Áîëîâñðóóëñàí: ÌÁÕ-èéí ýäèéí çàñàã÷ Á.

Îòãîíäîðæ

ÍÎÎËÓÓÐÛÍ ÑÀËÁÀÐÛÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ

Ñóäàëãààíû àæèë

Ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí äîòðîîñ õàìãèéí õîâîð, ¿íýòýé á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ
ÿìààíû íîîëóóðûã ¿éëäâýðëýëèéí àðãààð èæ á¿ðýí áîëîâñðóóëæ áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éëäâýðëýõ íü ýäèéí çàñãèéí õóâüä ºíäºð ¿ð àøèãòàé ãýäãèéã ¿íäýñ áîëãîí ýíý
÷èãëýëèéí ¿éëäâýð áàéãóóëàõ òàëààð ìàíàé óëñ 1970-ààä îíû ¿åýñ ýð÷èìòýé àæèëëàæ
ýõýëñýí áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð ìàíàé óëñûí íîîëóóðûí ñàëáàðò ¿íäýñíèé áîëîí
ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé ºíäºð õ¿÷èí ÷àäàë á¿õèé ¿éëäâýð¿¿ä àæèëëàæ áàéíà.
Ýíý ñóäàëãààíû çîðèëãî íü Ìîíãîë äàõü íîîëóóðûí ñàëáàðûí ºíººãèéí áàéäàë, ýíý
ñàëáàðûí ¿éëäâýð¿¿äèéí ò¿¿õèé íîîëóóðûã ¿éëäâýðèéí àðãààð áîëîâñðóóëæ
ýêñïîðòëîõ ìºí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ ýêñïîðòîð ãàðãàõ çýðýã ¿éë
àæèëëàãààíû àøèãò àæèëëàãàã òîîöîõ ÿâäàë þì. Íîîëóóðûí ñàëáàð íü ìàë÷èä,
íîîëóóðûí íàéìàà ýðõëýã÷èä, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿ä ãýõ ìýò îëîí íýãæ¿¿äýýñ
á¿ðäýæ áàéãàà áèëýý. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíä íîîëóóðûí ñàëáàðûã áîëîâñðóóëàõ áîëîí
áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ ¿éëäâýð¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààãààð òºëººë¿¿ëýí àâ÷
¿çëýý. ªºðººð õýëáýë íîîëóóðûí ¿éëäâýð¿¿äèéí ò¿¿õèé ýäýý õóäàëäàí àâàõààñ
ýõë¿¿ëýýä áîëîâñðóóëñàí íîîëóóð, áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëãîí ãàðãàõ õ¿ðòýëõè ¿éë
àæèëëàãààã õàìðóóëàâ.

ÄÝËÕÈÉÍ ÍÎÎËÓÓÐ, ÍÎÎËÓÓÐÀÍ

Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ¯ÉËÄÂÝÐËÝË

Íîîëóóðûí ÷èãëýëèéí ÿìààã Ìîíãîë, Õÿòàä, Ýíýòõýã, Èðàí, Àôãàíèñòàí, ÎÕÓ çýðýã
îðíóóä ¿ðæ¿¿ëæ áàéãààãààñ ò¿¿õèé ýäèéí ¿íäñýí øèíæ ÷àíàðààðàà Ìîíãîë, Õÿòàäûí
íîîëóóð õàìãèéí ñàéíä òîîöîãääîã. Ìîíãîë ÿìààíû íîîëóóðûí äóíäàæ ãîë÷ íü
õàìãèéí íàðèéõàíä òîîöîãääîã áóþó 14-16 ìèêðîí áàéäàã. Ìîíãîë ÿìààíû ñàìíàñàí
íîîëóóðûí óðòëàã íü 38-43 ìì áàéäàã áîë Õÿòàäûíõ 33-35 ìì îð÷èì áàéäàã. Ýíýòõýã,
Èðàí çýðýã áóñàä îðíû íîîëóóð áàéãàëü öàã óóðûí íºõö뺺ñºº øàëòãààëàí ìîíãîë
ÿìààíû íîîëóóðààñ 1.5-2.0 ìèêðîí á¿ä¿¿í áàéäàã àæýý. Èéíõ¿¿ Ìîíãîë ÿìààíû
íîîëóóð ÷àíàðûí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîõ øèðõýãèéí ãîë÷, óðòëàãààðàà äýëõèéí
íîîëóóðûí çàõ çýýë äýýð òýðã¿¿ëæ áàéíà.

1
Äýëõèéí íîîëóóðûí çàõ çýýë äýýð æèëä äóíäæààð 15000 òîíí ò¿¿õèé íîîëóóð
áýëòãýãääýã áºãººä ¿¿íýýñ Õÿòàä óëñ äàíãààðàà 9.8 ìÿíãàí òîíí áóþó 65 îð÷èì
õóâèéã, Ìîíãîë óëñ 3000 áóþó 20 îð÷èì õóâèéã íü áýëòãýí íèéë¿¿ëæ áàéíà. Õÿòàä
óëñ ñ¿¿ëèéí 6 æèëèéí òóðøèä áîëîâñðóóëààã¿é íîîëóóð ýêñïîðòëîõûã õîðèãëîñîí
áîäëîãî ÿâóóëñàíûõàà ä¿íä íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýë äýýðõè ýöñèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé 60 îð÷èì õóâèéã íèéë¿¿ëæ áàéõàä Ìîíãîë Óëñ íýã õ¿ðýõã¿é õóâèéã
íèéë¿¿ëæ áàéíà. (Õÿòàä óëñ Ãîíêîíãèéã îðîëöóóëàí òîîöâîë äýëõèéí á¿õ íîîëóóðàí
öàìöíû 75 õóâèéã ¿éëäâýðëýäýã).

