ปฏิรูปประเทศไทย

รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป

ประเวศ วะสี


ปฏิรูปประเทศไทย
รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป
ผู้เขียน ศ.นพ.ประเวศ วะสี
๑. วิกฤตใหญ่ประเทศไทย
ความสร้างสรรค์ใหม่ๆ
พิมพ์ครั้งแรก กันยายน ๒๕๕๓ จำนวน ๕,๐๐๐ เล่ม
พิมพ์ครั้งที่ ๒ กันยายน ๒๕๕๓ จำนวน ๑๐,๐๐๐ เล่ม

จัดพิมพ์และเผยแพร่
สำนักงานปฏิรูป ประเทศไทยสะสมปัญหาเชิงโครงสร้างมากขึ้นเรื่อยๆ จนปัญหา

ทุกด้านมาบรรจบกัน เกิดเป็นวิกฤตใหญ่ประเทศไทย หรือที่เรียกกันว่า
ปก/รูปเล่ม
วัฒนสินธุ์ สุวรัตนานนท์ วิ ก ฤตสุ ด ๆ ในปั จ จุ บั น อั น ดู เ หมื อ นไม่ มี ท างออก สั ง คมปั จ จุ บั น ไม่
เหมือนสังคมโบราณที่เข้าใจง่ายตรงไปตรงมา แต่สังคมปัจจุบันเปลี่ยน
พิมพ์ท ี่ สภาพไปโดยสิ้นเชิงกลายเป็นระบบที่ซับซ้อน (Complex system) ใน
บริษัท ที คิว พี จำกัด ระบบที่ซับซ้อนนี้ความโกลาหล (Chaos) จะเกิดขึ้นเป็นประจำไม่ใช่ข้อ
ยกเว้น เพราะเหตุอะไรแม้เล็กน้อยใกล้หรือไกล ก็บานปลายขยายเป็น
เรื่องใหญ่ได้ทันทีทันใด ที่เรียกว่าปรากฏการณ์ผีเสื้อกระพือปีก
สำนักงานปฏิรูป (สปร.) ในสภาพใหม่ที่ซับซ้อนและยากนี้ ประเทศไทยไม่มีความรู้และทักษะ
๑๒๖/๑๔๖ ชั้น ๔ อาคาร ๑๐ ชั้น ในการจัดการใหม่ ที่จะธำรงบูรณภาพของประเทศไว้ได้ จึงแตกกระจาย
สถาบันบำราศนราดูร ซอยติวานนท์ ๑๔
วุ่นวาย ขัดแย้ง รุนแรง
ถนนติวานนท์ อำเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี ๑๑๐๐๐
โทรศัพท์ ๐-๒๙๖๕-๙๕๓๑-๓ โทรสาร ๐-๒๙๖๕-๙๕๓๔ ในสภาวะใหม่เช่นนี้ การทะเลาะเบาะแว้งการต่อสู้แบบเก่าๆ บริภาษ
website : http://www.reform.or.th วิทยาไม่สามารถพาสังคมไทยออกจากวิกฤตได้ ประเทศต้องการความ
ตู้ ปณ. ๑๖ ปทฝ. กระทรวงสาธารณสุข อ.เมือง จ.นนทบุรี ๑๑๐๐๔

ประเวศ วะสี | 
สร้างสรรค์ใหม่ที่ไปพ้นภพภูมิเก่าๆ ซึ่งเป็นเรื่องยากที่ตามปรกติทำ
บ้านเมืองอย่างเป็นระบบมากขึ้นเรื่อยๆ จะทำในชื่ออะไรก็แล้วแต่ เช่น
ไม่ได้ ๑. “ภาพอนาคตประเทศไทย 2562” จั ด ทำและรวบรวมโดย

