτερο. Ή μπορούμε να την αφήσουμε
να μας προσπεράσει και να χάσουμε το
τρένο. Οι μηχανισμοί και οι διαδικασί-
ες της Κοινότητας είναι τώρα διαθέσιμα
στο καινούριο μέλος, που πρέπει να τα
χρησιμοποιήσει ώστε να αποκομίσει το
πλεονέκτημα που υπόσχονται.
Η
εμπειρία του παρελθόντος εί-
ναι από αυτή την άποψη εν-
θαρρυντική. Στον καιρό της,
η Συμφωνία Συνδέσεως ήταν ένα γεν-
ναίο βήμα για την Ελλάδα. Μπορού-
σε ή να βελτιώσει ή να γονατίσει τη
νεογέννητη ελληνική βιομηχανία. Το
αποτέλεσμα ήταν μία πιο εύρωστη και
υγιής βιομηχανία. Αυτή τη φορά δια-
κυβεύονται περισσότερα. Η γεωργία,
στην οποία ποτέ δεν είχε δοθεί κάποια
ευκαιρία με τον τρόπο που είχε εφαρ-
μοστεί η Συμφωνία Συνδέσεως, απο-
κτά τώρα ένα μεγάλο άνοιγμα. Η φο-
ρολογική δομή θα πρέπει τώρα να επα-
νεξεταστεί και να εκσυγχρονιστεί. Πα-
λαιομοδίτικα μοντέλα προστατευτι-
σμού θα πρέπει να απορριφθούν. Όλοι
30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε.
οι τομείς της οικονομικής ζωής θα πρέ-
πει να επιδείξουν εφευρετικότητα και
φαντασία ώστε να αντεπεξέλθουν στη
νέα κατάσταση. Και τελευταίο και εξί-
σου σημαντικό, η δημόσια διοίκηση θα
πρέπει να συμβαδίσει με τις εξελίξεις.
Με άλλα λόγια δίνεται ένα νέο και
ισχυρό τονωτικό. Υπάρχει κάθε λόγος
να θεωρήσουμε οτι η οικονομία, η κοι-
νωνία και το πολιτικό σώμα της χώρας
θα ανταποκριθούν θετικά. Δίχως αμ-
φιβολία, το φάρμακο αυτό μπορεί για
κάποιους να έχει στην αρχή τη γεύση
του μουρουνόλαδου που διστακτικά
καταπίναμε στα παιδικά μας χρόνια.
Αλλά ήταν για το καλό μας. Κατά τη
διάρκεια των τελευταίων δύο δεκα-
ετιών οι Έλληνες έχουν επιδείξει μία
εξαιρετική ικανότητα προσαρμογής
που οδηγεί στην πρόοδο. Απορρόφη-
σαν το τρομερό σοκ της στρατιωτικής
κατάρρευσης του 1922 και την εισροή
ενάμιση εκατομμυρίου προσφύγων
από τη Μικρά Ασία μετατρέποντάς
το σε μία νέα δημιουργική ώθηση για
την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομί-
ας. Έγλειψαν τις πληγές του Δεύτερου
Παγκοσμίου Πολέμου από την εχθρική
κατοχή και την εμφύλια σύγκρουση και
έφεραν την οικονομία σε μερικά χρόνια
σε κατάσταση απογείωσης. Χρησιμο-
ποίησαν τεχνηέντως τις δυνατότητες
που προσέφερε η Συμφωνία Συνδέσε-
ως και ανέπτυξαν μία γερή βιομηχα-
νική βάση κατά τη δεκαετία του 1960.
Ξεπέρασαν τα λάθη και τα σφάλματα
της δικτατορίας και κατάφεραν να
διατηρήσουν το επίπεδο της οικονο-
μίας εν μέσω μίας μεγάλης αμυντικής
προσπάθειας και μία οικονομική κρίση
που βάθαινε. Υπάρχει, επομένως, κάθε
λόγος να έχουμε εμπιστοσύνη στο μέλ-
λον. Με την προειδοποίηση όμως ότι η
προσχώρηση δεν πρέπει να θεωρείται
πανάκεια. Προσφέρει μονάχα μία χρυ-
σή ευκαιρία που πρέπει να αδράξουμε
εγκαίρως. Αν η ανταπόκριση είναι εποι-
κοδομητική το αποτέλεσμα θα βελτιώ-
σει δραστικά την ποιότητα ζωής των
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
Ελλήνων.
Η προσχώρηση όμως ενέχει περισ-
σότερα πέραν του πιθανού οικονομι-
κού πλεονεκτήματος. Όντας μέλος της
Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η Ελλάδα θα
εισέλθει για πρώτη φορά στη σύγχρονη
ιστορία της σε ένα μεγάλο κέντρο λή-
ψης αποφάσεων, ως ένα πλήρες μέλος.
Πρόκειται για μία αλλαγή πιο βαθιά
από κάθε άλλη. Όταν η Ελλάδα πρω-
τοεμφανίστηκε σαν ελεύθερο έθνος,
οι «Εγγυήτριες Δυνάμεις» έριξαν τη
μακριά σκιά τους πάνω από την εξω-
τερική και εσωτερική πολιτική της Ελ-
λάδος. Μπορεί ο ρόλος και η σημασία
κάθε μίας εξ αυτών των Δυνάμεων, που
αυξήθηκαν αργότερα με την προσθήκη
των Ηνωμένων Πολιτειών, να διέφεραν
μέσα στα χρόνια αλλά το βασικό γεγο-
νός παρέμενε: οτι ένας μεγάλος αριθ-
μός των Ελλήνων συνήθισε στην ιδέα
πως βασικές αποφάσεις για το μέλλον
τους λαμβάνονταν εκτός της Ελλάδας.
Αναμφίβολα αυτό προσέφερε κάποια
ευκολία και παρηγοριά. Το βάρος των
ευθυνών μετακινούνταν βολικά στους
ώμους κάποιου «ξένου παράγοντα»
που μπορούσε να κατηγορηθεί για
κάθε κακοτυχία ή καταστροφή που
συνέβαινε στη χώρα. Παρείχε ένα βο-
λικό αποδιοπομπαίο τράγο ακόμα και
για τα δικά μας λάθη. Ενίσχυε όμως και
το άβολο συναίσθημα της εξάρτησης,
του αδύναμου πιονιού στο παιχνίδι των
μεγαλύτερων Δυνάμεων, της αφωνίας
στο παιχνίδι της διαμόρφωσης των
αποφάσεων που επηρεάζουν τη μοίρα.
Η
συμμετοχή της Ελλάδας στην
Κοινότητα ανοίγει μία νέα
προοπτική εφόσον η χώρα
μας θα είναι πλήρες μέλος στη διαδι-
κασία λήψης αποφάσεων της Κοινότη-
τας. Αυτό βέβαια υπόκειται σε δύο συν-
θήκες. Πρώτον, ότι η Ελλάδα θα πρέπει
σε κάποιες περιπτώσεις να σεβαστεί τις
πλειοψηφικές αποφάσεις που λαμβά-
νονται βάσει των κοινοτικών κανόνων
και πρακτικών. Δεύτερον, ότι το εύρος
 30 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε.
των κοινοτικών αποφάσεων περιορίζε-
ται στα πεδία που καλύπτουν οι Συνθή-
κες που δομούν την Κοινότητα. Παρό-
λα αυτά, αυτή είναι ένα πολύ ευρύ και
ζωτικό πεδίο και η δυνατότητα που δί-
νεται στην Ελλάδα να έχει πλήρη συμ-
μετοχή στη διαδικασία λήψης αποφά-
σεων, θα πρέπει να αξιολογηθεί με την
αξία που της αρμόζει. Παράλληλα, πέ-
ραν του συμβεβλημένου πλαισίου των
Κοινοτικών Συνθηκών η Ελλάδα θα
έχει πλήρη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή
Πολιτική Συνεργασία που εξελίσσεται
αργά αλλά σταθερά σε ένα σημαντικό
κομμάτι της ευρωπαϊκής συνοχής.
O
λα αυτά, εισάγουν επομένως
ένα σημαντικό στοιχείο αλ-
λαγής του πολιτικού περι-
βάλλοντος για την Ελλάδα. Επίσης θα
πρέπει να οδηγήσει σε μία αλλαγή νο-
οτροπίας. Διότι με τη συμμετοχή μας
στη λήψη αποφάσεων της Κοινότητας
δε θα διαμορφώνουμε μονάχα το δικό
μας μέλλον αλλά θα μοιραζόμαστε, μα-
ζί με τους άλλους εννέα εταίρους μας,
την ευθύνη για τη μοίρα της Ευρώπης.
Αυτό είναι ένα φορτίο που χωρίς αμ-
φιβολία θα φέρουμε ευχαρίστως, γνω-
ρίζοντας πως οι ευθύνες αρμόζουν σε
ενήλικα έθνη.
Η δημιουργία ενός νέο οργανικού
δεσμού μεταξύ της Ελλάδας και της
Ευρώπης ενέχει όμως, κατά την άποψή
μου, μία βαθύτερη ιστορική διάσταση.
Μία διάσταση που εκτείνεται περισ-
σότερο από πέντε αιώνες πίσω, στους
χρόνους κατά τους οποίους η Οθωμα-
νική κυριαρχία διέρρηξε τους δεσμούς
μεταξύ των λαών της Ελλάδας και της
Ευρώπης. Μέχρι τότε, μέσα από όλα τα
σκαμπανεβάσματα των Σταυροφοριών,
των θρησκευτικών αψιμαχιών ή των
εμπορικών ανταγωνισμών, το Βυζάντιο
και η Δύση βρίσκονταν σε μία συνεχή
πολιτισμική συναλλαγή. Αποτελού-
σαν πράγματι και οι δύο, κομμάτια της
μίας ευρείας πολιτισμικής περιοχής που
προερχόταν από την ελληνορωμαϊκή
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
“
Η προσχώρηση όμως
ενέχει περισσότερα πέραν
του πιθανού οικονομικού
πλεονεκτήματος. Όντας
μέλος της Ευρωπαϊκής
Κοινότητας, η Ελλάδα θα
εισέλθει για πρώτη φορά
στη σύγχρονη ιστορία της
σε ένα μεγάλο κέντρο λή-
ψης αποφάσεων, ως ένα
”
πλήρες μέλος.
κληρονομιά και τη Χριστιανοσύνη.
Όταν το σιδηρούν παραπέτασμα της
οθωμανικής κυριαρχίας έπεσε πάνω
από την Ανατολική Αυτοκρατορία, η
Δύση συνέχισε το δρόμο της, ενώ οι
λαοί των Βαλκανίων γίναν ραγιάδες
του κατακτητή. Άρα, όταν τέσσερις αι-
ώνες αργότερα οι Έλληνες και οι υπό-
λοιποι βαλκανικοί λαοί ξεκίνησαν να
ανακτούν την ανεξαρτησία τους μέσα
από μία πάλη, που διήρκεσε άλλον ένα
αιώνα σχεδόν, ένα μεγάλο χάσμα τους
χώριζε από τη Δύση. Χρειάστηκε μία
τρομερή, αστείρευτη προσπάθεια, ώστε
να προλάβουν την οικονομική, κοινω-
νική και πολιτική πρόοδο των άλλων
ευρωπαϊκών χωρών. Η Ελλάδα γίνεται
τώρα η πρώτη – και για το προσεχές
μέλλον, η μοναδική – χώρα της παλαι-
άς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που
ενσωματώνεται και πάλι στην οικογέ-
νεια των ευρωπαϊκών εθνών. Αυτό θα
πρέπει να αποτελεί πηγή περηφάνιας
για τους Έλληνες, να αισθάνονται πως
έκλεισαν το κενό που είχαν δημιουργή-
σει οι αιώνες τουρκικής κατοχής. Είναι
το τελικό βήμα σε μία μακρά διαδικασία
που ξερίζωσε τα τελευταία απομεινά-
ρια των σκοτεινών αιώνων της ξένης
13
κυριαρχίας, ενώ η οικογένεια των ευ-
ρωπαϊκών εθνών εμπλουτίζεται από
την προσθήκη ενός έθνους που χάρισε
στην Ευρώπη ένα δομικό κομμάτι της
πολιτιστικής της κληρονομιάς. Αυτή
είναι κατά την ταπεινή μου άποψη η
συμβολική, ιστορική σημασία της προ-
σχώρησης της Ελλάδας.
E
χουμε φτάσει επομένως στο
στάδιο όπου η Ελλάδα, ως μέ-
λος της Κοινότητας, αναλαμβά-
νει ένα νέο, ενισχυμένο ρόλο στην ευ-
ρωπαϊκή σκηνή. Το ερώτημα που προ-
κύπτει, φυσικά, είναι ποιες είναι οι μελ-
λοντικές εξελίξεις που αναμένουμε να
συμβούν επί της σκηνής αυτής. Σε μία
στιγμή βαθιάς οικονομικής κρίσης εί-
ναι φυσικό ότι ακόμα και οι υπάρχου-
σες ευρωπαϊκές δομές είναι εκτεθειμέ-
νες στις εντάσεις και τις πιέσεις αυτής
της συνθήκης και πως περαιτέρω πρό-
οδος προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
φαίνεται δύσκολη. Σημειώνεται όμως,
και είναι ενθαρρυντικό, πως παρά τις
δυσκολίες η Κοινότητα παραμένει μέ-
χρι τώρα σταθερή. Επιδιώκει την ανά-
πτυξη της ευρωπαϊκής πολιτικής συ-
νεργασίας, αποτολμάει να κινηθεί προς
ένα νέο ευρωπαϊκό νομισματικό σύ-
στημα και βρίσκεται κοντά στην εφαρ-
μογή άμεσων εκλογών στην Ευρωπα-
ϊκή Βουλή. Τα δεδομένα αυτά μαζί με
τη διεύρυνση της Κοινότητας μέσω της
προσχώρησης της Ελλάδας, παρέχουν
μία στέρεα βάση για να είμαστε αισι-
όδοξοι. Είναι δεδομένο πως η Ελλά-
δα θα συνεισφέρει θετικά στην πρόο-
δο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος με
ένα ρεαλιστικό και πραγματιστικό τρό-
πο. Αυτό που έχει ανάγκη η Ευρώπη σε
αυτή τη δύσκολη φάση δεν είναι ούτε
στενοκέφαλοι εγωκεντρικοί ούτε ανοι-
χτομάτηδες ονειροπόλοι, αλλά άντρες
με πολιτικό όραμα και τα δυο τους πό-
δια να πατάνε στη γη. Είναι αναμενό-
μενο ότι σε αυτό το πνεύμα η Ελλάδα,
ως το δέκατο μέλος της Κοινότητας, θα
παίξει το ρόλο της υπεύθυνα.
14 ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ

Νομοθετική Πρωτοβουλία Πολιτών:

Οδοδείκτης για Ευρωπαϊκή
(Άμεση) Δημοκρατία!
του Γιώργου Λ. Κόκκα,
δικηγόρου, Εκπροσώπου «Ελληνικού Κινήματος Άμεσης Δημοκρατίας»

E
να από τα επιτακτικότερα
ζητήματα που η Ε.Ε καλεί-
ται να αντιμετωπίσει, ώστε
να επιλυθούν και τα περισ-
σότερα από τα υπόλοιπα προβλήματα
λειτουργίας της, είναι αυτό της πραγ-
ματικής δημοκρατικής ολοκλήρωσης,
που μπορεί να επιτύχει μετά από την
ενσωμάτωση στο θεσμικό της πλαί-
σιο, της «Νομοθετικής Πρωτοβουλί-
ας Πολιτών» («initiative») στο άρθρο
11 της Συνθήκης της Λισσαβόνας. Το
δημοκρατικό έλλειμμα που αναδεί-
χθηκε οφείλεται στο γεγονός ότι η δη-
μοκρατική νομιμοποίηση της εξουσί-
ας της Ε.Ε υπήρξε μέχρι σήμερα ανε-
παρκής. Το πρόβλημα της δημοκρα-
τίας στη Ευρώπη και η έκταση του δη-
μοκρατικού ελλείμματος είναι από-
λυτα συνυφασμένα με τον κοινωνικό
έλεγχο που θα έπρεπε να δύνανται να
ασκούν ουσιαστικά οι πολίτες της σε
κάθε επίπεδο λειτουργίας της (Πρω-
τοβάθμια και Δευτεροβάθμια Αυτο-
διοίκηση, Περιφέρειες, Κράτη Μέλη
και Ένωση), και δυστυχώς αυτός δεν
προβλέπεται στις συνθήκες ούτε ανα-
πληρώνεται επαρκώς από τις συνθή-
κες λειτουργίας της αντιπροσωπευτι-
κής λεγόμενης δημοκρατίας, ούτε στα
Εθνικά Κοινοβούλια, ούτε στο Ευρω-
κοινοβούλιο. Η θεσμική φιλολογία
που αναπτύσσεται περιορίζεται μόνο
στη μεταφορά των κυριαρχικών εξου-
σιών από τα εθνικά κράτη στα όργανα
της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στους συ-
σχετισμούς ποσοστώσεων και αναλο-
γιών ψήφων και ευρωβουλευτών των
κρατών μελών, ενώ παραλείπεται η
ανάδειξη της πραγματικής περιφερει-
ακής ανάπτυξης με αποκεντρωμένες
λειτουργίες άμεσης δημοκρατίας.
Σε αυτό το σημείο γεννάται και ο
έντονος ευρωσκεπτικισμός των πολι-
τών των κρατών μελών της, οι οποίοι
ακόμα δεν έχουν ξεκαθαρίσει εάν είναι
μέλη μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας (ή
ακόμα και αν είναι υπαρκτή) ή πολίτες
των κρατών μελών της. Παρά τα προ-
ηγούμενα οικονομικά επιτεύγματα της
ευρωπαϊκής οικονομικής ολοκλήρω-
σης, που ήδη με την χρόνια τελευταία
ύφεση αποδομούνται μέχρι του σημείου
να εμπλέκεται και το Διεθνές Νομισμα-
τικό Ταμείο για οικονομική υποστήριξη
των κρατών μελών, όπως ήδη συμβαίνει
στην Ελλάδα, οι διαδικασίες που ακο-
λουθεί η Ένωση είναι στην ουσία μα-
κριά από τους πολίτες της, γεγονός το
οποίο γεννά ερωτήματα για το μέλλον
της λαϊκής κυριαρχίας και γενικότερα
της δημοκρατίας μέσα στην Ένωση. Η
συνειδητοποίηση του δημοκρατικού
ελλείμματος αναδεικνύει το ζήτημα
της μη πραγματικής άσκησης της λαϊ-
κής κυριαρχίας, όπως τουλάχιστον την
εννοεί το αμεσοδημοκρατικό πρόταγμα
και παρασύρει αρνητικά τον δημοκρα-
τικό προσανατολισμό της Ευρωπαϊκής
Ένωσης.
Πάντως, έχει αρχίσει να γίνεται κοι-
νή συνείδηση ότι πρέπει να ενισχυθούν
οι δημοκρατικές διαδικασίες στο εσω-
τερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι
απαραίτητο να καθιερωθούν οι θεσμοί
της ανακλητότητας (Right to recall) ευ-
ρωβουλευτών και λοιπών αξιωματού-
χων της Ένωσης από το λαό και όχι από
τις κυβερνητικές ολιγαρχίες, της κυκλι-
κότητας (Rotation), δηλαδή της εναλ-
λαγής των ενδιαφερομένων να συμμε-
τάσχουν στα κοινά αυτοδίκαια χωρίς
αναγκαστικές διαδικασίες εκλογής
τους σε αξιώματα και του πανευρωπα-
ϊκού Δημοψηφίσματος που θα εκφρά-
ζουν την άμεση δημοκρατική λειτουρ-
γία της Ένωσης και θα νομιμοποιούν
τις πολιτικές και κοινωνικές τάσεις του
ευρωπαϊκού πολιτικού σώματος. Αυτό
που οι Ευρωπαίοι πολίτες επιθυμούν
είναι να μετέχουν ενεργά σε κάθε διά-
λογο που αφορά άμεσα το μέλλον των
κοινωνιών τους. Αντιλαμβάνονται ότι
μέσα από αυθεντικές δημοκρατικές δι-
αδικασίες όλοι μαζί μπορούνε καλύτε-
ρα να αναπτύξουν τους τόπους κατοι-
κίας και εργασίας τους παράλληλα με
την Ένωση, κατανοώντας ταυτόχρονα
ότι η ευρωπαϊκή ιδέα δεν αφομοιώνει
τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Στηρί-
ζουν έτσι το όραμα της ευρωπαϊκής πο-
λιτείας και διεκδικούν την Ευρώπη των
πολιτών, με ενεργή συμμετοχή όλων
στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, οι
οποίες μέχρι τώρα γίνονται μόνο από
την τεχνοκρατική ελίτ στις «μακρινές
Βρυξέλλες».
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να ομο-
λογήσουμε ότι με βάση τη Συνθήκη
της Λισσαβόνας που τέθηκε σε ισχύ
το Δεκέμβριο του 2009, ενισχύεται η

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

 ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ
συμμετοχή των πολιτών στη διαδικα-
σία λήψης αποφάσεων για πρώτη φορά
στην ιστορία της Ε.Ε. Κατοχυρώνεται
θεσμικά η Πρωτοβουλία των Ευρωπαί-
ων Πολιτών, ένας νέος πανευρωπαϊκός
μηχανισμός συμμετοχικής δημοκρατί-
ας, ο οποίος δίνει τη δυνατότητα σε ένα
εκατομμύριο πολίτες από έναν σημα-
ντικό αριθμό κρατών μελών της Ε.Ε, να
ζητούν απευθείας από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή να προωθήσει μια πρωτο-
βουλία σε τομέα αρμοδιότητας της
Ε.Ε, κάτι που μπορεί να οδηγήσει στην
υιοθέτηση ευρωπαϊκού κανόνα δικαίου.
Σκοπός της Νομοθετικής Πρωτοβου-
λίας των Ευρωπαίων πολιτών, είναι μια
δημοκρατικότερη Ε.Ε με αμεσότερη
συμμετοχή των πολιτών στη χάραξη
των πολιτικών της.
Η σημασία του νέου θεσμού για την
προαγωγή λιγότερο της άμεσης και πε-
ρισσότερο της συμμετοχικής δημοκρα-
τίας και του ρόλου της κοινωνίας των
πολιτών είναι αναμφισβήτητη. Η Νο-
μοθετική Πρωτοβουλία των Ευρωπαίων
πολιτών συμβάλλει στην προώθηση της
ενημέρωσης, της δημοκρατικής επιμόρ-
φωσης, της εποικοδομητικής δράσης
και της άσκησης επιρροής των πολιτών
επί των αποφάσεων που τους αφορούν,
σε αντίθεση με τις παραδοσιακές δια-
δικασίες λήψης αποφάσεων που μέχρι
τη συνθήκη της Λισσαβόνας η Ε.Ε είχε
υιοθετήσει. Ο νέος αυτός καινοτόμος
θεσμός συνιστά ένα σημαντικότατο
εργαλείο στα χέρια των πολιτών, που
μπορεί να οδηγήσει στη μείωση του δη-
μοκρατικού ελλείμματος από το οποίο
¨πάσχει¨ η Ε.Ε. Ενισχύεται με αυτόν τον
τρόπο η διακρατική δικτύωση και η δι-
απολιτισμική προσέγγιση και συνεργα-
σία μεταξύ των πολιτών της Ευρώπης
προς μια θεσμικά δημοκρατική Ένωση.
Με βάση αυτό το νέο θεσμό, η Επι-
τροπή, η οποία καταρτίζει τις νομοθε-
τικές προτάσεις, θα έχει, υπό ορισμένες
προϋποθέσεις, την επίσημη υποχρέωση
να εξετάζει προτάσεις που θα υποβάλ-
λουν οι πολίτες. Η Συνθήκη ορίζει ότι
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
για να εξεταστεί από την Επιτροπή μια
πρωτοβουλία θα πρέπει να υποστηρί-
ζεται από τουλάχιστον ένα εκατομμύ-
ριο πολίτες προερχόμενους από το ένα
τρίτο τουλάχιστον των κρατών μελών
της Ε.Ε, δηλαδή από εννέα κράτη μέλη
σήμερα.
Μ
ετά από μελέτη του θέμα-
τος, η Επιτροπή κατάρτισε
ορισμένους κανόνες που θα
πρέπει να εφαρμόζουν οι Ευρωπαίοι
όταν υποβάλλουν τις προτάσεις τους.
Σύμφωνα με τις προτάσεις, ο αριθμός
των υπογραφών από κάθε χώρα πρέ-
πει να είναι ανάλογος του μεγέθους
της. Ως εκ τούτου απαιτούνται 4.500
υπογραφές για τις τέσσερις μικρότε-
ρες χώρες και μέχρι 72.000 για τη με-
γαλύτερη, τη Γερμανία (από την Ελλά-
δα απαιτούνται 16.500). Μόλις συγκε-
ντρωθούν τουλάχιστον 300.000 υπο-
γραφές πολιτών σε τρεις τουλάχιστον
χώρες, η αναφορά θα καταχωρίζεται σε
μητρώα της Επιτροπής και θα αποφα-
σίζεται αν η πρωτοβουλία εμπίπτει στο
πεδίο των αρμοδιοτήτων της. Από αυ-
τή τη στιγμή και μετά οι διοργανωτές
θα έχουν στη διάθεσή τους έναν χρόνο
για να συγκεντρώσουν τις υπογραφές
που λείπουν. Αν η πρωτοβουλία πλη-
ροί τα κριτήρια, η Επιτροπή θα πρέπει
εντός τεσσάρων μηνών να εξετάζει το
θέμα και να αποφασίζει αν θα προχω-
ρήσει στη θέσπιση νομοθεσίας, αν θα
ζητήσει την εκπόνηση μελέτης ή αν θα
απέχει από κάθε περαιτέρω ενέργεια
ενώ θα πρέπει να αιτιολογήσει δημο-
σίως την απόφασή της.
Η δυνατότητα αυτή προάγει τη δη-
μοκρατία, διαχέοντας την στους ευρω-
παϊκούς θεσμούς, και αποτελεί αδιαμ-
φισβήτητο αρωγό στη διαδικασία της
πολιτικής ενοποίησης της Ε.Ε. Το ση-
μαντικότατο αυτό εργαλείο που δίνεται
στα χέρια των πολιτών της Ε.Ε, πρέπει
να αξιοποιηθεί στο έπακρον, ώστε να
οδηγηθούμε συλλογικά στη βελτίω-
ση της δημοκρατίας στην Ε.Ε, με την
15
απευθείας συμμετοχή των πολιτών στα
κοινά της Ευρώπης.
Ο έντονα αναδυόμενος ευρωσκε-
πτικισμός, η επιφύλαξη των πολιτών
της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι
στους θεσμούς της και στην δημοκρα-
τικότητα της καθώς και η σύγχυση
ευρωπαϊκού και εθνικού φρονήματος,
είναι θέματα που πρέπει να απασχολή-
σουν σοβαρά την Ε.Ε. Η ολοκλήρωση
σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο δεν εί-
ναι ζήτημα μόνο νομικών ή θεσμικών
ρυθμίσεων αλλά και ζήτημα «ένωσης
ανθρώπων». Ο Jean Monnet έλεγε ότι
«τίποτα δεν υπάρχει χωρίς ανθρώπους,
τίποτα δεν διαρκεί χωρίς θεσμούς».
Στην πολυετή πορεία της ευρωπαϊκής
ολοκλήρωσης αυτή η βασική θέση του
Monnet παρέμεινε στην άκρη, ενώ το
ενδιαφέρον εστιάστηκε στη δημιουργία
των θεσμών, χωρίς να υπάρξει ανάλογη
φροντίδα για τους πολίτες. Και γι’ αυτό
οι πολίτες εμφανίζονται να γυρίζουν
την πλάτη στο ελιτιστικό και απρόσω-
πο θεσμικό οικοδόμημα της Ένωσης,
στις «μακρινές» Βρυξέλλες.
Τ
ο Ελληνικό Κίνημα Άμεσης
Δημοκρατίας, που στις Ευρω-
εκλογές του Ιουνίου 2009 το
τίμησαν με την ψήφο τους 7.916 Έλ-
ληνες πολίτες, χωρίς καμία πελατεια-
κή σχέση με αυτό, και χωρίς να υπάρ-
χουν τα οικονομικά μέσα για αποστο-
λή ψηφοδελτίων σε όλες τις εκλογικές
περιφέρειες της χώρας μας, συνεχίζει
με συνέπεια τον αγώνα της κίνησης
πολιτών «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία –
Άμεση Δημοκρατία», που συμμετείχε
ικανοποιητικά στις Ευρωεκλογές του
2004 και της ΜΚΟ «Βήμα για Δημο-
κρατία Πολιτών», που προτείνουν την
θεσμοθέτηση και λειτουργία ενός δεύ-
τερου σώματος Ευρωπαϊκής Συνέλευ-
σης κοινωνικού ελέγχου που θα ανα-
πληροί τα δημοκρατικά ελλείμματα
της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κατεύ-
θυνση που αναπτύξαμε.
www.dimopolis.gr
16 ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Gerard Mortier