Ñàìíàñàí íîîëóóðûí ¿éëäâýðèéí òýí õàãàñ íü Õÿòàä, Ìîíãîë óëñàä áàéäàã áºãººä
óãààæ ñàìíàñàí íîîëóóðûã èõýâ÷ëýí Åâðîï, ßïîí ðóó ýêñïîðòëîãääîã. Õÿòàäûí
íîîëóóðûí ¿éëäâýð¿¿ä íü ñàìíàñàí íîîëóóð òºäèéã¿é ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èõ
õýìæýýãýýð ¿éëäâýðëýõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé. Ñàìíàñàí íîîëóóð áýëòãýõ òîíîã
òºõººðºìæèéí õ¿÷èí ÷àäëààð íü àâ÷ ¿çâýë Õÿòàä óëñàä äýëõèéí ýõíèé 4 òîì ¿éëäâýð
áàéðëàæ áàéãàà áºãººä “Ãîâü” êîìïàíè òàâäóãààðò îðæ áàéíà.

Õýäèéãýýð íîîëóóðûí ò¿¿õèé ýäèéí 2/3 õóâèéã Õÿòàä, Ìîíãîë õî¸ð óëñàä
¿éëäâýðëýäýã áîëîâ÷ íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë áàðóóíû îðíóóäàä ÿëàíãóÿà
Èòàëè, Èõ Áðèòàíè çýðýã îðíóóäàä ºíäºð õºãææýý.

Áàðóóí Åâðîïûí íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàìãèéí òîì çàõ çýýëä Èòàëèéí çàõ çýýë
ç¿é ¸ñîîð òîîöîãäîã áºãººä Ïðàòî õýìýýõ õîò íü íýõìýë, ñ¿ëæìýëèéí ¿éëäâýðëýëèéí
ýðòíèé óëàìæëàë á¿õèé òîìîîõîí òºâ þì áàéíà. Ýíäõèéí íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿éëäâýð¿¿ä ò¿¿õèé ýäýý Õÿòàäààñ Ãîíêîíãîîð äàìæóóëàí áýëòãýæ áýëýí
á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý äèéëýíõ õóâèéã Àíãëèä ãàðãàñààð èðæýý. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
Èòàëèéí òîìîîõîí ¿éëäâýð¿¿ä çàõ çýýë äýýðõè ýðýëòèéí õàíäëàãûã äàãàí öýâýð
íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã áàãàñãàí òîðãîí áà íîîëóóðûí õîëüöòîé
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëä øèëæýýä áàéíà. Ìîíãîëûí íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýëò
Èòàëèéí êîìïàíèóäààñ Ëîðî-Ïèàíî õýìýýõ êîìïàíè àíõ õºðºí㺠îðóóëàëò õèéæýý.

Íîîëóóðûí àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò õèéäýã áàñ íýãýí òîìîîõîí òºâä Èõ Áðèòàíè
óëñ òîîöîãääîã. ªíäºð ¿íýòýé ñ¿ëæìýë ¿éëäâýðëýäýã õàìãèéí òîì ¿éëäâýðëýã÷ íü
Æîçåô Äàóñîí. Ýäíèé çºâõºí íýã ñàðûí ò¿¿õèé ýäèéí õýðýãöýý íü 200 òí-ä õ¿ðäýã.
Ò¿¿õèé ýäèéí áýëòãýëèéã ¿íäñýíäýý ÁÍÕÀÓ-ä õèéäýã. Íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýë íü

2
ãîë÷ëîí Øîòëàíäàä áàéäàã áà Ëîíäîí áîëîí òîìîîõîí õîòóóäàä òºðºëæñºí îëîí
äýëã¿¿ð¿¿äòýé. 1980-ààä îíä íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëýýð Øîòëàíäûí
Äîóñîíû õóâüä èä ºðíºëòèéí ¿å áàéñàí áîëîâ÷ 1990-ýýä îíîîñ òýä íîîëóóðàí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýëèéã Õÿòàäàä àëäæýý. Òýäíèéõýýñ õÿìä áîëîâ÷ äóòàõààðã¿é
÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë íýìýãäýõ òóòàì ¿éë àæèëëàãàà íü õóìèãäñààð
áàéíà.

ÀÍÓ-ä îäîîãîîð æèëä 3 ñàÿ øèðõýã íîîëóóðàí ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëæ

áàéãààãààñ äèéëýíõ õýñýã íü èìïîðòîîð íèéë¿¿ëýãäýæ áàéíà. Ýíä îð÷èí ¿åèéí ºíãº,
õèéö, çàãâàð ñàéòàé ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í íü õýðýãëýã÷äèéí øààðäëàãàä íèéöäýã áà
öàã àãààðûí íºõöºëòýé óÿëäàæ íîîëóóð áà òîðãîíû õîëèîòîé ñ¿ëæìýë ýäëýëèéí
õýðýãëýý æèëýýñ æèëä ºñºí íýìýãäýæ áàéíà.

Ãåðìàí, Ôðàíö, Áåëüãè çýðýã îðíóóä ÷ íîîëóóð ñ¿ëæìýëèéí òîìîîõîí çàõ çýýëä
òîîöîãäñîí õýâýýðýý áàéãàà áºãººä “Ãîâü” êîìïàíè Áåëüãè äýõ “Ãîâü-Åâðîï”
õóäàëäààíû ñàëáàð êîìïàíèàðàà äàìæóóëàí Ìîíãîëûí íîîëóóðàí ñ¿ëæìýëèéã
áîðëóóëäàã. Åâðîïûí Õîëáîî íü Õÿòàäààñ æèëä 225 ìÿíãàí øèðõýã íîîëóóðàí
ñ¿ëæìýë îðóóëàõ òîîíû õÿçãààðòàé áàéäàã íü Ìîíãîëûí íîîëóóðàí ñ¿ëæìýë
á¿òýýãäýõ¿¿íä áîðëóóëàëòûí õóâüä òààòàé íºõöºë îëãîæ áàéíà.

ÁÍÕÀÓ-ä ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í íü õÿìä ¿íýòýé ÷ ºí㺠¿çýìæ, ÷àíàðûí õóâüä

Åâðîï, ÀÍÓ, ßïîí çýðýã îðîíä ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ò¿âøèíä îéðòîí î÷ñîîð
áàéíà. Èéíõ¿¿ óðüä ºìíº ºíäºð ¿íýòýé ÷ á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ÷àíàðààð ºðñºëääºã
áàéñàí áàðóóíû ¿éëäâýð¿¿ä çàõ çýýë äýýð ºðñºëäºõ ÷àäâàðàà àëäàõã¿éí ¿¿äíýýñ
Õÿòàä ðóó ¿éëäâýð¿¿äýý øèëæ¿¿ëýí ñóóðüøóóëæ áàéíà.