คลังสมองของชาติ, ๒๕๕๒
แต่วิกฤตการณ์ทำให้ทำเรื่องที่ตามปรกติทำไม่ได้ ๒. “หลักคิดเพือ่ ปฏิรปู ประเทศไทย” โดย ดร.วิชติ วงศ์ ณ ป้อมเพชร,
๒๕๕๓
ผู้รู้จึงกล่าวว่าวิกฤตเป็นโอกาส ๓. “ปฏิรูปประเทศไทย : เศรษฐกิจ-การเมือง” โดย วิ ท ยากร
เพราะวิกฤตก่อให้เกิดความตื่นตัวของผู้คนจำนวนมาก ตามปรกติ เชียงกูล, ๒๕๕๓
สังคมไทยมีความเนือยชา เพราะอยู่ในภูมิประเทศที่อุดมสมบูรณ์และมี ๔. “สังคมวิทยาของความขัดแย้งในระบบสังคมการเมืองไทย” โดย
ภั ย ทางธรรมชาติ น้ อ ย ความเนื อ ยชาทำให้ อ่ อ นแอ ประเทศที่ ย าก สุนัย เศรษฐ์บุญสร้าง, เตรียมตีพิมพ์
ลำบากกว่าเขาต้องดิ้นรนต่อสู้ทำให้แข็งแรงและแซงหน้าเราไป เช่น
ฮ่องกง ไต้หวัน เกาหลี สิงคโปร์ เวียดนาม วิกฤตใหญ่ประเทศไทยจึง
เหล่ า นี้ เ ป็ น ตั ว อย่ า งของความคิ ด สร้ า งสรรค์ เ พื่ อ หาทางออกให้
มีคุณที่กระตุ้นให้คนไทยตื่นตัวคิดค้นหาทางออก โดยจะเรียกว่าปฏิรูป ประเทศ ขอให้ความคิดสร้างสรรค์เพื่อหาทางออกให้ประเทศไทยจง
ประเทศไทย ปฏิวัติประชาธิปไตยหรืออะไรอื่นก็ตาม จุดสำคัญคือต้อง เพิ่มพูนไพบูลย์ขึ้น จนปัญญาร่วมของสังคมไทยมีมากถึงจุดเปลี่ยน ที่
เข้าใจที่รากและลำต้นของปัญหา ไม่ใช่เพียงกล่าวหาหรือทะเลาะกันใน ทำให้ประเทศไทยสามารถปรับเปลี่ยนครั้งใหญ่ ออกจากวิกฤตการณ์
ระดับปัจเจกบุคคล บุคคลมีความสำคัญ ไม่ใช่ไม่สำคัญ แต่ถ้าไม่แก้ไข ไปสู่ความเจริญที่แท้จริงได้
ถึ ง ระดั บ รากฐานของปั ญ หา ก็ ไ ม่ ส ามารถแก้ วิ ก ฤตได้ จ ริ ง และถาวร ข้อคิดเห็นและข้อเสนอข้างล่างนี้เป็นส่วนน้อยส่วนหนึ่งเท่านั้นของ
เพราะรากฐานของปัญหายังอยู่ก็ก่อให้เกิดปัญหาต่อไปเรื่อยๆ และ
กระแสความพยายามของคนไทยในการปรับเปลี่ยนประเทศไทย
มากขึ้น
การปฏิรูปประเทศไทยจึงควรที่จะมุ่งไปที่รากฐาน หรือสมุฎฐาน
เบื้องลึกของวิกฤตประเทศไทยมากกว่าการรักษาตามอาการ เมื่อการ
ปฏิรูปประเทศไทยถูกทำให้เป็นประเด็นทางการเมือง (Political issue)
จึ ง เป็ น กระแสสู ง ที่ ผู้ ค นสนใจในวงกว้ า ง ถึ ง จะเห็ น ด้ ว ยไม่ เ ห็ น ด้ ว ย
อย่างไรก็อยู่ในกระแสเดียวกัน ปรากฏการณ์ที่มีให้เห็นก็คือ มีคนคิดเรื่อง

 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 

 ๒. สาเหตุของ
วิกฤตการณ์ประเทศไทย

ความทุกข์ของบุคคลพระพุทธเจ้าทรงวิเคราะห์เหตุปัจจัยที่ผลักดัน
กันต่อๆ มา ถึง ๑๒ ขั้นตอน ที่เรียกว่า ปฏิจจสมุปบาท เริ่มจากอวิชชา
หรือความโง่เขลาหรือความไม่รู้ ปฏิจจสมุปบาทแห่งความทุกข์ของชาติ
หรือวิกฤตการณ์ประเทศไทยก็อาจมองถึงมูลราก หรือเหตุปัจจัยพื้นฐาน
ที่ส่งต่อหรือประกอบกันทำให้เกิดความทุกข์ของชาติหรือวิกฤตการณ์
ประเทศไทยได้ทำนองเดียวกัน
ต่อไปนี้คื อสาเหตุ ๑๒ ประการ ที่ป ระกอบกั นเป็ นวิ กฤตการณ์
ประเทศไทย

๑. อวิชชา ความไม่รู้หรือความหลงไป การตกอยู่ในโมหภูมิ ตาม
พระราชนิพนธ์เรื่อง พระมหาชนก “คนทั้งปวงตั้งแต่อุปราชจนถึงคน
เลี้ ย งม้ า ล้ ว นตกอยู่ ใ นโมหภู มิ โดยเฉพาะพวกอำมาตย์ ” ความไม่ รู้
ความหลงไป ความขาดปั ญ ญาย่ อ มเป็ น ต้ น ตอของปั ญ หาทั้ ง ปวง

