Professional Documents
Culture Documents
ТОЙМ
2010 ОНЫ 12 ДУГААР САР
Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хороо
1. ХУРААНГУЙ
Макро эдийн засгийн сүүлийн үеийн төлөв байдал
12.2009 12.2010
Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн салбарт 2010 онд болж өнгөрсөн онцлох үйл
явдал
Монгол Улсын Засгийн газрын 2009 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн 377 дугаар
тогтоолоор бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг дэмжих, төрийн оролцоог бизнесийн үйл
ажиллагаанд зохистой түвшинд хүртэл бууруулах, эрхзүйн болон зохицуулалтын таатай
нөхцөл бүрдүүлэх зорилгоор 2010 оныг “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил” болгон
зарласан.
Улмаар Монгол Улсын Засгийн газраас Аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэх зарим
зөвшөөрлийг хүчингүй болсонд тооцуулахаар санал болгож байгаатай холбогдуулан Аж
ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай
хуулийн төсөл болон холбогдох 20 гаруй хуулийн төслийг хэлэлцэн дэмжиж, Улсын Их
Хуралд өргөн мэдүүлэв.
Хөгжлийн банк
Монгол Улс дахь хүний эрхийн төлөв байдлын талаархи Үндэсний илтгэлийг
бэлтгэж НҮБ-ын Хүний эрхийн Зөвлөл 2010 оны 11 дүгээр сарын 2-4-ний өдрүүдэд
хэлэлцэн сайшаав. НҮБ нь Монгол Улсын Үндэсний илтгэлийг шаардлагатай мэдээллийг
агуулсан, хүний эрхийг хамгаалах чиглэлээр тулгарч байгаа бэрхшээл, цаазаар авах ялыг
Иргэний шинэчилсэн бүртгэлд насанд хүрсэн 1.151.236 /нэг сая нэг зуун тавин
нэгэн мянга хоѐр зуун гучин зургаа/ хүнийг хамруулсан нь нийт хүн амын 61 хувь болов.
Монгол Улсын иргэнд хүртээх хишиг, хувийн эхний ээлжийн 70.0 мянган
төгрөгийг 2010 оны 2 дугаар сарын 1-ний өдрөөс, үлдэх 50.0 мянган төгрөгийг 2010 оны 8
дугаар сарын 1-нээс эхлэн ногдох хэмжээгээр нь хуваан олгох ажлыг зохион байгуулав.
Хүний хөгжил сангаас Монгол Улсын иргэнд хишиг, хувь хүртээх ажлын явц 94.6 хувьтай
байна.
2010-2011 оны хичээлийн жилд их, дээд сургууль, коллежид суралцагчдын
сургалтын төлбөрийн 2010 оны 9-12 дугаар сард ногдох хэсгийг суралцагч өөрөө
хариуцан, үлдэгдэл төлбөрийг 2011 оны нэгдүгээр улирлаас эхлэн Хүний хөгжил сангийн
хишиг, хувиас тооцож төлөх зохицуулалт хийж байна.
Зуд нэрвэж 10 сая малаа алдав, Мал, амьтны гоц халдварт өвчин гарлаа
2010 оны өвөл, хавар цаг агаар эрс муудаж, нийт нутгийн 90 гаруй хувь нь зузаан
цасан бүрхүүлд автан, хасах 40 хэмээс давж хүйтэрснээс улсын хэмжээнд 10 гаруй сая мал
хорогдож, олон арван тэрбум төгрөгийн хохирол учирлаа. Энэхүү зуднаар 1800 гаруй
малчин өрх айл малгүй болсон ба улсаас 75 тэрбум төгрөгийн тусламж үзүүлж зуданд
хорогдсон малын сэг зэмийг устгав.
2010 оны 11 дүгээр сарын 11-17-ны өдрүүдэд орон даяар хүн ам, орон сууцны
улсын тооллогыг зохион байгууллаа. Энэхүү тооллогод Монгол Улсын суурин хүн ам,
Монгол улсаас гадаадад суугаа дипломат төлөөлөгчийн газар, олон улсын байгууллагад
ажиллагчид, тэдний гэр бүл, гадаадад 6 сараас дээш хугацаагаар ажиллаж, суралцаж
байгаа иргэн, Монгол Улсад удаан хугацаагаар оршин суугаа гадаадын харьяат иргэн,
харьяалалгүй хүмүүс хамрагдсан юм. Тооллогын үеэр улсын хэмжээнд 714,784 өрх,
2,650,673 хүн тооллогын асуулгыг бөглөжээ. Тооллогын нөхөгдсөн асуулга, интернэт
тооллогын дүнг нэгтгэн, тоологдсон өрх, хүн амын тоо, нас, хүйс, тэдний амьдарч буй
орон сууцны нөхцөлийн талаарх урьдчилсан дүнг бэлэн болж, суурин хүн амаар 2011 оны
2 дугаар сард, эцсийн үр дүнг 7 дугаар сард багтаан тооллогын Улсын комисст
танилцуулахаар ажиллаж байна.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан С.Баярын санаачилсан "Атрын III аян"-ы
хүрээнд 2010 онд 355.1 мянган тонн үр тариа, үүнээс 345.5 мянган тонн буудай, 168
мянган тонн төмс, 90.3 мянган тонн хүнсний ногоо, 4.3 мянган тонн арвай, 4.3 мянган
тонн овъѐос, 32.3 мянган тонн тэжээлийн ургамал хураан авав. Ингэснээр манай улс
жилийн хэрэгцээт буудай, төмсийг 100 хувь, хүнсний ногооны 60.0 хувийг дотоодын
ургацаас хангах түвшинд хүрсэн байна.
Атрын III аяныг цаашид эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариаланг хослуулан
хөгжүүлэх, хүнсний хангамж, чанар, аюулгүй байдлыг хангах хүнсний аян болгон
үргэлжлүүлэхээр Монгол Улсын Засгийн газраас шийдвэрлэв.
2010 он гарсаар ДНБ-ий бодит хэмжээ нэгдүгээр улиралд 7.6 хувь, 2 дугаар
улиралд 3.4 хувь өсч байсан бол 3 дугаар улиралд өсөлтийн хурд нэмэгдэн 8.4 хувьд хүрч
өссөн бөгөөд 2010 оны жилийн эцсийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр 6.1 хувиар өсч
зэрэгцүүлэх үнээр 4154.0 тэрбум төгрөгт хүрчээ. ДНБ-ий бодит өсөлтөд уул уурхай,
олборлох аж үйлдвэрийн салбарын нэмэгдэл өртөг 6.3 хувь, боловсруулах аж үйлдвэрийн
салбарынх 11.3 хувь, барилгын салбарынх 15.6 хувь, бөөний болон жижиглэн худалдааны
салбарынх 23.4 хувиар өссөн нь нөлөөлсөн байна. Харин өвөлжилт, цаг агаарын хүндрэл,
бэрхшээлийн улмаас малын зүй бус хорогдол нэмэгдсэнээс ХАА-н салбарын нэмэгдэл
өртөг 16.8 хувиар буурсан байна.
Том малын зүй бус хорогдол өндөр байгаатай холбоотойгоор мал аж ахуйн
салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүн болох малын мах, сүү, ноос, ноолуурын гарц
буурсан байна. Ялангуяа, ямааны зүй бус хорогдол их байгаа нь мал аж ахуйн салбарын
гол түүхий эд болох ноолуурын гарцыг бууруулсан байна. Мал аж ахуйн салбарыг
байгалийн эрсдэлээс хамгаалах, малчдын амьжиргааг дээшлүүлэх зорилгоор УИХ-аас
“Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг батлан хэрэгжүүлж байна. Цаашид уг хөтөлбөрийн
хэрэгжилтийг зохион байгуулах, малжуулах арга хэмжээг цаг алдалгүй авах, зарим малгүй
болсон айл өрхийг ажиллах хүчний эрэлт, хэрэгцээ шаардлагатай байгаа бусад салбарт
шилжүүлэн ажиллуулах зэрэг арга хэмжээг зохион байгуулах шаардлага гарч байна.
Мөн хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах,
түүхий эд бэлтгэх, тээвэрлэх, хадгалах стандартууд хэрэгжих, үйлдвэрлэгчдыг улирлын
чанартай бэлтгэдэг түүхий эдээр тасралтгүй хангах урьдчилсан нөхцөл бүрдүүлэх
зорилгоор “Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн биржийн тухай” хуулийн
төслийг боловсруулаад байна.
Аж үйлдвэрийн салбарын хувьд 2010 онд өндөр өсөлттэй байсан бөгөөд тус
салбарын нэмэгдэл өртгийн хэмжээ 2010 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр зэрэгцүүлэх үнээр
1196.5 тэрбум төгрөгт хүрч 2009 оныхоос 7.7 хувиар өссөн байна. 2010 онд нүүрс
олборлолт 91.8 хувь, газрын тос 16.7 хувь, төмрийн хүдэр 2.3 дахин нэмэгдсэнээр уул
уурхайн салбарын нэмэгдэл өртөг зэрэгцүүлэх үнээр 756.4 тэрбум төгрөгт хүрч 2009
оныхоос 6.3 хувиар өссөн байна. Шинээр ашиглалтад орсон Овоот толгой, Ухаа худаг,
Хөшөөтийн нүүрсний уурхайн олборлолтын хүчин чадал нэмэгдэж нүүрсний олборлолт
өсч байна. Мөн Төмөртэй, Баянгол, Таяннуур, Харангат, Элстэй, Төмөртолгой зэрэг
төмрийн хүдрийн уурхайнуудын олборлолт нэмэгдсэн байна. Тамсаг, Дорноговийн сав
газруудад газрын тосны олборлолтын үйл ажиллагаа эрчимжсэнээр олборлолтын хэмжээ
2010 онд 2.2 сая баррельд хүрчээ.
Үйлчилгээний салбар
Бүтээгдэхүүний цэвэр татварын хэмжээ 2009 оныхоос 54.2 хувь өссөнөөс нэмэгдсэн
өртгийн албан татварын орлого 77.1 хувь, онцгой албан татварын орлого 61.0 хувь, гадаад
худалдааны татварын орлого 66.7 хувиар тус тус өссөн нь нөлөөлсөн байна.
