Henti Tourist Manegement

Õýíòèé аймгийн Батøèðýýò сум “Аялал жуулчлалûã хөгжүүлэх менежментийн төлөвлөгөө”

Аялал Жуулчлалын ГТХАН-ийн
Тогтвортой Байгаль
Хөгжлийн Төв хамгаалал,
байгалийн нөөцийн
тогтвортой
менежмент төсөл
ХЭНТИЙ АЙМГИЙН ÁÀÒØÈÐÝÝÒ СУМÀÍÄ

АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
МЕНЕЖМЕНТИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
The pristine wilderness
2009 он
1


ÀÃÓÓËÃÀ
1. ҮНДЭСЛЭЛ
1.1 Батøèðýýò сумын ºíººãèéí байдал - 5
1.1.1 Нутаг дэвсгэр - 5
1.1.2 Засаг захиргаа - 7
1.1.3 Эдийн засаг - 9
1.1.4 Хүн ам - 9
1.1.5 Дэд бүтэц - 11
1.1.6 Áàéãàëü õàìãààëàë - 12
1.2 Аялал жуулчлалын хөгжилт - 14
1.2.1 Салбарын дүр төрх - 14
1.2.2 Нөхцөл байдлын шинжилгээ - 15
2. ÁÀÒØÈÐÝÝÒ ÑÓÌÛÍ ÀßЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫÍ НӨӨЦ
2.1 Аялал жуулчлалын суурь нөөцүүд, тэдгээрийн үнэлгээ - 18
2.2 Үйлчилгээний хангамж - 22
2.2.1 Байрлуулах үйлчилгээ - 22
2.2.2 Хоол ундааны үйлчилгээ - 23
2.2.3 Аялал, зам маршрутууд - 23
2.3 Зах зээлийн судалгаа - 25
2.3.1 ªíººãèéí çах зээлийн онцлог - 25
2.3.2 Зах зээлийн хэсг¿¿ä - 26
2.4 Àÿëàë æóóë÷ëàëûí íºëººëë¿¿ä - 26
2.4.1 Ýäèéí çàñãèéí íºëººëºë - 26
2.4.2 Áàéãàëü îð÷íû íºëººëºë - 27
2.4.3 Íèéãýì ñî¸ëûí íºëººëºë - 27
2


3. БАТØÈÐÝÝÒ СУМЫН ÍÓÒÀÃÒ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫÃ ÕªÃÆ¯¯ËÝÕ
3.1 Зорилго, зорилтууд - 28
3.2 Зорих газрын төлөвлөлт, бүсчлэл - 29
3.3 Бүтээгдэхүүн - 31
3.3.1 Нэгж үйлчилгээний хангамж - 31
3.3.2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хөгжүүлэх стратеги - 32
3.3.3 Санал болгох аяллын төрºë, õýëáýð¿¿ä - 40
3.4 Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын менежментэд оролцогч талууд 42
3.5 Маркетингийн төлөвлөлт - 43
3.6 Санхүүгийн төлөвлөлт - 46
3.7 Хяналт, эргэх холбоо - 49
4. АШИГЛАСАН ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ЭХ СУРВАЛЖ
5. ХАВСРАЛТ
Товчилсон үгсийн тайлбар
д/д Товчлол Товчлолын дэлгэрэнгүй утга
1. ААН Аж ахуйн нэгж
2. ÀÈÕ Àðäûí Èõ Õóðàë
3. АЖТХТ Аялал Жуулчлалын Тогтвортой Хөгжлийн Төв
4 ÁÎАЖЯ Áàéãàëü Îð÷èí Аялал Жуулчлалын Яам
5. ГТХАН Германы Техникийн Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэг
6. ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
7. д.т.д далайн түвшнээс дээш
8. ЗДТГ Засаг Даргын Тамгын Газар
3


9. ИТХ Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал
10. МАА Мал аж ахуй
11. МАЖХ Монголын Аялал Жуулчлалын Холбоо
12. м/с ìетр секунд
13. МК Мерси корпс
14. НИТАЖ Нутгийн иргэдэд тóëãóóðëàñàí аялал жуулчлал
15. ÎÍÒÕÃ Îðîí íóòãèéí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð
16. САА Сангийн аж ахуй
17. ÑÍÇ Ñàéä íàðûí çºâëºë
18. ТББ Төрийн бус байгууллага
19. ТХГН Тусгай хамгаалалттай газар нутаг
20. ХАА Хөдөө аж ахуй
21. ХБО Хүрээлэн буй орчин
22. ХХТХГН Хан Хэнтийн Тусгай Хамгаалалттай Газар Нутаг
23. ШТС Шатахуун түгээх станц
24. ЭСЯ Элчин сайдын яам
Хүснэгтийн жагсаалт
Хүснэгт 1. Сумын ÇÄÒÃ-ûí бүтэц, àæèë ¿¿ðãèéí õóâààðèëàëò
Хүснэгт 2. Ñумын төсөв бүрдүүлэлт
Хүснэгт 3. Нөõöºë áàéäëûí øèíæèëãýý
Хүснэгт 4. Түүх соёлын дурсгалт газрууд
Хүснэгт 5. Халуун хүйтэн рашаан
Хүснэгт 6. Онцлог үйл явдлууд
Хүснэгт 7. Сумын нутаг дахь байрлуулах үйлчилгээний хангамж, даац
Хүснэгт 8. Ñумын төв дэхü хоол ундааны үйлчилгээний газрууд
Хүснэгт 9. Á¿ñ¿¿äýä àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõýä áàðèìòëàõ ñòðàòåãè
4


Хүснэгт 10. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìàðêåòèíãèéí ñòðàòåãè
Хүснэгт 11. Ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºëò, òºñâèéí òîîöîî 2009-2010 îíîîð
Хүснэгт 11. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûã òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä ãàð÷
áîëîõ áýðõøýýë, íºëººëëèéã ¿íýëýõ, õÿíàõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Жишиг зургийн жагсаалт
Жишиг зураг 1. Ýдэлбэр газар ашиглалтын байдал
Жишиг зураг 2. Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí àæèë ýðõëýëòèéí áàéäàë
Жишиг зураг 3. Хүн амын бүтэц
Жишиг зураг 4. Хүн амын боловсролын байдал
Зургийн жагсаалт
Зураг 1. Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò ñóìûí íóòàã äýâñãýð
Зураг 2. Ñóìûí çàõèðãààíû áàéð
Зураг 3. Ò¿éìýðò øàòñàí îéí õýñýã
Зураг 4. Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûí îíöãîé á¿ñ
Зураг 5. Õîã õàÿñàí áàéäàë
Зураг 6. Èðãýäèéí íºõºðëºëèéí õàÿã
Зураг 7. Ñóìûí òºâèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä
Зураг 8. Ò¿éìýðò øàòñàí îéí õýñýã
Зураг 9. Ìîä ¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçàð
Зураг 10. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ÷ëýë 2009 îíû 3-ð ñàð
Зураг 11. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ÷ëýë /á¿ñ, äýä á¿ñ¿¿ä/
5

Õýíòèé аймгийн Ба
атøèðýýò суум “Аялал жуулчлалûã
ж хөгжүүлэх менежменти
м ийн төлөвлөөгөө”

1. ¯ÍÄÝÑËÝË
¯
øèðýýò сум
1.1 Батø мын ºíººãè
èéí байдал
л
1.1.1 Нуттаг дэвсгэр

р
Õýíòèé àéìããèéí Áàòøèðýýò ñóì íü

Õ ü 1952 îíä ÀÈÕ- ûí òýýðã¿¿ëýã÷äèèéí 11-ð çàðëèã,
ÑÍÇ-èéíí 167-ð òîãòòîîëîîð áààéãóóëàãäàí Ýãèéí ãîë ãýäýã ãàçà
àð òºâëºð÷ý ýý. Ñóìûí íóòàã
í
äýâñãýð íü íèéò 701.8 ìÿíãàí ãà òàëáàéòòàé. Óëààíá
áààòàð õîòîîñ 440 êì, àéìãèéí òº ºâººñ
186 êì àëñëàãäñàí
à , õèë õÿçãà
ààðûí õóâüää õîéä òàëààðàà Áèíä äýð ñóì áî îëîí ÎÕÓ-ûûí …
ìóæèéí íóòàãòàé, óð
ðä áîëîí áààðóóí òàëàà
àðàà ªìíºääýëãýð ñóìòààé òóñ òóñ õèëëýäýã.
Çóðààã 1. Õýíòèé àéìãèéí

í Áàòøèðýý
ýò ñóìûí íóòàã
í
äýâññãýð
ìûí íóòàã äýâñãýð íü îéò õýýðèéí

Ñóì õ á
á¿ñýä
õàìààðàãääàã. Íèéò ýäýë ëáýð ãàçðûí 80.3 % áóþó
563.6 ìÿíãàí ãà
à òàëáàéã øèëì¿¿ñò
ø áîëîí íàâ÷èèò îé,
8 % áóþó 131.4 ìÿíãàí ãà òà
18,8 àëáàéã õ¿ííñíèé
íîãî
îîíû òàëáàé, 2.5 ìÿíãà
àí ãà-ã óñíû ñàí ýçýëäý
ýã.
19% 1%
%
5563,6 мянган га
г
ш
шилмүүст боллон
н
навчит ой
80% 1131,4 мянган га
г
х
хүнсний ногоооны
т
талбай
Æèøèãã çóðàã 1. Эд рын ашиглалт1

дэлбэр газр
Òóñ ñóì íü Õýíòèéí

í íóðóóíû ñàëáàð
ñ óóëññûí ç¿¿í õî
îéä òàëä îððøèõ áºãººää áàðóóí òà
àë íü
ººð õîîð
ðîíäîî íàìàã á¿õèé íà
àðèéí õºíäèèéí¿¿äèéã ¿¿¿ñãýæ àì áî
îëãîíîîð ãîðõè áóëàã óðñàæ
ó

1
Батширэээт сумын 2004
4-2008 тоон үзүүлэлт
ү
6


çàðèì ãàçðààð õààÿà õàäàí õÿñàà, àñãà öàðàì òîõèîëäîíî. Íóòãèéí ç¿¿í ºìíºä õýñýãò
Îíîí, Ýã, Áàðõ, Õóðõûí õºíäèéí íàìõàâòàð òýãø ãàäàðãà õàìààðàãäàíà. Ãîëëîõ ºíäºð óóë
íóðóóä íóòãèéí áàðóóí õîéä õîéä õýñýãò îðøèõ áºãººä Íî¸í óóë äàëàéí òºâøíººñ 2800.5
ì, Õàòàí óóë äàëàéí òºâøíººñ 1922 ì òóñ òóñ ºðãºãäñºí áàéäàã.
Ñóìûí íóòàã äýâñãýðò ìàíàé îðíû òîìîîõîí ãîë áîëîõ Îíîí, Áàðõ, Õóðõ, Ýãèéí ãîë ìºí
ò¿¿íèé öóòãàëàí áîëîõ îëîí òîîíû ãîë ãîðõè , áóëàã øàíäóóä ñóìûí óíäíû óñíû íººö
õàíãàìæèéí ýõ áóëàã áîëäîã. Ýäãýýð íü èõ òºëºâ äàâñ õóæèðã¿é, öýíãýã ó÷ðààñ õ¿í ìàëûí
óíäààíä íýí òîõèðîìæòîé. Ýãèéí ãîëûí õºíäèéí Öýãýýí íóóð, Îíîí ãîëûí õºíäèéí ¨ëûí
íóóð, Õóðõ ãîëûí õºíäèéí Áèíäýðèéí íóóð òóñ òóñ îðøäîã. Àðàíãàòàé, Ã¿íòýëõààí, Õóæèð
íóãà, Ñ¿¿ë òîëãîé, Îíîíãèéí õàëóóí ðàøààí çýðýã õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäýä òóñòàé ðàøààí
óñ îëîí áèé.
Íóòãèéí óóëñûí àð õàæóó, îéí äýýä õýñãýýð öàãààí áèåëýã, øèëèéí áóò, ñºä ºâñ, áýð öýöýã,
õýâëýã èø, ìÿãìàíñàíæàà çýðýã ÷èéãò äóðòàé àëàã ºâñíèé ýçëýõ õóâü èõñýæ óóëñûí
ýíãýðèéã õàéðãàëàã ã¿âýý ã¿äýíãýýð áîäóóëü, òóæèéí áèåëýã, øèâóóðò õàðãàíà, äààãàí ñ¿¿ë,
øóâóóí õºë, àëòàéí ãîë, ãýñýð çýðýã óðãàìàë óðãàдаг. Ìºí òàðâàãàí øèéð, áàìáàé, àëòàí
ìºíãºí ãàãíóóð, ëèäýð, øàð õºõ äýãä, ñºä, ìýõýýð çýðýã ýìèéí óðãàìàë элбэгтэй Ñóìûí
íóòãèéí áàðóóí õîéä õýñýãò õóø, íàðñ, õàð ìîäîí îé çîíõèëæ, áóñàä õýñãýýð íü æèæãýâòýð
øèíýñýí áîëîí õóñàí îé òàðõсан. Ãîëûí õºíäèé òîõîéãîîð óëèàñ, áóðãàñ óðãàхаас гадна
оé ìîä ãîëûí äàãóó ã¿çýýëçãýíý, óëààëçãàíà, ìîéë, íýðñ, õàä, íîõîé õîøóó, àíüñ,
äîëîîãîíî ãýõ ìýò æèìñ ãîëëîí óðãàíà.
Óóð àìüñãàëûí õóâüä ºâºëäºº -15-49 õýì õ¿ðòýë õ¿éòýð÷, çóíäàà 10-37 õýì õ¿ðòýë
äóëààðäàã. Ñàëõèíû õóðä ãîëäóó áàðóóí õîéä ç¿ãýýñ 4-9 ì.ñåêóíä çàðèì ¿åä 25 ì. сåêóíä
õ¿ðòýë ñàëõèëíà. Õóð òóíàäàñ äóíäæààð çóíäàà 200-300 ìì áîðîî îðæ, ºâºëäºº 100-200
ìì öàñ îðäîã.
Àí àìüòíû õóâüä ìýðýг÷äýýñ õýðýì, ÷àíäàãà, æèðõ, ìàõ÷èí àìüòäààñ ÷îíî, áààâãàé, áóëãà,
øèë¿¿ñ, ¿íýã, õÿðñ, áààâãàé, áóëãà, ¿ìõèé õ¿ðýí, äîðãî, ìàíóóë, íîõîé çýýõ, òóóðàéòíààñ
õàíäãàé, áóãà, ãàõàé, áîð ãºðººñ, õ¿äýð, øóâóóäààñ òàñ, á¿ðãýä, õîéëîã, øàð øóâóó, òîîäîã,
õóí, ãàëóó, íóãàñ, òîãîðóó, õóð, ñîéð íîãòðóó, çàãàñíààñ öàãààí õèëýì, òóë, öóðõàé, ãóòààð
çýâýã çýðýã îëîí òºðëèéí çàãàñ амьтны уугуул нутаг юм.
1.1.2 Засаг захиргаа
Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò ñóìûí ÇÄÒÃ íü Ìîíãîë óëñûí Çàñàã

çàõèðãàà íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ ò¿¿íèé óäèðäëàãûí òóõàé õóóëü
áàòëàãäñàíû äàãóó 1992 îíä áàéãóóëàãäàæ ñóìûí
òºð, íèéãýì, ýäиéí çàñãèéí áîäëîãûí ¿éë
àæèëëàãààã óäèðäëàãààð õàíãàõ, òºð çàñãèéí
øèéäâýðèéã àðä èðãýäýä õ¿ðãýõ çîðèëòûã õàíãàí áèåë¿¿ëýõýýð
ажилладаг. Ýä¿ãýý ÇÄÒÃàçàð íü òºðèéí àëáàíä ìýðãýøñýí
÷àäâàðëàã áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàãäñàí, ñóì õºãæ¿¿ëýõ
¿íäñýí ÷èãëýë, ÓÈÕ-ààñ áàòëàí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæ,
7


Çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, àðä èðãýääýý òàéëáàðëàí òàíèóëàõ, òºð
àðä ò¿ìíèé ã¿¿ð áîëæ, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã çîí îëîíäîî ò¿ðãýí øóóðõàé õ¿ðãýõ çîðèëãîîð 18
îðîí òîîòîé àæèëëàæ áàéíà. Çóðàã 2. Ñóìûí çàõèðãààíû áàéð
Албан тушаал Гүйцэтгэх ажил үүрэг
Засаг дарга Сумын нутаг дэвсгэрт төрийн захиргааны удирдлагыг хэрэгжүүлэх,

хууль дүрэм журмын биелэлтийг хангуулах, сумын бодлого,
хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох чиглүүлэх, хэрэгжүүлэх
Засаг даргын орлогч Төрийн санхүү төсвийн байгууллагуудын хөрөнгө санхүү
Тамгын газрын дарга Нотариат, цэрэг, онцгой комисс, сумын төлөвлөгөө болон тамгын
газрыг хариуцан ажилладаг
Иргэний бүртгэл Иргэний бүртгэлтэй холбоотой бүх асуудлуудыг шийдвэрлэнэ

хариуцсан ажилтан
Нийгмийн бодлогын Нийгмийн үйл ажиллагааг хариуцна

түшмэл
Бàéãàëü îð÷íû óëñûí Бàéãàëü îð÷èíòîé õîëáîîòîé мод, гал түймэр, үер усны асуудал
áàéöààã÷
Газрын даамал Газрын зөвшөөрөл олгох, газартай холбоотой асуудлууд
Хүнс, ХАА-н ажилтан Хүнс, МАА, ХАА
Татварын байцаагч Тухайн сумын бүх албан татварууд Тэтгэмж тэтгэвэр, мөнгөн болон
мөнгөн бус тэтгэмжүүд
Нийгмийн даатгалын Эрүүл мэндийн даатгал, тэтгэвэр, даатгал

ажилтан
Нийгмийн халамжийн Бүх төрлийн халамж, тэтгэмж

удирдлагын ажилтан
Хэсгийн төлөөлөгч Бүх хууль, дэг журмыг сахиулна
Багийн дарга Төсвөөс бусад бүх зохицуулалт
Хүснэгт 1. Сумын ЗДТГ-ын бүтэц, ажил үүргийн хуваарилалт
Òóñ áàéãóóëëàãûí õàìò îëîí íü äýýðõ çîðèëòîî áèåë¿¿ëýõèéí çýðýãöýý ñóì îðîí
íóòãàà ñóðòàë÷ëàõ, õºãæ¿¿ëýõ, õºäººãèéí ìàë÷äàä òºðèéí ¿éë÷èëãýýã ò¿ðãýí øóóðõàé
õ¿ðãýõ àæëûã íýí òýðã¿¿íä òàâèí õºäººãèéí áàãèéí òºâ¿¿äèéã òºñºë õºòºëáºð, èðãýäèéíõýý
õàíäèâ õºðºíãººð øèíýýð áàðèõ áîëîí òîõèæóóëàõ, Áóðèàä ò¿ìíèé ñî¸ë óðëàãèéí
“Аëòàðãàíà” íààäìûã Áóðèàä çîíû ò¿¿õ, ñî¸ë, çàí çàíøëûã öîãöîîð íü áàãòààñàí ºðãºí
äýëãýð íààäàì áîëãîí ºðãºæ¿¿ëýõ, óëàìæëàë áîëîí ÿâàãäàõ ¿íäýñ ñóóðèéã òàâèõ, ñóìûí
8


òºâèéã òºâëºðñºí ýð÷èì õ¿÷èíä õîëáîõ, ñóìûí òºâèéí áîëîí õºäººãèéí ìàë÷èí
èðãýäèéíõýý õîëáîî õàðèëöààíû àñóóäëûã á¿ðýí øèéäâýðëýõ, òåëåâèçèéí 5 ñóâàã õ¿ëýýí
àâàõ ñòàíö ñóóðèëóóëàõ, ìàë÷èí ºðõ¿¿äèéã íàðíû çàéí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõ çýðýã
òîìîîõîí àæëóóäûã ñàíàà÷ëàí õèéæ õýðýãæ¿¿ëýн ажиллаж байна.
Çàñàã çàõèðãààíû 4 áàãòàé. Îíîí, Áàðõ, Õóðõ ãýñýí õºäººãèéí 3 áàã, ñóìûí òºâèéí 1
áàãт хуваагдан үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Áàòøиðýýò ñóìанд ÇÄÒÃàçàð, ИТХ, õ¿í
ýìíýëýã, åрөнхий áоловсролын ñóðãóóëü, öýöýðëýã, ñî¸ëûí òºâ болон õîëáîîíû ñàëáàð,
öàã óóðûí ñòàíö зэрэг төр олон нийтийн байгууллагууд ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëж байна.
Òóñ ñóìàíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí áîäëîãî çîõèöóóëàëò õàðèóöñàí тусгай мэргэжилтэн
байхгүй áºãººä íèéãìèéí áîäëîãî хариуцсан мэргэжилтэн íü аялал жуулчлалыí àñóóäëûã
õàâñàðãà áàéäëààð äàâõàð хариуцдаг. Ñóìûí Çàñàã äàðãà áîëîí ÈÒÕ-ûí òýðã¿¿ëýã÷äèéí
ç¿ãýýñ ñóìûí õýìæýýíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõýä àíõààðàë õàíäóóëàí,
îëîí óëñûí òóñëàìæèéí áàéãóóëëàãóóäûí òºñºë õºòºëáºðèéí äýìæëýãèéã àâ÷ ýõýëñýí.
Áàòøèðýýò ñóìûí íóòàã äýâñãýðò àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ òàëààð íãàðèéâ÷èëñàí
ñóäàëãàà áîëîí òºëºâëºëò õàðààõàí õèéãäýýã¿é áàéíà.
1.1.3 Эдийн засаг
Íèéò 43842 òîëãîé ìàëòàé, ¿¿íýýñ òýìýý 4, àäóó 3717, ¿õýð 11680, õîíü 18788,
ÿìàà 9653 тоо òîëãîé áàéíà. Íóòãèéí èðãýäèéí îðëîãûí ãîë ýõ ¿¿ñâýð ìàë àæ àõóéí
ãàðàëòàé ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, ìàõ, ìàëûí àðüñ øèðíèé áîðëóóëàëò байдаг. ¯¿íèé
çýðýãöýý óëèðëûí ÷àíàðòàé ñàìàð æèìñ ò¿¿æ áîðëóóëäàã. Çàðèì õ¿ì¿¿ñ áóãûí ýâýð ò¿¿æ,
àí àãíàæ, çàãàñ áàðüæ, íýìýëò îðëîãî îëäîã áàéíà. 2008 оны байдлаар сумын төсвийн
орлого болон суманд орсîн нийт хөрөнгө оруулалт нь дàðààх байдалтай байна.
Үзүүлэлтүүд 2008
Ñóìûí òºñâèéí îðëîãî 55738.8
Ñóìûí íóòàãò õèéãäñýí õºðºíãº îðóóëàëòûí õýìæýý 147983.2
Хүснэгт 2. Сумын төсвèéí бүрдүүлэлт
2006 îíû 3-ð ñàðûí 15-íä îðîí íóòãèéí áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëñèéã õàìãààëàõ
ñòðàòåãèéí òóõàé õýëýëö¿¿ëãèйí ¿ð ä¿íä ñóìûí ÇÄÒÃ, ÈÒÕ, ХÕÒÕÃàçðûí õàìãààëàëòûí
çàõèðãàà, îð÷íû á¿ñèéí çºâëºë áîëîí ÃÒÕÀÍ íü Áàòøèðýýò ñóìûã Ìîíãîëûí “Ýêî-
çàãâàð” ñóì áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí òàëààð ñàíàë íýãäýí 2006 îíû 6-ð ñàðä ñóìûí
ÈÒÕ-ààñ òîãòîîë ãàðãàæ, õºòºëáºðèéí ¿éë àæèëëàãààíû íàðèéâ÷èëñàí òºëºâëºãºº ãàðãàõ,
Ýêî-çàãâàð ñóìûã õºãæ¿¿ëýõ àæëûã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîòîé àæëûí õýñãèéã
áàéãóóëñàí áàéíà. ¯¿íèé äàãóó ìàðêåòèíãèéí ýõíèé îðîëäëîãóóä õèéãäýæ, òàíèëöóóëãàà
õýâë¿¿ëæ îðîí íóòãèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿äýýð áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí
áîäëîãûí ÷óõàë çîðèëòóóäûã ñóðòàë÷ëàõ àæëóóä õèéãäæýý. Óëìààð Áàòøèðýýò ñóìûí
çàñàã çàõèðãààíààñ îðîí íóòãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë, ¿éë÷èëãýýíèé áîëîìæóóäûí
æàãñààëòûã ãàðãàí íóòãèéí “áðýíä” á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã õºãæ¿¿ëýõýýð çîðüñîí íü îðîí
íóòãèéí ýäèéí çàñàãò ìýäýãäýõ¿éö íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéíà.
9

Õýíòèé аймгийн Ба
атøèðýýò суум “Аялал жуулчлалûã
ж хөгжүүлэх менежменти
м ийн төлөвлөөгөө”

