Сэтгэцийн эмгэг PDF

Ñýòãýöèéí ýìãýã¿¿ä
12_setgets last.indd 611 5/25/2005 4:49:21 PM

Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëñàí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿ä ;
Ã.Äîðæõàíä ÑÝÊÝ-èéí Åðºíõèé ýì÷, Ìîíãîë Óëñûí ýð¿¿ëèéã

õàìãààëàõûí ãàâüÿàò àæèëòàí, êëèíèêèéí
ïðîôåññîð
Ë.Íàñàíöýíãýë ÑÝÊÝ-èéí Ýì÷èëãýý ýðõýëñýí îðëîã÷ äàðãà,
Àíàãààõ Óõààíû Äîêòîð
Í.Îð¸ë ÝÌØÓÈÑ-èéí Ìýäðýë ñýòãýöèéí ýìãýã ñóäëàëûí
òýíõìèéí áàãø, Àíàãààõ Óõààíû Äîêòîð, Äýä
ïðîôåññîð
Ñ. Äýëãýðöîãò ÑÝÊÝ-èéí Çºâëºõ ýì÷, Êë ïðîôåññîð
612 Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ

1. ÓÕÀÀÍ ÁÀËÀÐÒÀÕ ÁÀÉÄËÓÓÄ F05
Òîäîðõîéëîëò Óõààí áàëàðòàõ, öààøëààä óõààí àëäàõ íü;

Ñýòãýöèéí
õóðö  -Ãýíýò õóðöààð ýõëýõ áà ¿ðãýëæëýõ
õóãàöàà íü õàðüöàíãóé áîãèíî
õ¿íä  -Áèå ìàõáîäü, ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû
õ¿íä, õ¿íäýðñýí, íýí ÿàðàëòàé ýð÷èìò
ººð÷ëºëò ìºí áîëîí ñýõýýí àìüäðóóëàõ ýì÷èëãýýíèé
òóñëàìæ øààðäàãäàõ ýìãýã¿¿ä óõààí
áàëàðòàõ, óõààí àëäàõ ãýæ íýðëýäýã
ñýòãýöèéí ººð÷ëºëòººð èëýðäýã.
Ухаан балартах, алдах нь
Øàëòãààí сэтгэцийн эмгэгийн бус харин бие махбодь,
мэдрэлийн тогтолцооны өвчнүүдийн онцгойлон тэмдэглэхэд
хүнд, хүндэрсэн үеийнх нь эмнэлзүйн түгээмэл хэлбэрийн
илрэлийн нэг мөн. Үүсэх шалтгаан нь өвөрмөц бус, олон
төрөл.
Ухаан баëартахад хүргэдэг өвчнүүд бүлэг:
• Хүнд хордлогууд
• Бие махбодийн өвчнүүдийн төгсгөл байдлууд
• Халдварт өвчнүүд
• Мэдрэлийн тогтолцооны зарим өвчнүүд /тархины
цусан эргэлтийн хурц өөрчлөлтүүд, тархины бүрхүүл
хальс, эд эсийн үрэвсэл г.м./
Àíãèëàë • Ухаан нойрмоглож балартах

• Ухаан дэмийрч балартах
• Ухаан мэнэрч балартах
• Ухаан зүүдчилж балартах
• Ухаан бүрийтэж балартах
Ухаан балартах байдлуудын эмнэлзүй нь ерөнхий шинж
тэмдгүүдээсээ
гадна өвөрмөц нэмэгдэл шинжүүдээс бүрддэг
Эмнэл зүй
• гадаад орчны юмс үзэгдлийг тусгахгүй, эсвэл хагас хугас төдий таньж
тусгадаг болох
• орон зай, цаг хугацаа орчны баримжаа, мэдрэмжээ алдах ба мөн хүн ялгаж
танихгүй болох,
Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ 613

• үг яриа нь хэдийгээр буруу бус боловч, агуулга нь үл ойлгогдох ганц нэг

салангид үгнээс бүрдэх
• ухаан балартсан байдлаас гарсны дараа тухайн үед орчиндоо болж байсан
үйл явдал, тэр байтугай өөрийн биедээ илэрч байсан зовиур шаналгаагаа
санахгүй, санасан ч ганц нэгхэнийг бүүр түүрхэн санах
Эдгээр дөрвөн шинж хурцаар, нэгэн зэрэг илрэн, богино хугацаанд
үргэлжлэн арилсан тохиолдолд ухаан балартал гэсэн оношийг тогтооно. Аль
нэг шинж нь зөвхөн дангаараа илрэх буюу шинж тэмдгүүд хэсэгчлэн илэрсэн
тохиолдолд энэ оношийг тогтоохгүй.
Ухаан балартах байдлын оношийн хэмжүүрүүд

Ухаан Ухаан балартлын ерөнхий
балартлын шинжүүдээс Өвөрмөц шинжүүд
хэлбэрүүд Илрэх Илрэхгүй
Ухаан Бүгд - Сэтгэцийн бүх үйл ажиллагаа, үг яриа,
нойрмоглож хөдөлгөөн удаашрах
балартах
Ухаан дэмийрч Бүгд - Дүрсийн гажуу тусгал, дэлгэц дээрхи
балартах аймшгийн агуулгатай кино адил
харааны хий үзэгдэл, сэтгэлийн
хөдөлгөөний тогтвороо хэт алдах,
хөдөлгөөний ихсэлт
Ухаан мэнэрч Бүгд - Холбоосгүй, үл ойлгогдох үгсийг

балартах шивнэн давтах, ор дэрний хэмжээнд
зогсолтгүй хөдөлгөөнтэй байх
Ухаан Бүгд, зарим Орон зай, цаг Зүүдлэх хэлбэрийн ихээхэн зөнт
зүүдчилж үед бүрэн бус хугацааны агуулгатай, тухайлбал харь гаригт
балартах хэсэгчилсэн баримжаагүй очоод байгаа мэт харааны хий үзэгдэл
байдлаар болох, санах ой бий болж, уг хий үзэгдлийнхээ үйл
үгүй болох, үг явдалд өөрөө оролцож байгаагаар өөрт
яриа холбоос нь дүрслэгдэнэ.
агуулга, бүрэн
байдлаа алдах
Ухаан Бүгд • Их биеийн булчин мөчийн
бүрийтэж хөдөлгөөн гадна талаасаа хэвийн
балартах мэт харагдах
• Дүрсийн хурц дэмийрэл, хий
үзэгдэл, түгшүүр хилэн хосолсон
уур уцаар, ширүүн дошгиролд
орох
• Орчиндоо аюултай, санаа сэдэл
чиглэсэн зорилгогүй үйлдэл хийх
ЖИЧ: Нойрны өөрчлөлт /ялангуяа нойргүйтэх/, ухаан балартлын аль ч хэлбэрийн үед

байнгад илэрдэг.
Ухаан балартлын хэлбэрүүдийн оношийн учир холбогдол
Ухаан балартлын хэлбэрүүд Ямар өвчний үед илрэх вэ?
• Ухаан нойрмоглож балартах Бие махбодийн ба мэдрэлийн

• Ухаан дэмийрч балартах тогтолцооны өвчнүүд халдварт өвчин, хүнд
• Ухаан мэнэрч балартах хордлогууд
• Ухаан зүүдчилж балартах
• Ухаан бүрийтэж балартах Шизофрени,
Эпилепси, тархины гэмтлүүдийн алсын үлдэц
үе, тархины органик өөрчлөлт бүхий
өвчнүүд
Ялгах онош:
Ялгах онош Анамнез Эмнэл зүй
• ухаан алдах
• архи үнэртэх
Их хэмжээний • нүүр царай цайх, зэвхийрэх
архины хүнд архи /биеийн • халуун буурах
хордлого, 1 кг • амьсгал өнгөц удаан, хэм алдагдалтай
шартах хам жинд 3.5 мл-ээс болох
шинжийн илүүтэй • судасны цохилт олширч хүчдэл дүүрэлт нь
хүнд хэлбэр оногдох/ багасах
уусан • шөрмөсний рефлекс багасах
• таталт уналт өгөх
• цусан дах этилийн спиртийн концентраци
3-5 промильд хүрсэн байх
• толгойн гадна хэсгийн шарх, цус хуралт
зэрэг өөрчлөлт нүдэнд харагдах
Толгойн • "нүдний шил зүүх" шинж илрэх
тархины
хэсгээрээ • огиулах, бөөлжих
гэмтэл
осолд өртсөн • мэдрэлийн тогтолцооны голомтот өөрчлөлт
илрэх
• дүрс оношлогоонд гавлын яс гэмтсэн, цус
хуралт үүссэн өөрчлөлтүүд илрэх

• царай нүүр хөхрөх
• амьсгал
− амьсгаадах
Хүчилтөрөгчийн − хурдсах
хүчил- дутмагшлын − удаашрах
төрөгчийн эсвэл − өнгөц болох
дутмагшил нүүрсхүчлийн − тасалдах
хордлогын − хэм алдагдах
нөхцөлд өртсөн • зүрх судас:
− судасны цохилт цөөрөх
− артерийн даралт буурах
• мэдрэлийн тогтолцоо
− рефлексүүд буурах
− булчингийн чангарал буурах
• ухаан нойрмоглон балартаж, орчны

баримжаа алдах
• хөдөлгөөн хэт ихсэх ба эсвэл бүрэн сааталд
орж хөших
• зүрхний цохилт хурдасч, хүчтэй болох
• хөлрөх
хүнд стресст
Хүнд стресст • чичирч салганах
өгөх хариу
өртсөн • амьсгал давхцах
урвал
• булчин хөших, шөрмөс татах, булчингаар
өвдөх
Эдгээр өөрчлөлт илэрснээсээ хойш, хэрэв
стресс үүсгэсэн процесс зогссон бол 8 цагийн
дараагаас, үргэлжилж байгаа бол 48 цагаас
доош хугацааны дараагаас багасч эхэлнэ.
Øинжилгээ
• Дараахи шинжилгээнээс эмнэлзүйн • цус, шээсний ерөнхий ба

оношоо батлах, үгүйсгэх, ялгах оношид биохимийн
нэн түрүүнд зайлшгүй шаардахыг нь • нян судлалын
оновчтой сонгон яаралтай хийлгэнэ. • хор судлалын
• Шинжилгээний үзүүлэлтийг "Эмнэлзүйн • тархины цахилгаан бичлэгийн
удирдамж, стандарт". 2004. УБ номын • зүрхний цахилгаан бичлэгийн
лабораторийн шинжилгээ гэсэн хэсэгт • зарим төрлийн дүрс оношлогооны
бичигдсэний дагуу оношзүйд ашиглана.

ªâ÷òºíèéã õºòëºõ óäèðäàìæ
ªâ÷òºí, àð ãýðèéíõýíä ºãºõ ìýäýýëýë

• îð÷íîî òóñãàõã¿é, õ¿í òàíèõã¿é
• îðîí çàé öàã õóãàöààíû áàðèìæààëëàà àëäñàí
• ¿ãèéí äóóäëàãà, àãóóëãà íü îéëãîãäîõã¿é
• õºäºëãººíèé èõñýëò ýñâýë áàãàñàëò áîëñîí
• íîéðã¿éäñýí
Ýíý áàéäëóóä ãýíýò, öîãö áàéäëààð èëýð÷ áàéãàà íü õ¿íä ºâ÷íèé øèíæ
áºãººä òàâèëàí íü ýðãýëçýýòýé.
ªâ÷òºí, àð ãýðèéíõýíä ºãºõ çºâëºãºº

• ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí öààøëààä ýð÷èìò áîëîí ñýõýýí àìüäðóóëàõ
ýì÷èëãýýã ýìíýëýãò õýâò¿¿ëýí õèéëãýõ øààðäëàãàòàé
• ºâ÷òºí áèåý àð÷ëàõ ÷àäâàðàà àëääàã ó÷ðààñ àñðàã÷, ñóâèëàã÷
íàðààñ ãàäíà ãýð á¿ëèéí õàìãèéí îéð äîòíî õ¿ì¿¿ñèéí îðîëöîî
àñàðãàà ñóâèëãààíä íýí ÷óõàë ó÷èð õýí íýãíýýð ºâ÷òºíã ñàõèóëàõûã
çºâøººðíº,
Ýì÷èëãýý
Ýì÷èëãýýã ýð÷èìò ýì÷èëãýýíèé ãîðèìîîð
• åðºíõèé /àìèí ÷óõàë ýðõòí¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí áàéäàëä
îðóóëàõ/
• ñýòãýöèéí ãýñýí 2 ÷èãëýëýýð õèéíý
Ýð÷èìò ýì÷èëãýýíèé åðºíõèé àðãà õýìæýý íü:

1. öóñíû ýðãýëòèéí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí áàéäàëä îðóóëàõ
2. àìüñãàëûí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí áàéäàëä îðóóëàõ
3. ýëýã, áººðíèé ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí áàéäàëä îðóóëàõ
4. õîðäëîãîîñ ãàðãàõ
5. àìèíä àþóëòàé øèíæ òýìäýã, õàì øèíæ¿¿äèéã /õýò ºíäºð
õàëóóðàõ, àðòåðèéí äàðàëò õýò ºíäºðñºõ, ñóäàñíû äîòîðõè
á¿ëýãíýëò òàðõìàëààð èõñýõ õàì øèíæ ã.ì./ àðèëãàõ
6. õ¿÷èë ø¿ëòèéí òýíöâýðèéã õýâèéí áàéäàëä îðóóëàõ
7. óñ, ýëåêòðîëèòèéí òýíöâýð, àëäàãäëûã õýâèéí áàéäàëä îðóóëàõ
8. ãàâëûí äîòîîä äàðàëò èõñýëò, òàðõèíû õàâàíòëûã àðèëãàõ
9. òàðõèíû áîäèñûí ñîëèëöîîã õýâèéí áàéäàëä îðóóëàõ
¿íäñýí ÷èãëýë¿¿äòýé áàéõ áºãººä ºâ÷íèé ¿íäñýí îíîø, ýìíýëç¿éí áàéäàë,
òóõàéí ºâ÷òºíèé õóâèéí îíöëîãîîñ õàìààðàí øààðäëàãàòàé ÷èãëýë¿¿äèéã
íü ñîíãîí “Ýìíýëç¿éí óäèðäàìæ, ñòàíäàðò” /2004.ÓÁ/ íîìîíä áè÷èãäñýí
àðãàç¿éí äàãóó õèéíý.

Ñýòãýöèéí ýì÷èëãýýíä ºäðèéí öàãààð ãàëîïåðèäîë ºäºðò 0.5-

1.0 ìã-ààð 1-2 óäàà óóëãàõ, ýñâýë 2-10 ìã áóë÷èíä òàðüæ áîëíî, îðîé
ýñâýë øºíèéí öàãò àìèíàçèí 50-100 ìã óóëãàõ áóþó áóë÷èíä òàðèõ,
áåíçîäèàçåïèíûã áàãà òóíãààð /2.0-5.0 ìã/ óóëãàæ õýðýãëýæ áîëíî.
ªâ÷òºíä õàíäàõ õàíäëàãûí óäèðòãàë

• óõààí áàëàðòàõ áàéäàëä îðñîí ºâ÷òºíã ñòàöèîíàðò ýð÷èìò áà ñýõýýí
àìüäðóóëàõ, ýñâýë òýäãýýðòýé ä¿éöýõ òàñàã, ïàëàòàíä ÿàðàëòàé
æóðìààð õ¿ëýýí àâ÷ õýâò¿¿ëíý
• ¿íäñýí ºâ÷íèé îíîøèéã ÿàðàëòàé òîãòîîõ ¿¿äíýýñ õîëáîãäîõ ýì÷
íàðûí çºâëºãººíèéã íýí äàðóé çîõèîí áàéãóóëàõ
• ýì÷èëãýýã ÿàðàëòàé, ýð÷èìòýé, ýìãýã æàìûí äàãóó èæ á¿ðíýýð õèéíý
• ýõíèé ýýëæèíä áèå ìàõáîäèéí ººð÷ëºëòèéí ýñðýã ýì÷èëãýý
øààðäàãääàã, ñýòãýöèéí ººð÷ëºëò èë¿¿òýé èëýð÷ áàéíà ãýæ ¿çýýä
ñýòãýöèéí ýìíýëýãò õ¿ðãýõ ãýæ öàã àëäàæ áîëîõã¿é, ñýòãýöèéí ýì÷èëãýý
õîöðîõã¿é
• îíîø òîãòîîãäîõîä õ¿íä áàéãàà íºõöºëä ýìíýëã¿¿ä áèå áèå ð¿¿ãýý
èëãýýæ, öàã àëäñàíààñ õ¿íäðýë ãàð÷ ýì÷ õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã ¿çýãäýë
áàéäãèéã öàã ÿìàãò àíõààðàõ
• óõààí áàëàðòàõ áàéäàë ãýñýí îíîø òîãòîîãîîä ãýðýýð áà àìáóëàòîðèîð
ýì áè÷èæ ºãººä îðõèæ áîëîõã¿é, çààâàë ñòàöèîíàðò õ¿ðãýõ íü ç¿éòýé.
Ñòàöèîíàðò õ¿ðãýõ õ¿ðòëýý õ¿íä øèíæ òýìäã¿¿äèéã, òóõàéëáàë
ç¿ðõ ñóäàñíû ¿éë àæèëëàãààíû õóðö äóòìàãøèë ã.ì. õºíãºð¿¿ëýõýä
÷èãëýñýí ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ç¿éòýé.
• Õàðèí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéí àíõàí øàòàíä ýðñ ýð÷èìòýé
ýì÷èëãýý õèéñýí áàéõ íü ºâ÷íèé ýìíýëç¿éã á¿äãýð¿¿ëäýã ñºðºã
òàëòàéã áàñ àíõààð÷ áàéõ
2. ÌÝÄÐÝË ÑÓËÜÄÀÕ ÍÅÂÐÎÇ F48
Òîäîðõîéëîëò Ìýäðýë ñóëüäàõ íåâðîç íü;

• Ñýòãýöèéí ãýìòëèéí øàëòãààíòàé
• Òàðõèíû á¿òöèéí áóñ, ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýëèéí
ººð÷ëºëò áèé áîëäîã
• Õóâü õ¿íèé ñýòãýöèéí ÷àíàðûí îíöëîã áàéäàëòàé
õ¿ì¿¿ñ èõýâ÷ëýí ºâ÷èëäºã
• Ñýòãýöèéí õºíãºí ººð÷ëºëòººð ýìíýë ç¿é íü
èëýðäýã
• Ýäãýðýõ òàâèëàíòàé ºâ÷èí þì.

Øàëòãààí Ñýòãýöèéí øàëòãààí

• Ñýòãýë çîâîîñîí õóâèéí ¿éë ÿâäëóóä
• Àþóë ãàìøãèéã í¿äýýð õàðæ, áèåýð òóóëñíààñ
¿¿ññýí ñýòãýëèéí çîâëîí
• Íèéãìèéí ñºðºã áàéäëóóäààñ ¿¿ññýí ñýòãýëèéí
çîâëîí
• Ýäãýýð ¿éë ÿâäëóóä òóõàéí õ¿íèé äîòîîä ñýòãýë,
áîäîëòîé íü õàðøèëäàí, áèå ñýòãýö íü ñóëüäàæ
ÿäàðñàí ¿åä òîõèîëäîõ íü “ñýòãýöèéí øàëòãààíò”
ãýæ íýðëýäýã ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã
Ýìíýëç¿é
ªâ÷òºí äàðààõ á¿ëýã øèíæ¿¿äýýñ çîâèóð áîëãîí ºã¿¿ëäýã

àìàðõàí ÿäðàõ, òàìèð òàñðàõ, ýöýæ ñóëüäàõ, àæëûí
÷àäâàð áóóðàõ, àæëûí ÿëèìã¿é à÷ààëëûã äààõàà
Áèåèéí áîëèõ, àìðàõ ¿åä ÿäàðãàà íü ãàðàõã¿é áîëîõ,
ñóëüäëûí  ýõýëñýí àæëàà ã¿éöýýæ ÷àäàõàà áîëèõ, õºäëºõ, ÿðèõ,
øèíæ¿¿ä äóóãàðàõààñ çàëõóó íü õ¿ðýõ, áèåèéí ýð÷ õ¿÷, ñýðãýëýí
öîâîî áàéäàë, èäýâõè àëäðàõ
îþóíû õ¿÷ àëäðàõ, àæëûí ÷àäâàð íü áóóðàõ, îþóíû
õ¿÷ øààðäñàí àæëûí äàðàà ÿäàð÷ ñóëüäàõ, ºäºð
òóòàìäàà ýðõýëäýã ìýðãýæëèéí àæëûí á¿òýýë, ¿ð
Îþóíû ä¿í íü áàãàñàõ, àíõààðàë ñàðíèìòãàé, òºâëºðºë ¿ã¿é,
ñóëüäëûí  ¿¿íèé óëìààñ ìàðòàìõàé áîëîõ, õýðýãòýé õýðýãã¿é
øèíæ¿¿ä ýëäýâ ç¿éëñ õàð àÿíäàà òîëãîéä îðæ èðñíýýñ “òàðõè
ÿäàð÷” òîëãîé ñýðãýëýí áóñ “ä¿éíãý” áîäîõ ñýòãýõ
÷àäâàð ìóóòàé áîëîõ, öààøäûí çîðèëò òºëºâëºãºº
íü áàãàñàõ
óóð óöààð èõñýõ, ñýòãýëèéí õºäºëãººí òîãòâîðã¿éäýõ,
Öî÷ðîë õ¿ëýýö, òýñâýð òýâ÷ýýð, áèåý áàðèõ ÷àäâàð áóóðàõ,
èõñýëèéí  äóó ÷èìýý, ãýðýë ãýãýý çýðýãò õýò ìýäðýã, äóðã¿é áîëîõ,
øèíæ¿¿ä áèåý ÷àãíàìòãàé áîëîõ, àìàðõàí óéëàõ
- òîëãîé ºâäºõ
- íîéð õÿìðàõ
Ò¿ãýýìýë - õºëðºõ, ç¿ðõ äýëñýõ, ãàð õºë õ¿éòýí îðãèõ,
çîâèóð-  òîëãîé ýðãýõ
óóä - ñýòãýë ò¿ãøèõ
- ñýòãýëýýð óíàõ

ªâ÷òºí ºâ÷èëñºí òóõàéäàà ýìíýëãèéí ìàãàäëàãàà õ¿ñäýã òàë áèé.
Îíîøèéí õýìí¿¿ð¿¿ä
Áèåèéí áîëîí ñýòãýöèéí ñóëüäëûí, ìºí öî÷ðîë èõñýëèéí á¿ëýã

øèíæ¿¿ä òóñ á¿ðýýñ 1-2-îîñ äîîøã¿é øèíæ èëýðñýí áàéíà.
Ýäãýýð øèíæ¿¿ä çààâàë äàðààõè ºâºðìºö ºíãº àÿñòàé áàéíà:

• Ñóëüäëûí õàì øèíæèéí ýíãèéí õýëáýð¿¿ä (õ¿÷ àëäðàõ áà åðºíõèé
ñóëüäëûí áàéäàë) èõýâ÷ëýí èëðýõ
• Ñýòãýöèéí áà áèåèéí ñóëüäëûí øèíæ¿¿ä õîñëîí èëðýõ
• ªâ÷òºíèé çîâèóð øàíàëãàà íü ¿å ¿å èõýñ÷ áàãàñàõ äàâòàìæòàé
áàéõ
• Ñýòãýö ãýìòýë ¿¿ñãýñýí íºõöºë áàéäàë äàâòàí íºëººëºõ áóþó áèå
ñýòãýöèéí õ¿÷ øààðäñàí àæëûí äàðàà ºâ÷òºíèé çîâèóð èõñýõ
• ßëèìã¿é ç¿éëä ñýòãýë ñàíàà íü õýò çîâíèõ, ÿìàð íýãýí ìóó ç¿éëñ
çºãíºõ, òýñâýð òýâ÷ýýðã¿é áîëîõ, ñýòãýëèéí òýíöâýð àìàðõàí àëäðàõ,
áóë÷èí ìàõ ºâäºõ, õºøèæ ÷àíãàðàí áèå òàâèðàõã¿é ÷ºëººòýé áóñ
áàðèãäìàë áàéõ çýðýã ºâºðìºö øèíæ¿¿ä èëðýõ
• Ñóëüäëûí çàðèì øèíæ¿¿ä íü ìºí ºâºðìºö ºíãº àÿñòàé áàéõ,
òóõàéëáàë íîéð ºíãºö, ç¿¿ä èõòýé, óíòààä ñýðñíèé äàðàà áèå
àìðààã¿é, íîéð õ¿ðýõã¿é áàéãàà ¿åä ººðèéí õóâèéí çîâëîíã áàéíãà
ýðãýö¿¿ëýí áîäñîí, íîéð õ¿ðýõã¿é áîëîâ óó ãýæ ñýòãýë ò¿ãøèí
õ¿ëýýñýí ºíãº àÿñòàé áàéõ áà õýâèéí íîéðòîé ¿å, íîéð õÿìàðñàí
¿å ýýëæëýõ, òîëãîéí ºâäºëò õ¿÷òýé áóñ, íýëýíõ¿é áóþó ìàëãàéí
õ¿ðýýíèé îð äàãàñàí áàéðëàëòàé áàéõ, óéëàõ íü èõýâ÷ëýí ººðèéãºº
ºìººðºõ, ºðºâä¿¿ëýõ ãýñýí øèíæòýé áàéõ áà óóðëàõäàà áèåý áàðèõ
÷àäâàðàà àëääàã áàéõ
ªâ÷íèé äîòîîä çóðàãëàëûí
• Çîâèóð øàíàëãàà, áàéäëàà èëýðõèéëýõ, ýì÷òýé õàðüöàõ

áóþó òîäîòãîë øèíæ¿¿ä
çýðýãòýý í¿¿ðýìãèé, íóóõ þìã¿é, áîäèò áàéäëûã

ñàíààíààñàà ÷èìæ ÿðèõ, ÿðèàí äóíäàà òºðõ áàéäàë íü
îëîí ÿíçààð õóâèðàõ
• Ãàäíû íºëººëºëä ñýòãýëç¿éí, õýâèéí áóñ õ¿÷òýé õàðèó
óðâàë ºãºõ
• Ñýòãýëèéí õºäºëãººí òîãòâîðã¿éäýõ
• Óõàìñàðò óõààíû õ¿ðýý íàðèéñàí ñýòãýö ãýìòëèéí
àãóóëãàä òºâëºðºõ
• Äîòîîä ñýòãýëäýý çºð÷èëòýé áàéõ

- Ñýòãýö ãýìòýë àâñíû äàðàà óã ºâ÷èí ¿¿ññýí áàéõ,

ñýòãýö ãýìòýë àâàõ íü áèå ìàõáîäü, ìýäðýë ñýòãýöèéí
¿éë àæèëëàãàà, ôèçèîëîãèéí õýâèéí áàéäàë íü
ñóëüäàæ, ÿäàð÷ äîðîéòñîí ¿åä òààðñàí áàéõ
- ªâ÷íèé ýìíýëç¿éä ñýòãýö ãýìòëèéí àãóóëãà òóñãàëàà
îëñîí ñýòãýöèéí øàëòãààíûõ íü áîëîí ýðãýö¿¿ëýí
áîäîõ áîäîë ñàíààíûõ íü ãîë ñýäýâ íü áîëñîí, áèé
áîëñîí çîâëîíãîîñ ãàðàõ çàìàà ººðºº øèéäâýðëýæ
÷àäàõã¿é áàéäàëä õ¿ðñýí áàéõ
ªâ÷íèé åðºíõèé õýìí¿¿¿ð¿¿ä íü
- ªâ÷èí ¿¿ñýõýä õ¿ðãýñýí ýìãýã òºð¿¿ëýã÷ äîòîîä,

ãàäààä õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëºë, ýäãýýðýýñ ¿¿ññýí
ººðèéí ºâºðìºö ºíãº àÿñ á¿õèé ýìíýëç¿éí øèíæ¿¿ä
èëðýýã¿é áàéõ
- Õóâü õ¿íèé ñýòãýöèéí ÷àíàðûí äàðààõ îíöëîã á¿õèé
õ¿ì¿¿ñ ìýäðýë ñóëüäàõ íåâðîç ºâ÷íººð ºâ÷ëºõ íü
ýëáýã áàéíà. ¯¿íä:
o Òºâ ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû äóíäàæ õýâ
øèíæèéí áºãººä õóâü õ¿íèé ñýòãýöèéí
ºâ òýãø õýëáýðèéí õºãæèë á¿õèé áîëîâ÷
þìñ ¿çýãäëèéí ìºí ÷àíàðûã ºíãºí òàëààñ
íü ä¿ãíýäýã øèéäâýðã¿é, õ¿íèé àÿñ
äàãàìòãàé, ñýòãýëèéí õºäºëãººíºº ãàäàãø
èëýðõèéëäýãã¿é, ººðòºº õýò øààðäëàãà
òàâüäàã, ººðèéãºº äîîãóóð ¿íýëæ öýãíýäýã
ýìçýã ìýäðýìæòýé õ¿ì¿¿ñ
- ªâ÷èí äààìæðàõ ÿâöã¿é, õàðèí äîëãèîí ìàÿãèéí þì
óó, ýðãýí õºãæèõ ÿâöòàé áàéõ
ßëãàõ îíîø
ßëãàõ îíîø ßëãàõ ¿íäñýí øàëãóóð øèíæ òýìäýã

Ñýòãýë ò¿ãýýìëýýð Ñýòãýöèéí ãýìòëýýñ ¿¿ñýýã¿é áàéíãûí ò¿ãø¿¿ð
ò¿ãø¿¿ðëýõ ººð÷ëºëò áèé áîëîõ
F41.1
Áèåèéí øàëòãààíò Ýì÷èéí ¿çëýã, ïàðàêëèíèêèéí øèíæèëãýýãýýð
ñýòãýöèéí ººð÷ëºëò ÿìàð ÷ èëðýëã¿é áèåèéí ºâ÷íèé çîâèóðóóäûã
F45 ºâ÷òºí ºã¿¿ëíý

Øèçîôðåíè, øèçî õýâ Á¿õýíä õ¿éòýí õàíäëàãàòàé, õ¿íä ¿ãýý õýëäýãã¿é,

øèíæèò ººð÷ëºëòèéí õ¿íòýé íèéëäýãã¿é, çîðèëãîã¿é, ýòãýýä áîäîë
õºíãºí õýëáýð F20, ñàíààòàé, óäìûí ºãºãäºëòýé
F21
Ñóäàñíû ýìãýãèéí Ñóëüäàë, ñýòãýöèéí îðãàíèê øèíæ õàâñðàí èëðýõ,
øàëòãààíò ñýòãýöèéí ç¿ðõ ñóäàñíû ººð÷ëºëòèéí áîäèò øèíæ¿¿ä
ººð÷ëºëòèéí ýõëýë èëðýõ, ºâ÷òºí àõèìàãäóó áàéõ, óðãàë ìýäðýëèéí
F01 òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààíû ººð÷ëºëòèéí
øèíæ èëðýõ
Мэдрэл сульдах невроз өвчний эмнэлзүйн онош, ялгах оношийг энэ

удирдамжийг үндэс болгон аль ч шатны эмнэлгийн эмч, мэргэжилтнүүд
тогтооно.
Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý
Îíîø, ÿëãàõ îíîøèéã òîãòîîõîä ýìãýã ñýòãýë ñóäëàëûí øèíæèëãýýíèé

äàðààõè ¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàíà.
• Ìåõàíèê áà óòãà÷èëñàí îé òîãòîîëòûí áàéäàëä ýìãýã ººð÷ëºëò
èëðýõã¿é
• Îþóíû àæèëëàõ ÷àäâàðûí õºäëºëç¿é ýðñ õýëáýëçýëòýé, òîãòâîðã¿é,
îþóíû àæèëëàõ ÷àäâàðûí ºãñºëòèéí ýõëýë óäààøðàëòàé
• Ñýòãýöèéí ¿éë àæèëëàãààíû äîòîîä ñýäýëò ¿ã¿é áîëñîí, ñýòãýëèéí
õºäºëãººí, çîðèã ýðìýëçëèéí õ¿÷ýý çîõèöóóëàõ ÷àäâàð íü áýðõøýýëòýé
áîëñîí
• Ñýòãýõ¿éí ïðîöåññèéí õóâü õ¿íèé ñýòãýöèéí ÷àíàðûí ººð÷ëºëò ãîëëîí
èëýð÷, ñýòãýëèéí õºäºëãººíèé ºíãº àÿñ, õóâèéí õàíäëàãûã äàãàñàí
áîäîë ä¿ãíýëò ¿¿ñýõ, ñýòãýõ¿éä õóâèà áîäîõ ÷àíàð íºëººëºõ, þìñ
¿çýãäëèéã ºíãºí òàëààñ íü îéëãîæ ñýòãýõ, ñýòãýõ¿éí íàðèéí ÿëãàâàðòàé
÷àíàð îíîõ ÷àäâàð íü áóóðàõ, áîäîìæ òóóøòàé áóñ ¿¿ñýõ
• Áèåý öýãíýõäýý ººðèéãºº ÿëàíãóÿà àç æàðãàë, óõààíû õýìæýýíèé õóâüä
äîîãóóð ¿íýëýõ ¿íýëãýý äàâàìãàé èëýðíý.
- ñóëüäàë, ÿäàðãàà íü ò¿ãýýìýë òàðõñàí

áºãººä áîãèíî õóãàöààíä ¿ðãýëæèëäýã,
ªâ÷òºí áîëîí
ò¿ð çóóðûí øèíæòýé ýìãýã ººð÷ëºëò ìºí
àð ãýðèéíõýíä
 - ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í ñàéí àâäàã
íü ºãºõ
- óã ýìãýãèéí ¿¿ñýëä ñýòãýö ãýìòýë ãîë
ìýäýýëýë
øàëòãààí íü áîëñîí

- áîãèíî õóãàöààíû (õî¸ð äîëîî õîíîãîîñ

èë¿¿ã¿é) àìðàëò ºâ÷òºíã õýâèéí
áàéäàëäàà àëõàì àëõìààð ýðãýí îðîõîä íü
÷óõàë áîëîõûã çºâëºíº
- ºâ÷òºí ººðºº ýì÷òýé çºâëºí õºòºëáºð
çîõèîæ, áèåý ààæèì ààæìààð èäýâõæ¿¿ëýõ,
ªâ÷òºí áà àð
÷èéðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé áàéäãèéã
ãýðèéíõýíä íü 
çºâëºíº
ºãºõ çºâëºãºº
- ºâ÷òºíèé ñýòãýëä òààëàãäñàí ìºí óðüä
ºìíº íü ¿ð ä¿í ºã÷ áàéñàí èäýâõæ¿¿ëýõ
àðãûã ñîíãîí îëæ çºâëºíº
- ºâ÷òºíä óã ýìãýãèéã ¿¿ñãýñýí ñýòãýö
ãýìòýë ñºðºã ¿ð äàãàâðóóäûã íü àðèëãàõ
íü ºâ÷íèé ýäãýðýõ ãîë íºõöºë áîëîõûã
çºâëºíº
Ýì÷èëãýý
- Ñýòãýöèéí ãýìòýë ó÷ðóóëñàí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ

- Ñýòãýë çàñàë ýì÷èëãýýíèé òîõèðîõ àðãûã õýðýãëýõ
- Áåíçîäèàçåïèíû á¿ëãèéí ýì¿¿ä (ñåäóêñåí 5 ìã-ààð õîíîãò 4-6
óäàà óóëãàõ) 10 õîíîãîîñ èë¿¿ã¿é õóãàöààãààð õýðýãëýõ
- Ñýòãýë òàéâøðóóëàõ ýì (áðîìò íàòðè 3% - 15.0 óóñìàëààð ºäºðò
3-4 óäàà óóëãàõ) õýðýãëýõ
- Åðºíõèé ÷èéðýãæ¿¿ëýõ ýì÷èëãýý (ãëþêîç, âèòàìèíóóä ã.ì) – ã
äîëîî õîíîãîîñ èë¿¿ã¿é õóãàöààãààð õèéõ
- ªâ÷òºí íýã á¿ðò òîõèðñîí èäýâõæ¿¿ëýõ õºòºëáºð çîõèîí
ìºðä¿¿ëýõ
• Өвчтөн, ар гэрийнхэнд өгөх мэдээлэл, зөвлөгөөг бүх шатны эмнэлгийн

эмч, мэргэжилтнүүд өгөх ба эмчилгээг ч нэг адил хийнэ
• Баг, сум, сум дундын эмнэлгийн эмч нар нь энэ удирдамжинд заагдсан
эмийн эмчилгээг хийнэ
• Сэтгэл засал эмчилгээ хийх, сэтгэцийн гэмтлийн үр дагаврыг

шийдвэрлэх асуудлыг аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн сэтгэцийн эмч,
сэтгэцийн тусгай мэргэжлийн эмч нар хариуцна

3. ØÈÇÎÔÐÅÍÈ F-20
Òîäîðõîéëîëò Эмнэлзүй нь сэтгэцийн үйл ажиллагааны нэгдэл алдагдал,

хувирлын эерэг, сөрөг өвөрмөц шинжүүдээр илэрдэг
гүнзгийрэн хөгжих архаг явцтай, төрх үйл, дасан зохицохуйн
өөрчлөлтөнд хүргэдэг сэтгэцийн үндсэн өвчин.
Дотоод шалтгаан
Øàëòãààí
• Дээд мэдрэлийн тогтолцооны болон хувь хүний
сэтгэцийн чанарын хэв шинжийн онцлог байдал
• Удмын өгөгдөл
• Бие махбодийн дархлал зүй, урвалж чанарын онцлог
• Урьд өмнө өвчилсөн өвчин эмгэгийн үлдэц өөрчлөлт
зэргээр нөхцөлдсөн бие махбодийн физиологийн
байдал
Àíãèëàë Ангилал
F20 Шизофрени
F20.0 Дэмийрэлт шизофрени
F20.1 Хүүхдэрхэх шизофрени
F20.2 Кататоник шизофрени
F20.3 Ялгаварлалгүй шизофрени
F20.4 Шизофренийн дараах сэтгэл гутрал
F20.5 Үлдэц шизофрени
F20.6 Энгийн шизофрени
F20.8 Шизофренийн бусад хэлбэрүүд
F20.9 Тодорхойгүй шизофрени
Шизофрени өвчний явцын хэлбэрийг 5-р тоон тэмдэгтийг
хэрэглэн ангилна.
F20.х0 тасралтгүй явцтай
F20.х1 даамжрах үлдэц согог бүхий үе үе хөдлөх явцтай
F20.х2 тогтонгишсон үлдэц согог бүхий, үе үе хөдлөх
явцтай
F20.хЗ үелэх явцтай
F20.х4 бүрэн бус засралын байдалтай
F20.х5 бүрэн засралын байдалтай
F20.х8 бусад
F20.х9 нэг жил хүрэхгүй хугацаагаар үргэлжилсэн

Ýìíýëç¿é
Одоогийн зовиур • аливаа зүйлийг ухаарч ойлгох, сэтгэн бодох

шаналгаа байдал мөн анхаарлын төвлөрөлт нь эрүүл
үеэ бодвол их хүч шаардсан, хүнд хэцүү,
бэрхшээл зовлонтой боллоо гэх
өвчтөний зүгээс  • хий зүйлс сонсох болсноо илэрхийлэх
• эрүүл хүнд байхааргүй хэвийн биш
бодол санаа, бүр итгэл үнэмшил /тухайлбал
өөрийг нь хүмүүс мөрдөөд байна, эсвэл
өөрөө жирийн хүнд байх боломжгүй ер
бусын авьяас чадалтай болсон гэх мэтийн/
уг өвчтөнд бий болж түүнийгээ үг яриа,
үйл төрхөөрөө илэрхийлэх
• бие махбодийхоо талаар хүний
санаанд багтамгүй сонин зовиурууд /
тухайлбал бие дотор нь амьтан буюу өөр ер
бусын зүйлс байгаа гэх мэтийн/ илэрхийлэх
• сэтгэц нөлөөт эмийг хэрэглэхтэй холбогдсон
/ихэвчлэн хэрэглэхээс татгалзсан/ асуудлууд
тавих
Ар гэрийнхнийх нь
• төрх үйл нь хэвийн биш болсныг
зүгээс  • гэр орны болон хувийн ариун цэвэр, эрүүл
ахуйн хэвшлүүд нь алдагдсаныг
• сэтгэл нь хүйтэн, хөдөлгөөнгүй болсныг
• сэтгэцийн байдал нь дээрдтэл өөрсдөөсөө түр
ч гэсэн тусгаарламаар байгаа зэргийг
илэрхийлэх
Жич: Дээрх байдлуудын талаар ажил сургууль, оршин
байгаа газрын нь зүгээс мэдээлэл ирж эхэлдэг
Оношийн
хэмнүүрүүд • хүнээс зайлж холдох, үгээ хэлэхгүй болох;
• амьдрахуйн зорилго, төлөвлөлт багасах, үгүй
болох, биеэ гамд нь хаях
• сэтгэхүйн өөрчлөлтүүд хэт хийсвэр, эсвэл
тасархайтсан утга бүхий үг яриагаар
Сөрөг (негатив) илэрхийлэгдэх
шинж  • сэтгэлийн хөдөлгөөн багасах, үгүй болох,
хөрөх
• хий үзэгдэл
Эерэг (позитив) • дэмийрэл
шинж  • сэтгэцийн автоматчилал
• зөгнөлт дэмийрэл
• кататони
• гебефрени
• ухаан зүүдчилэн балартах

Төрх үйл, дасан

зохицохуйн - сэтгэц
хөдөлгөөний
өөрчлөлтүүд дошгирол,
тайван бус
байдал
- хэвийн бус төрх
үйлдэл
Сэтгэцийн Сэтгэцийн процессууд Өөрчлөгдөнө Өөрчлөг-
процессуудын дөхгүй
өөрчлөгдөх
байдал Сэрэхүй, хүртэхүй +
Төсөөлөхүй + +
Ой тогтоолт
Сэтгэхүй
Оюун ухаан + +
Сэтгэл хөдлөл +
Зориг эрмэлзлэл +
Ухамсар +
ßëãàõ îíîø
Сэтгэл гутралын шинж тэмдгүүд /сэтгэлийн хөдөлгөөн
Сэтгэл гутрах гунигтай дорой болох, ирээдүйдээ итгэлгүй гутранги
эмгэг F32 үзэлтэй болох, өөрийгөө буруутгах гэх мэт/ давамгайлан
илэрнэ
Сэтгэлийн Сэтгэл хөөрөн баясах шинжүүд /хөөрөл, сэтгэл санаа
хөдөлгөөний өндөр болох, өөрийгөө дээгүүрт үнэлэх, биеэ магтах/
хоёр туйлт эмгэг давамгайлна.
F31
Архинд донтох Архи болон сэтгэц идэвхит зарим бодисын /сэтгэц
эмгэг F10 ба эрчимжүүлэх, хий үзэгдэл үүсгэх гэх мэт/ архаг хордлого
эмэнд донтох ба тэдгээрийг үгүйлэн шартах байдлууд нь солиорлын
эмгэг F11 шалтгаан болж болдог
 Өвчтөн, ар гэрийн хүмүүст өгөх мэдээлэл

 Өвчтөн, ар гэрийнхэнд өгөх зөвлөгөө
Өвчтөнг хөтлөх
 Эмийн эмчилгээ
удирдамж
 Сэтгэц нийгмийн нөхөн сэргээх хөтөлбөр
 Мэргэжлийн эмчээс зөвлөгөө авах зэргээс
бүрдэнэ
ªâ÷òºí áîëîí àð ãýðèéíõýíä ºãºõ ìýäýýëë¿¿ä

• сэтгэц хөдөлгөөний догширол, хэвийн биш төрх үйл нь сэтгэцийн
эмгэгийн шинжүүд мөн болохыг
• шинж тэмдгүүд нь цагийн уртад илрэх, арилах зүй тогтнолтой

байдгийг болон өвчин хурцдан дахилт өгөх шинж байдлыг

урьдчилан таамаглах, угтуулсан бэлтгэл хийх боломж байдгийг
• эмийн эмчилгээ нь эмчилгээний гол цөм мөн бөгөөд эмийг
тасалсан тохиолдолд өвчин хурцдах, өвчтөнтэй холбоо бүхий
ужиг бэрхшээлүүд дахин бий болох хандлагатай болохыг
• өвчтөнийг эмийн болон нөхөн сэргээх эмчилгээнд хамрагдах
оролцоход ар гэрийнхний тус дэмжлэг нэн чухал бөгөөд
эмчилгээний үр дүнд ихэд нөлөө үзүүлдгийг
• өвчтөн, тэдний ар гэрийнхэнд улс олон нийтийн байгууллагууд,
хамт олноос үзүүлдэг тодорхой туслалцаа дэмжлэгүүд байдаг
бөгөөд тэдгээрээс авч ашиглах шаардлагатай гэдгийг тус тус
мэдээлж болно.
Өвчтөнд өөрт нь болон ар гэрийнхэнд нь өгөх зөвлөгөө

• эмчилгээний төлөвлөгөөг ар гэрийнхэнд нь танилцуулж тэдний
саналыг тусгахын зэрэгцээ өвчтөнг эдгэрэхэд гэр орныхных нь
тус дэмжлэг нэн чухал байдгийг онцлон тэмдэглэж ойлгуулах
• эмийг зохих зааврын дагуу хэрэглэхэд өвчний дахилт хурцдалаас
сэргийлэх боломж өгдгийг хэлэхийн зэрэгцээ эмийн дагалдах гаж
нөлөөний талаар урьдчилан тайлбарлаж өгөх
• өвчтөнг өөртөө таарсан хөдөлмөр эрхлэх, гэр орны өдөр тутмын
ахуй амьдралд тус нэмэр өгөхөд нь аль болохоор хөхүүлэн
дэмжих
• өвчтөнг нийтээр тогтсон хэв ёс дэг журмыг сахин биелүүлэх болон
биеэ зөв авч явахад /ж: хувцаслалт, гадаад үзэмж, төрх үйлээ/ нь
аль болохоор хэвшүүлэн тухай бүрт нь хөхүүлэн дэмжих
• сэтгэлийн дарамт ба өвчнийг сэдрээх хүчин зүйлийг аль болохоор
багасгах үүднээс
o өвчтөнд эмгэг бодол санааг нь буруу гэх талаас нь өөрт
нь ойлгуулах гэж зүтгэж маргахын хэрэггүй
o өвчний илрэлийг нь шоолох, өвчний илрэлтэй нь
холбогдуулж өвчтөнг аашилж загнахын хэрэггүй
o өвчний шинж тэмдэг хичнээн удаан хугацаанд үргэлжиллээ
ч бүх үеийнх нь туршид сэтгэлийн ямар нэгэн дарамт
өгөхгүй байх аль болохоор тайван байлгахыг эрмэлзэх
o сэтгэц хөдөлгөөний ба бусад догширлын үеүдэд өвчтөний
аюулгүй байдлыг хангах, эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчлэх
нь гол асуудал мөнийг онцлон тэмдэглэнэ.

