Professional Documents
Culture Documents
******************
* ahirbudhnya sa.mhita of the paa~ncaraatraagama volume 2
*
* Edited By Pandit M. D. Ramanujacarya under the supervision of F. Otto Schrader
*
* published by The Adyar Library and Research Center 1916 C.E.
*
* Data entered by the staff of Muktabodha
* under the supervision of Dr. Mark S. G. Dyczkowski
*
* Velthius transliteration
* Revision 0 June 14, 2007
* Copyright (c) Muktabodha Indological Research Institute
* THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY.
******************************************************************************************
************************
ासापरपयायूपििनपण ं नाम
ं
सिऽशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन े
ति ं भग दव धीमिह॥
ु ु
ू ं सदशन
उानवादपवक
ु
षोडशभजूयोजनािदूः
नारदः -
् े
आात ं भवता सव भगवन परमर।
सौदशन य म च ूभो॥ ३७-१॥
ु ैः षोडशिभवित
भज े
ूों पोपवणन।
्
तत कदा ं िकमथ कीश ं वद॥ ३७-३॥
े कत
कन
ु
राामािहतािदिनवारण ं षोडशभज ूयोजनम ्
ु -
अिहबः
ु
ितावनपपाया ु
ं राोऽिवै
िरणः।
् ् ३७-६॥
ु ं सदशनमवािरतम॥
कारयते षोडशभज ु
ु ु ्
षोडशभजसदशनिवमहवणनम
े
अपारमपिरमवानसगोचरम।्
ु
रवणमदारा े ् ३७-७॥
ं पीतकौशयवाससम॥
ु ु
िवूतीकाशै े मख
ः कशै ु ्
ु ैयतम।
ू े ् ३७-८॥
िपलाघणमानोमनऽिऽतयभीषणम॥
ु ं ू
दाधरटालदािनतपावकम।्
िनतलिनोपते ं लौयकण
े े च।
दधान ं िकिणीमाला ं िलमालािननािदताम॥् ३७-१०॥
ु
आपादलिन िदा ं मारािचता ं तथा।
ु ् ३७-११॥
झणिणतमीरशोभमानपदाजम॥
े ू ु ु पशोिभतम।्
हारकयरताटमकटै
अ ैमिणमय ू ैः समलकतम॥
ैिऽ ैभषण ं ृ ् ३७-१२॥
बमण ु ु
े चबपरशकदडाशािन
च।
शािण शतवािण खशी च िबॅतम॥् ३७-१३॥
p. 355) ु ैदघदिण
करैमख ैरिभः परैः।
ु
वामैः शधनःपाशहलवळािण च बमात॥् ३७-१४॥
ु ू
गदामसलशलािन े
भीमातािन िबॅतम।्
ू ृ ् ३७-१५॥
े महतावतम॥
समािौतशऽबोधन
े सहरिमद
कालाििपण ं ं जगत।्
ु
यथोसदशनान िनःसापसाधनता
एव ं सदशन ्
ु ं ायते कालाान ु ् ३७-१७॥
ं महाितम॥
्
े िनःसपो भवते णात।
राजा तानमाऽण ्
ु े ं सपाना ं महीतल॥
न ापिितषा े ३७-१८॥
ु
सदशनमनाराधयता ु
ं राा ं शऽपराभवािदः
े
एवमनमनारा राजानोऽिमतिवबमाः॥ ३७-१९॥
ु
योगने ासने वा सदशनाराधन ु
ैिहकामिकफलसाधनता
ू े
य एन ं पजया ू े ैव वना॥
पवन ३७-२०॥
बाने चारणािप
े ु े
योगाने महामन।
ु सोऽऽ परऽ च न सशयः॥
ासने वा सखी ं ३७-२१॥
p. 356) ु ू ं ासाूपिपूः
उानवादपवक
नारदः -
ु
बा आरािप मम योगः परोिदतः।
ू महर॥
ासा ं साधन ं ूों त े ॄिह े ३७-२२॥
ास परमरहापनम ्
ु -
अिहबः
े
एतहोपिनषद ं दवाना ु ु
ं गममम।्
अभीाथूद ् ३७-२३॥
ं सः सवपापूणाशनम॥
् ै नाभाय कदाचन।
े सव
अवामतत
भोऽिस म े िरित
े वािम िहतकाया॥ ३७-२४॥
ास सवफलसाधनोपपादनम ्
ु
ूात े परम ं धाम यतो नावतत े पनः।
तने तनात
े ु े ३७-२६॥
े तासने ैव महामन॥
ु
परमाा च तने ैव सात े पषोमः।
ूपःे षडािन
े
षोढा िह वदिवषो ु े ३७-२७॥
वदने ं महामन॥
p. 357) ुू
आनक ं
सकः ू
ूाितक ्
वजनम।
ृ
रितीित िवासो गोवरण ं तथा॥ ३७-२८॥
े े षिधा शरणागितः।
आिनपकापय
ृ
उपाय े गहरिऽोः शः शरणिमयम॥् ३७-२९॥
वतत े साूत
ं ं च ैष उपायाथकवाचकः।
ूपिलणम ्
ं
अहमपराधानामालयोऽिकचनोऽगितः॥ ३७-३०॥
े ू म े भवित
मवोपायभतो
े ूाथनामितः।
ु सा दवऽिन
शरणागितिरा े े ् ु ् ३७-३१॥
ूयताम॥
ु
सदशनूपौ े
मिवशषकथनम ्
्
भगवन सविवजियसहॐारापरािजत।
ु ् ३७-३२॥
शरण ं ा ं ूपोऽि ौीकरं ौीसदशनम॥
अनने मण
े ूप फलोिूितबकसकलिरतिनविः
ृ
ु ्
अनने ैव ूप भगव ं सदशनम।
ु
तानबाः ् ३७-३३॥
पाानः सव नँयसशयम॥
ं
ृ ृ
ूप कतकम ्
ृ
कतानन तपािस
े सवािण ं तपता ं वर।
सव तीथाः सवयाः
सवदानािन च णात॥् ३७-३४॥
p. 358) ृ े मो त ह े न सशयः।
कतानन ं
े तपोयािदिसिकथताूः
ासमाऽण ं
नारदः -
कथ ं तपािस
ं या तीथदानािन
सवशः॥ ३७-३५॥
तरकथन े ास सवतपोऽितिरतपकथनम ्
ु -
अिहबः
े चोिदतािन तपािस
यािन िनःौयसाथािन ं वै॥ ३७-३६॥
ु ्
े ं त ु तपसा ं ासमितिरं तपः ौतम।
तषा
नमःशने कताास
ृ रोपपादनम ्
सिमाधनकादीना ं याना ं ासमानः॥ ३७-३७॥
्
े ूमाणूदशनम
ास परमधम
यागसाधनभतन े ् ३७-३८॥
ू े ाना वमीरम॥
्
अयजत तािन ु ्
ूथमानीित नः ौतम।
धमािण
ास सवयसमम ्
ास यिनवहणाय यापौपणम ्
े े ३७-४०॥
यपधरा शरीरं विदिरत॥
p. 359) ं दिणानलः।
आमाहवनीयािदय
अथा गाहपािदर ु ् ३७-४१॥
ं ौितचोिदतम॥
ु पी ूकीितता।
यजमानो मनं बिः
ािौतूनीका य े पशव े ूकीितताः॥ ३७-४२॥
ु
दश यायधा
ानकमियायिप।
ु दवा
ऋिजः षोडश भजा े ु े ३७-४४॥
महामन॥
ं
भरणसको े
दीा दव नारद।
ु
ऋयजःसामघोषोऽ ू
भषणाराव े ३७-४५॥
इत॥
ू
सदा भषणा े
दया दव दिणा।
ु ु ॐव
जीवा ु ैव ूािशऽहरण ं तथा॥ ३७-४६॥
े तौ वदे इडापाऽी तथ ैव च।
मणोपभृ
दापाऽ ं च यों च चमसः सृिरवे च॥ ३७-४७॥
िपोपााािवूोन ं तथा।
मदी शषे ु चबाषे ु समािौताः॥ ३७-४८॥
ृ ृ
ूप कतकिनगमनम ्
ं ं तम ूीणाशषपातकः।
एवप े
ु ु
अनितबतशतो े े न सशयः॥
भवदष ं ३७-४९॥
p. 360) यथोबमण ु
े सदशनमनाराधयता ं
े
शूाििनगमनम ्
ु ्
एव ं बिवध ै प ैपते ं त ं सदशनम।
ृ तमूिता राजानो मिणोऽिप वा॥ ३७-५०॥
का
ं
िवनसपदः ू
सः पिरभता ु
शऽिभः।
अचनाभावतो ु ु
रााद ् ॅािरमपिताः॥ ३७-५१॥
ु
सदशनमनाराधयता ं रा े ॄहािददोषोिः
े ु े
रा ं ॄहािददोष ैहामन।
े ु
सिमिद ऋवदौितराह (१) दयावती॥ ३७-५२॥
ु
सदशनमनाराधयता ु
ं राा ं ूजानरागाभावः
ु
रा े सदशनानाराधनात ्
ूजानामिप बःखभािगता
े ु
१ अऽदे ं ऋवदौितय ं बोम-् यः सिमधा य आती यो वदन
े े
े रहय
ददाश मत अय।े यो नमसा रः॥ तदवो ं
ु
आशव ितम ं यशः। न तमहो
ं दवकत ु
े ृ ं कतन न
ृ ं नशत॥् (ऋवदे े ८-१९, ६।)
मकत
p. 361) े
ूाधोऽधः ु
पतवे नावि ु ं िचत॥् ३७-५४॥
सख
ु
सदशनसमाराधन
सवफलावािसाधनतािनगमनम ्
ु
तप ं ससमािौताना ं
रािवधान े कतदीमीशम।
ृ ्
ु
सभीषण ु ं
ं षोडशबाय
ु ृ ् ३७-५५॥
शऽपपणूवम॥
ृ -
यथोप ं धतसवश
ु े
मपतम ू
ैरिप मितमिः।
पटे िलिखा िशलयाथवाचा
िवधाय लोहैत िबम॥ ३७-५६॥
े नपितः
समचयो ृ ूिता ं
ु े ्
िवधाय भाथ सदशनशम।
णने िसि मनीिषतािन
े ु
िवपनाश भवदम॥ ३७-५७॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ासापरपयायूपििनपण ं नाम सिऽशोऽायः॥
ं ३७॥
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन े
ति ं भग दव धीमिह॥
ु ू ं रोगमोचनोपायूः
उानवादपवक
नारदः -
े रण ं परम।्
आात ं भवता राा ं परो
तथ ैव सव सव ु
पषाथाः
समीिरताः॥ ३८-१॥
् ु
ताधनािन चा ूसात समदीिरतम।्
्
इदं िदान भगवन ाािह मम पृतः॥ ३८-२॥
े ं नणामिप।
राा ं तिचवाना ं च तथाषा ृ
ू ु
े ं पषाथिवरोिधनः॥
रोगाः बरतराषा ३८-३॥
ं
सभवि े ं त ु मोचन ं कन
िह तषा े िसित।
रोगोितिनाशकारणकथनम ्
ु -
अिहबः
ु
ण ु यने ैव नँयि तद ् वािम तवाधना।
p. 363) ृ
ूाकतूलय ु
े एकािकनः परमपष रमणाभावः
ूाकत
ृ े सवलोक ं े ूितसचर॥
सूा ं े ३८-५॥
ु पिरीण े न े ावरजम।े
ॄायिष
ू े ु भतादौ
सवभतष ू ूलीनषे ु महामन॥
ु े ३८-६॥
ू
भतादािवियादौ च त ैजस े महित ित।े
ततो महित यात े त ु ूकित ु े ३८-७॥
ृ ं बिलण॥
स एव सव स
ं ् ू
िन परमपषः।
् ु
भगवान पडरीकाः परमाा जगयः॥ ३८-९॥
ु सृिः
लीलाथ पनः
ु े
स लीलाथ पनदमसृ ् ु े
जत परणः॥ ३८-१०॥
नामपाकरणम ्
ू ृ
लीलोपकरणभतूका परमानो रमणम ्
े ूकित
लीलोपकरणा ं दवः ु ् ३८-११॥
ृ ं िऽगणािकाम॥
ु सृा तया रम
ं ं पनः
मायासा
े े जनादनः।
ृ
ूका जीवपरयोः पूादनम ्
सा त ु सवािण
भतािन
ू तिसमिता॥ ३८-१२॥
ृ
ूकितपारवँयाीव ं
ससरणम ्
े ु ससरिखल
तया िववशमत ं ं जगत।्
ृ े े ु
ूकतदहाॅमहतम ्
े ु
स ैवा े धीहतः
ं ु
ततः शरीरसबिपऽादौ ममता ं गतः।
ं ्
अहकारममकारोवासनादाम
ं
ततोऽहकारजा ममतोा वासनाः॥ ३८-१५॥
ु
भवि दहे े पऽादौ ु े
ढबािरं मन।
े
तवासनाना ं रागषारा ु े ु
पयपापहतम ्
ु ु ु ३८-१६॥
ततः दहे े पऽादावपकायपकािरष॥
ु
ततो जाायभगपकमिवपाकूािः
ु
तिपाकानथाोित जाायभगलणान।्
ूारकमफलोपभोगाय ैव शरीरसृिः
रोगाणा ं पापजम ्
ु
नानािवधा ःखवरा भ े दिहनापर।
े े
ु
तऽ ूथम ं रशापायः
रािभभतू े नपतौ े े
ृ सिचवऽजनऽथवा॥ ३८-२०॥
ु ं य ं किथत ं मकोिवदैः।
महासदशन
ुू ं ु ु ं
गडचीरासिसातरलसिमताः॥ ३८-२१॥
मणानन ु
े े जयात ्
सहॐ े े
ं िलतऽनल।
ु ं च िव िडले शािलतडलै
चबाज ु ः॥ ३८-२२॥
ू िनधाय च।
तऽ पाऽ ं िनधाया ं ूपण
ता ं पलूमाणषे ु तारो
ु दीिपकाम॥् ३८-२३॥
े े मिवत।्
तऽाने ं समावा मणानन
ततः पिमभाग े त ु िडले मिडत े शचौ॥
ु ३८-२४॥
आीय कलमाऽ
ं े े
साहमडलम।्
े ् ३८-२५॥
त े षडरं चबं म े तारं च िवसत॥
ु े सव
तजालन ु ं सशोभनम।
ं े नवक ु ्
ू वािरिभः॥ ३८-२६॥
चचनकाँमीरिमौरै ापय
े
तिहना ैमचयदत ैरिप।
p. 366) रािन प प ं च वा हाटकमवे च॥ ३८-२७॥
ु
ँयामाकं िवपण े ्
े चािविनिपत।
च दव
े ु ं समाव
मक े ौमण
े नवमालया॥ ३८-२८॥
त ं तारम े सा
ं सानामयतु े शभ।
ु े
ू ं
पणचमिभायऽ ् ु ् ३८-२९॥
चावाहयते ूभम॥
ू
त ं धपदीपमाा ैः सम यथािविध।
ं ु ् ३८-३०॥
शा ं दिधमासवनसयतम॥
े ु ै धपदीपािदिभथा।
शा ैः तप ू
् े े
िदालाना ं ततो दात ऽशायािप नारद॥ ३८-३२॥
ु ं सामपवँयाथ
आसन े ूाख ु े सरम।्
ं त सा
दपण ं ु
परात ् ् ३८-३३॥
ूितिबितम॥
ु
कमादाय े दपण
मण े े ्
ं सोऽिभषचयत।
ु भवघािदवोडराट॥
स एव राो े े ु ् ३८-३४॥
े िवो वैवो
अथ िजो े िवशषतः।
े
िनऽय ं िहरय िोण ं चा गा ं तथा॥ ३८-३५॥
राजयशािः
राजयािभभतू े त ु नपादौ
ृ ु
मिनसम।
मािभरपामागसिमिः े े ३८-३८॥
खािदरऽनल॥
मणानन ु
े े जयात ्
सहॐ ं मिवमः।
ततः ूती े िदाग े पववत ्
ू कितऽनल॥
े े ३८-३९॥
ु ु
ू ं पाा ं िपलतष।
आढकाािभपणाया
आरो दीिपका ं पाद ् दवमावा
े मतः॥ ३८-४०॥
् ं चबं िवारम
ू षडर
पववत े ु च।
िव सानाम च तारक॥
मवणािन े ३८-४२॥
ू
पववित ु ं तऽ सा
ं क ं मडल।े
े
आवा दवम ू ् ३८-४३॥
पववबिपणम॥
् ं ु ्
हिव पायस ं दात खडमासयतम।
बिलं च पववत ् ु पायसन
ू कयात ् े िवशषतः॥
े ३८-४४॥
ु े े े
गऽशिवशगािदालकान ्
ूित।
ृ कलन
ूाव ु
े ैन ं सा ं ूाखमासन॥
े ३८-४५॥
p. 368) ु े े ्
आसीन ं मतः कवािरिभािभषचयत।
अहं दपणािव े
ं ापयायया ु
पनः॥ ३८-४६॥
ं
कमडं कापाऽ ं छऽ ं चोपानहौ तथा।
एक ै ॄाणाय ैव िवष े चािकाय वै॥ ३८-४८॥
े
दादतािन सवािण ू ्
सवसारपवकम।
े
ूयोारं धन ैरवम े ् ३८-४९॥
ूयतो भवत॥
ु नाऽ सशयः।
साहारोगाद ् िवमो ं
े
ूमहरोगशािः
े े गहीत
एव ं ूमहरोगण ु े ३८-५०॥
ृ े च महामन॥
ु
सहॐ ं जयाी े े ब ैकै ः।
मणानन
े ् ३८-५१॥
् बिलं चानने कारयत॥
माषौदन ं हिवदाद
ु
े ं य ं कयादत
अिभषक ् ू े ्
पववदाचरत।
दाद ् िोण ं च माषाणा ं रजत ं पिनकम॥् ३८-५२॥
एकं चानडह ु े
ु ं सो नीरोगः ाहामन।
उदररोगशािः
तथौदरैमहारोग ु ू ् ३८-५३॥
ैगशलािदिभिरम॥
ू े ु मष ु व े ूितिविध ं ण।ु
अिभभतष
् ु
ू कम
पववत ु ् ३८-५४॥
सदशनिनषिवतम॥
े
p. 369) तवभाग ु
ू े ूा लन ं कडमम।
े
ु
सिमिराकजयादााै िसहॐकम॥् ३८-५५॥
ु
ितलै जयात ् े े मिवत।्
तणानन
ु
ततः कोदक े ु ् ३८-५६॥
ं ृा सहॐ ं च जपनम॥
ु
शौदन ु ु ैः
ैः शप
ु
िप ैः शज ैरिप।
ु
कािधवािसत ं दवे ं
पजयद ्
ू े ् िविधवत ततः॥ ३८-५८॥
े े
हिविनवदयैरोदन ैः कित ं ब।
ु
शकरामधदा ं ु ् ३८-५९॥
ं सवनसयतम॥
ु
ततः कोदक े मितम।्
ं िकिचदादायानन
ं
े
पाययिोिगण ू ् ३८-६०॥
ं मी मोारणपवकम॥
ु े ैव
ततः कोदकन
ु
ु ं ापयदे ् बधः।
ूाख
्
े ् ॄाणान स
तपयद
यथाशि समािहतः॥ ३८-६१॥
े
ततः ो भव े े
दववोदतऽिनशम।्
p. 370) अपारशािः
ु ३८-६३॥
अपारािभभतू े त ु नरे ूितिविध ं ण॥
ं ु े
ू े गोमयािल े सम े मलसयत।
भतल
ु ् ३८-६४॥
ितलभारय ं तऽ ूीय चतरौकम॥
े ्
ं ं तऽ य ं सौदशन ं सत।
िहसिमत
ू े ूकारण
पवन ू
े िवन ैवािखलमितिभः॥ ३८-६५॥
ु ं निसह
सदशन ृ ं ं च िवना मािभसिहतम।
ं ्
ु ं त ु तिभः
ूिणधायोदक ु पिरवितम।
े ्
ू
पविसय े े ् ३८-६७॥
ं ु ं कलनािभवितम॥
्
ू मडलं विं िनधाय िविधवत ततः।
पवण
ु कयाद
अनने मनना ु ् िसहॐ ं ितलातीः॥ ३८-६८॥
ु ं ृशमोरसहॐकम।्
ततः क
े ू े वािरणानने मिवत॥् ३८-६९॥
जपािभपतन
ू
महािभभतमासीन ं ूाख े े ्
ु ं चािभषचयत।
ु े ् ३८-७०॥
ु भवत॥
े णने ैव सखी
ततो ममहन
ु ्
सव चा े महा ं त ु न म े िह वीितम।
धनधा ै वासोिभः स गु ं पजयत ्
ू े ततः॥ ३८-७१॥
p. 371) ् े त ु यद ् ि ं त त ै िनवदयत।
यिन य े े ्
ं
ॄाणापयत ्
े पादौ ु ः॥ ३८-७२॥
ितलसवणकै
े े ्
रजत ैािप मिहष साधकाय िनवदयत।
े
ततः ो भव े
दववोदत ु
े भिव॥ ३८-७३॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ृ ु
रािदरोगिनवपायिवधान ं नाम अािऽशोऽायः॥
ं ३८॥
ू े
सवफलसाधनभतमहािभषकिवधान ं नाम
ं
एकोनचािरशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
े ूयोगण
कन
े सवाथिसििरित ूः
नारदः -
् ू सव
भगवन ॄिह यने ैकन
े ैव कमणा।
सवरोगा े सव च शऽवः॥ ३९-१॥
िवनँयि कन
े सवाथिसिः
कन ् े वश ं भवत।
ागत कन े ्
ू
िवभितिवमला वद॥ ३९-२॥
े ूात े कमणा
कन
तरकथनारः
ु -
अिहबः
ु े ु े
ू ं चावधानने गमतहामन।
ौयता
यने ैकन
े ूयोगण सभवि
े सवाथाः ं िह॥ ३९-३॥
े
महािभषकाकमिविधः
p. 373) ्
पदात ापारोढकामाना
ु ं परम ं पदम॥् ३९-४॥
् ं
े ं लौिककाना ं च यत िकिचद
अषा ् वाता ं तथा।
काय महािभषका
े ् ३९-५॥
ं कम सवाथसाधकम॥
े
तदतया ानािदिवशषिविधः
ु े
वासदवालयोानमडप े मिरऽथवा।
े
ं ु े ३९-६॥
सम े पिविऽततले मलाकसयत॥
िवकीय कलमाऽ
ं ं
नवभारािभसिमतान।्
े
माहमडल ु ः॥ ३९-७॥
ं बातो जाितपकै
ु े ैव त ु वना।
म े सौदशन ं यमन
िवसदे ् गप ु ् ३९-८॥
ु ै त े च सशोभनम॥
त े िवसी
े ु
यिबमनमम।्
ू
ताम े मलमण ु ं तपिरृ
े क ु तम॥् ३९-९॥
ु ु
गवसमाकीण ू ् ३९-११॥
धपदीपसमितम॥
ु
मखार ु ु े लकत।
े तथा काय ककड ं ृ े
ू ु ् ३९-१२॥
ूिताािदाग े पणकानलकतान॥
ं ृ
े
आचबायितमा ैरिूाकारकाकै ः।
p. 374) े
ूागािद िवस े ं पजयत
ैः ूक ्
ू े ततः॥ ३९-१३॥
ु
ूागािदिद ु म े चािकडिविधः
ु ु
सवऽ कूाागिकडािन
े े ्
िवसत।
ु ं म े कयात
ूासादलण ं कड ्
ु लकतम॥
ं ृ ् ३९-१४॥
ु
ूागािकडाना ं लणकथनम ्
ु े ं त ु िऽकोणकम।्
ूाा ं िदिश चतोणमाा
या े धसकाश
ं ्
ं न ैर-ऋा ् ३९-१५॥
ं योिनसिनभम॥
ं
वाया ं पसकाश
ं ं वायामकोणकम।्
ृ ु
वमरिदाग े च ैशाा ं त ु षडौकम॥् ३९-१६॥
ृ
वैवानिजाौ े ्
िदशा ं होमषे ु योजयत।
म े त ु साधको मी जयािलतऽनल॥
ु े े ३९-१७॥
होम े िसयोिविधः
ं
ु
े ं जयादा
ूक ैरोरसहॐकम।्
होम े मिविधः
ू
सवऽ मलमण ु
े जयाद ू ् ३९-१८॥
् ानपवकम॥
ु
कािभमणिविधः
होमा े दवम
े ु े ु साधकः।
सवकष
p. 375) ृा त ु ताप
े ु ृ ् ३९-१९॥
ं सानामपटीकतम॥
्
अोरसहॐ ं त ु सवऽ िविधवत ततः।
े े ं ु ं सामासन॥
िनवशयहायसमख े ३९-२०॥
ु
ूथम ं ूागािदकजलै े
रिभषकः
े
ततो भरीिननादै
शकाहलिनन ैः।
सिहत ं ापयदन ु
े े ं ूाा ैः कवािरिभः॥ ३९-२१॥
ू ु े े
ततः पणकजलनािभषकः
ू ु ं लकतम।
पाममादाय पणक ं ृ ्
् ् ३९-२२॥
तािरणािभिषा े म ं मीजपते यम॥
े े सवकामावािः
यथोािभषकण
े ू े
े े िनधताशषिकिषः।
ततनािभषकण
ु इव भारः॥ ३९-२३॥
राजत े िहमसरोधािम
ं
ृ े यमवे िह।
सव तमनघ ं कामा वणत
ु ् ३९-२४॥
े े कयााािभषचनम॥
िवना राजानमतन े
े े त ु कत
एव ं महािभषक ू महाना।
ृ े पण
य यद ् वाित ं त ह ं त सशयः॥
ं ३९-२५॥
ु
आयामी ु
तथायमारोयाथ ु े
तदत।
p. 376) चाथमाोित
अथाथ ु
पशकामथा ू ् ३९-२६॥
पशन॥
ु पऽमाोित
अपऽः ु ु गणवान
िनगणो ु ् े ्
भवत।
ु ु े ३९-२७॥
काथ लभत े का ं िजगीषजयमत॥
े
े यनिस वतत।
िकमऽ बनोन
्
तत सः समाोित नाऽ काया िवचारणा॥ ३९-२९॥
अ े साधकाचनिविधः
े
एव ं कतािभषक
ृ ु पणकामोऽथ
ू मानवः।
ु
सवणबर ु े ैः॥ ३९-३०॥
ै व ैमाानलपन
्
े साधक
अचयत ् े ं ु सवकाम।्
ं सग दान
् ३९-३१॥
त ै िश ं च यद ् िमिभषकपिरदम॥
े
्
त दात तथा े ू
पाऽ पायसनािभपिरताम।्
े ं िनदानने तोषयिजोऽिखलान।
ूक े ्
तपयद ्
े ् ॄाणानान यथाशि समािहतः॥ ३९-३२॥
ु
इित ौीपराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ू े
सवफलसाधनभतमहािभषकिवधान ं नाम
ं
एकोनचािरशोऽायः॥ ३९॥
ु ू ं
उानवादपवकमसानतिपूः
नारदः -
् े े े िवामरवरािचत।
भगवन दवदवश
् ् ४०-१॥
ु पृ ं ततत तदीिरतम॥
यया परा
िदााणा ं त ु सवषा ू
ं मपा मतयः।
किथता भवता सक ् पृतो म े सिवरम॥् ४०-२॥
ं ं
िकसानाथाािण ं
िकशीिन ं
परतप।
ु ं चतव
मिय सानमह े ु
चदे ् वमहिस॥ ४०-३॥
ु
े ं परमगापनम
तरकथनाय तषा ्
ु -
अिहबः
् ं गमवामितलभम।
े परम
तदतत ु ्
े ूागोचरता
अाणा ं पण
े किचत॥् ४०-४॥
न चािवरासािण पण
सरासरै ु
ु ु िनय े मपण
े तािन वै।
p. 378) े
दवकायाथिम ् े ं गोचरता
ं ूित कदािचत तषा
ृ
एकदा वऽिनधन े वासव पतः॥ ४०-५॥
ू ुे
आिवबभवरतािन ु ं िित।
सरकायिमद
े
मपणासा े ं पािवरणम ्
े िवषय े तषा
े धारणम ्
े ं पण
भगवता तषा
ं
चबपी भगवाािन ध े पतः।
तपतिकथनूिता
े ं शी कथयािम त॥
पािण तथा तषा े ४०-८॥
१ - नारायणाम ्
ु ु
ृ ं तोिहनीकसमोपमम।
त ैजस ं िवताम ्
ु
२ - पाशपताम ्
ं ् ४०-१०॥
ूितपसकाशमााौिवदीिपतम॥
p. 379) शतधारं तिडीमतत ् ु ं मतम।्
े पाशपत
३ - ॄााम ्
ु ं िवोपमाकित॥
सहॐारसमाय ु ु ृ ४०-११॥
ु
ूरूितम ं मिमााम ं ॄामीिरतम।्
४ - ॄिशरोऽम ्
ं
दाकरालं दों िपला ं िवभीषकम॥् ४०-१२॥
ृ े े ् ॄिशरो मतम।्
गहीतिपकशाममतद
ु
५ - िवचबाम ्
ु
िवचबिमित ु ् ४०-१३॥
ात ं सहॐारं सदशनम॥
६ - जृणाम ्
ु
जृण ं वबां दडमवे ं िवबधाः।
७ - कालपाशाम ्
ृ ् ४०-१४॥
भीमाकारं पाशमवे कालपाशिमित तम॥
े
८ - आयाम ्
े ु
षोणाम ं लालममायममम।्
९ - हयिशरोऽम ्
p. 380) १० - ूापनाम ्
ु
ूापन ं कवलयबकसिभम।्
११ - तामसाम ्
ु ् ४०-१६॥
सतोयतोयदू ं तामसामदीिरतम॥
१२ - कालाम ्
ु
काला ं भीषण ं दडं षिघटासमाकलम।्
१३ - दडचबाम ्
ु
आचबयदड ृ ् ४०-१७॥
ं दडचबिमित तम॥
१४ - कालचबाम ्
ु
कालचबं चतोण
ं पयितरािशमत।्
१५ - धमचबाम ्
ु ् ४०-१८॥
ु ृ ं ाद ् दशयायधाितम॥
ं सव
धमचब
१६ - शैवाम ्
ु
शैव ं शतमखाि ्
ु दडवत पिरकीत।
े
ू
१७ - शलाम ्
शल ु ् ४०-१९॥
ू ं त ु िऽदलं ूों तीधारं सदडकम॥
१८ - परम ्
p. 381) ू
१९ - िऽशलाम ्
ू ु ं िऽशल
शलऽयाितमख े ् ४०-२०॥
ू ं दडवद ् भवत॥
२० - घोराम ्
घोरं नारा च प ं ादमामनीिषणः।
२१ - अघोराम ्
ृ
का े ् ४०-२१॥
ं िपनयन ं ालाकशोबनम॥
ं
२२ - समोहनाम ्
अ ं समोहन
ं ं ु ् ४०-२२॥
ं नाम कमलं नालसयतम॥
२३ - ऐषीकाम ्
ऐषीकं शरनालाभममािवचणाः।
२४ - ऐचबाम ्
ु
वळाितचतोण ु
ं नटाभमिमतित॥ ४०-२३॥
् िरभयकरम।
ऐचबाम ं तत परवै ं ्
ु
२५ - शाशम ्
ृ भीषणम॥् ४०-२४॥
सदा िलतसवा ं मिहषाकित
ु
शाशिनिरद ं ूोममारसिनभम।
ं ्
p. 382)
२६ - आिाशम ्
ु
ताश ं शवण
तदािाशिनिरित ृ ् ४०-२५॥
तम॥
२७ - प ैनाकाम ्
ु
प ैनाकम ं परम ं धनकसिनभम।
ं ्
२८ - कालाम ्
ृ भीषणम॥् ४०-२६॥
े ं िपशाचाकित
काला ं भवद
२९ - कापालाम ्
ु
कपालमािलकामाः कापालामनमम।्
३० - सौराम ्
ू
सौरम ं समाात ं सयिबपरपरा॥
ं ४०-२७॥
३१ - वणपाशाम ्
अ ं वणपाशा ं शीताकित ु
ृ सदाणम।्
ं
३२ - सतापनाम ्
लगडु ं शजाला
ं सतापनिमद
ं ं िवः॥ ४०-२८॥
३३ - वाणाम ्
ं ु ्
वाण ं जालकाकारं ािऽशििसयतम।
ं
p. 384)
३४ - धमपाशाम ्
सवतमय
ं दाम धमपाशिमित ृ ् ४०-२९॥
तम॥
३५ - ३६ - शियाम ्
े ूिसैव शरमथोत।े
शिरका
ू
ििशरै कनाला च दशघटािवभिषता॥ ४०-३०॥
३७ - वायाम ्
३८ - मौसलाम ्
३९ - गावाम ्
गावममािद ं वीणादडोपमाकित।
ृ
४० - दपणाम ्
ं दपण
दपण ् ४०-३२॥
ं ूोम ं पणसिनभम॥
ू ं
४१ - शोषणाम ्
४२ - प ैशाचाम ्
ु ु ु ् ४०-३३॥
प ैशाचम ं परममामखमदातम॥
p. 384) े
४३ - तजःूभाम ्
े
तजःूभ ृ ं ूासूितम ं परदारणम।्
ं त
४४ - ऐाम ्
ृ ् ४०-३४॥
े ं िनलय ं तम॥
ऐम ं वळप ं तजसा
४५ - िवलापनाम ्
ु
अ ं िवलापन ं नाम धाराधरमदातम।्
४६ - वैाधराम ्
् ु
वैाधरामात पमाला ं त ु मोिहनीम॥् ४०-३५॥
४७ - कालाम ्
ं ं ाहाघटािननािदतम।्
अ ं कालस
४८ - मोदम ्
ु
मोदकी नाम परमा वरी पशािलनी॥ ४०-३६॥
४९ - िशखराम ्
५० - बौाम ्
्
बौम ं महत पी ृ े ४०-३७॥
बौाकितिरहोत॥
p. 385) ५१ - अिसराम ्
ु
अिसराय ं िदम ं खो महाितः।
५२ - ूशमनाम ्
् ४०-३८॥
अ ं ूशमन ं नाम ूोत े जसिनभम॥
ं
५३ - कपदियताम ्
कपदियत ं चािमःु परमशोभनम।्
५४ - मदनाम ्
५५ - सौमनाम ्
सौमन ं िशिबकाभ ं तदमिवदो िवः।
५६ - साम ्
ू ु ् ४०-४०॥
व सा ं सवसाधकम॥
लमामालै
ं
५७ - सवतकाम ्
५८ - मायाधराम ्
p. 386) ५९ - सोमाम ्
सोमामधचाभ े
ं सायकं सूचत।
ं
६० - ााम ्
े ४०-४२॥
ाम ं च ैसम ं सदडमिभधीयत॥
े
६१ - शीतम ्
े ु काा
शीतषनाम ु ॐवी सिरमा।
६२ - भगाम ्
ु
िऽकोण ं दडवद ् िवाद ् भगामिमतित॥ ४०-४३॥
ं
६३ - सदामनाम ्
ु े
सदामन ं समाात ं चबं िनररमत।
६४ - सवदम ्
६५ - वारणाम ्
ं वारण ं परमाशम।
वारण ं नाम सपा ्
ृ
६६ - धाम ्
६७ - भृशातनयाम ्
ृ ्
भृशातनय ं नाम िधारं बकच ं तम।
p. 387)
६८ - सकीम ्
ु मकरो ावोऽिभधीयत॥
सकीित े ४०-४६॥
६९ - मोहाम ्
मोहः सपिशरो ु
ावम ं िवबधाः।
७० - रभसाम ्
रभस ं तारसकाशम
ं ् ४०-४७॥
ं सवासादनम॥
७१ - सवनाभाम ्