ประเวศ วะสี | 
ยุทธศาสตร์ทางปัญญาจึงจำเป็น ซึ่งอย่างน้อยจะต้องปฏิรูประบบการ ๓. วิธีคิดและจิตสำนึก สังคมทางดิ่งหรือสังคมอำนาจจะบีบให้คน
ศึกษา ปฏิรูประบบการสื่อสาร ปฏิรูประบบการวิจัย เห็นแคบ คิดแคบ เกิดสภาพจิตเล็ก คิดและเห็นแก่ตัวหรือพวกตัวในวง
แคบๆ แต่บัดนี้เราเป็นสังคมใหญ่ การไม่เห็นทั้งหมดและคิดเพื่อคน
๒. ความเป็นสังคมทางดิ่ง (Vertical society) ซึ่งหมายถึงสังคมที่ ทั้งหมด ทำให้ระบบการอยู่ร่วมกันด้วยปรกติสุขเป็นไปไม่ได้ เหมือน
มีความสัมพันธ์ระหว่างสังคมข้างบนที่มีอำนาจกับสังคมข้างล่างที่ไม่มี ระบบร่างกายที่จะเป็นปรกติได้ เซลล์ทุกเซลล์ อวัยวะทุกอวัยวะต้อง
อำนาจ สังคมทางดิ่งจะมีสมรรถนะในการเผชิญกับการเปลี่ยนแปลง คำนึ ง ถึ ง ระบบทั้ ง หมด ถ้ า จะมี เ ซลล์ ข องอวั ย วะใดไม่ ค ำนึ ง ถึ ง ระบบ
น้อย ผู้คนมีพฤติกรรมทางลบมาก มีความไม่เป็นธรรมสูง ผู้คนไม่รักกัน ทั้งหมด อยากจะเติ บ โตหรื อ โกยเข้ า ตั ว มั น เป็ น เอกเทศ นั่ น คื อ เซลล์
และไม่รักส่วนรวม* สังคมทางดิ่งมีการเรียนรู้น้อย เพราะผู้มีอำนาจก็จะ มะเร็ง มะเร็งจะรบกวนความเป็นปรกติของร่างกายจนเจ็บป่วยและมี
ใช้อำนาจมากกว่าใช้ความรู้และไม่ต้องการให้ผู้อยู่ใต้อำนาจเรียนรู้ คน ชีวิตอยู่ไม่ได้ ในสังคมใหญ่แต่คนมีจิตเล็ก มันไม่เข้ากัน ทำให้สังคม
มีอำนาจจะโกงมาก คนไม่มีอำนาจก็จะแสวงหาการอุปถัมภ์และความ เสมือนป่วยเป็นมะเร็ง ในการปฏิรูปจึงจำเป็นต้องสร้างจิตสำนึกใหม่ให้
คุ้มครองจากผู้มีอิทธิพล แย่งชิงกันเอาใจนาย สังคมทางดิ่งทำให้คนคิด เป็นจิตใหญ่ ที่เห็นแก่ทั้งหมดคิดเพื่อทั้งหมด
แคบและใฝ่ต่ำ สังคมที่มีโครงสร้างแบบนี้เศรษฐกิจจะไม่ดี การเมืองจะ
ไม่ดี และศีลธรรมจะไม่ดี** และจะไม่มีวันดี ตราบใดที่โครงสร้างสังคม ๔. ขาดเป้าหมายร่วม เมื่อจิตเล็กเห็นแต่แก่ตัวและพวกตัวโดย
ยังเป็นทางดิ่งอยู่ ประชาธิปไตยที่แท้จริงและมีอัตถประโยชน์ (Making แคบๆ สังคมไทยจึงขาดเป้าหมายร่วม มีแต่เป้าหมายของบุคคล หมู่
democracy work) จะมี ไ ด้ ก็ ต่ อ เมื่ อ สั ง คมมี โ ครงสร้ า งทางราบ พวก องค์กร สถาบัน แตกต่างและทอนกำลังกัน ถ้าทุกคนและทุกภาค
(Horizontal society) ที่ผู้คนมีความเสมอภาคมีศักดิ์ศรีแห่งความเป็น ส่วนมีเป้าหมายร่วมจะเกิดพลังมหาศาล ประดุจแสงพลังน้อยๆ ที่มาจูน
มนุษย์ มีศักยภาพที่จะรวมตัวร่วมคิดร่วมทำกันเต็มพื้นที่ทางสังคม
คลื่นให้ตรงกัน กลายเป็นแสงเลเซอร์ที่มีพลังมาก ในการปฏิรูปประเทศ
นั่นคือ เกิดความเป็นประชาสังคม (Civil society) ฉะนั้นการปฏิรูป ไทยต้องรณรงค์ให้คนไทยร่วมสร้างทิศทางประเทศไทยและเป้าหมายร่วม
ประเทศไทยต้องปฏิรูปโครงสร้างสังคมให้เป็นประชาสังคม ซึ่งจะเป็น เมื่อมหาชนร่วมสร้างทิศทางและเป้าหมายร่วมของประเทศ มหาชนก็
จุดคานงัดให้อย่างอื่นๆ ดีขึ้น จะร่วมกันขับเคลื่อนไปตามทิศทางและสู่เป้าหมายนั้น

๕. การรวมศูนย์อำนาจการปกครองทำให้ฐานของประเทศอ่อนแอ
* ดู อคิน รพีพัฒน์ “สังคมไทยสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์” การปกครองที่รวมศูนย์อำนาจไว้ที่กระทรวง ทบวง กรม ทำให้ชุมชน
** ดู Robert Putnam “Making Democracy work”
 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 
ท้องถิ่นอ่อนแอ เมื่อฐานของประเทศอ่อนแอ สังคมทั้งหมดก็ไม่มั่นคง ๙. ระบบการสื่อสารที่ยังไม่เป็นพลังของชาติ การสื่ อ สารที่ ดี จ ะ
และรวน อีกทั้งยังทำให้เกิดความขัดแย้งระหว่างอำนาจรัฐรวมศูนย์กับ สร้างพลังทางจิตสำนึก สร้างพลังทางสังคม พลังทางปัญญาและพลัง
วัฒนธรรมท้องถิ่นทำให้เกิดปัญหาความไม่ป็นธรรมต่างๆ รวมทั้งความ ทางสุนทรียธรรม อันเป็นสมรรถนะของชาติ ที่ทำให้พ้นวิกฤตและมี
รุนแรง เช่น ที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ การปฏิรูปคราวนี้ต้องกระจาย ความเจริญอย่างแท้จริง การปฏิรูประบบการสื่อสารมีความจำเป็น
อำนาจไปให้ ชุ ม ชนท้ อ งถิ่ น ดู แ ลตั ว ของตั ว เองให้ เ ข้ ม แข็ ง ทุ ก ด้ า นที่ มี

