Thoi Tho Au 580 4246

THÚÂI THÚ ÊËU 1
MUÅC LUÅC
I ............................................................................................................................................2
II......................................................................................................................................... 14
III........................................................................................................................................ 29
IV........................................................................................................................................ 48
V ......................................................................................................................................... 63
VI........................................................................................................................................ 79
VII....................................................................................................................................... 88
VIII ................................................................................................................................... 103
IX...................................................................................................................................... 121
X ....................................................................................................................................... 141
XI...................................................................................................................................... 165
XII..................................................................................................................................... 187
XIII ................................................................................................................................... 212
http://ebooks.vdcmedia.com
Macxim Gorki 2
Gêìn cûãa söí, trong möåt gian phoâng chêåt heåp tranh töëi tranh
saáng, böë töi mùåc quêìn aáo trùæng toaát nùçm trïn saân. Thên hònh böë
töi daâi laå thûúâng, ngoán chên xoâe ra nom rêët kyâ quaái; hai baân tay
dõu daâng àùåt yïn trïn ngûåc, nhûng ngoán tay thò co quùæp. Hai àöìng
xu àen troân bùçng àöìng che kñn cùåp mùæt tûúi vui cuãa böë töi: khuön
mùåt vêîn hiïìn tûâ nay töëi sêìm laåi. Hai haâm rùng nhe ra laâm töi súå
haäi. Meå töi mùåc chiïëc vaáy àoã, chiïëc aáo húã ngûåc, quyâ bïn caånh vaâ
lêëy chiïëc lûúåc àen, maâ töi vêîn thñch duâng àïí cûáa voã dûa hêëu, chaãi
maái toác daâi vaâ mïìm maåi cuãa böë töi tûâ phña traán ra sau gaáy. Meå töi
noái liïn tuåc, gioång trêìm trêìm khaân khaân. Cùåp mùæt xaám cuãa meå töi
sûng huáp vaâ nhû tan ra thaânh nhûäng gioåt nûúác mùæt lúán chaãy roâng
roâng. Baâ töi giûä lêëy tay töi. Baâ töi ngûúâi beáo troân coá caái àêìu lúán,
cùåp mùæt rêët to vaâ chiïëc muäi xöm xöëp nom rêët buöìn cûúâi; baâ töi mùåc
toaân àöì àen tröng mïìm dõu àïën hay. Baâ töi cuäng khoác, tiïëng khoác
nûác núã laå luâng, trêìm böíng hònh nhû hoâa theo nhûäng lúâi than vaän
cuãa meå töi. Toaân thên run run, baâ töi keáo töi vaâ àêíy laåi gêìn chöî böë
töi. Nhûng töi cûúäng laåi vaâ nêëp sau lûng baâ; töi vûâa súå haäi vûâa
luáng tuáng. Chûa bao giúâ töi tröng thêëy ngûúâi lúán khoác vaâ töi khöng
sao hiïíu àûúåc nhûäng lúâi baâ töi nhùæc ài nhùæc laåi:
- Chaáu tûâ biïåt böë chaáu ài, khöng bao giúâ chaáu àûúåc thêëy böë
chaáu nûäa àêu, töåi nghiïåp, böë chaáu chïët súám quaá, chûa phaãi luác...
Töi bõ öëm nùång, vûâa múái dêåy. Trong luác töi öëm - töi coân nhúá rêët roä -
böë töi nö àuâa vúái töi rêët vui veã, sau àoá böîng nhiïn böë töi biïën àêu
mêët, vaâ baâ ngoaåi töi, con ngûúâi kyâ laå êëy, àaä thay thïë böë töi.
- Baâ ài tûâ àêu àïën thïë? - Töi hoãi baâ töi.
Baâ àaáp:
- Tûâ phña trïn, tûâ Nijni àïën.
Baâ khöng ài böå, maâ ài taâu thuãy àïën! Ngûúâi ta khöng thïí ài
böå trïn mùåt nûúác àûúåc, öng maänh aå! Cêu traã lúâi àoá thêåt laâ buöìn
cûúâi vaâ khoá hiïíu. úã trïn nhaâ naây chó coá mêëy ngûúâi Ba-tû rêåm rêu
vaâ toác nhuöåm; coân úã dûúái hêìm nhaâ thò coá möåt öng laäo da vaâng
ngûúâi Kanmûc laâm nghïì baán da cûâu. Tûâ trïn coá thïí cûúäi tay võn
cêìu thang trûúåt xuöëng, hoùåc nïëu coá ngaä thò löån nhaâo úã cêìu thang, -
àiïìu àoá töi biïët rêët roä. Nhûng sao laåi coá chuyïån ài trïn mùåt nûúác
kia chûá? Têët caã cêu chuyïån cuãa baâ töi àïìu vö lyá, àïìu lêìm lêîn möåt
caách ngöå nghônh.
- Thïë taåi sao chaáu laåi laâ öng maänh?
- Taåi chaáu hay laâm öìn lùæm, - baâ töi vûâa noái vûâa cûúâi. Tiïëng baâ
töi noái rêët dõu daâng, vui veã vaâ trêìm böíng. Ngay tûâ ngaây àêìu tiïn
töi àaä thên vúái baâ töi, vaâ ngay luác naây töi cuäng muöën baâ töi mau
mau àûa töi rúâi khoãi cùn phoâng naây. Tiïëng khoác than vaâ kïu gaâo
cuãa meå töi laâm töi nön nao vaâ gêy cho töi möåt caãm giaác lo êu múái.
Lêìn àêìu tiïn töi tröng thêëy meå töi nhû thïë. Meå töi vöën rêët nghiïm
nghõ, ñt noái, ngûúâi saåch seä, goån gaâng vaâ to lúán nhû möåt con ngûåa,
meå töi coá thên hònh rùæn chùæc vaâ àöi caánh tay rêët khoãe. Thïë maâ bêy
giúâ khöng hiïíu sao khùæp ngûúâi meå töi àïìu sûng phöìng lïn nom àïën
khoá coi, àêìu toác röëi buâ, aáo quêìn túi taã. Múá toác thûúâng vêîn vêën goån
trïn àêìu nhû möåt caái muä lúán vaâng oáng thò nay xöí xuöëng möåt bïn
vai trêìn, xoäa xuöëng mùåt, coân nûãa kia tïët thaânh bñm thò cûá luác la
luác lùæc chaåm vaâo khuön mùåt nguã say cuãa böë töi. Töi àûáng trong
phoâng àaä lêu, nhûng meå töi khöng hïì nhòn töi; vaâ vêîn vûâa chaãi
àêìu cho böë töi vûâa rïn ró nûác núã. Mêëy ngûúâi mujich mùåc toaân àöì
àen vaâ möåt tïn caãnh saát loá àêìu vaâo cûãa phoâng. Tïn caãnh saát quaát
thaáo, gioång giêån dûä:
- Thu doån nhanh lïn!
Chiïëc khùn san maâu àen che cûãa söí phöìng lïn nhû möåt caánh
buöìm. Töi böîng nhúá túái möåt höm böë töi dêîn töi ài búi thuyïìn buöìm.
Chúåt möåt tiïëng sêëm nöí vang. Böë töi cûúâi, keåp chùåt töi vaâo hai àêìu
göëi vaâ kïu:
- Khöng sao caã, àûâng súå, Luc aå!
Àöåt nhiïn meå töi nùång nïì àûáng lïn, röìi laåi khuyåu xuöëng, ngaä
vêåt ra; toác xoäa tung ra caã saân. Khuön mùåt trùæng treão, múâ lïå taái
xanh ài vaâ cuäng nhe rùng ra nhû böë töi, meå töi noái, gioång khiïëp súå:
- Àoáng cûãa laåi... Dêîn thùçng Alïcxêy ra ngay!
Baâ töi àêíy töi ra röìi nhaãy böí ra cûãa, möìm kïu to:
- Baâ con thên mïën, àûâng súå, cûá àïí mùåc chuáng töi, baâ con haäy
ài ài, Laåy Chuáa töi! Khöng phaãi dõch taã àêu, chaáu noá sùæp úã cûä àêëy.
Xin baâ con haäy laâm phuác laâm àûác cho! Töi nêëp sau möåt goác töëi, sau
Macxim Gorki 4
caái hoâm vaâ nhòn meå töi lùn löån trïn saân rïn siïët vaâ nghiïën rùng
ken keát. Baâ töi lï voâng quanh, cêët gioång dõu daâng vaâ vui veã noái:
- Nhên danh Cha vaâ Con! Variusa con haäy cöë chõu khoá möåt
tñ!... Laåy Àûác Meå Rêët Thaánh che chúã chuáng con...
Töi súå quaá. Meå töi vaâ baâ töi boâ lï trïn saân ngay bïn caånh böë
töi, àuång caã vaâo ngûúâi böë töi vaâ rïn ró, gaâo theát, coân böë töi vêîn nùçm
im khöng àöång àêåy vaâ dûúâng nhû àang cûúâi gùçn. Caãnh löìng löån
trïn saân êëy Tûác Alïcxêy, caách goåi tùæt thên mêåt. Tûác Vacvara, caách
goåi thên mêåt. keáo daâi khaá lêu. Mêëy lêìn meå töi gûúång àûáng dêåy,
nhûng laåi ngaä quyå xuöëng. Baâ töi lùn ra khoãi phoâng giöëng nhû möåt
quaã boáng lúán maâu àen vaâ mïìm nhuän. Sau àoá àöåt nhiïn trong boáng
töëi coá tiïëng treã con khoác theát lïn.
- Saáng danh Chuáa! -Baâ töi noái. -Con trai röìi!
Vaâ baâ chêm möåt ngoån nïën. Sau àoá chùæc töi nguã thiïëp ài úã goác
nhaâ nïn khöng nhúá gò nûäa. ÊËn tûúång thûá hai coân ghi laåi trong trñ
nhúá töi laâ möåt ngaây mûa, taåi möåt goác nghôa àõa hoang vùæng. Töi
àûáng úã möåt goâ àêët trún, nhúáp nhaáp vaâ nhòn xuöëng caái huyïåt trong
àoá ngûúâi ta vûâa haå quan taâi böë töi xuöëng. Dûúái àaáy huyïåt coá nhiïìu
nûúác vaâ coá caã ïëch nhaái nûäa; hai con àaä leo lïn àûúåc chiïëc nùæp quan
taâi maâu vaâng. Àûáng bïn caånh huyïåt coá töi, baâ töi, tïn caãnh saát
quêìn aáo ûúát suäng vaâ hai ngûúâi mujich veã mùåt bûåc tûác, tay cêìm
xeãng. Nhûäng haåt mûa êëm vaâ li ti nhû nhûäng haåt thuãy tinh nhoã rùæc
lïn têët caã moåi ngûúâi.
- Lêëp huyïåt laåi!
Tïn caãnh saát vûâa ra lïånh vûâa boã ài. Baâ töi khoác oâa lïn, giêëu
mùåt vaâo möåt goác khùn vuöng. Hai ngûúâi mujich goâ lûng trïn chiïëc
xeãng bùæt àêìu vöåi vaä hêët àêët vaâo huyïåt, nûúác dûúái huyïåt kïu loäm
boäm. Hai con nhaái nhaãy khoãi nùæp quan taâi vaâ lao lïn thaânh huyïåt,
nhûng nhûäng hoân àêët laåi gaåt chuáng ngaä xuöëng dûúái àaáy.
- Ài thöi, Liönaáa, -baâ töi vûâa noái vûâa nùæm lêëy vai töi. Töi
vuâng ra khoãi tay baâ vaâ khöng muöën rúâi khoãi núi àêy.
- Laåy Chuáa, roä thêåt laâ... Baâ töi rïìn rô, khöng hiïíu noái vúái töi
hay vúái Chuáa. Baâ töi àûáng im lùång rêët lêu, àêìu cuái gùçm. Huyïåt àaä
àêìy àêët, song baâ töi vêîn coân àûáng àoá. Hai ngûúâi mujich lêëy xeãng
àêåp thònh thònh vaâo mùåt àêët. Möåt luöìng gioá thöíi túái xua tan vaâ
cuöën mûa ài. Baâ töi cêìm tay töi vaâ dêîn töi àïën ngöi nhaâ thúâ úã phña
xa giûäa vö söë thaánh giaá àen sêîm.
- Taåi sao chaáu khöng khoác?

Baâ töi hoãi, khi chuáng töi bûúác ra khoãi búâ raâo.
- Giaá chaáu khoác möåt chuát múái phaãi!
- Chaáu khöng muöën khoác.- Töi àaáp.
- Thöi àûúåc, khöng muöën thò thöi chaáu aå,
Baâ töi kheä noái. Têët caã chuyïån àoá thêåt kyâ laå: töi rêët ñt khoác vaâ
chó khoác khi naâo bûåc tûác, chûá khöng bao giúâ vò àau. Böë töi luön
luön chïë nhaåo nhûäng gioåt nûúác mùæt cuãa töi, vaâ meå töi thûúâng quaát:
- Cêëm khöng àûúåc khoác! Sau cuâng baâ chaáu töi ngöìi trïn möåt
chiïëc xe ngûåa nhoã vaâ ài doåc theo möåt àûúâng phöë röång, nhûng rêët
bêín, hai bïn toaân nhûäng ngöi nhaâ àoã sêîm. Töi hoãi baâ töi:
- Thïë luä nhaái êëy coá boâ ra àûúåc khöng húã baâ?
- Khöng, bêy giúâ thò chuáng khöng boâ ra àûúåc, -baâ töi àaáp.
- Chuáa khùæc phuâ höå chuáng noá!
Caã böë töi lêîn meå töi àïìu khöng hay nhùæc àïën tïn Chuáa möåt
caách tin tûúãng thên mêåt nhû vêåy.
*
* *
Mêëy ngaây sau, töi, baâ töi vaâ meå töi ài taâu thuãy, chuáng töi
ngöìi trong möåt buöìng nhoã. Àûáa em múái àeã cuãa töi laâ Macxim àaä
chïët, nùçm trïn chiïëc baân trong goác phoâng, xaác boåc trong möåt maãnh
vaãi trùæng coá thùæt dêy bùng àoã. Töi ngöìi choát voát trïn àöëng tay naãi
vaâ hoâm xiïíng, nhòn qua chiïëc cûãa söí löìi vaâ troân nhû mùæt ngûåa. úã
phña ngoaâi cûãa kñnh ûúát àêîm doâng nûúác suâi boåt àuåc ngêìu chaãy
cuöìn cuöån khöng ngúát. Thónh thoaãng, möåt laân soáng laåi chöìm lïn vaâ
liïëm vaâo mùåt kñnh. Töi bêët giaác nhaãy xuöëng saân taâu.
- Àûâng súå, - baâ töi noái vaâ àûa àöi caánh tay mïìm maåi kheä nhêëc
töi lïn àöëng tay naãi nhû cuä. Laân sûúng muâ maâu xaám vaâ êím ûúát
bao phuã mùåt nûúác. Xa xa, daãi àêët sêîm hiïån ra röìi laåi biïën mêët
trong àaám sûúng muâ vaâ nûúác. Moåi vêåt xung quanh töi àïìu rung
chuyïín. Chó coá meå töi àûáng yïn khöng àöång àêåy, hai tay àïí sau
gaáy, lûng tûåa vaâo thaânh taâu. Khuön mùåt meå töi sa sêìm vaâ àanh
laåi, cùåp mùæt nhùæm nghiïìn. Meå töi cûá àûáng yïn nhû vêåy, khöng noái
khöng rùçng, dûúâng nhû àaä thay àöíi hùèn, ngay caã chiïëc aáo daâi meå
Macxim Gorki 6
töi àang mùåc cuäng xa laå àöëi vúái töi. Baâ töi nhiïìu lêìn kheä baão meå
töi:
- Varya, con cöë ùn möåt chuát gò ài chûá?
Meå töi khöng traã lúâi vaâ vêîn àûáng yïn khöng nhuác nhñch. Baâ
töi chó noái thò thêìm vúái töi; hoåa hoùçn noái vúái meå töi thò to hún,
nhûng coá phêìn naâo thêån troång, duåt deâ. Töi thêëy hònh nhû baâ töi súå
meå töi. Töi hiïíu àiïìu àoá, nhúâ thïë maâ hai baâ chaáu caâng gêìn guäi
nhau hún.
- Xaratöp kia röìi! -Àöåt nhiïn meå töi noái to, gioång bûåc tûác. -
Thuãy thuã àêu röìi?
Àêëy, nhûäng lúâi noái cuãa meå töi cuäng kyâ laå khoá hiïíu thïë àêëy:
Xaratöp, thuãy thuã. Möåt ngûúâi àaân öng to lúán, toác baåc, mùåc quêìn aáo
xanh, bûúác vaâo, tay bûng möåt chiïëc hoâm con. Baâ töi àúä lêëy chiïëc
hoâm vaâ àùåt xaác em töi vaâo àoá. Röìi baâ töi giú thùèng tay bï chiïëc
hoâm ra cûãa, nhûng ngûúâi baâ to beáo quaá, chó laách nghiïng múái coá
thïí loåt qua àûúåc chiïëc cûãa heåp cuãa cùn buöìng nhoã beá, nïn baâ cûá
luáng ta luáng tuáng maäi trûúác cûãa nom àïën buöìn cûúâi.
- Öi, meå, - meå töi kïu lïn, àúä lêëy chiïëc quan taâi úã tay baâ töi,
röìi caã hai ngûúâi cuâng biïën mêët. Töi úã laåi trong buöìng möåt mònh,
chùm chuá nhòn ngûúâi àaân öng mùåc quêìn aáo xanh. Tûác Vacvara,
caách goåi tùæt.
- Thïë naâo, em chaáu ài mêët röìi û?
Ngûúâi mùåc quêìn aáo xanh cuái xuöëng nhòn töi vaâ noái.
- Baác laâ ai?
- Thuãy thuã.
- Coân Xaratöp laâ ai?
- Laâ möåt thaânh phöë. Nhòn qua cûãa söí maâ xem, noá kia kòa!
Qua têëm cûãa kñnh töi nhòn thêëy möåt daãi àêët dûúâng nhû àang
di àöång. Daãi àêët maâu sêîm vaâ döëc tuöåt. Laân sûúng nheå toãa lïn,
giöëng möåt khoanh baánh mò lúán vûâa múái cùæt tûâ möåt öí baánh ra.
- Baâ chaáu ài àêu thïë baác?
- Ài chön em chaáu.
- Àem chön noá xuöëng àêët húã baác?
- Chûá sao? Phaãi chön ài.
Töi kïí cho baác thuãy thuã nghe cêu chuyïån ngûúâi ta àaä chön
söëng luä nhaái nhû thïë naâo luác chön cêët böë töi. Baác bïë xöëc töi lïn, ghò
chùåt vaâo ngûúâi vaâ hön töi:
- Chaâ, chaáu chûa hiïíu gò caã! Baác noái.
- Khöng nïn thûúng haåi luä nhaái êëy laâm gò. Chuáa khùæc phuâ höå
chuáng! Chaáu haäy thûúng lêëy meå chaáu. Chaáu thêëy àêëy, àau khöí àaä
laâm cho meå chaáu heáo hon ài nhû thïë àêëy!
Tiïëng coâi taâu ruác, rñt lïn trïn àêìu chuáng töi. Töi àaä biïët àêy
laâ chiïëc taâu thuãy nïn khöng súå. Baác thuãy thuã vöåi àùåt töi xuöëng saân
vaâ vûâa chaåy ra ngoaâi vûâa noái:
- Baác phaãi chaåy ài àùçng naây möåt tñ!
Töi cuäng muöën chaåy theo. Töi bûúác ra ngoaâi cûãa. Ngoaâi haânh
lang heåp tranh töëi tranh saáng khöng coá qua möåt boáng ngûúâi. Gêìn
cûãa buöìng coá nhûäng bêåc cêìu thang neåp àöìng boáng nhoaáng. Nhòn
lïn trïn, töi thêëy möåt àaám ngûúâi xaách bõ vaâ tay naãi. Roä raâng laâ têët
caã moåi ngûúâi sùæp lïn búâ, töi cuäng phaãi lïn thöi. Nhûng khi töi len
vaâo giûäa àaám àöng úã caånh thaânh taâu trûúác chiïëc cêìu bùæc lïn búâ,
moåi ngûúâi àïìu nhòn töi kïu lïn:
- Con caái nhaâ ai thïë naây?
Maây con ai?
- Chaáu khöng biïët. Ngûúâi ta xö àêíy töi, lay töi, súâ moá töi höìi
lêu. Cuöëi cuâng baác thuãy thuã toác baåc chaåy àïën, tuám lêëy töi vaâ phên
trêìn:
- Thùçng beá naây úã Axtrakhan, noá úã trong buöìng taâu chaåy ra...
Baác bïë töi bûúác nhanh vaâo buöìng, àùåt töi vaâo giûäa àöëng tay naãi röìi
vûâa ài ra, vûâa giú ngoán tay ra doåa töi:
- Liïåu höìn àêëy!
Tiïëng öìn aâo trïn àêìu möîi luác möåt nhoã dêìn, chiïëc taâu khöng
lùæc lû maånh vaâ khöng khuêëy àöång trïn mùæt nûúác nûäa. Cûãa söí cùn
buöìng bõ möåt bûác thaânh ûúát chùæn lêëp. Trong buöìng töëi om, ngöåt
ngaåt, àöëng tay naãi nhû phöìng ra, eáp lêëy ngûúâi töi. Têët caã àïìu laâm
cho töi khoá chõu. Coá leä ngûúâi ta seä àïí möåt mònh töi úã laåi vônh viïîn
trong chiïëc taâu vùæng ngùæt naây chùng? Töi laåi gêìn cûãa buöìng. Cûãa
khöng múã àûúåc, töi khöng laâm caách naâo xoay àûúåc quaã àêëm bùçng
àöìng.
Macxim Gorki 8
Töi cêìm chai sûäa àêåp thêåt maånh vaâo quaã àêëm. Chiïëc chai vúä
toang, sûäa àöí tung toáe xuöëng chên töi chaãy àêìy caã vaâo àöi uãng.
Buöìn rêìu vò thêët baåi, töi lïn nùçm trïn àöëng tay naãi, khoác ti tó vaâ
nguã thiïëp ài, mùæt vêîn ûúát lïå. Khi töi tónh dêåy, chiïëc taâu thuãy laåi
khuêëy àöång vaâ lùæc lû maånh, cûãa söí cùn buöìng saáng rûåc nhû mùåt
trúâi. Baâ töi ngöìi caånh töi, chaãi àêìu vaâ nhùn nhoá, noái thò thêìm caái gò
nghe khöng roä. Toác baâ töi àen nhaánh, aánh xanh, daây kyâ laå, phuã kñn
caã hai vai, xoäa xuöëng ngûåc, xuöëng àêìu göëi vaâ raãi caã ra saân. Möåt tay
kheä nêng múá toác trïn saân lïn vaâ ûúám trïn tay, baâ töi àûa möåt caách
khoá khùn chiïëc lûúåc thûa bùçng göî vaâo múá toác daây. Baâ töi bôu möi,
cùåp mùæt àen long lïn àêìy tûác giêån, vaâ trong múá toác daây êëy khuön
mùåt baâ töi trúã nïn beá nhoã vaâ buöìn cûúâi laå. Höm nay baâ töi coá veã dûä
túån, nhûng khi töi hoãi taåi sao toác baâ laåi daây nhû vêåy, baâ töi traã lúâi,
gioång cuäng dõu daâng êëm aáp nhû höm qua:
- Coá leä Chuáa trûâng phaåt baâ àêëy. Toác vúái tai chïët tiïåt úã àêu êëy,
cûá thûã chaãi noá maâ xem!
Höìi coân treã baâ thñch khoe khoang vïì caái búâm naây, nhûng nay
vïì giaâ baâ laåi nguyïìn ruãa noá! Chaáu nguã ài! Haäy coân súám, mùåt trúâi
vûâa múái moåc thöi...
- Chaáu khöng buöìn nguã nûäa!
- Thò thöi vêåy,
Baâ töi bùçng loâng ngay; vaâ vûâa tïët toác vûâa nhòn vïì phña chiïëc
ài-vùng, núi meå töi àang nùçm nguã, ngûãa mùåt lïn, ngûúâi duöîi
thùèng.
- Höm qua chaáu àêåp vúä chai sûäa nhû thïë naâo? Kïí kheä cho baâ
nghe!
Lúâi noái cuãa baâ töi àùåc biïåt trêìm böíng nghe nhû tiïëng haát, noá
khùæc sêu vaâo trñ nhúá töi dïî daâng, nhû nhûäng àoáa hoa, vaâ cuäng dõu
daâng, rûåc rúä àêìy nhûåa söëng. Khi baâ töi móm cûúâi, hai con ngûúi
àen sêîm nhû quaã anh àaâo, núã ra, long lanh tia saáng dõu hiïìn khön
taã. Nuå cûúâi àïí löå ra hai haâm rùng trùæng ngêìn chùæc chùæn, vaâ mùåc
duâ trïn àöi maá ngùm ngùm àen àaä coá vö söë nïëp nhùn, khuön mùåt
cuãa baâ töi hònh nhû vêîn tûúi treã. Nhûng caái muäi xöm xöëp coá hai löî
muäi phöìng lïn vaâ caái choáp muäi àoã àaä laâm cho khuön mùåt xêëu ài
khaá nhiïìu. Baâ töi hñt thuöëc laá àûång trong caái höåp àen khaãm baåc.
Toaân thên baâ töi àen sêîm, nhûng tûâ bïn trong -qua àöi mùæt -aánh
lïn nhûäng tia saáng êëm aáp, tûúi vui vaâ khöng bao giúâ tùæt. Tuy lûng
coâng, gêìn nhû guâ, vaâ thên hònh rêët to beáo, nhûng baâ töi ài laåi nheå
nhaâng, nhanh nheån nhû möåt con meâo to, vaâ cuäng coá veã dõu daâng
mïìm maåi giöëng hïåt nhû con vêåt dïî thûúng êëy. Trûúác kia gùåp baâ
töi; töi nhû ngûúâi nguã say, àùæm chòm trong boáng töëi; nhûng baâ töi
xuêët hiïån, àaä àaánh thûác töi dêåy vaâ àûa töi ra ngoaâi aánh saáng. Vúái
möåt súåi dêy vö têån baâ töi nöëi têët caã moåi vêåt xung quanh töi laåi, àan
thaânh möåt têëm àùng-ten nhiïìu maâu sùæc, vaâ lêåp tûác trúã thaânh
ngûúâi baån thên thiïët suöët àúâi töi, möåt ngûúâi gêìn guäi nhêët vúái loâng
töi, möåt con ngûúâi dïî hiïíu nhêët vaâ yïu quyá nhêët. Têëm loâng yïu
mïën vö tû cuãa baâ töi àöëi vúái moåi ngûúâi àaä laâm cho têm höìn töi
thïm phong phuá, àaä truyïìn sûác maånh khöng gò khuêët phuåc nöíi àïí
àûúng àêìu vúái nhûäng ngaây thaáng gieo neo.
*
* *
Böën mûúi nùm vïì trûúác taâu thuãy chaåy rêët chêåm, chuáng töi
phaãi ài khaá lêu múái túái Nijni. Töi coân nhúá rêët roä nhûäng ngaây àêìu
tiïn vö cuâng àeåp àeä êëy. Trúâi rêët àeåp, suöët tûâ saáng àïën töëi, töi vúái
baâ töi àûáng trïn boong taâu dûúái bêìu trúâi trong saáng, giûäa àöi búâ
söng Vonga àûúåc muâa thu thïu lïn möåt maâu vaâng oáng, tröng nhû
hai daãi luåa. Con taâu maâu gaåch tûúi ài ngûúåc doâng söng, baánh laái
uïí oaãi khuêëy àöång mùåt nûúác xanh sêîm. Con taâu keáo theo úã àêìu súåi
dêy caáp daâi möåt chiïëc saâ-lan xaám tröng giöëng nhû con boå àêët. Mùåt
trúâi lûäng lúâ di chuyïín trïn söng Vonga; caãnh vêåt xung quanh àöíi
múái tûâng giúâ tûâng phuát. Nhûäng ngoån àöìi xanh giöëng nhû nhûäng
nïëp gêëp löång lêîy trïn böå y phuåc sang troång cuãa mùåt àêët; hai bïn búâ
söng, caác thaânh phöë vaâ laâng maåc nom xa xa nhû nhûäng chiïëc baánh;
thónh thoaãng coá chiïëc laá thu vaâng bêåp bïình trïn mùåt nûúác.
- Chaáu nhòn xem, àeåp chûa kòa!
- Chöëc chöëc baâ töi laåi nhùæc laåi vaâ ài tûâ thaânh taâu bïn naây
sang thaânh bïn kia.
Baâ töi raång rúä hùèn lïn, àöi mùæt múã to vò vui sûúáng. Baâ töi
maãi nhòn lïn búâ, nhiïìu luác quïn caã töi. Baâ töi àûáng caånh thaânh
taâu, khoanh tay trûúác ngûåc, móm cûúâi, im lùång, nûúác mùæt rûng
rûng. Töi giêåt giêåt chiïëc vaáy sêîm maâu coá thïu hoa cuãa baâ töi.
- Gò thïë? - Baâ töi giêåt mònh. Baâ tûúãng nhû àang thiu thiu nguã
vaâ nùçm mú êëy.
Macxim Gorki 10
- Sao baâ laåi khoác?

- Baâ vui sûúáng àêëy chaáu aå, maâ cuäng vò tuöíi giaâ nûäa! -Baâ töi
vûâa noái vûâa móm cûúâi.
- Baâ àaä giaâ röìi, baâ àaä traãi qua saáu mûúi xuên röìi coân gò nûäa!
Sau khi hñt thuöëc laá, baâ töi bùæt àêìu kïí cho töi nghe nhûäng
cêu chuyïån kyâ quaái vïì boån cûúáp phuác àûác, vïì caác võ thaánh, vïì
nhûäng loaâi daä thuá vaâ luä aác quyã.
Nhûäng chuyïån thêìn thoaåi àûúåc baâ töi kïí bùçng möåt gioång khe
kheä, àêìy bñ êín. Baâ töi cuái xuöëng, nhòn thùèng vaâo mùæt töi, hai con
ngûúi múã röång nhû muöën truyïìn vaâo loâng töi möåt sûác maånh löi
cuöën töi lïn. Baâ töi noái y nhû haát, vaâ caâng noái lúâi baâ töi caâng vang
lïn nhõp nhaâng. Nghe baâ töi noái thêåt thuá võ khöng thïí taã àûúåc. Töi
lùæng nghe vaâ voâi thïm:
- Kïí nûäa ài baâ!
- ÛÂ, thò kïí nûäa: ngaây xûa coá möåt võ gia thêìn ngöìi úã phña dûúái
loâ sûúãi, bõ mò öëng cùæm vaâo chên. Laäo vûâa lùæc la lùæc lû vûâa rïn ró vaâ
khoác tó ti: "öi, chuöåt con úi, àau quaá, öi chuöåt con úi, ta khöng thïí
chõu nöíi!" Baâ töi nhêëc möåt chên lïn, hai tay öm lêëy vaâ nhùn mùåt
laåi giaäy giaäy nom àïën buöìn cûúâi, y nhû chñnh baâ töi àau vêåy. Caác
baác thuyã thuã rêåm rêu vaâ hiïìn laânh àûáng xung quanh lùæng nghe,
cûúâi khuác khñch, khen ngúåi baâ töi vaâ cuäng yïu cêìu:
- Baâ kïí chuyïån nûäa ài!
- Sau àoá hoå baão: -Múâi baâ cuâng ài ùn töëi vúái chuáng töi! Khi ùn,
hoå múâi baâ töi uöëng rûúåu vötka, coân töi thò àûúåc ùn dûa hêëu, dûa
búã. Viïåc naây phaãi laâm giêëu, vò trïn taâu coá möåt ngûúâi cêëm ùn hoa
quaã, laäo ta tõch thu têët caã hoa quaã vaâ àem quùèng xuöëng söng.
Laäo ùn mùåc giöëng hïåt möåt viïn caãnh saát, cuäng coá nhûäng cuác
aáo bùçng àöìng, vaâ luác naâo cuäng say mïìm. Moåi ngûúâi thêëy laäo àïìu
lêín traánh. Meå töi rêët ñt khi ra boong taâu vaâ thûúâng àûáng lùång leä
möåt mònh, riïng ra möåt chöî. Thên hònh meå töi to lúán, cên àöëi,
khuön mùåt töëi sêìm vaâ àanh laåi, maái toác vaâng hoe, tïët bñm, vêën
trïn àêìu thaânh möåt voâng nùång trôu -toaân thên meå töi tröng thêåt
lûåc lûúäng vaâ rùæn chùæc. Giúâ àêy hònh aãnh meå töi hiïån lïn trong oác
töi nhû qua möåt lúáp sûúng muâ hoùåc qua möåt àaám mêy trong vùæt,
trong àoá löå ra àöi mùæt xaám xa laå vaâ laånh luâng cuäng to nhû àöi mùæt
baâ töi. Coá möåt lêìn meå töi noái, gioång nghiïm nghõ:
- Ngûúâi ta cûúâi meå àêëy, meå aå!

- Mùåc hoå! - Baâ töi àaáp veã vö tû.
- Cho hoå cûúâi, kïå hoå.
Töi coân nhúá veã vui mûâng nhû treã con cuãa baâ töi khi nhòn thêëy
Nijni. Baâ töi keáo tay töi, àêíy töi vïì phña thaânh taâu vaâ kïu lïn:
- Chaáu tröng kòa, chaáu tröng kòa, àeåp khöng! Nijni àêëy, chaáu
aå! Nhúâ ún Chuáa, thaânh phöë múái àeåp laâm sao! Chaáu tröng kòa, nhaâ
thúâ nhû bay laâ laâ trïn mùåt àêët êëy!
Röìi baâ töi yïu cêìu meå töi, gioång gêìn nhû khoác:
- Variusa, con nhòn ài chûá! Coá leä con quïn caã röìi cuäng nïn!
Haäy vui lïn con!
Meå töi móm cûúâi, uã ruä. Con taâu dûâng laåi trûúác möåt thaânh phöë
myä lïå, giûäa doâng söng chêåt nñch thuyïìn beâ, tua tuãa haâng trùm cöåt
buöìm nhoån hoùæt. Möåt chiïëc thuyïìn lúán àêìy ùæp ngûúâi búi laåi gêìn
thaânh taâu vaâ ngoùæc caái saâo coá moác vaâo chiïëc thang ngûúâi ta thaã
xuöëng. Nhûäng ngûúâi trïn thuyïìn lêìn lûúåt leo lïn boong taâu. Möåt
öng giaâ beá nhoã, gêìy àeát, leo lïn rêët nhanh, trûúác têët caã moåi ngûúâi.
öng cuå mùåc böå quêìn aáo daâi àen, rêu maâu hung vaâ oáng aánh nhû kim
tuyïën, muäi giöëng nhû moã chim vaâ coá àöi mùæt xanh luåc. Vò dõch taã
àang hoaânh haânh luác bêëy giúâ nïn phaãi laâm nhû vêåy.
- Böë!
Meå töi kïu tûúáng lïn, gioång khaân khaân. Meå töi nghiïng ngûúâi
vïì phña öng cuå. öng öm lêëy àêìu meå töi vaâ àûa àöi baân tay beá nhoã,
àoã tña, vuöët nhanh vaâo maá meå töi. Röìi öng kïu lïn, gioång the theá:
- Thïë naâo! Cö aã ngöëc? A, a! Con thêëy àêëy... Chao öi, luä chuáng
bay... y... y thêåt laâ...
Baâ töi hònh nhû öm hön têët caã moåi ngûúâi möåt luác, cûá xoay tñt
nhû möåt chiïëc chong choáng. Baâ töi vûâa àêíy töi àïën trûúác mùåt moåi
ngûúâi vûâa noái vöåi vaä vúái töi:
- Naâo, nhanh nhanh lïn! Àêy laâ cêåu Mikhailö, àêy laâ cêåu
Iaköp... múå Natalaáa, àêy laâ caác em chaáu, caã hai cuâng tïn laâ Xasa,
em gaái Katïrina, têët caã àïìu laâ hoå haâng nhaâ ta àêëy. Chaáu xem coá
àöng khöng!
Öng töi hoãi baâ töi:
- Baâ noá coá khoãe khöng?
Macxim Gorki 12
Öng baâ töi öm nhau ba lêìn. Röìi öng töi keáo töi ra khoãi àaám
ngûúâi chen chuác, öm lêëy àêìu vaâ hoãi:
- Coân thùçng naây, maây laâ con caái nhaâ ai haã?
Möåt thùçng beá úã Axtrakhan, tûâ trong buöìng taâu chaåy ra...
- Noá noái caái gò thïë?
Öng töi hoãi meå töi, vaâ khöng chúâ traã lúâi, àêíy töi ra vaâ noái:
- Àöi goâ maá giöëng böë nhû àuác... Thöi xuöëng thuyïìn ài!
Túái búâ, chuáng töi caã töëp leo lïn döëc, theo con àûúâng raãi àaá
cuöåi to, giûäa hai búâ döëc cao phuã möåt lúáp coã vaâng hoe àaä bõ xeáo naát.
öng töi vaâ meå töi ài àêìu. öng töi chó thêëp àïën ngang vai meå töi,
bûúác ngùæn, nhûng ài rêët nhanh. Meå töi nhòn öng töi tûâ trïn xuöëng
vaâ bûúác ài nhû khöng chêëm àêët. Hai cêåu töi lùång leä bûúác theo sau:
cêåu Mikhain toác àen mûúåt, ngûúâi gêìy àeát giöëng öng töi; cêåu Iaköp
toác quùn vaâ vaâng hoe; coá caã mêëy ngûúâi àaân baâ to beáo mùåc aáo daâi
loâe loeåt vaâ nùm saáu àûáa treã con, àûáa naâo cuäng lúán hún töi vaâ àûáa
naâo cuäng im lùång. Töi ài cuâng vúái baâ töi vaâ múå Natalaáa thêëp nhoã.
Sùæc mùåt xanh xao, cùåp mùæt xanh biïëc, buång to tûúáng, múå töi
thûúâng phaãi dûâng laåi luön vaâ noái thò thêìm höín hïín:
- ÖËi, töi khöng sao ài àûúåc nûäa!
- Chuáng noá bùæt töåi maây ài laâm gò cú chûá! Baâ töi caâu nhaâu veã
tûác giêån. - Caã noâi caã öí àïìu ngu ngöëc!
Caã ngûúâi lúán lêîn treã con, töi khöng thñch möåt ai caã. Töi caãm
thêëy mònh xa laå giûäa hoå, ngay caã baâ töi hònh nhû cuäng múâ nhaåt ài
vaâ trúã nïn xa caách àöëi vúái töi. Àùåc biïåt töi khöng thñch öng töi tñ
naâo. Töi caãm thêëy ngay öng töi laâ keã thuâ, öng laâm cho töi phaãi àùåc
biïåt chuá yá túái öng vaâ gêy cho töi möåt möëi hiïëu kyâ lo súå. Chuáng töi
ài àïën àónh döëc. úã tñt trïn cao, dûåa lûng vaâo búâ döëc bïn phaãi, bùæt
àêìu phöë, coá möåt ngöi nhaâ thêëp möåt têìng, sún maâu höìng nhem
nhuöëc, maái luåp suåp vaâ cûãa söí nhö ra ngoaâi. Àûáng ngoaâi àûúâng nhòn
vaâo, töi tûúãng ngöi nhaâ cuäng khaá röång raäi, nhûng bïn trong laåi
phên thaânh nhûäng buöìng nhoã, tranh töëi tranh saáng, rêët chêåt chöåi.
Chöî naâo cuäng thêëy nhûäng ngûúâi bûåc tûác chaåy ngûúåc chaåy xuöi nhû
trïn möåt con taâu cêåp bïën vaâ möåt luä treã con löìng löån nhû àaân chim
seã hay cûúáp phaá. Chöî naâo cuäng coá muâi hùng hùng laâ laå. Töi ài ra
sên. Caái sên cuäng àaáng gheát: khùæp sên treo àêìy nhûäng têëm vaãi lúán
ûúát àêîm, àïí ngöín ngang nhûäng thuâng nûúác àùåc nhiïìu maâu. Trong
thuâng cuäng ngêm vaãi. úã möåt goác tûúâng, trong traái nhaâ thêëp leâ teâ àaä
xiïu veåo, cuãi chaáy rûâng rûåc trong bïëp loâ. Coá caái gò söi lïn suâng suåc,
vaâ möåt ngûúâi maâ töi khöng tröng thêëy noái to nhûäng tiïëng kyâ laå:
- Xantan
- fucxin
- cupúröx...
Macxim Gorki 14
II
Möåt cuöåc söëng söi nöíi nhiïìu maâu sùæc, kyâ quùåc àïën khoá taã bùæt
àêìu vaâ tröi qua nhanh choáng laå thûúâng. Töi nhúá laåi cuöåc söëng àoá
nhû nhúá laåi möåt chuyïån cöí tñch haäi huâng do möåt thiïn taâi töët buång
nhûng chên thêåt möåt caách taân nhêîn àaä kheáo kïí laåi. Giúâ àêy khi
höìi tûúãng laåi quaá khûá, chñnh töi àöi khi cuäng khoá tin àûúåc rùçng têët
caã thûåc sûå laâ nhû vêåy. Coá nhiïìu àiïìu töi muöën tranh caäi, muöën
phuã nhêån, chñnh vò cuöåc söëng töëi tùm cuãa "caái noâi ngu ngöëc" êëy coá
quaá nhiïìu nhûäng àiïìu taân nhêîn. Nhûng sûå thêåt vêîn hún loâng
thûúng haåi, vaã laåi cêu chuyïån töi kïí àêy àêu coá phaãi noái vïì baãn
thên töi, maâ noái vïì cuöåc söëng chêåt heåp, ngöåt ngaåt, àêìy nhûäng êën
tûúång khuãng khiïëp maâ ngûúâi thûúâng dên Nga àaä söëng vaâ hiïån
àang söëng. Nhaâ öng töi àêìy möåt khöng khñ thuâ hùçn giûäa ngûúâi noå
vúái ngûúâi kia nhû àaám sûúng muâ daây àùåc; sûå thuâ hùçn àoá àaä àêìu
àöåc ngûúâi lúán, vaâ thêåm chñ àïën caã treã con cuäng goáp phêìn tñch cûåc
vaâo àoá. Sau naây, qua nhûäng cêu chuyïån baâ töi kïí, töi àûúåc biïët
rùçng meå töi trúã vïì àuáng vaâo luác caác cêåu töi àang nùçng nùåc àoâi öng
töi phaãi chia gia taâi. Viïåc meå töi àöåt nhiïn trúã vïì caâng laâm tùng
thïm yá muöën ra úã riïng cuãa hoå. Hoå súå rùçng meå töi seä àoâi laåi söë cuãa
höìi mön thuöåc phêìn meå töi nhûng bõ öng töi giûä laåi vò meå töi àaä "tûå
yá" ài lêëy chöìng, khöng àûúåc öng töi ûng thuêån. Caác cêåu töi cho
rùçng söë cuãa höìi mön àoá phaãi àûúåc àem chia cho hoå. Tûâ lêu hoå cuäng
àaä caäi nhau kõch liïåt xem ai laâ ngûúâi àûúåc múã xûúãng úã trong thaânh
phöë vaâ ai seä úã khu ngoaåi ö Kunavinö, bïn kia söng ska. ñt ngaây
sau, khi chuáng töi túái, möåt vuå caäi coå àaä nöí ra úã nhaâ bïëp giûäa bûäa
ùn trûa: caác cêåu töi àöåt nhiïn chöìm dêåy, nhoaâi ngûúâi qua mùåt baâ
vaâ bùæt àêìu gêìm rñt, la heát vaâo mùåt öng töi, rùng nhe ra, gêìm gûâ
nhau nhû möåt bêìy choá. Öng töi àoã mùåt tña tai, lêëy chiïëc thòa nïån
xuöëng mùåt baân vaâ theát vaáng lïn nhû tiïëng gaâ tröëng:
- Öng seä cho chuáng maây ài ùn maây caã nuát!
Baâ töi mùåt nhùn nhoá möåt caách àau àúán, noái:
- Cûá àem chia tuöët cho chuáng noá, öng úi! Öng seä àûúåc yïn
thên. Cho têët chuáng noá ài!
- Xò, baâ laåi àõnh vïì huâa vúái chuáng noá phaãi khöng?
Öng töi theát lïn, hai mùæt long lanh. Vaâ thêåt laâ laå, möåt ngûúâi
beá nhoã nhû öng töi maâ laåi coá thïí theát to àïën thïë. Meå töi rúâi khoãi
baân, àûáng dêåy vaâ tûâ tûâ ài laåi phña cûãa söí, àûáng xoay lûng vïì phña
moåi ngûúâi. Böîng cêåu Mikhain vung tay àêëm vaâo mùåt ngûúâi em,
cêåu naây theát lïn, lùn xaã vaâo anh vaâ caã hai ngûúâi lùn trïn saân, vûâa
thúã, vûâa rïn, vûâa chûãi ruãa.
Luä treã con oâa lïn khoác. Múå Natalaáa àang coá mang kïu than
möåt caách tuyïåt voång. Meå töi keáo múå ài ra chöî khaác. Epgïnaáa, muå
vuá nuöi mùåt röî, vui tñnh, àuöíi luä treã ra khoãi nhaâ bïëp. Ghïë àöí löíng
chöíng; anh thúå hoåc nghïì Txûganöc, möåt thanh niïn coá àöi vai
röång, cûúäi lïn lûng cêåu Mikhain, coân baác thúå caã Grigöri Ivanövitaå
hoái àêìu, rêåm rêu vaâ àeo kñnh rêm thò bònh tônh lêëy möåt chiïëc khùn
mùåt troái hai tay cêåu êëy laåi. Cêåu Mikhain vûún cöí vïì phña sau, böå
rêu àen vaâ thûa coå xuöëng mùåt saân, miïång thúã khoâ kheâ möåt caách
khuãng khiïëp. öng töi thò vûâa chaåy xung quanh baân vûâa kïu la
thaãm thiïët:
- Anh em, maáu muã vúái nhau maâ thïë àêëy! Chao öi, luä chuáng
bay... y... y thêåt laâ...
Ngay tûâ àêìu cuöåc caäi nhau, töi súå quaá, àaä leo phoác lïn loâ sûúãi.
Tûâ trïn àoá töi kinh ngaåc nhòn Baâ töi àang lêëy nûúác úã chêåu thau
bùçng àöìng vaâ rûãa nhûäng vïët maáu trïn mùåt cêåu Iaköp. Cêåu vûâa
khoác vûâa giêåm chên xuöëng mùåt saân, coân baâ töi thò noái bùçng möåt
gioång khoá nhoåc:
- Quên àaáng nguyïìn ruãa, àöì moåi rúå, phaãi tu tónh laåi chûá!
Öng töi vùæt chiïëc aáo bõ raách toaåc lïn vai vaâ theát baâ töi:
- Naây, muå phuâ thuãy! Muå àaä àeã ra möåt luä suác sinh àêëy!
Khi cêåu Iaköp àaä ài khoãi, baâ töi chaåy laåi goác nhaâ, kïu gaâo
thaãm thiïët:
- Laåy Àûác Baâ Marya, Meå cuãa Chuáa Lúâi, xin Àûác Baâ àûâng àïí
con caái chuáng con sa vaâo sûå dûä.
Öng töi àûáng lïn, ngoaãnh vïì phña baâ töi, àûa mùæt nhòn chiïëc
baân trïn àoá moåi thûá coân àöí ngöín ngang, lïnh laáng vaâ noái nhoã:
- Baâ liïåu maâ theo doäi chuáng noá, keão chuáng noá seä haânh töåi con
Vacvara cho maâ xem, chûa biïët chûâng...
Macxim Gorki 16
- Thöi ài, àûâng nghô nhaãm nûäa! Cúãi aáo ra, àûa àêy töi vaá
cho...
Röìi baâ töi öm lêëy àêìu öng töi hön vaâo traán. Öng töi tröng
thêåt beá nhoã bïn caånh baâ töi vaâ cûá uáp mùåt vaâo vai baâ töi:
- Coá leä phaãi chia thöi, baâ noá aå...
- Phaãi, phaãi chia ài, öng aå!
Hai ngûúâi noái chuyïån vúái nhau höìi lêu, luác àêìu coân thên mêåt,
sau öng töi giêåm chên xuöëng saân nhû con gaâ tröëng trûúác luác choåi
nhau, giú ngoán tay ra doåa baâ töi vaâ thïìu thaâo noái to:
- Töi biïët baâ lùæm, baâ chiïìu chuáng noá lùæm! Thùçng Miska cuãa
baâ chó laâ àûáa gian giaão, coân thùçng Iaska thò laâ möåt tïn vö laåi! Röìi
chuáng noá seä nöëc àïën hïët nhùén cuãa caãi cuãa töi cho maâ xem, chuáng
seä àem phung phñ hïët.
Ngöìi trïn mùåt loâ sûúãi, töi trúã mònh khöng kheáo, laâm rúi chiïëc
baân laâ. Chiïëc baân laâ lùn êìm êìm trïn bêåc loâ sûúãi röìi rúi toäm vaâo
thuâng nûúác raác. öng töi nhaãy lïn bêåc, keáo cöí töi xuöëng, nhòn chùçm
chùçm vaâo mùåt töi, dûúâng nhû múái tröng thêëy töi lêìn àêìu.
- Ai àùåt maây ngöìi lïn loâ sûúãi? Meå maây phaãi khöng?
- Chaáu tûå leo lïn lêëy.
- Noái laáo.
- Khöng, chaáu tûå leo lïn möåt mònh thêåt maâ. Vò chaáu súå.
Öng töi àêíy töi sang bïn vaâ kheä búáp vaâo traán töi.
- Y hïåt nhû caái thùçng böë maây! Thöi, cuát ài!
Àûúåc chuöìn khoãi bïëp, töi mûâng quyánh.
*
* *
Töi thêëy roä öng töi thûúâng àûa cùåp mùæt xanh thöng minh vaâ
tinh nhanh theo doäi töi, vaâ töi súå öng töi lùæm. Töi coân nhúá laâ töi
luön luön muöën lêín traánh cùåp mùæt nêíy lûãa àoá. Töi caãm thêëy öng
töi laâ möåt ngûúâi àöåc aác, noái vúái ai cuäng bùçng möåt gioång giïîu cúåt,
chêm choåc àïí gêy sûå vaâ choåc tûác moåi ngûúâi.
- Chao öi, luä chuáng bay... y... y thêåt laâ! - öng thûúâng la nhû
vêåy; tiïëng "y" keáo daâi cuãa öng luön gêy cho töi möåt caãm giaác buöìn
rêìu hoùåc súå haäi. Vaâo giúâ nghó, luác uöëng traâ buöíi töëi, khi öng töi, caác
cêåu töi vaâ nhûäng ngûúâi laâm tûâ xûúãng bûúác vaâo bïëp, veã mïåt moãi,
tay àêìy xantan vaâ chaáy seám vò cupúröx, toác buöåc bùng vaãi, têët caã
nom giöëng nhû nhûäng bûác tûúång thaánh àen saåm àùåt úã goác bïëp. Vaâo
giúâ phuát haäi huâng àoá, öng töi thûúâng ngöìi àöëi diïån vúái töi vaâ
chuyïån troâ vúái töi nhiïìu hún nhûäng àûáa chaáu khaác, khiïën chuáng
phaãi ghen tõ. öng töi daáng ngûúâi cên àöëi, maãnh khaãnh, tû thïë ung
dung. Chiïëc gi-lï bùçng vaãi xa-tanh thïu àaä cuä súân, aáo sú-mi vaãi
hoa thò nhaâu naát vaâ trïn hai àêìu göëi quêìn löå ra nhûäng miïëng vaá
lúán. Tuy vêåy tröng öng töi ùn mùåc vêîn coá veã saåch seä vaâ chónh tïì
hún caác cêåu töi mùåc veát-töng, sú-mi ngûåc höì cûáng vaâ quaâng khùn
luåa.
Töi àïën àûúåc vaâi höm thò öng töi bùæt töi hoåc cêìu kinh. Têët caã
nhûäng àûáa treã khaác úã trong nhaâ àïìu lúán tuöíi hún töi vaâ chuáng àaä
hoåc àoåc, hoåc viïët do möåt thêìy phuå lïî cuãa nhaâ thúâ Àûác Meå lïn Trúâi
daåy; qua cûãa söí cuãa ngöi nhaâ coá thïí nhòn thêëy nhûäng noác nhaâ thúâ
troân vaâng choái. Múå Natalaáa daåy töi hoåc. Múå laâ möåt ngûúâi trêìm
lùång, súå sïåt, mùåt tröng rêët treã con vaâ coá cùåp mùæt trong suöët khiïën
töi coá caãm tûúãng rùçng qua cùåp mùæt àoá coá thïí nhòn thêëy têët caã
nhûäng gò úã phña sau múå. Töi thñch nhòn vaâo mùæt múå thêåt lêu,
khöng chúáp. Múå lim dim mùæt, quay àêìu tûá phña vaâ khe kheä nùn nó
töi, gioång gêìn nhû thò thêìm:
- Naâo, chaáu noái ài: "Laåy Cha chuáng töi úã trïn trúâi..."
Vaâ nïëu töi coá hoãi "Iakö jï laâ caái gò?" thò múå súå haäi nhòn xung
quanh khuyïn töi:
- Chaáu àûâng hoãi, nhû thïë khöng töët! Chaáu chó viïåc noái theo
múå: "Laåy Cha chuáng töi..." Nghe khöng?
Töi bùn khoùn: taåi sao hoãi laåi khöng töët? Tiïëng "Iakö jï" nhû
coá nghôa gò bñ êín, vaâ töi cöë tònh tòm moåi caách xuyïn taåc ài:
- "Iaköp jï", "Ia vú köjï"...
Nhûng múå töi cûá kiïn nhêîn chûäa laåi. Mùåt múå nhúåt nhaåt nhû
sùæp tan ra thaânh nûúác, gioång noái luön luön àûát quaäng:
- Àûâng, chaáu chó viïåc noái: "Iakö jï" thöi...
Nhûng baãn thên múå vaâ caã nhûäng lúâi noái àïìu khöng tûå nhiïn.
Àiïìu àoá khiïën töi bûåc mònh vaâ laâm cho töi khöng thïí naâo thuöåc
àûúåc baâi kinh. Möåt höm öng töi hoãi:
Macxim Gorki 18
- Thïë naâo, Aliöska, höm nay maây laâm gò? Laåi ài chúi röìi! Cûá
nhòn thêëy caái bûúáu trïn traán maây laâ àuã biïët. Chúi maâ bûúu àêìu
bûúu traán lïn nhû thïë thò khöng phaãi laâ khön àêu! Thïë coân baâi
kinh "Laåy Cha" àaä thuöåc chûa?
Múå töi àaáp kheä:
- Noá töëi daå lùæm.
Öng töi cûúâi khêíy, cùåp löng maây maâu hung kheä rûúán lïn:
- Nïëu vêåy thò phaãi nïån cho noá möåt trêån!
Vaâ öng laåi hoãi töi:
- Böë maây àaä nïån cho maây bao giúâ chûa?
Khöng hiïíu öng töi noái gò, töi lùång im. Meå töi noái:
- Khöng, Macxim khöng àaánh noá bao giúâ, coân cêëm caã con
nûäa.
- Sao vêåy?
- Böë noá baão khöng thïí daåy bùçng roi voåt àûúåc.
- Roä àöì ngöëc, khöën khöí möì ma caái thùçng Macxim êëy. Laåy
Chuáa tha thûá cho con! -öng töi noái raânh roåt, gioång giêån dûä.
Nhûäng lúâi noái àoá laâm töi bûåc mònh. Öng töi nhêån ra àiïìu àoá.
- Maây laâm gò maâ bôu möi bôu moã thïë? Thêåt laâ thùçng...
Röìi, vuöët maái toác hung baåc trïn àêìu, öng töi noái thïm:
- Àûúåc, àïën thûá baãy naây tao seä têín cho thùçng Xasa möåt meã vïì
chuyïån chiïëc àï cho maâ xem!
- Têín laâ thïë naâo? - Töi hoãi.
Têët caã moåi ngûúâi cûúâi phaá lïn, öng töi noái:
- Àûúåc, röìi khùæc biïët...
Töi nêëp vaâo möåt chöî vaâ tûúãng tûúång: "têín" tûác laâ thïu viïìn
nhûäng aáo daâi ngûúâi ta àûa nhuöåm, coân "nïån" vaâ "àaánh" thò chó laâ
möåt, coá leä thïë. Ngûúâi ta thûúâng àaánh ngûåa, àaánh choá, àaánh meâo. ÚÃ
Axtrakhan boån caãnh saát àaánh ngûúâi Ba-tû, caãnh àoá töi àaä thêëy.
Nhûng töi chûa thêëy ngûúâi ta àaánh treã con nhû vêåy bao giúâ, vaâ úã
àêy tuy caác cêåu töi cuäng coá khi cöëc vaâo traán, khi thò búåp vaâo gaáy luä
em hoå töi, nhûng luä treã àöëi vúái viïåc àoá coá veã xem thûúâng. Bõ àaánh,
chuáng chó xoa qua loa chöî àau röìi thöi. Nhiïìu lêìn töi hoãi chuáng:
- Coá àau khöng?