Дүгнэлт
2009 онд санхүү, эдийн засгийн хүндрэлээс шалтгаалан манай улсын эдийн засаг
1.3 хувиар буураад байсан бол 2010 он гарсаар эдийн засаг тогтворжиж сэргэх шатандаа
орсноор ДНБ-ий бодит хэмжээ 6.1 хувийн өсөлттэй гарлаа. 2009 онд бууралтад ороод
байсан боловсруулах аж үйлдвэр, худалдааны салбарт 2010 онд хамгийн өндөр өсөлт
гарсан байна. Мөн бараа бүтээгдэхүүний цэвэр татварын хэмжээ ихээхэн өссөн нь ДНБ-ий
өсөлтөд эерэгээр нөлөөлөв. Цаашид уул уурхай, дэд бүтцийн салбарт томоохон бүтээн
байгуулалтын ажил хийгдэж байгаа нь эдийн засгийн өсөлтийг дунд хугацаанд өндөр
хэмжээнд хүргэх хандлагатай байна.
Аж үйлдвэрийн салбарт ажиллагчдын тоо 2010 оны 12 дугаар сарын эцэст 54289
байгаа нь 2009 оныхоос 3.3 хувиар буюу 1715 хүнээр нэмэгдсэн байна.
Аж үйлдвэрийн салбар дахь хөдөлмөрийн бүтээмж 2010 онд зэрэгцүүлэх үнээр 36.5
сая төгрөг болсон нь 2009 оныхоос 1.9 сая төгрөг буюу 5.5 хувиар өссөн байна.
Хөдөлмөрийн бүтээмж уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарт 0.1 сая төг буюу 0.2
хувиар, боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарт 2.0 сая төгрөг буюу 8.3 хувиар, цахилгаан,
дулаан, эрчим хүч үйлдвэрлэлт, усан хангамжийн салбарт 0.8 сая төгрөг буюу 5.5 хувиар
тус тус өсчээ.
Уул уурхайн салбарын өсөлт: Нүүрс, газрын тос, төмрийн хүдэр зэрэг уул
уурхайн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний олборлолт ихээхэн өсөх
төлөвтэй байна.
Боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарын өсөлт: Боловсруулах аж үйлдвэрийн
салбар, түүн дотроо хүнсний үйлдвэрлэл, барилгын материалын үйлдвэрлэл,
төмрийн үйлдвэрлэл өсөхөөр байна.
Дэд бүтэц, барилга: Оюутолгой болон бусад уул уурхайн томоохон орд газруудын
дэд бүтэц, барилгын бүтээн байгуулалтын ажил идэвхижиж байгаа нь барилгын
салбарын өсөлтийг нэмэгдүүлж, цахилгаан дулааны хэрэглээг өсгөхөөр байна.
Хэдийгээр 2010 онд аж үйлдвэрийн салбарт өсөлт гарсан хэдий ч зарим нэг уул
уурхайн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл буурсан байна. Тухайлбал,
алтны үйлдвэрлэл 2009 оныхоос 38.4 хувь, цайрын баяжмалынх 20.4 хувиар тус тус
буурсан нь уул уурхайн салбарын өсөлтөд сөргөөр нөлөөлсөн байна. Мөн боловсруулах
аж үйлдвэрийн салбарын өсөлтөд махны үйлдвэрлэл 34.2 хувь, самнасан ноолуурын
үйлдвэрлэл 48.0 хувиар буурсан нь сөргөөр нөлөөлжээ.
Дүгнэлт
2010 оны жилийн эцсийн байдлаас дүгнэхэд уул уурхай, олборлох аж үйлдвэр
болон боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэлийн өсөлтөөс шалтгаалж аж
үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээ 2009 оныхоос 10.0 хувиар өссөн байна.
Цаашид дээрх салбаруудын үйлдвэрлэл нэмэгдэхээр байгаа нь аж үйлдвэрийн салбарын
өсөлтийг хангаад зогсохгүй эдийн засгийн өсөлтийг тогтвортой нэмэгдүүлнэ гэж
тооцоолж байна.
Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн нийт орлого 2010 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр
3069.9 тэрбум төгрөгт хүрч, төлөвлөсөн хэмжээнээс 374.0 тэрбум төгрөгөөр буюу 13.9
хувиар давж биелж, 2009 оны мөн үеийнхээс 54.0 хувиар буюу 1076.9 тэрбум төгрөгөөр
өссөн байна. Үүнд дараах хүчин зүйлүүд голлон нөлөөлжээ.
Дэлхийн зах зээл дэх зэс, алтны үнэ төлөвлөсөн хэмжээнээс харьцангуй өндөр
байсан.
ÍÝÃÄÑÝÍ ÒªÑªÂ
ªÎ-íû æèëèéí 2010 ОН ÕÓÂÜ ЗӨРҮҮ
ТӨСВИЙН ОРЛОГО
ìºí ¿åèéí Òºëºâ. Òºëºâ. ÿéöýò. (4 : 3) (4 - 3)
1 2 3 4 5 6
( Тэрбум òºãðºã )
ÍÈÉÒ ÎÐËÎÃÎ ÁÀ ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ Ä¯Í 1,993.0 2,695.9 2,695.9 3,069.9 113.9 374.0
ÓÐÑÃÀË ÎÐËÎÃÎ 1,965.5 2,668.3 2,668.3 3,027.3 113.5 359.0
ÒÀÒÂÀÐÛÍ ÎÐËÎÃÎ 1,615.3 2,321.4 2,321.4 2,673.6 115.2 352.2
Îðëîãûí àëáàí òàòâàð 520.0 808.6 808.6 974.0 120.5 165.4
ААН-ийн îðëîãûí àëáàí òàòâàð 205.4 309.3 309.3 390.6 126.3 81.3
Хувь хүний îðëîãûí àëáàí òàòâàð 128.1 149.8 149.8 160.2 107.0 10.5
Зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн татвар 186.5 349.5 349.5 423.2 121.1 73.6
Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë, õóðààìæ 257.3 280.8 280.8 321.7 114.5 40.8
ªì÷èéí òàòâàð 11.0 11.6 11.6 13.6 117.1 2.0
Äîòîîäûí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé òàòâàð 508.7 764.3 764.3 863.5 113.0 99.2
Ãàäààä õóäàëäààíû îðëîãî 116.0 165.3 165.3 193.3 117.0 28.1
Áóñàä òàòâàð 202.3 290.8 290.8 307.5 105.8 16.7
ÒÀÒÂÀÐÛÍ ÁÓÑ ÎÐËÎÃÎ 350.3 346.9 346.9 353.7 102.0 6.8
ժЪÍÃÈÉÍ ÎÐËÎÃÎ 3.0 5.6 5.6 8.0 142.7 2.4
ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÎÐËÎÃÎ 24.5 22.0 22.0 34.6 0.0 12.6
Улсын нэгдсэн төсвийн нийт зарлагын хэмжээ 2010 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр
3066.4 тэрбум төгрөг болж, төлөвлөсөн хэмжээнээс 107.8 тэрбум төгрөгийн хэмнэлттэй
гарчээ.
Хүний хөгжлийн сангаас иргэдэд олгох бэлэн мөнгөнд зориулж 305.1 тэрбум, төр
хариуцах иргэдийн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлд 10.9 тэрбум төгрөгийг тус
Мөн төрийн албан хаагчдыг орон сууцаар хангах хөтөлбөрийн хүрээнд 80.0 тэрбум
төгрөгийн зээлийг Засгийн газрын бондын эх үүсвэрээс, тариалан эрхлэгчдийг
дэмжих зорилгоор 10.2 тэрбум төгрөгийн зээлийг Тариаланг дэмжих сангаас,
хөдөлмөр, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжихэд 12.3
тэрбум төгрөгийн татаас, 7.1 тэрбум төгрөгийн зээлийг Хөдөлмөр эрхлэлтийг
дэмжих сангаас санхүүжүүлсэн байна.
Улсын төсвөөс нийгмийн даатгалын сангийн татаасд 170.7 тэрбум, эрчим хүчний
алдагдлын татаасд 36.5 тэрбум, УИХ-д суудалтай намуудын дэмжлэгт 760.0 сая
төгрөгийг олгосон байна.
ÍÝÃÄÑÝÍ ÒªÑªÂ
ªÎ-íû æèëèéí 2010 ОН Õ Ó Â ÜЗӨРҮҮ
ТӨСВИЙН ЗАРЛАГА
ìºí ¿åèéí Òºëºâ. Òºëºâ. ÿéöýò. (4 : 3) (4 - 3)
1 2 3 4 5 6
( Тэрбум òºãðºã )
ÍÈÉÒ ÇÀÐËÀÃÀ ÁÀ ÖÝÂÝÐ ÇÝÝËÈÉÍ Ä¯Í 2,321.6 3,174.2 3,174.2 3,066.4 96.6 -107.8
ÓÐÑÃÀË ÇÀÐÄÀË 1,792.1 2,359.6 2,359.6 2,251.6 95.4 -108.0
Áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë 969.5 1,190.2 1,190.2 1,166.9 98.0 -23.4
Öàëèí õºëñ 578.9 653.3 653.3 650.6 99.6 -2.7
Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë 54.7 63.2 63.2 61.7 97.7 -1.4
Áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé áóñàä çàðäàë 390.7 536.9 536.9 516.3 96.2 -20.6
Çýýëèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºð 29.0 55.0 55.0 41.9 76.3 -13.0
Òàòààñ áà øèëæ¿¿ëýã 793.6 1,114.4 1,114.4 1,042.8 93.6 -71.6
ժЪÍÃÈÉÍ ÇÀÐÄÀË 457.9 654.1 654.1 567.6 86.8 -86.5
Äîòîîä ýõ ¿¿ñâýðýýð: 431.6 615.8 615.8 554.4 90.0 -61.5
Ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðýýð 26.4 38.2 38.2 13.2 34.5 -25.0
ÝÐÃÝÆ ÒªËªÃÄªÕ ÖÝÂÝÐ ÇÝÝË 71.6 160.5 160.5 247.2 154.1 86.8
ÓÐÑÃÀË ÒÝÍÖÝË 173.4 308.7 308.7 775.7 251.3 467.0
ÍÈÉÒ ÒÝÍÖÝË -328.6 -478.3 -478.3 3.5 (0.7) 481.7
Нийт тэнцлийг 2010 оны жилийн эцэст 478.3 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай
гарахаар төлөвлөж байсан бол дээр дурьдсан хүчин зүйлүүдийн улмаас нийт тэнцэл 2010
оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 3.5 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарсан байна.
