ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëýõäýý èðãýäýýñ àñóóëãà àâ÷ ä¿íã
ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË õàðãàëçàæ áàéíà.
Íýã. ÒªÐÈÉÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÀ, ÈÐÃÝÍÈÉ ÎÐÎËÖÎÎ
1.¯íäñýí õóóëü áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæîîð áàòàëãààæóóëñàí õ¿íèé
ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, èðãýäèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ÷èãëýëýýð Çàñãèéí ãàçðûí
ò¿âøèíä áàòàëæ ìºðäºõ ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿ä, ñòàíäàðòûí øààðäëàãóóäûã
øèíý÷ëýí, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã ¿ð ä¿íòýé, õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõûã çîðèíî. Ýíý
çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
1. Òºðèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ, øèéäâýð ãàðãàõ ÿâöûã íýýëòòýé áîëãîæ,
äýýðõ àñóóäëûã àëü áîëîõ àøèã ñîíèðõîë íü õºíäºãäºæ áàéãàà òàë áîëîí
èðãýäèéí ñàíàà áîäîëä òóëãóóðëàæ øèéääýã æèøèã òîãòîîíî.
“Ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé” õóóëèéí òºñºëä èðãýä ìýäýýëýë îëæ àâàõ
ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ õýëáýð, òºðèéí áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ ìýäýýëëèéã íèéòýä ìýäýýëæ áàéõ
òóõàé òîäîðõîé òóñãàñàí. ̺í á¿õ ÿàìä áîëîâñðóóëæ áóé õóóëèéí òºñºë, õÿíàãäàæ áóé
íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõ õýì õýìæýý òîãòîîñîí áóñàä àêòûí òºñëèéã èðãýäýä òàíèëöóóëàõ
çîðèëãîîð ÂÝÁ õóóäàñò áàéðëóóëæ áàéãàà áîëíî.
Засгийн газрын худалдан авах ажиллагаанд олон нийтийí оролцооã
нэмэгдүүлэх, òýäãýýðèéí мэдлэгийг äýýøë¿¿ëýõ зорилгоор е-procurement.mn вэб хуудас
ажиллуулж, худалдан авах ажиллагааны чиглэлээр авч хэрэгжүүлж буй àæèë, эрх зүйн
актууд, бодлогын баримт бичиг, арга зүйн зөвлөгөө өгөх зөвлөмжийг тусгаж байна.
Áараа, ажил, үйлчилгээний гүйцэтгэгчийí сонгоí шалгаруулалтын мэдээллийг
îëîí íèéòýä цахим сүлжээгээр дамжуулан ил тод, шуурхай мэдээлэх, түүнд тавих олон
нийтийн хяналтыг сайжруулах, шударга өрсөлдөөн, үр ашигтай байдлыг нэмэгдүүлэх
зорилгоор “Цахим сүлжээнд тендерийн зар, үр дүнг зарлан мэдээлэх тухай журàм”-ыг
батàллаа.
“Худалдан авах ажиллагааны анхан шатны сургалт зохион байгуулж,
сертификат олгох түр журам”-ыг батлàí, Засгийн газрын худалдан авах ажиллагааг
çîõèîí áàéãóóëäàã ажилтнуудад анх удаа мэргэшлийн сертификат îëãîæ эхэллээ.
“Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд хандаж èðãýäýýñ гаргасан ºðãºäºë,
ãîìäëûг шийдвэрлэх журам”-ä èðãýäèéí ñàíàë, ºðãºäºë, ãîìäëûã èíòåðíýòýýð õ¿ëýýí
àâ÷ øèéäâýðëýõ талаар òîäîðõîé òóñãààä áàéíà.
2. Òºðèéí àëáàí õààã÷äààñ èðãýäýä ¿éë÷ëýõ ýðõ, ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõäýý
ìºðäºõ àëáàíû áîëîí ¸ñ ç¿éí æóðìûã ãàðãàæ, ò¿¿íèéã çºð÷ñºí
òîõèîëäîëä õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýí îëîí íèéòèéí õÿíàëòûí äîð
õýðýãæ¿¿ëíý.
“Òºðèéí çàõèðãààíû àëáàí òóøààëòíû ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýíèé òóõàé ä¿ðýì”-èéí
òºñëèéã áîëîâñðóóëàâ.
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 67 äóãààð òîãòîîëîîð èðãýäèéí ºðãºäºë, ãîìäëûã
õ¿ëýýí àâ÷, øèéäâýðëýõ æóðìûã øèíý÷ëýí áàòàëæ ìºðäºæ áàéíà.
3. Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä òºðèéí àëáàí õààã÷èéí ¸ñ ç¿é, òºðººñ
èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýõ
çàð÷ìûã òîäîòãîñîí ººð÷ëºëò îðóóëíà.
ÒÀÒÕ-ä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºëä òºðèéí àëáàí õààã÷èéí
íèéòëýã ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýýã¿é òîõèîëäîëä õóóëèéí 26 äóãààð ç¿éëä çààñàí ñàõèëãûí
øèéòãýë õ¿ëýýëãýæ áàéõ òóõàé òóñãàí áîëîâñðóóëñàí.
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 51 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð “ßàì, àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã
äàðãûí ¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéõ, ¿ð ä¿íã ¿íýëýõ æóðàì”-ûí äàãóó ÿàì,
1
4. Òºðèéí àëáà, ¿éë÷èëãýýíä ò¿âøèí òîãòîîæ, ò¿¿íèéã ã¿éöýòãýõ,
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã èðãýä áîëîí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä
óëàì íýýëòòýé áîëãîíî.
ÒÀÒÕ-ä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºëä òºðèéí áàéãóóëëàãàä
îëîí óëñûí ñòàíäàðò íýâòð¿¿ëýõ òàëààð òóñãààä áàéíà.
“Õýðýãëýã÷èéí ¿íýëãýýíèé êàðò”-ûí àðãà ç¿éã òóðøèõ, ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð
àðãà ç¿é áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã, ñóäàëãààíû áàã, îðîí íóòãèéí àæëûí õýñýã,
ñóäàëãààíû áàã “Õýðýãëýã÷èéí ¿íýëãýýíèé êàðò”-ûí àðãà ç¿éã àøèãëàí íèéñëýëèéí
Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí 700, Äóíäãîâü àéìãèéí Ñàéíöàãààí ñóìûí 600 èðãýíýýñ áîëîâñðîë,
ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéí òàëààð ñóäàëãàà àâ÷
ä¿ãíýýä àðãà ç¿éã äàõèí ñàéæðóóëàí ãàðûí àâëàãà ãàðãàâ.
“Õýðýãëýã÷èéí ¿íýëãýýã ¿íäýñëýí òºðèéí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ íü
(Õýðýãëýã÷èéí ¿íýëãýýíèé êàðòûí àðãà ç¿é)” ãàðûí àâëàãûã сургалт, сурталчилгааны DVD-
тэй хамт хэвлүүлж, төрийн захиргааны төв, нутгийн захиргааны байгууллагууд, бусад
сонирхогч талуудад хүргүүлæ ýõëýýä áàéíà.
5. Òºðèéí òºâ áîëîí îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãûí ¿¿ðýã, ¿éë àæèëëàãààíû
õ¿ðýýã òîäîòãîæ, õ¿ðñýí ¿ð ä¿íä òóëãóóðëàí ýðõ ¿¿ðãèéí øèëæèëòèéã
íàðèéâ÷ëàí òîãòîîíî.
Äýëõèéí áàíêíû “Ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ òåõíèê òóñàëöààíû
çýýëèéí òºñºë”-èéí õ¿ðýýíä îëîí óëñûí çºâëºõ íàðûí îðîëöîîòîéãîîð çàðèì ÿàìäàä ÷èã
¿¿ðãèéí øèíæèëãýý õèéõýýð òºëºâëºæ õèéõ ãàðûí àâëàãûã áîëîâñðóóëæ áàéíà.
6. Òºðèéí áàéãóóëëàãà á¿ðèéí ýðõýìëýõ çîðèëãî, øèéäâýðëýõ àñóóäàë,
ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãà çýðãèéã íèéòýä èë òîä áàéëãàíà.
Òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãóóä, çàðèì àãåíòëàãèéí ¿éë àæèëëàãààíû
ñòðàòåãè, çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéí õºòºëáºðèéã Çàñãèéí ãàçðûí 2004
îíû 226, 243, 248, 2005 îíû 95, 197 äóãààð òîãòîîëóóäààð áàòëàí ìºðäºæ áàéíà.
7. Íèéãìèéí á¿õ ñàëáàðò õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòûã
õàíãàõ, ò¿¿íèéã áàòàëãààæóóëàõàä ÷èãëýñýí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.
Îëîí íèéòèéí àþóëã¿é áàéäàë, àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàõ, õýðýãëýã÷äèéí
ýðõèéã õàìãààëàõ ¿íäýñíèé ñòàíäàðòûã îëîí óëñûí æèøèãò íèéö¿¿ëýí áîëîâñðóóëàõ
àæëûã 2006-2008 îíû ñòàíäàðò÷èëëûí õºòºëáºðò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Àãààðûí áîõèðäîë, óñ, ýì, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòûã øèíý÷ëýõ
ñàíàë áîëîâñðóóëàí õîëáîãäîõ ãàçðóóäààñ ñàíàë àâ÷ áàéíà.
“Àãààðûí ÷àíàðûí ñòàíäàðò ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãà-MNS
4588/2006-ûí ýõíèé õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
8. Èðãýäèéí õóâèéí íóóö, ºì÷ õºðºíãº, îðîí áàéðíû õàëäàøã¿é äàðõàí
áàéäëûã õóóëèàð áàòàëãààæóóëíà.
Èðãýäèéí õóâèéí íóóö, ºì÷ õºðºíãº, îðîí áàéðíû õàëäàøã¿é äàðõàí áàéäëûí
àñóóäëûã ñóäëàí, õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäààñ èð¿¿ëñýí ñàíàëûã íýãòãýí ñàíàë
áîëîâñðóóëæ áàéíà.
9. Õóóëèàð çºâøººðºãäñºí àëèâàà ìýäýýëýëòýé òàíèëöàõ, ìýäýýëýë
ãàðãóóëàí àâàõ õ¿ñýëò òàâèõ, ò¿¿íèéãýý õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõýýð èðãýäèéã
õàíãàíà.
 Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã îëîí íèéòýä èë òîä
áàéëãàõ, èðãýäèéã àëèâàà õóóëü áóñ ¿éëäýë, çºð÷èë äóòàãäëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
çîðèëãîîð òîìîîõîí õÿíàëò øàëãàëòûí àæëûí ä¿í áîëîí ñýðýìæë¿¿ëýã ìýäýýëëèéã
õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð òîãòìîë íýâòð¿¿ëýõ, âýá ñàéòûã øèíý÷ëýí ñàéæðóóëæ,
áàéíãà áàÿæèëò õèéí, èðãýä, áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéã ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí
áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààòàé äýëãýðýíã¿é òàíèëöàõ áîëîìæîîð õàíãàõ çýðãýýð
òîäîðõîé àæëóóäûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
2004 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðààñ 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàð õ¿ðòýë äàâõàðäñàí òîîãîîð
òåëåâèçýýð 446 óäàà, ðàäèîãîîð 181 óäàà, ºäºð òóòìûí ñîíèí õýâëýëýýð 455 óäàà ìýäýý,
ìýäýýëëèéã õýâëýí íèéòë¿¿ëæ, ñóðòàë÷èëñàí áàéíà.
̺í ÓÌÕÃàçðààñ õèéñýí õÿíàëò øàëãàëòûí ìýäýý, ìýäýýëýë, ìýðãýæëèéí
õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààñ ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé òàëààð áîëîí ìýðãýæëèéí ÷èãëýëýýð
ºãºõ çºâëºãºº, çºâëºìæ¿¿äèéã âåá ñàéòäàà áàéðëóóëæ, îëîí íèéòèéã øààðäëàãàòàé
ìýäýý, ìýäýýëëýýð õàíãàæ áàéíà.
Èргэд, татвар төлөгч нарт çîðèóëàí Сангийн яамнû âýá õóóäñàíä төсвийн
талаарх мэдээллийг нээлттэй áàéðøóóëæ, татварыí зарцуулàëòûí жил бүрèéí тайлан,
төсвийн төсөл, төлөвлөгөө, гүйцэтгэлийн сар бүрийн мэдээг тогтмол байрлуулж байна.
“Тºñâèéí èë òîä áàéäàë” http://www.iltod.gov.mn/ вэб хуудсыг бий болгох ажлыг
Нээлттэй нийгэм форумын санхүүгийн дэмжлэгтэйгээр хийж, Сангийн яамны Төсвийн
бодлого, зохицуулалтын газар ажиллуулж эхлээд байна.
10. ¯íäýñíèé ðàäèî, òåëåâèç áîëîí òºðèéí ºì÷èéí áóñàä õýâëýë, ìýäýýëëèéí
õýðýãñëèéã òºðèéí ìýäëýýñ ãàðãàæ, áèå äààñàí áàéäëûã íü õàíãàíà.
Îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèçèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí 2005 оны
õàâðûí ÷óóëãàíààð áàòàëñàí. Ýíý õóóëèàð Ìîíãîëûí íèéò àðä ò¿ìýíä ¿éë÷ëýõ îëîí
íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèçèéã ¿¿ñãýí áàéãóóëæ, ò¿¿íèé çîðèëãî, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë
àæèëëàãààíû çàð÷èì, ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã òîãòîîæ, óã ðàäèî, òåëåâèçýýð íýâòð¿¿ëýõ
õºòºëáºðèéí áîäëîãûí ¿íäñèéã òîäîðõîéëñîí.
̺í Òºðèéí ºì÷ººñ îëîí íèéòèéí ºì÷èä ýä õºðºí㺠øèëæ¿¿ëýõ òóõàé õóóëü
áàòëàãäàæ, òºðèéí ºì÷èéí ìýäýëä áàéñàí çàðèì õºðºíãèéã Îëîí íèéòèéí ðàäèî,
òåëåâèçèéí ºì÷ëºëä øèëæ¿¿ëñýí áîëíî. Ýäãýýð õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 241 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàã
Ðàäèî, òåëåâèçèéí Õýðýã ýðõëýõ ãàçðûг òàòàí áóóëãàæ, ò¿¿íèé ìýäýëä áàéñàí ºì÷èéã
Îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèçèéí Óäèðäàõ çºâëºëä õ¿ëýýëãýí ºãºõ àæèë õèéãäýâ.
11. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí àëáàíû øèíýòãýëèéí äóíä õóãàöààíû ñòðàòåãèéã
õýðýãæ¿¿ëæ, åðºíõèé ìåíåæåðèéí ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ çîðèëòûã
ñàëáàðóóäûí ñòàíäàðòûí øèíý øààðäëàãûã ãàðãàæ ìºðä¿¿ëýõòýé øóóä
õîëáîîòîéãîîð õýðýãæ¿¿ëíý.
“Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí àëáàíû øèíýòãýëèéí äóíä õóãàöààíû ñòðàòåãèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº”-íèé òºñëèéã Äýëõèéí áàíêíû çºâëºã÷ Ìàðê
Æîíñòîíû îðîëöîîòîéãîîð “Ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ òåõíèê òóñàëöààíû
çýýëèéí òºñºë”-èéí õ¿ðýýíä øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ áàéãàà áîëíî.
12. Òºðèéí á¿õ øàòíû àëáàí õààã÷äûí ìýäëýã, ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ,
äàâòàí ñóðãàõ àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëíý.
Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ä ººðèéí ýðõëýõ ñàëáàðûí òºðèéí àëáàí õààã÷äûí
ìýäëýã, ìýðãýøëèéã äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
ÓÈÕ-ûí 2004 îíû 24 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí
àëáàíû øèíòãýëèéí äóíä õóãàöààíû ñòðàòåãè”-èéí áàðèìò áè÷ãèéí 4.3-ò òóñãàãäñàí
òºðèéí àëáàíû ñóðãàëòûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã ¿íäýñëýí Óäèðäëàãûí àêàäåìèä Çàñãèéí
ãàçðûí çàõèàëãûí äàãóó çîõèîí áàéãóóëàõ ñóðãàëò, ñóäàëãààíû àæëûí 2006 îíû
òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýâ.
2
13. Òºð, íèéãìèéí á¿õ ñàëáàðò ýìýãòýé÷¿¿äèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëæ,
ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã àðèëãàíà.
Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëëèéã ¿ë òýâ÷äýã ñî¸ëûã õýâø¿¿ëíý.
Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûí ¯íäýñíèé õîðîîã Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 25 äóãààð
òîãòîîëîîð áàéãóóëàâ.
Æåíäýðèéí òýãø áàéäëûí ¯íäýñíèé Õîðîî, ͯÁÝÕÑ-òàé õàìòðàí “Æåíäýðèéí
àñóóäëààðõ ñòðàòåãè òºëºâëºëòèéí ñåìèíàð”-ûã 2005 îíä çîõèîí áàéãóóëæ,
ÆÒÁÕ¯Õºòºëáºðèéí 2-ð øàòíû ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñëèéã õýëýëöýí
çºâøèëöºëä õ¿ðëýý. 2008 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ ýíýõ¿¿ ¿íäñýí ÷èãëýëä áîëîâñðîëûí ò¿âøèí
äýõ æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ, õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèä æåíäýðèéí òýãø
áàéäëûã òóñãàí óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, õºäººãèéí õ¿í àìûí äóíä áèçíåñèéí ñóðãàëò
çîõèîí áàéãóóëàõ, ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëòýé òýìöýõ, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé
õàìòûí àæèëëàãààãàà óëàì ºðãºæ¿¿ëýõ çýðýã 18 òîìîîõîí àæëûí ÷èãëýëèéã áàòàëñàí
áàéíà.
Æåíäýðèéí òýãø áóñ áàéäëààñ ¿¿äýëòýé õ¿÷èðõèéëëèéí íºõöºë áàéäëûí
¿íýëãýýã àíãëè õýë äýýð áîëîâñðóóëëàà.
ÌÕÇ-ä òóëãóóðëàñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàõ àæëûí
õ¿ðýýíä æåíäýðèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ ÌÕÇ-ûí ãóðàâäóãààð çîðèëòûí õýðýãöýýíèé
¿íýëãýýã áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëæ, àæèëëàí æåíäýðèéí àñóóäëààð àâ÷
õýðýãæ¿¿ëýõ ãîë ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîéëîí ¿íýëãýýã òîîöîâ
Ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ êîíâåíöèéí Çàñãèéí
ãàçðûí ýýëæèò òàâäóãààð òàéëàíã õîëáîãäîõ òºðèéí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí
áîëîâñðóóëæ, ò¿¿íä îëîí íèéòèéí ñàíàë áîäëûã òóñãàõ çîðèëãîîð òåëåâèç, ðàäèîãèéí
øóóä ÿðèëöëàãà, õýâëýëèéí áàãà õóðëûã Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññòîé õàìòðàí
çîõèîí áàéãóóëæ, íýýëòòýé óòàñ, öàõèì õýëýëö¿¿ëãèéã àæèëëóóëñàí.
Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçðààñ Ýìýãòýé÷¿¿äèéí õºäºëìºðèéí óëñûí
¿çëýãèéã 2006 îíû 3 äóãààð ñàðààñ 6 äóãààð ñàð õ¿ðòýë õóãàöààíä çîõèîí áàéãóóëàâ.
¯çëýãèéí ÿâöàä ýìýãòýé÷¿¿äèéí õºäºëìºð ýðõëýëòòýé õîëáîãäñîí 110 ãàðóé ºðãºäºë,
ãîìäëûã õ¿ëýýí àâ÷ øèéäâýðëýñíèé çýðýãöýý 28183.9 ìÿíãàí òºãðºãèéí íºõºí îëãîâðûã
ýìýãòýé÷¿¿äýä îëãóóëñàí áàéíà.
14. Òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿íä ñóðòëûã áàãàñãàæ, á¿õ òºðëèéí çºâøººðºë,
ëèöåíçèéã îëãîäîã æóðìûã õÿëáàð÷ëàí òºðººñ èðãýäýä áèçíåñ ýðõëýõýä
íü èæèë òýãø íºõöºë îëãîíî.
Монгол Улс Дэлхийн гаалийн байгууллагын тулгуур конвенц болох “Гаалийн
бүрдүүлэлтийн горимыг хялбарчлах, уялдуулах тухай” Олон улсын Конвенц-д 2006 оны 5
дугаар сард нэгдэн орсон тухай хууль, мөн хуулийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний тухай
УИХ-ын 2006 оны 44 дүгээр тогтоол гарсан. Ингэснээр гаалийн бүрдүүлэлтийн жишиг үнэ
тогтоох эрх зүйн асуудал боловсронгуй болох нөхцөл бүрдсэн.
¯нэ тариф болон бусад асуудалтай холбоотой хүндрэлийг арилгах, гаалийн
бүрдүүлэлтийг шуурхай болгох, бизнесийн таатай орчин бүрдүүлэх зорилгоор гаалийн
байгууллагын үйл ажиллагаанд мөрдөгдөж байгаа нийт 39 тушаалыг хүчингүй болгож, 40
гаруй эрхийн актыг шинэчлэн боловсруулав. Шинэчлэн боловсруулсан эрхийн акттай
уялдуулан 100 гаруй журам, зааврыг хүчингүй болгов.
Гаалийн тарифын тухай хуулийн шинэчилсэн төсөлд гаалийн үнэлгээний
талаар Дэлхийн худалдааны болон гаалийн байгууллагаас тавьж буй шаардлага,
нөхцºлийг тусгаж, тусгайлан “Гаалийн үнэлгээ” гэсэн бүлгийг оруулж өгөв.
Бизнес эрхлэгчдэд учирч буй хүнд суртлыг багасгах, зөвшөөрөл, лицензийн
тоог бууруулах зорилгоор “Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний тухай хуулийг
хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Засгийн газрын 2003 îíû 222 дугаар тогтоолд
нэмэлт, өөрчлөлт оруулаâ.
Àøèãò ìàëòìàëûí õàéãóóë, àøèãëàëòûí ëèöåíç îëãîõ ¿éë÷èëãýýíèé õóðààìæèéí
õýìæýýíèé òàëààð ñóäàëãàà õèéí ñàíàë áîëîâñðóóëæ, õóðààìæèéã áàãàñãàõ øààðäëàãàã¿é
ãýæ ¿çñýí.
 “Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé çºâøººðëèéí òóõàé” õóóëüä íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí “Áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí çóðàã
òºñºë áîëîâñðóóëàõ, áàðèëãà óãñðàëòûí àæèë, íèéòèéí àæ àõóéí ¿éë÷èëãýý, öàõèëãààí
øàò, ºðãºõ êðàíû áîëîí øóãàì õîîëîéí óãñðàëò, çàñâàð ¿éë÷èëãýý, çóóõ äàðàëòàò ñàâíû
àæèë ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ àñóóäëààð óðüä÷èëàí ä¿ãíýëò ãàðãàõ êîìèññûí
àæèëëàõ æóðàì”-ä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäàä áèçíåñ ýðõëýõýä íü èæèë íºõöºë
îëãîõîî𠺺ð÷ëºëò îðóóëæ áàòëàí ìºðäºæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí “Ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëò,
ãåîäåçè, çóðàã ç¿é, êàäàñòðûí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðëèéã ñîíãîí
øàëãàðóóëàëòûí ¿íäñýí äýýð îëãîõ æóðàì”, “Барилга угсралтын ажлыг эхлүүлэх,
барилга байгууламжийг ашиглалтад хүлээн авах журàм”-ыг батлан õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã
çîõèîí áàéãóóëæ байна.
15. “Öàõèì çàñàãëàë” õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ, òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé õóãàöàà,
õóðààìæèéí õýìæýýã îíîâ÷òîé òîãòîîíî.
“Цахим засаглал” мастер тºлºвлºгºº боловсруулах арга хэмжээний х¿рээнд
БНСУ-ын Мэдээллийн технологийг дэмжих агентлагтай (КИПА) хамтран ажиллах санамж
бичигт гарын ¿сэг зурлаа.
Тºлºвлºгºº боловсруулах ажлын эхний ¿е шат болох Монгол Улсын Засгийн
газрын мэдээллийн технологийн хºгжлийн ºнººгийн т¿вшинд судалгаа хийж, тºслийг
эцсийн байдлаар боловсруулж дуусгав.
БНСУ-ын мэдээллийн технологийн хөгжлийг дэмжих агентлагтай хамтран
тэргүүлэх 22 төслийг багтаасан “Монгол Улсын цахим засаглал” мастер төлөвлөгөөний
төслийг 2004 оны 11-р сараас 2005 оны 5 дугаар сарын хооронд боловсруулж, УИХ,
Засгийн газар, төрийн байгууллагуудын төлөөлөл оролцуулсан хэлэлцүүлэг семинарыг
2005 оны 5 дугаар сарын 6-нд Төрийн ордонд зохион байгуулж, мастер төлөвлөгөөг
Монгол Улсын Ерөнхий сайдад албан ёсоор гардуулав.
“Электрон гарын ¿сãèéí òóõàé”, “Иргэний хуульд /электрон хэлцэлтэй
холбоотой/ нэмэлт, ººрчлºлт оруулах тухай”, “Электрон Засаглалын тухай” хуулийн
тºслийг боловсруулààä áàéíà.
16. Òàòâàð, ãààëü, òåíäåð, çàéëøã¿é áàéõ á¿ðòãýë, çºâøººðºë áîëîí èðãýäèéí
øèëæèëò õºäºë㺺íòýé õîëáîãäñîí ¿éë÷èëãýýã ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëæ
õèéäýã áîëíî.
Тэсрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийг импортлоход олгох тусгай зөвшөөрлийг
сүлжээгээр олгох боломжийг судалж байна.
Дэлхийн банкны техник туслалцааны хүрээнд Засгийн газрын худалдан авах
ажиллагаанд ашиглах, удирдлага мэдээллийн систем боловсруулж нэвтрүүлэх ажлыг
хамтран хэрэгжүүлэхээр тохиролцож санхүүжилтийн эх үүсвэрийг шийдвэрлээд 2008 онд
бүрэн хэрэгжүүлæ дуусгах нарийвчилсан төлөвлөгөө гаргаад байна.
Аж ахуйн нэгж, байгууллагаас жилийн эцсийн санхүүгийн тайланг электрон
шуудангаар авах бэлтгэл ажлын хүрээнд Сангийн сайдын 2006 оны “Тайлан хүлээн авах
зарим арга хэмжээний тухай” 171 дугаар тушаал ãàðñàí.
Энэ тушаалаар аж ахуйн нэгж, байгууллагаас жилийн эцсийн санхүүгийн
тайланг электрон шуудангаар авах ажлын хүрээнд аймаг, нийслэл, дүүргийн бүртгэлийн
мэргэжилтнүүдийн компьютерийг төрийн сангийн нэгдсэн сүлжээнд холбох, тайлангийн
нэгтгэлийн “Merge balance” программ хангамжид холбогдох тохируулга хийлгэх ажлыг
зохион байгуулахаар бэлтгэл ажлууд хийгдэж байна. Мөн “Электрон банк”-ны
системтэй гэрээ байгуулах үндсэн дээр электрон тайлан, төлбөрийг нэвтрүүлэхээр
болов. Татварын удирдлагын электрон-бичиг хэргийг боловсронгуй болгох, мэдээллийн
системийг шинэчлэн боловсруулж, программ хангамжийг хийсэн.
Татварын албаны (www.mta.mn)-ын вэб хуудсанд 300 гаруй асуулт, хариулт,
НӨÀТ төлөгчөөр бүртгэгдсэн татвар төлөгчдийн жагсаалт, хуулийн этгээдийн оноосон
нэрийн жагсаалт, татварын хууль тогтоомж, аргачлал, тайлангийн маягтыг байрлуулж
байнга шинэчилж байна.
3
Сангийн яам, ҮТЕГ, УГЕГ-ын хооронд өндөр хурдны шилэн кабелийн
мэдээллийн онлайн сүлжээг байгууллаа.
17. Òºðèéí àëáàíû ¿éë÷èëãýýã õÿëáàðøóóëæ, öàõèì ïðîãðàììä
øèëæ¿¿ëñíýýð òºðèéí àëáàíä öààñ õýðýãëýõ ÿâäëûã áàãàñãàõ, õàëàõ àðãà
õýìæýýã àâíà.
“Цахим засаглал” мастер төлөвлөгөөнд тусгагдсан 22 төслөөс нэн тэргүүнд
хэрэгжүүлэх 4 төсөлд шаардагдах хөрөнгө оруулалтын талаар гадаад, дотоодын хөрөнгө
оруулагч, хандивлагч байгууллагуудад хандаад байна.
Тэдгээр 4 төслөөс “Төрийн мэдээллийн төв байгуулах” (GIDC), “Òөрийн
байгууллагын портал” төслүүдийн хөрөнгө оруулалт шийдэгдэж хэрэгжүүлж эхлээд
байна.
Төрийн захиргааны төв байгууллагуудын үйл ажиллагааг электрон хэлбэрт
шилжүүлэх загвар буюу “Цахим яам” төслийã áîëîâñðóóëав.
МХХТГазар нь БНСУ-ын Олон улсын хамтын ажиллагааны КОЙКА
байгууллагатай хамтран мэдээллийн технологийн архитектур, энтерпрайз архитектурыг
хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Энэ ажлын хүрээнд “Төрийн байгууллагын энтерпрайз
архитектур боловсруулах” төслийг хэрэгжүүлж дуусгалаа.
“Төрийн ордонд утасгүй сүлжээ байгуулах” төслийг хэрэгжүүлж 2005 оны 7
дугаар сараас ашиглалтад оруулж УИХ-ын Тамгын газар, ЗГХЭГ-ыг сүлжээнд холбов.
“Цахим засаглал” мастер төлөвлөгөөний дагуу МХХХТ, ХХЗХ-ны дотоодын
болон Интел компанийн хөрөнгө оруулалтаар утасгүй интернэт, мэдээллийн нэгдсэн
системийг газар зүйн мэдээллийн системд тулгуурлан байгуулах, ухаалаг картын
судалгаа хийх, нэгдсэн кодчиллыг бүрдүүлэх, төрийн бус байгууллагуудын вэбийн төсөл
боловсруулах зэрэг 13 төсөл, арга хэмжээг зохион байгуулж хэрэгжүүлсэн.
2005 онд Засгийн газрын санхүүгийн удирдлагын мэдээллийн нэгдсэн систем
бий болгож, төв төрийн сан, 21 аймаг, 9 дүүрэг, нийслэл, нийт 32 нэгжийн 171 төрийн
сангийн мэргэжилтэнтэйгээр төсөвт байгууллагуудын өдөр тутмын гүйлгээг хийж, төсвийн
гүйцэтгэлийн тайлан мэдээ гарган ажиллаж байна.
И-репорт буюу тайлангийн шинэ тогтолцоонд 9 аймаг, 8 дүүрэг, нийслэл хот,
төв төрийн сан холбогдсоноор хэрэглэгчдийн цаг хугацааг хэмнэсэн түргэн шуурхай
үйлчилгээг бий болгов.
Сангийн сайдын 2006 оны 373 тоот тушаалаар 2007 оноос эхлэн нийт 60 сум,
10 төсөвт байгууллагыг ЗГСУМС-д холбохоор шийдвэрлэсэн бөгөөд 2006 онд 10 сумыг
холбохоор тоног төхөөрөмжийг суурилуулалтыг бүрэн хийж, сумäын төрийн сангийн
мэргэжилтнүүдэд анхан шатны сургалтыг зохион байгуулсан.
18. Òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí àïïàðàòûã ÷àäâàðëàã áîëãîõ çàìààð
àëáàí õààã÷äûí öàëèíã ºñãºæ, ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã íü íýìýãä¿¿ëíý.
Òºðèéí àëáàíû øèíýòãýëèéí õ¿ðýýíä òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèíã 2005 îíä
15.0 õóâèàð íýìýãä¿¿ëýí òîãòîîñîí áîë Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 12 äóãààð òîãòîîëîîð
Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí àëáàí òóøààëûí öàëèíãèéí ñ¿ëæýý, äîîä õèøãèéã 30.0 õóâèàð
íýìýãä¿¿ëýýä áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2004 îíû 42 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Òºðèéí àëáàí
õààã÷äàä àæëûí ¿ð ä¿íãýýð ìºíãºí óðàìøóóëàë îëãîõ æóðàì”-ûí äàãóó àæëûí ¿ð ä¿íãýýð
öàëèí äýýð íü 17.5 õóâüòàé òýíöýõ ìºíãºí óðàìøóóëàë îëãîæ áàéñíûã ººð÷ëºí àëáàí
òóøààëûí öàëèíãèéí ñ¿ëæýýíä îðóóëàí òîîöîæ àëáàí òóøààëûí öàëèíãèéí ñ¿ëæýý, äîîä
æèøãèéã äàõèí 16.2 õóâèàð íýìýãä¿¿ëýí òîãòîîñîí áîëíî.
“Òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé àëáàí òóøààëûí àíãèëàë, çýðýãëýë”-èéã øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã ÍÕÕß-í äýýð áàéãóóëëàãäàí àæèëëàæ áàéíà.
19. Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðãèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîí,
áîñîî óäèðäëàãûí ñàíõ¿¿, ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýí, àëèâàà õÿíàëò
øàëãàëòûã çºâõºí õóóëèéí õ¿ðýýíä ÿâóóëæ õýâø¿¿ëíý.

“Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí íýãäñýí ñòàíäàðò”-ûí òºñºë áîëîâñðóóëæ áàéíà.
20. Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýðèéí ã¿éöýòãýëä òàâèõ õÿíàëòûã áîëîâñðîíãóé
áîëãîíî.
Ìîíãîë-Àâñòðàëèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, æèæèã ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ
çîðèëòîò õºòºëáºðèéí /CabSAF/ õ¿ðýýíä Ìîíãîë Óëñ äàõü õÿíàëò øèíæèëãýý, ¿íýëãýýíèé
ýðõ ç¿éí îð÷èíã ¿íýëëýý.
Õÿíàëò øèíæèëãýý, ¿íýëãýý õèéõ ¿éë ÿâö íü æóðìààð çîõèöóóëëàãääàã áºãººä
çîõèöóóëàëò ìàø õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýíä áàéãàà íü îð÷èí ¿åèéí çàõèðãààíû óäèðäëàãàä
õýðýãëýæ áàéãàà õÿíàëò øèíæèëãýý, ¿íýëãýýíèé õàíäëàãà, îíîë, àðãà ç¿é, àðãà÷ëàë,
òåõíèêòýé òýð áîëãîí çîõèöîæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Öààøäàà ìýðãýæëèéí õóóëü÷èäòàé
õàìòðàí àæèëëàæ õóóëü, ýðõ ç¿éí îð÷íûã ñàéæðóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà. “Ìîíãîë Óëñûí
òºðèéí àëáàíû ã¿éöýòãýë, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã îðîëöîîíû àðãààð ¿íýëýõ, õÿíàëò-
øèíæèëãýý õèéõ àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàõ áîäëîãîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òºñºë”-èéí õ¿ðýýíä
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõòîé õîëáîãäñîí ñóäàëãàà õèéæ áàéíà.
“Òºðèéí çàõèðãààíû øèíýòãýë: ÿéöýòãýëèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò áà íèéãìèéí
àóäèòûí àðãà ç¿éã àøèãëàõ íü” íýðòýé ãàäààäûí çàðèì îðíû òóðøëàãûí òàëààðõè
òîâõèìîëûã 300 øèðõýãèéã õýâë¿¿ëæ, íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîæ áàéíà.
21. Õóóëü òîãòîîìæ, ñòàíäàðòûí áèåëýëòýä òàâèõ ìýðãýæëèéí õÿíàëò,
øàëãàëòûã ÷àíàðæóóëàí òºðººñ èðãýäýä ¿éë÷ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé íýã òºðºë
áîëãîíî.
Õóóëü òîãòîîìæ, òýäãýýðò íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí ýðõ ç¿éí àêòóóä, øèéäâýð¿¿ä
àìüäðàëä õèð íèéöýæ áàéãàà, èðãýíèé ýðõèéã çºð÷èæ áàéãàà ýñýõèéã ñóäëàí, õÿíàëò
øàëãàëòûí àæëûí õóóëü òîãòîîìæèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä ÷èãë¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ñàëáàðûí õîëáîãäîõ õóóëü, òîãòîîìæèä îðóóëàõ
øààðäëàãàòàé íýìýëò, ººð÷ëºëòèéí ñàíàëóóäûã çîõèõ ãàçðóóäàä õ¿ðã¿¿ëñýí. ¯¿íä:
“Ìàëûí óäìûí ñàí, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ òóõàé”, “Õ¿íñíèé òóõàé”,
“Ñòàíäàðò÷èëàë, òîõèðëûí ¿íýëãýýíèé òóõàé”, “Àðèóí öýâðèéí òóõàé”, ”Òºðèéí õÿíàëò
øàëãàëòûí òóõàé”, “Óðãàìàë õàìãààëàë, õîðèî öýýðèéí òóõàé”, “Ìàë õóëãàéëàõ ãýìò
õýðýãòýé òýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òóõàé”, “Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíû òóñãàé
çºâøººðëèéí òóõàé”, “Ýêñïîðòûí òàòâàðûí õýìæýýã òîãòîîõ òóõàé” çýðýã õóóëèóäàä
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ñàíàë áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä
õ¿ðã¿¿ëñýí áàéíà.
Áàéãóóëëàãûí äîòîîä ¿éë àæèëëàãààíä ìºðäºõ “Õèë, ã¿íèé õÿíàëòûí ä¿ðýì”,
“Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí óëñûí áàéöààã÷äûí ¸ñ ç¿éí ä¿ðýì”, “Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí óëñûí
/àõëàõ/ áàéöààã÷èéí ýðõ îëãîõ, ñóíãàõ, ò¿äãýëç¿¿ëýõ, áóóðóóëàõ, õ¿÷èíã¿é áîëãîõ æóðàì”,
“Æóðìûí õàøààíû àæèëëàõ æóðàì”, “Àæëûí áàéðíû ä¿ãíýëò îëãîõ æóðàì”, “Àëáàíû
çºâëºëèéí àæèëëàõ æóðàì” çýðýã ýðõ ç¿éí àêòóóäûã øèíýýð áîëîí øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëæ áàòëóóëëàà.
“Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà, Òàãíóóëûí áàéãóóëëàãûí õàìòðàí àæèëëàõ
æóðàì”, “Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà, Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí õàìòðàí àæèëëàõ
æóðàì”, “Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí óëñûí áàéöààã÷ààñ çàõèðãààíû çºð÷ëèéí õýðýã
á¿ðòãýëòèéí àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, ò¿¿íä ïðîêóðîð õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ûí äàãóó äýýðõ
áàéãóóëëàãóóäòàé áàéíãà õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
ßàì, áóñàä ãàçðóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ òºëºâëºãºº ãàðãàí õóóëü ýðõ ç¿éí
îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, õóóëü òîãòîîìæèéã ñóðòàë÷ëàõ, ñóðãàëò, ñåìèíàð çîõèîí
áàéãóóëàõ, õàìòàðñàí øàëãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ çýðãýýð õàìòðàí àæèëëàëàà.
22. Õÿíàëò øàëãàëòûí àæëûã áàòàëãààæóóëàõ çîðèëãîä íèéö¿¿ëýí
ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ëàáîðàòîðèéí ÷àäàâõèéã
ñàéæðóóëíà.
ͯÁ-ûí Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãûí “Èìïîðòûí õ¿íñíèé õÿíàëò”
òºñëèéí øóãàìààð íèéò 50.0 ñàÿ òºãðºãèéí ¿íýòýé áàãàæ, òîíîã òºõººðºìæ àâ÷ õ¿íñíèé
4
íýìýëòèéã òîäîðõîéëîõ ëàáîðàòîðè, Íåôòü òîñëîõ ìàòåðèàëûí 纺âðèéí ëàáîðàòîðè
áàéãóóëñàí.
Áàêòåðèéí ýíäîòîêñèí LAL òåñòèéí àðãûã øèíæèëãýýíä íýâòð¿¿ëæ, LAL-ûí
òåñòèéí ëàáîðàòîðèéã áàéãóóëñàí.
Õÿíàëò øàëãàëòûí àæëûí áàòàëãààæóóëàëòûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð
ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýý, ñîðèëò òóðøèëòàä îð÷èí ¿åèéí àðãóóäûã íýâòð¿¿ëæ áàéíà.
ÓÌÕÃàçðûí äýðãýä òýñýð÷ äýëáýðýõ áîäèñ, òýñýëãýýíèé õýðýãñëèéí ìàðê, àíãèëàë, õ¿÷èí
÷àäàë, àøèãëàõ õóãàöàà, ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãàæ áóé ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ
õÿíàëòûí ëàáîðàòîðèéã áàéãóóëàõ òàëààð ñóäàëãàà õèéæ, çóðàã òºñºë, õºðºí㺠çàðäëûí
òîîöîîã ãàðãàí òºñºë áîëîâñðóóëñàí áîëîâ÷ ëàáîðàòîðèéã áàéðëóóëàõ íóòàã äýâñãýðèéí
áàéðøëûã òîäîðõîéëîîã¿é, îëîí óëñûí ò¿âøèíä ëàáîðàòîðèä áàéâàë çîõèõ èæ á¿ðýí
òîíîã òºõººðºìæèéí ñóäàëãààã ãàðãààã¿é, ëàáîðàòîðèéí ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîéëñîí
õýòèéí çîðèëò, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ñóäàëãàà õèéãäýýã¿é áàéíà.
2. Òºðèéí óäèðäëàãà, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, íèéãìèéí
áàÿëãèéã á¿òýýõýä îðîëöîõ èðãýäèéí ýðõ, áîëîìæèéã ºðãºæ¿¿ëýõ, ç¿é ¸ñíû
òºâëºðëèéã áîäëîãîîð çîõèöóóëàõ, ò¿¿õýí óëàìæëàë, îð÷èí öàãèéí øààðäëàãàä
íèéö¿¿ëýí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèéí ººð÷ëºëòèéã öîãö áàéäëààð õèéíý. Ýíý
çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
23. Èðãýäýä ¿ç¿¿ëäýã ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë, õàðèëöàà õîëáîî çýðýã
çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õàäãàëàõ çàìààð îäîîãèéí
çàñàã çàõèðãààíû á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòàä ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëûã
ñóäàëæ øèéäâýðëýíý.
Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга, Барилга, хот байгуулалтын сайдын
хамтарсан тушаалаар батлагдсан ажлын хэсэг Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг
дэвсгэрийн хуваарийí шинэчилсэн анхны хувилбарыг боловсруулж 2005 онä Монгол
Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн барьсан. Төслийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч зарчмын хувьд
дэмжиж, áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð çîõèõ çºâëºìæ, ÷èãëýë ºãñíèé äàãóó 2 äàõü
õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëæ 2007 îíû 1 ä¿ãýýð óëèðàëä Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð
õýëýëö¿¿ëýõýýð òºëºâëºí àæèëëàæ áàéíà.
Ýõíèé ýýëæèíä íýãòãýõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çñýí õ¿í àì öººí, ãàçàð íóòàã áàãàòàé,
ººð õîîðîíäîî 50 êì õ¿ðòýë çàéòàé 5 àéìãèéí 10 ñóìûã ñóäëàí, òýäãýýðèéí óäèðäëàãà,
èðãýäèéí òºëººëëèéã îðîëöóóëñàí óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ “Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã
äýâñãýðèéí íýãæèéã øèíý÷ëýõ òàëààð çàðèì îðîí íóòàãò õèéñýí ñóäàëãàà, àðä èðãýäýýñ
àâñàí ñàíàë àñóóëãûí ä¿íãèéí òóõàé”, “Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéí
õóâààðèéã ººð÷ëºõ õýðýãöýý, øààðäëàãà” ñýäâ¿¿äýýð Çàñãèéí ãàçðûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçàð
áîëîí îðîí íóòãèéí óäèðäëàãà, ýðäýìòýí, ìýðãýæèëòí¿¿äòýé ñàíàë ñîëèëöîæ, çºâëºìæ,
÷èãëýë ãàðãàëàà.
Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéã øèíý÷ëýõ õýä õýäýí àæëûí õýñã¿¿ä
àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýð àæëûí õýñã¿¿ä íü Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãýì, õóóëü ýðõ
ç¿é, óëàìæëàë, çàí çàíøëûã засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжид өөрчлөлт
оруулахòàé õîëáîãäóóëàí төрийн үйлчилгээг чанартай хүргэх үйл ажиллагаатай
óÿëäóóëàí ñóäàëæ, àíõíû áîëîí îäîî áîëîâñðóóëæ áàéãàà 2 äàõü øàòíû òºñºëä òóñãàæ
îðóóëñàí.
24. Õºäººíººñ õîò, ñóóðèí ãàçàð óðóó ÷èãëýñýí õ¿í àìûí øèëæèëò,
õºäºë㺺íèéã çàõ çýýëèéí àðãààð çîõèöóóëíà.
Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хуваарèéã шинэчлэõ
àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä бүлэг, суурины төвүүдийí òîãòîëöîîã õàìò шийдвэрлэíý.
25. Õ¿í àì îëíîîð òºâëºð÷ ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý õºãæèõ áîëîìæòîé õîò
ñóóðèí, á¿ñèéí òºâ¿¿äèéã õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîäëîãîîð äýìæèíý.
 Сүүлийн жилүүдэд боловсруулж УИХ, Засгийн газраар батлуулсан “Бүсчилсэн
хөгжлийн үзэл баримтлал”, “Эдийн засгийн бүсийн хөгжлийн хөтөлбөр”, “Бүсүүдийн
хөгжлийн дунд хугацааны стратеги”, “Тулгуур төв 8 хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”,
“Бүсийн хөгжлийг дэмжих сан”, “Санд хөрөнгө хуримтлуулах, зарцуулах, хяналт тавих
журам” зэрэг бодлогын чанартай баримт бичгүүдэд хүн ам олноор төвлөрч үйлдвэрлэл,
үйлчилгээ хөгжих боломжтой хот суурин газрууд, бүсийн төв хотуудыг тогтоосны гадна
тэдгээрийí хөгжлийг хөрөнгө оруулалтын бодлогоор дэмжих нөхцлийг бүрдүүлж өгсөн.
Иймд дээрх баримт бичгүүдэд дэвшүүлсэн тэргүүлэх зорилтуудыг хэрэгжүүлэх арга
хэмжээг Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх жил бүрийн үндсэн чиглэл,
улсын төсөв, бүсийн хэлэлцээрт үе шаттайгаар тусган хэрэгжүүлэх ажлыг зохион
байгуулж байна.
2005 онд БНХАУ-ын “ZTE” компани, МЦХ ХК-уудтай хамтран хөдөөгийн
холбоонд ашиглахад тохиромжтой 3 дахь үеийн CDMA 2000 1X технологид суурилсан
450МГц-ийн үүрэн телефоны технологийг Улаанбаатар хот, Хэнтий аймгийн Өндөрхаан,
Багануур дүүрэгт туршиж хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэв.
Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос зарласан үүрэн телефоны CDMA-
450 технологийн сүлжээ байгуулах, үйлчилгээ эрхлэх сонгон шалгаруулалтад Жи Мобайл
ХК шалгарч, 21 аймаг, 173 сум, суурин газрыг хамарсан сүлжээ байгуулж, 15 аймаг, 39
сум, суурин газарт дамжуулах системээ ажилд оруулаад байна.
Булган-Дашинчилэн чиглэлийн шилэн кабелийн дамжуулах сүлжээ байгуулах
төслийг хэрэгжүүлж 2005 оны 5-р сард ашиглалтанд хүлээлгэж өглөө.
Хөвсгөл аймгийн Мөрөн, Шинэ-Идэр, Жаргалан, Их-Уул, Завхан аймгийн
Тосонцэнгэл, Тэлмэн, Идэр, Нөмрөг, Яруу, Улиастай, Түдэвтэй, Сонгино, Увс аймгийн
Зүүнхангай, Хяргас, Малчин, Улаангом, Өмнөговь, Ховд аймгийн төв, Баян-Өлгий
аймгийн Алтанцөгц, Гурванбулаг, Архангай аймгийн Өгийнуур, Батцэнгэл зэрэг 4 аймаг,
23 сумдыг холбосон “Монгол Улсын баруун болон баруун хойд чиглэлийн шилэн
кабелийн сүлжээ байгуулах” төслийг 2006 онд хэрэгжүүлж дуусгалаа.
Мөн Арвайхээр, Баянгол, Сайхан-Овоо, Мандалговь, Булган, Даланзадгад зэрэг
3 аймаг, 4 сумыг хамарсан “Баруун болон баруун урд чиглэлийн шилэн кабелийн сүлжээ
байгуулах” төслийг 2006 оны 4-р сараас эхлэн хэрэгжүүллээ.
Мобиком ХК-ийн хөрөнгө оруулалтаар Өвөрхангай, Баянхонгор аймгийн
чиглэлд Лүн, Элсэн тасархай, Хархорин, Хужирт, Арвайхээр, Хайрхандулаан, Нарийн
тээл зэрэг 8 сумыг холбосон 570 км урттай шилэн кабелийн сүлжээ байгуулах ажлын
гүйцэтгэл дуусах шатандаа ороод байна.
Çàñãèéí ãàçðûí “Ìàë ñ¿ðãèéã ãàí, çóäààñ õàìãààëàõàä òóñëàõ ¿íäýñíèé
õºòºëáºð”, “Øèëìýë õýýëò¿¿ëýã÷ õºòºëáºð”, “Ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóéí õºãæëèéã äýìæèõ
õºòºëáºð”-¿¿äèéí õ¿ðýýíä 2004-2005 îíä íèéò 194 èðãýä, ôåðìåð¿¿äèéí òºñºëä 763.2
ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýâ.
2006 îíä óëñûí òºñºâ áîëîí òóñãàé çîðèóëàëòûí ñàíãóóäàä òºâëºðñºí
õºðºí㺺ð íèéò 45 àæ àõóéí íýãæ, èðãýíä 316.2 ñàÿ, Ôðàíöûí õ¿íñíèé òóñëàìæèéí
õàìòàðñàí õîðîîíû õóðëûí øèéäâýðýýð 23 àæ àõóéí íýãæèä 84.4 ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéí
äýìæëýã ¿ç¿¿ëýâ.
Öºì ñ¿ðãèéí ¿ðæëèéí àæ àõóé áèé áîëãîõ çîðèëãîîð “Ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóéí
õºãæëèéã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä 2005-2006 îíä ñ¿¿íèé áîëîí ìàõíû ÷èãëýëèéí
ºíäºð àøèã øèìòýé íèéò 210 òîëãîé ñààëèéí áîëîí ìàõíû ¿õýð, 190 ýõ çºãèé èìïîðòîëæ
15 àæ àõóéä îëãîâ.
Зуунмод, Чойбалсан, Өндөрхаан, Улаанбаатарын тулгуур төвүүдийн ерөнхий
төлөвлөгөөний төслийг боловсруулан, õот бүрийн хөгжлийн томоохон төсөл, дэд бүтцийн
арга хэмжээг тодорхойлж, 2006-2008 онд хөрөнгө оруулалтын бодлогоор дэмжих
тайлбар, саналыг Ерөнхий төлөвлөгөөний төсөлд тусгав.
Бүсийн тулгуур хотын хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлийг тогтоон, Төсвийн хүрээний
2007-2009 оны дунд хугацааны бодлогод харгалзан үзсэн ба төсвийн 2006 оны хөрөнгө
оруулалтад бүсийн болон орон нутгийн хөгжлийг дэмжих зорилгоор 7.6 тэрбум төгрөг
тусган санхүүжүүлñýí байна. Мөн бүсийн тулгуур төвүүдэд мэргэжлийн сургалт
үйлдвэрлэлийг дэмжиж 2006 онд 1.0 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдñэí байна.
5
Засгийн газраас 2007 онûã “Èх бүтээн байгуулалт-шинэ ажлын байр
нэмэгдүүлэх жил” болгохоор зарласантай холбогдуулж 2007 онд орон нутаг, бүс нутгийн
хөгжлийг дэмжих чиглэлээр îðîí íóòàãò нийтдээ 199.0 тэрбум төгрөгийн хөрөнгº
îðóóëàëò õèéõýýð төсөвт суулгаж ºгсºн.
Азийн хөгжлийн банк (АХБ)-ны санхүүжилтээр хэрэгжих “Бүс нутгийн авто замыг
хөгжүүлэх төсөл”-ийн зээлийн гэрээ, БНСУ-ын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлийн
хөрөнгөөр хэрэгжих “Бүс нутгийн авто зам хөгжүүлэх /Чойр-Сайншандын хэсэг/ төсөл”-
ийн зээлийн гэрээг 2005 онд УИХ-аар соёрхон батлуулав. Энэхүү төслүүдийн хүрээнд 456
км авто замыг барьснаар ”Мянганы зам” хөтөлбөрийн босоо тэнхлэгийн зам болон Азийн
авто замын нэгдсэн сүлжээнд орсон АH-3 чиглэлийн замыг бүрэн дуусгаж, Монголоор
дайруулан ОХУ, БНХАУ болон бусад оронд зорчих бололцоог бий болгоно.
̺í ХБНГУ-ын Засгийн газрын 4.0 сая еврогийн хөнгөлөлттэй зээл, 500.0
мянган еврогийн буцалтгүй тусламжаар хэрэгжих “Орон нутгийн замыг сайжруулах”
төслийн зээлийн гэрээг 2006 оны 1 дүгээр сард УИХ-аар соёрхон батлуулсан. Энэхүү
төслөөр Дархан хот, Улиастай хот орчмын замуудыг сайжруулах юм.
АХБ-ны 28.0 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр “Хот
байгуулалт, орон сууцны төсөл”-ийг хэрэгжүүлэхээр хэлэлцээ хийж байна.
Улиастай, Дархан õîòóóäàä Монгол Улсын Засгийн газар, ХБНГУ-ын Засгийн
газар хоорондын Хөгжлийн хамтын ажиллагаа төвлөрч байгаа бөгөөд 7.4 сая еврогийн
буцалтгүй тусламжаар “Бүс нутгийн эдийн засгийг дэмжих” төсөл хэрэгжүүлэхээр 2004
онд ноот бичиг солилцсон.
Дархан, Улиастай õîòûн бүс нутагт ХБНГУ-ын Техник туслалцаагаар
хэрэгжүүлэх “Бүс нутгийн эдийн засгийн чадавхийг дэмжих” урт хугацааны төслийн Гэрээг
хоёр талаас үзэглэж, үйл ажиллагааг эхлүүлэх бэлтгэл ажлыг хангаж байна.
26. Çàñàã çàõèðãààíû íýãæ¿¿äèéã ýäèéí çàñãèéí õóâüä áèå äààí õºãæèõ
áîëîìæîî íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áîäëîãûã äýìæèíý.
Зүүн бүсийн эдийн засгийн хувьд бие даан хөгжих боломжоо нэмэгдүүлэхэд
газар болон газраас үүдэлтэй байгалийн нөөцийг зөв зохистой ашиглах, хамгаалах
бодлогыг бүсийн байгаль, нутаг дэвсгэрийн нөхцөлтэй нь уялдуулан 2000-2010 онд
хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө боловсруулæ, УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороонд
хүргүүлэв.
Бүс, аймгуудын газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах
арга зүйг бэлтгэж, энэ талаар орон нутгийн газрын албадад 5 удаа чиглэл өгсөн.
Барилга, хот байгуулалтын сайдын аймгуудын Засаг дарга нартай байгуулсан
Санамж бичигт 17 аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө
боловсруулахаар тусгàñíààñ Орхон, Дорнод, Өмнөговь, Дундговь, Увс, Төв, Говь-Алтай,
Архангай, Өвөрхангай, Дорноговь, Дархан-Уул аймгууд төлөвлөгөөгөө батлуулаад байна.
“Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хуваарийг өөрчлөх санал
боловсруулах” ажлын хэсгүүд аймаг, баг, сумдын эдийн засгийн чадавхи, төсвийн орлого,
зарлагын тооцоог бүсчилсэн хөгжилтэй уялдуулах үндэслэл, судалгаа тооцоо хийж
ñàíàëàà тусган Ìîíãîë Óëñûí Ерөнхийлөгчид танилцуулав.
Нөгөө талаас Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжүүд нэгдэх санаачлагыг
төсөв, санхүүгийн бодлогоор дэмжих асуудлын хүрээнд 2007 оны төсөвт бүс нутгуудад
жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх чиглэлээр 810.0 сая төгрөгийн хөрөнгийг Үйлдвэр
худалдааны сайдын багцад тусгаж өгсөн болно.
Засгийн газрын 2005 оны 39 дүгээр тогтоолоор “Бүсийн хөгжлийн сан”-гийн
журмыг батлан мөрдүүлж, áүсийнхээ хэмжээнд аймгууд хөрөнгө, хүчээ нэгтгэн хөгжлийн
асуудлаа хамтран шийдвэрлэх эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэв.
Óã æóðàì áàòëàãäñàíòàé õîëáîãäóóëàí Бүсийн ¿ндэсний хорооны үйл
ажиллагааг 2006 оноос эхлэн төсвөөс санхүүжүүлж байгаа бөгөөд 2007 оны төсөвт 255.1
сая төгрөг, Бүсийн зөвлөлд 29.0 сая òºãðºã тусгагдан батлагдсан áîëíî.
Хөдөө орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, орон нутгийн төсвийн эрх мэдлийг
нэмэгдүүлэх, тулгамдаж байгаа асуудлыг цаг алдалгүй шуурхай шийдвэрлэх ач
холбогдол зэргийг харгалзан 2007 онд орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтад 24.2
тэрбум төгрөг төлөвлөсөн. Тухайлбал, орон нутгийн төсвөөс их засвар хийх, тоног
төхөөрөмж авахад зориулж сум бүрт 10.0 сая, аймгийн төвийн сумдад 15.0 сая, аймаг
бүрт 20.0 сая, орон нутгийн хөрөнгө оруулалтад зориулан аймаг бүрт дунджаар 400.0-
500.0 сая төгрөг төлөвлөсөн.
27. Á¿ñ¿¿äèéí áàéðøëûí îíöëîã, äàâóó òàë, õºãæëèéí áîëîìæèä íü íèéöñýí
õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëíý.
Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийí õóâààðèéã шинэчлэн боловсруулж
байна. Бүсийн тулгуур төв хотуудыг тогтоож, тэдгээрийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө
болон манай орны эдийн засгийн 5 бүсийн хөгжлийн хөтөлбөр, уг хөтөлбөрийг
хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө зэргийг Çàñãèéí ãàçðûí 2005 оны 201, 202
äóãààð тогтоолоор батлан, хэрэгжилтийг хангах зорилгоор шаардагдах хөрөнгийн эх
үүсвэрийг жил бүрийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөө болон орон нутгийн хөрөнгө,
гадаадын зээл, туслаìжийн төслүүдэд хамруулах ажлыг үе шатòàéãаар зохион байгуулж
байна.
Мөн Улаанбаатар хотыг 2020 он õ¿ðòýë хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг Япон
Улсын тусламжаар 2008 îíä боловсруулæ äóóñãàõààð õî¸ð òàë ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã
çóðæ, àæëûí õýñýã àæèëëàæ áàéíà.
Засгийн газрын 2005 оны 38, 39 дүгээр тогтоолоор “Бүсийн хөгжлийн сан”,
“Бүсийн хэлэлцээрийн журам”-ûã батлан Баруун, Хангайн, Төвийн, Зүүн бүсийн хөгжлийн
хөтөлбөрт тусгагдсан тэргүүлэх чиглэлийн зорилт, арга хэмжээг эдийн засаг, нийгмийг
2006-2008 онä хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд тусган хэрэгжүүлж байна.
“Бүсийн хөгжлийг дэмжих сан” бүрдүүлэхýä Засгийн газраас санхүүгийн
дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг шийдвэрлэж, эх үүсвэрийг нь 2007 оны улсын төсөвт тусган,
сангийн үйл ажиллагааг эхлүүлэхээр урьдчилан тоîцож байна.
Баруун, Хангайн, Төвийн, Зүүн бүсийн хөгжлийг дэмжих холбоо, агентлагуудыг
дэмжин байгуулж, тэдгээрийн төлөөллийг бүсийн Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд оруулан,
ажилд нь шаардлагатай зөвлөгөө өгч, мэдээллээр ханган ажиллаж байна. Бүс нутгийн
хөгжлийг түргэтгэхэд иргэд, ТББ-ын оролцоог хангах арга замыг Бүсүүдийн хөгжлийн
хөтөлбөрт тусгав.
28. Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áîëîí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû
ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
“Ìîíãîë Óëñûí Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ, ò¿¿íèé óäèðäëàãûí òóõàé
õóóëèéã ÓÈÕ-ààð áàòëóóëàí óã õóóëüä íèéö¿¿ëýí áîëîâñîí õ¿÷íèé áîñîî òîãòîëöîîã
çîõèöóóëñàí çàðèì õóóëèóäàä íýìýëò, ººð÷ëºëòèéã îðóóëàâ.
29. Òºðèéí ñ¿ëä, äàëáàà, áýëãýäëèéã èðãýä ºðãºíººð õ¿íäýòãýí õýðýãëýõ,
òýäýíä ò¿¿õ, ñî¸ë, ýõ îðíîîðîî áàõàðõàõ õ¿ì¿¿æèë îëãîõûã äýìæèíý.
“Òºðèéí áýëãý òýìäãèéí òóõàé” õóóëüä òºðèéí ñ¿ëä, äàëáàà, áýëãýäëèéã èðãýä
ºðãºíººð õ¿íäýòãýí õýðýãëýõ, òýäýíä ò¿¿õ, ñî¸ë, ýõ îðíîîðîî áàõàðõàõ
õ¿ì¿¿æèë îëãîõûã äýìæñýí çààëòóóäûã íýìýëò, ººð÷ëºëòººð îðóóëàí
õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
3. Òºðèéí àëáà, íèéãìèéí àìüäðàëûã õýò óëñ òºðæñºí, ºðººñãºë øàëãóóð,
óëñ òºðèéí õóâààãäìàë áàéäëààñ àíãèæðóóëæ, òºðèéí àëáàíû øàëãóóð íü çºâõºí
ìýðãýøëèéí áîëîí óã àëáûã ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð, èðãýäýä ¿éë÷ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé
÷àíàð, ò¿âøèíãýýð òîäîðõîéëîãääîã áîëãîíî. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
30. Òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷äûã íàìûí õàðüÿàëàëã¿é áîëãîæ, óëñ òºðèéí
àëáàí òóøààëûí õàìðàõ õ¿ðýýã áàãàñãàíà.
Òºðèéí àëáàíû òîãòâîðòîé, ìýðãýøñýí áàéäëûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ òºðèéí æèíõýíý
àëáàí õààã÷äûã íàìààñ ò¿äãýëçýõ àëáàí òóøààëä õàìààðóóëàõààð íàìûí ãèø¿¿íýýñ
6
ò¿äãýëçâýë çîõèõ àëáàí òóøààëûí òàëààð Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îðóóëàõ õóóëèéí òºñë¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ байна.
Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä ÄÒÃ-ûí òýðã¿¿í íü óëñ òºðèéí àëáàí òóøààëòàí
áàéõ òóõàé çààëòûã ººð÷ëºõ, òýäíèéã íàìûí õàðúÿàëëààñ àíãèä áàéõ òóõàé ñàíàë
áîëîâñðóóëæ_ ÓÈÕ-ûí Áàéíãûí õîðîîíä òàíèëöóóëàâ. Äèïëîìàò àëáàíû òóõàé õóóëüä
ýë÷èí ñàéäûã äèïëîìàò àëáàí òóøààëä îðóóëàí òîîöñîí íýìýëò, ººð÷ëºëò îðæ, òºðèéí
òóñãàé àëáàí õààã÷ áàéõààð õóóëü÷ëàâ.
31. Òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷èéã óëñ òºðèéí ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãààíä
îðîëöîõ, ò¿¿íä çîðèóëàëòûí áóñ òºñâèéí ìºíãº, òºðèéí ºì÷ õºðºíãèéã
äàé÷ëàõ, ìàøèí óíàà àøèãëàõûã õîðèãëîíî.
Ñîíãóóëèéí òóõàé õóóëèéí 37.11.16-ä “òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷èéã
ñîíãóóëèéí ñóðò÷èëãààíä àëèâàà õýëáýðýýð òàòàí îðîëöóóëàõ”-ûã õîðèãëîñîí çààëò îðæ
ìºðäºãäºæ ýõëýâ.
32. Òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷ íü òºðèéí àëü íýã øàòíû ñîíãóóëüä íýð
äýâøèã÷ýýð îðîëöîõ áîë ¿¿ðýãò àæëààñàà ÷ºëººëºãääºã æèøèã òîãòîîíî.
Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé áîëîí ò¿¿íòýé
óÿëäóóëàí ººð÷ëºëò îðóóëàõ áóñàä õóóëèéí òºñë¿¿äèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
33. Òºðèéí àëáàíä àæèëä îðñîí õ¿ì¿¿ñýýñ àëü íýã íàìä ãèø¿¿íýýð ýëñýõèéã
øààðäàõ, ãèø¿¿í÷ëýëèéí áàéäëûã àñóóõ, øàëãóóð áîëãîõûã õîðèãëîíî.
Òºðèéí àëáàíû çºâëºëèéí 2004 îíû 18 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Òºðèéí
àëáàí õààã÷èéí õóâèéí õýðýã õºòëºõ æóðàì”-ûí õàâñðàëò áîëîõ “Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí
àíêåò, Ìàÿãò ¹1”-ä íàìûí õàðúÿàëàëòàé õîëáîãäñîí àñóóäëûã òóñãààã¿é áîëíî.
Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí áàðüñàí ÒÀÒÕ-ä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëèéí òºñºëä íàìûí õàðúÿàëëààñ ò¿òãýëç¿¿ëýõ òóõàé òóñãàñàí áîëíî.
Õî¸ð. ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ
Íèéãìèéí áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëò íü ºðõ ãýðèéã äýìæèí òýòãýõ, äóíäàæ
îðëîãîòîé õýñãèéí õóâèéí æèí áîëîí èðãýäèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã ¿ëýìæ
íýìýãä¿¿ëýõ, õ¿íèé õºãæëèéã á¿õ òàëààð äýìæèõýä îðøèíî. Äýýðõ áîäëîãûí
õ¿ðýýíä:
1. Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ, àæèëã¿éäýë, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ,
íèéãìèéí õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ çîðèëòóóäûã óÿëäóóëàí çîõèöóóëæ, àéë ºðõèéí
àìüæèðãààã äýìæèõýä ÷èãëýñýí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí öîãö áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.
34. ÌÀÕÍ, “Ýõ îðîí – Àðä÷èëàë” ýâñëèéí ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºðò
îðñîí íèéãìèéí øèíæòýé àìëàëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä ºðõèéí
îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ çîðèëòòîé óÿëäóóëàí
îíîâ÷òîé, õàÿãëàñàí, õ¿íäýý õ¿ðñýí õýëáýðýýð õàíãàõûã çîðüæ “Õ¿¿õäèéí
ìºí㺔 õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëíý. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä íýã
õ¿íä íîãäîõ îðëîãî íü àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ äîîä ò¿âøèíãýýñ
äîîãóóð ºðõèéí ãóðàâ áà ò¿¿íýýñ äýýø 0-18 íàñíû õ¿¿õýä á¿ðò ñàð òóòàì
3000 òºãðºã îëãîíî. Óã ìºíãèéã 2005 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ
ýõëýí îëãîæ ýõýëíý.
Äýëõèéí Áàíê Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîëîí Àçèéí Õºãæëèéí Áàíêòàé
õàìòðàí íèéãìèéí õàëàìæèéí õºòºëáºð¿¿ä, òóõàéëáàë “Õ¿¿õäèéí ìºí㺔 õºòºëáºðò
õÿíàëò, øèíæèëãýý, ¿íýëãýý õèéõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
Ýíý òºñëèéí õ¿ðýýíä “Õ¿¿õäèéí ìºí㺔 õºòºëáºðèéí ¿íýëãýýíèé òîîí
ìýäýýëëèéã áèé áîëãîõ çîðèëãîîð ºðõèéí ò¿¿âýð ñóäàëãààã ÿâóóëàõ ¯ÑÃ, ÍÕÕß, ͯÁÕÕ,
Äýëõèéí áàíêíû õîîðîíä õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëæ, õàðèëöàí îéëãîëöëûí
ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí áîëíî.
̺í Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Õ¿¿õäèéí ìºí㺔-íèé õºòºëáºð áîëîí
íèéãìèéí õàëàìæèéí áóñàä õºòºëáºðèéí ÿâö, õ¿í àìûí àìüæèðãààíä ¿ç¿¿ëæ áóé
íºëººëëèéã òîäîðõîéëîõîä øààðäëàãàòàé òîîí ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëýýä áàéíà.
ªðõèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõòîé õîëáîãäóóëàí óã àðãà÷ëàëûã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõîîð ÍÕÕß-íû Ìýäýýëýë, ñóäàëãàà, ¿íýëãýýíèé ãàçðààñ óã àðãà÷ëàëä
øèíæèëãýý õèéæ, ñàíàë áîëîâñðóóëààä áàéíà.
̺í ͯÁÕÕ-ò ñàíàë òàâüñíààð óã àðãà÷ëàëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîîð òåíäåð
çàðëàí “Íèéãìèéí õàëàìæ, õ¿íèé íººö” ñàí ÒÁÁ-ûã øàëãàðóóëæ, àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà.
“Õ¿¿õäèéí òºëºº ñàí” áàéãóóëàí, ä¿ðìèéã Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð áàòëàí
àæèëëàæ áàéíà.
ÓÈÕ-ààð 2006 îíû 5 äóãààð ñàðä áàòëàãäñàí “Õ¿¿õäýä òýòãýìæ îëãîõ, õ¿¿õýä,
ãýð á¿ëä ìºíãºí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ òóõàé” õóóëèàð 0-18 íàñíû á¿õ õ¿¿õäýä òîäîðõîé
íºõöºëòýéãýýð òýòãýìæ îëãîõîîð áîëñîí.
Õ¿¿õäèéí òýòãýìæèéã ãýð á¿ëäýý àìüäàð÷ õ¿ì¿¿æèæ áàéãàà áîëîí, ñóðãóóëèéí
íàñíû õ¿¿õýä íü ñóðãóóëüä õàìðàãäñàí íºõöºëä îëãîõ þì. Ò¿¿í÷ëýí ãàäààä óëñûí íóòàã
äýâñãýðò ò¿ð àìüäàð÷ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí õàðúÿàò õ¿¿õýä ýíý òýòãýìæèéã àâàõ ýðõòýé
áîëëîî.
2006 îíû æèëèéí ýöñèéí áàéäëààð 874.5 ìÿíãàí õ¿¿õäýä 26.6 òýðáóì òºãðºãèéã
îëãîñîí áàéíà.
ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí ñàí, Õ¿í àìûí ñàíãèéí äýìæëýãòýéãýýð Óâñ, Õîâä,
ªâºðõàíãàé, Áóëãàí àéìàã, íèéñëýëèéí Ñîíãèíîõàéðõàí, Áàãàíóóð ä¿¿ðýãò ºðõ, õ¿í àìûí
ìýäýýëëèéí áààçûã áèé áîëãîõ àæëûã òóðøèæ ýõëýýä, á¿õ ºðõººñ òóñãàé ìàÿãòààð
àñóóëãà àâ÷, ìýäýýëëèéã òóñãàé ïðîãðàììûí òóñëàìæòàéãààð íýãòãýí áîëîâñðóóëààä
áàéíà.
Èéì òóðøèëòûã àéìàã, ä¿¿ðýã á¿ð ººðñ人 áèå äààí çîõèîí áàéãóóëàõ òàëààð
ÍÕÕ-èéí ñàéäòàé àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí áàéãóóëñàí 2007 îíû á¿òýýãäýõ¿¿í
íèéë¿¿ëýõ ãýðýýíä òóñãàñàí áîëíî.
35. ßäóóðàë, àæèëã¿éäëèéí òàëààð õèéãäñýí ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí ò¿¿íòýé
òýìöýõ áîäëîãûã õàÿãëàñàí, ¿ð ä¿íä òóëãóóðëàñàí õýëáýðýýð
õýðýãæ¿¿ëíý.
“Àæèëàõ õ¿÷íèé ò¿¿âýð ñóäàëãàà 2002-2003”, “ªðõèéí îðëîãî, çàðëàãà,
àìüæèðãààíû ò¿âøíèé ò¿¿âýð ñóäàëãàà 2002-2003” çýðýã ¿íäñýí ñóäàëãàà, õºäººãèéí
õºäºëìºð ýðõëýëò, õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí òºëºâ áàéäëûí ñóäàëãàà, òàõèð äóòóó
èðãýäèéí íýã óäààãèéí á¿ðòãýë, ò¿¿âýð ñóäàëãàà, Äóíä îðëîãîòîé õ¿ì¿¿ñèéã ýìçýã á¿ëãèéí
ýãíýýíä îðîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà çàìóóä, Ìàë÷äûí õºðºíãèéã ýäèéí çàñãèéí
ýðãýëòýä îðóóëàõ àðãà çàìûí ¿íýëãýý çýðýã íàðèéâ÷èëñàí ñóäàëãààíóóäûí òàéëàí,
çºâëºìæèéã ºíººãèéí ÿäóóðàë àæèëã¿éäëûã áóóðóóëàõ áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààíû
÷èãëýëòýé õàðüöóóëàí ñóäàëæ, ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ
òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ààð áàòëóóëëàà.
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ìýäýýëýë, äîòîîä ìýäýýíèé ìàÿãòóóäûã øèíý÷èëæ,
õºäºëìºð ýðõëýëò, àæèëã¿é÷¿¿ä áîëîí õºäºëìºðèéí áóñàä ñòàòèñòèê ìýäýýëë¿¿äèéã
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàâ. ¯¿íä:
Õºäºëìºð, íèéãìèéí õàëàìæ, äààòãàëûí àëáàí ¸ñíû áîëîí çàõèðãààíû
ñòàòèñòèêèéí íèéò 64 ìýäýýëëèéí ìàÿãò, çààâàð, ¿ç¿¿ëýëò, àðãà÷ëàëûã õÿíàæ
áîëîâñðóóëàâ.
Õºäºëìºð ýðõëýëò, àæèëã¿éäëèéí áàéäëûã äýëãýðýíã¿é òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð
“Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýýíèé á¿ðòãýëèéí”, “Àæëûí áàéð çàõèàëñàí áàéãóóëëàãûí
á¿ðòãýëèéí”, “Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãààñ çýýë àâàã÷äûí á¿ðòãýëèéí ìàÿãò”-
óóäûã øèíý÷ëýâ. Ýäãýýð çààâàð÷èëãàà, ìàÿãòóóäûí äàãóó ìýäýýëëèéã ãàðãàõ áîëñíîîð
àæèë ýðõëýëò, àæèëã¿éäëèéí òàëààðõ äîòîîä ìýäýýëëèéí àãóóëãà ñàéæèð÷, ä¿í
øèíæèëãýý õèéõ áîëîìæ íýìýãäëýý.
7
Òºð íèéãìèéí ç¿ãýýñ çàéëøã¿é òóñëàìæ äýìæëýã àâàõ, õàëàìæèä õàìðàãäàõ
èðãýäèéí øàëãóóðûã íàðèéâ÷ëàí òîäîòãîæ, ýìçýã á¿ëãèéí õ¿ì¿¿ñèéã èë¿¿ õàìðóóëàõ,
òýòãýìæèéã òîäîðõîé íºõöºë õàíãàñàí ¿åä îëãîõîîð õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëñàí.
Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâýð, íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèä õàìðàãäàõ åðºíõèé
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õóóëüä òóñãàæ ºãñºí áºãººä ÿäóó, íýí ÿäóó ºðõ èðãýíèéã
òîäîðõîéëîõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã ¯ÑÃ-òàé õàìòðàí ãàðãàñàí “ªðõ, èðãýíèé àìüæèðãààã
òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàë”-ûã õÿíàí ñàéæðóóëàõ çàìààð áîëîâñðîíãóé áîëãîõ þì.
Àõìàä íàñòàí áîëîí òàõèð äóòóó õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ ò¿ëýý, í¿¿ðñ, ñîíñãîëûí àïïàðàò,
ñóâèëàëûí çàðäàë çýðýã 17 òºðëèéí õºíãºëºëò ¿éë÷èëãýýã íýãòãýí 6 òºðëèéí öîãö
¿éë÷èëãýý áîëãîí ººð÷èëñºí. Ýíýõ¿¿ öîãö ¿éë÷èëãýý íü îäîîãèéí õóóëèàð àõìàä íàñòàí,
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä îëãîæ áàéãàà çàðèì õºíãºëºëò ¿éë÷èëãýýã õýðýãöýýòýé
ºðõ èðãýíä îíîâ÷òîé áàéäëààð õ¿ðãýõ çàð÷ìûí ¿íäñýí äýýð õýâýýð ¿ðãýëæëýí îëãîãäîõûí
çýðýãöýý ÿäóó ºðõèéí àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ íºõöºëò òóñëàìæ äýìæëýã¿¿äèéã øèíýýð
áèé áîëãîñîí. Òóõàéëáàë: ýíý õýñýãò íèéãìèéí àæèëòíû ç¿ãýýñ ýìçýã õýñãèéí ºðõ èðãýäýä
íèéãýì ñýòãýëç¿éí áîëîí õóóëü ýðõ ç¿éí çºâëºãºº ºãºõ, òýäíèéã îðëîãî áèé áîëãîõ
àìüæèðãààã äýìæèõ áóñàä õºòºëáºð¿¿äýä çóó÷ëàí äýìæèõ çýðýã øèíý ¿éë÷èëãýýã øèíýýð
áèé áîëãîîä áàéíà.
ÀÕÁ-íû “ÍÕÑÕÕ” òºñëèéí õ¿ðýýíä íèéãìèéí õàëàìæèéí àæèëòíóóäûí
÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. ̺í
óëñûí õýìæýýíä ñóì, õîðîîäûí íèéãìèéí àæèëòíóóäàä íèéãìèéí àæëûí îíîë, àðãà ç¿éí
÷èãëýëýýð ìýðãýø¿¿ëýõ á¿ñ÷èëñýí ñóðãàëòûã ÀÕÁ-íû äýìæëýãòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëëàà.
Ò¿¿í÷ëýí øèíý÷ëýí áàòëàãäñàí Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé áàãö õóóëèéí äàãóó
çîðèëòîä á¿ëýãò õ¿ðãýõ òóñëàìæ, ¿é÷èëãýýíèé ñòàíäàðò, àðãà ç¿éã øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
ßïîíû ßäóóðëûã áóóðóóëàõ ñàíãèéí äýìæëýãòýéãýýð “Òàõèð äóòóó õ¿íèé
õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ” òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà àìæèëòòàé õýðýãæèæ äóóñëàà. Óã
òºñëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýý, àæëûí øèíý ýõëýë¿¿äèéã òºñºëä õàìðàãäñàí
àéìàã, ä¿¿ðãèéí ÕÕ¯Õýëòýñ¿¿ä õàðèóöàí àæèëëàæ öààøèä ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÂÝÁ õóóäàñ,
ìýäýýëýëèéí ñàí, àðãà÷èëñàí çºâëºìæ, ñóäàëãààíû ìàòåðèàëóóäûã ÕÕ¯Ãàçàð
øèëæ¿¿ëýí àâ÷, àæèëëóóëæ áàéíà.
Õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí òýâ÷èøã¿é õýëáýð¿¿äèéã 2015 îí ãýõýä 95.0 õóâèàð
áóóðóóëàõ çîðèëò òàâüæ õºäºëìºð ÎÓÕÁ-ûí ÀÉÏÅÊ õºòºëáºðèéí 3 äàõü ¿å øàòûã 2005-
2009 îíóóäàä õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýí, õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿¿õäèéí áîëîâñðîë, õàìãààëàë,
ýðõ ç¿éí îð÷èí, ¿éë àæèëëàãààíû çàãâàð áèé áîëãîõ ÷èãëýëýýð 20 ãàðóé ¿éë àæèëëàãààã
õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí “Óóë óóðõàé äàõü õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéã õàëúÿ” óðèàí äîð îëîí
íèéòýä õàíäñàí óðèàëãûã íèéãìèéí ò¿íøëýã÷ òàëóóä õàìòðàí áàòàëãààæóóëæ ÎÓÕÁ-ûí
Æåíåâèéí 93 äóãààð ÷óóëãàíä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà. Óðèàëãûã áîäèò àæèë áîëãîõ ¿¿äíýýñ
2010 îíä óóë óóðõàé äàõü õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéã óñòãàõàä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíû
ãóðâàí òàëò òºëºâëºãººã áàòàëãààæóóëæ, óóë óóðõàé äàõü õ¿¿õäèéí õàìãààëëûã
ñàéæðóóëàõàä ñàëáàðûí áîäëîãûí óÿëäààã õàíãàõ, ýíý ÷èãëýëýýð îëîí íèéò, ò¿íøëýã÷
òàëóóäûí ÷àäàâõèéã äýìæèõýä çîðèóëæ, ÎÓÕÁ-ààñ òåõíèê, àðãà ç¿éí äýìæëýã àâàõààð
òîõèðîëöîîä áàéíà. 2006 îíû Õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí àñóóäëààðõè Äýëõèéí èëòãýëèéã
îëîí íèéòýä òàíèëöóóëæ, áîäëîãûí çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëàí, õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ͯÁÕÕ–èéí Ìîíãîë äàõü ñóóðèí òºëººëºã÷èéí
ãàçàðòàé õàìòðàí ßäóóðàë, Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí ìîíèòîðèíã, ¿íýëãýýíèé
¿íäýñíèé òîãòîëöîîã äýìæèõ òóðøèëòûí òºñëèéã 2006 îíîîñ õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà. Óã
òºñºë íü 1975.3 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí ºðòºãòýé 7 ãîë ãàðöòàé áºãººä òºñëèéí íýã
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü ÷èãëýëèéí ÿàìäûí ìîíèòîðèíãèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõýä
÷èãëýãäýõ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí “ÍÕÑÕÕ” òºñëèéí õ¿ðýýíä íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë
àæèëëàãààíû ìîíèòîðèíãèéí òîãòîëöîîã õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð çºâëºõ ¿éë÷èëãýý àâ÷,
÷àäàâõè áýõæ¿¿ëýõ ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
“Жендерийн мэдрэмжтэй төсөв боловсруулах чадавхи бэхжүүлэх нь” төслийг
НҮБ-тай хамтран 2003 оноос хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд энэ төслийн хүрээнд 2004 онд
сургалтууд явагдсан.
Мөн Íийгмийн хамгааллын салбарт зарцуулж буй улсын төсвийн хөрөнгө,
Хөдөлмөр эрхлэлтийн салбарт зарцуулж буй улсын төсвийн хөрөнгө áîëîí Хөдөлмөр
эрхлэлт, нийгмийн хамгааллын салбар дахь хандивлагчдын зээл, тусламжийн
зарцуулалтад хийсэн жендерийн дүн шинжилгээ гэсэн 3 судалгааг хийж, зөвлөмжийг
2005 оны төсөв болон 2006 оны төсвийн хүрээний мэдэгдлийг боловсруулахад ашиглав.
2006 онä íийтийг хамарсан ажилд хºдºлмºр эрхлээг¿й 17317 иргэíийг
хамруулж, 798.2 сая тºгðºã зарцуулсан. Íèéòèéã õàìàðñàí àæèëä õàìðàãäàãñäûí 64.6
õóâü íü ýìçýã á¿ëãèéí èðãýä áàéíà.
2006 îíä áàòëàãäñàí “Хºдºлмºр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü”-ä нийтийг хамарсан àæëûã ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð зохион
байгуулахаар ººрчлºлт оруулсан. Õºдºëмºр эрхлээг¿й эмзэг б¿лгийн иргэдýä купон
олгох замаар íийтийг хамарсан ажèлä оролцуулах боломж áèé áîëñîí.
Óëñûí õýìæýýíä çàì, ã¿¿ð çàñàõ, øèíýýð òàâèõ, îéã íºõºí ñýðãýýõ, ò¿ëø ò¿ëýý
áýëòãýõ, õîã õàÿãäàë çàéëóóëàõ, õîò ñóóðèíû òîõèæèëòûí àæèë õèéõ, áàðèëãûí çàñâàð
¿éë÷èëãýý õèéõ çýðýã îðîí íóòãèéí ÷àíàðòàé àæëóóäûã ýìçýã á¿ëãèéí èðãýäýýð õèéëãýæ
àæëûí ò¿ð áàéðààð õàíãàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëñàí.
“Зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн албан татварын тухай” хууль хэрэгжиж
эхэлснээр дэлхийн зах зээл дэх алт, зэсийн үнийн өсөлтөөс хамаарч 2006 онд “Монгол
Улсыг хөгжүүлэх сан”-д 177.5 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрөх урьдчилсан гүйцэтгэл
гарч байна.
Óã санãèéí õºðºí㺺ñ төсвийн орлогын тасалдлыг нөхөх, эдийн засгийн үр ашиг
өндөртэй хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлэх, нийгмийн хамгааллын зарим арга хэмжээг
авч хэрэгжүүлэхээр “Зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн албан татварын тухай” áîëîí
“Засгийн газрын тусгай сангийн хуулü”-ä тус тус хуульчилж өгсөн.
36. ßäóóðàë, àæèëã¿éäýë, àâèëãàëòàé òýìöýõ íü çºâõºí Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðýã
ãýñýí îéëãîëòûã ººð÷èëæ, ýíý ÷èãëýëä îðîí íóòàãò ýðõ øèëæ¿¿ëýõ,
õàðèóöëàãà ¿¿ð¿¿ëýõ òîãòîëöîîã ñóäàëæ õýðýãæ¿¿ëíý.
Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé, Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëæ, õºäºëìºð, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí
áîñîî òîãòîëöîîíîîñ îðîí íóòãèéí õýâòýý òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò
áèé áîëãîëîî.
Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé øèíý÷èëñýí õóóëèàð ºðõèéã ÿäóóä òîîöîõ, íèéãìèéí
õàìãààëëûí òýòãýâýð, òýòãýìæ ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ ýñýõèéã ñóì, õîðîîíû Çàñàã äàðãûí
çàõèðàìæààð øèéäâýðëýõýýð áîëëîî.
“Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé õóóëü”-ä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëèàð ìàë÷èä, õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷äèéã äýìæèõ ñóðãàëòûã “Õºäºëìºð
ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàí”-ãààñ Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòòýé óÿëäóóëàí çîõèîí
áàéãóóëàõààð çîõèöóóëñàí.
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 166 äóãààð òîãòîîëîîð “Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ
ñàíãààñ àæ àõóé ýðõëýõ ñóðãàëò, çºâëºãºº ºãºõ, ìýäýýëëýýð õàíãàõ ¿éë÷èëãýýíä äýìæëýã
¿ç¿¿ëýõ æóðàì”-ûã áàòàëæ, àæ àõóé ýðõëýëòèéí ñóðãàëòûã øàâü, ý÷íýý, çàéíû, îðîéí
ýýëæèéí ñóðãàëòààð çîõèîí áàéãóóëæ áîëîõîîð òóñãàëàà.
Àæ àõóé ýðõëýëòèéí øàâü ñóðãàëòàä 102 õ¿íèéã õàìðóóëæ çàðäàëä 2.3 ñàÿ
òºãðºãèéã Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãààñ çàðöóóëààä áàéíà.
Á¿ñèéí àðãà ç¿éí òºâ¿¿äèéã áàéãóóëæ, ÁÑØÓß, ÍÕÕß-íû õàðúÿà “Ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîë ñóðãàëòûí ìýðãýæèë àðãà ç¿éí òºâ”-èéí ìîäóëèéí ñàíä ìàë÷äàä çîðèóëñàí
ãàçàð òàðèàëàí ìàë àæ àõóé õîñîëñîí ôåðìåðèéí àæ àõóéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð¿¿äèéã
øèíýýð áîëîâñðóóëëàà. “Ìàë÷äûí ôåðìåðèéí àæ àõóé ýðõë¿¿ëýõ” òàëààð àéìàã îðîí
íóòãèéí ÕÕ¯Õ, Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ñóðãàëòûí 25 òºâ, õºäºëìºð ýðõëýëòèéí
áîëîâñðîëûí 40 òºâ íü àéìàã îðîí íóòãèéí ÕÕ¯Õ-òýé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé ¿íäñýí ìàë÷èä
ôåðìåðèéí àæ àõóé ýðõëýã÷äýä çîðèóëñàí ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéíà. Öààøèä ìàë÷äàä
çîðèóëñàí ÿâóóëûí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõààð òºëºâëºæ áàéíà.
Àéìàã, ä¿¿ðãèéí ÕÕ¯Õ-èéí àõìàä íàñòàí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí
ñóâèëëûí ¿éë àæèëëàãààã ºðãºòãºí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé öîãöîëáîð áîëãîí
àæèëëóóëàõ òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí õ¿ðã¿¿ëæ, Äîðíîãîâü, Àðõàíãàé, Õîâä, Ãîâü-Àëòàé,
8
Áàÿíõîíãîð, Ñýëýíãý, Òºâ àéìàã, íèéñëýëèéí Áàãàíóóð, Áàÿíç¿ðõ, Ñîíãèíîõàéðõàí
ä¿¿ðã¿¿äèéí ÕÕ¯Õ-¿¿äèéí ñàíàëûã õ¿ëýýí àâ÷ øààðäàãäàõ õºðºíãèéã øèéäâýðëýëýý.
“ÍÕÑÕÕ” òºñëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæèæ áóé òóðøèëòûí òºñë¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
ÿâöàä ºíäºð íàñòàí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä, ºí÷èí õ¿¿õä¿¿äýä ºðõ ãýðò
òóëãóóðëàñàí õýëáýðýýð ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéíà.
Îðîí íóòàãò àñðàìæ ¿éë÷èëãýýíèé òºâ¿¿äèéã áàéãóóëàí, àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýã
ºðõ ãýðò òóëãóóðëàñàí õýëáýðò øèëæ¿¿ëýõ àæëûã “Òºðºëæñºí àñðàìæèéí õºòºëáºð”-èéí
õ¿ðýýíä 2006-2009 îíû õîîðîíä 2 ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõýýð ¿éë àæèëëàãààã ýõýëæ
áàéíà.
37. Íèéãìèéí áàÿëãèéí õóâààðèëàëòûã îíîâ÷òîé, áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä
÷èãëýñýí àðãà õýìæýýã àâèëãàë, õ¿íä ñóðòàëòàé òýìöýõ áîäëîãîòîé
óÿëäóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.
Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ òýòãýâýð, òýòãýìæ, òóñëàìæ, õºíãºëºëò îëãîõ,
õÿíàõ, øàëãàõ ¿éë àæèëëàãààíä îëîí íèéòèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð 344 ñóì,
íèéñëýëèéí 126 õîðîîäîä èðãýäèéí áîëîí çàñàã çàõèðãààíû òºëººëºë îðîëöñîí îðîí
òîîíû áóñ Àìüæèðãààã äýìæèõ çºâëºë áàéãóóëàí, ¿éë àæèëëàãààã íü “Õ¿¿õäèéí ìºíãºí
òýòãýìæ îëãîõ æóðàì”-ûí äàãóó çîõèöóóëæ áàéíà.
̺í Íèéãìèéí õàëàìæèéí øèíý÷èëñýí õóóëèéí äàãóó íèéãìèéí õàëàìæèéí
áóñàä òýòãýìæ, òóñëàìæèä íèéãìèéí ýìçýã á¿ëãèéí èðãýäèéã õàìðóóëàõ ýñýõèéã òóñ
çºâëºë øèéäâýðëýõýýð áîëæ, çºâëºëèéí ä¿ðìèéã áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí ͯÁÕÕ-èéí “Òºðèéí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ òºñºë”-èéí
õ¿ðýýíä õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäèéí îðîëöîîòîéãîîð ¿íýëæ, õºäºëìºð
ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéí áàéäàëä ¿íýëãýý õèéõ àæëûã òåíäýð
çàðëàí øàëãàðóóëæ “Íèéãìèéí õºãæëèéí òºâ” ÝÁÁ-ààð ã¿éöýòã¿¿ëëýý.
Íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýýã íèéãýì, õàìò îëîíä ò¿øèãëýñýí õýëáýðýýð
õºíãºí øóóðõàé, óÿí õàòàí õ¿ðãýõ ¿¿ðýã á¿õèé Íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýýíèé
òºâèéí áàðèëãûã íèéñëýëèéí Áàÿíãîë ä¿¿ðýã, ªâºðõàíãàé àéìãèéí Àðâàéõýýð õîòîä
øèíýýð àøèãëàëòàä îðóóëààä áàéíà. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð Íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé
òóðøèëòûí òºâèéí á¿òýö, ÷èã ¿¿ðýã, àæèëëàõ æóðàì, àæèëëàã÷äûí àæëûí áàéðíû
òîäîðõîéëîëòûã øèíý÷ëýí ÍÕÕ-èéí ñàéäûí òóøààëààð áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
Íèéñëýëèéí ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí ÕÕ¯Õ-èéí ¿éë àæèëëàãààã íýã öýãèéí
¿éë÷èëãýýíèé õýëáýðò øèëæ¿¿ëýí àæèëëóóëæ áàéíà.
38. Õ¿í àìûí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûã ºðõèéí íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãûí
õýìæýý áîëîí òàòâàð íîãäîõ îðëîãûí ò¿âøèíòýé óÿëäóóëíà.
“Хувь хүний орлогын албан татварын хууль”-иар иргэн бүр жилийн эцэст
татварын тооцоогоо иргэний орлогûí татвар тодорхойлох хуудсаар тодорхойлж, илүү
төлсөн татвараа төсвөөс буцаан авах, дараа оны татварын тооцоонд суутгал хийх талаар
тусгаснаар эрх зүйн орчин бүрдсэн.
39. Ãýð á¿ëä çîðèóëñàí ¿ë õºäëºõ õºðºíãº, ÿëàíãóÿà îðîí ñóóöíû çýýëèéí
òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.
Засгийн газрын “40 000 орон сууц“ хөтөлбөрийн хүрээнд хүн амын төлбөрийн
чадварт нийцэхүйц, ялангуяа залуу гэр бүлд зориулсан орон сууцны нийлүүлэлтийг
нэмэгдүүлэх зорилгоор Улаанбаатар хотод 1600, òºðèéí àëáàí õààã÷äàä çîðèóëàí 1680,
аймгийн төвүүдэд 840, сумын төвүүдэд 1320 айл, бүлэг суурингийн төвүүдэд 280 àéëûí
îðîí ñóóö, Улаанбаатар хотод 1000 оюутны байрыг тус тус барих тºсºë, Засгийн газрын
дунд хугацааны 60.0 òýðáóì òºãðºãèéí бонд ãàðãàõ çºâøººðëèéã ÓÈÕ-ûí 2006 îíû 69
òîîò òîãòîîëîîð áàòëóóëàâ.
Áîíäûí íèéò ñàíõ¿¿æèëòûí 40.0 õóâü áóþó 24.0 òýðáóì òºãðºãèéã èðãýäýä îðîí
ñóóö õóäàëäàí àâàõàä íü çîðèóëæ óðò õóãàöààòàé çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðò çàðöóóëíà.
Ãýð á¿ëèéã õºãæ¿¿ëýõ, çàëóó÷óóäàä àìüäðàëàà ýõëýõýä íü òóñëàõ çîðèëãîîð
2006 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ õîéø àíõ óäàà øèíýýð ãýð á¿ë áîëæ áàéãàà
õîñóóäàä 500.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí ìºíãºí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýýð áîëñîí. ¯¿íä 11.4 òýðáóì
òºãðºãèéã òºñ⺺ñ çàðöóóëæ 22866 øèíý ãýð á¿ë õàìðàãäëàà.
40. Õóâèéí îðîí ñóóöòàé áîëîõ, îðîí ñóóöàà ºðãºòãºí ñàéæðóóëàõ ÿâäëûã
äýìæèõèéí õàìò, îðîí ñóóöíû äýä á¿òöèéã òýðã¿¿í ýýëæèíä áàéãóóëàõ
àðãà õýìæýý àâíà.
Газрын тухай хуулийн ¿çýë áàðèìòëàëûã áàòàëñàí. Yçýë áàðèìòëàëä íèéòèéí
çîðèóëàëòòàé îðîí ñóóöíû àñóóäëààð òîäîðõîé çîõèöóóëàëòûã òóñãàñàí.
2006 îíîîñ Улаанбаатар хотын Орбитын чиглэл, Баянголын аманд улсын
төсвийн нийт 6.2 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй төсөл хэрэгжүүлж 12 км урт цэвэр, 7.2
км бохир усны төв шугам, 3100 м3-ын багтаамжтай 3 усан сан, өргөлтийн насосны станц
барьж ашиглалтад оруулахаас 1379.0 сая төгрөгөөр цэвэр усны øóãàìûí ýõíèé ýýëæ 3.8
км урт øóãàìûã óãñàð÷ äóóñãàí, 2 äóãààð ýýëæèéí ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëæ 2 êì
õóâàíöàð õîîëîéí óãñðàëòûí àæëûã ã¿éöýòãýæ áàéíà. Мөн óлсын төсвийн хөрөнгөөр 2006
онд хэрэгжүүлэх цэвэр, бохир усны барилга байгууламжийг санхүүжүүлэх хөрөнгийг
шийдвэрлýж, тэдгээрийг барьж байгуулах ажлыг зохион байгуулан ажиллаñàí. Үүнд:
1. Орхон-Хºтºл, Сэлэнгэ аймгèéí öэвэр усны шугам, ºргºтгºлийн насосны
станцын технологийн тоног тºхººрºмжийн шинэчлэлт-22.0 км /200.0 сая тºгрºг/. 2006 îíä
ã¿éöýòãýõ õóâààðüòàé àæëóóäàà äóóñãààä áàéíà.
2. Улаанбаатар хотûí áохир усны 25-р коллектор /300,0 сая тºгрºг/.
ÿéöýòãýã÷ýýð øàëãàðñàí “Î÷èð òºâ” ÕÕÊ áîëîí “Ñàí” ÕÕÊ-èéí ò¿íøëýëòýé ãýðýý
áàéãóóëàí, òºìºð áåòîí õîîëîé óãñðàëòûí àæëûã ýõëýýä áàéíà.
3. Завхан аймгèéí Улиастай хотûí õалаалтын шугам, 200 айлын орон сууцны
инженерийн шугам с¿лжээ шинэчлэх /100.0 сая тºгрºг/.
“ААББ” ХХК õàëààëòûí çóóõíû çàñâàð, òîíîã òºõººðºìæèéã ñóóðèëóóëæ, 317 ì
ãàäíà äóëààíû øóãàìûí àæëûã ã¿éöýòãýí 2006 îíû 10 äóãààð ñàðä àæëûí êîìèññò
õ¿ëýýëãýæ ºãñíººð 2006 îíä ã¿éöýòãýõ àæèë 100 õóâü õèéãäñýí.
4. Сумдын ус зөөлрүүлэх төхөºрөмж ñóóðèëóóëàõ /102 суманд, 340.0 сая
төгрөг/. 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí áàéäëààð 354.6 ñàÿ òºãðºãººð 42 ñóìàíä òºõººðºìæ
ñóóðèëóóëàí àøèãëàëòàä îðóóëààä áàéíà.
103 ñóìàíä óñíû õàíãàìæèéã òîäîðõîéëîí, ÷àíàð ñàéæðóóëàõ òîíîã òºõººðºìæ
ñóóðèëóóëàõ õºðºíãèéí òîäîðõîé õýñãèéã ×åõ Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí õºãæëèéí
òóñëàìæààð, ¿ëäýõ õýñãèéã Ìîíãîëûí òàëààñ ãàðãàõààð ×åõèéí òàëòàé òîõèðîëöîæ õî¸ð
òàë ãàðûí ¿ñýã çóðñàí.
5. Говьсүмбэр аймгèéí Шивээговь сумûí öэвэр, бохир усны шугам-2.5 км,
/100.0 сая тºгрºг/ ×îéð õîòîä 100.0 ñàÿ òºãðºãººð 2.5 êì öýâýð óñíû øóãàì ñóóðèëóóëñàí.
6. Говь-Алтай аймгèéí Есөнбулаг сумûí öэвэр усны цагираг шугам, усан сан
500 м3 /150.0 сая тºгрºг/. 2006 îíä öýâýð óñíû øóãàìä õýðýãëýãäýõ 200 ìì-èéí ãîë÷òîé
1000 ì õóâàíöàð õîîëîé íèéë¿¿ëýãäñýí. 937 ì ñóâãèéí øóóäóó óõàæ, 500 ì õîñ øóãàì
óãñàðëàà. Õàðóóëûí áàéð, òîðîí õàøàà áàðüñàí, àæëûí ã¿éöýòãýë 100 õóâü, ñàíõ¿¿æèëò
100.0 ñàÿ òºãðºã õèéãäñýí.
7. Налайхын бохир усны шугам, Яармагийн инженерийн шугам с¿лжээний зураг
тºсºв. Улаанбаатар хот /200.0 сая тºгрºг/. Зураг тºсвийг боловсруулж дуусах шатандаа
явж байна.
8. Гэр хорооллын цэвэр, бохир усны шугам. Улаанбаатар хот /959.9 сая тºгрºг/.
Баянз¿рх д¿¿ргийн Чулуун-Овоотын ãýð õîðîîëîëä öýâýð óñíû 4100 ì, áîõèð óñíû 3900 ì
øóãàì ñóóðèëóóëæ, 400 îð÷èì àéëûã øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
9. Увс аймгèéí Улаангом хотûí öэвэр, бохир ус, дулааны шугам, г¿ний усны эх
¿¿свэрийн шинэчлэлт /150.0 сая тºгрºг/. Öýâýð óñíû ýõ ¿¿ñâýðèéí ã¿íèé õóäàã 1-èéã
ãàðãàæ, öýâýð, áîõèð óñíû øóãàìûí óãñðàëòûí àæëûã 150.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð
á¿ðýí õèéãäýæ äóóññàí.
ÀÕÁ-íû õºíãºëºëòòýé çýýëýýð õýðýãæèæ áàéãàà Îðîí íóòãèéí õîòóóäûí íèéòèéí
àæ àõóéã ñàéæðóóëàõ 2 äóãààð øàòíû òºñëèéí õ¿ðýýíä òºñºëä õàìðàãäñàí 8 àéìãèéí
òºâèéí ãýð õîðîîëëûí 426 àéëûã çàãâàð òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð òºâëºðñºí óñàí
õàíãàìæèéí øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
9
С¿хбаатар д¿¿ргийн 15 дугаар хороонд “Гэрэлт хотхон” гэр хорооллын загварыг
Азийн хºгжлийн банкны санх¿¿жилтээр хийхээр тохиролцоæ, îлон нийтийн оролцоотой
гэр хорооллыг хºгж¿¿лэх загвар тºслийг Дамбадаржаагийн гэр хороололд
хэрэгж¿¿лэхээр дэд б¿тцийн асуудлыг холбогдох байгууллагуудтай хамтран
шийдвэрлэсэн.
Мөн “40000 орон сууц” хөтөлбөрийн õүрээнд орон сууц, түүний дэд бүтцийг
барих ажлыг íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðаас чөлөөлөх, гэр хороололд орон сууцны
анхан шатны дэд бүтэц барих ажилд аж ахуйн нэгж, байгууллагын оруулсан хувийн
хөрөнгө оруулалттай тэнцэх хэмжээний хөрөнгийг тухайн байгууллагын íэмэгдсэн
өртгийн албан татвар, àж ахуйн нэгжийн албан татвар, гаалийн болон онцгой албан
татвараас суутган тооцохоор асуудал боловсруулж Çàðèì ìàòåðèàë, ìàøèí ìåõàíèçì,
òîíîã òºõººðºìæ, áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýýã íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ
òóõàé õóóëèéã áàòëóóëàí ìºðä¿¿ëæ áàéíà.
41. Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëëèéã òàñëàí çîãñîîõîä ÷èãëýñýí ñóðãàëò,
ñóðòàë÷èëãààã ºðãºòãºæ, õàìãààëàõ ¿éë÷èëãýý, ¿éë àæèëëàãààã
õ¿ðòýýìæòýé, ¿ð ºãººæòýé áîëãîõûí òóëä èðãýíèé íèéãìèéí ñàíàà÷èëãà,
îðîëöîîã èäýâõòýé äýìæèíý.
Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëëèéí àëèâàà õýëáýðèéã óñòãàõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä
ÒÁÁ-ûã ºðãºíººð îðîëöóóëàõààð òºëºâëºæ, ÕݯÒ-òýé õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëàí
6.0 ñàÿ òºãðºãèéã îëãîîä áàéíà. ÕݯÒ-òýé áàéãóóëñàí ãýðýýãýýð õ¿÷èðõèéëýëä ºðòºãñäèéã
õàìãààëàõ áàéðàíä ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, õóóëü ç¿éí çºâëºãºº, ýìýãòýé÷¿¿äèéã
÷àäàâõèæóóëàõ ÷èãëýëýýð ìýäýýëýë ºãºõ, íºõºí ñýðãýýõ, ñýòãýë çàñëûí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ
çýðýã àæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý. ̺í Áàãàíóóð, ×èíãýëòýé ä¿¿ðýãò õ¿÷èðõèéëýëòýé òýìöýõ
òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òºðèéí çàõèðãààíû àíõàí øàòíû
áàéãóóëëàãà, ýìíýëýã, öàãäààãèéí áîëîí ÒÁÁ-ûí àæèëòíóóäûã ñóðãàëòàä õàìðóóëñàí.
2005 îíä Ìîíãîëûí Àðä÷èëñàí Ñîöèàëèñò Ýìýãòýé÷¿¿äèéí õîëáîîòîé õàìòðàí
“Õýâëýë ìýäýýëýë áà ýìýãòýé÷¿¿äèéí ä¿ð òºðõ” ñýäýâò óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ,
õ¿÷èðõèéëýë áà ýìýãòýé÷¿¿ä, æåíäýðèéí àñóóäëûã áîäëîãî, õºòºëáºðò òóñãàõ íü çýðýã
ñýäâýýð çºâëºëäºâ.
ÁÍÑÓ, Ôèëèïïèí óëñûí ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
õîõèðîã÷äûã õàìãààëàõ õóóëü, æóðàì, ñòàíäàðòûã ñóäëàí ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëä
ºðòºãñäèéã õàìãààëàõ, çºâëºãºº ºãºõ, õàìãààëàõ áàéð, òýäãýýð ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëýã÷äýä
òàâèãäàõ öîãö ñòàíäàðò áîëîâñðóóëëàà.
42. Õ¿í àì ç¿éí àñóóäëûã öîãöîîð àâ÷ ¿çýæ ºâ÷ëºë, íàñ áàðàëòûã áóóðóóëàõ,
á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, çàõ çýýëèéí ýðýëò õýðýãöýý,
íèéãìèéí øààðäëàãàòàé óÿëäñàí õ¿í àìûí áàéðøëûã äýìæèæ, øèëæèõ
õºäºë㺺íèéã çîõèñòîé óäèðäàõ àðãà õýìæýýã ãýð á¿ë òºâòýé áîäëîãîòîé
óÿëäóóëàí äýñ äàðààòàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý.
Засгийн газрын 2005 îíû 39 дүгээр тогтоолоор “Бүсийн хөгжлийг дэмжих сан”
байгуулæ, түүнд хөрөнгө төвлөрүүлэх, зарцуулах, хяналт тавих журмûã батàëсан.
Дэлхийн банкны буцалтгүй тусламжийн хүрээнд бүсүүдийн эдийн засгийн
хөгжлийг дэмжихýä ÷èãëýñýí дараах төслүүдийг хэрэгжүүлж байна:
- “Хөдөөгийн боловсролыг дэмжих төсөл”
- “Хөдөөгийн эрчим хүчний хангамжид сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглах төсөл”
Азийн Хөгжлийн Банкны хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр “Эрүүл мэндийн
салбарыг хөгжүүлэх 2 дахь шатны төслèéã хэрэгжүүлж байна.
ХБНГУ-ын Техник хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн хамтын ажиллагааны
хүрээнд бүс нутгийн хөгжлийг сайжруулах төсөл хэрэгжиж байгаа болно.
Говийн болон алслагдсан аймгуудад ажиллаж буй төрийн үйлчилгээний
ажилтан албан хаагчдад нэмэгдэл олгох асуудлыг шийдвэрлэх заалтыг эдийн засаг,
нийгмийг 2006-2008 онд хөгжүүлэх Үндсэн чиглэлд тусгав.
 Çàëóó÷óóäûí ãýð á¿ëèéí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, øààðäëàãàòàé àñóóäëààð
çºâëºãºº ºãºõ, çºâ õàíäëàãà îéëãîëòûã òºëºâø¿¿ëýõ çîðèëãîîð Ãýð á¿ëèéí áîëîâñðîëûí
òºâ ÒÁÁ-òàé õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëààä 5.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã îëãîí
“Ãýð á¿ëèéí ýíöèêëîïåäè” áîëîâñðóóëàí õýðýãëýã÷äýä ò¿ãýýõýýð àæèëëàæ áàéíà.
Ìîíãîëûí ýðýãòýé÷¿¿äèéí õîëáîîòîé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé äàãóó ãýð á¿ëèéí
ãèø¿¿äèéí ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõýä ýðýãòýé÷¿¿ä, ºðõèéí òýðã¿¿íèé ¿¿ðýã ðîëèéã
ºíäºðæ¿¿ëýõ, õ¿÷èðõèéëýëã¿é, àìãàëàí òàéâàí áàéäëûã áèé áîëãîõîä ýðýãòýé÷¿¿äèéí
îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ñóðòàë÷èëãàà õèéëãýõýýð 2.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò
îëãîëîî.
Îðõîí àéìàãò Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü á¿ð äýýð “Áîëîâñðîë ãýð á¿ëýýñ
ýõòýé” ñýäýâò 3200 ãàðóé ýöýã ýõèéã õàìðóóëàà.
Îëîí óëñûí áàãø íàðûí äýìæëýãýýð “Ãýð á¿ëèéí ýðõ ç¿é”-í õè÷ýýë çààõ ñóðãàã÷
áàãø íàð áýëòãýãäýí àõëàõ àíãèéí ñóðàã÷äàä “Èðãýíøèë” àðãà ç¿éí çºâëºãºº ºã÷ àæèëëàâ.
2. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ò¿âøíýýð Ìîíãîë Óëñûí íýãýíò õ¿ðñýí
àìæèëòûã óëàì áàòàòãàí ÷àíàðæóóëæ, áîëîâñðîëûí ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã
íýìýãä¿¿ëæ ñóðãàëò, ñóäàëãààíû àæëûã ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýòýé íÿãò õîëáîæ,
èðãýäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõýý ÷ºëººòýé ýäëýõýä íü èë¿¿ ºðãºí áîëîìæ
á¿ðä¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
43. Áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýëèéã
ã¿íçãèéð¿¿ëíý.
Áîëîâñðîëûí òóõàé áàãö õóóëèóäàä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí
òºñëèéã ÓÈÕ-ûí íýãäñýí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí áàòëóóëëàà.
Ñî¸ëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã Çàñãèéí
ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëöýí ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèõààð òîãòîâ.
Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë,
ò¿¿íèé ¿çýë áàðèìòëàëûã áîëîâñðóóëàí Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëæ áàòëóóëàâ.
¯íäýñíèé õºòºëáºðèéã Çàñãèéí ãàçðûí 2004 îíû 244 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð
áàòëóóëàí õýðýãæèëòèéã íü çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä áè÷èã ¿ñãèéí
çóíû ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ñóóðü áîëîâñðîëûí ä¿éöñýí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áýëòãýë
àæëûã õàíãàõ, áè÷èã ¿ñýã ¿ë ìýäýã÷ íàñàíä õ¿ðýã÷äèéã áè÷èã ¿ñýãò òàéëàõ çýðýã àæëóóäûã
øàò äàðààòàé çîõèîí áàéãóóëëàà.
2006 îíä áè÷èã ¿ñãèéí çóíû ñóðãàëòàä 7000 ãàðóé õ¿í õàìðóóëñíû çýðýãöýý
ÌÇÕ, ÕÕÅÃ-òàé õàìòðàí öýðãèéí íàñíû áè÷èã ¿ñýã ¿ë ìýäýã÷ 400 ãàðóé çàëóó÷óóäàä
çîðèóëñàí ñóðãàëòûã ÿâóóëëàà.
44. Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëíà.
“Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº” áîëîâñðóóëàõ
àæëûí õ¿ðýýíä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ñóäàëãààã õàðèóöàí ã¿éöýòãýõ áàãèéí
á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ÁÑØÓ-û ñàéäûí 2005 îíû 72 äóãààð òóøààëààð áàéãóóëëàà.
Ñóäàëãààíû áàã Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû ñàíõ¿¿æèëòýýð áîëîâñðîëûí ñàëáàðò:
o Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë
o Áàãà, äóíä áîëîâñðîë
o Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëò
o Äýýä áîëîâñðîë
o Àëáàí áóñ áîëîâñðîë
o Áîëîâñðîëûí óäèðäëàãà, òºëºâëºëò
o Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿æèëò
ãýñýí ÷èãëýë¿¿äýýð ñóäàëãàà ÿâóóëæ, òàéëàíãàà òàíèëöóóëëàà.
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã ÿâóóëñíààð ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä áîëîâñðîë,
ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí õ¿ðòýýìæ, ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, óëìààð áîëâñðîëûí öààøäûí
10
õºãæëèéí òºëºâ, çîðèëòûã òîäîðõîéëñîí ìàñòåð òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ ¿íäñýí ñóóðü
áàðèìò áè÷èã áîëæ áàéãààãààðàà ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé þì.
Áîëîâñðîëûí ºíººãèéí íºõöºë áàéäëûí ñóäàëãààí äýýð ¿íäýñëýí “Ìîíãîë
Óëñûí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº”-ã Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð
õýëýëöýí áàòàëæ, çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ñàíõ¿¿æèëòèéí àñóóäëûã õàíäèâëàã÷äààð
áàòàëãààæóóëëàà.
Èíãýñíýýð áîëîâñðîëûí ñèñòåìèéã öîãö áàéäëààð õºãæ¿¿ëýõ, åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ áýëòãýëèéã õàíãàõàä èõýýõýí
ò¿ëõýö ¿ç¿¿ëýõ þì.
Áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ øàòàíä 2007 îíä
õèéãäýõ àæëûí òºëºâëºãºº, õóâààðèéã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã
Åðºíõèé ìåíåæåðèéí 2007 îíû ¿ð ä¿íãèéí ãýðýýíä òóñãàñíû çýðýãöýý áàãà àíãèéí áàãø
íàðûí óëñûí çºâëºãººí, áàãø íàðûí áàãà õóðàë, 2006 îíû 10-12 äóãààð ñàðä îðîí äàÿàð
çîõèîí áàéãóóëñàí “Áîëîâñðîëûí øèíý÷ëýë-Èðãýíèé îðîëöîî” àÿíû ¿åýð òàíèëöóóëëàà.
̺í ìàñòåð òºëºâëºãººã áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí òîîãîîð õýâë¿¿ëýõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä
áàéíà. Ìàñòåð òºëºâëºãººã ñóðòàë÷ëàõ òàëààð 2006 îíä òºëºâëºñºí àæëûã á¿ðýí
õýðýãæ¿¿ëñýí áîëíî.
45. Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí äàãóó åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéí á¿òýö, áàéðøëûã áîëîí äîòóóð áàéðíû áàéðøèë, õàíãàìæèéã
îíîâ÷òîé áîëãîíî.
Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí äàãóó 5 á¿ñèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëü, äîòóóð áàéðíû õ¿÷èí ÷àäàë, ñóðàëöàã÷èä, òýäãýýðèéí òîîíû ºñºëò, áóóðàëòûã
ñ¿¿ëèéí 10 æèëýýð ñóäëàí ãàðãàëàà.
Ò¿¿í÷ëýí “Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº”-íèé
áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ¿ð ä¿íä ѪÁ, ÅÁÑ, ÌѯÒ-èéí ñóóäëûí áîëîí
äîòóóð áàéðíû õ¿÷èí ÷àäëûí ñóäàëãààã ãàðãàæ, 2006-2015 îíä öýöýðëýãèéí îðíû òîîã 7.8,
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóóäëûí òîîã 69.6, äîòóóð áàéðíû îðíû òîîã 5.0,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ñóóäëûí òîîã 3.8 ìÿíãààð òóñ òóñ
íýìýãä¿¿ëýõýýð Ìàñòåð òºëºâëºãººíä òóñãàñàí.
Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí äàãóó 5 á¿ñèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëü, äîòóóð áàéðûí õ¿÷èí ÷àäàë, ñóðàëöàã÷èä, òýäãýýðèéí òîîíû ºñºëò, áóóðàëòûã
ñ¿¿ëèéí 10 æèëýýð ñóäëàí ãàðãàëàà.
Á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí îð÷ëûí ¿íýëãýýãýýð áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé
÷àíàðò ñºð㺺ð íºëººëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëèéí íýã íü ñóðãóóëèóäûí õýìæýý, áàéðøèë, õýâ
øèíæèéí ººð÷ëºëò áîëîõûã òîãòîîæ, 2006-2015 îíä “Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûã
õºãæ¿¿ëýõ Ìàñòåð òºëºâëºãºº” áîëîí 2006-2021 îí õ¿ðòýëõ “Ìîíãîë óëñûí õºãæëèéí
õýòèéí öîãö áîäëîãî”-ä áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ, øèëæèëò
õºäºë㺺íèéã ñààðóóëàõ, óëìààð õºäºº òèéø íü òàòàõ çîðèëãîîð ñóðãóóëèéí á¿òýö, õýâ
øèíæ, õýìæýý, áàéðøëûí øèíý çóðàãëàë õèéæ õýðýãæ¿¿ëýõ òîäîðõîé çîðèëòóóäûã òóñ òóñ
äýâø¿¿ëñýí áîëíî.
Ýíý çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ ýõíèé àëõàì áîëãîæ, åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèóäûí ñóäàëãààã á¿òýö, áàéðøèë, õè÷ýýëèéí áàéðûí õ¿÷èí ÷àäëûí ñóäàëãààã
ãàðãààä áàéíà.
46. Áàãøèéí ìýðãýæëèéí ÷àäàâõè, ¿íýëýìæèéã äýýøë¿¿ëíý. Áîëîâñðîëûí
ñàëáàðò õèéõ óëñûí òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã áàãø íàðò ò¿ëõ¿¿ çàðöóóëæ,
óäèðäëàãûí çàðäëûã áóóðóóëíà.
Ýíý ÷èãëýëýýð “Áàãø-2005” òºñëèéã 3 æèëèéí õóãàöààòàé õýðýãæ¿¿ëæ äóóñãàí
”áàãø”-èéí çàãâàð áîëîí ñòàíäàðòûí 19, ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíèé 207 õóâèëáàð
áîëîâñðóóëàí êëèíèê ñóðãóóëü, êëèíèê ïðîôåññîðûí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëñýí áîëíî.
Óëñûí õýìæýýíä á¿õ øàòíû ñóðãóóëü, öýöýðëýãò 40.0 ãàðóé ìÿíãà, ò¿¿íèé äîòîð
èõ, äýýä ñóðãóóëü êîëëåæèä 6.4 ìÿíãàí áàãø àæèëëàäàã áºãººä îäîîãèéí áàéäëààð ýäãýýð
áàãø íàðûí ìýäýýëýë õîëáîîíû òåõíîëîãè àøèãëàëòûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã ¿ç¿¿ëýëò,
ò¿âøèí á¿ðýýð ãàðãàëàà.
 Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí áàãø íàðò êîìïüþòåðèéí õýðýãëýýíèé
ïðîãðàìì äýýð àæèëëàõ ÷àäâàðûã ýçýìø¿¿ëýõ çîðèëòûã õè÷ýýëèéí øèíý æèëèéí
çîðèëòîä òóñãàñàí áºãººä Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä çîõèîí
áàéãóóëñàí ñóðãàëòààð àíãëè õýëíèé 120, áóñàä ìýðãýæëèéí 400 áàãøèä Ìýäýýëýë
õîëáîîíû òåõíîëîãèéã ñóðãàëòàä àøèãëàõ ÷àäâàð îëãîõ ñóðãàëò ÿâóóëñàí.
Óëñûí õýìæýýíä 2006 îíä 1261 áàãøèéã Ìýäýýëýë õîëáîîíû òåõíîëîãèéã
ñóðãàëòäàà àøèãëàæ ñóðãàñàí áàéíà.
Öýöýðëýã, ÅÁÑ-èéí áàãøèéí àæëûã ¿íýëýõäýý õè÷ýýë áà õè÷ýýëýýñ ãàäóóðõ ¿éë
àæèëëàãààã ¿íýëýõ àðãà÷ëàëûí øèíý÷ëýë, ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààíä
ã¿éöýòãýõ áàãøèéí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûí ººð÷ëºëò, õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿íäýòãýõ áîëîí
áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé ñóóðü çàð÷èì áîëñîí ÷àíàðòàé áîëîâñðîë ýçýìøèõ òýãø
áîëîìæèéã õàíãàõòàé õîëáîîòîé äýâøèãäýæ áóé áàãøèéí ¸ñ ç¿éí õàðèóöëàãà, øèíý
ñòàíäàðò, êèððèêþëèìèéí õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé ãàð÷ áóé áàãøèéí àæëûí àãóóëãà,
à÷ààëëûí ººð÷ëºëò, òàñðàëòã¿é ñóðàëöàæ áàéõ çýðýã îëîí øèíý øààðäëàãûã òîîöîõ
õýðýãöýý áàéãààã èëð¿¿ëæ “Áàãøèéí ¸ñ ç¿éí ä¿ðýì”, “Áàãøèéí õè÷ýýë ñóðãàëòûí àæëûã
õýìæèõ øèíý àðãà÷ëàë”-ûí òºñºë, “Îíû òýðã¿¿íèé áàãø” øàëãàðóóëàõ áîëçîë çýðýãò
òóñãàñàí áîëíî.
Á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí îð÷ëûí ¿íýëãýýíèé õ¿ðýýíä áîëîâñðîëûí íèéò
çàðäàëä ýçëýõ áàãøèéí öàëèí õºëñ, óðàìøèë, íèéãìèéí õàëàìæ áîëîí çºâõºí öàëèíãèéí
ñàíãèéí ýçëýõ õóâü ñ¿¿ëèéí 10 æèëä îéðîëöîîãîîð 40.0 õóâü, õàðèí öýâýð öàëèíãèéí
ýçëýõ õóâü 20.0 õóâü áàéãààã òîãòîîñîí.
Äýëõèéí 14 îðíû áàãøèéí öàëèí õºëñ, óðàìøóóëëûí õàðüöóóëñàí ñóäàëãààã
õèéñíèé çýðýãöýý Ìàñòåð òºëºâëºãººíä áàãøèéí öàëèíã íýìýãä¿¿ëýõ ¿íäýñëýëèéã
òîäîðõîé áàðèìò íîòîëãîîòîé ãàðãàæ, öààøèä áàãøèéí ¿íäñýí öàëèí áà óðàìøóóëàë
õºëñíèé õàðüöààã ººð÷èëæ, ¿íäñýí öàëèíã äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëòòýé
õîëáîí íýìýãä¿¿ëæ áàéõ ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëñîí.
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû îíû 110 äóãààð òîãòîîëîîð ÅÁÑ-èéí áàãøèéí äóíäàæ
öàëèí 57200 òºãðºã áàéñàí áîë Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 12, 147 äóãààð òîãòîîëîîð
86391 òºãðºã áîëæ ºññºí áºãººä 2007 îíû 13 äóãààð òîãòîîëîîð äàõèí 20.0 õóâü
íýìýãäëýý.
47. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëæ, 12 æèëèéí
òîãòîëöîîíä øèëæèõ áýëòãýëèéã õàíãàíà.
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí øèíý÷èëñýí ñòàíäàðòûã
Ìîíãîë Óëñûí Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâººð áàòëóóëæ, 2005-2006 îíû
õè÷ýýëèéí æèëýýñ ìºðäºí àæèëëàæ áàéíà.
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ, áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã
õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä ñòàíäàðòûã õýâë¿¿ëýõ, ò¿ãýýõ, áàãø íàðûã ñóðãàõ àæëóóäûã
çîõèîí áàéãóóëëàà.
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõòýé
õîëáîîòîé àñóóäëûã ýðõ ç¿éí îð÷èí, ñóðãàëòûí ñòàíäàðò, òºëºâëºãºº, ñóðãàëòûí îð÷èí,
áàãøèéí õàíãàìæ, ñàíõ¿¿æèëò öîãö áàéäëààð àâ÷ ¿çýæ áàéíà.
“Áîëîâñðîëûí òóõàé”, “Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí òóõàé” õóóëüä åðºíõèé
áîëîâñðîëûã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ òóõàé íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëñàí,
“Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº”-ã áàòàëñàí íü åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ áýëòãýëèéã õàíãàõàä èõýýõýí
ò¿ëõýö ¿ç¿¿ëñýí àæèë áîëñîí.
Áîëîâñðîëûí ìàñòåð òºëºâëºãººíä 2006-2015 îíä öýöýðëýãèéí îðíû òîîã 7.8,
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóóäëûí òîîã 69.6, äîòóóð áàéðíû îðíû òîîã 5.0,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâèéí ñóóäëûí òîîã 3.8 ìÿíãààð òóñ òóñ
íýìýãä¿¿ëýõýýð òóñãàñàí.
Ò¿¿í÷ëýí øèíýýð áàðèõ áîëîí ºðãºòãºõ áàðèëãûí ñóäàëãààã 2007-2009 îí
õ¿ðòýëõ áàéäëààð æàãñààëòààð ãàðãàæ, øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿æèëòèéã 2007 îíû òºñâèéí
òºñºë, 2008, 2009 îíû òºñâèéí òºñººëºëä òóñãàëàà.
Áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷èí, ñóðãàëòûí îð÷íû õàíãàìæ, ¿éë÷èëãýýíä øààðäàãäàõ
õ¿íèé áîëîîä ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéã 2006-2015 îíû áàéäëààð òîîöîîëæ, Ìàñòåð
òºëºâëºãººíèé õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
11
2008-2009 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæèõòýé
õîëáîãäóóëàí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíèé òºñëèéã “Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ
ìàñòåð òºëºâëºãºº”-òýé óÿëäóóëñàí áîëîâñðóóëæ ÁÑØÓ-û ñàéäûí òóøààëààð áàòëàí
òóðøèõ áýëòãýëèéã õàíãàæ áàéíà.
48. Ñòàíäàðòûí ñóðàõ áè÷ãýýñ ñîíãîëò õèéõ ýðõèéã ýöýã ýõ, ñóðãóóëèéí
çàõèðãàà õàìòðàí ýäëýõ ÿâäëûã òóñ òóñ äýìæèíý.
“Ñóðàõ áè÷èã çîõèîõ, õýâëýõ, ò¿ãýýõ æóðàì”-ûã ÁÑØÓ-íû Ñàéäûí 2006 îíû 108,
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ õýðýãëýõ ñóðàõ
áè÷ã¿¿äèéí æàãñààëòûã 133 äóãààð òóøààëààð áàòëàí õýâë¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëëàà.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä íèéò 47 íýðèéí ñóðàõ áè÷ãèéã 1.8 ñàÿ õóâü
õýâë¿¿ëýí ýìçýã á¿ëãèéí ºðõèéí õ¿¿õäýä ñóðãóóëèéí íîìûí ñàíãààð äàìæóóëàí îëãîõ
ñóðàõ áè÷ãèéí õÿíàëòûí òîîã àéìàã, íèéñëýëèéí Áîëîâñðîë, ñî¸ëûí ãàçðóóäààñ àâ÷,
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 360.0 ãàðóé ìÿíãàí ñóðàõ áè÷ãèéã îëãîëîî.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä øèíýýð õýâëýãäýõ ñóðàõ áè÷ãèéí ñîíãîëòîä 37
íýðèéí 86 òºðëèéí ñóðàõ áè÷èã îðñîí áºãººä óëñûí õýìæýýãýýð íèéò 47 íýðèéí ñóðàõ
áè÷ãèéã 1.8 ñàÿ õóâü øèíýýð áîëîí äàõèí õýâëýæ, ñóðãóóëèóäûí íîìûí ñàíãààð
äàìæóóëàí õóäàëäààëëàà. Ýíý íü øèíý÷ëýõ íèéò ñóðàõ áè÷ãèéí 52.0 õóâü áîëæ áàéíà.
49. Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí øèíý÷èëñýí
ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëæ áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîã øèíý÷ëýí
ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí ñóóðü áîëîâñðîëûí õàìðàëòûã íýìýãä¿¿ëíý.
Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí õ¿ðòýýìæ, ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð
Åâðîïûí Õîëáîîíû Åâðîïûí Êîìèññ, Èõ Áðèòàíèé Õ¿¿õäèéã Èâýýõ ñàíãèéí
ñàíõ¿¿æèëòýýð “Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîí áàãà áîëîâñðîëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ íü”
òºñëèéã 7 àéìàã, 2 ä¿¿ðãèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà. Óã òºñëèéí õ¿ðýýíä
ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä õàìðàãäàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà ìàë÷èí àéë ºðõèéí áàãà íàñíû
õ¿¿õäýä ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõàä çîðèóëæ 7 àéìãèéí 15 ñóìàíä ãýð, òîãëîîì íààäãàé
ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëëýý.
Ò¿¿í÷ëýí ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä õàìðàãäàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà õ¿¿õýä,
òýäíèé ýöýã ýõýä çîðèóëñàí “Ðàäèî öýöýðëýã” íýâòð¿¿ëãèéã Ìîíãîëûí ðàäèîòîé õàìòðàí
áýëòãýæ, ìÿãìàð, ï¿ðýâ ãàðèãò îðîí äàÿàð íýâòð¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí ñòàòèñòèê ìýäýýãýýð õ¿¿õäèéí öýöýðëýãò
õàìðàãäàëò 41.8 õóâü, ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí õàìðàãäàëò 54.1 õóâüòàé áàéãàà íü
ºíãºðñºí îíûõîîñ öýöýðëýãò õàìðàãäàëò 7.7 õóâü, ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä
õàìðàãäàëò 9.1 õóâèàð íýìýãäñýí áàéíà.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí íýãä¿ãýýð
àíãèä íèéò 56806 õ¿¿õýä ýëñýí ñóðàëöàæ áàéãàà áºãººä ¿¿íýýñ 35514 íü 7 íàñòàé
ñóðàëöàã÷ áàéíà.
7 íàñòàé õ¿¿õäèéí õàìðàí ñóðãàëò Àðõàíãàé, Áàÿí-ªëãèé, ªâºðõàíãàé, Òºâ, Óâñ,
Õîâä, Õºâñãºë àéìàãò òààðóó áàéíà.
Á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí 2015 õ¿ðòëýõ óðò õóãàöààíû òºëºâëºãººíèé òºñëèéã
áîëîâñðóóëæ, Áîëîâñðîëûí õºãæ¿¿ëýõ Ìàñòåð òºëºâëºãººíèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëãîí
Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð áàòàëëàà.
ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 69 ä¿ãýýð òóøààëûí äàãóó óëñûí õýìæýýíä àíãëè
õýëíèé ñóðãàëòûí áàãà, ñóóðü, äóíä áîëîâñðîëûí ò¿âøèí òîãòîîõ øàëãàëò õèéëýý.
Ãàäààä õýëíèé ñòàíäàðò áîëîí àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûí õºòºëáºð,
òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëòèéí ÿâöàä ¿íýëãýý õèéõ àæëûí óäèðäàìæèéã áàòëàí á¿õ àéìàã,
íèéñëýëèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä õèéëãýëýý. 2007 îíû íýãä¿ãýýð óëèðàëä
ñóäàëãààíû ä¿í, òàéëàíã õ¿ëýýí àâíà.
Ìàë÷äûí õ¿¿õäèéã ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä á¿ðýí õàìðóóëàõ çîðèëãîîð
ìàë÷äûí õ¿¿õäèéí ñóäàëãààã àéìàã, íèéñëýëýýð ãàðãàí íýãòãýâ.
Óëñûí õýìæýýíä íèéò 72425 ìàë÷äûí õ¿¿õýä áàéãààãèéí 10610 íü öýöýðëýãò,
19877 íü ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí õóâèëáàðò ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ áàéãàà íü íèéò
ìàë÷äûí õ¿¿õäèéí 42.0 õóâü áîëæ áàéíà.
 Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä õàìðàãäàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà õ¿¿õýä, òýäíèé ýöýã
ýõýä çîðèóëñàí “Ðàäèî öýöýðëýã” íýâòð¿¿ëãèéã 2006 îíîîñ ýõëýí Ìîíãîëûí ðàäèîòîé
õàìòðàí áýëòãýæ, ìÿãìàð, ï¿ðýâ ãàðèãò îðîí äàÿàð íýâòð¿¿ëæ áàéíà.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 1-2 äóãààð
àíãèéí 110.0 ìÿíãàí õ¿¿õäýä ¿äèéí öàé ºãºõººð óëñûí òºñºâò òóñãàæ, “¯äèéí öàé”
õºòºëáºðèéã Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû îíû 194 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ
ýõýëëýý.
Óã õºòºëáºðèéã 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí óëñ äàÿàð õýðýãæ¿¿ëæ,
íýã õ¿¿õäýä ºäðèéí 300 òºãðºãººð áîäîæ ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãàñàí, ýð¿¿ë õ¿íñýýð
¿äèéí öàé ºãºõ òàëààð õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõ òàëààð òóñãàñàí.
50. Àíãëè õýëèéã õî¸ð äàõü àëáàí õýë áîëãîõ áýëòãýëèéã õàíãàõûí òóëä çîõèõ
ººð÷ëºëòèéã ñóðãàëòûí õºòºëáºðò îðóóëàí, áàãø áýëòãýõýä õºðºíãº
îðóóëàëò õèéæ, ñàéí äóðûí áàãø íàðûí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýý
àâíà.
Àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áàãø íàðûí
ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð àíãëè õýëíèé áàãø íàðûí çóíû ñóðãàëòûã
6 á¿ñýä 14 õîíîãèéí õóãàöààãààð çîõèîí áàéãóóëæ 180 áàãøèéã, Êàíàäûí áàãø íàðûí
õîëáîîòîé õàìòðàí çóíû ñóðãàëòàä 60 áàãøèéã, Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí
ñàíõ¿¿æèëòýýð õîò, õºäººãèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 120 áàãøèéã òóñ òóñ
ñóðãàëòàä õàìðóóëëàà.
Èíòåðíýò õàéëòààð àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã
ÀÍÓ, Àíãëè, Àâñòðàëè, Øâåéöàðü óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëèóä, ýðäýì øèíæèëãýýíèé òºâ,
áàãø íàðûí õîëáîî çýðýã 6 áàéãóóëëàãàòàé õîëáîî òîãòîîæ ìýäýýëýë ñîëèëöîæ, Ìîíãîë
Óëñûí òºðººñ àíãëè õýëíèé áîëîâñðîëûí òàëààð äýâø¿¿ëñýí çîðèëòûã òàíèóëæ,
äîíîðóóäûí àíõààðëûã ýíý ÷èãëýëä õàíäóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà õèéæ áàéíà.
ÀÍÓ-ûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíààñ àíãëè õýëíèé áàãø áýëòãýõ, ñóðãàëòûí îð÷íûã
ñàéæðóóëàõàä çîðèóëæ 90.0 ìÿíãàí äîëëàðûí òóñëàìæ îëãîõîî ìýäýãäýýä áàéíà.
2006-2007 îíä Ìîíãîëä àæèëëàõ ñàéí äóðûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí òîîã
íýìýãä¿¿ëýõ òàëààð ÀÍÓ-ûí Ýíõòàéâàíû êîðïóñ, Àíãëèéí ñàéí äóðûí áàéãóóëëàãàòàé
õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
Èðýõ õè÷ýýëèéí æèëä Ýíõòàéâàíû êîðïóñûí øóãàìààð 41 áàãø á¿õ øàòíû
ñóðãóóëüä àæèëëàõààð òîõèðîâ. Ìºí “World teach“ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà Ìîíãîëä
òºëººëºã÷èéí ãàçðàà áàéãóóëàõ, ñàéí äóðûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ òàëààð
ìåìîðàíäóìä ãàðûí ¿ñýã íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýâ.
“Àìåðèê îðíûã õýí ñàéí ìýäýõ âý?”, “Mapping the Global Future” çýðýã óðàí
èëòãýã÷, îð÷óóëãà, çîõèîí áè÷ëýãèéí óðàëäààíûã “Ìîíãîëûí àíãëè õýëýýð õàðèëöàã÷äûí
õîëáîî”, Îð÷ëîí ñóðãóóëü, Àíãëèéí ÝÑß-òàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëñàí. Àíãëè õýë,
ò¿¿õèéí õè÷ýýëä àøèãëàõ “Ìÿíãàí æèëèéí ñóóò èõ õààí ×èíãèñ” DVD–ã Áîëîâñðîëûí
õºãæëèéí õºòºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð õóäàëäàí àâ÷, åðºíõèé áîëîâñðîëûí á¿õ ñóðãóóëüä
õ¿ðã¿¿ëñýí áîëíî.
51. Ñóóðü áîëîí á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûã
ºðãºæ¿¿ëæ, ÷àíàðæóóëíà.
2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ìºðäºõ øèëæèëòèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä
áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûí öàãèéã íýìýãä¿¿ëæ òóñãàñàí.
ÁÑØÓ-û ñàéäûí 2006 îíû 236 äóãààð òóøààëààð åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãàëòûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî, 2006-2007, 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ìºðäºí
õýðýãæ¿¿ëýõ 11 æèëèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí æèëèéí á¿òöèéã áàòàëæ,
ìºðäºæ ýõýëëëýý. Ýíýõ¿¿ òºëºâëºãººíä ÅÁÑ-ä ¿çýõ àíãëè õýëíèé õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí
òºëºâëºãºº, áàãö öàãèéã òóñãàñàí. ªºðººð õýëáýë øèëæèëòèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä
àíãëè õýëíèé õè÷ýýëèéã IV àíãèàñ ýõëýí ñóäëàõ, èíãýõäýý á¿õ àíãèä, òºãñºõ àíãèäàà
ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëòòàéãààð ñóäàëäàã áîëîõ ãýñýí ººð÷ëºëò¿¿äèéã îðóóëñàí áà
øèëæèëòèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººãººð ¿çýõ ñóðàõ áè÷ã¿¿äèéã øèíý÷ëýí õýâë¿¿ëëýý.
ÁÑØÓß-ààñ 11 æèëèéí ñóðãàëòòàé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí òàâäóãààð
àíãèä ¿çýõ “English I”, íàéìäóãààð àíãèä ¿çýõ “English IV” ñóðàõ áè÷ãèéã áàãà, äóíä
12
áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí øèíýýð õýâë¿¿ëæ 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí
æèëýýñ ýõëýí àøèãëàæ ýõýëñýí.
2006-2008 îíä øèíýýð õýâë¿¿ëýõ ñóðàõ áè÷ãèéí æàãñààëòàä “English III, VI, VII”
áóþó äîëîî, àðàâ, àðâàííýãä¿ãýýð àíãèä ¿çýõ ñóðàõ áè÷ã¿¿äèéã õýâë¿¿ëýõýýð îðóóëñíààñ
ýíý îíä 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 4, 6, 8, 10 äóãààð àíãèä ¿çýõ àíãëè õýëíèé ñóðàõ
áè÷ã¿¿äèéã øèíýýð áîëîí äàõèí õýâëýëýý. Ò¿¿í÷ëýí 2007-2008 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
àøèãëàõ àíãëè õýëíèé ñóðàõ áè÷ãèéí æàãñààëòûã ãàðãàæ íèéòýä çàðëàëàà.
“Àíãëè õýëíèé á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéã áîëîâñðóóëàí
àéìàã, íèéñëýëèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí áàãø, èõ, äýýä ñóðãóóëèéí
ìýðãýæëèéí ñóäëàà÷äààð õýëýëö¿¿ëæ áàéíà.
Àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûí îð÷èíã øèíý÷ëýõ, ñàéæðóóëàõ, øèíý àãóóëãà
ñòàíäàðòàä íèéöñýí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõèéí òóëä ÀÍÓ-ûí Îõàíà ñàíãààñ èð¿¿ëñýí 500
øèðõýã DVD òîãëóóëàã÷, àíãëè õýëíèé ñóðàõ áè÷ãèéã õºäººãèéí äóíä ñóðãóóëèóäàä
õóâààðèëàí îëãîëîî.
̯ÎÍÒ-òýé õàìòðàí àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûí íýâòð¿¿ëãèéã ÀÍÓ-ûí Ýíõòàéâàíû
êîðïóñûí ìýðãýæèëòíèé òóñëàìæòàéãààð ÿâóóëæ ýõýëëýý.
52. Àíãëè õýëýýð ýðäìèéí çýðýã õàìãààëàõ áîëîí àíãëè õýë, áàéãàëèéí
øèíæëýë, èíæåíåð, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ÷èãëýëýýð ÿâóóëàõ
ñóðãàëòûí íýâòð¿¿ëãèéã äýìæèíý.
Àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûí íýâòð¿¿ëýã ÿâóóëàõ ñîíèðõîëòîé òåëåâèçèéí
áàéãóóëëàãóóäòàé áóñàä óëñ îðîíä íèéòýä çîðèóëñàí àíãëè õýëíèé íýâòð¿¿ëýã ÿâóóëæ
áàéãàà ïðàêòèêèéã õàìòðàí õýëýëöýæ, “ÒÌ” òåëåâèçòýé õàìòðàí ÀÍÓ-ûí Îõàíà ñàíãààñ
áýëýãëýñýí äóíä øàòíûõàíä çîðèóëñàí àíãëè õýëíèé õè÷ýýëèéã íýâòð¿¿ëæ ýõëýõýýð
áîëëîî.
Ìîíãîë óëñàä “Áîëîâñðîë òåëåâèç” áàéãóóëàõ òàëààð ÁÍÑÓ-ûí Áîëîâñðîë,
õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéí ÿàì, Áîëîâñðîë òåëåâèçèéí ìýðãýæëèéí áàãòàé õàìòðàí
ñóäàëãàà õèéæ áàéíà.
Áîëîâñðîëûí ñóðãàëò, òàíèí ìýäýõ¿éí òåëå íýâòð¿¿ëýã áýëòãýí ÿâóóëàõ áàã
øàëãàðóóëàõ òåíäåðèéã çàðëàí, øàëãàðñàí “25 äóãààð ñóâàã” òåëåâèçòýé ãýðýý áàéãóóëàí
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 18-íààñ ýõëýí îðîí äàÿàð ñóðãàëò, òàíèí ìýäýõ¿éí íýâòð¿¿ëýã
ÿâóóëæ áàéíà. Òóñ òåëåâèçýýð áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí, òóñ á¿ð íü 30 ìèíóòààð
¿ðãýëæëýõ 20 õè÷ýýë, ñóðãàëò òàíèí ìýäýõ¿éí òóñ á¿ð íü 20 ìèíóòààð ¿ðãýëæëýõ 80
íýâòð¿¿ëýã îðîí äàÿàð ÿâóóëæ áàéíà. ̺í çàéíû ñóðãàëòûí âèäåî áîëîí öàõèì
ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿íýýð õàíãàãäàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.
53. Ìýðãýæëèéí áîëîí ý÷íýý, àëñûí çàéí ñóðãàëòûã ºðãºæ¿¿ëíý.
2006 îíä óëñûí òºñâèéí 1.0 òýðáóì òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ìýðãýæëèéí
ñóðãàëòûí 24 áàéãóóëëàãûí èõ çàñâàð, òîíîã òºõººðºìæ øèíý÷ëýõ àæèë õèéñýí. Ýíý íü
1990 îíîîñ õîéø òóñ ñàëáàðò óëñûí òºñ⺺ñ õèéæ áàéãàà õàìãèéí òîì õºðºíãº
îðóóëàëòûí àðãà õýìæýý áîëîâ.
Ìÿíãàíû ñîðèëûí ñàíãèéí øóãàìààð á¿ñèéí òºâ¿¿äýä òåõíèê, òåõíîëîãèéí ãîë
÷èãëýë¿¿äýýð ñóóðü ìýäëýã, ÷àäâàð îëãîõ ñóðãàëò ÿâóóëàõ àæëûã õ¿¿õýä, çàëóó÷óóäàä
ìýðãýæëèéí áàðèìæàà îëãîõ, çºâëºãºº ºãºõ, àæëûí áàéðíû ìýäýýëýë çóó÷ëàëààð
¿éë÷ëýõ õºäºëìºðèéí çàõûí ÷èã ¿¿ðýãòýé õîñëîí ã¿éöýòãýõ “Àæèëëàõ õ¿÷íèé õºãæëèéí
òºâ” áàéãóóëàõ òºñºë áîëîâñðóóëàí ÀÍÓ-ûí òàëä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí ñàëáàðò 2015 îí õ¿ðòýë õºðºí㺠îðóóëàõ ÷èãëýëèéã
áîëîâñðóóëàí Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí ìàñòåð òºëºâëºãººíä òóñãàâ. Ýíýõ¿¿
òºëºâëºãººíèé äàãóó 2007 îíä òóñ ñàëáàðò óëñûí òºñ⺺ñ 1.0 òýðáóì òºãðºãèéí õºðºíãº
îðóóëàëò õèéõýýð ÓÈÕ-ààð øèéäâýðë¿¿ëñýí.
“Íèéãìèéí õàìãààëëûí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºð” òºñ뺺ñ àæèëã¿é áîëîí
ÿäóó èðãýäèéã ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðò ñóðãàõàä øààðäàãäàõ äàäëàãûí òîíîã òºõººðºìæ
íèéë¿¿ëýõ àæèë äóóñ÷ èõýíõ ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóä òîíîã òºõººðºì溺 àøèãëàæ
ýõëýýä áàéíà. Á¿ñèéí àðãà ç¿éí òºâ, Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ñóðãàëòûí òºâ, Õºäºëìºð
ýðõëýëòèéí áîëîâñðîëûí òºâ á¿ðò äàäëàãûí òîíîã òºõººðºìæ 2-ûã íèéë¿¿ëñýí. Èéíõ¿¿
2006 îíä Íèéãìèéí õàìãààëëûí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí øóãàìààð ÌÑ¯Ò áîëîí
ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí áóñàä áàéãóóëëàãàä íèéò 1.8 ñàÿ àì. äîëëàðûí òîíîã
òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëýâ.
Ãåðìàíû òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýãýýñ “Öàõèëãààí ñòàíöûí
àæèë÷äûí ñóðãàëò” òºñëèéí õ¿ðýýíä Çàâõàí àéìàã äàõü ÌѯÒ-ä 73.000 àì.äîëëàðûí
òîíîã òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëæ, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã æèãäð¿¿ëñýí.
ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí “ªâñíèé ¿íäýñ” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ªâºðõàíãàé àéìàã
äàõü Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí äýýâðèéí èæ á¿ðýí çàñâàð çàðèì öîíõíû çàñâàðò 90.0
ìÿíãàí àì.äîëëàð áóþó 105.0 ñàÿ ãàðóé òºãðºãèéí òºñºâò àæèë, ìºí ñóðãóóëüä “Ìîíãîëä
¿éëäâýðëýë õºãæ¿¿ëüå” òºñëèéí õ¿ðýýíä 2000 àì.äîëëàðûí êîìïüþòåð, ñóðãàëòûí òîíîã
òºõººðºìæ íèéë¿¿ëýãäñýí. ̺í Äîðíîä àéìàã äàõü øàòàëñàí ñóðãàëòòàé òåõíèê-
òåõíîëîãèéí ñóðãóóëüä “ªâñíèé ¿íäýñ” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 82.9 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí
õºðºí㺺ð ñàíòåõíèêèéí èæ á¿ðýí çàñâàð õèéõ òîõèðîëöîîä áàéíà. Ýíý ñóðãóóëüä Êîéêà-
ãèéí 8000 àì äîëëàðûí õºðºí㺺ð “Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òºâ”-èéã àøèãëàëòàä
îðóóëñàí, ôðàíöûí “Íààäàì” òºðèéí áàéãóóëëàãûí 3.5 ìÿíãàí àì.äîëëàðààð õîîë
¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãûí ãàçðûã òîõèæóóëñíààñ ãàäíà äóëààíû õýìíýëò, ººðèéí ¿éë
àæèëëàãààíû îðëîãîîð ÷èéðýãæ¿¿ëýëòèéí òàíõèì (1.0 ñàÿ òºã), îþóòíû èíòåðíåò êàôå
(1.5 ñàÿ òºã), ¿ñ÷èí ãîî ñàéõíû äàäëàãûí ãàçàðò (3.0 ñàÿ òºã), äîòóóð áàéðíû èõ çàñâàðò
(4.0 ñàÿ òºã) õºðºí㺠îðóóëàëòûã õèéñýí áàéíà. ÌѯÒ-ä ñóðàëöàã÷äûí òîî ºìíºõ
îíûõîîñ 1000 ãàðóéãààð íýìýãäñýí áàéíà. ªíººãèéí áàéäëààð íèéò ÌѯÒ-èéí 45.0 õóâü
íü èíòåðíåòýä õîëáîãäîæ, 28.0 õóâü íü ººðèéí âýá õàÿãòàé áîëñîí.
Îäîîãèéí áàéäëààð Óëààíáààòàð õîòûã 16 àéìàãòàé øèëýí êàáåëààð ñ¿ëæýýíä
õîëáîñîí áºãººä ýíý îíä çàéíû ñóðãàëòûí íýãäñýí ñ¿ëæýýíä ªìíºãîâü, Äóíäãîâü àéìãèéã
øèíýýð õîëáîæ, öààøèä ¿ëäñýí 4 àéìãèéã õîëáîõîîð áýëòãýë àæëûã õàíãàæ áàéíà.
Çàéí ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé òºâººð äàìæóóëàí 92 óäàà, 381 öàãèéí õóðàë,
çºâëºãººí, ñóðãàëò- ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëæ, òýäãýýðò íèéò 1964 õ¿í õàìðóóëààä
áàéíà.
Ý÷íýý áîëîí îðîéí õýëáýðýýð ñóðãàëò ýðõýëæ áàéãàà òºðèéí ºì÷èéí 21, òºðèéí
áóñ ºì÷èéí 32 äýýä áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä ñóäàëãàà õèéâ.
Ñóäàëãààíààñ õàðàõàä ý÷íýý, îðîéí ñóðãàëò ýðõýëæ áóé ñóðãóóëèóä õóóðàì÷
ìàòåðèàë á¿ðä¿¿ëæ, ñóðàëöàã÷äûã àíãè àëãàñóóëàí øèëæ¿¿ëæ îëíîîð àâäàã, òóñãàé
çºâøººðëèéí õÿíàëòûí ¿ç¿¿ëýëòèéã õýòð¿¿ëäýã, ý÷íýý õýëáýðèéã îðëîãî íýìýãä¿¿ëæ àøèã
õººõ áàéäëààð àøèãëàæ, õàðèí ñóðãàëòûí ÷àíàðò òàâèõ õÿíàëòûã îðõèãäóóëäàã çºð÷èë
äóòàãäàë èëýðñýí. Ýäãýýð çºð÷ëèéã àðèëãóóëæ, öààøèä ý÷íýý, îðîéí ñóðãàëòûí ÷àíàðûã
ñàéæðóóëàõ òàëààð Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä 2006 îíû 456 äóãààð òóøààë
ãàðãàæ, ý÷íýý ñóðãàëòûí òàëààð àâàõ àðãà õýìæýýã áàòëàâ.
54. Ñóðãóóëü çàâñàðäñàí õ¿¿õýä áóþó ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ ÷àäààã¿é íàñàíä
õ¿ðýã÷äýä çààâàë îëãîãäîõ áîëîâñðîëûã íºõºí îëãîõîîð àæèëëàæ áóé
èðãýíèé íèéãìèéí ñàíàà÷ëàãûã äýìæèíý.
Áîëîâñðîëûí òóõàé áàãö õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéã
¿íäýñëýí èðãýä, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãààñ èðãýäèéã áè÷èã ¿ñýãò ñóðãàõ, áîëîâñðîë íºõºí
îëãîõ ñóðãàëò ÿâóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã æóðìààð çîõèöóóëàõààð
òºñëèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà.
“Ìîíãîëûí çàëóó÷óóäûí õîëáîî” Õèë õàìãààëàëòûí åðºíõèé ãàçàðòàé õàìòðàí
öýðãèéí íàñíû áè÷èã ¿ñýã ¿ë ìýäýã÷ 400 ãàðóé çàëóó÷óóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòûã 2006
îíû 10-11 ä¿ãýýð ñàðóóäàä ÿâóóëñàí. Àëáàí áóñ áîëîâñðîë, çàéíû ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé
òºâ, àéìàã, îðîí íóòãèéí àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí Ãýãýýðëèéí òºâèéí çàéíû ñóðãàëòûí
áàãø íàð 350 ãàðóé øèíý öýðýãò õè÷ýýë çààæýý.
Áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí ä¿éöñýí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã
áàòàëëàà.
Áè÷èã ¿ñãèéí çóíû ñóðãóóëèéã íèéò àéìàã, ñóìäàä çîõèîí áàéãóóëæ, ñóðãàëòàä
7000 ãàðóé õ¿í õàìðóóëààä áàéíà. “Áè÷èã ¿ñãèéí áîëîâñðîëûã çàéíû ñóðãàëòààð
äàìæóóëàí îëãîõ íü” òºñëèéí õî¸ð äàõü ¿å øàòûã ýõë¿¿ëýí áè÷èã ¿ñãèéí áîëîâñðîëûí
õýðýãöýý, ò¿âøèíã ¿íýëýõ àãóóëãà á¿õèé ñóäàëãààíû àðãà ç¿éã áîëîâñðóóëàí 6 àéìãèéí 30
ñóìàíä 1130 õ¿íèéã ñóäàëãààíä õàìðóóëààä áàéíà.
13
55. Ýìçýã á¿ëãèéí, áàãà îðëîãîòîé ºðõèéí áîëîí 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õýä íü
çýðýã ñóðäàã ºðõèéí 1 õ¿¿õäýä õè÷ýýëèéí õýðýãñýë ¿íý òºëáºðã¿é îëãîæ
áàéãààã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëíý.
Ýìçýã á¿ëãèéí áîëîí 3 áà ò¿¿íýýñ äýýøõè õ¿¿õýä íü åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëüä çýðýã ñóðàëöäàã ºðõèéí íýã õ¿¿õäýä áóþó íèéò 62500 ñóðàã÷èä 792.6 ñàÿ
òºãðºãèéí õè÷ýýëèéí õýðýãëýëèéã ¿íý òºëáºðã¿é îëãîëîî.
56. Èíæåíåð, òåõíîëîãèéí áîëîâñðîëûã òºðººñ òóñãàéëàí äýìæèæ, èéì
áîëîâñðîë îëãîõîä çîðèóëæ õóâèéí õýâøëýýñ îðóóëàõ õºðºíãº
îðóóëàëòûã óðàìøóóëíà.
ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 433 äóãààð òóøààëààð “Ãàäààäàä ñóðàëöàã÷äûã
ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí áàòàëëàà
Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí äàãóó 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
20-èîä îðîíä 650 ãàðóé îþóòàí, ìàãèñòðàíò, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýã÷èéã ñóðàëöóóëàõààð
ñîíãîí øàëãàðóóëñàí.
ªìíºõ æèë¿¿äýä òóõàéí æèëä ãàäààä îðîíä ñóðàëöàã÷äûí äîòîð èíæåíåð,
òåõíîëîãèéí ìýðãýæèë ýçýìøèã÷äèéí õóâèéí æèí 40 ãàðóé õóâüòàé áàéñàí áîë ýíý îíä
ýëñýã÷äèéí 60 õ¿ðòýë õóâü íü òåõíîëîãè, èíæåíåð, áàéãàëèéí øèíæëýëèéí ÷èãëýëýýð
ñóðàëöàõ õ¿ì¿¿ñ áàéõààð çîõèöóóëëàà.
“Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº”-íä ýíý ÷èãëýëýýð
ñóðàëöàã÷äàä ýäèéí çàñãèéí óðàìøóóëàë, õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ, òýäíèéã àæëûí áàéðààð
õàíãàõ çàìààð ýëñýã÷äèéí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ, äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä ýë ÷èãëýëýýð
ñóðàëöàã÷äûí íèéò ñóðàëöàã÷äàä ýçëýõ õóâèéí æèíã 2016 îí ãýõýä 29.1 õóâèàñ 45.0 õóâü
áîëãîæ ºñãºõººð, ò¿¿íèé äîòîð 2008-2009 îí ãýõýä èíæåíåð, òåõíîëîãè 16.7%, áàéãàëèéí
øèíæëýë 3.3%, áàãø 9.9%, õºäºº àæ àõóéí 4.0% áîëæ 2005 îíûõîîñ äóíäæààð 1.2-3.0
õóâü ºñãºõººð çîðèëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà.
Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèóäàä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòòýé õîëáîãäóóëàí èõ,
äýýä ñóðãóóëèóä ãàçðûí òàòâàðààñ ÷ºëººëºãäºæ, 2015 îí õ¿ðòýë äýýä áîëîâñðîëä
îðóóëàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã Áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãººíä
òóñãàí áàòàëñàí.
ÕÀÀÈÑ-èéí õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéðíû çàñâàðò 100.0 ñàÿ òºãðºã
çàðöóóëàâ. Òºðèéí ºì÷èéí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä 2010 îí õ¿ðòýëõ õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ
ñóäàëãààã íàðèéâ÷èëæ òîäîòãîí, ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëýâ.
Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýý ¿éëäâýðëýëèéí áààçûã
øèíý÷ëýõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä ØÓÒÈÑ, ÌÓÈÑ, ÝÌØÓÈÑ-èàñ 3 ÷èãëýëýýð 4 òºñºë
áîëîâñðóóëàí ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæèä õàìðóóëàõààð õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
̺í ñóäàëãààíû ä¿íã ¿íäýñëýí ÌÓÈÑ, ÕÀÀÈÑ-èéí ýðäýì øèíæèëãýý ¿éëäâýðëýëèéí
áààçûã áýõæ¿¿ëýõýä ÁÍÏÓ, Øâåä, ÁÍÓÓ-ààñ òóñëàìæ àâàõ òºñëèéí ñàíàëûã áýëòãýýä
áàéíà.
Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæäýã Áîëîâñðîëûí
õºãæëèéí õºòºëáºð-3 òºñëèéí õ¿ðýýíä áàðèëãûí ñàëáàðò ìýðãýæèëòýé àæèëòàí áýëòãýõýä
çîðèóëæ 1.0 ñàÿ àì äîëëàðûí òºñëèéã 2006 îíîîñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëëýý. ̺í òóñ
áàíêíû õºíãºëºëòòýé çýýëýýð òåõíèêèéí áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí
øèíý÷ëýëèéã äýìæèõ 13.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
57. Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä
íèéö¿¿ëýõèéã çîðüæ àæèëëàíà.
Àçè, Íîìõîí äàëàéí îðíû õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéí Êîëîìáûí òºëºâëºãººíèé
òåõíèê, ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí êîëëåãèä Ìîíãîë Óëñ æèíõýíý ãèø¿¿íýýð ýëñýí îðîõ
òóõàé àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð øèéäâýðëýâ. Óã áàéãóóëëàãàä æèíõýíý
ãèø¿¿íýýð ýëññýíýýð ìàíàé óëñûí òåõíèê ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë îëãîäîã ñóðãóóëü,
ò¿¿íèé õºòºëáºð¿¿äèéã îëîí óëñàä ìàãàäëàí èòãýìæë¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëæ áàéãàà
áºãººä ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíã øèíý øàòàíä ãàðãàõàä ÷óõàë àëõàì áîëíî.
Áîëîâñðîëûí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí ¿íäýñíèé çºâëºë õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí
èòãýìæëýë õèéõ ìýðãýæëèéí íèéãýìëýã, õîëáîî, áàéãóóëëàãûí ñóäàëãàà ãàðãàæ, òýäýíä
çîðèóëàí õºòºëáºðèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýë õèéõ ÷àäàâõè á¿ðä¿¿ëýõ ìýäýýëýë,
ñóðòàë÷èëãààíû àæèë õèéõèéã ÷èãëýë áîëãîâ.
58. Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ìåíåæìåíòèéí õóâü÷ëàëûã ¿ðãýëæë¿¿ëíý.
Õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí êîëëåæèéã íèéãìèéí ñàëáàðûí õóâü÷ëàëä õàìðóóëàõààð
øèéäâýðëýæ ìåíåæìåíòèéí ãýðýýãýýð õóâü÷èëñàí áîëíî.
Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëèéã õóâü÷ëàõ àæëûã äóóñãàâàð áîëãîæ 2006 îíû
I óëèðàëä õºðºí㺠îðóóëàí ìåíåæìåíòèéí ãýðýýãýýð ã¿éöýòãýõ áàãò á¿ðýí øèëæ¿¿ëñýí íü
áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûã õóâü÷èëñàí àíõíû òîõèîëäîë áîëëîî.
59. Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëä îëîí óëñûí
õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý ìºðäºõ ÿâäëûã
õºõè¿ëýí äýìæèæ, ñóðãàëò, ñóäàëãààíû àæëûí ÷àíàð, ¿ð ºãººæèéã
äýýøë¿¿ëýõýä àíõààðíà.
Áîëîâñðîëûí òóõàé áàãö õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí
òºñºëä á¿õ øàòíû áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí áàãø, àæèëòàí íü áàðèìòëàõ ¸ñ
ç¿éí ä¿ðýìòýé áàéõààð õóóëü÷ëàí òóñãàñíû äàãóó ä¿ðìèéã Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ
óõààíû ñàéäûí 2006 îíû 482 äóãààð òóøààëààð áàòàëëàà.
60. Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéã äýýä, äóíä øàòíû áîëîâñðîëûí ñóðãàëòàä
íýâòð¿¿ëíý.
ÌѯÒ-ä àøèãëàãäàæ áàéãàà êîìïüþòåð, õóâèëàõ, îëøðóóëàõ òåõíèê õýðýãñëèéí
õàíãàëò 60 îð÷èì õóâüòàé áàéãàà áºãººä íèéò ñóðãóóëèéí 45.0 õóâü íü èíòåðíåòýä
õîëáîãäîæ, 28.0 õóâü íü ººðèéí ÂÝÁ õàÿãòàé áîëñîí áàéíà. ÌѯÒ-èéã ñóðãàëòûí òîíîã
òºõººðºì溺ð õàíãàõ çîðèëãîòîé 45.0 ìÿíãàí àì. äîëëàðûí êîìïüþòåð íèéë¿¿ëýõ
òºñëèéã ßïîíû Æàéêà áàéãóóëëàãà õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
̺í 2006 îíä óëñûí òºñâèéí 1.0 òýðáóì òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õ¿ðýýíä
ÌѯÒ-èéí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òåõíèêèéí øèíý÷ëýëèéã õèéëýý. Îðîí íóòãèéí 8
ÌѯÒ-ä êîìïüþòåð íèéë¿¿ëñíèé äîòîð Äîðíîä àéìãèéí ÌѯÒ-ä 8000 àì äîëëàðûí
õºðºí㺺ð ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òºâ áàéãóóëæ, õºäººãèéí 45 ñóðãóóëèéã èíòåðíåòýä
øèíýýð õîëáîëîî.
ÁÍÑÓ-ûí Áîëîâñðîë, õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéí ÿàìòàé õàìòðàí “Ìýäýýëýë
õàðèëöààíû òåõíîëîãè áà óëñ îðíóóäûí õºãæèë” îëîí óëñûí áàãà õóðëûã 8 äóãààð ñàðä
çîõèîí áàéãóóëæ, ìýäýýëýë ç¿éí 200 ãàðóé áàãø, àðãà ç¿é÷èä, ìýðãýæèëòí¿¿äýä öàõèì
ñóðãàëòûí àðãà ç¿éã ñóðãàëòàä íýâòð¿¿ëýõ ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëëàà.
“Ìýäýýëýë õîëáîîíû òåõíîëîãèéã õºäººãèéí ñóðãóóëèéã õºãæ¿¿ëýõýä àøèãëàõ”
òºñëèéí õ¿ðýýíä 15 íýðèéí öàõèì ñóðãàëòûí ìàòåðèàëûã áîëîâñðóóëæ, îëøðóóëàí
åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, àéìàã, íèéñëýëèéí Áîëîâñðîë, ñî¸ëûí ãàçàð, áàãø
áýëòãýäýã èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèóäàä õ¿ðãýñýí áîëíî.
"Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí ñèñòåì”, "ÅÁÑ-èéí àíãëè õýëíèé
ñóðãàëòàíä ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéã àøèãëàõ íü" ñóðãàëò ñåìèíàðûã òóñ òóñ
çîõèîí áàéãóóëæ, àéìàã, íèéñëýë á¿ðýýñ ñóðãóóëèéí çàõèðàë, àíãëè õýëíèé áàãø íèéò 60
õ¿íèéã õàìðóóëñàí.
Ìºí “Èõ äýýä ñóðãóóëèóäàä å-ñóðãàëòûã ÿâóóëàõ íü” ñóðãàëòûã Õóäàëäàà,
¿éëäâýðëýëèéí äýýä ñóðãóóëü, ÕÁÍÃÓ-ûí Ëþíåáóðãèéí èõ ñóðãóóëüòàé õàìòðàí, ÅÁÑ-èéí
ôèçèêèéí áàãø íàðò ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéã àøèãëàí ôèçèêèéí òóëãóóð òóðøëàãà,
¿çýãäëèéã êîìïüþòåðýýð çàãâàð÷èëñàí áè÷èë ëàáîðàòîðè-õè÷ýýë¿¿äèéí çààõ àðãà ç¿éã
ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëò-ñåìèíàð, ÌÕÒ-èéã áàéãàëü, íèéãìèéí óõààíû ñóðãàëòàä àøèãëàõ
àðãà ç¿é ñýäýâò 20 óäààãèéí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëëàà.
61. Ìîíãîë Óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí ºðñºëäºõ ÷àäâàð, ¿íýëýìæèéã
äýýøë¿¿ëíý.
14
“Ìîíãîë Óëñûí äýýä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí ¿ëãýð÷èëñýí çàãâàð”-ò
áàêàëàâðûí ñóðãàëòûí àãóóëãàä àíãëè õýëèéã çààâàë ¿çýõ õè÷ýýë áàéäëààð òóñãàí,
àãóóëãûí öàð õ¿ðýýã øèíý÷ëýí òîãòîîñîí. ̺í çààâàë ñóäëàõ áîëîí ñîíãîõ õè÷ýýëèéí
àãóóëãà, êðåäèò öàãèéí õýìæýýã òîäîðõîéëñîí ººð÷ëºëò îðóóëàâ.
ÌÓÈÑ áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûí 40 ãàðóé ÷èãëýëýýð ñòàíäàðòûí ýõíèé òºñë¿¿ä
áîëîâñðóóëñàí. Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéä, Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû
ñàéäûí õàìòàðñàí òóøààëààð áàéãóóëñàí Õóóëü ç¿éí áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã Ýðõ ç¿éí áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí òºñºë
áîëîâñðóóëààä áàéíà.
2006 îíä äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí 15 áàéãóóëëàãûã àòòåñòàò÷èëàõààð
ìýäýãäýë õ¿ðã¿¿ëæ ººðèéí ¿íýëãýý õèéõ äààëãàâàð ºãñºí. Àòòåñòàò÷èëëûí êîìèññûí
ä¿ãíýëòýýð Ìîíãîë àðãà, Ýíýðýë, ÿ¿ð, Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îî êîëëåæóóä àòòåñòàò÷èëàëä
òýíöñýíã¿é. ̺í àòòåñòàò÷èëëûí ººðèéí ¿íýëãýýíèé òàéëàíãàà çîõèõ õóãàöààíä
èð¿¿ëýýã¿é 6 êîëëåæèéã õîëáîãäîõ æóðìûí äàãóó àòòåñòàò÷èëàëä òýíöýýã¿é ãýæ
òîîöñîíûã ìýäýãäýâ.
Ñ¿¿ëèéí 3 æèëä 33 ñóðãóóëèéã àòòåñòàò÷èëñíààñ 16 íü òýíöñýí áàéíà.
Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèóäàä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëòòýé õîëáîãäóóëàí èõ,
äýýä ñóðãóóëèóä ãàçðûí òàòâàðààñ ÷ºëººëºãäºæ, 2015 îí õ¿ðòýë äýýä áîëîâñðîëä
îðóóëàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã Áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãººíä
òóñãàñàí. 2006 îíä ÑÓÈÑ-èéí õè÷ýýëèéí áàéðûí 504.9 ñàÿ òºãðºãíèé òºñºâò ºðòºãòýé, 704
ñóóäàëòàé ºðãºòãºëèéã áàðüæ àøèãëàëòàíä îðóóëàâ. ÕÀÀÈÑ-èéí õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð
áàéðíû çàñâàðò 100.0 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëàâ.
Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýý ¿éëäâýðëýëèéí áààçûã
øèíý÷ëýõýýð òºëºâëºñºí çîðèëòûí õ¿ðýýíä ØÓÒÈÑ, ÌÓÈÑ, ÝÌØÓÈÑ 4 òºñºë
áîëîâñðóóëàí ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæèä õàìðóóëàõààð õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
̺í ñóäàëãààíû ä¿íã ¿íäýñëýí ÌÓÈÑ, ÕÀÀÈÑ-èéí ýðäýì øèíæèëãýý ¿éëäâýðëýëèéí
áààçûã áýõæ¿¿ëýõýä ÁÍÏÓ, Øâåä, ÁÍÓÓ-ààñ òóñëàìæ àâàõ òºñëèéí ñàíàëûã áýëòãýýä
áàéíà.
Òºðèéí ºì÷èéí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýý, ¿éëäâýðëýëèéí
áààçàä øààðäëàãàòàé òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ, õýðýãñëèéã íèéë¿¿ëýõýýð ÌÎÁÈÑ,
Óëààíáààòàð õîòûí áîëîí Àðõàíãàé, Äîðíîä, Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí Áàãøèéí êîëëåæèä
óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð 30.0 ñàÿ òºãðºãèéí êîìïüþòåð îëãîñíîîñ ãàäíà Àçèéí õºãæëèéí
áàíêíû ñàíõ¿¿æèëòýýð ÌÓÁÈÑ äýýð Áîëîâñðîë-Ìýäýýëëèéí òºâ, ýëåêòðîí íîìûí ñàí
áàéãóóëàõ çàñâàðûí àæèëä 17.3 ìÿíãà, òîíîã òºõººðºìæèä 109.0 ìÿíãàí, òàâèëãà
õýðýãñýëä 10.2 ìÿíãàí àì. äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëò òóñ òóñ õèéãäñýí áàéíà. Ýäãýýðýýñ
ãàäíà äýýðõ ñóðãóóëèóäûí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òåõíèêèéí áààçûã øèíý÷ëýõýä
çîðèóëæ ñ¿¿ëèéíõ ¿åèéí õóðä ñàéòàé êîìïüþòåð, LCD, DVD òîãëóóëàã÷ çýðýã 90.0 ñàÿ
òºãðºãèéí øèíý÷ëýë õèéëýý.
Èõ, äýýä ñóðãóóëèéí êîëëåæèéí áàãøèéí ¿íýëãýý ñýäýâò ñóäàëãàà õèéæ, ä¿íä
¿íäýñëýí áàãøèéí àæëûí ¿íýëãýýíèé íèéòëýã æóðìûí òºñëèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãàä 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
îþóòàí ýëñ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûí õ¿ðýýíä ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 69 ä¿ãýýð
òóøààëààð åðºíõèé øàëãàëòûã óëñûí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëæ, øàëãàëòàä íèéò 41.0
ìÿíãàí õ¿¿õýä õàìðàãäëàà. Øàëãàëòûí ä¿íã ãàðãàæ, áàòëàìæèéã ñóðãóóëü, ñóðàã÷äàä
îëãîõ, óã øàëãàëòûí îíîîã õàðãàëçàí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ýëñýëòèéí øàëãàëòûã çîõèîí
áàéãóóëàõ àæëûã 6 äóãààð ñàðä áàãòààí ÿâóóëæ äóóñãàëàà.
Åðºíõèé øàëãàëòûã àâäàã áîëñíîîð èõ, äýýä ñóðãóóëèóä ýëñýã÷äýä çîðèóëñàí
òºëáºðòýé äàìæàà õè÷ýýëë¿¿ëäýã áàéäàë ¿ã¿é áîëæ, ÅÁÑ òºãñºã÷äèéí õàðèóöëàãà
ºíäºðæèõ, ñóðãóóëèóä áîñãî îíîî òàâèõ çàìààð ýëñýã÷äèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ çýðýã
äàâóó òàëòàé þì. Ò¿¿í÷ëýí òóñãàé ìàøèíààð ìàòåðèàëûã çàññàíààð ä¿íä ººð÷ëºëò
îðóóëàõ õºíäëºíãèéí ñîíèðõîë, íºëººëºë àðèëæ, øàëãàëòûí áîäèò áàéäàë äýýøëýõ à÷
õîëáîãäîëòîé þì.
Àâñòðè Óëñòàé Áîëîâñðîëûí çýðýã, áàðèìò áè÷ãèéã õàðèëöàí õ¿ëýýí çºâøººðºõ
òóõàé ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðæ, Äýýä áîëîâñðîëûí àäèë òýíö¿¿ áàéäëûã õàðèëöàí õ¿ëýýí
çºâøººðºõ òóõàé ÌÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð, Àâñòðè Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí
õýëýëöýýðèéã ýöýñëýí òîõèðëîî.
Òºðèéí ºì÷èéí 49, òºðèéí áóñ ºì÷èéí 165 äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí ñóðãàëòûí àæèë ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðëèéí ýçýìøèëò, îëãîñîí ãýð÷èëãýý,
ò¿¿íèéã ñóíãàñàí áàéäàë, ìºí õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí òóõàé ìýäýýëëèéã áàãòààñàí íýãäñýí
ëàâëàãààã áèé áîëãîñíû ãàäíà ñóðãàëòûí àæèë ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë, õÿíàëòûí
¿ç¿¿ëýëòèéã õýðõýí õàíãàí áèåë¿¿ëæ áàéãàà áàéäëààð íü çîõèõ ò¿âøèí, äóíäàæ ò¿âøèí,
äóíäæààñ äîîãóóð ãýñýí 3 ò¿âøèíä àíãèëñàí ñóäàëãàà ãàðãààä áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû
÷àíàðûã ¿íýëýõýä ãàäààä îðíóóäûí òóðøëàãûã ¿íäýñëýí ñóðãóóëèéã çýðýãëýõýä õàðãàëçàõ
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñàíàë áîëîâñðóóëæ, Èõ äýýä ñóðãóóëèéí êîíñîðöèóì, Èõ, äýýä
ñóðãóóëèéí õîëáîî, Ìîíãîëûí îþóòíû õîëáîî çýðýã ãàçðóóäàä õ¿ðã¿¿ëæ õýëýëö¿¿ëýâ.
Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð, àøèã,
÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð õºðºíãº, íººöèéí àøèãëàëòàä ãàð÷ áóé ¿ðýëãýí áàéäëûã
àðèëãàõ, ÌÎÕ çýðýã ñîíèðõîëûí á¿ëã¿¿äòýé õàìòðàí ¿éë àæèëëàãààíä íü ¿íýëãýý ºãºõ,
íèéòýä ìýäýýëýõ, àòòåñòàò÷èëàë, ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí ìåõàíèçìûã çîõèñòîé àøèãëàõ
àðãà õýìæýý àâ÷ áàéíà.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä îþóòàí ýëñ¿¿ëýõäýý õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí
ýðýëòýä íèéö¿¿ëýõ, òºðèéí ºì÷èéí ñóðãóóëèóä äàõü äàâõàðäëûã àðèëãàõ ÷èãëýë
áàðèìòàëæ, õÿíàëòûí òîîã òîãòîîëîî.
62. Ñóðàã÷, îþóòíû ä¿íãèéí íóóöëàëûã õàäãàëàõ òîãòîëöîîã òóðøèí
íýâòð¿¿ëæ ýõýëíý.
“Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñóðàëöàã÷èéí õóâèéí íóóöûã
õàìãààëàõàä áàðèìòëàõ æóðàì”-ûã áîëîâñðóóëëàà. Îäîîãîîð ØÓÒÈÑ, ÑÝÇÄÑ, Õ¯ÄÑ
çýðýã õýä õýäýí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäàä îþóòíû á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí ïðîãðàìì àæèëëóóëæ
áàéíà. Ýíý ïðîãðàììûã õýðýãëýñíýýð îþóòàí íü íóóö êîäîîð íýâòðýí ººðèéí õè÷ýýëèéí
ä¿í, ñóðãàëòûí õºòºëáºðòýé㺺 òàíèëöàõ þì.
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàëöàã÷äûí ä¿íãèéí íóóöëàëûã
ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí æóðíàëûã áàãøèéí æóðíàë, àíãè
óäèðäñàí áàãøèéí äýâòýð ãýñýí çàãâàðò îðóóëæ 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ìºðäºæ
ýõýëëýý.
63. Àæèë, õºäºëìºð ýðõëýõèéí çýðýãöýý ñóðàëöàõ õ¿ñýëòýé õ¿ì¿¿ñò
çîðèóëñàí “îëîí íèéòèéí íýýëòòýé èõ ñóðãóóëü”-èéí àëèâàà õýëáýðèéã
äýìæèíý.
ÁÍÑÓ-ä 2006 îíû 6 äóãààð ñàðä áîëñîí á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí òàëààðõ
ñóðãàëòàä ÁÑØÓß, ò¿¿íèé õàðüÿà áàéãóóëëàãûí 15 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé òºëººëºë
îðîëöîæ òóñ óëñûí íýýëòòýé èõ ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöñàí. Àíãëè,
Àâñòðàëè, Ýíýòõýã, Ìàëàéç, ßïîí çýðýã îðíû íýýëòòýé èõ ñóðãóóëèéí ¿éë àæèëëàãààíû
òàëààð òîéì ìàòåðèàë áýëòãýí ÁÑØÓß-íû âåá ñàéòàä áàéðëóóëæ îëîí íèéòýä
ñóðòàë÷èëæ áàéíà.
Ýíýòõýãèéí Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæèéí øóãàìààð Ýíýòõýãèéí èõ ñóðãóóëü,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãàòàé õàìòàðñàí çàéí ñóðãàëò ÿâóóëàõ òºñºë áýëòãýæ
Ñàíãèéí ÿàìàíä õ¿ðã¿¿ëñýí. Ýíýõ¿¿ òºñºëä ÌÓÈÑ, ¯éëäâýðëýë óðëàëûí ñóðãóóëü,
Ìîíãîë-Ýíýòõýãèéí õàìòàðñàí ñóðãóóëü õàìðàãäàíà. Ñóðãàëòûí òàëààðõ òàéëàí áîëîí óã
àæëûã Ìîíãîëä õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéí òàëààðõ ñàíàë, ìýäýýëýë áýëòãýæ ìýðãýæëèéí
õ¿ì¿¿ñò òàíèëöóóëàõ óóëçàëòûã õèéëýý.
Íýýëòòýé èõ ñóðãóóëü áàéãóóëàõ ñàíàë îäîîãîîð èð¿¿ëýýã¿é áàéíà.
64. Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûí àãóóëãà, ñòàíäàðòûã øèíý÷ëýí, ñóðãàëòûí
îð÷íûã áýõæ¿¿ëýõ, íèéãìèéí ò¿íøëýëèéã èäýâõæ¿¿ëýõ çàìààð ñóðãàëòûí
÷àíàðûã äýýøë¿¿ëæ, ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëíý.
Ñургалтын стандартыг хэрэгж¿¿лэх, кредит цагт шилж¿¿лэх, ерºнхий суурь
хичээлийн агуулгыг мэргýжлийн онцлогт нийц¿¿лэн хувилбартай болгох зорилгоор нийт
МС¯Т, коллежийн сургалтын тºлºвлºгººг шинэчлэх, т¿гээмэл бус эргэжлийн сургалтын
стандарт боловсруулж мºрдºх ажлыг цэгцлэх зорилго тавьж, 43 сургуулийн 530
сургалтын тºлºвлºгººнд ä¿ãíýëò õèéæ, 467 òºëºâëºãººã áàòàëãààæóóëñàí.
15
ÇÒÀÆ, ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 81/179 äóãààð õàìòàðñàí òóøààëààð
áàòëàãäñàí àæëûí õýñãýýñ øóóäàíãèéí ñàëáàðûí ñóðãàëòûí õºòºëáºð, ñòàíäàðòûã
áîëîâñðóóëæ, ìîäóë÷èëñàí õºòºëáºð áîëãîí áàòàëãààæóóëëàà.
Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí òåõíèêèéí êîëëåæ, õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí êîëëåæèä
ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîí äóíä øàòíû áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí àãóóëãûã áàãö öàãò
øèëæ¿¿ëýõ òàëààð òóðøèëò õèéæ, ÌѯÒ-¿¿äèéí ñóðãàëòûí àëáàíû äàðãà íàðûí
ñåìèíàðûí ¿åýð õýëýëö¿¿ëëýý.
Óëñûí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí ¿йлдвэр аж ахуйн газар, нийгмийн т¿нш¿¿дтэй
хамтран оёдол, гутлын мэргэжлийн багш нарын ур чадварыг дээшл¿¿лэх сургалтад 24
багш, ñургах з¿йн боловсрол олгох сургалтад 30 багш сургасны дээр МС¯Т, Мэргэжлийн
сургалттай ЕБС-èéí удирдах ажилтан 20 х¿н, мастеð багш 20 х¿нийг БНХАУ-д
мэргэжлийн сургуулийн туршлагатай танилцуулах ажлыг АХБ-ны санх¿¿жилтээр зохион
байгууллаа. ̺í ÌѯÒ-èéí ìýäýýëýë ç¿éí áàãø íàðûã ñóðàõ áè÷èã, ñóðãàëòûí
ìàòåðèàëûí ýõèéã áýëòãýõ ñóðãàëòàä õàìðóóëàõ áýëòãýë àæëûã õàíãàæ áàéíà.
Æį-èéã äýìæèõ òºñëèéí õ¿ðýýíä “Ìîäíû ÷àäàâõèéí òºâ äýýð 13 çàëóó áàãøèéã
1 æèëèéí ñóðãàëòàä õàìðóóëàí çàõèàëñàí ñóðãóóëèóäàä íü õóâààðèëàâ.
Áàãøëàõ áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ çàëãàìæ õîëáîîã õàíãàõ ¿¿äíýýñ ÁÑØÓ-û
ñàéäûí 2006 îíû 238 òóøààëààð òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ ºì÷èéí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ñóðãàëò ÿâóóëàõ ìýðãýæëèéí ÷èãëýëèéã áàòàëñàí áºãººä
óã òóøààëààð ØÓÒÈÑ-ä ìàñòåð áàãøèéí àíãèéã íýýæ 80 õ¿íèéã ýëñ¿¿ëýí ñóðãàõ çàìààð
ÌѯÒ-¿¿äèéã ìýðãýæëèéí áàãøèéí õàíãàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýýð òºëºâ뺺ä áàéíà.
Îäîîãèéí áàéäëààð ýíý àæèëä 100.0 îð÷èì ñàÿ òºãðºã çàðöóóëñàí.
2006 îíä óëñûí òºñâèéí 1.0 òýðáóì òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ìýðãýæëèéí
ñóðãàëòûí 24 áàéãóóëëàãûí èõ çàñâàð, òîíîã òºõººðºìæ øèíý÷ëýõ àæèë õèéñýí. Ýíý íü
1990 îíîîñ õîéø òóñ ñàëáàðò óëñûí òºñ⺺ñ õèéæ áàéãàà õàìãèéí òîì õºðºíãº
îðóóëàëòûí àðãà õýìæýý áîëîâ.
Ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí ñàëáàðò 2015 îí õ¿ðòýë õºðºí㺠îðóóëàõ ÷èãëýëèéã
áîëîâñðóóëàí Áîëîâñðîëûí õºãæëèéí ìàñòåð òºëºâëºãººíä òóñãàí 2007 îíä òóñ ñàëáàðò
óëñûí òºñ⺺ñ 1.0 òýðáóì òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõýýð ÓÈÕ-ààð øèéäâýðë¿¿ëëýý.
Á¿ñèéí àðãà ç¿éí òºâ, Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ñóðãàëòûí òºâ, Õºäºëìºð
ýðõëýëòèéí áîëîâñðîëûí òºâ á¿ðò 2 äàäëàãûí ãàçðûí òîíîã òºõººðºìæ íèéë¿¿ëñýí.
Èéíõ¿¿ 2006 îíä Íèéãìèéí õàìãààëëûí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí øóãàìààð ÌÑ¯Ò áîëîí
ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí áóñàä áàéãóóëëàãàä íèéò 1.8 ñàÿ àì. äîëëàðûí òîíîã
òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëýâ.
Áàðóóí á¿ñ íóòàãò æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéí öàõèëãààí÷èí, öàõèëãààíû òåõíèê÷
áýëòãýõ çîðèëãîîð Ãåðìàíû òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýãýýñ “Öàõèëãààí
ñòàíöûí àæèë÷äûí ñóðãàëò” òºñëèéí õ¿ðýýíä Çàâõàí àéìàã äàõü ÌѯÒ-ä 73.000
àì.äîëëàðûí òîíîã òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëæ, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã æèãäð¿¿ëñýí.
ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí “ªâñíèé ¿íäýñ” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ªâºðõàíãàé àéìàã
äàõü Òåõíîëîãèéí ñóðãóóëèéí äýýâðèéí èæ á¿ðýí çàñâàð çàðèì öîíõíû çàñâàðò 105.0 ñàÿ
ãàðóé òºãðºãèéí òºñºâò àæèë, ìºí ñóðãóóëüä “Ìîíãîëä ¿éëäâýðëýë õºãæ¿¿ëüå” òºñëèéí
õ¿ðýýíä 2.0 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí êîìïüþòåð, ñóðãàëòûí òîíîã òºõººðºìæ íèéë¿¿ëýãäñýí.
̺í Äîðíîä àéìàã äàõü øàòàëñàí ñóðãàëòòàé òåõíèê-òåõíîëîãèéí ñóðãóóëüä “ªâñíèé
¿íäýñ” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 82.9 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí õºðºí㺺ð ñàíòåõíèêèéí èæ á¿ðýí
çàñâàð õèéõ òîõèðîëöîîä áàéíà. Ýíý ñóðãóóëüä Êîéêà-ãèéí 8.0 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí
õºðºí㺺ð “Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òºâ”-èéã àøèãëàëòàä îðóóëñà. Ôðàíöûí “Íààäàì”
òºðèéí áàéãóóëëàãûí 3.5 ìÿíãàí àì.äîëëàðààð õîîë ¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãûí ãàçðûã
òîõèæóóëñíààñ ãàäíà, äóëààíû õýìíýëò, ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãîîð
÷èéðýãæ¿¿ëýëòèéí òàíõèì (1. ñàÿ òºã), îþóòíû èíòåðíåò êàôå (1.5 ñàÿ òºã), ¿ñ÷èí ãîî
ñàéõíû äàäëàãûí ãàçàðò (3.0 ñàÿ òºã), äîòóóð áàéðíû èõ çàñâàðò (4.0 ñàÿ òºã) õºðºíãº
îðóóëàëòûã õèéñýí áàéíà.
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûã õºãæ¿¿ëýõ àñóóäëààð Íèéãìèéí õàìãààëàë,
õºäºëìºðèéí ÿàì, ¯íäýñíèé õóäàëäàà, àæ ¿éëäâýðèéí òàíõèì, õºäºëìºðèéí
áàéãóóëëàãà, ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèóä, Àæèë îëãîã÷ ýçäèéí õîëáîî, ìýðãýæëèéí õîëáîîä
çýðýã òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí ºðãºí òºëººëºëòýé àæëûí õýñã¿¿ä ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû
ñîðèëòûí ñàí (ÌÑÑ)-ãààñ àâàõ òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ òºñºë áîëîâñðóóëàõ
àæëûí õýñýã ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, òåõíèêèéí áîëîâñðîëûí øèíý òîãòîëöîîã õºäºëìºðèéí
çàõûí ýðýëòýä íèéöñýí, ìîäóëä ñóóðèëñàí, àæèë îëãîã÷èä, õóâèéí ñåêòîðûí èäýâõòýé
îðîëöîîíä òóëãóóðëàñàí áàéõààð òîäîðõîéëæ, Ñàíãèéí ñàéäûí çºâëºë, Íèéãìèéí
õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéä, ÌÑÑ-èéí ¯íäýñíèé çºâëºëººð õýëýëö¿¿ëæ äýìæ¿¿ëñýí.
¯¿íèé ä¿íä “Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-
èéã îäîî õàíäèâëàã÷èä õÿíàæ áóé òºñë¿¿äèéí õàðèóòàé íýãòãýí ýöýñëýí áîëîâñðóóëæ,
õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèä îðóóëàõ ººð÷ëºëòèéí òºñëèéí õàìòààð 2007 îíä áàãòààí
øèéäâýðëýõýýð áýëòãýæ áàéíà.
ÁÍÑÓ-ûí Áóñàí õîòîä áîëñîí U-òåõíîëîãèéã áîëîâñðîë, ñóðãàëòàä àøèãëàõ íü
ñýäýâò ñåìèíàðûí ¿åýð Ìîíãîë Óëñûã Àçè-Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ìàãàäëàí
èòãýìæëýëèéí êîìèññò ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëýõ ¸ñëîëûí ¿éë àæèëëàãàà áîëëîî. Ò¿¿í÷ëýí
Ôèëèïèí Óëñûí Ìàíèëà õîòîä áîëñîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòàä àæ àõóé ýðõëýõ
óð ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ íü á¿ñèéí ñóðãàëòàä Ìîíãîë Óëñààñ òºëººëºã÷ îðîëöîæ, Àçè
íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí ìàãàäëàí èòãýìæëýëèéí êîìèññûí óðèëãààð òóñ êîìèññò Ìîíãîë
Óëñààñ òºëººëºã÷ àæèëëàâ.
Óëààíáààòàð õîòíîî ìàãàäëàí èòãýìæëýã÷äèéã áýëòãýõ á¿ñèéí ñóðãàëò çîõèîí
áàéãóóëñàí íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëëîî.
“Ýðõ ç¿éí áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò”-ûí òºñëèéí ýöñèéí õóâèëáàðûã
áîëîâñðóóëàí Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâä õ¿ðã¿¿ëýõýä áýëýí áîëîîä
áàéíà.
Томоохон ордуудыг ашиглалтад оруулах бэлтгэж ажлыг хийж байгаатай
холбогдуулан тэдгээр уурхай, үйлдвэрүүдэд шаардлагатай нарийн мэргэжлийн боловсон
хүчний судалгааг гаргаж эхлээд байна.
Худалдаа, хоол үйлдвэрлэлийн мэргэжилтэн, мэргэжилтэй ажилчид бэлтгэх
талаар МÓÈÑ, Х¯ÄÑ, Õүнсний технологийн дээд сургууль, Монголын худалдаа, эд
хэрэглэгчдийн хоршоодын төв холбоо, Монголын тогооч нарын холбоо зэрэг байгууллага
газруудтай хамтран ажиллаж байна.
Ахуйн үйлчилгээний салбарын ажилчдын ур чадварыг дээшлүүлж,
үйлчилгээний чанарыг сайжруулах зорилгоор НХХЯ, Монголын үйлдвэрлэлийн
хоршоололын төв холбоотой хамтран улсын хэмжээнд нэгдсэн шалгалт зохион
байгуулах, мэргэжлийн зэрэг тогтоож, гэрчилгээ олгох ажлыг зохион байгуулахаар санал
солилцож байна.
65. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí àíãè ä¿¿ðãýëòèéã õýâèéí, ñóðàã÷äàä
îéð áàéëãàõ ÿâäëûã õîò áàéãóóëàëòûí ¿íäñýí øààðäëàãûí íýã øàëãóóð
áîëãîí òîîöäîã áîëíî.
Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠áîëîí Àçèéí õºãæëèéí áàíê, Íîðäèêèéí ñàí, ßïîíû
Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð çàñâàðëàõ, ºðãºòãºõ, øèíýýð áàðèõ áàðèëãûí
æàãñààëòûã 2009 îí õ¿ðòýëõ áàéäëààð ãàðãàæ 2006 îíû òºñºâ, 2007 îíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé
ìýäýãäýë çýðýãò òóñãàí àæèëëàæ áàéíà. ̺í Óëààíáààòàðûí á¿ñèéí õºãæëèéí õºòºëáºð
áàðèìò áè÷èãò 2009 îíû õ¿ðòýë õèéãäýõ áàðèëãûí àæëûí æàãñààëòûã õóãàöàà, áàéðøëààð
íü ãàðãàæ, òóñãóóëààä áàéíà.
66. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, ìýðãýæëèéí ñóðãàëò-¿éëäâýðëýëèéí
òºâèéã òîãòîîñîí ñòàíäàðòûí äàãóó êîìïüþòåðæ¿¿ëæ, ñ¿ëæýýíä õîëáîõ
àæëûã ýýëæ äàðààòàéãààð õýðýãæ¿¿ëíý.
ÅÁÑ, ÌѯÒ-èéí êîìïüþòåðèéí êàáèíåòèéí áàéäàëä ñóäàëãàà õèéæ, ò¿¿íä
òàâèãäàõ øààðäëàãûã áîëîâñðóóëàí 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí ìºðäºæ
áàéíà.
ÅÁÑ-ä àøèãëàãäàæ áóé êîìïüþòåðèéí ñóäàëãààãààð íýã êîìïüþòåðò 108 õ¿¿õýä
íîãäîæ áàéãàà áºãººä íýã êîìïüþòåðò íîãäîõ ñóðàã÷èéí òîîã 84, íýã êîìïüþòåðò íîãäîõ 8-
10 äóãààð àíãèéí ñóðàã÷èéí òîîã 25 áîëãîõîä íèéò 2492 êîìïüþòåð øààðäëàãàòàé áàéíà.
2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, ÌѯÒ-ä óëñûí
òºñâèéí 104.7 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺺ð îðîí íóòàãò 96, íèéñëýëä 45 êîìïüþòåðèéã òóñ òóñ
îëãîñíîîñ ãàäíà ÁÍÑÓ-ààñ èð¿¿ëñýí 700-ààä êîìïüþòåðèéã 170 ãàðóé ñóðãóóëü, ÌѯÒ-
äýä íèéë¿¿ëëýý.
16
̺í Äîðíîä àéìãèéí ÌѯÒ-ä ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òºâèéã áàéãóóëñíû äýýð
õºäººãèéí ÅÁ-ûí 45 ñóðãóóëèéã øèíýýð ñ¿ëæýýíä õîëáîëîî.
ÅÁÑ-èéã êîìïüþòåðæ¿¿ëýõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
íèéë¿¿ëýõ 45.0 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí ºðòºã á¿õèé òºñºë áîëîâñðóóëæ ßïîí Óëñûí Îëîí
óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà (JICA)-ä õ¿ðã¿¿ëñíèé äàãóó òºñºë ýíý îíîîñ
õýðýãæèæ ýõýëëýý.
67. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí áîëîí äîòóóð áàéð,
öýöýðëýãèéí áàðèëãûã øèíýýð áàðèõ, ºðãºòãºõ, çàñâàðëàõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëæ, ñóðãóóëèéí à÷ààëëûã áàãàñãàíà.
2005 îíä ãàäààäûí çýýë, òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð 10938.1 ñàÿ, äîòîîäûí
õºðºí㺺ð 7043.2 ñàÿ òºãðºãèéí áàðèëãà óãñðàëòûí àæèë ã¿éöýòãýñýí.
2006 îíä Óëñûí òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð ñóðãóóëèéí áàðèëãà øèíýýð áàðèõ,
ºðãºòãºõ, çàñâàðëàõ àæèëä 9.2 òýðáóì òºãðºãèéí àæèë õèéãäýõýýð áàòëàãäàæ Äîðíîä
àéìàãò 640 õ¿¿õäèéí, Äîðíîãîâü àéìàãò 920 õ¿¿õäèéí ñóóäàëòàé øèíý ñóðãóóëü, Àçèéí
õºãæëèéí áàíêíû ñàíõ¿¿æèëòýýð Äîðíîä àéìàãò 250 ñóóäàë á¿õèé ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí
áàðèëãûí öîãöîëáîð, “ÆÀÉÊÀ” îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòýýð íèéñëýëèéí
Áàÿíç¿ðõ, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðýãò òóñ á¿ð 640 õ¿¿õäèéí, ×èíãýëòýé, Õàí-Óóë ä¿¿ðýãò òóñ
á¿ð 720 õ¿¿õäèéí ñóóäàëòàé ñóðãóóëèéí ºðãºòãºë çýðýã íèéò 7052 õ¿¿õäèéí õ¿÷èí
÷àäàëòàé 17 ñóðãóóëü, 590 õ¿¿õäèéí õ¿÷èí ÷àäàëòàé 5 öýöýðëýã, 130 õ¿¿õäèéí õ¿÷èí
÷àäàëòàé äîòóóð áàéðèéã øèíýýð àøèãëàëòàä îðóóëëàà.
2006 îíä íèéò 86 áàðèëãà óãñðàëò, ºðãºòãºë, èõ çàñâàðûí àæèëä óëñûí òºñâèéí
õºðºíãº, Àçèéí õºãæëèéí áàíê, Íîðäèêèéí õºãæëèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð áàðèëãûí àæëûí
çóðàã òºñºâ, çàñâàðûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ 104 òåíäåðèéã çàðëàæ,
àæëûã îíäîî áàãòààí ã¿éöýòã¿¿ëëýý.
Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò áàðèëãà áàðèõ, ºðãºòãºõ, çàñâàðëàõ àæèëä Àçèéí
õºãæëèéí áàíê, Íîðäèêèéí ñàí, “Æàéêà” îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, Äýëõèéí áàíê çýðýã
òîìîîõîí õàíäèâëàã÷èä îðîëöîæ áàéíà. Òýäãýýðò “Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð áàðàà, àæèë,
¿éë÷èëãýý õóäàëäàí àâàõ òóõàé” õóóëü, ò¿¿íä õîëáîãäîõ æóðìûí äàãóó áàðèëãûí àæëûí
ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ çàìààð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
Ýíý îíä Àçèéí õºãæëèéí áàíê, Íîðäèêèéí õºãæëèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð 32 áàðèëãà
çàñâàðëàæ, Äýëõèéí çºí áàéãóóëëàãûí 4.1 òýðáóì òºãðºãèéí õºðºí㺺ð ñóðãóóëü,
öýöýðëýã, äîòóóð áàéðíû çîðèóëàëòààð íèéò 5 áàðèëãà áàðüæ, òîíîã òºõººðºì溺ð á¿ðýí
õàíãàëàà.
68. Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä, çàëóó÷óóäûã ñóðàõ áîëîëöîîãîîð õàíãàæ,
çîðèóëàëòûí òîíîã òºõººðºìæ, íºõöºë á¿õèé ñóðãóóëü, àíãè òàíõèìûí
õ¿ðýëöýýã íýìýãä¿¿ëíý.
Óã àæëûã Åðºíõèé ìåíåæåðèéí 2005 îíû ¯ð ä¿íãèéí ãýðýýíä òóñãàí áèåëýëòèéã
õàíãàñàí.
Õýë ÿðèà, ñîíñãîëûí áýðõøýýëòýé õ¿¿õäýä çîðèóëñàí 3000 ¿ãòýé “Äîõèîíû
õýëíèé òîëü áè÷èã”-èéã áîëîâñðóóëæ, 1000 õóâü õýâëýí íèéòýä õ¿ðãýëýý.
Äîõèîíû õýëíèé àíõàí øàòíû ñóðãàëòûã 3 àéìàã, áàãø áýëòãýäýã ñóðãóóëèéí
áàãø, îþóòíóóä, öàãäàà, õ¿¿õäèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòàí, ýöýã ýõ, åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéí ñóðàã÷ çýðýã íèéò 3000 ãàðóé õ¿íèéã õàìðóóëàí çîõèîí áàéãóóëëàà.
Äîõèîíû õýëíèé ñóðãàã÷ áàãø áýëòãýõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð, áàãø íàðò
çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà áîëîâñðóóëàí àéìàã, íèéñëýë á¿ðýýñ 2-3 áàãøèéã
îðîëöóóëàí äîõèîíû õýëíèé ñóðãàã÷ áàãø áýëòãýõ ñóðãàëò ÿâóóëëàà.
ADRA Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí õàðààíû áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí
ñóðãàëòûí îð÷íûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð 17.0 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí ºðòºã á¿õèé àóäèî
ñòóäèéã áàéãóóëàí àøèãëàëòàä îðóóëæ õ¿¿õä¿¿äýä çîðèóëñàí 30 òºðëèéí ñóðãàëòûí CD
ìàòåðèàëûã òóñ á¿ð 100 õóâü õýâëýí 21 àéìàã, 9 ä¿¿ðýã, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéí
áàéãóóëëàãàä òóñ òóñ õ¿ðã¿¿ëñýí íü õàðààíû áýðõøýýëòýé èðãýäèéí ìýäýýëýë àâàõ
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëñýí ÷óõàë àðãà õýìæýý áîëëîî. Ò¿¿í÷ëýí “Mongolian text to speech”
ïðîãðàììûã áîëîâñðóóëàí äýýðõ áàéãóóëëàãóóä áîëîí íèéòèéí íîìûí ñàíãóóäàä
õ¿ðã¿¿ëýâ.
 Øâåäèéí Îëîí óëñûí õºãæëèéí àãåíòëàãèéí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð
Àðõàíãàé, Õºâñãºë àéìàã, Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí áàãà àíãèéí áîëîí öýöýðëýãèéí áàãø íàðò
“Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýäòýé àæèëëàõ àðãà ç¿é” ñýäýâò ìîäóëèéí ñóðãàëòûã çîõèîí
áàéãóóëæ, íèéò 852 áàãøèéã õàìðóóëëàà.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 8.0 ìÿíãà ãàðóé åâðîãèéí õàðààíû áýðõøýýëòýé
75 õ¿¿õäèéí ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í, áðàéë öààñ, òàÿã, áè÷ãèéí ìàøèí çýðýã ñóðãàëòûí
õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã òàðààæ ºãºâ.
69. Òºðººñ ñóðàëöàã÷äàä ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë, áóöàëòã¿é
òóñëàìæèéí òîãòîëöîîã øèíý÷èëíý.
Òºðººñ 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëä íýí ÿäóó, ìàë÷èí ºðõèéí íèéò 18865
õ¿¿õäýä 5.1 òýðáóì òºãðºãèéã Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààð äàìæóóëàí îëãîñîí áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé, Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëüä òºðººñ
ñóðàëöàã÷äàä ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ñóðãàëòûí òºëáºðèéí çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí
òîãòîëöîîã øèíý÷ëýõ òàëààð òóñãàñíààñ ãàäíà ýíý ÷èãëýëýýð æóðìûí òºñëèéã øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëààä áàéíà.
Îðîí íóòãèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýýíä ¿íäýñëýí äýýä áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãàä çîõèõ æóðìûí äàãóó ýëñýæ, Ñóðãàëòûí òºðèéí ñàíãààñ áóöàëòã¿é
òóñëàìæààð ñóðàëöàõ îþóòíû òîîã æèë á¿ð àéìàã, íèéñëýëýýð òîãòîîæ, ñóðàëöàã÷äûã
òºãññºíèé äàðàà îðîí íóòàãò òîìèëîí àæèëëóóëàõ òóõàé ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
“Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé”, “Áîëîâñðîëûí òóõàé” õóóëèéí çààëòûã
¿íäýñëýí æóðàìä ººð÷ëºëò îðóóëàõààð òºñºë áîëîâñðóóëààä áàéíà.
70. Îþóòíóóäàä çîðèóëàí îþóòíû áàéð, õîòõîí áàéãóóëàõ ñàíàà÷èëãûã áîëîí
õîòõîíû õýëáýðýýð ¿éë àæèëëàãààãàà öîãö ÿâóóëàõ èõ, äýýä ñóðãóóëü,
ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâ¿¿äèéã äýìæèíý.
Îþóòíû õîòõîí áàéãóóëàõ ãàçðûí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, õîòõîíû òîõèæèëò,
àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä íèéñëýëèéí ç¿ãýýñ àíõààðàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õýñãèéã
ÁÑØÓ-íû ñàéä, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí õàìòàðñàí òóøààëààð áàéãóóëñàí.
71. Ãàäààäûí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä ýðäýì øèíæèëãýýíèé áîëîâñîí
õ¿÷èí, çàëóó ýðäýìòäèéã áýëòãýõèéí çýðýãöýý ãàäààäûí íýð õ¿íäòýé èõ
ñóðãóóëü, êîëëåæèéí ñàëáàðûã äîòîîääîî áàéãóóëàõ, ÷àíàðòàé áîëîâñðîë
¿éëäâýðëýõ, ýêñïîðòëîõ ñàíàà÷èëãûã äýìæèíý.
Õî¸ð îðíû Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí äàãóó ºíäºð õºãæèëòýé îðíû
èõ, äýýä ñóðãóóëüä îþóòàí, ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò ñóðãàõ àæëûã æèë á¿ð çîõèîí
áàéãóóëàõûí çýðýãöýý Ìîíãîë Óëñàä ãàäààäûí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ñàëáàðûã íýýõ çàìààð
ýõ îðîíäîî õÿìä çàðäëààð ÷àíàðòàé áîëîâñðîë ýçýìøèõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.
Ñèíãàïóð Óëñûí Õàðòôîðäûí èõ ñóðãóóëèéí ñàëáàðûã, ÁÍÑÓ-ûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð
“Èõ çàñàã” èõ ñóðãóóëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä Ñîëîíãîñ Óëñòàé õàìòàðñàí “Æåñàí-×èíãýñ õààí”
ñóðãóóëèéã áàéãóóëñíû ãàäíà Ýì Àé Þ êîëëåæèä ÀÍÓ-ûí “ÄÈÀ” èõ ñóðãóóëèéí àíãëè
õýëíèé áàãøèéí ìýðãýæëýýð ìàãèñòðûí çýðýã îëãîõ ñóðãàëò ýðõëýõ çºâøººðëèéã îëãîâ.
”Ãàäààäàä ñóðàëöàõ îþóòíûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ æóðàì”-ûã ÁÑØÓ-íû ñàéäûí
2006 îíû 433 äóãààð òóøààëààð áàòëàí ñóðàëöàã÷äûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõàä ñóðãóóëèéí
îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëæ, øàëãàðóóëàëòûã øóäàðãà áîëãîõ íºõöëèéã ñàéæðóóëæ,
øàëãóóëàã÷äààñ îëîí òºðëèéí áè÷èã áàðèìò á¿ðä¿¿ëýõèéã øààðäàæ áàéñíûã àðèëãàõ, ýõ
îðîíäîî ýðãýæ èðýõ, òºëáºðèéã ýðãýí òºëºõ òóõàé áàòëàìæ áàéãóóëàõààð òóñãàëàà.
Ò¿¿í÷ëýí òºðèéí çàðäëààð ºíäºð õºãæèëòýé îðíû èõ, äýýä ñóðãóóëüä
ñóðàëöàã÷òàé ãóðâàëñàí ãýðýý áàéãóóëæ, ãýðýýíèé ñóíãàëòûã æèë á¿ð õèéõ, òóõàéí
ñóðàëöàã÷èéí ñóðëàãûí ä¿í, ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí òºëáºðèéã øèëæ¿¿ëýõ
çýðãýýð ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòààð õÿíàëò òàâèí àæèëëàõûí çýðýãöýý òºãñººä ýõ îðîíäîî
òºðèéí áàéãóóëëàãàä 5-ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí òîõèîëäîëä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
çýýëýýñ ÷ºëººëºõ çýðýã óðàìøóóëëûã ¿ç¿¿ëýõ áîäëîãî áàðüæ áàéíà.
Äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëüä ãàäààä îðíîîñ ñóðàëöàã÷äûí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ
òàëààð äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóäàä ÷èãëýë ºã÷ àæèëëàâ. Äýýðõ
17
çîðèëòûí õ¿ðýýíä ßïîíîîñ 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí
ãàçðûí òýòãýëýãýýð ÌÓÈÑ-ä 2 õ¿í ñóðàëöóóëàõààð øèéäâýðëýâ.
2003-2004 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ìàíàé óëñàä ãàäààäûí íèéò 418 îþóòàí
ñóðàëöàæ áàéñàí áîë 2005-2006 õè÷ýýëèéí æèëä 762 áîëæ ºñ÷ýý.
72. Õîò, ñóóðèí ãàçðóóäàä èæ á¿ðýí ¿éë÷èëãýý á¿õèé “Íîìûí ºð㺺”
áàéãóóëàõ ñàíàà÷èëãà äýâø¿¿ëæ, ýðõ ç¿éí áîëîí ñàíõ¿¿æèëòèéí ¿ð
àøèãòàé òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëíý.
Íîìûí ºð㺺íèé çóðàã òºñëèéã çîõèîõ óðàëäààíûã çàðëàæ, øàëãàðñàí çàãâàðûã
Åðºíõèéëºã÷èä òàíèëöóóëëàà. Óã àæèëä íèéòäýý 2.0 òýðáóì òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò
òºñºâëºãäñºí áºãººä 2008 îíû ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí ñî¸ëûí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí
õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºñëèéã ñàíàë áîëãîîä áàéíà.
ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 441 ä¿ãýýð òóøààëààð íîìûí ñàíãèéí äàíñ á¿ðòãýë
øèíý÷ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ, àéìàã, íèéñëýë, èõ, äýýä ñóðãóóëèéí íîìûí ñàí÷äàä
ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëëàà.
“Íîì, õýâëýëèéí øèëäýã á¿òýýë õóäàëäàí àâàõ æóðàì”-ûí äàãóó ÁÑØÓ-íû
ñàéäûí 2006 îíû 141 ä¿ãýýð òóøààëààð 65 íýðèéí 6000 ãàðóé íîìûã 24.6 ñàÿ òºãðºãººð
õóäàëäàí àâ÷ íîìûí ñàíãóóäàä õ¿ðã¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëñíààñ ãàäíà “Õýâëýìýë
á¿òýýãäýõ¿¿íä òàâèãäàõ íèéòëýã øààðäëàãà” ñòàíäàðò: íîì, çóðàãò õóóäàñ, öàãëàáàð,
öîìîã, õóóäñàí á¿òýýãäýõ¿¿í MNS-5553-1-6/2005 ñòàíäàðòûã Ñòàíäàðò õýìæèë ç¿éí
¿íäýñíèé òºâººð áàòëóóëñàí.
ÁÍÝÓ-ûí Ñî¸ëûí õàðèëöààíû ãàçàðòàé “Ãàíæóóð”, “Äàíæóóð” ñóäðûã òîîí
ñèñòåìä øèëæ¿¿ëýõ, õî¸ð óëñ ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà áîëãîí àøèãëàõ òóõàé ãýðýýã
áàéãóóëàí òºñëèéã ýõë¿¿ëæ, ºäºðò 300 îð÷èì õóóäàñ ñóäðûã òîîí ñèñòåìä øèëæ¿¿ëæ
áàéíà.
“Öàõèì íîìûí ñàí” òºñëèéã ìîíãîëûí áîëîí äýëõèéí õ¿¿õäèéí øèëäýã 15
çîõèîëîîð áàÿæóóëæ èíòåðíýòýä õîëáîãäîîã¿é íîìûí ñàí, óíøèã÷äàä çîðèóëàí 2000
øèðõýã CD “å-íîì” õýâë¿¿ëýí íîìûí ñàíãóóäàä õ¿ðã¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàí, ¿¿íä
íèéò 30.0 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëààä áàéíà.
3. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí äýâøëèéã ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéã
õºãæ¿¿ëýõ, õ¿í àìûí àìüäðàëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõàä íýí ò¿ð¿¿í ÷èãë¿¿ëýõ,
îþóíû øèíý á¿òýýëèéí ýðýëòèéã íýìýãä¿¿ëæ, ò¿¿íèéã ¿éëäâýðëýëä íýâòð¿¿ëýõ,
êàïèòàë áîëãîõîä ÷èãëýñýí áîäëîãûã öîãöîîð õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
73. Ìîíãîë Óëñûí øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº
áîëîâñðóóëíà.
Ìàñòåð òºëºâëºãººíèé ñóäàëãààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí
òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿äòýé óÿëäóóëàõ àæëûã Àâñòðàëèéí ýðäýìòýäòýé õàìòðàí õèéæ, óóë,
óóðõàé àøèãò ìàëòìàë, íîîñ íîîëóóð, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëò,
àÿëàë æóóë÷ëàëûí áîëîîä ØÓÒ-èéí ñàëáàðûí ñóäàëãààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîãòîîõ
õóðëûã çîõèîí áàéãóóëëàà. Ýäãýýð õóðàëä òóõàéí ñàëáàðûí ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä,
áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä, áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí òºëººëºë, îðîëöîæ ñàëáàðûí ñóäàëãààíû
òîéìûã íýãòãýí áîëîâñðóóëëàà.
ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 126 äóãààð òóøààëààð ìàñòåð òºëºâëºãººíèé
ñòðàòåãèéí çîðèëãûí çàäëàí øèíæèëãýý õèéæ íýãòãýõ àæëûí õýñãèéã Áàéãàëü, Íèéãýì-
õ¿ì¿¿íëýã, Òåõíèê-òåõíîëîãè, ÕÀÀ, Àíàãààõ óõààí ãýñýí 5 ñàëáàðààð áàéãóóëàí àæèëëàæ,
ñàëáàðûí íýãäñýí ¿íýëãýýíä òóëãóóðëàí Ìàñòåð òºëºâëºãººíèé ýöñèéí õóâèëáàð ãàðãàõ,
îëîí íèéòýýð õýëýëö¿¿ëýõ àæëûã 8-12 äóãààð ñàðä çîõèîí áàéãóóëëàà.
74. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ¿íäýñíèé ÷àäàâõèéã óëñ îðíû õºãæëèéí
çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãë¿¿ëýí óëñ îðíû õºãæèëä áîäèòîé íºëºº
¿ç¿¿ëæ ÷àäàõ ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæëûí ÷èãëýëèéã íàðèéâ÷ëàí
òîãòîîæ, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ìåõàíèçìûã
áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.

Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãººíèé
ñóäàëãààíû àæëûí õ¿ðýýíä ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã óëñ îðíû
ýäèéí çàñãèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿äòýé óÿëäóóëàí òîãòîîõ àæëûã ã¿éöýòãýæ, óóë, óóðõàé
àøèãò ìàëòìàë, íîîñ íîîëóóð, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëò, àÿëàë
æóóë÷ëàëûí áîëîîä ØÓÒ-èéí ñàëáàðûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë, ñóäàëãààíû
òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîãòîîõ õóðëûã çîõèîí áàéãóóëæ, Ìàñòåð òºëºâëºãººíä ýíý òàëààð
òóñãàí, õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã òîäîðõîéëæ áàòëóóëëàà.
Ñóóðü ñóäàëãààíû ñýäýâò àæëûã ã¿éöýòãýõ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ æóðìûã øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëæ, íýãæèéí äàðãà íàðûí 2006 îíû 5 äóãààð ñàðûí 5-íû ºäðèéí çºâëºãººíººð
õýëýëö¿¿ëýí ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 198 äóãààð òóøààëààð áàòëàâ.
Óëñ îðíû õºãæëèéí ýðýëò õýðýãöýý, çàõ çýýëèéí õºãæèëòýé óÿëäóóëàí 2007
îíîîñ õýðýãæ¿¿ëýõ ñóóðü ñóäàëãààíû 39 ñýäýâò àæëûã ñîíãîí áàòàëëàà.
2006 îíä øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã ºìíºõ îíûõîîñ 2.4
äàõèí íýìýãä¿¿ëæ, íèéò òºñâèéí 57.6 õóâèéã òîíîã òºõººðºìæèéí õºðºí㺠îðóóëàëòàä
çîðèóëàâ.
Øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðûí 2007 îíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã 716.0 ñàÿ
òºãðºã, ¿¿íèé äîòîð ëàáîðàòîðè, òóðøèëòûí áààçûã áýõæ¿¿ëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí
õýìæýýã 500.0 ñàÿ òºãðºãò õ¿ðãýæ 2006 îíûõîîñ 4.2 äàõèí íýìýãä¿¿ëëýý.
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé äóóññàí àæëûí ¿ð ä¿íãýýñ ñîíãîõ çàìààð çýõýö àæëûã
ñîíãîí øàëãàðóóëæ, õèéñýí ñàíõ¿¿æèëò ºíãºðñºí 5 æèëèéí äóíäæààñ 2 äàõèí èõ áàéíà.
“Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ñàíãèéí íººö õºðºíãèéã õóâààðèëàõ, çàðöóóëàõ
æóðàì”-ä áàéãàëèéí ãàìøãèéí ó÷èð øàëòãààíûã ñóäëàí òîãòîîõ, áîãèíî õóãàöààíä ¿ð
ä¿íãýý ºãºõ ýðäýì øèíæèëãýý-áèçíåñèéí òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààðõ çààëòûã øèíýýð
òóñãàñíààñ ãàäíà “Æóðàì çàãâàð øèíý÷ëýí áàòëàõ òóõàé” ÁÑØÓ-û ñàéäûí 2006 îíû 115
äóãààð òóøààëààð çýõýö àæëûí ¿ð ä¿íã ºì÷ëºõ, õ¿ëýýæ àâàõ, ¿íýëýõ, ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëä
òóñãàõ, àøèã îðëîãî õóâààõ, óðàìøóóëàõ çýðýã àñóóäëûã çîõèöóóëñàí æóðìûã áàòëàí
ìºðäºæ áàéíà.
2006-2008 îíä Îðîñûí Õ¿ì¿¿íëýãèéí øèíæëýõ óõààíû ñàíòàé õàìòðàí
õýðýãæ¿¿ëýõ 21 òºñëèéã ñîíãîí øàëãàðóóëæ áàòàëëàà. ¯¿íýýñ Ìîíãîëûí òàëààñ
õýðýãæ¿¿ëýõ 11 òºñëèéã 24.4 ñàÿ òºãðºãººð, 14 çýõýö àæëûã 249.5 ñàÿ òºãðºãººð ýðãýí
òºëºãäºõ íºõöºëòýéãýýð, õóâèéí ñåêòîðûí îðîëöîîòîé 5 áàéãóóëëàãàä 114.5 ñàÿ
òºãðºãíèé ñàíõ¿¿æèëò, “ÆÀÑÒ” ÕÕÊ-íû “Öèîëåòæóóëñàí òýæýýëèéí ¿éëäâýð” çýõýö àæëûã
50.0 ñàÿ òºãðºãººð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ àñóóäëûã òóñ òóñ øèéäâýðëýâ.
Ìºí “Òåõíîëîãèéí èíêóáàòîð, Ýêîëîãè, áèîëîãèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí
ñóäàëãààíû ¿íäýñíèé òºâ, Ñàðëàãèéí õººâºð, ÿìààíû íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ æèæèã
¿éëäâýð áàéãóóëàõ òºñëèéã ßïîíû Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëñíýýñ ãàäíà Æàéêà ÎÓÁ-ûí
2008 îíû ñàíõ¿¿æèëòýä ”Àíàëèòèê ëàáîðàòîðè“, “Ìîíãîëûí áèîòåõíîëîãèéí õºãæëèéã
õóðäàñãàõ íü”, “Òåõíîëîãèéí èíêóáàòîð” òºñë¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ èëãýýõýä áýëýí áîëãîîä
áàéíà.
2006 îíä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ñàëáàðûí ñóóðü ñóäàëãààíû 46 ñýäýâò
àæèëä 124.0 ñàÿ, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí 38 òºñºëä 785215.4 ñàÿ òºãðºãèéí
ñàíõ¿¿æèëò îëãîõîîð øèéäâýðëýâ.
Ýäãýýðýýñ ãàäíà ýðäýì øèíæèëãýýíèé çàëóó àæèëòàí íàðààñ ãðàíò ãîðèëæ
èð¿¿ëñýí á¿òýýëèéã øàëãàðóóëæ íýð á¿õèé 10 ýðäýìòýíä òóñ á¿ð 2.0 ñàÿ òºãðºãèéí
ãðàíòûã îëãîëîî.
Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ æóðìûã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 143 òîãòîîëîîð áàòàëñàí.
2007 îíîîñ õýðýãæ¿¿ëýõýýð ÿàì áîëîí ÍÇÄÒÃ-ààñ èð¿¿ëñýí ØÓÒ-èéí 43 òºñëèéã
ñîíãîí àâ÷, ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõààð Çóóíû ìýäýý, ªäðèéí ñîíèíîîð
çàðëààä áàéíà.
75. Øèíæëýõ óõààíû áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëýí ýðäýì
øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðèóäûí òîíîã òºõººðºìæèéã øèíý÷ëýõ, îð÷èí
¿åèéí îíîøëîãîîíû áàãàæààð õàíãàõ çàìààð ñóäàëãààíû ºãººæ, ¿ð íºëººã
äýýøë¿¿ëíý.
18
Ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãóóäàä îäîî àøèãëàãäàæ áàéãàà òîíîã
òºõººðºìæ, êîìïüþòåðèéí áîëîí öààøèä øààðäëàãàòàé áàãàæ, òîíîã òºõººðºìæèéí
áàéäàëä õÿíàëò-øèíæèëãýý, ¿íýëãýý õèéâ.
Øèíæëýõ óõààíû áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ áàéãàà ýðäýì øèíæèëãýýíèé õî¸ð
àæèëòíû äóíä íýã êîìïüþòåð áàéãàà áà òýäãýýðèéí 16.2 õóâü íü 286-ààñ 486 ¿ç¿¿ëýëò
á¿õèé êîìïüþòåð, 20.0 õóâü íü èíòåðíåòýä õîëáîãäîîã¿é áàéíà.
Øèíæëýõ óõààíû õ¿ðýýëýí, êîðïîðàöèóä òóðøèëò, ñóäàëãàà, ýðäýì
øèíæèëãýýíèé àæëûã ñòàíäàðò øààðäëàãûí äàãóó ÿâóóëàõàä 405 òºðëèéí 1198 òîîíû
4449.0 ñàÿ òºãðºãèéí òîíîã òºõººðºìæ, ëàáîðàòîðè, áàãàæ õýðýãñýë íýí òýðã¿¿íä
øààðäëàãàòàé áàéãàà þì.
Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð ØÓÀ-èéí Ãàçàðç¿éí
õ¿ðýýëýíä Ãàçàðç¿éí ìýäýýëëèéí ëàáîðàòîðè, Õèìè, õèìè-òåõíîëîãèéí õ¿ðýýëýíä
Í¿¿ðñíèé õèìèéí òóðøèëò-¿éëäâýðëýëèéí öåõ, Ìàë ýìíýëãèéí õ¿ðýýëýíä ìàëûí ýìèéí
öåõ, Ýëåêòðîí òåõíèê, ìàøèí ñóäëàëûí êîðïîðàöèä Ýëýãäýëä òýñâýðòýé êåðàìèê
ìàòåðèàëûí öåõ, ÝÌß-íû Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õ¿ðýýëýíä Èìóíîáèîëîãèéí
áýëäìýëèéí öåõ, “” ãèïàòèòûí ýñðýã âàêöèí ¿éëäâýðëýõ öåõ çýðãèéã áàéãóóëëàà.
Ò¿¿í÷ëýí ØÓÀ-èéí Àðõåîëîãèéí õ¿ðýýëýíä õàäãàëàãäàæ áàéãàà îëäâîðóóäûã
õàäãàëàõ, õàìãààëàõ çîðèóëàëòòàé ëàáîðàòîðèéí áàéðíû àñóóäëûã øèéäâýðëýâ. ØÓÀ-
èéí õ¿ðýýëýí äóíäûí õýâëýëèéí öåõèéã áàéãóóëæ àøèãëàëòàä îðóóëñíû çýðýãöýý ØÓÀ-
èéí èíòåðíåò ñ¿ëæýýã øèëýí êàáåëüòàé áîëãîâ.
ØÓÀ-èéí Òýðã¿¿ëýã÷äèéí ãàçàð áîëîí Èíôîðìàòèêèéí õ¿ðýýëýíä òåëå-òºâ
áàéãóóëæ áàéíà.
ÀÍÓ, ßïîíû ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð Àãðîáèîëîãèéí ñóðãàëò-ñóäàëãààíû
òºâèéã 2005 îíä ÕÀÀÈÑ-ä áàéãóóëñàí. ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí ñî¸ëûí áóöàëòã¿é
òóñëàìæààð 2005 îíä ØÓÀ-èéí Ïàëåîíòîëîãèéí òºâä ëàáîðàòîðèéí 450000 ìÿíãàí
äîëëàðûí òîíîã òºõººðºìæèéã ñóóðèëóóëæ ñóäàëãààíû ò¿âøèíã äýëõèéí æèøèãò õ¿ðãýõ
áîëîìæ á¿ðä¿¿ëýýä áàéíà.
2006 îíä øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã ºìíºõ îíûõîîñ 2.4
äàõèí íýìýãä¿¿ëæ 208.3 ñàÿ òºãðºãººð áàòàëñàí áîëíî. ¯¿íèé 120.0 ñàÿ íü áóþó 57.6
õóâü íü òîíîã òºõººðºìæèéí õºðºí㺠îðóóëàëò þì.
Øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðûí 2007 îíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã 716.0 ñàÿ
òºãðºãººð, ¿¿íèé äîòîð ëàáîðàòîðè, òóðøèëòûí áààçûã áýõæ¿¿ëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí
õýìæýýã 500.0 ñàÿ òºãðºãò õ¿ðãýæ 2006 îíûõîîñ 4.2 äàõèí íýìýãä¿¿ëæ áàòàëëàà.
76. Äîòîîääîî áàòàëãààæñàí øèíý á¿òýýë, îþóíû ºì÷èéã äîòîîäûí çàõ çýýë
äýýð íàéäâàðòàé õàìãààëàõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîí ìºðä¿¿ëíý.
Ýðõèéí õàìãààëàëò хийгдсэн одоо хугацаа нь хүчинтэй байгаа бүтээлийн
ашиглалт дундажаар 40%-тай áàéíà.
Оюуны өмчийн эрхийн нийт зөрчлийн 25 орчим хувийг зохиогчийн эрхийн
зөрчил, 20 орчим хувийг барааны тэмдгийн зөрчил, 18 орчим хувийг бүтээгдэхүүний
загварын зөрчил, үлдсэн 30 орчим хувийг шинэ бүтээл, ашигтй загварын эрхийн зөрчил
эзэлж байна.
Øèíý á¿òýýë, îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð
Ïàòåíòèéí òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûã áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-ààð áàòëóóëñàí
áºãººä ýíý õóóëüä ìýä¿¿ëýã ãàðãàõ áîëîí õàéëò ø¿¿ëò õèéõ æóðìûã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõîîð òóñãàñàí áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí Çîõèîã÷èéí ýðõ, түүнд хамаарах эрхийн òóõàé
õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûã áàòëóóëàâ.
Патентийн тухай хууль шинэчлэн батлагдсантай холбоотойгоор “Шинэ бүтээл,
бүтээгдэхүүний загвар, ашигтай загварын мэдүүлэг бүрдүүлэх журам”, “Үйлчилгээний
хөлсний хэмжээ тогтоох тухай” журмыг Шадар сайдын 2006 оны 41, 57 тоот
тушаалуудаар батлан мөрдүүлж байна.
Øèíýýð áîëîâñðóóëñàí Ïàòåíòèéí áîëîí Çîõèîã÷èéí ýðõ, түүнд хамаарах
эрхийн òóõàé õóóëèóäûí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãàä îþóíû ºì÷èéí ýðõ ýçýìøèã÷äýýñ
á¿òýýëèéã àøèãëàõäàà çàéëøã¿é ãýðýý áàéãóóëàõ áîëîí ãýðýýíä çàéëøã¿é òóñãàõ çààëò,
çºð÷èë áîëîí ýðõ çºð÷èã÷äºä õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãûí òàëààð òîäîðõîé òóñãàñàí áîëíî
 Хүүхэд залуучуудын үүсгэл санаачлага, оюуны бүтээлийг багаас нь
баталгаажуулж урамшуулдаг үндэсний тогтолцоо бүрдүүлж төлөвшүүлэх үйл
ажиллагааны õ¿ðýýíä ýíý æèëèéí îþóíû ºì÷èéí ºäðèéã õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí îþóíû
á¿òýýëèéã äýìæèí óðàìøóóëàõ óðèàí äîð òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëæ åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèéí àõëàõ àíãèéí ñóðàã÷äûí äóíä îþóíû ºì÷èéí ñýäâýýð ñóðãàëòûã çîõèîí
áàéãóóëñàí òºäèéã¿é Èõ ñóðãóóëèéí îþóòíóóäûí äóíä îþóíû ºì÷èéí ñýäâýýð òýìöýýí
çîõèîí áàéãóóëñàí.
Шадар сайдын 2006 оны 41 тоот тушаалаар баталсан “Үйлчилгээний хөлсний
хэмжээ тогтоох тухай” журамд оюутан, сурагчдын батлуулахаар мэдүүлсэн мэдүүлгийг
үйлчилгээний хураамжаас чөлөөлж байхаар тогтоосон.
77. Áèçíåñèéí çàõèàëãàò ñóäàëãààíû àæëûã äýìæèíý. ßëàíãóÿà, øèíý çàõ çýýë
íýýõ, óëàìæëàëò çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ñóäàëãàà, ýðäýì
øèíæèëãýýíèé àæëûí íóóöëàëûã õàìãààëàõ, çàõèàëàã÷, îþóíû á¿òýýëèéí
õàìòðàí ºì÷ëºã÷äèéí ýðõ, ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëæ, ýðõ àøãèéã íü õàìãààëñàí
ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîæ ìºðä¿¿ëíý. Èíãýñíýýð øèíæëýõ
óõààíû ñóäàëãàà, íýýëòèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí äèéëýíõèéã õóâèéí õýâøèë
õàíãàäàã æèøèãò øèëæèíý.
Øèíýýð áîëîâñðóóëñàí Ïàòåíòèéí òóõàé áîëîí Çîõèîã÷èéí ýðõ, түүнд хамаарах
эрхийн òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãàä îþóíû á¿òýýë õàìòðàí ºì÷ëºã÷äèéí
ýðõèéã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð òîäîðõîé çààëòóóäûã øèíýýð òóñãàñàí áîëíî.
Уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох арга
хэмжээний хүрээнд ДОӨБ-аас төсөл хэрэгжүүлж судалгаа хийсний үндсэн дээр
“Уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах хууль”-ийн төслийг боловсруулсан. Уламжлалт
технологитой холбоотой нэг бүтээлийг эрхийн хамгаалалтад аваад байна.
Жижиг, дунд үйлдвэрийн тухай” хуулийн төслийг УИХ-д өргөн бариâ.
Судалгааны ажил болон “Монголд үйлдвэрлэл хөгжүүлье” төсөлтэй хамтран
“ХАС” áанкаар дамжуулан Баталгааны сан байгуулахаар ажиллаж байна. Бичил зээлийн
батлан даалтын гэрээг НҮБХХ, ҮХЯ, “Хас” Банк хамтран эхний ээлжинд 30.000
ам.долларын эх үүсвэртэйгээр /2006.05.30/ эхлээд байна.
78. Ãýð àõóé, ºðãºí õýðýãëýý, äóëààí, öýâýð, áîõèð óñ, ò¿ëø, öàõèëãààí øóãàì
ñ¿ëæýý, ìýäýýëýë õàðèëöààíä äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõèéã
äýìæèæ òààòàé íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõèéã çîðèíî.
2005 îíîîñ øèíýýð ¿éëäâýðëýë, ïðàêòèêò íýâòð¿¿ëýõ çýõýö àæëûí õ¿ðýýíä 9
àæèë ñîíãîæ òýäãýýðèéí ñàíõ¿¿æèëòýä 196.0 ñàÿ òºãðºã îëãîõîîð øèéäâýðëýëýý. Ýäãýýð
àæëûí õ¿ðýýíä ¿éëäâýðëýã÷, àæ àõóéí íýãæèéí çàõèàëãààð õýðýãæ¿¿ëæ íýâòð¿¿ëýõ çàðèì
òºñë¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.Òóõàéëáàë, Áèîêîìáèíàò, Ìàë ýìíýëãèéí õ¿ðýýëýí
õàìòðàí Âèðóñûí áèîáýëäìýëèéí ¿éëäâýðëýëä øóãàìàí ýñèéí ºñãºâðèéí òåõíîëîãè
íýâòð¿¿ëýõ òºñëèéã, ÂÑ Ìîíãîë ÕÕÊ-èéí Ýð÷èìæñýí ÌÀÀ-ä òóëãóóðëàñàí ÕÀÀ-í
¿éëäâýðëýëèéí ïàðê áàéãóóëàõ òºñºë çýðýã áîëíî.
Ýëåêòðîí õýìæèõ õýðýãñëýëèéí áàòàëãààæóóëàëò õîîðîíäûí õóãàöààã 5 õ¿ðòýë
æèëýýð óðòàñãàí ñóíãàæ, áàòàëãààæóóëàëòûí òºëáºðèéã áóóðóóëñàí áà õýìæèõ
õýðýãñëèéí áàòàëãààæóóëàëòûã îëîí óëñûí æèøèãò íèéö¿¿ëýâ.
79. Óñíû õàòóóëàã, ýðäýñæèëò èõòýé ñóìûí òºâ, ñóóðèí ãàçðóóäàä óñ
纺ëð¿¿ëýõ òºõººðºìæ ñóóðèëóóëàõ àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ, õ¿í àìûí óíäíû
óñíû ÷àíàðûã ñàéæðóóëíà.
“Салбарын хөрөнгө оруулалтын тухай” Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2006
оны 41 дүгээр тушаалаар ус зөөлрүүлэх, цэнгэгжүүлэх тоног төхөөрөмж суурилуулах
шаардлагатай 17 аймгийн 110 сумын жагсаалтыг батëан, 17 аймгийн 37 суманд ус
зөөлрүүлэх, цэнгэгжүүлэх тоног төхөөрөмж суурилуулах хөрөнгийг /340.0 сая төг/
øèéäâýðëýâ.
19
“Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, үйлчилгээ худалдан авах
тухай” хуулийн дагуу òåíäåðèéí õýìíýëòèéí õºðºí㺺ð 5 ñóìàíä íýìæ óñ öýâýðø¿¿ëýõ
áàéãóóëàìæ áàðüæ, íèéò 42 ñóì õàìðàãäëàà.
103 сумûí усны хангамжийг тодорхойлон, чанар сайжруулах тоног төхөөрөмж
суурилуулах хөрөнгийн тодорхой хэсгийг Чех Улсын Çасгийн газрын хөгжлийн
тусламжаар, үлдэх хэсгийг Монголын талаас гаргахаар Чехийн Yйлдвэр, худалдааны
яамтай тохиролцон гарын үсэг зурсан. 2007 îíä óñíû ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ àæèëä óëñûí
òºñ⺺ñ 279.0 ñàÿ òºãðºã òºëºâ뺺ä áàéíà.
“Монгол орны хот суурин газрын ундны усны чанарыг сайжруулах, технологи
ба стратеги” төслийг Чех Улсын Дундад Азийн худалдааны танхимд хүргүүлсний үр дүнд
17 аймгийн 103 суманд Чех Óлсын Засгийн газрын хөгжлийн тусламжаар хэрэгжүүлэхээр
ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. ×åõèéí òàëààñ 2007-2010 îíä “Ñóìûí òºâèéí óíäíû óñíû õàíãàìæèéã
ñàéæðóóëàõ” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä 27.4 ñàÿ êðîí çàðöóóëàõààð òºëºâëºñíººñ 2006 îíä
2.5 ñàÿ êðîí çàðöóóëàõààð áàòàëñàí.
2006 îíä Òºâ, ªìíºãîâü, Äóíäãîâü àéìãóóäûí ñóìäûí óíäíû óñíû ñîðüöûã àâ÷
×åõ Óëñàä øèíæë¿¿ëæ áàéíà.
Японы Засгийн газрûí äýìæëýãòýéãýýð Дархан хотын ус хангамжийã ñàéæðóóëàõ
төслийг хэрэгжүүлэхýýð бэлтгэл ажил эхлээд байна. Мөн Улаанбаатар хотын Нисэхийн
цэвэр усны эх үүсвэр дээр ус зөөлрүүлэх төхөөрөмж суурилуулах төсөл боловсруулан
Дэлхийн банкны Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газарт хүргүүлээд байна.
ÀÕÁ-íû õºíãºëºëòòýé çýýëýýð õýðýãæèõ “Õîò áàéãóóëàëò, îðîí ñóóöíû òºñºë”-
èéí õ¿ðýýíä Ýðäýíýò õîòîä ãýð õîðîîëëûí óñàí õàíãàìæ, àðèóòãàõ òàòóóðãûí àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ àæëûí áýëòãýë õàíãàãäñàí.
Сэлэнгэ аймгийн Хөтөл тосгонд цэвэр усны хос шугам барих 200.0 сая
төгрөгèéí òºñºâò àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð “Монинжбар” ХХК-ийн түншлэл øàëãàð÷, ажëûã
ã¿éöýòãýñýí.
Ýíý îíä ýõ ¿¿ñâýðèéí ã¿íèé õóäàãò ÝÖÂ-10-120-60 ìàðêèéí íàñîñ 1 èæ á¿ðäëèéã
ñóóðèëóóëàí, ã¿íèé 4 õóäãèéí öàõèëãààíû óäèðäëàãûí ñàìáàðûã ñîëüæ, ºðãºëòèéí
íàñîñíû ñòàíöóóäàä Ä200/95 ìàðêèéí 3 øèðõýã íàñîñûã ñóóðèëóóëñàí. 200.0 ñàÿ
òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò õèéãäýæ, ýíý æèë ã¿éöýòãýõ õóâààðüò àæëóóäàà äóóñãàñàí áîëíî.
80. Óëñûí çàõèàëãààð õèéãäýõ óðò áîëîí áîãèíî õóãàöààíû òºñë¿¿äèéã
øèíæëýõ óõààíû áàéãóóëëàãóóäààð õèéõ àæëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ,
îëîí óëñûí æèøèãò íèéö¿¿ëýí ººð÷èëíº.
“Íîãîîí àëò”, “Áýë÷ýýðèéí òîãòâîðòîé àìüæèðãààã äýìæèõ òºñºë”-¿¿äèéí
õ¿ðýýíä 2004-2005 îíä áýë÷ýýðèéí îëîí íàñò óðãàìàë òàðèàëæ ¿ð ¿ðæ¿¿ëýõ àæëûã Òºâ,
Ñýëýíãý, ªâºðõàíãàé àéìãèéí 1400 ãàðóé ãà òàëáàéä, 2006 îíä óóðàã, ýíåðãèéí àãóóëàìæ
ºíäºðòýé òýæýýëèéí óðãàìëûí 50 òí ¿ðèéã 20 ãàðóé èðãýí, àæ àõóéí íýãæèéí 400 ãàðóé ãà
òàëáàéä òàðèàëàâ.
2005 îíä íèéò 11.7 ìÿíãàí ãà-ä ðàïñ, 165 ãà-ä ãóðâàëæèí áóäàà òàðèàëààä
áàéíà. Óðãàöûí ä¿íãýýð íýã ãà-ãààñ 5.9 öí áóþó 6973 òîíí ðàïñ, 5.0 öí áóþó 80 òîíí
ãóðâàëæèí áóäàà õóðààí àâàâ.
2006 îíä 14.9 ìÿíãàí ãà-ä òîñíû óðãàìàë, 3.3 ìÿíãàí ãà-ä òýæýýëèéí óðãàìàë
òàðèàëæ óðãàö õóðààëòûí ýöñèéí ä¿íãýýð 12.0 ìÿíãàí òîíí òîñíû, 10.7 ìÿíãàí òîíí
òýæýýëèéí óðãàìëûí óðãàö õóðààæ àâñàí áàéíà.
Ýäãýýð àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýíýýð õ¿íñ, òýæýýëèéí òàðèìàëûí óðãàöûí
õýìæýý 2005 îíòîé õàðüöóóëàõàä 2.3 äàõèí íýìýãäñýí áàéíà.
Ãàíä òýñâýðòýé óðãàìëûí ¿ðèéí ñóäàëãàà, ¿éëäâýðëýëèéí ÷èãëýëýýð øèíæëýõ
óõààí òåõíîëîãèéí òºñëèéã 2006 îíîîñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
81. Óëñ îðíû õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí ñàëáàðóóäàä òåõíîëîãèéí
èíêóáàòîð, òåõíîëîãè äàìæóóëàõ òºâèéí çîõèñòîé á¿òýö, ìåõàíèçìûã áèé
áîëãîí õºãæ¿¿ëíý.
 “Технологи дамжуулах тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийн òºñëèéí
үзэл баримтлалыг шинэчлэн найруулñаí áºãººä “Шинжлэх ухааны тухай” хуулü
батлагдсаны дараа дахин боловсруулах нь зүйтэй гэсэн саналòàé байна.
¯éëäâýð òåõíîëîãèéí ïàðê áàéãóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä ýðäýì øèíæèëãýýíèé
áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí òåõíîëîãèéí èíêóáàòîð áàéãóóëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ
àðãà õýìæýý àâàõ òóõàé Үйлдвэрëýë, технологийн паркийн тухай хуулийн төсөлд
оруулсан.
4. ¯íäýñíèé óëàìæëàëò áîëîí îð÷èí ¿åèéí ñî¸ë, óðëàãèéã õºãæ¿¿ëýõ,
õºõè¿ëýí äýìæèõ, äýëõèéí ñî¸ë, óðëàãààñ õ¿ðòýõ áîëîìæèéã èðãýääýý ÷ºëººòýé
îëãîõ, îëîí óëñûí õýìæýýíä Ìîíãîëûí óðëàã, ñî¸ëûí ºâèéã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëæ,
ñî¸ë, óðëàãèéí îð÷èí ¿åèéí á¿òýýëèéí ÷àíàð, çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã
íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
82. ¯íäýñíèé äóðñãàëò ñî¸ëûí ºâ õºðºíãèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã òîîí
ñèñòåìä îðóóëàí õàäãàëàõ õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí àæèëëàíà.
¯íäýñíèé ñî¸ëûí ºâèéí ìýäýýëëèéã òîîí ñèñòåìä îðóóëàõ ïðîãðàìì õàíãàìæ
çîõèîõ áýëòãýë àæëûã õàíãàæ, õºòºëáºð, òºëºâëºãºº, õóâààðü, òåõíèê õýðýãñëèéí
ñóäàëãààã ãàðãààä áàéíà. Ýíý õ¿ðýýíä 2006-2008 îíä óëñûí ÷àíàðòàé 9, îðîí íóòãèéí
÷àíàðòàé 21, ñî¸ëûí ºâèéã õàäãàëæ áàéãàà 4 áàéãóóëëàãà, øàøíû 1 áàéãóóëëàãûí
¿çìýðèéã òîîí ñèñòåìä îðóóëàõààð ¿çìýðèéí ñóäàëãààã îðîí íóòãààñ ãàðãóóëàà.
×îéæèí ëàìûí ñ¿ì ìóçåéí ¿çìýðèéã á¿ðòãýí áàðèìòæóóëàõ, òîîí ñèñòåìä
îðóóëàõ àæëûã äóóñãàæ, 5147 ¿çìýð áàãòààñàí òîäîðõîéëîëòûã á¿ðä¿¿ëñýí.
¯íäýñíèé ñî¸ëûí ºâèéã òîîí ñèñòåìä îðóóëàí á¿ðòãýõ õàðèëöàã÷èéí ïðîãðàìì,
ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ ïðîãðàìì çîõèîõ àæèëä 6.0 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëàâ.
Õºòºëáºðò õàìðàãäàõ 35 áàéãóóëëàãûã êîìïüþòåð, ãýðýë çóðãèéí äèæèòàë
àïïàðàò, æèæèã ñòóäèýð òîíîãëîõ òåíäåð çàðëàõààð áýëòãýë àæëûã õèéæ áàéíà.
Õºòºëáºðò òºñºâëºãäñºí 288.4 ñàÿ òºãðºãèéã 2007 îíû óëñûí òºñºâò òóñãàñàí áà
35 áàéãóóëëàãûã ïðîãðàìì õàíãàìæ áîëîí òåõíèê òîíîã òºõººðºì溺ð òîíîãëîõ áîëíî.
83. Ñî¸ëûí ºâèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëæ, ºâëºí óëàìæëàõ,
ñóðòàë÷ëàõ àæëûã ºðãºæ¿¿ëíý.
ªâºðõàíãàé àéìãèéí Ýðäýíýçóó ìóçåéí Áàðóóí çóóã ñýðãýýí çàñâàðëàæ 89.0 ñàÿ
òºãðºã çàðöóóëëàà. ªíãºòèéí öîãöîëáîð, ×îíîí õºøºº, Áàðóóí çóóãèéí õàíûí çóðàãò òóñ
òóñ êîíñåðâàöè õèéñýí áà íèéò 11.8 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëàâ. ̺í Áîãä õààíû îðäîí ìóçåéí
çàðèì õýñãèéã ñýðãýýí çàñâàðëàõ àæëûã ÁÍÕÀÓ-ûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ã¿éöýòãýõ
ãýðýýíä õî¸ð òàë ãàðûí ¿ñýã çóðæ, àæëûã ýõë¿¿ëñýí áºãººä 6 äóãààð ñàðä Áàðóóí çóóãèéí
ñ¿ìèéí 4 õàíàíû çóðãèéã çàñâàðëàñíûã õ¿ëýýí àâëàà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 70 äóãààð òîãòîîëîîð Áóëãàí àéìãèéí Äàøèí÷èëýí
ñóìûí Õàð áóõûí áàëãàñ, Öîãò òàéæèéí Öàãààí áàéøèíãèéí õàìãààëàëòûí á¿ñèéã, 123
äóãààð òîãòîîëîîð Äýëõèéí ºâ-Îðõîíû õºíäèéí ñî¸ëûí äóðñãàëò ãàçðûí õàìãààëàëòûí
á¿ñèéã 121967 ãà ãàçàð áàéõààð, Äîðíîãîâü àéìãèéí Íî¸í õóòàãò Äàíçàíðàâæààãèéí
ìóçåéä õàäãàëàãäàæ áàéãàà Íî¸í Õóòàãò Äàíçàíðàâæààãèéí áè÷ñýí çîõèîëûí ãàð áè÷ìýë
áîëîí õýðýãëýæ áàéñàí ýä ç¿éë çýðýã 7 ýä ç¿éëèéã ò¿¿õ, ñî¸ëûí õîñã¿é ¿íýò, äóðñãàëò
ç¿éëèéí æàãñààëòàä îðóóëàõ àñóóäëûã òóñ òóñ øèéäâýðëýëýý.
2003 îíä ÞÍÅÑÊÎ-èéí Åðºíõèé Áàãà Õóðëààñ áàòàëñàí “Ñî¸ëûí áèåò áóñ
ºâèéã õàìãààëàõ òóõàé êîíâåíöè”-ä Ìîíãîë Óëñ íýãäýí îðîõ òóõàé àñóóäëûã ÓÈÕ-ààð
ñî¸ðõîí áàòëóóëëàà.
Ìîíãîë àðäûí óðòûí äóóã ÞÍÅÑÊÎ-èéí õ¿í òºðºëõòíèé àìàí áîëîí áèåò áóñ
ºâèéí øèëäýã äýýæèñò á¿ðòã¿¿ëæ áàòëàìæ áè÷ãèéã õ¿ëýýí àâàõ ¸ñëîëûí àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëëàà. Ìîðèí õóóðûã ÞÍÅÑÊÎ-èéí õ¿í òºðºëõòíèé àìàí áîëîí áèåò áóñ
ºâèéí øèëäýã äýýæèñò 2004 îíä á¿ðòã¿¿ëñýí áèëýý.
Óòãà ñî¸ëûí ºâèéí óëñûí á¿ðòãýëèéí ñàíä 2230 á¿òýýëèéã äóó, àâèàíû ä¿ðñ
áè÷ëýãò õóóëáàðëàí òóñãàé ñàí á¿ðä¿¿ëýí õàäãàëæ áàéãààãààñ ãàäíà 585 àðäûí
àâüÿàñòíû æàãñààëò, á¿ðòãýë ñóäàëãààã ãàðãàí 314 öàãèéí âèäåî, 108,4 öàãèéí àóäèî
áè÷ëýãèéí ñàíòàé áîëëîî.
20
“Àðäûí óðëàãèéí èõ íààäàì çîõèîí áàéãóóëàõ òóõàé” ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006
îíû 152 äóãààð òóøààëààð “Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800” æèë, Àðäûí õóâüñãàëûí
85 æèëèéí îé, ¯íäýñíèé èõ áàÿð íààäìûí íýýëòèéí àðãà õýìæýýí äýýð òîãëîõ 800 ìîðèí
õóóð÷, 800 óðòûí äóó÷äûã áýëòãýõ á¿ñ÷èëñýí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ, òîãëîõ àÿûã îðîí
íóòàãò õ¿ðã¿¿ëýõ, ñóðãàã÷ áàãø íàðûã àæèëëóóëàõ, îðîí íóòàãò òºëººëºã÷ áàãø íàðûã
òîìèëîí îðîëöîõ õ¿ì¿¿ñèéã ñîíãîõ çýðýã àæëóóäûã õèéæ 800 ìîðèí õóóð÷, 800 óðòûí
äóó÷äûí òîãëîëòûã àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëëàà. Äàðõàí-Óóë àéìàãò “Ìîðèí õóóðûí
òºâ” áàéãóóëæ, ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí ñóðãóóëü á¿ð õóóð÷èä áýëòãýæ ýõëýýä áàéíà.
ÌÓ-ûí Õºäºëìºðèéí áààòàð, Òºðèéí øàãíàëò, Àðäûí æ¿æèã÷èí, àëäàðò óðòûí
äóó÷ Í.Íîðîâáàíçàäûí íýðýìæèò óðòûí äóó÷äûí óëñûí óðàëäààíûã ¯íäýñíèé äóó,
á¿æãèéí ýðäìèéí ÷óóëãà, “Íîðîâáàíçàä ñàí”, “Í¿¿äýë Ò” ÕÕÊ-òàé õàìòðàí çîõèîí
áàéãóóëàâ.
Ардын урлагийн бүтээлийг ашиглан уран бүтээл туурвигчдын эрхийг хамгаалах
талаарх зохицуулалтыг шинэчлэн найруулсан Зохиогчийн эрх, түүнд хамаарах эрхийн
тухай хуульд тодорхой тусгасан. Түүнчлэн ардын урлагийн бүтээлийг хамгаалах
зорилгоор ДОӨБ-тай хамтран “Монгол ардын дуу” DVD хийх ажлыг зохион байгуулж
байна. ̺í уламжлалт мэдлэгийг хамгаалах тухай хуулийн төсөлд ардын урлагийн
бүтээлийг хамгаалах талаар тодорхой заалтуудыг тусгасан болно.
Ìîíãîë õººìèéí óðëàãèéã õºãæ¿¿ëýõ, ºâë¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Ìîíãîë õººìèé”
íààäìûã çîõèîí áàéãóóëñíû çýðýãöýý “Ìîíãîë õººìèé” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëàí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà. Ìºí “Ìîíãîë
õººìèé” íààäìûã Õîâä àéìàãò çîõèîí áàéãóóëæ, ãàäààäûí 5 óëñ, áàðóóí á¿ñãèéí 6
àéìãèéí 300 ãàðóé àðäûí àâúÿàñòàí îðîëöëîî.
84. Ìóçåéã ìýäýýëýë, ìýäëýãèéí ýõ ñóðâàëæ áîëãîîä çîãñîõã¿é àÿëàë
æóóë÷ëàë òàòàõàä ºðãºíººð àøèãëàõûã äýìæèæ ìóçåéí ñàí õºìðºãèéã
áàÿæóóëàõ, äîõèîëëûí ñèñòåìä õàìðóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëíà.
Ìóçåéã ýðäýì øèíæèëãýý, ñóðòàë÷èëãàà, ñóðãàëòûí òºâ áîëãîí ¿éë àæèëëàãààã
ºðãºæ¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã áàðèìòàëæ, ÅÁÑ-èéí ñóðàã÷äàä àìðàëòûí ºäð¿¿äýä ¿íý òºëáºðã¿é
¿éë÷ëýõ, ñóðàã÷äàä ýõ îðîí, ò¿¿õ ñî¸ë, ¿íäýñíèé çàí çàíøèë, áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ
àæëûã ºðãºæ¿¿ëýí ñóðòàë÷èëàõ çîðèëãîîð ñóðãàëò, õ¿ì¿¿æëèéí àæëûã áàðèìò ìýäýýëýëä
ò¿øèãëýí ÿâóóëàõ íýýëòòýé îð÷èí áîëãîõ çàìààð çàðèì õè÷ýýëèéã ÿâóóëæ áàéíà.
Ìîíãîëûí ìóçåéã îð÷èí ¿åèéí øààðäëàãà õàíãàñàí îëîí óëñûí ìóçåéí ò¿âøèíä
õ¿ðãýõ, ìóçåéí ýðäýì øèíæèëãýý, ìýäýýëýë, ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã ñàéæðóóëàõ òàëààð
õàìòðàí àæèëëàõ çîðèëãîîð ßïîíû Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà (JICA)-
ûí øóãàìààð ìóçåéí ñàéí äóðûí ìýðãýæèëòýí 2005 îíîîñ ýõëýí 2 æèëèéí õóãàöààòàé
àæèëëàæ áàéíà.
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã òîõèîëäóóëàí ÕÁÍÃÓ,
ÁÍÀâñòðèÓ-ä “×èíãèñ õààí áà ò¿¿íèé ºâ çàëãàìæëàã÷èä” ¿çýñãýëýíã ãàðãàñàí íü åâðîïûí
àðä ò¿ìýíä ººðèéí îðíûã ñóðòàë÷èëñàí àæèë áîëîâ. Óã ¿çýñãýëýíã Òóðê óëñàä ãàðãàæ
áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ñî¸ë, óðëàãèéí áàéãóóëëàãà, õîëáîãäîõ òºðèéí áà òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãà, õóâèéí õýâøëèéí áîëîí õýâëýë, ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷äèéã
îðîëöóóëàí “Ñî¸ëûí àÿëàë æóóë÷ëàëä ñî¸ë, óðëàãèéí áàéãóóëëàãûí îðîëöîî” ñýäýâò
äóãóé øèðýýíèé ÿðèëöëàãà çîõèîí áàéãóóëæ ýíý ÷èãëýëýýð öààøèä àâàõ àðãà õýìæýýíèé
÷èãëýëèéã òîäîðõîéëëîî.
ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû ñî¸ëûí ºâèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä
“Õàð õîðóì” ìóçåé òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð õî¸ð îðíû Çàñãèéí ãàçðûí òýðã¿¿í ãàðûí ¿ñýã
çóðëàà.
Áîãä õààíû îðäîí ìóçåé, ¯íäýñíèé ò¿¿õèéí ìóçåéä 72.0 ñàÿ òºãðºãèéí
ñàíõ¿¿æèëòýýð äîõèîëëûí ñèñòåì ñóóðèëóóëàâ.
Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí ìóçåé, Áîãä õààíû îðäîí ìóçåé, ¯íäýñíèé òºâ íîìûí ñàí,
Ãàíäàíòýã÷èíëýí õèéä, ¯íäýñíèé ò¿¿õèéí ìóçåé, Áàéãàëèéí ò¿¿õèéí ìóçåé çýðýã
ãàçðóóäàä ò¿¿âýð ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ç¿éëèéí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí áàéäàëä ¿çëýã
øàëãàëò õèéæ, ìóçåéí ¿çìýðèéí á¿ðòãýë, õàäãàëàëò õàìãààëàëò, äîõèîëëûí ñèñòåìèéí
òîíîã òºõººðºìæèéí áàéäàëòàé òàíèëöàæ ä¿ãíýëò ãàðãàâ.
“Ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ç¿éëèéã õàìãààëàõ òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýíèé
òóõàé” 2006 îíû 269 ä¿ãýýð òîãòîîë ãàð÷ àéìãèéí ÷àíàðòàé 21 ìóçåéã öàãäààãèéí
õýëòýñòýé äóóò äîõèîëëîîð õîëáîõîä 52.5 ñàÿ, Áîãä õààíû îðäîí ìóçåéí ãàëûí
äîõèîëîëä 3.8 ñàÿ, Ýðäýíý çóó ìóçåéã èæ á¿ðýí ãàëûí áîëîí õóëãàéí äîõèîëëûí
ñèñòåìòýé áîëãîõîä 50.0 ñàÿ, ¯íäýñíèé íîìûí ñàíã ãàëûí äîõèîëëûí ñèñòåìòýé
áîëãîõîä 20.0 ñàÿ, íèéò 126.3 ñàÿ òºãðºãèéã Çàñãèéí ãàçðûí íººö õºðºíãºíººñ ãàðãàõààð
øèéäâýðëýí àæèëëàæ áàéíà.
85. Ìîíãîëûí ò¿¿õ, óðëàã, óòãà çîõèîë ñóäëàëûã ºðãºæ¿¿ëíý.
2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ åðºíõèé áîëîâñðîëûí äóíä ñóðãóóëèéí VI-VIII
äóãààð àíãèä ¿çýõ Ìîíãîëûí áîëîí äýëõèé äàõèíû ò¿¿õèéí ñóðàõ áè÷ã¿¿äèéã áàãà, äóíä
áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûí äàãóó çîõèîí õýâë¿¿ëæ áàéíà. Ýäãýýð ñóðàõ áè÷ã¿¿äýä
ò¿¿õèéí ìýäýýëëèéã ºìíº àâ÷ ¿çýæ áàéñàí áîëîí áîäèò ìýäýýëëèéã çýðýãö¿¿ëýí òàâüæ
áàéíà. Ýíý íü ñóðàëöàã÷äàä ò¿¿õèéí áîäèò ¿íýíèéã ìýä¿¿ëýõ, ò¿¿íèéã õýðõýí ãóéâóóëæ,
¿çýë ñóðòàëæóóëæ áàéñíûã õàðóóëàõ, òýäãýýðò îëîí óðãàëü÷ ¿çëèéí ¿¿äíýýñ õàíäàæ,
¿íýëãýý ä¿ãíýëò ãàðãóóëàõ çîðèëãîòîé þì.
Ýíý ÷èãëýëýýð ýõíèé ýýëæèíä “Ìîíãîëûí òåàòðûí óðëàãèéí íýâòýðõèé òîëü”-èéã
ìýðãýæëèéí óðàí á¿òýýë÷äèéí äýìæëýãòýéãýýð ãàðãàæ áóé áºãººä ¿¿íèéã ìýðãýæëèéí
óðëàãèéí èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí ñóðãàëòàä àøèãëàõààð òºëºâëºæ áàéíà. Ò¿¿õ, òåàòð,
êèíîíû ÷èãëýëýýð íýãäñýí ñóäàëãààã 2006 îíîîñ ýõëýí õèéíý.
Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä íàðèéí ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷íèé íººöèéí òîîöîîã
ãàðãàæ, áàãøëàõ, äàñãàëæóóëàõ óð ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, îðõèãäîæ áóé óðëàãèéí òºðºë,
ç¿éëèéã õºãæ¿¿ëýõ, òåàòð, êèíî, ò¿¿õèéí ñàëáàðûí õºãæëèéí áîäëîãîä òóñãàí
õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà.
86. պ人ãèéí ñî¸ë, óðëàãèéí áàéãóóëëàãóóäûí áàðèëãûã øèíý÷ëýõ,
çàñâàðëàõ áîëîí ýäãýýð áàéãóóëëàãûã õºãæìèéí çýìñýã, òåõíèê
õýðýãñëýýð õàíãàõ õºðºíãèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ, ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðýýã
ºðãºòãºíº.
“Áîëîâñðîë, ñî¸ëûí ÿâóóëûí èæ á¿ðýí ¿éë÷èëãýýã Ìîíãîëûí ìàë÷äàä õ¿ðãýõ
íü” òºñëèéã 2004-2006 îíä ÞÍÅÑÊÎ-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð 10 ñóìàíä õýðýãæ¿¿ëñýí áºãººä
àëáàí áóñ áîëîâñðîë, ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë, ñî¸ë ãýñýí ãóðâàí ÷èãëýëèéí ¿éë
àæèëëàãààã àìæèëòòàé íýãòãýæ, õºäººãèéí ìàë÷äàä íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëëýý.
Òºñëèéí çîðèëãî áèåëñýí ãýæ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãààñ ä¿ãíýýä äàõèí 10 àéìàãò
¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõýýð øèéäâýðëýëýý.
Àçèéí ñàíãèéí äýìæëýãòýéãýýð îðîí íóòãèéí 34 íîìûí ñàíä 40 ãàðóé íýðèéí
40000 àì. äîëëàðûí íîìûí õàíäèâ îëãîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ. Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë
Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí 2005 îíû “Ìîíãîë Òºðèéí ¯íäýñíèé Õºãæìèéí Èõ Íàéðàë”
áàéãóóëàõ òóõàé 20 äóãààð çàðëèãèéí äàãóó Ìîíãîë Òºðèéí ¿íäýñíèé èõ íàéðàëä ãàäààä
îðíîîñ õóäàëäàí àâàõ çàðèì õºãæìèéí çýìñãèéí æàãñààëòûã ãàðãàæ, ýõíèé ýýëæèíä èæ
á¿ðýí öîõèâîð õºãæèì õóäàëäàí àâàõààð áýëòãýæ áàéíà.
Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä 2006 îíä ßïîí Óëñûí ñî¸ëûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð 70.0
ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéãäýæ, óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð ñî¸ë, óðëàãèéí
áàéãóóëëàãóóäàä 96.6 ñàÿ òºãðºãººð õºãæìèéí çýìñýã õóäàëäàí àâ÷, îðîí íóòãèéí 11
ñî¸ëûí òºâä 9.2 ñàÿ òºãðºãèéí ¿íäýñíèé õºãæèì õóäàëäàí àâ÷ íèéë¿¿ëýâ.
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí õ¿ðýýíä ìýðãýæëèéí óðëàãèéí
áàéãóóëëàãóóäààñ õºäºº, îðîí íóòãèéí õ¿í àìä ¿ç¿¿ëýõ óðëàã, ñî¸ëûí ¿éë÷èëãýýã
íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð õóâààðü ãàðãàí ¯íäýñíèé äóó á¿æãèéí ýðäìèéí ÷óóëãà, Óëñûí
Äðàìûí Ýðäìèéí òåàòð, Óëñûí öèðê, Õ¿¿õýëäýéí òåàòð çýðýã áàéãóóëëàãóóä 10 ãàðóé
àéìãèéí ñóìäàä òîãëîëò õèéëýý.
87. Ñî¸ë, óðëàã, óòãà çîõèîëûí àæèëòàí, óðàí á¿òýýë÷äèéã áýëòãýõ, ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýõ, ñóðãàëòàä õàìðóóëàõ, îëîí óëñûí íààäàì, óðàëäààí,
òýìöýýíä îðîëöóóëàõ àðãà õýìæýýã ºðãºæ¿¿ëíý.
“Ñî¸ëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñºëä óðàí
á¿òýýë÷äýä ìýðãýøèë îëãîæ áàéõààð òóñãàëàà.
21
Ìýðãýæëèéí óðëàãèéí áàéãóóëëàãàä äàãàëäàí æ¿æèã÷íýýð îðæ, îëîí æèë
àæèëëàñàí óðàí á¿òýýë÷äýä ìýðãýæëèéí ¿íýìëýõ îëãîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
Èíãýñíýýð óðàí á¿òýýë÷äèéí öàëèí õºëñ íýìýãäýæ, íèéãìèéí áàòàëãàà ñàéæðàõ þì.
Îðîí íóòãèéí ñî¸ëûí òºâ, ñóìäûí íîìûí ñàíãèéí ýðõëýã÷èä, Áîëîâñðîë,
ñî¸ëûí ãàçðûí áîëîí Çàñàã Äàðãûí Òàìãûí Ãàçðûí ñî¸ëûí àñóóäàë õàðèóöñàí
ìýðãýæèëòýí, àðãà ç¿é÷, á¿æèã÷äèéí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòóóäûã çîõèîí
áàéãóóëæ, 70 ãàðóé óäèðäàõ áîëîí óðàí á¿òýýë÷, àëáàí õààã÷èä õàìðàãäñàí áàéíà.
Ñîëîíãîñûí ÞÍÅÑÊÎ-èéí ¯íäýñíèé êîìèññòîé õàìòðàí “Ìîíãîë Óëñ äàõü
áàðèìòàò ºâèéã õàäãàëæ õàìãààëàõ íü”, “Çîõèîã÷èéí ýðõèéí òóõàé ìýäëýã îéëãîëòûã
ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ áîëîí Àçèä çîðèóëñàí Çîõèîã÷èéí ýðõèéí òàëààðõ ãàðûí àâëàãûã
õýðýãëýõ íü” ñýäýâò ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ 50 ãàðóé ñî¸ë, óðëàãèéí àæèëòíóóäûã
õàìðóóëëàà.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ñî¸ë, óðëàãèéí ñàëáàðò äóòàãäàëòàé áàéãàà òºãºëäºð õóóð÷,
õèéë÷, ¿ëýýâýð õºãæèì, óðàí çóðàã, íàéðóóëàã÷èéí ÷èãëýëýýð îþóòàí ñóðãàæ, êèíî,
õºãæèì, íàéðóóëàã÷èéí ìýðãýæëèéí áàãø íàðûí ìýðãýæëèéã äýýøë¿¿ëýõýýð ÎÕÓ-ûí
Ñî¸ë, îëîí íèéòòýé õàðèëöàõ ÿàìòàé õàìòðàí ÎÕÓ-ä 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
ñî¸ë, óðëàãèéí ÷èãëýëýýð 1 àñïèðòàíò, 1 ìàãèñòðàíò, 10 îþóòàí, 16 ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýã÷èéã ñóðãàõààð ñîíãîí øàëãàðóóëæ ìàòåðèàëûã ÎÕÓ-ûí òàëä õ¿ðã¿¿ëýýä
áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 190 äóãààð òîãòîîëîîð Ìîíòå-Êàðëî õîòíîî
çîõèîãäñîí îëîí óëñûí ºñâºðèéí öèðê÷äèéí “Premere rampe” òýìöýýíä îðîëöîæ àëòàí
öîìîîð øàãíóóëñàí óðàí íóãàðàà÷ Ø.Àçæàðãàë, Ñ.Ýíõæèí, Ä.Áàäàìãàðàâ íàðò òóñ á¿ð
700.000 /äîëîîí çóóí ìÿíãàí/ òºãðºã, ìºí íààäìààñ õ¿ðýë ìåäàëü àâñàí óëñûí öèðêèéí
æ¿æèã÷èí Ä.Ëõàãâà-Î÷èðò 6000,000 /çóðãààí ñàÿ/ òºãðºã, ÁÍÕÀÓ-ûí Ó÷àî õîòîä
çîõèîãäñîí îëîí óëñûí öèðê÷äèéí íààäàìä õ¿ðýë ìåäàëèàð øàãíóóëñàí óðàí íóãàðàà÷
Ã.Áàÿðìàà, Î.Àíóäàðü, Á.Ñàðàí÷èìýã, Ý.Èõáàÿð íàðò òóñ á¿ð 3250.000 /ãóðâàí ñàÿ, õî¸ð
çóóí òàâèí ìÿíãàí/ òºãðºãèéí ìºíãºí øàãíàë îëãóóëëàà.
Õºãæèì, á¿æãèéí êîëëåæèéí ñóðàã÷èéã áàãøèéí õàìò ×åõ óëñàä çîõèîí
áàéãóóëàãäàõ õèéë÷äèéí óðàëäààíä îðîëöîõ çàìûí çàðäëûã øèéäâýðëýâ.
Äýëõèéí Îþóíû ªì÷èéí Áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí äàãóó îþóíû ºì÷èéí ºäðèéã
òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä õºãæìèéí çîõèîë÷, ÿðóó íàéðàã÷, äóó÷èä, óðàí
á¿òýýë÷äèéã îðîëöóóëñàí ñóðãàëò ñåìèíàðûã àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëñàí áºãººä ¿¿íä
íèéò 53 óðàí á¿òýýë÷èä îðîëöñîí áàéíà. Түүнчлэн UNESCO-гийн Азийн салбар хороотой
хамтран “Зохиогчийн эрхийн гарын авлага бэлтгэх, зохиогчийн эрхийн хамгаалалт”
сэдвээр сургалт семинарыг зохион байгуулж үүнд нийт 45 соёл урлаг, утга зохиолын
ажилтан, уран бүтээлчид оролцсон. Хамтын удирдлагын 4 байгууллагын захирал,
удирдах ажилтныг Японд 14 хоногийн сургалтад хамруулав.
88. Îëîí óëñûí íýð õ¿íäòýé óðàëäààí, òýìöýýíä óëñàà òºëººëºí àëáàí ¸ñîîð
îðîëöîæ, øàãíàë õ¿ðòñýí á¿òýýëä áóþó óðàí á¿òýýë÷äýä îëãîäîã
óðàìøóóëëûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
“Îëîí óëñûí õýìæýýíä çîõèîãääîã óðëàãèéí èõ, íààäàì, óðàëäààí, ¿çýñãýëýí,
íîìûí ÿàðìàãò îðîëöîæ îíöãîé àìæèëò ãàðãàñàí óðàí á¿òýýë÷äýä ìºíãºí øàãíàë îëãîõ
æóðàì”-ä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàí “Îíû øèëäýã óðàí á¿òýýë, óðàí á¿òýýë÷ ñîíãîí
øàëãàðóóëàõ æóðàì”-ûã áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
89. Ìîíãîëûí ñî¸ëûí ºäð¿¿ä, ¿çýñãýëýíã õýä õýäýí îðîíä çîõèîí áàéãóóëíà.
2006 îíû 3 äóãààð ñàðûí 31-ýýñ 4 ä¿ãýýð ñàðûí 6-íû ºäð¿¿äýä Ìîíãîëûí
ñî¸ëûí ºäð¿¿äèéã Àâñòðè óëñàä çîõèîí áàéãóóëëàà. Ñî¸ëûí ºäð¿¿äèéí õ¿ðýýíä “×èíãèñ
õààí áà ò¿¿íèé ºâ çàëãàìæëàã÷èä”, “Ìîíãîëûí ºí㺔 ¿çýñãýëýí, “Ìîðèí õóóð” ÷óóëãûí
òîãëîëòûã òóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëëàà.
Óã ¿çýñãýëýíä ìîíãîëûí òàëààñ îðîëöîæ áóé 379 ¿çìýðèéã Àâñòðèéí Óðëàãèéí
ò¿¿õèéí ìóçåéä õ¿ëýýëãýí ºã÷, õàìòðàí äýãëýæ 2006 îíû 3 äóãààð ñàðûí 31-íýýñ 11
ä¿ãýýð ñàðûí 1 õ¿ðòýë Àâñòðèéí Øàëåáóðã øèëòãýýíä äýëãýí ¿ç¿¿ëýõýä íèéò 145000 õ¿í
¿çñýí áàéíà. ¯çýñãýëýíã Àâñòðèéí òàëààñ õ¿ëýýí àâ÷ Òóðêèéí Ñàáàíæè ìóçåéä õ¿ëýýëãýí
ºã÷ 12 äóãààð ñàðûí 5-íä Èñòàíáóë õîòûí Ñàêèï Ñàáàíæè ìóçåé äýýð íýýëò õèéëýý.
 ¯çýñãýëýíä çîðèóëñàí Õýâëýëèéí áàãà õóðàëä Òóðêèéí áîëîí ãàäààäûí 100
ãàðóé ñýòã¿¿ë÷èä îðîëöñîí áà “×èíãèñ õààí áà ò¿¿íèé õºâã¿¿ä Òóðêèéí åðòºíöºä
íºëººëñºí íü” îëîí óëñûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðàëä Ìîíãîëûí 2 ýðäýìòýí èëòãýë
òàâèâ.
“Èõ Ìîíãîë-800” ¯íäýñíèé õîðîîíîîñ øàëãàðóóëñàí Èõ Ìîíãîë óëñ
áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí “Õàìãèéí õàìãèéí” 12 øèëäã¿¿äèéí 9 ä¿ãýýðò “Ìîíãîë
îðíîî õàìãèéí ºðãºí ñóðòàë÷èëñàí”-ààð “×èíãèñ õààí áà ò¿¿íèé ºâ çàëãàìæëàã÷èä”
¿çýñãýëýí øàëãàð÷ “Àëòàí ãýðýãý”-ýýð øàãíàãäëàà.
90. Ìîíãîëûí òóëãàð òºð áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã òýìäýãëýí
ºíãºð¿¿ëýõ òóõàé òºëºâëºãºº ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëíý.
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëýõ àæëûí
òºëºâëºãººã áàòëàí õýðýãæ¿¿ëëýý.
Ìîíãîë êèíî íýãòãýëýýñ “Ìîíãîë òºðèéí òîâ÷îî” áàðèìòàò, óðàí ñàéõíû êèíîã
á¿òýýõýä 90.0 ñàÿ, ßïîí Ìîíãîëûí õàìòàðñàí óðàí á¿òýýë÷äèéí “×èíãèñ õààí” óðàí
ñàéõíû êèíî á¿òýýõýä 430.0 ñàÿ, ×èíãèñ õààí äóóðèéã ñýðãýýí òàâèõàä 5.0 ñàÿ, ª¿ëýí ýõ
äóóðèéã øèíýýð á¿òýýõýä 30.0 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûã òóñ òóñ õèéëýý.
“Ìîíãîë òºðèéí òîâ÷îî” áàðèìòàò, óðàí ñàéõíû êèíîã á¿òýýæ 8 äóãààð ñàðä
íýýëòèéí àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëëàà.
Òºðèéí ¸ñëîë õ¿íäýòãýëèéí ºð㺺íèé öîãöîëáîðûí í¿¿ðýí õýñãèéí õºøºº,
áàðèëãûí àæëûã ¿íäñýí íü äóóñãàæ 7 äóãààð ñàðä íýýñýí. Òºð, íèéãìèéí íýðò ç¿òãýëòýí
Þ.Öýäýíáàëûí ìýíäýëñíèé 90 æèëèéí îéã 2006 îíä òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëýõ àæëûí
õ¿ðýýíä Òºð, íèéãìèéí íýðò ç¿òãýëòýí Þ.Öýäýíáàë, ìºí Æ.Áàòìºíõ, Æ.Ñàìáóó íàðûí
õºøºº áîñãîõ òóõàé àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 8, 129 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð òóñ òóñ
øèéäâýðëýí, øààðäàãäàõ 274.0 ñàÿ òºãðºãèéí 203.0 ñàÿûã íü Çàñãèéí ãàçðûí íººö
õºðºíãºíººñ ãàðãàõààð øèéäâýðëýâ .
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíûí 800 æèëèéí îéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëàõ
óðëàã, ñî¸ëûí áîëîîä áóñàä àðãà õýìæýýã Öàãààí òîëãîéã çàëàõ ¸ñëîëûí àæèëëàãààãààð
ýõë¿¿ëæ, íèéò 33 àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëëàà. Îíöëîí äóðäâàë Àòãà íºæ æ¿æèã,
Òºðèéí ìóçåé, Íàÿí òîõîé Ìàéäàð á¿òýýæ çàëàõ, Òºðèéí ò¿¿õèéí ìóçåéã øèíýýð äýãëýõ,
áèé áèåëãýý, õººìèéí íààäàì, 800 ìîðèí õóóð÷, 800 óðòûí äóó÷äûí òîãëîëò ãýñýí øèíý
óðàí á¿òýýë, óðëàãèéí òîãëîëòîîñ ãàäíà ¯íäýñíèé áè÷èã ¿ñãèéí áàÿð, Ìîíãîë÷
ýðäýìòäèéí èõ õóðàë çýðýã áîëíî. Ñ¿¿ëèéí õàãàñ æèëä ª¿ëýí ýõ äóóðèéí íýýëò, Ç¿¿í
õîéä Àçèéí õ¿¿õäèéí óðëàãèéí èõ íààäàì, Äýëõèéí ÿðóó íàéðàã÷äûí èõ õóðàë çýðýã èõ,
áàãà 20 ãàðóé àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëàâ.
91. Îëèìï, äýëõèé, òèâèéí õýìæýýíä àìæèëò ãàðãàõ ìàãàäëàëòàé ñïîðòûí
òºðë¿¿äèéã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëíý.
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 189 òîîò òîãòîîëîîð Îëèìïèéí íààäàìä áýëòãýõ
¯íäýñíèé øèãøýý áàã áàéãóóëàõ òóõàé øèéäâýð ãàðãàí, øèãøýý áàãèéã á¿ðä¿¿ëýõ,
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ æóðìûã áàòàëñàí. Øèãøýý áàã ñïîðòûí 5 òºð뺺ð 34 òàìèð÷èí, 12
äàñãàëæóóëàã÷òàé àæèëëàæ áàéíà.
Åðºíõèé ñàéäààð àõëóóëñàí Îëèìïèéí íààäàìä áýëòãýõ ¿íäýñíèé õîðîî
áàéãóóëàí àæèëëàæ, “Îëèìï-Õºãæèë” ñàíãèéí íýýëòèéã õèéâ. Çàñãèéí ãàçðûí
õóðàëäààíààð 2008 îíû Îëèìïèéí íààäìûí áýëòãýë àæëûí òóõàé òàíèëöàâ.
92. Óëàìæëàëò øàøíû ò¿¿õ, ñî¸ëûí ñóäàëãààã ºðãºæ¿¿ëíý. Ìîíãîë õýë áè÷ãýý
ñóäëàõ, ç¿é çîõèñòîéãîîð ºâëºõ àæëûã ºðãºæ¿¿ëíý. Äýëõèéí ñîíãîäîã
áîëîí ¿íäýñíèé óðëàã, õ¿¿õäèéí òàíèí ìýäýõ¿é, áîëîâñðîëûã
õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí óðëàãèéã òºðººñ äýìæèíý.
ØÓÀ-ûí ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èäòàé õàìòðàí ñî¸ë, øàøèí, ìîíãîë õýë ñóäëàëûí
÷èãëýëýýð íèéò 16 òºñºë áà ñóóðü ñóäàëãààíû ñýäâèéã áîëîâñðóóëæ Øèíæëýõ óõààí,
òåõíîëîãèéí ¿íäýñíèé çºâëºëèéí õóðàëäààíä õýëýëö¿¿ëýí Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ
óõààíû ñàéäûí 2005 îíû 38 äóãààð òóøààëààð ýäãýýð òºñºë, ñýäâèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä
22
øààðäàãäàõ 292.6 ñàÿ òºãðºãèéã áàòàëëàà. ¯¿íèé ¿íäñýí äýýð äàðààõ ñýäýâò àæëóóäûã
õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. ¯¿íä:
Ñî¸ë ñóäëàëààð
• Ìîíãîëûí ñî¸ë, óðëàãèéí îíîë, ò¿¿õèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä
• XX çóóíû Ìîíãîëûí íèéãìèéí ñî¸ë, îþóíû àìüäðàëûí ººð÷ëºëò
• Áàÿí-ªëãèé àéìàã äàõü ¿íäýñòýí ÿñòíû îþóíû ñî¸ëûí õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà
• ¯íäýñíèé ºâºðìºö ñî¸ëûí îð÷èí äàõü àðä÷èëëûí çàð÷ìûí ¿éë÷ëýë
• ĺðâºëæèí áè÷ãèéí ãàëèã, êîäûí îëîí óëñûí ñòàíäàðò
• Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îîíû ñîíãîìîë ýõ
• ÁÍÝÓ-òàé õàìòàðñàí õîâîð, íîì ñóäðûã òîîí õýëáýðò îðóóëàõ òºñºë
Øàøèí ñóäëàëààð
• Ìîíãîë÷óóäûí øàøèí ø¿òëýã áà ¿íäýñíèé ñî¸ë, óõàìñðûí àñóóäàë
• Óëàìæëàëò øàøíûã ñóäëàõ, ñóðòàë÷ëàõ
Ìîíãîë õýë ñóäëàëààð
• Ìîíãîë õýë ç¿é, ¿ãèéí ñàíãèéí àñóóäàë
• Ìîíãîë õýë áóñàä õýëòýé ò¿¿õýí ¿¿äíýýñ õîëáîãäîõ íü
• Ìîíãîë àìàí çîõèîëûí ò¿¿õýí ç¿éí ñóäàëãàà.
• Ñîëîíãîñ äàõü ìîíãîë õýëíèé äóðñãàëûí ¿ãèéí ñàí, óòãà ç¿é
• Ìîíãîë÷óóäûí òºâä õýëò óðàí çîõèîëûí òºðºë ç¿éëèéí ñóäàëãàà
• Õýðýãëýýíèé õýë øèíæëýëèéí îíîë, ïðàêòèêèéí àñóóäàë
• Ìîíãîë õýëíèé áè÷ãèéí äóðñãàëóóäûí õýë øèíæëýëèéí õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà
ãýñýí ñýäýâò àæëóóä áîëíî.
Åðºíõèéëºã÷èéí 2003 îíû 105 äóãààð çàðëèãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã
ýð÷èìæ¿¿ëýõ, ¿íäýñíèé áè÷èã ¿ñãèéí äóðñãàëûã îëîí íèéòýä ñóðòàë÷èëàõ, ò¿ãýýõ,
äýëãýð¿¿ëýõ çîðèëãîî𠓯íäýñíèé áè÷èã ¿ñãèéí áàÿð”-ûã 2005 îíä çîõèîí áàéãóóëëàà.
Ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä “Øèëäýã íîì õýâëýë-2004”-ä øàëãàðñàí 19.7 ñàÿ
òºãðºãèéí ºðòºã á¿õèé 42 íýðèéí íîìûã àéìãóóäûí íèéòèéí íîìûí ñàíä ãàðäóóëàõ, áè÷èã
¿ñãèéí äóðñãàëûí “Ýõ áè÷èã-¯íäýñíèé ñî¸ë” ñýäýâò íîì ñóäðûí, “Ìîíãîëûí ÿðóó íàéðàã”
íîìûí ¿çýñãýëýí ãàðãàæ óíøèã÷ îëîíä òîëèëóóëëàà.
̺í ×îé. Ëóâñàíæàâûí íýðýìæèò “Óðàí áè÷ëýãèéí óðàëäààí”, Ìîíãîë áè÷ãèéí
óëñûí õî¸ðäóãààð óðàëäààí, Õîâîð íîìûí äóóäëàãà õóäàëäàà, “ßðóó íàéðàã-áè÷èã ñî¸ë”
ñýäýâò ¿íäýñíèé ÿðóó íàéðãèéí öýíã¿¿í, íîìûí ñàí, íîì, õýâëýëèéí ñàëáàðûí òóëãàìäàæ
áóé àñóóäëààð äóãóé øèðýýíèé ÿðèëöëàãà, óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ìîíãîë õýëíèé õè÷ýýëèéí àãóóëãà, ñòàíäàðò
øèíý÷ëýãäñýíòýé óÿëäàæ, ìîíãîë õýëíèé áàãø íàðò áîëîí àéìàã, íèéñëýëèéí Áîëîâñðîë,
ñî¸ëûí ãàçðûí ìîíãîë õýëíèé àðãà ç¿é÷äýä çîðèóëñàí ñóðãàëòûã ¿å øàòòàéãààð çîõèîí
áàéãóóëààä áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàëöàã÷äûí ýõ õýëíèé
ìýäëýãèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýõ çîðèëãîîð òºãñºëòèéí øàëãàëòûí ìîíãîë õýëíèé õè÷ýýëèéí
äààëãàâðûã ýõ çîõèîõ ÷èãëýëýýð áîëîâñðóóëàí õ¿ðã¿¿ëýâ.
̺í ìîíãîë áè÷ãèéí ºâ ñàíã äýëãýð¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ “Ìîíãîë áè÷ãèéí òºëºº”
íèéãýìëýã, “Õ¿ì¿¿í áè÷èã” ñîíèíû çºâëºëòýé õàìòðàí öýâýð ñàéõàí áè÷èãòýí óðàëäààí
çàðëàí ä¿ãíýæ, ýíýõ¿¿ óðàëäààíä òýðã¿¿í áàéðàíä øàëãàðñàí 4 õ¿¿õäèéã ÌÓÈÑ, ÌÓÁÈÑ-
ä ýëñ¿¿ëýí ñóðàëöàõ õóãàöààíû ñóðãàëòûí òºëáºðèéã òºðººñ õàðèóöàõ øèéäâýð
ãàðãàëàà.
Ñî¸ë, óðëàãèéí èõ ñóðãóóëèéí Äðàìûí òýíõèìýýñ èð¿¿ëñýí Òºðèéí ñî¸ðõîëò,
ÿðóó íàéðàã÷ Ä.Òºðáàòûí çîõèîë “Òýíãýðèéí òýìäýã” äðàìûí õ¿¿õäèéí æ¿æèãò 10.0 ñàÿ
òºãðºã, “Àëòàí óíàãà” ñèíòåç òåàòðààñ èð¿¿ëñýí “Ãàðö” òºñºëä 4.0 ñàÿ òºãðºãèéã Ñî¸ë,
óðëàã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãààñ îëãîëîî.
 “Ñî¸ë, óðëàã-çàëãàìæ õîëáîî” óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëæ ÕÁÊ-èéí 1 áàãø, 1
ñóðàã÷ ÕÁÍÃÓ-ä çîõèîãäñîí òºãºëäºð õóóð÷äûí óðàëäààíä îðîëöñîí.
Æ.×óëóóíû íýðýìæèò ºñâºðèéí õºãæèì÷äèéí YI óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëæ
100 ãàðóé õ¿¿õýä îðîëöîâ. ¨î÷èí õºãæèì÷äèéí óëñûí VI óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëæ
îðîí íóòàã áîëîí ìýðãýæëèéí óðëàãèéí áàéãóóëëàãóóäààñ íèéò 20 óðàí á¿òýýë÷äèéã
õàìðóóëàí àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëñàí.
Õ¿¿õäèéí õºãæìèéí ñóðãàëòûí àâüÿàñòàí òºâòýé õàìòðàí Îëîí óëñûí òºãºëäºð
õóóð ñîíèðõîã÷äûí ôåñòèâàëèéã çîõèîí áàéãóóëæ, íèéò 100 îð÷èì àâüÿàñëàã òºãºëäºð
õóóð ñîíèðõîã÷ ñóðàã÷äûã îðîëöóóëàâ.
Ôðàíö Óëñûí Íàíñè õîòíîî çîõèîãäîõ Îëîí óëñûí íàéðàë äóó÷äûí íààäàìä
îðîëöîõîîð óðàí á¿òýýë÷äèéã øàëãàðóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëëàà.
5. Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
àðãà õýìæýýã óëñ îðîí äàÿàð æèãä ñàéæðóóëæ íýð òºðëèéã íýìýãä¿¿ëýõ, èðãýä, õàìò
îëíû èäýâõòýé îðîëöîîíä òóëãóóðëàí õ¿í àìûã ýð¿¿ë áàéëãàõ, îð÷èí ¿åèéí
äýâøèëòýò îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé àðãûã ýð÷èìòýé íýâòð¿¿ëýí ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ
çàìààð äóíäàæ íàñëàëòûã óðòàñãàõ, õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ, ñïîðò,
íèéòèéí áèåèéí òàìèðûã õºãæ¿¿ëýõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëíý.
93. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, óëñûí
áîëîí õóâèéí ýìíýëãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ,
ÿëàíãóÿà îð÷èí ¿åèéí èæ á¿ðýí îíîøëîãîîíû òºâèéã íèéñëýë õîò áîëîí
á¿ñèéí òºâ¿¿äýä áàéãóóëàõ ñàíàà÷èëãûã äýìæèíý.
”Óëñûí áà õóâèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ò¿íøëýë” ¿íäýñíèé óóëçàëòûã
çîõèîí áàéãóóëæ, çºâëºìæ ãàðãàí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðã¿¿ëñýí. Óëñûí òºñºâ
áîëîí äààòãàëûí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ÝÌÁ-ûã ñîíãîõ,
ã¿éöýòã¿¿ëýõ æóðìûã áîëîâñðóóëæ, Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëöýõýýð áýëäýæ
áàéíà.
“2007 îíä íèéãìèéí ñàëáàðò ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýë õèéõ, õóâü÷ëàõ
áàéãóóëëàãóóäûí æàãñààëò”-ä Ñîëîíãîñ-Ìîíãîëûí Äîðíûí Àíàãààõ Óõààíû Òºâ áîëîí
Ñýòãýöèéí ýìãýã, íàðêîëîãèéí òºâèéí áàðèëãûã íýìæ, õóâü÷ëàõ ñàíàëûã Òºðèéí ºì÷èéí
õîðîîíä 2006 îíû 12 ñàðä õ¿ðã¿¿ëëýý.
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 74 òîîò òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí ÝÌÑÌÒ-ººã
õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð ÝÌÑÌÒ-íèé õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ àëáûã Ýð¿¿ë ìýíäèéí
ñàéäûí 2006 îíû 351 òîîò òóøààëààð øèíý÷ëýí áàéãóóëàâ.
ÀÍÓ-ûí ÌÑÑ-èéí ñàíãààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ”Эð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí
îíîøëîãîî, ýìчèëãýýíèé чàäàâõèéã бýõæ¿¿ëýõ íü” òºñëèéí áàãèéí õàìò ÀÍÓ-ûí ÌÑÑ-ààñ
èðñýí òºñëèéí ¿íýëãýýíèé á¿ëã¿¿äòýé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
Îðõîí àéìãèéí íýãäñýí ýìíýëãèéã Õàíãàéí á¿ñèéí îíîøëîãîî ýì÷èëãýýíèé òºâ
áîëãîí õºãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé íººöèéí òàëààðõ ñóäàëãààã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
ÓÀÓ-íû òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý íü ìàíàé óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò õ¿íèé
íººöèéí áîëîí ìàòåðèàëëàã áààçûí õóâüä òîäîðõîé áàéð ñóóðèéã ýçýëñýí òóë ªðíº-
äîðíûí àíàãààõ óõààíûã çýðýãö¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûã áàðèìòàëæ áàéíà. Óëàìæëàëò
àíàãààõ óõààíû çîíõèëîí òîõèîëäîõ 10 àíãèëëûí 80 ºâ÷íèé ýì÷èëãýý îíîøëîãîîíû
ñòàíäàðò, óëàìæëàëò ýìíýëãèéí á¿òýö ¿éë àæèëëàãààíû ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàí
¿íäýñíèé õîðîîãîîð áàòëóóëëàà.
ÓÀØÓÒÒ¯Ê-èéí óäèðäëàãûí áàãèéã øèíý÷ëýí, ÓÀÓ-íû ìýðãýæëèéí
áàéãóóëàãóóäàä ìýðãýæèë àðãà ç¿éí çºâëºãºº ºãºõ ìýðãýæëèéí ¿íäýñíèé òºâèéí á¿òöýä
îðóóëàâ. ÓÀØÓÒ¯Ê- íü 2006 îíû 7 ñàðä îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé õýìæýýíä ÓÀÓ-íû
öààøäûí õºãæèëò, ýìèéí ôèòîõèìèéí ñóäëàãààíû òàëààð 14 îðíû ýðäýìòýä îðîëöñîí
õóðàë çîõèîí áàéãóóëëàà.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìíààñ íèéñëýë, 21 àéìãèéí ÝÌÃ-ûí íÿãòëàí áîäîã÷ íàðò
ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí íýãäñýí òàéëàí ãàðãàõ ñóðãàëò ÿâóóëæ íýãäñýí íýã ïðîãðàìì
õàíãàìæààð õàíãàâ.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì, “Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õºãæèë-2” õºòºëáºðººñ õàìòðàí
áîëîâñðóóëñàí “¯ð ä¿íä ñóóðèëñàí óäèðäëàãà, òºëºâëºëòèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò
òóðøèõ àðãà÷ëàë”-ûí äàãóó Áàÿíõîíãîð, Çàâõàí, ªâºðõàíãàé, Óâñ, Õýíòèé, Äîðíîä àéìàã
23
áîëîí ժѯÒ, ÕѯÒ-èéí ýìíýëãèéí äàðãà íàð, íÿ-áî, Çàñàã äàðãûí òàìãûí ãàçàð, Òºðèéí
ñàí, íèéãìèéí äààòãàëûí õýëòñèéí àæèëòíóóä çýðýã õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí ñóðãàëò
çîõèîí áàéãóóëæ, òóðøèëòûí ýìíýëã¿¿äèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé íýãæèéí ºðòãèéã
òîîöîæ, ò¿¿íä ¿íäýñëýí 2007 îíû òºñâèéí òºëºâëºëòèéã çàðäëûí ç¿éë àíãè áîëîí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé àíãèëëààð ãàðãàëàà.
Óã àðãà÷ëàëûã öààøèä õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Óëñûí êëèíèêèéí òºâ ýìíýëýã,
Ï.Í.Øàñòèíû íýðýìæèò êëèíèêèéí òºâ ýìíýëýã áîëîí Õàâäàð ñóäëàëûí ¿íäýñíèé òºâèéí
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ºðòãèéã ºâ÷ëºëèéí òîõèîëäëîîð òîîöîõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëàí
àæèëëàæ áàéíà.
Õýíòèé àéìãèéí 21 ñóìûí ýìíýëýãò ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýíèé õýðýãñýë,
“Îëèìïóñ ìèêðîñêîïèéã ÄÝÌÁ-ûí òºñëèéí õ¿ðýýíä íèéë¿¿ëýýä óëñûí õýìæýýíä æèøèã
áîëãîõîîð àæèëëàæ áàéíà. ̺í ñóìäûí ëàáîðàíòóóäàä ãåìàòîëîãèéí øèíæèëãýýíèé
òàëààðõ ã¿íçãèéð¿¿ëñýí 14 õîíîãèéí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ ãýð÷èëãýý îëãîâ.
Á¿õ àéìàã, ñóìûí õýìæýýíä àæèëëàæ áàéãàà ëàáîðàòîðèéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí
áîëîí øèíæèëãýýíä õýðýãëýæ áàéãàà óðâàëæ áîäèñ, àïïàðàò òîíîã òºõººðºìæèéí òàëààð
ñóäàëãàà àâ÷, ä¿íã íýãòãýæ¿éë àæèëëàãààíäàà àøèãëàæ áàéíà. 21 àéìàãò àæèëëàæ áàéãàà
öóñíû áàíêóóäàä àæèëëàæ áàéãàà ìýðãýæèëòí¿¿ä, òîíîã òºõººðºìæ, õèéæ áóé øèíæèëãýý,
öààøäûí õýðýãöýýíèé òàëààð ñóäàëãààíû àñóóìæ áîëîâñðóóëàí ñóäàëãàà àâ÷ ä¿ãíýëò
ãàðãàâ.
Ëàáîðàòîðèéí îíîøç¿éí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé òóëãàìäñàí àñóóäëóóä,
öààøäûí çîðèëòûã õýëýëöýõ çîðèëãîîð “Ëàáîðàòîðèéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ¿íäýñíèé
çºâëºëäºõ óóëçàëò”, Ãëîáàë ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð Öóñíû òºâòýé õàìòðàí “Öóñíû
àþóëã¿é áàéäàë áà çîõèñòîé õýðýãëýý” ñýäýâò ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëëàà.
Цус, цусан бүтээгдэхүүний хангамж, аюулгүй байдлын талаар төрөөс
баримтлах бодлого, áîäëîãûí ¿çýë áàðèìòëàëûã Åðºíõèéëºã÷èéí òàìãûí ãàçàðò ºðãºí
áàðèâ.
ÀÕÁ-íû òóñëàìæààð õýðýãæ¿¿ëæ áóé ”ÝÌ-èéí óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí
òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä òºñºëä õàìðàãäñàí àéìãóóäòàé ÝÌß-
íû àëñûí ÿàðàëòàé ò¿ðãýí òóñëàìæèéí òºâººñ çàéíààñ ºâ÷òºíºº ¿çýæ ìýäýýëýë ñîëèëöîí
çºâëºë㺺 ºãäºã àæèëëàãààã ýõë¿¿ëýí àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Ëþêñåíáóðãèéí âàíò óëñûí òóñëàìæààð õýðýãæèæ áàéãàà ”Ç¿ðõ ñóäàñíû òºâ
ÌÎÍ-002” òºñëèéí áàãòàé õàìòðàí àæèëëàæ, äàðààãèéí øàòíû òºñëèéã áîëîâñðóóëæ
Ëþêñåíáóðãèéí òàëä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà. Òºñëèéí õî¸ðäóãààð øàò õýðýãæèæ ýõýëñíýýð
òåëåìåäèöèíû òºâ áàéãóóëàãäàí ýíý òºðëèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýã óëñûí õýìæýýíä
óäèðäëàãà, çîõèöóóëàëòààð õàíãàõ áîëîìæ á¿ðäíýíý. ̺í Ï.Í.Øàñòèíû íýðýìæèò
Êëèíèêèéí òºâ ýìíýëýã äýýð Ç¿ðõ–ñóäàñíû ýìãýãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé òºâ
áàéãóóëàãäàí öààøèä ç¿ðõ ñóäàñíû ºâ÷ëºëèéí ñóäàëãàà, øèíæèëãýý, ñóðãàëòûí ¿éë
àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ áîëíî. Òºñëèéí õ¿ðýýíä 8 àéìàãò ç¿ðõ ñóäàñíû îíîøëîãîîíû
îð÷èí ¿åèéí òîíîã òºõººðºìæ¿¿äèéã ñóóëãàæ îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýã çàéíààñ õèéõ áîëîìæ
èéã á¿ðä¿¿ëíý.
Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын тушаалаар “Сүүж-Уул” амралтыг нөхөн
сэргээх төв болгох зорилгоор бүтэц, зохион байгуулалтын өөрчлөлт хийж, эмчилгээ
сувилгааны үйл ажиллагаа явуулахад шаардагдах орон тоо, төсөв, хөрөнгө, тоног
төхөөрөмжийн асуудлыг ¿å øàòòàé øèéäâýðëýæ áàéíà.
94. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíä ýðõèéí áè÷ãèéí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõ
áîëîìæèéã ñóäàëíà.
Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû òåõíèê òóñëàëöààíû òºñëèéí õ¿ðýýíä ýðõèéí áè÷ãèéã
íýâòð¿¿ëýõ àñóóäëûã ñóäàëñàí áºãººä îäîî Ìîíãîë Óëñ ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí
òîãòîëöîîòîé òóë ýðõèéí áè÷èã íýâòð¿¿ëýõ øààðäëàãàã¿é ãýæ ¿çñýí.
95. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò õºäºëìºðèéí ¿íýëýìæ, òºëáºðòýé óÿëäñàí ¿éë
àæèëëàãààíû ñòàíäàðòûã òîãòîîí ýì÷, àæèëëàãñäûí áîäèò îðëîãûã
íýìýãä¿¿ëíý.
“Òºëáºðòýé ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé æàãñààëò, æóðàì áàòëàõ òóõàé“
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2006 îíû 277 òîîò òóøààëààð òºëáºðòýé òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé
æàãñààëòûã áàòàëñàí. ̺í Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2006 îíû 398 òîîò òóøààëààð Íÿëõñûí õîîëëîëòûí ¿íäýñíèé ñòðàòåãèéí òºñëèéã áýëýí áîëãîîä áàéíà.
òºëáºðòýé òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý òîãòîîõ æóðàì, òºëáºðòýé òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé Íÿëõñûí õîîëëîëòûí îëîí óëñûí æèøãèéã òàíèëöóóëàõ ñåìèíàðûã áîäëîãî
¿íèéí æèøãèéã òóñ òóñ áàòàëñàí. áîëîâñðóóëàã÷èä, õýðýãæ¿¿ëýã÷èä, ñ¿¿ îðëóóëàã÷ á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëäýã êîìïàíèóäûí
Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëèéí 21.3-ò Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí òºëáºðòýé òºëººëëèéã îðîëöóóëàí çîõèîí áàéãóóëæ, ¿íäýñíèé ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ òºëºâëºãººã
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé æàãñààëò áîëîí æóðìûã ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí õýëýëö¿¿ëýâ.
ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà ãýñýí çààëò íýìæ îðóóëàâ. Ýõèéí ñ¿¿ îðëóóëàã÷ á¿òýýãäýõ¿¿íèé òóõàé õóóëèéã áàòëóóëñàí.
“Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд” үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүнд
96. Êëèíèêèéí áîëîí òºðºëæñºí íàðèéí ìýðãýæëèéí ýìíýëã¿¿äèéí хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх ажлын хэсэг, ажлын хэсгийн удирдамжийг ЭМЯ-ны
ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. Төрийн нарийн бичгийн даргын 2006 оны 88 тоот тушаалаар байгууллаа. Аймаг, сумын
түвшинд хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн байдал хэрхэн явагдаж байгаатай танилцах
Êëèíèêèéí áîëîí òºðºëæñºí íàðèéí ìýðãýæëèéí ýìíýëýã, òºâèéí ìåíåæìåíòèéã зорилгоор Өвөрхангай, Баянхонгор, Дорноговь, Архангай, Ховд, Сэлэнгэ, Орхон, Хэнтий
ñàéæðóóëàõ òºñºë øàëãàðóóëàõ òåíäåðèéã çàðëàí, òºñë¿¿äèéã øàëãàðóóëàâ. Òºñë¿¿äèéí аймгуудад очиж хөтөлбөрийн зохицуулагч, зарим сум, өрхийн хийсэн ажил, үр дүнтэй
øèíýëýã ñàíàà, îíîâ÷òîé ìåíåæìåíòèéí àðãà áàðèëûã ò¿¿âýðëýí àâ÷ Óäèðäàõ àæèëòíû танилцлаа.
çºâëºë㺺íä òàíèëöóóëæ, ¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàí àæèëëàõûã çºâëºìæ áîëãîâ. Õºòºëáºð àìæèëòòàé õýðýãæñýíýýð ýõèéí ýíäýãäýë 100000 àìüä òºðºëòºä 2001
Ò¿¿í÷ëýí êëèíèêèéí áîëîí òºðºëæñºí ìýðãýæëèéí ýìíýëãèéí ìåíåæìåíòèéã îíä 169.0 áàéñàí áîë 2006 îíä 69.7 áîëæ 2.4 äàõèí, íÿëõàñûí ýíäýãäýë 1000 àìüä
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òºñëèéí áîëçîëò óðàëäààíä òýðã¿¿ëñýí Ãýìòýë ñîãîã ñýðãýýí çàñàõ òºðºëòºä 30.2 áàéñàí áîë 2006 îíä 19.8 áîëæ 10.4-ººð òóñ òóñ áóóðñàí áàéíà.
êëèíèêèéí ýìíýëýã áîëîí Ñýòãýöèéí ýìãýãèéí êëèíèêèéí ýìíýëã¿¿äèéí òºñëèéí
õýðýãæèëòèéí ÿâöàä õÿíàëò øèíæèëãýý õèéëýý. Íÿëõñûí áîëîí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 261 òîîò òóøààëààð ¿éëäëèéí ñòàíäàðòûã øèíýýð 1000 àìüä òºðºëòºä /1995-2006 îí/
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã áàéãóóëàãäààä 18 ìýðãýæëèéí ñàëáàð çºâëºë ìýðãýæèë òóñ
á¿ðèéí ÷èãëýëýýð àæèëëàæ 80 ñòàíòàðòûã øèíýýð áîëîâñðóóëæ õýâø¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã
àâ÷ áàéíà. Нялхасын болон 5 хүртлэх насны хүүхдийн
Á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ êîíöåïöè, ¿å øàò, çàãâàðûã
áîëîâñðóóëñàí. 2005 îíä Óëààíáààòàð õîòûí ýìíýëã¿¿äèéã á¿ñ÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ çàãâàðûã эндэгдэл (1000 амьд төрөлтөд)
áîëîâñðóóëàí íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà, õîëáîãäîõ çàñàã çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäûí
óäèðäëàãóóä áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí óäèðäàõ àæèëòíóóäàä òàíèëöóóëñàí áºãººä òóñ 50 42.4 40.79
çàãâàðûã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð áîäëîãûí õ¿ðýýíä ÿðèëöàâ. 38.65
40 31.3
29.1 26.1
97. Ýõ, íÿëõñûí ýð¿¿ë ìýíäýä îíöãîé àíõààð÷, “Ìÿíãàíû òóíõàãëàë”-ä 30 24
íèéö¿¿ëýí ýõ, íÿëõñûí ýíäýãäëèéã áóóðóóëíà. 31.2 30.2
20 30.4
23.5 22.8
2005-2010 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ “Ýõèéí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ ñòðàòåãè”-èéã 20.8 19.8
10
õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýâ.
“Ýõèéí àìðàõ áàéð àæèëëóóëàõ æóðàì”, “Ýõèéí àìðàõ áàéðíû ¿éë àæèëëàãàà, 0
ñàíõ¿¿æèëò”-èéí æóðìûã áàòëàí ñóìûí áîëîí àéìãèéí ýõ÷¿¿äèéí àìðàõ áàéðûí õ¿÷èí 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
÷àäëûã òîãòîîæ ºã뺺. он
2005 îíä Áàÿíõîíãîð, Áàÿí-ªëãèé, Ñ¿õáààòàð, Õîâä, Õºâñãºë, Óâñ àéìãèéí
òºâèéí áîëîí Áàÿí-ªëãèéí Íîãîîííóóð, Àëòàé, Àëòàíöºãö, Áàÿííóóð, Áóëãàí, Äýë¿¿í,
Òîëáî, Óëààí-Õóñ, Öýíãýë, Ñàãñàé, Óâñûí Òýñ, ªíäºðõàíãàé, Õÿðãàñ, ªìíºãîâü, Õîâä,
Íàðàíáóëàã, Òàðèàëàí, Ç¿¿íãîâü, Ñ¿õáààòàðûí Áàðóóí-Óðò, Õºâñãºëèéí Èõ-Óóë, Ýõèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí
Áàÿíç¿ðõ, Õîâä àéìãèéí Ýðäýíýá¿ðýí, Äàðâè, Çýðýã, Ìÿíãàä, Öýöýã, Áàÿíõîíãîðûí 100 000 àìüä òºðºëòºä /1995-2006 îí/
Ãóðâàíáóëàã, Áàÿíöàãààí, Áàÿíãîâü ñóìûí ýõ÷¿¿äèéí àìðàõ áàéðûã ͯÁ-ûí Õ¿í àìûí
ñàíòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà ͯÝÌ-èéí òºñëèéí õºðºí㺺ð òîõèæóóëàí
øààðäëàãàòàé çàðèì òåõíèê õýðýãñëýýð õàíãàëàà. Эхийн эндэгдлийн түвшин
Õ¿¿õäèéí ºâ÷íèé öîãö ìåíåæìåíò (ÕªÖÌ) õºòºëáºð 2000 îíîîñ õýðýãæèæ
áàéãàà áºãººä æèëä 2-4 àéìàã íýìýãäýæ õàìðàãäñààð 2006 îíä ¿íäýñíèé õýìæýýíä 180
169.3
õýðýãæèõ áîëîìæ á¿ðäëýý. 160
2006 îíä íèéò 7 óäààãèéí ÕªÖÌ-èéí 11 õîíîãèéí ñòàíäàðò ñóðãàëòûã Áàÿí- 140
158.5 109.5
ªëãèé, Ãîâü-Àëòàé, Äîðíîä, Áàÿíõîíãîð àéìãóóäûí áàã ñóìûí ýì÷ íàðò çîõèîí áàéãóóëàâ. 120
93
100 124.8
Îäîîãèéí áàéäëààð óëñûí õýìæýýíèé àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí 85%
80 98.6
ÕªÖÌ-ä õàìðàãäñàí. 2006 îíä 8 àéìàãò ÕªÖÌ-èéí òàíäàëòûã ÄÝÌÁ, ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí 69.7
60
ñàíãèéí äýìæëýãýýð çîõèîí áàéãóóëñíààñ ãàäíà Ñîíãèíîõàéðõàí, Áàÿíãîë ä¿¿ðã¿¿äèéí 40
øèëæèí èðñýí á¿ðòãýëã¿é áîëîí îðëîãî áàãàòàé ºðõèéí ýöýã ýõ÷¿¿äýä õ¿¿õýä àñðàí 20
õàìãààëàõ ìýäëýã õàíäëàãûã äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëæ 500 õ¿íèéã 0
õàìðóóëàâ. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Õîâä, Õºâñãºë, Áàÿíõîíãîð, Äîðíîãîâü àéìãèéí ñóìäûí ýõ áàðèã÷äàä “ Íÿðàéí он
çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé òóñëàìæ” “Íÿðàéí ñýõýýí àìüäðóóëàëò” ñóðãàëòóóäûã çîõèîí
áàéãóóëæ 96 ýõ áàðèã÷äûã õàìðóóëààä áàéíà.

24
 98. Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñèñòåìèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîí áýõæ¿¿ëæ,
õóâèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûã óðàìøóóëíà.
Èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí 2006 îíû õàâðûí ÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëæ áàòëóóëààä áàéíà.
Õóóëüä îðóóëñàí ººð÷ëºëòººð ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ òóñëàìæ
¿éë÷èëãýýíèé òºðëèéã íýìýãä¿¿ëæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí íýìýëò òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã ºâ÷íèé
îíîøèéí á¿ëãýýð ÿëãàâàðòàé òàðèôààð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ áîëëîî.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàíãèéí òóõàéí æèëèéí õýìíýãäñýí õºðºíãèéã ýð¿¿ë
ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð çàðöóóëàõ
ýðõèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí òºñâèéí åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èä îëãîæ, Ýð¿¿ë ìýíäèéí
äààòãàëûí ñàíãèéí 10 õóâüòàé òýíöýõ õºðºíãèéã ÓÍÄÅÃ-ò áîëçîøã¿é ýðñäëèéí íººöºä
¿ëäýýõýýð õóóëü÷ëàâ.
Ò¿¿í÷ëýí äààòãóóëàã÷ àéìàã, ä¿¿ðãèéí íýãäñýí ýìíýëãýýñ ýð¿¿ë ìýíäèéí
òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã õàðüÿàëàë õàðãàëçàõã¿éãýýð àâàõ, òºðèéí ºì÷èéí ýð¿¿ë ìýíäèéí
áàéãóóëëàãûí õ¿÷èí ÷àäëààñ äàâñàí, ýñõ¿ë ºíäºð òåõíîëîãè á¿õèé ýð¿¿ë ìýíäèéí
òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýã õóâèéí ºì÷èéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãààñ àâàõ, äàðààëñàí
ãóðâàí æèëèéí òóðø ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý àâààã¿é áîë èæ á¿ðýí
¿çëýãò ¿íý òºëáºðã¿é õàìðàãäàõ áîëîìæòîé áîëæ áàéíà.
“Èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü”-ä îðñîí íýìýëò ººð÷ëºëòèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí òîãòîëöîîã áèå äààëãàí õºãæ¿¿ëýõ ¿éë
àæèëëàãààã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Óëñûí íèéãìèéí äààòãàëûí åðºíõèé
ãàçðûí äàðãûí 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 9-íû ºäðèéí 268 òóøààëààð Ýð¿¿ë ìýíäèéí
äààòãàëûí õýëòñèéã ãàçàð áîëãîí ºðãºæ¿¿ëýýä áàéíà.
99. Ýìíýëãèéí áîëîâñîí õ¿÷èí, ýì÷, ñóâèëàã÷ íàðûí ìýðãýæëèéã
äýýøë¿¿ëýõýä àíõààð÷, îð÷èí ¿åèéí òîíîã òºõººðºìæèéã ýçýìø¿¿ëýõ,
îëîí óëñûí øààðäëàãà õàíãàõóéö ìýðãýøñýí ñóâèëàã÷äûí òîîã
íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâíà.
Ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòíèé òºãñºëòèéí äàðààõ ñóðãàëòàä ñóìûí ýì÷, ºðõèéí ýì÷
íàðûã óðüä æèëèéíõýýñ 25%-èàð èë¿¿ õàìðóóëëàà.
2006 îíû ñóâèëàõóéí ìýðãýæëèéí ýëñýëòèéã óðüä æèëèéíõýýñ 2 äàõèí
íýìýãä¿¿ëýõýýð ñàíàë õ¿ðã¿¿ëñýí.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õ¿íèé íººöèéí àñóóäëààðõè äýýä õýìæýýíèé
óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ, õàðèëöàí îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷ãèéã ãàðãàñàí.
100. Èðãýä õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, ýð¿¿ë àõóéí òàëààðõ ìýäýýëëýý ÷ºëººòýé îëæ
àâàõ, ýì÷èëãýýíèé ºíäºð èäýâõòýé, àþóëã¿é, ÷àíàðûí áàòàëãààòàé ýì,
áèîáýëäìýëèéã çºâ õýðýãëýõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëíý. Äýýðõ ìýäýýëëèéã
ººðñäèéí ýð¿¿ë ìýíäòýéãýý õîëáîí îéëãîõ, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàà
õàíãóóëàõûí òºëºº õîëáîãäîõ ýòãýýäýä ç¿é ¸ñíû øààðäëàãà òàâèõ
÷èãëýëýýð èðãýäýä ìýðãýæëèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëæ áóé èðãýíèé íèéãìèéí
ñàíàà÷èëãûã äýìæèíý.
“Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèã÷ áàéãóóëëàãà øàëãàðóóëàõ æóðàì”-ûí òºñëèéã
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäààñ ñàíàë àâ÷ áàéíà.
Èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Ýð¿¿ë ìýíäèéí
ìýäýýëýë, ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæëûí òºëºâëºãºº”-ã áàòëàí òóñãàé ñýäâ¿¿äèéí
õ¿ðýýíä 1-2 äîëîî õîíîãèéí õóãàöààòàé ìýäýýëýë, ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààã îðîí äàÿàð
õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã Çàñãèéí ãàçðûí 2005
îíû 245 òîîò òîãòîîëîîð áàòëàí õýðýãæ¿¿¿ëæ áàéíà. Õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã ¿íäýñíèé
áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä ýð÷èìæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð ÿàìä, 21 õîòûí äàðãà íàð,
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãûí òºëººëëèéã îðîëöóóëàí ñåìèíàð ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë, õîîë òýæýýëèéí ÷èãëýëýýð îëîí íèéòýä çîðèóëñàí âýá
õóóäàñíû www.progpubhealth.mn äîìýéí íýðèéí ýðõèéã àâ÷, çàãâàð, àãóóëãûã
áîëîâñðóóëàí àæèëëóóëæ ýõëýýä áàéíà.
25
Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õîëáîãäîë á¿õèé ïåñòèöèäèéí ìåíåæìåíòèéã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü ñýäýâò ñàëáàð äóíäûí óóëçàëòûã Ýì, õîðäëîãûí òºâººñ çîõèîí
áàéãóóëàâ. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé, Õèìèéí õîðò áîäèñîîñ õàìãààëàõ òóõàé
õóóëèóäàä àõóéí øàâüæ ìýðýã÷, óñòãàë, õàëäâàðã¿éòãýëèéí áîäèñûí á¿ðòãýë, òàíäàëòûí
òóõàé àñóóäëûã íýìæ òóñãààä áàéíà.
ÄÝÌÁ-ûí äýìæëýãòýéãýýð “Õîðäëîãûí àíõàí øàòíû îíîøëîãîî, ýì÷èëãýý,
ñýðãèéëýëò, òàíäàëòûã ñàéæðóóëàõ” ÷èãëýëýýð ýð¿¿ë ìýíäèéí àíõàí øàòíû áîëîí íàðèéí
ìýðãýæëèéí òóñëàìæèéí áàéãóóëëàãóóä, õÿíàëò, ñóäàëãààíû áîëîí îðîí íóòãèéí ñàéí
äóðûí àæèë÷äàä çîðèóëñàí ñóðãàëò ñåìèíàðûã õèéâ. Õîðäëîãûí ìýäýýëëèéí ñàí
áàéãóóëàõ àæëûã ÄÝÌÁ-ûí ñàíõ¿¿æèëòýýð õèéæ ýõëýýä áàéíà.
“Ýìèéí ìýäýýëýë” ñýòã¿¿ëèéã óëèðàëä íýã óäàà, ýì÷, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòýí,
èðãýäýä çîðèóëñàí ýìèéí æîð, æîð áè÷èëòèéí òàëààðõè òàíèëöóóëãà õèéæ òàðààãààä
áàéíà. Ìºí “õóóðàì÷ ýì-÷èìýýã¿é àþóë” ñýäýâò çóðàãò õóóäàñ, ñàíàìæ çºâëºë㺺 äýýð
ýì÷, ýìíýëãèéí àæèëòàí, èðãýäýýñ ñóäàëãàà àâ÷ õýâë¿¿ëýí ò¿ãýýãýýä áàéíà.
“Èðãýäýä ýìèéí çîõèñòîé õýðýãëýýã òºëºâø¿¿ëýõ íü”, “Ýìíýëãèéí ýìèéí
õýðýãëýýã ñàéæðóóëàõ íü”, “Ýìèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, õóóðàì÷ ýìòýé òýìöýõýä ýì
õàíãàìæèéí áàéãóóëëàãûí îðîëöîî” ñýäýâò ñóðãàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëëàà.
Íèéñëýëä ýðãýëäýæ áàéãàà ýìèéí òàëààðõè ñóäàëãààã õèéæ äóóñãàí ýðãýëäýæ
áàéãàà ýìèéí íýð, îëîí óëñûí íýðøèë, ¿éëäâýðëýã÷, Ìîíãîë Óëñûí ýìèéí á¿ðòãýëä
á¿ðòãýãäñýí ýñýõ, ýìèéí ¿íèéí òàëààð ÝÌß-íû web ñàéòàä áàéðëóóëàâ. ÄÝÌÁ-ûí
äýìæëýãòýéãýýð Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìíû âåáñàéò äàõü ýìèéí ìýäýýíèé ñàíã ýìèéí á¿ðòãýë,
Ýìèéí õýðýãëýýíèé ëàâëàãàà, ýì õàíãàìæèéí áàéãóóëëàãûí ëàâëàãàà, ýìèéí òàëààð
õóóëü ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò, õóóðàì÷ ýìèéí ìýäýýíèé ñàíãèéí ÷èãëýëýýð ºðãºæ¿¿ëýýä
áàéíà.
101. Õ¿íñíèé áîëîí ýìèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð çîõèõ
ñòàíäàðòóóäûã øèíý÷ëýí òîãòîîæ, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, áîðëóóëàëò,
èìïîðòûí íàðèéâ÷èëñàí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.
Ýìèéí ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, õóóðàì÷ ýì, ýìèéí çàð ñóðòàë÷èëãààíä
òàâèõ õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð òîäîðõîé íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëñàí “Ýì,
ýìíýëãèéí õýðýãñëèéí òóõàé” õóóëü áàòëàãäàí ìºðäºãäºæ ýõëýýä áàéíà.
¯íäýñíèé ôàðìàêîïåé áîëîâñðóóëàõ øèíý÷èëñýí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã áàòëàõ òóõàé
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàéäûí õàìòàðñàí 2005 îíû 125/80 òîîò
òóøààëûã øèíý÷ëýí 2006 îíû 221/68 òîîò òóøààëûã ãàðãàâ. Ôàðìàêîïåéí 192 åðºíõèé
ºã¿¿ëëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí 2006 îíû 3 óäààãèéí àæëûí õýñãèéí õóðàëäààíààð
õýëýëöýí çàñâàðûã îðóóëàí ðåäàêòîðò ºãººä áàéíà. 160 Ýìèéí ºã¿¿ëëèéí ñòàíäàðòûã
ôàðìàêîïåé áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿äýä õóâààðèëàí ºã÷ áîëîâñðóóëàõ
øàòàíäàà ÿâæ áàéãàà áàéíà.
Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé çºâëºëèéí õóðàëäààíààð “Ýìèéí
¿éëäâýðëýëä òàâèãäàõ åðºíõèé øààðäëàãà” ñòàíäàðòûí òºñëèéã õýëýëö¿¿ëæ, MNS
5524:2005 Ìîíãîë Óëñûí ñòàíäàðò, ìºí “Ýì õàíãàí íèéë¿¿ëýõ áàéãóóëëàãàä òàâèãäàõ
íèéòëýã øààðäëàãà” ñòàíäàðòûí òºñëèéã õýëýëö¿¿ëæ, MNS 5530:2005 Ìîíãîë Óëñûí
ñòàíäàðòûã òóñ òóñ áàòëóóëàâ.
“Ýìèéí ñàíãèéí á¿òýö ¿éë àæèëëàãàà” MNS5260:2003 ñтандартын төсëèéã
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ, Стандартчилал, Хэмжилзүйн Үндэсний зөвлөлөөр хэлэлцүүлж
эцэслэн батлуулаâ.
“Õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóéí íýð òîìú¸îíû ñòàíäàðò”-ûã áîëîâñðóóëàí
Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí õîðîîíû õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí áàòëóóëàâ.
“Õ¿íñíèé òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñºë, ¿çýë
áàðèìòëàëûã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
“Ìàëûí óäìûí ñàí, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ òóõàé” õóóëüä “Ìàëûí öóñíû
øèìýã÷ýýð ¿¿ñäýã ºâ÷èí õàìóó, øèìýã÷ õîðõîéòîõ ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ ýìèéí ¿íèéã óëñûí
òºâëºðñºí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõèéã ÷ºëººëºõ“ ÷èãëýëýý𠺺ð÷ëºëò îðóóëàõààð òºñºë
áîëîâñðóóëæ Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëöýâ.
“Ìàëûí ýìèéí ñàëáàð çºâëºëèéí àæèëëàõ æóðàì”, “Ìàëûí ýìèéí á¿ðòãýëèéí
ä¿ðýì”-èéã îëîí óëñûí ÷àíàðûí øààðäëàãûí ò¿âøèíä õ¿ðãýí áîëîâñðóóëàí áàòàëæ,
ýìèéí ÷àíàð àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýâ.
 Ìàë ýìíýëãèéí ñîðèëò áàòàëãààæóóëàëòûí óëñûí ëàáîðàòîðè ýìèéí ÷àíàð
àþóëã¿é áàéäëûã òîãòìîë øèíæèëæ, õÿíàëò òàâüäàã áîëãîëîî. Óëñûí á¿ðòãýëä
á¿ðòãýãäñýí ìàëûí ýì íèéë¿¿ëýã÷ àæ àõóé íýãæ, áàéãóóëëàãûí òàëààðõè ìýäýýëëèéã “Ìàë
ýìíýëýã” ñýòã¿¿ë áîëîí ÕÕÀÀß-íû ÂÝÁ ñàéòàíä òàâüæ á¿õ àéìãèéí ìàë ýìíýëãèéí
àëáàäàä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
ÁÍÑÓ-ûí Êîéêà áàéãóóëëàãûí òºñëèéí õ¿ðýýíä ÓÌÝÀÖÒËàáîðàòîðèä øèíãýíèé
õðîìàòîãðàô, íÿí ñóäëàë, ýëèçàãèéí óðâàëûí àðãààð õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íä ìàëûí ýì,
àíòèáèîòåê, ïåñòèöèäèéí ¿ëäýãäëèéã òîäîðõîéëîõ áàãàæ, òîíîã òºõººðºìæ ñóóðèëóóëàí
ýì÷ ìýðãýæèëòí¿¿äèéã ñóðãàæ äàäëàãàæóóëñíààð ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿íä ýìèéí ¿ëäýãäýë òîäîðõîéëîõ íºõöºë õàíãàãäàâ.
¯éëäâýðèéí àðãààð áýëòãýñýí ¿õýð, àäóó, õîíü, ÿìààíû ìàõíû ñòàíäàðòûí
òºñºë, íÿäàëãààíû ºìíºõ áîëîí äàðààõ ¿çëýã ÿâóóëàõ, òýäãýýðèéí ¿íýëãýýã íÿäëàõ ìàë,
àìüòàí, ìàõàíä õèéõ îëîí óëñûí çºâëºìæ õóóëü-/ÑÀÑ/èéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ ¿íäýñíèé
ñòàíäàðòààð áàòëóóëàõààð áýëýí áîëãîâ.
Õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóéí íýð òîìú¸îíû òàéëáàð òîëèéã áîëîâñðóóëàí
ñòàíäàðò÷èëëûí ¿íäýñíèé çºâëºëººð áàòëóóëàâ.
ªìíº íü áàòëàãäñàí Õ¿íñíèé ýðõ ç¿éí êîìèññûí 119 ñòàíäàðòûã äàõèí õÿíàæ,
Ìîíãîë Óëñàä çààâàë ìºðäºõ øààðäëàãàòàé 13 ñòàíäàðòûã ýõíèé ýýëæèíä îëîí óëñûí
øèíý÷èëñýí ñòàíäàðòòàé íèéö¿¿ëýõ ñàíàëûã Ñòàíäàðò÷èëëûí ¿íäýñíèé çºâëºëä
õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
102. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé ÷èðýãäëèéã áàãàñãàõ, à÷ààëëûã æèãä
õóâààðèëàõ, ÿàðàëòàé òóñëàìæèéã öàã àëäàëã¿é ¿ç¿¿ëýí, ýíäýãäëèéã
áàãàñãàõàä ÷èãëýñýí ýìíýëýã äóíäûí ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýý
áàéãóóëíà.
Ýìíýëýã äóíäûí ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ àñóóäëûí áýëòãýë
àæëûí õ¿ðýýíä îäîîãîîð Óëààíáààòàð õîòûí íèéò (УКТЭ, Клиникийн нэгдсэн II эмнэлэг,
ШКТЭ, ХӨСҮТ, ЭНЭШТ, ХСТ, АӨСТ, НЭМХ, БСТУХ, ЦТ, БГХӨСТ, ЭМХҮТ, ЗХКТЭ,
ТТАХНЭ), аймгуудын хэмжээнд (Эмнэлэгүүдээс - Сэлэнгэ НЭ, Баянхонгор НЭ, Орхон НЭ,
Завхан НЭ, Хэнтий НЭ, Дорнод БОЭТ, Өвөрхангай БОЭТ, Ховд БОЭТ Эрүүл мэндийн
газруудаас – Баянхонгор ЭМГ, Дорнод ЭМГ, Хэнтий ЭМГ, Ховд ЭМГ, Орхон ЭМГ, Сэлэнгэ
ЭМГ, Төв ЭМГ, Өвөрхангай ЭМГ, Завхан ЭМГ) тус тус холбогдоод байна. Улаанбаатар
хот дахь эмнэлэг хоорондын сүлжээ байгуулах ажлын төсөв тооцоог гарган 2007 оны
салбарын төсөвт оруулан батлуулсан. Эрүүл мэндийн удирдлагын мэдээллийн
тогтолцооны стратегийн 2006 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг батлуулан
хэрэгжүүлэв.
Эрүүл мэндийн удирдлагын мэдээллийн орон тооны бус салбар зөвлөлийг
ЭМС-ын 2006 оны 286 тоот тушаалаар баéãуулан, зөвлөлийн хурлыг зохион байгуулсан.
ЭМУМТ хөгжүүлэх стратеги төлөвлөгөөний хүрээнд Статистикч бага эмчийн
сургалтыг нийт 5 аймгийн 126 баг эмчид, комьпютерийн анхан шатны сургалтыг
Улаанбаатар хотноо 23 операторч бага эмчид, мэдээлэл зүйч их эмчийн сургалтыг нийт
22 статистик÷ их эмчид явууллаа.
103. Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé íýí øààðäëàãàòàé áàãö, íýìýëò
áàãöûã òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé øàòëàë á¿ðä õýðýãæ¿¿ëæ õ¿í àìûí ýð¿¿ë
ìýíäèéí ýðýëò õýðýãöýýã õàíãàíà.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëèéí 21.2, 21.3 áîëîí 21.4 çààëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð Ýð¿¿ë ìýíäèéí нэн шаардлагатай áà íýìýëò тусламж үйлчилгээнèé áàãö,
òýäãýýðèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí çîõèöóóëàëò, ºäðèéí ýì÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ æóðàì, òөлбөртэй
үзүүлэх тусламж үйлчилгээний жагсаалт, журàì áà íýìýëò òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé
æàãñààëò, æóðàì ãýñýí ýðõ ç¿éí áàðèìòóóäûã áàòëààä áàéíà.
104. Îëîí óëñûí õºë õîðèîò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õ¿í àìûã
õàìãààëàõàä ÷èãëýñýí ÿâóóëûí ëàáîðàòîðè, îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé
áàãóóäûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà.
26
Õàëäâàðò ºâ÷íèé äýãäýëòèéí ýðò ñýðýìæë¿¿ëýã, õàðèó àðãà õýìæýý, /ÝÑÕÀÕ/
àâàõ ñèñòåìèéã áýõæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû 2006-2007 îíû òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2006 îíû 82 òîîò òóøààëààð áàòëóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã
çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Õàëäâàðò ºâ÷íèé ýðò ñýðýìæë¿¿ëýã, õàðèó àðãà õýìæýýíèé òàëààð 4 óäàà
ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ 160 ãàðóé ýì÷ ìýðãýæèëòýíã õàìðóóëàâ.
105. Õàëäâàðò ºâ÷íèéã ýñýðã¿¿öýõ ýì òàðèëãà, âàêöèíû íººöèéã çîõèõ ò¿âøèíä
á¿ðä¿¿ëæ, õ¿í àìä òàðààõ õàìãààëàëòûí òóñãàé õýðýãñëèéí õàíãàëòûã
õèéíý. Äàðõëààæóóëàëòàíä õàâñàðñàí âàêöèí íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ýð¿¿ë
õ¿¿õäýä õèéõ òàðèëãûí òîîã öººð¿¿ëíý.
Çààâàë õèéõ äàðõëààæóóëàëòàä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã 2007 îíû
äàðõëààæóóëàëòûí ñàíãèéí òºñºâò ºíãºðñºí îíîîñ 180.0 ñàÿ òºãðºãººð íýìýãä¿¿ëýí 661.0
ñàÿ òºãðºãººð áàòëóóëñàí. Èíãýñíýýð õàëäâàðò ºâ÷íèéã ýñýðã¿¿öýõ ýì òàðèëãà, âàêöèíûã
æèë á¿ð 20.0 õóâèéí íººöòýé áàéõààð òîîöîæ ñàíõ¿¿æèëòýýð õàíãàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëýâ.
Øóâóóíû òîìóó ºâ÷íèé ¿åä õýðýãëýõ 20000 õ¿í òóí òàìèôëþ ýìèéã ÄÝÌÁ-ä
çàõèàëæ, 245 øèðõýã õàìãààëàõ õýðýãñýë, õóâöàñ, 20 õàéðöàã àðèóòãàëûí áîäèñ, 1000 õ¿í
òóí îíîøëóóð, 2000 õ¿í òóí òàìèôëþ ýìèéã Õàëäâàðò ºâ÷èíòýé òýìöýõ óëñûí ôîíäîíä
íººö뺺ä áàéíà. 9800 õ¿í òóí òîìóóãèéí ýñðýã âàêöèí çàõèàëàí àâ÷ øóâóóíû òîìóóíä
ºíäºð ýðñäýë á¿õèé ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íñ õºäºº àæ àõóé, îíöãîé áàéäëûí 8600 ãàðóé
àæèëòíóóäûã äàðõëààæóóëàõ àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëàâ.
Òàâò âàêöèíûã 11 àéìàãò íýâòð¿¿ëýýä áàéíà. Òàâò âàêöèíû òàëààð 4 òºðëèéí
ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðèàë áîëîâñðóóëàí àéìàã, îðîí íóòàãò õ¿ðã¿¿ëñýí. Ýíý îíû
ýõíèé 11 ñàðûí áàéäëààð äàðõëààæóóëàëò á¿õèé õàëäâàðò ºâ÷èí á¿ðòãýãäýýã¿é áîëíî.
106. Ç¿ðõ ñóäàñíû ºâ÷èí, õîðò õàâäàð, îñëîîñ øàëòãààëñàí íàñ áàðàëòààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õàìãààëàõ õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëíý.
“Зонхилон тохиолдох хàëäâàðò áóñ ºâ÷нөөс сэргийлэх, хянах үндэсний
хөтөлбөр”-ийг Çàñãèéí ãàçðûí 246 äóãààð òîãòîîëîîð батлав.
”Õàëäâàðò áóñ ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ, õÿíàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð
2006-2007 îíä õèéõ àæëûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí õîëáîãäîõ ÿàì, õàðúÿà
áàéãóóëëàãààñ ñàíàë àâ÷ Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé çºâëºëèéí 2006 îíû 01
ä¿ãýýð òîãòîîëîîð áàòëóóëàí Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õ¿ðýýëýíòýé 4.3 ñàÿ, ÝÌÕ¯Ò-òýé
7.0 ñàÿ òºãðºãèéí, Õàâäàð ñóäëàëûí òºâòýé 3.0 ñàÿ òºãðºãèéí ãýðýý õèéí àæèëëàæ.
õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñýýñ ñýðãèéëýõ òàëààð îëîí íèéòèéí ìýäëýã,
õàíäëàãûã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ìýäýýëýë, ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà, òîãîî÷ íàðò
çîðèóëñàí ñóðãàëò ÿâóóëàõ, Õîîë, õºäºë㺺í, ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààðõè äýëõèé íèéòèéí
ñòðàòåãèéã ººðèéí îðíû íºõöºëä òîõèðóóëàí áîëîâñðóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýýã àâ÷
õýðýãæ¿¿ëýâ.
ÄÝÌÁ-òàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà òºñëèéí õ¿ðýýíä Õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé
õÿíàëò, òàíäàëòûí òîãòîëöîî áóé áîëãîõ çîðèëãîîð 3 ÁÎÝÒ-ä ¿íýëãýý õèéí ñóðãàëò
ÿâóóëæ ÍÝÌÕ, ÁÎÝÒ-ä øààðäëàãàòàé òåõíèê õýðýãñëèéí çàõèàëãûã ÄÝÌÁ-ä ÿâóóëààä
áàéíà.
”Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí áà àìüäðàëûí ýð¿¿ë õýâ ìàÿã” ãàðûí àâëàãûã õýâë¿¿ëæ
ñóì, ºðõèéí ýì÷ íàðò àíõ óäààãàà ÄÝÌÁ-ûí òýòãýëýãò ñóðãàëò ÿâóóëæ 25 õ¿í ñóðàëöàí
òºãññºí. Ýäãýýð àðãà õýìæýýíä ÄÝÌÁ-ààñ 20 ãàðóé ñàÿ òºãðºã çàðöóóëñàí áàéíà.
Òàìõèíû õîð õºíººëòýé òýìöýõ òóõàé õóóëийг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Ингэснээр ÄÝÌÁ-ûí Тамхины Õяналтын Ñуурь Êîíâåíöèéí çàð÷èìä íийцñýí Òàìõèíû
õÿíàëòûí òóõàé õóóëüòàé áîëîâ.
1997-2005 онд хэрэгжсэн Хавдартай тэмцэх хөтөлбөрийн эцсийн үнэлгээг
Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэн хавдрын өвчлөл, нас баралт зохих хэмжээгээр
буурсан тул хангалттай ãýæ үзсэн бөгөөд цаашид ХБӨ-нөөс сэргийлэх, хянах үндэсний
хөтөлбөрийн хүрээнд үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэсэн болно. “Îñîë ãýìòëýýñ
ñýðãèéëýõ” ¯íäýñíèé õºòºëáºðèéí äóíä øàòíû ÿâöûí ¿íýëãýýíèé ä¿íã Çàñãèéí ãàçðûí
õóðàëäààíààð õýëýëöýæ, 2008 îíä ýöñèéí ¿íýëãýý õèéõýýð øèéäâýðëýñýí.

107. Ò¿ðãýí òóñëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé øóóðõàé áàéäàë íü îðøèí ñóóã÷äûí
øèëæèëò õºäºë㺺í, áàéðøëààñ õàìààðàõã¿éãýýð òîãòîîñîí ñòàíäàðòûí
õýìæýýíä áàéõààð òîîöîæ, õîò áàéãóóëàëòûã òºëºâëºæ õýðýãæ¿¿ëíý.
Óëñûí òºñâèéí 397.3 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺺ð 2006 îíä 38 àâòîìàøèí õóäàëäàí
àâ÷ íèéñëýë áîëîí îðîí íóòãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí àâòîìàøèíû ïàðê
øèíý÷ëýëò õèéâ. Çàñãèéí ãàçðûí íººö õºðºíãºíººñ ÓÀÇ-3962 ìàðêèéí àâòîìàøèíûã àâ÷
Õîâä àéìãèéí ÁÎÝÒ, Ãîâüñ¿ìáýð àéìãèéí Øèâýý, Ñýëýíãý àéìãèéí Íýãäñýí ýìíýëýã,
Õýíòèé àéìãèéí Áîð-ªíäºð, Äîðíîãîâü àéìãèéí Çàìûí-¯¿ä ñóìûí õ¿í ýìíýëýãò
àâòîìàøèíû ïàðê øèíý÷ëýëò õèéâ. Òîãòâîðòîé àìæèðãàà òºñëèéí õ¿ðýýíä ÓÀÇ-31512
ìàðêèéí àâòîìàøèí 22-ûã îëãîæ, 191.6 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéâ.
2007 îíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíä ò¿ðãýí òóñëàìæèéí àâòîìàøèí
àâàõààð 440.0 ñàÿ òºãðºã áàòëóóëñàí.
Íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçàðòàé õàìòðàí îäîîãèéí àæèëëàæ áóé ò¿ðãýí
òóñëàìæèéí òºâèéí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ òàëààð 3 òºðëèéí õóâèëáàð
áîëîâñðóóëàí õýëýëöýæ ýõëýýä áàéíà.
Ýìíýëãèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ æóðìûã øèíý÷ëýí áàòàëæ õýðýãæ¿¿ëëýý.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2006 îíû 205 òîîò òóøààëààð àæëûí õýñýã
áàéãóóëàãäàí ýìíýëãèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò ¿éë
àæèëëàãààíû òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëàí õýëýëö¿¿ëñíýýð ò¿ðãýí òóñëàìæèéí òºâèéí
á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ íèéñëýëèéí íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí ýìíýëýã
õ¿ðòýëõ ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã ä¿¿ðã¿¿äèéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí íýãäëýýñ çîõèîí
áàéãóóëæ àæèëëàõààð øèéäâýðëýëýý.
Ýìíýëãèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿ëãýð÷èëñýí æóðàì, ò¿ðãýí
òóñëàìæèéí íýãæèä áàéõ ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñýë, ìàøèíä áàéõ áàãàæ õýðýãñëèéí
æàãñààëòûã øàòëàë òóñ á¿ðýýð ãàðãàí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2005 îíû 297 òîîò
òóøààëààð áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
ÝÌß Àâñòðè óëñûí ÒÁÁ–òàé ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí ÷èãëýëä 2006-2008 îíä
õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàõààð áîëëîî. Ýíý òºñëèéí õ¿ðýýíä ýõíèé
ýýëæèíä èðýõ îíä ÓÊÒÝ-èéí ßÒ-èéí õýñãèéã ºðãºæ¿¿ëýí 30 îðòîé îð÷èí ¿åèéí çàãâàð
êëèíèê áîëãîí èæ á¿ðýí òîíîãëîõîîð òºëºâ뺺ä áàéíà. Ãýâ÷ ìàíàé òàëààñ áàðèëãûí
çàñâàð, íýìæ àæèëëàõ áîëîâñîí õ¿÷íèé öàëèíãèéí àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýõýýð Ñß-
õàíäààä áàéãàà áîëîâ÷ óäààøðàëòàé áàéíà.
̺í ÓÊÒÝ, ÎÕÓ-ûí Ýðõ¿¿ ìóæèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí ýìíýëãèéí õîîðîíä
ýìíýëãèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýýã áàéãóóëàí àæèëëàæ
áàéíà.
Íèéñëýëèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí òºâèéí ¿éë àæèëëàãààã øóóðõàé áîëãîõ
¿¿äíýýñ õîòîä àðõàã ºâ÷íèé äóóäëàãûã ä¿¿ðã¿¿äèéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí íýãäëýýð ¿ç¿¿ëýõ,
åðºíõèé àðãà ç¿éãýýð Íèéñëýëèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí òºâººñ êîìïüþòåðèéí íýãäñýí
ñ¿ëæýýãýýð çîõèöóóëàõààð Íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí çàõèðàìæ ãàðñàí. Öààøèä ýíý
÷èãëýëýýð öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí ÁÍÑÓ-ûí òºñºëä õàìðàãäàõ áýëòãýë àæèë
õèéãäýæ áàéíà.
108. Ýð¿¿ë àæ òºðºõºä ÷óõàë øààðäëàãàòàé ÿâãàí õ¿íèé ã¿éëòèéí áîëîí óíàäàã
äóãóéí çàì, íýýëòòýé îðîí çàé, òàëáàé, íîãîîí á¿ñèéã òóñãàæ áàéõ ÿâäëûã
õîò òºëºâëºëòèéí çàéëøã¿é ýëåìåíò áîëãîæ, óã òàëáàéä øààðäàãäàõ
ãàçðûã ººð çîðèóëàëòààð àøèãëóóëàõààð îëãîõûã õÿçãààðëàíà.
Явган хүний гүйлтийн болон унадаг дугуйн зам, талбайн төлөвлөлтийн
асуудлыг тухайн хотын ерөнхий болон хэсэгчилсэн төлөвлөгөөнд тусгаж байх асуудал нь
шинээр боловсруулж батлагдсан “Хот суурины гудамж, зам төлөвлөлт”-èéн норм /ÁÍáÄ-
32-0404/-ä тусгаãäсан. Èéìä òóõàéí àñóóäëûã åðºíõèé òºëºâëºãºº áîëîí õýñýã÷èëñýí
åðºíõèé òºëºâëºãººíä õèéõ óëñûí ýêñïåðòèçýýð äàìæóóëàí õýðýãæ¿¿ëíý. ̺í òóõàéí
àñóóäàë íü Õîò áàéãóóëàëòûí õóóëèéí øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí òºñºëä òóñãàé á¿ëýã áîëîí
òóñãàãäñàí áîëíî.
27
109. Áàã, ñóìûí áîëîí ºðõèéí ýìíýëãèéí îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé ÷àäàâõèéã
ñàéæðóóëàõ àæëûã äýñ äàðààòàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëíý.
Áàãèéí áàãà ýì÷ íàðûí á¿ñ÷èëñýí ñóðãàëòûã Äîðíîä, Õîâä, Ãîâü-Àëòàé àéìàãò
òóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëæ íèéò 300 ãàðóé áàãà ýì÷èéã õàìðóóëàí òýäýíä ãàðûí àâëàãà,
ìàòåðèàë òàðààæ, ñàíàë áîäëûã àâñàí íü ¿ð ä¿íòýé àæèë áîëëîî.
2005 îíä õºäººãèéí íýãäñýí ýìíýëã¿¿äèéí á¿ñ÷èëñýí ñóðãàëò, ñóì äóíäûí
ýìíýëãèéí ýì÷ íàðûí ñóðãàëòûã òóñ òóñ çîõèîí ÿâóóëëàà.
Àéìãèéí òºâººñ àëñëàãäñàí 20 ñóìûí ýìíýëýãò õóðäàâ÷èëñàí òåñò îíîøëóóð,
øèíæëýãäýõ¿¿íèéã õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ, ñîðüö àâñàí ºðººã àðèóòãàã÷ààð õàíãàõ àñóóäëûã
“Ñóìûí ýìíýëãèéí õºãæëèéí õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä øèéäâýðëýæ
íîòîëãîîíä ñóóðèëàí îíîøëîõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Ñóìûí ýìíýëãèéí á¿òýö, ¿éë
àæèëëàãààíû ñòàíäàðòàíä îðóóëàõ íýìýëò, ººð÷ëºëò áîëîâñðóóëàí ÑÕǯÒ-èéí 2005-12-
08-íû ºäðèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí áàòëóóëàâ.
Áóëãàí àéìãèéí Òýøèã, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ×àíäìàíü, Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí
Áóÿíò, Òºâ àéìãèéí Óãòààë ñóìûí ýìíýëýã, Ãîâüñ¿ìáýð àéìãèéí Õàëäâàðòûí ýìíýëãèéí
áàðèëãûã àøèãëàëòàä õ¿ëýýí àâ÷, “ÝÌÑÕ-2”-èéí Ìîíãîëûí òàëûí õºðºí㺠îðóóëàëò
áîëîí Çàâõàí àéìãèéí Õ¿¿õäèéí ýìíýëýã, Õýíòèé, Óâñ àéìãóóäûí ñïîðòûí îðäîíä íèéò
2350.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò õèéãäýýä áàéíà.
Øèíýýð ýõëýõ áàðèëãà, ºðãºòãºëä íèéòäýý 560.0 ñàÿ òºãðºãíèé ñàíõ¿¿æèëò
îëãîñîí áàéíà. ̺í õîò, õºäººãèéí ýìíýëýãò èõ çàñâàðûí àæèë õèéãäýæ, 350.0 ñàÿ
òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò îëãîâ. 11 àéìàã áîëîí íèéñëýëèéí ýìíýëã¿¿äèéí áàðèëãûí çàñâàðò
íèéòäýý 400.0 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëàâ.
Óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ÓÀÇ-31512 ñóóäëûí àâòîìàøèí 21 øèðõýã, ÓÀÇ-
3962 ìàðêèéí ôóðãîí àâòîìàøèí 15 øèðõýãèéí 400.0 ñàÿ òºãðºã, MRI, ýõî àïïàðàò 250
øèðõýãèéã 2400.0 ñàÿ òºãðºãººð áóþó íèéò 2800.0 ñàÿ òºãðºãíèé ñàíõ¿¿æèëò õèéãäñýí
áàéíà
Óâñ àéìãèéí ªìíºãîâü, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí ̺íõõààí ñóìûí ýìíýëãèéã îëîí
óëñûí æèøèãò íèéöñýí ñóìûí ýìíýëýã áîëãîõîîð òºñºë áîëîâñðóóëæ, ÄÝÌÁ, òºðèéí
áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäàä õàíäàæ ñàíàë òàâèàä áàéíà.
110. Õ¿í àìä ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñûã òºëºâø¿¿ëýõ, íèéòèéí áèåèéí òàìèðûã
õºãæ¿¿ëýõ àæëûã á¿õ òàëààð äýìæèæ, á¿ñèéí òºâ¿¿äýä ñïîðòûí
öîãöîëáîð áàðüæ, ¿íäýñíèé áºõ, ìîðü, ñóðûí ñïîðòûã óëàìæëàë
øèíý÷ëýëèéã õîñëîõ ¿íäñýí äýýð õºãæ¿¿ëæ, íèéñëýëä îëèìïèéí
öîãöîëáîð áàéãóóëàõ ñàíàà÷èëãûã äýìæèíý.
“¯íäýñíèé ñïîðòûã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ ¿íäýñíèé
ñïîðòûí õîëáîîä, äàñãàëæóóëàã÷, òàìèð÷äûí äóíä õýëýëö¿¿ëñýí. “ªâ óëàìæëàë,
öààøäûí ÷èã õàíäëàãà” îëîí óëñûí áàãà õóðàë, “Ìîíãîëûí õóðäàí ìîðü óíàà÷
õ¿¿õä¿¿äèéí ¿íäýñíèé ÷óóëãàí”-ûã çîõèîí áàéãóóëñàí.
Öýðãèéí ºìíºõ íàñíû çàëóó÷óóä áîëîõ ÅÁÑ-èéí àõëàõ àíãèéí ñóðàã÷äûí äóíä
çîõèîõ “Áèåèéí òàìèð-÷èéðýãæèëò” óëñûí óðàëäààíò ¿çëýãèéã 3 ¿å øàòààð çîõèîí
ÿâóóëñàí. Ýíýõ¿¿ óðàëäààíò ¿çëýãò 11 ýðýãòýé ñóðàã÷èä 1 áàã áîëîí öýðýãæëèéí ñïîðòûí
Ãàðààíû ºìíºõ àæèëëàãàà, 1500 ìåòðèéí ìàðø, Öýðãèéí 16 òîîò ãèìíàñòèêèéí I, II
êîìïëåêñ äàñãàëóóäààð àâõààëæ ñàìáààãàà ñîðèí ºðñºëä뺺.
ÁÒÑ-ûí áàéãóóëëàãóóäûí óäèðäàõ àæèëòíû ñåìèíàðò 21 àéìàã, 9 ä¿¿ðýã, Õ¿÷,
Àëäàð, Çàì÷èí, Õàíãàðüä êëóá, ÓÁÕÒÍ, ÁÒÄÑ, ¯ÁÒÄÑ, Èõ øàâü, Ìîí-Àëòèóñ, Øîíõîð,
Àâàðãà ÁÒÄÑ çýðýã 41 áàéãóóëëàãûí 60 õ¿íèéã, ¯íäýñíèé ñïîðòûí III èõ íààäìûí õ¿ðýýíä
“Õºäºë㺺í-×èéðýãæèëò” ñýäýâò ñóðãàëò ñåìèíàðûã óðàí õºäºë㺺íò ãèìíàñòèê, àýðîáèê,
õèéí äàñãàëûí çààâàë õèéõ õºòºëáºðò äàñãàëûã ÁÒÑ-ûí áîëîí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò
àæèëëàæ áàéãàà áèåèéí òàìèðûí àñóóäàë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí 36, èõ, äýýä
ñóðãóóëèéí áèåèéí òàìèðûí áàãø 47, ÷èéðýãæèëòèéí àðãà ç¿é÷èä 44, íèéò 28
áàéãóóëëàãûí 127 õ¿íèéã òóñ òóñ õàìðóóëàí çîõèîí áàéãóóëñàí. ̺í Ñ¿õáààòàð,
ªâºðõàíãàé, Íàëàéõ, Õîâä, Áàÿí-ªëãèé, Ãîâü-Àëòàé, Óâñ, Çàâõàí, Ãîâüñ¿ìáýð, Õýíòèé,
Äîðíîä, Òºâ, Äàðõàí-Óóë, ªìíºãîâü, Ñýëýíãý, Îðõîí, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí ÁÒÑÕîðîîíû
õàìò îëîí, áèåèéí òàìèðûí áàãø, ÷èéðýãæèëòèéí àðãà ç¿é÷èä, ìýðãýæèëòýí íàðò “Õ¿í-
Õºãæèë-Õºäºë㺺í”, “Õºäºë㺺í-×èéðýãæèëò” ñýäýâò ñóðãàëò ñåìèíàðóóäûã óäèðäàí
çîõèîí áàéãóóëëàà.
“Ìîíãîë Óëñûí 7-64 íàñíû õ¿ì¿¿ñèéí áèå áÿëäðûí õºãæèë, ÷èéðýãæèëòèéí
ò¿âøèí òîãòîîõ ñîðèë”-ûí ÁÁÕ. 1.1 ïðîãðàìì õèéãäñýíòýé õîëáîãäóóëàí ïðîãðàììûã
àæèëëóóëàõ, ìýäýý îðóóëàõ, íýãòãýõ, ñóäàëãàà õèéõ àðãà÷ëàëûã ñóðãàõààð àéìàã,
íèéñëýë, ä¿¿ðãèéí ÁÒÑÕîðîîäûí ìýðãýæèëòýí, àðãà ç¿é÷ 53 õ¿íä 4 ºäðèéí ñóðãàëòûã
çîõèîí ÿâóóëñàí.
¯íäýñíèé ñïîðòûí 23 òºð뺺ñ ñîíãîí àõìàä ¿åýñ çàëóó ¿åèéíõýíä ºâë¿¿ëýõ,
ñóðãàõ, ñóðòàë÷ëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
7-64 íàñíû õ¿í àìûí áèå áÿëäðûí õºãæèë, ÷èéðýãæèëòèéí ò¿âøèí òîãòîîõ
ñîðèëûã îðîí äàÿð àâ÷ áèå áÿëäðûí õºãæëèéí íýãäñýí ñàíã áèé áîëãîæ, ñîðèëûã ººðºº
õèéõ, ÷èéðýãæèõ õºäºë㺺íèé æîðûã áîëîâñðóóëñàí íýãäñýí ïðîãðàìì á¿õèé âýá ñàéòòàé
áîëîâ.
2007 îíä Õ¿¿õäèéí ñïîðòûí èõ íààäìûã çîõèîí áàéãóóëàõààð øèéäâýðëýëýý.
Õàíãàéí á¿ñò ªâºðõàíãàé, Ç¿¿í á¿ñò Õýíòèé, Òºâèéí á¿ñò Îðõîí, Áàðóóí á¿ñò Óâñ àéìàãò
òóñ òóñ ñïîðòûí öîãöîëáîðûí áàðèëãûí àæëûã ýõë¿¿ëëýý.
Óëààíáààòàðò 6000 õ¿íèé ñóóäàëòàé èæ á¿ðýí ñïîðòûí öîãöîëáîð áàðèõ òóõàé
ÁÍÕÀÓ-òàé ãýðýý áàéãóóëàí, ãàçðûí çºâøººðºë àâ÷, áýëòãýë àæèëäàà îðîîä áàéíà.
6. Íèéãìèéí äààòãàëûí òºðºë, ñîíãîëòûã íýìýãä¿¿ëýõ, íèéãìèéí õàëàìæ,
¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàõ áàòàëãààã ñàéæðóóëàõ, ýìçýã õýñýãò ¿ç¿¿ëýõ õàëàìæ,
¿éë÷èëãýýã ÷àíàðòàé õ¿ðãýõ, õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð ÿäóóðàë,
àæèëã¿éäëèéã áàãàñãàõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëíý.
111. Àæèë îëãîã÷èä íîãääîã òàòâàð, øèìòãýëèéí à÷ààëëûã áóóðóóëæ,
õºäºëìºðèéí áàãòààìæ èõòýé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ çàìààð àæèë
ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëíý.
Óëñûí Èõ Õóðëûí 1999 îíû 38 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí “Òºðººñ
òýòãýâðèéí øèíý÷ëýëèéí òàëààð 2021 îí õ¿ðòýë áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýë”-ä òýòãýâðèéí
õóðèìòëàëûí òîãòîëöîîíä øèëæèõòýé õîëáîãäóóëàí àæèëëàãñàäûí öàëèí õºëñèéã
íýìýãä¿¿ëñýí íºõöºëä òýòãýâðèéí äààòãàëûí ñàíä äààòãóóëàã÷èéí øèìòãýë òºëºõ õóâèéã
7.5 õóâèàð, àæèë îëãîã÷èéí òºëºõ õóâèéã 11.5 õóâèàð òîãòîîõîîð çààñàí. Ò¿¿í÷ëýí
Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ ãàçàð, Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàìíààñ çîõèîí
áàéãóóëñàí “Íèéãìèéí äààòãàëûí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä, øèéäâýðëýõ àðãà çàì” ñýäýâò
íýýëòòýé õýëýëö¿¿ëýãò òàâèãäñàí òýòãýâðèéí äààòãàëûí ñàíãèéí øèíý÷ëýëèéí àñóóäëûí
õ¿ðýýíä Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéäûí òóøààëààð áàéãóóëàãäñàí àæëûí
õýñãèéí õ¿ðýýíä ýíýõ¿¿ ÷èãëýëýýð òîîöîî ñóäàëãààíû àæèë õèéãäýæ áàéíà.
Õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëûã áîëîâñðóóëæ áàéãàà áºãººä 2007 îíû ÓÈÕ-
ûí íàìðûí ÷óóëãàíä õýëýëö¿¿ëíý
112. Õ¿¿õäýä òºðñºí öàãààñ íü èðãýíèé ¿íýìëýõ, íèéãìèéí äààòãàëûí äóãààð
îëãîíî.
Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéäûí 2005 îíû 22 äóãààð òóøààëààð
áàéãóóëàãäñàí àæëûí õýñýã Àíãëè, Àìåðèê çýðýã õºãæèëòýé îðíóóäàä íèéãìèéí
õàìãààëëûí äóãààðûã õýðõýí õýðýãëýæ áóé òàëààð ñóäàëãàà õèéâ. Ò¿¿í÷ëýí èðãýíèé
á¿ðòãýëèéí /ðåãèñòð/ äóãààðûã íèéãìèéí õàìãààëëûí äóãààð áîëãîí àøèãëàõ òàëààð
Óëñûí èðãýíèé á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí òºâ, Ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãèéí ãàçàðòàé
óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ, Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä íèéãìèéí õàìãààëëûí äóãààð îëãîõ,
õýðýãëýõ æóðìûí òºñëèéã ýõíèé õóâèëáàðààð áîëîâñðóóëààä áàéíà.
113. Òýòãýâðèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí îäîîãèéí òîãòîëöîîã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõûí çýðýãöýý õóâèéí íýìýãäýë äààòãàëûí òîãòîëöîî
áèé áîëãîõ, íèéãìèéí äààòãàëä ãýð á¿ëèéí õ¿ëýýõ ñàéí äóðûí ¿¿ðýã,
õàðèóöëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð õàìðàõ õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëæ èðãýäèéí
íèéãìèéí áàòàëãààã ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâíà.
28
Íèéãìèéí äààòãàëûí òîãòîëöîîã øèíý÷ëýõ, òýòãýâðèéí øèíý÷ëýëèéã
ã¿íçãèéð¿¿ëýõ, íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí õóâü õýìæýýã îíîâ÷òîé òîãòîîõ
çîðèëãîîð ÓÈÕ-ûí ÍÁÁÕ áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí íýýëòòýé õýëýëö¿¿ëãýýð õýëýëö¿¿ëýýä
áàéíà.
Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí õóâü õýìæýýã áóóðóóëàõ, õàìðàõ õ¿ðýýã
ºðãºòãºõ, òýòãýâðèéí äààòãàëûí ñóóðü òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëýõ, àæèëã¿éäýë, ¿éëäâýðëýëèéí
îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé áîëîí òýòãýìæèéí äààòãàëûã øèíý÷ëýõ, öýðãèéí
àëáàí õààã÷äûã íèéãìèéí äààòãàëä õàìðóóëàõ çýðýã àñóóäëóóäààð ñàíàë áîëîâñðóóëààä
áàéíà.
Àçèéí õºãæëèéí áàíêíààñ Ëþêñåíáóðãèéí Çàñãèéí ãàçðûí äýìæëýãòýé “Ìîíãîë
Óëñûí òýòãýâðèéí òîãòîëöîîíû øèíý÷ëýëä ¿ç¿¿ëýõ òåõíèêèéí òóñëàëöààíû òºñºë”-èéã
õýðýãæ¿¿ëýõýýð ñàÿõàí øèéäâýðëýýä áàéíà.
Îäîîãèéí òýòãýâðèéí òîãòîëöîîã øèíý÷èëæ, òýòãýâðèéí äààòãàëûí “3 äàâõàðãà”
á¿õèé òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëýõ áîäëîãûí ¿çýë áàðèìòëàë, ÷èãëýëèéã áîëîâñðóóëàâ.
Òýòãýâðèéí äààòãàëûí 3 äàõü äàâõàðãà íü ñàéí äóðûí, íýìýãäýë òýòãýâðèéí äààòãàë áàéõ
áà õóâèéí êîìïàíè ýðõëýí õýðýãæ¿¿ëýõ þì. Àæèë îëãîã÷èéí äýìæëýãòýé õóâèéí íýìýãäýë
òýòãýâðèéí äààòãàëûí íýãäñýí ñàí áèé áîëãîõ òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ
òîîöîîã õèéæ áàéíà.
Íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí
ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. Ýíýõ¿¿ õýëýëöýýðèéã áàéãóóëñíààð 2700
ãàðóé Ìîíãîë èðãýäèéí Ñîëîíãîñ óëñûí òýòãýâðèéí ñàíä õºäºëìºðèéí õºëñíººñºº òºëæ
áóé 1.4 òýðáóì îð÷èì âîííû øèìòãýëèéí òºëáºðººñ 2007 îíû 3 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ
ýõëýí ÷ºëººëºõººð áîëëîî. Ò¿¿í÷ëýí õýëýëöýýðèéí äàãóó Ìîíãîëä õºäºëìºðëºæ áàéãàà
Ñîëîíãîñ Óëñûí èðãýäèéã Ìîíãîë Óëñûí íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí òºëáºðººñ ìºí
÷ºëººëºõ þì.
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ò.Ãàíäè Èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí õóóëüä íýìýëò
ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã ñàíàà÷èëàí ÓÈÕ-ûí 2006 îíû õàâðûí
÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëæ áàòëóóëààä áàéíà.
“Çàðèì èðãýäèéí òýòãýâðèéí õýìæýýã ººð÷ëºí òîãòîîõ òóõàé“ Çàñãèéí ãàçðûí 16
äóãààð òîãòîîë ãàð÷ 1998 îíû 7 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ ºìíºõ õóãàöààíû òýòãýâýð
òîãòîîëãîñîí õºäºëìºðèéí õºëñ ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãûí õýìæýý íü 120.0 ìÿíãàí
òºãðºãººð õÿçãààðëàãäàæ áàéñàí 17.6 ìÿíãàí èðãýäèéí òýòãýâðèéã øèíý÷ëýí òîãòîîæ
íºõºí îëãîõîîð áîëëîî. Ýíý àðãà õýìæýýíä 1.9 òýðáóì òºãðºã íýìæ çàðöóóëëàà.
2005 îíä íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ òýòãýâðèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ
àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçàð 2 óäàà õýëýëöýæ, 2005 îíû 2 ñàðààñ 1995 îíîîñ ºìíº áîëîí
õîéíî òýòãýâýð òîãòîîëãîñîí èðãýäèéí òýòãýâðèéí çºð¿¿ã àðèëãàõ, òýòãýâðèéã 7.5 õóâèàð
íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâñàí áîë 2006 îíû ýõíýýñ áàãà òýòãýâðèéí õýìæýýã àõèóõàí
íýìýõ çàìààð íèéò òýòãýâðèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ øèéäâýðèéã ãàðãàëàà.
Äýýðõ àðãà õýìæýýíèé ä¿íä 2005 îíû ýõýíä 34.3 ìÿíãàí òºãðºã áàéñàí äóíäàæ
òýòãýâðèéí õýìæýý 2006 îíû ýöýñò 43.3 ìÿíãàí òºãðºã áîëæ 28.5% ºññºí áàéíà.
Õàðèí 2006 îíû ýõíýýñ îëãîæ áàéãàà òýòãýâðèéí íýìýãäëèéã òîîöîõäîî á¿ðýí
òýòãýâðèéí äîîä õýìæýýã 25.0 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, 40000 òºãðºãººð, õóâü òýíö¿¿ëñýí
òýòãýâðèéí äîîä õýìæýýã 26.8 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, 27000 òºãðºãººð øèíý÷ëýí òîãòîîëîî.
Ò¿¿í÷ëýí 34400 òºãðºãèéí á¿ðýí òýòãýâðèéã 7000 òºãðºãººð, 34401-60000 òºãðºãèéí á¿ðýí
òýòãýâðèéã 6500 òºãðºãººð, 60000 òºãðºã áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø á¿ðýí òýòãýâðèéã 3000-5000
òºãðºãººð íýìýãä¿¿ëëýý. Òýòãýâýð íýìýãä¿¿ëýõ ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýíä 286.4 ìÿíãàí õ¿í
õàìðàãäàæ 22.5 òýðáóì òºãðºãèéã íýìæ çàðöóóëàõ þì.
Íèéãìèéí äààòãàëä äààòãóóëñàí ýõèéí æèðýìñíèé áîëîí àìàðæñàíû òýòãýìæèéã
øèìòãýë òºëñºí äóíäàæ öàëèí õºëñííººñ 100 õóâèàð òîîöîí òýòãýìæèéí äààòãàëûí
ñàíãààñ îëãîõîîð “Íèéãìèéí äààòàãëûí ñàíãààñ îëãîõ òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé õóóëü”-
ä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, ¿çýë áàðèìòëàëûã áîëîâñðóóëñàí. Óã õóóëèéã
ÓÈÕ-ûí 2007 îíû íàìðûí ÷óóëãàíààð ÓÈÕ-ä îðóóëæ õýëýö¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà.
Õ¿¿õäýä òýòãýìæ îëãîõ, õ¿¿õýä, ãýð á¿ëä ìºíãºí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ òóõàé õóóëüä
íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëýí
áàòëóóëëàà. Õóóëü áàòëàãäñàíààð æèðýìñýí áîëîí õºõ¿¿ë õ¿¿õýäòýé ýõ÷¿¿äýä îëãîõ
íºõöºëò ìºíãºí òýòãýìæèéã á¿õ ýõ÷¿¿äýä àìüæèðãààíû ò¿âøèí õàðãàëçàõã¿éãýýð
îëãîõîîð áîëëîî. Õóóëüä íýìýëò îðñíîîð íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòòãýë òºëñºí
æèðýìñýí ýõ÷¿¿ä ýíý òýòãýìæèéã äàâõàð àâàõ áîëîìæòîé áîëæ áàéíà.
 Àæèëã¿éäëèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéã 5 õ¿ðòýë æèë òºëñºí äààòãóóëàã÷èéí
àæèëã¿éäëèéí òýòãýìæèéã äóíäàæ öàëèí õºëñíèé 50.0 õóâèàð òîîöîí îëãîõ,
àæèëã¿éäëèéí òýòãýìæèéã 6 ñàðûí õóãàöààíä îëãîõ ÷èãëýëýýð Íèéãìèéí äààòãàëûí
ñàíãààñ îëãîõ àæèëã¿éäëèéí òýòãýìæèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí
òºñºë, ¿çýë áàðèìòëàë áîëîâñðóóëñàí. 2007 îíû ÓÈÕ íàìðûí ÷óóëãàíä õýëýëö¿¿ëíý.
àðèëæààíû áàíêóóäàä áàéðøóóëàõ, ýñõ¿ë Òºðèéí ñàíãààñ ñàíãóóäûí õºðºíãèéí ÷ºëººò
¿ëäýãäýëä òºëæ áóé õ¿¿ãèéí ò¿âøèíã çàõ çýýëèéí äóíäàæ ò¿âøèíòýé îéðòóóëàõ òàëààð
ñóäëàõààð àæèëëàæ áàéíà.
2006 îíû æèëèéí ýöñèéí áàéäëààð Òºðèéí ñàíä 54.9 òýðáóì òºãðºãèéí ¿ëäýãäýë
áàéðøèæ áàéíà. Òºðèéí ñàíä áàéðøóóëñàí íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí ¿ëäýãäýëä æèëä
0.2 õóâèéí õ¿¿ òºëæ áàéñíûã 0.5 õóâü áîëãîæ ºñãºñºí áºãººä Òºðèéí ñàí íèéò 631.9 ñàÿ
òºãðºã õ¿¿ã Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä òºëñºí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí íèéãìéí äààòãàëûí
ñàíãóóäûí ¿ëäýãäëýýñ àðèëæààíû çàðèì áàíêóóäàä /ÕÀÀÍ, Ìîíãîë øóóäàí, Õàäãàëàìæ/
9.0 òýðáóì òºãðºãèéã æèëèéí 7.2-9.6 õóâèéí õ¿¿òýéãýýð áàéðøóóëæ áàéíà.