Vaâ bao giúâ chuáng cuäng traã lúâi möåt caách can àaãm:
- Khöng, chùèng àau gò caã!
Cêu chuyïån löi thöi vïì chiïëc àï töi coá àûúåc biïët. Chiïìu chiïìu,
khoaãng tûâ luác uöëng traâ cho àïën bûäa ùn töëi, caác cêåu töi vaâ baác thúå
caã thûúâng can nhûäng maãnh vaãi nhuöåm laåi vúái nhau thaânh möåt
"têëm" vaâ gùæn vaâo àoá nhûäng caái nhaän bùçng bòa. Àïí àuâa baác Grigöri
mùæt àaä gêìn muâ, cêåu Mikhain sai möåt àûáa chaáu lïn chñn tuöíi lêëy
chiïëc àï cuãa baác Grigöri hú lïn ngoån nïën. Thùçng Xasa lêëy chiïëc
keåp vêîn duâng àïí gaåt taân nïën cùåp chiïëc àï, hú thêåt noáng, röìi lûâa àùåt
xuöëng phña dûúái tay baác Grigöri, vaâ nêëp àùçng sau loâ sûúãi. Vûâa luác
àoá, öng töi ài vaâo, ngöìi xuöëng laâm viïåc vaâ àuát ngay ngoán tay vaâo
chiïëc àï noáng boãng. Töi coân nhúá, khi töi nghe tiïëng öìn aâo chaåy vaâo
bïëp thò öng töi àang giú nhûäng ngoán tay bõ boãng lïn nùæm lêëy tai,
nhaãy choi choi vaâ la lúán:
- Àûáa naâo nghõch thïë naây? Àöì daä man!
Cêåu Mikhain cuái xuöëng baân, lêëy ngoán tay buáng chiïëc àï thöíi
cho nguöåi. Baác thúå caã vêîn àiïìm nhiïn ngöìi khêu, nhûäng hònh boáng
nhaãy nhoát trïn chiïëc àêìu hoái lúán cuãa baác. Cêåu Iaköp chaåy vaâo, nêëp
sau goác loâ sûúãi vaâ cûúâi khuác khñch. Baâ töi thò àang xaát khoai söëng
bùçng möåt chiïëc baân xaát.
- Thùçng Xaska Iakövöp nghõch àêëy! - Cêåu Mikhain böîng
nhiïn noái.
- Noái laáo!
Cêåu Iaköp tûâ phña sau loâ sûúãi nhaãy ra, la lïn. Trong möåt goác
bïëp, thùçng con cêåu Iaköp vûâa khoác mïëu vûâa kïu:
- Khöng phaãi àêu böë aå! Chñnh baác êëy xui con àêëy! Bao ngoán
tay duâng khi khêu vaá.
Hai cêåu töi bùæt àêìu caäi nhau. Coân öng töi thò böîng nguöi
ngay. Öng töi lêëy böåt khoai àùæp vaâo ngoán tay röìi im lùång bûúác ra,
keáo theo caã töi ra ngoaâi. Têët caã moåi ngûúâi àïìu noái rùçng cêåu
Mikhain coá löîi. Cho nïn àïën luác uöëng traâ töi hoãi xem cêåu êëy coá bõ
"têín" vaâ bõ "nïån" khöng?
- Àaáng lùæm. - öng töi vûâa caâu nhaâu vûâa liïëc nhòn töi.
Cêåu Mikhain àêëm tay xuöëng mùåt baân, theát meå töi:
Macxim Gorki 20
- Chõ Vacvara, coá baão thùçng choá con êëy cêm ài khöng! Töi thò
vùån cöí noá ài bêy giúâ!
Meå töi noái:
- Cûá thûã àuång vaâo noá maâ xem...
Thïë laâ têët caã moåi ngûúâi àïìu im lùång. Meå töi coá löëi noái cöåc löëc,
nhûäng lúâi noái êëy nhû coá sûác maånh àaánh lui àõch thuã, vaâ laâm cho hoå
phaãi haå mònh. Töi thêëy roä laâ têët caã moåi ngûúâi àïìu súå meå töi. Ngay
caã öng töi cuäng noái vúái meå töi nheå nhaâng, khöng giöëng nhû noái vúái
nhûäng ngûúâi khaác. Thêëy vêåy töi rêët thñch thuá, vaâ thûúâng khoe vúái
luä em hoå vúái veã tûå haâo:
- Meå túá maånh nhêët!
Chuáng cuäng chùèng phaãn àöëi. Nhûng röìi cêu chuyïån xaãy ra
höm thûá baãy sau àaä laâm lay chuyïín loâng tin cuãa töi àöëi vúái meå töi.
*
* *
Trûúác höm thûá baãy, töi cuäng phaåm phaãi möåt löîi nùång. Töi rêët
thñch xem ngûúâi lúán laâm thay àöíi maâu vaãi, thêåt laâ taâi tònh: chùèng
haån ngûúâi ta lêëy vaãi vaâng nhuáng vaâo nûúác maâu àen, thïë laâ vaãi hoáa
thaânh maâu xanh thêîm, "maâu chaâm"; cho maâu xaám vaâo nûúác maâu
gaåch thò trúã thaânh ào àoã, maâu "booácàö". Thêåt laâ dïî daâng, nhûng
khoá hiïíu. Töi cuäng muöën tûå mònh nhuöåm möåt vêåt gò, töi liïìn noái
chuyïån àoá vúái thùçng Xasa Iakövöp. Noá laâ möåt thùçng beá rêët àûáng
àùæn, muöën àûúåc ngûúâi lúán khöng coi thûúâng, àöëi vúái ai cuäng dõu
daâng, sùén saâng giuáp àúä têët caã moåi ngûúâi trong moåi trûúâng húåp.
Ngûúâi lúán khen noá dïî baão, thöng minh, nhûng öng töi thûúâng lûúâm
noá vaâ noái:
- Àöì nõnh hoát!
Thùçng Xasa Iakövöp ngûúâi gêìy khùèng, àen thui, hai mùæt löìi
nhû hai mùæt töm. Noá thûúâng noái vöåi vaä, lñ nhñ, hay nuöët tiïëng vaâ
luác naâo cuäng lêëm leát nhòn quanh nhû àõnh chaåy tröën ài àêu. Hai
con ngûúi maâu nêu sêîm cuãa noá thûúâng khöng àöång àêåy, nhûng
möîi khi noá bõ kñch àöång laåi rung lïn cuâng vúái loâng trùæng. Töi khöng
ûa noá. Töi thñch thùçng Xasa Mikhailöp hún. Noá laâ möåt thùçng beá
chùèng coá gò àaáng àïí yá, thêìm lùång, chêåm chaåp, coá cùåp mùæt buöìn vaâ
nuå cûúâi hiïìn laânh, rêët giöëng ngûúâi meå dõu daâng cuãa noá. Böå rùng noá
khöng àûúåc àeåp, chòa caã ra ngoaâi miïång vaâ úã haâm trïn laåi moåc
thaânh hai haâng. Böå rùng naây laâm noá bêån têm lùæm; luác naâo noá cuäng
cho tay vaâo möìm lay nhûäng chiïëc rùng moåc úã haâng sau àïí àõnh
nhöí ài vaâ ai muöën súâ vaâo haâm rùng cuãa noá cuäng àûúåc. Ngoaâi ra, töi
khöng thêëy noá coá caái gò hay hún. Trong nhaâ chêåt nñch ngûúâi nhûng
noá söëng leã loi. Noá thñch ngöìi trong nhûäng xoá tranh töëi tranh saáng,
vaâ buöíi chiïìu thò ngöìi bïn cûãa söí. Thêåt thuá võ khi cuâng ngöìi vúái noá
im lùång bïn cûãa söí, vaâ cûá ngöìi saát bïn nhau im lùång nhû thïë haâng
tiïëng àöìng höì, nhòn nhûäng con quaå àen bay lûúån trïn bêìu trúâi àoã
öëi trong buöíi hoaâng hön, quanh nhûäng chiïëc thaáp troân vaâng rûåc
cuãa ngöi nhaâ thúâ Àûác Meå lïn Trúâi. Chuáng bay tñt lïn cao, röìi lao
vuát xuöëng. Vaâ böîng nhû möåt têëm lûúái àen, chuáng phuã kñn bêìu trúâi
àang tùæt, röìi chuáng biïën ài àêu mêët, àïí laåi sau chuáng möåt khoaãng
khöng tröëng röîng. Nhòn caãnh tûúång àoá ngûúâi ta khöng muöën noái gò
nûäa, vaâ möåt nöîi buöìn man maác xêm chiïëm lêëy têm höìn.
Thùçng Xasa, con cêåu Iaköp, thò chuyïån gò cuäng coá thïí noái
thao thao bêët tuyïåt, vaâ chûäng chaåc nhû ngûúâi lúán. Biïët töi muöën
hoåc nhuöåm, noá khuyïn töi vaâo trong tuã lêëy ra chiïëc khùn traãi baân
maâu trùæng tinh vêîn duâng trong nhûäng ngaây lïî vaâ àem nhuöåm
thaânh maâu xanh.
- Maâu trùæng laâ dïî nhuöåm nhêët, túá biïët!
Noá noái gioång rêët nghiïm trang. Töi löi ra chiïëc khùn traãi baân
lúán vaâ chaåy ra sên. Nhûng khi töi vûâa nhuáng möåt àêìu khùn vaâo
thuâng nûúác "chaâm" thò anh Txûganöc böîng tûâ àêu lao túái. Anh giêåt
lêëy chiïëc khùn, röìi duâng hai baân tay to lúán vùæt nûúác vaâ theát thùçng
em hoå töi àang nêëp úã phoâng ngoaâi àïí theo doäi viïåc laâm cuãa töi:
- Goåi baâ ra mau lïn!
Röìi anh lùæc caái àêìu toác àen buâ xuâ nhû caáo trûúác àiïìm chùèng
laânh, vaâ baão töi:
- Hûâ, chuyïën naây thïë naâo maây cuäng bõ möåt trêån àoân nïn
thên!
Baâ töi chaåy túái, vûâa rïn ró vaâ khoác loác, vûâa chûãi töi bùçng
nhûäng cêu nghe àïën buöìn cûúâi:
- Öi, thùçng trúâi àaánh thaánh vêåt kia, sao quó thêìn khöng àem
maâ quêåt chïët maây ài!
Röìi baâ töi noái vúái anh Txûganöc:
Macxim Gorki 22
- Naây, Vanasa, àûâng noái gò vúái öng nheá! Tao seä giêëu kñn
chuyïån naây, may ra coá thïí thoaát àûúåc...
Anh Vanka chuâi hai tay ûúát vaâo chiïëc taåp-dïì nhem nhuöëc,
noái vúái veã lo lùæng:
- Caái àoá thò viïåc gò àïën con? Con khöng noái àêu, song coi
chûâng thùçng Xasa noá maách àêëy!
- Tao seä cho noá hai köpïch, - baâ töi noái vaâ dêîn töi vaâo trong
nhaâ.
Àïën thûá baãy, trûúác giúâ cêìu nguyïån, coá ngûúâi dêîn töi vaâo bïëp.
Trong bïëp töëi om om vaâ im lùång. Töi coân nhúá cûãa vaâo phoâng ngoaâi
vaâ caác phoâng luác àoá àïìu àoáng chùåt, vaâ bïn ngoaâi cûãa söí laâ aánh saáng
u aám cuãa möåt buöíi chiïìu thu, tiïëng mûa rúi tñ taách vaâo cûãa kñnh.
Trûúác cûãa loâ sûúãi àen kõt, anh Txûganöc àang ngöìi trïn möåt chiïëc
ghïë daâi lúán. Tröng anh giêån dûä, Tûác Ivan, caách goåi tùæt, Ivan laâ tïn.
Txûganöëc laâ biïåt hiïåu. Tûác Ivan, caách goåi tùæt thên mêåt. khaác hùèn
ngaây thûúâng. öng töi àûáng trong goác caånh möåt thuâng göî, choån úã
trong thuâng ra nhûäng chiïëc roi daâi, lêëy tay ào tûâng chiïëc röìi xïëp
laåi vúái nhau vaâ quêët vun vuát vaâo khöng khñ. Baâ töi àûáng úã möåt chöî
töëi hñt thuöëc rñt lïn vaâ caâu nhaâu:
- Sûúáng lùæm àêëy... àöì taân baåo!...
Thùçng Xasa Iakövöp ngöìi trïn chiïëc ghïë úã giûäa bïëp hai tay
duåi mùæt, noái gioång keáo daâi nghe rêët laå, giöëng nhû möåt öng laäo haânh
khêët:
- Xin öng haäy vò Chuáa maâ tha cho chaáu. Àùçng sau chiïëc ghïë,
hai àûáa con cêåu Mikhain, möåt trai möåt gaái, àûáng tûåa vai vaâo nhau,
im thin thñt nhû nhûäng khuác göî.
- Tao quêåt xong röìi tao tha, - öng töi noái, tay vuöët möåt chiïëc
roi daâi vaâ ûúát, - naâo, tuåt quêìn ra!...
Öng töi noái rêët thaãn nhiïn. Vaâ caã tiïëng noái cuãa öng, cuãa tiïëng
thùçng beá giaäy giuåa trïn chiïëc ghïë ken keát, caã tiïëng giêåm chên cuãa
baâ töi - têët caã àïìu khöng thïí naâo laâm khuêëy àöång àûúåc caái khöng
khñ trêìm lùång àang bao truâm lïn cùn bïëp nhaá nhem töëi, dûúái chiïëc
maái thêëp leâ teâ àêìy böì hoáng. Thùçng Xasa àûáng lïn, cúãi quêìn, tuåt
xuöëng àïën àêìu göëi vaâ hai tay giûä quêìn, noá cuái lom khom, lêåp cêåp
bûúác àïën chiïëc ghïë daâi. Nhòn noá thêåt laâ thûúng têm, hai chên töi
cuäng run lïn. Tïå hún nûäa laâ khi thêëy noá ngoan ngoaän nùçm uáp mùåt
xuöëng chiïëc ghïë daâi, coân anh Vanka thò lêëy möåt chiïëc khùn lúán troái
noá vaâo ghïë qua naách vaâ cöí. Anh cuái xuöëng vaâ duâng hai caánh tay
àen thui giûä chùåt lêëy cöí chên noá.
- Lïcxêy, - öng töi goåi, - laåi gêìn àêy!... Kòa, coá nghe tao noái gò
khöng?... Àêy, haäy tröng tao quêåt noá àêy naây... Möåt!
Öng vung tay lïn khöng cao vaâ vuåt chiïëc roi vaâo têëm thên
trêìn truöìng. Xasa kïu theát lïn.
-Noái laáo, - öng töi noái, - coá àau àêu! Caái naây múái àau hún naây!
Öng töi àaánh àïën nöîi da giöåp ngay lïn, trïn lûng hùçn nhûäng
vïåt àoã. Thùçng em hoå töi ruá lïn möåt tiïëng daâi.
- Khöng dïî chõu aâ? - öng töi hoãi, tay vêîn àïìu àùån àûa lïn àûa
xuöëng.
- Khöng thñch haã? Roi naây laâ vïì töåi chiïëc àï naây!
Möîi khi öng töi vung tay lïn, têët caã moåi thûá trong ngûåc töi
àïìu dêng lïn theo, vaâ khi caánh tay haå xuöëng thò dûúâng nhû caã
ngûúâi töi cuäng rúi xuöëng. Xasa rñt lïn the theá, nghe thêåt khoá chõu:
- Chaáu chûâa röìi... ò... ò... Chaáu chùèng maách chuyïån chiïëc khùn
baân laâ gò... Chaáu àaä maách...
Öng töi noái gioång bònh thaãn nhû àoåc Thaánh thi:
- Töë caáo khöng phaãi laâ àaä hïët töåi! Àûáa töë caáo phaãi àûúåc ùn
àoân trûúác tiïn. Naây àêy, vïì chiïëc khùn baân! Tûác Alïcxêy.
Baâ töi lao vïì phña töi, nùæm lêëy tay töi vaâ theát lïn:
- Töi khöng àûa thùçng Lïcxêy cho öng àêu! Khöng àûa àêu!
Àöì quyã sûá!
Baâ lêëy chên àaåp vaâo cûãa vaâ goåi:
-Vavara, Vacvara!...
Öng töi böí nhaâo vïì phña baâ töi, àêíy baâ töi ngaä, giùçng lêëy töi
vaâ àem laåi chiïëc ghïë daâi. Töi giaäy giuåa trong tay öng töi, giêåt böå
rêu maâu hung vaâ cùæn vaâo ngoán tay öng. Öng töi kïu theát lïn, ghò
chùåt lêëy töi vaâ cuöëi cuâng neám töi xuöëng chiïëc ghïë daâi, laâm töi sêy
saát caã mùåt muäi. Töi coân nhúá tiïëng theát man rúå cuãa öng töi.
- Troái noá laåi! Tao seä giïët noá!
Töi coân nhúá böå mùåt trùæng bïåch vaâ cùåp mùæt múã to cuãa meå töi.
Meå töi vûâa chaåy doåc theo chiïëc ghïë vûâa thúã höín hïín:
Macxim Gorki 24
- Àûâng, böë úi! ... Traã noá cho con...
*
* *
Öng töi àaánh cho àïën khi töi ngêët ài. Mêëy ngaây liïìn töi öëm,
phaãi nùçm sêëp trïn möåt chiïëc giûúâng röång noáng bûác, trong möåt cùn
phoâng nhoã chó coá möåt cûãa söí vúái möåt ngoån àeân àoã tuâ muâ suöët ngaây
àïm úã goác phoâng, trûúác mùåt chiïëc tuã coá baây rêët nhiïìu tûúång thaánh.
Nhûäng ngaây àau öëm laâ nhûäng ngaây àaáng ghi nhúá cuãa àúâi töi.
Trong nhûäng ngaây àoá chùæc töi àaä lúán lïn rêët nhiïìu vaâ caãm thêëy
nhû coá caái gò khaác thûúâng. Tûâ àoá trúã ài, töi àêm ra quan têm lo
lùæng àöëi vúái moåi ngûúâi; vaâ hïåt nhû ngûúâi ta àaä löåt mêët lúáp da úã traái
tim töi ài nïn noá trúã nïn hïët sûác nhaåy beán àöëi vúái moåi nöîi àau àúán
vaâ só nhuåc, duâ laâ töi hay ngûúâi khaác phaãi chõu. Trûúác hïët, cuöåc caäi
nhau giûäa baâ töi vaâ meå töi àaä laâm cho töi hïët sûác ngaåc nhiïn: trong
cùn phoâng chêåt heåp, baâ töi, ngûúâi to lúán vaâ vêån àöì àen, tiïën vïì
phña meå töi, döìn meå töi vaâo goác phoâng, chöî àïí caác tûúång thaánh, vaâ
rñt lïn:
- Sao maây khöng laåi maâ giùçng noá ra, haã?
- Con súå.
- Öi, maây khoãe nhû vêm maâ coân súå! Thêåt xêëu höí, Vacvara!
Tao giaâ thïë naây maâ tao khöng súå! Thêåt xêëu höí!...
- Àïí cho con yïn meå úi, con àau loâng lùæm...
- Khöng, maây khöng yïu noá, maây khöng thûúng thùçng beá möì
cöi!
Meå töi noái lúán, gioång mïåt nhoåc:
- Chñnh töi cuäng nhû möåt àûáa möì cöi suöët àúâi!
Röìi caã hai ngûúâi ngöìi trïn chiïëc hoâm úã goác phoâng khoác rêët
lêu. Meå töi noái:
- Nïëu khöng coá thùçng Alïcxêy thò töi àaä ài khoãi núi naây röìi!
Töi khöng thïí söëng trong caái àõa nguåc naây àûúåc nûäa, khöng thïí
söëng àûúåc, meå úi! Khöng coân húi sûác nûäa...
- Con laâ doâng maáu cuãa meå, traái tim cuãa meå!
Baâ töi thò thaâo noái. Töi hiïíu ra meå töi khöng phaãi laâ keã
maånh, meå töi cuäng súå öng töi nhû moåi ngûúâi. Töi àaä caãn trúã meå töi
ài khoãi caái nhaâ naây, núi meå töi khöng thïí söëng nöíi. Àiïìu àoá thêåt
àaáng buöìn. Ñt lêu sau meå töi biïën khoãi nhaâ thêåt, khöng hiïíu laâ ài
àêu, thùm ai. Möåt höm öng töi böîng xuêët hiïån, hïåt nhû tûâ trêìn
nhaâ rúi xuöëng. Öng töi ngöìi xuöëng giûúâng, àûa baân tay laånh nhû
bùng súâ vaâo àêìu töi:
- Chaâo cêåu caã... Chaáu traã lúâi ài, àûâng giêån öng!... thïë naâo?
Töi chó muöën àaá cho öng töi möåt caái, nhûng töi àau khöng
cûåa quêåy àûúåc. Toác öng töi tröng caâng àoã hún moåi khi, àêìu luön
luön lùæc lû, hai con mùæt long lanh nhû àang tòm kiïëm vêåt gò trïn
tûúâng. öng töi lêëy trong tuái ra möåt chiïëc baánh bñch qui hònh con dï,
hai chiïëc keåo boåc àûúâng hònh chiïëc keân, möåt quaã taáo vaâ möåt chuâm
nho khö maâu xanh röìi àùåt têët caã lïn trïn göëi, ngay trûúác mùåt töi.
- Chaáu thêëy khöng, öng àem quaâ cho chaáu àêëy!
Öng töi cuái xuöëng vaâ hön vaâo traán töi. Sau àoá öng töi bùæt àêìu
vûâa noái vûâa khe kheä xoa àêìu töi vúái baân tay beá nhoã, cûáng queâo vaâ
vaâng kheâ, nhêët laâ nhûäng moáng tay cong nhû moáng chim.
- Höm trûúác öng àaánh chaáu àau quaá phaãi khöng? Öng noáng
quaá! Taåi chaáu caâo vaâ cùæn öng nïn öng giêån. Nhûng khöng sao,
chaáu coá bõ àoân quaá mûác thò röìi àêu cuäng vaâo àêëy caã! Chaáu phaãi
biïët, möîi khi ngûúâi thên thñch àaánh chaáu thò àoá khöng phaãi laâ àiïìu
só nhuåc, maâ laâ möåt baâi hoåc! Khöng nïn àïí cho ngûúâi ngoaâi àaánh
mònh, nhûng àöëi vúái ngûúâi trong nhaâ thò chùèng sao. Chaáu tûúãng
trûúác kia öng khöng bõ àaánh û? Aliösa, öng bõ àaánh àïën nöîi ngay
caã trong giêëc mú khuãng khiïëp chaáu cuäng khöng thêëy àûúåc. Öng bõ
só nhuåc àïën nöîi giaá Chuáa tröng thêëy chùæc Chuáa cuäng phaãi khoác!
Kïët quaã laâ thïë naâo? Tûâ möåt àûáa treã möì cöi, con möåt ngûúâi àaân baâ
ngheâo, öng àaä coá àõa võ nhû bêy giúâ. Öng àûáng àêìu möåt phûúâng
nhuöåm, öng àiïìu khiïín moåi ngûúâi.
Vúái thên hònh gêìy vaâ cên àöëi nùçm xuöëng bïn caånh töi, öng
töi bùæt àêìu kïí vïì nhûäng ngaây thú êëu cuãa mònh bùçng nhûäng lúâi leä
rùæn roãi vaâ maånh meä, lúâi noå nöëi tiïëp lúâi kia möåt caách dïî daâng vaâ
kheáo leáo. Hai con mùæt xanh cuãa öng töi rûåc saáng lïn. öng töi vui veã
voâ röëi buâ múá toác vaâng oáng, röìi cêët gioång the theá nhû quaát vaâo mùåt
töi:
- Chaáu àïën àêy bùçng taâu thuãy phaãi khöng? Húi nûúác àûa
chaáu àïën àêëy! Coân öng, khi coân treã, chñnh öng àaä phaãi duâng sûác
keáo caác saâ-lan ài ngûúåc söng Vonga. Saâ-lan thò úã dûúái nûúác, öng thò
Macxim Gorki 26
ài trïn búâ. Öng ài chên àêët trïn àaá nhoån, trïn nhûäng chöî àêët suåt,
vaâ cûá ài nhû thïë suöët tûâ luác mùåt trúâi moåc cho àïën töëi mõt. Nùæng
xiïn vaâo gaáy, àêìu noáng boãng nhû than, ngûúâi cuái gêåp thaânh ba
khuác, xûúng kïu rùng rùæc... Vêåy maâ vêîn phaãi ài, àïën àûúâng ài
cuäng khöng tröng thêëy, hai mùæt nhoâa lïå vaâ möì höi, loâng àau àúán ï
chïì... Öi chaâ, Aliösa, chaáu cûá im öng kïí cho maâ nghe! Cûá thïë ài, ài
maäi, cho àïën luác tuöåt khoãi dêy, ngaä giuái xuöëng àêët. êëy thïë nhûng
laåi mûâng, búãi vò têët caã sûác lûåc àaä caån röìi: miïîn sao àûúåc nghó ngúi,
hay chïët quaách! Àoá, ngûúâi ta àaä söëng dûúái mùæt Chuáa Giïsu nhên
tûâ nhû thïë àoá!... Àaä ba lêìn öng àïëm bûúác trïn doâng söng Caái
Vonga: tûâ Ximbiïc àïën Rûbinxkú, tûâ Xaratöp àïën àêy vaâ tûâ
Axtrakhan àïën höåi chúå Makariep. Haâng bao nhiïu nghòn dùåm
àûúâng! Cho àïën nùm thûá tû thò öng trúã thaânh phu trûúãng cuãa anh
em phu keáo thuyïìn, vò öng àaä cho laäo chuã biïët àûúåc taâi cuãa öng!...
Öng töi noái, vaâ böîng vuåt lúán lïn trûúác mùæt töi nhû möåt àaám mêy,
tûâ möåt öng giaâ beá nhoã vaâ quùæt queo biïën thaânh möåt ngûúâi coá sûác
maånh phi thûúâng, möåt mònh keáo caã möåt chiïëc saâ-lan khöíng löì ài
ngûúåc doâng söng...
Thónh thoaãng öng töi laåi nhaãy tûâ trïn giûúâng xuöëng àêët vaâ
vung tay laâm àiïåu böå cho töi thêëy nhûäng ngûúâi keáo thuyïìn ài nhû
thïë naâo, taát nûúác úã trïn thuyïìn ra sao. Öng töi haát gioång trêìm
nhûäng baâi gò àoá, xong laåi nhaãy lïn giûúâng, nhanh nheån nhû möåt
thanh niïn, tröng thêåt kyâ laå. Röìi öng laåi noái, gioång caâng say sûa
hún:
- Nhûng Aliösa aå, nhûäng luác nghó, vaâo nhûäng buöíi chiïìu heâ úã
Jiguli, dûúái chên ngoån àöìi xanh rò coá khi boån öng àöët lûãa lïn röìi
nêëu chaáo. Vaâ khi möåt ngûúâi keáo thuyïìn àaáng thûúng cêët tiïëng haát
möåt baâi haát thoaát ra tûâ àaáy loâng thò lêåp tûác caã àoaân phu êìm êìm cêët
gioång hoâa theo. Ngûúâi nhû súãn gai öëc lïn, vaâ söng Vonga dûúâng
nhû laåi caâng chaãy xiïët. Noá löìng löån nhû con ngûåa bêët kham, nhû
muöën cêët mònh lïn têån mêy xanh! Luác àoá moåi nöîi àau khöí àïìu tiïu
tan nhû laân buåi trûúác gioá. Moåi ngûúâi haát àïën nöîi coá khi àïí chaáo
traâo caã ra ngoaâi; khi êëy cêìn phaãi nïån cho anh chaâng àêìu bïëp möåt
muöi vaâo traán: "Chúi nhûng chúá boã lúi cöng viïåc!" Àaä mêëy lêìn coá
ngûúâi ngoá vaâo cûãa goåi öng töi, nhûng töi van naâi:
- Öng àûâng ài öng aå!
Öng töi móm cûúâi vaâ giú tay àuöíi moåi ngûúâi:
- Àúåi tñ àaä...
Öng töi kïí chuyïån maäi cho àïën têån chiïìu töëi. Vaâ khi ài ra coân
êu yïëm tûâ biïåt töi. Töi biïët öng töi khöng phaãi laâ ngûúâi dûä túån vaâ
àaáng súå. Töi ûáa nûúác mùæt khi nhúá laåi rùçng chñnh öng töi àaä àaánh
töi taân nhêîn nhû vêåy. Tuy nhiïn töi vêîn khöng thïí naâo quïn àûúåc
chuyïån àoá. Viïåc öng töi àïën thùm àaä múã röång cûãa cho têët caã moåi
ngûúâi, vaâ tûâ saáng àïën töëi luön luön coá ngûúâi ngöìi bïn giûúâng töi, cöë
tòm moåi caách laâm cho töi khuêy khoãa. Töi coân nhúá àiïìu àoá khöng
phaãi luác naâo cuäng vui veã vaâ thuá võ. Baâ töi thûúâng àïën vúái töi hún
Nhûäng tïn cuä cuãa thaânh phöë Ulianöp vaâ Tsecbaköp trïn söng
Vonga. Nhûäng ngoån nuái rêët àeåp úã khuác giûäa söng Vonga. caã vaâ
cuâng nguã vúái töi möåt giûúâng nûäa. Nhûng trong nhûäng ngaây àoá,
ngûúâi àaä àïí laåi cho töi êën tûúång tûúi saáng nhêët laâ anh Txûganöc.
Vai anh vuöng, ngûåc núã, àêìu rêët to vúái böå toác xoùn tñt. Anh àïën vaâo
luác chiïìu töëi vaâ ùn vêån nhû ngaây höåi: aáo luåa vaâng, quêìn nhung
böng vaâ ài àöi uãng gêåp nïëp kïu ken keát. Toác anh boáng laáng, cùåp
mùæt lêëp laánh dûúái àöi löng maây rêåm, haâm rùng trùæng êín dûúái böå
ria meáp àen múái moåc. Chiïëc aáo vaâng rûåc phaãn chiïëu aánh lûãa àoã
cuãa ngoån àeân thúâ khöng bao giúâ tùæt
- Naây em, tröng àêy naây, - anh noái vaâ veán tay aáo lïn, chòa cho
töi xem caánh tay trêìn àêìy nhûäng vïët àoã àïën têån khuyãu.
- Em xem noá sûng thïë àêëy! Mêëy höm noå coân tïå hún nûäa, höm
nay àaä bùæt àêìu búát nhiïìu röìi! Em coá biïët khöng, thêëy öng nöíi giêån
vaâ bùæt àêìu àaánh em, anh liïìn giú ngay caánh tay naây ra àúä. Anh
àõnh chúâ khi naâo roi gêîy, öng ài lêëy chiïëc khaác thò baâ hoùåc meå seä
bïë em chaåy ài! Nhûng chiïëc roi laåi khöng gêîy, vò ngêm nûúác nïn
deão quaá! Nhûng duâ sao em cuäng àúä bõ àoân coá phaãi khöng? Àêëy em
xem, anh cuäng laáu caá àêëy chûá...
Anh cûúâi veã êu yïëm, dõu daâng vaâ laåi ngùæm nghña caánh tay
sûng phöìng, röìi vûâa cûúâi vûâa noái:
- Anh thûúng em quaá, àïën nöîi cöí hoång anh cûá ngheån laåi. Töåi
nghiïåp! Thïë maâ öng cûá vuåt maäi...
Anh thúã phò phò nhû ngûåa vaâ lùæc àêìu, röìi anh bùæt àêìu noái
chuyïån vïì öng töi. Trong chöëc laát anh àaä trúã nïn gêìn guäi àöëi vúái töi
vaâ giaãn dõ nhû möåt àûáa treã. Töi baão anh rùçng töi yïu anh lùæm. Anh
traã lúâi thêåt chêët phaác khoá maâ quïn àûúåc:
- Anh cuäng yïu em lùæm, chñnh vò yïu em nïn anh múái chõu
àau thay cho em! Àûáa khaác thò àûâng hoâng, mùåc xaác chuáng noá...
Macxim Gorki 28
Sau àoá anh bùæt àêìu khuyïn baão töi, anh noái kheä, thónh
thoaãng laåi nhòn ra cûãa:
- Lêìn sau nïëu em coá bõ àaánh thò phaãi cêín thêån àêëy, àûâng coá
co ruám ngûúâi laåi hiïíu khöng? Co duám nhû thïë seä àau gêëp àöi; em
cûá thaã ngûúâi cho thoaãi maái, sao cho ngûúâi thêåt mïìm, mïìm nhuän ra
êëy! Vaâ àûâng coá nhõn thúã, cûá thúã thêåt maånh vaâ kïu tûúáng lïn, nhúá
àêëy! Nhû thïë rêët töët.
Töi hoãi:
- Thïë ra coân bõ àaánh nûäa aâ?
- Chûá sao?
Anh Txûganöc noái veã thaãn nhiïn.
- Têët nhiïn, coân bõ àaánh nûäa chûá! Röìi xem, em seä bõ àaánh
luön àêëy...
- Vò sao?
- Öng maâ àaä muöën kiïëm cúá thò...
Vaâ anh laåi lo lùæng khuyïn töi:
- Nïëu öng àaánh tûâ trïn cao, chó quêët roi tûâ trïn xuöëng thöi
thò em cûá viïåc nùçm yïn, ngûúâi thêåt mïìm; coân nïëu öng àaánh giêåt -
quêët xuöëng röìi laåi giêåt vïì àïí rûát thõt ra - thò em phaãi rûúán ngûúâi
theo chiïìu chiïëc roi, hiïíu khöng? Nhû thïë àúä àau hún!
Anh nhaáy möåt bïn mùæt àen laáy röìi noái:
- Vïì mùåt naây anh coân gioãi hún caã caãnh saát àêëy! Da cuãa anh coá
leä àem khêu àûúåc bao tay em aå!
Töi ngùæm neát mùåt vui tûúi cuãa anh vaâ nhúá laåi nhûäng chuyïån
cöí tñch maâ baâ töi àaä kïí vïì Hoaâng tûã Ivan vaâ chaâng ngöëc Ivanuska.
III
ÖËm dêåy, töi thêëy roä anh Txûganöc giûä möåt àõa võ àùåc biïåt
trong nhaâ. Öng töi khöng mùæng anh luön miïång vaâ bûåc tûác nhû àöëi
vúái caác cêåu töi. Khi vùæng mùåt anh, öng töi lim dim vaâ gêåt guâ noái vïì
anh:
- Thùçng Ivanka rêët kheáo tay! Chuáng bay cûá nhúá lúâi tao noái:
lúán lïn noá seä khaá cho xem!
Caác cêåu töi cuäng àöëi xûã vúái anh Txûganöc rêët tròu mïën, thên
mêåt vaâ khöng khi naâo àuâa cúåt trïu anh nhû àöëi vúái baác thúå caã
Grigöri maâ hêìu nhû chiïìu naâo hoå cuäng kiïëm möåt troâ tinh nghõch gò
àïí trïu. Khi thò hoå nung noáng chuöi keáo, khi thò cùæm ngûúåc caái
àinh nhoån hoùæt vaâo ghïë cuãa baác, hoùåc thêëy baác loâa dúã, hoå àïí ngay
bïn têìm tay cuãa baác nhûäng maãnh vaãi maâu sùæc khaác nhau àïí baác
àñnh thaânh möåt "têëm", thïë laâ baác laåi bõ öng töi chûãi cho möåt meã.
Möåt höm, sau bûäa ùn trûa, khi baác àang nguã trïn gaác xeáp, hoå lêëy
thuöëc nhuöåm àoã böi lïn mùåt baác. Baác cûá thïë vaác böå mùåt ngöå
nghônh vaâ àaáng súå êëy ài ài laåi laåi khaá lêu: giûäa böå rêu baåc löå ra hai
vïët kñnh troân múâ múâ vaâ möåt caái muäi daâi àoã choát buöng thoäng
xuöëng veã thiïíu naäo nom giöëng nhû caái lûúäi. Caác cêåu töi nghô ra
khöng biïët bao nhiïu nhûäng troâ tinh nghõch nhû vêåy. Nhûng baác
thúå caã vêîn ngêåm àùæng nuöët cay chõu àûång, baác chó kheä caâu nhaâu
vaâ trûúác khi súâ vaâo caái baân laâ, caái keáo, caái kim hoùåc caái àï, baác
thûúâng nhêëp nûúác boåt àêìy àêìu ngoán tay. Caái àoá àaä trúã thaânh thoái
quen àöëi vúái baác; ngay caã khi ngöìi vaâo baân ùn trûa, trûúác khi cêìm
con dao hoùåc caái dôa, baác cuäng nhêëp nûúác boåt nhû vêåy laâm boån treã
con cûúâi öì caã lïn. Khi naâo baác àau khöí, trïn khuön mùåt to cuãa baác
nöíi lïn vö söë nïëp nhùn. Nhûäng nïëp nhùn naây trûúân trïn traán baác
möåt caách kyâ quaái, kheä keáo cùåp löng maây lïn, röìi biïën mêët vaâo caái
àêìu troåc löëc cuãa baác. Töi khöng nhúá öng töi àöëi vúái nhûäng troâ àuâa
cuãa caác cêåu töi ra sao, nhûng baâ töi thò giú nùæm àêëm àe caác cêåu töi
vaâ quaát:
- Chuáng maây khöng biïët ngûúång mùåt aâ, quên vö laåi!
Macxim Gorki 30
Nhûng khi vùæng mùåt anh Txûganöc, caác cêåu töi laåi noái vïì
anh vúái veã bûåc tûác vaâ chêm biïëm. Hoå giïîu cúåt, chï bai viïåc laâm cuãa
anh, nhiïëc anh laâ thùçng ùn cùæp vaâ lûúâi biïëng. Tûác Ivan, caách goåi
thên mêåt. Töi hoãi baâ töi taåi sao laåi coá chuyïån êëy. Cuäng nhû moåi
lêìn, baâ töi vui loâng giaãng giaãi cho töi bùçng nhûäng lúâi dïî hiïíu:
- Chaáu khöng biïët, caã hai cêåu cuâng muöën tranh Vaniuska vïì
phêìn mònh, khi naâo hoå múã xûúãng nhuöåm riïng; thïë laâ trûúác mùåt
nhau hoå gieâm pha noá, noái noá laâ möåt tay thúå töìi. Hoå noái laáo, hoå lûâa
miïëng nhau àêëy. Hoå coân súå Vaniuska khöng ài vúái hoå, seä úã laåi vúái
öng. Maâ öng laåi laâ ngûúâi traái tñnh traái nïët, öng coá thïí seä cuâng vúái
Ivanka múã möåt xûúãng nhuöåm thûá ba, nhû thïë seä khöng lúåi cho caác
cêåu, chaáu hiïíu chûa?
Baâ cûúâi khe kheä:
- Hoå duâng àuã maánh khoáe, àïën thaánh cuäng phaãi buöìn cûúâi!
Nhûng öng laåi biïët toãng nhûäng mûu meåo àoá vaâ cöë yá trïu hai cêåu
Iasa vaâ Misa. Öng baão: "Tao seä mua cho thùçng Ivan möåt têëm theã
miïîn ài lñnh àïí noá khoãi bõ goåi ài lñnh, vò tao cêìn àïën noá!" Caác cêåu
bûåc tûác, hoå khöng thñch thïë vaâ tiïëc tiïìn, vò mua möåt têëm theã nhû
vêåy rêët àùæt!
Töi laåi úã vúái baâ töi nhû khi úã trïn taâu thuãy. Töëi naâo trûúác khi
ài nguã baâ töi cuäng kïí cho töi nghe nhûäng chuyïån thêìn thoaåi hoùåc
kïí vïì cuöåc àúâi mònh, cuäng tûâa tûåa nhû möåt chuyïån thêìn thoaåi vêåy.
Baâ töi kïí chuyïån laâm ùn cuãa gia àònh: chuyïån phên chia gia taâi
cho con caái, chuyïån öng töi têåu nhaâ múái cho mònh. Baâ töi vûâa noái
vûâa kheä cûúâi, dûãng dûng nhû ngûúâi dûng nûúác laä hay möåt ngûúâi
haâng xoám laáng giïìng, chûá khöng phaãi laâ ngûúâi chuã nhên thûá hai
trong ngöi nhaâ naây. Nhúâ thïë töi múái biïët anh Txûganöc laâ àûáa con
hoang nhùåt àûúåc trïn chiïëc ghïë daâi úã caånh cöíng trong möåt àïm
mûa àêìu xuên.
- Noá nùçm úã àêëy, cuöån trong chiïëc taåp dïì röång, - baâ töi kïí,
gioång trêìm ngêm vaâ coá veã huyïìn bñ, - noá kheä kïu oe oe vaâ àaä bùæt
àêìu reát coáng.
- Taåi sao ngûúâi ta laåi boã rúi treã con thïë?
- Vò meå noá khöng coá sûäa, khöng coá gò nuöi; thïë laâ meå noá doâ
xem úã àêu coá treã con múái àeã bõ chïët liïìn àùåt giêëu noá úã àoá.
Sau möåt laát yïn lùång, baâ töi gaäi àêìu, thúã daâi röìi nhòn lïn trêìn
nhaâ, noái tiïëp:
- Têët caã àïìu laâ do ngheâo tuáng, Aliösa aå, coá caãnh khöí cûåc quaá
àïën nöîi khöng thïí noái ra àûúåc! Ngûúâi ta cho rùçng con gaái chûa
chöìng khöng coá quyïìn àeã, rùçng àoá laâ möåt àiïìu höí theån! Öng àõnh
àûa Vaniuska túái súã caãnh saát, nhûng baâ can ngùn: giûä lêëy maâ nuöi;
àoá laâ trúâi cho chuáng ta àïí thay vaâo nhûäng àûáa àaä chïët. Vò baâ àeã caã
thaãy mûúâi taám bêån; nïëu têët caã àïìu söëng thò chuáng seä chiïëm caã möåt
daäy phöë, túái mûúâi taám ngöi nhaâ! Chaáu khöng biïët chûá, baâ lêëy
chöìng tûâ nùm mûúâi böën tuöíi, nùm mûúâi lùm baâ àaä àeã, nhûng Chuáa
thñch doâng maáu nhaâ baâ nïn àaä lêìn lûúåt bùæt chuáng vïì laâm thiïn
thêìn. Baâ vûâa tiïëc vûâa mûâng!
Ngöìi trïn thaânh giûúâng, mònh mùåc àöåc coá chiïëc aáo caánh, maái
toác àen xoäa xuöëng caã ngûúâi, baâ töi to xuâ nhû möåt con gêëu maâ trûúác
àêy ngûúâi tiïìu phu rêåm rêu vuâng Xecgat àaä àem vïì sên. Baâ töi
laâm dêëu trïn böå ngûåc trùæng phau nhû tuyïët, cûúâi kheä vaâ àung àûa
toaân thên:
- Chuáa àaä bùæt ài nhûäng àûáa töët, coân luä chaã ra gò thò àïí laåi cho
baâ. Baâ rêët vui mûâng àûúåc thùçng Ivanka, baâ rêët yïu caác chaáu, caác
chaáu aå! Thïë laâ baâ nhêån noá, rûãa töåi cho noá, vaâ noá trúã nïn möåt thùçng
con trai ngoan ngoaän. Luác àêìu baâ goåi noá laâ Boå Dûâa, vò noá hay veâ veâ
chùèng khaác gò con boå dûâa, suöët ngaây noá boâ vaâ veâ veâ úã khùæp caác
phoâng. Chaáu haäy yïu mïën noá, noá laâ möåt ngûúâi rêët giaãn dõ!
Töi yïu mïën anh Ivan vaâ nhiïìu khi ngaåc nhiïn àïën ngêy
ngûúâi vïì anh. Nhêët laâ vaâo ngaây thûá baãy, luác öng töi ài lïî nhaâ thúâ,
sau khi àaä àaánh luä treã coá löîi trong tuêìn, thò trong nhaâ bïëp laåi diïîn
ra àuã moåi thûá troâ vui khön kïí. Anh Txûganöc bùæt nhûäng con giaán
àen úã sau loâ sûúãi, laâm rêët nhanh böå dêy cûúng bùçng chó vaâ cùæt
chiïëc xe trûúåt tuyïët bùçng giêëy. Sau àoá anh duâng thanh àoám àiïìu
khiïín böën con ngûåa ö ài du ngoaån trïn chiïëc baân maâu vaâng àaä coå
saåch. Anh kïu lïn, gioång phêën khúãi:
- Chuáng noá ài tòm giaám muåc àêëy!
Anh gùæn maãnh giêëy nhoã vaâo lûng möåt con giaán, thuác noá chaåy
theo sau chiïëc xe trûúåt tuyïët vaâ giaãi thñch:
- Chuáng noá boã quïn caái bao. Öng tu sô chaåy theo àûa cho
chuáng àêëy!
Anh lêëy chó troái chên möåt con giaán; con vêåt boâ lï, àêìu àuång
tûá tung. Anh Vanka vöî tay reo lïn:
- Laäo phuå lïî àang tûâ quaán rûúåu ài ra. Laäo ài dûå lïî chiïìu àêëy!
Macxim Gorki 32
Anh löi àaân chuöåt ra. Theo lïånh anh, chuáng àûáng vaâ ài bùçng
hai chên sau, keáo lï chiïëc àuöi daâi loâng thoâng theo sau vaâ chúáp
chúáp cùåp mùæt linh lúåi nhû nhûäng haåt cûúâm àen nhaánh tröng àïën
buöìn cûúâi. Anh nêng niu àaân chuöåt, öm chuáng vaâo ngûåc, múám
àûúâng, hön hñt vaâ noái vúái gioång àêìy tin tûúãng:
- Chuöåt laâ giöëng vêåt thöng minh, dõu daâng. Gia thêìn rêët
thñch chuöåt. Ai maâ nuöi chuöåt thò seä àûúåc gia thêìn ban ên cho...
Anh biïët laâm caác troâ quó thuêåt vúái quên baâi vaâ àöìng tiïìn.
Anh kïu to hún caã boån treã con vaâ hêìu nhû khöng khaác chuáng mêëy.
Möåt höm boån treã chúi baâi vúái anh, chuáng thùæng anh mêëy vaán liïìn.
Anh rêët buöìn, tûác giêån bôu möi boã cuöåc, sau àoá anh khõt khõt muäi
vaâ phaân naân vúái töi:
- Anh biïët roä, tuåi chuáng noá thöng àöìng vúái nhau trûúác! Chuáng
noá nhaáy nhau, giuái baâi cho nhau dûúái gêìm baân. Ai laåi chúi nhû
thïë? Chñnh anh cuäng biïët chúi gian lêån khöng keám... Ngûúâi ta coi
treã con chïët ngay tûâ tuöíi coân thú laâ vö töåi vaâ goåi laâ "nhûäng thiïn
thêìn", hoå tin rùçng sau khi chïët chuáng trúã thaânh thiïn thêìn. Xecgat
úã phña àöng nam Nijni - Nöpgöröt chûâng 130 cêy söë.
Anh àaä mûúâi chñn tuöíi, lúán hún caã böën àûáa chuáng töi cöång
laåi. Nhûng àaáng ghi nhúá nhêët àöëi vúái töi laâ hònh aãnh cuãa anh trong
nhûäng töëi vui ngaây höåi. Khi öng töi vaâ cêåu Mikhain ài thùm baâ con
thò cêåu Iaköp coá böå toác quùn röëi buâ liïìn xaách cêy àaân ghi-ta xuöëng
bïëp. Baâ töi soaån möåt bûäa tiïåc traâ coá nhiïìu moán ùn nheå vaâ rûúåu
vötka àûång trong chiïëc chai xanh coá hoa àoã bùçng thuãy tinh úã àaáy.
Anh Txûganöc mùåc quêìn aáo ngaây höåi quay tñt nhû con quay. Baác
thúå caã lùång leä len vaâo, cùåp kñnh cuãa baác lêëp laánh. Coá caã muå vuá nuöi
Epgïnaáa mùåt röî, höìng haâo vaâ beáo troân truâng truåc nhû möåt caái
chum; muå coá cùåp mùæt laáu lónh vaâ gioång noái oang oang. Thónh
thoaãng laäo phuå lïî giûä àöì thaánh rêåm rêu cuãa nhaâ thúâ Àûác Meå lïn
Trúâi vaâ nhûäng ngûúâi coá nûúác da àen nhêîy nhû nhûäng con caá mùng
vaâ caá chuöëi, cuäng túái dûå. Moåi ngûúâi vûâa ùn uöëng lu buâ, vûâa thúã daâi
thûúân thûúåt. Hoå chia quaâ baánh cho boån treã con vaâ cho möîi àûáa möåt
cöëc rûúåu ngoåt. Dêìn dêìn cuöåc vui trúã nïn naáo nhiïåt vaâ söi nöíi kyâ laå.
Cêåu Iaköp lïn dêy àaân say mï, vaâ sau khi lïn dêy xong bao giúâ
cêåu cuäng noái cêu naây:
- Naâo, töi xin bùæt àêìu!
Cêåu hêët múá toác quùn ra sau vaâ cuái xuöëng cêy àaân ghi-ta,
vûún cöí daâi nhû cöí ngöîng. Khuön mùåt troân vö tû cuãa cêåu coá veã mú
maâng; cùåp mùæt linh lúåi xa xùm cuãa cêåu trúã nïn lúâ àúâ. Cêåu bêëm nheå
dêy daân, baâi cêåu chúi thu huát moåi ngûúâi vaâ laâm cho moåi ngûúâi
ngêy ngêët. Àiïåu nhaåc cuãa cêåu àoâi hoãi sûå im lùång hoaân toaân. Noá
nhû doâng suöëi chaãy xiïët tûâ xa àöí vïì, loåt qua sên nhaâ vaâ nhûäng bûác
tûúâng. Noá laâm cho traái tim moåi ngûúâi xao xuyïën vaâ gúåi lïn caãm
giaác khoá hiïíu, vûâa buöìn baä vûâa lo êu. Àiïåu nhaåc laâm cho ngûúâi
nghe caãm thêëy thûúng mònh vaâ thûúng moåi ngûúâi. Ngûúâi lúán hònh
nhû cuäng trúã laåi tuöíi treã con, vaâ moåi ngûúâi ngöìi yïn, àùæm mònh
trong bêìu khöng khñ im lùång, mú möång àùm chiïu.
Xasa Mikhailöp chùm chuá nghe hún caã. Noá cûá vûún daâi ngûúâi
ra vïì phña cêåu Iaköp, nhòn chùçm chùçm cêy àaân ghi-ta, miïång haá
höëc, nûúác raäi chaãy roâng roâng. Àöi khi noá mú maâng àïën nöîi ngaä tûâ
trïn ghïë xuöëng, tay àêåp xuöëng saân nhaâ; vaâ luác àoá noá ngöìi bïåt luön
xuöëng saân, cùåp mùæt àúâ ra, troân xoe. Moåi ngûúâi cuäng thïë, ai cuäng
say mï àúâ àêîn. Chó coá chiïëc êëm xamöva laâ kheä reo reo, nhûng vêîn
khöng aát nöíi tiïëng than vaän cuãa cêy àaân ghi-ta. Hai chiïëc cûãa söí
vuöng nhòn ra caãnh àïm thu töëi moâ. Àöi khi dûúâng nhû nghe coá
ngûúâi kheä goä vaâo cûãa kñnh. Trïn baân ngoån lûãa vaâng kheâ cuãa hai
cêy nïën kheä rung rinh, nhoån hoùæt nhû nhûäng ngoån giaáo. Cêåu
Iaköp möîi luác möåt thïm àúâ ngûúâi ra; cêåu nhû nguã say, haâm rùng
cùæn chùåt, chó coá àöi baân tay cuãa cêåu laâ coân hoaåt àöång. Nhûäng ngoán
tay phaãi uöën cong, rung tñt trïn dêy àaân giöëng nhû nhûäng con
chim àang vöî caánh sùæp bay, nhûäng ngoán tay traái lûúát thoùn thoùæt
trïn phñm àaân.
Ngaâ ngaâ say, cêåu khe kheä haát möåt baâi daâi vö têån, gioång rñt
qua keä rùng nghe rêët khoá chõu: Nïëu Iaköp laâ choá
- Y suãa röëng tûâ saáng àïën töëi; öi, ta buöìn ghï! Öi, ta chaán ghï!
Ngoaâi phöë möåt cö muå ài qua, Trïn haâng raâo möåt con quaå àêåu. Öi,
ta buöìn ghï! Öi, ta chaán ghï! Sau loâ dïë gaáy, Àaân giaán lao xao. Öi
ta buöìn ghï! Möåt gaä ùn maây phúi àöi xaâ-caåp, Gaä khaác xoaáy mêët luác
naâo! Öi, ta buöìn ghï! Öi, ta chaán ghï!
Töi khöng sao chõu nöíi àiïåu haát naây, vaâ khi cêåu bùæt àêìu haát
túái àoaån gaä ùn maây töi liïìn khoác nûác núã, loâng buöìn rûúâi rûúåi. Anh
Txûganöc nghe nhaåc cuäng chùm chuá nhû moåi ngûúâi. Anh àan tay
vaâo múá toác àen, nhòn chùçm chùçm vaâo goác nhaâ vaâ thónh thoaãng laåi
khõt muäi. Àöi khi anh thöët lïn bêët ngúâ, gioång rêìu rô:
- Chaâ, nïëu ta töët gioång, thò Laåy Chuáa, ta haát phaãi biïët!
Baâ töi thúã daâi, noái:
Macxim Gorki 34
- Thöi, Iasa, thêåt maây laâm nêîu ruöåt nêîu gan moåi ngûúâi! Coân
maây, Vaniatka, nhaãy ài möåt tñ naâo...
Hoå khöng bao giúâ thûåc hiïån ngay lúâi yïu cêìu cuãa baâ töi. Tuy
nhiïn àöi khi cêåu Iaköp böîng àùåt baân tay lïn dêy àaân möåt laát, röìi
cêåu nùæm tay laåi, neám maånh xuöëng saân möåt caái gò khöng ai tröng
thêëy vaâ khöng ai nghe thêëy. Cêåu kïu lïn, gioång vui nhöån:
- Buöìn vúái chaã sêìu, haäy vûát ài cho raãnh! Naâo Vanka, àûáng
dêåy! Anh Txûganöc sûãa sang laåi tû thïë cho tïì chónh, keáo chiïëc aáo
sú-mi vaâng cho phùèng vaâ roán reán bûúác ra giûäa nhaâ bïëp nhû bûúác
trïn àêìu àinh vêåy. Cùåp maá raám nùæng cuãa anh àoã ûãng lïn. Anh
móm cûúâi coá veã theån thuâng vaâ yïu cêìu:
- Chúi nhanh lïn möåt chuát, Iaköp Vaxilits!
Cêy àaân ghi-ta vang lïn àiïn cuöìng, goát giaây nïån xuöëng saân
döìn dêåp. Trïn baân vaâ trong tuã baát àôa kïu lanh canh. úã giûäa nhaâ
bïëp, anh Txûganöc quay troân nhû aánh lûãa, bay lûúån nhû con diïìu
hêu, vung vêíy tay nhû caánh chim, chên di chuyïín hêìu nhû khöng
roä. Anh böîng theát lïn möåt tiïëng, röìi ngöìi xöím xuöëng saân vaâ quay
liïång nhû con chim eán vaâng oáng. Chiïëc aáo luåa roåi aánh ra khùæp
xung quanh, rung rung lïn, tröng nhû doâng suöëi àang àöí ra hoùåc
nhû vaâng nung àang chaãy. Anh Txûganöc nhaãy muáa khöng biïët
mïåt, quïn têët caã. Töi coá caãm tûúãng nïëu múã toang cûãa ra thò anh seä
vûâa ài vûâa nhaãy muáa tung tùng khùæp phöë, khùæp thaânh phöë vaâ
khöng roä anh seä ài nhûäng àêu nûäa...
- Cùæt ngang ài!
Cêåu Iaköp kïu lïn vaâ giêåm chên xuöëng saân àaánh nhõp. Cêåu
huyát saáo rñt lïn vaâ haát vang nhûäng àiïåp khuác khöi haâi, gioång nghe
àïën bûåc mònh: Chaâ! Nïëu khöng súå moân àöi giaây gai Thò ta àaä boã
rúi caã vúå cuâng con! Nhûäng ngûúâi ngöìi sau chiïëc baân cuäng thêëy
ngûáa ngaáy chên, thónh thoaãng hoå laåi kïu rñt lïn nhû bõ boãng. Baác
thúå caã rêåm rêu àêåp àêåp tay vaâo caái traán hoái cuãa mònh vaâ noái lùæp
bùæp. Möåt höm, cuái xuöëng ngûúâi töi, böå rêu mïìm maåi phuã caã lïn vai
töi, baác gheá vaâo tai töi noái nhû noái vúái ngûúâi lúán:
- Lïcxêy Macximitö aå, giaá coá böë chaáu úã àêy thò coá leä àaä khaác
hùèn! Böë chaáu rêët vui tñnh. Chaáu coá nhúá thïë khöng?
- Khöng.
- Thêåt aâ? Thûúâng thûúâng böë chaáu hay nhaãy vúái baâ chaáu, laát
nûäa röìi chaáu coi!
Baác àûáng dêåy, ngûúâi cao lúán, höëc haác, tröng nhû möåt bûác
tûúång thaánh, cuái mònh trûúác baâ töi vaâ múâi baâ, gioång trêìm trêìm
khaác thûúâng:
- Baâ Akulina Ivanöpna, xin baâ laâm ún cho chuáng töi thûúãng
thûác àiïåu nhaãy trûúác àêy baâ thûúâng nhaãy vúái Macxim Xapvatïep
êëy! Baâ vui loâng chûá?
- Grigöri Ivanûts, laäo roä laå chûãa, roä laå chûãa!
- Baâ töi vûâa noái vûâa cûúâi vaâ co duám ngûúâi laåi. Vaâo tuöíi töi coân
nhaãy vúái nhoát gò! Chó töí laâm troâ cûúâi cho thiïn haå...
Nhûng têët caã moåi ngûúâi àïìu yïu cêìu baâ töi nhaãy. Thïë laâ böîng
nhiïn baâ töi àûáng dêåy nhanh nheån nhû möåt thiïëu nûä, sûãa laåi vaáy,
thùèng ngûúâi ra, chiïëc àêìu nùång nïì ngaã ra sau, baâ ài doåc theo gian
bïëp vaâ noái to:
- Thöi àûúåc, caác ngûúâi cûá viïåc cûúâi! Naâo Iasa, chúi baâi khaác
ài!
Cêåu töi ngêíng àêìu lïn, vûún ngûúâi ra, lim dim cùåp mùæt vaâ
bùæt àêìu chúi chêåm laåi. Anh Txûganöc dûâng laåi möåt laát, röìi lao túái
chöî baâ töi, nhaãy ngöìi xoay quanh. Coân baâ töi thò lûúát nheå trïn saân
nhû ài trïn khöng, tay dang ra, löng maây rûúán lïn, cùåp mùæt àen
chùm chùm nhòn vïì phña xa xa. Tröng baâ töi àïën hay vaâ töi phò
cûúâi. Baác thúå caã giú ngoán tay nghiïm mùåt doåa töi, têët caã ngûúâi lúán
àïìu nhòn vïì phña töi vúái veã khöng taán thaânh.
- Thöi àûâng nhaãy nûäa, Ivan!
- Baác thúå caã vûâa noái vûâa móm cûúâi.
Anh Txûganöc ngoan ngoaän vêng lúâi nhaãy sang möåt bïn vaâ
ngöìi lïn ngûúäng cûãa, coân muå Epgïnaáa thò vûún cöí ra vaâ bùæt àêìu
haát, gioång trêìm trêìm, ïm ïm: Suöët tuêìn cho àïën ngaây thûá baãy, Cö
gaái thïu àùng-ten caã ngaây, Cö mïåt ruä ngûúâi vò bêån röån, öi, khaác
naâo caái xaác khöng höìn! Hònh nhû baâ töi khöng nhaãy, maâ àang kïí
möåt cêu chuyïån gò. Baâ töi lûúát nheå nhaâng, tû lûå, ngûúâi lùæc lû, mùæt
nhòn khùæp xung quanh, toaân thên to lúán rung chuyïín ngêåp ngûâng,
àöi baân chên nhû doâ àûúâng, bûúác ài thêån troång.
Böîng nhiïn baâ töi dûâng laåi nhû súå haäi àiïìu gò, khuön mùåt
rung rung, nhùn nhoá, röìi lêåp tûác möåt nuå cûúâi hiïìn hêåu, cúãi múã núã
ra. Baâ töi ài nghiïng ngûúâi nhû nhûúâng löëi cho ai vaâ lêëy tay múâi
hoå ài. Baâ cuái xuöëng, im lùång, lùæng nghe vaâ móm cûúâi tûúi tùæn hún.
Macxim Gorki 36
Röìi àöåt nhiïn baâ töi rúâi khoãi chöî, xoaáy troân nhû möåt cún gioá löëc.
Toaân thên baâ töi nhû lúán thïm, luác naây khöng ai coá thïí rúâi cùåp
mùæt àûúåc vò baâ töi trúã nïn àeåp àeä vaâ àaáng yïu laâm sao trong giêy
phuát diïåu kyâ trúã laåi tuöíi thanh xuên ngaây trûúác. Muå Epgïnaáa ruác
lïn nhû keân: Ngaây chuã nhêåt cö gaái nhaãy muáa Suöët tûâ luác lïî saáng
cho àïën nûãa àïm. Cö laâ ngûúâi cuöëi cuâng vïì ngoä, Tiïëc thay -ngaây lïî
chùèng daâi thïm! Nhaãy xong baâ töi trúã vïì chöî cuä ngöìi gêìn êëm
xamöva. Moåi ngûúâi khen ngúåi. Baâ töi vûâa sûãa laåi maái toác vûâa noái:
- Thöi ài, caác ngûúâi chûa àûúåc thêëy nhûäng vuä nûä thêåt sûå àêëy.
Taåi quï töi, úã Balakhúna, trûúác àêy coá möåt cö gaái maâ töi khöng nhúá
laâ con caái nhaâ ai, tïn gò, khi cö êëy nhaãy moåi ngûúâi vui sûúáng àïën
phaát khoác lïn àûúåc! Chó cêìn àûúåc nhòn thêëy cö êëy nhaãy cuäng àuã
vui röìi. Cuãa àaáng töåi, töi cûá theâm àûúåc nhû cö ta!
- Nhûäng ngûúâi ca haát vaâ nhaãy muáa laâ nhûäng ngûúâi sûúáng
nhêët àúâi!
Muå Epgïnaáa nghiïm nghõ noái vaâ bùæt àêìu haát möåt baâi vïì vua
Àavit. Coân cêåu Iaköp thò öm lêëy anh Txûganöc vaâ baão anh:
- Maây maâ nhaãy trong caác tiïåm rûúåu thò coá leä laâm cho moåi
ngûúâi mï mêín ài mêët!...
-T öi chó muöën coá gioång töët!
Anh Txûganöc than vaän.
- Giaá maâ trúâi cho töi töët gioång thò töi coá thïí haát haâng chuåc
nùm liïìn, röìi sau àoá duâ cho coá ài tu chùng nûäa cuäng cam!
Têët caã moåi ngûúâi àïìu uöëng rûúåu vötka, àùåc biïåt laâ baác
Grigöri uöëng nhiïìu nhêët. Baâ töi roát cho baác hïët cöëc naây àïën cöëc
khaác, vaâ dùån baác:
- Coi chûâng àêëy, baác Grisa aå, khöng kheáo thò muâ hùèn àêëy!
Baác traã lúâi àûúâng hoaâng:
- Mùåc kïå! Töi khöng cêìn àïën cùåp mùæt naây nûäa, töi àaä nhòn
thêëy àuã moåi thûá trïn àúâi röìi...
Baác uöëng khöng bao giúâ say, nhûng caâng uöëng baác caâng hay
noái vaâ hêìu nhû baác luön möìm noái vïì böë töi:
- Macxim Xapvatïep, ngûúâi baån thên mïën cuãa baác laâ möåt
ngûúâi töët buång...
Baâ töi thúã daâi, huâa theo
- ÛÂ, thêåt laâ möåt àûáa con cuãa Chuáa àêëy... Têët caã nhûäng lúâi noái
àoá laâm cho töi rêët thñch, khiïën töi chùm chuá nghe. Möîi lúâi nhû
thêëm vaâo loâng töi möåt nöîi buöìn man maác vaâ dïî chõu. Sûå vui buöìn
gùæn chùåt vúái nhau àaä xêm chiïëm moåi ngûúâi, vaâ moåi ngûúâi chuyïín
tûâ vui sang buöìn, tûâ buöìn sang vui khöng roä vaâo luác naâo, thêåt
nhanh choáng laå thûúâng. Möåt höm cêåu Iaköp ngaâ ngaâ say, cêåu xeá
chiïëc aáo sú-mi àang mùåc, giêåt múá toác quùn, böå ria trùng trùæng lûa
thûa, caái muäi vaâ caái möi thûúäi:
- Thïë laâ nghôa lyá gò, haã?
Cêåu rñt lïn, nûúác mùæt giaân giuåa
- Taåi sao laåi thïë?
Cêåu àêëm vaâo maá, vaâo traán, vaâo ngûåc mònh vaâ khoác nûác núã.
- Ta laâ möåt thùçng vö laåi, möåt thùçng àï tiïån, möåt keã àau khöí!
Baác Grigöri gêìm lïn:
- A! Àuáng nhû vêåy!...
Baâ töi cuäng àang say rûúåu, nùæm lêëy tay cêåu töi vaâ khuyïn
nhuã:
- Thöi maâ, Iasa, Chuáa biïët roä nhûäng àiïìu Chuáa trûâng phaåt!
Uöëng rûúåu vaâo, baâ töi laåi caâng àeåp hún: cùåp mùæt àen nhaánh,
vui tûúi toãa ra möåt luöìng aánh saáng sûúãi êëm loâng ngûúâi. Baâ töi vûâa
lêëy muâi soa phe phêíy khuön mùåt àoã bûâng vûâa noái thaánh thoát:
- Chuáa töi, Chuáa töi! Têët caã moåi thûá sao maâ töët àeåp thïë! Caác
ngûúâi haäy nhòn xem, têët caã moåi thûá sao maâ töët àeåp thïë!
Àoá laâ tiïëng noái tûå àaáy loâng baâ töi, khêíu hiïåu cuãa suöët àúâi baâ
töi. Nhûäng gioåt nûúác mùæt vaâ tiïëng kïu cuãa ngûúâi cêåu thûúâng vêîn
vö tû laâm cho töi hïët sûác ngaåc nhiïn. Töi hoãi baâ töi taåi sao cêåu êëy
laåi khoác, laåi chûãi ruãa vaâ tûå àaánh mònh nhû vêåy.
- Caái gò chaáu cuäng muöën biïët!
Baâ töi noái coá veã miïîn cûúäng, traái vúái lïå thûúâng.
- Haäy chúâ àaä, chaáu haäy coân beá chûa nïn nhuáng vaâo nhûäng
chuyïån àoá vöåi...
Caái àoá caâng khïu gúåi loâng toâ moâ cuãa töi. Töi àïën xûúãng quêëy
rêìy anh Ivan, nhûng anh cuäng khöng muöën traã lúâi. Anh chó kheä
cûúâi, liïëc nhòn baác thúå caã, röìi àêíy töi ra khoãi xûúãng vaâ kïu:
Macxim Gorki 38
- Thöi àïí yïn cho anh laâm, ài ra! Khöng anh laåi thaã em vaâo
chaão nhuöåm luön möåt thïí bêy giúâ!
Baác thúå caã àûáng trûúác bïëp loâ röång vaâ thêëp, trïn àoá coá ba
chiïëc chaão lúán gùæn liïìn vaâo àoá. Baác duâng chiïëc gêåy daâi maâu àen
khuêëy caác chaão, röìi ruát ra, nhòn nhûäng gioåt nûúác maâu nhoã gioåt.
Lûãa chaáy noáng rûåc, phaãn chiïëu lïn vaåt taåp-dïì bùçng da tröng sùåc súä
nhû aáo lïî cuãa cöë àaåo. Caác chaão nûúác nhuöåm bùæt àêìu reáo, húi hùng
hùng böëc lïn nghi nguát, chaåy vïì phña cûãa nhû möåt àaám mêy daây
àùåc. Ngoaâi sên gioá hanh hanh thöíi vuâ vuâ saát àêët. Baác thúå caã ngûúác
àöi mùæt àoã ngêìu nhòn töi qua vaânh kñnh. Baác quaát thaáo anh Ivan
gioång thö löî:
- Lêëy cuãi! Maây khöng nhòn thêëy gò aâ?
Khi anh Txûganöc chaåy ra sên, baác Grigöri ngöìi xuöëng bao
thuöëc nhuöåm vaâ vêîy goåi töi:
- Laåi àêy!
Baác àùåt töi lïn àêìu göëi, chuâi böå rêu êëm vaâ mïìm vaâo maá töi,
röìi kïí mêíu chuyïån maâ töi ghi nhúá maäi:
- Cêåu chaáu àaä àaánh vúå, àaä haânh haå àïën chïët, vaâ bêy giúâ bõ
lûúng têm cùæn rûát, hiïíu khöng? Chaáu cêìn phaãi hiïíu têët caã, keão coá
ngaây vaå vaâo thên!
Baác Grigöri ùn noái cuäng giaãn dõ nhû baâ töi, nhûng nghe baác
ngûúâi ta thêëy rúån hún vaâ hònh nhû qua cùåp kñnh baác nhòn thêëu hïët
moåi vêåt trïn àúâi.
- Àaánh chïët nhû thïë naâo aâ?
Baác thong thaã noái
- Thïë naây nheá: luác hùæn nguã vúái vúå, hùæn lêëy chùn truâm kñn
àêìu vúå, röìi àeâ lïn, àaánh tuái buåi. Àïí laâm gò? Coá leä chñnh hùæn cuäng
khöng biïët nûäa.
Khöng àïí yá túái anh Ivan àaä öm möåt boá cuãi trúã vaâo vaâ ngöìi
xöím trûúác bïëp lûãa hú tay, baác thúå caã vêîn tiïëp tuåc noái, gioång
nghiïm trang:
- Coá leä hùæn àaánh laâ vò vúå hùæn hún hùæn, laâm hùæn ghen tyå. Hoå
nhaâ Kasirin khöng thñch caái gò töët àeåp àêu chaáu aå, hoå ghen gheát,
vaâ nïëu khöng àûúåc ùn, thò hoå tòm caách àaåp àöí! Chaáu thûã hoãi baâ
chaáu xem hoå àaä haåi böë chaáu nhû thïë naâo. Baâ chaáu seä noái hïët, vò baâ
chaáu khöng thñch vaâ khöng biïët noái döëi ai bao giúâ. Baâ chaáu giöëng
nhû möåt võ thaánh, coá thïí noái laâ möåt ngûúâi coá phuác, mùåc duâ baâ chaáu
cuäng uöëng rûúåu vaâ hñt thuöëc. Chaáu phaãi baám chùæc lêëy baâ chaáu múái
àûúåc...
Baác àêíy töi ra. Töi bûúác ra sên, àêìu oác nùång trònh trõch, loâng
àêìy súå haäi. úã phoâng ngoaâi, anh Vaniuska àuöíi kõp töi, öm lêëy àêìu
töi vaâ kheä noái thêìm:
- Em àûâng súå baác êëy, baác êëy rêët töët. Em cûá nhòn thùèng vaâo
mùæt, baác êëy thñch nhû thïë.
Têët caã caái àoá àïìu kyâ laå vaâ laâm cho töi thêëy bùn khoùn. Töi
chûa biïët cuöåc söëng khaác ra sao caã, nhûng töi nhúá lúâ múâ laâ cha meå
töi khöng söëng nhû vêåy: cha meå töi ùn noái khaác hùèn, vui àuâa cuäng
khaác, thûúâng ài vúái nhau, ngöìi gêìn nhau. Töëi töëi cha meå töi thûúâng
hay cûúâi rêët lêu, hoùåc ngöìi haát oang oang bïn caånh cûãa söí. Nhûäng
ngûúâi ài ngoaâi phöë hay xuám laåi xem cha meå töi haát. Khuön mùåt
cuãa nhûäng ngûúâi naây ngêíng lïn giöëng nhû nhûäng chiïëc àôa bêín
sau bûäa ùn trûa tröng àïën laâ buöìn cûúâi. úã àêy ngûúâi ta ñt cûúâi, àöi
khi khöng roä ngûúâi ta cûúâi caái gò. Thûúâng thûúâng hoå mùæng nhau,
ngûúâi naây doåa ngûúâi kia möåt àiïìu gò àêëy, hoå thò thêìm bñ mêåt vúái
nhau trong caác xoá xónh. Boån treã con thò lùång leä, leán luát, chuáng noá
dûúâng nhû bõ eáp xuöëng mùåt àêët nhû nhûäng haåt buåi bõ trêån mûa
laâm gñ xuöëng. Töi tûå caãm thêëy xa laå trong ngöi nhaâ naây; toaân böå löëi
söëng êëy àaä kñch àöång töi nhû vö vaân vïët chaâm, gêy cho töi sûå hoaâi
nghi, bùæt buöåc töi phaãi hïët sûác chuá yá quan saát moåi thûá.
Tònh baån giûäa töi vúái anh Ivan ngaây caâng tùng. Tûâ luác mùåt
trúâi moåc cho àïën têån khuya, baâ töi bêån viïåc nhaâ nïn hêìu nhû suöët
ngaây töi cûá quêën quñt lêëy anh Txûganöc. Möîi khi öng töi quêåt töi laâ
anh laåi giú caánh tay àúä àoân cho töi vaâ höm sau anh giú nhûäng
ngoán tay sûng vuâ, phaân naân vúái töi:
- Khöng, laâm thïë naây chaã ñch lúåi gò caã! Em chùèng àúä hún, coân
anh thò em tröng àêy naây! Anh seä khöng laâm nhû thïë nûäa, mùåc em
àêëy!
Nhûng lêìn sau anh laåi chuöëc lêëy caái àau vö ñch êëy vaâo mònh.
- Sao anh baão khöng muöën nûäa kia maâ!
- Khöng muöën, thïë maâ anh vêîn cûá giú ra... khöng hiïíu taåi sao
êëy...
Chùèng bao lêu töi nhêån thêëy anh Txûganöc coá möåt caái gò àoá
laâm cho töi caâng chuá yá vaâ yïu mïën anh hún. Thûá saáu naâo anh
Macxim Gorki 40
Txûganöc cuäng thùæng con ngûåa höìng thiïën Sarap vaâo chiïëc xe
trûúåt tuyïët lúán, àoá laâ möåt con vêåt quñ cuãa baâ töi, möåt con vêåt tinh
ranh, tham ùn. Anh mùåc chiïëc aáo löng ngùæn àïën àêìu göëi, àöåi chiïëc
muä löng nùång nïì vaâ thùæt chiïëc àai bùçng vaãi xanh. Röìi anh ài chúå
mua thûác ùn. Àöi khi anh ài maäi khöng vïì. Caã nhaâ àïìu lo lùæng.
Moåi ngûúâi tiïën laåi gêìn cûãa söí, thöíi maånh cho tan lúáp bùng trïn cûãa
kñnh vaâ nhòn ra phöë.
- Noá chûa vïì aâ?
- Chûa.
Baâ töi lo súå hún caã.
- Öi thöi, - baâ töi noái vúái öng töi vaâ caác cêåu töi, - caác ngûúâi
laâm töi mêët caã ngûúâi lêîn ngûåa röìi! Caác ngûúâi thêåt khöng biïët xêëu
höí aâ, nhûäng àöì vö lûúng têm kia? Cuãa mònh àaä coá vêîn chûa àuã hay
sao. Öi! Caã luä ngu ngöëc vaâ tham lam naây, - Chuáa seä trûâng phaåt caác
ngûúâi!
Öng töi sa sêìm, caâu nhaâu:
- Thöi àûúåc. Àêy laâ lêìn cuöëi cuâng...
Àöi khi maäi àïën trûa anh Txûganöc múái vïì. Caác cêåu vaâ öng
töi vöåi vaâng ra sên àoán, theo sau hoå laâ baâ töi vûâa ài vûâa hñt thuöëc,
daáng ài nhû möåt con gêëu. Khöng hiïíu sao vaâo luác naây nom baâ coá veã
vuång vïì laå. Luä treã con cuäng chaåy uâa ra. Moåi ngûúâi vui veã dúä haâng.
Chiïëc xe chúã àêìy lúån sûäa, gaâ võt laâm sùén, caá vaâ àuã caác thûá thõt.
- Maây coá mua àuã caác thûá àaä dùån khöng àêëy? - öng töi vûâa hoãi
vûâa liïëc nhòn chiïëc xe bùçng cùåp mùæt sùæc saão.
- Àuã nhûäng thûá cêìn aå, - anh Ivan vui veã àaáp.
Anh nhaãy nhaãy trïn sên àïí cho noáng ngûúâi lïn vaâ vöî bao tay
kïu àöm àöëp.
- Àûâng vöî bao tay! Mua mêët khöëi tiïìn ra àêëy, - öng töi
nghiïm nghõ quaát. - Coá coân thûâa tiïìn khöng?
- Khöng.
Öng töi ài thong thaã quanh chiïëc xe vaâ kheä noái:
- Maây laåi tha vïì nhûäng gò maâ lùæm thïë naây. Haäy coi chûâng
àêëy, chùæc laâ maây laåi mua khöng mêët tiïìn chûá gò? Tao khöng muöën
maây laâm caái troâ êëy àêu!
Röìi öng töi nhùn mùåt boã ài rêët nhanh. Caác cêåu töi vui veã lao
túái chiïëc xe vaâ cên ûúám trïn tay naâo gaâ, võt, caá, thõt ngöîng, naâo
chên boâ non vaâ nhûäng miïëng thõt to tûúáng. Hoå huyát saáo vaâ khen
röëi rñt:
- Maây kheáo choån àêëy!
Cêåu Mikhain àùåc biïåt mï thñch: nhû coá chiïëc loâ-xo àiïìu
khiïín, cêåu nhuán nhaãy xung quanh chiïëc xe, gñ muäi nhû moã con
chim goä moä hñt hñt moåi thûá, cheáp cheáp möi coá veã ngon laânh vaâ nheo
cùåp mùæt xoi moái veã khoaái chaá. Cêåu hao hao giöëng öng töi, cuäng
xûúng xûúng, nhûng têìm voác cao hún vaâ àen thui nhû möåt thanh
cuãi bõ chaáy seám. Cêåu giêëu baân tay laånh buöët vaâo öëng tay aáo vaâ hoãi
anh Txûganöc:
- Öng àûa cho maây bao nhiïu tiïìn?
- Nùm ruáp.
- Chöî naây àaáng giaá mûúâi lùm ruáp àêëy! Thïë maây tiïu hïët bao
nhiïu?
- Böën ruáp mûúâi köpïch.
- Nghôa laâ maây àaä àuát tuái chñn mûúi köpïch. Naây Iaköp, noá
kiïëm tiïìn búã àêëy chûá?
Cêåu Iaköp mùåc phong phanh chiïëc aáo sú-mi àûáng ngoaâi trúâi
reát. Cêåu kheä cûúâi vaâ chúáp mùæt ngùæm bêìu trúâi xanh laånh giaá.
- Vanka, maây coá thïí khao chuáng tao nûãa chai rûúåu vötka
àûúåc àêëy, - cêåu noái gioång leâ nheâ.
Baâ töi thaáo ngûåa ra vaâ noái vúái noá:
- Sao thïë chuá beá? Sao thïë chuá meâo con? Thñch nghõch aâ? ÛÂ,
thò cûá nghõch ài möåt tñ cuäng chùèng sao!
Con Sarap to lúán lùæc lùæc caái búâm rêåm, nhe böå rùng trùæng àúáp
vaâo vai baâ töi, giêåt chiïëc khùn luåa quêën toác xuöëng. Noá nhòn vaâo
mùåt baâ töi bùçng con mùæt tinh nghõch röìi giuä nhûäng haåt tuyïët khoãi
löng mi vaâ kheä hñ.
- Maây àoâi ùn baánh mò aâ?
Baâ töi beã möåt mêíu baánh mò lúán coá rùæc muöëi, nheát vaâo haâm
rùng noá vaâ àùåt taåp-dïì dûúái moäm ngûåa laâm thaânh möåt caái bao. Baâ
nhòn noá ùn, veã àùm chiïu. Anh Txûganöc cuäng àuâa nhû con ngûåa
non, anh löìng lïn vïì phña baâ töi:
Macxim Gorki 42
- Baâ úi, con ngûåa thiïën naây ngoan lùæm, laåi thöng minh nûäa.
- Cuát ài, àûâng coá dúã troâ nhû thïë! - Baâ töi vûâa mùæng vûâa giêåm
chên. - Maây phaãi biïët laâ nhûäng höm nhû höm nay tao khöng ûa
maây àêu! Baâ töi giaãi thñch cho töi laâ anh Txûganöc mua úã chúå thò
ñt, maâ ùn cùæp thò nhiïìu.
- Öng cho noá nùm ruáp, noá mua mêët ba ruáp, coân ùn cùæp thïm
mûúâi ruáp nûäa. - Baâ buöìn rêìu noái.
- Thñch ùn cùæp, thùçng hû àöën! Coá lêìn noá thûã, khöng viïåc gò.
Vïì nhaâ ngûúâi ta cûúâi, khen noá taâi gioãi, thïë laâ noá àêm quen caái thoái
ùn cùæp êëy. Coân öng thò vò höìi treã phaãi nïëm nhiïìu caãnh ngheâo khöí
nïn vïì giaâ àêm ra keo kiïåt. Öng quñ tiïìn hún con àeã, öng thñch
àûúåc caái gò maâ khöng mêët tiïìn! Coân cêåu Mikhain vaâ Iaköp thò...
Baâ phêíy tay, im lùång möåt laát, röìi nhòn chiïëc höåp àûång thuöëc
laá boã ngoã vaâ caâu nhaâu noái thïm:
- Liönasa, nhûäng viïåc êëy thêåt laâ rùæc röëi chùèng khaác gò nhûäng
têëm àùng-ten do möåt muå muâ thïu, moâ thïë naâo cho ra àûúåc nhûäng
àûúâng thïu êëy! Nïëu ngûúâi ta bùæt àûúåc thùçng Ivanka ùn cùæp thò
ngûúâi ta seä àaánh cho nhûâ tûã...
Baâ töi laåi im lùång vaâ kheä noái:
- Chaâ! Nhaâ ta pheáp tùæc thò nhiïìu, nhûng thêåt thaâ thò ñt.
Höm sau töi yïu cêìu anh Txûganöc àûâng ùn cùæp nûäa.
- Hoå seä àaánh anh chïët mêët...
- Hoå àûâng hoâng bùæt àûúåc anh, anh seä têíu thoaát, vò anh kheáo
leáo, ngûåa anh laåi nhanh! - Anh vûâa noái vûâa cûúâi.
Nhûng böîng anh cau maây laåi, veã buöìn rêìu.
- Anh cuäng biïët ùn cùæp laâ xêëu vaâ nguy hiïím. Súã dô anh laâm
thïë laâ vò anh buöìn chaán. Anh coá àïí daânh àûúåc àöìng xu naâo àêu,
caác cêåu em suöët tuêìn boân hïët cuãa anh. Anh cuäng chùèng tiïëc, lêëy
thò lêëy! Anh ùn àuã no röìi.
Böîng anh nùæm lêëy tay töi, kheä lùæc lùæc:
- Em nheå, maãnh deã, nhûng xûúng cöët chùæc chùæn, em seä trúã
thaânh möåt tay lûåc sô àêëy. Naây Aliösa aå, em baão cêåu Iaköp daåy cho
maâ àaánh àaân ghi-ta. Em àang coân beá, thêåt àaáng tiïëc! Nhûng em coá
baãn lônh. Em coá yïu öng khöng?
- Khöng biïët!
- Coân anh thò khöng yïu têët caã hoå nhaâ Kasirin, trûâ baâ ra, chó
coá ma quó múái yïu àûúåc hoå maâ thöi!
- Thïë coân em?
- Em khöng phaãi hoå Kasirin, em thuöåc hoå Pïsköp, doâng maáu
khaác, noâi giöëng khaác...
Böîng anh öm chùåt lêëy töi, gêìn nhû rïn ró:
- Chaâ, trúâi úi, nïëu anh coá gioång haát du dûúng thò anh seä laâm
cho thiïn haå phaãi àaão àiïn mêët... Ài thöi em, anh phaãi laâm viïåc
àêy...
Anh àùåt töi xuöëng saân, möìm ngêåm möåt vöëc àinh nhoã röìi cùng
möåt têëm vaãi àen ûúát vaâ àoáng lïn têëm göî vuöng lúán. ñt lêu sau anh
chïët. Cêu chuyïån xaãy ra nhû sau: úã sên, gêìn cöíng coá möåt cêy
thaánh giaá lúán bùçng göî söìi àïí tûåa vaâo haâng raâo, thên laâ möåt caânh
cêy to xuâ xò. Cêy thaánh giaá nùçm úã àoá lêu röìi. Töi tröng thêëy noá
ngay tûâ nhûäng ngaây àêìu múái túái ngöi nhaâ naây. Khi àoá noá coân múái
vaâ vaâng hún, nhûng qua muâa thu bõ nûúác mûa ngêëm vaâo nïn noá
trúã nïn àen saåm. Muâi göî söìi hun hùng hùæc toãa ra, vaâ cêy thaánh giaá
nùçm vêët vûúãng trïn caái sên chêåt heåp, bêín thóu. Cêåu Iaköp mua
cêy thaánh giaá naây vïì àïí àùåt lïn möå vúå vaâ hûáa àïën ngaây giöî vúå seä tûå
mònh vaác ra nghôa àõa.
Ngaây êëy àaä àïën vaâo höm thûá baãy, àêìu muâa àöng. Trúâi giaá
laånh vaâ coá gioá, tuyïët laã taã rúi tûâ maái nhaâ xuöëng. Caã nhaâ bûúác ra
sên. Öng baâ töi cuâng ba àûáa beá àaä ài ra nghôa àõa trûúác àïí laâm lïî
cêìu höìn, coân töi bõ phaåt úã nhaâ võ töåi gò khöng roä. Caác cêåu töi àïìu
mùåc aáo löng àen ngùæn. Caác cêåu nêng cêy thaánh giaá lïn vaâ àûáng
dûúái maái hiïn. Baác Grigöri vaâ möåt ngûúâi laå naâo àêëy cöë nhêëc cêy
thaánh giaá nùång nïì àùåt lïn vai röång cuãa anh Txûganöc, anh bûúác
loaång choaång, daång chên ra.
- Coá vaác nöíi khöng?
Baác Grigöri hoãi.
- Khöng biïët. Hònh nhû nùång...
Cêåu Mikhain tûác giêån quaát thaáo:
- Múã cöíng ra, laäo quó muâ!
Cêåu Iaköp noái:
Macxim Gorki 44
- Maây khöng biïët xêëu höí aâ, Vanka, nïn nhúá laâ hai àûáa chuáng
tao àïìu yïëu hún maây! Nhûng baác Grigöri khi múã cöíng àaä cêët gioång
nghiïm nghõ khuyïn anh Ivan:
- Coi chûâng, khöng kheáo thò gêîy lûng àêëy! Cêìu Chuáa phuâ höå
cho maây!
- Laäo ngöëc hoái àêìu!
Cêåu Mikhain quaát thaáo tûâ ngoaâi àûúâng vaâo. Têët caã nhûäng
ngûúâi àûáng úã sên cûúâi noái oang oang, hònh nhû hoå àïìu lêëy laâm vûâa
loâng thêëy cêy thaánh giaá àûúåc mang ài. Baác Grigöri Ivannövitaå dùæt
töi vaâo xûúãng vaâ noái:
- Coá leä höm nay öng khöng àaánh chaáu àêu, nom öng coá veã vui
tñnh...
Vaâo xûúãng baác àùåt töi ngöìi lïn àöëng len sùæp àem nhuöåm vaâ
lêëy len quêën quanh ngûúâi töi àïën têån vai hïët sûác chu àaáo. Baác ngûãi
húi nûúác böëc lïn trïn caác chaão vaâ noái, gioång trêìm ngêm:
- Chaáu aå, baác biïët öng chaáu caách àêy ba mûúi baãy nùm. Baác
àaä àûúåc chûáng kiïën moåi viïåc trong caái nhaâ naây tûâ àêìu chñ cuöëi.
Trûúác àêy baác vaâ öng chaáu laâ àöi baån thên, hai ngûúâi cuâng nhau
múã ra caái xûúãng naây. Öng chaáu khön ngoan lùæm! Öng àaä trúã thaânh
chuã xûúãng, coân baác thò chùèng laâm nïn troâ tröëng gò caã. Nhûng Chuáa
saáng suöët hún têët caã chuáng ta: Chuáa chó móm cûúâi möåt caái laâ ngûúâi
thöng minh nhêët trong nhaáy mùæt cuäng seä trúã thaânh keã ngu àêìn.
Chaáu coân chûa hiïíu nöíi nhûäng lúâi noái vaâ nhûäng viïåc laâm, nhûng
chaáu cêìn phaãi hiïíu hïët têët caã. Cuöåc söëng cuãa treã möì cöi kïí cuäng coá
khoá khùn. Böë chaáu, Macxim Xapvatïep, laâ möåt con ngûúâi taâi ba,
caái gò böë chaáu cuäng biïët. Vò thïë öng chaáu khöng thñch böë chaáu,
khöng nhêån böë chaáu... Töi rêët thñch nghe nhûäng lúâi dõu daâng êëy vaâ
nhòn ngoån lûãa àoã, vaâng nhaãy nhoát trong loâ, nhòn nhûäng àaám húi
nûúác maâu sûäa böëc lïn nghi nguát trïn caác chaão röìi biïën thaânh
nhûäng haåt bùng maâu xaám xanh àoång trïn nhûäng têëm vaán cuãa maái
nhaâ nghiïng. Qua nhûäng keä vaán lúâm xúâm coá thïí tröng thêëy nhûäng
daãi trúâi xanh biïëc. Gioá thöíi dõu ài, mùåt trúâi loá saáng, khùæp sên tûåa
nhû rùæc möåt lúáp buåi thuãy tinh. Ngoaâi phöë coá tiïëng xe trûúåt tuyïët
kïu rñt lïn, möåt laân khoái xanh bay cuöån troân tûâ öëng khoái cuãa ngöi
nhaâ; nhûäng boáng nheå lûúát trïn tuyïët vaâ hònh nhû cuäng muöën kïí lïí
àiïìu gò... Baác Grigöri xûúng xêíu, rêåm rêu, ngûúâi daâi ngoùéng, àêìu
khöng àöåi muä, tai to, giöëng nhû möåt laäo phuâ thuãy hiïìn laânh. Baác
khuêëy thuöëc nhuöåm àang söi suâng suåc, miïång vêîn daåy baão töi:
- Chaáu phaãi nhòn thùèng vaâo mùæt moåi ngûúâi, nïëu coá con choá
naâo xöng àïën cùæn chaáu, chaáu cûá nhòn thùèng vaâo mùæt noá, noá seä boã
chaåy ngay...
Cùåp kñnh nùång nïì àeâ lïn söëng muäi baác, choáp muäi àêìy nhûäng
tia maáu tñm bêìm cuäng giöëng nhû muäi baâ töi.
- Caái gò thïë?
Böîng baác doãng tai noái lúán, röìi lêëy chên àoáng sêåp cûãa loâ, nhaãy
tûâng bûúác daâi ra sên. Töi cuäng chaåy theo sau. úã nhaâ bïëp, anh
Txûganöc nùçm ngûãa trïn saân nhaâ. Nhûäng vaåch saáng röång tûâ caác
cûãa söí chiïëu vaâo àêìu, vaâo ngûåc, vaâo chên anh. Traán anh saáng lïn
kyâ laå, löng maây rûúán cao, cùåp mùæt laác nhòn chùçm chùåp lïn trêìn nhaâ
àen sêîm, cùåp möi thêm run run, suâi ra lúáp boåt maâu höìng; maáu
chaãy tûâ goác möi, theo maá xuöëng cöí vaâ àöí xuöëng saân, maáu chaãy
roâng roâng tûâ dûúái lûng anh. Chên anh duöîi thùèng möåt caách vuång
vïì vaâ chiïëc quêìn röång ûúát àêîm dñnh bïåt xuöëng saân nhaâ àaánh bùçng
thûá caát to saáng boáng nhû aánh mùåt trúâi. Nhûäng doâng maáu chaãy qua
nhûäng vaåch aánh saáng vaâ chaåy daâi vïì phña ngûúäng cûãa, saáng rûåc
lïn. Anh Txûganöc khöng cûã àöång, hai caánh tay buöng thoäng doåc
ngûúâi, chó coá nhûäng ngoán tay laâ coân àöång àêåy vaâ caâo caâo xuöëng àêët.
Moáng tay nhuöåm àoã lêëp laánh dûúái aánh nùæng. Muå Epgïnaáa ngöìi
xöím gêìn anh cöë àùåt möåt cêy nïën nhoã vaâo tay anh. Nhûng anh Ivan
khöng nùæm lêëy, cêy nïën àöí nhaâo, ngoån lûãa nhoã nhû àêìu buát löng bõ
chòm trong vuäng maáu. Muå liïìn nhùåt cêy nïën lïn, lêëy àêìu taåp-dïì
lau saåch, röìi laåi cöë cùæm vaâo nhûäng ngoán tay co quùæp cuãa anh.
Tiïëng thò thêìm nöíi lïn trong nhaâ bïëp vaâ leä ra àaä àêíy töi ra khoãi
ngûúäng cûãa nhû möåt luöìng gioá nïëu töi khöng cöë nùæm chùåt lêëy quaã
àêëm caánh cûãa.
- Noá bõ trûúåt chên.
Cêåu Iaköp kïí, gioång rêìu rô, mònh run run vaâ lùæc àêìu. Toaân
thên cêåu xaám ngùæt, uã ruä, cùåp mùæt cêåu nhúåt nhaåt vaâ chúáp luön.
- Noá ngaä vaâ bõ cêy thaánh giaá àeâ phaãi lûng. Giaá chuáng töi
khöng kõp buöng cêy thaánh giaá ra thò cuäng bõ queâ röìi.
- Chñnh caác anh àaä àeâ chïët noá, - baác Grigöri noái, gioång khaân
khaân.
- Ö hay, laâm thïë naâo...
- Chñnh caác anh!
Macxim Gorki 46
Maáu vêîn chaãy. Maáu àaä àoång laåi thaânh vuäng úã gêìn ngûúäng
cûãa, àen sêîm vaâ hònh nhû cûá lan maäi ra. Miïång suâi boåt höìng, anh
Txûganöc kïu röëng lïn nhû khi nùçm mú vaâ röåc hùèn ài, caâng ngaây
caâng beåp gñ xuöëng saân nhû chòm xuöëng àoá.
- Mikhailö àaä phoáng ngûåa túái nhaâ thúâ goåi öng röìi, - cêåu Iaköp
thò thaâo, - coân töi thò àùåt noá lïn xe trûúåt tuyïët vaâ trúã vöåi vïì àêy...
May maâ töi khöng àûáng dûúái cêy thaánh giaá, khöng thò cuäng...
Muå vuá nuöi laåi êën cêy nïën vaâo tay anh Txûganöc, saáp nïën vaâ
nûúác mùæt nhoã gioåt xuöëng baân tay anh. Baác Grigöri noái tûúáng lïn,
gioång thö löî:
- Gùæn nïën vaâo saân, gêìn àêìu Ivan êëy, àöì ngöëc!
- Vêng.
- Thaáo muä cuãa noá ra!
Muå vuá nuöi thaáo chiïëc muä khoãi àêìu anh Ivan, gaáy anh va
xuöëng saân àaánh bõch möåt caái. Bêy giúâ àêìu anh nghiïng nghiïng vaâ
maáu chaãy nhiïìu hún, nhûng chó chaãy tûâ möåt bïn möìm. Caãnh naây
keáo daâi möåt caách khuãng khiïëp. Luác àêìu töi cûá àúåi anh Txûganöc
nùçm nghó röìi seä dêåy, ngöìi trïn saân nhöí nûúác boåt vaâ noái:
- Chaâ, bûác quaá...
Anh thûúâng hay noái cêu êëy khi anh nguã dêåy sau bûäa ùn trûa
ngaây chuã nhêåt. Nhûng anh khöng àûáng dêåy nûäa, möîi luác möîi leáp
keåp ài. aánh nùæng àaä rúâi khoãi chöî anh, nhûäng vaåch saáng àaä co ngùæn
laåi vaâ chó coân rúi rúát trïn nhûäng bïå cûãa söí. Toaân thên anh trúã nïn
àen sêîm, ngoán tay anh khöng àöång àêåy vaâ boåt meáp khöng suâi ra
nûäa. Trïn àêìu anh vaâ gêìn tai anh sûâng sûäng ba ngoån nïën. Nhûäng
ngoån lûãa vaâng khe kheä lung lay vaâ chiïëu vaâo múá toác àen nhaánh röëi
buâ. Nhûäng àöëm saáng vaâng vaâng rung rung trïn cùåp maá raám nùæng,
choáp muäi nhoån hoùæt vaâ cùåp möi höìng höìng cuãa anh nhû saáng hùèn
lïn. Ngûúâi vuá nuöi quyâ khoác vaâ thò thêìm:
- Chaáu yïu quyá cuãa baác úi, con chim ûng cuãa baác, niïìm an uãi
cuãa baác...
Laånh leäo àïën ghï súå. Töi chui xuöëng gêìm baân vaâ nêëp úã àêëy.
Möåt laát sau, öng töi mùåc chiïëc aáo löng gêëu chuöåt nùång nïì bûúác vaâo
nhaâ bïëp, theo sau laâ baâ töi mùåc chiïëc aáo khoaác, cöí aáo àñnh löng
àuöi, röìi àïën cêåu Mikhain, boån treã con vaâ nhiïìu ngûúâi laå mùåt khaác.
Öng töi quùèng chiïëc aáo löng xuöëng saân vaâ mùæng:
- Àöì choá chïët! Chuáng maây àaä giïët uöíng mêët möåt thùçng trai
treã nhû vêåy! Khoaãng nùm nùm nûäa thò noá thêåt quyá giaá vö cuâng...
Chiïëc aáo vûát xuöëng saân laâm töi khöng nhòn thêëy anh Ivan.
Töi liïìn boâ ra, àuång ngay phaãi chên öng töi. Öng töi vûâa àêíy töi ra
vûâa giú nùæm tay nhoã àoã lïn àe doåa caác cêåu töi:
- Àöì choá soái!
Röìi öng töi ngöìi xuöëng chiïëc ghïë daâi, hai tay chöëng xuöëng
ghïë, nûác núã, nhûng mùæt vêîn raáo hoaãnh, gioång rñt lïn:
- Tao biïët - vò noá nhû caái gai trûúác mùæt chuáng maây... Öi,
Vaniusetka... ngöëc úi laâ ngöëc! Laâm thïë naâo bêy giúâ, haã? Laâm thïë
naâo? Ngûåa àaä bêët kham, dêy cûúng àaä muåc naát. Baâ noá úi, Chuáa
cùm giêån chuáng ta tûâ mêëy nùm nay röìi phaãi khöng?
Baâ töi nùçm xoaâi trïn saân, lêëy tay súâ vaâo mùåt, vaâo àêìu, vaâo
ngûåc anh Ivan. Baâ töi kheä thöíi vaâo mùæt anh, nùæm lêëy tay anh vuöët
ve, laâm àöí têët caã ba cêy nïën. Sau àoá baâ töi àûáng dêåy coá veã nùång nïì,
toaân thên àen sêîm trong chiïëc aáo daâi thêm boáng nhoaáng. Mùæt trúån
troân xoe tröng thêåt khuãng khiïëp, baâ töi kheä noái:
- Cuát ngay, luä àaáng nguyïìn ruãa kia! Têët caã moåi ngûúâi, trûâ
öng töi, vöåi luä lûúåt keáo ra khoãi bïëp...
Anh Txûganöc àûúåc chön cêët möåt caách kñn àaáo, khöng coá lïî
laåc gò caã.
Macxim Gorki 48
IV
Töi nùçm trïn chiïëc giûúâng röång, quêën böën voâng trong chiïëc
chùn to xuâ, nghe baâ töi cêìu nguyïån. Baâ töi quyâ, möåt tay aáp vaâo
ngûåc, coân tay kia thónh thoaãng tûâ tûâ laâm dêëu. Ngoaâi trúâi laånh xeá
da xeá thõt. aánh trùng xanh nhaåt chiïëu qua lúáp bùng àoáng trïn cûãa
kñnh thaânh nhûäng àûúâng thïu. aánh trùng soi saáng khuön mùåt hiïìn
tûâ coá chiïëc muäi to vaâ roåi vaâo cùåp mùæt àen nhaánh cuãa baâ töi nhû hai
cuåc lên tinh. Chiïëc khùn vuöng luåa che maái toác baâ töi oáng aánh nhû
baåc; chiïëc aáo daâi àen rung rinh, chaãy tûâ àöi vai xuöëng vaâ raãi röång
trïn saân. Möîi lêìn cêìu nguyïån xong, baâ töi laåi lùång leä cúãi aáo, xïëp
cêín thêån vaâo hoâm úã goác nhaâ röìi ài vïì phña giûúâng. Töi giaã vúâ nguã
say.
- Chó vúâ võt thöi, öng maänh, chùæc laâ laåi chûa nguã chûá gò? - Baâ
töi kheä noái. - Chûa nguã aâ, cêåu êëm? Naâo, cho baâ àùæp chùn vúái!
Töi caãm thêëy thñch thuá vúái cêu chuyïån sùæp xaãy ra nïn töi
khöng thïí nhõn cûúâi àûúåc. Luác êëy baâ töi reo lïn:
- A, thïë laâ chaáu cöë tònh trïu baâ laäo nheá!
Baâ töi cêìm möåt àêìu chùn, keáo vïì phña mònh kheáo leáo vaâ
maånh àïën nöîi töi bõ bùæn tung lïn trïn khöng vaâ, sau khi quay löån
mêëy voâng, töi laåi rúi àaánh bõch xuöëng chiïëc àïåm mïìm nhuän. Baâ töi
cûúâi röå:
- Thïë naâo, thùçng quyã sûá? Maây húáp muöîi àêëy aâ?
Nhûng àöi khi baâ töi cêìu nguyïån rêët lêu. Töi nguã thiïëp ài
thêåt vaâ khöng nghe thêëy baâ töi vaâo nùçm. Nhûäng lêìn cêìu nguyïån
lêu thûúâng laâ sau nhûäng ngaây coá chuyïån buöìn rêìu, tranh giaânh caäi
coå nhau. Töi lùæng nghe nhûäng lúâi cêìu nguyïån êëy. Baâ töi kïí tó mó
vúái Chuáa têët caã nhûäng viïåc xaãy ra trong nhaâ. Khi quyâ, baâ töi to beáo
nùång nïì nhû möåt caái goâ lúán. Luác àêìu tiïëng thò thêìm rêët nhanh
khöng roä, sau àoá múái trêìm trêìm cêët cao lïn:
- Laåy Chuáa, Chuáa biïët roä laâ ai cuäng muöën mònh àûúåc lúåi hún.
Thùçng Mikhailö laâ con caã, noá cêìn phaãi úã laåi thaânh phöë.
Noá bûåc mònh phaãi sang bïn kia söng, úã möåt núi laå nûúác laå caái;
khöng hiïíu laâm ùn seä ra sao. Nhûng böë noá laåi thñch thùçng Iaköp
hún. Laäo yïu con caái khöng nhû nhau, nhû thïë coá àuáng khöng?
Laäo ngang bûúáng lùæm. Laåy Chuáa, Chuáa haäy laâm cho laäo hiïíu. Baâ
töi àûa cùåp mùæt to trong saáng nhòn lïn nhûäng bûác tûúång thaánh àen
sêîm vaâ gúåi yá Chuáa:
- Laåy Chuáa, Chuáa haäy cho laäo möåt giêëc mú töët laânh àïí laäo
hiïíu cêìn phaãi chia gia taâi cho con caái nhû thïë naâo!
Baâ töi laâm dêëu vaâ cuái raåp mònh xuöëng àêët, caái traán to chaåm
vaâo têëm vaán cuãa saân nhaâ. Röìi baâ töi laåi ngêíng lïn noái, gioång khêín
khoaãn:
- Xin Chuáa cho Vacvara àûúåc vui sûúáng! Noá coá laâm gò àaáng
àïí Chuáa giêån àêu? Noá coá töåi tònh gò nùång hún nhûäng keã khaác àêu?
Möåt ngûúâi àaân baâ treã, khoãe maånh, thïë maâ laåi phaãi söëng buöìn
phiïìn laâ thïë naâo! Laåy Chuáa, Chuáa cuäng khöng nïn quïn laäo
Grigöri, mùæt laäo ngaây caâng keám. Nïëu muâ laäo seä ài ùn xin, thêåt laâ
töåi nghiïåp! Laäo àaä laâm têån lûåc cho öng nhaâ töi, nhûng liïåu öng nhaâ
töi coá giuáp laäo khöng!... Öi, Laåy Chuáa, Laåy Chuáa...
Baâ töi im lùång höìi lêu, cuái àêìu möåt caách nhêîn nhuåc vaâ buöng
tay xuöëng, tûåa nhû àaä nguã say vaâ bõ reát coáng.
- Coân gò nûäa?
Baâ töi cau maây, nhúá laåi vaâ tûå hoãi to.
- Xin Chuáa haäy cûáu vúát, ên xaá cho têët caã nhûäng tñn àöì chñnh
giaáo chuáng con. Chuáa tha thûá cho caái muå giaâ àêìn àöån àaáng chïët
naây. Chuáa roä cho laâ nïëu con coá phaåm töåi thò khöng phaãi vò àöåc aác,
maâ laâ do daåi döåt thöi.
Baâ töi thúã daâi röìi laåi noái, gioång dõu daâng vaâ coá veã maän
nguyïån:
- Chuáa biïët hïët, Chuáa hiïíu hïët, Laåy Chuáa töi.
Töi rêët thñch Chuáa cuãa baâ töi, vò Chuáa gêìn guäi vúái baâ töi. Töi
thûúâng yïu cêìu baâ kïí vïì Chuáa cho chaáu nghe ài! Baâ töi noái vïì
Chuáa rêët àùåc biïåt, gioång khe kheä, keáo daâi möåt caách kyâ laå, mùæt lim
dim, vaâ bao giúâ cuäng ngöìi möåt chöî. Baâ töi nhöím dêåy, ngöìi xuöëng,
quaâng khùn lïn àêìu vaâ noái rêët lêu cho àïën khi töi nguã thiïëp ài:
- Chuáa úã trïn ngoån àöìi, giûäa caánh àöìng coã trïn thiïn àûúâng,
Chuáa ngûå trïn ngai vaâng coá chaåm ngoåc xanh, dûúái nhûäng cêy böì
Macxim Gorki 50
àïì bùçng baåc quanh nùm núã hoa; úã thiïn àûúâng khöng coá muâa àöng
vaâ muâa thu, hoa khöng bao giúâ heáo, luön luön núã laâm cho caác
thaánh caãm thêëy tûúi vui. Xung quanh Chuáa coá vö söë thiïn thêìn.
Hoå giöëng nhû nhûäng böng tuyïët hoùåc nhû nhûäng àaân ong. Hoå nhû
àaân chim böì cêu trùæng bay tûâ trïn trúâi xuöëng haå giúái röìi laåi bay lïn
vaâ kïí cho Chuáa nghe têët caã moåi chuyïån vïì chuáng ta, vïì moåi ngûúâi.
Trong söë caác thiïn thêìn àoá coá thiïn thêìn cuãa chaáu, cuãa baâ, cuãa
öng. Möîi ngûúâi àïìu coá möåt thiïn thêìn. Chuáa àöëi vúái moåi ngûúâi rêët
cöng minh. Chùèng haån thiïn thêìn cuãa chaáu têu vúái Chuáa rùçng:
"Lïcxêy daám leâ lûúäi vúái öng noá!" Thïë laâ Chuáa liïìn ra lïånh:
"Àûúåc, vêåy thò àïí öng laäo quêåt cho noá möåt trêån!" Àöëi vúái ai
cuäng thïë, Chuáa ban cho möîi ngûúâi tuây theo hoå xûáng àaáng àûúåc
hûúãng - coá ngûúâi thò khöí, coá ngûúâi thò sûúáng, úã àêët Chuáa moåi caái
àïìu töët àeåp caã, cho nïn caác thiïn thêìn vui mûâng, vöî caánh vaâ luön
miïång haát: "Saáng danh Chuáa, saáng danh Chuáa!" Coân Chuáa nhên
tûâ móm cûúâi nhû muöën noái vúái caác thiïn thêìn: "Thöi ài, àûúåc röìi!"
Baâ töi móm cûúâi, luác lùæc àêìu.
- Baâ àaä tröng thêëy thïë aâ?
- Khöng tröng thêëy, nhûng baâ biïët!
Baâ töi àaáp, gioång trêìm ngêm. Khi noái vïì Chuáa, vïì thiïn
àûúâng, vïì caác thiïn thêìn, ngûúâi baâ töi nhû beá laåi vaâ dõu hiïìn. Mùåt
baâ töi treã ra, cùåp mùæt ûún ûúát toãa ra möåt luöìng aánh saáng vö cuâng
êëm aáp. Töi cêìm nhûäng bñm toác daây mõn maâng quêën vaâo cöí mònh röìi
ngöìi yïn lùæng nghe nhûäng cêu chuyïån cuãa baâ töi, khöng bao giúâ
biïët chaán.
- Ngûúâi trêìn khöng thïí nhòn thêëy Chuáa - nïëu nhòn thò seä muâ
mùæt. Chó coá caác thaánh múái coá thïí nhòn Chuáa têån mùæt. Coân caác
thiïn thêìn thò baâ àaä àûúåc thêëy. Thiïn thêìn chó hiïån ra cho nhûäng
ngûúâi naâo coá linh höìn trong saåch.
Möåt höm, luác baâ àûáng trong nhaâ thúâ dûå lïî, baâ nom thêëy hai
võ ài ài laåi laåi úã chöî baân thúâ nhû nhûäng àaám sûúng muâ trong suöët,
saáng rûåc, àöi caánh daâi tröng nhû àùng-ten hoùåc vaãi sa chêëm têån
saân. Caác võ ài voâng quanh baân thúâ vaâ giuáp àúä cha Ilaáa, möåt ngûúâi
àaä coá tuöíi. Khi cha giú hai caánh tay yïëu àuöëi lïn cêìu nguyïån Chuáa,
hai võ thiïn thêìn liïìn àúä hai khuyãu tay cho cha. ñt lêu sau cha mêët
vò cha giaâ quaá, laåi muâ loâa, ra àuång vaâo chaåm. Khi nhòn thêëy caác
thiïn thêìn baâ vui mûâng tï taái caã ngûúâi, loâng baâ nhû se laåi, nûúác
mùæt giaân giuåa, chaâ, thêåt laâ sung sûúáng! Öi, Liönka, chaáu yïu quñ
cuãa baâ, àöëi vúái Chuáa têët caã moåi caái trïn thiïn àaâng vaâ dûúái haå giúái
naây àïìu töët àeåp caã, thêåt laâ töët àeåp...
- Thïë úã nhaâ ta caái gò cuäng töët àeåp caã húã baâ?
Baâ töi laâm dêëu röìi traã lúâi:
- Laåy Àûác Meå Rêët Thaánh, - moåi caái àïìu töët àeåp caã!
Cêu traã lúâi àoá laâm töi böëi röëi. Thêåt khoá maâ thûâa nhêån rùçng
moåi caái úã nhaâ naây àïìu töët àeåp. Töi caãm thêëy trong nhaâ caâng ngaây
caâng trúã nïn töìi tïå hún. Möåt höm, ài qua cûãa phoâng cêåu Mikhain,
töi thêëy múå Natasa mùåc quêìn aáo trùæng toaát, hai tay öm ngûåc, àang
vûâa chaåy ngûúåc chaåy xuöi khùæp phoâng vûâa kïu kheä nhûng gioång
khuãng khiïëp:
- Laåy Chuáa, haäy àem con ài thoaát khoãi núi naây...
Töi hiïíu roä lúâi cêìu nguyïån êëy cuãa múå cuäng nhû töi hiïíu baác
Grigöri khi baác rïn ró:
- Khi naâo laäo muâ hùèn, laäo ài ùn xin coân sung sûúáng hún...
Töi muöën cho baác muâ súám àïí töi seä xin pheáp baác àûúåc dùæt baác
ài, vaâ chuáng töi seä cuâng ài ùn xin Tûác Alïcxêy, caách goåi tùæt thên
mêåt vúái nhau. Töi àaä noái vúái baác àiïìu àoá. Baác thúå caã móm cûúâi
trong böå rêu cuãa baác vaâ àaáp:
- Àûúåc, chuáng ta seä ài ùn xin!
Baác seä rïu rao khùæp thaânh phöë: àêy laâ chaáu ngoaåi laäo Vaxili
Kasirin, chuã phûúâng nhuöåm! Nhû thïë thò thuá võ lùæm... Nhiïìu lêìn
töi tröng thêëy dûúái cùåp mùæt àúâ àêîn cuãa múå Natalaáa nhûäng caái u
xanh xanh vaâ cùåp möi sûng phöìng trïn khuön mùåt vaâng ïåch cuãa
múå. Töi hoãi baâ töi:
- Coá phaãi cêåu àaánh múå khöng, húã baâ?
Baâ töi thúã daâi àaáp:
- Noá àaánh vuång àêëy, caái thùçng khöën kiïëp êëy! Öng cêëm noá
àaánh vúå, thïë laâ noá àaánh tröåm ban àïm. Noá laâ thùçng àöåc aác, coân vúå
noá thò laåi hiïìn nhû cuåc àêët êëy...
Baâ töi kïí tiïëp, gioång phêën chêën hùèn lïn:
- Duâ sao bêy giúâ ngûúâi ta àaánh àêåp cuäng khöng nhû höìi
trûúác! Bêy giúâ hoå chó àaánh vaâo miïång, vaâo tai, tuám toác möåt luác
thöi, coân trûúác àêy ngûúâi ta haânh haå haâng giúâ liïìn! Coá lêìn öng àaä
Macxim Gorki 52
àaánh baâ vaâo ngaây àêìu lïî Phuåc sinh suöët tûâ luác lïî saáng cho àïën töëi.
Öng àaánh àïën nöîi mïåt lûã, sau khi nghó ngúi laåi àaánh tiïëp. Öng
àaánh baâ bùçng dêy cûúng ngûåa vaâ bùçng àuã moåi thûá vúá àûúåc.
- Vò sao öng àaánh, húã baâ?
- Baâ khöng nhúá nûäa. Coá lêìn öng àaánh baâ chïët ài söëng laåi.
Nùm ngaây nùm àïm liïìn öng khöng cho ùn uöëng gò caã. Lêìn êëy may
maâ baâ thoaát chïët. Röìi laåi möåt lêìn nûäa...
Caái àoá laâm cho töi hïët sûác ngaåc nhiïn. Baâ töi to lúán gêëp àöi
öng töi, thêåt khoá tin rùçng öng töi coá thïí thùæng nöíi baâ töi.
- Chùèng leä öng khoãe hún baâ aâ?
- Khöng khoãe hún, nhûng nhiïìu tuöíi hún! Hún nûäa öng laâ
chöìng baâ! Öng phaãi chõu traách nhiïåm vïì baâ trûúác Chuáa, nïn böín
phêån cuãa baâ laâ phaãi chõu àûång...
Töi rêët thñch xem baâ töi phuãi buåi trïn caác tûúång thaánh vaâ lau
chuâi nhûäng chöî bõt bùçng kim loaåi. Caác bûác tûúång àïìu löång lêîy, caác
vûâng haâo quang trïn àêìu àïìu cêín ngoåc, baåc vaâ caác loaåi àaá maâu sùåc
súä. Baâ töi duâng àöi baân tay kheáo leáo nêng niu möåt bûác. Baâ töi móm
cûúâi nhòn bûác tûúång thaánh vaâ noái, veã xuác àöång:
- Öi, khuön mùåt cuãa Ngûúâi múái dõu hiïìn laâm sao!..
Baâ töi vûâa hön bûác tûúång vûâa laâm dêëu.
- Bûác tûúång bõ phuã buåi vaâ aám khoái. Öi, Ngûúâi laâ Àûác Meå vaån
nùng, Ngûúâi laâ niïìm vui vö têån cuãa con! Liönasa, chaáu yïu quyá cuãa
baâ, chaáu haäy nhòn xem nhûäng àûúâng neát tinh vi biïët laâ dûúâng naâo.
Nhûäng böå mùåt nhoã tñ maâ tröng vêîn roä möìn möåt. Bûác naây goåi
laâ "Mûúâi hai ngaây lïî", úã giûäa laâ Àûác Meå àöìng trinh Phïöàörövö.
Coân àêy laâ bûác: "Laåy Àûác Meå, khi tröng thêëy con nùçm trong quan
taâi, xin Meå àûâng khoác"... Àöi luác töi caãm thêëy baâ töi chúi vúái caác
bûác tûúång thaánh möåt caách nghiïm trang vaâ chên thaânh nhû em
gaái Katïrina nhuát nhaát chúi vúái buáp bï vêåy. Kim loaåi bñt trïn caác
bûác tûúång thaánh chó coân àïí löå ra mùåt vaâ tay cuãa caác võ thaánh.
Nhiïìu lêìn baâ töi cuäng gùåp ma quyã hoùåc ài möåt mònh hoùåc tûâng àaân
tûâng luä.
- Coá lêìn vaâo tuêìn chay, ban àïm baâ ài qua nhaâ Ruàönphú.
Trúâi saáng trùng suöng. Böîng nhiïn baâ thêëy coá möåt con quyã lúán,
mònh àêìy löng laá àen sò, ngöìi daång hai chên trïn àónh maái nhaâ,
caånh öëng khoái. Caái àêìu coá sûâng cuái xuöëng öëng khoái ngûãi ngûãi vaâ
thúã phò phò. Noá ngûãi vaâ keáo lï chiïëc àuöi trïn maái nhaâ. Baâ laâm dêëu
ngay vaâ noái: "Cêìu Chuáa haäy söëng laåi vaâ keã thuâ cuãa Ngûúâi haäy biïën
ài!" Noá liïìn kheä kïu rñt lïn vaâ tuåt tûâ maái nhaâ xuöëng sên röìi biïën
mêët! Coá leä höm êëy nhaâ Ruàönphú nêëu moán ùn mùån nïn quyã àïën
ngûãi vaâ lêëy laâm vui sûúáng...
Töi cûúâi vaâ tûúãng tûúång àïën con quyã àang tuåt tûâ maái nhaâ
xuöëng. Baâ töi cuäng cûúâi vaâ noái tiïëp:
- Boån quyã rêët tinh nghõch, giöëng hïåt nhû luä treã con vêåy! Coá
lêìn baâ giùåt quêìn aáo úã nhaâ tùæm. Luác àoá vaâo nûãa àïm. Tûå nhiïn cûãa
loâ múã tung! Vaâ luä quyã úã trong nhaãy ra, con naâo cuäng beá nhoã, con
thò àoã, con thò xanh, con thò àen nhû giaán êëy. Baâ vöåi chaåy ra phña
cûãa, nhûng khöng ra àûúåc, luáng tuáng giûäa àaân quyã. Chuáng kñn caã
nhaâ tùæm laâm baâ khöng cûåa àûúåc, chuáng chui xuöëng chên baâ, löi
keáo vaâ eáp chùåt baâ àïën nöîi baâ thúã khöng ra húi! Mònh chuáng noá àêìy
löng laá, mïìm nhuän, noáng nhû luä meâo con, chuáng toaân ài bùçng hai
chên sau. Chuáng chaåy voâng quanh, nö àuâa. Rùng chuáng nhe nhû
rùng chuöåt, cùåp mùæt nhoã xanh leâ long lanh, cùåp sûâng sùæp moåc nhö
ra nhû nhûäng caái bûúáu con, nhûäng caái àuöi nhoã ve vêíy nhû àuöi
lúån sûäa. Öëi, trúâi àêët úi! Baâ súå quaá ngêët ài! Khi baâ tónh laåi thò ngoån
nïën àang leo leát, chêåu nûúác giùåt àaä nguöåi laånh, quêìn aáo giùåt vêët
ngöín ngang trïn saân. Baâ nghô: "Chao öi, àöì quyã sûá, sao chuáng bay
khöng chïët ài!" Töi nhùæm mùæt laåi vaâ thêëy tûâ miïång loâ xêy bùçng àaá
tuön ra möåt doâng daây àùåc nhûäng con vêåt àêìy löng laá coá àuã maâu
sùæc. Chuáng traân vaâo àêìy caã caái nhaâ tùæm nhoã beá, thöíi vaâo ngoån nïën
vaâ theâ leâ caái lûúäi àoã höìng möåt caách tinh nghõch. Tröng vûâa buöìn
cûúâi, vûâa àaáng súå.
Baâ töi lùæc àêìu, im lùång möåt laát röìi böîng laåi söi nöíi hùèn lïn:
- Möåt lêìn khaác baâ laåi gùåp luä àaáng nguyïìn ruãa êëy. Cuäng vaâo
möåt àïm àöng, baäo tuyïët thöíi maånh. Baâ ài qua caái khe Àiuköp, chöî
caác cêåu Iaköp vaâ Mikhailö àõnh dòm chïët böë chaáu trong caái höë bùng
úã àêìm êëy. Chaáu coá nhúá khöng, baâ àaä kïí cho chaáu nghe röìi àêëy?
Thïë laâ baâ ài vïì phña àoá; vûâa múái àùåt chên trïn con àûúâng heãm, úã
dûúái khe nuái, thò baâ nghe thêëy tiïëng huyát saáo vaâ tiïëng huá úã khe.
Baâ tröng lïn thò thêëy chiïëc xe coá ba con ngûåa ö keáo àang phoáng vïì
phña baâ. Möåt con quyã to lúán àöåi chiïëc muä àoã khöng vaânh àûáng sûâng
sûäng nhû caái coåc. Noá àûáng úã chöî ngöìi cuãa ngûúâi àaánh xe, dang tay
giûä dêy cûúng bùçng xñch sùæt. úã khe khöng coá àûúâng ài nïn chiïëc xe
lao thùèng xuöëng àêìm, coá àaám tuyïët phuã kñn caã xe. Trïn xe trûúåt
tuyïët cuäng toaân laâ luä quyã ngöìi; chuáng huyát saáo, gaâo theát vaâ vêîy
Macxim Gorki 54
muä; khoaãng baãy chiïëc xe nhû vêåy phoáng nhanh nhû àoaân xe chûäa
chaáy. Ngûåa toaân möåt maâu àen tuyïìn. Têët caã luä ngûåa àïìu laâ nhûäng
keã bõ böë meå nguyïìn ruãa, bõ luä quyã lêëy laâm troâ giaãi trñ, duâng laâm
ngûåa àïí keáo xe, bùæt hoå rong ruöíi ban àïm trong nhûäng ngaây höåi
vui cuãa chuáng. Lêìn àoá coá leä baâ àaä tröng thêëy möåt àaám cûúái quyã...
Khöng thïí naâo khöng tin baâ töi àûúåc - baâ töi noái rêët giaãn dõ vaâ chùæc
chùæn!
Nhûng kheáo nhêët laâ baâ töi àoåc nhûäng àoaån thú kïí vïì Àûác Baâ
Àöìng trinh ài chu du khùæp traái àêët àïí biïët nöîi khöí cûåc cuãa ngûúâi
trêìn vaâ khuyïn baão nûä tùåc "cöng nûúng" Engalûtaåïva khöng nïn
àaánh àêåp vaâ cûúáp boác ngûúâi Nga; nhûäng àoaån thú vïì thaánh
Alïcxêy, vïì duäng sô Ivan. Baâ töi kïí nhûäng chuyïån thêìn thoaåi vïì
thaánh nûä Vaxilixa vö cuâng àûác àöå, vïì giaáo sô Dï vaâ con àúä àêìu cuãa
Chuáa; coá nhûäng chuyïån khuãng khiïëp vïì Macfa Pöxatnitxavïì nûä
tûúáng cûúáp Baba Uxtavïì Marya, möåt ngûúâi coá nhiïìu töåi löîi cuãa Ai
Cêåp, vïì nöîi buöìn phiïìn cuãa ngûúâi meå tïn cûúáp. Baâ töi biïët khöng
biïët bao nhiïu chuyïån thêìn thoaåi, chuyïån coá thêåt vaâ nhûäng cêu
thú. Baâ töi khöng súå möåt ai, khöng súå öng töi, khöng súå quyã, vaâ moåi
thûá taâ ma naâo, nhûng baâ töi laåi rêët súå nhûäng con giaán àen. Baâ töi
coá thïí nhêån ra chuáng ngay tûâ xa. Baâ töi thûúâng àaánh thûác töi ban
àïm vaâ thò thaâo:
-Aliösa, chaáu yïu cuãa baâ, coá möåt con giaán àang boâ àêëy; vò
Chuáa, chaáu haäy giïët noá ài!
Àang ngaái nguã, töi chêm nïën vaâ boâ trïn saân tòm keã àõch.
Nhûng khöng phaãi lêìn naâo töi cuäng tòm thêëy ngay vaâ cuäng coá lêìn
töi khöng bùæt àûúåc.
- Khöng thêëy àêu, baâ aå. - Töi noái. Nhûng baâ töi vêîn nùçm im,
àêìu truâm chùn kñn mñt, vaâ kheä noái:
- Öi, coá möåt con àêëy! Chaáu cöë tòm ài, baâ van chaáu àêëy! Noá kia
kòa, baâ biïët...
Baâ töi khöng nhêìm bao giúâ caã. Cuöëi cuâng töi tòm thêëy con
giaán úã möåt chöî rêët xa giûúâng.
- Chaáu giïët noá chûa? ÛÂ, saáng danh Chuáa! Caãm ún chaáu
nheá!... Nïëu töi chûa tòm thêëy con giaán thò baâ töi khöng sao nguã
àûúåc.
Töi thêëy baâ töi giêåt mònh möîi khi kheä coá tiïëng söåt soaåt trong
àïm töëi im lùång nhû túâ. Töi nghe baâ töi nñn thúã vaâ thò thaâo:
- Noá úã gêìn ngûúäng cûãa... noá chui xuöëng dûúái caái hoâm...
- Taåi sao baâ súå giaán thïë?
Baâ trõnh troång traã lúâi:
- Vò baâ khöng hiïíu chuáng noá duâng àïí laâm gò? Chuáng noá boâ
löím ngöím vaâ àen sò sò. Chuáa àaä giao cho möîi loaâi möåt nhiïåm vuå: coá
boå àêët tûác laâ trong nhaâ êím thêëp; coá rïåp tûác laâ tûúâng bêín; coá rêån
tûác laâ ngûúâi sùæp öëm. Têët caã moåi thûá àïìu coá yá nghôa! Coân loaâi giaán
thò khöng ai roä ma quyã naâo nhêåp vaâo, chuáng sinh ra àïí laâm gò?
*
* *
Möåt höm baâ töi àang quyâ têm sûå vúái Chuáa thò öng töi múã
toang cûãa ra, noái vúái gioång khaân khaân:
- Baâ noá úi, Chuáa phaåt chuáng ta röìi, nhaâ chaáy!
- Öng noái gò àêëy!
Baâ töi heát lïn vaâ vuâng àûáng dêåy. Caã hai ngûúâi thònh thõch
chaåy böí vaâo gian phoâng chñnh töëi om.
- Epgïnsa, haå tûúång thaánh xuöëng! Natalaáa, mùåc aáo cho luä
treã!
Baâ töi ra lïånh, gioång nghiïm nghõ cûáng rùæn, coân öng töi thò
kheä rïn ró:
- Hi, hi, hi...
Töi chaåy vaâo bïëp. Caái cûãa söí nhòn ra sên àang chaáy rûåc lïn
nhû vaâng. Trïn saân nhaâ nhûäng vêåt vaâng vaâng chaåy nhaãy. Cêåu
Iaköp vöåi ài uãng röìi nhaãy lïn nhûäng vïåt chaáy êëy y nhû àïë giaây cuãa
cêåu bõ chaáy vêåy. Cêåu kïu lïn:
- Chñnh Miska àöët nhaâ, hùæn àöët vaâ chuöìn röìi, àuáng thïë!
- Im ài, àöì choá maá,
Baâ töi vûâa noái vûâa àêíy cêåu ra cûãa maånh àïën nöîi suyát nûäa thò
cêåu ngaä. Nhòn qua cûãa kñnh àoáng bùng thêëy roä maái xûúãng buâng
chaáy vaâ ngoån lûãa nhû cún löëc xoùæn xuyát cuöìn cuöån qua caánh cûãa
ngoã. Trong àïm töëi yïn lùång ngoån lûãa núã thaânh nhûäng böng hoa
àoã, khöng coá khoái. úã trïn cao tñt thêëy lú lûãng möåt àaám mêy sêîm,
nhûng nhòn qua vêîn thêëy giaãi Ngên Haâ baâng baåc. Tuyïët rûåc lïn
Macxim Gorki 56
maâu àoã thùæm. Tûúâng nhaâ rung lïn, laão àaão nhû muöën hûúáng vïì
phña goác sên, núi ngoån lûãa àang nhaãy nhoát vui veã, àang nhuöåm àoã
nhûäng keä ngaách röång trong vaách xûúãng vaâ tûâ àoá thoaát ra nhû
nhûäng chiïëc àinh cong queo. Trïn nhûäng têëm göî àen sêîm vaâ khö
cuãa maái nhaâ nhûäng daãi lûãa vaâng, àoã lûúån khuác quêën quanh lêëy
maái nhaâ. úã giûäa nhö lïn möåt öëng khoái maãnh deã bùçng àêët nung coân
böëc khoái. Nhûäng tiïëng nöí laách taách, nhûäng tiïëng soaân soaåt nhû
tiïëng luåa xeá àêåp vaâo cûãa kñnh. Ngoån lûãa lan ra maäi. Xûúãng thúå
saáng rûåc giöëng nhû bûác thaánh-tûúång-bònh úã trong nhaâ thúâ vaâ nhû
coá möåt sûác gò khöng cûúäng laåi àûúåc vêîy goåi moåi ngûúâi túái gêìn hún.
Töi truâm chiïëc aáo löng ngùæn to xuâ lïn àêìu vaâ xoã chên vaâo àöi uãng
khöng biïët cuãa ai. Töi lï ra nhaâ ngoaâi, ra chöî bêåc tam cêëp vaâ àûáng
lùång ài vò kinh khuãng trûúác aánh lûãa choái loâa laâm töi loáa caã mùæt.
Tai töi uâ àùåc vò tiïëng kïu cuãa öng töi, cuãa baác Grigöri, cuãa cêåu töi
vaâ vò tiïëng àaám chaáy nöí. Töi khiïëp súå trûúác cûã chó cuãa baâ töi; truâm
chiïëc bao khöng lïn àêìu, quêën vaâo ngûúâi miïëng vaãi phuã mònh
ngûåa, baâ töi vûâa lao vaâo lûãa vûâa la lïn:
- Cupúröx, luä ngöëc! Cupúröx laâm nöí tung caã bêy giúâ...
- Grigöri, giûä lêëy baâ laäo! Öng töi rñt lïn - Trúâi úi, baâ êëy chïët
mêët... Nhûng baâ töi àaä trúã ra, toaân thên böëc khoái, lùæc àêìu, lom
khom, tay giú thùèng bûng möåt voâ lúán àêìy cupúröx.
- Öng cho thaáo ngûåa ra!
Baâ töi vûâa kïu vûâa ho vaâ thúã khoâ kheâ.
- Löåt miïëng vaãi khoaác ngoaâi cho töi, töi àang bõ chaáy, öng
khöng tröng thêëy aâ?
Baác Grigöri giêåt miïëng vaãi khoaác ngoaâi àang êm ó chaáy khoãi
vai baâ töi. Baác gêåp àöi ngûúâi laåi, bùæt àêìu lêëy xeãng hùæt nhûäng cuåc
tuyïët lúán vaâo cûãa xûúãng. Cêåu töi nhaãy nhoát bïn caånh baác, cêìm caái
ròu trong tay. Öng töi chaåy quanh, neám tuyïët vaâo ngûúâi baâ töi. Baâ
töi nheát caái voâ xuöëng àöëng tuyïët röìi chaåy ra cöíng, múã toang ra vaâ
cuái chaâo nhûäng ngûúâi àang keáo àïën:
- Baâ con úi, phaãi baão vïå lêëy caái nhaâ kho! Nïëu lûãa lan sang
nhaâ kho, chuyïìn sang vûåa chûáa coã khö thò têët caã nhaâ töi seä chaáy
hïët ra tro vaâ caã nhaâ baâ con cuäng seä bõ chaáy lêy! Giêåt maái xuöëng vaâ
vûát coã khö ra vûúân! Grigöri, hùæt tuyïët cao lïn, sao laäo cûá neám maäi
xuöëng àêët thïë! Iaköp, àûâng coá xun xoe, àûa ròu vaâ xeãng cho moåi
ngûúâi! Baâ con haäy cuâng nhau giuáp chuáng töi möåt tay, Chuáa seä phuâ
höå caác ngûúâi.
Baâ töi cuäng löi cuöën töi nhû àaám chaáy vêåy. Ngoån lûãa roåi vaâo
ngûúâi baâ töi àen thêîm, nhû muöën àuöíi bùæt. Baâ töi têët taã úã khùæp
sên, chöî naâo cuäng àïën àuáng luác, vaâ àiïìu khiïín moåi viïåc chùèng soát
viïåc naâo. Con Sarap chaåy ra sên. Noá chöìm lïn vaâ laâm öng töi suyát
ngaä löån. Ngoån lûãa laâm àoã rûåc cùåp mùæt to cuãa noá. Con ngûåa hñ êìm,
àûáng bùçng hai chên trûúác. Öng töi buöng dêy cûúng ra, nhaãy
traánh sang möåt bïn vaâ kïu:
- Baâ noá úi, giûä lêëy noá!
Baâ töi nhaãy xöí vaâo dûúái chên con ngûåa àang laåi chöìm lïn vaâ
dang hai tay ra. Con ngûåa kheä hñ möåt tiïëng rêìu rô, vûún cöí vïì phña
baâ vaâ liïëc nhòn ngoån lûãa.
- Maây àûâng súå!
Baâ töi noái, gioång trêìm trêìm. Baâ vöî vöî vaâo cöí noá vaâ cêìm dêy
cûúng.
- Maây tûúãng tao boã maây trong caái àõa nguåc àoá aâ, con chuöåt
nhùæt cuãa tao?...
Vaâ con chuöåt nhùæt to gêëp ba baâ ngoan ngoaän ài theo ra cöíng.
Noá thúã phò phò vaâ nhòn khuön mùåt àoã rûåc cuãa baâ. Muå Epgïnaáa dêîn
luä treã mïëu maáo vaâ quêën àêìy quêìn aáo ra khoãi nhaâ, muå kïu:
- Vaxili Vaxilits, khöng thêëy thùçng Lïcxêy àêu caã...
- Ài ài!
Öng töi vêîy tay àaáp, trong khi àoá töi nêëp dûúái bêåc tam cêëp àïí
khoãi bõ muå vuá löi ài. Maái xûúãng àaä sêåp. Nhûäng thanh xaâ nhaâ
maãnh deã böëc khoái, lêëp laánh aánh than vaâng, nhö lïn trúâi. Trong
xûúãng nhûäng ngoån lûãa xanh àoã cuöìn cuöån nhû nhûäng cún gioá löëc,
phaát ra tiïëng nöí gioân vaâ tiïëng rñt. Tûâng boá lûãa bùæn ra sên, xuöëng
nhûäng ngûúâi tuå têåp trûúác àöëng lûãa khöíng löì vaâ àang duâng xeãng
hùæt tuyïët vaâo àaám chaáy. Trong àöëng lûãa mêëy caái chaão lúán söi suâng
suåc, húi nûúác vaâ khoái böëc lïn nhû möåt àaám mêy daây àùåc. Nhûäng
muâi laâ laå toãa ra ngoaâi sên laâm chaãy nûúác mùæt. Töi chui ra khoãi bêåc
tam cêëp vaâ àuång luön phaãi chên baâ töi.
- Ài ra!
Baâ töi quaát.
Macxim Gorki 58
- Ài ra, khöng coá chïët beåp bêy giúâ...