सवनाभाय ं चा ं कमडिरहोत।े
ु
७२ - पराखाम ्
ु
पराखाय ं चा ं पाननिशरो िवः॥ ४०-४८॥
७३ - जृकाम ्
ु े
जृकं नाम रा ं िऽपरमदीयत।
७४ - ूितहाराम ्
ु
ूितहाराम ं त ु कः परमभारः॥ ४०-४९॥
ु
७५ - अवाखाम ्
ू ु ु
ऋा ं भतमिमवाखसमायम।्
p. 388) ७६ - धनाम ्
ु ु ु
धनाम ं मकटसमानमिमतित॥ ४०-५०॥
७७ - धााम ्
् ं शािलबकबनम।्
े परम
धाामतत
ू
७८ - महाभताम ्
ृ ं वषवा
वषा ृ ं महाभतू ं ूचत॥
े ४०-५१॥
७९ - कामपाम ्
८० - ढनाभाम ्
ढनाभाम ं ाागो बफणाितः॥ ४०-५२॥
८१ - कामम ्
िकं पिरचत।े
अ ं कामिचनाम
ु
८२ - सनाभाम ्
ु ं िरका
सनाभ ु े ु ् ४०-५३॥
तीा ूोतऽमनमम॥
८३ - मकराम ्
p. 389) ८४ - दशााम ्
े
दशामतानीयात ् े ् ४०-५४॥
कौयकमवािरतम॥
े
८५ - वतालाम ्
ृ
विम ु ं वतालमिभधीयत।
ं चोमख े े
८६ - दशवाम ्
् ४०-५५॥
एका दशवी त ु दशवमदातम॥
ु
८७ - िचराम ्
े ं हलं परमदाणम।्
िचरा ं भवद
८८ - दशकणाम ्
ु दशकणमदीयत॥
दशवषा काकमखी ु े ४०-५६॥
ं
८९ - योगधराम ्
ृ ्
ं ं िदवाभीताविमित तम।
योगधर
९० - वाणाम ्
् ् ४०-५७॥
अिमऽ ं वाण ं ात परािविनवारणम॥
९१ - अिनिाम ्
ु
अिनिममििककं कथयि वै।
p. 390) ु
९२ - कठाराम ्
े
भारममाात ं कठार े ् ४०-५८॥
ु ं परभदनम॥
९३ - शतोदराम ्
९४ - सौमनसाम ्
ु ु
अ ं सौमनस ं नाम जपाकसममरी॥ ४०-५९॥
९५ - पनाभाम ्
पनाभ ं महाभतू ं पालकतनािभमत।
ं ृ ्
९६ - महानाभाम ्
९७ - ौितषाम ्
े
९८ - पणाम ्
९९ - ऽैरािशकाम ्
ु ं सप ं नरपादवत।्
ऽैरािशवानरमख
१०० - सािचमाम ्
महाभतमकपाद
सािचमािल ू े ् बहकम॥् ४०-६२॥
्
िवमलािमद ं िवात ािटकाकारडोिलकाम।्
ृ
१०२ - धितकाम ्
ं
वराहिसहमनजकरभमख ु ्
ु ु ु े ु ैयतम।
ु
भतू ं परािवदो ू ु ृ
ॄयधितका ु ् ४०-६३॥
ं सदाणम॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहतायाम
ं ्
पतोऽधारणतयोजनूितिपपादियषया
मधकैु टभसहारवणन
ं ं नाम एकचािरशोऽायः
ं
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
नारदः -
े
अायतािन ्
भगवन किथतािन पतः।
े दवः
ताध पण ू ् ४१-१॥
े पविमतीिरतम॥
्
किन कदा ् ृ ं िवर
िकमथ तत कत े ूभो।
ु
ूमते ं पिरिि यिद सानमहोऽिस े ४१-२॥
म॥
ु ु े तितवचनूिता
परमगापनमखन
पृाथ
ु -
अिहबः
ु
परम ं त े ूवािम गमत ं महत।्
ु
पृत े भियाय परमािन नारद॥ ४१-३॥
ूलयावसान े भगवतः िससृोदयः
् ु
ु कावसान े त ु भगवान पषोमः।
परा
् ु ं मनबे लीलारससमकः॥
जगत ॐ ु ु ४१-४॥
p. 393) ृ ु े ृ
ूकितपषमहदािदिवशषाजगिः
ु तः।
ूथम ं जनयामास ूधानपषौ
े
महदािद िवशषा ं जनिया ततो हिरः॥ ४१-५॥
ु ु िः
ू ं चतमखसृ
अडोादनपवक
ु
त ैः सवरडमा
् जत।्
तिन ॄाणमासृ
ु ु
ूजासृथ चतमखाय े े
वदोपदशः
े वदा
ूजाः सृजित
े ं त ै ूादानादनः॥ ४१-६॥
ु ु
चतमख ूजासृारः
ु े
ततः ूजाः स िविवधाः ॐु ं समपचबम।
ु टभोिः
तऽ बलदिपतमधकै
् ४१-७॥
एतिरे दैौ ॄसृरनरम॥
े
े मधकैु टभौ।
बलवौ त ु तोवजात
मदोौ महाकायौ दानवौ बलदिपतौ॥ ४१-८॥
ु
तौ ा सृपबा ु
ं ॄाणमिमतितम।्
े ृ ु
ूिवँय मायया तादागहतदा॥ ४१-९॥
े ु ु
वदापहारातमख सृसामम ्
िनिवण ु ु
चतमख िचाूकारः
p. 394) परं िनवदमापो
ू
बभवाथ ूजापितः॥ ४१-१०॥
ूजाः सृजित ्
े भगवान ािददश
े स मा ं हिरः।
न शत े िवना वदै
े ः ॐु ं नानािवधाः ूजाः॥ ४१-११॥
दानवाािमम े वदा
े ता मोऽ मायया।
् ु े ् ४१-१२॥
े परा ं िचामपियवान॥
िकमत कायिमष
ृ
कतिनय ु ु
चतमख ीरािगमनम ्
े िविनि मनसा कायमानः।
ततो वधा
े
ीरारं तीरं जगाम कमलोवः॥ ४१-१३॥
ु
ु ु े भगवतः ितः
चतमखन
ु दवश
तऽ ताव ु ु ्
े े ं पडरीकामतम।
ओ ं नमो वासदवाय
ु े ु े ४१-१४॥
शानिपण॥
ू ू े महान।े
असीमानकाय भिरभ
ु
अिचशिपाय िबॅत े भवनािन े ४१-१५॥
त॥
तजसा
असीमैयवीयाय े ं िनधय े नमः।
ु ं शसकमतय॥
े त
िवायािमण ु ै ू े ४१-१६॥
ू
अनवािखलाधारभषणाय नमो नमः।
ु
शचबगदाखशाायधधराय े ४१-१७॥
त॥
p. 395) ु
ौीमत े परााय ु
पषाय नमो नमः।
े ु ैिद ैः समानाय
िवनमख े ू
सिरिभः॥ ४१-१८॥
े ं ृ
िविविषिवसकतदीाय त े नमः।
े ४१-२१॥
तापऽयािभताघनाशनरणाय त॥
नमोऽिचपाय िवव े कमसािण।
े
ु ु
भगवता चतमखाय
दशनूदानम ्
ु ं ौा
इित त ित ् ु
ु भगवान पषोमः॥ ४१-२२॥
ु ूसः पलोचनः।
ू परतः
आिवबभव
ु ु े वािनवदनम
चतमखन ृ े ्
ु ् ४१-२३॥
त ं ा परमूीतः ूण परमातम॥
े
िजपदमयाा ृ ं िवनयाितः।
व
ु ितबममिरदमः॥
एत ं दानवयोः ौा ं ४१-२४॥
्
म ं ूह भगवान सार मधकैु टभौ।
ततः समागतौ ा तऽैव बलदिपतौ।
े ु
मघगीरिनघषमवाच ु ू
मधसदनः॥ ४१-२६॥
ु
यवाामाता ु
े मा ॄणो मखात।
वदा ्
माययित ु े कतमऽ
े ौतु ं न ैव ं यत ु वै॥ ४१-२७॥
्
तत त े दीया ं परमिन।
ै सकला वदा े े
ु भगवता मदाौ
एवमौ ु
महासरौ॥ ४१-२८॥
ू ु ं
ूचतिरमा
ै ददावो न ैव सवथा।
े
आवामवािचरात ् ॐावो िविवधाः ूजाः॥ ४१-२९॥
सवाः
वदै ्
े िवन ैव भगवन िकमऽ े
परमिना।
स तयोवचन ु कोपसरलोचनः॥
ं ौा ं ४१-३०॥
े े
आदाय वदानत ै ॄण े ूितपादय।
े
इित शषाशन े ािददश
ं दवो ् ४१-३२॥
े कतािलम॥
ृ
p. 397) ं
ततः समरसनहनम ्
े तदा सना
िनिममात े ं महत तौ च मायया।
े ु ु ं
योः सनयोमलसमामः
उभयोः पयोयु ं तमल
ु ु ं समपत॥ ४१-३४॥
ु ् समर
ू तत
अमौतचरमभत ् ं तदा।
े
िचरणाजता ु
ं ाा दानवयोयिध॥ ४१-३५॥
े
िवन ु दवाय
े े
वदयदवािरतः।
भगवतः सवााणा ु
ू ं याय
ं पतो धारणपवक
िनगमनम ्
तत ु परमबो
ु िनजगाम
जनादनः॥ ४१-३६॥
ु
यमानौ त ु तौ ा चबपी य ं हिरः।
िबॅद ् िषििभह ् ४१-३७॥
ैौ िदासहितम॥
ं
्
सवापधािरभगविपवणनम
ू
ु ं सहॐािदसिनभम।
त ं ा परमब ं ्
् ४१-३८॥
ै वितम॥
लिर ैहामधायमाण े
ु ैः कशै
िपलोमख े पतमितभीषणम।
े ्
ु ु ं ् ४१-३९॥
अडाावपषु ं जपाकसमसिनभम॥
p. 398) ू ृ े
िपलाघणमानोमवनऽऽयाितम।्
ु ु ु ं ् ४१-४०॥
भॅकिटसनभीषणाननशोिभतम॥
ु ं
दोमलािनयिलतपावकम।्
ं
महाजलिधसकाश ु ् ४१-४१॥
ं िषिभजपरम॥
रारधरं भीममालीढिितमिडतम।्
े ू ू ैः॥ ४१-४२॥
हारकयरताटकटकािदिवभषण
उपते ं िकिणीजालणारिननािदतम।्
आयपमतलमवभत ु ् ४१-४३॥
ु े ं ू ं महाितम॥
ु ं
आगौ ससॅाौ ु ु
ा तावतायधौ।
ु
ूािहणोद ् भीषण ं चबं तधाय महाितः॥ ४१-४५॥
ु
तयोिदे िशरसी तणाबममम।्
े ु
ताा ं वदानपादाय दवाय े ् ४१-४६॥
े ैतावदयत॥
ू ं भगवतिरोधानम ्
ॄण े वदूदानपवक
े
े
दवोऽिप ु े हिरः।
ॄण े दा पनरदध
े पनधाता
लवदः ु ्
ु ूजाबे यथापरम।
ं
उपसहारः
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहतायाम
ं ्
पतोऽधारणतयोजनूितिपपादियषया
मधकैु टभसहारवणन
ं ं नाम एकचािरशोऽायः॥
ं ४१॥
ु ु ं नाम
काशीराजौतकीपाानवणन
ं
िचािरशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ु े े
अमाणामिदवताूयोजनशियूाः
नारदः -
् सवभतनमृ
भगवन सवधम ू त।
्
ौोत ं यदािभः ौतु ं तत तदशषतः॥
े ४२-१॥
ं म े मनिस ितम।्
इदं िदान पृािम शस
ु ु ु
कतोऽमामाणामिः े
का च दवता॥ ४२-२॥
ू ततः।
िकमथ कीशी शिः िकं ये ं ॄिह
ु ु े
गापनमखनोरकथनारः
पृाथ
ु -
अिहबः
ू ु ु ् ४२-३॥
े ् गममम॥
े तदतद
ौयतामवधानन
उिूोरम ्
आथवणाया े
वदाहामपिरृ तात।्
ु सागरािदव॥ ४२-४॥
ु ृ षडणऽय ं कौभः
समतः
े
यमवामाणामिप दवः ु
े सदशनः॥ ४२-५॥
ूयोजनशिूयोरम ्
ु
सदशनमहामिनाावन ं परम।्
े ं षडणन तथामी समशयः॥ ४२-६॥
कायमषा
े
यूोरम ्
ु दवः
एषामभजो ू े ैव वना।
े पवन
यः ु
े सव समाात ं िकमोतिमिस॥ ४२-७॥
िनवतकाूयोगावसरूः
नारदः -
्
भगवन परमोदार िनतृ दयािनध।े
े ४२-८॥
िनानिबय ैयिविवानवािरध॥
ु ु
सदशनमहायमशििबयािदष।
यद ् व ं िवशषण
े े तं भवता िवभो॥ ४२-९॥
ु
ूवतकानामाणामिः ु
किथता परा।
ु े ४२-१०॥
पशी च तथा ूयोग महात॥
िनवतकाना ं त ु पनः ु
ु कदा िवषय े गरो।
े सशय
ूयोगः परम ं मऽऽ े ु
ं ं छमहिस॥ ४२-११॥
p. 402) तरकथनूिता
ु -
अिहबः
ू े ूयोगावसरं म।ु
ौयतामवधानन
िनवतकानामाणा ं सक ् कथयतो मम॥ ४२-१२॥
तयोगावसरकथनम ्
ु िदा ैरिभचारै तत
परूयै ृ ैः।
्
महिभभव े ूा े त ं िवात तपसा ं िनध॥
े ४२-१३॥
परािभचारािभभवानोपायूः
नारदः -
रवगत।े
परािभचारािभभवः कै िलै
े ं नणामिप॥
राा ं च मिणा ं च ैव तथाषा ृ ४२-१४॥
तानोपायिलिनपणम ्
ु -
अिहबः
p. 403) ु पनरवमहाः।
भवि त िवषय े पनः ु
ृ
तीोामयगहीता ू े ४२-१८॥
मिह भपतः॥
े पररम।्
मिण िव े मरण
ु ् ४२-२०॥
रजा ं राजत े भीममैं धनरनॅजम॥
ं
बोशि सयोभमा दीाया ं िदिश िवरम।्
ि नगरं राः शऽवो बलदिपताः॥ ४२-२२॥
ृ ृ ं न जानाित य ं ैिममाितः।
काक
ु
े पँयाान ं मिडत
ऽिप ं नीलवाससम॥् ४२-२३॥
ु ोज ं दिणा ं िदशम।्
तथने गदभयजा
इािदिलैजानीयादिभचारं सपजम॥् ४२-२४॥
ृ
परािभचारजा का े
राजान ं ूिवशिद।
े
ता ं ा िूमवासौ ं
िवनँयित न सशयः॥ ४२-२५॥
ु
िनवतकाधािरसदशनूीणनम
परािभचारिनवतनाय ्
ृ यम।्
े पीिडत े नपतौ
एव ं परािभचारण
p. 404)
िनवतकासिहत ु ् ४२-२७॥
ं भगव ं महाितम॥
ु
सदशनाचा िनमाय पजयत ् ्
ू े सिनवतकम।
् ू ् ४२-२९॥
समािल पटे वािप ायते ऽैलोपिजतम॥
एव ं िनमाणतो ् ू
ानात पजया वनने वा।
े दवे ं सूीणयृ
ूितया वा ोऽण ं े पः॥ ४२-३०॥
ु ु
एवम े तथा कयरमाा ु े
वा नरा मन।
ु े परािभचारिनदहनम
ूीतने सदशनन ्
ु ४२-३१॥
ततः ूीतः स भगवाननािदिनधनो िवभः॥
् ृ ु े त।ु
अिभचारान परकतानािौतानमहण
ु
ृ ैव तयािप
भीकरोित णात॥् ४२-३२॥
ु ं र ैवारयतीरः।
िदाायपसहारै
ु ृ ु िवनाशनम ्
परूयकायायो
ु ं का
परूया ् ४२-३३॥
ृ ं त ु सूाामितभीषणाम॥
ं
दवोऽसौ
य ं िनग े चबपी जगितः।
् ु े त ं च ूयोारं ततः परम॥् ४२-३४॥
भसात कत
े
काशीराजितहासोदाहरणम ्
p. 405) ृ े े का
कोशन ृ ं वै जनयामास मोिहतः।
ु
सा समािदता ृ
का
िवकटा भीमदशना॥ ४२-३६॥
ु
ारका ं समनूा ृ
काास ं ययौ तदा।
ं े ालामालािवलाननाम॥् ४२-३७॥
तामापत सू
े
ूषयामास ् ु ु
भगवान सदशनमनमम।्
् ४२-३८॥
सा तमापितत ं ा सहॐािदसिनभम॥
ं
ु
यथागत ं ूिाव ूयोारं भयातरा।
ु तथा॥ ४२-३९॥
स ता ं िनह त ं चािप काशीराज ं पर
ु
आजगाम पनब ु महाित।
ं िवपा ु
ु ु
ौतकीपाानोदाहरणम ्
् ु ृ
एवमत पराविमितहास ु म॥
ं ण े ४२-४०॥
ु सीपमहीपिरपालनम ्
धमण
राा ौतकीितना
ु
सौराािधपती राजा ौतकीितिरित ु
ौतः।
्
िनवसन भिशालाया
ं नगयामिरमदनः॥ ४२-४१॥
ं
गजारथसपो ्
बलवान वासवोपमः।
ु
सदशनमहामिनः
परमधािमकः॥ ४२-४२॥
ु े परा ं भिमहचनापरः।
सदशन ु
ु ु े तसादने सीपवत महीम॥् ४२-४३॥
बभज
p. 406) ु ू ं
लोकारं िजगीषो सदशनाचनपवक
िकागवनगरगमनम ्
जते ं ु लोकारं चबे ौतकीितमनदा।
ु
ु
चतरबलै
यः ु ् ४२-४४॥
ु सम सदशनम॥
्
िकनगरवणनम
ं िवशालं िकायम।्
तऽ गवनगर
वीणािवनोदनन ु
े े ं पािलत ं परमित॥ ४२-४६॥
ं ृ ैः श ै वायमाणािरस
यूव ैिनकम।्
् ४२-४७॥
े ैव विना पिरवितम॥
बिहिनिरनन े
ु ं परम ं रगोपरमिडतम।
सवणसाल ु ्
मिणहपिरि ु ् ४२-४८॥
ं गाननसमाकलम॥
ु ् ४२-५०॥
ं ः िसैारण ै सदा यतम॥
गवः िकनरै
ु ु ु ौतकीितना
ययना ु तगरोपरोधः
p. 407) े वािहनीूषणम
गवराजन े ्
ु गवराजोऽिप
ौा मानषु ैपरोधनम।्
े
ूह ूषयामास ् ४२-५२॥
िसगववािहनीम॥
ु ु ं
तऽ तमलसमामः
ु ु े िनिशत ैः शरैः।
सा तने बिलना राा ययध
ृ ं तहु ं तमल
ूव ् ४२-५३॥
ु ु ं रोमहषणम॥
ु ैिविावणम ्
गवस
ौतकीितना
ू
ततो िविावयामास भपितललया बलम।्
् ु ूाप पर
गाव तत पनः ु भयिवलम॥् ४२-५४॥
ु
ब
गवराज ु
य ं याय
िनगमनम ्
ता ु य ं वीणािवनोदनः।
ु परमबः
सह स ैिनकै ः॥ ४२-५५॥
रथ ं महामााय िनययौ
ु ु
ं यूविः
गवराजौतकीरिदनपय ृ
ू ु ं वऽवासवयोिरव।
ततयोरभ ृ
ु े स ैिनकाः िविवधःै शरैः॥ ४२-५६॥
पररं िनज
ं
तऽ सछमाकाश ं शरौघ ैभयोरिप।
जयः पराजयो वा ा तऽ सिमतौ तयोः॥ ४२-५७॥
े
एवमिदनाासीदकप ं भयकरम।
ं ्
p. 408) ू
भपितना
गवराज ु े बलिविावण ं च
धनरािददो
ततो गवराज ु ू
े भपितः॥
घनिद ४२-५८॥
ं
जऽहयाािप
सायकै नतपविभः।
िदशः ूापयामास तदीय ं सकलं बलम॥् ४२-५९॥
गवराज िवषादः
श ैरजमालो नपृ ं गवराडिप।
ु ैिवषसाद
परािजत ं त ु बलं मनज ह॥ ४२-६०॥
गवराजन ु
े मानषबल
े गावाूयोगः
ू े
िदा ैः सदयानिमित ु
मा महाितः।
गावम ् ु े बल॥
ं िचपे स तिन मानष े ४२-६१॥
ु ैिवमोहनम ्
तने मानषस
ु
तने ैव मोिहता सवा ौतकीितविथनी।
ं ु े ४२-६२॥
े ितवे च सयग॥
गावाूभावण
ु ृ ्
े िदा ं नाप त ं नपम।
सदशनूभावण
ु ु
परोधिस
ततीकाराश ौतकीतः ृ े
विनवदनम ्
ु े ु िदनिभयोगतः॥
ौतकीितदाष े ४२-६३॥
ृ ं िवापयामास नप
व ृ ु े ४२-६४॥
ै परोधस॥
ु
परोधसा ु े ू ं
सदशनशरणवरणोपदशपवक
े
िनिखलामोपदशनम ्
परमािवशारदः।
सोऽभाषत धमः
ु ु ्
ं दवे ं सदशनवपधरम।
ूणताितहर
े
िदााणामशषाणा ं ूसित े ् ४२-६६॥
ू ं परमरम॥
ु ं ु े
एव ं भतू े महाचबे चतःषरसयत।
े
निमयाित ू े ४२-६७॥
े दवे ं म े ाय भपत॥
ु ु ं सहाराधर
िषिभजमम ं ं परम।्
े ं िवलोकय॥ ४२-६८॥
एव ं ाा च जैत ं म ं सना
ं
इमानिखलाा े सः।
उपिददश
ु
तने जातबल ौतकीतः ु ु
पनयायागमनम ्
ृ
ूितगािखलान ्
मान ् ् ४२-६९॥
ूवतकिनवतकान॥
ु े च समाम
पनर ं ं स राजा सिमितजयः।
ं
तने स ैिनकमोहिवमोचनम ्
् ं सना
ाा दवे ं जपन म े ं समलोकयत॥् ४२-७०॥
ं
ततः सामवाासौ ूावतत महाहव।े
ु ु े ौतकीतिवजयो
पनय ु
गवलोकवशीकरण ंच
पनः ृ े यु ं सनयोभयोरिप॥
ु ूववत े ४२-७१॥
p. 410) ु
ततः परूागमनम ्
े
समियवाशासोव ु
िदव ं सरपितयथा।
ु
सदशनूभावािित ु परोधसा
पनः ु सह मणूकारः
ु
सदशनूभाव ृ िवितमानसः॥ ४२-७४॥
ा
ु ु
परोधसमपाग लिमव पावकम।्
मयामास तने ैव ं राजा राजीवलोचनः॥ ४२-७५॥
े ु
ं भगवसादहतककथनम
सपदो ्
े
दवूसादागती ममये ं
ु े
समिनिमवशमागता।
लोकारं चािप तथ ैव म े
ु एव दवः॥
मिय ूसादोख े ४२-७६॥
्
भगवसादात मोलाभ े सशयाभावकथनम
ं ्
ं
ससारभीत ममापवग
ु
ूदात े चबवपधरोऽयम।्
p. 411) ु
राजान ं ूित परोधसा ु ु े
सदशनूितापनापदशः
ु
इव ं नपित ु
ृ ं परोधाः
ृ
कतािल ु
ं ूाह महानभावः।
ू ं
िवमानम ं बवणकट
िवधाय चबोपपद ं ससाम॥् ४२-७८॥
ु
इह ूिता सचबम े
िषिबां सिनवतकाम।्
ू
यथोप ं बभषणा ं
ु ं पजय
सदशन ू सविस
ै॥ ४२-७९॥
ु
राा तथ ैवानानम ्
े ु ूितग
इवमः ू
ृ मा
ु
स त वा ं परमाथयम।्
्
अकारयत कारियतद -
थ ैव तिगरे स राजा॥ ४२-८०॥
ं
शत ं स िवशिधक ं ु
ं िजा
े े
समतो दविनकतनात ्
सः।
ततः ूिता धनािन दा
ु स तः॥
बिन बी भवः े ४२-८१॥
p. 412) ू
िवभितम ं च िवधाय दवे ं
ु राजा समवाकामः।
ममोद
ु
ततो भगवसादािाः परमपषाथलाभः
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु ु ं नाम
काशीराजौतकीपाानवणन
ं
िचािरशोऽायः॥ ४२॥
ं
जलधरवधोपायिचन ं नाम िऽचािरशोऽायः
ं
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ृ
क ं
जगबमयकथताूः
नारदः -
ु
पृािम ा ं पनिरद ं म े सकलर।
ं शस े
् ु सव जगबमय ं या॥ ४३-१॥
े परा
ूोमतत
ु -
अिहबः
ु मनयः
सरा ु ु ू
सव मननवथा।
धममागूवतकाः॥
राजानः सववणा ४३-३॥
दानवादीना ं धमिवघातकम ्
p. 414) ू े
तथ ैव दानवाः सव भतवतालरासाः।
ू नरा पशवो भीमपा दवः॥ ४३-४॥
बरा
ु
पािपना ं िवनाशोपायिचयािहब े
मिशखरगमनम ्
कन
अत े पापकमाणः े ु
े नँययिरहम।्
ु
परा ं िचामपाढो े ू ु
मकटमपागतः॥ ४३-६॥
े े ्
तऽ समािधमाित त तजोिवशषदशनम
्
तिन समािधमााय समासीन म े णात।्
महः परमभारम॥् ४३-७॥
ू दश
आिवबभव
् ु ्
ू ं पनशनम
भीितवशात आथवणमोारणपवक
ु रयम।्
ततशनामाथवणमदै
ु
तमरन ्
महाममिा ु
ं तहः पनः॥ ४३-८॥
े
तजोम ु ु ू ं ूः
े सदशनपषसााारपवक
्
तिन िवदी ु ं किपलम।
े महिस पष ृ ्
ऊरत ं ् ४३-९॥
े ं िवपा ं सहॐािदसिनभम॥
ु
सहॐारसमायचबमित ं परम।्
ु ् ४३-१०॥
ु सदशनमनाकलम॥
ालामालासदश ु
p. 415) ु कपृ
ा कं कतः ु
े मकतोभयम।्
् े ं िनिधः॥ ४३-११॥
ततः ूीतः स भगवानवदत तजसा
् ु ु ाहतकािदकथनम
वैकु ठात ागमनािहबानिजघृ े ु ्
वैकु ठधामिनलया ं िु ं समपागतः।
ु
ु ् ४३-१३॥
ु रचरमतम॥
िऽभावभावनायै
ु ं सवलोकनमृ
िनमिहत ं ग तम।्
े ् ४३-१४॥
ृ ं वदसागरात॥
ूम मितमानात
ू
पीयषिमव धायत ्
े या े
परमर।
अतो मतनःु ूाो भव ं िकं करोिम त॥
े ४३-१५॥
ु े भगवित ािभूतिनवदनम
ततोऽिहबन े े ्
इा ्
ु िवरत े तिन सहॐािदसिनभ।
ं े
े ् ४३-१७॥
ततोऽहं िवितोऽवोच ं तमूितमतजसम॥
दैािदिवनाशनूाथना
े ु े कै लासगमनम ्
भगवता तथ
ं
अऽारे जलधरवधाथिम मालोचना
वासवो मयाचब
ं े सह सवमण ैः।
श ैर ैरजं दानव रानः॥ ४३-२२॥
े त ं पाप ं नाशयामीचोदयत।्
िनरी कन
ु ािभूायिविनवदनम
तऽ वायना े ्
ु
सम ैथा श ैरजोऽय ं महासरः।
धाऽा दवरो ो बलवीयसमितः॥ ४३-२४॥
् धमकतिरवोितः।
िदधित जगत सव ू े ु
सवलोकर ु
े े ौीमूमये े महातौ॥ ४३-२५॥
े े े महादवे े शकर
दवदव ू
ं े भतभावन।
े
तिािहत ं तने नशसन ु
ृ ं े सरािरणा॥ ४३-२६॥
ृ ु े ैव त ं दवे ं ूाथयामह।
बहितमखन े
स एव तऽ व ं जानाित भगवािनित॥ ४३-२८॥
ु ं ं ग ं ु शबण
ृ शकर
वायवचनमीक े बहितूचोदनम
ृ ्
्
िवरत े पवन े तिन बाढिमाह वासवः।
ृ
बहितमथासीन ् ४३-२९॥
ं िलतानलसिनभम॥
ं
्
े भगवान पाकशासनः।
अगहातजा
ं
जलधरवधाथ मिभग िपनािकनम॥् ४३-३०॥
् ु िनहिनसशयम।
स तिन परमबो ं ्
े कै लास े चशखरः।
अतोऽिभगता ं दवः े
् ृ े कै लासगमनम ्
इवचनात बहतः
ु
इवचन ् ु
े तिन पत ु े े ४३-३२॥
े सरर॥
् ु वाितः शबपिजतः।
े तत ूितौ
तथित ू
् े
कै लासिशखरं ूायात ूनाराना॥ ४३-३३॥
ं ्
तऽ शकरदशनम
ु ं
सोऽपँयदारागवानारसिनभः।
ु
ूिणप समाय ् वाितः॥ ४३-३५॥
मामौषीत स
ं
जलधरवधाथ बहितना
ृ ं ु
शकरितः
् े ूसीद सरवित।
ूसीद भगवन दव ु
े
ूसीद िविवानवािरध े परमर॥ ४३-३७॥
ू
नम े ोमिनलय नम े नागभषण।
ु
नमः परमकाण नमिपरदारण॥ ४३-३८॥
ं धाता ं वषारं हिवं ताशनः।
सदसं मकारिमं यमथा॥ ४३-३९॥
्
ं पाशपािणं सोमो िनर-ऋितं ्
मत तथा।
ु ं ं िव ं िवतोमख॥
मािदो वस ु ४३-४०॥
मं महा
ं ं महकार
ं एव च।
ू
भतािन ु ू
ं ससािण िवािव े तथा भवान॥् ४३-४१॥
े चराचरिमद ं जगत।्
िकमऽ बनोन
ू
मवे भतनाथश
े सवकारणकारण॥ ४३-४२॥
p. 419) े
िितसिललसमीरोमतजःसहॐ -
ु
ितशिशयजमान ु
ू े तम।
ैः पणदहाय ्
ु यमाणाय िन ं
परममिनमनोिभमृ
ू नम॥
भवभयिविनह े िवमत े ४३-४३॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ं
जलधरवधोपायिचन ं नाम िऽचािरशोऽायः॥
ं ४३॥
आिदतः ोकाः २७१६
ु ु
ं नाम चतािरशोऽायः
सदशनपूदशन ं
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ु े शकरणागमनकारणूः
ितूीतन ं े
ु -
अिहबः
ु ं कशलमाभादमवािदषम।
इित व ु े ्
ृ
बहितना ं
शकराय ु े
सरकायिनवदनम ्
े
ं इित ातो दानवो चितः।
जलधर
अिनश ं बाधत े दवान ्
े ॄदवरो बली॥ ४४-४॥
ु सरपितथा।
अशाध े सव सराः ु
ं
मयाचिबर ं ू ैतणाः॥ ४४-५॥
े सव सभय
रणमधिन।
े महता ो वारो
वरण ू
p. 421) ु महादवात
महासरो े े नासौ िवनँयित॥ ४४-६॥
एव ं सम
ं ्
शबो मामवादीत समणः।
ु
महासरवधोपाय ं भगव ं िऽलोचनम॥् ४४-७॥
ु पतन
इः ु े काशिमहागतः।
ु सव सिखनो
तथ ैत े सराः ु िनपिवाः॥ ४४-९॥
े ु पावतीनाथ
भवयः तथ ैवाश ु िवधीयताम।्
ं े जलधरवधूिता
शकरण ं
ु
इोऽह ु े ४४-१०॥
ं तदा तने िचाढोऽभव ं मन॥
े
तदतदिभवीाहमवोच ं वचसा ं पितम।्
ं
जलधरमह ू ं हिन े पापकािरणम॥् ४४-११॥
ं बर
ु
दैिनमहसाम सदशनूसाद े ु
हतापनम ्
ु ु
समािध म े ः सदशनवपधरः।
ु
मो मिवदा ं ौे सवमसमवः॥ ४४-१२॥
सवाथसाधको ं
िनः सवभयकरः।
सवऽाणूवीणोऽय ु
ं चतवगफलूदः॥ ४४-१३॥
िवारणरतः परिवािनवारणः।
p. 422)
आथवणोऽिप ु
षाणः षणौगोचरः॥ ४४-१४॥
ु ं िनरी
अँय ं महसः प ं तदा मया।
ु
ममरता ं
तिबवित ु ् ४४-१५॥
सदशनम॥
ु
ु ं च ूीतोऽहं मनदशनात।
ं तने ैवम ्
ं
परमोमिनलयो भगवििककरः॥ ४४-१६॥
काय तवाशनाग
ं े ृ
किर े मतः तः।
ु
इासौ ु ु
े सदशनवपधरः॥
गतो दवः ४४-१७॥
े
तने ैव त ं राानमपनािम मा िचरम।्
सौदशनिवामहणाय ं ं ूित बहतः
शकर ृ
े ूाथना
ु परमूीतो बहितरिप
इः ृ रन॥् ४४-१८॥
ु मिय।
ु ूाह यिद सानमहो
ूण च पनः
सौदशनीिममा े म े भगविित॥ ४४-१९॥
ं िवा ं दिह
ं े त ै तपदशः
शकरण े
ततोऽहं महत े त ै िवा ं ूादा ं महान।े
लिवने बहितना
ृ ु
िहमवटे तररणम ्
् े ु
तिजाप भगवान ममतमनमम।्
ृ
बहितना ु
सदशनसााारः
ं
ततोऽ सिनिध ृ ् ४४-२१॥
ं चबे परमायपधत॥
p. 423) ्
चबवत स भगवान सौपः ु
सदशनः।
िवितने बहितना
ृ ु
त िभजकारणूः
ु ् ४४-२२॥
त ं ा दीवपषु ं ूस ं कमूभम॥
ु
ु ं सवभतानामनमहकर
िभज ू ं परम।्
ू ् ४४-२३॥
शचबधरं दवे ं िदमािवभिषतम॥
े
पीतकौशयवसन े
ं नऽयिवरािजतम।्
आधारं सवशीनामाणा ् ४४-२४॥
ं च परतपम॥
ं
ु ं
मनपसानः ु मम।
ूारासीः परो
ु े ूितवचनम ्
सदशनन
ू ु
ौयतािमपाम ु
ूवाच ु
सदशनः॥ ४४-२६॥
े ं पिरगणनम ्
तषा
ु े माम।्
ु ं ूथम ं िवि ततोऽभजमव
िभज
ततः षोडशह ं त ु मा ं िषिभज
ु ं ततः॥ ४४-२८॥
ू ु ु
हाराणामपासकानमहाथम ्
ू े
हारायनकािन ु
तापासककामतः।
p. 424) ू ु
हचतय ाभािवकं िनं सािकं च
े ु ु
अषामपासकानमहाथिनगमनम ्
ातपारािूितपादनम
ु ्
े
अिमय ं पम ं दवदानवै
ः।
ं ु
अमीमाममयादमचगचरं तः॥ ४४-३१॥
े षीकशथाहमिप
यथा दवो े वात।े
ृ
बहितना
तिपदशनूाथना
ू
ु
इव ु ु ् ४४-३२॥
ं त ं दवे ं सदशनवपधरम॥
ं वरः।
ूिणपाॄवीदने ं वाितवदता
ु ् ४४-३३॥
य े िवमय ं पमचाषमसीमकम॥
्
भगवता जगबाकपूदशनम
ू ् ४४-३४॥
भगवानिप िवाा कीय ं पमिजतम॥
दशयामास ु े योगाढाय नारद।
गरव
स िवितमना दवे ं वीाचब ु ितम॥् ४४-३५॥
ं े परः
्
तिपवणनम
ू
p. 425) ु े -
िवोदराबासभीमदह
ू ं करणाितरम।्
मपवप
ु
समजरसि -
् ४४-३६॥
परःसहॐातचबमालम॥
ु
ु
पदावलिरदडमाला -
ू
