Β΄ Γυμνασίου

Επιμέλεια ύλης:

Περήφανου Κλειώ

[ΑΡΧΑΊΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΓΛΩΣΣΑ]
1
 ΕΝΟΤΗΤΑ 2
Εισαγωγή στη σύνθεση
Οι περισσότερες λέξεις σχηματίστηκαν από άλλες με :
• παραγωγή (βλ. Α΄ Γυμνασίου) π.χ. δίκη  δικαστής
• σύνθεση :είναι η ένωση δύο λέξεων για τη δημιουργία μιας τρίτης,
που ονομάζεται σύνθετη. π.χ.λόγος + γράφω  λογογράφος
Κατά την παραγωγή ή σύνθεση συνήθως δεν παίρνονται ακέραιες οι λέξεις
π.χ. βαίνω  βατός ναῦς + πήγ – νυμι  ναυπηγός
Πώς παράγεται μια σύνθετη λέξη;

π.χ. βιβλίο + πωλῶ = βιβλιοπώλης

Οι λέξεις που ενώνονται για να σχηματίσουν τη σύνθετη λέξη λέγονται

συνθετικά μέρη.
Κάθε ένα από τα δύο συνθετικά μέρη μπορεί να είναι κλιτό ή άκλιτο μέρος
του λόγου:

 κλιτό : π.χ. λόγος + γράφω  λογογράφος

Πρώτο συνθετικό

άκλιτο :π.χ. ὑπέρ + μέγεθος  ὑπερμεγέθης
Δεύτερο
 συνθετικό κλιτό: π.χ. ἀπό + κρύπτω  ἀποκρύπτω
άκλιτο: π.χ. ὑπέρ + άνω  ὑπεράνω

Γραμματική:

Αφωνόληκτα ουσιαστικά της γ΄κλίσης

Ονομάζονται αφωνόληκτα τα ουσιαστικά, που το θέμα τους λήγει σε άφωνο
σύμφωνο
(κ, γ, χ  ουρανικόληκτα, π, β, φ χειλικόληκτα, τ, δ, θ  οδοντικόληκτα)

, δ, θ, π, β, φ) συναντά το – σ – ή το – ς (σε ονομαστική και κλητική ενικού και στη δοτική πληθυ

Παραδείγματα κλίσης:
Ενικός αριθμός
Ουρανικόληκτα Χειλικόληκτα Οδοντικόληκτα
2
 Ονομ. ὁ φύλαξ (κ-ς) ὁ γύψ (π –ς) ἡ πατρίς( δ –ς)
Γενικ τοῦ φύλακ-ος τοῦ γυπ-ός τῆς πατρίδ –ος
ή τῷ φύλακ- ι τῷ γυπ -ί τῇ πατρίδ- ι
Δοτικ τόν φύλακ- α τόν γύπ- α τήν πατρίδ –α
ή (ὦ) φύλαξ (ὦ) γύψ (ὦ) πατρίς
Αιτια
τ.
Κλητ.
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ. οἱ φύλακ – ες οἱ γύπ– ες αἱ πατρίδ –ες
Γενικ τῶν φυλάκ-ων τῶν γυπ -ῶν τῶν πατρίδ – ων
ή τοῖς φύλαξ (κ –σ)ι τοῖς γυψ (π –σ)ί ταῖς πατρίς (δ –σ)ι
Δοτικ τούς φύλακ-ας τούς γύπ -ας τάς πατρίδ-ας
ή (ὦ) φύλακ-ες (ὦ) γύπ -ες (ὦ) πατρίδ-ες
Αιτια
τ.
Κλητ.

Ημιφωνόληκτα ουσιαστικά της γ΄κλίσης

Ονομάζονται ημιφωνόληκτα τα ουσιαστικά, που το θέμα τους λήγει σε
ημίφωνο σύμφωνο
(μ, ν  ερρινόληκτα, λ, ρ υγρόληκτα, σ  σιγμόληκτα).

ΕΡΡΙΝΟΛΗΚΤΑ – Παραδείγματα κλίσης:


η λήγουσα) διπλόθεμα ερρινόληκτα σε –ων, -ωνος σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με την
ών
ται στη λήγουσα) διπλόθεμα ερρινόληκτα σε –ων, -όνος σχηματίζουν την κλητική ενικού σε –ον

Ενικός αριθμός
σε -ην -ηνος σε -ων -ῶνος σε –ην - ένος σε –ων - όνος
Ονομ. ὁ Ἕλλην ὁ χειμών ὁ λιμήν ὁ ἄξων
Γενικ τοῦ Ἕλλην-ος τοῦ χειμῶν -ος τοῦ λιμέν-ος τοῦ ἄξον-ος
ή τῷ Ἕλλην- ι τῷ χειμών -ι τῷ λιμέν- ι τῷ ἄξον- ι
Δοτικ τόν Ἕλλην- α τόν χειμῶν -α τόν λιμέν- α τόν ἄξον- α
ή (ὦ) Ἕλλη-ν (ὦ) χειμώ-ν (ὦ) λιμή-ν (ὦ) ἄξο -ν
Αιτια
τ.
Κλητ.
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ. οἱ Ἕλλην– ες οἱ χειμῶν– ες οἱ λιμέν– ες οἱ ἄξον– ες
Γενικ τῶν Ἑλλήν-ων τῶν χειμών -ων τῶν λιμέν -ων τῶν ἀξόν -ων
ή τοῖς Ἕλλησ(ν – σ) τοῖς χειμώσ(ν – τοῖς λιμέσ(ν – τοῖς ἄξοσ(ν –
Δοτικ ι σ)ι σ)ι σ)ι
ή τούς Ἕλλην-ας τούς χειμῶν-ας τούς λιμέν-ας τούς ἄξον-ας
Αιτια (ὦ) Ἕλλην -ες (ὦ) χειμῶν -ες (ὦ) λιμέν -ες (ὦ) ἄξον -ες
τ.
3
 Κλητ.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

Πρώτο συνθετικό : λέξη κλιτή – ουσιαστικό :

Κλιτή λέξη ως πρώτο συνθετικό μπορεί να είναι :

✔ ουσιαστικό π.χ. ἀγγελία + φέρω  ἀγγελιαφόρος
✔ επίθετο π.χ. θερμαί + πῦλαι  Θερμοπῦλαι
✔ ρήμα: π.χ. κρύπτω + νοῦς  κρυψίνους
α΄ συνθετικό ουσιαστικό

α ή γ΄ κλίσης β΄ ή γ΄ κλίσης
Ουδέτερο γ΄ κλίσης σε –μα (-ματος
β΄ κλίσης

ών δευτερόκλιτων ή
μετασχηματίζεται καιτριτόκλιτων
λήγει σε – οουσιαστικών μετασχηματίζεται
-, κατά αναλογία και λήγει σε – α – ή –η - , κατά
προς τα δευτερόκλιτα
++φέρω θανατηφόροςΤο θέμα ή μένει ολόκληρο ή αποβάλλει τους δύο τελευταίους φθόγγους – ατ
ηένειτέμνω ὑλοτόμος
αμετάβλητο π.χ. ξύλον + κόπτω  ξυλοκόπος

Γραμματική:

Ημιφωνόληκτα ουσιαστικά της γ΄κλίσης

ΥΓΡΟΛΗΚΤΑ – Παράδειγμα κλίσης
Ενικός αριθμός
σε – ηρ -ῆρος σε –ωρ -ορος συγκοπτόμενα
Ονομ. ὁ κλητήρ ὁ πράκτωρ ὁ πατήρ ὁ ἀνήρ
Γενικ τοῦ κλητῆρ-ος τοῦ πράκτορ -ος τοῦ πατρ-ός τοῦ ἀνδρ-ός
ή τῷ κλητῆρ-ι τῷ πράκτορ -ι τῷ πατρ-ί τῷ ἀνδρ-ί
Δοτικ τόν κλητῆρ- α τόν πράκτορ -α τόν πατέρ- α τόν ἀνδρ- α
ή (ὦ) κλητή-ρ (ὦ) πρακτορ (ὦ) πάτερ (ὦ) ἄνερ
Αιτια

4
τ.
Κλητ.

Πληθυντικός αριθμός
Ονομ. οἱ κλητῆρ– ες οἱ πράκτορ-ες οἱ πατέρ– ες οἱ ἄνδρ– ες
Γενικ τῶν κλητήρ-ων τῶν πρακτόρ-ων τῶν πατέρ τῶν ἀνδρ-ῶν
ή τοῖς κλητῆρ– σι τοῖς πράκτορ –σι -ων τοῖς ἀνδρ-ά–σι
Δοτικ τούςκλητῆρ-ας τούς πράκτορ-ας τοῖς πατρ-ά-σι τούς ἄνδρ-ας
ή (ὦ) κλητῆρ -ες (ὦ) πράκτορ -ες τούς πατέρ-ας (ὦ) ἄνδρ -ες
Αιτια (ὦ) πατέρ -ες
τ.
Κλητ.
 Τα βαρύτονα διπλόθεμα σε ωρ- ορος (π.χ. ὁ πράκτωρ) σχηματίζουν την
κλητική του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα τους (π.χ. (ὦ) πρᾶκτορ).
 Ο χαρακτήρας λ και ρ μπροστά από το – σ - της κατάληξης παραμείνει,
ενώ ο χαρακτήρας ν μπροστά από το σ της κατάληξης αποβάλλεται π.χ.
τοῖς πράκτορ –σι, τοις λιμέσ(ν –σ)ι.
ΣΙΓΜΟΛΗΚΤΑ – Παραδείγματα
 Τα συγκοπτόμενα σχηματίζουνκλίσης:
την κλητική του ενικού όμοια με το
Ενικός
αδύνατο θέμα και τονίζονται στηναριθμός
αρχική συλλαβή π.χ. (ὦ) πάτερ, (ὦ)
σε –ης -ους σε –ης - έους ουδέτερα σε –ος -ους
Ονομ. ὁ Σωκράτ-ης ὁ Περικλ-ῆς το ἔδαφ-ος
Γενικ τοῦ Σωκράτ-ους τοῦ Περικλ-έους τοῦ ἐδάφ-ους
ή τῷ Σωκράτ-ει τῷ Περικλ-εῖ τῷ ἐδάφ-ει
Δοτικ τόν Σωκράτ-η τόν Περικλ-έα το ἔδαφ-ος
ή (ὦ) Σώκρατ-ες (ὦ) Περίκλ-εις (ὦ) ἔδαφ-ος
Αιτια
τ.
Κλητ.
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ. οἱ Σωκράτ-αι οἱ Περικλ-εῖς τά ἐδάφ-η
Γενικ τῶν Σωκρατ-ῶν τῶν Περικλ-έων τῶν ἐδαφ-ῶν
ή τοῖς Σωκράτ-αις - τοῖς ἐδάφ-εσι
Δοτικ τους Σωκράτ-ας τούς Περικλ-εῖς τά ἐδάφ-η
ή (ὦ) Σωκράτ-αι (ὦ) Περικλ-εῖς (ὦ) ἐδάφ-η
Αιτια
τ.
Κλητ.

Συντακτικό:

Σύνδεση προτάσεων ή όρων της πρότασης

Οι προτάσεις και οι όροι των προτάσεων συνδέονται με τους εξής τρόπους:
1. Παρατακτική ή κατά παράταξη σύνδεση:

5
Όταν δύο ή περισσότερες προτάσεις, κύριες ή δευτερεύουσες του ίδιου είδους ή όροι
της πρότασης του ίδιου είδους συνδέονται ισότιμα και τάσσονται η μία δίπλα στην
άλλη
π.χ. Δεῖ τόν ἀγαθόν ἄνδρα φιλοφίλον καί φιλόπατριν εἶναι.
Ἐγώ ὑπηρετῶ μέν τοῖς θεοις καί ὀρέγομαι ἀεί πλειόνων
Η σύνδεση αυτή γίνεται με τους παρατακτικούς συνδέσμους:
Συμπλεκτικούς: τέ, καί, ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ Αντιθετικούς: μέν, δε, μέντοι,
αλλά, μήν, καίτοι, κ.α. Αιτιολογικούς: γάρ. Διαζευκτικούς : ή
Συμπερασματικούς: ἄρα, δή, ουν, οὔκουν, κ.α.

2. Υποτακτική ή καθ’ υπόταξη σύνδεση:

Όταν δύο προτάσεις συνδέονται μεταξύ τους και η μία είναι κύρια, ενώ η άλλη
εξαρτάται από την πρώτη (η πρόταση αυτή ονομάζεται δευτερεύουσα και δεν μπορεί
να σταθεί μόνη της στο λόγο). π.χ. Καί ἔλεγον οἱ Ἀθηναῖοι ὅτι οὐκ ὀρθῶς οἱ σπονδαί
ἄν γένοιντο
Ὁ βασιλεύς ἐπιμελεῖται, ἴνα εὖ πράττωσιν( =νά εὐτυχοῦν) οἱ πολιται.
Η σύνδεση αυτή γίνεται με τους υποτακτικούς συνδέσμους, αναφορικές και
ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα: Εἰδικούς: ὅτι, ὡς Αἰτιολογικούς:
ὡς, ὅτι, διότι, ἐπειδή κ.α. Τελικοί: ἴνα, ὅπως, ὡς Ἐνδοιαστικοί: μή, μή οὔ
Ὑποθετικοί: εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν
Χρονικοί: ὡς, ὄτε, ὅποτε, ἄχρι, μέχρι, ἕως, πρίν κ.α. Παραχωρητικοί : ἄν καί, εἰ
καί, κ.α.
Συμπερασματικοί (ἀποτελεσματικοί) : ὥστε, ὡς.
3. Ασύνδετο σχήμα :
όταν οι προτάσεις (ή οι όροι) που συνδέονται μεταξύ τους απλώς η μία δίπλα
στην άλλη χωρίς σύνδεσμο, παρά μόνο με κόμμα
π.χ. Συμβαλόντες τάς ἀσπίδας ἐωθουντο, ἐμάχοντο, ἀπέκτειναν, ἀπέθνησκον

Ασκήσεις
1. Να σχηματίσετε τις λέξεις:
• νίκη + φέρω • παῖς + νόμος
• ἔλαφος + βάλλω • αἷμα + στάζω
• ναῦς + μάχομαι • ἀκτῖς (-νος) + βάλλω
• λαμπὰς (-άδος) + φέρω • ἀγορὰ + νόμος
• φύλλον + βάλλω • παῖς + ἄγω
• βιβλίον + γράφω • ἀγγελία + φέρω

1. Αναγνωρίστε το είδος της σύνδεσης και υπογραμμίστε τους συνδέσμους:

Κάλλος (=ὀμορφιά) ὁ χρόνος ἀνήλωσεν, (=ἔφθειρε) ἤ νόσος ἐμάρανε.

Ὁ μέν πρευβύτερος (=μεγαλύτερος) παρών ἐτύγχανε (=ἦταν παρών), Κύρος
δέ μεταπέμπεται ἀπό τῆς ἀρχῆς (=ἀπό τήν ἐξουσία).
Οἱ ὀπλιται ἠκόντιζον, ἔβαλλον, ἐτόξευον, ἐσφενδόνων.
Οὔτε ἄρχομεν (=ξεκινοῦμε) πολέμου, οὔτε τάς σπονδᾶς (=τή συνθήκη
εἰρήνης) λύομεν
Ὁ Θίβρων ἀπῆλθεν καί ζημιωθεῖς (=αφού τιμωρήθηκε) ἔφυγεν.
Οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κύρος τέθνηκεν(=πέθανε).
Κύνας (=σκύλους) τρέφομεν, ἴνα φυλάττωσι τάς οἰκίας.
Εἰ εἰσι βωμοί, εἰσί καί θεοί.