Η Τέχνη

ως Πολιτικό Μανιφέστο
Μετάφραση: Βασίλης Δ. Καμηλαράκης*

“Ένα έργο τέχνης είναι - μεταξύ άλλων - το πολιτικό μανιφέ- ερώτημα κατά πόσο σύγχρονα
στο του καλλιτέχνη. Αυτό μπορεί να εμφανιστεί στη λογοτε- δημόσια ζητήματα θα μπορούσαν
χνία, τη ζωγραφική, τη μουσική ή σε οποιαδήποτε άλλη μορφή να αποτελέσουν ή όχι αντικείμε-
νο ενός έργου τέχνης. Πράγματι,
τέχνης. Κατά τη διάρκεια της καλλιτεχνικής δημιουργίας ο
η επικαιρότητα πρέπει συχνά να
καλλιτέχνης εξετάζει την κοινωνία στην οποία ζει, τη θέση έχει την πρωτοβουλία της καλ-
του και τις απόψεις της κοινωνικής ομάδας που εκπροσωπεί. λιτεχνικής δημιουργίας. Μπορώ
Ακόμη και η τέχνη για την προσέγγιση της τέχνης είναι ένα να αναφέρω το παράδειγμα της
Ariane Mnouchkine, της οποίας
πολιτικό μανιφέστο, το οποίο στέλνει το μήνυμα ότι η τέχνη
τα έργα εκφράζουν την επικαι-
δε χρειάζεται τίποτε άλλο παρά μόνο τον εαυτό της.” ρότητα.

Η Σ
λογοτεχνία και το θέατρο
μπορούν να εκφράσουν
το πολιτικό περιεχόμε-
νο της τέχνης πιο άμεσα
απ’ ότι η μουσική. Θα ήταν δύσκολο
να αποδειχθεί με παραδείγματα ότι η
τέχνη είναι εντελώς απαλλαγμένη από
κάθε πολιτικό περιεχόμενο. Ένα πολι-
τικό μήνυμα μπορεί να συναχθεί ακό-
μη και από τις συμφωνίες του Haydn.
Η Συμφωνία του Παρισίου του Mozart
φαίνεται να έχει ένα πολιτικό συστατι-
κό, επειδή μια κατσαρόλα χρησιμοποι-
είται ως τύμπανο στην τελευταία του
κίνηση.
Εάν αγνοήσουμε το πολιτικό περι-
εχόμενο της τέχνης, το απογυμνώνου-
με από το ισχυρότερο συστατικό της.
Πώς μπορούμε να καθορίσουμε τον όρο
«πολιτική» σε αυτό το πλαίσιο; Προφα-
νώς, δεν έχω στο μυαλό μου την πολιτι-
κή κομμάτων. Αντ’ αυτού, αναφέρομαι
στην αποφασιστικότητα να βελτιώσου-
* Δικηγόρος Αθηνών
ΜΔΕ Εμπορικού Δικαίου
Μέλος ΔΣ Ομίλου Ευρωπαϊκή Έκφραση
με τις συνθήκες κάτω από τις
οποίες οι άνθρωποι ζουν, αναζη-
τώντας τρόπους να παλέψουμε
τα αυταρχικά καθεστώτα και να
προωθήσουμε τη δημοκρατία
και την αλληλεγγύη. Δεν είναι
τυχαίο το γεγονός ότι η Ευρώπη
πρωτοστάτησε στη δήλωση των
θεμελιωδών ελευθεριών.
Οι νόμοι που ψηφίζουν τα
Κοινοβούλια δεν μπορούν να
καλύψουν το σύνολο των προ-
βλημάτων. Εδώ αρχίζει η απο-
στολή της τέχνης: επιδιώκει να
συμπληρώσει τα κενά που αφή-
νονται από τη νομοθεσία. Δεν
υπονοώ ότι η τέχνη είναι μια
προσθήκη στη νομοθεσία. Η
τέχνη αποδεικνύει ότι ορισμέ-
να από τα σημαντικότερα ζητήματα
δεν μπορούν εξ ολοκλήρου να αντι-
μετωπιστούν με νομικά μέσα. Οι ζωές
των ανθρώπων προκαλούν τόσα πολλά
προβλήματα για να καλύπτονται πλή-
ρως από τους νόμους.
Θα μπορούσε κανείς να θέσει το
ε ποιό βαθμό μπορούν τα
έργα τέχνης του παρελ-
θόντος να ανταποκρι-
θούν στα σύγχρονα προβλήμα-
τα; Είναι γνωστό ότι τα έργα του
Beethoven έχουν χρησιμοποιη-
θεί εξίσου από δικτατορικά κα-
θεστώτα και δημοκρατίες. Η Ευ-
ρωπαϊκή Ένωση έχει επιλέξει την
«Ωδή της Χαράς» ως ύμνο της.
Αναρωτιέται κανείς εάν η Ευρω-
παϊκή Επιτροπή γνωρίζει ή όχι τα
δοκίμια που εξετάζουν τις διά-
φορες πολιτικές χρήσεις των έρ-
γων του Beethoven. Ο Beethoven
ήταν πολιτικά ευαίσθητος συν-
θέτης.
Μπορεί να υπάρξει μια πο-
λιτική ανάγνωση των έργων
του Haydn και του Mozart. Σε αρκετές
περιπτώσεις έχω δει φημισμένους μαέ-
στρους να χαμογελούν, όταν διαβάζουν
ορχηστρικές παρτιτούρες του Haydn.
Χαμογελούν, επειδή ο Haydn είχε τέ-
τοιο θάρρος στη σύνθεση των έργων
του, το οποίο κανονικά οι κανόνες της

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

 ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
μουσικής δεν επιτρέπουν. Στην ερμη-
νεία του, η οποία ανήκει επίσης στη
σφαίρα της πολιτικής: το μάθημά του
είναι ότι κατά καιρούς οι ακαδημαϊκοί
κανόνες δεν είναι ίδιοι με τους κανόνες
της υψηλής τέχνης. Είναι απαραίτητο
να καταστεί ευρέως γνωστό ότι η τέχνη
είναι πολιτική δράση, επειδή οι φορείς
στους οποίους εργαζόμαστε λαμβά-
νουν κυβερνητικές επιχορηγήσεις.
Πρόκειται για ένα κοσμοϊστορικό
επίτευγμα της ευρωπαϊκής κοινωνίας
ότι η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου και του Πολίτη [1789] πε-
ριλαμβάνει το δικαίωμα του ανθρώπου
στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Εί-
ναι καθήκον του κράτους να εγγυηθεί
την άσκηση των δικαιωμάτων αυτών.
Καταλαβαίνω ότι κάποιοι πολιτισμοί
- όπως των Ηνωμένων Πολιτειών, για
παράδειγμα – πιστεύουν το αντίθετο.
Ας μη ξεχνάμε: οι Ηνωμένες Πολιτείες
ιδρύθηκαν από τους Πουριτανούς, οι
οποίοι μεταχειρίστηκαν την τέχνη ως
ιδιωτική υπόθεση. Αυτός είναι ο λόγος
που ανέπτυξαν ένα άλλο σύστημα. Εγώ
δεσμεύομαι ως προς το ευρωπαϊκό σύ-
στημα.
Η
Διακήρυξη των Δικαιωμάτων
του Ανθρώπου και του Πολί-
τη ήταν το αποτέλεσμα μιας
μακροχρόνιας προσπάθειας και επομέ-
νως δεν μπορούμε να τις απαρνηθού-
με εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης στο
χώρο της επιχείρησης. Θεωρώ την πο-
λιτιστική παγκοσμιοποίηση επικίνδυ-
νη.
Τα πολιτιστικά ιδρύματα είναι δι-
καιούχοι κρατικής ενίσχυσης και ιδιωτι-
κής υποστήριξης. Η ιδιωτική υποστήρι-
ξη πρέπει να συμπληρώνει την κρατική
ενίσχυση για τα έργα των σύγχρονων
καλλιτεχνών. Υπάρχουν διάφορες κυ-
βερνήσεις σήμερα στην Ευρώπη που
αναζητούν τρόπους να αντικαταστή-
σουν εντελώς τις κρατικές επιχορηγή-
σεις με την ιδιωτική υποστήριξη.
Πρέπει να εναντιωθούμε σε τέτοιες
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
προσπάθειες και αυτό κάνω κάθε φορά
που συζητώ με πολιτικούς.
Συχνά ξεχνιέται στην Ευρώπη ότι
στην Αμερική - ακόμα και αν οι Αμε-
ρικανοί θεωρούν τον πολιτισμό μια
ιδιωτική υπόθεση - η υποστήριξη που
χορηγείται στην τέχνη από ιδιώτες εί-
ναι συχνά μεγαλύτερη από αυτή που
δίδει η πολιτεία στην Ευρώπη. Αυτό
συμβαίνει διότι οι Ηνωμένες Πολιτείες
δίνουν πολυάριθμα φορολογικά πλεο-
νεκτήματα και λοιπά επιδόματα στους
υποστηρικτές της τέχνης.
Στην Ευρώπη είναι οι επιχορηγήσεις
που παίρνουμε από το κράτος, οι οποί-
ες μας αναγκάζουν να προστατεύουμε
τις γενικά αποδεκτές αξίες της κοινω-
νίας και αυτά που κατοχυρώνονται από
τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου και του Πολίτη. Δεν μπορώ
να διοργανώσω παραστάσεις, οι οποί-
ες προορίζονται μόνο για να διασκε-
δάσουν, πρέπει να κρατήσω έναν κα-
θρέφτη στο ακροατήριό μου. Η τέχνη
- έτσι έχουμε διδαχθεί από τα κλασικά
ελληνικά έργα - έχει τη δυνατότητα να
επιφέρει την κάθαρση, της οποίας ο
στόχος είναι όχι να σοκάρει, αλλά να
απελευθερώσει το κοινό.
Σε πολλές περιπτώσεις κατά το πα-
ρελθόν έργα της τέχνης έχουν χρησιμο-
ποιηθεί για πολιτικούς σκοπούς. Πρέ-
πει να εναντιωθούμε σε αυτό. Απευ-
θύνοντας το λόγο μου στους μη Ευρω-
παίους συμμετέχοντες στη διάσκεψη
αυτήν: Γνωρίζω ότι κατά περιόδους
εμείς, οι Ευρωπαίοι, χρησιμοποιήσαμε
τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου και του Πολίτη και μερικά
άλλα παρόμοια μανιφέστα στην προ-
σπάθειά μας για παγκόσμια ηγεμονία.
Αναγκάσαμε άλλους να δεχτούν αυτήν
την υποτιθέμενη ελευθερία πριν την
αποκτήσουμε εμείς οι ίδιοι. Σκέφτομαι
ιδιαίτερα αυτά που οι ευρωπαϊκές κοι-
νωνίες έχουν επιτύχει, αλλά ποτέ δεν
προσβάλλω τα κατορθώματα άλλων
κοινωνιών. Καθημερινά μαθαίνω νέα
πράγματα από άλλους πολιτισμούς,
17
για παράδειγμα τους αφρικάνικους. Ο
αφρικάνικος πολιτισμός έχει επίσης τον
Konrád ή τον Picasso του, και ξέρουμε
ότι το θέατρο της Ευρώπης τον εικο-
στό αιώνα θα ήταν αδιανόητο χωρίς τη
συνάντησή του με το Noh Theatre ή το
Kabuki της Ιαπωνίας.
Σ
ήμερα οι πολιτικοί θεωρούν
ότι είναι δύσκολο να καθορί-
σουν την ευρωπαϊκή ταυτότη-
τα, επειδή περνούν λίγο χρόνο διαβά-
ζοντας λογοτεχνία, ακούοντας σοβα-
ρή μουσική ή βλέποντας πίνακες. Εάν
προσπαθούσαν σκληρά, θα μπορού-
σαν να διαπιστώσουν την ευρωπαϊκή
ταυτότητα σε διαφόρων ειδών έργα τέ-
χνης.
Ο Don Juan και ο Faust είναι δύο
σημαντικές ευρωπαϊκές μυθικές μορ-
φές. Δεν τους κληρονομήσαμε από τους
Έλληνες ή τους Ρωμαίους, τους δημι-
ουργήσαμε στην αυγή της Σύγχρονης
Εποχής. Ο Faust είναι μια εκδήλωση
της πνευματικής επιθυμίας, και αυτή
είναι ένα παρακλάδι του προτεσταντι-
κού πολιτισμού. Ο Don Juan είναι μια
εκδήλωση της σαρκικής επιθυμίας, η
οποία είναι συνέπεια του καθολικού
πολιτισμού. Από την εποχή του Αγ.
Αυγουστίνου ο καθολικός πολιτισμός
είχε θεωρήσει τη σεξουαλικότητα ως
αμαρτία.
Αυτές τις μέρες για άλλη μια φορά
πρέπει να υπερασπιστούμε την ελευθε-
ρία έκφρασης των γυναικών ενάντια σε
συγκεκριμένες προσπάθειες κληρικών
να τη φιμώσουν. Λατρεύω τον αραβικό
πολιτισμό, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι
να επισημάνουμε περιπτώσεις, όταν
προβαίνει σε αδικαιολόγητες παραβι-
άσεις στις ελευθερίες των πολιτών. Τέ-
τοιες υπερβολές εμφανίστηκαν στην
Ευρώπη από καθολικούς κληρικούς
κατά το 16ο αιώνα.
Τα δικαιώματα των γυναικών είναι
ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στα έργα
τέχνης. Μπορεί να διαπιστωθεί ότι στο
παρελθόν η Ευρώπη ήταν πατριαρχική.
18
Υπάρχουν διάφορες όπερες όπου οι
γυναίκες πηδούν στο νερό ή καίγονται
(Brunhilda ή Senta) για να σώσουν τις
ζωές των ανδρών. Σε άλλα έργα η γυ-
ναίκα εμφανίζεται ως η αιώνια γυναίκα
πειρασμός (Eve, Carmen, Lulu, Salomé
ή Lolita). Ορισμένα έργα ζωγραφικής,
όπως για παράδειγμα, εκείνα που απει-
κονίζουν τους Judith και Holofernes, εί-
ναι άκρως κατατοπιστικά για τη θέση
των γυναικών στην ευρωπαϊκή κοινω-
νία στο παρελθόν.
Παρά την έκδοση της Διακήρυξης
των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και
του Πολίτη και παρά το γεγονός ότι ο
Wilhelm Schiller Tell έστειλε το μήνυμα
ότι η Ελβετία είναι δημοκρατική χώρα,
οι γυναίκες στην Ελβετία άσκησαν το
δικαίωμα της ψήφου το 1971. Μυθιστο-
ρήματα που λένε πολλά για την κατά-
σταση των γυναικών περιλαμβάνουν
τις Anna Karenina, Madame Bovary
και Hedda Gabler.
Μια άλλη παρατήρηση για τη σχέση
μεταξύ των ανδρών και των γυναικών.
Αυτό που λέει ο Lohengrin στην Elsa
είναι χαρακτηριστικό: «Ποτέ μη με ρω-
τήσεις, ούτε ενδιαφερθείς να μάθεις,
από πού κατάγομαι, ούτε ποιο είναι το
όνομά μου και η κατάστασή μου».
Η παγκοσμιοποίηση δε μπορεί να
καταργήσει τις εθνικές διαφορές. Στο
δρόμο μου για την Ουγγαρία βρήκα το
χρόνο να διαβάσω για την ιστορία του
ουγγρικού πολιτισμού. Ήταν η πρώτη
φορά που έμαθα ότι ένας μύθος για
τους προγόνους των Magyars αναφέρ-
θηκε σε ένα θαυματουργό αρσενικό
ελάφι κυνηγημένο από τους δύο γιους
ενός βασιλιά. Αυτό με ώθησε στη σκέ-
ψη ότι η σχέση μεταξύ ανθρώπου και
ζώου (για παράδειγμα, η απαγωγή της
Ευρώπης από έναν ταύρο) είναι επα-
ναλαμβανόμενο μοτίβο στους μύθους,
ακόμα κι αν εμφανίζεται με διαφορετι-
κές μορφές στους μύθους των διαφό-
ρων λαών.
Ας ρίξουμε μια ματιά στην ιστο-
ρία της Ariane και του Bluebeard. Το
ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
“
Ελπίζω ειλικρινά ότι μέσα
σε πενήντα χρόνια η Ευρωπαϊκή
Ένωση θα ξεπεραστεί από ένα Ευ-
ρωπαϊκό Ομοσπονδιακό Κράτος. Ως
ομοσπονδία η Ευρώπη θα είναι σε
θέση να διατηρήσει τη πνευματική
”
και ψυχική της δύναμη.
Κάστρο του Bluebeard είναι μια από
τις ωραίες όπερες του Bartók. Για να
καταλάβουμε τη διαφορά μεταξύ ορι-
σμένων εθνών της Ευρώπης, αρκεί να
συγκρίνουμε την όπερα του Bartók με
τους Ariane και Bluebeard του Paul
Dukas, το οποίο γράφτηκε βασισμέ-
νο σε ένα έργο του Materlinck. Ποιά
είναι η διαφορά μεταξύ των δύο; Στο
Κάστρο του Bluebeard ο Ariane και η
Bluebeard κλειδώνουν τον εαυτό τους
στο κάστρο. Αντιθέτως, στο Ariane
και Bluebeard του Materlinck ο Ariane
φεύγει και αφήνει τις άλλες γυναίκες
στη συντροφιά του Bluebeard. Οι δύο
ιστορίες είναι μια εύγλωττη έκφραση
της διαφοράς μεταξύ των δύο χωρών.
Η λογική μπορεί να επικρατήσει στη
Γαλλία, αλλά η Ουγγαρία, όπως ακρι-
βώς και οι άλλες χώρες της κεντρικής
Ευρώπης, είναι περιβαλλόμενη από
ξηρά, το οποίο σημαίνει ότι δεν έχεις
πουθενά να διαφύγεις.
Ε
ίναι αποστολή μας να υποστη-
ρίξουμε το έργο της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής. Ο καθένας μας πρέ-
πει να διαδώσει στον κύκλο του το μή-
νυμα ότι είμαστε αδέλφια. Ακόμη και
σε μεγάλες οικογένειες συμβαίνει μερι-
κές φορές τα αδέλφια να είναι διαφορε-
τικά ή ακόμα θυμωμένα μεταξύ τους,
αλλά ποτέ δεν ξεχνούν ότι έχουν τον
ίδιο πατέρα και την ίδια μητέρα. Ο πο-
λιτισμός είναι αυτός που μπορεί να μας
βοηθήσει να μάθουμε «την οικογένειά
μας», δηλαδή την Ευρώπη. Αυτό είναι
που πρέπει να στηρίξουμε.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
Τα έργα της τέχνης έχουν γίνει προ-
ϊόντα με άμεσα προσδιορίσιμες τιμές.
Στο παρελθόν αγοράστηκαν από αρι-
στοκράτες και την εκκλησία, σήμερα
από δημόσιους υπαλλήλους και τη με-
σαία τάξη. Το βιώνω αυτό καθημερινά
στον τομέα της κλασσικής μουσικής.
Στο παρελθόν η προσοχή στρεφό-
ταν στους συνθέτες, σήμερα στους καλ-
λιτέχνες του θεάματος. Στην πραγματι-
κότητα, μερικοί θεωρούν ότι η ερμηνεία
είναι σημαντικότερη από τη σύνθεση.
Ένα μικρό μέρος του κοινού μπορεί να
διαβάσει μουσική. Ακόμη χειρότερα,
μέχρι και οι κριτικοί όπερας προτιμούν
να αξιολογήσουν την αξία των παρα-
στάσεων με βάση τα εγγεγραμμένα CD
που έχουν στο σπίτι παρά να συγκρί-
νουν τις ζωντανές εμφανίσεις με την
παρτιτούρα.
Τα σύμβολα της μόδας έχουν αρχί-
σει να διεισδύουν στον κόσμο της τέ-
χνης. Κατά συνέπεια, η εικόνα των μο-
ντέλων και των τραγουδιστών όπερας
έχει γίνει μετά βίας διακριτή στο μυαλό
του κόσμου. Για παράδειγμα, ακόμη και
τραγουδιστές, όπως η Cecilia Bartoli,
πρέπει να φωτογραφηθούν δίπλα σε
ένα αυτοκίνητο Jaguar για να κάνουν
καλή εντύπωση.
Ένα μέρος του κοινού σκέφτεται
ότι μια παράσταση είναι ενδιαφέρου-
σα μόνο αν είναι ένα μεγάλο γεγονός.
Είμαι αντίθετος σε αυτό. Αγαπώ τους
πασίγνωστους καλλιτέχνες, αλλά δεν
τους επιτρέπω να κάνουν κουμάντο.
Ορισμένοι τραγουδιστές δεν τραγου-
δούν ακόμα στην Όπερα του Παρισιού,
επειδή δεν αποφάσισα ποιος πρέπει να
ανεβάσει το έργο ή ποιος πρέπει να δι-
ευθύνει μια όπερα. Μια τέτοια στάση
απαιτεί σίγουρα θάρρος εκ μέρους της
διαχείρισης.
Έκανα μια αναβίωση της Salomé
χωρίς να προσλάβω έναν πασίγνωστο
καλλιτέχνη για τη δουλειά. Ευτύχησα
να δω ότι ο τραγουδιστής που επιλέ-
ξαμε είχε τόση επιτυχία όσο ο πασίγνω-
στος καλλιτέχνης που τραγούδησε τη
 ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Salomé σ το
παρελθόν. Έτσι
τελικά το κοινό
θα το δεχτεί,
όταν δημιουρ-
γούμε αστέρια
από καλούς
καλλιτέχνες.
Σήμερα η
σύγχρονη τέχνη γίνεται η εξαίρεση και
η ιστορική τέχνη είναι ο κανόνας. Αυτό
είναι πρωτοφανές στην ιστορία των τε-
χνών. Κατά το παρελθόν η σύγχρονη
τέχνη ήταν ο κανόνας και τα παλαιά
έργα της τέχνης ήταν η εξαίρεση. Ο
Mozart, για παράδειγμα, έπρεπε να
παρεκκλίνει του δρόμου του για να βρει
παρτιτούρες του Bach και του Händel,
όταν έψαχνε έμπνευση για το έργο του
«Mass in C Minor», διότι στην εποχή
του εκείνα τα έργα δεν παίζονταν. Και ο
Mendelssohn συνέβαλε αποφασιστικά
στην αναβίωση του έργου «Passions of
Bach». Ένα μέρος της ευθύνης για την
παρούσα κατάσταση φέρει σίγουρα η
εκπαίδευση.
Το ευρύ κοινό, και ειδικά οι νέοι,
ξέρουν πολύ λίγα για τις καλλιτεχνι-
κές αναφορές και τις κατηγορίες της
τέχνης. Εδώ είναι ένα παράδειγμα. Το
έργο «Falstaff» του Verdi κλείνει με
τον Falstaff να λέει “Tutto nel mondo
e burla” (Ο κόσμος όλος είναι μια με-
γάλη φάρσα). Το μουσικό είδος που
επιλέχθηκε για εκείνο το μέρος είναι το
fugue, το οποίο είναι το πιο αυστηρό
μιούζικαλ της δυτικής τέχνης. Το κοινό
για να εκτιμήσει τη διαφορά μεταξύ του
περιεχομένου και της μορφής, πρέπει
να εξοικειωθεί με το Shakespeare, την
ιταλική μουσική και τη θεωρία των μου-
σικών μορφών.
Χαιρετίζω το γεγονός ότι, ακριβώς
όπως στο 19ο αιώνα, τα σημερινά πο-
λιτιστικά ιδρύματα συγκεντρώνουν δι-
άφορες μορφές τέχνης: το θέατρο, το
χορό και την όπερα.
Θα μπορούσε να προκαλέσει κά-
ποια αντιπαλότητα το ότι ορισμένες
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ορχήστρες λαμβάνουν κρατικές επι-
χορηγήσεις, ενώ άλλες όχι, και το ότι
σε μερικές χώρες οι υποχρεωτικές ώρες
απασχόλησης είναι 35, ενώ σε άλλες
χώρες περισσότερες.
Διαφωνώ με τη δημοφιλή άποψη
ότι οι νέες τεχνικές λύσεις σημαίνουν
τον εκδημοκρατισμό των τεχνών. Οι
νέες τεχνολογίες είναι στα χέρια των
μεγάλων εταιριών, οι οποίες θέλουν να
κερδίσουν χρήματα με τις νέες τεχνο-
λογίες. Στην πραγματικότητα, η τεχνο-
λογική πρόοδος έχει περιορίσει το εύ-
ρος των έργων τέχνης που πωλούνται.
Αν κοιτάξει κανείς τι έχει καταγραφεί
στις μέρες μας, είναι όλο και λιγότερο,
είτε με πασίγνωστους καλλιτέχνες, είτε
με ένα ορισμένο ρεπερτόριο.
Π
ολλοί άνθρωποι είναι υπερή-
φανοι ιδιοκτήτες των Απά-
ντων του Goethe, αλλά λί-
γοι διαβάζουν αυτά τα έργα. Τα Άπα-
ντα του Mozart είναι τώρα διαθέσιμα
για μόλις εκατό ευρώ, και μπορεί να εί-
ναι μια μεγάλη εμπορική επιτυχία, αλ-
λά είναι βαρετό να ακούς όλα τα έργα
του Mozart. Δεν πρέπει να συναγάγου-
με τα λανθασμένα συμπεράσματα από
τα αποτελέσματα των πωλήσεων.
Όταν διατυπώνουμε συστάσεις για
την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα πρέπει
να έχουμε στο μυαλό μας το σύνολο
της Ευρώπης και όχι μόνο απομονω-
μένα σχέδια. Χαιρετίζω την ιδέα ότι
η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σκοπεύει να
υποστηρίξει τόσο την παραγωγή όσο
και τη διανομή των ταινιών. Αυτό έχει
σημασία κυρίως αν λάβουμε υπόψη τον
ανταγωνισμό από τις αμερικανικές ται-
19
νίες.
Η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή θεωρεί
ως προτεραιότη-
τα το ότι η πολιτι-
στική ιστορία της
Ευρώπης πρέπει
να παρουσιάζεται
στο ευρύ κοινό
στα ακόλουθα μέσα: σε βιβλία, εικόνες
και ιστοσελίδες, και μπορούμε να βοη-
θήσουμε σε αυτές τις προσπάθειες.
Πρέπει να μεταφέρουμε το μήνυμα
στις Βρυξέλλες ότι ίσως ο θεσμός της
Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευ-
ρώπης είναι έτοιμος να σταματήσει.
Παρακαλώ σκεφτείτε ότι πρέπει να
παρουσιαστούμε με τη σύσταση πως
το επόμενο στάδιο θα μπορούσε να εί-
ναι διάφορες μορφές ανταλλαγών με-
ταξύ των πολιτιστικών πρωτευουσών
της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, αυτό θα
μπορούσε να σημαίνει ότι αντί απλά να
επιλέγουμε αυτή ή την άλλη πόλη ως
«πολιτιστική πρωτεύουσα», θα πρέπει
να πραγματοποιείται μια μεγάλης κλί-
μακας ανταλλαγή πολιτισμού μεταξύ,
για παράδειγμα, της Βουδαπέστης και
της Λισσαβόνας. Το προτείνω αυτό
επειδή, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα
προβλήματα της Ευρώπης είναι ότι οι
άνθρωποι γνωρίζουν ελάχιστα σχετικά
με το πολιτισμό των άλλων. Υπ’ αυτήν
την έννοια, κάτι σαν ένα «σιδηρούν πα-
ραπέτασμα» εξακολουθεί να υφίσταται
σε πολλά μέρη. Το βρίσκω ανησυχητικό
το ότι οι άνθρωποι στη Δυτική Ευρώπη
ξέρουν τόσο λίγα για την Ουγγαρία και
την υπόλοιπη Κεντρική Ευρώπη. Εγώ
ο ίδιος δεν αποτελούσα εξαίρεση μέ-
χρι πρόσφατα. Μαθαίνω τώρα όλο και
περισσότερα για την ιστορία της Ουγ-
γαρίας, της Δημοκρατίας της Τσεχίας
και της Πολωνίας, και αυτό γιατί έχω
διαβάσει κάποια σχετικά βιβλία.
Σε περίπτωση που η πρότασή μας
για την πολιτιστική ανταλλαγή μεταξύ
των ευρωπαϊκών πόλεων αποτύχει, τότε
πρέπει να προτείνουμε ανταλλαγές
20
μεταξύ πολιτιστικών οργανώσεων. Θα
πρέπει να ενθαρρύνουμε την απευθεί-
ας ανταλλαγή μεταξύ, για παράδειγμα,
των πολιτιστικών οργανώσεων αφ’ ενός
της Ισπανίας και της Πορτογαλίας και
αφ’ ετέρου της Βουδαπέστης. Η Ευρω-
παϊκή Επιτροπή, επίσης, θα εκτιμούσε
τέτοιες προσπάθειες.
Σκοπεύω να μιλήσω για την ενδυ-
νάμωση του Προγράμματος Erasmus
για να ενθαρρύνω με αυτόν τον τρόπο
την ανταλλαγή όσο το δυνατόν περισ-
σότερων νέων. Αυτό θα μπορούσε να
βοηθήσει τους νέους από την Ουγγαρία
και την Πολώνια να επισκεφτούν, για
παράδειγμα, χώρες στη Νότια Ευρώπη.
Για τους Ούγγρους, κατά την άποψή
μου, η επίσκεψη απόμακρων ευρωπα-
ϊκών προορισμών είναι πολυτιμότερη
από την επίσκεψη, για παράδειγμα, της
γειτονικής Βιέννης.
Λίγα λόγια για τους καθημερινούς
στόχους των οργανώσεών μας. Πρέπει
να συνεργαστούμε καλύτερα στο συ-
ντονισμό του περιεχομένου των ιστοσε-
λίδων μας. Οι ιστοσελίδες του Διαδικτύ-
ου καθίστανται ιδανικές για το συντονι-
σμό, ειδικά τώρα που υπάρχει μια τάση
μεταξύ των διοργανωτών συναυλιών και
όπερας να αναπτύξουν προγράμματα
γύρω από ένα κεντρικό θέμα. Σκεφτείτε
το Ρότερνταμ, για παράδειγμα, όπου η
ελευθερία έχει επιλεγεί ως ένα κεντρικό
θέμα. Ας ελπίσουμε ότι οι κατάλληλοι
οικονομικοί πόροι θα βρεθούν, επίσης,
για τέτοιες προσπάθειες.
Υπάρχει άλλο ένα ζήτημα που σας
ζητώ να σκεφτείτε. Σαν διοργανωτές
συναυλίας είστε πιο ευνοϊκά διατεθει-
μένοι, σε σχέση με τις όπερες, να οργα-
νώσετε μεγάλα έργα που παρουσιάζο-
νται αργότερα και σε άλλα μέρη της Ευ-
ρώπης. Έχω ακούσει, για παράδειγμα,
ότι το νοτιοδυτικό γερμανικό ραδιόφω-
νο SWR, με επικεφαλής τον μαέστρο
Michael Gielen, έχει διοργανώσει την
παράσταση Gurrelieder του Schönberg
– η οποία αποτελεί σημαντικό επίτευγ-
μα. Θα ήταν πιο χρήσιμο εάν, κατά τη
ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
διάρκεια μιας τόσο μεγάλης κλίμακας
συνάντησης, όπως αυτής, είχαν σχεδι-
αστεί μερικά φιλόδοξα προγράμματα
σαν αυτό. Το Έτος του Olivier Messiaen
είναι ένα καλό παράδειγμα. Ας ελπί-
σουμε ότι κατά τη διάρκεια του 2008 θα
είναι δυνατό να ανεβάσουμε τη μνημει-
ώδη όπερα του Messiaen «St. Francis of
Assisi» και να τη παρουσιάσουμε στις
πόλεις, όπου δεν έχει παρουσιαστεί
ποτέ στο παρελθόν, για παράδειγμα,
στην Κεντρική Ευρώπη.
Τ
έλος, μια λέξη για τις νεώτερες
γενεές. Γνωρίζω ότι όλα τα πο-
λιτιστικά ιδρύματα έχουν προ-
γράμματα που αφορούν τους νέους αλ-
λά, κατά την άποψή μου, δεν είναι αρ-
κετά για να γεμίσουν τις αίθουσες των
συναυλιών μας με νέους ανθρώπους.
Ακόμη σημαντικότερο είναι ότι αυ-
τοί οι νέοι πρέπει να αισθάνονται πως
χρειάζονται μια τέτοια εμπειρία και ότι
αποτελεί μέρος της ανθρώπινης ύπαρ-
ξής τους. Αυτός είναι ένας τομέας στον
οποίο πρέπει να γίνουν πολλά ακόμα.
Η προσφορά εισιτηρίων σε μειωμένες
τιμές δεν είναι αρκετή. Απαιτείται κοι-
νή δράση για να δημιουργηθούν βιβλία
και τεχνικές συσκευές που ευαισθητο-
ποιούν τους νέους στη σοβαρή μουσι-
κή. Διάφορες προσεγγίσεις είναι δυνα-
τές αλλά αυτό που πραγματικά έχει ση-
μασία είναι ότι θα πρέπει να γνωρίζου-
με: υπάρχουν τεράστιες αναξιοποίητες
δυνατότητες σε αυτόν τον τομέα.
Υπήρξαν δραματικές αλλαγές σε
ολόκληρο τον κόσμο. Η τρομοκρα-
τία δεν θα πάει μακριά. Το παγκόσμιο
βάρος της Κίνας είναι σίγουρο ότι θα
αυξηθεί, γεγονός που σημαίνει ότι η συ-
νολική ισορροπία των δυνάμεων θα με-
τασχηματιστεί αναπόφευκτα. Θα ήταν
αφέλεια να σκεφτούμε ότι η Ευρώπη
μπορεί να επανακτήσει τη θέση ενός
σημαντικού παγκόσμιου παίκτη. Η δύ-
ναμη της Ευρώπης βρίσκεται στην πο-
λιτιστική και ιστορική συνείδησή της.
Η Ευρώπη πάντα παρατηρούσε
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
έντονα τους πολιτισμούς των άλλων
ηπείρων.
Οι ευρωπαϊκοί συγγραφείς αποφεύ-
γουν εκφράσεις όπως «σύγκρουση των
πολιτισμών.» Αντί αυτού, γράφουν για
την αλληλεπίδραση των πολιτισμών.
Ελπίζω ειλικρινά ότι μέσα σε πενή-
ντα χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ξε-
περαστεί από ένα Ευρωπαϊκό Ομοσπον-
διακό Κράτος. Θα υποστηρίζω αυτή
την ιδέα για όσο ζω. Ως ομοσπονδία η
Ευρώπη θα είναι σε θέση να διατηρήσει
τη πνευματική και ψυχική της δύναμη.
Οραματίζομαι μια ευρωπαϊκή ομοσπον-
δία όπου κάθε μια από τις χώρες και τις
περιοχές θα προωθούν τα συγκεκριμένα
πολιτιστικά γνωρίσματά τους.
Είμαι αισιόδοξος. Γνωρίζω ότι με-
γάλοι συγγραφείς και καλλιτέχνες του
θεάματος – οι οποίοι διαφορετικά θα
ήταν μοιρολάτρες - έτειναν να είναι
αισιόδοξοι στην καλλιτεχνική τους
απόδοση. Σκεφτείτε τον Shakespeare.
Ως άνθρωπος, μπορεί να ήταν ένας
απαισιόδοξος μοιρολάτρης, και όμως
στα τελευταία του χρόνια έγραψε το
έργο «The Tempest». Σε αυτό το παι-
χνίδι οι άνθρωποι (συμπεριλαμβανο-
μένων των αδελφών) που πολέμησαν
ο ένας τον άλλον καθ’ όλη τη διάρκεια
της ζωής τους βρίσκουν τελικά την αρ-
μονία και την ικανοποίηση. Σε όλες τις
άγριες περιπέτειες του θεατρικού έργου
«Ferdinand and Miranda» - αντιπρόσω-
ποι της νέας γενιάς - διασκεδάζουν παί-
ζοντας σκάκι. Το σκάκι είναι ένα σύμβο-
λο των πραγματικών γεγονότων. Παίζο-
ντας σκάκι δεν μειώθηκε η μεταξύ τους
έλξη. Ο Prospero ενθαρρύνεται από την
αγάπη της Miranda και του Ferdinand.
Χρησιμοποιεί τη μαγική δύναμή του για
να διευθετήσει τις συγκρούσεις μεταξύ
των εισβολέων στο νησί. Στη συνέχεια,
πετά τα μαγικά βιβλία του στη θάλασσα
και σπάζει τη μαγική ράβδο του. Δεν θα
τη χρειαστεί άλλο.
Στην Ευρώπη του αύριο ο στόχος
μας θα είναι να έχουμε το θάρρος να
κυβερνήσουμε μέσω των τεχνών.
 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 21