िवराजमान ं ितमाभि।
ु
यगाकालिलताकजाल -
ु ् ४४-३७॥
िचूभोिकरीटशोभम॥
ू -
महाणवावतिवघणमान
ु ं ु ्
िपशनऽे ं सरसघजम।
ु ं
िवशदारललोकं
ु ु ् ४४-३८॥
जगद ् मस ं ॅकटीकरालम॥
शशातारागणकीणिव -ु
पदाभहाराितवस ं तम।्
ु ृ
समितदीिमाल -
ृ ् ४४-३९॥
महाजालं धतसवशम॥
p. 426) े
तजोमय ं दीिकणायमान-
ु
यगाकालाकशशाविम।्
े ं ू े
दहसपणदगराल -
मलितोममहीतलं च॥ ४४-४०॥
ू ् ृ
बहतमहािधगमः
अपवपदशनात े
ू ु -
झणणािरतनपरािद
ू
िवभषणाराविवकीणिवम।्
अपवू परमूमये ं
ू ु े ्
िनरी चाममहदािददवम।
ु ु
ं े तने सदशनितः
लसन
ं ं ूितल कात
ततः स सा ृ ्
p. 427) च भिरधा
अवायवीयाय ू े
ु
समकाणगणाणवाय।
ु े ू े ते
िवशतजोमयमतय
ु
नमो नमबवपधराय॥ ४४-४३॥
ु
नमो जयायातलिवबमाय
ु
समािौतऽाणसदीिताय।
सहॐचबाय सहॐनाे
ु
नमः सहॐारवपधराय॥ ४४-४४॥
े े
जगिनिितहरण ैकहतव
ु
भवाणवोरणसनािवकाय त।े
मणूितभटदैदानव-
ु े े नमः॥ ४४-४५॥
ूमािथन े िनभृतसतजस
ु ु
मधिरपमनसो यथा यथा
ूथमत एव मनीिषत ं िवभो।
तव पदसरसीहं यतो
जगित करोित मनीिषत ं तथा॥ ४४-४६॥
ृ े
िताशषािौतजनमहापापिनचय -
े ु
ूवाहागाधािवचरणपहयग।
ं ृ
दीयािचवारािनिधकणकताािदनकृ-
े ु
शााहशतपरमधा े नम इदम॥् ४४-४७॥
p. 428) ं
जगालसवतचबान े ते
ु ु े
चतवमामराय िनम।्
े
नमो िनगोिवसवारसाा -
ु ं ू े ात॥् ४४-४८॥
तलानसदोहपणान
ु ु ृ ैकजिन-
सकलसरामसतततन
ु
ूभृितमहापदानिनकरौितमनः।
ु ुे
सकलसरासरशमिणमौिलमरीिचघटा -
ु
घिटतपदारिवयगलाय े ४४-४९॥
नमो भवत॥
ु ु
कलामतनािडकापािधकालहीन त।े
ू े ४४-५०॥
नमः यिजनाशविजतामतय॥
व े वरयमिप
े ू -
वानसाित भिम
े ु
मृहयगणमािौतवलं ाम।्
ु े
अीणपयजनलमशषव ं
े ् ४४-५१॥
िवामय ं परमभौितकिददहम॥
ं
तिपोपसहरणूाथना
ू
ु
ा ं ततो न िवरीश जगमिन ्
मष ु न ैव िवबधष
ु े ु न चापरष।
े ु
ु ं
े परं िवरतोऽपसहरा
वदाः
प ं भयावहमचरं ूसीद॥ ४४-५२॥
ु े ु े भा
सदशननाभजन ु
ू पाितगकथनम ्
ु ु
े गणा
इन ं ृ ्
भगवाबपधत।
p. 429) ु ूभः॥
ू ताम े तदा भजः
आिवबभव ु ४४-५३॥
्
ूसवदनः ौीमान ाजहार गु ं तदा।
े ् दिशत ं पम ं दवदानवै
तदतद े ः॥ ४४-५४॥
्
े िवना दवे ं जनादनम।
स ं मा ं न परो वि
ु
सदशन भगवियाशिपिनपणम ्
गमतत ्
ु े िबयाशिरह े
ं दव
शािणः॥ ४४-५५॥
अतायमिखल ु े
ं मय ैव िबयत े मन।
ु
जगािद सकलिमारधीयत॥ ४४-५६॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु
सदशनपूदशन ु
ं नाम चतािरशोऽायः॥
ं ४४॥
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
अािवािदिवषयकः ूः
नारदः -
ु
भगविदमाात ं परात ् े
परमर।
अािवािवा च परिवा पतः॥ ४५-१॥
े
तािभः िकं सात े दवे तािभः िकं वा िनवत।
े तिजानािस तमाच िवरात॥् ४५-२॥
मवै
अिवाकायिनपणम ्
ु -
अिहबः
ं
सछात े ं त ु िनवत।
े तयोवदन े
अाानकायिनपणम ्
् ं ान ं ूजायत॥
अायोगािधगमात पर े ४५-४॥
परिवाकायिनपणम ्
ु
परपिवानादपनभवलणा॥ ४५-५॥
ु सदानफलानघ।
सात े परमा मिः
ु मन॥
अनािदकालिसािन ूानामना ु े ४५-६॥
िनर े सवासनम।्
भिवािण च कमािण
ं भोग ैकनाँयम ्
ूारकमणा
न िवनँयित भोगने िवना ूारकम यत॥् ४५-७॥
े
ूारकमिवनाशककमिवशषसदसावूः
नारदः -
्
ूारकम भगवन नाँयत े कन
े कमणा॥ ४५-८॥
ं
न िवनँयित वा िकिदतत ् े
े कनािप
कमणा।
ु े
तितिववया कशजितहासोदाहरणम ्
ु -
अिहबः
े ु े पराविमितहासिमम
ऽतायग ु ृ ु ४५-९॥
ं ण॥
् ु
आसीत कशजो े ु महीपितः।
नाम जनकष
्
ॄिवत परमोदारः ूजापालनतरः॥ ४५-१०॥
p. 432) ु
कशज े भृश ं पीडा
महामोहन
ू
त भमडलं सव शासतः पृिथवीपतः।
े
एकदा त ु महामोहः ूारासातापनः॥ ४५-११॥
ु ु पीडाितशयः
उदासीनािप त ममः
् चमयमाकिको
अिचयत तदा े बली॥ ४५-१३॥
ु
मरािनरत ं बाधत े मामनाथवत।्
े कारणने ैतदागतम॥् ४५-१४॥
न शाित य ं कन
ु ु
त कलगयावािभगमनम ्
ु
इित िचापरो राजा जगाम गमिरम।्
ु ु ं ददश िवनयाितः।
याव ं कलग
ु े वािनवदनम
कशजन ृ े ्
ु ्
ू ं िवना कम ूारिमित च ौतम।
पवापर
रालाभः फलं ूा ं ूार त ु कमणः॥
४५-१९॥
इित म े वतमान ृ
ःसहः ितभनः।
ूावतत महामोहो माऽपिरतापनः॥ ४५-२०॥
े ैतदागत ं क ं कन
कन े वा शस
ं शाित।
याव ूितवचनम ्
्
ु भगवान ाजहार
तने ैवमो ु ् ४५-२१॥
कशजम॥
शरीरसृःे फलभोगाथम ्
ु
सखःखोपभोगाय े ं दहकनम।
दिहना े ्
ॄिवरीरािप तथाम ्
े
अिप ॄिवदा ं दहथ े
ैववधारय॥ ४५-२२॥
्
तत तवािप फलम।्
े भो ं कमणः
शरीरण
शरीरण
िबय े यािन कमािण ु ४५-२३॥
े तवािप त॥
तषा ु
े ं फलािन भ े कवल
े ं न कदाचन।
महामोह पापफलम ्
े े ४५-२४॥
अतः पापफलं िवि ूामतहीपत॥
p. 434) ू
तारणभतपापिनपणूिता
ण ु यनागतो
े मोहतः कथयाहम।्
उाद महोादिाप ू
े मछना॥ ४५-२५॥
ं
साकारी ृ
िवोभः ूलापी ितभकः।
े ूािणिहसकाः॥
अौ दोषा महापाप ैजाय ं ४५-२६॥
ु
राामादािददोषोिकारणिनपणम ्
े
ॄादडनिवधरस े सतामतः।
े
े े
ारादवतािबोपणाृ े ् ४५-२७॥
पतवधात॥
े े
े ॄाणातिनिमतः।
ॄदयापहारण
मयादाभकरणादगागमनादिप॥ ४५-२८॥
ृ
एत ैनपाणा ृ
ं जाय े दोषा े कारण ैनप।
ु
यादऽ ् ु
राजवधात कशज महामोहूािकथनम ्
् ४५-२९॥
अयु े वधीः पवू महाराज ं सधािमकम॥
ु
े े पापनानन
एतहोपभोयन ू े
े े भपत।
ू पापा भव ं भयदाियनी॥ ४५-३०॥
ूाये ं मछना
ु
सदशनमिहाानामिप दोषाणा ं िनयने नाँयम ्
े दोषाािवधा अमी।
सौदशनूभावण
ं े े त ूणँयित॥ ४५-३१॥
िवनँयि न सदहन
p. 435) ु ं े
सदशनूसादसपादनयोपदशः
ु
अताधन े य ं का िवचारयन।्
्
ूथम ं मडपािदिनमाणम
ं ु ् ४५-३२॥
ूथम ं मडप ं तु ं सवमलसयतम॥
ु
बसमाकीण ततोरणमिडतम।्
ु
शौमिवताना ू ् ४५-३३॥
ं िकिणीजालभिषतम॥
बजसमाकीण पताकािभरलकतम।
ं ृ ्
ु
मादामसमाकीण बमापिरृ तम॥् ४५-३४॥
े
ौमािभवित ं दीिपकासमलकतम।
ं ृ ्
ं
षिशदिवार ु
ं चतःपाशता पदैः॥ ४५-३५॥
ं ु ्
ं ं र ं मलाकसयतम।
आयामैः सिमत
ू े वािसत ं िवतः िशवम॥् ४५-३६॥
चनागधपन
सरतीतीरे मडपिनमाणिविधः
तऽ ागमनूिता
ु
े ं राोऽनानम
यथोपदश ्
ु
एवमवित ु राजा िविनययौ॥
ूा े गरौ ४५-३८॥
p. 436) ं
ततः स परमूीतः समाय च िककरान।्
याव तडपगमनम ्
ु
जगाम मडप ं तऽ शप े शभु े िदन।े
मडप पिमभाग े राजासनकनम ्
ु
ूाागयम े होमकडकनम ्
े
ूाागयमऽ ु ् ४५-४२॥
होमकडाकारयत॥
े े ू ु
िवमानलणोपतविदकालमधस।
ृ
चबाकतीिन ु
कडािन कयामास सादरम॥् ४५-४३॥
ु
म े अिद ु च कडकना
ु ु ं त ु म े का
ताश ं कडयम ृ ततो बिहः।
ु
अास ु िद ु कडािन तथ ैव समकारयत॥् ४५-४४॥
ु ु
े क, म े यो कयोः
ूितकडमकै ापनम ्
्
ु ं पिरीय कलमान भारसिमतान।
ूितकड ं ्
ु
ापयामास कडाना ू ु सवतः॥
ं पवपाष ४५-४५॥
p. 437) ु
कािन राजताौ सौवण मम े उभ।े
गतोयने पणािन ु
ू नवरयतािन च॥ ४५-४६॥
ु ्
यावने य ं काचनम
ु े ु दवमावा
ं ृ च कष
अलक े सादरम।्
अचयामास ू ू ः॥ ४५-४८॥
े धपदीपूसनकै
मण
े
यूितािवलखनािद
े ु
महाय ं ूिता मकय ु
ं गः।
् ४५-४९॥
दवे ं िवना महाय ं सवमसमितम॥
ु मिणजालपिरृ तम।्
िनमाय च सवणन
यथोलण ं य ं दपण े ् ४५-५२॥
े च वशयत॥
ु ं त।े
ू े ससृ
तथ ैव गोरोचनया भजपऽ
ु ू सिल
सवणसा ं ् ४५-५३॥
य ं िदाविजतम॥
p. 438) ् ु
े समितम।
िशरधारयिाो यमतत ्
ृ
नवािदऽसय ु ्
ं ु ं ॄघोषसमायतम।
ु
पयाह ू
ं पवमकरोोमकम समािहतः॥ ४५-५८॥
यौ
ूधानकमणो ु
ु शतानो गथा।
िदशाहोमषे ु सया
ं ु ऋिजः सव एव त॥
े ४५-५९॥
् ं
ु ं होमान सक
ु िनयत
आ ैिवशै सादरम।्
् ४५-६०॥
अकरोदयतु ं िनमवे ं दशिदन ं कतम॥
ृ
ु ः।
ू दशिदन े राजा र ैबसवणकै
पण
आराधयामास गु ं मडप ं सपिरदम॥् ४५-६२॥
ु े सवानिजः
े गरव
िनव ृ ्
समतपयत।
ैः ूितािभः समािहतः॥ ४५-६३॥
धन ै बिभधा
p. 439) े ं िदिव दववत
ूशशास महीमना े े ् ु
सधीः।
े
अषामिप ू ृ
े िविधः तः॥
भतानामयमव ४५-६४॥
पाशियतु ैहमैापर
े स िवधीयत।े
कलौ च कोिटहोमने िविधरषे महीिताम।्
ूारमवे ं भो ं कम ॄिवदामिप॥ ४५-६५॥
ु
इित ौीपराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु ं नाम पचािरशोऽायः॥
कशजोपाानवणन ं ४५॥
ु
सदशनहोमािपिरमाणािदिनपण ं नाम
ं
षािरशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
राो होममडपानागमन े कतबमः
नारदः -
ु
दैवाा मानषाािप ू
भतािदिभरथािप वा।
्
दपात ूितबलाा
ैरराय ैमहीपितः॥ ४६-१॥
ु े होममडपमािदतः।
यिद न ूायादव
ु े महामहाः॥ ४६-२॥
ततः कथ ं महीभतिनव
ु -
अिहबः
् ु परोधाः
ण ु राजा न चते कयात ् ु ु
कतात ् ृ
कती।
े ४६-३॥
स एव राः सवमाथपपादन॥
ु
परोिहतलणम ्
ु ं
ौितसपः
धािमकः ु
सशीलः सवाक ् शिचः।
ु
ं ु ितमान
अिभजातोऽनहकारिितः ृ ्
वशी॥ ४६-४॥
े
दशकालिवभागः शािरतितः।
p. 441) ृ
अूधोऽूमादी च वदाो नयकोिवदः॥ ४६-५॥
े
उपायोपयिवी ू लोपः।
यायजको
्
दैविवत िूयवादी ् ु ४६-६॥
च वैिदकः सवान ूभः॥
ु
िवभपी ्
कमठोऽनघः।
च कायिवत
े ृ
िहतािहतािहाननपाणा ं
ं सवसमतः॥ ४६-७॥
ु
परोधस
एव राः सवकायकतृ म्
ु
राा ं गकः
ईशो लभो ु
परोिहतः।
े ४६-८॥
ईशो िह मो राामघौघिविनवारण॥
अतः स एव राा ं िह रािविधमथाहित।
ं
एविवधो गय ृ े ् ४६-९॥
ु स सॆाद ् नपितभवत॥
ु
दीघायिनःसपः ादरोगः परवीरहा।
अवमहाा जाय े पीडािषय े न िह॥ ४६-१०॥
ु
ताशपरोिहताभाव े राोऽिनकथनम ्
े
त ं िवनाो भविाो ु परोिहतः।
गवाथ ु
्
िवपरीत ं भवते त महीभतनु सशयः॥
ं ४६-११॥
ु
कादीना ं पिरमाणािदूः
नारदः -
ु
पिरमाण ं च काना ु ु
ं ॐवाणा ं च लणम।्
ऋिजः कीशो ूकारािखलं वद॥ ४६-१२॥
p. 442) उमपिरमाणम ्
ु -
अिहबः
ु गोदकै
शै
भारपिरमाण ु ू
ैः सपिरतान।्
सौवणराजतान ् ु
कान ् े ु ् ४६-१३॥
कारयिददममम॥
ममपिरमाणम ्
अधभारभृ ् ु
तान कान ्
ममोऽय ृ
ं िविधः तः।
अधमपिरमाणम ्
तदधनाधम ू े े िनणयः॥
े प े परयदष ४६-१४॥
ु ्
यथािविध ॐगािदिनमाणम
ं
ऋिा
ृ ु ावातः॥
ऋिजः सािकानौ वणयाै ं ४६-१५॥
अमािदिविधः
े च।
अम ै गाया विूाकारकण
ु
ूधानकडयोािप ु
गकौ समािहतौ॥ ४६-१६॥
ृ ु ू े सव रामनौ रताः।
वणयालमण
शमीसिमिवािभिलै
राॆदलैथा॥ ४६-१७॥
ु
चणा पायसापपू ैः पालाशैजयात ्
बमात।्
p. 443) ु े सिपषा
शन ु
मकडयोहावयद ु
े ् गः॥ ४६-१८॥
ु े ु शनान
अथवा सवकडष ु े े ्
े हावयत।
ु ैवािभिनव
गण ूतीकारिवधािवह॥ ४६-१९॥
होमा े राोऽिभषकः
े
होमावसानसमय े ूयोगऽऽ
े तः।
ु
ू े ४६-२१॥
तऽ राजानमाय पववितासन॥
े
ापियािभषकािदसार ु े ्
ं गराचरत।
ु
गवािदूीणनम ्
ु
ततः मनाः सो िवममहबनः॥ ४६-२२॥
यथाह गरव ्
ु े दात िचािन ूण च।
ू
भषणािन महाहािण ु
मामिणमयािन च॥ ४६-२३॥
ु रािन िविवधािन च।
मिणपीठसवणािन
ु भयसीदा
भव ू ऋिजपयत ्
े ततः॥ ४६-२४॥
े
एकै कमृिजः सव शतनााः ु ः।
सवणकै
ै
े ं दशिभगिभवासोिभिविवधरिप॥
ूक ४६-२५॥
े दिणादानम ्
ूधानहोमकऽ िवशषतो
ूधानहोमकऽ त ु दिशकाय
े े
िवशषतः।
ॄाणाना ं तति ्
ु ूीतमना
ृ ं कयात ृ
नपः॥ ४६-२७॥
े ृ े कमयिन
राा नािभिनव ् े
यथोिदत।
ूयोग े दिशकाय
े ु ४६-२८॥
ैव दािवद े वस॥
ु
परोधसा े धमः सनातनः।
ृ ं सवमष
कत
् े ु ् ४६-२९॥
राजोदाहरण े तावत सिवशषमदीिरतम॥
े
अषामिप ृ
े एव िविधः तः।
सवषामष
ु चा समािहतः।
ू ं ततः कयाै
पणाित
ु
राोऽदयमाकान ् े
दिशको मिवमः॥ ४६-३०॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु
सदशनहोमािपिरमाणािदिनपण ं नाम
ं
षािरशोऽायः॥ ४६॥
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ु
ऐिहकामिकसवफलसाधकै कोपायूः
नारदः -
्
भगवन पमा ु
पशपाशहर ूभो।
े े ोममिर॥ ४७-१॥
तः सााताशषिवशष
ृ
ु ं शणानन
ऐिहकामिक े े लत।े
े तथा दोषा नाँय े नाऽ सशयः॥
उभयऽिप ं ४७-२॥
ईश ं कम चदि
े त े कथय शकर।
ं
ु
ईमह ोऽो न किद ् वमहित॥ ४७-४॥
तरकथनारः
ु -
अिहबः
्
े कथियािम
तदतत
सवशािकरं परम।्
े े राामिधकारः
वमाण े कमिवशष
महाराज ैमहाभाग ैः ूयो ं जाितिभः॥ ४७-५॥
p. 446) ू
त िनिखलःखिनवतनपवकमीितफलसाधनम ्
सवािरनाशन ं शा ं महािवजयकारणम।्
ु
रोहण ं पिकर
ं सववँयकर ु े ४७-७॥
ं मन॥
ु ं पय
परमायःूद ु ं पवनपितिभः
ू ृ ृ
कतम।्
े ु
अरीषूभृतीनामतदनानात ्
यथोफललाभः
ु
अरीषः शकोऽलक ं
माधाता ु
च परवाः॥ ४७-८॥
ु ु िशिब ौतकीतनः।
राजोपिरचरो धः ु
ृ ै
कतबवितं ु ूापरमी
परा ु नपाः॥
ृ ४७-९॥
िनरामया िनःसपा िवीणामलकीतयः।
तऽ राामिधकारिनगमनम ्
ु
अतो मानषमान ु भभजः॥
ं काो भिव ू ु ४७-१०॥
ु ु े
कयरतहाशािलण ं कम सादरम।्
े े
दशिवशषिविधः
ु ् बिहमहानाट
पराद े दवालयऽथवा॥
े े ४७-११॥
ं े िशव े दश
असबाध े े िविवे सजलाशय।े
ू ु
पवलणयताडपादिधक ु े ४७-१२॥
ं मन॥
ु
कयादायामिवारौ तथा राजासनाितम।्
p. 447) ु े ं ु ् ४७-१३॥
तमतः कयादवलणममम॥
मडपिनमाणबमः
बसमाकीण मिणकानमिडतम।्
ु ं ु ं दीिपकाशतशोिभतम॥् ४७-१४॥
ततोरणसय
ं ु ं पताकािभरलकतम।
िकिणीजालसय ं ृ ्
ं ं ु ् ४७-१५॥
सिवतान ं ससोपान ं सवालकारसयतम॥
ु ू ू
चनागकपरधपमालािधवािसतम।्
ु
तसालसमाय े ् ४७-१६॥
ु ं होमशालािभवितम॥
ु
कडकनाबमः
एव ं मनो कतत ् कडािन
ृ ै तऽ ु े ्
कयत।
े ् ४७-१७॥
ु ु ूकयत॥
ूााग े मडपा चतिद
ु ू
चतहािभयोगाथ ु
चतरौािण े ्
कारयत।
ु
ूाााथ कडािन े
कशवादीनथो े ् ४७-१८॥
यजत॥
ु कशवादीना
चतणा े े ्
ं िवकोणषे ु ूकयत।
ु
कडािन े ू
शषमतना ं तििषे ु यथाबमम॥् ४७-१९॥
ौ ं षडौमध ृ ं बमात।्
ं योिन ं पाकित
ृ ं पाभमाौ ं वळाकित
व ु ् ४७-२०॥
ृ धनःूभम॥
ू
शलाभ ू
ं शपक ु े
ं च कडातािन े ्
कारयत।
p. 448) ु ् ४७-२१॥
म े दवे ं ूिता यपधरं ूभम॥
ु ं कयात
िवमानलणोपते ं कड ्
ु तदमतः।
ु
अकडकना
ु ु ् ४७-२२॥
समाोमशालायामकडानबमात॥
ु
शत ं तथािधकं कयाािरशदतितः।
ं
यथाहमिलािन े ् ४७-२३॥
मिडताथ कारयत॥
ऋिवरणम ्
ु े ु ऋिगरवरणम ्
अकडष
ृ ु े
ततः नामिभा े वणयादपारगान।्
ु
बााकडशालाया ु े
ं ॄाूमखिप॥ ४७-२५॥
ृ ु
ऋिजो वणयात सवान ् ु
् कशलान ्
शािकमिण।
ॄजानिमािद-ऋिः पाशत ं बमात॥् ४७-२६॥
ृ
नामिभ िवषो ॄाािदकतािदकान।्
ृ ु ् ॄसै
िऽशत ं वणयाद ु ् ४७-२७॥
ू ः सिरनबमात॥
तऽैवाथ भवा िमऽ इित पिभरितः।
p. 449) ् े च॥ ४७-२८॥
परो माऽािदिभर-ऋियोदशिभरव
ु ू
िवसगतािभ े पिभः।
अ वामित
अतो दवित ु
े े षि दशिभिरिप॥ ४७-२९॥
ृ ु
े वणयात
षिः ूित व एनित ्
नामिभः।
्
सौवणान राजतान ्
वाथ ु ् ४७-३०॥
कयाोमपिरदान॥
ु
कापनम ्
ू े ु कडाना
पवभागष ु ् ू
ं ापयते तोयपिरतान।्
्
सौवणान राजतान ् ु
कान ् ताॆमयािनह॥ ४७-३१॥
या
ु
कान ् ू े कं कलमान भारसिमतान।
पववदकै ् ं ्
िगरवरणिविधः
होमाथमृ
ृ ु
वणयािजः ्
िशान यनो ु ४७-३२॥
होमकमस॥
ूवतयत ् ः ै ु म ैमिवमः।
े ै
ु े आचायकतृ
ममकड क होमिविधः
े
दिशको ु े सामिनसमितम॥् ४७-३३॥
मम े कड
े ं ु ं पयाहिननदै
नािदऽसय ु ु ्
यतम।
ं
होमसािविधः
े ् ४७-३४॥
े ं कोिटहोमने शािकम समारभत॥
ूक
p. 450) ु े ु तवताचनिविध।◌ः
तष े
्
े समाय
तवान ु े ु च पृथक ् पृथक।्
कष
े
ैः ैरचय ू
ैधपदीपािदिभथा॥ ४७-३५॥
ु
होमा े कोदकन
े राोऽिभषकः
े
िनव
होमकमिण ु
ृ े तोदकै तः।
े े ् ४७-३६॥
यपीठे समारो राजानमिभषचयत॥
ु े ु होमिविधः
अकडष
े े होमसािवकः
उमममाधमभदन ं
े ं कोिटहोम ु माधममः।
ूक ु
अधम ं िनयतु ं ये ं यावदतत ्
े समात॥
े ४७-३८॥
कालन
े तावता कायमूम ैरतित ैः।
नारायणीयावग होमसाधनििविधः
ं च ला ं सवत
धमपाश ु
ं सममम।्
ु ं च मानवम॥् ४७-४०॥
नाभ ं च शीतषे ं ु िवचब
े
ऐं ौितषिमतमवग े ्
घृत ैनत।
ू
ॄा ं िशरथ ैषीकं िऽशलमशिनयम।्
ु ं परम।्
आये ं दियत ं चािप तथा पाशपत
ु होतण ैव यथािविध॥ ४७-४३॥
एष वग
कालािदवग दिधिविधः
ं शोषण ं तथा।
ूापनूशमन े दपण
ं
सतापन ं च गाव प ैशाच ं च िवलापनम॥् ४७-४५॥
मदनािदवग पयोिविधः
मदन ं तामस ं च ैव कपदियत ं परम॥् ४७-४६॥
ु ं च ैव सवत
सौमन ं मसल ं घोरमवे च।
मायाधरं च सोमा ं वाण ं ामवे च॥ ४७-४७॥
ु
ूापन ं भगा ं च रौिसृ ं पराखम।्
पयसामिन ु ु
ू जयदानतराः॥ ४७-४८॥
ु
वगऽय ं पायसने ैव होतः शमानस ैः।
ं
योगधरािदवग ितलिविधः
ृ
धितमाली ू ं विमानिप।
ूमथन ं िवधत ृ
मकरं िचरं करवीरकम॥् ४७-५२॥
महािचमाली
अमीषा ं च कत
ृ े कायिलै
हमो यथािविध।
ु
धनािदवग मधिविधः
े े ु शािलतडलिविधः
अष ु
ु
अपरायनािन ु
जयाािलतडलै
ु ः॥ ४७-५५॥
ैः सवाूभव
ा यथों ैम ु ्
ं िवभम।
ु ृ ं िव ं ु सवयमय
सदशनाकित ु ् ४७-५६॥
ं िवभम॥
ु
ऋियिनयािभः े ्
शािकम समारभत।
े मिवशषिविधः
नारायणीयािदतपण े
ु
नारायणीयमाजात े ् ४७-५७॥
ं ूकमादरात॥
् माऽतन
ु परो
शाि ं कयात े े ू े सादरम।्
े
कालचबािदवग मिवशषिविधः
ं ूक
कालचबािदवग ् ४७-५८॥
े ं जातवदसम॥
े
ु शाय।े
ूीणीया ैव कालमवग
िदवरीित सन ु
ू े जयािलतऽनल॥
े े ४७-५९॥
े
मदनािदवग मिवशषिविधः
शाि ं कयात
मदनावग ्
ु समािहतः।
े े सन
अतो दवित ु ं िित॥ ४७-६०॥
ू े तथा िवोनक
े
रभसािदवग मिवशषिविधः
े पिभः।
रभसाजातािन भवा िमऽित
े ं शमयििरित
ूक े वैिदकशासनम॥् ४७-६१॥
p. 554) ं
योगधरािदवग े
मिवशषिविधः
ं े
योगधरादर शािः काया समािहत ैः।
ू े े च ैकै कमतो दवा
सनानन े अविित॥ ४७-६२॥
े
धनािदवग मिवशषिविधः
ं मजात ं िवचणः।
धनधाािदवग
ु
जष नित ् े तत॥् ४७-६३॥
ू े शमयते परमण
े सन
े े ु मिवशषिविधः
अष े
ु
अायानािन िवसन े ्
ु ू े तपयत।
ू रत
सै ु पावन ैः॥ ४७-६४॥
े ैमहायिविनयै
सवयमय ु
ं दवे ं ितहोमै े ्
ः समचयत।
तपणा े सहॐॄाणभोजनिविधः
्
े सम
ततो दवान ं ् ४७-६५॥
ॄाणादनरम॥
े
सहॐ ं भोजयै
रोदन ैः पायस ैरिप।
े
ततोऽमजलैः राोऽिभषकिविधः
ततो राजासनाढं राजान ं शामानसम॥् ४७-६६॥
ः शभु ैः।
ऋििरात ैः सवरमजलै
ु ू े े ् ४७-६७॥
े मित ैरिभषचयत॥
गलमण
े
ूोयदामयािवो े ु े
यिद राजा भवन।
ु े
मडपाःकतोयािभषचनावँयकता
ु े
अवँय ं मडपाःकतोयािभषचनम।्
ु
कयािरामयोऽनािधिवजयी भवित णात॥् ४७-६८॥
्
यथोमहाशािफलकीतनम
ु
आरोयमायिवजयो ू -
िवभित
च।
विशमािममता
ु
सवाथिसिवसधािधप ं
ं े राः॥ ४७-६९॥
भवि िनःसशयमव
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
महाशाििवधान ं नाम सचािरशोऽायः॥
ं ४७॥
ु ं
ौीसदशनमहायघिटतासनािदूभाववणन
ं
नामााचािरशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
इाथसाधन े जपािदितिरोपायूः
नारदः -
् जपहोमाचनािदकम।
किथत ं भगवन सव ्
अिभषको
े महाशािमहाशाििबयािविधः॥ ४८-१॥
े चबप शािणः।
सवाथसाधकन
िकिमाथसाधन
एत ैिवना ं िवत े न वा॥ ४८-२॥
ु
तऽासनादीनामपायकथनम ्
ु -
अिहबः
िवन ैताभीाथमलभ परे नपाः।
ृ
े जने च॥ ४८-३॥
े ु े दपणन
आसननालीयन
ू
िवतानने च िवीणभतयो े ं
दवसिनभाः।
ु
मापीडो ु े
िवशाल सनिऽशखरः॥ ४८-४॥
p. 457)
कीितमाली ू
च भपालाः ु ्
पालयोऽिखला ं भवम।
ु
आसनािदिभमापीडादीनािमिसिः
ु ं मापीडोऽजयत
आसनने ैव वसधा ु ् ु
परा॥ ४८-५॥
ु ु े भपितः।
िवशालोऽजयृमलीयन ू
ु
सनो े ैव नागलोकं महीपितः॥ ४८-६॥
दपणन
े ु ं े
जनासरसमाममजयिऽशखरः।
कीितमाली ू
िवतानने िऽिदव ं ूाप भपितः॥ ४८-७॥
े ं
कवलासनादीनािमसाधनकथताूः
नारदः -
े
कवलाासनादीिन ु
साधनं कथ ं ययः।
ु ् ४८-८॥
सा ं ूित िवभो त े कथयदे ं महातम॥
ु
मापीडोपाानकथनम
आसनूभाववणनाय ्
ु -
अिहबः
ु
मापीडो ु
े राजा सौवसः
महातजा ु
सतः।
ु ु े सागराराम॥् ४८-९॥
ु े पृ बभज
िपतयपरत
ु
हारापीड िवषयासतया रा े धमिवितः
ु
िनजाःपरयोिष ु िवषयासमानसः।
p. 458) ु
ूजािषय े तने धमिवितमाचरन।्
ु ं च त ं च तत॥् ४८-११॥
ु रा ं िभत
बिलिभदभी
ृ
त ै ूकतयः सवा रा े ोभ ं िजपन।्
ु ु े न स तनािप
बबध े ु थनिवलः॥
मधमै ु ४८-१२॥
ु
सपरोधसाममााना ं मणूकारः
ु
ततः परोधसा
साधममााः ं
समयन।्
ु ु ् ४८-१३॥
राजा त ु िवषयासो रा ं दिभरातम॥
ं
इित सिच त े सव गु ं ू महाितम।
ु ्
े
भवसादाामो नाा काि नो गितः॥ ४८-१४॥
ु
इ ु
ैः परोधा ु तथ ैवाह
े ्
तान ूित।
ु
परोधसा ु
विसोपिदोपायानानम ्
े मागण
विसोन ु ्
चकारा ै महातम।
तिारोपयामास राजानमबलारतम॥् ४८-१६॥
ु
परोधसा े ु
राजान ं ूित किवशषानशासनम
ृ ्
े ु ु (१) वाचय
वदशाखातिद े त।ु
े बमण
ू ु ु
१ अऽ पवूकाोकयानगयारवाानामिप
ु
परोधोापारपरं ािमित िलयोग ैवोिचततया
े ु
वाचयिदािदिलािदूयोगानपपियिप ु , तथािप
रित
े
वदशाखाः ं
इारााचािरशााना ं ोकाना ं
ु
परोधःकतृ
क ु
ानशासनपरन ु
े नानपपिः। अत
ु
एवैकोनपाशोके तने ैवमनिशोऽय ं इित
े ्
माा ं भवतीित यम
p. 459) ु
आशीमलयािन ् ४८-१७॥
गीतवािदऽनतकान॥
ु
कलशोदकमममृत ं भावयदे ् बधः।
ताित े प े सौवण चापऽक॥
े ४८-१८॥
े ू ू
िकरीटहारकयरकटकािदिवभिषतम।्
ु ् ४८-२०॥
पीतारधरं सौ ं ूसवदन ं शभम॥
ू ु ं कडलाा
किटसऽसमाय ु ं िवरािजतम।्
े ् ४८-२१॥
ौीववस ं ौीश ं ौीकरं ौीिनकतनम॥
ु
पनाभमदारा
ं भाितशमन ं हिरम॥् ४८-२२॥
े ्
ताे दिण े ल समासीना ं िविचयत।
ू
ममाको े मवा ु स ूभः॥
दवो ु ४८-२३॥
्
अोरायतु ं जा अिभिषन का ु ्
ं तनम।
े ् ४८-२५॥
महाणा ं नवकाना ं च सः शािकरो भवत॥
p. 460) े े त् ं च तनािभषचयत।
आयःु िौय ं च यत े े े ्
े
अचयिजः ् ू े बधो
सवान पवमव ु नरः॥ ४८-२६॥
ं
ॄाणापय ु ं ददत।्
े ैव दिणाममा
एव ं ापरािप िहत ं कयात ्
ु तथानः॥ ४८-२७॥
् ु शतमवे वा।
े ात सवण
दिणा चाऽ दया
े
कशान ् ु े न वप
धन ् ् ४८-२८॥
े ृशते ानशािटकाम॥
् ्
ं ु ततो
नाितते ानसिललमलकयात ु
बधः।
े ु ऋषभ ं मलाः ियः॥ ४८-२९॥
मलािन च पँय
ु
आनो जनऽ े शवासा ्
भवते तथा।
ु े ु कवत
शबवारष ु ु
सशः कवतथा॥ ४८-३०॥
ं
कामाः सकिता ीवु ं िसि नाथा।
्
उहन वािर ु
कवत ौीकामः पापनाशनम॥् ४८-३१॥
ु
ितिलिभः ूातरोरशत ं पनः।
् ् ४८-३२॥
ू िपते पापूणाशनम॥