Улсын нэгдсэн төсвийн нийт орлого, тусламжийн хэмжээ 2011 оны 1 дүгээр сард
96 орчим тэрбум төгрөг байхаар байгаа бол нийт зарлага, эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн
хэмжээ 260 орчим тэрбум төгрөг байхаар байна.
Төсвийн жил / Тусгай шаардлагууд 2011 оны ТХМ, 2012 оны ТХМ, 2013 оны ТХМ,
жилийн төсөв жилийн төсөв жилийн төсөв
Ажилгүйдлийн түвшин хангайн бүсэд 11.8 хувь, баруун бүсэд 10.4 хувь буюу
улсын дунджаас 1.8-3.2 пунктээр дээгүүр, төвийн бүсэд 8.0 хувь, зүүн бүсэд 7.3 хувь,
Улаанбаатарт 6.1 хувь буюу улсын дунджаас 0.6-2.5 пунктээр доогуур байна.
Эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбараар авч үзэхэд (Түүвэр судалгааны 2010 он
3 дугаар улирлын дүнг 2009 оны 3 дугаар улирлын дүнтэй харьцуулахад), хөдөө аж ахуйн
салбарт ажиллагчдын тоо 2009 оны мөн үеэс 46.9 мянган хүнээр, үйлдвэрлэлийн салбарт
ажиллагчдын тоо 5.5 мянган хүнээр, үйлчилгээний салбарт ажиллагчдын тоо 19.1 мянган
хүнээр тус тус нэмэгдэж, нийт ажиллагчид 71.5 мянган хүнээр нэмэгдсэн байна. Нийт
ажиллагчдад хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллагчдын эзлэх хувийн жин 2 пунктээр өссөн
байхад, үйлдвэрлэлийн салбарт ажиллагчдын эзлэх хувийн жин 0.6 пунктээр,
үйлчилгээний салбарт ажиллагчдын эзлэх хувийн жин 1.4 пунктээр тус тус буурсан байна.
Энэ нь Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, хэрэгцээг даган ажиллах хүчний
мэргэжлийн бүтэц өөрчлөгдөж чадахгүй байгааг харуулж байна.
Эх сурвалж: ҮСХ
Монгол Улсын Засгийн газраас бизнесийн орчныг дэмжих жилийн хүрээнд ажлын
байрыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжиж, хөдөлмөрийн зах
зээлийн эрэлт нийлүүлэлтэд нийцүүлэн ажил олгогч, мэргэжлийн түр сургалтын
байгууллага, төрийн болон төрийн бус байгууллагатай хамтран ажилгүй иргэдийг ажил
олгогчоос ирүүлсэн ажлын байранд зуучилж, улмаар мэргэжлийн түр сургалтад
хамруулж, жижиг зээл олгох замаар шинээр ажлын байрыг бий болгон ажиллалаа.
Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас жижиг зээл олгох ажлын хүрээнд Хас,
Хадгаламж, ХААН банк болон Үнэнч-Итгэл, Ландорф финанс, Капмон, АБТС банк бус
санхүүгийн байгууллагуудаар дамжуулан 2.8 мянга гаруй албан бус хөдөлмөр эрхлэгч, 3.2
мянга гаруй ажилгүй иргэн, нэг мянга орчим малчин, 124 аж, ахуйн нэгж, байгууллагад
11.9 орчим тэрбум төгрөгийн зээл олгох ажлыг зохион байгуулснаар 15.9 мянган иргэн
ажлын байраар хангагдсан байна. Зээлээр бий болсон нийт ажлын байрны 70.0 хувь нь
ХААН банк, 27.7 хувь нь ХАС банк, үлдэх хувь нь бусад банк, банк бус санхүүгийн
байгууллагуудын зээл олголтын үр дүнгээр бий болсон байна.
Цаашдын хандлага
Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор 2011 оныг орон даяар “Хөдөлмөр
эрхлэлтийг дэмжих жил” болгон зарласантай холбогдуулан нэлээдгүй арга хэмжээг
хэрэгжүүлэхээр төлөвлөөд байна. Үүнд:
4. ИНФЛЯЦИ
2010 оны үндсэн чиглэлд хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнийн өсөлтийг нэг
оронтой тоонд багтаах зорилт дэвшүүлсэн боловч урьдчилан таамаглахад хүндрэлтэй
тодорхой бус нөхцөлүүд, гадаад, дотоод хүчин зүйлсээс шалтгаалж 2010 оны эцэст 13
хувьтай гарсан. Тухайлбал, оны эхнээс өндөр өсөлттэй явсан инфляци 5 дугаар сард оргил
цэгтээ хүрч 13.1 хувьд хүрсэн ч цаашид буурч 2010 оны 11 дүгээр сар хүртэл харьцангуй
тогтвортой байсан бол 12 дугаар сард 2.4 хувиар өссөнөөр оны эцэст 13 хувьтай гарлаа.
2010 оны 12 дугаар сар нь хамгийн өндөр үнийн өсөлттэй сар байв. Манай орны
инфляцийн улирлын хэлбэлзлийг ялгаж харвал 2000 оноос хойш өөрчлөгдөж байгааг
доорхи зургаас харж болохоор байна.
АНУ 2.6 2.1 2.3 2.2 2 1.1 1.2 1.1 1.1 1.2 1.1 1.5
Хятад 1.5 2.7 2.4 2.8 3.1 2.9 3.3 3.5 3.6 4.4 5.1 4.6
Өмнөд 3.07 2.69 2.31 2.57 2.66 2.58 2.6 2.6 3.6 4.1 3.3 3.5
Солонгос
Япон -1.3 -1.1 -1.1 -1.2 -0.9 -0.7 -0.9 -0.9 -0.6 0.2 0.1 0.0
Хүснэгтээс харахад манай импортын гуравны нэгийг хангадаг Орос улс 2010 онд
8.8 хувийн инфляцитай байсан бол 30.1 хувийг хангадаг Хятад улс 4.6 хувийн буюу ойрын
жилүүдэд байгаагүй өндөр инфляцитай байв. Хэдийгээр 2010 онд манай орны валютын
ханш 200 орчим төгрөгөөр чангарч, оны эцэст 1258.17 төгрөгт хүрсэн боловч хөрш орнууд
Энэ нь хүнс, хувцас, бөс барааны бүлгийн үнэ 2010 оны инфляцид хамгийн их хувь
нэмэр оруулснаас харагдана. Тухайлбал, 2010 оны бараа, үйлчилгээний үнийн 13 хувийн
өсөлтийн 57.9 хувь нь хүнсний бүлгийн үнийн өсөлтөөр, 12.7 хувь нь хувцас, бөс барааны
бүлгийн үнийн өсөлт байна.
Дээрх графикаас харахад орон сууц, ус, цахилгаан, түлшний бүлгийн үнэ 2010 оны
инфляцийн 10.7 хувийг, боловсролын үйлчилгээний бүлгийн үнэ 8 хувийг бүрдүүлсэн
болохыг мөн харж болохоор байна.
2008 оны өндөр инфляцийн үед хүнсний бус бүлгийн үнэ түүнчлэн мах, гурилаас
бусад хүнсний үнэ ихээр өсч нийт инфляцийн 90 хувийг бүрдүүлж байсан бол 2010 онд
дээр дурьдсанчлан мах, махан бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт нийт инфляцийн 50 гаруй
хувийг эзэлж, 13 нэгж инфляцийн 6.6 нэгжийг бүрдүүлжээ.
Мөн хүнсний бус бүлгийн үнэ 2009 оны эцэстэй харьцуулахад өссөн байгаа нь
эдийн засаг сэргэж, үйлдвэрлэл нэмэгдэж байгааг илтгэж байна. Нөгөө талаас 2010 онд
мөнгөний нийлүүлэлт 62.5 хувиар, дотоод цэвэр зээл 25.3 хувиар өсч, аж ахуйн нэгж,
иргэдэд олгосон зээлийн үлдэгдэл 3.3 их наяд төгрөгт хүрч, зах зээлийн нийт үнэлгээ 2.2
дахин нэмэгдсэн нь манай улсын эдийн засаг эрчимтэй тэлж байгааг харуулж байна.
2011 онд эдийн засгийн өндөр өсөлтийн зэрэгцээ бараа, үйлчилгээний үнийг хөөргөж
болзошгүй гадаад, дотоод эрсдэлүүд байна.
Дотоод хүчин зүйлс: улс төрийн шийдвэр, цаг агаарын хүндрэл, валютын ханшийн эрс
өөрчлөлт зэрэг урьдчилан таамаглахад хүндрэлтэй, тодорхой бус нөхцөлүүд олон байна.
1. Эх орны хишиг- Ашигт малтмал, уул уурхайн салбарын орлогыг иргэдэд тэгш
хүртээх зорилгоор байгуулсан хүний хөгжлийн сангаас 2011 онд сар бүр иргэдэд 21
мянган төгрөг олгохоор шийдвэрлэсэн нь 500 гаруй тэрбум төгрөг болж байгаа
бөгөөд иргэдийн гар дээрх бэлэн мөнгө нэмэгдэх нь бараа, үйлчилгээний эрэлтийг
өсгөж болзошгүй юм. Мөн малчдын орлого огцом нэмэгдэх нь мал, махаа зарж,
борлуулах сонирхол болон махны нийлүүлэлтийг бууруулж, махны үнийг өсгөж
болзошгүй.
2. Цаг агаарын хүндрэл –2011 онд цаг агаарын хүндрэл давтан тохиолдож болзошгүй
юм.
3. Цахилгаан, дулааны үнэ – Эрчим хүчний зохицуулах газар 2010 онд цахилгааны
үнийг 17.35 хувь, дулааны үнийг 14.5 хувиар нэмэгдүүлсэн. Эрчим хүчний салбар
алдагдалтай ажилласаар байгаа тул цаашид ч үнийг нэмэгдүүлэх, улмаар үе
шаттайгаар үнийг чөлөөлж, хувьчлах талаар яригдаж байгаа бөгөөд суурь
бүтээгдэхүүний үнэ өсөх нь бизнес эрхлэгч, аж ахуйн нэгжийн урсгал зардал
нэмэгдэж, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ өсөхөд нөлөөлөх талтай.