Climate policies

after Copenhagen
Introduction by Francois Godement

Does China have a real climate change policy?

T
he outcome of the Co-
penhagen Climate Con-
ference sent shock waves
around the world. China
seemed to be responsible
ed by a rather rigid vice-minister. But
this may have been as much the result
of some embarrassment as a decision
to snub world leaders.
it and thus, perhaps inevitably, creat-
ed division among developing coun-
tries. But by opposing any binding
commitment by the industrialised
countries themselves, it also contra-

for the failure to agree legally binding
and genuine caps on emission levels.
But the exceptional disarray in which
the conference fell, including unpre-
C
hina had demonstrated su-
preme skill in the lead-up to
the conference. It teamed up
with India to resist pressure from the
dicted its own previously stated de-
mand that developed countries take
decisive action first.

pared group meetings among heads
of governments, was both a bane as
well as a gift for China’s representa-
tives. After all, if there is one thing that
is certain about China’s leadership
style, it is that informality and impro-
visation are not well received and are
not likely to provoke new decisions. At
one point, Wen Jiabao was represent-
old industrialized countries and then
announced its own plan to reduce, or
rather slow the rise of, carbon emis-
sions. If there was any doubt that Chi-
na can say no, Copenhagen removed
it. But then China lost the public di-
plomacy battle – at least in the short
term. It failed to bring island and mar-
itime states with low shore lines with
Y
et China was far from alone
in this stand. In fact, the BRIC
countries formed a real coali-
tion and, encouraged by the complete
lack of common action by the indus-
trialised countries before the confer-
ence, were also joined by many other
countries. Japan made a credible com-
mitment, and Europe a not-so-cred-

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

22
ible commitment, to stringent new
limits on emissions. But whether be-
cause of its traditional reluctance to
sign internationally binding legal ar-
guments, or because of a fear of oppo-
sition to those standards in Congress,
the United States was on a different
wavelength. China showed in Copen-
hagen that it was the biggest mover
on climate change – except, of course,
that it did not want to move. Since
then, the momentum behind action
on climate change has dissipated.
H
owever, this is not the end of
the story. China has caught
on to the economic oppor-
tunities of reducing emissions and is
also alert to the possibility of a neg-
ative impact on its foreign trade of
measures taken elsewhere. This issue
of China Analysis illustrates how in-
dustrial and social thinking is taking
place in China alongside the worst en-
vironmental situation one can imag-
ine. It also shows a China that is miles
ahead of Europeans in its thinking
about a carbon tax. Whereas the EU
has not come up with a proposal for
a carbon tax that is commensurate
with the size of its unified market and
consistent with WTO rules, China is
ready to roll out its own carbon tax
1. Lessons for China from the Copenhagen Summit
by Anne Rulliat
Sources: Xin Benjian, “The test of strength of international policy behind the
Copenhagen Agreement”, Hongqi wengao, 9 February 2010.
He Jingjun, “Lessons from the Copenhagen summit for the world and for
China”, Lianzheng liaowang, 13 January 2010.
T
wo months after the disap-
pointing conclusion of the
Copenhagen summit, Chi-
nese columnists continue to
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
in order to keep the revenues result-
ing from such a tax to itself. It would
of course be good if China did impose
such a tax, which would create an in-
centive for Chinese companies to re-
duce their emissions.
T
o Europeans, the message
should be clear. Although
the top down approach – in
other words, regulating and legis-
lating – is suited to setting a frame-
work for reducing emissions within
Europe, it will not work beyond Eu-
rope’s borders. The UN system is too
weak to create effective internation-
al energy and emission control poli-
cies. China is not so different from
the US, which simultaneously pro-
duces advanced alternative technolo-
gies and the insane oil consumption
policies that have led to the oil spill in
the Gulf of Mexico. Europeans should
continue their fight for better interna-
tional standards. But they should also
pay much more attention to the impli-
cations of the emerging new Chinese
environmental technology sector for
Europe’s trade relationship with Chi-
na. Otherwise, from wind to hydro
and solar energy to batteries, the fu-
ture could belong to China as it al-
ready does for mobile phones.
focus on questions of climate change.
The two articles explored in this com-
mentary by He Jingjun1 and Xin Ben-
jian2 are representative of the general
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
tone of the Chinese press. They both
relegate the substantive issues in the
climate change debate to the back-
ground. They are more concerned
with analysing the reasons for the
summit’s failure and interpreting this
failure in terms of the issues at stake
in international relations, and elabo-
rate on the implications for Chinese
domestic policy. They draw lessons
from the summit’s outcomes and at
the same time attempt to justify the
Chinese position.
From a Chinese point of view, the
climate change negotiations failed
because of the actions and attitudes
of the West. While both writers think
China could have improved its media
strategy, neither questions the basic
Chinese position at the summit. They
criticise the industrialised countries
and in particular the European Union
for politicising the climate change
negotiations and thus dooming them
to failure. They say that, while the EU
initially played a pivotal role in set-
ting targets for reducing greenhouse
gas emissions, it is now less willing to
show leadership in the climate change
debate because of its fear of compe-
tition from emerging countries and
the pressure of conservative policies
within the EU.
B
oth writers believe the sum-
mit failed because of the di-
visions that appeared during
the negotiations. Xin Benjian par-
ticularly regrets the split among the
developing countries: he argues that
the developed countries manipulat-
ed developing countries during the
negotiations, for instance by mobilis-
ing island nations threatened by the
rise in sea level in order to promote
the target of limiting temperature ris-
es to 1.5°C rather than 2°C. Further-
more, according to the Chinese view,
the way Western countries proposed

to distribute fund-
ing between small
island nations, poor
countries, emerging
countries and less
developed countries
created rivalries be-
tween countries in
various stages of de-
velopment and thus
divided them.
The writers see
the West as irre-
sponsible and con-
descending towards
the de veloping
world. Thus in Xin
Benjian’s view, the
discussions on technology transfers
to the developing countries remained
too vague. The developed countries
“kept harping on about the same
thing”, for example, protection of in-
tellectual property rights, which was
used as an argument for refusing to
provide their technologies to the de-
veloping countries. Both authors be-
lieve that Western countries see assis-
tance to developing countries not as a
duty but as as a favour.
B
oth writers see an unaccept-
able discrepancy between the
targets imposed on the dif-
ferent parties to the negotiations:
the developed countries required the
developing countries to commit to
limiting their greenhouse gas emis-
sions but refused to be bound by tar-
gets themselves. They say that while
the United States will not sign up to
binding targets, it wants to make fi-
nancial aid to developing countries
conditional on verifiable success in
meeting emissions reduction targets
– a double standard that seems irra-
tional to them. Xin Benjian also com-
ments that the proposal by the devel-
oped countries to reduce global emis-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
sions by 50% by 2050 is tantamount to
bringing the constraints on develop-
ing countries into line with those of
the developed countries. However, in
accusing the developed countries of
double standards on binding targets,
Xin Benjian forgets that, during the
final negotiation, China opposed the
proposal that Annex 1 countries like
the US and the EU countries commit
to their own long-term targets in the
agreement.
The writers argue that a final cause
of the summit’s failure was the refusal
by the developed countries to discuss
medium-term emissions reduction
targets. Xin Benjian says he is aston-
ished that developed countries are
seeking to establish targets for 2050.
In fact, he says, they would be better
advised to meet their commitments
under the Kyoto Protocol for 2008-
2013 or to discuss the period beyond
2013. This perceived lack of logic leads
Xin Benjian to question the honesty of
the developed countries.
Without disputing China’s ba-
sic position at the summit, both au-
thors suggest that some lessons can
be drawn from the way in which the
negotiations proceeded. Firstly, they
23
say China needs
to improve its
negotiation
technique and
the way it puts
forward its posi-
tions.
This is a point
that had already
been made by
other Chinese
commentators
in the months
leading up to the
summit. In par-
ticular, Chinese
researchers en-
couraged their
government to make proposals of its
own on climate change rather than
simply reacting to proposals put for-
ward by others 3.
S
econdly, they say China needs
to improve its image in the
West. In He Jingjun’s view, the
Western press unjustly neglected
China’s contribution. An “indifferent
agreement” 4 was reached at Copen-
hagen thanks mainly to “the Chinese
delegation and the international com-
munity”. But instead of praising the
Chinese, the western media criticised
them. British newspapers, for exam-
ple, claimed that “China Hijacked Co-
penhagen Climate Deal”5. Some for-
eign media even accused the Chinese
of weakness – the German press, for
example, said that China “fell into the
trap set by the Western countries”.
China went to the Copenhagen sum-
mit thinking it would play the role of
the “good guy”, but as the largest emit-
ter of greenhouse gases and a pollut-
ing country, it left Copenhagen look-
ing like a “bad guy”.
He Jingjun argues that the Western
media treated India differently even
though, like China, it argued against
24
restrictive targets on emissions. In his
view, the Indian government success-
fully aroused the compassion of the
international community and thus
got a better response during the ne-
gotiations. He says India was able to
play the card of per capita emissions
quotas to challenge its designation as
a major emitting country and could
also claim a “development entitle-
ment” because one-third of its popu-
lation is very poor. China could have
used similar arguments but did not do
so and instead “stumbled” over more
technical matters such as measures to
monitor commitments and transpar-
ency. He also admits, however, that
since the Indian system of government
is more democratic than the Chinese
system, Western observers may be
more inclined to be sympathetic to
Indian viewpoints.
X
in Benjian says that climate
change experts should in fu-
ture be mobilised to explain
the Chinese government’s action to
foreign governments and the media.
In particular, describing China’s ef-
forts to reduce greenhouse gas emis-
sions and the sacrifices that these ef-
forts require could help to create
a more positive perception of the
country. Given that climate change
has become a key issue in interna-
tional relations, the image of China
in the international community will
depend in large part on its success or
failure in generating sympathy for its
position.
Both commentators believe that
China’s influence was particularly
weakened by the split that occurred
within the group of developing coun-
tries. Before the beginning of the
summit, China tended to regard itself
as their spokesperson, or at the least
believed it shared the same concerns.
Both commentators say Beijing
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
must now reconsider the terms of
South-South cooperation in general
and its relationship with developing
countries in particular.
X
in Benjian notes that Chi-
na will have to find a means
of alleviating the dual pres-
sure to which it will inevitably be sub-
ject following the agreement reached
in Copenhagen. China is now “caught
between the pincers” of developed
and developing countries. On the one
hand, the EU and Japan wanted to
align their medium-term emissions
reduction targets with the commit-
ments made by India and China. The
United States is also making its finan-
cial assistance and its final targets con-
ditional on the acceptance of interna-
tional monitoring measures. On the
other hand, the developing countries
were hoping to obtain significant fi-
nancial assistance from the developed
countries.
China is under increasing pres-
sure from both.
X
in says that China’s mobilisa-
tion of the developing coun-
tries ahead of the next round
of talks is designed primarily to har-
monise the positions held by the BA-
SIC countries 6, the G-77 and the is-
land nations. If it is able to obtain the
support and cooperation of all these
blocs, it will be possible to put pres-
sure on the developed countries while
alleviating the pressure on China. Chi-
na could then unite the BASIC and
G-77 countries around a common po-
sition based on voluntary reduction
of emissions for the developing coun-
tries and rejection of any internation-
al monitoring.
Going beyond the international
negotiations, the two commentators
recognise that climate change is an is-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
sue that is critical to China’s domestic
political situation.
In particular, the transition to a
low carbon economy will be a diffi-
cult test for China. He Jingjun refers
to Anthony Giddens, who has recently
argued that voluntary action on cli-
mate change is more effective than
international agreements7. Basing his
argument on this claim, He Jingjun
tries to demonstrate that the Chinese
government is already setting its own
binding targets on greenhouse gas
emissions and is incorporating them
into its economic development plans,
which call for a 45 per cent reduction
in carbon intensity between 2005 and
2020. In He’s view, the Chinese gov-
ernment’s actions demonstrate that it
is as determined as the international
community is to address the problem
of climate change.
However, He says, the Chinese
government must continue to priori-
tise development, economic growth
and social stability. If China’s growth
were to slow, over-ambitious targets
on greenhouse gas emissions could
become a burden and even lead to a
humanitarian catastrophe. He there-
fore proposes a cautious approach on
climate change.
T
he sudden closure of coal-
fired power stations and oth-
er polluting industries such
as cement works would cause unem-
ployment and significant financial
losses. The challenge for the Chinese
government is therefore to gradually
restructure the economy by moving
the labour force towards low-carbon
industries and creating jobs in the
clean energy sector. These two com-
mentaries on the Copenhagen sum-
mit suggest that China is not about to
sacrifice economic development and
growth in order to enter into binding
international commitments.