Эмийн эмчилгээ
Хэрэглэх эм Тун Заалт

Аминазин 100 - 200 мг Хурц догширол голлосон
/хлорпромазин/ өдөрт 3 удаа солиорлын байдлууд
Левомепромазин 100 - 200 мг
/тизерцин/ өдөрт 3 удаа
Трифтазин 5 -10 мг өдөрт 3 Хий үзэгдэл, дэмийрэл,
/стелазин/ удаа сэтгэцийн автоматчилал, зөнт
Галоперидол/ 2 - 5 мг өдөрт 3 дэмийрэл
галдол/ удаа
Эерэг, сөрөг шинж хосолсон,
Рисперидол 2 - 6 мг өдөрт дагалдах үйлчлэл хүчтэй илэрдэг
үед
Модитен депо 25 мг булчинд - Төрх үйлийн өөрчлөлт
/флуфеназин- 14-28 хоногт 1 - Эм тарианаас татгалзах
депо/ удаа тарих - Эмчилгээг батжуулах
Эмийн тун нь өвчтөн тус бүрт их бага харилцан адилгүй байж болно.
Анх удаа солиорол өгсөн өвчтөний эмийн эмчилгээг солиорлын шинжүүд нь
арилснаас хойш хамгийн багаар бодоход 3-6 сар үргэлжлүүлэх ба өвчин нь давтан
хөдөлсөн өвчтөнүүдэд үүнээс удаан хугацаагаар үргэлжлүүлнэ. Эмчилгээний үр
дүнг батжуулах, үлдэц илрэлүүдийг арилгах, дахилтаас урьдчилан сэргийлэх
боломжийг энэ арга зүйгээр хангана.
Удаан үйлчилгээтэй нейролептик эмүүд, тухайлбал модитен депог 25 мг-
аар 14-28 хоногт 1 удаа тарих нь эмийн бодисыг биед удаан хугацаагаар үйлчлэх
нөхцлийг хангах, сайжрал, эдгэрэлтийн хугацааг уртасгах сайн талтайн гадна
үнэ нь харьцангуй хямд, эм тарианаас татгалздаг өвчтөнд хэрэглэхэд ихээхэн
тохиромжтой байдаг.
Багийн эмч, аминазиныг 50-100 мг-аар уулгах буюу тариад аймгийн нэгдсэн
эмнэлэгт сэтгэцийн тасагт хүргэнэ.
Аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн сэтгэцийн эмч нь тухайн үеийн сэтгэцийн
байдлын оношийг тогтоосны үндсэн дээр энд бичигдсэн эмийн эмчилгээг
хийнэ.
Эмийн гаж нөлөө илрэх боломжтойг өвчтөнд урьдчилан ойлгуулсан

байх нь зүйтэй.

Эмийн гаж нөлөөний үед авах арга хэмжээ
Эмийн гаж нөлөө Уух эм

Хурц дистони бензодиазепин, циклодол
Хурц акатизи дээрхи эмүүдээс гадна бета-блокатор
/пропранолол гэх мэт/
Паркинсоны шинжүүд циклодол
Сэтгэц - нийгмийн нөхөн сэргээх хөтөлбөр

− Солиорох эмгэг бүхий өвчтөнг сэтгэцийн эмнэлэгт удаан хугацаагаар
хэвтүүлж эмчлэхээс аль болохоор зайлсхийх
− "Сэтгэц нөлөөт эмийн эмчилгээг зүй зохистой хийсэн, ар гэрийнхэн
болон нийгмийн талаас үзүүлсэн туслалцаа шаардлагын түвшинд
байсан нөхцөлд өвчтөн 1-4 долоо хоногийн дотор эмнэлгээс гарах
боломжтой хэмжээний сайжрал эдгэрэлт авч болдог.
− 6 сараас дээш хугацаагаар сэтгэцийн эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэп
өвчтөнүүдийн өвчин нь огцом архагшиж, нийгмийн статус /хуулиар
олгогдсон эрх үүрэг, нийгэмд эзэлсэн байр суурь гэх мэт/ нь эрс
хөндөгдцөг. Иим тохиолдолд нийгмийн реабилитаци нэн чухал.
Сэтгэц – нийгмийн реабилитацийн хөтөлбөрүүдийг эрүүл мэндийн

тусламжийн аль ч шатанд хийнэ
Сэтгэц нийгмийн реабилитацийн хөтөлбөрүүд нъ:
− "гэр бүлийн тусламж" хөтөлбөр
− хөдөлмөр эмчилгээ
− соёлын чиглэлийн реабилитацийн хөтөлбөрүүд байна.
Эдгээр хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүйг энэ номонд бичигдсэн "сэтгэц
- нийгмийн реабилитацийн тусламж үйлчилгээ" - ний удирдамжийн дагуу
хэрэгжүүлнэ.
Мэргэжлийн эмчээс зөвлөгөө авах шаардлагатай үе.
- Хэрэв хүндрэл бэрхшээл бага бол шинээр өвчилсөн тохиолдол бүрт
- Солиорлын шинжүүд нь сэтгэл гутрах эсвэл сэтгэл баясан хөөрөх
шинжүүдтэй хослон илэрсэн үед
- Нийгмийн тусламжийн байгууллага мэргэжлийн хүмүүст хандан
гэр бүлд нь учирсан бэрхшээл хүндрэлийг арилгах, реабилитацийн
тусламжийг чанаржуулах
- Эмийн гаж нөлөө нь хүнд илрэлтэй үед
Мэргэжлийн эмчээс зөвлөгөө авах заалтуудыг баг, сум, сум дунд, аймгийн
нэгдсэн эмнэлгийн ерөнхий мэргэжлийн эмч нар хэрэгжүүлнэ.

4. ÎÞÓÍÛ ÕÎÌÑÄÎË F7
Òîäîðõîéëîëò • Óäìûí áîëîí äîòîîä; îðãàíèê áîëîí ãàäààä;

õàâñàðñàí (äîòîîä, ãàäààä) àëü ÷ øàëòãààíààð
¿¿ñäýã
• Òºðºëõèéí ýñâýë 3 íàñíààñ ýõýëñýí
• Îþóí óõààíû äóòóó õºãæëººð (IQ≤70%)
èëýðäýã
• Äààìæðàõ ÿâöã¿é
• Áèå ìàõáîäèéí ñîãîã õºãæë¿¿ä äàãàëäñàí
ýìãýã áàéäëûã õýëíý
Àíãèëàë F70 Îþóíû õºíãºí õîìñäîë

F71 Îþóíû õ¿íäýâòýð õîìñäîë
F72 Îþóíû õ¿íä õîìñäîë
F73 Îþóíû ã¿íçãèé õîìñäîë
F78 Îþóíû õîìñäîëûí áóñàä õýëáýð
F79 Îþóíû õîìñäîëûí òîäîðõîéã¿é õýëáýð
F7õ0 òºðõ ¿éëèéí ººð÷ëºëò ¿ã¿é áóþó íýí áàãàòàé
F7õ1 àíõààðàë òàòàõóéö áºãººä ýì÷èëãýýíèé
àðãà õýìæýý øààðäàãäàõ õýìæýýíèé, òºðõ ¿éëèéí
ìýäýãäýõ¿éö ººð÷ëºëòòýé
F7õ8 òºðõ ¿éëèéí áóñàä ººð÷ëºëò¿¿äòýé
F7õ9 òºðõ ¿éëèéí ººð÷ëºëòòýé ýñýõ íü òîäîðõîéã¿é
Ýìíýëç¿é
Îäîîãèéí çîâèóð øàíàëãàà
Õ¿¿õä¿¿ä - ªñºëò, áîéæèëò íü (õýë, õºëä îðîõ õóãàöàà, òýð÷ëýí

ãàð í¿¿ðýý óãààõ ãýõ ìýò õàìãèéí ýíãèéí äàäàë
÷àäâàð ýçýìøèõ ¿å íü) óäààøðàõ
- Ñóðëàãûí àìæèëò íü ¿åèéí õ¿¿õä¿¿äýýñ õîöðîõ áà
õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã õàíãàõ ÷àäâàð áîëîìæã¿é
áàéõ
- Áóñäààñ ãàæ òºðõ ¿éëòýé íü õîëáîãäñîí àñóóäëóóä
ãàðàõ

ªñâºð - ¯å òýíãèéíõýí íü òîîõã¿é, øîîëîõ ãýõ ìýòèéí

íàñíûõàí õ¿íäðýëòýé õàðüöàà áèé áîëîõ
- Áýëãèéí äóð õ¿ñýëòýé õîëáîî á¿õèé ººðò íü
òîõèðîõã¿é òºðõ ¿éë áèé áîëîõ
Íàñàíä - Ãýð îðíû ºäºð òóòìûí ýíãèéí õÿëáàð àæèëä

õ¿ðýãñýä (õîîë õèéõ, ãýð îðíîî öýâýðëýõ ãì) ò¿¿ðòýõ, õèéõ
÷àäâàðã¿é áàéõ
- Íèéãìèéí àìüäðàëûí åðäèéí àëõìóóä (àæèë
îëîõ, ãýðëýõ, õ¿¿õýä àñðàõ ã.ì) äýýð íü áýðõøýýë
õ¿íäðýëòýé àñóóäëóóä ¿¿ñýõòýé õîëáîãäñîí çàðèì
çîâèóð èëýðõèéëíý.
Îþóíû õîìñäîë
Îíîøèéí Õºíãºí Õ¿íäýâòýð Ã¿íçãèé
øàëãóóð Õ¿íä
Òàíèãäàæ Èõýíõ òîõèîëäîëä 1-
îíîøëîãäîõ 2-ð àíãèä ñóðàëöàæ 3-5 íàñíû äîòîð 2-îîñ ºìíºõ
áàéõ ¿åä íàñàíä
íàñ
¯ã ÿðèàíû äàäàë, Õýë ÿðèàíû áîëîí ¯ã ÿðèàãààð
÷àäâàð ýçýìøèõ õ¿íèé ¿ã îéëãîõ ÷àäâàð õàðüöàõ, îéëãîõ
íü ñààòàëòàé ýðñ óäààí áóé áîëæ, ÷àäâàð ¿ã¿é,
áàéõ áîëîâ÷ ºäºð á¿ðýí ã¿éöýò õºãæëèéã çºâõºí ãàæ äóó
òóòìûí ýíãèéí îëîõã¿é, çºâõºí àâèà ãàðãàíà,
ÿðèàíû õýë àìèí õýðýãöýýíèé ¿éëäëýýð èëðýõ
íýëýýä õàíãàëòòàé 200-300 ¿ãíèé äîòîð õàìãèéí ýíãèéí
ýçýìøñýí õ¿íòýé õàðüöàæ, /òîëãîé ñýãñðýõ,
¿ãèéã õàçãàé äóóäàæ, ãàðààðàà
¯ã ÿðèàíû ñàíààãàà àãóóëãà çàíãàõ ãýõ ìýò/
õîìñòîé, ä¿ðìèéí õàðüöààãààð íýí
äàäàë,
àëäàà èõòýé, á¿ðýí õÿçãààðëàãäìàë
÷àäâàð ã¿éöýò áèø, áîãèíî õýìæýýíä
õýìæýýíèé ºã¿¿ëáýðýýð õàðüöàíà
èëýðõèéëäýã, öººí
òîõèîëäîëä íýí
õÿçãààðëàãäìàë
õýìæýýíä àëäàà îëîíòîé
ìóóõàí óíøèõ, áè÷èõ,
òîîëîõ äàäàë õàãàñ
äóòóó îëäîã

Ýð¿¿ë õ¿íèé áàéíãûí õàðàà

ªºðòºº ýíãèéí õÿíàëò, óäèðäëàãûí äîîð Íýí õÿçãààð
¿éë÷èëãýý (õîîë õàìãèéí ýíãèéí õÿëáàð ëàãäìàë áàéíà
àæèë òºðëèéí áà àìèà
ªºðòºº óíäàà õ¿íèé
àð÷ëàõ õÿçãààðëàãäìàë
òóñëàëöààã¿éãýýð
¿éë÷ëýõ õýìæýýíèé äàäàë çóðøëûã
óóæ èäýõ, õóâöàñëàõ, èõýýõýí àëãóóð õóãàöààíä
÷àäâàð
öàãòàà áèå çàñàõ ãýõ ýçýìøèõ õýìæýýíèé
ìýò) áèå äààí õèéõ ÷àäàâõèòàé áàéíà
÷àäâàðòàé áàéíà
ªºðºº Èõýíõäýý Õîîë óíäàà
×ºëººòýé, ýâñýë áèå äààí õºäºëãººí ººðºº áàðüæ
ìóóòàé áîñ÷ ÿâíà, ÷ºëººòýé èäýæ ÷àäàõã¿é,
õºäºëãººí áóñ, õ¿íèé áèå äààí áîñ÷
òóñ- ÷àäàõã¿é,
Õºäºëãºº- íü áîëõè
ëàìæ õºäºëãººí ýðñ
íèé ÷àäâàð áîëîâ÷
øààðäàã õÿçãààðëàãäìàë,
÷ºëººòýé äàõóéö áàðàã áàéíãûí
áàéíà áàéäàëä õýâòýðò õ¿íèé
õ¿ðñýí ãàðò áàéíà
áàéíà
Ердийн сургуулийн ¯ã¿é ¯ã¿é ¯ã¿é
хө тө лбө рийн дагуу
сурч боловсрох мэдлэг,
чадвар, дадал эзэмших
сэтгэцийн боломж
нь хязгаарлагдмал
байна. Унших, бичих,
үгийг тод ялгавартай
хэлэх, үг ярианы
ухаарлын чадварууд
хоцрох хандлага
ихтэй. Сэтгэцийн
Ñóðàëöàõ процессуудын
÷àäâàð э э н э г ш и л а ва х
б ол ом ж б ү х и й
т а л у уд а д н ь
тулгуурласан өвөрмөц
хөнгөвчилсөн
хөтөлбөртэй
сургалтанд хамруулсан
тохиолдолд
сурч боловсрох,
хөгжих боломж
хязгаарлагдмал
түвшинд байдаг

Нэлээд хөнгөн Үгүй Үгүй ¯ã¿é

хэлбэрийнх нь үед
хийсвэр сэтгэхүй
төдийлөн их
шаардахгүй, харин
практик дадал аяндаа
суудаг, мэргэжил
заавал шаарддаггүй,
Мэргэжил, эсвэл хагас
ажил мэргэжлийн гар
ажиллагаа б ү х и й
эзэмших
ажил эрхлэх
чадвар
чадвартай байна.
нийгмийн Хийсвэр сэтгэхүй
амьдралд хөгжөөгүй,
оролцох сэтгэлийн
чадавхи хөдөлгөөнөө хянах
чадвар сул, нийгмийн
бие даасан чанар
хомстой б а й х
тул н и й гм и й н
амьдралд
оролцох оролцоо
хязгаарлагдмал
байна
Оюуны 20%-èàñ äîîø
50-69% 35-49% 20-34%
кэоффи-
циент /IQ/
9-12 íàñíû õ¿¿õäèéí

Оюуны äóíäàæ óõààíû 6-9 íàñíû 3-6 íàñíû
õýìæýýíèé õ¿¿õäèéí õ¿¿õäèéí 3-ààñ äîîø
чадавхийн íàñíû õ¿¿õäèéí
äóíäàæ äóíäàæ
баримжаа äóíäàæ óõààíû
óõààíû óõààíû
хэмжээ õýìæýýíèé õýìæýýíèé õýìæýýíèé
Оношийн ерөнхий хэмнүүрүүд:

- уг эмгэг төрөлхийн ба эсвэл 3 хүртэлх насанд эхэлнэ
- сэтгэц, зонхилон оюун ухаан (танин мэдэхүй, хэл яриа, хөдөлгөөн,
нийгэмд оршин амьдрахуйн чадвар)-ын дутуу буюу саатанги
хөгжлөөр илэрнэ
- даамжрах явцгүй
- төрх үйлийн ба дасан зохицохуйн өөрчлөлт илэрнэ

- амьдарч байгаа нийгмийн орчныхоо өдөр тутмын хэвийн шаардлагуудыг

ханган зохицол алдахгүй амьдрах чадвар хомс
зарим нэг тохиолдолд, хэдийгээр сэтгэц оюуны ерөнхий дутуу
хөгжилтэй боловч голчлон мэдэрч танин мэдэхүйн аль нэг
чадвар бусдаас өндөр хөгжсөн байж болох (оюуны хомсдолын хэв шинжит
бус хэлбэр)
- дагалдах сэтгэцийн өөрчлөлтүүд (түр зуур солиорох эмгэг, шинж
тэмдгийн уналт гм) илэрч болох (оюуны хомсдолын хүндрэлтэй
хэлбэр)
- толгой нүүрийн гадна талын согог хөгжлүүд (толгой, нүүрийн
хэмжээ том, жижиг хэлбэр нь өөрчлөгдсөн, нүд хоорондын зай
уртсах, нүд нь солир жартгай байх, дээд доод эрүү дутуу хөгжих,
шүдний эгнээ гажигтай байх, ам нь хагас ангайсан, хүзүү
гилжгий гм), их бие мөчний согог хөгжлүүд (мөч богино,
хөл нь гадагш дотогш майга байх), мэдрэлийн тогтолцооны
өөрчлөлтүүд (саа саажил, булчингийн чангарал ихсэх, багасах,
рефлекс ихэсч багасах гм), мэдрэхүйн эрхтнүүдийн согог
хөгжил (шулга ярих, хялар ба хараа муутай, дүлий гм) илэрнэ
- оюуны кэоффициент (IQ) 70%-иас доош байх
- уг эмгэгийг үүсгэсэн доорхи шалтгаануудын аль нэг нь илэрсэн байна
• удмын ба дотоод: хромосомын өөрчлөлт, бодисын солилцооны
удамшсан өөрчлөлт, гавал тархины хэлбэр хэмжээний өөрчлөлт
бүхий удамшсан эмгэг
• органик ба гадаад: үр хөврөл, ургиин хөгжлийн үе төрөх тойрны
болон төрсний дараахи 3 хүртлэх насанд өвчилсөн өөр хоорондоо
"гинжин хэлхээс" бүхий гадна төрөлтөт, тархинд органик өөрчлөлт
үүсгэдэг хүчин зүйлс
• хавсарсан: дотоод гадаад аль ч шалтгаан
• тодорхой бус: үүсгэсэн шалтгааны талаар ямар нэг мэдээлэл
олдохгүй байх.
Жич: Нийгмийн бичил орчны сөрөг нөлөөллүүд тухайлбал
амьдралын хүнд ядуу нөхцөл, эцэг эхийн боловсролын түвшин
өндөр бус байх нь оюуны саатал үүсгэхэд хүргэдэг эсэх асуудал
их маргаантай байдаг.
• эс удамзүй /цитогенетик/ хроматин, биохими, бичил амь
судлал /микробиологи/, серолог, дархлал судлал, алганы хээ
шинжих /дерматоглифик/, угийн бичиг хөтлөх /генеалоги/
шинжилгээнүүдээр өвөрмөц өөрчлөлтүүд илэрнэ.

Ялгах онош:
Оюуны хомсдол үүсгэдэггүй хүчин зүйлсийн сөрөг нөлөөллийн улмаас сурлагын

амжилт гаргах боломж хомс хүндрэлтэй байх, анхаарал дутлын өөрчлөлт (F90),
хөдөлгөөний өөрчлөлт (саа, саажил), хүртэхүйн эмгэг байдал (сонсголгүй гм) мь
оюуны хөгжлийг саатуулдаг. Тэрчлэн хоол тэжээлийн хомсдол, биеийн архаг өвчнүүд
ч оюуны хөгжилд саатуулах удаашруулах нөлөө үзүүлдэг. Эдгээр тохиолдлыг оюуны
хомсдол гэж оношлохгүй.
ӨВЧТӨНИЙГ ХӨТЛӨХ УДИРДАМЖ
Өвчтөн, ар гэрийнхэнд нь өгөх гол мэдээллүүд:

- сургалтыг (амьдрахуйн арга хэвшлийн) хэдий чинээ эрт эхлэх тусам
оюуны хомсдолтой хүмүүс биеэ даах, өөртөө үйлчлэх боломжийг аль
нэг хэмжээгээр олдог.
- оюуны хомсдолтой хүүхдэд эелдэг харьцаа ихэд шаардагддагийг тус тус
мэдээлнэ.
Өвчтөн ар гэрийнхэнд нь өгөх зөвлөлгөө:
- хичээл зүтгэл, хүч оролдлогыг нь аль болохоор хөхүүлэн дэмжиж урам өгч
байх
- оюуны хомсдолтой хүүхэд, насанд хүрэгсэд хэнийг ч гэсэн гэр орондоо
тус нэмэр болох, сургууль ажил эрхлэх зэрэг үйл ажиллагаанд өөрийн
нь хүч хүрэх хэмжээнд нь тултал оролцуулж байх
- ар гэрийнхэн нь оюуны хомсдолтой хүүхдээ асарч бойжуулахаас
шантарч цөхрөн итгэл алдрах тал бий, иймд сургалтыг цөхрөхгүй
итгэл алдрахгүй хийхийн ач холбогдлыг тайлбарлан зөвлөнө.
- сургалт нь өвчтөнд маш тус нэмэр өгдөгийг тайлбарлан ойлгуулах ба
харин ид шидийн юм шиг гэнэтийн эдгэрэлт энэ эмгэгийн үед байдаггүй
болохыг мөн ойлгуулах.
Эмийн эмчилгээ:
Биеийн ба сэтгэцийн ямар нэгэн тодорхой өвчний улмаас хоёрдогчоор

илэрч байгаагаас өөр тохиолдолд оюуны үйл ажиллагааг сайжруулах эмийн
бодис үр дүн бараг өгдөггүй, оюуны хомсдолыг дагасан бусад эмгэгүүдийн
үед (уналт, таталт, дагалдах түр зуурын солиорол, төрх үйлийн өөрчлөлт)
эмийн эмчилгээг тохирох заалтаар хийнэ. Эмчилгээ үр дүн өгч болох
тохиолдлууд нь гипотиреодизм, химийн бодисын хордлого, фенилкетонури юм.