Möåt ngûúâi cûúäi ngûåa àöåi muä àöìng coá choáp xöåc vaâo sên. Con
ngûåa maâu hung suâi boåt meáp, coân gaä kia tay giú ngoån roi lïn cao,
theát lïn vúái veã hùm doåa:
- Traánh ra!
Tiïëng chuöng reo vui röån raä. Quang caãnh thêåt tûng bûâng vaâ
àeåp nhû ngaây höåi. Baâ töi àêíy töi lïn bêåc tam cêëp:
- Coá nghe tao baão gò khöng! Ài ra!
Luác naây khöng thïí khöng vêng lúâi baâ töi àûúåc. Töi xuöëng bïëp
vaâ laåi daán muäi vaâo cûãa kñnh, nhûng bõ àaám ngûúâi àen ngoâm che
lêëp nïn khöng nhòn thêëy ngoån lûãa nûäa.
Töi chó thêëy nhûäng chiïëc muä àöìng saáng loaáng giûäa nhûäng
chiïëc muä lûúäi trai vaâ muä löng muâa àöng àen sò. Ngoån lûãa bõ chïë
ngûå mau choáng. Ngûúâi ta tûúái nûúác vaâo lûãa, vaâ dêåp tùæt noá. Caãnh
saát giaãi taán àaám àöng. Baâ töi trúã vaâo bïëp.
- Ai àêëy? Chaáu àêëy aâ? Taåi sao chaáu khöng nguã, chaáu súå aâ?
Àûâng súå, moåi viïåc àïìu xong xuöi röìi...
Baâ ngöìi im lùång bïn caånh töi vaâ lùæc lû trïn chiïëc ghïë. Töi lêëy
laâm sung sûúáng thêëy àïm töëi laåi lùång leä nhû cuä, nhûng töi vêîn nhúá
tiïëc ngoån lûãa. Öng töi bûúác vaâo, dûâng laåi bïn ngûúäng cûãa vaâ hoãi:
- Baâ noá àêëy aâ?
- Húã?
- Baâ bõ boãng phaãi khöng?
- Khöng sao caã.
Öng töi àaánh möåt que diïm; aánh lûãa xanh chiïëu saáng khuön
mùåt chöìn höi, àêìy böì hoáng. Öng töi tòm thêëy cêy nïën trïn baân röìi
chêåm chaåp ngöìi xuöëng caånh baâ töi.
- Öng nïn rûãa mùåt muäi ài thò hún, - baâ töi noái, mùåc duâ ngûúâi
cuäng àêìy böì hoáng vaâ sûåc muâi khoái kheát leåt.
Öng töi thúã daâi:
- Chuáa thêåt laâ nhên tûâ àöëi vúái baâ. Chuáa ban cho baâ lùæm
thöng minh thïë...
Öng töi xoa vai baâ töi vaâ nhe rùng noái thïm:
- Têët nhiïn laâ trong chöëc laát thöi, nhûng cuäng laâ coá ban!...
Baâ töi cuäng móm cûúâi, muöën noái àiïìu gò, nhûng öng töi àaä
cau maây laåi.
- Cêìn phaãi töëng cöí laäo Grigöri ài, viïåc naây cuäng laâ do sûå sú
suêët cuãa laäo ta! Laäo giaâ yïëu röìi, khöng duâng àûúåc viïåc nûäa! Thùçng
Iaska àang ngöìi úã bêåc thïìm khoác loác, thùçng ngöëc... Baâ thûã ài ra
xem noá laâm sao...
Baâ töi àûáng dêåy, möåt tay giú trûúác mùåt, vûâa ài vûâa thöíi
nhûäng ngoán tay, coân öng töi khöng nhòn töi, kheä hoãi:
- Chaáu nhòn thêëy àaám chaáy suöët tûâ àêìu àïën cuöëi chûá? Vêåy
chaáu thêëy baâ thïë naâo, haã? ÊËy laâ baâ àaä giaâ... bõ suy yïëu röìi... Chaáu
thêëy khöng? öi chao, luä chuáng bay... y... y thêåt laâ...
Öng töi khom lûng, yïn lùång höìi lêu, sau àoá àûáng dêåy lêëy
ngoán tay gaåt taân nïën röìi laåi hoãi töi:
- Chaáu coá súå khöng?
- Khöng aå.
- Thêåt ra cuäng khöng coá gò àaáng súå caã...
Öng töi giêåt chiïëc aáo sú-mi khoãi vai vúái veã tûác giêån röìi ài túái
goác nhaâ coá chêåu rûãa mùåt. úã àoá, trong boáng töëi, öng töi giêåm chên,
noái to:
- Chaáy nhaâ laâ möåt sûå ngu ngöëc! Àûáa naâo laâm chaáy nhaâ cêìn
phaãi löi ra quaãng trûúâng àaánh cho möåt trêån; noá laâ thùçng ngöëc,
khöng thò cuäng laâ thùçng keã tröåm! Cûá laâm nhû vêåy thò chùèng bao
giúâ chaáy nhaâ nûäa!... Chaáu ài nguã ài. Coân ngöìi àêëy laâm gò?
Töi ài nùçm, nhûng àïm höm êëy khöng taâi naâo nguã àûúåc: töi
vûâa múái nùçm lïn giûúâng thò möåt tiïëng kïu la khöng giöëng tiïëng
ngûúâi laâm töi vuâng dêåy khoãi giûúâng ngay. Töi laåi lao vaâo nhaâ bïëp.
Öng töi cúãi trêìn, tay cêìm cêy nïën, àûáng giûäa nhaâ. Cêy nïën rung
rinh. Khöng nhñch ài àûúåc bûúác naâo, öng töi chó giêåm chên xuöëng
saân vaâ rñt lïn:
- Baâ noá úi, Iaköp úi, caái gò thïë?
Töi nhaãy lïn loâ sûúãi, nêëp vaâo möåt goác. Trong nhaâ laåi bùæt àêìu
naáo àöång nhû luác chaáy. Tiïëng kïu la àïìu àïìu vaâ àau àúán caâng
ngaây caâng to, àêåp vaâo trêìn vaâ tûúâng tûâng höìi. Öng töi vaâ cêåu töi
chaåy ngûúåc chaåy xuöi, baâ töi quaát thaáo vaâ xua àuöíi hai ngûúâi. Baác
Macxim Gorki 60
Grigöri chêët cuãi vaâo loâ rêìm rêìm, àöí àêìy nûúác vaâo chaão gang. Baác ài
laåi úã nhaâ bïëp, àêìu lùæc lû giöëng nhû möåt con laåc àaâ úã Axtrakhan.
- Trûúác hïët haäy àöët loâ ài chûá!
Baâ töi ra lïånh. Baác vöåi ài tòm que àoám, súâ phaãi chên töi vaâ súå
haäi kïu lïn:
- Ai àêëy? Hûâ, laâm tao súå hïët höìn... úã àêu khöng cêìn àïën, maây
cuäng coá mùåt...
- Caái gò thïë húã baác?
- Múå Natalaáa àeã, - baác thaãn nhiïn àaáp vaâ nhaãy xuöëng saân.
Töi nhúá höìi meå töi àeã, meå töi khöng kïu la om soâm nhû thïë. Àùåt
chaão lïn bïëp xong, baác Grigöri leo lïn loâ sûúãi ngöìi caånh töi. Baác ruát
trong tuái ra chiïëc têíu bùçng àêët nung vaâ àûa cho töi xem.
- Baác bùæt àêìu huát thuöëc chó vò cùåp mùæt naây thöi. Baâ chaáu
khuyïn baác: chó nïn hñt, nhûng baác thêëy huát töët hún...
Baác ngöìi úã meáp loâ sûúãi, hai chên buöng thoäng. Baác nhòn
xuöëng phña dûúái, núi ngoån nïën chaáy luâ muâ. Tai vaâ maá baác àêìy böì
hoáng, chiïëc aáo sú-mi raách úã bïn sûúân. Töi nhòn thêëy caã böå xûúng
sûúân cuãa baác röång nhû nhûäng caái àai thuâng. Möåt mùæt kñnh cuãa baác
àaä bõ vúä, möåt nûãa kñnh hêìu nhû àaä loâi ra khoãi vaânh, vaâ qua löî
höíng töi nhòn thêëy mùæt baác àoã ngêìu, ûún ûúát nhû möåt vïët thûúng.
Baác vûâa nhöìi thuöëc vaâo têíu vûâa lùæng nghe nhûäng tiïëng rïn ró cuãa
múå Natalaáa, vaâ noái lêím bêím nhûäng cêu rúâi raåc giöëng nhû ngûúâi
say rûúåu:
- Baâ chaáu dêîu sao thò cuäng bõ boãng, laâm thïë naâo àúä àeã àûúåc?
Gúám, múå êëy rïn túån quaá! Trong khi chaáy nhaâ ngûúâi ta àaä quïn
mêët múå êëy. Ngay tûâ luác bùæt àêìu chaáy àaä thêëy múå êëy quùçn quaåi vò
súå haäi... Àeã àûúåc àûáa con thêåt laâ khoá nhoåc, nhûng maâ ngûúâi ta coá
kñnh troång phuå nûä àêu! Chaáu nhúá nheá: phaãi kñnh troång phuå nûä,
nghôa laâ phaãi kñnh troång nhûäng baâ meå... Töi thiu thiu nguã, nhûng
tiïëng öìn aâo, tiïëng sêåp cûãa, lêîn tiïëng kïu leâ nheâ cuãa cêåu Mikhain
say rûúåu laâm töi tónh dêåy. Nhûäng lúâi noái kyâ laå vùèng àïën tai töi:
- Phaãi múã cûãa Thaánh ra...
- Cho noá uöëng dêìu thùæp àeân hoâa vúái rûúåu rum vaâ böì hoáng:
nûãa cöëc dêìu, nûãa cöëc rûúåu rum vaâ möåt thòa böì hoáng...
Cêåu Mikhain cûá khêín khoaãn yïu cêìu laãi nhaãi:
- Cho töi vaâo xem... Cêåu ngöìi xuöëng saân, hai chên daång ra vaâ
khaåc nhöí xuöëng trûúác mùåt, baân tay vöî vöî trïn saân nhaâ. Trïn loâ
sûúãi noáng khöng thïí chõu àûúåc. Töi boâ xuöëng, nhûng vûâa túái ngang
têìm cêåu thò cêåu tuám lêëy chên töi giêåt maånh. Töi ngaä àêåp gaáy
xuöëng àêët.
- Àöì ngöëc, - töi baão cêåu.
Cêåu nhöím ngay dêåy, tuám lêëy töi, nhêëc böíng töi lïn vaâ ruá:
- Tao phaãi quêåt maây vaâo loâ sûúãi cho maây tan xaác ra múái
àûúåc...
Khi hoaân höìn, töi thêëy töi ngöìi trïn àêìu göëi öng töi úã trong
goác phoâng chñnh, dûúái nhûäng bûác tûúång thaánh. Ngûúác mùæt lïn trêìn
nhaâ, öng töi ru töi vaâ noái nhoã:
- Chuáng ta khöng möåt ai coá lyá do gò àïí xin tha löîi...
Trïn àêìu öng coá möåt ngoån àeân thúâ saáng rûåc. Trïn baân giûäa
phoâng coá möåt ngoån nïën. AÁnh saáng muâa àöng múâ múâ àaä loá ra qua
cûãa söí. Öng töi cuái xuöëng chöî töi hoãi:
- Chaáu àau úã àêu?
Töi àau khùæp caã ngûúâi, àêìu töi ûúát àêîm möì höi, mònh nùång
trònh trõch, nhûng töi khöng muöën noái ra àiïìu àoá. Xung quanh, têët
caã àïìu hïët sûác laå luâng àöëi vúái töi! Hêìu hïët caác ghïë trong phoâng àïìu
coá nhûäng ngûúâi laå mùåt ngöìi: möåt cha cöë mùåc aáo daâi tñm, möåt laäo giaâ
beá nhoã, toác baåc, àeo kñnh, mùåc aáo nhaâ binh, vaâ nhiïìu ngûúâi khaác
nûäa. Têët caã àïìu ngöìi khöng nhuác nhñch nhû nhûäng pho tûúång göî.
Hoå ngöìi àúâ ra chúâ àúåi vaâ lùæng nghe tiïëng nûúác chaãy roác raách úã àêu
gêìn chöî chuáng töi. Cêåu Iaköp àûáng caånh khung cûãa vûún daâi
ngûúâi ra, hai tay chùæp sau lûng. Öng töi baão cêåu:
- Naây, dêîn thùçng beá naây ài nguã...
Cêåu giú ngoán tay vêîy töi vaâ kheä ài roán reán trïn àêìu ngoán
chên túái cûãa buöìng baâ töi. Khi töi leo lïn giûúâng, cêåu thò thêìm:
Theo phong tuåc mï tñn, muöën cho ngûúâi àeã khoá sinh núã àûúåc dïî
daâng hún, cêìn phaãi múã cûãa nhaâ thúâ dêîn túái baân thúâ; cûãa àoá goåi laâ
cûãa Thaánh. Pheáp cûáu chûäa mï tñn àöëi vúái ngûúâi àeã khoá.
- Múå Natalaáa chïët röìi...
Tin àoá khöng laâm töi ngaåc nhiïn, vò tûâ lêu múå söëng caách biïåt,
khöng bao giúâ xuöëng bïëp, ngay caã bûäa ùn.
Macxim Gorki 62
- Thïë baâ úã àêu, húã cêåu?