2. Carbon tax: an appraisal of the debate
by Thomas Vendryes
Sources:
Xiong Jianfeng8, “Specialist controversy over the carbon tax: can China bear
this burden?” Diyi caijing ribao – China Business News, 16 October 2009.
Tan Yao9, “What carbon tax system should China implement?” Zhongguo
jingji bao, 27 October 2009.
Fan Gan10, Liu Chunyan11, Sun Lijian12, “The time has come for China to
tax carbon”, Guoji jinrong bao no. 8, 13 October 2009.
C
arbon tax research team of
the Research Institute for
Fiscal Science, “The pos-
sibility of implementing a
carbon tax in China”, 21 Shiji jingji ba-
odao, 16 July 2009.
China has been the world’s top
producer of greenhouse gases since
2007, and state representatives and
intellectuals agree that action must
be taken to reduce the country’s emis-
sions. In 2009, as China prepared for
the UN conference on climate change
in Copenhagen, researchers and
members of the Ministries of Finance
and Environmental Protection began
to assess the need, feasibility and po-
tential methods for implementing a
carbon tax.
The major motivation behind
China’s determination to reduce emis-
sions is not concern about climate
change and the environment but re-
gard for international pressure.
Tan Yao believes that for China to
be seen as a “responsible member of
the international community”, it must
share the burden of combating green-
house gas emissions. Unilateral imple-
mentation of a carbon tax would en-
hance China’s status in international
negotiations on global warming and
strengthen the country’s credibility on
the world stage.
Xiong Jianfeng, Tan Yao, Fan Gan,
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
and Liu Chunyan imply that China’s
main incentive to introduce a carbon
tax is the threat that the United States
and other Western countries will put
in place a “border carbon tax”. The
World Trade Organisation (WTO)
“
Unilateral implementation of
a carbon tax would enhance China’s
status in international negotiations
”
on global warming.
has endorsed this policy in principle.
However, even if importing countries
could introduce heavier customs du-
ties on goods from countries where
environmental restrictions are less
strict, China has agreements with
most Western countries prohibit-
ing double taxation. So, by taxing its
own carbon, China hopes to prevent
its main trade partners from doing it
themselves: as Fan Gan says, China
must be ready to strike first in order to
prevail. Environmental diplomacy has
thus clearly overtaken environmental-
ist considerations.
Stakeholders think that a carbon
tax should be implemented quickly,
with an initially low tax base and rate
25
to be increased over time. The Carbon
tax research team at the Research In-
stitute for Fiscal Science stresses the
necessity of introducing the carbon
tax gradually, so that the economy
can adjust without too many jolts.
The team recommends setting the
tax at 10 yuan per tonne of carbon
at first, from as early as 2012-2013,
with a view to increasing it progres-
sively after that consistent with the
country’s level of development. The
Institute’s final report, as analysed by
Xiong Jianfeng, advocates implement-
ing the tax from 2010, at a total rate of
between 20 and 100 yuan per tonne,
with the target of doubling by 2030.
By comparison, according to Xiong
Jianfeng, the price of a tonne of CO2
on the Chinese carbon credit market
is around US$6 (40 yuan) within the
framework of the Clean Development
Mechanism (CDM) of the Kyoto Pro-
tocol. One tonne of carbon could be
exchanged for about €10 (around 90
yuan) on the EU’s pollution rights
market at the beginning of 2010,. In
Sweden, the tax on one tonne of car-
bon is €27, or around 245 yuan.
E
xperts are still debating the
consequences for the Chinese
economy of introducing a car-
bon tax. Xiong Jianfeng agrees with
the optimistic assessment of the Re-
search Institute for Fiscal Science,
which thinks that even at the highest
rate proposed – 100 yuan per tonne –
the cost of the tax should not exceed
0.5% of GDP, and will have significant
benefits, like the redirection of invest-
ments in the energy sector towards
emerging industries. The Institute
thinks that the tax should have few
negative effects because it is intended,
like its equivalents in Europe, to affect
pricing structure rather than revenue,
increasing the price of carbon without
impoverishing economic actors. Com-
26
mentators are calling for the tax rev-
enue to be redistributed in one form
or another – although, as Tan Yao
points out, the choice of where to de-
ploy the money will be politically dif-
ficult. It could be used directly by the
state in the form of public investment,
as Xiong Jianfeng observes, or it could
be used to alleviate the tax pressures
on households and businesses by tar-
geting the most disadvantaged, as Tan
Yao and Fan Gang suggest.
Sceptics like Cai Fang and Sun Li-
jian agree that outside China, the con-
sequences of introducing a carbon tax
have ranged from relatively painless to
positive, but they think that the situ-
ation in China is very different. The
People’s Republic is still only in the
early stages of development, and its
industry and economy remain very
dependent on heavy industry and the
energy sector. And, with a workforce
of 900 million people, employment is
a serious concern.
As the economist Cai Fang ob-
serves, quoted by Xiong Jianfeng, the
Chinese economic system, the aver-
age level of education, and the state of
available technologies are such that it
is hard to see how the carbon tax can
lead to the creation of a large number
of “green jobs”. In Cai Fang’s assess-
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ment, emissions reduction policies
have cost 370,000 jobs in 2004-2007
alone.
Finally, the sceptics contend that
the problem of redistribution will not
be easy to solve. Who should be taxed,
and who should benefit from the tax?
As Tan Yao says, taxing consumers
directly would probably be unpopu-
lar, but if the large companies in the
energy sector are asked to pay, they
3. Towards a low-carbon economy?
by Gaëlle Brillant
Sources:
Sun Bing13, “The consequences of the Copenhagen agreements for major in-
dustries”, Zhongguo jingji zhoukan, 25 January 2010.
“The opportunities for post-Copenhagen investment”, Shiji zhengquan, Century
Securities analysis report.
C
hinese diplomacy was the
key to getting participat-
ing countries to agree to
the principle of “common
but differentiated responsibility” at
the end of the Copenhagen summit.
In the absence of a binding agree-
ment, the group of developing coun-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
will most likely be able to pass the cost
on to their clients, whether these are
small businesses or individuals. Also,
if the implementation of a carbon tax
does not go hand in hand with an ef-
fective redistribution policy, it might
contribute to the imbalance between
levels of development in China’s re-
gions. At the moment, the most de-
veloped regions are best placed to
profit from the incentives that such a
tax would bring, while the central and
western provinces, more dependent
on heavy industry and the energy sec-
tor, are more likely to find themselves
paying a heavy price.
So, driven by the dictates of its
trade and commerce, China looks
likely to adopt a carbon tax. Its im-
plementation would be progressive,
and it would be increased incremen-
tally, probably up until the year 2030.
Many aspects still need to be clarified,
however, in particular the most criti-
cal one: the extent to which national
economic players will share the effort
to reduce greenhouse gas emissions.
tries, to which China claims to be-
long, can independently implement
their own greenhouse gas emissions
reduction policies. According to Shiji
Zhengquan, Premier Wen Jiabao said
at the conclusion of the summit: “The
(Chinese) targets have not been sub-
ject to any restriction and have not

been compared to those of any other
country. We will honour our promis-
es through concrete actions. Whatever
the outcome of the conference, we fully
undertake to achieve or even to exceed
these targets.” In other words, despite
the summit’s failure, clean technology
initiatives in China are on the rise, and
the government is adopting incentive
policies to facilitate their development.
China took an important legal
step forward in providing a frame-
work for sustainable development
when it drew up the 2006 Renewable
Energy Law. This law was amended
on 31 December 2009 and came into
force in April 2010. It defines different
types of renewable energy, reiterates
international planning requirements
and establishes a plan of action for in-
creasing the production of renewable
energy in China. The 2009 amend-
ment provides for the creation of a
special state fund for the development
of renewable energy.
S
hortly before the Copenhagen
summit, Beijing announced
unilateral commitments that
met with the approval of the Chinese
press. It said that it planned to reduce
energy consumption per unit of GDP
by 40% in comparison with 2006 to
45% by 202014. The use of non-fossil
energy is to increase by 15% over the
same period. These targets go beyond
the road map set out at the Bali climate
change conference in 2007. These ad-
vances represent a strong sign of po-
litical support for Chinese companies
and for Chinese research in the field.
According to Dr Sun Youhai, a mem-
ber of the National Consultative Com-
mittee for the Environment and Vice-
President of the China University of
Political Science, China has to make
progress in this field if it wants to ce-
ment its status as a major power.
However, China needs to be able
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
to measure emissions accurately if
it is to be able to reduce them. The
establishment of measurement stan-
dards for greenhouse gas emissions is
a scientific problem in theory, but in
fact, defining standards has become a
political problem. The government is
in the process of developing its own
standards, but for now, foreign com-
panies established in China are en-
couraging Chinese companies to use
their standards for measuring carbon
dioxide emissions, and according to
Zhongguo jingji zhoukan, the vast
majority of the Clean Development
Mechanisms (CDM) in China have
been developed by foreign companies.
In Zhongguo jingji zhoukan’s view, the
Copenhagen summit brought about
progress towards the adoption of an
international measuring standard.
The International Organisation for
Standardization (ISO) is in the process
of drawing up such a standard, al-
though this will only come into force
in November 2011, in other words
after the date set for the adoption of
the Chinese version. The developing
countries, however, are concerned
that fixed international standards
will become an obstacle to trade: sev-
eral countries have already adopted a
carbon tax, and the United States is
considering an import tax for goods
manufactured using processes involv-
ing high levels of carbon emissions.
Chinese commentators believe
that countries that are capable of
regulating green technologies have
the best chance of maintaining in-
ternational competitiveness in the
future. According to Dr Sun Youhai,
while the developed countries may be
weakened by the international finan-
cial crisis, they are already regulating
their carbon capture technologies,
their carbon storage, and so on. If they
can sell these technologies, they will
dominate a sector that is growing fast.
27
China must show that it is able to keep
pace in the sector.
T
he potential for economic
growth based on sustainable
industry varies by sector, and
those sectors that receive strong po-
litical support will grow rapidly in the
short term. Among these, the great-
est investment will probably be seen
in sectors that already have a techno-
logical edge. According to the Century
Securities report, the industries most
likely to do well in the immediate fu-
ture are clean vehicles, nuclear power,
smart grids, and the new industries of
environmental protection and sustain-
able development.
At the moment, coal dominates
the energy sector in China: more than
78% of the country’s electricity comes
from thermal power stations, which
are mostly coal-fired and far less en-
vironmentally friendly than the clean
coal thermal power stations in OECD
countries. Integrated Gasification
Combined Cycle technology (IGCC,
or clean coal technology15) will be-
come an important growth sector, but
at the moment it does not have strong
political support, and the technology
for its use has to be imported. China is
still in the process of developing pilot
demonstration projects – these proj-
ects are promising long-term invest-
ment targets.
T
he government has also drawn
up a pricing policy to encour-
age the development of wind
energy, the use of which has grown in
China recent years. However, at the
moment, wind energy represents just
0.35% of Chinese energy consump-
tion. While turbine blades are man-
ufactured locally, other components
still have to be imported.
The environmental protection and
sustainable development industry has
28
experienced significant growth over
the past two years, driven by the inclu-
sion in the eleventh Five-Year Plan of a
timetable for lowering carbon dioxide
and sulphur dioxide emissions. The
twelfth Five-Year Plan (2011-2015)
will provide for investment of 3.1 bil-
lion yuan in the sector double the 1.4
billion yuan allocated in the eleventh
Five-Year Plan.
T
he government has priori-
tised the prevention of water
pollution and set up 785 proj-
ects to monitor pollution in several
lakes, rivers and basins, for example at
the Three Gorges Dam. The process-
ing of waste water is a major objective:
the capacity for purification of domes-
tic water in urban areas is expected to
exceed 100 million tonnes per day by
the end of the eleventh Five Year Plan,
and the construction of wastewater
processing plants has so far cost more
than 400 billion yuan. Treatment of
solid waste is likely to grow rapidly as
well – the eleventh Five-Year Plan saw
210 billion yuan invested in solid waste
treatment. At the moment, China has
insufficient infrastructure for treating
waste. However, with investment, this
problem should be resolved quickly.
The electricity grid is being mod-
ernised with the help of smart grids,
which will make use of renewable en-
ergies and enable consumers to pro-
gramme and adjust their consumption
to suit their needs and their budgets.
Europe and North America lead this
field in terms of research, closely fol-
lowed by Japan, Australia and India.
At the moment, China lags behind
in the sector, but in 2009, the State
Grid Corporation announced a plan
for altering the electricity grid to in-
clude smart grid technology. Planning
and pilot projects are taking place in
2009-2010, the electricity grid will be
brought up to standard between 2011
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
“
Copenhagen was a success
because it cemented the idea of
shared responsibility between de-
veloped and developing countries
and made commitments on provid-
ing financial assistance to develop-
”
ing countries.
and 2015, construction of new smart
grids will begin in 2015, and the proj-
ect should be completed by 2020.
China’s energy consumption will
exceed that of the United States very
soon, and China’s industry needs to
seize this opportunity for develop-
ment, research and investment. With
investment in sustainable develop-
ment and renewable energy technol-
ogies only just beginning, promoting
the use of green energy and foster-
ing sustainable industry is a matter
of strategic importance for China –
and for the global economy, in which
China is set to play an increasingly
important role.
Conversion Steel Slag (CSS) tech-
nology16 is not profitable in the short
term, and cannot be applied on a large
scale.
C
hina is rapidly developing
various types of clean vehi-
cles, including Blade Electric
Vehicles (BEV), hybrid, solar and fuel
cell electric vehicles (FCEV), and hy-
drogen-powered and cars using oth-
er types of engines (high performance
storage devices, dimethyl ether, etc). It
is also developing the industrial chain
to support these clean vehicles, includ-
ing battery management systems, con-
trol systems and assembly lines. Gov-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ernment regulations that specify the
construction standards and require
checks for clean vehicles came into
force on 1 July 2009.
The Chinese government is also
keen to develop nuclear power, which
it sees as a clean energy that can meet
country’s growing industrial needs. In
2008, nuclear power represented only
1.3 per cent of total electricity produc-
tion in China, compared to the world
average of 17 per cent17. However, the
construction of nuclear power sta-
tions is increasing across the country,
The Chinese government intends to
build a large number of reactors by
2016 and increase operating capacity
from 51.63 million kW to 75 million
kW by 2020. Experts predict that in
ten years China will have the largest
number of nuclear power stations in
the world.
Charging stations are also likely
to take off. Two electricity companies
have been in the process of setting up
grid projects since 2009: National Grid
is now established in Shanghai, Tian-
jin and Xi’an, while China Southern
Power Grid has moved into Shenzhen.
C
hina’s Suntech Power is the
world’s largest producer of
photovoltaic cells – although
since Suntech’s cells are made of poly-
crystalline silicon rather than mono-
crystalline silicon18, their solar cells
are not of the highest quality. The gov-
ernment has ordered 14 million tonnes
of photovoltaic cells for national proj-
ects, and, according to Century Secu-
rities, an investment of more than 150
billion yuan can be expected in the
sub-sector in 2010. The efficiency of
solar panels set up in China is severely
undermined by inadequate pressure at
the pilot sites, but the government has
given approval for their development
thanks to a pricing policy that is in the
process of being validated 19.

4. The Copenhagen summit viewed as a success
by Jean-François Di Meglio
Sources:
Fan Jianhua20, “After Copenhagen, the challenge ahead is even more difficult”,
Zhongguo jingji daobao, 19 December 2009.
Tang Xuepeng21, “Copenhagen is not a failure”, 21 Shiji jingji baodao, 21 De-
cember 2009.
T
he Chinese press has been
remarkably quiet about
the Copenhagen summit,
considering the intensity of
the negotiations, the number of world
leaders and influential groups involved,
and the enormous gap between
expectations before the summit and
its actual outcomes. At the end of
2009, most Chinese commentators
held the two fairly conventional views
expressed in the two articles discussed
here. Fan Jianhua argues, much like
the Chinese leaders at the summit,
that China should consider its specific
development issues and its national
interest in dealing with the global
problems brought up at Copenhagen.
Tang Xuepeng, on the other hand, sees
the conference as a success, while also
recognising that discussions failed on
some points. Both articles talk more
or less explicitly about the issue at the
forefront of Chinese minds: the United
States’ responsibility for the lack of
understanding, if not of meaningful
agreement.
Fan Jianhua thinks that the devel-
oped countries talked a lot but came
under great pressure and in the end
had little impact on the summit’s con-
clusions. He sees China’s recognition
of its responsibility in global warming
as a major contribution to the summit.
In December 2007 in Bali, a road map
was achieved through consensus. This
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
time, however, China made a unilat-
eral commitment to reduce its CO2
emissions, although the developing
countries admit that they are a long
way from meeting the goals of Bali.
Some national and international
analysts think that China’s commit-
ments are not particularly ambitious
and will meet them quite easily. For
example, China’s CO2 emissions on
the basis of GNP have dropped by
49.2% since 1990, so it could be argued
that (though whether this reflected
China’s real increase in China has
become energy efficiency is another
question). The eleventh Five-Year Plan
aims to reduce emissions by 20 per
cent, and the twelfth and thirteenth
Five Year Plans are expected to reduce
emissions by 40- 45 per cent through
the replacement of carbon-based en-
ergy. This seems like a large reduction
compared to the energy efficiency im-
provements of other countries over
similar timeframes. For example,
Korea’s energy efficiency decreased
by 2.5%, between 1971 and 1990 but
increased by 14.3% between 1990 and
2007. Japan’s energy efficiency rose
35% between 1971 and 1990 but only
8% between 1990 and 2007. The US’s
efficiency grew by 38% between 1971
and 1990 and by 27% in 1990-2007.
Latin America’s stayed at 0% between
1971 and 1990 and by 4.8% between
1990 and 2007. And yet China has set
29
itself a target of improving its energy
efficiency by 45% within 15 years.
According to Fan Jianhua, China’s
targets need to be assessed in the con-
text of its own development, and in
particular, of the country’s rate of ur-
banisation. This rate is currently 45%
and is increasing annually by 1 per
cent, which means that in 30 years
there will be 450 million more people
living in China’s cities than at present.
This figure represents one and a half
times the population of the US, and
the equivalent of the total population
of the 27 countries of Europe. More
than 1.4 billion square metres will be
needed to provide residential, hospi-
tal and school infrastructure for this
population. China will not be able to
import many of the items needed to
meet its subsistence requirements.
And since China’s energy production
depends primarily on coal, it is not
clear that a standard derived from the
experience of developed countries can
be applied to the improvement of Chi-
na’s energy efficiency. The developed
countries have abundant technologi-
cal and financial resources. Australia,
for example, possesses extensive re-
sources in raw materials, and if it were
to build new types of power stations,
it could reduce its emissions consid-
erably, but it has no plans to do so.
Even in the United States or Europe,
it is difficult to find plans concern-
ing electricity generation that are as
ambitious as those being considered
by China, Tang Xuepeng argues. The
eleventh Five-Year Plan aims to shut
down the smaller facilities producing
electricity, steel and cement, which
should make it possible to achieve the
target of a 20 per cent improvement
in energy efficiency. However, it will
not be possible to sustain this level of
improvement in the twelfth and thir-
teenth plans.
Copenhagen will soon be in the
30
past, and the impasse towards which
the world is heading will soon become
apparent. Fan Jianhua says that it is
important to re-examine the past and
future role of China in global warm-
ing. During the past 40 years, China’s
impact on climate change has been
one-sixth that of the United States.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
argue that in assessing China’s contri-
bution to the summit, it is important
to remember the United States’ cen-
tral role in any possible set of solu-
tions, and to avoid completely shifting
responsibility from one set of players
to another.
and 2012 to combat desertification, the
submersion of threatened archipelagic
nations, and the disappearance
of marine resources, particularly
in Africa. By 2020, the developed
countries could be spending a total of
US$100 bn on this kind of assistance.
According to Tang Xuepeng, it

Over the past 20 years, it has been
less than half that of the United States
and the same as that of the European
Union. Today, China has overtaken
the United States and produces double
the emissions of the European Union.
Fan Jianhua concludes that this simply
shows that, because China is a devel-
oping country, it cannot yet be held to
the same standards as the developed
countries. He adds, though, that the
problems raised by Copenhagen are
“clearly on our doorstep” .
If the objective of Copenhagen was
to make climate change a global con-
cern and to make it possible for the
world to win the fight against global
warming, then Copenhagen achieved
its objective. Chinese commentators
T
ang Xuepeng disagrees with
the view of the Western
press that Copenhagen was
a failure. The developed countries
were disappointed because there
was no agreement on precise targets
and fundamental international
principles, apart from an undertaking
from developed and developing
countries to reduce global warming
by 2ºC. However, Tang argues that
Copenhagen was a success because
it cemented the idea of shared
responsibility between developed
and developing countries and made
commitments on providing financial
assistance to developing countries. For
example, developed countries agreed
to spend US$30 billion between 2010
could be said that, in the scope and
depth of the discussions, the Copen-
hagen summit was an improvement
on the Kyoto Protocol. The developed
countries and especially the United
States accepted that emissions at the
end of 2009 exceeded 1990 levels by
25%, which was equivalent to saying
that the Kyoto target was missed by
5.2%. Last November, in the imme-
diate lead-up to Copenhagen, China
and the United States established the
principle of cooperation in the energy
field. The United States recognised the
role of emissions in global warming
and called for a reduction of 17% by
2020 compared to 2005. After that,
the United States and India drew up
agreements on climate security and,