116. 1995 îíîîñ ºìíº áà õîéíî òîãòîîñîí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí çºð¿¿ã àðèëãàõ
Íèéãìèéí õàëàìæèéí 2000 2002 2004 2005 2006 2006. àðãà õýìæýýã äýñ äàðààòàé àâíà.
òýòãýâýð 07.01
“Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ òýòãýâýð áîäîõ öàëèíãèéí àíãèëàë,
Õ¿íèé òîî 30624 37303 43630 44947 45000 45000 èíäåêñèéã áàòëàõ òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 207 äóãààð òîãòîîëûã ãàðãàæ, 1995
îíîîñ ºìíº áà õîéíî òîãòîîëãîñîí òýòãýâðèéí çºð¿¿ã àðèëãàõ àðãà õýìæýý àâëàà. Óã àðãà
Õýìæýý 10000 12000 14400 15480 20480 26500 õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä 291.6 ìÿíãàí òýòãýâýð àâàã÷èéí òýòãýâðèéã äàõèí òîîöîæ, 130
îð÷èì ìÿíãàí òýòãýâýð àâàã÷äàä çîõèõ çºð¿¿ã îëãîñîí áàéíà. Òýòãýâðèéí çºð¿¿ àðèëãàõ
àðãà õýìæýýíä 13.7 òýðáóì òºãðºã íýìæ çàðöóóëëàà.
Íèéãìèéí äààòãàëûí 2004 2005 2006 /òýòãýâðèéí 2007 îíû
ñàíãààñ îëãîõ çºð¿¿ã àðèëãàõ àðãà
õýìæýýã îðóóëààä/
ýõíèé
óëèðàë
Á¿ðýí òýòãýâðèéí 117. Àéìãèéí áîëîí á¿ñèéí òºâ¿¿äýä àõìàä íàñòàíä çîðèóëñàí íºõºí ñýðãýýõ,
äîîä õýìæýý
32000 32000 40000 51750 àñðàí ñóâèëàõ ãàçðóóäûã áàéãóóëæ, òýäãýýðèéã äýìæèæ àæèëëàíà.
Õóâü òýíö¿¿ëñýí òýòãýâðèéí
äîîä õýìæýý
20000 20000 27000 34500 Ãåðîíòîëîãè, ñýðãýýí çàñàëòûí òºâèéã Ñýðãýýí çàñàëòûí ¿íäýñíèé òºâ áîëãîí
ººð÷èëæ áèåý äààñàí ñòàòóñòàéãààð àæèëëóóëàõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 9
Äóíäàæ òýòãýâýð 33700 37400 53000 66800 ä¿ãýýð ñàðûí 29-íèé 209 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð áàéãóóëëàà. Óã òºâ íü Монгол хүний
хөгшрөлтийн шалтгаан, эрүүл мэндэд нөлөөлөх хүчин зүйлийг судлах, нийгэм, хамт
олонд тулгуурласан сэргээн засах тусламж, үйлчилгээг ахмад настанд үзүүлэх чиглэлээр
114. Õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷èä, ìàë÷èä, òàðèàëàí÷äûí ýðõ àøãèéã эрүүл мэндийн байгууллагыг мэргэжил арга зүйн удирдлагаар хангах, сургалт, судалгаа
äýìæèæ, íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëä õàìðóóëàõ àæëûã явуулах чиг үүрэгòýé àæèëëàæ áàéíà.
ñóäàëæ, ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.
Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëèàð îäîîãèéí çàðèì õºíãºëºëò òóñëàìæ
Ìàë÷èä, õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷äèéã íèéãìèéí äààòãàëä õàìðóóëàõ ¿éë÷èëãýýã ºðõèéí õºãæëèéí ¿éë÷èëãýý áîëãîí ººð÷ëºõ çîðèëãîîð “Íèéãìèéí ýìçýã
àñóóäëûã ñóäëàí õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàæ, á¿ëãèéí àìüæèðãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ õºíãºëºëò òóñëàìæ”, “îëîí íèéòèéí îðîëöîîíä
õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëûã áîëîâñðóóëæ áàéãàà áºãººä 2007 îíû ÓÈÕ íàìðûí ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýý” ãýñýí øèíý òºðë¿¿äèéã õóóëèàð òîãòîîëîî.
÷óóëãàíä õýëýëö¿¿ëíý. Íèéãìèéí õàìãààëàë õºäºëìºðèéí ñàéäûí 2006 îíû 55 òîîò òóøààëààð
òºðºëæñºí àñðàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé õºòºëáºðèéã áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
2006 îíû õàâðûí ÷óóëãàíààð áàòëàãäñàí “Õ¿¿õäýä òýòãýìæ îëãîõ, õ¿¿õýä ãýð
115. Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãèéí áèå äààñàí áàéäëûã áàòàëãààæóóëæ, óã ñàíã á¿ëä ìºíãºí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ òóõàé “ õóóëèéí äàãóó 2006 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäºð
ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý. áîëîí ò¿¿íýýñ õîéø òºðñºí õ¿¿õýä òºðººñ íýã óäàà 100.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí áóöàëòã¿é
òóñëàìæ àâàõààð áîëñîí íü íýã òàëààð õ¿í àìûí ºñºëòèéã äýìæñýí, íºãºº òàëààñ
Òýòãýâðèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí íýðèéí äàíñ íýýëãýñýí 1960 îíîîñ õîéø íÿëõñûí ýð¿¿ë ýíõ ºñ÷ áîéæèõ, õýâèéí îð÷èíä õ¿ì¿¿æèõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä òºðèéí
òºðñºí 536.7 ìÿíãàí äààòãóóëàã÷èéí íýðèéí äàíñàíä 345.6 òýðáóì òºãðºã á¿ðòãýãäýýä ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà òóñëàìæ äýìæëýã þì. Ýíý àðãà õýìæýýíä 2006 îíä òºðñºí 42483
áàéíà. Äààòãóóëàã÷äûí íýðèéí äàíñíû îðëîãîä òîîöîõ õ¿¿ãèéí õýìæýýã Íèéãìèéí õ¿¿õýä õàìðàãäàæ, 4248.3 ñàÿ òºãðºãèéã çàðöóóëñàí áàéíà.
äààòãàëûí ¿íäýñíèé çºâëºë òîãòîîæ, õóóëü ìºðäºãäñºíººñ õîéø íèéòäýý 4 óäàà õ¿¿ 2006 îíä ªâºðõàíãàé, Äóíäãîâü, Äîðíîãîâü, ªìíºãîâü àéìãèéí ÕÕ¯Òºâèéí
òîîöñîí. Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéäûí òóøààëààð Íèéãìèéí äààòãàëûí äýðãýäýõ àõìàäûí ñóâèëàëä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéæ, Õýíòèé àéìàãò 47.5 ñàÿ òºãðºãèéí
õóóëèóäûí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûã áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã áàéãóóëàãäàí àæèëëàæ ºðòºãòýé àõìàäûí ñóâèëàë, êàáèíåòèéã øèíýýð áàéãóóëààä áàéíà.
áàéãàà áºãººä ýíýõ¿¿ àæëûí õ¿ðýýíä äààòãóóëàã÷äûí íýðèéí äàíñíû îðëîãûã òóñãàé ñàíä
òºâëºð¿¿ëýõ, íýðèéí äàíñíààñ òýòãýâýð òîîöîõ àðãà÷ëàëûã ººð÷ëºõ, íýðèéí äàíñíû
îðëîãûí òîäîðõîé õýñãèéã õºðºí㺠îðóóëàëòàä îðóóëàõ, Çàñãèéí ãàçðûí áîíä õóäàëäàí 118. Àõìàä íàñòíóóäûí íèéãìèéí õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõûí çýðýãöýý òýäýíä
àâàõ çýðýã ÷èãëýëýýð Òýòãýâðèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí íýðèéí äàíñíû òóõàé õóóëüä çîðèóëñàí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ, àõìàäóóäûã íèéãìèéí àìüäðàëä èäýâõòýé
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëæ 2007 îíä Óëñûí Èõ Õóðàëä îðóóëàõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæ, òºðèéí áóñ
ºðãºí áàðèíà. áàéãóóëëàãûí íèéãìèéí ñàíàà÷èëãûã äýìæèíý.
Òºðèéí ñàíãààñ Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãóóäûí ÷ºëººò ¿ëäýãäýëä òºëæ áóé
ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãã¿é çàð÷ìóóäûã ººð÷ëºõ, íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãóóäûã òîäîðõîé Íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé çàãâàð áèé áîëãîõ òóðøèëòûí òºñëèéã 15
íºõöºë, øàëãóóðûã õàíãàñàí ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäàâõèòàé, çàñàãëàëûí çîõèñòîé á¿òýöòýé ãàçàð õýðýãæ¿¿ëæ äóóñààä áàéíà. Òóðøèëòûí òºñë¿¿äèéí ¿ð ä¿íã õàðãàëçàí íèéãìèéí
29
õàëàìæèéí òýòãýâýð, òýòãýìæ, ¿éë÷èëãýýíèé çàðèì øèíý òºðë¿¿äèéã Íèéãìèéí õàëàìæèéí
òóõàé õóóëüä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
Íèéãìèéí ýìçýã á¿ëãèéí èðãýäýä íèéãýì õàìò îëîíä ò¿øèãëýõ çàð÷ìààð õ¿ðãýõ
õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýã òýäíèé ººðñäèéí áîëîí òýäýíòýé èæèë áýðõøýýë, õ¿íäðýëòýé
èðãýä, îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãàà, íèéãìèéí õàìãààëëûí áàéãóóëëàãà, èðãýíèé íèéãìèéí
õàìòûí îðîëöîîòîéãîîð òýäýíä øààðäëàãàòàé áàéãàà íýí òýðã¿¿íèé, íèéòëýã õýðýãöýýã
òîäîðõîéëîõ çàìààð çîõèõ, äýìæëýã òóñëàëöààã õ¿ðãýõ áîëîìæ íºõöºëèéã Íèéãìèéí
õàëàìæèéí òóõàé, Àõìàä íàñòíû íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé áîëîí õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé õóóëüä òóñãàæ ºãñºí.
Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã íèéãýì õàìò îëîíä ò¿øèãëýñýí
õýëáýðýý𠺺ð÷ëºõ, õàëàìæèä õàìðàãäàõ õ¿ðýýã îíîâ÷òîé òîãòîîõ çîðèëãîîð ÿäóó áîëîí
íýí ÿäóó àìüäðàëòàé ºðõèéí àõìàä íàñòàí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä, æèðýìñýí
áîëîí õºõ¿¿ë õ¿¿õýäòýé ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿íä íºõöºëä áàéãàà õ¿¿õä¿¿ä, ãàíö áèå ºðõ
òîëãîéëñîí ÿäóó èðãýä, õ¿÷èðõèéëýëä ºðòñºí èðãýä íèéãìèéí õàëàìæèéí òóñëàìæ,
òýòãýâýð, òýòãýìæ, õºíãºëºëòºä õàìðàãäàæ áàéõààð õóóëü÷ëààä áàéíà. Ýíý çààëò 2006
îíû 07 äóãààð ñàðûí 01-íèé ºäðººñ ýõëýí õýðýãæèæ àõìàä íàñòàí, õºãæëèéí
áýðõøýýëòýé èðãýäèéã àñàð÷ áàéãàà 5482 èðãýíä 272.9 ñàÿ òºãðºãèéí íºõöºëò ìºíãºí
òýòãýìæèéã îëãîñîí áàéíà.
Øèíý÷ëýí áàòëàãäñàí “Àõìàä íàñòàíû íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé” õóóëüä 55 –
ààñ äýýø íàñòàé, àëäàðò ýõèéí îäîíòîé ýõ÷¿¿äýä æèëä íýã óäàà ìºíãºí òóñëàìæ
¿ç¿¿ëýõýýð øèíýýð òóñãàãäñàí þì. Ýíý øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð Àëäàðò ýõèéí I ä¿ãýýð
çýðãèéí îäîíòîé ýõýä 100.0 ìÿíãà, II äóãààð çýðãèéí îäîíòîé ýõ÷¿¿äýä 50.0 ìÿíãàí
òºãðºãèéí ìºíãºí òóñëàìæèéã 2006 îíû 7 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ õîéø îëãîñîí áºãººä óã
àðãà õýìæýýíä 7481 àëäàðò ýõ õàìðàãäàæ 5 òýðáóì 12 ñàÿ 549 ìÿíãàí òºãðºã çàðöóóëæýý.
119. Õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýý, íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ
òýòãýâýð, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí áîëîí òºñºâò áàéãóóëëàãàä
àæèëëàãñäûí ¿íäñýí öàëèíãèéí õýìæýýã ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, èíôëÿöèéí
ò¿âøèí, òºñºâò áàéãóóëëàãûí çàðäëûí õýìíýëòòýé óÿëäóóëàí
íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.
2006 îíä òºñâèéí áàéãóóëëàãàä àæèëëàãñäûí öàëèíã 30 õóâèàð íýìýãä¿¿ëýõ
àðãà õýìæýýã àâñíààñ ãàäíà Çàñãèéí ãàçðûí 2004 îíû 42 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí 17.5
õóâèéí óðàìøóóëëûã öàëèíãèéí ñ¿ëæýýíä îðóóëñíààð äóíäàæ öàëèí 129 ìÿíãàä õ¿ð÷,
2005 îíòîé õàðüöóóëàõàä äóíäàæ öàëèí 33 õóâü ºñ÷ýý.
2007 îíû ýõíýýñ òºñâèéí áàéãóóëëàãûí àëáàí õààã÷äûí öàëèíã 20.0 õóâèàð,
èðãýäèéí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí õýìæýýã 15.0 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, õºäºëìºðèéí õºëñíèé
äîîä õýìæýýã 69.0 ìÿíãàí òºãðºãººð òîãòîîæ ìºðä¿¿ëëýý.
120. Íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë÷èëãýýã íèéãýì, õàìò îëîíä ò¿øèãëýñýí
õýëáýðýýð õºíãºí øóóðõàé, óÿí õàòàí õ¿ðãýõ ¿¿ðýã á¿õèé íèéãìèéí
¿éë÷èëãýýíèé òºâèéã á¿ñèéí òºâ¿¿ä áîëîí íèéñëýëèéí çàðèì ä¿¿ðýãò
òóðøèí àæèëëóóëíà.
ÀÕÁ-íû òåõíèê òóñëàëöààíû äýìæëýãòýéãýýð íèéñëýëèéí Áàÿíãîë ä¿¿ðýã,
ªâºðõàíãàé àéìãèéí ÕÕ¯Õ-¿¿äèéí íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé çàãâàð òºâèéí áàéðóóä
àøèãëàëòàä îðñîí áºãººä öààøäàà íèéãìèéí õàëàìæ, õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýýã
íýã öýãýýñ èðãýäýä õ¿ðãýõ íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâ¿¿äèéí ýõëýë øèíýýð òàâèãäàæ
áóéòàé õîëáîãäóóëàí îðîí òîî á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòûã ÍÕÕÑàéäûí òóøààëààð
áàòëóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Öààøèä Áàÿíãîë, ×èíãýëòýé ä¿¿ðýã, ªâºðõàíãàéí ÕÕ¯Õ-èéí çàãâàðààð áóñàä
õýëòýñ¿¿äèéí áàéðûã áàðèõ, ñàéæðóóëàí çàñâàðëàõ àæëûã ¿å øàòòàéãààð õèéõ àæëûã
çîõèîí áàéãóóëàõ áà õºðºíãèéí àñóóäëûã òºñºë õºòºëáºð¿¿äòýé óÿëäóóëàõ, óëñûí òºñºâò
òóñãàí øèéäâýðë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâ÷ áàéíà.
Һ⺺ñ àëñëàãäñàí àéë ºðõ, èðãýä, õ¿¿õäýä ‘’Íèéãìèéí ñóóðü’’ ¿éë÷èëãýýã
öîãöîîð õ¿ðãýõ òóñãàé õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí
õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Äýëõèéí çºí, Êðèñòèíà íîáåëèéí ñàí, Æè-Ñè-ýñ îëîí óëñûí
áàéãóóëëàãóóäàä ñàíàë òàâèàä áàéãàà áà Íèéãìèéí õàëàìæèéí øèíý÷ëýëèéí õ¿ðýýíä
30
Íèéãýì õàìò îëîíä ò¿øèãëýñýí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé çàãâàð áèé áîëãîõ òºñë¿¿äýä
ò¿íøëýã÷ áàéãóóëëàãóóäûã òàòàí îðîëöóóëàõ àæëûã ýõýëæ áàéíà.
Íèéãìèéí öîãö ñóóðü ¿éë÷èëãýýíèé õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí
õºãæëèéã äýìæèõ õóâèëáàðò ñóðãàëò, îëîí íèéòýä ò¿øèãëýñýí óñ, ýð¿¿ë àõóéí ¿éë÷èëãýý,
õ¿¿õäèéí ºñºëò õºãæèëèéí øèíý÷èëñýí á¿ðòãýë çýðýã ñàíàà÷ëàãûã òóðøèæ, ¿íäýñíèé
õýìæýýíä ºðãºòãºí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí ñàíòàé õàìòðàí 2007-
2011 îí õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëýõ Óëñ îðíû õºòºëáºðèéã ýõëýõ ãýæ áàéíà. Õºòºëáºðèéí íýã
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü Íèéãìèéí öîãö ñóóðü ¿éë÷èëãýýíèé õºòºëáºð áºãººä ¿íäýñíèé
õýìæýýíä õîëáîãäîõ ÿàìäûí áîëîí á¿ñèéí õºãæëèéí òºâ¿¿äýä ãýð á¿ëèéí òºëºº ÿäóóñò
ýýëòýé ñóóðü ¿éë÷èëãýýíèé çîõèöóóëàëò õèéæ òºëºâëºõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõýä çîðèóëæ
íèéò 500.0 ìÿíãàí àì äîëëàðûã çàðöóóëàõ þì.
“Òóðøèëòûí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ òóõàé” ÍÕÕ-èéí ñàéäûí 2005 îíû 24 ä¿ãýýð
òóøààëààð Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàëáàðûí ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæèõ
“Àìüæèðãààíä òóñëàõ õàëàìæèéí òóðøèëòûí õºòºëáºð”-èéí ÷èãëýëèéã õàâñðàëòààð
áàòàëñàí. Òóðøèëòûí õºòºëáºðò Áóëãàí, Àðõàíãàé àéìãèéí 4 ñóì õàìðàãäñàí áºãººä
øèíýýð áàòëàãäñàí íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé õóóëèéí äàãóó îëãîãäîõ òýòãýâýð, íºõöºëò
ìºíãºí òýòãýìæ, àìüæèðãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæ áîëîí Àìüæèðãààã äýìæèõ
çºâëºëèéí á¿òýö, ¿éë àæèëëàãààã òóðøñàí áîëíî. ªðõèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèíã
òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëûã ÍÕÕß, ÀÕÁ-íû “ÍÕÑÕÕ” òºñëèéí çºâëºõ áàãòàé õàìòðàí
áîëîâñðóóëæ ¯ÑÃ-ûí äàðãà, ÍÕÕ-èéí ñàéäûí 2005 îíû 05/07 òîîò õàìòàðñàí òóøààëààð
áàòëóóëñàí áºãººä “Õ¿¿õäèéí ìºí㺠õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæèëëàãààíä óã
àðãà÷ëàëûã òóðøèæ áàéíà. Òóðøèëòûí ÿâöàä îðîí íóòãààñ ãàð÷ áóé ñàíàëóóäûã òóñãàí
¯ÑÃ-ûí äàðãà, ÍÕÕÑàéäûí 2005 îíû 06 ñàðûí 17-íû 01/77/71 òîîò õàìòàðñàí òóøààëààð
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëëàà.
121. Àæèëòíóóäûí ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã õàðèëöàí çºâøººðºõ, ìàãàäëàí
èòãýìæëýõ, ¿íýìëýõæ¿¿ëýõ áîëîí àæèëëàõ õ¿÷íèé øèëæèëò õºäºë㺺í,
õºäºëìºðëºõ ýðõèéã õàðèëöàí çºâøººðºõ ãýðýý, õýëýëöýýðèéã ñîíèðõñîí
îðíóóäòàé áàéãóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.
Òåõíèêèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí Ìàãàäëàí èòãýìæëýë áà
Ãýð÷èëãýýæ¿¿ëýõ àñóóäëààð ÁÍÑÓ-ûí íèéñëýë Ñå¿ë õîòíîî áîëñîí Îëîí óëñûí áàãà
õóðàëä òºëººëºã÷èä îðîëöîæ, óã áàãà õóðëààñ ãàðãàñàí Òóíõàãëàëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷
áóéãàà èëýðõèéëæ ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. Óã Òóíõàãëàëûí ¿çýë ñàíààã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð
Àçè Íîìõîí äàëàéí Ìàãàäëàí Èòãýìæëýë áà Ãýð÷èëãýý îëãîõ êîìèññ õýìýýõ Çàñãèéí
ãàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãàä ãèø¿¿íýýð ýëñýí îðîõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðûí
õóðàëäààíààð øèéäâýðëýâ.
Ãàäààäàä õºäºëìºð ýðõëýæ áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí ýðõ àøãèéã
õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ÁÍÑÓ, ßïîí óëñòàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. 2006 îíû 7 äóãààð
ñàðä ÁÍÑÓ-ûí Õºäºëìºðèéí ñàéäûí ìàíàé îðîíä õèéõ àéë÷ëàëûí ¿åýð “Ìîíãîë Óëñûí
Íèéãìèéí Õàìãààëàë Õºäºëìºðèéí ßàì, ÁÍÑÓ-ûí Õºäºëìºðèéí ßàì õîîðîíäûí ÁÍÑÓ-
ûí õºäºëìºð ýðõëýõèéã çºâøººðºõ òîãòîëöîîíû äàãóó ÁÍÑÓ-ä àæèë÷èä èëãýýõ òóõàé
Õàðèëöàí îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷èã”-èéã øèíý÷ëýí ÁÍÑÓ-ûí Õºäºëìºðèéí ñàéäûí
àéë÷ëàëûí õ¿ðýýíä õºäºëìºðëºõ ýðõòýé õîëáîîòîé àñóóäëóóäààð “Õàìòûí àæèëëàãààíû
ñàíàìæ áè÷èã”-ò ãàðûí ¿ñýã çóðëàà.
Ò¿¿í÷ëýí “Ìîíãîë Óëñ, ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí íèéãìèéí
õàìãààëëûí òàëààð õýìòðàí àæèëëàõ õýëýëöýýð”-èéã ¿çýãëýæ, õýëýëöýýðèéí äàãóó ÁÍÑÓ-
ä àæèëëàæ áàéãàà Ìîíãîë èðãýäèéã òýòãýâðèéí äààòãàëûí øèìòãýëýýñ ÷ºëººëºõ áîëæ
áàéíà.
122. Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã ìàêðî ò¿âøèíä õàíãàæ, ºñºëòèéã
äýìæèõ, áèçíåñèéí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ, äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõýä
õºðºí㺠îðóóëàõ çàìààð 145 ìÿíãààñ äîîøã¿é àæëûí áàéð øèíýýð áèé
áîëãîíî.
Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàéä, Yíäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí äàðãûí
2006 îíû 63/79 òîîò õàìòàðñàí òóøààëààð Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûí íèéãýìä
ã¿éöýòãýæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé çàõèðãààíû ñòàòèñòèê ìýäýýëëèéí
òîãòîëöîî áèé áîëãîõ çîðèëãîòîé àæëûí õýñãèéã áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
“Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû æèëèéí ìýäýý”-ã 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 20-íä Yíäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí Àðãà÷ëàë ñóäàëãààíû áàéíãûí
çºâëºëèéí õóðëààð, 12 äóãààð ñàðûí 26 íä Yíäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí äàðãûí
çºâëºëèéí õóðëààð îðóóëæ õýëýëö¿¿ëýí áàòëóóëëàà.
2007 îíûã “Èõ á¿òýýí áàéãóóëàëò-øèíý àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõ æèë” áîëãîí
çàðëàñàíòàé õîëáîãäóóëàí óã àæëûí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã
Çàñãèéí ãàçàðò îðóóëàõààð áýëòãýæ áàéíà. Óã òºëºâëºãººíä àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä
áèé áîëñîí øèíý àæëûí áàéðíû òàëààðõ ìýäýýëëèéã öàõèì õýëáýðýýð àâàõààð áýëòãýæ
áàéíà.
Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûã
òàòàõ, áèçíåñèéí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ, äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ òàëààð àâ÷
õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä àéìàã, íèéñëýëèéí Õºäºëìºð, õàëàìæèéí
¿éë÷èëãýýíèé õýëòñ¿¿äýä 2004 îíä 35000, 2005 îíä 53100, 2006 онд 53036, íèéò
ä¿íãýýðýý 141136 шинэ ажлын байр бий áîëñîí áàéíà.
2006 онд Цавын холимог металлын баяжуулах үйлдвэр ашиглалтад оруулсан.
Ашигт малтмал гар аргаар олборлох тухай хуулийн төслийг боловсруулж УИХ-
ààð хэлэлцүүлсэн. Албан бус мэдээгээр урин дулааны улиралд төвлөрөн үйл
ажиллагаагаа идэвхжүүлдэг 100,0 мянга гаруй ашигт малтмал гар үйлдвэрлэлийн аргаар
олборлогчид тухайн орон нутагт бүртгэлжсэнээр тэдэнд үзүүлэх нийгмийн халамжийн
болон бусад арга хэмжээнүүдийг авах нөхцөл бүрдэж шинээр 100,0 мянган ажлын байр
бий болно.
“Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсэд аж ахуй эрхлэх, хөрөнгө оруулалтыг
татах эрх зүйн орчин нэгэнт бүрдсэн бөгөөд бүсийн үйл ажиллагааг эхлүүлэхтэй
холбоотой дүрэм, журмуудыг боловсруулан бэлэн болгоод байна. Бүсийн хашаа, харуул
хамгаалалтын байгууламжийн барилга, угсралтын ажилд орон нутгаас 50 гаруй хүнийг
түр ажлын байраар хангасан болно.
2006 îíû áàéäëààð 43092 иргэнийг ажилд зуучлан оруулсан нь ºíãºðñºí îíû
ìºí ¿åèéíõòýé õàðüöóóëàõàä 1103 õ¿íýýð áóþó 2.6 ïóíêòýýð íýìýãäñýí áàéíà.
“Àæèëëàõ õ¿÷ ãàäààäàä ãàðãàõ, ãàäààäààñ àæèëëàõ õ¿÷ ìýðãýæèëòýí àâàõ òóõàé
õóóëü”-èéí äàãóó æèë á¿ð ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàð á¿ðýýð “Ãàäààäààñ
àâàõ àæèëëàõ õ¿÷, ìýðãýæèëòíèé ýçëýõ õóâü”-èéã òîãòîîæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ êâîòîîð
äàìæóóëàí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä ìîíãîë
àæèë÷äûã ò¿ëõ¿¿ àæèëëóóëàõ áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ìÿíãàíû ñîðèëûí ñàíãèéí
òºñ뺺ñ õîâîð îëäîöòîé 66 ìýðãýæëèéí àæèë÷äûí ñóäàëãààã õèéæ, ò¿¿íýýñ 35
ìýðãýæëèéí àæèë÷äûã áýëòãýõ ``àæèëëàõ õ¿÷íèé 8 òºâ`` áàéãóóëàõ òºñëèéã áîëîâñðóóëæ
Ìÿíãàíû ñîðèëûí ñàíä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëñíû äàãóó
ÍÕÕ-ûí ñàéäûí 2006 îíû 78 äóãààð òóøààëààð Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãààñ
çîõèîí áàéãóóëàõ ñóðãàëòûí çàðäëûí äýýä õýìæýýã øèíýýð òîãòîîëîî. Èíãýñíýýð õ¿íä
ìàøèí ìåõàíèçìûí æîëîî÷, ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéí öàõèëãààí÷èí, ãàãíóóð÷,
¿éëäâýðëýëèéí òîíîã òºõººðºìæèéí çàñâàð÷èí çýðýã ñóðãàëòûí çàðäàë ºíäºðòýé, íýí
øààðäëàãàòàé áàéãàà ìýðãýæëýýð àæèëëàõ õ¿÷íèéã ÕÝÄÑàíãèéí õºðºí㺺ð ñóðãàæ
áýëòãýõ áîëîìæ á¿ðäýæ áàéíà.
“Хүн амыг орон сууцаар хангах, барилгын салбарт ажлын байр нэмэгдүүлэх
хөтөлбөр”-ийн төсөлд “40000 орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд жилд 10 орчим мянга,
2005-2008 онд нийт 40.0 мянгаас доошгүй ажлын байр шинээр бий болгохоор
хөтөлбөрийг боловсруулàâ.
2006 îíä áàðèëãà óãñðàëòûí ÷èãëýëýýð 4752, øèíýýð àøèãëàëòàä îðñîí îðîí
ñóóöóóäàä 328, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéí ÷èãëýëýýð 700, íèéòèéí àæ àõóéí
÷èãëýëýýð 106 àæëûí áàéð øèíýýð áèé áîëëîî.
“Íýã ñóóðèí-Íýã á¿òýýãäýõ¿¿í” ñàíàà÷èëãûí õ¿ðýýíä 150.0 сая төгðºãийн
зээлийн áаталгааны санг НҮБХХ-èéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðä¿¿ëæ, Õàñ áàíêòàé õàìòðàí
õýðýãæ¿¿ëýõ ãýðýýíä 300.0 ñàÿ òºãðºãèéí зээлийг олгохоор ¯Õß, ͯÁÕÕ, Õàñ áàíê íàðûí
õîîðîíä ãýðýý байгуулаâ.
31
Áè÷èë çýýëèéí áàòëàí äààëòûí ãýðýýã ͯÁÕÕ, ¯Õß, “Õàñ” Áàíê õàìòðàí ýõíèé
ýýëæèíä 30.000 àì.äîëëàðûí ýõ ¿¿ñâýðòýéãýýð /2006.05.30/ ýõëýýä áàéíà. Òóñ çýýëèéí
áàòàëãààíû ñàíãèéí õ¿ðýýíä 100.000 àì.äîëëàðûí çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã ãàðãàõààð
òîõèðîâ.
Òóñ ñàíãèéí õ¿ðýýíä ªâºðõàíãàé, Ñýëýíãý, Õýíòèé àéìãóóäàä ¿éë àæèëëàãàà
ýðõýëæ áàéãàà á¿ëèéí 18-í ãèø¿¿íýýñ çýýë àâàõààð õ¿ñýëò èð¿¿ëæ, 7 ãèø¿¿íä 11.408.641
òºãðºãèéí çýýëèéã 2006 îíû 7-ð ñàðààñ ýõëýí, 6-12 ñàðûí õóãàöààòàéãààð ñàðûí 1.6-1.8
õ¿¿òýéãýýð ò¿¿õèé ýä õóäàëäàí àâàõ, òîíîã òºõººðºìæ õóäàëäàí àâàõ, àæëûí áàéð áàðèõ
çîðèóëàëòààð îëãîñîí.
“Áè÷èë Ñàíõ¿¿æèëò Øèíýëýã Ñàíàà÷èëãà Òýòãýëýãò Õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä
äàðààõü àæëûã ã¿éöýòãýâ. ¯¿íä:
- “Ãàçàð Òàðèàëàíã Äýìæèõ Ñàí”-ãèéí õ¿ðýýíä Òºâ àéìãèéí Áàÿí÷àíäìàíü
ñóìàíä á¿ëèéí á¿òöýýð àæèëëàæ áàéãàà 20 õ¿í, Áîðíóóð ñóìàíä 30 õ¿íä ãèø¿¿í òóñ á¿ðò
300.000 òºãðºãèéã 1 õóâèéí õ¿¿òýé 7- 8 ñàðûí õóãàöààòàéãààð 15 ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéã
2006 îíû 4-ð ñàðä îëãîñîí. /Ýх ¿¿ñâýð: 35 ñàÿ òºã/
2006 îíû ýöñèéí ã¿éöýòãýëýýð MIGA Ǻâëºëººñ õÿíàëò õèéõýä 2 ãèø¿¿íýýñ
áóñàä íü ýðãýí òºëáºð õèéõ á¿ðýí áîëîìæòîé áàéíà.
- ÀÄÐÀ ÒÁÁ-ûí õóâüä Õºâñãºë àéìãèéí Òàðèàëàí ñóì, Çàâõàí àéìãèéí
Óëèàñòàé, Àëäàðõààí ñóìàíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. ÀÄÐÀ ÒÁÁ íü ÕÀÀÍ áàíêòàé
õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýýã áàéãóóëæ, ͯÁÕÕºòºëáºðººñ íèéò 61 450 000 òºãðºãèéí
ñàíõ¿¿æèëò õèéæ, äàâõàðñàí òîîãîîð 10 îð÷èì ñàÿ.òºãðºãèéí çýýë îëãîîä áàéíà.
- À×ÈÄ Ãðóïïûí õ¿ðýýíä Áàÿíõîíãîð, Õºâñãºë àéìãèéí Áàÿíöàãààí, Òàðèàëûí
ñóìóóäàä Áàíê Áóñ Ñàíõ¿¿ãèéí Áàéãóóëëàãûã øèíýýð áàéãóóëæ, ä¿ðñèéí ñàíãèéí
äèéëýíõè õýñãèéã íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîòîéãîîð áàéãóóëæ àæèëëàæ áàéíà. ͯÁÕÕ-
ººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí 77 413 088 òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýñ ÁÁÑÁ-ûã áàéãóóëàõàä ä¿ðìèéí
ñàíãèéн á¿ðäýë, çàõèðãààíû çàðäëóóä áîëîí çýýë îëãîëòîíä òîäîðõîé õóâààðèàð
çàðöóóëñàí áîëíî.
123. Àæèëëàõ õ¿÷íèé á¿òýýìæ, çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõýä
îíöãîé àíõààðíà.
“Íèéãìèéí õàìãààëëûí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºð”-ººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýí
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë ñóðãàëòûí àðãà ç¿éí òºâ, îðîí íóòãèéí 6 á¿ñèéí àðãà ç¿éí òºâ,
õºäºëìºð ýðõëýëò ñóðãàëòûí 25 òºâä àæèëã¿é ÿäóó èðãýäýä çîðèóëñàí õºäºëìºð
ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýý ÿâóóëàõàä çîðèóëàí /Äîðíîä, Äàðõàí, Äîðíîãîâü, ªâºðõàíãàé,
Ìîíãîë Ñîëîíãîñûí êîëëåæ, Óâñûí ÌѯÒ-¿¿ä/ 纺âðèéí êîìúþòåð 8, pentium-4 êîìúþòåð
31, ëàçåð ïðèíòåð 7, õóâèëàã÷ 9, ñ¿ëæýýíèé óòàñ õàá 3, çóðàãò õºãæèì çýðýã òîíîã
òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëýõýä íèéò 480.787.1163 òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéãäñýí.
Óëààíáààòàðûí Òåõíèê òåõíîëîãèéí êîëëåæ, Áàðèëãûí êîëëåæ, Äóíäãîâü,
ªìíºãîâü, Ñýëýíãý, Òºâ, Íàëàéõûí ÌѯÒ-¿¿äýä áàðèëãûí ìóæààí çàñàë ÷èìýãëýë,
àâòîìàøèíû îíîøëîãîî,öàõèëãààí ãàãíóóðûí ìàñòåðèéí ãàçðûã çàñâàðëàõ, äàäëàãûí
áààçûã áèé áîëãîõ ÷èãëýëýýð 16.3 ñàÿ òºãðºãèéí áàðèëãûí çàñâàðûí àæèë, Õºäºëìºð
ýðëýëòèéí 40 áîëîâñðîëûí òºâººð àæèëëàõ ÅÁÑ-ûí Õºäºëìºðèéí êàáèíåòýä 4-7 ñàÿ
òºãðºãèéí áàðèëãà çàñâàðûí àæèë õèéãäëýý.
Ìýðãýæëèéí áîëîí àæ àõóé ýðõëýõ óð ÷àäâàðûí ñóðãàëòûí òîãòîëöîîã
á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë ñóðãàëòûí 6 á¿ñèéí òºâ, õºäºëìºð ýðõëýëò
ñóðãàëòûí 25, õºäºëìºð ýðõëýëò áîëîâñðîëûí 40 òºâ áàéãóóëàãäñàí áºãººä ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîë ñóðãàëòûí òºâèéí ñàíõ¿¿æèëò, á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò, ä¿ðìèéã ÍÕÕ-èéí
áîëîí ÁÑØÓ-û ñàéäûí õàìòàðñàí òóøààëààð øèéäâýðëýëýý.
Òºñëèéí õ¿ðýýíä Äàêóì ñóäàëãààíû àðãààð ÷àäàìæèíä ñóóðèëñàí ñóðãàëòûí 58
õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí ìýðãýæèë àðãà ç¿éí òºâèéí
äýðãýäýõ “Ìîäóëèéí ñàí”ä òºâëºðñºí áîëíî. 2006 îíä ìýðãýæèë îëãîõ áîëîí äàâòàí
ñóðãàëòàíä 22040 àæèëã¿é èðãýí ìýðãýæëèéí ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí áà òºð뺺ð íü àâ÷
¿çâýë 18140 íü øèíýýð ìýðãýæèë îëãîõ, 699 íü äàâòàí, 3201 íü óð ÷àäâàð îëãîõ
ñóðãàëòàíä òóñ òóñ õàìðàãäñàí áàéíà.
Ìýðãýæèëòýé àæèëòàíû ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã áàòàëãààæóóëàõ õºíäëºíãèéí
òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý
áàéãóóëàí Ìîíãîëûí òîãîî÷ íàðûí õîëáîî, Õóäàëäàà ýä õýðýãëýã÷äèéí òºâ õîðøîî, Äýä
á¿òöèéí àæèëòàíû ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ èíñòèòóòòýé õàìòðàí ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûí
øàëãàëòûã 5 ìýðãýæëýýð çîõèîí áàéãóóëëàà. 2006 îíû áàéäëààð íèéò 560 èðãýí óð
÷àäâàðûí øàëãàëòàä îðñîíîîñ 374 èðãýí òýíöýæ ìýðãýæëèéí áîëîí áàòàëãààæóóëàëòûí
ãýð÷èëãýý àâñàí áîëíî.
Ýðõèéí áè÷ãýýð ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûã Óëààíáààòàð
õîò, Äàðõàí-Óóë àéìãèéí õýìæýýíä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. 2006 îíû ýöñèéí áàéäëààð ýðõèéí
áè÷ãèéí ñóðãàëòàä 4900 õ¿í õàìðàãäàæ, 18930 ýðõèéí áè÷èã ò¿ãýýãäýí 174.6 ñàÿ òºãðºãèéí
ñàíõ¿¿æèëò õèéñýí áàéíà.Ýðõèéí áè÷ãèéã ò¿ãýýõ, ÿâöàä íü õÿíàëò òàâèõ àæëûã ÒÁÁ áîëîí
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
“Õºäºëìºð ýðõëýëèéã äýìæèõ òóõàé” õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëòººð
ôåðìåðèéí áîëîí àæ àõóé ýðõëýõ óð ÷àäâàðûí ñóðãàëòûã ºðãºæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã
íýìýãä¿¿ëñýíèé çýðýãöýý ñóðãàëòàä ìàë÷èí, àëáàí áóñ ñàëáàðò õºäºëìºð ýðõëýã÷ èðãýä
õàìðàãäàõ íºõöºëººð õàíãàãäñàí áàéíà. Óã ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõòàé õîëáîãäñîí
Çàñãèéí ãàçðûí æóðìûã áîëîâñðóóëàí áàòëóóëëàà. Ñóðãàëòûí ñàíõ¿¿æèëòèéí õóâààðüò
öààøèä àæ àõóé ýðõëýëòèéí ñóðãàëòàä çàðöóóëàõ õºðºíãèéã òîîöñîí.
Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíä 2006 îíû áàéäëààð Îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ
2.6 ñàÿ òºãðºã, Ãàäààäûí èðãýäèéí àæëûí áàéðíû òºëáºðèéí îðëîãîîð 6400.8 ñàÿ òºãðºã,
æèæèã çýýëèéí õ¿¿ãèéí îðëîãîîð 89.4 ñàÿ òºãðºã, Áèçíåñ èíêóáàòîð òºâ¿¿äèéí ººðèéí ¿éë
àæèëëàãààíû îðëîãî áîëîí áóñàä îðëîãîîð 20.5 ñàÿ òºãðºã, íèéò 6513.3 ñàÿ òºãðºãèéí
îðëîãî îðñîí áàéíà. Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíä 2006 îíä óëñûí òºñ⺺ñ õºðºíãº
õóâààðèëàãäààã¿é áàéíà.
124. Òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí äýðãýäýõ
õºäºëìºðèéí áèðæ, ìýäýýëëèéí òºâ¿¿äèéã áàãòààí îð÷èí ¿åèéí
ìýäýýëýë, õàðèëöààíû òåõíîëîãè á¿õèé ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áàéãóóëíà.
Õóâèéí áîëîí ÒÁÁ-ûí õºäºëìºðèéí áèðæ áàéãóóëàõ àæëûã äýìæèõ çîðèëãîîð
Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàâ. ̺í õóóëüä
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàíòàé õîëáîãäóóëàí õºäºëìºð çóó÷ëàëûí àëáûã á¿ðòãýõ æóðìûã
ÍÕÕ-èéí ñàéäûí 2006 îíû 52 òîîò òóøààëààð áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Õºäºëìºð ýðõëýëò, ñóðãàëòûí ¿éë÷èëãýýã îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ, ìýäýýëëèéí
íýãäñýí ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ çîðèëãîîð Labor.mn âýá ñàéòûã øèíýýð ¿¿ñãýí áàéãóóëæ
áàéíà.
“Èõ á¿òýýí áàéãóóëàëò-øèíý àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõ æèë”-èéí àæëûí õ¿ðýýíä
øèíýýð áèé áîëñîí àæëûí áàéðíû íýãäñýí ìýäýýëëèéã áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ
á¿ðýýð àâ÷ áàéõ çîðèëãîîð èíòåðíåò ìýäýýëëèéí õóóäàñ /forum/ àæèëëóóëíà.
125. ¯éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé äààòãàëûí ñàíãààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé çàðäëûã ãàðãàõ ýðõ ç¿éí
çîõèöóóëàëòûã áèé áîëãîíî.
Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí õóóëü áàòëàãäàõòàé
õîëáîãäóóëàí ¯éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé äààòãàëûí õóóëüä
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýíý. Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà,
ýð¿¿ë àõóéí õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ, ÕÇÄÕ-èéí ñàéäààð õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 12-íû ºäºð áàòëóóëààä, á¿õ ÿàìäààñ ñàíàë àâ÷, ñàíàëûã
íýãòãýí Çàñãèéí ãàçàðò îðóóëàõààð áýëòãýæ áàéíà. Õóóëèéí ýíýõ¿¿ òºñºëòýé
õîëáîãäóóëàí ¯éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íèé òýòãýâýð òýãýìæ,
íºõºí òºëáºðèéí òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí 5 äóãààð ç¿éëèéí 5.1.8-ä
“¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà
õýìæýýíèé çàðäàë” ãýñýí ç¿éë îðóóëààä áàéíà. ̺í Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà,
ýð¿¿ë àõóéí òóõàé õóóëèéí òºñºëä ÕÀÀÝÀ-í ñàíõ¿¿æèëòèéí àñóóäàë, óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé çàðäëûã 0.3-1.0 õóâèàð ãàðãàõ òàëààð òóñãàñàí áîëíî.
126. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë
àõóéí ìåíåæìåíòèéã íýâòð¿¿ëýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã àæèë
îëãîã÷èä áîëîí àæèëëàã÷äûí èäýâõòýé îðîëöîîòîéãîîð õýðýãæ¿¿ëíý.
32
Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåìèéã
íýâòð¿¿ëýõ çîðèëãîîð Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 75 äóãààð òîãòîîëîîð “Õºäºëìºðèéí
àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí îð÷íûã ñàéæðóóëàõ” ¯íäýñíèé õºòºëáºð /2005-2010/
áàòëàí óã õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºí㺠îðóóëàëò ñàíõ¿¿æèëòèéã æèë
á¿ð óëñûí òºñºâò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Ìåíåæìåíòèéí ñèñòåì íýâòð¿¿ëýõ àæëûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí, ̯ÝÕ,
ÌÀÎÝÍÕ-íû ñàíàëûã òóñãàí, Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí ¯íäýñíèé
õîðîîíû õóðëààð õýëýëö¿¿ëæ, ò¿¿íèé äàãóó ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåì
íýâòð¿¿ëýõ ÎÓÕÁ-ûí 2001 îíû óäèðäàìæèéã Ìîíãîëûí íºõöºëä íýâòð¿¿ëýõ óäèðäàìæ
ÕÀÀÝÀ-í ¯íäýñíèé õîðîîíû õóðëààð õýëýëö¿¿ëæ, 1500 øèðõýãèéã õýâë¿¿ëýí, àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãà, àéìàã, îðîí íóòàãò õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ÍÕÕß-íû
äýðãýä ÕÀÀÝÀ-í ìýäýýëëèéí òºâèéã øèíýýð íýýí àæèëëóóëæ áàéíà. Õºäºëìºðèéí
àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí îéëãîëò áîëîí Ìîíãîë óëñàä
õýðõýí íýâòð¿¿ëýõ òàëààð àíõíû óóëçàëò, ÿðèëöëàãûã ÎÓÕÁ-ûí äýìæëýã, Íèéãìèéí
ò¿íø¿¿ä, Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçðûí õºäºëìºðèéí áîëîí õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë
àõóéí óëñûí áàéöààã÷èä, çàðèì òîìîîõîí àæèë îëãîã÷äûí îðîëöîîòîéãîîð 2001 îíîîñ
ýõëýí çîõèîí áàéãóóëæ, õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí óäèðäëàãûí
ñèñòåì íýâòð¿¿ëýõ àæëûí õýñãèéã ÕÀÀÝÀ-í ¯íäýñíèé õîðîîíû õóðëààñ áàéãóóëàí
àæèëëàæ áàéíà.
̺í óã ñèñòåìèéí òàëààð ÎÓÕÁ-ûí óäèðäàìæ, õîëáîãäîõ ãàðûí àâëàãà
ìàòåðèàëûã îð÷óóëæ, õýâë¿¿ëýí äàâõàðäñàí òîîãîîð 230 ãàðóé àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà. Îäîîãîîð Áàãàíóóð ç¿¿í ºìíºä á¿ñèéí öàõèëãààí
ò¿ãýýõ ñ¿ëæýý òºðèéí ºì÷èò õóâüöààò êîìïàíè, Ýðäýíýò Óóëûí áàÿæóóëàõ ¿éëäâýð, 4
ä¿ãýýð öàõèëãààí ñòàíö çýðýã 100 ãàðóé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà óã ñèñòåìèéã
íýâòð¿¿ëýõ òàëààð ñàíàë èð¿¿ëñýíèé äàãóó ñóðãàã÷ áàãø áýëòãýõ àíõíû ñóðãàëòûã ̯ÝÕ,
ÌÀÎÝÍÕ, ÁÍÑÓ-ûí Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë àõóéí àñóóäàë õàðèóöñàí
àãåíòëàãèéí çºâëºõ ìýðãýæèëòýíòýé õàìòðàí 3 äóãààð ñàðààñ ýõëýí çîõèîí áàéãóóëæ, 40
ãàðóé àæ àõóéí íýãæèéí õîëáîãäîõ àæèëòíóóä, ÓÌÕÃ-ûí õºäºëìºðèéí áîëîí
õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë àõóéí óëñûí áàéöààã÷èä îðîëöîâ.
Ìåíåæìåíòèéí ñèñòåì íýâòð¿¿ëýõ àñóóäëààð Óóëûí áàÿæóóëàõ Ýðäýíýò
¿éëäâýð, “ÝÌÆÆ”ÕÊÊ, Õºäºëìºð õàìãààëàë õºäºë㺺í, “Øèíý÷ëýë XXI” íèéãýìëýãòýé
õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëàâ. ̺í Áàãàíóóð ç¿¿í á¿ñèéí öàõèëãààí äàìæóóëàõ
ñ¿ëæýý ÕÊ, Äóëààíû 4 öàõèëãààí ñòàíö, Áàãàíóóð ÕÊ çýðýã ãàçðóóäòàé ãýðýý áàéãóóëàí
àæèëëàæ áàéíà.
127. Ãàäààäàä õºäºëìºð ýðõëýã÷äèéí ýðõ, àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëàõ,
íèéãìèéí õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð õîëáîãäîõ õóóëü
òîãòîîìæèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. Òýäýíä òºðººñ ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé
õ¿ðòýýìæ, ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëæ çóó÷ëàõ ¿éë÷èëãýýíä òºðèéí
áàéãóóëëàãóóäûí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý.
“Àæèëëàõ õ¿÷ ãàäààäàä ãàðãàõ, ãàäààäààñ àæèëëàõ õ¿÷, ìýðãýæèëòýí àâàõ òóõàé
õóóëü”-èéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí ¿çýë áàðèìòëàëûí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ ÕÇÄÕ-èéí
ñàéä, ÍÕÕ-èéí ñàéäààð áàòëóóëààä áàéíà.
Ýíý õóóëèéí òºñºëä çóó÷ëàã÷ áàéãóóëëàãóóäûí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà, òýäãýýðò
òàâèãäàõ øààðäëàãûã ºíäºðæ¿¿ëýõ, õÿíàëò øàëãàëòûí áîëîí ñòàòèñòèê ìýäýýëëèéí
òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, íºãººòýéã¿¿ð òºðººñ çóó÷ëàã÷äàä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý,
äýìæëýãèéã ºðãºæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîéãîîð òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí á¿òýö çîõèîí
áàéãóóëàëò, õàìòûí àæèëëàãààã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, òýäãýýðèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ
àñóóäëóóäûã òóñãàñàí áîëíî.
ÎÓÕÁ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð 2005 îíä Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí
áàéãóóëñàí Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí äýýä õýìæýýíèé îëîí óëñûí ñåìèíàðûí äàãàëäàõ
àðãà õýìæýý áîëãîí ÎÓÕÁ-ààñ àâàõ äýìæëýãèéí òàëààð áîëîâñðóóëñàí ñàíàëä ãàäààä
õºäºëìºð ýðõëýëòèéí àñóóäëûã îðóóëààä áàéíà. Àæèëëàõ õ¿÷ ãàäààäàä ãàðãàõ ãàäààäààñ
àæèëëàõ õ¿÷ àâàõ òóõàé õóóëü”-èéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí ¿çýë áàðèìòëàëûí òàëààð
ÎÓÕÁ-ûí Æåíåâ, Áàíãêîêèéí Òîâ÷îîäûí çºâëºõ¿¿äòýé ñàíàë ñîëèëöîæ, õàìòðàí
àæèëëàæ áàéíà. Òóõàéëáàë “Àæèëëàõ õ¿÷ ãàäààäàä ãàðãàõ, ãàäààäààñ àæèëëàõ õ¿÷,
ìýðãýæèëòýí àâàõ òóõàé õóóëü”-èéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñëèéí ¿çýë áàðèìòëàëä
ÎÓÕÁ-ûí ñàíàëûã àâààä áàéíà.
128. Àæèëëàãñäàä ýðõýý õàìãààëóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, õºäºëìºðèéíõºº ¿ð
øèìèéã øóäàðãà õ¿ðòýõ áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëíý. ¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí
áîëîí àæèë îëãîã÷ ýçäèéí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí íèéãìèéí ò¿íøëýëèéí
õàðèëöààã õºãæ¿¿ëíý.
Çîõèñòîé õºäºëìºðèéí òºëºº ¿íäýñíèé òºëºâëºãººã ýöýñëýí õýëýëöýõ ãóðâàí
òàëò ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëæ, îðîëöîã÷èä áîëîí íèéãìèéí ò¿íøëýã÷ òàëóóäûí
ñàíàëûã òóñãàí Õºäºëìºð íèéãìèéí çºâøëèéí ãóðâàí òàëò ¿íäýñíèé õîðîîíû
õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí ñàéøààëãàæ, Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíû òýìäýãëýë ãàðãàñàí.
Òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëòèéí ÿâöûí òàëààðõè ÍÕÕß, ÌÀÎÝÍÕ, ̯ÝÕ-íû òàéëàíã
áýëòãýæ, íýãòãýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äýä òàíèëöóóëëàà. ̯ÝÕ-òîé õàìòðàí Çîõèñòîé
õºäºëìºðèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ¿íäýñíèé ñòðàòåãèòýé óÿëäóóëàõ,
ýíý ÷èãëýëýýð òóëãàìäàæ áóé àñóóäëóóäûí òàëààð ¯íäýñíèé ôîðóìûã çîõèîí áàéãóóëæ,
òºâ, îðîí íóòàã, ñàëáàðûí àæèë÷äûí áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷èä îðîëöñîí. Çîõèñòîé
õºäºëìºðèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí õ¿ðýýíä 2006 îíä àëáàí áà àëáàí áóñ ýäèéí çàñàãò
òîãòâîðòîé àìüæèðãàà, õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ, õºäºëìºð
ýðõýëæ áóé õ¿¿õä¿¿ä, ÕÁÈ-èéí õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ áîëîí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí
õºãæëèéí òºëºº íèéãìèéí ò¿íøëýëèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ çýðýã àñóóäëààð ÎÓÕÁ-ûí
Áýýæèíãèéí òîâ÷îîíîîñ 70.1 ìÿíãàí àì. äîëëàðûí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã àâàõààð
òîõèðîëöîæ, çàðèì ¿éë àæèëëàãààã ýõëýýä áàéíà.
ÎÓÕ-èéí 90 ä¿ãýýð ÷óóëãàí, ¯íäýñíèé Áàãà õóðëûí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð ÎÓÕÁ-ûí Æåíåâ, Áàíêîíãûí òîâ÷îîíû òºëººëºã÷èä Ìîíãîëûí íèéãìèéí
ò¿íøëýã÷ òàëóóäûí óäèðäëàãóóäòàé óóëçàæ “Íèéãìèéí ò¿íøëýëèéí ìåõàíèçìûã
áîëîâñðîíãóé áîëãîæ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ” òºñëèéã
-¯éëäâýð äýýðõ ìåíåæìåíòèéí ñóðãàëò
-Àæëûí áàéðàí äàõü ñóðãàëò
- Ãóðâàí òàëò õàðèëöààíû ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð “Ãóðâàí òàëò áîëîí
íèéãìèéí çºâøèëöëèéí ÷àäàâõè óð ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëñíýýð Ìîíãîë äàõü õóâèéí
õýâøëèéí á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ” íü òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñýí áîëíî.
2006 îíä ÎÓÕÁ-òàé õàìòàðñàí ¯íäýñíèé çºâëºãººíèéã ò¿íøëýã÷ òàëóóä áàðóóí
áîëîí ãîâèéí á¿ñýä çîõèîí áàéãóóëàâ. Óã çºâëºãººíººð îðîí íóòãèéí Õºäºëìºð íèéãìèéí
çºâøëèéí äýä õîðîî áàéãóóëæ, õàìòûí õýëýëöýýð õèéõ àðãà ç¿éí ñóðãàëò õàìòðàí çîõèîí
áàéãóóëàâ.
Õºäºëìºð, íèéãìèéí çºâøëèéí ãóðâàí òàëò 2005-2006 îíû óëñûí õýëýëöýýðèéã
38 àñóóäàëòàéãààð 2 æèëèéí õóãàöààòàéãààð áàéãóóëàâ.
Óã õýëýëöýýðò òàòâàðûí áàãö õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ çàìààð íýìýãäñýí
ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí õóâü õýìæýýã áóóðóóëæ 10 õóâüä õ¿ðãýõ, õ¿í àìûí îðëîãûí
àëáàí òàòâàðûí õºíãºëºëòèéí äîîä õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ 2005 îíä 60.000 òºãðºãò õ¿ðãýõ,
“40 000 îðîí ñóóö õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã õºäºëìºðèéí õàðèëöààòàé õîëáîîòîé
ýäèéí çàñãèéí àñóóäëóóä, õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýã óëñûí õýìæýýíèé äóíäàæ
öàëèíãèéí 50 õóâèàñ äýýø áàéëãàõ áîäëîãî áàðèìòàëæ, ºìíºõ îíû èíôëÿöèéí ò¿âøèíã
õàðãàëçàí øèíý÷ëýí òîãòîîõ, òºðèéí àëáàí õààã÷èä áîëîí òºñºâò áàéãóóëëàãàä
àæèëëàãñàäûí öàëèí õºëñ, òýòãýâýð òýòãýìæèéã 2005 îíä 10-ààñ äîîøã¿é õóâèàð, 2006
îíä 15-ààñ äîîøã¿é õóâèàð íýìýãä¿¿ëýõ, íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéí õóâü õýìæýýã
áóóðóóëæ 1995 îíîîñ ºìíº áà õîéíî òîãòîîãäñîí òýòãýâýð, òýòãýìæèéí çºð¿¿ã àðèëãàõ
àðãà õýìæýýã ¿å øàòòàéãààð àâàõ çýðýã õºäºëìºðèéí õàðèëöààíû öàëèí õºëñ, íèéãìèéí
õàìãààëëûí àñóóäëóóä òóñãàãäñàí áîëíî.
33
Óã õýëýëöýýðèéí õ¿ðýýíä òºñºâò áàéãóóëëàãàä àæèëëàãñàäûí öàëèíã 2006 îíä
30 õóâèàð íýìýãä¿¿ëñýí áºãººä òºñâèéí òîäîòãîëîîð òºðèéí àëáàí õààã÷èéí
óðàìøóóëàëä îëãîæ áàéñàí öàëèíãèéí ñàíãèéí 17.5 õóâèéã ¿íäñýí öàëèíä îðóóëàõ
øèéäâýð ãàðãóóëëàà.
Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãààñ îëãîõ òýòãýâðèéí õýìæýýã 2006 îíû 2 äóãààð
ñàðûí 1-íýýñ 32 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ 20480 òºãðºãò, 7 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ 26500 òºãðºãò
õ¿ðãýæ íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíä õàëàìæèéí ñàíä 4.0 òýðáóì òºãðºã, ”Õ¿¿õýä, ãýð á¿ëä
îëãîõ ìºíãºí òýòãýëýã, òóñëàìæèéí òóõàé õóóëü”-èéí äàãóó 12.8 ìÿíãàí ”Çàëóó ãýð á¿ë”-ä
îëãîõ 500.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí ìºíãºí òýòãýìæèä 3200.0 ñàÿ òºãðºã, 1046000 õ¿¿õäýä îëãîõ
”Õ¿¿õäèéí ìºí㺔-ä 8028.0 ñàÿ òºãðºã, øèíýýð ìýíäýëñýí 45.5 ìÿíãàí õ¿¿õäýä 4550.0 ñàÿ
òºãðºã çýðãèéí íèéãìèéí õàëàìæèéí àðãà õýìæýýí¿¿äèéí íýìýëò ñàíõ¿¿æèëòèéã 2006
îíû òºñâèéí òîäîòãîëä íýìæ òóñãàí õýðýãæ¿¿ëñýí áºãººä õî¸ð æèëèéí õóãàöààíä
áàéãóóëñàí óëñûí õýëýëöýýðèéã 2007 îíä òàëóóäûí òºëººëºã÷èä çºâøèëöºí ä¿ãíýíý.
129. Àëáàäëàãûí õºäºëìºðèéã óñòãàõ òóõàé îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí
áàéãóóëëàãûí õîëáîãäîõ êîíâåíöèä íýãäýí îðæ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà
õýìæýýã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëíý.
Àëáàäàí õºäºëìºðèéí òóõàé 29 ä¿ãýýð, Àëáàäàí õºäºëìºðèéã óñòãàõ òóõàé 105
äóãààð êîíâåíöèóäàä íýãäýí îðîõ àñóóäëûã Ãàäààä õýðãèéí ÿàìòàé õàìòðàí
áîëîâñðóóëæ, Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààí, ÓÈÕ-ûí õîëáîãäîõ áàéíãûí õîðîîäûí
õóðàëäààí, íýãäñýí ÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëñíýýð óã êîíâåíöèóäûã 2005 îíû 2 äóãààð
ñàðûí 24-íèé ºäðèéí Ìîíãîë Óëñûí õóóëèàð ñî¸ðõîí áàòàëæ, “Êîíâåíöèä íýãäýí
îðñîíòîé õîëáîãäóóëàí àâàõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé“ ÓÈÕ-ûí 21 òîîò òîãòîîëûã áàòëààä
áàéíà. Óã òîãòîîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä àëáàäàí õºäºëìºðèéí íºõöºë
áàéäàëòàé óÿëäóóëàí õîëáîãäîõ çàðèì õóóëü òîãòîîìæèä ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëûã
ñóäàëæ áàéíà. Óã êîíâåíöèóäûí õýðýãæèëòèéã ¿íäýñíèé õýìæýýíä õàíãàõ, ýíý ÷èãëýëýýð
îëîí óëñûí òóðøëàãà ñóäëàõ çîðèëãîîð Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí äýýä õýìæýýíèé
îëîí óëñûí ñåìèíàðûã ÎÓÕÁ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð 2005 îíä Óëààíáààòàð
õîòíîî çîõèîí áàéãóóëñàí.
130. Ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí
ýðýëò õýðýãöýýòýé óÿëäóóëàí àæ àõóéí íýãæèéí îðîëöîîòîé ¿íäýñíèé
ìýðãýæèëòýí, ìýðãýæèëòýé àæèë÷èä áýëòãýõ àæëûã õýòèéí òºëºâ ãàðãàí
õýðýãæ¿¿ëíý.
Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгааны Хөдөлмөр эрхлэлтийн
барометрийг 2004, 2005 оны байдлаар гаргаж хэвлүүлýâ. Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ
тухай хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу ìэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх
хэрэгцээний урьдчилсан тооцоог шинэчлэн боловсруулж байна. Хөдөлмөрийн зах
зээлийн эрэлтийн судалгааг өрхийн үйлдвэрлэл болон боловсруулах, санхүү,
мэдээллийн технологийн салбарын хүрээнд зохион байгуулсан.
Энэхүү судалгааны үр дүнгээр хөдөлмөр эрхлэлтийн баромертийг 2006 оны
байдлаар гаргаëàà. Хөдөлмөрийн зах зээлийн барометрийн судалгааны дүнгээр ойрын 1-
2 жилд судалгаанд хамрагдсан салбаруудаар ажиллах хүчний эрэлтийг тооцон гаргасан.
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí òîîí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í áîëîí îðîí íóòãèéí
ÕÕ¯Õ-ýýñ èð¿¿ëñýí ñóðãàëòûí õýðýãöýýíèé çàõèàëãàä òóëãóóðëàí 2006 îíä ìýðãýæëèéí
ñóðãàëòààð áýëòãýõ ìýðãýæèëòýé àæèë÷äûí òîîíû äýýä õýìæýý, õºðºíãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí
õóâààðèéã îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðã¿¿ëñýí áà ýíýõ¿¿ õóâààðü, õýðýãöýýíèé
òîîöîîíä íèéö¿¿ëýí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
“Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé” õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð
ñóðãàëòûã õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ñóäàëãààíä òóëãóóðëàí àæèë îëãîã÷äûí õýðýãöýý,
çàõèàëãà, ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð çîõèîí áàéãóóëàõààð òîäîðõîéëñîí áàéíà.
“Æóðàì áàòëàõ òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 166 äóãààð òîãòîîë, “Æóðàì
áàòëàõ òóõàé” ÍÕÕ-èéí ñàéäûí 2006 îíû 52, 78 äóãààð òóøààë õîëáîãäîõ æóðìûã
õýðýãæ¿¿ëæ “Òåõíèêèéí áîëîí áàðèëãûí ºðãºí ìýðãýæèë õóäàëäàà, æèæèã ¿éëäâýðëýë
¿éë÷èëãýý, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë, ýð÷èì õ¿÷, óóë óóðõàé, õºäºº àæ àõóéí ìýðãýæëèéí
÷èãëýëýýð “Ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûã ãýðýý çàõèàëãûí ¿íäñýí äýýð çîõèîí áàéãóóëàõ
ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã øàëãàðóóëàõ áèò¿¿ìæèëñýí òåíäåð”-èéí äàãóó íèéò 24
ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãà øàëãàðñíû èõýíõ íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä ýðýëòòýé
áàéãàà áàðèëãûí ñàëáàðûí òîìîîõîí ¿éëäâýð àæ àõóéí ãàçðûí äýðãýäýõ ìóæààí, çàñàë
÷èìýãëýë, ºðëºã÷, óãñðàã÷, áåòîí àðìàòóð, öàõèëãààí, ñàíòåõíèê, ãàãíóóðûí 10
áàéãóóëëàãà, áóñàä íü æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë ýðõëýõ ÷èãëýëèéí 14 áàéãóóëëàãà “ýðõèéí
áè÷èã”-èéí äàãóó ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Орон нутгийн ХХҮХ-үүдээс 2006 оны сургалтын хэрэгцээг авч нэгтгэн судалсны
үндсэн äýýð мэргэжлийн сургалтын төрлүүдэд тодорхой тооны хязгаарлалт,
санхүүжилтийн хуваарийг батлан мөрдүүлж байна.
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä ýðýëò õýðýãöýý èõòýé áàéãàà “Áàðèëãûí ñàëáàðûí
ìýðãýæèëòýé àæèëòàí áýëòãýõ òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí
2006 îíû 119 òîîò òîãòîîëîîð ãàð÷ Ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí çàãâàð òºâèéã áàéãóóëàõààð
àæèëëàæ áàéíà
Çàñãèéí ãàçðààñ “Áàðèëãûí ñàëáàðûí ìýðãýæèëòýé àæèëòàí áýëòãýõ, ñóðãàëòûí
îð÷èíã ñàéæðóóëàõ òóõàé” òîãòîîë ãàðãàâ. Óã òîãòîîëûí äàãóó ÁÕÁ-ûí ñàéäûí 2006 îíû
203 äóãààð òóøààë ãàð÷, áàðèëãûí ñàëáàðûí ìýðãýæèëòýé àæèëòàí áýëòãýõ ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûã øàëãàðóóëæ, áàðèëãûí ñàëáàðûí ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ
òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí
ñóäàëãàà ÷óõàë ¿¿ðýãòýé ãýæ ¿çýí, îéðûí 5 æèëèéí ñóäàëãààã 2007 îíîîñ õèéõýýð
øèéäâýðëýæ, ñóðàõ áè÷èã, ñóðãàëòûí ìàòåðèàë íü òåõíèê, òåõíîëîãèéí õºãæëèéí øèíý
íºõöºë, áàéäàë, àæèë îëãîã÷ áîëîí çàõèàëàã÷äûí òàâèõ øààðäëàãààñ ¿ëýìæ õîöîð÷
áàéãààã àíõààð÷, áàðèëãûí ºðãºí ìýðãýæëýýð ñóðãàëòûí ìîäóëûí ãàðûí àâëàãà çîõèîæ,
õýâëýëòýä îðóóëàõààð áýëòãýýä áàéíà.
Õ¿í àìûã îðîí ñóóöààð õàíãàõ, “40000 îðîí ñóóö” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä
õºäºº îðîí íóòàãò áàðèëãûí ºðãºí ìýðãýæëýýð ìýðýãæèëòýé àæèë÷èä øààðäëàãàòàé
áàéãààã õàðãàëçàí îðîí íóòãèéí ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ñóðãàëòûí îð÷èíã
ñàéæðóóëàõ, øèíý øàòàíä ãàðãàõ çîðèëãîîð îðîí íóòãèéí Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò,
¿éëäâýðëýëèéí òºâ, áàðèëãûí êîìïàíèéí äýðãýäýõ ñóðãàëòûí òºâèéí äàäëàãûí ãàçðûã
îð÷èí ¿åèéí òîíîã òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëýýð õàíãàõ, øèíý÷ëýõýýð ñàíõ¿¿æèëòèéí
àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýâ.
Õºäºëìºð ýðõëýýã¿é çàëóó÷óóä, íàñàíä õ¿ðýã÷äýä ìýðãýæëèéí ÷èã áàðèìæàà
îëãîõ àëáàí áóñ ñóðãàëòûí Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû 1,0 ñàÿ àì. äîëëàðûí áóöàëòã¿é
òóñëàìæèéí òºñºë õýðýãæèæ ýõëýýä áàéíà. Óã òºñ뺺ð áàðèëãûí ñàëáàðûí ìýðãýæèëòýé
àæèëòàí áýëòãýõ 7 òºâèéã áàéãóóëàí, ñóðãàëòûí îð÷èíã îð÷èí ¿åèéí òåõíèê õýðýãñëýýð
øèíý÷èëæ, çàãâàð òºâèéã áàéãóóëàí, áàðèëãûí 20 êîìïàíèòàé õàìòðàí àæèëëàõ,
¿éëäâýðëýëèéí äàäëàãûí 50 ñóðàã÷, áàãøèéã øèíý õºòºëáºðººð ñóðãàõ, õºäºëìºð
ýðõëýýã¿é 2500 èðãýíèéã ñóðãàæ, àæëûí áàéðàíä äàäëàãàæóóëàõ, òºãñºã÷äèéí 60 õóâèéã
òîãòìîë àæëûí áàéðààð õàíãàõààð òºëºâëºí àæèëëàæ áàéíà.
Ñàëáàðûí ìýðãýæèëòýí, ìýðãýæèëòýé àæèë÷èä áýëòãýõ õýòèéí òºëºâ
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéã ÁÕÁ-ûí ñàéä, ÁÑØÓ-íû ñàéä, ÍÕÕ-èéí ñàéäûí õàìòàðñàí
172/361/103 äóãààð òóøààëààð áàòëóóëàí àæèëëàæ, ýõíèé òºñëèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
131. Àëáàí áóñ õºäºëìºð ýðõëýëòèéí òàëààð áàðèìòëàõ òºðèéí áîäëîãûã
áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëíý.
“Òºðººñ àëáàí áóñ õºäºëìºð ýðõëýëòèéí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî áàòëàõ
òóõàé” ÓÈÕ-ûí 2006 îíû 01 òîîò òîãòîîëûã ãàðãóóëàâ. Áîäëîãûí ýõíèé øàò áóþó 2006-
2008 îíóóäàä õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ, õàìòðàí àæèëëàõ òàëààð
ÿàìä, àãåíòëàã, íèéãìèéí ò¿íøëýã÷ òàëóóä, îëîí óëñûí òºñºë, õºòºëáºðèéí
áàéãóóëëàãóóäàä àëáàí áè÷èã õ¿ðã¿¿ëëýý. Áîäëîãî, Çàñãèéí ãàçðûí òºëºâëºãººíèé
òºñëèéã ýõíèé øàòàíä õýðýãæ¿¿ëýõýä òåõíèê, àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã
òîäîðõîéëîí ÎÓÕÁ-ä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ÎÓÕÁ-ûí “Àëáàí áóñ ýäèéí çàñàã,
ÿäóóðàë, õºäºëìºð ýðõëýëò” òºñëèéí ýöñèéí ¿íýëãýýã õèéëã¿¿ëæ, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð
ä¿íãèéí òàëààð ¿íäýñíèé õýìæýýíä áà Ç¿¿í ºìíºä Àçèéí äýä á¿ñèéí ò¿âøèíä Áàíãêîê
õîòíîî òàéëàãíàñàí áîëíî.
132. Õîðøîî, íºõºðëºë áàéãóóëàõ, õàìòûí õºäºëìºð, àæ àõóé ýðõëýõ óð
÷àäâàðûí ñóðãàëò ÿâóóëàõ, çýýë, òóñëàìæ çýðýã õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðýýð
34
äýìæèõ çàìààð èðãýäèéã àæëûí áàéðààð áîëîí ºðõèéí îðëîãûã
íýìýãä¿¿ëýõýä òóñàëíà.
Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä Çàñãèéí ãàçðûí 2006
îíû 166 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí “Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãààñ æèæèã çýýë
îëãîõ, çýýëèéí õ¿¿ íºõºí òºëºõ æóðàì”-ûí äàãóó áàíê, áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãóóäààð äàìæóóëàí æèæèã çýýë îëãîæ áàéíà.
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí áàéäëààð ºññºí ä¿íãýýð Ãîëîìò, Õàñ, Ìîíãîë
Øóóäàí, Àíîä, Êàïèòàë, ÕÀÀÍ áàíêóóä, Ñèòè ñàí, Òîä ñàíàà, Ýðõýñ ñàí, Èíâåñò Êðåäèò,
Êàïìîí, Àêòèâ Èíâåñò, Èðýýä¿é Èíâåñò, Ôèí Èíâåñò, ̺íõ-Àðèëæàà, Ìîí-Àðâèñ ñàí,
Àæèëã¿éäëèéã Áóóðóóëàõàä Òóñëàõ ñàí, Äýâæ ñàí, Ìàñòåð Èíâåñò, Öýöýðëýã-Àð çýðýã
áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäààð äàìæóóëàí 777 èðãýí, 113 àæ àõóéí íýãæ, 15 ºðõ,
45 ìàë÷èí ºðõ¿¿äèéí á¿ëýã, 135 ìàë÷èí, 889 àëáàí áóñ õºäºëìºð ýðõëýã÷, 440 àæèëã¿é
èðãýíä 3537.9 ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéã îëãîñíû ¿ð ä¿íä 7159 õ¿í àæëûí áàéðààð õàíãàãäñàí
áàéíà.
Îëîí Óëñûí Õºäºëìºðèéí Áàéãóóëëàãûí “Áèçíåñýý ýõýë, áèçíåñýý õºãæ¿¿ë”
ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã àøèãëàí õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷äýä àæ àõóé ýðõëýõ
ñóðãàëòûã 2005 îíîîñ çîõèîí áàéãóóëæ ýõýëñýí áºãººä 2005 îíä 1190 õ¿í ñóðàëöàæ, 41
øèíý àæëûí áàéð áèé áîëñîí áàéíà. 2006 îíû áàéäëààð 310 õ¿íä òóñ ñóðãàëòûã ÿâóóëæ
13 õ¿íä øèíý àæëûí áàéð áèé áîëñîí áàéíà
“Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé õóóëü”-ä ìàë÷èä, õóâèàðàà õºäºëìºð
ýðõëýã÷äèéã õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ àñóóäëààð íýìýëò,
ººð÷ëºëò îðóóëæ áàòëóóëñàí.
ÎÓÕÁ-ààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Àëáàí áóñ ýäèéí çàñàã, ÿäóóðàë, õºäºëìºð ýðõëýëò”
òºñëèéí õ¿ðýýíä ìàë÷äûí àæ àõóé ýðõëýëòèéã äýìæèõ ÷èãëýëýýð ðàäèîãèéí öóâðàë
õè÷ýýëèéã áýëòãýí, ªìíºãîâü, Äàðõàí-Óóë àéìãóóäûí FM ðàäèîãîîð íýâòð¿¿ëæ áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí óã òºñëèéí õ¿ðýýíä Òºâ àéìãèéí Áàòñ¿ìáýð, Æàðãàëàíò ñóìäàä ìàë÷èä,
òàðèàëàí÷äûí áèçíåñèéí ìýäëýã, àæ àõóé ýðõëýõ óð ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð
“Áèçíåñýý ýõýë, áèçíåñýý õºãæ¿¿ë”, “Æåíäåð áà áèçíåñ ýðõëýëò” çýðýã ÎÓÕÁ-ûí
ñóðãàëòûí õºòºëáºð¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëñýí. Öààøèä ýäãýýð ñóðãàëòûí õºòºëáºð¿¿äèéí
¿íäýñíèé ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
Àæ àõóé ýðõëýõ áîëîí òîäîðõîé ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòàä
õàìðàãäàí õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýõ, ¿éë àæèëëàãààãàà ºðãºòãºõ õ¿ñýëòýý ãàðãàæ,
õºäºëìºð ýðõëýëòèéí àëáàòàé àæëûí áàéð áèé áîëãîõ ãýðýý áàéãóóëñàí àæèëã¿é èðãýí,
ìàë÷èí, àëáàí áóñ ñàëáàðò õºäºëìºð ýðõëýã÷äýä ÕÝÄÑàíãààñ æèæèã çýýëèéã íýã æèë
õ¿ðòýë õóãàöààãààð îëãîõ áºãººä ò¿¿íèé äýýä õýìæýý íü 10.0 /àðâàí/ ñàÿ òºãðºã õ¿ðòýë,
õ¿¿ íü áàíê áà áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûã ñîíãîí øàëãàðóóëàõàä çàðëàãäñàí
õ¿¿ãèéí äîîä õýìæýýíýýñ õýòðýõã¿é áàéõààð Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé õóóëüä
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëñàí.
¯éëäâýð, õóäàëäààíû ÿàì, Óëààíáààòàð õîòûí Çàõèðàã÷èéí àæëûí àëáàíû
õîîðîíä áàéãóóëñàí ¯éëäâýð, õóäàëäààíû ñàëáàðûí áîäëîãî, çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ
òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ ñàíàìæ áè÷èã”-èéí äàãóó ßïîí óëñûí ÝÑß-íä “ªâñíèé ¿íäýñ”
òºñëèéí õ¿ðýýíä Íèéñëýëèéí çàõûí ä¿¿ðýãò Áèçíåñ èíêóáàòîð áàéãóóëàõ ñàíàëûã òàâèàä
áàéãàà áîëíî.
Ìàë÷äûí á¿ëýã, õîðøîî, íºõºðëºë çýðýã õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà àëáàí áóñ
õýëáýð¿¿äèéã äýìæèõ çîðèëãîîð Äýëõèéí áàíêíààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Òîãòâîðòîé
àìüæèðãààã äýìæèõ”, ͯÁ-ûí “Áýë÷ýýðèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò”, Øâåéöàðûí Çàñãèéí
ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Íîãîîí àëò” òºñºë, պ人 àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ Îëîí Óëñûí
ñàíãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Õºäººãèéí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä 2004-
2005 îíä íèéò 450 ãàðóé ìàë÷äûí á¿ëýã, õîðøîîäîä õóäàã óñò öýã øèíýýð ãàðãàõ,
çàñâàðëàõ àæèë õèéæ, ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé ýðõëýõ, áýë÷ýýðèéã ñàéæðóóëàõ, íºõºí
ñýðãýýõ, õàøèæ õàìãààëàõ, ìàë àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ æèæèã äóíä
¿éëäâýðëýë ýðõëýõýä íü çîðèóëàí íèéò 340 ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéí áàãà õ¿¿òýé æèæèã çýýë
îëãîîä áàéíà.
̺í ìàë÷äûí á¿ëýã, õîðøîî, íºõºðëºëèéí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ, ìàòåðèàëëàã
áààç, òåõíèê òåõíîëîãèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð 2004-2005 îíä íèéò 840.0 ãàðóé ñàÿ
òºãðºãèéí ¿íý á¿õèé 236 áàãà îâðûí òðàêòîð, õàäëàí, òàðèàëàíãèéí äàãàëäàõ òîíîã
òºõººðºìæ, 7.5 ìÿíãàí ãà áýë÷ýýðèéã õàøèõ õàøàà, òîð çýðãèéã õºíãºëºëòòýé ¿íýýð áîëîí
áóöàëòã¿é õýëáýðýýð îëãîâ.
ͯÁ-ûí ÕÕÃàçàðòàé õàìòðàí 2006 îíîîñ “Ìàë÷äûí á¿ëãèéí ñóäàëãàà” ãýñýí
áîãèíî õóãàöààíû òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ, óëñûí õýìæýýíä àæèëëàæ áàéãàà ìàë÷äûí
á¿ëã¿¿äèéí òîî, ¿éë àæèëëàãààíû òºðºë, õàìðàõ õ¿ðýý çýðãèéã òîãòîîí òýäãýýðèéã
öààøèä ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòàä îðóóëàõ ÷èãëýëýýð õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýã àâ÷ áàéíà.
2006 îíû áàéäëààð ãàäààäûí òºñëèéí äýìæëýã, ìàë÷äûí ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãààð 19 àéìàãò
ìàë÷äûí á¿ëýã 1953, õîðøîî 209, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà 353 áàéãóóëàãäàí àæèëëàæ
áàéíà.
“Àóäèòûí òóõàé” õóóëèéí òºñºëä ”Õîðøîîíû ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä õèéõ
àóäèòûã àóäèòûí ýðõ á¿õèé õîðøîî ã¿éöýòãýíý” ãýñýí çààëò îðóóëàí Çàñãèéí ãàçðûí
õóðàëäààíààð õýëýëöýýä Óëñûí Èõ Õóðàëä îðóóëàõàä áýëýí áîëîîä áàéíà.
Ãóðàâ. ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ
Ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð äàõü òîãòâîðæèëòûã áàòàòãàí õóâèéí
õýâøèë, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëä òóëãóóðëàñàí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã ã¿íçãèéð¿¿ëæ
ýêñïîðò, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã
õàíãàíà.
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí õóðäöûã æèëä 6 õóâèàñ äîîøã¿é áàéëãàõ
çîðèëãîîð äàðààõü áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý:
- Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàíà.
- Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûã áýõæ¿¿ëíý.
- Õóâü÷ëàëûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ, ãàçàð áîëîí õºðºíãèéí ýäèéí çàñãèéí ¿ð íºëººã
íýìýãä¿¿ëíý.
- ¯éëäâýðëýë, õºäºº àæ àõóé, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûã äýìæèæ, ýêñïîðòûã
íýìýãä¿¿ëíý.
- Õºðºí㺠îðóóëàëòûã õàìãààëñàí íàéäâàðòàé îð÷èíã áèé áîëãîíî.
- Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëººëºõ¿éö äýä á¿òöèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëíý.
- Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõàä ÷èãëýñýí øèíý ÷àäàâõèéã áèé áîëãîíî.
- Ãàäààä õóäàëäààíû èäýâõòýé áîäëîãîîð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæèíý.
1. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ õ¿ðýýíä:
133. Èíôëÿöèéí ò¿âøèíã íýã îðîíòîé òîîíä áàéëãàíà.
2006 оны хувьд инфляцийн түвшин 6.0 хувь байна. Энэ нь Засгийн газрын
мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсанаар инфляцийн түвшинг нэг оронтой тоонд багтаах зорилт
хэрэгжиж буйг харуулж байна.
Засгийн газраас “Экспортын өрөөсгөл бүтцийг өөрчлөхөд чиглэсэн гадаад
худалдааны бодлого”-ыг хэрэгжүүлэх зорилт дэвшүүлэн ажиллаж байна.
2005 онд Гадаад худалдааны нийт бараа гүйлгээнд экспортын эзлэх хувийн жин
2004 онтой харьцуулáал 195.1 мян. ам. доллар буюу 22.4 хувиар, 2006 оны эхний 5
сарын байдлаар 166.4 мян.ам доллар буюу 56.9 хувиар тус тус өсч, гадаад худалдааны
тэнцэл эерэг үзүүлэлттэй гарсан нь инфляцийн төвшинг бууруулахад тодорхой
хэмжээгээр нөлөөлөв.
2006 оны эхний 10 сарын байдлаар гадаад худалдааны нийт бараа эргэлтийн
хэмжээ 2005 онтой харьцуулахад 39.1 хувиар, түүний дотор экспорт 52.7 хувь, импорт
27.7 хувиар тус тус өсч, нийт бараа эргэлт 2 тэрбум 403.4 сая ам.доллар, үүнээс экспорт
1 тэрбум 204.3 сая, импорт 1 тэрбум 199.1 сая ам. долларт хүрч гадаад худалдааны
тэнцэл анх удаа 5.2 сая ам.долларын ашигтай гарсан нь инфляцийн т¿вшинг
бууруулахад тодорхой хэмжээгээр нөлөөлөв.
35
134. Óëñûí âàëþòûí íººöèéã ýðñäýëä îðîõîîñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâíà.
Ãàäààä âàëþòûí öýâýð íººöèéã èìïîðòûí áàðààíû 17-ãîîñ äîîøã¿é
äîëîî õîíîãèéí õýðýãöýýã õàíãàõ õýìæýýíä õ¿ðãýõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.
Монголбанкны валютын газраас гадаад валютын нөөцийг байршуулах гадаадын
банк санхүүгийн байгууллагуудын жагсаалт, тэдгээрт олгох лимитүүдийг улирал бүр
шинэчлэн баталж, мөрдөж байна. Мөн гадаадын хөндлөнгийн хяналтын байгууллага
болох “KRMG” аудитын компанитай гэрээ байгуулж, гадаад валютын нөөцийн байдалд
тусгайлан хяналт, шалгалт хийлгэсэн байна.
Гадаад валютын цэвэр албан нөөц 687.3 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ манай улсын
импортын барааны 24.1 долоо хоногийн хэрэгцээг хангахуйц болж нэмэгдсэн байна.
Гадаад худалдааны тэнцэл эерэг үзүүлэлттэй гарсан нь улсын валютын
нөөцийг нэмэгдүүлэхэд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлөх хүчин зүйл болж байна.
Монгол Улс Европын Холбооны гадаад худалдааны хөнгөлөлтийн GSP системд
2005 оны 7 дугаар сараас эхлэн хамрагдаж, 7200 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг
гаалийн татваргүй Европын зах зээлд гаргах эрхтэй болсон юм. Энэ хөнгөлөлтөд
үргэлжлүүлэн хамрагдах өргөдлийг 2005 оны 9 дүгээр сард Европын Комисст хүргүүлсэн
бөгөөд эхний ээлжинд 2006-2008 онд, улмаар 2015 он хүртэл эдлэх боломжтой болсон.
Энэ хөнгөлөлт хэрэгжиж эхэлсний дараах 3 сарын байдлаас үзэхэд манай улс 64.1 сая
ам. долларын бараа, бүтээгдэхүүнийг Европын Холбоонд экспортлосны тал хувь нь буюу
32.7 сая ам. долларын бараа, бүтээгдэхүүн GSP хөнгөлөлт эдэлж эхэлсэн байна. Энэ
хугацаанд Европын Холбоотой хийсэн худалдааны дийлэнх нь Итали, Их Британи,
Герман, Нидерланд, Бельги Улсад ногдож байгаа бөгөөд зөвхөн Бельги Улсад гэхэд
520.0 мянган ам.долларын бүтээгдэхүүн экспортлосон нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 10
гаруй дахин өсчээ. Мөн ХБНГУ-д 5.3 сая ам.долларын сүлжмэл эдлэл гаргасан нь өмнөх
оны мөн үеийнхээс 2 дахин өссөн байна. Түүнчлэн 2005 оноос цайр, нүүрс, төмрийн
хүдэр зэрэг экспортын шинэ эх үүсвэр нэмэгдсэн болно. 2005-2006 онд 128.9 мянган тн
цайр, 4478 мянган тн нүүрс, 53.4 мянган тн төмрийн хүдэр экспортлов.
Самрын чөмөг, тос үйлдвэрлэж экспортлох чиглэлээр шинээр байгуулагдах
үйлдвэрүүдийг дэмжих зорилгоор түүхий эдийн экспортыг хориглож, хил, гааль дээр
хураагдсан түүхий эдийг үйлдвэрт нийлүүлэх талаар холбогдох байгууллагуудтай
хамтран ажиллаж байна.
135. Òºñâèéí çàðöóóëàëòûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëæ, òºñâèéí íèéò àëäàãäëûã
äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 3 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ çàìààð ýäèéí
çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàíà.
2005 оны төсвийн гүйцэтгэлийг ТБУСТХ-èéн дагуу гаргаж, Үндэсний аудитын
газраар дүгнэлт гаргуулан УИХ-аар батлуулсан. Зàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿ãèéí óäèðäëàãûí
íýãäñýí ñ¿ëæýýã хэрэгжүүлснээр төсөв 2006 оны 12 сарын байдлаар урьдчилсан
гүйцэтгэлээр 124.5 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарч байна.
Төсвийн сахилга батыг сайжруулах, төсвийг зориулалтын дагуу зарцуулах, өр
төлбөр үүсэхгүй байх зорилгоор Сангийн сайдын 2005 оны 351-р тоот тушаалаар
“Амлалтын бүртгэлийн үйл ажиллагааны тухай журам”-ыг батàлж, орон нутгийн төрийн
сангууд болон төсвийн байгууллагуудад мөрдөж эхэлсэн.
Төсвийн байгууллагуудын бараа үйлчилгээ худалдан авах зорилгоор 2006 онд
9.9 тэрбум төгрөгийн 2956 худалдан авалтын гэрээ, захиалгын хуудсыг үндэслэн нөөц
үүсгэн “амлалтын бүртгэл” хөтөлж, бүртгэх ажлыг зохион байгуулсан.
Төсвийн зарцуулалтад тавих хяналтыг тогтмолжуулж, 2006 онд Тºñâèéí
åðºíõèéëºí çàõèðàã÷èéн улирал бүрийн санхүүгийн тайланг шалган хүлээн авч, төсөвт
байгууллагуудын өрийг өмнөх оны гүйцэтгэлээс бууруулахад анхааран ажиллàëаа. 2005
оны эцсийн байдлаар нийт 4.8 тэрбум төгрөгийн өртэй гарсныг 2006 онд барагдуулах
талаар анхаарч ажиллан Сангийн сайдын 189, 195, 298, 433 тоот тушаалуудын дагуу
эрүүл мэндийн салбарт үүссэн 328.6 сая төгрөгийн өр төлбөрийг Эрүүл мэндийн сайдын
төсвийн багцад татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн эх үүсвэрээс, Боловсролын салбарын
777.4 сая төгрөгийн, Эрүүл мэндийн салбарын 367.2 сая төгрөгийн өр төлбөрийг урьд
оны өр барагдуулах зардлаас, бусад сайдын багцын 453.3 сая төгрөгийн өр төлбөрийг
өмнөх оны хэмнэлт болон давсан орлогоос санхүүжүүлсний дүнд 2006 оны 12-р сарын
гүйцэтгэлийн мэдээгээр 4.4 тэрбум төгрөг болж өмнөх оны мөн үеэс 0.4 тэрбум төгрөгөөр
буурсан байна. Мөн өмнөх онд үүссэн авлагыг барагдуулах талаар ТЕЗ болон төсөвт
байгууллагуудын дарга нарт холбогдох үүрэг даалгавар өгч ажилласны үр дүнд өмнөх
оноос 0.3 тэрбум төгрөгөөр буурсан байна.
Төсвийн байгууллагын удирдлага санхүүжилтийн тухай хуулийн äàãóó Засгийн
газрын 2005 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайланг УИХ-д танилцуулсан.
Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр худалдан авах áараа, ажил,
үйлчилгээний гүйцэтгэгч сонгох журмын тухай хуулийг улам боловсронгуй болгон УИХ-
аар батлуулæ 2006 оны 02-р сарын 01-нээс эхлэн мөрдөж эхэлсэн.
Худалдан авах ажиллагааны бодлого зохицуулалтын газрын хувьд хуулийн
хэрэгжилтийг хангах талаар дараахü арга хэмжээг авч ажиллаж байна.
1. “Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ
худалдан авах тухай” хууль хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан УИХ-ын 73 дугаар тогтоолыг
үндэслэн “Худалдан авах ажиллагааны журмыг сонгоход мөрдөх босго үнэ тогтоох
”Засгийн газрын тогтоолын төслийг боловсруулан 2006 оны 2 дугаар сарын 15-ны өдрийн
Засгийн газрын 22 дугаар тогтоолоор батлууллаа. Уг тогтоолоор худалдан авах
ажиллагааны журмын бараа, ажил, үйлчилгээний хàрьцуулалтын аргаар худалдан авч
болох төсөвт өртөг, тендер шалгаруулалтгүй шууд худалдан авч болох төсөвт өртөг,
зөвлөх сонгох бага үнийн аргыг хэрэглэж болох төсөвт өртөг, ТАЭТЗБ зөвшөөрөл олгох
төсөвт өртөг, вэб хуудсанд тендерийн урилга мэдээлэх төсөвт өртөг тус тус батлагдсан.
2. Хуулиар захиалагч байгууллага худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулах
ажилтнуудын мэргэжлийн чадвар, мэргэшсэн байдлыг сайжруулах шаардлага тавигдаж
байгаатай холбогдуулан захиалагч байгууллагад хуулийг хэрэгжүүлэх боловсон хүчний
үндсэн чадавхийг бүрдүүлэх, мэргэшүүлэхэд туслалцаа үзүүлэх зорилго бүхий “Худалдан
авах ажиллагааны анхан шатны сургалт зохион байгуулж, сертификат олгох түр журам”-
ыг Сангийн сайдын 2006 оны 01-р сарын 19-ний өдрийн 24 тоот тушаалаар батàллаа.
3. Хуулийн дагуу бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах ажиллагааг зохион
байгуулах, төлөвлөх, тайлагнах, хяналт тавих, харилцааг зохицуулах, үүнтэй
холбогдуулж захиалагч байгууллагуудын мөрдөх нийтлэг стандарт, аргачлал, хэм
хэмжээг хангах зорилгоор “Худалдан авах ажиллагаанд баримтлах тусгай журам” /5 дэд
бүлэг 41 зүйл заалттай/ боловсруулж Сангийн сайдын 22 тушаалаар батлуулсан боловч
Хууль зүйн яамнаас бүх нийтээр дагаж мөрдөх зөвшөөрөл олгогдоогүй тул Сангийн
сайдын 2006 оны 03 дугаар сарын 27-ны өдрийн 103 тушаалаар түүнийг хүчингүйд
тооцсон.
4. Төрөөс худалдан авч буй бараа, ажил, үйлчилгээний гүйцэтгэгчийг сонгох
тендер шалгаруулалтын мэдээллийг Засгийн газрын худалдан авах ажиллагааны цахим
сүлжээгээр дамжуулан ил тод, шуурхай мэдээлэх, түүнд тавих олон нийтийн хяналтыг
сайжруулах, Засгийн газрын худалдан авах ажиллагаанд шударга өрсөлдөөн, үр ашигтай
байдлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор “Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа,
ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай” õуулийн 21.4 дэх хэсэг, Засгийн газрын “Босго үнэ
батлах тухай” 2006 оны 22 дугаар тогтоолыг үндэслэн Сангийн сайдын 55 тоот
тушаалаар “Цахим сүлжээнд тендерийн зар, үр дүнг зарлан мэдээлэх тухай” журмыг
батàллаа.
5. ”Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр худалдан авах бараа, ажил,
үйлчилгээ худалдан авах тухай” хуулийн 55 зүйлд захиалагч байгууллагын хэрэгжүүлж
буй худалдан авах ажиллагаатай холбогдуулж тендерт оролцогчдын гаргасан гомдлыг
Төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хянан шийдвэрлэхдээ
Засгийн газраас тогтоосон босго үнээс давсан буюу томоохон өртөгтэй худалдан авах
ажиллагааны хувьд хараат бус шинжээчдээс бүрдсэн багийн гаргасан дүгнэлтэнд
үндэслэхээр заасан.
36
6. “Худалдан авах ажиллагааны шинжээчийн эрх олгох журам”, ”Шинжээчийн
баг ажиллуулах журам”-ыг Засгийн газрын 2006 оны 136 дугаар тогтоолоор батàлж,
улмаар “Шинжээчдийн үйл ажиллагаандаа хэрэглэх маягт”-ыг загвар, түүнийг ашиглах
заавар болон шинжээчдийн ажлын хөлсíий жишиг үнийг Сангийн сайдын 304 дүгээр
тушаалаар баталж гаргалаа.
7. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ
худалдан авах ажиллагааг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, тайлагнах үйл явцыг захиалагч
байгууллага цаг хугацаа алдалгүй, шуурхай үр ашигтай зохион байгуулахад
шаардлагатай зохицуулалтыг хангах зорилгоор Сангийн сайдын 396 тоот тушаалаар
“Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах
ажиллагааг тайлагнах журам”-ыг батàллаа.
8. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил үйлчилгээ
худалдан авах тухай” хуульд нийцүүлэн “Бараа нийлүүлэх тендерийн жишиг баримт
бичиг”, “Ажил гүйцэтгэх тендерийн баримт бичиг” мөн шинээр “Мэдээллийн систем
нийлүүлж, суурилуулах тендерийн жишиг баримт бичиг”, “Сурах бичиг худалдан авах
тендерийн жишиг баримт бичиг”, “Эм, эмнэлгийн хэрэгсэл худалдан авах тендерийн
жишиг баримт бичиг”-ийг Сангийн сайдын 2006 оны 418 дугаар тушаалаар батàллаа.
Òºñâèéí çàðöóóëàëòûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëæ, òºñâèéí íèéò àëäàãäëûã
äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 3 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çîðèëòûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ ñàíõ¿¿ãèéí õÿíàëòûí ÷èãëýëýýð
óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æäýã áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ àæ àõóéí ¿éë
àæèëëàãàà, òºñâèéí çàðöóóëàëòûí áàéäàëä 2 æèë òóòàìä òºëºâëºãººò øàëãàëòûã õèéæ
áàéíà.
2006 îíä ñèñòåìèéí õýìæýýíä òºñºâò áàéãóóëëàãà, òºðèéí ºì÷èò áîëîí òºðèéí
ºì÷èéí îðîëöîîòîé 2432 áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä
øàëãàëò õèéæ, 6.3 òýðáóì òºãðºãèéí òºëáºð çºð÷èë èëð¿¿ëñíèé 2.4 òýðáóì òºãðºãèéã
óëñûí òºñºâò, 3.0 òýðáóì òºãðºãèéã òóõàéí áàéãóóëëàãàä îðóóëàõààð, 934.5 ñàÿ òºãðºãèéí
òºëáºð çºð÷ëèéí àêòûã õóóëèéí áàéãóóëëàãàä øèëæ¿¿ëýí øèéäâýðëýñýí áàéíà.
136. Àæ àõóéí íýãæèéí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûã íýã øàòëàëä øèëæ¿¿ëíý.
Татварын багц хуулиудын шинэчлэлийн хүрээнд УИХ-д өргөн барьсан татварын
багц хуулиудаас “Аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлогын албан татварын хууль”, “Хүн
амын орлогын албан татварын хууль”, “Онцгой албан татварын хууль”, “Нэмэгдсэн
өртгийн албан татварын хууль”-ийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-ын нэгдсэн
чуулганаар 2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдөр хэлэлцүүлж, батлууллаа. Татварын
хувь хэмжээний дээд, доод шатлалын хувьд тус бүр 5 хувиар бууруулан 10, 25 хувиар
тогтоож, албан татвар ногдуулах орлогын шатлалын доод хэмжээ 100.0 сая төгрөг
байсныг 3.0 тэрбум төгрөг болгон нэмэгдүүлснээр орлогын албан татвар төлөгчдийн
99.96 хувь нь 10.0 хувиар албан татвар төлөх болж байна. Ингэснээр аж ахуйн
эрхлэгчдийн 47.0 тэрбум төгрөгийн орлого тэднээс үйлдвэрлэл, үйлчилгээгээ
нэмэгдүүлэх, хөрөнгө оруулалтад зарцуулагдах боломжтой болсон. Цаашид манай улсын
эдийн засаг, төсвийн байдал, дунд хугацааны чиг хандлагатай уялдуулан дунд хугацаанд
орлогын албан татварыг нэг шатлалтай системд шилжүүлэх асуудлыг судалж байна.
137. Èìïîðòûí òàòâàðûí áîëîí äîòîîäûí çàõ çýýëèéã õÿìðàëààñ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ, õàìãààëàõ çîõèñòîé áîäëîãî áàðèìòàëíà.
УИХ-аар “Хүн амын орлогын албан татварын тухай хууль”, “Нэмэгдсэн өртгийн
албан татварын тухай хууль”, “Онцгой албан татварын тухай хууль”, “Аж ахуйн нэгж
байгууллагын орлогын албан татварын тухай хууль”-иудын шинэчилсэн найруулгын
төслийг хэлэлцэж баталсан бөгөөд эдгээр хуулиуд 2007 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс
эхлэн мөрдөгдөж байна.
 Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хувь хэмжээ 15 хувь байсныг 10 хувь
болгож бууруулсан нь худалдан авалтын зардлыг бууруулах, улмаар бараа, ажил,
үйлчилгээний үнийн өсөлтийн хурдацыг сааруулж, хэрэглээний зардлыг багасган,
иргэдийн мөнгөн хуримтлалыг нэмэгдүүлэх нөхцлийг бүрдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой
үйл явц болсон.
Äотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын
тухай хуульд мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлдэг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын
өөрийн үйлдвэрлэж бэлтгэсэн, үйлдвэрлэлийн анхан шатны боловсруулалтад ороогүй
мал аж ахуй, газар тариалангийн үйлдвэрийн түүхий эд “мах, сүү, өндөг арьс шир, үр
тариа”-ны үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн эдгээр бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогод 5.0
хувиар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулахаар болсон.
Дотоодод үйлдвэрлэдэг 13 бүлгийн 30 зүйлийн барааны импортын гаалийн
татварын хэмжээг ДХБ-ын өмнө хүлээсэн үүргийн хүрээнд шинэчлэн өөрчлөх санал
боловсруулж, Гаалийн тарифын зөвлөлийн 2005 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн
хуралдаанаар хэлэлцүүлэн зөвлөмж гаргуулав.
Энэ хүрээнд Монгол Улсад импортын шар айрагны гаалийн татварын хувь,
хэмжээг 25% болгох хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцүүлэн батлуулж мөрдөж байна.
Монгол Улс Киотогийн хэлэлцээрт нэгдэн орохтой холбогдуулан “Гаалийн тухай”,
“Гаалийн тарифын тухай” хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг
боловсруулж, Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр бэлтгэв.
Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí, Ñàíãèéí, Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéäûí 2005 îíû
01/08/5 äóãààð õàìòàðñàí òóøààëààð àðõè, ñïèðòèéí ¿éëäâýð¿¿äèéí òåõíîëîãèéí
äàìæëàãàä õÿíàëòûí òîîëóóð ñóóðèëóóëàõ õóâààðèéã áàòàëñàí.
Îíöãîé àëáàí òàòâàðûã áèåò íýãæèä íîãäóóëàõààð “Îíöãîé àëáàí òàòâàðûí
òóõàé” õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãàä òóñãàí áàòàëñàí.
“Òàìõèíû õîð õºíººëòýé òýìöýõ òóõàé õóóëü”-ä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëæ,
“Òàìõèíû óðãàìàë òàðèõ, òàìõè ¿éëäâýðëýõ òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ ñîíãîí
øàëãàðóóëàëòûí æóðàì”-ûã îäîî ìºðäºãäºæ áàéãàà “Òàìõèíû õÿíàëòûí òóõàé” õóóëüä
íèéö¿¿ëýí øèíýýð áîëîâñðóóëààä áàéíà.
Гаалийн тарифын зөвлөлийн 2005 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн
хуралдаанаас гаргасан зөвлөмжийн дагуу зарим бараанд импортын ялгавартай татвар
тогтоох УИХ-ын тогтоолын төсөл боловсруулж, Засгийн газрын 2006 оны 6 дугаар сарын
30-ны өдрийн хурлаар хэлэлцүүлэн УИХ-д өргөн барьсан. Асуудлыг үйлдвэрлэл,
технологийн паркийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт хэлэлцэн шийдвэр гаргуулахаар
ажиллаж байна.
Íýõìýë, ñ¿ëæìýë, î¸ìîë á¿òýýãäýõ¿¿íä õýðýãëýãäýõ ò¿¿õèé ýä, ìàòåðèàë,
òóñëàõ ýäèéí èìïîðòîä òàâèõ ãààëèéí òàðèôûã áàãàñãàõ, çàðèì áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ãààëèéí òàòâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Èìïîðòûí áàðààíû ãààëèéí àëáàí òàòâàðûí
õóâü, õýìæýý áàòëàõ òóõàé” Óëñûí Èõ Õóðëûí 1999 îíû 27 äóãààð òîãòîîëä ººð÷ëºëò
îðóóëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñºë áîëîâñðóóëæ, ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüñàí.
138. Ìàë÷èí ºðõèéí îðëîãî, àìüæèðãààíû ò¿âøèíä óÿëäñàí òàòâàðûí óÿí
õàòàí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý.
Ìàë÷èí ºðõ, ìàë á¿õèé èðãýäèéí îðëîãûí àëáàí òàòâàð ÿëãàâàðòàéãààñ ãàäíà
áîä ìàëûã áîãîä øèëæ¿¿ëýõ èòãýëö¿¿ð¿¿ä õýä õýäýí õóóëüä ººðººð çààãäñàíûã íýã ìºð
áîëãîõîîð ñàíàë îðóóëàí äýìæèãäñýí áºãººä Õóâü õ¿íèé îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí òóõàé
õóóëü áîëîí Àæ àõóéí íýãæèéí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí õóóëèóäàä òóñãàãäàí áàòëàãäñàí.
139. Òºãðºãèéí ãàäààäàä õºðâºõ ÷àäâàðûã áýõæ¿¿ëíý.
Ìîíãîëáàíê áàíêóóäûí âàëþò àðèëæààëàõ õàíø äýýð ñóóðèëñàí ÷ºëººòýé õºâºõ
õàíøèéã ºäºð á¿ð òîãòîîæ áàéíà.
140. Çýýë, òóñëàìæèéí çàðöóóëàëòûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëæ, ò¿¿íä òàâèõ
õÿíàëòûã ñàéæðóóëíà.
37
"Гадаадын зээл тусламжийг зохицуулах тухай" хуулийн 8.2 дахь заалтын дагуу
"Гадаадын зээлийг дотоодод дамжуулан зээлдүүлэх журам"-ыг боловсруулан Çàñãèéí
ãàçðûí õóðàëäààíààð зарчмын хувьд дэмж¿¿ëсэн. Засгийн газрын шугамаар хандивлагч
орон, олон улсын санхүүгийн байгууллагаас авсан зээлийн хөрөнгөөр санхүүжүүлж
байгаа төслийн үйл ажиллагааг зохицуулах журам, Гадаадын зээлийн хөрөнгөөр
хэрэгжиж байгаа төслүүдийн үйл ажиллагаанд хяналт, үнэлгээ, шинжилгээ хийх журмыг
тус тус Сангийн сайдын тушаалаар баталсан.
Сангийн сайдын 2006 оны 440 дүгээр тушаалаар “Бараа, бүтээгдэхүүний
хэлбэрээр олгож буй гадаадын тусламжийн хөрөнгийг бүртгэх журам”, 447 дугаар
тушаалаар “Гадаадын зээл, тусламжийн бүртгэл, мэдээллийн сан байгуулах, ашиглах
журам”-ыг тус тус батлав.
Монгол Улсын Засгийн газар, Японы Олон улсын хамтын ажиллагааны банк
хооронд “Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах хоёр үе шаттай
зээлийн төсөл”-ийн зээлийн хэлэлцээрийг 2006 оны 3 дугаар сард байгуулсан.
Төслийн хүрээнд жижиг, дунд аж ахуйн нэгжид урт хугацааны хөрөнгө
оруулалтын зээл олгоно. Зээлийн хугацаа нь 3-10 жил, хэмжээ нь 10,000-600,000 ам.
доллар байна. Төсөл дууссаны дараа төслийн эргэлтийн сан байгуулж аж ахуйн нэгжид
хөрөнгө оруулалтын зээл олгох үйл ажиллагааг үргэлжлүүлнэ.
Монгол Улсын Засгийн газар Гадаад түншүүдийн хамтарсан Техникийн
уулзалтыг Дэлхийн банктай хамтран амжилттай зохион байгууллаа. Техникийн уулзалтад
140 гаруй гадаад, дотоодын төлөөлөгчид оролцсон бөгөөд үүнээс 69 төлөөлөгч 12 орон,
20 гаруй олон улсын байгууллага болон төрийн бус байгууллагыг төлөөлөн оролцов.
Өрийн удирдлагын дунд хугацааны стратегийн төслийг боловсруулан УИХ-д
хэлэлцүүлэхээр өргөн барьсан. Дунд хугацаанд Засгийн газрын өрийн дарамтыг хэвийн
т¿вшинд байлган удирдах, эдийн засгийн өсөлтийг хангах, хөрөнгийн болон санхүүгийн
зах зээлийг хөгжүүлэх талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээнүүдийг төлөвлөн
боловсруулж үйл ажиллагаандаа мөрдөж ажиллах зорилт тавигдсан. Олон улсын
стандартын дагуу Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд харьцуулсан өрийн дарамтын хэвийн
хэмжээ 40.0 хувь байдаг бол манай улсын хувьд энэ хэмжээ нь 32.0 хувь байна.
Засгийн газрын зээлийн өрийн удирдлага санхүүгийн шинжилгээний системийг
бүрэн нэвтрүүлснээр өрийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх суурь бааз болж байна. Энэхүү
систем болон DSM+ загварыг ашиглан Засгийн газрын зээлийн ашиглалт, төлбөрийн
төлөвлөгөөг богино хугацаанд оновчтой төлөвлөхөд чухал үүрэг гүйцэтгэж байна.
Дамжуулан зээлдүүлсэн зээлийн эргэн төлөлтийн байдлыг судлан холбогдох
дүгнэлтийг хийж “Дамжуулан зээлдүүлэх журам”-ын төслийг боловсруулан Засгийн
газрын 2006 оны 185 дугаар тогтоолоор батàлсан. Шинэчилсэн журамд зээлийн эргэн
төлөлтийг сайжруулах механизмуудыг оруулж өгсөн бөгөөд хэрэв зээл хугацаандаа
төлөгдөөгүй тохиолдолд холбогдох санхүүгийн байгууллагын дэмжлэгтэйгаар эргэн
төлөлтийг хангуулахаар тодорхойлсон. Дамжуулан зээлдүүлсэн зээлийн орлогоор 2006
онд 31.1 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлсэн бөгөөд энэ нь 2005 оныхтой
харьцуулахад 8.3 тэрбум төгрөгөөр илүү байна.
Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò 1990-2005 îíä 590.73 ñàÿ àì.äîëëàðûí çýýë,
òóñëàìæèéã (Çàñãèéí ãàçðûí íèéò çýýë, òóñëàìæèéí 20.0 ãàðóé õóâü) àâ÷ àøèãëàсан
бөгөөд íèéò çýýë, òóñëàìæèéí 401.1 ñàÿ àì. äîëëàð íü çýýë, 189.63 ñàÿ àì.äîëëàð íü
òóñëàìæ áàéíà. Ýíý õóãàöààíä íèéò 15 òºñëèéã 268,6 сая ам.долларын зээлийн
хөрөнгөөр õýðýãæ¿¿ëж дууссан байна. Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò ãàäààä îðîí, îëîí
óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ ºíººã õ¿ðòýë îëãîñîí çýýëèéí 49.2 õóâèéã ßïîíû
Çàñãèéí ãàçàð îëãîñîí áàéíà. ¯ëäñýí çýýëèéí 21.5 õóâèéã Àçèéí õºãæëèéí áàíê, 13.0
õóâèéã Äýëõèéí áàíê, 6.9 õóâèéã ÕÁÍÃÓ, ¿ëäñýí 9.4 õóâèéã ÁÍÑÓ, Êóâåéòèéí ñàí, Àáó
Äàáèãèéí ñàí, Íîðäèêèéí õºãæëèéí ñàí çýðýã ãàçðààñ îëãîñîí бөгөөд 1990-ýýä îíîîñ
õîéø ¿ç¿¿ëñýí íèéò òóñëàìæèéí ãóðàâíû íýãèéã ÀÍÓ-ûí ¿ç¿¿ëñýí òóñëàìæ ýçýëæ áàéíà.
2006 онû áàéäëààð нийт 7 òºñөëд 35.2 тэрбум төгрөгèéн зээлийг ашиглаàд байна.
Äóëààíû IV öàõèëãààí ñòàíöûí øèíý÷ëýëèéí òºñëèéí II øàòíû àæëûã 2006 îíä
õýðýãæ¿¿ëæ äóóñààд áàéíà. II ¿å øàòíû òºñëèéí õ¿ðýýíä ¿ëäñýí 5-8-ð çóóõíû òîîñíû
ñèñòåìèéã øóóä ¿ëýýëãýíä øèëæ¿¿ëæ, àæèëëàãààíû õÿíàëò, óäèðäëàãûí ñèñòåìèéã
øèíý÷ëýõ, õàëàõ ãàäàðãóóãèéí ¿ëäñýí õýñãèéã øèíý÷ëýõ, Òóðáîãåíåðàòîð 1, 2, 3, 4-èéí
ºäººã÷èéã øèíý÷ëýõ, òóñëàõ òîíîãëîëóóäûã ñýðãýýí ñàéæðóóëàõ, öàõèëãààí ø¿¿ëò¿¿ðèéã
çàñâàðëàõ çýðýã àæëóóä õèéãäýæ, туршилт òîõèðóóëãûí àæèë явагдаж байна.
Òºñºë õýðýãæñýíýýð òîîñíû ñèñòåìèéí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëò 50.2
õóâèàð áóóð÷, òîîñ áýëòãýëèéí ÿâöàä ãàðäàã áàéñàí òýñðýëòýýñ øàëòãààëñàí àâààðü,
çîãñîëò àðèëñàí. Çóóõ, òóðáèíû à÷ààëàë àâàõ ÷àäâàð, àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöèåíò ºñ÷,
çóóõíû àâààðèéí çîãñîëò, ñààòàë 30 ãàðóé õóâèàð áóóðñàí. Óòààòàé õàÿãäàõ õîðò õèéí
õýìæýý áóóð÷, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëºë áàãàññàí. Òåõíèêèéí
øèíý÷ëýëòèéí ä¿íä áàãà èë÷ëýãòýé í¿¿ðñ ò¿ëýõ áîëîìæ á¿ðäýæ, ñòàíöûí ¿ð àøèã
íýìýãäýõ áîëîìæ á¿ðäñýí.
“Äóëààíû ¿ð àøèã” òºñëийн ä¿íд ÄÖÑ-óóäûí íèéò 2000 òí/ö-èéí äîòîîä
õýðýãëýýã ñ¿ëæýýíèé à÷ààëëààñ ÷ºëººëæ, 150 Ãêàë/ö-èéí äóëààíû à÷ààëàë á¿õèé
õýðýãëýã÷èéã øèíýýð õîëáîõ ýõ ¿¿ñâýðèéã ãàðãàæ, ñòàíöóóäàä ñ¿ëæýýíèé ãîðèì áàðèëò
ñàéæèð÷, ºãºõ áîëîí áóöàõ óñíû òåìïåðàòóðûí õýëáýëçýë òîãòâîðæèæ, òîíîãëîëûí
íàéäâàðòàé àæèëëàãàà äýýøëýí äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéí ÷àíàð ñàéæèðч
байна.
Òºâèéí á¿ñèéí öàõèëãààí äàìæóóëàõ ñ¿ëæýý ÕÊ, Äèñïåò÷åðèéí ¿íäýñíèé òºâ
ÕÕÊ-ä Ãåðìàíû ñýðãýýí áîñãîëò, õºãæëèéí áàíêíû 12,6 ñàÿ åâðîãèéí õºðºí㺺ð “Ýð÷èì
õ¿÷íèé õºòºëáºð-1” òºñºë õýðýãæèæ áàéíà. Òºñëèéí õ¿ðýýíä Äèñïåò÷åðèéí ¿íäýñíèé òºâä
Òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìèéí à÷ààëëûã òîõèðóóëàõ õÿíàëòûí ÑÊÀÄÀ ñèñòåìèéã
øèíýýð áàéãóóëñíààð îð÷èí ¿åèéí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øààðäëàãûã á¿ðýí õàíãàñàí,
êîìïüþòåðûí óäèðäëàãà á¿õèé èæ á¿ðýí ñèñòåì áèé áîëж, òºâèéí á¿ñèéí öàõèëãààí
äàìæóóëàõ ñ¿ëæýýíä ÄÖÑ-3, ÄÖÑ-4-èéí 110 êÂ-ûí òîñîí òàñëóóð áîëîí ã¿éäëèéí 27 ø
òðàíñôîðìàòîðûã øèíý÷èëíý. Ýíý òºñºë õýðýãæñýíýýð òºâèéí á¿ñèéí à÷ààëëûã îíîâ÷òîé
òîõèðóóëàí ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí ñòàíöóóäûí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ,
öàõèëãààíû òàñðàëò ñààòàë ãàðñàí ¿åä ñèñòåìèéí íàéäâàðæèëò ñàéæèðíà. 9.5 сая
ам.долларûí çýýëèéã ашиглаñàí íü íèéò зээлийн 58.0 õóâüòай тэнцэж байна.
Ò¿ãýýõ ñ¿ëæýýíèé àëäàãäàë áóóðóóëàõ òºñºë Äýëõèéí áàíêíû 30.0 ñàÿ
àì.äîëëàðûí çýýëýýð õýðýãæèæ áàéãàà ýíý òºñ뺺ð “Óëààíáààòàðûí öàõèëãààí ò¿ãýýõ
ñ¿ëæýý” ÕÊ áîëîí Äîðíîä, ªìíºãîâü, Õºâñãºë, Ñ¿õáààòàð, Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð
àéìãèéí òºâèéí ò¿ãýýõ ñ¿ëæýýí¿¿äèéí öàõèëãààí äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàì, äýä ñòàíöûí
35-50 õóâèéã øèíý÷èëæ õýðýãëýã÷äèéã á¿ðýí òîîëóóðæóóëàõ àæèë õèéãäñýíýýð òåõíèêèéí
áà àðèëæààíû àëäàãäëûã áóóðóóëàí íàéäâàðòàé àæèëëàãààã äýýøë¿¿ëæ, îðëîãî
öóãëóóëàëòûã ñàéæðóóëñíààð êîìïàíèóäûí ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäàâõè äýýøèëæ áàéíà. Òºñºë
õýðýãæñýíýýð “Óëààíáààòàðûí öàõèëãààí ò¿ãýýõ ñ¿ëæýý” ÕÊ-ä æèëä óðüä÷èëñàí
òîîöîîãîîð 4.5 òýðáóì, àéìãóóäàä 1.0 òýðáóì îð÷èì òºãðºãèéí îðëîãî íýìýãäýõ áîëîìæ
á¿ðäýх юм. Төслийн зээлийн хөрөнгөөс нийт 17.0 сая ам.долларыг авч ашиглаад байíà.
Òàéøèðûí óñàí öàõèëãààí ñòàíöûã áàðèõ òºñºë Êóâåéòûí ñàíãààñ 20.0 ñàÿ
àì.äîëëàð, Àðàáûí Íýãäñýí Ýìèðàò Óëñûí õºãæëèéí Àáó-Äàáè ñàíãààñ 13.0 ñàÿ
àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëòýýð õýðýãæèæ áàéíà. 11 ÌÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé òóñ ñòàíöûã
2007 îíä àøèãëàëòàä îðóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà. Òºñºë õýðýãæñýíýýð ýð÷èì õ¿÷íèé
òºâëºðñºí ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿é, äèçåëü ñòàíöòàé Ãîâü-Àëòàé, Çàâõàí àéìãèéí òºâ
áîëîí çàðèì ñóìä ýð÷èì õ¿÷íèé òºâëºðñºí ýõ ¿¿ñâýðò õîëáîãäîíî. ªðòºã çàðäàë èõòýé
äèçåëü ñòàíöûã õàëæ, óëñûí òºñ⺺ñ æèë á¿ð îëãîæ áàéãàà 4.0 òýðáóì îð÷èì òºãðºãèéí
àëäàãäëûí òàòààñ õýìíýãäэх юм. Тайширын УЦС-ын барилга угсралтын ажилд нийт 22.5
сая ам. долларыг авч ашиглаад байíà.
12 ÌÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé ĺðãºíèé ÓÖÑ-ûí òºñëèéã ÁÍÕÀÓ-ûí Øàíõàéí
ÑÔÅÊÎ ãðóïï 26.5 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ã¿éöýòãýæ ò¿ëõ¿¿ð ãàðäóóëàõ
íºõöºëººð 2007 îíä àøèãëàëòàä îðóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà. Ñòàíö àøèãëàëòàä îðñíîîð
Áàÿí-ªëãèé, Óâñ, Õîâä àéìãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæ ñàéæèð÷, ýð÷èì õ¿÷íèé õÿìä,
äîòîîäûí ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëæ, æèë á¿ð èìïîðòîîð àâàõ ýð÷èì õ¿÷íèé òºëáºðò çàðöóóëæ
áàéãàà 1.5 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠õýìíýõ áîëîìæ á¿ðäýíý. 2006 оны байдлаар УЦС-
ын БУА-д 18.1 сая ам.долëàðын хөрөнгө зарцуулñàí тухай БНХАУ-ын Шанхай СФЕКО
группýýñ мэдээлæ байна.
Äàìæóóëàõ ñ¿ëæýýíèé øèíý÷ëýëòèéí òºñºë Øâåäèéí Îëîí Óëñûí Õºãæëèéí
Àãåíòëàã /SIDA/-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð 2006 îíîîñ õýðýãæèæ ýõýëñýí “Äàìæóóëàõ ñ¿ëæýýíèé
øèíý÷ëýëò”-èéí òºñºë íü íèéò 10 ãàðóé ñàÿ àì.äîëëàðûí ºðòºãòýé áà “SIDA”-ãààñ 8.7 ñàÿ
àì.äîëëàð, /¿¿íèé 5.7 ñàÿ àì.äîëëàð íü áóöàëòã¿é òóñëàìæ, 3.0 ñàÿ àì.äîëëàð íü õ¿¿ã¿é
çýýë/ Ìîíãîëûí òàëààñ 2.0 ñàÿ àì.äîëëàð çàðöóóëàõ þì.
38
Дээрх төслүүдэд 2006 оны байдлаар 157.0 сая ам.долларын зээлийн хөрөнгийг
ашиглаад байна. Т¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò õàíäèâëàã÷ îðíóóäûí áóöàëòã¿é
òóñëàìæààð õýðýãæèæ áóé òºñë¿¿äèéí äýëãýðýíã¿é ìýäýýã 2006 оны байдлаар гаргаж,
Ñàíãèéí ÿàì, Үндэсний аудитын газарт хүргүүлэв. Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò Äýëõèéí
áàíê, Àçèéí õºãæëèéí áàíê, õàíäèâëàã÷ îðíû çýýëýýð õýðýãæñýí òºñë¿¿äèéí òåíäåðèéí
øàëãàðóóëàëò, ãàäààä çýýëèéí áóöààí òºëºëòºä 2005 îíä õèéñýí ã¿éöýòãýëèéí àóäèòûí
ä¿í, ä¿ãíýëòýýñ ¿íäýñëýí ãàäààäûí çýýëèéí õºðºí㺺ð õýðýãæèæ áóé òºñë¿¿äèéí óäèðäàõ
õîðîîíû àæëûã òîãòìîëæóóëæ ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð äàõü ãàäààäûí çýýëèéí àøèãëàëò,
ò¿¿íèé ¿ð ºãººæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, çýýë, çýýëèéí õ¿¿ãèéí áóöààí òºëºëòèéã ñàéæðóóëàõ
àðãà õýìæýý àâàõ, “Øèâýý-Îâîî” ÕÊ-ä õýðýãæñýí òºñëèéí õ¿ðýýíä áàðèãäñàí öàõèëãààí
ýð÷èì õ¿÷íèé áàéãóóëàìæèéí ºì÷ëºëèéí àñóóäëûã õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí
øèéäâýðëýõ òóõàé çºâëºìæèéã Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàéäàä ºã÷, зөвлөмжийн дагуу
хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний ä¿íã Үндэсний аудитын газарт хүргүүлэв.
“Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò 1990-ýýä îíîîñ ãàäààä îðîí, îëîí óëñûí áàíê,
ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäààñ àâñàí çýýë, òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëñýí òºñºë,
àðãà õýìæýý, ò¿¿íèé ¿ð ä¿í, салбарын өр авлага”-ын òóõàé Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàéäûí
äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã ÓÈÕ-ûí Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанд
òàíèëöóóëав.
141. Øóäàðãà áóñ ºðñºë人íèéã õîðèãëîõ, äàíãààð íî¸ðõëûã õÿçãààðëàõ ¿ð
ä¿íòýé òîãòîëöîîã áèé áîëãîíî.
Øóäàðãà áóñ ºðñºë人íèéã õÿíàí çîõèöóóëàõ áîäëîãûí õºòºëáºðèéí òºñºë
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã á¿òöèéí åðºíõèé çàãâàðûí àíõíû àæëûí õóâèëáàðûã
áîëîâñðóóëààä áàéíà.
142. Äàìïóóðàë áîëîí òóñãàé çºâøººðëèéí ýðõ ç¿éí îð÷íû øèíýòãýëèéã
ã¿íçãèéð¿¿ëíý.
Äàìïóóðëûí òóõàé õóóëèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéí òºëººëºã÷èä
õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí áîëîí õóóëèéí òºñëèéí ýõíèé õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëñàí
áîëíî.
Ìîíãîë Óëñûí õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áàéãàà õóóëèóäûí õ¿ðýýíä òºðèéí
áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòíààñ îëãîæ áàéãàà á¿õ òºðëèéí ëèöåíç, òóñãàé çºâøººðºë
áîëîí áóñàä çºâøººðëèéí òàëààð ñóäàëãàà õèéæ, Åðºíõèé ñàéäûí çàõèðàìæèéí òºñºë
áîëîâñðóóëñàí.
Химийн болон төмөрлөг, ноолуур боловсруулах үйлдвэрийг тусгай
зөвшөөрлөөр эрхлүүлэх зорилгоор “Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн
тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийн төсөл боловсруулав.
“Пиротехникийн хэрэгслийг импортлох, хадгалах, ашиглах тухай“ дүрмийг
баталсан. “Пиротехникийн хэрэгслэлийг импортлох, хадгалах, ашиглах тухай
зөвшөөрөл олгох тухай “Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл олгох тухай”
хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулж эхэлсэн.
2. Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûã áýõæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä:
143. Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë, çóó÷ëàëûí ¿éë÷èëãýýã èæ á¿ðíýýð õºãæ¿¿ëíý.
2005-2006 онд эдийн засгийн бүх салбарт мөрдөх Санхүүгийн Тайлагналын
Олон Улсын Стандарт болон Улсын Секторын Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын
Стандартыг бүрэн эхээр нь орчуулж, улсын хэмжээний 5000 орчим нягтлан бодогчдыг
стандартын сургалтад хамруулаад байна.
2005-2006 онд Аж ахуйн нэгж, төрийн бус байгууллага, банк, санхүүгийн
салбарын байгууллагуудын нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх болон санхүүгийн тайлан
бэлтгэх заавар аргачлалыг олон улсын стандартын дагуу шинэчлэн боловсруулж, батлан
мөрдүүлээд байна.
 Эдгээр ажлын үр дүнд 2006 оны байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа 26.0
мянган аж ахуйн нэгжүүдийн 72.1 хувьд Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт
нэвтэрсэн байна.
2006 онд Сангийн сайдын 388 дугаар тушаалаар төсөвт байгууллагын нягтлан
бодох бүртгэлийн заавар, журмыг Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын
стандартад нийцүүлэн өөрчилсөн бөгөөд 2007 оноос төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын
санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан болон Монгол Улсын Засгийн газрын санхүүгийн нэгтгэсэн
тайланг олон улсын стандартын дагуу гаргах нөхцөл бүрдүүлэв.
2007 онд нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын шинэчилсэн
хувилбарыг орчуулж, хэвлүүлэн, олон улсын стандартыг хэрэглэх аргачлал, гарын
авлагаар нягтлан бодогчдыг хангаж, сургалт сурталчилгааг өргөн хүрээтэй зохион
байгуулахаар бэлтгэж байна. 2008 он гэхэд манай орны хувийн хэвшлийн болоод төсөвт
байгууллагын аль аль нь нягтлан бодох бүртгэлээ олон улсын стандартын дагуу
бүртгэдэг нэгдмэл тогтолцоонд шилжиж, стандарт нэвтрэлтийн түвшин 90 хувьд хүрэх
нөхцөл бүрдэнэ.
Монгол Улс дахь аудитын тогтолцоог олон улсын жишигт хүргэхээр 2005 оноос
2008 он хүртэлх үечилсэн төлөвлөгөө гарган ажиллаж, шат дараалсан тодорхой арга
хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж байгаа ба ингэснээр Монгол Улс дахь аудитын үйл ажиллагаа
холбогдох хууль тогтоомж, Аудитын олон улсын Стандарт, нийтлэг тогтсон олон улсын
хэм хэмжээ болон дотоод стандартын дагуу хийгддэг, санхүүгийн үнэн зөв байдлыг
баталгаажуулан хангадаг болох юм.
2005 оноос эхлэн Япон Улсын олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага
болох Жайкагийн техник туслалцаатайгаар Сангийн яам болон Монголын мэргэшсэн
нягтлан бодогчийн институт /ММНБИ/-тэй хамтран аудитын компаниудад аудитын үйл
ажиллагааны чанарыг дээшлүүлэх, ажлын баримтад тавигдах шаардлагыг өсгөх,
аудитын үйлчилгээг хэрэгжүүлэх шинэ технологи, арга аргачлалыг нэвтрүүлэх зорилгоор
3 жилийн төсөл хэрэгжүүлж байна.
Мөн 2006 оноос Үндэсний аудитын газартай хамтран аудитын үйл ажиллагааг
явуулах гол удирдамж баримт бичиг болох Аудитын олон улсын стандартыг орчуулан
хэвлүүлсэн. Үүний үр дүнд хөндлөнгийн хараат бус хяналт шалгалтыг зохион байгуулах,
төлөвлөх, хэрэгжүүлэх арга зүйн үндсэн баримт бичгээр аудиторуудыг хангалаа.
2006 онд аудитын дотоод чанарын хяналтыг сайжруулахад голлон анхаарч
ажиллаж байна. Аудитын компаниуд болон аудитын үйл ажиллагаанд тавих шаардлагыг
өндөрсгөх үүднээс УИХ-аар “Аудитын тухай” хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Сангийн
сайдын 158 дугаар тушаалаар Улаанбаатар хотын 27, аймгуудад үйл ажиллагаа явуулдаг
орон нутгийн 8 компани, Улаанбаатар хотын 9 компанийн салбар, нийт 35 компани, 9
салбарыг шалгаж, дүнг нэгтгээд байна.
ММНБИ-тэй хамтран Японы мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институтээс багш
нар авчран аудиторуудад аудитын чанарын хяналтын чиглэлээр нэг өдрийн сургалт,
семинар зохион байгуулсан.
2007 оны нэгдүгээр улиралд багтаан 2007-2009 онд хэрэгжүүлэх “Мэргэшсэн
нягтлан бодогчдын мэдлэг, мэргэшлийг дээшлүүлэх, аудитын компаниудын чадавхийг
бэхжүүлэх дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийг Үндэсний аудитын газар, Санхүүгийн
зохицуулах хороо, ММНБИ зэрэг холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран
боловсруулж байна.
Õөрөнгийн үнэлгээнд Үнэлгээний Олон Улсын Стандартыг мөрдөх, хөрөнгийн
үнэлгээний эрх олгох үйл ажиллагааг зохицуулах шаардлагын үүднээс Сангийн сайдын
2006 оны 339 дүгээр тушаалаар “Хөрөнгийн үнэлгээний талаар авах зарим арга
хэмжээний тухай” журам батлан мөрдөж байна. Мөн “Хөрөнгийн үнэлгээний тусгай
зөвшөөрөл олгох сонгон шалгаруулалтын хороо байгуулах тухай” шийдвэр гаргуулан,
хөрөнгийн үнэлгээний удирдлага, хяналтыг хэрэгжүүлж байна.
2007 оноос Дэлхийн банкны Засаглалыг шинэчлэх төслийн хүрээнд хөрөнгийн
үнэлгээний дунд хугацааны дэд төслийг хэрэгжүүлэхээр гадаад, дотоодын зөвлөхүүдийг
сонгон шалгаруулаад байна. Энэ төсөл нь 2008 оныг дуустал хэрэгжих бөгөөд төсөл
хэрэгжсэнээр хөрөнгийн үнэлгээний эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлгээчдийг
39
гарын авлага, аргачлалаар хангах, үнэлгээний тогтолцоог төлөвшүүлэх бололцоог
бүрдүүлэх болно.
Банк, санхүүгийн салбарт олон төрлийн үйлчилгээ шинээр нэмэгдэж байна.
Тухайлбал, э-банк, мобайл-банкны, хадгаламжийн даатгалын бүтээгдэхүүн, хөвөгч хүүтэй
хадгаламжийн бүтээгдэхүүн, урамшуулал, хөнгөлөлт бүхий картын систем зэрэг шинэлэг
үйлчилгээнүүдийг арилжааны банкууд нэвтрүүлж, банк хоорондын төлбөр тооцооны
системийг шинэчлэн сайжрууллаа.
Орон нутагт банк, санхүүгийн үйлчилгээг илүү нэвтрүүлэх ажлыг дэмжиж
ажилласны дүнд Хаан болон Хас банк нь сүүлийн хоёр жилд 51 салбар шинээр нээсэн
байна.
Түүнчлэн малчдын амьжиргааны эмзэг байдлыг бууруулах, бэлчээрийн
удирдлагын арга барилыг сайжруулах, малын даатгалын тогтолцоог бэхжүүлэх зорилтын
хүрээнд “Малын индексжүүлсэн даатгал”-ын төрлийг туршилтын 3 аймагт анх удаа
хэрэгжүүлж эхлээд байна. Мөн иргэний эрүүл мэндийн сайн дурын даатгалыг сонгодог
утгаар нь анх удаа хэрэгжүүлж эхлэн тодорхой тооны иргэдийн даатгалын хамгаалалтад
орууллаа.
Тогтвортой амьжиргаа төслийн хүрээнд хөдөө орон нутгийн алслагдсан иргэдэд
санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэх ажил эрчимжиж буй бөгөөд сүүлийн 2 жилийн хугацаанд
бичил санхүүгийн зээлийн эргэлтийн сан 21.0 тэрбум төгрөгт хүрээд байгаагийн 90 орчим
хувь нь орон нутагт зээл хэлбэрээр олгогдоод байна.
144. Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä Çàñãèéí ãàçðûí áîíä ãàðãàíà.
Засгийн газрын бондыг олон улсын санхүүгийн зах зээлд гаргах асуудлаар
Монголбанктай хамтран ажиллаж эхний ээлжинд Монгол Улсын зээлжих зэрэглэлийг
шинэчлэн тогтоолгох зорилгоор “Сити групп” компанийг зөвлөгч компаниар сонгон олон
улсын нэр хүнд бүхий хөрөнгө оруулалтын банкуудаас ирүүлсэн үнэлгээ хийх материалыг
судалж, сонгон шалгарууллаа. Зээлжих зэрэглэлийг тогтоолгоход шаардагдах Монгол
Óлсын үзүүлэлтүүдийг гаргаж Монголбанкаар дамжуулан Сити группэд хүргүүлсэн.
Дэлхийн томоохон компаниуд болох “Мүүдийз” (Moody’s), “Стандарт энд Пүүрс”
(Standart and Poors), “Фитч Рейтингс” зэрэг компаниуд Монгол Óлсын зэрэглэлийг ахиулан
тогтоолоо. Ингэснээр 2005, 2006 онд Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл B+ бөгөөд цаашид
“эерэг төлөв” гэсэн үнэлгээтэй боллоо. Энэ нь цаашид Засгийн газрын бондыг олон
улсын санхүүгийн зах зээлд гаргах, Монгол Óлсын нэр хүндийг өсгөх нэг чухал алхам
болж байна.
Засгийн газрын бондыг олон улсын зах зээлд гаргаж арилжаалах судалгааны
ажлууд хийгдэж байна.
145. Ñàíõ¿¿ ìºíãºíèé òààòàé, ºðñºëäºõ ÷àäâàð á¿õèé á¿ñ¿¿äèéã áèé áîëãîõ
ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëíý.
Óëèðàë òóòàì îðîí íóòàã äàõü ìºíãº, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí òîéì ãàðãàæ
òàíèëöóóëæ áàéíà. Õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
øààðäëàãàòàé ýñýõèéã ñóäàëæ áàéíà.
146. Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ øàò äàðààëñàí àðãà õýìæýýã ìºíãº, òºñºâ,
òàòâàðûí áîäëîãîîð äàìæóóëàí õýðýãæ¿¿ëíý.
Çàõ çýýëä îðîëöîã÷äûí òîîã íýìýãä¿¿ëñíýýð ºðñºë人í áèé áîëæ õ¿¿ãèéí
ò¿âøèí áóóð÷ áàéíà. Ìîíãîëáàíêíû ¿íýò öààñ, ìºíãºíèé áîäëîãûí áóñàä õýðýãñëýýð
äàìæóóëàí õàíøíû óíàëòûã õÿçãààðëàæ, èíôëÿöèéí õ¿ëýýëòèéã áóóðóóëàõ çàìààð çàõ
çýýëèéí õ¿¿ãèéí åðºíõèé ò¿âøèíã áóóðóóëæ áàéíà.
147. ¯íýò öààñíû õî¸ð äàõü çàõ çýýëèéã èäýâõæ¿¿ëíý.
 Үнэт цаасны хөрөнгө оруулалт, цаашлаад хөрөнгө оруулалтын зардлын 10
хүртэлх хувийг тухайн татвар төлөгчийн татвар ногдох орлогоос хасч өгөхөөр хуулийн
төсөлд тусгагдсан болно.
Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай хууль, Засгийн газрын 2005 оны
214-р тогтоолоор батлагдсан “Аж ахуйн нэгжийн давамгай болон зүй ёсны монополь
байдалтай, түүнчлэн тэр байдлаа алдсаныг тогтоох журам”, Шударга бус өрсөлдөөнийг
хянан зохицуулах газрын Хянан зохицуулах зөвлөлийн 2005 оны 05 тоот тогтоолоор
батлагдсан “Бараа бүтээгдэхүүний хүрээг тогтоох, зах зээлийн газар зүйн хил хязгаарыг
тодорхойлох нарийвчилсан аргачлал“-д тулгуурлан хөрөнгийн бирж, үнэт цаасны төлбөр
тооцоо, хадгаламжийн төв, брокер дилер, андеррайтерийн зах зээлд үйл ажиллагаа
явуулж буй аж ахуйн нэгж, тэдгээрийн өрсөлдөөний орчинд судалгаа хийж, хяналт тавин
ажиллаж байна.
Үнэт цаасны зах зээлд тэнцвэртэй өрсөлдөөнийг бий болгох зорилгоор
Санхүүгийн зохицуулах хороотой хамтран ажиллах оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх тухай
санал боловсруулаад байна.
148. Óðò õóãàöààíû çýýë, èïîòåêèéí àðãûã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð èðãýäèéã îðîí
ñóóöààð õàíãàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëíý. Èïîòåêèéí ¿íýò öààñíû õî¸ðäîã÷ çàõ
çýýëèéã áèé áîëãîæ, èäýâõæ¿¿ëíý.
Монголбанк, холбогдох яамд болон мэргэжлийн хуульчдыг оролцуулсан ажлын
хэсгийг тус тус байгуулж, ипотекээр баталгаажсан үнэт цаасны зах зээлийн санхүүгийн
тогтолцоо, “Ипотекээр баталгаажсан үнэт цаасны зах зээлийн тухай” хуулийн багц
төслийг боловсруулсан.
Энэ ажлын хүрээнд АНУ-ын “Эдийн засгийн бодлогын шинэтгэл, өрсөлдөх
чадвар төсөл“-ийн дэмжлэгтэйгээр Монголбанк, арилжааны банкууд, олон улсын
байгууллагуудыг оролцуулан “Орон сууцны санхүүжилт: төр, хувийн хэвшлийн õамтын
ажиллагааны асуудлууд“ сэдэвт уулзалт зохион байгуулав.
Монгол Óлсад орон сууцны анхдагч болон хоёрдогч зах зээлийг эхлэн
хөгжүүлэхэд макро эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдал таатай бус, бэрõшээлүүд
байгаа боловч АНУ-ын “Эдийн засгийн бодлогын шинэтгэл, өрсөлдөх чадвар төсөл“-ийн
дэмжлэг, арилжааны банкуудын санаачлагаар байгуулагдсан “Орон сууцны санхүүгийн
корпораци” , Засгийн газрын тогтоолоор байгуулсан “Ìîíãîëûí èïîòåêèéí êîðïîðàöè“
áîëîí Îðîí ñóóöíû ñàíõ¿¿æèëòèéí êîðïîðàöóóäûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ, àæëûã íü
óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ çàìààð îðîí ñóóöíû àíõäàã÷ áîëîí õî¸ðäîã÷ çàõ çýýëèéí ¿éë
àæèëëàãààã ýõë¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëîîä áàéíà.
Гэвч “Ипотекээр баталгаажсан үнэт цаасны зах зээлийн тухай” хуулийн төсөл
боловсруулах явцад үл хөдлөх эд хөрөнгийн анхдагч зах зээлийн үйл ажиллагааг
хөгжүүлэхэд нэн шаардлагатай “Ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан
борлуулах журмын тухай” хуулийг Монгол Óлсын Үндсэн хууль, Иргэний хуулийн зарим
заалттай зөрчилдөж байгаа үндэслэлээр түдгэлзүүлсэн. Иймд үл хөдлөх эд хөрөнгийг
барьцаалсан үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэхэд анхдагч зах зээлийн үйл ажиллагааг
зохицуулсан хууль, эрх зүйн зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай гэж үзэн Германы
òехникийн õамтын àжиллагааны íийгэмлэгтэй хамтран “Үл хөдлөх эд хөрөнгийн
барьцааны тухай” хуулийн ¿çýë áàðèìòëàëûã ýöýñëýí áîëîâñðóóëæ Çàñãèéí ãàçðûí
õóðàëäààíä îðóóëàõààð áýëòãýë àæëûã õàíãààä áàéíà.
Урт хугацааны зээл, ипотекийн аргыг нэвтрүүлэх механизмыг боловсруулах
талаар Барилга, хот байгуулалтын сайд, Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2005 оны
хамтарсан тушаалаар Барилга, хот байгуулалтын яам, Монголбанк, арилжааны
банкуудын мэргэжилтнүүд оролцсон ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж, ажлын хэсэг
ипотекээр баталгаажсан хэд хэдэн орны загвараас Монгол Улсын макро эдийн засгийн
өнөөгийн нөхцөл байдалд тохирох холимог загварын төсөл боловсруулсан бөгөөд энэхүү
загвартай уялдсан “Ипотекээр баталгаажсан үнэт цаасны зах зээлийн тухай” хуулийн
төсөл, үзэл баримтлалыг боловсруулаад байна.
40
149. Òºëáºð òîîöîîã áýëýí áóñààð áîëîí ýëåêòðîí õýëáýðýýð õèéõ áîëîìæèéã
ºðãºòãºíº.
Төсвийн байгууллагуудын төлбөр тооцоог бэлнээр гүйцэтгэхээс зайлсхийх,
ажиллагсдын цалинг картаар олгуулах талаар эрчимтэй ажилëàлаа. 2005 онд нийт 160
орчим төсвийн байгууллага цалингаа картаар олгох системд шилжсэн байна. 2006 оноос
эхлэн орон нутгийн төсвийн байгууллагуудыг цалингаа картаар олгуулах системд
шилжүүлэхээр орон нутгийн төрийн сангуудтай хамтран ажиллаж байна. 2006 онд 9
төсөвт байгууллага цалингаа картаар олгох системд шинээр шилжсэн байна.
2006 онд хувьчлагдах аж ахуйн нэгжүүдийн жагсаалтад орсон Дарханы хар
төмөрлөгийн үйлдвэрийн өөрчлөн байгуулалт, Хадгаламж банк, Говь ХК- ийн хувьчлалын
асуудлыг судалж дээрхи аж ахуйн нэгжүүдийн өөрчлөн байгуулалт хувьчлалын явц зах
зээлийн өрсөлдөөнд хэрхэн нөлөөлөх, цаашид өрсөлдөөний орчныг хэрхэн бүрдүүлэх
тухай санал, зөвлөмжийг Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай хуулийн хүрээнд
боловсруулан холбогдох байгууллагад хүргүүлээд áàéíà.
150. Èðãýíèé õóâèéí äàíñíû íóóöëàëûã ÷àíãàòãàíà. Õóâèéí äàíñíû íóóöëàëûã
îíöãîé, ºíäºð íºõöºëººð õóóëü÷ëàí õàìãààëíà.
Òàòâàðûí àëáàíû ìýäýãäëýýð õàðèëöàã÷èéí äàíñíû ã¿éëãýýã ¿ë ìàðãàõ
æóðìààð õààõ, ò¿ð çîãñîîõ òóõàé Òàòâàðûí õóóëèéí çààëòàä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òºñëèéã
áîëîâñðóóëæ áàéíà.
151. Èðãýäèéí çýýëèéí ò¿¿õèéí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõûã äýìæèæ àæèëëàíà.
2004 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí Çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí øèíý ïðîãðàìì
õàíãàìæèéã Äýëõèéí áàíêíû òóñëàìæòàéãààð áîëîâñðóóëàí àøèãëàæ, çýýëäýã÷äèéí
ìýäýýëëèéã òîãòìîë áàÿæóóëæ áàéíà.
3. Õóâü÷ëàëûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ ãàçàð áîëîí õºðºíãèéí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã
íýìýãä¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
152. Ãàçðûí øèíýòãýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëíý.
Ãàçðûí øèíýòãýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä ãàçðûí õàðèëöààíû ýðõ ç¿éí
îð÷èí, ãàçðûí õàðèëöààíû òîãòîëöîîíû ºíººãèéí áàéäàë, ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëò,
ãàçðûí êàäàñòð áîëîí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí õ¿ðñýí ò¿âøèíã ¿íýëýí ä¿ãíýæ, ãàçðûí
õàðèëöààíû ¿íäñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òîäîðõîéëîí, 2004-2008 îíä õèéõ àæëûí
òºëºâëºãººã ãàðãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Îðîí íóòàãò ñóìäûí ãàçðûí àëáàíû ÷àäàâõèéã
äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ÒÀÑÈÑ õºòºëáºðèéí òºñëèéí íýãæ, àãåíòëàã, ÿàìíû õàìòàðñàí
àæëûí õýñýã àæèëëàí, ñóìäûã ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òîîí ìýäýýëëèéí çóðãààð õàíãàõ,
ãàçðûí ìåíåæìåíòèéí ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí áààçûã áýõæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ,
ãàçðûí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõàä Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ¿ç¿¿ëýõ äýìæëýãèéã
íýìýãä¿¿ëýõ, îðîí íóòãèéí õîò ñóóðèí ãàçðûí òºëºâëºëòºíä ãàçàð ç¿éí ìýäýýëëèéí
ñèñòåìèéã àøèãëàõ íü çýðýã òºñëèéí ñàíàëûã áîëîâñðóóëàâ.
Ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òîî á¿ðòãýë, çóðàãëàëûí àæëûã îð÷èí ¿åèéí ãàçàð ç¿éí
ìýäýýëëèéí ñèñòåìýýð õèéõýä øààðäëàãàòàé àðãà ç¿é, çààâðûã áîëîâñðóóëàí Ñàéäûí
çºâëºëèéí õóðàëäààíä îðóóëæ áàòëóóëñàí áà 6 àéìãèéí ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òîî
á¿ðòãýë ÿâóóëàõ òåíäåðèéã çîõèîí áàéãóóëæ, ìýðãýæëèéí 6 áàéãóóëëàãàòàé ãýðýý
áàéãóóëàí ã¿éöýòã¿¿ëñýí.
Орон нутгийн Газрын албадын кадастрын мэргэжилтнүүдийг орчин үеийн
зураглалтын багаж электрон таêñеометр, боловсруулалтын программ хангамжин дээр
сургах 14 хоногийн сургалт, мөн кадастрын тогтолцоо, аймаг, орон нутагт кадастрын
зураглал ба газрын бүртгэл төслийн хүрээнд хийгдэх ажлууд, хамтран ажиллах чиглэлээр
сургалт, семинарыг 3 хоногийн хугацаатай зохион байгуулж, тус бүрт элåктрон
таêñеометр, 12D моделийн программыг өглөө.
 ̺í Êàäàñòðûí çóðàãëàë áà ãàçðûí á¿ðòãýë òºñ뺺ñ 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí
12-19-íèé õîîðîíä á¿õ àéìãóóäûí Ãàçðûí êàäàñòðûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ñóðãàëòûã 4 á¿ñ
áîëãîí çîõèîí áàéãóóëñàí.
Аймаг, нийслэлээс ирүүлсэн газар өмчлөлийн мэдээнд дүн шинжилгээ хийж,
мэдээллийг иргэдэд хүргэх, Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулинд
нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг таниулан сурталчлах зорилготой
ажиллах ажлын хэсгийг Төрийн нарийн бичгийн даргын 19 ä¿ãýýр тушаалаар байгуулан
ажиллав.
“Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль”-д заасан гэр бүлийн
хэрэгцээний зориулалтаар газраа нэг удаа үнэ төлбөргүй өмчлөн авах хуулийн хугацаа
2005 оны 05 дугаар сарын 01-нээр дуусгавар болсон, мөн улсын хэмжээнд газраа өмчлөн
авсан иргэдийн эзлэх хувь харьцангуй бага байгааг харгалзан үзэж, хуулийн хугацааг
дахин сунгуулахаар хуулийн төсөл боловсруулж Засгийн газрын хуралдаанд оруулан
дэмжүүлж, 2005 оны 06 дугаар сарын 23-ны өдрийн УИХ-ын чуулганаар “Монгол Улсын
иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай”, “Монгол Улсын
иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийг хэлэлцэн баталснаар гэр бүлийн хэрэгцээний
зориулалтаар газрыг нэг удаа үнэ төлбөргүй өмчлүүлэх хуулийн хугацааг 3 жилээр
сунгаж, Дархан-Уул, Орхон аймагт бусад аймгийн иргэд газар өмчлөх эрхтэй болгосноор
газар өмчлүүлэх үйл ажиллагаа улсын хэмжээнд үргэлжлэн явагдаж байна.
Барилга, хот байгуулалтын сайд УИХ-ын чуулган дээр газар өмчлөлийн байдал,
цаашид авах арга хэмжээний талаар мэдээлэл хийсэн. Газар өмчлөлийн мэдээг улирал
тутам авàí дүн шинжилгээ хийæ, ÿàìíû Âýá õóóäñàíä òàâèí íèéòýä ñóðòàë÷èëæ áàéíà.
2006 оны 11 дүгээр сарын 1-нèé байдлаар нийслэлийн хэмжээнд гэр бүлийн
хэрэгцээний зориулалтаар 58130 иргэн газар эзэмшиж, ашиглаж байгаа хашааныхаа
2922,6 га газрыг, 1260 иргэн 88.2 га газрыг шинээр тус тус өмчилж авсан байна.
Àймгуудын хэмжээнд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 60469 иргэн газар эзэмшиж,
ашиглаж байгаа хашааныхаа 8363,209 га газрыг, 24873 иргэн 4998,123 га газрыг шинээр,
72 иргэн аж ахуйн зориулалтаар 18,2752 га газрыг тус тус өмчлөн аваад байна. Улсын
хэмжээнд 144804 иргэн /өссөн дүнгээр/ газраа өмчилж авсан байна.
Монгол Улсын иргэнд эрхийн бичгээр газар өмчлүүлэх тухай хуулийн үзэл
баримтлал, төслийг эхний байдлаар боловсруулан хэлэлцүүлж байна. Энэхүү хуулийн
төслөөр УИХ-ын зарим гишүүн болон ГХГЗЗГ, Нийслэлийн газрын алба, БХБЯ-ны
холбогдох хүмүүс оролцсон уулзалт-семинар зохион байгуулсан. 2006 онд Санхүүгийн
зохицуулах хороо, Монголын хөрөнгийн бирж, СЭЗДС, ХААИС, МУИС-ийн эрдэмтэн,
багш, эдийн засагчидтай хамтарсан уулзалт, ярилцлагыг 3 удаа зохион байгууллаа.
Монгол банкнаас уг хуулийн төсөлд санал өгсөн.
Монгол Улсын иргэнд эрхийн бичгээр газар өмчлүүлэх тухай хуулийн үзэл
баримтлал, хуулийн төслийг боловсруулан Сайдын зөвлөлийн хуралдаанаар
хэлэлцүүлж, хуулийн үзэл баримтлалыг батлуулахаар ХЗДХЯ-нд хүргүүлээд байна.
Èð¿¿ëñýí ñàíàëûí äàãóó Yíäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéí õóðàëäààíààð
õýëýëö¿¿ëýí çºâëºìæ, ÷èãëýë àâàõààð ÿâóóëñàí áà YÀÁÇ-ººñ ÕÇÄÕß áîëîí áóñàä
õîëáîãäîõ ÿàì, ãàçðóóäààñ ñàíàë àâ÷ Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí,
øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä YÀÁÇ-ººð õýëýëö¿¿ëýõ ÷èãëýë ºãñºí. Õóóëèéí ¿çýë
áàðèìòëàëûã õàìòðàí áàòëóóëàõààð ÕÇÄÕß-íä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлж эхэлснээс хойшхи хугацаанд үүсэн бий
болсон нөхцөл, хуулийн зарим заалтыг илүү тодорхой болгох шаардлагыг үндэслэн
Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулинд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай
хуулийн төслийн үзэл баримтлал, хуулийн төслийг боловсруулж байгаа бөгөөд төрийн
захиргааны áóñàä байгууллагууд, мэргэжлийн байгууллагуудаас ирүүлж байгаа саналыг
тусгаж байна.
Ìîíãîë Óëñûí Ãàçðûí òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñëèéã
áîëîâñðóóëæ áàéãàà áºãººä ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé áîëîí
ôåðìåðèéí àæ àõóéí çîðèóëàëòààð áýë÷ýýðèéã ýçýìø¿¿ëæ, àøèãëóóëàõààð òóñãàæ áàéíà.
Ñ¿¿ëèéí 5 æèëä áýë÷ýýð, õàäëàí òàðèàëàí, àòàðøñàí ãàçàð, õîò ñóóðèíãèéí
ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí õÿíàí áàòàëãààíû ñóäàëãààã óëñûí õýìæýýíä ÿâóóëæ
41
äóóñãàñàí. Ýíý ñóäàëãààãààð 21 àéìàã, íèéñëýëèéí ¿ð òàðèà, òýæýýëèéí óðãàìëûí, òºìñ,
õ¿íñíèé íîãîîíû, òàðèìàë óðãàìàë, æèìñ æèìñãýíèéí áîëîí àòàðøñàí ãàçðûí ãàäàðãûí
òºëºâ áàéäàë, ãàäíûí õ¿÷èí ç¿éëñèéí ¿éë÷ëýëýýð áèé áîëñîí õºðñíèé ýëýãäýë, ýâäðýë,
óðãàìëûí á¿ðõýö, ãàäàðãûí áîõèðäîëò, àøèãëàëòûí áàéäëûã çóðàãëàí ñóäàëæ
òîäîðõîéëëîî. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä õºðñíèé ¿ðæèë øèìèéã òîäîðõîéëñîí 1600 äýýæèä
øèíæèëãýý, 140 ãàðóé ñàÿ ãà ãàçðûí äóíä áà òîì ìàñøòàáûí çóðàãëàë õèéãäñýí áàéíà.
2006 онд тусгай хэрэгцээний болон тусгай хамгаалалттай газарò төлөв байдал,
чанарын хянан баталгаа хийх ажлын зардлын төсөв 183,5 сая төгрөгийг Барилга, хот
байгуулалтын сайдын 89 тоот тушаалаар батлуулàí, гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулæ
àæëûã õ¿ëýýí àâàõ õóãàöàà óäàõã¿é äóóñíà. Ýäãýýð àæëûí ¿ð ä¿íä ãàçðûí òºëºâ áàéäàë,
÷àíàðò òºðèéí õÿíàëò òîãòîîõ áýëòãýë õàíãàãäñàí áà ¿¿íä òóëãóóðëàí ãàçðûí ìîíèòîðèíã
õèéõ àðãà ç¿éí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ äóóñãàâ. Одоогийн байдлаар ойн ба усан сангийн
газраас бусад бүх ангиллын газар хянан баталгаанд хамрагдаàä áàéíà. Эдгээр
судалгааны дүнд “Газрын мониторингийн сүлжээ”-ã бàéãóóëàõ нөхцлèéã бүрд¿¿ëж байна.
Төв аймгийн Заамар, Баянцогт, Баянхангай, Булган аймгийн Баян-Агт сумдын
хүчтэй элэгдэл, эвдрэлд орсон тариалангийн талбайнуудыг нөхөн сэргээлтэд сонгож
авсан бөгөөд Тендерийн хороо, Үнэлгээний хэсгийг Сангийн яамны Төрийн нарийн
бичгийн даргын 158 тоот тушаалààð байгуулав. Тендерийн бичиг баримтыг боловсруулж,
Тендерийн хорооны хуралдааны шийдвэрийн дагуу “Зууны мэдээ” сонин болон
“Өнөөдрийн монгол” өдөр тутмын сониноор нээлттэй тендерийг зарлан, гүйцэтгэгчийг
сонгон шалгаруулж, тендерт шалгарсан аж ахуйн нэгжүүдтэй гэрээ байгуулсан бөгөөд
гүйцэтгэгч нар нөхөн сэргээлт хийх талбай дээр очиж, нөхөн сэргээлт хийх ажлаа
төлөвлөн, орон нутгийн удирдлага, ард иргэдтэй уулзан санал бодлыг нь сонсож,
талбайд ажиллах хүн хүч, машин техникийг бэлтгэх урьдчилсан тохироо хийсэн ба
тариалалтаа хийж байна. Энэ ажлын үр дүнд 2 аймгийн 4 сумын 3806 га талбайн
ургамлын өндрийг 50-60 см, тусгаг бүрхэцийг 55-60 хувьд хүргэж, 3-4 жилийн дараа
ялзмагийн хэмжээг 0.1 хувиар нэмэгдүүлэх юм. Нөхөн сэргээлтийн дүнд өнгөрсөн
хугацаанд 4000 орчим га газрын хөрсийг нөхөн сэргээх ажлыг хийснээр нийт 20,0 мянган
га тариалангийн газрын хөрс байгалийн унаган төрхөндөө орсон байна.
2006 онд 1500 га газрыг нөхөн сэргээх ажлын зардлыг Барилга, хот
байгуулалтын сайдын 2006 оны 89 тоот тушаалаар батлуулан ГХГЗЗГ-т хүргүүлæ,
тендерийн сонгон шалгаруулалт явагдаж 5 аж ахуйн нэгж уг ажлыг гүйцэтгэхээр
санхүүжилтээ ав÷ àæëàà ã¿éöýòãýñýí.
Мөн уул уурхайн газрыг нөхөн сэргээх ажлын үр ашгийг дээшлүүлэх чиглэлээр
Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газартай хамтран ажлын хэсэг байгуулж
нөхөн сэргээлтийн арга зүй, хууль эрх зүйн орчинг судлан тусгах саналыг ҮХЯ-нд
хүргүүлсэн áºãººä õóóëü ÓÈÕ-ààð áàòëàãäñàí.
Õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíààñ áîëæ äîðîéòîëä îðñîí ãàçðûí òîîëëîãî ÿâóóëàõ
àæèë 2006 онд 6 аймагт хийгдýâ. Äîðîéòñîí ãàçðûí àíãèëëûã òîãòîîäîã îëîí óëñûí
áîëîí ººðèéí îðíû ñòàíäàðò, çààâðóóäûã ñóäàëæ, ñóäàëãààíä àøèãëàõ óäèðäàìæèéã
áîëîâñðóóëàí ã¿éöýòãýã÷èä õ¿ðã¿¿ëýâ.
Монгол Улсын геодезийн тулгуур сүлжээг боловсронгуй болгох, нутаг
дэвсгэрийг дунд ба том масштабын байр зүйн зургаар солбицлын нэгдсэн системд
зурагжуулах ажлын хүрээнд 1100 ãàðóé öýã á¿õèé GPS-ийн сүлжээг á¿õ íóòàã äýâñãýðèéí
õýìæýýíä áàéãóóëæ, õýýðèéí õýìæèëòèéí àæëûã õèéæ äóóñãàëàà.
GPS-ийн тулгуур сүлжээний нарийвчлалыг сайжруулах зорилгоор GPS-ийн
байнгын ажиглалтын 3 суурин станцыг шинээр байгуулж, Швейцар Улсын Leica фирмийн
тоног төхөөрөмжөөр тоноглосон Улаанбаатар хотын хэмжээнд хөдөлгөөнт GPS-ийн
системийг нэвтрүүлэх боломж бүрдээд байна.
GPS-ийн технологиор геодезийн тулгуур сүлжээ байгуулах заавар, стандартын
төслийг боловсруулах ажлын хүрээнд олон улсад мөрдөж байгаа GPS-ийн байнгын
ажиллагаатай станцын стандарт, ОХУ-д мөрдөж байгаа GPS-ийн технологиор геодезийн
тулгуур сүлжээ байгуулах стандартыг орчуулсан.
Геодези, зураг зүйн үйл ажиллагаанд мөрдөх стандарт, заавар журам, дүрэм
боловсруулах ажлын хэсэг байгуулан, судалгаа хийж, сансрын зургийн газар зүйн
холболт хийх заавар, геодезийн ба тэгш өнцөгт солбицлуудыг хооронд нь шилжүүлэн
бодох, тэгш өнцөгт солбицлыг бүсээс бүсэд шилжүүлж бодох гарын авлага, байр зүйн
үйлдвэрлэлийн техникийн баримт бичигт хэрэглэх томъёолсон тэмдгүүд, агаарын
зураглалын ажлын заавар зэрэг заавар, стандартуудыг боловсруулсан. Барилгын
геодезийн ажил /БНбД 3.01.03-05/, инженерийн шугам сүлжээний зураглалын ажил,
геодези, зураг зүйн ажлын жишиг үнэ, геодезийн байнгын цэг, тэмдэгт байгуулах ажил,
хот, тосгон бусад суурины болон тариалан, атаржсан газрын кадастрын зураглалын
ажлын технологийн аргачлалыг боловсруулж сайдын тушаалаар батлуулан ХЗДХЯ-нд
бүртгүүлэн үйлдвэрлэлд мөрдүүлж эхэлсэн.
Нутаг дэвсгэрийг солбицлын нэгдсэн системд том ба дунд масштабын зургаар
зурагжуулах ажлын хүрээнд 2005 онд газар тариалангийн бүс нутагт байгуулсан GPS-ийн
үндсэн ба зураглалын сүлжээнд тулгуурлан Төв аймгийн 27 сумын төвийн 1:1000-ны
масштабтай кадастрын зураг, Увс, Өмнөговь, Өвөрхангай, Завхан, Сүхбаатар, Говь-
Алтай, Дундговь, Архангай аймгийн 29 сумын байр зүйн зургийн ажлыг хийгээд байна.
Орхон, Дархан-Уул, Булган, Сэлэнгэ аймгууд болон Сэлэнгэ аймгийн Мандал
сумын төвийн нийт 286 кв.км талбайн байр зүй, кадастрын зураглалд зориулсан агаарын
зураглал, ортофото зургийг хийж гүйцэтгэсэн.
Төвийн бүсийн газар тариалангийн районы 1:25000-ны масштабтай байр зүйн
зургийн хээрийн тодруулалтыг хийж тоон хэлбэрт хөрвүүлэх болон 1:25000-ны
масштабтай кадастрын зураглалын ажлыг гүйцэтгэж дуусñàí.
153. Ãàçðûí ºì÷ëºëèéí ìýäýýëýë, á¿ðòãýëèéã èðãýäýä íýýëòòýé áàéëãàæ
¿éë÷èëãýýã øóóðõàé áîëãîíî.
Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулü, нийслэлийн тухайн жилийн
газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах хүсэлт гаргах
өргөдөл, гэрээний загвар болон газар өмчлөлтэй холбогдсон бусад мэдээллийг яамны
Вэб хуудсанд тавьж, тухай бүрт нь шинэчлэн, олон нийтэд сурталчилж байна.
УИХ-ын нэгдсэн чуулганд БХБ-ын сайд газар өмчлөлийн асуудлаар мэдээлэл
хийсэн. Аймаг, сум, нийслэл, дүүргүүдийн газрын алба, мэргэжилтнүүдэд газар
өмчлөлийн явц байдал, анхаарах асуудлуудын талаар мэдээллийн самбар гаргаж,
нээлттэй сурталчлах чиглэл, зөвлөмж өгч, хэрэгжилтэнд нь хяналт тавин ажиллаж байна.
“Газар өмчлөлийн мэдээллийн сан байгуулах, иргэдэд үйлчлэх журам”-ыг боловсруулж
байна.
АХБ-ны зээлээр хэрэгжиж байгаа “Кадастрын зураглал ба газрын бүртгэл”
төслийн шугамаар 2005 оны 7 дугаар сарын 05-нд нийслэлийн төвийн 6 дүүргийн газрын
албадыг радио модем ашиглан, сүлжээнд холбож, дүүргүүдийн газрын алба газар
эзэмшил, өмчлөлтэй холбоотой мэдээллийг солилцох боломж бүрдсэн. ГХГЗЗГ,
Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргын Тамгын газартай хамтран дүүргийн орон зайн
мэдээллийн сан байгуулсан.
154. Èðãýí, ¿ë õºäëºõ õºðºíãº, áàéðøèë, àæ àõóéí íýãæèéí á¿ðòãýëèéí
òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
“Ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах тухай” хууль
батлагдсантай холбогдуулан хуулийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Засгийн газрын 2003
оны 213 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд
хөрөнгийн бусад эрхийн бүртгэлийн үйл ажиллагааны үйлчилгээний хөлс, түүний орлогыг
захиран зарцуулах журам”-д нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай Засгийн газрын тогтоолын
төслийг боловсруулан Засгийн газрын 2006 оны 4 дүгээр сарын 3-ны өдрийн 63 дугаар
тогтоолоор батлуулав.
Ãàçðûí òóõàé õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëä ãàçàð áîëîí ò¿¿í äýýðõ ¿ë õºäëºõ ýä
õºðºíãèéí ýðõèéí á¿ðòãýë íýãäìýë áàéõ çàð÷ìûã òóñãàñàí.
Мөн Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг байгуулах тухай Улсын Их Хурлын
2006 оны 77, Засгийн газрын мөн оны 8 äóãààð сарын 23-ны өдрийн 201 дүгээр тогтоолыг
тус тус боловсруулж батàëãààæуулсан. Ингэснээр үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийг
дагнан хариуцсан Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн газар тус яамны харьяанд
42
ажиллаæ áàéíà. Ýíý ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ ¿¿äíýýñ õºðºíãèéí ýðõèéí
á¿ðòãýëèéí ÷èãëýëýýð ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû ñîðèëûí êîðïîðàöèàñ òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ
÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
155. Ãàçðûí áàéðøëûí íýãäñýí êîäîä øèëæèíý. Áàéðøëûí êîäîîð äàìæóóëàí
¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí ¿íýëýìæèéã òîãòîîíî.
АХБ-ны зээлээр хэрэгжиж байгаа МОН/ФС/-1736 тоот “Кадастрын зураглал ба
газрын бүртгэл төсөл”-ийн хүрээнд Газрын мэдээллийн үндэсний систем байгуулах
ажлын гүйцэтгэгчийг шалгаруулах олон улсын тендерийг зарлаæ, нийт 5 оролцогч
тендерийн материал ирүүлснээс эхний шатны шалгаруулалтыг хийж, øàëãàðñàí 3
оролцогчиä 2-р шатàíä îðîëöîõ óðèëãûã øèíý÷èëñýí òåõíèêèéí äààëãàâðûí õàìò
õ¿ðã¿¿ëñýí. Энэ систем нь улс орны хэмжээнд газрын кадастрын болон үл хөдлөх
хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн мэдээллүүдийг холбосон, тэдгээртэй холбоотой бүхий л
үйл ажиллагааг түргэн шуурхай гүйцэтгэх компьютерийн нэгдсэн систем юм.
“Үндэсний газрын мэдээллийн сан”-г байгуулах ажлын эхлэл болгон Барилга,
хот байгуулалтын яам, Газрын харилцаа, геодези, зураг зүйн газар, нийслэл, дүүргийн
сүлжээгээр холбосон мэдээллийн сан, системийг байгуулан ажиллуулж байна. Уг
системд нийслэлийн хэмжээнд байгаа газар өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагчийн кадастрын
зураг, түүнд үндэслэсэн газрын улсын бүртгэлийн үйл ажиллагаа иж бүрнээр хамрагдаж
байгаа болно. ̺í ãàçðûí õàðèëöààòàé õîëáîîòîé òºðèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä õ¿ðãýõ,
ò¿ðãýí øóóðõàé õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ çîðèëãîîð Öàõèì-ãàçàð õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõ
¿¿ðýã á¿õèé àæëûí õýñýã áàéãóóëàãäàí õºòºëáºðèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà.
Газар ашиглалт, хөрс ургамлын судалгааны зураг ба текстэн мэдээллийг тоон
хэлбэрт шилжүүлэх нэгдсэн заавар, аргачлал боловсруулж эхэлсэн ба хөрсний болон
газар ашиглалтын мэдээлэл хөрвүүлэх аргачлалыг боловсруулж дуусган Сайдын
зөвлөлийн хуралдаанд оруулж дэмжүүлñýí áºãººä óëìààð ГХГЗЗГ-т хүргүүлж батлуулан,
орон нутгийн болон мэргэжлийн байгууллагын ажил үйлчилгээнд ашиглаж байна.
156. ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí òàòâàðûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
Иргэнд өмчлүүлсэн газарт ногдуулж буй үл хөдлөх эд хөрөнгийн албан
татварын ногдуулалт, хураалтын өнөөгийн тогтолцооны хүндрэл, бэрхшээлтэй талуудыг
судлав. Мөн газрын харилцааны систем төлөвшин хөгжсөн Швед, Герман, Англи зэрэг
улс орнуудын татварын системийн тогтолцоог судлан, манай орны нөхцөлд авч
хэрэгжүүлэх зохистой арга хэмжээний төслийг урьдчилсан байдлаар боловсруулаад
байна.
Газар болон татварын асуудал эрхэлсэн байгууллагууд хоорондын холбоо,
харилцааг сайжруулах, газрын татвар ногдуулалт, төлөлтийг боловсронгуй болгох, түүнд
тавих хяналтыг сайжруулах зорилгоор Үндэсний татварын ерөнхий газар, ГХГЗЗГ-ын
дарга нарын хамтарсан 30/33 тоот тушаалыг гаргуулсан. Энэхүү тушаалын хэрэгжилтэнд
хяналт тавих зорилгоор аймгуудын газрын албадаас газрын албан татварын
ногдуулалтын мэдээг хагас жилээр гаргуулан авч нэгтгэж байна. Уг тушаалын дагуу
“Газрын албан татварын ногдуулалтын мэдээ”-г гарган, холбогдох аймгийн татварын
албадад хүргүүлэх ажлыг энэ оны 6 дугаар сараас зохион байгуулж эхэлсэн.
Газрын үнэлгээ, татвар, төлбөрийн асуудалтай холбоотой хуулийн төслүүдийг
боловсруулах үүрэг Сангийн яам, Татварын ерөнхий газар, ГХГЗЗГ, Германы техникèéí
хамтын ажиллагаа, хөгжлийн санхүүжилтээр хэрэгжиж буй “Газрын менежмент-
санхүүгийн кадастр” төслийн мэргэжилтнүүдийг татан оролцуулæ àжлын баг гаран
ажиллаж байна.
Газрын үнэлгээ, татварын системийг боловсронгуй болгох зорилгоор “
Yнэлгээний үйл ажиллагааны тухай” хуулийн төслийн үзэл баримтлалыг Германы техник
туслалцааны “Газрын менежмент- санхүүгийн кадастр” төслийн мэргэжилтнүүдтэй
хамтран эхний байдлаар боловсруулаад байна. “
 Ãàçðûí òºëáºðèéí òóõàé” õóóëèéã øèíý÷ëýí íàéðóóëæ áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí
“Yë õºäëºõ õºðºíãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàé”, “Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ
òóõàé” õóóëèóäàä îðóóëàõ íýìýëò, ººð÷ëºëòèéí òºñëèéã õàìòàòãàí áîëîâñðóóëæ áàéíà.
157. Ãàçðûí òºëáºðèéí õýìæýýã ãàçðûí ¿ð ºãººæ, áàéðøèëòàé óÿëäóóëæ
ÿëãàâàðòàé òîãòîîíî.
Газрын төлбөрийн тухай хууль, Засгийн газрын 152 ä¿ãýýð тогтоолын
хэрэгжилтийн байдлыг судлан, хөрөнгийн үнэлгээний компаниудтай уулзалт зохион
байгуулж, хамтарсан ажлын хэсэг байгуулан, газрын үнэлгээний өөрийн болон гадаад
/Швед/ орны туршлагыг судлаж байна. Германы техник туслалцааны “Газрын менежмент,
санхүүгийн кадастр ” төслийн зөвлөх, мэргэжилтэнтэй уулзан санал солилцож, яамны
бодлогыг танилцуулан, төслийн хүрээнд хийгдэх ажлын төлөвлөгөөнд тусгуулах санал
боловсруулæ хүргүүлэв.
ХБНГУ-ын Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн яамны санхүүжилтээр
хэрэгжиж байгаа “Газрын менежмент, санхүүгийн кадастр” /01/2005-12/2010/ төслийн
хүрээнд газрын төлбөрийн хэмжээг ялгавартай тогтоох судалгааны ажлыг хийж байна.
Хот суурингийн газрын харилцааны бодит үнийн мэдээллийг цуглуулан, газрын
үнэлгээний тухай хууль тогтоомжийг нарийвчлан судалж, мэргэжлийн байгууллага,
судлаачдын дунд хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан ба Герман, Монгол, Орос, Гүрж зэрэг
орнуудын газрын үнэлгээний арга зүйг судлан нэгтгээд байна. Швед, Австрали, Латви
зэрэг улсуудын газар болон үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээний систем, газрын татвар,
төлбөрийн хэмжээг тогтоосон хууль, эрх зүйн актуудын талаархи мэдээллийг интернет
ашиглан судалж, нэгтгэн холбогдох хүмүүст танилцуулж, манай орны хувьд хэрэгжүүлж
болох давуу талуудыг тогтоогоод байна.
БНСУ-ын Газрын болон Орон сууцны корпораци, Хүн амын хөгжлийн
институтүүдийн үйл ажиллагаанд мөрдөж байгаа газрын үнэлгээний тухай хууль
тогтоомжийг орчуулан судалж, Улаанбаатар хотын зарим дүүргийн газрын арилжааны
бодит үнийн мэдээллийг цуглуулан байршлаар ангилæ, судалгаа явуулж байна.
Ажлын хэсэг çîõèîí áàéãóóëàãäàí àæèëëàæ, Газрын төлбөрийн тухай хуулийн
үзэл баримтлал, хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар эхний хувилбарыг гаргаж
ГХЭББЗГ-ын хурлаар хэлэлцүүлсэн.
Газрын үр өгөөж, байршилтай нь уялдуулан газрын төлбөрийг ялгавартай
тогтоох зорилгоор Газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгагдсан Газрын
нөөц, нөхцөл, төлөв байдлын үнэлгээний 12 мужид хамрагдах аймаг, сумын нэр, нутаг
дэвсгэрийг холбогдох мужид нь Arcview программ дээр боловсруулаад байна.
Дээрх 12 мужид хамрагдах аймаг, сумдын газрын төлбөрийн тайлан мэдээ,
арилжааны бодит үнийн мэдээллийг цуглуулан байршлаар ангилах судалгааг явуулж
байна. Õàíãàëòòàé ñóóðü ñóäàëãààíû ìàòåðèàë áàéõã¿é ó÷ðààñ àæèë óäààøðàëòàé ÿâæ
áàéíà.
“Ãàçðûí òºëáºðèéí òóõàé” õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñëèéã
áîëîâñðóóëàõ áîëîí ãàçðûí òóõàé áàãö õóóëèéí ººð÷èëºëòèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ
àæëûí õýñýãò òóñ òóñ àæèëëàí òàðèàëàíãèéí ãàçðûã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàñàí, ¿ðæèë
øèìèéã íü íºõºí ñýðãýýõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé èðãýí õóóëèéí ýòãýýäèéã ãàçðûí
òºëẺñ òîäîðõîé õóãàöààãààð õºíãºëºõ, ãàçðûã çîðèóëàëòûí äàãóó àøèãëààã¿é, ¿ðæèë
øèì, òºëºâ áàéäëûã äîðîéòóóëñàí ýòãýýäýä õ¿ëýýëãýõ õàðèóöëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ ñàíàë
áîëîâñðóóëæ ºãñºí áîëîâ÷ àæëûí õýñãýýñ ýíý õóóëèéí òºñëèéã 2008 îíä ÓÈÕ-ä ºðãºí
áàðèõààð õîéøëóóëñàí.
Èðãýíèé îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëèàð ìàë÷èí ºðõ, ìàë á¿õèé
èðãýäèéí îðëîãûí àëáàí òàòâàð ÿëãàâàðòàéãààñ ãàäíà áîä ìàëûã áîãîä øèëæ¿¿ëýõ
èëòãýëö¿¿ð¿¿ä õýä õýäýí õóóëèíä ººðººð çààãäñíûã íýã ìºð áîëãîõîîð ñàíàë îðóóëàí
äýìæèãäñýí áºãººä õóâü õ¿íèé îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëü áîëîí Àæ àõóéí
íýãæèéí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëèóäàä òóñãàëàà îëæ 2006 îíû 6 ñàðä
áàòëàãäñàí. Ìºí “Áýë÷ýýðèéí òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã øèíýýð áîëîâñðóóëàõàä îðóóëàõ
ÕÕÀÀ-í ñàëáàðûí ñàíàëûã íýãòãýí Çàñãèéí ãàçðààñ òîìèëîãäñîí àæëûí õýñýãò ºã÷,
Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ÿàìíû Ñàéäûí çºâëºëèéí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí ÕÇÄÕ
ÿàìàíä õ¿ðã¿¿ëñýí. Ýíý õóóëèéí òºñëèéã “Ãàçðûí òºëáºðèéí òóõàé” õóóëèéí øèíý÷èëñýí
43
íàéðóóëãûí òóõàé áîëîí ãàçðûí òóõàé áàãö õóóëü áàòëàãäñíû äàðàà 2008 îíä ÓÈÕ-ä
ºðãºí áàðèõààð õîéøëîãäîîä áàéíà.
“Ãàçðûí òóõàé” õóóëüä áýë÷ýýðèéã Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ýð÷èìæñýí ìàë àæ
àõóé ýðõëýõ, äîðîéòñîí áýë÷ýýðèéã íºõºí ñýðãýýæ àøèãëàõ çîðèëãîîð óðò õóãàöààãààð
ýçýìø¿¿ëýõ ýðõèéã îëãîõ, ººðèéí õ¿÷ õºðºí㺺ð áàðüæ áàéãóóëñàí áýë÷ýýð äýõ ºâºë溺,
õàâàðæàà, õóäàã, óñò öýãèéí äîðõè 0.5 ãà õ¿ðòëýõ õýìæýýíèé ãàçðûã áýë÷ýýðèéí àíãèëàëä
õàìààðóóëàõã¿é áàéõ çààëòóóäûã îðóóëàõààð ñàíàë áîëîâñðóóëñàí. Ìºí “Ìîíãîë Óëñûí
èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé” õóóëüä ººðèéí õ¿÷ õºðºí㺺ð áàðüæ áàéãóóëñàí áýë÷ýýð
äýõ ºâºë溺, õàâàðæàà, õóäàã, óñò öýãèéí äîîðõè 0.5 ãà õ¿ðòëýõ õýìæýýíèé ãàçðûã ìîíãîë
óëñûí èðãýíä ºì÷ë¿¿ëæ áîëîõ òóõàé çààëòóóäûã íýìýõ, “Áýë÷ýýðèéí òóõàé” õóóëèéí
òºñëèéã øèíýýð áîëîâñðóóëàõ ñàíàëóóäûã áîëîâñðóóëàí Çàñãèéí ãàçðààñ òîìèëîãäñîí
àæëûí õýñýãò ºã÷, Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ÿàìíû Ñàéäûí çºâëºëèéí õóðëààð
õýëýëö¿¿ëýí ÕÇÄÕß-íä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
“Ãàçðûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéí ¿çýë
áàðèìòëàëûí “Õî¸ð”-ûí 2-ä ”Ôåðìåðèéí àæ àõóéä ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ áîëîí áýë÷ýýðèéí
ãàçðûã ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð ýçýìø¿¿ëýõ, àøèãëóóëàõ” ãýñýí ñàíàë òóñãàãäàæ 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 1-íä ÕÇÄÕß-ààð áàòëàãäñàí
158. Õóâü÷ëàëûí àðãà õýëáýðèéã ºðãºòãºæ, ¿ð àøãèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãûã
õýðýãæ¿¿ëíý. ¯íý öýíý á¿õèé òîìîîõîí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí õóâü÷ëàëûã
¿ðãýëæë¿¿ëíý.
ÓÈÕ-ûí 2005 îíû 7 äóãààð ñàðûí 7-íû ºäðèéí 48 äóãààð òîãòîîëîîð Òºðèéí
ºì÷èéã 2005-2008 îíä õóâü÷ëàõ, ººð÷ëºí áàéãóóëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéã áàòëàâ.
Òºðèéí ºì÷èéã 2005-2008 îíä õóâü÷ëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí äàãóó Çàñãèéí ãàçðûí
2006 îíû 77, 116, 153 äóãààð òîãòîîëóóäààð 2006 îíä õóâü÷ëàõ õóóëèéí ýòãýýä, ýä
õºðºíãèéí æàãñààëòûã áàòàëæ Õàø-Îðä ÕÊ, Ìîíãîëýìèìïåêñ ÕÊ, Äàðõàíìàõýêñïî ÕÊ,
Õàäãàëàìæèéí áàíê, Àãðîñåðâèñ Òª¯Ã, Ãàí Õýðëýí ÕÊ, Áàÿíáàäðàõ ÕÊ, Õ¿ì¿¿íëýãèéí
óõààíû èõ ñóðãóóëü, Òåõíèê òåõíîëîãèéí êîëëåæ çýðýã 9 õóóëèéí ýòãýýä, Ýð¿¿ë ìýíäèéí
¿éë÷èëãýýíèé 1 ä¿ãýýð òºâèéí À, Á êîðïóñûí ò¿ðýýñýýð ýçýìøèæ áàéñàí áàéð, ÕÖ-èéí
0119 ä¿ãýýð àíãèéí ñïîðò çàëíû áàðèëãà 8 ¿ë õºäëºõ õºðºí㺠õóâü÷èëæ óëñûí òºñºâò 31
ãàðóé òýðáóì òºãðºãèéí îðëîãî îðóóëàâ.
Дундговь аймгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагыг менежментийн гэрээгээр
ажиллуулах тендерийг 2005 оны 4-р сард зарлан дүгнэж, шалгарсан багтай аймгийн
Засаг дарга гэрээ байгуулан ажиллуулж байна. Төв, Өвөрхангай, Булган аймгуудын
нийтийн аж ахуйн байгууллагуудыг менежментийн гэрээгээр ажиллуулах ажлыг түргэн
шуурхай зохион байгуулах, мөн хувьчлалд хэзээ хамрагдах хугацааны саналаа
ирүүлэхийг хүссэн хүсэлтийг аймгуудын Засаг дарга нарт äэд сайдын б/198 тоотоор
хүргүүлñýí. Эрдэнэт, Дархан хотын ус сувгийн байгууллагууд менежментийн гэрээний
хувьчлалд хамрагдахгүй талаархи саналаа ирүүлñýí. ªâºðõàíãàé, Áóëãàí àéìãóóä ÀÕÁ-
íû õºíãºëºëòòýé çýýëýýð õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Îðîí íóòãèéí íèéòèéí àæ àõóéã ñàéæðóóëàõ 2
äóãààð øàòíû òºñºë” õýðýãæèæ äóóññàíû äàðàà ìåíåæìåíòèéí ãýðýýãýýð àæèëëóóëíà
ãýñýí àëáàí ¸ñíû õàðèó ºãººä áàéíà.
2005 оны 11 ä¿ãýýð сард Хөвсгөл, 2006 оны 3 äóãààð сард Говьсүмбэр, Баян-
Өлгий аймгуудын НАА-н байгууллагуудын менежментийн гэрээний биелэлтийг газар дээр
нь шалгасан. 2006 оны 3 äóãààр сарын 13-14-нд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулсан
НАА-н удирдах ажилтны ээлжит зөвлөгөөн дээр байгууллагуудын 2005 оны жилийн
эцсийн санхүүгийн тайлан балансад хийсэн аудитийн шалгалтын дүн болон
менежментийн гэрээний биелэлтийн талаар дэлгэрэнгүй танилцуулж, яамны зүгээс
баримталж буй бодлоготой уялдуулан удирдамж чиглэл өгсөн. Мөн îíû 6 äóãààð сарын
26-нд НАА-н байгууллагуудын хувьчлалын талаар Төрийн өмчийн хороо, Барилга, хот
байгуулалтын яам, БХБНААҮТөв, НЗДТГ, НӨХГазар зэрэг холбогдох байгууллагуудын
хамтарсан уулзалт ярилцлагыг зохион байгуулахаар бэлтгэж байна.
2006 онд хувьчлагдах аж ахуйн нэгжүүдийн жагсаалтад орсон Дарханы хар
төмөрлөгийн үйлдвэрийн өөрчлөн байгуулалт, Хадгаламж банк, Говь ХК- ийн хувьчлалын
асуудлыг судалж дээрхи аж ахуйн нэгжүүдийн өөрчлөн байгуулалт хувьчлалын явц зах
зээлийн өрсөлдөөнд хэрхэн нөлөөлөх, цаашид өрсөлдөөний орчныг хэрхэн бүрдүүлэх
тухай санал, зөвлөмжийг Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай хуулийн хүрээнд
боловсруулан холбогдох байгууллагад хүргүүлээд áàéíà.
159. Íèéãìèéí ñàëáàðò ìåíåæìåíòèéí õóâü÷ëàëûã ò¿ëõ¿¿ àøèãëàíà.
Õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû èõ ñóðãóóëü, Òåõíèê òåõíîëîãèéí êîëëåæèéã
ìåíåæìåíòèéí ¿ð ä¿íã õàðãàëçàí õóâü÷èëæ, Ìîíãîëýìèìïåêñ ÕÊ-èéí 51 õóâèéã íýýëòòýé
äóóäëàãûí õóäàëäààãààð õóäàëäàâ.
Õ¿íñíèé òåõíîëîãèéí êîëëåæ, Óëñûí öèðêèéã ìåíåæìåíòèéí ¿ð ä¿íã õàðãàëçàí
õóâü÷ëàõ ãýðýý áàéãóóëààä áàéíà.
160. Òåíäåðèéí æóðìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ ¿éë÷èëãýýíèé èë òîä áàéäëûã
õàíãàíà.
ªì÷ õóâü÷ëàëûã îëîí íèéòýä èë òîä áàéëãàõ, õ¿íä ñóðòëûã àðèëãàõ çîðèëãîä
íèéö¿¿ëýí õóóëèéí ýòãýýä á¿ðèéí õóâü÷ëàëûí æóðìûã òýäãýýðèéí îíöëîãèéã òóñãàí òóñ
á¿ð äýýð íü òóõàéí õóóëèéí ýòãýýäèéã õóâü÷ëàõ ¿åä íü áàòëàí îëîí íèéòýä ìýäýýëæ
áàéíà.
Òºðèéí ºì÷èéí õîðîî íü ºðñºë人íò òåíäåð øàëãàðóóëàëò ÿâóóëàõäàà
õîëáîãäîõ õóóëü æóðìóóäûã ìºðäºæ àæèëëàñíààð õóóëü çºð÷ñºí ãîìäîë ¿íäñýíäýý
ãàðñàíã¿é. Õóãàöàà õîæèìäñîí ýñýõ, ÿìàð æóðàì õýðýãëýõ çýðýã àñóóäëààð çàðèì ãîìäîë
ãàðñíûã ¿ã¿éñãýõã¿é.
4. ¯éëäâýðëýë, õºäºº àæ àõóé, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðûã äýìæèæ, ýêñïîðòûã
íýìýãä¿¿ëýõ õ¿ðýýíä:
161. Òºðººñ ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèõ áîäëîãî
áîëîâñðóóëàõàä ìýðãýæëèéí õîëáîîäûí èäýâõòýé îðîëöîîã õàíãàõ
ìåõàíèçì áèé áîëãîíî.
“Монголын мэргэжлийн холбоодын нэгдсэн зөвлөл”-ийн шийдвэрээр шилдэг аж
ахуйн нэгжид “Алтан гэрэгэ” шагнал гардуулах ёслолын арга хэмжээ зохион байгуулж,
“Увс хүнс” зэрэг компанид олгов.
Монголын худалдаа, эд хэрэглэгчдийн хоршоодын төв холбоо, Монголын
тогооч нарын холбоотой худалдаа, хоол үйлдвэрлэл- үйлчилгээний эрх зүйн орчинг
сайжруулах, мэргэжилтэн, мэргэжилтэй ажилчид бэлтгэх чиглэлээр хамтран ажиллаж
байна. “Монголын мэргэжлийн холбоодын нэгдсэн зөвлөл”-ийн үйл ажиллагаа хэвийн
явагдаж байна. 2006 онд нийт 5 удаа хуралдав.
162. Ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû ÷ºëººò á¿ñ áàéãóóëàõ áîäëîãûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ
ºðãºòãºíº.
Үйлдвэр, худалдааны сайдын 2004 оны 13 тоот тушаалаар “Алтанбулаг”
худалдааны чөлөөт бүсийн Захирагчийн ажлын албаны бүтцийг шинэчлэн зохион
байгуулсан. Алтанбулагийн ХЧБ-ийн Захирагчийн ажлын алба, мэргэжлийн хяналтын
албаны бүтэц, орон тоог батлуулан бүсийн ерөнхий менежерийг томилон ажиллуулав.
“Цагааннуур” худалдааны чөлөөт бүсийн захирагчийн ажлын алба байгуулах
тухай Засгийн газрын 2005 оны 134 дүгээр тогтоол гарч худалдааны чөлөөт бүсийн
захирагчийн ажлын алба байгуулав.
“Чөлөөт бүсийн тухай” хуулийн дагуу Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2005 оны 8
сарын 5-ны өдрийн 112 дугаар захирамжаар “Замын-Үүд” эдийн засгийн чөлөөт бүсийн
захирагч томилогдсон. Үйлдвэр, худалдааны сайдын 2005 оны 33 тоот тушаалаар
“Замын-Үүд” эдийн засгийн чөлөөт бүсийн захирагчийн ажлын албаны орон тоо, бүтцийг
шинэчлэн баталсан. Замын-Үүдийн эдийн засгийн чөлөөт бүсийн шав тавих ёслолыг 2005
оны 4 сарын 19-нд зохион байгуулсан.
Ерөнхий сайдын 2005 оны 5 сарын 5-ны 70 дугаар захирамжаар чөлөөт бүсийн
эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох ажлын хэсэг байгуулагдсан бөгөөд Чөлөөт бүсийн
44
тухай хууль, чөлөөт бүсүүдийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт
оруулах тухай хуулийн төсөл, үзэл баримтлалыг боловсруулж тус ажлын хэсгээр 3 удаа
хэлэлцүүлж, санал дүгнэлтийг тусган шинэчлэн боловсруулсан.
Чөлөөт бүсийн онцлогт тохируулан бүсэд мөрдөгдөх 10 гаруй журам, дүрмийн
төслийг холбогдох Яам, агентлаг, газруудаас санал дүгнэлтийг авч тусган боловсруулаад
байна.
Цагааннуур худалдааны чөлөөт бүсийн Захирагчийн ажлын албаны орон тоо,
зардлын хязгаарыг шинэчлэн батлуулах талаар Засгийн газарт санал оруулах төсөл
боловсруулж ҮХ-ны Сайдын зөвлөлийн 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн хуралдаанаар
хэлэлцүүлсэн бөгөөд хуралдаанаас уг асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанд
хэлэлцүүлэхийг зөвшөөрсөн тул Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр бэлтгэж
байна.
Энэ асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар бүсчилсэн хөгжил, чөлөөт бүс, аж
үйлдвэрийн паркийн асуудал хариуцсан үндэсний хорооны ажилтнууд буюу Монгол
улсын Шадар сайдын ажлын албаны дарга, ажилтнуудад 6 дугаар сарын 21-нд
танилцуулж санал солилцов.
- “Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн хөрөнгө оруулагч сонгох шалгуур
үзүүлэлт болон менежментийн гэрээ байгуулахад тавих ерөнхий шаардлагыг Үйлдвэр,
худалдааны сайдын 2005 оны 10 дугаар сарын 19-ний өдрийн 156 тоот тушаалаар
батлан хөрөнгө оруулагчдад хүргүүлэх арга хэмжээ авч байна. Мөн түүнчлэн Үйлдвэр,
худалдааны сайдын 2005 оны 12 дугаар сарын 26-ний өдрийн 185 тоот тушаалаар тус
бүсийн харуул, хамгаалалтыг энгийн харуулын хэлбэрээр зохион байгуулах арга хэмжээ
авав. Чөлөөт бүсийн талаар сурталчилгаа явуулснаар гадаад, дотоодын 30 гаруй
компани тус бүсэд хөрөнгө оруулах сонирхолтой байгаагаа илэрхийлээд байна.
Японы олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага /JICA/-ын буцалтгүй
тусламжийн хүрээнд “Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн гэрэл, гэрэлтүүлгийн
асуудлаар төсөл, санал боловсруулж байна.
БНТУ-н чөлөөт бүсүүдийн холбоотой хамтран ажиллах санамж бичигт гарын
үсэг зурлаа.
“Замын-Үүд” эдийн засгийн чөлөөт бүсийн хөгжлийн хөтөлбөрийн төслийг эхний
байдлаар Захирагчийн ажлын алба боловсруулаад байна
Мастер төлөвлөгөөг боловсруулахад санхүүгийн болон арга зүйн туслалцаа
үзүүлэх талаар дэмжлэг үзүүлэх асуудлыг АНУ-ын хөгжлийн агентлаг болон Төв Азийн
эдийн засгийн хамтын байгууллагà /CAREC/-д уламжлаâ.
2006 îíû 169 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð á¿ñèéí ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ, àøèãëóóëàõ
òºëáºðèéí õýìæýýã áàòëóóëëàà.
“Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн харуул хамгаалалтын төмөр хашаа,
гол хаалга, шалган нэвтрүүлэх болон харуулын барилга байгууламжийг барих
гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах яам дундын тендерийн хорооны 2004 оны 07 дугаар
сарын 20-ны өдрийн хуралдаанаар гүйцэтгэгчээр “Баярс констракшин” ХХК шалгарч гэрээ
байгуулан ажилласан.
Барилгын ажил 2005 оны 12 дугаар сард дуусав. Нийт 615.0 сая төгрөгийн
төсөвт өртөгтэй хамгаалалтын байгууламж нь 11.4 км урт бетон суурьтай төмөр хашаа,
38 метрийн алслалттай гол хаалга, шалган нэвтрүүлэх 2 байр, харуулын 9 байрнаас
бүрдэж байна. “Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн харуул хамгаалалтын
байгууламжийг 2005 оны 11 дүгээр сарын 24-нд ажлын комисс, 12 дугаар сарын 19-нд
улсын комисс хүлээж авлаа.
Засгийн газрын 2005 оны 150 дугаар тогтоолоор “Алтанбулаг” худалдааны
чөлөөт бүсèéã Дотоодын цэргийн гэрээт хамгаалалттай байхаар шийдвэрлэсэн.
“Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн харуул хамгаалалтын зардлын төсвийг
Цагдаагийн ерөнхий газрын Дотоодын цэргийн штабтай хамтран гэрээт хамгаалалтыг
оновчтой зохион байгуулах, төсөвт зардлыг хэмнэх зорилгоор чөлөөт бүсийг байгуулах
ажлын үе шаттай уялдуулан шийдвэрлэв.
“Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн хөрөнгө оруулалтын асуудлыг
хэлэлцэв. Чөлөөт бүсийн хамгаалалтын хашаа, харуулын байруудаас бусад дэд бүтцийн
байгууламжийг улсын төсвийн хөрөнгөөр байгуулах боломжгүй тохиолдолд хөрөнгө
оруулалтыг шийдвэрлэх иж бүрэн, хэсэгчилсэн, түргэвчилсэн гэсэн хувилбаруудыг
хэлэлцээд “Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн дэд бүтцийн болон худалдаа
үйлдвэрлэл, үйлчилгээний бизнесийн төслүүдэд Чөлөөт бүсийн тухай хуулийн хүрээнд
хэсэгчилсэн байдлаар хөрөнгө оруулах үйл ажиллагааг гэрээний үндсэн дээр зохион
байгуулахыг “Алтанбулаг” худалдааны чөлөөт бүсийн Захирагчийн ажлын албанд
зөвшөөрөхөөр шийдвэрлэв. Энэ дагуу сонин хэвлэлээр Чөлөөт бүсэд хөрөнгө оруулагч
нарыг урьж байна зарыг гаргаж гадаад, дотоодын компаниудаас ирүүлсэн хамтран
ажиллах саналыг судлан үзэж байна. Ерөнхий төлөвлөгөөний дэвсгэр зургийг газарт
буулгах ажлын хүрээнд “Аэро геодези” ХХК-тай хамтран үл хөдлөх 26 цэгийг газарт
бууëгах ажлыг хийлээ. Ñýëýíãý àéìãèéí Ñ¿õáààòàð õîò äàõü Çàõèðàã÷èéí àæëûí àëáàíû
àæëûí áàéðûã çàñâàðëàæ, àøèãëàëòàíä àæëûí êîìèññ õ¿ëýýí àâëàà.
2006 îíû 169 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð á¿ñèéí ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ, àøèãëóóëàõ
òºëáºðèéí õýìæýýã áàòàëæ, àíõíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýã ÀÍÓ-ûí “IPS” êîìïàíèòàé
õèéëýý.
ÁÍÕÀÓ-ûí “Áàé Ãóàí ýëåêòðèê ìàøèíåðè êîðïîðàòîð” êîìïàíèòàé õºðºíãº
îðóóëàëòûí ãýðýý, ÁÍÑÓ-ûí “BULIM INDUSMRY” êîìïàíèòàé õºðºí㺠îðóóëàõ, õàìòðàí
àæèëëàõ ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðëàà.
Чөлөөт бүсэд эхний ээлжинд баригдах барилга байгууламжийн техникийн
нөхцөл, цахилгаан, цэвэр усаар хангах тооцоо төсвийг гаргаж бэлэн болгоод байна.
Геодези, зураг зүйн газартай хамтарч Чөлөөт бүсийн талбайн өндөржилтийг бүрэн хийж
дуусгалаа.
Хөрөнгө оруулагч “Вест Парадайз” компанитай хамтран чөлөөт бүсийн шав
тавих ажиллагааг 2005 оны 4 дүгээр сарын 19-нд зохион байгуулсан. Чөлөөт бүсийн
хашаа, шалган нэвтрүүлэх цогцолбор, захирагчийн ажлын албаны барилга зэрэг
барилга, байгууламжуудыг 2005 оны 7 сард барьж эхлэхээр төлөвлөөд байсан боловч
тодорхой ажил хийгдээгүй, мөн “Вест Парадайз” компани нь менежментийн гэрээгээр
болон бусад протоколоор хүлээсэн үүрэг амлалтаа биелүүлээгүй òóë менежментийн
гэрээг цуцалсан. Замын-Үүд эдийн засгийн чөлөөт бүсийн дэд бүтцийг бүрдүүлэхэд эхний
ээлжинд шаардагдах õºрөнгийн тооцоог урьдчилсан байдлаар боловсруулан 2007-
2009 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын 2007 оны
төсвийн хүрээ, 2007-2009 оны дунд хугацааны төлөвлөгөөний төсөлд тусгаж, 2007
оны хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөнд 1.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгөийн эх үүсвэрийг
тусгàсан.
Чөлөөт бүсүүдийн эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, хэвийн үйл ажиллагааг
хангахад шаардагдах журмуудыг боловсруулах ажлын хэсгийг Ерөнхий сайдын 2005 îíы
70 дугаар захирамжийн дагуу ҮХ-ны дэд сайдаар ахлуулан байгуулàí “Чөлөөт бүсийн
тухай”, “×өлөөт бүсүүдийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт оруулах
тухай хуулийн төсөл үзэл баримтлалыг боловсруулсан. Уг хуулийн төслèéã Засгийн
газрын хуралдаанаар хэлэлцýхээр бэлтгэж байна. Мөн гадаад орнуудын чөлөөт бүсийн
хууль эрх зүйн орчинг судалж бүсэд мөрдөгдөх гаалийн хяналт тавих, шалган
нэвтрүүлэх, аж ахуйн нэгжийг бүртгэх хөнгөвчилсөн журам зэрэг 10 гаруй журмын
төслийг холбогдох яам, агентлаг мэргэжлийн байгууллагуудын санал, дүгнэлтийг тусган
боловсруулж байна.
Дэлхийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих агентлагуудын Холбоо /WAIPA/-ны үйл
ажиллагаанд идэвхтэй оролцож, томоохон нийтлэлийг Newsweek, Fortune зэрэг сэтгүүлд
Монголын тухай материал нийтлүүлсэн.
Хөрөнгө оруулалтыг татах сурталчлах чиглэлээр хөрөнгө оруулалтын вэб
хуудсыг шинэчлэх, вэб хуудсаа олон улсын байгууллагын сүлжээнд холбох, үүгээр
дамжуулан хөрөнгө оруулалтын орчин боломж, нөхцлийг олон улсад сурталчлах арга
хэмжээ авч хөрөнгө оруулалтын вэб хуудсыг WAIPA, JETRO, ERINA зэрэг олон улсын
болон гадаад орнуудын худалдаа хөрөнгө оруулалтын вэб хуудсуудад линк хийж холбож,
Yahoo-гийн хайлтын сайтад бүртгүүлээд байна. Түүнчлэн ГХОГХАгентлаг нь MIGA
/Дэлхийн банкны Даатгалын олон талт үйлчилгээний агентлаг/-ийн Гадаадын шууд
хөрөнгө оруулалт солилцоо-http://www.fdixchange.com–сайтад мэдээлэл нийлүүлэгчээр
хамрагдан хамтран ажиллаж эхлээд байна.
45
Газар зүйн заалтыг Монголд хэрэгжүүлэх төсөл, ОУХЗЗСТ-ийг бэхжүүлэх
төслийн үр дүнд гарч буй судалгааны материалуудыг ашиглан, зарим нэр төрлийн бараа
бүтээгдэхүүн, жишээ нь: тэмээний ноосон бүтээгдэхүүн, мах махан бүтээгдэхүүн зэрэг
бүтээгдэхүүнээр төрөлжсэн гадаад зах зээлийн судалгаа, холбогдох мэдээллийг бэлтгэн
гаргасан.
ОУХЗЗСТ-ийн үйл ажиллагааны хүрээнд НҮБ-ын Статистикийн газраас
байгуулсан гадаад худалдааны статистик мэдээллийн санг ашиглах Trade Map цахим
мэдээллийн хэрэгслийг монгол хэл дээр орчуулан Монголын бараа бүтээгдэхүүнээр
жишээ авч монгол хувилбар болгон гаргасан. Уг хувилбарыг бизнес эрхлэгч нарт
ашиглахад хялбар болгон CD гаргасан. CD-ийг хувилан экспортлогч, үйлдвэрлэл эрхлэгч,
бизнес эрхлэгч нарт үнэ төлбөргүй тараахаар бэлтгэж байна.
ОУХЗЗСТ-ийн үйл ажиллагааны үр дүнд гарч буй бичиг баримт болон бусад
мэдээллийг нийтийн хүртээл болгох үүднээс мэдээллийн булан, үзүүлэн самбар нээн
ажиллуулж байна.
Улаанбаатарт үйл ажиллагаа явуулж буй ЖДҮ эрхлэгчдийн судалгаа хийж,
нэгдсэн бааз бий болгох ажлыг хийж байна.
Эрдэнэт, Дархан хотод болон Багануур дүүрэгт боловсруулах салбарын
цогцолборууд байгуулахаар төсөл боловсруулж, паркт үйл ажиллагаа явуулах
үйлдвэрүүдийн техник, эдийн засгийн тооцоо хийж, “Монгол улсын аж үйлдвэрийг
хөгжүүлэх цогц бодлого” эмхтгэлийг монгол, англи хэл дээр 1500 хувь хэвлүүлж, хөрөнгө
оруулалтын эх үүсвэр олох зорилгоор Сайдын БНТУ, Итали, ХБНГУ, БНХАУ, Япон
улсуудад хийсэн айлчлалын хүрээнд болон “Хөрөнгө оруулагчдын чуулга уулзалт”-ын
үеэр дээрх төслийг хөрөнгө оруулагчид, бизнес эрхлэгчдэд танилцуулав.
Àðüñ øèð, íýõèé, íýõèé ýäëýë, модны ¿éëäâýðèéí ïàðê áàéãóóëàõ төслийн
танилцуулгыг Засгийн газрын 6 дугаар сарын 14-ний өдрийн хуралдаанд танилцуулав.
Үйлдвэр, худалдааны сайд, Орхон аймгийн засаг даргатай байгуулсан гэрээний
дагуу “Эрдэнэт” үйлдвэрлэл, технологийн паркийн ашиглалтын өмнөх захиргааг
байгуулж, паркийн хилийн цэс баталж, судалгааны ажил хийж байна.
163. Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã äýìæèõýä ÷èãëýñýí ¿éëäâýðëýë-òåõíîëîãèéí
ïàðê áàéãóóëíà.
Багануур дүүрэгт үйлдвэрлэл, технологийн парк байгуулахаар холбогдох
тооцоо, судалгааны ажил хийж байна.
Говь, Ээрмэл, Буян зэрэг 9 компанийн ээрэх хүчин чадлыг өсгөж, эцсийн
бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг íýìýãä¿¿ëýõ öîãöîëáîðын төсºл боловсруулàí
“Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын чуулга уулзалт” болон Сайдын БНТУ, Итали, ХБНГУ,
БНХАУ, Япон улсуудад хийсэн айлчлалын хүрээнд боломжит õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä
òàíèëöóóëàв.
Íîîñ íîîëóóðûí ñàëáàðò “Ãîâü”, “Ãîёî” çýðýã êîìïàíèóä íü òåõíèê òåõíîëîãèéí
øèíý÷ëýë õèéæ, “Ãîâü” êîìïàíè íü Ì1 òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëñíýýð íîîëóóðàí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé çîõèîí á¿òýýëòýíä êîìïüþòåðæñýí òåõíоëîãèéã àøèãëàäàã áîëñîí.
“Ãî¸î” êîìïàíè Èòàëèéí øèíý òåõíîëîãè á¿õèé ýýðýõ øóãàìûã øèíýýð
ñóóðèëóóëñíààð ýýðýõ ¿éëäâýðëýë áîëîí ýýðñýí óòàñíû ÷àíàð íýìýãäñýí.
“Том ширний боловсруулалт дээр тулгуурласан гутлын үйлдвэрлэл”, “Богийн
арьсны боловсруулалт дээр тулгуурласан савхин эдлэлийн үйлдвэрлэл”, ”Дархан нэхий”
үйлдвэрийг өргөтгөсөн нэхий эдлэлийн үйлдвэрлэл” гэсэн 3 үндсэн хэсэг бүхий төсөл,
ТЭЗҮ-ийг эцэслэн боловсруулж, хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр олох зорилгоор боломжит
хөрөнгө оруулагчдад танилцуулах ажил хийгдэж байна. Сайдын БНТУ, Итали, ХБНГУ,
БНХАУ, Япон улсуудад хийсэн айлчлалын хүрээнд болон “Хөрөнгө оруулагчдын чуулга
уулзалт”-ын үеэр дээрх төслийг хөрөнгө оруулагчид, бизнес эрхлэгчдэд танилцуулав.
Дээрх төслийн хүрээнд Дарханы Нэхий эдлэлийн үйлдвэрийн технологийн
хаягдал ус цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх төслийг Чехийн Засгийн газрын зээл
тусламжийн хүрээнд хэрэгжүүлэхээр боллоо.
 Чех улсын Засгийн газарт хүсэлт тавьсаны дагуу Aquaconsult компанитай
“Харгиа” цэвэрлэх байгууламжийн шинэчлэлийн төсөлд хөрөнгө оруулж, хамтран
ажиллах тухай санал солилцож байна.
164. Ýêñïîðòûí ÷èãëýëèéí áîëîí îþóíû áàãòààìæ èõòýé ¿éëäâýðëýëèéã
äýìæèíý.
Уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг гүн боловсруулж өртөг шингэсэн, оюуны багтаамж
ихтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чиглэл баримтлан тийм чиглэлийн үйлдвэрлэлийг дэмжин
ажиллаж байна. БСШУЯ-тай хамтран үр ашигтай, оюуны багтаамж ихтэй үйлдвэрлэлийг
дэмжих чиглэлээр ñóäàëãàà õèéæ, төсөл боловсруулж áàéíà.
Монгол Израèлèéн хамтарсан Молибдений исэл үйлдвэрлэх үйлдвэрийн эхний
ээлжийг ашиглалтад оруулсан. Эрдэнэт үйлдвэрт катодын зэсийн үйлдвэрлэлийг
нэмэгдүүлэх, шинэ хүчин чадлыг бий болгох төсөл, ТЭЗҮ боловсруулах судалгааг хийж
байна.
θìîë, ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò õýðýãëýãääýã
¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð èìïîðòîëæ áóé ¿íäñýí áîëîí òóñëàõ ìàòåðèàë, ò¿¿õèé ýä,
ñýëáýã, õýðýãñëèéã ãààëèéí áîëîí íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõººð
“Íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ òóõàé”, “Ãààëèéí àëáàí òàòâàðààñ
÷ºëººëºõ òóõàé” õóóëèóäûã ÓÈÕ-ààð áàòëóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Íýõìýë, ñ¿ëæìýë, î¸ìîë á¿òýýãäýõ¿¿íä õýðýãëýãäýõ ò¿¿õèé ýä, ìàòåðèàë,
òóñëàõ ýäèéí èìïîðòîä òàâèõ ãààëèéí òàðèôûã áàãàñãàõ, çàðèì áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ãààëèéí òàòâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Èìïîðòûí áàðààíû ãààëèéí àëáàí òàòâàðûí
õóâü, õýìæýý áàòëàõ òóõàé” Óëñûí Èõ Õóðëûí 1999 îíû 27 äóãààð òîãòîîëä ººð÷ëºëò
îðóóëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñºë áîëîâñðóóëæ ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüñàí.
Ýêñïîðòûí ÷èãëýëèéí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ
çîðèëãîîð ßìààíû íîîëóóð, òýìýýíèé íîîñ, õîíèíû íàðèéí íîîñ áîëîâñðóóëàõ
öîãöîëáîð, Àðüñ øèðíèé ¿éëäâýðèéí öîãöîëáîð, Ìîäíû ¿éëäâýðèéí öîãöîëáîð
áàéãóóëàõ òºñëèéã áîëîâñðóóëàí õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä òàíèëöóóëæ áàéíà.
Монгол-Орос хоёр Улсын ЗГ хоорондын хэлэлцээр ОХУ-аас 100 мянган тн
хаягдал хар төмөрлөгийг импортлож, Дарханы хар төмөрлөгийн үйлдвэрт боловсруулж
ОХУ болон БНХАУ-д экспортлох боломжийг судлаж байна.
Уулын баяжуулах үйлдвэрийн дэргэдэх засвар мехнаикийн заводыг өргөтгөж
уул уурхай-хүнд үйлдвэрийг хөгжүүлэх цогцолбор” төслийн хүрээнд Эрдэнэт, Дархан
хотуудад хүнд үйлдвэрийн төсөл, техник-эдийн засгийн үндэслэл боловсруулах ажлыг
хийж эхлээд байна
Эрдэнэтийн УБҮ-ийн баяжмалаас “Hydrocopper” технологиор 50,0 мянган тонн
зэс утас ялган авах /финлянд улсын OUTKUMPU-ийн төсөл/ болон 30,0 мянган тонн
катодын цэвэр зэс ялган авах “SX/EW” технологийг нэвтрүүлэх /Samsung-ийн төсөл/-ээр
төслийн хүрээнд ажилласан болно.
Төмөртолгой болон Төмөртэйн төмрийн хүдрийн орд газруудыг эдийн засгийн
эргэлтэд оруулж, үйлдвэрлэл явуулах чиглэлээр Төмөртолгой төмрийн хүдэр олборлох
ТЭЗҮ, Төмөртэйн төмрийн хүдрийг ашиглах хөрөнгө оруулалт болон эдийн засгийн тойм
судалгааны ажлууд хийгдсэн.
165. Çàñãèéí ãàçðûí çàõèàëãàò áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äîòîîäûí
¿éëäâýðëýëýýð õàíãàõ áîäëîãî áàðèìòàëíà.
Төсвийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа бүтээгдэхүүн, ажил,
үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийг хэрэгжүүлэхдээ дотоодын үйлдвэрийн
бүтээгдэхүүнийг худалдан авах талаар анхаарч тендерийн шалгаруулалтын хяналтын
үйл ажиллагааг явуулж байна.
Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан
авах тухай хуулийн 10.5-д заасны дагуу тендерт оролцогчдоос Монгол Улсаас гарал
үүсэлтэй бараа бүтээгдэхүүн, Монгол Улсын хуулийн этгээд ажил гүйцэтгэхэд, мөн орон
нутгийн хуулийн этгээд давуу эрх эдлэх аргачлалыг боловсрууллаа.
46
Энэхүү аргачлал батлагдсанаар дотоодын болон орон нутгийн хуулийн этгээд
нь гэрээт ажил үйлчилгээн дээр /Барилга, их засвар/ 7.5%, бараа 10%-ийн давуу эрхийн
зөрүү тооцуулах боломжтой болох юм. Ингэхдээ тендерт оролцогчдоос ирүүлсэн үнийн
саналыг эдгээр хувиар хийсвэрээр бууруулж тооцон бусад оролцогчийн тендерийн
үнэтэй харьцуулж үздэг бөгөөд ингэснээр дотоодын хуулийн этгээдэд илүү боломж
олгогдох юм.
166. Îðîí íóòàãò ¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé õîðøîîäûí ¿éë
àæèëëàãààã äýìæñýí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
Îðîí íóòàãò õîðøîîã äýìæèõ çîðèëãîîð “Õîðøîî õºãæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèé
õýìæýýíèé õºòºëáºð”-èéí çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã òóñãàé àæèëòíû àæëûí áàéðíû
òîäîðõîéëîëòîä îðóóëàí ÕÕÀÀß-ä îðîí òîîãîîð àæèëëóóëæ áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý պ人
àæ àõóéí õîðøîîã äýìæèõ àæëûã ÀÕÁ-íû ÕÀÀ-í õºãæëèéí õºòºëáºð, Îëîí óëñûí պ人
àæ àõóéí õºãæëèéí ñàíãààñ çýýëýýð ñàíõ¿¿æèæ áóé “Õºäººãèéí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ
õºòºëáºð”, ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæààð õýðýãæèæ ýõýëæ áàéãàà ”Õîðøîî,
ñòàòèñòèê ìýäýýëýë, ýêñòåéíøåíèé ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ”, Ãåðìàíû Çàñãèéí ãàçðûí
òóñëàìæààð GTZ õºòºëáºðèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Õîðøîîíä òóñëàõ
áàéãóóëëàãóóäûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ ”òºñë¿¿äèéí õ¿ðýýíä íèéò 12 àéìàãò õîðøîîã
äýìæèõ çîðèëãîîð æèæèã äóíä ¿éëäâýð áàéãóóëàõ áîëîí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõàä íü
õºíãºëòòýé çýýë îëãîõ, õîðøîîíû ãèø¿¿ä, óäèðäëàãûã ñóðãàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ
áàéíà.
2007 îíû óëñûí òºñºâò “Õîðøîî õºãæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õýìæýýíèé õºòºëáºð”-ò
35.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò õèéõýýð áàòëóóëààä áàéíà.
Æèæèã ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýý, Ẻíèé õóäàëäààíû ñ¿ëæýý ýðõëýõ ÷èãëýëýýð
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà õîðøîîäûã äýìæèõ çîðèëãîîð “Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí
æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ ñàí”, “Ìàë õàìãààëàõ ñàí” çýðýã õºðºíãèéí ýõ
¿¿ñâýðýýñ 2004-2005 îíä ò¿¿õèé ýä, áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàëò áîëîí õºäºº àæ
àõóéí æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë ÿëàíãóÿà íîîñ, íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà 68 õîðøîî, íºõºðëºëä íèéòäýý 272.0 ñàÿ òºãðºãèéí
õºíãºëºëòòýé çýýëèéã 1-2,5 æèëèéí õóãàöààòàé îëãîâ.
¯¿íèé ¿ð ä¿íä ôåðìåð¿¿äèéí ¿éë÷èëãýý õàíãàìæèéí 4 òºðëèéí õîðøîî øèíýýð
áàéãóóëàãäàæ àéìàã, íèéñëýëä ýíý òºðëèéí 17 õîðøîî ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.
2004 îíû 08 äóãààð ñàðààñ õîéøèõ õóãàöààíä õàíãàìæèéí õîðøîîäûí á¿òýýãäýõ¿¿í
áîðëóóëàëòûí îðëîãî 10 îð÷èì õóâèàð ºññºí áàéíà.
Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû “պ人 àæ àõóéí ñàëáàðûí õºãæèë” òºñëèéí õ¿ðýýíä
Çàâõàí àéìãèéí ĺðâºëæèí ñóìûí “Äºðâºëæèí òàâàí-Ýðäýíý” õîðøîîíä 2004 îíä 52.6
ñàÿ òºãðºã îëãîæ áàðóóí 5 àéìãèéí äóíä õîíèíû íîîñ óãààõ ¿éëäâýð áàéãóóëàí
àøèãëàëòàä îðóóëàí æèë òóòàì 100.0-120.0 òí íîîñ áîëîâñðóóëæ ýêñïîðòîä ãàðãàæ áàéíà.
̺í äýýðõ òºñëèéí õ¿ðýýíä Õîâä àéìãèéí Ìàíõàí, Áóëãàí ñóì, Óâñ àéìãèéí
ªíäºðõàíãàé, ªìíºãîâü ñóì, Çàâõàí àéìãèéí Øèë¿¿ñýé ñóìäàä ýñãèé õèéõ ¿éëäâýð
áàéãóóëàõàä çîðèóëàí 38.9 ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýâ.
“Ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóéí õºãæëèéã äýìæèõ” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 2005-2006
îíä óëñûí òºñâèéí 320.0 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺺ð íèéò 215 òîëãîé ìàõ, ñ¿¿íèé ÷èãëýëèéí
¿õýð èìïîðòîîð îðóóëæ èðýí òºâèéí áîëîí ç¿¿í á¿ñýä 10 ¿ðæëèéí àæ àõóé áàéãóóëæ
òýäãýýðýýñ ñ¿¿, ìàõíû ÷èãëýëèéí ºíäºð àøèã øèìòýé ¿ðæëèéí õýýëòýã÷, õýýëò¿¿ëýã÷ ìàë
áîéæóóëàí ôåðìåðèéí àæ àõóé ýðõëýõ ñîíèðõîëòîé èðãýí, àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã õàíãàõ
áîðëóóëàëò õàíãàìæèéí ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà.
Одоогийн байдлаар нийт 15 аймагт хөтөлбөр хэрэгжээд байна. Хөтөлбөрийн
хэрэгжилтийн байдлыг ЗГ-ын хуралдаанд танилцуулж хугацааг 2008 он хүртэл сунгахаар
шийдвэр гаргуулав.
Баян-Өлгий аймагт “Бөөний худалдааны сүлжээ” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгчийг
сонгон шалгаруулах тендерийг зохион байгуулах үнэлгээний хороог шинээр байгуулж
тендерийн баримт бичгийг боловсруулан баталж түүний дагуу тендерийг зарлан нээлтийг
хийн үнэлгээ хийж хөтөлбөр хэрэгжүүлэгч компанийг сонгон шалгаруулав.
Олон улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй МЕГА, МЕТРО, АШАН, ИКЕА,
ОВИ зэрэг худалдааны сүлжээний үйл ажиллагааг судлах, танилцах чиглэлээр Улсын
мэргэжлийн хяналтын газар, Стандарт хэмжил зүйн үндэсний төв, Улаанбаатар хотын
Засаг даргын ажлын албаны мэргэжилтнүүдийн бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсгийг ОХУ,
ХБНГУ, БНХАУ-д ажиллуулан судалгаа хийж, өөрийн нөхцөлд энэхүү худалдааны
сүлжээг зохион байгуулах боломжийн талаар санал боловсруулан ажиллаж байна.
ХБНГУ-ын Карштадт, ОБИ зэрэг төрөлжсөн барааны худалдааны сүлжээтэй экспортын
зарим барааны үзэсгэлэн гаргах, сурталчилгаа хийх, бөөний худалдааны салбар
байгуулах зэрэг хамтын ажиллагааны тодорхой асуудлаар санал солилцож эхлээд байна.
Энэ асуудлаар Үйлдвэр, худалдааны сайдын 2006 оны 82 дугаар тушаалаар
Худалдаа, бөөний худалдаа, хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээг олон улсын жишигт хүргэж
боловсронгуй болгох, үйлчилгээний соёл, эмх цэгцийг сайжруулах зорилгоор Худалдааны
үйлчилгээ, хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээний үйл ажиллагааны стандартыг шинэчлэн
боловсруулах ажлын хэсгийг холбогдох яам, газруудын мэргэжлийн газар, албад,
мэргэжилтнүүдийг оролцуулсан ажлын хэсэг байгуулан ажиллуулж байна.
Нийслэлийн засаг даргын 2006 оны 281 дүгээр захирамжаар Нийслэл болон
аймаг, орон нутгийн хэмжээнд үйлчлэх хүчин чадал бүхий олон улсын сүлжээний
худалдааны төвүүдийг “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий
төлөвлөгөө”-тэй уялдуулан байршуулах газрыг сонгох, санал дүгнэлт гаргах ажлын
хэсгийг Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежерээр ахлуулан байгуулж ажилд нь оруулав.
Худалдааны хуулийн төсөл боловсруулах судалгааны ажлыг хийж хуулийн үзэл
баримтлалыг боловсруулах чиглэлээр ажиллаж байна. Хуулийн үзэл баримтлалын анхны
хувилбарыг боловсруулж холбогдох мэргэжилтнүүд, байгууллагаас санал авах ажлыг
хийв. АНУ, Япон, Хятад, ОХУ, Унгар, ХБНГУ, Канад зэрэг улсын худалдааны хуулиуд,
тэдгээрийн үйлчлэх механизмийг судлан санал боловсруулж байна.
167. Ôåðìåðèéí áîëîí ýð÷èìæñýí õºäºº àæ àõóéã äýìæèõ õºòºëáºð
õýðýãæ¿¿ëíý.
Ìàë÷èí ºðõèéí áîëîí ôåðìåðèéí àæ àõóéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëèéí
òºñºë, ¿çýë áàðèìòëàëûã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ Ñàéäûí çºâëºëèéí õóðàëäààíààð
2005.03.25-íèé ºäºð õýëýëö¿¿ëýí ãèø¿¿äèéí ñàíàëûã òóñãàí äàõèí áîëîâñðóóëæ îäîî
Óëñûí Èõ Õóðëûí ÁÎÕÕÀÀ-í áàéíãûí õîðîîíîîñ òîìèëîãäñîí àæëûí õýñýãòýé õàìòðàí
óã òºñºë äýýð àæèëëàæ ÕÕÀÀß-íààñ øàëòãààëàõ á¿õíèéã õèéæ ÓÈÕ-ûí õóóëü ñàíàà÷ëàã÷
íýð á¿õèé ãèø¿¿äýä øèëæ¿¿ëæ ºãñºí.
Ôðàíö Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéí
õºãæèë” òºñºë, Äýëõèéí ÕÕÀÀ-í áàéãóóëëàãûí øóãàìààð õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Ìîíãîëûí
ñ¿¿ ¿éëäâýðëýë õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ, ñ¿¿íèé àëäàãäëûã áàãàñãàõ” çýðýã òºñëèéí
õ¿ðýýíä 2004-2005 îíä ýð÷èìæñýí àæ àõóé ýðõëýæ áàéãàà 8 àéìàã, íèéñýëèéí 19 ñóìàíä
íèéò 25 çîõèîìîë õýýëò¿¿ëãèéí ñàëáàðûã øèíýýð íýýí àæèëëóóëæ, àæèëëàõ ìýðãýæèëòýí,
òåõíèê÷ íàðûã ñóðãàæ áýëòãýí òýäãýýðèéã çîõèîìîë õýýëò¿¿ëãèéí áàãàæ õýðýãñëýë, îðîî
èäýâõæ¿¿ëýã÷, ¿ð õàäãàëàõ øèíãýí àçîòûí ñàâààð õàíãàí ìýðãýæèë àðãà ç¿éí òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëæ áàéíà.
Äýýðõ òºñë¿¿äèéí õ¿ðýýíä 2005 îíû áàéäëààð Óëààíáààòàð õîò áîëîí õ¿í àì
îëíîîð òºâëºðñºí õîò ñóóðèíãèéí îéðîëöîîõ ñààëèéí ÷èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã
250 ãàðóé ôåðìåð, ºðõèéí 1100 ãàðóé ¿íýýã Ôðàíö, Ãåðìàíààñ èìïîðòîëñîí àðâèí àøèã
øèìò ñ¿¿, ìàõíû ÷èìãëýëèéí áóõíû ¿ðýýð õýýëò¿¿ëýýä áàéíà.
Ôðàíö Ìîíãîëûí õàìòàðñàí “Ìîíãîëûí ìàë àæ àõóéí õºãæèë” òºñëèéí õ¿ðýýíä
ìàëûí óäìûí ñàíãèéí ¿íäýñíèé òºâèéí ìàëûí ¿ð ¿éëäâýðëýõ ëàáîðàòîðèéí çàðèì òîíîã
òºõººðºìæ, áàãàæ õýðýãñëýëèéã øèíý÷ëýõýä øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿æèëòèéí àñóóäëûã
øèéäâýðë¿¿ëýõýýð àñóóäàë áîëîâñðóóëàí Ãàäààäûí çýýë òóñëàìæèéã çîõèöóóëàõ
çºâëºëººð õýëýëö¿¿ëýí äýìæ¿¿ëýýä áàéíà.
Ìàë ç¿é÷ ¿ðæ¿¿ëýã÷äèéí õîëáîîíîîñ áîëîâñðóóëñàí Ìàõíû õýâøëèéí ¿õýð,
õîíèíû õºâðºë ¿ð ¿éëäâýðëýõ òºñºë ñàíàà÷ëàãûã äýìæèæ 3.9 ñàÿ òºãðºãèéí äýìæëýã
¿ç¿¿ëýâ.
Ãîâüñ¿ìáýð àéìãèéí õºäºº àæ àõóéí ãàçðûí ¿ðæëèéí àëáàíààñ àðüñíû
÷èãëýëèéí öºì ñ¿ðãèéã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð áîëîâñðóóëñàí “Ñ¿ìáýð” õîíèíû óäìûí ñàíã
õàìãààëàõ òºñºë ñàíàà÷ëàãûã äýìæèæ 4.0 ñàÿ òºãðºãíèé äýìæëýã ¿ç¿¿ëýâ.
47
Ýð÷èìæñýí ôåðìåðèéí àæ àõóé ýðõëýæ áàéãàà èðãýä, àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä
ìýðãýæëèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ìýðãýæèëòýí, áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ çîðèëãîîð “Ìàëûí
çîõèîìîë õýýëò¿¿ëãèéí òåõíèê÷ áýëòãýõ ñóðãàëò”-ûã 2005-2006 îíä á¿ñ íóòàãò äàâõàðäñàí
òîîãòîîð 18 óäàà çîõèîí áàéãóóëàí 250 ãàðóé ìýðãýæëèéí àæèëòàí áýëòãýæ, øààðäàãäàõ
áàãàæ, õýðýãñýëýýð õàíãàõ àðãà õýìæýý àâàâ.
2006 îíä 11 àéìãèéí 20 ñóìàíä áîãèéí çîõèîìîë õýýëò¿¿ëãèéí àæëûã çîõèîí
áàéãóóëæ 6677 õîíü, ÿìàà, 30 ñàëáàðò 1910 ¿õýð, íèéò 8500 ãàðóé ìàë õàìðàãäààä áàéíà.
168. Æèæèã, äóíä ¿éëäâýð, ôåðìåðèéí àæ àõóéã äýìæèõ çîðèëãîîð æèæèã
çýýëèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðýýã ºðãºòãºæ, ¿éëäâýðëýëèéí òîíîã òºõººðºìæ,
õºäºº àæ àõóéí òåõíèê, òºõººðºìæèéã óðò õóãàöààòàé, áàãà õ¿¿òýé çýýë,
ò¿ðýýñ, ëèçèíãýýð îëãîõ áîëîí òºëáºðò ¿éë÷èëãýýíèé õýëáýðèéã äýìæèíý.
Ãàäààä îðîí, Îëîí Óëñûí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð æèæèã, äóíä îâðûí
òðàêòîð, óñàëãààíû òîíîã òºõººðºìæ õóäàëäàí àâ÷ õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë,
¿éë÷èëãýý ýðõýëæ áàéãàà èðãýí, õóóëèéí ýòãýýäýä óðò õóãàöààòàé çýýë, ëèçèíãýýð îëãîæ
òýäãýýðèéã õóäàëäàæ, áîðëóóëñíààñ îðñîí îðëîãîîð òóñãàé ýðãýëòèéí ñàí áèé áîëãîæ
àøèãëàõ òóõàé àñóóäëûã Ñàíãèéí ñàéä, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàéäûí õàìòàðñàí
òóøààëààð øèéäâýðëýâ.
̺í Ìîíãîë áàíêòàé õàìòðàí òîäîðõîé õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýð ãàðãàí õºäºº àæ
àõóéí òåõíèê, òºõººðºìæèéã õóäàëäàí àâ÷ òýäãýýðèéã óðò õóãàöààòàé, áàãà õ¿¿òýé çýýë,
ò¿ðýýñ, ëèçèíãýýð îëãîõ òóõàé àñóóäëûã øèéäâýðëýõýýð õîëáîãäîõ ñóäàëãààíû àæëûã
õèéæ áàéíà.
Ñàíõ¿¿ãèéí Ëèçèíãèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã Ñàíãèéí ÿàìòàé õàìòðàí
áîëîâñðóóëæ Çàñãèéí ãàçðààð äýìæ¿¿ëýí 2006 îíû 06 ñàðûí 22-íä ÓÈÕ-ààð áàòëóóëàâ.
Òàðèàëàí÷äûí ýðýëòýä íèéöñýí ÷àíàð ñàéòàé òåõíèêèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõýýð 330.0 ñàÿ
èåíû “Ñàíõ¿¿ãèéí áîëîëöîî ìóóòàé ôåðìåð¿¿äýä ¿ç¿¿ëýõ ßïîí óëñûí òóñëàìæèéí KR-2
õºòºëáºð” – èéã õýðýãæ¿¿ëæ òåíäåðýýð 130 ì/õ ÷àäàëòàé áåëîðóñ 1221 òðàêòîð 36 ø , 155
ì/õ ÷àäàëòàé Íèâà ýôôåêò êîìáàéí 26 ø, ÌÇ-10Ñ ìàðêèéí áóóäàé öýâýðëýã÷ 9 ø, ÏÇ-
100 ìàðêèéí áóóäàé à÷èã÷ 8 ø, ÕÒÇ-3510 ìàðêèéí æèæèã òðàêòîð 20 ø-èéã äàãàëäàõ
ñýëáýã õýðýãñëèéí õàìò íèéë¿¿ëýãäñýíèéã 49 àæ àõóéí íýãæòýé 2-3 æèëä çýýëýý òºëºõ óðò
õóãàöààòàé ãýðýýãýýð îëãîæ Òàðèàëàí ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíä 618.9 ñàÿ òºãðºã
á¿ðä¿¿ëýýä áàéíà.
Ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàíã õîñëîí ýðõýëæ áàéãàà ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãûã äýìæèõ
çîðèëãîîð 2004-2005 îíä Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð 306 æèæèã îâðûí òðàêòîð, õàäëàíãèéí
äàãàëäàõ 4-7 òåõíèê õýðýãñýë, 30 ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ æèæèã òîíîã òºõººðºìæ çýðãèéã
õóäàëäàí àâ÷ èðãýä, àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä 50 õóâèéí õºíãºëòòýé ¿íýýð áîðëóóëàí 428.4 ñàÿ
òºãðºãèéã Ìàë õàìãààëàõ Óëñûí íýãäñýí ñàíä òºâëºð¿¿ëýâ.
Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò õýðýãæèæ áàéãàà ãàäààä îðîí, Îëîí óëñûí
òºñëèéí õºðºí㺺ð 2005-2006 îíä íèéò 120 ãàðóé æèæèã îâðûí òðàêòîð, õàäëàíãèéí
äàãàëäàõ õýðýãñýëèéã èìïîðòîëæ õîëáîãäîõ òºñºëä õàìðàãäñàí èðãýä, àæ àõóéí
íýãæ¿¿äýä õºíãºëòòýé ¿íýýð íèéë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàâ.
2006 îíä ßïîí Óëñûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæèæ áàéãàà ÊÐ-2 òºñëèéí
õóðèìòëàëûí ñàíãèéí 2.0 òýðáóì òºãðºãººð 609 èæ á¿ðäýë áàãà îâðûí òðàêòîð, Õÿòàä
Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 20 ñàÿ þàíèéí òóñëàìæààð 350 èæ á¿ðäýë áàãà îâðûí òðàêòîð
áîëîí áóñàä òºñºë õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 77 èæ á¿ðäýë áóþó á¿ãä 1036 èæ á¿ðäýë áàãà
îâðûí òðàêòîð íèéë¿¿ëýãäýæ îðîí íóòãààñ èð¿¿ëñýí àæ àõóéí íýãæ, èðãýäèéí õ¿ñýëò
çàõèàëãûí äàãóó 627 òðàêòîðûã îëãîîä áàéãààãèéí çýðýãöýý ¿ëäýõ õýñãèéã õóâààðèëàí
îëãîõ àæèë õèéãäýæ áàéíà
“Ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ðýýñ /Ëèçèíã/-èéí òóõàé” õóóëèéã ÓÈÕ-ààð áàòëóóëàâ.
ͯÁÕÕ-òýé õàìòðàí “Ìîíãîëä ¿éëäâýðëýë õºãæ¿¿ëüå” òºñëèéí
òóñëàëöààòàéãààð 4-í á¿ñ, Óëààíáààòàð õîòîä Áèçíåñèéã äýìæèõ Ǻâëºãºº ºãºõ
òºâ¿¿äèéã áàéãóóëñàí.
Үүний үр дүнд 2006 онд Зүүн бүсэд Хэнтий аймгийн Мэргэжлийн сургалт
үйлдвэрлэлийн төв, Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын “Хэрлэн бизнес хөгжлийн нийгэмлэг”
төрийн бус байгууллага, Төвийн бүсэд Сэлэнгэ аймгийн “Сэлэнгэ-Итгэлт” ажил олгогч
эздийн холбоо, Баруун бүсэд Ховд аймгийн “Хоршооллын сургалт мэдээллийн Боломж-
Ирээдүй төв”, Хангайн бүсэд ШУТИС-ийн Өвөрхангай аймаг дахь Технологийн их
сургууль, Улаанбаатар хотод “Монголын бизнес эрхлэлтийг дэмжих хүрээлэн” төрийн бус
байгууллага, МЗХ-ны Залуучуудын хөгжлийн “Ïолиси төв”-ийг түшиглэн хот, îðîí íóòàãò
áèåý äààñàí “Бичил бèçíåñèéг дэмжих òºâ”-үүдèéã áèé áîëãîж гэрээний дагуу судалгаа,
зөвлөх үйлчилгээ, òóõàéí îðîí íóòàãò ¿éëäâýðëýæ áàéãàà áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿í, áèçíåñèéí
òàëààð öîãöîëáîð ñóðãàëòûí àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëæ байна.
“Ìîíãîëä ¿éëäâýðëýë õºãæ¿¿ëüå” òºñºëòýé õàìòðàí “Õас” бàíêààð äàìæóóëàí
Îðîí íóòàãò á¿ëýã áèé áîëãîõ ñàíàà÷èëãûí õ¿ðýýíä Çýýëèéí Áàòàëãààíû ñàí
áàéãóóëàõààð àæèëëàñàí. Áè÷èë çýýëèéí áàòëàí äààëòûí ãýðýýã ͯÁÕÕ, ¯Õß, “Õàñ” Áàíê
õàìòðàí ýõíèé ýýëæèíä 30.000 àì.äîëëàðûí ýõ ¿¿ñâýðòýéãýýð /2006.05.30/ ýõë¿¿ëñýí. Òóñ
çýýëèéí áàòàëãààíû ñàíãèéí õ¿ðýýíä 100.000 àì.äîëëàðûí çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã
ãàðãàõààð òîõèðîâ.
Òóñ ñàíãèéí õ¿ðýýíä ªâºðõàíãàé, Ñýëýíãý, Õýíòèé àéìãóóäàä ¿éë àæèëëàãàà
ýðõýëæ áàéãàà á¿ëãèéí 18 ãèø¿¿í çýýë àâàõààð õ¿ñýëò èð¿¿ëñíýýñ 7 ãèø¿¿íä 11.408.641
òºãðºãèéí çýýëèéã 6 ñàðààñ 12 ñàðûí õóãàöààòàéãààð ñàðûí 1.6-1.8 õ¿¿òýéãýýð ò¿¿õèé ýä,
òîíîã òºõººðºìæ õóäàëäàí àâàõ, àæëûí áàéð áàðèõ çîðèóëàëòààð îëãîñîí.
Æį-èéã äýìæèõ çîðèëãîîð õýðýãæ¿¿ëýõ çýýëèéã îëãîõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ
áàíêóóäûã øàëãàðóóëæ, áàíêóóäòàé çýýëèéí õ¿¿ã ñàðûí 1 õóâü, ýõ ¿¿ñâýðèéã 20-30 õóâèàð
ãàðãàõààð òîõèð÷, õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýýã Ìîíãîë Øóóäàí, Çîîñ, Õàñ áàíêóóäòàé
áàéãóóëàâ.
Òºñâèéí çýýëèéã îëãîõ àñóóäëààð 4-í á¿ñ, ÓÁ õîòûí ä¿¿ðã¿¿äýä øàòàëñàí
ñóðãàëòûã ÿâóóëæ áàéíà.
1. 2006 оны 11 сарä ÓÁ õîòûí ÑÕÄ¿¿ðýãò Áè÷èë çýýë îëãîõ òàëààð 100 áèçíåñ
ýðõëýã÷äýä çîðèóëàí ¯Õß-íààñ çýýë àâàõàä øààðäàãäàõ ìàòåðèàë, áèçíåñèéí
òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ òàëààð Õàñ, Çîîñ, ÌØ Áàíêóóäòàé õàìòðàí ñóðãàëò ÿâóóëàâ.
2. 2006.10.26-íä Õîâä àéìãèéí Õîâä õîòîä Áè÷èë çýýë îëãîõ òàëààð 50 áèçíåñ
ýðõëýã÷äýä çîðèóëàí ¯Õß-íààñ çýýë àâàõàä øààðäàãäàõ ìàòåðèàë, áèçíåñèéí
òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ òàëààð Õàñ, Çîîñ Áàíêóóäòàé õàìòðàí ñóðãàëò ÿâóóëàâ.
¯ХЯ, Жижиг, дунд ¿йлдвэрийг дэмжих сан, Монгол шуудан банкны хооронд
байгуулсан 2006 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 26-íû ºäðèéí ãýðýýний дагуу 1.8-2.2 õóâèéí õ¿¿òýé,
íýã æèëèéí õóãàöààòàé зээлийг жижиг бизнес эрхлэгчдэд олгож байна.
Óëààíáààòàð õîòûí Õºðºí㺠îðóóëàëò, õºãæëèéí ñàí áàéãóóëàâ. Энэ сангаас
өссөн дүнгээр 2005 оноос 2006 îíû ýõíий óëèðаë хүртэлх хугацаанд 9 àæ àõóé íýãæ,
èðãýäýä 38.6 ñàÿ òºãðºãèéн çýýë îëãîсон.
Õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, òºñëèéã áîëîâñðóóëæ ÿàìäààñ ñàíàë àâ÷ òóñãàí
Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëñýí áà УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын
хороогоор хэлэлцүүлж, “Ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ðýýñ /Ëèçèíã/-èéí òóõàé” õóóëèéã 6-ð ñàðä ÓÈÕ-ä
õóðàëä ºðãºí áàðüæ, áàòëóóëàâ.
169. Ìàíàé îðíû áàéãàëü, öàã óóðûí ºâºðìºö íºõöºëä ãàçàð òàðèàëàíãèéí
¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ ¿íäñýí õýëáýð íü óñàëãààòàé òàðèàëàí
õýìýýí ¿çýæ, óñëàëòûí ñèñòåìèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã øèíý÷ëýõ,
çàñâàðëàõ, øèíýýð áàðüæ áàéãóóëàõàä ÷èãëýñýí õºðºí㺠îðóóëàëòûã
äýìæèæ, ãàäààä, äîòîîäûí çýýë òóñëàìæèéí õºðºíãèéí çîõèõ õýñãèéã
ò¿¿íä ÷èãë¿¿ëíý.
Óñëàëòûí ñèñòåìèéã ñýðãýýí çàñâàðëàõàä çîðèóëæ 2005 îíû óëñûí òºñºâò
800,0 ñàÿ òºãðºã òóñãàæ, ã¿éöýòãýã÷èéã òåíäåðýýð øàëãàðóóëàí 2807 ãà òàëáàéã óñëàõ õ¿÷
÷àäàëòàé 18 óñëàëòûí ñèñòåìèéã ñýðãýýí çàñâàðëàõààð 18 àæ àõóéí íýãæòýé ãýðýý
áàéãóóëæ 1,272.8 ñàÿ òºãðºãèéí àæèë ã¿éöýòãýñýíèé 653.6 ñàÿ òºãðºãèéã óëñûí òºñ⺺ñ
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýâ.
¯¿íèé ¿ð ä¿íä 2304 ãà òàëáàéã óñëàõ õ¿÷ ÷àäàëòàé 14 óñëàëòûí ñèñòåìèéã
ñýðãýýí çàñâàðëàæ àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
2006 îíä óëñûí òºñºâò óñëàëòûí ñèñòåì ñýðãýýí çàñâàðëàõàä 870,0 ñàÿ òºãðºã
òºëºâëºí îðóóëàâ. Øèíýýð áàðèõàä “Õ¿íñíèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ ÊÐ-1 òºñëèéí
õóðèìòëàëûí ñàí”-ãààñ 2.0 òýðáóì òºãðºãèéí çýýë àâàõ ýðõèéã ßïîí óëñûí Çàñãèéí
ãàçðààñ àâñàí.
48
Уñëàëòûí ñèñòåì ñýðãýýí çàñâàðëàõаар шалгарсан 12 àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãàä 770.0 ñàÿ òºãðºãèéí, óñëàëòûí ñèñòåì øèíýýð áàðèõ 15 àæ àõóéí íýãæèä
1,384,6 ñàÿ òºãðºãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä 3500 ãà òàëáàéã óñëàõ õ¿÷
÷àäàëòàé 12 óñëàëòûí ñèñòåìèéã ñýðãýýí çàñâàðëàæ àøèãëàëòàä îðóóëëàà. ̺í 2560 ãà
òàëáàéã óñëàõ õ¿÷ ÷àäàëòàé 15 óñëàëòûí øèíýýð áàðèõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. Ãýðýý åñîîð
øèíýýð áàðüæ áóé óñëàëòûí ñèñòåì¿¿äèéн барилга угсралтын ажлыг 2007.05.15-íû
äîòîð дуусгаж àøèãëàëòàä îðóóëàõ бөгөөд нэмж 615,4 сая төгрөгийн санхүүжилт хийнэ.
2007 îíû òºñºâò Óñàëãààòàé ãàçàð òàðèàëàíã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõýä 2.0 òýðáóì òºã ñóóëãàæ
áàòëóóëàâ.
ͪÀÒ-ûí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñºë ,¿çýë
áàðèìòëàëûí òºñëèéã ÕÇÄÕß-ààð áàòëóóëæ, 2005 îíû 3 äóãààð ñàðä Çàñãèéí ãàçðûí
õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýâ. Óã õóóëèéí òºñºëä óñàëãààíû òîíîã òºõººðºìæèéã ͪÀÒ-ààñ
÷ºëººëºõ òóõàé àñóóäëóóäûã òóñãàñàí áîëîâ÷ 2006 îíû 6 äóãààð ñàðä áàòëàãäñàí ”ÍªÀÒ-
ûí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëüä ýíý àãóóëëàãààð òóñãàãäààã¿é.
Õàðèí “Àæ àõóéí íýãæèéí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí òóõàé” õóóëüä Ìîíãîë Óëñûí òýðã¿¿ëýõ
à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ñàëáàðò ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý øèíýýð áèé áîëãîõ, ýñâýë ýðõýëæ
áàéãàà ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ºðãºòãºõ, øèíý÷ëýõ çîðèëãîîð ýëýãäýë áàéãóóëàõ ¿íäñýí
õºðºíãºíä 2007.01.01-íèé ºäðººñ õîéø õºðºí㺠îðóóëñàí áîë óã õºðºí㺠îðóóëàëòûí
10%-òàé òýíöýõ õýìæýýíèé òàòâàðûí õºíãºëºëòèéã ¿ç¿¿ëýõýýð çààñàí.
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 139 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð “Òàðèàëàí ýðõëýëòèéã äýìæèõ
ñàí”-ã áèé áîëãîæ ñàí -ãèéí ¿éë àæèëëàãààíû æóðìûí õýðýãæèëòýä ßàìíû ç¿ãýýñ õÿíàëò
òàâèí àæèëëàæ áàéíà.
Òàðèàëàí ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãàà íü óñàëãààòàé ãàçàð
òàðèàëàíã õºãæ¿¿ëýõ, óñëàëòûí ñèñòåì áàéãóóëàõ, ñýðãýýí çàñâàðëàõ, òàðèàëàíãèéí
ãàçðûí õºðñíèé ¿ðæèë øèìèéã ñàéæðóóëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, òàðèìàë óðãàìëûí ¿ðèéí àæ
àõóéã õºãæ¿¿ëýõ, õºäºº àæ àõóéí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëò õèéõ, ¿éëäâýðëýã÷äýýñ
¿ðèéí áîëîí õ¿íñíèé óëààí áóóäàéã õóäàëäàí àâàõ íººö á¿ðä¿¿ëýõ, òóñëàìæèéí áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õàäãàëàõ áîðëóóëàõ ñàíã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýæ áàéíà.
Òóñ ñàí íü ãàäààä îðíóóäààñ òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä íèéë¿¿ëýãäñýí 129.3 ìÿíãàí
òîíí óëààí áóóäàéã õ¿ëýýí àâ÷ õàäãàëàí áîðëóóëàëòûí îðëîãîîð ñàí á¿ðä¿¿ëýõ àæëûã
çîõèîí áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ßïîí óëñûí ÊÐ-1 òºñ뺺ð 19.1 òýðáóì, ÊÐ-2 òºñ뺺ð 5.6
òýðáóì, Õÿòàäûí òóñëàìæààð 0.8 òýðáóì, Ôðàíöûí òóñëàìæààð 1.4 òýðáóì, Èòàëèéí
òóñëàìæààð 0.7 òýðáóì, íèéò 27.6 òýðáóì òºãðºãèéí õóðèìòëàë á¿ðä¿¿ëæ, òóõàéí îðíû
ãýðýý õýëýëöýýðò òóñãàãäñàí àðãà õýìæýý áîëîí ñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºð òºñºëä
çàðöóóëæ àøèãëàõ ¿éë ÿâöûã çîõèöóóëæ áàéíà.
Ñàíãèéí ñóë ÷ºëººò õºðºíãèéã áàíêèíä õàäãàëóóëñíû õ¿¿ãýýð ñ¿¿ëèéí 3 æèëä
900.0 ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéí îðëîãî îëñíîîñ 500.0 ñàÿ òºãðºãººð “ÕÀÀ-í ¿éëäâýðëýë øèíý
òåõíîëîãè ñàí” áàéãóóëàí 104 òºñºëä 442.7 ñàÿ òºãðºãèéí õºíãºëºëòòýé íºõöºëòýé çýýë
îëãîâ.
̺í ãàí çóäàä ¿ç¿¿ëñýí ãàäààä îðíû õàíäèâ òóñëàìæ, òºñâèéí õºðºí㺺ð
Çàñãèéí ãàçðûí 2001 îíû 246-ð òîãòîîëîîð “Ìàë õàìãààëàõ ñàí” áàéãóóëæ, õàäëàí òýæýýë
áýëòãýõ, ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé ýðõëýãñäýä áîëîí õóäàã óñò öýã ãàðãàõ òºñºëä
õºíãºëºëòòýé íºõöºëòýé çýýë îëãîõ, çóäàä íýðâýãäñýí àéìãóóäàä òýæýýë òýýâýðëýõ
çàðäàë ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàâ.
2005 îíä ßïîí óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí çºâøººðëèéí äàãóó ÊÐ-1 òºñëèéí
çàðöóóëàëòûí ñàíãààñ 2.0 òýðáóì òºãðºãººð ãàíòàé íºõöºëä òîõèðñîí ÷èéã õààõ
òåõíîëîãèéã 60.0 ìÿíãàí ãà-ä íýâòð¿¿ëýõ çîðèëãîîð ¿ðë¿¿ðèéí ýä àíãè 300ø, ¿ðë¿¿ðèéí
àïïàðàò 100ø, ¿ð òàðèàíû êîìáàéíû ñ¿ðýë öàöàã÷ 200 øèðõýã, ñýíäë¿¿ðèéí ýä àíãè 160
øèðõýã íèéë¿¿ëýõ ãýðýýã òåíäåðò øàëãàðñàí Àãðî øèì êîìïàíèòàé õèéæ îðóóëæ èðñýí
òåõíèê òîíîã òºõººðºìæèéã óãñðàõ òîíîãëîõ, çààâàð çààâàð÷èëãàà, ñóðòàë÷èëãàà çîõèîí
áàéãóóëæ 22 àæ àõóéí íýãæòýé ãýðýý áàéãóóëàí 3 æèëä òºëºõ õºíãºëºëòòýé íºõöºëººð
¿ðë¿¿ðèéí ýä àíãè 118 ø, ¿ðë¿¿ðèéí àïïàðàò 99 ø –èéã òóñ òóñ îëãîñîí áàéíà
2006 îíä Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò çààñàí ãàçàð
òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõ ýäèéí çàñãèéí àðãà õýìæýýã äýñ äàðààòàé
äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð “ÊÐ-1 òºñëèéí çàðöóóëàëòûí ñàíãààñ 1.5 òýðáóì òºãðºãººð
ÎÕÓ-ûí Áóðèàä óëñûí ×èòà ìóæààñ “Áóðÿòñêèé-79” ñîðòûí íóòàãøñàí 5000 òîíí ¿ðèéí
óëààí áóóäàéã õóäàëäàí àâ÷ õàâðûí òàðèàëàëòàä øààðäàãäàõ ¿ðèéí çàõèàëãà ºãñºí àæ
àõóéí íýãæ¿¿äýä ÕÕÀÀ-í Ñàéäûí 2006 îíû 05 äóãààð ñàðûí 49 ä¿ãýýð òóøààëûã ¿íäýñëýí
¿ðèéã õºíãºëºëòòýé íºõöºëòýé ãýðýýãýýð 161 àæ àõóéí íýãæ, èðãýíä 62000 ãà óðèíøèä
òàðèàëàõ äîòîîäûí ¿ð 3872.5 òîíí, ãàäààä ¿ð 4449.0 òîíí, íèéò 8.3 ìÿíãàí òí ¿ð îëãîñîí
áàéíà.
̺í àðèëæààíû áàíêóóäòàé õàìòðàí àæèëëàæ 2006 îíû õàâðûí òàðèàëàëòàä
ñàðûí 1.6-1.8 õóâèéí õ¿¿òýé 1490.6 ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéã 126 àæ àõóéí íýãæèä îëãóóëàâ.
2006 îíû íàìðûí óðãàöààñ 117 àæ àõóéí íýãæýýñ ºð òºëáºðò òîîöîæ àâñàí
áîëîí õóäàëäàæ àâñíààð á¿ãä 24.3 ìÿíãàí òîíí áóóäàéí íººö á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
2006 îíä óñàëãààòàé òàðèàëàíã äýìæèõ àæëûí õ¿ðýýíä Ñýëýíãý, Àðõàíãàé,
Õºâñãºë, Áóëãàí, Äîðíîä àéìãèéí 16 àæ àõóéí íýãæèéí 2579 ãà-ã óñëàõ 5.3 òýðáóì
òºãðºãèéí òºñºâòýé óñëàëòûí ñèñòåì áàðèõ àæëûí 37.7 õóâüä íü 3 æèëä òºëºõ
õºíãºëºëòòýé íºõöºëòýé 2.0 òýðáóì òºãðºãèéí çýýë îëãîõ àðãà õýìæýý àâëàà.
170. Óñàëãààòàé òàðèàëàí ýðõëýõ, òàðèàëàí÷äàä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõèéã äýìæèíý.
Óñàëãààòàé òàðèàëàí ýðõëýõèéã á¿õ òàëààð äýìæèæ, óñàëãààíû òåõíèê, òîíîã
òºõººðºìæèéã èìïîðòûí ͪÀÒ-ààñ ÷ºëººëºõ ñóäàëãàà õèéæ áàéíà. Òóõàéëáàë óñëàëòûí
ñèñòåì ñýðãýýí çàñâàðëàõ, øèíýýð áàðèõ õºðºíãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, óñàëãààíû áîëîí
ãàçàð òàðèàëàíãèéí áàãà îâðûí òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæèéã õºíãºëºëòòýé ¿íýýð îëãîæ
áàéíà.
2004-2006 îíîîñ õîéø òýæýýë òàðèàëàõ óñàëãààòàé òàëáàéí õýìæýýã
íýìýãä¿¿ëýõýä çîðèóëàí 85.0-90.0 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëàí 4500 ãà ãàçðûã óñæóóëñàí íü
2003 îíûõîîñ 35.4 õóâèàð èë¿¿ áàéíà. 2005-2006 îíä øèíýýð óñàëãààòàé òàðèàëàí,
õàäëàí áýë÷ýýð áèé áîëãîõ áîëîìæòîé ãàçàð, íóòàãò 41 àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí
çàõèàëãààð 6000 ãàðóé ãà òàðèàëàíãèéí òàëáàé óñæóóëàõ óñëàëòûí ñèñòåìèéí õàéãóóë
ñóäàëãàà õèéæ çóðàã òºñºë áîëîâñðóóëàâ.
2004-2005 îíä ºì÷ëºã÷, ýçýìøèã÷èéíõ íü çàõèàëãà, õºðºí㺺ð çóðàã òºñëèéã íü
õèéëã¿¿ëæ, óëñûí òºñºâ áîëîí ÀÕÁ-íû “պ人 àæ àõóéí ñàëáàðûí õºãæèë” òºñ뺺ñ
Áóëãàí, Ãîâü-Àëòàé, Äîðíîä, Ñýëýíãý. Òºâ, Óâñ, Õºâñãºë, Óëààíáààòàð, Àðõàíãàé, Áàÿí-
ªëãèé, Äàðõàí-Óóë, Äîðíîãîâü çýðýã àéìàã, õîòûí 30 àæ àõóéí íýãæèä 880,9 ñàÿ òºãðºãèéí
äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ 5141 ãà òàëáàéã óñëàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé 27 óñëàëòûí ñèñòåìèéã
àøèãëàëòàíä îðóóëæ íèéò 3587.6 òºãðºãèéí àæèë ã¿éöýòãýñíýýñ 1453.6 ñàÿ òºãðºãèéã
óëñûí òºñ⺺ñ çàðöóóëàâ.
2006 îíä ºì÷ëºã÷, ýçýìøèã÷èéíõ íü çàõèàëãà, õºðºí㺺ð çóðàã òºñëèéã
õèéëã¿¿ëæ, Áàÿíõîíãîð, Ãîâü-Àëòàé, Òºâ, Óâñ, Õºâñãºë, Õîâä, Õýíòèé àéìàãò 12 óñëàëòûí
ñèñòåìèéã ñýðãýýí çàñâàðëàõààð ãýðýý áàéãóóëàí 770.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò õèéæ
3500 ãà òàëáàéã óñëàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé 12 óñëàëòûí ñèñòåìèéã ñýðãýýí çàñâàðëàæ
àøèãëàëòàä îðóóëëàà.
Àðõàíãàé, Áóëãàí, Äîðíîä, Ñýëýíãý, Õºâñãºë àéìãèéí íóòàãò 2560 ãà òàëáàéã
óñëàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé 15 óñëàëòûí ñèñòåìèéã øèíýýð áàðèõ àæëûí ãýðýýã 15 àæ àõóéí
íýãæòýé áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà. Ýíä íèéòäýý 5226.5 ñàÿ òºãðºãèéí áàðèëãà óãñðàëò
áîëîí òîíîã òºõººðºìæ õóäàëäàí àâ÷ ñóóðèëóóëàõ àæèë ã¿éöýòãýõ áºãººä ßïîíû ÊÐ-1
õóðèìòëàëûí ñàíãèéí õºðºí㺺ñ 1.978.0 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëàõ þì. 2006 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðûí áàéäëààð 1384.6 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëò õèéñýí áºãººä áàðèëãà óãñðàëòûí àæèë
õèéãäýæ áàéíà. Ãýðýýãýýð øèíýýð áàðèõ óñëàëòûí ñèñòåìèéã 2007 îíû 5 äóãààð ñàðûí 1-
íèé äîòîð àøèãëàëòàä îðóóëàõ þì.
2003 îíä óñàëãààòàé òàëáàé 5.7 ìÿíãàí ãà áàéñàí áîë 2005 îíû ýöñèéí
áàéäëààð 17.5 ìÿíãàí ãà-ä õ¿ð÷ 3 äàõèí íýìýãäýâ. Ýíý 2006 îíû õ¿ëýýãäýæ áàéãàà
ã¿éöýòãýëýýð óñàëãààòàé òàëáàéí õýìæýý 3.0 ìÿíãà ãàðóé ãà-ãààð íýìýãäýæ 20.0 ìÿíãàä
õ¿ðýõ áîëíî
2007 îíû òºñºâò Óñàëãààòàé ãàçàð òàðèàëàíã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõýä 2.0 òýðáóì
òºãðºã ñóóëãàæ áàòëóóëàâ.
ͪÀÒ-ûí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñºë ,¿çýë
áàðèìòëàëûí òºñëèéã ÕÇÄÕß-ààð áàòëóóëæ, 2005 îíû 3 äóãààð ñàðä Çàñãèéí ãàçðûí
õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëñýí áîëîâ÷ äýìæèãäýýã¿é áîëíî.
49
171. Òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, õ¿íñ, òýæýýëèéí ¿åò áóóðöàãò óðãàìàë áîëîí ñ¿¿,
ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, æèìñ, æèìñãýíèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèíý.
“Íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ
òóõàé” õóóëèéí òºñºëä ¿éëäâýðèéí àðãààð äîòîîääîî áîðëóóëñàí ìàõ, èìïîðòîîð àâ÷ áóé
õ¿íñíèé áîëîí ¿ðèéí áóóäàéã ͪÀÒ-ààñ ÷ºëººë¿¿ëýõ òóõàé òóñãàí áàòëóóëàâ.
“Èìïîðòûí áàðààíû ãààëèéí àëáàí òàòâàðûí õóâü õýìæýýã áàòëàõ òóõàé” ÓÈÕ-
ûí 1999 îíû 27 äóãààð òîãòîîëûí õàâñðàëòàä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí
òºñºë áîëîâñðóóëæ ¯éëäâýð, õóäàëäààíû áîëîí Ñàíãèéí ÿàìàíä 2006 îíû 1/2642
òîîòîîð õ¿ðã¿¿ëýâ. Óã òºñºëä èìïîðòîîð îðæ èðæ áàéãàà ãóðèë, õ¿íñíèé íîãîî, ºíäºãíèé
ãààëèéí òàòâàðûí õóâü, õýìæýýã 15 õóâü áîëãîæ ººð÷ëºõ àñóóäëûã òóñãàñàí áîëíî.
Òýæýýëèéí áîëîí òîñíû óðãàìëûí òàðèàëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð 2005-
2006 îíä 12 èðãýí, àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä óëñûí òºñºâ áîëîí òóñãàé çîðèóëàëòûí ñàíãèéí ýõ
¿¿ñâýðýýñ 65.0 ñàÿ òºãðºãèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ òýäãýýðèéã ãàäààäûí
òºñë¿¿äòýé õîëáîæ ºãºõ óëìààð õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýâ.
Õ¿íñ, òýæýýëèéí à÷ õîëáîãäîëòîé àøèãò óðãàìëûã òàðèìàëæóóëàõ, íýð òºðëèéã
íü íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä
2006 îíä ýíý ÷èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà èðãýí, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä
íèéòäýý 14.9 ìÿíãàí ãà-ä ðàïñ, 900 ãà-ä ãóðâàëæèí áóäàà, 150 ãà-ä øàð áóóðöàã, ýðäýíý
øèø, 1400 ãà-ä íàðàíöýöýã, îâú¸îñ çýðýã òýæýýëèéí óðãàìàë òàðèàëæ 12.0 ìÿíãàí òîíí
ðàïñ, 10.7 ìÿíãàí òîíí ìàëûí òýæýýëèéí óðãàìàë òóñ òóñ õóðààí àâëàà.Ò¿¿í÷ëýí Ãîâü-
Àëòàé, Õýíòèé, Óâñ çýðýã àéìãóóäàä òýæýýëèéí óðãàìëûí ¿ð ¿ðæ¿¿ëæ áóé àæ àõóéí íýãæ,
èðãýäýýñ äàðàà îíû òàðèàëàòàä çîðèóëàí ¿ð õóäàëäàí àâàõ òóõàé ñàíàëûã Óëñûí
íººöèéí ãàçàðò õàíäàæ òàâèàä áàéíà.
ÕÕÀÀß-ä õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Íîãîîí àëò”, “Áýë÷ýýðèéí òîãòâîðòîé àìüæèðãààã
äýìæèõ” çýðýã òºñëèéí õ¿ðýýíä 2004-2005 îíä áýë÷ýýðèéí îëîí íàñò óðãàìàë òàðèàëæ ¿ð
¿ðæ¿¿ëýõ àæëûã Àðõàíãàé, Òºâ, Ñýëýíãý, ªâºðõàíãàé àéìãèéí 1400 ãàðóé ãà òàëáàéä õèéæ
áàéíà.
̺í äýýðõ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 2005-2006 îíä ÁÍÕÀÓ-ûí ªÌªÇÎ-îîñ Ìîíãîë
îðíû íºõöºëä äàñàí çîõèöîæ óðãàõ áîëîìæòîé òýæýýëèéí îëîí íàñò óðãàìëûí ¿ð 70 òí-
ûã îðóóëæ èðýí óñàëãààòàé íºõöºëä òàðèàëæ íóòàãøñàí ñîðòûí ¿ð ¿ðæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð
òóðøèæ áàéíà.
Óëñûí òºñºâ, ãàäààä îðîí îëîí óëñûí òºñëèéí õºðºí㺺ð íèéò 7000 ãàðóé ãà
õàäëàíãèéí òàëáàéã õàøèæ õàìãààëñíààð áýëòãýõ õàäëàíãèéí õýìæýýã 2005 îíä 2004
îíûõîîñ 10,4 õóâèàð íýìýãä¿¿ëýâ.
Îíöãîé áàéäëûí Åðºíõèé ãàçðûí Óëñûí íººöèéí ãàçàðòàé õàìòðàí óëñûí
íººöºä áàéõ ºâñ, òýæýýëèéí õýìæýýã øèíý÷ëýí òîãòîîæ ò¿¿íèé 40 õóâüä óóðàã, ýíåðãèéí
ºíäºð àãóóëàìæòàé ¿åò, áóóðöàãò óðãàìàë áàéõààð Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð ãàðãóóëàí
15.0 ìÿíãàí òí òýæýýëèéã íºõºí á¿ðä¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàâ.
Ãàäààä îðîí, îëîí óëñûí òºñºë õºòºëáºðèéí ãàçðûí äýìæëýãòýéãýýð 2006 îíä
40.0 ãàðóé ìÿíãàí ãà õàäëàíãèéí òàëáàéã õàøèæ, óñæóóëàí, òýæýýëèéí óðãàìëûí ¿ð
¿éëäâýðëýõ çîðèëãîîð 200 ãà óñàëãààòàé òàëáàéä íýã áà îëîí íàñò óðãàìàë òàðèàëæ
òýæýýëèéí òºðºë, ãà-ãààñ àâàõ óðãàö íýìýãä¿¿ëýâ.
172. Áýë÷ýýð àøèãëàõ, ýçýìøèõ ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èí, òîãòâîðòîé
ìåíåæìåíòèéã á¿ðä¿¿ëæ, ìàëûí òýæýýëèéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ,
ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí àæëûí ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéã ñàéæðóóëæ, ìàëûí
äààòãàëûí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð óëàìæëàëò ìàë àæ àõóéí
áàéãàëèéí ýðñäýë äààõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëíý.
“Ãàçðûí òóõàé” õóóëüä áýë÷ýýðèéã ìîíãîë óëñûí èðãýíä ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé
ýðõëýõ,äîðîéòñîí áýë÷ýýðèéã íºõºí ñýðãýýæ àøèãëàõ çîðèëãîîð óðò õóãàöààãààð
ýçýìø¿¿ëýõ ýðõèéã îëãîõ, ººðèéí õ¿÷ õºðºí㺺ð áàðüæ áàéãóóëñàí áýë÷ýýð äýõ ºâºë溺,
õàâàðæàà, õóäàã, óñò öýãèéí äîðõè 0.5 ãà õ¿ðòýëõ õýìæýýíèé ãàçðûã áýë÷ýýðèéí àíãèëàëä
õàìààðóóëàõã¿é áàéõ çààëòóóäûã îðóóëàõààð ñàíàë áîëîâñðóóëæ áàéíà. Ìºí “Ìîíãîë
óëñûí èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé” õóóëüä ººðèéí õ¿÷ õºðºí㺺ð áàðüæ áàéãóóëñàí
áýë÷ýýð äýõ ºâºë溺, õàâàðæàà, õóäàã, óñò öýãèéí äîðõè 0.5 ãà õ¿ðòýëõ õýìæýýíèé ãàçðûã
Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ºì÷ë¿¿ëæ áîëîõ òóõàé çààëòóóäûã íýìýõ, “Áýë÷ýýðèéí òóõàé”
õóóëèéí òºñëèéã øèíýýð áîëîâñðóóëàõàä îðóóëàõ ÕÕÀÀ-í ñàëáàðûí ñàíàëûã íýãòãýí
Çàñãèéí ãàçðààñ òîìèëîãäñîí àæëûí õýñýãò ºã÷, Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ÿàìíû
Ñàéäûí çºâëºëèéí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí ÕÇÄÕß-íä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
“Ãàçðûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéí ¿çýë
áàðèìòëàëûí “Õî¸ð”-ûí 2-ä ”Ôåðìåðèéí àæ àõóéä ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ áîëîí áýë÷ýýðèéí
ãàçðûã ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð ýçýìø¿¿ëýõ, àøèãëóóëàõ” ” ãýñýí ìàíàé ñàíàë òóñãàãäàæ
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 1-íä ÕÇÄÕß-ààð áàòëàãäñàí áºãººä 2008 îíä ÓÈÕ-ä ºðãºí
áàðèãäàõààð õ¿ëýýãäýæ áàéíà.
Õ¿íñ õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò Äýëõèéí áàíêíààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Òîãòâîðòîé
àìüæèðãààã äýìæèõ”, Øâåéöàðèéí Çàñãèéí ãàçðûí “Íîãîîí àëò”, ͯÁ-ûí “Áýë÷ýýðèéí
òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò”, Åâðîïûí Õîëáîîíû ÒÀÑÈÑ õºòºëáºðèéí “Õºäºº àæ àõóéí
¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ”, Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû “Àéìàã îðîí íóòãèéí ÷àäàâõèéã
áýõæ¿¿ëýõ”, պ人 àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ îëîí óëñûí ñàíãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Õºäººãèéí
ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ” çýðýã òºñëèéí õ¿ðýýíä 18 àéìãèéí 274 ñóìûí áýë÷ýýð àøèãëàëòûí
òºëºâëºãºº, çóðàãëàë õèéæ õîëáîãäîõ îðîí íóòàãò íü õ¿ëýýëãýí ºã÷ áýë÷ýýðèéí
òºëºâëºëò, ñýðãýýí ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýýíä àøèãëàæ áàéíà.
Øâåéöàðèéí Çàñãèéí ãàçðûí “Íîãîîí àëò” òºñºëòýé õàìòðàí á¿õ àéìàã, ñóìäûí
ãàçðûí äààìàë íàðò çîðèóëñàí áýë÷ýýðèéí ýðõ ç¿éí îð÷èí, áýë÷ýýð àøèãëàëò,
áýë÷ýýðèéí òºëºâëºëò, çóðàãëàë ãàðãàõ ÷èãëýëýýðõ ñóðãàëòûã 2005 îíä 4 á¿ñýä çîõèîí
áàéãóóëàâ.
Ãàäààä îðîí, Îëîí Óëñûí áàéãóóëëàãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé òºñºë õºòºëáºð¿¿äòýé
õàìòðàí 2005-2006 îíä á¿õ àéìãèéí ñóìäûã õàìðóóëàí “Áýë÷ýýðèéí ýðñäýëèéí
ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºëò õèéõ àðãà÷ëàë” ñýäýâýýð ñóðãàëò ñåìèíàðûã äàâõàðäñàí
òîîãîîð 36 óäàà çîõèîí áàéãóóëàâ.
2006 îíä 2932 ãà-ä íîãîîí òýæýýë òàðèàëæ 11533.4 òí óðãàö õóðààí àâñàí
áàéíà.
2006-2007 îíû ºâºëæèëòèéí áýëòãýë, õàäëàí òýæýýë, óðãàö õóðààëòûí àæëûã
ýð÷èìæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 175 äóãààð òîãòîîëîîð óëñûí õýìæýýíä
982.8 ìÿíãàí òîíí áàéãàëèéí õàäëàí, 44420 òîíí ãàð òýæýýë áýëòãýõýýð äààëãàâàð
ºãñíèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí îëîí ÷óõàë àðãà õýìæýý àâ÷
àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä 2006 îíû ýöñèéí áàéäëààð 1022557.3 òîíí áàéãàëèéí õàäëàí,
30500.2 òîíí ãàð òýæýýë áýëòãýæ áàéãàëèéí õàäëàí áýëòãýõ äààëãàâðûã 104.0 õóâèàð
áèåë¿¿ëñýí áàéíà.
“Ìàëûí óäìûí ñàí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ òóõàé” õóóëèéã Îëîí Óëñûí
æèøèãò íèéö¿¿ëýí øèíý÷ëýí íàéðóóëæ áàòàëãààæóóëñíààð ìàë ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãûí
áèå äààñàí ¿éë àæèëëàãààã õàíãàæ Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé ìàë ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãà
íü îëîí óëñûí ãýðýý, õýëýëöýýð, ñòàíäàðòàä íèéöñýí ¿éë àæèëëàãààã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõ
íºõöºë á¿ðäýíý.Èéìýýñ “Ìàëûí óäìûí ñàí, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ òóõàé” õóóëèéí 5.1,
6.1, 4.3.5, 4.3.8 äàõü çààëòóóäûã øèíý÷ëýí íàéðóóëæ óã õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
òóõàé õóóëèéí òºñºë, õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã 2006 îíû 05 äóãààð ñàðä ÕÕÀÀ-í
Ñàéäûí çºâëºëèéí õóðàëäààíä îðóóëàí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäûí ñàíàëûã òóñãàí
äàõèí áîëîâñðóóëàëò õèéæ Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýâ.
Óã õóóëèéí òºñëèéã õýëýëö¿¿ëýõ ÿâöàä Ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí àãåíòëàã øèíýýð
áàéãóóëàõ òóõàé àñóóäëûã ýíý ÷èãëýëýýð ñàíàë áîëîâñðóóëæ áàéãàà àæëûí õýñýã áîëîí
ñàíãèéí ÿàìòàé òîõèðîëöñîíû äàðàà äàõèí õýëýëöýõýýð òîãòñîíû äàãóó óã àñóóäëààð
õîëáîãäîõ òîîöîî õèéæ òºñºë äýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
2006 îíä Ìàëûí èíäåêñæ¿¿ëñýí äààòãàëûã Ìîíãîë äààòãàë, Ò¿øèã äààòãàë,
PRIME äààòãàëûí êîìïàíèóä õýðýãæ¿¿ëñýí áºãººä Áàÿíõîíãîð àéìãèéí 20 ñóìûí 949
ìàë÷èí 43.7 ñàÿ, Óâñ àéìãèéí 19 ñóìûí 1184 ìàë÷èí 29.4 ñàÿ, Õýíòèé àéìãèéí 17 ñóìûí
279 ìàë÷èí 12.5 ñàÿ òºãðºãººð òóñ òóñ ìàëàà äààòãóóëñàí. Õàìãèéí ýðñäýë èõòýé àéìàã
áîëîõ Áàÿíõîíãîð àéìãèéí ìàë÷èä ìàëàà èë¿¿ ñàéí äààòãóóëñàí ä¿íòýé áàéíà. Ìàëûí
äààòãàëûí àñóóäëààð Ñß-ààñ Äýëõèéí áàíêòàé õàìòðàí “Ìàëûí èíäåêñæ¿¿ëñýí äààòãàë”
òóðøèëòûí òºñëèéã Õýíòèé, Áóëãàí, Áàÿíõîíãîð àéìãóóäàä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
173. Ìîíãîë áðýíäèéã ºðãºí íýâòð¿¿ëíý. Áðýíäèéã äîòîîä, ãàäààäûí çàõ çýýëä
ñóðòàë÷ëàõ çîðèëãî á¿õèé ¿éë÷èëãýý, ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèíý.
50
Дэлхийн оюуны өмчийн байгууллагаас жил бүр зохион байгуулдаг үзэсгэлэнд
шилдэг брэнд бүхий аж ахуй эрхлэгчдийг оролцуулах талаар судалгаа хийж байна.
Монгол брэндийг олон улсын зах зээл дээр гаргахад дэмжлэг үзүүлэх, бүтээгдэхүүнийг
газар зүйн байршлаар тодорхойлж худалдах аргачлалыг нэвтрүүлэх зорилгоор “Газар
зүйн заалтыг Монголд хэрэгжүүлэх нь” төслийг Европын холбооны санхүүжилтээр Олон
улсын худалдаа, зах зээл судлалын төв дээр хэрэгжүүлэв.
Газар зүйн заалт, гаалийн тусгай хөнгөлөлтөөр /GSP+/ дамжуулан Монголын
экспортын боломжийг нэмэгдүүлэх төслийг ХХААЯ, ОӨГ, МҮХАҮТ-тай хамтран
хэрэгжүүлэх чиглэлээр ажиллаж байна.
Монгол брэндийг бий болгох ажлын хүрээнд”Fibre Society” нийгэмлэг
байгуулагдаж, Монголд үйлдвэрлэсэн ноолууран бүтээгдэхүүнд “Монголд үйлдвэрлэв”
тэмдэг олгож байна.
Монгол брэндийг áèé áîëãîõ õ¿ðýýíä Ãàçàð ç¿éí çààëòûã àøèãëàí Ìîíãîëûí
ýêñïîðòûí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òºðºëæ¿¿ëýõ, òîî õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ, øèíý çàõ çýýëä
íýâòðýõ, óëìààð ãàçàð ç¿éí çààëò á¿õèé áðýíä áèé áîëãîõ àæëûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Ýêñïîðòûí ãîë ãîë áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ ºðñºëäºõ ÷àäàâõè á¿õèé õàìãèéí áîëîìæèò
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîñîí áºãººä ýõíèé ýýëæèíä “Òýìýýíèé íîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í” äýýð
ãàçàð ç¿éí çààëò á¿õèé áðýíä áàðààíä á¿ðòã¿¿ëýõýýð áîëñîí.
Îäîî ìºðäºæ áóé “Áàðààíû òýìäýã, ãàçàð ç¿éí çààëòûí òóõàé” õóóëèéí äàãóó 45
õîíîãò áàãòààí øèéäâýðëýõ áºãººä ÌΪÃ-ò á¿ðòãýãäñýí ãàçàð ç¿éí çààëòûã 2007 îíû 1
ñàðä Åâðîïûí Õîëáîîíû Îþóíû ºì÷èéí ãàçàðò á¿ðòã¿¿ëýõýýð áýëòãýë àæëûã õàíãàæ
áàéíà. Èíãýñíýýð Ìîíãîëûí òýìýýíèé íîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã ¿éëäâýð àæ
àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóä ººðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í äýýð ãàçàð ç¿éí çààëòûã àøèãëàí
Åâðîïûí Õîëáîîíû çàõ çýýë äýýð ãàð÷ õàìãèéí áîëîìæèò ºíäºð ¿íýýð áîðëóóëàõ, ìºí
øèíý çàõ çýýëä íýâòðýõ áîëîìæòîé áîëîõ þì.
174. “Íýã ñóóðèí–íýã á¿òýýãäýõ¿¿í” õºäºë㺺íèéã ºðí¿¿ëæ, ÷àíàð ñàéòàé,
ºðñºëäºõ ÷àäâàð á¿õèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã øèíýýð áèé áîëãîæ ãàäààä,
äîòîîäûí çàõ çýýëä ãàðãàõûã äýìæèíý.
НҮБХХ-тэй хамтран хэрэгжүүлж байгаа “МҮХ” төслийн хүрээнд “Нэг суурин-нэг
бүтээгдэхүүн санаачилга”-д зориулан Японы Засгийн газраас 300.000 ам.долларын
санхүүгийн эх үүсвэрийг шийдсэн бөгөөд гэрээнд ҮХ-ны сайд, НҮБХХ-ийн суурин
төлөөлөгч, Япон Óлсаас Монгол Óлсад суугаа Элчин сайд нар гарын үсэг зурсан.
“Нэг суурин-нэг бүтээгдэхүүн санаачилга”-ын хүрээнд хот, орон нутагт нээлттэй
тендер зарлаж, тухайн орон нутгийн бренд бараа, үйлчилгээг бий болгох зорилготой
ажиллаж байна. Гол дэмжлэг нь Эрсдýлийн сан НҮБХХ-өөс 30.000 ам.доллар, Зээлд
“ХАС” Банк 100.000 ам.доллар олгохоор тохирч, Бичил зээлийн батлан даалтын гэрээнд
ҮХ-ны дэд сайд Я.Содбаатар, НҮБХХ-ийн суурин төлөөлөгчийн орлогч Мела Ватукавака,
Хас Банкны гүйцэтгэх захирал Ч.Ганхуяг нар гарын үсэг зурсан. ҮХ-ны дэд сайд
Я.Содбаатар тэргүүтэй төлөөлөгчид Япон улсад 10 дугаар сард зохиогдсон “Нэг тосгон
нэг бүтээгдэхүүн” арга хэмжээнд оролцов.
“Ãазарзүйн çààëò áîëîí GSP+ ñèñòåìèéã àøèãëàí ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ”
òºñºë 2006 îíû 7 ñàðààñ õýðýãæèæ áàéãàà áºãººä òºñëèéí õ¿ðýýíä ̯ÕÀ¯Ò-òàé õàìòðàí
îðîí íóòãèéí íîîñ, íîîëóóð áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷äýýñ àñóóëãà àâ÷, ñóäàëãàà õèéñýí.
Ñóäàëãààíû ¿íäñýí çîðèëãî íü ãàçàð ç¿éí çààëòààð á¿ðòã¿¿ëæ áîëîõ áîëîìæòîé áóñàä
îðîí íóòãèéí øèíæ ÷àíàðòàé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èëð¿¿ëýõ, òîäîðõîéëîõîä àíõàí
øàòíû ìýäýýëýë îëæ àâàõ ÿâäàë þì.
Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí øóãàìààð õýðýãæèæ áóé áóñàä òºñë¿¿äèéí õ¿ðýýíä
õèéãäýæ áóé ýêñïîðòûí áîëîìæèò áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàëààðõ ñóäàëãààíû òàëààð
ìýäýýëýë öóãëóóëñàí. ¯¿íä, ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðººñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áóé “Íýã ñóóðèí
íýã á¿òýýãäýõ¿¿í” òºñëèéí áàãòàé óóëçàæ òóñ òºñëèéí õ¿ðýýíä òîäîðõîéëñîí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé æàãñààëòûã ãàðãàí àâ÷, ò¿¿íýýñ ãàçàð ç¿éí çààëòààð á¿ðòã¿¿ëæ áîëîõ
áîëîìæèò á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èëð¿¿ëýõ òàëààð Îëîí óëñûí õóäàëäààíû òºâèéí àõëàõ
çºâëºõ Ôðåäåðèê Äåâåòýé õàìòðàí àæèëëàñàí. Орон нутгаас ирж буй төслүүдийн саналыг
“Нэг суурин – Нэг бүтээгдэхүүн” санаачилга, “ЖДҮ-ийг дэмжих сан”-гийн үйл ажиллагааны
хүрээнд болон улсын төсөвт жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих зориулалтаар тусгасан
хөрөнгө мөнгийг хуваарилах зэргээр шийдвэрлэж байна.
175. Ìàõ, ñ¿¿íèé áîëîâñðóóëàëòûí ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëæ, õºäºº àæ àõóéí
ãàðàëòàé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, îëîí óëñûí
ñòàíäàðòûí ò¿âøèíä îéðòóóëàí ýêñïîðòûí íýð òºðëèéã íýìýãä¿¿ëíý.
Ìîíãîë Óëñûí ÕÕÀÀß-ÁÍÕÀÓ-ûí ªÌªÇÎ-íû Àðäûí çàñãèéí ãàçàð õîîðîíä
ÕÀÀ-í ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ ñàíàìæ áè÷èã
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð-Àðàáûí Á¿ãä Íàéðàìäàõ Åãèïåò Óëñûí Çàñãèéí
ãàçàð õîîðîíä Ìàë ýìíýëýã, õîðèî öýýðèéí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé õàðèëöàí
îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷èã òóñ òóñ ãàðãàí àæèëëàæ áàéíà. Ýêñïîðòûí ìàõàí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðºë íýìýãäýæ 2004 îíîîñ àäóóíû øóëæ àíãèëñàí ìàõ ßïîí óëñàä,
ìàõàí íººø Èíäîíåç, ÁÍÑÓ, ßïîí óëñàä, ãýðèéí òýæýýâýð àìüòíû õîîë ßïîí óëñàä,
õîíèíû ìàõ Àðàáûí óëñóóäàä ýêñïîðòîëæ áàéíà.
“Åâðîïûí õîëáîî”-íû ÀLA õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ òºñëèéí ñóäàëãàà
õèéñýí ýêñïåðò¿¿äýä ÿàìíû ç¿ãýýñ òºñ뺺ð õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé ñàíàëûã
áîëîâñðóóëæ ºãñºí. ̺í Åâðîïûí õîëáîîíä ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí ýë÷èí ñàéäàä äýýðõ
òºñëèéí õ¿ðýýíä “Ìàõ ñóäëàëûí ëàáîðàòîðè” áàéãóóëàõ àðãà õýìæýýã òóñãóóëàõ
ñàíàëûã àëáàí ¸ñîîð òàâüñàí áîëîâ÷ Åâðîïûí õîëáîîíîîñ Ìîíãîë óëñàä
õýðýãæ¿¿ëýõýýð øèéäâýðëýýä áàéãàà “Ìàëûí ýð¿¿ë ìýíä, ìàë àæ àõóéí çàõ çýýë” òºñºëä
÷àíàðûí øèíæèëãýýíèé ëàáîðàòîðèéã õàìðóóëààã¿é ó÷èð õýðýãæèõ áîëîìæã¿é áîëîîä
áàéíà.
Ñ¿¿, öàãààí èäýýã îðîí íóòàãò ¿éëäâýðëýëèéí àðãààð áîëîâñðóóëæ
¿éëäâýðëýëä îð÷èí ¿åèéí äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýí, ñ¿¿ öàãààí èäýýíèé
õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, ýð¿¿ë àõóé, àðèóí öýâðèéí ò¿âøèíã
äýýøë¿¿ëýõ, çîðèëãîîð “Ñ¿¿” õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 239 ä¿ãýýð
òîãòîîëîîð áàòëóóëàâ. Õºòºëáºðèéã 2007 îíä õýðýãæ¿¿ëýõýä çîðèóëæ 463.0 ñàÿ òºãðºãèéã
óëñûí òºñºâò ñóóëãàí øèéäâýðë¿¿ëýýä áàéíà.
ͯÁ-ûí ÕÕÀÀÁ-ààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Ñ¿¿ ¿éëäâýðëýëèéí ÿâöàä ãàðàõ
àëäàãäëûã áàãàñãàõ çàìààð òîì õîòóóäûí ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë, õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ”
òºñëèéí õ¿ðýýíä ñ¿¿, öàãààí èäýýíèé òýýâýðëýëò, áîðëóóëàëòûí çîõèñòîé ñ¿ëæýýã Ñ¿¿
¿éëäâýðëýã÷äèéí áàéãóóëëàãà /á¿ëýã/, Ñ¿¿íèé õºðãºëòèéí çàãâàð òºâ, ñ¿¿ öóãëóóëàõ öýã
áàéãóóëàõ çàìààð øèéäâýðëýõ àæëûã Óëààíáààòàð, Äàðõàí, Îðõîí àéìãèéí ãóðâàí á¿ñ
íóòàãò ýõë¿¿ëýýä áàéíà. Äàðõàí-Óóë àéìãèéí Äàðõàí õ¿íñ ÕÊ-èéí ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ
çàãâàð öåõ, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí Æàðãàëàíò òîñãîí äàõü Ìîíñ¿¿ ÕÕÊ-èéí ýçýìøëèéí
5 òîííû çàãâàð õºðãºëòèéí òºâ, Ç¿¿íõàðàà äàõü Ñ¿¿ ÕÊ-èéí ýçýìøëèéí 10 òîííû
õºðãºëòèéí òºâèéã 2006 îíû ýõíèé õàãàñ æèëä òóñ òóñ àøèãëàëòàíä îðóóëàâ. Èíãýñíýýð
õîíîãò 200 àéë ºðõ, ôåðìåð¿¿äýýñ 25 òîíí ñ¿¿ õ¿ëýýæ àâ÷ àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò
áîëîí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ ¿éëäâýðëýëèéí ÷àäàâõèéã á¿ðä¿¿ëëýý. ̺í Íèéñëýëèéí
“Ìîíñ¿¿” ÕÊ-èéã ò¿øèãëýí õàòóó áîëîí 纺ëºí áÿñëàã /åâðîï òåõíîëîãè/ ¿éëäâýðëýõ òîíîã
òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëæ óãñðàí àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
Óëààíáààòàð õîòûí “Õ¿íñíèé êîëëåæ”-èéí äýðãýä “Ñ¿¿íèé ñóðãàëòûí òºâ”-èéã
áàéãóóëæ áîãèíî õóãàöààíû ìýðãýæëèéí 14 õîíîãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí äàãóó
áîãèíî õóãàöààíû ìýðãýæëèéí ñóðãàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëæ íèéò 890 õ¿íèéã õàìðóóëàâ.
̺í ÀÍÓ-ûí “Õºäººãèéí àãðîáèçíåñèéã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä “Ñ¿¿,
öàãààí èäýýíèé àþóëã¿é áàéäëûí àÿí”-ûã çîõèîí áàéãóóëæ áðóöåëë¸ç áîëîí ãýäýñíèé
õàëäâàðò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òóõàé ñóðòàë÷èëãààíû çóðàãò õóóäàñ, íààëòóóäûã
çàõèàëãààð õýâë¿¿ëæ, òåëåâèçèéí áîãèíî õóãàöààíû õè÷ýýëèéí õºòºëáºð õàìòðàí
áîëîâñðóóëæ õºòºëáºð õýðýãæèæ áàéãàà 10 àéìàãò òàðààæ ñóðòàë÷ëàâ. Õàìòðàí
áîëîâñðóóëñàí õºòºëáºð, ñóðãàëòûí ñýäâ¿¿äèéí äàãóó õèéõ ñóðòàë÷èëãààã òåëåâèç,
ðàäèî, îðîí íóòãèéí õýâëýë¿¿äýýð òóñãàé õóâààðèéí äàãóó îëîí íèéòýä äàìæóóëæ õ¿ðãýõ
àðãà õýìæýý àâñàí áàéíà.
176. Ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í, ãîéä ÷àíàðòàé øèëìýë ¿¿ëäýð, îìãèéí
ìàë, àìüòäûí çîðèëòîò çàõ çýýëèéã áèé áîëãîõ ñàíàà÷èëãûã äýìæèíý.
51
Ìàë ñ¿ðãèéí ýð¿¿ëæèëòèéí áàéäëûã õîò àéëûí ò¿âøèíä øèíæèëæ
áàòàëãààæóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä Áðóöåëë¸çûí øèíæèëãýýã Ìàë ýìíýëãèéí ýðäýì
øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýí, Äîðíîä, Õýíòèé, Ñ¿õáààòàð àéìãóóäûí ìàë ýìíýëãèéí àëáà, àæ
àõóéí íýãæ¿¿äòýé õàìòðàí Win Episcope 2.0 ïðîãðàìì àðãà÷ëàëûí äàãóó ñàíàìñàðã¿é
ò¿¿âýðëýëòèéí àðãààð øèíæèëãýýíä õàìðàãäàõ ñóóðèéí òîî òºðëèéã òîãòîîí 59187 òîëãîé
ìàëä øèíæèëãýý õèéâ.
Øèíæèëãýýãýýð Ñ¿õáààòàð àéìãèéí ¿õýð 0.6%, áóõ 0.6 õóâü, áîã 0.5%, Õýíòèé
àéìãèéí ¿õýð 0.7%, áóõ 1.9%, áîã 0.3%, õóö óõíà 0.01% íü ýåðýã óðâàëòàé áàéíà. Äîðíîä
àéìãèéí õýìæýýíä ¿õýð 0.8%, áîã 0.1%-èéí õàëäâàðëàëòòàé áàéíà. Ñ¿õáààòàð àéìãèéí
øèíæëýãäñýí 717 òýìýýíèé 1.32%, Õýíòèé àéìãèéí øèíæëýãäñýí 261 òýìýýíèé 2.3%,
Äîðíîä àéìãèéí íèéò øèíæëýãäñýí 460 òýìýýíèé 0.2% òóñ òóñ ýåðýã óðâàëòàé áàéãààã íü
òîãòîîâ.
“Ýïèäîìèîëîãèéí òàíäàëò ñóäàëãààíû ñ¿ëæýý” ñóðãàëòûã Ìîíãîëûí ÌÝÕ,
Ôðàíöûí Õèë õÿçãààðã¿é ìàëûí ýì÷ íàðûí õîëáîî ÒÁÁ-òàé õàìòðàí 7 õîíîãèéí
õóãàöààòàé çîõèîí áàéãóóëëàâ. Ýíý ñóðãàëòàíä 7 àéìãèéí ìàë ýìíýëãèéí ãàçðûí äàðãà,
õàëäâàðòûí ýì÷, ÓÌÝÀÖÒË, ÌÝÃ-ûí ìýðãýæèëòýí íàð îðîëöñîí áàéíà.
Ñóðãàëòûí õºòºëáºðò Ýïèäîìèîëîãèéí òàíäàëò ñóäàëãàà, ñ¿ëæýýã õýðõýí
àæèëëóóëàõ, ìàëûí ºâ÷íèé ìýäýýëëèéã õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷, õýíä ÿàðàëòàé ìýäýýëæ
øóóðõàé àðãà õýìæýý àâàõóóëàõ , áàãààð àæèëëàõ, ìàë ýð¿¿ë áîë õ¿íñ ýð¿¿ë, õ¿íñ ýð¿¿ë
áîë õ¿í ýð¿¿ë çýðýã ñýäâ¿¿äèéã îðóóëñàí íü õ¿ì¿¿ñèéí àíõààðëûã òàòñàí ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé àðãà õýìæýý áîëëîî.
ªíäºð àøèã øèìòýé ìàëûí ¿ðæëèéí ìàëûí ¿çýñãýëýí õóäàëäààã á¿ñ÷èëñýí
õýëáýðýýð îðîí íóòãèéí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí îðîëöîîòîéãîîð àéìàã, ñóìûí
ò¿âøèíä æèë á¿ð òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
2005 îíä òºâèéí á¿ñèéí øèëìýë ìàëûí ¿çýñãýëýí õóäàëäààã Òºâ àéìãèéí
Áàÿí÷àíäìàíü ñóìàíä çîõèîí áàéãóóëæ Òºâ, Ñýëýíãý, Äàðõàí-Óóë, Îðõîí, Áóëãàí,
Óëààíáààòàð õîòîîñ 30 ãàðóé èðãýí, àæ àõóé íýãæèéí íèéò 400 ãàðóé øèëìýë ìàë,
àìüòàí îðîëöîæ ãîéä àøèã øèìò 30 ãàðóé ìàë àìüòàí øàëãàðóóëæ, øàëãàðñàí ìàëä
äèïëîì, ìåäàëü, ìºíãºí øàãíàë îëãîæ, äóóäëàãà õóäàëäààãààð 1.2 ñàÿ òºãðºãíèé íèéò
200 ãàðóé ìàë, àìüòàí õóäàëäààëàâ.
Áàðóóí á¿ñèéí øèëìýë ìàëûí ¿çýñãýëýí õóäàëäààã Çàâõàí àéìãèéí Óëèàñòàé
õîòîä çîõèîí áàéãóóëñíààð Óâñ, Õîâä, Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð, Áàÿí-ªëãèé àéìãóóäûí
200 ãàðóé ìàë÷èä ìàë ¿ðæ¿¿ëýã÷äèéí á¿ä¿¿í á¿ä¿¿âòýð íîîñò Áàÿä, Ãîâü-Àëòàé, Áàéäðàã,
Êåðåé, Ñàðòóóë, Ñóòàé õîíü, íîîëóóðûí ÷èãëýëèéí Óóëûí áîð, Àëòàéí óëààí, ªëãèéí
óëààí, Çàâõàíû áóóðàë çýðýã ¿¿ëäýð, îìãèéí 300 ãàðóé øèëìýë ìàë õàìðàãäëàà. Ýíý
àðãà õýìæýýíèé ¿åýð 50 ãàðóé ìàë õóäàëäàæ, ãîéä àøèã øèìò 70 ãàðóé ìàëûã
øàëãàðóóëæ, òýðã¿¿í áàéðàíä øàëãàðñàí ìàëä àëò, ìºíãº, õ¿ðýë ìåäàëü, äèïëîì îëãîæ
èäýâõòýé îðîöñîí ìàë÷èä, ìàë àæ àõóéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéã, ìºíãºí øàãíàëààð øàãíàæ
óðàìøóóëàâ.
Àðõàíãàé àéìãèéí Èõòàìèð ñóìàíä ñàðëàã ¿ðæ¿¿ëýã÷äèéí óëñûí çºâëºë㺺í
çîõèîí áàéãóóëæ çºâëºãººíèé ¿åýð øèëìýë ñàðëàãèéí ¿çýñãýëýí õóäàëäààã çîõèîí
áàéãóóëàâ.
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã òîõèîëäóóëàí “Íàìðûí íîãîîí
ºäð¿¿ä-2006” àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä 2006 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 29-íººñ 10 äóãààð ñàðûí
4-íèé ºäðèéã õ¿ðòýëõ õóãàöààíä Óëààíáààòàð õîòîä óëñûí õýìæýýíèé “Øèëìýë ìàë-
2006” ¿ðæëèéí ìàë, àìüòíû ¿çýñãýëýí ¿íý õàÿëöóóëàõ õóäàëäààã çîõèîí áàéãóóëàâ. Ýíý
àðãà õýìæýýíä 20 àéìàã, íèéñëýëýýñ 70 èðãýí, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä îðîëöîæ 16 ¿¿ëäýð,
îìãèéí 250 ãàðóé øèëìýë ìàë, àìüòàí õàìðàãäàâ. Ýíý ¿åýð 1540 ìàë õóäàëäàæ, ãîéä
àøèã øèìò 60 ìàë, àìüòàí øàëãàðóóëæ, 9.8 ñàÿ òºãðºãíèé áîðëóóëàëò õèéâ.
“Ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í” õºòºëáºðèéã 2005 îíû 3 äóãààð ñàðä Çàñãèéí
ãàçðûí 138 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëãààæóóëæ ÕÕÀÀ-í ñàëáàðûí õ¿ðýýíä õºòºëáºðèéí
õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ ¿íäýñíèé çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ÕÕÀÀ-í ñàéäûí
òóøààëààð áàéãóóëàí õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä õèéãäýæ
áàéãàà àæèë, ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð àéìãóóä ¿çýñãýëýí
ãàðãàæ ñóðòàë÷èëñàí áàéíà.
Íýí õîâîðäîæ òîî òîëãîé íü õîðîãäîæ áàéãàà öàà áóãûí óäìûí ñàíã õàìãààëàõ
çîðèëãîîð ÕÕÀÀß-íû çàõèàëãààð “Öàà áóãûí ïîïóëÿöèéí ñóäàëãàà” ñýäýâò Øèíæëýõ
óõààí òåõíîëîãèéí òºñëèéã 2005 îíîîñ õýðýã¿¿ëæ áàéíà. Ýíý àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä öàà
áóãûí öóñàí ýâðèéã õàòààæ áýëòãýõ ñòàíäàðò, öàà áóãûí àð÷èëãàà ìàëëàãààíû
òåõíîëîãèéã áîëîâñðóóëñíû çýðýãöýý öàà áóãûí áýë÷ýýðèéí óðãàìëûí òàðõàöûã ñóäàëæ,
öàà áóãàíä òîõèîëääîã ºâ÷íèé îíîøëîãîî ýì÷ëýõ àðãûã áîëîâñðóóëàâ.
Ìîíãîë Óëñûí Õ¿íèé Ýðõèéí ¯íäýñíèé Êîìèññ, Êàíàä Óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí
äýìæëýãòýéãýýð õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Öààòàí XXI” òºñëèéí õ¿ðýýíä “¯íäýñíèé öººíõ áà õ¿íèé
ýðõ” ñýäýâò áàãà õóðëûã 2005 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 15-íä çîõèîí áàéãóóëàí öààòàí
èðãýäèéí õ¿íèé ýðõèéí õýðýãæèëòèéí òàëààð õèéñýí ñóäàëãààíû ä¿íã õýëýëöýí ¯íäýñíèé
öººíõèéí ýðõèéã õàíãàõ, õàìààëàõ òóõàé çºâëºìæ ãàðãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 92 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí “Ìàëûí ÷àíàð”
õºòºëáºðò öàà áóãûí óäìûí ñàíã õàìãààëæ àìüäûí æèí, ¿ðæëèéí àæëûã ñàéæðóóëàõ
÷èãëýëýýð òóñãàéëàí îðóóëæ ºãñíèé äàãóó 2007 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé
òºëºâëºãººíä “Öàà áóãà” õºòºëáºðèéí òºñºë áîëîâñðóóëæ øèéäâýðë¿¿ëýõýýð òóñãààä
áàéíà.
Газар зүйн заалтыг Монголд хэрэгжүүлэх” төслийн үр дүнд сонгон авсан
тэмээний ноосон бүтээгдэхүүн, мах, махан бүтээгдэхүүнээр газар зүйн заалт бүртгүүлэх,
мөн Европын Холбооны зах зээл дээр 7200 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг татваргүй
гаргах боломжийг хэрхэн ашиглах талаар хувийн хэвшлийн байгууллага аж ахуйн нэгж
газруудад сургалт семинар зохион байгуулах замаар нэмүү өртөг шингэсэн экспортын
бараа бүтээгдэхүүний төрөлжилтийг нэмэгдүүлэх, шинэ зах зээл илрүүлэх зорилго бүхий
төслийн саналыг боловсруулахад оролцож, Европын Комиссын Бээжин дэх суурин
төлөөлөгчийн газраар дамжуулан Азийн итгэлцлийн сан буюу Asia Trust Fund-д илгээсэн.
Төслийн саналыг Европын Комиссын зүгээс бүрэн дэмжсэн бөгөөд одоогоор
Олон улсын худалдааны төв буюу ITC, Азийн итгэлцэлийн сан болон Үйлдвэр
худалдааны яамны Нэгдсэн бодлого стратеги төлөвлөлтийн газар хамтран төслийн
нарийвчилсан төлөвлөгөөг боловсруулан танилцуулагдах шатандаа байна.
Олон улсын худалдаа зах зээл судлалын төвийг бэхжүүлэх төслийн хүрээнд 4
сарын 3-5 –нд “Бүтээгдэхүүний гадаад зах зээлийн судалгаа хийх, тойм гаргах” сэдэвт 3
өдрийн сургалт семинарыг Олон улсын худалдааны төв буюу ITC-тэй хамтран зохион
байгуулсан. Сургалт семинарт МҮХАҮТанхим, Гадаад худалдаа, гадаадын хөрөнгө
оруулалтын газар болон хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж байгууллагуудаас төлөөлөл
оролцсон. Семинарын үеэр мах махан бүтээгдэхүүн, тэмээний ноосон эдлэл, ноолууран
бүтээгдэхүүн зэрэг экспортын зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүний хувьд гадаад зах
зээлийн судалгаа хэрхэн хийхийг зааж дадлага хийсэн. Сургалтын тайлан гаргав.
“Шинэ хөнгөлөлтийн ерөнхий систем (GSP+) болон Газар зүйн заалтыг ашиглан
Монголын экспортыг дэмжих” төслийн хүрээнд GTZ төсөлтэй хэрхэн хамтран ажиллах
талаар GTZ төслийн удирдагч Албэрт Гийрэндтэй уулзан санал солилцсон
Òөслийн хүрээнд Европын Холбооны зах зээлд тэмээний ноосон бүтээгдэхүүн
экспортлох судалгаа хийхтэй холбогдуулан Монголын ноос ноолууран бүтээгдэхүүний
олон улсын зах зээлийн судалгааны тойм гаргасан.
“Газар зүйн заалтыг Монголд хэрэгжүүлэх нь” мөн 2006 онд хэрэгжих “Газарзүйн
заалт болон GSP+ системийг ашиглан экспортыг нэмэгдүүлэх” төслийн талаар
танилцуулга хийн илтгэл тавьсан. “Газарзүйн заалт болон GSP+ системийг ашиглан
экспортыг нэмэгдүүлэх” төсөл 2006 оны 7 сараас хэрэгжиж эхлэх гэж байгаатай
холбогдуулан хамтран оролцох байгууллагуудтай очиж уулзан төлөвлөгөөний дагуу
хэрхэн ажиллах тухайд Олон улсын худалдааны байгууллага буюу Европын комиссоос уг
төслийн хэрэгжилтийн явцыг үнэлэх үнэлгээний мэргэжилтэн ирэхтэй холбогдуулан
уулзах уулзалтын хуваарийг гаргаж, уулзалтыг зохион байгуулахад оролцсон.
“Экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн” хөтөлбөр боловсруулах хамтарсан ажлын
хэсэгт ажиллаж, Засгийн газрын 3 дугаар сарын 22-ны 50 дугаар тогтоолоор батлуулан
хэрэгжүүлж байна. “Ãàçàð ç¿éí çààëò áîëîí øèíý õºíãºëºëòèéí ñèñòåìèéã àøèãëàí
Ìîíãîëûí ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä õóóëèéí çºâëºõ Ëóèñ Áåðåíãóåð,
àõëàõ çºâëºõ Ôðåäåðèê Äåâå, Îëîí óëñûí õóäàëäààíû òºâèéí òºñëèéí çîõèöóóëàã÷ Êóóí
Îîñòåðîì, çºâëºõ Ìàñüþ ËåÁðà íàð òóñ òóñ èðñýí áºãººä çºâëºõ¿¿äèéí ãîë çîðèëãî íü
òýìýýíèé íîîñ, íîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í äýýð ãàçàð ç¿éí çààëò á¿ðòã¿¿ëýõ òºëºâëºãºº ãàðãàõ,
Ìîíãîëûí Íîîñ íîîëóóðûí Õîëáîî, òýìýýíèé íîîñîîð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýí
ýêñïîðòîíä ãàðãàäàã ãîë ãîë ¿éëäâýð¿¿äòýé ãàçàð ç¿éí çààëò á¿ðòã¿¿ëýõ òàëààð õàìòðàí
52
àæèëëàõ ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðàõ, õîëáîãäîõ ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàõ
çýðýã áàéñàí.
Ìîíãîëûí Îþóíû ªì÷èéí ãàçàð, ̯ÕÀ¯Ò-òàé õàìòðàí ªìíºãîâü àéìãèéí
Äàëàíçàäãàä õîòîä “Ãàçàð ç¿éí çààëòûã àøèãëàí ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ” ñýäýâò ñåìèíàð
çîõèîí áàéãóóëæ, ãàçàð ç¿éí çààëò áîëîí 2005-2006 îíä õýðýãæ¿¿ëæ áóé òºñëèéí à÷
õîëáîãäîë õ¿ðýõ ¿ð ä¿íãèéí òàëààð åðºíõèé ìýäýýëýë á¿õèé èëòãýë òàâüñàí. Ýíýõ¿¿
ñåìèíàð íü òýìýýíèé íîîñ áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èä áîëîí íîîñ íîîëóóðûí õóäàëäàà
ýðõýëäýã äóíäûí çóó÷ íàð (÷åíæ) çýðýã îðîí íóòãèéí õ¿ì¿¿ñò ãàçàð ç¿éí çààëòûí òàëààð
¿íäñýí îéëãîëò ºãºõ îðîí íóòãèéí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðîõ, ò¿¿íèé à÷
õîëáîãäîë, áýëòãýí íèéë¿¿ëýëòèéí ÿâöàä õºíäëºíãèéí áàòàëãààæóóëàëò õèéãäýõ,
÷àíàðûí õÿíàëò òàâèõ çýðãèéí òàëààð ìýäýýëýë çºâëºãºº ºãñíººðºº îíöëîã áîëñîí.
Òºñëèéí õ¿ðýýíä Îëîí óëñûí õóäàëäààíû çºâëºõ Ïàîëà Âåðãàíî èðñýí áºãººä
òîìèëîëòûí ¿ð ä¿íä:
- “Европын Холбооны Худалдааны Шинэчилсэн хөнгөлөлтийн ерөнхий
системийн ач холбогдол, давуу талыг хэрхэн ашиглах вэ,” сэдэвт сургалт семинарыг
зохион байгуулæ, Õºíãºëºëòèéí ñèñòåìèéã àøèãëàõàä àíõààðàõ ç¿éëñ, õîëáîãäîõ áè÷èã
áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýõ, òàðèô òîîöîõ õÿëáàð àðãûã õýðýãëýõ, äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã
õýðõýí îëæ àâàõ çýðýã ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð çºâëºãºº ºãñºí.
Ýêñïîðòîîð áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íýý ãàðãàæ áóé ¿éëäâýð àæ àõóéí íýãæ
áàéãóóëëàãóóäòàé óóëçàí ãàäààä çàõ çýýë, ÿëàíãóÿà Åâðîïûí Õîëáîîíû çàõ çýýë äýýð
ãàðàõàä ó÷èð÷ áóé ñààä áýðõøýýëèéí òàëààð òîäðóóëàí øààðäëàãàòàé çºâëºãºº ºãñºí.
- Ìîíãîëûí ýêñïîðòëîã÷ íàðò çîðèóëàí Õóäàëäààíû øèíý÷èëñýí õºíãºëºëòèéí
ñèñòåìèéí à÷ õîëáîãäîë, ìºí óã ñèñòåìèéã àøèãëàõ ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð
òàéëáàðëàñàí òàíèëöóóëãà (ìîíãîë õýë äýýð), ãàðûí àâëàãà (àíãëè õýë äýýð) ãàðñàí
áºãººä òàíèëöóóëãûí ìîíãîë õóâèëáàðûã áýëòãýí õýâë¿¿ëñýí.
Àõëàõ çºâëºõ Ôðåäåðèê Äåâå èðñýí áºãººä òîìèëîëòûí çîðèëãî íü:
- Ìîíãîëûí ýêñïîðòëîã÷ íàðò çîðèóëàí Õóäàëäààíû øèíý÷èëñýí õºíãºëºëòèéí
ñèñòåìèéí à÷ õîëáîãäîë, ìºí óã ñèñòåìèéã àøèãëàõ ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð
òàéëáàðëàñàí òàíèëöóóëãà (ìîíãîë õýë äýýð), ãàðûí àâëàãà (àíãëè õýë äýýð) ãàðñàí
áºãººä òàíèëöóóëãûí ìîíãîë õóâèëáàðûã áýëòãýí õýâë¿¿ëñýí.
2006 îíû 11 ñàðûí 18-25-íû õîîðîíä àõëàõ çºâëºõ Ôðåäåðèê Äåâå èðñýí
áºãººä òîìèëîëòûí çîðèëãî íü:
- “Газар зүйн заалт бүртгүүлэх өргөдөл гаргах нь” ñýäýâò ñåìèíàð çîõèîí
áàéãóóëæ ãàçàð ç¿éí çààëò á¿ðòã¿¿ëýõýä àíõààðàõ ç¿éëñ, ÿëàíãóÿà Åâðîïûí Õîëáîîíä
á¿ðòã¿¿ëýõýýð çîðüæ áàéãàà òîõèîëäîëä á¿ðòãýëèéí àíõàí øàòíû áè÷èã áàðèìò, äîòîîä
çîõèîí áàéãóóëàëò, ÷àíàðûí õÿíàëò çýðãèéí òàëààð çºâëºãºº ºãºõ, ìºí ãàçàð ç¿éí çààëò
á¿ðòã¿¿ëýõ áîëîìæòîé áóñàä á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èëð¿¿ëýõ, òîäîðõîéëîõ
- Íîîñ íîîëóóðûí ñàëáàðò õýðýãæèõ ãýæ áóé ãàçàð ç¿éí çààëòûã öààøèä
óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ êîìèññ áàéãóóëàõ, êîìèññûí ä¿ðýì áîëîí ¿éëäâýð àæ àõóéí
ãàçðóóäûí îðîëöîî, ýðõ ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëîõ, õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäààñ ñàíàë àâàõ,
íýãòãýí òóñãàõ,
- Ãîâèéí òýìýýíèé íîîñ ãàçàð ç¿éí çààëòûí õÿíàëòûí òîãòîëöîîã õàíãàõ
õºíäëºíãèéí áàòàëãààæóóëàõ áàéãóóëëàãûí òàëààð ñóäàëãàà õèéõ, Ñòàíäàðò õýìæèëç¿éí
¿íäýñíèé òºâòýé ñàíàë ñîëèëöîõ, õÿíàëò õèéõýä ãàðàõ çàðäëûí òàëààð ëàâëàõ Àõëàõ
çºâëºõ Ôðåäåðèê Äåâåãèéí òîìèëîëòûí ¿ð ä¿íä ÌÍÍÕ-íû íýðýýð “Ãîâèéí òýìýýíèé
Íîîñ” ãàçàð ç¿éí çààëò á¿ðòã¿¿ëýõ, óã ãàçàð ç¿éí çààëòûã òóñ ñàëáàðûí ãîë ¿éëäâýðëýã÷
íàð áîëîõ Ãîâü ÕÊ, Áóÿí ÕÕÊ, Ãî¸î, Ýýðìýë çýðýã êîìïàíèóäààñ òºëººëºë îðñîí êîìèññ
óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõààð áîëñîí. Êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿í ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëñàí.
Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí øóãàìààð õýðýãæèæ áóé áóñàä òºñë¿¿äèéí õ¿ðýýíä
õèéãäñýí ñóäàëãààãààð òîäîðõîéëñîí áîëîìæèò ýêñïîðòûí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íýýð Óâñ
àéìãèéí ÷àöàðãàíà, Ñýëýíãý àéìãèéí Øààìàð ñóìûí çºãèéí áàëûã ñîíãîæ õîëáîãäîõ
ñóäàëãààã õèéõ, óëìààð ãàçàð ç¿éí çààëòàíä õàìðóóëæ áîëîõ òàëààð íàðèéâ÷èëñàí
ñóäàëãàà õèéõýýð òîõèðñîí.
177. Àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðûí õàéãóóëûí áîëîí àøèãëàëòûí ëèöåíçèéí
æóðìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
 Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулагын төсөл, үзэл
баримтлалыг боловсруулж холбогдох яам, төрийн бус байгууллагаууд, иргэний
хөдөлгөөний саналыг тусган Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлж УИХ-аар
батлуулсан.
Стратегийн ач холбогдол бүхий ордод хамруулж болох ордын жагсаалтыг
гаргаж Зàñãèéí ãàçðын хуралдаанд оруулж хэлэлцүүлэн УИХуралд өргөн барьсан.
Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын томоохон ордуудын Төрийн
эзэмшлийн хувийг яаж эзэмшүүлэх асуудлаар хуулийн заалтуудыг судàëж, энэ асуудлыг
хариуцан гүйцэтгэх чиг үүрэг бүхий Төрийн өмчийн үйлдвэрийн газар байгуулах тухай
танилцуулга, Засгийн газрын тогтоолын төсөл, уг байгууллагын дүрмийн төслийг
урьдчилсан байдлаар боловсруулсан.
Алт, зэсийн үнийн гэнэтийн өсөлтийн албан татвараас болж гарч болзошгүй
сөрөг үр дагаварын тухай танилцуулга санал бэлтгэв.
“Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээнд одоогоор тогтоогдоод байгаа
ашигт малтмалын орд, илрэлүүдийн судалгааг гаргаж, шаардлагатай материалыг
цуглуулсан.
- Тусгай хамгаалалттай газар нутагт геологийн судалгаа явуулах, ашигт малтал
хайх, ашиглахад баримтлах журам”-ын төсөл, үүнтэй холбогдуулан Òусгай хамгаалаëòòàé
газар нутгийн тухай хуульд нэмэлò оруулах тухай хуулийн төсөл áîëîâñðóóëæ байна.
УИХ-аар баталсан Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын
төсөлд аймаг, нийслэлийн Засаг даргаас санал авах ажиллагааг хялбаршуулах
заалтуудыг тусгасан.
Шинэчлэн батлагдсан хуульд заасан холбогдох дүрэм, журам, зааврын төслийг
Сайдын тушаалаар ажлын хэсэг байгуулж боловсруулан ЗГХЭГ-т хүргүүлэхээр яамдын
санал авч байна.
Стратегийн ач холбогдол бүхий томоохон 49 ордын жагсаалт, øàëãóóð
¿ç¿¿ëýëòèéã áîëîâñðóóëæ õîëáîãäîõ ÿàìäóóäààñ ñàíàë àâ÷ Çàñãèéí ãàçàð, ҮАБЗ-ººð
õýëýëö¿¿ëæ ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèàä áàéíà. ÓÈÕ-ààð õýëýëöýãäñýíèé äàðàà ÓÈÕ-ààñ àæëûí
õýñýã òîìèëîãäîæ ñòðàòåãèéí îðä ãàçðóóäûí òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷ íàðòàé õýëöýë
õèéæ, òºðèéí ýçýìøëèéí õóâü õýìæýýã òîãòîîíî.
Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын томоохон ордуудын Төрийн
эзэмшлийн хувийг яаж эзэмшүүлэх асуудлаар хуулийн заалтуудыг судлаж, энэ асуудлыг
хариуцан гүйцэтгэх чиг үүрэг бүхий Төрийн өмчийн үйлдвэрийн газар байгуулах тухай
танилцуулга, Засгийн газрын тогтоолын төсөл, уг байгууллагын дүрмийн төслийг
урьдчилсан байдлаар боловсруулсан.
Лиценз эзэмшигчдэд хувьцаагаа олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гаргах
боломжийг судалж байна.
178. Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äèéí ç¿ãýýñ áàéãàëü îð÷íû íºõºí
ñýðãýýëò õèéõ ¿¿ðãèéí áèåëýëòèéã ÷àíãàòãàíà.
- Нөхөн сэргээлт хийгдээгүй орхисон талбайнуудын судалгаа гаргаж байна. Оюу
толгойн зэс, алт, Таван толгойн нүүрсний ордуудын хайгуулын болон ашиглалтын лиценз
олголсон байдалд шалгалт хийж, дүгнэлт гаргах Хөдөлгөөнийхнөөс голлон бүрдсэн
ажлын хэсгийн ажилд мэргэжлийн талын зарим туслалцаа үзүүллээ. Таван толгойн
ордод хийгдсэн геологи, хайгуулын бүх үе шатны ажлууд, түүний өртөг, ямар хэмжээний
ажил хийгдсэн, нөөцийн хэмжээ гэх мэт үзүүлэлтийг гаргаж өгсөн. Ордын тархалтын
талбайг 1:100000-ын топо планщет дээр буулгаж дүгнэлт гарсан.
- “Бороогоулд” компанитай байгуулсан Тогтвортой байдлын гэрээ Монгол улсын
эрх ашигт хэрхэн нийцэж байгаад дүгнэлт өгөх Засгийн газар болон Иргэний нийгмийн
хөдөлгөөний хамтарсан àжлын хэсгийг байгуулсан. Бороогийн уулын үйлдвэрийн үйл
ажиллагаа, хөдөлмөр эрхлэлт, хөдөлмөр хамгааллын байдал, байгаль орчны холбоотой
хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийн байдлыг газар дээр нь үзэж танилцав. Ажлын хэсэг
Тогтвортой байдлын гэрээг судàлж, Бороо гоулд компанийí Ерөнхийлөгч Пол Корпи, дэд
ерөнхийлөгч Игорь Коварский нартай уулзаж ярилцсан.
53
- Олборлолт явуулж буй уурхайнуудад УМХГ-тай тохиролцсоны дагуу үе
шаттай ажил зохион байгуулж мэргэжлийн хяналтын байгууллагуудтай хамтарсан
шалгалтуудыг графикийн дагуу Булган, Төв, Сэлэнгэ, Дархан-Уул аймгуудын чиглэлд
томилолтоор ажлын хэсгүүдийг ажиллуулж байна.
Иргэний нийгмийн хөдөлгөөнийхөнтэй хамтарсан ажлын хэсэгт оролцон
Монгол-Хятадын хамтарсан “Цайрт минерал” ХХК-ний үйл ажиллагаатай танилцаж,
холбогдох дүгнэлтийг гаргасан.
Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíààñ èð¿¿ëñýí Àøèãò ìàëòìàëûí тухай õóóëèéí äàãóó “Óóë
óóðõàéí ¿éëäâýð¿¿äèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ òàëààð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý
áèåë¿¿ëýõ áàòàëãààíû òóñãàé äàíñíû ã¿éëãýýíä õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ûí òºñºëä ñàíàë
áîëîâñðóóëæ õ¿ðã¿¿ëñýí.
Оюу толгойн ордын үйлдвэрлэлийн усан хангамжийн зориулалтаар Гүний
хоолой, Галбын говьд 2003-2004 онд хийсэн гидрогеологийн эрэл хайгуулын ажлын газар
доорх усны нөөцийн тооцоо бүхий тайланд экспертизийн шүүмж дүгнэлт бичсэн.
Àøèãò ìàëòìàëûí îëáîðëîëò ÿâóóëæ áàéãàà íèéò 350 ãàðóé áàéãóóëëàãà, àæ
àõóéí íýãæèéí íºõºí ñýðãýýëòèéí òºëºâëºãººíä øèíæèëãýý õèéí, àëáàæóóëàâ. Óóë
óóðõàéí ýäýëáýð 4239 ãà ãàçàðò íºõºí ñýðãýýëòèéí àæëûã õèéõ òºëºâëºãººã áàòàëæ,
çàðäàëä íü 698.6 ñàÿ òºãðºã, ¿¿íýýñ ìîíèòîðèíãèéí çàðäàëä 30.3 ñàÿ òºãðºãèéã òºëºâëºí
áàòëààä áàéíà. Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí
íýãæ¿¿äèéí áàéãàëü îð÷íû íºõºí ñýðãýýëò, îð÷íû õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õºòºëáºðèéí
õýðýãæèëò, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºëºâëºãººíèé áèåëýëòýíä õÿíàëò òàâèõ, ¿íýëãýý
ºãºõ ÁÎÑ-ûí íýðýìæèò øàëãàëò õèéõ àæëûí õýñãèéã ÁÎÑ-ûí 2005 îíû 223 òîîò
òóøààëààð áàéãóóëñàí. Àæëûí õýñýãò ÁÎß, ÓÌÕÃ, ¯Õß, õýâëýë ìýäýýëëèéí
áàéãóóëëàãóóä îðñîí áºãººä Àðõàíãàé, ªâºðõàíãàé, Òºâ, Ñýëýíãý, Áàÿíõîíãîð, Äàðõàí,
àéìãèéí íóòãààð õÿíàëò øàëãàëòûí àæèë õèéæ äóóñãààä òàéëàí ìýäýýãýý ãàðãàæ áàéíà.
Ñ¿¿ëèéí ¿åä Õÿòàä óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé í¿¿ðñèéã êîêñæóóëàõ
¿éëäâýð¿¿ä áàéãóóëàõ òºñëèéí ñàíàë èõýñ÷ áàéãàà áºãººä òóñ ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãèéã
íàðèéâ÷èëàí ñóäàëæ, îëîí óëñûí ïðàêòèêò òóëãóóðëàí òåõíîëîãèéí îíîâòîé õóâèëáàðûã
ñîíãîõ, òåõíîëîãèéí õàÿãäàë, ÿëãàðóóëàõ õîðò áîäèñûí áàéãàëü îð÷èí, õ¿íèé ýð¿¿ë
ìýíäýä íºëººëºõ íºëººëºë, ýíý ÷èãëýëèéí ¿éëäâýðèéã Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò
áàéãóóëñíààð ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäëûã ¿íýëýõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëàí àæèëëàæ
áàéíà.
“Òºñëèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, ýäýëáýð ãàçðûã íºõºí ñýðãýýõ æóðàì»-ûã øèíý÷ëýí áàòëóóëàõ,
ͺõºí ñýðãýýëòèéí àæëûã õàíãàëòã¿é õèéäýã àæ àõóé íýãæ¿¿äýýñ Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé
õóóëèéí 30 äóãààð ç¿éëèéí 11 äýõ çààëòûã ¿íäýñëýí 2005 îíä ÁÎÕÒ, ÎÕØÕ, íºõºí
ñýðãýýëòèéí àæèëä çàðöóóëàõ ¸ñòîé õºðºíãèéã òóñãàé äàíñàíä òºâëºð¿¿ëæ, íºõºí
ñýðãýýëòèéí òóðøëàãàòàé, îð÷èí ¿åèéí äýâøèëòýò òåõíèê òåõíîëîãè àøèãëàäàã àæ àõóéí
íýãæ¿¿äèéí äóíä òåíäåð çàðëàí ã¿éöýòã¿¿ëäýã áàéõ, øèéäâýðèéí òºñëèéã Ñàíãèéí ÿàì,
Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçàðòàé õàìòðàí áîëîâñðóóëæ, àëáàæóóëàí
õýðýãæ¿¿ëýõèéã õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñò äààëãàñàí øèéäâýðèéí òºñºë áîëîâñðóóëààä áàéíà.
2005 îíä óóë óóðõàéí ÷èãëýëýýð ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
198 àæ àõóéí íýãæ, êîìïàíèóä áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ áîëîí íºõºí ñýðãýýëòèéí
òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé õºòºëáºðºº áàòëóóëàí àæèëëàñíû äîòîð
í¿¿ðñíèé ÷èãëýëèéí 17 àæ àõóéí íýãæ áàéíà.
Í¿¿ðñ îëáîðëîëòûí ÷èãëýëýýð 2005 îíä àæèëëàñàí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä á¿ãä
áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ áîëîí íºõºí ñýðãýýëòèéí òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò-
øèíæèëãýýíèé õºòºëáºðºº áàòëóóëàí àæèëëàñàí áàéíà. Õàðèí îäîîãèéí áàéäëààð
Øèâýý-Îâîî, Íàðèéí ñóõàéò, Àëàã òîãîîãûí Ýëäýâ, Àäóóí ÷óëóóí, Áàÿí öîãò-1, Øàðûí
ãîë çýðýã í¿¿ðñíèé óóðõàéíóóä 2006 îíû áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ áîëîí íºõºí
ñýðãýýëòèéí òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé õºòºëáºðºº ÁÎß-ààð áàòëóóëñàí
áàéíà.
179. Óóë óóðõàéí àøèãò ìàëòìàëûí îðäûã àøèãëàõäàà òóõàéí îðîí íóòãèéí õ¿í
àìûí àõóé àìüäðàëûã ñàéæðóóëàõ çîðèëòòîé óÿëäóóëíà.
УИХ-аар батлагдсан Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын
төсөлд “Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн 10 хувийг тухайн сум, дүүргийн,
20.0 хувийг тухайн аймаг, нийслэлийн, 70.0 хувийг улсын төсөвт тус тус хуваарилах
бөгөөд орон нутагт хуваарилах ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн хэмжээ нь
аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн тухайн жилийн төсвийн дүнгээс хэтрэхээргүй байна.” гэж
заасан
Ашигт малтмалын нөөц ашигласны лицензийн төлбөрийн тодорхой хувиар орон
нутгийн хөгжлийг дэмжих сан байгуулах тухай саналыг боловñðóóëààä áàéíà.
180. Àëò îëáîðëîëò, öýâýð çýñèéí ¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëæ, óóë óóðõàéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëíý.
Бороогийн алтны үйлдвэрийг бүрэн хүчин чадлаар нь ажиллуулах, Олон
овоотын ордод алтны бага оврын үйлдвэрийг ашиглалтанд оруулахад дэмжлэг үзүүлсэн.
Бороогийн алтны үйлдвэр бүрэн хүч чадлаар ажиллаж байна.
Бороо, Олон Овоот зэрэг алтны үйлдвэрүүдийг ашиглалтад оруулснаар манай
улсад алтны үндсэн ордыг ашиглах байгаль орчинд ээлтэй шинэ технологи нэвтэрсэн.
Монгол, Изрàилын хамтарсан Молибдений исэл үйлдвэрлэх үйлдвэрийн эхний
ээлжийг ашиглалтад оруулсан. Эрдэнэт үйлдвэрт катодын зэсийн үйлдвэрлэлийг
нэмэгдүүлэх, шинэ хүчин чадлыг бий болгох төсөл, ТЭЗҮ боловсруулж байна.
Төмөртийн Овооны цайрын баяжуулах үйлдвэр ашиглалтад орж 2006 оноос
бүрэн хүч чадлаар ажиллаж эхэлсэн.
Төмрийн хүдэр олборлон боловсруулах үйлдвэр байгуулах ерөнхий төсөөлөл,
тооцоо судалгааг хийж байна.
Баян-Өлгий аймгийн Улаан-Óулын гянт болдын үйлдвэрийг ашиглалтад
оруулñíààр 30 орчим тн гянтболдыг үйлдвэрлэж АНУ-д экспортлов.
“Улсын төсвийн хөрөнгөөр хийгдсэн хайгуулын зардлын нөхөн төлбөрийн
хэмжээг, тооцох, нөхөн төлөх журам”-ын òºñëèéã áîëîâñðóóëæ Ñàéäûí çºâëºëèéí
õóðàëäààíä õýëýëö¿¿ëæ õîëáîãäîõ ÿàìäààñ ñàíàë àâсан.
52.7%
45.8%
60.0%
40.1%
33.5%
50.0%
40.0%
30.0%
20.0%
10.0%
0.0%
2005 / 11 2006 / 11
Уул уурхайн олборлох аж үйлдвэр Боловсруулах аж үйлдвэр
181. Ãàçðûí òîñíû îëáîðëîëòûã ºñãºæ, ò¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ õ¿÷èí ÷àäëûã
øèíýýð áèé áîëãîíî.
Тамсагийн XX талбайд АМГТХЭГ, “Петро Матад” ХХК-ний хооронд байгуулсан
БХГ-г 2006.05.17-ны өдрийн ЗГ-ын хуралдаанаар хэлэлцүүлж, 5-р сарын 26-нд үзэглэв.
ЗГХ-аар хэлэлцүүлж 2006.07.19-ний 170 дугаар тогтоолоор батлуулав.
- Тариач-XV талбайд БХГ байгуулах эрхийг авсан БНХАУ-ын хөрөнгө
оруулалттай “Чайна Голден Сий Петролиум Эксплорэйшн”, Нялга-XVI талбайд захиалгаа
54
ирүүлсэн Канад Улсын хөрөнгө оруулалттай “Шаман Ресурсес Лтд” компаниудын
захиалгыг бусад яамдын саналыг авч, ҮАБЗ-өөр хэлэцүүлсэн, ЗГ-ын хуралдаанаар
хэлэлцүүлэх гэж байна.
Газрын тосны олборлолт өмнөх оныхоос 1,5 дахин, хайгуулын ажил 4.3-9.2
дахин нэмэгдсэн байна.
Зүүнбаянгийн болон Тамсагийн орд газруудыг түшиглүүлэн газрын тос
боловсруулах бага оврын үйлдвэрийг байгуулах асуудал эдийн засгийн хувьд ашиггүй
байгаа тул Ðàшаант өртөөнд 2.0 сая тонн түүхий газрын тос болоâсруулах үйлдвэр
байгуулах бэлтгэл ажил хийгдэж байна.
Газрын тосны бүтээгдэхүүний тухай хуулийн төслийг боловсруулан àñãèéí
ãàçàð, - үү 2006.07
.
182. Øàòäàã çàíàð, í¿¿ðñíýýñ íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿í ãàðãàæ àâàõ ¿éë àæèëëàãààã
äýìæèíý.
Хатуу түлшнээс шатдаг хий, шингэн түлш авах талаар ХБНГУ-тай хамтран
ажиллах бодлогын санал, ХБНГУ-ын техникийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэгээс
санхүүжүүлэх “Сэргээгдэх эрчим хүчний хөтөлбөр”-ийн хүрээнд түлшний бусад эх
үүсвэрээс хийн түлш гарган авах санал боловсруулж Сайдын зөвлөлд танилцуулав.
Нүүрсийг эдийн засгийн илүү үр ашигтайгаар олборлон гүн боловсруулж,
түүнээс газрын тосны бүтээгдэхүүн, шатдаг хий гарган авах үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж,
улсын эдийн засгийн аюулгүй байдал, тогтвортой хөгжлийг хангах зорилго бүхий “Нүүрс”
хөтөлбөрийн төслийг Óëñûí Их Хуралд өргөн бариад байна.
“Í¿¿ðñíèé õèéæ¿¿ëýëòýä òóëãóóðëàñàí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ
òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãûí ÷èãëýë”, “Óòààã¿é ò¿ëøíèé ¿éëäâýð áàðèõ òºñëèéã äýìæèõ”
òàëààð ТЭХ-ний сàéäûí çºâëºëийн хуралдаанааð õýëýëöýæ, õîëáîãäîõ øèéäâýð ãàðãàí,
áèåëýëòýä нь õÿíàëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà. Í¿¿ðñíèé ã¿í áîëîâñðóóëàëò, ýêîëîãè, ýäèéí
çàñãèéí àñóóäëààð ñàëáàðûí óäèðäàõ àæèëòíû çºâëºãººíèé ¿åýð çîõèîí áàéãóóëñàí
îíîë ïðàêòèêèéí áàãà õóðàëä “Í¿¿ðñíèé ¿éëäâýðëýëèéí ýêîëîãè ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã
äýýøë¿¿ëýõ îéðûí çîðèëò” ñýäýâò àñóóäàë äýâø¿¿ëñýí èëòãýë òàâèí õýëýëö¿¿ëñýí.
Í¿¿ðñíèé øèíãýí ò¿ëø, í¿¿ðñèéã õèéæ¿¿ëýõ, øèíãýð¿¿ëýõ, í¿¿ðñíèé öýâýð
òåõíîëîãèéã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ, “Í¿¿ðñíèé ñóäàëãààíû
ëàáîðàòîðèéí áàãàæ òºõººðºìæèéí øèíý÷ëýëò”, “Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí øèíæèëãýý,
òóðøèëò òîõèðóóëãà, ñóðãàëòûí ëàáîðàòîðè òºâ” çýðýã òºñë¿¿äèéã áîëîâñðóóëàí äîíîð
îðíóóäàä áîëîí Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí ýð÷èì õ¿÷, ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò õàìòðàí
àæèëëàõ õîðîîíû 5 äóãààð õóðàëäààíä ñàíàë áîëãîîä áàéíà.
Í¿¿ðñíèé õèéãýýð àæèëëàäàã 60-100 êÂò ÷àäàëòàé ìèíè ñòàíöûí òàëààð Ýð÷èì
õ¿÷íèé ñóäàëãàа, õºãæëèéí òºâòýé õàìòðàí ñóäàëãàà õèéæ, ñòàíö áàðèõ òîîöîî, ¿íäýñëýë
áîëîâñðóóëàí ÿàìíû Øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí çºâëºëººð õýëýëö¿¿ëýí, Óëààíáààòàð
õîòîä Í¿¿ðñíèé õèéãýýð àæèëëàäàã 2х100 êÂò-ын чàäàëòàé öàõèëãààí ñòàíöûã áàðüæ
òóðøèëòûí æóðìààð àæèëëóóëж, òóñ ñòàíöûã 2006 îíä Óâñ àéìãèéí Áºõìºðºí ñóìàíä
øèëæ¿¿ëýí áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëààä áàéíà.
183. Øèíãýð¿¿ëñýí ò¿ëø, áàéãàëèéí õèéã àõóé áîëîí ¿éëäâýðëýë, òýýâýðò
ºðãºí àøèãëàíà.
Õèéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ òºðèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëîõ зорилго бүхий “Õèé
õàíãàìæèéí òóõàé” õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã áîëîâñðóóëæ, Õóóëü ç¿éí ÿàìàíä
õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà. 2000 îíû Çàñãèéí ãàçðûí 184-ð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Øèíãýð¿¿ëñýí
øàòäàã õèé” õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí õóãàöàà 2005 îíä äóóññàíòàé õîëáîãäóóëàí
õºòºëáºðèéí õóãàöààã 2010 îí õ¿ðòýë ¿ðãýëæë¿¿ëýõýýð áàòàëñàí. Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã
õèéí àæèë ¿éë÷èëãýýíèé ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ õ¿ðýýíä “Àâòîòýýâðèéí
õýðýãñëèéã õèéãýýð öýíýãëýõ ñòàíöûí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, òîíîã òºõººðºìæèéí
øààðäëàãà” óëñûí ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëæ, Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé
òºâººð áàòëóóëààä бàéíà.
 2006 оны байдлаар íèéò 15 àæ àõóéí íýãæ “¯éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, àõóéí
õýðýãëýýíèé øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí õàíãàìæ, ¿éë÷èëãýý”, “Àâòîòýýâðèéí õýðýãñëèéí
øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí õàíãàìæ ¿éë÷èëãýý”, “Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí ºðãºí
õýðýãëýýíèé áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàíãàìæ, ¿éë÷èëãýý” ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðëèéí
äàãóó ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Õîâä àéìãèéí Æàðãàëàíò ñóìûí “Ýðäýíý-ªëçèé” ÕÕÊ íü ÁÍÕÀÓ-ààñ õèé
òýýâýðëýõ 10ì3-ûí àâòîöèñòåðíýýð øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéã èìïîðòîîð òýýâýðëýí
îðóóëæ, èðýí õýðýãëýã÷äèéã õèéãýýð õàíãàæ, Óâñ, Áàÿí-ªëãèé, Ãîâü-Àëòàé àéìàãò ººðèéí
ãýðýýò áîðëóóëàã÷äûã àæèëëóóëæ áàéíà.
“Ìîíãàçñåðâèñ” ÕÕÊ íü Äîðíîãîâü àéìãèéí Çàìûí-¯¿ä ñóìàíä 25 ì3 –èéí õèé
õàäãàëàõ ñòàíö áàðèõààð áàðèëãà, óãñðàëòûí àæëûã ã¿éöýòãýí àøèãëàëòàä ºãºõºä áýëýí
áîëñîí. “Ãàçñåðâèñ” ÕÕÊ Áàÿíõîíãîð, Îðõîí àéìàãò ñàëáàðàà íýýí àæèëëóóëæ, ìºí
Óëààíáààòàð õîòîä õèé ò¿ãýýõ öýã áàéãóóëñàí. “Ãîðãàç” ÕÕÊ íü Óëààíáààòàð õîòûí
Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýãò õèé ò¿ãýýõ 3 öýãèéã øèíýýð íýýí àæèëóóëæ áàéíà.
Àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëàõ, õèéí õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Þíèãàç”
ÕÕÊ íü 2006 îíä 29 òàêñè êîìïàíèéí 210 àâòîòýýâðèéí õýðýãñýëä øèíãýð¿¿ëñýí õèéí
áàëëîíò íýìýëò òºõººðºìæ ñóóðèëóóëæ, áåíçèí õèéí õîñîëìîë ò¿ëøýýð àæèëëàäàã
àâòîìàøèíû íèéò òîî 636-ä õ¿ðñýí. Äàí õèéãýýð àæèëëàäàã 200 ãàðóé àâòîòýýâðèéí
õýðýãñýë áàéíà.
Óëààíáààòàð õîòîä àâòîòýýâðèéí õýðýãñëèéã õèéãýýð öýíýãëýõ 3 ñòàíö ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. “Þíèãàç”, “Ãîðãàç”, “Ãàçñåðâèñ”, “Äàøâààíæèë”, “Íèêãàç”,
“Ïðîïàí” ÕÕÊ- èóä õóâèéí îðîí ñóóö, àëáàí ãàçàð, íèéòèéí õîîëíû ãàçðóóäàä õýñýã÷èëñýí
á¿ëýã áàëëîííîîñ áîëîí õèé õàäãàëàõ áàãà îâðûí ñàâ ñóóðèëóóëæ, õèéí øóãàì õîîëîéí
óãñðàëòóóäûã õèéæ ã¿éöýòãýæ áàéíà.
Óëñûí õýìæýýíèé øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõòàé
õîëáîãäóóëàí øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí õýðýãëýýíèé ñóäàëãààã íýãòãýí ãàðãàæ,
àéìãóóäûí Çàñàã äàðãûí òàìãûí ãàçðóóäòàé øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèé ò¿ãýýõ ñ¿ëæýý
áàéãóóëàõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
Õèéí õýðýãëýã÷èéí òîî îðîí íóòàãò 18,0 ìÿíãà, Óëààíáààòàð õîòîä 7,6 ìÿíãà
ãàðóé áîëîâ. պ人 îðîí íóòàãò õóâü õ¿ì¿¿ñ, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä øèíãýð¿¿ëñýí õèéã
àâòîìàøèíààð òýýâýðëýõ çàìààð îðîí íóòãèéí õýðýãöýýã õàíãàæ, Äóíäãîâü, Õýíòèé,
Äîðíîãîâü, Òºâ, Áóëãàí, Îðõîí, Õîâä, Áàÿí-ªëãèé, Áàÿíõîíãîð, Óâñ, Ãîâü-Àëòàé,
ªìíºãîâü àéìàãò øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéã àõóéí õýðýãëýýíä ºðãºí àøèãëàæ áàéíà.
“Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèé” øèíý÷èëñýí õºòºëáºðò òóñ àðãà õýìæýýã
õýðýãæ¿¿ëýõýýð òóñãàж, хèéí òîíîã òºõººðºìæèéã øàëãàõ, áàòàëãààæóóëàõ, òóðøèæ
òîõèðóóëàõ òºâ áàéãóóëàõàä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò óëñûí
òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 2007 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ òºñºë, àðãà õýìæýý, áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí æаãñààëòàä òóñãàâ.
Ìонгол Óлсûí Ãàäààä õýðãèéí ñàéäûí ÁÍÑÓ-ä õèéсэн àéë÷ëàëûí ¿åýð
øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí òóðøèëò òîõèðóóëãûí ëàáîðàòîðè áàéãóóëàõ òàëààð ÁÍÑÓ-ûí
Korea gas safety corporation-òàé õàìòðàí àæèëëàõ ñàíàëûã òóñãàæ, øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã
õèéí òóðøèëò, òîõèðóóëãûí ëàáîðàòîðè áàéãóóëàõàä òàâèãäàõ øààðäëàãà, áàãàæ
õýðýãñëèéí òàëààð ñóäàëãàà ÿâóóëæ, ÁÍÑÓ-ûí õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàëò
çîõèîí áàéãóóëñàí. ÁÍÑÓ-ä áîëñîí Ìîíãîë-Ñîëîíãîñûí ýð÷èì õ¿÷, ýðäýñ áàÿëãèéí
õîðîîíû 5 äóãààð õóðàëäààíä ÒÝÕß-íû òºëººëºã÷èä îðîëöîæ, øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã
õèéí òóðøèëò, òîõèðóóëãûí ëàáîðàòîðè áàéãóóëàõ òºñëèéí ñàíàëûã ÁÍÑÓ-ûí òàëä
òàâèàä áàéíà.
Засгийн газрын 2000 оны 184 дүгээр тогтоолоор “Шингэрүүлсэн шатдаг хий”
хөтөлбөр батлагдаж, энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуйн нэгж,
байгууллагууд гаалийн татвар, нэмэгдсэн өртөгийн албан татвар болон орлогын албан
татвараас чөлөөлөгдсөнөөр экологийн цэвэр түлш болох шингэрүүлсэн шатдаг хий буюу
“Шингэрүүлсэн газрын тосны хий”-г үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, авто тээврийн салбар болон
ахуйн хэрэгцээнд өргөн хэрэглэх болсон. Тухайлбал, 1996 онд улсын хэмжээнд 20 тонн
шатдаг хий хэрэглэж байсан бол энэ хэрэглээ 2002 онд 230 тонн, 2003 онд 498 тонн, 2004
онд 1568 тонн, 2005 онд 5200 тонн, 2006 îíû ýõíèé 11 ñàðûí áàéäëààð 6190 òîíí болон
өсөж өнөөгийн байдлаар 10 гаруй аж ахуйн нэгж шатдаг хийн бөөний болон жижиглэн
худалдааны үйл ажиллагаа явуулж байна.
55
Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí àæ àõóé ýðõëýã÷ “Þíèãàç”, “Ãîðãàç”, “Ãàçñåðâèñ”,
“Äàøâààíæèë”, “Íèê ãàç”, “Ïðîïàí” ÕÕÊ-èéí õóâèéí îðîí ñóóö, àëáàí ãàçàð, íèéòèéí
õîîëíû ãàçðóóäàä õýñýã÷èëñýí á¿ëýã áàëëîíîîñ áîëîí õèé õàäãàëàõ áàãà îâðûí ñàâ
ñóóðèëóóëæ, õèéãýýð õàíãàõ áîëîí õèéí øóãàì õîîëîéí óãñðàëòûí àæëóóäûã õèéæ
ã¿éöýòãýæ, äýýðõ àæëóóäûí ã¿éöýòãýëä ÒÝÕß, ÓÌÕÃ-ààñ õÿíàëò òàâüæ àæèëëàæ áàéíà.
Ãýðèéí äîòîðõ äóëààíû õýìèéã òîãòìîë áàéëãàõ, õîîë öàéã ò¿ðãýí
áîëîâñðóóëàõàä äýâøèëòòýé øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéãýýð àæèëëàäàã ìîíãîë ãýð,
ãàëëàäàã áàéøèíä àøèãëàõ çîðèóëàëòòàé õèéí çóóõ ¿éëäâýðëýã÷ “Íîìãîí Õàéðõàí” ÕÕÊ
¿éëäâýðëýñýí çóóõààðàà õýðýãëýã÷äèéã õàíãàæ áàéíà.
Óëààíáààòàð õîò áîëîí Õàðõîðèí õîòûí îðîí ñóóöûã øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí
ñ¿ëæýýãýýð õàíãàõ ìàñòåð òºëºâëºãººíèé òàëààð Áåëüãèéí “Ýíåðãà” êîìïàíèéí èð¿¿ëñýí
ñàíàëûã ñóäàëæ áàéíà.
184. Í¿¿ðñíèé óóðõàéíóóäûí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëòèéã
õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, õºäºº îðîí íóòãèéí í¿¿ðñíèé õàíãàìæèéã
ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâíà. Ãîâèéí á¿ñ, Àðõàíãàé, Ãîâü-Àëòàé, Çàâõàí,
Ñ¿õáààòàð, Õîâä àéìãèéí òºâèéí ò¿ëøíèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ òºñºë,
õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëíý.
Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò çààсаí Áàÿíõîíãîð, Áóëãàí, Ãîâü-
Àëòàé, Õîâä, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí òºâèéí ò¿ëøíèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ òºñºë,
õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ áýëòãýë àæëûí õ¿ðýýíä ýäãýýð àéìãóóäûí í¿¿ðñíèé íººö,
õàéãóóëûí àæèëòàé õîëáîîòîé ìàòåðèàë öóãëóóëæ, ñóäàëãàà õèéæ áàéíà. Àøèãò
ìàëòìàë, ãàçðûí òîñíû õýðýã ýðõëýõ ãàçðààñ äýýðõ àéìãóóäûí íóòàã äýâñãýðò õèéãäñýí
õàéãóóëûí àæëûí ºíººãèéí áàéäëûí òàëààð ãàðãàñàí ñàíàë ä¿ãíýëòýä õºòºëáºðò íýð
çààãäñàí 5 àéìãààñ Çàâõàíààñ áóñàä íü Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò óðüä íü õèéãäñýí
ýðýë õàéãóóëûí àæèëä á¿ðýí õàìðàãäàæ í¿¿ðñíèé îðä, èëýðë¿¿ä òîãòîîãäîæ, íººö íü
áàòàëãààæñàí òóë óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð äàõèí õàéãóóë õèéõ øààðäëàãàã¿é ãýæ ¿çñýí.
Õàðèí Çàâõàí àéìãèéí íóòãèéí Óâñ àéìàãòàé çàëãàà õýñýãò 2004-2006 îíä ýðýë õàéãóóëûí
àæèë õèéãäýæ ýõýëñýí, ýíý àæëûí òàéëàí боловсрогдож байна. Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä
í¿¿ðñíèé îðä ãàçðààñ 100 êì-ûí äîòîð áàéðøèëòàé 112 ñóìûí ñóäàëãààã ãàðãàæ, ¿¿íýýñ
27 ñóìûã í¿¿ðñ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ýõíèé ýýëæèíä í¿¿ðñíèé õèéí öàõèëãààí ñòàíö
áàðèõàä òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çýí ñîíãîëò õèéæ, õºòºëáºðò òóñãààä áàéíà.
Øàðûíãîëûí í¿¿ðñíèé óóðõàéä àøèãëàëòûí òàëáàéí VII-IX îãòëîëä áàãàíàò
õîíãèëûí àðãààð àøèãëàëò ÿâóóëàõ òºñëèéã óóðõàéí èíæåíåð òåõíèêèéí àæèëòíóóä
áîëîâñðóóëàí, îíîë ïðàêòèêèéí áàãà õóðëààð õýëýëö¿¿ëæ, ÁÍÕÀÓ-ààñ ã¿íèé êîìïëåêñûã
îðóóëæ, óãñðàн àæèëëóóëæ ýõëýýä áàéíà. Ýíý òºñºë õýðýãæñýíýýð Øàðûíãîëûí í¿¿ðñíèé
óóðõàéã èë äàëä õîñîëñîí àøèãëàëòûí ñèñòåìýýð àæèëëóóëæ, ¿éëäâýðëýëèéí æèãä
àæèëëàãààã õàíãàæ, í¿¿ðñ îëáîðëîëòûã íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëîõ þì. Ýðäýíýò,
Äàðõàí, Áàÿíõîíãîð, Õîâä àéìàãò õèéí áàëëîíû çàñâàðûí àãóóëàõ, Õîâä àéìàãò õèé
öýíýãëýõ ñòàíö 2-èéã òóñ òóñ áàéãóóëàãäñàíààð õºäºº îðîí íóòàãò õèéí ò¿ëøíèé õýðýãëýý
өргөжиж áàéíà. Нүүрс хөтөлбөрт хөдөө орон нутагт шахмал түлшний үйлдвэрлэл
хөгжүүлэх талаар авах арга хэмжээг тодорхой тусгав.
Îðîí íóòãèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéíóóäûí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëòèéã
õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, õºäºº îðîí íóòãèéí ò¿ëøíèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ
талаар “Нүүрс” хөтөлбөрт тодорхой заалтууд оруулав.
Îðîí íóòãèéí í¿¿ðñíèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òàëààð
Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò íýð çààãäñàí àéìãóóäûí í¿¿ðñíèé
õàíãàìæèéí ºíººãèéí áàéäàë, öààøäûí ÷èãëýëèéí òàëààð ñóäàëãàà õèéæ, ä¿ãíýëò ãàðãàí
сàéäûí çºâëºëèéí õóðаëдаанààð õýëýëöýæ öààøäûí àæëûí ÷èãëýëèéã тодорхойлов.
Оðîí íóòãèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéíóóäûí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ òºñëèéí ñóäàëãàà
òîîöîî õèéõýä íü òóñëàõ, àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàõ, çàðèì óóðõàéä øààðäëàãàòàé
áàéãàà óóë òýýâðèéí òîíîã òºõººðºìæ øèíýýð îëæ íèéë¿¿ëýõýä íü çóó÷ëàõ, оðîí íóòàãò
øàõìàë ò¿ëøíèé ¿éëäâýð áàéãóóëàõ àñóóäëûã ñóäàëæ, òîíîã òºõººðºìæ ñîíãîõ ýäèéí
çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã áîëîâñðóóëàí ñàëáàðûí Øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí çºâëºëèéí
õóðëààð õýëýëö¿¿ëýõýýð àæèëëàæ áàéíà. “Èë÷èò ìåòàëë” ÕÕÊ Áóëãàí àéìãèéí
Ñàéõàí ñóìûí íóòàãò Ýðýýíèé í¿¿ðñíèé îðäûã ò¿øèãëýí æèëäýý 50.0 ìÿí.òí í¿¿ðñ
îëáîðëîõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé í¿¿ðñíèé èë óóðõàéã àøèãëàëòàä îðóóëæ, 2005 îíîîñ ¿éë
àæèëëàãàà íü æèãäýð÷ Áóëãàí, Àðõàíãàé àéìãèéí òºâ, îéðîëöîîõ ñóìäûã ÷àíàðòàé
í¿¿ðñýýð õàíãàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Äàëàíçàäãàäûí ÄÖÑ-ä 5000 êêàë/êã-ààñ áàãà
èë÷ëýãòýé í¿¿ðñ íèéë¿¿ëýõ áîëîìæèéã ñóäàëæ õîëáîãäîõ àðãà õýìæýý àâàõ ÒÝÕß, Ýð÷èì
õ¿÷íèé ñóäàëãàà, õºãæëèéí òºâèéí õàìòàðñàí àæëûí õýñýã òîìèëîãäîí, Òàâàíòîëãîéí
í¿¿ðñíèé óóðõàé, Äàëàíçàäãàäûí ÄÖÑ-ä àæèëëàí í¿¿ðñíèé îðäûí àøèãëàëòûí
ìºðºãöã¿¿äýýñ àâñàí äýýæèéã ÄÖÑ-óóäûí í¿¿ðñíèé ëàáîðàòîðèä øèíæлүүлж, ãàðñàí
ä¿ãíýëòýä òóëãóóðëàí çºâëºìæ áîëîâñðóóëæ холбогдох газарт õ¿ðã¿¿ëýв.
“Говийн бүс, Архангай, Говь-Алтай, Завхан, Сүхбаатар, Ховд аймгийн төвийн
түлшний хангамжийг сайжруулах ажлын хүрээнд: Завхан, Ховд аймгийн төв, Говь-Алтайн
Хөвбулагийн нүүрсний уурхайг түшиглэн жижиг оврын шахмал түлшний үйлдвэр
байгуулах, Говь-Алтайн Цахиурт, Мааньт, Ховдын Хөшөөт, Хөвбулагийн уурхайд жижиг
оврын уул тээврийн тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэх, Архангай, Завхан аймгийн нутагт
хийгдэх эрэл хайгуулын ажлын үр дүнг харгалзан цаашдын бодлого, чиглэлийг
тодорхойлж байна.
Ìîíãîë Óëñûí í¿¿ðñíèé îðäûí áàéðøëûã бүсчилсэн хөгжлийн дагуу
òîäîðõîéëæ óëìààð óóðõàéíóóäûã õýðýãëýýíèé õ¿ðýýãýýð íü 3 àíãèëæ, í¿¿ðñíèé
óóðõàéíóóäûí áàéðøèë õýðýãëýýíèé àíãèëàë áîëîâñðóóëсан.
185. Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã áèé áîëãîæ, ¿ð àøèãã¿é
õýðýãëýýã áàãàñãàõ, ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéã óðàìøóóëàõ ýäèéí çàñãèéí
ìåõàíèçì áèé áîëãîíî.
Түлш, эрчим хүчний хууль, эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, хэрэглээний
үр ашгийг дээшлүүлэх, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, бизнес эрхлэгчдэд эрх зүйн таатай орчин
бүрдүүлэх бодлогыг тууштай хэрэгжүүлж, “Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хууль”-ийг
ÓÈÕ-ààð áàòëóóëæ, “Эрчим хүчний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай”
хуулийн төсөлд эрчим хүчний нөөц, түлшний судалгаа, боловсруулалт, ашиглалттай
холбоотой эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг
нэмэгдүүлэх, тэдэнд дэмжлэг үзүүлэх, бусад хуультай нийцүүлэх асуудлыг онцгой
анхаарсан болно. Мөн “Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай” õóуль, “Шингэрүүлсэн шатдаг
хийн хангамж, аюулгүй байдлын тухай” хуулийн төслийг боловсруулж байна.
Дулааны эрчим хүчийг хэмнэх, үр ашгийг дээшлүүлэх зорилгоор Испанийн
Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр “УБДС” ХК-ийн 4 насос станцыг хувьсах
зарцуулалтад шилжүүлэх төслийг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэн дэмжүүлж,
Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэхээр болоод байна. Äàðõàí õîòûí äóëààí õàíãàìæèéí
íýýëòòýé ñèñòåì íü äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé ç¿é áóñ àëäàãäàë èõòýé òóë õààëòòàé ñõåìä
øèëæ¿¿ëýõ òºñºë áîëîâñðóóëàí ñàíõ¿¿æèëòèéí àñóóäëûã Äýëõèéí áàíê áîëîí ×åõ,
Ãåðìàí çýðýã îðíû Çàñãèéí ãàçàðò òàâèàä áàéíà. Äàðõàí, Шарынгол, Зуунмод хотын
дулааны øóãàìûн øèíý÷ëýлд 2006 îíä óëñûí òºñ⺺ñ 1085,8 сая төгрөг çàðöóóëñàí.
Øâåäèéí Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæ¿¿ëýõ òºñëèéí çºâëºõ¿¿äèéã урьж,
õºäººãèéí ñóì ñóóðèí ãàçðûí òºñâèéí áàéãóóëëàãóóäûí áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí äóëààíû
àëäàãäëûã áóóðóóëàõ, äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðèéã øèíý÷ëýõ, äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ
÷èãëýëýýð танилцуулга áýëòãýн ãàçàð äýýð íü òàíèëöóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëààä
áàéíà.
Дулааны эрчим хүчийг хэмнэх, үр ашгийг дээшлүүлэх зорилгоор: Испанийн
Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр “УБДС” ХК-ний 4 насос станцыг хувьсах
зарцуулалтанд шилжүүлэх, ОСНААУГ-ын 23 км дулааны шугамыг шинэчлэх төслийг ЗГ-
ын хуралдаанаар хэлэлцүүлýí дэмжүүлж улмаар Улсын Èх Õурлаар хэлэлцүүлж эхлээд
байна. АХБ-ны буцалтгүй тусламжаар сум суурин газрын халаалтын зуухны үр ашгийг
дээшлүүлэх, дулааны шугам сүлжээний дулааны алдагдлыг бууруулах зорилгоор
хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй “Жижиг хот, суурин газрын дулаан хангамжийг сайжруулах
төсºл”-ийг эхлүүлэхээр Төслийн харилцан ойлголцлын санамж бичигт гарын үсэг
зурахаар ажиллаж байна.
Дэлхийн банкны буцалтгүй тусламж, хөнгөлөлттэй зээлээр Улаанбаатар,
Дархан хотууд болон сонгосон аймгуудын төвèéí дулаан хангамжийн системийн үр
ашгийг дээшлүүлэх зорилгоор хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй “Төвлөрсөн Дулаан
56
хангамжийг шинэчлэх төсөл”-ийн ажлыг эхлүүлэхээр ажиллаж Төслийн удирдах хороог
байгуулаад байна.
ÍYÁ-ûí õºãæëèéí õºòºëáºð, Даян дэлхийн байгаль орчны санãèéí
ñàíõ¿¿æèëòýýð /32.000 ìÿíãàí àì. äîëëàð/ Ìîíãîë Óëñûí áàðèëãûí ñàëáàðûí íîðì,
ä¿ðìèéã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ
ýõëýýä áàéíà.
Ãåðìàíû òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýã-GTZ-ýýñ “Õîòûí õºãæèë,
áàðèëãûí ñàëáàðûã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä õÿìä
òºñºð, ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé îðîí ñóóöíû áàðèëãûã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ, îðîí
ñóóöíû äóëààíû ¿ð àøãèéã íýìýãä¿¿ëýõ, èíæåíåðèéí øóãàì ñ¿ëæýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé ç¿é
áóñ àëäàãäëûã áóóðóóëàõ, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã õýðõýí ç¿é çîõèñòîé õýðýãëýõ òàëààð
ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëàõ çýðýã ÷èãëýëýýð äýä òºñë¿¿ä õýðýãæèæ áàéíà. ̺í Õóâèéí
õºäºëìºð ýðõëýã÷äèéí õîëáîî, Õàñ áàíêòàé õàìòðàí ãýð õîðîîëëûí èðãýäýä çîðèóëàí
ãýðèéí äóëààí òóñãààðëàëò ñàéòàé á¿ðýýñèéã çýýëýýð îëãîõ àæëûã ýõë¿¿ëýõ ãýæ
áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí ãýðèéí á¿ðýýñíèé ñòàíäàðòûã ñàëáàðûí ñòàíäàðò÷èëëûí
õîðîîíû òºëºâëºãººíä òóñãóóëàí áîëîâñðóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà.
186. Äýëõèéí çàõ çýýëä ýðýëò õýðýãöýýòýé àøèãò ìàëòìàëûí ãåîëîãèéí
ñóäàëãàà, íàðèéâ÷èëñàí õàéãóóëûí àæèëä ãàäààä, äîòîîäûí õóâèéí
õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèíý.
УГЗ-200 төслийн хүрээнд 1:200000 масштабын Óëñûí ãåîëîãèéí çóðãèéã çîõèîõ
ажил Дорнод, Өмнөд, Баруун, Төв Монгол гэсэн 4 бүсийн хэмжээнд хэрэгжүүлж байна.
Õýýðèéí ñóäàëãààíû áîëîí ñóóðèí áîëîâñðóóëàëòûí àæëûã êîìèññ àêòààð õ¿ëýýæ àâñàí.
Îäîîãîîîð çóðãóóäûã ðåäàêöèéí çºâëºëººð õýëýëöýæ, çóðãèéã òîîí ìýäýýëëèéí ñàíä
îðóóëàõ àæëóóä õèéãäýæ áàéíà.
“Улсын төсвийн хөрөнгөөр 2006 онд гүйцэтгэх геологийн судалгааны ажлын
төлөвлөгөө” Сангийн сайд, ¯éëäâýð, õóäàëäààíû ñàéäûí 2006 îíû 7 äóãààð ñàðûí 26-íû
ºäðèéí 240/113 òîîò õàìòàðñàí òóøààëààð áàòëàãäàí, õýðýãæèæ áàéíà.
16.7 ìÿí.õàâ.äºð. êì òàëáàéã õàìàðñàí 1:50 000-íû ìàñøòàáûí ãåîëîãèéí
çóðàãëàë, åðºíõèé ýðëèéí àæëûí 5 òºñëèéí òàéëàí ãåîëîãèéí äààëãàâðûí õóãàöààíä
õèéãäýæ äóóñàí Ãåîëîãèéí àëáàíä èð¿¿ëñýí. Øèíæýý÷èéí ä¿ãíýëò ãàðãóóëàí õÿíàæ, ÝÁÇ-
ººð õýëýëöýæ õ¿ëýýæ àâàõààð áýëòãýæ áàéíà.
13.8 ìÿíãàí õàâ.äºð êì òàëáàéä ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýýðèéí ñóäàëãààíû àæëûã á¿ðýí
õèéæ äóóñãàí, àæëûã êîìèññ àêòààð õ¿ëýýæ àâñàí.
Ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû àæëûí òºëºâëºãºº îðîéòîæ 7 äóãààð ñàðä áàòëàãäñàí,
ã¿éöýòãýã÷ ñîíãîí øàëãàðóóëàëò 4 ñàð îð÷èì ¿ðãýëæèëæ, “Àæèë ã¿éöýòãýõ ãýðýý” 11 ñàðûí
30-íä áàòëàãäñàí çýðýã øàëòãààíààñ øèíýýð ýõëýõ àæèë ýíý îíä òºëºâëºñºí õýìæýýíýýñ
áàãà õèéãäñýí.
¯íäñýí áîëîí íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëëèéí 13 ñàíã ¿ðãýëæë¿¿ëýí á¿ðä¿¿ëæ
áàéíà. 230 îðäûí ïàñïîðòûã àíãëè õýë äýýð îð÷óóëæ ñàíä îðóóëàâ.
- Төслийн хүрээнд геологийн зураг, легенд зохиогдсон, тектоник, ашигт малтмалын
зургууд зохиогдож байна.
- “Төв Ази болон зэргэлдээх нутгуудын 1:2500000 масштабын эрчим хүчний
түүхий эдийн минерагенийн зураг”-ийн легендэд оруулах саналаа бэлтгэж Хятадын талд
илгээсэн. 2006 îíû òºëºâëºãººíèé äàãóó Геологи ба тектоникийн зургуудыг íýãòãýí,
ðåäàêöè õèéæ, òàéëáàð áè÷èã çîõèîõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. Õàòóó àøèãò ìàëòìàëûí áîëîí
ýð÷èì õ¿÷íèé ò¿¿õèé ýäèéí ìèíåðàãåíèé çóðàã çîõèîõ àæèë òºñºëä òóñãàãäñàíû äàãóó
õèéãäñýí.
Нийт талбайн хэмжээнд сансрын зургийн тайлал хийгдсэн. Ñоронзон, хүндийн
хүчний мэдээлэл боловсруулж эхлээд байна. 2006 оны хээрийн судалгааíû àæèë
äóóññàí. Çàâñðûí òàéëàíг áè÷èæ áàéíà.
187. պ人 îðîí íóòàãò áè÷èë çýýë îëãîõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîíî.
 ͯÁÕÕ-ººñ Ìîíãîë áàíêèíä áàéðëóóëñàí 150 ñàÿ òºãðºãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã Áè÷èë
ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëãîí Ìîíãîëä ¿éëäâýðëýë õºãæëèéí òºñëèéí “Íýã ñóóðèí íýã
á¿òýýãäýõ¿¿í” ñàíàà÷èëãûã äýìæèõ çîðèëãîîð àøèãëàõààð ͯÁÕÕ-òýé àæèëлàæ áàéíà.
- 2006 îíû 1 ñàðûí 10-íä Æį-èéã äýìæèõ çîðèëãîîð Îðîí íóòãèéí Æį-èéã
äýìæèõ ñàíãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýýã ¯Õ-íû Ñàéä, Á¿ñèéí çºâëºëèéí äàðãà íàðòàé
áàéãóóëñàí.
Æį-èéã äýìæèõ çîðèëãîîð õýðýãæ¿¿ëýõ çýýëèéã îëãîõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ
áàíêóóäûã øàëãàðóóëæ, áàíêóóäòàé çýýëèéí õ¿¿ã ñàðûí 1 õóâü, ýõ ¿¿ñâýðèéã 20-30 õóâèàð
ãàðãàõààð òîõèð÷, õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýýã Ìîíãîë Øóóäàí, Çîîñ, Õàñ áàíêóóäòàé
áàéãóóëàâ.
Òºñâèéí çýýëèéã îëãîõ àñóóäëààð 4-í á¿ñ, ÓÁ õîòûí ä¿¿ðã¿¿äýä øàòàëñàí
ñóðãàëòûã ÿâóóëæ áàéíà.
1. 2006 оны 11 сарä ÓÁ õîòûí ÑÕÄ¿¿ðýãò Áè÷èë çýýë îëãîõ òàëààð 100 áèçíåñ
ýðõëýã÷äýä çîðèóëàí ¯Õß-íààñ çýýë àâàõàä øààðäàãäàõ ìàòåðèàë, áèçíåñèéí
òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ òàëààð Õàñ, Çîîñ, ÌØ Áàíêóóäòàé õàìòðàí ñóðãàëò ÿâóóëàâ.
2. 2006.10.26-íä Õîâä àéìãèéí Õîâä õîòîä Áè÷èë çýýë îëãîõ òàëààð 50 áèçíåñ
ýðõëýã÷äýä çîðèóëàí ¯Õß-íààñ çýýë àâàõàä øààðäàãäàõ ìàòåðèàë, áèçíåñèéí
òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ òàëààð Õàñ, Çîîñ Áàíêóóäòàé õàìòðàí ñóðãàëò ÿâóóëàâ.
Ýíý õóãàöààíä íèéò 60 òºñºë èðñэíээс 2006.12.01-íû ºäðèéí Òºñºë
øàëãàðóóëàõ êîìèññûí õóðëààð ýõíèé ýýëæèíä 19 òºñºë áóþó 350 ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéí
õ¿ñýëòèéã øèéä¿¿ëýõýýð ÌØ, Õàñ, Çîîñ áàíêóóäàä õ¿ðã¿¿ëýâ.
- ¯ХЯ, Жижиг, дунд ¿йлдвэрийг дэмжих сан, Монгол шуудан банкны хооронд
байгуулсан 2006 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 26-íû ºäðèéí ãýðýýний дагуу 1.8-2.2 õóâèéí õ¿¿òýé,
íýã æèëèéí õóãàöààòàé зээлийг жижиг бизнес эрхлэгчдэд олгож байна.
- Óëààíáààòàð õîòûí Õºðºí㺠îðóóëàëò, õºãæëèéí ñàí áàéãóóëàâ. Энэ сангаас
өссөн дүнгээр 2005 оноос 2006 îíû ýõíий óëèðаë хүртэлх хугацаанд 9 àæ àõóé íýãæ,
èðãýäýä 38.6 ñàÿ òºãðºãèéн çýýë îëãîсон.
188. Á¿ñ íóòãèéí îíöëîãò òîõèðñîí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëíý. Á¿ñ íóòãèéí õºãæèë, õîò áàéãóóëàëò, ãàçàð çîõèîí
áàéãóóëàëòûí àæëûí óÿëäààã õàíãàíà.
Ìанай улсын эдийн засгийн 5 бүсийн хөгжлийн хөтөлбөрийг УИХ-ын 2003 оны
24 тоот тогоолоор батлагдсан “Бүсүүдийн хөгжлийн дунд хугацааны стратеги” болон
холбогдох бусад баримт бичгүүдэд үндэслэн Yндэсний хөгжлийн хүрээлэнд боловсруулж,
түүнийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөний хамт батàëлаа. Бүсийн төвүүдийг
түлхүү хөгжүүлэх чиглэлээр шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг жил бүрийн улсын болон
орон нутгийн төсөв, гадаадын зээл,тусламж, төсөл, арга хэмжээнд хамруулах ажлыг
зохион байгуулж эхлээд байна.
5. Õºðºí㺠îðóóëàëòûã õàìãààëñàí íàéäâàðòàé îð÷èíã áèé áîëãîõ
õ¿ðýýíä:
189. Äîòîîäûí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã äýìæèæ, ãàäààä, äîòîîäûí õºðºíãº
îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áîäëîãî ÿâóóëíà.
Óÿëäóóëñàí öîãö õºòºëáºð Intergrated Programme-ийн хүрээнд Цэвэр
бүтээгдэхүүний төв, Итгэмжлэгдсэн лаборатори байгуулахаар UNIDO-гийн талтай
харилцан судалгаа хийж, төлөөлөгчдийг зохих албаны хүмүүстэй уулзуулж, байдлыг
танилцууллаа.
Мөн тус уялдуулсан цогц хөтөлбөр боловсруулах төслийн хүрээнд НҮБ-ийн Аж
үйлдвэрийн хөгжлийн байгууллагын Худалдаа, үйлдвэрийн чадавхийг бэхжүүлэх газрын
мэргэжилтэн Диана Хубард (9 сарын 4-9), Ази Номхон Далайн Бүс нутгийг хариуцсан
дарга ноён Чуа Чин Пен, UNIDO-н Бээжин хот дах төлөөлөгчийн газрын ажилтан ноён МА
болон UNIDO-н оёмол сүлжмэл эдлэл ноос ноолуурын мэргэжилтэн ноён Жон Петер
Молл, арьс шир үслэг эдлэлийн мэргэжилтэн ноён Щмелл (9 сарын 17- 23) Хүнс, махны
мэргэжилтэн Чбеста (10 сарын 17-21) нар Монголд ажлын айчлал хийлээ. Энэ хугацаанд
57
ҮХЯ-ны НБСТГазар, Хөнгөн Үйлдвэрийн Газар, ÃÕÃÕÎÃ, МҮХАҮТ, Статистикийн төв
газар, Алтанáулаг худалдааны чөлөөт бүс, Замын-Үүд эдийн засгийн чөлөөт бүс, Гаалийн
Ерөнхий Газар, USAID office, GTZ office, UNDP болон Говь ХХК, Буян ХХК, Лоро Пъяна
ХХК, Ээрмэл, Булигар ХХК, Фуртура Итали, Армоно, СҮҮ ХХК, МонСүү ХХК, МахМаркет
ÕÕÊ çýðýã аж ахуйн нэгж, áàéãóóëëàãóóäòàé уулзалт зохион байгуулав. Öîãö õөтөлбөрийн
баримт бичгийг 11 ñàðä эцэслэн боловсруулж äóóññàí áºãººä Çàñãèéí ãàçðààñ “Ìîíãîë
Óëñûí Àæ ¿éëäâýðèéã õºãæ¿¿ëýõ öîãö õºòºëáºð”-èéí òºñëèéí áàðèìò áè÷ãийг дэмжиж,
НҮБ-ын Үйлдвэрийн хөгжлийн байгууллагатай хамтран õýðýãæ¿¿ëýõ баримт бичигт гарын
үсэг зурахыг Монгол Улсаас Австри Улсад суух элчин сайд Л.Энхтайванд зөвшөөрсíèé
äàãóó 2006 îíû 11 ñàðûí 29-íä Австри Улсын нийслэл Вена хотноо гарын үсэг çóðñàí.
Ò¿¿í÷ëýí Çàñãèéí ãàçðààñ “Ìîíãîë Óëñûí Àæ ¿éëäâýðèéã õºãæ¿¿ëýõ öîãö
õºòºëáºð” òºñëèéг хандивлагч орон, олон улсын байгууллагуудад санал болгож, НҮБҮХБ-
тай хамтран хэрэгжүүлэх чиглэлээр ажиллаæ áàéíà.
Өрсөлдөх чадварын индексийн жагсаалтыг îëîí óëñûí жишгийн дагуу
тооцоолох ажлыí õ¿ðýýíä UNIDO-гийн зөвлөхèéí áè÷ñýí тайланã óíøèæ ñóäëàí
õîëáîãäîõ íýìýëò ººð÷ëºëò áîëîí ñàíàëàà ºãñºí.
Àæ үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварын индексийн тооцоо áîëîí Аж үйлдвэрийг
хөгжүүлэх баримт бичиг 2-ûã íýãòãýí “Ìîíãîë óëñûí àж үйлдвэрийн ñàëáàðóóäûí суурь
судалгаа” боловсруулаõ àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéñýí áºãººä ýõíèé õóâèëáàð ãàð÷ ÿàìíû
ãàçðóóäààñ ñàíàë àâàí íýãòãýñýí. Òóñ ñóóðü ñóäàëãààíû íýðèéã Ìîíãîë óëñûí àæ
¿éëäâýðèéã õºãæ¿¿ëýõ öîãö õºòºëáºð áîëãîí ººð÷èëæ ͯÁ-ûí À¯-èéí õºãæëèéí
áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð áîëñîí.
Дотоодын хүнсний хангамжийг сайжруулах, махны үйлдвэрүүдийг дэмжих
зорилгоор УИХ-ààð батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах тухай” хуулиар үйлдвэрийн аргаар боловсруулж дотооддоо
борлуулсан махыг 2006 оны 2 дугаар сарын 1-нээс ýõëýí албан татварааñ чөлөөлºâ.
“Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль”-ийн шинэчилсэн
найруулгын төслийг УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар хэлэлцүүлж 2006 оны 6 дугаар сарын 29-
ний өдөр баталсан. Энэ хуулиар гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад ялгавартай
хөнгөлөлт үзүүлж байсныг зогсоож, тэргүүлэх ач холбогдол бүхий салбарт хөрөнгө
оруулсан хөрөнгө оруулагчдад нийт хөрөнгө оруулалтын 10 хувьтай тэнцэх хэмжээний
орлогын албан татварын хөнгөлөлт үзүүлэхээр хуульчиллаа. Мөн Нэмэгдсэн өртгийн
албан татварын тухай хуулиар дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор мал аж ахуй,
газар тариалан эрхэлдэг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын өөрийн үйлдвэрлэж
бэлтгэсэн, үйлдвэрлэлийн анхан шатны боловсруулалтад ороогүй мал аж ахуй, газар
тариалангийн үйлдвэрийн түүхий эд “мах, сүү, өндөг, арьс шир, үр тариа”-ны үйлдвэрлэл
эрхлэгчийн эдгээр бүтээгдэхүүний борлуулалтын орлогод 5 хувиар нэмэгдсэн өртгийн
албан татвар ногдуулахаар шийдвэрлээд байна. Энэ хуулèéã 2007 оны 1 дүгээр сарын 1-
ний өдрөөс мөрдөх болно.
Хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчинг тэгш шударга зарчим дээр үндэслэж
тогтоох, дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын ялгааг арилгах зорилгоор Ãàäààäûí
õºðºí㺠îðóóëàëòûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýãò àæèëëàæ áàéíà. Хуулийн төслийг боловсруулж, Сайдын
зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж, шийдвэр гарсаны дагуу дахин боловсруулж байна.
Хөрөнгө оруулаã÷äын чууулга уулзалт зохион байгуулах асуудлыг Засгийн
газрын хуралдаанаар øèéäâýðëýâ. Дэлхийн банкны Монгол дахь суурин төлөөлөгч Саха
Меяанатантай Дэлхийн банк, ҮХЯ, ГХОГХА-ын хамтарсан уулзалтыг хийâ.
“Õ¿íñíèé òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí ¿çýë
áàðèìòëàë, õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàâ.
190. Ãàäààä, äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ òîäîðõîé,
òîãòâîðòîé ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõèéí òóëä îëîí óëñûí ò¿âøèíä
íèéöñýí, ¿ð àøèãòàé íü íîòëîãäñîí ä¿ðýì, æóðàì, ñòàíäàðòóóäûã àâ÷
õýðýãëýõèéã äýìæèíý.
 - Засгийн газрын 2001 оны 140 дүгээр тогтоолоор баталсан “Гадаадын хөрөнгө
оруулах ач холбогдол бүхий салбарын жагсаалт”-нд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах зорилгоор
ажлын хэсэг байгуулан ажиллаж байна. Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад эрх зүй,
татварын ижил нөхцөл бүрдүүлэх чиглэлээр судалгаа, санал боловсруулж Татварын
тухай хуулиуд, Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулан 2007 оны 1
дүгээр сарын 1-нээс мөрдөж эхлэх болов.
Тэргүүлэх чиглэлийн үйлдвэрийн жагсаалтыг шинэчлэх, тэдэнд татварын хөнгөлөлт
үзүүлэх асуудлаар Засгийн газрын 131 дүгээр тогтоол гаргуулав. Ñанал боловсруулж
байна.
Канад болон бусад олон улсын норм, норматив, техникийн баримт бичгийг
судалж, одоогийн мөрдөж байгаа норм, нормативын тогтолцоог боловсронгуй болгох
талаар Барилга, хот байгуулалтын дэд сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаж байна.
Энэ ажлын хүрээнд Хот байгуулалтын хэд хэдэн норм, дүрэм, стандартыг îéðûí
æèë¿¿äýä шинээр болон шинэчлэн боловсруулахаар Барилга, замын салбарын
стандартчиллын техникийн хорооны ойрын жилүүдийн төлөвлөгөөнд тусган хэрэгжүүлэх
ажлыг зохион байгуулж байна. Тухайлбал, 2006 îíä “Хот суурины гудамж, зам
төлөвлөлт” /БНбД-32-04-04/, “Áарилгûí èнженер-экологийн судалгаа” /БД11-102-04/-ã
øèíýýð áîëîâñðóóëæ ÿàìíû Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí
áàòëóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Ìºí “Áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
èíæåíåð-ýêîëîãèéí ñóäàëãàà” /ÁÄ11-102-06/, “Òîì õýìõäýñò øàâàðëàã õºðñíèé íîðìàòèâ
¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ ä¿ðýì” çýðýã òåõíèêèéí áàðèìòóóäûã áîëîâñðóóëæ äóóñãàí
ÿàìíû äýðãýäýõ Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí
áàòëóóëàõàä áýëýí áîëãîñîí.
Õîò áàéãóóëàëòûí õóóëèéí øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí òºñºëä õîò òºëºâëºëòèéí
áàðèìò áè÷ãèéã áîëîâñðóóëàõ, áàòëóóëàõ, õÿíàëò òàâèõ, õýðýãæèëòèéã õàíãóóëàõ òàëààð
õýä õýäýí çààëòûã øèíýýð îðóóëñíû ãàäíà øèíý÷ëýãäñýí õóóëèéí òºñºëòýé óÿëäóóëæ
øèíýýð ãàðãàõ, øèíý÷ëýõ øààðäëàãàòàé íîðì, ä¿ðì¿¿äèéí æàãñààëò ãàðãàí æèë á¿ðèéí
íîðìàòèâûí ñàíãèéí òºñºëä õàìðóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Áàðèëãà, çàìûí ñàíãèéí ñòàíäàðò÷èëëûí òåõíèêèéí õîðîîíû 2005-2006 îíû
àæëûí õºòºëáºðò òåõíèêèéí àæëûí çóðàã, Ìîíãîë Óëñûí á¿ñ÷ëýë áîëîí ãàçàð
àøèãëàëòûí õèë, íýð òîìú¸îíû ñòàíäàðò, îðîí ñóóöíû çîðèóëàëòààð àøèãëàõ, ñóóã÷äàä
¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðò, ãóäàìæ, òàëáàé òºëºâëºõ ñòàíäàðò çýðýã á¿ãä 20
ñòàíäàðòûã ¿íäýñíèé áîëãîõ, øèíýýð áîëîâñðóóëàõ, äàõèí õÿíàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
Áàðèëãûí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí àæëûí áàðèëãûí íîðì áà ä¿ðýì 7-ã øèíýýð
áîëîâñðóóëàõ àæèë ýõýëæ, 3 íîðì áàòëàãäàí, íýã íîðìä íýìýëò, ººð÷ëºëò õèéæ, 2 íîðìûã
ÿàìíû Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýýä áàéíà.
Ìàíàé óëñàä ìºðäºæ áàéãàà ÎÕÓ-ûí 22 íîðìûã ººðèéí îðíû íºõöºëä
òîõèðóóëàí ººð÷ëºëò õèéñýí áºãººä 2006-2007 îíä áàãòààí ìîíãîë õýë äýýð õºðâ¿¿ëýõ
àæèë õèéãäýæ áàéíà. Áàðèëãûí íîðìàòèâûí ñàíãèéí õºðºí㺺ð Êàíàä Óëñûí 4 õ¿ðòýë
äàâõàð àìèíû îðîí ñóóöíû íîðìûã îð÷óóëàõ àæèë õèéãäýæ äóóñëàà.
Канад Óлсын барилгын норм, нормативыг судлах чиглэлээр яамны холбогдох
хүмүүс Канадад очиж Канадын үндэсний төвийн судалгааны хүмүүстэй уулзаí мэдээлэл
авч, энэ талаар цаашид ажиллах чиглэлээ тохиролцохоор болсон.
Áàðèëãûí ¿íý á¿ðäýëò, òºñâèéí íîðìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîîð 2006 îíä
äîîðõè íîðì, íîðìàòèâûã áîëîâñðóóëæ ìºðä¿¿ëýâ. Y¿íä:
- “Èíæåíåðèéí øóãàì ñ¿ëæýýíèé íýãæ õ¿÷èí ÷àäëûí íîðìàòèâ”, “Áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí íýãæ õ¿÷èí ÷àäëûí íîðìàòèâ”, “Îðîí ñóóöíû íýãæ õ¿÷èí ÷àäëûí íîðì”,
“Ñóðãóóëèéí íýã ñóðàã÷, öýöýðëýãèéí íýã õ¿¿õýä, ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéð, ýìíýëãèéí íýã
îðíû õ¿÷èí ÷àäëûí íîðìàòèâ”-ûã òóñ òóñ áàòëàâ.
- Áàðèëãûí ¿éëäâýðëýëä øèíý ìàòåðèàë, òåõíîëîãèîð õèéãäýæ áàéãàà 140
àæëûí òºñâèéí íîðìûã áàòëàâ.
- Áàðèëãà óãñðàëò, çàñâàðûí àæëûí 23 ýìõòãýë õºäºëìºðèéí íîðìûã õÿíàæ,
çàñâàðëàí äàõèí áîëîâñðóóëæ, áàòëàâ.
- Áàðèëãà, ñàíòåõíèêèéí àæëûí òºñâèéí ñóóðü íîðìûí 24 ýìõòãýëèéã òóñ á¿ðä
íü õºäºëìºð çàðöóóëàëò, ìàøèí öàãèéí ëàâëàõòàéãààð áîëîâñðóóëàí ÿàìíû äýðãýäýõ
Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëæ, ñàéäûí òóøààëààð
áàòëóóëàí ÕÇÄÕß-íä õ¿ðã¿¿ëæ, íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõ ýðõèéí àêòûí óëñûí á¿ðòãýëä
58
á¿ðòã¿¿ëñíèé ¿íäñýí äýýð Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëò, íèéòèéí àæ àõóéí ¿íäýñíèé òºâººñ
áàðèëãûí áàéãóóëëàãóóäàä îëøðóóëæ õ¿ðãýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
191. Õºðºí㺠îðóóëàëòûí øèíý ýõ ¿¿ñâýðèéã äàé÷ëàõ, õºðºíãèéí ¿ð àøãèéã
äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð õºðºíãèéí áèðæèéí ¿éë àæèëëàãààã ñýðãýýí îëîí
óëñûí æèøèãò õ¿ðãýí àæèëëóóëíà.
Хөрөнгийн биржийн эрсдэлд оруулсан мөнгөний төлөгдөөгүй үлдэгдэл 560 сая
төгрөгийг харилцагчдад олгох асуудлаар Засгийн газрын тогтоолын төсөл боловсруулж,
2006 оны 3-р сарын 20-ны өдөр Сайдын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэн 2006 оны
төсвийн тодотголд тусгуулан, олгох шийдвэрийг гаргасан. Тус шийдвэрийн дагуу 2006
оны төсвийн тодотголд 560 сая төгрөгийг тусгасан бөгөөд төсвийн тодотгол 2006 оны 06
дугаар сарын 02-ны өдөр батлагдсан. Тус шийдвэрийн дагуу Засгийн газрын тогтоолын
төслийг боловсруулж 2006 оны 07 дугаар сарын 05-ны өдөр хэлэлцүүлэн Загсийн газрын
155 дугаар тогтоолоор батлуулëаа. Засгийн газрын 155 дугаар тогтоолын дагуу Сангийн
сайдын хөрөнгө гаргах тухай 2006 оны 07 дугаар сарын 21-ний өдөр 231 дугаар тушаал
гаргаж Хөрөнгийн биржийн харилцагчдын хохирлын мөнгийг “Үнэт цаасны төлбөр тооцоо,
төвлөрсөн хадгаламжийн төв” болон 24 брокер диллерийн компаниар дамжуулан олгож
байна. 2007 оны 1 дүгээр сарын 17-ны өдрийн байдлаар нийт 9663 харилцагчдын 93.0
сая төгрөгийг олгоод байна.
Нийгмийн даатгалын сангийн чөлөөт үлдэгдлийн тодорхой хувийг хөрөнгийн зах
зээлд гаргах тухай асуудлаар Сангийн яамны холбогдох газрууд уулзалтыг зохион
байгуулж санал солилцож, Монгол Банктай хийх гэрээний төслийг боловсруулаад байна.
Банкаар зуучлуулан Төрийн сангийн чөлөөт үлдэгдлээс тодорхой хөрөнгийг туршилтын
журмаар Хөрөнгийн зах зээлд байршуулах асуудлыг судлан боловсруулж байна.
Тэтгэвэр, даатгалын сангийн чөлөөт үлдэгдлийг үнэт цаасны зах зээлд оролцуулахын
тулд нийгмийн даатгалын санг Төрийн сангаас салгаж бие даасан байдлыг хангах
шаардлагатай гэж үзэж байна. Энэ асуудлыг шийдвэрлэснээр цаашид хөрөнгийн
биржийн үйл ажиллагаанд сайнаар нөлөөлөх болно.
Монгол Улсын Үнэт цаасны зах зээлийн мэргэжлийн байгууллагуудыг бэхжүүлэх
чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлэх, олон улсын байгууллагын тусламж дэмжлэг авах асуудлыг
хэрэгжүүлэх үүднээс БНСУ-ын Хөрөнгийн биржтэй хамтран ажиллах асуудлыг судлан,
шаардлагатай мэдээллийг бэлтгэн хүргүүллээ. Мөн Холбооны Бүгд Найрамдах Герман
Улсын Бундестагийн гишүүн, Холбооны Сангийн Яамны Төрийн Нарийн бичгийн дарга
хатагтай Барбара Хендрикс нар 2005 оны 4 дүгээр сард Монгол Улсад хийсэн төрийн
айлчлалын үеэр Монголын Хөрөнгийн Биржийн үйл ажиллагааг дэмжин ажиллахаа
илэрхийлж байсны дагуу Холбооны Сангийн яам болон ХБНГУ-ын Сэргээн босголтын
банкнаас ирсэн мэргэжилтнийг Монголын Хөрөнгийн бирж дээр ажилуулж Монголын үнэт
цаасны зах зээл, хөрөнгийн биржийн өнөөгийн байдал, цаашид хэрэгжүүлэх арга
хэмжээний талаар санал солилцож холбогдох үнэлгээ, шинжилгээний ажил хийлээ.
ХБНГУ-ын Сангийн яамны Парламентийн Төрийн нарийн бичгийн дарга
Б.Хендриксийн айлчлалын үеэр Хөрөнгийн биржийн захирал Р.Содхүүтэй уулзалт зохион
байгуулсан бөгөөд үүний үр дүнд тус улс хөрөнгийн биржид тусламж үзүүлэхээр амлàсан.
Одоогийн байдлаар Франкфурт хотын хөрөнгийн биржийн мэргэжилтэн ирж ажиллаж
байна.
Япон Улсын хамтын ажиллагааны байгууллагын шугамаар “Азийн орнуудад
зориулсан хөрөнгийн биржийн сургалт”-д Санхүүгийн зохицуулах хорооны орлогч дарга
М.Өлзийбатыг оролцуулсан.
АХБ-ны санхүүжилтээр хэрэгжих “Санхүүгийн зохицуулалт ба засаглалын
хөтөлбөр”-ийн хүрээнд Монгол Улсын Хөрөнгийн биржийн чадавхийг бэхжүүлэх, Үнэт
цаасны тухай хууль, холбогдох журмыг боловсронгуй болгох ажлыг хийж гүйцэтгэнэ.
Монгол Улсын үнэт цаасны зах зээл, Хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг олон
улсын жишигт хүргэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх үүднээс “Компанийн тухай” хууль, “Үнэт
цаасны зах зээлийн тухай” хууль болон холбогдох хууль тогтоомжийг боловсронгуй
болгохоор Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийг 2006 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд
тусган энэ асуудлыг судалж байна. Мөн үнэт цаасны зах зээл, Хөрөнгийн биржийн үйл
ажиллагааг хөгжүүлэх үүднээс “Үнэт цаасны зах зээлийг идэвхжүүлэх бодлого, 2006-2008
онуудад авах арга хэмжээний хөтөлбөр”-г боловсруулж Монголбанк болон Санхүүгийн
Зохицуулах Хорооноос саналыг аван нэгтгээд байна. Тус бодлогын хөтөлбөрийг Сангийн
яам, Монголбанк, Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны хамтарсан тушаалаар 2007 онд
батлуулахаар төлөвлөж байна.
Гадаадын хөрөнгө оруулалт (салбараар)
400 000
350 000
мян ам.доллар
300 000
250 000
200 000
150 000
100 000
50 000
0
Геологи, уул Худалдаа, Банк, Бусад Нийт
уурхай, нийтийн хоол санхүүгийн
газрын тос үйл ажиллагаа
2005 2006
192. Äýä á¿òöèéí ñàëáàðò õóâèéí, øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèíý.
“Эрчим хүчний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийн төсөл,
үзэл баримтлалыг боловсруулан яамдààñ санал àâ÷ Засгийн газрын хуралдаанаар
хэлэлцүүлýâ. Õуулийн төсөлд эрчим хүчний нөөц, түлшний судалгаа, боловсруулалт,
ашиглалттай холбоотой эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, гадаад, дотоодын хөрөнгө
оруулалтыг нэмэгдүүлэх, тэдэнд дэмжлэг үзүүлэх, бусад хуультай нийцүүлэх асуудлыг
онцгой анхаарсан.
Ò¿ëøíèé ñàëáàðò òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé Áàãàíóóð, Øèâýý-Îâîîãèéí
óóðõàé, îðîí íóòãèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé 3 óóðõàéãààñ áóñàä íü õóâèéí õýâøëèéí óóðõàé
áºãººä 2005 îíä õóâèéí óóðõàéíóóäûí í¿¿ðñ îëáîðëîëòûí õýìæýý 2004 îíîîñ 500
ìÿí.òí-îîð íýìýãäýæ, Íàðèéíñóõàéò, Òàâàíòîëãîé çýðýã óóðõàé í¿¿ðñíèé ýêñïîðòîä
томоохон õóâü íýìэð îðóóëæ áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóõàé õóóëèéí 20
äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó ò¿ëøíèé áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí àñóóäàë Ò¿ëø, ýð÷èì
õ¿÷íèé ñàéäûí ýðõëýõ àæëûí õ¿ðýýíä õàìààð÷ áàéãàà áîëîâ÷ “Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé“
õóóëüä ýíý òîãòîëöîîã áàòàëãààæóóëñàí çààëò áàéõã¿é áàéãàà íü ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîë
á¿õèé í¿¿ðñíèé òîìîîõîí îðäóóäûã àøèãëàõ àñóóäëûã òºðººñ çîõèöóóëàõ áîëîìæã¿é
áîëæ, í¿¿ðñíèé îðäóóäûí õàéãóóëûí áîëîí àøèãëàëòûí ëèöåíç îëãîëòîä õÿíàëò òàâèõ,
óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû àæèë õèéãäýæ íººö íü òîãòîîãäñîí
îðäóóäûã íººöºä àâàõ, í¿¿ðñíèé îðäóóäûí òàëààðõ ìýäýýëýë àâàõ íýãäñýí ñèñòåì
áàéõã¿é çýðýã õ¿íäðýë¿¿ä ãàð÷ áàéãààã õàðãàëçàí äýýðõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõ õóóëü ýðõ
ç¿éí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëæ õîëáîãäîõ ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð äàõü á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí
õóâü÷ëàëûã ýð÷èìæ¿¿ëæ, õóâèéí õýâøèë õºãæèõ òààòàé îð÷èí íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ
çàìààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã Ò¿ëø,
ýð÷èì õ¿÷íèé ñàéäûí 2006 îíû òºñâèéí áàãö, 2007-2008 îíû òºñâèéí òºñººëºë,
ñàëáàðûí õºãæëèéí ¿íäñýí ÷èãëýëä òóñãàñàí áîëíî. Á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéí õ¿ðýýíä ýð÷èì
õ¿÷íèé òºðèéí ºì÷èò ¿éëäâýðèéí ãàçðóóäûã 2002 îíä òºðèéí ºì÷èò 18 õóâüöààò êîìïàíè
áîëãîí ººð÷ëºí çîõèîí áàéãóóëæ, êîìïàíèóäûí Һ뺺ëºí óäèðäàõ çºâëºëèéã õóóëèéí
äàãóó øèíýýð áàéãóóëàí àæèëëóóëæ áàéíà. Ýíý õóãàöààíä “Øàðûíãîë” ÕÊ, “Áàãàíóóð
äóëààíû ñòàíö” ÕÊ, “Äàðõàí-Ñýëýíãèéí öàõèëãààí ò¿ãýýõ ñ¿ëæýý” ÕÊ-èóäûã óðàëäààíò
øàëãàðóóëàëòûí àðãààð õóâü÷ëààä áàéíà.
“Òºðèéí ºì÷èéã 2005-2008 îíä õóâü÷ëàõ, ººð÷ëºí áàéãóóëàõ ¿íäñýí ÷èãëýë”-èéí
äàãóó ãàäààäûí çýýëýýð øèíý÷ëýëòèéí òºñºë õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà îáúåêòóóäûí ýðõ ç¿éí
59
îð÷èíã íü á¿ðä¿¿ëæ ìåíåæìåíòèéí ãýðýýãýýð, íýýëòòýé òåíäåð äóóäëàãà õóäàëäààãààð
øàò äàðààòàéãààð õóâü÷ëàõ áîëíî.
2005 îíä 3 êîìïàíèéã õóâü÷ëàõ øèéäâýðèéã ãàðãàí ýäãýýðýýñ “ÄÖÑ-3” ÕÊ-èéã
õóâü÷ëàõ òåíäåð çàðëààä áàéíà. Ò¿ëøíèé ñàëáàðò Áàãàíóóð, Øèâýý-Îâîî ÕÊ-èóä òºðèéí
ºì÷èéí îðîëöîîòîéãîîð, ªâºðõàíãàé àéìãèéí Áàÿíòýýã, ªìíºãîâü àéìãèéí Òàâàíòîëãîé,
Õºâñãºë àéìãèéí Ìîãîéí ãîëûí óóðõàé îðîí íóòãèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîéãîîð ¿éëäâýðëýë
ÿâóóëæ áàéíà. Äýýðõ óóðõàéíóóäûí õóâü÷ëàëûí àðãà õýëáýðèéã ñîíãîõ, øààðäëàãàòàé
àæëûí áýëòãýë õàíãàõ çýðýãò Òºðèéí ºì÷èéí õîðîîòîé õàìòðàí àæèëëàõûí çýðýãöýý òóñ
ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà õóâèéí õýâøëèéí í¿¿ðñ îëáîðëîõ áîëîí øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã
õèéí ÷èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé êîìïàíèóäàä øààðäëàãàòàé äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí
àæèëëàæ áàéíà. Эрчим хүчний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөлд
хөрөнгө оруулалтыг дэмжих чиглэлээр шинээр бүлэг нэмж оруулààä байна. 2004-2005
онд “ДЦС-2” ХК-ийг хувьчлах тендерийг 2 удаа зарласан боловч хувьчлан авах санал
ирээгүй.
Àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåð òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí Í¿¿äëèéí ñî¸ë
èðãýíøëèéí õ¿ðýýëýí áàéãóóëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíä “Æåíêî òóð áþðî” ÕÊ “ ñàíàà÷ëàí
“×èíãèñ õààí” õºøººò öîãöîëáîð,“13 äóãààð çóóí” ¿íäýñíèé ïàðê, Çî÷èä áóóäàë, ãîëüôèéí
òàëáàé á¿õèé àÿëàë æóóë÷ëàëûí öîãöîëáîðûí á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæëûã Òºâ àéìãèéí
Ýðäýíý ñóìûí íóòàãò 2005 îíû 8-ð ñàðààñ ýõýëñýí áºãººä 2008 îíä äóóñíà.
“Áè÷èãò õàä” òºñèéã Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí õ¿ðýýíä
¯íäýñíèé õîðîîíîîñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýí õèéõ àæëûí óðüä÷èëñàí òºëºâëºãººíä îðóóëæ 160.0
ñàÿ òºãðºãèéí ºðòºãòýé ýíý òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûí õ¿ðýýíä Áàÿíç¿ðõ
ä¿¿ðãèéí Áè÷èãò õàäíû îð÷èì 2 ãà ãàçàðò áàéãàëü îð÷íû íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýýã õèéëãýí
òóõàéí ãàçðûã àøèãëàõ ýðõèéí ãýð÷èëãýýã 2005 îíä Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíààñ àâñàí áîëîâ÷
äàðààãèéí øàòàíä äýìæèãäýýã¿é òóë îäîîãîîð óã òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæã¿é áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí áàðóóí á¿ñèéí áîñîî òýíõëýãèéí “Áàðóóí á¿ñ Àëòàéí çàì” áóþó
Óëààíáàéøèíò/Óëñûí õèë/-ªëãèé–Õîâä-Áóëãàí ñóì-ßðàíò/Óëñûí õèë/ ÷èãëýëèéí çàìûí
ÒÝǯ, íàðèéâ÷èëñàí çóðàã òºñºë áîëîâñðóóëàõ àæëûã ÀÕÁ-íû õºðºí㺺ð õèéõýýð
òîõèðîëöîí ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðæ ò¿¿íèéã ã¿éöýòãýõ Ǻâëºõèéã ñîíãîí
øàëãàðóóëàí àæèëëóóëæ áàéíà.
Íàëàéõ-×îéðûí 200 êì, Çàìûí-¯¿ä-Ýðýýíèéã õîëáîñîí çàìûã ãàäààäûí çýýë,
áóöàëòã¿é òóñëàìæààð áàðüæ àøèãëàëòàíä îðóóëàâ.
Ç¿¿í ÷èãëýä Õýíòèé àéìãèéí íóòàãò Õýðëýíãèéí ã¿¿ðýýñ Äóóòûí äàâàà õ¿ðòýëõ 115êì
õàòóó õó÷èëòòàé çàìûã “Ýðäýíý çàì”, “Íàñíû çàì” ÕÕÊ áàðüæ 2005 îíû 10-ð ñàðä, ìºí
÷èãëýëä 50êì çàìûã “Ìîíðîóä ÕÕÊ áàðüæ 2006 îíû 10-ð ñàðä òóñ òóñ àøèãëàëòàíä
îðóóëàâ.
ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð Áàãàíóóð- Õýðëýíãèéí ã¿¿ð,
̺ðºí ñóì-ªíäºðõààí ÷èãëýëèéí 58.5 êì çàì áàðèõààð 2006 îíû 4-ð ñàðä àæèë íü
ýõëýýä òºëºâëºãººíèé äàãóó 5.2 êì çàìûã ìºí Õýíòèé àéìãèéí Öýíõýðìàíäàë ñóìûí
íóòàã äàõü Öýíõýðèéí ãîëûí 60.75 ó/ì òºìºð áåòîí ã¿¿ðèéã 2006 îíû 8-ð ñàðä
àøèãëàëòàíä îðóóëàâ.
Ìÿíãàíû çàìûí õýâòýý òýíõëýãèéí äàãóóõ Óëààíáààòàð -Ýðäýíýñàíò, Õàðõîðèí-
Öýöýðëýã-Óëèàñòàé, Äàøèí÷èëýí-ªãèéíóóð áîëîí Áàãàíóóð-ªíäºðõààí-Ñ¿ìáýð ÷èãëýëä
õàòóó õó÷èëòòàé çàìûã ýðãýí òºëºãäºõ íºõöºëòýéãýýð áàðèóëàõààð 2006 îíû õºðºíãº
îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíä òóñãàæ, Óëààíáààòàð-Ýðäýíýñàíòûí çàìûí èõ çàñâàð,
øèíý÷ëýëòèéí àæëûí ÒÝǯ, çóðàã òºñâèéã áîëîâñðóóëàí, ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëàõ
òåíäåðèéã çàðëààä ä¿ãíýæ áàéíà.
̺í Áóëãàí àéìãèéí Äàøèí÷èëýí ñóì õ¿ðòýëõ 6 êì çàìûã “Ýðäýíý ñóâàðãà” ÕÕÊ
çàìûã áàðüæ áàéãàà áºãººä äàëàí, õèéìýë áàéãóóëàìæèéí àæèë á¿ðýí äóóññàí, áóòàëñàí
÷óëóóí ñóóðèéí 2 êì ãàçàðò äýâñýýä áàéãàà áà ýíý àæëûí ¿ðãýëæëýë áîëîõ 3 êì çàìûí
áàðèëãûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëæ ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëóóëæ áàéíà.
6. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëººëºõ¿éö äýä á¿òöèéã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ
õ¿ðýýíä:
193. Ýð÷èì õ¿÷, àâòî çàì, õàðèëöàà õîëáîî, ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýýã
õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð¿¿äèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëíý.
 1999-2006 îíä íèéò 80 ñóìûã öàõèëãààí õàíãàìæèä õîëáîæ, 199 ñóìûí òºâèéí
äèçåëü ñòàíöûã øèíý÷èëñýí. 2004 îíä Õºâñãºë àéìãèéí òºâ áîëîí 13 ñóìûí òºâ, 2005
îíä Áàÿíõîíãîð àéìãèéí òºâ, 16 ñóì, 2006 îíä 8 ñóìûã òºâëºðñºí öàõèëãààí õàíãàìæèä
õîëáîîä áàéíà.
Ñóìäûã òºâëºðñºí öàõèëãààí õàíãàìæèä õîëáîõ, äèçåëü ñòàíöûã øèíý÷ëýõ,
ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàõ çîðèëòóóä àìæèëòòàé
õýðýãæèæ, Õîâäûí ̺íõõàéðõàí, Ìàíõàí ñóìäàä 150 êÂò-ûí ÷àäàëòàé ÓÖÑ, ªìíºãîâèéí
Íî¸í ñóìàíä 200 êÂò-ûí ÍÖÑ, Ñ¿õáààòàðûí Ýðäýíýöàãààí ñóìàíä 100 êÂò ÷àäàëòàé
ÑÖÑ-ûã àøèãëàëòàä îðóóëàâ. Ãîâü-Àëòàéí Äýëãýð ñóìàíä Ãóóëèíãèéí óñëàëòûí
ñèñòåìèéí åðºíõèé ñóâãèéã àøèãëàí 400 êÂò-ûí ÷àäàëòàé ÓÖÑ-ûã àøèãëàëòàä
îðóóëñíààð Ãóóëèí òîñãîí, Äýëãýð ñóì, Çàâõàí àéìãèéí Øèë¿¿ñòýé ñóìäûã öàõèëãààí
ýð÷èì õ¿÷ýýð äóëààíû óëèðàëä õàíãàæ áàéíà. Ñ¿õáààòàðûí Íàðàí ñóìàíä 8 êÂò-ûí
÷àäàëòàé íàð-ñàëõè õîñîëñîí öàõèëãààí ñòàíö, ªâºðõàíãàéí Áàÿí-ªíäºð, Ãó÷èí-Óñ ñóì,
Çàâõàíû Öàãààí÷óëóóò ñóì, Àðõàíãàéí Òàðèàò, Äóíäãîâèéí Àäààöàã çýðýã ñóìäàä áàãà
îâðûí 5-6 êÂò-ûí ÷àäàëòàé íàð-ñàëõèíû õîñîëñîí öàõèëãààí ñòàíöûã àøèãëàëòàä îðóóëæ
ýìíýëýã, ñóðãóóëü, õîëáîî çýðýã æèæèã õýðýãëýã÷äèéã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàæ
áàéíà.
2006 îíä Óâñ àéìãèéí Áºõìºðºí ñóìàíä 2õ100 êÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé õèéí
öàõèëãààí ñòàíöûã áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëñíààð Óâñûí Áºõìºðºí, Áàÿí-ªëãèéí
Íîãîîííóóð ñóìûã öàõèëãààí, äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõ áîëîìæ á¿ðäëýý.
“Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèé” 2006-2010 îíû õºòºëáºðò îðîí íóòãèéí
õýðýãëýã÷äèéã õèéãýýð õàíãàõ çîðèëãîîð àéìàã, îðîí íóòàãò øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí
áàðèëãà áàéãóóëàìæ áàðèõ, óëñûí õýìæýýíèé õèéí õàíãàìæèéí á¿ñ÷èëñýí ñ¿ëæýý
áàéãóóëæ õèéí íººö á¿ðä¿¿ëýõ, áàðèëãà áàéãóóëàìæèä øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ
¿¿ñâýðèéã çýýë, òóñëàìæ, òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòàä õàìðóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýýã
òóñãàñàí. ¯¿íèé äàãóó äýýðõ àðãà õýìæýýã Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò óëñûí òºñâèéí
õºðºí㺠îðóóëàëòààð 2007 îíä áîëîí 2008-2010 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ òºñºë, àðãà õýìæýý,
áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëòàä òóñãàâ.
Ìîíãîë Óëñûí Àâòî çàìûí ñ¿ëæýýã 2020 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ åðºíõèé
òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ óðüä÷èëñàí ñóäàëãààíû àæëûã õèéæ äóóñãàñàí áà ýíý åðºíõèé
òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõ àæëûã Äýëõèéí áàíêíû òåõíèê òóñëàëöààãààð õèéõýýð
òîõèðîëöîæ, ò¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ çºâëºõèéã øàëãàðóóëàõ òåíäåðèéã ä¿ãíýæ áàéíà.
194. Òºìºð çàìûí òýýâðèéí ñ¿ëæýýã ºðãºæ¿¿ëýí òýýâýðëýõ, íýâòð¿¿ëýõ õ¿÷èí
÷àäëûã íýìýãä¿¿ëýõ, îëîí óëñûí òýýâýðò òºìºð çàìûí ºðñºëäºõ
÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëíý. Õîñ òºìºð çàìòàé áîëãîõ, òºìºð çàìûã
öàõèëãààíæóóëàõ àæëûí ñóäàëãàà õèéíý.
Îäîîãèéí áàéäëààð 52.0 êì çàìä èõ çàñâàð õèéæ, 12 ºðòººíèé õ¿ëýýí àâàõ,
ÿâóóëàõ çàìûí óðòûã 1250 ì õ¿ðòýë ñóíãàõ àæëûí çóðàã, òºñâèéã áîëîâñðóóëàí ¿¿íýýñ 8
ºðòººíèé çàìûã ñóíãàõ àæëûã ã¿éöýòãýýä áàéíà. Ñóóäëûí 10 âàãîí õóäàëäàí
àâàõ òàëààð çàðëàñàí õÿçãààðëàãäìàë òåíäåðò ñóóäëûí âàãîí ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíèóäûã
á¿ðýí îðîëöóóëààã¿é òóõàé ãîìäëûã ÎÕÓ-ûí ¿éëäâýðëýã÷äýýñ ãàðãàñàí òóë óã òåíäåðèéã
çàðëàõ õóãàöààã õîéøëóóëñàí áà ººðèéí íºõöºëä 2 ç¿òã¿¿ðèéã ÀÍÓ-ä ¿éëäâýðëýñýí
äèçåëü õºäºëã¿¿ðýýð øèíý÷ëýí òîíîãëîâ.
Âàãîíû õîñ äóãóéíû áóë ñîëèõ öåõèéí áàðèëãûí àæëûí 80 õóâèéã õèéæ
ã¿éöýòãýýä áàéãàà áà áàðèëãûí àæëûã äóóñãàõûí òóëä ÎÕÓ-ààñ òîíîã òºõººðºìæ àâàõ
õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ øàëòãààëàí íèéë¿¿ëýëò çîãññîí áîëíî.
Ñóóäëûí âàãîí äåïîãèéí çàñâàðûí öåõèéí ºðãºòãºëèéí àæëûã õèéñíèé çýðýãöýý
Øâåäèéí ESAB ôèðìèéí ãàãíóóðûí òîíîã òºõººðºìæ, ýëåêòðîäûã àøèãëàí òºìºð çàìûí
Òºâ çàñâàðûí ãàçàðò çàì òºìðèéí áîëîí ñóìûí øèëæ¿¿ëãèéí ýëýãäëèéã øàâæ ñýðãýýõ
àæëûã õèéæ áàéíà.
Òºìºð çàìûí óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí òºâ áàéãóóëàõ àæëûí çóðàã, òºñâèéã
áîëîâñðóóëàõ òåíäåðèéí áàðèìò áè÷ãèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà. ÎÕÓ-ûí Ìîðèîí ôèðìûí
ñòàíöóóäûã 15 ºðòººíä ñóóðèëóóëñàí áîëíî.
Õî¸ðäîã÷ òºìºð çàìûã ¿å øàòòàéãààð òàâèõ, òºìºð çàìûã öàõèëãààíæóóëàõ
àæëûí ñóäàëãààã óðüä÷èëñàí áàéäëààð õèéæ, “Îéðûí áîëîí äóíä õóãàöààíä øèíýýð
60
òºìºð çàìûí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ òºñºë”-èéí õàìò ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëººð
õýëýëö¿¿ëæ äýìæèãäñýí.
̺í ñóäàëãààã õèéõ àæëûí õ¿ðýýíä Ñ¿õáààòàð - Óëààíáààòàð - Çàìûí ¯¿äèéí
÷èãëýëä õî¸ð äàõü òºìºð çàì òàâèõ õýìæèëò, ñóäàëãààã ÁÍÕÀÓ-ûí Øàíõàé ãðóïïòýé
õàìòðàí õèéñýí áà ßïîíû ÆÀÉÊÀ áàéãóóëëàãûí øóãàìààð õèéõ õºãæëèéí ñóäàëãààíû
õ¿ðýýíä òºìºð çàìûí öàõèëãààí æóóëàëòûí òºñëèéã òàâèàä áàéíà.
ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû ñîðèëûí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Õî¸ð äàõü òºìºð çàì áàðüæ
ýõë¿¿ëýõ òºñºë”-èéã àíõ áîëîâñðóóëñàí áîëîâ÷ Àìåðèêèéí òàëààñ ñàíàë áîëãîñíû äàãóó
òºðèéí ºì÷èéí êîìïàíèéã áèé áîëãîæ ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí “ÓÁÒÇ” íèéãýìëýãò õºðºíãº
îðóóëàõààð øèíý÷èëñýí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ ýíý òàëààð ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû ñîðèëûí
ñàíãèéí ýêñïåðò¿¿ä ãàçàð äýýð íü ñóäàëãàà õèéæ áàéíà.
195. Òàâàí òîëãîé, Îþó òîëãîé, Öàãààí ñóâàðãà, Àñãàòûí áîëîí áóñàä òîìîîõîí
îðäûã àøèãëàõ äýä á¿òöèéã áàéãóóëàõ àæëûã îëîí òàëûí îðîëöîîòîéãîîð
øèéäâýðëýíý.
Таван толгой, Оюу толгой, Цагаан суваргын орд болон эдгээрийн ойролцоо
орших бусад ашигт малтмалын орд газруудыг цогц байдлаар ашиглах, шаардлагатай дэд
бүтцийг хөгжүүлэх зорилгоор “Уул уурхай-хүнд үйлдвэрийг хөгжүүлэх цогцолбор”
төслийн хүрээнд төслийн төсөөллийг боловсруулж, техник-эдийн засгийн үндэслэл,
хөтөлбөр боловсруулах ажлыг хийж эхлээд байна.
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээнд одоогоор тогтоогдоод байгаа
ашигт малтмалын орд, илрэлүүдийн судалгааг гаргаж, шаардлагатай материалыг
цуглуулсан.
Говийн хөгжлийн санаачлага төсөл”-ийг холбогдох газруудын саналыг аван
боловсруулж дуусгасан. Төслийн гол үзэл баримтлал Засгийн газарт болон олон улсын
хөрөнгө оруулагчдын хуралд танилцуулагдсан.
Оюу толгойн орд, Айвенхоу майнз компанèтай хийх Тогтвортой байдлын
гэрээтэй холбоотой, ер нь энэ асуудлаар Засгийн газрын баримталж байгаа бодлогын
талаар УИХ-ын нэр бүхий гурван гишүүний Ерөнхий сайдад тавьсан асуулгад өгсөн
хариуны төслийг бэлтгэж байна.
“Тавантолгойн нүүрсний орд газарт кокс-химийн цогцолборыг барих асуудлыг
олон талын оролцоотойгоор шийдвэрлэх тухай” асуудлаар Засгийн газрийн тогтоолын
төсөл боловсруулж байна. Цагаансуваргын уул уурхайн үйлдвэрийн цахилгаан
хангамжийг Чойр/ТЭХС/-оос хангахаар шийдвэрлэсэн бөгөөд энэ шугамыг хөрөнгө
оруулагч санхүүжүүлэхээр тохиролцсон.
Оюутолгой, Тавантолгойн уул уурхайн үйлдвэрүүдийн цахилгаан хангамжийн
талаар урьдчилсан судалгаа тооцоо хийгдсэн бөгөөд цахилгаан хангамжийн
хувилбаруудын тооцоо эцэслэн хийгдээгүй байна. Энэ чиглэлээр Японы компаниуд
судалгаа хийж байна. Оюутолгойн үйлдвэрийг цахилгаанаар хангах шугам, Тавантолгойн
нүүрсний уурхайг түшиглэн барих цахилгаан станцуудын ТЭЗҮ-ийг боловсруулах ажлыг
зохион байгуулах Үнэлгээний хороог байгуулахаар бэлтгэж байна.
ßïîíû Ìèö¿é êîìïàíèéí òàë ãîâèéí á¿ñèéí öàõèëãààí õàíãàìæèéí òàëààð
ñóäàëãàà õèéæ, ñóäàëãààíû урьдчилсан ä¿íã ирүүлээд áàéíà. Äýýðõ îðäóóäûí îéðîëöîî
îðøèõ áóñàä àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðóóäûã öîãö áàéäëààð àøèãëàõàä øààðäëàãàòàé
áàéãààã õàðãàëçàí òýäãýýð îðäûí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãöýýã õàíãàõ
õóâèëáàðóóäûã ñóäàëæ áàéíà. Åðºíõèé人 Óëààíáààòàð, Ìàíäàëãîâü, Òàâàíòîëãîé,
Îþóòîëãîéã õîëáîñîí 220 êÂ-ûí öàõèëãààí äàìæóóëàõ õîñ øóãàìûí ñóäàëãàà, ÒÝǯ 2006
îíîîñ õèéãäýæ áàéíà. Öààøäàà Òàâàíòîëãîé áîëîí ãîâèéí á¿ñèéí àøèãò ìàëòìàëûí
òîìîîõîí îðäóóäûã àøèãëàõ, 250-300 ÌÂò-ûí ÄÖÑ áàéãóóëàõ ñóäàëãàà õèéæ áàéíà.
Засгийн газрын албан даалгавраар Улсын төсвийн хөрөнгөөр геологи
хайгуулын ажил хийсэн стратегийн ач холбогдол бүхий ордуудад төрийн оролцоог
хангах, цаашид зөв зохистой байдлаар ашиглах талаар лиценз эзэмшигчидтэй хэлэлцээр
хийх удирдамж, ЗГ, ҮАБЗ-д танилцуулах материал зэргийг яамдын саналыг авч
боловсруулах ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байна.
 “Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг түшиглэн
байгуулагдах уулын үйлдвэрүүдэд төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тогтооход баримтлах
зарчим” нэртэй бодлогын баримт бичгийн төсөл боловсруулах ажлын хэсэг байгуулагдан
ажиллаж байна. Оюу толгойн ордын лиценз эзэмшигчтэй хөрөнгө оруулалтын гэрээ
байгуулах ажлын хэсэгт ажиллаж байна.
Асгатын мөнгөний ордыг ашиглахад шаардлагатай дэд бүтэц, уурхайн
цогцолборыг байгуулах боломж, төслийг гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад
сурталчлах ажлыг зохион байгуулж байна.
ªìíºãîâü àéìãèéí íóòàãò ¿éëäâýðëýëèéí öîãöîëáîð áàéãóóëàõòàé õîëáîãäîí
ãàðàõ í¿¿ðñíèé õýðýãöýýã хангах, орд газруудын дэд бүтцийг цогцоор шийдэх асуудлаар
“Тавантолгойн нүүрсний орд газарт кокс-химийн цогцолборыг барих асуудлыг олон талын
оролцоотойгоор шийдвэрлэх тухай” асуудлаар Засгийн газрûн тогтоолын төсөл
боловсруулàâ. Нарийнсухайтын уурхайг ашиглах тогтвортой байдлын гэрээ, нүүрсний
экспортын үнийн асуудлаар байгуулсан Засгийн газрын ажлын хэсэгт холбогдох
хүмүүсийг томилон ажиллуулж байна. Ç¿¿í á¿ñ áîëîí Ãîâèéí á¿ñèéã õºãæ¿¿ëýõ
ñàíàà÷èëãà àæëûí õýñã¿¿äèéí õ¿ðýýíä Òàâàíòîëãîéí îðäûã àøèãëàõ, ÄÖÑ áàðèõ, êîêñ
õèìèéí ¿éëäâýð áàðèõ àñóóäëûã òóñãààä áàéíà. ªìíºãîâü àéìàãò ¿éëäâýðëýëèéí
öîãöîëáîð áèé áîëгîõòîé õîëáогдуулан öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, ò¿ëøíèé õàíãàìæèéí
òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëàâ.
Өмнөговь аймгийн нутагт үйлдвэрлэлийн цогцолбор байгуулахтай холбогдон
гарах нүүрсний хэрэгцээг Тавантолгой, Нарийнсухайт болон бусад нүүрсний уурхайг
өргөтгөх замаар хангах арга хэмжээ авна.
Өмнөговь аймгийн нутагт үйлдвэрлэлийн цогцолбор байгуулахад шаардлагатай
дэд бүтцийг бүрдүүлэхэд Таван толгойн нүүрсний ордыг түшиглүүлэн цахилгаан станц
барих тухай сайдын тушаалаар ажлын хэсэг байгуулагдаж ХБНГУ-ын Сиймэíс
компанитай хамтран урьдчилсан тооцоо судалгааг хийж байна.
196. 100 ìâò-ààñ äîîøã¿é õ¿÷èí ÷àäàëòàé ýð÷èì õ¿÷íèé øèíý ýõ ¿¿ñâýð áàðüæ
áàéãóóëàõ àñóóäëûã ñóäàëæ ñàíàë áîëîâñðóóëíà.
Àðâàéõýýð-Áàÿíõîíãîðûí 110 êÂ-ûí 210 êì öàõèëãààí äàìæóóëàõ àãààðûí
øóãàì, äýä ñòàíöûí àæëûã 2005 îíд àøèãëàëòàä îðóóëñàí. Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð
2006 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºñºë, àðãà õýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí
æàãñààëòàä ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ÷èãëýëýýð 18.2 òýðáóì òºãðºãèéí 40 гаруй àðãà õýìæýý
òóñãàãäàæ, òýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íàðèéâ÷èëñàí òºëºâëºãºº ãàðãàí àæèëëàñàí.
Óëààíáààòàð õîòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã õàíãàõ çîðèëãîîð 100 ÌÂò-ûí
÷àäàëòàé Äóëààíû цàõèëãààí сòàíö áàðüæ áàéãóóëàõ ¿íäýñëýë, òàíèëöóóëãûã ÒÝÕ-íèé
ñàéäûí çºâëºëººð õýëýëöýí, Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíä îðóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà.
Çàðèì í¿¿ðñíèé òîìîîõîí îðäóóäàä ò¿øèãëýñýí èõ ÷àäëûí, ýõíèé ýýëæèíä Øèâýý-
Îâîîãèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéä ò¿øèãëýñýí 3600 ÌÂò ÷àäàëòàé ÄÖÑ, öàõèëãààí äàìæóóëàõ
àãààðûí øóãàì áàéãóóëæ ÁÍÕÀÓ-ä öàõèëãààí ýêñïîðòëîõ àñóóäëûã õî¸ð óëñûí Çàñãèéí
ãàçðûí õîîðîíä õýëýëöýæ áàéíà. Улаанбаатарт äóëààíû шинэ эх үүсвэр барих асуудлыг
ТЭХ-ний сайдын зөвлөлийн 2006 оны 10 дугаар сарын хуралдаанаар хэлэлцñýí.
Эгийн гол дээр УЦС барих асуудлыг Засгийн газрын 2006 оны 4 дүгээр сарын
19-ний өдрийн хуралдаанаар хэлэлцүүлэн зохих шийдвэрийг гаргуулсан. ÁÍÕÀÓ-ûí
Çàñãèéí ãàçðààñ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò îëãîæ áàéãàà 300.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí
õºíãºëºëòòýé çýýëèéí хөрөнгийã Ýãèéí ãîëûí ÓÖÑ-ûã áàðèõ àæëûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýð
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 6 äóãààð ñàðûí 21-íèé ºäðèéí 27 äóãààð õóðàëäààíààð
шийдвэрлэñýí.
197. Ìýäýýëýë õàðèëöààíû òåõíîëîãè, áèî, íàíî òåõíîëîãèéí îëîëòûã
ºðãºíººð íýâòð¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëíý.
Монгол Улсын мэдээллийн технологи, програмì хангамжийн салбарын
мэргэжилтн¿¿дийн ур чадварыг дээшл¿¿лэх, тэдний мэргэжлийн т¿вшинг олон улсын
т¿вшинд ойртуулах, олон улсад хºрвºх чадвартай болоход дэмжлэг ¿з¿¿лэх зорилготой
61
сургалтын тºвийг МТ¯П-д байгууëæ, Азийн б¿с нутгийн ºндºр хºгжилтэй зарим орнуудад
х¿лээн зºвшººр¿¿лэхэд чиглэсэн Япон улсын мэдээллийн технологийн мэргэшлийн
шалгалтын системийг шинээр нэвтр¿¿лэх, эрх з¿йí îð÷íûã б¿рд¿¿лэх чиглэлээр санал
боловсруулах ажлын хэсгийг байгуулаí àæèëëóóëæ áàéíà.
198. Ìîíãîë Óëñûí àãààðûí çàéä íèñëýã ¿éëäýõ îëîí óëñûí îíãîöíû òîîã
íýìýãä¿¿ëýõ, îëîí óëñûí òîìîîõîí íèñýõ áóóäàë øèíýýð áàðèõûã
äýìæèíý.
Àãààðûí çàìûí ñ¿ëæèë, íèñëýãèéí õºäºë㺺íèé ¿éë÷èëãýýíèé çîõèîí
áàéãóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõòîé õîëáîãäóóëàí ÑÅÐÍÀ-ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ õ¿ðòýëõ
àãààðûí çàìûã ñóíãàæ, ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ-ÊÅÍÒÀ öýã¿¿äèéã õîëáîí 2006 îíû 2-ð ñàðààñ
àøèãëàæ ýõëýâ.
Óëààíáààòàð, Ñàéíøàíä ̺ðºíãèéí ñåêòîðóóäûí íèñëýãèéí ýð÷èìæèëò, àæëûí
à÷ààëëûã õýìæèæ òîîöîîëñíû ¿íäñýí äýýð ýíý ÷èãëýëèéí íèñëýãèéí õºäºë㺺íèé
óäèðäëàãûí áàéðûã Óëààíáààòàðò òºâëºð¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã
ººð÷ëºõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ “Òîãòîîãäñîí àãààðûí çàéä íèñëýãèéí õºäºë㺺íèé
óðñãàëûí òºëºâëºëò, ã¿éöýòãýë, ìýäýýëëèéã çîõèöóóëàõ æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëàâ.
Îëîí óëñûí àãààðûí çàìóóäûã òîíîãëîõ, àãààðûí õºëã¿¿äèéí íèñëýãèéã õàðæ
óäèðäàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð íèñëýãèéí õºäºë㺺íèé óäèðäëàãàä àæèãëàëòûí
ñèñòåì íýâòð¿¿ëýõ ñóäàëãààíû àæëûí õ¿ðýýíä “×èíãèñ õààí” îëîí óëñûí íèñýõ áóóäëûí
íèñëýãèéí á¿ñýä ADS B Mode S ñèñòåì áà 6 ñàðûí õóãàöààãààð Multilateration ñèñòåìèéí
òóðøèëò ÿâóóëàõ àæëûã ýõëýýä áàéíà.
2006 îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ã¿éöýòãýëýýð Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýã¿¿ð
äàìæèí ºíãºðºëòèéí íèñëýã 54000 áîëæ ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åèéíõòýé õàðüöóóëàõàä 16.0
õóâèàð ºñºõººð áàéíà.
Îëîí óëñûí ÷àíàðòàé íèñýõ áóóäàë áàðèõààð òºëºâëºæ áàéãàà Òºâ àéìãèéí
Õºøèãèéí õºíäèéä íèñëýãèéí òàëáàéä ñàëõèíû çîíõèëîõ ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ
ñóäàëãààã õèéæ áàéãàà áà ò¿¿íèéã ÈÊÀÎ-ãèéí çºâëºìæèéã áàðèìòëàí öààøèä 1 æèë
¿ðãýëæë¿¿ëíý.
Ýíý íèñýõ áóóäëûã áàéãóóëàõ òºñëèéí ñóäàëãààã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí äààëãàâàð,
òºëºâëºãººã ßïîíû Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàíê áàòàëæ òóñ áàíêíû ñîíãîí
øàëãàðóóëàëòààð øàëãàðñàí Pacitic Consultants International êîìïàíè óã òºñëèéí ÒÝǯ-
èéã òîäîòãîõ ñóäàëãààíû àæëûã äýýðõ àæëûí äààëãàâàð, òºëºâëºãººíèé äàãóó ã¿éöýòãýæ
2007 îíû 3 äóãààð ñàðä äóóñãàõààð Óëààíáààòàð 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí õîòîä
àæèëëàæ áàéíà.
199. Àãààðûí òýýâðèéí íýìýëò ¿éë÷èëãýý íýýõ àñóóäëûã ñóäàëæ õýðýãæ¿¿ëíý.
Èðãýíèé íèñýõèéí õóâèéí íèñýã÷ áýëòãýõ ñóðãàëòûí áààçûã á¿ðä¿¿ëæ 2005 îíû
3 äóãààð ñàðààñ ¿éë àæèëëàãààãàà ýõýëñýí õóâèéí íèñýã÷ áýëòãýõ ýðõ á¿õèé “Ýéð ôó÷å”
íèñýõ êëóá íü 2006 îíä “Õóâèéí íèñýã÷” ìýðãýæëýýð 3 íèñýã÷èéã áýëòãýí ãàðãàñàíä ÈÍÅÃ-
ààñ ¿íýìëýõ îëãîâ. Òóñ êîìïàíèéí àøèãëàæ áóé ñóðãàëòûí àãààðûí õºëã¿¿ä íü Ìîíãîë
Óëñàä á¿ðòãýãäñýí, íèñëýãò òýíöýõ ÷àäâàðûí ãýð÷èëãýý àâñàí áàéíà.
Åðºíõèé àãààðûí òýýâýðëýã÷èéí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ çîðèëãîîð åðºíõèé
íèñýõèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ ýðõ ç¿éí îð÷íûã 2005 îíä á¿ðä¿¿ëñýí áà îäîîãîîð
Ìîíãîë Óëñàä õóâèéí îíãîö ýçýìøèõ ýðõ àâñàí áàéãóóëëàãà, èðãýí áàéõã¿é áàéíà.
7. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõàä ÷èãëýñýí øèíý ÷àäàâõèéã áèé áîëãîõ
çîðèëãîîð àÿëàë æóóë÷ëàëûí áîëîí ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîî, òåõíîëîãèéí
õºãæëèéã øèíý øàòàíä ãàðãàíà. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
200. “Öàõèì Ìîíãîë” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëíý.
“ “ ө ө ө ө ,
, үү
, , ө ө
 ү 2006 251
. “ ү ” ө ө ө
ө ө ө ү үү ү 2006 370
ү . Үү : ө ө ө
- “ , .
”, “ ө “ ө , ” ө
”- - 2005 10-
. ө өө ө , .
- “ ү үү ө ө ө ”- 1 ү ү ө ү ү
ө ө ө ү ү үү “ ”
үү / / ,
, үү .
. ө ө ө 2 ү 2006 5- ө ,
үү ү 4 ө , ө
. ө ө ө үү 2 үү
110.0 . 2006 . ө ү
11- 3,7 . . , үү ө 21
. “ ”
- “ ө ө ”, “ ү , “ ”
” үү , үү , ө
үү , .
. ө gov.mn , ү
- Ã, - ө ө ө ү “ ” -
ү , ө , 800
ү , ө ө ө өө ,
, ү үү , ө ,
ө ө 13 ө ө , .
үү .
- - ” ” 202. Óëñ îðíû õýìæýýíä íýãäìýë êîä÷ëîëûã áèé áîëãîñíîîð ìýäýýëëèéí
, íýãäñýí ñèñòåìèéã á¿ðä¿¿ëíý.
үү “ ө
” ө үү - 2005 02
. è .
- “ ”- “ ү ,
ү үү ”- , өө ө ө 2005 12-
ө ө ,Í ү .
/APSCO/ ө , ,
-ààð áàòëóóëæ, “ ү ү үү үү , , ү
ү үү ”- 2006 288 äóãààð Ү ө ө 2006 6- 29- ө
. үү 25 .
- ө 2006 7 ө ө
үү 22 ө “ үү ү
” ө ө ө өө ө ө ө , үү ү ө ө өө
. .
Øóóäàíãèéí õàÿãèéí ñèñòåìèéã àéìàã, íèéñëýëèéí ãàçàð íóòãèéí áàéðøèë, õîò
201. Öàõèì çàñàãëàëûã íýâòð¿¿ëñíýýð òºðººñ èðãýä, áàéãóóëëàãàä ¿éë÷ëýõ òºëºâëºëòòýé óÿëäóóëàí áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãîîð Øóóäàíãèéí íýãäñýí / ÇÈÏ/ êîä”-
¿éë÷èëãýýã øèíý øàòàíä ãàðãàõ, èðãýäýýñ òºð, çàñàã óðóó õàíäàõ ûí àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã òîìèëîí àæèëëóóëæ óëñûí õýìæýýíä õýðýãëýæ
ìýäýýëëèéí øèíý óðñãàëûã áèé áîëãîíî. áàéãàà øóóäàíãèéí êîäûã áóñàä òºðëèéí èíäåêñ êîäóóäòàé õàðüöóóëñàí ñóäàëãàà õèéëãýæ
òîõèðñîí àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëàâ.
ө , ү ү , ү ө өө Ýíý àðãà÷ëàëä òóëãóóðëàí “Á¿ñ÷ëýëèéí êîäûã íýâòð¿¿ëýõ, õýðýãëýõ æóðàì”-ûí
үү , ө , ө òºñëèéã áîëîâñðóóëæ ò¿¿íèéã Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð áàòëóóëàõààð îðóóëñàí áîëîâ÷
ýíý æóðìûã Çàñãèéí ãàçàð áàòëàõ ýðõ õóóëèàð îëãîãäîîã¿é áàéñàí òóë äýýðõ æóðìûã
ү
áàòëàí ìºðä¿¿ëýõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýí ýðõýä õàìààðóóëàõààð “Øóóäàíãèéí
“ ”-
òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºëä òóñãàí ÓÈÕ-ä ºðãºí
ө ө , “ ”- ө ө , ө
áàðüñàí áîëíî.
,
.

62
 ө ү , , ,
ө , - , , ү 14
ө ө . - , 80%-
, .
ө өө үү
үү . 204. Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéí õóóëü, ýðõ ç¿éí îð÷èíã
áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
203. Öàõèëãààí õîëáîîíû ñóóðü ñ¿ëæýýã øèíý÷ëýí îëîí óëñûí ºðãºí
çóðâàñûí ñ¿ëæýýíä íýãäýíý. “ ү ”, “ ”,
“ ” ө
ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ-ûí õîëáîîíû ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàí Åâðîï-Àçèéã õîëáîñîí .
ìýäýýëýë õîëáîîíû ýõ ãàçðûí øèëýí êàáåëèéí òðàíçèò ñ¿ëæýýã áàéãóóëàõ àæëûã 2004
îíû 4 ä¿ãýýð ñàðààñ ÓÁÒÇ-ûí Ðåéëêîì, ÎÕÓ-ûí Òðàíñòåëåêîì, ÁÍÕÀÓ-ûí ×àéíà Þíèêîì ө ө ,
êîìïàíèóä ýõýëæ õàìòðàí ã¿éöýòãýæ äóóññàí. ө ө ,ү
2004 03 àâ.
ө ө 4 ө ө ,
ө ө ү 205. Ýð÷èì õ¿÷íèé áàéíãûí ýõ ¿¿ñâýðòýé, õ¿í àì òºâëºðñºí ãàçðûí ñóðãóóëü,
, ү . ө “ àéë ºðõèéã êîìïüþòåðæ¿¿ëæ, èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðýý,
”- ө ө . õ¿ðòýýìæèéã ºðãºæ¿¿ëíý.
“ - ,
ө өө , ” “ ү үү ” ө ө ө ã үү
- ө ө өө , ө ө ө өө - ө ө
үү . , үү .
- ү
ү ө үү 2005 5- ,
ү ө өө. , , - “ ”, - “
ө ө ө ө , - , , - , ”, “ ” ,
, , , ө ө , , , ү ү ү
ү , , үү , , , .
, Ө ө , ө , -Ө үү ү ү ү
ө , , Ө , ү 5 1 Mb/s ө ө 400 . .
4 , 23 “ -
ү ” ө , ү
2006 үү . үү , үү ү
ө ө өө ө үү , 2005 “ ү ”
10- , ү 10 2006 4, 5- (M )- ү үү .
ү . 2006 11- “ ү үү ” ө ө ө ү
ү ү ө ү
. “ ө ө ”
ө , , - , , , , , , , үү
3 ,4 “ үү ,
ү ” ө 2006 .
4- үү 2006 11- ү ү ү
ө . , DSL ү ү
- , 50 .
-45- ө ө ө -45- 2000- ү үү ,
ө ө ө ө .
ү ү үү ү ү , ү ө ө ү
- “ ”, “ ”- ү /http://www.speedtest.mn/ .
,“ ” ү ,
“ ” ү ө ө ө ү , ө ө ,
үү , - 128 / - ү ү ө ө ү
ү 192 / - үү , ө өө ө , ү ө ө ү
128 / - ү 256 / - үү , ө .
.

63
 , ө ө ,Ө ө , , ү ө , ө ү үү
,Ө ө 2 / ө ө ө өө ө ,
, ү ү үү . ү ү ө ү
, ө ө ө , ө ү үү , , ө ө ү ө ө ө өө
, үү .
“Ө ү ” ө ө ө 2006 - Ө ө 111-
5 1- үү , / /
, ү ,
, ө ө ө - ө ү ү
http://www.internet.gov.mn “ ” - , ,
. ү .
“Ө ү ” ө ө ө үү ñ ө өө , ө
64 / - ү 20 . , , үү
ө ө ө ү ө ө , , ,
ү . ү , /
ө ө ө - ү .
“KOMIX” ө ө ө өө 3 ү
20.0 ө өө ө CDMA 2000 1X 450 - үү
2006 10 ү , , Ө ө ,
ү үү , , , , - - үү ө үү .
- ө үү 2005 12 136
. 80%- " ө өө CDMA-450
ү . үү ", " ө ө өө
ө , ү үү
ү ү " .
үү үү “ CDMA 450 - үү ү
ө ө ү ” ө үү 2006 12 ө өө үү 2006 3- үү .
23- ү ө , ү
. 10.2 . ө ө ө ө ү “
ө үү 21 ө ө , ө өө , ү ө үү ”
ү 4 / - ү ө 2006 3 үү . ө ү ү
. ө өө 30 ө , 300 ,
, ү , , (VSAT) ө өө ө ө ө
, íû , , - , ү ү
. ү үү .
- , î , үү , , ү
ө ө , - ү ө ө ө , ү , ү ү
үү . үү ө ө ө LDDL /Long-
ө ү Distance Digital Link/ ү
, 3 , , ,2 ө өө ү ө
, ү , , ү ө ө өө үү ,
ө өө ө ,ү үү . 2006 11- 5- .
ө 2006 6- 2 ,
үү ө өө , ө үү , -
ө ө ө өө . . ө ө , ө ү
ү “ ү
ө ө
үү 1985-2005 ү / /- ү үү . ү ү LDDL
үү ө өө 820 - , 420 ө өө
, 8000 ү ө өө, 100 үү ө ө
. .
. ө үү ү ө
206. Òºâèéí áîëîí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èíä õîëáîãäñîí àëñëàãäìàë ñóìûí ү “Terravox”
òºâ, ñóóðèí ãàçðûí ìýäýýëýë õîëáîîíû ñ¿ëæýýíèé øèíý÷ëýëòèéã ¿å , , , “WIMAX”
øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëíý. үү .

64
 2005 - , ECM , ,
ү - , -
Ө ө , ү үү , ү үү .
ү , үү ү ì ү
ү үү . , үү
, “ ì -2006” ү
Ө ө , ө ө , ү , “ . Ү
ө ”- ө 2005 ү 23 80 ү үү
үү . .
ө , ү / Ү /
ү ү , үү “ ү
үү үү “ ө өө ө ө ì CMMI- үү
ө ө ү ” ө үү 2006 12 ө үү ”, “ ì ,
23- ү ө ө ” , 2006 3, 6-
. . 2005 “
ө үү 21 ө ө , ”
ү 4 / - ү , ì ү үү
. үү .
- - , -
207. Ïðîãðàìì õàíãàìæèéí ýðýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð á¿òýýãäýõ¿¿íèé “ ”-
ºñºëòèéã äýìæèíý. ү .
“ ү үү ” ө ө ө ү
ө ү үү
үү , ү “Lenovo”, “Dell”, “Intel” ү ,
ì үү 4 ү
ү ү үү
, ө ү .
ì ө , ө ү
, . “ ” , үү
, , үү ө ,
үү , ү ө 70 90
ү ү үү , ө үү ,
- үү “ ,
, , Ү , , - ,
”, “ ө ү 2006 7 6-8- ө үү
”- - ëóó . .
,
ү үү Ó 208. Òîìîîõîí ñóóðèí ãàçðóóäûí àâòîìàò òåëåôîí ñòàíöûã òîîí òåõíîëîãèä ¿å
үү ү øàòòàé øèëæ¿¿ëíý. Óëñûí õýìæýýíä 100 õ¿íä íîîãäîõ ñóóðèí áîëîí
ү үү Ү - ү . õºäºë㺺íò òåëåôîí õýðýãëýã÷äèéí òîîã 2008 îíä äóíäæààð 21-ä õ¿ðãýíý.
,
үү үү , , ө өө
ү ү , ө ө өө ү үү , үү ү
ө ө ү үү ү ө үү , ү ү ү
ө ү / Ү / , ө үү
. 2006 үү 3
ө à “ ү , 795.5
ө ” 2005 9 ү 5-16- ү . Үү :
ө үү “ үү ө ”- ө өө ө ө ө ө ,
/CICC/ , 20 ү ã ү , ү , ө үү
. CDMA 450 -
ө өө, ү
ү үү , ү ө үү 5 2006 3 äóãàà үү , 2007 3 äóãààð
, ү ү ү ө ө ө .
ү үү , ү
үү ү үү .

65
 Ө өө 21 , 39 34 ,
, .
ө өө ө өө ү үү . - Ү
2006 ү үү “ ”Õ үү үү ү , UBS, TV5, TV9, MN25
ү GSM үү 28 үү үү 2 ү
, 15 ө ү 45 ү 2005 9 ү 15-
. үү үү
“ ” Õ 2006 30 , ү ү .
õýý ã 40.0 ө ãºí, 89 - “ үү ”
ү ү 155.0 . ө 2006 үү .
Үү “ ” ө ө ү , ,
ү ө ө үү , , үү , ө өө 4
-Ө ө , -Ө ө , өө, - ө ө , ү , ө өө ө
, , , , , , үү ,
ү , ү , ө 26 , , ү - , ү
18 . ө ө ө ө 353 , ө өө ө
. .
2006 127 , Ìîíãîë Óëñàä “Áîëîâñðîë òåëåâèç” áàéãóóëàõ òàëààð ÁÍÑÓ-ûí Áîëîâñðîë,
ү ү 595.4 õ¿íèé íººöèéí õºãæëèéí ÿàì, Áîëîâñðîë òåëåâèçèéí ìýðãýæëèéí áàãòàé õàìòðàí
. ñóäàëãàà õèéæ áàéíà.
100 ү үү “Áîëîâñðîëûí ñóðãàëò, òàíèí ìýäýõ¿éí òåëå íýâòð¿¿ëýã áýëòãýí ÿâóóëàõ áàã
2006 ү øàëãàðóóëàõ òåíäåðèéã çàðëàí, øàëãàðñàí “25 äóãààð ñóâàã” òåëåâèçòýé ãýðýý áàéãóóëàí
ү 37.5 . îðîí äàÿàð ñóðãàëò, òàíèí ìýäýõ¿éí íýâòð¿¿ëýã ÿâóóëæ áàéíà. Òóñ òåëåâèçýýð
áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä íèéöñýí, òóñ á¿ð íü 30 ìèíóòààð ¿ðãýëæëýõ 20 õè÷ýýë, ñóðãàëò
209. Èíòåðíýò õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýý, çàéíû ñóðãàëò, öàõèì íèéòëýë, çàéíû òàíèí ìýäýõ¿éí òóñ á¿ð íü 20 ìèíóòààð ¿ðãýëæëýõ 80 íýâòð¿¿ëýã îðîí äàÿàð ÿâóóëæ
îíîøëîãîîã ýð÷èìòýé íýâòð¿¿ëíý. áàéíà.

өө ү ө ө ө 211. Ãóäàìæ, òàëáàé, àëáàí áàéãóóëëàãà, àéë ºðõ á¿ðèéã õàÿãæóóëæ,

, өө øóóäàíãèéí á¿ñèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëíý.
ү үү 2004
ө www.salesnetwork.mn “Õóâèéí áîëîí íèéòèéí îðîí ñóóöàíä øóóäàíãèéí õàéðöàã áàéðëóóëàõ
ө ө ө , www.mongoliantrade. com ñòàíäàðò”-ûí òºñëèéã Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâä õ¿ðã¿¿ëñýí áîëíî.
. Øóóäàíãèéí õ¿ðãýëòèéã îíîâ÷òîé áîëãîõ, äàâòàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, øóóäàíãèéí
ү , ө ө ү ¿éë÷èëãýýã õóãàöààíä íü øóóðõàé, íàéäâàðòàé õ¿ðãýõ áîëîìæ á¿ðä¿¿ëýõ, ¿éë÷èëãýýíèé
òºðëèéã îëøðóóëàõ, òýýâðèéí çàðäëûã õýìíýõ çîðèëãîîð íèéñëýë, á¿ñèéí òºâ, àéìàã, ñóì
ө ө ө үү үү
õîîðîíäûí øóóäàíãèéí èëãýýìæèéí ñîëèëöîîíû áîëîí òýýâðèéí òàòàëöëûí òðàôèêèéí
ө ө - ү ,
ñóäàëãààã õèéæ, õ¿ðãýëòèéí îíîâ÷òîé ìàðøðóò áèé áîëãîõ àðãà õýìæýý àâñíààð íèéò
“ өө ү ” ө áàãèéã øóóäàí õ¿ðãýëòýíä õàìðóóëààä áàéíà.
http://www.salesnetworkmn .
212. Á¿õ øàòíû øóóäàí õ¿ðãýëòèéí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ,
210. Òåëåâèçèéí ºðãºí íýâòð¿¿ëãèéã òîîí òåõíîëîãèä øèëæ¿¿ëñíýýð øóóäàíãèéí çàõ çýýëèéí ºðñºë人íèé çîõèöóóëàëòûí ìåõàíèçìûã
òåëåâèçèéí îëîí ñóâãèéã îðîí äàÿàð õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý.
á¿ðä¿¿ëýí øóóäàíä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí ýëåêòðîí õóäàëäààíû ¿éë÷èëãýýã
íýâòð¿¿ëíý.
үү үү
ө үү 2004 12 20- Øóóäàí õ¿ðãýëòèéí ÷èãëýë, ìàðøðóòûí ñóäàëãàà õèéæ øèíý ìàðøðóòûã ¿íäñýí
ү ө өө. ө ө 4 áîëîí íººö õýëáýðýýð îíîâ÷ëîæ çóðàãëàë ¿éëäýí õýðýãæ¿¿ëýýä áàéíà
үү үү ү . ¯íäñýí ñ¿ëæýý ýçýìøèã÷ “ Ìîíãîë øóóäàí” ÕÊ íü õîò õîîðîíäûí øóóäàíãèéí
ү ñààòëûã àðèëãàõ, øóóðõàé, íàéäâàðòàé ¿éë÷èëãýýã ºðãºòãºõ çîðèëãîîð Óëààíáààòàð-
ү ªâºðõàíãàé-Áàÿíõîíãîð-Ãîâü-Àëòàé,Óëààíáààòàð-Äàðõàí-Óóë-Ýðäýíýò,Óëààíáààòàð-
үү өө , үү Õýíòèé-Äîðíîä ÷èãëýë¿¿äýä ººðèéí àâòîìàøèíààð øóóäàí, õýâëýë òýýâýðëýõ, çàõèàëãàò
õ ç õ áàðààã õýðýãëýã÷èéí õ¿ñýëòýýð ºðòºº÷ëºí õ¿ðãýõ, øèíý ìàðøðóò íýýí àæèëëóóëæ
“ ү ө ө өө ”- 2005 áàéãààãèéí çýðýãöýý Óëààíáààòàð õîòûí øóóäàí õ¿ðãýã÷èéí òîîã 12 õ¿íýýð
06 15- . íýìýãä¿¿ëñíýýð øóóäàí õ¿ðãýëòèéí õóãàöàà 6 öàãààñ 2 ºäºð õ¿ðòýë áàãàñ÷ èëãýýñýí
ө ө өө өө ºäºðòºº çàõèàëãàò ýçýíäýý õ¿ðýõ áîëîìæòîé áîëñîí áàéíà.
ү “Ìîíãîë øóóäàí” ÕÕÊ íü øóóäàíã äîëîî õîíîãò Óëààíáààòàð õîòîîñ àéìãóóäàä
ө ө 3-5 óäàà, 36 ñóìàíä 5 óäàà, 54 ñóìàíä 2 óäàà, 255 ñóìàíä 1 óäàà, íèéñëýëèéí 32 ñàëáàð,
үү ү ү ө ө , íýãæèä ºäºðò 2 óäàà òóñ òóñ õ¿ðãýæ áàéíà.

66
 Íèéò 1558 áàãò øóóäàí õ¿ðãýæ áàéãààãààñ äîëîî õîíîãò 901 áàãò íýã , 148 áàãò
õî¸ð,159 áàãò ãóðâàí óäààãèéí äàâòàìæòàé áîëîîä áàéíà.
Óëààíáààòàð-Áàÿí-ªëãèéí ÷èãëýëèéí øóóäàí õ¿ðãýëòèéí äàâòàìæ 3 áàéñíûã 5
áîëãîí íýìýãä¿¿ëæ, òºìºð çàìûí äàãóóõ Ñýëýíãý–Äàðõàí-Óóë–Îðõîí-Äîðíîãîâü àéìãóóä
øóóäàíãèéí èëãýýìæèéã ººð õîîðîíäîî øóóä ñîëèëöîõ áîëñíû äýýð çàìûí äàãóóõ 36
ñóìûí øóóäàí, õýâëýëèéã ºäºðò íü õ¿ðãýäýã áîëîâ.
Óâñ, Õýíòèé, ªìíºãîâü àéìãóóäûí ñóìäàä øóóäàí õ¿ðãýõ äàâòàìæèéã äîëîî
õîíîãò 2 óäàà áîëãîí íýìýãä¿¿ëýâ.
“Øóóäàíãèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü”- èéí òºñëèéã
Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí áàðüñàí áîëíî.
Äýëõèéí øóóäàí õîëáîîíû /ÄØÕ/ áàéãóóëëàãûí “Øóóäàíãèéí ñàíõ¿¿ãèéí
¿éë÷èëãýýíèé õýëýëöýýð”-ò íýãäýí îðñîí òóõàé Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéã ÓÈÕ-ààð
áàòëóóëàâ.
Ýíýõ¿¿ õýëýëöýýðèéí õ¿ðýýíä óëñ õîîðîíäûí ìºíãºí ãóéâóóëãûí ¿éë÷èëãýý íýýõ
òóõàé ìàíàé óëñûí ñàíàëûã ÁÍÑÓ, ÁÍÕÀÓ, ßïîí, Ãåðìàí çýðýã îðíóóä äýìæèæ õ¿ëýýí
àâñàí áºãººä ýíý ÷èãëýëýýð ÄØÕ-íû çºâëºõèéã èð¿¿ëæ àæèëëóóëàõààð òîõèðîëöîîä
áàéíà.
“Ìîíãîë øóóäàí” ÕÊ íü øóóäàí ñîëèëöîîíû á¿ðòãýë ,õÿíàëòûí íýãäñýí Postnet
ñèñòåì íýâòð¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûí õ¿ðýýíä 21 àéìãèéí øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçàð
áîëîí Óëààíáààòàð õîòûí øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýýíèé 17 ñàëáàðûã ñ¿ëæýýíä õîëáîí
øóóäàí á¿ðòãýõ, ìýäýý äàìæóóëàõ, ñîëèëöîõîä àøèãëàæ áàéíà.
Ìýäýýëëèéí ýíý ñ¿ëæýý íü ñàíõ¿¿, ýëåêòðîí õóäàëäààíû ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ,
ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí øèíý ¿éë÷èëãýýí¿¿äèéã íýâòð¿¿ëýõ òåõíèêèéí
íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà áà ¿¿íèé ¿ð ä¿íä ìýäýýëëèéí ñîëèëöîî ñàéæèð÷, øóóäàí
òýýâðèéí çàðäëûã òîäîðõîé õýìæýýãýýð õýìíýõ áîëîìæòîé áîëîâ.
Äîòîîäûí á¿ðòãýë, õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð ¿íäñýí ñ¿ëæýý ýçýìøèã÷
“Ìîíãîëøóóäàí” ÕÕÊ ñåðâåð áàéãóóëàí 110 êîìïüþòåðûã äîòîîä ñ¿ëæýýíä õîëáîí
àæèëëóóëæ áàéíà.
Îëîí óëñûí øóóäàí ñîëèëöîîíû á¿ðòãýë, õÿíàëòûí JPS Lights ïðîãðàìì
õàíãàìæèéã ¿éë÷èëãýýíä àøèãëàñíààð èëãýýìæèéí õààíà ÿâààã ìýäýõ áîëîìæòîé áîëæ
èëãýýìæ õ¿ðãýëòèéí íàéäâàðòàé áàéäàë äýýøèëæ áàéíà.
Øóóäàí õóäàëäààíû “Áóóõèà” òºâèéã áàéãóóëàí õºäºº îðîí íóòãèéí
¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä èíòåðíýò áîëîí çàõèàëãàò õóäàëäààíû ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà.
Äýëõèéí øóóäàí õîëáîîíû øèíæýý÷òýé õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí “Øóóäàíãèéí
øèíý÷ëýë, õºãæëèéí òºëºâëºãºº”–íä øóóäàíãèéí ëîæèñòèê ¿éë÷èëãýýã ºðãºæ¿¿ëýõ òàëààð
òºñºë áîëîâñðóóëàí 2007 îíîîñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëýõýýð áýëòãýëèéã õàíãàæ áàéíà.
Øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýýíèé ïàðê øèíý÷ëýëòèéã ¿ðãýëæë¿¿ëæ ¿íäñýí ñ¿ëæýý
ýçýìøèã÷ “Ìîíãîë øóóäàí” ÕÕÊ íü øóóäàíãèéí çîðèóëàëòûí àâòîìàøèí 2005 îíä 22,
2006 îíä 25, ìºí 32 ìîòîöèêë àâ÷, 2004 îíîîñ õîéø íèéò 47 àâòîìàøèí, 32 ìîòîöèêëîîð
ïàðê øèíý÷ëýëò õèéâ.
Á¿ðòãýë, õÿíàëòûí JPS Lights ñèñòåìèéã ñóóðèëóóëñíààð øóóäàíãèéí
èëãýýìæèéí ñîëèëöîî, óðñãàëûã õÿíàõ áîëîìæ á¿ðäñýí áîëíî.
213. ¯íäýñíèé ñî¸ë, ò¿¿õ, í¿¿äýë÷äèéí àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã òóñãàñàí,
æóóë÷äûã îëíîîð òàòàõ òºñë¿¿äèéã èäýâõòýé äýìæèíý.
Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìýäýýëëèéí “Ãèé÷èí òºâ” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûã 2005 îíä
áàéãóóëàí, òóñ òºâèéí òºâ öýãèéã Óëààíáààòàð õîòûí Òºâ øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýýíèé
çààëàíä, ñàëáàðûã íü Áóÿíò-Óõàà îëîí óëñûí íèñýõ áóóäàë áîëîí òºìºð çàìûí
“Óëààíáààòàð” ºðòººíä, ìºí ãàäààä ñóðòàë÷èëãààã ºðãºæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Ìýäýýëëèéí
òºâèéí ñàëáàðûã Òîêèî, Áýýæèí õîòíîî òóñ òóñ àæèëëóóëæ áàéíà.
Æóóë÷äàä çîðèóëñàí, øèíýëýã õýëáýðèéí íýã öýãèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâ áîëîõ
Discover Mongolia æóóë÷íû òºâèéã íýýæ æóóë÷äàä õ¿ññýí ìýäýýëëèéã íü ºãºõ, á¿õ òºðëèéí
òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíèé áèëåòèéí êàññ, óðëàãèéí ¿çâýð çýðãèéã íýã äîð òºâëºð¿¿ëýí
¿éë÷èëæ áàéíà.
Óëñûí ÷àíàðòàé àâòîçàìûí äàãóó æóóë÷äàä ¿éë÷ëýõ öîãöîëáîð áèé áîëãîõ
çîðèëãîîð “Çàìûí äàãóóõ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëàìæ” ñòàíäàðòûí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí
67
Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâèéí çºâëºëèéí 2005 îíû 63-ð òîãòîîëîîð
áàòëóóëàâ.
õºãæ¿¿ëýõ åðºíõèé òºëºâëºãººã Åðºíõèé ñàéäûí 2004
66 àí õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Õàðõîðèí õîòûã íèéñëýëèéí áàðèìæààòàé æèøèã õîò áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ
õºòºëáºðèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüñàí. ̺í õîò áàéãóóëàõààð øèíýýð ñîíãîñîí ãàçàðò
ýêîëîãè-õîò áàéãóóëàëòûí ¿íýëãýý õèéæ, 2006 îíû 12 äóãààð ñàðä ÇÒÀÆß-íû äýðãýäýõ
Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí øèéäâýðëýñýí.
2005 îíû 6-ð ñàðä Õàðõîðèíä áîëñîí “Àçèéí Äýëõèéí ºâ”, “Ìîíãîë-ßïîíû
ôîðóì”-ààñ ãàðãàñàí “Õàðõîðóìûí òóíõàãëàë”--ä Äýëõèéí ºâèéí øààðäëàãàä íèéöñýí
àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìåíåæìåíòèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ òóõàé çààëòûã
òóñãàâ.
̺í Õàðõîðèí õîò ¿¿ñýí áàéãóóëàãäñàíû 785 æèëèéí îéä çîðèóëàí
Óëààíáààòàð õîòîä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí “Õàðõîðóì ºíºº áà èðýýä¿éä” ñýäýâò
ýðäýìòýí, ñóäëàà÷äûí îíîëûí áàãà õóðëûí ¿åýð Õàðõîðèí õîòûí èðýýä¿éí õºãæëèéí
áîëîí õîòûí åðºíõèé òºëºâëºãººíä òóñãàõ àñóóäëóóäûí òàëààð èëòãýë òàâüæ
õýëýëö¿¿ëñýí áîëíî.
214. Îëîí óëñûí ò¿âøèíä íèéöñýí àÿëàë æóóë÷ëàëûí öîãöîëáîðóóä áèé
áîëãîõûã õºõè¿ëýí äýìæèíý. Ýäãýýð öîãöîëáîðò çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé
¿éë÷èëãýýíèé òºðºë ç¿éëèéã íýâòð¿¿ëýõ, äýä á¿òöèéí áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéã áàðèõ, òîíîã òºõººðºìæèéã íèéë¿¿ëýõ àæèëä äîòîîä,
ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷äûã òàòàí îðîëöóóëíà.
ßïîí Óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð “Ìÿíãàí ìîðüòîí” òºñëèéã Òºâ àéìãèéí
Ñýðãýëýí ñóìûí íóòàãò 2006 îíîîñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
àæëûã Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã çîõèîí áàéãóóëàõ õîðîî áîëîí
“ßïîí Ïðîìóøí ôîðóì” êîðïîðàöèòàé õàìòðàí àæèëëàõ ñàíàìæ áè÷èã ¿éëäýæ Åðºíõèé
ñàéäûí 2005 îíû 94 ä¿ãýýð çàõèðàìæààð óã àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûí
õýñãèéã òîìèëîí àæèëëóóëàâ.
Ìºí “Åâðî-Àçèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ãýðýý”-íä òàëóóä ãàðûí ¿ñýã çóðæ 500
ìîðüò öýðãèéí ¿ç¿¿ëáýðèéã 31 óäàà çîõèîí áàéãóóëæ, ãàäààäûí 9000, äîòîîäûí 15000
ãàðóé æóóë÷èä ñîíèðõîâ. Åâðî-Àçèéí áàÿðûã 2007 îíä 47 óäàà çîõèîí áàéãóóëàõààð
òºëºâ뺺ä áàéíà.
Îëîí óëñûí ò¿âøèíä íèéöñýí çî÷èä áóóäëûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä
Æóóë÷èí êîìïàíèéí 5.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé “Õàí ïàëàñ” çî÷èä áóóäàë
áàéãóóëàãäàâ.
Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîë á¿ñ íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàëûí æèøèã öîãöîëáîðóóäûã
áàéãóóëàõ, øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í òºñëèéí òàëààð õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿äýýð çàðëàæ,
16 òºñºë õ¿ëýýí àâ÷ òýäãýýðýýñ Ìîíãîë Ãîâü, Õýðëýí áàð õîò, Ñàðëàãèéí ïîëî, Òàëûí
öàíûí àÿëàë çýðýã 4 òºñëèéã ãàäààä, äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä ñàíàë áîëãîîä
áàéíà.
Áåëüãè Óëñûí “Èìïåðèàë ãîëä” êîìïàíèéí ñàíàà÷èëñàí “Ìîðèí íóóð” òºñëèéã
äýìæèí “Õàðèëöàí îéëãîëöëîëûí ñàíàìæ áè÷èã”-ò ãàðûí ¿ñýã çóðñíû ãàäíà “Íüþ òóð”
ÕÕÊ-íèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð Áàãà òýíãýðèéí àìàíä “Ñàâîé ïàðê” çî÷èä áóóäëûã
áàéãóóëàõààð øàâ òàâèâ.
̺í Ìîíãîëä õºðºí㺠îðóóëàã÷äûí ÷óóëãà óóëçàëòûí ñàëáàð õóðàëäààíä
îðîëöñîí 11 îðíû 70 ãàðóé õºðºí㺠îðóóëàã÷äàä “Ìîðèí íóóð”, “×èíãèñèéí öîãöîëáîð”,
“ÕIII-ð çóóíû Ìîíãîë ïàðê”, “Ýêñòðèì ñïîðò òàóí”, “Àäàë ÿâäàëò õîòõîí” çýðýã òºñë¿¿äèéã
òàíèëöóóëàí ñóðòàë÷ëàâ.
ªìíºãîâü àéìãèéí ÷èãëýëèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìàðøðóòûí äàãóóä Òºâ
àéìãèéí Æàðãàëàíò ñóìûí 20 êì, Ò¿ðãýíèé ãîëûí ã¿¿ðýýñ Çóóíìîä, ªíäºð äîâ ÷èãëýëä 19
êì çàìûí èõ çàñâàð, Òóóë ãîëûí Õýðìýí äýíæèéí ìîäîí ã¿¿ðèéí èõ çàñâàð,
øèíý÷ëýëòèéí àæëûã õèéæ äóóñãàñàí.
Àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòàã Àðõàíãàé àéìãèéí Òýðõèéí öàãààí íóóð îð÷èìä
áóþó ªâãºí õàäíû ÷èãëýëä 13.5 êì áîëîí Òºâ àéìãèéí Ìàíçóøèðûí õèéäèéí õàéðãàí
çàìûã çàñâàðëàõ, Ñóìàí ãîëûí ìîäîí ã¿¿ðèéã øèíý÷ëýõ àæëûã õèéõèéí çýðýãöýý Çàâõàí
àéìãèéí Õîæóóëûí ðàøààí ÷èãëýëèéí áàðòàà, ñààä á¿õèé 12 êì çàì, 4 ìîäîí ã¿¿ðèéã
áàðüæ àøèãëàëòàíä îðóóëàâ.
Õàðõîðèí-Õóæèðòûí 32.8 êì õàòóó õó÷èëòòàé çàìûí çóðàã, òºñºâ áîëîâñðóóëàõ
àæëûã õèéæ äóóñãààä áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëàí “Àâàðãàñ-
ÁÑÌ”, “Õàðõîðèí ÀÇÇÀ -Òºâ ÀÇÇÀ” êîìïàíèòàé ãýðýý áàéãóóëæ óðüä÷èëãàà îëãîîä
áàéíà.
Æóóë÷íû ãîë á¿ñ íóòãóóäèéã /Àðõàíãàé, ªâºðõàíãàé, Äóíäãîâü, ªìíºãîâü, Òºâ,
Áóëãàí, Õºâñãºë, Õýíòèé, Ñ¿õáààòàð àéìãóóä/ ýõíèé ýýëæèíä Car Navigation GPS áóþó
ñàíñðûí áàéðøèë òîãòîîõ ñèñòåìä õàìðóóëààä áàéíà. Ýíý íü æóóë÷èä áàéãàëèéí ÿìàð÷
íºõöºëä òººðºõã¿éãýýð õ¿ññýí ãàçàðòàà õ¿ðýõ áîëîìæèéã íýýæ ºãºâ. Ýíý òàëààð àÿëàë
æóóë÷ëàëûí ìýäýýëëèéí òºâ, âýá õóóäàñ, õýâëýë, ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð îëîí íèéòýä
ñóðòàë÷ëàâ.
Çàìûí-¯¿äýýñ ýõëýí Äîðíîãîâü, ªìíºãîâü, Áàÿíõîíãîð, ªâºðõàíãàé, Áóëãàí,
Òºâ àéìãóóäûí íóòãààð 2800 ãàðóé êì çàìûã òóóëñàí “Áýýæèí-Óëààíáààòàð-2005”
àâòîìàøèí, ìîòîöèêëèéí õîëûí çàéí óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëæ Êàíàä, Ìîíãîë, ÎÕÓ,
ßïîí óëñààñ ìîòîöèêëûí òºðºëä 60 òàìèð÷èí, ìàøèíû òºðºëä 15 áàã, óðàëäààíûã
çîõèîí áàéãóóëàã÷, ø¿¿ã÷ ßïîíû 30 ãàðóé, Ìîíãîëûí 40 ãàðóé õ¿í îðîëöñîí áà ßïîíû
ãýðýë çóðãèéí ñóðâàëæëàã÷, Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé òåëåâèç, UBS òåëåâèçèéí ñóðâàëæëàã÷èä
óðàëäààíûã íèñäýã òýðãýýð äàãàëäàí ÿâæ ñóðâàëæëàí õýâëýë ìýäýýëëýýð ñóðòàë÷ëàâ.
Àâòî çàìûí ñ¿ëæýýíèé òîîí ìýäýýëëèéí ñàíä íýìæ øèíýýð ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé ìàòåðèàëûã áîëîâñðóóëàí òîîí ìýäýýëëèéí ñàíã ºðãºòãºæ àÿëàë
æóóë÷ëàëûí ãîë 8 ÷èãëýëä öàõèì àòëàñûí ýõèéã áýëòãýâ.
215. Æóóë÷èí õ¿ëýýí àâàõ áàéð, æóóë÷íû áààç, æóóë÷äàä çîðèóëñàí
¿éë÷èëãýýíä òîäîðõîé ñòàíäàðò ãàðãàæ ìºðä¿¿ëíý.
Æóóë÷íû ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãîîð æóóë÷äàä
çîðèóëñàí “Çàìûí äàãóóõ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëàìæ” /Roadside station/-èéí ñòàíäàðòûí
òºñëèéã áîëîâñðóóëæ õîëáîãäîõ òåõíèêèéí õîðîîäûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí
Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèëç¿éí ¿íäýñíèé òºâèéí òîãòîîëîîð áàòëóóëàâ. Îäîîãèéí áàéäëààð
àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé Ìîíãîë Óëñûí 6 ñòàíäàðò ìºðäºãäºæ áàéíà.
216. Àéìàã, õîò, òºâëºðñºí ãàçðóóäûã àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ òóñãàé
õºòºëáºð, òºëºâëºãºº, á¿òýöòýé áîëãîíî.
Îðîí íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàëààñ îðóóëàõ îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ,
õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí ýêîëîãè, àÿëàë æóóë÷ëàëûí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ, õ¿¿õäèéí
çóñëàí, ðàøààí ñóâèëàë, àìðàëòûí ãàçðóóäûí ¿éë àæèëëàãààã òîãòâîðæóóëàõ çîðèëãîîð
“Äîòîîäûí àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéã áîëîâñðóóëàí Çàì, òýýâýð, àÿëàë
æóóë÷ëàëûí ñàéäûí 2005 îíû 200 äóãààð òóøààëààð áàòëàâ.
Õºòºëáºð 2 ¿å øàòòàé áºãººä ýõíèé ¿å øàò íü 2006 îíîîñ 2007 îí õ¿ðòýë,
õî¸ðäóãààð ¿å øàò íü 2007 îíîîñ 2008 îíûã äóóñòàë õýðýãæèíý. Ýõíèé øàòàíä äîòîîäûí
æóóë÷äûí àÿëàõ íºõöºë, áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, õî¸ðäóãààð øàòàíä ýíý ÷èãëýëýýð
áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, òýäíèéã óðàìøóóëàõ àðãà õýìæýýã
àâàõ þì.
Îðîí íóòãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûã äýìæèõ æèëèéí àæëûí õ¿ðýýíä îðîí íóòàãò
àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ á¿òöèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãîîð àéìàã á¿ðò àÿëàë
æóóë÷ëàëûí çºâëºëèéã áàéãóóëæ, äýä õºòºëáºð¿¿äèéã áàòëóóëàâ.
2005 îíä 19, 2006 îíä 5 àéìãèéã õàìðóóëàí çîõèîí áàéãóóëñàí á¿ñ÷èëñýí
ñóðãàëò, ¿íäýñíèé ÷óóëãàí, óäèðäàõ àæèëòíû çºâëºãººíä á¿õ àéìãèéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéã
õàìðóóëñàí.
217. Àÿëàë, æóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòãèéí çàì, ã¿¿ðèéã òàâèõ, òýìäýãæ¿¿ëýõ àæëûã
õèéíý.
Òóðê óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð Õàðõîðèí-Õºøºº Öàéäàìûí
÷èãëýëä 46 êì õàòóó õó÷èëòòàé çàì áàðèõ àæèë 2005 îíû 7-ð ñàðä ýõëýí äàëàí, õèéìýë
68
áàéãóóëàìæèéí àæëûã á¿ðýí, 12 êì çàìûí õó÷èëòûã õèéæ, àæëûí ã¿éöýòãýë íü 80 õóâü
áîëîîä áàéíà.
Õàðõîðèí-Õóæèðò ÷èãëýëèéí çàìä 28 öýãò áàéðëàõ õèéìýë áàéãóóëàìæèéã
øèíýýð áàðèõ, Õºâñãºë íóóðûí ÷èãëýëèéí çàìûã çàñ÷ òýìäýãæ¿¿ëýõ àæëûã õèéæ Ýëñýí
òàñàðõàé–Õàðõîðèí ÷èãëýëèéí õàòóó õó÷èëòòàé 77 êì, ̺ðºí-Õàòãàë-Õàíõûí ÷èãëýëèéí
õàéðãàí çàìûí çàñâàðûã ¿å øàòòàéãààð õèéæ ýõëýýä áàéíà.
Õàðõîðèí-Õóæèðòûí 32.8 êì õàòóó õó÷èëòòàé çàìûí áàðèëãûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷
áîëîí Õºøºº öàéäàì-ªãèé íóóðûí 35 êì, Õàòãàë-Æàíõàé-Òîéëîãòûí 50 êì çàìûí çóðàã
òºñëèéã áîëîâñðóóëæ äóóñãàí, Õàðõîðèí-Õóæèðòûí çàìûã 2 áàãö áîëãîí òåíäåð çàðëàæ
áàðèëãûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëàí ãýðýý áàéãóóëàâ.
218. Æóóë÷äûã õ¿ëýýí àâàõ çî÷èä áóóäëóóäûí çýðýãëýëèéã äýýøë¿¿ëæ, õ¿÷èí
÷àäëûã ýðñ íýìýãä¿¿ëíý.
Çî÷èä áóóäàë, æóóë÷íû áààçûí çýðýãëýë òîãòîîõ êîìèññûí á¿ðýëäýõ¿¿í,
àæèëëàõ æóðìûã ÇÒÀÆ-ûí ñàéäûí 2005 îíû 114 ä¿ãýýð òóøààëààð áàòëàí çýðýãëýë
òîãòîîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëñàí áºãººä 2005-2006 îíä “ãóðâàí îä”-íû çýðýãëýëòýé 3
çî÷èä áóóäàë íýìýãäýâ.
2005 îíä “Õààí ïàëàñ” /190 îðòîé/, “Ëèîí” /60 îðòîé/, “Ôóøèí” /80 îðòîé/, “Ѻ¿ë”
/40 îðòîé/ çî÷èä áóóäëóóä ãàäààä, äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð àøèãëàëòàíä îðæ, íèéò
250 àæëûí áàéð øèíýýð áèé áîëãîæýý.
“Àÿëàë æóóë÷ëàë ýðõëýã÷äèéí ÷óóëãà óóëçàëò”-ûã 2005 îíû 3-ð ñàðä çîõèîí
áàéãóóëàí ýíý ¿åýð àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ ñýäýâò ñàëáàð
õóðàëäààí, óóëçàëò, ñåìèíàðò 200 ãàðóé òºëººëºã÷ îðîëöñîíîîñ ãàäíà “Æóóë÷íû áààçûí
àæèë ¿éë÷èëãýý ýðõëýã÷äèéí çºâëºë㺺í”-èéã õèéâ.
̺í æóóë÷äûã õ¿ëýýí àâàõ, çî÷èä áóóäàë, æóóë÷íû áààçûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ
÷èãëýëýýð ÓÌÕÃ, ÓÁ õîòûí ÇÀÀ-òàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëñàí ñóðãàëò-ñåìèíàðò
Óëààíáààòàð, Äàðõàí, Ýðäýíýò õîòóóäûí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçðûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí
àñóóäàë õàðèóöñàí àëáàí õààã÷èä áîëîí çî÷èä áóóäàë, æóóë÷íû áààçûí 120 îð÷èì
àæèëòàí îðîëöîâ.
Àÿëàë æóóë÷ëàëûí àíõàí øàòíû á¿ñ÷èëñýí ñóðãàëò, ñåìèíàðûã ªíäºðõààí,
×îéáàëñàí, Áàðóóí-Óðò, Õàðõîðèí, Óëèàñòàé, Õîâä, Àëòàé, ̺ðºí, Öýöýðëýã çýðýã
õîòóóäàä çîõèîí áàéãóóëñàí áà ýäãýýð ñóðãàëòàíä 19 àéìãèéí àÿëàë æóóë÷ëàë õàðèóöñàí
ìýðãýæèëòýí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí óëñûí áàéöààã÷, àæ àõóéí íýãæèéí òºëººëºã÷èä
îðîëöîâ.
Òàéâàíû àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãàçàð,Òàéïåé äàõü Óëààíáààòàðûí òºëººëºã÷èéí
ãàçàðòàé õàìòðàí 2006 îíû 4-ð ñàðä çîõèîí áàéãóóëñàí “Çî÷èä áóóäëûí ìåíåæìåíò”
ñýäýâò ñóðãàëòàä “îä”-íû çýðýãëýë á¿õèé íèéò áóóäëûí 37 õ¿í îðîëöîâ.
2006 îíû 7-ð ñàðä Õºâñãºë àéìãèéí Õàòãàë ñóì, Ýðäýíýò õîò, Áóëãàí àéìãèéí
òºâä òóõàéí íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí “Îðîí íóòãèéí àÿëàë
æóóë÷ëàëûí õºãæèë” ñýäýâò ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ, ò¿¿íä íèéò 150 îð÷èì õ¿í
õàìðóóëàâ.
219. Äîòîîäûí æóóë÷ëàëûã èäýâõòýé õºãæ¿¿ëæ, ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíû
óëèðëûí øèíæ ÷àíàðûã áàãàñãàíà.
Îðîí íóòãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºãæëèéã äýìæèõ æèëèéí àæëûí òºëºâëºãººíä
òóñãàãäñàíû äàãóó àéìãóóäàä óäèðäàìæ ÷èãëýë ºã÷ ºìíº íü àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ
òóñãàé õºòºëáºð, òºëºâëºãººã¿é àæèëëàæ áàéñàí Áóëãàí, Ãîâüñ¿ìáýð, Äàðõàí-Óóë,
Äîðíîä, Äîðíîãîâü, Äóíäãîâü, Õýíòèé, Îðõîí, Ñ¿õáààòàð, ªìíºãîâü, Çàâõàí. àéìãóóä
õºòºëáºð, òºëºâëºãººòýé àæèëëàæ ýõýëñýíýýð ìàíàé óëñûí á¿õ àéìãóóä àÿëàë
æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð, òºëºâëºãººòýé àæèëëàæ áàéíà.
̺í ÇÒÀÆ-ûí Ñàéäûí áàòàëñàí “Îðîí íóòãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºãæëèéã
äýìæèõ æèëèéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûí òºëºâëºãºº”-íèé äàãóó àÿëàë
æóóë÷ëàëûí òàëààðõ òºðèéí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ, àéìãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí íýãäñýí
áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ òàëààð Çàñàã äàðãà, àéìãèéí óäèðäëàãóóäàä çºâëºãºº ºãºõ, ñàíàë
ä¿ãíýëò ãàðãàõ ¿¿ðýãòýé Àÿëàë æóóë÷ëàëûí çºâëºë 2005 îíîîñ àéìàã á¿ðò àæèëëàæ
ýõýëñýí áºãººä ýäãýýð çºâëºë¿¿ä õºòºëáºðèéí áèåëýëòýíä õÿíàëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà.
 Æèëèéí òóðø ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîìæòîé æóóë÷íû áààçóóä Õîâä õîòûí ̺í Ìîíãîë Óëñûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí åðºíõèé òàíèëöóóëãà, DVD, CD, çóðàãò
îð÷èìä “Ìºíãºí óóë”, Àëòàé õîòûí îð÷èìä “Çàéâàðûí ìîä” øèíýýð 2005 îíä õóóäàñ, õàâòàñ, 6 òºðëèéí ëîãî á¿õèé íààëòûã õýâë¿¿ëæ, ñóðòàë÷èëãààíä àøèãëàæ,
áàéãóóëàãäàâ. ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðèàëóóäûã ãàäààä îðíóóäààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóãàà ÝÑß, ªðãºìæèò
Òºìºð çàìûí Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîâ÷îî Õàíäãàéòàä íýã ýýëæèíäýý 100-150 õ¿í êîíñóë, Һ뺺ëºã÷èéí ãàçðóóäàä õ¿ðã¿¿ëýâ.
õ¿ëýýí àâàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé öàíûí áààç áàéãóóëàí, ìºñíèé øàãàé, ìºñºí ãóëãóóð, öàíà, Äýëõèé äàõèíä Ìîíãîë îðíû òóõàé îéëãîëò ºãºõ, òàíèí ìýäýõ¿éí ÷èãëýëýýð
÷àðãà, òýø¿¿ðýýð ¿éë÷èëæ áàéíà. ãàäààä, äîòîîäûí ñóðòàë÷èëãààíä àøèãëàõ ôîòî çóðãèéí íýãäñýí ñàíã áèé áîëãîõ
̺í Óëààíáààòàðààñ 114 êì-èéí çàéä îðøèõ Òºâ àéìãèéí Æàðãàëàíò ñóìûí Àð çîðèëãîîð “Mongol Image” ôîòî çóðãèéí óðàëäààíûã õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð
òîëãîé õýìýýõ ãàçàðò æèëèéí äºðâºí óëèðàëä àæèëëàõ íýã ýýëæèíä 90 õ¿í õ¿ëýýí àâàõ çàðëàí Äýëõèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ºäºð áóþó 2005 îíû 9-ð ñàðûí 27-íû ºäºð ä¿ãíýí
õ¿÷èí ÷àäàëòàé, èõ íîìûí ºð㺺, èíòåðíýò, Àçè, Åâðîï õîîëíû ðåñòîðàí, êàðàîêå, øèëäýã ôîòî çóðãèéí ¿çýñãýëýí ãàðãàâ.
ìàññàæ, ñàóí, ÷èéðýãæ¿¿ëýõ òàíõèì, ñïîðò òîãëîîìûí òàëáàé á¿õèé “Ìîíãîëûí íóóö “Èõ Ìîíãîë Óëñ-800” ãàð óðëàë, áýëýã äóðñãàëûí ¿çýñãýëýí, “Èõ Ìîíãîë–800”
òîâ÷îî” æóóë÷íû áààçûã äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð áàéãóóëàâ. îëîí óëñûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿çýñãýëýíã òóñ òóñ Óëààíáààòàð õîòîä çîõèîí áàéãóóëàâ.
Õîòûí îéðîëöîî ÁÍÑÓ-ûí 100 õóâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé “Êîôðàí” ÕÕÊ ªÌªÇÎ-íû Îðäîñ õîòîä äýëõèéí ìîíãîë òóóðãàòíû “Ìîíãîë õóâöàñ” îëîí
õèéìýë öàñ îðóóëàõ òºõººðºìæ á¿õèé íýã ýýëæèíäýý1000 îð÷èì õ¿í õ¿ëýýí àâàõ õ¿÷èí óëñûí íààäàìä ìàíàé çàãâàð çîõèîí á¿òýýã÷, çàãâàð ºìñºã÷èä îðîëöîñíû çýðýãöýý ò¿¿íä
÷àäàëòàé öàíûí áààçûã íýýí àæèëëóóëæ áàéíà. ªâºð Ìîíãîë, Áóðèàä, Òóâà, Ìîíãîë Óëñûí 30 ãàðóé çàãâàð ºìñºã÷, çîõèîí á¿òýýã÷èä
ªâëèéí óëèðàëä çîõèîí áàéãóóëàãääàã “Öààòàí”, “Ìîíãîëûí íýã ºäºð”, “Àëòàí îðîëöîæ 700 îð÷èì õ¿í ¿çýæ ñîíèðõñîí áàéíà.
á¿ðãýä” ôåñòèâàëü, Ìÿíãàí çóëûí áàÿð, ãàëò òýðãýýð øèíý îíû àíõíû íàðàí óãòàõ àÿëàë, Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëýõ ¯íäýñíèé
Òýìýýíèé áàÿð, ̺ñíèé áàÿð, Íîõîéòîé ÷àðãàíû àÿëàëûã çîõèîí áàéãóóëàâ. Õîðîîíû Àÿëàë æóóë÷ëàë, ãàäààä ñóðòàë÷èëãààíû àæëûí õýñãèéí òºëºâëºãººã ÇÒÀÆ-ûí
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áàéãàà “Òýìýýíèé áàÿð-2005” ñàéäûí òóøààëààð áàòëàí, ãàäààä ñóðòàë÷èëãààíû àæëóóäûã ¿å øàòòàé õèéæ ýíý
àðãà õýìæýýã Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàì,Òýìýýí àÿëëûí õîëáîî, ªìíºãîâü õ¿ðýýíä 2006 îíä 9 òºðëèéí ñýäýâò ¿éë àæèëëàãààã Íèéñëýë, Òºâ, ªìíºãºâü, Õºâñãºë,
àéìãèéí Áóëãàí ñóìûí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçàð, Àÿëàë æóóë÷ëàëûí õîëáîî õàìòðàí ªâºðõàíãàé àéìãèéí íóòàãò àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëñàí áîëíî.
2005 îíû 2-ð ñàðä Áóëãàí ñóìûí òºâä, 2006 îíû 2-ð ñàðä “Ìîíãîë íààäãàé–øàãàéí Èõ îéí ¿åýð íèéòèéã õàìàðñàí ãîë àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Õýíòèé,
íààäàì”-ûã Îëîí óëñûí îþóí óõààíû ìóçåéä çîõèîí áàéãóóëàâ. ªìíºãîâü, Òºâ, ªâºðõàíãàé çýðýã àéìãóóäàä çîð÷èõ çàìûã çàñâàðëàæ àð÷ëàõ,
Õºâñãºë íóóðûí ýðýã äýýð 2005, 2006 îíû 2-ð ñàðä “Ìºñíèé áàÿð”-ûã Õºâñãºë òýìäýãæ¿¿ëýõ àæëûã õèéñíèé çýðýãöýý õîò õîîðîíäûí 6 ÷èãëýëä çîð÷èã÷ òýýâðèéí
íóóðûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí çàõèðãàà, àÿëàë æóóë÷ëàëûí “Õàíãàðüä” ÕÕÊ ¿éë÷èëãýýã íýìýãä¿¿ëæ 3 ÷èãëýëä ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë îëãîñíîîð õîò
õàìòðàí òóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëæ ò¿¿íä 900 îð÷èì æóóë÷èä îðîëöñîí áàéíà.. õîîðîíä ¿éë÷ëýõ àâòîáóñ 65-ààð íýìýãäñýíèé ãàäíà “Æóóë÷íû òýýâðèéí ¿éë÷èëãýý”
ÇÒÀÆß, ÀÇÕÑÒºâ, ªâºðõàíãàé àéìãèéí ÇÄÒÃ-òàé õàìòðàí 2005 îíä ÓÁ- ñòàíäàðòààð òîãòîîñîí øààðäëàãûí äàãóó íèéò 170 ãàðóé èðãýí, 98 àæ àõóéí íýãæèéí
Õàðõîðèí-Õóæèðò-Áàò-ªëçèéò-Íàéìàííóóð-Óÿíãà ÷èãëýëèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîë íèéò 539 òýýâðèéí õýðýãñëýýð æóóë÷èí òýýâýðëýõ çºâøººðºë îëãîí æóóë÷äàä ¿éë÷èëñýí
ìàðøðóòûí äàãóó çàìûí òðàññûã òîãòîîæ Õàðõîðèí–Õóæèðò ÷èãëýëèéí 38.2 êì õàéðãàí íü óðä îíòîé õàðüöóóëàõàä òýýâðèéí õýðýãñýëèéí òîî 1.4 äàõèí, ¿éë÷èëãýý ýðõëýã÷äèéí
õó÷èëòòàé çàìûí çóðàã òºñâèéã õèéëãýæ, áàðèëãûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëàí òîî 2.7 äàõèí ºñºâ.
“Àâàðãàñ-ÁÑÌ”, “Õàðõîðèí ÀÇÇÀ-Òºâ ÀÇÇÀ” êîìïàíèòàé ãýðýý áàéãóóëààä áàéíà.
222. Óëèàñòàé-Óëààíãîì-̺ðºí ÷èãëýëèéí òîîí ñ¿ëæýýã áàéãóóëíà.
220. Æóóë÷äûã òàòàõ çîðèëãîîð âèçèéí õÿëáàð÷èëñàí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõ
àñóóäëûã õîëáîãäîõ îðíóóäòàé õàìòðàí ñóäàëæ õýðýãæ¿¿ëíý. ө ө ө ө , - , , - ,
, , , ө ө , , ,
ÁÍÕÀÓ-ûí Òºðèéí çºâëºëèéí Åðºíõèé ñàéäûí îðëîã÷èéí àéë÷ëàëûí ¿åýð ү , , үү , , ,
Õÿòàäûí æóóë÷äûã Ìîíãîë Óëñàä á¿ëãýýð àÿëàõûã õºíãºâ÷ëºí äýìæèõ òóõàé Ìîíãîë , Ө ө , ө , -Ө
Óëñûí ÇÒÀÆß, ÁÍÕÀÓ-ûí ¯íäýñíèé àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãàçàð õîîðîíäûí Õàðèëöàí ө , Ө , 4 , 23
îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðæ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä “
“Õÿòàäûí æóóë÷äûã Ìîíãîë Óëñàä á¿ëãýýð àÿëàõûã çîõèîí áàéãóóëàõ àÿëàë æóóë÷ëàëûí ү ” ө 2006
áàéãóóëëàãóóäûã ñîíãîõ ò¿ð æóðàì”-ûã ÇÒÀÆ-ûí ñàéäûí 2005 îíû 110 äóãààð òóøààëààð үү .
áàòëàí, Çàñãèéí ãàçðûí 2003 îíû 172 äóãààð òîãòîîëûí äàãóó âèçíèé ñèñòåìèéã ө ө өө ө үү , 2005
õºíãºâ÷ëºõ àñóóäëûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
10- , ү 10 2006 4,5-
̺í Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 3-ð ñàðûí 22-íû ºäðèéí õóðàëäààíû øèéäâýðýýð
ү . 2006 11 ү
ìàíàé óëñàä 90 õîíîã õ¿ðòýë õóãàöààãààð èðýõ ßïîíû èðãýäèéã 2006 îíû 4-ð ñàðûí 1-
íýýñ ýõëýí 2006 îíûã äóóñòàë âèçýýñ ÷ºëººëñºí áîëíî. 29- ү ү ө
.
221. Ìîíãîëûí òóëãàð òºð áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã Ìîíãîë ò¿ìíèé ò¿¿õ, ө , , - , , ,
óëàìæëàëûã ñýðãýýõ, àÿëàë æóóë÷ëàëûí îð÷èí, äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ 3 ,4 “
áîäëîãîòîé óÿëäóóëàí çîõèîí áàéãóóëíà. ү ” ө 2006
4- үү .
Ìîíãîë îðíûã ñóðòàë÷ëàõ çîðèëãîîð Àâñòðè Óëñûí “Âåíà ìåññà”, Òàéâàíû ө үү , 2006
“Òàéïåé-2005”, ÁÍÕÀÓ-ûí “Øàíõàé-2005”, ÎÕÓ-ûí “Áàéêàë òóð-2005”, ÕÁÍÃÓ-ûí “ITB- 6 үү ү
2005, 2006”, Äýëõèéí ÝÊÑÏÎ-2005, Ñîëîíãîñûí ÊÎÒÔÀ-2005, 2006, Áîíí õîòíîî . 2006 11 ү 29- ө ө ү
çîõèîãäñîí ×èíãèñ õààí áà ò¿¿íèé ºâ, ßïîíû ÆÀÒÀ-2005, Ëîíäîí õîòíîî WÒÌ çýðýã ү ө .
îëîí óëñûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿çýñãýëýí ÿàðìàãò Ìîíãîë Óëñûã òºëººëæ àÿëàë ө ү
æóóë÷ëàëûí êîìïàíèóä, ñî¸ë óðëàãèéí õàìòëàãóóäòàé õàìòðàí íýãäñýí çîõèîí ө ө үү ý .
áàéãóóëàëòòàé îðîëöîí ººðèéí îðíûã ñóðòàë÷ëàâ. ү - - -
Ө ө ү

69
 . " " , " " ө ,
," ө " ү . ү ү
- ө ө ө Ө ө , үү үү “
ү , , , ө ө ү ” ө үү 2006 12
, , , 8 23- ү ө
570 ү .
ү . ө үү 21 ө ө ,
ү 4 / - ү
223. Óëààíáààòàð-Äàøèí÷èëýí-Áóëãàí, Äàøèí÷èëýí-Àðâàéõýýð ÷èãëýëèéí .
äàìæóóëàõ ñ¿ëæýýã øèëýí êàáåëèàð øèíý÷èëæ, Íàëàéõ-Áàãàíóóðûí 2006 6 äóãààð ө ө
äàìæóóëàõ ñ¿ëæýýã ºðãºòãºíº. үү үү .
-
- ү үү 150
ө үү 2005 5 äóãààð ү , ,
7- , - 140 ү , 2006
ө үү 2005 11- 9- .
ү ө өө.
- ү ө 8. Ýêñïîðòûí ºðººñãºë á¿òöèéã ººð÷ëºõºä ÷èãëýñýí ãàäààä õóäàëäààíû
ү , ө ө ө , áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
.
, ү - - 225. Ýêñïîðòûã á¿õ òàëààð äýìæèæ, ò¿¿íä ýçýëæ áàéãàà àøèãò ìàëòìàëûí
ү õýìæýýã áóóðóóëàõã¿éãýýð ýêñïîðòûí òºðºëæèëòèéã íýìýãä¿¿ëíý.
ө ө DWDM ө өө ө , Ýêñïîðòîä ãàðãàõ øèíý á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äýìæèíý.
2005 6- үү ө өө
ө ө ө ө . ө
үү “ ” ө ө ө ү
224. Õîòûí çàõûí ãýð õîðîîëîë, äàãóóë õîòóóäûã õîëáîîæóóëæ, èíòåðíýòèéí ү үү ,
ñ¿ëæýýã ºðãºòãºíº. ү үү ү
үү “ ү
ө өө 3 ү үү ” ө үү
CDMA 2000 1X 450 - үү , ө үү .
, , Ө ө , “Ãàçàð ç¿éí çààëòûã Ìîíãîëä õýðýãæ¿¿ëýõ” òºñëèéí ¿ð ä¿íä ñîíãîí àâñàí
үү ө 2005 үү . òýìýýíèé íîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í, ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð ãàçàð ç¿éí çààëò á¿ðòã¿¿ëýõ,
- 2005 12 ä¿ãýýð 136 ìºí Åâðîïûí Õîëáîîíû çàõ çýýë äýýð 7200 íýð òºðëèéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òàòâàðã¿é
" ө өө CDMA-450 ãàðãàõ áîëîìæèéã õýðõýí àøèãëàõ òàëààð õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ
үү ", " ө ө өө ãàçðóóäàä ñóðãàëò, ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàõ çàìààð íýì¿¿ ºðòºã øèíãýñýí ýêñïîðòûí
ү үү áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºëæèëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ, øèíý çàõ çýýë èëð¿¿ëýõ çîðèëãî á¿õèé
" . òºñëèéí ñàíàëûã áîëîâñðóóëàõàä îðîëöîæ, Åâðîïûí Êîìèññûí Áýýæèí äýõ ñóóðèí
ө өө ө ө ө ө , òºëººëºã÷èéí ãàçðààð äàìæóóëàí Àçèéí èòãýëöýëèéí ñàí áóþó Asia Trust Fund-ä
ү ү , ү , ө үү èëãýýñýí. Îëîí óëñûí õóäàëäàà çàõ çýýë ñóäëàëûí òºâèéã áýõæ¿¿ëýõ òºñëèéí õ¿ðýýíä
CDMA 450 - “Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ãàäààä çàõ çýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ, òîéì ãàðãàõ” ñýäýâò ñóðãàëò
ө өө, ү ñåìèíàðûã Îëîí óëñûí õóäàëäààíû òºâ áóþó ITC-òýé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëñàí.
“Øèíý õºíãºëºëòèéí åðºíõèé ñèñòåì (GSP+) áîëîí Ãàçàð ç¿éí çààëòûã àøèãëàí
2006 3- үү , 2007 3 ү
Ìîíãîëûí ýêñïîðòûã äýìæèõ” ө õ¿ðýýíä GTZ òºñºëòýé õýðõýí õàìòðàí àæèëëàõ
ө ө ө .
òàëààð GTZ òºñëèéí óäèðäàã÷ Àëáýðò Ãèéðýíäòýé óóëçàí ñàíàë ñîëèëöñîí.
Ө өө 21 , 39
̺í ө ү
,
ү үү
ө өө ө өө ү үү .
, 10.2 ү үү
.
. ү ө ө өө “
âðîïûí îìèññ–
ө өө , ү ө үү ”
äýýð Açèéí Èòãýëöýëèéí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð õýðýãæñýí “Ã ү
ө 2006 3 үү . ө ү ү
çààëòûã Ìîíãîëä õýðýãæ¿¿ëýõ íü” ìºí 2006 îíä õýðýãæèõ “à ү çààëò áîëîí
ө өө 30 ө , 300 ,
GSP+ ñèñòåìèéã àøèãëàí ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ” òºñëèéí òàëààð òàíèëöóóëãà õèéí
(VSAT) ө өө ө ө ө èëòãýë òàâüñàí.
, ү ү “Ãàçàð ç¿éí çààëò áîëîí øèíý õºíãºëºëòèéí ñèñòåìèéã àøèãëàí Ìîíãîëûí
ү үү . ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä õóóëèéí çºâëºõ Ëóèñ Áåðåíãóåð ãàçàð ç¿éí
çààëò á¿ðòãýõ îëîí óëñûí æèøèã áîëîí Ìîíãîëä ìºðäºãäºæ áóé æóðìûã õýðõýí

70
ñàéæðóóëàõ, ìºí Ìîíãîëä á¿ðòãýãäñýí ãàçàð ç¿éí çààëòûã Åâðîïûí Õîëáîîíû Îþóíû Ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí ò¿âøèí äýýø үү ,
ºì÷èéí ãàçàð á¿ðòã¿¿ëýõ òàëààð çºâëºãºº ºãñºí, ò¿¿í÷ëýí ýíý ñýäâýýð ÌΪÃ-òàé õàìòðàí ýêñïîðò íýìýãäүү “Çàðèì áàðààíä íîãäóóëàõ ýêñïîðòûí ãààëèéí
ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëñàí. òàòâàðûí õýìæýý òîãòîîõ òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã -
Òºñëèéí õ¿ðýýíä 11 ñàðûí 3-íä Îëîí óëñûí õóäàëäààíû çºâëºõ Ïàîëà Âåðãàíî ө ө áàðèâ. ө ө ,
“ ө ө ө ø ө үү , .
, ”
æ, Õºíãºëºëòèéí ñèñòåìèéã àøèãëàõàä 226. Ãàäààä îðíóóäòàé õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéã ëèáåðàë÷ëàõ, òàòâàðûí õóâü
àíõààðàõ ç¿éëñ, õîëáîãäîõ áè÷èã áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýõ, òàðèô òîîöîõ õÿëáàð àðãûã áîëîí ã¿éëãýýíèé çàðäëûã áóóðóóëàõ, õóäàëäààíû õîðèã, ñààäóóäûã
õýðýãëýõ, äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã õýðõýí îëæ àâàõ çýðýã ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààíû áàãàñãàõ òàëààð èäýâõòýé àæèëëàíà.
òàëààð çºâëºãºº ºãñºí.
2005 3 äóãààð 25- 2005 - ө ө ө
“ -2005” ү , Ү Ү - , -
, ү үү . ,
ү үү 2005 4 ү -
ү үү , 5
. үү үү
-ү í 1993
, .
- - “ - 2010” ү ,
ү “ ” ү
Ү - ө өө ө ,
, , - -
. өө ө , ,
Åâðîïûí õîëáîîíû Generalised System of Preference (GSP) áóþó Åðºíõèé ү ,
õºíãºëºëòèéí ñèñòåìèéí õ¿ðýýíä ìàíàé óëñûí î¸ìîë, ñ¿ëæìýë á¿òýýãäýõ¿¿í ÅÕ-íû çàõ ү
çýýëä èìïîðòûí òàòâàðã¿é íýâòðýõ áîëîìæòîé áîëñîí. ү . ө ү ,
, ө 5 (3.3 )
, , Ó , .
6 2006
, 12
. ү үү
“ ү ” Ү - ө өө ө .
20.0 Ө Ө - 6
ө ө ө ө , 7 ө
- . .
үү , - -
үү ү ү à . ,
, , - 2005 îíä ү . ү -
2259.0 . , 2006 2108.5 . үү
ө ө . 11-13 . ө -
, үү үү “ ө өө ү ” үү
ө өө ү үү .
ү ө ө ө , үү , ө ө -
ү үү ө . 2006
2005 5 81.8 . . Ү -
2006 5 19.5 . . . ө өө ө 2005 12 -
Үү 2005 ө ү 157 ө ү .
458.5 . . /0–6%/ ү ү
ү үү ү үү û ө
ө ө ө үү өө
үү . үү ө , ө
үү үү ,
- .
өө
ө ө өө ө ө үү ө ү .
ө өө ү
.

71
 Ó 2006 11 (CAREC) ө ө ө ү -
ү ү ө ө ө ө “ ө ө ө ,
ө ү ” ө үү
ү ү ү . 2006 6 12- ө ө . ө
, - ө ү (1) , ( -
, ì ,
Ү ө º . ү ө ө ө , ү ,
Óëñ - , ү ү үү ), (2)
үү , , ү ү ү үү (
үү . ө өө ө , ү ),
(3) .
үү ө ү
227. Ãàäààä õóäàëäààíä òóëãàð÷ áàéãàà òàðèôûí áîëîí òàðèôûí áóñ ñààä, - Õ
áýðõøýýëèéã õºíãºâ÷ëºõ òàëààð õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò õýëýëöýýð , ө ,
áàéãóóëàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàíà. ү .
ө -
- үү ү ө ө ө ө -
ө ө ө ү үү .
/TN/TF/W/8/ ү .
- ө ө ө 229. Äýëõèéí õóäàëäààíû áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í÷ëýëèéí áîëîí îäîîãèéí
ө . ìºðäºæ áóé õóäàëäààíû ãýðýý, õýëýëöýýð¿¿äèéí äàâóó òàëûã á¿ðýí
, , Ó àøèãëàíà.
, үү
Ү - . Ó - 2005
2005 11 ү .
ү ө º үү . үү ө өө
Õ ө ө ү .
ө өө ө ө ө ө ү
. ө өө ө ү ү үү
ү ,æ , ү ө ө ү
ө өө ү үү , , - ө .
G-33 ү ү
ү үү . ө ө өө 2007 9 ү 9-
ү , .
- . Ү - “ , ”
ү ө ө үү 2006
2007 9 ү 6-7- 2 ү ө íү үү .
ëàà. - -
ү үү , ү , ө ө ө ,
228. Õî¸ð òàëûí õàðèëöààã õóäàëäàà, ýäèéí çàñàã, áèçíåñ, õºðºí㺠îðóóëàëòûí ө ө ө ,
àãóóëãààð áàÿæóóëæ, òýäãýýðòýé õàðèëöàõ äóíä õóãàöààíû õºòºëáºð ,
áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý. , Ó , , - 3 ө ө ө
, Ó - ð ү ө
- “ ө өө ө .
, ө ” үү “ ү ,
. ө ө ө , ө ө өө ө ө ” ûã çîõèîí áàéãóóëæ
ө “ Ó , ү ө өө
ө өө ө ”, “GATT-
үү ө өө өө ө Ó
ү ” .
íà. ө UNESCAP ү үү ө ө ,
2007-2013 ү ү ө ө Ó
ү . , ө ө ө ,
ө ү , ү àà
үү , ө ө .
ү , ө ү

72
 /
/ ү , ү ү ү
ÿ , 40 . үү , ,
ү ө ө ү , ү ө
үү ү ү үү ө ө ө ө өө үү ө “
ө өө ” “
ө ө өө ө ” ө үү
, . ө ө ө - 50.0
үү . ө ө ө 2005 32
øèéäâýðëýâ.
230. ÎÕÓ, Óêðàèí, Êàçàõñòàí óëñóóäòàé õóäàëäààíû ãýðýý áàéãóóëàõ òàëààð - ө ө ө ө èé ө ө ө
èäýâõòýé õýëöýë õèéæ, ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ, ÀÍÓ çýðýã îðíóóäòàé ÷ºëººò ”GSP+” 2006-2008 ө ө өө - ү үү
õóäàëäààíû ãýðýý áàéãóóëàõ ÷èãëýëä àæèëëàíà. .
“ ү ү
- “ ө өө ү ” ” үү 3 7- ө ө
үү 2005 .
. , ү , ү үү
- ө өө ө ө ү үү - “ ө өө ”
ү - - , ө ө ө . ө өө
ө ө 2005 , ө ө ө
, 2 2006 ө ү . - - , ө ө ө
, - ө ө ө ө , ө өө ө ө 2
, .
- ,
. 2010 ү ө үү ө ө ө , ү
ө өө ө - ө өө ү ү үү ү үү
- үү .
үү ө
ө ө .
ө ө 3,500,000 60,000
, - - 39,590 40,000
3,000,000
ө ө ү , 3,017,974 20,000

мян. ам. доллар

ү . 2,500,000 -
2,249,231
“ - - ү ү ө өө 2,000,000
(20,000)

”, “ - ө өө 1,528,782 1,489,192
(40,000)

” , ү үү 1,500,000
1,064,878
1,184,353 (60,000)

. 1,000,000 (80,000)

үү ө өө ө (100,000)
500,000
2006 11 ү (119,475) (120,000)

. ө -
2005 2006
(140,000)

, ө ө өө ө ү
Нийт Экспорт 1,064,878 1,528,782
Ү , -
Нийт Импорт 1,184,353 1,489,192
ү .
Гадаа худалдааны баланс (119,475) 39,590
- ө ө ө ө èé ө ө ө
Нийт худалдааны эргэлт 2,249,231 3,017,974
”GSP+” 2006-2008 ө ө өө - ө
үү . - ө өө
ү . 232. Õèâñ, õèâñýíöýð, ýñãèé á¿òýýãäýõ¿¿íä òààòàé íºõöºë îëãîõ øèíý çàõ
, , , , ө өө çýýëèéã èäýâõòýé õàéíà.
.
- - , ү ү ү
GTZ ө ү . үү , ,
ү ө
231. Íýõìýë ýäëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýêñïîðòëîõ îíöãîé ýðõ äóóñãàâàð áîëæ ө өө үү ө “
áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí ýíý á¿òýýãäýõ¿¿íèé ãàäààä çàõ çýýë äýýðõ Ìîíãîë
ө өө ” “ ө
Óëñûí áàéð ñóóðèéã õàäãàëàõûí òóëä øèíýýð õóäàëäààíû òààòàé
ө өө ө ” ө үү -
íºõöºëèéã àøèãëàõ àðãà õýìæýý àâíà. .
73
 - ө өө ү , , ,
“ ө ө ө ”- 1, 2 ë,
, V
. 2005 ө өө
- ө ө ө ө ө ө ө Ó ү ү ө , -
”GSP+” 2006 -2008 ө ө өө - ү үү ò , ү
. ò ү
, ү , ү үү .
ө ө ү үү - “ ө өө ”
. ө өө 235. Õºíãºëºëòèéí åðºíõèé çàð÷èìä áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿í íýìæ îðóóëàõ òàëààð
, ө ө ө Åâðîïûí Õîëáîî, ÀÍÓ, ßïîí áîëîí áóñàä îðîíòîé õèéõ õýëöëèéã
ө ү . - - , ө ө ө èäýâõæ¿¿ëíý.
ө ө 2
. - - , ө ө ө
- , ө ө 2005 , 2
2010 ү ө үү ө ө ө , ү Â 2006 ,
ү үү - ө ө ө ө , ө өө
. ,
.
233. Ç¿¿í, Ç¿¿í ºìíºä áîëîí Ç¿¿í õîéä Àçè, Åâðîïûí îðíóóäòàé áèçíåñèéí ө өө ө - ө өө ү ү үү
õàðèëöààã õºãæ¿¿ëýõýä àíõààð÷, Ìîíãîë Óëñûí ýðõ ç¿éí îð÷èí, Ìîíãîëûí - үү
êîìïàíè, ìîíãîë áðýíä¿¿äèéã ñóðòàë÷ëàõ çîðèëãîîð öàõèì-áèçíåñ ôîðóì үү ө
àæèëëóóëíà. ө ө .
ө ө
ө ү , - -
ү , 40 ө ө ү
, 0.75 үү 2 981.0 , ү .
ө ө ө , - ө ө ө ө
330.0 , ү ү үү ү -
200.0 ү ү үү ө өө ө ө ө ө ө
ү . - үү ө үү
ө өө ө ү ө өө ө í - ,
, ү ө өө ө , -
ө өө ө Ү , ү . .
- Å ө ө , Ó - - ө ө ө ө ө ө ө
- ү ”GSP+” 2006 -2008 ө ө өө - ө
ө өө үү . - ө өө
, ү , , - ө ө ө ү .
үү - . , , , , ө өө
- Ó - .
- - -
ө ө ө , ө ө үү GTZ ө ү .
, - ө ө ө ө (GSP)-
- , ү үү ө ө , үү ,
- . ө ө ө
APEC- үү , ө ө ө - ө ө ө ү
ө ө . ө .
. APEC- үү үү ө ө ө
, ү үү ө ө ө ө
үү , .

234. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ñòàíäàðòûã ñàéæðóóëñíààð ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ áîëîí áóñàä çàõ

çýýëòýé õóäàëäààíû õýëýëöýýðýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéí äàãóó Ìîíãîë Óëñûí Худалдааны гүйцэтгэлийн индекс
ñòàíäàðòûã á¿ðýí õ¿ëýýí çºâøººð¿¿ëýõ àæëûã õýðýãæ¿¿ëíý.

125 /2002:124/
Хөнгөн үйлдвэр 74 /өөрчлөлтийн
индекс:81/
74 68 /2002:73/
Арьс ширний салбар
19
/өөрчлөлтийн индекс:7/
114 /2002:97/
Хүнсний салбар
 çýðýã õîò îð÷ìûí ä¿¿ðã¿¿äèéí õºãæëèéí õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëæ, Íèéñëýëèéí ÈÒÕÒ-
ýýð õýëýëö¿¿ëýí áàòëóóëààä áàéíà.

237. “ĺ÷èí ìÿíãàí îðîí ñóóö” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëíý.

“40000 ” ө ө ө
ү , è
,
, ү
, ө ө , үү
“40 000 ” ө ө ө үү ө ө ө өө
à .
Õ “ ,
, ө өө ө , , , ү
ө ө өө ө ” “ ,
ө өө ө ,
ө өө ө ” ө ө ө ү
ĺðºâ. ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ, Á¯Ñ ÍÓÒÀÃ, ժĪªÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÎ 13.5 ө ө ,
, ө өө ө 2.7 ө ө
Á¿ñ íóòàãò ºíäºð à÷ õîëáîãäîë á¿õèé õîò, ñóóðèí ãàçðóóäûã õºãæ¿¿ëýõ ө
çàìààð õîò, õºäººãèéí ÿëãààã áàãàñãàõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý. ө өө өө .
2006 3- 3000 ,
1. Ò¿¿õ, ñî¸ë, áàéãàëü îð÷èí, ýäèéí çàñãèéí îíöëîãèéã õàðãàëçàí õîò ө ө ө 6684
òºëºâëºëò, áàéãóóëàëò, áàðèëãà, ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëòàä øèíýòãýë õèéæ, îðøèí .
ñóóã÷äûíõ íü ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ÷èãëýñýí áîäëîãî ө ө ө ү үү үү
õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä: ү үү 60.0
ө ө , ү ө ө ү 6000
236. Õîò òºëºâëºëòèéí àðãà÷ëàë, ñòàíäàðòûã îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿ðãýæ, õîò ө -
áàéãóóëàëòûí òîãòîëöîîã øèíý÷ëýõ àæëûã ýõë¿¿ëíý. . ө ө өө
ү
, , , үү ү .
ө ө ө , - Õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õ¿í àìûí òºëáºðèéí ÷àäâàðò íèéöýõ¿éö, ÿëàíãóÿà çàëóó
ө ө ө , ү ө ө ө , ãýð á¿ëä çîðèóëñàí îðîí ñóóöíû íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð Óëààíáààòàð
,
äãýýðèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèàä áàéãàà õîòîä 1600 àéë, òºðèéí àëáàí õààã÷äàä 1680 àéë, àéìãèéí òºâ¿¿äýä 840 àéëûí òîõèëîã
í ө ө . îðîí ñóóö, ñóìûí òºâ¿¿äýä 1320 àéë, á¿ëýã ñóóðèíãèéí òºâ¿¿äýä 280 àéëûí îðîí ñóóö,
̺í äýýðõ îðíóóäûí õîò òºëºâëºëòèéí áàðèìò áè÷ã¿¿äòýé òàíèëöàæ, ” Óëààíáààòàð õîòîä 1000 îþóòíû áàéðûã òóñ òóñ áàðèõ òºñëèéã ÓÈÕ-ûí 2006 îíû 69 òîîò
ө ө ө ” -32-04-04 áîëîí “Áàðèëãûí èíæåíåð- òîãòîîëîîð áàòëóóëàâ. Áîíäûí íèéò ñàíõ¿¿æèëòèéí 40.0 õóâü áóþó 24.0 òýðáóì òºãðºãèéã
ýêîëîãèéí ñóäàëãàà” /ÁÄ 11-102-04/ çýðýã íîðìàòèâ, áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã øèíýýð èðãýäýä îðîí ñóóö õóäàëäàí àâàõàä íü çîðèóëæ óðò õóãàöààíû çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðò
áîëîâñðóóëàí ÁÕÁß-íû äýðãýäýõ Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí õóðëààð çàðöóóëíà.
áàòëóóëæ, “Èíæåíåð, ýêîëîãèéí ñóäàëãàà ÿâóóëàõ àðãà÷ëàë” áîëîí “ Õө ө ө ү
ò ө ,
ү үү ð ү ” çýðýã òåõíèêèéí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã ө ө ө ү
áîëîâñðóóëëàà. . ө Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýãò “Ãýð õîðîîëëûã îðîí ñóóöíû õîðîîëîë áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ
үү , ө үү , òýäãýýðèéã äýä òºñºë”-èéí àæëûí õýñãèéã ñàéäûí òóøààëààð òîìèëîí àæèëëóóëæ, òºñºëä õàìðóóëàí
á¿òöýýð õàíãàõ àñóóäëààð , , Ó ñîíãîñîí àéë ºðõ, õ¿í àì, îðîí ñóóö, ýçýìøèë ãàçðûí ñóäàëãàà áîëîí ñàíàë àñóóëãà
. ÿâóóëàõ, îðîí ñóóö áàðèõ ãàçðûí áàéðøëûã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîõ çýðýã àæëóóäûã õèéæ
í ө ө ө өө áîëîí “Õîò áàéãóóëàëòûí áàéíà. Ò¿¿íýýñ ãàäíà çóðàã òºñºë áîëîâñðóóëàõ áàéãóóëëàãóóäûã ñîíãîí øàëãàðóóëæ,
õºãæëèéí õºòºëáºð” òºñëèéã 2006-2008 îíä ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæààð ã¿éöýòãýã÷ áàéãóóëëàãóóäòàé ãýðýý áàéãóóëààä áàéíà.
õýðýãæ¿¿ëýõýýð “Ñàíàìæ áè÷èã”-ò ãàðûí ¿ñýã çóðæ, Òºñëèéí óäèðäàõ õîðîî, àæëûí õýñãèéã - 2005 25 “ ү
áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà. , үү ”
2006 îíä Õàðõîðèí õîòûã íèéñëýëèéí áàðèìæààòàé æèøèã õîò áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ /2006-2015 /- ө ө ө ө àà .
Ýêîëîãè, õîò áóàéãóóëàëòûí ¿íýëãýýã áîëîâñðóóëæ, ÁÕÁß-íû äýðãýäýõ Øèíæëýõ óõààí, õө ө ө èéí ү ,
òåõíîëîãèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí øèéäâýðëýñýí. үү , / ү ,
Ä¿¿ðýã, õîðîîëîëä øèíý òºâ¿¿ä áàéãóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä ñ¿¿ëèéí 3 æèëä , ө / ,
Óëààíáààòàð õîòûí õýìæýýíä ßàðìàãèéí áîëîí Äàðü-Ýõèéí ãýð õîðîîëîë, Yéëäâýðèéí
ө ө , óñíû үү
á¿ñèéí õýñýã÷èëñýí åðºíõèé òºëºâëºãºº, Õîòûí øèíý òºâèéí õýñýã÷èëñýí åðºíõèé
ө
òºëºâëºãºº çýðýã 16 îáúåêòûí åðºíõèé òºëºâëºãºº áîëîí Íàëàéõ, Áàãàíóóð, Áàãàõàíãàé
ү үү .
75
 Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí îðîí ñóóöíû õºòºëáºðèéã 2007 îíä áîëîâñðóóëæ ө өө ө өө )- 2.1, ү 7.4 ө ө ө ө ө
õýðýãæ¿¿ëýõýýð àæèëëàæ áàéíà. .
ө ү ө үү
238. Ýðòíèé íèéñëýë Õàðõîðèíã æèøèã õîò áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð ү 2006 1.0 ө ө ө ө ө
õýðýãæ¿¿ëíý. .
2007 ү
2005 ө ä , үү
ò¿øèãëýí íèéñëýëèéí áàðèìæààòàé áàéãóóëàõ ãàçàð ñîíãîæ óëìààð 2007 , ү
õºòºëáºðèéã íü áîëîâñðóóëàí, Çàñãèéí ãàçðààð õýëýëö¿¿ëýí äýìæ¿¿ëæ, ÓÈÕ-ä ºðãºí ө - үү
áàðüñàí. ̺í õîò øèíýýð áàéãóóëàõ ãàçàðò õîëáîãäîõ ñóäàëãàà, øèíæèëãýý ÿâóóëñíû ө ө ө íä 19.0 ө ө ã ө ө
¿íäñýí äýýð “Ýêîëîãè-õîò áàéãóóëàëòûí ¿íýëãýý” áîëîâñðóóëæ ÿàìíû äýðãýäýõ Øèíæëýõ ө ө . ү ө ү
óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí øèéäâýðëýëýý. , ү ө ө ө , ө
ү ө ө ө ,
239. Õîò, ñóóðèí ãàçðóóäûí àâòî çàì, ãóäàìæ òàëáàéí òîõèæèëòîä èðãýäèéí
ү ө ө ө өө үү
àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ñòàíäàðòûã òîãòîîæ ìºðä¿¿ëíý.
, ө ө ү
, ү өө
, , , , , Ýòèîï, Òàéâàí çýðýã îðíóóäûí
õîò òºëºâëºëòèéí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã ñóäàëñíààð îéðûí æèë¿¿äýä øèíýýð áîëîí ү үү ү ү
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ ãàðãàõ øààðäëàãàòàé õîò òºëºâëºëòèéí àæëûí íîðì, ä¿ðìèéí ү ү
æàãñààëòûã ãàðãàæ, òýäãýýðèéã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºí àæèëëàæ áàéíà. , ө ө үү .
“ ө ө ө ” -32-04-04, Үү - 8.0 ө ө ө
“ - ” /ÁÄ 11-102-04/, “Òîì õýìõäýñò øàâàðëàã õºðñíèé “ - ү
íîðìàòèâ ¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàë” çýðýã íîðì, ä¿ðì¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ ”, “ ”ñ үү
äóóñãàí ÿàìíû äýðãýäýõ Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí . ө
áàòëóóëñàí. 2006-2007 îíä “Òºìºð çàì, ºíäºð õ¿÷äýëèéí øóãàìàí áàéãóóëàìæèíä - 6.09 ү
èíæåíåð-ãåîëîãèéí ñóäàëãàà ÿâóóëàõ íîðì áà ä¿ðýì”, “Õîò ñóóðèí ãàçðûí ¿íýëãýýíèé
èíæåíåð-ãåîëîãèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà÷ëàë” çýðýã áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã øèíýýð áîëîí .
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ äóóñãàõààð àæëûí õýñã¿¿ä àæèëëàæ áàéíà. , , ө , үү ү ө ө ө ө ,
“ үү ү , ү үү ө үү
”, “ үү ү ,
ө өө ө ө , ө ү ү 2007-2009
” үү ү ү ү үү үү
, . ө , ө ө , 2006, 2007
ө ө ө ө , үү үү
үү ү .
. ү “ үү ү
“Èíæåíåðèéí øóãàì ñ¿ëæýýíèé íýãæ õ¿÷èí ÷àäëûí íîðìàòèâ”, “Áàðèëãà ө ө ө өө ө
áàéãóóëàìæèéí íýãæ õ¿÷èí ÷àäëûí íîðìàòèâ”, “Îðîí ñóóöíû íýãæ õ¿÷èí ÷àäëûí íîðì”, үү ө ө ”- ү , үү
“Ñóðãóóëèéí íýã ñóðàã÷, öýöýðëýãèéí íýã õ¿¿õýä, ñóðãóóëèéí äîòóóð áàéð, ýìíýëýãèéí íýã ө өө 2006 5 ү .
îðíû õ¿÷èí ÷àäëûí íîðìàòèâ”-ûã òóñ òóñ áàòàëñàí. , ¿¿ëýõ
Áàðèëãûí ¿éëäâýðëýëä øèíý ìàòåðèàë, òåõíîëîãèîð õèéãäýæ áàéãàà 140 àæëûí “ , ү ө ө ”-
òºñâèéí íîðìûã õÿíàí áîëîâñðóóëæ áàòëàâ. Ìºí “Õîòûí ãóäàìæ, çàìûí òºëºâëºëòèéí үү . / 8.0
íîðì, ä¿ðýì”-èéã áàòàâ. . , 2.0 . ./
- 300.0 .
240. Õ¿í àìûí íÿãòðàë, äýä á¿òýö, íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâëºðºëä ө ө ө -
íèéö¿¿ëýí çàñàã çàõèðãààíû øèíý÷ëýëèéí áîëîí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ө өө ө ө өө
áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý. -
.
ү ө ө үү “ ө өө ү
, ө ү 2007-2009 ү ө ө ”-
ү ө 2006 ө ө ө ү , ү
ө 7.6 ө ө үү ү . ө ү
үү үү ө өө ү ү 1.7, ө өө (60.000 ) ө үү , ү
ү 0.9, ө ү 1.0, ү 1.2, үү ү 0.5, , ө (9.000 )
үү ө ө (21 ө , үү , ү ү үү , ү , ,
, , 4 10 , 306 ө , ã íýâòð¿¿ëýõ, ө өө ө
, , -Ө ө , ү , ө ө 14 4 .

76
 , , - , ө ө , , 2007 ө ө vv
, , v , v , ө өө
ү , v 114.4 ө ө ,
ө ө үү ,
ө ө ө ө ө өө “ ү 73.9 ө ө , , , vv
ө ө ”- 2001 2ү үү . үү 37.3 ө ө .
ө 3 / , , -Ө / ө 60 ө , 11
ө ө ө ү ө ү үү , ү 71 ө
ү , ө ө ө ө ү үү .
35/6 - ө ө
, 2006 ү ү 31.4 ө ө
үү 13000 ө ө ө ө ө ө 9.3 ө ө ө 2005 42.0
ө ө өө . ө ө өө ө .
ө 2003 2007 îíû òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò á¿ñ íóòàãò á¿ðýí ÷èãëýãäñýí. Á¿ñ íóòãóóäûã
ү ө ýäèéí çàñãèéí õóâüä áèåý äààæ õºãæèõèéã òºðººñ õºðºí㺠îðóóëàëòààð äýìæèæ Ìîíãîë
( )- “ ө ү Óëñûí åðºíõèé ñàéäûí àëáàí äààëãàâàð ãàðñàí.
ү ө ө ”-
үү 80.0 ү 241. Õîò, ñóóðèíãèéí äóëààí, öýâýð áà áîõèð óñ, öàõèëãààí øóãàì ñ¿ëæýýíä
ө ө äýâøèëòýò, õýìíýëòòýé òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ, ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã
ү . ө àøèãëàõ çàìààð ºñºí íýìýãäýõ õýðýãöýýã õàíãàíà.
үү үү үү 72.26 ү
, ү 27.74 ө өө үү ө
ө өө ө ү ө ө 2.5 үү
8 ө ө ө ө үү ү ө ө .
- 2006 1 ү
26- ө . ө ү
ү øèíý òåõíîëîãè áîëîõ
үү /Ө ө - ү /- 100 үү ө
50 . äóóññàí.
ө ү
( AREC) ө ө ө ү “ ү үү ,
ө үү ” ө - үү . - 700.0 ө ө .
ө ө ү
үү ү үү ө ө .
ө өө ө , 4.7 óðò 2007
ү . ө ө ө ө ýõ àæèë àæ,
2006 ө ө ө .
ө ө өө - - 146.2
ү . 2006 ү ө ө ү
, үү ү “ ү ү . ,
ү ө үү ө ө ”, ү - , ө ө , ү , , Ө ө , ө èé
ү ү - ө өө ө ү ү
46 , , үү ү ү
ү үү , ү ,
үү , ө ө Ө ө ү ө өө ө .
58.5 ө ө ө ө ө ү “ ү ү
. ө ө ”- ү
ө ө өө - 58 ө
ө өө. ү , үү .
үү , û үү Үү : ү ү ,
үү , 75 ө ө , , ө ө
үү ү үү 60 .
ө ө үү . ө ү “ÓÁÖÒÑ” ÕÊ, “Õºâñãºë-Ýð÷èì õ¿÷” ÕÕÊ, Ãîâü-Àëòàé
“ ” ө ү 2006 - ө ө àéìãèéí ÝÕ¯, “Áàÿíõîíãîð-Ýð÷èì õ¿÷” ÕÕÊ, “Äàëàíçàäãàäûí ÄÖÑ” ÕÊ (Öàõèëãààí ò¿ãýýõ
50 , - 6 ñ¿ëæýý õàìààðíà), Äîðíîä á¿ñèéí ÝÕÑ ÕÊ (Öàõèëãààí áîëîí äóëààí ò¿ãýýõ ñ¿ëæýýí¿¿ä
õàìààðíà), Ñ¿õáààòàð-Ýð÷èì Îͪ¯Ã õàìðàãäñàí.
ө ө ө .
77
 Õîò ñóóðèí ãàçðûí áàðèëãûã ãàçðûí ã¿íèé äóëààíààð õàíãàæ áóé ÁÍÕÀÓ-ûí ñóóðèëóóëæ, àøèãëàëòàä îðóóëààä áàéíà. Óëààíáààòàð õîòîä îðîí ñóóöíû áàéøèíãèéí 7
òóðøëàãûã ñóäàëæ íýâòð¿¿ëýõýýð õîëáîãäîõ òîîöîî, ñóäàëãààã õèéæ, òóðøèëòûí îðöíû öàõèëãààí øàòûã ÁÍÕÀÓ-ä çàõèàëæ ¿éëäâýðë¿¿ëýí óãñàð÷ àøèãëàëòàä îðóóëñàí.
áàðèëãûã áàðèàä áàéíà. ÀÕÁ-íû õºíãºëºëòòýé çýýëýýð òө үү á¿ñèéí 8
Ìîíãîë Óëñûí ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèä ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ýçëýõ õóâèéã íèéòèéí àæ àõóéã ñàéæðóóëàõ òө ү
íýìýãä¿¿ëæ, ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéí á¿òöèéã ñàéæðóóëàõ, àãààðûí áîõèðäëûã áàãàñãàõ, , ө өө ө , áîéëåð, äóëààíû ñîëèëöóóð, äàãàëäàõ
õºäºº îðîí íóòãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ çàìààð íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õýðýãñýë íèéë¿¿ëýõ, õ¿ðãýõ, ñóóðèëóóëàõ òåíäåð çàðëàí, ä¿ãíýæ àæëûã ã¿éöýòã¿¿ëæ
òîãòâîðòîé õºãæëèéí íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ÓÈÕ-ûí 2005 îíû 32 äóãààð .
òîãòîîëîîð Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ¿íäýñíèé õºòºëáºð /2005-2020 îí/-èéã áàòàëñàí. Õàëóóí óñíû øóãàì ñ¿ëæýýã¿é îðîí ñóóöíû àéë ºðõ¿¿äýä àãøèí çóóðûí óñ
Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä õàëààã÷ ñóóðèëóóëàõ àæèë õèéãäýæ ýõëýýä áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí óñíû äýýä ýõ
àëñëàãäñàí ñóìäûí ñóðãóóëü, ýìíýëýã, õºäººãèéí àéë, ºðõèéã ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ýýð ¿¿ñâýðèéí òîíîã òºõººðºìæ ñàéæðóóëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíä 16 öîîíîã ºðºìäºõ, 8 õóäãèéí
õàíãàõ, “100000 íàðíû ãýð” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí çîðèëòûã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõýä áàðèëãà, 5.5 êì öóãëóóëàõ øóãàì õîîëîé áàðèõ 2000 ì3/öàã õ¿÷èí ÷àäàëòàé, öàõèëãààí
øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã øèéäâýðëýõ, õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 2010 îí õ¿ðòýë áàãà çàðöóóëäàã íàñîñ 2-ûã øèíý÷ëýõ àæëóóä õèéãäýõýýñ íèéò 8 õóäãèéí áàéð áàðèí
140000 ìàë÷èí ºðõèéã íàðíû öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ðýýð õàíãàõ àñóóäëûã áîëîâñðóóëà ä íàñîñíû óãñðàëò õèéæ, 2 äóãààð ºðãºã÷èéí ñòàíöàä 3 íàñîñ ñóóðèëóóëàí, íèéò 11.5 êì
áàéíà. øóãàì õîîëîé ñóóðèëóóëñàí. Òºñºë 2006 îíû 10 äóãààð ñàðä äóóñ÷, ìîíãîëûí òàëä àëáàí
Äýýðõ àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ÿàìíû áîäëîãûí ¸ñîîð õ¿ëýýëãýí ºãñºí.
õ¿ðýýíä ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã õºãæ¿¿ëýõ àñóóäëûã ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí òýðã¿¿ëýõ
÷èãëýëèéí íýã áîëãîí àæèëëàæ áàéãàà áºãººä ¿¿íòýé õîëáîãäóóëàí “Ýð÷èì õ¿÷íèé 242. Õîòûí äîòîðõ á¿ñ÷ëýëèéí íàðèéâ÷èëñàí õèë õÿçãààðûã òîãòîîõ, æóðàì
ñýðãýýãäýõ ýõ ¿¿ñâýðèéã àøèãëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñºë áîëîí ”Ãààëèéí òàðèôûí òóõàé ãàðãàæ ìºðääºã áîëãîõ àæëûã õýâø¿¿ëýí áàðèëãà áàéøèíä ÷àíàð,
õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé”, ”Íýìýãäñýí ºðòºãèéí àëáàí òàòâàðûí õóóëüä çîðèóëàëòûí àíãèëàë òîãòîîæ, ðåãèñòðèéí äóãààð îëãîíî.
íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé”, ”Ñòàòèñòèêèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ
òóõàé”, ”Òàòâàðûí åðºíõèé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã ßïîí Óëñûí çýýë, òóñëàìæèéí ñàíãààð õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Óëààíáààòàð õîòûí
áîëîâñðóóëæ, Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíû øèéäâýðèéã ãàðãàñàí. ìàñòåð òºëºâëºãºº áîëîí õîò áàéãóóëàëòûí õºãæëèéí õºòºëáºð”, Õîò áàéãóóëàëòûí òóõàé
Õîò ñóóðèí ãàçðûí äóëààí, öýâýð, áîõèð óñíû øóãàì ñ¿ëæýýíèé òåõíèêèéí õóóëèéí øèíý÷èëñýí òºñºë çýðýã ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿ä õýðýãæèæ ýõýëñíýýð õîò
ò¿âøèíä ¿íýëãýý ºãºõ àæèë 2005 îíä õèéãäñýí. Y¿íèé äàãóó æèë á¿ðèéí óëñûí òºñºâò ñóóðèíû òºëºâëºëòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òóõàé àñóóäàë ¿íäñýíäýý øèéäâýðëýãäýíý.
õºðºí㺠îðóóëàëòûã òóñãàõ çàìààð øóãàì ñ¿ëæýýíä äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ , 2006 137
àæëóóä õèéãäýæ áàéíà. à , , í
2006 îíû óëñûí òºñºâò äîîðõè òºñºë, àðãà õýìæýýí¿¿äèéã òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýýä ө ө , ө ө ө , ү үү ,
áàéíà. Y¿íä: үү ү “ , ”-
- Öýâýð, áîõèð óñíû ãîë ìàãèñòðàëü, íàñîñíû ñòàíö, óñàí ñàí. 1 ä¿ãýýð øèíýýð áàéãóóëàí 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí àæèëëóóëàõààð øèéäâýðëýñýí
õîðîîëîë-Îðáèò, Óëààíáààòàð õîò /1100.0 ñàÿ òºãðºã/ íü öààøäàà õîò ñóóðèíû òºëºâëºëò, õýðýãæèëòèéã õàíãàõ ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàæ
- Öýâýð óñíû øóãàì, ºðãºòãºëèéí íàñîñíû ñòàíöûí òåõíîëîãèéí òîíîã áàéõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà þì.
òºõººðºìæèéí øèíý÷ëýëò-22 êì Îðõîí-Õºòºë, Ñýëýíãý àéìàã /200.0 ñàÿ òºãðºã/ Óëààíáààòàð õîò, á¿ñèéí òóëãóóð òºâ 8 õîòûí åðºíõèé òºëºâëºãººã
- Áîõèð óñíû 25 äóãààð êîëëåêòîð Óëààíáààòàð õîò /300.0 ñàÿ òºãðºã/ áîëîâñðóóëàõäàà òýäãýýð õîòóóäûí ýêîëîãè, õîò áàéãóóëàëòûí ¿íýëãýý õèéæ, õîòûí
- Õàëààëòûí øóãàì øèíý÷ëýõ, 200 àéëûí îðîí ñóóöíû èíæåíåðèéí øóãàì äîòîîä á¿ñ÷ëýëèéí õèëèéã øèíýýð íàðèéâ÷ëàí òîãòîîæ ºãñºí.
ñ¿ëæýý Çàâõàí àéìàã, Óëèàñòàé õîò /100.0 ñàÿ òºãðºã/ - “
- Ñóìäûí óñ 纺ëð¿¿ëýõ òºõººðºìæ /102 ñóìàíä 340.0 ñàÿ òºãðºã/ ү ” ө өө ү үү , ө
- Öýâýð, áîõèð óñíû øóãàì 2.5 êì, Ãîâüñ¿ìáýð, Øèâýýãîâü ñóì /100.0 ñàÿ òºãðºã/
ө , 27 ,
- Öýâýð óñíû öàãèðàã øóãàì, óñàí ñàí 500ì3 Ãîâü-Àëòàé àéìàã, Åñºíáóëàã ñóì
. ө
/150.0 ñàÿ òºãðºã/
- Íàëàéõûí áîõèð óñíû øóãàì, ßàðìàãèéí èíæåíåðèéí øóãàì ñ¿ëæýýíèé çóðàã ү 2000
òºñºâ Óëààíáààòàð /200.0 ñàÿ òºãðºã/ è
- Ãýð õîðîîëëûí öýâýð, áîõèð óñíû øóãàì Óëààíáààòàð õîò /950.0 ñàÿ òºãðºã/ ү
- Öýâýð, áîõèð óñ, äóëààíû øóãàì, ã¿íèé óñíû ýõ ¿¿ñâýðèéí øèíý÷ëýëò Óâñ ү үү , ү õèéãäýæ .
àéìàã, Óëààíãîì õîò /150.0 ñàÿ òºãðºã/ ө ,
,
Äýýðõ àðãà õýìæýýíýýñ ãàäíà Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 114 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð , ү
Ãîâüñ¿ìáýð àéìãèéí ×îéð õîòîä 493.0 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð õàëààëòûí ү үү . Ý ү “
çóóõ, øóãàì ñ¿ëæýýã øèíýýð áàðüæ àøèãëàëòàä õ¿ëýýí àâñàí. 1-ð õîðîîëîë-Îðáèòûí ” ү ө .
÷èãëýëèéí öýâýð óñíû øóãàìûí ýõíèé ýýëæ 3.8 êì øóãàìûã óãñàð÷ 11 ä¿ãýýð ñàðä
äóóñãàí, 2 äóãààð ýýëæèéí ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëæ, 2 êì óðò ô630 ìì-èéí õóâàíöàð 243. Óëààíáààòàð õîòûí çàìûí õºäºë㺺íèé íýâòð¿¿ëýõ ÷àäâàðûã
õîîëîéã çàõèàëàí àâ÷èðæ, óãñðàëòûí àæëûã ã¿éöýòãýæ áàéíà. äýýøë¿¿ëýõ, çàìûí ñ¿ëæýýã òîéðãèéí ãîðèìä îðóóëæ, ãîë óðñãàëóóäûã íýã
Ñýëýíãý àéìãèéí Îðõîí-Õºòºëèéí öýâýð óñíû ýõ ¿¿ñâýðèéí ã¿íèé õóäàã, ÷èãëýëòýé áîëãîõ àðãà õýìæýý àâíà.
íàñîñíû ñòàíöûí òåõíîëîãèéí òîíîã òºõººðºìæ óãñðàëòûí àæëûã, Çàâõàí àéìãèéí
Óëèàñòàé õîòûí õàëààëòûí øóãàìûã, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Åñºíáóëàã ñóìàíä öýâýð óñíû Óëààíáààòàð õîòûí òýýâðèéí õýðýãñëèéí õºäºë㺺íèé ìåíåæìåíòèéã
öàãèðàã øóãàì, óñàí ñàíã, Óâñ àéìãèéí Óëààíãîì õîòûí öýâýð, áîõèð óñ, äóëààíû ñàéæðóóëàõ òºñëèéã áîëîâñðóóëæ Óëààíáààòàð õîòûí à÷ààëàë èõòýé çàì, óóëçâàðóóäûã
øóãàìûã, Óëààíáààòàð õîòûí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí ×óëóóí-Îâîîòûí ãýð õîðîîëëûí öýâýð, ñîíãîí àâ÷ õºäºë㺺íèé ýð÷èì, íýâòýð¿¿ëýõ ÷àäâàðààñ ãàäíà öàã óóð, õîò òºëºâëºëò, õ¿í
áîõèð óñíû øóãàì ñóóðèëóóëàõ 2006 îíä õèéãäýõ òºëºâëºãººòýé àæëóóäûã òóñ òóñ àì, òýýâðèéí õýðýãñëèéí ºñºëò, õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷íû íºëººëëèéã ñóäàëæ, òºñëèéã
ãðàôèêèéí äàãóó õèéæ ã¿éöýòãýñýí. ̺í 42 ñóìàíä óñ 纺ëð¿¿ëýõ òºõººðºìæ õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäààð õýëýëö¿¿ëñíèé ¿íäñýí äýýð Íèéñëýëèéí çàõèðàã÷èéí

78
àëáàíä øèëæ¿¿ëæ Óëààíáààòàð õîòûí õºäºë㺺íèé ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð
òîäîðõîé àðãà õýìæýý àâàõûã çºâëºìæ áîëãîâ. à àõàä ý
Íèéñëýëèéí çàðèì ÷èãëýëèéí çàìûã òîäîðõîé öàãò õºäºë㺺íèé íýã óðñãàëòàé ү . ү 2005 4
áîëãîí ººð÷èëæ Èõ ñóðãóóëèéí ãóäàìæèéã 32-ûí òîéðîãòîé õîëáîõ, Òîêèîãèéí ãóäàìæèéã ү “Hermes center” өө
ºðãºñãºõ àæëûã õèéæ, Ãýñýð ñóìûí óóëçâàðûí õýñãèéã íýã óðñãàëòàé áîëãîæ õºäºë㺺íèéã ө . ̺í ëààíáààòàð
çîõèîí áàéãóóëàõûí õàìò Óëààíáààòàð õîòûí àâòî çàìûã ñàéæðóóëàõ òóõàé Çàñãèéí үү “ өө ө ”
ãàçðûí 2006 îíû 151-ð òîãòîîë ãàðãóóëæ ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð 2007 îíû õºðºí㺠.
îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíä òîäîðõîé õºðºí㺠òóñãààä áàéíà. ү ý үү “
Íèéñëýëèéí àâòîçàìûí íýâòð¿¿ëýõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ, ò¿¿íèé õºäºëãººí ”- 2006 íä 10 ү
çîõèöóóëàëòûã îð÷èí ¿åèéí òåõíèê õýðýãñýë àøèãëàí çîõèöóóëàõ çîðèëãîîð çàìûí 47 ү , 84 ү ý үү “
õºäºë㺺íèé òåëåêàìåðèéí ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ òºñëèéã /45 óóëçâàðò ãýðëýí äîõèî ”- .
ñóóðèëóóëàõ, 26 óóëçâàðò òåëåêàìåð áàéðëóóëàõ, óäèðäëàãûí íýãäñýí òºâ áàéãóóëàõ,
çàìóóä äýýð âèäåî ìýäð¿¿ëýã÷ ñóóðèëóóëàõ, çàìûí ìýäýýëëèéí ñàìáàð 2-ûã áàéðëóóëàõ 246. Áàðèëãàæèõàä øààðäëàãàòàé äýä á¿òýö á¿õèé ãàçàð, òàëáàéã
çýðãèéã òóñãàí/ Íèéñëýëèéí àâòîçàìûí ñàíãààñ ýðãýí òºëºãäºõ íºõöºëòýéãýýð ÁÍÑÓ-ûí
íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèíý.
Çàñãèéí ãàçðûí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí õàìòûí àæèëëàãààíû 9.4 ñàÿ àì. äîëëàðûí
õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõýýð Íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà øèéäâýðëýñýí áà
2006-2008
óã òºñëèéã Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëöýæ äýìæèâ.
ө ө ө өө 6.3 ө ө ө ө
ÁÍÑÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷èéí ìàíàé óëñàä õèéñýí àéë÷ëàëûí ¿åýð óã òºñëèéã
Ñîëîíãîñûí òàëààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýð áîëæ ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. ө ө ө үү . ө ү 12
Òýýâðèéã õºãæ¿¿ëýõ òºñëèéí õ¿ðýýíä øèíýýð áàéãóóëàãäñàí òåõíèêèéí õÿíàëò, , 7.2 ө , 3100 3- 3
îíîøëîãîîíû 24 ñòàíöûí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî, çàðäëûí , ө ө
òîîöîî, îíîøëîãîîíû òºâèéí ä¿ðìèéã õÿíàí áîëîâñðóóëæ áàòëàõûí õàìò ýäãýýð 1379.0 ө ө өө 3.8 630 -
òºâ¿¿äýä Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäûí 2005 îíû 38 äóãààð òóøààëààð òóñãàé ү . ү “ ү ” 01/06
çºâøººðºë îëãîæ ¿éë àæèëëàãààã íü ýõë¿¿ëýí êîìïüþòåðèéí íýãäñýí ñ¿ëæýýíä õîëáîâ. , ,
Àâòî òýýâðèéí õýðýãñýëèéí 2005 îíû òîîëëîãîîð ãàðñàí òîîòîé õàðüöóóëõàä ү .
2006 îíû 12-ð ñàðûí15-íû áàéäëààð Óëààíáààòàð õîòîä íèéò 71178 àâòî òýýâðèéí ө ” ”
õýðýãñýë áóþó 93.46 õóâü, àéìàã, îðîí íóòàãò 149800 áóþó 91.01 õóâü íü îíîøëîãîîíä ө ө , 2005
õàìðàãäñàí áàéíà. , .
“ ү ү , ү
244. Îðîí ñóóö áàðèõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëæ, îðîí ñóóöíû çîðèóëàëòààð àøèãëàæ ө º ”- 2006 8
áîëîõ áàðèëãûí ñòàíäàðòûã òîãòîîíî. Îðîí ñóóöíû áàðèëãûí ã¿éöýòãýã÷, үү ү .
çàõèàëàã÷, ò¿ðýýñëýã÷ íàð ñóóöíû áàðèëãûí ÷àíàð, ìàòåðèàëûí ýðñäýë ã
áîëîí õýðýãëýýíèé îíöëîãèéí òàëààð õóäàëäàí àâàã÷, ò¿ðýýñëýã÷, өө , ү ï , 950.0
õýðýãëýã÷äýä ¿íýí, çºâ ìýäýýëýë îëãîäîã áàéõ øààðäëàãûã íýâòð¿¿ëíý. ө ө õºðºí㺠îðóóëàëòààð àÿíç¿ðõ ä¿¿ðã -Î , 14
ä¿ãýý , àÿíãîë ä¿¿ðã , àí-Óóë ä¿¿ðã , ¿õáààòàð
, ү , ä¿¿ðã , үү
ү ã ÁÕÁß-íû äýðãýäýõ Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí , ү ã¿éöýòãý
õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí øèéäâýðëýñýí. . ө , , , , ,
Í
245. Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèíý. ү - ө ө өө үү
, ,ү - ,
Áàðèëãûí ìàòåðèàëûã î 24 үүү
ө , ү үү èéí Ө - Óëààíáààòàð õîòûí òºâä øèíýýð áàðèõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã äóëààíààð
ө өө ө , ө ө ө ө ө . õàíãàõ çîðèëãîîð óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 6.12 êì óðò 1000 ìì-èéí ãîë÷òîé
, ү ý үү èéí áîëîí Ө - ө өө ө äóëààíû øóãàì ñ¿ëæýýã áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
6 ө 1085.8 ө ө ө ө ө 2006
ү ө өө ө , ү үү èéã , ,
Ө - ө өө үү . , ,
Íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ æóðìûã YÒÅÃ-ûí äàðãûí 2006 ýä .
îíû 65 äóãààð òóøààëààð, “Çàðèì ìàòåðèàë, ìàøèí ìåõàíèçì, òîíîã òºõººðºìæèéã
èìïîðòûí ãààëèéí áîëîí íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ æóðàì”-ûã ÃÅÃ-ûí 247. Àâòîìàøèíû çîãñîîëûí çîðèóëàëò á¿õèé òàëáàé, òàõèð äóòóó èðãýäèéí
äàðãûí 2006 îíû 182 äóãààð òóøààëààð òóñ òóñ áàòëàâ. äýä á¿òöèéí áàéãóóëàìæèéí áàéðëàë, òýäãýýðò òàâèõ øààðäëàãûã õîò
Òàòâàðûí áàãö õóóëèéí øèíý÷ëýëòòýé óÿëäóóëàí “40000 îðîí ñóóö” õºòºëáºðèéã òºëºâëºëòèéí îð÷èí ¿åèéí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâíà.
õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí òàòâàðûí äýýðõ õºíãºëºëòèéã 2007 îíîîñ ýõëýí õ¿÷èíã¿é
áîëãîõîîð øèéäâýðëýñýí. Óëààíáààòàð õîòûí Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðãèéí ×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëººíä Áàÿíãîëûí
2 àâòîáóñíû áóóäëààñ Õ¿¿õäèéí îðäîí õ¿ðòýëõ 100 ãàðóé ìåòð çàãâàð çàìûã áàðüæ
, ү ý үү “Ү - ”- ү òîõèæóóëñíû çýðýãöýý ÿâãàí çîð÷èã÷ áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäýä çîðèóëñàí

79
çàìûí ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàí Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâèéí áàéíà. ÁÎß-òàé õàìòðàí “Àþóëòàé õîã õàÿãäëûã ïàñïîðòæóóëàõ æóðàì”-ûã Çàñãèéí
òîãòîîëîîð áàòëóóëààä áàéíà. ãàçðûí 2006 îíû 238 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí.
Óëààíáààòàð õîòûí õýìæýýíä õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýä çîð÷èõ çîðèóëàëòûí “Õîã õàÿãäàë ãàðãàñíû òºëáºð òîîöîõ áîëîí õîã õàÿãäëûí íîðìàòèâ òîãòîîõ
òîíîã òºõººðºì溺ð òîíîãëîñîí íèéòèéí òýýâðèéí õýðýãñëèéã ¿éë÷èëãýýíä íýâòð¿¿ëýõòýé àðãà÷ëàë”, “¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíààñ íü òóñãàé àíãèëëûí õîã õàÿãäàë èõ õýìæýýãýýð
õîëáîãäîõ ñóäàëãààíû ìàÿãòûã áîëîâñðóóëæ ÍÕÕß, ÍÇÄÒÃ-ò õ¿ðã¿¿ëýí ò¿¿íèé äàãóó ¿¿ñäýã ¿éëäâýðëýë ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí æàãñààëò”-ûã òóñ òóñ
íèéñëýëä àìüäàðäàã íèéò 18506 õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéã á¿ðòãýæ áàéðøëûã íü áîëîâñðóóëñàí.
òîäîðõîéëîîä áàéíà. “Õîã õàÿãäëûã áóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä òàâèãäàõ æóðàì”, “Àþóëòàé õîã õàÿãäëûí
2004 ө ө ө àíãèëàë, çýðýãëýë òîãòîîõ òóõàé æóðàì”-ûã áàòàëñàí. Îðîí íóòãèéí 4 àæ àõóéí íýãæèä
ү ө ө ө ãýð õîðîîëëûí õîã õàÿãäàë çàéëóóëàõ ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë îëãîîä áàéíà.
үү ө ө .
,
, 250. Õîò, ñóóðèí ãàçðûí ãýð õîðîîëëûí íèéòèéí àæ àõóéí áàðèëãà,
çºâëºìæ ãàðãàâ. áàéãóóëàìæèä çàñâàð, øèíýòãýë, ºðãºòãºë õèéíý.
Ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàõ äààëãàâàð áýëòãýæ, ò¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ Ǻâëºõèéí
òåíäåðèéã çàðëàæ ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí ãýðýý áàéãóóëààä áàéíà. 2 äóãààð ү
Àâòî çàìûí äàãóóõ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëàìæèéí ¿íäñýí øààðäëàãûí ө ү , , , - ,
ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëæ Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâººð áàòëóóëààä , 82 , 3,
áàéíà. 2-ûã òóñ òóñ , 15, 5-û үү , 16
2007 îíîîñ øèíýýð áîëîâñðóóëàõ àâòî çàìûí çóðàã òºñëèéí äààëãàâàðò ò¿¿íèé , 7500 ү
äàãóóõ ¿éë÷èëãýýíèé öîãöîëáîð áàéãóóëàìæèéã ýíý ñòàíäàðòûã áàðèìòëàí òºëºâëºæ , 400 . ө
áàéõààð òóñãàæ áàéãàà áîëíî. 120 ү ү
. 40 ү
248. Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëò, ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëò, ãàçàð ºì÷ëºõ, ýçýìøèæ ү үү
àøèãëàõ, ¿íýëýõ áîëîí ¿ë õºäëºõ õºðºíãºòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéí ө өө ө ү үү ñýí.
íýãäñýí ñàíã áèé áîëãîæ, õóóëèàð çºâøººðºãäñºí ìýäýýëëèéã èðãýä ө үү 8 ө ү 400
÷èðýãäýëã¿é îëæ àâàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëíý. ө ү ө үү
. ө ө ө өө
- “ 10 ñàí.
ү ” ө Ү
2 ү ,ү ө ө ө ө ө 251. 17 àéìãèéí 102 ñóìûí òºâèéí óíäíû óñûã öýíãýãæ¿¿ëýõ òîíîã òºõººðºìæ
ү үү , . ñóóðèëóóëàí õîò, ñóóðèí ãàçðûí õ¿í àìûã ñòàíäàðòûí øààðäëàãàä
, íèéöñýí óíäíû óñààð õàíãàíà.
ү .
ө ө өө ө 6 үү “ ө ө ө ” ,
ү , үү үү 2006 41 ү өө үү ,
, ө ө үү ө өө ө 17
ү . 110 .
2006 17 37 өө үү , үү
249. Õîòûí çàõûí õîðîîëëûí óñ, äóëààí, öàõèëãààí õàíãàìæ, àðèóòãàõ ө өө ө ө ө /340.0 ө /
òàòóóðãà, õîã õàÿãäàë çàéëóóëàõ àæèë ¿éë÷èëãýýã õóâèéí õýâøëèéí ã 2006 19 ү ý ,“ ө
áàéãóóëëàãààð ã¿éöýòã¿¿ëýõ ñàíàà÷èëãûã ºðí¿¿ëæ äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. ө ө ө өө , , ү ,
” ү æ,
50 Ì - ө “ ” , , ү үү . Ү
30-50 Ì - ө “ ” ө өө ө ө ө
-òàé õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí. Ó ө , ү
Ãà÷óóðò, Ç¿¿íõàðàà áîëîí Óëààíáààòàð õîòûí Õàí-Óóë ä¿¿ðãèéí ¿éëäâýðèéí
îð÷ìûí õóâààðèëàõ ñ¿ëæýýã “ÝìÑèÝñ” ÕÕÊ, “Íîëãî” ÕÕÊ-ä ò¿ðýýñýýð ã¿éöýòã¿¿ëæ áàéíà. .
̺í Ä -Ñ ү ү , Íàëàéõûí äóëààíû ñòàíö
õóâèéí õýâøèëä øèëæèí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí îðîí 252. Ãýð õîðîîëëûí àéëóóäûã öýâýð, áîõèð óñíû íýãäñýí øóãàì ñ¿ëæýýíä
ñóóöíû êîíòîðóóäûí ìýäýëä áàéãàà äóëààíû ò¿ãýýõ øóãàì ñ¿ëæýýã õóâèéí õîëáîõ àæëûã ýõë¿¿ëíý.
áàéãóóëëàãóóäàä ìåíåæìåíòèéí ãýðýýãýýð àøèãëóóëæ, çàõûí õîðîîëëûí áîëîí õºäºº
îðîí íóòãèéí õàëààëòûí çóóõûã õóâü÷èëæ, ìºí ãýðýýãýýð àøèãëóóëæ áàéíà. 2 äóãàà ү
Óëààíáààòàð õîòûí õîã õàÿãäëûí ìàñòåð òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ òºñºë ө ү , , - , ,
ßïîíû ÆÀÉÊÀ áàéãóóëëàãûí òóñëàìæààð õýðýãæèæ áàéíà. Òºñëèéí õ¿ðýýíä , 82 , 3,
Óëààí÷óëóóòûí õîãèéí íýãäñýí öýãèéã òîõèæóóëæ ñàéæðóóëñàí. ө Óëààíáààòàð õîòûí 2-ûã , óñ ò¿ãýýõ áàéð 120-èéã øóãàìàíä õîëáîõ áîëîí çàñâàðëàõ, óñíû ìàøèí 15,
õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëýýð 5 äýä òºñºë õýðýãæ¿¿ë áîõèðûí ìàøèí 5-ûã íèéë¿¿ëýõ, 16 , 7500

80
 ү , óñíû òîîëóóð 10000 øèðõýãèéã ñóóðèëóóëàõ çýðýã àæëóóä . ө ө
õèéãäýíý. , , ¸ð ө үү
2006 îíä ãýð õîðîîëîëä ñóóðèëóóëàõ õ¿÷èòãýñýí õóâàíöàð áîëîí 纺ëºí ө ө ө ө -
øèðìýí õîîëîé íèéë¿¿ëýõ òåíäåð¿¿ä òóñ òóñ çàðëàãäàæ, øàëãàðñàí êîìïàíèóäòàé ãýðýý àñóóäàë òàâüñàí. ө үү ү
áàéãóóëàí àæëûã ã¿éöýòã¿¿ëæ áàéíà. Áàÿíõîøóóíû óðä, õîéò õýñýãò øóãàì õîîëîé ө ө өө ө өө 2005 5 äóãàà ,
ñóóðèëóóëàõ áîëîí óñ ò¿ãýýõ áàéð áàðèõ òåíäåðèéã çàðëàí, ¿íýëãýý õèéæ áàéíà. ү үү
×èíãýëòýéí ãýð õîðîîëîëä øóãàì õîîëîé ñóóðèëóóëàõ áîëîí óñ ò¿ãýýõ áàéð ү ,
áàðèõ òåíäåðèéã çàðëàñàí. ̺í Íàðàí áîëîí Íèñýõýä òóñ á¿ð 200 àéëûã öýâýð óñíû “ ө өө ө үү үү ”,
øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîõ çóðàã òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. 2.3 “
ñàÿ.àì.äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð Ñ¿õáààòàð, Äîðíîä, Õýíòèé, Äîðíîãîâü, ү үү ” ө үү , үү
ªìíºãîâü, Äóíäãîâü, Àðõàíãàé àéìàãò àìèíû îðîí ñóóö, ãýð õîðîîëëûí 426 àéëûã .
òºâëºðñºí óñ õàíãàìæèéí 9500 ó/ì, àðèóòãàõ òàòóóðãûí 12100 ó/ì ñèòåìä õîëáîõ àæëûã
ã¿éöýòãýæ áàéíà.
2. պ人ãèéí äýä á¿òýö, õàðèëöàà õîëáîîã á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä
Õàëóóí óñíû øóãàì ñ¿ëæýýã¿é îðîí ñóóöíû àéë ºðõ¿¿äýä àãøèí çóóðûí óñ
õºãæ¿¿ëæ, îðîí íóòãèéí îíöëîã, äàâóó òàëûã äýìæèõ çàìààð çàõ çýýëä ºðñºëäºõ
õàëààã÷ ñóóðèëóóëàõ àæèë õèéãäýæ ýõëýýä áàéíà. ªíäºðõààí, Ìàíäàëãîâü, Öýöýðëýã,
Áóëãàí, Áàðóóí-Óðò õîòóóäûí íèéò 1100 îð÷èì àéë ºðõºä àãøèí çóóðûí óñ õàëààã÷ ÷àäâàðûã íü áýõæ¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
ñóóðèëóóëíà. Óëààíáààòàð õîòûí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí ×óëóóí-Îâîîòûí ãýð õîðîîëîëä
öýâýð óñíû 4100ì, áîõèð óñíû 3900ì øóãàì ñóóðèëóóëæ, 400 îð÷èì àéëûã øóãàì 254. Ãàçàð õóâü÷ëàëûã õºäºº îðîí íóòàãò çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûã
ñ¿ëæýýíä õîëáîõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. ýð÷èìæ¿¿ëæ, ãàçàð õóâü÷ëàëûí ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæèéã õ¿ðòýõ
áîëîìæèéã õºäººãèéí èðãýäýä îëãîíî. Çàõ çýýëä îéð, çàìûí äàãóóõ
253. Óëààíáààòàð õîòûí çàõûí àøèãëàãäààã¿é ãàçàð òàëáàé äýýð àìèíû îðîí ãàçðûã õóâü÷èëíà.
ñóóöíû øèíý õîòõîíóóä áàéãóóëíà.
ө
ө ө өө ү , өө ө ө ө
ү ө ө ү , ү ү “
ү үү ө үү , өө ө
ү , ” ү , ө èéã
ө ө ө , ñàí áºãººä “Ãàçðûí õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë”-èéã
. , áîëîâñðóóëæ áàéíà.
ү ө үү
, , ү , ө
үү 1 ү үү . ө өө 2005 6
100 , ү үү 11 - үү , ,
үү 100 , - үү - ү үү -
130 , - үү . 2006 үү ,
60 , Ө 54 , үү ө ө , , , - ,
үү 20 äóãàà - 3
62 , “ ө ”- .
үү 150 - , , , ү
2006 ө ө ө өө , ү
. ө үү , ,
̺í Îðîí ñóóöíû ¿íäýñíèé òºâòýé õàìòðàí Óëààíáààòàð õîòûí 20 áàéðøèëä ,
òóñ á¿ð 80 àéëûí îðîí ñóóö áàðèõ ãàçðûí áàéðøëûí ñóäàëãàà õèéæ, Íèéñëýëèéí Çàñàã , ,
äàðãàä õîëáîãäîõ ñàíàë õ¿ðã¿¿ëñýí. .
ө
. ө “ ү õө 255. պ人ãèéí ãàçðûí õàðèëöààíû øèíýòãýëä îíöãîé àíõààð÷, ãàçðûí
ү ө º ”- õàðèëöààíû óã çîõèöóóëàëòûã íýãäñýí óäèðäàìæààð õàíãàíà.
2006 îíîîñ 8 æèëèéí õóãàöààòàé õýðýãæ¿¿ëýõýýð ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí
¿ñýã çóðæ, Óëààíáààòàð õîòûí àëü íýã ä¿¿ðýãò õîò òºëºâëºëòèéí àæëûã 2006 îíä áàãòààí үү
ýõë¿¿ëýõýýð Íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçàðòàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. ө ө ө ө ү “
, , , ”,
үү , ө ө ө “ ”- үү
ү ү үү ,
үү ¿çýí ү үү үү ,
æ, үү . ө ө ө ө ү
, , , ө
үү ү үү , .

81
 ө ө ө ө өө 257. Óëñûí òºñâèéí áîëîí äîòîîä, ãàäààäûí çýýë òóñëàìæ, õàíäèâûí
õºðºí㺺ð 1900-ãààñ äîîøã¿é õóäàãò çàñâàð øèíý÷ëýëò õèéæ, 800-ãààñ
. äîîøã¿é èíæåíåðèéí õèéöòýé õóäàã øèíýýð ãàðãàõ àæëûã ãîâü, òàë
, ñ , õýýðèéí á¿ñèéí àéìãóóäàä òºâëºð¿¿ëýí çîõèîí áàéãóóëæ, èðãýäèéí
17 îðîëöîîòîéãîîð ãàð õóäàã íýìæ ãàðãàõ àæëûã õºõè¿ëýí äýìæèíý.
ө ө ө ө өө ,
, ү 2005 îíä óëñûí òºñâèéí 400.0 ñàÿ òºãðºãººð 220, ãàäààäûí òºñ뺺ð 331, íèéò
ө ө ө ө өө . 551 õóäãèéã ñýðãýýí çàñâàðëàæ, óëñûí òºñâèéí 200.0 ñàÿ òºãðºãººð 30 õóäàã øèíýýð
ү ө ө ө ө өө áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
ү үү . 2006 îíä óëñûí òºñâèéí 1.7 ө ө õºðºíãº
-Ө , ө ө , - ,Ө ө , , ө , 530 îð÷èì õóäàã ñýðãýýí çàñâàðëàõ áºãººä ýíý îíû óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 560 ãàðóé
, ү , õóäã ñýðãýýí çàñâàðëà ү ө ө . ̺í óëñûí òºñâèéí 1.5
ө ө ө ө өө . 2005 ө ө õºðºí㺠188 õóäàã øèíýýð áàðüæ,
1 , ү ө ө .
ө ө ө ө өө ү 1-3 ө ө . 2007 îíû Óëñûí òºñâºâò õóäàã çàñâàðò 1.5 òýðáóì, õóäàã øèíýýð ãàðãàõàä 1.7
7 òýðáóì, Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãààñ 6.0 òýðáóì òºãðºãèéã õóäàã çàñâàð áîëîí õóäàã
ө ө ө ө өө , 13 øèíýýð ãàðãàõàä çîðèóëæ ãàðãàõààð òóñ òóñ áàòëóóëñàí áîëíî.
ү 2007 îíû ¿íäñýí ÷èãëýëä èíæåíåðèéí õèéöòýé 855 õóäãèéã øèíýýð ãýðãàæ 430
. õóäãèéã ñýðãýýí çàñâàðëàõààð òóñãààä áàéíà.
à 2005 îíä Àëñëàãäñàí á¿ñ íóòàã, àøèãëàëòã¿é áýë÷ýýðò øèíýýð áàéãóóëñàí 30
үү “ õóäãèéí öýã òîãòîîõ õàéãóóë, ñóäàëãààíû àæëûã õèéñýí. 2006 îíä
” ө ө ө үү 5 ү , 188 õóäãèéí ó õàéãóóë, ñóäàëãàà õèé ý.
үү
2 258. Á¿ñ¿¿äèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð äàðààõü
ү 60 . àæëóóäûã õèéæ ã¿éöýòãýíý:
ө ө ө ө өө
ө Áàðóóí á¿ñýä: “ĺðãºí, Òàéøèðûí óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí òàëààð àâàõ çàðèì
àðãà õýìæýýíèé òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí 33 äóãààð òîãòîîëîîð ĺðãºí, Òàéøèðûí óñàí
, ө ө ө өө үү ,
öàõèëãààí ñòàíöûã áàðüæ áàéãóóëàõàä øààðäàãäàõ òîíîã òºõººðºìæ, áàðèëãûí
, 1
ìàòåðèàë, ìàøèí ìåõàíèçìûã ”Áóëãàí”, “Áóðãàñòàé” õèëèéí áîîìòóóäààð îðóóëàõ, ýäãýýð
ө .
áîîìòûã 2008 îí õ¿ðòýë õóãàöààíä çîõèõ æóðìûí äàãóó áàéíãûí àæèëëàãààòàé áîëãîõ,
ө 2006 201 ү ã ãààëèéí á¿ðä¿¿ëýëòèéã íü òºñëèéí òàëáàðò õèéõ, Ìîíãîëûí òàëààñ õÿíàëò òàâèõ ¿¿ðýã
үү çîðèëãîîð áү 4/2143 á¿õèé òºñëèéí íýãæ¿¿äèéí 2006, 2007 îíû ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûã óëñûí òºñºâò
ү үү , үү òóñãàõ, òºñëèéí òàëáàðò õàðóóë õàìãààëàëò, àþóëã¿é àæèëëàãàà, ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí
ү үү ñýí. áóñàä ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàõ çýðýã øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýí¿¿ä àâàõààð áîëñîí.
Êàäàñòðûí çóðàãëàë áà ãàçðûí á¿ðòãýë òºñºëòýé õàìòðàí 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ĺðãºí, Òàéøèðûí ÓÖÑ-ûã áàðèõàä øààðäàãäàõ áàðàà, òîíîã òºõººðºìæèéã Ìîíãîë
ñàðûí 12-19-íèé õîîðîíä á¿õ àéìãóóäûí Ãàçðûí êàäàñòðûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ñóðãàëòûã Óëñûí íóòàã äýâñãýðò òýýâýðëýõ òàëààð ã¿éöýòãýã÷ êîìïàíèóäààñ òàâüñàí ñàíàëûã ñóäëàí
4 á¿ñ áîëãîí çîõèîí áàéãóóëñàí. ¿çýæ øèéäâýðëýâ. Òàéøèð, ĺðãºíèé Óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûí
ÿâö 90 ãàðóé õóâüòàé áàéíà.
256. Á¿ñèéí òóëãóóð òºâ, òîìîîõîí õîò, ñóóðèí ãàçðûí îéðîëöîî áàéãóóëñàí Àëòàé-Òàéøèðûí 35 êÂ-ûí öàõèëãààí äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàì, äýä ñòàíö
ìàõ, ñ¿¿íèé ÷èãëýëèéí òºðºëæñºí àæ àõóéä óðò õóãàöààãààð ãàçàð “Ý ү ” ÕÊ ү ñýí.
ýçýìø¿¿ëýõ, àøèãëóóëàõ ÷èãëýëýýð äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. - 110 -
, ү
“Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé” õóóëüä ººðèéí õ¿÷ õºðºí㺺ð ө ө
áàðüæ áàéãóóëñàí áýë÷ýýð äýõ ºâºë溺, õàâàðæàà, õóäàã, óñò öýãèéí äîîðõè 0.5 ãà , . 2006 ,
õ¿ðòëýõ õýìæýýíèé ãàçðûã ÌÓ-ûí èðãýíä ºì÷ë¿¿ëæ áîëîõ òóõàé çààëòóóäûã íýìýõ, , ү
“Áýë÷ýýðèéí òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã øèíýýð áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýë áàðüæ áàéíà. . ү áàðèëãà óãñðàëòûí
“Ãàçðûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéí ¿çýë
àæë ү , 2006 3,102.4 ө ө үү
áàðèìòëàëûí “Õî¸ð”-ûí 2-ä ”Ôåðìåðèéí àæ àõóéä ãàçàð ýçýìø¿¿ëýõ áîëîí áýë÷ýýðèéí
îëãîî .
ãàçðûã ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð ýçýìø¿¿ëýõ, àøèãëóóëàõ” ãýñýí ñàíàë òóñãàãäñàí.
ө ө - 110 -
“Ýð÷èìæñýí àðãààð ¿õýð, õîíèíû ìàõ ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ äýä , ү
õºòºëáºð”, ͯÁ-èéí ÕÕÀÀÁ-ààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “ñààëèéí äàðààõ àëäàãäëûã áàãàñãàõ , 06/50 . ө ө
çàìààð ñ¿¿ ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ òºñºë”-ä õàìðàãäàæ áàéãàà àéìàã, ñóìäàä үү ү 203 , 12 , 2006
ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóé ýðõëýõ á¿ñ íóòãèéã òîãòîîëãîæ òýðõ¿¿ á¿ñ íóòàãò áýë÷ýýð 1,253.8 ө ө үү .
ýçýìø¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Õàíãàéí á¿ñýä: Àðâàéõýýð-Áàÿíõîíãîðûí 110 êÂ-ûí 210 êì öàõèëãààí
äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàì, äýä ñòàíöûí áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûã MSC êîìïàíè өө

82
 ө ө өө ү æ, 2005 îíû 6 ð ñàðä àøèãëàëòàä îðóóëñàí. ө ө ө ө үү . 2006 12 2.8
2006 үү ëò á¿ðýí ñîí. ө ө ө ө үү .
370 - 2006 19, 135
. ө ө ө ө ө ө “50 - 50000
200 - 2006 үү үү ү үү ” ү
. Óã ñòàíöûí áàðèëãà óãñðàëòûí үү ү
àæëûí ã¿éöýòãýë 90 îð÷èì õóâüòàé áàéíà. ү ө ө ө өө 5.0
Òºâèéí á¿ñýä: äóëààíû үү å ,
2006 10 - .
ө ө үү .
- 260. Ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷íèé íººöèéã ñóäàëæ áàãà, äóíä õ¿÷èí ÷àäàëòàé ñàëõèí
үү . ïàðê áàéãóóëàõ áýëòãýëèéã õàíãàíà.
- ÄÖÑ-ûí үү
үү . 2 ө
ө өө үү үү 200 - 30-50 -
, Ү- . 2 , ò è ãäý , Ү ,
- èõ “ ” ү
ү . .
Îþóòîëãîéí öàõèëãààí õàíãàìæòàé óÿëäóóëàí Öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàì òàòàõ, ãîâèéí Òºâ àéìãèéí Õ¿é äîëîîí õóäàã, Ãîâü-Àëòàéí Öýýë, ªìíºãîâèéí Ñýâðýé,
á¿ñýä öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ ñóäàëãàà õèéæ òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýë ªâºðõàíãàéí Áîãä ñóìûí íóòãààð Øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí ñàíãèéí õºðºí㺺ð
áîëîâñðóóëàõ, ýð÷èì õ¿÷íèé øèíý ýõ ¿¿ñâýð áàðèõ ¿íäýñëýë, òàíèëöóóëãûã áýëòãýýä ñàëõèíû ñóäàëãàà õèéõ àæëûã ýõëýýä áàéíà.
áàéíà. - үү
Ç¿¿í á¿ñýä: ªíäºðõààí-Áàðóóí-Óðòûí 110 êÂ-ûí 230 öàõèëãààí äàìæóóëàõ “ ү II- ” ө
àãààðûí øóãàì, äýä ñòàíö /1 6,3 /-ûí çóðàã òºñëèéí ã¿éöýòãýã÷èé òåíäåðèéã ү ү
øàëãàðóóëæ çóðàã òºñëèéí àæëûã õèéñýí. ªíäºðõààí-Áàðóóí-Óðòûí 110 êÂ-ûí öàõèëãààí өө æ ñàëõèíû íººö èõòýé Òºâ àéìãèéí Õ¿éòíèé
äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàì, äýä ñòàíöûã áàð үү îíãîðõîé ãýäýã ãàçðûã ñîíãîæ, ñàëõèí ïàðê áàéãóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõààð áîëñîí
. 4850,0 ө ө ө ө ө ө 2006 áà ãàçðûí áàéðëàëòàé òàíèëöàõààð ÕÁÍÃÓ-ûí KfW áàíêíû ìýðãýæèëòí¿¿ä èðæ àæèëëààä
ө ө ө ө ө ө ө өө 2000,0 ө ө öààøäàà ªìíºãîâü, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷íèé íººö ñàéòàé íóòàãò
. Àæëûí çóðàã òºñëèéã õ¿ëýýí àâ , үíýëãýýíèé õîðîî 2006.04.10- áàãàâòàð õ¿÷èí ÷àäëûí ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíö áàéãóóëàõ õýìæèëò, ñóäàëãààíû àæèë
íä áàéãóóëàãäñàí. 2006 3 , ө ү õèéõ ñàíàë èð¿¿ëñýí.
ү . - è -
.
259. պ人ãèéí ìàë÷èí àéë ºðõèéã íàð, ñàëõèíû öàõèëãààí ýõ ¿¿ñâýðýýð
õàíãàæ, “Áóìàí íàðíû ãýð”, “100 ìÿíãàí íàðíû ãýðýë” õºòºëáºðèéã 261. Èðãýä, çàëóó÷óóäàä áèçíåñ ýðõëýõýä íü òóñëàõ çîðèëãîòîé áèçíåñ
õýðýãæ¿¿ëíý. àðèëæàà, ìýäýýëëèéí òºâ¿¿äèéã àëñëàãäìàë àéìàã, õîòóóäàä áàéãóóëàõûã
äýìæèíý.
2001-2002 “100000 ” ө ө ө
үү ө ө ө ө өө 300.0 ͯÁÕÕ-òýé õàìòðàí “Ìîíãîëä ¿éëäâýðëýë õºãæ¿¿ëüå” òºñëèéí
ө ө ө ө үү үү òóñëàëöààòàéãààð 4-í á¿ñ, Óëààíáààòàð õîòîä Áèçíåñèéã äýìæèõ Ǻâëºãºº ºãºõ
ө ө ө ө º өө òºâ¿¿äèéã áàéãóóëñàí.
,7 43 1000 ө Үү ү ү 2006 үү ү
үү үү . ү ө , “
ө ө ө үү ө ” ө , ө ү
ө ө ө ëàãàòàé 2003-2004 “ - ” ,
ү “
ө ү 396.0 ө ө өө 11170
- ү ө ”, ү - Ө ө
үү үү , -
, “
ү 50.0 ө ө өө 20620
ү ” ө , -
үү үү .
ө “Ï ө ”- ү , îðîí íóòàãò
2004 81 ä¿ãýýð , , -
áèåý äààñàí “ èçíåñèé òºâ”-үү èéã áèé áîëãî
ү ү үү
, ө ө ү , òóõàéí îðîí íóòàãò ¿éëäâýðëýæ áàéãàà áàðàà,
үү үү ү 50%- ө ө ө
á¿òýýãäýõ¿¿í, áèçíåñèéí òàëààð öîãöîëáîð ñóðãàëòûí àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëæ,
ү , ө º
íèéò 45 ñóðãàëòàä 893 õ¿í õàìðàãäàâ.
.
Ө өө , 48000 , ө , 262. Àðõàíãàé, Áóëãàí, Äóíäãîâü, Äîðíîãîâü, ªìíºãîâü, Äîðíîä, Õýíòèé,
. ү 31790 Ñ¿õáààòàð àéìãèéí òºâ¿¿äèéí íèéòèéí àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ 2 äóãààð
үү үү ө ө 5.593.4 ñàÿ ө ө ýýëæèéí òºñë¿¿äèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëíý.

83
 ө ө ө ө ө ү
ßíäàí õîîëîé, äàãàëäàõ õýðýãñýë íèéë¿¿ëýõ, õ¿ðãýõ òåíäåðò ÁÍÕÀÓ-ûí Yichang , ө өө өө .
Hongxun Honduit and Calling êîìïàíè øàëãàð÷ ãýðýý áàéãóóëñàí. Ýõíèé ýýëæèéí ө ,
×îéáàëñàí õîòûí ÿíäàí õîîëîé à÷èãäñàí áºãººä ãààëèéí áîëîí ͪÀÒ-ààñ ÷ºëººë¿¿ñýí. ү ө өө . ө ө ,
Öàõèëãààí íàñîñ, öàõèëãààíû òîíîã òºõººðºìæ íèéë¿¿ëýõ, õ¿ðãýõ, ñóóðèëóóëàõ ө ө ,
òåíäåðò “Ïðåñòèæ èíæåíåðèíã” êîìïàíè øàëãàð÷, òºñëèéí õîòóóäûí íèéòèéí àæ àõóéí Ө ө , ө өө
ñèñòåìä õàðúÿàëàãääàã íàñîñíû ñòàíöóóäûí îäîîãèéí áàéäàëòàé òàíèëöàí, óãñðàëòûí à.
àæèëä øààðäëàãàòàé õýìæèëò¿¿äèéã õèéæ, çóðàã òºñ뺺 áýëòãýýä áàéíà. Ө , ,
Áîéëåð, äóëààíû ñîëèëöóóð, äàãàëäàõ õýðýãñýë íèéë¿¿ëýõ, õ¿ðãýõ, ñóóðèëóóëàõ ө өө 2006 ү
òåíäåðèéí Äýä áàãö 2-ò Ìåãàâàòò êîìïàíè, Äýä áàãö 1-ò MCS êîìïàíè øàëãàðñàí. Ýäãýýð
. ө Ө ө , ө ө -
êîìïàíèóäòàé ãýðýýã õèéæ, õàíãàí íèéë¿¿ëæ áàéíà.
, , ,
Ìàøèí, êðàí, ýêñêàâàòîð, áóëüäîçåð íèéë¿¿ëýõ, õ¿ðãýõ òåíäåðèéí Äýä áàãö 1 áà
Ө ө , ү ,
2-ò Ìîñòèíòåðíýøíë êîìïàíèéã øàëãàðóóëæ, ãýðýý áàéãóóëàõ ýðõ îëãîõ çºâøººðëèéã
ºãñºí. 2006 îíû 10 äóãààð ñàðûí 13-íä íèéò 12 ø ìàøèí ìåõàíèçìûã òºñëèéí àéìãóóäàä ү ,
íèéë¿¿ëñýí. ө өө ү ý ,
Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð õóäàëäàí àâàõ óíäíû öýâýð óñíû áîëîí õîã 纺âðèéí ө ү , - ,
ìàøèí íèéë¿¿ëýõ, õ¿ðãýõ òåíäåðò Ñè Áè Ýñ êîìïàíè øàëãàð÷, ãýðýý áàéãóóëñàí. ÁÍÕÀÓ- æ . , ,
ààñ íèéë¿¿ëýãäñýí öýâýð óñíû 3 áîëîí õîãíû 2 ìàøèí Ýðýýí õîò äýýð èðñýí, ãààëèéí - , ү -
á¿ðä¿¿ëýëò õèéãäýæ áàéíà. áàðèëãà óãñðàëòûí èë 2007 îíä õèéãäýíý.
Çàãâàð òºñëèéí “Ãýð õîðîîëëûí òîäîðõîé õýñãèéí àéëóóäûã öýâýð, áîõèð óñíû ү (100 -
øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîõ àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ” áîëîí “Àãøèí çóóðûí ), (370
öàõèëãààí óñ õàëààã÷ íèéë¿¿ëýõ, ñóóðèëóóëàõ àæëûã ã¿éöýòãýõ ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí ) í áîëîí
øàëãàðóóëàõ” àæëûí òåíäåð¿¿äèéã øàëãàðóóëæ, êîìïàíèóäòàé ãýðýý áàéãóóëñàí. .
2.3 ñàÿ àì. äîëëàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð Ñ¿õáààòàð, Äîðíîä, Õýíòèé, ө ө 200 -
Äîðíîãîâü, ªìíºãîâü, Äóíäãîâü, Àðõàíãàé àéìàãò àìèíû îðîí ñóóö, ãýð õîðîîëëûí 426 , Ү ,
àéëûã òºâëºðñºí óñ õàíãàìæèéí 9500 ó/ì, àðèóòãàõ òàòóóðãûí 12100 ó/ì ñèñòåìä õîëáîõ ү 900 -
àæëûã ã¿éöýòãýæ áàéíà. Õàëóóí óñíû øóãàì ñ¿ëæýýã¿é îðîí ñóóöíû àéë ºðõ¿¿äýä àãøèí . Ө ө ,
çóóðûí óñ õàëààã÷ ñóóðèëóóëàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. ªíäºðõààí, Ìàíäàëãîâü, Öýöýðëýã, , Ө ө 150 - ү
Áóëãàí, Áàðóóí-Óðò õîòóóäûí íèéò 1100 îð÷èì àéë ºðõºä àãøèí çóóðûí óñ õàëààã÷ àæëûã ýõë¿¿ëýý .
ñóóðèëóóëàõ þì.
2 äóãààð ү 60 -
ө ү íèéñëýëèéí , , ү
, - , , 82 ñ¿ëæýý áàðèõ, . “Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ¿íäýñíèé õºòºëáºð /2005-2020 îí/”-ò
3, 2-ûã , óñ ò¿ãýýõ áàéð 120-èéã øóãàìàíä õîëáîõ óñ, íàð, ñàëõè, äèçåëü õîñîëñîí ñòàíöààð 24 ñóìûí òºâèéã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð
áîëîí çàñâàðëàõ, óñíû ìàøèí 15, áîõèðûí ìàøèí 5-ûã íèéë¿¿ëýõ, 16 , õàíãàõààð òºëºâëºñºí.
7500 ү , óñíû 10000 øèðõýã òîîëóóð Çàñãèéí ãàçàð, Äýëõèéí áàíêòàé õàìòðàí 2005 îíä çîõèîí áàéãóóëñàí
ñóóðèëóóëàõ çýðýã àæèë õèéãäýíý. “Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõûã ñîíèðõîã÷ òàëóóäûí óóëçàëò”-ä
2006 îíä ãýð õîðîîëîëä ñóóðèëóóëàõ õ¿÷èòãýñýí õóâàíöàð áîëîí 纺ëºí øèðìýí õîîëîé îðîëöñîí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, õàíäèâëàã÷ îðíóóä, ñòðàòåãèéí õóâèéí õºðºíãº
íèéë¿¿ëýõ òåíäåð¿¿ä òóñ òóñ çàðëàãäàæ, øàëãàðñàí êîìïàíèóäòàé ãýðýý áàéãóóëàí àæëûã îðóóëàã÷äàä óã õºòºëáºðèéã áîëîí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí õºãæëèéí
íü ã¿éöýòã¿¿ëæ áàéíà. ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí ãýð õîðîîëîëä øóãàì õîîëîé ñóóðèëóóëàõ ñòðàòåãèéã òàíèëöóóëàí, óëìààð Äýëõèéí áàíêíû áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð
áîëîí óñ ò¿ãýýõ áàéð áàðèõ òåíäåðèéã çàðëàñàí. ̺í Íàðàí áîëîí Íèñýõýä òóñ á¿ð 200 òîäîðõîé òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõýýð àæèëëàæ áàéíà.
àéëûã öýâýð óñíû øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîõ çóðàã òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ àæèë õèéãäýæ 2006 127
áàéíà. ө , ү 1,2
Óëààíáààòàð õîòûí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí ×óëóóí-Îâîîòûí ãýð õîðîîëîëä öýâýð ө ө .
óñíû 4100 ì, áîõèð óñíû 3900 ì øóãàì ñóóðèëóóëæ, 400 îð÷èì àéëûã øóãàì ñ¿ëæýýíä -
õîëáîõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. ү ө ө ө ,
Ү 960 - - 2006 ү
263. Òºâëºðñºí öàõèëãààí õàíãàìæèéí ýõ ¿¿ñâýðò 40-ººñ äîîøã¿é ñóìûí ө ө . û , -Ó
òºâèéã õîëáîíî. 10-ààñ äîîøã¿é ñóì, ñóóðèí ãàçðóóäàä íàð, ñàëõè, . ө ө -
äèçåëèýð õîñîëñîí ïàðê áèé áîëãîíî. ү ө ө ө .
ө ө - . ө ө -
2004-2006 ө ө ө ө 33.9 àðóóí á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìè ү
ө ө үү 2158 ñàéæ íà. ĺðãºí-Ìÿíãàäûí ÖÄÀØ, äýä ñòàíöûí àðèëãà óãñðàëòûí
, , 35 ө ө ө àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð “Àëòàé òðåñò” øàëãàð÷ àæèëäàà îð
. 11 ө ө ө ө ө өө ө . Óëààíãîì-Ìàë÷èí ñóìûí
үү ү . 110 êÂ-ûí öàõèëãààí äàìæóóëàõ àãààðûí øóãàì, äýä ñòàíöûí åõíèê-ýäèéí çàñãèéí
, , ө ө ү , ¿íäýñëýëèéã õèéæ ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí øèíæëýõ óõààí òåõíîëîãèéí çºâëºëèéí
ү ө , - ө үү
84
õóðàëä îðóóëæ áàòëóóëñàí. Îäîî òóñ îáúåêòûí òåõíèêèéí íºõöºë, çóðãèéí äààëãàâàð àéìãèéí Áàòøèðýýò 15 - , ө ө
ө . ç ү , ү ү .
Áàðóóí á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàéäûí 2007-2009 îíû Òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéí
ñèñòåìèé ñàéæðóóëàõ, ө ý . ñàíàë 7.4 ө ө ө ө ө ө ү Õºâñãºëèéí ×àðãàéòûí
2006 141 ү Óâñ, Õîâä, Áàÿí-ªëãèé ÓÖÑ- 2006-2010 îíä áàðèõ ө ө
àéìãèéí öàõèëãààí ò¿ãýýõ ñ¿ëæýý êîìïàíèóäàä òóõàéí àéìãóóäûí òºðèéí ñàíãààñ 2003, àæèëëàæ .
2004 îíä çýýë õýëáýðýýð îëãîñîí áîëîâ÷ ºíººã õ¿ðòýë ýðã¿¿ëýí òºëæ ÷àäàõã¿é áàéãàà -Ө
412.0 ñàÿ òºãðº /Áàÿí-ªëãèéä 90.0 ñàÿ, Õîâäîä 160.0 ñàÿ, Óâñàä 162.0 ñàÿ/- 10 ү ө ө өө 150
ө үү “ ү ү ” .
ө ө , ө ө
үү ү ү үү ã ү ñ .
àä áàéíà.
“ ү ү ” .
ө II , , -Ө èé ү ү 2006 16
4.0 ө ө өө - .
ө ө ө 2 ä ө ө , -
ү . үү “ 2006”
, .
38.0 õóâü õèéãäñýí. , үү - 300.0 . ө ө ө
. ààð
ү , , ө ө ÿ , - íû
. 300.0 . ө ө өө
үү . ө ө үү ү
ө èé . .
7 äóãààð çóóõû
ү үү 3. Õîò, õºäººã õîëáîñîí çàì ã¿¿ð, õàðèëöàà õîëáîîíû íºõöºëèéã
ү , ө ñàéæðóóëæ, õºäººíèé àëñëàãäìàë áàéäëûã áàãàñãàíà. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
.
“ үү ” ө ө ө 2012 265. Òýýâðèéí ñàëáàðûí õºãæëèéí ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.
. Áàÿíòýýã, Õàðòàðâàãàòàéí үү
ү ү Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíê /ÀÕÁ/ õîîðîíä 2004 îíä
, à - áàéãóóëñàí Ñàíàìæ áè÷ãèéí äàãóó Òýýâðèéí ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷ãèéã áîëîâñðóóëàõ
үү ү үү Ү- àæëûã Êàíàäûí CPCS Òranscom êîìïàíèàð ã¿éöýòã¿¿ëýâ.
үү . Òºñëèéí áàðèìò áè÷ãèéã ñîíèðõîã÷ á¿õ òàëûí îðîëöîîòîé 2 óäàà õýëýëöýýä
ө ө è àä 20ÌÂò-ûí ûí òåõíèê öààøèä ãàäààä, äîòîîäûí õýðýãöýýíä àøèãëàõàä ó÷èð äóòàãäàëòàé ãýæ ¿çñýí òóë òàéëàíã
ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëàõàä 450.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàéæðóóëàí çîõèõ íýìýëò, ººð÷ëºëòèéã õèéæ ã¿éöýýõýýð øèéäâýðëýâ.
ө ө үү 2007 îíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíä òóñãààä Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí öîãö áîäëîãî, Äýä á¿òöèéí õºãæëèéí ñòðàòåãè
. 2007-2009 îíû Òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéí ñàíàë 7.4 áîëîâñðóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí áàðèìò áè÷èãò Òýýâðèéí ñòðàòåãèéí ¿íäñýí
àñóóäëûã òóñãàæ îðóóëñàí áîëíî.
ө ө ө ө ө ө ү Õºâñãºëèéí ×àðãàéòûí ÓÖÑ- 2008-2010 îíä
Ìîíãîë Óëñûí Òýýâðèéí íýãäñýí ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èãò òîäîðõîéëñîí
áàðèõ ө ө үү àñóóäëûã áîëîâñðóóëæ
òýýâðèéí ñàëáàð òóñ á¿ðèéã 2015 îí õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëýõ òºñºë, àðãà õýìæýýã óðüä íü
, ү үү . áîëîâñðóóëñàí òýýâðèéí ñàëáàðûí ìàñòåð òºëºâëºãººí¿¿äýä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõýýð
àæèëëàæ áàéíà.
264. Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí Áóëãàí, Õîâä àéìãèéí ̺ñò, Óâñ àéìãèéí “Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàë, øóóäàíãèéí ñàëáàðûí 2021 îí õ¿ðòýëõ õºãæëèéí
Áàðóóíòóðóóí, Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò, Çàâõàí àéìãèéí Òîñîíöýíãýë, ñòðàòåãèéí áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã”-ò òýýâðèéí ñàëáàðûí õºãæëèéã òîäîðõîéëîõ òºñºë,
Õºâñãºë àéìãèéí Ýðäýíýáóëãàí ñóìäàä áàãà îâðûí óñàí öàõèëãààí ñòàíö àðãà õýìæýýí¿¿äèéã òóñãàñàí áîëíî.
áàðüæ, Îðõîí ýñâýë Ýãèéí ãîë äýýð 100 ìâò-ààñ äîîøã¿é õ¿÷èí ÷àäàëòàé
óñàí öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ àæëûã ýõë¿¿ëíý. 266. Îðîí íóòàãò àãààðûí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýã ºðãºæ¿¿ëíý.
Õîâä àéìãèéí ̺ñò, Óâñ àéìãèéí Áàðóóíòóðóóí, Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò Îðîí íóòãèéí àãààðûí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíä ºðñºë人íèéã èë òîä, øóäàðãà
ñóìäàä áàãà îâðûí ÓÖÑ áà õ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãààð ñóäàëãàà õèéëãýæ áàéëãàõ çîðèëãîîð îðîí íóòãèéí íèñëýãèéí ÷èãëýë òóñ á¿ðýýð îäîî ìºðäºæ áóé òàðèôààð
áàéíà. ýäèéí çàñãèéí òîîöîî ñóäàëãàà õèéæ ìýäýýëëèéí áààçûã áèé áîëãîõ àæëûã õèéæ áàéíà.
Çàâõàí àéìãèéí Òîñîíöýíãýë ñóìàíä 375 êÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé ÓÖÑ-ûã Îðîí íóòãèéí íèñëýãò õóâèéí õýâøëèéí àâèà êîìïàíè “Àýðîìîíãîëèÿ” Ôîêåð-
àøèãëàëòàä îðóóëà ð àæèëëàæ áàéíà. 50, Ôîêêåð-100 ìàÿãèéí 3 îíãîöûã “Èçèíèñ” êîìïàíè ÑÀÀÂ-340 îíãîö õî¸ðûã îðîí íóòãèéí
Äàíè Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ү òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð áàðèãäàæ áóé íèñëýãò òóñ òóñ àøèãëàñíààð ñóóäëûí áàãòààìæ 50 õóâèàð íýìýãäýæ ýðýëò, õýðýãöýýã
Õºâñãºë àéìãèéí Ýðäýíýáóëãàí ñóìûí 200 êÂò-ûí ÓÖÑ-ûí áàðèëãà óãñðàëòûí àæèë á¿ðýí õàíãàõóéö áàéíà.
¿ðãýëæèëæ áàéíà. 440.0 ө ө ө ө ө ө ү Õýíòèé

85
 Çîð÷èã÷ óðñãàë áàãàòàé òîãòìîë íèñëýãã¿é Áàðóóí-Óðò, Ìàíäàëãîâü, Áóëãàí,
ªíäºðõààí, Óâñ àéìãèéí Áàðóóíòóðóóí ñóì, Õîâä àéìãèéí Áóëãàí ñóì, Àðâàéõýýð,
Öýöýðëýã õîòóóäûí àýðîäðîìûí àøèãëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ, ýäãýýð õîòðóó íèñëýã ¿éëäýõ
àãààðûí òýýâýðëýã÷äýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõèéí òóëä òýäíèéã íèñýõ áóóäëûí õóðààìæààñ
÷ºëººëºõººð øèéäâýðëýñýí áà 2006 îíû õ¿ëýýãäýæ áàéãàà ã¿éöýòãýëýýð îðîí íóòãèéí
íèñëýãýýð çîð÷èã÷äûí òîî óðüä æèëèéíõýýñ 5.0 õóâü íýìýãäýæ áàéíà.
267. Îðîí íóòãèéí íèñýõ áóóäëóóäûã îð÷èí ¿åèéí, àøèãëàëòûí ºðòºã áàãàòàé,
áàãà îâðûí îíãîö õ¿ëýýí àâàõ ñòàíäàðò, øààðäëàãàä íèéö¿¿ëæ òîíîãëîíî.
Äàëàíçàäãàäûí íèñýõ áóóäëûí ¿íäñýí áàðèëãà, áàéãóóëàìæèéí àæèë äóóñ÷
õàòóó õó÷èëòòàé çóðâàñûã Óëñûí êîìèññ, áóóäëûí áàðèëãà, õàìãààëàëòûí õàøàà, ãàäíà
öàõèëãààí øóãàìûã Àæëûí êîìèññ õ¿ëýýæ àâñàí áà íèéò àæëûí ã¿éöýòãýë 80.0 õóâü áîëæ
2007 îíä áàéíãûí àøèãëàëòàíä îðóóëàõ áîëîìæòîé áîëñîí.
Ñ¿õáààòàð, Áàÿíõîíãîð, Óâñ àéìãóóäûí íèñýõ áóóäëûí õó÷èëòã¿é çóðâàñûí
çàñâàð, Õàòãàëûí íèñýõ áóóäëûí çóðâàñûí ñàéæðóóëàëò, Äîðíîä àéìãèéí íèñýõ áóóäëûí
çóðâàñûí õàæóóãèéí áîëîí òºãñãºëèéí àþóëã¿éí çóðâàñûã áàéãóóëàõ àæëûã 2005- 2006
îíä ã¿éöýòãýâ.
̺í Åâðîïûí ñýðãýýí áîñãîëò, õºãæëèéí áàíêíû òåõíèêèéí òóñëàëöààíû
õ¿ðýýíä Óâñ, Çàâõàí, Ãîâü-Àëòàé, Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí íèñýõ áóóäëóóäûã õàòóó õó÷èëòòàé
çóðâàñòàé áîëãîõ òàëààð õîëáîãäîõ ñóäàëãààíû àæëûã ßïîí Óëñûí PCI êîìïàíè ýõëýýä
áàéíà.
268. Îðîí íóòãèéí íèñëýãèéí çîðèóëàëò á¿õèé îíãîöíû ïàðêèéã øèíý÷ëýõýä
ãàäààäûí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý.
Àãààðûí õºëºã, ò¿¿íèé ñýëáýã, ìàòåðèàëûã íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ
÷ºëººëºõººð òàòâàðûí áàãö õóóëèéí øèíý÷ëýëèéí õ¿ðýýíä øèéäâýðë¿¿ëñíèé ãàäíà
“Ãààëèéí òàðèô, ãààëèéí õóðààìæèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí
òºñºëä ãààëèéí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ àñóóäëûã òóñãóóëàâ.
ªÀÁÍÓ-ûí Êåéïòàóí õîòíîî 2001 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 16-íû ºäºð áàòàëñàí
“Õºäºë㺺íò òîíîã òºõººðºìæèéí îëîí óëñûí áàòàëãààò ýðõèéí òóõàé Êîíâåíöè”-ä íýãäýí
îðîõ áîëîí “Àãààðûí õºëºãò òóñãàéëàí õàìààðàõ Ïðîòîêîë”-ûã ñî¸ðõîí áàòëàõ òóõàé
õóóëèéã ÓÈÕ-ààð áàòëóóëñàí áºãººä ýíý Êîíâåíö áîëîí Ïðîòîêîë íü Ìîíãîë Óëñûí
õóâüä 2007 îíû 2 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ þì.
269. Ìÿíãàíû çàì áàðèõ àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ, ò¿¿íèé äàãóóõ ã¿¿ð áàðèõ, äàâàà
çàñàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëíý.
Õýíòèé àéìãèéí íóòàã Õýðëýíãèéí ã¿¿ð-Äóóòûí äàâàà-̺ðºí ñóì ÷èãëýëèéí 165
êì õàòóó õó÷èëòòàé çàìûã ”Ýðäýíýçàì”, “Íàñíû çàì”, “Ìîíðîóä” ÕÕÊ áàðüæ 2005-2006
îíä, Õýíòèé àéìãèéí Öýíõýðìàíäàë ñóìûí íóòàã äàõü Öýíõýðèéí ãîëûí 60.75 ó/ì òºìºð
áåòîí ã¿¿ðèéã òóñ òóñ àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
Õàøààò, Áóðààòûí äàâààíû ÷èãëýëèéí ÀÍ-4 êîäòîé çàìûã ÀÕÁ-íû çýýë
òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä áàðèõààð òºëºâëºæ áóé òóë äýýðõ àæèëä õºðºí㺠õóâààðèëàãäàæ
àæèë õèéãäýýã¿é, Áóðààòûí äàâààíä õèéãäýõ ¿ëäýãäýë àæëûí õýìæýýã òîäîðõîéëæ
ò¿¿íèéã 2007 îíä õèéõýýð òºëºâ뺺ä áàéíà.
Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí ªëãèé-Öàãààííóóðûí 30 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûã
“Àëòàéí çàì” ÕÕÊ ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðüæ õèéìýë áàéãóóëàìæèéí áîëîí óõìàë äàëàíãèéí
àæèë, 3 êì çàìûí õó÷èëòûã õèéãýýä áàéíà.
Áóëãàí àéìãèéí Äàøèí÷èëýíãèéí ÷èãëýëèéí 6 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûí
áàðèëãûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð “Ýðäýíýò ñóâàðãà” ÕÊ àæèëëàæ äàëàí, óõìàë, õèéìýë
áàéãóóëàìæèéí àæèë á¿ðýí äóóññàí, õó÷èëòûí àæëûã õèéãýýã¿é áàéíà.
Äàøèí÷èëýí-ªãèéíóóð ÷èãëýëèéí çàìûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðèõààð 2006 îíû
õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíä òóñãàí 3 êì çàìûí ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëàí ãýðýý
áàéãóóëààä áàéíà. Ýíý ÷èãëýëä 2007 îíä 100 êì çàìûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðèõààð õºðºíãº
îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíä òóñãàâ.
86
Ãåðìàíû ñýðãýýí áîñãîëò áàíêíû çýýëýýð Çàâõàí àéìãèéí Óëèàñòàé- Àëäàðõààí
÷èãëýëèéí 27 êì çàìûã áàðèõ àæëûã õèéæ áàéíà.
270. Àâòî çàìûí ñàíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ýðõ ç¿éí
îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
Àâòî çàìûí òóõàé õóóëü, Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 177-ð òîãòîîëûã õýðýãæ¿¿ëæ
îëîí óëñûí áîëîí óëñûí ÷àíàðòàé àâòî çàìààð çîð÷èæ áóé òýýâðèéí õýðýãñëýýñ àâòî çàì
àøèãëàñíû òºëáºðèéã àâ÷ óëñûí çàìûí ñàíä òºâëºð¿¿ëýõ, òºâëºðñºí õºðºí㺺ð àâòî
çàì, çàìûí áàéãóóëàìæèéí çàñâàð àð÷ëàëòûã ñàéæðóóëàõ, æóðìûã ÇÒÀÆ-ûí ñàéäûí 2005
îíû 24 òîîò òóøààëààð áàòàëæ, àâòî çàìûí òºëáºð õóðààõ 23 öýãèéí áàéðøëûã òîãòîîí
ò¿¿ãýýð õóðààí àâñàí òºëáºðèéã çàìûí ñàíä òºâëºð¿¿ëýí Ñàíãèéí ñàéä, Çàì, òýýâýð,
àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäûí õàìòàðñàí òóøààëààð çàõèðàí çàðöóóëæ áàéíà.
271. Àâòî çàì, ã¿¿ð áàðèõ, çàñâàðëàõàä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõèéã õºõè¿ëýí
äýìæèíý.
“Òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí õºðºí㺺ð áàðàà, àæèë ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí
àâàõ òóõàé” õóóëèàð çîõèöóóëñíû äàãóó òºðèéí ºì÷èò õóóëèéí ýòãýýäèéí ã¿éöýòãýõ óëñûí
÷àíàðòàé àâòî çàìûí çàñâàðûí àæëûã øóóä ãýðýý áàéãóóëàí ã¿éöýòã¿¿ëæ áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû “Àâòî çàìûí çàñâàð, àð÷ëàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí
á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òóõàé” 173, Òºðèéí ºì÷èéí õîðîîíû 479
ä¿ãýýð òîãòîîë ãàð÷ õýðýãæèâ.
Óëñûí ÷àíàðòàé çàì, çàìûí áàéãóóëàìæèéã áàéíãûí ýçýíòýé áîëãîõ, çàì äýýð
¿¿ññýí ñààäûã àðèëãàæ òýýâðèéí õýðýãñëèéí õºäºë㺺íèéã áàéíãà ÷ºëººòýé áàéëãàõ
çîðèëãîîð çàì ãýðýýëýã÷äèéí æèøèã íîðìûã øèíý÷ëýí áàòëàí, ýíý àæèëä îðîí íóòãèéí
àæèë ýðõëýýã¿é èðãýäèéã îðîëöóóëàí àæèëã¿éäëèéã òîäîðõîé õýìæýýãýýð áàãàñãàõàä
äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ òýäãýýðèéã ìýðãýæëèéí óäèðäëàãààð õàíãàí àæèëëàæ áàéíà.
ªìíºãîâü àéìãèéí Ãóðâàíòýñ ñóìûí Íàðèéí ñóõàéòûí óóðõàéãààñ Øèâýýõ¿ðýí
áîîìò, Öîãòöýöèé ñóìûí Òàâàíòîëãîéí óóðõàéãààñ Îþóòîëãîéí óóðõàé áîëîí Ãàøóóí
ñóõàéòûí õèëèéí áîîìò õ¿ðòýëõ í¿¿ðñ òýýâðèéí, Äîðíîä àéìãèéí Ìàòàä ñóìûí
Òàìñàãèéí îðä ãàçðààñ Áàÿíõîøóó áîîìò õ¿ðòýëõ ãàçðûí òîñíû òýýâðèéí àâòî çàìóóäûí
÷èãëýëèéã Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäûí òóøààëààð áàòëààä áàéíà.
ªìíºãîâü àéìãèéí Õàíáîãä ñóìûí íóòàã äàõü Îþóòîëãîé–Ãàøóóí ñóõàéò,
÷èãëýëèéí 102 êì çàìûã “Àéâåíõîó ìàéíç” “Ïóøèíìîí” êîìïàíè áàðèõ ñàíàë èð¿¿ëñíèéã
ñóäàëæ áàéíà.
272. Õîâä–Óëààíãîì–Õàíäãàéò, Áóëãàí–ßðàíò, Ýðäýíýò–Áóëãàí–Óíüò, ×îéð–
Ñàéíøàíä–Çàìûí-Y¿ä, Õàðõîðèí–Öýöýðëýã–Òîñîíöýíãýëèéí ÷èãëýëèéí
õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìóóäûã áàðèõ áóþó ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðèíà.
Óâñ àéìãèéí Óëààíãîì-Õàíäãàéò ÷èãëýëèéí 58 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàì,
Õîâäûí Áóëãàí-ßðàíò ÷èãëýëèéí 65 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûã àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
Êóâåéòèéí ñàíãèéí çýýëèéí õºðºí㺺ð áàðüæ áàéãàà Ýðäýíýò-Áóëãàí-Óíüò
÷èãëýëèéí 146 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûí áàðèëãûí àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí, ¿¿íýýñ
Ýðäýíýò-Áóëãàíû 54 êì çàìûí óõìàë, äàëàí, õèéìýë áàéãóóëàìæèéí àæëûí 90 õóâèéã
õèéæ áóòàëñàí ÷óëóóí ñóóðü, àñôàëüòîáåòîí õó÷èëòûí àæëûã çàðèì õýñýãò ýõýëñíèé
ãàäíà Ýðäýíýò õîòûí äîòîðõ 3.7 êì çàìûã 2005 îíä àøèãëàëòàä îðóóëàâ. Ýíý çàìûí
¿ðãýëæëýë Áóëãàí-Óíüò ÷èãëýëèéí 88 êì çàìûã áàðèõ ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëæ ãýðýý
áàéãóóëààä áàéíà.
Íàëàéõ-×îéð ÷èãëýëèéí 200 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûã Àçèéí õºãæëèéí
áàíêíû çýýëèéí õºðºí㺺ð àøèãëàëòàä õ¿ëýýæ àâàâ.
×îéð-Ñàéíøàíä-Çàìûí-¯¿ä ÷èãëýëèéí íèéò 431 êì çàì áàðèõ àæëûí Ǻâëºõèéã
øàëãàðóóëàí ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëóóëæ áàéãàà áîëíî.
×îéð–Ñàéíøàíä ÷èãëýëèéí 176 êì, Ñàéíøàíä–Çàìûí-¯¿ä ÷èãëýëèéí Á-1
õýñãèéí 131 êì çàìûã õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûã áàðèõ ã¿éöýòãýã÷èéã øàëãàðóóëæ
òýäýíòýé ãýðýý õèéõ øàòàíä áàéíà.
 ̺í ýíý ÷èãëýëèéí Á-2 õýñãèéí 124 êì çàìûã 2 õóâààæ ã¿éöýòãýã÷èéã íü
øàëãàðóóëàõ òåíäåðèéã çàðëàõ áýëòãýë àæëûã õèéæ áàéíà.
Äýëõèéí áàíêíû “Òýýâýð õºãæ¿¿ëýõ òºñºë”-èéí ¿ëäýãäýë õºðºí㺺ð Õàðõîðèí-
Öýöýðëýã ÷èãëýëèéí õýñýã÷èëñýí õàéðãàí õó÷èëòòàé 46 êì çàìûã áàðèõ ã¿éöýòãýã÷èéã
øàëãàðóóëæ Äýëõèéí áàíêèíä õ¿ðã¿¿ëýýä çàðèìûíõ íü çºâøººðëèéã àâààä áàéíà.
Çàâõàíû Áóÿíòûí ãîëûí 180.5 ó/ì òºìºð áåòîí ã¿¿ðèéí èíæåíåð ãåîëîãèéí
ä¿ãíýëòèéã äàõèí õèéëãýæ ãàðñàí ¿ð ä¿íãýýð øèíý÷èëñýí çóðàã òºñâèéí äàãóó “Óëáàà” ÕÊ
áàðèëãûí àæëûã ã¿éöýòãýæ 7 òóëãóóð, 40 äàì íóðóóã öóòãààä áàéíà.
Óâñûí àéìãèéí Òýýëèéí ãîëûí 75 ó/ì ã¿¿ðèéã áàðèõ ã¿éöýòãýã÷ýýð “̺íõ æèì”
ÕÊ àæèëëàæ ñóóðü, òóëãóóðûí àæèë õèéãäýæ áàéíà.
273. Àðâàéõýýð–Áàÿíõîíãîð–Ãîâü-Àëòàé–Õîâä ÷èãëýëèéí àâòî çàìóóäûã
õýñýã÷èëñýí õàéðãàí õó÷èëòòàé çàìóóäûã áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëíà.
Àðâàéõýýð-Õîâä ÷èãëýëèéí õýñýã÷èëñýí õàéðãàí çàìûí ÀÍ-01, ÀÍ-02, ÀÍ-03
õýñãèéí ãýðýýò àæëûã äóóñãàæ àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
274. Áàãàíóóð–ªíäºðõààíû ÷èãëýëèéí õàòóó õó÷èëòòàé çàìûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí
áàðüæ, Õîâäûí Áóëãàí–Õîâä, ªíäºðõààí–Ñ¿ìáýð ÷èãëýëèéí çàì, ã¿¿ðèéí
àæëûã ýõë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâíà.
Ç¿¿í ÷èãëýëä Õýðëýíãèéí ã¿¿ðýýñ Õýíòèé àéìãèéí ̺ðºí ñóì õ¿ðòýëõ 165 êì
çàìûã áàðèõ àæëûã 2005 îíä äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ¿ðãýëæë¿¿ëýí ã¿éöýòãýæ 115
êì çàìûã 2005 îíä, Äóóòûí äàâààíààñ ̺ðºí ñóì õ¿ðòýëõ 50 êì çàìûã 2006 îíä òóñ òóñ
àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
Áàãàíóóð-Õýðëýíãèéí ã¿¿ð, ̺ðºíñóì-ªíäºðõààí ÷èãëýëèéí 58.5 êì çàìûã ßïîí
Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð áàðèõààð 2006 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðä àæëûã íü
ýõëýýä òºëºâëºãººíèé äàãóó ýõíèé 5.2 êì çàìûã àøèãëàëòàä îðóóëààä áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Àçèéí õºãæëèéí áàíêòàé õàìòðàí àæèëëàõ
ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èãò Àçèéí àâòî çàìûí À-4 áóþó Óëààí áàéøèíò /Óëñûí õèë/ -
ªëãèé–Õîâä–ßðàíòàé / Óëñûí õèë/ ÷èãëýëèéí “Áàðóóí á¿ñ Àëòàéí çàì” òºñëèéí ÒÝǯ
áîëîí çóðàã òºñëèéã ÀÕÁ-íû õºðºí㺺ð õýðýãæ¿¿ëýõýýð òóñãàæ ýíý çàìûí áàðèëãûí
àæèëä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã ìºí òóñ áàíêíààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýð òîõèðîëöîæ ÀÕÁ-íû
áîëîâñðóóëàõ óðüä÷èëñàí ñóäàëãààíû àæëûã õèéæ äóóñãààä áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí àâòî çàìûí ñ¿ëæýýã 2020 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ åðºíõèé
òºëºâëºãººã Äýëõèéí áàíêíû òåõíèêèéí òóñëàëöààòàéãààð áîëîâñðóóëàõààð àæèëëàæ
áàéãàà áºãººä ªíäºðõààí–Ñ¿ìáýð ÷èãëýëèéí çàìûí òåõíèê-ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã
“Óëñûí ÷àíàðòàé àâòî çàìûí ñ¿ëæýýã 2020 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ òºñººëºë”-èéí õ¿ðýýíä
áîëîâñðóóëñàí áà ýíý ÷èãëýëèéí çàìûã ýðãýí òºëºãäºõ íºõöºëòýéãýýð áàðèóëàõààð
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 203 äóãààð òîãòîîëîîð øèéäâýðëýí 2007 îíû òºëºâëºãººíä
òóñãààä áàéíà.
Õýíòèé àéìãèéí Öýíõýðìàíäàë ñóìûí íóòàã äàõü Öýíõýðèéí ãîëûí 60.75 ó/ì
òºìºð áåòîí ã¿¿ðèéã àøèãëàëòàä îðóóëñàí.
Õóöàà, Õóæèðò, ̺ðºíãèéí ãîëûí òºìºð áåòîí ã¿¿ðèéã ßïîí Óëñûí áóöàëòã¿é
òóñëàìæààð áàðèõààð áýëòãýëèéã õàíãàæ áàéíà.
275. Óëñ õîîðîíäûí àâòî çàì, òºìºð çàì, íèñýõ áóóäàë áàðèõ òàëààð ñóäàëãàà
õèéõ, õîëáîãäîõ õýëýëöýýð, õºðºí㺠îðóóëàëò òàòàõ àæëûã èäýâõæ¿¿ëíý.
Îëîí óëñûí ÷àíàðòàé íèñýõ áóóäàë áàðèõààð òºëºâëºæ áàéãàà Òºâ àéìãèéí
Õºøèãèéí õºíäèéä íèñëýãèéí òàëáàéä ñàëõèíû çîíõèëîõ ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ
ñóäàëãààã õèéæ áàéãàà áà Óëààíáààòàðûí îëîí óëñûí øèíý íèñýõ áóóäëûã áàéãóóëàõ
òºñëèéí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ øèíý íèñýõ áóóäàë áàðèõ ãàçàðò áàéãàëü îð÷íû
íàðèéâ÷èëñàí ñóäàëãààã õèéëãýæ äóóñãàñàí.
Ýíý áóóäëûã áàéãóóëàõ àæëûã ßïîí Óëñûí çýýë òóñëàìæèéí õºòºëáºðò áàãòààí
øèéäâýðë¿¿ëýõýýð àæèëëàæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí òºìºð çàìûí ñ¿ëæýýã îéðûí áîëîí äóíä õóãàöààíä õºãæ¿¿ëýõ,
ÿëàíãóÿà àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðóóäûã øèíýýð ýçýìøèõ, àøèãëàõòàé óÿëäóóëàí òºìºð
87
çàìûí øèíý ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ, õî¸ðäîã÷ çàì áàðèõ çîõèñòîé õóâèëáàð, ¿íäýñëýëèéã
áîëîâñðóóëæ “Îéðûí áîëîí äóíä õóãàöààíä øèíýýð òºìºð çàìûí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ
òºñºë”-èéã ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëæ äýìæèãäñýí
áîëíî.
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð Àçèéí õºãæëèéí áàíêòàé õàìòðàí àæèëëàõ
ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èãò Àçèéí àâòî çàìûí À-4 áóþó Óëààíáàéøèíò-ªëãèé-Õîâä-ßðàíò
÷èãëýëèéí “Áàðóóí á¿ñ Àëòàéí çàì” òºñëèéí ÒÝǯ áîëîí çóðàã òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ
áîëîí áàðèëãûí àæèëä øààðäëàãàòàé õºðºíãèéã ÀÕÁ-íààñ ãàðãàõààð òîõèðîëöñîí áîëíî.
ÁÍÕÀÓ-ûí õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õ¿ðýýíä Ç¿¿í á¿ñèéí àâòî çàìûã áàðèõ
/ªíäºðõààí-×îéáàëñàí-Ñ¿ìáýð-Óëñûí õèëèéí 660êì/, Êàçàêñòàí Óëñ áîëîí Àðàáûí
Íýãäñýí Ýìèðàò Óëñûí ÀÁÓ-ÄÀÁÈ-ãèéí ñàíãèéí õºðºí㺺ð Áàðóóí á¿ñýä ßðàíòàé-Õîâä-
ªëãèé-Óëààíáàéøèíò ÷èãëýëä àâòî çàì áàðèõ ñàíàëûã òóñ òóñ òàâèàä áàéíà.
Åâðîïûí Ñýðãýýí áîñãîëòûí áàíêíû òºëººëºã÷äºä Àðâàéõýýð-Áàÿíõîíãîðûí
çàì, Òîñîíöýíãýë-Óëèàñòàé ÷èãëýëèéí çàìûã áàðèõ ÒÝǯ, çóðàã òºñºë áîëîâñðóóëàõ
òºñëèéã òåõíèê òóñëàëöààíû õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíàëûã òàâüñàíû äàãóó àâòî çàìûí
ñàëáàðò õºðºí㺠îðóóëàõ òàëààð ñàíàë ñîëèëöîõ çýðýã àðãà õýìæýýã àâ÷ áàéíà.
276. Óëààíáààòàð-Ýðäýíýñàíòûí õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí
øèíý÷èëíý.
Óëààíáààòàð-Ýðäýíýñàíòûí 176 êì çàìûí øèíý÷ëýëòèéí àæëûí ÒÝǯ, çóðàã
òºñëèéã áîëîâñðóóëàí, ýíý àæëûã ã¿éöýòãýã÷èéí ººðèéí õºðºí㺺ð ýðãýí òºëºãäºõ
íºõöºëòýéãýýð ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áàðèóëàõààð Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð ãàðñíû äàãóó 2006
îíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíä òóñãàæ ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîõ òåíäåðèéã çàðëàí
ä¿ãíýæ áàéíà.
Òàâ. ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÁÎÄËÎÃÎ
Áàéãàëèéí áàÿëãèéã õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõ
áîäëîãûí óÿëäààã ñàéæðóóëæ, ýêîëîãèéí áàðèìæààòàé íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí
áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëíý. Áàéãàëü îð÷èíòîé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã íýýëòòýé,
õ¿ðòýýìæòýé áîëãîæ, áàéãàëü õàìãààëàõàä èðãýäèéí îðîëöîî, õÿíàëòûã
íýìýãä¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
277. Ãàäààä óëñ îðíóóä, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààñ àâàõ òóñëàìæèéí
õºðºíãèéí òîäîðõîé õýñãèéã øàð øîðîîí í¿¿äýë, öºëæèëòòýé òýìöýõ èæ
á¿ðýí õºòºëáºð, àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðöóóëàõ ÷èãëýë
áàðèìòàëíà.
ßïîí óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí
õ¿ðýýíä 2005 îíû 2 äóãààð ñàðààñ ýõëýí õýðýãæèæ áàéãàà “Öàã àãààðûí óðüä÷èëñàí
ìýäýý ãàðãàõ, ìýäýýëëèéí àíàëèç õèéõ áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ” òºñëèéí
õ¿ðýýíä øîðîîí øóóðãàíû ìîíèòîðèíãèéí Ìîíãîë Óëñûí áîëîí á¿ñ íóòãèéí ñ¿ëæýýíä
õîëáîãäîõ ñóóðèí õýìæèëòèéí áàéãóóëàìæèéã Óëààíáààòàð, Ñàéíøàíä õîòóóä áîëîí
Çàìûí-¯¿ä ñóóðèíä ñóóðèëóóëàõààð øèéäâýðëýâ.
̺í ÁÍÕÀÓ, ÁÍÑÓ-ûí Öàã óóðûí áàéãóóëëàãóóäòàé áàéãóóëñàí õî¸ð òàëûí
õàìòûí àæèëëàãààíû ãýðýý õýëöëèéí äàãóó á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä øàð øîðîîí øóóðãà,
ýëñíèé í¿¿äëèéí òàëààð õàìòàðñàí ñóäàëãààíû àæèë õèéæ ìýðãýæèëòýí ñîëèëöîâ.
- -¯¿ ¿ ýä , үү
ө ө үү
, үү үү
.
Øîðîîí øóóðãàíû ¿¿ñýë, 纺ãäºëò, çàìíàë, õàìðàõ íóòãèéí õýìæýýã õèéìýë
äàãóóëûí ìýäýýãýýð òîäîðõîéëîõ ñóäàëãààíû àæèë Óñ öàã óóðûí õ¿ðýýëýí, Ìýäýýëýë
òîîöîîëëûí òºâä õèéãäýæ áàéíà.
 Áýýæèí õîòíîî áîëñîí ÁÍÕÀÓ-ûí Öàã óóðûí áàéãóóëëàãàòàé õèéõ 9 äýõ îéí öýâýðëýãýý õèéõ 4 òàëûí ãýðýýíèé çàãâàð, Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 193 òîîò òóøààë
óäààãèéí óóëçàëòààð ìàíàéä øîðîîí øóóðãàíû ìîíèòîðèíãèéí 3 ñòàíö áàéãóóëàõ, 1500 áàòëàãäàâ. ¯¿íèé äàãóó Òºâ àéìãèéí ̺íãºí ìîðüò ñóìàíä 80 õ¿í îðîëöñîí ¿ç¿¿ëýõ
øèðõýã òåðìîìåòð òóñëàìæèéí øóãàìààð íèéë¿¿ëýâ. ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàâ.
Øàð øîðîîí øóóðãà, àãààð äàõü òîîñîíöðûã çàéíààñ òàíäàí ñóäëàõ çîðèëãîîð 3 Àðõàíãàé àéìãèéí Õîòîíò, Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí Äýë¿¿í, Òºâ àéìãèéí Ë¿í
äóãààð ñàðààñ 5 äóãààð ñàðûã äóóñòàë ºäºð òóòìûí õèéìýë äàãóóëûí ìýäýýãýýð 82 ñóìäàä íóòãèéí èðãýäèéã ò¿øèãëýñýí Áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò
óäààãèéí çóðàãëàë ãàðãàæ, NOAA TOVS ìýäýýã àøèãëàõ ñóäàëãààíû àæëûã õèéæ áàéíà. ñóäàëãàà, òóðøèëòûí àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
“Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä ò¿¿íèéã ”Íèéòèéí ýçýìøëèéí áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò” òºñºëòýé
õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ áàéíà. Óóð àìüñãàëûí õàìòðàí “Õàìòëàãèéí ä¿ðìèéã íºõºðëºëèéí øèíý æóðàìä íèéö¿¿ëýõ” ñýäýâò óóëçàëò-
ººð÷ëºëòèéã áóóðóóëàõûí òóëä ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí òåõíîëîãèéí ¿íýëãýý õèéõ òºñºë ÿðèëöëàãà çîõèîí áàéãóóëæ, íóòãèéí èðãýäèéã ò¿øèãëýñýí ÁÍÌ-èéí îíîë àðãà ç¿éí
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð õýðýãæèæ áàéíà. àñóóäëààð äîëîî õîíîã á¿ðèéí áààñàí ãàðèãò ÌÓÈÑ äýýð èõ, äýýä ñóðãóóëèéí îþóòàí
“պ人ãèéí õ¿í àìûí òîãòâîðòîé àìüæèðãààíä óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí áàãø íàðò òóñãàé õºòºëáºðººð õè÷ýýë, ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
íºëºº” òºñëèéí òàíèóëàõ ìàòåðèàë, ¿ç¿¿ëýí ãàðãàæ, òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ýõíèé øàòíû 2005 îíä óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 4491.2 ãà òàëáàéä îéã íºõºí ñýðãýýõ àæèë
àæëûí òºëºâëºãººíèé òºñëèéã ãàðãàâ. ã¿éöýòãýñíýýñ 1751 ãà òàëáàéä óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð, 756.7 ãà òàëáàéä îðîí íóòãèéí
òºñâèéí õºðºí㺺ð, 823 ãà òàëáàéä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ººðèéí õºðºí㺺ð, 1155.5
ßïîí óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí
ãà òàëáàéä Ñîëîíãîñ óëñûí Îéí ÷óóëãà, Ìîíãîëûí îéí ÷óóëãûí òóñëàìæèéí õºðºíãº
õ¿ðýýíä “Öàã àãààðûí óðüä÷èëñàí ìýäýý ãàðãàõ, ìýäýýëëèéí àíàëèç õèéõ áîëîâñîí
áîëîí áóñàä ýõ ¿¿ñâýðýýð îéæóóëàëò õèéñýí áàéíà.
õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ” òºñëèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ýíý òºñëèéí
2005
õ¿ðýýíä ßïîíû 14 ìýðãýæèëòýí àæèëëàæ, 6 ÷èãëýëýýð ñóðãàëò ÿâóóëæ áàéíà. ̺í ßïîíä
òîäîðõîé òîîíû ìýðãýæèëòí¿¿äèéã ñóðãàëàà. үү
ү өө - ү ,
Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòººñ ýêîñèñòåìä òóõàéëáàë öàñàí á¿ðõ¿¿ë, ү , ,
ìºíõ öýâäýã, àãààðûí áîõèðäîë, õºðñ, óñíû ãîðèì, áýë÷ýýð óðãàìëûí ºâ÷èí õîðòîíû , , ө
òàðõàëò, äýãäýëò, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä õýðõýí íºëººëºõ ¿íýëãýýã á¿ñ íóòãààð 2020, 2050, 46.8 , ä 83.7 ү
2080 îíû áàéäëààð òîãòîîõ àæëûã õèéæ áàéíà. .
“Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòººñ ãàð÷ áîëîõ ýðñäýëèéã ¿íýëýõ, äàñàí - , , ,
çîõèöîõ áîäëîãûí õóâèëáàðóóäûí ¿íäýñëýë” àæëûí õ¿ðýýíä áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéä 30 ү 1700 ,
ó÷èð÷ áîëçîøã¿é õîõèðëûã çóäûí èíäåêñýýð ¿íýëýõ àðãà áîëîâñðóóëàí çóäààñ óðüä÷èëàí ү 15 1053 , ө ү ,
àíõààðóóëàõ òîéì ãàðãàâ. ̺í óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä ìàë àæ àõóéí äàñàí
, , ө ө , 26 1756
çîõèöîõóéí 50 ãàðóé õóâèëáàð àðãà õýìæýýíýýñ ñîíãîëò õèéæ äàñàí çîõèöîõ àðãà
õýìæýýíèé õóâèëáàðóóä áîëîâñðóóëàâ. 4509 , ү
“Ýêîëîãèéí ñóäàëãààíû ¿íäýñíèé òºâ“ áàéãóóëàõ òàëààð àñóóäàë áîëîâñðóóëàí ү үү үү ү ү
õºðºíãèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýí, çóðàã òºñëèéã õèéëã¿¿ëñýí. .
ßïîíû “J-green” áàéãóóëëàãà ñàíõ¿¿æ¿¿ëýí ªâºðõàíãàé àéìàãò öºëæèëòèéí Îäîî óëñûí õýìæýýíä ìîä, ñººãíèé 1.4 òí ¿ð, 31.2 ñàÿ øèðõýã òàðüö ñóóëãàöûí
íºëººëëèéí çàãâàð ñóäàëãààã ýõë¿¿ëëýý. íººö á¿ðòãýãäýýä áàéíà.
Ìîíãîë-Ãîëëàíäûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä 2005 îíä óëñ, îðîí íóòãèéí òºñºâ áîëîí áóñàä îðíû õàíäèâ òóñëàìæààð á¿ãä
"Ãàí ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíò" òºñºë, ÁÍÑÓ-ûí Ðîòàðè 3854 ãà òàëáàéä îéæóóëàëòûí àæèë 315 ãà òàëáàéä íîãîîí çóðâàñ áàéãóóëàõààð
áàéãóóëëàãûí òóñëàëöààãàà𠓪ìíºãîâü àéìãèéí Áóëãàí ñóìàíä öºëæèëòòýé òýìöýõ” òºëºâ뺺ä, 4552 ãà òàëáàéä îéã íºõºí ñýðãýýõ àæèë ã¿éöýòãýæ, 307 ãà òàëáàéä “íîãîîí
òºñºë õýðýãæèæ áàéíà. çóðâàñ” áàéãóóëààä áàéíà.
“Ãàçðûã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàæ öºëæèëòýé òýìöýõ”, “Ýðýýí áîëîí Çàìûí ¿¿ä 2006 îíä óëñ îðîí íóòãèéí òºñºâ áîëîí áóñàä îðíû õàíäèâ òóñëàìæ, ìîä
õîòóóäààñ ãàðàëòàé øàð øîðîî, øîðîîí øóóðãàíààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ” òºñëèéí áýëòãýäýã áàéãóóëëàãûí õºðºí㺺ð á¿ãä 4651 ãà òàëáàéä îéã íºõºí ñýðãýýõ àæèë, 379 ãà
ñàíàëóóä íü Äàÿí Äýëõèéí áàéãàëü îð÷íû ñàíãààñ áàòëàãäàæ óëìààð õýðýãæ¿¿ëæ òàëáàéä íîãîîí çóðâàñ áàéãóóëàõààð òºëºâ뺺ä, óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 4587 ãà
ýõëýõýä áýëýí áîëîîä áàéíà. òàëáàéä îéã íºõºí ñýðãýýõ àæèë ã¿éöýòãýñíýýñ, 1695.1 ãà òàëáàéä óëñûí òºñ⺺ð, 199.7
ßïîí óëñûí çàñãèéí ãàçðûí òåõíèê õàìòûí àæèëëàãààíû òºñëèéí õ¿ðýýíä àãààð ãà òàëáàéä îðîí íóòãèéí òºñ⺺ð, 2252.7 ãà òàëáàéä ìîä áýëòãýäýã àæ àõóéí íýãæ,
äàõü øîðîî òîîñíû àãóóëàìæèéí õýìæèëò õèéõ ìîíèòîðèíãèéí ñòàíöóóäûã Óëààíáààòàð, áàéãóóëëàãûí ººðèéí õºðºí㺺ð, 439.5 ãà òàëáàéä Á¿ãä íàéðàìäàõ Ñîëîíãîñ óëñûí
Ñàéíøàíä, Çàìûí-¯¿äýä áàéãóóëàõààð áýëòãýë àæëûã õèéëýý. òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð õèéæ, 427.5 ãà òàëáàéä “Íîãîîí õýðýì” áàéãóóëñàí áàéíà.
2006 îíä , Ө ө , ү
278. Îéæóóëàëò, óñæóóëàëòûí áîäëîãûã øèíý ò¿âøèíä ãàðãàæ, ÿëàíãóÿà íóòàã ү ү ,
îðíûã îéæóóëàõàä èðãýäèéí îðîëöîîã ¿ëýìæ íýìýãä¿¿ëíý. , ү ү
õèéëýý. ªìíºãîâü àéìàãò 834,0 , Äîðíîãîâü àéìàãò 903.5 ãà, Äîðíîä àéìàãò 1190
Õàìòûí ýçýìøëèéí õýëáýðýýð îéí ñàíã àðä èðãýä, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä .
ýçýìø¿¿ëýõ õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèä òóñãàõààð àñóóäëûã áîëîâñðóóëæ áàéíà. Ãîâèéí áàÿí á¿ðäèéí òîîëëîãî ÿâóóëàõ àæëûí çàðäëûã 2006-2007 îíû óëñûí
Îäîîãèéí áàéäëààð Çàâõàí, Áóëãàí, Àðõàíãàé, Ñýëýíãý, Òºâ àéìàãò 40 îð÷èì òºñºâò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâ÷, Áàÿíá¿ðäèéí òîîëëîãî ÿâóóëàõ, ýêîëîãèéí
õàìòëàã, àæ àõóéí íýãæ îéí ñàíã ãýðýýãýýð ýçýìøèæ áàéíà. ä¿ãíýëò ãàðãàõ áýëòãýë àæëûí õ¿ðýýíä àéìãóóäûí Áàéãàëü îð÷íû àëáàäààñ ñóäàëãààã
Áàéãàëèéí òîäîðõîé òºðëèéí íººö áàÿëãèéã íóòãèéí èðãýäèéí íºõºðëºë, òóñãàé ìàÿãòààð àâ÷ ìýäýýëëèéí ñàíä îðóóëæ áàéíà.
õàìòëàãò õàðèóöóóëàí õàìãààëàõ, àøèãëàõ, ýçýìø¿¿ëýõ òóõàé æóðàì áàòëàí àéìàã, 2006 îíû íýãä¿ãýýð ñàðûí áàéäëààð 13 àéìãààñ èð¿¿ëñýí ìýäýýãýýð
íèéñëýëèéí Áàéãàëü îð÷íû àëáàíä õ¿ðã¿¿ëýâ. õàìãààëàëòàä àâñàí 28, õàìãààëàëòàä àâàõ øààðäëàãàòàé 51 áàÿí á¿ðä áàéíà.
Îéí ò¿éìýð, õºíººëò øàâüæ, ºâ÷èí áîëîí õ¿÷òýé öàñ, ñàëõè øóóðãàíä ºðòºí óíàæ,
õàòàæ öààøèä óðãàõ ÷àäâàðã¿é áîëñîí ìîäûã àøèãëàõ çàìààð îéã öýâýýðëýõ ò¿¿íèé Áàÿíõîíãîð, Ãîâü-Àëòàé, Äóíäãîâü, Äîðíîãîâü, ªìíºãîâü, Äàðõàí-Óóë,
òàâààðëàã ÷àíàð á¿òýìæèéã ñàéæðóóëàõ àæëûã òóñãàé õÿíàëòûí äîîð çîõèîí áàéãóóëàõ, Ñ¿õáààòàð, Îðõîí, Õîâä, Óâñ, ªâºðõàíãàé, Õºâñãºë, Áàÿí-ªëãèé, Ñýëýíãý, Äîðíîä,

88
Ãîâüñ¿ìáýð ãýñýí 16 àéìàãò õàìãààëàëòàä àâñàí 229, õàìãààëàëòàä àâàõ øààðäëàãàòàé
616 áóëàã øàíä áàéãàà ñóäàëãààã òóñ òóñ àâààä áàéíà. Ýäãýýðò 2007 îíä ÿâàãäàõ óëñûí
óñíû íýãäñýí òîîëëîãûí ä¿íãýýð ýêîëîãèéí ä¿ãíýëò ãàðãàõààð òºëºâëºæ áàéãàà áà
òîîëëîãûí çàðäàëä 390.0 ñàÿ òºãðºã òºñºâëºã人ä áàéíà.
“Íîãîîí õýðýì” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä Õîâä àéìãèéí ĺðãºí, Àëòàé, Çýðýã,
Áóëãàí àéìãèéí Ðàøààíò ñóìäàä ãàäàðãûí áîëîí ãàçðûí äîîðõè óñíû ýðýë õàéãóóëûí
àæèë õèéãäýæ ãàçðûí äîîðõè óñíû íººö áàÿãèéã òîãòîîñîí.
2005 îíä “Íîãîîí õýðýì” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 13 àéìãèéí 14 ñóìûí íóòàã
äýâñãýðò 353.5 ãà ãàçàðò õàìãààëàëòûí õàøàà áàðèí íîãîîí á¿ñ áàéãóóëàõ àæëûã
ã¿éöýòãýæ, 25400 ø õàéëààñ, 18000 ø ÷àöàðãàíà, 35000 ø øàð õóàéñ, áóðãàñ, 37000ø
óëèàñ 4500 ø ¿õðèéí í¿äíèé ñóóëãàö òàðüæ, 37 ãàð õóäàã ãàðãàí Áàéãàëü îð÷íû àëáàä,
èðãýäýä õàðèóöóóëàí ºã÷ íàìðûí òîîëëîãî õèéâ.
2006 îíä á¿ãä 20 àéìãèéí 34 ñóìûí íóòàã äýâñãýðò 379 ãà òàëáàéä íîãîîí
çóðâàñ áàéãóóëàõààð ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëæ õàâðûí òàðèëòûí àæëàà õèéñýí
áà íàìðûí òîîëëîãîîð 20 àéìãèéí 36 ñóìûí íóòàãò 427.5 ãà òàëáàéä 299.2 ìÿíãàí
øèðõýã óëèàñ, õàéëààñ, áóðãàñ, ÷àöàðãàíà, øàð õóàéñ, àø ãýõ ìýò ìîäíû ñóóëãàöûã
òàðüæ óðãóóëñàí áàéíà.
“Èõ ãîâèéí ýêîñèñòåì ò¿¿íèé ø¿õýð ç¿éëèéã õàìãààëàõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä Äàðõàí
ãàçðóóäûí ìîä ¿ðæ¿¿ëãèéí òåõíèê÷äèéã ñóðãàëòàä õàìðóóëæ, Õèë õàìãààëàëòûí 5
çàñòàâûí òºâä 100 ãà ãàçàðò Ãîâèéí ìîäëîã óðãàìàë òàðüæ øààðäëàãàòàé áàãàæ
õýðýãñëýýð õàíãàâ. Æèëèéí ýöñèéí óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð 20 àéìãèéí 427.5 ãà
òàëáàéä 358.5 ìÿíãàí øèðõýã óëèàñ, õàéëààñ, áóðãàñ, ÷àöàðãàíà, øàð õóàéñ ãýõ ìýò ìîä
ñººãèéã òàðüñàí áàéíà.
279. Îéã íºõºí ñýðãýýõ, ò¿¿íèé äàãàëò áàÿëãèéã á¿ðýí áîëîâñðóóëæ àøèãëàõ,
ãàäààä, äîòîîäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ òîäîðõîé àðãà õýìæýý
àâíà.
”Ãààëèéí òàðèôûí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé” áîëîí ”Íýìýãäñýí
ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé“ õóóëèóäûí òºñëèéã ÓÈÕ-ààð
áàòëóóëàâ.
”Îéæóóëàëò, îéí àæ àõóéí àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºëò, çîõèîí áàéãóóëàëò,
ñàíõ¿¿æèëòèéí æóðàì”, “Îéãîîñ õýðýãëýýíèé ìîä ò¿ëýý áýëòãýæ àøèãëàñíû òºëáºðèéí
õýìæýý”-ã øèíý÷ëýí áàòàëæ ìºðä¿¿ëæ áàéíà. Òºëáºðèéí õýìæýýã øèíý÷ëýí òîãòîîñíîîð
îéãîîñ áýëòãýæ àøèãëàõ õýðýãëýýíèé áîëîí ò¿ëýýíèé ìîäíû òºëáºðèéí äóíäàæ õýìæýý
2 äàõèí íýìýãäñýí áîëíî.
Ìîä, ìîäîí ìàòåðèàëûí õÿíàëò çîõèöóóëàëòûí õàìòàðñàí àëáà áàéãóóëæ,
àëáàíû ä¿ðýì, áàéãàëü îð÷íû áîëîí Îéí òóõàé õóóëü, ä¿ðýì, æóðìûí çºð÷ëèéí óëìààñ
õóðààãäñàí ìîä, ìîäîí ìàòåðèàëûã äóóäëàãààð õóäàëäààëàõ æóðìûí òºñëèéã
áîëîâñðóóëàâ. Õóóëü áóñààð ìîä áýëòãýõýä àøèãëàñàí òýýâðèéí õýðýãñëèéã õóðààõ æóðàì
áîëîâñðóóëàâ.
“Îéí òóõàé” õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºëä õóóëü
áóñààð ìîä áýëòãýñíèé õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã ñàéæðóóë , éí íººöèéã õàìãààëàõ,
íºõºí ñýðãýýõ, çîõèñòîé àøèãëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà,
èðãý èéí , өө
ө ө ө өө, ү ө ө ө
ìýðãýæëèéí òóñëàëöàà, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, õýðýãæèëòýä
òåõíîëîãèéí õÿíàëò òàâèõ ¿¿ðýã á¿õèé òºðèéí ºì÷èò ¿éëäâýðèéí ãàçð àéãàëü îð÷íû
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí äýðãýä áàéãóóëàõ òóõàé àñóóäëûí
ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýõ àñóóäëûã òóñãàñàí áîëíî.
Õóóëü áóñààð ìîä áýëòãýõ ÿâäàëòàé òýìöýõ çîðèëãîîð “Îéí íººöºä ó÷èðñàí
õîõèðëûí - ¿íýëãýýã áàòëàõ òóõàé” òºñëèéã áîëîâñðóóëæ
áàòëóóëàâ.
Îéí äàãàëò áàÿëãèéí íýã ÷óõàë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ õóøíû ñàìðûã èõ
õýìæýýãýýð ò¿¿æ õóøíû ñýðãýí óðãàëò, çàðèì àìüòíû àìüäðàõ îð÷èí, ýêîëîãèä ñºð㺺ð
íºëººëæ áóéä ä¿ãíýëò õèéæ ÌÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð Ñèáèðèéí õóø ìîäíû
ñàìðûã ýêñïîðòîíä ãàðãàõûã õîðèãëîñîí øèéäâýð ãàðãàëàà.
89
“Áàéãàëèéí òîäîðõîé òºðëèéí íººö áàÿëãèéã íóòãèéí èðãýäèéí íºõºðëºë,
õàìòëàãò õàðèóöóóëàí õàìãààëàõ, àøèãëàõ, ýçýìø¿¿ëýõ òóõàé æóðàì”- áàòëàí àéìàã,
íèéñëýëèéí Áàéãàëü îð÷íû àëáàíä õ¿ðã¿¿ëýâ.
“Áàéãàëü îð÷íû õóóëü òîãòîîìæèéí çºð÷ëèéã èëð¿¿ëñýí áóþó çºð÷ëèéí òàëààð
áîäèò ìýäýýëýë ºãñºí èðãýíä ìºíãºí óðàìøóóëàë îëãîõ æóðàì”, “Õóóëü áóñààð áýëòãýæ
õóðààëãàñàí áàéãàëèéí áàÿëãèéí áîðëóóëàëòûí îðëîãîîñ áàéãàëü îð÷íû õÿíàëòûí óëñûí
áàéöààã÷, áàéãàëü õàìãààëàã÷èéã óðàìøóóëàõ æóðàì”-ûã áàòëàâ.
Îéã òàðüæ óðãóóëàõ àæëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, 3 æèë àð÷èëæ, õàìãààëóóëàõ,
èðãýäèéí îéæóóëàëò õèéõ ñîíèðõëûã áèé áîëãîõ çîðèëãîîð “Èðãýí, àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãûí ººðèéí õºðºí㺺ð òàðüæ óðãóóëñàí òàðèìàë îéã óëñûí îéí ñàíä õóäàëäàæ
àâàõ ò¿ð æóðàì”-ûã áîëîâñðóóëæ áàòàëëàà.
Íîãîîí õýðýì ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ 2006-2007 îíû
íàðèéâ÷èëñàí òºëºâëºãºº, Íîãîîí õýðýì ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 2007 îíä
ã¿éöýòãýõ àæëûí ¿íäñýí ÷èãëýë, Íîãîîí õýðýì ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí óäèðäëàãà, á¿òýö,
çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí á¿ñèéã òîãòîîâ.
Îéí íººö, òàëáàéí õýìæýýã òîãòîîõ, îéí ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðóóëàõ, îé
çîõèîí áàéãóóëàëòûí àæëûã Õýíòèé àéìãèéí çàðèì ñóìäûí íóòàãò 800 000 ãà òàëáàéä
ÿâóóëààä áàéíà.
“Áàéãàëèéí óðãàìëûí òóõàé” Ìîíãîë óëñûí õóóëèéí 15 äóãààð ç¿éëèéã ¿íäýñëýí
2006 îíä ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé áîëîí õ¿íñíèé áà ýìèéí ¿éëäâýðèéí çîðèóëàëòààð
ò¿¿æ áýëòãýõ áàéãàëèéí íýí õîâîð, õîâîð, ýëáýã óðãàìëûí æàãñààëòûã óðãàìëûí ç¿éë
á¿ðýýð áîëîí íººö á¿õèé íóòàã /àéìàã/ á¿ðýýð ãàðãàæ îðîí íóòàãò õ¿ðã¿¿ëæ, õýðýãæèëòèéã
õàíãàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
2006 îíä Îéí íººö, á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿í, òàðõàëò, äàãàëò áàÿëãèéí íººöèéã
òîãòîîõ, îéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ îéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí àæëûã
Çàâõàí àéìàã, Òºâ àéìãèéí Áàòñ¿ìáýð ñóìàíä 1160 000 ãà òàëáàéä ÿâóóëààä áàéíà.
“Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò” òºñëèéí øóãàìààð Àðõàíãàé, ªâºðõàíãàé, Òºâ,
Õýíòèé, Õºâñãºë, Ñýëýíãý, Çàâõàí, Áóëãàí, Äîðíîä àéìàãò äàãàëò áàÿëãèéí àøèãëàëò,
íººöèéí ñóäàëãàà õèéâ.
Õóøíû ñàìðûã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéã ãàäààäûí áîëîí äîòîîäûí õºðºíãº
îðóóëàëòààð áàéãóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëæ áàéíà. Ýíý ÷èãëýëýýð Äîðíîãîâü àéìãèéí Çàìûí-
¯¿ä, Òºâ àéìãèéí ̺íãºíìîðüò, Óëààíáààòàð õîòîä 3-4 ñàìðûí ¿éëäâýð ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëàõ õ¿ñýëò èð¿¿ëýýä áàéíà.
Ñèáèðèéí õóø ìîäíû ñàìðûã ýêñïîðòîä ãàðãàõûã õîðèãëîñîí õóøíû ñàìðûã èõ
õýìæýýãýýð ò¿¿æ, óëìààð õóøíû ñýðãýí óðãàëò, çàðèì àìüòäûí àìüäðàõ îð÷èí, ýêîëîãèä
èõýýõýí ìóóãààð íºëººëæ áàéãààã òàñëàí çîãñîîñîí øèéäâýð ãàðãàñàí.
Óëñûí Èõ Õóðëûí õóðàëäààíààð àæ àõóéí íýãæ, èðãýäèéí íýãýíò èõ õýìæýýãýýð
ò¿¿æ áýëòãñýí ñàìðûã ýêñïîðòëîõûã Çàñãèéí ãàçàðò ñàíàë áîëãîæ Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ,
õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíû òîãòîîë ãàðñàí. Äýýðõ òîãòîîëûí äàãóó “Õóø ìîäíû
ñàìðûí ýêñïîðòûí òóõàé” õýëýëöñýí Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð ñàìðûã íýã óäààãèéí
àðãà õýìæýý áîëãîí 7 äóãààð ñàðûí 25-íû äîòîð ýêñïîðòëîõûã çºâøººðñºí øèéäâýð
ãàðãàñàí. Äýýðõ øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëñíààð õóø ìîäíû
ò¿¿õèé áîëîí õàãàñ áîëîâñðóóëñàí ñàìàð ýêñïîðòëîõîîð 80 ãàðóé àæ àõóéí íýãæ, èðãýä
õ¿ñýëòýý èð¿¿ëñíýýñ 16 àæ àõóéí íýãæèä 4000 øàõàì /3998.4/ òîíí ñàìàð ýêñïîðòëîõ
çºâøººðºë îëãîæ, óëñûí òºâëºðñºí òºñºâò Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãààð äàìæóóëàí 590.0
ãàðóé ñàÿ òºãðºã òºâëºð¿¿ëëýý.
Îéí äàãàëò áàÿëãèéã àøèãëàõ çºâëºìæ, ãàðûí àâëàãà áîëîâñðóóëàí, óðãàìëûí
ïëàíòàöè áàéãóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà. 6 àéìàãò 250 ãà òàëáàéä
ïëàíòàöè áàéãóóëààä áàéíà.
“Á¿õ íèéòèéí ýêîëîãèéí áîëîâñðîë” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäóóëàí
“Ìèíèé áàéãàëü äýëõèé” ¿íäýñíèé ñóðãàëòûã ÿâóóëæ íèéò 2000 ãàðóé õ¿¿õäèéã
õàìðóóëëàà.
“Íîãîîí õýðýì” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä çàðèì àéìàãò ÷àöàðãàíà òàðüæ
áàéíà. Ìîíãîë îðíû ýìèéí áîëîí õ¿íñíèé çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áîëîõ áàéãàëèéí
óðãàìëûã òàðèìàëæóóëàõ òàëààð õýä õýäýí ãàçàðò óðãàìëûí ïëàíòàöè áàéãóóëàõ àæëûã
äýìæèí àæèëëàæ áàéíà.¯¿íä:
 Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Ãóóëèí òîñãîíû íóòàãò ”Ýêîïëàíò”ÕÕÊ-500 ãà-ä
çýýðãýíý,÷èõýð ºâñ, ìîíãîë õóí÷èð òàðèõ
*Õîâä àéìãèéí Áóÿíò ñóìûí íóòàãò “Õîâä ïëàíò”ÕÕÊ-30 ãà-ä ÷èõýð ºâñ,
*Äîðíîä àéìãèéí Õàëõ ãîë ñóìàíä” Áåðèø” ÕÕÊ-20 ãà-ä äýðýâãýð
æèðãýð¿¿,
*Áàÿíõîíãîð àéìãèéí Áóóöàãààí,Áààöàãààí ñóìàíä “Áðèäæ”ÕÕÊ ÷èõýð
ºâñ,
*Óâñ àéìãèéí Óëààíãîì ñóìàíä 1000 ãà-ä ÷àöàðãàíà,
*Ñýëýíãý àéìãèéí Ç¿¿í á¿ðýí ñóìàíä 104 ãà-ä ÷àöàðãàíà,
*Äîðíîãîâü àéìãèéí óðãàìàë ñóäàëãààíû òºâ 20-ãà-ä Õàð ºâñ çýðãèéã
òóñ òóñ òàðüæ áàéíà.
̺í ÌÓÈÑ-ûí Óðãàìàë ñóäëàëûí òýíõèì-ÕÀÀÈÑ-èéí Ýêîëîãè òåõíîëîãèéí
òºâòýé õàìòðàí Ìîíãîë îðíû õîâîð,íýí õîâîð óðãàìëûí ãåíåôîíäûã áàéãóóëàõ,íºõºí
ñýðãýýæ õàìãààëàõ òºñëèéã 2005-2007 îíä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
“Îéãîîñ õýðýãëýýíèé ìîä ò¿ëýý áýëòãýõ, òýýâýðëýõ ýðõèéí áè÷èã îëãîõ,
õýðýãëýõ, õÿíàëò òàâèõ æóðàì”, “Îéãîîñ õýðýãëýýíèé ìîä áýëòãýõ, òýýâýðëýõ ýðõèéí
áè÷èã”-èéí çàãâàðûã òóñ òóñ áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Àéìãóóäûí ÇÄÒÃ-ûí ñàíàëûã ¿íäýñëýí îðîí íóòàãò òîäîðõîé àæèë ýðõëýýã¿é
èðãýäèéí ºðõèéí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð 2006 îíä áýëòãýõ
õýðýãëýýíèé ìîäíû õóâààðèéã áàòàëæ, áèåëýëòýíä õÿíàëò òàâüæ áàéíà.
Îéãîîñ õýðýãëýýíèé ìîä áýëòãýõ ýðõèéí áè÷ãèéã øèíý÷ëýí, àéìãóóäààñ èð¿¿ëñýí
ñàíàëûã ¿íäýñëýí 2, 4, 6 øîî ìåòðýýð õýâë¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ. Ãàðàë ¿¿ñëèéí
ãýð÷èëãýý, îéãîîñ õýðýãëýý, ò¿ëýý áýëòãýõ ýðõèéí áè÷ãèéã 2006 îíû ìîä áýëòãýõ ëèìèòèéã
¿íäýñëýí óëèðëààð àéìàã, íèéñëýëèéí Áàéãàëü îð÷íû àëáàíä õóâààðèëæ, óëèðàë á¿ð
òàéëàí ãàðãàí àæèëëàæ áàéíà.
280. Ìîä, ìîäîí ìàòåðèàë áîëîí ýõ îðíû áàéãàëü, ýêîëîãèéí íºõöºëä çîõèöîí
àìüäðàõ ÷àäâàð á¿õèé òàðüö, ñóóëãàöûã èìïîðòëîõ, ¿éëäâýðëýëèéí
çîðèóëàëòòàé ìîäíû õýðýãëýýã èìïîðòûí ìîäîîð õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí
ñàíàà÷èëãûã äýìæèíý.
”Ãààëèéí òàðèôûí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé” áîëîí ”Íýìýãäñýí
ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé“ õóóëèóäààð ìîä, ìîäîí
ìàòåðèàëûí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòòàé ìîäíû èìïîðòûí òàòâàð, ͪÀÒ-ûã
òýãëýâ.
Èìïîðòîîð îðæ èðæ áàéãàà ìîä, ìîäîí ìàòåðèàë, Ẻðºíõèé ìîä ãóàëèí,
ç¿ñìýë ìàòåðèàë áîëîí ýõ îðíû ýêîëîãèéí íºõöºëä çîõèöîí àìüäðàõ ÷àäâàð á¿õèé
õîðèãëîñíîîñ áóñàä ìîä, ñººãíèé ¿ð, òàðüö ñóóëãàöûã èìïîðòûí òàòâàðààñ ÷ºëººëñíººð
àëáàí áàéãóóëëàãà àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ìîä ìîäîí ìàòåðèàë ÎÕÓ-ààñ èìïîðòëîõ ¿éë
àæèëëàãàà èäýâõæèæ áàéíà.
Ìîä, ìîäîí ìàòåðèàëûí èìïîðò, ýêñïîðòûã õÿíàõ, òîî ÷àíàðûí á¿ðòãýëèéã õèéõ
àæëûí á¿òöèéí ñàíàëûã áîëîâñðóóëàí õîëáîãäîõ ãàçðóóäààñ ñàíàë àâ÷ áàéíà.
“Á¿õ òºðëèéí Ẻðºíõèé ìîä, ç¿ñìýë ìàòåðèàë, ìîä ñººãíèé ¿ð, òàðüö
ñóóëãàöûã ãààëèéí áîëîí ͪÒ-èéí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ òóõàé” õóóëèéí õýðýãæèëòèéí
õ¿ðýýíä 2005-2006 îíä ãàäààäààñ èìïîðòîîð îðæ èðñýí Ẻðºíõèé ìîä, ç¿ñìýë
ìàòåðèàë, ìîä ñººãíèé ¿ð, òàðüö, ñóóëãàöûí òàëààðõ äýëãýðýíã¿é ìýäýýã Ãààëèéí
åðºíõèé ãàçàðòàé õàìòðàí ãàðãàâ.
, “ ”-èéí
ºº º º ìîä ñººãíèé ¿ð, òàðüö
ñóóëãàöûã ¿ áîëãîñîí áºãººä ìýðãýæëèéí òåõíèêèéí àæèëòíóóäûã ñóðãàæ áýëòãýñýí.
. Óëààíáààòàð õîòûí õýìæýýíä óòàà áàãàòàé øàõìàë õîðãîëæèí ò¿ëø, ãàë ò¿ðãýí
281. Õºðñ, óñ, àãààð çýðýã õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã áîõèðäóóëñíû õàðèóöëàãûí
ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëæ, áàéãàëü îð÷èíä õîðã¿é, óòàà áàãàòàé,
õàòóó, øèíãýí, õèéí ò¿ëøíèé õýðýãöýýã ºðãºòãºõºä ÷èãëýãäñýí àæ àõóéí
¿éë àæèëëàãààã äýìæèí, ºðãºæ¿¿ëíý.
90
Êèîòîãèéí ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîíòîé õîëáîãäóóëàí ¿íäýñíèé áàãà
õóðàë çîõèîí áàéãóóëæ, ÁÎß-íû äýðãýä “Öýâýð õºãæëèéí òºâ” áàéãóóëàí àæèëëóóëæ
áàéíà.
ÁÎß, ̯ÕÀ¯Òàíõèìûí õîîðîíä “Öýâýð ¿éëäâýðëýë áà ¿éëäâýðëýëèéí õàÿãäàë
óñíû áîõèðäëûã áóóðóóëàõ íü Òóóë–21“ òºñëèéí õî¸ð äàõü ¿å øàòíû õ¿ðýýíä õàìòðàí
àæèëëàõ ñàíàë áîëîâñðóóëæ ãýðýý áàéãóóëàâ. Óã òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð Öýâýð
¿éëäâýðëýëèéí ¿íäýñíèé òºâ áàéãóóëàõ çàãâàð áîëîâñðóóëàõ ñóðãàëò ñåìèíàðûã çîõèîí
áàéãóóëæ, öýâýð ¿éëäâýðèéí ¿íäýñíèé òºâèéí òºëºâëºëò, ¿éë àæèëëàãààíû ìåíåæìåíò,
¿íäñýí á¿òýö áîëîí öýâýð ¿éëäâýðèéã äýìæèõ áîäëîãûí àñóóäëûã òîäîðõîéëîâ.
“Õºðñíèé ýëýãäýë, äààöûã òîäîðõîéëîõ àðãà”, “Óñíû ÷àíàð, àíèîíóóäûã
òîäîðõîéëîõ àðãà” /1-2-ð öóâðàë/ ñòàíäàðòóóäûã áàòàëãààæóóëàõ øàòàíäàà ÿâæ áàéíà.
Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâ, Óëààíáààòàð Áóÿí ÕÕÊ-íû
áîëîâñðóóëæ èð¿¿ëñýí “Äèçåëü ò¿ëøèò êðåìàòîðûí àãààð áîõèðäóóëàëòûí çºâøººðºõ
õÿçãààð óòãà, õÿíàëò òàâèõ øààðäëàãà”, ”Øàðèë ÷àíäàðëàõ ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãàä
òàâèõ åðºíõèé øààðäëàãà, ñòàíäàðòóóä”-òàé òàíèëöàæ òîäîðõîé ñàíàë ºã뺺.
¯éëäâýð õóäàëäààíû ÿàì, ͯÁ-ûí Àæ ¿éëäâýðèéí õºãæëèéí áàéãóóëëàãàòàé
õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí “Ýêñïîðòûí ÷èãòýé õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí òîãòâîðòîé
õºãæëèéã õàíãàõ, ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ çàìààð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ
õºòºëáºðèéí áàðèìò áè÷èã”-ò “Öýâýð ¿éëäâýðëýë áîëîí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò”
ãýñýí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã îðóóëæ, àãààð, õºðñíèé áîõèðäîëä àíàëèç õèéõ òºíºã
òºõººðºìæ¿¿äèéã õóäàëäàí àâàõàä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã ñóóëãàâ.
Ýêîëîãèéí õîõèðëûã áàðàãäóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
Óëààíáààòàð õîòîä Àãààðûí áîõèðäëûí õÿíàëò øèíæèëãýýíèé 4 ñòàíö Ãåðìàí
óëñûí òóñëàìæààð îðóóëæ èðýõýýð áîëîîä áàéíà.
Íèéñëýëèéí àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëàõòàé õîëáîãäóóëàí àãààð
áîõèðäóóëàõ ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëæ áàéãàà ãýð õîðîîëîëä í¿¿ðñèéã áàãà ò¿ëýõ àðãà
òåõíîëîãè õýðýãëýõ áóþó í¿¿ðñíýýñ ººð ýõ ¿¿ñâýðýýð õàëààëò, äóëààí õàíãàìæ, ò¿ëøíèé
àñóóäëûã øèéäâýðëýõ ¿¿äíýýñ òåõíîëîãèéí ñóäàëãààã õèéæ áàéíà.
Áðèêåòýí ò¿ëøíèé ¿éëäâýðëýëèéí ñóäàëãààã ãàðãàâ. Îäîîãîîð íèéò 25 àæ àõóéí
íýãæ ýíý ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
“Õàòóó, øèíãýí, õèéí ò¿ëøíèé ¿éëäâýðëýë”-èéã äýìæèõ òàëààð àæèëëàæ,
í¿¿ðñíèé õèéãýýð ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ áàãà îâðûí ¿éëäâýð áîëîí áàãà îâðûí õèéí
ãåíåðàòîð ñòàíö áàéãóóëæ, íàð ñàëõè áóñàä ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ ãàðãàõ ¿éëäâýðòýé
õîðøèõ çýðýã ñóäàëãààíû àæëóóä áàòëàãäàâ.
Àãààðûí áîõèðäëûí òåõíèê òåõíîëîãè áîëîí àãààðûí ÷àíàðûí õÿíàëòûí
ñòàíöûã øèíý÷ëýõ áóþó øèíýýð áàéãóóëàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã øèéäâýðë¿¿ëýõ
ñàíàëûã Ãåðìàíû òîìîîõîí êîìïàíèä òàâèàä áàéíà.
Ãýðèéí çóóõ òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààã öààøèä óëàì ýð÷èìòýé ÿâóóëæ,
¿éëäâýðëýñýí çóóõûã àëü áîëîõ îëîí õýðýãëýã÷äýä õ¿ðãýõ òàëààð çîõèîí áàéãóóëàëò,
ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã õèéæ áàéíà.
Ãýð õîðîîëëûí àéë ºðõ¿¿äèéã ñàéæðóóëñàí çóóõààð õàíãàõûí òóëä ãýðèéí çóóõ
òºñëèéí õýìæýýíä 4 òºðëèéí øèíý çóóõ çîõèîí á¿òýýæ 9500 àéë ºðõèéã øèíý çóóõààð
õàíãàñàí. Äýëõèéí áàíêíààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áóé “Ãýðèéí çóóõ” òºñºë õýðýãæèõ õóãàöààã 20
ñàðààð ñóíãààä áàéíà.
Áàãà îðëîãîòîé ãýð õîðîîëëûí èðãýäýä øèíý çóóõíû õýðýãëýýã ºðãºæ¿¿ëýõýä
æèæèã çýýëèéí ìåõàíèçìûã àøèãëàõ ÷èãëýëýýð ÕÀÑ áàíêòàé õàìòðàí àæèëëàæ á¿õ
òîîöîîíû òºâ¿¿äýýñ “Ãýðèéí çóóõíû çýýë” îëãîæ ýõýëñýí.
Äýëõèéí áàíêíû ñàéæðóóëñàí ãýðèéí çóóõ òºñºë åðäèéí çóóõ ñàéæðóóëàõ, ýð÷èì
õ¿÷íèé õýìíýëòòýé õàíàí ïèéøèí ºðºõ áàòàëãààò ¿éë÷èëãýýã ãýð õîðîîëîëä øèíýýð áèé
íîöîîã÷èéã çîõèîí á¿òýýõ 3 òºñºë ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä øàòàëò ñàéòàé øàõìàë
ò¿ëøèéã ñàéæðóóëñàí çóóõòàé õîðøèæ õýðýãëýõ àñóóäëààð õóðàë çîõèîí áàéãóóëàâ.
ө үү ө ө ө
үү “ ,
, ү ”
үү 21 ү үү .
 “ , , Óñ öàã óóð, îð÷íû øèíæèëãýýíèé ñàëáàðûã 2015 îí õ¿ðòýëõ õóãàöààíä
ө ө ө ө ө , õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 2005 îíä 1 àâòîìàò öàã óóðûí ñòàíöûã øèíýýð
ү , ү ñóóðèëóóëàâ.
è ”- ëàâ. Öàã óóðûí óëñûí ñ¿ëæýýíä àëáàí ¸ñîîð îðæ áàéãàà öàã óóðûí àâòîìàò ñòàíö 22
Àâòîòýýâðèéí õýðýãñëýýñ ãàðãàæ áàéãàà áîõèðäëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð /MAWS301 8ø, SK4100 14ø/ áàéãàà þì.
2002 îíîîñ “Õàøòåõíèê” ÕÕÊ íü ìàøèíû ÿíäàíä òàâèõ çîðèóëàëòààð ßïîí óëñûí Ãàí, çóä áîëîõ ýñýõèéã äàëàé, àãààð ìàíäëûí òîì õýìæýýñò õàðèëöàí
ïàòåíòààð ÁÍÕÀÓ-ä ¿éëäâýðëýãäñýí ‘SHP-600’ ìàðêèéí ø¿¿ëò¿¿ð õàâõëàã 1200 ãàðóé ¿éë÷ëýëèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàí ïðîãíîçëîõ àðãûã àøèãëàñíààð òóõàéí æèëä ãàí, çóäûã
øèðõýãèéã èìïîðòîîð îðóóëæ èðæ 60 ãàðóé ìàøèíä òóðøèëòûí àæëûã ã¿éöýòãýñýí 70-80%-èéí òààðöòàé óðüä÷èëàí ìýäýýëæ, ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã àâàõ áîëîìæòîé
ä¿íòýé òàíèëöàâ. Ýíý àæëûí ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä àâòîìàøèíààñ ÿëãàðàõ õîðò óòààã 80 áîëëîî.
õóâü áàãàñãàõ, øàòàõóóí çàðöóóëàëòûã 30 õóâü õ¿ðòýë áóóðóóëàõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çñýí Öàã óóðûí 7 ºðòººíä ñóóðèëóóëàõ àâòîìàò ñòàíöûí øîí, òºõººðºìæèéã
ó÷ðààñ ýõíèé ýýëæèíä íèéñëýëä ÿâæ áàéãàà 1000 ìàøèíä ñóóðèëóóëàí òóðøèõ íèéë¿¿ëýõ òåíäåð çàðëàñàí.
òºñëèéã äýìæèõ ñàíàë ºãºâ. Ýäãýýð 1000 ìàøèíä ‘SHP-600’ ìàðêèéí ø¿¿ëò¿¿ð õàâõëàã Õÿòàäûí öàã óóðûí àëáà, ßïîí óëñûí îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû
ñóóðèëóóëàõàä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã ÇÒÀÆß, ÍÇÄÒà ãàðãàõààð áîëæ, ÁÎß ýõíèé áàéãóóëëàãûí øóãàìààð Øàð øîðîîí øóóðãàíû õýìæèëò õèéõ 7 ñòàíöûã áàéãóóëàõààð
ýýëæèíä 350 ìàøèíä õàâõëàãèéã ñóóðèëóóëàõàä øààðäàãäàõ 40.0 ñàÿ òºãðºãèéí áýëòãýëèéã õàíãàæ áàéíà.
àñóóäëûã øèéäâýðëýõýýð áîëîâ. 2006 îíä õºðºí㺠îðóóëàëò, èõ çàñâàðûí õºðºí㺺ð 17 áàðèëãàä 81.7 ñàÿ
Òàêñèíä øèíãýð¿¿ëñýí õèéãýýð àæèëëàõ òåõíîëîãèéã òàâèàä áàéíà. Îäîîãîîð òºãðºãíèé çàñâàð õèéæ 100.0 ñàÿ òºãðºãèéí òàâèëãà, òºõººðºìæèéã õóâààðèëæ ºã뺺.
èéì 600 ãàðóé òàêñè áàéíà. Øèíãýð¿¿ëñýí õèé öýíýãëýõ 3 ØÒÑ áàéãóóëàãäààä áàéíà. Òîîí ïðîãíîç çàãâàð íýâòð¿¿ëýõ, ìýäýýëëèéí á¿ðä¿¿ëýëò õèéõ çîðèëãîîð Óñ öàã
Áàÿíõîíãîð àéìãèéí Øèíýæèíñò ñóìûí îð÷íû á¿ñèéí çºâëºëòºé õàìòðàí óóðûí õ¿ðýýëýíã ºíäºð õóðäòàé èíòåðíåòýä õîëáîæ, òîîí ïðîãíîçûí PC êëàñòð ñèñòåìèéã
øàõìàë ò¿ëø ¿éëäâýðëýõ “Àìüäðàõ óõààí” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýí àéìãèéí õýìæýýíä ñóóðèëóóëààä áàéíà ÓÖÓÝØÕ-èéí Ìýäýýëýë òîîöîîëëûí òºâººñ öàñàí áîëîí øîðîîí
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîðëóóëæ, ñóìûí ò¿ëøíèé õýðýãöýýíèé 40 õóâèéã øàõìàë ò¿ëøýýð øóóðãà, öàã óóðûí îíöëîã ¿çýãäëèéã òóñ á¿ð 10-14 çóðãàí ìýäýýëýë áîëãîí îðîí íóòàãò
õàíãàæ áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí õýìæýýíä øàõìàë ò¿ëø ¿éëäâýðëýõ 24 ¿éëäâýð ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëæ áàéíà.
àæèëàæ áàéíà. Öàã àãààðûí 1-5 õîíîã, 7 õîíîãèéí óðüä÷èëñàí ìýäýý, ÓÁ õîòûí íàðèéâ÷èëñàí
ү ү í ө ө , ìýäýý, ºíãºðñºí 1 õîíîãèéí òîéì, ºíãºðñºí 7 õîíîãèéí òîéì, ñàð, óëèðëûí ìýäýýã öàã
ө ү ө ө өө àëñàí. ̺ “ үү òóõàéä íü áýëòãýæ èíòåðíåòýä òàâüæ, òîâõèìîë õýëáýðýýð òºð, çàñãèéí áàéãóóëëàãóóä,
” ү ө ө ө үү ү õýðýãëýã÷èä õ¿ðãýâ. 10 áàéãóóëëàãàä öàã àãààðûí òóñãàé õýðýãöýýíèé ìýäýýãýýð áàéíãà
ө ө ө өө õàëã¿ ү ү , ¿éë÷èëæ áàéíà.
ү ө үү . Îðîí íóòãèéí áîëîí íèéñëýëèéí àãààðûí õÿíàëòûí öýã¿¿äýýñ òóíàäàñ
үү ү ү òîîñîíöîðûí 332 ñîðüö àâ÷ àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò áîëîõ õèéí öàöðàãèéí
õýìæèëòèéã õèéãýýä áàéíà. Øèíæèëãýýíèé ä¿íãýýñ ¿çýõýä Ìîíãîë îðíû öàöðàãèéí ôîíû
ү ү
òºâøèí㺺ñ äàâñàí òîõèîëäîë àæèãëàãäààã¿é áàéíà.
, ү
Ãàìøèãò ¿çýãäëèéí ìýäýýëëèéã õ¿ðãýõ àæëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãîîð
ү ө /NEDO/- ãàìøèãò ¿çýãäëèéí ñàí áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà. Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçàð,
. - ү Àíãëèéí Áðîóìôîðäûí èõ ñóðãóóëüòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëñàí “Ãàìøãèéí
үү / ү үү ү ү ìåíåæìåíò”-èéí 14 õîíîãèéí ñóðãàëòàä ÁÎß, ÓÖÓÎØÃ-ûí ãàìøãèéí àñóóäàë õàðèóöñàí
үү / өө ү ìýðãýæèëòýí¿¿ä õàìðàãäàí ñåðòèôèêàòòàé òºãñºâ.
ү . ßïîí óëñûí ÆÀÉÊÀ áàéãóóëëàãà “Öàã àãààðûí óðüä÷èëñàí ìýäýý ãàðãàõ,
“Áàãàíóóðûí óóðõàéí õ¿ðýí í¿¿ðñèéã áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð áàéãóóëàõ” òºñëèéã ìýäýýëëèéí ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ìýðãýæèëòíèé ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ íü” òåõíèêèéí
“Áàãàíóóð” ÕÊ, “Áàãàíóóð-Èë÷” ÕÕÊ-òàé õàìòðàí áîëîâñðóóë áàéíà. õàìòûí àæèëëàãààíû òºñëèéã Óñ öàã óóð îð÷íû øèíæèëãýýíèé ãàçàðòàé õàìòðàí 2005
ÁÍÕÀÓ-ûí “Øàíõàé” ãðóïïûí òºëººëºã÷èäòýé óòààã¿é ò¿ëøíèé ¿éëäâýð áàðèõ îíû 2 äóãààð ñàðààñ 3 æèëèéí õóãàöààòàé õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
àñóóäëààð óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ, 100 êã äýýæèéã ÁÍÕÀÓ ðóó èëãýýãýýä áàéíà. “Îíãè ãîëûíõîí” ÒÁÁ-ûí õ¿ñýëòýýð áàéãóóëñàí õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýýíèé äàãóó
100 ө ө ө - Îíãè ãîëûí äàãóóõ á¿ñ íóòàã áîëîõ ªâºðõàíãàé àéìãèéí Óÿíãà, Àðâàéõýýð, Òàðàãò,
үү ү ү Ç¿¿íáàÿí-Óëààí, Áàÿíãîë, Äóíäãîâü àéìãèéí Ñàéõàí-Îâîî, ªìíºãîâü àéìãèéí Áóëãàí,
ү èéã 2006 12 ä ãýýä . - àà Ìàíäàë-Îâîî ñóìäûí íóòàãò çîðèóäûí àðãààð õóð òóíàäàñ íýìýãä¿¿ëýõ àæëûí 2 õýñãèéã
í ү ү ү ө өө ө òîìèëîí àæèëëóóëàâ.
, ө өө үү ү үү ̺í Äîðíîãîâü àéìãèéí Ìàíäàë, Ñàéõàíäóëààí, Äóíäãîâü àéìãèéí ªíäºðøèë
, . ñóìûí íóòàãò çîðèóäûí àðãààð õóð òóíàäàñ íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâëàà.
ү ү Öàã àãààðò çîðèóäààð íºëººëñíèé ä¿íä îðîõ òóíàäàñíû õýìæýýã îëîí æèëèéí
“ ” - ү ө ө ө ү äóíäàæòàé õàðüöóóëàõàä 15-21 õóâü íýìýãä¿¿ëñíèéã òîãòîîñîí áàéíà.
үү ү -
áîë . 283. Òóñãàé õàìãààëàëòàé ãàçàð íóòãèéí ñ¿ëæýýã ºðãºæ¿¿ëæ, óäèðäëàãûí
÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, ìàòåðèàëëàã îð÷èí íºõöºëèéã ñàéæðóóëíà.
282. Áàéãàëèéí ãàìøãààñ õàìãààëàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õîð õºíººëèéã
àðèëãàõ, íºõºí ñýðãýýõ ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëíý. Ñ¿õáààòàð àéìãèéí Äàðüãàíãà ñóìûí íóòàã äàõü Øèëèéí áîãä óóë, Õºðãèéí
õºíäèéí áàéãàëèéí äóðñãàëò ãàçðûí õèëèéí çààãèéã òîãòîîõ òóõàé Çàñãèéí ãàçðûí
ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí òºñ뺺ð 20 àéìãèéí õîëáîîíû 2005 îíû 35 òîîò òîãòîîë ãàðàâ.
ñ¿ëæýýã õèéìýë äàãóóëûí VSAT ñèñòåìä øèëæ¿¿ëñíýýð öàã àãààðûí óðüä÷èëñàí áîëîí Áàÿí-ªëãèé, Õîâä àéìãèéí õèëèéí çààãò îðøèõ ̺íõõàéðõàí óóë, ªâºðõàíãàé,
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ìýäýý ãàðãàõ òåõíèê õàíãàìæ, òåõíîëîãè ñàéæèð÷ ìýäýýíèé òààðö Àðõàíãàé àéìãèéí õèëèéí çààãò îðøèõ Îðõîíû õºíäèéã áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûí
íýìýãäýâ. àíãèëëààð, Óâñ àéìãèéí Òýñ ñóìûí Òýñèéí ãîëûí ñàâ íóòãèéã áàéãàëèéí íººö ãàçðûí

91
àíãèëëààð, Õºâñãºë àéìãèéí Öàãààí-¯¿ð ñóìûí Äàÿí äýýðõèéí îð÷ìûí ãàçàð íóòãèéã
áàéãàëèéí äóðñãàëò ãàçðûí àíãèëëààð òóñ òóñ óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâ÷ ÓÈÕ-ûí 26
äóãààð òîãòîîë ãàðãàâ. Ýíýõ¿¿ 520-èîä ìÿí.ãà òàëáàéã óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä íýìæ
àâñíààð Ìîíãîë Óëñûí íèéò ãàçàð íóòãèéí 13.7 õóâü áóþó 21.5 ñàÿ ãà á¿õèé 60 õýñýã ãàçàð
ÓÒÕÃÍ-èéí ñ¿ëæýýíä õàìðàãäààä áàéãàà þì.
2006-2008 áîëîí 2009-2015 îíóóäàä óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâàõààð
òºëºâëºæ áàéãàà ãàçàð íóòãóóäûí æàãñààëòûã õîëáîãäîõ òàíèëöóóëãûí õàìò
áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-í Áàéãàëü îð÷èí, õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí õîðîîíä õ¿ðã¿¿ëñýí.
Äýëõèéí áàéãàëèéí ºâ õàìãààëàõ ñàíä Õºâñãºëèéí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûã
á¿ðòã¿¿ëýõòýé õîëáîãäóóëàí øààðäëàãàòàé çóðàã, ìýäýýëëèéã áýëòãýæ áàéíà.
Ìîíãîëûí ñî¸ëûí áîëîí áàéãàëèéí äóðñãàëò ãàçàð áîëîõ Îðõîíû õºíäèéã
“Äýëõèéí ñî¸ëûí áîëîí áàéãàëèéí ºâ”-èéí æàãñààëòàä á¿ðòã¿¿ëýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã
õàíãàõ øààðäëàãûí óëìààñ Õàíãàéí íóðóóíû ÁÖÃ-ûí õàìãààëàëòûí çàõèðãààã Õàðõîðèí
ñóìàíä øèëæ¿¿ëýí áàéðëóóëàâ.
Õèë äàìíàñàí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð áàéãóóëàõ òàëààð ÁÍÕÀÓ-ûí Îéí àæ
àõóéí àãåíòëàãèéí óäèðäëàãóóäòàé óóëçàæ Èõ ãîâèéí ÄÖÃ, Àëòàé òàâàí áîãäûí ÁÖÃ-ûã
õèë äàìíàñàí õàìòàðñàí õàìãààëàëòòàé ãàçàð áîëãîõ ñàíàë òàâüæ õî¸ð òàëûí
îðîëöîîòîé àæëûí õýñýã áàéãóóëàâ.
Äýëõèéí ñî¸ë áîëîí áàéãàëèéí ºâèéí æàãñààëòàíä Îðõîíû õºíäèéã, Äîðíîä
Ìîíãîëûí òàë ãàçðûã äýëõèéí øèì ìàíäëûí ñ¿ëæýýíä õàìðóóëààä áàéíà.
Äýëõèéí áàéãàëèéí ºâä Ãîâèéí Èõ ÄÖÃ-ûã îðóóëàõ ñóäàëãàà, ¿íäýñëýëèéã
áîëîâñðóóëæ îëîí óëñûí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä òàâèõààð áýëòãýæ áàéíà.
Îíîí Áàëæ, Ñîõîíäûí õàìòàðñàí õèë äàìíàñàí ãàçðûã áàéãóóëàõ òàëààð ÎÕÓ-
ûí Áàéãàëèéí íººöèéí ÿàìàíä àëáàí çàõèäëûã õ¿ðã¿¿ëæ õýä õýäýí ÷èãëýëýýð õàìòðàí
àæèëëàõ ñàíàë ñîëèëöîâ.
Áàéãàëü îð÷íû ÿàì, ÎÕÓ-ûí Áàéãàëèéí íººöèéí ÿàì, ÁÍÕÀÓ-ûí Õ¿ðýýëýí áóé
îð÷íûã õàìãààëàõ ãàçðûí õîîðîíäûí Îëîí óëñûí õèë äàìíàñàí Äàãóóðûí òóñãàé
õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàã áàéãóóëàõ ãóðâàí òàëò ãýðýýíèé õàìòàðñàí êîìèññûí ýýëæèò 4
ä¿ãýýð õóðàëäààíààð Ìîíãîë Äàãóóðûã ÞÍÅÑÊÎ-èéí Äýëõèéí õ¿í áà øèì ìàíäëûí
õºòºëáºðèéí æàãñààëòàä îðóóëàõ, îëîí óëñûí õèë äàìíàñàí Äàãóóðûí Òóñãàé
õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéã îëîí óëñûí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé Ðàìñàðûí êîíâåíöèéí Óñ,
íàìãàðõàã ãàçàð áîëîí Õ¿í áà øèì ìàíäëûí ãàçàð íóòãèéí íýãäñýí ñòàòóñòàé áîëãîõ
òàëààð õàìòðàí àæèëëàõààð òîõèðîëöîâ. Ýýëæèò ãóðâàí òàëò õóðàëäààíûã 2008 îíä
Ìîíãîëä õèéõýýð òºëºâëºñºí.
Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí /16/ çàõèðãàà, 1 òºâ, 2 õýñãèéã àëáàíû áàéð,
ìàøèí óíààãààð á¿ðýí õàíãàñàí. Øèíýýð òóñãàé õàìãààëàëòàä àâñàí Òóæèéí íàðñíû
áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûí õàìãààëàëòûí çàõèðãààíä òåõíèê õýðýãñýë áîëîí õÿíàëò
øàëãàëòûí çîðèóëàëòààð ìàøèí îëãîâ.
Àëòàé Ñàÿíû òºñºë, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí äýìæëýãòýéãýýð 76
áàéãàëü õàìãààëàã÷èéã ºâºë, çóíû ä¿ðýìò õóâöñààð õàíãàâ. Àëòàé òàâàí Áîãä, Óâñ íóóð,
Õàð óñ íóóð, Õºâñãºë, Õàí Õýíòèé, ªìíºäãîâü, Õóñòàé, Áîãäõàí óóëûí áàéãàëü õàìãààëàã÷
íàð áîãèíî äîëãèîíû ðàäèî ñòàíöààð õàíãàãäñàí áàéíà.
Àëòàé Ñî¸íû Òºñëèéí äýìæëýãòýéãýýð Õºõ Ñýðõèéí ÓÒÕÃ, Óâñ íóóðûí ÓÒÕÃ,
Ìîíãîë Àëòàéí íóðóóíû ÓÒÕÃ, Ìÿíãàí Óãàëçàòûí íóðóóíû ÁÖÃ, Õºâñãºëèéí ÓÒÕÃ-óóäàä
32 øèðõýã äóðàí, ïðèíòåð 2 øèðõýã, 23 øèðõýã ìàéõàí, õóâèëàã÷ 1 ø, GPS 8ø, çóðãèéí
àïïàðàò 12ø, ä¿ðýìò õóâöàñ 70, õºíæèë 44ø, ìºí ðàäèàòîð 1ø, àêêóìóëÿòîð 11ø çýðãèéí
òåõíèê õýðýãñëýýð õàíãàñàí áîëíî.
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçàðòàé
õàìòðàí Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí ¿íýëãýýíèé ìîíèòîðèíãèéí äýëõèéí øèíý
ñòàíäàðòûã òóðøèõ àæëûã Óâñ íóóðûí àé ñàâûí Óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð,
Ìîíãîë Àëòàéí íóðóóíû Óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûí õàìãààëàëòûí
çàõèðãààäûã ò¿øèãëýí õèéæ ã¿éöýòãýâ.
284. Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò áóé àøèãò ÷àíàð íü ìýäýãäñýí, ýì÷èëãýý
áîëîí õ¿íñíèé çîðèóëàëòààð õýðýãëýãääýã ýìèéí õîâîð óðãàìàë,
óðãàìëûí òºðºë ç¿éëèéã õàìãààëàõàä àíõààð÷, òàðèìàë áàéäëààð
¿ðæ¿¿ëæ îðëîãî îëîõ áîëîìæèéã èðãýäýä îëãîíî.
92
Àøèãò óðãàìëóóäûí äîòðîîñ íýí õîâîð àíãèëàëä 1 ç¿éë óðãàìàë, õîâîð
àíãèëàëûí 2 óðãàìëûí áèîëîãè, ýêîëîãèéí ñóäàëãààã ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäûí
îðîëöîîòîé õèéæ íýí õîâîð íýã ç¿éëèéí óðãàìëûí ñóäàëãààíû ä¿íã õîâîð óðãàìëûí
¿íäýñíèé çºâëºëä òàíèëöóóëæ óëñûí ìýäýýëëèéí ñàíä îðóóëñàí.
Óðãàìëûí íººöèéí ýêîëîãè-ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõ
àæëûí õýñãèéã õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà, ýðäýìòäèéí îðîëöîîòîé áàéãóóëàí
ýêîëîãè-ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýíèé ñóóðü àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëæ ýõëýýä áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë îðíû íèéò áàéãàëèéí óðãàìëûí òóõàéä óðãàìëûí àíãèëàë,
áèîëîãè, ãàçàð ç¿éí øèíæ ÷àíàð, òàðõàö çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð ìýäýýëëèéí áààç
áàéãóóëàí ïðîãðàìì õàíãàìæèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýýä áàéíà
“Ìîíãîë îðíû õîâîð óðãàìëûã õàìãààëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä
ýêîëîãèéí õýä õýäýí îíöëîã á¿ñèéã ñîíãîí ¿éëäâýðëýë ñóäàëãààíû àæèë ã¿éöýòã¿¿ëæ
áàéíà.
Ìîíãîë îðíû íýí õîâîð 127 ç¿éë óðãàìëûí òàðõàöûã óðãàìàë ãàçàð ç¿éí 15
òîéðîãò õàìààðàãäàõ àéìãóóäààð ÿëãàæ, áèîëîãèéí íººöèéí ¿íýëãýýã ãàðãàæ, ò¿¿íä
òóëãóóðëàí õàìãààëàëò, àøèãëàëòûã ç¿é çîõèñòîé ÿâóóëàõ ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëàõ þì.
Ýìèéí áîëîí õ¿íñíèé çîðèóëàëòòàé ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé íýí
õîâîð, õîâîð óðãàìëóóäûã íóòàãøóóëàõ, òàðèìàëæóóëàõ àæëûã ìýðãýæëèéí
áàéãóóëëàãààð ã¿éöýòã¿¿ëýõ àæëûã äýìæèæ Ãîâü-Àëòàé, Õîâä, Õýíòèé, Áóëãàí àéìãóóäàä
6 ç¿éëèéí óðãàìëûã íèéò 50 ãàðóé ãà òàëáàéä òàðèìàëæóóëàí èðãýä, õàìòëàãóóäûí
õàìãààëàëòàä ºãñºí áºãººä õàâðûí òàðèàëàëòûí ¿ð ä¿íã ãàçàð äýýð íü øàëãàæ,
òàíèëöàõûí çýðýãöýý ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñýýð ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò, çºâëºãºº ºã÷ àæèëëàæ
áàéíà.
Ìîíãîë îðíû óðãàìàë, àìüòíû íººöèéã òàíèóëàí ñóðòàë÷ëàõ, òýäãýýðèéã
õàìãààëàõàä èðãýä, áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ñàíàà÷ëàãà, îðîëöîîã èäýâõæ¿¿ëýí
íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéã õàìãààëàõ ìýäýýëëèéí òºâ” áàéãóóëàí
àæèëëóóëæ áàéíà.
Õîâîð óðãàìëûã õàìãààëàõ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä çàðèì óðãàìëûã çºâõºí ýì
¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð ýêñïîðòîä ãàðãàõàä ìýðãýæëèéí àðãà ç¿éí òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëæ òîäîðõîéëîëò îëãîõ àæèë õèéæ áàéíà.
Îðîí íóòãèéí èðãýäýä õîâîð óðãàìëûã õàìãààëàõ òàëààð ñóðãàëòûã ØÓÀ-èéí
Áîòàíèêèéí õ¿ðýýëýíòýé õàìòðàí ÿâóóëæ óíàãàí 300 ãàðóé óðãàìëûí ¿ðèéã öóãëóóëæ
ñàíã áàÿæóóëàõ àæëûã ýõëýí Õýíòèé àéìãèéí Äýëãýðõààí, Áóëãàí àéìãèéí Áàÿííóóðûí
îð÷èì íóòàãò 33 ç¿éë óðãàìëûã ¿ðýýð òàðèâ.
Ç¿¿í àéìãóóäûã õàìàðñàí óðãàìàë ãàçàð ç¿éí òîéðãîîñ 8 ç¿éë óðãàìëûí
áèîìàññûã öóãëóóëàí, Õýíòèé àéìãèéí Äýëãýðõààí ñóìûí íóòàã Õýðëýí-Áàÿí-Óëààíä
òàðèìàëæóóëàõ àæëûã ýõýëñýí. ̺í çàõ çýýëä ºðòºæ, õîìñäîæ áîëçîøã¿é óðãàìëûí
æàãñààëò ãàðãàæ òýäãýýðýýñ ÷èõýð ºâñ, çýýðãýíý, öºëèéí àðãàìæèí öýöýã, ýãýë áàâðàí,
ãàçðûí ¿ñ, äýðýâãýð æèðýâãýð¿¿, æîäîî, ìîíãîë õóí÷èð çýðýã 10 ãàðóé ç¿éë óðãàìëûã
ñóäàëãààíä õàìðóóëæ õàìãààëàõ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ ÷èãëýëýýð õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ
áàéíà.
Ýìèéí áîëîí õ¿íñíèé çîðèóëàëòòàé ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé íýí
õîâîð, õîâîð óðãàìëóóäûã íóòàãøóóëàõ, òàðèìàëæóóëàõ àæëûã ìýðãýæëèéí
áàéãóóëëàãààð ã¿éöýòã¿¿ëýõ àæëûã äýìæèæ Ãîâü-Àëòàé, Õîâä, Õýíòèé, Áóëãàí àéìãóóäàä
6 ç¿éëèéí óðãàìëûã íèéò 50 ãàðóé ãà òàëáàéä òàðèìàëæóóëæ ýõýëñýí òºäèéã¿é ¿ð ñóóëãàö
áýëòãýõ ¿¿ðãèéã “Íîãîîí õýðýì” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà àæ àõóéí
íýãæ¿¿äýä îëãîæ òàðèìàëæóóëàí èðãýä, õàìòëàãóóäûí õàìãààëàëòàä ºã÷ àæèëëàæ áàéíà.
Îðîí íóòãèéí èðãýäýä õîâîð óðãàìëûã õàìãààëàõ òàëààð ñóðãàëò ÿâóóëæ
íóòãèéí èðãýäèéí õàìãààëàëòàä áàéëãàõ òàëààð òîäîðõîé àæëûã çîõèîæ çàðèì ãàçàðò
óíàãàí, ¿ëäâýð óðãàìëûí ¿ðèéí ñàí áàéãóóëàõ àæëûã ýõëýí Õýíòèé àéìãèéí Äýëãýðõààí,
Áóëãàí àéìãèéí Áàÿííóóðûí îð÷èì íóòàãò çàðèì óðãàìëûã ¿ðýýð òàðüæ òîäîðõîé íººöòýé
áîëîõîîð ýðäýìòäèéí ñóäàëãàà, çààâðûí äàãóó õàìãààëæ áàéíà.
ØÓÀ-èéí Áîòàíèêèéí õ¿ðýýëýíãèéí äýðãýä äîêòîð Öýðýíáàëæèðûí óäèðäëàãààð
300 ãàðóé óðãàìëûí ¿ðèéí ñàíã áàÿæóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëëýý.
Ìîíãîë îðíû õîâîð óðãàìëûí ãåíåôîíä áàéãóóëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, õàìãààëàõ,
Áóóäàéí øèíý ñîðò, Ìàëûí òýæýýëèéí íººö íýìýãä¿¿ëýõ, Ìîíãîë îðîíä õóóðàé ãàçðûí
òóòðàãà òàðèàëàõ, íóòàãøóóëàõ, òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ, æèìñãýíèéã õàäãàëàõ,
áîëîâñðóóëàõ ñýäýâò øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí 5 òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.

285. Áàéãàëèéí òýíöâýðò áàéäàë, îé, áýë÷ýýð, òàðèàëàíãèéí òàëáàéã
õàìãààëàõûí òóëä õîðòîí ìýðýã÷, øàâüæòàé òýìöýõ àæëûã òåõíîëîãèéí
ãîðèìûí äàãóó çîõèîí áàéãóóëíà.
2005 îíä óëñûí òºñ⺺ð 1778 ãà-ä, îðîí íóòãèéí òºñ⺺ð 757 ãà-ä, ººðèéí
õºðºí㺺ð 823 ãà-ä, õàíäèâ, òºñ뺺ð 1156 ãà-ä íèéò 4513 ãà ãàçàðò îéæóóëàëò, îéã íºõºí
ñýðãýýõ àæèë, 600000 ãà îéä îéí õîðòîí øàâüæ, ºâ÷íèé òàðõàëòûí òîéì÷èëñîí ñóäàëãàà,
49095 ãà îéä õîðòîíòîé òýìöýõ àæèë, 839000 ãà-ä îé çîõèîí áàéãóóëàëòûí àæèë, 351 ãà-ä
íîãîîí çóðâàñ áàéãóóëàõ àæèë ã¿éöýòãýñýí áàéíà.
̺í Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñýä ñèáèðèéí õ¿ð ýðâýýõýéí õ¿ðýíöýð, ºðººñãºë õ¿ð
ýðâýýõýéí ºíäºã òàðõñàí 45000 ãà òàëáàéä ñóäàëãààíû àæëûã õèéëýý.
Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 2006 îíû 149 òîîò òóøààëààð õºíººëò øàâüæòàé òýìöýõ
àæëûí õýìæýý, çàðäëûí õóâààðèéã áàòëóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ, ã¿éöýòãýëä íü õÿíàëò òàâüæ
àæèëëàæ áàéíà. Óðüä÷èëàí ã¿éöýòãýëýýð ÓÁ, Áîãä–Óóë, Õýíòèé, ªâºðõàíãàé, Áóëãàí
Õºâñãºë, Äàðõàí–Óóë àéìãèéí 10.3 ìÿí. ãà òàëáàéä óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð, 7.0 ìÿíãàí
ãà òàëáàéä îðîí íóòãèéí òºñâèéí õºðºí㺺ð òýìöëèéí àæèë õèéñýí áà õºíººëò øàâüæèéí
òàðõàëòûí ñóäàëãààã 217.1 ìÿíãàí ãà òàëáàéä õèéëýý.
Õºíººëò øàâüæòàé òýìöýõ àæèëä ïèðåòðîéä íýãäýë õýðýãëýæ óã àðãà õýìæýýíèé
¿ð ä¿íã ñàéæðóóëæ áàéíà.
Îðîí íóòãèéí áàêòåðèéí áýëäìýë, ÎÕÓ-ä ¿éëäâýðëýñýí áýëäìýë ëåïîäèöèò,
Êàíàäàä ¿éëäâýðëýñýí áýëäìýë “Ôîðàé 76 á” /Foray 76 B/ çýðýã áàêòåðèéí áýëäìýë¿¿äèéã
Ìîíãîë îðíû íºõöºëä òóðøèæ ýäèéí çàñãèéí áîëîí, òåõíèêèéí ¿ð ä¿íòýé áýëäìýë¿¿äèéã
ñîíãîõ òóðøèëòûí àæëóóä õèéãäýæ áàéíà.
Àìàðõàí çàäàðäàã, ¿ð ä¿í ºíäºðòýé, ¿íý õÿìä, Ñóìèöèäèí, Äåöèñ, Êíèìèêñ
çýðýã áîäèñóóäûã ºðãºí õýðýãëýæ áàéíà.
286. Óñíû áîäëîãûí øèíý÷ëýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëæ ãîë, ìºðíèé ñàâ ãàçðûã
õàìãààëàõ, õýðýãëýýã çîõèñòîé áîëãîõ, ãàäàðãûí óñ àøèãëàëòûã
íýìýãä¿¿ëýõ, ã¿íèé õàéãóóëûí àæëûã ºðãºæ¿¿ëýõ, òîìîîõîí óñàí ñàí
áàéãóóëàõ, áîðîî, öàñíû óñûã àøèãëàõ òºñë¿¿äèéã ãàäààä, äîòîîäûí
õºðºí㺠îðóóëàëòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëíý.
“Ñýëýíãý ìºðíèé ñàâ ãàçðààñ Ãîâèéí á¿ñ ð¿¿ óñ øèëæ¿¿ëýõ” îëîí óëñûí
òåíäåðèéí ìàòåðèàëûã áîëîâñðóóëàí ñîíèíä çàðëàæ òåíäåðèéí øàëãàðóóëàëòûã
ÿâóóëàâ.
“Óñíû øèíýòãýë-XXI” Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä
òîìîîõîí ãîëûí ñàâ ãàçðóóäûí óñíû íººöèéã çºâ çîõèñòîé àøèãëàõ çîðèëãîîð óñ
õóðèìòëóóëàõ, ò¿ãýýõ öîãöîëáîð áàéãóóëàí óñ äóòàãäàëòàé ãîâü, òàëûí á¿ñ íóòãèéí õ¿í
àì, õºäºº àæ àõóéí áîëîí óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëèéí óñíû õýðýãöýýã õàíãàõ çîðèëãîîð
“Ñýëýíãý ìºðíèé ñàâ ãàçðûí ã¿íèé áîëîí ãàäàðãûí óñíû çîõèõ õýñãèéã ãîâèéí á¿ñ ð¿¿
øèëæ¿¿ëýõ”, “Îíîí, Áàëæ ãîëóóäûí ñàâ ãàçðûí ã¿íèé áîëîí öàñ áîðîî, ãàäàðãûí óñíû
çîõèõ õýñãèéã õ¿í àì èõýýð òºâëºðñºí õîò ñóóðèí ãàçàð áîëîí ãîâèéí á¿ñ ð¿¿ øèëæ¿¿ëýõ”
òºñë¿¿äèéí îëîí óëñûí íýýëòòýé òåíäåðèéí áè÷èã áàðèìò áîëîâñðóóëñàí.
Íèäåðëàíäûí âàíò óëñûí Äýëôòèéí Èõ ñóðãóóëèéí òºñëèéí áàã, Óñíû Õýðýã
Ýðõëýõ ãàçàð õàìòðàí “Ìîíãîë îðíû óñíû íººöèéí íýãäñýí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº”
/IWRM Integrated Water Resources Management/ òºñëèéã 2006 îíû 8 äóãààð ñàðààñ ýõëýí
õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
"Óëààíáààòàð õîò îð÷ìûí ãîë, ãîðõè, õóóðàé ñàéðóóäûí ñàâ ãàçðûí óñíû áîëîí
óðóéí èõ ¿åðèéí òîîöîî, ¿åðèéí àþóëòàé á¿ñèéí çóðàãëàë" òºñëèéã Õîò, áàéãóóëàëò, çóðàã
òºñëèéí õ¿ðýýëýíòýé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ Óëààíáààòàð õîò îð÷ìûí ãîë ãîðõè, õóóðàé
ñàéðóóäûí ñàâ ãàçðûí ä¿ðñ ç¿éí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã 1:25000, òîìîîõîí ãîëûí ä¿ðñ ç¿éí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã 1:10000 çóðãààð òîäîðõîéëæ, 76 ãîë, ñàéðûí ñàâä 125 õýìæèëòèéí
÷èãëýëä õýìæèëò õèéæ, èõ óðñàöûí 20 ãàðóé ïàðàìåòð¿¿äèéã ¿íýëëýý. Ìºí ¿åðèéí
àþóëòàé á¿ñèéí 1:10000, 1:25000 õóðààíãóéëàëòàé çóðàãëàëààð õèéëýý. ̺í Óñíû ñàâ
ãàçðûí ä¿ðýì, Óñíû ìýäýýëëèéí ñàí, êàäàñòð õºòëºõ æóðàì, Óñíû ìýðãýæëèéí
93
áàéãóëëàãûí ýðõ îëãîõ æóðìûã áîëîâñðóóëàí ìºðäºæ, Óëñûí óñíû íººöèéí êîìèññûí
ä¿ðýì áîëîâñðóóëàõ àæèë ¿ðãýëæèëæ áàéíà.
Óñíû ìåíåæìåíòèéí íýãäñýí òºëºâëºãººã ÌÓÈÑ, ØÓÒÈÑ, Ãåîýêîëîãèéí
õ¿ðýýëýí, Óñ Öàã óóðûí õ¿ðýýëýíòýé õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí áºãººä Íèäåðëàíäûí
Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð 2007 îíîîñ ýõëýí 5.5 ñàÿ åâðîãèéí ñàíõ¿¿æèëòòýé
4 æèëèéí õóãàöààòàé òºñºë õýðýãæèõýýð áîëîîä áàéíà.
“Òóóë-Òýðýëæèéí óñíû íººöèéí öîãöîëáîð”-ûã áàéãóóëàõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëàõ, óðüä÷èëñàí ñóäàëãààã õèéõ àæëûí õýñãèéã Ñîëîíãîñûí KOWACO-ãààñ èð¿¿ëýõ
òàëààð ãýðýý áàéãóóëæ, öîãöîëáîð áàéãóóëàõàä øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã
øèéäâýðëýõ ñàíàëûã Ñîëîíãîñûí òàëä òàâèàä áàéíà.
“Òóóë-Òýðýëæ” òºñëèéí òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýã õèéõýä øààðäëàãàòàé
õºðºí㺠ñàíõ¿¿æèëòèéã òºëºâëºæ, ÁÍÑÓ-ûí Ê-Water êîìïàíèòàé õàìòðàí àæèëëàõ
ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðëàà.
Òóóë ãîë äýýð óñàí öîãöîëáîð áàéãóóëàõ òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã
áîëîâñðóóëàõ óðüä÷èëñàí ñóäàëãààíû àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð “Óñíû áàðèëãà áàéãóóëàìæ”
ÕÕÊ øàëãàðñàí áºãººä ã¿éöýòãýõ ãýðýý õèéõýä áýëýí áîëîîä áàéíà.
“Ìîðüò Èìïåêñ” êîìïàíèéí ñàíàà÷ëàãààð Òóóë ãîëðóó íèéë¿¿ëæ áóé áîõèð óñûã
öýâýðø¿¿ëýí ¿éëäâýð¿¿äèéã ¿éëäâýðèéí çîðèóëàëòûí óñààð õàíãàæ, ýð÷èì õ¿÷
¿éëäâýðëýõ òºñºë áîëîâñðóóëæ ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ
áàéíà.
“Òºðººñ óñíû òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî”-ûí áàðèìò áè÷èãò 2005-2015 îíä
ýäèéí çàñãèéí òóëãóóð 8 òºâ /Õîâä, Óëèàñòàé, Õàðõîðèí, Ýðäýíýò, ªíäºðõààí, ×îéáàëñàí,
Äàðõàí, Çóóíìîä/, Óëààíáààòàð õîò, Çàìûí-¯¿äèéí ÷ºëººò á¿ñ áîëîí áóñàä òîìîîõîí òºâ
ñóóðèí ãàçðûí öýâýð óñíû õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ àñóóäëûã òóñãàæ îðóóëñàí.
̺í Ó º Á¿ñèéí õºãæëèéí òºâ
¿ óñíû íººö , ÷àíàðûí ¿íýëãýý
áîëîâñðóóëàâ.
“Õîâä àéìãèéí Àëòàé ñóìûí òºâèéã øèëæ¿¿ëýí ñóóðüøóóëàõòàé õîëáîãäóóëàí
“Áîîìûí àì” ãýäýã ãàçàð Õîâä àéìãèéí “Øàíäíû óñ” ÕÕÊ-ààñ ãèäðîãåîëîãèéí ýðýë
õàéãóóëûí àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýí òàéëàí ã¿éöýòãýëèéã õÿíàæ áàòàëãààæóóëñàí.
2006 îíû òºâëºðñºí òºñ⺺ñ 400.0 ñàÿ òºãðºãèéã óñíû ýðýë õàéãóóëûí
ñóäàëãààíû àæèëä çîðèóëàí òºëºâëºñºí.
Õàðõîðèíû óñíû íººöèéí öîãöîëáîðûã áàéãóóëàõ áîëîìæèéã ¿íýëæ òîãòîîõ
çîðèëãîòîé ãåîýêîëîãèéí öîãöîëáîð ñóäàëãààã Àðõàíãàé àéìãèéí Öýíõýð, ªâºðõàíãàé
àéìãèéí Áàò-ªëçèé ñóìûí íóòàã, Îðõîí ãîëûí àé ñàâûí ýõýí õýñýãò, Óëààíáààòàð õîòûí
óíä-àõóéí òºâëºðñºí óñàí õàíãàìæèéí íýìýãäýë øèíý ýõ ¿¿ñâýðèéí ñóäàëãààã Òºâ
àéìãèéí Ýðäýíý ñóìûí íóòàã Òóóë-Òýðýëæ ãîëóóäûí áýë÷èðò, Óëààíáààòàð õîòûí äàãóóë
õîòõîíû óñàí õàíãàìæèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí ñóäàëãààã Óëààíáààòàð õîò ÑÕÄ-èéí Ïàðòèçàí
õîðîî çýðýã ãàçàðò õèéõýýð òåíäåð¿¿äèéã çàðëàí ÿâóóëëàà.
2006-2007 îíä Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð ã¿éöýòãýõ ãèäðîãåîëîãèéí ñóäàëãààíû
Õàíãàéí á¿ñèéí òóëãóóð òºâ Õàðõîðèí õîòûí óñ õàíãàìæèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí ýðýë õàéãóóëûí
àæèë, Íàëàéõ, Òºâ àéìãèéí Ýðäýíý ñóìûí Òóóë, Òýðýëæ ãîëóóäûí áýë÷èðò ãàçðûí äîîðõè
óñíû ýðýë õàéãóóëûí àæèë, Óëààíáààòàð õîòûí Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí íóòàã Õ¿é
äîëîîí õóäãèéí õºíäèéí ãàçðûí äîîðõè óñíû ýðýë õàéãóóëûí àæëûã ã¿éöýýí õèéæ
íººöèéã òîãòîîõ, ãèäðîãåîëîãèéí ñóäàëãààíû àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ
òåíäåðèéã ÿâóóëæ ñóäàëãààíû àæëûã ýõë¿¿ëýâ.
Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí äàãóó á¿ñèéí òºâ áîëîí òóëãóóð õîòóóäàä õ¿í
àìûí óíäíû óñíû õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ òºñëèéã áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã
ýõë¿¿ëýõ ñóäàëãààã õèéæ õàíãàéí á¿ñýýñ ªâºðõàíãàé àéìãèéí Õàðõîðèí õîò, Òºâèéí
á¿ñýýñ Õýðëýí ãîëûí ñàâ íóòàã Áàãàíóóð ä¿¿ðãèéí óñàí õàíãàìæèéí áàéäàëòàé
òàíèëöóóëàõààð Òàéâàíèéí Çàñãèéí ãàçàðò ñàíàë õ¿ðã¿¿ëñíèé äàãóó Òàéâàíèéí ãåîëîãèéí
ñóäàëãààíû òºâººñ ìýðãýæèëòýí õ¿ðýëöýí èðæ õóäàã ãàðãàõ óðüä÷èëñàí ñóäàëãààíû àæèë
õèéñýí. Òóëãóóð òºâ õîòóóäûí óñàí õàíãàìæèéã øèéäâýðëýõ øèíý àðãà çàì õàéõ, óñíû
íººöèéí öîãöîëáîðóóäûã òîìîîõîí õîòóóäàä áàðèõ àæëûí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõ
àæëûã ýõëýýä áàéíà.
Íàëàéõ, Òºâ àéìãèéí Ýðäýíý ñóìûí íóòàãò îðøèõ Òóóë, Òýðýëæ ãîëóóäûí
áýë÷èðò ãàçðûí äîîðõè óñíû ýðýë õàéãóóëûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð Ä.Äîðæ çàõèðàëòàé “Óñ
àìüäðàë” ÕÕÊ, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí 21 ä¿ãýýð õîðîîíû íóòàã Õ¿é äîëîîí õóäãèéí
õºíäèéí ãàçðûí äîîðõè óñíû ã¿éöýýõ õàéãóóëûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð Ä.Ãàíçîðèã Öàñ áîðîîíû óñûã õóðèìòëóóëàí óñíû íººöèéã íýìýãä¿¿ëýõ òàëààð àâ÷
çàõèðàëòàé “Òºâ óñ” ÕÕÊ øàëãàðàí ãýðýý áàéãóóëàí àæëàà ã¿éöýòãýæ áàéíà. õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä Áàÿíõîíãîð, Ãîâü-Àëòàé, Äîðíîãîâü, Äàðõàí-Óóë, Îðõîí,
Õàíãàéí á¿ñèéí òóëãóóð òºâ Õàð õîðèí õîòûí óñ õàíãàìæèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí ýðýë Õîâä, Óâñ, ªâºðõàíãàé, Õºâñãºë, Áàÿí-ªëãèé, ªìíºãîâü, Ñýëýíãý çýðýã 12 àéìàãò öàñ
õàéãóóëûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð “Óñíû áàðèëãà” ÕÕÊ øàëãàðàí ãýðýý õèéãäýýã¿é áàéíà. áîðîîíû óñ õóðèìòëóóëàí “õºâ” áàéãóóëæ àøèãëàæ áàéãàà èíæåíåðèéí õèéöòýé áîëîí
“ ” èéí “Ó ¿ , ýíãèéí àðãààð õèéñýí 61, àøèãëàõ áîëîìæòîé 547 ãàçàð áàéãàà ñóäàëãààã ãàðãàâ.
à , ” Öýâýð óñíû íººö õîìñäîëòîé ãîâü áîëîí òàë õýýðèéí á¿ñýä “Íººöèéí
ò öîãöîëáîð”, Óñàí ñàí áàéãóóëàõ ¿íäýñëýë òîãòîîõ àæëûí õ¿ðýýíä ÓÕÝÃ, Óñ õàìãààëàõ òºâ
¿ , ¿ íü Õîíãêîíãèéí “Ìîí òàé” ÕÕÊ–òàé õàìòðàí Ñýëýíãý ìºðíèé óñûã óðàãø óðñãàæ ãîâèéí
¿ . á¿ñèéã öýâýð óñààð õàíãàõ Óñàí ñóâàã òàòàõ ãàçðóóäàà ãàçàð äýýð íü ¿çýæ òàíèëöàõ,
Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä òîìîîõîí óñ àøèãëàã÷äûí òîî á¿ðòãýë, ñóäàëãàà ñóäëàõ ìºí óñ òàòàõ ãàçàð áîëîí óñ ºðãºõ ñòàíöóóäûí áàéðøèë áîëîí ýäèéí çàñãèéí
ãàðãàæ, ìýäýýëëèéí ñàíä á¿ðòãýõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. òîîöîî õèéõýýð Áóëãàí, Àðõàíãàé, ªâºðõàíãàé, Äóíäãîâü àéìãèéí íóòãóóäàä 5 öýãò
Óóë óóðõàéí ñàëáàðò 10 àéìãèéí 154 óóðõàéä øàëãàëò õèéæ, ýíý àæëûí õ¿ðýýíä õýìæèëò ñóäàëãàà õèéâ.
“Àëòàí-Äîðíîä-Ìîíãîë”, “Ìîíãîë ãàçàð” ÕÕÊ, Ýðäýíýò, Áîð-ªíäºð çýðýã óóë óóðõàéí 40 2005, 2006 îíä õàäëàí òàðèàëàíãèéí òàëáàéã óñæóóëàõ 58 óñëàëòûí ñèñòåìèéã
ãàðóé àæ àõóéí íýãæèä óñ àøèãëóóëàõ ä¿ãíýëò ãàðãàí ºã÷, óñ àøèãëóóëàõ ãýðýý áàéãóóëàõ, ñýðãýýí çàñâàðëàõ, 41 óñëàëòûí ñèñòåì øèíýýð áàðèõ àæëûí õàéãóóë ñóäàëãàà ÿâóóëàõ,
óñ àøèãëàñíû òºëáºð òîîöîî õèéõ ¿íäýñëýëèéã á¿ðä¿¿ëñýí. Óëààíáààòàð õîò áîëîí òºâ çóðàã òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ, áàéãàëü îð÷íû åðºíõèé ¿íýëãýý õèéëãýõ àæëûã çîõèîí
ñóóðèí ãàçðûí òîìîîõîí óñ àøèãëàã÷ àæ àõóéí 84 íýãæ /õ¿íñíèé, àðüñ øèð, íîîñ íîîëóóð, áàéãóóëàõ çàìààð òýäãýýðèéí ºì÷ëºã÷ ýçýìøèã÷ àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýâ.
ò¿¿õèé ýäèéí áîëîí áàðèëãûí õèéöèéí/ ¿éëäâýðò ¿çëýã òîîëëîãî õèéæ çºâëºìæ ºã÷ 20
ãàðóéä íü ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò ãàðãàñàí. 287. Áàéãàëüä óäààí çàäàðäàã, õîðò õàÿãäëûã ¿ëýìæ õÿçãààðëàæ, õîã õàÿãäëûã
Óóë óóðõàéí ñàëáàðò Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí íýðýìæèò ¿çëýã õèéõ àæëûí õýñýã àíãèëàí ÿëãàõ, äàõèí áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèíý.
ãàðãàæ, óñ àøèãëàëò, íºõºí ñýðãýýëòèéí áàéäàëòàé ãàçàð äýýð íü òàíèëöàí, óñ
àøèãëóóëàõ ä¿ãíýëò ãàðãàõ, ãýðýý áàéãóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ ¿çëýã øàëãàëò Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷äûí òàëààð áàðèìòëàõ ¯íäýñíèé
õèéñýí. Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýë ýðõýëæ áóé Áîðîî ãîóëä, Ìîíïîëèìåò, Ýðõýñ ìàéíèíã, õºòºëáºð, ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàâ.
Õàíãàðäè, Ñîíîð òðåéä, Õîòó, Òàë áóëàã òðåéä, Æàìï, Øèæèð àëò, Õ¿äýð ýðäýíý, Íî¸í Õèìèéí îíöãîé àþóëòàé áîäèñûí õÿíàëòûí òîãòîëöîîã ñàéæðóóëàõ, õèìèéí
òîõîé, Àëòàí äîðíîä çýðýã àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä óñ àøèãëóóëàõ òóõàé ä¿ãíýëò ãàðãàñàí. îíöãîé õîðòîé áîäèñûã àøèãëàõ çºâøººðºë, õàäãàëàëò, õàìãààëàëò, èìïîðòûí áàéäàë,
Áóëãàí àéìãèéí Áàéãàëü îð÷íû àëáà, óóëûí áàÿæóóëàõ Ýðäýíýò ¿éëäâýðèéí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä èõýýõýí õîð ó÷ðóóëàõ îíöãîé õîðòîé áîäèñûã óóë
Ýð÷èì õ¿÷íèé öåõòýé õàìòàð÷ ¿éëäâýðèéí óñ àøèãëàëòûí áàéäàë, òåõíîëîãèéí ä¿ãíýëò óóðõàéí ¿éëäâýðëýë, àðüñ øèðíèé ¿éëäâýð¿¿äýä õÿíàëòã¿é àøèãëàæ áàéãààã èëð¿¿ëýõ
òàéëàíã ãàðãàëàà. àæëûã õèéæ áàéíà.
Óñíû òºëáºðèéí 2.489.500.0 ìÿíãàí òºãðºãèéã óëñûí òºñºâò îðóóëàõàà𠓯 ¿¿ ¿¿
òºëºâëºñíººñ 2.166.452.3 ìÿíãàí òºãðºãèéã îðóóëñàí áóþó 87 õóâèéí ã¿éöýòãýëòýé áàéíà. ”, “
Ìîíãîë îðíû ãàäàãø óðñàöã¿é íóóðóóäûí ÷àíàð, áèîíººöèéí ñóäàëãààíû àæëûã , , , , ¿
õèéõ, ýêîëîãèéí ñóðãàëò õèéõ, ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëàõ ëàáîðàòîðè-ñóðãàëòûí áààç ” â.
áàéãóóëàõ àæëûã óñíû ìåíåæìåíòèéí íýãäñýí òºëºâëºãººíä òóñãàæ, õîëáîãäîõ ө ө ү ү
ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ ñàíàë áîëîâñðóóëæ ñóðòàë÷èëãààíû
àæëûã ýõëýýä áàéíà. “Ү ү
Àðõàíãàé àéìãèéí ªãèéíóóðûí ýêîñèñòåìèéã õàìãààëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíä
ñóäàëãààíû àæèë õèéãäýæ áàéíà. ү ”- ө ÿ
ª , /JICA- õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
/ º ëèéí öîãöîëáîð àæëûã ã¿éöýòãýñýí. “ à ”, “
“Óñ, ðàøààíû íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéí òóõàé” õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò ë ”- â.
îðóóëàõ òóõàé õóóëèéã áàòëóóëæ, ãàäàðãûí áîëîí ãàçðûí äîîðõ óñ àøèãëàõàä íîîãäóóëàõ ө ө ө õ
òºëáºðèéí äýýä, äîîä õýìæýýã òîãòîîí ìºðäºæ áàéíà. â.
Öààøèä óñ àøèãëàæ áóé àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä óñûã õýìíýëòòýé àøèãëóóëàõ ө “Ү , үү ”-
çîðèëãîîð òîîëóóð òàâèõ øààðäëàãûã òàâèàä áàéãàà áîëíî. “Òîîëóóðûí ñòàíäàðò, óñ ûã â.
àøèãëàã÷äûã òîîëóóðæóóëàõ æóðàì”-ûã Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâòýé “Õîã õàÿãäàë ãàðãàñíû òºëáºð òîîöîõ áîëîí õîã õàÿãäëûí íîðìàòèâ òîãòîîõ àðãà÷ëàë”-ûí
õàìòðàí áîëîâñðóóëæ áàòëóóëàõàä áýëýí áîëãîîä áàéíà. ýõíèé õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëàí ñàíàë àâ÷ áàéíà. “Õîã õàÿãäëûí òºâëºðñºí öýãèéí òºðºë,
Òîìîîõîí ãîë, ìºðíèé óðñàöûí òîõèðóóëãà õèéõ, óñíû íººöèéí öîãöîëáîð òýäãýýðò òàâèãäàõ øààðäëàãà”, “Õîã õàÿãäàë áóëàõ çîðèóëàëòûí áàéãóóëàìæ, ò¿¿íä
áàéãóóëàõ çàìààð ãàäàðãûí óñíû àøèãëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ, íèéò ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýýíèé òàâèãäàõ øààðäëàãà”, “Õîã õàÿãäàë áóëàõ ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ èðãýí, àæ àõóéí íýãæ,
25 õ¿ðòýë õóâèéã óñíû ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàõ çîðèëãîîð Õîâä àéìãèéí ĺðãºí, Ãîâü-Àëòàé áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé æóðàì”, “¯éëäâýðëýë, ýõ ¿¿ñâýðýýñ ãàðàõ òóñãàé
àéìãèéí Òàéøèð, Çàâõàíû Èäýðèéí ãîëûí ÓÖÑ-ûã áàðüæ áàéíà. àíãèëëûí õîã õàÿãäëûí æàãñààëò”–ûã áàòàëãààæóóëàâ.
Óñíû íººöèéí öîãöîëáîð áàðèõààð Ñîëîíãîñûí K-Water êîìïàíèä õ¿ñýëò
òàâüñíûã õ¿ëýýí àâ÷, ñàíàë ñîëèëöîæ, ýõíèé ýýëæèíä óñíû íººöèéí öîãöîëáîðûí ,
¿íýëãýýíèé òºñºë áîëîâñðóóëàõ, íýã á¿ð÷èëñýí çóðàã òºñëèéí àæèë õèéõ, íººöèéí ¿ ,
öîãöîëáîðûí áàðèëãà ãýñýí ãóðâàí õýñýãò õóâààí õýðýãæ¿¿ëýõýýð òîãòñîí áîëíî .
“Áýë÷ýýýðèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò” òºñºëòýé õàìòàð÷ ªâºðõàíãàé àéìãèéí ө ө ө
Ñàíò, Òºãðºã ñóìàíä 2 õºâ áàéãóóëàõ àæëûã äýìæèæ îðîëöñîí. үү ,
Îäîîãèéí áàéäëààð óëñûí õýìæýýíä áîðîî, öàñíû óñûã àøèãëàæ ìàëûí
ө өө ө ү
áýë÷ýýð, õàäëàíãèéí òàëáàé, õ¿íñíèé íîãîî, ãàçàð òàðèàëàí ýðõëýõ áîëîìæòîé 60 ãàðóé
.
ãàçðûí ñóäàëãààã ãàðãààä áàéíà.

94
 Óëààíáààòàð õîòûí õîã, õàÿãäëûí Ìàñòåð òºëºâëºãººíèé äàãóó Íèéñëýëèéí “
çàõèðàã÷èéí àëáàòàé õàìòðàí Óëààíáààòàð õîòûí õàòóó õîã õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, àíãèëàí ” ө ,
òýýâýðëýõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà ,
º º º ºº
û ө ө үү .
ү , ү ө
¿¿ , ү
áîëîìæã¿é ¿ ө ө үү ,
º º ¿¿ àæèëëàæ . .
̺í ÿëãàõ öåõýä öóãëàðñàí õóâàíöàð áîëîí öààñ àøèãëàí áàéãàëü îð÷èíä Ýêîëîãèéí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã
õàëã¿é RDF ò¿ëø áýëòãýí, Íàëàéõûí öàõèëãààí ñòàíö äýýð òóðøèëò ÿâóóëàõààð áýëòãýæ ãàäààäûí äîíîð áàéãóóëëàãà,òîìîîõîí õºòºëáºð, òºñë¿¿äèéí óóëçàëò-çºâºë㺺íèéã
áàéíà. ¯¿íýýñ ãàäíà ïîëèýòèëåí óóòíóóäûã öóãëóóëàí äàõèí áîëîâñðóóëàõ òàëààðõ Ìîíãîëûí áàéãàëü îð÷íû êîíñîðöèóì-Øâåäèéí õºãæëèéí àãåíòëàãòàé õàìòðàí çîõèîí
ñóäàëãààíû àæèë õèéõýýð òºëºâëºæ áàéíà. Óëààí÷óëóóòûí õîãèéí öýã äýýð äàõèí áàéãóóëëàà.
àøèãëàõ õàÿãäëûí öåõ áàéãóóëàí àæèëëóóëæ ýõýëñýí. Áàéãàëü õàìãààëàõ óëàìæëàëò àðãà óõààíûã õ¿¿õýä çàëóó÷óóä, ºñâºð ¿åèéíõýíä
Íèéñëýëèéí ÇÄÒÃ, ßïîíû ÆÀÉÊÀ áàéãóóëëàãà, ÁÎß õàìòðàí “Õàòóó õîã îëãîõ çîðèëãîîð ”Óëàìæëàëò áàéãàëü õàìãààëëûã ñóðãàëòûí õºòºëáºðò òóñãàõ íü” ñýäýâò
õàÿäëûí ìåíåíæåìåíò” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. õýëýëö¿¿ëãèéã “Øàøèí áà áàéãàëü õàìãààëëûí õîëáîî”-òîé õàìòðàí çîõèîí ÿâóóëàâ. ̺í
Áàãàíóóð õîòîä ÎÍ ÖÀÐ ÈØËÝÉ øàøíû áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí ñóðãàëò ñåìèíàð
288. Á¿õ íèéòýä ýêîëîãèéí áîëîâñðîë îëãîõ, áàéãàëü äýëõèéãýý õàìãààëæ çîõèîí áàéãóóëæ, Áóääûí øàøèíû óëàìæëàëûí äàãóó áàéãàëü õàìãààëàõ àðãà óõààíä
èðñýí ¿íäýñíèé óëàìæëàëûã ºâë¿¿ëýõ àæëûã ºðãºí õ¿ðýýíä ºðí¿¿ëíý. çàëóó ¿åèéã ºðãºí îðîëöóóëàõ ìýäýýëëèéí òºâ íýýâ.
, º ëèéí
Áàéãàëü ñóäëàë, ýêîëîãè-áàéãàëü õàìãààëëûí ÷èãëýëèéí á¿õ øàòíû ñóðãàëòûí õ à
ºíººãèéí íºõöºë áàéäàëä ¿íýëýëò ºã÷, á¿õ íèéòýä ýêîëîãèéí áîëîâñðîë îëãîõîä ÷èãëýñýí à .
áèå äààñàí õè÷ýýëèéã áèé áîëãîõ õºòºëáºð òºëºâëºãººíèé ñàíàëûã áîëîâñðóóëàâ. óðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû òºñºë áîëîâñðóóëàí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäàä
Ýêîëîãèéí ñóðãàëòûí “ÁÎß-ÀÍÓ-ûí Ïèòñáóðãèéí èõ ñóðãóóëü-ÌÓÈÑ” õàìòûí òàíèëöóóëàõ, àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ, Ìîíãîëûí ðàäèîãèéí “Ýêîëîãèéí äóðàí”, öóâðàë
àæèëëàãààíû ÷èãëýëèéã òîãòîî , , íýâòð¿¿ëýãòýé áàéíãà õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
ө ө ү ү Îé õýýðèéí ò¿éìðýýñ õàìãààëàõ, îð÷íû áîõèðäëûã öýâýðëýõ, îéí íºõºí ñýðãýýõ
ө ө ө ө ÷èãëýëýýð “Áàéãàëü îð÷èí-áîäèò àæèë” ñýäýâò ñàðûí àæèë çîõèîí ÿâóóëàõààð àæëûí
. óäèðäàìæ, áîëçîë ãàðãàí ä¿ãíýëýý. Óã àÿíû õ¿ðýýíä 3080 õ¿í,147 àæ àõóéí íýãæ îðîëöîæ
À , ү 5.2 ñàÿ òàðüö ñóóëãàëàà. ̺í 4890.7 ãà òàëáàéí 4372.5 òí õîãèéã çàéëóóëàâ.
ө үү “Íîãîîí õýðýì ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä á¿õ øàòíû
ү . ñóðãóóëèóäûí äóíä áîëçîëò óðàëäààí çàðëàæ øàëãàðñàí áàéãóóëëàãóóäàä 3.0 ñàÿ
òºãðºãíèé óðàìøóóëàë îëãîëîî. Ýíýõ¿¿ áîëçîëò óðàëäààíûã óëàìæëàë áîëãîõîîð
“ ” ө ө ө , ү , äàðààãèéí øàòíû áîëçëûã çàðëàëàà.
. Íèäåðëàíäûí Âàíò óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿æ¿¿ëòýýð îéí íººöèéã
“ ” òîãòâîðòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, îé á¿õèé ãàçàð íóòàãò àìüäàð÷ áóé ÿäóó ºðõ¿¿äèéí
“ ” ө àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ, óëìààð õóóëü áóñààð ìîä áýëòãýõ ÿâäëûã áàãàñãàí óëñûí òºñºâò
үү . òàòâàð áîëîí áóñàä õýëáýðýýð îðæ áóé îðëîãûí òîãòâîðòîé ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ
Áàéãàëü îð÷íû øèíý÷ëýë òºñëèéí äýìæëýãòýéãýýð “Á¿õ íèéòèéí ýêîëîãèéí çîðèëãîîð òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõýýð áîëîîä áàéíà.
áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéí ýõíèé øàòíû õýðýãæèëòèéí áàéäàë, öààøèä àâàõ Äýëõèéí óñíû ºäðººð Óñàà õàéðëàí õàìãààëæ óõààëàã õýðýãëýõèéã óðèàëæ
àðãà õýìæýýíèé òàëààð óóëçàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëæ, òóñ çºâëºãººíººñ çºâëºìæ áýëýã òýìäýã áîëãîí “Öýíõýð òóóç”-ûã á¿õ íèéòýýð ç¿¿æ ñóðòàë÷èëãàà õèéâ. ̺í ÌÒ–èéí
ãàðãàí, ¯íäýñíèé õºòºëáºðèéã øèíýýð áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéã òîìèëîí àæèëëóóëæ íýýëòòýé íèéãýì Ôîðóì íýâòð¿¿ëýãò “Ìîíãîëûí óñ” ñýäâýýð áýëòãýí îðîëöëîî.
áàéíà. “Óñ õºãæèë” ñýäýâò õè÷ýýëèéã “Ýêî-Àçè” äýýä ñóðãóóëüòàé õàìòðàí çààí Ìîíãîëûí ºäºð òóòìûí õýâëýë¿¿äýýð “Õºðñºí äîîðõè óñ 1600 æèëèéí äàðàà
áàéãóóëëàãûíõàà ñóðòàë÷èëãààã õèéñýí áºãººä “Çàñãèéí ãàçðûí íýýëòòýé ºäð¿¿ä” àðãà íºõºí ñýðãýýãääýã” íýðòýé ÿðèëöëàãà, “Óñàà äýýäëýõ ñîíãîìîë óõààí” íèéòëýëèéã
õýìæýýíèé õ¿ðýýíä Ñ¿õáààòàðûí òàëáàé äýýð íèéò 6000 îð÷èì õ¿íä Óñíû õýðýã ýðõëýõ íèéòë¿¿ëæ, Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé Ðàäèîòàé õàìòûí ãýðýý áàéãóóëàí óñíû òàëààð öóâðàë
ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæóóä áîëîí åðºíõèé ÷èã ¿¿ðãýý íýâòð¿¿ëã¿¿äèéã 14 õîíîã òóòàìä ÿâóóëæ áàéíà.
òàíèëöóóëñàí. Óñíû ç¿é çîõèñòîé õýðýãëýý áîëîí óñíû àøèãëàëòûí òàëààð ñýðýìæë¿¿ëýã,
1997 îíû 255 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàí ãàðãàñàí Á¿õ íèéòèéí ýêîëîãèéí áîãèíî õýìæýýíèé ñóðãòàë÷èëãààíû êèíî õèéëãýæ áàéíà.
áîëîâñðîë ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí ýõíèé ¿å øàò 2005 îíä õýðýãæèæ äóóññàíòàé
õîëáîãäóóëàí õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí ÿâö, öààøäûí çîðèëãî ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ 289. Õ¿ðýýëýí áóé áàéãàëü îð÷íû òºëºâ áàéäëûí òóõàé ìýäýýëëèéã îðîí
çîðèëãîîð õýðýãæ¿¿ëýã÷ òàëóóäûí óóëçàëòûã çîõèîí ÿâóóëëàà. ̺í õºòºëáºðèéí 2 äàõü íóòãèéí ñòàòèñòèêèéí ìýäýýëýëä îðóóëæ õýâø¿¿ëíý.
øàòíû ¿éë àæèëëàãààã “Òîãòâîðòîé õºãæèë-Ýêîëîãèéí áîëîâñðîë” íýðòýé ¿íäýñíèé
õºòºëáºð áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºñëèéí ñàíàëûã áîëîâñðóóëààä áàéíà. “ Ó 2004 º º ”-
¿ , , º áîëîí º ,
, “ , ,
” ¿ ¿¿¿ëýâ.
. Ýãíýýíäýý 20.0 ìÿíãàí ãèø¿¿íòýé “Ìîíãîëûí áàãø íàðûí õîëáîî”, Áàéãàëü îð÷íû òºëºâ áàéäëûí 2004-2005 îíû òàéëàíã ÓÈÕ-ûí Áàéãàëü îð÷èí
“Áèîëîãèéí áàãø íàðûí õîëáîî” çýðýã çàðèì îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãàòàé ìºí èäýâõòýé õºäººãèéí õºãæëèéí áàéíãûí õîðîîíû õóðëààð õýëýëöýæ 03 òîîò òîãòîîë ãàðãàâ. Óã
õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. òàéëàíã îðîí íóòãèéí òºðèéí çàõèðãààíû áîëîí ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãààñ

95
èðæ áóé áàéãàëü îð÷íû òºëºâ áàéäëûí ººð÷ëºëò, õàðüöóóëàëòûí ìýäýýëëýýð áàÿæóóëæ
ÂÝÁ õóóäñàíä òàâèëàà.
̺í îðîí íóòãèéí íººö áîëîëöîîòîé óÿëäóóëàí ìýäýýã öóãëóóëàõ,
áîëîâñðóóëàõ õóãàöàà, íºõºõ çààâðûã øèíý÷ëýí òîãòîîæ ìýäýýëëèéí äýä ñàíãóóäûã
ñõåì÷ëýëä îðóóëàõ àæëûã ýõëýýä áàéíà. Ýíýõ¿¿ ñèñòåì á¿ðäñíýýð áàéãàëü îð÷íû ýõ
ìýäýýã áàòëàãäñàí æàãñààëòûí äàãóó àâàõ, îð÷èí ¿åèéí ïðîãðàìì õàíãàìæèéí
òóñëàìæòàé ìýäýýëëèéí áîëîâñðóóëàëò, ìîíèòîðèíã õèéõ áîëîëöîîòîé áîëîõ þì.
290. Áàéãàëü îð÷èíã áîõèðäóóëñíû òîðãóóëèéã áàéãàëü áîõèðäóóëàã÷èéí øóóä
ýõ ¿¿ñâýðòýé õîëáîí ãàðãóóëàõ òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëíý.
Èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ýêîëîãèéí õàðèóöëàãûí ýðõç¿éí òîãòîëöîîã
õ¿÷òýé áîëãîõ, òýäíýýñ áàéãàëèéí áîëîí õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíä ó÷ðóóëñàí õîõèðëûã
íºõºí òºë¿¿ëýõ, ýíý çàìààð áàéãàëü îð÷íûã íºõºí ñýðãýýõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã
ºðãºòãºí áàÿæóóëàõ ýðõç¿éí ¿íäñèéã õàíãàõ çîðèëãîîð “Ýêîëîãèéí õîõèðëûí íºõºí
òºëáºðèéí òóõàé õóóëü”-èéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàâ.
Óñûã áîõèðäóóëñàíä íºõºí òºëáºð íîãäóóëàõ æóðìûã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ
áàéíà.
“Õîã õàÿãäàë ãàðãàñíû òºëáºð òîîöîõ áîëîí õîã õàÿãäëûí íîðìàòèâ òîãòîîõ
àðãà÷ëàë” áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëàí óã àðãà÷ëàëûí ýõíèé õóâèëáàðûã
áîëîâñðóóëàí ä¿¿ðã¿¿äèéí òîõèæèëò ¿éë÷èëãýýíèé êîìïàíèóä áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ
ãàçðóóäààñ ñàíàë àâ÷ áàéíà.
Àãààðûí ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõ, àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëàõ áîäëîãûã
õýðýãæ¿¿ëýõ, õÿíàëò øèíæèëãýý õèéõ, õîëáîãäîõ ìýäýý ãàðãàõ ¿¿ðýã á¿õèé “Àãààðûí
÷àíàðûí àñóóäàë ýðõýëñýí ìýðãýæëèéí àëáà”-ûã áàéãóóëæ, Àãààðûí ÷àíàðûí ¯íäýñíèé
çºâëºëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, “Àãààðûí ÷àíàðûí àñóóäàë ýðõýëñýí ìýðãýæëèéí àëáàíû
ä¿ðýì”-èéã øèíý÷ëýí áàòàëæ ìºðäºæ ýõëýâ.
“Óñ áîõèðäóóëñíû õàðèóöëàãûí òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàâ.
“Óñàí ñàí á¿õèé ãàçàð, óñíû ýõ ¿¿ñâýðèéí îíöãîé áîëîí ýíãèéí õàìãààëàëòûí
ýð¿¿ë àõóéí äýãëýì”, “Óñ àøèãëàã÷ èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí àõóéí áîõèð óñ
çàéëóóëàõ öýãèéã óñ òóñãààðëàã÷ààð äîòîðëîõ, òîõèæóóëàõ æóðàì”-ûí òºñëèéã
áîëîâñðóóëæ áàòëóóëàõ øàòàíäàà ÿâæ áàéíà.
Ýð¿¿ãèéí õóóëèéí 23 äóãààð á¿ëýã “Áàéãàëü õàìãààëàõ æóðìûí ýñðýã ãýìò
õýðýã”-ò 8 çààëò íýìæ îðóóëàõààð ñàíàë áîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-ûí áàéíãûí õîðîîíû àæëûí
õýñýãò ºãñºí.
Íèéñëýë õîòûí äýâñãýð íóòàã äàõü áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéí õàìãààëàëò, íºõºí
ñýðãýýëò, çîõèñòîé àøèãëàëòûã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí 3 æèëèéí àðãà õýìæýýíèé
òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãàòàé õàìòàð÷ õýðýãæ¿¿ëýõýýð àæèëëàæ
áàéíà.
291. Áàéãàëü îð÷íû ìýäýýëëèéí ñàíã òºðºëæ¿¿ëýí áàÿæóóëæ, áàéãàëèéí
íººöèéí ìîíèòîðèíã õèéõ àæèëä îð÷èí ¿åèéí òåõíèê, ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõ àæëûã äýìæèíý.
Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíû ìýäýýëëèéí ñàíãèéí âýá õóóäñûã øèíý÷ëýí õèéæ
www.mne.mn á¿õèé äîìàéí íýð àâ÷ èíòåðíýò-ä áàéðëóóëàâ. Âýá-ä 1200b ìýäýý, áàéãàëü
îð÷íû 30 õóóëü, çóðàã, ÿàìíû àæèë÷äûí ìýäýýëýë áîëîí áóñàä õîëáîãäîëòîé
ìýäýýëë¿¿äèéã òàâèâ.
"Íîãîîí õýðýì" õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä "Íîãîîí õýðýì" àíãëè õýëýýð âýá õóóäñûã
øèíýýð áîëîâñðóóëàí ò¿¿íä òàâèõ ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëæ ñóóðèëóóëæ, àëáàí ¸ñíû õàÿã
www.mne.mn -èéã íýýí àæèëëóóëæ áàéíà.
“Öýâýð õºãæëèéí ìåõàíèçì” õóóäñûã øèíýýð äèçàéí áîëîâñðóóëàí
ò¿¿íä òàâèõ ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëæ ñóóðèëóóëæ, àëáàí ¸ñíû õàÿã WWW.CDM.mn–èéã
íýýëýý.
NOAA òºðëèéí õèéìýë äàãóóëûí àðõèâûã ºäºð òóòìûí ìýäýýãýýð áàÿæóóëæ
áàéíà. Ãàäàðãûí óñíû ìýäýýëëèéí ñàíä ñîíãîí àâñàí ðàéîíîîð ìýäýýëëèéã òîãòìîë
áàéðøóóëæ áàéíà. Õèéìýë äàãóóëûí ìýäýýãýýð îé õýýðèéí ò¿éìðèéí ãîëîìòûã èëð¿¿ëýí
96
çóðàãëàõ, óðãàìàëæèëò, ãàí, öàñàí á¿ðõ¿¿ëèéí çóðàã ãàðãàæ òºâèéí âýá õóóäñàíä òàâèõ
áîëîí ñ¿ëæýýãýýð àéìãóóäûí ÓÖÓÎØÒ-¿¿äýä òîãòìîë äàìæóóëæ áàéíà.
Íèäåðëàíäûí Âàíò Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Áàéãàëèéí íººöèéí
Ãåî-ìýäýýëëèéí òºâ” òºñºë õýðýãæèæ áàéíà.
Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíààñ "Áàéãàëèéí ýñðýã ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ àÿí"-ûã
ÍÝÝËÒÒÝÉ ÝÊÎËÎÃÈ-www.open-eco.mn âýá õóóäàñíû äèçàéí, ïðîãðàììä îðóóëàõ,
õ¿ëýýí àâàõ, õàðüöàõ, õàíäàõ, á¿õ ¿éëäëèéã íýýëòòýé áàéõààð õèéæ, òºð çàõèðãààíû
áàéãóóëëàãà, èðãýä, îëîí íèéò, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, õàðèëöàã÷äààñ õîëáîãäîëòîé
ìýäýýã ÷ºëººòýé õ¿ëýýí àâ÷ õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ àæëûã öîî øèíý õýëáýðýýð
ÿâóóëæ áàéíà.
Öàã óóðûí ñàëáàðûí ìýäýýëëèéí òºðºëæñºí ñàí ¿¿ñãýõ òåõíîëîãè, ïðîãðàìì
õàíãàìæ áîëîâñðóóëàí àøèãëàæ áàéíà.
Áàéãàëü îð÷íû ìýäýýëëèéí ñàíã ºðãºòãºõ, áàÿæóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä ãàçàðç¿éí
ìýäýýëëèéí ñàíã 1:100.000 ìàñøòàáûí òîïî çóðãààð áàÿæóóëàõ àæëûã õèéæ áàéíà. ̺í
ºäºð òóòìûí õèéìýë äàãóóëûí ýõ ìýäýýãýýð áîëîí NDVI ìýäýýãýýð 84 ÑÄ ìýäýýã
àðõèâëààä áàéíà.
Áàéãàëü îð÷íû “ͺ뺺ëºõ áàéäëûí ¿íýëãýý”, “Àí àìüòàí”, “Ñòàòèñòèê
ìýäýýëýë”, “Õèìèéí õîðò áîäèñ” çýðýã ïðîãðàìì õàíãàìæóóäûã áîëîâñðóóëæ íýâòð¿¿ëýõ
÷èãëýëýýð ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí êîìïàíèóäòàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
Áàéãàëü îð÷íû ÿàì, Äýëõèéí áàíêíààñ ñàíõ¿¿æèæ áóé “Áàéãàëü îð÷íû
øèíý÷ëýë” òºñ뺺ñ çîõèîí áàéãóóëñàí “ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÑÀÍ, ÂÝÁ
ÑÀÉÒ” ñýäýâò ñóðãàëò ñåìèíàðûã ÿàìíû àæèë÷äàä çîðèóëàí, Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí
Îðãèë Ñîôò, Æåíüþñ Êèíã ÕÕÊ, Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí ¿íäýñíèé ãåî-
ìýäýýëýë òºñºë, “Áàéãàëü îð÷íû ìýäýýëëèéã íýýëòòýé áîëãîõ ñòðàòåãè, èðãýäèéí áàéãàëü
îð÷íû ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýõ” õºòºëáºð çýðýã áàéãóóëàãóóäòàé õàìòðàí õèéâ.
292. Ìîíãîë îðíû ýêîñèñòåìèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàäãàëàõàä îíöãîé ¿¿ðýã
á¿õèé àìüòàí, óðãàìëûí ç¿éëèéã ñóäëàõ, ñýðãýýí íóòàãøóóëàõ,
òàðèìàëæóóëàõ àæëûã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé òºëºâëºæ
õýðýãæ¿¿ëíý.
Áèî-àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí Óëñûí Èõ Õóðàëä
ºðãºí ìýä¿¿ëýõýýð áîëîâ.
Àãíóóðûí íººö àøèãëàñíû òºëáºð, àí àìüòàí àãíàõ, áàðèõ çºâøººðëèéí
õóðààìæèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ûí
íýãäñýí ÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëýâ.
Ìîíãîë áºõºí, áàäàíãà õ¿äýð, òóë çàãàñ õàìãààëàõ ¯íäýñíèé õºòºëáºð¿¿ä
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 2006 îíû 171 òîîò òóøààëààð
áàéãóóëàãäàí àæèëëàæ áàéíà.
Áèîàþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëü áàòëàãäñíààð ¿¿ñýæ áîëçîøã¿é ¿ð äàãàâðûã
ñóäëàõ, ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëàí àæèëëóóëæ àæëûí õýñãèéí
øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëñàí õóóëèéí òºñëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã áàòëóóëàõààð ÕÇÄÕß-ä
õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Äàÿí äýëõèéí áàéãàëü îð÷íû ñàí, Îëîí óëñûí Ñàíõ¿¿ãèéí êîðïîðàöèéí
ñàíõ¿¿æèëòýýð Õºâñãºë, Áóëãàí àéìãèéí íóòàã Ýã-¯¿ðèéí ñàâ ãàçàðò òóë çýðýã çàðèì ç¿éë
çàãàñíû ¿ðæëèéí ¿åèéí í¿¿äýë õºäºë㺺í, ò¿ðñ øàõàæ ¿ðæèõ ãàçðûã îëæ òîãòîîõ,
òýäãýýðèéí ç¿éëèéí á¿òöèéã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîõ ñóäàëãààã Ìîíãîë-Àìåðèêèéí
ñóäëàà÷äûí áàã, òýäãýýðò ðàäèî äàò÷èê ñóóëãàõ, çàðèìä íü òýìäýã òàâüæ ýðã¿¿ëæ òàâèõ
çàìààð õèéæ áàéãàà áºãººä ýíý íóòãèéí õàìãààëàëòûí ìåíåæìåíòèéã Áàéãàëü õàìãààëàõ
“Ìîíãîëûí òóë” ñàí õàðèóöàí 15 áàéãàëü õàìãààëàã÷, õîëáîãäîõ òåõíèê õýðýãñëýýð õàíãàí
àæèëëàæ áàéíà. Çàãàñíû íººöèéã õàìãààëàõ, ñóäëàõ, ºñãºæ ¿ðæ¿¿ëýõ, ç¿é çîõèñòîé
àøèãëàõ ÷èãëýëýýð áàéãàëü îð÷íû ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ýðõèéã “Íàéìàí îðä” ÕÕÊ,
“Óíäðàõ Èíòåðíýøíë” ÕÕÊ, “Äîðíîä” Õóâüöààò êîìïàíè, “Áóéð òðýâýë” ÕÕÊ, “ĺøèéí
íóðóó” ÕÕÊ çýðýã áàéãóóëëàãóóäàä îëãîîä áàéíà.
Ìîíãîë-Îðîñûí õàìòàðñàí ýêñïåäèöèéí çàãàñ ñóäëàëûí îòðÿä çàãàñíû íººöèéí
ñóäàëãààíû àæëûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. ¯¿íä: Õºâñãºë àéìãèéí Óñò, Á¿ðýíòîãòîõ ñóìûí
Ñàíãèéí äàëàé íóóð, Òýñèéí ãîë, Çàâõàí àéìãèéí Óëààã÷íû õàð, ͺìðºã ñóìûí Òýëìýí,
Óâñ àéìãèéí Õÿðãàñ, Áºõìºðºí ñóìûí À÷èò, Õîâä àéìãèéí Õàð, Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí
Òîëáî íóóð, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí Ò¿éí ãîë, Îðîã íóóð, ªâºðõàíãàé àéìãèéí Îíãèéí ãîë,
ªëçèéò ñóìûí Ñàíãèéí äàëàé íóóð çýðýã ãîë, íóóðóóä õàìðàãäàæ áàéíà.
293. Áàéãàëü õàìãààëàë, àÿëàë æóóë÷ëàëûã íÿãò óÿëäóóëàõ çàìààð áàéãàëèéã
áàéíãûí ýçýìøèë òîðäîëò, õàðàà õÿíàëòòàé áîëãîæ, íóòãèéí õ¿í àìä
ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéã á¿ðä¿¿ëýõ, áàéãàëèéí
àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæèõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëíý.
Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàë ÿâóóëàõ íîðì, ñòàíäàðòûã
áîëîâñðóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà. ̺í Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãò àÿëàë
æóóë÷ëàë ÿâóóëàõ ãàçàð íóòãèéí ө ө ө , äààöûã òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàëûã
áîëîâñðóóëæ áàéíà.
ÒÕÃÍ-èéí Õàìãààëàëòûí çàõèðãààäûí ººðèéí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ, õýðõýí
çàðöóóëàõ òàëààð æóðàì áàòëóóëæ ìºðä¿¿ëñíýýñ ãàäíà îð÷íû á¿ñýä áàéãàëèéí àÿëàë
æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ, òýíä àìüäàð÷ áóé àðä èðãýäèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ìýäëýã
áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààû àæëûã ñàéæðóóëàõ, òýäíèé îðëîãûí ýõ
¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð Õàí Õýíòèé, Õàíãàéí íóðóó, Ãîâü Ãóðâàí ñàéõàí, Õàð-
Óñ, Ìîíãîë Àëòàéí íóðóó, Äîðíîäûí ÒÕÃÍ-èéí Õàìãààëàëòûí çàõèðãààäûí 30 ãàðóé ýêî-
ãýð àæèëëóóëæ áàéíà. ÒÕÃÍ-èéí õýìæýýíä áàéãàëü îð÷íû ìýäýýëýë, ñóðòàë÷èëãààíû 46
òºâ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.
ü ө ¿үë ү íºõºí ñýðãýýõ àðãà õýìæýýã ýðñ ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð õàéãóóëûí áîëîí àøèãëàëòûí
ө – . Ã - ,
, , – ө өө ө ө õºíäºëã¿éãýýð áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, áàéãàëüä ýýëòýé òåõíîëîãè õýðýãëýõ, ýâäñýí
ү ү / - ý /
. áîëîí îðîí íóòãèéí õºãæèëä îðóóëàõ õóâü íýìðèéã õýëýëöýõ áîëîìæ çºâõºí ëèöåíç
¿ º ¿¿
¿ .
(www.spa.mn)
Á¿ º ¿¿ , , óõóóëãà ñóðòàë÷èëãààíû
àæ . õýìæýýíèé áàòàëãààíû ìºíãºí õºðºíãèéã Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíû äýðãýäýõ òóñãàé äàíñàíä
¿ ¿ 1:2000,000
â. Õàíõýíòèé, Óâñ íóóðûí àé ñàâ, Õàð
óñ íóóð, Àëòàé òàâàí áîãäûí ÓÒÕÃ-ûí õàìãààëàëòûí çàõèðãààä õàìãààëàëòòàé ãàçàð
íóòãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìàðøðóòûã ãàðãàæ, àÿëàëûí çàìûã òýìäýãæ¿¿ëýõ àæëûã á¿ðýí
õèéæ äóóñãàñàí.
294. Àøèãò ìàëòìàëûã áàéãàëüä ýýëòýé àðãà, òåõíîëîãèîð àøèãëàõûã äýìæèæ,
àøèãëàñàí îðä ãàçðûí íºõºí ñýðãýýõ àæëûí õÿíàëò, óðàìøóóëëûí àðãà,
õýëáýðèéã ¿ð íºëººòýé õîñëóóëàí õýâø¿¿ëíý. Ýíý ÷èãëýëýýð áàéãàëü
îð÷íûã õàìãààëàõ áîëîí îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãûí ýðõ, ¿¿ðãèéã
ºíäºðæ¿¿ëíý. Àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðûí àøèãëàëòûí ëèöåíçèéã
îëãîõäîî áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýã ¿íäýñëýí
øèéäâýðëýäýã òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. Óóë óóðõàé, îðä
àøèãëàëòûí õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õºòºëáºð, áàéãàëü õàìãààëàõ, íºõºí
ñýðãýýõ òºëºâëºãºº, äààëãàâðûã íèéòýä èë òîä, õ¿ðòýýìæòýé áàéëãàíà.
Áàéãàëü îð÷íû íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýý õèéãýýã¿é òºñëèéã
õýðýãæ¿¿ëýõã¿é áàéõ çàð÷ìûã õýâø¿¿ëíý.
Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí åðºíõèé ¿íýëãýý õèéëãýõ õ¿ñýëò ãàðãàí
èð¿¿ëñýí íèéò 322 òºñëèéí ìàòåðèàëûã ñóäëàí ¿çýæ åðºíõèé ¿íýëãýýíä õàìðóóëæ, çîõèõ
øèéäâýð ãàðãóóëàâ.
“Ýêîëîãèéí õîõèðëûí íºõºí òºëáºðèéí òóõàé õóóëü”-èéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàâ.
«Òºñëèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, ýäýëáýð ãàçðûã íºõºí ñýðãýýõ æóðàì»-ûí òºñëèéã øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã áàéãóóëæ àæèëëàæ áàéíà.
Áàÿíõîíãîð, Ñýëýíãý, ªâºðõàíãàé àéìãèéí íóòàã äàõü Óðò, Áàéäðàãûí ãîë,
ßëáàã, Óëààí ñàéð, Ç¿¿í ñºäºò çýðýã óóðõàéä àëòíû øîðîîí îðäûí îëáîðëîëòîä
97
Øèíý Çåëàíä óëñàä ¿éëäâýðëýñýí äîòîîä îâîîëãîîð àøèãëàëòûã ÿâóóëäàã “Screen”
òºõººðºìæèéã òóðøèëòûí æóðìààð àøèãëàæ áóé íü ìàíàé Ìîíãîë îðíû íºõöºëä
íèëýýä òîõèðîìæòîé áàéíà.
Àøèãò ìàëòìàëûí øèíý÷èëñýí õóóëü ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí Áàéãàëü îð÷èíä
íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíèé òóõàé õóóëü, æóðàìä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë
áîëîâñðóóëàõ øàòàíäàà àæèëëàæ áàéíà.
Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíä îðîí íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîã
íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä äîîðõè õóâèëáàðóóäààð îðîí íóòãèéí èðãýäèéí ñàíàëûã
áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíèé òàéëàíä òóñãóóëàõ àæëûã ¿íýëãýýíèé
êîìïàíèóäàä ìºðä¿¿ëæ àæèëëàæ ýõýëæ áàéíà:
- Òóõàéí ãàçàðò òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä îðîí íóòãèéí èðãýäèéã õóðàëäóóëæ
õóðëûí òýìäýãëýë õºòºëæ, èðãýäèéí ñàíàëûã òóñãàñàí áàðèìò áè÷èã áîëîí
ãýð÷ëýõ çóðàã, ä¿ðñ áè÷ëýãèéã ¿íýëãýýíèé òàéëàíä õàâñàðãàñàí áàéõ.
- Îðîí íóòãèéí áàéãàëü îð÷íû àæèëòàí áîëîí áàéöààã÷èéí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí
Çàñàã äàðãà òàéëàíã çºâøººð÷ ãàðûí ¿ñýã çóðñàí áàéõ.
- ¯íýëãýýíèé òàéëàíä ñóì ä¿¿ðãèéí èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðëûã
õóðàëäóóëñàí õóðëûí òýìäýãëýë áîëîí èðãýäèéí õóðëûí ñàíàë, øèéäâýðèéã
õàâñàðãàñàí áàéõ.
Àøèãò ìàëòìàëûí îëáîðëîëòîîñ áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ýäýëáýð ãàçðûã
ëèöåíç àâàõ áîëçîë õàíãàñàí õóóëèéí ýòãýýäýýñ öààøèä ëèöåíç ýçýìøèõ ýðõèéã íü
ãàçðàà á¿ðýí íºõºí ñýðãýýõ òàëààð õ¿ëýýõ ¿¿ðãèéã òîäîðõîé áîëãîõ, íóòãèéí àðä èðãýä
ýçýìøèõèéí ºìíºõ öàã õóãàöààíä áàéõ áîëîìæòîéã áèä òîîöîîëæ Àøèãò ìàëòìàëûí
õóóëüä ëèöåíç àâàõ áîëçîë õàíãàñíû äàðàà ëèöåíç ýçýìøèõèéí ºìíº Áàéãàëü îð÷èíä
íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýã õèéëãýõ çààëòûã íýìæ îðóóëàí áàòëóóëñàí.
2006 îíû “Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé” õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãàä
àøèãëàëòûí òóñãàé çºâøººðºë ýçýìøèã÷èéí æèë á¿ðèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ àðãà
òºâëºð¿¿ëæ áàéõààð çîõèöóóëàëò îðóóëñàí þì.
Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíèé òóõàé õóóëèéí õîëáîãäîõ
çààëòûã ¿íäýñëýí àðãà òåõíîëîãèä õîðèã òàâèõ àñóóäëûã æóðìààð çîõèöóóëàõ àðãà
õýìæýý àâ÷ áàéíà.
̺í óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí áàéãàëü
õàìãààëàõ òºëºâëºãºº, îð÷íû õÿíàëò øèíæèëãýýíèé õºòºëáºðèéã õÿíàí,130 ãàðóé àæ
àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí áàéãàëü õàìãààëàõ òºëºâëºãººíèé áèåëýëòèéí òàéëàíã
ä¿ãíýæ çºâëºãºº ºãºâ.
Ýêîëîãèéí ìîíèòîðèíãèéí òºâ àëáûã Áàéãàëü îð÷íû òºâ ëàáîðàòîðè, Ýêîëîãèéí
ìåíåæåð¿¿äèéí áàã, Õèëèéí á¿ñèéí õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé ñàëáàð ëàáîðàòîðèóäûí
ñ¿ëæýý, Àãààðûí ÷àíàðûí àëáà, ͺõºí ñýðãýýëòèéí ìýðãýæëèéí áàã, Îðîí íóòãèéí
ýêîëîãèéí ìîíèòîðèíãèéí àëáà ãýñýí á¿òýöòýéãýýð àæèëëàõààð øèéäâýðëýýä áàéíà.
Ìåòàëë áà ìåòàëë áóñ àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðóóä, áýë÷ýýð, ãàçàð
òàðèàëàíãèéí áîëîí õîò ñóóðèíû á¿ñò íºõºí ñýðãýýëòèéí àæëûã ÷àíàðûí øèíý ò¿âøèíä
ãàðãàõ çîðèëò òàâèí àæèëëàñàí áºãººä óã çîðèëòîî õàíãàõûí òóëä þóíû ºìíº íºõºí
ñýðãýýëòèéí ìýäýýëëèéí áààç á¿ðä¿¿ëýõ àæèëëàãààã ¿å øàòòàéãààð çîõèîí áàéãóóëëàà.
Îëáîðëîëòûí ÿâöàä ýâäýðñýí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýõýä øààðäàãäàõ çàðäëûí 50
õóâüòàé òýíöýõ õýìæýýíèé ìºíãºí õºðºíãèéã ñóì, ä¿¿ðãèéí áàéãàëü õàìãààëàõ òóñãàé
äàíñàíä òºâëºð¿¿ëæ, áàéãàëü õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ¿éë àæèëëàãààíä çàðöóóëàõ
àæëûã õèéæ áàéíà.
Îðîí íóòàãò øèíýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ òºñëèéí áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ
áàéäëûí íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýýíä îðîí íóòãèéí èðãýä, èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí ñàíàëûã
çààâàë òóñãàæ áàéõ øààðäëàãûã ¿íýëãýýíèé ýðõ á¿õèé àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäàä
òàâüæ, ýíý øààðäëàãûã ¿íýëãýýíèé òàéëàí áàòëàõ íýã ¿ç¿¿ëýëò áîëãîí àâ÷ áàéíà.
Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíèé òóõàé õóóëèéí õýðýãæèëòèéã
ñàéæðóóëàõ ¿¿äíýýñ “Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýýíèé
øèíæèëãýý õèéõ æóðàì”-ûã áàòëàí ìºðäºæ áàéíà.

295. Õîò, ñóóðèí ãàçðûí îð÷èíã îéæóóëàõ, öýöýðëýãæ¿¿ëýõ íýãäñýí òºëºâëºãºº
ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëíý.
Óëààíáààòàð, Õîâä, Õàðõîðèí õîòóóäûã öýöýðëýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº
áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Ìîäëîã óðãàìëûí öýöýðëýã
¿ ¿ 500, ëèàñíû ìº÷èð 2500, áóðãàñíû ìº÷èð 5000,
º 5000, 1500 èéã áýëòãý
æ, 300 ì2 ¿ ¿ ¿ ¿¿ õ¿ëýìæ,
150 ì2 òàëáàé á¿õèé 2 íàñòàé òàðüöûí õ¿ëýìæ ë ØÓÀ-èéí Õèìè, õèìè òåõíîëîãèéí õ¿ðýýëýí äýýð õèéãäýæ áóé Ýðäýíýòèéí
áàéíà. º ¿ Ìîíãîë îðîíä óðãàæ áóé 20 ãàðóé ç¿éëèéí 80 ãàðóé øèðõýã ìîä
ñººãèéã òàðüæ, öóãëóóëãûí ñàíãèéí äýýæ òàëáàé áàéãóóëæ ìîä ñººãèéã àð÷ëàí óðãóóëæ
áàéíà.
Àéìàã íèéñëýëèéí Áàéãàëü îð÷íû àëáàäûí çàõèàëãà, àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí
ñàíàà÷ëàãûã äýìæèæ, 102 àæ àõóé íýãæ¿¿ä 2200 ãà òàëáàéä 219.6 ñàÿ òºãðºãèéí, îðîí
íóòãèéí òºñâèéí õºðºí㺺ð 891 ãà òàëáàéä 87.6 ñàÿ òºãðºãèéí, ìîä áýëòãýõ àæ àõóéí
íýãæ¿¿äèéí ººðèéí õºðºí㺺ð 1995 ãà òàëáàéä 148.8 ñàÿ òºãðºãèéí íèéò 5086 ãà òàëáàéä,
456.0 ñàÿ òºãðºãèéí îéæóóëàëòûí àæèë õèéõ äàààëãàâàð ºã÷, îéæóóëàëòûí àæèë õèéãäýæ
áàéíà. ØÓÀ-èéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýí ýñèéí ºñãºâðèéí àðãààð òàðüö, ñóóëãàö áîéæóóëàõ
àæëûí áýëòãýëèéã õàíãàæ áàéíà.
Íèéñëýë áîëîí õ¿í àì òºâëºðñºí òîìîîõîí ñóóðèí ãàçðóóäàä ¿ð, òàðüö, ñóóëãàö
áîðëóóëàõ õóäàëäààíû òºâ¿¿ä àæèëëóóëàõ áýëòãýëèéã õàíãàæ áàéíà. Ìºí ªíäºðõààí
õîòûí íîãîîí õýðýì õºòºëáºð òºñºë, Áàðóóí-Óðò õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèéã
íýìýãä¿¿ëýõ òºñºë, ×îéáàëñàí õîòûí íîãîîí áàéãóóëàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ òºñºë, Áàÿí-Óóë
ñóìûí “Íîãîîí òºãºë” òºñºë, Õýðëýí ñóìûí “Ìºíõ íîãîîí õîò” òºñºë, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí
“Îéæóóëàëò õàéëààñ” òºñºë“ çýðýã á¿ãä 24,0 ñàÿ òºãðºãèéí òºñºâò ºðòºãòýé 6 òºñëèéã
áàòàëæ õºðñ õàìãààëàõ, ìîä ¿ðæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýâ. Õîòûí íèéòèéí àæ
àõóéã ñàéæðóóëàõ òºñëèéí 2 äóãààð øàòíû õ¿ðýýíä 1,2 ñàÿ àì. äîëëàðûí áóöàëòã¿é
òóñëàìæààð Óëààíáààòàð õîòûí ãýð õîðîîëîëä ìîä òàðèõ àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëæ
áàéíà.
Áîãä óóëàíä ñàÿ ìîä òàðèõ àæëûã á¿õ íèéòèéí õºäºë㺺í áîëãîí ºðí¿¿ëæ,
àëáàí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä, àðä èðãýäèéã òàòàí îðîëöóóëæ 1 ñàÿ 300.0 ìÿíãàí
òàðüö òàðèâ.
“Íîãîîí õýðýì” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 13 àéìãèéí 14 ñóìûí íóòàã äýâñãýðò 315 ãà
ãàçàðò õàìãààëàëòûí õàøàà áàðèí íîãîîí á¿ñ áàéãóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëæ, 25400 õàéëààñ,
18000 ÷àöàðãàíà, 35000 øàð õóàéñ, áóðãàñ, 37000 óëèàñ 4500 ¿õðèéí í¿äíèé ñóóëãàö
òàðüæ, 37 ãàð õóäàã ãàðãàí Áàéãàëü îð÷íû àëáàä, èðãýäýä õàðèóöóóëàí ºã÷ óñàëãàà õèéæ
àð÷ëàí òîðäîæ áàéíà. Äýýðõè àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýõýä 1200 îð÷èì èðãýä, 40 ãàðóé àæ
àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóä îðîëöñîí áàéíà.
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îé, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ
ºäðèéã óãòàæ îéã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, çîõèñòîé àøèãëàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ ,”Îéí
òóõàé“ áîëîí “íîãîîí õýðýì” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä èðãýä, àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãóóäûí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ, îé õýýðèéã ò¿éìðýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæëûã
ýð÷èìæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð á¿õ íèéòýýð ìîä òàðèõ õºäºë㺺íèéã ºðí¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä 1.0 ñàÿ
ãàðóé ìîä òàðèâ.
Íîãîîí õýðýì-2006 ñàðûí àæëûã Íåäåðëàíäûí âàíò óëñûí Çàñãèéí ãàçàð,
Äýëõèéí áàíêíû äýðãýäýõ ”Èòãýëèéí ñàí”, ÁÎß çýðýã áàéãóóëëàãà õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ
áóé Áàéãàëü îð÷íû øèíý÷ëýë òºñëèéí õ¿ðýýíä ”Èðãýí á¿ð ãóðâàí ìîä” óðèàí äîð õèéëýý.
Óã àðãà õýìæýýíèé ¿åýð áàéãàëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, òàðüö, ñóóëãàö, áîðäîî çýðãèéí
¿çýñãýëýí õóäàëäààã çîõèîí áàéãóóëàâ.
296. Óóëûí áàÿæóóëàõ Ýðäýíýò ¿éëäâýðèéí áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã
íºëººëëèéã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð “Öàãààí òîîñ” õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëíý.
“Öàãààí òîîñ õºòºëáºð”-èéí ýõíèé ¿å øàòíû õºòºëáºð áîëîí óã õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí òºëºâëºãººíèé äàãóó ýõíèé øàòíû àæëóóä õèéãäýæ ýõëýýä áàéíà.
98
2005 296
“ ” ө ө ө ,
ү
õө ө ө үү ү òºëºâëºãººíä
, Óóëûí áàÿæóóëàõ “Ýðäýíýò” ¿éëäâýð, Ç
Ò , үү ү
ө ө ө өө .
ү ө
“ ” - үү .
Óóëûí áàÿæóóëàõ ¿éëäâýðèéí áàÿæóóëàëòûí õàÿãäëûã áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ÷èãëýëýýð
ºíãºë㺺íèé òîîñãî, áëîê, äóëààí òóñãààðëàã÷ ìàòåðèàë õèéõ ÷èãëýëýýð ñóäàëãààíû àæèë
¿ð ä¿íòýé õýðýãæèæ áàéíà.
Ýðäýíýòèéí öàãààí òîîñûã áîëîâñðóóëàí òîîñãî ¿éëäâýðëýí àøèãëàõ òºñëèéí
ñàíàëûã áîëîâñðóóëàí ßïîíû Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàíêèíä õ¿ðã¿¿ëýâ.
Õàÿãäàë öàãààí òîîñíû íàéðëàãûã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîæ ä¿ãíýëò ãàðãàëàà.
Õàÿãäëûí ñàíãèéí ãàäàðãóóã áàéãàëüä õàëã¿é ìàòåðèàë, òåõíîëîãèîð õèéõ, òºñëèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ àæ àõóéí íýãæèéã ñîíãîõ ñîíãîí øàëãàðóóëàëò ÿâóóëæ áàéíà.
297. Õ¿í àìûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, ºâ÷èí ýìãýãèéã àíàãààõ àøèãòàé ÷àíàð íü
áàòëàãäñàí ðàøààí óñàíä õàìãààëàëòûí ãîðèì òîãòîîõ, ò¿¿íä ýð¿¿ë ìýíä,
áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí àæèëëàãààã
óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýý àâíà.
“ - ” ¿ ,
ûã ñóäëàí ¿ æ, çàðèì
ðàøààí ýì÷èëãýý, ñóâèëãààíû ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæ
áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéíà. Áàéãàëèéí ðàøààíòàé
ãàçðóóäûí ñóäàëãààã ãàðãàæ áàéíà.
Õî¸ð àíãèðòûí ðàøààíû ýõ äýýð àéë áóóæ ðàøààíûã áîõèðäóóëàí, óëìààð
øèðãýæ ¿ã¿é áîëñîí òàëààð èð¿¿ëñýí ãîìäëûí äàãóó ãàçàð äýýð íü î÷èæ òàíèëöàí óã
ðàøààíûã àíõààðàëäàà àâàõ òàëààð ÑÁÄ-èéí ÈÒÕ-ûí Òýðã¿¿ëýã÷äèéí õóðëààð
õýëýëö¿¿ëýí òîãòîîë ãàðãóóëæ, õàìãààëàëòàä àâàõ òàëààð øóóðõàé àðãà õýìæýý àâñàí.
Ìºí ªâºð áîëîí Àð Æàí÷èâëàí, Õóæèðòûí ðàøààíä Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí
åðºíõèé ¿íýëãýý õèéãäýæ áàéíà. ¯¿íýýñ Õóæèðòûí ðàøààíûã æèæèãëýí ñàâëàõ òºñºëä
åðºíõèé ¿íýëãýý õèéãäñýí.
Äàìáàäàðæààëèí õèéäèéí ëàì íàðòàé áîëîí îðîí íóòãèéí Çàñàã çàõèðãàà, àðä
èðãýäòýé õàìòðàí Äàìáàäàðæààãèéí ðàøààíûã õàìãààëàëòàä àâàõààð òàõèëãûí ¸ñëîëûí
àæèëëàãàà õèéñýí.
Ðàøààíû îðäûã ò¿øèãëýñýí 10 ãàðóé àÿëàë æóóë÷íû áààçàä Áàéãàëü îð÷èíä
íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýý õèéëãýæ, ¿éë àæèëëàãààã ýõë¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàëàà.
“Àâàðãà Òîñîí-Õýíòèé” ÕÕÊ-íèé àëáàí òîîòîîð èð¿¿ëñýí õ¿ñýëòèéí äàãóó
Õýíòèé àéìãèéí Äýëãýðõààí ñóìûí Àâàðãà òîñîíãèéí ðàøààí ñóâèëëûí ¿éë àæèëëàãààòàé
ãàçàð äýýð íü òàíèëöàæ, ðàøààí àøèãëàëòûí áàéäàëä ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò ãàðãàæ
õ¿ðã¿¿ëñýí.
Á¿õ àéìãóóä ººðñäèéí òîãòîîñîí àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ á¿ñýä æóóë÷íû
áààç, öîãöîëáîð áàéãóóëàõ àæëûã äýìæèí àæèëëàæ áàéíà. Îðõîí ãîëûí á¿ñèéí àÿëàë
æóóë÷ëàëûí òºâ “Õóæèðò ðàøààí ñóâèëàë, àÿëàë æóóë÷ëàëûí òºâ” ÕÊ íü Õóæèðò æóóë÷íû
áààç áîëîí àìðàã÷äûí áàéðûã çàñ÷, òîõèæóóëàëòûí àæëûã õèéæ ýõëýýä áàéíà. “Õóæèðò
ðàøààí ñóâèëëûã õºãæ¿¿ëýõ” òºñëèéã áîëîâñðóóëæ, õîëáîãäîõ ñóäàëãàà, ¿íýëãýýã õèéí
ßïîíû õºðºí㺠îðóóëàã÷ íàðò õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
̺í 2005 îíä Àâàðãà òîñîíãèéí ðàøààí, íóóðûí îéðîëöîî 2 æóóë÷íû áààç,
Àðõàíãàé àéìàãò Öàãààí ñ¿ìèéí õàëóóí ðàøààíûã ò¿øèãëýí íýã æóóë÷íû áààç øèíýýð
áàéãóóëàãäààä áàéíà.
 Ýì÷èëãýý, ñóâèëãààíû ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã àìðàëò, ñóâèëàë,
æóóë÷íû áààçóóäûí ñóðòàë÷èëãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ àæèëëàñíû ä¿íä àìðàã÷,
ñóâèëóóëàã÷äûí òîî ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íýìýãäñýí ñóäàëãààíû ä¿í ãàðñàí áàéíà.
298. Áóëàã øàíäíû ýõ óíäàðãûã õàøèæ õàìãààëñàí, ãàð õóäàã ãàðãàí àøèãëàæ,
áýë÷ýýð íýìýãä¿¿ëñýí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûã óðàìøóóëàõ,
áàéãàëü îð÷èíä õàëòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà èðãýí, àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã íü çîãñîîæ, õîõèðëûã áóðóóòàé
ýòãýýäýýð íºõºí òºë¿¿ëäýã òîãòîëöîîã áèé áîëãîí ìºðäºæ õýâø¿¿ëíý.
º º º àì,
º º ¿ º ¿¿äèéã . óñæóóëàõ áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà. 2003 îíîîñ õîéø íèéò 1474 ãàð õóäàã ãàðãàæ
, , ,
, 1:1000000-
¿ ¿¿ . á¿õèé áàéãóóëëàãûã øèíýýð áèé áîëãîæ, óñíû õàðèëöààíû àñóóäëûã
Ãîë ìºðíèé ñàâ ãàçðûí ìåíåæìåíòèéã Ìîíãîë îðíû íºõöºëä õºãæ¿¿ëýõ òàëààð
îëîí óëñûí òóðøëàãûã ñóäëàõ àæëûí õ¿ðýýíä, ÀÍÓ-ûí Äåíâåð, Êîëîðàäî, Àðèçîíà ìóæ,
Ýíýòõýã, Íèäåðëàíä, Ãîëëàíä óëñóóäûí òóðøëàãûã ñóäàëæ òºñëèéí ñàíàë
áîëîâñðóóëñàí.
Óëààíáààòàð õîò îð÷ìûí çàðèì îíöëîã áóëãóóäûã õàìãààëàõ àæëûí õ¿ðýýíä
Òîëãîéòûí Ç¿¿í ñàëààíû áàðóóí ç¿¿í àì, ×èíãýëòýé àìíû Áàëáàðûí, Ñýëõèéí àìíû
ÿíæèéí, Øàäèâëàíãèéí àìíû çóñëàíãèéí, Öàãààí äàâààíû òîäîðõîé íýðã¿é áóëãóóäûã
õàìãààëàëòàä àâ÷ òîõèæóóëñàí.
Èðãýäèéí ìýäýýëëèéí äàãóó Íàëàéõûí ìàõ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð, Íàëàéõ,
Ãîðîäîêèéí öýâýðëýõ áàéãóóëàìæààñ ãàð÷ áàéãàà óñíû öýâýðøèëò, çàéëóóëàëòûí
áàéäàëòàé òàíèëöàæ, Òóóë ãîëä íèéë¿¿ëæ áàéãàà óñíààñ äýýæ àâ÷ Áàéãàëü îð÷íû
øèíæèëãýýíèé òºâ ëàáîðàòîðò ºã÷ ä¿ãíýëò ãàðãóóëàâ.
Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 2006 îíû 187 òîîò òóøààëààð “Ãîë ìºðíèé ñàâ ãàçðûí
çºâëºëèéí ä¿ðýì”-èéã áàòëàí Óëñûí á¿ðòãýëèéí 2606 äóãààðò á¿ðòã¿¿ëýí
áàòàëãààæóóëñàí. Ýíý ä¿ðìèéí äàãóó àéìàã, íèéñëýëèéí áàéãàëü îð÷íû àëáàäàä æóðìûã
õ¿ðã¿¿ëýí ãîë ìºðíèé ñàâ ãàçðûí çºâëºë áàéãóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà. Òóõàéëáàë
Ñýëýíãý ìºðíèé ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéã áàéãóóëàí àæèëëàæ ýõëýýä áàéíà.
ºº ¿ “Ó
à ”, “Óñ àøèãëàã÷äûã óðàìøóóëàõ æóðàì”-ûí
òºñëèéã òóñ òóñ ë à. “Óñ àøèãëàëò, õýðýãëýýã òîîöîõ æóðàì”-ûã
Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí ¿íäýñíèé òºâòýé õàìòðàí áîëîâñðóóëæ áàòëóóëàõàä áýëýí
áîëîîä áàéíà. Äîðíîä àéìãèéí Òàìñàãèéí ñàâ ãàçàðò àæèëëàæ áàéãàà “Äàæ÷èí-Òàìñàã”
ÕÕÊ êîìïàíèéí àøèãëàæ áàéãàà ã¿íèé õóäãóóäàä óñíû òîîëóóð ñóóðèëóóëæ
ïàñïîðòæóóëñàí.
̺í óñûã õýìíýëòòýé çàðöóóëñàí, óñíû äàõèí õýðýãëýýã õýâø¿¿ëñýí, äýâøèëòýä
àðãà, òåõíîëîãèéã ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíäýý íýâòð¿¿ëñýí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãûã äýìæèæ, óðàìøóóëàõ ìåõàíèçì áóþó Óñíû òóõàé õóóëüä “óñûã õàìãààëñàí
çîõèñòîé àøèãëàõ, óñíû íººö, ÷àíàðûã õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã ººðèéí õºðºí㺺ð
ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí, áàéãàëü îð÷èíä èâýýëòýé, õýìíýëòòýé òåõíîëîãè õýðýãëýæ áàéãàà óñ
àøèãëàã÷, óñíû îð÷íûã òîõèæóóëàõ òàëààð èðãýí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ñàíàà÷ëàãà
¿éë àæèëëàãààã äýìæèí óðàìøóóëàõ, óñíû õýìíýëòòýé ¿ð àøèãòàé çàðöóóëñàí, áîõèð
óñàà øààðäëàãûí ò¿âøèíä õ¿ðòýë öýâýðø¿¿ëñýí, äàõèí àøèãëàñàí, áàéãàëü îð÷èí õ¿íèé
ýð¿¿ë ìýíäýä èâýýëòýé òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëñýí èðãýí àæ àõóé íýãæèéã óñ àøèãëàõàä íü
äàâóó ýðõ îëãîõ ÷èãëýë áàðüæ àæèëëàæ áàéíà. Óñíû ýðõ ç¿éã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
çîðèëãîîð “Áîõèð óñíû õàðèóöëàãûí òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ, õóóëèéí
òºñºëä óñ áîõèðäóóëñíû õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã ñàéæðóóëàõ, áîõèð óñ õàÿõ òîõèîëäîëä
çºâøººðºë îëãîõ, ò¿¿íèé õÿíàëò, ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ¿¿ðýã, óñàí äàõü áîõèðäëûí
õ¿ëöýõ àãóóëàìæ õýòýðñýí òîõèîëäîëä óñ áîõèðäóóëàã÷ çààâàë òºëáºð òºëäºã áàéõ,
òîìîîõîí õîò ñóóðèíû îðøèí ñóóã÷èä óñ áîõèðäóóëñíû õóðààìæ òºëäºã áàéõ çýðýã
çàð÷ìûí çààëòûã òóñãàæ, áîõèð óñíû òºëáºðèéí õóâü õýìæýýã ººð÷ëºõ êîíöåïö òîãòîîæ
ºãñºí áîëíî.
99
Óñíû òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéí òºñëèéã
áîëîâñðóóëàí áýëòãýâ.
Óñíû ýêîëîãè ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýíèé àðãà÷ëàëûí òºñºë áîëîâñðóóëæ áàéíà.
Óñûã äàõèí ýðãýëòýíä îðóóëñàí õóâü õýìæýýãýýð íü àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä óñíû
íººö àøèãëàñíû òºëáºðèéí õóâü õýìæýýíýýñ õàñ÷ òîîöîæ áàéíà Òóóë, Õàðàà ãîëûí ñàâ
ãàçðûí õýìæýýíä óñíû ýêîëîãè ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýý õèéõ àæëûã ñóäëàí áîëîâñðóóëæ
áàéíà.
Ãàð õóäàã” óðàëäààíû áîëçëûã ÕÕÀÀ-í ñàéäûí 2005 îíû 106 äóãààð òóøààëààð
áàòàëæ ìºðä¿¿ëýâ. Áîëçëûí äàãóó 2005 îíû àæëààð 4 ñóì, 10 áàã, 20 èðãýíèéã
øàëãàðóóëæ, 13.9 ñàÿ òºãðºãèéí óðàìøóóëàë îëãîâ. Óðàëäààíä øàëãàðñàí ñóì, áàã, èðãýä
260 ãàð õóäàã áàðüæ áàéãóóëàí 310000 ìàë ñ¿ðãèéã óñààð õàíãàæ, 256000 ãà áýë÷ýýðèéã
íèéò 737000 .ãà áýë÷ýýð øèíýýð óñæóóëñàí áàéíà.
299. Óñíû òóõàé õóóëèéí äàãóó óñíû àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ýðõ
ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã õàíãàõóéö óäèðäëàãà,
çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýý àâíà.
Ç 2005 46-
æ. íü , º
â.
Ìîíãîë Óëñûí óñíû ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð Ãîëëàíä
áîëîí Äåëôò èõ ñóðãóóëèéí ãàäààä òºñëèéí áàãòàé ÁÍÑÓ-ûí Óñíû íººöèéí êîðïîðàöè
/KOWACO/ õàìòàð÷ àæèëëàõ ñàíàë òàâèàä áàéíà.
̺í ÁÍÑÓ, ÎÕÓ-ûí õîëáîãäîõ ãàçðóóä Òóóë ãîë äýýð óñíû íººöèéí öîãöîëáîð
áàðèõàä õàìòðàí àæèëëàõ òàëààð ñàíàëàà èð¿¿ëñýí.
ÁÍÕÀÓ-ûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé “Ë¿íýí” ãðóïïûí Õýðëýíãýýñ óñ òàòàõ òºñëèéí
ñóäàëãààíä óðüä÷èëñàí ä¿ãíýëò ãàðãàí ºãñºí áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí Ñîíãèíî Õàéðõàí
ä¿¿ðãèéí 21-ð õîðîî, 4 ä¿ãýýð õýñãèéí íóòàã “Õ¿é äîëîîí õóäàã”-èéí õºíäèéí ãàçðûí
äîîðõè óñíû ã¿éöýýõ õàéãóóëûí ãèäðîãåîëîãèéí ñóäàëãààíû àæèë õèéãäýæ ã¿éöýòãýã÷èéã
ñîíãîí øàëãàðóóëæ “Òºâ óñ” ÕÕÊ, “Óñ àìüäðàë” ÕÕÊ-íóóä øàëãàðàí õýýðèéí
¿éëäâýðëýëèéí àæëàà ã¿éöýòãýæ áàéíà.
“Òóóë Òýðýëæèéí óñíû íººöèéí öîãöîëáîð” òºñëèéí ÒÝǯ õèéõýä øààðäàãäàõ
õºðºí㺠ñàíõ¿¿æèëòèéã òîäîðõîéëîõ, óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ã¿éöýòãýõ Òóóë ãîë äýýð
óñàí öîãöîëáîð áàéãóóëàõ ÒÝǯ áîëîâñðóóëàõ ñóäàëãààíû àæëûí ã¿éöýòãýã÷ áîëîí
Õàðõîðèí õîòûí óñàí õàíãàìæèéí íýãäìýë øèíý ¿¿ñâýðèéí ýðýë õàéãóóëûí
ãèäðîãåîëîãèéí ñóäàëãààíû àæëûí ã¿éöýòãýã÷èéã òóñ òóñ ñîíãîí øàëãàðóóëæ, òåíäåðèéí
áàðèìò áè÷èã áîëîâñðóóëààä áàéíà.
Òºâ àéìãèéí Ýðäýíý ñóìûí íóòàãò îðøèõ Òýðýëæ, Òóóë ãîëóóäûí áýë÷èðò
ãàçðûí äîîðõè óñíû ýðýë õàéãóóëûí ãèäðîãåîëîãèéí ñóäàëãàà, Òàéâàíèéí òàëä ãàçðûí
äîîðõè óñíû ãîðèì ìîíèòîðèíãèéí áàéíãûí àæèëëàãààòàé öîîíîãóóä áàéãóóëàõ òºñºë
õ¿ðã¿¿ëýí, ýêñïåðòèéã õ¿ëýýí àâ÷ õýýðèéí ñóäàëãàà õàìòðàí õéèëýý.
Íîãîîí õýðýì ýêîòðàíññûí äàãóó ñóóðèí áîëîí ÿâóóëûí ýêîëîãèéí õàéãóóë
ñóäàëãààíû àæëûí òóëãóóð ìàòåðèàë öóãëóóëàõ àðãà ç¿é, óäèðäàìæ áîëîâñðóóëàõ,
õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õèéõ óñàí õàíãàìæèéã õýðõýí øèéäâýðëýõ òàëààð àæèëëàæ
ñóäàëãààíû íýãäñýí àðãà ç¿é áîëîâñðóóëàí áàòëóóëñàí áà ýíýõ¿¿ áàòëàãäñàí àðãà ç¿éí
äàãóó 3 ÷èãëýëä ñóäàëãààíû àæèë ÿâàãäàæ áàéíà.
2006 îíä óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð ã¿éöýòãýõ óñíû ýðýë, õàéãóóë ñóäàëãààíû
àæèëä çîðèóëàí 400.0 ñàÿ òºãðºã òºñºâëºñºí áîë 2007 îíä 450.0 ñàÿ òºãðºã áîëãîí
òºñºâ뺺ä áàéíà.
Óñíû ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ýðõ õ¿ññýí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí
ºðãºäºë, õîëáîãäîõ áóñàä ìàòåðèàëûã ¿íäýñëýí óñíû ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí 3
æèëèéí õóãàöààòàé ýðõ ºãºõººð 25 êîìïàíè àæ àõóéí íýãæèä îëãîîä áàéíà. Îäîî ¿ëäñýí
45 àæ àõóéí íýãæèä ýðõ îëãîõîîð ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò ãàðãàõààð ñóäàëæ áàéíà.
Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ºðòºã çàðäëûí òîîöîîã 2006-2015
îíîîð óñíû íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàæ, óñæóóëàëòûí àðãà òåõíîëîãèéã øèíý÷ëýõ
çîðèëòûí õ¿ðýýíä ãàðãàâ
 Óñíû òóõàé õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, óñíû ñàëáàðûí áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã
áýõæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Óñíû ñàëáàðûí èíæåíåð¿¿äýä ìýðãýæëèéí çýðýã îëãîõ çºâëºë”,
“Óñíû ñàëáàðûí èíæåíåð¿¿äýä ìýðãýæëèéí çýðýã îëãîõ æóðàì”, “Óñíû ñàëáàðûí
ìýðãýæëèéí çýðýã îëãîõ çºâëºëèéí ä¿ðýì”, “Óñíû ñàëáàðûí òºñºâ÷äèéí ìýðãýæèë
ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº”-íèé òºñëèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà.
“Óíäíû óñíû õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõèéí çýðýãöýý, òºâ ñóóðèí ãàçðûí
ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é áàéãàà óñûã öýíãýãæ¿¿ëýí 纺ëð¿¿ëæ õ¿í àìûã ýð¿¿ë
àõóéí øààðäëàãàä íèéöñýí óñààð õàíãàõ” ãýæ çààñíû äàãóó ñòàíäàðòûí øààðäëàãàä
òîõèðîõã¿é áàéãàà óíäíû óñòàé 45 ñóìûí òºâèéí õóäãèéí óñíû äýýæèéã îðîí íóòãààñ
ñòàíäàðòûí øààðäëàãûí äàãóó àâ÷ðóóëàí ØÓÀ-èéí Ãåîýêîëîãèéí õ¿ðýýëýíãèéí óñíû
øèíæèëãýýíèé ëàáàðàòîðèä õèìèéí øèíæèëãýýíä øèíæë¿¿ëæ ãàðñàí òîäîðõîéëîëò,
ä¿ãíýëòèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëñíû ¿íäñýíä ýíý æèëèéí áàéäëààð íýí øààðäëàãàòàé 37
ñóìàíä óíäíû óñûã 纺ëºð¿¿ëýõ, öýíãýãæ¿¿ëýõ òîíîã òºõººðºìæ ñóóðèëóóëàõ àæëûí
ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ òåíäåðèéã äºðâºí áàãö àæèë áîëãîí çàðëàâ.
¯¿íä:
I. Áàãöàä Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí Äýë¿¿í, Óëààí õóñ, Óâñ àéìãèéí Íàðàíáóëàã,
Õÿðãàñ, Õîâä àéìãèéí Äàðâè, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Öýýë, Òºãðºã, Ýðäýíý, Õºõ
ìîðüò, Áàÿí-Óóë
II Áàãöàä Äîðíîãîâü àéìãèéí Çàìûí-¯¿ä, Ýðäýíý, Óëààíáàäðàõ, ªðãºí,
Õàòàíáóëàã, Òºâ àéìãèéí Àëòàíáóëàã, Äóíäãîâü àéìãèéí Ñàéõàí-Îâîî, Õóëä,
ªíäºðøèë
III Áàãöàä Õýíòèé àéìãèéí Äàðõàí, Äîðíîä àéìãèéí Ìàòàä, Ãóðâàíçàãàë,
Öàãààí-Îâîî, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí Áàÿíäýëãýð, Àñãàò, Ñ¿õáààòàð, ªìíºãîâü
àéìãèéí Õ¿ðìýí, Öîãò-Îâîî
IV Áàãöàä Çàâõàí àéìãèéí Öàãààí÷óëóóò, Ýðäýíýõàéðõàí, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí
Øèíýæèíñò, Áºìáºãºð, Áàéäðàã /Æàðãàëàíò ñóì/, ªâºðõàíãàé àéìãèéí Íàðèéí
òýýë, Áîãä, Áóëãàí àéìãèéí Äàøèí÷èëýí, Ãóðâàíáóëàã ñóìäóóä òóñ òóñ îðñîí.
Òåíäåðò èð¿¿ëñýí 9 êîìïàíèéí 17 ìàòåðèàëûí òîäîðõîéëîëò, ÷àäâàðûí
ìýäýýëýëòýé íýãá¿ð÷ëýí òàíèëöàæ áàãö òóñ á¿ðýýð êîìïàíèóäûã øàëãàðóóëñàí áîëíî.
Óñíû òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã, Óñ àøèãëàã÷äûã
óðàìøóóëàõ æóðìûí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí áàòëóóëàõàä áýëýí áîëãîñîí.
, Ã
ºº º ¿ , ¿ðãýëæë¿¿ëýõ áîëîí ãàìøãààñ õàìãààëàõ áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààã
º ºº º , ¿¿ , áýõæ¿¿ëýõ ¿íäñýí çîðèëòûã õàíãàíà.
, ¿ ¿¿ áîëîâñðóóëàâ.
Óñíû òóõàé õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä äàðààõ æóðìóóäûã øèíý÷ëýí
áîëîâñðóóëàâ.
1. Óñíû òîî á¿ðòãýë ÿâóóëàõ æóðàì
2. Óñíû ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ æóðàì
3. Óñíû íººöèéã àøèãëàõ, çºâøººðºë îëãîõ, óñíû íººöèéí àøèãëàëòàä
õÿíàëò òàâèõ æóðàì
4. Óñ àøèãëóóëàõ ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò ãàðãàõ àæèë ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºðèéã
òîãòîîõ æóðàì
5. Óñ àøèãëàã÷äûã óðàìøóóëàõ æóðàì
ƒ Ó º ºº
ƒ º º
ƒ ,
ƒ “Îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòûí ¿çýë áàðèìòëàë”-ûí òºñëèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ,
ƒ º ºº º
ƒ ÎÁÅÃ, àéìàã, íèéñëýëèéí ÇÄÒÖûí öýðãèéí øòàáóóäàä áàéñàí ”Èðãýíèé
ƒ õàìãààëàëòûí õóó÷èí òºëºâëºãºº”-ã òîäîòãîí, ”Èðãýäèéã ¿é îëíîîð õºíººõ çýâñýã, öýðãèéí
ƒ Óñ àøèãëàã÷äûã òîîëóóðæóóëàõ, òîîëóóð àøèãëàõ æóðàì
“Óñíû ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ”, “Óñíû íººöèéã
àøèãëàõ, çºâøººðºë îëãîõ, óñíû íººöèéí àøèãëàëòàä õÿíàëò òàâèõ”, “Óñ àøèãëóóëàõ
ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò ãàðãàõ àæèë ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºðèéã òîãòîîõ” òóõàé æóðìóóäûã
áàòàëñàí.
100
Õóóëü ýðõèéí õýìæëèéí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà /OIML/-ûí óñíû òîîëóóðûí
ñòàíäàðò ISO 4064-2-ûã Àíãëè õýëíýýñ õºðâ¿¿ëýí “Óëñûí ¿íäýñíèé ñòàíäàðò”-ûã áèé
áîëãîõ àæëûã ýõëýýä áàéíà.
“Óñíû ìýäýýëëèéí ñàí áîëîí óëñûí óñíû êàäàñòð á¿ðä¿¿ëýõ ¿ç¿¿ëýëò, õºòëºõ
æóðàì”, “Ãîë ìºðíèé ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéí ä¿ðýì”, “Óñíû òîî á¿ðòãýë ÿâóóëàõ æóðàì”
áàòëàãäàí ìºðäºãäºæ ýõýëæ áàéíà.
Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 2006 îíû 180 òîîò òóøààëûí õàâñðàëòàä óëñûí óñíû
ìýäýýëëèéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãààã ýõë¿¿ëýõ, òåõíèê òîíîã òºõººðºìæ ïðîãðàìì
õàíãàìæ íèéë¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðò 75.0 ñàÿ òºã çàðöóóëàõààð
òºñºâëºæ ºãñºí íü “Óñíû òóõàé” õóóëèéí áèåëýëòèéã õàíãàõ, îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä
íèéöñýí óñíû ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñàíòàé áîëîõ áîëîìæ íýýãäëýý.
Óñíû õýðýã ýðõëýõ ãàçðûí á¿òöýä óñíû ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñàí á¿ðä¿¿ëæ, Óñíû
êàäàñòðûí àëáà áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà. 1989 îíîîñ õîéø Ìîíãîë îðîíä óëñûí
òºñâèéí õºðºí㺺ð ã¿éöýòãýñýí ã¿íèé óñíû íººö òîãòîîõ ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæëóóä
áîëîí ãèäðîãåîëîãèéí, øèíæèëãýýíèé àæëóóä, ãèäðîãåîëîãèéí òàéëàí, çóðàãëàëóóäûã
á¿ðòãýæ, òóëãóóð õîòóóäûí áîëîí á¿ñ¿¿äèéí ã¿íèé áîëîí ãàäàðãûí óñíû íººöèéí á¿õ
ìýäýýëëèéã óñíû íýãäñýí ìýäýýëëèéí ñàíä îðóóëàâ.
“Óñíû ìýäýýëëèéí ñàí áîëîí óñíû êàäàñòðûã á¿ðä¿¿ëýõ ¿ç¿¿ëýëò õºòëºõ
æóðàì”-ûã Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 2006 îíû 180 òîîò òóøààëààð áàòëàí ìºðäºæ áàéíà.
2007 îíä óñíû òîî á¿ðòãýë ÿâóóëàõ àæëûí áýëòãýëèéã õàíãàõ çîðèëãîîð Ìîíãîë
îðíû ãèäðîãåîëîãèéí 1:100000 çóðãèéã áîëîâñðóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëæ, ãàäàðãûí óñíû
åðºíõèé áàéðøëûã ýëåêòðîí õýëáýðò õºðâ¿¿ëëýý.
Óñ àøèãëàã÷äûã á¿ðòãýõ ýëåêòðîí áîëîí õóóäñàí àíêåò, ïðîãðàììûã
áîëîâñðóóëàí àæèëëóóëàõàä áýëýí áîëãîîä áàéãàà áà îäîîãîîð Óëààíáààòàð õîòîä
áàéðëàëòàé 240 ãàðóé àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ñóäàëãààã ãàðãàæ ìýäýýëëèéí ñàíä
îðóóëæ ýõëýýä áàéíà.
Çóðãàà. ÁÀÒËÀÍ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ, ÃÀÌØÃÀÀÑ
ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÁÎÄËÎÃÎ
Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîë, á¿ðýí ýðõò áàéäëûã õàìãààëàõ, èðãýäèéí
àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, áàòëàí õàìãààëàõ áîëîí öýðãèéí øèíýòãýëèéí áîäëîãûã
1. Áàòëàí õàìãààëàõ òîãòîëöîîã àþóëã¿é áàéäëûí øèíý îð÷èí íºõöºë, óëñ
îðíû á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí áîäëîãîä íèéö¿¿ëæ, Òºðèéí öýðãèéí áîäëîãûí äàãóó
öýðãèéí øèíýòãýëèéí áîäëîãûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ, öýðãèéí áàéãóóëàëòûã
òºãºëäºðæ¿¿ëýí îð÷èí ¿åèéí øààðäëàãûí äàãóó áîëîâñðîíãóé áîëãîí Çýâñýãò
õ¿÷íèéã ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ áîëîí îëîí óëñûí áóñàä àæèëëàãààíä
îðîëöóóëàõ àæëûã ºðãºæ¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
300. Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí áîäëîãîòîé íèéöñýí îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòûí
óäèðäëàãûí òîãòîëöîîã òºëºâø¿¿ëæ, ò¿¿íä îðîí íóòãèéí óäèðäëàãà,
èðãýäèéã ñóðãàæ áýëòãýíý.
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí çàõèðàìæààð òîìèëîãäñîí àæëûí õýñýã
ÓÈÕ-ûí ÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëýí áàòëóóëñàí.
çîðèóëàëòòàé òýñðýõ, äýëáýðýõ õýðýãñëýýñ õàìãààëàõ òºëºâëºãºº”–ã øèíý÷ëýõýýð
õîëáîãäîõ òîîöîî, ñóäàëãàà, ìýäýýëëèéã áýëòãýëýý.
¯ÎÕÇ-ýýñ õàìãààëàõ õ¿í íýã á¿ðèéí áîëîí íèéòèéí áàãàæ õýðýãñëèéí íýãäñýí
òîîëëîãûã óëñûí õýìæýýíä ÿâóóëëàà.
Ö , Òºðèéí
çàõèðãààíû òºâ áîëîí íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäûí á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãûí
 óóäûã îðîëöóóëàí ө ө ө , º ө ө өө ү ө өө ө é
Á ëàí ìºðäºæ áàéíà. ү
Ýíý îíä áàðóóí á¿ñèéí 5, ç¿¿í á¿ñèéí 3 àéìãèéí ñóìäûí Çàñàã äàðãà íàðòàé үү .
“Òºðèéí áàòëàí õàìãààëàõ áîäëîãî, äàé÷èëãààíû òºëºâëºëò” ñýäâýýð ñóðãàëò-ñåìèíàð
çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëëàà. Áàðóóí áîëîí ç¿¿í á¿ñèéí àéìãóóäûí ñóìäûí Çàñàã äàðãà 302. Öýðãèéí áàéãóóëàëòûã òºãºëäºðæ¿¿ëýõ áîäëîãûã òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëæ,
íàðûí öýðýã-ñòðàòåãèéí öóãëàðàëò ÿâóóëàõàä Çýâñýãò õ¿÷íèé 123, 327 äóãààð àíãèóäûí ýíõèéã ñàõèóëàõ áîëîí Çýâñýãò õ¿÷íèé îðîëöîõ áîëîìæ, õèëèéí ÷àíàäàä
ìàòåðèàëëàã áààç, ñóðãàã÷ áàãø íàðûí äýìæëýã àâñíààñ ãàäíà 123 äóãààð àíãèéí áèå ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëíý.
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áóóäëàãûí ñóðãóóëü çîõèîí áàéãóóëëàà. 2006 îíû 10 äóãààð ñàðä ÿàìäûí
ÒÇÓÃ-ûí äàðãà íàð, àéìàã, íèéñëýëèéí ÇÄÒÃ-ûí äàðãà íàðòàé öýðýã-ñòðàòåãèéí ñóðãàëòûã Ү ," ө ¿ "
Çýâñýãò õ¿÷íèé ñóðãàëòûí íýãäñýí òºâ äýýð çîõèîí áàéãóóëñàí. ү
Öýðãèéí äàé÷èëãààíû íººöèéã á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëòàé , өө ө òàëààð
óÿëäóóëàí á¿ðä¿¿ëýõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýý àâàõòàé õîëáîãäñîí áîäëîãûí ү . Ìýðãýæëèéí
çîðèëòóóäûã “Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-ò ñàëáàðóóäûí áýëýí áàéäàë, áýëòãýëæèëòèéã òºëºâø¿¿ëæ, îð÷èí ¿åèéí òóñãàé
òóñãàñàí. çîðèóëàëòûí òåõíèê õýðýãñýë, òºõººðºì溺ð õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã
өө ө - äýñ äàðààòàéãààð õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
à Çýâñýãò õ¿÷íèé 084 ä¿ãýýð àíãèéã ÎÕÓ, Èçðàèëûí îð÷èí ¿åèéí áóóäëàãûí
. çýâñãýýð õàíãàõ àðãà õýìæýýã äýñ äàðààòàé õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
, өө Ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé ìîòîáóóäëàãûí
ү үү 6 èéí ìýðãýæëèéí òóñãàé áàòàëüîíûã øèíýýð áàéãóóëàí /Çýâñýãò õ¿÷íèé 330 äóãààð àíãè/ ¿éë
, 7 èéí , àæèëëàãààã íü ýõë¿¿ëæ, çýâñýã, òåõíèê, áèå á¿ðýëäýõ¿¿íýýð õàíãàæ, àæ àõóé, ñàíõ¿¿ãèéí
, ү ү õóâüä áýõæ¿¿ëëýý.
ë ýä . Ìîíãîë Óëñûí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëòàé óÿëäóóëàí Çýâñýãò
Äàé÷èëãààíû áýëòãýë ¿¿ðýãòíèéã îðîí íóòàãò ñóðãàõàä ìýðãýæëèéí äýìæëýã õ¿÷íèé çàðèì àíãèóäûã ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, çîðèóëàëò, èæèë òºñòýé áàéäëààð íü áóñàä àíãè,
¿ç¿¿ëæ, õèìèéí áîëîí íàâîä÷èê, áóóäàã÷ çýðýã 8 ìýðãýæëýýð íèéò 652 áýëòãýë ¿¿ðýãòýíã áàéãóóëëàãàòàé íýãòãýí øèëæ¿¿ëýí áàéðëóóëæ, ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, äàéíû ¿åä äýëãýí
Óëààíáààòàð õîò, ªâºðõàíãàé, ªìíºãîâü, Áóëãàí, Ãîâü-Àëòàé, Äóíäãîâü, Îðõîí, Ñýëýíãý, áàéðëóóëàõ áîëîí óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè, á¿ñ íóòãèéí àþóëã¿é áàéäëûí òºëºâ
Õºâñãºë, Õýíòèé, Çàâõàí àéìãóóäûí öýðãèéí øòàáóóäòàé õàìòðàí ñóðãàëàà. áàéäàëä íèéö¿¿ëýí îíîâ÷òîé áîëãîõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà.
Çýâñýãò õ¿÷íèé àíãè, ñàëáàðûã ìýðãýæëèéí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íýýð õàíãàõ àðãà
301. Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûí ãàäààä õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã õýìæýýã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëæ, 2004 îíû òºãñãºëä Çýâñýãò õ¿÷íèé 234 ä¿ãýýð àíãèä
ºðãºæ¿¿ëæ, îëîí óëñûí áîëîí á¿ñ íóòãèéí àþóëã¿é áàéäëûí ìåõàíèçìä áàéëäààíû áîëîí òóñãàé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ã¿¿ð, óñ ãàòëàëòûí ðîò, 2005 îíä 327 äóãààð
Ìîíãîë Óëñûí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý. àíãèä áàéëäààíû ìîòîáóóäëàãûí ðîòûã òóñ òóñ øèíýýð áàéãóóëëàà. ªíººäºð Çýâñýãò
õ¿÷íèé 12 àíãèä 270 èðãýí ãýðýýò öýðãèéí àëáûã ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð ãýðýýãýýð õààæ
, áàéíà.
¿ , 2010 îíä ãýðýýò öýðãèéí îðîí òîîíû äýýä õÿçãààðûã 800-ä õ¿ðãýõ ñàíàë, òîîöîîã
àä áýëýí áîëãîñîí. áîëîâñðóóëàí “Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-ò
òóñãàëàà.
à , “Èðãýíèé öýðãèéí ¿¿ðãèéí áîëîí öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí
"- àí, òóõàé” , өº ө áîëîâñðóóëàí
º º . ÓÈÕ-ûí õàâðûí ÷óóëãàíààð áàòëóóëñàí.
Ãàäààäûí 7 îðíû öýðãèéí ñóðãóóëü, äàìæààíä 26 öýðãèéí àëáàí õààã÷ ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ áîëîí îëîí óëñûí áóñàä àæèëëàãààíä ãýðýýò öýðãèéí
ñóðàëöàæ áàéíà. /ÀÍÓ-10, Ýíýòõýã-3, ßïîí-2, ÕÁÍÃÓ-7, ÁÍÕÀÓ-2, Êàíàä-1, Òóðê-1/. àëáàí õààã÷èä îðîëöîæ ýõýëñýí.
ÁÕÈÑ-èéí Ãàäààä õýëíèé ñóðãàëòûí òºâèéã ò¿øèãëýí öýðãèéí àëáàí õààã÷äûí
ãàäààä õýëíèé ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ íèéò 58 (äàâõàðäñàí òîîãîîð) 303. Öýðãèéí õºäºëìºðèéí íèéãìèéí ¿íýëýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ, Çýâñýãò õ¿÷íèéã
öýðãèéí àëáàí õààã÷èéã õàìðóóëëàà. íèéòèéí õ¿÷ ÷àðìàéëò øààðäñàí á¿òýýí áàéãóóëàëòàä îðîëöóóëàõûã
Ìàíèëà õîòíîî 2006 îíû 3 äóãààð ñàðä áîëñîí Èòãýëöëèéã áýõæ¿¿ëýõ ÀÐÔ-ûí òºðèéí áîäëîãîîð äýìæèíý.
÷óóëãàí õîîðîíäûí àæëûí õýñãèéí õóðàë, Ìàëàéçèä 5 äóãààð ñàðä áîëñîí ÀÐÔ-ûí Àõëàõ
àëáàí òóøààëòíóóäûí óóëçàëòàä ÃÕß-íû òºëººëºã÷èä îðîëöîæ õàìòûí àæèëëàãààíû " "
àñóóäëààð áàéð ñóóðèà èëýðõèéëñýí. æ, “Èðãýíèé öýðãèéí ¿¿ðãèéí áîëîí öýðãèéí àëáàí
Òåððîðèçì, ¿íäýñòýí äàìíàñàí ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ àñóóäëààðõ ÀÐÔ-ûí õààã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëü”-ä öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí íèéãìèéí õàìãààëëûã
àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàä îðîëöîæ, á¿ñ íóòãèéí îðíóóäòàé ìýäýýëýë, òóðøëàãà ñîëèëöîõ, äýýøë¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õîëáîãäîõ ººð÷ëºëò îðóóëñàí. Òóõàéëáàë ͯÁ-ûí ýíõèéã
äîòîîäûí áàéãóóëëàãóóäûí àæëûí óÿëäààã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëýýð àæèëëàæ ñàõèóëàõ áîëîí îëîí óëñûí áóñàä àæèëëàãààíä îðîëöñîí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé ñýòãýë ç¿é,
áàéíà. áèå áÿëäðûã íºõºí ñýðãýýõ, ñóâèëàõ çàðäëûã òºð õàðèóöàõ, ãýðýýò öýðãèéí àëáûã 2
- , , æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààãààð õààñàí èðãýí òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ ºì÷èéí ìàãàäëàí
ө ө өө ө ө үү èòãýìæëýãäñýí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä ýëñýí ñóðàëöñàí òîõèîëäîëä òºðèéí ñàíãèéí
. çýýëä ýõíèé ýýëæèíä õàìðóóëàõ, àëñëàãäñàí öýðãèéí àíãè, ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà
- ө ө өө , îôèöåð, àõëàã÷èéí ñóðãóóëèéí íàñíû õ¿¿õäèéí áîëîâñðîëûã äýìæèõ çîðèëãîîð òóõàéí
, - ó ãýð á¿ëä õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýòýé òýíöýõ¿éö ìºíãºí òóñëàìæèéã æèëä íýã
үү æèë á¿ð . óäàà îëãîõîîð òóñ òóñ òóñãàñàí.

101
 “Ìèíè ýð÷èì õ¿÷” òºñëèéí õ¿ðýýíä Áàÿíäýëãýð, Íîìãîí, Áàÿíëèã äýõ Çýâñýãò
үү º ө , õ¿÷íèé 325, 065 äóãààð àíãèéí 086, 104, 103 äóãààð ñàëáàðóóäàä 1.5 êÂò-ûí õ¿÷èí
ө ө ө үү , үү ÷àäàëòàé íàðíû ýíåðãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã /18.9 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺺ð/ ñóóðèëóóëàí
ð ÷ ëýýð ө ç àøèãëàëòàä îðóóëëàà.
á .
Çýâñýãò õ¿÷íèé 084, 327 äóãààð àíãèóäàä 3.4 ñàÿ òºãðºãèéí ºðòºã á¿õèé ãàäààä
" ө "-
õýëíèé òàíõèìûí èæ á¿ðýí õýðýãñýë, 6.0 ñàÿ òºãðºãèéí ºðòºã á¿õèé ñóðãàëòûí õºäºë㺺íò
ө ө өө 108 áàãèéí òåõíèê õýðýãñýë ºã÷, ñóðãàëòûí ìàòåðèàëëàã áààçûã áýõæ¿¿ëëýý.
ү ө ºâ.
Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéäûí òóøààëààð ͯÁ-ûí Ýíõèéã ñàõèóëàõ áîëîí îëîí ÇÕÆØ-ò êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýý àøèãëàí àëñûí àíãèóäûí áàéëäààíû òºëºâëºëò
óëñûí áóñàä àæèëëàãààíä îðîëöñîí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé ñýòãýëç¿éí áèå áÿëäðûã íºõºí ¿éë àæèëëàãààã õÿíàæ ¿íýëýõ “Áàéëäààíû àæèëëàãààíû ñóðãàëòûí òàíõèì”-ûã øèíýýð
ñýðãýýõ, ñóâèëàõ çàðäàëò îëãîõ, çàðäëûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ æóðàì áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã áàéãóóëàí ñóðãàëòàä àøèãëàæ áàéíà.
áàéãóóëàãäàí àæèëëàæ áàéíà.
үү " " º ө º ÇÕÆØ, Çýâñýãò õ¿÷íèé àíãè, ñàëáàðóóäûã êîìïüþòåðæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã øàò
ү äàðààòàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýí 2005 îíä 33 àíãè, áàéãóóëëàãûã 210 øèðõýã, 2006 îíä 600
ө ө өө , 5 øèðõýã êîìïüþòåðýýð õàíãàâ.
ү үү 150.000 . Çýâñýãò õ¿÷íèé 18 àíãè áàéãóóëëàãàä 100 øèðõýã õè÷ýýëèéí ñàìáàð, 21 àíãè
Çýâñýãò õ¿÷íèé 10 àíãè, áàéãóóëëàãûí 690 öýðãèéí àëáàí õààã÷ øèëýí êàáåëü áàéãóóëëàãàä 纺âðèéí êîìïüþòåð-10, ïðîåêòîð-11, áóóäëàãûí /êîìïüþòåðèéí/
ñóóðèëóóëàõ áîëîí òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, õàäëàí òýæýýë áýëòãýõ àæëûã àæ àõóéí íýãæ òåðåíåæ¸ð-30 øèðõýãèéã õóâààðèëàí îëãîæ ñóðãàëòûí ìàòåðèàëëàã áààçûã áýõæ¿¿ëýâ.
áàéãóóëëàãóóäòàé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé äàãóó ã¿éöýòãýëýý.
2006 îíä äàâõàðäñàí òîîãîîð 43 àíãè áàéãóóëëàãààñ 122 îôèöåð, 188 àõëàã÷, 71
àæèëòàí àëáàí õààã÷, 2399 õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷, 50 ñîíñîã÷, íèéò 2830 õ¿íèéã
õàäëàí áýëòãýõ, íîãîî õóðààõ, çàì öýâýðëýõ, çàñàõ, ã¿¿ð òàâèõ, ¿åðèéí äàëàí áàðèõ, 305. Çýâñýãëýë, òåõíèêèéã øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýýã øàò äàðààòàé
øèëýí êàáåëü ñóóðèëóóëàõ áîëîí “500 ìîðüòîí” ¿ç¿¿ëýõ òîãëîëò, “×èíãèñ õààí” á¿ðýí àâíà.
õýìæýýíèé óðàí ñàéõíû êèíîíû çóðàã àâàëòàä îðîëöóóëëàà.
, ө өө õ ө ө Çýâñýãò õ¿÷íèé 084 ä¿ãýýð àíãèéã áóóäëàãûí çýâñãèéí øºíèéí õàðààíû
ү , õýðýãñýë, ÓÀÇ-469 ÐÕÀ-1 ø, ÁÄÌ2-1 ø, 6 ñò-60 àêêóìóëÿòîðûí áàòàðåé 4 ø-ýýð õàíãàëàà.
, ä æ, Òóñ àíãèéí áàéëäààíû áîëîí òóñãàé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõýä íýí òýðã¿¿íä
øààðäëàãàòàé áàéãàà òóñãàé àãñàìæ, õóâöàñ õýðýãëýëýýð õàíãàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýëýý.
үү . 2005 60
ү . ÎÕÓ-ä ¿éëäâýðëñýí òóñãàé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ çîðèóëàëòûí 14 íýðèéí áóóäëàãûí
ө ө ү ү øèíý çýâñýãýýð õàíãàæ, Èçðàéëüä ¿éëäâýðëýñýí ìýðãýí áóóäàã÷èéí âèíòîâ, áàãà îâðûí
ө өө ө ө àâòîìàò, õ¿í íýã á¿ðèéí øºíèéí õàðààíû õýðýãñýë, ñàëõèíû õóðä õýìæèã÷ýýð õàíãàõ àðãà
үү Á - , õýìæýý àâ÷ áàéíà.
ү үү ү 8 ө
æ áàéíà. Òóñ àíãèä õýðýãæèæ áóé “Òóñãàé òîìèëîëòûí áàòàëüîí” òºñëèéí õ¿ðýýíä 20 õ¿í
õè÷ýýëëýõ “Ãàäààä õýëíèé òàíõèì”, 17 êîìïüþòåð á¿õèé “Êîìïþüòåðèéí òàíõèì”-ûã
304. Öýðãèéí îð÷èí ¿åèéí áîëîí óëàìæëàëò øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéã øèíýýð áàéãóóëàí ñóðãàëòàíä àøèãëàæ áàéíà.
õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûã áàðèìòàëíà. ү үү 250.0
ìÿíãàí ө ө , 100 1400.0
" , 2010 ө ө ,ү .
î ү ө үү õө ө ө "- õý үү àæèë ө ө ө өө ү үү ө ө үү
. ү ү ,
ÁÕÝØÕ-ã ÁÕÈÑ-èéí òºâ áàéðàíä øèëæ¿¿ëýí áàéðëóóëæ, 13.7 ñàÿ òºãðºãèéí
ү .
çàñâàð õèéæ, àæèëòíóóäûí øèðýý ñàíäëûã 13.1 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéæ
2004 80 , 2005 58
øèíý÷èëñýí. Íîìûí ñàíä áàÿæèëò õèéæ æèë á¿ð 282.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí íîìîîð õàíãàæ
, í
áàéíà.
¿ .
2005-2006 îíä ÑÑÕ-èéí áàéðíû çàñâàð, ýä àæ àõóé, òåõíèê õýðýãñëèéã á¿ðýí
øèíý÷ëýõýä çîðèóëàí 34.2 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õèéëýý. “Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-ò “Ïóóæèíò
Ñàëáàðûí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëèéã àðòèëëåðèéí çýâñýãëýë, àâòî õóÿãò òåõíèêèéí ñýðãýýí ñàéæðóóëàõ ¿éë÷èëãýý” öýðãèéí äýä
áîëîâñðóóëàõ íû àæëûã ÁÕÝØÕ, òºñëèéã 2009 îíîîñ áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäàë òóñãàãäñàí.
ÑÑÕ-ààð õèéëãýæ, ¿ð ä¿íã ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààíä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Óëñûí øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð æèë á¿ð 1-2 òºñºë ¿ -
øàëãàðóóëæ, 2005 îíîîñ õîéø íèéò 4 òºñëèéã ÁÕß çàõèàëàí ã¿éöýòã¿¿ëæýý. Òóõàéëáàë 82 - -469,
2007 îíîîñ õýðýãæèõ ØÓÒ-èéí òºñëèéí çàõèàëãàä “ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ-ûí ñòðàòåãèéí ò¿íøëýë: ,
ÌÓ-ûí ¿íäýñíèé àþóëã¿é” áàéäàë, ØÓÒ-èéí çýõýö àæëûí òºñºëä “Äîòîîä øàòàëòûí , өө ө
õºäºëã¿¿ðèéí õºðãºëòèéí øèíãýí ¿éëäâýðëýõ òåõíîëîãè” ñýäýâò àæëóóä øàëãàð÷ ØÓÒ- үү үү
èéí ñàíòàé ãóðâàëñàí ãýðýý áàéãóóëëàà. .

102
 “Èðàêèéí ýðõ ÷ºëºº” àæèëëàãààíä îðîëöîæ áóé öýðãèéí áàãòàé øóóðõàé õîëáîîã á¿ðýëäýõ¿¿íòýé öýðãèéí áàã Ïîëüø Óëñûí òýðã¿¿ëñýí Îëîí ¯íäýñòíèé äèâèçèéí “Ýõî”
õàíãàõ çîðèëãîîð ÀÍÓ-ûí òàëààñ íèéë¿¿ëæ áóé ÷àäëûí áîãèíî äîëãèîíû Harris RF-5800H áààçûí õàìãààëàëòûí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ áàéíà.
ðàäèîñòàíöûí òîíîã òºõºðººìæèéã ñóóðèëóóëàí, ðàäèî õîëáîî÷äûí ñóðãàëòûã çîõèîí “Àôãàíèñòàíû ¿íäýñíèé àðìèéã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä Ìîíãîë
áàéãóóëæ, áàéíãûí àæèëëàãààíä îðóóëàâ. Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé ñóðãàëòûí õºäºë㺺íò áàã 2003 îíû 10 äóãààð ñàðààñ ýõëýí
Àôãàíèñòàíû ¯íäýñíèé Àðìèéí èõ áóóíû ñàëáàðóóäûí ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷èí
ÇÕ-íèé 084 ä¿ãýýð àíãèéí òóñãàé òîìèëãîîò á¿ëã¿¿äèéí óäèðäëàãûí áýëýí áýëòãýõ, àðòèëëåðèéí ñàëáàðóóäûí èõ áóó, ìèíîì¸òîä çàñâàð, ¿éë÷èëãýý õèéõ ¿¿ðãèéã
áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð õýò áîãèíî äîëãèîíû ñóóðèí ðàäèîñòàíö 1, õºäºë㺺íò ñòàíö-1, àìæèëòòàé áèåë¿¿ëñýýð èðëýý. Ýíýõ¿¿ àæèëëàãààíä Çýâñýãò õ¿÷íýýñ 5 ýýëæèéí
ãàð ðàäèîñòàíö-15 øèðõýã, 015, 311 ä¿ãýýð àíãè, 205, 278, 281 ä¿ãýýð îáúåêòóóäûã õýò ñóðãàëòûí õºäºë㺺íò áàãèéí 71 õ¿í îðîëñîí áºãººä îäîî 6 äóãààð ýýëæèéí 21 õ¿íèé
áîãèíî áîëîí áîãèíî äîëãèîíû ðàäèîñòàíöààð õàíãàæ, õîëáîîíû àëñëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ á¿ðýëäýõ¿¿íòýé ñóðãàëòûí áàã Àôãàíèñòàí Óëñûí íèéñëýë Êàáóë õîòûí îð÷èì áàéðëàí
äàõèí äàìæóóëàã÷èä òîíîãëîí àæèëëóóëæ óäèðäëàãûí õÿíàëòûí øóóðõàé áàéäëûã ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýæ áàéíà.
íýìýãä¿¿ëëýý. Ìîíãîë Óëñ Áåëüãèéí Âàíò óëñûí çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýýíèé äàãóó
Á¿õ òºðëèéí íèñëýã, áàéëäààíû àæèëëàãààíû ¿åä õÿíàëò òàâèõ àãààðûí öàãèéí ìàíàé öýðãèéí áàã Êîñîâî äàõü ͯÁ-ûí Ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ
ìýäýýëëèéã áè÷èã÷ áîäèò øàëãàëòûí òîíîã òºõººðºìæèéã ïðîãðàìì÷ëàí ÀÄÕÖ-èéí áóé Áåëüãèéí Âàíò Óëñ, Ëþêñåìáóðã Óëñûí öýðãèéí õàìòàðñàí áàãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä 2005
óäèðäëàãûí òºâ áàéðàíä ñóóðèëóóëæ, òóñãàé ¿¿ðýã /ÀÍÓ-ûí åðºíõèéëºã÷èéí õºëºãëºñºí îíû 09 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí îðîëöîæ ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýýä èðñíèé çýðýãöýý îäîî 2 äóãààð
áîëîí äàãàëäàõ àãààðûí õºëã¿¿ä/-èéí íèñëýãèéí àãààðûí îðîí çàéí àþóëã¿é áàéäëûã ýýëæèéí öýðãèéí áàã ¿¿ðãýýý íýð òºðòýé áèåë¿¿ëæ áàéíà.
õàíãàõàä àøèãëàæ áàéíà. " ү "
- ө өө ө 2002
“Öýðãèéí õ¿ðýý õîîðîíäûí ðàäèî õîëáîî” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä 2004 . 2004
Çýâñýãò õ¿÷íèé 189, 123, 234, 186, 256, 167, 325, 327 äóãààð àíãèóäàä “Godan” çàãâàðûí 09 ү , ү 23 35
òîîí ñèñòåìèéí áîãèíî äîëãèîíû ºãºãäºë, ä¿ðñ äàìæóóëäàã öýðãèéí çîðèóëàëòûí ө өө ө "
ñòàíöûã ñóóðèëóóëàí àæèëä îðóóëëàà. ө ө ө ", 23 137 үү
2005 îíä Çýâñýãò õ¿÷íèé àíãè áàéãóóëëàãàä àøèãëàãäàæ áàéãààä ýäýëãýýíèé ү à ө ө ө
íîðì àøèãëàëòûí õóãàöàà äóóññàí, ñýðãýýí çàñâàðëàõàä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãã¿é,
õóó÷ðàëä îðæ çýâñýãëýëýýñ õàñàãäñàí 199 íýãæ àâòîòåõíèêèéã õóäàëäàí áîðëóóëæ, , ү үү ү
òºâëºð¿¿ëñýí õºðºí㺺ñ 8 àíãèä 8 àâòîìàøèí, àêêóìëÿòîð õóäàëäàí àâàõàä íèéò 158.2 ү
ñàÿ òºãðºãèéã, 2006 îíä 370 íýãæ àâòîòåõíèêèéã õóäàëäàí áîðëóóëæ, òºâëºð¿¿ëñýí .
õºðºí㺺ñ 12 àíãèä 17 àâòîìàøèí, àêêóìëÿòîð õóäàëäàí àâàõàä íèéò 402.5 ñàÿ òºãðºãèéã 2006 îíû 8 äóãààð ñàðä Óëààíáààòàð õîòîä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí “Õààíû
òóñ òóñ çàðöóóëæ àâòîòåõíèê, ñýëáýãèéí íºõºí õàíãàëò õèéëýý. ýðýëä-2006” Îëîí ¿íäýñòíèé òºëºâëºëòèéí áàãèéí Êîìàíä øòàáûí ñóðãóóëüä 22 óëñ,
ͯÁ áîëîí îëîí óëñûí 10 îð÷èì áàéãóóëëàãûí 100 ãàðóé çî÷èä òºëººëºã÷èä, öýðãèéí
ìýðãýæèëòí¿¿ä îðîëöîæ, ýíõèéã äýìæèõ àæèëëàãààíû ¿åèéí øòàáûí àæèëëàãààíä
ñóðàëöàâ.
306. Îëîí óëñûí òåððîðèçì, çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðýã, ìàíñóóðóóëàõ “Õààíû ýðýëä-2006” Îëîí óëñûí õàìòàðñàí õýýðèéí ñóðãàëò, äàäëàãà Òàâàí
áîäèñûí íàéìàà, áàéãàëü îð÷íû áîõèðäîë çýðýã àþóë çàíàëòàé òýìöýõ òîëãîé äàõü Çýâñýãò õ¿÷íèé ñóðãàëòûí íýãäñýí òºâä áîëæ Àçè íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòãèéí
òàëààð äýëõèéí õàìòûí íèéãýìëýãýýñ òàâüæ áóé õ¿÷èí ÷àðìàéëòàä 7 îðíû 400 ãàðóé öýðãèéí àëáàí õààã÷èä ýíõèéã äýìæèõ àæèëëàãààíû òàêòèêèéí ò¿âøíèé
òóóøòàé õóâü íýìýð îðóóëàõûã ýðìýëçýæ àæèëëàíà. ñóðãàëò, äàäëàãàä îðîëöëîî. ͯÁ-ûí ñóðãàëòûí áàãòàé õàìòàðñàí “Í¯Á-ûí ñóðãàëòûí
ñòàíäàðò çàãâàð” ñóðãàëòûã ÇÕÆØ, ÖÅÃ, ÒÅÃ, Çýâñýãò õ¿÷íèé àíãè, ñàëáàðóóäûí 22
Òóñãàé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áýëýí áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð Çýâñýãò õ¿÷íèé îôèöåðèéã õàìðóóëàí Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí áàéãóóëëàà.
084 ä¿ãýýð àíãè, ÎÕÓ-ûí Ñèáèðèéí öýðãèéí òîéðãèéí òóñãàé òîìèëîëòûí òàãíóóëûí Òóðê Óëñàä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí á¿ñ íóòãèéí îðíóóäûí òóñãàé òîìèëãîîò
á¿ëýãòýé õàìòàðñàí òàêòèêèéí õýýðèéí ñóðãóóëèéã “ªíäºð óóë, îé òàéãûí á¿ñýä îëîí õ¿÷íèé õàìòàðñàí îëîí óëñûí öýðãèéí õýýðèéí ñóðãóóëüä 11 õ¿íòýé öýðãèéí áàã îðîëöîæ,
óëñûí òåððîðèñò á¿ëýãòýé òýìöýë ÿâóóëàõ ¿åèéí òóñãàé òîìèëîëòûí òàãíóóëûí á¿ëãèéí ¿¿ðãýý àìæèëòòàé áèåë¿¿ëýâ.
àæèëëàãàà” ñýäâýýð çîõèîí áàéãóóëëàà. “ͯÁ-ûí øòàáûí àæèëòíû äàìæàà”-ã ÀÍÓ-ûí Íîìõîí äàëàéí öýðãèéí
êîìàíäëàë, ͯÁ-ûí ñóðãàëòûã äýìæèõ á¿ëýãòýé õàìòðàí ÁÕÈÑ-èéí ñóðãàëòûí
Îëîí óëñûí òåððîðèçìûí ýñðýã àæèëëàãààíä áîëîí ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ
ìàòåðèàëëàã áààçûã ò¿øèãëýí ÿâóóëëàà.
¿éë àæèëëàãààí äàõü Ìîíãîë Óëñûí îðîëöîîã ºðãºæ¿¿ëæ, Çýâñýãò õ¿÷íèé 1100 ãàðóé
¯íäýñòýí äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðãèéí ýñðýã Ïàëåðìîãèéí
öýðãèéí àëáàí õààã÷ ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ áîëîí äàéíû äàðààõü ãàìøèã, îñëûí õîð
Êîíâåíö, ò¿¿íèé íýìýëò, õ¿í, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õýä õóäàëäààëàõààñ óðüä÷èëàí
óðøãèéã àðèëãàõ, àâðàí õàìãààëàõ, õ¿ì¿¿íëýãèéí çýðýã îëîí óëñûí áóñàä àæèëëàãààíä
ñýðãèéëýõ, òàñëàí çîãñîîõ, øèéòãýõ òóõàé Ïðîòîêîë, øèëæèí ñóóðüøèã÷äûã ãàçàð, äàëàé
àìæèëòòàé îðîëöñîí.
áîëîí àãààðààð õóóëü áóñààð îðóóëàõûí ýñðýã Ïðîòîêîë, ãàëò çýâñýã, á¿ðäýë õýñýã, ýä
Ýä¿ãýý Àôðèê òèâèéí Á¿ãä Íàéðàìäàõ Àðä÷èëñàí Êîíãî, Áàðóóí Ñàõàð, Ñóäàí,
àíãè, ãàëò õýðýãñëèéã õóóëü áóñààð òýýâýðëýõ, ¿éëäâýðëýõèéí ýñðýã Ïðîòîêîëä íýãäýí
Ýòèîïè-Ýðèòðè çýðýã îðíóóäàä ÿâàãäàæ áàéãàà ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä
îðîõ áýëòãýë õàíãàõ àæëûí õ¿ðýýíä ÕÇÄÕß, ÓÄØ, ÓÅÏÃ, ÖÅÃ çýðýã áàéãóóëëàãóóäòàé
ìàíàé óëñûí 22 öýðãèéí àëáàí õààã÷ îðîëöîæ ¿¿ðãýý àìæèëòòàé áèåë¿¿ñíýýñ ãàäíà îäîî
õàìòàðñàí àæëûí õýñýã áàéãóóëàí äîòîîäûí õóóëü òîãòîîìæèä ººð÷ëºëò îðóóëàõààð
12 öýðãèéí àëáàí õààã÷ öýðãèéí àæèãëàã÷ààð òîìèëîãäîí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýæ áàéíà.
àæèëëàæ áàéíà.
Èðàê äàõü äàéíû äàðààõ ãàìøãèéã àðèëãàõ, ñýðãýýí áîñãîõ, ýíõèéã ñàõèóëàõ
õ¿ì¿¿íëýãèéí îëîí óëñûí àæèëëàãààíä Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íýýñ öýðãèéí áàãèéã
307. ÍÀÒÎ-ãèéí “Ýíõèéí òºëºº ò¿íøëýë” õºòºëáºðò ãèø¿¿íýýð ýëñýõèéã
2003 îíä àíõ èëãýýñíýýñ õîéø 3 æèëèéí õóãàöààíä 6 ýýëæèéí 800 ãàðóé öýðãèéí àëáàí
ýðìýëçýæ àæèëëàíà.
õààã÷ îðîëöîí ¿¿ðãýý àìæèëòòàé ã¿éöýòãýýä ýõ îðîíäîî èðñýí.
ªíººäºð Èðàêèéí äàéíû äàðààõü ãàìøãèéã àðèëãàõ, ñýðãýýí áîñãîõ, ýíõèéã
ñàõèóëàõ õ¿ì¿¿íëýãèéí îëîí óëñûí àæèëëàãààíä äîëäóãààð ýýëæèéí 100 õ¿íèé Í - " ө өө ү " ө ө ө үү
,
. - " ө өө ү "
103
 ө ө ө үү ү ̺í 250 õ¿í õîîëëîõ çîðèóëàëòòàé áàðèëãûí àæëûã ýõë¿¿ëæ, ã¿íèé õóäàã
. ãàðãàõ, öàõèëãààíû øîí òàâüæ õºíãºí öàãààí óòàñ òàòàõ àæëûã õèéæ, 5000ì2 æàãñààëûí
- " ө өө ү " ө ө ө òàëáàé /áåòîíîí õó÷èëò á¿õèé/, 1125 ì2 èæ á¿ðýí áèåèéí òàìèðûí òàëáàé, 36 øèðõýã
. óãààëòóóð á¿õèé ñåíäâè÷ýí 2 øèðõýã áàðèëãà, 250 êâò-ûí öàõèëãààíû äýä ñòàíö, áèå
308. Çýâñýãò õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ óðò áîëîí äóíä õóãàöààíû õºòºëáºð,
òºëºâëºãººòýé áîëíî.
“Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”
áîëîâñðóóëæ, ÌÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷, Çýâñýãò õ¿÷íèé Åðºíõèé êîìàíäëàã÷èéí 2006 îíû 304
ä¿ãýýð çàðëèãààð áàòëóóëñàí. Ìºí “Çýâñýãò õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéã
áîëîâñðóóëæ áàòëóóëëàà.
“Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéëäààíû áîëîí äàé÷èëãààíû áýëýí áàéäàë, ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ
ºíººãèéí ò¿âøèí, öààøèä àâàõ àðãà õýìæýý”-íèé òóõàé ìàòåðèàëûã áîëîâñðóóëæ,
¯íäýñíèé Àþóëã¿é Áàéäëûí Ǻâëºëä îðóóëàõààð áýëòãýæ áàéíà.
309. Ãàçðûí ìèíèéã õîðèãëîõ Îòòàâàãèéí êîíâåíöèä ¿å øàòòàéãààð íýãäýæ,
ýõíèé øàòàíä Ìîíãîë Óëñûí ãàçðûí ìèíèéí òîî õýìæýý, ÷àíàð áàéäëûã
èë òîä áîëãîíî.
òóõàé ү ÓÈÕ-ààð áàòëàãäñàí “Ãàìøãààñ õàìãààëàõ òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò
îõ áýëòãýë àæëûã õàíãàõ ¿¿äíýýñ Òºðèéí íóóöûí æàãñààëò
áàòëàõ òóõàé õóóëüä íýìýëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàí, ÓÈÕ-ûí
÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëæ áàòëóóëñàí.
- , õ
. ä òºðèéí íóóöûí æàãñààëò áàòëàõ òóõàé
õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü áàòëàãäñàíû äàðàà ýíý àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ á¿ðäýõ áºãººä õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ààð áàòëóóëñàí.
310. Ãàçàð òàðèàëàíãèéí çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áîëîõ àòàð ãàçðûã ìèíýýñ
÷ºëººëºõºä îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí äýìæëýã àâàõ íºõöºëèéã
á¿ðä¿¿ëíý.
311. ͯÁ-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíû øààðäëàãà õàíãàñàí ìîòî
áóóäëàãûí áàòàëüîíûã áýëòãýí øààðäàãäàõ çýâñýã, òåõíèêýýð õàíãàæ,
ͯÁ-ûí ìàíäàò á¿õèé ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä îðîëöîíî.
" " ө º
, ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé ìîòîáóóäëàãûí ìýðãýæëèéí òóñãàé áàòàëüîíûã
Äàðõàí-Óóë àéìàãò áàéãóóëàõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðûí 221 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð
øèéäâýðëýâ.
ÁÕÈÑ-èéã 2006 îíä øèíýýð òºãññºí 112 îôèöåð, àõëàã÷ààð òóñ àíãèéã õàíãàæ,
Äàðõàí-Óóë àéìàãò áàéðëàõ Êèíã çî÷èä áóóäëûí 3, 4, 5 äóãààð äàâõðûí áàéð áîëîí 20
íýðèéí 2.5 ñàÿ òºãðºãèéí òàâèëãà õýðýãñëèéã Çýâñýãò õ¿÷íèé 330 äóãààð àíãèä øèëæ¿¿ëýí
áàéíãûí á¿ðýëäýõ¿¿íèé àëáàí òóøààëûí îðîí ñóóöíû çîðèóëàëòààð àøèãëàõ àñóóäëûã
øèéäâýðëýëýý. Òóñ àíãèéí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ àæëûí
õ¿ðýýíä 48 àéëûí îðîí ñóóöûã çàñâàðëàí, òîõèæóóëàí õ¿ëýýëãýí ºãñºí.
312. Çýâñýãò õ¿÷íèé ñóðãóóëèéí íýãäñýí òºâèéã îëîí óëñûí õýìæýýíèé òºðºë
á¿ðèéí öýðãèéí ñóðãàëò ÿâóóëàõ øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí ¿íäýñíèé
ñóðãàëòûí òºâ áîëãîí ººð÷èëíº.
Òàâàí òîëãîé äàõü Çýâñýãò õ¿÷íèé Ñóðãàëòûí íýãäñýí òºâèéí 1 öýðãèéí áàéðûã
60 õ¿í àìðàõ áàéð, ñóðãàëò ÿâóóëàõ íºõöºëèéã õàíãàñàí 4 õè÷ýýëèéí òàíõèì áîëãîí
çàñâàðëàí òîõèæóóëæ, öýðãèéí ãàë òîãîîíû çàðèì ºðººã öàéíû ãàçàð, àìðàëò ÷ºëººò
öàãèéã ºíãºð¿¿ëýõ ºðºº áîëãîí ººð÷ëºí çàñâàðëàëàà.
Çýâñýãò õ¿÷íèé Ñóðãàëòûí íýãäñýí òºâèéí öýðãèéí ãàë òîãîîã çàñàæ òîõèæóóëàí
õàëóóí óñíû øèíý áîéëóóð òàâüæ, õè÷ýýëèéí öýã áîëîõ øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ áàéðàíä
õîðèãëîëòûí áàéð, ìàøèí íýãæèõ áàéð, çàìûí ñààäûí çóðâàñóóäûã øèíýýð õèéâ.
104
çàñàõ ãàçàð, òºìºð êàðêàçàí ñ¿¿äðýâ÷, õîòûí áàéëäààíû àæèëëàãààíû èæ á¿ðýí õîòõîí
çýðýã áàðèëãà áàéãóóëàìæóóäûã áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëëàà.
ÀÍÓ-ûí Øòàáûí äàðãà íàðûí íýãäñýí õîðîîíû äàðãûí Ìîíãîë Óëñàä õèéñýí
àéë÷ëàëûí ¿åýð ñóðãàëòûí òºâèéã ÀÍÓ-ûí òóñëàìæààð òîõèæóóëàõ àñóóäëûã òàâüæ, 1.0
ñàÿ àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëò àâàõ áîëñîí. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä “Çýâñýãò õ¿÷íèé Ýíõèéã
ñàõèóëàõ àæèëëàãààíû îëîí óëñûí ñóðãàëòûí òºâ” òºñëèéã áîëîâñðóóëàí ò¿¿íèéã
õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé õºðºíãèéí òîîöîîã õèéãýýä áàéíà.
2. Ãàìøãààñ õàìãààëàõ áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààã áýõæ¿¿ëæ,
ãàìøãààñ õàìãààëàõ, òóõàéëáàë, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, àâðàõ, õîð óðøãèéã àðèëãàõ,
õîéøëóóëøã¿é ñýðãýýí áîñãîõ ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð öîãö àðãà õýìæýý
àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
313. Ãàìøãààñ õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíû ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé
áîëãîíî.
îðóóëàõ òóõàé õóóëü”-ä íèéö¿¿ëýí “Çàñãèéí ãàçðûí òóõàé”, “Òºðèéí àëáàíû òóõàé”,
“Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé”, “Öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí
òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé3 õóóëèóäûã Óëñûí Èõ
Õóðëààð áàòëóóëàâ. Õóóëü õýðýãæ¿¿ëýõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé Çàñãèéí ãàçðûí 2005
îíû 48 äóãààð òîãòîîë ãàðñàí. “Óëñûí íººöèéí òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí
áàðèõààð áîëñîí.
“Ãàìøãààñ õàìãààëàõ, ãàìøãèéí àþóëòàé òýìöýõ îëîí óëñûí êîíâåíö”-óóäûã
ñóäëàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
“Ãàìøãààñ õàìãààëàõ òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãî”, “Ìîíãîë Óëñûí
ãàìøãààñ õàìãààëàõ ÷àäàâõèéã 2006-2015 îíä áýõæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýë”-èéí òºñëèéã
áîëîâñðóóëæ, Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýõýä áýëýí áîëãîâ.
314. Ãàìøèã ñóäëàëûí óõààíûã õºãæ¿¿ëýõ, ãàìøãààñ õàìãààëàõ áîëîâñðîëûã
èðãýäýä îëãîõ, ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷íèéã ñóðãàæ áýëòãýõ òîãòîëöîîã
áèé áîëãîíî.
Ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, áýëýí áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõ, óäèðäàõ àëáàí
òóøààëòàí, áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õàðèëöàí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ, ãàìøãèéí
óäèðäëàãûí ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ªìíºãîâü àéìàãò ãàìøãààñ õàìãààëàõ èæ
á¿ðýí ñóðãóóëü, Áóëãàí, Çàâõàí, Ñ¿õáààòàð àéìàã, íèéñëýëèéí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðýãò êîìàíä
øòàáûí ñóðãóóëèéã çîõèîí áàéãóóëæ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí 42 ãàìøãààñ
õàìãààëàõ àëáà, 69 ìýðãýæëèéí àíãè, 35800 ãàðóé èðãýäèéã õàìðóóëñàí.
Ãàìøãààñ õàìãààëàõ óëñûí àëáàäûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéã Èõ Áðèòàíè, Óìàðä
Èðëàíäûí Íýãäñýí Âàíò Óëñààñ Ìîíãîëä ñóóãàà Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíû ñàíõ¿¿ãèéí
äýìæëýãòýéãýýð Áîóðìîôûí èõ ñóðãóóëèéí Ãàìøãèéí óäèðäëàãûí òºâä “Ãàìøãèéí
óäèðäëàãûí òºëºâëºëò” ñýäýâò ñóðãàëòàä õàìðóóëñàí.
Äàðõàí-Óóë àéìãèéí óäèðäëàãà, ñóìûí Çàñàã äàðãà, ãàìøãààñ õàìãààëàõ àëáà,
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãàòàé ãàìøãèéí óäèðäëàãûí àñóóäëààð 2 õîíîãèéí
ñóðãàëò ÿâóóëæ, 40 ãàðóé õ¿íèéã õàìðóóëñàí.
“Ìîíãîë Óëñûí ãàìøãààñ õàìãààëàõ ÷àäàâõèéã 2006-2015 îíä áýõæ¿¿ëýõ
çîðèëò” ñýäýâò ¿íäýñíèé áàãà õóðàëä ãàìøãààñ õàìãààëàõ óëñûí àëáàäûã îðîëöóóëñàí.
Îíöãîé áàéäëûí àëáàíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýíã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð
áîëîâñðóóëæ, õ¿ðýýëýíãèéí ìàòåðèàëëàã áààçûã áýõæ¿¿ëýõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí áîëîí Óíãàð Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýýíèé äàãóó
õ¿ðýýëýíãèéí Ãàëûí øèíæèëãýýíèé òºâèéí ëàáîðàòîðèéí òîíîã òºõººðºìæèéí ýõíèé
ýýëæèéã á¿ðýí õýìæýýãýýð àøèãëàæ áàéíà.
 ÁÍÑÓ-ûí îëîí óëñûí õºãæëèéí àãåíòëàãòàé õàìòðàí ãàìøãààñ õàìãààëàõ
ñóäàëãààíû òºâèéã õºãæ¿¿ëýõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûã õàíãàñàí.
ÎÕÓ-ûí Ãàë ýñýðã¿¿öýõ ýðäýì øèíæèëãýý, òóðøèëòûí áîëîí Èðãýíèé
õàìãààëàëò, Îíö áàéäëûí ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýíòýé õàìòðàí àæèëëàõ òàëààð
õàðèëöàí òîõèðîëöñîí.
“Èðãýäýä ãàìøãààñ õàìãààëàõ áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëòûí õºòºëáºð”-èéã Îíöãîé
áàéäëûí åðºíõèé ãàçðûí äàðãûí 2007 îíû 81 ä¿ãýýð òóøààëààð áàòëàâ. Åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 2008 îíä 12 æèëèéí ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ àæëûí
õýñýãòýé õàìòàð÷ áàãö õè÷ýýëèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí àæèëëàæ áàéíà. Èõ, äýýä
ñóðãóóëèéí õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ÁÑØÓß-íû õàðüÿà ñóðãàëò
àðãà ç¿éí òºâòýé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
315. Ãàìøãèéí ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû ñ¿ëæýýã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ
ìýäýýëëèéí ñàí áàéãóóëíà.
Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçðûí ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýã óòàñã¿é òåõíîëîãèä
øèëæ¿¿ëýí àæëûí áàéðûã àâòîìàòæóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä “Ýëåêòðîí òàìãûí ãàçàð”
ïðîãðàìì õàíãàìæèéã íýâòð¿¿ëñýí. Ïðîãðàìì õàíãàìæèéã áàéãóóëëàãûí âýá õóóäàñòàé
õîëáîí àæèëòàí õààíà áàéãààãààñ ¿ë õàìààðàí èíòåðíýòýä õîëáîãäîí ººðèéí àæèë
¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ ýõýëñýí. Õàðúÿà Îíöãîé áàéäëûí õýëòñ¿¿ä èíòåðíýòýýð ýíýõ¿¿
ñèñòåìä õîëáîãäñîí.
Ñàëáàðûí õýìæýýíä 300 ãàðóé õýðýãëýã÷èä èíòåðíýòèéí
username@emer.pmir.gov.mn õàÿã íýýæ, àæèëòíóóä ººðèéí áàéãóóëëàãûí ýëåêòðîí
øóóäàíã àøèãëàæ ýõýëñýí.
Íèéò ñàëáàðóóäûí 22 õóâü íü /Õºâñãºë, Îðõîí, Äàðõàí-Óóë, Òºâ, Ñýëýíãý
àéìãóóäûí Îíöãîé áàéäëûí õýëòýñ/ áîãèíî äîëãèîíû IC-78 ðàäèî ñòàíöûí ìîäåìèîð
õîëáîãäîí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, ºãºãäºë äàìæóóëàõ àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
ÎÁÅÃ-ò ìýäýýëýë, õîëáîîíû á¿õ òºðëèéí õýðýãñýë á¿õèé “Ñî¸ìáî” õîëáîîíû
õºäºë㺺íò çàíãèëààã Äåëèêà ìàðêèéí àâòîìàøèí äýýð ñóóðèëóóëàí àøèãëàëòàä
îðóóëñàí.
Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîî, òåõíîëîãèéí ãàçàð, Àçè-Íîìõîí äàëàéí îðíóóäûí
ñàíñðûí õîëáîîã õàìòðàí àøèãëàõ Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí Ìîíãîë Óëñàä
ãàìøãèéí íºõöºë áàéäëûí ¿åä ñàíñðûí òåõíîëîãèéã àøèãëàõ òàëààð 2 ºäðèéí óóëçàëò,
ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëñàí. ÎÁÅÃ, Áóëãàí àéìãèéí ÎÁÕ ”ÍüþÒåë” êîìïàíèé í Èðèäèóì
ñàíñðûí õîëáîîíû ãàð óòñààð áàéðëàë, ñ¿ëæýýíýýñ õàìààðàëã¿éãýýð ãàìøãèéí íºõöºë
áàéäëûí ìýäýýëëèéã äàìæóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Ãàìøãèéí àþóëûí òóõàé äîõèî, ñýðýìæë¿¿ëýõ ìýäýýëëèéã ¿¿ðýí òåëåôîíû
òåêñò ìýäýýëëýýð /short message/ äàìæóóëàõ òºñºë áîëîâñðóóëñàí.
ͯÁ-ûí Ìîí/05/305 òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòòýéãýýð “Ñêàéòåë” êîìïàíèòàé õàìòðàí
160 õ¿ðòýë òýìäýãò á¿õèé òåêñòýí ìýäýýëýë äàìæóóëàõ ¿¿ðýí òåëåôîíû àïïàðàò 40
øèðõýãèéã õàðúÿà ñàëáàðóóäàä îëãîñîí.
Õ¿í àì èõýýð òºâëºðñºí ñóóðèí ãàçðóóäàä Ãàìøãèéí àþóëààñ óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ /ðàäèî õîëáîîíä òóëãóóðëàñàí/ äóóò äîõèîëëûí ñèñòåì òºñëèéã áîëîâñðóóëàí
øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õàéæ áàéíà.
316. Ãàäààä õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ, ãàìøãààñ õàìãààëàõ
¿íäýñíèé ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäòàé
õàìòðàí àæèëëàíà.
ÎÕÓ-ûí ãàë ýñýðã¿¿öýõ øèíæëýõ óõààí, øèíæèëãýý ñóäàëãààíû òºâòýé õîëáîî
òîãòîîõîîð àëáàí áè÷èã õ¿ðã¿¿ëñýí.
ÎÕÓ-ûí Á¿ãä Íàéðàìäàõ Áóðèàä Óëñ, Á¿ãä Íàéðàìäàõ Òóâà Óëñ, ÎÕÓ-ûí ×èòà
ìóæèéí Èðãýíèé õàìãààëàëò, îíö áàéäëûí åðºíõèé ãàçðûí óäèðäëàãóóäòàé Áóëãàí,
Õºâñãºë, Ñýëýíãý, Çàâõàí, Óâñ, Äîðíîä, Õýíòèé, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí Îíöãîé áàéäëûí
105
õýëòñèéí äàðãà íàðûí á¿ðýëäýõ¿¿íèé àæëûí óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ 2006 îíû
õàìòûí àæèëëàãààíû ä¿íã ãàðãàí, 2007 îíû õàðèëöàí àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã áàòëàâ.
ÎÕÓ-ûí ͺºöèéí àãåíòëàãèéí òºëººëºã÷äèéã Ìîíãîë Óëñàä àéë÷ëàõûã óðüñàí
àëáàí ¸ñíû óðèëãûã ÎÕÓ-ä ñóóãàà Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìààð äàìæóóëàí õ¿ðã¿¿ëñíýýð òóñ
áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷èä 2007 îíä Ìîíãîë Óëñàä àéë÷ëàõàà àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäýýä
áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí Îíöãîé áàéäëûí àñóóäàë ýðõýëñýí ñàéä ÁÍÕÀÓ-ûí Èðãýíèé
õýðãèéí ñàéä íàðûí Ãàìøãààñ õàìãààëàõ ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé õàðèëöàí
îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷ãèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ, Õÿòàäûí òàëä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
ÁÍÕÀÓ-ûí Èðãýíèé õýðãèéí ñàéä Ëè Øþåæþé 2007 îíä Ìîíãîë Óëñàä àéë÷ëàõààð àëáàí
¸ñîîð òîõèðîîä áàéíà.
ÎÁÅÃ, ÀÍÓ-ûí ¯íäýñíèé îðîí çàéí òàãíóóëûí ãàçàð õîîðîíäûí Îðîí çàéí
õàìòûí àæèëëàãààíû òàëààðõè õàðèëöàí îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷ãèéí õàâñðàëò Å-èéí
õàâñðàëò II-ò ãàðûí ¿ñýã çóðæ, áàòàëãààæóóëñàí.
ÁÍÑÓ-ûí Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòýýð
“Îíöãîé áàéäëûí àëáàíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýëýíãèéí Ãàìøãààñ õàìãààëàõ
ñóäàëãààíû òºâèéã õºãæ¿¿ëýõ òºñºë”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð áîëñîí.
317. Òóñãàé ¿¿ðýãòýé ãàìøãààñ õàìãààëàõ àíãèóäûí òåõíèê õýðýãñëèéí õàíãàëò,
õ¿í õ¿÷íèé áýëòãýë õàíãàìæèä îíöãîé àíõààðàë õàíäóóëíà.
2006 îíä òºñºâëºãäñºí 560.0 ñàÿ òºãðºãèéí òåõíèê,òîíîã òºõººðºìæ àâàõ
òåíäåð çàðëàñàí. Íèéñëýëèéí ÎÁÃ-ûí õýðýãöýýíä íýí øààðäëàãàòàé 2.4 òîíí õººñ
¿¿ñãýã÷, çàðèì àéìàãò 5000 ì õîîëîé òóñ òóñ õóâààðèëæ õ¿ðã¿¿ëñýí.
2006 îíä òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 13.8 ñàÿ òºãðºãèéí ¿íý á¿õèé ñýëáýã
ìàòåðèàëûã àéìàã, íèéñëýëèéí Îíöãîé áàéäëûí ãàçàð, õýëòñ¿¿äèéí áýëòãýë, áýëýí
áàéäëûã õàíãóóëàõàä çîðèóëæ çàõèàëãà, õóâààðèéí äàãóó îëãîñîí. 28 íýð òºðëèéí 230.0
ñàÿ òºãðºãèéí òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæèéí õàíãàëòûã íèéñëýë, àéìãèéí îíöãîé áàéäëûí
ãàçàð, õýëòýñò îëãîñîí.
¯íäýñíèé ãàìøãèéí óäèðäëàãûí ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ñàëáàðóóäûí
òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæèéã ñàéæðóóëàõ, øèíý÷ëýõ ñàíàë áîëîâñðóóëàõààð àéìàã,
íèéñëýëèéí ãàçàð, õýëòýñ, àíãè, ñàëáàðóóäààñ îäîî àøèãëàãäàæ áàéãàà òåõíèê, òîíîã
òºõººðºìæ, áàãàæ çýâñýãëýìæèéí ñóäàëãàà, öààøèä øààðäàãäàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí
ñàíàëûã àâ÷ õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ áàéíà.
318. Ãàìøãèéí àþóëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, àâðàõ, õîð óðøãèéã àðèëãàõ,
õîéøëóóëøã¿é ñýðãýýí áîñãîõ ¿éë àæèëëàãààíû øóóðõàé áàéäëûã õàíãàõ
çîðèëãîîð õºðºíãº, õ¿÷èéã çàõèðàí çàðöóóëàõ îíîâ÷òîé ìåõàíèçìûã
á¿ðä¿¿ëíý.
ÎÁÅÃ-ûí äàðãûí 2006 îíû 605 äóãààð òóøààëûí äàãóó óñàí ñïîðòûí ñóðãàëòûí
òºâòýé õàìòðàí 21 àéìãèéí Îíöãîé áàéäëûí õýëòñèéí 37 õ¿íèéã óñ÷èí-àâðàã÷èéí
ñóðãàëòàä õàìðóóëñàí.
Ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ýìçýã áàéäëûã áóóðóóëàõ àæëûã á¿ñ íóòàã,
àéìàã, íèéñëýëèéí îíöëîãò óÿëäóóëàí òºëºâëºæ çîõèîí áàéãóóëàõàä á¿ñ íóòãèéí
õýìæýýíä çîíõèëîí ãàðäàã ãàìøãèéí òàëààð îëîí æèëèéí äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëòýä òóëãóóðëàí
àæèëëàæ áàéíà.
Àéìãóóäûí ÎÁÕ-¿¿äýä ººðèéí íóòàã äýâñãýðèéí ñóìäûí îíöãîé áàéäëûí îðîí
òîîíû áóñ øòàá, ìýðãýæëèéí àëáàäûã õóóëüä íèéö¿¿ëýí çîõèîí áàéãóóëàõ òàëààð çàãâàð,
ãàðûí àâëàãûã áîëîâñðóóëàí õ¿ðã¿¿ëæ ìýðãýæëèéí àëáàäûã òîìèëãîîæóóëàõ, ãàìøãààñ
õàìãààëàõ òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëñàí. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä
òóõàéí á¿ñ íóòàãò ãàðäàã ãàìøãèéí íºõöºë áàéäëûí ¿åä õºðø çýðãýëäýýõ ñóì,
àéìàãòàéãàà õàìòðàí àæèëëàõ òàëààð óðüä÷èëàí òºëºâëºõ, ãàìøãèéí áýëýí áàéäëûí
¿çëýã, êîìàíä øòàáûí ñóðãóóëü çîõèîí áàéãóóëàõàä îðîëöóóëæ, òóðøëàãà ñóäëóóëàõ
àæëûã õèéæ áàéíà.
Ìºí “Ýðñäýëã¿é àìüäàðöãààÿ” àÿíûã ÎÁÅÃ, Ìîíãîë äààòãàë êîìïàíèòàé
õàìòðàí á¿ñ íóòãèéí áîëîí á¿õ àéìàãò çîõèîí áàéãóóëæ, ãàë ò¿éìýðò õàìãèéí èõýýð
ºðòäºã ãýð õîðîîëîë á¿õèé õîðîîäûí èðãýäèéí äóíä “Ãýð, õàøàà, áàéøèí”-ãèéí äààòãàëûã
çîõèîí áàéãóóëàõ, ãàëûí àþóëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð èðãýäýä óõóóëãà
ñóðòàë÷èëãàà, ìýðãýæëèéí çààâàð çºâëºãººã ºã÷ àæèëëàñàí.
Ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õÿíàëò øàëãàëòûí àæëûã íóòàã äýâñãýðèéí
çàð÷ìààð çîõèîí áàéãóóëàí, õÿíàëò øàëãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõ íýãäñýí ãðàôèê
òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí òºâ, îðîí íóòàãò õ¿ðã¿¿ëýí áèåëýëòèéã òîîöîí àæèëëàæ áàéíà.
Óëñûí íººöèéí áàéãóóëëàãóóäûí ãàëûí àþóëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
àæèëëàãààíä ¿çëýã øàëãàëò õèéæ, ãàë óíòðààõ áàãàæ õýðýãñëýýð õàíãàõ, óñàí ñàí
áàéãóóëàõ çýðýã àæëóóäûã çàðèì ñàëáàðóóäàä õèéæ ýõëýýä áàéíà.
319. Àâðàõ, ãàë óíòðààõ, ñýðãýýí áîñãîõ àíãèóäûã øààðäëàãàòàé òåõíèê
õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºì溺ð õàíãàæ, ýðæ õàéõ, àâðàõ, ñýðãýýí áîñãîõ
÷èãëýëýýð ñóðãàæ áýëòãýíý.
Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçðûí äàðãûí òóøààëààð Àâðàõ òóñãàé àíãè, Õýíòèé
àéìãèéí Îíöãîé áàéäëûí õýëòýñò øààðäëàãàòàé áàãàæ õýðýãñèéí ñóäàëãààã ãàðãàæ, çàðèì
àâòî ìàøèí, àâðàõ àæëûí çîðèóëàëòàé áàãàæ çýâñýãëýìæýýð õàíãàõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëæ áàéíà.
Àâðàõ òóñãàé àíãè áîëîí çàðèì àéìãèéí Îíöãîé áàéäëûí õýëòñèéí îðîí òîîíä
ýðýí õàéõ, àâðàõ á¿ëãèéã òîìèëãîîæóóëñàí.
Íèéñëýë áîëîí çàðèì àéìãóóäûí òºâä îáúåêòûí ãàë ò¿éìýð óíòðààõ òåõíèê,
òåõíîëîãèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëýýð ñóäàëãààíû àæèë õèéãäýæ áàéíà.
320. Óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí íººöèéí íýð òºðºë, òîî õýìæýý, áàéðøëûã
îíîâ÷òîé áîëãîíî.
“Óëñûí íººöèéí òóõàé” õóóëèéí òºñºëä îðîí íóòãèéí ãàìøãèéí íººö á¿ðä¿¿ëýõ,
õàäãàëàõ, çàõèðàí çàðöóóëàõ, ãàìøãèéí íººöèéí íýð òºðëèéã òîãòîîõ àñóóäëûã òóñãàñàí.
2006 1053.1 ñàÿ òºãðºãººð 5400 òîíí ºâñ, 3200 òîíí òýæýýëèéã áýëòãýí
íèéë¿¿ëýõ ãýðýý áàéãóóëàí á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëñýí.
̺í ó өө ө ө , үү óëñûí íººöèéí 6
ñàëáàð, 15 àæ àõóéí íýãæ, 1 òºðèéí áàéãóóëëàãàòàé
ө өө ó өө 20 477.6 ñàÿ ө ө í 5339.5
ө , 159.8 ө ө í 1210 ү .
Óëààíáààòàð õîò äàõü óëñûí íººöèéí Îáúåêò-03 ñàëáàðò 20õ60 ìåòðèéí
õýìæýýòýé 41.8 ñàÿ òºãðºãèéí ºðòºã á¿õèé ºâñíèé ñàðàâ÷èéã øèíýýð áàðüæ, Áóëãàí,
ªâºðõàíãàé àéìãèéí Ñàíò, Äóíäãîâü àéìãèéí óëñûí íººöèéí ñàëáàðóóäûí ºâñíèé
ñàðàâ÷, àãóóëàõûí äýýâðèéí çàñâàð ¿éë÷èëãýýã òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò, “Òîãòâîðòîé
àìæèðãàà” òºñºëòýé õàìòðàí òóñ òóñ õèéæ ã¿éöýòãýëýý.
Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí îòðûí á¿ñ íóòàã Áîð-Àðãàëàíòàä 800 òí ºâñ, 5
òí òýæýýë Äóíäãîâü, Ãîâüñ¿ìýð, Õýíòèé, Òºâ àéìãóóäûí îòðûí á¿ñ íóòàã Õýðëýí Áàÿí
Óëààíä 440 òí ºâñ, 166 òí òýæýýë áàéðøóóëàí õàäãàëñàí.
Çàñãèéí ãàçðûí 226 äóãààð òîãòîîëîîð Óëñûí íººöèéí áàðààíû íýð òºðºë, òîî
õýìæýý áàéðøëûã òîãòîîí ìºðäºæ áàéíà.
321. Èðãýä, îëîí íèéòýä òóëãóóðëàñàí ãàìøãààñ õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéã
õºãæ¿¿ëíý.
Ãàìøãààñ õàìãààëàõ ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààã ýð÷èìæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã
õýâëýë, ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí òºëºâëºãººòýé㺺ð çîõèîí áàéãóóëæ
áàéíà.
ͯÁÕÕ-èéí “Ìîíãîë Óëñàä ãàìøãèéí àþóëûã áóóðóóëàõ ìåíåæìåíòèéí
òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü” ÌÎÍ/05/305/ òºñºëòýé õàìòðàí 4 àéìãèéí 8 ñóìàíä
40 “Ìàë÷äûí õàìòëàã“-èéã áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Àðä èðãýäýä ãàìøãààñ õàìãààëàõ ìýäëýã îëãîõ, áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ
çîðèëãîîð Îíöãîé áàéäëûí àëáàíû äýðãýäýõ “Àâðàã÷” ñòóäèéã ò¿øèãëýí ̯ÎÍÒåëåâèçýä
Îíöãîé áàéäëûí àëáàíû íýâòð¿¿ëãèéí öàãòàé áîëîõîîð àæèëëàæ áàéíà.
“Ãàìøãèéí ýìçýã áàéäàë, ýðñäýëèéí ¿íýëãýý õèéõ æóðàì”-ûã Çàñãèéí ãàçðûí 176
äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí.
106
“Äýëõèéí èðãýíèé õàìãààëàëòûí ºäºð”, “Ýõ îðîí÷äûí ºäºð”, “Õ¿¿õäèéí ýðõèéã
õàìãààëàõ ºäºð”-èéã òîõèîëäóóëàí õ¿¿õä¿¿äèéí äóíä “Ãàìøãèéí òàëààð õýí ñàéí ìýäýõ
âý?”, “Ãàìøèã-õ¿¿õäèéí í¿äýýð” ñýäýâò ãàð çóðãèéí óðàëäààíûã ÓÁ õîò, Äàðõàí-Óóë
àéìàãò æèë á¿ð çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Îëîí Óëñûí õ¿¿õäèéã èâýýõ ñàíòàé õàìòðàí ÍÎÁÃ-ààñ îëîí óëñûí õ¿¿õäèéí
“Íàéðàìäàë” çóñëàíä “Àþóëã¿é àìüäðàõ óõààí” ñýäýâò ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí.
Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçàð, Õ¿¿õäèéí òºëºº ¿íäýñíèé òºâ õîîðîíäûí
áàéãóóëñàí õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Äîëîî. ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÎ
Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýãò ýçëýõ áàéð ñóóðèéã
áýõæ¿¿ëýí, ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàë, Ãàäààä áîäëîãûí ¿çýë
áàðèìòëàëûí çàð÷ìóóäûã óëñ îðíû áîëîí äýëõèé äàõèíû øèíý íºõöºë áàéäàëòàé
óÿëäóóëàí òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëæ, òîãòâîðòîé õºãæëèéí çîðèëãîä íèéöñýí, áèå
äààñàí, íýýëòòýé, îëîí òóëãóóðò ãàäààä áîäëîãûã èäýâõòýé ÿâóóëæ, ººðèéí îðíû
ÿçãóóð ýðõ àøèã, ò¿¿íèé äîòîð èðãýä, àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí õóóëü ¸ñíû ýðõ àøãèéã
ãàäààäàä òóóøòàé õàìãààëæ áàéõ çàð÷ìûã ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààíäàà
õýâø¿¿ëíý. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
322. Äýëõèéí óëñ îðíóóäòàé õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãàà õºãæ¿¿ëýõ ãàäààä
áîäëîãûí óëàìæëàë, çàëãàìæ ÷àíàðûã õàäãàëàí ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ-òàé ñàéí
õºðøèéí ò¿íøëýëèéí õàðèëöààã á¿õ òàëààð õºãæ¿¿ëýí áýõæ¿¿ëíý.
- : 2006 îíä Ìîíãîë-Îðîñûí õàðèëöàà èäýâõòýé õºãæèæ, õàðèëöàà,
õàìòûí àæèëëàãààãàà ñòðàòåãèéí ò¿íøëýëä õ¿ðãýí õºãæ¿¿ëýõýýð äýýä õýìæýýíä òîõèðîâ.
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð ÎÕÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷ Â.Â.Ïóòèíû óðèëãààð ÎÕÓ-ä
òºðèéí àéë÷ëàë õèéâ.
Ýíýõ¿¿ àéë÷ëàë íü 1993 îíîîñ õîéø Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ÎÕÓ-ä
õèéæ áóé àíõíû òºðèéí àéë÷ëàë þì.
Õî¸ð óëñûí õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààã 2006-2010 îíä
õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õî¸ð òàëûí õóäàëäààã 1.0 òýðáóì àì.äîëëàðò õ¿ðãýõýýð
òîõèðîëöëîî. ÎÕÓ-ûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã 3-5 òýðáóì àì.äîëëàðò õ¿ðãýõ áîëîìæ áàéãààã
õî¸ð òàë îíöëîí òýìäýãëýâ.
Ýíýõ¿¿ àéë÷ëàëûí ãîë ¿ð ä¿í íü Ìîñêâàãèéí òóíõàãëàëûã ãàðãàæ, çàñãèéí ãàçàð,
õîëáîãäîõ ÿàì, ãàçðóóäûí õîîðîíä 12 áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí ÿâäàë þì.
ÎÕÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí äàðãà Ì.Ôðàäêîâ òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä àëáàí ¸ñîîð
àéë÷èëæ Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí àðãà õýìæýýíä îðîëöîâ.
ÎÕÓ-ûí Ãàäààä õýðãèéí ñàéä Ñ.Â.Ëàâðîâ 2006 îíû 3 äóãààð ñàðä Ìîíãîë Óëñàä
àéë÷èëæ, õî¸ð òàëûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãàà, îëîí óëñûí õàðèëöàí ñîíèðõñîí
àñóóäëûã õýëýëöëýý. Óã àéë÷ëàëûí ¿åýð õî¸ð óëñûí õîîðîíä 2010 îí õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëýõ
äýýä, ºíäºð õýìæýýíèé àéë÷ëàëûí òóõàé ìàíàé òàëûí ñàíàëûã ãàðäóóëàâ.
Õóäàëäàà, ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû
Ìîíãîë, Îðîñûí ÇÃÕÊ-ûí 12 äóãààð õóðàëäààí, ÇÃÕÊ-ûí Á¿ñ íóòàã, õèë îð÷ìûí õàìòûí
àæèëëàãààíû VI õóðàëäààíûã Óëààíáààòàð õîòíîî òóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëëàà.
Ìîñêâà õîòûí äàðãà Þ.Ì.Ëóæêîâ Ìîíãîëä àíõ óäàà àéë÷èëæ, ÓÈÕ-ûí äàðãà
Ö.Íÿìäîðæ òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä Ýðõ¿¿ä áîëñîí Áàéãàëèéí IV ÷óóëãà óóëçàëòàä
îðîëöîâ.
Ó , - - 6
ã
Ó , , - 3
.
, -
1995 “Ү ,
, ү
” үү ү
үү , - ,
 , 2006 Àéë÷ëàëûí ¿åýð ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò 50.0
ө ө ө өө ү , ñàÿ þàíèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæ ºãºõ òóõàé, ÁÍÕÀÓ-ûí òàëààñ îëãîõîîð àìëàñàí 300.0 ñàÿ
ө , - өө àì.äîëëàðûí õºíãºëºëòòýé çýýëèéã Ýãèéí ãîëûí ÓÖÑ-ûã áàðüæ áàéãóóëàõàä àøèãëàõ
â. òóõàé, ÁÍÕÀÓ-ûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð áèåèéí òàìèð, ñïîðòûí öîãöîëáîð áàéãóóëàõ
- ө өө òóõàé, Ãàäààä õýðãèéí ÿàìä õîîðîíäûí 2007-2008 îíû õàìòûí àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº,
- - Ìîíãîë Óëñûí Àøèãò ìàëòìàë, ãàçðûí òîñíû õýðýã ýðõëýõ ãàçàð, ÁÍÕÀÓ-ûí Ãåîëîãèéí
“ ү ñóäàëãààíû ãàçàð õîîðîíä Ìîíãîë, Õÿòàäûí õèëèéí á¿ñèéí äàãóóõ 1:1 000 000
ү ү үү , ” , ìàñøòàáûí ãåîëîãèéí çóðàã õèéõ áîëîí äàãàëäàõ ñóäàëãààíû àæèë õèéõ òºñºë çýðãèéã
ү , , , 20 òîõèð÷ ãàðûí ¿ñýã çóðëàà.
ү , . ̺í ÁÍÕÀÓ-ä òºëºõ ¸ñòîé 28.3 ñàÿ øèëæèõ ðóáëèéí áîëîí 5.6 ñàÿ øâåéöàðü
- ôðàíêèéí ºðèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîõûã õ¿ññýí áºãººä ÁÍÕÀÓ-ûí Åðºíõèé ñàéä ýíý àñóóäëûã
. íóõàöòàé ñóäëàí ¿çýõýý èëýðõèéëñýí áîëíî.
.“ ү ө ” Õóäàëäààíû ýðãýëò òóóøòàé ºñ÷ ýíý 2006 îíä 1.0 òýðáóì àì.äîëëàðûã äàâààä
áàéíà. Çàìûí-¯¿ä, Ýðýýíèéã õîëáîñîí àâòî çàìûã õ¿ëýýí àâàâ.
ү ,
Ìîíãîë, Õÿòàäûí ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ õîðîîã ÇÃÕÊ-ûí
өө ү . ө -
Ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ äýä êîìèññ áîëãîñîíòîé õîëáîãäóóëàí Äýä
- “ 2005”
êîìèññûí õóðàëäààíûã Óëààíáààòàð õîòîä 2005 îíä çîõèîí áàéãóóëñàí áîëíî.
ө Ìîíãîë Óëñûí ÁÑØÓß, ÁÍÕÀÓ-ûí ØÓÒß õîîðîíä Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí
. ñàëáàðò 2006-2010 îíä õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé õýëýëöýýðò Áýýæèí õîòíîî ãàðûí ¿ñýã
, , - çóðàâ.
,
Ө Ө - ө ө , Ү Ү – 2006
,
4 ү ү үү ү
-Ү ,
,
.
ү - .
- ,
ө ө ө ү ү
ү 2006 ө
, 21 ө ө үү
, “ í” .
ÁÍÕÀÓ-òàé õàðèëöàõ äóíä õóãàöààíû õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëñàí.
, , , Ө ө
ëàà.
323. Õºðø îðíóóäûí áîëîí îëîí óëñûí çàõ çýýëèéí áîëîìæèéã èë¿¿òýé
ө өө ө 60
àøèãëàõ, ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí çàõ çýýëä ýêñïîðòëîõ áàðàà,
ө ө үү íä
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òàòâàðã¿é íèéë¿¿ëýõ áîëîìæèéã ýðýëõèéëýí àæèëëàíà.
, ,
, , , ү
- 5
ө ө үү
. 2005 , “
Ìîíãîë Óëñ äàõü ÎÕÓ-ûí ÄÒÃ, ÎÕÓ äàõü Ìîíãîë Óëñûí ÄÒÃ-ûí ýäýëáýð ãàçðûí ” 1993
ýðõ ç¿éí áàéäëûã áàòàëãààæóóëàõ çîðèëãîîð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ÎÕÓ-ûí
ү , ,
Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýð áàéãóóëàõààð òºëºâëºí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà.
ү , - ө ө ө ө
Óëààíáààòàð äàõü ÎÕÓ-ûí ÝÑß-íû ãàçðûí àñóóäëààð õýëýëöýýð áàéãóóëàõ òóõàé íîîòûã
ÎÕÓ-ûí ÝÑß-íä õ¿ðã¿¿ëýâ. , - үү
,
ÁÍÕÀÓ-òàé: Ìîíãîë-Õÿòàäûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãàà 2006 îíä ү үү , , ө ө үү ү
àìæèëòòàé õºãæèæ èðëýý. , ө º
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéä ÁÍÕÀÓ-ûí äàðãûí òóñãàé ýë÷, , ү Ү ө , -
ÁÕÀÓÒÇÇ-èéí ¯íäýñíèé õîðîîíû äýä äàðãà Ñþ Êóàíüäè òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä èðæ , ү
îðîëöîâ. , ү
ÁÍÕÀÓ-ûí Øàíõàé õîòíîî áîëñîí ØÕÀÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóäûí äýýä õýìæýýíèé , - ө ө ө ө ө
óóëçàëòûí ¿åýð Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð, ÁÍÕÀÓ-ûí äàðãà Õó Æèíòàî íàð
óóëçëàà. Ýíý óóëçàëòààð 2005 îíä Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ÁÍÕÀÓ-ä õèéñýí .
àéë÷ëàëûí ¿åýð õ¿ðñýí òîõèðîëöîîã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õèéãäýæ áóé àæëóóä, öààøèä “Äàìæèí ºíãºðºõ òýýâðèéí òóõàé Ìîíãîë Óëñ, ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð
õàðèëöàà õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ àñóóäëààð ñàíàë ñîëèëöîâ. õîîðîíä áàéãóóëàõ õýëýëöýýðèéí òºñëèéã õýëýëöýõ 7 äàõü óóëçàëò Óëààíáààòàð õîòîä
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä ÁÍÕÀÓ-ûí Òºðèéí Ǻâëºëèéí Åðºíõèé ñàéä Âýíü áîëæ 2006 îíû ýõíèé õàãàñò ãàðûí ¿ñýã çóðàõààð óðüä÷èëàí òîõèðñîí áîëîâ÷ Îðîñûí
Çÿáàîãèéí óðèëãààð ÁÍÕÀÓ-ä àëáàí ¸ñíû àéë÷ëàë õèéâ. Ýíýõ¿¿ àéë÷ëàë íü õî¸ð îðíû òàëûí áàéð ñóóðèíààñ õàìààðàí òîäîðõîéã¿é õóãàöààãààð õîéøëîãäîîä áàéíà.
õîîðîíä óëàìæëàë áîëîîä áàéãàà äýýä, ºíäºð õýìæýýíèé ÿðèà õýëöýýíèé ¿ðãýëæëýë
áºãººä 2002 îíîîñ õîéø Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí ÁÍÕÀÓ-ä õèéæ áóé àíõíû 324. Õóäàëäààíû íýí òààëàìæòàé õºíãºëºëò ýäëýõ íºõöºëèéã õóäàëäààíû
àéë÷ëàë þì. Àéë÷ëàëûí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ìàíàé îðîíòîé õèë çàëãàà ØÓªÇÎ áîëîí ò¿íø çàðèì îðîíä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýí ãàäààä çàõ çýýëèéí õ¿ðýýã òýëýõ
Õÿòàäûí òºâ õýñãèéí Øýíüñè ìóæòàé õóäàëäàà, ýäèéí çàñàã, áèçíåñèéí øóóä õàðèëöàà àðãà õýìæýý àâíà. Õî¸ð òàëûí õàðèëöààã õóäàëäàà, ýäèéí çàñàã, áèçíåñ,
òîãòîîâ.

107
 õºðºí㺠îðóóëàëòûí àãóóëãààð áàÿæóóëæ, òîäîðõîé îðíóóäòàé õàðèëöàõ
äóíä õóãàöààíû õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.
ө ө , ө ө ө
ө ө ө â.
“ - , ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ìàíàé óëñûí õ¿íñ, çàì, ñî¸ë çýðýã ñàëáàðò
2010 ү ө үү ө ө ө ”- ө çîðèóëàí íèéò 8 òýðáóì 819.0 ñàÿ èåíèé çýýë, áóöàëòã¿é òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýâ.
ө ө - ү
ү .
, ,
ө ө ө àæèëëàæ áàéñàí ò¿âøèíã øàò àõèóëæ “Ñàéí õºðø, íàéðàìäàë, õàìòûí àæèëëàãààíû
. ò¿íøëýë”-èéí ò¿âøèíä õºãæ¿¿ëýõýýð òîõèðîâ.
ÀÍÓ: Ìîíãîë Óëñ, ÀÍÓ-ûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã íèéòëýã ¿íýò ç¿éëñ,
ñòðàòåãèéí àøèã ñîíèðõîëä òóëãóóðëàñàí èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéí õ¿ðýýíä õºãæ¿¿ëæ áàéíà.
ÀÍÓ-òàé õàðèëöàõ, õàìòðàí àæèëëàõ äóíä õóãàöààíû õºòºëáºðèéí òºñëèéã
áîëîâñðóóëñàí áºãººä òóñ óëñòàé Èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéí òóõàé òóíõàãëàë, õýëýëöýýð
áîëîí áóñàä õýä õýäýí áàðèìò áè÷ãèéã áàéãóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà.
2006 îíä ºíäºð õýìæýýíèé õýä õýäýí õàðèëöàí àéë÷ëàë çîõèîí áàéãóóëæ,
õàìòûí àæèëëàãààíû îëîí àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýâ. Òóõàéëáàë, Ìîíãîë Óëñûí
Åðºíõèé ñàéä ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí 61 ä¿ãýýð ÷óóëãàíä îðîëöîõ ¿åäýý
Âàøèíãòîíä ÀÍÓ-ûí Çàñàã çàõèðãààíû àëáàíû õ¿ì¿¿ñòýé àæèë õýðãèéí óóëçàëòóóä õèéæ,
Çàñãèéí ãàçðûí ãàäààä, äîòîîä áîäëîãûã òàíèëöóóëæ, õàìòûí àæèëëàãààíû òîäîðõîé
àñóóäëóóäààð ÿðèëöëàà.
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéãîîð ÀÍÓ-ûí պ人 àæ àõóéí
ñàéä àéë÷èëñàí áºãººä ÀÍÓ-ûí Êîíãðåññ õî¸ð óëñûí õîîðîíä Èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéí
õàðèëöààã óëàì ã¿íçãèéð¿¿ëýõèéã óðèàëñàí òîãòîîë áàòàëñàí íü óëñ òºðèéí à÷
õîëáîãäîëòîé ¿éë ÿâäàë áîëëîî.
Õî¸ð îðíû õóóëü òîãòîîõ áàéãóóëëàãûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãàà
àìæèëòòàé õºãæèæ áàéíà. Êîíãðåññèéí ãèø¿¿í Æ.Êîëáè òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä áîëîí
Êîíãðåññ äàõü Àðä÷èëëûã äýìæèõ êîìèññûí àæëûí àëáàíû òºëººëºã÷èä òóñ òóñ Ìîíãîëä
àéë÷ëàâ.
Õóäàëäàà, õºðºí㺠îðóóëàëòûí õàìòàðñàí çºâëºëèéí õî¸ðäóãààð õóðàëäààíûã
Âàøèíãòîí õîòíîî õèéâ. Ìîíãîë-Àìåðèêèéí “áèçíåñ ôîðóì”-ûí àíõíû óóëçàëòûã çîõèîí
áàéãóóëñàí áºãººä ÀÍÓ-ûí Ýêñïîðò-Èìïîðò áàíê Ìîíãîëûã çýýëæèõ ýðõòýé îðíû
æàãñààëòàä îðóóëàâ.
ÀÍÓ-ûí õýñýã ñåíàò÷ Ìîíãîë Óëñòàé ׺뺺ò õóäàëäààíû õýëýëöýýð áàéãóóëàõ
ÿðèà õýëýëöýýã ýõë¿¿ëýõèéã óðèàëñàí øèíý òîãòîîëûí òºñëèéã Ñåíàòàä ºðãºí áàðüñàí íü
õî¸ð îðíû õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí àãóóëãààð
áàÿæóóëàõàä ÷èãëýñýí íýã ÷óõàë àëõàì áîëñîí. Ìîíãîë, Àìåðèêèéí õóäàëäààíû ýðãýëò
2006 îíû ýõíèé õàãàñûí áàéäëààð 73.4 ñàÿ àìåðèê äîëëàðò õ¿ð÷, ¿¿íýýñ ýêñïîðò 43.3
ñàÿ, èìïîðò 25.2 ñàÿ äîëëàð áîëîâ.
ÀÍÓ-ûí Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû àãåíòëàãààñ 2006 îíä Ìîíãîë Óëñàä
7.4 ñàÿ äîëëàðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæ îëãîâ. 2007 îíä ÀÍÓ-ûí çàñàã çàõèðãààíààñ 7.5 ñàÿ
äîëëàð áîëîí 25.0 ìÿíãàí òîíí óëààí áóóäàéí õ¿íñíèé òóñëàìæ îëãîõ àñóóäëûã õî¸ð òàë
ÿðèëöàæ òîõèðîîä áàéíà.
Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãààñ òóñëàìæ àâàõ Êîìïàêò ãýðýý áàéãóóëàõ àñóóäàë
ãàäààä óäààøèð÷ áàéãààä ÀÍÓ-ûí çàõèðãààíû àíõààðëûã õàíäóóëàõ òàëààð á¿õèé ë
ò¿âøèíä èäýâõòýé àæèëëàæ ìàíàé Ãàäààä õýðãèéí ñàéäààñ ÀÍÓ-ûí Òºðèéí íàðèéí
áè÷ãèéí äàðãàä òîäîðõîé áàéð ñóóðèà èëýðõèéëñýí çàõèäàë èëãýýâ. Ýíý á¿õíèé ¿ð ä¿íä
ãýðýýã 2007 îíä áàéãóóëàõààð àæèëëàæ áóéãàà àìåðèêèéí òàë àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäëýý.
ßïîí: Ìîíãîë-ßïîíû õàðèëöààíä ÷àíàðûí àõèö ãàðëàà. Ìîíãîë, ßïîíû Èæ
á¿ðýí ò¿íøëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû 10 æèëèéí ìºðèéí õºòºëáºðèéã õî¸ð òàë
áîëîâñðóóëæ áàéíà.
2006 îíûã ßïîí äàõü “Ìîíãîëûí æèë”, 2007 îíûã Ìîíãîë äàõü “ßïîíû æèë”
áîëãîí òýìäýãëýõýýð òîõèðîí àæèëëàæ áàéíà.
ßïîí óëñòàé õàðèëöààíû äóíä õóãàöààíû õºòºëáºð áàéãóóëñàí.
108
Õî¸ð óëñûí Åðºíõèé ñàéä íàð õàðèëöàí àéë÷èëñàí òºäèéã¿é ßïîíû
ïàðëàìåíòûí ãèø¿¿ä, ýðõ áàðèã÷ áîëîí ñºðºã õ¿÷íèé íàìóóäûí óäèðäëàãà çýðýã íèéò 100
îð÷èì óëñ òºð÷ ìàíàé îðîíä çî÷ëîâ.
ßïîíû Åðºíõèé ñàéä Æ.Êîèç¿ìè, Åðºíõèé ñàéä àñàí ¨.Ìîðè, Ò.Êàéô¿, Ö.Õàòà
áîëîí Áàòëàí õàìãààëàõûí ñàéä Ìîíãîëä àéë÷èëñàí íü ßïîíû ãàäààä áîäëîãîä Ìîíãîë
óëñûí ýçëýõ áàéð ñóóðü, à÷ õîëáîãäîë ºñ÷ áàéãààã õàðóóëëàà.
ßïîíû çàðäëààð ñóðàëöàæ áóé îþóòíû òîî 920 áîëîâ.
ÁÍÑÓ: Åðºíõèéëºã÷ Íî Ì¿ Õåí Ìîíãîë Óëñàä òºðèéí àéë÷ëàë õèéâ. ÁÍÑÓ-ûí
Åðºíõèéëºã÷èéí àéë÷ëàëààð “Õàðèëöàí áèå áèåý íºõºõ” çàð÷ìûí ¿íäñýí äýýð õàìòðàí
Àéë÷ëàëûí ¿åýð ìýäýýëýë õîëáîî, ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷, 40 000 àéëûí îðîí
ñóóöíû õºòºëáºð, ìàëûí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîëîâñðóóëàëò çýðýã ñàëáàðò õàìòðàí
àæèëëàõ íèéò 18 Ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðàâ.
ÓÈÕ-ûí äàðãà Ö.Íÿìäîðæ ÁÍÑÓ-ä àëáàí ¸ñîîð àéë÷ëàâ. ÁÍÑÓ-ûí Áàòëàí
õàìãààëàõûí äýä ñàéä Ìîíãîëä àéë÷èëæ, ìàíàé öýðãèéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéã ñóðãàõ, òîíîã
òºõººðºìæèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõýýð òîõèðîëöîâ.
ÁÍÑÓ áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí õýìæýýãýý 2006 îíä íýìýãä¿¿ëæ 3.6 ñàÿ
àì.äîëëàðò õ¿ðãýâ. ÊÎÉÊÀ-ãèéí Åðºíõèéëºã÷èéí ìàíàé îðîíä õèéñýí àæëûí àéë÷ëàëûí
¿åýð òóñëàìæ, çýýëèéí ¿ð ºãººæèéã ñàéæðóóëàõ, 2007-2009 îíä òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð
õýðýãæ¿¿ëýõ òºñºë, àðãà õýìæýýíèé òàëààð ñàíàë ñîëèëöîâ.
Áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæ¿¿ëýõ “Òºðèéí ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýý”
áàéãóóëàõ, “Ìàë, àìüòíû âèðóñèéí ãàðàëòàé ºâ÷íèé îíîøëîãîîíû òºâ áàéãóóëàõ”,
”Ãàìøãèéí ¿íäýñíèé òºâ áàéãóóëàõ”, “Ñîëîíãîñ õýë, ñî¸ëûí òºâ”, “Öàõèì àðõèâ”
òºñë¿¿äèéí ñóäàëãààíû áàã Ìîíãîëä èðæ àæèëëàâ.
Ñîëîíãîñûí òàë óóë óóðõàé, àøèãò ìàëòìàëûí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõûã
óðüäûí àäèë ñîíèðõîæ, Òàâàíòîëãîé, Îþóòîëãîéä õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ, Ýðäýíýòýä
çýñèéí ¿éëäâýð áàðèõ çýðýã àñóóäëààð ìàíàé õóâèéí õýâøëèéíõýíòýé ãýðýý õýëöýë õèéâ.
Àøèãò ìàëòìàëûí õàìòàðñàí õîðîîíû àæëûí õýñãèéí õóðàëäààí 4 ä¿ãýýð ñàðä, ýýëæèò
õóðàëäààí 2006 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðä Óëààíáààòàðò áîëîâ.
ÁÍÑÓ-ä 400 ãàðóé ìîíãîë îþóòàí ñóðàëöàæ áàéíà.
Õî¸ð îðíû õîîðîíä Íèéãýì, ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí õýëýëöýýð áàéãóóëæ,
ñîëîíãîñûí òàë áàðèìò áè÷ãèéã áàòëàìæèëñàí. Èðãýäèéí ìºíãºí øèëæ¿¿ëãèéã
Ñîëîíãîñûí “Øèíõàí” áàíêààð õºíãºëºëòòýé íºõöºëººð ãóéâóóëàõ àñóóäëûã òîõèðñíû
çýðýãöýý Êóíìèí, ÊÅÂ áàíêóóä Ìîíãîëûí “Õààí áàíê”, “Àíîä” áàíêòàé õàìòðàí àæèëëàõ
òàëààð ãýðýý áàéãóóëàâ.
ÁÍÑÓ-òàé õàðèëöàõ äóíä õóãàöààíû õºòºëáºð áîëîâñðóóëñàí.
ÕÁÍÃÓ: ÕÁÍÃÓ-òàé çºâëºëäºõ óóëçàëò õèéæ õî¸ð òàëûí õàðèëöààã èæ á¿ðýí
ò¿íøëýëèéí õýìæýýíä õ¿ðãýí õºãæ¿¿ëýõýýð òîõèðñîí. ̺í ÕÁÍÃÓ íü Ìîíãîë Óëñûí ãóðàâ
äàõü õºðøèéí áîäëîãûã äýìæèõýý èëýðõèéëñýí íü õî¸ð òàëûí õàðèëöààíä ãàðñàí îíöëîã,
øèíýëýã ¿éë ÿâäàë áàéâ.
2006-2007 îíä Ãåðìàíû Çàñãèéí ãàçðààñ íèéò 35.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºãæëèéí
òóñëàìæ îëãîõîîð øèéäâýðëýæ, çàì áàðèëãà, ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷, æèæèã äóíä
¿éëäâýðèéã äýìæèõ, èïîòåêèéí çàõ çýýë áàéãóóëàõ çýðýãò çýýë, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áîëîâ.
ÕÁÍÃÓ-òàé õàðèëöàà õºãæ¿¿ëýõ äóíä õóãàöààíû õºòºëáºðèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëñàí.
Åâðîïûí Õîëáîî: Åâðîïûí Õîëáîîíû ãèø¿¿í îðíóóä, Åâðîïûí áóñàä îðîí,
á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãàòàé òîãòîîñîí õàðèëöààíû ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ, õàìòûí
àæèëëàãààãàà ºðãºæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áîäëîãî àìæèëòòàé õýðýãæèæ áàéíà.
Åâðîïûí Õîëáîîòîé óëñ òºðèéí ÿðèà õýëýëöýý, õàìòûí àæèëëàãààã
ýð÷èìæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Áðþññåëü õîòíîî ÓÈÕ, Åâðîïûí Ïàðëàìåíò õîîðîíäûí òàâ äàõü
óäààãèéí óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí íü Ìîíãîë Óëñ, Åâðîïûí Õîëáîîíû õàðèëöàà,
õàìòûí àæèëëàãààíû òîäîðõîé àñóóäëóóäûã óðàãøëóóëàõàä ¿ð ä¿íãýý ºãºâ.
Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë Óëñ, Åâðîïûí Õîëáîîíû Õàìòàðñàí õîðîîíû 9 ä¿ãýýð
õóðàëäààí, Ìîíãîë Óëñ, ÅÕ-íû Õóäàëäàà, õºðºí㺠îðóóëàëò, àÿëàë æóóë÷ëàëûí äýä
õîðîîíû õóðàëäààí Óëààíáààòàð õîòíîî òóñ òóñ áîëæ “Õàìòàðñàí ìýäýãäýë” ãàðãàâ.
Õóðàëäààíû ¿åýð ÅÕ íü Õàìòûí àæèëëàãààíû òºëººëºã÷èéí ãàçðàà Ìîíãîëä àëáàí ¸ñîîð
 íýýñýí íü õî¸ð òàëûí õºãæëèéí õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ, ÅÕ-íû ç¿ãýýñ Àçèéí á¿ñ 200.0 ү ү үү
íóòàãò ÿâóóëæ áóé òóñëàìæèéí îëîí òºðëèéí õºòºëáºðò Ìîíãîë Óëñûã õàìðóóëàõàä à÷ ү .
õîëáîãäîëòîé áîëîâ. Ó Ү , Ó , ,
Ó , ө ө ө ү ө ө ө óóëçàëò õîòíîî
ө ү , , ө
ү . , , ө ө ө
Ó , ө ө ө
ө ү , í ү
. .
ө ө Èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéí 10 æèëèéí Õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ Ìîíãîë Óëñûí
ү , ө ө өө Åðºíõèéëºã÷èéí ßïîí Óëñàä õèéõ àéë÷ëàëûí ¿åýð ãàðûí ¿ñýã çóðàõààð òîõèðîëöîâ.
ò 2005 , ү
ү . “
, ү ”- , “ -
ө ө ” 1984
ү , ө ө өө “ ”- ã
ààð .
ү ү , үү -
. ө өө ө Ү ү ,
, . ү ,
ө ө ү , өү
ө ө өө ө өө ө ө ө ө
ө , ү үү . .
Ìîíãîë-Ãåðìàíû ÃÕß õîîðîíäûí àíõíû çºâëºëäºõ óóëçàëò Óëààíáààòàðò áîëæ,
325. ÀÍÓ, ßïîí, ÁÍÑÓ, ÕÁÍÃÓ çýðýã ºðíº, äîðíûí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäòàé óóëçàëòûã æèë á¿ð çîõèîõ, 1995 îíä áàéãóóëñàí Ìîíãîë-Ãåðìàíû õàðèëöààíû ¿íäñèéí
õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààãàà áýõæ¿¿ëæ, òýäíèé áîäèò ñîíèðõëûã òóõàé õàìòàðñàí Òóíõàãëàëûã øèíý÷ëýõ, äàðààãèéí æèë¿¿äýä ºíäºð, äýýä ò¿âøèíä
Ìîíãîëä áèé áîëãîí òýäãýýð îðîíòîé ÷ºëººò õóäàëäààíû õýëýëöýýð õàðèëöàí õèéõ òàëààð òîõèðîâ.
áàéãóóëàõ, “Ìÿíãàíû ñîðèëòûí õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä òóñëàìæ àâàõ Ãåðìàíû Ýäèéí çàñàã, òåõíîëîãèéí ÿàì, Íîðäðàéí-Âåñòôàëåí ìóæ óëñûí
÷èãëýëýýð àæèëëàíà. Ýäèéí çàñãèéí ÿàìíû áîëîí Ãåðìàíû çàðèì òîìîîõîí óóë óóðõàéí êîìïàíè, ãåîëîãèéí
áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷èä îðîëöñîí áèçíåñèéí òºëººëºã÷èä Ìîíãîëä àéë÷èëæ, óóë
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, ÓÈÕ-ûí äàðãà ÀÍÓ-ä, ÀÍÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷, óóðõàéí ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãààíû áîëîìæèéí òóõàé ÿðèëöàâ.
Êîíãðåññèéí Һ뺺ëºã÷äèéí òàíõèìûí äàðãà, Áàòëàí õàìãààëàõûí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ãåðìàíû Áóíäåñòàãèéí Åðºíõèéëºã÷ Í.Ëàììåðò Ìîíãîë Óëñàä àéë÷èëæ, Èõ
íàð Ìîíãîë Óëñàä òóñ òóñ õàðèëöàí àéë÷èëñàí. Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí ¸ñëîëä îðîëöñîí.
- - ө ө ө
ө ө II Ү - . үү Ү , 326. Èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ýäãýýð óëñ îðîíòîé
, , , , , ө , óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, ñî¸ë, õ¿ì¿¿íëýãèéí áîëîí áóñàä ñàëáàðò á¿õ òàëûí
ү үү õàðèëöààã èäýâõæ¿¿ëýí ºðãºæ¿¿ëíý. Õóäàëäàà, õºðºí㺠îðóóëàëòûã
ө өө ө . íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé õýëýëöýýð áàéãóóëàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàíà.
ө өө ө - ө , ,
, , , -
ө , - ,
¿¿ .
ү үү Íèäåðëàíäûí óãñàà çàëãàìæëàõ Õàíõ¿¿ Âèëüåì-Àëåêñàíäð, ÿíæ Ìàêñèìà íàð
, ө ө үү ө үү 2006 îíä Ìîíãîë Óëñàä àéë÷ëàâ. Õàíõ¿¿, ÿíæ íàð Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷, Èõ
. Õóðëûí äàðãàä áàðààëõàæ, Óëààíáààòàð õîòûí äàðãàòàé óóëçàâ. Äýýðõ óóëçàëòûí ¿åýð
ө - òàëóóä õî¸ð îðíû áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãàà, óñíû ìåíåæìåíòèéí
, ө ө ө , òàëààð ÿðèëöàâ.
ө ө үү ө үү Ëîíäîí õîòûí Çàõèðàã÷, Èõ Áðèòàíèéí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í Ëîðä Ä.Áðþâåð
. Ìîíãîëä àéë÷ëàí õî¸ð òàëûí õóäàëäàà, ýäèéí çàñàã, áàíê, ñàíõ¿¿, äààòãàëûí ñàëáàðûí
Ү - - ө õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ ¿íäýñ ñóóðèéã òàâèëàà.
. Ó ү ү Ìîíãîë-Ãåðìàíû ÁÕß õîîðîíäûí àíõíû çºâëºëäºõ óóëçàëò, 2006-2007 îíä
, ө ө ө îëãîõ çýýë, òóñëàìæèéí àñóóäëààðõ Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýý, Ìîíãîë,
. Ãåðìàíû ÃÕß-äûí çºâëºëäºõ óóëçàëò Óëààíáààòàð õîòíîî òóñ òóñ áîëîâ.
Ó ө Ó
ү ү , 327. Ìîíãîë, Åâðîïûí Õîëáîîíû õàðèëöààíû ò¿âøèíã àõèóëàõ, Àçè, Ëàòèí
40 , 0.75 үү 2 981.0 Àìåðèêèéí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õàìòûí àæèëëàãààãàà õºãæ¿¿ëæ, àâ÷ áóé
ө ө ө ò òóñëàìæèéí õýìæýýã áóóðóóëàõã¿é áàéõ çîðèëò òàâèí àæèëëàíà. Åâðîïûí
ûã çîðèëãîîð 330.0 , ү Õîëáîîíû ãèø¿¿í îðíóóäòàé õºãæ¿¿ëæ èðñýí õî¸ð òàëûí õàìòûí

109
 àæèëëàãààã ã¿íçãèéð¿¿ëýí áàòàòãàõûí çýðýãöýý õºãæëèéí õàìòûí òºñëèéí ñàíàëûã Åâðîïûí Êîìèññûí Áýýæèí äýõü ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðààð
àæèëëàãààíû õ¿ðýýã ºðãºòãºõ ÷èãëýë áàðèìòàëíà. äàìæóóëàí Àçèéí èòãýëöýëèéí ñàí áóþó Asia Trust Fund-ä èëãýýñýí.
Òºñëèéí ñàíàëûã Åâðîïûí Êîìèññûí ç¿ãýýñ á¿ðýí äýìæèæ, “Øèíý õºíãºëºëòèéí
Ìîíãîë, Ôðàíöûí ÃÕß õîîðîíäûí çºâëºëäºõ óóëçàëò Óëààíáààòàð õîòíîî åðºíõèé ñèñòåì (GSP+) áîëîí Ãàçàð ç¿éí çààëòûã àøèãëàí Ìîíãîëûí ýêñïîðòûã
áîëîâ. íýìýãä¿¿ëýõ” º ã 2006 îíû 7 ñàðààñ õýðýãæ¿¿ ýõýëñýí.
Øâåéöàðèéí Õºãæèë, õàìòûí àæèëëàãààíû ãàçðûí Åðºíõèé çàõèðàë Â.Ô¿ñò,
ÁÍ×Ó-ûí ÃÕß-íû õî¸ð òàëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Åðºíõèé çàõèðàë õàòàãòàé Õ.Áàìáàñîâà 328. Àçè, Íîìõîí äàëàéí îðíóóäòàé õî¸ð òàëûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã
íàð ìàíàé óëñàä àæëûí àéë÷ëàë õèéâ. õºãæ¿¿ëýí áýõæ¿¿ëýõèéí çýðýãöýý á¿ñ íóòàã, ò¿¿í÷ëýí Ç¿¿í õîéä Àçè, Òºâ
Ү - үү ө өө ө - Àçèéí îëîí òàëò ¿éë ÿâö, ÿðèà õýëýëöýý, èíòåãðàöèä ¿ð àøèãòàé îðîëöîõ
. îíîâ÷òîé õýëáýðèéã ñîíãîí àâ÷, á¿ñ íóòãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ,
ү үү ө ө ө ө ө á¿ñèéí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýë áàðèìòàëíà.
Ó , , ө ө ү
ө үү ө ө , , , Ýíýòõýã Óëñûí áàòëàí õàìãààëàõûí òºðèéí ñàéä Ìîíãîë Óëñàä àéë÷èëñàí.
ө ө үү , , , ө ө ө Ãàäààä õýðãèéí äýä ñàéä ÁÍÑÂÓ, ÁÍÀËÀÓ-ä àéë÷èëæ, óëñ òºðèéí çºâëºëäºõ
óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
ө үү , Ìàëàéç Óëñûí Ãàäààä õýðãèéí ñàéä Äàòî Õàìèä Ìîíãîë Óëñàä àëáàí ¸ñíû
ө үү ,3 àéë÷ëàë õèéâ.
, Òàéëàíäûí Ãàäààä õýðãèéí ñàéä Êàíòàòè Ñóïàìîíãîêîí àéë÷ëàâ. Ýíý íü õî¸ð
ү , óëñ 1974 îíä äèïëîìàò õàðèëöàà òîãòîîñíîîñ õîéø Òàéëàíäûí Âàíò Óëñûí Ãàäààä
. õýðãèéí ñàéäûí Ìîíãîë Óëñàä õèéñýí àíõíû àéë÷ëàë áîëñîí.
ÁÍÒÓ-ûí ¯éëäâýð, õóäàëäààíû ñàéä Àëè Æîøêóíû óðèëãààð ¯éëäâýð, Âüåòíàìûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä Ìîíãîë Óëñàä àéë÷èëæ ýð¿¿ë ìýíäèéí
õóäàëäààíû ñàéä òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä àæëûí àéë÷ëàë õèéæ õî¸ð îðíû õóäàëäàà, ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëýõ, ÿëàíãóÿà óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû
ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà îëîí àñóóäëààð ÿðèà õýëöýë õèéæ ò¿¿íèé ìºðººð ÷èãëýëýýð õàìòàð÷ àæèëëàõ òàëààð ñàíàë ñîëèëöîâ.
õýðýãæ¿¿ëýõ àæëóóä үү . ÁÍÑÂÓ-ûí Àóäèòûí ãàçðûí óðèëãààð Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé Àóäèòîð òýðã¿¿òýé
2006 îíû ýõíèé õàãàñò Åâðîïûí Õîëáîîòîé óëñ òºðèéí ÿðèà õýëýëöýýãýý òºëººëºã÷èä Âüåòíàìä àéë÷èëëàà. “Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò 2006-2010 îíä õàìòðàí
èäýâõæ¿¿ëýõ, õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí áîëîí õºãæëèéí õàìòûí àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëýõ àæèëëàõ òóõàé Ìîíãîë Óëñ, ÁÍÑÂÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí Õýëýëöýýð”-ò
÷èãëýëýýð çàðèì àðãà õýìæýýã àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëàâ. Óëààíáààòàð õîòíîî ãàðûí ¿ñýã çóðàâ.
ÓÈÕ-ûí äàðãà Ö.Íÿìäîðæ Äàíèéí Âàíò Óëñ, Ôèíëàíä, Íîðâåãèéí Âàíò Óëñàä Ìàíèëà õîòíîî áîëñîí Èòãýëöëèéã áýõæ¿¿ëýõ ÀÐÔ-ûí ÷óóëãàí õîîðîíäûí
àëáàí ¸ñíû àéë÷ëàë õèéâ. Ýíýõ¿¿ àéë÷ëàë íü Ìîíãîë-Äàíè, Ìîíãîë-Ôèíëàíä, Ìîíãîë- àæëûí õýñãèéí õóðàë, Ìàëàéç Óëñàä áîëñîí ÀÐÔ-ûí Àõëàõ àëáàí òóøààëòíóóäûí
Íîðâåãèéí õàðèëöàà õàìòûí àæèëëàãààíû íàéðñàã óóð àìüñãàëûã áýõæ¿¿ëæ, öààøèä óóëçàëòàä îðîëöîæ õàìòûí àæèëëàãààíû àñóóäëààð áàéð ñóóðèà èëýðõèéëñýí. ÀÐÔ-ààñ
ºðãºæ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ ò¿¿í÷ëýí õî¸ð òàëûí õóäàëäàà, ýäèéí çàñàã, áîëîâñðîë, øèíæëýõ æèë á¿ð ãàðãàäàã “Asian Security Outlook” áàðèìò áè÷èãò ººðèéí óëñûí áàéð ñóóðü, ¿éë
óõààíû ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîâ. àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýýëýë áýëòãýæ ºãºâ.
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë, Åâðîïûí Ïàðëàìåíò õîîðîíäûí 5 äàõü óäààãèéí Êàòàðûí Äîõà õîòíîî áîëñîí Àçèéí õàìòûí àæèëëàãààíû àñóóäëààðõ (ÀÑÄ)
óóëçàëò Áðþññåëü õîòíîî áîëîâ. Ñàéä íàðûí óóëçàëò äýýð Ãàäààä õýðãèéí ñàéä ¿ã õýëæ, Ìîíãîë Óëñ ÀÑÄ-ãèéí õàìòûí
ÅÕ-íû Òðîéêàãèéí òºëººëºã÷èä Ìîíãîë Óëñàä àéë÷ëàë õèéæ, ÅÕ-íû ç¿ãýýñ àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä õºäºº àæ àõóé, ýð÷èì õ¿÷íèé àþóëã¿é áàéäàë, àÿëàë æóóë÷ëàë,
Ìîíãîë Óëñòàé õàðèëöààãàà óëàì á¿ð èäýâõæ¿¿ëæ, îéð äîòíî õàìòðàí àæèëëàæ, Ìîíãîë ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãè, áàéãàëèéí ãàìøèãòàé òýìöýõ, ÿäóóðëûã
Óëñûí “ãóðàâ äàõü õºðø” áîëîõîä áýëýí áàéãààãàà èëýðõèéëýâ. áóóðóóëàõ çýðýã ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé áàéãààãàà èëýðõèéëýâ.
Ìîíãîë-ÅÕ-íû Õàìòàðñàí õîðîîíû 9 ä¿ãýýð õóðàëäààí, Ìîíãîë-ÅÕ-íû ÁÍÊàçÓ-ûí Àëìàòû õîòíîî áîëñîí Àçèä õàìòðàí àæèëëàõ, èòãýëöëèéã áýõæ¿¿ëýõ
Õóäàëäàà, õºðºí㺠îðóóëàëò, àÿëàë æóóë÷ëàëûí äýä õîðîîíû õóðàëäààí áîëæ, Ìîíãîë çºâëºãººí /ÑÂÌÄÀ/-èé äýýä õýìæýýíèé õî¸ð äàõü óóëçàëòàä Ìîíãîë Óëñûí Øàäàð ñàéä
Óëñ, Åâðîïûí Õîëáîîíû õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààíû ºíººãèéí ò¿âøèíã ä¿ãíýæ, òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä îðîëöîâ. Óóëçàëòààð òóñ áàéãóóëëàãûí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà
õàìòûí àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëýõýä öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àëõìóóäûã òîäîðõîéëæ, íàðûí ãàçðûí ä¿ðìèéã áàòëàí Òºãñãºëèéí òóíõàã áè÷èã ãàðãàâ.
Õàìòàðñàí ìýäýãäýë ãàðãàâ. Øàíõàé õîòíîî áîëñîí ØÕÀÁ-ûí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòàä Ìîíãîë Óëñûí
, º Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð àæèãëàã÷ààð îðîëöîõäîî ØÕÀÁ-ûí õ¿ðýýíä ãèø¿¿í áîëîí
, , Ó àæèãëàã÷ îðíóóäûí õàìòûí àæèëëàãààíû èíñòèòóöèéã áèé áîëãîõ ñàíàëûã òàâüæ, Ìîíãîë
Óëñ ØÕÀÁ-òàé þóíû ºìíº äýä á¿òýö, õóäàëäàà õºðºí㺠îðóóëàëò, ýð÷èì õ¿÷íèé
, ÷èãëýëèéí òºñë¿¿äýä èäýâõòýé õàìòðàí àæèëëàõ õ¿ñýëòýé áàéãààãàà èëýðõèéëýâ.
. Ó Óóëçàëòûí ¿åýð Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð ÎÕÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷ Â.Ïóòèí, ÁÍÕÀÓ-ûí äàðãà
ýäèéí çàñàãòàé Õó Æèíòàî, ÁÍÊàç. Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Í.Íàçàðáàåâ áîëîí Àôãàíèñòàíû Åðºíõèéëºã÷
¿ Õ.Êàðçàé íàðòàé õî¸ð òàëûí óóëçàëò õèéæ, õî¸ð òàëûí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààíû
ө өө ө , òàëààð ñàíàë ñîëèëöîâ.
Øàäàð ñàéä Áèøêåêò áîëñîí ØÕÀÁ-ûí ãèø¿¿í îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðûí
, ө ө ,
òýðã¿¿í íàðûí óóëçàëòàä îðîëöîæ ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðò èë¿¿ õàìòðàí àæèëëàõ
.
ýðìýëçýëòýéãýý íîòëîâ.
“Ãàçàð ç¿éí çààëòûã Ìîíãîëä õýðýãæ¿¿ëýõ” òºñëèéí ¿ð ä¿íä ñîíãîí àâñàí
Õåëüñèíê õîòíîî áîëñîí ÀÑÅÌ-èéí 6 äàõü óäààãèéí äýýä õýìæýýíèé
òýìýýíèé íîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í, ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð ãàçàð ç¿éí çààëò á¿ðòã¿¿ëýõ,
óóëçàëòààð Ìîíãîë Óëñ ÀÑÅÌ-èéí ãèø¿¿í áîëîâ. ÁÍÑÓ-ûí ÃÕÕß-òàé õàìòðàí ÀÑÅÌ-èéí
ìºí Åâðîïûí Õîëáîîíû çàõ çýýë äýýð 7200 íýð òºðëèéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òàòâàðã¿é
àñóóäëààð ¿íäýñíèé ñóðãàëò ñåìèíàðûã Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí áàéãóóëàâ.
ãàðãàõ áîëîìæèéã õýðõýí àøèãëàõ òàëààð õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãà àæ àõóéí íýãæ
“Ç¿¿í Õîéò Àçèéí ÿðèà õýëöýý”-íèé àëáàí áóñ ìåõàíèçìä õàìðàãäàõ õ¿ñýëòýý
ãàçðóóäàä ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàõ çàìààð íýì¿¿ ºðòºã øèíãýñýí ýêñïîðòûí
òóñ ìåõàíèçìä îðîëöäîã îðíóóä, ò¿¿íèé äîòîð õî¸ð õºðø, ßïîíû òàëä òàâèàä àæèëëàæ
áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºëæèëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ, øèíý çàõ çýýë èëð¿¿ëýõ çîðèëãî á¿õèé
110
áàéíà. 2007 îíä ÎÕÓ-ûí Âëàäèâîñòîê õîòíîî õèéõýýð òºëºâëºæ áóé ýýëæèò õóðàëäààíä
îðîëöîõûã ýðìýëçýæ áàéíà. Ìàíàé óëñ ÀÏÅÊ-ò ýëñýíõ õ¿ñýëòýý 1993 îíîîñ àëáàí ¸ñîîð èëýðõèéëñýí
ÇÕÀ-èéí ýð÷èì õ¿÷íèé õàìòûí àæèëëàãààíä îðîëöîã÷ òàëóóäûí àæëûí õýñãèéí áîëîâ÷ 1997 îíîîñ ýõëýí 10 æèëèéí õóãàöààíä øèíýýð ãèø¿¿í ýëñ¿¿ëýõã¿é áàéõ õîðèã
óóëçàëò 2005 îíä õî¸ð óäàà Óëààíáààòàðò çîõèîí áàéãóóëæ, õàìòûí àæèëëàãààíû òàâüñàíû óëìààñ õîéøëîãäîæ èðýâ.
ìåõàíèçì áèé áîëãîõîîð òîõèðñîí. ÀÏÅÊ-èéí ãèø¿¿íýýð ýëñýõ õ¿ñýëòýý ãèø¿¿í îðíóóäààð äýìæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã
үү ү ө үү àâ÷ ýäãýýð îðíóóäòàé õèéñýí ºíäºð, äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûí ¿åýð ýíý òàëààð òîãòìîë
ү ү ÿðüæ, õàìòàðñàí ìýäýãäë¿¿äýä îðóóëæ áàéñàí áîëíî. Îäîîãîîð ÀÏÅÊ-èéí 10 îð÷èì
, ãèø¿¿í ìàíàé óëñûã äýìæèõýý ìýäýãäýýä áàéíà. 2007 îíä õîðèã öóöëàãäàíà ãýæ ¿çýýä òóñ
. áàéãóóëëàãàä ýëñýõ ÷èãëýëýýð àæèëëàæ áàéíà.
ө ө ө , ү , ÀÏÅÊ-ò ýëñýõ àñóóäëààð áàðèìòëàõ áîäëîãûí àñóóäëààð áàðèìò áè÷èã
, үү . ө үү áîëîâñðóóëæ ñàéäûí çºâëºëººð õýëýëö¿¿ëýõýýð áýëäýýä áàéíà.
ү , ө ө ө
үү ò , 330. Ìîíãîë Óëñûí àþóëã¿é áàéäàë, öºìèéí çýâñýãã¿é ñòàòóñûã
ө ө ө өө áàòàëãààæóóëàõ, óëñ îðíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð
ëàà. ͯÁ, ò¿¿íèé òºðºëæñºí áîëîí ñèñòåìèéí áàéãóóëëàãóóä, Ýâñýëä ¿ë
Åðºíõèé ñàéä í 2005 Òàéëàíä, Ñèíãàïóð óëñàä õèéñýí àéë÷ëàëûí ¿åýð íýãäýõ õºäºë㺺í çýðýã îëîí óëñûí íºëºº á¿õèé áàéãóóëëàãóóäòàé
ÒÝÕ-íèé ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëà õ¿ðýýíä Òàéëàíä, Ñèíãàïóð óëñóóäàä ìýðãýæèëòýí òîãòîîñîí õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã áàòàòãàí õºãæ¿¿ëýõèéã çîðèíî.
áýëòãýõ ñàíàë òàâèàä áàéíà.
ÒÝÕß áîëîí ÁÍÑÓ-ûí Õóäàëäàà, àæ ¿éëäâýð, ýð÷èì õ¿÷íèé ÿàìíû õîîðîíä Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí àþóëã¿é áàéäàë, öºìèéí çýâñýãã¿é ñòàòóñûí òóõàé
Ìîíãîë Óëñûí ãîâèéí á¿ñýä íàð, ñàëõèíû öàõèëãààí ñòàíö áàéãóóëàõ çîðèëãîîð òîãòîîëûí òºñºë ñàíàà÷ëàí áîëîâñðóóëæ ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí 61 ä¿ãýýð
õàìòàðñàí ñóäàëãàà õèéõ òºñëèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ äóóññàíûã òîõèîëäóóëàí 2 òàë ÷óóëãàíààð áàòëóóëñàí. Òîãòîîëä ÀÍÓ, Ôðàíö, Êàçàêñòàí, Ìîðîêêî õàìòðàí çîõèîã÷îîð
ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. íýãäýæ îðîâ.
ÁÍÕÀÓ-ûí “¯íäýñíèé öàõèëãààí ñ¿ëæýý” êîìïàíè, Õÿòàäûí “CMEC” êîìïàíè, Ãóðâàí òàëò ãýðýýíèé òºñëèéã ìîíãîëûí òàë ñóäàëæ ººðèéí ñàíàëûã
ÎÕÓ- “ÈÍÒÅÐ ÐÀΔ îìïàíèòàé õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýí ºðãºæ¿¿ëæ, áîëîâñðóóëæ áàéíà. Öºìèéí çýâñãýýñ àíãèä áàéõ òóõàé õóóëü ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
Õàìòûí àæèëëàãààíû Ñàíàìæ áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. òîãòîîëûí õýðýãæèëòèéí ÿâöûí èëòãýëèéã áýëòãýæ ͯÁ-ä õ¿ðã¿¿ëñýí. Ìàíàé ÖÇÑ-ûã îëîí
ө үү ү , , Ó , , óëñûí ýðõ ç¿éí çàí çàíøëûí õýì õýìæýý áîëãîõ àðãà çàìûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ Ìîíãîë,
-òàé ү ү ө үү ÁÍÑÓ-ûí 2006 îíû õàìòàðñàí ìýäýãäýë, Ìîíãîë Óëñ, Òàéëàíäûí õýâëýëä çîðèóëñàí
2001 - õàìòàðñàí ìýäýãäýë, 2006 îíä ݯÍÕ-èé Äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààñ ãàðãàñàí Òºãñãºëèéí
ү , ү í . áàðèìò áè÷èã, Ìîíãîë, ÎÕÓ-ûí Ìîñêâàãèéí Òóíõàãëàëä òóñ òóñ òóñãóóëæ áàòëóóëëàà.
ү ү үү ݯÍÕ-òýé õàðèëöàõ àñóóäëààð áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà.
Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä Ìàëàéçàä áîëñîí ݯÍÕ-èé Çîõèöóóëàõ òîâ÷îîíû ñàéä íàðûí
ү (cooperation framework)
óóëçàëòàä îðîëöîæ, õºäºë㺺íèé òàëààð áàðèìòëàõ ìàíàé óëñûí áîäëîãûí òàëààð ¿ã
.
õýëæ, áóñàä ãèø¿¿í îðíóóäòàé ñàíàë ñîëèëöîâ. ̺í Ãàâàíà õîòíîî áîëñîí ݯÍÕ-èé òºð,
үү ү
çàñãèéí òýðã¿¿í íàðûí 14 ä¿ãýýð áàãà õóðàëä Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ òýðã¿¿òýé
ү , ө ө ө òºëººëºã÷èä îðîëöîâ
, ү , 2007-2011 îíä ͯÁ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä ¿ç¿¿ëýõ Õºãæëèéí òóñëàìæèéí õ¿ðýýã
ү , , (UN Development Assistance Framework) òîäîðõîéëñîí áàðèìò áè÷èãò ãàðûí ¿ñýã çóðñàí.
ò . ͯÁ-ûí Õºãæëèéí òóñëàìæèéí õ¿ðýý (ͯÁÕÒÕ) íü Ìîíãîë Óëñûí õºãæëèéí ¿çýë
ү , ү , - ө áàðèìòëàë (1996), Çàñãèéí ãàçðûí 2004-2008 îíû ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, Ýäèéí
үү , çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæèæ ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãè, Ìîíãîë Óëñûí Ìÿíãàíû
ү õºãæëèéí çîðèëòóóä, 2020 îí õ¿ðòýëõ ¯íäýñíèé õºãæëèéí õºòºëáºðèéí òºñºë çýðýã
ү ү , ү , “ ө ү áàðèìò áè÷èãò òóñãàëàà îëñîí õºãæëèéí çîðèëòóóäûã äýìæèõ çîðèëãîòîé þì.
ү ” Ө , - “ ͯÁ-ûí Õºãæëèéí òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä òóñãàñàí çîðèëòûí äàãóó Ìîíãîë Óëñûí
ү ” , - “ ү ” Çàñãèéí ãàçàð ͯÁ áîëîí ò¿¿íèé ñèñòåìèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí ñòðàòåãèéí
үү , , óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ Ìîíãîë-ͯÁÕÕ, Ìîíãîë-ͯÁÕÀÑ, Ìîíãîë-ͯÁÕÑ-òàé 2007-
- ө - 2011 îíä òóñ òóñ õàìòðàí àæèëëàõ Îðíû õºòºëáºðèéí òºñëèéã õýëýëöýâ. 2007-2011 îíû
ү ( Ү) ͯÁ-ûí Õºãæëèéí òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä 1/ ýìçýã áàéäàë, òýãø áóñ áàéäëûã áóóðóóëàõ, 2/
II ү ү áàéãàëèéí íººö, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ, 3/ õàðèóöëàãàòàé
ү . àðä÷èëñàí çàñàãëàëûã äýìæèõ, 4/ äàëàéä ãàðöã¿é áàéäëààñ ó÷èð÷ áóé õ¿íäðýë
ÀÑÅÀÍ-òàé õàìòðàí àæèëëàõ àíõíû àëõàì áîëãîæ Ìîíãîë Óëñ ÀÑÅÀÍ-û áýðõøýýëèéã àðèëãàõ ãýñýí äºðâºí ÷èãëýëä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëàõ þì. Ýäãýýð ÷èãëýë,
Íàéðàìäàë õàìòûí àæèëëàãààíû Ãýðýýíä íýãäýí îðñîí íü ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºð, Õ¿¿õäèéí ñàí, Õ¿í àìûí ñàí
áîëñîí. Îðíû õºòºëáºð¿¿äýý ãàðãàæ áàòëóóëñàí. Ýäãýýð áàéãóóëëàãûí Îðíû õºòºëáºð¿¿äýýð
“ ү ү ” ө ө ө äàìæóóëàí 2007-2011 îíä íèéò 80 ãàðóé ñàÿ àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð
үү ү ө ө ө ө äàé÷ëàõààð òºëºâëºæ áàéãàà áîëíî.
/ / , .
331. Àðä÷èëëûã øèíýýð áîëîí ñýðãýýí òîãòîîñîí îðíóóäûí V áàãà õóðëààñ
329. ÀÏÅÊ-èéí àæëûí õýñã¿¿äýä ìàíàé óëñûí îðîëöîîã èäýâõæ¿¿ëæ, òóñ ãàðãàñàí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð òîäîðõîé ¿éë àæèëëàãàà
áàéãóóëëàãàä ãèø¿¿íýýð ýëñýõ çîðèëò òàâüæ àæèëëàíà. ÿâóóëæ, òóñ õºäºë㺺íä îðîëöîã÷ îðíóóäòàé èäýâõòýé õàìòðàí àæèëëàíà.

111

Àðä÷èëëûã øèíýýð áîëîí ñýðãýýí òîãòîîñîí îðíóóä /ÀØÑÒÎ/-ûí V áàãà õóðëûí
øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ” òºñëèéã ìàíàé Çàñãèéí ãàçàð ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðòýé
õàìòðàí 2005 îíû ýõíýýñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. “Àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò:
¯íýëãýý áà ñîðèëòóóä” ñýäýâò ¿íäýñíèé áàãà õóðëûã çîõèîí áàéãóóëñàí. Áàãà õóðëààð
îëîí óëñûí õýìæýýíä àíõäàã÷ ãýæ õýëæ áîëîõîîð ¿íäýñíèé ÷àäàâõèä òóëãóóðëàí
áîëîâñðóóëñàí àðä÷èëñàí çàñàãëàëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîäîðõîéëëî.
ÀØÑÒÎ-ûí îëîí óëñûí V áàãà õóðëûí øèéäâýðèéí õýðýãæèëòèéã õýëýëöýõ îëîí
óëñûí áàãà õóðëûã Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí áàéãóóëæ, áàãà õóðëûí øèéäâýðèéí
õýðýãæèëòèéí ÿâö áàéäàë, ¿ð ä¿í áîëîí Êàòàð Óëñûí Äîõà õîòíîî ÷óóëàõ ÀØÑÒÎ-óóäûí
VI áàãà õóðëûí áýëòãýë àæëûí òàëààð õýëýëöýâ. Óëààíáààòàðûí áàãà õóðëûí ìºðººð
õèéñýí àæëûí ä¿íã ìàíàé óëñ 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä Êàòàðûí Äîõà õîòíîî áîëîõ VI
áàãà õóðàëä èëòãýâ.
V áàãà õóðëûí äàðãûí õóâüä ÀØÑÒÎ-ûí õºäºë㺺íèéã Àðä÷èëñàí îðíóóäûí
õàìòûí íèéãýìëýã (ÀÎÕÍ)-òýé õàðèëöàí áèå áèåý íºõñºí õîëáîî òîãòîîõ çîðèëòûã òàâüæ
õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷ãèéã ÀÎÕÍ-èéí äàðãà Ìàëèãèéí òàëä óëàìæèëñàí. ̺í ÀÎÕÍ-èéí
àæëûí õýñãèéí ò¿âøèíä áîëñîí óóëçàëòóóäàä ìàíàé òºëººëºã÷èä òîãòìîë îðîëöîæ õî¸ð
õºäºë㺺íèéã îéðòóóëàõ òàëààðõ äýýðõ áàðèìò áè÷ãèéã òàíèëöóóëñàí áîëíî.
332. Óëàìæëàëò õàðèëöààòàé îðíóóäòàé øèíý íºõöºëä çîõèöóóëàí ñýðãýýí
õºãæ¿¿ëæ áóé õàðèëöààíä ãàðñàí àõèöûã áàòàòãàæ, õàìòûí àæèëëàãààãàà
áýõæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð àæèëëàíà.
Ìîíãîë, Ðóìûíû ÃÕß-äûí çºâëºëäºõ óóëçàëò òîãòìîëæèæ áàéíà. Õî¸ð îðíû
õîîðîíä ¿¿ññýí øèëæèõ ðóáëèéí ºðèéí àñóóäëààðõ õýëýëöýýã õî¸ð Ñàíãèéí ÿàì õîîðîíä
2005 îíä Óëààíáààòàð, 2006 îíä Áóõàðåñò õîòíîî õèéñýí. 2006 îíû õýëýëöýýðýýð õî¸ð
òàëûí áàéð ñóóðü îéðòîæ, Ðóìûíû òàë ìàíàé ñàíàëä íààøòàé õàíäàæ áàéíà.
Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðýã, ¯éëäâýð, õóäàëäàà, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàéä áîëîí
Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí äýä ñàéä íàð Óíãàðò òóñ òóñ àéë÷èëæ, õàðèëöàà õàìòûí
àæèëëàãààíû òàëààð ÿðèà õýëýëöýý õèéâ. Õîòûí äàðãûí Óíãàðò õèéñýí àéë÷ëàëûí ¿åýð
Áóäàïåøòýä Ìîíãîëûí ñî¸ëûí ºäð¿¿äèéã çîõèîí áàéãóóëàâ. Óíãàðûí ÃÈÕÀÝÀ-íû äàðãà
õàòàãòàé Âåã Æóæàííà àëáàí ¸ñîîð àéë÷ëày õàìòûí àæèëëàãààíû õýëýëöýýð áàéãóóëàâ.
Ìîíãîë-Êàçàõñòàíû ÇÃÕÊ-ûí 4 ä¿ãýýð õóðàëäààí Óëààíáààòàð õîòíîî áîëñîí.
̺í Äîðíîä Êàçàõñòàí ìóæèéí çàõèðàã÷ Õðàïóíîâ àéë÷ëàâ. Ãàäààä õýðãèéí ñàéä
Êàçàõñòàíû Ãàäààä õýðãèéí ñàéäòàé Äîõà õîòíîî óóëçàæ, ÃÕß-íû ÒÍÁÄ Êàçàõñòàíû
Åðºíõèéëºã÷èéí áèå òºëººëºã÷ áºãººä Ãàäààä õýðãèéí Äýä ñàéä Ð.Æîøèáàåâûã õ¿ëýýí
àâ÷ óóëçñàí.
Êàçàõñòàí Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí áèå òºëººëºã÷ Ä.Ê.Êàñåéíîâ, Êûðãûçñòàí
Óëñûí Ñî¸ëûí ñàéä Ñóëòàí Ðàåâ òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä Èõ Ìîíãîë óëñ áàéãóóëàãäñàíû
800 æèëèéí îéí àðãà õýìæýýíä îðîëöîâ.
Á¿ãä Íàéðàìäàõ Êàçàõñòàí Óëñûí Ãàäààä õýðãèéí ñàéä Ê.Ê.Òîêàåâ Ãàäààä
õýðãèéí ñàéä Í.Ýíõáîëäûí óðèëãààð 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 12-13-íû ºäð¿¿äýä
Ìîíãîë Óëñàä àëáàí ¸ñíû àéë÷ëàë õèéëýý. Ýë÷èí ñàéä Ð.Õàòàíáààòàð Á¿ãä Íàéðàìäàõ
Êèðãèç Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Ê.Ñ.Áàêèåâò 2006 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðä Èòãýìæëýõ æóóõ áè÷ãýý
áàðèâ.
- ÁÍÑÓ-òàé òýíä àæèëëàæ áóé ìàíàé èðãýäèéã òýòãýâðèéí äààòãàëä õàìðóóëàõ,
“ , ө ө ө ” ÁÍÝÓ-òàé äèïëîìàò, àëáàí ïàñïîðòòîé èðãýä âèçã¿é çîð÷èõ àñóóäëààð òóñ òóñ õýëýëöýýð
, à
. Ãîëëàíä, Øâåéöàðüò õóóëü áóñààð îðøèí ñóóãàà ìîíãîë èðãýäèéã íóòàã áóöààõ
Óíãàðûí Óëñûí Õóðëûí äàðãà Ñèëè Êàòàëèí 2006 îíû 8 äóãààð ñàðûí 28-31-íä
Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä Ìîíãîë Óëñàä
àëáàí ¸ñîîð àéë÷èëñàí íü óíãàðûí òàëààñ ïàðëàìåíòûí äàðãûí õóâüä õèéñýí àíõíû
àéë÷ëàë áîëæ, àéë÷ëàëûí ò¿âøèíã àõèóëñàí ÷óõàë ¿éë ÿâäàë áîëîâ. Àéë÷ëàëûí ¿åýð
óíãàðûí òàë Åâðîïûí Õîëáîîíû õ¿ðýýíä Ìîíãîëûã á¿õ òàëààð äýìæèõ, Óíãàðûí ÝÑß-ûã
íýýõ òàëàà𠺺ðººñ øàëòãààëàõ á¿õíèéã õèéõ áîëíî ãýäãýý ìýäýãäñýí áîëíî.
×åõèéí Åðºíõèéëºã÷ 2006 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðä Ìîíãîë Óëñàä àíõíû òºðèéí
àéë÷ëàëàà õèéñýí.
112
333. Ãàäààäàä áàéãàà ìîíãîë èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ ìåõàíèçìûã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, Êîíñóëûí àëáûã áýõæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâíà.
Ãàäààäàä àæèëëàæ áóé èðãýä õºäºëìºð, ýð¿¿ë ìýíä, ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí
äààòãàëä õàìðàãääàãã¿é, õºäºëìºðèéí õºëñºº á¿òýí àâ÷ ÷àääàãã¿é, àð ãýðòýý ìºíãº
ãóéâóóëàõàä áýðõøýýëòýé ó÷èðäàã, ãàäààäûí èðãýíòýé õºíäëºíãèéí çóó÷ëàëààð ãýðëýäýã,
ãàäààäàä î÷îîä óëñ òºðèéí îðîãíîë õ¿ñäýã, ò¿ð çóóðûí áîëîí äàìæèí ºíãºðºõ âèçýýð,
àëáàí àæëààð, àëáàí ïàñïîðòòîéãîîð, ìºí ñóðàõ çîðèëãîîð î÷îîä áóöàæ èðýëã¿é ¿ëääýã
çýðýã àñóóäàëä àíõààð÷ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã òºãºëäºðæ¿¿ëýõèéã çîðüæ áàéíà.
Ìàíàé èðãýäýä âèç îëãîõîîñ ¿íäýñëýëã¿éãýýð òàòãàëçäàã, îëîí öàãààð
äàðààëàëä çîãñîîæ ÷èðýãä¿¿ëäýã òîõèîëäîë ãàðäàã ó÷èð òóõàé á¿ðò íü õîëáîãäîõ óëñûí
ÝÑß-òàé ÿðüæ çîõèöóóëæ àæèëëàâ. Øåíãåíèé âèç ìýä¿¿ëýõýä äààòãàëûí áîëîí âèçíèé
ìýä¿¿ëýã áºãëºæ çºâëºãºº ºãäºã êîìïàíèóäûí ¿éë àæèëëàãààu õÿíàëòòàé áîëãîõ, âèç
õ¿ñýã÷äèéã ãàäíàà îëîí õîíîãîîð õ¿ëýýëãýäýã ãàäààäûí ÄÒÃ-ò àñóóäëûã òàâüæ
çîõèöóóëàâ.
̺í èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõàä ººðèéí áîëîí ãàäààäûí òºðèéí áóñ
áîëîí õ¿íèé ýðõ, ºì㺺ëºë, íîòàðèàòûí áàéãóóëëàãóóäûã îðîëöóóëàõ íü ÷óõàë õýìýýí
¿çýæ Ìîíãîëûí ºì㺺ëºã÷äèéí õîëáîî, Íîòàðèàòûí òàíõèì çýðýã áàéãóóëëàãàòàé
õàìòðàí àæèëëàõààð òîõèðîëöîí ñàíàìæ áè÷èã áàéãóóëàâ.
Ìàíàé öàãäàà, ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãà ãàäààä óëñûí òºðèéí ºì÷ áîëîõ
ïàñïîðòûã äóð ìýäýí õóðààæ áàéñíûã çîãñîîâ. Èíãýñíýýð õàðèëöàí àäèë áàéõ çàð÷ìûí
äàãóó õèëèéí ÷àíàäàä ìîíãîë èðãýäèéí ïàñïîðòûã õóðààõ, áàðüöààëàõ àñóóäëûã çîãñîîõ
áîëîìæ á¿ðäýæ áàéíà. Èðãýä õàðèëöàí âèçã¿é çîð÷èõ îðíóóäòàé õºðºí㺠îðóóëàëò,
áîëîâñðîë, ñî¸ëûí õàìòûí àæèëëàãààíû õýëýëöýýð áàéãóóëàõ àñóóäëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí
ÿðèëöàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýâ.
Óíãàðûí òàë “Õàñ” Áàíêíû ã¿éöýòãýõ çàõèðàë ×.Ãàíõóÿãèéã Ìîíãîë Óëñ äàõü
Óíãàðûí ºðãºìæèò êîíñóëààð àæèëëóóëàõ áîëñîí, Óíãàðûí ÃÈÕÀÝÀ-íû äàðãà Ìîíãîë
Óëñàä àëáàí ¸ñîîð àéë÷èëñàí çýðýã íü Óíãàðûí âèç îëãîëòûã õºíãºâ÷ëºõºä äºõºì
¿ç¿¿ëæ, áàðèìò áè÷èã áàòàëãààæóóëàëòàä ãàð÷ áàéñàí õ¿íäðýëèéã àðèëãàõ, õàðèëöàí áèå
áèåíýý îéëãîëöîõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëñîí áàéíà.
Âèçèéã çóó÷ëàõ ¿éë÷èëãýý, öàãàà÷ëàëûí àñóóäëààð çºâëºãºº ºãºõ õóóëü ¸ñíû
¿éë àæèëëàãàà ¿ã¿éëýãäýæ áàéãààä àíõààð÷ ýíý àñóóäëûã Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàé õóóëü,
Ãàäààäûí èðãýíèé ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé õóóëü çýðýã ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷èãò òóñãàõ,
æóðàìëàõ, ÿëàíãóÿà ãóðàâäàã÷ îðíû âèçèéã ìýä¿¿ëýõýä èðãýäýä òóëãàð÷ áóé áýðõøýýëèéã
àðèëãàõ ÷èãëýëýýð îëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí, ãàäààäûí äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàð
õ¿ëýýí çºâøººðºõ, õÿíàëòòàé áºãººä õóóëüä íèéöñýí, øóóðõàé ¿éë÷èëãýýíèé õýëáýðèéã
íýâòð¿¿ëýõ àñóóäëûã áîëîâñðóóëæ áàéíà.
Êîíñóëûí àëáûã èë¿¿ íýýëòòýé, øóóðõàé, ¿ð ºãººæòýé áîëãîæ, äîòîîä, ãàäààä
ýðõ ç¿éí îð÷íûã ñàéæðóóëàõ, ñìàðò ìåíåæìåíòèéã òîãòîîõ, è-çàñàãëàëûã íýâòð¿¿ëýõ
çîðèëò òàâüæ áàéíà. Ýíý ¿¿äíýýñ îíëàéí ºðãºäºë áè÷èõ, âèç ìýä¿¿ëýõ, àñóóëò òàâüæ
õàðèóëò àâàõ, äèïëîìàò, àëáàí ïàñïîðò ìýä¿¿ëýõ, åðºíõèé õÿíàëò òàâèõ www.consuls.net
âýá õóóäñûã àæèëëóóëæ ýõëýýä áàéíà.
ÍÕÕß, ÞÍÈÑÅÔ-òýé õàìòðàí õ¿í íàéìààëàõòàé òýìöýõ, ìýäýýëýë ò¿ãýýõ, ýíý
÷èãëýëèéí õºòºëáºð, àæëûí õýñãèéí õîîðîíäûí óÿëäààã çîõèöóóëàõ
www.stoptrafficking.info âýá õóóäñûã íýýõýýð áýëòãýæ áàéíà.
áàéãóóëàâ.
àñóóäëààð ÿðèà õýëýëöýý õèéõýä èðãýäèéíõýý ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ áàéð ñóóðèéã
áàðèìòëàí îðîëöîæ çîõèõ òîõèðîëöîîíä õ¿ðýâ.
Óìàðä Ñîëîíãîñ äèïëîìàò, àëáàí ïàñïîðòòîé èðãýäèéã âèçã¿é çîð÷óóëàõ
õýëýëöýýðèéí òºñ뺺 ãàðäóóëààä áàéíà. ̺í ÁÍÑÓ-ûí ÝÑß ªìíºä Ñîëîíãîñûí èðãýäèéã
æèë á¿ðèéí 7, 8 äóãààð ñàðä âèçíýýñ ÷ºëººëæ áàéõ õ¿ñýëò òàâüñíûã çîõèõ æóðìûí äàãóó
ñóäàëæ ºãºõººð àæèëëàæ áàéíà.
Ëàîñ, Òàéëàíäòàé èðãýä âèçã¿é çîð÷èõ õýëýëöýýð õèéõýýð àæèëëàæ áàéíà.
ßïîíû æóóë÷äûã 2006 îíû 6 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ 12 äóãààð ñàðûí 31-íèéã õ¿ðòýë âèçýýñ
÷ºëººëºâ.
 Öàãàà÷ àæèë÷èä, òýäíèé ãýð á¿ë, õ¿¿õäèéã õàìãààëàõ òóõàé ͯÁ-ûí êîíâåíöèä
íýãäýí îðîõ, õî¸ðäìîë õàðúÿàëëûã îíöãîé òîõèîëäîëä õ¿ëýýí çºâøººðºõ, õèëèéí
÷àíàäàä áàéãàà ìîíãîë èðãýäýä ñîíãóóëèéí ýðõ ýäë¿¿ëýõ àñóóäëóóäûã øèéä¿¿ëýõ,
ãàäààäàä áàéãàà èðãýäèéíõýý àìüäðàë, õºäºëìºðèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíä íèéãìèéí
õàìãààëëûí íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ, çîð÷èõ íºõöºëèéã õºíãºâ÷ëºõ, ãýìò õýðýãòýé
òýìöýõýä ÷èãëýñýí õî¸ð òàëûí ãýðýý õýëýëöýýðèéã ìàíàé èðãýä îëíîîð áàéãàà óëñóóäòàé
áàéãóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà.
Êàçàõñòàí, ÎÕÓ, ÁÍÑÓ, ÁÍÕÀÓ-òàé õî¸ð òàëûí, Êàçàõñòàí, Îðîñòîé ãóðâàí
òàëûí êîíñóëûí çºâëºëäºõ óóëçàëò õèéñýí íü êîíñóëûí õàðèëöààã õºãæ¿¿ëýõ, èðãýäèéí
ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ, èðãýä çîð÷èõ íºõöºëèéã õºíãºâ÷ëºõ, êîíñóëûí òºëººëëèéã
áýõæ¿¿ëýõýä à÷ õîëáîãäîëòîé áîëëîî.
Ìîíãîë Óëñ, ÀÍÓ-ûí õîîðîíä 1990 îíä áàéãóóëñàí Êîíñóëûí êîíâåíöèéã
ñî¸ðõîí áàòàëñàí áàòëàìæ æóóõ áè÷ãèéã ñîëèëöîâ. ÁÍÑÓ-òàé ÿëòàí øèëæ¿¿ëýõ ãýðýý,
èðãýíèé áîëîí ãýð á¿ëèéí àñóóäëààð ýðõèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ ãýðýý, õ¿í íàéìààëàõòàé
òýìöýõ õýëýëöýýð, ÁÍÕÀÓ-òàé ÿëòàí øèëæ¿¿ëýõ ãýðýý, õ¿í íàéìààëàõòàé òýìöýõ
õýëýëöýýð áàéãóóëàõààð ÿðèà õýëýëöýýã ýõýëæ áàéíà
2005-2006 îíä ÀÍÓ-ûí Íüþ Æåðñè, Æîðæèà, Ñàí Ôðàíöèñêî, Ñàêðàìåíòî,
Èñëàíä, ÁÍÕÀÓ-ûí Ñÿíãàí, Èçðàèëü, Áîëãàðûí Ðóññèé, Ìåêñèê, Ýíýòõýãèéí Ìóìáàé,
Òóðêèéí Àíòàëèÿ, Ñàìñóí, Ñëîâàê, Ëèòâà, Êàíàäûí Íüþ Áðàíñâèê, ßïîíû Íàãîÿà,
Òàéëàíäàä Ìîíãîë Óëñûí ºðãºìæèò êîíñóëûã òîìèëîâ.
Òóñ óëñààñ õèëèéí ÷àíàäàä ñóóãàà äèïëîìàò òºëººëºã÷äèéí ãàçðààñ èð¿¿ëñýí
564 /òºðºëò, ãýðëýëò, õ¿¿õýä ¿ð÷ëýëò, íàñ áàðàëò/ èðãýíèé á¿ðòãýëèéí ìàòåðèàëûã õÿíàæ,
èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí óëñûí ñàíä òóñãàõ àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýâ.
Ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä òóñ óëñààñ õèëèéí ÷àíàäàä ñóóãàà äèïëîìàò
òºëººëºã÷èéí ãàçðûí 2000 îíîîñ õîéøõè èðãýíèé ãýð á¿ëèéí áàéäëûí á¿ðòãýëèéí
ìýäýýëëèéã òàòàí àâ÷, ¿íäñýí ìýäýýëýëòýé òóëãàõ, íºõºí ñàíä îðóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëýí
äýýðõ á¿ðòãýëèéí ìýäýýëëèéã èð¿¿ëýõ àëáàí áè÷ãèéã ÝÑß-äàä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Õèëèéí ÷àíàäàä ñóóãàà òóñ óëñûí äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàðò á¿ðòãýãäñýí
èðãýäèéí òîî ºññºí áºãººä ìýäýýëýë èð¿¿ëýõ àæèëä àõèö ãàð÷ áàéíà.
Òóõàéëáàë, Óíãàð, Òóðê, ÕÁÍÃÓ, ÎÕÓ, Àíãëè, ßïîí, ÁÍÑÓ-ä ñóóãàà òóñ óëñûí
äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàð íü èðãýíèé á¿ðòãýëèéí àæëûã øààðäëàãûí ò¿âøèíä
á¿ðòãýæ, õîëáîãäîõ ìýäýý òàéëàíã òóõàé á¿ð èð¿¿ëæ õýâøèæ áàéíà. Ãýõäýý äèïëîìàò
òºëººëºã÷èéí ãàçðààñ èð¿¿ëñýí èðãýíèé ãýð á¿ëèéí áàéäëûí á¿ðòãýëèéí ìàÿãòûã õÿíàõ
ÿâöàä íèëýýä çºð÷èë, äóòàãäàë èëýð÷ áàéíà.
̺í Ïàðèñ, Áåðëèí, Áðþñåëëü, Áóäàïåøò, Òîêèî, Ѻ¿ë õîòîä ñóóãàà ÝÑß-äûí
êîíñóëûí àëáàäûí èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé áèå÷ëýí òàíèëöàæ,
çààâàð, çºâëºãºº ºãºâ. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä õèëèéí ÷àíàä äàõü òóñ óëñûí äèïëîìàò
òºëººëºã÷äèéí ãàçðààñ èð¿¿ëæ áàéãàà èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí óëñûí ñàíä
á¿ðòãýãäýõ ìàÿãò õºòëºëòèéí áàéäàëä ñóäàëãàà õèéñíèé ¿íäñýí äýýð ìýðãýæèë àðãà ç¿éí
÷èãëýëýýð íýãäñýí çààâàð, çºâëºãºº ºãºõ àæëûí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí Ãàäààä
õýðãèéí ÿàìàíä õ¿ðã¿¿ëýõýýð áýëòãýâ.
Ãàäààä îðîíä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà èðãýäèéã èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí
¿éë àæèëëàãààíû ìýäýýëëýýð õàíãàõ, òýäãýýðèéí ñàíàë, õ¿ñýëòèéã õ¿ëýýí àâ÷, õàðèó ºãºõ
áóëàíã ººðèéí “Âýá” ñàéòàä íýýæ, äîòîîääîî âýá õàðèóöñàí àæèëòàíã òóñãàéëàí
àæèëëóóëàâ. Òóñ òºâ ¿éë÷èëãýýíèé ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ, èðãýäýä íýýëòòýé áàéäëûã
õàíãàõ çîðèëãîîð áèå äààñàí âýá ñàéòûã àæèëëóóëæ ýõýëñíýýñ õîéøõè õóãàöààíä 6161
èðãýíä óã âåá ñàéòàä îðæ òºâèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöñàí áàéíà.
334. Äèïëîìàò àëáûã òºðèéí ìýðãýøñýí òóñãàé àëáûí õóâüä ýðõ ç¿é, ýäèéí
çàñàã, íèéãìèéí õàìãààëëûí ÷èãëýëýýð áýõæ¿¿ëæ, ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð,
ãàäààä õýëíèé ºíäºð ìýäëýãòýé áîëîâñîí õ¿÷íýýð õóóëèéí õ¿ðýýíä
ñýëáýõ æóðìûã òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëíý.
Äèïëîìàò àëáûã áýõæ¿¿ëýõ, áîëîâñîí õ¿÷íèé áîäëîãûí àñóóäëààð Ãàäààä
õýðãèéí ñàéä ÓÈÕ-ûí íýãäñýí õóðàëäààíä ìýäýýëýë õèéæ, ºãñºí ÷èãëýë, çààâðûã
óäèðäëàãà áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
Áîëîâñîí õ¿÷íèé äàâòàí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíèé äàãóó 2004-2006 îíä íèéò 51
àæèëòàíã ãàäààäàä óðò, áîãèíî õóãàöààíû ñóðãàëòàä õàìðóóëààä áàéíà.Òºâ àïïàðàò,
113
ÄÒÃ-óóäûã ìýðãýæëèéí áîëîí ãàäààä õýëíèé ºíäºð ìýäëýã áîëîâñðîëòîé çàëóó
àæèëòíóóäààð ñýëáýõ, çàëóó, äóíä, àõìàä ¿åèéí çàëãàìæ ÷àíàðûã õàäãàëàõ òàëààð
àíõààð÷ çîõèöóóëàëò õèéæ áàéíà.
2006 îíû 8 äóãààð ñàðä íýýëòòýé ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûã çàðëàí ÿâóóëæ 7
õ¿íèéã àæèëä àâ÷, 8 õ¿íèéã íººöºä á¿ðòãýýä áàéíà.
Äèïëîìàò àæèëòíóóäûí õàðèóöëàãà, ñàõèëãà, ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã äýýøë¿¿ëýõ
àñóóäëûí òàëààð ÄÒÃ-óóäàä ÷èãëýë, çààâàð ºã÷, ò¿¿íä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàæ áàéíà.
Äèïëîìàò àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëààð àæëûí
õýñýã áàéãóóëàí àæèëëàæ, òîäîðõîé ñàíàë áîëîâñðóóëàí Ñàéäûí çºâëºëä îðóóëæ,
óäèðäàõ äýýä áàéãóóëëàãàä ºðãºí áàðüæ ÓÈÕ-ààð áàòëóóëàâ. Õóóëèéí íýìýëò
ººð÷ëºëòèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
335. Ìîíãîë Óëñûí äèïëîìàò òºëººëºã÷äèéí ãàçðóóäûí áàéðøëûã èë¿¿
îíîâ÷òîé, ¿ð àøèãòàé áîëãîõ, äèïëîìàòóóäûí àæèëëàæ àìüäðàõ
íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëæ, øàò äàðààòàé
õýðýãæ¿¿ëíý.
Ñêàíäèíàâûí îðíóóäûí íýãýíä áîëîí Êàòàð, Àâñòðàëè Óëñàä ÄÒÃ øèíýýð
áàéãóóëàõ íºõöºë, áîëîìæ, òîîöîî, ñóäàëãààã õèéæ áàéíà. Äèïëîìàò òºëººëºã÷äèéí
ãàçðóóäûã Àâñòðàëè, Ñêàíäèíàâûí àëü íýã îðîíä øèíýýð íýýõ òàëààð ñàíàë
áîëîâñðóóëæ, Çàñãèéí ãàçàðò áîëîí ÓÈÕ-ä îðóóëæ òàíèëöóóëñàí.
ÄÒÃ-óóäûã ìýðãýæëèéí ÷àäâàðëàã áîëîâñîí õ¿÷íýýð õàíãàõ àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ,
õèëèéí ÷àíàäàä àæèëëàãñäûí 2005, 2006 îíû øèëæèëò õºäºë㺺íèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó
õèéâ.
Ñèíãàïóð äàõü ÅÊÃ-ûã ÝÑß-íû ñòàòóñòàé áîëãîõ òóõàé øèéäâýðèéã ÓÈÕ-ààð
ãàðãóóëñàí. Ñèíãàïóð óëñàä ñóóõ Ýë÷èí ñàéäûã òîìèëîõ àñóóäàë õ¿ëýýãäýæ áàéíà.
ÁÍÕÀÓ-ûí Ýðýýí õîòîä ÊÃ-òàé áîëñîí.
ÄÒÃ-ûí òýðã¿¿í íàðûí àæëûã ¿íýëýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã øèíý÷ëýõ òàëààð
ñàíàë áîëîâñðóóëæ áàéíà. ¯ð ä¿íãèéí ãýðýýíèé çàãâàðûã øèíý÷ëýí òóðøèëòûí æóðìààð
õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ øèíý àðãà÷ëàëûã õýðýãæ¿¿ëñíýýð òºðèéí àëáàí õààã÷äûí
àæëûí ¿ð ä¿íã áîäèòîéãîîð ä¿ãíýõ, óðàìøóóëàõ áîëîìæ íýýãäýæ áàéãàà þì.
336. Ìîíãîëûí ò¿¿õ, ñî¸ë, ºíººãèéí áàéäëûã ãàäààä åðòºíöºä ñóðòàë÷ëàõ,
Ìîíãîëûí òóõàé ýåðýã îéëãîëòûã áýõæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëíà.
Ãàäààä ñóðòàë÷èëãàà, ñî¸ëûí õàðèëöààã çîõèöóóëàõ ¯íäýñíèé çºâëºë
áàéãóóëàãäñàí. Ýíýõ¿¿ çºâëºë áàéãóóëàãäñàíààð Ìîíãîë Óëñûã ãàäààäàä ñóðòàë÷ëàõ
àæèë íýãýí óäèðäëàãààð, òîäîðõîé ÷èãëýëèéí äàãóó ÿâàãäàõ áºãººä ãàäààä
ñóðòàë÷èëãààíû ¿ð ºãººæèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæòîé áîëíî.
Ìîíãîë Óëñûã ãàäààä åðòºíöºä òàíèóëàí ñóðòàë÷ëàõ åðºíõèé ÷èãëýë
áàòëàãäñàí. Ýíýõ¿¿ ÷èãëýë áàòëàãäñàíààð Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä ñóðòàë÷èëãàà
òºëºâëºãººòýé㺺ð, íýãäñýí óäèðäëàãààð ÿâàãäàõ áîëíî.
2006 îíä ÄÒÃ-óóäàä ¿¿ðýã ºã÷ ñóóãàà óëñóóääàà Ìîíãîë Óëñûí òàëààðõ îëîí
íèéòèéí îéëãîëòûã ñóäëàõ, çºâ, áîäèò ìýäýýëëýýð õàíãàõ àæëûã õèéæ áàéãàà áºãººä
ñóäàëãàà öààøèä ¿ðãýëæëýõ áîëíî.
Íàéì. ÕÓÓËÜ ÕßÍÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛà ÁÝÕƯ¯ËÝÕ
1. Ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ãýìò õýðãèéã òàñëàí çîãñîîõ,
èðãýäèéí àìãàëàí òàéâàí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òàëààð îðîí íóòãèéí ýðõ
ìýäëèéã ºðãºæ¿¿ëæ, çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ òîãòîëöîîã
áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
337. Íèéãìèéí á¿õ øàòàíä àâèëãàëòàé òýìöýõ òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé
áîëãîæ, àëáàí òóøààëûí ýñðýã ãýìò õýðãèéã èëð¿¿ëýõ, øèéäâýðëýõýä
÷èãëýñýí ¿ð ä¿íòýé ñèñòåì á¿ðä¿¿ëíý.
 ү , ө ө , Îäîîãèéí áàéäëààð óëñûí õýìæýýíä 800 ãàðóé îëîí íèéòèéí áàéöààã÷, 2000
үү , ө ө ãàðóé óðàìøèëòàé ýðã¿¿ë àæèëëàæ áàéãàà áºãººä öààøèä òýäãýýðèéí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ,
- ìýðãýæëèéí óäèðäëàãà, àðãà ç¿éãýýð õàíãàõ, òóñëàìæ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òàëààð îðîí
ө ө ө , үү . íóòãèéí öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ èõýýõýí àíõààð÷ àæèëëàæ áàéíà.
ө 5 ө ө
, 108 . ө өө ө
үү , ө ө ãàçàð, Õýðýã á¿ðòãýõ үү ,
ү , үү , .
үү ү . 2006 îíûã èðãýä, îëîí íèéòèéí îðîëöîîã ºðãºòãºõ æèë áîëãîñîíòîé
Õàäãàëàìæ, çýýëèéí õîðøîîíû õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé ãîìäîë, õîëáîãäóóëàí “Òýðã¿¿íèé îëîí íèéòèéí áàéöààã÷, ýðã¿¿ë, æèæ¿¿ðèéã øàëãàðóóëàõ
ìýäýýëýë áîëîí ýð¿¿ãèéí õýðãèéã øóóðõàé øàëãàí øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð “̺ðäºí óðàëäààíû áîëçîë”-ûã õîëáîãäîõ ãàçðóóäàä õ¿ðã¿¿ëýâ.
áàéöààõ àæëûí òàëààð àâàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé” ÇÃ-ûí 2006 îíû 139 ä¿ãýýð Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûí “Íèéãìèéí äýã æóðàì ÒÒÁ-ûí ñ¿ëæýý”-íèé òàéëàíã
òîãòîîë ãàðãàâ. ãàðãóóëæ, 2006 îíû àæëûí ÷èãëýë, òºëºâëºãººã áàòëóóëàâ. Òóñ õóðëààð çîõèîí
Ýíý òîãòîîëûí äàãóó ýäèéí çàñãèéí ýñðýã ãýìò õýðýã ìºðäºõ õýëòñèéã ̺ðäºí áàéãóóëàëòûí àñóóäàë àâ÷ õýëýëöýí ñ¿ëæýýíèé òýðã¿¿íýýð “Ãýð á¿ëä çºâëºãºº ºãºõ òºâ”-
áàéöààõ ãàçðûí á¿òöýä øèíýýð áèé áîëãîæ, òåõíèê õýðýãñëèéí õàíãàëòûã íýìýãä¿¿ëýõòýé èéí òýðã¿¿í Õ.Îþóí÷èìýãèéã ñîíãîâ.
õîëáîîòîé àñóóäëûã øèéäâýðëýâ. ¿ëæýý àæëàà õîðîîäîä ÷èãë¿¿ëýí Íèéñëýëèéí ÈÒÕ-ä “Õîðîî
¯¿íä: òóñ õýëòñèéí ¿éë àæèëëàãààíä 120.0 ñàÿ, êîìïüþòåð, ïðèíòåð àâàõàä àìãàëàí áîë õîò àìãàëàí”, Àðõèäàí ñîãòóóðàõòàé òýìöýõ ñàíä “Àðõèäàëòûí õîð
çîðèóëæ 33.6 ñàÿ, ãàäààä òîìèëîëòûí çàðäàëä 4.9 ñàÿ, íèéò 158.5 ñàÿ òºãðºãèéí õºíººëèéã áóóðóóëúÿ” õî¸ð òºñëèéã òàíèëöóóëæ, íèéñëýëèéí òºâèéí 6 ä¿¿ðýãò ãýìò
õºðºíãèéã øèéäâýðëýñýí áîëíî. õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, àðõèäàí ñîãòóóðàõòàé òýìöýõ òàëààð çîõèîõ àæëûí
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Ë¿íäýýæàíöàí, Ñ.Îþóí íàðûí ñàíàà÷ëàí áîëîâñðóóëñàí òºëºâëºãºº ãàðãàí àæèëëàæ áàéíà.
Àâèëãàëûí ýñðýã õóóëü 2006 îíû õàâðûí ÷óóëãàíààð áàòëàãäñàí. Íèéñëýëèéí õýìæýýíä 2006 îíä Ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õóóëèéã
2005 îíä “1990-2004 îíä á¿ðòãýãäñýí ãýìò õýðãèéí øàëòãààí íºõöºëèéã ñóðòàë÷ëàõ ºäºðëºã, óóëçàëò, óðàëäààí òýìöýýí 151, ñóðãàëò 128 óäàà çîõèîæ, óðüä÷èëàí
ñóäàëñàí ä¿í, ò¿¿íä õèéõ ä¿ãíýëò” ñýäýâò îíîëûí áàãà õóðàë çîõèîí áàéãóóëñàí áàéíà. ñýðãèéëýõ ñýðýìæë¿¿ëýã, ìýäýýëëèéã òåëåâèçýýð 222, FM ðàäèîãîîð 417, ñîíèí
ө ү õýâëýëýýð 230 óäàà õèéæ, îëîí íèéòèéí äóíä óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ñóðòàë÷èëãàà õèéâ.
ү Íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçðûí õàðúÿà íóòàã äýâñãýðò ¿éë àæèëëàãàà
2005 ãү è , ÿâóóëæ áàéãàà àæ, àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàòàé Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí ç¿ãýýñ ãýìò
, , õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàõ “Ãóðâàëñàí ãýðýý”-ã 7300 ãàðóé
ү , ү үү , àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàòàé áàéãóóëæ àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä
, ÿëàíãóÿà íèéãýìä áóãøààä áàéãàà àâèëãàë, àâèëãàëûí ãýìò õýðãèéí òàëààð ¿éëäýãääýã ãýìò õýðýã òîäîðõîé õóâèàð áóóðñàí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà.
“Ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ”
áîëîí ýð¿¿ãèéí ãýìò õýðýã ãàðàõàä ө өө ү ү , үү
òóõéà õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëæ, óã õóóëèéí òºñëèéí ¿çýë
ө ө
áàðèìòëàëûã áàòëóóëàõ ãýæ áàéíà.
“ -2005” үү , , Àéìàã, íèéñëýë, ä¿¿ðãèéí ÇÄÒÃ-ûí ýðõ ç¿éí ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà õàðèóöñàí
үү , ө àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëò-ñåìèíàðûã ýíý îíä 2 óäàà çîõèîí áàéãóóëàâ.
ү үү Á¿õ àéìàã, íèéñëýëèéí ä¿¿ðã¿¿äýä èðãýäýä çîðèóëñàí 2 óäààãèéí ýðõ ç¿éí
àëáàí áóñ ñóðãàëòûã ÇÄÒÃ-òàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóë . ÕÇÄÕß- ýðõ ç¿éí ñóðãàëò-
338. ͯÁ-ûí àâèëãàëûí ýñðýã êîíâåíöèä íýãäýí îðîõ àñóóäëûã ñóäàëæ ñóðòàë÷èëãààíû òàíõèìä èðãýäýä çîðèóë 3 óäààãèéí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
øèéäâýðëýíý.
ÕÁÍÃÓ-ûí Õàííñ-Çàéäåëèéí ñàíãèéí “Ýðõ ç¿éí áîëîâñðîë” àêàäåìè, Íèéñ-
Ìîíãîë Óëñ Àâèëãàëûí ýñðýã ͯÁ-ûí êîíâåíöèä 2005 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 29- ëýëèéí ÇÄÒÃ-òàé õàìòðàí íèéñëýëèéí íèéò õîðîîäûí Çàñàã äàðãà íàðò çîðèóëñàí
íèé ºäºð ãàðûí ¿ñýã çóðæ, 2005 îíû 10 äóãààð ñàðûí 27-íû ºäºð ñî¸ðõîí áàòàëñàí. “Íóòãèéí óäèðäëàãà, çàõèðãààíû ýðõ ç¿é” ñýäýâò ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
Êîíâåíöèéã Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë ñî¸ðõîí áàòàëñàí òóõàé áàòëàìæ æóóõ áè÷ãèéã
õàäãàëóóëàõààð 2006 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 11-íèé ºäºð ͯÁ-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí ÖÅÃ-ûí ÍÕÆÕ ãàçàðòàé õàìòðàí “Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëòýé òýìöýõ òóõàé
äàðãàä õ¿ðã¿¿ëæ, óëìààð Êîíâåíö ìàíàé óëñûí õóâüä 2006 îíû 2 äóãààð ñàðûí 10-íû õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä îëîí íèéòèéí îðîëöîî” ñýäýâò ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
ºäðººñ ýõëýí õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ ýõýëñýí. Õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðòýé õîëáîîòîé 100 àñóóëò, õàðèóëò
ãàðûí àâëàãûã áýëòãýí àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçðààð äàìæóóëàí
339. Àëáàí òóøààëòíóóäûí îðëîãûí ìýä¿¿ëãèéã íýýëòòýé áîëãîíî. ò¿ãýýâ.
“Àâèëãàëûí ýñðýã õóóëü”-ä Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí îðëîãûí ìýä¿¿ëãèéã íýýëòòýé Ýð¿¿ãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãààíû îðîëöîã÷äûí äóíä “Ýðõ ç¿éí
áîëãîõ òàëààð òîäîðõîé çààëò îðñîí. ìýäýýëýë, ñóðòàë÷èëãàà, òóñëàëöààíû õ¿ðòýýìæòýé áàéäàë” ñýäýâò ñóäàëãààã ͯÁ-ûí
Õºãæëèéí õºòºëáºðòýé õàìòðàí õèé .
340. Ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ, ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð àæèëëàæ
áàéãàà òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, òýäíèé Èðãýäýä õóóëü ñóðòàë÷ëàõ “Õóóëèéí öàã” íýâòð¿¿ëãèéã òåëåñåðèàë
õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýí ýíý àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä èðãýäèéí õýëáýðòýéãýýð 72 öóâðàë, äàâòàìæòàéãààð 144 öóâðàëûã áýëòãýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ,
îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý. Ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæëûã ÒÂ-9 Òåëåâèçýýð îëîí íèéòýä ¿ç¿¿ëëýý.
ÃÒÕÀÍ-èéí “Õóóëü÷äûí ñóðãàëò áà äàâòàí ñóðãàëò”, ÀÍÓ-ûí Îëîí óëñûí
çîõèöóóëàõ á¿õ øàòíû çºâëºë¿¿äèéí àæèëëàõ íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ àðãà
õºãæëèéí àãåíòëàãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéí øèíýòãýëèéí õºòºëáºð”,
õýìæýý àâíà.
Äýëõèéí áàíêíû “Ø¿¿õ ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýëò” òºñºëòýé õàìòðàí áýëòãýäýã ýíýõ¿¿
114
íýâòð¿¿ëãèéã Èðãýíèé, Ýð¿¿ãèéí, Ãàçðûí, Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ãàçàð ºì÷ë¿¿ëýõ òóõàé,
Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëòýé òýìöýõ òóõàé, Çàõèðãààíû õýðýã õÿíàí øèéäâýðëýõ òóõàé
çýðýã íèéò 19 õóóëèàñ ñýäýâëýí áýëòãýæ, Äîëîî õîíîã á¿ðèéí Ìÿãìàð, Ï¿ðýâ ãàðàãèéí
21.30 öàãààñ äàðàà ºäðèéí “ªã뺺” õºòºëáºðèéí äàâòàìæòàéãààð òîãòìîë ñóðòàë÷ëàâ.
“Õàäãàëàìæ çýýëèéí õîðøîîäûí ¿éë àæèëëàãààíä õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéã
îëîí íèéòýä ñóðòàë÷ëàõ òóõàé” íýìýëò òºëºâëºãººíèé äàãóó Áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë
àæèëëàãààíû òóõàé, Õîðøîîíû òóõàé õóóëèóäûí õ¿ðýýíä ïðàêòèêò ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã
çºð÷èë, ìàðãààíòàé àñóóäëààñ ñýäýâëýñýí 4 öóâðàë íýâò-ð¿¿ëãèéã õóóëü ç¿éí
òàéëáàðòàéãààð, çîõèîìæèò õýëáýðòýéãýýð áè÷èõ, õÿíàõ, çóðàã àâàëòûã õèéõ çýðýã ¿å
øàòíû àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Ìîíãîëûí ðàäèîãèéí “Øèíý òîâ÷îî” íýâòð¿¿ëãýýð øèíýýð áàòëàãäñàí
“Õàëàìæèéí òóõàé” õóóëèéã ñàð á¿ð çîõèîìæèò õýëáýðýýð ñóðòàë÷ëàõ àæëûã
äàâòàìæòàéãààð 12 óäàà ñóðòàë÷ëàõ àæëûã ÕÁÍÃÓ-ûí Õàííñ-Çàéäåëèéí ñàíãèéí Ìîíãîë
äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçàðòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëëàà.
Øèíýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ýõýëñýí “ÒÌ” òåëåâèçýýð “Àñóóâàë õàðèóëúÿ”
õóóëü ç¿éí òîãòìîë íýâòð¿¿ëãèéã 2006.10.1-íýýñ ýõëýí äîëîî õîíîã á¿ðèéí Ï¿ðýâ ãàðèãò
30 ìèíóòûí ¿ðãýëæëýëòýéãýýð ÿâóóëæ áàéíà.
341. Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãà áîëîí íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí
õàðèëöàí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëíà.
ÃÕÓÑÀÇÇÀÀ-ààñ Ñàëáàð çîõèöóóëàõ çºâëºëèéí äàðãà íàðò óëèðàë á¿ð õèéñýí
àæëûí òàéëàíä õèéñýí ä¿ãíýëò äýýð òóëãóóðëàí öààøäûí àæëûí ÷èãëýë, ìýðãýæëèéí àðãà
ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàäàã.
Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà, Çàñàã äàðãààñ ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ,
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæëûã óäèðäàõ àæëûí àðãà ç¿éí çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëæ
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðã¿¿ëñýí áîëíî.
, ºº ºº
, Ìîíãîë Óëñûí ãàçðûí òóõàé õóóëèéí äàãóó Ñîíãèíî Õàéðõàí ä¿¿ðãèéí íóòàã
, º , , º º
, ,
. 2006 îíû 8-ð ñàðààñ ýõëýí àæèëëàãñàäûí íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ
Ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çºâëºëèéí òºëºâëºãººíä ýäãýýð àñóóäàë
áàãö áîëîí òóñãàãäñàí áºãººä òóõàéí íóòàã äýâñãýðò ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ, íèéãìèéí õýâ
æóðàì õàíãàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷èãëýëýýð ÿâóóëæ áàéãàà àæëûí ÿâö ¿ð ä¿íã ÈÒÕ,
Çàñàã äàðãûí çºâëºëèéí õóðëààð õàãàñ á¿òýí æèëýýð õýëýëö¿¿ëæ áàéíà.
2005 îíû 6 äóãààð ñàðûí 29-íä áîëñîí Íèéñëýëèéí ÈÒÕ-ûí 4 ä¿ãýýð
õóðàëäààíààð “Íèéãìèéí äýã æóðàì õàíãàõ, ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæëûí
òºëºâ áàéäàë, öààøäûí çîðèëò”, “Íèéñëýëèéí õýìæýýíä íèéãìèéí äýã æóðàì áýõæ¿¿ëýõ,
ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð 2005-2008 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-
èéí òóõàé àâ÷ õýëýëöñýí. ̺í ö
ө ө
ө өө ө үү , Òóñ ãàçðààñ 2006 îíûã “Àâèëãàëààñ àíãèä õàìò îëîí” áîëîõîîð çàðëàæ, ýíý
õîëáîãäîõ òñîí.
342. Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòíààñ òîðãóóëèéã áýëýí
ìºíãºíèé õýëáýðýýð îíîãäóóëæ áàéãàà æóðìûã ººð÷èëæ, òºëáºð òîîöîîã
áýëýí áóñààð õèéõ àñóóäëûã ñóäàëæ, øèéäâýðëýíý.
Öàãäààãèéí åðºíõèé ãàçðûí äàðãûí òóøààëààð öàãäààãèéí ýðõ á¿õèé àëáà
õààã÷ààñ òîðãóóëèéã áýëýí ìºíãºíèé õýëáýðýýð îíîãäóóëæ áàéãàà ïðàêòèêèéã ñóäàëæ,
òîðãóóëèéã áýëýí áóñ õýëáýðýýð õèéäýã àñóóäëûã ñóäëàí ñàíàë áîëîâñðóóëàõ àæëûí
õýñãèéã áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Òîðãóóëèéã áýëýí áóñààð íîãäóóëæ áàéãàà óëñ îðíóóäûí èðãýä íü õóâèéí õàä-
ãàëàìæ áîëîí êàðòûí ñèñòåì, ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýý á¿ðýí øèéäâýðëýãäýæ
òºëáºðèéí òîîöîî áýëýí áóñààð õèéãäýæ õýâøñýí áàéäàã áàéíà. Èéìä ìàíàé îðíû õóâüä
115
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Öàõèì ìîíãîë” õºòºëáºð õýðýãæñýíèé
äàðàà ýíý àæèë ¿éë÷èëãýý íýâòð¿¿ëýõ áîëîìæòîé þì. Îäîîãèéí áàéä-ëààð çàðèì
ä¿¿ðãèéí áàéíãûí ïîñòóóä äýýð êàññûí ìàøèí òóðøèí àæèëëóóëæ áàéãàà áºãººä
öààøäàà òîðãóóëèéã áýëýí áóñààð òîîöîæ áàéõ àðãûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºí àæèëëàæ
áàéíà.
343. Õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàä àæèëëàãñäûí öàëèí, õàíãàìæèéã
íýìýãä¿¿ëæ, òýäýíä òàâèõ õóóëèéí øààðäëàãûã ÷àíãàòãàíà.
, ө ө
, ү ө
ү
ү 10-20 ө үү
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð àâ÷ õýëýëöýí öàãäààãèéí àëáà õààã÷èä
àæëûí îíöãîé íºõöëèéí áîëîí ìýðãýæëèéí çýðãèéí íýìýãäýë îëãîõ øèéäâýðèéã ãàðãàâ.
Öàãäààãèéí àêàäåìèä îþóòíû áàéðààð àøèãëàãäàæ áàéñàí áàéðûã 32 àéëûí
îðîí ñóóöíû çîðèóëàëòààð çàñâàðëàæ, 2005 îíä öàãäààãèéí àëáà õààã÷äàä õóâààðèëàí
îðóóëñàí áºãººä ö
ү 135 í
, ÿàìàíä ү үү ýýä
áàéíà.
Óëèðëûí àæëûí ¿ð ä¿íãèéí óðàìøóóëàë îëãîõ æóðìûã ñèñòåìèéí õýìæýýíä
ìºðäºæ, óëñûí áàéöààã÷èä, àæèëòíóóäûí óëèðëûí àæëûí ¿ð ä¿íã õàðãàëçàí àëáàí
òóøààëûí öàëèíãèéí 40 õ¿ðòýë õóâèàð óðàìøóóëàë îëãîñîí.
Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àñóóäàë ýðõýëñýí ñàéäûí “Àæèë÷äûí îðîí ñóóöíû
àñóóäëûã øèéäâýðëýõ òóõàé” 2006 îíû 45 äóãààð òóøààëààð 126 àéëûí îðîí ñóóö
áàðèóëàõààð øèéäâýðëýñýí.
äýâñãýð Áàÿíãîëûí àìàíä 60 ãàðóé óëñûí áàéöààã÷, àæèëòàí íàðò çóñëàíãèéí ãàçàð
ýçýìøèõ ãýð÷èëãýý îëãîñîí áàéíà.
çîðèëãîîð òóñëàõ àæ àõóéòàé áîëîõ, àìðàëòûí ãàçàð áàéãóóëàõ àæëûí õ¿ðýýíä òºëëºõ 70
ýì ÿìàà, 30 ýì õîíü õóäàëäàí àâ÷ ìàë÷èíòàé ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà. ̺í
öàãààí ã¿¿íèé ñóâèëàë /àìðàëò/ áàéãóóëàõ çîðèëãîîð óíàãàòàé öàãààí ã¿¿ 10-ûã àçàðãàíû
õàìò õóäàëäàí àâñàí áºãººä 6 ñàðààñ ýõëýí àæèë÷äàä àéðàã ñààìààð ¿éë÷èëíý.
Àæèë÷äàä çîðèóëàí àìðàëòûí ãàçàð áàéãóóëàõ çîðèëãîîð Òºâ àéìãèéí
Áàÿí÷àíäìàíü ñóìûí íóòàã äàõü 52-ûí Äàâààíû ç¿¿í òàëûí ìîäòîé ýíãýðò “Õàð ìîäîòûí
äàâàà” ãýäýã ãàçàð 5 ãà ãàçðûí çºâøººðºë àâààä áàéíà.
2005 îíûã óëñûí áàéöààã÷äûí ¸ñ ç¿é, ñàõèëãà õàðèóöëàãûã áýõæ¿¿ëýõ æèë
áîëãîí çàðëàæ, ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí ñèñòåìèéí
õýìæýýíä ¯íäñýí õóóëü áóñàä õóóëü òîãòîîìæèéã ñóäëàõ àÿíûã ¿å øàòòàé çîõèîí
áàéãóóëæ ÿâóóëñàí.
àæëûí õ¿ðýýíä “Çàõèðãààíû çºð÷ëèéí õýðýã á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ,
óëñûí áàéöààã÷ íàðûí ñàõèëãà, õàðèóöëàãà, ¸ñ ç¿éã äýýøë¿¿ëýõ òóõàé” Óëñûí åðºíõèé
áàéöààã÷èéí àëáàí äààëãàâàð ãàðãàí áèåëýëòèéã òîîöîæ àæèëëàñàí.
Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ñèñòåìä Ìýäýýëýë, õàðèëöàà õîëáîîíû òåõíîëîãèéã
íýâòð¿¿ëýõ ”Öàõèì Ìýðãýæëèéí õÿíàëò” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð áîëëîî. Õºòºëáºð
2007-2010 îíä õýðýãæèíý.
Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àñóóäàë ýðõýëñýí ñàéäûí 2006 îíû 104 ä¿ãýýð
òóøààëààð Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéöààã÷äûí óëñûí àíõäóãààð çºâëºãººíèéã çîõèîí
áàéãóóëæ, õ¿ðñýí îëîëò àìæèëò, àëäàà äóòàãäëûã ø¿¿í ÿðèëöàæ, ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí
ñàëáàðûí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà, öààøäûí çîðèëòûã øèíý÷ëýí òîäîðõîéëñîí íü
Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûã àâèëãà, õýýë õàõóóëààñ àíãèä, óëñ òºðººñ õºíäèé,
õ¿íä ñóðòàë ÷èðýãäýëã¿é, îëîí íèéòèéí èäýâõ îðîëöîîí äýýð ò¿øèãëýñýí, õóóëèéã
÷àíäëàí ìºðäñºí, ñî¸ëòîé õàðèëöààã ýðõýìëýñýí, íèéãìèéí ýðýëò õýðýãöýýíä íèéöñýí
áàéãóóëëàãà áîëãîí õºãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë àëõàì áîëëîî. Ǻâëºãººíººñ ãàðãàñàí çºâëºìæèéã ãàçàð, õýëòñèéí ýð¿¿ãèéí àëáàíû 68 àëáà õààã÷ õàìðàãäñàí.
õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã 2007 îíä òîäîðõîé òºëºâëºãººíèé äàãóó çîõèîí áàéãóóëíà. Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò õýðýã, “Õ¿í õèë äàâóóëàí íàéìààëàõ ãýìò õýðýãòýé
òýìöýõ” ÷èãëýëýýð 3-5 õîíîãèéí ñóðãàëòûã Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàì, Øâåä óëñûí
344. Óëñ, ¿íäýñòýí äàìíàñàí çýðýã øèíý òºðëèéí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé ãýìò “Ñâåíñêà èíñòèòóò”-òýé õàìòðàí 43 àëáà õààã÷èéã îðîëöóóëàí çîõèîí áàéãóóëñàí.
õýðýãòýé òýìöýõ àæëûí çîõèîí áàéãóóëàëò, áýëýí áàéäëûã ñàéæðóóëæ, ¿ð Ò¿¿í÷ëýí Äîòîîäûí öýðãèéí 805 äóãààð àíãèä Òåððîðèçìûí òóõàé õóóëèéí
ä¿íã äýýøë¿¿ëíý. äàãóó Òåððîðèñò ¿éëäëèéí ñºðºã òóñãàé àæèëëàãààíä îðîëöîõ ¿¿ðýã á¿õèé “Òóñãàé
áýëòãýëòýé á¿ëýã” áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéñíûã öàã ¿åèéí øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí “809
ү , ү үү , ä¿ãýýð òóñãàé ñàëáàð” áîëãîí á¿òýö îðîí òîîã ºðãºæ¿¿ëýí çîõèîí áàéãóóëàâ.
, , , ,
үү , 345. Çàìûí õºäºë㺺íä õÿíàëò òàâèõ òåëåêàìåðèéí õÿíàëòûí ñèñòåìèéã áèé
үү , , , áîëãîæ, çàìûí õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä èðãýäèéí
- , , , үү îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý.
, ,
ү ө өө
. 2004-2008 ү
Ìîíãîë Óëñûí ÕÇÄÕß, ÎÕÓ-ûí Õóóëü ç¿éí ÿàìä õîîðîíä 2005-2006 îíä үү ү ө ө ө , үү үү
õàìòðàí àæèëëàõ õºòºëáºðèéí äàãóó Óëààíáààòàð õîòíîî “¯íýò öààñíû çàõ çýýëèéí ýðõ ө ө ө өө 26
ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ” áîëîí “Á¿òýýãäýõ¿¿í, àæèë ¿éë÷èëãýýã àðãà÷ëàí ө ө өө , ãýðëýí äîõèî
çîõèöóóëàõ õ¿ðýýíä òºðººñ ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºëä òàâèõ õÿíàëòûã ýðõ ç¿éí òàëààð õàíãàõ íü” ү ө ө өө
ñýäýâò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàâ. ө ө , Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíä îðóóëæ
Ò¿¿í÷ëýí Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí äýä ñàéäûí ÎÕÓ-ä 2006 îíû 5 äóãààð ñàðä øèéäâýðë¿¿ëýâ.
õèéñýí àéë÷ëàëûí ¿åýð ÎÕÓ-ûí “Ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí ýðãýëòýä õÿíàëò òàâèõ Çàìûí õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëü, òîãòîîìæ ãàðñàí îñîë,
Õîëáîîíû àëáà”-òàé “Ìàíñóóðóóëàõ ýì, ñýòãýöýä íºëººò áîäèñ áîëîí òýäãýýðèéí ò¿¿õèé õýðãèéí øàëòãààí íºõöºë, õîõèðëûí áàéäàë, òýýâðèéí õýðýãñëèéí õºäºë㺺íèé àþóëã¿é
ýäèéí õóóëü áóñ ýðãýëòòýé òýìöýõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ òóõàé Õýëýëöýýð”-ò ãàðûí áàéäàë, àøèãëàëòûí æóðìûí ýñðýã ãýìò õýðýã, îñëîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷èãëýëýýð
¿ñýã çóðàâ. Ìîíãîë òåëåâèçèéí ÌÌ àãåíòëàã, ªã뺺 õºòºëáºð, Óëààíáààòàð òåëåâèç, TV-5, MN-25,
ÎÕÓ-ûí õèë çàëãàà á¿ñ íóòàãò ìàëûí õóëãàéí ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ, öààøèä TV-9 òåëåâèç¿¿äýýð 970 óäàà, Ìîíãîëûí ðàäèî, Óëààíáààòàð ðàäèîãèéí “Ýëñýí öàã”
àâàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààð Õèë õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçàðòàé ñàíàë ñîëèëöîæ, “Ìàëûí ìýäýýëëèéí õºòºëáºð, FM ðàäèîãîîð 1290 óäàà, “ªäðèéí ñîíèí”, “ªíººäºð”, “Ìîíãîëûí
õóëãàé” íýãäñýí àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëàâ. ìýäýý”, “Çóóíû ìýäýý”, “Õ¿ì¿¿ñ”,”¯íýí”, “Ñóðàã÷”, “Öîõ”, “Ñèìáà” ñîíèíóóäàä 293
ÁÍÕÀÓ-ûí Ýðýýí õîòûí öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàòàé óëñûí õèëýýð ìýäýýëýë, ñýðýìæë¿¿ëýã íèéòë¿¿ëæ, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà, õîðîî, ñóðãóóëèóäàä 672
íýâòð¿¿ëýõèéã õîðèãëîñîí ç¿éëñèéã õóóëü áóñààð íýâòð¿¿ëñýí èðãýäèéí òàëààð ìýäýýëýë óäàà, 77.3 ìÿíãàí õ¿íä ñóðãàëò, ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëæ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òóõàé
ñîëèëöîæ, õàðèëöààã ºðãºæ¿¿ëæ áàéíà. õóóëèéí áèåëýëòèéã 3125 áàéãóóëëàãàä øàëãàæ, õýðýã, îñëûí øàëòãààí íºõöºëèéã
Òóâàãèéí öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàòàé Õàð òàìõè, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñòîé àðèëãóóëàõ òàëààð 2297 ìýäýãäýë øààðäëàãà ºã÷ 52.1 õóâüä õàðèó àâ÷ 789 ëåêö ÿðèàíû
õîëáîîòîé ãýìò õýðãèéí ÷èãëýëýýð ìýäýýëýë ñîëèëöîí õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. ñýäýâ 217 òºðëèéí ñàíàìæ, çºâëºìæ çóðàãò õóóäàñ ãàðãàí íèéòëýã àðãà õýìæýýã 1715,
ÎÕÓ-ûí Õàð òàìõè, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñòîé òýìöýõ õîðîîíîîñ çîõèîí òóñãàé àðãà õýìæýýã 296 óäàà, ºäºðëºã 9 óäàà 34.6 ìÿíãàí õ¿íèéã óðàëäààí, òýìöýýíèéã
áàéãóóëäàã “Êàíàë 2006” îëîí óëñûí öîãöîëáîð àðãà õýìæýýíä àíõ óäàà îðîëöîæ, 296 óäàà 77.3 ìÿíãàí õ¿íèéã õàìðóóëàí çîõèîí áàéãóóëàâ.
öààøèä àæèãëàã÷ áóñ øóóä ã¿éöýòãýã÷ îðíû òºëººëºë áîëæ îðîëöîõ ýõëýë òàâèãäëàà. Õºäºë㺺íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, òýýâðèéí õýðýãñëèéí õºäºë㺺íèé
Àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä õàð òàìõè, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ, ñýòãýöýä íºëººò ýì áýëäìýëèéã àþóëã¿é áàéäàë, àøèãëàëòûí æóðìûí ýñðýã ãýìò õýðýã, îñëîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
èëð¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíä öàãäàà, òàãíóóë, õèë, ãààëü, ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí õîëáîãäîõ õ¿÷ çîðèëãîîð íèéñëýë õîòîä “Ñî¸ëòîé øóóðõàé ¿éë÷èëãýý”, “Óëñûí äóãààð”, “Íèéòèéí òýýâýð-
õýðýãñëèéã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ, õèëèéí á¿ñèéí àéìãóóä, îëîí óëñûí íèñýõ áóóäàë, íèéñëýëèéí ºí㺠òºðõ” ñàðûí áîëçîëò àÿí, óëñûí õýìæýýíä “Õºäºë㺺íèé ñàõèëãà äýã
òºìºð çàì, àâòî òýýâðèéí áóóäëóóäàä õÿíàëò òàâèõ àæëûí àðãà õýìæýýã çîõèîí æóðàì 2006” àÿíû õ¿ðýýíä 10 òºðëèéí ñýäýâò àæèë çîõèîí ä¿ãíýæ àæèëëàâ.
áàéãóóëæ, õàìòðàí àæèëëàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýâ. ªíãºðñºí îíòîé õàðüöóóëáàë òåëåâèçýýð ÿâóóëñàí ñýðýìæë¿¿ëýã, ðàäèî
ө íýâòð¿¿ëýã, õýâëýëä íèéòýëñýí ìàòåðèàë 36.1 õóâèàð ºññºí áàéíà.
үү ү “ ү , ү Çàìûí öàãäààãèéí àëáàíû ¿éë àæèëëàãàà, ÇÕÀÁÒ Õóóëü, òîãòîîìæèéí
2004-2008 õýðýãæèëòèéí áàéäëûí òàëààð çàìûí õºäºë㺺íä îðîëöîã÷ æîëîî÷, çîð÷èã÷ 810 õ¿íýýñ
үү ү ө ”- , àëáàíû ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð 19 àñóóëòààð, àëáà õààã÷äûí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð
үү . 11 àñóóëòààð, á¿ãä 30 àñóóëòààð ñîöèîëîãèéí ñóäàëãàà ÿâóóëæ, ¿éë àæèëëàãààíäàà
ä¿ãíýëò õèéí àæèëëàæ áàéíà.
ү ү Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äàä çàìûí õºäºë㺺íèé ä¿ðìèéí
ү үү òàëààð îéëãîëò ºãºõ, õºäºë㺺íä ñî¸ëòîé, çºâ áîëîâñîí îðîëöäîã äàäàë õýâø¿¿ëýõ, îñîë
ү ө ãýìäýëò îðîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð “Çàìûí õºäºë㺺íèé ñî¸ë” ñóðãàëòûí
ү үү õºòºëáºðèéã ÁÑØÓ-íû ñàéäûí 2006 îíû 276 äóãààð òóøààëààð áàòëóóëëàà. Õè÷ýýëèéã
ү , үү 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí III óëèðëààñ ýõëýí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 1-
ү 3 äóãààð àíãèä òóðøèëòûí æóðìààð çààæ ýõëýýä áàéíà.
, õºòºëáºð, Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò ¿éëäâýðëýëèéí òºâä àâòûí ÷èãëýëèéí ¿íäñýí àíãèä
ө ө ө өө . Ò¿¿í÷ëýí - ñóðàëöàã÷äààñ ãàäíà áóñàä ÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷äûã ¿íäñýí ìýðãýæëýýñ íü ãàäíà
, ү үү òóñãàé çîõèîí áàéãóóëñàí. àâòîìàøèí ñîíèðõîã÷èéí ñóðãàëòàä ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð õàìðóóëæ, àìæèëòòàé
“Õóóðàì÷ ìºíãºí òýìäýãò, ýäèéí çàñãèéí ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ íü” ñýäâýýð ÀÍÓ- òºãñºã÷äºä ¿íýìëýõ îëãîõ àñóóäëûã õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí
ûí íóóö àëáàíààñ 7 õîíîãèéí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ òºâ, îðîí íóòãèéí öàãäààãèéí øèéäâýðëýæ áàéíà.
116

346. Áèå õ¿íèé ºãºãäºë, ãàðûí õóðóóíû õýý, í¿äíèé öºöãèéí òóñãàëûí
ìýäýýëëèéí óëñûí íýãäñýí ñàí áàéãóóëàõ àñóóäëûã ñóäàëæ ñàíàë
áîëîâñðóóëíà.
“Èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí óëñûí ñàí”-ãèéí ìýäýýëëèéí àãóóëãàä “èðãýíèé
áèåèéí ºãºãäºë” ãýñýí íýìýëòèéã îðóóëñíààð ñàí áèé áîëîõ ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõýýð
“Èðãýíèé á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëü”-ä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü”-èéí òºñëèéã
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 2 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäðèéí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëæ Óëñûí
Èõ Õóðëûí Òºðèéí áàéãóóëàëòûí áàéíãûí õîðîîíû äýðãýäýõ îðîí íóòãèéí áèå äààñàí
áàéäëûã õàíãàõ, òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ ò¿ð õîðîîíû ¿éë àæèëëàãààíû ä¿íã ãàðàõ õ¿ðòýë
ò¿ð õîéøëóóëààä áàéíà.
Ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä þóíû ºìíº õàðàà õÿíàëòã¿é õ¿¿õäýä îëãîõ
áàðèìò áè÷ãèéí õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ, õ¿í õóäàëäààëàõ ÿëàíãóÿà õ¿¿õýä ýìýãòýé÷¿¿äèéã
õóäàëäàõ ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð òóðøèëòûí æóðìààð òýäãýýðèéí
áèåèéí ºãºãäºë ÿëàíãóÿà õóðóóíû õýýã àâ÷, ñàí á¿ðä¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ
òàíèëöóóëãà, àæëûí õýñýã áàéãóóëàõ áýëòãýýä áàéíà.
Óëñûí Èõ õóðëûí 2006 îíû 54 òîîò òîãòîîëîîð õ
ө , ө үү үү , àðãààð àëò, áóñàä àøèãò ìàëòìàëûã îëáîðëîæ áàéãàà ãàçàðò êîáàí 10-ûã íýìæ áàðèõàä
ү øààðäàãäàæ áóé 300.0 ñàÿ òºãðºãèéã 2007 îíû óëñûí òºñºâò òóñãàõààð øèéäâýðëýñýí
үү
à , , үү үү ,
, ãàðûí
õýýíèé “Ïàïèëîí” ñèñòåìèéã ñóóðèëóóëàí àæèëëóóëàõàä çîðèóëàí íèéò 2.4 òýðáóì
òºãðºãèéã 2007 îíû òºñºâò òóñãàõààð øèéäâýðëýñýí.
347. Ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõýä àíõààð÷, àâòîìàøèíû ïàðê
øèíý÷ëýëò, õîëáîî, ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, çýâñýã,
òóñãàé õýðýãñëèéí õàíãàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ, êðèìèíàëèñòèêèéí
øèíæèëãýýíèé òåõíèê, òºõººðºì溺ð õàíãàõ òºñë¿¿äèéã ¿å øàòòàé
õýðýãæ¿¿ëíý.
“ ” º
æ ãàäààäûí çýýë òóñëàìæèéí õ¿ðýýíä õºðºíãèéí àñóóäëûã
øèéäâýðë¿¿ëýõýýð õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä ñàíàë õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
2005-2006 îíä Öàãäààãèéí åðºíõèé ãàçà𠺺ðèéí äîòîîäûí íººö áîëîëöîî
áîëîí îðîí íóòãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð 575.0 ñàÿ òºãðºãèéí ºðòºã á¿õèé 45 àâòîìàøèí,
42 ìîòîöèêëü õóäàëäàí àâ÷ òºâ, îðîí íóòãèéí íýãæ¿¿äýä õóâààðèëààä áàéíà.
Íýãäñýí ñ¿ëæýýíä ø¿¿õ, ïðîêóðîð, ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãà,
öàãäààãèéí ýð¿¿, ìºðäºí áàéöààõ, õýðýã á¿ðòãýõ àëáà çýðýã õóóëèéí 28 áàéãóóëëàãûã
øèëýí áîëîí ðàäèî ìîäåì àøèãëàí õîëáîëòûã õèéæ äóóñãàâ.
2006 îíû õºðºí㺠îðóóëàëòûí òºëºâëºãººíèé äàãóó òºëºâëºãäñºí 15.0 ñàÿ
òºãðºãººð ÒÊ-278 ãàð ñòàíö èæ á¿ðäýë 42 ø, ÌÒ-271 ìàøèíû ñòàíö èæ á¿ðäýë 18
øèðõýãèéã õóäàëäàí àâ÷ òºâ, îðîí íóòãèéí öàãäààãèéí áàéãóóëëàãóóäàä õóâààðèëàí
îëãîîä áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 111 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð ìàë õóëãàéëàõ ãýìò õýðýãòýé
òýìöýõýä çîðèóëæ îðîí íóòãèéí öàãäààãèéí òàñàã, õýñãèéí òºëººëºã÷èéí àëáàí
õýðýãöýýíä õîëáîîíû òºõººðºìæ 40.0 ñàÿ òºãðºãººð àâàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýñýí.
Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí õýìæýýíä õîëáîî ìýäýýëëèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð “Õîëáîî”
ìýäýýëýë, õÿíàëòûí ñ¿ëæýý” òºñºë áîëîâñðóóëæ ÓÈÕ-ä îðóóëæ õýëýëö¿¿ëýõýýð áýëòãýæ
áàéíà.
ÓÈÕ-ûí 2006 îíû 54 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí àëáàíû
çýâñýã, òóñãàé áîëîí òåõíèê õýðýãñëèéí õàíãàëòàä çîðèóëæ 1.1 òýðáóì òºãðºãèéã îëãîõîîð
2007 îíû óëñûí òºñºâò òóñãàõààð øèéäâýðëýñýí áºãººä ÖÅÃ-ààñ Ñàíãèéí ÿàìàíä òºñëèéã
õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
117
ө , ө
үү үү , ү
үү à , үү үү
,
ýä çîðèóëàí 193.0 ñàÿ òºãðºãèéã 2007 îíû òºñºâò òóñãàõ òàëààð Çàñãèéí
ãàçðûí 2006 îíû 54 òîîò òîãòîîë ãàðñàí.
348. Èðãýäýä öàãäààãèéí àæèë, ¿éë÷èëãýýã îéðòóóëàõ çîðèëãîîð áàéíãûí ïîñò
(êîáîí ñèñòåì)-ûã áàðüæ áàéãóóëàõ àæëûã ¿å øàòòàé õýðýãæ¿¿ëíý.
2006 îíû òºëºâëºãººíèé äàãóó òóñ á¿ð 19.4 îð÷èì ñàÿ òºãðºãººð 11 àéìãèéí 11
ñóìàíä 214.0 ñàÿ òºãðºãººð áàðèóëàõààð òºëºâëºñíèé äàãóó áàðèëãûí àæëûí
ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ àæëûã òóõàéí îðîí íóòàãò íü çàðëàí õóóëèéí äàãóó
ñîíãîí øàëãàðóóëàëò ÿâóóëàí áàðèëãûã áàðüæ àøèãëàëòàä ºãºâ.
“Õóóëèéí áàéãóóëëàãóóäûí òàëààð àâàõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé” Óëñûí Èõ
Õóðëûí 2006 îíû 54 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð õ¿í àì èõýýð òºâëºðñºí ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí ãàð
áîëíî. Íèéñëýëèéí õýìæýýíä îäîîãîîð 25 “Êîáàí” àæèëëàæ áàéíà.
349. Èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëýë, øèëæèõ õºäºë㺺í, ãàäààäûí èðãýí,
õàðüÿàòûí àñóóäàë, èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí òºðèéí ¿éë÷èëãýýã
èðãýäýä øóóðõàé õ¿ðãýõ òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 65 äóãààð òîãòîîëûí äàãóó “Èðãýíèé á¿ðòãýë, ãàäààä
ïàñïîðò õÿíàëòûí íýãäñýí ñ¿ëæýý” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä ñ¿ëæýýíä
àøèãëàãäàõ á¿õ òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæèéã òàòàí àâñàí áºãººä õýðýãëýãäýõ
ïðîãðàìì õàíãàìæèéã õóâààðèéí äàãóó ýõíèé ýýëæèíä Õèë õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçðûí
ñ¿ëæýýíèé ïðîãðàììûã õèéæ äóóñãàí õèëèéí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ áîîìòûí áàéöààã÷ íàðò
õîëáîãäîõ ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
Çàìûí-¯¿ä áîëîí Àëòàíáóëàã, Ñ¿õáààòàðûí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ áîîìò äýýð
íýãäñýí ñ¿ëæýýíä àøèãëàãäàõ “Âåñàò” ñèñòåìèéã ñóóðèëóóëàâ.
Òºñëèéí õ¿ðýýíä Åðºíõèé ñàéäûí 2005 îíû 153 äóãààð çàõèðàìæèéã
õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Çàìûí-¯¿ä, Áóÿíò–Óõàà, Ñ¿õáààòàð, Àëòàíáóëàã õèëèéí øàëãàí
íýâòð¿¿ëýõ áîîìòîîð îðæ, ãàðñàí ãàäààä, äîòîîäûí èðãýäèéí ìýäýýëëèéã òàòàí àâ÷
ñóäàëãàà õèéâ.
Ïðîãðàìì õàíãàìæèéí õóâüä ýõíèé ýýëæèíä Çàìûí-¯¿ä, Áóÿíò-Óõàà,
Àëòàíáóëàã, Ñ¿õáààòàðûí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ áîîìòîä òóðøèëòûí æóðìààð àøèãëàëòàä
îðóóëààä áàéíà.
Îäîîãèéí áàéäëààð Èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí óëñûí òºâ áîëîí Ãàäààäûí
èðãýí, õàðúÿàòûí àñóóäàë ýðõëýõ àëáàíû àøèãëàõ ïðîãðàìì õàíãàìæèéã çîõèîõ àæèë
õèéãäýæ áàéíà.
Òºðèéí ºì÷èéí õîðîîíä òàíèëöóóëñíû ¿íäñýí äýýð òóñ òºâèéí ñ¿ëæýýíä
õîëáîãäñîí õýðýãëýã÷ áàéãóóëëàãàä òîíîã òºõººðºìæ øèëæ¿¿ëýõ àñóóäëûã
øèéäâýðë¿¿ëýí, øèëæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâàâ.
Äýýðõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä òºñ⺺ñ ýðãýæ òºëºãäºõ íºõöºëººð 848.0 ìÿíãàí
àìåðèê äîëëàðûí çýýë àâñàí áºãººä óã çýýëýýñ îäîîãèéí áàéäëààð 404.2 ñàÿ òºãðºãèéã
ýðãýæ òºëººä áàéíà.
ͯÁ-èéí Õ¿í àìûí ñàí, Èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí óëñûí òºâèéí õîîðîíä
áàéãóóëñàí GA./05/03 ãýðýýíèé äàãóó “Èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí
÷àäâàð, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ òºñºë”-èéí õ¿ðýýíä Õîâä àéìãèéí 18
ñóì, Óâñ àéìãèéí 11 ñóì, Íèéñëýëèéí Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí èðãýíèé á¿ðòãýë,
ìýäýýëëèéí àëáàíä íèéò 31 êîìïüþòåð, äàãàëäàõ õýðýãñëýýð õàíãàâ.
2006 îíû 5 äóãààð ñàðûí 12-19-íèé ºäð¿¿äýä Óâñ, Õîâä àéìãèéí á¿õ ñóìäûí
Çàñàã äàðãà íàðò òóñãàé õºòºëáºðèéí äàãóó ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ, ýíý ¿åýð òîíîã
òºõººðºìæèéã õ¿ëýýëãýí ºãºâ.
 Íèéñëýëèéí Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí 21 õîðîîíû Çàñàã äàðãà, ä¿¿ðãèéí
èðãýíèé ãýð á¿ëèéí áàéäëûí á¿ðòãýë õàðèóöñàí áàéöààã÷ áîëîí á¿ðòãýã÷ 30 õ¿íèéã 18
öàãèéí ïðîãðàìì õàíãàìæ àøèãëàõ, á¿ðòãýëèéí àñóóäëààðõ ñóðãàëòàä õàìðóóëààä áàéíà.
Óëñûí õýìæýýíä èðãýíèé á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí õÿíàëòûí óëñûí áàéöààã÷ààð 60
ãàðóé õ¿í àæèëëàæ áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 103 äóãààð òîãòîîëûí äàãóó Ìýäýýëýë, õàðèëöàà
õîëáîî, òåõíîëîãèéí ãàçðûí õàðèóöàí çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà ”Óõààëàã êàðò” òºñºë áóþó
èðãýíèé ÷èïòýé ïàñïîðòàä øèëæèõ àñóóäëûã ñóäàëæ áàéãàà áºãººä Åðºíõèé ñàéäûí
çàõèðàìæààð àæëûí õýñýã áàéãóóëàõ ãýæ áàéíà.
“Èðãýíèé áàðèìòûí òºâ àðõèâûí ñàí”-ä õàäãàëàãäàæ áàéãàà 2.5 ñàÿ èðãýíèé 10.4
ñàÿ áàðèìòûã òîîëîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ. Àðõèâò áàéãàà èðãýäèéí õàäãàëàãäàæ áóé
áàðèìòûã ñóäàëæ, ýõýëñíýýð 2006 îíû áàéäëààð 53866 èðãýíèé ìàòåðèàëûã íýãòãýñíýýð
íèéò 475167 áàðèìòûã íýãòãýí áàéðëóóëàõ àðãà õýìæýý àâààä áàéíà.
Èðãýíèé áàðèìòûí òºâ àðõèâûí 1951-1989 îíû èðãýíèé ãýð á¿ëèéí áàéäëûí 8
òºðëèéí ¿íäñýí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí áàðèìò /öààñàí/-ûã öàõèì ìýäýýëëèéí ñàíä òóñãàõ
áýëòãýë àæëûã õàíãàõ, òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæèéí íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ õºðºíãèéí ýõ
¿¿ñâýðèéã ͯÁ-èéí Õ¿í àìûí õºãæëèéí ñàí, ßïîíû Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæèéí øóãàìààð
øèéäâýðë¿¿ëýõ ñàíàëàà áîëîâñðóóëàí Ñàíãèéí ÿàìàíä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
350. Ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýëèéí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîí
øèéäâýð ã¿éöýòãýëèéí áîäèò áèåëýëòèéí õóâü õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõýä
÷èãëýñýí àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý.
Ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãàä àæèëä øèíýýð îðîõ õ¿ì¿¿ñèéí
òîìèëîãäîõûí ºìíºõ ñóðãàëòûã òºð ýðõ ç¿é, õîëáîãäîõ õóóëü æóðàì, öýðãèéí àëáàíû
æàãñààëûí ä¿ðýì, àëáàíû áýëòãýëèéí ÷èãëýëýýð òóñãàé õºòºëáºðººð ÿâóóëàí øàëãàëò
àâ÷, òýíöñýí õ¿ì¿¿ñò ãýð÷èëãýý îëãîí, àæèëä òîìèëîõ æóðàì òîãòîîí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
“Õóóëü÷äààñ ñîíãîí øàëãàðóóëàõ òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí õóóëüä çààñíààð
õóóëü÷äûí ñîíãîí øàëãàðóóëàëò ÿâóóëñíû äàðàà øèéäâýð ã¿éöýòãýã÷äèéí ñîíãîí
øàëãàðóóëàëò çàðëàí ÿâóóëæ áàéíà.
2006-2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä Öàãäààãèéí àêàäåìèéí Ø¿¿õèéí øèéäâýð
ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí àæèëòíû áàêàëàâð ñóðãàëòûí ôàêóëüòåòèéí ºäðèéí àíãèä 29
ñîíñîã÷, ý÷íýý àíãèä 10 àëáàí õààã÷èéã òóñ òóñ ýëñ¿¿ëýí ñóðàëöóóëæ áàéíà.
2005 îíä Íèéñëýëèéí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí íóòàãò ØØÃÅÃ-ûí àëáàí õààã÷äûí 24
àéëûí îðîí ñóóö, Íèéñëýëèéí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí íóòàã Òºðõóðõûí àìàíä ØØÃÅÃ-ûí
Àìðàëòûí ãàçðûã òóñ òóñ øèíýýð áàðèóëæ àøèãëàëòàíä îðóóëñàí. Öààøèä 2006 îíä 48
àéëûí îðîí ñóóö, 2007-2008 îíä 18 àéëûí îðîí ñóóöûã òóñ òóñ àøèãëàëòàíä îðóóëàõààð
òºëºâëºí àæèëëàæ áàéíà.
Íèéñëýëèéí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí íóòàãò ØØÃÅÃ-ûí àëáàí õààã÷äûí 24 àéëûí 3
äàâõàð áàðèëãûã áàðüæ 2005 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä àøèãëàëòàä îðóóëñàí.
2006 îíä Íèéñëýëèéí Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí íóòàãò ØØÃÅÃ-ûí àëáàí õààã÷äûí 24
àéëûí 2 îðîí ñóóöûã áàðèõ àæèë äóóñààä Óëñûí ìýðãýæëèéí êîìèññò ºãºõºä áýëýí
áîëîîä áàéíà.
Ãîâüñ¿ìáýð àéìàãò 30 àéëûí îðîí ñóóöíû èõ çàñâàðûí àæëûã õèéæ äóóñãàñàí,
Àâäðàíòàä 8 àéëûí, Áóëãàí àéìàãò 6 àéëûí, Õýíòèé àéìàãò 12 àéëûí îðîí ñóóöûã
ººðñäèéí õ¿÷, äîòîîä íººö áîëîëöîîã àøèãëàí øèíýýð áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
Øèéäâýð ã¿éöýòãýõ àëáà, òºâëºðñºí õîðèõ àíãèóäûí àëáàí àæëûí õýðýãöýýíä
êîìïüþòåð îëãîõ àæëûã äýñ äàðààòàé õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áºãººä 2006 îíû ýõíèé õàãàñ
æèëèéí áàéäëààð àéìàã, íèéñëýëèéí ØÃÀëáàíû á¿õ àõëàõ ã¿éöýòãýã÷, øèéäâýð
ã¿éöýòãýã÷ íàðûã èæ á¿ðýí êîìïüþòåðýýð õàíãàõ àðãà õýìæýý àâëàà.
ØØÃÅÃ-ûí ñèñòåìèéí õýìæýýíä 2006 îíûã øèéäâýð ã¿éöýòãýõ àæèëëàãààíä
õóóëü÷ àæèëëàãàà, ñî¸ë÷ õàðüöààã õýâø¿¿ëæ, øèéäâýð ã¿éöýòãýëèéí áîäèò áèåëýëòèéí
õóâü õýìæýýã ºìíºõ îíûõîîñ áóóðóóëàõã¿é áàéõ, øèéäâýð ã¿éöýòãýõ àæëûí ìýäýý,
ñóäàëãààã êîìïüþòåð ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýýíä õîëáîí, ¿éë àæèëëàãààã
àâòîìàòæóóëàõ çîðèëò äýâø¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.
Ýíý çîðèëòûí õ¿ðýýíä àéìàã, íèéñëýëèéí ØØÃÀëáàíû àõëàõ ã¿éöýòãýã÷ íàðûã
117 èæ á¿ðýí êîìïüþòåð, 106 ïðèíòåðýýð õàíãàí, ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí
“Øèéäâýð ã¿éöýòãýëèéí á¿ðòãýë, íýãòãýëèéí ïðîãðàìì õàíãàìæ”-èéã áîëîâñðóóëàí á¿ðýí
118
íýâòð¿¿ëæ àæèëëàæ õýâøýýä áàéíà. Õàðüÿà øèéäâýð ã¿éöýòãýõ àëáà, òºâëºðñºí õîðèõ
àíãèóäûí àëáàí õýðýãöýýíä êîìïüþòåð îëãîõ àæëûã äýñ äàðààòàé õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí.
2006 îíä õîðèõ ÿë ýäë¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû òîî á¿ðòãýëèéí FTP server-ò íèéò
200 îð÷èì óäààãèéí õîëáîëòîîð 197 ôàéëààð ìýäýý, ñóäàëãàà õ¿ëýýæ àâñàí. Àðõàíãàé,
Òîñîíöýíãýëýýñ áóñàä ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ àëáà øèéäâýð ã¿éöýòãýëèéí ìýäýýã
ñàð á¿ðèéí 24-27-íû õîîðîíä ÿâóóëæ õýâøýýä áàéíà.
Îëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí íºõöºë øààðäëàãûã õàíãàñàí Öàãäàí õîðèõ òºâèéã
áàðèõ áàðèëãûí òºñâèéí òºñëèéã Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîãîîð õýëýëö¿¿ëæ õºðºíãèéí ýõ
¿¿ñâýðèéã øèéäâýðë¿¿ëñýí .
351. Îëîí óëñûí ãýðýý, ýðõ ç¿éí áóñàä áàðèìò áè÷ãèéí ñóäàëãàà õèéæ, îëîí
óëñûí ãýðýýíèé íýãäñýí ñàí áàéãóóëàõûí çýðýãöýý õóóëü òîãòîîìæèéã
Ìîíãîë Óëñûí íýãäýí îðñîí îëîí óëñûí ãýðýýíä íèéö¿¿ëýõ àæëûã ñóäàëæ
øèéäâýðëýíý.
ү үү , ү
ү ү ү
үү 91 .
Үү ү 21, ө ө ө ýðõ
ç¿éí 23, Ү үү ө ө ө ү
3, - ү 2,
ү 1, ү 7, Òåððîðèçìûí ýñðýã 14, Îëîí óëñûí
õ¿ì¿¿íëýãèéí ýðõ ç¿éí 3 .
Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéäûí òóøààëààð òîìèëîãäñîí àæëûí õýñýã Ìîíãîë
Óëñ Àâèëãàëûí ýñðýã ͯÁ-ûí êîíâåíöèä íýãäýí îðñîíòîé õîëáîãäóóëàí äîòîîäûí õóóëü
òîãòîîìæèä çîõèõ íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òàëààð ñóäàëãàà õèéæ ýõëýýä áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí Õóóëü ç¿éí ¿íäýñíèé òºâ äýýð “Îëîí óëñûí ãýðýýã ¿íäýñíèé õóóëü
òîãòîîìæèä íèéö¿¿ëýõ áà õýðýãëýõ ãàäààä óëñûí (ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ, ÕÁÍÃÓ) ïðàêòèê” ñýäýâò
ñóäàëãààã õèéæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí íýãäýí îðñîí îëîí òàëò 190 ãàðóé êîíâåíöîîñ 103-èéã íü
îð÷óóëæ “Òºðèéí ìýäýýëýë” ýìõýòãýëèéí òóñãàé äóãààðûí I-VI áîòü áîëãîí õýâë¿¿ëñýí.
352. ¯íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèéí ñèñòåì÷ëýëèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, ýðõ
ç¿éí ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ àæëûã ýõë¿¿ëíý.
¯íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæèéã íýãäñýí àíãèëëààð ñèñòåì÷ëýõ àæèë íü 2003 îíîîñ
ýõëýí õèéãäñýí áºãººä 2006 îíû ýõíèé áàéäëààð Ìîíãîë Óëñûí õóóëü
369-èéã ñèñòåì÷ëýëä îðóóëààä áàéãàà áºãººä Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã 102,
Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîë 2157, ÓÈÕ-ûí òîãòîîë 732, ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 108
øèéäâýð, Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí 120 òîãòîîë, Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéäûí òóøààë
160, õàðúÿà àãåíòëàã, áàéãóóëëàãûí äàðãûí òóøààë 78-ûã òóñ òóñ íýãäñýí àíãèëëûí äàãóó
ñèñòåì÷ëýýä áàéíà.
ү ү
үү äóóñãààä áàéíà.
Ýðõ ç¿éí àêòûí àíãèëàã÷èéã Ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýýíèé ÂÝÁ õóó-
äàñò áàéðëóóëæ, õýðýãëýã÷èä ýðõ ç¿éí àêòûã óòãûí õàéëòààñ îëîõ ïðîãðàìì õàíãàì-æèéí
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýýíä 28 áàéãóóë-ëàãà
øèëýí êàáåëèàð õîëáîãäñîí áºãººä îäîîãèéí áàéäëààð ýðõ ç¿éí 15 òºðëèéí àê-òûí
ìýäýýëëèéã óã ñàíãààñ àâàõ áîëîìæ á¿ðäýýä áàéíà.
Ìîíãîë Óëñàä õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áàéãàà õóóëèóäûí ñàí á¿ðä¿¿ëýõ àæèë
õèéãäýæ áàéíà.
Ýíýõ¿¿ çîðèëòûí õ¿ðýýíä “Ñóì, ä¿¿ðãèéí ýðõ ç¿éí áàéäàëä õîëáîãäîõ õóóëèéí
ñèñòåì÷èëñýí ýìõòãýë” /1000 øèðõýã/, “Àéìàã, íèéñëýëèéí ýðõ ç¿éí àæèëòíû ãàðûí
àâëàãà” /500 øèðõýã/, “Á¿õ øàòíû õóðàë, Çàñàã äàðãûí ¿éë àæèëëàãààíä õîëáîãäîõ
õóóëèéí ýìõòãýë” /500 øèðõýã/, ªì㺺ëºã÷, õóóëèéí çºâëºõºä çîðèóëàí ÕÇÑÒ-èéí "2005
îíû ñóðãàëò-ñåìèíàð" òîâõèìîë, "Ãýðýý (¿ëãýð÷èëñýí çàãâàð)" íîì, “ªì㺺ëºë” ñýäýâò 100
àñóóëò, õàðèóëò, ”Çàõèðãààíû õýðãèéí ø¿¿õ” ñýäýâò Àëáàí õààã÷äàä çîðèóëñàí 30
ìèíóòûí âèäåî õè÷ýýë, Õºäºëìºðèéí ýðõ ç¿éí ñóðãàëòûí áàãøèéí ãàðûí àâëàãà,
ñîíñîã÷èéí äàñãàëûí äýâòýð, Ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿é äýõ ãýìò õýðãèéí òóëãóóð îéëãîëò, Àæ
àõóéí ýñðýã ãýìò õýðýã ãàðûí àâëàãà çýðýã ýìõòãýëèéã õýâëýí ãàðãààä áàéíà.
Ìºí “Ýð¿¿ãèéí áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãààí äàõü õóãàöàà”, “Ýä ìºðèéí áàðèìò”
ñýäýâò èíòåðàêòèâ ñóðãàëòûí ìàòåðèàë, “Êîìïàíè”, “Äàìïóóðàë, ò¿¿íèé ýðõ ç¿éí
çîõèöóóëàëò”, Îëîí óëñûí ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿é , Àðáèòðûí ¿éë àæèëëàãààí äàõü ø¿¿õèéí
îðîëöîî , Ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà ñîíñîã÷, áàãøèéí ãàðûí àâëàãà, ýìõòãýëèéí ýõèéã
áýëòãýýä áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí Ãåðìàíû òåõíèê õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýãèéí “Õóóëü÷äûí
ñóðãàëò áà äàâòàí ñóðãàëò òºñºë”-òýé õàìòðàí 96 àíãèò õóóëèéí öàã òåëåâèçèéí öóâðàë
êèíîã áýëòãýí TV-9 ñóâãààð öàöàæ íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîæ áàéíà. ̺í èðãýäèéí ýðõ ç¿éí
óõàìñàð, ìýäëýãèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéí øèíýòãýëèéí õºòºëáºð
òºñºë”- èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Èðãýäèéí õºäºëìºðëºõ ýðõ áà õóóëü òîãòîîìæ” ãàðûí àâëàãà,
“Òà ýðõýý ìýäýõ ¿¿?- Ýð¿¿ãèéí ýðõ ç¿éí ÷èãëýëýýð”, Äýëõèéí áàíêíû “Ø¿¿õ, ýðõ ç¿éí
øèíý÷ëýëò òºñºë”-èéí ñàíõ¿¿æèëòýýð “Çàõèðãààíû õýðãèéí ø¿¿õýä íýõýìæëýë ãàðãàõàä
þó àíõààðàõ âý?” ñýäýâò çóðàãò õóóäàñ /ïëàêàò/, Õóóëü ç¿éí àñóóëò, õàðèóëò (èðãýäýä
çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà öóâðàë) ¹1, 2-ûã õýâëýí ãàðãààä áàéíà. Ìºí “Áèçíåñèéí
õîëáîãäîëòîé Ìîíãîë Óëñûí õóóëü” CD-ã äàõèí îëøðóóëàí õóäàëäààëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí ò¿¿õýíä õîëáîãäîõ ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷èã, ò¿¿õèéí áîëîí
àðõèâûí õîëáîãäîõ ýõ ñóðâàëæèéí æàãñààëòûã á¿ðýí ãàðãàí ýõ áè÷âýðòýé íü õàðüöóóëàí
òóëãàæ áàéíà. ¯¿íä: Ìîíãîë Óëñàä 1206 îíîîñ 2003 îíû ýõíèé õàãàñ æèë õ¿ðòýë
õóãàöààíä ¿éë÷èëæ áàéñàí áà ¿éë÷èëæ áóé 3333 àêò áàãòàâ (468 õóóäàñ). ̺í 1920-1940
îí õ¿ðòýëõè ìîíãîë áè÷ãýýð áàéãàà 30 ãàðóé ýðõ ç¿éí àêòûã êèðèëë ¿ñýãò òóñ òóñ
õºðâ¿¿ëýýä áàéíà.
353. Ãýìò õýðýã, ãýì áóðóóòàé ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ ó÷èðñàí õîõèðëûã
íºõºí òºëºõ çîõèñòîé ìåõàíèçìûã ñóäàëæ ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã íü á¿ðä¿¿ëíý.
“Ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷èéí ýðõ ç¿éí õàìãààëàëò, ºíººãèéí áàéäàë, öààøèä
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü” ñýäýâò áàãà õóðëûã 2005 îíû 04 ä¿ãýýð ñàðä ø¿¿õ, ïðîêóðîð,
öàãäàà, ø¿¿õèéí øèéäâýð áèåë¿¿ëýõ áàéãóóëëàãûí òºëººëºë áîëîí îëîí óëñûí çºâëºõ,
òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí òºëººëëèéã îðîëöóóëàí çîõèîí áàéãóóëñàí. Áàãà õóðëààñ îëîí
óëñûí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí ãýìò õýðãèéí õîõèðîã÷èéí ýðõèéã õàìãààëàõ òàëààð
çºâëºìæ ãàðãàæ õóóëèéí áàéãóóëëàãóóäàä õ¿ðã¿¿ëñýí áºãººä ãýìò õýðãèéí óëìààñ
ó÷èðñàí õîõèðëûã íºõºí òºëºõ òîãòîëöîî, õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí òàëààð õîëáîãäîõ
áàéãóóëëàã ñýí
Äýýð äóðäñàí àñóóäëûã Çàñãèéí Ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò,
ººð÷ëºëòººð îðóóëàí òóñãàõààð ñàíàë áýëòãýí Çàñãèéí Ãàçàðò îðóóëàõààð áýëòãýæ
áàéíà.
354. Õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ àæëûã
çîõèîí áàéãóóëíà.
Ìîíãîë Óëñàä Õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð үү
ү ү . Үү :
2005 îíä Àâèëãàëûí ýñðýã V -
õóóëèéã áàòëàí êîíâåíöèä íýãäýí îðæ, êîíâåíöèéí ¿çýë ñàíààíä íèéö¿¿ëýí
¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæîî áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àæëûã õèéæ áàéíà.
¯íäñýí õóóëèàð òîäîðõîéëñîí èðãýäèéí ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ, ¿ã
õýëýõ, õýâëýí íèéòëýõ, òàéâàí æàãñààë, öóãëààí õèéõ ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõ íºõöºë
áîëîìæèéã ñàéæðóóëàõ ¿¿äíýýñ Ñ¿õáààòàðûí òàëáàéä æàãñààë, öóãëààí õèéõèéã
õîðèãëîäîã áàéñíûã ÷ºëººòýé áîëãîæ, ìºí Çàñàã äàðãààñ çºâøººðºë àâäàã òîãòîëöîîã
õàëæ òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãàä ìýäýãäñýíèé ¿íäñýí äýýð
òàéâàí æàãñààë, öóãëààí õèéõ ýðõèéã áàòàëãààæóóëëàà.
Îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèçèéí õóóëèéã áàòëàãäñàíòàé õîëáîãäóóëàí òºðèéí
ºì÷èä áàéñàí Ìîíãîëûí ðàäèî, òåëåâèçèéí ÕÝÃ-ûã òàòàí áóóëãàõ, ºì÷ õºðºíãèéã íü
119
òºðèéí ºì÷ëºëººñ íèéñëýëèéí ðàäèî, òåëåâèçèéí ºì÷ëºëä øèëæ¿¿ëýõ øèéäâýðèéã
Çàñãèéí ãàçàð ãàðãàëàà.
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä çààñàí èðãýäèéí ìýäýýëýë õàéõ, õ¿ëýýí àâàõ
ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã òîäîðõîéëæ, èðãýäýýñ òºðèéí áàéãóóëëàãà, àëáàí
òóøààëòàíä õàíäàæ ìýäýýëýë àâàõ õ¿ñýëò òàâèõ, ò¿¿íèéã áàéãóóëëàãà, àëáàí
òóøààëòíààñ õÿíàí ¿çýæ õàðèó ºãºõòýé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëàõààð
Ìýäýýëëèéí ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ
áàéíà.
ßàì, àãåíòëàã, íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí á¿òýö ººð÷ëºãäºõºä “á¿òöèéí
ººð÷ëºëò” íýðèéí äîð òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷äûã ¿íäýñëýë ìóóòàé àæëààñ
÷ºëººëºõ, õàëàõ ÿâäàë ãàð÷ áàéãààã òàñëàí çîãñîîõ, èéì ÿâäëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷äûã óëñ òºðèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ çààãëàõàä ÷èãëýãäñýí
ººð÷ëºëò îðóóëàõààð Òºðèéí àëáàíû òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé
õóóëèéí òºñëèéã Òºðèéí àëáàíû çºâëºëòýé õàìòðàí áîëîâñðóóëæ ÓÈÕ-ä ºðãºí
ìýä¿¿ëñýí áîëíî.
Íèéãýì äýõ ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýë íü íóóãäìàë, äàëä áàéäàã, õ¿¿õýä,
ýìýãòýé÷¿¿ä èõýâ÷ëýí ºðòºæ áàéäàã, ýìçýã àñóóäëûã òºðèéí áîäëîãûí õýìæýýíä àâ÷ ¿çýí
ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëòýé òýìöýõ òóõàé õóóëèéã 2004 îíä áàòëàí ãàðãàëàà.
Çàñãèéí ãàçàð Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé êîíâåíöèéí áèåëýëòèéí èëòãýëèéã ͯÁ-ä
õ¿ðã¿¿ëæ õýëýëö¿¿ëñíýýñ ãàäíà Èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí
ôàêò, Ýð¿¿äýí ø¿¿õ áîëîí áóñàä õýëáýðýýð õýðöãèé õ¿íëýã áóñààð õ¿íèé íýð òºðèéã
äîðîìæëîí õàðüöàæ øèéòãýõèéí ýñðýã êîíâåíöè çýðýã ͯÁ-ûí îëîí óëñûí ãýðýýí¿¿äèéí
áèåëýëòèéí èëòãýë¿¿äèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäýñíèé êîìèññ áîëîí
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãààñ ñàíàë, çºâëºìæèéã àâ÷ áîëîâñðóóëæ õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä
õ¿ðã¿¿ëýõýýð áýëòãýæ áàéíà.
Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàìíû äýðãýä õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàíãàõ, íàñàíä
õ¿ðýýã¿é÷¿¿äèéí õîðèõ àíãè áîëîí öàãäàí õîðèõ òºâä óðüä÷èëàí õîðèãäîæ áàéãàà
õ¿¿õäèéí íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ, îëîí óëñûí õýì õýìæýý, øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí õóóëüä
çààñàí ýðõèéã íàéäâàðòàé õàíãàõ ýäë¿¿ëýõ áîëîìæèéã ñóäëàõ, óëìààð õ¿¿õäèéí ýðõèéí
ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãî á¿õèé ãýìò õýðýãò õîëáîãäñîí íàñàíä
õ¿ðýýã¿é ýòãýýäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ àñóóäëûã ñóäëàõ àæëûí õýñãèéã áàéãóóëæ, ͯÁ-ûí
Õ¿¿õäèéí ñàíòàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
̺í Ýð¿¿ãèéí õóóëüä øèíýýð òóñãàãäñàí “Àëáàäàí àæèë õèéëãýõ ÿë” ýäë¿¿ëýõ
àæèëëàãààã õýâø¿¿ëýõ òºñëèéã íèéñëýëèéí õýìæýýíä Íýýëòòýé íèéãýì ôîðóìòàé
õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Òºñëèéí õ¿ðýýíä õèéñýí ñóäàëãààã ¿íäýñëýí àëáàäàí àæèë
õèéëãýõ ÿëûã îíîãäóóëàõ àðãà ç¿éí àñóóäàë, ïðîêóðîð, øèéäâýð ã¿éöýòãýã÷èéí îðîëöîî
çýðýã ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí ø¿¿ã÷, ïðîêóðîð, ºì㺺ëºã÷, ø¿¿õèéí øèéäâýð
ã¿éöýòãýã÷ íàðò òóñ òóñàä íü ñóðãàëò ÿâóóëëàà.
Íýýëòòýé íèéãýì ôîðóìòàé õàìòðàí Òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é èðãýäýä
ºì㺺ëëèéí òóñëàëöàà ¿íý òºëáºðã¿é ¿ç¿¿ëýõ òºâ¿¿äèéã Õýíòèé àéìàã áîëîí íèéñëýëèéí
Ñîíãèíî õàéðõàí ä¿¿ðýãò òóðøèëòûí æóðìààð àæèëëóóëæ, 568 õýðýãò õîëáîãäîí
øàëãàãäàæ áàéãàà 646 õ¿íä áàéöààí øèéòãýõ àæèëëàãààíû á¿õ øàòàíä ºì㺺ëºõ
¿éë÷èëãýýã ¿íý òºëáºðã¿é ¿ç¿¿ëýýä áàéíà. Öààøèä ýíý òºñëèéã õàìðàõ íóòàã äýâñãýð,
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíûõ íü õóâüä ºðãºæ¿¿ëýí ¿ðãýëæë¿¿ëýõýýð ÿðèëöàæ áàéíà.
үү ¿ ¿
º º º ã ¿¿ëýõ õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í, ò¿¿íèé ä¿ðìèéã Çàñãèéí ãàçðûí
2005 îíû 167 äóãààð òîãòîîëîîð áàò àñàí ө өө
ү ã íü ýõë¿¿ëýýä .
Õîðîîíû àæëûí àëáà áàéãóóëàãäñàíààñ õîéø Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 167
äóãààð òîãòîîëä çààñíû äàãóó á¿õ àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã áîëîí ÿàì, àãåíòëàãò
áàéãóóëàãäàõ ¯íäýñíèé õºòºëáºðèéí Õîðîîíû ñàëáàð õîðîîäûã îðîí íóòàãò áàéãóóëàõ
àæëûã çîõèîí áàéãóóëëàà. Îäîîãèéí áàéäëààð ñàëáàð õîðîîã á¿õ àéìàã, íèéñëýë áîëîí
ÿàì, àãåíòëàãò áàéãóóëààä áàéíà. Àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà íàðò HURISTMON
òºñëèéí øóãàìààð îðîí íóòàãò íèéë¿¿ëýãäñýí òåõíèê òîíîã òºõººðºìæèéã ñàëáàð õîðîîíä
øèëæ¿¿ëýõ òàëààð àðãà õýìæýýã àâëàà.
“¯íäýñíèé õºòºëáºðèéí õîðîîíû õóðàëäààíû äýã”, “Ìîíãîë Óëñàä Õ¿íèé ýðõèéã
õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã 2006-2008 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãºº”-
íèé òºñëèéí àíõíû õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëæ õîðîîíû ãèø¿¿äýä õ¿ðã¿¿ëæ, èð¿¿ëñýí ө ө ө өө, ү ү
ñàíàëûã íýãòãýí òºñºëä òóñãàæ ýöýñëýí áîëîâñðóóëëàà. .
¯íäýñíèé õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä àéìàã, - 43%- 1.5
íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí õýìæýýíä îðîí íóòãèéí õ¿íèé ýðõèéí òºëºâ áàéäàë, öààøäûí ө ө , ү ү ү ө өө
õýðýãöýýíèé òàëààðõ äýëãýðýíã¿é ìýäýý ýõ ñóðâàëæòàé áîëæ, 2002-2006 îíä õ¿íèé ýðõèéã . 70-80 ө ө
õàíãàõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí òóõàéí øàòíû Èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí . ө
õóðëààð áàòëóóëàí àæèëëàñàí áàéíà. ¯¿íèé äàãóó àéìàã, íèéñëýëýýñ “Õ¿íèé ýðõèéã ө өө үү . ө ө ө
õàíãàõ äóíäàæ õóãàöààíû òºëºâëºãºº”(2002-2006)-íèé áèåëýëòèéí òàéëàíã ãàðãóóëàí .
àâààä áàéíà. Àéìàã, íèéñëýëèéí Õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ 2002-2006 îíû äóíäàæ õóãàöààíû 22 ө өө
òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é áàéãààä ä¿ãíýëò õèéæ, äàðààãèéí øàòíû . ө ө ө ө . ү -
òºëºâëºãººã îðîí íóòãèéí áîäèò áîëîëöîîíä ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëæ, õýðýãæèëòýä íü 30 ,
îíöãîé àíõààð÷ àæèëëàõûã àéìàã, íèéñëýëèéí ñàëáàð õîðîîäûí äàðãà íàðò ¿¿ðýã áîëãîâ. . Үү “ ө “
Ò¿¿í÷ëýí õºòºëáºð áàòëàãäñàíààñ õîéøèõ õóãàöààíä Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë
үү
àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ÿàìäààñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàíã íýãòãýí äýýðõ
ө ,
òàéëàíãóóäûã ¿íäýñëýí “Õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéí õýðýãæèëòèéí
.
áàéäëûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã ÓÈÕ-ûí Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíä õ¿ðã¿¿ëýýä áàéíà.
Øàäàð ñàéäàä ͯÁ-ûí “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” Òóíõàãëàë, ¿éë
àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéí òàëààðõ òàéëàí ìýäýýëëèéã 356. Òºðèéí àëáàí õýðýã õºòëºëòèéã îëîí óëñûí æèøèãò íèéö¿¿ëýí
áîëîâñðóóëàí õ¿ðã¿¿ëýâ. áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, àðõèâûí ñàëáàðò òîîí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã
ө 2006 28 íýâòð¿¿ëýí àðõèâûí áàéðíû õàäãàëàëò, õàìãààëàëò, äîõèîëëûí
ñèñòåìèéã ¿å øàòòàéãààð ñàéæðóóëíà.
ү “
ө ”- үү ,
Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 64 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð “Òºðèéí àðõèâ, àëáàí õýðýã
ү ө ¿ õºòëºëòèéí ¿éë àæèëëàãààíä ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”
¿ º º º ã ¿¿ëýõ õîðîîíû ëàã áºãººä õºòºëáºðèéí ýõíèé ¿å øàòûã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé
û . òºëºâëºãººã áà ëàí àæèëëàæ áàéíà.
“ͯÁ-ûí ¯íäýñòýí äàìíàñàí çîõèîí áàéãóóëëàëòòàé ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ òóõàé Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä àëáàí õýðýã õºòëºëòèéí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí
Ïàëåðìîãèéí êîíâåíö áîëîí ò¿¿íèé íýìýëò ïðîòîêîëóóä” ñýäýâò ñóðãàëò ñåìèíàðûã îëîí óëñûí ISO 15489-2001 (Information and documentation-Records management)-ûã
Øâåäûí õóóëèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëàõààð àæëûí õýñýã áàéãóóëàí á¿ðýí îð÷óóëæ, ðåäàêöèéí çàñâàð õèéæ áàéíà.
àæèëëàæ áàéíà ̺í Ìàëàéç óëñûí “Öàõèì áàðèìòûí ñèñòåìä øèëæñýí e-Spark” òºñëèéí
Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí 2006 îíû 28 äóãààð çàõèðàìæèéí äàãóó òàëààðõ ñóðãàëò, ñåìèíàðààñ ãàðãàñàí áàðèìò áè÷ãèéã îð÷óóëæ 2001 îíû ISO 27888 áóþó
Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé çàðäëûí ¿íýëãýý õèéõ íýã õýëýýð áè÷èãäñýí òàéëáàð òîëèéã á¿òýýõ, áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ãàðûí àâëàãà, 2004
àæëûí õýñãèéí õ¿ðýýíä Ìÿíãàíû õºãæëèéí 20 äóãààð çîðèëò áóþó Õ¿íèé ýðõ, Ñàéí îíû ISO/TS 23081 áóþó àëáàí õýðýã õºòëºõ õºòëºõ ¿éë ÿâö, öàõèì áàðèìòûí ºãºãäë¿¿ä
çàñàãëàë, Àâèëãàëûã ¿ë òýâ÷èõ àñóóäëààð ¿íýëãýýíèé òºñºë áîëîâñðóóëñàí. 2005 îíû ISO/DIS 22310 áóþó àëáàí õýðýã õºòëºëòèéã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõàä
ү òàâèãäàõ øààðäëàãà çýðýã îëîí óëñûí ñòàíäàðòóóäûã îð÷óóëàõ, ñóäëàõ àæëóóä õèéãäýæ
ү ө ө ө үү ө ө , áàéíà.
Ү - ө ө ө ө ү үү . Àðõèâûí íýãäñýí áàéðàíä òàâèãäàõ øààðäëàãà, áàéðíû áàãòààìæ çýðãèéã
óðüä÷èëàí òîîöîîëñíû ¿íäñýí äýýð àíõíû ïëàí çóðàãëàëûã òºñ뺺ð ãàðãàñàí.
355. Òºñºâ, ãàäààäûí çýýë òóñëàìæ, òàòâàð, íèéãìèéí äààòãàëûí õºðºíãèéí ̺í àðõèâûí íýãäñýí áàéðàíä îðîõ òºâ, òºðºëæñºí áîëîí ñàëáàð àðõèâóóä,
àøèãëàëò, çàðöóóëàëòàä îëîí íèéòèéí ç¿ãýýñ õÿíàëò òàâèõ, ýíý ÷èãëýëýýð Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçàð, ÓÈÕ, Çàñãèéí ãàçðûí àðõèâààñ îäîîãèéí áàéðëàæ áóé
áèé áîëñîí ºð òºëáºðèéã áàðàãäóóëæ áàéõ çîõèñòîé ìåõàíèçì á¿ðä¿¿ëíý. áàéðíû íºõöºë, õàäãàëàìæèéí ñàíãèéí áàãòààìæ, õàäãàëàãäàæ áóé áàðèìòûí òîî
õýìæýý, íýð òºðºë, öààøèä áàðèìò õ¿ëýýí àâàõ íººöèéí òàëààð ñóäàëãàà àâ÷, ä¿ãíýëò
” ”- , ãàðãàëàà.
, ү үү Òºðèéí 36 àðõèâûí áàéð, õàäãàëàìæèéí ñàí, òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæ
, , , õàäãàëàãäàæ áàéãàà áàðèìòûí îí öàã, íýð òºðºë, òîî õýìæýý, áàðèìò õàäãàëæ áóé
, ä үү íºõöºëä ñóäàëãàà ÿâóóëàí, òºðèéí àðõèâûí õàäãàëàëò õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëàõ òàëààð
ө ө , , öààøèä àâàõ àðãà õýìæýýíèé ÷èãëýë, ñàíàë ä¿ãíýëò áîëîâñðóóëàí, ¯ÀÃ-ûí äàðãûí
үү çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëæ òºðèéí àðõèâóóäûí óäèðäàõ àæèëòíû íýãäñýí ñåìèíàðò
. Үү ү ү 2006 òàíèëöóóëñàí.
- 7.4 ө ө , -өө 8.0 ө ө , - “Àðõèâûí õîñã¿é ¿íýò áàðèìòûã òîäîðõîéëîõ, òîî á¿ðòãýë õºòëºõ, õàäãàëàõ,
4.0 ө ө ө ө үү ө өө ө àøèãëóóëàõ æóðàì”-ûí äàãóó òºðèéí àðõèâóóäàä õàäãàëàãäàæ áàéãàà õîñã¿é ¿íýò
ө ө ө ө . áàðèìòûí æàãñààëò, õîëáîãäîõ áàðèìòûã àâ÷, íýãòãýí ä¿ãíýõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
ө - ө ө ө
. , ү ө º ү үү ,
, ө ө ө ө ө ө ө ө ө ө .
, ө өө , ¯ÀÃ-ûí äàðãûí 2006 îíû 01 ä¿ãýýð òóøààëààð ¯ÒÀ-ò Àðõèâûí á¿ðòãýëèéí
ө ө ө ө ө ө ө ïðîãðàìì õàíãàìæ íýâòð¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûã õàíãàõ àæëûí õýñãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã
ү . Үү ө ө ө , áàòàëñàí. Àæëûí õýñýã Öàõèì Ìîíãîë õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õýðýã¿¿ëæ áóé Enterpise

120
Architecture òºñºë, ÁÍÑÓ-ûí îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà KOICA-òàé ө ө 4, èé
õàìòðàí Ãàäààä õýðãèéí òºâ àðõèâò õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Öàõèì àðõèâ” òºñºë, ÎÕÓ-ûí үү 393 àëáà õààã÷ ө ,
Õîëáîîíû àðõèâààñ áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí ïðîãðàìì õàíãàìæ çýðýã áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã , àæèëëóóëæ áàéíà. 2006 îíû 3 äóãààð
ñóäëàí ñàíàë áîëîâñðóóëààä áàéíà. Ìîíãîë óëñûí Õ¿í àìûí òîîëëîãûí áàðèìòûí óëèðëûí áàéäëààð íèéò 186 öàãäààãèéí àëáàí õààã÷èéã äàâòàí ñóðãàëòàíä õàìðóóëñàí
ìýäýýëëèéí ñàíãèéí ïðîãðàìì çîõèîí òóðøèëòûí æóðìààð àøèãëàæ áàéíà. áîëíî.
Ìºí “Õóóëü ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýë” òºñëèéí õ¿ðýýíä ¯íäýñíèé àðõèâûí ãàçðûã , ,
øèëýí êàáåëüä õîëáîõ àæèë õèéãäýæ äóóññàí áºãººä ¯íäýñíèé òºâ àðõèâûã øèëýí үү ,
êàáåëüä õîëáîõ àæëûã â. ү , , , ,
Óëñûí õýìæýýíä 5-ààñ äîîøã¿é àéìãèéí àðõèâä áàðèìòûí ýðýëò õàéëòûí , ,
àâòîìàòæóóëñàí ñàí áàéãóóëàõ çîðèëò òàâèí òåõíèê õàíãàìæ, áîëîâñîí õ¿÷èí, äýä үү ,
á¿òöèéí õóâüä áîëîìæòîé Äàðõàí-Óóë, Áàÿíõîíãîð àéìãóóäûí àðõèâûí áàðèìòàä ýðýëò, , , ө ө ө
õàéëò òîî á¿ðòãýë õèéõ, äàíñ á¿ðòãýëèéã èæ á¿ðýí øèíý÷ëýõ àæèë õèéãäýæ áàéíà. , ү үү
Òºðèéí 36 àðõèâààñ õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí íºõöºëèéí ñóäàëãàà àâ÷ íýãòãýí .
ä¿ãíýëò ãàðãàæ ¯ÀÃ-ûí Äàðãûí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëñýí. Ãýíýòèéí îñëûí ¿åä 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëä ÎÕÓ-ûí Äîòîîä ÿâäëûí ÿàìíû àêàäåìè, èõ,
àðõèâûí áàðèìòûã àâðàí õàìãààëàõ õºòºëáºð áîëîí í¿¿ëãýí øèëæ¿¿ëýõ æóðàì äýýä ñóðãóóëüä 60, Òóðê óëñûí öàãäààãèéí àêàäåìèä 20 àëáà õààã÷ ñóðàëöàæ áàéíà.
áîëîâñðóóëæ áàéíà. “Õóóëü÷äààñ ñîíãîí øàëãàðóóëàõ òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé”
Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä ÁÍÕÀÓ-ûí Øèíæààíû ººðòºº çàñàõ îðíû ¯ðýì÷ õîòíîî õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèñàí.
çîõèîãäñîí “Àðõèâûí ¿íýò áàðèìòûí õàìãààëàëòûí õóâü áîëîí ãýíýòèéí îñëîîñ Ø¿¿ã÷, ïðîêóðîð, íîòàðèàò÷, ºì㺺ëºã÷ íàðò çîðèóëàí ìýäëýã, ìýðãýøëèéã
õàìãààëàõ õºòºëáºð” ñýäýâò Îëîí óëñûí àðõèâûí çºâëºëèéí Ç¿¿í àçèéí îðíóóäûí äýýøë¿¿ëýõ, äàâòàí ñóðãàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Y¿íä: òóñãàé ñóðãàëò 16
àðõèâûí ñàëáàð çºâëºëèéí ýýëæèò ÷óóëãàíû ìàòåðèàë, Àðõèâûí áà ìóçåéí áàðèìòûí óäààãèéí 316 öàãèéí áàãòààìæòàé, ñýäýâ÷èëñýí ñóðãàëòûã 11 óäààãèéí 61 öàãèéí
õàäãàëàëò õàìãààëàëò, óäèðäàìæ ÑD äýýðõè ìàòåðèàë, 2001 îíä ÎÕÓ-ûí Õîëáîîíû áàãòààìæòàé, Îðîí íóòãèéí ñóðãàëòûã 2 óäààãèéí 94 öàãèéí áàãòààìæòàé òóñ òóñ çîõèîí
àðõèâààñ áàòàëñàí “Ãýíýòèéí íºõöºë áàéäëûí ¿åä òºðèéí àðõèâóóäûí àæèëëàõ íèéòëýã áàéãóóëñàí áºãººä áèçíåñ ýðõëýã÷ áàéãóóëëàãûí õóóëèéí çºâëºõ, ºì㺺ëºã÷ íàðò
æóðàì”-ûã îð÷óóëàí, ñóäëàõ çýðýã àæèë õèéãäýí õºòºëáºðèéã òºñ뺺ð áîëîâñðóóëæ çîðèóëñàí ñýäýâ÷èëñýí çàõèàëãàò ñóðãàëò, ñóðãàã÷ áàãø áýëòãýõ ñóðãàëòûã 5 óäàà 170
áàéíà. öàãèéí áàãòààìæòàé òóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëñàí.
¯íäýñíèé òºâ àðõèâûí áàéðíû ãàëûí äîõèîëëûí ñ¿ëæýýã øèíý÷ëýõýä 65.0 ñàÿ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí ñàíãààñ 2002-2006 îíä õàìòðàí
òºãðºã çàðöóóëàõààð áàòàëñàí áîëîâ÷ Åðºíõèé ñàéäûí 2005 îíû 104 ä¿ãýýð çàõèðàìæèéí àæèëëàõ õ¿ðýýíä “Ãýìò õýðýãò õîëáîãäñîí íàñàíä õ¿ðýýã¿é õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí àñóóäëààðõ
äàãóó 43.0 ñàÿ òºãðºãèéã íü Yíäýñíèé àðõèâûí ãàçðûí êèíî, äóó, ä¿ðñíèé áàðèìòûí àæëûí õýñýã” áàéãóóëàãäàí àæèëëàæ áàéãàà áºãººä òóñ àæëûí õýñãýýñ 2005 îíä äàðààõü
àðõèâûí áàðèëãûí äýýâðèéí çàñâàðò çîðèóëñàí ó÷èð ãàëûí áîëîí àþóëã¿éí äîõèîëëûã àæëóóäûã õèéãýýä áàéíà. ¯¿íä:
ñóóðèëóóëàõ àñóóäàë óäààøðàëòàé áàéñàí áºãººä 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 20-íû ºäºð ү 18 ү ү
Ñàíãèéí ÿàìíààñ óã õºðºí㺠îðóóëàëòûí àñóóäëûã áóþó ¿ëäñýí ìºíãºíèé àñóóäëûã ү үү ө ө ,
øèéäâýðëýæ, èðýõ æèëèéí òºñºâò òóñãàâ. , ө өө ө ө
Ãàäààä õýðãèéí òºâ àðõèâûã ÃÕß-íû çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéí íýãæ áîëãîí үү ө ө ,
ººð÷ëºí çîõèîí áàéãóóëñàí. Àðõèâûí òóõàé õóóëü, Òºðèéí àðõèâûí àæëûí ¿íäñýí ү ëýý.
çààâðûí 3.5.9, Çàñãèéí ãàçðûí 1995 îíû 52 äóãààð òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí “Òºð, үү ү үү , , ү ,
çàõèðãààíû áàéãóóëëàãà, òºðèéí ºì÷èéí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí àðõèâûí àæëûí ө ө , ө өө ө , үү
¿íäñýí çààâàð”-ûí 14-ð çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ ÃÕß, ÄÁ¯ÀÀÃ-ûí áàéãóóëëàãûí үү үү , - , ,
àðõèâ, Áàðèìò áè÷èã íÿãòëàí øàëãàõ êîìèññûã áàéãóóëæ, áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû - , , , үү үү -
ÿâöàä ¿¿ññýí áàðèìòûí àãóóëãà, à÷ õîëáîãäëûã òîãòîîõ, àðãà ç¿éí àñóóäëûã õýëýëöýí .
øèéäâýðëýõ, àðõèâ, àëáàí õýðýã õºòëºëòèéí àæèëä õÿíàëò òàâèõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëñýí. үү
Òóðêèéí îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí “Ãàäààä ,
õýðãèéí àðõèâ, íîìûí ñàíãèéí òîíîã òºõººðºìæèéã ñàéæðóóëàõ òºñºë”-èéã õýðýãæ¿¿ëëýý. ,
Ãàäààä õýðãèéí áàðèìòûí õàäãàëàëò, õàìãààëàëòûí íºõöºëèéã õàíãàñàí öàõèì , үү , ү , ө ө ,
àðõèâ áîëîõ çîðèëò òàâèí àæèëëàæ, ÁÍÑÓ-ûí 300.000 àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëòýýð ýë , үү үү ,
çîðèëòîî õàíãàí áèåë¿¿ëýâ. 2006 îíû 2 äóãààð õàãàñò íèéò 80.000 õóóäàñ áàðèìòûã ө өө ө
öàõèì õýëáýðò øèëæ¿¿ëñíýýñ Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààä óëñòàé áàéãóóëñàí õî¸ð òàëò 3000 ү . ө
ãýðýýíèé 60.000 õóóäàñ áàðèìòûã á¿ðýí øèëæ¿¿ëæ, õî¸ð òàëò ãýðýý õýëýëöýýðèéã öàõèì ү ү ү үү
õýëáýðýýð áàéðøóóëàâ. үү ү ө
үү .
үү - Ү - үү
357. Õóóëü÷äûí áîëîâñðîë, ìýäëýã ÷àäâàð, ¸ñ ç¿éä òàâèõ øààðäëàãûã үү ү ү
ºíäºðæ¿¿ëæ, òýäãýýðèéí äàâòàí ñóðãàëò, ñîíãîí øàëãàðóóëàëòûí үү .“ ө ”
òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. үү
ñàí. Ý ү
Öàãäààãèéí àëáà õààã÷äûí ìýäëýã, ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ õºòºëáºð áîëîâñ- ү ү ү үү òóñãàé ºðºº
ðóóë ө өө 2005-2006 ө ө , , ө
ү - ү ү ү үү ү ,
ө ө 314, - - ө ө 8, ө ө 33 àëáà õààã÷èéã үү ñóðãàæ óóë áîëî .
121
 Îäîîãîîð - , , , , ө ө өө ү
, үү ө өө , үү үү ,
. ,
, ,
358. Ìàë õóëãàéëàõ, àðõèäàí ñîãòóóðàõòàé òýìöýõ àñóóäàëä ýðñ ººð÷ëºëò .
ãàðãàíà. үү “Ì
” ө - ө өө -Ó үү ,
“ үү “Ì ”
” 2006 111 ү .
, ,
ө өө ө 4, 70, - “ ”
ө өө ө 210 , -
150.0 ө ө ө ө ү
. .
2005 , ө , “Ìàë õóëãàéëàõ ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæëûã
, , ýð÷èìæ¿¿ëæ, ìàë÷äûí õîëáîîã äýìæüå” ñýäýâò òºâèéí á¿ñèéí 11 àéìàã, íèéñëýë, ò¿¿íèé
ө ө өө ү 9 ä¿¿ðýã îðîëöñîí çºâëºë㺺íèéã Óëààíáààòàð õîòîä çîõèîí áàéãóóëàâ. ¯¿íä ÕÕÀÀß,
ө ө өө , ө , ÖÅÃ, ÓÌÕÃ, òºâèéí á¿ñèéí àéìãóóäûí ø¿¿õ, ïðîêóðîð, õóóëü õÿíàëòûí àæèëòíóóä
үү , , îðîëöîâ. Òóñ çºâëºëãººíººñ ìàë÷èä, ìàë á¿õèé èðãýí á¿ð ººðèéí ºì÷ áîëñîí ýðäýíýò
үү ìàë ñ¿ðãýý ºäðèéí õàðèóëãà, øºíèéí ìàíààòàé áîëãîõ, õ¿÷ýý íýãòãýí áàã, õîðîîíû íóòàã
ө ө үү , ү , äýâñãýð áîëãîíä 20-30 ºðõèéí äóíä ìàë õàìãààëàõ õîëáîî, á¿ëýã, íºõºðëºë áàéãóóëæ
ү ү ү үү í ө өæ . àæèëëàõ, Ìàëûí õóëãàéòàé òýìöýõ ñàíä ìàë÷èí á¿ð ñàéí ñàíààíû õàíäèâ òóñëàìæ ºðãºæ,
2006 îíä ìàë õóëãàéëàõ ãýìò õýðýã 1851 á¿ðòãýãäñýí áºãººä ºíãºðñºí îíû ìºí ñàíãàà äýìæèí àæèëëàõ òàëààð óðèàëãà, çºâëºìæ ãàðãàí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ,
¿åòýé õàðüöóóëàõàä 63 õýðãýýð áóþó 3.5%-èàð ºññºí áàéíà. èðãýäýä ìýäýýëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Ìàëûí õóëãàéí ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ ÷èãëýëýýð ÿâóóëæ áàéãàà “Ýð÷èìæ¿¿ëýëò”, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä
”Ìàëûí õóëãàé” íýãäñýí àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä 633.4 ñàÿ òºãðºãèéí õîõèðîëòîé 116 òóñ Çîõèöóóëàõ çºâëºë, Õºâñãºë àéìãèéí òºð, çàõèðãààíû áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí Õèë
õîëáîãäîã÷òîé 477 õýðãèéã èëð¿¿ëýâ. õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçàð, Òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçàð, Öàãäààãèéí åðºíõèé ãàçàð, Óâñ,
Çàâõàí, Õºâñãºë àéìãèéí áîëîí òýäãýýðèéí óëñûí õèë äàãóóõ ñóìäûí òºð çàõèðãàà, ø¿¿õ
, ү ýðõ ìýäëèéí áîëîí õèë, öàãäàà, òàãíóóëûí áàéãóóëëàãóóäûí àæèëòíóóäûí
ө ө ө үү ү îðîëöîîòîéãîîð “Õèëèéí ìàëûí õóëãàéòàé ýð÷èìòýé òýìöüå” ñýäýâò ýýëæèò ñåìèíàð,
çºâëºë㺺íèéã Õºâñãºë àéìãèéí Öýöýðëýã ñóìàíä çîõèîí áàéãóóëæ, ñóìûí öàãäààãèéí
ү , ү , ,
õýñãèéã öàãäààãèéí òàñàã áîëãîí ºðãºòãºí çîõèîí áàéãóóëàâ. Ǻâëºëãººíººñ óðèàëãà,
ө , ,
çºâëºìæ ãàðãàæ, ýýëæèò ñåìèíàð, çºâëºë㺺íèéã 2007 îíû íàìàð Óâñ àéìãèéí Òýñ
ө ө ө , ñóìàíä õèéõýýð òîãòëîî.
, ªâºðõàíãàé àéìàãò, Áàÿíõîíãîð àéìàãò “Õèëèéí ìàëûí õóëãàéòàé õàìòðàí
үү . òýìöüå” ñýäýâò ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëàâ. Èéì çºâëºãººíèéã ç¿¿í á¿ñèéí 3
, ү àéìãèéíõíûã Ñ¿õáààòàðò òºâëºð¿¿ëýí õèéâ.
ү , өө ү ÕÕÀÀ-í ñàéäûí 2005 îíû 03-ð ñàðûí 16-íû ºäðèéí 35 òîîò òóøààëààð
ө , ү үү , , , ү áàòëàãäñàí “Ìàë ýìíýëýã, àðèóí öýâðèéí ãýð÷èëãýý”-íèé çàãâàðûã áîëîâñðóóëæ “Ýðäýíý-
ө , , 730 çóë” ÕÕÊ-ä çàõèàëãûí äàãóó íýãäñýí æóðìààð õýâë¿¿ëæ îðîí íóòàãò õ¿ðãýñíýýð íèéò
10596 , àéìãóóäàä “Ìàë ýìíýëýã, àðèóí öýâðèéí ãýð÷èëãýý îëãîõ æóðàì”-ûí äàãóó ìàëûí
30015 ө үү 1120 ү ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íä ãýð÷èëãýý îëãîí æóðàìëàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
, 960 àðõè ñîãòóóðóóëàõ óíäààãààð ¿éë÷èëäýã áàéãóóëëàãûí ¿éë ÓÌÕÃ-òàé õàìòðàí àæèëëàõ òºëºâëºãººíèé äàãóó Òºâ, Äóíäãîâü, Äàðõàí-Óóë
àæèëëàãààã çîãñîîæ, 610 ûã 23 ñàÿ 101 ìÿíãàí ө ө өө , àéìãóóäàä ÕÕÀÀ-í ñàéäûí 2005 îíû 35 äóãààð òóøààëààð áàòàëñàí “Ìàë ýìíýëýã, àðèóí
ө , , 30010 öýâýð ãàðàë ¿¿ñýëèéí ãýð÷èëãýý ò¿¿íèéã õýðýãëýõ æóðàì”–ûí õýðýãæèëò, ìàë àìüòíû
ºã÷, 13000- . ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä á¿òýýãäýõ¿¿íèé òýýâýðëýëò, õ¿ëýýí àâàõ ¿åèéí ìàë ýìíýëýã, àðèóí
Øàëãàëòààð ñòàíäàðòûí áóñ ñïèðò 13050, àðõè 132220, ïèâî 7010 ëèòðèéã òóñ öýâðèéí íºõöºëèéí õýðýãæèëòèéã øàëãàõ àæèë õèéâ.
òóñ õóðààí àâ÷ õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãàä øèëæ¿¿ëæ, óñòãàæ øèéäâýðëýñýí áàéíà. “Àðõèäàí ñîãòóóðàõààñ ñýðãèéëýõ, õÿíàëò òàâèõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéí ýõíèé
2005 4 ү ө í æèëèéí õýðýãæèëòèéí ÿâöàä õºòºëáºðèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí äàãóó ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò
Ө ө , , , , - ºã÷, õºòºëáºðèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, õýðýãæèëòèéã íü ñàéæðóóëàõ àñóóäëààð ñàíàë
үү , , áîëîâñðóóëàõ çîðèëãîîð õÿíàëò-øèíæèëãýý, ¿íýëãýýíèé àæëûã Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí
үү үү , ө ө , ÿàì, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìòàé õàìòðàí õèéæ ã¿éöýòãýâ.
ү , үү , ү , , ү , ÓÈÕ-ûí 2003 îíû 48 äóãààð òîãòîîëîîð áàòàëñàí “Àðõèäàí ñîãòóóðàõààñ
ө өө, , , ñýðãèéëýõ, õÿíàëò òàâèõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéí Çîõèöóóëàõ õîðîîíû õóðëààñ òóë-
, ө , , ãàìäàæ áóé àæëàà ÿðèëöàí, 2005 îíû òàéëàí, 2006 îíû àæëûí òºëºâëºãººã
ө өө ө , ө ө өө . õýëýëö¿¿ëæ áàòëóóëàâ. ̺í àðõèäàëòûí õîð õºíººëèéã 1990-2004 îíûã õàìðóóëàí
óëñûí õýìæýýíä ñóäàëñàí ä¿íãèéí òóõàé ìýäýýëëèéã ñîíñ÷ õýëýëöæýý.

122
 “Óëñûí õýìæýýíä 1991-2004 îíä á¿ðòãýãäñýí ãýìò õýðãèéí øàëòãààí, íºõöºëèéã
øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýéãýýð èæ á¿ðýí ñóäàëæ, íýãäñýí ä¿ãíýëò, ïðîãíîç ãàðãàõ”
àæëûí õýñãýýñ õèéõ ñóäàëãààíû àæëûã óëñûí õýìæýýíä ã¿éöýòãýí ä¿íã íü ýíý õóðàë-
äààíààð òàíèëöóóëñàí áàéíà. Ãýìò õýðýãò õîëáîãäîã÷äûí 22.2 õóâü íü ñîãòóóãààð, 23.6
õóâü íü á¿ëýãëýí ãýìò õýðýã ¿éëäñýí, ãýìò õýðýãò õîëáîãäîæ áóé ãóðâàí õ¿í òóòìûí õî¸ð
íü àæèëã¿é÷¿¿ä, õ¿¿õýä îðîëöñîí, ñîãòóóãààð ¿éëäñýí, á¿ëýãëýñýí ãýìò õýðã¿¿ä 11.8-16.8
õóâèàð áóóð÷, õàðèí ýìýãòýé÷¿¿ä îðîëöñîí áîëîí óðüä÷èëàí ¿ãñýí òîõèðîëöñîí ãýìò
õýðýã 1.3-62.4 õóâèàð íýìýãäæýý.
2006 îíä ýìýãòýé õ¿í áîëîí õ¿¿õýä îðîëöñîí, ñîãòóóãààð ¿éëäýãäñýí, á¿ëýãëýí
ã¿éöýòãýñýí ãýìò õýðýã 1.6-17.8 õóâèàð, 123779 õ¿í ýð¿¿ëæ¿¿ëýãäñýí íü ºíãºðñºí îíòîé
õàðüöóóëáàë ýð¿¿ëæ¿¿ëýãäñýí õ¿íèé òîî 4.0 õóâèàð ºññºí áàéíà.
“Àðõèäàí ñîãòóóðàõààñ ñýðãèéëýõ, õÿíàëò òàâèõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí
õýðýãæ¿¿ëýëò, Íèéãìèéí äýã æóðìûã áýõæ¿¿ëýõ, ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ñàëáàð
çºâëºëèéí àæëûí òàéëàíã òîãòîîñîí õóãàöààíä ãàðãàæ õîëáîãäîõ ãàçðóóäàä õ¿ðã¿¿ëæ
áàéíà.
2005 îíä íèéò àðõèíû 53, ñïèðòèéí 1 ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãààã õ¿÷èíã¿é
áîëãîõîîð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 47 äóãààð òýìäýãëýëýýð, 31 àæ àõóéí
íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààã ò¿äãýëç¿¿ëýõýýð ÕÕÀÀß-íû òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí
2005 îíû 220 äóãààð òóøààëûã òóñ òóñ ãàðãóóëàí àæèëëàñàí.
2006 îíû 3, 11, 12 äóãààð ñàðä íèéò 17 àæ àõóéí íýãæèéí ñîãòóóðóóëàõ óíäààíû
¿éëäâýðëýë ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðëèéã õ¿÷èíã¿é áîëãîõ, òîîëóóð ñóóðèëóóëààã¿é 105 àæ
àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààã ò¿äãýëç¿¿ëýí, çààñàí õóãàöààíä ñóóðèëóóëààã¿é íºõöºëä
õ¿÷èíã¿é áîëãîõ òàëààð øèéäâýðëýí õîëáîãäîõ ä¿ãíýëò, ñàíàëûã ÕÕÀÀß-íä õ¿ðã¿¿ëýýä
áàéíà.
2. Óëñûí õèë õàìãààëàëòûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëæ õ¿í õ¿÷, òåõíèê,
òåõíîëîãè, ñàíõ¿¿ãèéí õ¿÷èí ÷àäëûã ñàéæðóóëæ, àþóëã¿é áàéäëûã õàìãààëàõ
òóñãàé áàéãóóëëàãóóäûí ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý
çîðèëòûí õ¿ðýýíä:
359. Õèë õàìãààëàëòûí àæèëä îíöãîé àíõààðàë õàíäóóëæ, “Äàðõàí õèë”
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëíý.
Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðò òóñãàãäñàí “Òºðººñ õèëèéí òàëààð
áàðèìòëàõ áîäëîãî”-ûã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Äàðõàí õèë” õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàâ.
360. Õèë õàìãààëàõ õ¿÷íèé òåõíèê õýðýãñëèéí õàíãàëòûã ñàéæðóóëíà.
¿ õºòºëáºðò
¿¿ 31512
9, -131 1, -130
5- ¿¿ ,
ìîòîöèêëü 42, ¿ ó àä
3 øèðõýã, íèéò 42 ìîòîöèêëü, 18 àâòîìàøèí õóäàëäàí àâ÷ õàíãàëò õèéâ.
Õèëèéí 0165, 0275, 0306-ð àíãèóäàä 5 øèðõýã öàñíû ÷àðãà, õèëèéí 0306, 0198-ð
àíãèóäàä ÇÈË-131 à÷ààíû àâòîìàøèí òóñ á¿ð 1, õèëèéí 0132, 0108-ð àíãèóäàä ÓÀÇ-31512
ìàðêèéí ñóóäëûí àâòîìàøèí òóñ á¿ð 1, õèëèéí 0253-ð àíãèä ñóóäëûí àâòîìàøèí 4,
õèëèéí 0218-ð àíãèä ñóóäëûí àâòîìàøèí 1, áàãà äààöûí àâòîìàøèí 2, ÓÀÇ-2206
ìàðêèéí ôóðãîí 1, áàãà îâðûí òðàêòîð 2, ãàäààäûí áàéãóóëëàãûí õýðýãæ¿¿ëæ áóé
òºñëèéí øóãàìààð “Æèï” ìàðêèéí ñóóäëûí àâòîìàøèí 1, ÓÀÇ “Ôåðìåð” ìàðêèéí
àâòîìàøèí 1, íèéò 16 àâòîìàøèí, 5 öàñíû ÷àðãààð ïàðê øèíý÷ëýëò õèéãýýä áàéíà.
Õèëèéí öýðãèéí õýìæýýãýýð 2005 îíä 150.0 ñàÿ òºãðºãººð óíàëãà õóäàëäàæ
àâàõààñ, ãîâèéí õèëèéí îòðÿäóóäàä ìîòîöèêëü 48, åðäèéí óíàëãà 517 òîëãîéã õóäàëäàæ
àâàâ.
ªºðèéí ñ¿ðãýýñ 490 òîëãîé óíàëãûí íºõºí õàíãàëò ÿâóóëëàà. Õèëèéí îòðÿä,
àíãèóäàä 2006 îíä ìàë, ìàõ áýëòãýõ ñàíõ¿¿æèëòýýñ îðîí íóòãààñ óíàëãà õóäàëäàæ àâàõ
àæëûã ýõëýýä áàéíà.
123
Áóëãàí àéìãèéí Çàñàã äàðãà, ÈÒÕ- òàé õàìòðàí òóñ àéìãèéí ìÿíãàò ìàë÷èí á¿-
ðýýñ 1 ìîðü íèéò 84 àäóóã öóãëóóëàí õèëèéí 0286 äóãààð îòðÿäîä õàíãàëò õèéñýí áà í
3 .
361. Õèëèéí çºð÷èë, ìàëûí õóëãàé èõòýé õèëèéí õýñýãò õèë õàìãààëàëòûí
íÿãòðàëûã íýìýãä¿¿ëíý.
Õºâñãºë àéìãèéí Öýöýðëýã ñóìàíä õèëèéí êîìåíäàòóð 1, çàñòàâ 2-ûã øèíýýð
áàéãóóëàõ õºðºíãèéí òîîöîîã õèéæ 2005 îíû òºñâèéí òºñºëä òóñãàñàí áîëîâ÷ õºðºí-ãèéí
àñóóäàë øèéäâýðëýãäýýã¿é.
2006 îíû òºñºâò Õºâñãºë àéìãèéí õèëèéí õýñýãò Óëààí÷óëóóòûí õèëèéí çàñòàâ
áàðèõàä 50.0 ñàÿ òºãðºã òóñãóóëàí áàðèëãûí àæëûã äóóñãààä áàéãàà áºãººä ¿ëäñýí
õºðºíãèéã èðýõ îíû òºñºâò ñóóëãàæ 2007 îíû ñ¿¿ë÷ýýð àøèãëàëòàíä îðóóëàõààð àæèëëàæ
áàéíà.
ÁÍÕÀÓ-ûí Áýýæèí õîòîä Õèëèéí àëáàí ¸ñíû òºëººëºã÷ ñóóëãàõ ûã
óëàìæëóóëàõ àä .
ÕÕÅÃ-ûí 2006 îíû ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé äàãóó - Ө Ө -
- , ø үү
үү ,
Ө Ө -
.
ÎÕÓ-ûí Õèëèéí àëáàíû Ñèáèðèéí õîëáîîíû òîéðãèéí Á¿ñ íóòãèéí õèëèéí
óäèðäàõ ãàçðûí íýãä¿ãýýð îðëîã÷, øòàáûí äàðãà, ÕÕÅÃ-ûí äýä äàðãà áºãººä ÕÖ-èéí
øòàáûí äàðãà íàðûí àæëûí óóëçàëòûã ýíý îíû 2 äóãààð ñàðä Ñ¿õáààòàð-Õèàãòàä çîõèîí
áàéãóóëæ, Ìîíãîë-Îðîñûí 2 òàëûí Õèëèéí Á¿ðýí Ýðõò òºëººëºã÷ íàðûí àæëûí óóëçàëò
õèéæ, 2005 îíû óëñûí õèë õàìãààëàëòûí ä¿íã ãàðãàæ, 2006 îíä õàìòðàí àæèëëàõ
ïðîòîêîë òºëºâëºãººíä ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä 2 òàëûí Õèëèéí Á¿ðýí Ýðõò
òºëººëºã÷äèéí óóëçàëòûã 3 äóãààð ñàðä ÿâóóëàí, òåððîðèçìòýé òýìöýõ òàëààð õàìòàðñàí
ñóðãóóëèéã 10 äóãààð ñàðä çîõèîí áàéãóóëñàí áºãººä 2007 îíä óëñûí õèëèéã õàìòðàí
øàëãàõ, õèëèéí áàãàíà òýäãýýðèéã çàñâàðëàõ àæèë ÿâóóëàõààð áýëòãýæ áàéíà.
362. Õèë õàìãààëàëòàä ñàíñðûí õîëáîî, òîîí ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéã ºðãºí
àøèãëàíà.
6 ” ” , 0166, 0146
- ¿ ¿¿ .
Õèëèéí 0108, 0101 äóãààð àíãè, Àëòàíáóëàã äàõü àâòî çàìûí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ
áîîìòîä “ÂÑÀÒ” ñèñòåìèéí òîíîã òºõººðºìæèéã ñóóðèëóóëàí òóðøèæ áàéíà.
Õèëèéí 9 îòðÿä, ÕÕÅÃ-ûí ¿íäñýí íýãæ¿¿äèéã ”skyphone” ¿éë÷èëãýýíä
õàìðóóëñíààð ÌÖÕÊ- ààñ ò¿ðýýñýýð àøèãëàæ áàéñàí ñóâãèéí çàðäëààñ 2006 îíû ýõíèé
õàãàñ æèëèéí áàéäëààð 4257.0 ìÿíãàí òºãðºã õýìíýýä áàéíà.
Õèëèéí çºð÷ëèéí áîëîí öýðãèéí òîî á¿ðòãýëèéí ïðîãðàììûã øèíý÷èëæ, óòàñíû
æàãñààëòûí ïðîãðàìì, ñ¿ëæýýíèé íóóöëàëòûã õàíãàõ òóñãàé ïðîãðàìì, äîòîîä ñ¿ëæýýíèé
íýðèéã øèíý÷èëæ, ìàéë ñåðâåðèéã àøèãëàí áè÷èã áàðèìò áîëîâñðóóëàõ, ìýäýý
äàìæóóëàõ “Outlook” ïðîãðàììóóäûã êîìïüþòåðò ñóóëãàí àøèãëàæ áàéíà.
ÕÕÅÃ, õèëèéí 8 îòðÿäûã õîëáîîæóóëàõ 175 ñàÿ òºãðºãèéí õºðºíãèéí àñóóäëûã
2007 îíû òºñºâò òóñãàí øèéäýãäýâ.
Èðãýíèé á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí òºâòýé õàìòðàí “Èðãýíèé á¿ðòãýë ïàñïîðò
õÿíàëòûí òºñºë”-èéã õýðýãæ¿¿ëæ 25 êîì êîìïüþò ð õ¿ëýýí àâ÷, 2 òàëûí àæèëëàãààòàé
áîîìòóóäàä õàíãàëò õèéæ ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ àæëûã õèéæ áàéíà.
2001-2005 îíä õèëýýð íýâòýðñýí ãàäààä, äîòîîäûí 5.3 ñàÿ çîð÷èã÷äûí
á¿ðòãýëýýð ìýäýýëëèéí ñàí áàéãóóëæ, õèëýýð íýâòðýã÷äèéí á¿ðòãýë ñóäàëãààíû
ìàÿãòóóäûã ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí äàðãûí òóøààëààð áàòëóóëàí àøèãëàæ áàéíà.
2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä õèëèéí áîîìò á¿õèé îòðÿäóóäûí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ
àëáàíû îôèöåðóóäûí íýãäñýí öóãëàðàëò õèéæ Õèë õàìãààëàëòûí ä¿ðýìä øàëãàí
íýâòð¿¿ëýõ àëáàíû ÷èãëýëýýð îðñîí ººð÷ëºëòèéí òàëààð õè÷ýýë çààæ, ìºí õèëèéí
áîîìòóóäûã ìýäýýëëèéí “Borex” ïðîãðàììä øèëæ¿¿ëæ áóéòàé õîëáîãäóóëàí áîîìòóóäûí
êîìïüþòåðò ïðîãðàìì ñóóëãàæ ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
363. Õèë õàìãààëàã÷äûí øèëæèëò õºäºë㺺í õèéõ ÷àäâàðûã ýðñ íýìýãä¿¿ëæ,
òóñãàé çîðèóëàëòûí òåõíèê õýðýãñëèéí õàíãàëòûã ñàéæðóóëíà.
, “Öàãàà÷ëàëûí àëáàíû õÿíàëò, øàëãàëò” ñýäýâò ñóðãàëò-ñåìèíàðò 2 ñàðûí õóãàöààãààð
“ ºº º ” -
300 øèðõýãèéã õóäàëäàí àâ÷ õèëèéí îòðÿä àíãèóäàä õóâààðèëàâ.
ÎÕÓ-ûí “Ýêñïîðò öåíòð” êîìïàíèàñ íèéò 20 ñàÿ òºãðºãèéí ¿íý á¿õèé áàðèìò
áè÷ãèéí /¿íýò öààñíû/ øàëãàëòûí áàãàæ “ÏÏÄ-ÑÌ” 30 øèðõýã, “Êðîò”-20 øèðõýã, äýëõèéí
óëñóóäûí ïàñïîðòóóäûí íóóöëàëûí ìýäýýëýë á¿õèé äèñê, 5 áîòü àëüáîìûã õóäàëäàí
àâ÷, àøèãëàëòûí çààâðûã ìîíãîë õýë äýýð îð÷óóëàí õóâèëæ, áîîìò á¿õèé àíãèóäàä
õ¿ðã¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëàâ.
Ìîíãîë Óëñûí õèëýýð íýâòðýãñýä, ãàäààäûí èðãýäèéí á¿ðòãýë ñóäàëãààã
ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð äàðààõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýâ.
“Èðãýíèé á¿ðòãýë ïàñïîðòûí õÿíàëòûí òºñºë”-èéí õ¿ðýýíä ÈÁÌÓÒ-ººñ 25 êîìïüþòåð
õ¿ëýýí àâ÷, 2 òàëûí àæèëëàãààòàé áîîìòóóäàä õàíãàëò õèéæ, õèëýýð íýâòðýãñäèéí
á¿ðòãýë ñóäàëãààã ñóóëãàæ áîîìò á¿õèé àíãèóäûí íèéò 28 õ¿íä ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ,
îëîí óëñûí 5 áîîìòîä ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ áýëòãýë àæèë õèéãäýæ áàéíà.
ө ө ө ÿàìòàé õàìòðàí “Õ¿¿õýä
ýìýãòýé÷¿¿äèéã õèë äàìæóóëàí õóäàëäààëàõ ãýìò õýðãèéã òàñëàí çîãñîîõ” òºñëèéí
õ¿ðýýíä 16 ү , Áóÿíò-Óõàà, -Үү
. ÒÅÃ-ûí Äýýä ñóðãóóëèéí ¿íäñýí àíãèä 15 ñîíñîã÷ ã¿éöýòãýõ àæëûí ÷èãëýëýýð,
Õèëèéí 0184-ð àíãèéí õàðèóöñàí õýñãèéí 70 êì ºðãºñò óòñàí õàøààíû øîíãèéí
ìîäûã øèíý÷ëýõ àæëûã 5, 6-ð ñàðä õèéæ äóóñãàâ.
, ¿ ºðãºñò óòñàí
õàøààíû øîíãèéí ìîäûã øèíý÷ëýõ
“ “ – 24000 â÷,
ү æ, íèéò 120 êì óðò ºðãºñò óòñàí õàøààíû
ìîäîí øîíã ñîëèõ àæëûã àíãèóäûí õ¿÷ýýð õèéâ.
Ө ө ө ү 0129
ү 4 ү 20
ө ө ý÷ëýâ.
Õèëèéí 0287 äóãààð àíãèéí 2 äóãààð çàñòàâûã õèë ð¿¿ îéðòóóëàí í¿¿ëãýí
øèëæ¿¿ëæ, 9 êì ñàéæðóóëñàí çàì òàâüæ àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
Óâñ àéìàã äàõü õèëèéí 0245-ð àíãèéí 7-ð çàñòàâûí “Íóóð”-ûí õàðóóëûí õÿíàõ
öàìõàãò èõ çàñâàð õèéõýýð 1.7 ñàÿ òºãðºã áàòëàãäàæ, óã àæëûã 0252-ð àíãèéí õ¿÷
õýðýãñëýýð çàñâàðëàæ äóóñãàí õèë õàìãààëàëòàä àøèãëàæ áàéíà.
̺í àíãèéí 4, 5-ð çàñòàâûí õàðèóöñàí õýñýãò 35 êì ºðãºñò óòñàí õàøàà áàðüæ
àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
364. Õ¿íèé íººöèéí õºãæèëä îíöãîé àíõààð÷, õèë÷äèéí àõóé àìüäðàëûã
äýýøë¿¿ëíý.
Õèë÷äèéí ìýäëýã, ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ, ìýðãýæèëòýé õèë÷èí
áýëòãýõ òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãîîð “Ìýðãýæèëòýé õèë÷èí áýëòãýõ, äàâòàí
áýëòãýõ” 2006-2010 îí õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí ÕÕÅÃ-ûí äàðãûí
òóøààëààð áàòëàí ìºðäºæ ýõëýýä áàéíà.
Áàÿí-ªëãèé àéìàã äàõü Õèëèéí 0165 äóãààð àíãè, Äîðíîä àéìàã äàõü Õèëèéí
0132 äóãààð àíãèóäûí ìàòåðèàëëàã áààçûã ò¿øèãëýí “Õàðóóëûí äàðãûí ñóðãóóëü”
áàéãóóëàí íýýëò õèéæ ¿éë àæèëëàãààã ýõë¿¿ëýâ.
ÕÖÄÑ-èéí ë ¿¿
çîðèëãîîð Ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë, Õèëèéí èíæåíåð òåõíèêèéí õàíãàëòûí òàíõèì áîëîí
íîìûí ñàíã øèíý÷ëýí òîõèæóóëæ áàéíãûí àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
124
ÁÍÕÀÓ-ûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìòàé õàìòðàí õÿòàä õýëíèé òàíõèìûã òîõèæóóëàí,
õè÷ýýëèéí À, Á áàéðíû óðñãàë çàñâàð áîëîí 148ì ãàçàð äóëààíû øóãàìûã øèíýýð ñîëüæ,
äýýâðèéí õó÷èëòûã çàñâàðëàõ àæëóóäûã õèéãýýä áàéíà.
ÀÍÓ-ûí Òåõàñ ìóæèéí Ñàí-Àíòîíèî õîò äàõü Áàòëàí õàìãààëàõûí ãàäààä
õýëíèé ñóðãàëòûí òºâä 1 îôèöåð, Èõ Áðèòàíû Óìàðä Èðëàíäûí Íýãäñýí Âàíò óëñàä
ãàäààä õýëíèé ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ 6 ñàðûí äàìæààíä Õèëèéí öýðãèéí äýýä ñóðãóóëèéí
1 , ßïîí Óëñûí “Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû àãåíòëàã”-ààñ ÿâóóëñàí
õèëèéí 1 , ÎÕÓ-ûí Êóðãàí õîò äàõü Õèëèéí öýðãèéí äýýä ñóðãóóëüä æèë á¿ð 10
ñîíñîã÷ ñóðàëöóóëæ áàéõààð ÎÕÓ-ûí ÕÀÁÀ-íû õèëèéí àëáàòàé òîõèðîëöîæ, ñóðàëöóóëæ
áàéíà.
ÕÁÍÃÓ-ûí Ãàðìàø õîòûí àþóëã¿é áàéäëûí òºâä 3 ñàðûí ñóðãàëòàíä 1
, Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ñîëîíãîñ Óëñûí Ѻ¿ë õîòîä áîëñîí Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí
òóñãàé ñóðãàëòàíä 5 , ÕÅÃ-ûí íèñýõ õýñãèéí íèñýõ áàãèéí 5 õ¿í 2005 îíû
12 äóãààð ñàðûí 2-íîîñ ÎÕÓ-ûí Íîâîñèáèðñê õîòûí “Íèñýõèéí ìýðãýæèëòýí áýëòãýí
¿íýìëýõæ¿¿ëýõ òºâ” äýýð 7 õîíîãèéí äàäëàãà õèé .
Ç¿¿í á¿ñèéí ýìíýëãèéí àæèëòíóóäûí ñóðãàëòàíä 4 ýì÷, 4 ñóâèëàã÷, Íîìõîí
äàëàé äàõü ÀÍÓ-ûí öýðãèéí åðºíõèé êîìàíäëàë, Õàâàé äàõü ãàìøãèéí áîëîí
õ¿ì¿¿íëýãèéí àæèëëàãààíû òºâ, Ìîíãîë óëñ äàõü ÀÍÓ-ûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìòàé õàìòðàí
çîõèîí áàéãóóëñàí “Öàã àãààðûí õ¿íä íºõöºëä ¿ç¿¿ëýõ ýìíýëãèéí òóñëàìæ” ñóðãàëòàíä 6
ýì÷, ͯÁ-ûí Õ¿í àìûí ñàí, Ãàë ãîëîìò ¿íäýñíèé õºäºë㺺íèé “Õºòºëáºðèéí óäèðäëàãûã
ñàéæðóóëàõ íü” ñóðãàëòàíä 4 õ¿íèéã òóñ òóñ õàìðóóëëàà.
Õèëèéí 8 îòðÿäûí 40 õ¿íèéã òîãîî÷, íàðèéí áîîâ, òàëõ÷èíû ìýðãýæëýýð
äàìæààíä ñóðàëöóóëæ, ìýðãýæëèéí ¿íýìëýõ îëãîâ.
ìàãèñòðàíòóðò 2 õ¿í òóñ òóñ ñóðàëöàæ áàéíà.
ÁÍÕÀÓ-ûí ªÌªÇÎ-íû Àðäûí çàñãèéí ãàçàðòàé 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
ÕÕÁ-ààñ 15 ìýðãýæèëòýíã õÿòàä õýë, êîìïüþòåð, àíàãààõ óõààí, õîëáîî, òåõíèêèéí
÷èãëýëýýð 6 ñàðààñ 1 æèëèéí õóãàöààòàé ñóðãàõ õýëýëöýýð áàéãóóëæ, ñóðàëöóóëæ áàéíà.
Õèë÷äýýñ Îëîí óëñûí õ¿ì¿¿íëýãèéí öýðãèéí àæèëëàãààíä îðîëöîõ àñóóäëûã
ñóäëàæ ÕÖ-èéí ýìíýëãèéí õºäºë㺺íò á¿ëãèéí 2 èõ ýì÷ Èðàêò Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò
õ¿÷íèé ýíõèéã ñàõèóëàõ IV áàãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðîëöîæ ¿¿ðãýý àìæèëòòàé ã¿éöýòãýæ
èðýâ.
Ñèåððà-Ëèîí äàõü Òóñãàé ø¿¿õèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ͯÁ-ûí Ýíõèéã
ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä îðîëöîõ Çýâñýãò õ¿÷íèé öýðãèéí áàãèéí õî¸ðäóãààð ýýëæèíä Õèë
õàìãààëàõ áàéãóóëëàãààñ îðîëöîõ 9 àëáàí õààã÷ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéíà.
ÀÍÓ-ûí Òýíãèñèéí öýðãèéí ñóðãóóëèéí áàòëàí õàìãààëàõûí óäèðäëàãûí äýýä
êóðñò 1 ñóðàëöàæ òºãñºâ.
- ¿ èé
¿¿ 30
¿ 1 àâ.
ÀÍÓ-ûí ÁÕß-íû Àíãëè õýëíèé ñóðãàëòàíä 1 æèëèéí õóãàöààòàé àíãëè õýëíèé
áàãø áýëòãýæ ÀÍÓ-ûí ÝÑß-íû òóñëàìæààð òîõèæóóëñàí àíãëè õýëíèé êàáèíåòýä ÕÕÅÃ-
ûí îôèöåðóóäûí àíãëè õýëíèé ñóðãàëòûã 2 á¿ëãýýð 7 õîíîãò 8 öàãèéí õºòºëáºðòýé çîõèîí
áàéãóóëæ áàéíà.
Õèëèéí îòðÿä àíãèóäûí õ¿íèé íººöèéí òàñãèéí äàðãà íàðûí öóãëàðàëòûã
Óëààíáààòàð õîòîä 14 õîíîãèéí õóãàöààòàé çîõèîí áàéãóóëæ Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí
íýãäñýí á¿ðòãýëèéí öàõèì áàðèìò ïðîãðàììûã àøèãëàí õèë õàìãààëàõ áàéãóóëëàãûí áèå
á¿ðýëäýõ¿¿íèé àíêåòûã öàõèì õýëáýðò îðóóëæ, ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
ÕÖÄÑ-èéí 1 ä¿ãýýð äàìæààíä 2006- 2007 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 159 ñîíñîã÷èéã
ýëñ¿¿ëýí ñóðàëöóóëæ áàéíà.
ÕÖÄÑ äýýð àíõ óäàà ìàãèñòðûí 2 æèëèéí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ 15 ìàãèñòð
áýëòãýæ º ãºâ.
Õèëèéí îòðÿä, àíãèóäààñ òóñãàé ìýðãýæëèéí /ìàëûí ýì÷, õîëáîî÷èí, õ¿íèé ýì÷/
53 õ¿íèéã îôèöåðûí êóðñò ñóðàëöóóëàí òºãñãºæ õóâèàðëàâ.
2006 îíû 6 äóãààð ñàðä õèëèéí öýðãèéí äýýä ñóðãóóëü òºãññºí 97 îôèöåðóóäàä
2 õîíîãèéí ñóðãàí çààâàðëàõ õè÷ýýëèéã çîõèîí áàéãóóëæ, ¿¿ðýã ÷èãëýëýýð õàíãàí õèëèéí
îòðÿä àíãèóäàä õóâèàðëààä áàéíà.
 ÎÕÓ-ûí Êóðãàí õîò äàõü Õèëèéí öýðãèéí äýýä ñóðãóóëüä 2006 îíä 10 ñîíñîã÷èéã
ýëñ¿¿ëýí ñóðàëöóóëæ áàéíà.
պ人 àæ àõóéí èõ ñóðãóóëü òºãññºí 4 ìàëûí ýì÷èéã õèëèéí îòðÿäóóäàä
õóâààðèëàâ.
“Ýìíýëãèéí àíõíû òóñëàìæ” ñýäýâò 3 õîíîãèéí ñóðãàëòàä 110 àðèóí öýâðèéí
çààâàðëàã÷ íàðûã îðîëöóóë .
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé àðõèâûí ãàçðûí àðõèâ, áè÷èã õýðãèéí àíõàí øàòíû
äàìæààíä õèëèéí îòðÿä, àíãèóäûí íóóöûí îôèöåð 10, àðõèâ, íóóöûí ýðõëýã÷ àõëàã÷ 8
õ¿íèéã ñóðàëöóóëàâ.
14 ¿ , Õýíòèé àéìãèéí Äýëãýðõààí ñóìûí íóòàãò “Àâðàãà òîñîí” àìðàëò áàéãóóëàõ
à èëàâ.
Íèéò 2005 îí, 2006 îíä ãàäààäàä 82, äîòîîäîä 439 õ¿íèéã ñóðãóóëü, ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòàíä õàìðóóëàâ.
ÕÕÅÃ-ûí Òåíäåðèéí õîðîîíû 2005 îíû 4-ð ñàðûí 28-íû ºäðèéí 5-ð õóðàëäààíû
øèéäâýðýýð Ñîëîíãîñûí “DOLL SAME” óñ öýâýðø¿¿ëýã÷ 10 øèðõýã, ÎÕÓ-ûí “ÃÅÉÇÅÐ
ÄÀ×ÍÈÊ” áîëîð óñ öýâýðø¿¿ëýã÷èéã 2 øèðõýãèéã íèéò 1350.0 ìÿíãàí òºãðºãººð õóäàëäàí
àâ÷, õèëèéí 0245, 0214, 0166, 0131, 0129, 0184-ð àíãèóäàä ñóóðèëóóëàí àøèãëàæ áàéíà.
ÀÍÓ-ûí Õàâàéí àðàë äàõü öýðãèéí áààçûí õ¿í ýìíýëãèéí àëáàòàé õàìòðàí ÕÖ-
èéí õºäºë㺺íò á¿ëãèéí ýì÷ íàð Áàÿí-ªëãèé àéìàã äàõü õèëèéí 0165-ð àíãèéí õýñýãò
2005 îíû 9-ð ñàðûí 9–íýýñ 16-íû ºäð¿¿äýä, ªìíºãîâü àéìàã äàõü õèëèéí 0131, 0166-ð
àíãèéí õýñýãò 2005 îíû 9-ð ñàðûí 20-íîîñ 26-íû ºäð¿¿äýä õèë÷èä òýäíèé àð ãýð, òóñëàõ
õ¿÷íèé ãèø¿¿ä, õèë îð÷ìûí íóòàã äýâñãýðò àìüäàðäàã èðãýä íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷
íàðûí ¿çëýã õèéæ òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
0130- òºâèéí áàðèëãûã “
” 134.4 ñàÿ òºãðºãººð áàðüæ “õàíãàëòòàé” ¿íýëãýýòýé , 0129 ä¿ãýýð àíãèéí øòàá,
ñïîðò áîëîí õóðëûí çààë, öýðãèéí áàéð, õàëóóí óñ, óãààëãûí ãàçàð, äýä ºðòºº äèçåëèéí
áàéð, ãàäíà öàõèëãààíû øóãàì, ãàäíà äóëààí öýâýð áîõèð óñíû øóãàìûí àæëóóäûã “Ãàí
öàã” ÕÕÊ 305.4 ñàÿ òºãðºãò áàãòààí áàðüæ “õàíãàëòòàé” ¿íýëãýýòýé , 0277 äóãààð àíãèéí
øòàáûí áàðèëãûã Óâñ àéìãèéí “Ñîä ìàíäàõ” ÕÕÊ áàðüæ “õàíãàëòòàé” ¿íýëãýýòýé, 0198
äóãààð àíãèéí Õàð õîíüòûí çàñòàâûí öýðãèéí áàéð, äºðâºí àéëûí ñóóöíû èõ çàñâàðûí
àæèë, 0184 ä¿ãýýð àíãèéí öýðãèéí ãàë çóóõíû áàðèëãûí èõ çàñâàð, 0164 ä¿ãýýð àíãèéí
àãóóëàõûí áàðèëãûí äýýâðèéí èõ çàñâàðûí àæëóóäûã 0119-ð àíãè ã¿éöýòãýæ “õàíãàëòòàé”
¿íýëãýýòýéãýýð áàéíãûí àøèãëàëòàä õ¿ëýýëãýí ºã뺺.
5 ө ө
177.5 ө ө â.
“Ìàë àæ àõóé-2008” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä 2006 îíû ýõíèé õàãàñ
æèëèéí òîîëëîãîîð ìàëûí òîî òîëãîéã óðüä îíîîñ 3.8 õóâèàð ºñãºæ, àíãè, îòðÿäóóäàä 292
òîëãîé ãàõàé, 880 îð÷èì òàõèà, ãàëóó ¿ðæ¿¿ëæ ìàõíû íººöèéã íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýý
àâ÷ áàéíà.
2006 îíä 552.0 ñàÿ òºãðºãººð 931.0 òí àìüäûí æèí á¿õèé ìàë, ìàõ àâàõààñ
903.3 òí ìàë, ìàõ õóäàëäàí àâ÷, òºëºâëºãººã 97 õóâèàð áèåë¿¿ëýí õ¿íñíèé õýðýãöýýíä
àøèãëàæ áàéíà.
Òºâëºðñºí õàíãàëòààð 8 îòðÿä, àíãèä 86.0 òí òºìñ, 56.0 òí õ¿íñíèé íîãîîã
çàõèàëãûí äàãóó íèéë¿¿ëæ 2007 îíä òàðèàëàõ 80 òí ¿ðèéí òºìñèéã íººö뺺ä áàéíà.
Õèë÷äèéí ä¿ðýìò õóâöàñ õýðýãëýëèéí çàãâàð íîðìûã øèíý÷ëýõ ñàíàë,
õîëáîãäîõ òîîöîîã ÕÇÄÕ-èéí Ñàéäûí çºâëºëººð õýëýëö¿¿ëæ, îôèöåð, àõëàã÷ íàðûí
¸ñëîë àëáàíû õóâöàñ, ñàâõèí äýýë, ºäºð òóòìûí çóíû ìàëãàé, ºäºð òóòìûí õóâöàñíû
ºíãº, ÕÖÀÕ-ûí ºâºë, çóíû ä¿ðýìò õóâöàñíû èæ á¿ðýí øèíý÷èëñýí çàãâàðûã Ìîíãîë
Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí 2005 îíû 5-ð ñàðûí 26-íû ºäðèéí 122 äóãààð çàðëèãààð
áàòëóóëàâ. Øèíý çàãâàðûí õóâöàñíû ñòàíäàðò, òåõíèêèéí íºõöºëèéã áîëîâñðóóëæ,
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 3-ð ñàðûí 15-íû 45 òîîò òîãòîîëîîð áàòëóóëàâ.
Õóâöàñ ºìñºõ ä¿ðýì, õàíãàëòûí çààâàð, õèëèéí ìàíààíû òóñãàé çîðèóëàëòûí
õóâöàñíû íîðì, çàãâàðûã Ìîíãîë Óëñûí Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ñàéäûí 2006 îíû 126
òîîò òóøààëààð áàòëàí ìºðäºæ àæèëëàæ áàéíà.
2006 îíû õàâðûí óëèðëûí õàíãàëòààð îôèöåð, àõëàã÷äûí 35 õóâü, ãýðýýò áîëîí
õóãàöààò öýðãèéí àëáàí õààã÷äûã 100 õóâü øèíý çàãâàðûí õóâöñàíä øèëæ¿¿ëýâ.
125
Õèëèéí íèéò àíãèóäûí 82 õóâèéã èõ ýì÷ýýð õàíãàæ, òýäãýýðèéí 85 õóâèéã íàðèéí
ìýðãýæèë ýçýìø¿¿ëñíýýð õèëèéí àíãèóäûí áèå á¿ðýëäýõ¿¿íèé 80 ãàðóé õóâèéã
ìýðãýæëèéí ýì÷èéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä õàìðóóëàâ.
Õèëèéí àíãèóäûí õ¿í ýìíýëã¿¿äèéí 60 õóâü íü ýìíýëýã äýýðýý îôèöåð, àõëàã÷,
ºíäºð íàñòàí, ãýð á¿ëèéã ýì÷ëýõ òóñãàé ºðºº íýýí, òýäýíä ýì÷èëãýý ñóâèëãàà õèéæ áàéíà.
Õèëèéí 4 àíãèä áèåèéí òàìèð ýì÷èëãýý ÷èéðýãæ¿¿ëýëòèéí êàáèíåò øèíýýð
òîõèæóóëàí òîíîãëîæ áèå á¿ðýëäýõ¿¿íä ¿éë÷èëæ ýõëýâ.
ÁÇÄ-èéí 16-ð õîðîî 72-ð õîòõîíä õèë÷äýä çîðèóëñàí 24 àéëûí îðîí ñóóöíû
àæëûã ýõë¿¿ëýâ.
çºâøººðºë àâ÷, ÕÕÅÃ-ûí äàðãûí 246 òîîò òóøààë ãàðãàí àìðàëò áàéãóóëàí, ¿éë
àæèëëàãààã íü ýõëýýä áàéíà.
Õèëèéí òóõàé õóóëèéí 36-ð ç¿éëèéí 4, Èðãýíèé öýðãèéí ¿¿ðãèéí ýðõ ç¿éí
áàéäëûí òóõàé õóóëèéí 28-ûí 7-ð çààëòóóäàä Ìîíãîë Óëñûí Äýýä ø¿¿õýýð òàéëáàð
ãàðãóóëñíààð õèëèéí çàñòàâò àëáà õààæ áóé îôèöåð, àõëàã÷ íàð çàñòàâûí áàéðëàëäàà
¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ¿åäýý Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 266 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿íñíèé
õàíãàìæ ýäýëæ, õàðèí õèëèéí õàðóóëä ãàðàõ ¿åäýý òóõàéí á¿ñèéí ÕÖÀÕ-äûí íýãýí àäèë
õ¿íñíèé õàíãàìæ ýäëýõ áîëñíîîð õèëä àëáàí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ íºõöºë áîëîìæèéã
ñàéæðóóëàâ.
Õºâñãºë àéìãèéí ̺ðºí õîò äàõü 24 àéëûí ñóóöûã áàðüæ àøèãëàëòàä
îðóóëàõàä 125.0 ñàÿ òºãðºã, Õîâäûí ¯åí÷èéí îòðÿäûí Çýýãèéí çàñòàâûí öýðãèéí áàéð
áàðèõàä 100.0 ñàÿ òºãðºãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã òóñ òóñ Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòàä
òóñãóóëàí áýëòãýë àæëûã õàíãàæ áàéíà.
Õ¿íñíèé õàíãàìæèéí çàãâàðûã øèíý÷ëýí ÕÕÅÃ-ûí äàðãûí 2006 îíû À/12 òîîò
òóøààëààð áàòàëãààæóóëàí õèëèéí îòðÿä, àíãèóäàä õ¿ðã¿¿ëýí ìºðäºí àæèëëàæ áàéíà.
Õèëèéí 0165, 0277, 0311-ð àíãèóäàä íèéò 24 àéëûí îðîí ñóóöûã ººðñäèéí õ¿÷
õºðºí㺺ð áàðüæ áàéíà.
Ãàäíû áàéãóóëëàãûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð ªìíºãîâü àéìãèéí Ãàøóóí ñóõàéòûí
áîîìòîä çàñòàâûí íýãäñýí áàéð, àâòîìàøèíû ãðàæ, 4 àéëûí îðîí ñóóöûã áàðüæ
àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
365. Óëñûí õèë õàìãààëàëòàä îðîí íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ
çîðèëãîîð õèëèéí õÿçãààð íóòàãò àìüäàð÷ áóé èðãýäýä òºðèéí íèéòëýã
¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõýä ò¿ëõ¿¿ àíõààðíà.
366. Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä òåððîðèçì, áóñàä àþóë
çàíàëòàé òýìöýõ òàëààð îëîí óëñûí õýìæýýíä òàâüæ áóé õ¿÷èí
÷àðìàéëòûã äýìæèõèéí çýðýãöýý ¿íäýñíèé õýìæýýíä óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí íýãäñýí àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý.
Òåððîðèçìòàé òýìöýõ ÷èãëýëýýð ÒÅÃ-ûí á¿òöýä ñàëáàð íýãæ áàéãóóëàí
àæèëòíóóäûã ñóðãàæ, äàäëàãàæóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.
Òåððîðèçìòàé òýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷èãëýëýýð ìýäýýëýë ñîëèëöîîíû
îðîí òîîíû áóñ Çîõèöóóëàõ çºâëºëèéí ä¿ðýì, àæèëëàõ æóðìûí òºñºë, Òåððîðèçìààñ
ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé íýãäñýí òºëºâëºãººíèé òºñºë áîëîí Òåððîðèñò ¿éëäëèéí
ñºðºã ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ä¿ðìèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí áàòëàâ.
̺í îðîí íóòàãò ñàëáàð çºâëºë¿¿äèéã áàéãóóëàí, àæèëëàõ æóðìûã áàòëàâ.
367. Òàãíóóëûí àëáûã ºíäºð ìýðãýøèëòýé àëáàí õààã÷äààð á¿ðä¿¿ëýõýä
àíõààð÷, ã¿éöýòãýõ àæëûí øèíý òåõíèê õýðýãñýë, àðãûã íýâòð¿¿ëíý.
Òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçðûí äýýä ñóðãóóëèéã 2004-2005 îíû õè÷ýýëèéí æèëä 20,
2006 îíä 22 ñîíñîã÷ òºãññºí. Ìàãèñòðàíòóðûã 2005 îíä 6, 2006 îíä 3 òàãíóóëûí àæèëòàí
òºãñºâ.
Øèíýýð òîìèëîãäñîí 44 àæèëòíûã ã¿éöýòãýõ àæëûí àíõàí øàòíû ìýäëýã îëãîõ
äàìæààíä ñóðãàñàí.
Ò¿íøèéí õàðèëöààòàé ãàäààä îðíû òóñãàé àëáàäûí ñóðãóóëüä áîãèíî
õóãàöààíû ñóðãàëòàä 2005-2006 îíä 66 àæèëòíûã õàìðóóëààä áàéíà.
 -----------îÎî------------

ÃÀÐ×ÈÃ

1. Òºðèéí óäèðäëàãà, èðãýíèé îðîëöîî . . . . . . . . . . . . .

2. Íèéãìèéí áîäëîãî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Õîò áàéãóóëàëò, á¿ñ íóòàã, õºäººãèéí áîäëîãî . . . . .

5. Áàéãàëü îð÷íû áîäëîãî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. Áàòëàí õàìãààëàõ, ãàìøãààñ õàìãààëàõ áîäëîãî . . .

7. Ãàäààä áîäëîãî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8. Õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûã áýõæ¿¿ëýõ áîäëîãî . . .

126