ADSORPCIJA

OGRANIČENJA
Iako je u širokoj upotrebi, air stripping nije bez ograničenja. Kao prvo, air stripping je transfer
kontaminanta sa jednog medijuma (voda), na drugi (vazduh). U nekim slučajevima, smanjenje
koncentracije kontaminanta u podzemnim vodama obezbeđuje nepotrebnu zaštitu javnog zdravlja, dok
sa druge strane povećanje koncentracije kontaminanata u atmosferi može proći bez posledica. U drugim
slučajevima, moguće je da je i vazduhu neophodan tretman, kao što je tretman aktivnim ugljenikom.
Takođe, air stripping je delotvoran samo za isparljiva i poluisparljiva jedinjenja. Na kraju, stripping
tornjevi mogu biti skloni kvarovima zbog oksidacije gvožđa, rasta algi, bakterija ili gljiva i zbog finih
čestica u vodi. Da bi se izbegli ovakvi kvarovi nekada je potrebno vršiti predtretman vode ili često
čišćenje tornja.
ADSORPCIJA UGLJENIKOM
Sorpcija je proces u kome se određena komponenta akumulira na adsorbentu. Najčešće korišćen
adsorbent jeste ugljenik koji je razvijen na taj način da mu je znatno uvećana unutrašnja površina
(aktivni ugalj). Upotreba različitih, sirovih materijala i razvojnih tehnologija dovela je do čitavog spektra
tipova ugljenika koji imaju različite adsorpcione karakteristike. Aktivni ugalj se upotrebljava u obliku
praha ili granula. Aktivni ugalj u granulama (GAC) se najčešće koristi za izdvajanje raznih toksičnih
organskih jedinjenja iz podzemnih voda i industrijskih otpadnih voda. Aktivni ugalj u prahu se češće
koristi u sistemima sa biološkim tretmanom.
OPIS PROCESA
Tipični kontaktor je ilustrovan na slikama 9-6 i 9-7. Ugalj je fiksiran pomoću tanjira. Zagađena voda ulazi
u proces na vrhu kolone, dolazi u kontakt sa ugljem, a zatim izlazi kroz odvodni sistem na dnu. Tipične
izvedbe ovog postrojenja zahtevaju sistem za prečišćavanje vazduha i ispiranje uglja povratnim tokom
kako bi se izbeglo nagomilavanje taloga zbog akumulacije čvrstih čestica koje su prisutne u fluidu. Kao
dodatak tome, sistem mora biti takav da omogućava zamenu potrošenog uglja novim.
Adsorpcioni sistemi koji koriste aktivni ugalj su uglavnom kolone sa stalnim protokom, postavljene u
serije tako da poslednja kolona u sistemu u stvari predstavlja jedinicu za poliranje. S obzirom da sloj kroz
koji fluid izlazi iz poslednje kolone takođe ima ulogu filtratora i oni s vremena na vreme treba da budu
ispirani povratnim mlazom.
Druge izvedbe ovog procesa uključuju kolone u paralelnom rasporedu sa nizvodnim tokom, uzvodni
sistemi sa proširenim koritom postavljeni u serije i sistemi sa pokretnim koritom kod kojih se konstantno
u sistem ubacije novi ugalj. Pokretnim koritom se upravlja u modu kontratoka, gde se regenerisani ugalj
konstantno dodaje na vrhu kolone, a potrošeni ugalj se konstantno izbacuje na dnu kolone i šalje na
regeneraciju, dok zagađena voda ulazi u kolonu na dnu, a izlazi na vrhu.
SLIKE 9-6 I 9-7
Uzvodni sistemi sa proširenim koritom se koriste kada fluid sadrži značajne količine suspendovane
materije. Upotreba ovog sistema eliminiše filtriranje čvrstih materija pomoću uglja, pošto se filtriranje
može izvesti daleko efikasnije pomoću peščanih filtera.
SLIKA 9-8
Adsorpcija aktivnim ugljem je izuzetno razvijena tehnologija koja je sposobna da efikasno izdvoji
najrazličitija rastvorljiva organska jedinjenja. Sposobna je da produkuje izuzetno kvalitetan izlazni
produkt i koristi se u sistemima pijaće vode kao i u kontroli zagađenja.