 About the authors:
Gaëlle Brillant is a research assistant at
Asia Centre, where she works on China eco-
nomics. She can be reached at g.brillant@
centreasia.org.
Jean-François Di Meglio who is
both writing and teaching on energy and
economic issues in China and Asia as a
whole, has a banking background. He can
be reached at jf.dimeglio@centreasia.org.
Mathieu Duchâtel is the chief editor of
China Analysis and a research fellow at Asia
Centre at Sciences Po, he can be reached at
m.duchatel@centreasia.org.
François Godement is the director of
the strategy of Asia Centre at Sciences Po
and a senior research fellow at the Euro-
pean Council on Foreign Relations. He can
be reached at francois.godement@ecfr.eu.
Anne Rulliat is the interim director for
operations and communications at Asia
Centre, she can be reached at a.rulliat@
centreasia.org
Thomas Vendryes is a PhD student at
the Paris School of Economics (PSE), special-
ized on China. He is also a research fellow of
the French Center for Research on Contem-
porary China (CEFC). He can be reached at
thomas.vendryes@normalesup.org.
 ABOUT ASIA CENTRE
at Sciences PO
Asia Centre, founded in August 2005,
conducts research and organizes debate
on international relations and strategic
issues, as well as on the political and eco-
nomic transformations in the Asia-Pacific;
promotes cooperation and second track
dialogue with partners in Asia, Europe and
the world; publishes timely information and
analysis from the region, executive briefs
and reports from our research team.
Asia Centre programs cover the preven-
tion of conflicts and regional integration, the
challenges of democracy and governance,
globalisation and national strategies, en-
ergy, proliferation and sustainable devel-
opment. They also draw contributions and
viewpoints from research associates and a
network of research institutions
Asia Centre is based at Sciences Po
(Paris), a leading university for political and
social sciences.
www.centreasia.org
 ABOUT ECFR
The European Council on Foreign
Relations (ECFR) is the first pan-European
think-tank. Launched in October 2007, its
objective is to conduct research and pro-
mote informed debate across Europe on
the development of coherent, effective and
values-based European foreign policy.
ECFR has developed a strategy with
three distinctive elements that define its
activities:
• A pan-European Council. ECFR has
brought together a distinguished Council of
over one hundred Members - politicians, de-
cision makers, thinkers and business people
from the EU’s member states and candidate
countries - which meets once a year as a
full body. Through geographical and the-
matic task forces, members provide ECFR
staff with advice and feedback on policy
ideas and help with ECFR’s activities within
their own countries. The Council is chaired by
Martti Ahtisaari, Joschka Fischer and Mabel
van Oranje.
• A physical presence in the main EU
member states. ECFR, uniquely among
European think-tanks, has offices in Berlin,
London, Madrid, Paris, Rome and Sofia.
In the future ECFR plans to open offices in
Warsaw and Brussels. Our offices are plat-
forms for research, debate, advocacy and
communications.
• A distinctive research and policy
development process. ECFR has brought
together a team of distinguished research-
ers and practitioners from all over Europe to
advance its objectives through innovative
projects with a pan-European focus. ECFR’s
activities include primary research, publica-
tion of policy reports, private meetings and

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 31

on 26 November, China announced its

target of a 40-45 per cent reduction in
emissions. In other words, Copenhagen
gave substance to the first global effort to
achieve cooperation on climate change.
Furthermore, the EU has for the first
time agreed to grant aid to developing
countries to address climate change. On
10 December, the US Energy Secretary,
Steven Chu, presented a ten-point plan
on aid for preventing climate change,
and the United States has established
a budget of US$100 billion for climate
change aid. And, as Premier Wen Jiabao
says, China is making a unilateral com-
mitment. However, Tang Xuepeng says,
China cannot keep being conservative
in its approach to dealing with the prob-
lem. In order to limit warming to 2ºC by
2100, investment of around US$40,000
bn will be needed, while the various
plans agreed on provide a maximum of
just US$1,000 bn.
Translation: Peter Brown
Editing: Justine Doody
and Hans Kudnani
C O N T E N T
Strategic culture, power balances and the analysis of geopolitical
shifts are a long-standing Chinese obsession. Academic institutions,
think-tanks, journals and web-based debate are growing in number
and quality. They work to give China’s foreign policies breadth and
depth.
China Analysis introduces European audiences to the debates
inside China’s expert and think-tank world, and helps the European
policy community understand how China’s leadership thinks about
domestic and foreign policy issues. While freedom of expression
and information remain restricted in China’s media, these published
sources and debates are the only available access we have to under-
stand emerging trends within China.
China Analysis mainly draws on Chinese mainland sources, but
also monitors content in Chinese-language publications from Hong
Kong and Taiwan. Reports from Hong Kong and Taiwan reflect the
diversity of Chinese thinking, with occasional news and analysis
unpublished in the mainland.
Each issue of China Analysis in English is focused on a specific
theme, and presents policy debates which are relevant to Europeans,.
It is available at www.ecfr.eu. A French version of China Analysis
exists since 2005 and can be accessed at www.centreasia.org.

public debates, ‘friends of ECFR’ gatherings
in EU capitals and outreach to strategic
media outlets. ECFR is backed by the Soros
Foundations Network, the Spanish founda-
tion FRIDE
(La Fundación para las Relaciones In-
ternacionales y el Diálogo Exterior), the Bul-
garian Communitas Foundation, the Italian
UniCredit group and the Stiftung Mercator.
ECFR works in partnership with other or-
ganisations but does not make grants to
individuals or institutions.
www.ecfr.eu
This issue of China analysis was pro-
duced with the support of Stiftung Mercator.
www.stiftung-mercator.de
 Endnotes
1 A prolific columnist, He Jingjun pub-
lishes articles on international relations
in many journals. He does not have a
university position but holds office in
local political bodies (Chongqing). He
maintains a blog at http://blog.sina.
com.cn/hejingjunshiyu.
2 A columnist from the People’s Daily
agency, Xin Benjian writes on interna-
tional relations. He blogged on the Co-
penhagen summit at http://xbjcop15.
blog.163.com
3 See for example Zhang Haibin’s con-
tribution to Yang Jiemian, Shijie Qihou
Waijiao he Zhongguo de Yingdui,
Global Climate Change Diplomacy and
China’s Policy, (Shishi Chubanshe, Shi-
shi Press, 2009).
4 Literally: “better than nothing”.
5 The headline “China Hijacked Copen-
hagen Climate Deal”, which did the
rounds of the British press, is in fact a
quote from Ed Miliband, UK Minister
for Climate Change.
6 BASIC is the acronym for Brazil, South
Africa, India, and China.
This informal group of countries estab-
lished itself around China during the
Copenhagen summit. The agreement
obtained in Copenhagen was finalised
during a meeting between the BASIC
countries and the United States.
7 Anthony Giddens, The Politics of Cli-
mate Change, (Polity Press, 2009).
8 Xiong Jianfeng is a journalist.
9 Tan Yao is a member of the working
group on global warming and the clean
development mechanism, within the
Centre for International Relations of
the Ministry for Environmental Pro-
tection.
10 Fan Gan is an economist and professor
at the Chinese Academy of Social Sci-
ences (CASS).
11 Liu Chunyan is a professor in the Faculty
of Law at Tongji University (Shanghai).
12 Sun Lijian is Professor of Finance at
Fudan University (Shanghai).
13 Sun Bing is a journalist
14 here is a definitive correlation between
the growth of GDP, energy consump-
tion and greenhouse gas emissions.
15 IGCC is the transformation of coal into
synthetic gas while creating electricity.
16 Capture of CO2 and its storage in differ-
ent forms to avoid any discharge into
the atmosphere.
17 France is the world’s most nuclear-
dependent country, obtaining 76.8%
of its energy from nuclear power.
18 The monocrystalline cells are taken
from a single block of pure silicon,
which is very expensive to manufac-
ture. The yield of monocrystalline cells
is slightly higher than polycrystalline
cells because silicon in block form ab-
sorbs light better.
19 An initial document sets the price at 1.1
yuan in the (sunny) west and 1.3 yuan
in the east of the country.
20 Fan Jianhua heads the Department of
Development and Urban Environment
at the Chinese Academy of Social Sci-
ences. He is also a member of the na-
tional committee of experts on climate
change .
21 Tang Xuepeng is a regular columnist for
21 Shiji Jingji Baodao.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

32
Το χείλος του γκρεμού
και η μετάθεση ευθυνών
του Αθανάσιου Γραμμένου,
Υποψήφιου Διδάκτωρος Διεθνών Σχέσεων
Η
Ελλάδα βρίσκεται στο
χείλος του γκρεμού. Η
έκπτωση δεν είναι μόνο
οικονομική, είναι επάλ-
ληλα ηθική, κοινωνική και κυρίως
πολιτική. Το φαιδρό κι αθεμελίωτο
μεταπολιτευτικό σύστημα έχει ξε-
περάσει τα όρια του και η σήψη του
θρέφει από καιρό τους πολιτικούς
μύκητες που παρασιτούν.
Για την κατάσταση αυτή η έκρηξη
θυμού είναι απόλυτα δικαιολογημέ-
νη. Η αυτόματη αντίδραση για την
κατάληξη των πραγμάτων σε αυτό
το σημείο είναι θεμιτή και δικαίως
εκφράζεται μέσω της απεργίας, του
ισχυρότερου συνταγματικά θεμελιω-
μένου δικαιώματος του εργαζομένου.
Η προάσπιση των κεκτημένων δικαι-
ωμάτων οφείλει να είναι δυναμική
για να πείθει τους κυβερνώντες για
το νόημα και την αποφασιστικότητα
των κινητοποιήσεων.
Σ
ε μια δημοκρατία όμως δεν
υπάρχει κανείς ανεύθυνος.
Το πολιτικό σύστημα οικο-
δομήθηκε από σύσσωμη την ελλαδι-
κή κοινωνία με αυξημένη συνενοχή
όλων των «παραγωγικών» τάξεων.
Οι απλοί πολίτες που βολεύτηκαν σε
30 χρόνια «μεταπολιτευτικής» κατα-
ναλωτικής ευχέρειας ανέχτηκαν κα-
τά συρροή την ασέλγεια στους δη-
ΓΝΩΜΕΣ
μοκρατικούς θεσμούς και στην τή-
ρηση του Νόμου, σε μια χώρα που
καθένας θέλει να «κάνει την δου-
λειά του»· ανέχτηκαν το αυθαίρετο
του γείτονα, το αλκοόλ στην οδήγη-
ση, την φοροδιαφυγή και τόσα άλλα.
Μετονόμασαν τον ευσυνείδητο πο-
λίτη σε «ρουφιάνο», για να μπορούν
να παραβιάζουν κι εκείνοι ενίοτε τον
Νόμο. Όσο έρρΕ.Ε άφθονο το χρήμα
του φτηνού δανεισμού και των ευρω-
παϊκών επιδοτήσεων ήταν άπαντες
βουτηγμένοι στην καταναλωτική
τους ευχέρεια για να ασχοληθούν με
τα κακώς κείμενα του συστήματος.
Ως αντάλλαγμα για τα αποφάγια
που πετούσε το σάπιο πολιτικό σύ-
“
Σε μια δημοκρατία δεν
υπάρχει κανείς ανεύθυνος. Οι
απλοί πολίτες που βολεύτηκαν
σε 30 χρόνια «μεταπολιτευτι-
κής» καταναλωτικής ευχέρειας
ανέχτηκαν κατά συρροή την
ασέλγεια στους δημοκρατικούς
θεσμούς και στην τήρηση του
Νόμου, σε μια χώρα που καθέ-
νας θέλει να «κάνει την δουλειά
”
του».
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
στημα, κράδαιναν τα κομματικά λά-
βαρα σε πολύβουες συγκεντρώσεις
στο Πεδίον του Άρεως.
Σ
ήμερα όμως, που η χρηματο-
δοτική στρόφιγγα σφραγί-
στηκε, οι βολεμένοι ελλαδί-
τες παιανίζουν με αβρότητα το επι-
χείρημα ότι οι δικές τους ανομίες εί-
ναι μικρές κι ασύγκριτες με αυτές
των πολιτικών που ωστόσο οι ίδιοι
σταθερά (επαν)εκλέγουν. Τελικά, η
μετάθεση ευθυνών τους έγινε συνεί-
δηση και τώρα περισσότερο από πο-
τέ ψάχνουν κάποιον αποδιοπομπαίο
τράγο.
Η παράνοια αυτή έγινε ίδιον της
ελλαδικής αντίληψης κι εκδηλώνε-
ται με τον πιο ειρωνικό τρόπο στην
αντίληψη για τα μέτρα λιτότητας.
Το Δ.Ν.Τ. και η Ε.Ε. αντιμετωπίζο-
νται ως στυγεροί εισβολείς· κι όμως,
προσεκλήθησαν από την νόμιμα και
πανηγυρικά εκλεγμένη -με διαφο-
ρά 10 μονάδων- κυβέρνηση, για να
διασώσουν ό,τι έχει απομείνει στην
χώρα από την λεηλασία των κρατι-
κοδίαιτων πολιτικών, των φοροφυ-
γάδων και των υψηλόμισθων αργό-
σχολων του Δημοσίου.
Εν τούτοις, σε μια δημοκρατία
υπάρχουν κατοχυρωμένα δικαιώ-
ματα για όλους. Το δικαίωμα στην
απεργία δεν καταργεί το δικαίωμα

στην εργασία. Δεν είναι κανείς υπο-
χρεωμένος να συντονίζεται με τα
συνδικαλιστικά όργανα κι αιτήματα.
Η μειονότητα των εργαζομένων που
επιλέγουν να μην απεργήσουν πρέ-
πει να προστατεύεται όπως και τα μι-
κρά κόμματα ισχνής μειοψηφίας στη
Βουλή. Στη δημοκρατία, όλες οι γνώ-
μες μπορούν να ακουστούν και όλες
οι ενέργειες να ληφθούν υπ’ όψιν
όταν σέβονται τον Νόμο· γιατί στη
Δημοκρατία πάνω από όλους είναι ο
Νόμος, δεν είναι ούτε ο λαός, ούτε το
δίκιο του εργάτη, ούτε το δίκιο των
λίγων ισχυρών. Ο Νόμος είναι παρά-
γωγο συγκεκριμένης πολιτικής δια-
δικασίας και η θέσπιση ή ακύρωση
του «στο πεζοδρόμιο» είναι προϊόν
φασιστικής προβοκάτσιας.
Κι όμως, το τυφλό πάθος οδήγη-
σε στην δολοφονία 4 ανθρώπων στο
περιθώριο των διαδηλώσεων της 5ης
Μαΐου επειδή επέλεξαν το δικαίωμα
τους στην εργασία.
Τ
α τελευταία 30 χρόνια συ-
γκεκριμένες πολιτικές ομά-
δες, με την υποστήριξη
επαγγελματιών προβοκατόρων,
στοχοποιούν την έννομη τάξη και
προσδοκούν να καταργούν τους νό-
μους της πλειοψηφίας κατά βούλη-
ση. Παράλληλα, η φασιστικά άρχου-
σα αρχηγοκεντρική κομματοκρατία
λεηλατεί εκτός από τα δημόσια τα-
μεία και τα ατομικά –συνταγματικά
κατοχυρωμένα- δικαιώματα. Πρό-
κειται για de facto κατάργηση του
Συντάγματος στο οποίο όλα τα κοι-
νοβουλευτικά κόμματα έχουν ορκι-
στεί πίστη.
Συν τοις άλλοις, η άκρα αριστε-
ρά προσπαθεί να εξαργυρώσει κάθε
λαϊκή κινητοποίηση με σκοπό την
συγκομιδή εκλογικής ισχύος. Οι-
κειοποιείται την εξέγερση του Πο-
λυτεχνείου και τον αντιδικτατορικό
αγώνα ενώ «θάβει» την κατάληψη
της Νομικής, μονοπωλεί τις διεκδι-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ΓΝΩΜΕΣ
“
Σήμερα όμως, που η χρη-
ματοδοτική στρόφιγγα σφραγί-
στηκε, οι βολεμένοι ελλαδίτες
παιανίζουν με αβρότητα το
επιχείρημα ότι οι δικές τους
ανομίες είναι μικρές κι ασύγκρι-
τες με αυτές των πολιτικών που
ωστόσο οι ίδιοι σταθερά (επαν)
”
εκλέγουν.
κήσεις των πολιτών και αυτοσυστή-
νεται ως ο «Ρομπέν των πόλεων»
που θέλει να «προστατεύσει» τον
λαό από τον Μολώχ της Ευρωπαϊ-
κής Ένωσης και του καπιταλισμού
εν συνόλω. Διαπράττει τη μέγιστη
ύβρη όταν καπηλεύεται ακόμη και
την εθνική αντίσταση ως κομμου-
νιστική – ΕΑΜική, ενώ είναι αδιαμ-
φισβήτητο ότι σύσσωμο το ελληνικό
έθνος αντιτάχτηκε στον ναζισμό και
στον φασισμό.
Από την πολιτική επιστήμη γνω-
ρίζουμε ότι τα ολοκληρωτικά κόμ-
ματα διοικούνται από μια κλειστή
ηγεσία η οποία κατευθύνει έναν αυ-
στηρό κομματικό μηχανισμό (Lenk).
Τα κόμματα αυτά δεν αναγνωρίζουν
το πολιτικό σύστημα και μοναδικός
στόχος τους είναι η κατάληψη της
εξουσίας για να το ανατρέψουν
(Neumann). Το κομμουνιστικό κόμ-
μα αποτελεί το πιο ισχυρό ολοκλη-
ρωτικό κόμμα της Ευρώπης, οπλι-
σμένο με τον πλέον βίαιο και πα-
ρωχημένο σταλινικό πολιτικό λόγο,
κατατρεγμένο από το σύνδρομο του
«ζαχαριαδικού» πραξικοπήματος. Σε
όλη τη διάρκεια της «μεταπολίτευ-
σης» το ΚΚΕ αγωνιά για να αποτάξει
από πάνω του το στίγμα της προδο-
σίας, όχι αποβάλλοντας τα ακραία
και αντεθνικά στοιχεία αλλά υπε-
33
ρασπίζοντας τα και ψέγοντας τους
πολιτικούς του αντιπάλους που δεν
επέτρεψαν η Ελλάδα να γίνει παράρ-
τημα του Σοβιέτ.
Μ
έσα από ειδικούς επικοι-
νωνιακούς διαύλους, αμ-
φότερα τα ακροαριστερά
κόμματα της Βουλής, αμαυρώνουν
συστηματικά την έννοια της πατρί-
δας, του εθνισμού και της κοινωνι-
κής γαλήνης, ερμηνεύοντας τις θε-
μελιώδεις αξίες τις κοινωνίας μας ως
ρατσισμό και εθνικισμό και τελικά
επιθυμούν να επιβάλουν σε όλους
το φρικτό ιδεολόγημα του εθνο-μη-
δενισμού.
Την ίδια στιγμή, οργανώνουν
ομάδες «ατάκτων» που περιφρου-
ρούν ιδεολογικά τα πανεπιστήμια,
τον συνδικαλισμό, ακόμη και τα
κρατικά μέσα ενημέρωσης κι επι-
βάλλουν τον δικό τους αυταρχικό
νόμο, συντηρώντας μια ελεγχόμενα
χαοτική κατάσταση σε όλα τα πεδία
της κοινωνικής οργάνωσης. Εγκάθε-
τοι του κομματικού στρατού ασκούν
φυσική και ψυχολογική βία κι ενημε-
ρώνονται με κομματικές εγκυκλίους
για τις θέσεις που θα υιοθετούν. Η
αριστερή πτέρυγα της Βουλής ασκεί
30 χρόνια ιδεολογική τρομοκρατία
στο όνομα της δημοκρατίας. Η δεξιά,
περιδεής κι ασπόνδυλη, αδυνατεί να
καταλάβει.
Α
υτή τη φορά οι δικαιολογί-
ες για «δεξιό παρακράτος»
προκαλούν κλαυσίγελο. Οι
υπαίτιοι της δολοφονίας ήταν έξαλ-
λοι βάνδαλοι που δεν επέτρεψαν
στους υπαλλήλους του φλεγόμενου
κτηρίου οδό διαφυγής, οδό σωτηρί-
ας. Εφήρμοσαν την συνήθη πρακτι-
κή των εντολέων τους και του πο-
λιτικού συστήματος διακομματικά·
την καταστροφή.
Η δημοκρατία στην Ελλάδα ήταν,
είναι και θα παραμείνει αντίφαση.
34 Τ Ι Τ Ρ Ε Χ Ε Ι ΣΤΗ Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η

ΤΙΤΡΕΧΕΙΣΤΗΝΕΥΡΩΠΗ

 Το Φεστιβάλ των Καννών, απόδειξη του δυναμισμού

της ευρωπαϊκής παραγωγής

Τρείς ταινίες, τρία βραβεία ευρωπαϊκού κινηματογράφου” αλλά MEDIA

και να θυμίσει ότι “οι ταινίες αυτές δεν

Τ Τ
ρείς ταινίες που χρηματοδοτή- θα είχαν γίνει χωρίς τη στήριξη του ο πρόγραμμα MEDIA χρημα-
θηκαν φέτος από το πρόγραμ- προγράμματος MEDIA”. τοδότησε συνολικά 20 έργα
μα MEDIA κέρδισαν τρία από To “Grand Prix” που είναι το δεύ- που προβλήθηκαν στο φετι-
τα έξι σημαντικότερα βραβεία στο φε- τερο βραβείο του φεστιβάλ μετά το νό φεστιβάλ Καννών, αλλά και οκτώ
στιβάλ των Κανών που ολοκληρώθηκε θρυλικό “Χρυσό Φοίνικα” κέρδισε το ταινίες που κέρδισαν το Χρυσό Φοί-
στις 23 Μαΐου. “Des Hommes et des Dieux” (αγγλικός νικα την τελευταία δεκαετία. Ευρω-
“Ευχάριστη αλλά καθόλου έκπλη- τίτλος: Of Gods and Men) του Γάλλου παϊκή χρηματοδότηση έχουν όμως
ξη” χαρακτήρισε τη βράβευση των σκηνοθέτη Xavier Beauvois. Η ταινία λάβει και πολλές βραβευμένες με
ταινιών η πρόεδρος της επιτροπής  βασίζεται στην πραγματική ιστορία Όσκαρ ταινίες, με επικεφαλής το διά-
Πολιτισμού του ΕΚ, Doris Pack (ΕΛΚ, της απαγωγής και δολοφονίας οκτώ σημο “Slumdog Millionaire” των οκτώ
Γερμανία), για να επισημάνει ότι “απο- μοναχών στην Αλγερία το 1996, με- Όσκαρ. Το MEDIA είναι το ευρωπα-
τελεί σαφή ένδειξη της ποιότητας του σούντος του φονικού πολέμου που συ- ϊκό πρόγραμμα στήριξης της κινημα-
ντάραξε τη χώρα. τογραφικής βιομηχανίας στην Ευρώ-
Το βρα- πη, με το 65% του ετήσιου προϋπολο-
βείο σκηνοθε- γισμού του να διατίθεται για τη στή-
σίας πήγε στον ριξη της διαφήμισης και διανομής ευ-
Mathieu Amalric ρωπαϊκών ταινιών. Επιπλέον παρέχει
για το “Tournée” ενισχύσεις για την κατάρτιση παρα-
(αγγλικός τίλος: γωγών, διανομέων, οπερατέρ, σενα-
On Tour) ενώ η ριογράφων και σκηνοθετών και για
θρυλική Juliette τη διοργάνωση φεστιβάλ στην Ευρώ-
Binoche έλαβε πη. Το ΕΚ, μέσω των αρμοδιοτήτων
το βραβείο γυ- του για τον προϋπολογισμό της Ε.Ε,
ναικείας ερμηνεί- είναι συναρμόδιο για τον προϋπολο-
ας για το “Copie γισμό (ύψους 775 εκατομμυρίων ευρώ
conforme” (αγ- την περίοδο 2007-2013) και το περιε-
γλικός τίτλος: χόμενο του προγράμματος.
Certified Copy”) Μεταξύ των ταινιών που έχει στη-
Η επίσημη αφίσα του Φεστιβάλ (© Brigitte Lacombe – graphic design του Ιρανού Abbas ρίξει είναι το Gomorra του Matteo
Annick Durban) και οι τρείς βραβευμένες ταινίες που ενισχύθηκαν από
την Ε.Ε Kiarostami. Garrone, το Good Bye Lenin του