ผู้เรียกว่าเทศาภิวัฒน์ หรือการอภิวัฒน์ที่เอาพื้นที่เป็นตัวตั้ง เมื่อฐาน ๑๐. ระบบทุนนิยมที่ขาดความเป็นธรรม ระบบทุนนิยมที่เติบโตและ
ของประเทศเข้มแข็งก็จะรองรับสังคมทั้งหมดให้มั่นคง เชื่อมโยงกับโลกาภิวัตน์อย่างเข้มข้น ยังขาดความเป็นธรรมที่คำนึงถึง
ชีวิตและการอยู่ร่วมกันน้อย ก่อให้เกิดการทำลายจิตวิญญาณ สังคม
๖. ขาดความเป็นธรรมในการจัดการการใช้ทรัพยากร เช่น ที่ดิน
สิ่งแวดล้อมและวัฒนธรรมอย่างรุนแรง ทำให้ช่องว่างและความเหลื่อม
ป่าไม้ แหล่งน้ำ ภาษี กฎหมาย คนมีอำนาจกับคนไร้อำนาจจะเข้าถึง ล้ำขยายมากขึ้น การที่ทุนเข้าไปสู่การเมืองทำให้เกิดธนาธิปไตย ก่อให้
ทรัพยากรของชาติต่างกัน ก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำมากเกิน นำไปสู่ เกิดการเมืองที่ด้อยคุณภาพ อันมีผลกระทบใหญ่ทางลบต่อการพัฒนา
ความขั ด แย้ ง ทางสั ง คมและการเมื อ ง ต้ อ งปฏิ รู ป การจั ด สรรการใช้ ประเทศ
ทรัพยากรอย่างเป็นธรรมและยั่งยืน ปฏิรูประบบภาษีเพื่อความเป็นธรรม
๑๑. ระบบราชการที่ด้อยคุณภาพ ระบบราชการที่วางไว้เมื่อ ๑๐๐ ปี
๗. ระบบความยุติธรรมที่ไม่ทั่วถึง ด้อยคุณภาพและขาดประสิทธิภาพ เศษ มาบัดนี้เก่าคร่ำคร่าล้าสมัย ไม่มีสมรรถนะในการบริหารจัดการใน
ทำให้เกิดปัญหาการเข้าไม่ถึงความยุติธรรม ที่สะสมความแค้นในสังคม สภาพใหม่ที่ซับซ้อนและยาก ทั้งนี้เพราะระบบราชการเป็นระบบอำนาจ
จึงมีและใช้ปัญญาน้อย แถมยังถูกคร่อมด้วยระบบการเมือง ที่นักการ
๘. ระบบการศึกษาที่ทำให้ชาติอ่อนแอ เพราะเป็นการศึกษาที่อยู่
เมืองสั่งซ้ายหันขวาหันได้ทั้งกระทรวง ดังที่รัฐมนตรีคนเดียวสามารถ
นอกสังคมไม่รู้ร้อนหนาวกับสังคม ไม่ร่วมทุกข์ร่วมสุข ไม่ร่วมแก้ปัญหา โยกย้ายผู้ว่าราชการจังหวัด อธิบดี และปลัดกระทรวงได้ ตามอำเภอใจ
จึงอ่อนแอเพราะการศึกษาเอาวิชาเป็นตัวตั้ง ไม่ได้เอาชีวิตและการอยู่ และตามผลประโยชน์ ทำให้ข้าราชการหมดศักดิ์ศรีหมดศักยภาพและ
ร่วมกันเป็นตัวตั้ง ควรปฏิรูประบบการศึกษาให้เสริมความเข้มแข็งของ มัวหมองด้วยเรื่องคอร์รัปชั่น ระบบราชการจึงเป็นหลักของบ้านเมืองใน
ชุมชนท้องถิ่นให้ส่งเสริมการสร้างสัมมาชีพเต็มพื้นที่ ให้สร้างจิตสำนึก ยามยากไม่ได้ ความล้มเหลวของระบบราชการเป็นสาเหตุสำคัญของ
ใหม่ และสร้างปัญญาที่พาชาติออกจากวิกฤต วิกฤตใหญ่ประเทศไทย

10 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 11

 ๑๒. ระบบการเมืองที่ด้อยคุณภาพ ระบบการเมืองที่ดำรงอยู่ทำให้
ได้ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองที่มีความสุจริตน้อย มีความรู้ความ
สามารถน้อย ใช้อำนาจมากกว่าปัญญาและความดี ระบบการเมืองที่
ด้อยคุณภาพเป็นปัจจัยหลักของวิกฤตการณ์ของบ้านเมือง ปัญหาของ ๓. เรื่องที่ควรปฏิรูป
ระบบการเมืองด้อยคุณภาพไม่ได้เกิดขึ้นลอยๆ แต่เกิดจากปัญหาทั้ง
๑๑ ประการข้างต้นนั่นแหละที่มารวมลงในปัญหาที่ ๑๒

สาเหตุทั้ง ๑๒ อย่างนี้เป็นปัจจัยแก่กันและกันทำนองปฏิจจสมุปบาท
ของความทุกข์ เป็นห่วงโซ่ของเหตุปัจจัยของความทุกข์ของชาติ โดย
สรุ ป ประเทศไทยขาดแกนแห่งคุณค่า (Core Value) และแกนแห่ง เรื่องที่ควรปฏิรูปอาจแบ่งเป็น ๓ ประเภท
สมรรถนะ (Core competency) ที่จะรักษาบูรณภาพของประเทศไว้ได้ • เรื่องตามสาเหตุ
จึงวิกฤตใหญ่ • เรื่องตามประเด็น
• เรื่องที่ควรปฏิรูปตามลำดับก่อนหลัง

ดังต่อไปนี ้
๓.๑ เรื่องที่ควรปฏิรูปตามสาเหตุ ๑๒ ประการ ตามที่กล่าวในตอน
๒ และแสดงในตารางที่ ๑ เรื่องที่ควรปฏิรูปตามสาเหตุ ๑๒ ประการนี้
อาจเพิ่มเติมได้อีกตามที่เห็นสมควร ตามที่เว้นที่ว่างไว้ในตารางหรือบาง
เรื่องก็สามารถแตกออกเป็นระบบย่อยออกไปอีกก็ได้ เช่น ในระบบ
ความยุติธรรมก็มีระบบตำรวจซึ่งมีเสียงเรียกร้องมาก หรือในระบบ
ราชการก็มีระบบป้องกันประเทศด้วย หรือในระบบทรัพยากรก็มีเรื่อง
ที่ดิน ป่าไม้ สิ่งแวดล้อม พลังงาน เป็นต้น ส่วนการปฏิรูประบบสุขภาพ
เติมเข้าไปเป็นเรื่องที่ ๑๓ เพราะเกี่ยวข้องและเป็นผลจากทุกเรื่อง