अिभम जलं मि
ु
जयाकाम ु कसमै
ु ु ः कमदािदिभः।
ु ु
ु
यण जयात ् ु ं तण वमायात॥
प ु ् ४८-३३॥
ृ
विकामः ु दश
शचौ े े
े े गोमयनोपलिपत।
े
े ् ४८-३४॥
े तऽैव मडलं पिरकयत॥
रिण
ु
मडल परा ु नवक े ्
ु ं िनधापयत।
्
आवाहयते ततः ु े शॅ
ू क
सय ु े समािहतः।
े ् िव ं ु पववत
तऽमचयद ्
ू साधकोमः॥ ४८-३६॥
ु
पायस ं जयात ् शतमोरं बधः।
तऽ ु
े
ायकामधीः े
िसहं ं जप ं सहॐशः॥ ४८-३७॥
ु
एव ं कवत साहं ादशाहमथािप वा।
् ु
ृ ं िवमित॥
ततः ूसो भगवान महावि ४८-३८॥
ृ सवथा।
वैतसने ैव होमने विभवित
अनािवासो ृ
विकामः े ् ४८-३९॥
सदा जपत॥
ृ िदशासनात।्
साहाायत े विमहती
्
भहोमने वा सग लवणनाथवा
े ु
पनः॥ ४८-४०॥
ृ ं िनवारयदे ् भयः
वि ू शािः काया मनीिषणा।
य ु म ं जपि
े ं ूातः ाा सहॐशः॥ ४८-४१॥
े
ौीरारोय ं च तज
वधत े त सवदा।
सवाहःस ु जप
े ु ीराहारो िजतियः॥
े ४८-४२॥
ु ु
अचन ं च यथाशि कवियतमहम।्
ं ु ं गदिणमािदगण
सिसिमतला े ् ४८-४३॥
ु ैयताम॥
ु
्
अहोराऽोिषतो य ु पग ं िपबते ततः।
् ४८-४४॥
िनमसहॐ ं त ु सवपापूणाशनम॥
्
वापयते सवबीजािन िभम सहॐकम।्
ं े नाऽ सशयः॥
महती ससपिजायत ं ४८-४६॥
े ु
घृतने पायसा चािप ापयदे ् दवममम।्
्
ततः ूसो भगवान ददाित े ् ४८-४७॥
मनसितम॥
ु े राो िनटकभिमलाभः
यथोपिदानानन ू
ु
तने ैवमनिशोऽय ं मासमाऽमथाकरोत।्
े
तना ः॥ ४८-४९॥
शऽवः सव िवना ािधिभबलै
ू
तने िनटका भिमवँयाभत ्
ू त
साणवा।
िवशालोपाानारः
अलीयूभाववणनाय
ु
मिदन
पालयामास धमाा े सािपनाम।्
ु ्
िवशालगणवणनम
ु
सवादी समो बदिको
धमवलः॥ ४८-५१॥
् ं
वसन िवशितम ु
े वष ॄाणानामपासकः।
p. 463) ु
ूजानरको धीरो दैव े िप े च िनितः॥ ४८-५२॥
ु ू
तनाः पऽमरणसचकाकाशवाणीौवणािलापः
ु
बा े िपऽा िवय ु े
े ं वसतो मन।
त
जननी वाचमौौषीदाकाश े शरीिरणीम॥् ४८-५३॥
ु पं त े गिमित।
आगािमिन चतथऽि
पऽु इािद सा ौा ु भृशम॥् ४८-५४॥
ु िवललापाकला
ता ु
ु जननीमातामवाच ु
ससमािहतः।
िकमथ रोिदषीवे ं पृा िनबतः सती॥ ४८-५५॥
ृ
ततो वमाचौ स ता
ु महामनाः।
ु िनययौ
मा भ ैषीिरित तामा ु ् ४८-५६॥
पलहाौमम॥
ु ं ूित वािनवदनम
पलह ृ े ्
ु ं ा ूिणपदमॄवीत।
तप ं मिन े ्
ु
मिनना े
ततीकारोपायोपदशनम ्
ु
इ ं तने ैवमोऽसौ ु
मिनराह ु
परोिहतः।
सौदशनमहायघिटत ् ४८-५८॥
ं चालीयकम॥
ु
ु
धारय ैनमनने ैव मृनँयसशयम।
ं ्
p. 464) ु
राा यथोपिदानानम ्
ं ः समागमः
तत राो यमिककरै
े धत
िवशालन ृ े तिलीय ु
ु े सयित।
े
े सिदाः
ततः कालन ं ं
िककरा
भीमदशनाः॥ ४८-६०॥
ु ु
ूाणानादातमाजमािकमवािरताः।
अलीयूभावात
ु ् ं
िककराणा ्
ं रात पलायनम ्
े ु े गमलीयूभावतः॥
पा न शक ु ु ४८-६१॥
ं
सरोकरािन ्
यावत ्
पाशा ु
िचिपः।
े
तावबमहानिमिनःसृ ु ै ४८-६२॥
त ैिविवधायधः॥
ु
राोऽपमृजयात ्
यमादीना ं िवयः
ु िवयमागमन॥् ४८-६३॥
े सरा
ततः सहैव कालन
ु ु
रसािवित।
े तीणमृ
सदशनूभावण
ु
सनोपाानम
दपणूभाववणनाय ्
तथ ैव दपणािप ण ु वीय महामन॥
ु े ४८-६४॥
ु
सनीितिरित राजासीारा े परु े परा।
ु
े ु े
ऽतायगावसानऽसौ े ् ४८-६५॥
पालयामास मिदनीम॥
p. 465) ु ु
समितनाऽ नागकया नागलोके नयनम ्
े े िचरण
लभ ु ्
े तनयमयिमा शतबतम।
ु ं नाा वधमान
चकार समित ं िदन े िदन॥
े ४८-६६॥
् े ूायौवनः।
जनक ं ततः ौीमान कालन
ू े ूािवोऽकोिवदः॥ ४८-६७॥
सोऽभदनकालन
ु मदनातरः।
ू ता ं ा ममोह
अपवा ु
ु ं त ं समादाय सा जगाम मालयम॥् ४८-६९॥
समित
े सा।
मायया मोहियनै ं नागलोकं िववश
ु
तानमर वासिकतनया ं पिरणीय तऽैव िचरकालिनवासः
्
तिन भोगवत ु तदा॥ ४८-७०॥
रा ं नागराजपर
् ु ं रमा।
ूिवँयानमय ूायत समित
ु ं पितम॥् ४८-७१॥
त ं ा परमूीता सा वो े समित
ु ता ं च नागका ं मनोहराम।्
त ं लोकं ता ं पर
िवलो िवय ं ूाप स ता ं चानमरीम॥् ४८-७२॥
िववाहन
गावण ृ तया सह।
े पिरग
ृ ु
े े िवतसवपरीिपतृ
रम पिरमहः॥ ४८-७३॥
p. 466) ु
पऽिवरहात ्
िखता ु े
राा चारैः पऽाषणम ्
ु
एतिरे राजा शौावानागत ु ्
ं सतम।
ं े ् ४८-७४॥
रया परयािवः सिचवादमॄवीत॥
ृ
काः ु ममैकोऽ ूवँयताम।
िूयः पऽो े ्
ु ृ े राा अनशनोतीकरणम ्
अलपऽवान
ता
ु शोकसतो ू
ं िवल ब भपितः।
े महतावतः॥
अनशियाः शोकन ृ ४८-७९॥
ु
परोधसा कवाौमगमनपवक ्
ू ं तिन राजव
ृ े
िनवदनम ्
ू े
एव ं शोकािभभतऽिन ्
महाराज ु
े परोिहतः।
गु ं कवमासा तमसातीरवािसनम॥् ४८-८०॥
ु
ृ ं िवापयामास राजपऽ
व ताशम।्
p. 467) ु
कवमिनना ु ृ
राजकमारवाािवरणम ्
ु ृ
ा कमारवा े
ं योगनाात ् ु
समितः।
स त ै कथयामास तमिखल
ृ ु
ं मिनः॥ ४८-८२॥
ु परमशोभना।
आसीद ् भोगवती नाम परी
ु े ु े ४८-८३॥
पाताले नागराज वासकरिमततः॥
् ु
अनमरी नाम ता ं ताभवत सता।
ं
पलावयसपा े ूायौवना॥ ४८-८४॥
कालन
ं
ततः सम ताः सो रमा ं मायािवशारदाम।्
p. 468) मायया मोहियनिमहानय
ै मनोरमम॥् ४८-९०॥
ु
कमारूाहरण ु
े सदशनयघिटतदपण ैव
े
साधनोपदशः
ु
े िवनाहरणकमिण।
सदशनूभावण
ु
नापायार े ् ४८-९२॥
ं त ततनाहराहम॥
ु
सदशनमहाय ृ हाटकै ः।
ं दपणीक
ू तने तमानयत मा िचरम॥् ४८-९३॥
पववना
ु स पनब
इा ु े तपः परमदाणम।्
ु
यथोपिदानानात ्
राो नागलोकगमनिसिः
ु
परोिहतो ् ४८-९४॥
िविन रा े सव वदयत॥
े
्
ृ यितदपणम।
राजा च परमूीतः का
ु
रथ े परात ् ं
सा िबलारं तदा ययौ॥ ४८-९५॥
े
तनािभग ् ु
ं ु शोऽभतू सनो
दपणौजसा।
अतनागलोकदशनात
ु ्
राो िवयाितशयः
् ४८-९६॥
ूिवँय लोकं नागाना ं गलोकिमवापरम॥
ु
राा सदार कमार ु ूित ूानयनम ्
पर
्
तिन भोगवत ु
रा ं नागराजपरीमसौ॥ ४८-९७॥
ु
ततः ब ु े ु ु
वासकयसमोगः
ु ावरोधाहीपितः॥ ४८-१००॥
तव जामातरं पऽ
्
कित नमारो ु
यातीाकय वासिकः।
िनययौ ु फिणसनापरीवतः॥
परमबः े ृ ४८-१०१॥
े चाॄवीत।्
ं ित ितित
स ा राजशाल
गत े समादाय वध ूं वरिमतया॥ ४८-१०२॥
ु
सदशनयघिटतदपणूभावात ्
राो िवजयलाभः
ु
सनोऽथ समाकय िनव नोमम।्
वो े दपणम ु े ं जहीित वै॥ ४८-१०३॥
ैव शऽसना
े
आयममार ता ं पर ु
ु दधमोजसा।
ु
परािजतने वासिकना ू ं राजाहणम
शरणागितपवक ्
ु ् ४८-१०५॥
तद ् ा नागराज ं शरण ं समपागमत॥
p. 470)
नाािय सवमािभदतत ्
े ता ं िवभो।
अािहतिमद ं ीणािमित मा शम ं ोज॥ ४८-१०६॥
ृ े
गहाणमािन रािन महाहािण ु े
महात।
इमा ं च कामा सहॐ ं नागयोिषतः॥ ४८-१०७॥
ं
आदाय ूितस ु
िदा े गमहिस।
ु े
ततो राः सपिरकर परूवशः
ु
सनोऽिप े ु सा
तथा ं े समािहतः॥ ४८-१०८॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु ं नाम
ौीसदशनमहायघिटतासनािदूभाववणन
ं
अाचािरशोऽायः॥ ४८॥
ु
सदशनमहायघिटतजूभाविनपण ं नाम
एकोनपाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ु
सदशनयघिटतजूभाविनपणूिता
ु -
अिहबः
ु
सदशनमहायघिटत ज त।ु
ूभावः ौयता ्
ू ं सग याथातन
े नारद॥ ४९-१॥
े ्
िचऽशखरािधितभिवाटीनगरवणनम
ु
सराटे र े भिवाटीित िवौता।
परःसहॐ ैः ूासादैजातपमय ैिता॥ ४९-२॥
ु िविवधकामाा हमसालसमिता।
परी े
ु लभा॥
समृा िऽिदवूा बभवू भिव ४९-३॥
ु िदिमद ं बमागतम।्
परा
िपतय
े
रथमा दवाना ं कायाथ याित ख े बली॥ ४९-५॥
ु
उवाच च मया साध य यिद वा रथम।्
े ु
जिह वविन ् तथमहीद
स े ु ४९-७॥
् धनः॥
अमषणनाा ु े िचऽशखरपीडनम
शकणसतन े ्
ं ु
िजघासल ्
ं राः परु ं चापीडयत सदा॥ ४९-१०॥
ु भिवाटीमपागमत।
बो
एकदामषणः ु ्
् ४९-११॥
िपतृहृसतु ं यों ु सस ै ं िचऽशखरम॥
े
p. 473) े
िचऽशखर ु ्
तने सह घोरयम
महत सना
िनययौ े ं सन
ं नपितः
ृ ु ्
परात।
तऽ यु ं समभविाने राना॥ ४९-१३॥
ृ िराथ कऽजािचतम।
ूवासृ ृ ्
ृ ु ृ ् ४९-१५॥
नबमदाधरिशरितम॥
ु
िदनऽय ं यमानािप िवजयालाभः
ृ े सनायी
ौमािववत े ताद ् योरिप।
ु जमतःु ं ं परु ं िवौावाहनौ॥ ४९-१७॥
तावभौ
ु
एव ं सदशवारं यमानािप िवजयािसिः
् ु ु े िचऽशखरः।
तने ययध
वारान सदशै े
एवमवे जय ं ूाप न िचत पृ् िथवीपितः॥ ४९-१८॥
अथ जयमालो ु ्
महासरममषणम।
p. 474) े े जत
कनोपायन े इित िचापरोऽभवत॥् ४९-१९॥
ु
कै लासिशखरं र ं नभसा वसधािधपः।
् े े ु वरािप
अितत ूयमाणष े नारद।
ु े ्
तारणिजासया चरतऽ कबरदशनम
रथादवातरे त र े महीपितः।
्
अवतीय रथात ताचार ू
िगिरमधिन॥ ४९-२४॥
्
तऽापँयत सरीर े तण ं िदलणम।्
ु ् ४९-२५॥
उपा पिमा ं सामवितमनाकलम॥
ं
ं
तणािदसकाश ं ल ं ूभया या।
ु ु यिद वा कमलोवः।
कं पराणपषो
े
उमरो े
िदशशाना ं यिद वातमो भवान॥् ४९-२७॥
ु ् गीरया िगरा।
े भगवान ूाह
इन
ं
िकनामकोऽिस कथय िकमागमनकारणम॥् ४९-२८॥
े कथ ं ूाोऽयिमिप।
एकािकना या दशः
ु े े वा
राा कबर ृ े
िनवदनम ्
े
अथ वदयत ् राजोपिरचराजः॥ ४९-२९॥
सव
े
िचऽशखरनामानमाानमवनीपितम।्
े ु तपरणकारणात।्
तयायशतथ
े
ननािभगमन ु ४९-३१॥
ं िनरोध ं तऽ त त॥
ु े
कबरवचनात ् िगरौ लीिनवासपिरानम ्
तऽ
ु ु े
े सोऽाह िवि मा ं गकरम।
इन ्
् ४९-३२॥
अऽ ैवा े महालीः सवकारणकारणम॥
े ूाः सा िह सवगितः
तवाथिमह परा।
ू िवहायिस॥ ४९-३३॥
तदाय ैव चरतसय
p. 476) ु े ्
े ू ं कबराधानम
लीूसादनोपदशपवक
ु
ता ं ा साधयाभीिमारधीयत॥ ४९-३४॥
ु े ु
राजसाहााथ कबरूिहतपषसमागमः
े
त साहाकामोऽिदशापागमत।्
ूण भपित ु
ू ं ूाह गकोऽहं तदाया॥ ४९-३५॥
्
साहाकाम े ूाो वासावोऽऽ ैव शवरीम।
्
ू े े ं यत ात
ूषऽपित ् किरािम
तत ् नाथा॥ ४९-३६॥
्
तचनात तऽैव ान े तिािऽयापनम ्
ु ं सरठ।
वौ तथािभ िनता े
ु ं ूित ूः
ूभात े राा लीिनवासानिजासया गक
ू
ूषसमय ु
े सामपा
ं ूथमा ं नपः॥
ृ ४९-३८॥
गक ् े सा कऽ
ु ं ूाह शैलेऽिन दवी ु वतत।
े
े
कनाना वा ताम याम तशन ं कदा॥ ४९-३९॥
ु
गक ूितवचनम ्
ु
गकः ु े ं बोश े तिरं परम।्
ूवाचद
p. 477) ू े महान॥् ४९-४०॥
यतो गीतमृदाना ं िननः ौयत
ं
किचत ् ु
कालमपा ैना ं धनदो याित णात।्
् े ूिवँय ैना ं नमिस सनातनीम॥् ४९-४१॥
तिन गत
ु े सह लीमिरगमनम ्
ततो गकन
ु ु
े े गकावानम
गहाारदश ्
ु
ततो महागहापा मिरं समँयत।
तहाािर
ु ्
सोऽितत पालयन ् ् ४९-४३॥
िबलगरम॥
राो मिराःरमडप े ूवशः
े
्
मडपवणनम
ू
मिणणासहॐा ं मडप ं समँयत।
ं ृ
परःशतमहारपयसमलकतम॥् ४९-४५॥
ु
रमलदीप ै मिडत ं ततोरणम।्
े
अनकककाकीण मिणपीठपिरृ तम॥् ४९-४६॥
ु ु
मारकसमामोदै
मगृ नािभमदैरिप।
p. 478) ू
किरकोसौर ू ् ४९-४७॥
ैवािसतारमिजतम॥
ु ं मादामिवभिषतम।
अािदूभ ं पय ु ू ्
े
हमपजमाला ं पताकाजशोिभतम॥् ४९-४८॥
ू ैः समादिधवािसतम।्
धपू ैः कालागत
ू े
कपरिमौकालयोदपपिरृ तम॥् ४९-४९॥
ू
इततरीना ं शीना ं भषणारवै
ः।
् ४९-५०॥
झणिणतमीरिननदैनािदतारम॥
्
े अासनमहालीदशनम
मडपमरपय
ं ताासनािौताम।्
े सृ
त े रपय
महाल महाना ं सिौता
ं
ं सवशििभः॥ ४९-५१॥
ं ु ं सवालकारशोिभताम।
सवाभरणसया ं ्
ं े ं िदचनमािलकाम।्
सवीतिदकौशया
ू िवयििमतोऽभवत॥् ४९-५३॥
िवलो ूणतो भा
ु
ू े राा तितकरणम
तादोदकूाशनपिरपतन ्
p. 479) ू ैयूितपादनम
तऽ लाः उभयिवभ ्
े
सदा िसगवयशिवा -
ू
धरैः यमान े रम े रामराम।े
ूश े समामरीसमान
े े
ु
ूसादं ूप े मिय ं क॥ ४९-५७॥
ु ्
ला एव िनाजपषकारसमथनम
िरतौघिनवारणूवीणे
ु
िवमले भासरभागधयल।
े े
ु -
ूणवूितपावप
ु
रणा े हिरवभ े नम॥
े ४९-५८॥
p. 480) ू वरय
िस े सा े ममत े े
गु े तृ े िनमीथिव।
ु े
े िवािवत े भावना े
भिे भिं दिह
े म े सिौताय॥
ं ४९-५९॥
े सतऽािव
सवाधार े े
ृ े
भािवाि िनवतऽावि।
ू े
िवा े मलावासभम
भिे भिं दिह
े म े सिौताय॥
ं ४९-६०॥
ु
लाः पारमािथकमलगणाकरतया ु ू
ौितिशरोभषणम ्
अमोघसवे े िनजसणौघ
ु े
ु ू े
िवदीिपतानौवमधभाग।
े ु ं ु े
अहतमीमामहानभाव
ु
िवलोकन े मा ं िवषयीक॥ ४९-६१॥
ू
उमाशचीूभृतीना ं महालीिवभितम ्
उमाशचीकीितसरतीधी -
े े
ाहािदनानािवधशिभद।
े
अशषलोकाभरणप े
ु
िवलोकन े मा ं िवषयीक॥ ४९-६२॥
p. 481) ु
ितूीतया ला राजाभी ूः
्
ु ं िनश ैषा ूसा ूाह पािथवम।
इित ित
्
ूािथत ं त े ददा िकं तत कथय ू े ४९-६३॥
भपत॥
ृ
राा वा े
िनवदनम।् ला
ु ्
सदशनयघिटतजापणम
ु
राजा च ाय ं ं च महासरिनपीिडतम।्
े
आचौ सवमवा ै मा भ ैषीिरित साॄवीत॥् ४९-६४॥
ू
अहमाधारभतािप शीना ं जगतथा।
ु े करोािौतरणम॥् ४९-६५॥
सदशनूभावण
ु
अनने जिह त े शऽिमित ्
जमथापयत।
ु ू ं राो
लीदजमिहा शऽजयपवक
िनटकरालाभः
ु स विथनीम।्
िजगाय तने महतीमासर
ु ं रामकरोिऽशखरः॥
त ं च हा सख े ४९-६७॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु
सदशनमहायघिटतजूभाविनपण ं नाम
एकोनपाशोऽायः॥ ४९॥
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ू
वमाणाथसचनम ्
ु -
अिहबः
इदं त ु ण ु दवष
े कीितमाली िवतानतः।
्
अजयत िऽिदव ं पवू यने ैव िविधना बली॥ ५०-१॥
ू
भिनाा राा भमडल पिरपालनम ्
भि इित ातो राजा परमधािमकः।
आसीदारचिरतो िवशाला े परु े परा॥
ु ५०-२॥
ु
त परवत पृ् सीपवतीमिप।
शासतः शबक शरदामयतु ं गतम॥् ५०-३॥
ु
तऽ
कीितमािलनो ु ्
गणवणनम
ु पऽः
त दीघायषः ु कीितमाली
मदोतः।
ू कमलपऽाः कप इव पवान॥् ५०-४॥
शरः
p. 483)
बलवानूितः सवशािवशारदः।
ं
िवनयो महोदारः ूतापी ससगरः॥ ५०-५॥
े
समरपरावत
गीरो धनदिपतः।
े िजगीषःु शऽतापनः॥
मघगीरिन॑ादी ु ५०-६॥
ु
िपतरनर े
ं तनािप रा पालनम ्
धमतो
त ैव ं वतमान ु ु
िपता मृमपागतः॥ ५०-७॥
ु ्
ु े ौीमाशास िपतृवद ् भवम।
िपतयपरत
ृ
जगाः सववा ं चारैः कै ििवदे सः॥ ५०-८॥
े ु चिरत ं वदे सस।ु
परु े यमष
्
कदािचत िनशीथ े गढू ं सचरत
ं पराद ्
ु ् बिहिवूदशनम
ं ं त ं योगाढमकषम।्
सूासवकाम
ू पूदे ं महीपितः॥ ५०-१४॥
ूौयावनतो भा
तािजासोः
ृ रा ं ूित ूः
ु वमलमपािौतः।
कं िकमथमधना ृ ू ु
कापागतः सवमाचानघ े ५०-१५॥
पृत॥
ु
एवमोऽिप े तदीिरतम।्
योगो न वदै
ु पनोो
तथा पनः ु राजान ं नाभाषत॥ ५०-१६॥
ु ु ु
बलाद ् महीतम ्
राो िवूूभावात ीभावः
बलाद ् महीतमारभ ु
ु े े ॄाण ं किपतो ृ
नपः।
े चोऽभवत
तत ूभावण े ्
तदा॥ ५०-१७॥
ु
िवितने राा ितिभिवू ूसादनम ्
ृ ्
ु स योगााय जगाददे ं वचो नपम।
तः
ु ु ् ५०-१९॥
सालमाम इित ात ं िवानमनमम॥
िन ं सिनिहतऽ
ं चबपी जगितः।
तऽ चबाित ं सव ावरं जम ं च यत॥् ५०-२०॥
े े जवो वीतकषाः।
तऽ ूवशमाऽण
् ५०-२१॥
तऽ शरीरा ु याि िनवाणममम॥
ु
् े े समो
तिन दश ु ं
ॄाणः िशसमतः।
ु े सािधतािखलसाधनः॥ ५०-२२॥
सदशनूभावण
ू
िपिहतारमाल शमीमलिमह िौतः।
ृ े राा परु ं ूित ॄाणानयनम ्
िविदतवान
ु
एवमतो ृ ैनमिनितम॥् ५०-२४॥
राजा स
े
ूावशयत ् ु रा ं तऽाायतन ं हरः।
पर े
ू ् ५०-२५॥
तऽोिषत ु ता ं रािऽ ं सवसारपवकम॥
ु े े पर
े ु जो गमारभ
अपरि ु ं ूित।
ु े ु ं राजूाथना
िहतमपद
राजा त ु कतपवाकमाण
ृ ू ं तमभाषत॥ ५०-२६॥
ु ं परऽासपकम।्
यथहे िवये सख
ु म े कणािमना
तथा ूसादं क िस॥ ५०-२८॥
तने रा े सासौदशनमहामोपदशः
े
ु
ततः ूसो राजानमपस ं (१) मनु े िजः।
् ५०-२९॥
सौदशन ं महाम ं षण सवसाधकम॥
ू ं त ै नपायोपािदशत
सारपवक ृ ्
तदा।
साम ं तथा ान ं साधन ं यमवे च॥ ५०-३०॥
ं
अमाथा ्
सवान ूवतकिनवतकान।
्
ु े ५०-३१॥
पिरदािन पाशितािन महामन॥
ु े दिणयाः ूदानम ्
राा गरव
ु ् ५०-३२॥
राजा च परमूीतो िजातमपानयत॥
ु ं तथा मन।
गवा ं सहॐ ं कोिटं च सवणाना ु े
ू ं वासािस
तथा भयािस च भपितः।
ं महाहािण ू
मामानौ च गरव ्
ु े ूादात परमधािमकः॥
५०-३४॥
ु
गणा ू ं ािभमतदश
तदमहणपवक े गमनम ्
ु
न च ैद ् ॄाणऽ दिणाः समपाताः।
े ृ े सव सकित
िकं कायमिभनपत ं े ् ५०-३५॥
े भवत॥
ु तिदः
यथे ं िविनयै ु ूाह भपितः।
ू
ृ े च
अवँय ं गतामत े ैवाि साधकः॥ ५०-३६॥
े ूदीयताम।्
ं तद ् ॄाणः
मदथमथजात
ु ूययौ िवूो भपित
इा ू ैनमयात॥् ५०-३८॥
िनविततः ु
स गणा े धन ं ददौ।
ॄाणो
रा ूशासनम ्
राा धमतो
् े महाराजो िवूसा
तिन गत ृ तनम॥् ५०-३९॥
अथकामौ े महीपितः।
यथाकालमसवत
राजधमष ु चाषे ु नावित िकचन॥
ं ५०-४१॥
p. 488) ु
एव ं च मानव ं मागमनितन ्
महीपितः।
पालनने ैव ूजा रयित सः॥ ५०-४२॥
धण
ु ु
वँयावँयपरराािदबभया ् राः
कदािचदमाान ूित
ूः
े
एकदा मिणः सवानायाानमडप।
पू पृिथवीपालः के च वँया उततर॥
े े ५०-४३॥
े े ु भिमपालष
दशष ू े ु ूकितथवा
ृ मम।
ॄत ु
ू सव िह जानि भवारचषः॥ ५०-४४॥
मिणा ं ूितवचनम ्
ृ
कािप ू
भमडल वँयूितपादनम ्
साधना ु
ु पृिथवी वँया सशैलािधपना॥ ५०-४६॥
िदवीव दवे राजानः सव ािर िनवािरताः।
ृ ु का कथा जगतीपत॥
तव ूकितवगष े ५०-४७॥
े
दवादीना ं वँयाभावूितपादनम ्
ु न च पगाः।
े न गवा नासरा
न च दवा
यथा वय ं त े सव ् ५०-४८॥
े े भव ं परमरम॥
े
ु
े ूमाणिमित त े िवााथमपारमन।
दवः ्
p. 489) ु
पनरमाान ् राो दवािदिवजयोपायूः
ूित े
कीितमाली च ता े
ु दवादीना ं िजगीषया॥ ५०-४९॥
्
जृत तदा सवान मिणाॄवीिददम।्
े
कथमतान ् े
िवजामो
बिलनो वीयशािलनः॥ ५०-५०॥
अमााना ं ूितवचनम ्
ु
इा ू ु सम
े महाराजमचः ं मिणः॥ ५०-५२॥
े
एतान ैव याामो िवजाम ं ु े
सयग।
ू
प े बलसमृििनपणपवकमिभषणनोोगजननम
े ्
ु
अिथनी सवा चतरबलािता॥ ५०-५३॥
े ं
ममरसकाशा
गजाः परमजयाः।
ु ूमदन॥
एकै कमवे पया ं शऽशै े ५०-५४॥
ं
एविवधाना ु
ं नागाना ं िनयतािन दशाभवन।्
ु
माना ं तरगाणा ं च प कोः परतप॥
ं ५०-५५॥
ं ू नाना ं तथाभवन।्
ितॐः को सपणाः
ू ् ५०-५६॥
बापदानमानाना ं शराणामिनवितनाम॥
p. 490) ु ु
चतिवधपदातीनामौिहयतदश।
ं े यासािन
िनिशताािण नः स ं ू े ५०-५७॥
भपत॥
े एकतः कवलो
एकतः सवमत े बली।
्
अितिरो भवान वीयािदित मामहे वयम॥् ५०-५८॥
ू ु ्
ं िदािन चाािण लवानिस भसरात।
िकच
ृ
एिभः पिरवत ् ं ु े तव॥ ५०-५९॥
ैव ं किते समख
ं शभोभतानीव
सवतवितनः ं ू िदधतः।
यऽ यऽ िजगीषा त े वतत े तऽ मा िचरम॥् ५०-६०॥
ु
िनयाान ्
महाबाहो जय ं िवि करे ितम।्
्
मिवचनात ूथम े
ं राो नागलोकािभषणनम ्
ु परमूीतः कीितमाली
इः महाबलः॥ ५०-६१॥
सवानमाानाय े मयाता।
तना
ु
नागलोकं ूया यताम पग ैः॥ ५०-६२॥
ू
अहं चा ैव याािम समलबलवाहनः।
ु त ैः पिरवतो
इा ृ जगाम स महीपितः॥ ५०-६३॥
े तऽ राो िवजयूािः
गडाूभावण
ु ्
तऽ त ैः पग ैयमभविोमहषणम।
े कालन
ततोऽिचरण े िदाण
े गतः॥ ५०-६४॥
िवजय ं ूावाऽ
ं े रािदकं करम।्
तो
ृ
गहीा दैनाशाय मनबे महामनाः॥ ५०-६५॥
ु
त ैयमभवत ् ं िचरकालं महामन।
तीो ु े
ू ं राः नगरगमनम ्
यगवािदजयपवक
्
तत यगवान िसिवाधरानिप।
िनिज ् ं
समरे सवान िककरानकरोद ् बली॥ ५०-६७॥
्
एतान िविज समरे परु ं पनराययौ।
ु
तऽ पिरवारषे ु दवानामदशनािद
े ं े े
ं ूित सदशूषणम ्
ै दानवैः पगरै
तथा गवय े ः।
्
चबवत िनजाान े नामरान दश े तदा॥ ५०-६९॥
ू
ततो मनोजव ं नाम गविमदमिचवान।्
ॄया ु
ू ऐरावत ं नाग ं किलश ं ककं तथा।
अौ चारसः िू ं मदथ िवसृजित
े वै॥ ५०-७१॥
ं े
राजसदशात ्
मनोजवनाो तामरावतीगमनम ्
े ु िशरसा चबवितनः।
मनोजवथा
ं ृ ूययावमरावतीम॥् ५०-७२॥
मालािमवाा ं सग
्
तऽाानमडप े वासवदशनम
् ु ं रमपमान
ूिवँय तत पर ु ु ्
ं परं पराम।
े
आामडपासीनमरोगणसिवतम।्
ु ु ैः िसैः यमान
िवावसमख ू ं शचीपितम॥् ५०-७४॥
ु िवरत े नकमिण॥
ा ूण ताव ृ ५०-७५॥
वासवने तािभननम ्
ु
ा ूीतः सरपितमनोजवमवै
त।
े े
तनाय ं े
राजसदश े
िनवदनम ्
ृ
िवमलीकतमाान ं ममानः स वीित ैः॥ ५०-७६॥
े
ृ ं वऽहऽिवलितम।
िजपथाव ृ ्
ू
दवे भमडल ्
े कित कीितमालीित ु
िवौतः॥ ५०-७७॥
ु े दवाय
चबवत सरपत े ैतवदयत।
े ्
ु
तने राजोसदशानवादः
ं े
भव ं ििमािम
ु े
ं ं िऽिदवर।
साूत
े रावतमवािरतम॥् ५०-७९॥
आरोहणाथ नागमै
ु
ककं किलश ं चाौ योिषतो िवसृजहे नः।
इमाािपत ं तने महाराजने गोपत॥
े ५०-८०॥
े ूमाणमऽित
दवः े िवरराम मनोजवः।
p. 493) ं े
सदशौवणात ् ु े
किपत तितिबयाचरणम ्
ं ु समा ूयासौ।
आग यमा
ु ूषयामास
इा े वळमैरावत ं गजम॥् ५०-८३॥
ु ्
िनोभौ िविवशतःु कीितमािलमहापरीम।
ूिवँय ैरावतो नागो वळमादाय वािहनीम॥् ५०-८४॥
अने ैव पण ु े
े जघान ैना ं महामन।
ः रा े ता
भीत ैजानपदै ृ े
िनवदनम ्
ु शरत॥
दवे सामोवा नागा िनहता भिव े े ५०-८६॥
ू भटाः परमशोभनाः।
तथा हयोमाः शरा
अकादवे ँय े िनहता जगतीपत॥
े ५०-८७॥
् ु
े राा परोधस
स ैिवनाशौवणात ःिखतन ं ूित ूः
ु
ृ ँयत े सिनिपतः।
नािभचारः परकतो
े
िकमतिता ्
ं ॄन ॅमतीव च म े मनः॥ ५०-९०॥
ु
परोधसा े
दवकोप े
ैव तारणने िनवदनम ्
ु
इदीिरतमाकय ु
परोधाािचयत।्
् ५०-९१॥
िचिया जगादैतद ् दवकोपापागतम॥
े
अऽारे मनोजवसमागमः
ूणतः ूािलथौ महाराज पातः।
ु ु ् ५०-९३॥
मनोजव िकमानीतमरचतयम॥
ु ् ५०-९४॥
े सकलं पृम ै वदयत॥
इन े
राजवा कथनमतो मघवतः यः।
वळ ैरावतयोने ूषण
े ं तचतः॥ ५०-९५॥
े े
एव ं तनिरतो राजा िनि ैरावतिबयाम।्
ु
परोधसा ूतीकारं त सम
ं तणात॥् ५०-९६॥
ततवता
ु ु दवस
वासवने याथ े ै ूषणम
े ्
े े महाना।
मैरावत ं वळ ं तनाण
ु
िजपमघवत े सरा ु
ु ैरावतानगाः॥ ५०-९८॥
ता
ु परमबो ्
ु मघवान समनत।
ं
सनिममाल ु ु ु े तदा॥ ५०-९९॥
सरािभर
े
ूिषतान ु
े त े सव स ैिनकारु ं ययः।
ृ
ूलयोिताोिधक ं स ै ं शतबतोः॥ ५०-१००॥
े ु े ु ृ
ततो दवमानषसनयोघरयूविः
ु ्
परात।
िवलो िरतो राजा सस ैो िनययौ
ृ े यु ं दवमानषसनयोः॥
ततः ूववत े ु े ५०-१०१॥
ृ ु ्
ूवयवणनम
ू
े ैलशै िवहायः समपयत।
िलत
ु ु े नाग ैः पििभः पयथा॥ ५०-१०३॥
नागा ययिधर
े ृ
किचिकिशरसः े
किचिोरसः परैः।
े
किचशा
ृ ु िववािस
ं कािन च॥ ५०-१०६॥
े
िछहा गजाः किचत ्
खिनिभमकाः।
भै िनिभदया ु
ँय े तरगाथा॥ ५०-१०७॥
ु े े सनािधपतीना
तऽ िजगीषणण े ं ूचोदनम ्
ृ े समाम
एव ं ूव ं े जयाथ पाकशासनाः।
े े
दवसनापतीन ्
सवाोदयामास सरः॥ ५०-१०९॥
े े
दवसनापतीना ं ताािलकजयूािः
दवा
तने ूवितता ृ े ्