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

 Τ Ι Τ Ρ Ε Χ Ε Ι ΣΤΗ Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η
Wolfgang Becker, το La Vita e Bella
του Roberto Benigni,  το March of
the Penguins του Luc Jacquet και το
Persepolis των Marjane Satrapi &
Vincent Paronnaud.
Ευρώπη και σινεμά:
μια ιστορία αγάπης
«Οι ευρωπαϊκές ταινίες αφηγού-
νται ιστορίες της Ευρώπης, αποκαλύ-
πτουν την ψυχή του Ευρωπαίου. Εδώ
και δεκαετίες παρακολουθούμε μόνο
ταινίες του Χόλιγουντ και μέσα από
αυτές τον αμερικανικό τρόπο ζωής.
Ο δικός μας πολιτισμός παρέμεινε
 ΕΚ: όχι στο εμπόριο των βασανιστηρίων
Τ
η δέσμευσή τους να μην εξά-
γουν όργανα βασανισμού θύ-
μισε στα κράτη μέλη το ΕΚ, με
ψήφισμά του ζητώντας παράλληλα τη
διεύρυνση του καταλόγου των οργά-
νων αυτών εν όψει του εορτασμού της
παγκόσμιας ημέρας κατά των βασανι-
στηρίων στις 26 Ιουνίου.
Το 2006, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρω-
τοτύπησε διεθνώς, εισάγοντας αυστη-
ρούς κανόνες περιορισμού του εμπο-
ρίου διαφόρων εργαλείων και ουσιών
που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως
όργανα βασανισμού. Ωστόσο όπως
έχει καταστεί σαφές και όπως καταγ-
γέλλει με πρόσφατη έκθεσή της η Δι-
εθνής Αμνηστία, σε ορισμένα κράτη
μέλη ο κανονισμός παραμένει ανε-
νεργός ή εφαρμόζεται μόνο εν μέρει…
Μιλώντας στη συζήτηση στην ολο-
μέλεια, η Φινλανδέζα ευρωβουλευτής
των Πρασίνων και πρόεδρος της υπο-
επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
του ΕΚ, Heidi Hautala, τόνισε ότι “η
υπόθεση των οργάνων βασανισμού
δείχνει ότι η πραγματικότητα απέχει
πολύ από το ιδεατό και ότι δεν εκπλη-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
αόρατος ή εγκλωβισμένος στις δικές
μας σφαίρες γλωσσικής επιρροής» ση-
μειώνει η Doris Pack, για να συμπλη-
ρώσει ότι “οι ταινίες χτίζουν γέφυρες
ανάμεσα στις χώρες, δείχνοντας ότι
τα προβλήματα και τα συναισθήματα
είναι κοινά σε όλες τις χώρες”. Θύμισε
δε ότι το ίδιο το ΕΚ θεσμοθέτησε προ
τετραετίας το δικό του κινηματογρα-
φικό βραβείο, το Lux που χρηματοδο-
τεί τον υποτιτλισμό της ταινίες που το
λαμβάνει και στις 22 επίσημες γλώσσες
της Ε.Ε. Αυτό με την σειρά του, τονίζει
η Pack “εγγυάται τη διανομή τους σε
όλα τα κράτη-μέλη”.
 Πηγή: www.europarl.europa.eu
ρώνουμε σήμερα τις ίδιες μας τις δε-
σμεύσεις και προσδοκίες”. Τούτο ενώ
η πρόληψη και εξάλειψη των βασανι-
στηρίων σε παγκόσμια κλίμακα παρα-
μένει βασικός πυλώνας της πολιτικής
της Ε.Ε στο μέτωπο των Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων.
Ε.Ε και βασανιστήρια
ww Κατευθυντήριες γραμμές
της Ε.Ε για τα βασανιστήρια
(2001): είναι το βασικό κεί-
μενο που θέτει το πλαίσιο για
κάθε διεθνή δράση της Ε.Ε στο
ζήτημα
ww Άρθρο 4 του Ευρωπαϊκού Χάρ-
τη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων:
προβλέπει την πλήρη απαγό-
ρευση κάθε μορφής βασανι-
σμού και κακομεταχείρισης
ww Ως μέλη του συμβουλίου της
Ευρώπης, όλα τα κράτη μέλη
της Ε.Ε έχουν επικυρώσει την
Ευρωπαϊκή Σύμβαση κατά των
Βασανιστηρίων
35
Με το ψήφισμά του, το ΕΚ καλεί
τα κράτη μέλη να δημοσιεύουν κάθε
χρόνο εκθέσεις για τις αιτήσεις εξα-
γωγής τέτοιων οργάνων που τους κα-
τατίθενται, τα εργαλεία και τις ουσίες
που περιλαμβάνουν οι αιτήσεις και
τη σχετική απόφαση των αρμοδίων
αρχών αλλά και αναφορά “μηδενικής
δραστηριότητας” εφ’ όσον δεν υπήρξε
πράγματι καμία τέτοια δραστηριότητα
στο έδαφός τους.
Επιπλέον δε, ζητά από τα κράτη
μέλη να κοινοποιήσουν αμέσως όλα
τα περιστατικά επιβολής των προ-
βλεπόμενων κυρώσεων σε εξαγωγείς
τέτοιων αντικειμένων, αλλά και να γί-
νουν οι κυρώσεις αυτές αυστηρότερες
σε περίπτωση που αποδεικνύονται
αναποτελεσματικές.
Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να
εξετασθεί, επισημαίνει το ΕΚ, είναι τα
“παραθυράκια” στον ίδιο τον κανονι-
σμό, τα οποία επιτρέπουν την εξαγωγή
εργαλείων όπως τα ρόπαλα με καρφιά,
οι χειροπέδες για δάχτυλα, αλλά και
τα “όργανα σύνθλιψης του αντίχειρα”
ή οι “εφαρμοστές στο σώμα συσκευές
καταστολής μέσω ηλεκτροσόκ, άλλες
από τις ζώνες ηλεκτροσόκ” καθώς και
“ορισμένες διατάξεις ακινητοποίησης
στον τοίχο ή στο πάτωμα”, “που δεν
έχουν άλλη πρακτική χρήση πλην του
βασανισμού ή άλλων μορφών κακομε-
ταχείρισης”.
Σημείωσε άλλωστε ο πρόεδρος της
επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του
ΕΚ, Ιταλός ευρωβουλευτής του ΕΛΚ,
Gabriele Albertini, ότι “ η φαντασία
36
του ανθρώπου στο πώς θα βασανίσει
τους συνανθρώπους του δεν έχει όριο
και για αυτό είναι απαραίτητο να είναι
πάντα επικαιροποιημένη η νομοθεσία
σε τέτοια θλιβερά ζητήματα”.
Στην παρέμβασή της στη συζήτηση
στην ολομέλεια, η Ύπατη Εκπρόσωπος
της Ε.Ε για την Εξωτερική Πολιτική,
Catherine Ashton, τόνισε ότι “κάθε
ατέλεια στην εφαρμογή του κανονι-
 Ρομά: τέρμα στον φαύλο κύκλο
Οι χώρες της Ε.Ε καλούνται να κάνουν μεγαλύτερη χρήση των διαθέσιμων ευ-
ρωπαϊκών κονδυλίων με στόχο την κοινωνική ένταξη των Ρομά
Μ
ετά τις διευρύνσεις
του 2004 και του 2007
προς την Ανατολι-
κή Ευρώπη, ο αριθμός των Ρομά
που ζουν στα κράτη μέλη της Ε.Ε
αυξήθηκε σημαντικά. Σήμερα οι
κοινότητες των Ρομά αριθμούν
10 έως 12 εκατομμύρια περίπου
άτομα, γεγονός που τις καθιστά
μία από τις μεγαλύτερες εθνοτι-
κές μειονότητες στην Ευρωπαϊ-
κή Ένωση.
Οι περισσότεροι Ρομά ζουν σε
συνθήκες φτώχειας στο περιθώριο της
κοινωνίας. Έχουν πολύ περιορισμένη
πρόσβαση στην εκπαίδευση, την απα-
σχόληση και την υγειονομική περίθαλ-
ψη: ένας φαύλος κύκλος από τον οποίο
είναι δύσκολο να βγουν.
Για να εξαλειφθούν τα σημαντικό-
τερα εμπόδια στα οποία προσκρούει
η ένταξη των Ρομά, η Ευρωπαϊκή Επι-
τροπή κατάρτισε ειδικό πρόγραμμα
και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να κά-
νουν μεγαλύτερη χρήση των σχετικών
κονδυλίων.
Ένα σημαντικό εργαλείο είναι το
Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, με προ-
ϋπολογισμό 12 δισ. ευρώ περίπου, που
αντιστοιχεί στο 10% του προϋπολογι-
σμού της Ε.Ε. Το ταμείο αυτό χρημα-
τοδοτεί προγράμματα που στοχεύουν
Τ Ι Τ Ρ Ε Χ Ε Ι ΣΤΗ Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η
σμού πρέπει να - και θα - αντιμετω-
πισθεί, ενώ εξήγησε ότι η Διεθνής
Αμνηστία και η φιλανθρωπική οργά-
νωση Omega Research Foundation
που ειδικεύεται σε τέτοια ζητήματα, θα
κληθούν να καταθέσουν τα ευρήματά
τους σε συνάντηση με τα κράτη μέλη
στο αμέσως επόμενο διάστημα.
 Πηγή: www.europarl.europa.eu
στη βελτίωση της κοινωνικής συνοχής
στην Ένωση.
Η δεύτερη σύνοδος κορυφής για
τους Ρομά, η οποία πραγματοποι-
ήθηκε στις 8/4 - Παγκόσμια Ημέρα
των Ρομά - και 9/4 στην Κόρδοβα της
 Πρωτοβουλία Ευρωπαίων πολιτών:

Η Επιτροπή των Περιφερειών βρίσκει την πρό-
ταση της Επιτροπής υπερβολικά πολύπλοκη
Γ
ια να γίνει η πρωτοβουλία πο-
λιτών κατανοητή και να υιοθε-
τηθεί από τους κύριους ενδιαφε-
ρόμενους –τους Ευρωπαίους πολίτες–
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
Ισπανίας, δίνει την ευκαιρία να εξετα-
σθεί η μέχρι σήμερα πρόοδος και να
συζητηθεί η νέα στρατηγική της Επι-
τροπής.
Στη σύνοδο αυτή συμμετέχουν
εκπρόσωποι των θεσμικών οργάνων
της Ε.Ε, κρατών μελών και οργανώ-
σεων της κοινωνίας των πολιτών, συ-
μπεριλαμβανομένων ομάδων Ρομά.
Αναμένεται επίσης να παρευρεθούν
ο διευθυντής της Παγκόσμιας Τράπε-
ζας Theodore Ahlers και ο επενδυτικός
τραπεζίτης και φιλάνθρωπος Τζορτζ
Σόρος.
Στην ατζέντα της συνόδου περι-
λαμβάνεται επίσης η εφαρμογή από
τα κράτη μέλη της νομοθεσίας της Ε.Ε
κατά των διακρίσεων και
του ρατσισμού. Η Επιτρο-
πή έχει κινήσει νομική δι-
αδικασία κατά 24 κρατών
μελών που αθέτησαν τις
υποχρεώσεις τους στον
συγκεκριμένο τομέα. Από
τις υποθέσεις αυτές οι 12
βρίσκονται σε εξέλιξη.
Η μεγάλη σημασία αυ-
τής της νομοθεσίας έγινε
φανερή σε έρευνα που
πραγματοποίησε ο Οργα-
νισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της
Ε.Ε το 2009. Περισσότεροι από τους
μισούς Ρομά που πήραν μέρος στην
έρευνα δήλωσαν ότι είχαν υποστεί κά-
ποια μορφή διακριτικής μεταχείρισης
μέσα στους προηγούμενους 12 μήνες.
Πηγή: ec.europa.eu/news
πρέπει να είναι όσο το δυνατόν σαφέ-
στερη. Αναγνωρίζοντας τον δυναμι-
σμό της τοπικής και περιφερειακής
δημοκρατίας στην Ευρώπη, το Συμ-
 Τ Ι Τ Ρ Ε Χ Ε Ι ΣΤΗ Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η
βούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβού-
λιο ζήτησαν αμφότερα τη γνώμη της
Επιτροπής των Περιφερειών σχετικά
με τον βέλτιστο τρόπο εφαρμογής της
«πρωτοβουλίας πολιτών» που θεσμο-
θετεί η Συνθήκη της Λισσαβόνας. Πα-
ρότι η υποστήριξή της είναι κατ’ αρ-
χήν αμέριστη, η ΕτΠ επιθυμεί εντού-
τοις να γίνει το μέτρο πιο ευπρόσιτο
στους πολίτες από ό,τι προτείνει η Ευ-
ρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε να εξασφα-
λιστεί η πραγματική συμμετοχή τους
στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Φοβούμενη πως η πολυπλοκότη-
τα της διαδικασίας θα την καταστήσει
λιγότερο δημοφιλή, η ΕτΠ ζητά την
άμβλυνση των περιορισμών που τίθε-
νται στους Ευρωπαίους πολίτες κατά
την παρουσίαση μιας πρωτοβουλίας
πολιτών. Σε αντίθεση με την πρόταση
της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Sonia
Masini, Πρόεδρος της περιφέρειας
Reggio d’Emilie (IT/PSE) και ειση-
γήτρια της ΕτΠ, εκτιμά πως θα ήταν
σκόπιμο το ελάχιστο όριο των κρατών
που αφορά η πρωτοβουλία να μειωθεί
από το ένα τρίτο στο ένα τέταρτο των
κρατών μελών.
«Το ελάχιστο όριο που προτείνε-
ται είναι υπερβολικό και δεν επιτρέ-
πει την προώθηση αυτού του νέου
δικαιώματος άμεσης συμμετοχής των
πολιτών στη δημοκρατική ζωή της
 Βραβείο Δημοσιογραφίας 2010 του ΕΚ
Τ
ο ρεπορτάζ της Μαρίας Νικο-
λάου με θέμα «Η πτώση του
τείχους του Βερολίνου- 20
χρόνια μετά», που δημοσιεύτηκε την
1η Φεβρουαρίου 2010 στο περιοδικό
«Βορέας», προσήλκυσε το ενδιαφέρον
της ελληνικής κριτικής επιτροπής του
βραβείου δημοσιογραφίας του Ευρω-
παϊκού Κοινοβουλίου για το 2010.
Δημοσιογράφος στην ΕΡΑ Κομο-
τηνής με εμπειρία και καλές επιδόσεις
στο ευρωπαϊκό ρεπορτάζ, η Μαρία Νι-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
Ένωσης. Η ΕτΠ επιθυμεί η Ευρωπαϊ-
κή Επιτροπή να παράσχει ένα πλαίσιο
στο μέτρο των δυνατοτήτων του νέου
αυτού μέσου. Και με αυτό συμφωνούν
πολυάριθμοι ευρωβουλευτές.» Μάλι-
στα, η Sonia Masini επωφελήθηκε της
παρουσίας της στις Βρυξέλλες για να
συναντηθεί με την ομόλογό της από το
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Zita Gurmai
(HU/SD), η οποία την προσκάλεσε να
παρουσιάσει τις προτάσεις της στη συ-
νεδρίαση της επιτροπής AFCO στις 12
Ιουλίου.
Για να διασφαλισθεί πως αυτό το
μέσο δεν θα παραμείνει στην αφάνεια,
η Sonia Masini ζητά επίσης τη θέσπι-
ση διοργανικού γραφείου ενημέρω-
σης, που θα αποσκοπεί στην παροχή
βοήθειας στους εμπνευστές πρωτο-
βουλιών και στην προβολή των πρω-
τοβουλιών που αναλαμβάνονται. Αυτό
συνεπάγεται επίσης μεταφραστική
προσπάθεια, προκειμένου οι προτει-
νόμενες πρωτοβουλίες να μην περιο-
ρίζονται από γλωσσικούς φραγμούς.
Η κ. Masini υπενθυμίζει επίσης πως
οι τοπικές και περιφερειακές αρχές εί-
ναι ιδανικοί φορείς για τη λειτουργική
στήριξη των πρωτοβουλιών των πο-
λιτών και για την προώθηση του νέου
μέσου στους πολίτες τους.
Πηγή: www.cor.europa.eu
κολάου δημοσίευσε το άρθρο της στη
μηνιαία επιθεώρηση «Βορέας» που εκ-
δίδεται στην Ορεστιάδα. Η ελληνική
κριτική επιτροπή εκτίμησε ότι το οκτα-
σέλιδο ρεπορτάζ-διήγημα με αφορμή
τη συμπλήρωση των 20 χρόνων από
την πτώση του Τείχους, διακρίνεται
από ενδιαφέρον αφηγηματικό ύφος,
είναι αποτέλεσμα πρωτογενούς δη-
μοσιογραφικής δουλειάς, έχει πρωτό-
τυπη προσέγγιση και ανάλυση και συ-
νοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό
37
υλικό.  Με δύο λόγια, ένα «ζωντανό»
ρεπορτάζ που δεν μπορεί να αφήσει
αδιάφορο τον αναγνώστη.  Παράλλη-
λα, η Μαρία Νικολάου θίγει με ιδιαίτε-
ρη ευαισθησία επίκαιρα ζητήματα που
απασχολούν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες,
όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, η
ανισότητα, οι διακρίσεις και ο κοινωνι-
κός αποκλεισμός, ο πολυπολιτισμικός
χαρακτήρας της σημερινής Ευρώπης,
καθώς και θέματα γεωπολιτικής.
Στο ενδιαφέρον αυτό ρεπορτάζ, η
νικήτρια του ελληνικού διαγωνισμού
στον τομέα της έντυπης δημοσιογρα-
φίας,  συμπεριλαμβάνει μια εξαιρετι-
κά ενδιαφέρουσα συνέντευξη με το
γερμανό συγγραφέα Ίνγκο Σούλτσε
καθώς και με τον πάστορα της Ευ-
αγγελικής Εκκλησίας του Βερολίνου,
Μάνφρεντ Φίσερ.
Η ελληνική κριτική επιτροπή απο-
τελούμενη από τους έγκριτους δημοσι-
ογράφους Έρση Βατού, Κώστα Αργυ-
ρό και Γιάννη Μανδαλίδη, δεν πρότει-
νε υποψηφιότητες από τους τομείς της
τηλεόρασης και του διαδικτύου (δεν
υπήρξαν υποψηφιότητες στον τομέα
του ραδιοφώνου).
Η Μαρία Νικολάου θα διαγωνι-
στεί με τους «εθνικούς νικητές» των
άλλων 26 κρατών μελών στον τομέα
της έντυπης δημοσιογραφίας. Η ανα-
κήρυξη των νικητών προβλέπεται στα
μέσα Σεπτεμβρίου 2010 και τα βραβεία
θα απονείμει ο Πρόεδρος του Ευρω-
παϊκού Κοινοβουλίου Jerzy Buzek, σε
ειδική συνεδρίαση, τον Οκτώβριο του
2010. Πηγή:www.europarl.gr
38 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Το βιβλίο
Της Σταματίνας Ξεφτέρη
τους μύθους που συνόδευσαν τις εξε-
λίξεις της περιόδου αξιοποιώντας τα
Από τον σχετικά πορίσματα της έρευνας.
Το βιβλίο δεν είναι ένα απλό χρο-
«εκσυγχρονισμό» νικό οικονομικών γεγονότων, αποφά-
σεων, και θεσμικών ερασιτεχνισμών,
στην κρίση αλλά θέτει ευθέως ερωτήματα, π.χ.
μεταρρυθμίσεις, χρέη γιατί σε ορισμένες περιοχές πολιτικής
είχαμε πραγματικές αλλαγές και σε
και αδράνειες στην Ελλάδα άλλες αδράνεια ή συμβολικές πράξεις;
1993-2010 Το βιβλίο προεκτείνει και επικαιροποι-
εί προηγούμενη ανάλυση του ίδιου στο
"Ανάμεσα σε κράτος και αγορά –οικο-
νομία και πολιτική στη μεταπολεμική
Πάνος Καζάκος* Ελλάδα 1944-2000" (2001) και συμ-
βάλλει σε μια δημιουργική επεξεργα-
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2010, σία της πρόσφατης ιστορίας.
σελίδες 273 Κατά τον Πάνο Καζάκο η χώρα έχει
περιέλθει σε μια κρίση πολλών διαστά-
Τ
ο βιβλίο αυτό επισκοπεί κριτι- σεων, η διάρκεια της οποίας δεν μπο-
κά τις επιδόσεις του ελληνικού ρεί να εκτιμηθεί. Επισκοπώντας όσα
συστήματος διακυβέρνησης συνέβησαν από το 1990 ως το 2009,
(ή, απλούστερα, της πολιτικής) την ριψοκινδυνεύει το συμπέρασμα ότι
περίοδο 1993-2010. Αναλύει τις εντά- συνολικά, παρά τις μερικές σημαντικές
σεις, τα αποτελέσματα και το σκεπτικό προόδους σε διαφόρους τομείς, βιώ-
των μεγάλων σχεδίων από σαμε μια ιστορική αποτυχία. Συναφώς
τον «εκσυγχρονισμό» και διαπιστώνει –επαναφέροντας μιαν αρ-
την «επανίδρυση του κρά- χαία εμμονή– διάβρωση της δημόσιας
τους» ως την σημερινή αρετής.
κρίση πολλών διαστάσε- Η ύφεση του 2009 επέπεσε συ-
ων και την υπαγωγή της νεπώς σε μια ανέτοιμη χώρα. Εντού-
χώρας σε διεθνή έλεγχο. τοις η ύφεση δεν είναι το σπουδαιό-
Ο συγγραφέας πηγαί- τερο χαρακτηριστικό της ελληνικής
νει πέρα από την απλή ροή κρίσης. Γιατί αυτή η πρώτη απότομη
των γεγονότων, ξεφεύγει από βολικά μακροοικονομική διαταραχή («σοκ»)
ερμηνευτικά σχήματα και ανατέμνει των τελευταίων δεκαοχτώ ετών έφερε
(*) Ο
 Πάνος Καζάκος,1941, είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου
σήμερα διδάσκει μεθοδολογία των κοινωνικών επιστημών στο μεταπτυχιακό πρό-
γραμμα Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σπουδών και είναι πρ. μέλος ΔΣ Ομίλου Ευρωπαϊκή
Έκφραση. Άλλες δημοσιεύσεις (επιλογή): Έτοιμη για το μέλλον; Η Ευρώπη μετά την
αναθεώρηση των Συνθηκών, εκδόσεις Παπαζήση, 2008. Εξηγώντας την κοινωνία. Μια
εισαγωγή σε μεθόδους και τεχνικές, εκδόσεις Πατάκη, 2006. ‘Europeanisation, Public
Goals and Group Interests: Convergence Policy in Greece, 1990- 2003’, West European
Politics, vol. 27, No.5, November 2004. Stabilisierung ohne Reform-Konvergenz und
Pfadabhängigkeit im Griechenland der 90er Jahre, ZEI, Bonn 2000.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
στην επιφάνεια με επώδυνο τρόπο τα
διαχρονικά διαρθρωτικά ελλείμματα
της χώρας σε έναν κόσμο που αλλάζει
γρήγορα. Τα προβλήματα αυτά αντι-
κατοπτρίζονται (ανάμεσα σε άλλα)
στη φθίνουσα ανταγωνιστικότητα
της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή
την ικανότητά της να παράγει και να
πωλεί προϊόντα και να δημιουργεί νέες
θέσεις εργασίας. Στις διεθνείς κατατά-
ξεις ανταγωνιστικότητας η χώρα εμ-
φανίζεται, μαζί με τη Βουλγαρία, στις
τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. Υστερήσεις
σημειώνονται παντού – σε θεσμούς,
υποδομές, μακροοικονομική κατάστα-
ση, υγεία και βασική παιδεία, ανώτερη
εκπαίδευση και κατάρτιση, αποτελε-
σματικότητα των αγορών, τεχνολογική
ετοιμότητα, επιχειρηματική ανάπτυξη
και καινοτομία.
Την περίοδο της ταχείας ανάπτυ-
ξης, περίπου από το 1995 ως το 2008,
σημειώθηκαν αναμφίβολα αξιοσημεί-
ωτες θεσμικές αλλαγές. Όμως οι κυ-
βερνήσεις (και η κοινωνία) θεωρούσαν
ότι δεν υπήρχαν επείγοντες λόγοι για
τομές σε σημαντικές περιοχές πολιτι-
κής, όπου οι σχετικές ανάγκες ήταν
ορατές, σχεδόν αναγνωρισμένες και
αναγκαίες για να επιτευχθεί διατη-
ρήσιμη ανάπτυξη και για να θωρακι-
στεί η χώρα σε περιπτώσεις απότομων
εξωτερικών διαταραχών. Σε ένα ευρύ
μέτωπο επικράτησε η προάσπιση και
η επέκταση κεκτημένων. Η κοινωνία
έτεινε να υποκαταστήσει το ενδιαφέ-
ρον για ένα μέλλον με νόημα με έναν
αφελή και εισαγόμενο καταναλωτισμό
και μια αφελή προσοδοθηρία. Στο πα-
ρελθόν την πραγματική κατάσταση
συγκάλυπτε η αύξηση της (υλικής)
ευημερίας, η οποία πάντως απειλείται
στη σημερινή ύφεση.
Ο συγγραφέας εξετάζει την «ύστε-