н ам
1.1.4 Хүн
Тус суманд нèéò 2092 õ¿í àì орш

Т шин амьдар рдаг ба насс, хүйсийí бүтцээр ха
арвал
òýäãýýðè
èéí 1077 нь
ь эрэгтэй, 10
015 эмэгтэййчүүд байнаа. Нийт хүн амын 70% íü áóðèàä, 30%
ëäýã. 630 өр
íü õàëõ ÿñòàí ýçýë рхтэй ба íèèéò ìàë÷èí ºðõèéí òîî î 329 áàéíàà. Õºäºëìº ºðèéí
íàñíû 1324 èðãýíòòýé. ¯¿íýýñ àæèëëàãñà àä 883, òºððèéí áîëîí òºñºâò áàé éãóóëëàãàä 113,
õóâèéí õýâøèëä
õ 101, òºñºë õºòòºëáºðò 18,, ìàë÷èä 75
50, õºäºëìº
ºð ýðõëýýã¿éé 208 õ¿í áààéíà.
Хүн амыын ажил эрхл
лэлтийг харруулбал:
Хºäºëìºº ÕÝÀ-ä
ðèéí á¿ðòãýëò
àäâà… ýé…
Аæèë Аæèëëàãã
ýðõýëäýã ñàä
ã¿é… 73%
Æ
Æèøèã çóðàãã 2. Õºäºëì
ìºðèéí íàñí
íû õ¿í àìûí
í àæèë ýðõë
ëýëòèéí áàé
éäàë
ýìýãòýé
49% ýðýãòýé
51%
Æ
Æèøèã çóðàãã 3. Хүн амы
ын бүтэц
12% 9%
% äýýä
9% 2%
áîëîâñðî
îëòî
é
41% 27%
òóñãàé äóóíä
Æ
Æèøèã çóðàãã 4. Õ¿í àìû
ûí áîëîâñðî
îëûí áàéäà
àë
1.1.5 Дэд
д бүтэц
А
Аливаа аял
лал жуулчл лалын зоррих газрын н хувьд дээд бүтэц түүний үн ндсэн
бүрэлдэххүүн хэсэг болох
б зам, тээвэр бую
юу хүрэх бол
ломж, жуулч
чид аялагчд
дыг татах болон
б
үзүүлэх зүйлс, тэ эдгээрт тулгуурласан үйлчилгээний ханга амж зэргиийг нарийв вчлан
йлж түүнд үндэслэн
тодорхой ү бүүтээгдэхүүни
ийг хөгжүүл
лдэг.
10


Õ¿ðýõ áîëîìæ:
Óëààíáààòàð õîòîîñ Áàòøèðýýò ñóìûí òºâ õ¿ðòýë àâòî òýýâðèéí õýðýãñëýýð àÿëàí
хүрэх боломжтой. Íутгийн иргэд болон аялагчид èõýíõäýý төв замыг даган аялдаг. Áîðîî
óñ áàãàòàé үед дөт замаар ÿâæ Хавтгарын ÎÍÒÕÃ-ûí äýðãýä¿¿ð ºíãºðºí ñóìûí òºâ õ¿ðýõ
áîëîëöîîòîé ÷, хур бороо ихтэй үед замын нөхцөл хүнд, шавар шалбаагòàé бîëäîã.
Батширээт хүрэх ¿íäñýí замíàëыг харуулбал:
1. Áîðîî õóðòàé çóíû óëèðàëä èõýâ÷ëýí Óëààíáààòàð – Æàðãàëòõààí - ªìíºäýëãýð-

Áèíäýð îâîî - Áàòøèðýýò ãýñýí ìàðøðóòààð àÿëäàã áºãººä íèéò 440êì çàìûã
òóóëäàã. Íèéñëýë õîòîîñ ç¿¿í ç¿ãò Õýíòèé àéìãèéí òºâ ªíäºðõààí õîòûã ÷èãëýñýí
засмал замààð àâòî ìàøèíààð ÿâæ Æàðãàëòõààí ñóì õ¿ðýýä öààø ýíãèéí õºðñºí
çàìààð ¿ðãýëæë¿¿ëýí äàâõèñààð Áàòøèðýýò ñóìûí òºâä õ¿ðíý. Çамын нөхцөл
харьцангуй сайн.
2. Хуурай óëèðëûí үед Улаанбаатар – Хэрлэнгийн гүүр – Цэнхэр сумын хойгуур -
Хавтгар – Батширээт сумын төв гэсэн маршрутààð àÿëàõ боломжтой.
Ýíý çàìûí õóâüä 176 êì çàéã çàñìàëààð, ¿ëäýõ çàéã ýíãèéí õºðñºí çàìààð òóóëàõ
áºãººä намгàðõàã, èë óñ бүхий çàìûí õýñã¿¿ä íèëýýä òааралдаõ ÷ õàðüöàíãóé äºò
çàìä òîîöîãääîã.
Ýíä äóðüäàãäààã¿é áîëîâ÷ ç¿¿í á¿ñèéí àÿëëûí ÷èãëýëä Òºâ àéìãèéí
Ìºíãºíìîðüò, Õýíòèé àéìãèéí Öýíõýðìàíäàë, ªìíºäýëãýð, Ãóðâàíáàÿí ãýõ çýðýã
ñóìäûí íóòàã äàõü àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿çìýð¿¿ä, ¿éë÷èëãýýäòýé õîëáîñîí
õýëáýðýýð îëîí ººð ººð ìàðøðóòààð àÿëàæ Áàòøèðýýò ñóì ðóó õ¿ðýõ áîëîìæòîé
þì.
Харилцаа холбоо:
Ñóóðèí áîëîí ¿¿ðýí òåëåôîíû ”ÌÖÕ”, “Ñêàéòåëü”, “Ìîáèêîì”, “Жи мобайл”

îïåðàòîðóóäûí ñ¿ëæýýã ñóìûí òºâèéí áîëîí õºäººãèéí èргэд àøèãëàæ, õîëáîî
õàðèëöààíû õýðýãöýýãýý õàíãàæ áàéãàà áà Æè ìîáàéëûí ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàí õºäººä
èíòåðíýò õýðýãëýõ àñàð ºðãºí áîëîìæ íýýãäñýí.
Бусад үйлчилгээний хангамж:
ÕÀÀÍ áàíêíû ñàëáàð òîîöîîíû òºâ, ØÒÑ-óóä, ÕÕÄÖÃ-ûí Ìýäýýëýë, ñóðãàëò,

ñóðòàë÷èëãààíû òºâ áîëîí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ÷èãëýëýýð 12 аж ахуйн нýãæ ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. 2009 îíû 6-ð ñàðä Ñ¿¿ ÕÊ-èéí ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð àøèãëàëòàíä îðñíîîð ñóìûí èðãýä ÌÀÀ-í á¿òýýãäýõ¿¿íýý çàõ
çýýëä øóóä íèéë¿¿ëýõ, ñóìûí èðãýäèéí îðëîãî ºñºõ òîìîîõîí áîëîëöîî íýýãäñýí. Ìºí
550 ñàÿ òºãðºãèéí ºðòãººð áàðèãäñàí öàõèëãààí äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàì 2007 îíîîñ
àøèãëàëòàíä îðæ 22 аж ахуйн нэгж, 217 ºðõ àéëûã ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàñàí.
11


1.1.6 Áàéãàëü õàìãààëàë
Сумын өмнө тулгамдаж буй асуудлуудын нэг нь байгаль

хамгаалàл юм. Сумын íóòàã äýâñãýð íü байгалийн нөхөн
сэргэх баялаг болох ойн сан, түүний дагалт баялаг, ан амьтан
болон ашигт ургамал, тэдгээрийн төрөл зүйлñèéí нөөц
харьцангуй арвин боловч, сүүлийн жилүүдэд удаа дарааëàí
ãàðñàí ойн түймэр, олон жилийн хуурайшилтын нөлөөгөөр ойн
сангийн нөөц багасч, гол горхины ус татрàí
Çóðàã 3. Øàòñàí îéí õýñýã
хөрснèé усíû түвшин илт доошилæ байãààã íóòãèéí èðãýä áàòëàæ áàéíà. Мөн байгалийн
нөөцийг дураар ашиглагчид олширч, õóóëü áóñààð àí àãíàõ, загас áàðèõ явдал ñ¿¿ëèéí
æèë¿¿äýä ãàçàð àâàõ õàíäëàãàòàé áîëñîí.
ÕÕÄÖÃ болон ¿çýñãýëýíò áàéãàëü, çýðëýã àìüòàä á¿õèé ãàçðóóäàä самар, жимс түүх,
амьтäыг үргээх, хулгайн ан хийх, аìüòäûí тогтвортой байршлыг алдагдуулах, байгалийн
нөөцийг дураар цөлмөх ÿâäàë ãàðñààð áàéñàí òóë орон нутгийн иргэдийн санаачлагаар
“Õàâòãàðûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð”-ийг байгуулñàí áºãººä ÃÒÕÀÍ-èéí
äýìæëýã òóñëàëöàà, Íèäåðëàíäûí Âàíò óëñûí Áýýæèí äýõü ÝÑß-íû õàìòûí
ñàíõ¿¿æèëòýýð õàìãààëàëòûí àæèë àìæèëòòàé ÿâàãäàæ áàéíà. Õàâòãàð íü 104000 ãà
òàëáàé á¿õèé îðîí íóòãèéí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð áºãººä ýíý àíãèëëûí áóñàд
ãàçðóóäòàé õàðüöóóëàõàä õàìãèéí òîì áºãººä áàéãàëèéí íººöººð õàìãèéí áàÿíä
òîîöîãääîã. Íóòãèéí èðãýä “Áèäíèé àìüäðàëä ýêîëîãèéí äîðîéòîë èõ áàãà ÿìàð íýãýí
õýìæýýãýýð íºëººëæ áàéãàà òóë ýäãýýð òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä á¿õ õ¿í ãàð
áèå îðîëöîõ ¸ñòîé.” óðèàí äîð íýãäýæ õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
Çóðàã 4. Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûí îíöãîé á¿ñ
12


ÎÍÒÕÃ-ûí õ¿ðýýíä áàéãàëü îð÷èí, àìüòàí óðãàìëûã õàìãààëàõ

àæëóóä õèéãäýæ áàéãàà õýäèé ÷ õàìãààëàëòàä àâàãäààã¿é,
íóòãèéí èðãýäèéí àìüäðàí ñóóäàã æèðèéí ãàçàð íóòãóóäàä õîã
õàÿãäàë õóðèìòëàãäàí îð÷íîî áîõèðäóóëæ, áàéãàëèéí ¿çýìæèéã
àëäàãäóóëàõ ÿâäàë áàéñààð áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí ñóìûí òºâèéí àéë áîëãîíû
õàøààíä áàéøèí áàðèõààð áîëîí
õóäàëäààëàõ çîðèëãîîð áýëòãýñýí ä¿íç ìîä /çàðèì íü
ìóóäàæ ºìõºðñºí/ èõ õýìæýýãýýð áàéãàà íü áàéãàëèéí íººöèéã
õàéð ãàìã¿é, òîîöîîã¿é õýðýãëýæ áóéã èëòãýí õàðóóëæ
áàéíà.
Çóðàã 5. Õîã õàÿñàí áàéäàë
Îéí áàÿëãàà çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, ¿ðæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð

õàìòðàí àæèëëàõ îðîí íóòãèéí èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿ä áàéãóóëàãäàæ
áóé íü öàã ¿åýý îëñîí ÷óõàë àæèë áîëîâ÷ òýäãýýð íü òîäîðõîé
òºëºâëºëò, àëñûí õàðààòàé íýãäñýí áîäëîãûí õ¿ðýýíä ÷èãëýí
àæèëëàõ øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð óðãàí ãàð÷ áàéíà. Çóðàã 6.
Èðãýäèéí íºõºðëºëèéí õàÿã
1.2 Аялал жуулчлалын хөгжилт
1.2.1 Салбарын дүр төрх
Батширээт сумын хувьд аялал жуулчлал нь îãò шинэ ойлголт биш бөгөөд тус сумын
нутгаар Чингис хаанû түүхэн дурсгалт газруудтай танилцах, Хэрлэн, Онон, Балж
голуудаар загасчлах, буриад зоны аж амьдрал зан заншилтай танилцах чиглэлийн
аяллууд öººí òîîãîîð õýäèé ÷ зохион байгуулагдсаар ирсэн.
Монгол улсын аялал жуулчлалыг бүсчлэн хөгжүүлэх 2 үе шаттай хөтөлбөрийн зүүн
бүсийн аялал жуулчлалын хэсэгт Хэнтий аймгийг хамруулж, Их эзэн Чингис хааны түүхтэй
холбогдуулан түүх соёлын аялал жуулчлалыг дараах чиглэлээр хөгжүүлэхээр тусгажээ.
Үүнд:
- “Их эзэн Чингис хааны түүхтэй холбоотой газруудад жуулчны баазуудыг хууль,
стандартын дагуу байгуулж, гадаад дотоодын жуулчдад үйлчлэх
- Хэрлэн, Онон, Балж голуудыг ашиглан усан замын болон загасчлалын жуулчлалыг
хөгжүүлэх
- Хэнтий хааны Онон, Балж, Гурван нуурын Хэрлэнгийн хөдөө арал, Дэлгэрхааны
гэсэн бүс нутгаар жуулчдыг аялуулж уулын тайга, ойт хээр, хээрийн бүс бүслүүрийн
байгалийн онцлог, түүх, соёлын үнэт дурсгалуудтай хослуулан танилцуулах
13


Мөн Хэнтий аймгийн хүрээнд аялал жуулчлалыг эдийн засгийн тэргүүлэгч салбарын нэг
болгох зорилго бүхий аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх дэд хөтөлбөрт:
1. Одоо байгаа Дэлгэрхаан сумын Хөдөө арал, Өмнөдэлгэр сумын Баянгол, Биндэр
сумын Чингисийн тоонот, Дадал сумын Онон гол, Өндөрхаан хотын дэргэдэх
Хэрлэнбаяны жуулчны баазуудыг бэхжvvлж, бүтээгдэхvvн үйлчилгээг сайжруулах
2. Жуулчны баазуудыг цаашид нэмэгдvvлж шинээр байгуулах
3. Аялал жуулчлалын маршрутын танилцуулгыг бэлтгэх, веб хуудас бэлтгэж
интернетэд суурилуулах
4. Тур оператîруудтай холбоо тогтоож аймагтаа жуулчдыг ирүүлэх боломжийг
нэмэгдүүлэх
5. Орон нутагт аялагчдад үйлчлэх улсын болон хувийн байгууллагууд, аялагчид,
хөдөлмөрчдийн дунд сургалт, сурталчилгаа явуулах
6. Аялагчдын зам, хоол, байр, эмнэлэг, холбооны vйлчилгээ, аюулгvй байдлыг хангах
үйл ажиллагааг зохион байгуулах гэсэн зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна.
Àялал жуулчлалын çàðèì êîìïàíèóä тодорхой чиглэл, маршрутуудыг æóóë÷äàä санал

болгоäîã байгаа бà òýäãýýðò Биндэрийн овоо, ªглөгчийн хэрэм, Рашаан хадíû äóðñãàë
зэрэг түүх соёлын ºâ¿¿äèéã áàãòààí суртал÷èëсаар ирсэн. Хавтгарын ОНТХГ нь өнгөрөгч
онуудад цөөн тооны жуулчдыг ГТХАН болон бусад хамтран ажиллагч байгууллагуудын
дэмжлэгтэйгээр хүлээн авч, çýðëýã àìüòäûã àæèãëàõ, ÿâãàí áîëîí ìîðèí àÿëëóóäûã зохион
байгуулжээ.
1.2.2 Нөхцөл байдлын шинжилгээ
Сумын эдийн засаг, иргэдийн амьжиргаа, аялал жуулчлалын ºíººãèéí íºõöºë

áàéäал, ñóìûí íóòàã äýâñãýðò õèéñýí судалгаа, ажиглалтын материалуудад òóëãóóðëàí
îëîí óëñûí ò¿âøèíä íèéòëýã àøèãëàãääàã ÑВОТ øèíæèëãýýíèé àðãààð сумын нутагт
àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõэд ач холбогдол бүхий нөөц, боломжóóäûг ¿нэлвэл дараахи
байдалтай харагдаж байна.
Давуу тал Сул тал
- “Эко Сум” болох сумын нэгдсэн зорилт õýðýãæèæ áàéãàà - Орон нутгийн засаг захиргаанд аялал
- Газар зүйн байрлалын хувьд Óëààíáààòàð õîòîîñ áàãàã¿é жуулчлалын талаарх мэдээлэл, ойлголт,
алслагдсан áîëîâ÷ çàìûí íºõöºë õ¿ðýõ áîëîìæ туршлага багатай
õàðüöàíãóé ñàéí - Гадаадын жуулчдад зориулсан ìýäýýëýë
- Õ¿íèé ãàðò èõ ºðòºãäººã¿é óíàãàí áàéãàëüòàé äóòàãäàëòàé áóþó õàíãàëòã¿é áàéãàà
- Íóòãèéí èõýíõ õýñýã íü îй шугуй, гол мөрөн хосолсон - Аялагчдад зориуëсан замын чиглэл çýðãèéã
үзэсгэлэнт тогтоцòîé çààñàí тэмдэглэгээ äóòàãäàëòàé
- Ñоёлын õóâüä ººðñäèéí өвөрмөц онцлог ÿëãàà á¿õèé - Îðîí íóòãèéí çîîãèéí ãàзрууд áîëîí ñóìûí
áóðèàä çîí íèéò õ¿í àìûí 70 ãàðóé õóâèéã ýçýëäýã òºâèéí çî÷èä áóóäëóóäûí үйлчилгээний чанар,
- Ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ºâ¿¿äòýé түвшин, нөхцөл хангалтгүй
- Сумын удирдлага болон íóòãèéí иргэд аялал жуучлалын - Õоолíû àìò, ÷àíàð ó÷èð äóòàãäàëòàé
талаар èõýýõýí ñîíèðõîí õºãæ¿¿ëýõèéã ýðìýëçýæ áóé - Èðãýäèéí áîëîí ñóìûí õýìæýýíä õîг хаягдлын
- Газар нутгийн íèëýýä õýñýã ÕÕÄÖÃ-ò õàìààðàãäдàг менежмент ñóë
- Ñóìûí íèéò íóòàã äýâñãýðèéí õ¿ðýýíä ¿¿ðýí õîëáîîíû - Íóòãèéí èðãýäèéí óëàìæëàëò çàí çàíøèë, ýä
ñ¿ëæýý íýâòýðñýí /Æè ìîáàéë/ ºëãèéí õýðýãëýý çàðèì òàëààð ìàðòàãäàæ
- Өрх айлууд íü зунû óëèðàëä бөөнäºº тасаг болон çóñäàã áàéãàà
14


- ¯õýð ñ¿ðýã ò¿¿í äîòîð ñààëèéí ¿íýý èõòýé, ñ¿¿ ñ¿¿í - Æóóë÷äûí àÿëàë èä çîõèîí áàéãóóëàãääàã 6-ð
á¿òýýãäýõ¿¿í ýëáýã ñàðûí ñ¿¿ë ¿åýýñ 7-ð ñàðûí äóíä ¿å õ¿ðòýë
- Íóòãèéí èðãýäèéí á¿òýýë÷, àæèëñàã ÷àíàð íóòãèéí çàðèì õýñã¿¿äýýð õºõ ò¿ð¿¿, øóìóóë
- Ãàçàð íóòàã íü æуулчäыí áàéíãûí урсгалд ºðòºãäººã¿é õýò ýëáýãøäýã
- Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûã áàéãóóëàí çýðëýã àìüòàä, áàéãàëèéí - Õÿíàëò õÿçãààðëàëòã¿é áàéãàëèéí áàÿëãèéã
áàÿëãèéã ñóìûí òóñãàé õàìãààëàëòàíä àâñàí öºëìºæ áàéñàí ñàìàð æèìñ ò¿¿ã÷äèéí
- Òóñãàé õàìãààëàëòòàé íóòàã äàõü àìüòäûí òîî òîëãîé ¿ëäýýñýí óë ìºð, õîã õàÿãäàë îäîîã õ¿ðòýë îéí
ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéãàà çàðèì õýñã¿¿äýä õýâýýð áàéãàà
- Îíîí, Ýã, Áàðõ çýðýã îëîí ãîëóóä ñóìûí íóòãààð óðñäàã - Õóóëü áóñ, çºâøººðºëã¿é çàãàñ÷ëàëààñ ¿¿äýí
- Ãîëóóäàä òóë, õàéðóóñ, çýâýã çàãàñ àìòüäðàí ¿ðæäýã òóë áîëîí áóñàä çàãàñíû òîî ýðñ áàãàññàí
- Îéí èõýýõýí íººöòýé
- Æèæèã ãàð óðëàëûí ¿éëäâýðëýëèéí ò¿¿õèé ýä
ìàòåðèàëààð àðâèí
- Öýíãýã óñíû õàâ÷ ñóìûí òºâèéí äóíäóóð óðñàõ Ýãèéí ãîëä
àìüäàðäàã
- Ñóìûí íóòàãò 30 ãàðóé áºº óäãàí õ¿ì¿¿ñ àìüäàðäàã
- Áóðèàä çîí îëîí Óãèéí áè÷èã õºòëºõ óëàìæëàëò çàíøëàà
ñàéòàð õàäãàëàí óëàìæèëñàí
- Óðãèéí áàÿð, Îíîí õóðä íààäàì 2 æèëä íýã óäàà ýýëæëýí
òýìäýãëýãääýã
- ÕÕÄÖÃ-ûí Ìýäýýëýë ñóðãàëò ñóäàëãààíû òºâ ñóìûí òºâä
áàéðëàäàã
- “Áàéãàëü áà òåàòð” õ¿¿õäèéí äóãóéëàí áîëîí áàéãàëü
õàìãààëàõ êëóá òîãòìîë ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
- Îíîí ãîëûã Àìóð ìºðíèé ýõ õýìýýí ýðäýìòýä ñóäëàà÷èä
òîãòîîñîí
- Õîâîð, íýí õîâîð çàðèì ç¿éë æèã¿¿ðòýí äóëààíû óëèðàëä
çóñäàã
Òààòàé áоломж Аюул занал
- Монгол улс íü олон улсын хэмжээнд аялал жуулчлалын - Аялал жуулчлалын төлөвлөгөөг
зорих газар хэмээн танигдаж байгаа-1 хэрэгжүүлэхэд хяналтгүй хандах, нутгийн
- Олон улсын хэмжээнд идэвхитэй болон тусгай сонирхлын удирдлага солигдон сонгогдож залгамж халаа,
аяллын хэлбэрүүд, тухайлбал явган болон морин аялал, уялдаа алдагдах-1
íóòãèéí èðãýäýä òóëãóóðëàñàí õýëáýðýýð айлд амьдран - Ойн түймэр, хулгайн ан, хууль бусаар мод
соёл, зан заншил, амьдралын хэв маягтай танилцах, бэлтгэх болон хог хаягдлын зохицуулалтгүй
суралцах аялалд оролцогчдын тоо эрс нэмэгдэж байгаа-2 байдал зэрэг нь байгаль орчны доройтлыг бий
- ТХГН-ын орчны бүсэд ГТХАН-ийн болон бусад болгох-2
төслүүдийн хамтран хэрэгжүүлж буй нутгийн иргэдэд - Нутгийн иргэд аялал жуулчлалыг зөвхөн мөнгө
түшиглэсэн аялал жуулчлалын сүлжээнд хамрагдах олох талаас нь хандан дутмаг ойлголт түгэх-3
боломжтой-3 - Áàéãàëèéí áàÿëãèéí çîõèñã¿é, ñýòãýëã¿é
- Îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãèéí äýâøëèéí ¿ðýýð õºäºº îðîí õýðýãëýý /çàãàñ áàðèõ, ñàìàð, æèìñ ò¿¿õ, ìîä
íóòàãò èíòåðíýò àøèãëàí äýëõèé äàõèíòàé, õýðýãëýã÷äèéí ò¿ëø áýëòãýë/-4
çàõ çýýëòýé øóóä õîëáîãäîõ áîëîìæ íýýãäñýí-4 - Õàðèóöëàãàã¿é óóë óóðõàé, ãàçàð àøèãëàëò
íýìýãäýõ-5
- Äýëõèéí äóëààðëûí óëìààñ îëîí ãîë, íóóðóóä
øèðãýí áàéãàëèéí òºðõ àëäàãäàæ äîðîéòîõ-6
Хүснэгт 3. Íºõöºë áàéäëûí øèíæèëãýý
Áàòøèðýýò сумын хувьд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх таатай боломжуудыг