ÍÎÎËÓÓÐ ÁÝËÒÃÝËÈÉÍ ÒÎÃÒÎËÖÎÎ

Áóñàä îðíóóäûí íîîëóóð áýëòãýëèéí òîãòîëöîî
Íîîñ íîîëóóðûí áýëòãýëèéí ñèñòåì íü òîãòâîðæèæ, õàðüöàíãóé áîëîâñðîíãóé
ò¿âøèíä àæèëëàäàã îðíóóäàä Àâñòðàëè, Øèíý Çåëàíä çýðýã óëñóóä òîîöîãääîã.
Îëîíõè ôåðìåð¿¿ä íîîñ, íîîëóóðûã íü õóäàëäàí àâäàã íàéäâàðòàé ò¿íø¿¿äòýé íÿãò
õîëáîîòîé àæèëëàäàã íü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ, ¿éëäâýðëýëèéí
õýìæýýã çàõ çýýëèéí ýðýëòèéã áàðèìæààëàí àëü áîëîõ àëäàãäàëã¿é òîãòîîõ, ¿íèéã
òîãòâîðòîé áàéëãàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæýý.

3
 Íîîñ, íîîëóóð áýëòãýã÷èä áà àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûíõàí ººðñäèéí ìýðãýæëèéí
õîëáîîíä íýãääýã íü çàõ çýýëèéí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõàä çîíõèëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.
Òýäãýýð áàéãóóëëàãóóä çàõ çýýë äýýðõè íîîñ, íîîëóóðûí íèéë¿¿ëýëò ýðýëòýýñ õýò
äàâñàí æèë¿¿äýä ººðñ人 õóäàëäàí àâ÷ ¿íèéã òîäîðõîé ò¿âøèíä áàðüæ, ýðýëò
íýìýãäñýí ¿åä ààæìààð íèéë¿¿ëýí çàõ çýýëèéã òýíöâýðæ¿¿ëäýã.
Çàñãèéí ãàçðûí ç¿ãýýñ ÷ ýíý ñàëáàðò àæèëëàãñäûí àìüäðàëûí áàòàëãààã õàíãàõûí
òóëä íîîñ, íîîëóóðûí ¿íý õýò áóóðñàí æèëä ¿éëäâýðëýëèéí çàðäëûã íºõºõ¿éö äîîä
¿íèéã òîãòîîæ ºãäºã áàéíà. Õàðèí äóóäëàãà õóäàëäààãààð íîîñ, íîîëóóð
òîãòîîãäñîí ¿íýýñ äîîãóóð áîðëîãäñîí òîõèîëäîëä ¿íèéí çºð¿¿ã íºõºí îëãîõ àðãà
õýìæýý àâ÷ ÿâóóëäàã òóðøëàãà áèé áîëãîæýý.

Ìîíãîë äàõü íîîëóóð áýëòãýë

Ìàíàé óëñûí õóâüä 1990-ýýä îíîîñ ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí
òºâëºðñºí ñèñòåì çàäàð÷, îäîîãèéí íºõöºëä òîõèðñîí øèíý òîãòîëöîî õàðààõàí
á¿ðýëäýæ àìæààã¿é áàéíà. Îíîâ÷òîé òîãòîëöîî áèé áîëîîã¿é áàéãàà íü íîîëóóð
áýëòãýë áîëîí ÷àíàðò ñºð㺺ð íºëººëñººð èðëýý.
Îäîî îðøèæ áàéãàà íîîëóóð áýëòãýëèéí òîãòîëöîî íü íîîëóóðûí ÷àíàðûã
áóóðóóëàõ, ººðèéí îðíû íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéã ò¿¿õèé ýäèéí
õîìñäîëä îðóóëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë íîîëóóðûí ñàëáàð íèéò ýêñïîðòûí õýìæýýíä,
öààøèëáàë íèéò ýäèéí çàñàãò îðóóëæ ÷àäàõ õóâü íýìýðýý õàíãàëòòàé õýìæýýãýýð
îðóóëàõã¿é áàéíà.

Ìàíàé óëñûí íîîëóóð áýëòãýëèéí òîãòîëöîîã äàðààõ çóðãààð ñõåì÷ëýí ¿ç¿¿ëæ áîëîõ
þì, ¿¿íä:

Íîîëóóðûí Õÿòàäûí íîî-

íàéìàà ëóóðûí íàéìàà Áîõèð íîîëóóð Ý
Ì ýðõëýã÷èä ýðõëýã÷èä Ê
à Ñ
ë Ñàìíàñàí íîîëóóð Ï
÷ Î
è Áîëîâñðóóëàõ Äîòîîäûí Ð
ä ¿éëäâýðèéí áîëîâñðóóëàõ Ò
òºëººëºã÷èä ¿éëäâýð¿¿ä
Íîîëóóð íü ò¿õèéãýýðýý ýñâýë áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í ãýñýí 2 õýëáýðýýð áîëæ ýêñïîðòîíä
ãàð÷ áàéíà. Ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò íîîëóóð ÿìàð õýëáýðýýð ãàðàõ íü èë¿¿ ¿ð

4
ºãººæòýé âý ãýäãèéã òîîöñîíû ä¿íä íîîëóóð áýëòãýëèéí òîãòîëöîîã á¿ðýëä¿¿ëýõ íü
÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

Íîîëóóðûí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íèéã ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýýð õàðóóëáàë:

Õ¿ñíýãò 1 (àì. äîëëàðààð)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

1 Áîõèð íîîëóóð
(àì.äîë/êã) 14 24 39 29 23 15 28 30.2
2 Ñàìíàñàí
íîîëóóð 40 60 90 70 58 42 76 70.1
(àì.äîë/êã)
3 Ñ¿ëæìýë
(àì.äîë/ãð) 0,14 0,14 0,155 0,16 0,15 0,14 0,155

Äýýðõè õ¿ñíýãòýýñ, íîîëóóðûí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëñîí
¿åäýý õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéäàã íü õàðàãäàæ áàéíà. Èéìýýñ ÷ Ìîíãîëä
íîîëóóðûí ñàëáàðûã öàøèä ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã õýëáýðýýð õºãæ¿¿ëýõ
íü ýäèéí çàñàãò îðóóëàõ õóâü íýìðèéã íü ºñãºõ ¿íäýñí íºõöºë ãýæ ¿çýæ áîëíî.