4. Хөрөнгө оруулалтын өсөлт – эдийн засаг эрчимтэй өсч, хөрөнгө оруулалт ихээр
нэмэгдэж байгаа нь нэг талаас дотоодын эрэлтийг өсгөх, нөгөө талаас тоног,
төхөөрөмж, барилгын материалын импортыг өсгөж, боомтын ачааллыг
нэмэгдүүлснээр бусад салбарын бараа, бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтэд сөргөөр
нөлөөлж үнийг өсгөж болзошгүй юм.
5. Цалин, тэтгэвэр нэмэгдүүлэхийг шаардсан дарамт –2008 оны сонгуульд намууд
цалин, тэтгэврийг ихээхэн нэмэгдүүлэхээр амласан бөгөөд 2011 он нь сонгуулийн
өмнөх жил тул улс төрчдийн зүгээс цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлэхийг шаардсан
шахалт, үйлдвэрчний эвлэлийн зүгээс мөн цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлэхийг
шаардсан дарамт Засгийн газарт ирж болзошгүй юм.
Гадаад орчны эрсдэл: Дэлхийн эдийн засгийн чуулгаас нэрт 580 удирдагч болон
шийдвэр гаргагчдын дунд эрсдэлийн хүлээлтийн талаарх судалгаа явуулан дэлхий дахинд
учирч болох эрсдэл болон түүний үр нөлөөг тодорхойлжээ. Уг судалгаагаар дэлхий
Эдийн засагт гарсан гадаад болон дотоод эерэг өөрчлөлтийн нөлөөгөөр манай
улсын гадаад худалдаа эрчимтэй нэмэгдэж, 2010 онд нийт бараа эргэлт 2009 оныхоос мөн
53 хувиар өсч, анх удаагаа 6.2 тэрбум ам.долларт хүрэв. Монгол Улс 2009 онд дэлхийн
132 оронтой худалдаа хийсэн бөгөөд эдгээр орнуудаас ОХУ, Япон, БНСУ, ХБНГУ-уудтай
хийсэн худалдаанд хамгийн их алдагдлыг хүлээсэн байна. Эдгээр орнуудтай худалдаа
эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа цаашид сайжруулж, хийж байгаа худалдааныхаа
тэнцвэртэй байдлыг хангахад анхаарах шаардлагатай байгаа юм. Харин БНХАУ, Канад,
Их британитай хийсэн худалдаа ашигтай гарлаа.
Монгол Улсын Засгийн газар гадаад худалдааны бараа эргэлт, ялангуяа нүүрсний
экспортыг нэмэгдүүлэх, хилээр нэвтэрч байгаа аж ахуй нэгж, иргэдийн үйл ажиллагаанд
тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор “Гашуун сухайт”, “Шивээ хүрэн”-гийн
боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр 2010 оны 1 дүгээр сарын 8-ны өдрийн 6
дугаар тогтоолыг батлан гаргасан билээ. Үүний үр дүнд 2010 оны эхний 3 улирлын
Уул уурхай, тээвэр болон үйлчилгээний бусад салбарт гадаадын шууд хөрөнгө
оруулалт эхний хагас жилийн байдлаар 4 дахин нэмэгдсэн, түүнчлэн, эдийн засаг хурдтай
сэргэж, эхний 3 улирлын байдлаар 6.2 хувиар өссөнөөр хүн амын орлого, худалдан авах
чадвар дээшилж авто машин, тээврийн хэрэгслийн импортын хэмжээ өнгөрсөн оны мөн
үетэй харьцуулахад бараг 2 дахин өссөн байна.
Нүүрсний экспорт оны эхнээс эрчимтэй нэмэгдэж байгаа бөгөөд цаашид энэ
хандлага үргэлжилж, манай улсын экспортын голлох бүтээгдэхүүн болохоор
байна.
Уул уурхай, тээвэр, зочид буудлын салбарт хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж
байгаатай холбогдон цаашид тоног, төхөөрөмж, машин механизм, барилгын
материалын импорт нэмэгдэх төлөвтэй байна.
Эдийн засаг хурдтай өсч, хүн амын орлого, худалдан авах чадвар нэмэгдэж
байгаа нь суудлын авто машин болон өргөн хэрэглээний бараа
бүтээгдэхүүний импортыг нэмэгдүүлэхээр байна.
Манай улсын гадаад худалдааны гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүн болох нүүрс,
зэсийн баяжмал, газрын тосны үнэ өсч байгаа нь гадаад худалдааны бараа
эргэлтийг нэмэгдүүлэхээр байна.
Банкны тогтолцоо
2010 оны 9 дүгээр сарын 30-ны байдлаар Төв банкны үнэт цаасны жигнэсэн дундаж
хүү жилийн 11.1 хувь байхад арилжааны банкуудаас санал болгож буй хадгаламжийн хүү
11.8 хувьтай тэнцэж байна. Хэдийгээр нийт дүнгээр нь авч үзвэл зээл олголтын хэмжээ
өсч байгаа боловч зээлийн үйл ажиллаагааны идэвхжилт харьцангуй сул байна. Үүнд нэг
талаас Монголбанкнаас барьж буй бодлого нөлөөлж байгаа ч нөгөө талаас арилжааны
банкуудын зээлийн багцад учирч болзошгүй эрсдэлийн хүчин зүйл тодорхой хэмжээгээр
нөлөөтэй байж болох талтай.
Валютын ханш
2009 онд дэлхийн нийт үйлдвэрлэл 0.6 хувиар, хөгжингүй орнуудын эдийн засаг 3.4
хувиар буурсан бол 2010 онд дэлхийн эдийн засаг сэргэж, дэлхийн нийт үйлдвэрлэл 5
хувиар өсөөд байна. Эдийн засгийн сэргэлтийн нөлөөгөөр хэрэглээ нэмэгдэж, түүхий эд,
нөөцийн эрэлт өссөний зэрэгцээ манай орны томоохон уул уурхайн компаниудын
олборлолтын болон тээвэрлэлтийн хүчин чадал сайжирснаар уул уурхайн салбарын
бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл эрс нэмэгдлээ. Тухайлбал, нүүрсний экспорт биет хэмжээгээр
2.3 дахин нэмэгдэж 16.6 сая тонн-д, төмрийн хүдрийн экспорт биет хэмжээгээр 2.2 дахин
нэмэгдэж 3.5 сая тонн-д тус тус хүрсэн байна.
2010 онд экспортын өсөлтийн нөлөөгөөр гадаад валютын дотогшлох урсгал ихээр
нэмэгдэж, манай улсын гадаад валютын цэвэр албан нөөц хоѐр тэрбум ам.долларыг давсан
байна.
Манай орны хувьд 2010 оны 1 дүгээр сард 1 ам.доллар 1455.7 төгрөгтэй тэнцэж
байсан бол ийнхүү гадаад валютын урсгал нэмэгдэж, нийлүүлэлт их байгаагаас
шалтгаалан төгрөгийн ханш чангарч, 2010 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 1
ам.доллар 1258.17 төгрөгтэй тэнцэж 200 орчим төгрөгөөр ханш чангараад байв.
Гадаад ертөнцөд ч мөн ханшийн хөдөлгөөн ихтэй байлаа. Зарим том гүрнүүдэд
ажилгүйдлийн түвшин өндөр байгаагаас шалтгаалан дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжих,
экспортоо нэмэгдүүлэхийг гол зорилго болгон өөрийн орны валютыг зориуд сулруулах,
хамгаалалтын бодлого хэрэгжүүлэх стратеги баримталж байгааг шинжээчид онцолж байв.
Блуумбергийнн бизнес долоо хоног сэтгүүлийн 2010 оны сүүлийн дугаарт 2010 онд
ам.долларын эсрэг хамгийн их чангарсан болон суларсан валютын жагсаалтыг гаргажээ.
Уг жагсаалтаас харахад 2010 онд ам.долларын эсрэг хамгийн ихээр чангарсан валютаар
Монгол төгрөгийг нэрлэсэн байна.
2010 онд дэлхий дахинд ханшийн хөдөлгөөн ихтэй байлаа. Ялангуяа Азийн ихэнх
орнуудад ханшийн чангарах үзэгдэл мөн ажиглагдсан. Эдийн засагт шинээр хөрөнгө
оруулалт орж ирэх нь бусад салбарын үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж, эдийн засгийн
зарим салбар уналтад орох тохиолдол байдаг. 1959 онд Нидерландын хойд тэнгист газрын
тос илэрсний улмаас газрын тосны үйлдвэрлэл нэмэгдэж улмаар тус бүтээгдэхүүний
экспорт өссөн. Гэвч дотоод валютын ханш чангарсны улмаас бусад салбарын экспорт
буурч, бусад салбарт ажилгүйдэл нэмэгдэх байдлаар эдийн засагт сөргөөр нөлөөлжээ.
Ханшийн чангаралтын нөлөөгөөр боловсруулах салбарын худалдаалагддаг төрлийн
бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадвар буурч, үйлдвэрлэлд сөргөөр нөлөөлдөг энэхүү байдлыг
голланд өвчин гэж нэрлэдэг бөгөөд газрын тосны олборлолтоос өмнө Нидерландын
экспортын гол бүтээгдэхүүн байсан Алтанзул цэцгийн экспорт буурч, эдийн засгийн
өрөөсгөл бүтэц бий болж байсан байна.
Мөн баялагтай орнуудын хувьд нэг хүнд ногдох орлогын өсөлт нь байгалийн
баялаггүй орны нэг хүнд ногдох орлогын өсөлтөөс бага байгаа бол тухайн орныг
“баялгийн хараал” тусчээ гэж тодорхойлдог.
Манай оронд уул уурхайн салбарын хөрөнгө оруулалт ихээр нэмэгдэж, олборлох
үйлдвэрлэл эрчимтэй өсч байгаа энэ үед голланд өвчин, баялагийн хараалаас сэргийлэх,
ханшийн чангаралтын үр нөлөөг урьдчилан сайтар судлах шаардлагатай юм. Төгрөгийн
ханш чангарах нь нэг талаас импортын бүтээгдэхүүний үнэ хямдрах боломж бүрдүүлдэг
Төгрөгийн ханш 2010 онд хамгийн ихээр чангарсан валют болохыг дээр дурдсан.