амжилтын магадлалаар нь, аюулыг тохиолдох магадлалаар нь зэрэглэн авч үзвэл:
15


Таатай боломжуудын ¿íýëãýý
Амжилтын магадлал
Их Бага
Тааламжтай Их 1, 2, 3 4
Байдал Бага
Аюулын çýðýãëýë
Тохиолдох магадлал
Их Бага
Ноцтой Их 2, 4, 6 3
Байдал Бага 1, 5
2. ÁÀÒØÈÐÝÝÒ ÑÓÌÛÍ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫÍ НӨӨЦ
2.1 Аялал жуулчлалын суурь нөөцүүд, тэдгээрийн үнэлгээ
Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñóóðü íººöºä áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò áîëîí ò¿¿õèéí
äóðñãàëò ãàçðóóä, õàëóóí õ¿éòýí ðàøààí, õàäíû ñ¿ã çóðãóóä, ñî¸ëûí îíöëîã ºâ¿¿ä çýðýã
àÿëàë æóóë÷ëàëä øóóä àøèãëàõ áîëîìæòîé íººö¿¿äèéã õàìðóóëàí àâ÷ ¿çñýí áîëíî.
а/ Түүх, соёлын дурсгалт газрууд
Òóñ ñóìûí ãàçàð íóòàãò ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëò ãàçðóóä îëîí áèé. ¯¿íä: ªãëºã÷èéí õýðýì,
Ðàøààí õàä îð÷ìûí ò¿¿õ ñî¸ëûí ãàçàð áîëîõ ïàëåîëèòûí áóóö, òàìãà, òýìäýã, ñ¿ã çóðàã,
áóãàí õºøºº, õàäíû áè÷ýýñ, õ¿í ÷óëóó çýðýã áºãººä Ðàøààí õàäûã Áýäýð õîøóó,
Áèíäýðèéí îâîîíîîñ óðàãø äàâàí óðóóäàõàä òîõèîõ õýðìèéí ¿ëäýãäëèéã “õîð÷èõóé
áîëäîã”, óðä ãîëûí õºíäèéã “ õîðõîíîã æèáóð”- ûí õºíäèé õýìýýí òîãòîîñîí áàéäàã íü
Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îîíä íýð äóðäàãäñàí ãàçðóóä þì.
16


д/д Газруудын Байршил Онцлог Өнөөгийн
нэрс байдлын үнэлгээ
1 Ðàøààí Áèíäýð óóëûí Äýýä ïàëåîëèòèéí ¿åýñ äóíäàä çóóíû Аялал жуулчлалын
õàäíû ç¿¿í óðä õàäòàé ¿å õ¿ðòýëõ ò¿¿õèéí îëîí ¿åä зорилгоор
ïàëåîëèò, õîøóóã õàìààðàõ àí àìüòàí, õ¿íèé çóðãèéã ашиглагдаж байгаа,
ìåçîëèò, Áèíäýðèéí ýð¿¿ öîîëáîðëîí çóðæ, îâãèéí õýäýã çóóí хүмүүсийн гарт бага
íåîëèòûí áóþó ðàøààí òàìãûã ñèéëæ, Îðõîí, Êèäàí, Àðàá- өртөгдсөн
¿åèéí õàä ãýж нэрлэдэг Ïåðñ, Õÿòàä, Ò¿âä, Ìîíãîë áè÷ãýýð
ñóóðèí õîðü ãàðóé áè÷ýýñ áè÷èæ ¿ëäýýæýý.
¯ç¿¿ð Ðàøààí õàäíû Ýðòíèé îâîã àéìãóóäûí òàìãà òýìäýã, Аялал жуулчлалын
öîõèîíû äóðñãàëûí àäóó ìàë, õ¿íèé ä¿ðñ á¿õèé çóðãóóä зорилгоор
2 õàäíû çóðàã îéðîëöîî òàðóó áàéäàëòàé ä¿ðñëýãäñýí áàéäàã. ашиглагдаж байгаа,
Òîëãîéí îéð îð÷ìîîñ øèíý ÷óëóóí хүмүүсийн гарò
çýâñãèéí ¿åèéí îëäâîðóóä èõ îëääîã. өртөгдсөн
3 Æèâõòýéí Ñóìûí òºâººñ Äºðâºëæèí õýëáýðèéí ÷óëóó îâîîëæ Аялал жуулчлалын

àìíû õ¿í áàðóóí òèéø 12 õèéãýýä õîéíîîñ ºìíº ç¿ã öóâóóëàí зорилгоор
÷óëóó êì çàéä Ýãèéí áàéðëóóëñàí ÷óëóóí õàøëàãà 6 ашиглагдаж байгаа,
ãîëûí ç¿¿í áèåä áàéãààãèéí 4 íü õ¿í ÷óëóóòàé. хүмүүсийн гарт
áàãàõàí өртөгдсөн
4 ªãëºã÷èéí Ñóìûí òºâººñ Îéðîëöîîãîîð 3 êì , óðä áà ºìíº Аялал жуулчлалын

õýðýì áàðóóí óðàãø òàëäàà 2 õààëãàíû îðîìòîé, äîòðîî зорилгоор
45 êì Áàÿí ãîë, æèæèã øîðîîí äàëàíãèéí ¿ëäýö á¿õèé ашиглагдаж байгаа,
ªãëºã÷èéí ãîë ýë õýðìèéí õàíûí ÷óëóóí ºðëºã ç¿¿í хүмүүсийн гарт
íèéëýõ áýë÷ðýýñ ºìíºä áà ºìíºä õýñãýýðýý òîä багагүй өртөгдсөн
8-10 êì çàéä ìýäýãäýíý
Хүснэгт 4. Түүх, ñоёлын äурсгалт газрууд
17


3.Ýðòíèé áóëø
18


á/ Õàëóóí õ¿éòýí ðàøààíóóä
д/д Ðàøààíóó Байршил Онцлог Өнөөгийн байдлын үнэлгээ

äûí нэрс
1 Îíîíãèéí Ñóìûí òºâººñ Ðàøààíû ç¿¿í ºìíº 300 ì îð÷èì Äîòîîäûí àÿëàã÷èä áîëîí ñàìàð
ðàøààí áàðóóí õîéø çàéä æèæèãõýí íóóðòàé áºãººä æèìñ ò¿¿ã÷èä îëíîîð î÷èõ
95 êì áàðóóí äýíæèéí ìîä áóòûã áîëñíîîñ óëáààëàí îð÷íû ¿çýìæ
àðèëãààä îíãîö áóóëãàæ áîëíî. àÿëäàãäàõ, õîã õàÿãäàë íýìýãäýõ
Îíîí ãîëûí õî¸ð ýòãýýäèéí óñíû áîëñîí. Ýì÷èëãýý ñóâèëãààíû
õàãàëáàð áîëñîí èõ îéò õºâ÷, ÿí çîðèëãîîð àøèãëàãäàæ áàéãàà ÷
ñàðüäàãóóä õ¿ðýýëýýä ìàø ñàéõàí õàìãààëàõ òàëààõ àæèë
¿çýñãýëýíòýé áîëãîñîí õèéãäýýã¿é.
2 Òàðäûí Ñóìààñ Òàðäûí ðàøààí áèò¿¿ îé ìîä Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë
ðàøààí áàðóóí õîéø õºâ÷èä õó÷èãäñàí ¿çýñãýëýíòýé àæèëëàãààíä àøèãëàãäàí
76-77 êì áàéãàëüòàé áºãººä õîäîîä õ¿ì¿¿ñèéí ãàðò ºðòºãäººã¿é.
çàéòàé, ä.ò.ä ãýäýñíèé àëèâàà ºâ÷èíä íýí ñàéí
1380 êì-ò þì.
îðøèíî
3 Àðàíãàòûí Áàòøèðýýò 5-ð ñàðûí ñ¿¿ë 6-ð ñàðûí ýõýýð Õ¿ì¿¿ñèéí ãàðò ºòðºãäñºí.
ðàøààí ñóìûí õóó÷èí ãàðààä 8-ð ñàðä øèðãýäýã. Õýð
19


5-ð áàãèéí öýâäãèéí äîðîîñ ãàðäàã ó÷èð
íóòàã àðàíãàò õ¿éòýí áàéäàã. Ýíý ðàøààí íü
ãîðõèíû ºìíº òºìºðëºãèéí ç¿éë ìàø áàãà ó÷èð
ýòãýýäýä 1 êì ñàâëàõàä òîõèðîìæòîé
çàéä îðøèíî
Хүснэгт 5. Халуун хүйтэн рашаанóóä
â/ Онцлог үйл явдлууд
Сумын иргэдийн нийтээр тэмдэглэдэг баяр, уламжлал болон зохиогддог онцлог үйл
явдлууд нь жуулчдыг татах хүчин зүйлс бөгөөд аялал жуулчлалын нөөцөд хамаардаг.
Òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëàãääàã ýíý òºðëèéí òýìäýãëýëò ¿éë ÿâäëóóäûã äàðààõ õ¿ñíýãòýä
¿ç¿¿ëýâ.
“Îíîí õóðä” Àõìàä óÿà÷äûã õ¿íäýòãýõ, òýäíèé ýðäýì óõààíûã ºâë¿¿ëýõ çîðèëãîîð óëàìæëàë
áîëãîí 2 æèë òóòàìä çîõèîí áàéãóóëäàã. 2009 оны 6 сарын 13-нд 5 дахü удааãàà
зохион байгуулагдñàí.
“Óðãèéí áàÿð” Ñóìûí ºðõ àéë бүр Угийн бичиг хөтлөх ýðòíèé ñàéõàí уламжлалтай áºãººä жилд
¿¿íèéãýý áàòàòãàõ, àõ ä¿¿ñýý ìýäýæ òàíèõ ¿¿äíýýñ õî¸ð æèëä нэг удаа ýíýõ¿¿ áàÿðûã
зохион байгуулдаг. Баярын товлосон өдөр байхгүй, тухайн çîõèîí áàéãóóëàõ àéë
ºðõ¿¿ä нь өдрөө ñîíãîäîã заншилтай, èхэвчлэн 7, 8 сард ÿâàãääàã. Энэ үеэр òóõàéí
îâîã óãñààíû 300-400 гаруй хүì¿¿ñ цугларч, томоохон íаадам õèéäýã уламжлалтай.
“Àëòàðãàíà” Батширээт сумààñ анх санаачлан зохион байгуулсан. Энэ баяр нь Буриад зонû
Оëîí óëñûí íààäàì áîëîí ºðãºæèæ òýìäýãëýãäýх болсон. Тус наадамд сумын иргэд,
төлөөлөгчид уригдан очдог уламжлалтай.
Тус сумын нутагт 30 îð÷èì бөө óäãàí õ¿ì¿¿ñ àìüäàð÷ áàéãàà áà 5-ð сараас ýõëýí
“Бөөгийн чанар” “Бөөгийн чанар” õèéõ õýìýýõ ºâºðìºö çàí ¿éëèéã ã¿éöýòãýäýã.
õèéõ
“Îíîí Õàòàí Èæèé” Æèë á¿ðèéí 8-ð ñàðä òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëàãääàã. Øèëäýã ÿðóó íàéðàã÷èä, áîëîí
ßðóó íàéðãèéí äîòîîäûí çî÷èä, àÿëàã÷èä èðæ ñîíèðõäîã.
íààäàì
Хүснэгт 6. Онцлог үйл явдлууд
2.2 Үйлчилгээний хангамж
2.2.1 Байрлуулах үйлчилгээ
Аялал жуулчлалыг тухайн бүс нутагт хөгжүүлэхэд нэн тэргүүнä ¿éë÷èëãýýíèé

õàíãàìæèéí õ¿÷èí ÷àäëûã тодорхойлох шаардлагатай байдаг. Батширээт суманд нэг
ээлжинд 150 орчим çî÷äûã хүлээн авч байршуулах хүчин чадал á¿õèé áàéðëóóëàõ
¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä îäîîãîîð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ байна.
д/д Үйлчилгээний Үйлчилгээний хангамж Хүчин чадал

байгууллагуудын нэр (нэг ээлжинд)
1 Чингисийн өлгий жуулчны бааз 22 гэр, 100 ор 100 çî÷èí
2 Îíîí Ёл жуулчны бааз Øèíý÷ëýí çàñâàðëàæ

áàéãàà
20


3 ªãëºã÷èéí õýðýì-ýêî ëîîæ Çуны байр 15 çî÷èí
4 Ану буудал 8 ор (өвөл, зун) 8 çî÷èí
5 Сумын захиргааны буудал 5 ор бүхий байр 5 çî÷èí
6 Дàмачийн байр 1 байр (өвөл, зун) 4 10-20 çî÷èí бàéðëàõ

ортой боломжтой
7 Алтаргана буудал 4 ортой 4 çî÷èí
8 Тайван ðàí÷ 6 ортой 6 çî÷èí
Нийт - 150 çî÷èí
Хүснэгт 7. Сумын нутаг дахь байрлуулах үйлчилгээний хангамж, õ¿÷èí ÷àäàë
Çóðàã 7. Ñóìûí òºâèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä
2.2.2 Хоол ундааны үйлчилгээ
Сумын төвд хүн ам олноор суурьшсан бөгөөд түүнийг даган үйлдвэрлэл, үйлчилгээ
хөгжèæ áàéíà. Хоол ундааны үйлчилгээ бүхий газруудаас гадна зугаа цэнгээний үйлчилгээ
үзүүлдэг газрууд ÷ мөн үйл ажиллагаа явуулдаг. Өнөөгийн байдлаар Áàòøèðýýò сумын
хэмжээнд нэг ээлжиндýý íèéò 240 гаруй çî÷èä õ¿ëýýí àâàõ суудал бүхий хоол ундааны
үйлчилгээний газрууд ажиллаж байна.
А) Гуанз, цайны газрууд
Сумын төвд нийт 60 гаруй хүний ñóóäàëòàé 4 жижиг цайны газар ажилëàæ áàéíà.
Ìîíãîë÷óóäûí õóâüä ò¿ãýýìýë òàíèãäñàí Îðîñ, Åâðîï хоолóóä áîëîí óëàìæëàëò бууз,
хуушуур, áàíøòàé øºë çýðýã õîîëóóäûã үйлчë¿¿ëýã÷äýä ñàíàë áîëãîäîã.
Б) Кафе, баар
Хоолноос гадна согтууруулах ундааны төрлийн үйлчилгээ үзүүлэх зөвшөөрөл

бүхий Алтаргана бар ажилладаг. Уг баар нь 40 хүний суудалтай. Сумын төвд хоол
ундааны үйлчилгээ үзүүлж буй аж ахуй нэгжүүдийн тоо, хүчин чадлыг доорх хүснэгтээр
харууллаа.
21


д/д Үйлчилгээний газар Хүчин чадал
1 Цайны газар 4 öàéíû газар нийт 60 хүний багтаамжтай
2 Баàр 1 баàр, 40 хүний багтаамжтай
3 Жуулчны баазын ресторан 3 æóóë÷íû áààç 140 хүний багтаамжтай
Хүснэгт 8. Ñумын íóòàã дàхü хоол ундааны үйлчилгээний газрууд
2.2.3 Аялал, зам маршрутууд
Батширээт сум нь Чингис хааны өлгий нутаг Хэнтий аймгийн хойд хэсэгт оршдог тул
Биндэр, Дадал сум руу зорин аялж буй бүхий л аяллууд сумын өмнөд хэсэгт îðøèõ
Биндэр овоо, Өглөгчийн хэрэм, Рашаан хад зэрэг түүх соёлын дурсгалт газрóóäаар
дайран өнгөрч байна. Тус сумын нутагт Хэнтий болон зүүн аймгийн дотоодын амрагчид
рашаан сувиллын чиглэлээр Ононгийн халуун рашаан орох зам зуурт дайран өнгөрдөг.
Мөн Багануур, Улаанбаатар хотын амрагч, аялагчид загас áàðèõ, æèìñü ñàìàð çýðýã
áàéãàëèéí áàÿëãèéã ò¿¿æ àøèãëàõ çîðèëãîîð зун, íàìðûí улиралд нутгийн хойд хэсгээр
амарч аялдаг.
Сумûí íóòàãò äàðààõ òºðëèéí àÿëëóóä ãîëëîí çîõèîí áàéãóóëàãäàæ èðñýí áàéíà. ¯¿íä:
- Èäýâõèòýé, àäàë ÿâäëûí àÿëàë (ìàøèí, ìîðü, ÿâãàíààð)
- Ñïîðò çàãàñ÷ëàëûí àÿëàë (Îíîí ãîëîîð)
- Áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò áîëîí ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëò ãàçðóóäòàé òàíèëöàõ áàéãàëü,
ò¿¿õ ñî¸ë, òàíèí ìýäýõ¿éí ÷èãëýëèéí àÿëàë
Тус сумын нутагт 2007 онд байгуулагдсан “Чингисийн Өлгий” жуулчны бааз нь хэд
хэдэн òºðëèéí аяллóóäыг çî÷èä гийчдэäýý санал болгоæ ирсэн. Óã баазын зохион
байгуулäàã “Их эзэн Чингис хааны төрсөн нутгаар” аяллууд íü äàðààõ ìàðøðóòóóäûí
äàãóó ÿâàãäàæ áàéíà.
1. Уëààíáààòàð хотоос “Чингисийн өлгий” жуулчны бааз хүртэл-420 км
Уëààíáààòàð хотоос Тэмүүжинд Чингис хаан цол өргөмжилсөн газар болох
“Хар зүрхний хөх нуур” 215 км, “Ар Халхын Утай Гүмбэн õýìýýí àëäàðøñàí
Балдан Бэрээвэн хийд ” 95 км, “Дунд Жаргалантûí Буган Хөшөө ” 10 км,
“Хурх Жаргалантын дөрвөлжин булш” 30 км, “Чингисийн өлгий” жуулчны
бааз 70êì.
2. Уëààíáààòàð хотоос – Өглөгчийн хэрэм - “Чингисийн өлгий” жуулчны бааз хүртэл
• Биндэр Èõ овоо 320 км, Рашааí хадны буган хөшөө 2 км, Өглөгчийн хэрэм
12 км, “Чингисийн өлгий” жуулчны бааз 60 êì.
3. Чингисийн өлгий жуулчны баазаас Дадал сум хүртэл 150 км
• Биндэр сум-50км, “Их хуралдайí ò¿¿õýí äóðñãàëä çîðèóëæ босгосон хөшөө”
2км, “Ононы цагаан нуур ” 1 км, “Есүхэйн гэриéн буйр” 2 км
• Дадал сум -100 км, “Чингис хааны дээд өвөг Боданчарын өвсөн эмбүүл” 10
км, Их эзэн Чингис хааны мэндэлсэн “Дэлүүн болдог” 10 км, “Чингисийн
22


гэрэлт хөшөө” 2 км, Òýì¿¿æèíã угаасан ус болох “Хажуу булаг” 1 км, “Гурван
рашаан”
Óëààíáààòàð õîòîä áàéðëàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã òóð îïåðàòîðóóäààñ ñàíàë áîëãîæ
áóé àÿëëóóäûã õàâñðàëòààñ ¿çíý ¿¿.
2.3 Зах зээлийн судалгаа
2.3.1 ªíººãèéí çах зээлийн онцлог
Тус сумын нутгаар аялсан, мөн дамжин өнгөрсөн нийт дотоод, гадаадын аялагч
жуулчдын талаархи ямар нэг тоо баримт, мэдээлэл байхгүй áàéíà. Тогтмол үйл
ажиллагаа явуулж буй Чингисийн өлгий жуулчны баазын мэдээлэлд тулгуурлан çî÷èä
æóóë÷äûí òîîã багцааëàí гаргавал 2008 онд гадаадын жуулчид 200 орчим, дотоодын
жуулчид ìºí òºäèé òîîòîé áàéæýý. Чех, Ñëîâàê улсóóäаас спорт загасчлал хийх
çîðèëãîтой цөөн тооны жуулчид зуны улиралд òîãòìîë èðæ àÿëäàã.
Òус сумын нутгаар бие даан аялаж буй болон Óëààíáààòàð õîòûí тур
операторуудаар үйлчлүүлэн майханд хоноглож, эсвэл дайран өнгөрч буй жуулчдыг
îðóóëâàë äýýðõ òîî íýëýýä íýìýãäýõ магадлалтай. Учир нь сүүлийн жилүүдэд Хэнтий,
áîëîí зүүн аймгóóäûí íóòàã äàõü àÿëàë æóóë÷ëàëûí íººö, ¿çìýð¿¿ä, ñýòãýë òàòàõ
ç¿éëñèéã сонирхоí çîðèõ жуулчдын тоо нэмэгдэж байгаа нь тур операторуудûí ìýäýýãýýð
нотлогдож байгаа юм.
Мөн Батширээт сумûí íóòàãò çîõèîí áàéãóóëàãääàã îðîí íóòãèéí íààäàì, “Ургийн
баяр”, “Онон хурд” зэрэг уламжлалт баяр, тэмдэглэлт үйл ÿâäëóóäûí үеэр Улаанбаатар
хот болон бусад аймаг, сумдаас олон тооны çî÷èä гийчид õ¿ðýëöýí èðäýã. 2008 онû
Ургийн баярт 300 гаруй õ¿ì¿¿ñ îðîëöñîí òàëààð ñóìûí çàõèðãààíû ìýäýýëýëä äóðäñàí
байна. Өмнөдэлгэр сумын нутагт байрлах Ононгийн халуун рашаанûã зорин аялах сумын,
аймгийн болон дотоодын аялагчид Áàòøèðýýò сумын нутгаар áàéíãà дайран өнгөрдөг.
2.3.2 Зах зээлийн хэсг¿¿ä
Òóñ ñóìûí íóòãààð àÿëàë õèéæ áàéãàà æóóë÷äûí çàõ çýýëèéã äàðààõ áàéäëààð
õýñýã÷ëýí àâ÷ ¿çýæ òóñ á¿ðèéí îíöëîã, àÿëàë æóóë÷ëàëä õýðõýí ÿìàð áàéäëààð
õîëáîãäîæ, îðîëöîæ áóéã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé þì.
А) Дотоодын амрагчид
Тус сумûí íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàë õèéäýã дотоодын аялагч, амрагчäûí îëîíõ íü
цөөн хоногоор áóþó áîãèíî õóãàöààãààð хамаатан садныдаа зочлоãñîä ãîëäóó áàéäàã áîë
Îíîíãèéí õàëóóí рашаанûã çîðèõäîî Áàòøèðýýò ñóìûí íóòãààð äàéðàí àÿëàã÷èä ìºí
íèëýýä áèé. Àí àãíàõ, çàãàñ áàðèõ, æèìñ, ñàìàð ò¿¿õ çîðèëãîîð íóòãèéí õèéãýýä ñóìûí
òºâèéí èðãýä áîëîí Óëààíáààòàð õîò, áóñàä ãàçðóóäààñ õ¿ì¿¿ñ áàãàã¿é òîîãîîð õàâàð,
íàìðûí óëèðàëä èðæ àÿëäàã áàéñàí íü íýã òàëààñ áàéãàëèéí áàÿëãèéí õîìñäîë, íºãºº
òàëààñ õàìãààëàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ñàéæèðñàíòàé õîëáîîòîéãîîð õóìèãäñàí.
23


Îíîí ¨ë æóóë÷íû áààç 2009 îíîîñ ýõëýí äîòîîäûí îëîí òîîíû àÿëàã÷äûã
õàìðóóëñàí æèéï àâòîìàøèíòàé àÿëëûã õèéõýýð çîðèí àæèëëàæ áàéãàà íü öààøäàà
äîòîîäûí æóóë÷äûí óðñãàëûã íýìýãä¿¿ëýõýä ãîëëîõ íºëººòýé þì.
Б) Гадаадûí æóóë÷èä
Ñïîðò çàãàñ÷ëàë õèéõýýð òóð îïåðàòîð êîìïàíèóäààð áîëîí îðîí íóòãèéí èðãýäýýð
äàìæèí èðæ áóé ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä ýíä ãîëëîí õàìààðíà. ªíººãèéí áàéäëààð ÀÍÓ, Àíãëè,
×åõ, Ñëîâàê óëñûí æóóë÷èä ýíý òºðëèéí àÿëàëä îðîëöîõ íü èë¿¿òýé áàéíà.
Çýðëýã àìüòäûã ¿çýæ àæèãëàõ, çóðàã àâàõ, ÿâãàí àÿëàë õèéõ çîðèëãîîð Ôðàíö óëñûí
æóóë÷èä, ×èíãèñ õààíû ò¿¿õ, Áóðèàä çîíû àæ áàéäëûã ñîíèðõîõîîð Ãåðìàí óëñûí
æóóë÷èä àÿëàõ áîëñîí. Мөн àâòî ñïîðòûí àÿëëûí ÷èãëýëýýð Ñîëîíãîñ óëñûí æóóë÷èä,
ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé çîðèëãîîð ßïîí óëñûí ãèé÷èä àÿëàí èðæ жуулчны баазóóдàä
áóóäàëëàí ¿éë÷ë¿¿ëæ áàéñàí. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä àÿëñàí ãàäààäûí æóóë÷äûí òîîã íÿãòëàí
ãàðãàõ áîëîìæã¿é áàéíà.
В) Бизнес аялагчид
ГТХАН, Хан Хэнтийн тусгай хамгаалалттай газар нутгийн захиргаа, Äýëõèéí

áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí зэрэг îëîí îëîí áàéãóóëëàãóóäààñ төсөл хөтөлбөр¿¿äийн хүрээнд
хурал зөвлөгөөнä îðîëöîõ зорилгоор àÿëàã÷èä áîëîí Ìîíãîë óëñàä ажиллаж, амьдарч
буй ãàäààäûí мэргэжилтн¿¿ä, зөвлөх¿¿ä ýíý òºðëèéí àÿëàëä îðîëöäîã. Мөн Чингисийн
ºлгий жуулчны баазад өнгөрсөн онд ХÀÀÍ банкны Зүүн бүсийн ñàëáàðóóäûí чуулга
уулзалтыã çîõèîí áàéãóóëæ íýëýýä òîîíû çî÷äûã хүлээн авч үйлчилæ áàéñàí.
2.4 Аялал жуулчлалын нөлөөллүүд
2.4.1 Эдийн засгийн нөлөөлөл
Áàòøèðýýò сумын нутагт ãàäààäûí æóóë÷èä àÿëàõ öººâòºð, çºâõºí çàãàñ÷ëàë áîëîí
дотоодын аялал жуулчлал голлон явагдаж èðñýí боловч àÿëàë æóóë÷ëàëòàé
холбоотойгоор орон нутгийн хэмжээнд тодорхой эерэг áîëîí сөрөг нөлөөллүүд гарч
ýõýëñýí байна.
Тухайлбал ñóìûí íóòàãò õºðºíãº îðóóëàëò õèéãäýæ æóóë÷íû áààçóóä áàéãóóëàãäàí,

¿éë àæèëëàãàà íü æèãäýðñíýýð îðîí íóòãèéí òîäîðõîé òîîíû èðãýäèéã ажлын байрààð
õàíãàõ, ãàçðûí òºëáºð õóðààìæ áîëîí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí îðëîãûí àëáàí òàòâàð
òºëºõ ãýõ ìýò ýåðýã íºëººëëèéã ýäèéí çàñàãò ¿ç¿¿ëýõ áîëîëöîî íýýãäýæ байна.
Ò¿¿í÷ëýí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààã ãàðäàí çîõèîí áàéãóóëàã÷ òóð

îïåðàòîðóóä îðîí íóòãèéí ýäèéí çàñàã, èðãýäèéã äýìæèõ ÷èãëýëýýð òîäîðõîé òºñºë,
õºòºëáºð¿¿äèéã áèå äààí áîëîí ãàäíû òóñëàìæ, õºðºíãº îðóóëàëòààð ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ
õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíàà÷ëàãóóä ãàð÷, ýõëýë¿¿ä òàâèãäààä áàéíà. Òóõàéëáàë, ÄÌÄ òðýâåë ÕÕÊ
íü îðîí íóòãèéí èðãýíèé öàé ¿éëäâýðëýõ òºñºë, Àêòèâ Àäâåí÷åð Òóðñ Ìîíãîë ÕÕÊ íü
Íàðñò îð÷ìûí øàòñàí îéã öýâýðëýõ, íºõºí ñýðãýýõ, çýðëýã àìüòäûã õàìãààëàõ áîëîí îðîí
íóòãèéí ìàë÷äûã äýìæèõ òºñë¿¿äèéã äýìæèí õýðýãæ¿¿ëýõýýð àæëàà ýõëýýä áàéíà.
24


Ýäãýýðèéí çýðýãöýý àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààòàé äàì õîëáîîòîéãîîð ìîä
¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçàð áàéãóóëàõ òºñëèéã îðîí íóòãèéí èðãýí ñàíàà÷ëàí ãàäààäûí áàéãóóëëàãà
õ¿ì¿¿ñèéí òóñëàìæòàéãààð õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéãàà þì.
2.4.2 Байгаль орчны нөлөөлөл
Хог хаягдал: Дотоодын аялагчдын хөдөлгөөнтэй холбоотойгоор

Áèíäýð Èõ òàõèëãàò îâîî орчимд их хэмжээний хог хаягдал
/àðõèíû øèë, óñíû õóâàíöàð ñàâ ãîëäóó/ бөөгнөрäºã. Түүнчлэн
самар, жимс түүã÷èä, õàìò îëíîîðîî çóãààëàãñàä хогоо хаа
хамаагүй, çàì äàãóó çàìáàðààã¿é хаяõ ÿâäàë íýëýýä ãàðäàã.
Ойн түймэр: Õулгайн ан õèéã÷èä, самар жимс түүж яваа иргэд

болон аялагчдын хайхрамжгүй байдлаас улбаалан ойн түймэр гарч байгаль орчин,
Áàòøèðýýò сумын òºäèéã¿é Ìîíãîë óëñûí эдийн засагт нөхөж болшгүй хохирол
учруулñààð байна.
Зураг 8. Түймэрт шатсан ойн хэсэг
Çàãàñ÷ëàë: Îëîí æèëèéí õóãàöààíä õóóëü áóñààð áîëîí õÿíàëòã¿é

ÿâàãäñàí çàãàñ÷ëàëûí óëìààñ òóë õèéãýýä áóñàä òºðëèéí çàãàñíû íººö
èõýýõýí õîâîðäîæ áóéã íóòãèéí èðãýä, áàéãàëü îð÷íû àëáàíû õ¿ì¿¿ñ
íîòëîæ áàéíà. Ãýõäýý òóë çàãàñ ¿ðæ¿¿ëýõ òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð
ñàíàà÷ëàã÷èä ñóäàëãàà õèéæ áàéíà. Ìºí Äàÿí äýëõèéí áàéãàëü îð÷íûã
õàìãààëàõ ñàíãààñ Îíîí ãîëûí ñàâ íóòãèéã õàìãààëàõ, ãîëûí çàãàñûã
õàìãààëàí ¿ðæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë, Áèíäýð ñóìäûí
íóòàãò òºñºë õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áºãººä öààøäàà Áàòøèðýýò ñóìûí
íóòãààð óðñàõ Îíîí ãîëûí õýñãèéã õàìðóóëàõ ÷èãëýëòýé àæèëëàæ áàéíà.
Зураг 9. Ìîä ¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçàð
2.4.3 Нийгэм соёлын нөлөөлөл
Îäîîãîîð àÿëàë æóóë÷ëàëûí õ¿÷òýé óðñãàë áàéõã¿é òóë àëèâàà ñºðºã íºëººëºë
õàðüöàíãóé áàãà ãàðñàí. Îðîí íóòãèéí èðãýäèéí äóíä Áàòøèðýýò ñóìûí îíöëîã á¿õèé
àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áèé áîëãîõûí òóëä õóâü íýìðýý îðóóëàõ õ¿ñýë
ýðìýëçýëòýé áàéãàà áà ¿¿íä Áóðèàä çîíû óëàìæëàëò ñî¸ë, çàí çàíøëàà ºâëºí áàÿæóóëàõ,
ñýðãýýí õàäãàëàõ, ýä ºëãèéí áîëîí óëàìæëàëò àõóéí õýðýãëýýíèé ç¿éëñèéã õýðýãëýõ, ãàð
óðëàëààð á¿òýýõ, äóó õóóð, á¿æèã íààäìûã ñýðãýýõ ãýõ çýðãýýð îëîí ñàíàà÷ëàãóóä ãàð÷
áàéíà. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîãòâîðòîé õºãæèë íü ýäãýýð á¿õèé ë òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààã
ìàø ýåðãýýð äýìæèæ ÷àäàõ þì.
25


3. БАТØÈÐÝÝÒ СУМЫН НУТАГТ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛÛÃ ХӨГЖҮҮЛЭХ
Зорилго
зорилтууд
Зорих газрын
төлөвлөлт,
бүсчлэл Бүтээгдэх
-үүн Оролцогч
талууд
Маркетин-
гийн
төлөвлөлт Санхүүгийн
төлөвлөлт
o Зорилго, зорилтууд Хяналт,
o Зорих газрын төлөвлөлт, бүсчлэл эргэх
o Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ холбоо
o Менежментийн үйл ажиллагаанд оролцогч талууд
o Маркетингийн төлөвлөлт
o Санхүүгийн төлөвлөлт
o Хяналт, эргэх холбоо
3.1 Зорилго, зорилтууд
Батøèðýýò сумын онцлог, àÿëàë æóóë÷ëàëûí íººö, хөгжлийн үндсэн чиг

хандлагад тулгуурлан îðîëöîã÷ á¿õèé ë òàëóóäûí äýìæëýãòýéãýýð Àÿëàë
æóóë÷ëàëûã áàéãàëü îð÷èí, îðîí íóòãèéí ýäèéí çàñàã, íèéãýì ñî¸ëä ýýëòýéãýýð
õºãæ¿¿ëýí öààøäûí ºñºëòèéã тогтвортойãîîð õàíãàõàä ýíýõ¿¿ менежментийн
төлөвлөгөөний ãîë çîðèëãî оршино.
Зорилт 1. Áàòøèðýýò ñóìûí íóòàã äýâñãýðò òîäîðõîé á¿ñ÷ëýë¿¿äèéã àëñûí ÷èã,

õàðààòàéãààð òîäîðõîéëîí òýäãýýðò àÿëàë æóóë÷ëàëûã çîõèñòîé õºãæ¿¿ëýõ íýãäìýë
áîäëîãûã áèé áîëãîõ
Зорилт 2. Áóðèàä çîí áîëîí îðîí íóòãèéí èðãýäèéí ñî¸ë, óëàìæëàë, çàí çàíøèë, àÿëàë
æóóë÷ëàëûí á¿õèé ë íººö, áîëîìæóóä, ¿çìýð¿¿äýä тулгуурëаæ, îíöëîã äàâóó òàëóóäàä
íèéö¿¿ëýí îëîí óëñûí æóóë÷äûí çàõ çýýë¿¿äèéã òàòàõóéö ñîíèðõîëòîé, шинэлэг
бүтээгдэхүүн¿¿äèéã îëîí íèéòèéí õàìòûí îðîëöîî, äýìæëýãòýéãýýð áèé áîëãîõ, àÿëàë
æóóë÷ëàëûí ¿íäñýí áîëîí äàãàëäàõ үйлчилгээг ÷àíàðæóóëàí ñàéæðóóëàõ, õºãæ¿¿ëýõ
Зорилт 3. Батøèðýýò сумын ¿çýñãýëýíò байгаль, çýðëýã àìüòàä, óðãàìëóóä, ойн

баялаг нөөцийг хадгалах, õàìãààëàí ºñãºõ зорилгоор áàéãóóëñàí Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ò
ñóóðèëñàí òóñãàé õºòºëáºð á¿õèé àÿëëûí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã áèé áîëãîõ, îðîí
íóòãèéí õÿíàëòòàéãààð õºãæ¿¿ëýõ
26


Зорилт 4. Îð÷èí ¿åèéí ìàðêåòèíãèéí îíîâ÷òîé àðãà õýëáýð¿¿äèéã àøèãëàí
Áàòøèðýýò ñóìûã “ýêî àÿëàë æóóë÷ëàëûí çîðèõ ãàçàð” õýìýýí Ìîíãîë óëñûí áîëîí îëîí
óëñûí çàõ çýýëä òàíèóëàõ
Зорилт 5. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí öààøäûí õºãæèëä ÷óõëààð íºëººëºõ

íýí äàðóé õèéãäýõ àæëóóäûã ÷àíàðòàé ã¿éöýòãýõ, õºðºíãèéã îíîâ÷òîé õóâààðèëàí ¿ð
ä¿íòýéãýýð çàðöóóëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
Энэхүү ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº íü äàðààõ ¿íäñýí ãîë àñóóäëóóäûã áàãòààñàí.
1. Îðîí íóòãèéí õºãæëèéí õóâüä ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé

2. Хүрээлэн буй орчинд ýâñýã б¿тээгдэх¿¿í ¿éë÷èëãýýã дэмжñýí
3. Îðîí íóòãèéí îíöëîã áàéäëûã ò¿øñýí, íóòãèéí соёл, óëàìæëàëò зан заншлыг
õ¿íäýòãýñýí
4. Àÿëàë æóóë÷ëàëä îðîëöîã÷ á¿õèé ë òàëóóäûí õóâüä ºãººæòýé, õàìòûí ¿éë
àæèëëàãààã äýìæèí õºíãºâ÷èëñºí
5. Îðîí íóòãèéí ¿éë÷èëãýý, æèæèã äóíä áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ¿éë àæèëëàãàà, íóòãèéí
èðãýäèéí àìüäðàë àæ àõóéòàé óÿëäóóëñàí
6. Õ¿ðýëöýí èðýõ çî÷èä ãèé÷äèéã ÷àíàрòàé ¿éë÷èëãýýãýýð õàíãàõ íºõöëèéã áèé
áîëãîõîä ÷èãëýñýí
7. Õýðýãæèëòèéã õÿíàí ä¿ãíýõ, ýðãýõ õîëáîîã òîäîðõîéëñîí
3.2 Зорих газрын төлөвлөлт, àÿëàë æóóë÷ëàëûí бүсчлэл
Батøèðýýò сумыг Ìîíãîëûí ýêî àÿëàë æóóë÷ëàëын çîðèõ ãàçðûí нэг болгон
гадаад, дотоодын жуулчдын çàõ çýýëä òàíèóëàõ, æóóë÷äàä çîðèóëñàí ¿éë÷èëãýýã ýíý
õýëáýðýýð îðîí íóòàãò äýìæèí õºãæ¿¿ëýõ, äîòîîäûí àÿëàë æóóë÷ëàëûã áàéãàëüä ýâñýã
õýëáýðýýð ºðãºæ¿¿ëýх, íóòãèéí èðãýäýä òóëãóóðëàñàí àÿëàë æóóë÷ëàëûã Áóðèàä çîí áîëîí
îðîí íóòãèéí èðãýäèéí àæ àìüäðàëûí îíöëîãòîé óÿëäóóëàí õºãæ¿¿ëýõ зорилòóóäûí
х¿рээнд сумын нутаг дэвсгэрийг аялал жуучлалын òîäîðõîé á¿ñ¿¿ä áолгон àíãèëàí
òºëºâëºõ øààðäëàãà óðãàí ãàð÷ áàéíà.
Á¿ñ÷ëýëèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä:
o Òóõàéí íóòãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëä õàìðàãäàæ èðñýí áàéäàë, íººö

o Õ¿ðýõ áîëîìæ
o ¯éë÷èëãýýíèé õàíãàìæ
o Аялал жуулчлалын аливаа нөлөөлөлд автсан эсэх
o Îðîí íóòãèéí бусад îíöëîã øèíæ çýðãèéã ¿íäñýí øàëãóóð áîëãîñîí.
27


Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын бүсчлэл
Сумын нутаг дэвсгэрт аялал жуулчлалыг бүсчлэн хөгжүүлэх талаар îðîí íóòãèéí
óäèðäëàãûí зүгээс òîäîðõîé àëõìóóäûã хийн аялал жуулчлалыí 3 á¿ñèéã төлөвлөñºí
áàéíà. Үүнд:
1. Хавтгарын ОНТХГазарт тулгуурласан ан агнуурын бүс

2. Өндөр зэрэглэлийн зочид буудал, жуулчны баазын бүс
3. Гэр баазын бүс
Зураг 10 . Áàòøèðýýò ñóìûí àялал жуулчлалын

бүс÷ëýë 2009 оны 3-ð сар
Ãýâ÷ ýäãýýð á¿ñ¿¿äýä аялал жуулчлалыг

хөгжүүлэх төлөвлөгөө, бодлого, зорилтуудыг
îäîîãîîð тодорхойлоогүй байна.
Ýíýõ¿¿ ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººãººð

Батøèðýýò сумын нутагт аялал жуулчлалыг
хөгжүүлэхдýý нийт нутаг дэвсгэрийг á¿õýëä íü
“ÝÊÎ ÀßËÀË ÆÓÓË×ËÀËÛÍ Á¯Ñ” ãýñэн
үндсэн ангилаëä õàìðóóëàí äîòîîäîä íü
äàðààõ áàéäëààð äýä бүсчлэë¿¿ä õèéõ
õóâèëáàðûã ñàíàë áîëãîæ áàéãàà þì.
¯¿íä:
• Äýä á¿ñ 1 - Хавтгарын ОНТХГ-ûí Ýêî æóóë÷ëàëûí бүс

• Äýä á¿ñ 2 - Æóóë÷äûí ¿éë÷èëãýýíèé öºì á¿ñ
• Äýä á¿ñ 3 - Íóòãèéí èðãýäýä òóëãóóðëàñàí ñî¸ëûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ
Çóðàã 11. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ÷ëýë /á¿ñ, äýä á¿ñ¿¿ä/
28


Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûí íýãýíò òîãòîîñîí õèë õÿçãààð, íóòàã äýâñãýðèéí
õ¿ðýýíä Ýêî æóóë÷ëàëûí á¿ñ õàìààðàãäàíà. Ýíä õàìãààëàí ºñãºæ áóé çýðëýã
àìüòäûí òºðºë ç¿éëñèéã óã õàìãààëàëòòàé ãàçðûí
ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººíèé äàãóó ºñºëò, íººöèéí õýìæýý íü àí àãíóóðûí çîõèõ

ò¿âøèíä õ¿ðñýí ¿åä òóñãàé çºâøººðëèéí äàãóó Ìîíãîë óëñûí õîëáîãäîõ á¿õèé ë õóóëü
òîãòîîìæèéã ¿íäýñëýí ºíäºð òºëáºðòýéãýýð õÿçãààðëàëòòàé òîîãîîð ãàäààä,
äîòîîäûí ºíäºð çýðýãëýëèéí àí÷èí æóóë÷äàä àãíóóëàõ àíãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûã
ÿâóóëíà. Àí àìüòäûí òîîã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóä øèíæëýõ óõààíû óë ñóóðüòàéãààð
îíîâ÷òîé òîãòîîí, àãíóóðûí íººö áîëîõ õýìæýýíä õ¿ðñýí ýñýõèéã áàòàëãààæóóëàõ
õ¿ðòýë çºâõºí àæèãëàëò áîëîí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àÿëëûã ìàø íàðèéí
òºëºâëºëòòýéãýýð, òóñãàéëàí íóóâ÷èëñàí öýã¿¿äèéí õ¿ðýýíä àìüòäàä ñºðãººð
íºëººëºõã¿é áàéõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñíèé äàðàà çîõèîí áàéãóóëíà.
Áатøèðýýò ñóìûí төвèéí õýñýã /òºâëºðñºí ¿éë÷èëãýý/ ò¿¿íèéã

òîéðîí õîëã¿é
/30-40êì-èéí òîéðîãò/ îðøèõ æóóë÷íû áààçóóä áîëîí æóóë÷äûã õ¿ëýýí àâ÷ ¿éë÷ëýõ
áîëîìæ á¿õèé íóòãèéí èðãýä òºâëºðºí ñóóðüøèõ нутгийг хамруулан Æóóë÷äûí
¿éë÷èëãýýíèé öºì á¿ñèéã áèé áîëãîíî. Ýíý á¿ñýä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë÷èëãýýíèé
áàéãóóëëàãóóäûã äýìæèí õºãæ¿¿ëýõ, èíãýõäýý àëèâ íýãýí ¿çýñãýëýíò ãàçàð, óóë óñíû
äýðãýä, îéð, òàðõèí äýýð íü îð÷èíäîî òîõèðîîã¿é áîëîí í¿ñýð õýëáýðèéí áàðèëãà
áàéãóóëàìæ, öåìåíòýí ñóóðü á¿õèé ãýð¿¿ä áàðèõûã õýðõýâ÷ çºâøººðºõã¿é áàéõ, äààöûã
õýòð¿¿ëýí ãàçàð îëãîõã¿é áàéõ áîäëîãûã õàòóó áàðèìòàëíà. Ìºí íóòãèéí èðãýäèéí
ñàíàë ñàíàà÷ëàãûã äýìæèí òýäíèéã àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÷èãëýëýýð ñóðãàëòàä õàìðóóëàí
òîäîðõîé îéëãîëòòîé áîëãîõ, óëàìæëàëò çàí çàíøèë, ýä ºëãèéí õýðýãëýýã ºâë¿¿ëýí

¿ëäýýõýä àÿëàë æóóë÷ëàëûã îíîâ÷òîé àøèãëàõ, ñóìûí òºâèéí àéë ºðõ¿¿äèéí Áóðèàä
çîíû îíöëîã á¿õèé ä¿íçýí áàéðóóäàä òóëãóóðëàí áèå äààí àÿëàã÷ æóóë÷äàä çîðèóëñàí
áàéðëóóëàõ “home stay” /îëîí óëñûí íýðøëýýð/ ¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõ, çàõ çýýëä
òàíèóëàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàíà.
Íóòãèéí èðãýäýä òóëãóóðëàñàí ñî¸ëûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ íü

Èõñèéí ãàçàð
õýìýýãäýí õ¿íäëýãäýõ ªãëºã÷èéí õýðýì, Ìîíãîëûí ò¿¿õ, ñî¸ëûí ¿íýò ºâ¿¿äèéã íýãýí
äîð îëíîîð àãóóëñàí Ðàøààí õàäíû äóðñãàë, õýäýí çóóíû òóðøèä íóòãèéí çîí îëíû
äýýäëýí ø¿òýæ èðñýí Áèíäýðèéí Èõ òàõèëãàò îâîî çýðýã ò¿¿õ, ñî¸ëûí ºâ äóðñãàëóóä
áîëîí Õóðõûí óóäàì õºíäèé òýíä íóòàãëàí àìüäðàõ ìàë÷èä èðãýäèéí íººö áîëîëöîîíä
òóëãóóðëàñàí àÿëàë æóóë÷ëàëûí óðñãàëûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýíý. Ýíä áàéãàëèéí òºðõ
áàéäàëä çîõèöñîí, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä õàëã¿éãýýð, ýêî çàð÷ìûí äàãóó àæèëëàõ æóóë÷íû
áààçûã áàéãóóëàõûã çºâøººð÷, àëèâàà áººãíºðºë áîëîí äààö õýòð¿¿ëýõýýñ çàéëñõèéíý.
Онон голын эко жуулчлалын бүс
29


Буриад зоны уламжлалт соёл, заншлыг уламжилсан нутгийн иргэд түлхүү
суурьшдаг, байгалийн унаган төрх байдал сайтар хадгалагдсан, Эзэн Чингисийн
түүхтэй нягт холбоотой цэнгэг уст Онон мөрний сав орчмын нутаг буюу Ононгийн
баруун, зүүн биеийн \Батширээт сумын\ хэсэг энэхүү бүсэд багтана. Уг бүсийн онцлог
давуу талуудад тулгуурлан хүрээлэн буй орчинд ээлтэй, нутгийн иргэдийг дэмжиж
орон нутагт орлого оруулах хариуцлагатай аялал жуулчлалын үндсэн зарчмуудад
нийцсэн “үнэ цэнэтэй” аялал жуулчлалыг дэмжин хөгжүүлэхийг үндсэн чиглэл болгоно.
3.3 Бүтээгдэхүүн
3.3.1 Нэгж үйлчилгээний хангамж
Батøèðýýò сумын нутагт аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхийн тулд нэн тэргүүнд аялал
жуулчлалын багц бүтээгдэхүүнийг бүрэлдүүлж байдаг нэгж үйлчилгээ тус бүрийг
тодорхойлон байгаа хэсгийг нь улам бүр сайжруулан чанаржуулах, байхгүй хэсгийг нь бий
болгон хөгжүүлэх шаардлагатай юм.
Òóñ ñóìûí аялал жуулчлалын нэгж үйлчилгээг хангагчид нь дараах байдлаар

тодорхойлогдож байна.
• Çî÷èä áóóäëóóä, æуулчны баазууд áîëîí ýêî ëîîæ

• Хоол ундааны үйлчилгээний газрууд (ñóìûí төвийн цайны газрууд, жуулчны
баазууд дахь зоогийн газрууд)
• Морь, хөсгөөр хангагчид (нутгийн иргэд)
• Орон нутгийн хөтчүүд (нутгийн иргэд, Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûí áàéãàëü
õàìãààëàã÷èä, áàéãàëü îð÷íû áàéöààã÷ íàð)
• Тээврийн үйлчилгээ (нутгийн óíààòàé иргэд, жолооч нар)
• Æóóë÷äûã áàéðëóóëàõ ¿éë÷èëãýý ýðõëýõèéã õ¿ñýã÷ èðãýä
• Ãàð óðëàë, áýëýã äóðñãàë ¿éëäâýðëýã÷èä, õóäàëäàà÷èä
• Áóñàä
3.3.2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хөгжүүлэх стратеги
Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын нэгж бүтээгдэхүүн үйлчилгээ болгоны тухайд

цаашид баримтлах хөгжлийн чиг хандлагóóä íü өөр өөр байх ба бүсүүдийн онцлогоос
шалтгаалан бүтээгдэхүүнийг ялгаатай зарчим, стратегийн дагуу хөгжүүлэх шаардлага
урган гарна.
30


