Χαρακτήρες βυζαντινής σημειογραφίας

Υποστατικά σημεία – Έχρονοι χαρακτήρες ποιότητας

Κλάσμα
Ένας από τους 6 χρονικούς χαρακτήρες της βυζ. μουσικής, που λέγονται και χρονικά σημεία ή
έγχρονοι υποστάσεις. Αυξάνει την χρονική αξία του ποσοτικού χαρακτήρα στον οποίο
τοποθετείται κατά ένα χρόνο. Έτσι, ποσοτικός χαρακτήρας που έχει κλάσμα, δαπανά 2 χρόνους
(έναν για τον εαυτό του και έναν για το κλάσμα). Μπαίνει σε όλους τους ποσοτικούς χαρακτήρες
(πλην των κεντημάτων και της υπορροής). Όλοι οι ποσοτικοί χαρακτήρες δέχονται το κλάσμα από
πάνω. Η πεταστή δέχεται το κλάσμα από κάτω και κατ' εξαίρεση το ολίγον (όταν από πάνω του
υπάρχει άλλος χαρακτήρας ποσότητας ή όταν το επιβάλλουν μουσικοί ορθογραφικοί κανόνες).
Ακόμα, είναι σημείο της Παλιάς παρασημαντικής από τα περιλαμβανόμενα στο κείμενο του
"Μεγάλου Ίσου" και προέρχεται από το κλάω-ώ: θραύω, τσακίζω.

Απλή
χρονικός χαρακτήρας της βυζ. μουσικής. Ανήκει στην πρώτη κατηγορία, προσθέτοντας ένα χρόνο.
(ΣΧΗΜΑ). Τίθεται σε όλους τους χαρακτήρες ποσότητος (εκτός από τα κεντήματα) και όταν
διπλασιάζεται ή τριπλασιάζεται ονομάζεται "διπλή" ή "τριπλή".

Γοργόν
ένας από τους χαρακτήρες χρόνου (που ονομάζονται και χρονικά σημεία ή έγχρονες υποστάσεις) της
σύγχρονης σημειογραφίας της βυζ. μουσικής. Έχει σχήμα γάμμα κεφαλαίου (Γ) και γραφόμενο
πάνω ή κάτω από οποιονδήποτε χαρακτήρα ποσότητος (πλην πεταστής) συνδέει τη χρονική αξία του
με του προηγούμενου χαρακτήρα, δίδοντας το μισό του χρόνου σε καθένα από τους 2 χαρακτήρες.
(Άλλη διατύπωση: Διαιρεί το χρόνο σε 2 ίσα μέρη, γιατί αφαιρεί το μισό της χρονικής αξίας του
συγκεκριμένου χαρακτήρα και του προηγουμένου του, λαμβανομένων και των δύο μαζί σε ένα
χρόνο). Όντας το αντίθετό του αργόν (εκφραζόμενο με το ίδιο σύμβολο ανεστραμμένο) ανήκει στους
"μικτούς" χαρακτήρες χρόνου, γιατί επενεργεί διαιρετικά αλλά και αυξητικά, με προσθήκη ενός
χρόνου. (ΗΛΙΟΣ, Σχήματα). Αν πρόκειται 3 μουσικοί φθόγγοι να εκτελεστούν σε ένα χρόνο,
τίθεται "διπλούν" [[γοργόν|[[γοργόν|γοργόν]]]] (δίγοργον) στον 2ο φθόγγο. Κι αν 4 φθόγγοι (σε
ένα χρόνο), τίθεται "τριπλούν" [[γοργόν|[[γοργόν|γοργόν]]]] (τρίγοργον) πάλι επί του 2ου φθόγγου.
Το [[γοργόν|[[γοργόν|γοργόν]]]], παίρνοντας μία στιγμή (αριστερά ή δεξιά) ονομάζεται
παρεστιγμένον. Στην 1η περίπτωση δίνει τα 3/4 της χρονικής μονάδας στον πρώτο χαρακτήρα (και
το 1/4 στον δεύτερο), στη 2η περίπτωση, αντιστρόφως. Στην Παλιά σημειογραφία, όντας ένα από τα
40 άφωνα σημάδια (που μετασχηματίζουν όλες τις φωνές με 2 τρόπους: αργό και γοργό)
κατατάσσεται στην τάξη των αργιών.