80-ààä îíä íîîëóóð, íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýë èä ºðíºæ áàéñàí ¿å. Ýíý ¿åä
îëîíõ îðíû õýðýãëýã÷äèéí õóâüä àëèâàà ÷àìèí ãî¸ìñîã áàðàà, òóõàéëáàë íîîëóóðàí
á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýõ ýðýëò ¿ëýìæ õýìæýýãýýð ºñºí íýìýãäæýý. Ýðýëò íü
íýìýãäýõèéí õýðýýð, íîîëóóðûí ãîë ¿éëäâýðëýã÷èéíõýý õóâüä Õÿòàä óëñ
íîîëóóðûíõàà ¿íèéã 2 äàõèí ºñãºæ, 80-ààä îíû ýöýñ ð¿¿ íýã êã ñàìíàñàí íîîëóóðûí
¿íý 180 àì.äîëëàðò õ¿ð÷ áàéâ. Ãýâ÷ 1990 îíîîñ äýëõèéí íîîëóóðûí çàõ çýýëä
òîãòâîðã¿éæèõ õàíäëàãà èëýð÷, óëìààð 1993 îíä äýëõèéí çàõ çýýë äýýð 1 êã ñàìíàñàí
íîîëóóðûí ¿íý 60 àì.äîëëàð õ¿ðòýë óíàæýý. ¯¿íèé äàðàà ýðãýýä 1994 îíû òºãñãºë
õ¿ðòýë 18 ñàðûí õóãàöààíä íîîëóóðûí ¿íý òîãòìîë ºñºæ, ñàìíàñàí íîîëóóðûí ¿íý
150 àì.äîëëàð áà çàðèìäàà ò¿¿íýýñ ÷ èë¿¿ ¿íý õ¿ð÷ áàéëàà. Ãýòýë 1995 îíû 1-3 ñàðûí
õóãàöààíä Õÿòàäûí ñàìíàñàí öàãààí íîîëóóðûí ¿íý 15-30 õóâèàð ãýíýò áóóð÷ 105-120
àì.äîëëàð áîëæýý. Îíû ñ¿¿ë ð¿¿ óëàì áóóðñààð 1996 îí ãàðàõ ¿åä 60 äîëëàð, 1997
îíû ýõíèé õàãàñò 50 äîëëàð õ¿ð÷ óíàæ áàéñíàà 2000 îíû ñ¿¿ë÷ýýð 90 äîëëàð õ¿ðòýë
ºñ÷ýý. Ýíý íü Èòàëè, Øîòëàíä, Ãîíêîíã çýðýã íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿éëäâýðëýã÷äýýñ èðäýã çàõèàëãà ýðñ áóóðñàíòàé õîëáîîòîé.

5
Õýäèéãýýð íîîëóóðûí ¿íý öààøèä áóóðàõ õàíäëàãàòàé áîëîâ÷ Õÿòàä Óëñ ººðèéí
äîòîîä çàõ çýýëèéí õýðýãöýý ºíäºð áàéãàà ãýñýí òàéëáàðààð ¿íýý áóóðóóëàõã¿é áàðèõ
ñîíèðõîëòîé áàéíà. Áàðóóíû íîîëóóðûí çàõ çýýë ñóäëàà÷äûí ¿çýæ áàéãààãààð
Õÿòàäûí äîòîîä çàõ çýýë äýõü ýðýëò õýðýãöýý áîäèò áàéäàë äýýðýý òºäèéëºí èõ áèø
áºãººä áîðëîãäîîã¿é áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íººö õàíãàëòòàé ºíäºð áàéãàà òóë
íîîëóóðûí ¿íý öààøäàà óëàì áóóðàõ õàíäëàãàòàé.

Äîòîîäûí çàõ çýýëèéí ¿íý

1998 îíä 1 êã áîõèð íîîëóóðûí äîòîîä çàõ çýýëèéí ¿íý 9000 îð÷èì òºãðºãò õýëáýëçýæ áàéñàí
áîë çàõ çýýëèéí ¿íý áàéíãà ºñºí íýìýãäýæ 2000 îíû ýöýñ ãýõýä 41000 òºãðºãò õ¿ð÷ 4.5 äàõèí
ºññºí áàéíà. Ò¿õèé íîîëóóðûí óëèðàë õàâàðûí ñ¿¿ë ñàðä ýõýëæ íèéë¿¿ëýõ íººö íü îíû
ýöýñ ð¿¿ áàãàññààð äóóñäàã ó÷èð äîîðõè õ¿ñíýãòýä íîîëóóð áýëòãýëèéí èäýâõòýé
ñàðóóäûã ¿ç¿¿ëýâ.

Õ¿ñíýãò 2
1998 1999 2000 2001
Ñàð ¥ $ ¥ $ ¥ $ ¥ $
5 9500 11.7 13600 12.2 38000 36.3 20405 18.6
6 9500 11.3 14000 12.6 38000 35.4 21824 19.9
7 8900 10.5 24500 24.1 38000 35.4 20751 18.9
8 9200 10.7 31000 29.6 40000 37.5 17514 15.9
9 8500 9.8 32000 30.2 40000 37.5 16959 15.4
10 7500 8.6 30000 28.0 43000 39.5 15223 13.8
11 7200 8.2 33000 30.8 43000 38.6 16147 14.7
12 6900 7.7 25000 23.3 41000 37.3

2000 îíû ñ¿¿ë 2001 îíû ýõýýð äîòîîäûí çàõ çýýë äýýðõè íîîëóóðûí íèéë¿¿ëýëò
îãöîì áóóðñàí ÷ ýðýëò õýðýãöýý íü áóóðñàíã¿é. 2000 îíû 8 äóãààð ñàðààñ 2000 îíû 11-
ð ñàðûí õîîðîíä íîîëóóðûí ¿íý ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åèéíõòýé õàðüöóóëáàë 35-40%-
èàð ºíäºð áàéëàà. Ýíý íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äýëõèéí çàõ çýýë äýýð íîîëóóðûí ¿íý
ºññºíòýé øóóä õîëáîîòîé. Óëààíáààòàð õîò áîëîí àéìãóóäûí çàõ äýýðõè íîîëóóðûí
¿íèéí çºð¿¿ 5-9% áàéãàà íü çàõ çýýëèéí áàéðøëààñ àøèã îëîõ áîëîìæ õîìñ áàéãààã
õàðóóëæ áàéíà.