5. ÅÏÈËÅÏÑÈ - G40
• Äîòîîä, ãàäààä Áèîëîãèéí òîäîðõîéã¿é

õàâñàðñàí øàëòãààíòàé  õ¿÷èí ç¿éëñèéí øàëòãààí
Òîäîðõîéëîëò • Óæèã ÿâöòàé Òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæëýí
õºãæäºã òºãñ ýäãýðýõ
 ìàãàäëàë áàãàòàé
• Íýí áîãèíî õóãàöààíû
Óõààí àëäàí, áóë÷èíãèéí
¿ðãýëæëýë á¿õèé, õóðö
õ¿÷òýé, ýñâýë
õ¿íä øèíæ¿¿ä èëýðäýã.
÷è÷èðõèéëñýí òàòàëò ºãºõ
¯¿íä:
- óõààí á¿ðèéòýæ áàëàðòàõ
• óíàëò  - ñýòãýë ãýíýò
òàòàëòûí
øàëòãààíã¿éãýýð õÿìðàí
• óíàëò
óóðñàí äîøãèðîõ
òàòàëòûí áóñ
• Àëãóóðààð ã¿íçãèéðýí (Õýëáýð¿¿äèéã íü îíîøèéí

õºãæèõ, áèå õ¿íèé õýìí¿¿ð¿¿ä øýñýí õýñýãò
ñýòãýöèéí ÷àíàðûí äýëãýðýíã¿é áè÷ñýí,
õóâðàë ÿìàãò áèé áîëäîã  òýíäýýñ ¿çíý ¿¿)
• Õààÿà íýãòýý ñîëèîðëûí Õèé ¿çýãäýë, äýìèéðýë,êàò

áàéäàëä ò¿ð îðäîã àòîíè(äîøãèðîë, õºøèë)

Òºãñãºë ¿åä íü Á¿õ ñýòãýö íü äàí
òýíýãðýëèéí øèíæ ãàíö àìèíû àñóóäàëä
èëýðäýã ìýäðýë ñýòãýöèéí òºâëºðñºí áóñàä ¿çýãäëèéã
 òóñãàõ ÷àäâàðã¿éä õ¿ðñýí
ºâ÷èí þì.
õýëáýðòýé
Ýìíýëç¿é
Îäîîãèéí çîâèóð øàíàëãàà
- óõààí àëäàæ, óíàæ òàòàõ
- óõààí áàëàðòàæ þó õèéæ áàéãààãàà ìýäýõýý áîëèõ
- óóð öóõàë ãýíýò õºäºëæ áèåý áàðèõ ÷àäâàðàà àëäàõ
Äýýðõè ººð÷ëºëò¿¿ä ººðòºº áèé áîëñíûã ºâ÷òºí ººðºº òóñãàæ ìýäýõã¿é
ºíãºðäºã, ìºí ýðãýæ ñàíàäàãã¿é òóë õ¿íèé ¿ãíýýñ ìýäýæ, ýì÷èä çîâèóð

áîëãîí èëýðõèéëýõ, ìºí óõààí àëäàæ óíàõ ¿åäýý áèåäýý àâñàí ãýìòýë,
ò¿ëýãäýë, õóâöàñ õóíàðàà øîðîî òîîñ áîëñîí, ìýäýýã¿é áèå çàññàíààñ
íîðñîí çýðýã äàì øèíæ¿¿äýýñ òààìàãëàí çîâèóðàà èëýðõèéëäýã, àð
ãýðèéíõýí íü áîëîí òóõàéí ººð÷ëºëò¿¿ä ºâ÷òºíä áèé áîëîõîä äýðãýä íü
õàðæ áàéñàí áóñàä õ¿ì¿¿ñ áîäèò ìýä¿¿ëýã ºãºõ íü ýëáýã áàéäàã.
- óíàëò, òàòàëòûí øèíæ èëðýõ
- óõàìñàðò óõààí áàëàðòàõ (íîéðìîãëîõ þì óó, á¿ðèéòýí áàëàðòàõ)
áàéäàë èëðýõ
- ñýòãýëèéí õºäºëãººíèé ººð÷ëºëòèéí (äèñôîðè) øèíæ èëðýõ
- áèå õ¿íèé ñýòãýöèéí ÷àíàðûí ºâºðìºö ººð÷ëºëò¿¿ä (ñýòãýöèéí
¿éë àæèëëàãàà æèãä õýìòýéãýýð óäààøðàõ, áîäîë ñàíàà
ñýòãýëèéí õºäºëãººí çîðèëãî ýðìýëçýë íü õºäëºöã¿é òîãòîíãè
áîëîõ, ººðèéãºº áººöèéëñºí, õýò àìèí÷ íàðèéí òîîöîîòîé,
õàðàì÷, ýìõ öýãöèéã äýíä¿¿ ýðõýìëýñýí íÿìáàé òºðõòýé áîëîõ,
õýòýðõèé ¸ñîðõîã, õîæìîî òîîöîîëñîí, íààíàà íÿëóóí, öààíàà
õ¿éòýí õàíäëàãàòàé áîëîõ, íóðøèí òàéëáàðëàõ, þìñ ¿çýãäëèéí
òýðã¿¿ëýõ áîëîí òóñëàõ ÷àíàðòàé òàëóóäûã íýã ò¿âøèíä ¿íýëýí
á¿õ ýä àíãèéã íü òîî÷èõ øèíæ ÷àíàð á¿õèé ñýòãýõ¿éòýé áîëîõ,
áóñäààñ øààðäàõ, ÿëàíãóÿà ¸ñç¿éí íýõýë èõòýé, ººíòºã÷, ÿëèìã¿é
øóäàðãà áóñ ç¿éëä îíö ýìçýã õàíääàã õýðöãèéãýýð óóðëàäàã, ºñ
õîíçîí ìóó þì ñàíàõ íü àìàðõàí, ò¿¿íýý ìàðòäàãã¿é, óÿí õàòàí
áóñ, á¿õíèéã ººðèéíõººðºº áàéëãàõ ýðìýëçëýëòýé ã.ì) èëðýõ
- õààÿà íýã òîõèîëäîëä áîãèíî õóãàöààãààð ñîëèîðëûí áàéäëóóä
(ñýòãýëýýð óíàõ, õîîñîí õººðºí áàÿñàõ, õèé ¿çýãäýë, äýìèéðýë,
êàòàòîíèéí õàì øèíæ á¿õèé) èëðýõ
- ºâ÷íèé õîæóó ¿åä îé òîãòîîëò, îþóí óõààí áóóðàõ, õàãàñ
òýíýãðýëèéí áàéäàë áèé áîëîõ
- áèåèéí ãàäàðãóóä ãýìòëèéí áà ò¿ëýãäëèéí øàðõ ñîðâèóä
õàðàãäàõ
ßëãàõ îíîø
- Èñòåðèéí óíàëò á¿õèé ºâ÷í¿¿ä
- Ýïèëåïñè õýëáýðèéí õàðèó ¿éëäýë
- Ýïèëåïñèéí ñîëèîðîë èëýðñýí ¿åä ãàäààä áà äîòîîä øàëòãààíò
ñîëèîðîë F06, F20, F30, F32
- Óõààí òýíýãðýëèéí áàéäëóóä F00-F03-ààñ òóñ òóñ ÿëãàí

îíîøëîíî.
Ýïèëåïñè ºâ÷èí, øèíæ òýìäãèéí ýïèëåïñèéã (òîäîðõîé ¿¿ñýëòýé)
õîîðîíä íü ÿëãàõ
Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý
- öóñàíä êàëüöèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ
- ºëºí áàéõàä íü öóñàí äàõ ãëþêîçûí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ
- íîéðã¿é õîíóóëñíû äàðàà òàðõèíû öàõèëãààí áè÷ëýã õèéõ
- íóãàñíû øèíãýíä Ëàíãèéí áà Âàññåðìàíû ñîðèë õèéõ
- ãàâàë ÿñíû ðåíòãåí çóðàã àâàõ
- êîìïüþòåðò òîìîãðàôèéí øèíæèëãýý õèéõ
ªâ÷òºí áîëîí àð ãýðèéíõýíä íü ºãºõ ìýäýýëýë
Çºâëºãººã á¿õ
- Ýïèëåïñè íü ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû áîëîí
øàòíû (áàã, ñóì,
ñýòãýöèéí ºâºðìºö ººð÷ëºëòººð èëýðäýã, èõ ñóì äóíä, àéìãèéí
òºëºâäºº äààìæðàõ ÿâöòàé àðõàã ºâ÷èí ìºí íýãäñýí, óëñûí
- Ýíý ºâ÷íèé ¿¿ñýëä áèîëîãèéí õ¿÷èí õýìæýýíèéí
ç¿éëñ ãîëëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëäýã íýãäñýí
- Ýìèéí ýì÷èëãýý òàñðàëòã¿é õèéõ íü óíàëò, áîëîí òóñãàé
òàòàëòûí øèíæ èëðýõèéã çîãñîîõ, öººð¿¿- ìýðãýæëèéí)
ýìíýëãèéí ýì÷,
ëýõ, çàí òºðõèéí ººð÷ëºëò ¿¿ñýõ õóãàöààã
ìýðãýæèëòí¿¿ä
óäààøðóóëàõ, èëðýëèéã íü çººëð¿¿ëýõ ºãíº
áºãººä óíàëò á¿ðýí çîãññîí ¿åýñ õîéø ýì÷èëãýýã 3 æèëýýñ äîîøã¿é
õóãàöààíä ¿ðãýëæë¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé
- Ýìèéí áîëîí íºõºí ñýðãýýõ ýì÷èëãýý àâàõ òàëààð ºâ÷òºí ººðºº
ñàíàà òàâüäàã áºãººä ¿¿íä àð ãýðèéíõíèé òóñëàìæ äýìæëýã íýí
÷óõàë, ºâ÷òºí ººðèéíõºº áèå ñýòãýö, ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîìæèíäîî
òîõèðñîí àæèë òºðºë, àõóé àìüäðàë ýðõýëæ áîëîõ áà ýíý òàëä íü
õºõ¿¿ëýí äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéõ
- ªâ÷òºí àð ãýðèéíõýíä òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäààñ
¿ç¿¿ëäýã òîäîðõîé òóñëàìæ äýìæëýã¿¿ä áàéäàã áºãººä òýäãýýðèéã
àâ÷ àøèãëàõ øààðäëàãàòàé ãýäãèéã òóñ òóñ ìýäýýëíý.
ªâ÷òºíä ººðò íü áà àð ãýðèéíõýíä ºãºõ çºâëºãºº

- Ýìèéí ýì÷èëãýýã ºâ÷òºíèé áèåèéí áàéäàë ñàéí, óíàëò èëðýõã¿é
áàéñàí ÷ íýã ºäºð òàñàëæ áîëîõã¿éã òàéëáàðëàí ºãºõ
- Òàâòàé àìðàõ íü ýì÷èëãýýíèé íýã ãîë á¿ðýëäýõ¿¿í áºãººä ÿäðàõ,
äóòóó õîîëëîõ, áèåèéí õ¿íä õ¿÷èð àæèë ýðõëýõ, ñýòãýë ñàíààãààð

õÿìðàõ íü ºâ÷íèéã ñýäðýýõ, óíàëò áèé áîëîõ, Á¿õ øàòíû (áàã,

îëøðîõ õ¿÷èí ç¿éë áîëäãèéã îéëãóóëàõ ñóì, ñóì äóíä,
- Ñïèðòèéí òºðëèéí óíäàà õýðýãëýõ, õàëóóí àéìãèéí íýãäñýí,
íàðàíä óäààíààð áàéõ íü óíàëò äàõèõ, óëñûí õýìæýýíèéí
íýãäñýí
îëøðîõîä õ¿ðãýäýã àþóëòàé ãýäãèéã àíõàà-
áîëîí òóñãàé
ðóóëàõ ìýðãýæëèéí)
- Ãàë óñíû áîëîí èðòýé ¿ç¿¿ðòýé ç¿éëñèéí äýð- ýìíýëãèéí ýì÷,
ãýä ýñâýë ºíäºð þìàí äýýð áàéõ, àæèëëàõ íü ìýðãýæèëòí¿¿ä
óíàëò ºãºõ òîõèîëäîëä ãýìòýë ò¿ëýãäýë áèé ºãíº
áîëãîõ ºíäðººñ óíàõ çýðýã íîöòîé ñºðºã ¿ð äàãàâàðò õ¿ðãýæ áîëîõ
áà óíàëò ºãºõ óðüäàë äîõèî ìàø öººí ºâ÷òºíä ìýäýãääýã áºãººä
èõýíõ ºâ÷òºíèé õóâüä ÿìàð ÷ óðüäàë øèíæ èëðýõã¿éãýýð óíàäàã
ó÷ðààñ äýýðõè àþóë îñëîîñ ÿìàãò ñýðýìæëýõ àðãà õýìæýýíä
õýâøñýí áàéõûã çºâëºõ
- Õýðýâ óðüä ºìíº íü òààð÷ ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í ºãäºã áàéñàí
ýì òààðàõàà áîëèõ, ýñâýë øèíýýð àíõ õýðýãëýæ áàéãàà ýì
ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í ºãºõã¿é áàéõ áóþó á¿ð óíàëòûã îëøðóóëàõ
çýðýã ñºðºã íºëººëºë ¿ç¿¿ëýõ ýñâýë ýìèéí äàãàëäàõ ãàæ íºëºº
èëýðâýë ýì÷èä äàðóé õàíäàæ áàéõ
- Óíàëò îëøðîõ, óõààí áàëàðòàë, ñýòãýëèéí õºäºëãººí ººð÷ëºëòèéí
øèíæ¿¿ä õ¿÷òýé èëðýõ íü ÿìàãò îð÷èíäîî àþóëòàé ¿éëäýë õèéõýä
õ¿ðãýäýã òóë èéì òîõèîëäîë á¿ðò ýì÷èä õàíäàí ÿàðàëòàé òóñëàìæ
àâàõ øààðäëàãàòàé
- ªâ÷òºí óíàëò ºã÷ áàéãàà ¿åä:
• çàéëøã¿é øààðäëàãà ãàðààã¿é áîë ºâ÷òºíã òóõàéí áàéðíààñ
íü õîëäóóëàõã¿é áàéõ
• àìàíä íü þì õèéæ áîëîõã¿é, õýðýâ õýëýý õàçñàí áîë çººëºâ÷
á¿õèé ç¿éëýýð äýýä äîîä ø¿äíèé çàâñðààð áîëãîîìæòîé
õºøèæ, çàé ãàðãàõ
• ºâ÷òºíä áîîëò, äàðóóëãà õèéæ áîëîõã¿é
• ºâ÷òºíã õàæóó òàëààð íü õýâò¿¿ëýõ, äîîä ýð¿¿íýýñ íü äýýø
÷èãëýëýýð ºðãºæ ýð¿¿ ìóëòðàõ, õýëýý õàçàõààñ ñýðãèéëíý
• óíàëò íü 10 ìèíóòààñ äýýø ¿ðãýëæëýõ ýñâýë äàâòàãäâàë
ò¿ðãýí òóñëàìæ äóóäàõ
• óíàõ ¿åä õèéìýë ø¿äòýé áîë ò¿¿íèéã àâàõ áà óíàëò çîãññîíû
äàðàà õèéõ ãýñýí çºâëºãººí¿¿äèéã ºãíº

Ýìèéí ýì÷èëãýý
Ýì÷èëãýýã äàðààõ åðºíõèé çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàí õèéíý
- ªâ÷íèé øàëòãààíûã îëæ, àëü áîëîõ øàëòãààí, ýìãýã æàìûí äàãóóõ
ýì÷èëãýýã õèéíý
- Ýì÷èëãýý èæ á¿ðýí (äåãèäðèòàöèéí, øèìýãä¿¿ëýõ, âèòàìèí
ýì÷èëãýý, èë÷ëýã ñàéòàé õîîëíû äýãëýì áàðèìòëàõ çýðýã åðºíõèé
ýì÷èëãýýã óíàëò òàòàëòûí ýñðýã ýì¿¿äýýð ýì÷ëýõ ºâºðìºö
ýì÷èëãýýòýé õîñëóóëñàí) áàéíà
- Ýì÷èëãýýíèé ãîë õýëáýð íü óíàëò, òàòàëòûí ýñðýã ýì÷èëãýý áàéõ
áºãººä ýìèéã ñîíãîõäîî
• Óíàëòûí òºðºë
• ªâ÷òºíèé íàñ, õ¿éñ
• Ýìèéí äàãàëäàõ ãàæ íºëºº çýðýã ¿ç¿¿ëýëòèéã õàðãàëçàíà
• Õýðýãëýõ ýìèéí íýð òºðºë, òóí õýìæýý íü ºâ÷òºí íýã
á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é, õóâüä òîõèðñîí øèíæ ÷àíàðòàé
áàéíà.
- Ýìèéã ºâ÷òºíä õýðýãëýæ ýõëýõ, ýñâýë ñîëèõäîî çààâàë ìýðãýæëèéí
ýì÷èéí çºâëºãºº àâíà
- Ýì÷èëãýýíèé ýõýíä òîäîðõîé íýã ýìèéã õàìãèéí áàãà òóíãààð
õýðýãëýæ ýõëýõ áà òóíã ààæìààð íýìýãä¿¿ëíý, öóñíû ïëàçì äàõ
ýìèéí êîíöåíòðàöè ýì÷èëãýý ºãºõ õýìæýýíä î÷ñîí ¿åä ¿ð ä¿í
ãàðäàã
- Ýìèéã ýì÷èëãýýíèé äýýä òóíãààð õýðýãëýæ áàéõàä óíàëò, òàòàëò
¿ðãýëæèëñýýð áàéõ áóþó ýìèéí äàãàëäàõ ãàæ íºëºº èëýð÷ áàéâàë
ýìèéã ñîëèíî, øèíýýð ýì ñîëèõäîî óðüä íü õýðýãëýæ áàéñàí
ýìèéí õàìòààð ò¿¿íèé òóíã ààæìààð áóóðóóëàí õýðýãëýæ ýõëýõ
áà óíàëò çîãññîíû äàðàà õóó÷èí õýðýãëýæ áàéñàí ýìèéã õàñíà,
óíàëò òàòàëòûí ýñðýã ýì¿¿äèéã îëíîîð íü õàâñðàí õýðýãëýäýãã¿é
- Ýì÷èëãýýã óäààí õóãàöààãààð íýã ÷ ºäðèéí òàñðàëòã¿éãýýð õèéõ áà
ñ¿¿ë÷èéí óäààãèéí óíàëòààñ õîéø 3 æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààãààð
¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéíý, ýìèéã èõýâ÷ëýí ºäºðò 2 óäàà õîîë èäýõ
öàãààð áóþó õîîëíû äàðàà óóæ õýðýãëýäýã
- Çàðèì ºâ÷òºíä ìýäðýëèéí ìýñ çàñëûí ýì÷èëãýý øààðäëàãàòàé
áàéäàã
- Ñýòãýö íèéãìèéí íºõºí ñýðãýýõ àðãà õýìæýýíä á¿õ ºâ÷òºí
õàìðàãäàíà.
Óíàëò òàòàëòûí ýìèéí ýñðýã ýì¿¿äèéí íýð òºðºë, õýðýãëýõ òóí õýìæýýã 1-ð

õ¿ñíýãòýýð, õýðýãëýõ ýìíýëç¿éí çààëò, äàãàëäàõ ãàæ íºëººíèé õýëáýðèéã

2-ð õ¿ñíýãòýýð òóñ òóñ ¿ç¿¿ëýâ.
Óíàëò, òàòàëòûí ýñðýã õýðýãëýäýã ýì¿¿ä

Òóí õýìæýý
Ýìèéí á¿ëýã, íýð òºðºë Íýã Õîíîãèéí
óäààãèéí äóíäàæ äýýä
Áàðáèòóðûí õ¿÷ëèéí óëàìæëàëûí

ýì¿¿ä
- ôåíîáàðáèòàë 0.05 ã 0.2 ã 0.5 ã
– Phenobarbitalum 0.1-0.2 ã 0.3 ã 1.0 ã
– (ëþìèíàë) 0.125 ã 0.5 ã 1-2 ã
- áåíçîíàë – Benzonalum 1 áîîä. 2 áîîä. 3 áîîä.
(Benzobarbital)
- ãåêñàìèäèí – hexamidinum
(ïðèìèäîí)
- ñåðåéñêèéí õîëèìîã 1
Ãèäàíòîèíû óëàìæëàëûí ýì¿¿ä
äèôåíèí2 – Dipheninum 1/2 -1 3 øàõ. 8 øàõ.
(Phenytoine) øàõ
Îêñàçîëèäèíäèîíû óëàìæëàëûí
ýì¿¿ä 0.2-0.3 ã 0.4 ã 1.2 ã
òðèìåòèí – Trimethinum
(Trimethadione)
Ñóêöèíèìèäûí á¿ëãèéí ýì¿¿ä
ýòîñóêñèìèä – Ethosuximidum 0.25-0.5ã 0.5 ã 1.0 ã
(ïèêíîëåïñèí)
Èìèíîñòèëüáåíû óëàìæëàëûí
ýì¿¿ä 0.1 ã 0.4 ã 1.2 ã
kàðáàìàçåïèí – carbamazepine
(ôèíëåïñèí, òåãðåòîë)
Áåíçîäèàçåïèíû óëàìæëàëûí
ýì¿¿ä 0.5-1.0ìã 4-8 ìã 10-15 ìã
êëîíàçåïàì – clonazepame
(àíòåëåïñèí)
Âàëüïðîåâûí õ¿÷èë, ò¿¿íèé äàâñíû
á¿ëãèéí ýì¿¿ä 0.3-0.45 ã 0.6-1.5 ã 2.4 ã
äåïàêèí – depakin (àöåäèïðîë,
êîíâóëåêñ, valproate sodium)

Ëàìîòðèäæèíû á¿ëãèéí ýì¿¿ä

Ëàìèêòàë – Lamiktal 0.05 ã 0.2 ã 0.4 ã
õëîðàëãèäðàò - Chlorali hydras 2.0 ã 4.0 ã 6.0 ã
Óíàëò, òàòàëòûí ýñðýã ýì¿¿äèéí õýðýãëýõ ýìíýëç¿éí çààëò,
äàãàëäàõ ãàæ íºëºº
Äàãàëäàõ ãàæ íºëºº,
Ýìèéí íýð òºðºë Õýðýãëýõ ýìíýëç¿éí çààëò õ¿íäðýë, õýðýãëýæ
áîëîõã¿é ¿å
Ýïèëåïñèéí èõ óíàëò, Óíàëò, òàòàëòûí ýñðýã
õýñýã÷èëñýí òàòàëòóóä, àëü ÷ òºðëèéí ýìèéã
äèñôîðè, íîéðã¿éäëèéí õýðýãëýõýä èëýðäýã
Ôåíîáàðáèòàë
¿åä óíàëò òàòàëòûí ýñðýã íèéòëýã ãàæ íºëººëë¿¿ä:
ýì¿¿äòýé õàâñàðãàæ áóþó • àðüñààð òóóðàëò ãàðàõ,
äàíãààð õýðýãëýíý, íÿðàéí çàãàòíàõ
öóñ çàäðàõ ºâ÷íèé ¿åä ¿ð • íîéðìîãëîõ, ÿäðàõ
ä¿í ºãäºã • òîëãîé ºâäºõ, ýðãýõ
Ýïèëåïñèéí èõ óíàëò, • ãóéâæ ÿâàõ, íèñòàãì
Äæåêñîíû óíàëò, èëðýõ, äîòîð ìóóõàéðàõ,
Êîæåâíèêîâûí ýïèëåïñèéí ÷è÷èð÷ ñàëãàíàõ
¿åä áà ãåêñàìèäèí, • õîîëíû äóð áàãàñàõ
êàðáàìàçåïèí, äèôåíèíû • õýë ÿðèà òîä áóñ áîëîõ
Áåíçîíàë
àëü íýãòýé õàâñàðãàí óíàëò • öóñíû øèíæèëãýýãýýð
òàòàëòûí áóñ ïàðîêñèçì, öàãààí öîãöîñ öººðºõ,
îëîí õýëáýðò óíàëòûí ¿åä ëèìôîöèò îëøðîõ,
õýðýãëýíý, ìºí öóñàí äàõ íåéòðîôèë öººðºõ,
áèëèðóáèíû õýìæýý èõýññýí àãðàíóëîöèòîç áîëîõ,
ºâ÷í¿¿ä, íÿðàéí öóñ çàäðàõ ýîçèíîôèë èõñýõ,
ºâ÷íèé ¿åä õýðýãëýíý ìîíîöèò îëøðîõ,
Ýïèëåïñèéí èõ óíàëòûí ¿åä òðîìáîöèò öººðºõ, öóñ
Ãåêñàìèäèí õýðýãëýíý áàãàñàõ
Ýïèëåïñèéí èõ óíàëòûí ¿åä ªâºðìºö ãàæ
õýðýãëýõ áà ¿ð ä¿í ãàðàõã¿é íºëººëë¿¿ä:
áîë ôåíîáàðáèòàëûí õàìò • ôåíîáàðáèòàëûí
Äèôåíèí õýðýãëýõ ìºí ç¿ðõíèé òóí èõýäâýë óõààí
ãëèêîçóóä èõ õýðýãëýñíýýñ áàëàðòàë áîëîõ áà
ç¿ðõíèé õýì àëäàãäàë áèé óäààí õóãàöààãààð
áîëñîí ¿åä õýðýãëýíý õýðýãëýâýë äàñàë
áîëäîã
Ýïèëåïñèéí áàãà óíàëò áà • äèôåíèí òààðàõã¿é
áóñàä ïàðîêñèçìä õýðýãëýíý, ¿åä äîøãèðîëä îðîõ,
ôåíîáàðáèòàëûí õàìò õàëóóðàõ, àìüñãàë
õýðýãëýõã¿é áîë áàãà óíàëò áýðõøýýëòýé áîëîõ,
íü èõ óíàëò áîëæ õ¿íäýðäýã ìºí áóéë çóçààðàõ,
Òðèìåòèí òàë áèé, ãóðâàëñàí õºõºð÷ õàðëàõ øèíæ
ìýäðýëèéí ºâäºëòºíä èëýðíý
õýðýãëýíý

Ýïèëåïñèéí áàãà óíàëò, • òðèìåòèí òîõèðîõã¿é

õýñýã÷èëñýí óíàëòóóä, óõàìñàðò áîë ãýðëýýñ àéõ, ¿çýõ
Ýòîñóêñèìèä óõààí áàëàðòàõ, ïàðîêñèçìûí ìýäðýëä ººð÷ëºëò
¿åä, ìºí ãóðâàëñàí ìýäðýëèéí îðíî
ºâäºëòèéí ¿åä õýðýãëýíý • ýòîñóêñèìèä
õýðýãëýñýí ¿åä ãýäýñ
õîäîîäíû çàìûí
Ýïèëåïñèéí èõ óíàëò, ìºí ãýìòýë
õÿìðàë èëðýõ
áîëîí òàðõèíû ¿ðýâñëèéí óëìààñ
• êàðáàìàçåïèí
¿¿ññýí ýïèëåïñè, ãîëîìòîò (æ
õýðýãëýõ ¿åä þì õî¸ð
íü: ÷àìàðõàéí ã.ì) ýïèëåïñè,
õàðàãäàõ, ÷èõ øóóãèõ
ïàðîêñèçìûí ¿åä õýðýãëýõýýñ
• äåïàêèí õýðýãëýñýí
ãàäíà ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ ¿åä
¿åä ¿ñ óíàõ, õîîëíîîñ
ëèòèéí äàâñ áà ãàëîïåðèäîëûí
Êàðáàìàçåïèí ãàðàõ, öóñíû
õàìò õýðýãëýäýã, ñýòãýë õººðºí
á¿ëýãíýëò ìóóäàõ,
áàÿñàõ õýëáýðèéí ºâ÷èí
ýëýã ¿ðýâñýõ
õºäëºëººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
• êëîíàçåïàì
ñýòãýë óíàëûí ýñðýã ñóëàâòàð
õýðýãëýñýí ¿åä óóð
¿éë÷ëýë áàñ àãóóëäàã, ãóðâàëñàí
óöààð èõñýõ, ñýòãýë
ìýäðýëèéí ºâäºëò, ìîãîé ÿð
ãóòðàõ øèíæ èëýðäýã
ºâ÷íèé ¿åä ¿ð ä¿í ñàéí ºãäºã)
Ýìèéã õýðýãëýæ
áîëîõã¿é ýñðýã çààëòóóä
Ýïèëåïñèéí èõ áàãà óíàëò, • ýëýã áººðíèé ¿éë
ïàðîêñèçìóóä, òýð÷ëýí òàðõèíû àæèëëàãààíû õÿìðàë
Êëîíàçåïàì îðãàíèê ººð÷ëºëòººñ ¿¿ññýí á¿õèé ºâ÷í¿¿ä
íîéðã¿éäëèéí ¿åä õýðýãëýíý • ç¿ðõíèé ýýíýãøëýý
àëäñàí ýìãýã¿¿ä
• öóñ òºëæ¿¿ëýõ
Èõ óíàëò, ïàðîêñèçìóóäûí ¿åä ýðõòíèé ºâ÷í¿¿ä
õýðýãëýíý, óíàëò òàòàëòûí ýñðýã • òóðààë
áóñàä ýì, ñîëèîðëûí, ñýòãýë • æèðýìñíèé ýõíèé 3
óíàëûí ýñðýã ýì¿¿äèéí ¿éë÷ëýõ ñàð áà õºõ¿¿ë ¿å
õ¿÷èéã èõýñãýäýã òóë àëü àëü
ýìèéã íü áàãà òóíãààð õàâñðàí Àíõààðàõ ç¿éë:
Äåïàêèí õýðýãëýõ áà ñîëèîðëûí ýñðýã Íýã ýìèéã ãýíýò õàñ÷,
ýð÷èìò ýì÷èëãýýíä õýðýãëýõ íºãºº ýìèéã õýðýãëýæ
ôåíîáàðáèòàë, äèôåíèí, ýõëýõ ¿åä óíàëò
êàðáàìàçåïèí, êëîíàçåïàìòàé îëøèðäîã
õàâñðàí õýðýãëýõ ¿åä õîðäëîãîîñ
¿¿ñýõ ýëýãíèé ¿ðýâñýë áàéíãàä
òîõèîëäîõ òóë èéì õàâñðàí
õýðýãëýëò áàéæ áîëîõã¿é
Ýïèëåïñèéí èõ áà õýñýã÷èëñýí
Ëàìèêòàë óíàëòóóäûí ¿åä õýðýãëýíý.
Ýïèëåïñèéí áàéäëûí ¿åä áà
Õëîðàëãèäðàò õóðö äîøãèðëûí ¿åä êëèçìýýð
(3%40.0-60.0) õýðýãëýäýã.