- Ngoaâi kia, - cêåu khoaát tay àaáp vaâ laåi ài ra roán reán trïn àêìu
ngoán chên.
Töi nùçm trïn giûúâng nhòn khùæp xung quanh. Töi tûúãng nhû
tröng thêëy nhûäng khuön mùåt àêìy löng laá, trùæng bïåch, muâ loâa àang
aáp vaâo kñnh cûãa söí. Trong goác buöìng, trïn caái hoâm coá treo chiïëc aáo
daâi cuãa baâ töi, - caái êëy töi àaä biïët roä, - nhûng giúâ àêy töi coá caãm
tûúãng nhû coá möåt ngûúâi naâo àoá nêëp úã àêëy vaâ àang rònh moâ. Töi
chuái àêìu vaâo göëi, heá möåt mùæt nhòn ra cûãa, töi muöën nhaãy xuöëng vaâ
boã chaåy ra ngoaâi. Noáng quaá, möåt muâi nöìng nùåc toãa ra khùæp gian
buöìng laâm ngöåt ngaåt khiïën töi nhúá túái höm anh Txûganöc chïët,
nhûäng doâng maâu chaãy lïnh laáng trïn saân nhaâ nhû nhûäng doâng
suöëi. Hònh nhû möåt caái u naâo àoá moåc ra trong àêìu vaâ traái tim töi.
Têët caã nhûäng gò töi àaä nhòn thêëy trong caái nhaâ naây àang lûúát qua
trûúác mùæt töi nhû möåt àoaân xe trïn àûúâng phöë muâa àöng. Töi caãm
thêëy nhû mònh bõ àeâ beåp, bõ tiïu tan...
Caánh cûãa múã rêët tûâ tûâ, baâ töi roán reán bûúác vaâo buöìng röìi
duâng vai kheä kheáp cûãa laåi.
Tûåa lûng vaâo cûãa, giú tay vïì phña ngoån lûãa xanh cuãa cêy àeân
thúâ khöng bao giúâ tùæt, baâ töi than vaän khe kheä nhû gioång möåt àûáa
treã:
- Khöën khöí cho hai baân tay töi, àau quaá...
Túái muâa xuên caác cêåu töi chia gia taâi. Cêåu Iaköp úã laåi thaânh
phöë, cêåu Mikhain sang bïn kia söng. Öng töi têåu möåt ngöi nhaâ
röång raäi vaâ khaá àeåp úã phöë Pölïvaia. Têìng dûúái bùçng àaá coá quaán
rûúåu. Gaác thûúång coá möåt cùn phoâng nhoã úã rêët thuá võ. Phña sau nhaâ
laâ vûúân cêy chaåy daâi àïën caái vûåc tua tuãa nhûäng caânh dûúng liïîu
truåi laá.
- Nhiïìu roi quaá! - öng töi nhaáy mùæt vui veã nhòn töi noái, khi töi
cuâng vúái öng töi ài thùm vûúân, daåo trïn nhûäng con àûúâng nhoã,
chên luát caã vaâo tuyïët múái tan. - Öng sùæp daåy chaáu hoåc, chùæc coá luác
phaãi duâng àïën nhûäng chiïëc roi naây... Ngöi nhaâ chêåt nñch ngûúâi úã
thuï. Öng töi chó giûä möåt phoâng lúán trïn gaác àïí úã vaâ tiïëp khaách.
Baâ töi vaâ töi úã gaác thûúång. Cûãa söí chöî töi ngoaãnh ra phöë; chiïìu
chiïìu vaâ ngaây lïî, thoâ àêìu qua bïå cûãa söí coá thïí nhòn thêëy nhûäng
ngûúâi say úã quaán rûúåu boâ ra, loaång choaång trïn àûúâng phöë, la heát
röìi ngaä guåc. Àöi khi ngûúâi ta neám hoå ra àûúâng nhû neám bao taãi,
nhûng hoå laåi phaá cûãa àïí vaâo quaán rûúåu; caánh cûãa àêåp, kïu reâ reâ,
chiïëc pu-li rñt lïn, möåt cuöåc xö xaát bùæt àêìu. Caãnh tûúång àoá nhòn tûâ
trïn xuöëng thêåt laâ thuá võ. Tûâ saáng súám öng töi túái xûúãng cuãa caác
cêåu töi, giuáp caác cêåu töi sùæp àùåt moåi thûá. Chiïìu töëi öng töi múái trúã
vïì, veã mïåt nhoåc, chaán ngaán vaâ bûåc doåc.
Baâ töi úã nhaâ nêëu ùn, khêu vaá vaâ tröng nom vûúân tûúåc. Baâ
chaåy ngûúåc chaåy xuöi caã ngaây nhû möåt con quay lúán bõ chiïëc roi vö
hònh thuác giuåc. Baâ hñt thuöëc laá coá veã saãng khoaái, hùæt húi vaâ vûâa
lau böå mùåt àêìm àòa möì höi vûâa noái:
- Cêìu cho thïë gian àûúåc hûúãng phuác laânh àúâi àúâi! Aliösa,
chaáu yïu cuãa baâ úi, chuáng ta söëng yïn öín röìi chaáu aå! Laåy Àûác Meå,
moåi viïåc àïìu töët laânh röìi!
Nhûng töi khöng caãm thêëy chuáng töi söëng àaä yïn öín. Tûâ súám
àïën khuya nhûäng ngûúâi thuï nhaâ chaåy tûá tung úã trong nhaâ vaâ
ngoaâi sên. Chöëc chöëc caác muå haâng xoám laåi keáo àïën. Ai cuäng vöåi vaä
höëi haã maâ vêîn phaân naân laâ bõ trïî. Hònh nhû ai cuäng àang bêån
chuêín bõ möåt viïåc gò sùæp xaãy ra. Hoå goåi baâ töi.
Macxim Gorki 64
- Akulina Ivanöpna!
Baâ töi àöëi vúái moåi ngûúâi àïìu móm cûúâi êu yïëm vaâ dõu daâng
quan têm sùn soác àïën hoå. Baâ töi lêëy ngoán tay caái cho thuöëc laá vaâo
löî muäi, duâng khùn tay coá keã ö vuöng àoã lau thêåt saåch muäi vaâ ngoán
tay, röìi khöng ngúát lúâi khuyïn baão:
- Baâ con aå, muöën chöëng rêån chêëy cêìn phaãi tùæm rûãa luön, cêìn
phaãi xöng bùçng húi baåc haâ. Nïëu rêån baám vaâo da thò lêëy möåt thòa
múä ngöîng thêåt trong, tröån vúái möåt thòa thùng hoa vaâ ba gioåt thuãy
ngên. Sau àoá lêëy maãnh saânh taán nhoã têët caã caác thûá àoá khoaãng baãy
lêìn trïn möåt caái àôa röìi xoa khùæp ngûúâi! Nïëu duâng thòa göî hoùåc
thòa xûúng maâ tröån thò thuãy ngên bõ mêët! Traánh duâng thòa àöìng
hay thòa baåc, nguy hiïím lùæm àêëy!
Àöi khi baâ töi khuyïn nhuã, veã trêìm ngêm:
- Baâ con aå, töët hún hïët laâ àïën Pïtaåörû gùåp cha Axap. Töi
khöng thïí khuyïn baâ con hún àûúåc. Baâ töi giuáp viïåc àúä àeã, hoâa giaãi
nhûäng vuå caäi nhau trong caác gia àònh, chûäa bïånh cho treã con. Baâ
töi thuöåc lêìu lêìu cêu chuyïån "Giêëc mú cuãa Àûác Meå" vaâ thûúâng àem
kïí cho caác baâ nghe àïí hoå "gùåp may. Baâ töi daåy baão hoå vïì viïåc bïëp
nûúác:
- Dûa chuöåt tûå noá seä baão cho caác baâ luác naâo coá thïí muöëi àûúåc.
Luác noá hïët muâi àêët vaâ caác muâi khaác thò caác baâ haäy trêíy vïì. Cúvat
cêìn phaãi laâm cho noá tûác húi thò noá múái maånh vaâ suãi boåt: cúvaát
khöng ûa ngoåt, nïn caác baâ chó cêìn cho vaâo möåt ñt nho khö, nïëu boã
àûúâng vaâo thò möåt thuâng chó cêìn khoaãng möåt jölötnich thöi.
Varentaåi coá nhiïìu caách laâm khaác nhau: coá kiïíu cuãa miïìn Àanuaáp,
kiïíu Têy Ban Nha, coân coá caã kiïíu cuãa Kapkadú nûäa...
Suöët ngaây töi quêín quanh bïn baâ töi úã trong vûúâi hay úã ngoaâi
sên. Töi ài vúái baâ àïën nhaâ caác baâ haâng xoám, úã àêëy baâ töi ngöìi haâng
giúâ uöëng nûúác traâ vaâ kïí chuyïån con caâ con kï. Töi dûúâng nhû gùæn
chùåt vúái baâ töi vaâ khöng nhúá trong quaäng àúâi êëy töi àaä nhòn thêëy gò
khaác, ngoaâi baâ laäo vö cuâng phuác hêåu vaâ khöng luác naâo chõu ngöìi
yïn.
Thónh thoaãng meå töi khöng hiïíu tûâ àêu àïën chúi trong chöëc
laát. Kiïu haänh vaâ nghiïm nghõ, meå töi nhòn têët caã bùçng cùåp mùæt
xaám laånh nhû mùåt trúâi muâa àöng. Thoaáng möåt caái meå töi laåi biïën
mêët khöng àïí laåi cho töi möåt êën tûúång naâo caã. Coá lêìn töi hoãi baâ töi:
- Baâ coá phaãi laâ phuâ thuãy khöng?
- ÖÌ, chaáu laåi noái lùng nhùng röìi!