6
 50000
40000
30000

Yíý
20000
10000
0

11

11

11
1998-2000 ñàðóóäààð
Çóðàã 1 Äîòîîäûí çàõ çýýë äýýðõè ò¿¿õèé íîîëóóðûí ¿íý

Èéíõ¿¿ 1998 îíä íýã êã íü 10 ìÿíãà õ¿ðýõã¿é áàéñàí íîîëóóðûí ¿íý 1999 îíä 31000
òºãðºã, 2001 îíû ýõýíä 43000 òºãðºã õ¿ðòëýý ºñ÷ýý. ªºðººð õýëáýë çºâõºí ñ¿¿ëèéí 2
æèëä áîõèð íîîëóóðûí ¿íý 450%-èàð íýìýãäæýý.

ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÍÎÎËÓÓÐÛÍ ¯ÉËÄÂÝÐËÝË

1991 îíîîñ 1999 îíûã õ¿ðòýëõè õóãàöààíä äîòîîäûí íîîëóóð áýëòãýëèéí õýìæýýã
ãðàôèêààð ¿ç¿¿ëáýë:

7
 3300
3100
2800
2500
2100
1900
1400 1400 1500

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

Çóðàã 2 Äîòîîä äàõü ò¿¿õèé íîîëóóð áýëòãýë (òîííîîð)

Ýíäýýñ õàðàõàä íîîëóóð áýëòãýë òàñðàëòã¿é ºñºí íýìýãäñýýð èðæýý. Íîîëóóð áýëòãýë
èéíõ¿¿ ºñºí íýìýãäñýýð áàéãàà íü 1990 îíîîñ ãàäààä õóäàëäààã ÷ºëººòýé áîëãîñíîîð
ï¿¿ñ, êîìïàíè, õóâü õ¿ìñ¿¿äèéí íîîëóóð ýêñïîðòëîõ ¿éë àæèëëàãàà èäýâõæèæ
íîîëóóðûí ýðýëò, õýðýãöýý ÷ íýìýãäñýíòýé õîëáîîòîé. ̺í ò¿¿í÷ëýí íîîëóóðûí
ýðýëò ºñºõèéí õýðýýð Ìîíãîë óëñûí ÿìààí ñ¿ðýã îãöîì ºñ÷, 2000 îíû ýöýñ ãýõýä 1990
îíîîñ 2 äàõèí íýìýãäæýý. Ìîíãîë äàõü íîîëóóð áîëîâñðóóëàëòûí áàéäëûã äàðààõ
çóðãààñ õàðæ áîëíî.

Çóðàã 3 Äîòîîä äàõü ñàìíàñàí íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýë /òîíí/

609,7 612,5
517
432,2 450,9
420,8

232,1

121,5
97,6

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

2000 îíû íîîñ, íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðóóäûí ã¿éöýòãýëèéã 1999 îíòîé

õàðüöóóëàõàä ã¿éöýòãýë íü äàðààõ õóâüòàé áàéíà.

8
Õ¿ñíýãò 3

Õýìæèõ 1999% 2000%

íýãæ 1998 1999 2000 1998 1999
Ñàìíàñàí
Íîîëóóð Òîíí 609.7 612,5 450,9 100,5 73,6
Óãààñàí
Íîîñ Òîíí 520,2 1273,8 1402,0 244,9 110,1

Ìîíãîë íîîëóóðûí íººö, íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä

õýðõýí ºñ÷ áàéãààã ¿ç¿¿ëáýë

Õ¿ñíýãò 4

Æèëèéí
Õýìæèõ äóíäàæ
íýãæ 1995 1996 1997 1998 1999 ºñºëòèéí
õóâü

1 ßìààí ñ¿ðãèéí ìÿí.òîëãîé 8520,7 9134,8 10265,3 11061,9 -796,3 6,7

òîî
2 Áîõèð Òîíí 2596,4 2715,4 3043,6 3282,4 3450 7,4
íîîëóóðûí
íººö
3 Äîòîîäûí Òîíí 1831,7 2072,6 2330,8 2552,7 2665 9,8
¿éëä-ò
áîëîâñðóóëñàí
4 Áîõèð Òîíí 78,81 393,38 824,57 16,23 799,5 78,2
íîîëóóðûí
ýêñïîðò
5 Ýêñïîðò Òîíí 507,4 686,9 577,7 789,2 1168,3 21,7
(ñàìíàñàí)
6 Íîîëóóðàí Òîíí 0,7 1,5 11,5 4 äàõèí
ýýðìýëèéí
ýêñïîðò
7 Ñ¿ëæìýë á¿ò- ìÿí.øèð 173,8 175,6 146 155,8 210,5 4,9
íèé ýêñïîðò

Ýíý õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûí ºñºëòèéí õóðäàö õàìãèéí

áàãà, áîõèð íîîëóóðûí ýêñïîðò ìàø õóðäàöòàé ºñ÷ áàéíà.
Íîîëóóð íü ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí ãîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýã þì. Ìàíàé óëñûí
ýêñïîðòûí áàðààíû á¿òöýä íýõìýë, íýõìýë á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðò 25 îð÷èì õóâèéã