1-ð õ¿ñíýãòýíä áè÷èãäñýí ýìí¿¿äýýñ áàãèéí áàãà ýì÷, áàðáèòóðûí õ¿÷ëèéí

óëàìæëàëûí ýì¿¿äèéã
� ñóì, ñóì äóíäûí ýìíýëãèéí, õýðýâ èõ ýì÷ áîë àëü ÷ ýìýýñ ñîíãîí ò¿ð
õóãàöààãààð õýðýãëýæ áîëîõ áà
� ñýòãýöèéí ýì÷ íàð (àéìãèéí íýãäñýí ýìíýëýã áà óëñûí õýìæýýíèé
òóñãàé ýìíýëãèéí) ýíý óäèðäàìæèíä çààãäñàí çàð÷ìûã ìºðäºí
ýì÷èëãýýã õèéíý.
Ìýðãýæëèéí ýì÷èéí çºâëºãºº øààðäëàãàòàé ¿å

- îíîø òîãòîîõîä áýðõøýýëòýé, ýðãýëçýýòýé òîõèîëäëóóä
- àíõ óäàà óíàëò ºãñºí øèíý ºâ÷òºíèé ºâ÷íèé øàëòãààí, îíîø
ýì÷èëãýýã øèéäâýðëýõ ¿å
- ýì÷èëãýý ¿ð ä¿í ºãºõã¿é áàéãàà òîõèîëäëóóä
- ºâ÷òºíèé áèåèéí áàéäàë äîîðäîæ áàéãàà ¿å
- ýìèéã ñîëèõ øààðäëàãà ãàðñàí òîõèîëäëóóä
- ºâ÷òºí æèðýìñýëñýí áóþó æèðýìñëýõ òºëºâëºãºº á¿õèé ¿å
- ºâ÷òºí ººðòºº áóþó îð÷èíäîî àþóëòàé ¿éëäýë õèéõ ýðñäýë áèé
áîëñîí (ãîë÷ëîí óõàìñàðò óõààí á¿ðèéòýí áàëàðòàõ áàéäàë áà
äèñôîðè – ñýòãýëèéí õºäºëãººíèé õóðö õ¿÷òýé ººð÷ëºëòºíä
îðñîí) ¿å
- ýïèëåïñèéí áàéäàë (status) – ä îðñîí ¿å, ñ¿¿ë÷èéí 2 òîõèîëäîëä
ñýòãýöèéí ýìíýëýãò ÿàðàëòàé õýâò¿¿ëýí ýð÷èìò ýì÷èëãýý õèéíý.
6. ÑÝÒÃÝË Ò¯ÃÝÝÌËÝÝÐ Ò¯ÃØ¯¯ÐËÝÕ ªªÐ×ËªËÒ- F41.1
Òîäîðõîéëîëò ÄÝÌÁ-ûí ºâ÷íèé îëîí óëñûí X àíãèëàëä, F41.1 ãýñýí

òîìú¸îëáîðîîð òýìäýãëýãäñýí “ñýòãýë ò¿ãýýìëýýð
ò¿ãøèõ ººð÷ëºëò” ãýõ ýíý ýìãýãèéí ¿åä ò¿ãýýìýë øèíæ
÷àíàðòàé, òîãòâîðòîé óäààí èëýðäýã ò¿ãø¿¿ðëýë
ºâ÷òºíä áèé áîëîõûã õýëíý.
Ò¿ãýýìýë øèíæ ÷àíàðòàé ãýäýã íü ò¿ãø¿¿ð
òºðºõ íü ãàäíû îð÷íû áóñäààñ ÿëãàðàõ çºâõºí òîäîðõîé
íýã áîëîí á¿ð íýã õ¿ðýýíä áàãòàõ íºõöºë áàéäëóóäààð
õÿçãààðëàãäàõã¿é, ÿìàð ë áîë ÿìàð “÷ºëººòýé ñýëýõ”,
òîãòñîí áóñ ó÷èð áàéäëóóäààñ ¿¿ñ÷ áîëäãèéã õýëíý
ãýñýí àãóóëãàòàé àæýý.

ÝÌÍÝËÇ¯É
Îäîîãèéí çîâèóð, øàíàëãàà:

Ò¿ãø¿¿ðëýëä àâòñàíòàé õîëáîîòîéãîîð áèé áîëñîí, èõ òºëºâäºº
áèå ìàõáîäèéí òàëààñ èëðýõ äîîð äóðäñàí ºâºðìºö áóñ çîâèóðóóäûã
ºâ÷òºí ºã¿¿ëíý.
¯¿íä:
• Òîëãîé ºâäºõ
• Ç¿ðõ äýëñýõ
• ×è÷ðýõ
• Òîëãîé ýðãýõ
• Õºëðºõ
• Áóë÷èí ÷àíãàðàõ
• Àþóëõàé îð÷èìä ýâã¿é îðãèõ
• Íîéðã¿éäýõ /áóñàä çîâèóðóóäûí àëü íü ÷ íîéðã¿éäýëòýé õàâñàð÷
áîëíî/.
Îíîøèéí õýìí¿¿ð¿¿ä:
Îíîøèéã äîîð äóðäñàí øèíæ òýìäã¿¿äýýñ çóðãààãààñ äîîøã¿é íü èëýðñýí
òîõèîëäîëä òîãòîîíî.
ªâ÷òºíèé ºã¿¿ëëýýð èëðýõ èëðýë¿¿ä

• ªºðºº áîëîí ãýð îðíûõíû õýí íýã íü ººðò íü òîäîðõîé òºñººëºãäºæ
áóé ÿìàð íýãýí çîëã¿é ¿éë ÿâäëûí çîëèîñ áîëîõ âèé, ºâäºõ âèé ãýõ
ò¿ãø¿¿ðëýë, ¸ð ñîâèí, áîëãîîìæëîë ñýòãýëä íü öàã ÿìàã õàìãèéí
áàãààð áîäîõîä ñ¿¿ëèéí 6 ñàðûí òóðøèä áàéõ
• Óóð óöààðòàé áîëîõ
• Àéõ ñýòãýë
• Íîéð ìóóäàõ, õàð äàðæ ç¿¿äëýõ
• Òýñâýð òýâ÷ýýðã¿é áîëîõ
• ßëèõã¿é ç¿éëä òýâäýí ñàíäðàõ çóðøèëòàé áîëîõ
• Äóó ÷èìýýã äààõ ÷àäâàðã¿é áîëîõ
• Àëèâààä àíõààðàë õàíäóóëàõ òàë íü áàãàñàõ
• Ñîëèîðîõîîñ, ººðèéãºº óäèðäàõ ÷àäâàðàà àëäàõààñ, óõààí
àëäàõààñ àéõ àéäñóóä òºðºõ

Áîäèò èëðýë¿¿ä:
• Áóë÷èí ÷àíãàðàõ, ºâäºõ
• Áóë÷èí áàäàéðàõ, èðâýãíýõ ìýäðýìæ òºðºõ
• Ñýòãýëèéí çîâëîíãîîñ áîëîîä òîëãîé ºâäºõ
• Õºäºëãººí èõñýõ, áèåý ñóëëàõ ÷àäâàðã¿é áîëîõ
• ×è÷ðýõ, ñàëãàíàõ, òàòâàëçàõ
• Àìàðõàí ÿäðàõ
• Ñýòãýë íü ò¿ãø¿¿ðòýé áàéõ
• Àì õàòàõ, ç¿ðõ äýëñýõ, õ¿éòýí õºëñ ãàðàõ, ãàðûí àëãà ¿ðãýëæ
íîéòîí áàéõ
• ¯å ¿å á¿õ áèå õàëóóí îðãèõ þì óó, ýñâýë æèõ¿¿äýñ õ¿ðýõ
• Àþóëõàé îð÷èìä ýâã¿é îðãèõ
• Õîîëîé äýýð þì òýýãëýõ ìýäðýìæ áèé áîëîõ
• Ãýäýñ ºâäºõ, ã¿éëãýõ
• Øýýñ îéð îéðõîí õ¿ðýõ
• Àìüñãàë äàâ÷äàõ
• Òîëãîé ýðãýõ
ªâ÷òºíèé ºã¿¿ëëýýð áîëîí áîäèò ¿çëýãýýð èëýð÷ áàéãàà øèíæ òýìäã¿¿äèéã
ýðõòýí òîãòîëöîîãîîð á¿ëýãëýí ¿çâýë:
Ñýòãýö: ¯õýõèéí áà ºâäºõèéí àéäàñ òºðºõ, àíõààðàë ñàðíèõ, áîëãîîìæëîõ
çàí òºðõºä õýâøèõ, íîéðã¿éäýõ, ò¿ãø¿¿ð òºðºõ, ÿäðàõ
Ìýäðýëèéí òîãòîëöîî: Òîëãîé ýðãýõ, òîëãîé ºâäºõ, ÷è÷èð÷ ñàëãàëàõ,
áóë÷èí ìàõ ÷è÷èðõèéëýõ, ¿å ìº÷ áàäàéðàõ, ÷èõ øóóãèõ, õàðàà òîä áóñ
áîëîõ
Ç¿ðõ ñóäàñíû òîãòîëöîî: Ç¿ðõíèé öîõèëò, ñóäàñíû ëóãøèëò îëøðîõ,
á¿õ áèå õàëóóí îðãèõ, öýýæíèé äîòîð ýâã¿éðýõ ìýäðýìæ òºðºõ, ç¿ðõíèé
öîõèëò òàñàëäàõ øèã áîëîõ
Àìüñãàëûí ýðõòýíèé òîãòîëöîî: Àìüñãààäàõ, àìüñãàë á¿òýõ ìýäðýìæ
òºðºõ, àìüñãàë àâàõàä áýðõøýýëòýé áîëîõ, àìüñãàë äàâ÷äàõ, öýýæèí
äýýð äàð÷èõñàí þì øèã ìýäðýìæ áèé áîëîõ
Õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýíèé òîãòîëöîî: àì õàòàõ, ãîðîéæ òýýãëýõ, äîòîð
ìóóõàéðàõ, ãýäýñ ºâäºõ, ã¿éëãýõ, àþóëõàé îð÷èìä ýâã¿é îðãèõ, ãýäýñíèé
õèé áàéíãà ãàðàõ ãýäýñ õóðæèãíýõ
Øýýñ-áýëãèéí òîãòîëöîî: Øýýñ îéð îéðõîí îëîí õ¿ðýõ, ñàðûí òýìäýã èðýõ
¿åä çîâèóðòàé áàéõ, áýëãèéí ¿éë àæèëëàãàà õÿìðàõ
¯å ìº÷, áóë÷èíãèéí òîãòîëöîî: Áóë÷èíãèéí õ¿÷äýë ÷àíãàðàõ, áóë÷èíãààð
ºâäºõ

Îíîø òîãòîîõäîî äàðààõ ç¿éëñèéã çààâàë àíõààðàõ, ¯¿íä:

• Îíîøèéã ºâ÷òºíèé ºã¿¿ëýë, áîäèò ¿çëýãèéí ¿íäñýí äýýð òîãòîîõ
• Ò¿ãø¿¿ðëýë ¿¿ñãýäýã áèå ìàõáîäèéí áîëîí ñýòãýöèéí ýìãýã
/ÿëàíãóÿà ñýòãýë óíàëòààð èëýðäýã/ ºâ÷òºíä áàéãàà ýñýõèéã
íàðèéâ÷ëýí ñóäàëæ ¿ã¿éñãýñýí áàéõ
• Ò¿ãø¿¿ðëýë íü áîäèòîé õýâèéí õàðèó óðâàë áàéæ áîëîõ
òîõèîëäëóóä áàéäàã, ýíý ¿åä ýìãýã ººð÷ëºëò ãýæ îíîøèëæ
áîëîõã¿éã ñàíàõ
• ªâ÷òºí òèðåîòîêñèêîç /áàìáàéí õîðäëîãî/-îîð ºâ÷èëñºí ýñýõèéã
íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ ¿ã¿éñãýñýí áàéõ
• Ñýòãýëýýð óíàõ ýìãýã áàéíà óó ãýäãèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ
¿ã¿éñãýñýí áàéõ
Ïàðàêëèíèêèéí øèíæèëãýý
Ñïèëáåðãåð – Õàíèíû ñýòãýë ç¿éí òåñòýýð îíîøëîíî.
Эмгэг сэтгэл судлалын оношийг СЭКЭ зэрэг тусгай мэргэжлийн эмнэлгийн

эмнэлзүйн сэтгэлзүйч нар тогтооно.
ßëãàõ îíîø:
• Ñýòãýë ñàíààãààð óíàñàí áàéäàë äàâóóòàé èëýð÷ áàéâàë
Ñýòãýë ãóòðàõ ýìãýã (F32)-ýýñ
• Ãýíýòèéí ñàíäðàë, ò¿ãø¿¿ð îäîîãèéí áàéäëààð èëýð÷ áàéâàë
Ñàíäðàõ ýìãýã (F41.0)-ýýñ
• Àéäàñ, ºâºðìºö íºõöºë îáúåêòîîñ àéí çàéëæ õîëäîõ áàéäàë
èëýð÷ áàéâàë
Àéäñûí ýìãýã¿¿ä (F40)-ýýñ
• Àðõè ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ õýòð¿¿ëýí õýðýãëýæ áàéãàà áîë
Àðõèíä äîíòîõ ºâ÷èí (F10), ìàíñóóðàõ áîäèñò äîíòîõ ºâ÷èí
(F11)-ýýñ
• Áèåèéí çàðèì ºâ÷èí /ñòåíîêàðäè, ìºãººðñºí õîîëîéí áàãòðàà,
òèðåîòîñèêîç/ çàðèì ýìèéí áîäèñ /àìôåòàìèí, ýôåäðèí, ìåòèë
êñàíòèíåñ, áåòàáëîêàòîð/ ò¿ãø¿¿ðëýõ ººð÷ëºëò ¿¿ñãýæ áîëäîã.

ªâ÷òºí, àð ãýðèéíõýíä ºãºõ ìýäýýëýë

• Ñòðåññ õèéãýýä ñýòãýë ò¿ãø¿¿ðëýëèéí àëü àëü íü áèå ñýòãýöèéí
ýð¿¿ë ìýíäýä ñºðºã íºëººëºë ºãäºã
• Ñòðåññýý òàéëæ ñóðàõ íü ñýòãýë çàñàõ òàéâøðóóëàõ ýì õýðýãëýõýýñ
èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé ýì÷èëãýýíèé òóñëàìæ áîëäîã
• Ò¿ãø¿¿ðýýñ áîëîîîä áèå ìàõáîäèéí ºâ÷íèé øèíæ¿¿ä èëðýõ íü
öººíã¿é. Òóõàéëáàë: Ç¿ðõ äýëñëýý ãýõýä çààâàë ç¿ðõ ÷èíü ìóóäñàí
áàéõ àëáàã¿é, ò¿ãø¿¿ð òºðñíººñ ë ýíý øèíæ òýìäýã èëýð÷ áîëäîã,
áàñ òîëãîé ýðãýõ, àìüñãàë äàâ÷äàõ, ãýäýñ ã¿éëãýõ çýðýã îëîí øèíæ
èëýð÷ áîëäîã. Ýäãýýðèéã òóõàéí ýðõòýí ºâ÷èëæýý ãýæ îéëãîæ äóð
ìýäýí ýì òàðèà õýðýãëýæ áîëîõã¿é.
• ßìàð íýãýí ç¿éëýýñ àéäàñ òºðººä áàéãàà áîë ýíý ç¿éëýýñ õîëäîõ
ãýæ á¿¿ ýðìýëç, òýãâýë àéäàñ ÷èíü óëàì íýìýãäýíý. Õàðèí äàâàí
òóóë, èíãýâýë àéäàñ ÷èíü àðèëíà, áàãàñíà.
ªâ÷òºí, àð ãýðèéíõýíä ºãºõ çºâëºãºº
• ªâ÷òºíä ò¿ãø¿¿ðëýëèéí øèíæ òýìäã¿¿äèéã õºíãºð¿¿ëýõ, àðèëãàõ
äàñãàëûã /àìüñãàëûí áà áóë÷èí ñóëðóóëàõ/ çààæ ºã÷ õèéëãýæ
õýâø¿¿ëíý /õîéø ¿ç/.
• Ò¿ãø¿¿ðëýëèéã äàãàí èëýðäýã òîäîðõîé àéäñûã íü îëæ èëð¿¿ëýí,
ýíý àéäàñ ñàíäðàëààñ õýðõýí àíãèæðàõ àðãà÷èëñàí çºâëºãºº
ºãíº. Òóõàéëáàë ãýíýò ç¿ðõ àìààð ãàð÷èõ ãýæ áàéãàà þì øèã, áàñ
àìüñãàë á¿ò÷èõ ãýýä áàéãàà þì øèã øèíæ èëýðäýã áîë ýíý ¿åäýý
“ìèíèé ç¿ðõ ç¿ãýýð, ç¿ðõíèé øèãäýýñýýð ÷ ºâäººã¿é, àìüñãàë
÷ á¿òýýã¿é, õàðèí áè ò¿ãø¿¿ðëýõ, ãýíýò áàëìàãäàí ñàíäðàõ
ººð÷ëºëòòýé, èéìä õýäõýí ìº÷èéí äàðàà õýâèéí áàéäàëä îðíî”
ãýæ ººðòºº ñàíóóëæ ñóðàõ.
• Åð íü èéì ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñò áèåèéí òàëààñ èëýð÷ áàéãàà
çîâèóðóóäûã íü ñýòãýë ñàíààíû áàéäàëòàéãàà ë õîëáîîòîé
ãýäãèéã ººðòºº øèíãýòýë íü îéëãóóëñàí áàéõ õýðýãòýé.
• Ò¿ãø¿¿ðëýëýý íàìäààõ ãýæ àðõè, òàìõè, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ
õýðýãëýõã¿é áàéõ
• Íèéòèéí áèåèéí òàìèðûí äàñãàëûã äîëîî õîíîãò ãóðâààñ äîîøã¿é
ºäºð õèéæ áàéõ
• Äóðòàé àæèë, ¿éë ÿâäàëäàà îðîëöîõ, ò¿ãø¿¿ðëýëèéã áàãàñãàõàä
óðüä íü òóñ íýìýð áîë áàéñàí ¿éë àæèëëàãààãàà äàâòàí õèéæ

áàéõ
• Ò¿ãø¿¿ðëýë, ñòðåññ ¿¿ñãýäýã ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ¿¿äèéí
æàãñààëòûã /äýýø ¿ç!/ ºâ÷òºíä óíøèæ ºã÷, ýäãýýðýýñ ººðèéíõ íü
àìüäðàëä òîõèîëäñîíûã íü íýðë¿¿ëýí òóëãàìäñàí ÿìàð ÿìàð
àñóóäëàà õýðõýí øèéäâýðëýõ íü ç¿é çîõèñòîéã ºâ÷òºíä çààæ
ñóðãàõ, çºâëºõ
Ýì÷èëãýý
Ýì÷èëãýýíä äàðààõè çàð÷ìóóäûã óäèðäëàãà áîëãîíî:
 Ýìèéí áóñ ýì÷èëãýý ãîëëîõ õýëáýð íü áàéõ
 ªâ÷òºíä óã ºâ÷íèé ìºí ÷àíàðûã òàéëáàðëàí ºã÷ óã ýìãýã á¿ðýí
ýì÷ëýãääýã òóõàéä èòãýë òºð¿¿ëýõ
o ªâ÷íèé øèíæ òýìäã¿¿äèéí ¿¿ñëèéã /ñýòãýöèéí
øàëòãààíòàéã íü/ òàéëáàðëàí ºãºõ
o Áèå ìàõáîäèéí ÿìàð íýã ýìãýã áàéõã¿é áîëîõûã íü
¿íýìø¿¿ëýõ
o Ýíý áàéäàë öààøäàà ñýòãýöèéí õ¿íä ººð÷ëºëò /ñîëèîðîë,
òýíýãðýë/-ä õ¿ðãýäýãã¿éã òàéëáàðëàí ºãºõ
 Òºâºãòýé íºõöºë áàéäàëä áèå õýðõýí àâ÷ ÿâàõ, õ¿ì¿¿ñòýé ÿàæ
õàðèëöâàë äýýð áàéõ âý? ãýäýã òàë äýýð íü çºâëºãºº ãºõ
 Òàìõè òàòäàã áîë òàìõèà õàÿõ àðõè äàðñ, òýð áàéòóãàé êîôå óóäàã
áîë íýí áàãàñãàõ òàëààð íü çºâëºõ
 ªäºð òóòìûí íèéòèéí áèåèéí òàìèðûí äàñãàë ñýòãýëèéí ò¿ãø¿¿ð,
íàðèéí çîâëîíã àðèëãàäàã áºãººä ººðòºº òîõèðñîí õºòºëáºð
ººðºº çîõèîí, äàñãàë õèéæ áàéõûã çºâëºõ
ªºðºº ººðòºº ë ãýõýýñ áèø ººð èë¿¿ òóñ õýíýýñ ÷ èðäýãã¿é. “Òà ººðòºº
õýðõýí òóñ áîëîõ íü çºâ áý?” ãýñýí ñýäýâò ýð¿¿ë ìýíäèéí áîãèíî ñóðãàëò
áèé. ¯¿íèéã äàðààõè àðãààð õèéäýã. ªâ÷òºíäºº áè÷ýýä ºãºõ íü ç¿éòýé
áàéäàã.
ªºðòºº ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæ.