Baâ móm cûúâi vaâ lêåp tûác noái thïm, veã trêìm ngêm:
- Baâ laâm phuâ thuãy thïë naâo àûúåc? Phuâ thuãy laâ möåt pheáp rêët
khoá. Baâ khöng biïët àoåc, àïën möåt chûä cuäng khöng biïët. Öng múái laâ
ngûúâi coá hoåc, coân baâ thò Àûác Meå khöng ban cho trñ thöng minh.
Röìi baâ töi kïí cho töi nghe thïm möåt vaâi quaäng àúâi cuãa baâ töi:
- Baâ cuäng möì cöi tûâ nhoã. Meå baâ laâ möåt cöë nöng khöng nhaâ
khöng cûãa, möåt ngûúâi taân têåt. Khi coân con gaái, möåt àïm ngûúâi àaä
bõ möåt tïn àõa chuã dúã troâ. Ngûúâi súå quaá nhaãy tûâ cûãa söí xuöëng, bõ
gaäy xûúng sûúân vaâ giêåp baã vai. Tûâ àoá caánh tay phaãi, caánh tay cöët
yïëu nhêët, bõ teo ài. Trûúác àêy meå baâ laâ möåt ngûúâi thïu àùng-ten coá
tiïëng. Thïë laâ boån àõa chuã khöng duâng ngûúâi nûäa, àuöíi ngûúâi ài vaâ
noái: "Maây söëng nhû thïë naâo thò mùåc xaác maây". Nhûng khöng coá
caánh tay thò söëng laâm sao nöíi? Ngûúâi chó coân möåt caách laâ ài ùn xin.
Nhûng thúâi êëy ngûúâi ta söëng sung tuác vaâ töët buång hún bêy giúâ
nhiïìu. Nhûäng ngûúâi thúå möåc úã Balakhúna vaâ caác baâ thúå thïu toaân
laâ nhûäng ngûúâi coá loâng töët caã! Àöi luác túái muâa thu vaâ muâa àöng meå
con baâ úã laåi thaânh phöë ài ùn xin, nhûng khi thûúång àùèng thiïn
thêìn Gabrien vûâa múái vung kiïëm lïn xua àuöíi muâa àöng, cho muâa
xuên öm lêëy traái àêët thò meå con baâ laåi ài xa, ài lang thang vö àõnh.
Meå con baâ túái Muröm, túái Iurievet, ngûúåc caã söng Vonga vaâ ài theo
doâng söng ska ïm àïìm. Muâa xuên vaâ muâa heâ àûúåc ài àoá àêy thò
thêåt laâ thuá võ, mùåt àêët hiïìn hoâa xanh rúåp coã non nhû nhûäng têëm
nhung; Àûác Meå Rêët Thaánh rùæc hoa khùæp caã caánh àöìng. úã àêëy múái
thêåt laâ vui sûúáng, úã àêëy têm höìn múái thêåt tûå do phoáng khoaáng.
Àöi luác meå baâ lim dim cùåp mùæt xanh vaâ cêët tiïëng haát. Gioång
ngûúâi khöng maånh, nhûng trong, - caãnh vêåt xung quanh hònh nhû
cuäng mú mú maâng maâng, khöng àöång àêåy, lùæng nghe tiïëng haát cuãa
ngûúâi. ùn Chuáa, cuöåc söëng cuäng dïî chõu! Nùm baâ lïn chñn tuöíi, meå
baâ lêëy laâm xêëu höí phaãi dùæt con ài ùn xin lang thang, ngûúâi caãm
thêëy ngûúång nïn úã laåi Balakhúna. Ngûúâi ài khùæp caác phöë tûâ nhaâ
naây sang nhaâ khaác, vaâo ngaây lïî ngûúâi ngöìi úã trûúác cûãa nhaâ thúâ àïí
ùn xin. Coân baâ thò ngöìi úã nhaâ, hoåc thïu àùng-ten, baâ hoåc vöåi vaâng,
muöën nhanh choáng àúä àêìn cho meå. Àöi luác hoåc laâm khöng àûúåc, baâ
cûá khoác rûng rûác. Hún hai nùm sau, chaáu biïët khöng, baâ àaä thaåo
nghïì vaâ nöíi tiïëng khùæp thaânh phöë. Nïëu coá ai cêìn thúå kheáo laâ hoå
lêåp tûác túái tòm meå con baâ. Hoå baão: "Naây, Akulina, cö thïu giuáp
chuáng töi nheá" Baâ sung sûúáng quaá, àoá laâ möåt ngaây höåi àöëi vúái baâ!
Macxim Gorki 66
Têët nhiïn, àoá khöng phaãi laâ do taâi nghïå cuãa baâ, maâ laâ nhúâ sûå chó
baão cuãa meå baâ. Ngûúâi chó coá möåt caánh tay, tûå mònh khöng thïí laâm
àûúåc, nhûng ngûúâi biïët caách chó dêîn. Maâ möåt ngûúâi chó dêîn gioãi
coân quyá hún mûúâi ngûúâi laâm êëy. Thïë röìi baâ bùæt àêìu lïn mùåt haänh
diïån. Baâ noái: "Meå úi, meå àûâng ài ùn xin nûäa, bêy giúâ mònh con coá
thïí nuöi àûúåc meå röìi!" Ngûúâi traã lúâi: "Thöi ài cö, cö phaãi biïët, tiïìn
àoá cho cö àïí tñch laåi laâm cuãa höìi mön". ñt lêu sau öng chaáu túái. Öng
laâ möåt chaâng trai nöíi tiïëng: múái coá hai mûúi hai tuöíi àêìu maâ öng
àaä laâ möåt phu trûúãng trïn saâ-lan! Baâ cuå àeã ra öng chaáu àïí yá àïën
baâ, thêëy baâ biïët laâm ùn, con cuãa muå ùn maây, nïn chùæc laâ ngoan
ngoaän, thïë laâ... Baâ cuå laâm nghïì baán baánh vaâ àöåc aác khöng thïí
tûúãng tûúång àûúåc...
Nhûng chuáng ta nhúá túái nhûäng keã àöåc aác laâm gò nhó? Chñnh
Chuáa biïët roä hoå; chó coá Chuáa múái nhòn thêëy hoå vaâ chó coá luä quyã sûá
múái ûa hoå thöi. Baâ töi cûúâi höìn nhiïn, muäi rung rung tröng àïën
buöìn cûúâi: cùåp mùæt saáng vaâ àùm chiïu cuãa baâ töi toaát ra tûâ loâng
tròu mïën vaâ biïíu löå nhiïìu yá nghô hún caã nhûäng lúâi noái.
*
* *
Töi nhúá möåt buöíi chiïìu tônh mõch, töi vaâ baâ töi uöëng traâ úã
phoâng öng töi. Öng töi öëm vaâ ngöìi trïn giûúâng, mònh trêìn, trïn vai
vùæt möåt chiïëc khùn mùåt daâi. Öng töi luön tay lau möì höi nhïî nhaåi,
húi thúã gêëp khoâ kheâ, cùåp mùæt xanh múâ àuåc, mùåt sûng huáp vaâ àoã
tña. Àoã nhêët laâ cùåp tai nhoã nhoån hoùæt. Khi öng töi chòa tay lêëy taách
nûúác traâ, baân tay run run tröng thêåt laâ töåi nghiïåp. Öng töi nom coá
veã dõu daâng vaâ khöng giöëng nhû thûúâng ngaây.
- Taåi sao baâ khöng cho töi uöëng àûúâng?
Öng hoãi baâ, gioång voâi vônh nhû möåt àûáa treã àûúåc nuöng
chiïìu. Baâ töi traã lúâi dõu daâng, nhûng quaã quyïët:
- Öng uöëng vúái mêåt ong töët hún!
Öng töi ngaåt thúã, röìi thúã daâi uöëng möåt húáp nûúác traâ noáng vaâ
noái:
- Baâ haäy tröng chûâng keão töi chïët mêët àêëy!
- Öng àûâng súå, töi seä lo.
- Àûúåc! Nïëu bêy giúâ töi chïët thò cuäng nhû laâ xûa nay hoaân
toaân khöng coá töi, - moåi thûá àïìu seä biïën thaânh tro buåi caã!
- Öng àûâng coá noái nhaãm, cûá nùçm im!
Öng töi im lùång möåt luác, nhùæm mùæt, vaâ cheáp cheáp cùåp möi
thêm sò. Röìi böîng nhiïn, nhû bõ ai chêm, öng töi giêåt naãy mònh,
noái roä àiïìu àang nghô:
- Phaãi cûúái vúå súám cho thùçng Iaska vaâ Miska ài thöi. Coá leä vúå
con vaâo thò múái coá thïí ngùn chùån àûúåc chuáng noá, phaãi khöng?
Röìi öng töi nhúá xem nhaâ ai trong thaânh phöë coá con gaái coá thïí
keán laâm naâng dêu xûáng àaáng àûúåc. Baâ töi nñn lùång uöëng hïët taách
nûúác traâ naây àïën taách khaác. Töi ngöìi bïn caånh cûãa söí, nhòn caãnh
hoaâng hön àoã rûåc trïn thaânh phöë, cûãa kñnh cuãa caác ngöi nhaâ cuäng
aánh lïn maâu àoã choái. Öng töi cêëm töi khöng àûúåc xuöëng sên, vûúân
daåo chúi vò töi phaåm löîi gò àoá khöng roä. úã ngoaâi vûúân, xung quanh
nhûäng cêy baåch dûúng, àaân boå dûâa bay veâ veâ; möåt ngûúâi thúå àoáng
thuâng àang laâm viïåc úã sên nhaâ bïn caånh; gêìn àêu àêëy coá tiïëng maâi
dao xoeân xoeåt. úã sau vûúân, trong khe vûåc, luä treã con nö àuâa êìm ô,
lêín vaâo trong caác buåi rêåm. Caãnh chúi àuâa ngoaâi trúâi löi cuöën töi,
buöíi chiïìu aãm àaåm khiïën töi caãm thêëy buöìn man maác. Böîng nhiïn
öng töi lêëy úã àêu ra möåt quyïín saách múái, àêåp maånh vaâo loâng baân
tay vaâ goåi giêåt töi:
- Naây, thùçng dên Permiùc kia, thùçng loãi con, laåi àêy! Ngöìi
xuöëng, thùçng coá goâ maá Kanmûác naây. Maây coá thêëy caái hònh naây
khöng? Àêy laâ chûä a. Noái ài: a, b, c! Àêy laâ chûä gò?
- b.
- Àuáng röìi! Coân àêy?
- c.
- Bêåy naâo, a! Nhòn àêy: d, à, e. Àêy laâ chûä gò?
- à.
- Àuáng röìi! Coân àêy?
- e.
- Phaãi röìi! Thïë chûä naây?
- a.
Baâ töi noái xen vaâo:
Macxim Gorki 68
- Öng nùçm maâ nghó, öng aå...

- Baâ im ài! Laâm nhû thïë naây laâ phaãi lùæm, khöng thò chó nghô
ngúåi miïn man thöi. Hoåc ài, Lïcxêy!
Öng töi lêëy caánh tay nong noáng, nhúm nhúáp öm lêëy cöí töi vaâ
chó vaâo mùåt chûä qua vai töi, cuöën saách àïí dûúái muäi töi. Ngûúâi öng
töi sùåc suåa muâi dêëm chua, muâi möì höi vaâ muâi haânh nûúáng. Töi gêìn
nhû ngaåt thúã, nhûng öng töi hùng lïn, thúã khoâ kheâ vaâ quaát vaâo tai
töi:
- g, h!
Tïn chûä thò quen, nhûng kyá hiïåu khöng thñch húåp vúái chuáng:
chûä eä giöëng nhû con sêu, chûä G giöëng baác Grigöri bõ guâ, chûä R
giöëng baâ töi vaâ töi, coân öng töi thò giöëng têët caã caác chûä caái. Öng töi
quêìn töi vúái nhûäng chûä caái rêët lêu, coá luác hoãi lêìn lûúåt, coá luác laåi hoãi
bêët thêìn tûâng chûä möåt. Öng töi àaä truyïìn cho töi sûå hùng say; töi
cuäng toaát möì höi vaâ gaâo thêåt to, laâm öng töi cuäng phaãi buöìn cûúâi.
Öng töi öm lêëy ngûåc, ho suâ suå, voâ quyïín saách vaâ thúã khoâ kheâ:
- Baâ nhòn noá rñt lïn nhû thïë àêëy! A, àöì Axtrakhan noáng tñnh,
taåi sao maây laåi heát lïn nhû vêåy?
- Chñnh öng heát thò coá...
Töi vui veã nhòn öng baâ töi. Baâ töi chöëng khuyãu tay lïn baân,
nùæm tay tyâ vaâo maá, nhòn chuáng töi vaâ kheä cûúâi, noái:
- Thöi, hai öng chaáu àûâng coá gaâo hïët caã húi nûäa.
Öng töi giaãi thñch cho töi möåt caách thên mêåt:
- Öng noái to vò öng öëm, coân chaáu, taåi sao laåi theát lïn nhû vêåy?
Röìi öng töi lùæc lùæc caái àêìu ûúát àêîm möì höi vaâ noái vúái baâ töi:
- Möì ma caái con Natalaáa, noá nhêìm tûúãng thùçng beá khöng coá
trñ nhúá; Laåy Chuáa, noá nhúá nhû ngûåa êëy! Thùçng muäi hïëch, hoåc tiïëp
ài chûá!
Cuöëi cuâng öng töi àêíy àuâa töi khoãi giûúâng.
- Thöi! Chaáu giûä lêëy quyïín saách. Ngaây mai nïëu chaáu àoåc têët
caã caác chûä caái khöng coá möåt löîi naâo thò öng seä thûúãng cho chaáu
nùm köpïch.
Töi vûâa giú tay àúä lêëy quyïín saách thò öng töi laåi keáo töi vïì
phña mònh vaâ noái gioång buöìn buöìn:
- Meå chaáu boã rúi chaáu úã trïn àúâi naây, chaáu úi...
Baâ töi giêåt mònh:
- Öi, taåi sao öng laåi noái nhû thïë?
- Töi khöng muöën noái, nhûng buöìn quaá buöåc loâng phaãi noái...
Öi, con beá töët thïë maâ cuäng lêìm laåc...
Öng töi àêíy maånh töi ra.
- Ài chúi ài! Khöng àûúåc ra ngoaâi phöë, chó àûúåc úã trong vûúân
vaâ trong sên thöi...
Töi àang muöën àûúåc ra ngoaâi vûúân. Töi vûâa ra túái àöìi thò boån
treã con úã khe vûåc bùæt àêìu lêëy àaá neám vaâo töi, töi neám laåi chuáng
thêåt laâ thuá võ.
- "Bûri" túái àêëy!
Boån chuáng nhòn thêëy töi liïìn reo lïn vaâ vöåi vaâng trang bõ laåi.
- Cho noá möåt trêån nhûâ tûã vaâo!
Töi khöng biïët "bûri" laâ caái gò, vaâ tïn loáng àoá khöng laâm töi
tûác giêån. Töi chó thêëy thuá võ laâ möåt mònh chöëng choåi vúái caã luä, thuá
võ khi nhòn thêëy hoân àaá cuãa töi neám truáng àñch bùæt buöåc keã àõch
phaãi chaåy tröën vaâ êín nêëp vaâo nhûäng buåi cêy. Nhûäng trêån àaánh
nhau êëy khöng coá gò laâ aác yá vaâ thûúâng kïët thuác hoâa nhaä. Töi hoåc
khaá dïî daâng. Öng töi caâng chuá yá àïën töi vaâ ñt nïån töi hún trûúác,
mùåc duâ, theo yá töi, töi àaáng bõ nïån nhiïìu hún trûúác vò caâng lúán hún
vaâ tinh ranh hún, töi caâng hay phaåm nhûäng àiïìu öng töi àaä qui
àõnh vaâ rùn daåy. Thïë maâ öng töi chó mùæng vaâ doåa àaánh thöi. Töi
nghô buång, coá leä trûúác àêy öng töi bêët cöng vaâ coá lêìn töi àaä ngoã yá êëy
vúái öng töi. Öng töi lêëy tay kheä hêët cùçm töi lïn röìi nhaáy mùæt vaâ
keáo daâi gioång noái:
- Sa-ao?
Röìi öng töi cûúâi gùçn, noái tiïëp:
- A, àöì dõ giaáo! Maây coá thïí tñnh àûúåc cêìn phaãi cho maây ùn bao
nhiïu trêån àoân nûäa khöng? Ngoaâi tao ra thò coá maâ trúâi biïët. Cuát ài
cho khuêët mùæt!
Nhûng öng töi laåi nùæm ngay lêëy vai töi vaâ nhòn thùèng vaâo
mùåt töi, hoãi:
- Maây giaão quyïåt hay laâ thêåt thaâ, haã?
Macxim Gorki 70
- Chaáu khöng biïët...