6
 Πείθοντο (=ὑπάκουαν), ἐπεῖ ἐφοβοῦντο.
Δέδοικα (φοβοῦμαι), μή οὐ στρατός ἴξῃ (=φτάσει).
Ἐρήσομαι (=θά ρωτήσω) ὅστις ἐστίν ὁ διδάσκαλος.
Δημάδης εὐδοκίμησεν εἰπών ὅτι δι’αἴματος ὁ Δράκων τούς νόμους
συνέγραψεν.
Ὁ ἱστορικός συγγράφει τήν ἱστορίαν καί τήν ἀλήθειαν ἐρευνᾷ.
Χρή τούς ἐχθρούς εὐλογεῖν, ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο.
Ἀβροκόμας τά πλοῖα κατέκαυσεν, ἵνα μή Κῦρος διαβῇ.
Μηδείς θρηνείτω πενίαν οὔτε φοβείσθω θάνατον.
Ἔθνη καί πόλεις πολέμιοι ἔστε.
Ὁ πατήρ καί ἡ μήτηρ κήδονται τῆς θυγατρός.
Ὁ κόραξ καλούς ὄνυχας καί πτέρυγας ἔχει.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

Πρώτο συνθετικό : λέξη κλιτή – επίθετο :

Όταν το πρώτο συνθετικό είναι επίθετο, κανονικά το σύνθετο σχηματίζεται

από το θέμα του αρσενικού, ακόμη και αν το δεύτερο συνθετικό ή όλη η
σύνθετη λέξη είναι θηλυκού ή ουδέτερου γένους:

Γραμματική:
Tα επίθετα αυτά :
Γ΄ κλίση επιθέτων • Είναι γενικώς οξύτονα π.χ.
βαθύς, βραδύς κ.α. Βαρύτονα
Στη γ΄ κλίση επιθέτων ανήκουν τα επίθετα τωνείναι μόνο
οποίων τοτα: θῆλυς, και
αρσενικό θήλεια,
το
θῆλυ και το ἥμισυς, ἡμίσεια,
ουδέτερο γένος τουλάχιστον κλίνονται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση ουσιαστικών.
Φωνηεντόληκτα σε –ύς – ἥμισυ.
• Έχουν δύο θέματα:
εια - ύ -υ: σχηματίζουν με αυτό
Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο ονομαστική, αιτιατική και
Ενικός αριθμός κλητική
Ονομ. βαθ-ύς βαθεῖα βαθ-ύ -ε: σχηματίζουν όλες τις
Γενικ βαθέ-ος βαθείας βαθ-έος υπόλοιπες πτώσεις.
• Την κλητική ενικού του αρσενικού
τη σχηματίζουν χωρίς κατάληξη
7
, όμοια με την ονομαστική και την
αιτιατική και κλητική του
πληθυντικού όμοια με την
ονομαστική πληθυντικού.
ή βαθ-εῖ βαθειᾳ βαθ-εῖ
Δοτικ βαθ-ύν βαθεῖαν βαθ-ύ
ή βαθ-ύ βαθεῖα βαθ-ύ
Αιτια
τ.
Κλητ
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ. βαθ-εῖς βαθεῖαι βαθ-έα
Γενικ βαθ-έων βαθείων βαθ-έων
ή βαθ- βαθείαις βαθ-
Δοτικ έσι(ν) βαθεῖας έσι(ν)
ή βαθ-εῖς βαθεῖαι βαθ-έα
Αιτια βαθ-εῖς βαθ-έα
τ.
Κλητ

Υποτακτική ενεργητικής φωνής των βαρύτονων

ρημάτων

Η σημασία της υποτακτικής :

Η υποτακτική δηλώνει:
επιθυμία (βουλητική υποτακτική) στις κύριες προτάσεις και συνοδεύεται
συνήθως από τα : άγε, ίθι, φέρε (=έλα) π.χ. Ίθι εξετάσωμεν (=ας εξετάσουμε…) τα
έργα των θεων.
το προσδοκώμενο, αυτό που περιμένουμε να γίνει στις δευτερεύουσες
προτάσεις
π.χ. Εις Σάρδεις αφίκετο, ίνα Μένωνα προσδέξηται.
απορία (απορηματική υποτακτική) σε α’ πρόσωπο συνήθως και στις
ερωτηματικές προτάσεις π.χ. Είπωμεν (=να μιλήσουμε) ή σιγωμεν;(=να
σωπάσουμε;)
Άρνηση υποτακτικής: μή
Σχηματισμός της υποτακτικής:

Η υποτακτική σχηματίζεται με το ενεστωτικό θέμα και τις καταλήξεις της

υποτακτικής

Παραδείγματα κλίσης:
Ο Μέλλοντας
Ενεργητική φωνήδεν έχει Υποτακτική
Ενεστώτας Στο θέμα του αορίστου διατηρείται ο χρονικός χαρακτήρας – σ -, όχι
Αόριστος
λύ – ω λύ –σ –ω
λύ- ῃς λύ –σ –ῃς
λύ –ῃ λύ –σ – ῃ
λύ- ωμεν λύ- σ- ωμεν
λύ – ητε λύ- σ –ητε
λύ –ωσι(ν) λύ- σ –ωσι(ν)

Ασκήσεις :
8
1.Να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις:
Θερμαί + πῦλαι κακή + ψυχή
εἰς + ὀφθαλμός βραδύς + πούς
ὀξύς + θυμός ευθύς + γραμμή
δύο + μήν τέτταρες + πήχυς
ἄκρα + πόλις πέντε + οβολός
ἕξ + ἔτος ταχύς + πτερόν

2. Να συμπληρωθούν τα κενά με τον κατάλληλο τύπο από τα επίθετα των

παρενθέσεων:
1.Πολλαὶ ἡδοναὶ τὴν τέρψιν (γλυκὺς) μέν, (βραχύς) δ' ἔχουσιν.
2. Ποταμῶν (ταχὺς) οὐκ ἀεὶ τὰ ρεύματα (βραχὺς) δ' ἔχουσιν.
3. Τῶν (θρασὺς) ἀνθρώπων πολλάκις ἡ ὁρμὴ (βραχὺς)ἐστιν.
4. Πᾶσα εὐδαιμονία τέλος [;] (ταχὺς) ἔχει.
5. Ὁ λιμὸς ποιεῖ ἅπαντα (γλυκὺς). 6. Χιὼν ἐκ (βαθὺς) νυκτὸς
πίπτει.
7. Αἱ συλλαβαὶ εἰσιν μακραὶ καὶ (βραχὺς).
8. Τῷ (δίπηχυς) δόρατι τὸν ἐχθρὸν πεφόνευκεν. 9. Ὁ κύων τοῖς (ὀξὺς)
ὀδοῦσι δάκνει
10. Οὐχ (ἡδὺς, ουδ, ονομαστ. Εν.) ἐστι μάχεσθαι τοῖς κόραξιν.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5
Πρώτο συνθετικό: λέξη κλιτή –ρήμα:
όταν το πρώτο συνθετικό είναι ρήμα, τότε το σύνθετο σχηματίζεται από 2
θέματα :
το ρηματικό (δηλ. το θέμα του ρήματος στον ενεστώτα(
το χρονικό (δηλ. το θέμα του ρήματος στον αόριστο ή το μέλλοντα).
Το θέμα μένει αμετάβλητο: Το θέμα μετασχηματίζεται:
αν το β΄συνθετικό αρχίζει από Αν το β΄συνθετικό αρχίζει από
φωνήεν σύμφωνο, οπότε παίρνει το φωνήεν ε ή ι
π.χ. ἔχω + ἔγγυον  ἐχ- έγγυος . ήη
π.χ. ἔχω + φρήν  ἐχ –έ- φρων.
Γραμματική:

Η υποτακτική του εἰμί και του Παρακειμένου

Παραδείγματ κλίσης:
ρ. ειμί Παρακείμενος
ὦ λε -λύ- κ –ω λελυκώς –υῖα –ος ὦ
ᾖς λε -λύ –κ –ης «» ᾖς
ᾖ λε – λύ –κ – η «» ᾖ
9
 ὦμεν λε –λύ –κ – ωμεν λελυκότες –υῖαι –ότα ὦμεν
ἦτε λε –λύ –κ –ητε «»
ὦσι(ν) λε – λυ –κ –ωσι(ν) ἦτε
«»
ὦσι(ν)

• Η Υποτακτική Παρακειμένου σχηματίζεται με δύο τρόπους:

Μονολεκτικά, δηλ με το θέμα και τις καταλήξεις της υποτακτικής
Περιφραστικά, δηλ. με τη μετοχή Παρακειμένου και την υποτακτική
του ειμί
• Η Υποτακτική Παρακειμένου (μονολεκτικός τύπος) διατηρεί τον
Αλληλοπαθητική αντωνυμία:

Αλληλοπαθητικὴ λέγεται η αντωνυμία που φανερώνει ότι δύο ή περισσότερα

πρόσωπα ενεργούν και παθαίνουν αμοιβαίως : οὗτοι ἠδίκουν ἀλλήλους (=ο ένας
αδικούσε τὸν άλλον, δηλ. καθένας αδικούσε τοὺς άλλους καὶ συγχρόνως τὸν
αδικούσαν οι άλλοι).
Η αλλοπαθητικὴ αντωνυμία δὲν συνηθίζεται στὴν ὀνομαστικὴ ἀλλὰ μόνο στὶς
πλάγιες πτώσεις. Ἔχει τρία γένη καὶ κλίνεται ὅπως τὰ τρικατάληκτα επίθετα
τῆς β’ κλίσης:

Πληθυντικός
γενική ἀλλήλων ἀλλήλων ἀλλήλων
δοτική ἀλλήλοις ἀλλήλαις ἀλλήλοις
αἰτιατι ἀλλήλους ἀλλήλας ἄλληλα Συντακτικό:
κή
ΤΑ ΑΠΡΟΣΩΠΑ
ΡΗΜΑΤΑ - ΑΠΡΟΣΩΠΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

10
 ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
Ειδ
Εξαρτάται από ρήματα λεκτικά (λέγω) ,γνωστικά (γιγνώσκω), αισθήσεως(
ικό
ὁρῶ) ,δοξαστικά (ἡγοῦμαι),Παίρνει άρνηση ου και το συναντούμε σε όλους
τους χρόνους (μετάφραση: ότι).
τελ Εξαρτάται από εκφράσεις ή ρήματα: εφετικά(εφίημι), δυνητικά(δύναμαι),
ικό κελευστικά(κελεύω), προτρεπτικά, κωλυτικά ή απαγορευτικά(κωλύω) και
τα συγγενικά τους. Παίρνει άρνηση μή(σπάνια ου)και το συναντούμε σε
όλους τους χρόνους εκτός του μέλλοντα (μετάφραση :να).
Τ Όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι ίδιο με το υποκείμενο του
α ρήματος, τότε έχουμε ταυτοπροσωπία. Στην ταυτοπροσωπία το
υ
τ
υποκείμενο του απαρεμφάτου παραλείπεται και εννοείται στην
ο ονομαστική.
π Π.χ. οι στρατιωται ουκ έφασαν ιέναι(ενν. οι στρατιώται).
ρ
ο
σ
ω
πί
α
Ε Όταν το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό από το
τ υποκείμενο του ρήματος, τότε έχουμε ετεροπροσωπία. Στην
ε ετεροπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται σε αιτιατική. Π.χ.
ρ Σωκράτης πάντα ηγειτο θεους ειδέναι.
ε Στις απρόσωπες συντάξεις το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι συχνά
ο το ίδιο με τη δοτική προσωπική, έχουμε πάντα ετεροπροσωπία και
π εννοείται στην αιτιατική
ρ π.χ. Τοις ιδιωταις εξεστι τας δαπάνας συντεμνειν (ενν.τους ιδιωτας).
ο Κίνδυνος εστί πολλούς απόλλυσθαι
σ
ω
πί
α
Προσωπικά λέγονται τα ρήματα που δέχονται ως υποκείμενο όνομα π.χ. Ὁ
Περικλῆς ἦν στρατηγός
Απρόσωπα λέγονται τα ρήματα τα οποία βρίσκονται στο γ' ενικό πρόσωπο και
δεν δέχονται ως υποκείμενο όνομα, αλλά απαρέμφατο ή δευτερεύουσα
πρόταση.
π.χ. Λέγεται Ὅμηρον εἶναι τυφλόν.
Απρόσωπη έκφραση λέγεται αυτή που σχηματίζεται με το ἐστί +
ουσιαστικό.
π.χ. καιρός(ἐστί) εἰδέναι ἡμᾶς ταῦτα .
Υ Τα απρόσωπα ρήματα δέχονται ως υποκείμενο:
π άναρθρο απαρέμφατο + δοτική προσωπική(δηλώνει το πρόσωπο
ο το οποίο ενεργεί στην απρόσωπη σύνταξη)
κ δευτερεύουσα πρόταση: α) ειδική πρότας β) πλάγια ερωτηματική
εί πρόταση, γ) ενδοιαστική πρόταση.
μ
ε
ν
ο
Α δεῖ = πρέπει λέγεται
11
 Ασκήσεις :
Να σχηματιστούν οι σύνθετες λέξεις:
1. ρίπτω ( χρον. θέμα ριψ -) + 6. χαίρω + κακός
ἀσπίς 7. στρέφω ( χρον. θέμα στρεψ-) + δίκη
2. κρύπτω (χρον. θέμα κρύψ-) + 8. φεύγω( χρον. θέμα φυγ-) + πόνος
νοῦς 9. σείω ( χρον. θέμα σεισ-) + ἄχθος
3. λείπω( χρον. θέμα λείψ-) + ( =βάρος)
ἀνήρ 10.ἄρχω + τέκτων (= οικοδόμος)
4. φθίνω + ὀπώρα
5. ἔχω + μῦθος

Στις παρακάτω προτάσεις :

1. να υπογραμμίσετε τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις
2. να εντοπίσετε τα υποκείμενα των απαρεμφάτων σε αιτιατική και τις
δοτικές προσωπικές
 Χαλεπὸν ἐστί πατρὶ καὶ μητρὶ παίδων στερηθῆναι.
 Λέγεται τὸν Ἀρχιδᾶμον περὶ τάς Ἀχαρνὰς μείναι.
 Οὐ χαλεπὸν Ἀθηναίους ἐν Ἀθηναίοις ἐπαινεῖν.
 Ὥρα ἐστί βουλεύεσθαι περὶ τῆς μάχης .
 Βαρβάρων Ἕλληνας ἄρχειν εἰκὸς ἐστί (=εἲναι φυσικὸ).
 Αἰσχρόν ἐστι μηδένα φίλον ἔχειν
 Ἡμῖν μὲν ἐξεστὶ τείχη ἱδρύειν .
 Ἀνάγκη ἐστὶ τοῖς παισὶ πείθεσθαι τοῖς τοῦ πατρὸς λόγοις.
 Δεῖ τὸν ἄρχοντα τῶν ἀρχομένων διαφέρειν.
 Ῥᾴδιόν ἐστι αὐτοῖς δακρυσαι
 Χρῇ πάντας ἀμύνειν τὴν πόλιν.
 Οὐ ῥᾴδιόν ἐστι αὐτοῖς διαβαίνειν (=να περάσουν).
 Πόθεν(=ἀπό ποῦ) χρή ἄρξασθαι τῆς ἀπολογίας;
 Λέγεται τόν Ἀρχιδάμον περί τάς Ἀχαρνᾶς μεῖναι.
 Ἐμοί ἀνάγκη τοῖς οἶκοι ἄρχουσι πείθεσθαι