12 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 13

 ๓.๒ เรื่องที่ควรปฏิรูปตามประเด็น สุดแล้วแต่สังคมเห็นว่ามีประเด็น
ใดที่ควรปฏิรูป เช่น เรื่องปฏิรูปที่ดิน การขจัดคอร์รัปชั่น การปฏิรูปตำรวจ

ปฏิรูปตามประเด็น (เช่น)
ฯลฯ ตามที่ยกตัวอย่างไว้ในตารางที่ ๒ รายการนี้สามารถเพิ่มเติมได้
ตามความต้องการของสังคม การปฏิรูปตามประเด็นนี้จะไปเกี่ยวข้อง
กับการปฏิรูปตามสาเหตุอยู่มาก เช่น การขจัดคอร์รัปชั่นเกี่ยวข้องกับ
การกระจายอำนาจ ความเข้มแข็งของภาคประชาสังคม ความเข้มแข็ง
ของสื่อมวลชน การปฏิรูประบบราชการ การสร้างจิตสำนึกใหม่ เป็นต้น
จึงเขียนเรื่องตามประเด็นไว้ในแนวตั้งเพื่อตัดกับแนวนอนของการปฏิรูป
ตามสาเหตุหรือตามโครงสร้าง เกิดเป็น Matrix
..............................................ฯลฯ.............................................
........................................ปฏิรูปที่ดิน........................................
....................................ปฏิรูปกองทัพ........................................
................................ปฏิรูประบบตำรวจ....................................
............................การแก้ปัญหาคอร์รัปชั่น................................
........................ปฏิรูประบบสวัสดิการสังคม..............................
........ปฏิรูปเพื่อคุณภาพชีวิตของเกษตรและผู้ใช้แรงงาน.......

กระจายอำนาจการปกครอง-สร้างฐานของประเทศให้แข็งแกร่ง-เทศาภิวัฒน์
๔. สร้างทิศทางและเป้าหมายร่วม สร้างการอยู่ร่วมกันอย่างเป็นธรรม
๑. ปฏิรูประบบปัญญา : ระบบการศึกษา

๒. ปฏิรูปโครงสร้างสังคม สู่ประชาสังคม

๕. ปฏิรูปการใช้ทรัพยากรอย่างเป็นธรรม

๙. ปฏิรูประบบเศรษฐกิจให้เป็นธรรม
ระบบการสื่อสาร ระบบการวิจัย
ตารางที่ ๑ เรื่องที่ควรปฏิรูป

๖. ปฏิรูประบบความยุติธรรม
๓. ปฏิรูปวิธีคิดและจิตสำนึก

๘. ปฏิรูประบบการสื่อสาร
ปฏิรูปตามสาเหตุ

๗ ปฏิรูประบบการศึกษา

๑๑. ปฏิรูประบบการเมือง
๑๐. ปฏิรูประบบราชการ

๑๒. ปฏิรูประบบสุขภาพ
14 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 15
 ๓.๓ เรื่ อ งที่ ค วรปฏิ รู ป ตามลำดั บ ก่ อ นหลั ง เรื่ อ งที่ ค วรปฏิ รู ป ใน รายการนี้สามารถปรับได้ เรื่องใดอื่นถ้ามีความพร้อมทางวิชาการก็
ตารางที่ ๑ นั้น ควรมีกลุ่มหรือสถาบันทำงานทางวิชาการเพื่อเตรียม เลื่อนขึ้นมาอยู่ลำดับต้นที่จะผลักดันไปสู่การปฏิบัติ
ความพร้อมทุกเรื่อง เมื่อเรื่องใดพร้อมก็ผลักดันไปสู่การปฏิบัติ ส่วนเรื่อง