2011 онд манай улсын экспортын гол нэрийн бүтээгдэхүүний орлого 40 гаруй хувиар
өсөх, гадаад валютын цэвэр албан нөөц 72 хувиар өсч 3.6 тэрбум ам.долларт хүрэхээр
төсөөлөгдөж байгаагаас харахад цаашид төгрөгийн ханшийн чангаралт үргэлжлэх
төлөвтэй байна. Ийнхүү валютын дотогшилох урсгал ихээр өссөнөөр 2011 онд төгрөгийн
ам.доллартай харьцах ханш 3 хувиар чангарч, 1222 төгрөгт хүрэхээр төсөөлөгдөж байна.
Гэвч нөгөө талаас авч үзэхэд төгрөгийн ханш чангарах нь манай орны экспортын
барааны өрсөлдөх чадварыг бууруулах замаар дотоодын үйлдвэрлэгчдэд сөргөөр
нөлөөлөх талтай. Ялангуяа боловсруулах салбарын үйлдвэрлэлийн ашигт ажиллагаа
буурах талтай юм. 55х55 хэмжээст салбар хоорондын баланст тулгуурлан төгрөгийн ханш
10 хувиар чангарахад ашигт ажиллагаа нь буурч болзошгүй худалдаалагддаг салбаруудыг
тодорхойлоход дараах үр дүн гарлаа.
Монголын хөрөнгийн бирж дээр 2010 онд нийт 253 удаагийн арилжаагаар 136
компанийн 64.5 сая ширхэг хувьцааг 62.9 тэрбум төгрөгөөр, 3000 ширхэг Засгийн газрын
энгийн бондыг 30.0 тэрбум төгрөгөөр тус тус арилжиж, нийт 92.9 тэрбум төгрөгийн
гүйлгээ хийсэн байна.
Нийт гүйлгээний үнийн дүнгийн 67.7 хувь буюу 62.9 тэрбум төгрөгийг хувьцааны
арилжааны гүйлгээний дүн, 32.3 хувь буюу 30.0 тэрбум төгрөгийг Засгийн газрын бондын
арилжааны гүйлгээний дүн тус тус эзэлж байна.
Арилжааны хэмжээг 2009 онтой харьцуулбал хувьцааны арилжааны үнийн дүн 39.7
тэрбум төгрөгөөр буюу 171.1 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.
Хүснэгт 7. 2010 онд хийгдсэн арилжааны хэмжээг 2009 онтой харьцуулахад
Компанийн бонд - - - -
Хувьцааны арилжаа
Эх сурвал МХБ
Бондын арилжаа
Монголын Хөрөнгийн Биржийн 2010 оны 09 дүгээр сарын 17-ны өдрийн 3799 дэх
удаагийн үнэт цаасны арилжаагаар нийт 30.0 тэрбум төгрөгийн үнийн дүн бүхий 3,000
ширхэг Засгийн Газрын энгийн бондыг арилжлаа. Бондыг хүүгээр нь дуудаж арилжив. 7.5
хувь хүүтэй 365 хоногийн хугацаатай 1500 ширхэг бондыг, 7.2 хувийн хүүгээр 700
ширхгийг, 7.29 хувийн хүүгээр 800 ширхгийг арилжсан бол 7.8 хувийн хүүтэй 546
хоногийн хугацаатай 1500 ширхэг бондыг, 7.79 хувийн хүүтэйгээр 1117 ширхгийг 7.8
хувийн хүүтэйгээр 383 ширхгийг тус тус арилжсан. Ийнхүү хүүгээр нь дуудаж
арилжсанаар ЗГ-ын бондын хүүгийн төлбөрийг 44.2 сая төгрөгөөр хэмнэсэн байна.
Зах зээлийн нийт үнэлгээг 2009 онтой харьцуулахад 753.2 тэрбум төгрөгөөр буюу
2.2 дахин өсч, 1 их наяд 373.9 тэрбум төгрөг болсон байна. Хамгийн өндөр зах зээлийн
үнэлгээтэй компанид Таван толгой ХК /303.3 тэрбум/, Багануур ХК /220.2 тэрбум/, Шивээ
овоо ХК /174.4 тэрбум/, АПУ ХК /147.8 тэрбум/, МЦХ ХК /90.5 тэрбум/, Шарын гол ХК
/75.9 тэрбум/, Говь ХК /43.7 тэрбум/ зэрэг хувьцаат компаниуд орж байна.
ТОП-20 индекс
Тайлант хугацаанд ТОП-20 индексийн дээд үзүүлэлт 15039.97 нэгж, доод үзүүлэлт
6144.28 нэгж, дундаж үзүүлэлт 10582.80 нэгж байна. 2010 оны 12 дугаар сарын 31-ний
өдрийн Топ-20 индексийг 2009 онтой харьцуулахад 8569.9 нэгжээр буюу 2.4 дахин өсч
14759.81 нэгж болсон байна.
ТОП-20 индекс 2010 оны эхнээс тогтвортой өсч, 2010 оны 09 дүгээр сарын 08-ны
өдөр 15039.97 нэгжид хүрсэн нь хөрөнгийн зах зээлийн түүхэн дэх хамгийн дээд үзүүлэлт
байлаа.
Ийнхүү ТОП-20 индексийг өсөхөд индексийн сагсанд багтдаг Шарын гол /519.1%/,
Могойн гол /499.0%/, Шивээ овоо /324.2%/, Таван толгой /326.7%/, АПУ /215.9%/,
Багануур /200.0%/, Талх чихэр /85.0%/, Нако Түлш /64.1%/, Хөх Ган /57.1%/, Мах импекс
/56.5%/, Бидисек /56.3%/, Монголын цахилгаан холбоо /52.8%/ зэрэг ХК-иудын үнэт
цаасны ханшийн өсөлт голлон нөлөөлжээ.
Дүгнэлт
2010 оны нэгдүгээр улиралд МХБ дээр бүртгэлтэй компаниудын үнэт цаасны ханш
нилээд өсөлттэй байсан. Энэ нь компаниудын жилийн эцсийн санхүүгийн тайлан
гарсантай мөн ногдол ашиг тараах талаар хуралдааны товууд зарласантай тус тус нягт
уялдаатай байв. Тухайлбал АПУ ХК нь 8.06 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллаж, үүнээс
1.4 тэрбум төгрөгийг ногдол ашиг хэлбэрээр хувьцаа эзэмшигчдэдээ тараах шийдвэр
гаргасан байна. Энэ шийдвэр нь тус үнэт цаасны ханш 2010 он гарсаар 136.51 хувиар
өсөхөд хүргэсэн.
Хоѐрдугаар улирлын дундаас зах зээлийн эрэлт буурч хувьцаануудын ханш унаж
эхэлсэн. Өмнөх саруудад хувьцааны ханш өсөлттэй байсны дагуу ханшийн зөрүүгээс
2010 он гарсаар нийтдээ хөрөнгийн зах зээл өсч байгаагийн нэг шалтгаан нь гадны
хөрөнгө оруулагчид манай улсын хөрөнгийн зах зээлийг идэвхтэй сонирхож байгаатай
холбоотой юм. 2010 оны хувьд авч үзэхэд гадаадын аж ахуйн нэгжүүдийн хийсэн арилжаа
нь нийт арилжааны үнийн дүнгийн 70-аас илүү хувьд нь хүрсэн том тоо харагдаж байна.
Тэр дундаа уул уурхайн компаниудын ханш эрс өсөлттэй байгаа нь гадаад болон
дотоодын хөрөнгө оруулагчид манай улсын уул уурхайн салбарт түлхүү анхаарал
төвлөрүүлж байгаа нь ажиглагдаж байна.
БНХАУ
Хураангуй
2010 онд Хятад улсын макро эдийн засаг хямралын эсрэг авч хэрэгжүүлсэн арга
хэмжээний нөлөөллөөр хурдацтай өсөлтөө хадгалж чадсан боловч үл хөдлөх хөрөнгө
оруулалтын үнийн өсөлт, санхүүгийн байгууллагуудаас олгогдож буй зээлийн тэлэлт,
хэрэглээний үнийн огцом өсөлт зэргээс үүдэн тус улсын эдийн засагт их хэмжээний
халалт бий болж байна.
БНХАУ-ын ДНБ-ий өсөлт бүтэн жилийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр 10.3 хувьд буюу
2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр 39.7 их наяд юань /6 их наяд ам.доллар/ хүрсэн нь сүүлийн 3
жилийн хамгийн өндөр үзүүлэлт байв.
Хэрэглээний үнийн индекс 2010 оны эцэст 5.9 хувьд хүрч мөн оны өмнөх сараас 0.7
хувиар өссөн нь тус улсын төв банкны 3 хувийн зорилтот түвшингээс 2.9 хувиар илүү
байна. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ ийнхүү огцом өссөн нь инфляцийг
нэмэгдүүлэх гол хүчин зүйл боллоо.
Дэлхийн эдийн засгийн 3 дахь, экспортын 2 дахь том улс болох Хятад улсын хувьд
сүүлийн жилүүдэд дотоод хэрэглээ, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх замаар эдийн
засгийн өсөлтийг хадгалах бодлого явуулж байна.
Тус бодлого нь нэг талаас уламжлалт эдийн засгийн бодлогыг хадгалан үлдэх
замаар эдийн засгийн шинэчлэл, бүтцийн өөрчлөлт хийх сэдлийг бууруулж улмаар
инфляцийн дарамтыг бий болгож буй боловч нөгөө талаас гадаад худалдааны ашиг
нэмэгдэж, юанийн ханш огцом чангарч байгаа нөхцөлд дотоодын зах зээлээ хамгаалах, аж
үйлдвэр, дэд бүтцийн салбарын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих замаар ажлын байр бий
болгох, дотоод хэрэглээг нэмэгдүүлэх замаар нийт эдийн засгийн экспортын бараа
бүтээгдэхүүгээс хамаарах хамаарлыг багасгахад чухал ач холбогдолтой юм.
Хятад улсын 12 дугаар таван жилийн төлөвлөгөө 2010 онд боловсруулагдан 2011
оноос хэрэгжүүлж эхлэж байгаатай холбогдуулан цаашид шийдвэрлэх нэн шаардлагатай
бүтцийн олон чухал асуудлуудыг тусгажээ.