Στις παρακάτω προτάσεις

1. Να αναγνωριστεί το είδος του απαρεμφάτου (τελικό ή ειδικό) και το
είδος του ρήματος εξάρτησης
2. Να αναγνωριστεί η ταυτοπροσωπία ή η ετεροπροσωπία, όπου υπάρχουν
Ἐκ τῶν κινδύνων ἔδοξαν (=φάνηκαν) γυναῖκες εἲναι
Οὔτοι ἐμελέτων(=σκέφτονταν) τοξεύειν.
Προσήκει τιμῆς τυγχάνειν (=να δεχτοὺν τιμὲς)τοὺς τηλικούτων (=τέτοιου εἴδους)
ἀγαθῶν αἰτίους.
Ἡ πόλις κινδυνεύει διαφθαρῆναι (=να καταστραφεῖ).
Ἐγὼ δὲ ὑμᾶς ἐρωτήσαι βούλομαι (=θέλω).
Νομίζεις δυστυχεῖν ἐμέ.
Βοιωτοί νῦν ἀπειλοῦσιν ἐμβαλεῖν εἰς τήν Ἀττικήν.
Μένων δε ό Θετταλός φίλος εβούλετο εἶναι τοῖς μεγίστα δυναμένοις.
Κιθαρίζειν (=παίζω κιθάρα) γὰρ οὐκ ἐπίσταμαι (=δεν γνωρίζω).
Αἰσχύνομαι (=ντρέπομαι) ὑμῖν εἰπεῖν τὰ ἀληθῆ.
Εγώ σοι ὑπισχνοῦμαι (=υποσχομαι) εὐεργετήσειν
Ἐλεγoν ου καλώς την Έλλαδα ἐλευθεροῦν αυτόν.
Τον άγαθόν εὐδαίμονα εἶναι φημί.
Άκουω τινά διαβάλλειν ἐμέ.
12
 ΕΝΟΤΗΤΑ 6

Πρώτο συνθετικό : λέξη άκλιτη :

Στη σύνθεση το πρώτο συνθετικό μπορεί να είναι άκλιτη λέξη:

Γραμματική:

Δικατάληκτα ( σιγμόληκτα )σεής , -ης, –ες και ( ερρινόληκτα

)σε ων, -ων, - ον

Παραδείγματα κλίσης:

13
 Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Ουδέτερο
Θηλυκό
Ενικός αριθμός
Ονομ. ὁ ἠ ἀληθ-ὴς τὸ ἀληθ-ὲς σώφρ-ων σῶφρ-ον
Γενικ τοῦ τῆ ἀληθ-οῦς τοῦ ἀληθ-οῦς σώφρον-ος σώφρον-ος
ήΤα σιγμόληκτα
τῷ ς επίθετα:
ἀληθ-εῖ τῷ ἀληθ-εῖ σώφρον-ι σώφρον-ι
• Έχουν θέμα σε -εσ-
Δοτικ τὸν τῇ ἀληθ-ῆ τὸ ἀληθ-ὲς σώφρον-α σῶφρον
• Η ονομαστική ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη με την έκταση του –ε- σε –
ή η-. ὦ τὴ ἀληθ-ές ὦ ἀληθ-ὲς σῶφρον σῶφρον
Αιτια
• Τα επίθεταν που δεν τονίζονται στη λήγουσα και είναι υπερδισύλλαβα, όπως ὁ
τ. συνήθης, ανεβάζουν
ὦ τον τόνο στην κλητική ενικού του αρσενικού και θηλυκού
Κλητγένους και στις τρεις όμοιες πτώσεις ενικού του ουδετέρου.
• Στη γενική πληθυντικού Πληθυντικός αριθμός .
τονίζονται στην παραλήγουσα
Ονομ. οἱ αἱ ἀληθ-εῖς τὰ ἀληθ-ῆ σώφρον-ες σώφρον-α
Γενικ τῶν τῶν ἀληθ-ῶν τῶν ἀληθ-ῶν σωφρόν-ων σωφρόν-ων
ή τοῖ ταῖ ἀληθ- τοῖς ἀληθ-
ς ς έσι τὰ έσι σώφρο-σι σώφρο-σι
Δοτικ τοὺ τὰς ἀληθ-εῖς ὦ ἀληθ-ῆ σώφρον-ας σώφρον-α
ή ς ὦ ἀληθ-εῖς ἀληθ-ῆ σώφρον-ες σώφρον-α
Αιτια ὦ
τ.
Κλητ


Τα ερρινόληκτα επίθετα σε –ων, -ον:
Έχουν την κλητική ενικού όμοια με το θέμα.
Όταν είναι σύνθετα κανονικά στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική
ενικούτου ουδέτερου ανεβάζουν τον τόνο, όχι όμως πιο πάνω από την
τελευταία συλλαβή του α΄ συνθετικού π.χ. ευδαίμων  (ὦ) εὔδαιμον, αλλά
μεγαλόφρων  (ὦ) μεγαλόφρον

Ερωτηματική αντωνυμία τίς, τί (=ποιος;):

Χρησιμοποιείται για ερώτηση και κλίνεται κατά τη γ’ κλίση:
Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
Αρσεν. – Ουδέτ. Αρσεν – Ουδέτ.
θηλ. θηλ.
Ονομ τίς τί τίνες τίνα
. τίνος/ τοῦ τίνος/ τοῦ τίνων τίνων
Γεν. τίνι/ τῷ τίνl/ τῷ τίσι(ν) τίσι(ν)
Δοτ. τίνα τι τίνας τίνα
Αιτια - - - -

14
τ.
Κλητ.

Αόριστη αντωνυμία τίς ,τί (=κάποιος) :

Δηλώνουν αόριστα ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα.:

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

Αρσεν. – Ουδέτ. Αρσεν – Ουδέτ.
θηλ. θηλ.
Ονομ τὶς τὶ τινὲς τινά/
. τινὸς/τοῦ τινὸς/τοῦ τινῶν ἄττα
Γεν. τινὶ/τῷ τινὶ/τῷ τισὶ(ν) τινῶν
Δοτ. τινὰ τὶ τινὰς τισί(ν
Αιτια - - - τινά/
τ. ἄττα
Κλητ. -

Ασκήσεις:
1.Να αναγνωρίσετε το συνθετικά των λέξεων:
ἀγχίνους  ἀτενής(=πολύ τεντωμένος)
διχόβουλος  κατέρχομαι 
ὁμογάστριος ὑπόδικος
ἄνανδρος δύσλυτος
ἀείμνηστος παλίρροια
εὐτυχὴς νηνεμία (=έλλειψη ανέμων)
καθορῶ ἁπλοῦς
παράλογος ἀνίκανος
χαμαίζηλος ὁμοεθνής
παλινδρόμησις ἀνάγω
εὐγενὴς νηπενθής (=που δεν πενθεί
ζάμπλουτος ἡμίθεος 
ἀδελφός<ἀ=αθροιστικό+δελφύς=κοιλι δύσβατος
ά

2. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο:

1.Φύλαττε τὸ μὲν σῶμα (ὑγιὴς), τὴν δὲ ψυχὴν (εὐσεβὴς).

2.Οἱ θεοὶ τοῖς (εὐσεβεῖς) εἰσίν (εὐμενὴς), τοῖς δ'
(ἀσεβὴς) φοβεροί.
3. Περικλῆς ἦν γένους (εὐκλεὴς).
4. Ὁ τῶν Ἀθηναίων δῆμος ἐπίστευε πολλάκις τοῖς (ἄφρων) ῥήτορσι.

15
 5. Εὑρήσεις τοὺς μὲν (ἄφρων) πολλούς, τοὺς δὲ (ἐλεήμων)
σπανίους.
6. Τοὺς (ὑπέρφρων) νεανίας ὁ χρόνος ποιήσει (σώφρων).
7. Πολλάκις οἱ πλούσιοι θυμὸν οὐκ (ἐλεήμων) οὐκ ἔχουσι.
8. Τὸ γενόμενον (ἀσφαλὴς), τὸ μέλλον (ἀσαφὴς).
9. (εὐδαίμων) ἐστὶν ὁ τὸ μὲν σῶμα [;] (ὑγιὴς), τὴν δὲ ψυχὴν
εὐπαίδευτος.
10.Λέγων τ' (ἀληθὴς) οὐ σφάλλει ποτέ.
11. (ἄφρων) ἀνθρώποις ἡ γλῶττα προτρέχει τῆς διανοίας.
12. Οὐκ ἐξάγουσι καρπὸν οἱ (ψευδής) λόγοι.
13. Οἱ Σπαρτιᾶται (εὐδαίμων) ἑαυτοὺς ἐλογίζοντο.
14. Τῷ (εὐγενής) παιδὶ τιμὴ προσήκει.

ΕΝΟΤΗΤΑ 7
Δεύτερο συνθετικό : λέξη κλιτή – ουσιαστικό:

Κλιτή λέξη ως δεύτερο συνθετικό μπορεί να είναι

 ουσιαστικό π.χ. κατά – δίκη
 επίθετο π.χ. πολύ- ποίκιλος
 ρήμα π.χ. ανατρέφω
β’ συνθετικό: ουσιαστικό

σύνθετη λέξη: ουσιαστικό Σύνθετη λέξη : επίθετο



το β’Μετασχηματίζεται
β’ συνθετικό μένει αμετάβλητο σε :
συνθετικό μένει αμετάβλητο
δευτερόκλιτα
π.χ. στερ. 16
επίθετα
ἄ + θάνατος σε –ος (δικατάληκτα) π.χ. στερ. ἄ + ἀρχή
ἀθάνατος
. πρῶτον + ἀγωνιστής  πρωταγωνιστής
δευτερόκλιτα επίθετα σε –ιος (δικατάληκτα) π.χ. ἐπί + θάλασσα
τριτόκλιτα επίθετα σε -ης, -ες (δικατάληκτα) π.χ. ευ + τέλος 
 Γραμματική:

Ευκτική των βαρύτονων ρημάτων

Η σημασία της ευκτικής :

Σχηματισμός της Ευκτικής βαρύτονων ρημάτων στην

ενεργητική φωνή

Ενεργητική φωνή
Οι δίφθογγοι –Αόριστος
Ενεστώτ Μέλλοντας οι- και – αι- στις καταλήξεις της ευκτικής είναι πάντα μακρ
ας Η ευκτική αορίστου δεν παίρνει αύξηση.
λύ – οιμι λύ –σ- οιμι λύ –σ –αιμι
λύ- οις λύ- σ- οις λύ –σ –αις
λύ –οι λύ –σ -οι λύ –σ – αι
λύ- οιμεν λύ- σ- λύ- σ-
λύ – οιτε οιμεν αιμεν
λύ –οιεν λύ – σ- λύ- σ –αιτε
οιτε λύ- σ –αιεν
λύ –σ -οιεν

Αναφορικές αντωνυμίες ὅς, ἥ, ὅ και ὅστις, ἥτις, ὅ,τι

Αναφορικές λέγονται οι αντωνυμίες με τις οποίες κανονικά μια ολόκληρη
πρόταση αναφέρεται σε λέξη άλλης πρότασης ή στο όλο νόημά της, πχ. ἔστι
δίκης ὀφθαλμός, ὅς τὰ πάνθ' ὁρᾷ.

Ενικός
Αρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ.
ὅς ἥ ὅ ὅστις ἥτις ὅ,τι
οὗ ἧς οὗ οὗτινος / ἧστινος οὗτινος /ὅτου
17
 ὅτου ᾗτινι ᾧτινι/ ὅτῳ
ᾧ ᾗ ᾧ
ᾧτινι/ὅτῳ ἥντινα ὅ,τι
ὅν ἥν ὅ
ὅντινα
Πληθυντικός
οἵ αἵ ἅ οἵτινες αἵτινες ἅτινα ἤ ἅττα
ὧν ὧν ὧν ὧντινων ὧντινων ὧντινων
οἷς αἷς οἷς οἷστισι(ν) αἷστισι(ν) οἷστισι(ν)
οὕς ἅς ἅ οὕστινας ἅστινας ἅτινα ἤ ἅττα

 Η αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ ακολουθεί γενικά την κλίση των

δευτερόκλιτων επιθέτων σε -ος, -η, -ον.
 Δεν πρέπει να συγχέεται η αναφορική αντωνυμία με τους ομόηχους
τύπους του οριστικού άρθρου (ἥ ≠ ἡ, οἵ ≠ οἱ, αἵ ≠ αἱ)·οι τύποι της
αναφορικής αντωνυμίας παίρνουν τόνο.
 Όλες οι αναφορικές αντωνυμίες παίρνουν δασεία.
 Κατά τον ίδιο τρόπο κλίνεται και η αναφορική αντωνυμία ὅσπερ, ἥπερ,
ὅπερ. Απλώς, στο τέλος κάθε τύπου προστίθεται το μόριο -περ χωρίς να
επηρεάζεται ο τονισμός.
 Η αναφορική αντωνυμία ὅστις, ἥτις, ὅ τι σχηματίζεται από την
αναφορική ὅς και την αόριστη τίς. Κλίνεται και στα δύο μέρη της και
τονίζεται πάντοτε το α΄ συνθετικό με τον τόνο που παίρνει και η απλή
αναφορική αντωνυμία.
 Ο τύπος ἅττα διαφέρει από τον αντίστοιχο τύπο της αόριστης
αντωνυμίας, επειδή παίρνει δασεία, όπως όλες οι αναφορικές
αντωνυμίες. Ασκήσεις:
1.Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις:
εὖ + δαίμων εὖ +μέγεθος
ἱερός + μάντης ἀ στερητ. + μνήμη
ἡμί + θεός γαῖα + κτῆμα
ἀμφί + θέατρον ἐν + φυλή
πολύς + τρόπος ἀ στερητ. + σῶμα
ὁμοῦ + αἶμα ἐπί +οὐρανός
αὐτός + χθών(=γη) εὖ +θυμός
ἄκρα + πόλις μέσος + γῆ
ἐπί + ἡμέρα ἀ στερητ. + καρπός

2. Να μεταφέρετε τα παρακάτω ρήματα στο πρόσωπο της ευκτικής ενεστώτα,

μέλλοντα και αορίστου που ζητείται:

οὗτος (πείθω) σύ (ἀλλάτω)

Ενεστ.
Μέλλ.
Αόρισ.

ἡμεῖς (κρύπτω) ὑμεῖς (παιδεύω)

Ενεστ.
18
 Μέλλ.
Αόρισ.
3.Να αποδοθούν στα νέα ελληνικά οι ακόλουθες προτάσεις:

Οὐκ ἄν ἐποίησεν τοῦτο.

Ἔχοις ἄν μέ διδαξαι τί ἐστί νόμος.
Οὐτ’ ἄν ἐγώ αὐτός (=ἐγώ ὁ ἴδιος) ὀνομαστός ἐγενόμην.
Ἔλθοιμι ἄν εἰς λόγους.
Δίς(= 2 φορές) εἰς τόν αὐτόν (= στόν ἴδιο) ποταμόν οὐκ ἄν ἐμβαίης(=δέν
μπορεῖς νά περάσεις).
Ἐπαιδεύετο( =θά μποροῦσε νά ἐκπαιδευτεῖ) ἄν τίς.
Κύρος ἔφη πάντα ἄν ποιησαι.
Γένοιο ἄν οὐ κακός.
Τήν πόλιν ἄν ἠγήσω (= θά νόμιζες) πολέμους ἐργαστήριον εἶναι.
Οὐκ ἄν λάβοις παρά του μή ἔχοντος.
Λιμῷ ἄν ἀπέθανον (=θά μποροῦσε νά πεθάνει).
Οἱ ἡγεμόνες λέγουσιν οὐκ ἄν εἶναι ἄλλην ὁδόν.
Ἔλεγον οὐκ ἄν εἶναι αὐτόνομοι.
Νομίζω τοῦτο ὡς οὐκ ἄν ἀληθές εἴη.
Οἱ ἀχάριστοι καί περί θεούς ἄν ἀμελῶς ἔχοιεν (= θά ἀμελοῦσαν).