े िविा नपतबलम।
िवजय ं लिभर ु
े े सतः बोऽभवृ
पः॥ ५०-११०॥
ु
१ नाना ं वािजनः नवािजन इित ूथम ं षीतषः।
े िपदघिटतो ः। न त ु
ततो हिन नवािजनित
े िऽपदघिटतः अचतनाना
हिन ना वािजनित े ं
ं ं े नपद
नाना ं रसिरबिायोगन
ं
घटकासभवात ्
ु
िवन े बले सोऽथ िदाािण ममोच ह।
े
आयादीिन ृ
चाािण ूवािन ु े ५०-१११॥
महामन॥
े े राा
े िनवारणाििवणन
तषामपीण
ु
सदशनयघिटतिवतानसमाौयणम ्
् ु ू ैावारयत।्
ृ बलिभत बः
िनव
ततो िनवदमापः
कीितमाली िजोमात॥् ५०-११२॥
्
ल ं िवमान ं सार तथाकारयत ततः।
ु
सदशनमहाययित ं सिवतानकम॥् ५०-११३॥
े ं
ृ िनषिदवा
का छायाया ं स महीपितः।
ु े वैवचबण
राजूयन े दवस
े ै ूितहितः
े
तजसा ू िवरराज िवहायिस।
िवमापय
े
त ैव तजसा ु ूितहता रण॥
सव सराः े ५०-११५॥
िविनाित े ु
े ं ु न ैव शकदवगणा ु े
मन।
ु
वासवूयाना ् ु े िवलयः
ं िदााणामिप तिन िवचब
्
ु स मघवान िदाािण
ततः बः ् ५०-११६॥
सजयत॥
िनग
तािन सवािण ु े िनिलिर।े
िवचब
े ५०-११७॥
ृ तिलभा इव पावक॥
सवाूकतौ
p. 498)
ततिपे शािण सवायिप ु पनः।
पनः ु
ं
अतो वळािकिचरम ्
ु वळ ं सरसपिजतम।
तत परमबो ु ु ू ्
्
पराजयात िवित ं
शब राा सह सलापः
ु
तद ् ा िवितः शबो राजपामपाययौ।
कीितमाली ु ितम॥् ५०-१२०॥
े े ं िवमान ं परः
च दव
ु शभया
ू ताव
उाय ूणतो भा ु िगरा।
ु शचीनाथो राजानिमदमॄवीत॥् ५०-१२१॥
ततः
ु िवमाािण
परा ु िवफलािन तवाभवन।्
ु िवपरीतािन ँय े कारण ं वद॥ ५०-१२२॥
अधना
ु
राा सदशनयघिटतिवतानूभावात ्
ाज
ापनम ्
ु
सदशनमहाययित ूभावतः।
िवतान हरे ूामजमविह
े नः॥ ५०-१२३॥
ू ं ानगमनम ्
राजशबयोः सकरणपवक
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु ं नाम पाशोऽायः॥ ५०॥
कीितमापाानवणन
ं नाम
तारािदबीजारपाथवणन
एकपाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
तारािदमाथूः
नारदः-
् ू े भगनऽिनपातन।
भगवन भतभश े
साधकाना ं िहताथाय य ं नानािवधाकम॥् ५१-१॥
ु ृं
नानाममय ं ूों नानाशपबिहतम।्
ूदिशतािन ं
चाािण ितयानीह शकर॥ ५१-२॥
े
िवधानमिप च ूों िद ं माहािभषचनम।्
ु
ऋिरिदता े
सगशिरनकधा।
नानाफला महावीया मा एवाऽ कारणम॥् ५१-४॥
उा भगवता पवू मा े तारकादयः।
एषामथकत ु शकर॥
ृ ं भाव ं वमहिस ं ५१-५॥
p. 501) ् ं सवशााथसभवम।
यान ं महत ूो ं ्
उरकथनारः
ु -
अिहबः
ूितपादनम ्
तारक सवौै
तारको नाम यो भावः सारः सविगरामयम।्
ु
ूभवि तः शा अिपयि च त ं पनः॥ ५१-८॥
े
अननााियताः ु
शा भाव ं पि च कम।्
े ऽैिवम ्
मसामाऽथ
ू सः
लः ू परित
े भावो म े िऽधा ितः॥ ५१-९॥
ू
लादीना ं सामातो लणम ्
ू ससगजो
लः ं योऽथः सः
ू पदिवभािवतः।
े ररः परः तः॥
अूमयािदिभभावै ृ ५१-१०॥
ू
ललणम ्
p. 502) ू
सलणम ्
परलणम ्
े भावो
अूमयािदिभभावै यो वणसौयः।
ं
े ं
स परः कत े सििरित ऽधाथसिितः॥ ५१-१३॥
ू ्
तार लाथूदशनम
े
ौ वण गमकावतावोत च िमत च।
् ं
यत िकिचगवोऽत ्
तित े ५१-१५॥
ं सविमत॥
्
शिमान भगवान ् े ूिवजृणम।्
वाः
ं
सकनीयः ं
सक ु ् ५१-१६॥
इित य े परोिदतम॥
ं
तऽ सकनीयोऽथ भितः ु े
ू शतरािका।
अाहता त ु ता
े सकत
ं ् ु ् ५१-१७॥
सदशनम॥
p. 503) एकपाशोऽायः
अवित ु ूवशाथ
े ूवशनम।
गितािः े ्
े े े पर
िमत ं ूिव ं दवश ु ् ५१-१९॥
ु े परमाणवत॥
ू
साथिनपणूिता। ु ं -
तऽािनूसकषणा
ं
नामखडभगवशकथनम ्
सृििकािरयः (१) शयिॐ ऊिजताः।
ू भगवरका
पणाया े े ं ं गताः॥ ५१-२१॥
अशता
े ं ूणवारऽयूितपाम ्
े तषा
बमण
े
अकारारऽतािपयः परमाताः।
ु
अकारशििवाा उकारोा त ु त ैजसी॥ ५१-२२॥
ु ण।ु
मकारशिः ूााा तासा ं प ं पनः
ू
१ एव ं लाथिनपणारा
समूणवूितपाॄपाकं
माडूथमखडाथ
ू ूदँय
ू ु
ूणवूितपाािनािदहचतयाको माड
ू
ितीयािदखडऽयाथः साथिवपणाराऽ
ू ीिबयत
े ्
इित यम।
p. 504) ्
िवाािनपूदशनम
े ू ं भोयिवशषिनपणम
अिन ैव ानिवशषिनदशपवक े ्
ु े लािन
नानासृिमयी िवा भ ू जामती (२)।
ु
ििबयागणाकारं नानासामािचिऽतम॥् ५१-२४॥
ु
ू े े
भोयिवशषानिवशषिनपणम ्
ू ् ५१-२५॥
िव ं (३) तदवे सामःकरणसिमतम॥
ं
ु
े शिमकारा
ा तपयत ं त ु त ैजसीम।्
१ मम ं त ु मख
ु ं गजमखाकार
ु े नव नव
ं, पायऽिप
ु
मखािन ु ु
पषमखाकारािण े ं ु
, इकोनिवशितमखं बोम।्
ु
इदमपलण ु इित
ं साािप सा एकोनिवशितमखः
ं
ु दशनात।
ौतौ ् चारो हाः, ौ पादौ, गजमखाजह
ु एक
इित साम।्
े
२ अ च श ानिवशषिनदशपरम , ् जागिरतानः इित
ु दशनात।
ौतौ ् यऽ िा जगित ं तजागिरतम।
ु ् अिधकरण े
ु
ूयः। तदवे ान ं य स जागिरतानः, चःान इित
तदथः।
ू
३ अऽामयथः- िवशः लजगरः। े
यदवािन
ू ं जगत, ् तदवदान
भोयभतू ं ल े े वासनाजतया
े िविव िवलणतया ायमानने
बााथनो
ू
ूिविवापरपयायसशशमानम ् ं ं
अःकरणसिमत
े ं े िचने
बााथानजवासनासिचवनाःकरणसन
सिमत ं ात ं सत, ् ा िनवाहकन
े
े
कठदशानम ्
उकारा ं ूणव ितीयारे उकारे
ं े
वातासबनावितमाना े
,ं त ैजस तजोमयिचतया
ु
िचसिने त ैजसना ूशि इित।
ं तपयत
p. 505) ं
सकषण े े
भोयिवशषानिवशषिनपणम ्
ू
िव ं (१) तदवे सं िवहायानता ं गतम॥् ५१-२६॥
ु ं ूानािमकाम।्
े शिं सौषि
परा ं तपयत
ु सा
उकारशििमखा ु
ू ाी परोिदता॥ ५१-२७॥
ू े
अिन लदहािधातृ ृ
तया ूविः
ल ु
ू ं परमिधाय े ५१-२८॥
दहे ं िवा ूवतत॥
ु
ू ू े
सदहािधातृ ृ
तया ूविः
स ु ं ाी परमादाय
ू ं पयक ु े
वतत।
ं
सकषणानािधातृ ृ
तया ूविः
ु
ूाा ूवतत े ूा परमानज ं परम॥् ५१-२९॥
१ अयमथः- िवशः ूिविवापरपयायसजगरः।
ू
ु
यदवे ू ू ं जगत, ् तदवदान
भोयभतू ं स े े
ू
समिप िवहायानपता ं गत ं सत, ् सौषि
ु ं जीव
ु ु
े िणकामा
सषििनवाहकन ,ं ूानािमकां,
ू ु कपािनपण
िनपणानानभवै े
ू ु े ूिविवभों
ृ ूपण
लूपभों ृ च
ताश ं भों
बीडापमवे, बीडाथमिप ृ
ु ु सकषण
शानभोः ं नाीित िनरनिमित।
ु
ूाःूम ्
ू
अःकरणभिमा ू
सता त वै दशा॥ ५१-३०॥
ं
सकषणानमयम ्
ू े ु
लािददशाऽयािनािदशिऽयूीितहतम ्
ं
एतािॐो दशािॐः शीः सूीणयि ताः॥ ५१-३१॥
ृ े ्
अिनािदपाा भोशीिविचयत।
ु े ु े
वासदवाायातथशनादूितपाम ्
अधमाऽा त ु या िदा मकारोा ूकािशनी॥ ५१-३२॥
ु े
वासदवमय ु ताम (् १)।
शिं िवि तामनपृ
ु ताम-्
१ अनपृ
ु ु ु ं
जामसषिूवतकानामिनूसकषणाना ं
तवतनप रनािवािमथः नाःूम ्
ैापारै
ु तरीय
इािदौता ु
िवािदऽयवैधूितपादनात।् अत एव
कायकारणबौ तािवते े िवत ैजसौ।
ूाः कारणब ु ौ त ु तयु न िसतः॥
ं े
इित माथसवािदोकनािप
कायकारणबिनयमनापार
कारणमाऽबिनयमनापार च तयु ूितषधे ं िवदधता
ु िवािदवैधमव
तय े ्
े ीिबयत इित यम।
p. 507) ु
शिचतयिवलय े सित अखडभगवःे ैिमपम ्
ितसृणा ं साधमाऽाणा ं िवलय े या िवराजत॥
े ५१-३३॥
ु
ता ं िवि भगविमनाया िनरनाम।्
ु
शिचतयिवलापनूकारः
े ् ५१-३४॥
उरोिमित ं (१) बमादादीिवलोपयत॥
ू ु
शीतॐ उिा उरोरभिमष।
(२) ं
या न िकिचिदवाभाित न सती नािप चासती॥ ५१-३५॥
े
ूणवाासिवशष े ु
ताशशिसााारहतम ्
ु
ओिमरतः सक ् शातः बमतो मन॥
ु े ५१-३६॥
त।े
महाभासा िनराभासा शिः सािवजृ
ु ु
२ अयमऽाशयः- यथा अणव े बदानामणवजलोषपम
े ,्
ु ु
बदावािवगम
े च अणवजल ु ु म, ् मसनोरं
बदमिसतृ
ु ु े साभावादसम, ् पण
च जल बदाकारण े
ु
सादसाभाव एवमिनािदशिचतयाखड -
ु े
भगवषपम , ् अिनावािवगमे
े म, ् मसनोरं
चाखडशरिनािदमिसतृ
े े साभावादसम, ्
चाखडशरिनााकारण
े सादसाभावित।
पण े
p. 508) े
ताः शभगवदपृ े ू
थििवशषणीभतली -
पम ्
अना सा परा शििवोलीः सनातनी॥ ५१-३७॥
े ु वाबमोिता।
गौरी सरती धनवाा
ं
ओकाराािसनो ु ं प ूकाशनम ्
दय े ला िनहतक
े यमवारकार
उदित े ु े ५१-३८॥
ं वतो मन॥
भविप ्
ू े परिन ॄिण भावपं लाः
ं ु
पौरािणको ॄिवािदसाचतय लीपरम ्
ु
ॄिविशवाािभथ ृ
ैवााकताया।
ू े स ैव पमी॥ ५१-४०॥
उा चतसृिभिदा यत
ु े ं ु
पाशपतोशािदसाचतयािप लीपरम ्
ईशिवासमाािभथ ैव च िशवाया।
ु े मत॥
उा चतसृिभः स ैव शिः पाशपत े ५१-४१॥
ं
सायोगो ं ु
साचतयािप लीपरम ्
ु
ापमाािभथा ु े
कालाया मन।
ं
उा चतसृिभः स ैव शिव सायोगयोः॥ ५१-४२॥
p. 509) ु
लीिविश पर ॄणो मूाम ्
े िवशदीकरणम ्
ैव भरण
उाथ
ं िदा ं दीघघटानदोपमाम।
अधमाऽोगा ्
अराादयिमानाानमयाम॥् ५१-४४॥
अथ पराथिनपणम ्
ु ु ु
सृाखशपिहत ू
लिचदिचििश
ॄणोऽकारूितपाम ्
ृ
पककरी शिया िह सा वैवी परा।
् ु ं
१ अयमाशयः- असौ ूणवाासात िवमससारबनः ु ,्
पमान
यथोपा ं लीपा ं पम शिं ूा, यदे
यपा े य लीिविश पर ॄणः पिरसर इित यावत, ्
्
िवरमित ततः ूााराभावात ूािवषयकापारोपरितमान ्
्
भवित, तत िवोः ापनशील, परम ं समािधकरिहत,ं
पदं पत े गत े उपात े पात इित वा पदं पिमथः।
ु े -े परं ॄ परं धामित।
तदवे पनिवशत े तदवे
ृ ु
बहािदगणिविश
,ं परं न परं िहरयगभािदपम ,्
ृ
अपकासौ ू ू े राजत॥
तभतव े ५१-४८॥
ं े यथोॄणोरिभ बोधनम ्
ओकारण
(१) ्
एकतानयन ं यत तदनयोवणयोयोः॥ ५१-५१॥
े
तदोिमरं ॄ परयमजपा ृ
ता।
जगिलापन ं प ं तदवे ूणवायम॥् ५१-५२॥
उाथानिन योगिनािसिः
्
अऽ योऽविहतो योगी स समािध ं ोजते परम।्
े े िनात ्
१ अऽायमाशयः- अकारोकारपारयोरकीकरणन
ं
तरप
ओकारो न वणारम।् तऽारयमिप बमण
े
ू
लिचदिचििशॄणः ू
सिचदिचििशॄण
वाचकम।् वाचकय ैकीकरणािनने चौकारण
े वाय ैकी-
े
करणबोधनूिबयया यथोिवशषणिविशयोॄणोः
त ं बोत इित कायकारणयोरै
ूकायकपमै तिसििरित।
p. 511)
इित त े िऽिवधावा ूणव ूदिशता॥ ५१-५३॥
ु
तारानतारयोरथवणनूिता
ु
तारानतारयोरा िवधािॐो िनशामय।
ू
तऽ तारायाः लाथिनपणम ्
े
हरशषिरतमीत ु ु ः॥ ५१-५४॥
े च सरासरै
ू
साथिनपणम ्
ू उिः सम
इित त े ल ू िनशामय॥ ५१-५५॥
पराथिनपणम ्
तमधिमणी।
तानपाियनी शिदवी
े पककरी
मायायकरन ृ सदा॥ ५१-५८॥
ु े सवभावानगािमनी।
ािपनी िवपण ु
े ु ं
अशषभवनाधारसकूिवजृ
िणी॥ ५१-५९॥
ु े
परोऽयमथ उिािरकाया महामन।
p. 512) ु
अनतारायाः ू
लाथिनपणम ्
(१) ्
णाित िनिखलान दोषाीणाित (२) च गण ् ५१-६१॥
ु ैजगत॥
ू
साथिनपणम ्
ु
पडरीकं परं धाम िनमरमयम।्
ं
शकरी
ौयता ं तऽ मदयी भवोदिधम॥् ५१-६३॥
भा
नानायकरी ू तोगूदानतः।
पराथिनपणम ्
् ं ॄ िनशु ं िनरनम।्
ूशा ं यत पर
षायमचल
ु ं िद ं नारायणसमायम॥् ५१-६५॥
दवी
तमधिमणी े शिानपाियनी।
े पककरी
मायायकरन ृ सदा॥ ५१-६६॥
ु े सवभावानभािवनी।
ािपनी िवपण ु
ं
१ िहसायाम ् बै यािदकाातोलिट
इित पिमदं णातीित।
ु ु ं
े रचरणकमलमपािौतानामनािदकालसिचतान
पषकारन ्
ं े
ं िनिखलानिप कमपान
सचमाणा ्
दोषान ्
णाित िहनि
्
िवनाशयतीित ौीिरित वातायम।
् े इित बै यािदकाातोलिट
२ ौीञ पाक पिमदं ौीणातीित।
े
जगिववित ं िनिखलचतनवग ीय ैः
ु ैः ौीणाित पचित
ु गण
कायवाािदिभमातृ ूयै
मानसकािठापाकरणने मृकरोतीित ौीिरित भावः।
p. 513) े ु ं
अशषभवनाधारसकूिवजृ
िणी॥ ५१-६७॥
ु
अथऽयमनतारायााराया
इव विणतः।
ं े
उसवाथसपः
सववााथिवषय ं े ं ण ु नारद॥ ५१-६९॥
ं सप
े
योऽसौ तविरतो े परमाा सनातनः।
दवः
ु ृं
शिमानिखलावासः षायपिरबिहतः॥ ५१-७०॥
शिरका
तिमणी े तानपाियनी।
ू ु दवी
सवभतानगा े ैिमिमव वािरधः॥
े ५१-७१॥
ं े सा ने ैव िवभात।े
अााकाशन
भाभावकभदन ू िसततरा॥
े े भाा भितः े ५१-७२॥
ु ं
भावको िवसकः ु
सदशनसमायः।
ू शाथभदन
भितः े े िधा पवा
ू ूवतत॥
े ५१-७३॥
्
श शन ं यत तदथ ूित िनत।े
्
तत िबयापतो
ये ं सौदशनमय ु ५१-७४॥
ं वपः॥
कमभावसमायः।
शभावो िह योऽथ
ु
सोऽिप िबयाभावने सदशनमयः ृ
तः॥ ५१-७५॥
ु ्
े तत सविमित
सदशनूभावण िचताम।्
इित त े गिदतः सक ् सपः
ं े शासमतः।
ं
ृ
अ िवितममो म े म े िनबोध म॥
े ५१-८०॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ं नाम एकपाशोऽायः॥
तारािदबीजारपाथवणन
५१॥
िवािदमाथिनपण ं नाम िपाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ृ ु ू ं िवािदमाथकथनूिता
वानवादपवक
ु -
अिहबः
ु
तारतारानताराणा ्
ं प ं त े ूदिशतम।
ू ू
लसपरष ु ् ५२-१॥
े ु गणकमिनिमजम॥
ु ू िनशामय।
माणा ं िवपवाणामथम
ू
नमःश लाथिनपण ्
े शाथूदशनम
े
ूावतः ृ
ूविया ूीभावािका तः॥ ५२-२॥
ु
ृ ं परमिँय
उ तमः पिरगीयत।े
उापकभदन
ृ े िवम ्
ृ े े चतनै
ु िधवै पिरकीत॥
लोके चतनवग
े े ५२-३॥
ु
कालतो गणत ैव ूकष यऽ ितित॥ ५२-४॥
ु
श ं मया ृ
वा ायािनवलत।े
p. 516) े
तदषामायम ्
े
अततनवगऽः तः ु ै ५२-५॥
ृ ूवरो बधः॥
ं
अायाानयोयगः े े े े
शषशिषतयत।
ृ सव ायानको
ं ताः
अायासः े मतः परः॥ ५२-६॥
ं ू ं नृनवा
जीवपरयोः सबिनपणपवक
नृनभावने तषा
े ं तने समयः।
े शषा
नः परमः शषी े नार ईिरताः॥ ५२-७॥
े
जीवशयोः े े
शषशिषभाव िनपािधकम ्
ू
नृनभावोऽय ं न ूयोजनपवकः।
नीचोयोः भावोऽय ं नृनताकः॥ ५२-८॥
िनपािधकोषापकषान े ु
नमनहतम ्
्
भगवान मरो िनमहं ूवरः सदा।
इित भावो नमः ूोो नमसः कारण ं िह सः॥ ५२-१०॥
अणतिणजथिववया
नमःश िनवचनारम ्
ु ्
नामयिप वा दवे ं ूीभावयित ीवम।
ूीभवित नीच े िह परो न ै ं िवलोकयन॥् ५२-११॥
ू
करणऽयसिहत नमसः पणम ्
ु च यत॥् ५२-१२॥
वाचा नम इित ूो मनसा वपषा
ू ु ू ु े
तमः पणमिमतोऽनमत।
ू ादपितिममा
इय ं करणपितः ू ु ५२-१३॥
ं ण॥
े
ूीभावाकािनपतिरोिधनोिनपणम ्
ं
शाती मम सिसििरय ं ूीभवािम यत।्
ु ं परमिँय
पष ु न म े िसिरतोऽथा॥ ५२-१४॥
ु ं ौे ं फला
इमिदत े तिरोिधनी।
कापयतिरोिधनोिनपणम ्
् ् ५२-१५॥
अनािदवासनारोहादन ैयात भावजात॥
ु
मलावकिठता (१) ियािवहितिह या।
ं िववितम।्
१ अऽ ने ातृ ं िबयाशने च कतृ
ु
इदं च भोापलकम।
ृ ् तषा
े ं िवहितः ूितहितः
ु
कठनिमित यावत।् तदवे कापयम।
् तान ं ितीयमिमित।
े
अयमाशयः- चतन भोािन
ातृकतृ ृ ििवधािन
ाभािवकाौपािधकािन चित। ु
े तऽ सूकारकपरमपषिवषयकं
ातृ,ं तदीयपयतरणकमलपिरचयािवषयक ,ं
ं कतृ
्
सोऽतु े सवान कामान ् इािदौितबोिधत
सह ु ं भों
ृ च
ु
पानबिात ्
ाभािवकम।् त यथोनानािदवासनारोहािद
े -
पण े ु े
े हतऽयणामो ं कान ु
किठतम।् यािन त ु चतन
े
ं
सासािरकतदाथिवषयकािण भोािन
ातृकतृ ृ , तािन
ु ु ु -
कमपािधकातानिनिमकादौपािधकापानगण
्
मामोात तस ु तरतमभावने ूवत।
े सोऽय ं
ु
ातावबोधो यथोकापयिवरोधीत इित।
महािवासतिरोिधनोिनपणम ्
े
पर े सित दवोऽय ू ु
ं भतानामनकनः॥ ५२-१७॥
अनमहै े ु तृतीयकम।्
ु कधीिनिमत
े
उपको यथाकम फलदायीित या मितः॥ ५२-१८॥
ृ
गोवरणतिरोिधनोिनपणम ्
(१) ं ू
एवभतोऽशः स ऽाण ं भिवत ं ु मः॥ ५२-१९॥
ु
इित बा े
दव ृ
गोशििनपणम।्
ु ु ु ाहितः पनः॥
चतथममिमम ु ५२-२०॥
ु ु े
उदासीनो गणाभावािदपािनिमजा।
ू
ूाितकवजनतिरोिधनोिनपणम ्
ृ
ािनविया ू ् ५२-२१॥
ूाितकिववजनम॥
्
तदं पम ं ूोमाााघातवजनम।
े त ु ताघात उदीयत॥
अशाीयोपसवा े ५२-२२॥
ुू ं
आनकसकतिरोिधनोिनपणम ्
ू
चराचरािण भतािन ु
भगवपः।
सवािण
े ु े
ं ू इित हतगभिवशषणम।
१ एवभत ् परमपष
ु इित िवश
े ं
ूकरणलम।् एवभतः ु
ं ू परमपषः यमशते ्
े
चतनाना ं ऽाण ं भिवत ं ु मो न भवत। ्
े ् अतः शः सन मो
े े े योजना।
भवदवित
p. 519) ु ू ं म े कायिमव
अतदानक े िनयः॥ ५२-२३॥
ु ं तिघातो िनराकितः
षमं समि ृ (१)।
उाथिनगमनम ्
् ५२-२४॥
ू पाै नमन ं त े ूकीिततम॥
पणमै
ू
लोऽय ं नमसाथः सम
ू िनशामय।
ू
नमःश साथिनपण ेम
ं
इाहकारममकारवािचम ्
े
चतन ्
यदा म ं िन ीय ु
े च विन॥ ५२-२५॥
ं ु
नमःशाहताममताबििनवतकम ्
अनािदवासनाधीनिमाानिनबना॥ ५२-२६॥
या ाततामितः।
आाीयपदाथा
म े नव ु साऽ िनवायत॥
े े ं समीचीनबा े ५२-२७॥
ैव िववरणम ्
उाथ
ु िनवत
इित बा े तााः ीया मनीिषकाः।
ं ु े
नमःशाथानाहताममताबििनवतक
्
उपपिूदशनम
अनािदवासनाजात ैबध
ै ैिवकित ैः॥ ५२-२९॥
ू
१ भगवरीरभताना ू
ं चराचराकाना ं भताना ं
ृ
िनराकितः े
ूषािदना ितररण ं तिघातः
ुू ं
आनकसकपषािवरोिधनीथः।
नमःश पराथिनपणम ्
ु
िवम ू
लाथिनपणम ्
ु िनशामय॥ ५२-३४॥
िवनारायणादीनामथम
नीचभावने सोमानो
ं ् ्
यत समपणम।
ु तूदानूदशनी॥
िवािदा चतथ ं ५२-३५॥
ू सावाा यरतयात।
नीचीभतो ं े
्
तत का े
इपाया े ५२-३६॥
ं िवव े स इतीयत॥
ं ू ईिरतः।
ल
िबयाकारकससगलोऽथः
p. 521) ु
िवम ू
साथिनपण े िवौ
ु े
परोतकगणिवशषिनपणम ्
े
यः ूाितपिदकूाजः ू स ईयत॥
सः े ५२-३७॥
े े ु
ािकािूवशाातिनबनाः।
परोितका िवोदव परमानः॥ ५२-३८॥
ु
ािगणिनपणम ्
े
ाोित दशकालाा ं सव यिपतोऽिप
ू च।
् ं गिदत ं (१) सििवषधातोिनपणात॥
तत पर े ् ५२-३९॥
ु
कािगणिनपणम ्
ु
गणोष
कािनाम ु ानबलादयः।
गणा
े ं ूक
अितवल ृ े यऽ काः स ईिरतः॥ ५२-४०॥
े
अकाातनाः ु
सव काः स पषः परः।
कािनाम े ् ५२-४१॥
ु सोऽय ं (२) वशधातोिनपणात॥
गणः
े ु
ूवशगणिनपणम ्
े े
चतनाचतनाः सव िवशवे यतः यम।्
ं ं िवशवे योऽणीयानणषु ु यम॥् ५२-४२॥
महीयास
े
स परो गिदतः (३) सििवशधातोिनपणात।्
ु
इागणिनपणम ्
१ िवंलृ ाौ।
२ वश काौ।
े े
३ िवश ूवशन।
p. 522) े
स परो गिदतः सििरषधातोिनपणात (् १)।
ु े एकै कवणाथिनपणम
िवश ्
ु
ूौित च सदा सः पषाथ ु ्
चतिवधम।
(२) वःे (२) सच
े (२) त ु ु ् ५२-४५॥
ु े ैव िवधातऽयायात॥
इित त े लशतः
े सो ु
ू िवशाथ ईिरतः।
पराथिनपणम ्
पररलोऽथ तं िनशामय॥ ५२-४६॥
ोितयसिमनः।
अमृताियतसवाथ
् पिरकीिततः॥
े परोऽथः
ददाभयिमतत ५२-४७॥
ू
नारायणम साथिनपणम ्
नारायण े िनबोधतिपाणा
ै ू ु े ५२-४८॥
ं िऽतय ं मन॥
िबयाकारकलोऽथऽ ू (३) िनदिशतः।
लो
यः ूाितपिदकोऽथः स सोऽ
ू े ५२-४९॥
िनत॥
१ इष दायाम ।्
२ वी गितािूजनकासनखादनषे ु षच समवाय े ु
ु
ूॐवण े इित धातऽयमऽ े बोम।् अत एव
बमण
ु
ितीयतृतीयधातयानगयनाऽ ु े
ु ु े िवशिप
े ् अऽ सवित
षकारिमवधयम। ्
े े ितीयो धातःु िचत पत े
त ु शमवैित च तऽ िह इित
ू ु ु े
पविववरणवााननगणापितम।्
ं ं
३ पिऽशषिशोकौ िौ।
p. 523) ं
नरसबिनो ु
नारा नरः स पषोमः।
नयिखलिवान ं नाशयिखलं तमः॥ ५२-५०॥
्
न िरित च सवऽ नरात सनातनः।
ं
नरसबिनः े े
सव चतनाचतनाकाः॥ ५२-५१॥
ईिशततया नारा धायपोतया तथा।
े
िनयाने सृूवशहरण ैथा॥ ५२-५२॥
्
अयत े िनिखलाारान ाोित िबयया तथा।
नाराायन ं त त ैाविनपणात॥् ५२-५३॥
नाराणामयन ं वास े च तायन ं सदा।
े ं नाराणामाना ं सदा॥ ५२-५४॥
परमा च गितषा
ं ण।ु
ू उिः परं वणाौय
इित त े स
पराथिनपणम ्
ु
अकिठतबपः समिरतानलः॥ ५२-५६॥
ु े े िनशामय।
इथः पर उिो वासदव
p. 524) ु े
वासदवम ू
साथिनपणम ्
ू (१) पव
िबयाकारकगो योऽथः लः ू एव सः॥ ५२-५८॥
ू
सोऽथ ु े
वासदवा े म े ूितपदाौयः।
ू ु
शोऽय ं समदायतः॥
भगवािनित पाथः ५२-५९॥
भकाराथिनपणम ्
्
धारयिखलं िव ं पोषयिप तत सदा।
ू
भरत े परयतत ् ं
े सभरिप चाना॥ ५२-६०॥
ं सिमित
ऽयीकमाक ू भाथ िनत।े
गकाराथिनपणम ्
े चापविगिभः॥
गीयत े िनिखलैः शैगत ५२-६१॥
ु
मतबथिनपणम ्
ृ ु े िव ं वतत े चशताना।
ने वणत े
वधयिखलं काम ं वतोऽथऽय ं समीिरतः॥ ५२-६३॥
ु
वासशाथिनपणम ्
ं ं
१ पिऽशषिशोकौ िौ।
p. 525) े ् ५२-६४॥
यथा च विनािविमन ं तय ं भवत॥
ु
वासशाथ उिो वा गा पिरकीत।
े
तवत ् ु सतनोतीित
ु सकलाथष ं ृ
वाः तः॥ ५२-६६॥
ू े
ूसयतऽिखलान ्
भावान ्
सौित े
ूरयतीिप।
े
मखिभतः ु े ५२-६७॥
ु सििरित थऽयमत॥
े
दवशाथिनपणम ्
दाता च सवकामाना े
ं शोधकः सवदिहनाम।्
ू
रिता सवभतानािमित े
दकार े ५२-६९॥
उत॥
ं
सवः सभजनीय वोढा च सकलानाम।्
वकाराथऽयमि ू ् ५२-७०॥
ु इित सगितियम॥
पराथिनपण
े भकाराथिनपणम ्
ं
पररसल प ं िनशामय।
ु पवऽविधयो
ीवः ू ु े ५२-७१॥
यपादानमत॥
p. 526)
गकाराथिनपणम ्
े
गा ं वदयित सामादौ िवित वा यम॥् ५२-७२॥
े
गोिवो नाम दवोऽसौ गाथः सकषणो ु े
ं मन।
वकाराथिनपणम ्
ृ ु े कत
वणत ु े िविमित वाथ िनत।े
तकाराथिनपणम ्
् त े सि॑यत
यत सृ ं े ५२-७४॥
े ॐघरः पिरकीत॥
े नािभकमलोदर।े
ध े तभय ं दवः
े
अतः ॐधर इवमिनोऽऽ चोिदतः॥ ५२-७५॥
ु रव
चतिभररै ु ू
े ं चतहिनपणम।्
वाकाराथिनपणम ्
वकारणामृ ु े िनत॥
े ताधारो वासदवो े ५२-७६॥
े े
आकारणािददव ु सकषण
ं उदीयत।
े
यो वासदवो ्
ु े भगवान मोाधारः सनातनः॥ ५२-७७॥
ं स एवित
सकषणः े वाकाराथ िनत।े
ु
सकाराथिनपणम ्
ु ं कम च ैवादौ योऽसयत
भवन ू सनातनः॥ ५२-७८॥
ं
सकषणदशाया ं ू उदयो हरः।
ं िहं सपण े
ु े
वासदवाको ं उदीिरतः॥ ५२-८०॥
यः स सकषण
ु
ूोऽिप स एवित ु
े सकाराथ िनत।े
े
दकाराथिनपणम ्
े
दो यनावकाशोऽ ु शयानने महाना॥ ५२-८१॥
े े ृ ै नािभकमलोदर।े
ऽऽयोव
दावकाशो दाथः सोऽिन उदीयत॥
े ५२-८२॥
ु पिरपत।े
े जगोिनः ूः
एकारण
ं
सकषणाको ु पिरकीिततः॥
यः स ूः ५२-८३॥
वकाराथिनपणम ्
ू ु ् ५२-८४॥
े ं हतादाममम॥
एव ं वणऽयणो
ं
उपसहारपण ु तत।े
े पनवित
े
लशतो ु े
वासदवा े ूदिशतः।
े परोऽथ
िनशामय॥ ५२-८५॥
िजतायािमदान म े सवमथ
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
िवािदमाथिनपण ं नाम िपाशोऽायः॥ ५२॥
िजतामाथिनपण ं नाम िऽपाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ू
मापाद लाथिनपण े
िजधाथयोरौािवघातयोनमनूयोजककथनम ्
ु -
अिहबः
े उत।े
औमिवघात जयतरथ
ु
ूयोजकं तभय ं ननमनकमिण॥ ५३-१॥
तयोानािदषणजम
ु ्
ानशिबला ैभय ं ख जायत।े
ु ू
ानािदगणपणात ्
भगवत एव नम ्
े
ानशिबलैयवीयतजोमहोदिधः॥ ५३-२॥
ू
पडरीकाश
यथोाथूकाशकोपपादनम ्
ु ू े ५३-३॥
े तिददं ूितसत॥
पडरीकाशन
p. 529) ् ृ
अय ं वाकामात तिवविजतः॥ ५३-४॥
् ु
ूसो वैकृ तागात पडरीका उत।े
त ैव श
े ु
हयूितभटकाणगणाकरपोभयिलपरम ्
ु ू ् ५३-५॥
ु काणगणपरणम॥
रागािददोषिनमिः
ु ु
े शत े पषोम।
पडरीकाशन े
ु े ू
त ैव वासदवाूथमहिनपकम ्
ु ू
पडरीकाशोऽयमािदहिनपणः॥ ५३-६॥
ु
पडरीकामाम े ु
ॄा तने ैव हतना।
ना ं च समालो िजत ं त इित वयम॥् ५३-७॥
ं लः
इित ससगजः ू ं चािप मनु े ण।ु
ू स
ू
साथिनपण ु