TEORIJA ADSORPCIJE
Sorpcija je proces u kome određena komponenta prelazi sa jedne faze na drugu preko određene granice.
Kod adsorpcije, proces se odvija na površini. Pogledom u poprečni presek čestice aktivnog uglja
otkrivamo poroznu strukturu sa velikom unutrašnjom površinom. Kao što se može videti na slici 9-9,
kretanje organske i/ili neorganske materije sa jedne na drugu površinu zahteva prisustvo 4 različita
fenomena: masovni transport fluida, transport filma, intračestice (pore i/ili površinska difuzija) i fizičko
povezivanje.
Transport filma i intračestica je spor u poređenju sa ostalim mehanizmima i zbog toga su oni ti koji
određuju tempo procesa. Tempo difuzije raste sa porastom koncentracije i temperature rastvora. Kada
intračestice kontrlolišu difuziju, tempo se smanjuje sa porastom molekularne težine rastvora i
smanjenjem veličine pora ugljenika.
Pokretačke sile koje kontrolišu adsorpciju su električno privlačenje, hemijski afinitet određenih
organskih molekula prema adsorbentu, van der Valsove sile (slabe privlačne sile između molekula), i
hidrofobna priroda organskih materija. Kratak pregled faktora koji mogu uticati na adsorpcioni kapacitet
ugljenika prema organskim jedinjenjima je prikazan u tabeli 9-3.
Formula kojom određujemo količinu zagađujuće supstance adsorbovane po jedinici mase ugljenika, q u
odnosu na koncentraciju zagađivača u fluidu na konstantnoj temperaturi naziva se adsorpciona
izoterma. Postoji nekoliko različitih matematičkih zapisa ovih izotermi.
Kada je površina sorbenta homogena, koristi se Lengmirova jednačina izoterme:
q  abC / 1  bC 
gde su a,b=konstante. Lengmirova jednačina je izvedena sa pretpostavkom da je raspoloživ samo
određeni broj mesta za adsorpciju, i da je proces adsorpcije reverzibilan. Lengmirova jednačina može biti
zapisana i u linearnom obliku zapisivanjem inverzne vrednosti q i C.
Frojndlihova izoterma je empirijski model koji može biti zapisan matematičkim putem:
1/ n
q  KC f
TABELA 9-3
FAKTORI KOJI UTIČU NA ADSORPCIONU MOĆ UGLJENIKA
Faktor Efekat
Rastvorljivost Manje rastvorljiva jedinjenja su bolje adsorbovana
od rastvorljivijih jedinjenja
Molekularna struktura Organska jedinjenja sa razgranatom strukturom
lanaca se lakše adsorbuju od onih sa jednostavnom
strukturom
Molekularna težina Uopštena, veći molekuli se lakše adsorbuju od
manjih molekula. Međutim, kada difuzija u porama
upravlja procesom adsorpcije, tempo procesa se
smanjuje sa molekulima koji imaju težinu iznad
specifičnih vrednosti za određeni tip ugljenika
Polaritet Manje polarizovana organska jedinjenja (slabo
jonizovana) se lakše adsorbuju od više
polarizovanih (jako jonizovana)
Zasićenje ugljovodonikom Organska jedinjenja se mnogo lakše adsorbuju u
slučaju dvostruke i trostruke ugljenične veze
(nezasićene) nego u slučaju jednostruke (zasićene)

q  masa adsorbovanog kontaminanta (mg) =

C i  C f  V
masaugljenika(mg )
gde su, V = zapremina rastvora (L)
Ci = početna koncentracija kontaminanta u rastvoru (mg/L)
Cf = krajnja koncentracija kontaminanta u rastvoru (mg/L)
K,n = empirijske konstante
MOGUĆNOSTI DIZAJNA
Dok adsorberi u punoj veličini dostižu ravnotežu bar pri ulazu, ne dozvoljava se da dostignu ravnotežu
duž celog korita. Razlog ovome je što kolona mora da sadrži adsorpcionu zonu (zonu transfera mase) da
bi se zadržao kvalitet izlaznog proizvoda. Dakle, kolona nije potpuno iscrpljena pri proboju. Sa koritima
postavljenim u serije, može se dozvoliti da adsorpciona zona prođe kroz prvo korito u serije, i time
potpuno zasiti celo korito, i dostigne uslove izotermnog testa.