19
 ΕΝΟΤΗΤΑ 8
Δεύτερο συνθετικό : λέξη κλιτή – επίθετο:


Το επίθετο ως δεύτερο συνθετικό παραμένει αμετάβλητο,
γιατί η σύνθετη λέξη είναι κι αυτή επίθετο με την ίδια
κατάληξη:
π.χ. ἄ στερ. + βατός  ἄβατος
Γραμματική:

Ευκτική του εἰμί και του παρακειμένου ενεργ. φ.

Ενεργητική φωνή
εἰμί Παρακείμενος
Μονολεκτικός Περιφραστικός τύπος
τύπος
εἴην λε-λύ-κοιμι λελυκὼς εἴην
εἴης λε-λύ-κοις λελυκὼς εἴης
εἴη λε-λύ-κοι λελυκὼς εἴη
εἴημεν ἤ λε-λύ-κοιμεν λελυκότες εἴημεν (εἶμεν)
εἶμεν λε-λύ-κοιτε λελυκότες εἴητε (εἶτε)
εἴητε ἤ εἶτε λε-λύ-κοιεν λελυκότες εἴησαν (εἶεν)
εἴησαν ἤ
εἶεν

Αφωνόληκτα τρικατάληκτα επίθετα σε –ας –ασα, -αν

ενικός αριθμός
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
ονομ πᾶς (< πάντ-ς) πᾶσα πᾶν(< πάντ-)
. παντ-ός πάσης παντ-ός
γεν. παντ-ί πάσῃ παντ-ί
δοτ. πάντ-α πᾶσαν πᾶν (<πάντ-)
αιτ. πᾶς (< πάντ-ς) πᾶσα πᾶν (<πάντ-)
κλητ
.
πληθυντικός αριθμός
ονομ πάντ-ες πᾶσαι πάντ-α
. πάντ-ων πασῶν πάντ-ων
γεν. πᾶσι(< πάντ-σι) πάσαις πᾶσι(< πάντ-σι)
δοτ. πάντ-ας πάσας πάντ-α
αιτ. πάντ-ες πᾶσαι πάντ-α
κλητ

20
.

Το θηλυκό γένος κλίνεται κατά την α΄ κλίση των ουσιαστικών. Το -α της

κατάληξης του θηλυκού γένους είναι βραχύ (πάντ-j-α > πάν-σ-α > πᾶσα)
όπου εμφανίζεται, εκτός από την κατάληξη -ας της αιτιατικής
πληθυντικού.
Οι τύποι του αρσενικού πᾶς (< πάντ-ς) και του ουδετέρου πᾶν (< πάντ-)
περισπώνται, παρά
τον κανόνα, κατ’ αναλογίαν προς το θηλυκό πᾶσα.
Για διευκόλυνσή σας, να θυμάστε ότι το -α- της παραλήγουσας είναι
βραχύ, όταν ακολουθεί -ντ-, και μακρό σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις.

Συντακτικό:

Άμεσο και έμμεσο αντικείμενο

Ρήμ Τα ρήματα που δηλώνουν ότι η ενέργεια που ασκεί το υποκείμενο δεν
ατα μεταβαίνει κάπου αλλού, αλλά παραμένει στο ίδιο το υποκείμενο
λέγονται αμετάβατα.
π.χ. Τα παιδία παίζει
Τα ρήματα που δηλώνουν ότι η ενέργεια που ασκεί το υποκείμενο
μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα, δηλ. στο αντικείμενο του
ρήματος, λέγονται μεταβατικά.
π.χ. Ο διδάσκαλος ἐτιμώρει τους μαθητάς αυτοῦ.
Αντι Αντικείμενο είναι ο όρος της πρότασης, που εκφράζει το πρόσωπο ή το
κείμ πράγμα στο οποίο μεταβαίνει ή αναφέρεται ή δημιουργεί ή ενέργεια του
ενο ρήματος και αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμά του. Το αντικείμενο
(όταν είναι όνομα) βρίσκεται σε πλάγια πτώση, δηλ : γενική ή δοτική ή
αιτιατική.
π.χ. Βλάπτει τον άνδρα ο θυμός
Μον Τα μεταβατικά ρήματα, όταν δέχονται ένα αντικείμενο, λέγονται
όπτ μονόπτωτα.
ωτα π.χ. Αναξαγόρας των αλλοτρίων (= τα ξένα πράγματα) επιθυμει. Βοηθω
και τοις συμμάχοις.
δίπ Τα μεταβατικά ρήματα, όταν δέχονται δύο αντικείμενα που δε
τωτ συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά, λέγονται δίπτωτα.
α π.χ. Μετέχομεν υμιν του κινδύνου Πληρω (=γεμίζω) τόν πίθον (=το
ρήμ πιθάρι) ελαίου
ατα Λέγω υμιν την αλήθειαν.
Άμ Όταν ένα ρήμα δέχεται δύο αντικείμενα:
εσ το ένα λέγεται άμεσο (αυτό στο οποίο μεταβαίνει πρώτα ή ενέργεια του
ο ρήματος) και
κα το άλλο έμμεσο.
ι π.χ. Λέγω ὑμῖν την ἀλήθειαν (τι λέγω; την ἀλήθειαν  άμεσο αντικείμενο
21
έμ (σε ποιον τι λέγω; ὑμῖν  έμμεσο
με αντικείμενο
σο

Πτ άμεσο έμμεσο αντικείμενο παραδείγματα

ώ αντικείμενο
σε αιτιατική γενική ὑμεῖς εμοῦ ακούσασθε την
ις ἀλήθειαν
αν αιτιατική δοτική καταλείπω τῷ υιεῖ
τι ἐργαστήριον
κε αιτιατική αιτιατική πράγματος διδάσκω τόν παιδα
ιμ προσώπου λογικήν.
έν γενική δοτική μετέχομεν ὑμῖν τοῦ
ου κινδύνου

Ασκήσεις:
1.Να αναγνωρίσετε τα συνθετικά των λέξεων:
δύσβατος ἀξιοθαύμαστος
άδηλος εύδηλος
ἄγνωστος παμμέγας
πάγκαλος ἀσυνήθης
πάνσοφος ἀνώμαλος
ἄνισος πασίδηλος

2.Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στο ζητούμενο πρόσωπο της

ευκτικής αορίστου και παρακειμένου:

οὗτος
κωλύω
θύω
σχολάζω

οὗτοι
κρύπτω
γράφω
ἀθροίζω

3.Να υπογραμμίσετε τα αντικείμενα των παρακάτω ρημάτων και να

σημειώσετε τις πτώσεις με τις οποίες εκφέρονται:

Κλέαρχος τοὺς Ἕλληνας ὠφέλει.

Ἀποστέρει ἡμὰς τὸν μισθόν.
Οὐ μέμφομαι (=κατηγορῶ) τοῖς φίλοις.
Ἐγέμισεν τὴν ναῦν (=τὸ πλοῖο) ξύλων.
Ἤκουσα ταὐτὰ Σωκράτους.
Διογείτων ἔκρυπτε τὴν θυγατέραν τὸν θάνατον τοῦ ἀνδρός.
22
 Ἐδίδασκον τοὺς παῖδας τρόπους.
Προσέχω τοῖς λόγοις.
Ἔδειξεν τὴν ὁδὸν αὐτοῖς.
Μετέχωμεν τῶν ἱερῶν ὑμῖν.
Κοινωνῶ(=μοιράζομαι) μηδενὸς τούτῳ.
Πάρειχεν σῖτον αὐτοῖς.
Ὁ ἥλιος θερμαίνει τὴν γῆν.
Φαλακρῷ κτένας δανείζεις.
Πολλά ἀγαθά οἱ θεοί παρέχουσιν τοῖς άνθρώποις.
Οἱ στρατηγοί ἐδίδοσαν (= έδιναν) τοῖς στρατιώταις και τοῖς δούλοις μισθόν
και σῖτον.
Παρέδοσαν τοῖς Θηβαίοις τούς νεκρούς ὑποσπόνδους (= κατόπιν
συμφωνίας).
Ἐμοί ὁ μέν γάρ πατήρ κατέλιπεν (= κληροδότησε) οὐδέν.
Αλλ’ ού μέν δή λήξω θρήνων στυγερων και γόων.
Μετά δέ την ναυμαχίαν οι Κερκυραιοι τούς αιχμαλώτους απέκτειναν .
Ανδρός δ’ οινος έδειξε νόον(=χαρακτήρα).
Ο θεός καί τήν ψυχήν κρατίστην τω ανθρώπω ενέφυσεν(ενέπνευσε).
Ουδέν άνευ πόνου καί επιμελείας θεοί διδόασιν ανθρώποις.
Ἔπαυσαν τὸν Τιμόθεον τῆς στρατηγίας

ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Δεύτερο συνθετικό : λέξη κλιτή – ρήμα:


αν το α’ συνθετικό είναι πρόθεση, το β’ συνθετικό μένει αμετά

π.χ. αντί + γράφω 
Σύνθετη λέξη : ρήμα
αντιγράφω


ς από πρόθεση, σχηματίζεται παρασύνθετο ρήμα (σε –έω –ω), δηλ. ρήμα, που προέρχεται από σ

β’ συνθετικό: ρήμα


παίρνει
θετη λέξη: ουσιαστικό ή επίθετοτις καταλήξεις::
– ς π.χ. Ολυμπία + νικω  ολυμπιονίκης
–ος (ουσιαστικά β’ κλίσης) π.χ. ναυς + πήγνυμι  ναυπηγός
23
-ής, -ές ( επίθετα γ’ κλίσης) π.χ. α στερ. + μανθάνω αμαθής
της (ουσιαστικά α’κλίσης) π.χ. προ + δίδωμι  προδότης
–ωρ (γεν. - ορος, ουσιαστικά γ’κλίσης)
 Συντακτικό:

Επιρρηματική μετοχή. Απόλυτη και συνημμένη

μετοχή
Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο, δηλ.έχει τις ιδιότητες:
και του ρήματος(χρόνοι, διάθεση, φωνή)
και του επιθέτου (γένη, αριθμούς, πτώσεις).

Επιρρηματική μετοχή
Τ Βρίσκεται συνήθως σε ενεστώτα . Δηλώνει το μέσο ή τον τρόπο και
ρ τις συνθήκες με τις οποίες γίνεται κάτι .Μεταφράζεται :
ο με το να +ρήμα 2.,χωρίς να + ρήμα(αν έχει άρνηση) ,3.ό(ω)ντας ,4.με
π επίρρημα
ι π.χ. Χρή σε θαρρουντα ( έχοντας θάρρος /με το να έχεις θάρρος)
κ λέγειν ταληθές.
ή
Αι Δηλώνει την αιτία για την οποία γίνεται κάτι. Αναλύεται σε αιτιολογική
τι
πρόταση
ο
λ
π.χ. όντος (επειδή πράγματι ήταν)τοῦ πυκνοῦ δάσους οὐχ ἐώρων(=δεν
ο έβλεπαν)
γι
κ
ή

Τ Δηλώνει το σκοπό για τον οποίο γίνεται αυτό που λέει το ρήμα.
ε Βρίσκεται σε χρόνο μέλλοντα .Εξαρτάται από ρήματα κίνησης ή
λι σκόπιμης ενέργειας.
κ π.χ. το στράτευμα παρεσκευάζετο(=προετοιμαζόταν)ως
ή μαχούμενον(για να μάχεται)

Υ Δηλώνει την προϋπόθεση με την οποία ισχύει η έννοια του ρήματος

π .Άρνηση: μη(σπάνια ου)
ο Αναλύεται σε υποθετική πρόταση π.χ. ἄρχεσθαι μαθών (àαν μάθει να…)
θ ἄρχειν ἐπιστήσει
ε
τι
κ
ή

24
 Ε
ν Δηλώνει εναντίωση ή παραχώρηση . Αναλύεται σε εναντιωματική-
α παραχωρητική πρόταση.
ν π.χ. Μέγας γέγονε Φίλιππος ἀσθενής ών(àαν και ήταν …) κατ’ αρχάς
τι
ω
μ
α
τι
κ
ή

Χ Δηλώνει χρόνο σε συσχετισμό με το χρόνο του ρήματος της πρότασης.

ρ Αναλύεται σε χρονική πρόταση
ο π.χ. .Εὐθύς οὖν με ιδών(όταν με είδε) ησπάζτο(=με φιλούσε).
ν
ι
κ
ή

✔ Συνημμένη λέγεται η μετοχή της οποίας το υποκείμενο είναι και άλλος όρος της
πρότασης, έχει δηλαδή και άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση που ανήκει
η μετοχή .
π.χ. Ορῶμεν πάντα ἀληθῆ όντα (η μτχ όντα είναι συνημμένη γιατί το υποκείμενο
της [πάντα]
είναι και αντικείμενο του ρήματος .)
✔ Απόλυτη λέγεται η μετοχή της οποίας το υποκείμενο δεν είναι και άλλος
όρος της πρότασης , αλλά αποκλειστικά και μόνο υποκείμενο της
μετοχής . Απόλυτες μετοχές είναι μόνο οι επιρρηματικές.
π.χ. Τούτων λεχθέντων διέλυσε την σύνοδον ο Αγησίλαος .(η μετοχή
λεχθέντων είναι γενική απόλυτη μετοχή με υποκείμενο της το τούτων )
Γενική απόλυτη μετοχή :
σε γενική απόλυτη βρίσκονται μόνο οι μετοχές προσωπικών ρημάτων.
Το υποκείμενο της γενικής απόλυτης βρίσκεται σε γενική πτώση .
π.χ. Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύται

Κατηγορηματική μετοχή
Η κατηγορηματική μετοχή χρησιμεύει ως κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός
προσδιορισμός. Πάντα είναι χωρίς άρθρο(μετάφραση: να, ότι). π.χ.
Ευθύδημος έχαιρεν ακούων ταυτα.
Κατηγορηματική μετοχή παίρνουν τα ρήματα:
ειμί ,γίγνομαι ,υπάρχω ,τυγχάνω,φθάνω ,φανερός ειμί ,δῆλος ειμί .
Τα ρήματα ψυχικού πάθους
Όσα ρήματα δηλώνουν επάρκεια ,πλησμονή ,απόλαυση .
Όσα δηλώνουν έναρξη ,λήξη ,ανοχή ,ολιγωρία ,υπομονή ,επιμονή ,καρτερία,
κόπωση
Όσα δηλώνουν ευεργεσία ,ευτυχία ,χάρη ,αδικία ,υπεροχή ,νίκη ,ήττα .
Όσα δηλώνουν αίσθηση ,μάθηση ,γνώση ,μνήμη .
Όσα δηλώνουν αγγελία ,έλεγχο, δήλωση.

25
 Ασκήσεις:
1.Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις:
ἀνά + τρέφω δύσ + τυγχάνω
ἀντί + γράφω πρό + δίδωμι
ἀ στερ. + σέβω ὑπό + κλέπτω
ζωή + γράφω χρυσοῦς + θηράω-ω
γαία + μετρέω –ῶ λόγος + γράφω
τάξις + άρχω ἀ στερ. + πείθομαι
νύξ + φυλάττω γόνυ (=γόνατο) + πίπτω
ἔργον + δίδωμι θάλασσα + κρατέω-ῶ
ξίφος + μάχομαι ἀρχή + ηγέομαι-οῦμαι

2.Να αναγνωριστούν οι κατηγορηματικές μετοχές, το υποκείμενο και το

ρήμα εξάρτησής τους:
Οὗτος ἦρξε (=ἄρχισε) ἀδικῶν.
Τοῦτο οὔκ ἐστι γιγνόμενον (< γίγνομαι= γίνομαι)
Σωκράτης οὐδέποτε ἔληγε (= σταματοῦσε) σκοπῶν (< σκοπέω-ῶ=
σκέφτομαι, παρακολουθω).
Οἱ Θηβαῖοι ἔλαθον( =έμειναν ἀπαρατήρητοι) εἰσελθόντες (< εἰσέρχομαι =
μπαίνω)
Θεὸν οὐ λήξομαι ( δὲ θὰ σταματήσω) ποτὲ προστάτην ἔχων.
Ἤκουν τὴν χώραν δῃουμένην (=να λεηλατείται).
Ὁ μὲν οὖν πρεσβύτερος παρὼν ἐτύγχανε.
Ἔμαθον τὴν πόλιν πλουσίαν οὖσαν
Ἀλέξανδρος ἠγγέλλετο διαβεβηκὼς(< διαβαίνω=παιρνώ) τὸν
Ἑλλήσποντον .
Οὐ βούλομαι ἀρχόμενος (<ἄρχομαι =ἀρχίζω /ἐξουσιάζομαι)τοῦ λόγου .
Ἐπιδείξω τοῦτον ψευδομένον (<ψεύδομαι =λέω ψέμματα)
Εἶδον ἡμὰς εἰς πολλὰς συμφορὰς πεπτωκότας (< πίπτω =πέφτω)
Κλέαρχος ἐπιόρκων( < ἐπιορκέω –ὢ =καταπατώ τὸν όρκο) ἐφάνη καὶ τάς
σπονδὰς λύων.