ρη παπανδρεϊκή εποχή» (1993-1995),
τις μεταρρυθμίσεις (οι λέξεις-κλειδιά
ήταν «εκσυγχρονισμός» και «επανί-
δρυση του κράτους») κατά την περί-
οδο 1996-2009 και τις αναζητήσεις
μετά τις εκλογές του Οκτωβρίου 2009
και καθ’ οδόν προς το 2010 που κα-
τέληξαν σε μια «έξωθεν» ελεγχόμενη
προσαρμογή.
Η επισκόπηση δεν είναι μεν πλή-
ρης, αρκεί όμως για να δείξει τις δυ-
σκολίες που αντιμετωπίζουν οι με-
ταρρυθμίσεις. Μολονότι τα μεγέθη
διαφέρουν, παρόμοιες δυσκολίες πα-
ρατηρούμε σε όλες τις χώρες. Όμως, οι
ευρωπαϊκές συγκρίσεις εμφανίζουν τη
χώρα να βραδυπορεί σε πολλούς το-
μείς και την κατατάσσουν στην κατη-
γορία όσων βραδυπορούν (laggards).
Με βάση τις παρατηρήσεις αυτές ο
συγγραφέας απαντά σε σειρά ερωτη-
μάτων: Πώς εξηγείται αυτή η υστέρη-
ση; Και γενικότερα πώς εξηγούνται οι
διαφορετικές μεταρρυθμιστικές επι-
δόσεις στις ευρωπαϊκές χώρες; Γιατί
σε ορισμένες περιοχές πολιτικής είχα-
με πραγματικές αλλαγές και σε άλλες
αδράνεια ή συμβολικές πράξεις ευθύ-
νης και στην πράξη υπεκφυγές; Με
βάση τις εμπειρίες αυτές τι μπορούμε
να περιμένουμε στο μέλλον; Τι ακρι-
βώς σηματοδοτεί το εκλογικό αποτέ-
λεσμα της 4ης Οκτωβρίου 2009;
Τα προηγούμενα παραπέμπουν
στην ανάγκη «θεωρίας» χωρίς την
οποία οι πληροφορίες παίρνουν τη
μορφή ενός σωρού υλικών κατεδά-
φισης. Απλοποιώντας μια σαφώς πιο
σύνθετη θεωρητική κατάσταση, ο
Πανος Καζάκος δέχεται ότι η λογι-
κή του πολιτικού παιγνίου οδηγεί σε
βραχυχρόνιους υπολογισμούς εκλο-
γικών κερδών, σε υποβάθμιση των
μακροχρόνιων επιπτώσεων (time
inconsistency) και σε προσοδοθηρία.
Κατά τη γνώμη του, στην Ελλάδα αυτά
τα προβλήματα της πολιτικής διαδικα-
σίας διογκώθηκαν εξαιτίας των αδύνα-
μων τυπικών θεσμών διακυβέρνησης,
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
της δύναμης παραδοσιακών πελατει-
ακών πρακτικών, που συνιστούν θεμε-
λιώδες χαρακτηριστικό της πολιτικής
κουλτούρας, των με αυτές συνυφα-
σμένων ιδιαίτερων αξιών καθώς και
των επικρατουσών αντιφιλελεύθερων
ιδεών.
Το τελικό ερώτημα που απασχολεί
τον συγγραφέα είναι αν η ύφεση και η
διάχυτη αίσθηση, ότι η χώρα είχε περι-
έλθει σε γενικότερη κρίση, θα λειτουρ-
γήσει ως καταλύτες αλλαγών.
Γνώση και
αμφισβήτηση
Η Ευρώπη των κρατικών
και των ιδιωτικών
πανεπιστημίων
Ελένη Τροβά
Εκδόσεις Σάκκουλα
Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2008
σελίδες 326
Η
συγγραφέας χωρίζει το βιβλίο
σε δύο βασικές ενότητες: την
οικοδόμηση του Ενιαίου Ευ-
ρωπαϊκού Χώρου Παιδείας και Γνώσης
(α’ μέρος) και την αμφισβήτηση του
Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Παιδείας
και Γνώσης (β’ μέρος).
Μέσα από μία πληθώρα ιστορικών
στοιχείων, βιβλιογραφικών αναφορών
και επίσημων πηγών, η συγγραφέας
εκκινεί από τη σύνδεση της εκπαίδευ-
σης με τον κλήρο, την πλουτοκρατία
και την εξουσία και καταλήγει στην
απεξάρτησή της από τη θρησκευτική
εξουσία και τη σταδιακή σύνδεσή της
με την πολιτική εξουσία. Αναφέρεται
εκτενώς στο ζήτημα της διαμόρφωσης
μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας, του Ευ-
39
ρωπαίου πολίτη, ενός ενιαίου χώρου
παιδείας, που ταυτόχρονα «απειλεί»
τις πνευματικές ιδιαιτερότητες των
κρατών-μελών και τα στοιχεία εθνι-
κής παιδείας σε κάθε χώρα και που
προσπαθεί ως «Ευρώπη της Γνώσης»
να αποτελέσει ένα αντίβαρο στην
παγκοσμιοποιημένη γνώση, καθώς η
ίδια η Κοινωνία της Γνώσης αναδει-
κνύεται σε κυρίαρχο παράγοντα της
διεθνούς πολιτικής σκηνής, σε δύνα-
μη δημιουργικότητας και ανταγωνι-
στικότητας. Παρακολουθώντας όλες
τις εξελίξεις στην ευρωπαϊκή πολιτική
και δη τις νομοθετικές πρωτοβουλίες,
η Ελένη Τροβά παρουσιάζει όλη την
πορεία από την ιδέα της ενοποίησης
συστημάτων ΑΕΙ και της αμοιβαίας
αναγνώρισης τίτλων σπουδών από το
1953 μέχρι σήμερα, από την οργάνωση
της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μέχρι
τη δημιουργία του
Ευρωπαϊκού Χώ-
ρου Ανώτατης Εκ-
παίδευσης (Διακή-
ρυξη της Bologna)
ξεκινώντας από
τη Διακήρυξη της
Σορβόννης το 1998
και καταλήγοντας
στην Ανακοίνωση
για το ρόλο των
Πανεπιστημίων
στην Ευρώπη της Γνώσης κατά τη σύ-
νοδο των Υπουργών στο Μπέργκεν το
2005., αναλύοντας τις ριζοσπαστικές
αλλαγές της εκπαιδευτικής μεταρρύθ-
μισης που απαιτούνταν για να γίνει η
μετάβαση από το πανεπιστήμιο του
Μεσαίωνα στο σύγχρονο Πανεπιστή-
μιο. Αναλυτική είναι και η αναφορά
στις ρυθμίσεις για την παιδεία, όπως
καταγράφονται στο ευρωπαϊκό πρω-
τογενές δίκαιο.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, η
συγγραφέας εστιάζει στη συνταγμα-
τική παράδοση των κρατών-μελών,
στο πώς τα ίδια δέχθηκαν τις αλλα-
γές, εξηγείται η απροθυμία τους να
40
προχωρήσουν σε κοινή αντιμετώπιση
της παιδείας και η προσκόλλησή τους
στη διατήρηση της εθνικής τους ταυ-
τότητας. Μέσα από προσέγγιση πα-
ραγόντων, όπως η πολυγλωσσία και η
συνύπαρξη διαφορετικών ταυτοτήτων,
η συγγραφέας εξακριβώνει τη συμβα-
τότητα των συνταγματικών ρυθμίσεων
με την αναδυόμενη Ευρώπη της Γνώ-
σης, μένοντας περισσότερο στην ιδιό-
μορφη περίπτωση της Ελλάδας. Αφού
λοιπόν έχει αναφερθεί σε όμοιες και
διαφορετικές ρυθμίσεις στα επιμέρους
Συντάγματα της Ευρώπης και εστιά-
ζοντας στο δίλημμα των κρατικών ή
ιδιωτικών πανεπιστημίων, καταγράφει
τις ιστορικές και ιδεολογικές ιδιαιτερό-
τητες της Ελλάδας που ανάγονται στα
βυζαντινά και οθωμανικά χρόνια και
φτάνει μέχρι το αμφιλεγόμενο άρ. 16
Σ και τους λόγους που οδήγησαν στη
συγκεκριμένη ρύθμιση, χωρίς να πα-
ραλείπει φυσικά να σχολιάσει τις πρό-
σφατες δικαστικές αποφάσεις του ΣτΕ
και του ΔΕΚ που διαπίστωσαν αντίθε-
ση του Συντάγματος με το κοινοτικό
δίκαιο σχετικώς με την αναγνώριση
τίτλων σπουδών.
Κοινωνιολογία
της Τρομοκρατίας
Hostis-Inimicus-
Eχθρός
Γιώργος Καφφές
Εκδόσεις Παπαζήση, 2010
σελίδες 190
Τ
ο ανά χείρας κοινωνιολογικό
πόνημα θέτει στο επίκεντρο
το ερώτημα αν η τρομοκρατία
αποτελεί ένα έγκλημα κατά της αν-
Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ
θρωπότητας ή μία
πολεμική πράξη,
ένα νέο είδος πο-
λέμου, προσπαθώ-
ντας να ερμηνεύσει
ψυχοκοινωνικά τα
αίτια εμφάνισής της
ως φαινομένου στη
σύγχρονη εποχή. Η
ποικιλία ιστορικών
π α ρ α δ ε ι γ μ ά τω ν,
που παρατίθενται,
βοηθούν τον ανα-
γνώστη να κατανο-
ήσει τη μετεξέλιξη
των τρομοκρατικών
ενεργειών σε μία νέα μορφή πολέμου,
στο φαινόμενο της υπερ-τρομοκρατί-
ας.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, ο
συγγραφέας, Δρ Κοινωνιολογίας, ξε-
κινά την ανάλυσή του με παραδείγμα-
τα αρχέγονης τρομοκρατίας, με τους
τρόπους δράσης θρησκευτικών και
μιλιταριστικών κυρίως ομάδων, για
να φτάσει στο δεύτερο μισό του 19ου
αιώνα και τη νεότερη ιστορία, όπου η
τρομοκρατία αλλάζει μορφή και σκο-
πό. Ο συγγραφέας επιθυμεί να εστιά-
σει στην κοινωνιολογική ερμηνεία του
φαινομένου, χωρίς να καθηλώνεται
στον κόσμο της θεωρίας, στους λόγους
γεννούν την τρομοκρατία και στην κα-
τεύθυνση, προς την οποία πρέπει να
κινηθεί η πάλη κατά της τρομοκρα-
τίας. Ο Γιώργος Καφφές προσεγγίζει
τον τρομοκράτη ως hostis και inimicus
των κανόνων συλλογικής διαβίωσης,
ως εκδήλωση συμπεριφοράς εχθρικής
προς την κοινωνία, ως ένα ιδιαίτερο
ψυχοκοινωνικό προφίλ αποτελούμε-
νο από στοιχεία επιθετικότητας, βίας
και καταστροφικότητας με έντονο το
ένστικτο του ατομισμού (αναφορές σε
Freud, Άντλερ και άλλες ψυχολογικές
θεωρίες) και ταυτόχρονα πετυχαίνει
να απομονώσει τις «θετικές» πλευρές
της τρομοκρατικής βίας, όπως έχουν
επισημανθεί από τους πολιτικούς φι-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
λοσόφους. Άκρως
ενδιαφέρουσα η
ενότητα «Τρομο-
κρατικά δόγματα»
με την παράθεση
αραβικού κειμένου
για την προετοιμα-
σία τρομοκρατών,
μαχητών-μαρτύρων,
που καταδεικνύει
την ενδυνάμωση του
φανατισμού αλλά
και με την καταγρα-
φή ισλαμικών φο-
νταμενταλιστικών
δικτύων.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, ο
συγγραφέας ελίσσεται, μέσω του διπό-
λου ατομικότητας και κοινωνικότητας
(εγώ & εμείς) κατά την ανάπτυξη της
προσωπικότητας, μεταξύ του κοινω-
νιολογικού ορισμού της τρομοκρατί-
ας και της κοινωνικά παρεκκλίνουσας
συμπεριφοράς του τρομοκράτη, με δι-
αταραχές όπως έντονο ένστικτο ατο-
μισμού, καταναλωτικότητα, απομόνω-
ση, φανατισμός κ.α. Δίνεται έμφαση
στο ρόλο των ΜΜΕ, που άθελά τους
μετατρέπονται σε συνεργούς των τρο-
μοκρατών και στον τρόπο προβολής
των τρομοκρατικών ενεργειών, ενώ
εξηγείται μέσα από θεωρίες η βλαπτι-
κή δράση τους ακόμα και σε επίπεδο
«δυνητικής πραγματικότητας». Στο
κεφάλαιο «Έλεγχος, πρόληψη και κα-
ταστολή» αναρωτιέται για τη δέουσα
σχέση μεταξύ ΜΜΕ και τρομοκρατί-
ας, για την αποτελεσματικότητα των
σύγχρονων επικοινωνιακών μέσων και
τακτικών προπαγάνδας και εν τέλει
της διαπαιδαγώγησης της νεολαίας.
Τέλος, ο Γιώργος Καφφές εξηγεί για-
τί η τρομοκρατία και οι παγκόσμιες
επιπτώσεις του ισλαμικού φονταμε-
νταλισμού αποτελούν ουσιαστικά τον
4ο παγκόσμιο πόλεμο της ιστορίας,
πλαισιώνοντας τις διαπιστώσεις του
με σπουδαία λόγια πολιτικών, φιλο-
σόφων και κοινωνιολόγων.
 Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ 41

ΝΕΑΤΗΣΕΚΦΡΑΣΗΣ

18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΜΕΡΑ
ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

Η
Ευρωπαϊκή Έκφραση συμ-
μετείχε και φέτος για 4 συ-
νεχόμενη χρονιά  στον πα-
νευρωπαϊκό εορτασμό της ημέρας
που αφιερώθηκε στην προστασία των
δικαιωμάτων των ασθενών. Μετά από
την πρωτοβουλία και υπό την καθοδή-
γηση της Active Citizenship Network
(ACN) ή Cittadinanzattiva, μιας ιταλι-
κής οργάνωσης που δρα στο χώρο της
Κοινωνίας Πολιτών και συνεργάζεται
με 100 περίπου Μη Κυβερνητικές Ορ-
γανώσεις ανά την Ευρώπη, προωθήθη-
κε η ευαισθητοποίηση και η ενημέρω- Η Ευρωπαϊκή Έκφραση λαμβάνει 18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
ση των πολιτών, αλλά και των φορέων ενεργά μέρος στην πανευρωπαϊκή
υγείας μέσω της κατάστρωσης μιας αυτή προσπάθεια, έχοντας αναλάβει Η Ευρωπαϊκή Έκφραση
«Ευρωπαϊκής Χάρτας Δικαιωμάτων σειρά δράσεων ενημέρωσης και ευαι- στον καθαρισμό του Σχοινιά
των Ασθενών», που συνέταξαν 16 ορ- σθητοποίησης του κοινού  που αφο-

γανώσεις.
Υλοποιώντας πλέον το όραμα ενός
ετήσιου εορτασμού για τη διεύρυνση
της προστασίας των δικαιωμάτων που
αφορούν στην υγεία των πολιτών, η
ACN εξειδικεύει το δικαίωμα των πο-
λιτών στην υγεία που εγγυάται το άρ-
θρο 35 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαι-
ωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε
να παρέχεται πράγματι σε όλους μια
πλήρης προστασία και όχι μια απλή
γενική θεωρητική διακήρυξη.
ρούν στα 14 δικαιώματα που πρέπει να
απολαμβάνει ο ασθενής. Η καμπάνια
γνωστοποιείται στα Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης, τα οποία διαδραματίζουν
σημαντικό ρόλο στη διάδοση ανάλο-
γων δραστηριοτήτων, καθώς και σε
ΜΚΟ και σε εθελοντές, είτε ασχολού-
νται με την παροχή υπηρεσιών υγείας
είτε όχι.
www.activecitizenship.net - info@
activecitizenship.net
Τ
ην Κυριακή 25 Απριλίου,
10.00-15.00, μέλη και φίλοι
της Ευρωπαϊκής Έκφρασης
βρεθήκαμε μαζί με τα παιδιά μας,
στην πρώτη εθελοντική δράση που
οργάνωσε το νέο Υπουργείο Περιβάλ-
λοντος, προκειμένου να καθαρίσουμε
το δάσος του Σχοινιά (δεν μπορείτε
να φαντασθείτε τι βρήκαμε!), προτού
καταφτάσει ο θερινός πολιτισμός της
ελληνικής ακτογραμμής και μπας και
η καθαρή παραλία γίνει, δίκην κρίσης,

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

42
μια ευκαιρία για αλλαγή συμπεριφο-
ράς και υιοθέτηση θετικών προτύπων
συνειδητών πολιτών. Φυσικά αν δεν
υπήρχε ατιμωρησία το αισθητικό δά-
σος Σχοινιά θα παρουσίαζε καλύτερη
εικόνα, καθώς εκεί γίνονται καθ’ έξιν
όλα όσα απαγορεύονται από τον νόμο
να γίνονται ακριβώς εκεί. Γι’ αυτό
εξάλλου υπάρχει και ο συναφής φο-
ρέας διαχείρισης που με τα ελάχιστα
μέσα που διαθέτει δυσκολεύεται πολύ
να ασκήσει ουσιαστική επιρροή επί
των τεκταινομένων, παρά την καλή
διάθεση, όπως εξάλλου και του Δήμου
Μαραθώνα.
Ο Γιώργος Λιγνός και η Σάντυ, η
Μαρία Μήλα με τον Πύρρο, η Στέλ-
λα και ο Αντρέας Κυλικάς με τους
Αγγελο, Ηλία και Νίκη, η Παναγιώ-
τα, ο Μάξιμος και ο Δαμιανός, ο Κω-
στής Στράμπι, ο Βασίλης, η Αθηνά,
ο Χριστόφορος, ο Σπύρος και άλλοι,
καθαρίσαμε, δουλέψαμε και συγχρό-
νως χαρήκαμε το δάσος, στο τέλος δε
απολαύσαμε την ωραία καθαρή θά-
λασσα. Παρακολουθήσαμε το πέταγ-
μα ερωδιών και βραχοκιρκίνεζων που
απελευθερώθηκαν μετά τη περίθαλψη
τους από την οργάνωση «Άνιμα».
Θέλουμε να ελπίζουμε ότι η δρά-
ση αυτή θα αποτελέσει μια αφετηρία
για την ανάδειξη, προστασία και πε-
ριφρούρηση του μοναδικού παραθα-
λάσσιου δάσους κουκουναριάς και
του υδροβιότοπου από κάθε είδους
βιαστές, όπως καταπατητές, κυνη-
γούς, κατασκηνωτές, εποχούμενους
σε μηχανές, τζιπ, «γουρούνες» κ.λπ.
που φτάνουν μέχρι τη θάλασσα, προ-
σθέτοντας στη φύση σύννεφα σκόνης
και ηχητική ρύπανση, οχληρά προς
κάθε έμβιο, της πανίδας και ανθρώ-
πινο.
Αξιέπαινη πρωτοβουλία του
Υπουργείου Περιβάλλοντος που αρ-
κεί να έχει και συνέχεια. Με την Ευρω-
παϊκή Έκφραση συνεχίζουμε! Ενεργοί
Έλληνες Ευρωπαίοι πολίτες, με στόχο
την Ελλάδα 2021!
Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ
ζωγραφίζοντας, κάνοντας κολάζ ή με
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΑΦΙΣΑΣ όποιο καλλιτεχνικό τρόπο αυτοί επι-
θυμούσαν). Οι 2 νικήτριες ομάδες (η
ΖΩΓΡΑΦΙΣΕ ΜΟΥ ΕΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑ πρώτη από κάθε ηλικιακή κατηγορία)
Αποτελέσματα Ευρωπαϊκου Διαγω- θα συναγωνισθούν με τις νικήτριες
νισμού «ΖΩΓΡΑΦΙΣΕ ΜΟΥ ΕΝΑ ΔΙ- ομάδες των υπόλοιπων κρατών μελών
ΚΑΙΩΜΑ» για να κερδίσουν ένα ταξίδι στις Βρυ-
ξέλλες, όπου θα ξεναγηθούν στους
Μ
ε μεγάλη επιτυχία πραγμα- Ευρωπαϊκούς Θεσμούς.
τοποιήθηκε την Πέμπτη 15 Στο διαγωνισμό έλαβαν μέρος 304
Απριλίου 2010, στην αίθου- ομάδες από όλη την Ελλάδα. Μετά
σα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η από την συνεδρίαση της Επιτροπής
τελετή βράβευσης
των νικητών του
Ευρωπαϊκού Δια-
γωνισμού Αφίσας
με θέμα «Ζωγρά-
φισε μου Ένα Δι-
καίωμα» που διορ-
γανώθηκε από την
Ευρωπαϊκή Επι-
τροπή (Γενική Δι-
εύθυνση «Δικαιο-
σύνης, Ελευθερίας
και Ασφάλειας»)
για τέταρτη συνε-
χόμενη χρονιά. Ο
Διαγωνισμός υλο-
ποιήθηκε υπό την
αιγίδα του Υπουρ-
γείου Παιδείας και
εθνικός συντονι-
στής ήταν η Μη
Κυβερνητική Ορ-
γάνωση «Ευρω-
παϊκή Έκφραση».
Αυτό που ζη-
τήθηκε από παι-
διά και νέους, 10
έως 18 ετών, ήταν
να δημιουργήσουν
μια αφίσα, η οποία θα παρουσιάζει ένα στις 26/03/2010, που απαρτιζόταν
από τα δικαιώματα της Σύμβασης των από εκπροσώπους του Υπουργείου
δικαιωμάτων του παιδιού. Οι συμμετέ- Παιδείας, του Γραφείου της Αντιπρο-
χοντες ήταν δύο κατηγοριών με βάση σωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
την ηλικία τους: 10-14 ετών και 15-18 στην Ελλάδα, της Ευρωπαϊκής Ένωσης
ετών. Έπρεπε να σχηματίσουν ομάδες Εκπαιδευτικών, από έναν ειδικό γραφι-
τουλάχιστον 4 ατόμων και να δημι- κών τεχνών – ζωγράφο και από έναν
ουργήσουν μια αφίσα (σχεδιάζοντας, εκπρόσωπο νεολαίας, ανάμεσα στον
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010