- Maây khöng biïët aâ? Nïëu thïë thò tao baão: maây phaãi giaão
quaáïtå , nhû thïë töët hún, coân thêåt thaâ thò chó laâ ngu ngöëc, hiïíu
khöng? Giöëng cûâu cuäng thêåt thaâ. Nhúá lêëy! Thöi, bêy giúâ ài chúi
ài...
*
* *
Chùèng bao lêu töi àaä àaánh vêìn àûúåc têåp Thaánh thi. Thûúâng
thûúâng töi hoåc vaâo sau bûäa traâ chiïìu, vaâ möîi lêìn töi phaãi àoåc möåt
àoaån Thaánh thi:
- aå, u, n, g, sung, aå, û, úá, n, g, sûúáng, sung sûúáng,
Töi vûâa àaánh vêìn vûâa chó vaâo trang saách vaâ hoãi cho àúä buöìn:
- Ngûúâi sung sûúáng coá phaãi laâ cêåu Iaköp khöng húã öng?
- Tao búåp cho maây möåt caái vaâo gaáy bêy giúâ thò maây seä hiïíu
ngûúâi sung sûúáng laâ ai! - öng töi vûâa àaáp vûâa thúã phò phò, veã tûác
giêån. Nhûng töi caãm thêëy rùçng öng chó tûác giêån theo thoái quen vaâ
àïí giûä caái quaá cuã thöi. Töi khöng nhêìm: möåt laát sau öng àaä quïn
töi vaâ caâu nhaâu:
- Phaãi, noá vui chúi ca haát thò nhû vua Àavit, nhûng laâm thò
laåi nhû Abxalön àöåc aác! Biïët laâm thaánh ca, biïët gheáp chûä, biïët laâm
troâ khöi haâi... Öi chao, luä chuáng bay... y... y thêåt laâ "muáa àöi chên
vui nhöån àïí nhaãy nhoát", nhûng liïåu coá nhaãy àûúåc xa khöng? Liïåu
coá nhaãy àûúåc xa khöng, haã?
Töi ngûâng àoåc, lùæng nghe vaâ nhòn vaâo khuön mùåt nhùn nhoá
vaâ lo êu cuãa öng töi. Öng nheo mùæt nhòn ra xa, khöng àïí yá túái töi,
cùåp mùæt àêìy hùm húã vaâ u buöìn àoá aánh lïn möåt caãm giaác êëm cuáng,
buöìn rêìu. Töi hiïíu rùçng luác naây tñnh nghiïm khùæc thûúâng ngaây àaä
biïën mêët. Öng töi duâng nhûäng ngoán tay khùèng khiu goä doäng daåc
tûâng tiïëng möåt trïn baân. Moáng tay nhuöåm cuãa öng töi saáng boáng,
cùåp löng maây maâu vaâng kheä rung rung:
- Öng úi!
- Haã?
- Öng kïí chuyïån cho chaáu nghe ài.
- Chaáu àoåc ài, chaáu lûúâi lùæm! - öng töi caâu nhaâu nhû vûâa múái
tónh nguã röìi lêëy tay duåi mùæt. - Chaáu chó thñch chuyïån vui thöi, coân
Thaánh thi thò laåi khöng thñch...
Nhûng töi nghi chñnh öng töi cuäng thñch chuyïån vui hún
Thaánh thi. Öng töi thuöåc hêìu hïët Thaánh thi vaâ giûä lúâi nguyïìn töëi
naâo trûúác khi ài nguã cuäng àoåc to möåt chûúng nhû thêìy phuå lïî giûä
àöì thaánh trong nhaâ thúâ àoåc saách lïî. Töi nùçn nò voâi vaâ öng töi, tñnh
nïët àaä dõu, cuöëi cuâng àaânh nhûúång böå töi. Con trai vua Àavit úã
nûúác Ixraen cöí àaåi, àaä nöíi dêåy khúãi nghôa chöëng laåi cha àïí chiïëm
ngöi.
- Thöi àûúåc! Têåp Thaánh thi coân úã laåi vúái chaáu maäi maäi, coân
öng thò sùæp lïn chêìu trúâi röìi...
Öng töi tûåa vaâo chiïëc ghïë baânh cuä kyä, lûng ghïë coá thïu chó tú,
vaâ möîi luác möåt ngaã saát vaâo àoá. Öng töi ngêíng àêìu, ngûúác mùæt nhòn
trêìn nhaâ, röìi bùæt àêìu kïí vïì cuå thên sinh ra öng töi ngaây trûúác,
gioång khe kheä vaâ trêìm ngêm.
- Möåt höm, coá boån cûúáp àïën Balakhúna ùn cûúáp nhaâ ngûúâi laái
buön Zaiep. Cuå töí cuãa öng leo lïn gaác chuöng vaâ keáo chuöng caáo
àöång. Nhûng boån cûúáp bùæt àûúåc liïìn cheám chïët vaâ neám xaác tûâ gaác
chuöng xuöëng àêët.
- Khi àoá öng coân nhoã lùæm vaâ khöng àûúåc chûáng kiïën caãnh
tûúång êëy nïn khöng nhúá. Öng chó bùæt àêìu nhúá tûâ höìi quên Phaáp
àïën, tûác laâ tûâ nùm 1812, nùm àoá öng cuäng vûâa vùån mûúâi hai tuöíi.
Khi êëy ngûúâi ta giaãi túái Balakhúna khoaãng ba chuåc tïn tuâ binh; têët
caã boån chuáng àïìu gêìy coâm vaâ nhoã beá, ùn mùåc raách rûúái hún luä ùn
maây. Chuáng reát run cêìm cêåp, möåt vaâi àûáa bõ tï coáng khöng àûáng
vûäng nûäa. Nhûäng ngûúâi mujich muöën àaánh chïët hoå, nhûng lñnh ài
aáp giaãi khöng cho pheáp; àún võ àöìn truá túái bùæt nhûäng ngûúâi mujich
phaãi giaãi taán vïì nhaâ. Sau röìi cuäng chaã sao caã, moåi ngûúâi quïn dêìn.
Boån Phaáp naây àïìu laâ nhûäng ngûúâi kheáo leáo vaâ nhanh trñ, khaá vui
tñnh, thónh thoaãng coân haát hoãng. Boån quyá phaái úã Nijni ài xe tam
maä àïën xem tuâ binh. Coá ngûúâi thò chûãi mùæng, giú nùæm àêëm hùm
doåa vaâ thêåm chñ àaánh àêåp nûäa, coá ngûúâi laåi vui veã troâ chuyïån vúái
chuáng bùçng tiïëng Phaáp, cho tiïìn vaâ àuã thûá quêìn aáo raách àïí chuáng
khoãi bõ reát coáng. Coá möåt laäo quyá töåc laåi lêëy baân tay che mùåt vaâ
khoác rûng rûác nûäa, cuöëi cuâng laäo ta noái: "Bönapactú laâ tïn tûúáng
cûúáp àaä àûa ngûúâi Phaáp àïën chöî khöën cuâng!" Chaáu xem, laäo ta laâ
Macxim Gorki 72
möåt ngûúâi Nga, laåi laâ möåt nhaâ quyá phaái, thïë maâ laäo cuäng coá loâng
töët, biïët thûúng yïu ngûúâi nûúác khaác...
Öng töi im lùång möåt luác, mùæt nhùæm nghiïìn tay vuöët toác, röìi
tiïëp tuåc kïí, thêån troång höìi tûúãng laåi quaá khûá:
- Muâa àöng, baäo tuyïët ruá lïn ngoaâi àûúâng phöë, bùng giaá keåp
chùåt lêëy nhûäng cùn nhaâ göî. Àöi luác boån ngûúâi Phaáp chaåy àïën gêìn
cûãa söí nhaâ öng, túái chöî baâ cuå thên sinh ra öng, vò baâ cuå nûúáng
baánh böåt maåch àïí baán. Hoå goä vaâo cûãa kñnh, vûâa nhaãy vûâa kïu vaâ
hoãi mua baánh noáng.
Baâ cuå khöng cho chuáng vaâo nhaâ, chó luöìn baánh qua cûãa söí.
Thïë laâ chuáng vöåi chöåp lêëy chiïëc baánh noáng nheát vaâo ngûåc, aáp
thùèng vaâo da, ngay chöî traái tim. Taåi sao hoå laåi chõu àûúåc noáng nhû
vêåy, öng cuäng khöng roä nûäa! Nhiïìu ngûúâi bõ chïët reát vò chuáng laâ
dên xûá noáng, khöng quen chõu laånh. Hai tïn úã nhaâ öng, möåt tïn sô
quan vaâ möåt tïn lñnh cêìn vuå Mirön, úã trong nhaâ tùæm ngoaâi vûúân.
Tïn sô quan gêìy vaâ cao, ngûúâi chó coá da boåc xûúng. Hùæn mùåc chiïëc
aáo khoaác cuãa àaân baâ chó ngùæn túái àêìu göëi. Hùæn rêët hiïìn laânh,
nhûng nghiïån rûúåu nùång. Meå öng nêëu vaâ baán rûúåu lêåu nïn hùæn
mua luön. Khi naâo rûúåu vaâo hùæn haát nghïu ngao. Hùæn hoåc àûúåc ñt
tiïëng Nga, thónh thoaãng laåi bêåp beå: "Xûá caác anh khöng trùæng, noá
àen vaâ hung aác!" Hùæn noái sai nhiïìu, nhûng nghe cuäng hiïíu. Àuáng
nhû vêåy: miïìn ngûúåc nûúác ta khñ hêåu gay gùæt, miïìn xuöi doåc theo
söng Vonga khñ hêåu coá êëm aáp hún, vaâ úã bïn kia biïín Caxpiïn hònh
nhû hoaân toaân khöng coá tuyïët. Caái àoá thò coá thïí tin àûúåc: trong
saách Phuác êm, trong saách cheáp chuyïån kyá luåc vaâ Thaánh thi khöng
hïì nhùæc túái muâa àöng, nhùæc túái tuyïët. Chuáa söëng úã xûá àoá... khi naâo
àoåc xong Thaánh thi öng chaáu ta seä bùæt àêìu àoåc saách Phuác êm. Öng
töi laåi im lùång nhû thiu thiu nguã, suy nghô àiïìu gò, liïëc mùæt nhòn
qua cûãa söí, ngûúâi nhû nhoã beá laåi vaâ nhoån hoùæt.
- Öng kïí nûäa ài, - töi kheä nhùæc.
- ÛÂ, - öng töi giêåt mònh vaâ bùæt àêìu noái, - öng laåi kïí vïì boån
ngûúâi Phaáp nheá! Chuáng cuäng laâ nhûäng con ngûúâi, khöng xêëu xa gò
hún chuáng ta, laâ nhûäng keã coá töåi. Àöi khi chuáng goåi meå öng laâ
"maàam, maàam", - coá nghôa laâ baâ quyá töåc hay baâ quyá phaái, -
nhûng "baâ quyá phaái" êëy vûâa múái vaác úã cûãa haâng böåt vïì möåt bao böåt
nùång nùm puát. Sûác cuãa baâ cuå khöng phaãi laâ sûác àaân baâ. Nùm öng
hai mûúi tuöíi maâ baâ cuå tuám toác öng dïî nhû chúi, chaáu nïn nhúá daåo
hai mûúi tuöíi öng khöng phaãi laâ tay yïëu àêu nheá. Tïn lñnh cêìn vuå
Mirön thñch ngûåa lùæm. Hùæn thûúâng ài àïën caác nhaâ vaâ ra hiïåu xin
àûúåc tùæm rûãa cho ngûåa! Luác àêìu ngûúâi ta súå hùæn laâm hoãng ngûåa,
vò hùæn laâ keã thuâ. Nhûng sau naây chñnh nhûäng ngûúâi mujich laåi goåi
hùæn túái: "Laåi àêy, Mirön!" Hùæn móm cûúâi, cuái àêìu ài nhû möåt con
boâ àûåc. Toác hùæn maâu hung gêìn nhû àoã, muäi to, möi daây. Hùæn kheáo
chùm soác ngûåa vaâ chûäa bïånh cho ngûåa rêët taâi. Sau àoá hùæn laâm
nghïì chûäa bïånh cho ngûåa úã àêy, úã Nijni, nhûng röìi hùæn bõ àiïn vaâ
bõ àöåi cûáu hoãa àaánh chïët. Coân tïn sô quan túái muâa xuên bùæt àêìu
àau yïëu vaâ túái ngaây lïî thaánh Niköla thò chïët möåt caách êm thêìm.
Hùæn ngöìi suy nghô úã trong nhaâ tùæm gêìn cûãa söí vaâ cûá thïë maâ chïët,
àêìu thoâ ra ngoaâi. Öng tiïëc hùæn lùæm vaâ khoác tröåm vò hùæn laâ möåt
ngûúâi hiïìn laânh, thûúâng nùæm tai öng vaâ noái bùçng tiïëng Phaáp vúái veã
rêët dõu daâng. Öng khöng hiïíu, nhûng rêët thñch! Sûå dõu daâng cuãa
con ngûúâi khöng thïí mua úã chúå àûúåc. Hùæn bùæt àêìu daåy öng tiïëng
Phaáp, nhûng meå öng cêëm vaâ dêîn öng túái chöî cha cöë. Cha cöë sai
àaánh öng vaâ kiïån tïn sô quan. Höìi êëy ngûúâi ta rêët nghiïm khùæc
chaáu aå. Chaáu khöng phaãi traãi qua caái caãnh êëy. Nhiïìu ngûúâi khaác
àaä phaãi chõu nhûäng àiïìu nhuåc nhaä thay chaáu, vaâ chaáu haäy nhúá lêëy
àiïìu êëy! Chùèng haån nhû öng, öng cuäng àaä tûâng chõu àûång nhû
vêåy... Trúâi töëi. Trong boáng nhaá nhem öng töi tröng to lúán möåt caách
kyâ laå, mùæt saáng quùæc nhû mùæt meâo. Khi noái vïì chuyïån ngûúâi khaác
öng töi thûúâng noái khe kheä, thêån troång, vaâ coá veã trêìm ngêm,
nhûng khi noái vïì mònh thò rêët hùng, lûu loaát vaâ coá veã ba hoa. Töi
khöng thñch öng töi noái vïì baãn thên, khöng thñch nhûäng cêu
khuyïn baão vö höìi cuãa öng: "Chaáu nhúá lêëy! Chaáu nhúá lêëy àiïìu êëy!"
Möåt trong nhûäng cuöën saách àûúåc àûa vaâo Kinh thaánh.
Nhiïìu àiïìu öng töi kïí, töi àaä khöng muöën nhúá; nhûng duâ öng
töi khöng khuyïn baão ài nûäa thò noá vêîn cûá chön sêu trong kyá ûác töi
nhû möåt caái dùçm àau nhoái. Khöng khi naâo öng töi kïí chuyïån cöí
tñch caã, chó kïí toaân nhûäng chuyïån àaä tûâng traãi vaâ töi nhêån thêëy
öng töi khöng thñch nhûäng cêu hoãi; vò vêåy töi kiïn têm hoãi öng:
- Thïë thò ai töët hún: ngûúâi Phaáp hay ngûúâi Nga, húã öng?
- ÛÂ, laâm sao maâ biïët àûúåc? Vò öng khöng tröng thêëy ngûúâi
Phaáp hoå söëng úã nhaâ hoå nhû thïë naâo, - öng caâu nhaâu coá veã tûác giêån
vaâ noái thïm:
- Con chöìn höi, khi úã trong hang cuãa noá, cuäng töët...
- Thïë ngûúâi Nga coá töët khöng?
Macxim Gorki 74
- Coá ngûúâi töët, coá ngûúâi xêëu. Thúâi nöng nö ngûúâi ta töët hún
ngaây nay, thúâi êëy ngûúâi ta bõ xñch chên. Bêy giúâ moåi ngûúâi àïìu tûå
do, chùèng ai tröng cêåy vaâo ai àûúåc caã. Têët nhiïn, boån quyá töåc cuäng
khöng tûã tïë gò àêu, nhûng hoå khön ngoan hún. Àêy khöng phaãi laâ
noái vïì têët caã boån hoå, nhûng nïëu coá möåt laäo quyá töåc naâo töët thò ai
cuäng thûâa nhêån! Cuäng coá tïn ngöëc nghïëch nhû möåt caái bao taãi,
ngûúâi ta muöën nhöìi nheát gò vaâo trong, noá cuäng cûá thïë mang ài.
Chuáng ta coá rêët nhiïìu thûá voã; thoaåt nhòn ta cûá tûúãng laâ ngûúâi,
nhûng nhòn kyä thò laåi hoáa ra laâ caái voã, röîng ruöåt, vò ruöåt àaä bõ
ngûúâi ta khoeát ùn hïët röìi. Chuáng ta cêìn phaãi àûúåc giaáo duåc, maâi
duäa trñ lûåc, nhûng tòm àêu cho ra hoân àaá maâi thêåt sûå?...
- Ngûúâi Nga coá maånh khöng öng?
- Coá nhûäng àaåi lûåc sô, nhûng vêën àïì khöng phaãi laâ sûác maånh,
maâ laâ mûu trñ. Duâ coá khoãe àïën àêu chùng nûäa thò cuäng khöng thïí
khoãe bùçng möåt con ngûåa àûúåc.
- Thïë taåi sao ngûúâi Phaáp laåi àaánh nhau vúái chuáng ta?
- ÖÌ, chiïën tranh laâ viïåc cuãa nhaâ vua, chuáng ta khöng thïí
hiïíu àûúåc àiïìu àoá!
Nhûng khi töi hoãi Bönapactú laâ ai, thò öng töi traã lúâi laâm töi
khöng taâi naâo quïn àûúåc:
- Hùæn laâ möåt tay ngang taâng, muöën chinh phuåc toaân thïë giúái
àïí sau àoá moåi ngûúâi àïìu àûúåc söëng bònh àùèng, khöng cêìn àïën chuã,
khöng cêìn àïën quan laåi, noái toám laåi khöng coá àùèng cêëp! Chó khaác
nhau vïì tïn tuöíi, coân quyïìn lúåi thò àïìu nhû nhau. Tön giaáo cuäng
chó coá möåt thûá. Têët nhiïn, àoá laâ möåt sûå ngu xuêín: chó coá giöëng töm
teáp thò múái khöng thïí phên biïåt thöi chûá, coân giöëng caá thò cuäng
khaác hùèn nhau: caá chiïn khöng thïí kïët baån vúái caá trï, caá xteclet
khöng thïí laâ baån cuãa caá moâi àûúåc. Nûúác ta cuäng coá nhûäng
Bönapactú kiïíu êëy
- Xtïpan Timöfïep Razin, Emïlian Ivanöp Pugat, öng seä kïí
cho chaáu nghe vïì hoå sau... Àöi khi öng töi im lùång ngùæm töi höìi
lêu, mùæt troân xoe nhû múái thêëy töi lêìn àêìu vêåy. Caái àoá laâm töi
khöng thñch. Öng töi khöng bao giúâ noái vúái töi vïì chuyïån böë meå töi
caã.
*
* *
Baâ töi thûúâng àïën dûå nhûäng buöíi troâ chuyïån naây. Baâ töi khe
kheä ngöìi vaâo goác nhaâ vaâ yïn lùång ngöìi úã àoá rêët lêu, khöng àïí ai àïí
yá àïën mònh. Röìi àöåt nhiïn baâ töi hoãi, gioång dõu daâng uyïín chuyïín:
- Öng coân nhúá daåo chuáng ta cuâng ài haânh hûúng úã Muröm
khöng? Daåo êëy kïí cuäng hay àêëy chûá? Nùm êëy vaâo nùm naâo nhó?...
Öng töi suy nghô möåt luác röìi traã lúâi rêët àaåo maåo:
- Töi khöng nhúá roä nùm naâo, nhûng hònh nhû trûúác naån dõch
taã, nùm ngûúâi ta luâng bùæt nhûäng ngûúâi slöniet úã rûâng êëy maâ.
- Àuáng röìi! Chuáng ta chùèng súå boån hoå laâ gò...
- Àuáng thïë!
Töi hoãi:
- Ngûúâi Slöniet laâ ai, vaâ taåi sao hoå laåi chaåy vaâo rûâng.
Öng töi giaãi thñch khöng àûúåc vui veã lùæm:
- Ngûúâi slöniet chó laâ nhûäng ngûúâi mujich boã viïåc chaåy tröën
khoãi àêët nhaâ vua vaâ khoãi caác nhaâ maáy.
- Ngûúâi ta luâng bùæt hoå nhû thïë naâo, húã öng?
- Thïë naâo aâ? Nhû laâ treã con chúi troâ uá tim êëy: möåt söë thò chaåy
tröën, möåt söë thò ài tòm vaâ bùæt. Khi bùæt àûúåc, ngûúâi ta lêëy roi mêy
àaánh, raåch löî muäi vaâ àoáng dêëu vaâo traán àïí trûâng phaåt.
- Taåi sao vêåy?
- Vò àïí trõ töåi. Àoá laâ nhûäng viïåc phûác taåp, khöng hiïíu ai laâ keã
coá töåi: ngûúâi chaåy tröën hay laâ keã luâng bùæt...
- Öng coân nhúá sau vuå chaáy lúán khöng?
Baâ töi laåi hoãi. Vöën ûa nhûäng chuyïån chñnh xaác, öng töi
nghiïm khùæc vùån laåi:
- Vuå chaáy lúán naâo?
Thïë laâ maãi noái chuyïån cuä, öng baâ töi quïn phùæt caã töi, gioång
noái cuãa öng baâ töi ïm dõu vaâ thaánh thoát àïën nöîi àöi khi töi coá caãm
tûúãng nhû öng baâ àang haát. Àoá laâ möåt baâi haát rêìu rô noái vïì bïånh
têåt, vïì hoãa hoaån vaâ àaánh àêåp moåi ngûúâi, vïì chïët choác bêët ngúâ vaâ
lûâa àaão xaão quyïåt, vïì nhûäng keã vö töåi vaâ boån laänh chuáa àöåc aác.
- Chuáng ta àaä söëng khöng phaãi laâ ñt vaâ àaä àûúåc mùæt thêëy tai
nghe khöng phaãi laâ ñt, - öng töi kheä lêím bêím.
Macxim Gorki 76
- Phaãi chùng chuáng ta àaä söëng khöng ra gò? Baâ töi noái. - Chùæc
öng coân nhúá, sau khi àeã con Varaáa muâa xuên àeåp àeä biïët bao!
- Nùm êëy laâ nùm 1848, chñnh laâ nùm coá chiïën dõch Hungari.
Sau höm lïî àùåt tïn cho noá thò baác Tikhön böë àúä àêìu cuãa noá phaãi ra
trêån.
- Baác êëy ài biïåt tùm nhó.
Baâ töi thúã daâi.
- ÛÂ, baác êëy ài biïåt tùm! Cuäng tûâ nùm êëy Chuáa ban phuác laânh
cho nhaâ ta nhû nûúác chaãy vaâo nhaâ vêåy. Chaâ, caái con Vacvara...
- Thöi àuã röìi, öng úi...
Öng töi nöíi noáng, cau maây laåi:
- Sao laåi àuã? Con caái mònh nhòn vïì mùåt naâo thò chuáng noá
cuäng chùèng ra laâm sao caã. Thïë thò cöng sûác cuãa chuáng ta àöí ài
àêu? Chuáng ta muöën boã àêìy caái gioã cuãa chuáng ta, nhûng Chuáa laåi
cho chuáng ta caái gioã thuãng...
Öng töi theát lïn vaâ chaåy khùæp phoâng nhû ngûúâi bõ boãng. Öng
töi caâu nhaâu, veã àau àúán, röìi chûãi búái con caái vaâ giú nùæm àêëm nhoã
beá gaây guöåc doåa baâ töi:
- Coân baâ thò vêîn khoan thûá cho luä keã cûúáp êëy àuã thûá, baâ laâ keã
àöìng loäa cuãa chuáng, àöì phuâ thuãy!
Öng töi àau khöí àïën tru treáo khoác loác nûác núã. Öng túái chöî goác
nhaâ coá tûúång thaánh vaâ àêëm thuâm thuåp vaâo böå ngûåc gaây goâ cuãa
mònh:
- Laåy Chuáa, chùèng leä con coá töåi löîi hún nhûäng ngûúâi khaác û?
Vêåy sao bùæt con chõu àûång nhiïìu thïë?
Toaân thên öng töi run run, cùåp möi ûúát àêîm long lïn vò tûác
giêån vaâ höí theån. Baâ töi ngöìi trong boáng töëi, im lùång laâm dêëu, sau
àoá baâ töi roán reán laåi gêìn vaâ khuyïn nhuã:
- Taåi sao öng laåi buöìn nhû thïë? Chuáa laâm gò, Chuáa àïìu biïët
caã. Öng xem, coá con caái nhaâ ai hún con caái nhaâ ta àêu? úã àêu cuäng
thïë thöi öng aå, cuäng caäi nhau, tranh nhau, àaánh nhau. Cha meå naâo
cuäng rûãa töåi mònh bùçng nûúác mùæt, khöng phaãi chó coá möåt mònh öng
àêu...
Àöi khi nhûäng lúâi noái êëy laâm cho öng töi yïn loâng. Öng töi
mïåt moãi nùçm vêåt xuöëng giûúâng, khöng noái thïm gò nûäa. Coân töi vaâ
baâ töi thò lùèng lùång trúã vïì buöìng riïng úã gaác thûúång. Nhûng coá möåt
lêìn, baâ töi àõnh túái gêìn àïí an uãi thò öng töi quay ngoùæt laåi àêëm
maånh vaâo mùåt baâ töi. Luâi laåi möåt bûúác, loaång choaång, àûa tay lïn
bûng miïång, röìi baâ töi trêën tônh laåi vaâ kheä noái, veã bònh tônh:
- A, àöì ngöëc...
Baâ töi khaåc ra maáu nhöí gêìn chên öng töi, öng töi giú hai tay
vaâ heát lïn hai lêìn:
- Cuát ngay, khöng tao giïët bêy giúâ!
- Àöì ngöëc, - baâ töi nhùæc laåi vaâ luâi ra khoãi cûãa. Öng töi liïìn
nhaãy böí theo, nhûng baâ töi àaä tûâ tûâ bûúác qua ngûúäng cûãa vaâ àoáng
sêìm cûãa laåi.
- Caái muå giaâ kia, - öng töi theát lïn, mùåt àoã bûâng nhû cuåc than
höìng, àûáng úã khung cûãa, lêëy ngoán tay caâo caâo vaâo göî. Töi ngöìi trïn
loâ sûúãi nhû thùçng mêët höìn. Töi khöng tin nhûäng àiïìu töi vûâa nhòn
thêëy: lêìn àêìu tiïn öng töi àaánh baâ töi trûúác mùåt töi... Haânh àöång bó
öíi àoá àaä àïí löå möåt caái gò múái meã trong ngûúâi öng töi, àöëi vúái töi
khöng sao coá thïí dung thûá àûúåc, vaâ hònh nhû noá àaä àeâ nùång lïn
têm höìn töi. Vêîn àûáng baám chùåt lêëy khung cûãa, öng töi co duám
ngûúâi laåi vaâ dêìn dêìn xaám ngoeát nhû bõ tro phuã. Böîng nhiïn öng töi
ài ra giûäa nhaâ, quyâ xuöëng, röìi khöng quyâ vûäng nûäa, ngaä giuái vïì
àùçng trûúác, tay àuång xuöëng saân. Nhûng öng töi thùèng ngûúâi lïn
ngay vaâ lêëy tay àêëm vaâo ngûåc.
- Öi, Laåy Chuáa töi...
Töi tûâ trïn mùåt loâ sûúãi êëm aáp coá laát gaåch men tuåt xuöëng nhû
trûúåt trïn bùng vaâ vöåi chaåy ài ngay. úã trïn gaác, baâ töi ài ài laåi laåi
trong buöìng vaâ àang suác miïång.
- Baâ coá àau khöng?
Baâ töi ài túái goác nhaâ, nhöí vaâo thuâng nûúác raác röìi bònh tônh
traã lúâi:
- Khöng viïåc gò, rùng vêîn coân nguyïn, chó bõ raách möi thöi.
- Taåi sao öng laåi laâm thïë húã baâ?
Baâ töi nhòn qua cûãa söí ra àûúâng phöë vaâ noái:
- Öng nöíi noáng, öng giaâ röìi àêm ra khoá tñnh khoá nïët, laåi gùåp
toaân nhûäng chuyïån khöng may... Chaáu ài nguã ài, àûâng nghô àïën
chuyïån êëy nûäa, cêìu Chuáa phuâ höå cho chaáu...
Macxim Gorki 78
Töi muöën hoãi thïm baâ töi möåt cêu nûäa, nhûng baâ töi quaát
lïn, gioång nghiïm nghõ khaác thûúâng:
- Coá nghe tao baão gò khöng, coá ài nguã khöng? Thùçng naây
bûúáng thêåt...
Baâ töi ngöìi gêìn cûãa söí, muát möi vaâ luön miïång khaåc nhöí vaâo
khùn tay. Töi vûâa cúãi quêìn aáo ngoaâi vûâa nhòn baâ töi: phña trïn caái
àêìu àen cuãa baâ töi, trong khung cûãa söí vuöng xanh thêîm, lêëp laánh
caác vò sao. Ngoaâi phöë yïn lùång, trong buöìng töëi om om. Khi töi
nùçm xuöëng, baâ töi túái gêìn vûâa kheä xoa àêìu töi vûâa noái:
- Chaáu nguã yïn nheá, baâ ài xuöëng chöî öng... Chaáu àûâng
thûúng haåi baâ, chaáu yïu quyá cuãa baâ, vò chñnh baâ cuäng coá löîi... Nguã
ài chaáu!
Baâ töi hön töi röìi ài ra. Töi caãm thêëy buöìn rûúâi rûúåi, töi liïìn
nhaãy ra khoãi caái giûúâng röång ïm êëm, túái bïn cûãa söí, nhòn xuöëng
àûúâng phöë vùæng tanh, ngûúâi lùång ài vò buöìn baä khöng sao chõu nöíi.
VI
Laåi bùæt àêìu möåt cún aác möång nûäa. Möåt höm vaâo buöíi chiïìu,
sau khi uöëng traâ, töi cuâng vúái öng töi ngöìi àoåc Thaánh thi, coân baâ
töi thò rûãa baát àôa. Böîng nhiïn cêåu Iaköp xöåc vaâo phoâng, àêìu oác röëi
buâ nhû möåt chiïëc chöíi naát. Khöng chaâo hoãi ai, cêåu neám caái muä lûúäi
trai vaâo möåt goác nhaâ, vung tay, lùæc àêìu hùm húã noái thêåt nhanh:
- Böë úi, Miska laâm sao êëy, anh êëy laâm naáo àöång caã lïn! Anh
êëy ùn trûa úã nhaâ con, uöëng rûúåu say röìi bùæt àêìu giúã troâ àiïn röì.
Anh êëy àêåp vúä baát àôa, xeá naát chiïëc aáo daâi àen cuãa ngûúâi ta àùåt,
àêåp vúä cûãa kñnh, chûãi con vaâ chûãi caã laäo Grigöri. Anh êëy àang ài
túái àêy vaâ doåa: "Tao seä vùåt truåi rêu, tao seä giïët laäo giaâ!" Böë haäy coi
chûâng...
Öng töi tò tay vaâo baân, tûâ tûâ àûáng dêåy, mùåt nhùn laåi, nhùn
àïën têån muäi, tröng khiïëp súå nhû möåt caái ròu.
- Baâ coá nghe thêëy khöng? - öng töi heát. - Baâ nghô thïë naâo, haã?
Con mònh àeã rûát ruöåt ra àang àïën giïët cha àêëy! Cûá viïåc, àaä àïën luác
röìi, caác con aå...
Öng töi ài ài laåi laåi quanh phoâng, ûúän thùèng ngûúâi lïn, laåi
gêìn cûãa vaâ vöåi ngoùæc chiïëc moác sùæt nùång vaâo löî moác khoáa, röìi quay
vïì phña cêåu Iaköp:
- Vêîn cêu chuyïån cuãa höìi mön cuãa con Vacvara maâ chuáng
maây muöën nùæm lêëy chûá gò? Àêy phêìn maây àêy naây!
Öng töi gñ cuã toãi vaâo gêìn muäi cêåu. Cêåu vöåi nhaãy sang möåt
bïn, veã tûác giêån.
- Kòa böë, con coá dñnh lñu gò vaâo viïåc naây àêu!
- Maây êëy aâ? Tao biïët toãng maây röìi!
Baâ töi im lùång, vöåi vaâng thu taách cheán vaâo trong tuã.
- Con àïën àêy àïí baão vïå böë...
- Thêåt aâ? - öng töi thöët lïn, veã giïîu cúåt.
Macxim Gorki 80
- Thïë thò töët lùæm! Caám ún cêåu quyá tûã! Baâ noá úi, kiïëm caái gò
cho thùçng caáo naây: möåt caái que thöng loâ hay möåt caái baân laâ cuäng
àûúåc! Coân maây, Iaköp Vaxiliep, khi naâo thùçng anh maây xöng vaâo
thò maây cûá viïåc lêëy maâ nïån vaâo àêìu tao!...
Cêåu töi àuát tay vaâo tuái vaâ ài vaâo möåt goác nhaâ.
- Nïëu nhû böë khöng tin con...
- Tin maây aâ? - öng töi vûâa giêåm chên vûâa kïu lïn. - Khöng,
tao tin bêët cûá möåt con vêåt naâo, con choá, con nhñm, nhûng coân maây
thò phaãi chúâ xem sao àaä! Tao biïët: maây àaä cho thùçng anh maây
uöëng rûúåu say röìi xuái bêíy noá! Naâo, bêy giúâ maây àaánh ài! Àaánh ai
thò tuây maây choån: àaánh noá hay àaánh tao...
Baâ töi thò thêìm baão töi:
- Chaáu chaåy lïn gaác ngöìi úã cûãa söí coi. Khi naâo thêëy cêåu
Mikhailö loá àêìu ra phöë thò chaáu chaåy xuöëng àêy ngay caáo cho baâ
biïët! Ài mau lïn...
Vûâa lo súå ngûúâi cêåu cuöìng baåo xöng vaâo, vûâa tûå haâo vïì nhiïåm
vuå maâ baâ töi giao cho, töi thoâ àêìu ra ngoaâi cûãa söí, nhòn xuöëng
àûúâng phöë. Àûúâng phöë rêët röång vaâ phuã möåt lúáp buåi daây; àaá laát löå
ra qua lúáp buåi nhû nhûäng cuåc u to xa xa phña bïn traái, con àûúâng
chaåy qua khe vûåc vaâ dêîn túái quaãng trûúâng sxtröjnaia. úã àêëy coá möåt
toâa nhaâ maâu xaám coá böën thaáp úã böën goác - nhaâ tuâ cuä - àûáng sûâng
sûäng trïn nïìn àêët seát; phong caãnh àoá coá möåt veã àeåp buöìn buöìn vaâ
rúân rúån. Nùæm àêëm àïí thoâi ngoán caái giûäa ngoán troã vaâ ngoán giûäa (yá
tuåc tôu, khinh bó).
Phña bïn phaãi, caách nhaâ töi ba nhaâ, laâ quaãng trûúâng
Xennaia, cuöëi quaãng trûúâng laâ möåt toâa nhaâ maâu vaâng cuãa caác tuâ
khöí sai vaâ choâi canh maâu chò cuãa súã cûáu hoãa. Ngûúâi lñnh gaác cuãa súã
cûáu hoãa xoay quanh caái choâi coá löî nhòn, nhû con choá xoay quanh
caái xñch. Suöët caã quaãng trûúâng bõ nhûäng khe vûåc cùæt ra thaânh tûâng
àoaån; úã àaáy möåt caái khe coá möåt vuäng nûúác maâu xanh nhaåt. Xa nûäa,
vïì phña tay phaãi laâ caái àêìm Àiuköp maâ trûúác kia, theo lúâi baâ töi kïí,
möåt höm vaâo muâa àöng caác cêåu töi àaä àõnh dòm böë töi xuöëng höë
bùng. Gêìn ngay trûúác cûãa söí laâ möåt caái ngoä san saát nhûäng ngöi
nhaâ nhoã maâu sùæc sùåc súä; cuöëi ngoä laâ möåt ngöi nhaâ thúâ to thêëp leâ teâ
goåi laâ nhaâ thúâ Ba Giaám Muåc. Nïëu nhòn thùèng seä thêëy nhûäng maái
nhaâ giöëng nhû nhûäng chiïëc thuyïìn uáp ngûúåc nöíi trïn nhûäng lúáp
soáng cuãa khu vûúân xanh biïëc. Hïët bõ nhûäng cún baäo tuyïët muâa
àöng daâi dùçng dùåc laâm cho hao moân laåi bõ nhûäng trêån mûa liïn
miïn cuãa muâa thu rêìu raäi, nhûäng ngöi nhaâ baåc maâu cuãa phöë töi
phuã àêìy buåi vaâ nùçm saát vaâo nhau nhû nhûäng keã haânh khêët àûáng
chêìu trïn bêåc cûãa nhaâ thúâ. Chuáng múã toang nhûäng chiïëc cûãa söí ra
vúái veã ngúâ vûåc vaâ hònh nhû cuäng cuâng vúái töi chúâ àúåi möåt ngûúâi
naâo àoá. Ngûúâi qua laåi thûa thúát, thong thaã, nhû nhûäng con giaán
ngêåp ngûâng trïn têëm sùæt trûúác loâ. Möåt luöìng húi noáng ngöåt ngaåt
böëc lïn chöî töi, sûåc muâi baánh nûúáng nhên haânh laá vaâ caâ-röët, möåt
muâi töi rêët gheát vaâ bao giúâ cuäng laâm cho töi ngao ngaán. Buöìn quaá;
möåt nöîi buöìn àùåc biïåt, gêìn nhû khöng thïí chõu nöíi xêm chiïëm têm
höìn töi; ngûåc töi nhû coá möåt doâng chò noáng boãng chaãy vaâo, noá àeâ
nùång tûâ bïn trong nhû muöën phaá vúä löìng ngûåc, xûúng sûúân. Töi coá
caãm tûúãng mònh phöìng to lïn nhû caái bong boáng, vaâ töi caãm thêëy
chêåt chöåi trong gian buöìng nhoã beá naây, dûúái caái trêìn nhaâ giöëng
nhû möåt caái nùæp quan taâi. Cêåu Mikhain àêy röìi. Cêåu dûâng laåi úã
goác ngoä, úã goác cùn nhaâ maâu xaám vaâ quan saát xung quanh. Cêåu àaä
keáo muä lûúäi trai suåp xuöëng tai, hai caái tai nhö lïn. Cêåu mùåc chiïëc
aáo veát maâu hung vaâ ài àöi uãng àêìy buåi cao àïën têån àêìu göëi.
Möåt tay nheát vaâo tuái quêìn keã ö vuöng, coân tay kia vuöët böå
rêu cùçm. Töi khöng thêëy roä mùåt cêåu, nhûng cêåu àûáng nom nhû
àang sûãa soaån nhaãy qua àûúâng phöë vaâ duâng àöi baân tay àen sõt
àêìy löng laá baám chùåt lêëy ngöi nhaâ cuãa öng töi. Àaáng leä phaãi chaåy
xuöëng dûúái caáo tin cêåu àaä àïën, nhûng töi khöng sao rúâi khoãi cûãa
söí. Töi thêëy cêåu ài roán reán qua àûúâng nhû súå buåi laâm bêín àöi uãng
maâu xaám cuãa cêåu. Töi nghe thêëy cêåu múã cûãa quaán rûúåu, - caánh
cûãa kïu rñt lïn, kñnh rung lïn lanh canh. Töi vöåi chaåy böí xuöëng
dûúái nhaâ, goä cûãa phoâng öng töi.
- Ai àêëy? - öng töi khöng múã, xùéng gioång hoãi.
- Maây àêëy û? Sao? Noá vaâo quaán rûúåu aâ? Àûúåc, maây laåi lïn
trïn êëy ài.
- Lïn àêëy chaáu súå lùæm...
- Kïå xaác maây!
Vaâ thïë laâ töi laåi ra àûáng úã cûãa söí. Trúâi àaä töëi; buåi ngoaâi
àûúâng coá veã daây thïm vaâ àen hún. Nhûäng vïåt aánh saáng maâu vaâng
lan röång ra nhû nhûäng vïët dêìu taåi caác khung cûãa söí. úã ngöi nhaâ
trûúác mùåt coá tiïëng nhaåc, tûâ nhiïìu dêy àaân ngên lïn möåt àiïåu buöìn
buöìn vaâ reáo rùæt. Trong quaán rûúåu ngûúâi ta cuäng haát; khi cûãa múã
ra, möåt gioång mïåt moãi öì öì traân ra àûúâng phöë. Töi biïët àoá laâ gioång
Macxim Gorki 82
cuãa laäo ùn maây rêåm rêu chöåt mùæt Nikituska; úã chöî mùæt phaãi laäo laâ
möåt cuåc than höìng, coân mùæt traái thò nhùæm tõt. Khi caánh cûãa àoáng
laåi, hònh nhû coá möåt nhaát ròu chùåt dûát baâi haát cuãa laäo. Baâ töi ao
ûúác àûúåc nhû laäo ùn maây: khi nghe nhûäng baâi haát cuãa laäo, baâ töi
thúã daâi vaâ noái:
- Laäo thêåt laâ coá phuác! Nhûäng baâi thú laäo biïët sao maâ hay thïë,
kyâ diïåu thïë!
Thónh thoaãng baâ töi goåi laäo vaâo sên. Laäo ngöìi úã bêåc cûãa tam
cêëp, tò vaâo gêåy, röìi haát, kïí chuyïån. Coân baâ töi ngöìi caånh laäo, nghe
vaâ hoãi:
- Khoan àaä, coá thûåc Àûác Meå cuäng àaä úã Riazan khöng?
Laäo ùn maây traã lúâi, gioång trêìm trêìm vaâ coá veã tin chùæc:
- Ngûúâi úã khùæp moåi núi, úã khùæp moåi tónh...
Sûå mïåt moãi nûãa tónh nûãa mï tûâ àûúâng phöë dêng lïn, eáp chùåt
vaâ àeâ nùång lïn traái tim, cùåp mùæt töi. Giaá baâ töi lïn àêy vúái töi thò
hay biïët bao! Hay laâ öng töi cuäng àûúåc...
Töi nghô àïën böë meå töi: böë töi laâ ngûúâi thïë naâo? Taåi sao öng
töi vaâ caác cêåu töi khöng thñch böë töi, coân baâ töi, baác Grigöri vaâ muå
Epgïnaáa thò laåi noái vïì böë töi toaân nhûäng lúâi töët àeåp nhû vêåy? Vaâ
meå töi bêy giúâ úã àêu? Caâng ngaây töi caâng nghô nhiïìu àïën meå töi,
töi àùåt meå töi vaâo trung têm cuãa moåi chuyïån thêìn thoaåi vaâ chuyïån
coá thêåt do baâ töi kïí. Viïåc meå töi khöng muöën söëng trong gia àònh
naây laåi caâng àïì cao ngûúâi trong nhûäng mú ûúác cuãa töi. Töi tûúãng
tûúång meå töi hiïån nay àang söëng úã möåt quaán troå caånh àûúâng caái
lúán vúái boån chuyïn cûúáp boác nhûäng haânh khaách giaâu coá àïí chia cuãa
lêëy àûúåc cho nhûäng ngûúâi ngheâo khöí. Coá thïí meå töi àang söëng
trong rûâng, trong hang àöång, têët nhiïn, cuäng vúái boån cûúáp lûúng
thiïån, nêëu ùn cho hoå vaâ canh giûä söë vaâng lêëy àûúåc. Cuäng coá thïí
ngûúâi àang ài chu du khùæp thiïn haå àïí àïëm xem coá bao nhiïu kho
taâng chêu caáu trïn traái àêët naây, nhû "cöng nûúng" Engalûtaåïva
cuâng ài vúái Àûác Meå. Àûác Meå àaä khuyïn nhuã meå töi nhû khuyïn
nhuã "cöng nûúng" vêåy: Tïn nö lïå tham lam kia húäi! Mi thu sao hïët
nöíi baåc vaâng, Hïët ngoåc ngaâ trïn khùæp thïë gian? Mi che sao àûúåc
têëm thên trêìn truåi, Húäi loâng tham vö àaáy kia úi
- Chêu baáu naâo che giêëu nöíi cho mi?...
Baâ töi cuäng duâng nhûäng lúâi cuãa "cöng nûúng" nûä tûúáng cûúáp
àaáp laåi Ngûúâi: Laåy Àûác Meå, xin Ngûúâi tha thûá Vaâ ruã loâng thûúng
keã löîi lêìm! Khöng phaãi vò mònh maâ con cûúáp boác thïë gian, Chñnh
chó vò àûáa con trai duy nhêët!... Àûác Meå, hiïìn tûâ cuäng nhû baâ töi,
beân tha thûá cho meå töi vaâ noái: öi, Mariuska, tai ûúng cuãa Thiïn
chuáa giaáo! Trong ngûúâi mi coá doâng maáu Tacta Thöi, mi cûá ài theo
con àûúâng àaä tûå vaåch ra, Àûúâng mi ài cuäng seä laâ nûúác mùæt mi àoá!
Mi haäy lïn rûâng tòm dên Moràvin maâ cûúáp phaá, Haäy túái thaão
nguyïn àuöíi dên Kanmûác ài xa, Nhûng àûâng hoâng àuång túái dên
Nga... Nhúá laåi nhûäng chuyïån thêìn thoaåi êëy, töi tûúãng nhû mònh
àang söëng trong giêëc mú. Nhûng tiïëng chên döìn dêåp, tiïëng om
soâm, tiïëng gaâo theát úã phña dûúái sên laâm töi bûâng tónh... Loá àêìu ra
cûãa söí, töi thêëy öng töi, cêåu Iaköp vaâ ngûúâi laâm cöng trong quaán
rûúåu tïn laâ Mölian - möåt gaä Tsïrïmit dúã húi - àang àêíy cêåu
Mikhain qua cûãa vûúân ra àûúâng.
Nhûng cêåu khùng khùng möåt mûåc khöng chõu. Hoå àêëm vaâo
lûng, vaâo cöí cêåu, lêëy chên àêíy cêåu ra, vaâ cuöëi cuâng cêåu ngaä böí
nhaâo vaâo àaám buåi ngoaâi àûúâng phöë. Caánh cûãa con dêåp àaánh sêìm,
chöët cûãa vaâ öí khoáa kïu laách taách. Chiïëc muä lûúäi trai nhaâu naát vuát
qua cöíng vaâ têët caã laåi trúã nïn yïn tônh. Cêåu nùçm möåt laát röìi tûâ tûâ
àûáng dêåy, quêìn aáo taã túi, àêìu toác röëi buâ. Cêåu nhùåt möåt hoân àaá cuöåi
vaâ neám vaâo cöíng; möåt tiïëng êìm êìm phaát ra nhû goä vaâo àaáy thuâng.
Möåt luä ngûúâi àen ngoâm tûâ quaán rûúåu xö ra, kïu theát lïn, thúã phò
phò vaâ hoa chên muáa tay. Tûâ caác cûãa söí nhûäng àêìu ngûúâi thoâ ra;
phöë xaá naáo nhiïåt lïn, tiïëng cûúâi, tiïëng quaát thaáo nöíi lïn êìm ô. Têët
caã caái àoá cuäng giöëng nhû möåt cêu chuyïån thêìn thoaåi löi cuöën
nhûng khoá chõu vaâ khuãng khiïëp. Böîng nhiïn têët caã nhû múâ ài, moåi
ngûúâi khöng noái nûäa vaâ biïën mêët. ... Baâ töi ngöìi trïn caái hoâm caånh
ngûúäng cûãa, ngûúâi gêåp àöi laåi, khöng àöång àêåy vaâ hêìu nhû nñn thúã.
Töi àûáng trûúác mùåt, vuöët àöi maá êëm dõu vaâ ûúát àêîm cuãa baâ töi,
nhûng coá leä baâ töi khöng caãm thêëy caái àoá vaâ rêìu rô lêím bêím:
- Laåy Chuáa, chùèng leä Chuáa khöng coá àuã leä phaãi àïí ban cho
con vaâ con caái cuãa con hay sao? Laåy Chuáa, xin Chuáa thûúng xoát
chuáng con...
*
* *
Töi caãm thêëy tuy öng töi múái úã phöë Pölïvaia chûa àûúåc hún
möåt nùm - tûâ muâa xuên nùm ngoaái àïën muâa xuên nùm nay -
nhûng trong thúâi gian ngùæn nguãi Möåt dên töåc Phêìn-lan söëng úã
Macxim Gorki 84
vuâng Nijni -Nöpgöröt. êëy nhaâ töi àaä nöíi tiïëng vïì chuyïån nhöån
nhaåo. Hêìu nhû chuã nhêåt naâo boån treã con cuäng keáo nhau àïën cöíng
nhaâ töi, chuáng lêëy laâm thuá võ caáo tin cho baâ con trong phöë:
- Nhaâ Kasirin laåi àaánh nhau röìi!
Thûúâng thûúâng cêåu Mikhain àïën vaâo buöíi chiïìu vaâ suöët àïm
cêåu vêy giûä ngöi nhaâ laâm cho nhûäng ngûúâi söëng úã trong àoá àïìu
khiïëp súå. Àöi khi cuâng ài vúái cêåu coá hai ba keã a toâng, nhûäng tïn du
cön úã Kunavinö. Chuáng tûâ khe vûåc leãn vaâo vûúân vaâ úã àoá chuáng dúã
àuã moåi troâ ngöng cuöìng cuãa luä naát rûúåu ra, coá lêìn chuáng nhöí bêåt
nhûäng buåi cêy phuác böìn tûã lïn. Coá lêìn chuáng phaá phaách nhaâ tùæm,
laâm gêîy vúä moåi thûá coá thïí phaá huãy àûúåc: saân nhaâ, ghïë daâi, chaão
àun nûúác. Coân bïëp loâ thò chuáng dúä tung. Chuáng thaáo ài mêëy têëm
vaán laát saân, phaá caánh cûãa vaâ khung cûãa söí. Öng töi cêm lùång,
àûáng uã ruä bïn caånh cûãa söí, lùæng nghe boån chuáng phaá phaách cuãa
caãi cuãa mònh. Coân baâ töi thò chaåy lùng quùng ngoaâi sên, khuêët
trong boáng töëi, song ngûúâi ta nghe thêëy gioång baâ töi vang lïn, veã
van lún:
- Misa, maây laâm gò thïë, Misa!
Möåt cêu chûãi àï tiïån vaâ ngu xuêín cuãa ngûúâi Nga tûâ ngoaâi
vûúân döåi vaâo àaáp laåi baâ töi. Coá leä lyá trñ vaâ tònh caãm cuãa boån suác
sinh vang ra cêu chûãi àoá cuäng khöng hiïíu nöíi yá nghôa. Trong luác
naây töi khöng thïí theo sau baâ töi, nhûng khöng coá baâ úã bïn caånh
töi caãm thêëy rêët súå haäi. Töi mon men xuöëng phoâng öng töi, nhûng
vûâa tröng thêëy töi, öng töi àaä quaát:
- Cuát ài, thùçng chïët tiïåt kia!
Töi beân chaåy lïn gaác thûúång vaâ qua löî mùæt caáo, xuyïn qua
boáng töëi cuãa khu vûúân vaâ sên töi cöë gùæng khöng rúâi mùæt khoãi baâ
töi. Töi súå ngûúâi ta giïët mêët baâ, töi kïu, töi goåi baâ inh oãi caã lïn. Baâ
töi khöng lïn, coân cêåu töi àang say rûúåu nhêån ra tiïëng töi liïìn chûãi
meå töi möåt caách tuåc tùçn vaâ bó öíi. Coá lêìn vaâo möåt buöíi chiïìu nhû
vêåy, öng töi öëm nùçm liïåt úã giûúâng. Öng vûâa lùn ài lùn laåi caái àêìu
quêën chiïëc khùn mùåt trïn chiïëc göëi vûâa kïu gaâo than thúã:
- Chñnh vò chuáng noá maâ chuáng ta àaä söëng khöí söëng súã, àaä
mùæc töåi mùæc núå vaâ àaä coáp nhùåt tûâng xu möåt! Nïëu tao khöng súå mêët
thïí diïån thò tao seä ài goåi caãnh saát túái vaâ ngaây mai seä ài gùåp quan
töíng àöëc. Nhûng nhû thïë thò nhuåc nhaä biïët bao! Coá cha meå naâo laåi
ài nhúâ caãnh saát truy naä con caái khöng? Thöi thò thùçng giaâ naây cûá
viïåc nùçm yïn àêy. Böîng nhiïn öng töi buöng chên tûâ trïn giûúâng
xuöëng vaâ loaång choaång ài ra cûãa söí. Baâ töi àúä lêëy tay öng töi:
- Öng ài àêu àêëy?
- Baâ àöët nïën lïn! - öng töi thúã höín hïín, hñt maånh khöng khñ
vaâ ra lïånh. Baâ töi àöët nïën xong, öng töi cêìm lêëy caái àïë cùæm nïën giú
ra trûúác mùåt nhû ngûúâi lñnh cêìm suáng, röìi öng kïu tûúáng lïn qua
cûãa söí, gioång veã giïîu cúåt: - Naây, Miska, thùçng tröåm àïm, con choá
daåi, con choá gheã kia! Möåt miïëng kñnh bïn trïn cûãa söí lêåp tûác vúä
tan taânh, bùæn tung toáe vaâ möåt miïëng gaåch nûãa rúi ngay trïn baân,
caånh baâ töi.
- Khöng truáng röìi! - öng töi gêìm lïn vaâ cûúâi giöëng hïåt nhû
tiïëng khoác nûác.
Baâ töi bïë öng töi àùåt vaâo giûúâng nhû bïë töi vêåy. Baâ töi súå haäi
noái:
- Öng laâm troâ gò thïë, öng laâm troâ gò thïë, cêìu Chuáa phuâ höå
öng! Thïë naây röìi noá cuäng àïën bõ àêìy ài Xibïri mêët thöi! Luác tûác
giêån lïn noá coá hiïíu Xibïri laâ caái quaái gò àêu...
Öng vuâng vùçng vaâ nûác núã, gioång khaân khaân:
- Cûá àïí noá giïët tao ài...
Ngoaâi cûãa söí vêîn coá tiïëng heát, tiïëng giêåm chên vaâ caâo tûúâng
cuãa cêåu töi. Töi cêìm miïëng gaåch úã trïn baân vaâ chaåy ra cûãa söí. Baâ
töi kõp nùæm lêëy töi, àêíy vaâo möåt goác, vaâ kïu rñt lïn:
- A, thùçng khöën kiïëp...
Lêìn khaác, cêåu töi lùm lùm cêìm möåt caái coåc to vaâ nhoån, àõnh
tòm caách xöng vaâo trong nhaâ. Cêåu àûáng úã caái bêåc tam cêëp àen sò vaâ
àêåp phaá cûãa. úã phña sau cûãa öng töi cêìm chiïëc gêåy àûáng àúåi sùén;
ngoaâi ra coân coá hai ngûúâi thuï nhaâ cêìm gêåy göåc vaâ vúå tïn chuã quaán
ngûúâi cao lúán cêìm truåc lùn giuáp sûác öng töi. Baâ töi àûáng àùçng sau
hoå vûâa giêåm chên vûâa van naâi:
- Caác ngûúâi cûá àïí cho töi ra gùåp noá! Cho töi noái vúái noá möåt
lúâi...
Öng töi àûa möåt chên ra phña trûúác nhû ngûúâi mujich cêìm
ngoån giaáo trong bûác tranh "Sùn gêëu". Khi baâ töi chaåy laåi gêìn, öng
töi lùèng lùång duâng khuyãu tay vaâ chên kheä àêíy baâ ài. Têët caã böën
ngûúâi àûáng im vúái tû thïë sùén saâng àaánh nhau tröng thêåt laâ khuãng
khiïëp. Trïn bûác tûúâng, le loái möåt ngoån àeân chêåp chúân chiïëu lúâ múâ
Macxim Gorki 86
xuöëng àêìu hoå. Tûâ trïn thang gaác töi nhòn têët caã caãnh tûúång àoá vaâ
töi muöën keáo baâ töi lïn gaác. Cêåu töi gùæng sûác phaá cûãa vaâ àaä gêìn
àûúåc, caánh cûãa lung lay, sùæp sûãa taách ra khoãi baãn lïì trïn, - baãn lïì
dûúái àaä long ra vaâ kïu ken keát. Öng töi noái vúái caác chiïën hûäu cuãa
mònh cuäng vúái caái gioång rñt lïn ken keát nhû vêåy:
- Xin baâ con cûá viïåc nïån vaâo chên vaâo tay cho, khöng nïn nïån
vaâo àêìu... ÚÃ bûác tûúâng caånh cûãa ra vaâo coá möåt chiïëc cûãa söí nhoã
vûâa loåt àêìu ngûúâi. Cêåu töi àaä àêåp vúä mùåt kñnh nïn khung cûãa
nham nhúã maãnh kñnh, tröng àen ngoâm nhû con mùæt bõ khoeát
thuãng. Baâ töi lao túái chöî àoá, thoâ tay ra ngoaâi sên vûâa vêîy vûâa kïu:
- Misa, vò Chuáa, maây cuát ngay ài! Khöng coá ngûúâi ta àaánh
queâ bêy giúâ, cuát ngay ài!
Cêåu töi lêëy caái coåc nïån luön vaâo tay baâ töi; töi nom thêëy roä coá
möåt vêåt gò to to trûúåt qua cûãa söí vaâ àêåp xuöëng tay baâ töi. Tiïëp theo
àoá baâ töi khuyåu xuöëng, ngaä vêåt ra, nhûng möìm vêîn kõp kïu:
- Misa, chaåy ài...
- A, baâ laâm caái troâ gò thïë? - öng töi gêìm lïn dûä döåi.
Caánh cûãa bêåt tung, cêåu töi nhaãy xöí vaâo caái löî àen ngoâm àoá.
Nhûng lêåp tûác cêåu töi bõ hêët xuöëng chên bêåc tam cêëp nhû möåt
xeãng buân. Muå chuã quaán dòu baâ töi vaâo phoâng öng töi. Möåt laát sau
öng töi àaä coá mùåt úã àoá vaâ cau coá laåi gêìn noái:
- Noá àaánh baâ gêîy xûúng aâ?
- ÖËi, coá leä bõ gaäy röìi, - baâ töi noái, mùæt vêîn nhùæm nghiïìn.
- Coân noá thò thïë naâo röìi?
- Khöng lo!
Öng töi nghiïm nghõ kïu lïn.
- Tao coá phaãi laâ con thuá dûä àêu? Ngûúâi ta àaä troái noá laåi röìi,
noá àang nùçm úã dûúái nhaâ kho êëy. Tao àaä rêíy nûúác cho noá... Trúâi úi,
sao maâ noá àöåc aác thïë? Noá giöëng ai thïë khöng biïët?
Baâ töi rïn ró.
- Töi àaä cho ngûúâi ài tòm muå nùæn khúáp xûúng röìi, baâ chõu khoá
möåt chuát!
Öng töi vûâa noái vûâa ngöìi xuöëng giûúâng bïn caånh.
- Chuáng noá àïën laâm cho chuáng mònh chïët súám, chïët trûúác
tuöíi mêët, baâ noá aå!
- Öng cûá àem chia tuöët cuãa caãi cho chuáng noá...
- Thïë coân con Vacvara?
Hai öng baâ noái chuyïån lêu lùæm: baâ noái gioång khe kheä vaâ rïn
ró, coân öng thò quaát thaáo vaâ coá veã giêån dûä. Sau àoá möåt muå giaâ guâ beá
loùæt choùæt túái, caái miïång röång àïën mang tai, haâm dûúái rung rung,
möìm haá höëc nhû miïång caá, caái muäi quùæm nhoâm vaâo chiïëc möìm qua
möi trïn. Khöng nhòn thêëy roä cùåp mùæt cuãa muå. Muå lï ài möåt caách
khoá nhoåc, möåt tay chöëng gêåy keáo rï trïn saân, coân tay kia xaách möåt
caái boåc nhoã gò àoá kïu loåc xoåc. Töi tûúãng thêìn chïët àïën bùæt baâ töi.
Töi chaåy vöåi laåi chöî muå vaâ heát thêåt to:
- Cuát ra ngay! Öng töi tuám lêëy töi möåt caách thö baåo vaâ löi
xïình xïåch lïn gaác thûúång...
Macxim Gorki 88
VII
Töi hiïíu khaá mau rùçng öng töi coá möåt Chuáa, coân baâ töi coá
möåt Chuáa khaác. Àöi khi nguã dêåy baâ töi ngöìi trïn giûúâng vaâ chaãi
maái toác rêët daây cuãa mònh khaá lêu. Baâ töi luác lùæc àêìu, nghiïën rùng
rûát tûâng maãng toác àen nhaánh, mûúåt nhû tú, vaâ chûãi ruãa thò thêìm
àïí töi khoãi thûác dêåy:
- Chaâ, sao maây khöng ruång hïët caã ài, toác vúái tai chïët tiïåt úã
àêu êëy...
Sau khi gúä àaám toác qua quyát, baâ töi tïët nhanh thaânh nhûäng
bñm toác daây. Baâ töi rûãa mùåt vöåi vaâng, thúã phò phò, veã bûåc tûác. Chûa
rûãa saåch nöîi tûác giêån khoãi khuön mùåt to lúán vaâ nhùn nhoá búãi giêëc
nguã, baâ töi àaä àûáng trûúác nhûäng bûác tûúång thaánh. Thïë laâ luác àoá
bùæt àêìu buöíi lïî rûãa töåi ban mai thêåt sûå khiïën baâ töi lêåp tûác tûúi
tónh hùèn lïn. Baâ töi ûúän thùèng caái lûng guâ, ngaã àêìu vïì àùçng sau vaâ
êu yïëm nhòn khuön mùåt troân trônh cuãa Àûác Meå Kazan. Baâ töi vûâa
vung röång tay laâm dêëu rêët thaânh têm vûâa noái thò thêìm, gioång
nöìng nhiïåt:
- Laåy Àûác Meå Rêët Thaánh, xin Ngûúâi haäy ban ún laânh trong
ngaây cho chuáng con!
Baâ töi cuái raåp xuöëng àêët, sau àoá tûâ tûâ ngêíng lïn vaâ laåi thò
thêìm, gioång möîi luác möåt say sûa vaâ xuác àöång hún:
- Ngûúâi laâ Nguöìn vui, laâ Veã àeåp thanh khiïët, laâ Cêy taáo núã
hoa!...
Hêìu nhû saáng naâo baâ töi cuäng tòm thêëy nhûäng lúâi ca tuång
múái khiïën töi luön luön chuá yá lùæng nghe lúâi cêìu nguyïån cuãa baâ töi.
- Húäi Àûác Meå cuãa Chuáa Lúâi. Àûác Meå laâ traái tim trong trùæng,
siïu phaâm, hùçng che chúã nêng àúä con, Àûác Meå laâ Mùåt trúâi vaâng
ngoåc cuãa con, xin Àûác Meå giûä gòn cho con trûúác moåi caám döî, àûâng
àïí cho con xuác phaåm ai vaâ cuäng àûâng àïí cho ai vö cúá xuác phaåm àïën
con.
Cùåp mùæt àen cuãa baâ töi nhû móm cûúâi vaâ, nhû treã hùèn laåi, baâ
töi laåi giú caánh tay nùång nïì laâm dêëu thêåt thong thaã.
- Laåy Àûác Chuáa Giïsu, con Àûác Chuáa Lúâi, Ngûúâi haäy ruã loâng
thûúng xoát möåt ngûúâi àaân baâ coá töåi, haäy vò Àûác Meå cuãa Ngûúâi...
Lúâi cêìu nguyïån cuãa baâ töi bao giúâ cuäng laâ möåt lúâi caãm ún,
möåt lúâi ca ngúåi chên thaânh vaâ chêët phaác. Buöíi saáng baâ töi cêìu
nguyïån khöng lêu, vò coân phaãi àùåt êëm xamöva. Öng töi khöng nuöi
ngûúâi úã nûäa, vaâ nïëu àïën giúâ quaá àõnh maâ vêîn chûa coá nûúác traâ laâ
öng töi tûác giêån chûãi búái maäi. Coá lêìn öng töi dêåy trûúác, beân leo lïn
gaác thûúång thò bùæt gùåp baâ töi àang cêìu nguyïån. Öng töi lùæng nghe
lúâi thò thêìm cuãa baâ töi möåt luác, cùåp möi moãng thêm sò trïì ra coá yá
khinh bó. Àïën luác uöëng traâ öng töi caâu nhaâu:
- Töi àaä daåy baâ phaãi cêìu nguyïån nhû thïë naâo bao nhiïu lêìn
röìi, thïë maâ baâ vêîn cûá lêím baâ lêím bêím theo yá baâ tuöët, àöì dõ giaáo!
Àêìu oác cûá nhû laâ göî êëy! Chuáa naâo coá thïí chõu àûúåc baâ!
- Chuáa seä hiïíu hïët, - baâ töi traã lúâi, veã tin tûúãng. - Bêët kyâ noái
vúái Chuáa àiïìu gò, Chuáa cuäng coá thïí hiïíu...
- Àöì Tsuvasú àaáng nguyïìn ruãa! Öi chao, luä chuáng bay... y... y
thêåt laâ...
Suöët ngaây, luác naâo Chuáa cuäng úã bïn baâ töi, baâ töi noái vïì
Chuáa vúái caã suác vêåt nûäa. Töi thêëy roä raâng têët caã moåi vêåt: ngûúâi,
choá, chim muöng, ong bûúám vaâ cêy coã àïìu dïî daâng vaâ ngoan ngoaän
phuåc tuâng Chuáa cuãa baâ töi. Chuáa àöëi vúái moåi ngûúâi, moåi vêåt trïn
traái àêët àïìu töët nhû nhau, àïìu thên thiïët nhû nhau. Möåt höm con
meâo àûúåc nuöng chiïìu cuãa muå chuã quaán tha con saáo tûâ ngoaâi vûúân
vïì. Con meâo naây rêët ranh, tham ùn vaâ kheáo nõnh hoát, löng xaám,
mùæt vaâng aánh, noá àûúåc caã nhaâ naây vaâ muå chuã quaán ûa thñch. Baâ
töi cêìm lêëy con chim bõ thûúng vaâ mùæng con meâo:
- Maây khöng súå Chuáa aâ, àöì taân aác heân haå!
Muå chuã quaán vaâ ngûúâi gaác cöíng nghe baâ töi noái liïìn ruä ra
cûúâi, nhûng baâ töi giêån dûä quaát hoå:
- Caác ngûúâi tûúãng loaâi vêåt khöng biïët Chuáa laâ gò chùæc? Moåi
sinh vêåt àïìu hiïíu Chuáa khöng keám gò caác ngûúâi àêu, àöì nhêîn têm.
Khi thùæng con ngûåa Sarap beáo phò, thêëy noá coá veã buöìn buöìn,
baâ töi troâ chuyïån vúái noá:
- Maây laâ töi túá cuãa Chuáa, taåi sao maây laåi buöìn? aâ phaãi, maây
giaâ lùæm röìi...
Macxim Gorki 90
Con ngûåa thúã daâi vaâ lùæc àêìu. Mùåc duâ baâ töi ñt nhùæc àïën Chuáa
hún öng töi, Chuáa cuãa baâ töi àöëi vúái töi vêîn thêåt dïî hiïíu vaâ khöng
àaáng súå, nhûng trûúác mùåt Chuáa thò khöng thïí noái döëi àûúåc, laâm
nhû thïë thêåt laâ xêëu höí. Töi súå xêëu höí möîi khi noái döëi àïën nöîi töi
khöng bao giúâ noái döëi baâ töi. Thêåt ra khöng thïí giêëu giïëm nöíi võ
Chuáa quaá töët naây àiïìu gò vaâ ngay caã yá muöën giêëu giïëm töi cuäng
khöng coá. Möåt höm, muå chuã quaán caäi nhau vúái öng töi, muå chûãi
öng töi, tiïån möìm chûãi luön caã baâ töi, mùåc duâ baâ töi khöng can dûå
àïën vuå caäi nhau naây. Muå chûãi möåt caách àöåc aác vaâ neám caã cuã caâ-röët
vaâo ngûúâi baâ töi.
- Naây, thûa baâ, baâ laâ möåt con meå ngu ngöëc - baâ töi bònh tônh
noái vúái muå, coân töi thò rêët tûác vaâ quaáïtë àõnh traã thuâ con muå taân aác
êëy. Töi voâ àêìu nghô maäi àïí tòm caách traã miïëng thêåt àau cho caái con
muå beáo cùçm àöi, toác hoe, chùèng tröng thêëy cùåp mùæt hñp àêu caã. Töi
àaä àûúåc thêëy nhiïìu vuå xñch mñch giûäa nhûäng ngûúâi thuï nhaâ vúái
nhau. Töi biïët möîi lêìn traã thuâ nhau hoå thûúâng laâm nhû sau: cùæt
àuöi meâo, cho choá ùn baã, àaánh chïët gaâ hoùåc ban àïm leãn vaâo hêìm
nhaâ keã àõch, àöí dêìu hoãa vaâo vaåi bùæp caãi vaâ dûa chuöåt hay múã voâi
thuâng cúvat. Nhûng têët caã nhûäng thuã àoaån àoá àïìu chûa vûâa yá töi;
cêìn phaãi nghô ra möåt kïë gò ghï gúám vaâ khuãng khiïëp hún thïë. Töi
àaä nghô ra: rònh luác muå chuã quaán xuöëng hêìm nhaâ, töi liïìn àoáng êåp
cûãa hêìm vaâ khoáa laåi. Töi nhaãy àiïåu muáa caáo thuâ trïn nùæp hêìm vaâ
vûát chòa khoáa lïn maái nhaâ. Xong àêu àêëy, töi chaåy vöåi vaâo nhaâ bïëp
vúái baâ töi. Baâ töi àang nêëu ùn, chûa hiïíu ngay àûúåc nöîi vui sûúáng
cuãa töi. Khi hiïíu roä cêu chuyïån, baâ töi liïìn phïët vaâo àñt töi mêëy
caái, löi töi ra ngoaâi sên vaâ bùæt töi leo lïn maái nhaâ tòm chòa khoáa.
Töi ngaåc nhiïn vïì thaái àöå êëy, lùèng lùång àûa cho baâ töi chiïëc chòa
khoáa vaâ chaåy tröën vaâo möåt goác sên. Töi thêëy baâ töi giaãi thoaát cho
muå chuã quaán bõ cêìm tuâ, röìi caã hai ngûúâi vûâa ài ra sên vûâa cûúâi coá
veã thên mêåt.
- Röìi seä biïët, - muå chuã quaán giú nùæm àêëm beáo mêåp doåa töi,
nhûng khuön mùåt beáo hñp mùæt cuãa muå laåi móm cûúâi hiïìn hêåu.
Baâ töi nùæm lêëy cöí aáo töi, dêîn töi vaâo bïëp vaâ hoãi:
- Taåi sao chaáu laåi laâm nhû thïë?
- Taåi vò muå êëy àaä neám caâ-röët vaâo ngûúâi baâ...
- Thïë nghôa laâ vò baâ maâ chaáu giam muå êëy aâ? Ra thïë àêëy!
Thùçng ranh con, tao seä nheát maây xuöëng gêìm loâ sûúãi vúái luä chuöåt
thò maây múái khön ra àûúåc! Cuäng àoâi baão vïå baâ cú àêëy! Caác ngûúâi
thûã nhòn caái bong boáng naây möåt tyá keão noá vúä mêët bêy giúâ! Tao maâ
kïí cho öng nghe thò cûá goåi laâ öng löåt da maây ra cho maâ xem! Cuát
lïn gaác thûúång hoåc ài...
Caã ngaây baâ töi khöng noái gò vúái töi, nhûng àïën töëi, trûúác kia
cêìu nguyïån, baâ töi ngöìi úã meáp giûúâng vaâ trõnh troång noái nhûäng lúâi
maâ töi khöng bao giúâ quïn àûúåc:
- Kiönka, chaáu yïu cuãa baâ, chaáu haäy nhúá kyä lêëy àiïìu naây:
chaáu khöng àûúåc dêy vaâo viïåc cuãa ngûúâi lúán nheá! Ngûúâi lúán thûúâng
hû hoãng. Hoå àaä bõ Chuáa thûã thaách, coân chaáu thò chûa, -chaáu haäy
söëng theo sûå hiïíu biïët cuãa treã con thöi. Chaáu haäy chúâ cho àïën khi
naâo Chuáa àuång àïën têm höìn chaáu, baão chaáu laâm gò, chó cho chaáu
con àûúâng cuãa chaáu. Chaáu hiïíu chûa? Coân tòm xem ai coá löîi gò thò
àoá khöng phaãi laâ viïåc cuãa chaáu. Chuáa seä xeát xûã vaâ trûâng phaåt.
Quyïìn úã Chuáa, chûá khöng phaãi úã chuáng ta! Baâ töi im lùång möåt laát,
hñt thuöëc laá, kheä nheo mùæt phaãi, röìi noái thïm:
- Chñnh Chuáa nhiïìu khi cuäng khöng thïí hiïíu àûúåc löîi úã ai
nûäa.
- Chùèng leä Chuáa laåi khöng biïët àûúåc têët caã moåi viïåc û?
Töi ngaåc nhiïn hoãi. Baâ töi kheä traã lúâi, gioång buöìn buöìn:
- Nïëu Chuáa biïët têët caã thò coá leä nhiïìu chuyïån ngûúâi ta àaä
khöng laâm nhû thïë naây. Chaáu aå, chùæc laâ Chuáa tûâ trïn thiïn àaâng
nhòn xuöëng dûúái trêìn thïë, xuöëng têët caã chuáng ta, vaâ coá luác Chuáa àaä
phaãi than khoác: "Caác ngûúâi cuãa ta úi, caác ngûúâi thên yïu cuãa ta úi!
Öi, ta thûúng haåi caác ngûúâi lùæm!" Chñnh baâ töi cuäng khoác nûác núã
röìi khöng buöìn lau cùåp maá ûúát àêîm, baâ töi túái luön goác nhaâ cêìu
nguyïån. Tûâ àêëy Chuáa cuãa baâ töi àöëi vúái töi laåi caâng gêìn guäi vaâ dïî
hiïíu hún. Khi daåy töi, öng töi cuäng noái rùçng Chuáa úã khùæp moåi núi,
caái gò cuäng biïët, caái gò cuäng thêëy, Chuáa sùén saâng giuáp àúä moåi ngûúâi
trong bêët kyâ viïåc gò, nhûng öng töi cêìu nguyïån khöng giöëng baâ töi.
Saáng súám, trûúác khi túái goác nhaâ, àïën trûúác tûúång thaánh, öng
töi rûãa mùåt rêët lêu. Sau àoá öng ùn mùåc cêín thêån, chaãi àêìu vuöët
rêu goån gaâng vaâ soi gûúng. Sau khi sûãa goån laåi chiïëc aáo sú-mi, cho
chiïëc khùn quaâng àen vaâo trong aáo gi-lï, öng töi múái roán reán bûúác
túái trûúác tûúång thaánh nhû laâm möåt viïåc gò thêìm vuång. Bao giúâ öng
töi cuäng dûâng laåi úã chöî mùæt möåt têëm vaán, giöëng nhû mùæt ngûåa.
Öng töi àûáng yïn lùång möåt luác, cuái àêìu, hai tay buöng doåc theo
Macxim Gorki 92
ngûúâi nhû möåt ngûúâi lñnh. Sau àoá öng töi àûáng thùèng, voác ngûúâi
maãnh khaãnh, vaâ noái gioång trang nghiïm:
- Nhên danh Cha vaâ Con vaâ Thaánh thêìn!..."
Töi caãm thêëy sau lúâi noái êëy gian phoâng böîng trúã nïn yïn tônh
laå thûúâng, ngay caã ruöìi cuäng vo ve deâ dùåt hún trûúác. Öng töi àûáng
thùèng, ngêíng àêìu, àöi löng maây rêåm húi xïëch lïn, dûång àûáng, böå
rêu cùçm vaâng aánh vïính ngang ra. Öng töi àoåc kinh maåch laåc nhû
àoåc möåt baâi hoåc thuöåc loâng trún tru, gioång vang lïn roä raâng vaâ
nghiïm khùæc.
- “Chuáa Phaán xeát seä àïën, vaâ haânh àöång cuãa möîi ngûúâi seä bõ
boác trêìn..." - öng töi kheä àêëm vaâo ngûåc vaâ van vó:
- "Con chó coá töåi àöëi vúái möåt mònh Chuáa thöi, - xin Chuáa haäy
ngoaãnh mùåt ài àûâng nhòn vaâo töåi löîi cuãa con..." öng töi àoåc "Kinh
Laåy Cha" raânh roåt tûâng tiïëng möåt. Chên phaãi rung rung nhû lùång
leä giêåm theo nhõp cêìu kinh, toaân thên rûúán vïì phña tûúång thaánh,
öng töi nhû cao hún, maãnh hún vaâ khö hún. Tröng öng töi vûâa saåch
seä vûâa chónh tïì, tiïëp tuåc gioång khêín khoaãn:
- "Húäi Àûác Meå, Ngûúâi àaä sinh ra Àêëng Cûáu thïë, xin Àûác Meå
haäy laâm cho linh höìn con dõu búát nöîi khöí triïìn miïn! Luön luön
con dêng Àûác Meå nhûäng tiïëng rïn ró cuãa tim con, xin Àûác Meå haäy
cêìu xin cho con!" Vaâ öng töi cêët cao gioång hún nûäa, cùåp mùæt xanh
àêîm lïå:
- "Laåy Chuáa, xin Chuáa haäy àaánh giaá loâng tin cuãa con chûá
àûâng àïí yá àïën viïåc laâm cuãa con, vò nhûäng viïåc laâm àoá khöng thïí
biïån höå nöíi cho con!" Röìi öng töi laâm dêëu luön tay vaâ luác lùæc lia lõa,
nhû muöën huác àêìu vaâo ai, gioång rñt lïn vaâ nûác núã. Sau naây àïën
nhaâ thúâ Do Thaái töi múái hiïíu rùçng öng töi cêìu nguyïån nhû ngûúâi
Do Thaái. Chiïëc xamöva àùåt trïn baân àaä söi suâng suåc tûâ lêu. Muâi
baánh raán noáng vúái pho-maát tûúi toãa ra khùæp phoâng, - chuáng töi àaä
àoái! Baâ töi nhùn nhoá àûáng tûåa lûng vaâo khung cûãa vaâ thúã daâi, mùæt
nhòn xuöëng saân. aánh mùåt trúâi tûúi vui chiïëu tûâ vûúân vaâo cûãa söí;
nhûäng gioåt sûúng àoång trïn caânh cêy long lanh nhû ngoåc trai,
khöng khñ ban mai àûúåm muâi thòa laâ, phuác böìn tûã, vaâ muâi taáo chñn
ngon laânh. Nhûng öng töi vêîn cêìu nguyïån, ngûúâi àu àûa, gioång rñt
lïn:
-"Chuáa haäy dêåp tùæt ngoån lûãa khaát voång cuãa con, vò con laâ möåt
keã khöën khöí vaâ bõ nguyïìn ruãa!"
Töi àaä thuöåc loâng têët caã nhûäng lúâi cêìu nguyïån buöíi saáng vaâ
buöíi töëi cuãa öng töi, nïn töi chuá yá theo doäi xem öng töi coá lêìm lêîn
chöî naâo khöng, coá boã soát tiïëng naâo khöng? Hiïån tûúång êëy ñt khi xaãy
ra, nhûng nïëu coá thò töi caãm thêëy thñch thuá möåt caách aác yá. Cêìu
nguyïån xong, öng töi noái vúái töi vaâ baâ töi:
- Chaâo baâ chaáu maây!
Chuáng töi chaâo laåi vaâ cuöëi cuâng ngöìi vaâo baân. Khi êëy töi múái
noái vúái öng:
- Höm nay öng quïn mêët chûä "haäy àaánh giaá"!
- Thêåt khöng?
öng töi hoãi, veã bùn khoùn vaâ hoaâi nghi.
- Àuáng öng quïn thêåt maâ! Àaáng leä phaãi noái: "Chuáa haäy àaánh
giaá loâng tin cuãa con, chûá àûâng àïí yá àïën viïåc laâm cuãa con" thò öng
laåi khöng noái "haäy àaánh giaá".
- Thêåt aâ! - öng töi kïu lïn, cùåp mùæt chúáp chúáp ra veã ngûúång
nghõu. Sau naây öng töi seä tòm caách naâo àoá àïí traã thuâ thêåt cay àùæng
vò lúâi chó dêîn àoá cho maâ xem, nhûng luác naây, nhòn thêëy öng töi
luáng tuáng, töi àùæc yá khöng thïí taã àûúåc. Coá lêìn baâ töi noái àuâa:
- Öng naây, coá leä Chuáa nghe maäi lúâi cêìu nguyïån cuãa öng cuäng
phaát chaán, - bao giúâ öng cuäng lùæp ài lùæp laåi nhûäng lúâi leä nhû nhau
thöi.
- Sao
- Sao?- öng töi noái keáo daâi coá veã giêån dûä.-Baâ noái caái gò àêëy?
- Töi baão laâ tûâ khi nghe öng cêìu nguyïån, töi chûa bao giúâ
thêëy öng noái vúái Chuáa möåt lúâi naâo thaânh khêín tûâ àaáy loâng mònh
caã! Öng töi àoã bûâng mùåt, ngûúâi run lïn, nhêëp nhöím trïn ghïë, vûâa
neám chiïëc àôa con vaâo àêìu baâ töi vûâa kïu rñt lïn nhû tiïëng cûa vêëp
vaâo mùæt göî.
- Cuát ài, muå phuâ thuãy!
Khi kïí cho töi nghe vïì sûác maånh vö têån cuãa Chuáa, bao giúâ vaâ
trûúác tiïn öng töi cuäng nhêën maånh àïën tñnh taân baåo cuãa Chuáa: hïî
ngûúâi ta phaåm töåi laâ bõ dòm chïët, nïëu coân phaåm töåi nûäa thò bõ thiïu
chïët, thaânh phöë cuãa hoå bõ phaá huãy; Chuáa lêëy naån àoái vaâ naån dõch
trûâng phaåt moåi ngûúâi. Bao giúâ Ngûúâi cuäng laâ thanh kiïëm treo trïn
traái àêët, laâ tai hoåa àöëi vúái keã coá töåi.
Macxim Gorki 94
- Têët caã nhûäng ngûúâi vi phaåm luêåt lïå cuãa Chuáa àïìu bõ trûâng
phaåt, bõ àau khöí hoùåc bõ chïët!
Öng töi vûâa rùn daåy vûâa goä ngoán tay xûúng xêíu lïn mùåt baân.
Töi khoá loâng tin àûúåc Chuáa laâ ngûúâi taân aác. Töi nghi rùçng öng töi
cöë tònh bõa ra nhûäng chuyïån êëy àïí gêy cho töi loâng súå haäi khöng
phaãi àöëi vúái Chuáa, maâ laâ àöëi vúái öng töi. Töi liïìn hoãi thùèng:
- Coá phaãi öng noái thïë àïí chaáu phaãi vêng lúâi öng khöng?
Öng töi cuäng àaáp thùèng:
- Phaãi àêëy! Nïëu khöng, dïî chaáu chõu vêng lúâi öng àêëy hùèn?!
- Thïë coân baâ?
- Chaáu àûâng tin muå giaâ ngu daåi êëy!
Öng töi nghiïm nghõ noái.
- Baâ maây ngay tûâ höìi coân treã àaä ngu döët, baâ khöng biïët chûä
laåi keám thöng minh. Öng seä cêëm baâ noái vúái chaáu vïì nhûäng viïåc lúán
nhû vêåy! Chaáu traã lúâi öng xem naâo: coá bao nhiïu cêëp thiïn thêìn
têët caã vaâ nhiïåm vuå cuãa hoå ra sao?
Töi àaáp röìi hoãi luön:
- Thïë quan laâ ngûúâi thïë naâo öng nhó?
- ÖÌ, chaáu chó luêín quêín thöi naâo!
Öng töi móm cûúâi, mùæt lim dim. Öng töi cùæn möi suy nghô vaâ
miïîn cûúäng giaãng giaãi:
- Chuyïån àoá khöng dñnh lñu gò vúái chuyïån Chuáa caã, quan
chûác laâ thuöåc vïì ngûúâi àúâi! Quan laâ ngûúâi ùn phaáp luêåt, hoå ùn söëng
nuöët tûúi phaáp luêåt.
- Thïë phaáp luêåt laâ caái gò húã öng?
- Phaáp luêåt laâ gò aâ? Àoá laâ nhûäng têåp quaán, - öng töi noái vui veã
vaâ haâo hûáng hún, cùåp mùæt thöng minh sùæc saão long lanh
- Ngûúâi ta söëng chung vúái nhau vaâ coá möåt höm naâo àoá hoå
thoãa thuêån vúái nhau möåt àiïìu gò àoá töët nhêët, thïë laâ chuáng ta lêëy
caái àoá laâm têåp quaán vaâ àùåt thaânh quaá tùæc, phaáp luêåt! Vñ duå nhû:
treã con muöën ruã nhau möåt troâ gò thò trûúác hïët phaãi thoãa thuêån vúái
nhau xem chúi nhû thïë naâo, theo nhûäng quaá tùæc naâo. Sûå thoãa
thuêån nhû vêåy tûác laâ phaáp luêåt.
- Coân quan laâ thïë naâo?
- Quan giöëng nhû möåt àûáa àïíu caáng, hùæn vi phaåm têët caã luêåt
phaáp.
- Àïí laâm gò húã öng?
- Thöi, chuyïån àoá thò chaáu khöng thïí hiïíu nöíi àêu!
Öng töi cau maây nghiïm nghõ noái röìi laåi rùn daåy:
- Chuáa ngûå trõ trïn têët caã cöng viïåc cuãa moåi ngûúâi! Ngûúâi ta
muöën thïë naây thò Chuáa laåi muöën thïë khaác. Têët caã moåi thûá cuãa con
ngûúâi àïìu khöng bïìn vûäng. Chuáa chó thöíi möåt caái laâ têët caã tan ra
thaânh tro buåi.
Coá rêët nhiïìu nguyïn nhên khiïën töi chuá yá àïën chuyïån quan
laåi nïn töi laåi gaån hoãi cùån keä:
- Thïë sao höm noå cêåu Iaköp laåi haát: Quan cuãa Chuáa laâ thiïn
thêìn saáng suöët, Quan cuãa dên laâ nö lïå quó Xatùng!
Öng töi nêng rêu lïn, nhêm nhêëm noá vaâ nhùæm mùæt laåi, àöi
maá rung rung. Töi hiïíu rùçng öng töi àang cûúâi thêìm.
- Àem troái chên maây vúái thùçng Iaska laåi röìi àem quùèng
xuöëng söng cho raãnh! - öng töi noái.
- Cêåu maây khöng nïn haát nhûäng baâi êëy, coân maây cuäng khöng
nïn nghe.
Àoá laâ nhûäng lúâi böng àuâa cuãa "nhûäng tñn Àaáng nheä noái laâ
"Nakönöveà" (nhaâ phaáp luêåt) thò öng laäo laåi noái sai laâ "zakönöveà"
(ngûúâi ùn phaáp luêåt). àöì cuä" do nhûäng ngûúâi dõ giaáo, nhûäng giaáo àöì
cuãa phaái Raskönnich bõa àùåt ra. Öng töi coá veã suy nghô vaâ tröng vïì
phña xa, khöng nhòn töi. Vaâ öng töi kheä noái, gioång keáo daâi.
- Öi chao, luä chuáng bay... y... thêåt laâ...
Tuy àùåt Chuáa oai nghiïm lïn cao hún moåi ngûúâi, nhûng cuäng
giöëng nhû baâ, öng töi cuäng múâi Chuáa tham dûå vaâo moåi cöng viïåc,
vaâ khöng nhûäng múâi Chuáa, maâ coân múâi rêët nhiïìu thaánh cuâng
tham dûå. Hònh nhû baâ töi khöng biïët phêìn àöng caác thaánh, trûâ
thaánh Niköla, Iuri, Frön vaâ Lavrú, mùåc duâ caác thaánh rêët töët vaâ
gêìn guäi moåi ngûúâi. Caác thaánh thûúâng ài khùæp xoám laâng vaâ thaânh
thõ, dûå vaâo sinh hoaåt cuãa moåi ngûúâi vaâ coá têët caã àùåc tñnh cuãa ngûúâi
trêìn. Caác thaánh cuãa öng töi hêìu hïët àïìu tûã vò àaåo. Hoå àaä àaánh àöí
caác tûúång thêìn, chöëng laåi caác vua chuáa La Maä, vaâ vò vêåy maâ bõ tra
têën, löåt da hay thiïu söëng. Coá luác öng töi ûúác mú:
Macxim Gorki 96
- Giaá Chuáa giuáp töi baán caái nhaâ naây, duâ chó àûúåc nùm trùm
baåc laäi thöi, thò töi seä xin laâm lïî taå Thaánh Niköla!
Baâ töi cûúâi vaâ baão töi:
- Thaánh Niköla naâo laåi ài giuáp caái öng laäo ngúá ngêín êëy baán
nhaâ baán cûãa kia chûá! Laâm nhû thaánh Niköla khöng coá viïåc gò töët
hún nûäa hay sao êëy!
Töi àaä giûä cuöën lõch giaáo höåi cuãa öng töi rêët lêu, trong àoá coá
nhûäng doâng chûä viïët tay cuãa öng töi. úã trang àöëi diïån vúái ngaây kyã
niïåm Thaánh Joakim vaâ Anna, öng töi ghi bùçng mûåc àoã, neát chûä
thùèng àûáng: "Caác võ thaánh nhên tûâ naây àaä giuáp töi tai qua naån
khoãi". Töi nhúá maäi caái "tai naån" êëy. Vò muöën giuáp àúä caác con laâm
ùn thua thiïåt, öng töi bùæt àêìu laâm caái nghïì cho vay nùång laäi vaâ bñ
mêåt nhêån cêìm àöì. Coá ngûúâi naâo àoá töë caáo, vaâ möåt àïm caãnh saát àöåt
nhiïn êåp vaâo nhaâ khaám xeát. Luác êëy caã nhaâ thêåt laâ öìn aâo höîn loaån,
nhûng kïët quaã moåi viïåc àïìu bònh yïn vö sûå. Öng töi liïìn cêìu
nguyïån möåt maåch cho àïën khi mùåt trúâi moåc vaâ saáng súám höm sau,
coá töi úã àêëy, öng töi àaä ghi nhûäng doâng chûä trïn vaâo quyïín lõch.
Trûúác bûäa ùn töëi, hai öng chaáu cuâng àoåc Thaánh thi, saách lïî hoùåc
cuöën saách daây cuãa Efrem Xirin ùn xong öng töi laåi cêìu nguyïån, lúâi
saám höëi buöìn buöìn cuãa öng töi vang lïn höìi lêu trong caãnh yïn
lùång: "Laåy Chuáa Cha úã trïn Trúâi, con biïët mang gò àïën dêng Chuáa
vò Chuáa àúâi àúâi hùçng coá vaâ pheáp tùæc vö cuâng... Xin Chuáa gòn giûä
cho con trûúác moåi caám döî... Xin Chuáa che chúã cho con trûúác möåt söë
ngûúâi... Xin Chuáa ban cho con nûúác mùæt vaâ nhùæc nhúã con rùçng con
laâ möåt keã phaâm trêìn..."
Traái laåi, baâ töi hay noái:
- Öi, höm nay töi mïåt quaá! Coá leä töi ài nùçm chûá khöng cêìu
nguyïån àûúåc... Öng töi thûúâng dêîn töi ài nhaâ thúâ vaâo thûá baãy vaâ
ngaây lïî àïí dûå lïî töëi. úã nhaâ thúâ töi àaä phên biïåt àûúåc khi naâo ngûúâi
ta cêìu nguyïån võ Chuáa naâo: têët caã nhûäng lúâi maâ cha cöë vaâ phuå lïî
àoåc laâ nhûäng lúâi cêìu nguyïån Chuáa cuãa öng töi, coân ban haát lïî thò
bao giúâ cuäng haát ca ngúåi Chuáa cuãa baâ töi. Leä dô nhiïn töi phên biïåt
caác Chuáa rêët àún giaãn theo con mùæt cuãa treã con luác bêëy giúâ. Töi
nhúá laâ sûå phên biïåt àoá àaä chia àöi têm höìn laâm cho töi khöng yïn
loâng. Chuáa cuãa öng töi àaä laâm cho töi vûâa gheát vûâa súå. Chuáa khöng
yïu ai caã vaâ theo doäi moåi ngûúâi bùçng con mùæt nghiïm khùæc. Chuáa
tòm vaâ nhòn thêëy úã con ngûúâi trûúác tiïn laâ caái xêëu, caái àöåc aác vaâ töåi
löîi. Roä raâng laâ Chuáa khöng tin úã con ngûúâi, luön luön chúâ àúåi
nhûäng lúâi saám höëi vaâ thñch trûâng phaåt. Daåo êëy nhûäng yá nghô vaâ
tònh caãm vïì Chuáa laâ moán sùn tinh thêìn chuã yïëu cuãa töi, laâ caái àeåp
àeä nhêët trong cuöåc söëng cuãa töi, coân têët caã nhûäng êën tûúång taân
nhêîn vaâ àï tiïån khaác chó laâm cho töi bõ xuác phaåm, gêy nïn möåt
caãm giaác ghï túãm vaâ buöìn baä. Chuáa laâ caái gò töët àeåp vaâ trong saáng
nhêët trong thïë giúái chung quanh töi, töi noái àêy laâ noái Chuáa cuãa baâ
töi, ngûúâi baån hiïìn cuãa moåi chuáng sinh. Têët nhiïn coá möåt cêu hoãi
khöng thïí khöng laâm cho töi bùn khoùn: taåi sao öng töi khöng nhòn
thêëy võ Chuáa vö cuâng töët laânh naây nhó? Töi khöng àûúåc pheáp ra
ngoaâi phöë chúi, vò àûúâng phöë hay kñch àöång töi. Khöng nhûäng êën
tûúång cuãa àûúâng phöë laâm cho töi say sûa, vaâ hêìu nhû bao giúâ töi
cuäng laâ thuã phaåm cuãa nhûäng chuyïån om soâm vaâ nhûäng haânh àöång
baåo ngûúåc. Töi khöng kïët baån vúái ai caã, tuåi treã con haâng xoám coi töi
nhû thuâ àõch. Töi khöng thñch chuáng goåi töi laâ Kasirin, chuáng biïët
thïë nïn laåi caâng hay goåi nhau:
- Tröng kòa, thùçng chaáu laäo Katsïi Kasirin àaä ra kòa!
- Nïån cho noá möåt trêån!
Thïë laâ bùæt àêìu cuöåc êíu àaã. So vúái boån treã cuâng lûáa tuöíi thò töi
vaâo loaåi khoãe vaâ àaánh nhau cuäng taâi, - chñnh keã àõch cuäng phaãi
thûâa nhêån àiïìu àoá nïn chuáng phaãi keáo beâ keáo caánh múái daám têën
cöng töi. Nhûng duâ sao thò luä treã con haâng phöë cuäng àeâ àûúåc töi ra
àaánh. Möîi khi vïì nhaâ, thûúâng thûúâng töi bõ chaãy maáu muäi, sûát möi
hoùåc mùåt maây thêm tñm, quêìn aáo raách taã túi vaâ bï bïët buåi. Baâ töi
àoán töi veã súå haäi, vaâ noái, gioång thûúng xoát:
- Maây laåi àaánh nhau àêëy aâ, thùçng ön con? Nhû thïë thò coân ra
nghôa lyá gò nûäa, haã! Maây xem àêëy, nïëu tao cuäng dêy vaâo thò... Baâ
töi rûãa mùåt cho töi, àùæp miïëng boåt bïí, àöìng xu àöìng hoùåc miïëng
bùng coá têím nûúác chò vaâo vïët bêìm röìi khuyïn nhuã:
- Taåi sao chaáu cûá àaánh nhau luön maäi thïë? úã nhaâ thò chaáu
hiïìn laânh, thïë maâ hïî ra àûúâng laâ khaác hùèn! Chaáu khöng biïët xêëu
höí aâ? Baâ seä baão öng khöng cho chaáu ra àûúâng nûäa... Öng töi tröng
thêëy nhûäng vïët tñm bêìm cuãa töi, nhûng khöng chûãi ruãa bao giúâ,
chó hêìm hûâ vaâ laâu baâu:
- Maây àaä laåi àûúåc àeo mïì àay röìi! Tao cêëm maây khöng àûúåc
chaåy ra ngoaâi àûúâng, nghe khöng, thùçng Anika kia!
Töi khöng muöën ra ngoaâi àûúâng luác yïn tônh, nhûng khi naâo
nghe thêëy tiïëng vui àuâa öìn aâo cuãa luä treã con laâ töi chaåy ra khoãi sên
Macxim Gorki 98
ngay, mùåc duâ öng töi àaä ngùn cêëm. Nhûäng vïët bêìm vaâ vïët sêy saát
khöng laâm cho töi súå; chñnh nhûäng troâ àuâa tai aác cuãa luä treã úã phöë
maâ töi àaä quaá quen thuöåc bao giúâ cuäng laâm töi phêîn nöå, khiïën töi
àiïn tiïët lïn. Töi khöng thïí naâo chõu nöíi khi luä treã xuyåt choá cùæn
nhau hoùåc gaâ choåi nhau, haânh haå meâo, àuöíi dï cuãa ngûúâi Do Thaái,
chïë giïîu nhûäng ngûúâi haânh khêët, say rûúåu vaâ laäo Igösa chêët phaác,
mïånh danh laâ "Thêìn Chïët trong tuái". Ngûúâi laäo cao, gêìy goâ vaâ àen
saåm, quanh nùm mùåc chiïëc aáo da cûâu nùång trònh trõch. Mùåt laäo
xûúng xêíu, möëc thïëch, toác cûáng queâo. Laäo lom khom ài ngoaâi
àûúâng phöë, bûúác loaång choaång, khöng noái khöng rùçng, mùæt cûá nhòn
chùçm chùçm xuöëng àêët. Laäo coá khuön mùåt àanh nhû gang vaâ cùåp
mùæt buöìn buöìn nhoã tñ khiïën töi vûâa kñnh troång vûâa súå haäi. Töi coá
caãm tûúãng rùçng con ngûúâi naây àang loay hoay vúái nhûäng yá nghô gò
quan troång, àang tòm kiïëm caái gò àoá vaâ khöng àûúåc quêëy rêìy laäo.
Boån treã con chaåy theo laäo vaâ neám àaá vaâo caái lûng guâ cuãa laäo. Hònh
nhû laäo khöng theâm àïí yá túái boån chuáng vaâ cuäng khöng caãm thêëy
àau nûäa. Nhûng àöåt nhiïn laäo àûáng dûâng laåi, ngêíng àêìu lïn, baân
tay run run sûãa laåi chiïëc muä löng àöåi trïn àêìu röìi nhòn quanh nhû
vûâa sûåc tónh dêåy.
- Igösa, Thêìn Chïët trong tuái! Igöa, ài àêu àêëy? Haäy cêín thêån,
Thêìn Chïët Trong tuái êëy!
Boån treã kïu êìm lïn. Laäo nùæm lêëy tuái, sau àoá cuái vöåi xuöëng
àêët nhùåt möåt hoân àaá, möåt thanh göî hay möåt nùæm buân khö. Laäo
vuång vïì vung caánh tay daâi vaâ lêím bêím chûãi ruãa. Bao giúâ laäo cuäng
chó duâng coá ba tiïëng khaã öë nhêët àïí chûãi, - vïì mùåt naây thò nhêët àõnh
laâ boån treã hún hùèn laäo. Àöi khi laäo àuöíi theo boån chuáng, chên ài
khêåp khiïîng, nhûng chiïëc aáo daâi laâm laäo vûúáng chên khöng chaåy
àûúåc, laäo ngaä quyå, baân tay àen nhû caânh cêy khö chöëng xuöëng àêët.
Boån treã con neám àaá vaâo lûng, vaâo sûúân laäo, nhûäng àûáa liïìu lônh
nhêët chaåy àïën saát ngûúâi laäo vaâ truát vaâo àêìu laäo möåt nùæm caát röìi boã
chaåy. Möåt êën tûúång khaác úã ngoaâi phöë coá leä coân nùång nïì hún, àoá laâ
baác thúå caã Grigöri Ivanövitaå. Bêy giúâ baác muâ hùèn phaãi ài ùn xin.
Baác cao lúán, chûäng chaåc vaâ cêm Anika laâ möåt nhên vêåt trong thú
cuãa tön giaáo noái vïì Anika vaâ Thêìn chïët. Anika cho mònh laâ vö àõch,
àaä chiïën àêëu àún àöåc vúái Thêìn chïët vaâ àaä thêët baåi. Trong baåch
thoaåi thûúâng duâng vúái nghôa: "Möåt ngûúâi bõ àau khöí"..
Möåt muå giaâ nhoã beá tröng toaân möåt maâu xaám dùæt tay baác. Muå
dûâng laåi dûúái cûãa söí caác nhaâ, khöng bao giúâ nhòn thùèng, vaâ cêët
gioång the theá kïu van:
- Vò Chuáa, xin caác öng caác baâ haäy böë thñ cho keã muâ loâa àoái
khaát... Coân baác Grigöri thò àûáng im lùång. Cùåp kñnh rêm cuãa baác
nhû nhòn thùèng vaâo tûúâng nhaâ, vaâo cûãa söí vaâ böå mùåt nhûäng ngûúâi
qua laåi. Baác kheä àûa caánh tay bõ thuöëc nhuöåm ùn lïn vuöët böå rêu
xöìm, nhûng cùåp möi baác vêîn mñm chùåt laåi. Töi thûúâng tröng thêëy
baác luön, nhûng khöng hïì nghe thêëy möåt tiïëng naâo thöët ra tûâ caái
miïång mñm chùåt êëy. Sûå im lùång cuãa öng giaâ àaä laâm cho töi rêët khöí
têm. Töi khöng thïí naâo laåi gêìn baác, khöng bao giúâ àïën gêìn baác.
Traái laåi, vûâa tröng thêëy baác laâ töi chaåy vöåi vïì nhaâ baão baâ töi:
- Baác Grigöri àang ài úã ngoaâi àûúâng!
- Thêåt aâ?
Baâ töi kïu lïn vúái gioång thûúng haåi vaâ lo êu.
- Chaáu cêìm lêëy caái naây chaåy mau ra àûa cho laäo!
Töi tûâ chöëi, veã cuåc cùçn vaâ tûác giêån. Baâ töi beân ài ra cöíng vaâ
àûáng úã vóa heâ noái chuyïån vúái baác höìi lêu. Baác móm cûúâi, choâm rêu
rung rung, nhûng baác noái rêët ñt vaâ nhaát gûâng. Thónh thoaãng baâ töi
múâi baác vaâo bïëp, cho baác ùn uöëng. Coá lêìn baác hoãi töi àêu. Baâ töi
goåi, nhûng töi chaåy nêëp vaâo àöëng cuãi. Töi khöng thïí àïën gêìn baác
àûúåc; àûáng trûúác mùåt baác töi caãm thêëy xêëu höí khöng chõu nöíi. Töi
biïët baâ töi cuäng xêëu höí nhû vêåy. Chó coá möåt lêìn töi noái chuyïån vúái
baâ töi vïì baác Grigöri. Sau khi tiïîn baác ra cöíng, baâ töi lûäng thûäng
quay vaâo sên, cuái àêìu vaâ khoác suåt sõt. Töi laåi gêìn vaâ cêìm lêëy tay
baâ.
- Taåi sao chaáu laåi chaåy tröën laäo?
Baâ töi kheä hoãi
- Laäo yïu chaáu, laäo laâ möåt ngûúâi rêët töët maâ...
- Thïë taåi sao öng khöng nuöi baác êëy húã baâ?
Töi hoãi laåi.
- Öng êëy aâ?
Baâ töi àûáng dûâng laåi, öm ghò lêëy töi, noái vúái gioång tiïn tri,
gêìn nhû thò thêìm:
- Chaáu haäy nhúá lêëy lúâi baâ: Chuáa seä trûâng phaåt öng baâ möåt
caách phuä phaâng vïì töåi àaä àöëi xûã vúái con ngûúâi naây nhû vêåy! Nhêët
àõnh seä trûâng phaåt...
Macxim Gorki 100
Baâ töi noái quaã khöng sai. Khoaãng mûúâi nùm sau, khi baâ töi
àaä vônh viïîn yïn nghó, chñnh öng töi hoáa àiïn àaä ài ùn xin khùæp
caác àûúâng phöë, van xin thaãm thiïët dûúái cûãa söí caác nhaâ.
- Caác baác àêìu bïëp phuác àûác úi, xin caác baác möåt miïëng baánh,
möåt mêíu baánh ngoåt thò hún!
- Öi chao, luä caác ngûúâi
-ò
- ò thêåt laâ...
Töi chó coân nhúá möîi caái cêu chua xoát keáo daâi vaâ kñch àöång
loâng ngûúâi cuãa öng töi trûúác àêy:
- Öi chao, luä chuáng bay... y... y thêåt laâ...
Ngoaâi Igösa vaâ Grigöri Ivanövitaå ra, coá möåt muå àaân baâ phoáng
àaäng khiïën töi khöng daám ra phöë àoá laâ muå Vörönikha. Cûá àïën
ngaây lïî laâ muå laåi xuêët hiïån, to lúán, toác röëi buâ vaâ say bñ tó. Muå coá löëi
ài rêët àùåc biïåt nhû khöng àöång àêåy chên, khöng chaåm àêët, maâ
chuyïín àöång nhû möåt àaám mêy àen, muå vûâa ài vûâa nghïu ngao
nhûäng baâi haát tuåc tôu. Têët caã moåi ngûúâi gùåp muå àïìu lêín traánh vaâo
caác cöíng nhaâ, goác tûúâng hoùåc cûãa hiïåu. Muå ài àïën àêu laâ nhû queát
saåch ngûúâi àïën àêëy Mùåt muå xanh xaám, sûng huáp nhû möåt caái bong
boáng, cùåp mùæt xaám to tûúáng troân xoe nom thêåt buöìn cûúâi vaâ khuãng
khiïëp. Coá luác muå vûâa khoác vûâa kïu:
- Caác con úi, caác con úã àêu?
Töi hoãi baâ töi xem taåi sao muå laåi noái nhû thïë.
- Chaáu khöng nïn biïët chuyïån àoá!
Baâ töi traã lúâi veã rêìu rô. Nhûng duâ sao baâ töi vêîn kïí vùæn tùæt:
muå ta trûúác àêy lêëy möåt laäo viïn chûác tïn laâ Vörönöp. Tïn naây
muöën àûúåc thùng quan tiïën chûác liïìn àem hiïën vúå cho möåt tïn
quan trïn cuãa mònh. Hùæn àem muå ài àêu khöng roä. Muå ài biïåt nhaâ
hai nùm liïìn. Khi trúã vïì thò hai àûáa con cuãa muå - möåt trai vaâ möåt
gaái - àïìu chïët caã, coân chöìng muå vò lêëy tiïìn nhaâ nûúác ài àaánh baåc,
thua caã nïn bõ boã tuâ. Thïë laâ muå khöí têm quaá àêm ra rûúåu cheâ,
thñch söëng phoáng àaäng vaâ hay phaá röëi. Möîi ngaây lïî cûá àïën töëi laâ
caãnh saát laåi löi muå vïì... úã trong nhaâ quaã thêåt töët hún ra ngoaâi phöë.
Töi thñch nhêët nhûäng giúâ sau bûäa ùn trûa, khi öng töi àïën xûúãng
nhuöåm cuãa cêåu Iaköp, baâ töi ngöìi bïn cûãa söí kïí cho töi nghe
nhûäng chuyïån cöí tñch rêët hay vaâ nhûäng chuyïån khaác, hoùåc noái vïì
chuyïån böë töi. Baâ töi cùæt caái caánh gêîy cuãa con saáo maâ höm trûúác baâ
töi giùçng laåi àûúåc úã con meâo, thay rêët kheáo caái chên gêîy cuãa noá
bùçng möåt caái chên göî nho nhoã. Sau khi chûäa cho con chim khoãi, baâ
töi daåy noá noái. Coá luác baâ töi àûáng haâng giúâ trûúác caái löìng treo úã
khung cûãa söí, tröng giöëng nhû möåt con thuá to lúán vaâ hiïìn tûâ.
Gioång trêìm trêìm, baâ töi nhùæc ài nhùæc laåi cho con chim àen nhû
hoân than coá taâi bùæt chûúác thêåt nhanh:
- Naâo, noái ài: "Cho saáo ùn böåt!".
Con saáo giûúng cùåp mùæt troân xoe vaâ linh hoaåt cuãa möåt nhaâ
khöi haâi nhòn baâ töi. Noá nhaãy bùçng caái chên göî trïn àaáy chiïëc löìng
maãnh deã, vûún cöí ra hoát nhû con chim vaâng anh, bùæt chûúác chim
caâ cûúäng, chim cu cu, noá cöë laâm gioång meâo kïu, bùæt chûúác tiïëng choá
suãa, nhûng vêîn chûa noái àûúåc tiïëng ngûúâi.
- Maây àûâng laâm troâ ranh nûäa!
Baâ töi nghiïm trang noái vúái con saáo.
- Noái ài: "Cho saáo ùn böåt!"
Con khó coá böå löng chim àen kïu lïn möåt tiïëng choái tai, giöng
giöëng nhû lúâi baâ töi daåy noá. Baâ töi cûúâi vui veã, giú àêìu ngoán tay
chòa cho con chim chuát böåt maåch vaâ noái:
- A! Tao biïët maây röìi, àöì laáu caá, maây giaã vúâ. Caái gò maây cuäng
noái àûúåc, caái gò maây cuäng biïët!
Thïë laâ baâ töi daåy àûúåc con saáo biïët noái. ñt lêu sau, noá àoâi ùn
böåt khaá soäi, vaâ hïî thêëy baâ töi laâ noá kïu lïn möåt tiïëng keáo daâi giöëng
nhû tiïëng "taâ-aâo - baâ - aå...". Luác àêìu löìng saáo treo úã phoâng öng töi,
nhûng chùèng bao lêu öng töi àuöíi noá lïn gaác thûúång vúái baâ chaáu
töi, vò con saáo àaä hoåc àûúåc trïu tûác öng töi. Luác naâo öng töi àoåc
kinh maåch laåc thò con chim laåi thoâ caái moã vaâng vaâng nhû saáp ong
qua keä löìng vaâ rñt lïn:
- Tiu, tiu-tiu irr, tu irr, ti irr, tiu-u, u!
Öng töi bûåc mònh lùæm. Möåt höm öng töi nöíi noáng ngûâng cêìu
nguyïån, giêåm chên vaâ theát lïn dûä döåi:
- Töëng ngay con quyã naây ài, khöng tao giïët chïët noá bêy giúâ!
Trong nhaâ coá nhiïìu caái thuá võ, nhiïìu troâ vui, nhûng thónh
thoaãng möåt nöîi buöìn khöng sao chõu nöíi boáp ngheåt têm höìn töi.
Toaân thên töi nhû bõ möåt caái gò nùång àeâ lïn vaâ töi coá caãm tûúãng
nhû mònh söëng khaá lêu dûúái möåt caái höë àen sêu thùèm. Töi nhû
Macxim Gorki 102
mêët hïët caã thõ giaác, thñnh giaác vaâ moåi caãm giaác, muâ loâa vaâ söëng dúã
chïët dúã...
VIII
Öng töi àöåt nhiïn baán ngöi nhaâ cho laäo chuã quaán, sau khi têåu
möåt ngöi nhaâ khaác úã phöë Kanatnaia. Phöë naây khöng laát àaá, àêìy coã
moåc, saåch seä vaâ yïn tônh, chaåy thùèng ra caánh àöìng, hai bïn coá
nhûäng daäy nhaâ nhoã, sún maâu tûúi tùæn. Ngöi nhaâ múái tao nhaä vaâ
àaáng yïu hún ngöi nhaâ cuä. Mùåt chñnh diïån sún maâu àoã thêîm nöìng
êëm vaâ thanh bònh, ba chiïëc cûãa söí maâu xanh da trúâi vaâ möåt chiïëc
cûãa söí gaác thûúång coá chùæn song nöíi bêåt trïn nïìn àoã. Maái nhaâ bïn
traái coá boáng cêy du vaâ böì àïì sum sï phuã lïn trïn rêët àeåp mùæt.
Ngoaâi sên vaâ trong vûúân coá nhiïìu xoá xónh thuêån lúåi hònh nhû cöët
duâng àïí chúi troâ uá tim. Àeåp nhêët laâ khu vûúân, tuy nhoã, nhûng cêy
cöëi rêåm raåp vaâ chùçng chõt tröng hay hay. úã möåt goác vûúân coá cùn
nhaâ tùæm nhoã xinh nhû möåt àöì chúi. ÚÃ goác khaác coá caái höë to khaá sêu
moåc àêìy coã daåi, tûâ àaám coã nhö lïn nhûäng thanh göî to chaáy dúã, àoá
laâ vïët tñch cuãa cùn nhaâ tùæm bõ chaáy trûúác àêy. Phña bïn traái khu
vûúân laâ vaách chuöìng ngûåa cuãa nhaâ viïn àaåi taá aåpxianniköp, phña
bïn phaãi laâ toâa nhaâ cuãa Betleng.
Phña trong cuâng khu vûúân tiïëp giaáp vúái nhaâ cûãa vûúân tûúåc
cuãa muå baán sûäa Pïtröpna, möåt muå beáo nhû caái chuöng coá nûúác da
àoã höìng vaâ tñnh nïët öìn aâo. Ngöi nhaâ nhoã cuãa muå thêëp leâ teâ trïn
mùåt àêët, vûâa töëi om om vûâa cuä kyä, rïu phong phuã kñn. Hai chiïëc
cûãa söí hiïìn laânh nhòn ra möåt baäi röång coá nhûäng khe sêu vaâ nhûäng
khu rûâng xa xa tröng nhû nhûäng àaám mêy xanh nùång trôu. Suöët
ngaây boån lñnh traáng chaåy ngûúåc chaåy xuöi úã ngoaâi baäi; lûúäi lï saáng
loaáng dûúái aánh nùæng xiïn cuãa mùåt trúâi muâa thu. Ngöi nhaâ naây
chêåt nñch nhûäng ngûúâi maâ töi chûa bao giúâ thêëy. Nûãa phña trûúác coá
möåt laäo nhaâ binh giaâ ngûúâi Tacta úã cuâng vúái muå vúå beáo luân; muå
naây leáo nheáo suöët tûâ saáng àïën töëi. Muå cûúâi cûúâi noái noái luön möìm,
hay chúi cêy àaân ghi-ta trang hoaâng löång lêîy vaâ cêët gioång lanh
laãnh haát möåt baâi ca söi nöíi: Yïu möåt naâng chûa thoãa, Nïn kiïëm
thïm möåt aã! Phaãi biïët tòm múái xong. Nïëu anh ài àuáng àûúâng Tûác
khùæc coá phêìn thûúãng, Phêìn thûúãng chúâ àúåi anh öi, phêìn thûú-ûúãng
ngo-on laânh! Laäo nhaâ binh ngûúâi cuäng beáo troân nhû quaã cêìu ngöìi
bïn cûãa söí, khuön mùåt xaám xanh cùng phöìng lïn. Laäo vui veã àaão
Macxim Gorki 104
ài àaão laåi cùåp mùæt maâu hung, huát liïn miïn têíu thuöëc vaâ ho nghe
kyâ quaái nhû tiïëng choá suãa:
- Vuác, vuác, vuác...
Trong möåt gian buöìng nhoã êëm aáp úã phña trïn hêìm nhaâ vaâ
chuöìng ngûåa coá hai ngûúâi àaánh xe ngûåa úã: möåt ngûúâi beá nhoã toác
xaám, àoá laâ baác Piöt, vaâ àûáa chaáu cêm cuãa baác laâ Xtiöpa, möåt chaâng
trai coá nûúác da boáng löån vaâ khuön mùåt giöëng nhû caái khay bùçng
àöìng àoã. Ngoaâi ra, anh lñnh cêìn vuå Valêy cuäng úã àoá. Anh ta laâ
ngûúâi Tacta, thên hònh cao lïu nghïu, tñnh tònh khöng àûúåc vui veã.
Têët caã nhûäng con ngûúâi naây àïìu múái laå àöëi vúái töi vaâ hònh nhû coá
rêët nhiïìu àiïìu bñ êín. Nhûng àùåc biïåt coá baác úã troå "Töët Lùæm" àaä löi
cuöën àûúåc töi. Baác thuï gian phoâng daâi vïì phña sau ngöi nhaâ, caånh
bïëp, coá hai cûãa söí tröng ra vûúân vaâ ra sên. Baác gêìy coâm, lûng guâ,
khuön mùåt trùæng bïåch, böå rêu àen sò teä ra laâm àöi, cùåp mùæt àeo
kñnh tröng rêët hiïìn tûâ. Baác lêìm lò, ñt ngûúâi àïí yá àïën. Möîi khi múâi
baác ùn trûa hay uöëng traâ, bao giúâ baác cuäng àaáp:
- Töët lùæm! Thïë laâ coá mùåt hay vùæng mùåt baác, baâ töi àïìu goåi baác
laâ "Töët Lùæm".
- Liönka, chaáu ài goåi baác Töët Lùæm túái uöëng traâ! Baác Töët Lùæm,
taåi sao baác xúi ñt thïë?
Khùæp phoâng baác chêët ngöín ngang hoâm xiïíng cuâng nhûäng
cuöën saách daây in thûá chûä laå, khöng phaãi chûä nhaâ thúâ.. Chöî naâo
cuäng thêëy nhûäng chai nûúác àuã caác maâu, nhûäng maãnh àöìng vaâ sùæt,
nhûäng thoãi chò. Suöët tûâ saáng àïën töëi baác mùåc chiïëc aáo da maâu
hung àoã, chiïëc quêìn xaám keã ö vuöng. Toaân thên baác bï bïët nhûäng
maâu vaâ böëc ra möåt muâi khoá chõu. Àêìu toác baác röëi buâ, daáng àiïåu
vuång vïì. Baác nêëu chò, haân nhûäng maãnh àöìng, vûâa cên nhûäng caái gò
trïn chiïëc cên nhoã tñ vûâa laâu baâu. Möîi khi bõ boãng, baác röëng lïn
nhû boâ, vöåi vaâng thöíi vaâo àêìu ngoán tay. Thónh thoaãng baác laåi sêíy
chên khi ài vïì phña nhûäng bûác àöì aán treo trïn tûúâng. Sau khi lau
kñnh, baác ngûãi nhûäng bûác àöì aán. Chiïëc muäi maãnh deã, thùèng vaâ
trùæng bïåch cuãa baác gêìn nhû àuång vaâo túâ giêëy. Àöi khi àöåt nhiïn
baác dûâng laåi giûäa phoâng hay bïn cûãa söí vaâ àûáng àoá höìi lêu, mùæt
nhùæm laåi, mùåt ngêíng lïn; baác àûáng im lùång nhû möåt bûác tûúång göî.
Töi treâo lïn maái nhaâ kho vaâ nhòn xuöëng sên theo doäi baác qua
chiïëc cûãa söí àïí ngoã. Töi thêëy ngoån lûãa xanh cuãa chiïëc àeân cöìn àùåt
trïn baân vaâ caái thên hònh àen àen cuãa baác viïët gò àoá trong cuöën vúã
nhaâu naát; cùåp kñnh cuãa baác aánh lïn maâu xanh nhaåt vaâ laånh luâng
nhû nhûäng maãnh bùng. Cöng viïåc phuâ thuãy cuãa con ngûúâi naây àaä
giûä töi haâng giúâ trïn maái nhaâ, vaâ khïu gúåi loâng hiïëu kyâ cuãa töi
thïm söi suåc. Àöi luác baác àûáng trong khung cûãa súã, hai tay chùæp
sau lûng, nhòn thùèng lïn maái nhaâ, laâm nhû khöng nhòn thêëy töi;
caái àoá khiïën töi rêët bûåc mònh. Àöåt nhiïn baác gêåp àöi ngûúâi laåi,
nhaãy vïì phña baân vaâ luåc loåi caái gò àoá. Töi nghô nïëu baác giaâu coá vaâ
ùn mùåc sang troång, thò töi cuäng súå baác àêëy. Nhûng baác rêët ngheâo:
cöí aáo sú-mi bêín thóu vaâ nhaâu naát cuãa baác loâi ra ngoaâi cöí aáo veát,
chiïëc quêìn vaá àêìy vïët bêín, baác ài àöi giaây vaãi moân veåt khöng coá bñt
têët. Nhûäng ngûúâi ngheâo àïìu khöng àaáng súå vaâ cuäng khöng nguy
hiïím; thaái àöå thûúng xoát cuãa baâ töi vaâ thaái àöå khinh bó cuãa öng töi
àöëi vúái hoå àaä vö tònh laâm cho töi tin àiïìu àoá. Moåi ngûúâi trong nhaâ
khöng ai ûa thñch baác Töët Lùæm, caã nhaâ noái vïì baác vúái veã chïë giïîu.
Muå vúå vui tñnh cuãa laäo nhaâ binh goåi baác laâ "caái muäi bùçng phêën",
baác Piöt goåi baác laâ "àûúåc tïî sû vaâ thêìy phuâ thuãy", öng töi goåi baác laâ
"yïu thuêåt sû" vaâ "facmaxön".
- Baác êëy laâm gò thïë húã baâ?
Töi hoãi baâ töi. Baâ töi nghiïm khùæc àaáp laåi:
- Khöng phaãi viïåc cuãa maây; im möìm ài...
Möåt höm töi àaánh baåo túái gêìn cûãa söí nhaâ baác vaâ hoãi, cöë giêëu
nöîi höìi höåp trong loâng:
- Baác laâm gò àêëy?
Baác giêåt mònh, nhòn töi höìi lêu qua vaânh mùæt kñnh vaâ giú
caánh tay àêìy vïët lúã loeát vaâ seåo vò boãng vïì phña töi, röìi noái:
- Treâo vaâo àêy...
Baác khöng múâi töi vaâo qua cûãa, maâ baão töi treâo qua cûãa söí,
àiïìu àoá laâm cho töi caãm thêëy mïën phuåc baác hún. Baác ngöìi xuöëng
chiïëc hoâm, àùåt töi ngöìi trûúác mùåt, luác thò àêíy töi lui ra xa, luác thò
laåi keáo dõch laåi gêìn vaâ cuöëi cuâng baác hoãi kheä:
- Chaáu úã àêu àïën?
Cêu hoãi àoá thêåt laâ kyâ quùåc, vò möåt ngaây böën bêån töi ngöìi ùn
trong bïëp bïn caånh baác! Töi àaáp:
- Chaáu laâ chaáu cuãa öng baâ nhaâ naây...
- A, phaãi röìi, - baác vûâa noái vûâa nhòn ngoán tay mònh röìi im
lùång.
Macxim Gorki 106
Luác àoá töi thêëy cêìn phaãi noái cho baác roä:
- Chaáu khöng phaãi trong hoå Kasirin, maâ laâ trong hoå Pïsköp...
- Pïsköp - baác nhùæc laåi khöng àuáng troång êm.
- Töët lùæm.
Baác àêíy töi lui sang möåt phña röìi àûáng dêåy, vûâa ài laåi baân
vûâa noái:
- Thöi, chaáu haäy ngöìi yïn nheá...
Töi ngöìi rêët lêu xem baác lêëy caái duäa duäa miïëng àöìng cùåp chùåt
trong moã cùåp, maåt àöìng vaâng aánh rúi xuöëng miïëng bòa cûáng. Baác
böëc möåt vöëc maåt àöìng boã vaâo caái taách daây, cho thïm vaâo àoá möåt ñt
böåt trùæng nhû muöëi àûång trong caái loå con röìi roát vaâo möåt chêët gò úã
trong caái chai àen thêîm. Trong taách coá tiïëng nöí leáp beáp, khoái böëc
lïn, muâi hùng hùng xöåc vaâo muäi töi. Töi ho, lùæc àêìu, nhûng baác
phuâ thuãy êëy laåi hoãi töi vúái veã khoe khoang:
- Muâi khoá ngûãi aâ?
- Vêng.
- Àuáng röìi! Caái àoá rêët töët, chaáu aå! "Coá thïë maâ cuäng khoe!"
Töi nghô buång vaâ nghiïm khùæc noái:
- Nïëu àaä laâ muâi khoá ngûãi thò khöng töët röìi...
- Thïë aâ?
Baác thöët lïn vaâ nhaáy mùæt
- Nhûng, chaáu aå, àiïìu êëy khöng phaãi bao giúâ cuäng àuáng! Thïë
chaáu coá biïët chúi xûúng khöng?
- Coá aå.
- Chaáu coá muöën baác laâm cho möåt böå bùçng chò khöng? Loaåi êëy
àêëu thò töët lùæm!
- Coá aå.
- Thïë thò chaáu haäy mang túái àêy möåt böå xûúng mêîu nheá!
Baác laåi àïën gêìn chöî töi, vûâa cêìm chiïëc taách böëc khoái trong
tay vûâa duâng möåt mùæt liïëc nhòn vaâo àoá, baác àïën trûúác mùåt töi vaâ
noái:
- Baác seä laâm cho chaáu möåt böå xûúng bùçng chò, nhûng sau àoá
chaáu àûâng túái chöî baác nûäa. Àöìng yá khöng?
Lúâi noái àoá laâm töi rêët bûåc mònh.