3.Να αναγνωριστούν οι επιρρηματικές μετοχές και το υποκείμενό τους:

Ἡττηθέντων ἥμων οὐδεὶς ἂν λειφθείη(=δεν θὰ συλληφθεί) .
Οἱ δυνατοὶ ἐλυπουντο καλὰ κτήματα ἀπολωλεκότες (< ἀπόλλυμι=χάνω)
Ταὐτὰ ἐπράχθη Κόνωνος στρατηγοῦντος.
Θεῶν θελόντων ἂν ἀληθευσαιμ’ ἐγώ(=θα βγω αληθινός).
Κῦρος ἀνέβη ἐπὶ τὰ ὅρη οὐδενὸς κωλύοντος(<κωλύω= ἐμποδίζω).
Αἱ πόλεις βουλόμενοι ἐλεύθεραι εἲναι οὐκ ἐδέχοντο τὸν Τισσαφέρνη .
Καλλικρατίδας νενίκηκε(=έχει νικήσει) ναυμάχων .
Ἀφικόμενος εἰς Δελφοὺς ἔθυε (=θυσίασε) τῷ θεῷ
Δίκαια δράσας συμμάχους ἕξεις (< ἔχω) θεούς.
Ἐμάχοντο ἅμα (=συγχρόνως) πορευόμενοι.
Δοῦλος πυφυκὼς (=ἂν ἔχεις γεννηθεῖ) εὐνόει τὸν ἀφέντην.
Νῦν τοῦτο δεησόμενοι (<δέομαι= παρακαλώ) ἥκομεν (< ἥκω =ἔρχομαι,
φτάνω).
Ἡ γυνή δακρύουσα ἔλεξε τάδε.
Ὁ βασιλεύς ἔπεμψεν πρέσβεις λέξοντας ταῦτα.
Ξενοφῶν θύσας τοῖς θεοῖς ἐστράτευσε.

26
Αἰσχύνομαι(=ντρέπομαι) μανθάνων τοιαῦτα.
Ὁ Ἡρακλῆς τέθνηκε(<θνήσκω = πεθαίνω) Διός ὑιός ὤν.
Ἀριστείδης δίκαιος ὤν ἐτιμᾶτο ὑπό τοῦ πλήθους.

ΕΝΟΤΗΤΑ 11
Δεύτερο συνθετικό : λέξη άκλιτη:

Όταν μία άκλιτη λέξη χρησιμοποιείται ως δεύτερο συνθετικό, τότε αυτή

παραμένει αμετάβλητη π.χ. σύν + άμα  συνάμα

Γραμματική:

Προστακτική ενεστώτα και αορίστου των βαρύτονων

ρημάτων σε εν. φ.
Σχηματισμός της Προστακτικής
Ενεστώτας Αόριστος
____ ____
πίστευ-ε πίστευ-σ-ον
πιστευ-έτω πιστευ-σ-άτω
____ ____
πιστεύ-ετε πιστεύ-σ-ατε
πιστευ-όντων ή πιστευ- πιστευ-σ-άντων ή πιστευ-σ-
έτωσαν άτωσαν

#Η προστακτική δεν έχει α΄ εν. και α΄ πληθ. πρόσωπο (όπως και στη ν.ε.).
#Προστακτική έχουν ο ενεστώτας, ο αόριστος και ο παρακείμενος (βλ.
επόμενη Ενότητα). #Οι τύποι προστακτικής παίρνουν άρνηση μή.
#Η προστακτική αορίστου, όπως και η υποτακτική και η ευκτική, δεν
δέχεται αύξηση!
#Η προστακτική αορίστου παρουσιάζει το χαρακτηριστικό για τον μέλλοντα
και τον αόριστο -σ- μετά το θέμα του ρήματος.
#Το χαρακτηριστικό φωνήεν της προστακτικής αορίστου είναι το -α- (αντί
για το -ε-της προστακτικής ενεστώτα).
#Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν την προστακτική αορίστου με τις
γνωστές αλλαγές στο θέμα τους.
Συντακτικό:

Η σημασία της προστακτικής στις κύριες προτάσεις

προσταγή π.χ. Άπτε παῖ λύχνον(=άναψε μικρέ ένα λυχνάρι) .

27
απαγόρευση ή αποτροπή με άρνηση μή, για να πάψει να γίνεται κάτι
π.χ. Αντιβολήσει και ικετεύσει ὑμᾶς «μη ελεεῖτε»(=θα σας παρακαλέσει και θα σας
ικετεύσει «μη δείχνετε έλεος»). Μή θορυβειτε.
παραχώρηση ή συγκατάθεση για κάτι που το δέχεται συγκαταβατικά ή
υποθετικά ο ομιλητής
π.χ. Ούτως εχέτω ,ως συ λέγεις (=έτσι ας έχουν ,όπως τα λες εσύ)
ευχή ή κατάρα π.χ. Υγίαινε(=να έχεις υγεία) Έρρε ἐς κόρακας(=πήγαινε στα
τσακίδια)
παράκληση (ή δέηση)
π.χ. Προς θεῶν ικετεύω ὑμᾶς ,ελεήσατε με(=στο όνομα των θεών σας ικετεύω,
λυπηθείτε με)
παραίνεση(προς κατώτερους) ή συμβουλή .Στην προστακτική αυτή
προτάσσονται συχνά τα μόρια άγε ,ίθι ,φέρε.
π.χ. τους μεν θεούς φοβοῦ ,τους δε γονεῖς τίμα =να σέβεσαι τους θεούς και να
τιμάς τους γονείς

Ασκήσεις:
1)Να μεταφέρετε τους τύπους των ρημάτων στην προστακτική ενεστώτα και
αορίστου διατηρώντας σταθερά το πρόσωπο και τον αριθμό:
Ενεστώτας Αόριστος
γράφεις
ἀλλάττει
κλέπτετε

Ενεστώτας Αόριστος
κρύπτουσιν
πράττετε
ἀκούεις

2) Να γράψετε στα ρήματα που ακολουθούν στον ίδιο χρόνο και στην ίδια φωνή
ό,τι ζητείται για το καθένα:
κλέψαντες: γ΄ ενικό
προστακτικής…………………………………………………………………….
κολάζειν: β΄ ενικό
προστακτικής…………………………………………………………………………..
ἔγραψεν: β΄ ενικό
προστακτικής…………………………………………………………………………….
ἔταξε: γ΄ πληθυντικό
προστακτικής……………………………………………………………………
νομίζειν: γ΄ πληθυντικό προστακτικής
……………………………………………………………..

28
 ΕΝΟΤΗΤΑ 12
Νόθα σύνθετα:

Νόθα σύνθετα λέγονται οι λέξεις που έχουν ως πρώτο συνθετικό ακέραιη

πτώση ονόματος και όχι απλό θέμα. Σ’ αυτά το δεύτερο συνθετικό ή μένει
αμετάβλητο ή αλλάζει, όπως τα κανονικά σύνθετα π.χ. γαστήρ (= κοιλιά) 
δοτ: γαστρί + μάργος(=αχόρταγος, ορμητικός)  γαστριμάργος
Γραμματική:

Σχηματισμός της Προστακτικής του εἰμί

παρακειμένου στην ενεργ. φ.
ρ. εἰμί Παρακείμενος
- -
ἴσθι λελυκώς-υῖα-ος ἴσθι
ἔστω «» ἔστω
_ -
ἔστε λελυκότες-αῖαι-α ἔστε
ἔστων/ἔστωσαν/ «» ἔστων,
ὄντων ἔστωσαν

Η προστακτική του παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων σχηματίζεται

περιφραστικά
από την ενεργητική μετοχή παρακειμένου του ρήματος και την προστακτική
ενεστώτα του ρ. εἰμί, π.χ. λε-λυκώς, -υῖα, -ός ἴσθι κτλ.

Ανώμαλα ουσιαστικά:
α. πολύς, πολλή, πολύ
ενικός αριθμός

29
 αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
ονομ. πολύς πολλή πολύ
γεν. πολλοῦ πολλῆς πολλοῦ
δοτ. πολλῷ πολλῇ πολλῷ
αιτ. πολύν πολλήν πολύ
κλητ. πολύ πολλή πολύ
πληθυντικός αριθμός
ονομ. πολλοί πολλαί πολλά
γεν. πολλῶν πολλῶν πολλῶν
δοτ. πολλοῖς πολλαῖς πολλοῖς
αιτ. πολλούς πολλάς πολλά
κλητ. πολλοί πολλαί πολλά

Με -λ- γράφονται οι τύποι που η κατάληξή τους περιέχει -υ-.

Με -λλ- γράφονται οι υπόλοιποι τύποι (παρατήρηση χρήσιμη και για τη ν.ε.).
β. μέγας, μεγάλη, μέγα
ενικός αριθμός
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
ονομ. μέγας μεγάλη μέγα
γεν. μεγάλου μεγάλης μεγάλου
δοτ. μεγάλῳ μεγάλῃ μεγάλῳ
αιτ. μέγαν μεγάλην μέγα
κλητ. μέγα/μεγάλε μεγάλη μέγα
πληθυντικός αριθμός
ονομ. μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα
γεν. μεγάλων μεγάλων μεγάλων
δοτ. μεγάλοις μεγάλαις μεγαλοις
αιτ. μεγάλους μεγάλας μεγάλα
κλητ. μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα

Ασκήσεις:
Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις:
νέα + πόλις
ναῦς (γεν. νεώς) + οικος
Ἕλλη (γεν.Ἕλλης )+ πόντος
πᾶς (δοτ.πᾶσι )+ γνωστός
πῦρ (γεν.πυρί) = φλέγω
πᾶς( δοτ.πᾶσι) + φαίνομαι
νοῦς (αιτ.νοῦν) + ἔχω
φῶς + φέρω
δόρυ + φέρω
η ἔως (= το πρωί) + φέρω
Πέλοψ (γεν. Πέλοπος) + νῆσος

Να συμπληρωθούν τα κενά με τον κατάλληλο τύπο από τις λέξεις στις

παρενθέσεις:
1. Πρόξενος νεανίας ὤν ἐπεθύμει ὄνομα (μέγας) καὶ πλοῦτον
(μέγας) καὶ δύναμιν (μέγας)κτήσασθαι.
2. Ἥδε ἡ ἡμέρα κακῶν (μέγας) καὶ (πολύς) ἄρξει.
3. Διογένης ἔλεγεν ἐν Ἀθήναις οὐκ εἶναι ἀνθρώπους (πολύς) ἀλλά πλῆθος
30
 (πολύς).
4. Οὐκ ἐν τῷ (πολύς) το εὖ, ἀλλ' ἐν τῷ εὖ τὸ (πολύς)
5. Τὰ (μέγας) δῶρα τῆς τύχης φόβον ἔχει.

ΕΝΟΤΗΤΑ 13
Παρασύνθετα:

Παρασύνθετα είναι οι λέξεις που παράγονται από άλλες σύνθετες λέξεις

π.χ. φιλόνικος (φίλος + νίκη)  φιλονικέω –ῶ, εὐγενής ( εὖ + γένος) 
εὐγένεια
Τα παρασύνθετα είναι συνήθως :

Γραμματική:

Υποτακτική μέσης φωνής των βαρύτονων ρημάτων

Μέση φωνή
Ενεστώτας Αόριστος Παρακείμενος
παύ-ωμαι παύ-σ-ωμαι λελυμένος-η-ον
παύ-ῃ παύ-σ-ῃ ὦ
παύ-ηται παύ-σ-ηται «»
παυ-ώμεθα παυ-σ-ώμεθα ᾖς
παύ-ησθε παύ-σ-ησθε «»
παύ-ωνται παύ-σ-ωνται ᾖ
λελυμένοι –αι-α
ὦμεν
«»
31
 ἦτε
«»
ὦσι(ν

Χαρακτηριστικά θεματικά φωνήεντα της υποτακτικής του ενεστώτα και του

αορίστου της μέσης φωνής είναι το ω και το η, όπως και στην ενεργητική
φωνή.
Για τον σχηματισμό και την κλίση της υποτακτικής αορίστου μέσης φωνης
των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούνται οι ίδιες καταλήξεις, αλλά το
θέμα των ρημάτων αυτών μεταβάλλεται, όπως και στην οριστική των
χρόνων αυτών. π.χ. πράττομαι ’ πράξωμαι, βλάπτομαι  βλάψωμαι,
σῲζομαι  σώσωμαι.
Η υποτακτική του παρακειμένου μέσης φωνής σχηματίζεται περιφραστικά
από τη μετοχή παρακειμένου μέσης φωνής του ρήματος και την υποτακτική
ενεστώτα του ρ. εἰμί.
Ασκήσεις:
1.Να σχηματιστούν τα παρασύνθετα:
εὖ + τυγχάνω ἀ στερ + μελής
οἶκος + δομῶ δύσ + χερής
ἀντί + γράφω ἐκ + λέγω
καλλί + γράφος ἀπό + δέχομαι
ξίφος + μάχομαι διά + φαίνομαι
ἐπί + φαίνομαι πρό + ίσταμαι
πρό + πίπτω πρό + δίδωμι

ΕΝΟΤΗΤΑ 14
Άλλοι τρόποι σχηματισμού λέξεων μεταφορική
χρήση λέξεων

Οι λέξεις της Αρχαίας Ελληνικής σχηματίστηκαν άλλες με παράγωγη και άλλες

με σύνθεση. Αρκετές λέξεις όμως σχηματίστηκαν και με δύο άλλους τρόπους:
α) την ονοματοποιία
β) την αλλαγή του γραμματικού είδους ή αλλιώς καταχρηστική παραγωγή.

Άλλοι τρόποι σχηματισμού λέξεων

1. Ονοματοποιία
Είναι ο σχηματισμός λέξεων (ονομάτων ή ρημάτων) από μίμηση ήχων. Οι
λέξεις αυτές λέγονται ονοματοποιημένες. Σχηματίστηκαν από:
α) μίμηση φυσικών ήχων π.χ. παφλάζω (=ηχώ με θόρυβο) πάφλασμα.
β) μίμηση ήχων ή θορύβων τους οποίους προκαλούν αντικείμενα π.χ.
τρίζω  τριγμός.
γ) μίμηση ανθρώπινων επιφωνημάτων π.χ. οἰμώζω (= θρηνώ) < οἴμι.
δ) μίμηση της φωνής των ζώων π.χ. κραυγάζω (= βγάζω δυνατή φωνή, για
σκύλους, κοράκια κ.α.).
32
 2. Αλλαγή γραμματικού είδους
Όταν μία λέξη μεταπίπτει από ένα μέρος του λόγου σε άλλο, τότε υπάρχει
αλλαγή του γραμματικού είδους ή αλλιώς καταχρηστική παραγωγή. Π.χ.
στη φράση «μαντική τέχνη» (όπου το μαντική ήταν επίθετο που προσδιόριζε
το ουσ. τέχνη), μετά την παράλειψη του τέχνη το επίθετο πήρε τη θέση του. Η
αλλαγή του γραμματικού είδους είναι συχνή σε:
α) κύρια ονόματα, π.χ. Φαῖδρος < φαιδρός, Θάλλων < μτχ. ενεστ.. ρ. θάλλω
β) τοπωνύμια, π.χ. Σικυών < σικυών(=περιεκτικό, τόπος που παράγονται
αγγούρια<σικύος).
γ) επίθετα ή μετοχές που χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά, π.χ. ἡ
ἐπιοῦσα (ενν. ἡμέρα),
ὁ σοφός (ενν. ἄνθρωπος)
δ) επιθετικές μετοχές που χρησιμοποιούνται ως επίθετα, π.χ. τό ζέον
ὕδωρ (αντί: τό θερμόν).