Бүсүүд Хөгжүүлэх Түшиглэх
á¿òýýãäýõ¿¿í, нөөц,
¿éë÷èëãýý, үйлчилгээний Баримтлах стратеги
аяллын хангамж
хэлбэр,
төрлүүд
Áàéãàëèéí çýðëýã ÎÍÒÕÃ-ûí Íàðèéâ÷ëàí òîîöîîëñîí òºëºâëºëòèéí äàãóó àìüòäûí
àìüòäûã ¿çýæ áàéãàëü ãîë æèì, óíäààëäàã óñ, õóæèð ìàðààíààñ òîäîðõîé
ХÀÂÒÃÀÐÛÍ àæèãëàõ, õàìãààëàã÷äààð çàéä äàëä íóóâ÷ áàéãóóëàõ /ãàçàð óõàëã¿éãýýð/,
ОНТХГÛÍ ñóäàëãàà õèéõ ãàçàð÷ëóóëàí àìüòäûí àìãàëàí áàéäëûã àëäàãäóóëàëã¿éãýýð, ¿ðãýýæ
ÝÊÎ çàðèì àìüòäûã öî÷îîõã¿éãýýð òýíä õ¿ðýõ öàãèéã òîäîðõîéëîí àÿëàë
¿çýõ, çóðàã àâàõ, æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààíä õàòóó áàðèìòëàí
ÆÓÓË×ËÀ-
ñóäàëãàà õèéõ àæèëëàõ
ËÛÍ Á¯Ñ
Байгаль орчныг äîðîéòóóëàõ, õóëãàéí àí õèéõ,
áàéãàëèéí áàÿëãèéã õóóëü áóñààð çºâøººðºëã¿é
õýðýãëýõ àëèâ үйл ажиллагааг таслан зогсоох
Байгаль орчинд эвсэг хэлбэрээр аялах зарчмуудыг

дотоод, ãàäààäûí жуулчдàä áàðèìòëóóëàõ
Àíãèéí аялал Àí àìüòäûí òîî Îéðûí 3-5 æèëä ºñãºõ, õàìãààëàõ áîäëîãûã áàðèìòëàõ,
жуулчлал òîëãîé àãíóóðûí òóñãàéëàí õèéñýí ïîïóëÿöèéí ñóäàëãààíû äàãóó
òîäîðõîé ¿ðæëèéí áóñ ¿åä õºãøèðñºí àìüòäûí òîî òîëãîéã
íººöºä õ¿ðñíèéã òîãòîîí àíãèéí àÿëëûã õèéõ.
ìýðãýæëèéí
áàéãóóëëàãóóä ªíäºð øàëãóóð, õàòóó õÿíàëòòàéãààð, òîãòîîñîí ¿íý
áàòàëãààæóóë- òàðèôèéí äàãóó àãíóóëàõ
ñàí ¿åä
Àíãèéí äóóäëàãà õóäàëäààã äîòîîäûí áîëîí ãàäààäûí
çàõ çýýëä çîõèîí áàéãóóëàõ, àíãèéí àÿëëûã ¿íý
öýíýòýé á¿òýýãäýõ¿¿í áîëãîõîä ÷èãëýí àæèëëàõ
Áàéãàëü õàìãààëàã÷äûã ìýðãýø¿¿ëýõ, õÿíàëòûã

ñàéæðóóëàõ
Ìýðãýæëèéí òур операторуудтай хамтран ажиллах,

òýäíýýð äàìæóóëàí çàõ çýýëä òàíèóëàõ
ÄБХСан áîëîí Ìîíãîë óëñûí ÁÎÀÆßàì, áàéãàëü

îð÷íûã õàìãààëàõ ÒÁÁ-äûí ìýðãýæëèéí çºâëºãºº,
äýìæëýã, çààâðûã àâ÷ íÿãò õàìòðàí àæèëëàõ,
õîëáîãäîõ á¿õèé ë õóóëü, ä¿ðýì æóðìóóäûã ìºðäºõ
31


Çàãàñ÷ëàõ àÿëàë Òîìîîõîí Ñóìûí íóòãààð óðñàõ òîìîîõîí ãîëóóä äàõü çàãàñíû
ãîëóóä äàõü òºðºë ç¿éëñèéí ºíººãèéí íººö èõýýõýí õîìñäîæ
çàãàñíû íººö áàéãààòàé õîëáîîòîéãîîð çàãàñ÷ëàëûí àÿëàë
æóóë÷ëàë íü öààøèä óëàì äýëãýð¿¿ëýí äýìæèõ ÷èãëýë
îãòõîí ÷ áèø áºãººä çºâõºí õóóëèéí äàãóó çîõèõ
òºëáºðèéã òºëºí, òóñãàé çºâøººðëººð çîðèóëàëòûí
õýðýãëýëýýð ñïîðò çàãàñ÷ëàë “fly fishing” õèéõ öººí
òîîíû æóóë÷äûã èéì àÿëàëä îðîëöóóëíà. Èíãýõäýý
áàðüñàí òóë çàãàñóóäûã àëæ óñòãàõûã çºâøººðºõã¿é,
óñàíä íü çààâàë “catch & release” áóþó ýðã¿¿ëýí
òàâèóëíà. 2008 îíä ýíý æóðìûã ÁÎÀÆß-ààñ àëáàí
¸ñîîð áàòàëñàí.
Áàéðëóóëàõ Газар, àÿëàë Жуулчны бааз áàéãóóëàõ çîðилгоор газðûã îëãîõäîî

¿éë÷èëãýý æóóë÷ëàëûí ¿çýõ ç¿éëñ, îð÷íû ¿çýñãýëýíò áîëîí áóñàä îíöëîã
íººö¿¿ä, ñóìûí á¿õèé ãàçðóóäààñ õàìãèéí áàãàäàà 3-5êì çàéä
èðãýä, õºðºíãº áàéãóóëàõûã çºâøººðºõ, ¿¿íä òóëãóóðëàí ìîðü óíóóëàõ
ÆÓÓË×ÄÛÍ îðóóëàã÷èä, áîëîí ìîðèí òýðãýýð òóõàéí ãàçðóóä ðóó æóóë÷äûã
¯ÉË×ÈËÃÝÝ ñóìûí íóòàã àÿëóóëàõ ãýõ ìýò îðîí íóòãèéí èðãýäèéí íººöºä
-ÍÈÉ ÖªÌ äàõü òóëãóóðëàñàí áýñðýã ¿éë÷èëãýýã õºãæ¿¿ëýõ
¿éë÷èëãýýíèé
Á¯Ñ Ìîíãîë óëñûí õîëáîãäîõ õóóëü, ñòàíäàðòàä çààñíû
ãàçðóóä
äàãóó ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëàìæóóäûã òºëºâëºí
õºãæ¿¿ëýõ, íýí ÿëàíãóÿà áàéðëóóëàõ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ
ãàçðóóäûí õîã õàÿãäàë, áîõèð óñíû àñóóäëûã äýëõèé
íèéòèéí ÷èã õàíäëàãûí äàãóó îð÷èí ¿åèéí äýâøèëòýò
òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýí áàéãàëü, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä
õàëã¿éãýýð øèéäâýðë¿¿ëýõ
Øèíýýð áàéãóóëàãäàõ æóóë÷íû áààç çýðýã

¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóäûã ñóìûí íóòàã äýâñãýðò
á¿ðòã¿¿ëæ, ñóìûí òºñºâò òàòâàð òºëºõ íºõöëèéã
á¿ðä¿¿ëýõ
Ñóìûí òºâ äýõü çî÷èä áóóäëóóäûí ¿éë àæèëëàãààã

äýìæèõ, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ òàëààð
çºâëºí àæèëëàõ
Ñóìûí òºâèéí Æóóë÷äûã ãýðòýý áàéðëóóëàõ ¿éë÷èëãýýã ýðõëýõèéã

àéëóóäûí çîðüæ áóé ñóìûí òºâèéí èðãýäýä àÿëàë æóóë÷ëàëûí
ä¿íçýí áàéð áîëîí áàéðëóóëàõ ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð ñóðãàëò
ñóóö ÿâóóëàõ, ñòàíäàðòûí øààðäëàãóóäûã òàíèóëàõ,
öààøèä ìºðä¿¿ëýõ
Áóðèàä çîíû àæ áàéäëûí îíöëîã, óëàìæëàëûã áèåòýýð

áîëîí áèåò áóñààð ìýäð¿¿ëæ, ¿ç¿¿ëæ ÷àäàõ õýìæýýíä,
îëîí óëñûí æèøãèéí äàãóó áàéðëóóëàõ ¿éë÷èëãýýã áèé
áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ
32


Áàòøèðýýò ñóìûí îíöëîãèéã èëýðõèéëýõ íýãäñýí ä¿ð
òºðõèéã ñóìûí òºâä áèé áîëãîõ
Èíãýõäýý ýõíèé ýýëæèíä àÿëàë æóóë÷ëàëä îðîëöîõ

ñîíèðõîëòîé àéëóóäûí õóâüä, öààøäàà íèéò àéëóóäûí
õóâüä õàðèëöàí òîõèðîëöñîíû ¿íäñýí äýýð òîäîðõîé
÷èìýã, ãî¸ëóóäûã áàéøèíãóóäûí óð õèéö îíöëîãò
òîõèðóóëàí áèé áîëãîõ /öîíõíû ÿíç ìîäûã õýý õ¿ðýýòýé
áîëãîõ ñàíàà÷ëàãà ãàðñàí/
Õîîë, óíäààíû Ñóìûí íóòàã Õîîë óíäààíû ¿éë÷èëãýýã ÷àíàðæóóëàõ, íýð òºðëèéã
¿éë÷èëãýý äàõü îëøðóóëàõ
¿éë÷èëãýýíèé
ãàçðóóä áîëîí Ñóìûí èðãýäèéí óëàìæëàëò ¿éëäâýðëýëèéí
íóòãèéí èðãýä á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äýìæèõ, ¿éë÷èëãýý àÿëëûí õ¿íñíèé
íýã õýñýã áîëãîõ çîðèëãîîð Óëààíáààòàð õîò äàõü
àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóð îïåðàòîðóóäàä òýäãýýðèéã
òàíèëöóóëàõ, /öºöãèé, òàëõ, ìîéëòîé òîñ, áÿñëàã ãýõ
ìýò/
Àðèóí öýâýð, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà, ñòàíäàðòóóäûã

õàíãàñàí õîîë óíäààíû ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóäûã
äýìæèõ, íýìýãä¿¿ëýõ
Àæèëëàõ õ¿÷íèéã ìýðãýø¿¿ëýõ ñóðãàëòóóäûã çîõèîí

áàéãóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, õóâèéí õýâøëèéí àæ
àõóéí íýãæ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèí àæèëëàõ
Àÿëàë Îðîí íóòãèéí Íóòãèéí èðãýäèéí ñîíèðõñîí ÷èãëýë¿¿äýýð òóñãàéëñàí

æóóë÷ëàëûã áàéãàëèéí á¿ëã¿¿äèéã áàéãóóëàí õàìòûí àæèëëàãààíû
äýìæèã÷ áîëîí áàÿëàã, íóòãèéí çàð÷ìóóäûã òîãòîîõ
äàãàëäàõ èðãýä, áóñàä
á¿òýýãäý-õ¿¿í íººö¿¿ä Îðîí íóòãèéí áýëýã äóðñãàëûí ç¿éëñèéã õ¿ì¿¿ñèéí
õýðýãëýýíä çîðèóëñàí îíöëîãòîéãîîð áèé áîëãîõ,
¿éë÷èëãýýã ÷àíàðæóóëàõ, íýð òºðëèéã íýìýãä¿¿ëýí îëøðóóëàõ
áèé áîëãîõ ªðõèéí ãàð óðëàëûí áîëîí ìàëûí ò¿¿õèé ýäèéã

áîëîâñðóóëàõ æèæèã ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ, äýìæèõ
/Ìîä, ìîäîí ýäëýë, àðüñ øèð, íîîñîí áîëîí ýñãèé

á¿òýýãäýõ¿¿í ãýõ ìýò/
Îðîí íóòãèéí óëàìæëàëò òåõíîëîãèóäûã ñóäëàí ãàðãàõ,

ñýðãýýõ, ºâë¿¿ëýõ
Ñóìûí àÿëàë ÕÕÄÖÃ-ûí Ñóìûí íóòàã äàõü àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿çìýð¿¿ä, çîðèí
æóóë÷ëà-ëûí Ìýäýýëýë î÷èõ ãàçðóóä, õîíîãëîõ áàéð çî÷èä áóóäëóóä, æóóë÷íû
ìýäýýë-ëèéí ñóðãàëò, áààçóóä, õ¿íñ áîëîí áàðààíû äýëã¿¿ð¿¿ä, ãàð óðëàëûí
òºâèéã áàéãóóëàõ ñóäàëãààíû òºâä á¿òýýãäýõ¿¿í, õóäàëäàà, çàõ, æóóë÷äûã õ¿ëýýí àâàõ
ò¿øèãëýõ àéë ºðõ¿¿ä, àÿëëûí çàì ìàðøðóòóóä, ìàøèí,
ìîòîöèêëèéí ¿éë÷èëãýýã õàíãàã÷èä, æîëîî÷ íàð, õîîë
33


óíäààíû ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä, ìîðü áîëîí ìîðèí
òýðãýýð ¿éë÷ëýõ èðãýä, ÿâãàí áîëîí ìîðèí àÿëëûí
õºòº÷, ãàäààä õýëòýé õºòº÷ íàð, áàéãàëü õàìãààëëûí
òàëààð áîëîí óë ìºð ¿ëäýýëã¿é àÿëàõ ä¿ðýì æóðàì,
óëèðàë, öàã àãààðûí îíöëîãòîé óÿëäóóëàí àÿëëûí
ÿâöàä áàðèìòëàõ çàð÷ìóóä ãýõ ìýò ºðãºí àãóóëãàòàé
ïðàêòèê ìýäýýëëèéã áàãòààñàí ìýäýýëëèéí ñàíã öàõèì
áîëîí áóñàä áîëîìæèò õýëáýðýýð áèé áîëãîõ
Ìýäýýëëèéí òºâä õîëáîãäîõ ¿ç¿¿ëýí, òàíèóëãûí áîëîí

æóóë÷äàä òàðààõ ìàòåðèàëóóäûã áýëòãýõ, òàíõèìûã
òîõèæóóëàõ
Ñóìûí òºâä îðîí Îäîî áàéãàà Ìóçåéí áàéðûã øèéäâýðëýõ

íóòàã ñóäëàë, ¿çìýð¿¿ä áîëîí
óãñààòíû ç¿éí ñàí õºìðºãò Ñàí õºìðºãèéã øèíý÷ëýõ, áàÿæóóëàõ
ìóçåéã ñýðãýýõ, òóëãóóðëàõ
Òàéëáàð òàíèóëãûã ñàéæðóóëàõ
àæèëëóó-ëàõ
Íèéòýä äýëãýí ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëñîí òîõèîëäîëä
àÿëëûí õºòºëáºð¿¿äýä áàãòààõûã ñàíàë áîëãîõ
Æóóë÷äàä Îðîí íóòãèéí ÕÕÄÖÃ-ûí ÌÑÑÒ-èéí äýðãýäýõ “Áàéãàëü áà òåàòð”

çîðèóëñàí îðîí èðãýä, ñóìûí äóãóéëàí, õ¿¿õä¿¿äèéí áàéãàëü õàìãààëàõ êëóáûí ¿éë
íóòãèéí óðëàãèéí àâúÿàñòíóóä àæèëëàãààã äýìæèõ, íèéòýä òàíèóëàõ, óðàí á¿òýýë
òîãëîëòóó-äûã æ¿æã¿¿äèéã æóóë÷äûí àÿëëûí õºòºëáºðò áàãòààõ
áèé áîëãîõ
Áóðèàä çîí îëíû óëàìæëàëò äóó, á¿æèã, õºãæìèéí
ºâèéã óëàìæëàõ, æóóë÷äàä çîðèóëñàí áîãèíî
õýìæýýíèé òîãëîëòûã íóòãèéí èðãýä, óðëàã ñî¸ëûí
àâúàñòíóóä áóñàä äýìæèã÷äèéí òóñëàëöààòàéãààð áèé
áîëãîõ
Áóðèàäûí ñî¸ë Îðîí íóòãèéí Нутгийн иргэдийн идэвхийг өрнүүлэх, тэдний оролцоог
óëàìæëàë-òàé èðãýä дэмжих, ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ
òàíèëöóó-ëàõ
àÿëàë
Явган ба морин Îðîí íóòãèéí Àÿëëûí маршрут хөтөлбөрүүдийг òóð îïåðàòîðóóä

аялал, шувуу èðãýäèéí íººö, áîëîí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí òîãòîîõ,
ажиглах, цэцэг, áàéãàëèéí îòîãëîõ öýã¿¿äèéã òºëºâëºõ
ургамал судлах ¿çýñãýëýíò
аялал ãàçðóóä
ÍÓÒÃÈÉÍ Ò¿¿õ ñî¸ëûí Áèíäýðèéí Èõ Ýäãýýð ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëò ç¿éëñ îð÷èìä æóóë÷íû
ÈÐÃÝÄÝÄ äóðñãàëóóäòàé òàõèëãàò îâîî, áààç áàéãóóëàõààð õýò îéð ãàçàð îëãîõã¿é áàéõ
õîëáîñîí ÿâãàí Ðàøààí õàäíû
ÒÓËÃÓÓÐËÀ- Íýãýíò áàéãóóëàãäñàí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóäûí ¿éë
áîëîí ìîðèí äóðñãàë,
ÑÀÍ àæèëëàãààã ÷àíàðæóóëàõ, îéð îð÷èìä íü 10-15êì-èéí
34


ÑÎ¨ËÛÍ àÿëëóóä ªãëºã÷èéí õýðýì òîéðîãò äàõèí øèíý áààç áàéãóóëàõààð ãàçàð îëãîõã¿é
ÀßËÀË áîëîí áóñàä áàéõ
äóðñãàëóóä,
ÆÓÓË×ËÀ- Нутгийн иргэдийн идэвхийг өрнүүлэх, àÿëàë
îðîí íóòãèéí
ËÛÍ Á¯Ñ ìàë÷èä æóóë÷ëàëä тэдний оролцоог дэмжих, ñóðãàëò çîõèîí
áàéãóóëàõ
Øувуу ажиглах, Îðîí íóòãèéí Íººöèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäëàæ áîëîìæèò

цэцэг, ургамал íººöºä õºòºëáºð¿¿äèéã ãàðãàõ, òóð îïåðàòîðóóä áîëîí
судлах аялал òóëãóóðëàõ æóóë÷äûí çàõ çýýëä òàíèóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ
ОНОН Үсэргэж Онон ãîëын тул Онон гол нь дэлхийд ховордсон тул загасны амьдрах
ГОЛЫН ЭКО загасчлах спорт çàãàñíû íººö сүүлчийн орон зайн нэг болсон тул орон нутгийн
ЖУУЛЧЛА- аялал хэмжээнд мэргэжлийн байгууллагуудын
туслалцаатайгаар нөөцийг нарийвчлан тогтоож,
ЛЫН БҮС
загасчлалын тодорхой цэгүүдийг сонгон тухайн орон
нутгийн иргэд, нөхөрлөлүүдэд гэрээний дагуу
хариуцуулан эзэмшүүлэх, хамгаалалтын тогтвортой
үйл ажиллагааг бий болгох. Аливаа загасчлалын
аяллыг зохион байгуулахдаа Дэлхийн Байгаль Орчныг
Хамгаалах Сангаас санал болгож буй дараах
зарчмуудыг нягт баримтлах. Үүнд:
- Нэг өдөрт ямар ч тохиолдолд 3-аас дээш

тооны загас барихгүй байх
- Ямар загас барихаас үл хамааран зөвхөн
өргөсгүй ганц дэгээ хэрэглэх
- Бүх гадаадын загасчид үсэргэж загасчилдаг
хэрэглэлээр л загасчлах ба эргүүлгэн
дамартай, уламжлалт загасны хэрэглэл
ашиглуулахгүй байх
- Бүх загасчид 18 насанд хүрсэн бөгөөд БОАЖЯ
болон сумдаас загасчлах зөвшөөрлийг албан
ёсоор авсан байх
- Онон мөрөнд моторт завийг аль ч улиралд
хэрэглүүлэхгүй байх
- Голын эргээс 3 км дотор жуулчлалын
зориулалттай суурин байгууламж бариулахгүй
байх
- Барьсан загасаа гэмтээлгүй буцааж тавих
\загасны заламгайг оролдохгүй, загасыг хуурай
газарт хүргэхгүй, гараа усаар норгох, дэгээг
түргэн салгах, загасны толгойг усны урсгал
сөргүүлж тавин тайван сэлж одох боломж
бүрдүүлэх\
Áóðèàäûí ñî¸ë Îðîí íóòãèéí Нутгийн иргэдийн идэвхийг өрнүүлэх, тэдний оролцоог
óëàìæëàëòàé èðãýä дэмжих, ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ
òàíèëöóóëàõ
35


àÿëàë
Явган ба морин Îðîí íóòãèéí Àÿëëûí маршрут хөтөлбөрүүдийг òóð îïåðàòîðóóä

аялал, шувуу èðãýäèéí íººö, áîëîí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí òîãòîîõ,
ажиглах, цэцэг, áàéãàëèéí îòîãëîõ öýã¿¿äèéã òºëºâëºõ
ургамал судлах ¿çýñãýëýíò
аялал ãàçðóóä
Уламжлалт Îðîí íóòãèéí Энэ төрлийн аяллыг дагнасан хэлбэрээр зохион

бөөгийн шашны èðãýä, удгад байгуулахад нилээд бэрхшээлтэй ч бусад төрлийн үйл
онцлогтой зайрангууд ажиллагаадтай хослуулсан хэлбэрээр зохион
òàíèëöóóëàõ байгуулах боломжтой. Бөөгийн чанар хийх \зэрэг
соёлын àÿëàë ахиулах\ гэх мэт олон хоног үргэлжлэх сонирхолтой
үйл ажиллагааг бүтээгдэхүүний нэг хэсэг болгох нь
давуу талтай. Гэхдээ ийм төрлийн бүтээгдэхүүнийг бий
болгохын тулд орон нутгийн удгад, зайрангуудтай нягт
хамтран ажиллах, тэдний зөвлөгөө, мэдээллийг авах,
нарийвчлан төлөвлөх шаардлагатай.
Хүснэгт 9. Бүсүүдэд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхýä áàðèìòëàõ стратеги
3.3.3 Ñàíàë áîëãîõ àÿëëûí òºðºë, õýëáýð¿¿ä
Аялал жуулчлалын á¿ñ¸ëýë áîëîí òóõàéí äýä á¿ñ¿¿ä äýõü íººöºä òóëãóóðëàí
Áàòøèðýýò ñóìûí íóòàãò äýìæèí õºãæ¿¿ëýõ áîëîëöîîòîé аяллын хэлбэрүүдийг дараах
байдлаар тодорхойлж байна.
1. Áàéãàëü õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíäîî ýâñýã Ýêî õýëáýðèéí èäýâõèòýé áîëîí õºíãºí
àäàë ÿâäëûí àÿëëóóä
2. Нутгийн иргэдэд тóëãóóðëàñàí ñî¸ë, ò¿¿õ, óãñààòíû ç¿é, òàíèí ìýäýõ¿éí

÷èãëýëèéí аяллóóä
Äýýðõ õýëáýð ÷èãëýë¿¿äèéí äàãóó òóñ сумын нутагт хөгжүүлэх боломжтой бүтээгдэхүүн
буюу аяллын òóñãàéëñàí төрлүүд нь:
- Явган аялал
- Морин аялал
- Шувуу ажиглах аялал
- Цэцэг, ургамал, àìüòäûã судлах аялал
- Áóñàä áîëîìæèò òºðë¿¿ä
Явган болон морин аялал: Энэ төрлийн аяллóóäыг хосëóóëñàí хэлбэрээр õºòºëáºðò
áàãòààí зохион байгуулах боломжтой. Монголä ирж буй жуулчдын дийлэнхи нь хүний үйл
ажиллагаанд өртөөгүй унаган байгальд идэвхитэй хэлбэрээр явган, морьтой аялахыг èõýä
36