ที่ควรปฏิรูปเป็นลำดับต้นนั้น อาศัยหลักการหลายอย่าง เช่น เป็นเรื่องที่ ต่อไปนี้จะขยายความทั้ง ๑๐ เรื่อง พอเป็นสังเขป
เป็นจุดคานงัดเมื่อทำแล้วได้ผลมากหลายอย่าง เป็นเรื่องที่จับอารมณ์ ๑. กระจายอำนาจไปสู่ชุมชนท้องถิ่น-
ความรู้สึกของสังคม เป็นเรื่องที่มีความพร้อมทางวิชาการ และเป็นเรื่อง สร้างฐานของประเทศให้แข็งแกร่ง-เทศาภิวัฒน์
ที่ทำให้สำเร็จได้โดยไม่ยากเกิน ส่วนเรื่องที่สำคัญมากแต่ยากสุดๆ ต้อง ชุมชนท้องถิ่นคือฐานของประเทศ ถ้าฐานของประเทศแข็งแรง
ใช้เวลามากก็ต้องทำไปเป็นลำดับ จะรองรับสังคมทัง้ หมดให้มนั่ คง การพัฒนาอย่างบูรณาการจะเกิดขึน้ ได้
ต่อเมื่อเอาพื้นที่เป็นตัวตั้ง (เทศาภิวัฒน์) ไม่ใช่เอากรมเป็นตัวตั้ง เมื่อ
เรื่องที่ควรปฏิรูปในลำดับต้นอาจมีได้ดังต่อไปนี ้ ชุมชนท้องถิ่นเข้มแข็งจะเห็นการพัฒนาอย่างบูรณาการอย่างน้อย ๘
๑. กระจายอำนาจสู่ชุมชนท้องถิ่น-สร้างฐานของประเทศให้ เรื่องเข้ามาด้วยกันคือ เศรษฐกิจ-จิตใจ-สังคม-วัฒนธรรม-สุขภาพ-การ
แข็งแกร่ง-เทศาภิวัฒน์ ศึกษา-ประชาธิปไตย เกิดเป็นสังคมศานติสุข ถนนทุกสายจึงควรไป
๒. ปฏิรูปเพื่อคุณภาพชีวิตของเกษตรกรและผู้ใช้แรงงาน หนุนเสริมและเชื่อมกับการพัฒนาที่ฐานของประเทศ หรือการอภิวัฒน์
๓. ปฏิรูปที่ดิน โดยเอาพื้นที่เป็นตัวตั้ง (เทศาภิวัฒน์) ชุมชนเข้มแข็งจะดูแลการพัฒนา
๔. ปฏิรูประบบภาษี-ปฏิรูประบบสวัสดิการสังคม ทุกเรื่องไปได้ประมาณ ๘๐ เปอร์เซ็นต์
๕. ปฏิรูประบบการเงินการคลังเพื่อความเป็นธรรม
๖. ปฏิรูประบบเศรษฐกิจเพื่อความเป็นธรรม ๒. การปฏิรูปเพื่อคุณภาพชีวิตของเกษตรกรและผู้ใช้แรงงาน
๗. ปฏิรูประบบความยุติธรรม เกษตรกรและผู้ใช้แรงงานเป็นคนส่วนใหญ่ของประเทศและยัง
๘. ปฏิรูประบบการสื่อสาร ขาดความมั่นคงในชีวิต ถ้าคนส่วนใหญ่ยังขาดความมั่นคง ประเทศจะ
๙. ปฏิรูประบบอำนาจรัฐ มั่นคงได้อย่างไร การปฏิรูปคราวนี้จึงต้องปฏิรูปเชิงระบบเพื่อคุณภาพ
๑๐. ปฏิรูประบบปัญญาของประเทศ ชีวิตของเกษตรกรและผู้ใช้แรงงานอย่างยั่งยืน ซึ่งต้องคิดถึงเครื่องมือ
เชิ ง สถาบั น ด้ ว ย ภาคธุ ร กิ จ มี เ ครื่ อ งมื อ เชิ ง สถาบั น เป็ น อั น มาก เช่ น
กฎหมาย ธนาคาร ตลาดหลักทรัพย์ ระบบการศึกษา (ทั้งหมดนั่นแหละ

16 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 17

คือเครื่องมือของภาคธุรกิจ) ฉันใด ภาคเกษตรกร และผู้ใช้แรงงานก็ ประมาณปีละ ๓๕๐,๐๐๐ ล้านบาท ซึ่งสามารถนำไปเพิ่มสวัสดิการ
ควรมี เ ครื่ อ งมื อ เชิ ง สถาบั น ไม่ ยิ่ ง หย่ อ นกว่ า กั น ถ้ า หากทิ ศ ทางอนาคต สังคมได้มาก การปฏิรูประบบภาษียังทำเพิ่มขึ้นอีกได้มาก ซึ่งจะทำให้
ประเทศไทยจะถือเอาการอยู่ร่วมกันอย่างเป็นธรรมเป็นเป้าหมาย ในอนาคตสามารถพัฒนาไปสู่ความเป็นรัฐสวัสดิการแบบประเทศใน
สแกนดิเนเวียก็ได้ การปฏิรูประบบภาษีเป็นเครื่องมือเพื่อสร้างความ
๓. ปฏิรูปที่ดิน เป็นธรรมที่ ส ำคั ญ มาก และจะเป็ น เรื่ อ งแรกๆ ที่ ท ำได้ ส ำเร็ จ ในการ
ควรจัดสรรให้ประชาชนมีที่ดินเพื่อที่อยู่อาศัยและทำเกษตร
ปฏิ รู ป คราวนี้ เพราะความพร้ อ มของข้ อ มู ล และการวิ เ คราะห์
พอเพียง หรือเกษตรยังชีพหรือเกษตรยั่งยืนมากที่สุด ประมาณครอบครัวละ สังเคราะห์ออกมาเป็นความรู้เชิงนโยบาย ฉะนั้นเครือข่ายทางสังคมรวม
๕-๖ ไร่ จะเกิดความมั่นคงในชีวิต ความมั่นคงทางอาหาร ความมั่นคง ทั้งสื่อมวลชนควรเข้ามาทำความเข้าใจ ขยายความเข้าใจ และขับเคลื่อน
ทางสิ่งแวดล้อม ความมั่นคงทางเศรษฐกิจโดยรวมและความมั่นคงทาง เรื่องปฏิรูประบบภาษี-ปฏิรูประบบสวัสดิการทางสังคมไปสู่ความสำเร็จ
สังคม หากคนจำนวนมากที่สุดมี ๒ อาชีพ อาชีพหนึ่งเป็นอาชีพมั่นคง คือ
การทำเกษตรยังชีพ กับอีกอาชีพหนึ่งสุดแต่ความรู้ความชำนาญ อาชีพ ๕. ปฏิรูปการเงินและการคลังเพื่อความเป็นธรรม
หลังนี้อาจไม่มั่นคง เพราะความผันผวนของตลาด เช่น เกิดตกงาน เรื่องปฏิรูประบบภาษีที่กล่าวถึงข้างบนก็เป็นส่วนหนึ่งของการ
ขาดทุนย่อยยับ ซึ่งก็ยังมีหลังพิง คือ มีบ้านอยู่มีอาหารกิน เพราะมีที่อยู่ ปฏิรูปการเงินการคลัง แต่การปฏิรูปการเงินการคลังยังทำอื่นๆ ได้อีกมาก
อาศัยและที่ทำกิน ที่ดินของรัฐก็ดี ที่ดินของ ธกส. ก็ดี ที่ดินของเอกชน และเป็ น เครื่ อ งมื อ อั น ทรงพลั ง ที่ สุ ด ที่ จ ะปรั บ เปลี่ ย นพฤติ ก รรมการ
รายใหญ่ก็ตาม ควรมีการจัดการไปให้ประชาชนได้ใช้ทำกินมากที่สุด ทำงานของทุกภาคส่วน ทั้งภาครัฐ ภาคธุรกิจ ภาคประชาสังคม ภาค
ด้วยมาตรการหลายอย่าง เช่น กฎหมาย การขึ้นภาษีทรัพย์สิน การซื้อ ชุมชนท้องถิ่น ภาคการสื่อสาร รวมถึงการสร้างจิตสำนึกใหม่ การปฏิรูป
ด้วยพันธบัตรระยะยาว เป็นต้น ทั้งนี้ต้องอาศัยจิตสำนึกใหม่ของทุกฝ่าย การเงินการคลัง คือเครื่องมือใหญ่ของการปฏิรูปประเทศไทย นี้เป็นจุด
ว่าเราต้องสร้างการอยู่ร่วมกันอย่างเป็นธรรม บ้านเมืองจึงจะพ้นวิกฤต ยุทธศาสตร์ของการปฏิรูปประเทศไทยที่สำคัญ