Õóâèéí àìüäðàëûí õýâ øèíæäýý íàðèéâ÷ëýí ä¿í øèíæèëãýý
õèéãýýä ÷óõàì þó íü òàíä ò¿ãø¿¿ð òºð¿¿ëýýä áàéãààãàà îë. Ýð¿¿ë ìýíä
òàíü ººð÷ëºãäºí ìóóäàõ íü ººðò òàíü ìýäðýãääýã íºõöºë áàéäëóóäààñ
àëü áîëîõîîð õîë õºíäèé áàéõûã õè÷ýý. Æèøýýëáýë àæëàà ñîëèõ ÷ þì
óó, ñàíààíä òààðäàãã¿é õ¿ì¿¿ñòýé äàéðàëäàõààñ çàéëñõèéõ ãýõ ìýò.

Çàðèìäàà á¿ð ¿¿íèé ýñðýã òàë áîëîõ, òóõàéëáàë òà òýñâýðëýæ

÷àääàãã¿é þìñ ¿çýãäëèéíõýý òàëààð èëýí äàëàíã¿é ÿðèëöàõ íü òàíä òóñ
áîëîõ íü áèé. Þóíû ò¿ð¿¿íä ë ýì òàðèà õýðýãëýõ ãýäýã ìîíãîë çàíøëààñ
òàòãàëç. Á¿õíèéã íîì ¸ñîîð íü áàéëãàõûã áèòãèé õè÷ýý, ººðèéíõºº ñýòãýë
õºäëºëèéã íóóõ õýðýãã¿é, ººðèéãºº þì á¿õýíä áóðóóòãàõ ÷ õýðýãã¿é.
Íàéç íºõäºº ìàíëàéë, òýäýíòýéãýý ñýòãýëèéí õàíàìæ àâàõóéöààð óóëç.
Àìüäðàëûã ººäðºãººð õàð, àæèë äýýðýý çîâëîíãîî áàãà òîî÷. Àæèë,
àìðàëò, ñïîðò, íîì ñîíèí óíøèõ, áèåý òàéâøðóóëàõ, ãýð îðíûõîíòîéãîî
õàìòàð÷ áàéõ, íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõîî ºâ òýãøýýð
õîñëóóë.
Ñòðåññýý òàéëàõ íýã òºðºë äàñãàëûí àðãà

1. Øààðäàãäàõ íºõöºë
À. Äàñãàë õèéõäýý òàéâàí àìãàëàí îð÷èíä ãàíöààðàà áàéõ íºõöëèéã
á¿ðä¿¿ëñýí áàéõ
Á. Áèåäýý òààðñàí õàìãèéí ýâòýéõýí áàéðëàëààð ñóóõàä òîõèðñîí
ñàíäàë, áóéäàí áýëäñýí áàéõ
Â. Ìààíü ìýãçìèéí ãàíö íýã ¿ãèéã àìàíäàà óíøèæ äàäñàí áàéõ
Ã. Îð÷íûõîî ¿éë ÿâäàëä îðîëöîõîîñ ò¿ð ÷ºëººëºãäñºí áàéõ
2. Òàíû õèéõ ¿éëäëèéí äàðààëàë

À. ×èìýý øóóãèàíã¿é, òàéâàí àìãàëàí îð÷èíä áèåäýý òààðñàí õàìãèéí
àÿòàéõàí áàéðëàëààð ñóóíà.
Á. Í¿äýý àíü.
Â. Áèåèéí á¿õèé ë áóë÷èíãàà õºëººñºº ýõëýí òîëãîé õ¿ðòýë ºãñºõ
äàðààëëààð ñóëëà.
Ã. Õàìðààðàà àìüñãàë. Àìüñãàëàà àâàõ, ãàðãàõàä á¿õ àíõààðëàà
òºâëºð¿¿ë. Àìüñãàëàà ãàðãàõäàà ìààíèéí ¿ãýý /òóõàéëáàë óì ìààíèé
ãýõ ÷ þì óó/ àìàíäàà óíø.
Ä. Äàñãàëàà 20 ìèíóò ¿ðãýëæë¿¿ë. Öàãàà áîëñîí ýñýõèéã ìýäýõèéí
òóëä ¿å ¿å í¿äýý íýýæ öàãàà õàðæ áîëíî, õàðèí ñýð¿¿ëýãòýé öàã
àøèãëàõ õýðýãã¿é.
Å. Äàñãàëàà õèéæ äóóññàíû äàðàà õýäýí ìèíóò í¿äýý àíüñàí ÷èãýýðýý
òàéâàí ñóó.
Äàñãàëûí çîðèëãî íü: Á¿ðýí ä¿¿ðýí òàéâøðàõ, ýíý õîîðîíä þóíä ÷

ñàíàà òàâèí ¿ë îðîëöîõ, õ¿íèé ñýòãýö ñàíàñàí çîðãîîð á¿ðýí ä¿¿ðýí

àìèðëàõ ìàãàäëàë òýð á¿ð ÷ áàñ ºíäºð áèø. Òîëãîéä ìýäýýæýýð áèå áèåý
ñàðíèóëñàí îëîí áîäîë îðæ èðæ áîëíî, òýð á¿õýíä ¿ë àíõààð÷, ãàãöõ¿¿
àìüñãàë àâàõ ãàðãàõäàà ë á¿õ àíõààðëàà õàíäóóë. Äàñãàëûã ºäºðò 2 óäàà,
õîîëëîñíîîñ 2 öàãèéí äàðàà äàâòàí õèéõ ¸ñòîé.
Ýìèéí áóñ ýì÷èëãýý ¿ð ä¿í ºãºõã¿é áîë:

Äèàçåïàìûã 2-5 ìã-ààð ºäºðò 1-2 øàõìàëûã óóëãàõ, ýñâýë 5-10ìã-
ààð ¿äýø ºãºõ.
Õàðèí ýìèéã õî¸ð äîëîî õîíîãîîñ èë¿¿ã¿é õóãàöààãààð ýíý òóíãààð
õýðýãëýõ áºãººä ààæìààð òóíã áàãàñãàæ, íýã ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöààíä ë
ýìýýð ýì÷èëíý.
Ýìèéí áóñ ýì÷èëãýý ÿìàð ÷ ¿ð ä¿í ºãºõã¿é áàéãàà òîõèîëäîëä äèàçåïàìûã
2-5 ìã-ààð ºäºðò 2-3 óäàà ýì÷ë¿¿ëýã÷èä ºã÷ áîëîõ áîëîâ÷ áîëæ ë ºãâºë
òóíã íü áàãàñãàõ áóþó ýìýý çîãñîîõ íü íýí ç¿éòýé.
Ðóäîòåëü, áóñïèðîí ãýäýã íýðòýé ýì¿¿ä áèé. Íîéðìîãëóóëäàãã¿é
ó÷èð ºãëºº, ºäðèéí öàãààð áàñ ìàøèí æîëîîääîã õ¿ì¿¿ñ óóõàä òîõèðîìæ
ñàéòàé áàéäàã. ªäºðò 5 ìã-ààð 3 óäàà óóëãàäàã. Õýðýâ øààðäëàãà ãàðâàë
20 ìã õ¿ðòýë òóíãààð õîíîãò 3 óäàà ÷ ºã÷ áîëäîã þì.
Зөвхөн эмчилгээний үр дүн гарахгүй байгаа тохиолдолд л мэргэжлийн эмчээс

зөвлөгөө авна.
7. ÑÝÒÃÝËÈÉÍ ÕªÄªËÃªªÍÈÉ ÕÎ¨Ð ÒÓÉËÒ ÝÌÃÝÃ -F31
• Äîòîîä, èõýíõ òîõèîëäîëäîî óäìûí õèéãýýä áèå ãàëáèð

Òîäîðõîéëîëò /êîíñòèòóöè/-ûí õ¿÷èí ç¿éëèéí øàëòãààíòàé
• Ýìíýë ç¿é íü ñýòãýëèéí õºäºëãººíèé ººð÷ëºëò /ñýòãýë
óíàõ, ãóòðàõ, áàÿñàæ õººðºõ/-ººð èëýðäýã.
• ªâ÷íèé õºäëºë¿¿äèéí õîîðîíä çàñðàë, ñàéæðàë /ðåìèññè/
ã¿íçãèé àâäàã.
• ªâ÷èí õè÷íýýí îëîí óäàà õºäºëæ, îëîí æèë ¿ðãýëæèëñýí
òîõèîëäîëä ÷ ¿ëäýö, ººð÷ëºëò, çàí ààø, òºðõ ¿éë
àæèëëàãààíû ñîãîã ¿¿ñäýãã¿é
• Õ¿íä ¿åèéíõ íü öººâòºð òîõèîëäîëä ñýòãýëèéí
õºäºëãººíèé ººð÷ëºëòèéã íü äàãàñàí õî¸ðäîã÷ ººð÷ëºëò
/õèé ¿çýãäýë, äýìèéðýë, õºøèë, äîøãèðîë/ èëýð÷ áîëäîã
ºâ÷èí þì.

F31.0 Ñýòãýë õºíãºí áàÿñàõ áàéäëààð õºäëºõ, ñýòãýë õºäëºëèéí

Àíãèëàë õî¸ð òóéëò ýìãýã
F31.1 Ñîëèîðëûí øèíæ òýìäýãã¿éãýýð äàíãààðàà ñýòãýë õººðºí
áàÿñàõ õºäëºëººð èëðýõ ñýòãýë õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò ýìãýã
F31.2 Ñîëèîðëûí øèíæ òýìäã¿¿äòýé õîñîëñîí ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ
õºäëºëººð èëðýõ ñýòãýë õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò ýìãýã
F31.3 Ñýòãýë õºíãºí ãóòðàõ áàéäëààð èëðýõ ñýòãýë õºäëºëèéí õî¸ð
òóéëò ýìãýã
.30 Áèå ìàõáîäèéí ýìãýãèéí øèíæ òýìäýã ¿ã¿é
.31 Áèå ìàõáîäèéí ýìãýãèéí øèíæ òýìäýã á¿õèé
F31.4 Ñîëèîðëûí øèíæ òýìäýãã¿éãýýð ñýòãýë óíàõ õ¿íä áàéäëààð
äàíãààðàà èëðýõ ñýòãýëèéí õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò ýìãýã
F.31.5 Ñîëèîðëûí øèíæ òýìäã¿¿äòýé õîñîëñîí ñýòãýë óíàõ õ¿íä
áàéäëààð èëðýõ ñýòãýë õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò ýìãýã
F31.6 Õîëèìîã áàéäëààð õºäëºõ, ñýòãýëèéí õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò
ýìãýã
F31.7 Ñýòãýë õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò ýìãýãèéí çàñðàë, ñàéæðàëûí
áàéäëûí ¿å
F31.8 Ñýòãýë õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò ýìãýãèéí áóñàä õýëáýð
F31.9 Ñýòãýë õºäëºëèéí õî¸ð òóéëò ýìãýãèéí òîäîðõîéã¿é õýëáýð
Ýìíýë ç¿é
Ñýòãýöèéí áàéäëûí - ªâ÷íèé åðºíõèé
ººð÷ëºëòèéí
• Ñýòãýë õººðºí
áàÿñàõ áàéäëààð
ºâ÷èí õºäëºõ
¿åèéí
• Ñýòãýëýýð óíàæ
ãóòðàõ áàéäëààð
ºâ÷èí õºäëºõ
¿åèéí
Ñýòãýöèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí õýìí¿¿ð¿¿ä

• Ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ áàéäëààð ºâ÷èí õºäëºõ ¿åä
- áèå ñýòãýöèéí ýð÷ õ¿÷, èäýâõ ýìãýãýýð èõñýõ
- ¿ã ÿðèà îëøðîõ
- íîéð áàãàñàõ
- ñýòãýë õººðºõ, õºäºëãººí õóðäñàõ
- íèéòèéí ¸ñûã äàãàõòàé õîëáîãäîõ õóâèéí ñààòàë ¿ã¿é áîëîõ
- ººðèéãºº äýýã¿¿ð ¿íýëýõ, áèåý ìàãòàõ
- ¿éë õºäëºë, ¿ã ÿðèà àëèâààä îðîëöîõ îðîëöîî íü îð÷íû öî÷ðóóë
á¿ðèéã äàãàí ýãøèí çóóð íýí àìàðõàí ñîëèãäîæ ººð÷ëºãäºõ

• Ñýòãýëýýð óíàõ, ãóòàð÷ ãóíèãëàõ áàéäëààð ºâ÷èí õºäëºõ ¿åä:

- ñýòãýë ñàíàà óéòãàð ãóíèãòàé, óðóó äîðîé áîëîõ
- àëèâààä ÿëàíãóÿà äóðòàé ç¿éëäýý ñîíèðõîõ ñîíèðõîë òààøààë
¿ã¿é áîëîõ
- õî¸ðäóãààð çýðãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîâ÷ äàðààõè øèíæ
òýìäã¿¿ä îëîíòàà èëýðäýã.
o íîéðíû ººð÷ëºëò /ñýðýõ öàã íü 2 áà ò¿¿íýýñ äýýø öàãààð
óðàãøëàõ/
o ººðèéãºº áóðóóòãàõ, äîðä ¿çýõ, ¿íýëýõã¿é áàéõ
o ýð÷ õ¿÷, èäýâõ áàãàñàõ, ¿ã¿é áîëîõ
o ¿ã ÿðèà õºäºëãººí óäààøðàõ
o àíõààðàë ñàðíèìòãàé áîëîõ
o ºòãºí õàòàõ, ñóäàñíû öîõèëò óäààøðàõ, õ¿¿õýí õàðàà
ººð÷ëºãäºõ
o õîîëíû äóð ¿ã¿é áîëîõ, æèí áóóðàõ (ñ¿¿ëèéí ñàðä
áèåèéí æèíãèéí 5 %-èéã àëäñàí áàéõ)
o áýëãèéí äóð áóóðàõ
o àìèà õîðëîõ áîäîë òºðºõ, îðîëäëîãî õèéõ
ªâ÷íèé åðºíõèé õýìí¿¿ð¿¿ä

- ºâ÷íèé õºäëºë ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ áóþó ñýòãýëýýð óíàõ àëü íýã
õýëáýðýýð òóõàéí òîõèîëäîëä èëýðíý.
- çàðèì ¿åä ºâ÷íèé õºäëºë íü ñýòãýëýýð óíàõ, ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ
øèíæ òýìäã¿¿äèéí àëü àëèíààñ íü á¿ðäñýí áàéäëààð ýñâýë
äýýðõ õî¸ð áàéäàë èõýýõýí áîãèíî õóãàöààãààð (õýäýí öàãààñ íýã
õî¸ð ºäðèéí äîòîð) ýýëæëýí ñîëèãäîõ áàéäëààð, ººðººð õýëáýë
õîëèìîã õýëáýðýýð èëýðäýã.
- ºâ÷íèé ÿâö íü ºâ÷íèé áàãö øèíæ¿¿ä ¯¿íèéã ñõåìýýð ¿ç¿¿ëáýë:
• ñ/õ...ñ/ó...ñ/õ...ñ/ó
• òîäîðõîé õóãàöààíû ýð¿¿ë áàéäëûí • ñ/õ ñ/ó...ñ/ó ñ/õ...ñ/õ ñ/ó...
äàðààãààð íýã íü íºãººãººð ñîëèãäîí • ñ/ó...ñ/ó...ñ/ó...
èëðýõ • ñ/õ ñ/ó ñ/õ ñ/ó ñ/õ ñ/ó ãýñýí
• ºâ÷íèé íýãýí õºäëºëèéí ÿâöàä íýã ñ/õ-ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ
íü íºãºº õýëáýðýýðýý øóóä ñîëèãäîí õýëáýðèéí õºäëºë
èëðýõ ñ/ó-ñýòãýëýýð óíàõ õýëáýðèéí
• ºâ÷èí á¿õèé ë ÿâöäàà íýã òºðëèéí õºäëºë ...- ñýòãýöèéí
(ãîë òºëºâ ñýòãýëýýð óíàõ) áàãö ººð÷ëºëòã¿é ýð¿¿ë ¿å

øèíæ¿¿äýýð õºäëºë íü äàâòàãäàõ

• ºâ÷èí òàñðàëòã¿éãýýð ¿ðãýëæëýõ õýëáýð¿¿äýýð èëýðíý.
- ºâ÷íèé õºäëºëèéí õîîðîíäîõ ¿å¿äýä ºâ÷òºíèé ñýòãýöèéí áàéäàë
ººð÷ëºëòã¿é, ýð¿¿ë õ¿ì¿¿ñýýñ ÿëãàãäàõã¿é áàéäàëòàé áàéõ áà
ìºí òºðõ ¿éë õóâü õ¿íèé ñýòãýöèéí ÷àíàðûí ººð÷ëºëò òºäèéëºí
èëðýõã¿é
- ºâ÷íèé öººâòºð òîõèîëääîã áîëîâ÷ õ¿íä õýëáýðèéí ¿åä ºâ÷òºíä
ñýòãýëèéí õºäºëãººíèé ººð÷ëºëòèéã äàãàñàí õî¸ðäîã÷îîð ¿¿ññýí
õèé ¿çýãäýë, äýìèéðýë, õºøèë èëýðäýã.
- óã ýìãýãèéã ¿¿ñýõýä õ¿ðãýñýí ãàäààä áà ñýòãýëèéí øàëòãààí
èëýðäýãã¿é
- ºâ÷èí èõýâ÷ëýí óäàì äàãàñàí øèíæòýé, ºâ÷èí ýõëýõèéí ºìíº
ñýòãýëèéí õºäºëãººíèé õýëáýëçýëä àìàðõàí àâòäàã çàí òºëºâòýé,
ïèêíèê ãàëáèðûí ýìýãòýé÷¿¿äýä èõýâ÷ëýí òîõèîëääîã.
Îíîøëîõ àðãà ç¿é

- ºâ÷íèé ÿâöàä ºâ÷èí 2-ñ äîîøã¿é óäàà õºäºëñºí áàéõ íºõöºëä óã
îíîøèéã òîãòîîíî, ºâ÷èí õýäýí ÷ óäàà õºäºëæ áîëíî.
- ºâ÷íèé îíîøèéã ñýòãýë ãóòðàë, óíàëòûí áà õººðºí áàÿñàõ áàãö
øèíæ¿¿äýýñ 2-ñ äîîøã¿é òîîíû ¿íäñýí, 4-ñ äîîøã¿é òîîíû 2-ð
çýðãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé øèíæ èëýðñýí íºõöºëä òîãòîîíî.
- ºâ÷íèé îíîøèéã ºâ÷íèé õºäëºë õî¸ð äîëîî õîíîãîîñ äîîøã¿é
õóãàöààãààð ¿ðãýëæèëñýí òîõèîëäîëä áàòëàõ áà ñýòãýë õººðºí
áàÿñàõ õºäëºëèéí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà äóíäæààð 4 ñàð, ñýòãýëýýð
óíàõ õýëáýðèéí õºäëºëèéí õóãàöàà äóíäàæààð 6 ñàð ¿ðãýëæëýõ
áîëîâ÷ ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íä ýíý õóãàöàà áîãèíîñäîã. Õýðâýý
òóõàéëáàë ñýòãýëýýð óíàõ áàãö øèíæ¿¿äýýð èëýð÷ áàéãàà ºâ÷íèé
õºäëºëèéí ¿åèéí øèíæ òýìäã¿¿ä íü õ¿íä, áîãèíî õóãàöààíä
õóðöààð èëýðñýí áîë ºâ÷èí ýõëýýä õî¸ð äîëîî õóãàöàà ºíãºðººã¿é
áàéñàí ÷ îíîøèéã òîãòîîæ áîëíî.
- ºâ÷íèé èëðýë /ñýòãýë óíàëòûí áà ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ áàéäàë/
-èéí òîî, õ¿÷, õýâ øèíæèéã õàðãàëçàí õ¿íä, äóíä, õºíãºí ãýñýí 3
çýðýã áîëãîí ¿íýëæ îíîøèéã òîãòîîíî.
ßëãàõ îíîø
Àäèë òºñººòýé øèíæ òýìäýã¿¿ä èëýðäýã ó÷èð àðõèíä äîíòîõ ºâ÷èí F10,
ýì, ìàíñóóðàõ áîäèñò äîíòîõ ºâ÷èí F11-¿¿äýýñ ÿëãàíà. Õ¿íä õýëáýðèéã
øèçîôðåíè F20-îîñ ÿëãàí îíîøëîíî.


ªâ÷òºí áîëîí àð ãýðèéíõýíä ºãºõ ãîë ìýäýýëë¿¿ä
• ñýòãýëèéí õºäºëãººí òºðõ ¿éë øàëòãààíã¿éãýýð ººð÷ëºãäºõ íü
ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã ìºí áîëîõûã
• ¿ð ä¿í ñàéòàé ýì÷èëãýý áàéäàã, çàðèì ýìèéã /ëèòè êàðáîíàò/ óäààí
õóãàöààãààð õýðýãëýæ ºâ÷íèé õºäëºëººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ
áîëäãèéã
• ýì÷èëãýý õèéëãýõã¿é áîë ºâ÷èí äàõèí õºäëºõ, ºâ÷òºí ººðòºº
áîëîí îð÷èíäîî àþóëòàé ¿éëäýë õèéõ õîð íºëººòýé áºãººä
òóõàéëáàë ñýòãýëèéí õººðëèéí øèíæ¿¿äýýð èëðýõ õºäëºëèéí
óëìààñ àæëàà îðõèõ, õóóëü ç¿éí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí õîëáîãäîëòîé
àñóóäàë ãàðãàõ, áýëãèéí ãàæ ¿éëäë¿¿ä õèéõ ýðñäýë èõñýõ çýðýãò
õ¿ðãýõ àþóëòàéã òóñ òóñ ìýäýýëíý.
ªâ÷òºí áîëîí àð ãýðèéíõýíä íü ºãºõ çºâºëãºº
Àìèà õîðëîõ ýðñäýë áàéãàà ýñýõèéã àñóóí òîäðóóëàõ, àñóóëòóóä íü
• ¯õýõ áîäîë áàéíãà îðæ èðäýã ¿¿?