эрхэмлэдэг. Батøèðýýò сумын нутгийн Хэнтийн нурууны салбар îé òàéãà á¿õèé уулс
орчмоор ÿâãàí, Õóðõûí õºíäèé çýðýã óóäàì òàëä суурьшин амьдрах нүүдэлчин малчдûí
äýìæëýã, íººö áîëîëöîîíä òóëãóóðëàí ìîðèí аяллуудыг ñîíèðõîëòîé õýëáýðýýð зохион
байгуулàõ á¿ðýí áîëîëöîîòîé.
Шувуу ажиглах аялал: Батøèðýýò сумын нутагò îðøèõ ãîëóóä, æèæèã íóóðóóä, Õóðõ
ãîëûí õºíäèé, ò¿¿íèéã äàãàñàí óëààí áóóäàéí òàðèàëàíãèéí òàëáàé íü олон зүйл
øóâóóäûã òàòàõ ¿íäýñ áîëäîã. Îëîí óëñûí óëààí äàíñàíä îðñîí øóâóóäààñ õîøóó ãàëóó
Anser cygnoides, îäîé ãàëóó Anser erythropus, õàí á¿ðãýä Aquila heliacal, öàãààí òîãîðóó
Grus leucogeranus, öýí òîãîðóó Grus vipio, õàð òîãîðóó Grus monacha, àëàã òîãîðóó Grus
japonensus, õîíèí òîîäîã Otis tarda áèé. Ìºí í¿¿äëèéí øóâóóäààñ îòãîò øóíãóóð Podiceps
cristatus, áóóðàë ãàëóó Anser fabalis, õîíäîí àíãèð Tadorna ferruginea, àíõèäàë àíãèð
Tadorna tadorna, ãàíãàð õóí Cygnus cygnus, íîãîîõîí íóãàñ Anas creesa, õàëáàãà íóãàñ
Anas clypeata, óëààí õ¿ç¿¿ øóìáóóð Aythya ferina, ãýçýãò øóìáóóð Aythya filigula, ºâºãò
òîãîðóó Anthropoides virgo, õàðõèðàà òîãîðóó Grus grus, óìàðäûí õàâòãààëæ Vanellus
vanellus çýðýã øóâóóä öóãëàðäàã. Òèéì ÷ ó÷ðààñ Õóðõ-Õ¿éòíèé õºíäèé íü Ç¿¿í õîéä Àçèéí
òîãîðóóäûí àìüäðàõ íóòãèéí ñ¿ëæýýíä á¿ðòãýãäñýí ÷óõàë ãàçàð áîëäîã. Ýíýõ¿¿ íººöºä
тулгуурлан сүүлийн үед Европ, Азийн жуулчдын зах зээлд сонирхон оролцогчдын тоо нь
àñàð õóðäàöòàé өсч байгаа тусгай сонирхлын аяллын нэгэн төрөл болох шувуу ажиглах
аяллыг бүтээгдэхүүн болгон зах зээлд таниулах боломжтой.
Цэцэг, ургамал судлах аялал: Байгалийн таатай нөхцөл байдлаа даган олон зүйлийн
цэцэгт, балт ургамал Батøèðýýò сумûí íóòãààð ургадаг. Энэ нь цэцэг ургамал судлах
аяллыг хөгжүүлэх тун таатай боломжийг олгож байна. Ийм аяллыг Хэнтийн нурууны
салбар уулс орчимд голын хөндийгөөр, нутгийн èõýíõè õýñã¿¿äýä зохион байгуулах
бололцоо байна.
Энд санал болгож буй аяллууд нь дан ганц дагнасан хэлбэрээр бус өөр хоорондоо
холбосон хэлбэрээр болон тур операторуудын зах зээлд нийтлэг санал болгодог аяллын
бусад чиглэлүүдтэй холбосон байдлаар хэрэгжих боломжтой. Санал болгож буй аяллын
төрлүүдээс гадна бусад боломжит аяллын төрлүүдийг аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа
эрхлэгчид судлан тодорхойлж хэрэгжүүлэх øààðäëàãàòàé.
3.4 Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын менежментэд оролцогч талууд
Батøèðýýò сумын нутагт аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд

олон талуудын хамтын ажиллагаа хамгийн чухал үүрэгтэй. Сумын засаг даргын тамгын
газар аялал жуулчлалыг дангаараа хөгжүүлэх бус тухайн сумын ард иргэд, хувийн
хэвшлийн аж ахуйн нэгж байгууллагууд, Монгол улсын нутаг äýâñãýðò үйл ажиллагаа
явуулж буй ìýðãýæëèéí тур операторууд, төрийн бус байгууллагуудòàé хамтран ажиллаж,
харилцан санал бодол, òóðøëàãà, мэдээллээ солилцсоны үндсэн дээр амжилттай
ажиллаж чадна. Сумын аялал жуулчлалын зөвлөлийг сумын Çасаг даргын тамгын газрын
дэргэд байгуулснаар энэхүү хамтын ажиллагааг илүү зохион байгуулалттай, үр дүнтэй,
шуурхай болгох ач холбогдолтой.
Сумын аялал жуулчлалын зөвлөл нь дараах талуудын төлөөлëөөс бүрдэнэ.
37


ÎÍÒÕÃ-ûí Малчид,
Байгаль íóòãèéí
Аялал Байгаль
жуулчлал орчны
õàðèóöñàí
ÈÒÕ-ûí Сумын аялал Төрийн бус
òýðã¿¿ëýã÷ жуулчлалын байгууллагууд
зөвлөлийн
Багийн Тур
б
төлөөлөл
операторууд
Жуулчны Аймгийн
баазууд Сумын удирдлагын
захиргаа
Бүдүүвч 1. Сумын аялал жуулчлалын зөвлөлийн бүрэлдэхүүн
Сумын аялал жуулчлалын зөвлөл нь дараах чиг үүрэгтэй ажиллана. Үүнд:
1. Сумын аялал жуулчлалын үйл ажиллагааны нарийвчилсан төлөвлөгөөг бүс тус бүрээр
нарийвчлан хэлэлцэж баталгаажуулах
2. Сумын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлж өгөх, сумын
аялал жуулчлалын бодлого, хөгжлийн чиглэлд нийцүүлэн баримтлах журмуудыг
боловсруулах, байгаль хамгаалал, орон нутгийн эдийн засгийн хөгжилтэй уялдуулах
3. Сумын аялал жуулчлал эрхлэх сонирхол бүхий иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийг бүртгэж,
зохих шаардлагóóäын дагуу үйл ажиллагааны чиглэлийг зөвлөх
4. Аялал жуулчлал эрхлэж буй байгууллагуудын үйл ажиллагааг зохих журмын дагуу
хянах, зохицуулах, шаардлагатай бусад арга хэмжээг авах
5. Иргэд, аж ахуйн нэгжүүд, байгууллагууд Монгол улсын Аялал жуулчлалын тухай
хууль, болон бусад холбогдох хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулж сумын
ерөнхий хөгжлийн бодлоготой уялдуулан үйл ажиллагаагаа явуулах нөхцлийг
бүрдүүлэх, хангах
6. Аялал жуулчлалаас байгаль орчин болон нийгэм соёлд үзүүлэх нөлөөллийг
багасгахад чиглэсэн тодорхой зарчмуудыг удирдлага болгон энэ чиглэлээр
ажиллахыг дэмжих
7. Сумын аялал жуулчлалын мэдээллийн сан, газарзүйн мэдээллийн иж бүрэн санг
бий болгож, мэдээллийг тогтмол шинэчилж байх
8. Сумын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх санг байгуулж, нутгийн иргэд, аж ахуйн
нэгжүүд, бизнес эрхлэгчдийн туслалцаатайгаар болон гадаадын төслийн
байгууллагуудын шугамаар тодорхой хөрөнгийн эх үүсвэрийг бий болгон түүнийг
шаардлагатай хэрэгцээтэй үед хуваарилан зарцуулах, хяналт тавих үүргийг хүлээн
ажиллах
3.5 Маркетингийн төлөвлөлт
Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын хувьд маркетингийн îéðûí зорилт нь:
38


“ Áàòøèðýýò ñóì íü áàéãàëü îð÷èí, ò¿¿õ ñî¸ë, óëàìæëàë çàí çàíøëàà
ñàéòàð õàäãàëñàí ºâºðìºö îíöëîã á¿õèé ýêî àÿëàë æóóë÷ëàëûí зорих газар”
гэдгийг çàõ çýýëä таниулахад чиглэнэ.
Зорилтот зах зээл
Батøèðýýò сумын өнөөгийн нөхцөл байдал, аялал жуулчлалын нөөц боломжууд,

хөгжүүлэхийг зорьж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний онцлогуудтай холбоотойгоор зорилтот
зах зээлийг дараах байдлаар хэсэгчлэн тэдгээрийн онцлогоос шалтгаалан маркетингийн
ялгаварт стратегиудыг баримтлана.
Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын Маркетингийн стратеги

зорилтот зах зээлийн хэсгүүд
1. Òур операторуудààð ¿éë÷ë¿¿ëäýã, áаãö Мэдээлэл түгээх, танилцуулах,

àÿллын ýêî жуулчид зохицуулалт, журам болон үйлчилгээг
сайжруулан татах
2. Áèå äààí àÿëàã÷èä Мэдээллийг түгээх, танилцуулах, татах
3. Áèçíåñ àÿëàã÷èä áóþó Ìîíãîë óëñàä Танилцуулах, татах

òºñºë õºòºëáºð¿¿äýä îðîëöîí óðò
õóãàöààãààð àæèëëàí àìüäðàí ñóóæ
áóé ãàäíû èðãýä
Хүснэгт 10. Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын маркетингийн стратеги
Маркетингийн зорилтыг хэрэгжүүлэх хүрээнд гүйцэтгэх ажлууд
а/ Батøèðýýò сумын àÿëàë æóóë÷ëàëûí мэдээллийн төвийг Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûí áàéð

ýñâýë ÕÕÄÖÃ-ûí ÌÑÑÒ-èéí áàéðûã түшиглэн байгуулж, õóâààðèéí äàãóó áàéíãà
ажиллуулах
Мэдээллийн төв нь: - сумын үйл ажиллагааг сурталчлах
- сумын иргэд болон áèå äààí àÿëàã÷ ãàäààäûí æóóë÷èä, äîòîîäûí аялагчдыг
мэдээллээр хангах
- байгаль хамгааллын талаар òàíèóëãà хийх, мэдлэг ò¿ãýýõ
- ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí бүтээгдэхүүн¿¿äийг танилцуулах, мэдээлэл түгээх
үндсэн үүргүүдийг гүйцэтгэнэ
-
б/ Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын ºâºðìºö дүр төрх буюу
“имиж”-ийг илэрхийлэх “òýìäýã - лого”-г бий болгох, ýêî аялал
жуулчлал íü тус сумын брэнд ãýäãèéã òàíèóëàõ
Зураг 12. Áàòøèðýýò ñóìûí “ëого”-ны æèøýý загвар
39


Ýíýõ¿¿ òýìäýã íü Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын ºâºðìºö îíöëîãèéã òîäîðõîéëæ,
бусад зорих газруудаас ÿëãàðàõ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé äàâóó òàëóóäûã èëýðõèéëнэ.
Áóðèàä çîí îëîí, íóòãèéí èðãýäèéí ¸ñ óëàìæëàë, ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëóóäàä òóëãóóðëàñàí
áàéãàëü õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä ýâñýã ýêî àÿëàë æóóë÷ëàëûí ºâºðìºö õýëáýð¿¿ä íü ýåðýã
ä¿ð òºðõèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãíº.
в/ Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын îíöëîãèéã õàäãàëñàí “óðèà”-ã /äóóäëàãà ¿ãñ/ áèé
áîëãîõ
Çàðèì æèøýý:
- Catching the wilderness

- Home to wilderness
- Green wilderness
- The pristine wilderness ãýõ ìýò îëîí ÿíçààð õýëæ áîëíî.
ã/ Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын талаар мэдээлэл бүхий гарын авлага, тараах
материал бэлтгэх
Танилцуулга, мэдээллийн төвд байрлуулах самбар, тараах бусад материалуудыг

сумын аялал жуулчлалын зөвлөл болон аж ахуйн нэгж байгууллагуудын оролцоотойгоор
хамтран бэлтгэх, Ìîíãîë, англи хэл дээр õýâëýõ, àÿëàë æóóë÷ëàëûí түгээлтийн
сувгуудаар äàìæóóëàí тараах
Тухайлбал: Гийчин төв, Дисковер Монголиа төв, Олон улсын болон орон нутгийн
нисэх онгоцны буудал, Төмөр замын буудал, тур операторууд, мэргэжлийн холбоод, ТББ-
ууд, жуулчны баазууд, Óëààíáààòàð õîòûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìýäýýëëèéí òºâ áóñàä
òºâ¿¿ä
ä/ Интернэтèéí вэб сайтыг бэлтгэн Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìýäýýëëèéã

онлайн сувгаар äýëõèé äàõèíä түгээх
Òóñ ñумûí òàëààð áîëîí àÿëàë æóóë÷ëàëûí çàì õàðãóé, á¿òýýãäýõ¿¿í,

¿éë÷èëãýýíèé áîëîìæóóä, ¿çìýð¿¿ä, æóóë÷äàä ñàíàë áîëãîæ áóé ¿éë àæèëëàãàà, õîîë
óíäààíû õàíãàìæ, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðóóä, àÿëàë õèéãäýõ ãàçðóóäàä áàðèõ ä¿ðýì,
æóðàì, òºëáºð õóðààìæèéí ãýõ ìýò îëîí òàëò ìýäýýëëèéã àãóóëñàí вэб сайтыг ýõíèé
ýýëæèíä англи хэл дээр áýëòãýí îíëàéíä ñóóðèëóóëàõ, Ìîíãîëûí áîëîí îëîí óëñûí àÿëàë
æóóë÷ëàëûí голëîõ вэб сайтуудад äàâõàð холбох
Âýá ñàéòûí çàãâàðûí æèøýýã äèñêýíä õóóëáàðààð õàâñàðãàâ.
Õîëáîëò õèéõ áîëîìæòîé ãîëëîõ âýá ñàéòóóäûí æèøýý:
o ÁÎÀÆßàìíû Аялал жуулчлалын газар www.mongoliatourism.gov.mn

o Монголын аялал жуулчлалын холбоо www.travelmongolia.org
o АЖТХТ, бусад холбоод ТББ www.stdc-mongolia.org
o НИТАЖ-ын сүлжээ www.cbtn.mn
40


å/ Тур операторуудтай хамтран ажиллах
Сумын хэмжээнд аялал жуулчлалыг илүү өргөн далайцтай, өгөөжтэй хөгжүүлэхийн

тулд дэлхийн аялал жуулчлалын зах зээлд ажиллаж туршлагажсан тур операторуудтай
орон нутгийн óäèðäëàãûí áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãóóäûí түвшинд нягт хамтран
ажиллах, тэднийг дэмжих бодлогыг баримтлах бөгөөд тур операторуудын сувгуудыг
ашиглан харилцан ашигтай хэлбэрээр маркетингийн үйл ажиллагааг бага зардлаар
явуулах, Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûã òàíèëöóóëàõ òóñãàé àÿëëûã ñîíèðõñîí òóð
îïåðàòîðóóäûí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëàõ
3.6 Санхүүгийн төлөвлөлт
Аливаа бүс нутгийн аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөөнд санхүүгийн

төлөвлөлт чухал байр суурийг эзэлдэг. Энэхүү санхүүгийн төлөвлөлт íü äàðààõ ¿íäñýí
зорилгûã àãóóëñàí.
Батширээт сумын нутагт аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх менежментийн

төлөвлөгөөг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх суурь нөхцлийг бүрдүүлэх, төлөвлөгдсөн ажлуудыг
гүйцэтгэх, хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардлыг бодитойгоор төсөвлөх, оновчтой
хуваарилан зарцуулах, өөрчлөлтийн орчинд зохицуулан ажиллах бололцоог бий
болгоход чиглэж байна.
Шаардаг- Хугацаа
дах төсөв
д/д Төлөвлөгөөт ажлууд мян.төг
Зорих газрын төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх хүрээнд
1 Батширээт сумын аялал жуулчлалын зөвлөлийг байгуулах
- ЗДТГ-аас санаачлан сумын аялал жуулчлалын зөвлөлд оролцоõ 1090.0 2009.09

бүх талуудыг урьж уулзалт ярилцлага зохион байгуулах
- ажиллах зарчмыг тохирон хийгдэх ажлууд, болон үйл
ажиллагааны төлөвлөгөөг батлах
- ажил үүргийн нарийвчилсан хуваарилалт õийх
2 Сумын аялал жуулчлалын бүсчлэлийг нарийвчлан тогтоож 500.0 2009.09
баталгаажуулах
- зөвлөлийн гишүүдийн санал, өнөөгийн бодит байдал, нөөцөд

тулгуурлан аялал жуулчлалын даацыг тогтоох болон үнэлгээ
хийх
3 Бүсүүдэд аялал жуулчлалын үйл ажиллагааг зохион байгуулахад,
бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгоход áîëîí үйлчилгээг явуулахад
мөрдөгдөх стандарт, баримтлах зарчмуудыг байгаль орчин, газар 200.0
нутгийн онцлог байдал, орон нутгийн соёл, зан заншил, иргэдийн аж
амьдралтай уялдуулан тэдгээртэй зөрчилдөхгүй байх хэлбэрээр
томъёолон боловсруулан гаргах
Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх хүрээнд
41


4 Нэгж бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгох, чанарыг сайжруулах, тоо
хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх талаар үйлчилгээг ханган нийлүүлэгчидтэй
хамтран ажиллах 150.0 2009.09
5 Бүсүүдэд òîõèðîìæòîé àяллын зам маршрутыг тогтоох, шалгах, отоглох 1500.0 2009.09-
цэгүүдийн байршëóóä, áàðèìòëàõ çàð÷ìóóäûã òîäîðõîéëîõ 2009.10
6 Автомашины зам дээр чиглэл, зайг заасан тэмдэг байрлуулах,

шаадлагатай áóñàä ãàçðóóäûã /ñàëàà çàì ãýõ ìýò/ òýìäýãæүүлэх
300.0 2009.10
7 НИТАЖ-ын хэлбэрийн талаар малчид, ард иргэдэд танилцуулах, òýäíèé

санаачлагыг дэмжих, àÿëàë æóóë÷ëàëûí òàëààð мэдээллийн самбарыг
сумын захиргаанû áàéðàíä ажиллуулах 100.0 2009.11
8 Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ò çýðëýã àìüòäûã àæèãëàõ öýã¿¿äèéí áàéðøëûã ñîíãîõ, 2700.0 2010.04-
íóóâ÷ áàéðûã áèé áîëãîõ 2010.06
9 Áóðèàä çîíû ñî¸ë óëàìæëàëûã ñóäëàõ, õàäãàëàõ, òàíèóëàõ àæëóóäûã

äàëàéöòàé õèéõ, òóð îïåðàòîðóóäûí àÿëëûí õºòºëáºð¿¿äýä òóñãàéëàí
îðóóëàõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ 1800.0 2009.09
- уулзалт ярилцлагууд зохион байгуулах

- сонгогдсон àéëóóäààð зочлох, бодит нөхцөлтэй танилцах
- хөтөлбөрүүдийн хувилбар гаргах
- танилцуулах аяллыг зохион байгуулах
- чанарыг сайжруулах
- туршсан хөтөлбөрүүдийг ìýðãýæëèéí òóð îïåðàòîðóóäàä
òàíèëöóóëàõ, боломжит сувгуудаар дамжуулан зах зээлд хүргэх
10 Цэцэг ургамал судлах, шувуу ажиглах аяллын хувилбар хөтөлбөрүүдийг
орон нутгийн нөөц бололцоог ашиглан бий болгох, мэдээллийг түгээн зах
зээлд хүргэх 100.0 2009.09-
2009.10
11 Сумын аялал жуулчлалын мэдээллийн нэгдсэн санг б¿ðä¿¿ëýõ /бүхий л

талóóäûí ìýäýýëëèéã àâàõ, ñóäëàí íÿãòëàõ/
500.0 2009.08-
2009.10
Маркетингийн төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх хүрээнд
12 Танилцуулга материал бий болгох
- мэдээлэл бэлтгэх 1250.0 2009.10-

- мэдээллийг боловсруулан англи хэл дээр хөрвүүлэх 2009.12
- танилцуулгын эх бэлтгүүлэн хэвлүүлэх /1000ø/
- түгээлтийн боломжит бүхий ë сувгуудад байршуулах, зах зээлд
хүргэх
13 Вэб сайт
- бүтцийг сонгох 700.0 2009.11-

- домэйн нэрийг сонгох 2010.01
- мэдээллийн агуулгыг тодорхойлон бэлтгэх
42


- англи хэл дээр хөрвүүлэх
- вэб хуудсуудыг хийх
- онлайнд байрлуулах
14 Сумын аялал жуулчлалын мэдээллийн төвийг байгуулах
- байрлах газрыг øèéäâýðëýõ 4500.0 2010.04-

- ажиллах зарчмыг òîãòîîõ 2010.05
- тохижилтыг хийж, техник хэрэгслийг хангах
Хүний нөөцийг хангах хүрээнд
15 Сумын аялал жуулчлалын асуудал хариуцсан мэргэжилтнийг сонгох,

томилох, ажиллах чиглэлийг нарийвчлан гаргах
400.00 2010.01-
2010.03
16 Чадваржуулах болон бусад шаардлагатай сургалтуудыг зохион

байгуулах
- сумын аялал жуулчлалын зөвлөлийн гишүүдэд

- орон нутгийн нэгж үйлчилгээг хангагч иргэдэд 2600.0 2009.10-
- орон нутгийн хөтчүүдэд, туслах ажилтнуудад 2010.04
- үйлчилгээíèé байгууллагуудад
Сургалтын агуулга нь оролцогчдын онцлог үйлчилгээний болон гүйцэтгэх
ажлын чиг үүргээс хамааран ялгаатай байхаар төлөвлөíº.
Нийт дүн 18390.0
Хүснэгт 11. Санхүүгийн төлөвлөлт, төсвèéí òîîöîî 2009-2010 îíîîð
Тайлбар: Аялал жуулчлалын менежментийн төлөвлөгөөíä òóñãàãäñàí àæëóóäûã

ã¿éöýòãýí òºëºâëºãººã хэрэгжүүлэхэд øààðäëàãàòàé төсвийг тооцохдоо өнөөгийн зах
зээлийн хамгийн бага үнэлгээгээр, орон нутгийн нөхцөл байдал, нөөц боломжиéã
õàðãàëçàí ¿çñýí. 2009-2010 оны инфляцийн түвшин, үнэ ханшийн өөрчлөлт зэрэгтэй
холбоотойгоор энд тооцоолсон зардлын хэмжээ 10-15хувиар нэмэгдэх магадлалтай
болохыг анхаарна уу. Мөн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд анхлан хийгдэх хөрөнгө оруулалт
òóí чухал бөгөөд тийм ч учраас санхүүгийн төлөвлөлт дэхü ихэнхи зардлууд 2009-2010
онóóäàд зарцуулагдахаар тусгагдсан. 2011-2012 онуудын хувьд үр дүнгээ тооцох,
øààðäëàãàòàé тохиолдолд ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººã ººð÷ëºõ, сайжруулах чиглэлээр
ажиллах, õîëáîãäîõ ¿éë àæèëëàãààíä зарцуулагдах хөрөнгийг тухайн цаг үед нь
тодотголоор тооцож шийдвэрлэх боломжтой.
3.7 Хяналт, эргэх холбоо
Áàòøèðýýò сумын аялал жуулчлалын төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх явцад гарах

аливаа бэрхшээл, тооцоолоогүй асуудлуудыг тогтоох, тэдгээрийг ямар нэгэн зохисгүй үр
дагаврын шалтгаан болохоос нь өмнө засаж залруулахад хяналт, эргэх холбооны
стратегийн гол зорилт оршино. Төлөвлөгөөний хяналтыг хэрэгжүүлэхийн тулд сумын
удирдлагууд, аялал жуулчлалын зөвлөл нь тодорхой шалгууруудын дагуу үнэлгээг хийн
эргэх холбоог хангах боломжтой юм. Дараах хүснэгтэд тэрхүү шалгуур үзүүлэлтүүдийг
тодорхойлсон болно.
43


Шалгуур Өөрчлөлтийн Өөрчлөлтийн Менежментийн шийдэл
үзүүлэлтүүд хэмжээ байдал, тайлбар
Хүрээлэн буй áàéãàëü орчны хувьд
Хөрсний элэгдэл, ýâäðýë Их / дунд / бага Нөхцөл байдлыг Авто тээврийн хэрэслийн хэт ачааллыг
нарийвчлан багасгахад чиглэх
тодорхойлох
Ургамлын талхагдал, Их / дунд / бага Нөхцөл байдлыг Өөрчлөлтийн талаархи мэдээллийг

хомсдол /гэр бааз, нарийвчлан жуулчдад өгч анхааруулах, аяллын
æóóë÷äûí çîðèí î÷èæ áóé тодорхойлох õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä ýåðýã
газруудын эргэн тойронд, хандлагуудыг äýìæèõ, æóóë÷äûí
жуулчдын аяллын зам, жим ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãóóäòàé
дагуу/ õàìòðàí øààðäëàãàòàé
тэмдэгжүүлэëòèéã òîõèðîìæòîé
õýëáýðýýð õèéõ /алхах çàì, îòîãëîõ
ãàçàð ãýõ ìýò/
Амьтдын дайжилт Их / дунд / бага Нөхцөл байдлыг Зэрлэг амьтдын жим, амьдрах орчныг
нарийвчлан цочроох, үймүүлэх аяллуудыг
тодорхойлох хязгаарлах, хориглох
Ой хээрийн түймэр Îгт гараагүй / Шалтгааныг Хуурайшлын үед аялал жуулчлалын