Αργόν
χρονικός χαρακτήρας της βυζ. μουσικής. Ανήκει στην 3η κατηγορία (μικτοί χαρακτήρες) και
γράφεται πάνω από το [[ολίγον|ολίγον]] (κάτω από το οποίο υπάρχουν κεντήματα). Η εκτέλεσή του
απαιτεί πρώτα ένα [[γοργόν|γοργόν]] επί των κεντημάτων και κατόπιν ένα κλάσμα στο [[ολίγον|
ολίγον]] (βλ. [[γοργόν|γοργόν]]).
 Υποστατικά σημεία – Άχρονοι χαρακτήρες ποιότητας

Βαρεία
χαρακτήρας ποιότητας της βυζ. μουσικής (βλ. άχρονες υποστάσεις). Γράφεται μπροστά από τους
χαρακτήρες "ποσότητας" (εκτός κεντημάτων και υπορροής) και ζητάει ζωηρή εκτέλεση (με τονισμό)
του χαρακτήρα στον οποίο ανήκει. Χάνει την εκφραστική της αξία όταν την ακολουθεί απλή,διπλή
ή τριπλή, γιατί έτσι σχηματίζει τις παύσεις.

Ομαλόν
Ένας από τους 6 χαρακτήρες ποιότητας της βυζ. μουσικής (άχρονες υποστάσεις). Απαιτεί
αδιατάρακτο κυματισμό της φωνής "επί το οξύ", ώστε να φτάσει ταχύτατα στον αμέσως ερχόμενο
οξύ φθόγγο. Όταν μπαίνει κάτω από το ίσον ή το ολίγον (που έχουν από πάνω κλάσμα) και
ακολουθεί απόστροφος (που έχει επίσης κλάσμα), συντελεί σε μια "τρομώδη" απαγγελία της
φωνής. Όταν ενώνει 2 χαρακτήρες (ο 2ος πρέπει απαραίτητα να είναι ίσον), τότε προτάσσεται η
βαρεία. `Oταν πάλι μπαίνει κάτω από 3 χαρακτήρες, τότε ο λαρυγγισμός διαρκεί και στον 3ο
χαρακτήρα (όμως μπαίνει και γοργόν πάνω στον 2ο χαρακτήρα). Το "ομαλόν" μπαίνει μετά από
όλους τους χαρακτήρες ποσότητας, πλην των κεντημάτων, της πεταστής και της υπορροής. Στο
Αρχαίο στενογραφικό σύστημα ανήκε στα 40 άφωνα μεγάλα σημάδια. Γραφόταν πάντοτε με
κόκκινο μελάνι και υπονοούσε διάφορες μελωδικές γραμμές που ψάλλονταν από μνήμης, ανάλογα
με τον Ήχο και τον φθόγγο που ήταν τοποθετημένο.

Αντικένωμα
ένας από τους 6 χαρακτήρες "ποιότητας" (ή έκφρασης) της βυζ. μουσικής (βλ. άχρονες υποστάσεις).
Κατά τον Διον. Π. Ηλιόπουλο ("Μέθοδος Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής"', 1989): "γράφεται
α) μόνο του κάτω από ένα χαρακτήρα ποσότητας και στο ασθενές μέρος του μέτρου (δηλαδή στην
άρση) και ζητά τίναγμα της φωνής. Και β) στο ισχυρό μέρος του μέτρου (δηλαδή στη θέση), με
απλή από κάτω και ακολουθεί υποχρεωτικά φθογγόσημο καταβάσεως που εκτελείται ενωμένο με
τον χαρακτήρα που προηγείται, κάνοντας και το περιστροφικό τίναγμα του". Στην αρχαία
παρασημαντική ανήκε στα 40 άφωνα σημάδια (ή σημάρια ή μεγάλες υποστάσεις). Γραφόταν με
κόκκινο μελάνι και υποδήλωνε μελωδική γραμμή που την εκτελούσαν από μνήμης και
διαφοροποιόταν, ανάλογα με το χρώμα του μελανιού του φθόγγου, του μέλους και του Ήχου.
(ΣΧΗΜΑ)