Μεταφορική χρήση λέξεων

Οι λέξεις, εκτός από την αρχική, την κυριολεκτική σημασία τους, παίρνουν
συχνά και μια μεταφορική σημασία, μία διαφορετική δηλαδή, παραλλαγμένη
σημασία, η οποία χαρακτηρίζεται από περισσότερη ζωντάνια.
Μεταφορικά χρησιμοποιούνται:
α) ουσιαστικά: ὁ βλαστός= νέο κλαδί φυτού / μτφ. το τέκνο
τό ἔαρ = η άνοιξη /μτφ. η αρχή, το ξεκίνημα πράγματος
β) επίθετα: μαλακός = μαλακός /μτφ. ήπιος, μειλίχιος, πράος
γ) ρήματα: ἀνθέω-ῶ = ανθίζω /μτφ. ακμάζω δάκνω = δαγκώνω / μτφ.
Λυπώ.
δ) επιρρήματα: βαρέως (= βαριά) /βαρέως φέρω τι = υπομένω κάτι με
δυσκολία
ε) προθέσεις: ἀμφί = και από τα δύο μέρη /μτφ. περίπου περί = ολόγυρα/
μτφ. περίπου.

Συντακτικό:
Οι προσδιορισμοί
Π ο κατηγορίες είδη παραδείγματα
ρ μ παράθεση Aρχίδαμoς ,ὁ Βασιλεύς .
ο ο επεξήγηση Ὁ κοινός ἰατρός σε θεραπεύσει,
σ μ Ομοιόπτωτοι χρόνος.
δι α επιθετικός Μισῶ τον κακόν ἄνδρα..
ο τι κατηγορηματ Ο Αγησίλαος φαιδρῷ τῷ προσώπῳ
ρι κ ικός ἐκέλευσεν
σ οί σε γενική Σωκράτης ἦν σοφώτατος Ἀθηναίων
μ
σε δοτική Σύμμαχοι Λακεδαιμονίοις
οί
Ετερόπτωτοι ὑπάρχομεν.
σε αιτιατική Σκόπει πῶς ἄν βελτίω τήν ψυχήν
γένοιο.
ε μορφές σημασίες παραδείγματα
πι α. επιρρήματα τόπος, Ἐνταῦθα Κύρου βασίλεια (=
33
 ρ ανάκτορα) ἦν.
ρ β. πλάγιες Τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ ἀφίκοντο ἐπί τόν
η πτώσεις χρόνος ποταμόν.
μ
γ.επιρρηματικ τρόπος, Πάτριον (= είναι πατροπαράδοτο)
α
ές μέσο, ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τας ἀρετάς
τι
μετοχές όργανο, κτᾶσθαι.
κ
δ. δευτ. επιρρ. συνοδεία Πόσου (= με ποια αμοιβή) διδάσκει
οί
προτάσεις ποσό, αιτία, Εὔηνος;
ε. εμπρόθετες σκοπός, Λιμῷ ἀπέθανον (αιτία)
φράσεις αποτέλεσμα
στ. αναφορά Εὖ ἔχω τό σῶμα καί τήν ψυχήν.
απαρέμφατα όρος ή
προϋπόθεση Ἔφασαν ἀποδώσειν τούς νεκρούς,
εναντίωση, ἐφ’ ᾧ (= υπό τον όρο) μή καίειν
ζ. παραχώρησ τας οἰκίας.
επιρρηματικά η Εὐλαβοῦ (= να φυλάγεσαι από) τάς
κατηγορούμεν βεβαίωση ή διαβολάς, κἄν ψευδεῖς ὦσιν.
α / προληπτικά άρνηση Ἐσκήνουν ὑπαίθριοι (=στην
κατηγορούμεν δισταγμός ή ύπαιθρο).
α πιθανότητα Ἀναστάς (=αφού
σηκώθηκε)Περικλῆς ἐλεξεν
τοιαῦτα .
Ασκήσεις :
Να αναγνωριστουν τα είδη των προσδιορισμών:
Παραδείγματα Είδος προσδιορισμού
1. Ἑπτὰ γὰρ ἡμέρας ἐπορεύθησαν διὰ τῶν
Καρδούχων.
2. Στράτευμα συνελέγετο τόνδε τὸν τρόπον.
3. Διὰ μέσου τῶν πυλῶν ῥεῖ ποταμὸς εὖρος ἑνὸς
πλέθρου.
4. Ἐντεῦθεν ἐξελαύνομεν σταθμοὺς τρεῖς εἰς
Ἰκόνιον τῆς Φρυγίας πόλιν ἐσχάτην.
5. Βουλόμενος δὲ Κῦρος ἐπιδεῖξαι τῇ Ἐπυάξῃ τὸ
στράτευμα, ἐξέτασιν ποιεῖται τοῦ στρατοῦ
τε ἑλληνικοῦ καὶ τοῦ βαρβαρικοῦ.
6. Ἐνταῦθα ἀφικνεῖται Ἐπύαξα ἢ Συεννέσιος γυνὴ
τοῦ Κιλίκων βασιλέως παρὰ Κῦρον καὶ ἔδωκε
Κύρῳ χρήματα πολλά.
7. Ἀπὸ Σάρδεων ἐξελαύοντες σταθμοὺς τρεῖς
ἀφικνούμεθα ἐπὶ τὸν Μαίανδρον ποταμόν.
8. Σωκράτης τό αὐτό ἰμάτιον ἔφερε θέρους τε καί
χειμῶνος.
9. Κατέσκαπτον τά τείχη πολλῇ προθυμίᾳ .
10.Λεωκράτης δὲ μετὰ τῶν οἰκετῶν ἐπὶ τὸν λέμβον
κατεκόμισε.
11.Οἱ Μακεδόνες δὲ ξὺν τοῖς δόρασιν ἐμάχοντο.

ΕΝΟΤΗΤΑ 15
34
 Γραμματική:

Σχηματισμός της Ευκτικής βαρύτονων ρημάτων στη

μέση φωνή
Ευκτική Μέλλοντα του ρ. εἰμί

Μέση φωνή
Ενεστώτ Μέλλοντας ρ. εἰμί Αόριστος Παρακείμενος
ας
λυ – λυ –σ –οίμην ἐσοίμην λύ –σ –αιμην λελυμένος –η –ον εἴην
οίμην λύ –σ –οιο ἔσοιο λύ –σ –αιο «» εἴης
λύ- οιο λύ –σ – οιτο ἔσοιτο λύ –σ – αιτο «» εἴη
λύ -οιτο λυ- σ- οίμεθα ἐσοίμεθα λύ- σ- αιμεθα λελυμένοι –αι –α
λυ- λύ- σ –οισθε ἔσοισθε λύ- σ –αισθε εἴημεν/εἶμεν
οίμεθα λύ- σ –οιντο ἔσοιντο λύ- σ –αιντο «»
λύ – εἴητε/εἴτε
οίσθε «»
λύ –οιντο εἴησαν/εἶεν

Παρατηρήσεις.
1.Ο μέλλοντας έχει ακριβώς τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα (με την
προσθήκη του χαρακτηριστικού -σ- πριν από τις καταλήξεις).
2.Ο αόριστος διαφοροποιείται από τον μέλλοντα ως προς τη χαρακτηριστική
δίφθογγο, -αι- αντί για -οι-.
3. Η ευκτική, όπως και η υποτακτική, αορίστου δεν παίρνει αύξηση (χρονική ή
συλλαβική).
4. Για τον σχηματισμό και την κλίση της ευκτικής μέλλοντα και αορίστου
μέσης φωνής των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούμε τις ίδιες
καταλήξεις με τα φωνηεντόληκτα ρήματα, αλλά το θέμα των ρημάτων αυτών
μεταβάλλεται, όπως και στην οριστική των ίδιων χρόνων.
π.χ. φυλάττομαι  φυλαξοίμην - φυλαξαίμην, τρίβομαι  τριψοίμην -
τριψαίμην,
ψεύδομαι  ψευσοίμην- ψευσαίμην.
5.Η ευκτική του παρακειμένου στη μέση φωνή σχηματίζεται περιφραστικά από
τη μετοχή παρακειμένου μέσης φωνής του ρήματος και την ευκτική ενεστώτα
του ρ. εἰμί.

Συντακτικό:

ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

Ε Επ Επιθετικός προσδιορισμός λέγεται το επίθετο που προσδιορίζει
Π ιθ ένα ουσιαστικό δίδοντας του μία ιδιότητα γνωστή, προϋπάρχουσα
ετ και σταθερή και το ξεχωρίζει από τα άλλα όμοια του που δεν

35
 Ι ικ έχουν αυτή την ιδιότητα.
Θ ός π.χ Μισῶ τόν κακόν ἄνδρα.
πρ Ο επιθετικός προσδιορισμός συμφωνεί πάντα με το προσδιοριζόμενο
Ε ουσιαστικό σε γένος, αριθμό και πτώση. π.χ.
οσ
Τ δι σύνειμι(=συναναστρέφομαι) ἀνθρώποις τοῖς αγαθοῖς
Α ορ Μπορεί να συνοδεύεται ή όχι από άρθρο.
ισ π.χ. Ἦν παράδεισος ἀγρiων θηρίων. Μισῶ τόν κακόv άνδρα.
μό
ς
Κα Κατηγορηματικός προσδιορισμός λέγεται το επίθετο που
τη προσδιορίζει ένα ουσιαστικό αποδίδοντάς του τη στιγμή της ενέργειας
γο του ρήματος, μια παροδική ιδιότητα, που διαρκεί όσο η ρηματική
ρη ενέργεια π.χ. μισῶ τόν ἄνδρα κακόν
μα Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός διαφοροποιεί το προσδιοριζόμενο
ουσιαστικό από τον εαυτό του, το κάνει δηλ. διαφορετικό από ό,τι ήταν
τι
πριν ή θα είναι μετά. Συμφωνεί πάντα με το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό
κό κατά γένος, αριθμό και πτώση π.χ. Ο Αγησίλαος φαιδρῷ τῷ προσώπῳ
ς ἐκέλευσεν.
πρ Δεν συνοδεύεται από άρθρο.
οσ Ο κατηγορηματικοί πρπσδιορισμοί χρησιμοποιούνται πάντα τα επίθετα:
δι ὄλος, μόνος, μέσος, ἄπας, πᾶς, ἄκρος, ἕσχατος και οι αντωνυμίες:
ορ αὐτος, ἕκαστος, ἐκάτερος, ἔτερος, οὐδέτερος, μηδέτερος,
ισ ἀμφότεροι, χωρίς άρθρο.
μό
ς
Ο Πα Παράθεση λέγεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που προσθέτει στο
Ν ρά προσδιοριζόμενο ουσιαστικό ένα κύριο και χαρακτηριστικό γνώρισμα. Η
θε παράθεση είναι μια γενική έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει
Ο είναι μερική έννοια αναλύεται σε αναφορική πρόταση.
ση
Μ π.χ. Aρχίδαμoς ὁ Βασιλεύς  ὅς ἦν βασιλεύς
Α Στα νέα ελληνικά αποδίδεται όπως είναι ή με αναφορική πρόταση
π.χ. Πάρνης το ὄρος= Πάρνηθα το ὄρος ή Πάρνηθα, που είναι όρος
Τ
Επ Επεξήγηση λέγεται το ουσιαστικό που τοποθετείται δίπλα σε ένα
Α εξ γενικό και αόριστο ουσιαστικό ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός και το
ήγ επεξηγεί. Η επεξήγηση είναι μερική έννοια, ενώ το προσδιοριζόμενο
ησ ουσιαστικό είναι γενική Μεταφράζεται με τη λέξη δηλαδή π.χ. ὁ
η βασιλεύς Aρxίδαμoς  ο βασιλιάς δηλ. ο Aρχίδαμoς

Ασκήσεις :
Να χαρακτηριστούν οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί:
1. Αριστείδης ἦν δίκαιος ἀνήρ.
2. Αθηναῖος ἐστί Δημοσθένης ὁ ρήτωρ.
3. Κοινός γιατρός θεραπεύσει σε, χρόνος.
4. Περί χρημάτων λαλεῖς, ἀβεβαίου πράγματος.
5. Διά μέσης τῆς πόλεως ρεῖ ποταμός.
6. Βουλόμενος δὲ Κῦρος ἐπιδεῖξαι τῇ Ἐπυάξῃ τὸ στράτευμα, ἐξέτασιν ποιεῖται τοῦ
στρατοῦ τε ἑλληνικοῦ καὶ τοῦ βαρβαρικοῦ.
7. Το σύμβολο τοῦτο ἐφάνη ἐν μέσῳ ουρανῷ.
8. Άπας (= όλη) ὁ τοῦ ἀνθρώπου βίος (=η ζωή) κινδύνων γέμει (=είναι γεμάτη).
9. Ο δειλός ἀνήρ προδότης ἐστί τῆς πατρίδος.
10.Τῆς εμῆς γυναικός ἀδελφοί, Χαιρέλεως καί Μακάρτατος.
11.Ήφαιστος ἔτεμε (= έκοψε) Διός κεφαλήν ὀξει (= με αιχμηρό) τῷ πελέκει (= το τσεκούρι).
12.Οἱ πολῖται οἴονται (= νομίζουν) τα ξύλινα τείχη σωτηρίαν είναι τῇ πόλει.
36
13.Τελαμῶνι δείξει μητρί, Ἐριβαίᾳ λέγω.
14.Μνηστήρ μοι ἦν ποταμός, Ἀχελῶον λέγω.
15.Καταλαμβάνει Φυλήν, χωρίον ἰσχυρόν.
16.Τοῦτον δὲ διαβάντες ἐπορεύθημεν διὰ φιλίας τῆς Φρυγίας εἰς Κολοσσούς, πόλιν
οἰκουμένην, εὐδαίμονα καὶ μεγάλην.
17.Φινεύς, ὁ μάντις, ἐμήνυσε τόν πλοῦν τοῖς Ἀργοναύταις.
18.Ἐν μέσῃ τῇ στρατιᾷ τῶν βαρβάρων ἦν Κῦρος.
19.Ὁ Ἀθηναῖος νομοθέτης, ὁ Σόλων, τήν σεισάχθειαν ἐποίησε.
20.Ὁ Ξέρξης, ὁ βασιλεύς, ἐστρατεύσατο κατά τῆς Ἑλλάδος
21.Ἐνταῦθα ἀφικνεῖται Ἐπύαξα ἢ Συεννέσιος γυνὴ τοῦ Κιλίκων βασιλέως παρὰ Κῦρον
καὶ ἔδωκε Κύρῳ χρήματα πολλά.
22.Παρ’ Ὁμήρῳ θαυμάζομεν τούς ἥρωας, Ὁδυσσέα καί Ἀχιλλέα.
23.Κλεόκριτος, ὁ τῶν μυστῶν κῦρηξ, κατασιωπησάμενος ἔλεξεν.
24.Μόνοι ὑπέρ ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος πρός πολλάς μυριάδας τῶν βαρβάρων
διεκνδύνευσαν.
25.Ἐντεῦθεν ἐξελαύνομεν σταθμοὺς τρεῖς εἰς Ἰκόνιον τῆς Φρυγίας πόλιν
ἐσχάτη.