гарсан / олон нарийвчлан зарим үйл ажиллагааг хориглох
удаа тодорхойлох
Ой модны гэмтэл хугарлын Их / дунд / бага Нөхцөл байдлыг Тогтоосон зам маршрутуудын дагуу
хэмжээ, öýöýã óðãàìëûí нарийвчлан жуулчдаа аялуулахыг аялал зохион
òºðºë ç¿éëñèéí õîâîðøèëò тодорхойлох байгуулагчидтай тохиролцох
Õîã õàÿãäàë Íýìýãäñýí/áóóðñ Нөхцөл байдлыг Õîã õàÿãäëûã áóóðóóëàõ, îëîí óäààãèéí
àí нарийвчлан õýðýãëýýíèé ç¿éëñèéã àÿëàëä
тодорхойлох õýðýãëýõèéã äýìæèõ, óðèàëàõ, õîãã¿é
áºãººä óë ìºðã¿é àÿëëûí çàð÷ìóóäûã
õýðýãæ¿¿ëýõèéã øàëãóóð áîëãîõ
Байгаль хамгаалах идэвхи Нэмэгдсэн / Нөхцөл байдлыг Эерэг санаачлага идэвхийг дэмжих,
санаачлага, үйл буурсан нарийвчлан урамшуулах
ажиллаагаа, өөрчлөлт¿¿ä тодорхойлох
Нийгэм-соёлын õ¿÷èí ç¿éëñèéí хувьд
Нутгийн ардын ªөрчлөгдөөгүй / Нөхцөл байдлыг Сургалтууд зохион байгуулах, бүх

уламжлалт ёс заншлын өөрчлөгдсөн нарийвчлан талуудын хамтын ажиллагааг
өөрчлөлт/байдал тодорхойлох өрнүүлэх, нутгийн иргэдийн
уламжлалт ахуй соёлыг дэмжих
Хүн амын өсөлт, Íэмэгдсэн/буурсан Аялал жуулчлалын Зохицуулалт хийх, нутгийн

гол чиглэлүүдийн иргэдийн оролцоог жигд
44


өөрчлөлт дагуу нутгийн хуваарилалттай болгох
иргэдийн тоо
нэмэгдсэн, төвлөрөл
үүссэн, газар
нутгийн даац
хэтэрсэн эсэхийг
Жуулчид болон аялал Гараагүй / гарсан / Шалтгааныг Жуулчдаас аяллын үед

жуулчлалын олон удаа нарийвчлан баримтлах зарчмуудыг сахиулах,
үйлчилгээний газруудаас тодорхойлох үйлчилгээний байгууллагуудòàé
нутгийн иргэдтэй зүй бус õàìòðàí àæèëëàõ
харьцсан тохиолдлууд
Гэмт хэргийн тооны Буурсан / огт гараагүй Шалтгааныг Хууль журмыг ñóðòàë÷ëàí
өөрчлөлт / нэмэгдсэн нарийвчлан òàíèóëàõ, сахиулах
Нутгийн ард түмний Эерэг / сөрөг Нөхцөл байдлыг Иргэдийн оролцоог дэмжих, сөрөг
аялал жуулчлалд хандах нарийвчлан хандлагын учир шалтгааныг
байдал тодорхойлох тодруулан зохицуулалт хийх
Орон нутгийн хөтөч, Эерэг / сөрөг Нөхцөл байдлыг Зохицуулалт хийх

туслах ажилчдын нарийвчлан
сэтгэгдэл тодорхойлох
Орон нутгийн онцлог үйл Нэмэгдсэн / тогтмол / Нөхцөл байдлыг Îðîí íóòãèéí äààö õ¿÷èí ÷àäàëä
явдлууд, тэмдэглэлт буурсан нарийвчлан íèéö¿¿ëýõ, çîõèñòîéãîîð
баяруудад ирж буй тодорхойлох íýìýãä¿¿ëýõ, õýò èõýñâýë ¿íý
зочдын тоо, өөрчлөлт òºëáºðèéí çîõèöóóëàëòûí àðãààð
õÿçãààðëàëòóóä õèéõ
Аюулгүй байдалтай Гараагүй / буурсан / Шалтгаан нөхцлийг Бууруулах àðãà çàìóóäûã

холбогдон гарсан нэмэгдсэн нарийвчлан тогтоох òîäîðõîéëîõ, хууль журмын
зөрчлийн тоо хэрэгжилтийг хангуулах
Жуулчдын аялалтай Гараагүй / гарсан / Шалтгаан нөхцлийг Талуудын эрх ашгийг хүндэтгэн
холбоотойгоор орон олон удаа нарийвчлан тогтоох шийдэл гаргах, зохицуулалт хийх
нутгийн иргэдээс
гаргасан гомдлын тоо
Сэтгэл ханамжгүй Гараагүй / гарсан / Шалтгаан нөхцлийг Үйлчилгээг сайжруулах,

жуулчдын тоо, шалтгаан олон нарийвчлан тогтоох чанаржуулах
Эдийн засгийн үзүүлэлтүүдèéí õóâüä
Жуулчны баазуудын тоо Нэмэгдсэн / Шалтгаан нөхцлийг Орон нутгийн даац хүчин чадлыг
өөрчлөлт нэмэгдээгүй / буурсан нарийвчлан тогтоох тооцон шийдэл гаргах, íýã äîð õýò
îëíîîð áººãíºð¿¿ëýí äààö
õýòð¿¿ëýõýýñ çàéëñõèéõ
45


Жуулчдын тоо Нэмэгдсэн / Шалтгаан нөхцлийг Орон нутгийн даац хүчин чадлыг
нэмэгдээгүй / буурсан нарийвчлан тогтоох тооцон шийдэл гаргах
Дахин аялаж ирж буй Нэмэгдсэн / Шалтгаан нөхцлийг Дэмжих, хөнгөлөлт үзүүлэх
жуулчдын судалгаа, тоо нэмэгдээгүй / буурсан нарийвчлан тогтоох
Хураамжаас олсон Нэмэгдсэн / Шалтгаан нөхцлийг Зарцуулалтыг оновчтой болгох

орлого нэмэгдээгүй / буурсан нарийвчлан тогтоох
Сумын нутаг дахь Нэмэгдсэн / Шалтгаан нөхцлийг Орон нутгийн даац хүчин чадлыг
байрлуулах үйлчилгээг нэмэгдээгүй / буурсан нарийвчлан тогтоох тооцон шийдэл гаргах
хэрэглэн хоноглосон
нийт зочид болон ор
хоногийн тоо
Аялал жуулчлалын Нэмэгдсэн / Шалтгаан нөхцлийг Ажлын байр бий болгон ажил
салбарт ажиллаж буй нэмэгдээгүй / буурсан нарийвчлан тогтоох олгогчдыг дэмжих
хүмүүсийн тоо, өөрчлөлт
Хөрөнгө оруулалтын Нэмэгдсэн / Шалтгаан нөхцлийг Орон нутгийн даац хүчин чадлыг
хэмжээ нэмэгдээгүй / буурсан нарийвчлан тогтоох тооцон шийдэл гаргах
Хүснэгт 12. Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх

явцад гарч болох бэрхшээл, нөлөөллүүдийг үнэлэх, хянах шалгуур үзүүлэлтүүд
Эдгээр шалгуур үзүүлэлтүүдийг нутаг орны өөр бусад онцлогийг тусган баяжуулах
боломжтой бөгөөд сар, улирал, жилийн хугацаатайгаар áàéíãà дүгнэн үнэлгээг ñàéòàð
хийвэл илүү өгөөжтэй ач холбогдолтой болно. Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын
зөвлөл болон сумын удирдлага, аялал жуулчлалын асуудал эрхэлсэн түшмэл хяналт,
үнэлгээний хувьд голлох үүргийг гүйцэтгэæ хариуцан ажиллах íü ¿ð ä¿íòýé.
46


4. ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆ
1. ÀÆÒÕÒ-èéí ñóäàëãààíû áàãèéí òàéëàí, ìýäýýëýë 2009-5-ð áîëîí 6-ð ñàð

2. Áàòøèðýýò ñóìûí Çàñàã äàðãà Ì. Áîëä, ÈÒÕ-ûí òýðã¿¿ëýã÷äèéí äàðãà í.
Áàÿðñàéõàí, Áàéãàëü îð÷íû óëñûí áàéöààã÷ í. Ìºíõ-Î÷èð, ÈÒÕ-èéí òýðã¿¿ëýã÷ í.
Ýíõòàéâàí, Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä áîëîí íóòãèéí èðãýäòýé
õèéñýí óóëçàëò, ÿðèëöëàãûí ¿åä àâñàí ìýäýýëýë
3. Áàòøèðýýò ñóìûí çàñàã äàðãà Ì. Áîëäûí “2008-2012 îíä õèéæ ã¿éöýòãýõ
àæëûí ¿éë àæèëëàãààíû ìºðèéí õºòºëáºð” 2008.12.28
4. Тîãòâîðòîé õºãæëèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ – ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã
õàäãàëàí õºãæèõ çàãâàð буюу “ЭКО-БАТШИРЭЭТ” õºòºëáºð
5. Áàòøèðýýò ñóìûí 2008 îíû ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
6. À. Îþóíòóíãàëàã, Ìîíãîë óëñûí Áóðèàäóóä, Óëààíáààòàð 2008
7. Õ. Ëõàãâàñ¿ðýí, Ìîíãîëûí àðõåîëîãè-×èíãýñ õààíû ¿å, Óëààíáààòàð 2007
8. ÀÆÒÕ ñýòã¿¿ë, Àÿëëûí çîðèõ ãàçðûí ìåíåæìåíò, äóãààð-008, 2009-05
9. Ï. Ñóâä, Àæëûí òàéëàíãóóä, ÃÒÕÀÍ-èéí Áàéãàëü õàìãààëàë, áàéãàëèéí íººöèéí
òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò òºñºë
5. ÕÀÂÑÐÀËÒ
Õàâñðàëò 1. Áàòøèðýýò ñóìûí 2008 îíû òîîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
¯ç¿¿ëýëò¿¿ä 2008
Øèíýýð áèé áîëãîñîí àæëûí áàéð 84
Á¿ðýí òýòãýâðèéí äîîä õýìæýý 81000
Õóâü òýíö¿¿ëñýí òýòãýâðèéí äîîä õýìæýý 54000
Òýòãýâýð òîãòîîãäîîã¿é ºíäºð íàñòàí 3
Íèéò òýòãýâýð àâàã÷èä ÍÄÑàíãààñ 298
Çàðöóóëñàí íèéò õºðºíãº 273587.5
Íèéò òýòãýâýð àâàã÷èä ÍÕÑàíãààñ 42
Íèéò òýòãýìæ àâàã÷èä ÍÕÑàíãààñ 900
Îðîí ãýðã¿é ºðõèéí òîî 58
Îðîí ñóóöààð õàíãàñàí 7
Íèéò ìàëûí òîî 43842
Òýìýý 4
Àäóó 3717
¿õýð 11680
Õîíü 18788
ßìàà 9653
47


Áîéæóóëñàí òºë 14292
Çàõ çýýëä áîðëóóëñàí 9261
Ìàëòàé ºðõèéí òîî 407
Ìàë÷èí ºðõ 329
10 õ¿ðòýëõ ìàëòàé 65
11-30 õ¿ðòýë ìàëòàé 95
Áýëòãýñýí áàéãàëèéí õàäëàí 7850
Õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëñàí ºðõ 69
Òºìñ Òàðèàëñàí òàëáàé /ãà/ 19.5
Õóðààñàí óðãàö / òí / 150.0
Õ¿íñíèé Òàðèàëñàí òàëáàé /ãà / 17.4
íîãîî Õóðààñàí óðãàö /òí/ 45.1
Ìàëæóóëàõ òºñºëä õàìðàãäñàí ºðõ 3
Øèíýýð ãàðãàñàí õóäàã 9
Èíæåíåðèéí õèéöòýé 2
Ýíãèéí óóðõàéí 7
Çàñâàðëàãäñàí õóäàã 1
Ìÿíãàò ìàë÷íû òîî 5
Àæ àõóéí íýãæèéí òîî 19
Íèéò áîðëóóëàëòûí îðëîãî
Íèéò òºñºâ 157190.3
Äîòóóð áàéðíû ñóðàã÷äûí òîî 60
Öýöýðëýãèéí õ¿¿õäèéí òîî 64
Àæèë÷äûí òîî 11
Íèéò òºñºâ 55431.4
Õ¿í ýìíýëãèéí íèéò òºñºâ 104933.9
Àæèëëàãñäûí òîî 18
Íèéò îðíû òîî 9
Äóíäàæ îð õîíîã 8.1
Ñî¸ëûí òºâèéí íèéò òºñºâ 17898.4
Àæèëëàãñäûí òîî 5
ªºðèéí îðëîãî 630.0
Ñóìûí òºñâèéí îðëîãî 55738.8
Ñóìàíä îðñîí íèéò õºðºíãº îðóóëàëòóóä 147983.2
Ãýðëýñýí 25
Ãîîæèí îëãîëò ÀÀÍ
Àéë ºðõ
Îéí íºõºðëºë
Ìàë÷äûí á¿ëýã 17
Öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð /ìàë÷èí / 247
Òåëåâèçîð /ìàë÷èí / 238
Àâòîìàøèí /ìàë÷èí / 52
Ìîòîöèêë /ìàë÷èí / 84
48


Òðàêòîð /ìàë÷èí / 58
Ãàçàð îëãîëò èðãýíä ºì÷ë¿¿ëæ 8.4 ãà
Òºñºë ñîíãîí øàëãàðóóëàõààð 120.02 ãà
Äóóäëàãà õóäàëäààãààð 1.52 ãà
Ìàøèí 88
Ìîòîöèêë 28
Æèæèã îâðûí òðàêòîð 69
Æèëèéí äóíäàæ õýðýãëýý
Ìàõ 209.2
Ñ¿¿ 509.4
Òºìñ 77.4
Õ¿íñíèé íîãîî 73.2
Ãóðèë 233.3
Öºöãèéí òîñ 10.4
Óðãàìëûí òîñ 40.8
Áóäàà 25.1
Ñàõðûí ç¿éë 59.6
Õàâñðàëò 2. “Õàâòãàðûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàã”
Õàâòãàð íü 104000 ãà òàëáàé á¿õèé òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàã áºãººä áóñàд
òуñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí õóâüä õàìãèéí òîìä, áàéãàëèéí íººöººð õàìãèéí
áàÿíä òîîöîãääîã. Íóòãèéí èðãýä “áèäíèé àìüäðàëä ýêîëîãèéí äîðîéòîë èõ áàãà ÿìàð
íýãýí õýìæýýãýýð íºëººëæ áàéãàà òóë ýäãýýð òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä á¿õ
õ¿í ãàð áèå îðîëöîõ ¸ñòîé.” óðèàí äîð íýãäýæ, Õîëáîîíû Ýäèéí Çàñàã Õàìòûí Àæèëëàãàà
Õөãæëèéí ßàìíààñ òîìèëîãäñîí Ãåðìàíû Òåõíèêèéí Õàìòûí Àæèëëàãààíû Íèéãýìëýãèéí
äýìæëýã òóñëàëöàà, Íèäåðëàíä óëñûí Áýýæèí äýõ ÝÑß- íû õàìòûí ñàíõ¿¿æèëòýýð òóñãàé
õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãò øààðäàãäàõ äýä á¿òöèéã áàðüæ áàéãóóëсаар áàéíà. Ýíýõ¿¿
òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä 12 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéãàëü õàìãààëàã÷ íàðûí áàãèéã
ìýðãýø¿¿ëýí áýëòãýæ, òîäîðõîé áàéãàëèéí íººö¿¿ä äýýð ãàðñàí àøèãëàëòûí æóðìóóäûã
òàíèëöóóëæ, òóõàéí íóòàã äàõü á¿ñ÷иëñýí ñõåìèéã áîëîâñðóóëæ áàòàëñàí áàéíà. 2007 îíä
õèéñýí ñóäàëãààãààð 20 îð÷èì ç¿éëèéí óðãàìëûí àéìàã, õàíäãàé, òºðºë á¿ðèéí áóãà,
çýðëýã ãàõàé, õ¿ðýí áààâãàé, øèë¿¿ñ, îéð õàð ÿòóó çýðýã çýðëýã àí àìüòàä ýíý á¿ñ íóòàãò
òîîëîãäæýý. 2008 îíû 3 ñàð ãýõýä á¿ñèéã òîãòîîæ, ÈÒÕ Õàâòãàðûí ìåíåæìåíòéèí
òºëºâëºãººã áàòàëñàí áàéíà. ¯¿íä, Õàâòãàðûí ¿íäñýí àøèãëàëòûí á¿ñ, õÿçãààðëàãäìàë
àøèãëàëòûí á¿ñ, òàðâàãà õàìãààëàõ á¿ñ áîëãîí õóâààõààð øèéäñýí. Èíãýæ á¿ñ÷ëýí õóâààõ
íü Õаâòãàðûí ýêîëîãèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäëûã õàäãàëàõààñ ãàäíà íººö áàÿëàãèéã àøèãëàõ,
õàìãààëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëñîí. Òºëºâëºãººíèé
àìæèëòàíä õ¿ðýõ 6 ¿å øàòûã ãàðãàæ èðñýí. ¯¿íä :
1. Õàâòãàðûí áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéã òîãòâîðòîé õàìãààëàõ: á¿ñ÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ,

ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººã íàðèéâ÷ëàõ, óäèðäàõ çºâëºë áàãóóëæ àæèëëóóëàõ
2. Îðîí íóòãèéí ÈÒÕ áîëîí àðä èðãýäèéí èäýâõè ñàíàà÷ëàãûã äýýøë¿¿ëýõ: øèéäâýð
ãàðãàõ ò¿âøèíä ëîááèäîõ , èðãýäèéí îðîëöîîòîéãîîð ãàçàð àøèãëàëòûí
òºëºâëºãººã òîãòâîðòîé áàéõààð çàãâàð áîëîâñðóóëàõ
49


3. Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã äýìæèõ: áàéãàëèéí íººöèéã àøèãëàõ çàìààð
îðîí íóòãèéí àðä èðãýäèéí àìüäðàëä õóâü íýìýð îðóóëàõ, îðîí íóòãèéí ÷àäàâõèéã
õºãæ¿¿ëýõ
4. Õàâòãàðûã æóóë÷äûí áàéíãûí î÷äîã ãàçàð áîëãîõ: àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºòºëáºðèéã
áîëîâñðóóëàõ áà ÷àíàðòàé äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ
5. Ñàíõ¿¿ãèéí õàðààò áóñ áàéäàë: îíîâ÷òîé áèçíåñ òºëºâëºãººã íàðèéâ÷ëàí
áîëîâñðóóëæ ïðàêòèêò õýðýãæ¿¿ëýõ
6. Õàâòãàð áà Áàòøèðýýòèéí Ýêî-ñóìûí á¿ñ íóòãèéã èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí
íººöèéí ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çàãâàð áîëãîí õºãæ¿¿ëæ áóñäàä ¿ëãýð äóóðèàë
áîëãîõ : Ìîíãîë óëñ áîëîí òóñãààð óëñóóäûí õîëáîîíû ãèø¿¿í îðíóóäàä õàâòãàðûí
òóðøëàãûã ñóðòàë÷èëæ, òýäýíòýé õàìòðàí àæèëëàõ
Õàâñðàëò 3. Õàâòãàðûí ÎÍÒÕÃ-ûí 104 ìÿíãàí ãà òàëáàéä çýðëýã àìüòäûã òîîëñîí ä¿í
/2008 îí/
Ää Àìüòíû íýð Áèåòýýð Àìüòíû ¿ëäýýñýí Íèéò ä¿í
òýìäãýýð
1 Áóãà 12 21 33
2 Ñîãîî 7 9 16
3 Õàíäãàé 10 15 25
4 Ãºðººñ 162 63 225
5 Ãàõàé 62 21 83
6 Õ¿äýð 1 1
7 Ñîéð 53 53
8 Õóð 76 76
9 Õºò¿¿ 19 19
10 ßòóó 16 16
11 Íîõîé çýýõ 2 2 4
12 Îéí áóëãà 11 11
13 ×îíî 1 1
14 ¯íýã 2 2 4
50


Õàâñðàëò 4. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí àñóóäëààð òîâ÷ òàéëàí, Ï. Ñóâä, Àÿëàë
æóóë÷ëàëûí çºâëºõ ìýðãýæèëòýí
Çîðèëãî:
Батширээт суманд газар зохион байгуулалт, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд

анхаарах асуудлуудыг сумын шийдвэр гаргагчдад таниулах;
Хавцгарын ОНТХГ-ын хамгаалалтын менежментийг цаашид бие даан санхүүжүүлэх
боломжуудын нэг нь аялал жуулчлал байж болохыг энэ ажиллагаанд оролцож болох
талуудад таниулах;
Батширээт сумын аялал жуулчлалын боломжийг тур операторуудад таниулах;
Аялал жуулчлалын үйл ажиллагаанд оролцоход орон нутагт анхаарах асуудлуудаар
сургах;
Хэрэгжүүлсэн ажил:
Ä/ä Хэрэгжүүлсэн ажил Хугацаа Оролцсон хүн Гарсан нөлөөлөл

1. Газар зохион байгуулалт, 2007 он, Сумын ИТХ-ын Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, ялангуяа
аялал жуулчлалын 9 сар удирдах аялал жуулчлалын зориулалтаар газар
ашиглалттай танилцах зөвлөлийн ашиглалтыг сум тодорхой бодлоготойгоор
аялалыг зохион байгуулсан гишүүд, Засаг зохион байгуулах шаардлагатай гэж үзэн
/Хавсралт 1/ дарга “Эко-Батширээт хөтөлбөр”-т сумын аялал
жуулчлалын бодлого боловсруулах ажлыг
төлөвлөж өгсөн
2. “Эко – Батширээт” сумын 2008 он, Тур Францын “CIEL MONGOL” компани анхны
концепц болон Хавтгарын 4 сар опåраторууд жуулчдаа илгээсэн.
ОНТХГ-ын зорилго,
төслийн дэмжлэгтэйгээр
хэрэгжүүлж буй үйл
ажиллагааны талаар
Улаанбаатар хотод зохион
байгуулсан тур
операторуудын уулзалтад
танилцуулсан
2. Аялал жуулчлалын үйл 2008 он, 3 нөхөр- Сургалтанд хамрагсад дараах саналыг
ажиллагаанд оролцох 5 сар лөлийн гаргасан. Үүнд:
сонирхол бүхий иргэдтэй төлөөлөгч Морин аяллын баг байгуулах /зохион
ярилцлага зохион 15 иргэн байгуулагч Дорж/
байгуулсан Мэдээллийн Хөтөч орчуулагчийн баг байгуулах /англи
төвийн хэлний багш/
эрхлэгч Мэдээллийн төвд бэлэг дурсгалын булан
байгуулах /Цэцэгмаа/
Гэр, байшингаа хөлслүүлэх, уламжлалт
зан үйлийг сэргээх ажлыг зохион
байгуулах /Цэрэнханд/
3. “CIEL MONGOL” тур 2008 он, Тур оператор /Хавсралт 1, Аялалын хөтөлбөр/
оператортой хамтран 6 сар Байгаль Байгаль хамгаалагчид аяллын маршрут
зэрлэг амьтан ажиглах хамгаа-лагчид зохион талаар суралцсан
аяллын маршрут зохиосон
4. Аяллыг бэлтгэх сургалтыг 2008 он, Байгаль Байгаль хамгаалагчид жуулчдыг аяллын
зохион байгуулж, аялал 7 сар хамгаа- хөтөлбөрийн дагуу сайн зохион
жуулчлалыг хөгжүүлэхэд лагчид байгуулсан /жуулчинтай хийсэн
төслийн зүгээс дэмжих Нутгийн ярилцлагын бичлэг/
асуудлуудад зөвлөгөө иргэдийн Нутгийн малчин өрхийг аялалын үйл
өгсөн төлөөлөгчид
51


5. Францын 3 жуулчдыг 5 2008 он, Тур ажиллагаанд оролцуулан тодорхой орлого
хоногийн 8 сар оператор оруулсан
хугацаатайгаар Жуулчдыг аялуулснаар 5 хоногийн дотор
Батширээт суманд 800U$ олсон
Хавцгарын ОНТГ-ын санг байгуулж, аялал
аялуулсан
жуулчлалаар олсон орлогыг тус санд
байрлуулахаар болсон.
Õàâñðàëò 5. Khan Khentee (Batshireet) Tour
Route: Ulaanbaatar – Baganuur (150km) – Khokh Lake (100km) – Baldan Baraivan temple
(80km) – Binder Ovoo (120km) – Chinggis Kherem (20km) - Batshireet Soum
(Khavtgar, 30km) - Ulaanbaatar (500km)
The Khan Khentee Mountain Range is one of the last large wilderness areas in Mongolia. The
very low populated buffer zone of the area has as birthplace of Chinggis Khaan great historical
importance. The people there still live in half nomadic way.
Batshireet Soum: Being situated 500km from Ulaanbaatar in the Eastern Buffer Zone of Khan
Khentee Strictly Protected Area, Batshireet Soum offers a pristine and unique cultural values.
Khavtgar: Is a community managed wildlife area in Batshireet Soum (since 2004).
What will you explore?