9
ýçýëäýã áºãººä ¿¿íèé äîòîð íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðò 12 õóâèéã ýçëýæ
áàéíà.
Ìàíàé óëñûí áîõèð áîëîí ñàìíàñàí íîîëóóðûí ýêñïîðòûí íèéë¿¿ëýëòèéí õýìæýýã
1999, 2000 îíû áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë:

Õ¿ñíýãò 5

1999 2000
òîíí Ìÿí. òîíí àì.äîëëàð
àì.äîëëàð
Áîõèð íîîëóóð 799,5 14412,6 715,8 21860,1
Ñàìíàñàí íîîëóóð 1168,3 45927,3 739,2 51789,1

Çàñãèéí ãàçðûí 1993 îíû 63-ð òîãòîîëûí äàãóó íîîëóóðàí ò¿¿õèé ýäèéã ãàãöõ¿¿
àíõàí øàòíû á¿ðýí áîëîâñðóóëàëò õèéæ ýêñïîðòëîæ áàéñàí. Ìîíãîë óëñ 1996 îíä
Äýëõèéí õóäàëäààíû áàéãóóëëàãàä ãèø¿¿íýýð ýëñýí îðæ, õóäàëäààíû àëèâàà íýìýëò
òàòâàð, õÿçãààðëàëòûã áàãàñãàæ, íýýëòòýé áàéëãàõ ¿¿ðãèéã îëîí óëñûí õóóëü
òîãòîîìæûí õ¿ðýýíä õ¿ëýýí çºâøººð÷ 63-ð òîãòîîëûã õ¿÷èíã¿é áîëãîæýý. Èíãýñíýýð
ÿìààíû íîîëóóðûí ¿íäñýí íººöèéã ãàäààä ðóó, þóíû óðüä Õÿòàä ðóó ãàðãàõ íºõöëèéã
íýìýãä¿¿ëñýí áàéíà. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä äîòîîäîä áýëòãýãäñýí ò¿¿õèé íîîëóóðûí
íèéò íººöèéí çºâõºí òàâíû íýãèéã ýõ îðíû ¿éëäâýð¿¿äýä áîëîâñðóóëæ, 80-ààä
õóâèéã ãàäàãø ò¿¿õèéãýýð ãàðãàæýý.

Õýðýâ ìàë÷äààñ çàõ çýýëèéí õàíøààð íîîëóóð àâààä ãàäàãø íü àëü áîëîõ áàãà àëäàæ
ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëãîæ ÷àäâàë Ìîíãîë óëñ æèëä áýëòãýäýã 3 ìÿíãàí òîíí
íîîëóóðààð 5 ñàÿ øèðõýã ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ áîëîìæòîé. Äýýðõè íîîëóóðûã
áîõèðîîð íü ýêñïîðòëîâîë 50 ñàÿ àì.äîëëàð îëîõ áºãººä õàðèí á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éëäâýðëýâýë 300-350 ñàÿ àì.äîëëàð îëîõ áîëîìæòîé þì.

Îëîí óëñûí ïðàêòèêààñ õàðàõàä ò¿¿õèé ýäýýñ òàòâàð àâàõ çàìààð ãàäààäàä ãàðãàõ
áîõèð íîîëóóðûã áàãàñãàõ áóñ õàðèí äîòîîäîä ¿éëäâýðëýæ áóé íîîëóóðàí
á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðò óðàìøèë îëãîæ äýìæäýã. Äýëõèéí æèøãýýð íýã øèðõýã íîîëóóðàí
á¿òýýãäýõ¿¿íä 5-10 äîëëàðûí óðàìøóóëàë îëãîäîã.
Ìîíãîëûí íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí ºíººãèéí áàéäàë

10
1977 îíû ýöñýýð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð òóñ óëñàä ÿìààíû
íîîëóóð, òýìýýíèé íîîñ áîëîâñðóóëàõ òóðøèëòûí ¿éëäâýðèéã ßïîíû òîíîã
òºõººðºìæ, ìýðãýæèëòíèé òóñëàëöààãààð áàéãóóëàõ øèéäâýð ãàð÷ýý. Àíõíû
òóðøèëòèéí ¿éëäâýð íü íîîëóóð ÿëãàõ, óãààõ, óòàñ ýýðýõ, ñ¿ëæèõ ¿íäñýí
äàìæëàãóóäààð áàéãóóëàãäæýý. Á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íü äýëõèéí çàõ çýýëä ñóðòàë÷èëæ
ÀÍÓ, Åâðîïûí çàðèì îðíóóäàä ýêñïîðòëîæ ýõýëñíýýð 1981 îíä íîîëóóðàí ýäëýëèéí
"Ãîâü" êîìáèíàò àíõ áàéãóóëàãäæýý. Ìîíãîëûí íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë
90-ýýä îíûã õ¿ðòýë äàí ãàíö “Ãîâü” êîìáèíàòààð õÿçãààðëàãäàæ áàéñàí þì.

Çàñãèéí ãàçðûí 1993 îíû 63-ð òîãòîîëûí äàãóó íîîëóóðàí ò¿¿õèé ýäèéã ãàãöõ¿¿
àíõàí øàòíû á¿ðýí áîëîâñðóóëàëò õèéæ ýêñïîðòëîõ áîëñîí. Óã æóðàì òîãòîîñíîîñ
õîéøèõ 2-3 æèëèéí äîòîð ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé õàìòàðñàí îëîí ¿éëäâýð
áàéãóóëàãäñàí. Îäîîãèéí áàéäëààð äîòîîäûí 4, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé
õàìòàðñàí 28 êîìïàíè ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.

¯¿íèé äîòîð 13 íü ÁÍÕÀÓ, 4 íü ÀÍÓ, 4 íü ßïîí, 3 íü Èòàëè, 2 íü Èõ Áðèòàíè, 1 íü

Ëèõòåéíøòåí, 1 íü ÎÕÓ-ûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé õàìòàðñàí êîìïàíèóä áàéíà.