- Àaä thïë thò chaáu seä khöng bao giúâ àïën àêy nûäa...
Tûác mònh, töi ài ra vûúân. Öng töi àang loay hoay boán phên
vaâo caác göëc taáo. Àang laâ muâa thu, laá cêy àaä ruång tûâ lêu.
- Laåi àêy, chaáu xeán cêy phuác böìn tûã ài, - öng töi noái vaâ àûa
keáo cho töi.
Töi hoãi öng:
- Baác Töët Lùæm àang laâm caái gò thïë húã öng?
- Baác êëy laâm hoãng caã cùn phoâng, - öng töi àaáp vúái veã tûác giêån.
- Laâm chaáy thuãng caã saân, laâm bêín vaâ bong caã giêëy böìi tûúâng.
Öng seä baão baác ta doån ài núi khaác maâ úã!
- Cêìn phaãi laâm nhû thïë múái àûúåc, - töi taán thaânh vaâ bùæt àêìu
xeán nhûäng caânh phuác böìn tûã khö. Nhûng töi noái cêu êëy quaá vöåi
vaâng. Nhûäng buöíi töëi mûa gioá, nïëu öng töi vùæng nhaâ, baâ töi thûúâng
töí chûác nhûäng buöíi hoåp mùåt vö cuâng thuá võ úã nhaâ bïëp. Baâ töi múâi
têët caã moåi ngûúâi trong nhaâ túái uöëng traâ: hai baác chaáu ngûúâi àaánh
xe ngûåa, anh lñnh cêìn vuå, muå Pïtröpna luác naâo cuäng hoaåt baát, àöi
khi caã muå vúå vui tñnh cuãa laäo nhaâ binh cuäng àïën, vaâ baác Töët Lùæm
bao giúâ cuäng àûáng lò úã möåt goác gêìn loâ sûúãi, baác khöng noái khöng
rùçng vaâ khöng nhuác nhñch. Anh chaâng cêm Xtiöpa chúi baâi vúái
Valêy; anh lñnh cêìn vuå ngûúâi Tacta lêëy quên baâi àeát vaâo chiïëc muä
to beâ cuãa chaâng cêm vaâ noái:
- Aö saitan!
Baác Piöt thûúâng àem àïën möåt chiïëc baánh mò trùæng lúán vaâ
mûát "haåt quyâ" àûång trong möåt caái loå lúán bùçng saânh. Baác cùæt baánh
mò ra thaânh tûâng khoanh, phïët àêìy mûát lïn tûâng miïëng röìi àùåt
nhûäng miïëng baánh àoã thùæm ngon laânh àoá trïn loâng baân tay vaâ cuái
múâi tûâng ngûúâi möåt.
- Xin múâi!
Baác múâi vúái gioång rêët dõu daâng. Khi ngûúâi ta àaä cêìm lêëy
baánh, baác chuá yá nhòn loâng baân tay àen sò cuãa mònh vaâ nïëu thêëy
möåt gioåt mûát naâo úã àoá lêåp tûác baác theâ lûúäi liïëm saåch. Coân muå
Pïtröpna thò mang àïën möåt chai rûúåu anh àaâo, muå vúå vui tñnh cuãa
laäo nhaâ binh thò mang höì àaâo vaâ keåo àïën. Thïë laâ möåt bûäa tiïåc lúán
bùæt àêìu. Baâ töi rêët thñch nhûäng cuöåc vui nhû thïë. ñt lêu sau höm
baác Töët Lùæm àaä mùåc caã vúái töi àïí töi khöng àïën thùm baác nûäa, baâ
Macxim Gorki 108
töi töí chûác möåt töëi vui nhû vêåy. Ngoaâi trúâi mûa thu àöí xuöëng aâo aâo
khöng ngúát, gioá rñt lïn, cêy cöëi xaâo xaåc, caânh cêy quêët sêy saát caã
tûúâng. Trong nhaâ bïëp êëm cuáng, rêët dïî chõu. Caã nhaâ ngöìi quêy
quêìn bïn nhau, moåi ngûúâi àïìu yïn lùång möåt caách àùåc biïåt thoaãi
maái. Höm àoá, baâ töi haâo hûáng kïí rêët nhiïìu chuyïån cöí tñch, caâng
nghe caâng thêëy hay. Baâ ngöìi úã meáp loâ sûúãi, dûåa chên vaâo bêåc lïn,
vaâ cuái xuöëng chöî àaám ngûúâi àûúåc aánh lûãa cuãa chiïëc àeân con bùçng
sùæt têy roåi saáng. Möîi khi cao hûáng baâ thûúâng treâo lïn loâ sûúãi vaâ
giaãng giaãi:
- Töi phaãi noái tûâ trïn cao xuöëng.
Noái tûâ trïn cao xuöëng vêîn töët hún. Töi ngöìi bïn chên baâ töi,
trïn möåt bêåc röång, gêìn nhû úã trïn àêìu baác Töët lùæm. Baâ töi kïí möåt
cêu chuyïån rêët hay vïì duäng sô Ivan vaâ nhaâ êín sô Mirön. Nhûäng lúâi
ngoåt ngaâo, xaác àaáng cuãa baâ töi nhõp nhaâng tuön ra: Xûa coá viïn
tûúáng dûä Goràiön, Loâng daå töëi tùm, tim rùæn nhû àaá, Gheát sûå thêåt,
hùæn ûa troâ haânh haå, Söëng hung taân nhû con cuá höëc cêy. Hùæn àiïn
cuöìng gheát àùæng gheát cay Nhaâ êín sô Mirön bêët khuêët
- Ngûúâi baão vïå thiïån cùn vaâ sûå thêåt, Ngûúâi möåt loâng vò thiïn
haå quïn mònh. Viïn tûúáng sai tïn àaây túá trung thaânh Laâ Ivanuska
- duäng sô: Tiïëng Tacta: "A, àöì ma quyã!".
- Ivankö, ngûúi haäy mang gûúm quyá Ài cheám àêìu laäo Mirön
kiïu ngaåo cho ta, Röìi toám rêu àem àêìu laäo vïì nhaâ, Ta seä quùng
cho choá nhaá! Duäng sô Ivan tuên lïånh chuã Vûâa ài vûâa suy nghô buöìn
rêìu: "Viïåc naây naâo ta coá muöën àêu? Cûúäng sao àûúåc mïånh trúâi
phaán baão?" Ivan giêëu thanh gûúm sau vaåt aáo Àïën cuái chaâo nhaâ êín
sô Mirön:
- Chaâo hiïìn nhên, baác coá khoãe khöng? Chuáa vêîn ban ún cho
baác chûá?
Nhaâ tiïn tri móm cûúâi tû lûå Traã lúâi y bùçng lúâi leä sêu xa:
- Thöi àuã röìi, húäi Ivanuskö, Ngûúi che giêëu laâm gò sûå thêåt?
Moåi viïåc trïn àúâi Chuáa àïìu biïët têët, Àiïìu dûä, àiïìu laânh Ngûúâi nùæm
trong tay. Ta àaä biïët vò sao ngûúi àïën núi naây!
Nghe dûát lúâi, Ivanka xêëu höí, Nhûng y khöng daám cûúäng lúâi
sai cuãa chuã, Beân ruát gûúm ra khoãi bao da, Lêëy vaåt lau, gûúm saáng
choái loâa.
- Baác Mirön, töi muöën giïët baác Sao cho baác khoãi thêëy thanh
gûúm sùæc, Nhûng khöng ngúâ baác àaä biïët trûúác röìi. Vêåy bêy giúâ baác
cêìu Chuáa ài thöi, Baác haäy cêìu nguyïån Ngûúâi lêìn cuöëi Cho baác, cho
töi, cho caã loaâi ngûúâi. Cêìu nguyïån xong töi seä chùåt àêìu!... Öng giaâ
Mirön khöng chuát lo êu, Lùång leä quò dûúái cêy söìi non treã, Cêy söìi
nghiïng mònh chaâo nhaâ êín sô, öng giaâ cûúâi hiïìn hêåu, baão Ivan:
- Naây Ivan, ngûúi haäy coi chûâng, Lúâi cêìu nguyïån cho loaâi
ngûúâi daâi lùæm! Töët hún hïët àûâng àúåi chúâ quanh quêín, Àúä mêët cöng
ngûúi cûá giïët ta ngay. Duäng sô Ivan giêån dûä cau maây vaâ thöët lïn lúâi
khoe khoang ngu ngöëc:
- Töi chúâ haâng trùm nùm vêîn àûúåc! Baác cûá cêìu nguyïån ài, töi
àaä noái laâ laâm!
Nhaâ êín sô cêìu nguyïån àïën hoaâng hön,
Röìi tûâ hoaâng hön àïën raång saáng,
Laåi tûâ saáng àïën nûãa àïm thanh vùæng,
Tûâ muâa heâ cêìu nguyïån àïën muâa xuên.
Ngaây thaáng qua, nùm nöëi tiïëp nùm,
Cêy söìi non àaä vûún lïn trúâi thùèm,
Quaã söìi ruång àaä moåc thaânh rûâng rêåm,
Maâ lúâi cêìu thiïng vêîn cûá coân vang!
Cho túái ngaây nay lúâi cêìu nguyïån vêîn coân, öng giaâ vêîn thúã
than cuâng Chuáa:
Xin Chuáa haäy giuáp ngûúâi ngheâo khöí,
Xin Àûác Meå ban niïìm vui sûúáng cho loaâi ngûúâi.
Coân duäng sô Ivan vêîn àûáng,
Lûúäi gûúm sùæc àaä tûâ lêu thaânh buåi,
Binh giaáp gó tiïu, aáo quêìn tan luåi,
Heâ qua àöng, y vêîn àûáng trêìn truöìng.
Nùæng àöët thiïu, y vêîn àûáng vûäng vaâng,
Muöîi huát maáu, nhûng khöng sao caån,
Choá soái, gêëu rûâng khöng beán maãng,
Giaá bùng, baäo tuyïët cuäng khöng gêìn.
Chñnh y cuäng khöng nhùæc nöíi bûúác chên,
Macxim Gorki 110
Giú khöng nöíi tay, noái khöng nghe roä,