े पडरीकाशन
े
भगवतोऽकालकाािवरणम ्
ु
पडरीकं त ु काला ं परु ं जरयत े यतः॥ ५३-८॥
े
तनातो बिहभावात ् े
तनानाकिलतो यतः।
ू ं तपपादनम ्
कालऽैिवकथनपवक
ू सः
लः ू परः कालििवधो न परािन॥ ५३-९॥
ु े े परे ॄयवगाहनमहित।
वासदव
लो ्
ू लवािदमान कालः ू
सिनपकः॥ ५३-१०॥
ू
हाना े
ं चितापी परः कालो िनत।े
p. 530) ू
हऽयात ् ु े
परवासदव वैलयािवरणम ्
ू
हऽय े कलन ं सदा॥ ५३-११॥
भवित कालन
् ु े
भगवान वासदव ु न हनािप
ू े कालवान।्
ू ू ् ५३-१२॥
े ैव कालहिनपणम॥
हऽयमप
े ु े
कालनामानतायमिमतितत।
ु
पडरीकाश ू
भगवित िनिवभितयोगूितपादकम ्
ु
पडरीकं परं धाम िनमयमयम॥् ५३-१३॥
ु
तििवसनाि ं पडरीका उत।े
त ैव मिहमूितितूितपादकम ्
ु
पडरीकं परं धाम एव मिहमोलः॥ ५३-१४॥
ु
पडरीकाश ू सोऽयमीिरतः।
साथः
पराथिनपणारः
ु
पडरीका इ परमथ िनशामय॥ ५३-१६॥
पकाराथिनपणम ्
(१) ु पिवऽ ं परम ं हिरः।
रागािददोषिनमः
वणानधा े े ं
िवभ तषामूमयािदभावसिसः
ं
परसोऽथ ु
रागादीपब ु े बमात ्
साधोकचतयन
ूदँयत इित।
p. 531)
उकाराथिनपणम ्
ृ
िनोिदतपााम उदयः तः॥ ५३-१७॥
णकाराथिनपणम ्
ू ू
हिऽतयपवात ्
ूधानः पिरपत।े
डकाराथिनपणम ्
ु ु ं ृ
ं े सतोऽखडिवबमः॥
शाशासूाः ५३-१८॥
े
ईकारिशररफाथिनपणम ्
ं ू े ु ं यतः।
सकषणािदभमशषभवन
् ् ५३-१९॥
े ाो तत यम॥
िबभाधारभावन
आकारसिहतककाराथिनपणम ्
े े परा च ूकितः
आनो न ैरपण ृ यम।्
काराथिनपणम ्
ु ु
शाशमया े े
चतनाचतनानः॥ ५३-२०॥
वगाः पिरपत।े
परा सीमा वगाः
ु िचरकालादिप कान
पडरीकाशाथ ु
वमशम ्
इित वणमयी
रीितः पराा त े ूदिशता॥ ५३-२१॥
ु ैरिप ं न शा वमसा।
वषायत ु
p. 532) ू
मितीयपादलाथिनपणम ्
िवभावनसय ं
ं े ं सकषौीसमीरणी॥ ५३-२२॥
ं
िबयाकारकससगजः ू िनिपतः।
लो
ू
साथिनपणम ्
ू
समथिमदान त ु गदतो म े िनशामय॥ ५३-२३॥
िवभावनश सवकारणपरम ्
े े
चतनाचतनाकार ु ू ्
ं िव ं ूपवकम।
े किथतो िवभावनः॥ ५३-२४॥
भावयिनश ं दवः
कारणोपयोिगसवपरम ्
िव ं भावयित ं जानावे यथाथतः।
शिवमैः॥ ५३-२५॥
िवभावन उिः सवः
ं ू
सकषणाितीयहपरम ्
े
सवशिषपरम ्
सवाधारपरम ्
p. 533) ् े
ितलकालकवि ं यात तऽावितत।
् ् ५३-२९॥
े िवशालाो भवते यम॥
िवशालाधारपण
् ं िवभावन ईयत।
िव ं तावयन िव े
इित त े लशतः
े ू
ूोः सोऽथ े ५३-३०॥
िवभावन॥
पराथिनपणारः
परमथिमदान ं गदतो म े िनशामय।
इकारिशरवकाराथिनपणम ्
(१) ु े ू
अमृताधारतिो वासदवािदभिमकः॥ ५३-३१॥
शकाराथिनपणम ्
े े शकरः
सानोपदशन ं े
सवदिहनाम।्
ितीयवकाराथिनपणम ्
े ५३-३२॥
अा ं वरमहो याराहः पिरपत॥
अहः सकषणः ु े
ं ूोो वासदव ततः।
आकारसिहतभकाराथिनपणम ्
ू
िसिदः सवभताना े े च॥ ५३-३३॥
ं दवानामािदरव
p. 534) भकारिववितिसिूदोपपादनम ्
ं ू ु
तासभतशकमपजोषणः।
े ५३-३४॥
िसिं ददाित जीवानामतः िसिद उत॥
े
आकारिववितयोरािददवयोपपादनम ्
ू स दवाना
आिदभतः े ू
ं सहिवभवानाम।्
े स उत॥
आिद दीित मािददवः े ५३-३५॥
तृतीयवकारनकाराथिनपणम ्
ृ
आवणोित तमः सव िववणोित
ृ तदरम।्
े
वणः सोऽूमयः स च पाः तो ु ै ५३-३६॥
ृ बधः॥
े
िवभावन इवमथ
वणमयः परः।
ू पविनिपतसचनम
मतृतीयपादलाथ ू ू ्
े
षीकशपदाथ ु म े िनशामय॥ ५३-३७॥
त ु ॄवतो
ं पवमीिरतः।
िबयाकारकससगजोऽथः ू
ू
साथिनपणम ्
ं सम
यः ूाितपािदकाथ ू िनशामय॥ ५३-३८॥
े
षीकशपद े ूथम ं
सधा अथवणन
े
ानोजकपरकथनम ्
ु ्
ूोतयित िवायामो हा मध ं ु िरपम।
े
षीकशमीश ु ै
तदवे गिदत ं बधः।
ानिनमलीकरणारा े ु े
हषहतपरन
ु ू
ूाहपरम ्
े े
षीकशमति ु ु े
ूमदीयत।
े
ानियिनयामकपरम ्
े
ानिय ्
ं षीकं ात त
सोऽिनयामकः॥ ५३-४१॥
े े
षीकशमति ु
ू िनगत।े
जगयपरम ्
ृ ृ
षीका िवषयाः ूोाः ूकितूाकताकाः॥ ५३-४२॥
हषयि िह त े जीवाषामीशो
ं े जगः।
ु
े
जगयमति तयसमीरणात॥् ५३-४३॥
े ु े
सृािदपबीडाहतकहषाौयदवपरम ्
ृ
बीडया ित मीशिपया।
े
षीकशमीश ् ु
े चा तत टम॥
दवं ् ५३-४४॥
ु
ऐयवीयपगणाौयपरम ्
अिवकािरतया ो षीको वीयपया।
ईशः ातयोगने िन ं सृािदकमिण॥ ५३-४५॥
p. 536)
ऐयवीयपं े ु े
षीकशमत।
े े
जगिववितसवचतनशिषपरम ्
ु ं षीकातनाकाः॥
षी ान ं समि े ५३-४६॥
जमागिपादीशो
ू जगता ं पितः।
ू ु
इित सोऽयमिः स ूाितपािदकाौयः॥ ५३-४७॥
पराथिनपणारः
वणाौयिमदान म े परमथ िनशामय।
हकाराथिनपणम ्
(१) ु
ूाणयिखलं जीव ं शधमाभावतः॥ ५३-४८॥
ऋकाराथिनपणम ्
ईकारिशरषकाराथिनपणम ्
े भारं भरत े िदिव॥ ५३-४९॥
माययाययोगन
एकारिशरककाराथिनपणम ्
p. 537)
शकाराथिनपणम ्
े
शमयूमय
इित वणाौया िितः॥ ५३-५०॥
ु े
े े महामन।
अथऽय ं िऽिवधः ूोो षीकश
ु
मचतथपाद ू
लाथिनपणम ्
अथ ण ु ं िऽिवध ं महापषपवज॥
ु ू े ५३-५१॥
ू
िजत ं त इित शोऽयमितािमसचकः।
ं ृ नमारः सव
सिनको े ् ५३-५४॥
ृ े कथ ं भवत॥
ु यने पण
अो ु ैित सः।
े सिनकषमप
ं
तद ् ितीयतृतीयौ ािवित तऽ नमिया॥ ५३-५५॥
ू िनिपतः।
िबयाकारकजोऽथ इित लो
ू
साथिनपणम ्
ं ं स
यः ूाितपिदकोऽथ ू ं िनशामय॥ ५३-५७॥
p. 538)
मकाराथिनपणम ्
हाकाराथिनपणम ्
े ु
महितसमदायाथिनपणम ्
् तऽ तऽ महीयत।े
ूाणयथ तत सव
े ५३-५९॥
मह महािन ं महािनित िनत॥
ु
पकाराथिनपणम ्
ु
पित ु पनदित
िितमाि पनः ु े च।
शाथिनपणम ्
ू
राित पजामथाद े राित चारािधतः फलम।्
षकाराथिनपणम ्
ु ु
पषपदसमिदताथिनपणम ्
ु
परमोषित कमा ु
े पिभः े े तथा।
सत
षण सभौ
१ षोऽकमिण ं ु
इित धातयमऽ बोम।्
े ू
रफिशरपकाराथिनपणम ्
पारयिखलं िव ं वारयिखलं तमः।
वकारजकाराथिनपणम ्
्
वनत े चािौतान सवायिप तमोमयम॥् ५३-६३॥
ू ु
अजित िपित ं िषतः बरयोिनष।
ू ु
पवजशसमिदताथिनपणम ्
ु
पवू एव पराणः ं
सोिनष ु जायत॥
े ५३-६४॥
ू सवदवाना
पवजः े ू
ं पवऽजो े
य दहजः।
ु पवऽ
अजो िह पऽः ू ॄा ूथमकितः॥ ५३-६५॥
ु ु
महापषपदसमिदताथिनपणम ्
े
महमनपं
सवभाविबयािवधौ।
(२) ु ैरिवभागो यो महापषता
पष ु सा॥ ५३-६७॥
एतदवे च तजत
े ् ैषा शिदीिरता।
स
p. 540) े
एतदवािनं भगवमपीशम॥् ५३-६८॥
ु े ु च ैतदीशम।्
ििलयऽाणहतं
इित त े लशतः
े ू ूितपदाौयः॥ ५३-६९॥
ूोः सः
पराथिनपणारः
वणाौयिमदान म े परमथ िनशामय।
मकाराथिनपणम ्
सवानामूमयपराबमः॥
मदनः े ५३-७०॥
हाकाराथिनपणम ्
े
अिर िहतो िन ं गोपनः सवदिहनाम।्
ु
ः िबयावता ं पायीकमसमवः॥ ५३-७१॥
उकारिशरपकाराथिनपणम ्
ु
पनाभोऽशायी ु ु
सामभवनोदयः।
े
ताशरफाथिनपणम ्
े ु
अशषभवनाधारायदयिितः॥ ५३-७२॥
षकारपकाराथिनपणम ्
े
तीप े निसहः ु
ृ ं सिपो हिवभजाम।्
े
भारः सवदवाना ं पिवऽ ं परम ं सताम॥् ५३-७३॥
ऊकाराथिनपणम ्
े
नानािवधाना ं ूानामाधारः कायसाधन।
े
ितीयरफाथिनपणम ्
वकारजकाराथिनपणम ्
ु
वराहो वसधोार ृ सताम।्
े जहा तः
अिजतो दवदै ु ू
े ा ैमहापषपवजः॥ ५३-७५॥
इित वणाौया ु ू े
रीितमहापषपवज।
ृ ू
ूकतमहामतायसचनम ्
ु
नानािवधमहाथऽय ं िजताो महामनः।
चबप ं िचऽप ं वि दवे ं सनातनम॥् ५३-७६॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
िजतामाथिनपण ं नाम िऽपाशोऽायः॥ ५३॥
ं ुु
नारिसहानभमाथिनपण ं नाम
ु
चताशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
सिभः ोकै ममाहािनपणम ्
ु -
अिहबः
इित त े लशतः
े ु
ूोो िजताो महामनः।
ं
नारिसहिमदान म े ततः ण ु नारद॥ ५४-१॥
ु
मा ैिहकामिकनानािवधफलसाधनता
सवायकरः सोऽय ं नारिसहो ु
ं महामनः।
ु
िदािरभौमाना ं भोगानामपपादकः॥ ५४-२॥
ं े ु ैरावँयोपजीम ्
सयोगपाराऽवदापाशपत
ं
सााना ु े
ं परम ं ानिमदमवे महामन।
ू सा योिगना ं िनयतानाम॥् ५४-४॥
इय ं सोपानभिमः
p. 543) े
तदतदयन े ं साताना ं महानाम।्
ं क
् ् ु ं मतम॥् ५४-५॥
े पाशपत
एतत ऽसवमतत
े
सवचतनिहतकामनया ं े
कादौ सकषणना ूकािशतम ्
् े नानािवध े परा।
ं जगिन सृ
सकषणो ु
िहताय सवजीवाना ् ं जगौ॥ ५४-६॥
े पर
ं ानमतत
ं े
े सकषणादतूािः
ॄिादीनामिप महता ौमण
ु
ता घोरं तपो ॄा तादिधजगौ परा।
अधीतवानहं ताो िदा महषयः॥ ५४-७॥
ू
लाथिनपण े ू
े शषानपवकमााीययोभगवित
समपणिनपणम ्
ु ं नीचीभाव स तः।
नमन ं नितिर ृ
े े िह॥ ५४-८॥
परं ूानो नीचीभावः शषमव
ु ु ैः शैमहािवािदपवकै
चतिभरत ू ः।
े ु
भयाितशयहताद ् भीषणने भयानकः॥ ५४-११॥
p. 544) ु े
रस ं वदित ारं मभिपद ं मन।
ु पद
मृमृ ु ं चािप वदतभीषणौ॥
ु ५४-१२॥
ं
अहपद भगवषन े
े े पणापिनषकम ्
ु
अहिमािनष नभागवताना।
्
उमािदपदािभिहताना ं रौिािदरसाना ं िवषयवाूदशनम
ु
उमः शऽिधया े वीरो दवगणया॥
दवो े े ५४-१३॥
ु ं ैव सवतोमख
महािवल ु इिप।
निसह े
ृ ं इित चाय योगिसजनया॥ ५४-१४॥
ु
भीषणो दवे उिः िरोगणया।
े
आनविलतापाा ला भिो िनरीितः॥ ५४-१५॥
ु ःु स भीषणाययोगतः।
ऋषीणा ं मृमृ
ं ू ईशः॥ ५४-१६॥
ल
िबयाकारकससगजोऽथः
ू
साथिनपणम ्
ू
समथ िनबोधम
े ं यः ूाितपिदकाौयः।
उमशाथिनपणम ्
वीरशाथिनपणम ्
े ू
महने िऽिवधपिरदश बोधनम ्
p. 545) े े
कालदशावदिवरहात स ् ृ
् महान तः॥ ५४-१८॥
ु
पनमह ्
नवधा िनवचनूदशनम
(१) महीयतमहतवा ु े
े े मतरथवा े
िमहः।
ु े सजहातवा
मनतः े मा ं िजहीतऽथवा
े महान॥् ५४-१९॥
े ु
यथाबम ं तषामपपादनम ्
े ् े
ं महान महभीितम।
महितदानकमाय ्
े
मोहयाचािभिरित दवो ् ृ
े महान तः॥ ५४-२१॥
े
ं मह े े वै महान।्
ु वै वीयमडनित
्
जहाित िविवधान भावान ् ् भावा इित यान िवः।
षड ्
मित दवी
े लीमता े ता ं िजहीतऽिभगित॥
े ५४-२३॥
ू
१ अऽ ैत े स धातवो िवविता बोाः- मह पजायाम ्
ािद िमह
े े ािदः महु वैिच े िदवािदः मन ु अवबोधन े तनािदः ओहाक ्
सचन
ु
ाग े जहोािदः ु
ओहाङ ् गतौ जहोािदः मा मन े अदिदः इित। अऽ िमह
े ं िमौीकरणम।् तने महितदानकमाय
े े इऽ सचन
सचन े ं इित
मोपपिः। यिप नविवधिनवचनोपयोिगतया नव
े
धातवोऽपिताः
, तथािप िमहधातोहाङधातो े े
तायभदन
ृ ं ू ं बोम।्
वारयमावावसापरण
ू
न जहाित बिहभत दहे े महानतः।
ु
िवशाथिनपणम ्
(१) ्
िविवनि जगिन सास े े ५४-२५॥
िवचत॥
(२) ्
े े िनिखलान भोगान
ववि ्
यित ूािणना ं यम।्
आय ैः सकलैजवैः ूणौः राना॥ ५४-२६॥
इित शाथता िव ं ु दवे ं ूचत।े
ु ं
महािवपदसिपिडताथिनपणम ्
्
महान िवशित ं े जायमानो यतो महान॥् ५४-२७॥
ससार
ु
महािवमतो े े ं ूचत।े
धीरा दवमन
लाथिनपणम ्
ू
दय े योिगना ं िन ं सरीणा ं परम े पद॥
े ५४-२८॥
(३) हिरमधसम।
इित लमा ं सवतो े ्
p. 547) ु
सवतोमखशाथिनपणम ्
ु ं शिः समिा
मख ु य सा िता॥ ५४-३१॥
सवतो
ु
सवतोमखमा ं सनातनम।्
ं सवशि
ृ ं
निसहशाथिनपणम ्
भीषणशाथिनपणम ्
भिशाथिनपणम ्
भा ं ददाित रवौ भिा ं भाव ं िावयत े सताम॥् ५४-३३॥
ु शाथिनपणम
मृमृ ु ्
ु
ूथममृशाानािदऽयपर ्
े िनवचनूदशनम
ु ु
े े मृरानमत॥
मित ं जननित े ५४-३५॥
ू
मृित ं तनोित जनािमित ु
मृिरित िितः।
ं ःु ससार
मृितसतानपाृ े ५४-३६॥
ं उत॥
ु
ितीयमृश
ु
ूथममृशोिदताानािदऽयनाशकपरम ्
p. 548) ु
नाशकिमहोि ं िमतमरमृ ु
ना।
ं
अहश ु ्
चतधाथवणनम
ू
पणानपो े िनिखलो यतः।
िह चतनो
अहीनाय ं सवानशािदिभः तः॥ ५४-३८॥
्
अा वािमतोऽय ं ात कालातीतो यतोऽिखलः।
अि वा माित जीवोऽयमहमथः स उत॥
े ५४-३९॥
ं यिीवोऽिखलः
अहः सकषणो े ितः।
ं माथ
सामागण
ु ु
ूदशियतममभीषणशतायाथिनपणम ्
े
उमभीषणशाा ं ूोतऽपता॥ ५४-४०॥
लतायाथिनपणम ्
ु
लित े सोऽयमसमािविदिबयः।
ूकित
सवतः ं ैव तवान॥् ५४-४३॥
ृ ं ा दोषा
े परं हिरम।्
तऽ यदा वि
िवरः सवथा
े ु सवा िविदिबया॥ ५४-४४॥
तदा समात े त वः
p. 549) ृ
अतः ूकितिनमो ु
बमानो े
य ईयत।
ं
ससारी ्
स लन सोऽिप े ५४-४५॥
भगवािनित भयत॥
वीरशतायाथिनपणम ्
े े े े ं जगत।्
िविवध ं ूरयततनाचतन
यः कालो भगविप ृ
ू ं वीरशने स तः॥ ५४-४६॥
ु
महािवशतायाथिनपणम ्
ु े भयत।े
तिऽतयाििवशन
ाौ तऽािलं ताािधकता च या॥ ५४-४७॥
ू
महा महं पं े
महने वयत।
ु
सवतोमखशतायाथिनपणम ्
ु
े ूोत े सवशिता॥
सवतोमखशन ५४-४८॥
सवता े
च दव
सवकतृ मवे च।
भिशतायाथिनपणम ्
भिशने दव
े े ५४-४९॥
िनिनदषतोत॥
ृ ं
निसहशतायाथिनपणम ्
ृ ं
तथा निसहशन ु
े पषोमतोत।
े
ु शतायाथिनपणम
मृमृ ु ्
p. 550) े
मोूदमत मृमृ ् ५४-५०॥
ु समीरणात॥
ु
ं
अहशतायाथिनपणम ्
ृ यािखला िबया।
िहनि गतीािदः ूाकती
ततृव ाची हशदोऽहपदोिदतः॥
ं ं ५४-५२॥
े
िनपावमशऽय ं दहूाणाय े ितः।
अहिमाद ं याित स जीवो िनपृ तः॥ ५४-५३॥
नमािमशतायाथिनपणम ्
ं े
ूसायमाान ्
ं ूीभवित यत यम।्
ु दवे े ूीभावो िनमता॥ ५४-५४॥
ना इवाधौ
माोऽथः स
इित त े सामागो
ं ू ईिरतः।
ं
तसानता ु
िवशि ूषोमम।्
योगमागित ं त मो प ं िनशामय॥ ५४-५५॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ं ुु
नारिसहानभमाथिनपणम ्
नाम
ु
चताशोऽायः॥ ५४॥
ं ुु
नारिसहानभमाथिनपणम ्
नाम
पपाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ु े माथिनपणूिता
योगमतानसारण
ु -
अिहबः
ु
िनॄवि यथा योगा ममते ं िवचणाः।
ु ५५-१॥
तथा वाव मनु े त े िनगदतः ण॥
उमशाथिनपणम ्
े ु करणरोधनात।्
ु इवममः
उतः बध
वीरशाथिनपणम ्
लाथिनपणम ्
े
िजतियो
िजतासो योऽलित
सवतः॥ ५५-३॥
े
५५२) अिनियवदात ् ूसृतो लन।्
सवतः
ु
सवतोमखशाथिनपणम ्
ु उिः सवानमयो
सवतोमख हिरः॥ ५५-४॥
भीषणशाथिनपणम ्
ु ं ताः ूरणमीषणम।
भा सानमि े ्
े
भषणो ्
भीषणः ूोो भगवान िवभावनः॥ ५५-५॥
ु ृ ं
महािवनिसहभिमृ ु शाथ
मृ ु पवसचनम
ू ू ्
ु ृ ं च मृमृ
महािवनिसहौ ु ू ्
ु पववत।
ं
सिपिडतवााथिनपणम ्
े
िजतियसमीरा ं जीवप ं वितम॥् ५५-६॥
ु ु े माथिनपण
पाशपतमतानसारण
े उमशाथिनपणम ्
े ५५-८॥
उमोतसमारा उमशने वयत॥
वीरशाथिनपणम ्
े
तारियतृवं वीरशने वयत।
ु
सवतोमखशाथिनपणम ्
p. 553) ु
मलऽयूागभावः सवतोमखशितः॥ ५५-९॥
लाथिनपणम ्
े
सिवनमा लने वयत।
भीषणशाथिनपणम ्
अथपकप ु पाशो भीशदिशतः॥
५५-१०॥
ु शाथिनपणम
मृमृ ु ्
ं
िशवकरमीश ु पदोिदतम।
मृमृ ु ्
पवूदिशतसचनम
पदाराथ ू ू ्
ु ृ ं पवमव
महािवनिसह ू े ूदिशतौ॥
५५-१२॥
ं
सिपिडतवााथिनपणम ्
ु ्
उमोतिूय ं िनममोतपरािचतम।
े ् ५५-१३॥
मलऽयापरामृ ं िचन ं पाशभिदनम॥
p. 554) ु पविनिपतसचनम
ऽमतानसायथ ू ू ्
ू े (१) िनिपतः।
े पवमव
ऽपदवीवः
सातमतने माथिनपणम ्
अथ सातसवमूमोऽवधारय॥
ं े ५५-१५॥
ं ू
उमश सकषणाहपरम ्
ु रमयिप।
उिरमलं शामीय
ु सकषणः
िगर े च ताममः ं तः॥
ृ ५५-१६॥
ु ू
वीरश ूाहपरम ्
े
ृ ूरयित
िवना का रजसा तमसा ऽयीम।्
वीरा ं करोित ता ं िवा ं वैमानवसगयोः॥ ५५-१७॥
ु े
वीरयिप चाान ं तमोमधिनघातन।
् ५५-१८॥
ु े कम िनमलम॥
ापारयित शााथानान
ु
ु ं पषोमम।
अतो वीरं वदा ं ू ्
ु ू
महािवशािनाहपरम ्
्
महान भवित े
चािभरिन
सवतः॥ ५५-१९॥
ु
एकिऽचतरीहािभ े पवू िमतवयः।
ृ
च िमतने तषा
काय
े ं शििनरोिधता॥ ५५-२०॥
ू
१ पवााय े सदशोकमार
ं ू ःै साधऽयोिवशा
चािरशोकपवाधा ं
ोकै िनिपत
इित बोम।्
p. 555) े
आायऽिन े त ु चाः
े सानविजताः।
ं
े
कायायपिरमयािन ु ५५-२१॥
सृििािदकािन त॥
ु च सा।
शििषया या त ु या ाििवता
ु ू
सा चािनता त तयह
शािणः॥ ५५-२२॥
ु
महािवतः ूोः सोऽिनो िवचण ैः।
ृ
ल रामकािदिवभवपरम ्
ु े
सवतोमखशनावताराणा ं
ू ू
सौलकााभिमभतनानायोिन बोधनम ्
ु ् ५५-२४॥
े नानायोिनिनवशनम॥
सवतोमखशन े
े ं
भिशावतारदशायामिप हयसबरािहपरम ्
भीषणश मोूदपरम ्
ं
िभयः ससारब (१) सान ं भीषणता मता॥ ५५-२५॥
सा सूकारिवानमाऽलोपिदँयत।े
इित धातःु
१ षोऽकमिण
p. 556) ु शन
मृमृ ु े भिशोिदत हयूितभट
े
बोधनम ्
े या सा ॄणः सावकािलकी॥
हयूिथता ५५-२६॥
ु पदन
ाभािवकी च सा ूोा मृमृ ु े त।ु
ृ ं
निसहश ििवधािपरम ्
ॄ ु
ननानोऽनबािह
नान ्
ै पिरतोऽिप च॥ ५५-२७॥
े
या िित दव ु
पषोमताया।
ृ ं े स ैषा वााथ उत॥
सोा निसहशन े ५५-२८॥
ं ू
े ाान
सकषणािदपण ं िऽधा ितः।
तदािौतकायाय यो िवभःु सवतोमखः॥
ु ५५-२९॥
नानािवभवपण
े लभवोदर।
े
् े भिो भितरथा॥ ५५-३०॥
एव ं लन भवव
ृ ्
एव ं िवातमाऽो यो भीषणो बनाशकत।
मृोहयप मृःु ूितभटो यतः॥ ५५-३१॥
ू ु ं नणाम।
तमहं हिवभविवानसलभ ृ ्
अबिहिरद ु ् ५५-३२॥
ं ा ित ं पषोमम॥
निसह े ु ं े
ृ ं ं करण ैः सवरानानसदध।
े
इित सातिसाथ लशत
े िनदिशतः॥ ५५-३३॥
ु
े ूथमममपद
पराथवणन
ं ू
सकषणाहपरकथनम ्
े ु
अशषभवनाधारः ं
ससारगदनाशनः॥ ५५-३४॥
ं
उाम उदयो िवोः सकषणसमायः।
ु
उमवणः समिो वैवः ूथमोदयः॥ ५५-३५॥
तपपादनम ्
् िव ं ूकाशत।े
ितलकालकवात तऽ
े े गदं सयत
िदशाोपदशन ं े यतः॥ ५५-३६॥
े े ु
उकारणोामिवशिषतमदयपम।् रफािदिभः
े
ू े ु ु
पयायभताशषभवनाधारािदशारायपा
ु
ु े यथोगणोपापनसभवात।
तखन ं ्
े ु
अशषभवनाधारािदशाना े
ं रफािदपयायं च ूपित ं
सदश।े उदय े उामं चाूितहतम।् तथा
े ु ु ू
चाशषभवनाधारािदगणिवभिषतोऽूितहतो िवोः
ं एव भवतीित स एवोमपदावयवैवणः
ूधमोदयः सकषण
ु इित। अनय ैव िदशा वीरािदपदथगितरा।
समि े ू
p. 558) े सकषणः
अत उमपदोिो दवः ु ५५-३७॥
ं ूभः॥
ु ू
वीरपदने ूह ूितपादनम ्
ं ततोऽनलः।
अमृताधारप मायावा
ूो ु े
ु वीरशने गिदतः परणः॥ ५५-३८॥
तपपादनम ्
अमृत ं भगवमाधारः समाौयः।
ं
सिपिडतवााथिनपणम ्
सम ु धमसौयः॥
िधाता ूो ं ५५-३९॥
वीरवणरतो ु पिरकीत।
े ूः
दवः े
ु े ू
महािवशनािनह ं ्
सकीतनम
कालः ूधानमाधारयोः ूाणः सदाभवत॥् ५५-४१॥
ं ववानः
गोपन तयोिन ृ सकला गतीः।
्
एधयन मानव ः बमात॥् ५५-४२॥
ं गभ तवरै
ं
्
अिपो जगिन भार य ं भवन।्
ु
भवनाभयद ैव वैकु ठोऽिवहत ं जगत॥् ५५-४३॥
p. 559) ु
शािसता यमो महािविवविणतः।
तपपादनम ्
ु ं कालपण
पर ु ् ५५-४४॥
े ध े नािभसमवम॥
्
ूाणयन कालतः ं
साकालजीवऽयीऽयम।्
ू े च ैव दवसग
अिसयािदक े े
िह वैक।
े ् ् ५५-४९॥
े े ताम दधत यम॥
तवूवशन
े
अिभारवणन य ं दवे उदीयत।
कालाविनपय े े ् ५५-५०॥
ं चतनाचतनाकम॥
ु
भवनाणिदत ् ् भवनािविचिऽतम।
ं यत तद ु ्
् ु े
यािवहत एवासीत तायसमम।
ु
अनूिवँय ू
भतािन ं
योऽः सिनयित॥ ५५-५२॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ं ुु
नारिसहानभमाथिनपणम ्
नाम
पपाशोऽायः॥ ५५॥
ं ुु
नारिसहानभमाथिनपण ं नाम
षाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
लदािदपदानां
े ं ्
पनाभाकोनचािरशदवतारपरवणनम
ु -
अिहबः
े
वैभव ं दवताचब ्
ं लदाणविणतम।
यथा तयत े त ै ैथा तदवधारय॥ ५६-१॥
े े े ु (१) जकार
लदिववितकादशवतारष
पनाभाूथमावतारपरम (् २)
ं
वकार कााामृतधारकािवशावतारपरम ्
अमृताधारवणन कााामृतधारकः।
१। अऽाय ं तदवतारपरवणिवभागबमः - जकारः, वकारः,
ु
वकारोराकारः, लकारः, पनलकारः ु लकारः, नकारः,
, पन
ु
तकारः, पनकारः ु तकारः, अयः, इवे ं
, पन
े
लदावयवैरकादशिभवणः
े े
पनाभाकादशावतारिववित।
२। अऽ तदवताराणा ं तन
ं े पिरगणन ं
े ्
ु े यम।
पमाायोबममनित
p. 562) ु
वकारोराकार ैकाोिनिधशााचतदशावतार -
परम ्
तऽैवाणवशायी े
च वणाूमयतः॥ ५६-३॥
ु
लकार शााचतथावतारपरम ्
ं ु े
त ैव सारमखन
ृ ं ु ं
हिरकाऽयिशचतिशावतारयपरम ्
ु हिरिः क
िवबधो ृ ु पषरः॥
ु े ५६-४॥
ु ु े
े वणन वयत े पषरः।
िवबधान
ु किथतौ दवौ
तावभौ े नरनारायणाकौ॥ ५६-५॥
नकार धमाादशावतारपरम ्
पा यो िह धमः सनातनः।
गापवगयोः
े े ५६-६॥
े ैव पथा दवे उदीयत॥
स धरशोरण
तकारानातृतीयावतारपरम ्
्
तालला िह भगवान योऽनः पिरपत।े
े धरणीधता कत े ताललणा॥ ५६-७॥
स दवो
ं ु े
त ैव सारमखन
ू े
कमिवािधदवापदशषावतारयपरम ्
ू उत।े
लोकमालाः ॐजः ूोाः ॐधरः कम
िवराड ् िवोिदता सिवराज
तदीरः॥ ५६-८॥
अयावयवयोरकारमकारयोः
े ं
कालनिमाािवशावतारपरम ्
े कालन
अूमयिनगीणन ु
े पषोमः॥ ५६-९॥
उत े कालनिमो
े यः कालः स रासदः।
े
अूमयसमाबाममृ ु ् ५६-१०॥
तारममम॥
ु ं परणम।
अमृताहरण ं वि पष ु े ्
ं ु े ौीपा ैकोनिवशावतारपरम
त ैव सारमखन ं ्
े
अूमयसमाबाा स ैव तृिः सनातनी॥ ५६-११॥
े े ं ौीः सा तृिदीिरता।
ौीपित ं वि दवश
े
सरफ वकार वराहाषोडशावतारपरम ्
े ु ु
अशषभवनाधारवराहसमदायतः॥ ५६-१२॥
े ु
अशषभवनाधारो वराहः पिरगीयत।े
१ अऽाय ं वणिवभागबमः ु
- सकारः, पनःसकारः े
, सरफो
ु
वकारः, पनरकारिशरो ु
वकारः, तकारः, ओकारः, पनरोकारः ,
p. 564) ं ु े
अकारिशर त ैव वकार सारमखन
ं
पातालशयना ैकोनचािरशावतारपरम ्
े े चारात॥् ५६-१३॥
अूमयसमाबााणादव
् े े िनत।े
पातालशायी भगवान दवदवो
तकार वागीराऽयोदशावतारपरम ्
ं
ओकार िऽिवबमािऽशावतारपरम ्
े बलनता
यः स दवो
े पृिथव िऽिवचबम॥
े ५६-१५॥
हिरिवबिमणा तने वणन पिरगीयत।े
ं ु े िवपाामावतारपरम ्
त ैव सारमखन
े े
े े वयत।
िवपः स दवोऽसावोतदवन
ं ु े
त ैव मकारिशर सारमखन
बडबावा ैकादशावतारपरम ्
वण उरः॥ ५६-१७॥
ओदनने समाबाो मदनो
े े ं जलाशनम।्
वौव बडबावं दवदव
तपपादनम ्
ु
ओदन ं जलमिमोदन ू
ूसयतः॥ ५६-१८॥
े
१ अऽ ितीयं लदकारापया
ः
२ ओत इित कतिर
ू
उकारपवक मकारिशर खकार
े
वामनदहा ं
ैकोनिऽशावतारपरम ्
े िह यो वणः सोामोदयमदनः॥
खवदहो ५६-१९॥
ु ्
ु ं यािचतारं बिलं भवम।
वामन ं वि स
तपपादनम ्
े
स एव वण वदाा े
वि वदिवद ं हिरम।्
ं
ऋकार पािरजातहरणाऽयोिवशावतारपरम ्
१ अऽाय ं वणिवभागबमः ु
- नकारः, पननकारः , ऋकारः,
ु ु
मकार-नकार-ऋकार-सकार-पवणचतयसमदायः , इकारः,
ु
पनिरकारः े ं
, ङकारः, हकारः, ूयावयवो मकारः, इव
ृ ं
निसहशावयवै
नविभवणनरनारायणावतारनवक -
े
िववित।
p. 566) (१) ु ु -
मकारनकारऋकारसकारपवणचतयसमदा
ं
य रािजदा ैकिवशावतारपरम ्
खवदहात ् यो िह मदनः
े परो सिहतः पथा।
अशरः
ु ् ५६-२३॥
सोम इित वणचतयात॥
रात।े
सोम चरतो मागाोऽशो
त ं मदयित यो दवो ् िनत॥
े रािजत स े ५६-२४॥
ु ं ं
इकार परशरामौीरामापिऽशषिशावतारय -
परम ्
ु ं रामवणन नारद।
रामय ं समि
एकदण ्
ं े भगवान बोडाा े ५६-२५॥
पिरगीयत॥
ं