Тус улсын дэлхийн эдийн засагт төдийгүй, улс төрийн шийдвэр, үйл ажиллагаанд
үзүүлэх нөлөө улам ихсэж байгаатай холбогдуулан батлан хамгаалах, өндөр технологи,
мэдээллийн технологи зэрэг салбарт түлхүү анхаарч эхэллээ.
Хятад, Бразил, Орос, Энэтхэг тэргүүнтэй дэлхийн эдийн засгийн шинэ тоглогч нар
гадаад худалдаа, зам тээвэр, харилцаа холбоо, эрчим хүч, уул уурхай зэрэг тэргүүлэгч
ДНБ-ний өсөлт
Энэхүү өсөлтийг бүтцээр авч үзвэл хөдөө аж ахуйн салбар 4.3 хувь, боловсруулах
салбар 12.2 хувь, үйлчилгээний салбар 9.5 хувиар тус тус өссөн байна. ДНБ-ий өсөлтөд
үйлчилгээний салбарын өсөлт нэмэгдэж байгаа нь тус улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж
буй бодлогын үр дүн бөгөөд хөдөө аж ахуйн салбарын өсөлтийн хурдац жил бүр буурсаар
байна.
ДНБ-ий өсөлтөд үзүүлэх хөрөнгө оруулалтын нөлөө 5.6 нэгж, хувийн хэрэглээ 3.9
нэгжээр нэмэгдэж нийт өсөлтийн 92 хувийг эзэлж байна. Харин бараа болон үйлчилгээний
цэвэр экспортын ДНБ-д үзүүлэх нөлөө 7.9 хувьд хүрч нийт өсөлтийн 0.8 хувийг эзэлж
байна.
Үнэ, инфляци
12 дугаар сарын эцэст хэрэглээний үнийн индекс 2009 оныхоос 4.6 хувиар өссөн нь
инфляцийн дарамтыг бий болгож тус улсын төв банкнаас бодлогын хүүг 0.5 нэгжээр
нэмэгдүүлэхэд хүргэсэн байна.
Бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт ийнхүү өндөр байгаа нь орлого багатай иргэдэд
хүндээр тусч байгаагаас үүдэн 2011 онд төв банкнаас мөнгөний хатуу бодлого явуулах
замаар инфляцийг бууруулахад чиглэсэн арга хэмжээ авахаар болсон байна.
Гадаад худалдаа
Тус улсын гадаад худалдааны ашиг нэмэгдэж, валютын дотогшлох урсгал зах
зээлийн хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр ихсэхийн хамт юанийн ханш ам.доллар болон бусад
голлох валютын эсрэг улам чангарсаар байна. 2010 оны 1 дүгээр сард 1 ам.доллар 6.82
юаньтай тэнцэж байсан бол 9 дүгээр сар гэхэд 6.74 болж буурчээ. 12 сарын валютын зах
зээл дээр юаны ханш 6.5 болж чангарсан байгаа нь юанийн ханш цаашид ч үргэлжлэн
чангарахыг харуулж байна. Нийлүүлэлтийн талын нөлөөг үл харгалзан ханш ийнхүү
хурдацтай чангарч байгаа нь Хятад улсын экспортлогч зах зээлээ алдахад хүрч улмаар
ажилгүйдэл нэмэгдэх эрсдэлийг бий болгож байна.
Мөнгөний нийлүүлэлт
2010 онд нийт мөнгөний нийлүүлэлт тогтвортой өсч, зээл болон хадгаламжийн
хэмжээ буурсан үзүүлэлттэй гарлаа.12 сарын эцэст мөнгөний нийлүүлэлтийн хэмжээ 72.6
их наяд юань, бараг мөнгөний хэмжээ 26.7 их наяд юань, гүйлгээнд буй мөнгөний хэмжээ
4.5 их наяд юаньд хүрчээ. 12 дугаар сарын эцсийн байдлаар мөнгөний нийлүүлэлт 2009
оны мөн үеэс 19.7 хувь өссөн бол бараг мөнгөний хэмжээ 2009 оныхоос 21.2 хувиар өссөн
байна. Ийнхүү өссөн нь тус улсын үндэсний баяр болох хаврын баяр буюу цагаан сар
болох гэж байгаатай холбогдон хугацаагүй хадгаламжаа хугацаатай хадгаламж болгон
шилжүүлж байгаатай холбогдож байж болох юм.
Түүнчлэн тус улсын гадаад валютын цэвэр албаны нөөц 2010 оны эцэст 2.84 их
наяд ам.долларт хүрсэн нь 2009 оноос 18.7 хувиар нэмэгдсэн байна.
График 18. Гадаад валютын цэвэр албаны нөөцийн өсөлт /тэрбум ам.доллараар/
2010 оны бүтэн жилийн байдлаар Хятад улсын төсвийн нийт орлого 8.3 их наяд
юаньд хүрсэн нь 2009 оноос 1.45 их наядаар буюу 21.3 хувиар өссөн байна.
Төсвийн нийт зардал 8.95 их наяд юаньд хүрч 2009 оноос 1.32 их наядаар буюу 17.4
хувиар өссөн байна. Ийнхүү тус улсын төсөв 650 тэрбум юанийн алдагдалтай гарч
төсвийн нийт алдагдал ДНБ-ний 1.6 хувьтай тэнцэж байна.
ДНБ-ний өсөлтөд хөрөнгө оруулалт 5.2 хувь, хувийн хэрэглээ 4.0 хувь, цэвэр
экспорт 0.6 хувийн нөлөө үзүүлэхээр байна.
2011 оны 2 дугаар сарын 9-нөөс эхлэн Хятад улсын төв банкнаас бодлогын хүүг
дахин 0.25 нэгжээр нэмэх шийдвэр гарсан нь тус улс руу чиглэсэн мөнгөний урсгалыг
нэмэгдүүлж юанийн ам.доллартай харьцах ханшийг улам чангаруулах эрсдэлийг бий
болгож байна.
Түүхий эдийн хангамжийн гадаад зах зээлээс хамаарах хамаарал тус улсын хувьд
үлэмж нэмэгдэж байгаа нь инфляцийн түвшин нэмэгдэх магадлалыг бий болгож байна.
Хятад улсын газрын тосны бүтээгдэхүүний гадны зах зээлээс хараат байдал 2010 оны
байдлаар 54 хувьд хүрсэн нь үүний тод жишээ юм.
Олон улсын зах зээл дээр нүүрс, газрын тос, зэс болон хүнсний барааны үнэ 2011
онд өсөх хандлагатай байгааг тооцон бүтэн жилийн инфляцийн өсөлтийг 4 хувь байхаар
тооцож байна.
Дэлхийн эдийн засаг 2008-2009 оны санхүү, эдийн засгийн хямралаас ангижирч
байгаа ч ажилгүйдлийн түвшин өндөр, сангийн бодлого хатуу, мөнгөн тэмдэгтийн
ханшны эрсдэл их байгаа нь дэлхийн эдийн засгийн сэргэлтэд сөрөг нөлөө үзүүлэхээр
байна.
Дэлхийн эдийн засгийн сэргэлт 2010 оны дунд үеэс хурдаа алдаж эхэлсэн бөгөөд
НҮБ-аас гаргасан шинэ тайланд дурдсанаар дэлхийн эдийн засгийн өсөлт төдийлөн өндөр
байхгүйг харуулж байна. НҮБ-ын төсөөллөөр дэлхийн эдийн засаг 2011 онд 3.1 хувиар,
2012 онд 3.5 хувиар өснө гэсэн хүлээлттэй байна.
НҮБ-ын дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдал, 2011 оны хэтийн төлөвийн тайланд
дурдсанаар эдийн засгийн ирээдүйн төлөв тодорхой бус байгаа бөгөөд эрсдэл ч ноцтой
түвшинд байгааг онцолжээ. Томоохон эдийн засгуудын хамтын ажиллагаа суларч байгаа
нь хямралын эсрэг арга хэмжээний үр дүнг сул болгож байна. Эдгээр арга хэмжээг авахдаа
Хөгжингүй эдийн засагтай орнуудын хувьд АНУ дэлхийн II дайнаас хойш хамгийн
урт удаан, гүн гүнзгий хямралд орлоо. Энэ удаагийн хямралаас гарах хурд нь АНУ-ын
урьдын хямралуудаас гарсан туршлагатай харьцуулахад хамгийн удаашралттай байна.
АНУ-ын эдийн засаг 2010 онд 2.6 хувь өссөн бол 2011 онд 2.2 хувь, 2012 онд 2.8 хувьтай
байна гэж олон улсын шинжээчид таамаглаж байна. Энэ хурд нь ажилгүйдлийн түвшинд
хараахан эерэг нөлөөг үзүүлж чадахгүй бөгөөд хямралын үед алдагдсан ажлын байрыг
сэргээхэд дор хаяж 4 жилийн хугацаа шаардлагатай байхаар байна. Харин олон судлаачид
их гүрний эдийн засгийг 2011 онд 3.5-4 хувийн өсөлттэй гарна гэдэгт итгэлтэй байна.
Европ болон Японы цаашдын хандлага улам бүрхэг байгааг мөн онцолжээ.
ХБНГУ-ын эдийн засгийн сэргэлт эрчимжиж, Европын эдийн засаг одоогийн өсөлтөө
хадгалснаар тус бүс нутаг ерөнхийдөө зогсонги байдалд буюу 2011 онд 1.3 хувь, 2012 онд
1.7 хувийн өсөлттэй байх төлөвтэй байна. Харин 2010 онд 1.6 хувийн өсөлтийг хангасан
билээ.
Европын зарим оронд үүнээс ч бага түвшний өсөлт ажиглагдаж байгаа ба энэ нь
зарим эдийн засагт санхүүгийн эрс шийдэмгий хатуу бодлого болоод ажилгүйдлийн өндөр
түвшингийн улмаас дотоодын эрэлт буурч буйгаар илэрч байгаа юм. Гадны өрийн
дарамтад байгаа Грек, Ирланд, Португал болон Испани улсуудад ялангуяа энэ хүндрэл
тохиолдож байна. Эдгээр улс орнуудын эдийн засаг цаашид хямралд өртсөн хэвээр байх
эсвэл онцгой тохиолдолд ойрын хугацаанд бага зэрэг тогтворжих төлөв байж болох юм.
Япон улсын эдийн засгийн хүчтэй уналт цэвэр экспортын өсөлтийн улмаас сэргэсэн ч,
2010 оны туршид удааширсан хэвээр байв. Японд болсон байгалийн гамшиг нь эдийн
засагт нь хүндээр тусахаар байна.
Хөгжиж буй орнууд дэлхийн сэргэлтийг хөтөлсөн хэвээр байх боловч тэдний өсөлт
2011-2012 оны хооронд 6 хувьтай буюу 2010 оны 7 хувиас буурах магадлалтай байна.
Хятад, Энэтхэг улсуудаар толгойлуулсан хөгжиж буй Ази тив өсөлтийн өндөр
Латин Америкийн өсөлт харьцангуй хүчтэй бөгөөд 4 орчим хувьтай байх төлөвтэй
ч энэ нь 2010 онд тооцоолж байсан ДНБ-ий 5.6 хувийн өсөлтөөс бага байх нь. Тус бүс
нутгийн эдийн засгийн өсөлтийн хөдөлгөгч эдийн засаг бүхий Бразил улс хөрш орнуудын
экспортын өсөлтийг нэмэгдүүлэх дотоодын эрэлтээ нэмэгдүүлсээр байна. Энэ бүс нутаг нь
Азийн хөгжиж буй эдийн засагтай нягт холбогдсоноор таатай үр ашиг хүртэж байгаа
билээ.
Ойрхи Дорнод, баруун Азийн орнуудын эдийн засгийн өсөлт 2010 оны 5.5 хувийн
өсөлтөөс 2011 онд 4.7 хувь, 2012 онд 4.4 хувь болж аажмаар саарах хандлагатай байна.
Эдийн засгийн сэргэлт Африкийн ихэнх оронд хүндхэн хэвээр байна. Тус тивийн
сэргэлт 2011, 2012 онд 5 хувьтай байх төлөвтэй боловч энэ нь бүс нутагт харилцан
адилгүй байх, боломжит түвшингээс доогуур байх таамаглал байна. Зүүн Африкийн эдийн
засаг хүчтэй өсөлтийг харуулж байгаа боловч хэд хэдэн ядуу орнууд эдийн засгийн
сэргэлтэд саад учруулж байгаагаас гадна өлсгөлөнд нэрвэгдэх аюул учруулагч ган гачиг,
дотоод мөргөлдөөн хүнд байдалд оруулж байна.
Үүнээс:
Үүнээс:
Албан үзүүлэлт
Тайлбар: Дээрхи хүснэгтэд саяхан Японд болсон цунамигын хор хөнөөлийг тооцоогүй
болно. Энэ нь Япон төдийгүй Ази болон дэлхийн эдийн засгийн өсөлтөд сөрөг нөлөө
үзүүлнэ.
НҮБ-ын тайланд мэдээлж буйгаар дэлхийн ажлын байрны өсөлт сул байгаа нь
эдийн засгийн сэргэлтийн хамгийн сул тал болж байна. Дэлхийн санхүүгийн хямралын
уршгаар 2007 оноос 2009 оны эцэст хамгийн багаар тооцоход дэлхий даяар 30 сая ажлын
байр алдагдаад байна. Ихэнх Засгийн газар сангийн хатуу бодлого барьж байгаа нь ажил
эрхлэлт нэмэгдэх төсөөллийг бүрхэг хэвээр байлгах төлөвтэй байна.
2010 онд АНУ-ын ажил эрхлэлтийн байдал жилийн эхэн үед сайжрах хандлагатай
байсан боловч сэргэлт удааширч муудсанаар төр захиргааны удирдлагууд ажилтнуудаа
халж эхэлсэн. Ажилгүйдлийн түвшин 2010 оны 3-р улирлын 9.6 хувиас 2011 оны эхэн
хүртэл 10 хувь хүртэл өсч магадгүй байна. Бүх таамаглал, төсөөлөл ажилгүйдлийн түвшин
хямралын өмнөх үеийн түвшиндээ хүрэхэд дахиад цөөнгүй жил шаардлагатай байгааг
харуулж байна.
Японд хөдөлмөрийн зах зээлийн төлөв 2010 оны туршид сайжирч байсан боловч
2011 онд ажилгүйдлийн түвшин 5 хувиас давах төлөвтэй байна.
НҮБ-ын 2010 оны тайлангаар дэлхийн эдийн засгийн сэргэлт хүссэн хэмжээнээс
хол байгааг харуулж байна. Ялангуяа хөгжингүй орнуудад ажлын байрны хомсдолоос
гадна мөнгөний зах зээлийн тогтворгүй байдал үргэлжилсээр байгаа нь цаашид сэргэлтэд
аюул учруулж болзошгүй макро эдийн засгийн тодорхой бус байдлыг бий болгож байна.
Харин АНУ, Японы эдийн засаг тогтворжиж магадгүй ч 2011 оны туршид хямралд буцаад
орох ч магадлал бий. Энэ нь хөгжиж буй орнуудын хувьд өсөлтийг удаашруулахаар байна
(ойролцоогоор 1 хувиар).
Тайланд дурьдсанаар улс орнуудын хор хөнөөл бүхий дам нөлөөг олон улсын
бодлогын зохицуулалтаар дахин бэхжүүлэх замаар шийдвэрлэх шаардлагатай байна.
Харамсалтай нь 2010 оны туршид гол эдийн засгийн бодлого боловсруулагчдын хамтын
зорилго унасаар байв. “Хоѐр давхар уналтаас зайлсхийж, дэлхийн тогтвортой сэргэлтийг
бий болгоход 5 томоохон бодлогыг хэрэгжүүлэх сорилт тулгарна” хэмээн тайланг
бэлтгэсэн НҮБ-ын судалгааны багийг ахалсан Роб Вос хэллээ.
Хөгжингүй эдийн засагтай орнуудад өсөлт удаашралтай байгаа тул 2011 онд
өсөлтийн хурд харилцан адилгүй байна.
Хөгжиж буй зарим орны эдийн засгийн өсөлт хурдацтай байх авч хэт халалтаас
сэргийлэх, хөрөнгийн урсгалыг зохицуулах сорилтууд тулгарна.
Европын хэд хэдэн оронд макро эдийн засгийн хатуу, урт хугацааны зохицуулалт
шаардагдаж байна.
2010 оны дэлхийн эдийн засгийн үнэлгээ, 2011 оны хэтийн төлөв байдлаар улс
орнууд ирэх жилд эдийн засгаа тэнцвэржүүлэх тал дээр буюу бүтцийн болон валютын
ханшны өөрчлөлтөд анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй байна. Мөн энэхүү эдийн засгийн
тэнцвэргүйгээр ямар нэгэн эрүүл сэргэлт авчрахгүй гэдгийг чухалчилсан байна. Дэлхий
нийтийн хямралын үеэр хөгжиж буй зах зээлийн эдийн засагтай орнууд болон Их 20-ийн
хамтын ажиллагаа зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг онцолж байв.
Хөгжиж буй зах зээлтэй улс орнууд худалдаа, санхүүгийн сувгаар хямралд өртөж
байв. Худалдаанд гарсан өөрчлөлт өмнөх уналттай адил хурцадмал байв. Гэхдээ
худалдааны салбар бүхэлдээ хараахан сэргэж амжаагүй ч, ихэнх хөгжиж буй зах зээлийн
эдийн засагтай улс орнууд дотоодын эрэлт, хэрэгцээг өсгөж чадсанаар эдийн засгийн
өсөлтийг хангаж чадсан байна. Тэдний энэхүү сайн үзүүлэлт капиталын урсгалыг
нэмэгдүүлсэн байна. Одоо эдгээр улс орнуудын хувьд хэт халалтаас хэрхэн зайлсхийх вэ,
хөрөнгийн урсгалыг хэрхэн зохицуулах вэ гэсэн асуудлууд тулгарч байна.
Эдийн засагчид АНУ-ын эдийн засгийг 2011 онд ойролцоогоор 3.5 хувьтай өснө
гэдгийг итгэлтэйгээр хэлж байна. Энэ өсөлтийг хэрэглэгчдийн болон бизнесийн зардал
өссөнөөс үүднэ гэж тайлбарлаж байна. Бушийн засаг захиргааны үед эхлүүлсэн татварын
хөнгөлөлтийг сунгаснаар төсвийн алдагдал нэмэгдэж байгаа ч ДНБ-ий өсөлтийг аажмаар
нэмэгдүүлэх төлөвтэй байна. 2010 онд АНУ-ын эдийн засаг дөнгөж 3 хүрэхгүй хувиар өсч,
ажилгүйдэл 10 хувиас буугаагүй. Хөрөнгийн зах зээлд S&P 500 индекс 12 орчим хувиар
өссөн үзүүлэлттэй гарсан бол Давжонс/Dow Jons/ 10 гаруй хувиар, Насдаг /Nasdaq/ 16
гаруй хувиар өссөн байна.
Ажил эрхлэлт. АНУ-ын эдийн засаг 2011 онд 3.5 орчим хувиар өснө гэж тооцоолоход
2010 оны 11 сарын үзүүлэлтээр гарсан 9.8 хувийн ажилгүйдлийн түвшинг дөнгөж 9 хувь
хүртэл буулгах төлөвтэй байна. Тус улсын хөдөлмөрийн яамны мэдээлж байгаагаар ажилд
орох хүсэлт гаргагчийн тоо 2.5 жилийн хугацаанд хамгийн доод түвшинд хүртэл буурсан
нь хөдөлмөрийн зах зээл сэргэж байгааг харуулж байна гэж дүгнэж болох юм.
Холбооны нөөцийн банкны хүүгийн түвшин жилийн туршид 0-0.25 хувь байна.
Бодлого боловсруулагчдын үзэж байгаагаар ажилгүйдэл эргээд боломжтой түвшинд
хүрэхийн тулд дахин 3-4 жил зарцуулах төлөвтэй байна.
Нөгөө талаас хүүгийн түвшинг доод түвшинд барих нь АНУ-д хоѐр дахь
санхүүгийн хямралыг бий болгох эрсдэлийг дагуулж болох юм. Хэрвээ Засгийн газар
хүүгийн түвшинг бараг тэг хувьд барьсаар байвал засаг захиргаануудын зээл нэмэгдэж,
өрийн дарамтанд унах аюултай.
АНУ-ын эдийн засаг, түүхий эдийн үнийн өсөлт нь 2011 онд инфляцийг 2 буюу
түүнээс дээш хувьд хүргэх төлөвтэй байна. Инфляцийн түвшин одоогийн байдлаар
Холбооны нөөцийн банкны зорьж буй түвшингээс 2 дахин бага буюу 1 хувьтай байна.
Холбооны нөөцийн банкны 2010 оны 11 дүгээр сарын 3-нд гаргасан шийдвэрээр
Засгийн газрын 600 тэрбум ам.долларын үнэтэй бондыг худалдан авах алхам нь эдийн
засгийг өдөөж, үнийн түвшинг улам доошлохоос сэргийлэх зорилготой байна. Ингэснээр
хүнс, эрчим хүчний салбарыг тооцохгүйгээр инфляци 2012 он гэхэд 2 хувиас давах
төлөвтэй байна.
Орон сууцны салбарын уналт нь 4 жил дараалан эдийн засгийг хойш нь чангааж
байгаа тул эрс сайжруулах шаардлагатай салбаруудын нэг болоод байна. Гэвч оршин
суугчдын орон сууцанд оруулсан хөрөнгө оруулалтын нийт эдийн засагт эзлэх хувь нь
2010 оны 3 дугаар улиралд хамгийн бага байв.
Банк хоорондын хөрвөх чадвар ирэх гурван сарын хугацаанд сайжирч байгаа нь
удаан хугацааны хадгаламжид эерэг өсөлт ажиглагдаж байгаатай холбоотой. Хувийн
хэвшлийн капиталын зардал сүүлийн 10 сарын хугацаанд хурдацтай нэмэгдэж, удахгүй
эерэг нөлөө үзүүлж эхлэхээр байна.
Макро эдийн засгийн ерөнхий нөхцөл байдал ирэх 4-5 сарын хугацаанд эмзэг
хэвээр байна. Инфляци аажмаар тогтворжиж байгаа хэдий ч Энэтхэгийн төв банкны
төлөвлөж байгаагаас бага зэрэг өндөр байгаа бөгөөд урсгал зардлын алдагдал ч
харьцангуй өндөр байхаар байна. Хөгжингүй орнуудын өсөлтийн цаашдын төлөв байдал
эерэг байгаа нь газрын тосны үнийг баррель нь 110-120 тэрбум ам.долларт хүрэх
эрсдэлийг дагуулж байна. Үүнтэй адилаар энэ нь хөдөө аж ахуй, хэрэглээний үнэд
аажмаар нөлөөлөх давхар эрсдэл агуулж байгаа юм.
Энэхүү хөтөлбөр нь эдгээр орнуудын эдийн засгийн үйл ажиллагаанд хүнд цохилт
учруулж магадгүй юм. Өрийн дарамтад бага өртсөн бүс нутгийн орнууд ч бодлогоо
өөрчлөх төлөвтэй байгаа нь Европын валютын сан хэрхэн эдийн засгийн сэргэлтийг
дэмжих вэ гэдэг асуулт урган гарч ирж байна. Европт 2011 онд аль хүчин зүйл нь голлон
нөлөөлөх вэ гэдэг нь сонирхолтой асуудал юм.
2011 оны эдийн засгийн төсөөлөлд нөлөөлж буй сөрөг хүчин зүйлүүд баталгаатай
асуудал биш. Худалдах чадварын индексүүд зэрэг хэд хэдэн эдийн засгийн үзүүлэлтүүдээс
харахад Европын бүс нутгийн эдийн засгийн сэргэлт 2010 оны сүүлээс хурдаа авч байна.
Үүнд хамгийн онцлох асуудал бол еврогийн бүсийн хамгийн том гурван эдийн
засагтай улсуудын аль нь ч хямралын ирмэг дээр биш байгаад оршино. Италийн эдийн
засаг эргэлзээтэйгээр өсч байгаа ч хувийн хэвшлийн салбар ч дахин ажлын байраа
Европын амжилттай байх магадлал эдийн засгийн ерөнхий төлөв байдал болон
өрийн түвшин хоѐроос голлон хамаарна. Бодит байдал дээр хүүгийн зардлын ДНБ-д эзлэх
хувь Испанид 2.3, Португалид 3.2, Ирландад 3.3 хувьтай байсан бөгөөд өрийн дарамт
харьцангуй бага байна. Энэ үзүүлэлт Грект 5.6 хувь байгаа нь их өндөр дарамт биш юм. 10
жилийн өмнө Грекийн Засгийн газрын хүүгийн зардал ДНБ-ий 7.4 хувьд хүрч байв.
2011 он өрийн хямралд орсон орнуудад дэвшил авчрах ирээдүй харагдаж байна.
Гэсэн ч эдгээр улс орнууд эдийн засгийн тэнцвэртэй хөгжилд хүрэхэд их урт замыг туулах
болно гэж олон улсын шинжээчид тэмдэглэж байна. Мөн ирэх онд еврогийн бүсийн
орнуудад эдийн засаг өсөх хандлагатай байна. Еврогийн бүсийн ДНБ-ий өсөлт 1.6 хувьтай
гэж хүлээгдэж байгаа ч Грект ДНБ дахин 2 хувиар буурах хандлага байна.
Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн 2010 оны төлөв байдал, түүнд нөлөөлсөн
хүчин зүйлс, тус онд Монгол Улсын Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн томоохон бодлого,
арга хэмжээний тайлан, ажлын үр дүн, урьдчилсан гүйцэтгэлийг дүгнэхэд ерөнхийдөө
санхүү, эдийн засгийн хямралыг даван туулах төлөвлөгөө амжилттай хэрэгжиж, манай улс
эдийн засгийн сэргэлт цаашлаад эрчимтэй өндөр өсөлтийн үедээ нэгэнт орсныг харж
болохоор байна. Монгол Улсын Засгийн газар 2010 онд эдийн засгийн өсөлтийг хангах,
ажлын байрыг олноор бий болгох, санхүү, хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, хөрөнгө
оруулалтын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх, түүний орчныг сайжруулах, эдийн засгийн
эрчимтэй хөгжлийн суурийг тавих, цаашлаад эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн тогтвортой
байдлыг хангахад үндсэндээ бодлого, үйл ажиллагаагаа чиглүүлсэн байна. Тухайлбал,
2010 оныг бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил болгон зарлаж бизнес эхлүүлэх болон
эрхлэхэд тулгарч байсан олон саад бэрхшээлийг арилгаж, бизнес эрхлэх таатай орчинг
тодорхой түвшинд сайжруулсан бөгөөд эдийн засгийг эрчимтэй өсгөхөд чиглэсэн
стратегийн томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгө
оруулалтын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх хүрээнд Монгол Улсын хөгжлийн банкийг
байгуулсан. Мөн эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийг хангах хүрээнд Төсвийн тогтвортой
байдлын тухай хуулийг баталж эдийн засгийн өсөлтийг хадгалах, зарим эрсдлээс
хамгаалах чиглэлээр хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлэв.
Эдийн засгийн өсөлтийг хангахад гадаад, дотоодын олон хүчин зүйлс нөлөөлсөн
байна. Тухайлбал, дэлхийн эдийн засаг тогтворжиж, зарим томоохон хөгжиж буй
орнуудад эдийн засгийн өсөлт хурдацтай нэмэгдсэн нь манай улсын гол экспортын
бүтээгдэхүүний эрэлтийг өсгөж улмаар үнэ нь өндөр байснаар эдийн засгийн өсөлт бий
болох таатай орчин бүрдсэн байна. 2010 онд эдийн засаг болон нийгэмд олон эерэг
үзүүлэлтүүд гарсан хэдий ч мөн эдийн засгийн өсөлтийг удаашруулах, макро эдийн
засгийн тогтворгүй байдлыг бий болгоход чиглэсэн эсрдлүүд цөөнгүй байлаа. Цаашид ч уг
эрсдэлүүд гарахгүй гэх баталгаа одоогоор алга байна. Бид сонгуулийн амлалттай
холбоотой хэрэгжүүлж буй халамжийн бодлого, үүнийг дагаад өргөн хэрэглээний бараа,
үйлчилгээний үнэ өсөх, жижиг дунд үйлдвэр эрхлэгчдэд учрах хүү, төлбөрийн дарамт,
хөрөнгө оруулалтын өсөлтийг хязгаарлах, цаашлаад эдийн засгийн өсөлтөд сөрөгөөр
нөлөөлөх эсрдэлийг нэрлэж болох байна. Мөн дэлхийн эдийн засгийн сэргэлттэй уялдаад
хөгжиж буй орнууд тэр дундаа манай хөрш Хятад улсын эдийн засаг эрчимтэй өсч
цаашлаад эдийн засгийн халалт бий болж, өргөн хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ
нэмэгдэж байгаа нь манай улсын инфляцыг өсгөх, цаашлаад эдийн засгийн өсөлтөд
сөрөгөөр нөлөөлөх гадаад орчны эрсдэл бий болж болзошгүй юм. 2010 онд манай улсад
их зуд нүүрлэж сүүлийн жилүүдэд тохиолдоогүй олон сая мал хорогдсон нь эдийн засагт
тодорхой хэмжээний эрсдэл, саад бэрхшээлүүдийг бий болгосон байна. Энэ нь байгалийн
үзэгдлийг бид удирдаж, зохицуулж чадахгүй учраас цаашид дахин зуд болох эрсдлээс
урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авч ажиллах шаардлагатайг сануулж байна.
2010 онд эдийн засаг, нийгэмд ерөнхийдөө эерэг сайн үзүүлэлтүүд давамгайлж,
эдийн засаг өсөлтийн замдаа эргэн орж, ард иргэдийн орлого тодорхой түвшинд өсч
чадсан. Бид цаашид 2010 онд хэрэгжүүлж эхэлсэн ажлаа үргэлжүүлэх, тухайлбал,
хөгжлийн банкны үйл ажиллагааг эхлүүлж эдийн засагт гүйцэтгэх үүргийг нь
нэмэгдүүлэх, томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг цаг алдалгүй эхлүүлж эдийн засгийг улам
эрчимжүүлэх, төмөр зам, авто зам, цахилгаан станц зэрэг дэд бүтцүүдийг барьж
байгуулах, ажлын байрыг олноор бий болгож иргэдийн орлогыг дорвитойгоор өсгөх,