μεγάλο αριθμό ποιοτικών αφισών,
επιλέχθηκαν οι έξι καλύτερες αφίσες.
Αυτές με σειρά διάκρισης είναι:
α) Για την ηλικιακή ομάδα 10-14
1η θέση - 1ο Γυμνάσιο Βριλησσίων
(Τμήμα Β2)
2η θέση - 1ο Γυμνάσιο Βριλησσίων
(Τμήμα Β2)
3η θέση - Γυμνάσιο Παλαιοχωρίου
Χαλκιδικής – (όνομα ομάδας:
EQUALITY)
β) Για την ηλικιακή ομάδα 15-18
1η ομάδα - Καλλιτεχνικό Σχολείο
Ηρακλείου Κρήτης
(Όνομα ομάδας: THE
CHILDREN’S FLOWERS)
2η ομάδα – Ομάδα ARTILLUSION -
Θεσσαλονίκη
3η ομάδα - Καλλιτεχνικό Σχολείο
Ηρακλείου Κρήτης
(όνομα ομάδας: STAIRS OF
PEACE)
Τιμητικά βραβεύθηκε η ομάδα
Περσεφόνη από το Εργαστήριο Ειδι-
κής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και
Κατάρτισης Ελευσίνας.
Την εκδήλωση εισήγαγε και συ-
ντόνισε ο κ. Νίκος Γιαννής, Πρόεδρος
της Ευρωπαϊκής Έκφρασης και καθη-
γητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής, χαιρε-
τισμό έκανε ο κ. Ιωάννης Κοκκάλας,
Αναπλ. Διευθυντής του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου Γραφείο για την Ελλά-
δα, η κα Μαρία Κανελλοπούλου, μέλος
της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής στην Ελλάδα, η κα Κων-
σταντίνα Μαρκοπούλου, εκπρόσωπος
του Υπουργείου Παιδείας, η κα Νικο-
λινάκου Σταυρούλα, εκπρόσωπος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης Εκπαιδευτικών
και η κα Βάλια Μιχαήλ, καθηγήτρια
και δημοσιογράφος, οι οποίοι πραγ-
ματοποίησαν και τις βραβεύσεις.
Μετά τη βράβευση, ακολούθησε
δεξίωση. Οι νικήτριες αφίσες θα αναρ-
τηθούν σύντομα στην ιστοσελίδα του
διαγωνισμού www.evroneolea.eu
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ
Εκδήλωση
1.000.000 Ευρωπαίοι Πολίτες
Μπορούν!
Νομοθετική Πρωτοβουλία Πολιτών -
Οδοδείκτης για Ευρωπαϊκή(Άμεση)
Δημοκρατία
Μ
ε επιτυχία πραγματοποιή-
θηκε στις 10 Μαΐου 2010,
στο Ευρωπαϊκό Κοινοβού-
λιο Γραφείο για την Ελλάδα, η εκδή-
λωση της Ευρωπαϊκής Έκφρασης με τη
συμμετοχή της ΜΚΟ «Βήμα για Δημο-
κρατία Πολιτών», με θέμα «1.000.000
Ευρωπαίοι Πολίτες Μπορούν!» Νο-
μοθετική Πρωτοβουλία Πολιτών -
Οδοδείκτης για Ευρωπαϊκή (Άμεση)
Δημοκρατία.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε
με αφορμή τον εορτασμό της 9ης Μαΐ-
ου Ημέρα της Ευρώπης. Στην εκδήλω-
ση ομιλητές ήταν ο Δρ Νίκος Γιαννής,
Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Έκφρασης,
ο Δρ Χαρίλαος Χάρακας, Αντιπρό-
εδρος Ευρωπαϊκής Έκφρασης και
Γεώργιος Κόκκας, Συντονιστής στο
"Βήμα για Δημοκρατία Πολιτών". Κε-
ντρικός άξονας της εκδήλωσης ήταν η
θεσμοθέτηση με τη Συνθήκη της Λισ-
σαβόνας της Ευρωπαϊκής Πρωτοβου-
λίας Πολιτών (ECI), στο πλαίσιο της
οποίας 1εκ. πολίτες από ικανό αριθμό
43
χωρών μπορούν να ζητήσουν από την
Ευρ. Επιτροπή να ασχοληθεί με ένα ζή-
τημα ευρωπαϊκής αρμοδιότητας, κάτι
που μπορεί να οδηγήσει σε σχετική
νομοθεσία. Παρουσιάστηκε η νομική
και θεσμική βάση, το ψήφισμα του Ευ-
ρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς και η
πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,
αναφορικώς με τη συγκεκριμένη νο-
μοθετική πρωτοβουλία των πολιτών.
Τέλος αναλύθηκε η σημασία του θε-
σμού για την προαγωγή της άμεσης
και της συμμετοχικής δημοκρατίας
και του ρόλου της κοινωνίας των πο-
λιτών, προώθησης της εποικοδομη-
τικής δράσης και άσκησης επιρροής
των πολιτών επί των αποφάσεων που
τους αφορούν αντί της παραδοσιακής
και στείρας διαμαρτυρίας, καθώς και
ως παράγων συγκρότησης ενός ευρω-
παϊκού δήμου, μείωσης του δημοκρα-
τικού ελλείμματος, διαπολιτισμικής
προσέγγισης και επιτάχυνσης της
ευρωπαϊκής - ίσως ομοσπονδιακής -
ενοποίησης και της πολιτικής ένωσης
στον ευρωπαϊκό χώρο. Μετά το τέλος
των εισηγήσεων ακολούθησε ιδιαίτε-
ρα ενδιαφέρων διάλογος, στον οποίο
συμμετείχαν δεκάδες παρεμβαίνοντες,
με διαφορετικές απόψεις αλλά ομόθυ-
μη υποστήριξη του νέου σημαντικού
θεσμού, ειδικώς στην ταραγμένη ση-
μερινή περίοδο.
44
9Η ΓΙΟΡΤΗ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ
Ανα ΤΙΜΗΣΑΜΕ τον Εθελοντισμό!
Σ
άββατο 5 Ιουνίου…ο καιρός
συννεφιασμένος και βροχερός!
Και με ήλιο και με βροχή…,
60 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και
πλήθος κόσμου έδωσαν το δικό τους
παρόν στην 9η Ημερίδα Εθελοντισμού!
Με συνεχώς αυξανόμενη δράση και
ενθουσιασμό, για 9η συνεχή χρονιά, η
Κίνηση Φορέων Εθελοντισμού με 60
διεθνείς και τοπικούς οργανισμούς,
πραγματοποίησαν μια ημερίδα - γιορ-
τή αφιερωμένη στον Εθελοντισμό και
στην κοινωνική προσφορά, το Σάβ-
βατο 5 Ιουνίου 2010, στον πεζόδρομο
Αποστόλου Παύλου στο Θησείο, από
τις 10 το πρωί έως τις 10 το βράδυ.
Με τη τη μεγάλη συμμετοχή των
Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ
κατοίκων της Αθήνας και τη στήριξη
του Δήμου Αθηναίων, οι 60 εθελοντι-
κοί φορείς, έδωσαν το παρόν, για ακό-
μη μια φορά, αποδεικνύωντας με την
ενεργή και συνεχόμενη δράση τους
ότι ο εθελοντισμός αποτελεί πλέον
ανάγκη και στοχείο απαραίτητο για
μια κοινωνία ζωντανή, υγιή και εξε-
λισσόμενη. Το σύνθημα και ο στόχος
της 9ης Γιορτής Εθελοντισμού έδωσαν
ένα μήνυμα αισιοδοξίας στις δύσκολες
στιγμές που περνά η χώρα μας, αντι-
μετωπίζοντας κρίσιμα οικονομικά, κοι-
νωνικά και οικολογικά προβλήματα.
Οι εθελοντές των συμμετεχόντων
οργανισμών ενημέρωσαν τους επισκέ-
πτες της γιορτής για το έργο τους αλλά
και για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί
κανείς να εμπλακεί σε ενδιαφέρουσες
εθελοντικές δράσεις. Παράλληλα οι
επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να πα-
ρακολουθήσουν χορευτικά, μουσικά
και θεατρικά δρώμενα, ενώ όλοι συμ-
μετείχαν στο flash mob με τίτλο «όλοι
μια αγκαλιά!». Η γιορτή ολοκληρώθη-
κε με συναυλία του μουσικού συγκρο-
τήματος «Magic de Spell» (ευγενική
προσφορά).
Τη διοργάνωση της γιορτής πραγ-
ματοποίησαν οι φορείς: AIESEC,
AEGEE Αθήνα & Πειραιά, Ε.Κ.ΠΟΙ.
ΖΩ, «Νέα Ακρόπολη», «Μέριμνα
Ζωής κατά της Εξάρτησης», PRAKSIS,
ΕΔΡΑ, Ευρωπαϊκή Έκφραση, Σύλλογος
Αθλητικών Δραστηριοτήτων.
«Η Κίνηση Φορέων Εθελοντισμού
(Κ.Φ.Ε.), διοργανώνει, με αμείωτο εν-
θουσιασμό και επιτυχία, πλέον εδώ και
εννέα (9) χρόνια, ημερίδες για την προ-
ώθηση της ανιδιοτελούς προσφοράς.
Έχουμε διαπιστώσει ότι ο κόσμος είναι
όλο και πιο ευαισθητοποιημένος γύρω
από το έργο των Μη Κυβερνητικών Ορ-
γανώσεων και για το πως μπορούν οι
ίδιοι με πολύ απλούς τρόπους να βοη-
θήσουν και να προσφέρουν. Άλλωστε,
αυτός είναι και ο βασικός στόχος της
Κίνησης Φορέων Εθελοντισμού. Να
φέρει τους πολίτες κοντά στις οργανώ-
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
σεις και να ενδυναμώσει την ιδέα της
κοινωνικής προσφοράς και αλληλεγ-
γύης» δηλώνουν οι εκπρόσωποι των
διοργανωτών.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε
υπό την αιγίδα του Οργανισμού Νε-
ολαίας και Άθλησης του Δήμου Αθη-
ναίων, ενώ ο Οργανισμός Υγείας και
Κοινωνικής Αλληλεγγύης και το Ελλη-
νικό τμήμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
στήριξαν ενεργά την προσπάθεια αυτή.
Μεταφορές:
Η Επιτροπή ξεκινά εκστρατεία για
την ενημέρωση των επιβατών
σχετικά με τα δικαιώματά τους
Ο
ι επιβάτες θα έχουν ευκολότε-
ρη πρόσβαση σε πληροφορίες
για τα δικαιώματά τους όταν
ταξιδεύουν σιδηροδρομικώς ή αεροπο-
ρικώς χάρη σε μια πανευρωπαϊκή δια-
φημιστική εκστρατεία σε 23 γλώσσες
που ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Αν και η Επιτροπή τα τελευταία χρό-
νια έχει θεσπίσει νομοθεσία για να
εξασφαλίσει ότι οι επιβάτες στις αερο-
πορικές και σιδηροδρομικές μεταφο-
ρές ωφελούνται από τα ίδια πρότυπα
μεταχείρισης σε όλη την Ευρωπαϊκή
Ένωση, δεν γνωρίζουν ακόμα όλοι οι
επιβάτες αυτά που δικαιούνται. Για να
διορθωθεί αυτό, αφίσες που θα υπεν-
θυμίζουν στους πολίτες τα δικαιώματά
τους θα αναρτηθούν στους αερολιμένες
και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς σε
όλα τα κράτη μέλη από σήμερα, εγκαί-
ρως για την έναρξη της περιόδου των
διακοπών. Οι ταξιδιώτες θα μπορούν
επίσης να συμβουλεύονται δωρεάν
φυλλάδια και έναν ειδικά σχεδιασμένο
ιστοχώρο σε όλες τις επίσημες γλώσσες
της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο αρμόδιος για τις μεταφορές αντι-
πρόεδρος Siim Kallas δήλωσε τα εξής:
«Τώρα που εκατομμύρια Ευρωπαίοι
ετοιμάζονται να ξεκινήσουν για τις
καλοκαιρινές διακοπές που τους αξί-
 Ν Ε Α ΤΗΣ Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗΣ
ζουν, θέλουμε να διευκολύνουμε όσο το δυνατόν
περισσότερο το ταξίδι τους, πληροφορώντας τους
ότι έχουν δικαιώματα και πώς να έχουν υποστήριξη
εάν χρειαστεί να τα επικαλεστούν. Όσο περισσότε-
ρη πληροφόρηση υπάρχει, τόσο το καλύτερο. Ελ-
πίζουμε ότι με εμφανείς αφίσες στους αερολιμένες
σε ολόκληρη την Ευρώπη, και με τη βοήθεια φυλ-
λαδίων και επιγραμμικών πληροφοριών σε όλες τις
γλώσσες της Ε.Ε, μπορούμε να επικοινωνήσουμε
με εκατομμύρια επιβάτες που ταξιδεύουν αυτό το
καλοκαίρι και τους επόμενους μήνες».
Στο πλαίσιο της εκστρατείας «Τα δικαιώματα
των επιβατών» δημιουργήθηκε ένας ιστοχώρος
στη διεύθυνση http://ec.europa.eu/passenger-
rights. Εδώ οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να βρουν
ποια είναι τα δικαιώματά τους για κάθε μέσο με-
ταφοράς. Φυλλάδια και αφίσες που περιγράφουν
συνοπτικά τα βασικά δικαιώματα θα είναι επίσης
διαθέσιμα σε όλους τους κόμβους μεταφορών, από
τους σιδηροδρομικούς σταθμούς ως τους αερολι-
μένες. Όλα αυτά είναι διαθέσιμα σε όλες τις επίση-
μες γλώσσες της Ε.Ε έτσι ώστε να είναι δυνατό να
ενημερώνεται ο καθένας στη γλώσσα του.
Τα δικαιώματα των επιβατών ορίζουν τι δικαι-
ούται ο καθένας όταν κάτι δεν πάει καλά κατά τη
διάρκεια του ταξιδιού. Παραδείγματος χάριν, σε πε-
ρίπτωση καθυστέρησης ή ακύρωσης του ταξιδιού,
ή όταν οι αποσκευές χάνονται ή παθαίνουν ζημιές.
Εγγυώνται επίσης την ίση μεταχείριση των ανθρώ-
πων με αναπηρίες ή με μειωμένη κινητικότητα.
Η Επιτροπή καταβάλλει προσπάθειες για την
επέκταση των δικαιωμάτων των επιβατών σε άλ-
λους τρόπους μεταφορών. Ειδικότερα, έχει διατυ-
πώσει προτάσεις για τους επιβάτες που ταξιδεύουν
στη θάλασσα ή σε εσωτερικές πλωτές οδούς και
για τους επιβάτες που ταξιδεύουν με λεωφορείο
ή πούλμαν. Ανάλογα με τις νομοθετικές εξελίξεις
στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο,
σχετικές προτάσεις μπορεί να εγκριθούν ήδη από
φέτος.
Μόλις συμβεί αυτό, οι επιβάτες θα ενημερω-
θούν μέσω της εκστρατείας, η οποία θα διαρκέσει
δύο έτη.
Η Ευρωπαϊκή Έκφραση είναι ο εθνικός συντο-
νιστής του προγράμματος στην Ελλάδα.
Αρμόδιοι επικοινωνίας:
Helen Kearns : +32 2 298 76 38 helen.kearns@ec.europa.eu
Dale Kidd : +32 2 295 74 61 dale.kidd@ec.europa.eu
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 77 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2010
45
Θέση
της ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ
σχετικώς με την Ευρωπαϊκή
(Νομοθετική) Πρωτοβουλία Πολιτών
Κ
αλωσορίζουμε τη θέσπιση από τη Μεταρρυθ-
μιστική Συνθήκη της Λισαβώνας της Ευρωπαϊ-
κής Πρωτοβουλίας Πολιτών (ECI-EUROPEAN
CITIZENS INITIATIVE). Η ΕΠΠ έχει νομοθετικό
χαρακτήρα και συνιστά ένα σημαντικό εργαλείο βελτίωσης
της δημοκρατίας στην Ε.Ε και ένα σχολείο δημοκρατίας γε-
νικότερα.
Προάγει την απευθείας συμμετοχή των πολιτών στα κοι-
νά της Ευρώπης και αναδεικνύει την άμεση δημοκρατία (με
την συγκέντρωση 1.000.000 υπογραφών από ένα σημαντικό
αριθμό χωρών της Ε.Ε, που αφορά ένα τομέα πολιτικής που
εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιοτήτων της Επιτροπής, για ένα θέμα
για το οποίο οι πολίτες πιστεύουν ότι απαιτείται ευρωπαϊκή
νομοθεσία για την εφαρμογή των Συνθηκών της Ε.Ε.). Μπορεί
να επισπεύσει τη συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού δήμου και να
ενισχύσει την ευρωπαϊκή κοινωνία πολιτών, με τη διεθνική
και διαπολιτισμική δικτύωση, κατανόηση και προσέγγιση
των λαών, των διαφορετικών πολιτιστικών και πολιτισμικών
ταυτοτήτων, απόψεων και συμφερόντων που προωθείται, συμ-
βάλλοντας στην προαγωγή της ευρωπαϊκής ενοποίησης και
ιδιαίτερα της πολιτικής ένωσης στον ευρωπαϊκό χώρο.
Η Ευρωπαϊκή Εκφραση ως πολιτική οργάνωση, μη κομ-
ματικού, μη κυβερνητικού και μη κερδοσκοπικού χαρακτή-
ρα, προωθεί την ευρωπαϊκή ιδέα και την κοινωνία πολιτών,
αποβλέποντας σε μια μορφή ομοσπονδιακής οργάνωσης και
ολοκλήρωσης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Διαμέσου της σταδιακής διαμόρφωσης από την κοινωνία
πολιτών ενός ευρωπαϊκού δήμου και τη δημιουργία μιας συ-
νείδησης πολιτισμικής και πολιτικής κοινότητας στον ευρω-
παϊκό χώρο, με έμφαση στους νέους, προσβλέπει σε μια ηθική
οικουμενική διακυβέρνηση και συμβάλλει στην εξάπλωση
και εδραίωση των αξιών της ανοιχτής και της ανεκτικής
κοινωνίας και των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Η Ευρωπϊκή Έκφρασ, κατά συνέπεια, υποστηρίζει σθεναρά
την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, προσβλέποντας στη
μέγιστη δυνατή αξιοποίηση αυτής της θεσμικής δυνατότη-
τας, κατά τρόπον ώστε όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες να καθί-
στανται σφαιρικά ενήμεροι τόσο για την ΕΠΠ όσο και για την
ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση, ώστε να αξιοποιούν πλήρως την
ευρωπαϊκή ιθαγένεια και την ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη.
 46 Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Κ Φ Ρ Α ΣΗ
Δημοσιεύσεις στην Ευρωπαϊκή Εκφραση
Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφο-
1 ρετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται
αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου
πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με
επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την
ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζο-
νται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκ-
δότη ή την σύνταξη.
2
Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρω-
παϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη
με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα,
την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την
πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί
κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά)
κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει
να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.
3
Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις,
υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυ-
πα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές
επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημο-
σιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλ-
λα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επι-
τροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση
της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και
✂
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ
ΕΚΦΡΑΣΗ
Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα,
τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr
Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή
Έκφραση”
Ετήσια Διετής
Τακτικός Συνδρομητής 20 Ευρώ 35 Ευρώ
Δημόσιοι Οργανισμοί,
Τράπεζες, Βιβλιοθήκες,
ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες,
Σύλλογοι 50 Ευρώ 100 Ευρώ
Ευρώπη 25 Ευρώ 45 Ευρώ
Άλλες ήπειροι 30 Ευρώ 55 Ευρώ
Φοιτητής, σπουδαστής,
στρατιώτης 15 Ευρώ 25 Ευρώ
Συνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης 50 Ευρώ 90 Ευρώ
Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9π.μ. - 5 μ.μ.,
με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)
των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολό-
κληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ
2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο
βιογραφικό σημείωμα.
4
Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβο-
λή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίλη-
ψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέ-
ξεις). Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται
και σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες
της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκ-
δοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία
του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτό-
τυπα δεν επιστρέφονται.
5
Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική ανα-
δημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε
τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του
εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση
σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση
του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό
να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς
λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η
ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει
με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη
την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.
ΔΕΛΤIΟ
ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΟΥ
Όνομα........................................................................................
Επώνυμο....................................................................................
Διεύθυνση..................................................................................
Ταχ. Κώδικας.............................................................................
Πόλη...........................................................................................
Τηλέφωνο:.................................................................................
E-mail:........................................................................................
Επάγγελμα:...............................................................................
Ημερομηνία Υπογραφή
Δελτίο Τύπου
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Ευρωπαϊκή δράση προσιτή σε όλους
Η πρόληψη της νεανικής εγκληματικότητας που συνδέεται με τα ναρκωτικά θα Ιστορικό
αποτελέσει το κύριο θέμα της ετήσιας εκδήλωσης της Ευρωπαϊκής Δράσης για τα
Ναρκωτικά (EAD), η οποία θα πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλλες στις 25 Ιουνίου 2010, Η Ευρωπαϊκή Δράση για τα Ναρκωτικά, η οποία
στο κτήριο Charlemagne της Επιτροπής (Αίθουσα Lord Jenkins/170, rue de la Loi, εγκαινιάστηκε στις 26 Ιουνίου 2009 (Παγκόσμια
1049 Βρυξέλλες, στις 9:30 π.μ.), υπό την αιγίδα της Viviane Reding, αντιπροέδρου της Ημέρα των Ηνωμένων Εθνών κατά των Ναρκωτικών)
Ευρωπαϊκής Επιτροπής. από τη Γενική Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
για τη Δικαιοσύνη, την Ελευθερία και την Ασφάλεια,
Η Ευρωπαϊκή Δράση για τα Ναρκωτικά, μια πρωτοβουλία που εγκαινιάστηκε πέρυσι στο παρέχει μια πλατφόρμα (ιστότοπος της EAD) και
πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας των Ηνωμένων Εθνών κατά των Ναρκωτικών (26 Ιουνίου), δυνατότητες δικτύωσης (εθνικές εκδηλώσεις της
στοχεύει στην ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τους κινδύνους της χρήσης ναρκωτικών. EAD) σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στα
κράτη μέλη της ΕΕ, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει
Η ετήσια εκδήλωση συγκεντρώνει στις Βρυξέλλες ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και το κοινό, και ιδιαίτερα τους νέους ανθρώπους,
επώνυμοι, οι οποίοι αναλαμβάνουν μια συγκεκριμένη δέσμευση για δράση κατά των αναφορικά με τα ναρκωτικά.
ναρκωτικών στο δικό τους περιβάλλον. Οι συμμετέχοντες θα συζητήσουν προγράμματα
Σε λιγότερο από ένα χρόνο, σχεδόν 700 δημόσιοι και
ενημέρωσης του κοινού, και ιδιαίτερα ευάλωτων ομάδων, σχετικά με τους κινδύνους εμπλοκής
ιδιωτικοί φορείς, ενώσεις και ιδιώτες από ολόκληρη
σε παράνομες δραστηριότητες.
την ΕΕ έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους για να
Κατά την εκδήλωση της EAD, προσωπικότητες από τους χώρους του παγκόσμιου αθλητισμού, περιληφθούν στους υπογράφοντες της EAD – και ο
της ψυχαγωγίας και των μέσων ενημέρωσης θα μοιραστούν τις εμπειρίες τους πάνω στα αριθμός τους μεγαλώνει ημέρα με την ημέρα. Η Ιταλία,
ναρκωτικά και θα δεσμευτούν ενυπόγραφα να αναλάβουν συγκεκριμένη δράση για την η Πολωνία και η Ρουμανία αποτελούν μέχρι στιγμής τις
πρόληψη της εγκληματικότητας που συνδέεται με τα ναρκωτικά. Ο Ιταλός τραγουδιστής πιο δραστήριες μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν.
της ραπ Alessandro While θα παρουσιάσει ένα τραγούδι που έχει γράψει ειδικά για την Η EAD υλοποιεί έναν από τους στόχους του
περίσταση. Ο τραγουδιστής αποτελεί δραστήριο μέλος της εκστρατείας κατά των ναρκωτικών, Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά 2009-
αγωνιζόμενος να πείσει τους νέους από φτωχές γειτονιές της Ρώμης να μη γίνουν χρήστες. 2012, που αποσκοπεί στην ενίσχυση του συντονισμού
και της συνεργασίας στον τομέα των ναρκωτικών σε
Ο Πολωνός δημοσιογράφος και πρώην χρήστης ναρκωτικών Max Cegielski, o Ρουμάνος ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ώστε οι πολιτικές
πολλάκις πρωταθλητής Ευρώπης και κόσμου στη χειροπάλη Ion Vlad Oncescu, και ο για τα ναρκωτικά να αποκτήσουν σημασία για τους
Λουξεμβούργιος τραγουδιστής Daniel Depienne θα καταθέσουν επίσης τις δικές τους επαγγελματίες του τομέα και την κοινωνία των
μαρτυρίες και θα υπογράψουν δεσμεύσεις για δράση. πολιτών, παρέχοντάς τους συγχρόνως τη δυνατότητα
να συμβάλουν στη διαμόρφωσή τους.
Χαιρετίζοντας την εκδήλωση και τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι υπογράφοντες της
EAD, η Viviane Reding θα υπογραμμίσει σε βιντεομήνυμά της ότι «με έως και 2 εκατομμύρια Η EAD θεμελιώνεται στις εθελοντικές δεσμεύσεις
προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι απαραίτητο να επαγγελματιών, ιδιωτών, ενώσεων και φορέων
ευαισθητοποιήσουμε τα μέλη των ευάλωτων ομάδων, ειδικά τους νέους, για τους κινδύνους της για δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού για τα
ναρκωτικά σε τοπικό επίπεδο.
χρήσης ναρκωτικών». Όπως τονίζει, «η ιδιότητα του Ευρωπαίου σημαίνει μια ζωή σε καθεστώς
ελευθερίας, όμως η ελευθερία έχει το τίμημά της: ονομάζεται προσωπική ευθύνη. Η Ευρώπη λέει όχι Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την EAD,
στα ναρκωτικά και εσείς είστε οι πρεσβευτές που υποστηρίζετε αυτό το μήνυμα με θετικό πνεύμα, παρακαλούμε επισκεφθείτε το www.action-drugs.eu
χωρίς ηθικολογίες, στιγματισμούς και δημιουργία ενοχών». ή επικοινωνήστε με το info@action-drugs.eu

Δώδεκα συμμετέχοντες θα υπογράψουν νέες δεσμεύσεις για την ανάληψη συγκεκριμένων

Ευρωπαϊκό Κέντρο
δράσεων σε κοινότητες που διατρέχουν κίνδυνο. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η Responsible
Young Drivers (Υπεύθυνοι Νέοι Οδηγοί) από το Βέλγιο, η σχολή Ernst-Schering του Βερολίνου Παρακολούθησης Ναρκωτικών
από τη Γερμανία, η Υπηρεσία πρόληψης εξαρτήσεων για τους εργαζομένους στους γαλλικούς και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ) /
σιδηροδρόμους SNCF, το Κέντρο Νεολαίας Sjakket από τη Δανία, και η Βρετανίδα Elizabeth Eurostat
Burton, καθηγήτρια και συγγραφέας του βιβλίου «Mum, Can You Lend Me Twenty Quid?», στο
οποίο αφηγείται την ιστορία του γιου της, που πέθανε από χρήση ναρκωτικών τον Φεβρουάριο • Τάσεις και χαρακτηριστικά των προβλημάτων από
του 2004. τη χρήση ναρκωτικών ανά χώρα (περιλαμβανομένης
της χρήσης ναρκωτικών από νέους)
Εκτός των παραπάνω, περυσινοί υπογράφοντες θα παρουσιάσουν τον απολογισμό τους
• Νέοι και ναρκωτικά
σχετικά με τις δράσεις που ανέλαβαν τιμώντας τις δεσμεύσεις τους.
• Στατιστικό δελτίο 2009: Νεολαία και μαθητικός
Την εκδήλωση θα κλείσει ο Jonathan Faull, γενικός διευθυντής Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και
πληθυσμός
Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
• Εξέλιξη της εγκληματικότητας στην Ευρωπαϊκή
Ένωση / Σύνδεσμοι για εθνικές στατιστικές
υπηρεσίες
Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Ακυρώθηκε
η πτήση σας;
Τα
δικαιώματα
Είχε καθυστέρηση ή ακυρώθηκε η πτήση σας; Χάσατε
τις αποσκευές σας; Σας απαγόρευσαν να επιβιβαστείτε;
των Οι αερομεταφορείς έχουν νομική υποχρέωση
επιβατών να σας ενημερώνουν σχετικά με

τα δικαιώματά σας
ως επιβάτη και το πού μπορείτε
στη διάθεσή σας
να υποβάλλετε τα παράπονά σας
Αντιμετωπίσατε ποτέ κάποιο από αυτά τα προβλήματα;
Η νομοθεσία της ΕΕ προστατεύει τα συμφέροντά σας για τα ταξίδια σας εντός Ευρώπης
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Περισσότερες πληροφορίες στη διεύθυνση
ec.europa.eu/passenger-rights
ή στο Europe Direct 00 800 6 7 8 9 10 11*
* Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση
στους αριθμούς 00 800 ή μπορεί να χρεώνουν την κλήση. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