हकार िवहगमानवमावतारपरम ्
ू यः सहायाित हसपी
सयण ं
जनादनः।
ू ू
१ अय ं च मकारो मपवाधचरमावयवभत
ु े ु
आकाासियोयताबलादथगनरोधनाऽानषः। अत एव
ु े खवदहात
मल ् इित खकारात परन
े परः ् े े
े मकारोऽय ं िवशत।
् ं
े -िसहश
२ इदमऽावधयम ु
िह यी गितः शानशासनिसा
। यथा- िषच रण े इित धातोः िसचः
ं े साया
ं ु क
ं हनमौ
ु ु
े कूय े नमागम
इौणािदकानशासनन े धातोर चकार
े े च कत
हकारादश ृ े िसहं इित पिनििरका।
े
े ृ
पृषोदरादराकितगणात ् ं
िसहश ृ िहिस
तदःपाठमीक
ं
िहसाया ं इित धातोः पचािच हकारसकारयोः ानयने
िसहं इितपिसििरपरा। तािममा ं यीमिप
ु
गितमपग ् े मशाषे ु ूायः ीकतः
ैतावान भदो ृ , यत ्
ं
िसहशावयव ु
अनार
ान े कवगपमोारणम।्
ु
अतोऽऽ शामयादामन ं
िसहश े ङकार ैव
ु
बबोधियषय ं
ैकदशूयोग इित।
p. 567) ं
िवहगमः स दवशः ू वयत॥
े े सयवणन े ५६-२६॥
ं
ूयावयव मकार कााािऽशावतारपरम ्
यो मदयित ंु ु
काो दियगगाजान।्
ू े स गीयत॥
े ैव मदनन
सयपिरितन े ५६-२७॥
ु दवः
ीवो ु
े समिो ु महामन।
ीवाणन ु े
ं ं
ईकार मोधशाियसकसिवशावतारपरम ्
ु ् ५६-२८॥
मायामय ं समााय मोधदलमलम॥
यः शते े कापण
े स मायावणविणतः।
ं
षकार नरिसहासदशावतारपरम ्
े े
ृ ं दवदव
निसहो ु निसहाणन े ५६-२९॥
ृ ं वयत॥
ु ू
णकार मधसदनापमावतारपरम ्
ु ू
े भयदाणन स उो मधसदनः।
दवो
१ अऽाय ं वणिवभागबमः - भकारः, ईकारः, षकारः, णकारः,
इवे ं
ु ु ु े
भीषणशावयवैतिभवणीवावतारचतिववित।
े ं
दकार दाऽयाषिशावतारपरम ्
े
दाऽय ्
ु भगवान दाऽयाणविणतः॥
े ५६-३२॥
े
रफ ं
शााापिवशावतारपरम ्
े
दोषकालानलने तणन स ईयत।
ु शिववितऽवतारय
मृमृ ु े े (२)
ु
ूथममृश ु ं
ैकतनसकमापरपया -
ं
याािवशावतारपरम ्
ु
कालः कालः समिः ूधान ं ूकितः
ृ परा॥ ५६-३३॥
ु ं
ऋतधामा पमाो ु
वैराज चतगितः।
ु ं च दधद ् दहे े यः शो मीन ईयत॥
भवन े ५६-३४॥
ु मृवणः
एकतनदवो ु स गत।े
ु
ितीयमृश ु
लोकनाथाचतिवशावतारपरम ्
ूधानः सप वैराजो राजयगत॥् ५६-३५॥
ु े लोकनाथो महाूभः।
चतगितदवदवो ु
े , इित िऽिभवणः
१ भिश े भकारः, दकारः, रफः
े बोम।्
किपलावतारऽयिववित
ु े े मव।
२ मृशयनावतारयिववित े तदवे ं
ु े दश,
लदने ैकादशावताराः, सवतोमखशन
ृ ं े नव, भीषणशने चारः, भिशने ऽयः,
निसहशन
ु शन
मृमृ ु े ौ, इित लदादीना ं षणा ं
े ं
शानामकोनचािरशदवतारपरं ूपितम।्
p. 569) ु ु
मृवणसमिः ू
पवाद ु
् भवनादिप॥ ५६-३६॥
इित वणाौया
रीितः परा त े सूदिशता।
ं
े े म मिहमारिनपणम ्
अायशषण
ं
नारिसहमहा ् ५६-३९॥
ं तखबकचसितम॥
ं
े वणः कालपावकसितः।
ूिमपतो ं
ु
े पनाक
अूमयः ् तृतीयारमीिरतम॥् ५६-४०॥
ू
सः ू सितः
ूथमः सः ं कालपावकः।
ू ं समारमीिरतम॥् ५६-४१॥
वणः सयो
ू
सो ु
गोपनः पाणो भवनाौयः।
े ं ् ५६-४२॥
वरजादार इतारिसहामीिरतम॥
p. 570) ्
नवारिमद ं ौे ं तऽ यत ूितलोमजम।्
तऽ रूाितलोाद ं ितमहािदकम।्
ापकः सामृताधारो गोपनो रं त ु तत॥् ५६-४४॥
ु े तािदीिरता॥ ५६-४५॥
तऽ तऽानलोन
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ं ुु
नारिसहानभमाथिनपणम ्
नाम
षाशोऽायः॥ ५६॥
ोितबमाथिनपण ं नाम सपाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ूथम ं गायथूपन े त
ं ु
भगवकपसदशनपरिनपणम ्
ु -
अिहबः
(् १)।
य ु ोितय ं पवू ोितबे िनदिशतम
् ् ५७-१॥
सािवऽ ं नाम योितत सािवऽीसमायम॥
्
त ाािममा ं सग गदतो म े िनशामय।
ं
सकः ु
किथतो यः स सदशनसमायः॥ ५७-२॥
ू े
या सा भितमहाशवाः कोिटभागजा।
ु ु
शाशमय नतु े िवणाित
ैभावै ृ ताम॥् ५७-३॥
ं े
ूितसचरवलाया ु
ं तामयवे ता ं पनः।
ू ं े धारकाना॥ ५७-४॥
तायत े तऽ तऽैव भश
ू तदथतया
ूमाणने भय ु
पनः।
ं े
१ ऽयोिवशऽाय ु
े चतािरशोकोराधमार
ं
ू ःै पिवशा
एकोनसितोकपवाधा ं
ोकै िनदिशतिमद ं ोितबम।्
p. 572) ं
अतिदित सकः ूोत े वैवः परः॥ ५७-५॥
सिवतृश
ु ु
जगारणभोगमोूदािदगणिविशपरमपषपरम ्
ु ैः परः।
गतो वित सवऽ षिः काो गण
सिवतित
भोगापवगयोदाता े िनत॥
े ५७-७॥
े
वरयशोपापरम ्
भगःश ु ु े
तिववितसदशनगणिवशषपरम ्
े
गमयिप ताश ं ित बमशषतः॥ ५७-१०॥
भजयिखल े े ं तथा।
ं क ं ॅःजतऽनहस
अतो भगः परं िवोः सक
ं ु ् ५७-११॥
ं िवरतम॥
p. 573) े
दवश ु
ोतनािदगणिविशपरमापरम ्
ोतनः सवभावाना ं ोतमानः य ं सदा।
अानमिखलं चाोधयिखलं जगत॥् ५७-१२॥
ू
े े ं तऽौत ं मिणसऽवत।
अतः सकलमवद ्
ु
दवे इिदतो िव ु परमाा सनातनः।
े
धीमहीोपासनाकानिवशषपरम ्
ू े ं त ु ूचोदनम।्
े ूरण
िधयो धीपिवकााः
यः सवशिः सिवता दवे ं सिवय
ं यः॥ ५७-१५॥
य सविवदीशानो िधयााः ूचोदयात।्
सृििितलयऽाणिबयाकारणमयम॥् ५७-१६॥
े
त दव ं
सक ं ु
ं भगः समपाह।
े
गाय ं ऽायमाणाया गाया अथ ईशः॥ ५७-१७॥
्
ं े गायीमिहमवणनम
सपतो
p. 574) ्
ऽायत े महतः पापात सवादिप ं
चाहसः।
ं ू
ओकारपिरकािॐो महाातयोऽयाः॥ ५७-१९॥
े ्
े िऽतय
िऽपदा चयिमतत ं पावन ं परम।्
ू ं समहण
ाितऽयपिनपणपवक
े तदथूकाशनम ्
ू
या सा सवभताना ु
ं िवशिः परावरा॥ ५७-२०॥
ू
सा भिरित ्
समााता भवतीद ं जगत यम।्
ू
भशि ् ् ५७-२१॥
ं समााय यावतीद ं जगत यम॥
ु किथता सिाितवायी
सा ॐवः ततः।
ू
गायीमिनगढाना ं ॄिशरःूभृतीनामाणा ं
्
िदाऽपरदशनम
ु
सॄािमित
ूों सवािविनबहणम।्
ु
आनो वणाणः सचतगितः॥ ५७-२५॥
े ृ
साूमयतीयः ाो ापकथा।
े ु
सानो वण ैव साूमयतगितः॥ ५७-२६॥
े
शाय ं सदा दवम ं सारं परम।्
p. 575) ु
अितॄा ं समिम रिवलोमजम॥् ५७-२७॥
े
आनः कवल ु िदमकार
े ृ ्
ं तम।
ृ
तिदचोऽाः िभदा॥ ५७-२८॥
सािवा इयती दिशता
जातवदस ु
े े इित िऽभोऽथिनपण े जातवदःश
े सोमश
्
चाथवणनम
े इािभोऽथ
जातवदस ु िनशामय।
े भतू े भतऽिखल
जातजात ं िह यो वि ू े ं सदा॥ ५७-२९॥
जात ं भावसिस
ं ं िवान ं त सवदा।
े सा महाशिरानलणा॥ ५७-३०॥
वदः
ू सदा य सा दवी
ूाभता े जगता ं गितः।
े िवचारण ं ूों िवचारो िविवधा िबया॥ ५७-३१॥
वदो
ु
े सनोितना।
योयतापादन ं त ूोतऽऽ
ृ े
योयतापादन ूकािववकपता ं वं ु िवविताथ
सोमपदग े ा े िशणम ्
ु
पृथारो िह सोम रस सनोितजः॥ ५७-३४॥
दाािक
ा े िशिताथ े उपपादनम ्
ु
सोम ं यथािभषवि रे जातवदस।
े े
े ५७-३६॥
िदमानथाानमृिषः ं परमान॥
े े ु े पतः।
दहियमनःूाणधीगणः
ं
िविवनि ूसान े ु ैः॥ ५७-३७॥
ैः सावैषहतज
यथोाहिवयािजनः ने पणािभिनिपो
े
ु फलम ्
गणाकािवभावः
े े
एव ं िविव दा ै ाान ं जातवदस।
ू नाथो
तः स तना भा े ं े ५७-३८॥
सिविवत॥
ैवाऽ ूथमपाद े
े नमःशाथ
भरण
ू
िववितसचनम ्
ु
ितीयपादने परमपष ृ ं -
ूािूितबकूकितसब
्
पबिनवतकूदशनम
् त ु ूोो यो राितवदाचरत।
अरातीयान स े ्
स च बः समाातो िमाानिनबनः॥ ५७-४०॥
े ता
त वदः ु
ृ सा गणसिरनािदका।
p. 577) ीकत ु स सतु ं सोम ं जातवदाः
े सनातनः॥ ५७-४१॥
ू
उराध सा ं पवाथपपादनम ्
ु ् ५७-४२॥
बा स िनतरा ं सा ं गणसिपणीम॥
े
हयतािन पारयिखलािन नः।
गािण
उराथगतािश ु ्
परमपषपरसमथनम
े ५७-४३॥
े स चाऽािप ि शने वयत॥
जातवदाः
ं जीव ं नतािः
ाोपसिपण े ं परं पदम।्
पारयिखलािन नः॥ ५७-४५॥
े स गािण
जातवदाः
ु
ापर चतथपाद ्
वााथवणनम
ु महोदिधः।
े ाः िसनाम
अऽ नावित
े ् ५७-४६॥
त ं यथा नािवको नावा नौित ं पारयरम॥
्
िरतािदपदात पारण े िरतायः।
ं ् ५७-४७॥
िरत ं गिदत ं दौः ं वातवषािदसभवम॥
े
अतीती िरता िदिरतानीित वणयत।
ं पिर यथािखलम॥् ५७-४८॥
िरत ं वातवषा
े
नािवकः पारयावा सागरं नौित ं नरम।्
p. 578) दाािक
ताथ े उपपादनम ्
े
िरत ं शसघातमपवगिवघातकम।
ं ्
् पारयते तपितम॥
सव पिरहरन ग ् ् ५७-५०॥
े ाापायानमवे त।ु
अऽ नावित
े कम
नरण ृ ु नािवकवे तरः॥
े ५७-५१॥
् े िनगढाना
अिन म ू ं े
ं पावकााणा ं सपतः
ू
पसचनम ्
p. 579) ू
सय े ु
ं साूमये ं साूमयतगितः।
ु साूमयो
चतगितः े वराहः श एव च॥ ५७-५४॥
े िपड ं ऽमकीकत
अूमय े ्
े ृ ं रत।
ु साूमयः
चतगितः े ु
े सािददवतगितः॥ ५७-५५॥
उराथिवलोमोऽयमथ ू ं ण।ु
पवाधज
े
आनः कवलः ू ु ् चाूमयतः॥
सययक े ५७-५६॥
ु साूमयो
चतगितः े वराहः श एव च।
े िपड ं ऽमकीकत
अूमय े ् ५७-५७॥
े ृ ं रत॥
ु सािददवः
चतगितः े सानो वणथा।
ु सािददवे इित पवाधजा
चतगितः ू िितः॥ ५७-५८॥
हनय ं वम सामिजाया तथातः।
ृ ं पदशारम॥् ५७-५९॥
रशः ूितलोमोऽय ं त
ैव पवाध
एकाण ु ण।ु
ू तयो प े पनः
े
अूमयोऽथ ु ५७-६१॥
सानो वणो रो मनः॥
ू सहा
आन एकः पवाध ं ् ्
यत िऽवणकम।
े
तािप ूितलोमोऽयमानः कवलः ृ
तः॥ ५७-६२॥
ूितलोमािवमौ सवशाियनाकौ।
p. 580) े िऽभो
इषा
ु रीितलशत
े िनदिशता॥ ५७-६३॥
् ुु े िऽयकश
िऽयकम इनभोऽथवणन
ु
ानशििबयाितपरमपषपरकथनम ्
यजामहे इित पदाथिनपणम ्
ं
यजितिसागः ं
कािचिँय े
दवताम।्
ु
सगिशाथिनपणम ्
ु े ५७-६६॥
शोभनो य गोऽि स सगििरतीयत॥
ू
शोभन ं सचयन ् सगििरित
सवः ु शत।े
यः यु सवतािन े
गयातजसा॥ ५७-६७॥
ु े े पीकरोित यः।
गयनवधन
ू े
गादीिन पृिथािदभतावािखलािन च॥ ५७-६८॥
ु ू समााता या सा सदसदािका।
पिभितः
p. 581) ु
शििवमयी यम॥् ५७-७०॥
िवोः स ता ं वधयित
ं
सकन ु
े समा िवत िविवधाना।
ं सिनयाथ
सधाय ं ं े च ताम॥् ५७-७१॥
ूितसहरत
् ु कत े पिवधनः।
ततोऽसौ भगवान िवः ु
ु े पवाध
वााथवणनमखन ू भगवित
्
ाहिवःसमपणपरूदशनम
ु
े ं ा ं समिँय
दवता ु
ाािममम।्
ू
यजाम इित म पवभागाथ ईशः॥ ५७-७४॥
वााथिनपणम
उराध ्
ु
िनो मृशोऽऽ ु िनपण।
मृमृ ु े
ं
ााीयसासी े े परमािन॥ ५७-७५॥
दवऽ
ु े ससाराानाःखमहोदधः।
मृोमय ं े
े े बनात॥् ५७-७६॥
ं यथा पमशन
उवाक
ु
मत ु
े मृतदह ु े बनात।्
ं मय
ं
सास
े ैयमाशा े कतऽिन
ृ े ् तािदित॥ ५७-७७॥
मामृ
p. 582) ु
ूपॄसाधापिलण
फल तायगा
्
म े िववितूदशनम
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ोितबमाथिनपण ं नाम सपाशोऽायः॥ ५७॥
पहोतृमाथिनपण ं नाम अपाशोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ु -
अिहबः
(१) ु
दशहोता चतहता पहोता तथ ैव च।
षोता सहोता च प होतार ईिरताः॥ ५८-१॥
े े -् ऽयोिवशऽाय
१ अऽदमवधयम ं े े
शतारोितबिनपणानरं ॄचबं िनिपतम।्
े े ोितबमाणामथ उपविणत े
तऽातीतनाायन
बमूा ं ॄचबमाथवणनिमह ू े तऽ
ूयत।
- समहाः पहोतारः,
ॄचबे बहवो मा गिभताः
ं
सभाराः े
, दवपः , दिणाः, दयािन, शतिािण,
े
इवमादयः।
ु ् इार
तऽ त ैिरीयारयक तृतीयूपाठके िचिः ॐक
ु
समााता आाः पानवाकाः े दशहोऽािदिभः
बमण
पिभः शैिवविताः े ु यथाबम ं
, तष
ं
दशािदसािविशाना ं होमसाधनानामिभधानात।्
ु
वाघोता इित षोऽनवाकपरः ू ते
षोता। यिप सय
ु ु े होमसाधनािन न ूितपा,े तथापीतरषे ु
चःु इित चतथानवाक
् िायने बाात तथा
ु तितपादनात सृ
चतिप ् वहारः। अत
ु ं
एवों किविभरिप- एको िह दोषो गणसिनपात े िनमतीोः
े
िकरणिवाः इित। त एत े दशहोऽादयः पािप
ु नामामिभधीय।े यऽ ैतौ शावकवचनाौ
चतहतृ े , तऽ
ु ृ
मवा ु
यथोितीयतृतीयानवाकमाऽोपापकौ। यऽ त ु
बवचनाौ, तऽ िलसमवायायने गौया वा
ृ
ु
दशहोऽािदसमदायोपापकौ। यथा च ैव ं सित तने ैव ायने
ु
दशहोतृषोतृसहोतृशानामिप समदायोपाकापौ
ु पहोतृशयोरवे तोधकम, ् तथा
े ं तदभावः, चतहतृ
तषा
त ैिरीयॄाण ितीयाषे ितीयतृतीयपाठकयोः
ु
ूपित ं तत एव सगमम।् तथा तषामव
े े माणा ं
ृ े ु
जगिहतािदना ु ं ूाशािदकं ,
बमख
े ं िविनयोगभदािदक
तलसाधनने तषा े ं च तऽैव
ूपितिमित नहे ूतत।े तऽैत े माः ूक
े ं
ू भागः उर ु
भागऽयाकाः- होमसाधनूितपादकः पव
ु महभागः ाहाकार ु तृतीयो भाग इित। तऽ
ाहाकारिवयो
ु ् इितूथमानवाक
पदशवााके िचिः ॐक ु े दश वाािन
ू भागः। उरािण महभागः। अ े ाहाकारः।
पव
ु े
दशवााके पृिथवी होता इित ितीयानवाक
ु
वाचतयाकाः ू भागः। तदो महः। अ े
पव
ु े अध
ाहाकारः। वााकाके अिहता इित तृतीयानवाक
ू भागः। अध महः। अ े ाहाकारः। नववााके
पव
सय ु ु े वाषं पव
ू त े चःु इित चतथानवाक ू भागः। उरो
महः। अ े ाहाकारः। ऽयोदशवााके महाहिवहता इित
ु े
पमानवाकऽिप ू
वाषिमािदः पवविभागः।
ु ु ु े तः।
षोऽनवाकतथानवाकन ु
े े ु मषरभाग
सवतष े ू े महशूवििनिमत
ृ ं तु
ु े
त ैिरीयॄाणितीयाकितीयूपाठक ूथमानवाक
े े स एत ं दशहोतारमपँयत।् त ं
ूजापितरकामयत ूजाः सृजयित।
मनसानि े ु ् ततो वै स ूजा असृजत। ता अात ्
ु ु दभऽजहोत।
सृा अपाबामम।् ता महणागात।
े ृ ् तह महम।् इित
p. 584) ्
िव ं िससृतो िवोयत तानमय ं तपः।
ु े स सको
होतृिभः बतपण ं े ५८-२॥
िनत॥
े ू
दशहोऽािदपदिववितमिवशषसचनम ्
(१) ु
िचिः ॐदशहोतायमिहोऽ कारणम।्
ु
पृिथवीािदको होता चतहता े ५८-४॥
िनगत॥
(२) पणमास
दश ू िनदान ं स योरिप।
(३) ु
अिहता पहोता चातमाोव ु सः॥ ५८-५॥
(४ ) ु
ू त े स च गाघोता पशब
सय कारणम।्
ु
षोतारािवमौ वदे े िनणतौ मिनसमै
ः॥ ५८-६॥
(५) (महाहिवः सहोता ोितोम कारणम।्)
१ दशहोतृमािहोऽकारण े ूमाण ं त ु
तने ैवोािहोऽ
ु
ं जयात।् ूजातमवै ु
े नहोित
(त ैिरीयॄाणे, ु
२। २। १।) इतीय ं ौितः।
ु म दशपणमासकारण
२ चतहतृ ू े ूमाण ं त ु
ू
ूजापितरकामयत दशपणमासौ े े स एत ं
सृजयित।
ु
चतहतारमपँयत।् त ं मनसानिाहवनीयऽजहोत।
ुु े ु ् ततो वै स
ू ु
जत (त ैिरीयॄाणे, २। २। १।) इतीय ं ौितः।
दशपणमासावसृ
ु
३ एवमऽािप सोऽकामयत चातमाािन े े स एत ं
सृजयित।
पहोतारमपँयत।् त ं मनसानिाहवनीयऽजहोत।
ुु े ु ् ततो वै स
ु ु
जत इतीय ं ौितऽ
चातमाासृ ैवााता
े ु ं े
ूमाणनानसधया।
ु ं जयित।
४ तथाऽािप सोऽकामयत पशबसृ े े स
ं
एतषोतारमपँयत।् त ं मनसानिाहवनीयऽजहोत।
ुु े ु ् ततो वै स
ु ु
जत इतीय ं ौितऽ
पशबमसृ ैवोदाता बोा।
े ु
काकोशनपलमानमिप
५ इदमध सवमातृ ु
यमनमाय
ं े
सिनविशतमऽ ू
इतरथा नूसात।् सहोतृम
p. 586)
अथोाना ं माणामथवणनूिता
े े ण ु नारद॥ ५८-७॥
अथाथ दशहोऽादवयत
ूथम ं दशहोतृमाथिनपण ्
े िचािदपदाथूदशनम
ता
िचिनाम ु
ृ बिवसाय कारणम।्
ं
अहकार ु िच ं ादिभमान कारणम॥् ५८-८॥
े
मनो नामिय े ु स सकिवकयोः।
ं हतः ं
वाङ ् नाम ाता वाणी एवमिितिपणी॥ ५८-९॥
ृ ु े
आधीत ं नाम वागियदयनमत।
ु ् ५८-१०॥
े ानिमित ूोमायावधारणम॥
कतो
्
िवात ं यत तायमवधारणगोचरम।्
्
यत तािगिय ं ूों ता या सरती॥ ५८-११॥
सा वाक ् ता ं सॄवन ्
ु ु पाित यः स वापितत।े
उारणूवयः े ु
ृ े ूयो हतत॥
े ५८-१२॥
् ं यारणसौवम।्
स ूाणः साम तत ूो
्
दशहोऽािदसमाािनिमूदशनम
ू े े भगविवम
िबयाभितिवभदन े ्
ु शिशािलनः।
एकािनो जगिोः कवतः
या शिववी
दवी ु
े सवभावानगािमनी॥ ५८-१४॥
ं
सकः ूोत े िवोः कोपकरण
ृ ं िबया।
ं
सक च िनयाकिमािदपम ्
े ५८-१६॥
एवमिित वााो िमािदः स च कत॥
ु ं
बहकारमनसा ृ श े िववत।े
ं विः
िऽपा िमित िा त े ो------ऽ शितम॥् ५८-१७॥
ु
िचािदवाोॐगािदपदाथिनपणम ्
ु ं विमिपकम।
बािदिमितपय ृ ्
ु
ॐयातया ृ े
चोपवनािभावतः।
ृ ॄाना
उपवा तो ृ ् ५८-१९॥
ु ूवचन ं तम॥
्
उारण सा ं यत साम ु े
सोऽयत।
े
यथो जगिधाना वैवय यिविधः
ृ
यो यो वैवो वम े ्
े िविचयत।
ु
वा ं समरन ् ं
िकिचौिककं वैिदकं त ु वा॥ ५८-२३॥
े ्
े ं िविचयत।
वैव ं भावमासा म ं चम
ु े
तायाथिनपणमखन
ु
महभागाहिवःसमपणपरटीकरणम ्
ु नाम ूवणिचताम।्
ं चााकं िवधःे कया
ु मिनः
एतदवे पनवि ् ५८-२७॥
ु ासमपणम॥
भगवत एवाहिवःसमपणजफलभािगिनपणम ्
ू
वाचितः स पवः सोम ं सोमरसोपमम।्
े ५८-२८॥
िपबारस ं ै मया तिमवार॥
p. 589) े ु ु ृ
पिनपकशषपारतानगणविूाथना
पीा चाास ु न ्
ृ ं यत माधादादधात ु तत।्
ु ् ५८-२९॥
ृ ृ ं तदनमहपकम॥
मननीय ं निभन
आहिवःसमपण ु
ाथशादासः
े ासासः
ाहित ं े
ात ं तविदित।
ु मऽिप
चतहतृ ू
े पव े
ैव य भरण
िववितिनपणम ्
ु तयत॥
अयमवे च योऽऽ चतहतृ े े ५८-३०॥
ु
पृिथवीिशाना ु ्
ं ूकितपषकालपरूदशनम
ृ
ृ
जगथनपा सा पृिथवी ूकितः ृ
ता।
ु ौिरित ूोो ोतत े स या िचता॥ ५८-३१॥
पषो
ु े च।
णि ूलय े तौ ौ ॐावयदयऽिप
ु
ि इिदतः ं
कालः सयोजकिवयोजकः॥ ५८-३२॥
ृ
बहिश ु े भगवरम ्
िौयः पितपरारण
महभागाथिनपण
े वाचोवीयश
ु ्
सृमपरूदशनम
भगवतृक
्
वाचो वीय भवते ूाणो ु
िवोः सृमः परः।
p. 590) सभृ ु
ं ततमशने सृम
सवाथिवषयकिववा
तभृ
ं ततम ं च ैव सवाथिवषयतः॥ ५८-३४॥
ू
पव ूाण ैवाऽािप हिविववा
्
ूाणो हिविरित ायात ूाणो े े
हिविरहत।
े
मशष ु ्
दामहारसपसखूाथनापरूदशनम
ु
आकमाका ू ् ५८-३६॥
सोम ं िपबित पववत॥
ृ
मचरमव ूितबिनविूाथनापरम ्
पहोतृमाथिनपणम ्
ु ु
चतहतायमिः पहोता िनगत।े
अििनिदतः पवू स होता पिरगीयत॥
े ५८-३८॥
ु े यतो जगत।्
ानूाणाविनौ ाववात
अयःु ूितूाता ावय ू ूकीिततौ॥
५८-३९॥
ं
ा सक उिंकाय यतोऽिखलम।्
ु
िमऽो मैऽी समिा े
कणा हिरमधसः॥ ५८-४०॥
महभागायागसाधनने िविनयोगः
p. 591) सोम इािदमोऽय ं यजन े त िशत।े
ु े
तऽ षयोः ूथमायो सोमशबपदयोरथिववकः
ु ौ लतासारािभधाियनौ॥ ५८-४१॥
षौ सोमशबौ
ु
इतरावावचनौ परोगा े ु े
हतत।
ु
जीवः सोम सोमोऽय ं परोगाः े
समतोऽिप यत॥् ५८-४२॥
तपपादनम ्
म िभतः
ु सोमो यम िह िचयः।
ु
शबश ्
जीवपर े ूवििनिमूदशनम
ृ
ु इितसारागीजतयािप च॥ ५८-४४॥
शब
ु
आा जीव तऽािप योजन ैषा परोिदता।
े
इिप ं
च सबोधो े
दव े
हिरमधसः॥ ५८-४५॥
वातािपश
ू
ािपवकभगवििकयाशिव िै शपरम ्
p. 592) ु
वातापीत े ापी वातने िबयया या।
जगातःु िबया सृिरता ािपिवका॥
ू ५८-४६॥
ं
ता अिवषयो नाि भावः कोऽिप कथचन।
ु
हवनौद िवषयकाानौवणरिसकपरम ्
्
हवनौतु समाातः वाानमादरात॥् ५८-४७॥
ु े
ौाता इािदवाय तायाथिनपणमखन
सवास ु ृ ्
ु भगवणकतदाूितपादकूदशनम
हे इ परमशान
े कत ु
े हवनौतः।
ु ैः सोमा आान इम े वयम॥् ५८-४८॥
ौाताः िौता गण
्
े तिदद
ाहा ातमतत ं परम ं हिवः।
अथ षोतृमाथिनपणम ्
े ५८-४९॥
उिः पहोताय ं षोता िनगत॥
p. 593) ु े
अः समीमाणः सिरमदीयत।
् ं
सवान सगमयन ् ैय
ूाण इतयािप च॥ ५८-५३॥
े
पृिथवी वैवी शि ूथमाना तजसा।
ू ु े ५८-५४॥
पाावयवः ूाणः पृं मधामत॥
आाःकरण ं ूोमनाितािन च।
े ५८-५५॥
शरीरायथ बाााथो मह उदीयत॥
ु
वाचितः समिः ् वी िबया।
वै
शिवाग
ु ूाणो होऽाितदीयत॥
स ैव ूोा जः े ५८-५६॥
े े वा
नानादहािदपण े उदीिरतः।
ृ दवा
े
एरय ूरय े ं मतम॥् ५८-५७॥
े ं रण
ूरण
अपर षोतृमाथिनपणम ्
(१) ु ं ण ु नारद।
अथापर षोतिनणय
ं
दीा मानससको वागवा त ु वाक ् ता॥
ृ ५८-५८॥
ु ु
१ षोतृमो ििवधः- चतथानवाकाकः ू त े च ु
सय
े
इािदरकः। ु
षानवाकाकः वाधोता इािदरपरः। तऽ
् ॄाणिनदशात
वाघोता षोतृणाम इित ् एव चातहऽचयन
स ु े
ूयोः। इतर त ु पशबन
ु े यमाणः षोतारं
ुु
मनसानिाहवनीय ु
े जयात ् होतृॄाणकाड े िविधदशनात
इित ्
p. 594)
सहोतृमाथिनपणम ्
सता िवपयासः ं ु
सततोता तथा।
ु
े इह ूोो िनतातता
पाजज ु ५८-६२॥
त॥
ू ु
मनो मितिरह ूोा ताः पववदितः।
ृ
ृ च श ैयिनपकौ॥
अनाधाूधौ ५८-६३॥
ृ
पोता च मैऽावणः ताविभगरािवह।
े ५८-६४॥
अनायासिवषयादया इित वयत॥
महभागाथिनपणम ्
ू ं िदित वयत।
हरित ीकरोतीह पजा े
ु
दैिरित
ूोा िशाचायपररा॥ ५८-६५॥
ु ु ु सतानसमृ
मनिरा ं िता।
ावापृिथौ िपतरौ िपतरौ ौीतदीरौ।
ाातो होतृवगऽयिमित त े लशतो
े ु े ५८-६६॥
मन॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
पहोतृमाथिनपणम ्
नाम अपाशोऽायः॥ ५८॥
ु ू ू
पषसौीसवाराहमाथिनपणम ्
नाम
एकोनषितमोऽायः
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
ं
ॄचबागतसभारािदमाथािनपण े कारणिनपणम ्
ु -
अिहबः
ं
सभारा े
दवप दिणा दयािन च।
े े े िनत े (१)॥ ५९-१॥
िा ॄािण चतिगदन
े े होतृवगः समहो ाातः। अथ
१ अतीतनाायन
ं
सभारादीना ं ाानमवसरूाम।् तथािप िनपणिधया
ु ं
िनगदने ैव तदथबोधसभवाद
ं ् मिवरभया तषा
े ं नहे
ू इित ूथमोकािभूायः।
ाान ं ूयत
ं
सभारािदपदाथपमाऽिमहाािभः ु ु ु
बभजनसौकयाय
े तथा िह- सभारादीिन
ूदँयत। ं े
षट ् पदािन मिवशषवाचकािन।
ं
तऽैकिवशितवााकः ु इय ं
अियजिभः
ु
त ैिरीयारयकतृतीयूपाठकामोऽनवाकः
ं ु ु
सभारयजिरत े याने सभरणीयाना
ं ं
ु
यजःोमदीना ु े समाानात।्
ं तिनवाक
ं
षिशितवााकः े े
सन ु
इय ं नवमोऽनवाको
े
दवपाः ऊक ् च सनता
ू ृ च दवाना
े ं पयः इित
ं
मिलोपसहारदशनात।् एकोनपाशााकः दव
े
ु
ा सिवतःु ूसव े इय ं दशमोऽनवाको दिणाूितमहमः
राजा ा वणो नयत ु दिव
े दिणऽय
े ्
े िहरयम इािदमिलात।्
p. 596) ु ू ू
पषसौीसयोरथ िनपियत ं ु जगिताय
ु
परमपषाा
तयोरािवभावकथनम ्
ू ं त ु पौष ं पसः
स ं ु पराित ं परा।
ु
् ु ् ५९-२॥
ू ं तत समतम॥
जगिताय ला ौीस
ु ू
पषस ं
ऋाया े ्
ं मतभदूदशनम
े
नानाभदूपाठ ्
ं तत पौष ू ु े
ं समत।
े
ऋचतॐः किच ु प षट ् स चापर॥
े ५९-३॥
ु ू े ्
पषसूितपाूमयूदशनम
े ु गापवगदः।
समजगिहतः
ु यः सऽिन
पौषो मानषो ू े ् े ५९-५॥
ूितपात॥
आाना ं चतसृणामृचा ं
ु े ु े
वासदवािदचातरापिववचकम ्
ु
तऽाािभतसृिभातरा ं िविवत।े
तऽाम
ु े ू
लीपितपिरृ तवासदवाूथमहूितपादकम ्
ु
यः परः पडरीकाः परमाा सनातनः॥ ५९-६॥
या च सा जगता ं योिनलीमधिमणी।
् ु े
भगवान वासदवोऽसावाया े ५९-७॥
ूितपात॥
ं ु सहॐशीषश
म ूितपदमथ वणियत िौयः
्
पितपरूदशनम
ु े ु
सहॐा सहगा य सहभावमपयषी।
परमा शिः पणषायिवमहा॥
ौीनाम ू ु ५९-८॥
्
िनःसासको य िन ं सन सकलाौयः।
्
सहॐशीऋस इवे ं भगवान पिरगीयत॥
े ५९-९॥
ु
पषशावासमकामपरम ्
ू
पणात ् ु िन ं पृणातःे परणाथकात।
पषो ू ्
p. 598) सहॐाश
ु िशपरम ्
सहॐगणिविशबावै
े े े े
अोतरथवाातरोऽजरतत॥ ५९-१०॥
ु उिो यः ूकािौतो
अः पष ृ ु
िवभः।
ु ृ िशपरम ्
सहॐपा सहॐगणिविशूकितवै
्
पतःे पिरणामाथात पािदष
े िनत॥
े ५९-११॥
ृ
पािदित ूकितः ूोा सा िनपिरणािमनी।
ृ ु
ूकितपषयोः ृ ्
सहॐशूवििनिमूदशनम
ु
षणा ं गणाना ं म े या शिः सा हॐ उत॥