๔. ปฏิรูประบบภาษี-ปฏิรูประบบสวัสดิการสังคม ๖. ปฏิรูประบบเศรษฐกิจเพื่อความเป็นธรรม
ควรปฏิรูประบบภาษีให้มีความเป็นธรรม แล้วนำเงินที่ได้ไป ระบบเศรษฐกิจเปรียบประดุจระบบเลือดไหลเวียนที่นำอาหาร
สร้างระบบสวัสดิการสังคมตั้งแต่ครรภ์มารดาจนถึงเชิงตะกอน จากการ และออกซิเจนไปหล่อเลี้ยงเซลล์ทุกเซลล์ทั่วร่างกาย จะไปกักขังไว้ใช้เอง
วิจัยของทีดีอาร์ไอเพียงปฏิรูประบบภาษีแบบเบาะๆ ก็จะได้เงินเพิ่ม เฉพาะที่ส่วนใดส่วนหนึ่งไม่ได้ ร่างกายจะเจ็บป่วยและตาย ระบบเศรษฐกิจ

18 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 19

ต้องมีวุฒิสภาวะ และเป็นระบบที่ทำให้ทุกภาคส่วนของสังคมแข็งแรง เรี่องปฏิรูปการเมืองนั้นก็มีความเห็นต่างๆ กัน ส่วนหนึ่งก็เห็น
และยั่ ง ยื น เพื่ อ การอยู่ ร่ ว มกั น อย่ า งเป็ น ธรรม การเชื่ อ มโยงระบบ ว่าควร top down โดยหารัฐบุรุษมาเป็นผู้นำทำการ ส่วนหนึ่งก็เห็นว่า
เศรษฐกิจมหภาคกับเศรษฐกิจชุมชนอย่างเกื้อกูลกันจะทำให้เกิดการ ควร bottom up คือ สร้างความเข้มแข็งจากฐาน บางกลุ่มก็ว่าปฏิรูป
ลงตัวไปได้มาก การเมืองใช้ไม่ได้ต้องปฏิวัติประชาธิปไตย ถ้าปฏิวัติประชาธิปไตยได้
บ้านเมืองจะสันติ และเกิดความเจริญอย่างแท้จริงได้ ซึ่งก็น่าจะเป็น
๗. ปฏิรูประบบความยุติธรรม ความจริง อยู่ที่ว่าจะทำให้สำเร็จได้อย่างไร ผมคิดว่าต้องใช้พหุมรรคให้
การที่มีผู้เข้าไม่ถึงระบบความยุติธรรมของรัฐ ทำให้สะสมความ บรรจบและหนุนเสริมกัน
แค้นไว้ในสังคม จำเป็นต้องปฏิรูประบบความยุติธรรมอย่างเร่งด่วน
๑๐. ปฏิรูประบบปัญญาของประเทศ
๘. ปฏิรูประบบการสื่อสาร ความเนือยชาทางปัญญาเป็นปฐมเหตุของวิกฤตการณ์ของชาติ
ให้ระบบการสื่อสารสามารถสร้างจิตสำนึกใหม่ สร้างทิศทาง จำเป็นต้องปฏิรูประบบปัญญาของประเทศโดยเร่งด่วน ทั้งเรื่องระบบ
และเป้าหมายร่วมของประเทศ กระตุ้นการรวมตัวร่วมคิดร่วมทำเพื่อให้ การศึกษา ระบบการสื่อสาร การสร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้ และการยก
สังคมปรับเป็นประชาสังคม อันจะทำให้สังคมมีพลานุภาพที่จะปฏิรูป เครื่องระบบการวิจัยของประเทศ
ตัวเอง รวมทั้งสร้างการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนของสังคมในการขับ
เคลื่อนการปฏิรูปประเทศ นี่เป็นอีกจุดยุทธศาสตร์หนึ่งของการปฏิรูป
ประเทศไทย