Ýäãýýð êîìïàíèóäûí 19% íü àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûã

100% òºëäºã, 35.9% íü “Ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàéí õóóëü”-èéí 20 äóãààð
ç¿éëèéí 2-ð çààëòûí äàãóó äýýðõ òàòâàðààñ 50 õóâü, 45.1 õóâü íü ìºí ¿íäýñëýëýýð óã
òàòâàðààñ 100 õóâü ÷ºëººëºãäºæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 6 Ìîíãîë äàõü Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¯éëäâýð¿¿ä

Õ¿÷èí ÷àäëûí ¿ç¿¿ëýëò

Ä Êîìïàíèéí óãààõ, ñàìíàõ, ýýðýõ, ñ¿ëæèõ, íýõýõ,
Ä Íýð òîíí òîíí òîíí ìÿí.øèð ìÿí.ì
/ò¿¿õèé
ýäèéí
íººöººð/
1 Ãîâü 900,0 400,0 180,0 457,7 176,0
2 Áóÿí 645,0 260,9 50,0
3 Ìîíãîë-Àìèêàë 450,0 207,0
4 Ìîí-Ôîðòå 300,0 138,0
5 Ýýðìýë 100,0 46,0
6 Ìîíãîëêàøåìèðôàéí 150,0 69,0
7 Àëòàé êàøåìèð 256,0 117,7
8 Ñàíøèðî 75,0 34,5

11
 9 Òóÿà 25,0 11,5
10 Ëîðà Ïèàíà 170,0 78,2
11 Ìîí-Èòàëè 250,0 115,0
12 Ìàíà 10,0
Ä¿í 3321,0 1477,8 180,0 517,7 176,0
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé 789,2 166,4
¿éëäâýðëýë
Õ¿÷èí ÷àäëûí 53,4 32,1
àøèãëàëò, %

Àëáàí ¸ñíû ìýäýýëýë íü äýýð äóðüäàãäñàí 12 êîìïàíèé ä¿íãýýð ìàíàé óëñàä æèëäýý
3321.0 òîíí íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ õ¿÷èí ÷àäàë ñóóðèëàãäæýý. ¯¿íä ÁÍÕÀÓ-ûí
õºðºí㺠îðóóëàëòòàé äèéëýíõ ¿éëäâýð¿¿ä õàìðàãäààã¿éã òîîöâîë ìàíàé óëñûí
íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí íèéò õ¿÷èí ÷àäàë áýëòãýæ áóé ò¿¿õèé
íîîëóóðûíõàà õýìæýýíýýñ äàâæýý.

Õ¿ñíýãò 7. Íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò àæèëëàæ

áóé õàìòàðñàí ¿éëäâýð¿¿ä

Ä/ Êîìïàíèé íýð Óëñûí íýð ªì÷èéí õýëáýð Ä¿ðìèéí ñàí, Áàéã-

Ä ìÿí.$ ñàí
îí
ãàäààä äîòîîä
1 Ìîíãîë-Àìèêàë ÀÍÓ Õàìòàðñàí 6655,0 5393,0 1996
2 Ìîí-Ôîðòå ÀÍÓ 100 õóâèéí ÕÎ-òàé 2524,8 0,0 1994
3 Àíÿ ̺ðºí ÁÍÕÀÓ 100 õóâèéí ÕÎ-òàé 70,0 0,0 1998
4 Øèí Äî Ëè ÁÍÕÀÓ 100 õóâèéí ÕÎ-òàé 20,1 0,0 1998
5 Èòãýëöýë ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 43,6 43,6 1995
6 Í ýíä Ë Àçè ÀÍÓ Õàìòàðñàí 6,1 6,4 1998
7 Îääèí ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 455,4 204,6 1997
8 Ìàíäàë ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 46,1 48,0 1995
9 Ìîí Ñîëèòîð ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 60,0 60,0 1998
10 Ìîíãîëêàøåìèðôà Ëèõòåéíøò Õàìòàðñàí 1962,0 218,0 1996
éí åéí
11 Ìîíèòàëêàøåìèð Èòàëè Õàìòàðñàí 611,0 329,0 1997
12 Ìîíòó ÎÕÓ Õàìòàðñàí 84,1 84,1 1995
13 ÌÎÍÕÀÀ ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 115,3 157,2 1992
14 ÌÕ êàøåìèð ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 65,0 35,0 1998
15 Ñàíøèðî ßïîí Õàìòàðñàí 580,7 580,7 1993
16 Ñîðêàøåìèð ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 40,1 41,8 1997
17 ÑÒÌ èíòåðíåøíë ßïîí Õàìòàðñàí 126,0 54,0 1997
18 Õºõìºíõ ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 235,3 100,0 1994
19 Ôàäà ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 800,0 800,0 1993
20 Òàíà ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 118,6 37,1 1995
21 Òè ýíä Àé ßïîí Õàìòàðñàí 1075,0 825,0 1998
22 Òîõèî êàøåìèð ÀÍÓ Õàìòàðñàí 19,0 14,7 1996

12
23 Òóÿà ßïîí Õàìòàðñàí 100,0 100,0 1994
24 Òýõ ÁÍÕÀÓ Õàìòàðñàí 48,2 45,9 1995
25 Åâðîòðåéä Èõ Õàìòàðñàí 20,0 20,0 1997
Áðèòàíè
26 Àëòàé-Êàøåìèð Èõ Õàìòàðñàí 572,1 2419,0 1994
Áðèòàíè
27 Ãîâèòàë Èòàëè Õàìòàðñàí 4753,8 1426,1 1995
28 Ëîðî Ïèàíà Èòàëè Õàìòàðñàí 1800,0 1200,0 1995

Ìîíãîëûí íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýëèéí íèéò õ¿÷èí ÷àäëûí õàìøèéí èõ õóâèéã ýçëýæ

áàéãàà "ÃÎÂÜ" õóâüöààò êîìïàíèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð ìîíãîëûí íîîëóóðûí ñàëáàðààñ ãàð÷
áóé áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëòûí àøèãò àæèëëàãààã òºëººë¿¿ëýí òîîöîæ
áîëîõ þì.

Õ¿ñíýãò 8 Ãîâü ÕÊ-èé áîðëóóëàëòààð òîîöñîí àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí

1998 1999 2000

Öýâýð áîðëóóëàëò
16267,6 24389,7 21922,3
Öýâýð Àøèã
3031,2 4205,3 2561,6
Áîðëóóëàëòûí
àøèãò àæèëëàãàà 18,6 % 17,2% 11.7 %

Ýíýõ¿¿ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä áîðëóóëàëòûí íýãæ òóòàìä íîîãäîõ öýâýð àøãèéí óíàö
1998 îíîîñ õîéø áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà.

Õ¿ñíýãò 9 Íèéò çàðäëààð òîîöñîí àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí.

1998 1999 2000

Öýâýð àøèã 3039,0 4205,2 2561,6
Íèéò çàðäàë 11819,1 18050,2 19171,9
Íèéò àøèãò 25,7 % 23,3% 13,4%
àæèë.

Õ¿ñíýãò 10 "Ãîâü" õóâüöààò êîìïàíèéí õºðºíãèéí ºãººæ

2000.12.31 2001.09.30
Ýðãýëòèéí õºðºí㺠18140,5 40447,8

13
¯íäñýí õºðºí㺠22936,9 23550,2
Íèéò õºðºí㺠(-ýëýãäýë) 33799,8 55303,5
Íèéò õºðºíãèéí ºãººæ 7,6 % 1,5 %

Äýýðõè 3 õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä àøèãò àèëëàãàà ñ¿¿ëèéí 3 æèëä òîãòìîë áóóð÷ èðæýý.
¯¿íèé ¿íäñýí øàëòãààí íü ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí çàðäàë ººðººð õýëáýë äîòîîäûí
íîëóóðûí ¿íý äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõè ¿íýýñ õàìààðàëã¿éãýýð áàéíãà ºñºí íýìýãäýæ
áàéãààòàé õîëáîîòîé.

Íîîëóóðûí ñàëáàðûí ¿éëäâýð¿¿äèéí äèéëýíõ íü íîîëóóð óãààæ, ñàìíàõ ¿éë

àæèëëàãà ÿâóóëæ áàéãàà áèëýý. Òýãâýë áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõã¿éãýýð øóóä
ñàìíàñàí íîîëóóð ãàðãàäàã áóñàä õàìòàðñàí ¿éëäâýð¿¿äèéí àøèãò àæèëëàãààã
Ìîíãîë-Àìèêàë ¿éëäâýðýýð òºëººë¿¿ëýí òîîöëîî.

Õ¿ñíýãò 11 Ìîíãîë-Àìèêàë ÕÊ-èé áîðëóóëàëòààð òîîöñîí àøèãò àæèëëàãààíû

ò¿âøèí
1998 1999 2000
Öýâýð áîðëóóëàëò 6437,9 5142,7 5302,9
Öýâýð àøèã 224,9 -41,9 125,6
Áîðëóóëàëòûí
Àøèãò àæèëëàãàà 3.5% -8.2% 2.4 %
Õºðºíãèéí ºãººæ 1,6 %

Ýäãýýð êîìïàíèóäûí 2000 îíû ýöñýýð òîîöîãäñîí ¿ð àøãèéí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

äîîðõè õ¿ñíýãòýä òóñãàâ.

Õ¿ñíýãò 12
Íèéò Àâëàãà Áàðàà Áîð-ûí Õºð-èéí Áîð-ûí
Êîìïàíè àâëàãûí áàðàã- ìàòåð. ºãººæ ºãººæ íýãæèä
ýðãýö äóóëàëò ýðãýö íîîãäîõ
(óäàà) (ºäðººð) (óäàà) çàðäàë
ÃÎÂÜ 6,32 57,8 1,32 0,1095 0,1251 0,82
Ì.Àìèêàë 1,30 281,6 6,47 0,0207 0,0160 0,98

¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðààñ íîîëóóðûí ñàëáàðûí ìýäýýã íîîñíû ñàëáàðòàé

íýãäñýí ä¿íãýýð ãàðäàã òóë íîîëóóðûí ñàëáàðûí òîîöîîã äàíãààð ãàðãàõ áîëîìæã¿é
áàéâ. Èéìä íîîñ íîîëóóðûí ñàëáàðûí áîðëóóëàëòûí àøèãò àæèëëàãààã õàìòààð íü
¿ç¿¿ëáýë äàðààõ áàéäàëòàé áàéíà.

14
 Õ¿ñíýãò 13
1999
Íèéò áîðëóóëàëò 54631,7
Òàòâàðûí ºìíºõ àøèã
6726,0
Áîðëóóëàëòûí
Àøèãò àæèëëàãàà 12,3%

Ä¿ãíýëò
Ìîíãîëûí íîîëóóðûí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà íü äýýëõèéí çàõ çýýë äýýðõè
íîîëóóðûí ýðýëò õýðýãöýý, äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý, ýíý ¿íýä õ¿÷òýé íºëººëºõ
Õÿòàäûí íîîëóóðûí ¿éëäâýðëýë çýðãýýñ èõýýõýí øàëòãààëæ áàéäàã íü õàðàãäàæ
áàéíà. Íîîëóóðûí ñàëáàðûí àøèãò àæèëëàãàà íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áóóðàõ
õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä òºäèéëºí ºíäºð áèø áàéíà. Çýýëèéí õ¿¿ ºíäºð áàéãàà
ºíººãèéí íºõöºëä íîîëóóðûí ¿éëäâýð¿¿ä áàíêóóäààñ çýýë àâ÷ ò¿¿õèé ýä áýëòãýõ íü
ýðñäýëòýé ãýæ ¿çýõ ¿íäýñëýë áàéíà.

15
Àøèãëàñàí ìàòåðèàë

1. Ìîíãîëûí íîîëóóðûí õîëáîîíû ìýäýýëýë, 2001.01-2001.04 ñàðûí äóãààðóóä

2. Íîîñ íîîëóóðûí äîòîîä ãàäààä çàõ çýýëèéí ìýäýýëýë,
3. Ìîíãîëûí Õóäàëäàà Àæ ¯éëäâýðèéí Òàíõèì
4. Ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëë¿¿ä
5. Òºðèéí ªì÷èéí Õîðîîíû Ýìõòãýë, 2000 îí

16