ΕΝΟΤΗΤΑ 16
Γραμματική:

Σχηματισμός της Προστακτικής βαρύτονων ρημάτων

στη μέση φωνή
Ενεστώτας Αόριστος Παρακείμενος
- - -
λύ- ου λύ –σαι λέ- λύ – σο
λυ- έσθω λυ –σάσθω λε – λύ- σθω
- - -
λύ -εσθε λύ- σασθε λέ- λυ- σθε
λυ- λυ- σ – λε- λύ- σθων/σθωσαν
έσθων/έσθωσαν άσθων/άσθωσαν

Παρατηρήσεις.
1. Η προστακτική αορίστου, όπως η υποτακτική και η ευκτική, δεν παίρνει
αύξηση.
2. Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν την προστακτική αορίστου με τις
γνωστές αλλαγές στο θέμα τους. π.χ. πράττομαι  πρᾶξαι, σκοπέω, -ῶ 
σκέψαι
(< ἐσκεψάμην), σῴζομαι  σῶσαι.
3. Η προστακτική παρακειμένου διατηρεί τον αναδιπλασιασμό.
4. Για τον σχηματισμό και την κλίση της προστακτικής παρακειμένου μέσης
φωνής των αφωνόληκτων ρημάτων χρησιμοποιούμε τις καταλήξεις του
παραπάνω πίνακα, αλλά το θέμα των ρημάτων αυτών μεταβάλλεται, όπως και
στην οριστική του ίδιου χρόνου. Ακολουθεί η ενδεικτική κλίση της

37
προστακτικής παρακειμένου μέσης φωνής των ρ. πράττομαι, γράφομαι και
πείθομαι:

Σχηματισμός της Προστακτικής βαρύτονων ρημάτων στη μέση

φωνή(αφωνόληκτα)
Αφωνόληκτα (κ, γ, χ) Χειλικόληκτα (π, β, φ) Οδοντικόληκτα (τ,
δ, θ)
- - -
πέπραχθο γέγραψο πέπεισο
πεπράχθω γεγράφθω πεπείσθω
- - -
πέπραχθε γέγραφθε πέπεισθε
πεπράχθων/-χθωσαν γεγράφθων/-φθωσαν πεπείσθων/-σθωσαν

Οι κτητικές αντωνυμίες
 Όπως και στη ν.ε., οι κτητικές αντωνυμίες, που φανερώνουν σε ποιόν ανήκει
κάτι, αναφέρονται σε έναν ή περισσότερους κτήτορες.
 Κλίνονται σαν τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα (χωρίς κλητική, όπως
όλες οι αντωνυμίες εκτός από τη δεικτική οὗτος, αὕτη, τοῦτο).
π.χ. ἐμός, ἐμή, ἐμόν  κλίνεται όπως ἀγνός- η –ον
ἡμέτερος, ἡμετέρα, ἡμέτερον  κλίνεται όπως δίκαιος –α -ον
 Οι κτητικές αντωνυμίες του γ΄προσώπου (ἑός, ἑή, ἑόν και σφέτερος,
σφετέρα, σφέτερον) δεν είναι ιδιαίτερα εύχρηστες.
για έναν κτήτορα
α΄ πρόσωπο ἐμός, ἐμή, ἐμόν
β΄ πρόσωπο σός, σή, σόν
γ΄ πρόσωπο ἑός, ἑή, ἑόν
για πολλούς κτήτορες
α΄ πρόσωπο ἡμέτερος, ἡμετέρα, ἡμέτερον
β΄ πρόσωπο ὑμέτερος, ὑμετέρα, ὑμέτερον
γ΄ πρόσωπο σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον

Συντακτικό:

Οι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί

Ορισμός Λέγονται οι προσδιορισμοί που βρίσκονται σε διαφορετική πτώση
: από τον προσδιοριζόμενο όρο της πρότασης.
Π.χ Ἰσοκράτης ἦν διδάσκαλος τῆς ρητορικής
Είδη:
Γενική Η γενική ως ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός υποδιαιρείται
στα παρακάτω είδη

1. Γενική διαιρετική δηλώνει το σύνολο στο οποίο ανήκει ή από

το οποίο προέρχεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει π.χ
οἱ σώφρονες τῶν πολιτῶν εἰρήνην ἐψηφίζοντο.

38
 2. Γενική της ύλης, δηλώνει το υλικό από το οποίο είναι
κατασκευασμένος ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζειπ.χ.
Σταγόνες ὕδατος πέτρας κοιλαίνουσι .
3.Γενική του περιεχομένου, Δηλώνει το περιεχόμενο του
ονοματικού όρου τον οποίο προσδιορίζει, ο οποίος είναι συνήθως
μια περιληπτική έννοια , π.χ. κρατήρ οἴνου.
4. Γενική κτητική δηλώνει τον κτήτορα του ονοματικού όρου
τον οποίο προσδιορίζει.π.χ.ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου
5. Γεν. του δημιουργού δηλώνει τον δημιουργό του ονοματικού
όρου τον οποίο προσδιορίζει.π.χ. ὁ λόγος τοῦ Λυσίου
6. Γενική συγκριτική  συντάσσεται με συγκριτικό βαθμό
επιθέτου ή επιρρήματος και δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το
οποίο συγκρίνεται ο ονοματικός όρος τον οποίο προσδιορίζει π.χ.
Περικλῆς ἦν ἀξιολογότερος τοῦ Θεμιστοκλέους.
7. Γεν.της ιδιότητας δηλώνει συνήθως μέγεθος, ηλικία,
κοινωνική τάξη και συνοδεύεται από αριθμητικόπ.χ. ὁδός πέντε
ἡμερῶν.
8. Γεν.της αξίας δηλώνει την αξία του ονοματικού όρου τον
οποίο προσδιορίζει. Συντάσσεται συνήθως με επίθετα όπως: ἄξιος,
ἀνάξιος, ὠνητός π.χ. Θυσία δύο ταλάντων
9. Γεν.της αιτίας π.χ. ὑπόδικος κλοπῆς(=είναι κατηγορούμενος εξ
αιτίας κλοπής).
10. Γεν.υποκειμενική δηλώνει το υποκείμενο της ενέργειας, αν
μετατρέψουμε τον προσδιοριζόμενο όρο σε ρήμα ενεργητικής
φωνής( κατά κανόνα), οπότε η γενική μετατρέπεται σε υποκείμενο
του ρήματος που δημιουργήσαμε π.χ. ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων
11. Γεν.αντικειμενική δηλώνει το αντικέιμενο της ενέργειας, αν
μετατρέψουμε τον προσδιοριζόμενο όρο σε ρήμα ενεργητικής
φωνής( κατά κανόνα), οπότε η γενική μετατρέπεται σε αντικείμενο
του ρήματος που δημιουργήσαμε π.χ.ἡ διάβασις τοῦ Εὐφράτου
Συνήθως γενική αντικειμενική έχουμε κοντά σε ονόματα που
δηλώνουν επιμέλεια, αμέλεια (ἐπιμελής, ἀμελής), μνήμη, λήθη
(ἐπιλήσμων, μνήμων), επιτυχία, αποτυχία (ἐπιτυχής), εμπειρία,
απειρία (ἔμπειρος, ἄπειρος), αρχή ή εξουσία, φειδώ, αφειδία
(φειδωλός) και γενικά με ονόματα που έχουν σημασία παρόμοια με
αυτή των ρημάτων που συντάσσονται με αντικείμενο σε γενική
Δοτική Η δοτική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός υποδιαιρείται σε δύο είδη:
1. Δοτική αντικειμενική, η οποία προσδιορίζει ονόματα
(ουσιαστικά ή επίθετα), που σημαίνουν: φιλική ή εχθρική διάθεση,
το αρμόζον ή το πρέπον,
ευπείθεια ή υποταγή, ταυτότητα ή ομοιότητα, ισότητα ή συμφωνία,
ένωση ή μείξη ή προσέγγιση, ακολουθία ή διαδοχή, και
επίθετα σύνθετα με τις προθέσεις «ἑν» καί «σύν»
2. Δοτική της αναφοράς δηλώνει σε τι αναφέρεται ο ονοματικός
όρος τον οποίο προσδιορίζει. π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ὁπλῖται
ἐρρωμενέστατοι ταῖς ψυχαῖς ἦσαν.
Αιτιατική Η αιτιατική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός ονομάτων είναι:
Αιτιατική της αναφοράς ως τέτοιες αιτιατικές
χρησιμοποιούνται οι εξής συνήθως λέξεις: ἀριθμόν, βάθος, γένος,
εὖρος, μέγεθος, μῆκος, ὄνομα, πλῆθος, ὕψος, πλάτος, εἶδος
39
 κ.ά.
Π.χ. διά μέσης τῆς πόλεως ρεῖ ποταμός, Κύδνος ὄνομα . ἀνήρ
θαυμάσιος τό κάλλος

Ασκήσεις :
1. Να αναγνωριστούν τα είδη των ετερόπτωτων ονοματικών προσδιορισμών:
Παραδείγματα Σημασία
Τροία ἐστὶ ἡ ἀρίστη τῆς γῆς.
Εἰσβολὴ τῶν Πελοποννησίων.
Φίλιππος ἐγένετο κύριος τῶν πυλῶν.
Οὗτός ἐστι κρείττων χρημάτων.
Στέφανος δάφνης.
Κῦρος τῇ ἐπιμελείᾳ περιῆν(=υπερέχει) τῶν
ἄλλων.
Αἰδὼς καὶ φόβος ἔμφυτα τοῖς ἀνθρώποις εἰσί.
Ὁ τύραννος μέθην καὶ ὕπνον ὁμοίως ἐνέδρᾳ
φυλάσσεται.
Ἀλκιβιάδης δυνάμει οὐδὲν τῶν ἄλλων διέφερε.
Ἐσθὴς ἄλλη μὲν γυναικί, ἄλλη δὲ τῷ ἀνδρὶ
καλή.
Ἀγησίλαος χωλὸς τὸν ἕτερον πόδα ἦν.
Πόλις αὐτόθι ἦν Θάψακος ὄνομα.
Τυφλὸς τὰ τ΄ ὦτα τὸν τε νοῦν τὰ τ΄ὄμματ΄εἶ.
Καὶ γνώμην ἱκανὸς καὶ τὰ πολεμικὰ ἄλκιμος ἦν.
Διαφέρει γυνὴ ἀνδρὸς τὴν φύσιν.
Οἱ ὅμοιοι τοῖς ὁμοίοις εὖνοι ε²σίν.
Γέρων ἑβδομήκοντα ἐτῶν.
Πολλαὶ χῶραι ὑπήκοοι ἦσαν αὐτοῦ.
Ἡ πόλις ἐκτίσθη μετὰ τὴν ἧτταν τῶν πολεμίων
Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τόν πόλεμον
τῶν
Πελοποννησίων καί τῶν Ἀθηναίων.
Ἐπεί δὲ εἰς Καυστροῦ πεδίον ἤλθομεν, ὠφείλετο
τοῖς στρατιώταις μισθὸς πλέον ἢ τριῶν μηνῶν.
Βουλόμενος δὲ Κῦρος ἐπιδεῖξαι τῇ Ἐπυάξῃ τὸ
στράτευμα, ἐξέτασιν ποιεῖται τοῦ στρατοῦ .
Πανταχοῦ τῆς γῆς οἱ ἄνθρωποι τῶν τοῦ θεοῦ
εὐεργεσιῶν τυγχάνουσιν.
Πλούσια ἦν ἡ πόλις ἀνδρείων στρατιῶν.
Ἦν καὶ τὸ εἶδος νεανίσκος καὶ τὴν ψυχὴν εὔρωστος

2. Να διαβάσετε και τις προτάσεις που ακολουθούν και να αναγνωρίσετε

τουςυπογραμμισμένους τύπους.
1. Διὰ τοὺς σοὺς λόγους ἀξιοῖς με ἀπολέσθαι, καὶ κατηγορεῖς ὡς ὑπὸ τῆς ἐμῆς
δυνάμεως καὶ τῶν ἐμῶν χρημάτων οὐδεὶς ἐθέλει σοι μαρτυρεῖν.
2. Χρῆν δ΄ αὐτὸν ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας σωτηρίας ταύτην τὴν προθυμίαν ἔχειν,
ἀλλὰ μὴ ὑπὲρ Θηραμένους, ὅς εἰς ἡμᾶς πολλὰ ἐξήμαρτεν.
3. Ἀλλ΄ οὗτος τὴν μὲν πόλιν ἔχθραν ἐνόμιζεν εἶναι, τοὺς δ΄ ὑμετέρους ἐχθροὺς
φίλους.

40
4. Καίτοι εἰ ἐσωφρόνουν, τοὺς διδασκάλους τῶν σφετέρων ἁμαρτημάτων
σφόδρ΄ ἂν ἐκόλαζον.
5. Ἡμεῖς τοὺς ἡμετέρους ἀγροὺς θεραπεύομεν.
6. Ἀλλ’ ἥξεις εἰς Ἰθάκην καὶ εὑρήσεις πολλοὺς τὴν σὴν γυναῖκα
μνηστευομένους.
7. Ἐλπίζει γαρ ἀεὶ Ποσειδῶν δὲ καὶ τοὺς ὑμετέρους ἑταίρους φονεύσειν.

3. Να μεταφέρετε τις προτάσεις στον αντίθετο αριθμό:

α) τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν ……………………………….
β) τοῦ σοῦ λόγου ……………………………..
γ) ταῖς ἐμαῖς δυνάμεσι ………………………..
δ) τὰ σφέτερα ἁμαρτήματα ……………………………..