• Àìèà õîðëîõ òóñãàé òºëºâëºãºº çîõèîäîã óó?
• Óðüä ºìíº àìèà õîðëîõ îðîëäëîãî õèéæ áàéñàí óó?
• Àìèà õîðëîõ áîäëîî õýðýãæ¿¿ëýõã¿é áàéæ ÷àäíà ãýäýãò ÷èíü
èòãýæ áîëîõ óó?
Àð ãýðèéíõýí áà íàéç íºõäèéí ç¿ãýýñ, èéì ýðñäýë á¿õèé ¿åä íü
àíõààðàë õÿíàëò ÷àíä òàâèõ øààðäëàãàòàéã çºâëºíº
Ñýòãýë õººðºí áàÿññàí õºäëºëèéí ¿åä

• ººðòºº áîëîí áóñäàä àþóëòàé ¿éëäýë õèéõýýñ íü óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð ë áèø áîë ºâ÷íèé èëðýëòýé íü õîëáîãäóóëàí
ºâ÷òºíòýé ìàðãàëäàõ, ñóðãàìæëàõààñ çàéëñõèéæ áàéõ.
• ãýíýòèéí áîëîí àþóëòàé òºðõ ¿éë ãàðãàäãèéã áàéíãà àíõààðàõ
• ãýð á¿ëèéí íü õ¿ì¿¿ñèéí õàðàà õÿíàëò áàéíãàä øààðäàãääàãèéã
• õ¿íä õýëáýðèéí äîøãèðîëòîé ¿åä ýìíýëýãò õýâò¿¿ëýõ
øààðäëàãàòàéã çºâëºíº.
Ñýòãýë ãóòðàë óíàëòààð èëðýõ õºäëºëèéí ¿åä

• äýýð ºã¿¿ëñíýýð àìèà õîðëîõ ýðñäýë áàéãàà ýñýõèéã àñóóí
òîäðóóëàõûí çýðýãöýýãýýð áóñäàä àþóëòàé ¿éëäýë õèéõ ýðñäýë
áàéãàà ýñýõèéã ìºí àñóóí òîäðóóëàõ
• áîãèíî õóãàöààíû èäýâõæ¿¿ëýõ õºòºëáºðò õàìðóóëñíààð ºâ÷òºíä
ñýòãýëèéí òààøààë, ººðòºº èòãýõ èòãýë òºð¿¿ëæ áîëäãèéã çºâëºõ

• ºâ÷òºíä èðýýä¿éäýý èòãýõ èòãýë, ººðèéãºº áóðóóøààõã¿é ñýòãýë

òºð¿¿ëýõ, èðýýä¿éãýý ìóóãààð çºãíºõ /õàéð äóðëàë á¿òýëã¿éãýýð
òºãñºõ, àæëààñ õàëàãäàõ ãýõ ìýò/ ÿìàð íýã ãàíèõàðñàí áîäîëä
ñýòãýëýý òºâëºð¿¿ëýõã¿é áàéõ òàëààñ íü äýìæëýã ºã÷ áàéõ
• ººðò íü òóëãàðñàí àìüäðàëûí àñóóäëóóä, ñýòãýëèéí äàðàìòûã
îëæ ìýäýõ, æèæãýâòýð áîëîí ºâºðìºö àñóóäëóóäûã ºâ÷òºí
ººðºº øèéäýæ óõààëãààð çîõèöóóëàõ, õîð íºëººã íü áàãàñãàõ,
òîì õýìæýýíèé àñóóäàë ãàðãàõààñ àëü áîëîõ çàéëñõèéõ, èéì
òîõèîëäîëä àìüäðàëäàà ººð÷ëºëò ãàðãàõûã çºâëºõ
• áèå ìàõáîäèéí òàëààñ çîâèóð èëýð÷ áàéãàà ¿åä ò¿¿íèé ñýòãýëèéí
õºäºëãººíèé ººð÷ëºëòòýé õîëáîãäîõ õîëáîîíû òóõàé õàðèëöàí
çºâëºí ÿðèõ
• áèå íü ñàéæèðñíû äàðàà ºâ÷òºíòýé õýðýâ ºâ÷èí äàõèëò ºãºõ óðüäàë
øèíæ¿¿ä èëýðâýë þó õèéõ òàëààð íü òºëºâëºí çºâëºëäºõ
Ýìèéí ýì÷èëãýýã áàã, ºðõ, ñóì, ñóì äóíäûí ýìíýëãèéí ýì÷ íàð
àéìãèéí íýãäñýí ýìíýëýã, ñýòãýöèéí òàñàãò ºâ÷òºí õ¿ðãýõ õ¿ðòëýý
õèéíý. Ингэхдээ:
• сэтгэл хөөрөн баясах хөдлөлийн үед àìèíàçèí, 100-200 ìã-ààð
òàðèõ (áóë÷èíä áîëîí ñóäñààð)
• сэтгэл гутрал, уналтын үед àìèòðèïòèëèí 100-150 ìã-ûã óóëãàõ
áà тàðüæ õýðýãëýíý.
Àéìãèéí íýãäñýí ýìíýëãèéí ñýòãýöèéí ýì÷, óëñûí õýìæýýíèé

¿éë÷èëãýýòýé ýìíýëãèéí ñýòãýöèéí ýì÷ íàð ýíý óäèðäàìæèíä áè÷èãäñýí
á¿õ òºðëèéí ýì÷èëãýýã дараахи технологиор õèéíý.
Ñýòãýë ýìãýãýýð õººðºí áàÿñàõ áàãö øèíæ¿¿äýýð èëðýõ õºäëºëèéí ¿åä

- ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ ¿åäýý äîøãèðîë, õºäºëãººí èõòýé, îð÷èíäîî
àþóëòàé ¿éëäýë ãàðãàõóéö òºðõ ¿éëòýé áàéâàë ñîëèîðëûí ýñðýã
ýì¿¿ä /ãàëîïåðèäîë 2-5 ìã-ààð ºäºðò ãóðâºí óäàà, àìèíàçèí 100-
200 ìã-ààð ºäºðò 3 óäàà/-èéã óóëãàæ áóþó òàðüæ õýðýãëýíý. Ýìèéí
òóíã øèíæ òýìäãèéí èëðýëèéí õ¿÷ áàãàñàõûí õèðýýð áóóðóóëæ
áîëîõ áà ãýâ÷ çàðèì ºâ÷òºíä ºíäºð òóí øààðäàãäàã. Ýìèéí
äàãàëäàõ ãàæ íºëºº /õóðö äèñòîíèê õàðèó óðâàë, ïàðêèíñîíû
øèíæ ãýõ ìýò/ èëýðñýí ¿åä öèêëîäîëûã õýðýãëýäýã.
- ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ áàéäëûã ýì÷ëýõ, ºâ÷íèé ñýòãýë õººðºí
áàÿñàõ áà ñýòãýëýýð óíàõ áàéäàë á¿õèé äàõèí õºäëºëòººñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð ëèòè êàðáîíàòûã õýðýãëýäýã.

Ëèòè êàðáîíàòûã õýðýãëýõäýý

• Ýõíèé òóí íü 300 ìã-ààð ºäºðò 2 óäàà, äóíäàæ òóí íü 600
ìã-ààð ºäºðò 2 óäàà áàéíà.
• Öóñàí äàõ ëèòèéí ò¿âøèí 0.6-1.6 ìýê/ë áàéõ íºõöºëä
ëèòèéã ýì÷èëãýýíä õýðýãëýíý.
• Äàãàëäàõ ãàæ íºëºº /ãàð õóðóó ÷è÷ðýõ, ÿäðàõ, íîéðìîãëîõ,
õºäºëãººíèé òýíöâýð àëäàõ, àì õàòàõ, ãýäýñ õîäîîä
õÿìðàõ, ç¿õíèé õýì àëäàõ/ èëýðâýë ýäãýýð øèíæ
òýìäã¿¿äèéã àðèëòàë ãîë÷ëîí 1-2 õîíîã ýìèéã õýðýãëýõèéã
çîãñîîãîîä äàðàà íü áàãàñãàñàí òóíãààð õýðýãëýíý.
• Ëèòè êàðáîíàòûã ñýòãýë õººðºí áàÿñàõ øèíæ¿¿ä àðèëñíààñ
õîéø õàãàñ æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààãààð ¿ðãýëæë¿¿ëýí
õýðýãëýõ áà ýíý íü ñýòãýëèéí õºäºëãººíèé õî¸ð òóéëò
ýìãýãèéí äàõèí õºäëºëòººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà
õýìæýý áîëäîã.
• Ñýòãýë ýìãýãýýð õººðºí áàÿñàõ áàéäàë ýì÷èëãýýíèé ¿ð
ä¿í àâàõã¿é áàéãàà òîõèîëäîëä êàðáàìàçåïèí
/òåãðåòîë, ôèíëåïñèí/äåïàêèí/âàëüïðîàò/ çýðýã ýì¿¿äèéã
ãàëîïåðèäîë, ëèòè êàðáîíàò çýðýãòýé õàâñðàí õýðýãëýíý.
Ñýòãýë ãóòðàë óíàëòûí áàãö øèíæ¿¿äýýð èëðýõ õºäëºëèéí ¿åä

- ñýòãýë, óéòãàðëàæ, ãóíèãëàõ áîëîí àëèâààä ñîíèðõîõ ñîíèðõîë
áóóðñàí áàéäàë ñ¿¿ëèéí õî¸ð äîëîî õîíîãò àæèãëàãäàæ áàéãàà
áîëîí äàðààõ øèíæ òýìäã¿¿äýýñ 4-ººñ äîîøã¿é íü èëýð÷ áàéãàà
¿åä ñýòãýë óíàëûí ýñðýã ýì¿¿äèéã ºâ÷òºíä õýðýãëýíý.
• ÿäàð÷ ñóëüäàõ, ýð÷ õ¿÷ ¿ã¿é áîëîõ
• àíõààðëûí òºâëºðºë ìóóäàõ
• íîéð õÿìðàõ
• ¿õýõ, àìèà õîðëîõ áîäîë áèé áîëîõ
• ººðèéãºº áóðóóòãàõ, çýìëýõ
• õîîëíû äóð ººð÷ëºãäºõ
• ¿ã ÿðèà, õºäºëãººí óäààøðàõ, áèåý òàð÷ëààõ
Ñýòãýë ãóòðàëûí õ¿íä õýëáýðèéí ¿åä àíõíû ¿çëýã õèéñýí ¿åýñ ýìèéã
õýðýãëýõ áà äóíä çýðãèéí èëðýëòýé ¿åä õýðýâ ºãñºí çºâëºãºº íýìýð
áîëîîã¿é áîë õî¸ð äàõ ¿çëýãýýñ ýõëýí õýðýãëýíý.
- Ýìèéã ñîíãîõäîî
• õýðýâ ºâ÷òºí óðüä ºìíº íü ÿìàð íýãýí ýì õýðýãëýõýä ¿ð ä¿í

ñàéí ºã÷ áàéñàí áîë óã ýìèéã äàõèí õýðýãëýõ

• õýðýâ ºâ÷òºíèé íàñ ºíäºð áóþó áèå ìàõáîäèéí ÿìàð íýã
ºâ÷èíòýé áîë àíòèõîëèíåðã õýëáýðèéí áà ç¿ðõ ñóäàñíû
òîãòîëöîîíû òàëààñ äàãàëäàõ ãàæ íºëºº ãàðäàãã¿é ýìèéã
ñîíãîõ
• õýðýâ ºâ÷òºí ñýòãýë èõ çîâîìòãîé, íîéð ìóóòàé áîë ñýòãýë
òàéâøðóóëàõ ÷èãëýëèéí ýìèéã ñîíãîõ
- ýì÷èëãýýíèé òîõèðñîí òóíã îëîõ, ñýòãýë óíàëûí ýñðýã ýì,

òóõàéëáàë ìåëèïðàìèí, àìèòðèïòèëèíû ýõíèé íýã óäààãèéí òóí
íü 25-30 ìã áàéõ áà öààøèä òóíã 100-150 ìã-ä õ¿ðòýë ºñãºæ 10-14
õîíîã õýðýãëýíý.
- ºíäºð íàñòàé õ¿ì¿¿ñ, áèå ìàõáîäèéí ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñò ýìèéã áàãà

òóíãààð õýðýãëýíý.
- ºâ÷òºíä ýìèéã òàñëàëã¿éãýýð ºäºð á¿ð õýðýãëýõ ¸ñòîéã òàéëáàðëàõ

áà ýìèéã õýðýãëýæ ýõýëñíýýñ õîéø 2-3 äîëîî õîíîãèéí äàðàà ¿ð
ä¿í ºãºõ áºãººä äàãàëäàõ õºíãºâòºð ãàæ íºëºº ãàð÷ áîëîõ ýíý íü
èõýâ÷ëýí 7-10 õîíîãò àðèëäàã áîëîõûã õýëæ ºãíº.
- ñýòãýë óíàëûí ýñðýã ýìèéã õýðýãëýñíýýñ õîéø 14-21 õîíîãèéí

äîòîð ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í ãàðàõã¿é áîë óã ýìèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí
õýðýãëýõäýý ýìèéí òóíã íýìýõ, òàðèëãûí õýëáýðýýð áèåä îðóóëàõ,
èîäûí áýëäìýë¿¿äòýé õàìò õýðýãëýõ, ýìèéí òóíã îãöîì õóãàöààíä
äýýä çààãò õ¿ðãýýä ãýíýò õàñàõ, öàõèëãààíààð òàòàëò ¿¿ñãýõ
ýì÷èëãýýã õýðýãëýõ íü ¿ð ä¿í ºãäºã. Ñýòãýë óíàëûí ýñðýã ýìèéã
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð õýðýãëýõã¿é
Ìýðãýæëèéí ýì÷ýýñ çºâëºãºº àâàõ øààðäëàãàòàé ¿å
- àìèà õîðëîõ, áóñäàä àþóëòàé ¿éëäýë õèéõ ýðñäýë á¿õèé ¿å

- ñîëèîðëûí øèíæ¿¿ä äàãàëäàí èëýðñýí ¿å
- ñýòãýëýýð óíàõ áàéäëûí óðüäàë øèíæ¿¿ä òîãòìîë èëýðäýã
ºâ÷òºí

8. ÑÝÒÃÝÖ ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÐÅÀÁÈËÈÒÀÖÈÉÍ ÒÓÑËÀÌÆ

¯ÉË×ÈËÃÝÝ
Òîäîðõîéëîëò Реабилитаци гэсэн ухагдахууны хүрээ хязгаар,

мөн чанар бүрэн тодроогүй байгаа хэдий боловч энэ
нь өвчтэй хүнд үзүүлэх нийгмийн тусламжийн онол
– аргазүй, практик арга хэлбэрүүдийн тухай мэдлэг
дундын /анагаах ухаан, нийгмийн халамж зүй, сэтгэл
судлал, мэргэжлийн сургалт, эрхзүй/ салбар юм.
“Ñýòãýö-íèéãìèéí íºõºí ñýðãýýëò” ãýæ
ñýòãýöèéí ºâ÷íèé óëìààñ õ¿íèé àìüäðàõ óõààí,
õàðèëöàà, õºäºëìºðèéí áîëîí îþóíû àëäàãäñàí
÷àäâàðûã íºõºí ñýðãýýõ, ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿íèé
àìüäðàëûí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí öîãö
àðãà õýìæýýã õýëíý /Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тухай
Монгол улсын хууль, 2000 он. 3,1,9/
Çîðèëãî нь: Ñýòãýö íèéãìèéí ðåàáèëèòàöè íü ñýòãýöèéí

ºâ÷òºí ººðèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ººð÷ëºëòòýé òýìöýõ
èäýâõòýé õàíäëàãàòàé áîëîõ, àìüäðàë, ãýð á¿ë,
íèéãýìä ÷èãëýñýí ýåðýã õàíäëàãà íü õýâèéí áàéäàëä
õ¿ðòýë ñýðãýõ àðãà àæèëëàãààíóóäûã õýðýãæ¿¿ëýí
ã¿éöýòãýõýä îðøèíî.
Ñýòãýö íèéãìèéí ðåàáèëèòàöèéí òóñëàìæ

¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëýõ àðãà òåõíîëîãè
Ýõíèé øàòàíä ººðòºº ¿éë÷ëýõ, áèåý äààõ, ýíãèéí äàäàë ÷àäâàðóóäûã
ñýðãýýõ äàðààõè çàñëóóäûã õèéíý.
• Í¿¿ð ãàðàà óãààõ, óñàíä îðîõ, ñàõàë àâàõ, ¿ñýý ñàìíàõ äàäëûã
ñýðãýýõ çàñàë
• Îðîî õóðààõ, çàñàõ, õóâöñàà ºìñºõ, òàéëàõ äàäëûã ñýðãýýõ çàñàë
• Õîîë óíäàà ººðºº èäýæ óóõ äàäëûã ñýðãýýõ çàñàë
• ªºðºº áèå äààí, áèå çàñàõ ãàçàðò îðæ áèå çàñàõ äàäëûã ñýðãýýõ
çàñàë
• Ýì÷, ýìíýëãèéí àæèë÷èä, ýðãýëòýýð èðñýí õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöàõ
äàäëûã ñýðãýýõ çàñàë
• Áóñàä

Õî¸ðäàõ øàòàíä áèå ìàõáîäèéí èäýâõèéã ñýðãýýõ äàðààõ çàñëóóäûã

õèéíý.
• Ãèìíàñòèê õèéõ çàñàë
• Áèåèéí òàìèð ýì÷èëãýý
• Ôèçèê ýì÷èëãýý
• Ñïîðò òîãëîîì ýì÷èëãýý
• Ðåëàêñàöè ýì÷èëãýý
• Ýìíýëãèéí ãàäíà îð÷èíä ãàð÷ íàð, àãààð, óñ, îé ìîä çýðýã áàéãàëèéí
õ¿÷èí ç¿éëñýýð èäýâõæ¿¿ëýõ
• Áèåèéí òàìèðûí òýìöýýí çîõèîõ çàñàë
Äàðààãèéí øàòóóäàä õèéõ çàñàë /5.3-5.6/

Ñýòãýë çàñàë ýì÷èëãýý
• Á¿ëãèéí ñýòãýë çàñàë
• Õóâü÷èëñàí ñýòãýë çàñàë
• Ãýð á¿ëèéí ñýòãýë çàñàë
• Áóñàä
Óðëàã, ñî¸ëûí òºðëèéí ýì÷èëãýý

• Äóó õºãæèì ýì÷èëãýý
• Á¿æèã, ¿äýøëýã ýì÷èëãýý
• Òâ, êèíî ¿çâýð ýì÷èëãýý
• Êîíöåðò, æ¿æèã ¿çâýð ýì÷èëãýý
• Êîíöåðò, æ¿æèã ººðñäºº òîãëîõ ýì÷èëãýý
• Íîì ýì÷èëãýý
• Çóðàã ýì÷èëãýý
• Íýõìýë õàòãàìàë óðëàõ ýì÷èëãýý
• Òîãëîîì ýì÷èëãýý
• Êîìïüþòåð òîãëîõ, èíòåðíåòýýñ ìýäýýëýë àâàõ, âèäåî áè÷ëýã õèéõ
çýðãýýð ñàòààðàõ ýì÷èëãýý
• Õýëíèé ã.ì õè÷ýýë ýì÷èëãýý
Õºäºëìºð ýì÷èëãýý
• ¯éë÷èëãýýíèé àæèë /õóâöàñ öýâýðëýõ, ¿ñ çàñàõ, õîîë õ¿íñ áýëòãýõ
ã.ì/-èéí ðåàáèëèòàöè
• ¯éëäâýðëýëèéí àæèë /äàðõàí, ìóæààí, î¸äîë, ýñã¿¿ð, ìàë àæ àõóé,

ãàçàð òàðèàëàí ã.ì/-èéí ðåàáèëèòàöè

• Ýìíýëãèéí õºäºëìºð ýì÷èëãýýíèé ºðºº, òàñàã, ãàçàð, ¿éëäâýð
¿éë÷èëãýýíèé òóñãàé çîðèóëàëòòàé áóþó åðäèéí öåõ ñàëáàð,
ãýðèéí íºõöºëä õèéõ õºäºëìºð ýì÷èëãýý
• Áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, äàâòàí ñóðãàëòûí ðåàáèëèòàöè
• Áóñàä
ªºðèéãºº óäèðäàõ äàäàëä ñóðãàõ çàñàë

• Ýì÷èëãýýíèé á¿ëãèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ çàñàë
• ªâ÷òºíèé çºâëºëººñ çîõèîõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ çàñàë
• Òºðñºí ºäºð òýìäýãëýõ çàñàë
• Ðåñòîðàí, áàðàíä çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ñóóõ çàñàë
• Ò¿ð ÷ºëººãººð ãýðòýý õàðèõ çàñàë
• Scheltered Living-ä áàéðëóóëàõ çàñàë
• ªâ÷òºíèé íºõºðëºëèéí öóãëàðàëòàíä îðîëöîõ çàñàë
• Õàãàñ ñòàöèîíàðóóäààð õèéõ ýì÷èëãýý
Ñýòãýö-íèéãìèéí ðåàáèëèòàöèéí òóñëàìæèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí

òóñëàìæèéí àëü ÷ øàòàíä ¿ç¿¿ëíý.
9. СЭТГЭЦИЙН ӨВЧТӨНИЙ ХУРЦ ДОШГИРСОН БАЙДЛЫН

ҮЕИЙН ӨВЧТӨНГ ХӨТЛӨХ УДИРДАМЖ
ªâ÷òºíèé òºðõ áàéäàë өвчнийхөө улмаас ãýíýò

Òîäîðõîéëîëò ººð÷ëºãäºí ººðèéí ¿éëäëýý óõàìñàðëàõ, æîëîîäîõ
÷àäâàðàà àëäàí ººðòºº õèéãýýä îð÷èíäîî àþóë
ó÷ðóóëàõóéö øèð¿¿í äîãøèí, õ¿÷òýé õºäºëãººí
¿éëäë¿¿ä õèéõèéã õýëíý.
Ангилал • Хий үзэгдэлт дэмийрлийг дагасан дошгирол

• Сэтгэл хөөрөн баясах өөрчлөлтийг дагасан
дошгирол
• Кататоник дошгирол
• Ухаан зүүдчилэн балартлыг дагасан дошгирол
• Сэтгэл гутралыг дагасан дошгирол
Ñýòãýöèéí ºâ÷òºíèé õóðö äîøãèðëûí ¿åä ¿ç¿¿ëýõ ÿàðàëòàé òóñëàìæ

• Äóóäàãäàæ î÷ñîí ýì÷, ºâ÷òºíã õààíà ÷ áàéñàí (ãýðòýý, ãóäàìæ

òàëáàéä, õºäºº ãàäàà, àëáàí áàéðàíä) îð÷íû õ¿ì¿¿ñýýñ

òóñãààðëàõ àðãà õýìæýý àâíà. Òóñãààðëàõ àðãà áàðèë íü: Òóñëàìæ
¿ç¿¿ëýõýä õýðýã áîëîõ öººí òîîíû õ¿ì¿¿ñèéã ¿ëäýýí áóñäûã íü
ºâ÷òºíèé áàéãàà îð÷íîîñ õîëäóóëíà. Àð ãýðèéí 1-2 õ¿í, ýì÷
öàãààí õàëàäòàéãàà, áàñ ä¿ðýìò õóâöàñòàé öàãäààãèéí àæèëòàí
áàéâàë ºâ÷òºí òýäíèéã õàðààä äîøãèðîë íü íàìääàã òàë áàéäàã.
ªâ÷òºíä òàéâøðóóëàõ, àëü áîëîõ òîõèðñîí, ýåëäýã õàíäëàãààð
õàíäàíà. Òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ õ¿ì¿¿ñ ºâ÷òºíèé õî¸ð õàæóó áà àð
òàëä íü áàéðëàæ (ýíý áàéðëàë ºâ÷òºíã àþóëòàé ¿éëäýë õèéõýýð
çàâäàõàä áàðüæ àâ÷ õîðèãëîõîä õàìãèéí òîõèðîìæòîé áàéäàã),
îð÷èíä íü áàéãàà çýâñãèéí ÷àíàðòàéãààð õýðýãëýæ áîëîõ ç¿éëèéã
õóðààíà. Òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ íü ºâ÷òºíã õî¸ð òàëààñ
íü ñóãàäàí àâ÷, àð òàëààñ íü äàãàí ººðñäºäºº áîëîí áóñäàä
àþóë ó÷ðóóëàõ, áàñ ºâ÷òºíã ººðòºº àþóëòàé ¿éëäýë õèéõ áîëîìæ
ºãºõã¿éãýýð 103-ûí ìàøèíä ìºí èéì áàéðëàëòàéãààð ñóóëãàæ
ýìíýëýãò õ¿ðãýíý. Çàìä ºâ÷òºíä àìèíàçèí 2.5% - 2.0-4.0, ýñâýë
òèçåðöèí àäèë òóíãààð ýñâýë äðîïåðèäîëûã 2.5 ìã-ààð áóë÷èíä,
áîëæ ºãâºë ñóäñàíä òàðèíà.
• ªâ÷òºíã õ¿ëýýæ àâñàí ýìíýëýã íü ñàõèóðòàéãààð òóñãàé ºðººíä
áàéðëóóëàí ýìíýëãýýñ îðãîí çóãòààõ, öîíõ õààëãààð ¿ñýð÷ óíàõ,
áóñàä ðóó äàéð÷ ãýìòýýõ, ººðèéãºº õîðëîõ ¿éëäýë õèéõ á¿õ
áîëîìæèéã ñýðãèéëñýí ñóâèëãàà, ¿éë÷èëãýý õÿíàëò õèéíý.
• Àëü ÷ ýìíýëýãò ºâ÷òºíä 2.5% - 2.0-4.0 àìèíàçèí, ìºí òèçåðöèí
äýýðõè òóíãààð ºäºðò 2-3 óäàà òàðüæ õýðýãëýíý.
• ªâ÷òºíã õ¿ëýýæ àâñàí àëü ÷ ýìíýëýã íü ñýòãýöèéí ýì÷èéí çºâëºãºº
àâ÷ ¿íäñýí ºâ÷íèé îíîøèéã òîãòîîíî.
¯íäñýí ºâ÷íèé äàãóó äàðààõè ýì÷èëãýýã õèéíý.
• Õèé ¿çýãäýë – äýìèéðýë, ìºí ñýòãýë õèé õººðºí áàÿñàõ ýìãýãèéí
óëìààñ ¿¿ññýí äîøãèðëûí ¿åä ãàëîïåðèäîë õîíîãò 10-15 ìã (50-60
ìã-ä õ¿ðãýæ áîëíî) áóë÷èíä òàðèõ áóþó óóëãàæ õýðýãëýíý, êàòàòîíèéí
áà çàí òºðõ ººð÷ëºëòèéí äîøãèðëûí ¿åä àìèíàçèí 2.5% - 2.0-4.0,
òèçåðöèí 2.5% - 2.0-ûã áóë÷èíä áîëîí ñóäñàíä ºäºðò 3-4 óäàà òàðüæ
õýðýãëýíý. Áîëîìæòîé áîë óóëãàíà.
• Óõààí ç¿¿ä÷èëýí áàëàðòàõ ¿åèéí äîøãèðëûí ¿åä õëîðàëãèäðàòààð
êëèçì òàâèõ (3% - 50.0 – 60.0, 5% - 30.0), ñåäóêñèí 20.0-40.0 ìã-ààð
20% - 20.0 40% - 10.0 ãëþêîçûí õàìò ñóäñààð ààæèì òàðèíà.
• Ñýòãýë ãóòðàëààñ ¿¿ññýí äîøãèðëûí ¿åä òèçåðöèí 2.5% - 2.0 - 4.0,
àìèòðèïòèëèí õîíîãò 150-200 ìã-ààð óóõ áà òàðüæ õýðýãëýíý.
Äîøãèðîë íü íàìäàõã¿é ººðòºº áîëîí îð÷èíäîî àþóëòàé ¿éëäýë õèéõ
ýðñäýëòýé òîõèîëäîëä îëîí óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí
òóñãààðëàõ áà íîìõîòãîõ àðãûã õýðýãëýíý (Ñýòãýöèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí
òóõàé õóóëü. 13.1).