• Watching wildlife (maral deer, elk, wild pig, birds)
• Guided horse treks for beginners and more experienced riders
• Visiting nomadic families, to get to know nomadic lifestyle and culture
• Learn more close the life stile of Mongolian buriats
• Visiting old temple at Baldan Baraivan (ruins of temple)
• Trekking among alpine flowers
• Just relax and enjoy the natural surroundings
Distance: 500 km east of Ulaanbaatar (2ways = 1000km)
Transport: Jeep (10 hours drive)
Stay: Nomadic ger or tourism camp, wooden buriat house
Day 1: Drive to Baganuur (150km), city for cool mining, lunch in Deluun Boldog restaurant at
the Kherlen river bridge, drive to Khukh Nuur (Blue Lake, 70km) is a historical place for
Mongols, where Temuujin got his title Chinggis Khan, drive to Jargalant (70km) - Herders
Group, over night stay in a nomad’s ger.
Day 2: Visit Baldan Baraivan monastery (10 km). Baldan Baraivan was one of the largest
monasteries of Mongolia, which was destroyed in 1936 during the Cultural Revolution.
Restoration of the temple started this year. Drive to Batshireet through Binder Ovoo (120km).
Visit the Chinggis Kherem. Overnigth stay in a wooden house of the Khavtgar.
Day 3-4: Wildlife watching - Guided horse treks to Khavzgar wildlife area (about 30km).
Overnight stay in a wooden house of the Khavtgar.
52


Day 5: Visit local family (20km from Khavzgar) - get to know the traditional living of Buriats.
How to make sour cream, famous buriat bread. Have lunch with the family.
Day 6-7: Trekking among the Khavzgar area. Just relax and enjoy the natural surroundings.
Day 8: Trip to Ulaanbaatar (500km)
Accommodation & Service costs:

Horse riding /per 1 hour/: 3 U$
Horse riding for more than 3 hours: 8 U$
Guide with own horse /more than 3 hours/ : 8 U$
Pack horses /per day/: 6 U$
Accommodation:
nomad ger 10 U$ per person, including meals (lunch, breakfast,

dinner)
( 5 U$ for translator /guide/)
wooden house 15 U$ per person, including meals (lunch, breakfast,

dinner)
( 10 U$ for translator /guide/)
Please: - take your sleeping bags with you
53


Õàâñðàëò 6. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí òàíèëöóóëãà ìàòåðèàëûí æèøýý
Õàâñðàëò 7. Áàòøèðýýò ñóìûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ëîãî-íû çàãâàð æèøýýí¿¿ä
54


Õàâñðàëò 8. Áóðèàä çîíû ¸ñ óëàìæëàëààñ
Áóðèàäûí äóó, õºãæèì, á¿æèã
Áóðèàäóóäûí äýíä äóóò á¿æèã áóñàä áóñàä ìîíãîë÷óóäààñ èë¿¿ ò¿ãýýìýë òàðõàöòàé áàéíà.
Äóóè á¿æãèéã áàðóóí áóðèàäóóä áóþó Õºâñãºë,Òýøèãèéí áóðèàäóóä “¸îõîð”, ç¿¿í áóþó
õîðè áóðèàäóóä “íèðãýëãý” ãýæ íýðëýäýã. ¨îõîð õèéõäýý íýã äóóã á¿ãäýýðýý äóóëæ, òîéðîí
á¿æèãëýäýã áîë “Íèðãýëãý” õàðèëöàí äóóëæ á¿æèãëýäãýýðýý îíöëîãòîé. ¨îõîð á¿æãèéã
õàìãèéí àõìàä ýìýãòýé õ¿í ýõëýõ ¸ñòîé.
Áóðèàäóóäûí õàìãèéí ºðãºí òàðõñàí, ºðãºí õýðýãëýäýã õàãæìèéí çýìñãèéí ãîë òºðºë íü
áóñàä Ìîíãîë÷öäûí àäèë ìîðèí õóóð áîëíî. Ìºí òýä õóó÷èð, ÿòãà, øóäàðãà, ¸î÷èí, öóóð,
æèìá¿¿ð çýðýã õºãæìèéã ºðãºí õýðýãëýäýã. Õàãæìèéí çýìñãýý ººðºº óðëàõ áºãººä
õºãæìèéí çýìñýã óðëàà÷ äàðõ÷óóä áàéäàã. Áóðèàäóóä ìîðèí õóóð, õèëààëãàí õóóð, àìàí
õóóð, ñóóõàà õóóð áîëîí äàâñãàí õóóð õèéäýã. ¿õðèéí äàâñàãíû õàëüñûã ºâ÷ ò¿¿íèéãýý
èäýýëýí áîëîâñðóóëæ, õóóðûí öàðàíäàà äàâñãàà ñóíãàí òàòàæ õýâëýí õàòààíà. ¿õðèéí
äàâñãààð õóóðûí öàðàà á¿ðñíèéãýý äàâñãàí õóóð õýìýýí íýðèéääýã. Ýíý õóóðûí îíöëîã íü
íýã ÷àâõäàñòàé, òàòàõ õ¿í íýã õºëºº æèèæ ñóóãààä òýð õºëººðºº òýâõäýí ñîëãîé ãàðààð
õºãèéã íü òààðóóëàí òîãëîäîã.
Áàðóóí áóðèàäûí ñóóõàí õóóð: Ýðòíèé ìîíãîëûí áàðóóí áóðèàä çîíä áîëîõ Õîòãîéä ,
îéðàä ãàðàëòàé õ¿ì¿¿ñ õàìààðäàã. Ýíý íóòãèéí íýãýí áàÿí àéë îõèíîî ÿäóó çàëóóòàé
ñóóëãàõã¿é áàÿí õ¿íòýé ñóóëãàíà ãýñíýýñ áîëæ ººðèéãºº áîîìèëæýý. Íºãºº çàëóó óéòãàð
ãóíèãò àâòàí ÿâòàë àäóóíû ñ¿¿ë õÿëãàñ áóðãàñàíä ºëãºãäºí õîöîð÷ ñàëõèíä õèéñ÷ ãî¸ äóó
ãàðàõàä ñàíàà àâ÷ áîðòîãî ñàâàíä ¿õðèéí äàâñàã á¿ðæ, õÿëãàñ òàòàí õºðººäºæ äóó àâèà
ãàðãàäàã áîëñîí äîìîãòîé. Îéí èðãýäèéí õóóð. Ýíý õóóðûí ýðäýìòýä ìîðèí õóóðûý ºâºã
áàéõ õýìýýí ä¿ãíýäýã. Ñóóõàí õóóðûã 1700-ààä îíû ¿åä ¿¿ññýí õýìýýí ¿çäýã.
Áóðèàä çîí ººðñäèéãºº õóí øóâóóíààñ ãàðàëòàé õýìýýí ¿çäýã ó÷èð õóí øóâóóíû òîëãîéã
äàâñãàí õóóðàíäàà óðëàñàí áàéäàã.
Öóóð õºãæèì áîë ¿¿ñýë ãàðëûí õóâüä ýðòíèé Ìîíãîë÷óóäûí äóíä õýðýãëýæ áàéñàí õºãæèì
áºãººä Õ¿íí¿ãèéí ¿åýñ õýðýãëýæ áàéñàí íü àðõåîëîãèéí áàðèìòààð íîòëîãäñîí. Öóóð
õºãæèì íü áàðóóí áóðèàä çîíä, õàðèí ëèìáý õºãæèì íü äîðíîä áóðèàäóóäàä èë¿¿ ºðãºí
55


òàðõñàí. ¿éñ, ãèø¿¿íý, ñîíãèíû öîîð çýðãèéã àâ÷ çàñ÷, õºãæìèéí çýìñýã áîëãîõ íü
áóðèàäûí àðäûí õºãæèìä ýëáýã òîõèîëääîã.
Àìàí õóóðûã èõýâ÷ëýí áóðèàä áººãèéí äóóäëàãàä õýðýãëýäýã. Òºìºð õóóðûã ãóóëèàð
õèéäýã áºãººä õóóðàíäàà îëîí ÿíçûí öàöàã ç¿¿æ ÷èìýãëýäýã. Áóðèàä çîíû äóíä ºíººã
õ¿ðòýë õàäãàëàãäàæ ¿ëäñýí õºãæèì, õºãæèìäºõ àðãóóä, õºãæèìòýé õîëáîîòîé çàí ¿éë íü
íèéò Ìîíãîë òóðãàòíû îþóíû ñî¸ëä òýäíèé îðóóëñàí õóâü íýìýð þì.
Áàÿð öýíãýë, òîãëîîì íààäàì
Áóðèàäûí îþóíû ñî¸ëä òîãëîîì, íààäàì, ñïîðòûí ç¿éë¿¿ä îðäîã. Áóðèàäóóäûí äóíä
äýëãýðñýí 50 ãàðóé òîãëîîì íààäàì áàéäàã áà ¿¿íýýñ øàãàéãààð òîãëîäîã 20 ãàðóé
òîãëîîì áàéíà. Øàãàéí òîãëîîì íü øàãàé õàìàõ, ìîðü óðàëäóóëàõ, òààõ, ã¿¿ ñààõ, õàðâàõ,
àëàã ìýëõèé ºðºõ, äºðâºí áýðõ ãýõ ìýò áàéíà. Í¿¿äýë ñóóäàë õèéõýä òîãëîõ íààäàõûã
õîðèãëîõ, ìàë òºëëºõ ¿åä øàãàéãààð òîãëîõ, öàãààí ñàðààð äààëóó, õºçºð òîãëîõûã
öýýðëýõ ¸ñ áàéäàã. Õ¿¿õäèéã 4-5 íàñàíä íü øàãàéãààð òîãëîõ òîãëîîì ñóðãàäàã áºãººä
øàãàéãààð èõýâ÷ëýí ýðýãòýé õ¿¿õäèéã òîãëóóëíà. Õàðèí îõèäóóä ººðñäèéí õèéñýí øèðýí
áºìáºã áîëîí øààçàí ñàâààð ãîëëîí òîãëîäîã. Áóðèàäûí çàëóóñ íü èõýâ÷ëýí íàéð
õóðèìûí ¿åä áèå áèåý èõýä õ¿íäýòãýí, ¸ñ æóðàìòàé òîãëîäîã òîãëîîìóóäòàé. Òóõàéëáàë:
íàð, äýð, ºâ÷¿¿ áóëààëäàõ, á¿ñ öîõèõ, øºâºã øººõ, ñóóðü áóëààëäàõ çýðýã òîãëîîì
õýðèìûí ¿åä òîãîëíî.
ªâ÷¿¿ áóëààëäàõàä òàðãàí ¿õðèéí ºâ÷¿¿ã ñýðãýíèé îðîéä õàòãàñàí áàéäàã áà ò¿¿íèéã
áóëààæ àâäàã.
Áóðèàäûí íàñòàé÷óóä áîëîí çàëóóñûí äýíä äýëãýðñýí òîãëîîì íü õàçàð áóþó õààðò
áºãººä 19-ð çóóíû ¿åýñ îðîñóóäààñ äýëãýðñýí òîãëîîì áºãººä îðîñ ìàÿãààð òîãëîäîã.
1940-ººä îíû ¿åä ìîä÷èëæ, 30-ààä õ¿í òîãëîäîã íýãýí òîãëîîì áàéñàí áà ò¿¿íèéã øºâºã
øººõ ãýíý. Øºâºã øººõ íü õîéíî õîéíîîñîî îëóóëàà ñóóãààä íýãýí æèæèã ç¿éëèéã
øèäýõýä ò¿¿íèéã àâàõûí òºëºº ìýðèéäýã òîãëîîì þì.
Áóðèàäóóäûí ýðèéí ãóðâàí íààäìûã óóë îâîî òàõèõ, áàÿð ¸ñëîë áîëîõ, ñóì îðîí íóòãèéí
îé áîëîõ ¿åä çîõèîí áàéíóóëíà. Áºõ áàðèëäàí, ñóð õàðâàæ, õóðäàí ìîðü óðàëäóóëäàã áà
ýíý íü áàãà çýðãèéí ÿëãàà îíöëîãòîé áàéäàã.
Áóðèàä áºõ áàðèëäàõäàà çîäîãã¿é, öýýæ í¿öãýí, øàëáóóð õýìýýõ ìºíãºí òîâðóóòàé
áîãèíî ýëãýí ºìä ºìñºíº. Òýð íü àâäàãíààñ äîîø öàöàãòàé áà áóðèàä ãóòàëòàé áàðèëääàã.
Ìºí áàðèëäàõ áîëîí õîæëûã òîîóîõ æóðàì íü íýëýýí îíöëîã ºâºðìºö áàéäàã. Õî¸ð áºõ
õî¸ð òàëààñ äýëæ ãàð÷ èðýýä, áóõûí í¿äýýð áèåñýý õÿëàéí õàðæ, ø¿äýý òà÷èãíóóëàí
õàâèð÷, áóóð ìýò õàâøààä, äóõàà ìºðãºëä¿¿ëýí çîãñîíî. Òýãñíýý çºðæ ºíãºðººä, øîðîî
ñàìàð÷ öàöäàã. Ìºðºº øºðãººëöºí õýä òààõàëçñàíàà õàâ áàðèëöàí àâààä à÷ òà÷
íîöîëäîæ ãàðíà. ºâäºã øîðîîäâîë óíàñàíä òîîöíî.
Áóðèàä çîí íü ýðèéí ãóðâàí íààäìààñ ñóð õàðâààã èõ õºãæ¿¿ëñýí áºãººä õàìãèéí îëîí
àëäàðòíóóäòàé. Ç¿¿í òàëûí Áóðèàäóóä áóþó Õýíòèé, Äîðíîäûí áóðèàäóóä õàâðûí óðü
56


îðîõ ¿åä æèëäýý íýã óäàà ñóð õàðâààíû áàÿð õèéäýã. 1990-ýýä îíû äóíä ¿åýñ óëñûí áàÿð
íààäàìä áóðèàä ñóðûí õàðâààã íýãýí òºðºë áîëãîí îðóóëñàí. Áóðèàäóóä
Ìîíãîë÷óóäûí àäèë õóðäàí ìîðü óðàëäóóëäàã áîëîâ÷ áàñ áîãèíî çàéí áîîöîîò
óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëäàã áàéñàí íü íýëýýä ºâºðìºö áºãººä ¿¿íèéã Îðîñîîñ àâñàí
áîëîëòîé þì.
Õóâöàñ, ãî¸ë ÷èìýãëýë
Áóðèàäûí õóâöàñ ç¿¿ñãýë íü áóñàä àðä ò¿ìíèé àäèë öàã óóð, àæ àõóé, õýâ ìàÿãèéã òóñãàñàí
ºâºðìºö îíöëîãòîé. Õóâöàñ ç¿¿ñãýëèéã õýðýãöýý çîèóëàëòààð íü ýðýãòýé, ýìýãòýé, ãî¸ëûí
õóâöàñ, ç¿¿ñãýë õýìýýí àíãèëæ áîëíî. Áóðèàäóóä õ¿éòýí ñýð¿¿íèé óëèðàëä õîíü, ÿìàà,
¿õýð áîëîí àíãèéí àðüñààð äýýë, ºìä, ìàëãàé, äàõ, àõðûí ýñãèé, ¿õðèéí àðüñààð ãóòëûí
óë, îéìñ, ãóòàë çýðãèéã õèéæ ºìñºíº. Àíãèéí àðüñààð ãîëëîí ìàëãàé, íóäàðãà, äàõ äýãòèéã
¿éëäýíý..
Áóðèàä ýðýãòýéí óëàìæëàëò äýýë ¿ðãýëæ àðòàé, áàðóóí ãàð òèéø õàðñàí çàäãàé
ýíãýðòýé, õàíöóé íü ¿ðãýëæ, äîîãóóðàà ºðãºññºí óðò õîðìîéòîé. Ýíý íü äîðíîä àçèéí õýâ
ìàÿãò õàìààðäàã. Áóðèàä ýðýãòýé äýýëèéí ýíãýð õóðö îìîãòîé, ãóðâàëñàí ýìæýýðòýé,
ýìæýýðèéí äýýä õýñãèéã öàéâàð ºíãèéí äààâóó, õîðãîéãîîð, óäààä íü õàð õèëýíãýýð,
ãóðàâäàõèéã óëààí ºíãèéí áºñººð ýìæäýã. Äýýë áîëîí òýðëýãíèé õàíöóéã õàð ºíãèéí
õèëýíãýýð ºðãºí õèðâýý òàâüæ ýìæèíý. Áàðóóí áóðèàäûí ýðýãòýé äýýë áàãà çýðýã ºâºðìºö
áàéñàí àæ. Äýýëèéí ýíãýð íü ëàì ìàÿãòàé, áàðóóí ãàð òèéø òàøóó ºðãºí ýìæýýð á¿õèé
ýíãýðòýé áºãººä ýíãýð çàõ õî¸ð íü øóóä ¿ðãýëæèëäýã áàéñàí áà ýíãýð íü á¿ñ õ¿ðòýë
¿ðãýëæèëíý. Ýð÷¿¿äèéí äýýë ÿëãàðàõ ãî¸ë ÷èìýãã¿é áºãººä áàÿí õ¿ì¿¿ñ íü áóõ ìàãíàã
õýìýýõ ýäýýð äýýë õèéõ áºãººä ýíý íü õî¸ð áóõ óðä óðäààñàà õàðñàí çóðàãòàé, õî¸ð òàëä
íü ñîëîíãî òàòñàí áàéäàã áàéæýý. Äýýëèéí äîòóóð öàìö ºìñºõ áà ìîðèí öàìö, áèò¿¿
çàõòàé öàìö õýìýýí àíãèëäàã. Ýð÷¿¿ä íýõèé õºäñººð áîëîí áºñ äààâóóãààð õèéñýí ºìä
ºìñºíº. Ìºí þ¿äýí, òîéðîâø, õàñàáèø, òàòàð ìàëãàé, áèéçãà, òîîðñîã ìàëãàé ºìñäºã. Ãîë
ºìñäºã ìàëãàé íü øîâãîð îðîéò áóþó òîéðîâø ìàëãàé þì. Ýíý íü îðîí õýñýã, ýðãýñýí
áîñîî èðìýãýýñ á¿ðäýíý. Îðîéí õýñýã íü øîâõ áîñîî õýëáýðòýé, õºíäëºí øèðýýñ î¸äëîîð
÷èìýãëýñýí áàéäàã. Çàëààíû òýâõèéã äîîø íü öîîëîîä ìºíãºí øðóï õàääàã áàéñíààñ
ãàäíà ìàëãàéí îðîéí áºìáºãºð ñóóðèéí äýýð ìºíãºí ÷èìýãëýë õèéäýã áàéæýý.
Ýìýãòýé äýýëèéí ýíãýðèéã íàðèéí, ãàäààä õîðìîéã õàð áàðààí ºíãèéí ýäýýð õºâººëºí
ºðãºí ýìæäýã. Ýõíýð äýýëèéí ìºð õàíöóé õóíèàñòàé áàéäàã áà ìºí áóëóóâ÷ õýìýýõ õîðãîé
òîðãîí ãî¸ë õàíöóéä íü îðóóëæ, õóíèàñ ãàðãàí çàëãàäàã. Äýýëíýýñ ãàäíà óóæ áóþó öýýæèâ÷
ºìñºõ áºãººä óðòûã íü øî¸ëä áîãèíûã íü ºäºð òóòìûí äýýëýí äýýð ºìñºíº. Èõýâ÷ëýí
öýíõýð, íîãîîí ºíãèéí äààâóóãààð äýýë óóæàà õèéäýã. Áóðèàä ýìýãòýéí ãî¸ë ç¿¿ñãýëèéã
òîëãîéí, ¿ñíèé, ÷èõíèé, ìºð ýíãýðèéí, õàæóóãèéí, ãàðûí ãýæ àíãèëæ áîëíî. ¯ñýý øàíõëàí
ñ¿ëæèæ òóéâ õèéäýã áàéâ. Óóæíû ýíãýðò àëò ìºíãºí ç¿¿ëò ÷àíòàëæ ç¿¿äýã. Áóðèàä
ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâöàñ ç¿¿ñãýë íü òýäíèé íàñ, íºõºðò ãàðñàí ýñýõèéã òîäîðõîéëæ ºãäºã.
Áàñãàíû äýýë ç¿¿ñãýë íü àâãàé äýýëíýýñ èõýýõýí îíöëîã. Áàñãàä ãýçýãòýý õàâ÷ààð ç¿¿íý.
Íºõºðò ãàðàõäàà ¿ñýý õî¸ð ñàëàà áîëãîí ñ¿ëæèíý. Ãýçýãíèé ãî¸ë íü ø¿ð, õóâ áºãººä
òýäíèéã õýëõñýí øèâøðýã áóþó õýý õýìýýõ ç¿¿ëò ç¿¿æ, ¿ç¿¿ðò íü ìºíãºí öàãèðàã õèéíý.
57


Àðâàí òàâàí íàñ õ¿ðýýã¿é îõèä òîëãîé äýýðýý “þáóí” õýìýýõ ìºíãºí ãî¸ëûã ç¿¿äýã. Íºõºðò
ãàðààã¿é îõèä ¿ñýý íàéìàí ñàëàà áîëãîí ñ¿ëæäýã áà ¿ç¿¿ðò íü öàöàã ç¿¿äýã.
58


59


60

Henti Tourist Manegement

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Henti Tourist Manegement

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Õýíòèé аймгийн Батøèðýýò сум “Аялал жуулчлалûã хөгжүүлэх менежментийн төлөвлөгөө”

ХЭНТИЙ АЙМГИЙН ÁÀÒØÈÐÝÝÒ СУМÀÍÄ

The pristine wilderness

1.1 Батøèðýýò сумын ºíººãèéí байдал - 5

1.1.1 Нутаг дэвсгэр - 5

1.1.2 Засаг захиргаа - 7

1.1.3 Эдийн засаг - 9

1.1.5 Дэд бүтэц - 11

1.1.6 Áàéãàëü õàìãààëàë - 12

1.2 Аялал жуулчлалын хөгжилт - 14

1.2.1 Салбарын дүр төрх - 14

1.2.2 Нөхцөл байдлын шинжилгээ - 15

2. ÁÀÒØÈÐÝÝÒ ÑÓÌÛÍ ÀßЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫÍ НӨӨЦ

2.1 Аялал жуулчлалын суурь нөөцүүд, тэдгээрийн үнэлгээ - 18

2.2 Үйлчилгээний хангамж - 22

2.2.1 Байрлуулах үйлчилгээ - 22

2.2.2 Хоол ундааны үйлчилгээ - 23

2.2.3 Аялал, зам маршрутууд - 23

2.3 Зах зээлийн судалгаа - 25

2.3.1 ªíººãèéí çах зээлийн онцлог - 25

2.3.2 Зах зээлийн хэсг¿¿ä - 26

2.4 Àÿëàë æóóë÷ëàëûí íºëººëë¿¿ä - 26

2.4.1 Ýäèéí çàñãèéí íºëººëºë - 26

2.4.2 Áàéãàëü îð÷íû íºëººëºë - 27

2.4.3 Íèéãýì ñî¸ëûí íºëººëºë - 27

3. БАТØÈÐÝÝÒ СУМЫН ÍÓÒÀÃÒ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫÃ ÕªÃÆ¯¯ËÝÕ

3.1 Зорилго, зорилтууд - 28

3.2 Зорих газрын төлөвлөлт, бүсчлэл - 29

3.3.1 Нэгж үйлчилгээний хангамж - 31

3.3.2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хөгжүүлэх стратеги - 32

3.3.3 Санал болгох аяллын төрºë, õýëáýð¿¿ä - 40

3.4 Батøèðýýò сумын аялал жуулчлалын менежментэд оролцогч талууд 42

3.5 Маркетингийн төлөвлөлт - 43

3.6 Санхүүгийн төлөвлөлт - 46

3.7 Хяналт, эргэх холбоо - 49

4. АШИГЛАСАН ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ЭХ СУРВАЛЖ

Товчилсон үгсийн тайлбар

д/д Товчлол Товчлолын дэлгэрэнгүй утга

1. ААН Аж ахуйн нэгж

2. ÀÈÕ Àðäûí Èõ Õóðàë

3. АЖТХТ Аялал Жуулчлалын Тогтвортой Хөгжлийн Төв

4 ÁÎАЖЯ Áàéãàëü Îð÷èí Аялал Жуулчлалын Яам

5. ГТХАН Германы Техникийн Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэг

6. ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

7. д.т.д далайн түвшнээс дээш

8. ЗДТГ Засаг Даргын Тамгын Газар

10. МАА Мал аж ахуй

11. МАЖХ Монголын Аялал Жуулчлалын Холбоо

12. м/с ìетр секунд

13. МК Мерси корпс

14. НИТАЖ Нутгийн иргэдэд тóëãóóðëàñàí аялал жуулчлал

15. ÎÍÒÕÃ Îðîí íóòãèéí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð

16. САА Сангийн аж ахуй

17. ÑÍÇ Ñàéä íàðûí çºâëºë

18. ТББ Төрийн бус байгууллага

19. ТХГН Тусгай хамгаалалттай газар нутаг

20. ХАА Хөдөө аж ахуй

21. ХБО Хүрээлэн буй орчин

22. ХХТХГН Хан Хэнтийн Тусгай Хамгаалалттай Газар Нутаг

23. ШТС Шатахуун түгээх станц

24. ЭСЯ Элчин сайдын яам

Хүснэгт 1. Сумын ÇÄÒÃ-ûí бүтэц, àæèë ¿¿ðãèéí õóâààðèëàëò

Хүснэгт 2. Ñумын төсөв бүрдүүлэлт

Хүснэгт 3. Нөõöºë áàéäëûí øèíæèëãýý