Ψηφιστόν
Από τους 6 χαρακτήρες «ποιότητας» (ή έκφρασης) της βυζ. μουσικής (βλ. [[άχρονες_υποστάσεις|
άχρονες υποστάσεις]]). Τίθεται κάτω από όποιον χαρακτήρα ποσότητας ζητάει τονική έμφαση και
ακολουθείται από περισσότερους του ενός ισόχρονους κατιόντες χαρακτήρες (δηλαδή ακολουθούν
τουλάχιστον 2 απόστροφοι). Στην Αρχαία σημειογραφία περιλαμβανόταν στα 40 άφωνα σημάδια (ή
μεγάλες υποστάσεις). Γραφόταν με κόκκινο μελάνι και υποδήλωνε μελωδική γραμμή εκτελούμενη
από μνήμης και διαφοροποιημένη, ανάλογα με τον φθόγγο και τον Ήχο που το τοποθετούσαν.

Έτερον
Ένας από τους 6 χαρακτήρες ποιότητας της βυζ. μουσικής (άχρονες υποστάσεις). Ονομάζεται και
[[σύνδεσμος|σύνδεσμος]], γιατί συνδέει ανιόντες χαρακτήρες με κατιόντες, και τους δύο με
ολόκληρες μουσικές γραμμές χωρίς διακοπή. Κατά την εκτέλεσή του, η φωνή εμφανίζει μαλακό
κυματισμό (ασθενεστέρο του ομαλού). Γράφεται είτε κάτω από δύο χαρακτήρες, που τους κρατάει
"δεμένους" (χωρίς δηλαδή να μεσολαβεί αναπνοή) είτε κάτω από έναν χαρακτήρα με διπλή ή
τριπλή (κρατώντας ενωμένους όλους τους υπάρχοντες χρόνους με τον επόμενο χαρακτήρα
καταβάσεως). Δεν γράφεται κάτω από την πεταστή και τα κεντήματα. Στην αρχαία
παρασημαντική ανήκε στα 40 άφωνα μεγάλα σημάδια ("μεγάλες υποστάσεις") και γραφόταν με
κόκκινο μελάνι, υποδηλώνοντας διάφορες μελωδικές γραμμές που ψάλλονταν από μνήμης
(ανάλογα με τον Ήχο και τον φθόγγο που το τοποθετούσαν).

Ενδόφωνον
Ένας από τους 6 χαρακτήρες ποιότητας της βυζ. μουσικής (άχρονες υποστάσεις). Το "ενδόφωνο",
όντας σπανιότατο, μπαίνει πάντοτε κάτω από κατιόντες ποσοτικούς χαρακτήρες (που αποδίδουν
συλλαβές λήγουσες σε "εμ" και "εν") υποδηλώνοντας την ένρινη απαγγελία τους ([[ρινοφωνία|
ρινοφωνία]]). Επίσης αν στον ποσοτικό χαρακτήρα συμπέσει και χρονικός (από τους "αυξάνοντες"
το χρόνο), εκτελείται ομοίως με ένρινο τρόπο. Σήμερα κρίνεται ότι η χρήση του ενδόφωνου είναι
εντελώς περιττή, γιατί και χωρίς αυτό οι συλλαβές στις οποίες αναφέρεται θα εκτελεστούν ένρινα.

Σταυρός
Πρόκειται για παύση ή [[σιωπή|σιωπή ]]της βυζ. μουσικής, που ανήκει στους χαρακτήρες
«χρόνου». Είναι σημείο διακοπής της μελωδίας (συνήθως στην άρσιν και το πολύ για μισό χρόνο)
και αναπνοής (που υποκλέπτεται από τον προηγούμενο χαρακτήρα). Ορισμένοι τον θεωρούν
(κάπως υπερβολικά) ως σημείο ποιότητας.