Ýäãýýð àðãà íü: (ÝÌÍÕ-èéí ñàéäûí 2000 îíû 210-ð òóøààëûí 7-ð
õàâñðàëò)
1. ªâ÷òºíèéã òºìºð îðîí äýýð õýâò¿¿ëýí õºíæëººð íü ºëãèéäºõ
àðãà
2. ªâ÷òºíèéã îðîí äýýð õýâò¿¿ëýí öýýæ áà ºâäºãíèé òóñ ãàçàðò
áîîëò õèéõ àðãà
3. ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãà äýýð õýâò¿¿ëýí öýýæ áà ºâäºãíèé òóñ ãàçàðò
áîîëò õèéõ àðãà
4. ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãà äýýð õýâò¿¿ëýí õºíæëººð íü ºëãèéäºõ àðãà
Íîìõîòãîõ àðãûã õýðýãëýæ áàéãàà ºâ÷òºíèéã àñðàã÷, ñóâèëàã÷ áóþó
ýì÷èéí òîãòìîë àæèãëàëò, õÿíàëòàíä áàéëãàíà. ªâ÷òºíèé õºäºëãººíèéã
õÿçãààðëàõ õóãàöàà àëü áîëîõîîð áîãèíî áàéõ øààðäëàãàòàé áºãººä ÿìàð
÷ òîõèîëäîëä 4 öàãààñ õýòýð÷ áîëîõã¿é. Íîìõîòãîõ àðãûã øèéòãýëèéí
àðãà õýðýãñýë áîëãîí àøèãëàæ áîëîõã¿é áºãººä ýíý àðãûã õýðýãëýõäýý
ºâ÷òºíòýé ýåëäýã, õ¿íëýã õàðüöâàë çîõèíî.
Íîìõîòãîõ àðãûã äàðààõ àðãà òåõíèêýýð õèéíý.
• Õºíæëººð íü ºëãèéäºõ. ªâ÷òºíèéã òºìºð îðîíä íü äýýø õàðóóëàí
õýâò¿¿ëýýä õî¸ð ãàðûã íü èõ áèåíèé äàãóó áàéðëóóëààä, òîëãîéã
íü èë ãàðãàí õýâò¿¿ëíý. ªëãèéäºõäºº ºâ÷òºíèé èõ áèåí äýýã¿¿ð
õºíæëèéã íü íºìºðãººä 2 õàæóó òàëûã íü îðíû ï¿ðø, òºìºð, òºìºð
õî¸ðûí õîîðîíäóóð îðóóëæ òàòààä, èðìýãèéã íü òýðõ¿¿ òºìºð,
õºíæèë õî¸ðûí çàâñðààð ÷èõýæ áýõýëíý. ×ºëººòýé àìüñãàëæ
áîëîõîîð ºëãèéäºõ õýðýãòýé. Áÿð ÷àäàë èõòýé çàðèì ºâ÷òºí¿¿ä
ºëãèéäºëòèéã çàäàëæ ìýäíý. Èéì òîõèîëäîëä ºëãèéäñºíèé äàðàà
õî¸ð òîõîé áà õî¸ð ºâäºãíèé õàðàëäàà õºíæèë äýýã¿¿ð ºëãèé
á¿ñýýð äàðóóëãà õèéæ áîëíî.
• ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãàí äýýð õýâò¿¿ëýí õºíæëººð íü ºëãèéäºõ

1. Õýðýãëýõ çààëò
Ýë àðãûã ñýòãýöèéí ºâ÷íèé óëìààñ ººðòºº áîëîí áóñàä ýòãýýäýä,
íèéãýìä õîõèðîë ó÷ðóóëàõ õàíäëàãà ãàðãàõûí ñàöóó ýìíýëýãò
õýâòýõýýñ ýðñ òàòãàëçàí õ¿÷òýé ýñýðã¿¿öýë ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ºâ÷òºíèéã
òýýâýðëýõ ¿åä àðãàã¿éäñýí òîõèîëäîëä ýì÷èéí çààëòûí äàãóó
õýðýãëýíý.
2. Àðãà òåõíèê
ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãàí äýýð õýâò¿¿ëýí òîëãîéã íü èë ãàðãàí õºíæëººð
íü ºëãèéäººä öýýæ áîëîí ºâäºãíèé òóñ ãàçàðò ºðãºí ºëãèé á¿ñýýð
áîîæ òýýâýðëýíý.
• ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãàí äýýð õýâò¿¿ëýí öýýæ áà ºâäºãíèé òóñ ãàçàðò

áîîëò õèéõ
1. Õýðýãëýõ çààëò

ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãàí äýýð õýâò¿¿ëýí õºíæëººð íü ºëãèéäºõ àðãàòàé

èæèë çààëòòàé.
2. Àðãà òåõíèê
ªâ÷òºíèéã äàìíóóðãàí äýýð õýâò¿¿ëýýä 2 ãàðûã íü èõ áèåíèé íü äàãóó
áàéðëóóëàí öýýæ áîëîí õî¸ð ºâäºãíèé òóñ ãàçàðò ºðãºí óðò á¿ñ áóþó
äààâóóãààð äàðóóëãà áîîëò õèéæ òýýâýðëýíý.
• ªâ÷òºíèéã îðîí äýýð íü õýâò¿¿ëýí öýýæ áîëîí ºâäºãíèé òóñ ãàçàðò

äàðóóëãà áîîëò õèéõ
1. Äîøãèðîëòûã íîìõîòãîõ òàðèà õèéëãýõýýñ òàòãàëçàõ áóþó
ýñýðã¿¿öýë ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ºâ÷òºíèéã îðîí äýýð íü õýâò¿¿ëýýä
òàðèà õèéõã¿é òàëûí ãàðûã íü îðîëöóóëàí öýýæ áîëîí 2 ºâäºãíèé
òóñ ãàçàðò ºðãºí á¿ñ áóþó äààâóóãààð äàðóóëãà áîîëò õèéíý.
2. Äàðóóëãàíû ãàäíà ¿ëäñýí íºãºº ãàðò òàðèà õèéíý.
3. Õýðýâ ºâ÷òºí òàðèà õèéëãýñýí ãàðààðàà ººðèéãºº ãýìòýýõ, áóñäàä
õîð ó÷ðóóëàõ õàíäëàãà ãàðãàâàë òýðõ¿¿ ñóë ÷ºëººòýé ãàðûã
öýýæíèé äàðóóëãàíä îðóóëíà.
4. Òàðèà õèéñíèé äàðàà ºâ÷òºí òàéâøèð÷ íîìõðîõ áóþó óíòâàë
äàðóóëãà áîîëòûã àâíà.
Íèéãýìä àþóëòàé ¿éëäýë õèéæ áîëçîøã¿é ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿íèéã

òóñãààðëàõ àðãà õýðýãëýíý.
ªâ÷òºíèéã òóñãààðëàõ ¿íäýñëýë

Ñýòãýöèéí ºâ÷íèé ýðõýýð ººðòºº áîëîí áóñàä ýòãýýä, íèéãýìä
õîõèðîë ó÷ðóóëàõ ìàãàäëàëòàé ºâ÷òºíèéã íèéãýìä àþóëòàé ¿éëäýë
õèéõýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ òîãòìîë õàðàà õÿíàëòàíä áàéëãàõûí òóëä
òóñãàé ºðººíä òóñãààðëàíà. Èéì òóñãààðëàõ ºðººã ººðººð àíõààðàõ áóþó
àæèãëàëòûí ºðºº ãýæ íýðëýíý.
ªâ÷òºíèéã òóñãààðëàõ çààëò ãàðãàõ ýðõ

ªâ÷òºíèéã òóñãààðëàõ ºðººíä áàéëãàõ òóõàé çààëò ãàðãàõ ýðõèéã ò¿¿íèéã
ýì÷èëæ áàéãàà ýì÷ ýäýëíý.
Àæèãëàëò áà õàðàà õÿíàëò

Òóñãààðëàõ ºðººíä áàéãàà ºâ÷òºíèéã õîíîãèéí 24 öàãèéí òóðø æèæ¿¿ðèéí
ñóâèëàã÷ áîëîí àñðàã÷èéí áàéíãûí àæèãëàëò, õàðàà õÿíàëòàíä áàéëãàíà.
Ýë ºðººíèé æèæ¿¿ðèéí ñóâèëàã÷, àñðàã÷ íàð ýìíýëýã õàìãààëëûí
äýãëýìèéã ñàõèíà.
Ñóâèëàã÷ áîëîí àñðàã÷èéí áàéíãûí àæèãëàëò, õÿíàëòûí òóñëàìæòàéãààð
äàðààõè òóëãàìäñàí àñóóäëûã çîõèñòîé øèéäâýðëýíý. ¯¿íä:
Áàéíãûí õàðàà õÿíàëò òàâèõ çàìààð àìèà õîðëîõ îðîëäëîãî õèéõ,

áóñäûí àìü íàñûã õºíººõ, îðãîõ, öîíõíû øèë õàãàëàõ, ýä àãóóðñûã

ýâäýõ, ò¿ðýìãèé àâèðëàõ, õýð¿¿ë ìàðãààí ãàðãàõ çýðýã ¿éëäýë ¿éëäýõýýñ
ºâ÷òºíèéã ñýðãèéëíý.
Áàéíãûí àæèãëàëòûí òóñëàìæòàéãààð ºâ÷òºí ººðèéãºº õýðõýí àð÷èëæ
áàéãààã òîãòîîæ øààðäëàãàòàé àð÷èëãàà ñóâèëãààã ñîíãîí õèéíý.
Áàéíãûí àæèãëàëò ÿâóóëàõ çàìààð ºâ÷òºíèé ãàäààä ä¿ð òºðõ, áèåý
õýðõýí àâ÷ ÿâàà áàéäàë, äîõèî çàíãàà, õàð àÿíäàà áóþó ãàíöààðàà ÿðüæ
áàéãàà ¿ã õýëëýã¿¿ä çýðãèéã “Ñýòãýöèéí àæèãëàëòûí äýâòýð”-ò òîäîðõîé
òýìäýãëýíý. Ýë òýìäýãëýëòýé ýì÷ òàíèëöàí øààðäëàãàòàé ìýäýýëë¿¿äèéã
ºâ÷íèé ò¿¿õýíä òóñãàíà.
ªâ÷òºíèéã òóñãààðëàõàä òàâèõ ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà

• Òóñãààðëàõ ºðºº íü õàíãàëòòàé ãýðýëò¿¿ëýã, àãààðæóóëàëòòàé
áàéõ
• ªâ÷òºí ÷ºëººòýé õºäëºõ áîëîìæèéí îðîí çàéòàé áàéõ
• ªðººíèé ¿¿ä õààëãûã ¿ðãýëæ îíãîðõîé áàéëãàíà
• Òóñãààðëàõ ºðººíä ºâ÷òºíèé îî, ñîéç, ñàâàí, ãàð í¿¿ðèéí àë÷óóðûã
áàéëãàíà.
Òóñãààðëàõ ºðººíä áàéõûã õîðèãëîõ ç¿éëñ

• ªðººíèé öîíõûã òºìºð òîðîîð òîðëîõ
• Ýìíýëýã õàìãààëëûí äýãëýìä õàðøëàõ ç¿éë¿¿ä
• Ýìíýëýã õàìãààëëûí äýãëýìä õàðøëàõ ç¿éëèéã ýðãýëòýýð
îðóóëàõ
10. ÝÏÈËÅÏÑÈÉÍ ÁÀÉÄÀË / ÑÒÀÒÓÑ /-ÛÍ ¯ÅÄ ¯Ç¯¯ËÝÕ

ßÀÐÀËÒÀÉ ÒÓÑËÀÌÆ
Òîäîðõîéëîëò • Ýïèëåïñèéí èõ óíàëò (Grand mal) îéð îéðõîí

çàéòàéãààð îëîí äàâòàãäàõ
• Óíàëòóóäûí õîîðîíä óõàìñàðò óõààí öýëìýõã¿é,
áàëàðòñàí áà àëäñàí áàéäàëòàé õýâýýð áàéõ
• Òàðõè áîëîí óóøèãíû õàâàãíàëûí øèíæ¿¿ä èëðýõ
• Àìüñãàë, ç¿ðõ ñóäàñíû äóòàãäëûí áà õýò ºíäºð
õàëóóðàõ øèíæ¿¿ä èëðýõ
ýìíýë ç¿é á¿õèé õ¿íä áàéäëûã ýïèëåïñèéí áàéäàë
ãýíý.

Эмнэлзүй
Шинж тэмдэг Илрэх байдал
• Гэнэт ухаан алдан унах, 1′-2′ хугацаанд

үргэлжлэх
• Булчингийн хүч орсон хийгээд чичирхийлсэн
таталт, уналтын дараа гарч 2′-3′ үргэлжилнэ.
• Ухаан алдсан үед: гадна орчны цочролд хариулт
Эпилепсийн их өгөх чадвараа алдана, өвдөлтийн мэдрэхүй
уналт хийгээд рефлексүүд үгүй болно, нүүр царай
цайж хөхрөнө, мэдээгүй шээх юм уу хэлээ
хазаж болно, уналт зогсоод ухаан орсон үедээ
уналттай байсан үеийн ямар ч үйл явдлыг эс
санана
• Их уналт ойр ойрхон хугацаатай давтагдана
Ухаан алдах • Уналтын хооронд ухаан орохгүй, алдсан

хэвээрээ байна
• Огиулж бөөлжих
Тархи хавантах
• Тархи нугасны шингэн даралт өндөртэй гарах
Амьсгал, • Ерөнхий анагаах ухаанд илэрдэг шинжүүд

зүрх судасны илэрнэ
дутмагшил
Хэт өндөр • 40 хэмээс дээш халуурах

халуурах
Амьсгалын замыг чөлөөтэй байлгах, õ¿÷èëòºðºã÷ººð амьсгалуулах арга хэмжээ

авна.
Наркозын байдалд оруулж уналт таталтыг зогсоох үүднээс цэвэрлэх клизм
тавьсны дараа хлоралгидратын 3%-60,0 эсвэл 6%-15,0 -20,0 уусмал эсвэл барбитал
натрийн 2% - 30.0 уусмалаар клизм тавих
Дээрхи эмүүдийг хэрэглэснээр үр дүн өгөхгүй байвал гексеналын 10% - ын
шинэ бэлдсэн уусмалыг 1.0 - 2.0 - аар булчинд тарина.

Сульфат магнийн 25% -10.0 уусмал судсанд тарих ба дараа нь шээс хөөх эмүүдээс
/лазикс, фурсемид, верошпирон г.м/ уулгах буюу тарьж хэрэглэдэг, онц
шаардлага гарвал нугасны шингэн 20.0-30.0 мл-ийг авч тархины дотоод даралтыг
бууруулна.
Хөдөлгөөний дошгирол ихтэй үед аминазиныг 50 мг - аар булчинд тарих
ба шаардлага гарвал тунг хоногт 100-150 мг-д хүргэж болно, дээрхи бүх эмчилгээг
2 цагийн зайтайгаар давтан хийнэ.
20-40 мг седуксеныг глюкозын 40% уусмалтай нэг тариурт соруулан өвчтөний
хураагуур судсанд аажим тарьдаг. 2-4 цагийн зайтайгаар давтан тарьж болно. Мөн
дуслаар глюкозын 5% 150.0 уусмалын хамт тарина.
Дээрхи арга хэмжээ үр дүн өгөхгүй бол
Наркоз болон булчин сулруулагч хэрэглэдэг, үүнд закись азотыг

хүчилтөрөгчтэй 2:1 харьцаатай өгөх ба бага зэрэг хэмжээний фторотан
нэмэх буюу судсаар оксибутират натри-г 1 кг жинд 70-120 мг-аар бодож
тарих ба булчинд барбитал натрийн 10% - 5,0 уусмалыг тарина.
Зүрх судас, амьсгалын үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор кордиамин, кофейныг
арьсан доор тарих, адонизидыг 15-20 дуслаар эсвэл строфантиныг 5-10 дуслаар
клизмээр хэрэглэх ба лобелин, цититоныг тарина, ацидозоос гаргахын
тулд бикарбонат натрийн 4%-150.0 мл уусмалыг дуслаар тарина.
Өндөр халууныг мөсөн жин толгой, суга, цавинд нь тавих, судсаар новокайн,
аминазин, димедрол, анальгин орсон холимгийг тарьж буулгана.
Хоёрдогч халдвараас сэргийлж антибиотик хэрэглэдэг. Гич тавих, бумба
тавих, шинж тэмдгийн эмчилгээ бас хийнэ.
Ууж хэрэглэх боломжтой бол уналт, таталтын эсрэг эмүүдийг нь
үргэлжлүүлэн хэрэглэнэ.


Сэтгэцийн эмгэг PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Сэтгэцийн эмгэг PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ñýòãýöèéí ýìãýã¿¿ä

12_setgets last.indd 611 5/25/2005 4:49:21 PM

Óäèðäàìæ áîëîâñðóóëñàí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿ä ;

Ã.Äîðæõàíä ÑÝÊÝ-èéí Åðºíõèé ýì÷, Ìîíãîë Óëñûí ýð¿¿ëèéã

612 Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ

12_setgets last.indd 612 5/25/2005 4:49:21 PM

1. ÓÕÀÀÍ ÁÀËÀÐÒÀÕ ÁÀÉÄËÓÓÄ F05

Òîäîðõîéëîëò Óõààí áàëàðòàõ, öààøëààä óõààí àëäàõ íü;

Àíãèëàë • Ухаан нойрмоглож балартах

Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ 613

12_setgets last.indd 613 5/25/2005 4:49:22 PM

• үг яриа нь хэдийгээр буруу бус боловч, агуулга нь үл ойлгогдох ганц нэг

Ухаан балартах байдлын оношийн хэмжүүрүүд

Ухаан мэнэрч Бүгд - Холбоосгүй, үл ойлгогдох үгсийг

614 Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ

12_setgets last.indd 614 5/25/2005 4:49:23 PM

• Ухаан нойрмоглож балартах Бие махбодийн ба мэдрэлийн

Ялгах онош Анамнез Эмнэл зүй

Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ 615

12_setgets last.indd 615 5/25/2005 4:49:23 PM

• ухаан нойрмоглон балартаж, орчны

• Дараахи шинжилгээнээс эмнэлзүйн • цус, шээсний ерөнхий ба

616 Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ

12_setgets last.indd 616 5/25/2005 4:49:24 PM

ªâ÷òºíèéã õºòëºõ óäèðäàìæ

ªâ÷òºí, àð ãýðèéíõýíä ºãºõ ìýäýýëýë

ªâ÷òºí, àð ãýðèéíõýíä ºãºõ çºâëºãºº

Ýð÷èìò ýì÷èëãýýíèé åðºíõèé àðãà õýìæýý íü:

Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ 617

12_setgets last.indd 617 5/25/2005 4:49:24 PM

Ñýòãýöèéí ýì÷èëãýýíä ºäðèéí öàãààð ãàëîïåðèäîë ºäºðò 0.5-

ªâ÷òºíä õàíäàõ õàíäëàãûí óäèðòãàë

2. ÌÝÄÐÝË ÑÓËÜÄÀÕ ÍÅÂÐÎÇ F48

Òîäîðõîéëîëò Ìýäðýë ñóëüäàõ íåâðîç íü;

618 Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ

12_setgets last.indd 618 5/25/2005 4:49:24 PM

Øàëòãààí Ñýòãýöèéí øàëòãààí

ªâ÷òºí äàðààõ á¿ëýã øèíæ¿¿äýýñ çîâèóð áîëãîí ºã¿¿ëäýã

Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ 619

12_setgets last.indd 619 5/25/2005 4:49:24 PM

ªâ÷òºí ºâ÷èëñºí òóõàéäàà ýìíýëãèéí ìàãàäëàãàà õ¿ñäýã òàë áèé.

Áèåèéí áîëîí ñýòãýöèéí ñóëüäëûí, ìºí öî÷ðîë èõñýëèéí á¿ëýã

Ýäãýýð øèíæ¿¿ä çààâàë äàðààõè ºâºðìºö ºíãº àÿñòàé áàéíà:

• Çîâèóð øàíàëãàà, áàéäëàà èëýðõèéëýõ, ýì÷òýé õàðüöàõ

çýðýãòýý í¿¿ðýìãèé, íóóõ þìã¿é, áîäèò áàéäëûã

620 Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ

12_setgets last.indd 620 5/25/2005 4:49:25 PM

- Ñýòãýö ãýìòýë àâñíû äàðàà óã ºâ÷èí ¿¿ññýí áàéõ,

- ªâ÷èí ¿¿ñýõýä õ¿ðãýñýí ýìãýã òºð¿¿ëýã÷ äîòîîä,

ßëãàõ îíîø ßëãàõ ¿íäñýí øàëãóóð øèíæ òýìäýã

Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ 621

12_setgets last.indd 621 5/25/2005 4:49:25 PM

Øèçîôðåíè, øèçî õýâ Á¿õýíä õ¿éòýí õàíäëàãàòàé, õ¿íä ¿ãýý õýëäýãã¿é,

Мэдрэл сульдах невроз өвчний эмнэлзүйн онош, ялгах оношийг энэ

Îíîø, ÿëãàõ îíîøèéã òîãòîîõîä ýìãýã ñýòãýë ñóäëàëûí øèíæèëãýýíèé

ªâ÷òºíèéã õºòëºõ óäèðäàìæ

- ñóëüäàë, ÿäàðãàà íü ò¿ãýýìýë òàðõñàí

622 Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ºâ÷èí, ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé óäèðäàìæ

12_setgets last.indd 622 5/25/2005 4:49:25 PM

- áîãèíî õóãàöààíû (õî¸ð äîëîî õîíîãîîñ

- Ñýòãýöèéí ãýìòýë ó÷ðóóëñàí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ

• Өвчтөн, ар гэрийнхэнд өгөх мэдээлэл, зөвлөгөөг бүх шатны эмнэлгийн

• Сэтгэл засал эмчилгээ хийх, сэтгэцийн гэмтлийн үр дагаврыг