ΕΝΟΤΗΤΑ 17
Συντακτικό:

Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί
Ορισμ Επιρρηματικοί προσδιορισμοί λέγονται αυτοί που προσδιορίζουν
ός: ρηματικό τύπο(δηλ. ρήμα, μετοχή, απαρέμφατο)
Είδη: ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται:
1.Επιρρήματα, π.χ ἐνταῦθα ἦν κρήνη μεγάλη (στάση σε τόπο)
2.Πλάγιες πτώσεις, π.χ Σωκράτης τό αὐτό ἰμάτιον ἔφερε θέρους τε
καί χειμῶνος (προσδιορισμός χρονικός)
3.Επιρρηματικές μετοχές( αιτιολογικές., χρονικές, υποθετικές,
41
 τροπικές, εναντιωματικές, τελικές),
π.χ δειπνήσαντες δέ, πορεύεσθε(χρονική μετοχή)
4.Εμπρόθετοι προσδιορισμοί,
π.χ. τετάρτῃ δέ ἡμέρα καταβαίνουσιν εἰς τό πεδίον (κίνηση σε τόπο)
5.Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις
( αιτιολογικές, χρονικές, υποθετικές, εναντιωματικές,
συμπερασματικές, τελικές, επιρρηματικές αναφορικές)
π.χ ἀνεπαύοντο δέ, ὅπου ἐτύγχανεν ἕκαστος (επιρρηματική
αναφορική πρόταση)

Οι εμπρόθετοι επιρρ. προσδιορισμοί

Ορισμός: Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί αποτελούνται από
μία πρόθεση και ένα όνομα (ή μια αντωνυμία) σε πλάγια
πτώση.
Π.χ. Εὐθύδημος αὐτοὺς ἔμελλεν ὡς βασιλέα (=στο βασιλιά)
ἀναπέμψειν
Στο παραπάνω παράδειγμα ο εμπρόθετος επιρρηματικός
προσδιορισμός «ὡς βασιλέα» δηλώνει την κατεύθυνση και
προσδιορίζει το ρηματικό τύπο «ἀναπέμψειν»
Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί δηλώνουν πληθώρα επιρρηματικών
σχέσεων, όπως:
τ στάση Ἡ ἡμετέρα οἰκία ἐν τῷ Πειραιεῖ ἐστι.
ό κατεύθυνσ Ἔπειτα ἐχώρουν κατὰ τὴν ἁμαξιτὸν.
π η Κῦρος ὡρμᾶτο ἀπὸ Σάρδεων.
ο αφετηρία Ἐξήλθομεν ἐκ τοῦ δεσμωτηρίου ἑσπέρας.
-απομάκρυ Κῦρος ἐξελαύνει διὰ τῆς Λυδίας
νση
διά μέσου
ἐν ἐλάσσονί τε χρόνῳ καὶ ἀπονώτερον τὴν Τροίαν εἷλον(= σε
χρόνο λιγότερο χρόνο και με μικρότερους κόπους κατέλαβαν την
Τροία).
τρόπο Σύν πολλῇ προθυμίᾳ καθίσταντο.
ἡ πόλις ἐκ τούτων τῶν διαλλαγῶν(=εξαιτίας αυτών των
αιτία συμφωνιών) εὐδοκίμησεν.
σκοπό Κατανάλισκε τὴν ἐν τῶ βίῳ σχολὴν εἰς τὴν τῶν λόγων
φιληκοϊαν (=Να αφιερώνεις τις ώρες της ανάπαυσής σου στην
ακρόαση λόγων).
αναφορά Εἴπωμεν περί εἰρήνης.
εναντίωση Οἱ πολέμιοι τάς σπονδάς παρά τούς ὅρκους λύουσι.
υπεράσπιση οὐ δεῖν φροντίζειν ὑπὲρ τοῦ τοιούτου.
μέσο / όργανο Διὰ ταύτης τῆς ἐπιστήμης (=μέσω αυτής της γνώσης)
εὐδαίμονες γενήσονται.
συνοδεία Πολλά μεθ’ ὑμῶν ἐκινδυνεύσαμεν.

Ασκήσεις :
1.Να παρατηρήσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς που είναι
υπογραμμισμένοι και να τους εντάξετε σε κατηγορίες ανάλογα με τη μορφή
τους (π.χ επίρρημα, μετοχή κ.α).
42
Παραδείγματα Κατηγορία
-Ῥᾳδίως τὸν ποταμὸν διαβαίνουσιν.
-Ἐπαινῶ σε τῆς φιλομουσίας.
-Ταῦτα εἰπὼν ἐκαθέζετο.
-Οἱ πολέμιοι τὰς σπονδὰς παρὰ τοὺς ὅρκους
λύουσι.
-Ὑπὲρ βωμῶν καὶ ἐστιῶν ἀγωνιζόμεθα
-Ὅταν τις πλεῖστα ἔχῃ, πλεῖστα αὐτῷ φθονοῦσι.
-Παρετάξαντο ἐν μετώπῳ ὡς εἰς ναυμαχίαν.
-Ἡμεῖς περιφανῶς ἀδικούμεθα.
-Ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἐπολέμησαν.
-Μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον Εὔβοια ἀπέστη .
-Τούτους οἰκτίρω τῆς χαλεπῆς νόσου.
- Κατέβην χθές εἰς Πειραιᾶ.
-Ταῦτα ὀλίγου χρόνου ἔσται τετελεσμένα.
-Τά πλεονεκτήματα τύχῃ καί καιρῷ κρίνεται
πολλάκις.
-Κνημῖδας μὲν πρῶτα περὶ κνήμῃς ἔθηκε(=έβαλε ).
-Ἐν βραχεῖ χρόνῳ μανθάνοι τήν τέχνην.
-Μή ὀδύρησθε(=θρηνείτε), ἐπεί οἱ θεοί οὐκ
έλεήμονες εἰσί.
-Ἐδόμεθα(= τρώμε) ἄρτον μετὰ τυροῦ καὶ ἐλαιῶν.
- Ἀγησίλαος φαιδρῷ τῷ προσώπῳ ἐκέλευσε.
-Τῇ ὑστεραίᾳ ἡ πόλις ἑάλω(=κυριεύτηκε).
-Ἐξεκόπην τὸν ὀφθαλμὸν λίθῳ.
-Τὸν ἄλλον χρόνον ἀσφαλῶς διεπορεύοντο.
-Ἐνταῦθα ἔμεινεν ὁ Κῦρος ἡμέρας τρεῖς.
-Αὔριον σχολὴν ἐπὶ παιγνίοις ἕξομεν.
-Καί τινες καὶ ἀπέθνῃσκον ὑπὸ τοῦ λιμοῦ.
- Διέφυγεν λαβὼν ὑπὸ μάλης(=κάτω από τη
μασχάλη) ἐγχειρίδιον.
-Περσεὺς πρὸς Ἄργος ναυστολῶν(=πλέοντας) τὸ
Γοργόνος κάρα (=κεφάλι ) ἐκόμιζε.
-Λιμένων τε εἴργονται (=εμποδίζουν) τῶν
Ἀθηναίων παρὰ τὰς σπονδάς(= σε αντίθεση με τις
συμφωνίες).
-Οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἀθηναῖοι ἐπολέμησαν μετὰ
τῶν ξυμμάχων πρὸς ἀλλήλους(= μεταξύ τους)
-ὅστις ἐπὶ τοῖς ἀλλοτρίοις πράγμασιν (=στις ξένες
υποθέσεις)οὕτω πονηρός ἐστι .

Η ΚΛΙΣΗ ΤΟΥ ΒΟΗΘΗΤΙΚΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ «εἰμί» ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Οριστικ Υποτακτι Ευκτική Προστακτικ Απαρέμφα Μετοχή
ή κή ή το

43
Ε εἰμὶ ὦ εἴην - εἶναι ὧν
Ν εἰ ᾖς εἴης ἴσθι οὖσα
Ε ἐστὶ ᾖ εἴη ἔστω ὂν
Σ ἐσμὲν ὦμεν εἴημεν/εἶμ _
ἦτε
Τ ἐστὲ εν ἔστε
ὦσι(ν)
Ω εἰσὶ(ν) εἴητε/εἴτε ἔστων/ἔστωσ
Τ εἴησαν/εἶε αν/ ὄντων
Α ν
Σ
Π ἢν
Α ἦσθα
Ρ
Α
ἢν
Τ ᾖμεν
Α ᾖτε
Τ ᾖσαν
Ι
Κ
Ο
Σ
Μ ἔσομαι ἐσοίμην ἔσεσθαι ἐσόμενο
Ε ἔσῃ/ει έσοιο ς
Λ ἔσεται έσοιτο -η
Λ ἐσόμεθα ἐσοίμεθα -ον
. ἔσεσθε έσοισθε
ἔσονται έσοιντο
Α ἐγενόμην γένωμαι γενοίμην γένου γενέσθαι γενόμεν
Ο ος –η
Ρ -ον
.
Π γέγονα γεγόνω γεγονοίμι γεγονώς ίσθι γεγονέναι γεγονώς
Ρ -υῖα
Κ -ός
Μ
Υ ἐγεγόνειν
Π
Ρ
.

Το ρήμα «εἰμὶ» είναι ανώμαλο και οι χρόνοι του συμπληρώνονται από το ρ.

«γίγνομαι».

44
 Πώς ξεχωρίζουμε τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς μεταξύ τους:

ΒΗΜΑ 1ο:

1.εάν ο προσδιορισμός είναι ουσιαστικό τότε θα είναι:

α)παράθεση β)επεξήγηση.

π.χ : Λευκίμη, τό ἀκρωτήριον (η λ. «ακρωτήριον» είναι ουσιαστικό, άρα θα είναι

οπωσδήποτε παράθεση ή επεξήγηση, αποκλείοντας τον επιθετικό ή κατηγορηματικό
προσδιορισμό).

2.αν ο προσδιορισμός είναι επίθετο, αντωνυμία, αριθμητικό, επιθετική μετοχή, θα είναι:

α)επιθετικός β)κατηγορηματικός προσδιορισμός.

π.χ τήν δέ Ἑλληνικήν δύναμιν ἤθροιζεν( η λ. «τήν Ἑλληνικήν» είναι επίθετο, άρα θα είναι
όπωσδήποτε επιθετικός ή κατηγορηματικός, αποκλείοντας την παράθεση ή την
επεξήγηση).

ΒΗΜΑ 2ο:

Εάν καταλήξουμε στην 1η περίπτωση, τότε...

1.εάν ο προσδιορισμός είναι έννοια ευρύτερη από το προσδιοριζόμενο, εάν δηλ. από το
μερικό μεταβαίνουμε στο γενικό, είναι παράθεση, και μεταφράζεται με αναφορική
πρόταση.

π.χ : Λευκίμη, τό ἀκρωτήριον ( η λ. « ἀκρωτήριον» είναι έννοια γενικότερη από την λ.

«Λευκίμη», γιατί στην έννοια του «ἀκρωτηρίου» δεν περιλαμβάνεται μόνο η «Λευκίμη»).
μετάφραση: η Λευκίμη, η οποία(που) είναι ακρωτήριο

2. όταν όμως ο προσδιορισμός είναι έννοια στενότερη από το προσδιοριζόμενο, εάν δηλ.
από το γενικό πάμε στο μερικό, είναι επεξήγηση, και μεταφράζουμε με τη χρήση του
«δηλαδή»

Π.χ. ὁ κοινός ἰατρός θεραπεύσει σε, ὁ χρόνος(η λ. «ὁ χρόνος», είναι έννοια στενότερη
από το προσδιοριζόμενο «ἰατρός», γιατί η έννοια «γιατρός» δεν περιλαμβάνει μόνο την
έννοια χρόνος. μετάφραση: ο κοινός γιατρός θα σε θεραπεύσει, δηλ. ο χρόνος ).

ΒΗΜΑ 3ο:

Εάν καταλήξουμε στη 2η περίπτωση: δηλ.: επιθετικός ή κατηγορηματικός, τότε...

1.εάν υπάρχει άρθρο στο επίθετο (στον προσδιορισμό δηλ.) ή δεν υπάρχει άρθρο ούτε
στον προσδιορισμό ούτε στο προσδιοριζόμενο, έχουμε επιθετικό προσδιορισμό

45
 π.χ τήν δέ Ἑλληνικήν δύναμιν ἤθροιζεν( ο προσδιορισμός: «τήν Ἑλληνικήν», είναι
επίθετο και έχει άρθρο, άρα είναι επιθετικός προσδιορισμός),
π.χ. ἔτι δέ ἔχομεν σώματα ἱκανώτερα τούτων, [εδώ δεν υπάρχει άρθρο ούτε στον
προσδιορισμό «ἱκανώτερα» ούτε στο προσδιοριζόμενο «σώματα», πάλι έχουμε επιθετικό
προσδιορισμό].

2. αν όμως...υπάρχει άρθρο στο ουσιαστικό (στο προσδιοριζόμενο δηλ.) και όχι στον
προσδιορισμό ή έχουμε ως προσδιορισμό μια από τις λέξεις: πᾶς, ἅπας, ὅλος, ἄκρος,
μέσος, ἔσχατος, μόνος, αὐτός και ἕκαστος, τότε έχουμε κατηγορηματικό
προσδιορισμό.

π.χ κατέλαβον τάς κώμας ἐρήμους, το άρθρο εδώ βρίσκεται στο προσδιοριζόμενο, «τάς
κώμας» και όχι στον προσδιορισμό, επομένως έχουμε κατηγορηματικό προσδιορισμό.
π.χ ἅπαντες οἱ στρατιῶται ἔφερον κράνη, ο προσδιορισμος «ἅπαντες» είναι από τις
λέξεις που χρησιμοποιούνται ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί.

46
ΣΤ. ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Η ΓΕΝΙΚΗ
10. Φεῦ πονηροῦ ἀνδρός, ὃς τὴν πατρίδα τοῖς πολεμίοις προδέδωκε.
11. Σωκράτει ἕν ἱμάτιον θέρους τε καὶ χειμῶνος ἐξήρκει.
14. Πολλοὶ ἄνθρωποι παντοίων γλωσσῶν ἐκείσε πλέουσι.\
16. Εἰς τοῦτο μωρίας ἦλθεν.
17. Ποῦ γῆς κεῖται
18. Ἐγγὺς τῆς νήσου.
19. Πρόσω τῆς πόλεως.
20 Διὰ μέσου τῶν πυλῶν ῥεῖ ποταμὸς εὖρος ἑνὸς πλέθρου.
Πολλοὶ πολῖται μετὰ θάνατον ἀνδριάντων ἄξιοι νομίζονται.

Η ΔΟΤΙΚΗ
1.Ξέρξης χιλίαις καὶ διακοσίαις ναυσὶ καὶ ἀναριθμήτῳ στρατῷ πεζῷ εἰς τὴν Ἑλλάδα ὥρμησε.
3.Οὐ μόνον καρπούς τρεφόμεθα ἀλλὰ καὶ θηρίοις.
4. Ξέρξης τὴν θάλασσαν ὀργῇ ἐμαστίγωσεν.
5. Ἔργοις φίλους γίγνωσκε μὴ μόνον λόγοις.
6. Τῇ ὑστεραίᾳ πόλις ἑάλω.
7.Οὐ πολλαῖς ἡμέραις ὕστερον ἦλθεν ἐξ Ἀθηνῶν Θυμοχάρης.
8. Πάσῃ ἀκριβείᾳ τὰ δέοντα ποιήσομεν.
9. Ταύτῃ τῇ νίκῃ μάλιστα ἡδόμεθα.
10.Ἦλθον δὲ καὶ Θεσσαλῶν ἱππεῖς τοῖς Ἀθηναίοις κατὰ τὸ ξυμμαχικόν,
11.Ὁ βίος ἦν τοῖς πλείστοις αὐτῶν ἀπὸ σιδηρείας (=σιδηρουργία).
12. Ἐστὶ χρήματα ὑμῖν.
13. Καὶ θυμοειδέστατος ἵππος τῷ χαλινῷ καὶ τῇ μάστιγι δαμάζεται.
14. Δουλεία αὐτοῖς ὑπάρχει
15. Χαιρεφῶν ἐμοὶ ζημία μᾶλλον ὠφέλειά ἐστιν.
16. Ἄρξομαι δέ σοι ἀπὸ τῶν μικροτάτων παραδειγμάτων.
17. Μή μοι θορυβήσητε.
18. Ἐμοὶ γὰρ ἀνὴρ ἀπέθανεν.
19. Ξυνελέγη αὐτῷ τὸ στράτευμα.
20. Ἀφικνοῦνται τεσσαρακοστῇ ἡμέρᾳ ὕστερον.

Η ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ
1. Καὶ πόλις αὐτόθι ᾠκεῖτο Θάψακος ὄνομα.
5. Οἱ στρατηγοὶ ἀπέθανον ἀποτμηθέντες τάς κεφαλάς.
7. Στράτευμα συνελέγετο τόνδε τὸν τρόπον.
9. Κεντρίτης ποταμὸς ἀπεῖχε τῶν ὀρέων ἕξ ἑπτὰ στάδια.
10. Ἑπτὰ γὰρ ἡμέρας ἐπορεύθησαν διὰ τῶν Καρδούχων.
11.Ἀφικνοῦνται εἰς τὸν Ζαπάταν τὸ εὖρος τεττάρων πλέθρων.
12.Πρωταγόρας ἐπιδημεῖ τρίτην ἤδη ἡμέραν.
13.Τὶ τηνικάδε ἀφῖξαι, Κρίτων;
14.Αὐτὰ ταῦτα ὀργίζομαι σοί.

47