े ५९-१२॥
ु े
वासदव ृ ु िशिनगमनम ्
ूकितपषवै
ु
सहॐपषाः सहॐाः सहॐपात।्
ु े
तायाथिनपणमखन
उराध
ु ्
कारणगतापिरिगणपरूदशनम
ू ं िवतो वतन
स भिम ृ े े े ैव िनत॥
े ५९-१४॥
काय सततौ
ं ैव कारण।े
ािप कायय
ू
मधिमय े िपड े यथाकारिवयोिगनी॥ ५९-१६॥
न ैव ं भगवतः सग ूितसगऽिप
वा सित।
p. 599)
काययामीित ू
स भिमिमित े ५९-१७॥
वयत॥
भगवािजतानीित ु ु
शाशमयािन च।
ू ं जगपादान ं भिमशििरहोत॥
भिम ू े ५९-१८॥
ु ु
शाशिवभागो ंु ृ
यः कालपूकितिितः।
ू ं िवतो वा
स भिम ृ िव ने तजसा॥
े ५९-१९॥
ं े ूभवायवलयोः।
सकपण े
ु ् ५९-२०॥
ू दशालम॥
अितिदती ैव ितो भयो
दशािलिभरान
ु ं कारणोपिदँयत।े
ं ू
ितीयम सकषणाितीयहपरूितपादनम ्
ं
अथ सकषणावा े ु े ५९-२१॥
जगतिनत॥
ू
यिददं ँयत े िव ं भतभापकम।्
इदं पष ्
ु एवादौ िससृायामभतू िकल॥ ५९-२२॥
ु
मगत पषश ं
सकषणपरोपपादनम ्
ु
पषः ित ं सिवानयोजनात।्
ु इवे ं सकषण
अतः पष ं उदीयत॥
े ५९-२३॥
ं
उराधन सकषण
े
ानोपदंिनबनमोूदूितपादनम ्
े
उतामृतशान इित ताथ उत।े
ू े ूकितूाकताना॥
अने भोयभतन ृ ृ ५९-२५॥
p. 600) ं
कालसकिलतन ु
े ैव नानाकारिवधाजषा।
ं े जीवाा यिदशोऽिधरोहित॥
अिचदशन ं ५९-२६॥
ं ू यः पवसवशािदह।
ासबपव ू
ु ं
त सणससगाानाबय े सित॥ ५९-२७॥
अमृतं पािवभावमोापरायम।्
त सकषणो े ् ५९-२८॥
ं दवे ईशानो ानदशनात॥
ु
तृतीयम ूातृ ू
तीयहपरूितपादनम ्
ं ं े ु या।
ससारानलसतचतनानिजघृ
ं
सकषणोदयो ु े तृतीयया॥ ५९-२९॥
िवतऽथ
ं
एतावान मिहमा िवोः सकषणानः।
ृ
यदय ं धतवान ् ं समीलनमािदमम॥
िव ु ् ५९-३०॥
ु
ायानतोऽिप पषः ु उपकारतः।
ू
ु
मगतने पषशन ु
े ू ायोपपादनम ्
ु ूकितपपौ
प ृ ंु ु
पषः सृजतीित यत॥् ५९-३१॥
े
िवोपकारचािभायं े
त वयत।
ु ु ू
चतथमािनाचतथहपरूितपादनम ्
ु
ऋचा तरीयया ू े िऽपा उदैिदित॥ ५९-३२॥
स
े े सिनो िनत।े
दवोऽपिरिमतहः
ु
मगत पषशािनपरोपपादनम ्
ु सीदित कायािण
परा ् ् ५९-३३॥
कारयन ूािणनोऽिखलान॥
p. 601) ु े
फलािन पष
सनोित िबययािचतः।
ु इवमिनोऽिभधीयत॥
ततः पष े े ५९-३४॥
् परीवाय
ु सन सन
पिर ् ु ु ्
ु त परात।
ं परामदै ्
तदवने नायातिमथऽयिमहोत॥
े ५९-३५॥
ं एवहे चतनाचतनाकः।
पादोऽ ैकाश े े
अयािमतया े
ािियमनया॥ ५९-३६॥
ृ
एतदवे नीह ततो िविित चा।
िवक ् समतो भा ्
ू बामत ूािवशद ् ब॥ ५९-३७॥
ू इहोत।े
िहरयगभ िवाा स पष
ु लोकतो
अविशाना ं चतदशमाणामथ
े
यकथनपवक ु
ू ं पषसाथिनगमनम
ू ्
तारे िवरण ू
े िनिपत ौीसाथाितसपण ू
ं े े सचनम ्
ू ं कतोऽऽा
िहरयवणा ौीस ृ िवरः।
वण वरयत े प ं वण वर उदीिरतः॥ ५९-४०॥
् ू ु ं िमथनु ं परिचितम।्
े सिम
तदतत
आदावोिमौादोूितपादकम॥् ५९-४२॥
ू ं यथोसयिन
िनयमपवक ू मोूािः फलम ्
े
िनयतो िनयताहारो िनरतो िनयतियः।
् ू
भजन सय ं याित तिोः परम ं पदम॥् ५९-४३॥
ू लोकतो यकथनम
वराहम े लाथ े ्
ुु
वाराहो नाम यो मो निबतीिरतः।
ं
त सासिगकी ु िविदता लोकतव॥ ५९-४४॥
मिा
ं े
त ैव सपतः ू
साथिनपणम ्
अ ूितपदाथ यो म ं ं िनशामय।
वराहादाविभं य प ं सनातनम॥् ५९-४५॥
् ु
वराहपो भगवान वसधाहरणोतः।
ं
ससारो ृ
रािऽिो मोो वरमहः तः॥ ५९-४६॥
त ैव पराथिनपणम ्
े ु
अशषभवनाधारो
गोपन ैव सवदा॥ ५९-४७॥
ू
परमाा वराहोऽभिद ं स पर ईिरतः।
सगषा
िदिगय ं दिशता े मारे गितः॥ ५९-४९॥
ू ण ु सपात
भय ् ु
ं े सदशनगित ं ूित॥ ५९-५०॥
् ं
॑ ं दीघ च यत िकिचदीिशतमथरम।
े ्
ं े
शााथसपः
े
लशतो भगवानः ु भवैः।
ु पगणवै
शि तने विणता॥
तमधिमणी ५९-५४॥
ू त ईिरता।
े भितभाा
ता अ उषो
ु ु
शाशमयी
िाने विणता॥ ५९-५५॥
ं सको
भावकािप शशः ं वैवः परः।
सक ् सदशनपरायः॥
पतो विणतः ु ५९-५६॥
े
दशकालािदका
ाि तने विणता।
p. 604) े सको
ूाणिबया बलं तजः ं वैव ं यशः॥ ५९-५७॥
ु ु
ु ं परोोगः ूाणो िवसममः।
सदशन
अाहतो महायोगो योगाा योगभावनः॥ ५९-५८॥
इािदिभमहाशै
दणिवगािहिभः।
िबयाशिः परा िवोः शा े शा े िनगत॥
े ५९-५९॥
यथा याित िवधायािभदथािधकािरताम।्
े पण
िनलन े यथा िदोऽभवििधः॥ ५९-६१॥
ू वै ं च तहत।्
हा
िदाः सौदशना
राोऽिप िवजयः सव रोदसीिवजयथा॥ ५९-६३॥
ृ
को योगिविध ैव ासयोगिविधथा।
नानोपिवशाि वा योगगोचरा॥ ५९-६४॥
ॄाािदप ं च तिविधथा।
े
महािभषचनिविधरयोगिविधथा॥ ५९-६५॥
े
जािदमयोगा सितहासिविनयाः।
ू ू
लसपराानो िदमिविनयाः॥ ५९-६६॥
इित त े िनिखलनाथा
े दिशता
ु
े मनीर।
p. 605) िनधाय दय े तं ो भव िनरामयः॥ ५९-६७॥
ृ
ाकताः ं
सशयाः सव नारदष मनःिताः।
गितः॥ ५९-६८॥
करामलकव ैव िदा सौदशनी
ु ैः सफलवैभवैः।
े गण
आदशनपण
ं े ं समााता नानाशाावगािहनी॥ ५९-६९॥
सिहतय
ं े
एतिहतोपदशानहजनपिरगणनम ्
ं ं
पराऽमयी िदा सायोगािदसिमता।
ु नानाममयी परा॥ ५९-७०॥
ं े ं महागा
सिहतय
ु े
नावासदवभाय े कथचन।
या दया ं
नािके िभमयाद े कतऽनतवादक॥
ृ े ृ े ५९-७१॥
िनःाायवषारे दवॄाणषक।
े े
ॄचयोतॅ ु े ५९-७२॥
े पयपराख॥
े च वदाना
षणऽिप े
े ं ॄाण े मविजत।
योयािधकािरपिरगणनम ्
े
वदिवाोतात ृ े
े ौोिऽय े गहमिधिन॥ ५९-७३॥
् ु े
ॄचािरिण वा सग गाायतर।
वन े वा ोतोपते े िभौ वा तिवर॥
े ५९-७४॥
े
वये ं परा िवा सववदाबहणी।
ृं
p. 606) मलाचरणाजने
े ु ू ं शासमापनम ्
शाूमयसारानवादपवक
ं े े
समजगििितसहारहतव।
ु
सदशनािभधानाय े ५९-७६॥
ै नमः श ै िबयान॥
नारदः -
ं े े
अानितिमरसभारायािदवधस।
ं
िशवकराय ू
भताना े े ५९-७७॥
ं नमः शााय तजस॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
ु ू ू
पषसौीसवाराहमाथिनपण ं नाम
एकोनषितमोऽायः॥ ५९॥
े
ात ं सकवानककोघौघ
ृ ं हररम।्
ु
सदशन तद ् िद ं भग दव
े धीमिह॥
भराज ं ूित वाससा ृ ु े े
वानवादाजनापितयावदथ -
ूितपादकपशावैभवूपनम ्
-
वासाः
े
इतारदायादौ ं
पृः ूोवाच शकरः।
ु ं महत॥् ६०-१॥
रह ं भगवान ं ानानामम
शाा ूाधाने
ू ु
जगािदकारणभतॄपपगणिवभवािदूितपा -
ू ं परदवतािनषकम
दनपवक े ्
ु ृ ् भताना
ििूलयकद ू ं यऽ िचत।े
ु
स िवित ु भवैः॥ ६०-२॥
े यऽ पगणवै
ू ु -
ूाधाने भगविदाशिभतलीपपगण
िवभवािदूितपादकम ्
ं
यऽ सा शिसाता
िवोमधिमणी।
शीतरँमिरव ु
े ोा भावाभावानगािमनी॥ ६०-३॥
ू िरा ऋतभरा।
िनःसाससऽा पणा ं
ूिमतभदा ु
े सा समीिलतभिदनी॥
े ६०-५॥
षडिवषयातीता षडिवषयािका।
े े
िनमषोषपा सा भावाभावलणा॥ ६०-६॥
ु भवैः।
िचत े यऽ सा लीः पगणवै
भाभावकपा सा शिः शियािभधा॥ ६०-७॥
ु भवैः।
िचत े यऽ िव ं पगणवै
ु ु
शाशधपा ु
सा िवशिजगयी॥ ६०-८॥
ू
भितिविचत े
े यऽ भाका यऽ वतत।
तथा ूाधाने
ू ु
भगवियाशिभतसदशनपािदूितपादकम ्
े
उािपणी ु
शिः सदशनपराया॥ ६०-९॥
ु
सा पजा जगातभािवका यऽ िचत।े
े े ६०-१०॥
यऽ कारणपं िबयाशिविचत॥
ु ु े
साकारताकारता च शाशिवभिदता।
ु े िबयानः॥ ६०-११॥
िचत े यऽ िव ं िवशः
ूमाणपता यऽ िऽिवधा पिरिचत।े
े
मयादाौघशौघशाौघपिरभिदता॥ ६०-१२॥
ु
पषाथाता े
शथा तदिधकािरता।
p. 609) ृ ् ६०-१३॥
जगिणपं मयािवतम॥
ु ं ू े
सदशनासभतमजातमशषतः।
ु ं यऽ िचत॥
पशिवबािै नपण े ६०-१६॥
ं
सायोगाथूितपादकपव ू
भै वारसचनम ्
ं कान पिरिचत।े
सायोगिविधयऽ
िविवधा मयोगा मा िवधयोऽिखलाः॥ ६०-१७॥
े
नानासामभदा े
सितहासूिवराः।
ु
आासिविध ैव िवधीनाममो िविधः॥ ६०-१८॥
ू ू
माथा िविवधा ैव लसपराकाः।
ु ं
िच े यऽ िव ं िवसकजृ
िताः॥ ६०-१९॥
एताािधकािरिनपणम ्
े ु े
े शाने गसिवना।
तदतपशान
ु ं िह शासनम॥् ६०-२०॥
अये ं तसारामािहब
ू ं तः
अनिधकािरिनदशपवक े शाूदानिनषधः
े
े
नानवािसन े च ैव नासवरवािसन।
ं े
े ं कताय
न ैव दय ृ ू े ६०-२२॥
नासयानलशाियन॥
ू ं तः
योयािधकािरिनदशपवक ु
े शाूदानाना
ु ु सिशाय
सपऽाय ु े
सवूाणदाियन।
ु
गगोपनशीलाय
शााथापकाय च॥ ६०-२३॥
ु
ऊहापोहसदाय
् ं ताय च।
मवत सृ
्
े े िऽवणाय
दयमतत
े ६०-२४॥
िनमाशािलन॥
शावैभविनगमनम ्
ु
षाय ैः समिा
ं
सिहता े ु
सयममा।
ु
या ं ाा पषः शत ्
ु ् ६०-२५॥
सवमवायात॥
परा च ममा च ैव ये
िह त े सिहत ृ े
ं े त।
तदथः सकलोऽऽ
सपण
ं े े ूदिशतः॥ ६०-२६॥
p. 611) मसमापनम ्
े
नमः िशवाय शााय नारदाय महषय।
ु
नमः सदशनायाथ ं े ६०-२७॥
िवोः सकिपण॥
ु
इित ौीपाराऽ े तरह े अिहबसिहताया
ं ं
शावैभविनपण ं नाम षितमोऽायः॥ ६०॥
े ु ं
समाा चयमिहबसिहता
ु ं
इित ौीकौिशकापरपयायौीमालधिकलावतसौीमृ
-
ं
िसहायतनय े ं ु
ौीशषायवशमाफलौीमाट -
ू े ु े ु ृ -्
रायतनभवौीवटायचरणयगलसवासमम
े
िभतवदायतवै ू ं
श वाधलवशकल -
ू
शोदिधपणचतकतीथपिडतरौीम -
ू ृ ु
िररनाथायकपासमीणसािहती -
ू ं
धमशापवमीमासािदपारा -
े े रामा-
वार ौीदविशखामणः
ु कितष
नजाय ृ ु िसान ं
ु ं -
नाम अिहबसिहता
े ं
िवषयिववचन
समाम।्
ु
िजास े त ु य े तमिहबाथगोचरम।
्
े
िनयत ं तऽिभवीा ु
ं िसानिमद ं मः॥
ू ् िवषा ं मोदवय।
िसाानिमद ं भयाद ृ े
् ु े िौय पितः॥
ूीयता ं तने भगवान वासदवः
ु ं
अिहबसिहतापिरिश ु सहॐनामोऽम ्
ं सदशन
(१) ु
सदशनसहॐनामोऽम ्
ू ु ् १॥
रमावोजकरीपमिितवसम॥
सवशााथतः
पाराशयपोधनः।
िहताय सवजगता ु ् २॥
ं नारदं मिनमॄवीत॥
ू
े ं कपरधवलाकितम।
ानिवािवशष ृ ्
ं ु
वीणावादनसतमानस ं मता ं परम॥् ३॥
ं ू ं िहरयाािदसिवतम।
िहरयगभसभत े ्
ु
पयरािश ु
ं पराण ् ४॥
ं पावनीकतिदटम॥
ृ
ास उवाच -
्
े नारद ौीमन सााद
दवष ् ॄासभव।
ं
ु -
१ यपीदं ोऽ ं षायािकायामामिहब
ं
सिहताया
ं नाभावियत ं ु श,ं िवनानने
ू
षायाना ं पणात ्
अथािप
ूथमाायोपदिशतरीा
ं ु
िवशरशताायाकतया
ं
चािरशरशतयाायाकतया चावगमानयोः
ु ं
अिहबसिहतयोरतरऽ ु , ् ोऽाा-
शमभावियतम
ु ं ैवोपदशपररयावगतात
िहबसिहताभाव े , ् अे
े
तथ ैव लखदशना।
यपीदं परमरहभतू ं ोऽ,ं तथािप िवबीत े किरिण
े िववादः इित ायने सिहतायामव
िकमश ं ू
े तरहभताया ं
े े े समीिकया
ूकािशताया ं िकमननाूकािशतनित
कान
ु
कलपररया े े तालपऽमय ं
समागतमकमव
ु ु
ृ समार ं मिणम।
पकमादशक ् अऽारे
ु
अडयापकालय े
ं दवनागरारिलिखत ु
ं पकारमऽ
ू
सहायोऽभिदित ु ु ं ु
े मिणिमित
यमािहबसिहतापिरिशन
ृ
काऽ ूकाँयत।े
p. 616) े
भवानशषिवाना ं पारगपसा ं िनिधः॥ ५॥
े
वदापारगः
सवशााथूितभोलः।
परॄिण िनातः सिदानिवमहः॥ ६॥
ु ु
जगिताय जिनतः साादवे चतमखात।्
ु
ह े भवता दैा दैािरभजिवबम ःै ॥ ७॥
ु
कालोऽनमहकता ं ऽैलो ं शऽनघ।
े
ु ऋषयो दवाया
मना े जीवि सम॥ ८॥
े लोककायाणा
कतृ ं वर े पिरिनित।
ं ् ९॥
े ं िनदान ं सवसपदाम॥
पृािम ामशष
ं ु ं िचन ं शामानसम।्
सवससारिनम
ृ ं ूशसि
यः सवलोकिहतक ं योिगनः॥ १०॥
ु े
ृ ं यने महामन।
इदं चराचरं िव ं धत
े
ृहयि च यीा य ै ॄािददवताः॥ ११॥
ं
िनमाणिितसहारा यतो िव सम।
य ूसादाद ् ॄाा लभ े वाित ं फलम॥् १२॥
् ु
दािरनाशो जायते यिन ौितपथ ं गत।े
िवविताथिनवाहा ु
मखािःसरतीह गीः॥ १३॥
ृ
नपाणा ं राहीनाना ं यने रा ं भिवित।
ु पऽवान
अपऽः ु ् े वा पऽवती
यन ु े ् १४॥
भवत॥
ू
शऽणामिचरााशो ान ं ान ैिषणामिप।
ु ं य णाद ् भवित सोत॥
चातवगफल ु १५॥
p. 617) ू े
भतूतिपशाचाा यरासपगाः।
ू
भतरािदरोगा य रणमाऽतः॥ १६॥
ु
म ु
े मिनशाल े ृ ्
यनािखलजगतम।
े
तदतिदित
िनि सवशािवशारद॥ १७॥
ॄिह
सवलोकिहताथाय ु
ू म े सकलं गरो।
ु
इन ु
े मिनना े े
ासनािमततजसा॥ १८॥
ु भा
बािलपटो ु
ू सादरं नारदो मिनः।
् ् १९॥
ू ं लीका ं परात परम॥
नमृ जगल
नारदः -
े ोितव
बिहरमँछिद ु ्
े सदशनम।
े ं
यनााहतसक ं व ु लीधरं िवः॥ २१॥
ओ ं अ ौीसदशनसहॐनामोऽमहाम
ु ु
अिहबो
ृ , अनप
भगवानिषः ्
ु ु छः ु ु , रं
, ौीसदशनमहािवदवता
कााकूकाश ु
ं िऽभवनमिखल े
ं तजसा ू
परय ं
रा ं िपकश ु ु
े ं िरपकलभयद ं भीमदाहासम।
ं ्
ु ु ं चापपाशाशादीन
शं चबं गदा ं पृथतरमसल ्
ु े चबराजम॥्
ं मनिस मरिरपोभावय
िबॅाण ं दोिभरा
ु ं चापपाशाशादीन
शं चबं गदा ं शरमिसिमषिध ्
ु ु ु ं ्
िबॅाण ं वळखटे ं हलमसललसममदम।
े ू ू ं
े ं िऽनऽे ं लदनलिनभ ं हारकयरभष
ालाकश
्
ायते षोणस ु ्
ं ं सकलिरपजनूाणसहारचबम॥
ं
p. 619) ु ं
काणगणसपः काणवसनोलः।
काणाचलगीरः काणजनरकः॥ १॥
काणदोषनाश काणिचराकः।
ं
काणादसपः ं
काणाकारसिनभः॥ २॥
ं
करालवदनोऽऽासी करालाोऽभयकरः।
ु
करालतनजोामः ु े
करालतनभदकः॥ ३॥
करवनमः करदिधभोजनः।
करासरसहता ु
ु ं करमधराकः॥ ४॥
खकारादीिन दश
ू
खनानजनकः खनाहारजिषतः।
् ५॥
ु द ् िदखनाखडगवत॥
खनायधभृ
े
खराकः खरिचः खरःख ैरसिवतः।
ु
खराकः खरोदारः खरासरिवभनः॥ ६॥
गकारादीिन ादश
े
घकारादीकादश
घनरावो घनिचघनगीरिननः।
p. 620) ं
घनाघनौघनाशी च घनसतानदायकः॥ ९॥
घनरोिचघनचरो
घनचनचिचतः।
े ु घनोऽिखलसरािचतः॥
घनहितघनभजो ु १०॥
ङकारादीिन चािर
ु ं
ङकाराविधिवभवो ङकारो मिनसमतः।
ू
ङकारवीतसिहतो ङकाराकारभिषतः॥ ११॥
चकारादीिन षाशत ्
ु ू
चबराजबपितबाधीशः सचबभः।
े ू ू
चबसबधरबभषणभिषतः॥ १२॥
चबराजिचबबपालनतरः।
ृ ू ू
चबधबवरदबभषणभिषतः॥ १३॥
ु
सचबधीः ु
सचबाः ु ु ु
सचबगणभिषतः।
ं
िवचबबिनरतबसपवै
भवः॥ १४॥
चबदोबदबबराजपराबमः।
ृ ् १५॥
चबनादबचरबगबपाशकत॥
ु
चबापी चबगबहारी िवचबभृत।्
ु
चबाबमिहतबवाकगणाकरः॥ १६॥
आचबबधमबकबमदनः।
ू
आचबिनयमबः सवपापिवधननः॥ १७॥
चबालबधरबपािलतिवमहः।
p. 621) चबवत चबदायी चबकारी मदापहः॥ १८॥
चबकोिटमहानादबकोिटसमूभः।
चबराजावनचरबराजारोलः॥ १९॥
ृ ्
चलाराितदमनलारोमकत।
ु
चलो मानसोासी चलाचलभासरः॥ २०॥
चलाराितिनरतलािधकचलः।
छकारादीिन नव
छाययािखलतापँछायामदिवभनः॥ २१॥
ृ
छायािूयोऽिधकिचँछायावसमाौयः।
ु
छायाितँछाययाँछायािधकसखूदः॥ २२॥
ु
छायारपरीधानँछायाजनमितः।
जकारादीिन षोडश
ु
ु जलजाराधनोकः।
जलजाहारचतरो
ु ं ु जनकारािधतािधकः॥ २५॥
जनकितसतो
जनकामोदनपरो जनकानदायकः।
ं ु
जनकाानसतदयो
जनकािचतः॥ २६॥
ृ ृ ु
जनकानजननो जनकदयाजः।
े
झामातवगाो ं
झामातसगरः॥ २७॥
ं
झामातसरावो झामातिवबमः।
ञकारािदनी े
ु
ञकाराजमो ृ ं
ञकारकतसिनिधः॥ २८॥
टकारादीिन नव
ु ं
टधारी टवपसहारकारकः।
ु ु
टिसवणाभारधनलः॥ २९॥
े
टारािसमाकाराररवमरः।
टारकीितभिरतारानवधनः॥ ३०॥
े ं
डकारादीकोनिवशितः
ं ं डसतितवधनः।
डसहितसहता ं
डधग ्
ृ डदयो डदडनतरः॥ ३१॥
िडधग ्
ृ िडकिो
ृ ू
िडसदनतरः।
ं ु
िडपापहरो िडसभािवतपदाजः॥ ३२॥
िडरोटाजो डमानतरः।
ं डमवननः॥ ३३॥
डमवसहता
ु ु
डािडमीवनमो डािडमीकसमिूयः।
ं ु डािडमीफलविजतः॥
डािडमीफलसतो ३४॥
p. 623) ढकारादीौ
ु
ढामनोहरवपढारविवरािजतः।
ढावाषे ु िनरतो ढाधारणतरः॥ ३५॥
ं
ढकारबीजसपो े
ढकारारमरः।
ढकारमसदनो ढकारिविहताकः॥ ३६॥
णकारादीिन चािर
णकारबीजवसितणकारवसनोलः।
णकाराितगभीराो णकाराराधनिूयः॥ ३७॥
ु
तकारादीिन चतदश
ु
तरलाीमहाहता तारकासरिरः।
तरलोलहारारलारकः॥ ३८॥
ु ं े ु
तारकासरससारकासरमािनतः।
ु ं ु ु
तरवदनोऽसतदयाजः॥ ३९॥
ु
तरवदनः ं ु ु
ौीमारवदनतः।
ं
तमः पटलसछमः ं
सतितमदनः॥ ४०॥
ु जलशयमःसवधनो
तमोनदो ं हरः।
थकारादीिन चािर
ं
थवणमसवासी ू
थवणवरभिषतः॥ ४१॥
ं
थवणबीजसपवणिचरालयः।
p. 624) दकारादीिन दश
ु ु
दरफाजिचदरचबिवरािजतः।
ं
दिधसमहणमो त॥् ४३॥
दिधपाडरकीितभृ
ू
दपजनरतो ृ ्
दिधवामनमोदकत।
ु
धकारादीिन चतिवशितः
ं
धनमहणसपो ं
धनसमतमानसः।
धनराजवनासो धनराजयशोभरः॥ ४६॥
धनराजमदाहता धनराजसमीिडतः।
धमकमघृ ं ु
ृ म धमननसनतः॥ ४७॥
धमराजो ु
धनासो धमाकितितः।
नकारादीिन षोडश
नरराजवनायो नरराजाय िनभरः॥ ४८॥
ु ु नरराजसमलः।
नरराजतगणो ु
े
नवतामरसोदारो नवतामरसणः॥ ४९॥
नवतामरसाहारो नवतामरसाणः।
नवसौवणवसनो नवनाथदयापरः॥ ५०॥
p. 625) ु
नवनाथतनदो ृ
नवनाथसमाकितः।
े
नािलकानऽमिहतो नािलकाविलरािजतः॥ ५१॥
े
नािलकागितमो नािलकासनसिवतः।
पकारादीिनादश
ु
पडरीकािचतः ु
पडरीकमदापहः॥ ५२॥
ु ु ु पडरीकसितः।
पडरीकमिनः ु ु ु
ु
पडरीकूभारः ु
पडरीकिनभाननः॥ ५३॥
ु
पडरीकासानः ु
पडरीकदयापरः।
्
परः परागितवपःु परानः परात परः॥ ५४॥
परमानजनकः परमाािधकिूयः।
ु
पराकरोदारः ु
पराः ं
िशवकरः॥ ५५॥
ु
परोातसिहतः ु ं ु
परारवसयतः।
अथ फकारादीिन नव
ू
फारतः यमानः फारारमगः॥ ५६॥
ु फारासनसगतः।
फारदनजः ं
ु
फलहारः तफलः ू ृ
फलपजाकतोवः॥ ५७॥
ं ू
फलदानरतोऽफलसपणमानसः।
बकारादीिन षोडश
ु
बलितबलाधारो ं
बलभििूयकरः॥ ५८॥
्
बलवान बलहारी ु िरभनः।
च बलयवै
बलदाता बलधरो बलरािजतिवमहः॥ ५९॥
ु ू
बलालो बलकरो बलासरिनषदनः।
ं
बलरणिनातो बलसमोददायकः॥ ६०॥
ं ू
बलसपणदयो ं
बलसहारदीितः।
ु
भकारादीिन चतिवशितः
ु भवपितभवसतानदायकः॥
बतो ं ६१॥
ं भवहरो भवनतरः।
भवसी
ं
भवरणिनातो भवसतोषकारकः॥ ६२॥
ु ु
ं े भविससखूदः।
भवसागरसछा
भिदो भिदयो भिकायसमािौतः॥ ६३॥
ु
भिौीचिचततनभिौीदानदीितः।
भिपादिूयो भिो भिवनभनः॥ ६४॥
भिौीगानसरसो भिमडलमिडतः।
ु
भराजतपदो भराजसमािौतः॥ ६५॥
भराजाौमरतो भराजदयाकरः।
मकारादीिन िऽपाशत ्
ं ु ू
मसारसारसाय मसाराशकभिषतः।
ं
माकवनसचारी माकजनरकः॥ ६७॥
ु
माकानमारो माकानबरः।
p. 627) ु
मडलो मडलाधीशो मडलाा समडलः॥ ६८॥
े मडलामडलािचतमडलः।
मडशो
मडलावनातो मडलावरणी घनः॥ ६९॥
मडलो मडललाो मडलाभरणाितः।
ु ु ु
ं मधमलवारः॥
मधदानवसहता ७०॥
ु
मधदानािधकरतो ु
मधमलवै
भवः।
ु े मधकरो
मधजता ु मधरो
ु मधरािधपः॥
ु ७१॥
ु ु ं
ं मधसतानकारकः।
मधवारणसहता
ु
मधमासाितिचरो ु
मधमासिवरािजतः॥ ७२॥
ु ु मधतनमधगो
मधपो ु ु ु मधसवरः।
ु ं
ु मधराकारो
मधरो ु ु ू
मधरारभिषतः॥ ७३॥
ु
मधरानगरीनाथो ु ु
मधरासरभनः।
ु
मधराहारिनरतो ु
मधरााददिणः॥ ७४॥
ु
मधराोजनयनो ु ं
मधरिधपसगतः।
ु
मधरानचतरो ु
ु मधराराितसगतः॥
ं ७५॥
ु
मधराभरणोासी ु ू
मधरादभिषतः।
मृगराजवनीसो मृगमडलमिडतः॥ ७६॥
ाराितिवदारणः।
मृगादरो मृगपितमृग
यकारादीिन दश
ु ं
यिूयो यवपयसूीतमानसः॥ ७७॥
p. 628) ं
यसतानिनरतो ं ं
यसभारसॅमः।
ं ु
ययो यपदो यसपादनोकः॥ ७८॥
ृ
यशालाकतावासो ं
यसभािवताकः।
े
रफादीिन ं
िवशितः
े रससपो
रसो ं ु
रस राजो रसोकः॥ ७९॥
े रसाकरः।
रसाितो रसधरो रसचलो
े रसौो
रसजता े रसराजािभरितः॥ ८०॥
रसतसमासो रसदारपराबमः।
े रसवभः॥ ८१॥
रसराजो रसधरो रसशो
े रसावासो रसोरिवरािजतः।
रसनता
लकारादीौ
लवपसतो ु ु
ु ं ु लवकसमोिचतः॥ ८२॥
ु ु ु
लववनमो लवकसमोकः।
ु लतारसमिचतः॥
लताविलसमायो ८३॥
ु ताितलकभिषतः।
लतािभरामतनभृ ू
वकारादीिन सदश
ु
वीरतपदाोजो ु
िवराजगमनोकः॥ ८४॥
े
िवराजपऽमो िवराजरससिवतः।
ं
वरदो वरसपो ु
वरसमतः॥ ८५॥
ु
वरितवधमानो वरधदृ ् वरसभवः।
ं
p. 629) ु ु
वरदानरतो वय वरदानसमकः॥ ८६॥
वरदानािदयो ं ु
वरवारणसयतः।
ं
शकारादीिन पिवशितः
ु
शारदातपादाः त॥् ८७॥
शारदाोजकीितभृ
े
शारदाोजनयनः शारदासिवतः।
ं ु
शारदापीठवसितः शारदािधपसनतः॥ ८८॥
ु
शारदावासदमनः शारदावासभासरः।
ु ू
शतबतयमानः ु
शतबतपराबमः॥ ८९॥
ु यः शतबतमदापहः।
शतबतसमै ु
् ं
शरचापधरः ौीमान शरसभववै
भवः॥ ९०॥
शरारसलोचनः।
शरपाडरकीितौीः
ं ं
शरसगमसपः शरमडलमिडतः॥ ९१॥
ृ
शरबावनरितः ं
शरसमतिवबमः।
षकारादीिन षोडश
े
षदः षदाकारः षदाविलसिवतः॥ ९३॥
ु षदी षदोतः।
षदाकारमधरः
े ु षडपदमरः॥
षडवदिवनतः े ९४॥
ु
षकिवतावासः षिरिचतितः।
ृ
षिमवसितः षििवशदीकतः॥ ९५॥
p. 630) ृ
षडााययमानः षडाायारितः।
षिमलवतः ृ े
ृ षबकतशखरः॥ ९६॥
ं
सकारादीिन िवशितः
सारसारसराः सारसारसलोचनः।
सारदीिः सारतनःु सारसाकरिूयः॥ ९७॥
ृ सारसावनकलः।
सारदीपी सारकपः ृ
ु
सारसारदमनः सारकितकडलः॥ ९८॥
े
सारसारयवसितः सारसारवमरः।
ु
सारगानिूयः सारः सारसारसपिडतः॥ ९९॥
े
सिकः सदामोदी सदाननदिशकः।
सैवचरणः सैोलमानसः॥ १००॥
ु
हकारादीिन चतःषिः
े हिररथो हिरसवापरायणः।
हिरजता े
हिरवण हिरचरो हिरगो हिरवलः॥ १०१॥
ं
हिरिो हिरसोता हिरानपरायणः।
हिरकासहता ु
ं हिरसारसमलः॥ १०२॥
ं
हिरचनिलाो हिरमानससमतः।
ं
हिरकायिनरतो हसमोचनलालसः॥ १०३॥
ु
हिरपऽाभयकरो ु
हिरपऽसमितः।
ं
हिरधारणसािनो ं
हिरसमोददायकः॥ १०४॥
े
हितराजो े
हितधरो े ं ु
हितनायकसतः।
p. 631) े ु
हितहिरहितवपहितहा े
हितवधनः॥ १०५॥
े
हितहा े ु
हितयकरो े ू
हितिवभषणः।
े
हितदाता े
हितपरो े
हितमागूवतकः॥ १०६॥
े ं ं ू हितमडलमिडतः।
हितसतितसपण े
े
हितदानपरः े ु ू
सवहमपिरभिषतः॥ १०७॥
ं
हसपी ं ं ु भवः।
हसगितहससनतवै
ं हसरको
हसमागरतो ं ं
हसनायकः॥ १०८॥
ं ु ं
हसगोचरतनहससगीततोिषतः।
हसजता
ं े हसपितहसगो
ं ं
हसवाहनः॥ १०९॥
ं
हसजो ं
हसगमनो ं ु ू
हसराजसपिजतः।
ं े हसधरो
हसवगो ं ं ु
हससरिवमहः॥ ११०॥
ं
हसवत ् ु ु ं
सरतनहससगतमानसः।
ं
हसपसारो ं ं
हससनतमानसः॥ १११॥
ं ं ु
हससतसाम हिररणतरः।
ं ं ु
हससतमाहाो ु
हरपऽपराबमः॥ ११२॥
ु ू ीरसभवभािवतः।
ीराणवसमतः ं
ं ु ीरकीितिवभासरः॥
ीरािनाथसयः ु ११३॥
ं णदारवसमतः।
णदारवसहता ं
ं ु णदानकतोवः॥
णदाधीशसयः ृ ११४॥
ु
े ं ु ीरपानािभलाषकः।
ीरािभषकसत
p. 632) ं
ीराभोजनासः ीरसभववणकः॥ ११५॥
ु
फलौितः
्
े किथत
इतत
ं िद ं सवपापूणाशनम।्
ु
सवशऽयकर ं ् ११६॥
ं सवसपदायकम॥
सवसौभायजनक
ं सवमलकारकम।्
सवादािरशमन ं सवपिवनाशनम॥् ११७॥
सवशािकरण ् ु ं सवरोगिनवारणम।
ग ्
् ११८॥
अितबमहहरं सवःखिनवारकम॥
े
नाा ं सहॐ ं िदाना ं चबराज ततः।
े
नामािन हितराज य े पठीह मानवाः।
े ं भवि सकलाः सपदो
तषा ं नाऽ सशयः॥
ं ११९॥
ु ं
इिहबसिहताया ं तरह े ासनारदसवाद
ं े
ु
ौीसदशनसहॐनामोऽ ं ू (् १)
ं सपणम
१ यथोाना ं नाा ं पिरगणन,े तषा
े ं सा
ं ु
षरािण
े े नामस ु
पशतािन नाितबामित। तऽ िकमतावव
ु , उत म े म े
सहॐनामश औपचािरकः ूयः
ं
मलोपाामसहॐसाया ू
अपितिरित। े ूमाणने
ूबलतरण
िवना सहॐनामशौपचािरककनानौिचं
ु
मलोपावँयकतामावयित। ृ
आदशकतयोरातपरर -
ृ े काकोशयोदवादापितत
वायोिभदशादानीतयोयोमातृ -
मैक ं त ु मलोपसावशा ं ूितणि।