Chuáa àaä trûâng phaåt y nhû vêåy àoá!
Hònh phaåt cuãa y àaä roä raâng:
Khöng àûúåc tuên theo lïånh bêët lûúng,
Khöng àûúåc nêëp sau lûúng têm keã khaác!
Coân lúâi cêìu cuãa öng giaâ êín dêåt,
Àïën giúâ àêy coân vùng vùèng túái Chuáa Trúâi,
Nhû möåt doâng söng trong vùæt chaãy ra khúi,
Lúâi cêìu nguyïån cho chuáng ta coân söëng maäi!
Ngay tûâ luác baâ töi bùæt àêìu kïí chuyïån, töi àaä thêëy baác Töët
Lùæm coá àiïìu gò bùn khoùn: hai tay baác cûá giêåt giêåt möåt caách laå
luâng, khi thò baác boã kñnh ra, khi thò àeo kñnh vaâo, khi thò vung vêíy
theo nhõp àiïåu nhûäng lúâi noái du dûúng. Baác gêåt àêìu, lêëy àêìu ngoán
tay kheä êën chùåt lïn mi mùæt vaâ luön luön duâng loâng baân tay lau vöåi
traán vaâ maá nhû laâ möì höi toaát ra àêìm àòa. Khi coá ngûúâi naâo àêëy
àöång àêåy, ho hoùåc lï chên, baác laåi kheä kïu lïn gioång nghiïm khùæc:
- Suyåt!
Luác baâ töi vûâa kïí hïët, baác àûáng phùæt dêåy, vung vêíy tay vaâ
quay cuöìng möåt caách khöng tûå nhiïn röìi lêím bêím:
- Caác ngûúâi nïn biïët, chuyïån àoá rêët kyâ laå, cêìn phaãi ghi laåi,
nhêët àõnh laâ phaãi ghi! Chuyïån àoá rêët thûåc, àuáng laâ chuyïån cuãa
nûúác ta...
Bêy giúâ roä raâng laâ baác khoác, cùåp mùæt baác àêìy lïå; lïå tuön ra
khùæp xung quanh, cùåp mùæt tùæm trong nûúác mùæt. Caái àoá thêåt kyâ laå
vaâ tröng rêët àaáng thûúng. Baác chaåy ài chaåy laåi khùæp nhaâ bïëp, nhaãy
nhoát tröng vuång vïì vaâ buöìn cûúâi. Baác vung vêíy kñnh trûúác caái muäi
cuãa baác, baác muöën àeo vaâo mùæt, nhûng khöng laâm sao moác nöíi
kñnh vaâo tai. Baác Piöt móm cûúâi; vaâ nhòn baác, têët caã moåi ngûúâi
ngûúång nguâng im lùång, coân baâ töi thò noái vöåi vaä:
- Xin cûá viïåc ghi, caái êëy khöng coá töåi löîi gò caã. Loaåi chuyïån
nhû vêåy töi coân biïët khöëi...
- Khöng, chñnh cêu chuyïån naây cú! Chuyïån naây múái thûåc laâ
cuãa ngûúâi Nga, - baác Töët Lùæm kïu lïn veã xuác àöång. Àöåt nhiïn baác
dûâng laåi úã giûäa nhaâ bïëp vaâ bùæt àêìu noái to, tay phaãi lia trong khöng
khñ, tay traái cêìm chiïëc kñnh run run. Baác noái rêët lêu, gioång rñt lïn
giêån dûä. Baác kheä giêåm chên, luön luön nhùæc ài nhùæc laåi àöåc coá möåt
cêu:
- Khöng àûúåc söëng theo lûúng têm keã khaác, phaãi, phaãi!
Sau àoá àöåt nhiïn gioång baác àûát quaäng, baác im lùång nhòn têët
caã moåi ngûúâi vaâ lùèng lùång ài ra, àêìu cuái gêìm coá veã höëi löîi. Moåi
ngûúâi àïìu móm cûúâi, ngûúång nghõu nhòn nhau. Baâ töi luâi sêu vaâo
boáng töëi phña trong loâ sûúãi, vaâ thúã daâi möåt caách nùång nïì. Muå
Pïtröpna lêëy tay lau cùåp möi daây vaâ àoã röìi hoãi:
- Hònh nhû baác êëy nöíi noáng thò phaãi?
- Khöng phaãi, - baác Piöt àaáp.
- Tñnh baác êëy thïë àêëy.
Baâ töi tuåt xuöëng khoãi loâ sûúãi vaâ lùång leä àun laåi êëm xamöva,
coân baác Piöt thong thaã noái:
- Nhûäng ngaâi nhû vêåy toaân laâ nhûäng ngûúâi tñnh khñ bêët
thûúâng!
Valêy caâu nhaâu, veã khoá chõu:
- Nhûäng keã chûa vúå thûúâng hay vú vêín nhû vêåy àêëy!
Moåi ngûúâi àïìu cûúâi, nhûng baác Piöt vêîn tiïëp tuåc noái, gioång
keáo daâi:
- Àïën nöîi phaãi khoác cú aâ... Roä raâng trûúác kia laâ möåt con caá
mùng, bêy giúâ thò chó coân laâ möåt con caá böëng, maâ chûa chùæc...
Töi caãm thêëy buöìn rêìu, sûå chaán naãn úã àêu àïën àeâ nùång lïn
têm höìn töi. Baác Töët Lùæm laâm cho töi rêët ngaåc nhiïn, töi thêëy
thûúng haåi baác quaá, - cùåp mùæt àêìm àòa lïå cuãa baác nhû hiïån lïn rêët
roä trûúác mùåt töi. Àïm höm êëy baác khöng nguã nhaâ. Ngaây höm sau
ùn trûa xong baác trúã vïì. Quêìn aáo nhaâu naát hïët caã, baác àaä bònh tônh
laåi vaâ tröng baác roä raâng coá veã ngûúång nghõu.
- Höm qua chaáu àaä laâm öìn lïn, - baác noái vúái baâ töi, veã höëi löîi
nhû àûáa treã con.
- Cuå khöng giêån chûá?
- Giêån caái gò cú?
- Giêån chaáu àaä can thiïåp vaâo nhûäng viïåc khöng dñnh lñu àïën
chaáu, àaä noái quaá lúâi?
Macxim Gorki 112
- Baác khöng laâm ai bûåc mònh caã...

Töi caãm thêëy baâ töi súå baác, khöng nhòn thùèng vaâo mùåt baác vaâ
noái rêët kheä, gioång khaác thûúâng. Baác túái saát bïn baâ töi vaâ noái rêët tûå
nhiïn:
- Cuå xem, chaáu àún àöåc möåt caách àaáng súå, chaáu chùèng coá möåt
ai thên thiïët caã! Im lùång, im lùång maäi, röìi àöåt nhiïn trong loâng cûá
nhû söi suåc vaâ buâng ra... Luác ào chaáu sùén saâng noái vúái caã hoân àaá,
caái cêy...
Baâ töi luâi laåi àïí traánh xa baác ra.
- Baác phaãi lêëy vúå ài...
- Öi!
Baác thöët lïn, nhùn mùåt laåi, xua tay röìi ài ra.
Baâ töi cau maây nhòn theo baác, hñt möåt húi thuöëc laá vaâ sau àoá
nghiïm khùæc cêëm töi:
- Chaáu coi chûâng, khöng àûúåc quêín quanh gêìn baác êëy; coá maâ
trúâi biïët àûúåc baác ta laâ ngûúâi nhû thïë naâo...
Nhûng töi laåi bõ baác löi cuöën. Töi àaä nhòn thêëy sùæc mùåt baác
biïën àöíi nhû thïë naâo khi baác noái cêu "chaáu àún àöåc möåt caách àaáng
súå". Trong lúâi noái àoá coá caái gò dïî hiïíu àöëi vúái töi, laâm töi caãm àöång,
vaâ töi àaä tòm àïën baác. Töi tûâ ngoaâi sên nhòn vaâo cûãa söí phoâng baác;
gian phoâng tröëng traãi vaâ giöëng nhû gian nhaâ kho trong àoá ngûúâi ta
neám vöåi vaâng vaâ bûâa böån nhûäng àöì vêåt linh tinh vö duång, chuáng
cuäng vö duång vaâ kyâ quaái nhû chuã nhên chuáng vêåy. Töi ài ra vûúân
vaâ nom thêëy baác úã àoá. Lûng lom khom, tay öm àêìu, khuyãu tay
chöëng vaâo àêìu göëi; baác ngöìi chïnh vïnh úã àêìu möåt cêy göî bõ chaáy
seám. Cêy göî naây bõ àêët phuã àêìy, möåt àêìu aánh lïn maâu than àen
nhaánh vaâ nhö khoãi àaám ngaãi cûáu heáo, gai vaâ ngûu baâng. Ngay caái
viïåc baác ngöìi chïnh vïnh nhû vêåy laåi caâng khiïën töi coá caãm tònh
hún àöëi vúái baác. Maäi baác khöng nhòn thêëy töi; cùåp mùæt àúâ àêîn nhû
mùæt cuá nhòn ài àêu xa. Sau àoá àöåt nhiïn baác hoãi coá veã miïîn cûúäng.
- Tòm baác aâ?
- Khöng.
- Thïë thò laåi àêy laâm gò?
- Khöng laâm gò caã.
Baác boã kñnh ra, lêëy chiïëc khùn muâi soa coá nhûäng àöëm àoã àen
ra lau kñnh vaâ noái:
- Naâo, ngöìi xuöëng àêy!
Khi töi ngöìi bïn caånh baác, baác öm chùåt lêëy vai töi.
- Ngöìi àêy. Chuáng ta seä ngöìi im lùång. Àûúåc khöng? Nhû thïë
àêëy... Chaáu bûúáng lùæm phaãi khöng?
- Vêng.
- Töët lùæm!
Chuáng töi ngöìi im lùång rêët lêu. Buöíi chiïìu tônh mõch vaâ ïm
dõu. Àoá laâ möåt trong nhûäng buöíi chiïìu àêìu thu buöìn baä, khi caãnh
vêåt muön maâu xung quanh phöi pha roä rïåt, möîi giúâ phuát laåi möåt
múâ nhaåt thïm; àêët àaä caån hïët caã hûúng thúm muâa heâ phong phuá
cuãa noá vaâ chó coân toãa ra muâi êím ûúát laånh leäo; khöng khñ trong suöët
laå kyâ, trïn bêìu trúâi höìng höìng boáng quaå àen bay höëi haã, gêy nïn
nhûäng yá nghô khöng vui. Têët caã àïìu lùång leä nhû túâ. Möîi möåt tiïëng
àöång -tiïëng caánh chim söåt soaåt, tiïëng laá ruång xaâo xaåc àïìu vang lïn
möåt caách laå luâng khiïën cho ngûúâi ta phaãi ruâng mònh súå haäi; nhûng
sau àoá laåi im phùng phùæc; sûå yïn lùång àaä bao truâm caã traái àêët vaâ
choaán lêëy löìng ngûåc. Trong nhûäng giúâ phuát nhû vêåy àaä nêíy ra
nhûäng yá nghô rêët thanh khiïët vaâ cao nhaä, nhûng chuáng moãng
manh vaâ trong suöët nhû maång nhïån, khön taã àûúåc bùçng lúâi. Chuáng
loáe lïn trong chöëc laát vaâ biïën mêët rêët mau nhû nhûäng ngöi sao àöíi
ngöi, chuáng nung nêëu trong loâng möåt nöîi buöìn, chuáng vûâa ïm dõu
vûâa laâm cho ngûúâi ta xao xuyïën, khiïën cho têm höìn söi suåc, tan ra
nhû theáp chaãy, dêìn dêìn bùæt lêëy khuön khöí vônh viïîn; êëy nhûäng
àûúâng neát cuãa têm höìn àaä taåo thaânh nhû vêåy àoá. Töi neáp vaâo bïn
sûúân êëm aáp cuãa baác Töët Lùæm vaâ cuâng vúái baác nhòn bêìu trúâi àoã
thùæm qua nhûäng caânh taáo àen àen, theo doäi nhûäng con chim
khuyïn bay nhöån nhõp, nhòn nhûäng con chim kim oanh róa ngoån
cêy ngûu baâng khö àïí kiïëm nhûäng haåt chaát. Tûâ caánh àöìng, nhûäng
àaám mêy lúâm xúâm xanh biïëc viïìn maâu àoã thùæm àang tûâ tûâ bay túái;
dûúái àaám mêy, àaân quaå nùång nïì bay vïì töí trong nghôa àõa. Thêåt laâ
àeåp vaâ khöng hiïíu taåi sao àöëi vúái töi têët caã hònh nhû dïî hiïíu hún
vaâ gêìn guäi hún thûúâng ngaây. Thónh thoaãng baác thúã daâi vaâ hoãi töi:
- Àeåp khöng chaáu? Àeåp thêåt! Chaáu coá thêëy êím khöng? Coá
laånh khöng?
Macxim Gorki 114
Bêìu trúâi trúã nïn àen sêîm vaâ moåi vêåt xung quanh nhû phöìng
to lïn, boáng töëi múâ mõt êím ûúát traân àïën. Baác Töët Lùæm noái:
- Chuáng ta ài vïì thöi!
Ài... Túái cûãa vûúân, baác dûâng laåi vaâ noái rêët kheä:
- Baâ chaáu rêët töët, - öi, àêët nûúác chuáng ta thêåt laâ tuyïåt diïåu!
Baác nhùæm mùæt, móm cûúâi vaâ àoåc khe kheä, nhûng rêët roä raâng:
Hònh phaåt cuãa y àaä roä raâng:
Khöng àûúåc tuên theo lïånh bêët lûúng,
Khöng àûúåc nêëp sau lûúng têm keã khaác!...
- Chaáu haäy ghi nhúá lêëy àiïìu êëy, cêìn phaãi nhúá rêët kyä!
Baác àêíy töi vïì phña trûúác vaâ hoãi:
- Chaáu coá biïët viïët khöng?
- Khöng aå.
- Phaãi hoåc ài. Chaáu phaãi hoåc thöng viïët thaåo àïí ghi laåi nhûäng
chuyïån maâ baâ chaáu kïí, caái àoá rêët coá ñch, chaáu aå...
Chuáng töi kïët thên vúái nhau. Tûâ höm êëy luác naâo töi muöën
àïën chöî baác Töët Lùæm cuäng àûúåc. Töi ngöìi trïn chiïëc hoâm coá loát
maãnh gieã raách vaâ tha höì tûå do theo doäi baác nêëu chò, nung àöìng;
sau khi nung àoã, baác lêëy chiïëc buáa nheå coá caán àeåp reân nhûäng têëm
sùæt trïn caái àe nhoã, baác coân duâng baân maâi, duäa, àaá nhaám vaâ caái
cûa moãng dñnh nhû súåi chó. Baác luön luön cên caác thûá trïn chiïëc
cên bùçng àöìng rêët nhêåy. Baác pha caác chêët loãng khaác nhau vaâo
nhûäng chiïëc taách daây maâu trùæng röìi nhòn chuáng böëc khoái vaâ toãa
àêìy phoâng muâi hùng hùng. Baác nhùn mùåt cùæn àöi möi àoã nhòn vaâo
cuöën saách daây vaâ lêím bêím nhûäng gò khöng roä hoùåc keáo daâi gioång
khaân khaân kheä ngêm: öi, hoa höìng cuãa Xarön...
- Baác laâm caái gò thïë?
- Laâm caái naây, chaáu aå...
- Caái gò cú?
- A-a, chaáu thêëy àêëy, baác khöng biïët noái thïë naâo àïí chaáu
hiïíu... - öng chaáu baão coá leä baác laâm tiïìn giaã...
- Öng aâ? ... Hûâm! Öng chó noái bêåy thöi! Tiïìn, chaáu aå, chó laâ
thûá khöng àaáng kïí...

Thoi Tho Au 580 4246

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Thoi Tho Au 580 4246

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

THÚÂI THÚ ÊËU 1

VIII ................................................................................................................................... 103

XIII ................................................................................................................................... 212

- Taåi sao chaáu khöng khoác?

- Sao baâ laåi khoác?

- Ngûúâi ta cûúâi meå àêëy, meå aå!

- Coá àau khöng?

- Àûâng, böë úi! ... Traã noá cho con...

- Ài ra, khöng coá chïët beåp bêy giúâ...

- Thïë baâ úã àêu, húã cêåu?

- ÖÌ, chaáu laåi noái lùng nhùng röìi!

- Öng nùçm maâ nghó, öng aå...

- Chaáu khöng biïët...

Lúâi noái àoá laâm töi rêët bûåc mònh.

Giú khöng nöíi tay, noái khöng nghe roä,

- Baác khöng laâm ai bûåc mònh caã...

You might also like