Dizajn adsorpcionih jedinica zahteva testove kolona koji ce simulirati realnu operaciju jedinice u pravoj
veličini. U laboratoriji se koriste kolone malih prečnika u koje se stavlja ugljenik da bi bile testirane
zagađenom podzemnom ili otpadnom vodom koja se propušta kroz njih. Izlazni tok iz kolone je pod
monitoringom zbog interesantnih zagađujućih materija.
Zapremina korita gde se odvija proces adsorpcije naziva se adsorpciona zona (takođe poznata i kao zona
transfera mase). Kako dolazi do zamora ugljenika (npr. sva mesta za adsorpciju su popunjena),
adsorpiona zona se premešta u kolonu niže. Ovo je ilustrovano na Slici 9-10 gde je prikazana
koncentracija izlaznog toka iz kolone u toku vremena (ili zapremina prečišćene vode, V). U trenutku
V=V1, koncentracija izlaznog toka je veoma mala. Mala količina ugljenika na vrhu je totalno istrošena
(crno osenčeno), a adsorpciona zona (belo osenčena) je skoro na vrhu kolone. Pri proboju, V b,
adsorpciona zona dostiže dno kolone. Proboj se definiše kao trenutak kada se određena količina ulaznog
toka detektuje u izlaznom (obično 5 ili 10 procenata). Nakon proboja, koncentracija izlaznog toka počinje
ubrzano da raste, međutim, ugljenik u adsorpcionoj zoni tada još uvek nije potpuno istrošen. Upotrebom
kolona u serijama omogućava se potpuno trošenje prve kolone sa ugljenikom bez ispuštanja značajnih
količina zagađujućih materija u izlazni tok. Rezultati studija iz laboratorija sa kolonama u serijama, 5 cm
u prečniku, svaka sadrži ugljenik debljine 2.3 m su prikazane na Slici 9-11. Prikazana je koncentracija
izlaznog toka Cout podeljena sa koncentracijom ulaznog toka Cin kako bi se dobio delimičan proboj
zagađujućih supstanci u odnosu na vreme, za svaku kolonu. Proboj u drugoj koloni se ne dešava dok god
ugljenik iz prve kolone nije skoro potpuno istrošen.
Hutchins je predstavio jednostavan način ispitivanja ovakvih podataka evaluacijom bed-depth service
time (BDST). Horizontalna linija se provlači kroz grafik 9-11 kroz vrednost C out/Cin= 0.9, predstavljajući
vreme kada je proboj na 90 % koncentracije influenta, za svaku kolonu. Linija preseca krivu za kolonu 1
nas vremenu 22 dana.

Tempo upotrebe ugljenika se može odredi ti pomoću ove jednačine:

Upotreba ugljenika = površina x (1/a) x težina jedinice
KINETIKA ADSORPCIJE
Kako bi se predvideo oblik i brzina aktivne adsorpcione zone, kinetika adsorpcije mora biti
karakterizovana. Tempo adsorpcije se kontroliše filmom i međučestičnim transferom mase, i zbog toga
se aktivna zona adsorpcije naziva još i zona transfera mase. Transfer mase se dešava u dva koraka
difuzije u serijama: (1) difuzija sa glavnog rastvora preko hidrodinamičkog graničnog sloja („film
transport“) na površinu čestice i (2) intračestična difuzija sa površine ka centru čestice. Intračestična
difuzija može biti izvedena kao difuzija pora, površinska difuzija, ili oba. Difuzija pora se odnosi na
difuziju rastvorenog rastvorka u porama adsorbenta, dok se površinska difuzija odnosi na difuziju
adsorbovanog rastvora duž površine pora. Tempo difuzije zavisi od vrednosti koeficijenta difuzije i od
prostorne skale nad kojom se difuzija vrši.
Oblik zone transfera mase (MTZ) je u vezi sa ovim difuuzionim mehanizmima, i određuje minimalnu
dužinu korita koja je potrebna kako bi se održala zadovoljavajuća koncentracija efluenta. MTZ se kreće
kroz reaktor pri brzini koja je u vezi sa masom koja se unosi i ravnoteže ulaznog kanala adsorbenta. Da bi
se napravile procene upotrebi i ceni određenog adsorbenta, potrebno je znati duđinu i brzinu MTZ-a, i
vreme kontakta reaktora, pri praznom koritu.
Parametri tempa adsorpcije uključuju koeficijent transfera mase filma, što uključuje difuzivnost
slobodne tečnosti, debljinu hidrodinamičkog graničnog sloja i koeficijent intračestične difuzije. Ovi
parametri se mogu dobiti iz eksperimenata krive proboja. Rezultujuća „kriva proboja“ se može analizirati
na nekoliko načina; jedan od njih je Bohart-Adamov pristup, opisan detaljno. Podaci iz krive proboja su
direktno dali informaciju o dužini MTZ i efikasnosti reaktora za različite uslove eksperimenta. Pri
odgovarajućem dizajnu laboratorijskog reaktora, koristeći jednačine za skaliranje, kriva proboja
(stavljena u dijagram na bezdimenzione koordinate), će prikazati iste performanse reaktora kao da se
radi o reaktoru realnih veličina koji radi pri istim uslovima protoka i mase. Dodatno, podaci iz krive
proboja dobijeni u laboratoriji će biti prilagođeni modelu transfera mase kako bi se procenili koeficijenti
filma i intračestične difuzije. Matematički modeli zasnovani na transferu mase, kalibrisani na takav način,
su pokazali da imaju široku upotrebu kod opisivanja i predviđanja ponašanja sorpcionog procesa i
kalibrisani model se može koristiti da se ispitaju alternativni dizajnovii konfiguracije procesa kako bi se
optimizovala upotreba adsorbera.
PROCENA PARAMETARA TEMPA ADSORPCIJE
Koficijent transfera mase filma, kf može se nezavisno proceniti upotrebom korelacija za pakovanja korita
i može se izmeriti u laboratoriji upotrebom tehnike adsorbera sa kratikim koritom Vebera i Lija. Vrednost
koeficijenta kf zavisi od difuzivnosti slobodne tečnosti adsorbera i debljini hidrodinamičkog graničnog
sloja. Debljina graničnog sloja je sa druge strane određena veličinom čestica, relativnom brzinom između
čestice i glavnog dela fluida i viskoznosti fluida. Četiri parametra koja određuju k f su opisana pomoću dva
bezdimenziona broja, Rejnoldsov broj NRe, koji se koristi za karakterizaciju hidrodinamičkih uslova i
Šmitov broj NSc, koji se koristi za karakterizaciju relativne važnosti mase i momenta difuzivnosti.
Rejnoldsov broj se dobija iz:
vd
N Re 
v
gde su, v = relativna brzina između čestice i glavnog dela fluida (međuprostorna brzina)
d = prečnik čestice
v = kinematička viskoznost
U suprotnosti sa koeficijentom mase transfera filma, koeficijenti intračestične difuzije su unutrašnje
karakteristike adsorbata i adsorbenta, i ne zavise od hidrodinamičkih uslova površine čestice. Pošto
ograničenja u pogledu veličina pora i hemijskih interakcija između adsorbenta i adsorbata mogu uticati
na izmereni tempo difuzije među česticama, odgovarajuće korelacije za procenu intračestične
difuzivnosti ne postoje. Zbog toga se procene tih parametara moraju vrštiti na osnovu izmerene krive
proboja.
Kao što je rečeno, balans mase u čvrstoj fazi uključuje i površinsku difuziju i difuziju u porama. Kada
podaci odgovaraju modelu difuzije u porama i koeficijent difuzije koji mora da odgovara podacima je
veći od difuzivnosti slobodne tečnosti, pretpostavlja se da površinska difuzija ima značajan doprinos
međučestičnom fluksu. U praksi je jedan od ovih mehanizama obično zapostavljen. Često se dešava da
model difuzije u porama i model homogene površinske difuzije jednako dobro odgovaraju krivama
proboja. Parcijalne diferencijalne jednačine opisuju adsorpciju kontrolisanu transferom mase moraju se
rešiti numeričkim metodama. Razvijene su pojednostavljene analitičke tehnike i kompjuterski paketi
kako bi se rešile ove jednačine.