๙. ปฏิรูประบบอำนาจรัฐ
ระบบอำนาจรัฐทั้งระบบราชการและระบบการเมืองที่ขาดความ
ถูกต้องทำให้ประเทศรวนไปหมด จึงต้องมีการปฏิรูปคือปฏิรูประบบ
ราชการ และปฏิรูประบบการเมืองซึ่งจะไม่กล่าวให้ยืดยาวในที่นี้เพราะ
เป็นเพียงรายการของเรี่องที่ควรปฏิรูป

20 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป ประเวศ วะสี | 21

 ๔. การดำเนินการต่อไป

๑. ที่ยกร่างเสนอรายการเรื่องที่ควรปฏิรูปมาในที่นี้ เป็นการก่อโครงขึ้น
เพื่ อ ให้ ง่ า ยต่ อ การตั ด ทอนเพิ่ ม เติ ม หรื อ ยุ บ รวม ซึ่ ง จะเชิ ญ ผู้ รู้ ม าช่ ว ย
ทำให้สมบูรณ์ขึ้นแล้วเผยแพร่สู่สาธารณะ
๒. ไม่ มี ใ ครผู ก ขาดการปฏิ รู ป ทุ ก คนทุ ก ภาคส่ ว นมี สิ ท ธิ ที่ จ ะคิ ด
ปรับปรุงเปลี่ยนแปลงให้ประเทศไทยดีขึ้น โดยจะใช้คำว่าปฏิรูปหรือไม่ใช้
ก็ได้ จะใช้รายการเรื่องที่ควรปฏิรูปหรือไม่ใช้ก็ได้ แต่หวังว่ารายการเรื่อง
ที่ควรปฏิรูป อาจมีประโยชน์อยู่บ้างในการเป็นฐานให้คิดต่อ
๓. ควรมีกลุ่มหรือประชาคมปฏิรูปจับเรื่องใดเรื่องหนึ่งอย่างจริงจัง
โดยต้องสามารถทำงานทางวิชาการได้ ซึ่งประกอบด้วยข้อมูลเกี่ยวกับ
เรื่องนั้นๆ แล้ววิเคราะห์ สังเคราะห์ออกมาเป็นความรู้เชิงนโยบายที่มี
พลังและพร้อมปฏิบัติ แล้วผลักดันไปสู่การปฏิบัติได้ ต้องตระหนักว่าข้อ
เรียกร้องกับความรู้เชิงนโยบายไม่เหมือนกัน ข้อเรียกร้องสิ่งที่ยากๆ
ส่วนมากไม่มีใครปฏิบัติได้ เพราะขาดการวิเคราะห์สังเคราะห์เป็นเชิง
นโยบายพร้ อ มปฏิ บั ติ ส่ ว นราชการและพรรคการเมื อ งยั ง ขาดความ

ประเวศ วะสี | 23
สามารถในการสังเคราะห์นโยบายที่ดี ฉะนั้นประชาคมปฏิรูปในแต่ละ
เรื่องควรสร้างความสามารถหรือแสวงหาความช่วยเหลือในการสังเคราะห์
นโยบายเรื่องนั้นๆ ให้ได้ เพื่อผลักดันไปสู่ความสำเร็จ คณะกรรมการ
จัดสมัชชาปฏิรูปจะเป็นกลไกหนึ่งที่สนับสนุนการสังเคราะห์นโยบายให้
แก่กลุ่มและเครือข่ายต่างๆ ที่ต้องการเพราะในการจัดประชุมสมัชชา
ปฏิรูปต้องมีข้อเสนอเชิงนโยบายพร้อมเครื่องมือของนโยบาย
มหาวิทยาลัยแต่ละมหาวิทยาลัยควรจะเป็นประชาคมปฏิรูปเรื่องใด
เรื่องหนึ่ง หรือแม้หลายเรื่องก็ได้ องค์กรและสถาบันอื่นๆ ทั้งของรัฐและ
เอกชนก็อยู่ในฐานะที่จะจับเรื่องใดเรื่องหนึ่งขึ้นมาทำงานทางวิชาการ
และขับเคลื่อนไปสู่การปฏิบัติด้วยตนเอง หรือเชื่อมโยงกับคณะกรรมการ
ปฏิรูปทั้งสองคณะก็ได้
๔. ในระยะเวลา ๓ ปี ของวาระการทำงานคณะกรรมการปฏิรูปทั้งสอง
คณะไม่สามารถทำได้ทุกเรื่อง แต่จะประสานกันเลือกทำเป็นบางเรื่อง
ให้สำเร็จเป็นการนำร่อง ซึ่งประชาคมปฏิรูปกลุ่มต่างๆ สามารถดำเนิน
ต่อได้สะดวกขึ้น การปฏิรูปประเทศไทยเป็นกระบวนการต่อเนื่องยาวนาน
เพื่อร่วมกันสร้างประเทศไทยให้เป็นประเทศที่น่าอยู่ที่สุด
จิตสำนึกว่าประเทศไทยคือครอบครัวใหญ่เดียวกันของเรา เรามี

เป้าหมายร่วมกันที่จะสร้างประเทศไทยให้เป็นประเทศที่น่าอยู่ที่สุด โดย
เป็นประเทศที่มีความก้าวหน้าบนฐานของความดี ความงาม ความเข้มแข็ง
ความพอเพียง ความสมดุล และสันติภาพ จะทำให้การปฏิรูปประเทศไทย
สามารถสร้างความเป็นธรรม ลดความเหลื่อมล้ำ เพื่อประโยชน์สุขแห่ง
มหาชนชาวสยามได้สำเร็จ

24 | ปฏิรูปประเทศไทย : รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป