Англи хэлний дVрмийн эмхтгэл (English grammar)

• Тухайлах ялгац гишVVн (The definite article)

• Эс тухайлах ялгац гишVVн (The indefinite article)
• Нэр Vг (Nouns)
• Хавсрал нэр (Adjectives)
• Vйл хавсрал (Adverbs)
• Тооны нэр (Numerals)
• Биеийн тєлєєний нэр, хамаатуулах тєлєєний нэр, эгэх ба хVч
нэмэгдVVлэх тєлєєний нэр (Personal, possessive, reflexive and emphatic
pronouns)
• Vйлдэх тєлєєний нэр (Reciprocal pronouns)
• Заах тєлєєний нэр (Demonstrative pronouns)
• Асуух тєлєєний нэр (Interrogative pronouns)
• Холбох болон нэгтгэх тєлєєний нэр (Relative and conjunctive pronouns)
• ТодорхойгVй тєлєєний нэр (Indefinite pronouns)
• Жирийн Vйл Vг (Ordinary verbs)
• Туслах Vйл Vг (Auxiliary verbs)
• Баймж Vйл Vг (Modal verbs)
• Vйл Vгийн цагууд (The tenses of the verb)
• Vйл Vгийн цаг зохицох ёс (Sequence of the tenses)
• Vйл Vгийн тєлєвVVд (The moods of the verb)
• Vргэлжлэх цагийн хэлбэрVVд (The progressive forms)
• Дадал зуршлыг илэрхийлэх нь (Expression of habit)
• ИдэвхгVй хэв (The passive voice)
• to - гVй эс тухайлах тєлєв (Infinitive without to)
• to - тэй эс тухайлах тєлєв (Infinitive with to)
• Эс тухайлах тєлєвийн тусгай хэрэглээ (Special use of the infinitive)
• Эс тухайлах тєлєвтэй тусагдахуун (Accusative with infinitive)
• Эс тухайлах тєлєвтэй нэрлэхийн тийн ялгал (Nominative with infinitive)
• Vйлт нэр (The gerund)
• Нєхцєлт Vйл Vг (The participles)
• Тусах, эс тусах, эгэх Vйл Vгс (Transitive, Intransitive, reflexive verbs)
• Хэлц Vйл Vг (Phrasal verbs)
• Угтвар Vг (The prepositions)
• Холбоос Vг (The conjunctions)
• ДVрэм бус Vйл Vг (Irregular verbs)
 ТУХАЙЛАХ ЯЛГАЦ ГИШVVН (THE)
(The definite article)
1. the [ќЊ] : гийгVVлэгчээр эхэлсэн Vгийн ємнє : the book, the boy, the lady, the university,
the union
2. the [ќi] : эгшгээр эхэлсэн нэрийн ємнє : the American, the animal; мєн Vл дуудагдах h-
ээр эхэлсэн Vгийн ємнє : hour, honour, honest; эхний Vе нь єргєлтгVй Vгийн h-ийн ємнє:
the horizon тус тус хэрэглэгдэнэ.
I . Тухайлах ялгац гишVVн хэрэглэх тохиолдлууд
•ЗVг чиг заасан : towards the North, in the North, гэвч: from north to south, from east to west
гэх мэт тохиолдолд хэрэглэхгVй.
•Газар орон болон арлын нэр олон тоонд : the East-Indies, the Netherlands, the Hebrides.
•Гол мєрєн, нуур, далай, тэнгис, уулс олон тоонд : the Thames, the Atlantic, the Alps
•Орчлонд ганц юмны нэрийн ємнє : the moon - сар, the earth - дэлхий, the sun - нар.
•Ємнє нь дурдсан зVйлээ дахин давтах Vед : I bought a postage stamp yesterday. The
stamp is very interesting.
•Улс орны нэр нь republic, union, kingdom, states гэсэн Vгтэй бол : The United states of
America - АНУ
•Ямар нэг бVлэг юмыг ерєнхийд нь нэрлэх Vед : the English - англичууд, the old -
хєгшчVVл, the wolf - чоно.
•Нэр Vгийг тодотгож байгаа дэс тооны ємнє : the first week - эхний долоо хоног, the
second floor - гуравдугаар давхар.
•Хавсрал нэрийн давуу зэргийн ємнє : the highest mountain in the world - дэлхийн хамгийн
єндєр уул.
•Нэг гэр бVлийг бVхэлд нь нэрлэх Vед : the Smiths - Смитийнхэн
•Сонин, найрал дуу, оркестр, поп хамтлагийн нэрийн ємнє : the Daily News, the Bach
Choir, the Beatles
Сануулга : all, both, half, double, quite, twice - ын ард нь "the" байна. all the world, double
the sum, all the money.
II . Тухайлах ялгац гишVVнийг орхих тохиолдлууд
•Оноосон нэр (мєн poor, old, little, good, saint -тай) бол: poor Peter, little John
•Цол хэргэм ураг тєрлийн нэр бол : Аdmiral Nelson, King Richard, Queen Elizabeth, Uncle
Sam, Dr.Miller
гэвч : the Queen of England гэх Vед хэрэглэнэ.
Санамж : Англи цол хэргэм биш бол the авна : emperor, czar, archduke, elector : the
Emperor William, the Czar Peter I
•Улс болон хотуудын нэр бол: Switzerland, Turkey, London,
гэвч : the London of today - гэх Vед хэрэглэгдэнэ.
•Mount- , cape- , lake- , harbour- , bay- тай оноосон нэр байвал : Mount Everest, Cape
Trafalgar, Lake Geneva, New York Harbour, Hudson Bay,
гэвч : the Cape of Good Hope гэх Vед хэрэглэгддэг.
•Гудамж, талбай, гVVр, барилга оноосон нэртэй бол : Oxford street, Trafalgar square,
Windsor castle, London bridge.
•Тоолж Vл болох ерєнхий нэрийн ємнє : life, death, love, Earth, Heaven, Hell ; He was
weary of life.
гэвч : the life of the whole nation гэх Vед ялгац гишVVн авна.
•Нэр Vгийн ємнє тооны нэр, тєлєєний Vг орвол : two boys, his friend, this room, some
apples.
•Church, school, college, prison, bisiness, chapel, hospital, market, sea, table, town, work,
bed гэх мэт Vгс нь ерєнхий утгаар хэрэглэгдвэл : church is over, school begins, he was
sent to prison, go to bed.
гэвч : тодорхой утгатай бол ялгац гишVVн хэрэглэгдэнэ : The school is near the church. -
Сургууль сVмийн хажууд байдаг.
• Материалын нэр : coal, iron , wood, gold : coal is important for export,
гэвч : the coal of Wales (Уэльсийн нVVрс) гэх мэтээр хэрэглэх нь бас бий.

2
 • Нэр олон тоонд байвал : cats, mice, dogs, birds : swallows are pretty birds.
гэвч : the swallows of this summer - энэ зуны хараацайнууд гэхчилэн ялгац гишVVн
хэрэглэх тохиолдлууд байна.
• Улирал, сар, єдєр : summer, March, Sunday : on Monday, in Winter, in April,
at Christmas
гэвч : the last Sunday in August. гэх Vед хэрэглэнэ.
• Шинжлэх ухааны тусгай салбарын нэрийн ємнє :
My brother studies algebra. - Ах маань алгебр судалдаг.
Photography is my hobby. - Фото зураг бол миний хобби.
Сануулга : "of"- ын тусламжтайгаар холбогдсон буюу тVVнтэй адил бVх тохиолдолд
ялгац гишVVн авна.
the Cape of good Hope, The England I know is different from . . .
ЭС ТУХАЙЛАХ ЯЛГАЦ ГИШVVН (А, AN)
(The indefinite article)
1. a : гийгVVлэгчээр эхэлсэн Vгийн ємнє : a boy, a lady, a European
2. an : эгшгээр эхэлсэн Vгийн ємнє : an animal, an english book,
мєн Vл дуудагдах h-ээр эхэлсэн Vгийн ємнє : an hour, an heir, an honour
эхний Vе нь єргєлтгVй Vгийн h-ийн ємнє : an historian
•Анх яригдаж байгаа ба зєвхєн ганц тоонд байгаа тоологдох нэрийн ємнє : I have a pen. I see
a dog.
•Нэг тєрєл зVйлийн юмыг нєгєєгєєс нь ялгахын тулд : a dof is domestic animal. ("нохой" гэсэн
ерєнхий утгаар)
•Мэргэжил, Vндэстэн, шашинтан бол : my brother is a painter, he is an englishman, she
became a Protestant
гэвч : the title of (doctor), the rank of (general), the dignity of (senator)-ийн дараа эс тухайлах
ялгац гишVVнгVй байна.
•Хэмжээ, жин, цаг, тоолол бол : four shillings a yard, sixpence a pound, twice a year, four times
a day
•Тоо хэмжээ заасан тодорхой Vгийн ємнє : a million, a thousand, a dozen, a couple, a little
Санамж : "а" - нь half, such, quite, many (зарим нэг), rather, what - ийн ард байна : half
a dozen - 6 ширхэг, such a good story - тийм сайн єгVVллэг.
"а" - нь as, so, too, how, however - ээр холбогдсон хавсрал нэрийн ард байна : as
good a swimmer as I am - над шиг сайн сэлдэг хVн ; to heavy a weight - дэндVV хVнд
жин ; too difficult a task - маш хэцVV даалгавар

НЭР VГ (The noun)

I . ХVйс : ДVрмийн хVйс = Байгалын хVйс
а . ХVн ба эд зVйл
Эр хVйсийн хVн, амьтан эр хVйсийн тєлєєний Vг авна he him his he met his friend
Эм хVйсийн хVн, амьтан эм хVйсийн тєлєєний Vг авна she her she saw her friend
Эд зVйлс болон хийсвэр зVйлс эрс хVйсийн тєлєєний
it its the book is in its place
Vг авна
б . Амьтан
Амьтны нэр ерєнхийдєє эрс хVйс авна : The lion licked its paw. гэвч : Гэрийн тэжээмэл болон
Vлгэрийн амьтан гол тєлєв хVйсээр ялгагдана.эр хVйсийн (хVчтэй) амьтан = эр хVйс : the
dog, his name эм хVйсийн (сул дорой) амьтан = эм хVйс : the cat, she is dead Зарим нэр Vг "-
ess" тєгсгєл авч эм хVйс VVсгэдэг. Жишээлбэл : actor - actress, host - hostess, prince -
princess, waiter - waitress, lion - lioness, duke - duchess
Санамж : Хєлєг онгоц, улс орон болон хотын нэр гол тєлєв эм хVйсийг хэрэглэдэг : the
'Atlantic' lost her crew, England and her dominions

II . Нэр Vгийн олон тоо VVсгэх

Singular + s : dog - dogs, friend - friends
ДVрмийн олон тоо VVсгэхдээ ганц тоон дээр "-s" залгадаг. Жишээлбэл : leg -legs, wall - walls,
tree - trees, table - tables.
3
Нэр Vгийн тєгсгєл нь дараах байдалтай бол :
• s, ss, x, z, ch, sh, tch, бол "-es" залгана. Жиш : ass - asses, box - boxes, church - hurches
• гийгVVлэгч + y бол "-ies" залгаж олон тоо VVсгэнэ. Жиш : baby - babies
• fe, f бол "-ves" залгана. Жиш нь : wife - wives, knife - knives, wolf - wolves гэх мэт. Гэвч :
chief - chiefs, roof - roofs гэж VVсдэгийг анхаар.
• о - бол "- oes" : hero - heroes, potato - potatoes. Гэвч зарим гадаад Vгэнд : photo -
photos, piano - pianos, radio - radios гэсэн байдлаар VVсдэг.
Yл єєрчлєгдєх Vгс
• зарим шувуу, амьтан : sheep - хонь, deer - буга, swine - гахай, fish - загас, fruit - жимс,
grouse - ятуу.
• зарим загас : trout - хулд, salmon - салмон, carp - мєрєг, pike - цурхай гэх мэт. Гэвч
herring, -s = май, eel, -s = могой загас гэж VVсдэг Vгс ч байдаг.
• яс Vндэс, оршин суугчдын нэр : Japanese, Swiss, Vietnamese
ox, child, brother гэсэн Vгс бол -(r)en тєгсгєл авна : ox - oxen, child - children, brother - brethren
Зарим нэр Vг Vндсээрээ єєрчлєгдєж олон тоо VVсгэдэг. Жишээлбэл : man - men, woman -
women, foot - feet, tooth - teeth, goose - geese, mouse - mice, person -people, louse - lice
Санамж : man - тэй холбогдсон нэр Vгс олон тоон дээр : gentleman - gentlemen, Frenchman -
Frenchmen гэх мэтээр хувирна.
Гэвч : German, -s; Roman, -s; Norman, -s гэх мэт Vгс шууд "-s" залгаснаар олон тоо
болно.Зарим нэг хийсвэр (Abstract) болон хам нэр (Collective) зєвхєн ганц тоонд байна. Жиш :
advice - зєвлєлгєє, business - ажил хэрэг, furniture - мебель, knowledge - мэдлэг, merchandise -
эд бараа, progress - хєгжил дэвшил гэх мэт.
Санамж : Хоёроос дээш хэсэгтэй зVйлс зєвхєн олон тоонд байдаг : scissors - хайч, tongs -
бахь, spectacles - нVдний шил , lungs - уушиг, trousers - ємд, scales - жин хэмжVVр,
These spectacles are strong. - Энэ нVдний шил бєх.
Анхаар! : Vйлийн эзэн олон тоонд байвал хувцас болон биеийн хэсгийн нэр олон тоонд байна.
They came in with their hats on their heads - Тэд орж ирэхдээ малгайтайгаа байсан.
III . Тийн ялгал (The case)
Нэрлэх (Normative) = (the, a, an)
Хамаатуулах (Genitive - угтвар Vгт хамаатуулах) =of (the, a, an)
Єгєх орших (Dative - угтвар Vгт єгєх орших) = to (the, a, an)
Заах (Accusative) = (the, a, an)
Англи хэлэнд угтвар Vгт хамаатуулахаас гадна мєн Саксоны хамаатуулах гэж байдаг ба энэ
нь нэр Vгийн ганц тоонд 's, олон тоонд s' -ийг залгаж хэрэглэдэг. Хэрэглэх тохиолдолууд :
• ХVн амьтанд хамаарагдах зVйлийн тухай ярихдаа : Jack's blue book. they boys' book
• Эд зVйл болон цаг хугацаа, газар орон, тоо хэмжээний тухай ярихдаа : a week's
holiday, a month's stay, a mile's walk, at arm's length, a stone's throw
• Ярианы хэллэгт : for Heaven's sake - бVх гэгээн хутагтын тєлєє, for God's sake - бурхны
тусын тулд, for goodness' sake - сайн сайхны тєлєє
Санамж : Хэрэв Саксоны хамаатуулахад house, shop, church, practice гэсэн Vгс байвал орхиж
бичнэ.
I am at my uncle's (house). - Би эгчийндээ (гэрт) байна. at the doctor's (practice) - эмчийн
дадлагад
Єгєх оршихын тийн ялгал нь Заахын тийн ялгалын ємнє байрлавал to - гVй орно.
ЄгVVлэгдэхVVн ЄгVVлэхVVн Єгєх орших Заах
We gave the beggar a penny Бид гуйлгачинд нэг пенни єгсєн
I sent you some books Би чамд хэдэн ном илгээсэн
Угтвар Vгт Єгєх оршихын тийн ялгал : Єгєх оршихын тийн ялгал нь Заахын тийн
ялгалын дараа байрлавал to - тэй орно.
ЄгVVлэгдэхVVн ЄгVVлэхVVн Заах Угтвар Vгт Є.о.тя
We Gave a penny to the beggar
I Sent some books to you(and not to him)

4
 Єгєх оршихын тийн ялгал нь зарим Vйл Vг болон хавсрал нэрийн дараа Заахын
тийн ялгалын ємнє to - тэй байдаг. Жишээлбэл :
english mongolian english mongolian english mongolian
to add -д нэмэх to reply to -д хариулах cruel to харгис зэрлэг
чагнах, -д болох
to listen to to happen to just to шударга
сонсох тохиолдох
to declare, -д мэдэгдэх
to say to хэлэх, ярих polite to эелдэг, найрсаг
explain to тайлбарлах
to mention дурдах
kind to нєхєрсєг, эелдэг
to сануулах
Єгєх оршихын тийн ялгал нь зєвхєн Заахын тийн ялгалын утга агуулж байгаа Vйл
Vгэнд холбогддог. Гол хэрэглэдэг Vйл Vгс нь :
english mongolian english mongolian english mongolian english mongolian
to give єгєх to bring авчрах to forgive уучлах to tell хэлэх
to lend зээлVVлэх to take -д аваачих to cost Vнэтэй байх to write бичих
to offer санал тавих to send -д илгээх to owe єртэй байх to sell худалдах
to promise амлах to fetch авчрах to pay тєлєх to show VзVVлэх
Санамж : Заахын тийн ялгал "it" - нь биеийн тєлєєний Vгийн Єгєх оршихын тийн ялгалын
ємнє байрлана :
give it me - VVнийг надад єгєєч ; bring it us - VVнийг бидэнд авч ирээч
ХАВСРАЛ НЭР (The adjective)
Тэмдэг нэр буюу хавсрал нэр нь байнга єєрчлєгддєггVй. The great poets of England -
Английн их найрагчид. гэх мэт
I . Хавсрал нэрийн харьцуулалтын зэрэг (Degrees of Comparison of the Adjective)
Зєвшєєх (positive) Харьцуулсан(comparative) Давуу (superlative)
- er - est
long урт longer арай the longest хамгийн
Богино Vет урт урт
арай хамгийн
large том larger the largest
том том
more most
Олон Vет илVV хамгийн
beautiful гоё more beautiful the most beautiful
гоё гоё
илVV хамгийн
good сайн Better the best
сайн сайн
ДVрэм бус
бVр хамгийн
bad муу worse the worst
муу муу
Жич : Давуу зэрэгт хавсралт нэрийн ємнє тухайлах ялгац гишVVн "the"-г хэрэглэнэ.
• Богино Vет хавсрал нэрэнд : а ) нэг Vет хавсрал нэр b ) хоёрдугаар Vе
дээрээ єргєлттэй хавсрал нэр : (polite - politer - the politest , severe - severer - the
severest) болон гийгVVлэгчийн дараа -y, -le, -er, - ow, - some -ээр тєгссєн хоёр Vет
хавсрал : happy - happier - the happiest, clever - cleverer - the - cleverest .
• Олон Vет хавсрал нэрэнд : a ) эхний Vедээ єргєлттэй хоёр Vет хавсрал нэр :
cautious - more cautious - the most cautious, useful - more useful - the most useful. b )
5
 олон Vет хавсрал нэр болон хавсрал нэрийн VVргээрх нєхцєл Vйл VгVVд :
interesting - more interesting - the most interesting, delighted - more delighted - the most
delighted.
Хавсрал нэрээс харьцуулалтын зэрэг VVсгэх бичлэгийн дVрэм :
• "e" - ээр тєгссєн бол гээж -er, -est залгана. Жиш : fine - finer - finest, polite
- politer - politest
• Vгийн эцэст гийгVVлэгчийн дараа "y" байгаа бол "y" - нь "- i -" болно.
Жиш : dry - drier - driest, happy - happier - happiest.
• Vгийн эцэст дан гийгVVлэгч байх, эцсийн гийгVVлэгчийн ємнє богино эгшиг
байх, Vгийн эцсийн Vе єргєлттэй байх тохиолдолд эцсийн гийгVVлэгчийг давхар
бичдэг. Жиш : big - bigger - biggest, hot - hotter - hottest, fit - fitter - fittest.
Дараах хавсрал нэрVVд хавсрал нэрийн зэргийг хоёр хэлбэрээр VVсгэхдээ єєр єєр
утга агуулдаг.
Харьцуулсан Давуу Илэрхийлэх
Зєвшєєх Хэрэглэх жишээ
зэрэг зэрэг утга
I'll see you later - Би чамтай дараа
later latest Цаг хугацаа уулзана. the latest paper - сVVлчийн
late баримт
the latter sentence - дараачийн єгVVлбэр,
latter last дэс дараа
(the) last time - сVVлчийн удаа
farther farthest орон зайн the farthest way - хамгийн хол зам
far without frther delay - цаашид
further furthest дVрслэл
саатахгVйгээр
he is older than I - тэр надаас ахмад, the
older oldest насны ялгаа
oldest tree - хамгийн хєгшин мод
зєвхєн
old хамаатан садны
my elder brother - миний ах, his eldest son -
elder eldest насны ялгаанд
тVVний том хVV
тодотголын
VVргээр
the nearest way to the station - буудал
nearer nearest орон зайн
хVрэх хамгийн дєт зам
near цаг хугацаа
next month - дараагийн сар. the next stop -
next болон дэс
дараагийн буудал
дараа
жижиг гэсэн
smaller smallest the smallest room - хамгийн жижиг єрєє
хэмжээ
little
бага гэсэн he drinks less wine than milk - тэр сVVг
less least
хэмжээг бодвол дарс бага уудаг
II . Харьцуулсан хам бVтэц
• Ижил байдал : as - as : my sister is as big as I am - миний эгч над шиг том.
• Ижил биш байдал : not so - as (эсвэл not as - as) : he is not so (not as) tall as his
brother - тэр ах шигээ тийм єндєр биш
• эсвэл харьцуулсан зэрэг (comparative) + than : he is bigger than his brother - тэр
ахаасаа илVV том юм.
• the - the : the further they went the worse the road was - цааш явах тутам зам
муудсан.
• the less - the less : the less you work, the less you will earn - чи бага ажиллах
тусам бага мєнгє олно.

6
 Санамж :
the former - ємнєх нь, эхнийх нь
the same the - . . . шиг адилхан
the latter - . . . сVVлчийнх нь
other than - . . . -с єєр, . . . -с ондоо
III . Хавсрал нэр нэрших нь (Substantivization of adjectives)
Хэсэг бVлэг хVмVVсийг нас, Vндэс угсаа, бие бялдар, хєрєнгє чинээ гэх мэт онцлог
шинж чанараар нь нэрлэхдээ хавсрал нэрийг ерєнхий буюу хийсвэр нэрийн VVргээр
the - ийн хамт хэрэглэдэг ба олон тоонд хувирдаггVй.
the good сайчууд Хавсрал нэрээс VVссэн ерєнхий нэр Vгээс онцолж тодорхой бVлэг
хVн, хэн нэг хVнийг нэрлэхдээ man / woman, boy / girl, gentleman / lady,
the blind хараагVйчVVд
person / people гэх мэт тєлєєний Vг хэрэглэдэг. Жиш : the blind women,
the poor ядуучууд the poor person, poor people . . . гэх мэт
"-sh", "-ch'' - ээр тєгссєн яс Vндэс заасан Vгс нь олон тооны хэлбэрт хувидаггVй ба
эдгээрээс тодорхой нэг хVнийг яс Vндсээр нь онцлохдоо man / woman, gentleman / lady -
ийн тусламжтайгаар нэрлэдэг.
Жиш : the English - an Englishman, the French - a French lady, the Scotch - two Scotchmen,
the Dutch some Dutchmen
Зарим яс Vндэс заасан Vгс нь олон тооны хэлбэрт байдаг. Жиш : (the) Americans, (the)
Germans, (the) Russians
IV . Хавсрал нэрийг хэрэглэх хэлбэр
1. Хавсрал нэр нь нэр Vгийн ємнє орж тодотголын VVрэг (attributive use) гVйцэтгэнэ.
Жиш : This is an interesting book. - Энэ бол сонирхолтой ном. They live in the old house.
- Тэд хуучин байшинд амьдардаг.
2. Хавсрал нэр нь Vйл Vгийн ард орж єгVVлэхVVний хэрэглээ (predicative use) болдогв
Жиш : This book is interesting. - Энэ ном сонирхолтой. Their house is old. - Тэдний
байшин хуучин.

VЙЛ ХАВСРАЛ (Adverb)

Дайвар Vг буюу хавсрал нь Vйлийн шинж чанар, байр, байдал, цаг хугацаа, зэрэг,
давтамжийг заадаг.
I . Vйл хавсрал VVсгэх хэлбэр
Adjective + ly = Adverb , Хавсрал нэрэнд ихэвчлэн "- ly" залгаж VVсмэл Vйл хавсрал
VVсгэдэг ба дараах дVрмийг баримтлана.
1. Хоёр ба тVVнээс дээш Vетэй хавсрал нэрийн сVVлийн гийгVVлэгч + "-
y" бол "-y"-ийг "-i" -ээр солино. Жиш : happy - happily, easy - easily.
2. Нэг Vетэй хавсрал нэрийн "-y" -ийг хэвээр хадгалж болно. dryly ба drily,
жич : gay - gaily байх тохиолдол бий.
3. Дараах VгVVдийн -e тєгсгєлийг гээнэ. true - truly, whole - wholly, due -
duly, noble - nobly
4. full - fully
5. хавсрал нэр нь "- ic" тєгсгєлтэй бол "- ally" -г залгаж VVсгэнэ. Жиш :
fantastic - fantastically, diplomatic - diplomatically
Анхаар! Хавсрал нэр нь "-ly" тєгсгєлтэй бол in a . . . manner (way) бVлэг Vгс ашиглан
сольж болно. Жиш : in a friendly manner; in a lovely way
Хавсрал нэр болон Vйл хавсралын адил хэлбэрVVд байдаг. Жишээ нь цаг хугацааг
заахад "-ly" : early, daily, weekly, monthly, yearly . . . гэх мэт
Гэвч ижил хэлбэртэй боловч єєр єєр утга илэрхийлдэг. Жишээ нь
pretty only still very
Хавсрал нэр (adjective) хєєрхєн цорын ганц нам гVм жинхэнэ, Vнэн, яг
Vйл хавсрал (adverb) нэлээд зєвхєн, ердєє бас ч, арай ч тун, маш, их

7
 Зарим "-ly" дагавар авч VVссэн Vйл хавсрал Vндсэн утгаа гээдэг тохиолдол бий.
Жиш : hardly - чVV чамай, арай ядан ; nearly - бараг, шахуу
Санамж : " маш их" = very - нь хавсрал нэр болон Vйл хавсралын ємнє хэрэглэгддэг : very
good, very badly,
(very) much Vйл Vгэнд : I thank you very much.
Санамж : Хавсрал нэр (Adjective) нь Vйл хавсралын (adverb) оронд дараах байдлаар
илэрхийлэгддэг : to work hard - их ажиллах, to walk slow - явган удаан явах, to talk loud (low)
- чанга ярилцах, to spell right (wrong) - зєв (буруу) дуудах, to feel happy - аз жаргалыг
мэдрэх, to stop short - тVр зогсох
II . Vйл хавсралын харьцуулалтын зэрэг
(Degrees of Comparison of the adverb)
1. Олон Vет харьцуулалтын зэрэг : ("-ly" -ээр VVссэн бVх Vйл хавсрал "more, most" - ийг
авч)
brightly - more brightly - most brightly ; slowly - more slowly - most slowly
2. Богино Vет харьцуулалтын зэрэг : ("-ly" залгаж VVсээгVй буюу Vндсэн Vйл хавсрал "-
er, est" авч)
soon - sooner - soonest ; often - oftener - oftenest ; early - earlier - earliest
3. ДVрэм бус харьцуулалтын зэрэг :
well - better - best ; badly - worse - worst ; little - less - least ; much - more - most
late - latter - last ; far - farther (further) - farthest (furthest) ; near - nearer - nearest (next)
III. Vйл хавсралыг хэрэглэх хэлбэр
Vндсэн дVрэм : Vйл хавсрал нь хэзээ ч єгVVлэхVVн болон тусгагдахууны хооронд
байрладаггVй.
ЄгVVлбэрт байрлах дVрэм :
1. Єргєлттэй Vйл хавсрал (байрлал, тодорхой цаг заасан Vйл хавсрал болон байдал
заасан єргєлттэй Vйл хавсрал) нь єгVVлбэрийн эхэнд буюу эцэст байрлана. (єргєлт
анхаар!) Жишээ нь :
Байрлал заасан : in 1999 we went to London
Тодорхой цаг заасан : I met him yesterday.
Байдал заасан : We thanked him heartily
2. ЄргєлтгVй Vйл хавсрал (тодорхой бус цаг заасан Vйл хавсрал болон байдал заасан
єргєлтгVй Vйл хавсрал) нь жирийн одоо цаг бол Vйл Vгийн ємнє, нийлмэл цаг бол эхний
туслах Vйл Vгийн ард байрлана. Жишээ нь :
Тодорхой бус цаг : She allways heard the child cry. - Тэр хVVхэд уйлахыг Vргэлж сонсдог
байсан.
I have often been in America - Би дандаа Америкт байсан
Байдал заасан : I did not quite understand you. - Би таныг ердєє ойлгонгVй.
3. ЄгVVлбэрт олон Vйл хавсрал байх бол байрлал нь : Байдал + байр + цаг гэсэн
дараалалтай байна. Жишээ нь : We arrived safely in London yesterday.
ТООНЫ НЭР (The Numeral)
Vндсэн тооны нэр (Cardinal numerals)
1 -one, 2 - two, 3 - three, 4 - four, 5 - five, 6 - six, 7 - seven, 8 - eight, 9 - nine, 10 - ten,11-
eleven, 12 - twelve, 13 - thirteen, 14 - fourteen,15 - fifteen, 16 - sixteen, 17 - seventeen, 18 -
eighteen, 19 - nineteen, 20 - twenty, 21 - twenty one, 22 - twenty two, 30 - thirty, 40 - forty, 50 -
fifty, 60 - sixty, 70 - seventy, 80 - eighty, 90 - ninety, 100 - a (one) hundred,101 - a (one) hundred
and one, 200 - two hundred, 1000 - a (one) thousand, 2000 - two thousand, 100 000 - a (one)
hundred thousand, 1 000 000 - a (one) million, 2 000 000 - two million(s)
Дэс тоо ба бутархай тоо (Ordinal numerals and Fractional numerals)
Ordinal numerals = Cardinal numerals + th : the hundredth . ДVрэм бус : first, second, third (1st,
2nd, 3rd)
Бичих Vед анхаар : five - fifth, eight - eighth, nine - ninth, twelve - twelfth, twenty - twenthieth гэх
мэт.
Цаг тоолол : He was born on July 14th буюу on the 23rd of July ; Хаад ноёдын нэр : Elizabeth
II - Elizabeth the second (уншихдаа)
Дэс тооны ємнє "the" тухайлах ялгац гишVVн авдаг. the first, the second, the eleventh, 101 -
the hundred and first
Энгийн бутархай (Common Fractions): 1/2 a (one) half, 1/3 one third, 2/5 two fifths, 2.3/7 two
8
 and three sevenths
Аравтын бутархай (Decimal Fractions): 0.3 nought (zero) point three, 2.35 two point three five
(thirty five)
Тоон Vйл хавсрал
Дэс дараа : эхлээд - дараа нь = first - then :
First he lived at home, then he went to England. - Эхлээд тэр гэртээ амьдарч байсан дараа нь
Англи явсан.
Зєрчил : эхэндээ - сVVлдээ = at first - at last, at lenght :
At first I believed him, but at last I became distrustful. - Эхний удаа би тVVнд итгэсэн, харин
эцэст нь итгэлгVй болсон.
БVртгэх : нэгдVгээрт = firstly буюу in the first place ; гуравдугаарт = thirdly буюу in the third
place . . . ; тавын тооноос эхлээд зєвхєн in the fifth place гэх мэт. Жишээ нь : зургадугаарт =
in the sixth place
=how many гурван
нэг удаа =once хэдэн удаа? three times (thrice)
times? удаа
Давтамж :
хоёр заримдаа,
=twice =sometimes дахин once more
удаа хааяа

нэг =treble, =a (one)

=single гурав дахин 100 дахин
дахин threefould hundredfold
Хувилалт:
хоёр олон
=double дєрєв дахин =fourfold =manifold гэх мэт
дахин дахин
БИЕИЙН ТЄЛЄЄНИЙ НЭР, ХАМААТУУЛАХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР,
ЭГЭХ БА ХVЧ НЭМЭГДVVЛЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР
(Personal, Possessive, Reflexive and Emphatic Pronouns)
Биеийн тєлєєний нэр Хамаатуулах тєлєєний нэр
Эгэх ба хVч
Заах = нэмэгдVVлсэн т.н
Нэрлэх =
Тусгагдахуун -self - дээр єргєлт
єгVVлэгдэхVVн I хэлбэр II хэлбэр
Accusative = авна.
Nominative = Subject
Objective
myself - (би)
I –би me -намайг, надад my - миний mine - минийх
єєрийгєє, єєрєє
you - чамайг, чамд, your - yours - чинийх, yourself - (чи, та)
you – чи
таньд, таныг чиний, таны таных єєрийгєє, єєрєє
him - тVVнийг, himself - єєрийгєє,
he - тэр (эрэгтэй) his - тVVний his - тVVнийх
тVVнд єєрєє (эрэгтэй)
her - тVVнийг, her - herself - єєрийгєє,
she - тэр (эмэгтэй) hers - тVVнийх
тVVнд тVVний єєрєє (эмэгтэй)
it - тVVнийг, тVVнд, its - VVний itself - єєрийгєє,
it - энэ, тэр юм its - VVнийх
VVнийг, VVнд (эд зVйл) єєрєє (энэ, тэр юм)
us - биднийг, our - манай, ours - манайх, ourself - єєрсдийгєє,
we - бид, бид нар
бидэнд, бид нарт бидний биднийх єєрсдєє (бид)
your -
you - та нарыг, та yours - танайх, yourselves - (та нар)
you - та нар танай, та
нарт та нарынх єєрсдийгєє, єєрсдєє
нарын
they - тэд, тэд нар them - тэднийг, тэд their - theirs - themselves - (тэд)
нарыг, тэдэнд тэдний, тэд тэднийх, тэд єєрсдийгєє, єєрсдєє

9
 нарын нарынх
one one one's one's (own) oneself
Сануулга : Биеийн тєлєєний нэр нь
Єгєх оршихын тийн ялгалд заахын тийн ялгалын ємнє бол to -гVй : give me the book
Єгєх оршихын тийн ялгалд заахын тийн ялгалын дараа бол to -тэй : give the book to
me
Тєлєєний нэрийг єгVVлбэрт хэрэглэх нь :
Тєлєєний нэрс ГVйцэтгэх VVрэг Жишээ

Нэрлэхийн єгVVлэгдэхVVн I shall speak to him. - Би тVVнтэй ярина.

т.я-д єгVVлхVVн That was he. - Тэр бол тэр байв.
Биеийн
тусгагдахууны
Заахын т.я-д I shall speak to him. - Би тVVнтэй ярина.
VVргээр
тодотголын Her paper was interesting. - ТVVний
I хэлбэр нь
VVргээр єгVVлэл сонирхолтой байсан
My ruler is long yours is longer. - Миний
єгVVлэгдэхVVн
шугам урт, чинийх бVр урт.
Хамаатуулах
єгVVлэхVVн This car is his. - Энэ машин тVVнийх.
II хэлбэр нь
We haven't seen your paper, we have seen
тусгагдахуун only theirs. - Бид чиний зохион бичлэгийг
VзээгVй, зєвхєн тэд нарынхыг Vзсэн
Эгэх тусгагдахууны VVргээр I wash myself. - Би єєрийгєє угаадаг.
He himself saw it. - Тэр єєрєє VVнийг
ХVч нэр Vг (тєлєєний нэр)-ийн утгыг Vзсэн.
нэмэгдVVлэх хVч нэмэгдVVлэх VVргээр He saw it himself. - Тэр VVнийг єєрєє
Vзсэн.

VЙЛДЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Reciprocal pronouns)

each other - хэн хэнийгээ, one another - нэг нь нєгєєгєє, Жишээ нь :
They greeted each other. - Тэд бие биентэйгээ мэндлэв.
We know each other very well. - Бид бие биенээ тун сайн мэднэ.
The children look at each other in the mirror. - ХVVхдVVд толинд бие биенийгээ
хардаг.
ЗААХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Demonstrative pronouns)
Ойр Хол
Ганц тоо this - энэ that - тэр
Олон тоо these - эдгээр those - тэдгээр
1. ЄгVVлэгдэхVVний VVргээр : This was pleasant. - Энэ нь аятайхан
байсан.
2. ЄгVVлэхVVний хэсгийн VVргээр : It was that. - Энэ бол тэр байсан.
3. Тусгагдахууны VVргээр : He likes this. - ТVVнд энэ таалагддаг.
АСУУХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР (Interrogative Pronouns)
1. Нэр Vг 2. Хавсрал нэр
Тийн ялгал ХVн ба эд зVйл
ХVн Эд зVйл ХVн ба эд зVйл
(сонголт, ангилалт)

10
 which? = аль, ямар,
who? = хэн? what? = юу?
Нэрлэх хэн, юу? what?,which?
Who can swim? What is this?
Which of you is ill?
whose = хэний?
of whom? = хэний of which? = хэнийх,
of what? = юуны
тухай? юуных?
тухай? what (which) boy?
Харъяалах 1. Whose book is There were two
Of what did you what (which) table?
this? accidents. Of which
speak?
2. Of whom did did you near?
you speak?
to which?
to whom? = хэнд? to what? = юунд?
There are two
Єгєх орших To whom did you To what does this
teams, to which do
give? refer?
you belong?
whom? = хэнийг? which?
what? = юуг?
Заах Whom did you Which do you like
What do you see?
call? better, tea or coffee?
Санамж : Асуух тєлєєний нэрэнд угтвар Vгс (Prepositions) орохдоо гол тєлєв Vйл
Vгийн ард байрлана :
Whom are you speaking of? - Чи хэний тухай ярьж байна.
What is he laughing at? - Тэр юуг шоолж байна?
What are you talking about? - Та юуны тухай ярьж байна.

ХОЛБОХ БА НЭГТГЭХ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР

(Relative and conjunctive pronouns)
Тийн ялгал ХVн дээр Эд зVйлд ХVн ба эд зVйл
Нэрлэх who which that
Харъалах whose, of whom of which (whose) (that - of)
Єгєх орших to whom to which (that - of)
Заах whom which that

my friend who made a trip to - Лондон руу аялсан миний

Нэрлэх who
London найз
the girl whose father I know - аавыг нь мэдэх охин
whose
Харъяалах the house whose walls are grey - саарал ханатай байшин
of whom the boy of whom we spoke - бидний ярьж байгаа хVV
the pupil to whom he gave the
Єгєх орших to whom - тVVний номоо єгсєн сурагч
book
- миний юм асуусан тэр
Заах whom the man whom I asked
эмэгтэй
Нэрлэх which the train which (that) arrived - ирсэн галт тэрэг
the house, the windows of which . (ард нь Vргэлж тVVнтэй
Харъалах of which
.. холбоотой Vг орно)
Єгєх орших to which the story to which we listened - бидний сонссон тVVх

11
Заах which the things which (that) we need - бидэнд хэрэгтэй зVйлс
Санамж : Холбох ба нэгтгэх тєлєєний нэртэй хамт угтвар Vгс нь (Preposition) орохдоо Vйл
Vгийн ард байдаг.
The man whom I was waiting for. - Миний хVлээж байгаа эрэгтэй.
The house, that I lived in. - Миний суудаг байшин.
that - зєвхєн тодотгол гишVVн єгVVлбэрт байдаг дараах тохиолдлуудад хэрэглэнэ.
1. who, which-ын оронд :
Who was the man that you were talking of? - Чиний ярьж байсан эрэгтэй хэн бэ?
This is the bird (that) he caught. - Энэ бол тVVний барьсан шувуу.
2. ТодорхойгVй тєлєєний нэр (Indefinite pronouns) болон тооны ухагдахууны
дараа : all, everything, something, anything, much, little, nothing, the same :
That is everything (that) I know. - Миний мэдэх бVх юм энэ.
3. Ямар нэг юм онцлоход it is . . . , it was . . . -ын дараа :
It was the storm that destroyd the house. - Байшин нураасан юм шуурга байсан.
4. Хэрэв тєлєєний нэр нь хVн ба эд зVйлээс хамаарч байвал :
They talked about the natives and plants (that) they had found interesting. - Тэдэнд
сонирхолтой санагдсан амьтан ургамалын талаар тэд ярилцсан.
Санамж : that -ийн ємнє хэзээ ч угтвар Vг байрладаггVй ба угтвар Vг нь Vйл Vгийн ард байрлана.
The train that I waited for arrived. - Миний хVлээж байсан галт тэрэг ирлээ.
Анхаар : Хэрэв тодотгол гишVVн єгVVлбэрт тусгагдахуун юм уу Vйл хавсрал байвал холбох
ба нэгтгэх тєлєєний нэрийг гээж болдог.
This is the boy (whom) Iike best. - Надад хамгийн их таалагддаг хVV бол энэ.
The house (that) we live in. - Бидний амьдардаг байшин.

ТОДОРХОЙГVЙ ТЄЛЄЄНИЙ НЭР

(Indefinite pronouns)
some = зарим, хэд, жаахан, ямар нэгэн бага зэрэг (тооны нэрийн ємнє)
1. хэмжээ хязгаар илэрхийлэхэд хэрэглэгддэг: We had some books. - Бидэнд
хэдэн ном байлаа.
2. Зєвшєєрсєн хVVрнэх єгVVлбэртхэрэглэгддэг: In the evening we had some tea. -
Орой бид цай уусан.
any = ямар нэгэн, дурийн, альч
1. Vнэхээр биш, хэдийд ч байхыг бага зэрэг илэрхийлдэг: You may come at any
time. - Та хэзээ ч ирж болно.
2. a) асуух єгVVлбэрт: Do you see any mistakes? - Та ямар нэгэн алдаа хардаг уу?
b) VгVйсгэсэн єгVVлбэрт: No, I do not see any mistakes. - VгVй, би ямарч алдаа
хардаггVй.
c) болзох єгVVлбэрт: If you see any mistakes ... - Хэрэв та ямар нэгэн алдаа харвал ...
3. зєвшєєрєх єгVVлбэрт "ямар нэгэн" гэсэн утга гаргахад: Give me any book. -
Надад ямар нэгэн ном єгєєч.
Мєн some болон any-гээр нийлмэл Vг бVтээдэг.
someone, somebody - хэн нэгэн, зарим хVн; something - нэг юм, ямар нэг юм; somewhere
- хаа нэг газар, ямар нэг газар, хаан ч; anyone, anybody - ямар нэг хVн, хэн ч; anything -
ямар нэг, аливаа юм, юм; anywhere - хаа нэгтэй, хаа нэг газар, хаана ч, хаашаа ч
each = нэг бVр, тус бVр, тутам, бVр (хVн, юм нэг бVрийг тусад нь авч Vзэхэд
хэрэглэдэг)
• хавсрал нэрийн VVргээр: Each player did his best - Тоглогч бVр чадах
бVхнээ хийсэн
•нэр Vгийн VVргээр: Each of them did his best - Тэд бVгд чадах бVхнээ хийсэн
every = бVр (хVн, юмсын тухай ерєнхий ойлголт илэрхийлэхэд)
•зєвхєн хавсрал нэрийн VVргээр : Every house has a roof - Байшин бVр дээвэртэй.
•нийлмэл Vг бVтээхэд : everyone, everybody - хVн бVр, бVгд, хVн болгон; everything -
юм бVгд, бVх юм
•хэллэг : every day - єдєр тутмын; every fortnight - 14 хоногийн; every other day - єнжєєд
all = бVх, бVгд (ерєнхий юмнаас тодорхой хэсэг бVлгийг авч Vзэхэд хэрэглэгднэ)

12
 •хавсрал нэрийн VVргээр: all men - бVх эрчVVд
•нэр Vгийн VVргээр: all of them - тэд бVгдээрээ
• Vйл хавсралын VVргээр: he was all dirty - тэр заваан байсан
•хэллэг : all the better - тэгвэл бVр сайн; not at all - зVгээр, зVгээр; all at once - нэг мєсєн:
after all - эцэст нь, сVVлд нь; first of all - эхлээд, юуны ємнє; once for all - бVр мєсєн; all
the day - бVхэл єдєр, бVхэл єдєржингєє;
whole = бVх, бVгд (all - оос илVV ерєнхий байдал заадаг): the whole town, the whole of Asia
• хэллэг : the whole day - бVхэл єдєр, бVхэл єдєржингєє;
either = аль нэг нь, аль нь ч; neither = аль нь ч биш, ямарч, хэн ч биш, юу ч биш
• хавсрал нэрийн VVргээр: on either side of river - голын аль нэг эрэг дээр; neither way is
right - аль ч зам нь буруу
• нэр Vгийн VVргээр: either one or the other one must leave - аль нэг нь явах ёстой;
neither of us could help him - бидний хэн нь ч тVVнд тусалж чадахгVй байсан
Санамж: either ... or - ... юм уу эсвэл ...; neither ... nor - ... ч VгVй ... ч VгVй
nor - I cannot swim, nor my borther either - би сэлж чаддаггVй, ах маань ч
either - мєн мєн адил
not - VгVй I cannot swim, he cannot swim either - би сэлж чаддаггVй, тэр мєн
either сэлж чаддаггVй

other = нєгєє, єєр, бусад

• хавсрал нэрийн VVргээр: the other girl - нєгєє охин
• нэр Vгийн VVргээр: the others stayd at home - бусад нь гэртээ Vлдсэн
• хэллэг: the other day - саяхан, саявтар; the other morning - саяхны єглєє;
every other day - єнжєєд; one after another - ар араасаа; some day or other -
ямар нэг єдєр; some time or other - хэзээ нэгэн цагт, санамсаргVй; on the other
hand - нєгєєтэйгVVр; another (cup of coffee) - єєр бас нэг (аяга кофе)
Ганц тоо Олон тоо Санамж
much = их many = олон
it takes too much many families live many a = зарим (нэг)
time there a little = бага зэрэг, жаахан
little = бага few = цєєн a few = хэдэн, цєєн, хэдхэн
I have little hope I saw only few boys
Хэлллэг
a greate deal of = Vнэхээр их; a good many = маш олон, тун их; very much = маш их; in
few words = цєєн Vгээр; very many, greate many = маш олон

ЖИРИЙН VЙЛ VГ
(Ordinary verbs)
ДVрмийн Vйл Vгсийг гол цагуудад єгVVлбэрийн тєрлVVдээр to open (нээх,
онгойлгох) Vйл Vгээр тєлєєлVVлэн VзVVлэв.
Асууж VгVйсгэх
Батлах VгVйсгэх Асуух
ЄгVVлбэрийн хэлбэрVVд єгVVлбэр
єгVVлбэр єгVVлбэр єгVVлбэр
Гол цагууд (Interrogative-
(Affirmate) (Negative) (Interrogative)
negative)
I do not
Жирийн одоо цаг I open open do I open? do I not open?
(The present indefinite tense) he opens he does not does he open? does he not open?
open
Жирийн єнгєрсєн цаг I did not
I opened did I open? did I not open?
(The past indefinite tense) open

13
Одоо тєгссєн цаг I have not have I not
I have opened have I opened?
(The present perfect tense) opened opened?
Єнгєрєн тєгссєн цаг I had not
I had opened had I opened? had I not opened?
(The past perfect tense) opened
I should not
shall I open? shall I not open?
Жирийн ирээдVй цаг I shall open open
shall (will) you shall (will) you not
(The future indefinite tense) you will open you will not
open? open?
open
Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс I should not
should I open? should I not open?
тухайлах ирээдVй цаг I should open open
should (would ) should (would) you
(The future indefinite in the you would open you would
you open? not open?
past) not open
Жич:
- Хэзээ ч ирээдVй цаг болон єнгєрсний ирээдVй цаг нь when, if, while, as soon as -
аар холбогдсон хавсарсан нийлмэл єгVVлбэрт цуг ордоггVй.
Жнь:
I shall go out when I am ready - би бэлэн болохоороо гадагшаа гарна.
he would do it if he could - тэр чаддаг байсан бол VVнийг хийх байсан.
ТУСЛАХ VЙЛ VГС
(Auxiliary verbs)
to have = -тай, тэй
Vйл Vгийн нийлмэл цаг бVтээхэд хэрэглэгддэг : he has come - тэр ирсэн
• to have + тусагдахуун + єнгєрсєн цагт нєхцєлт Vйл Vг бол = - уулна, VVлнэ: I have my
hair cut - Би Vсээ тайруулсан.
• to have + заахын т/я + эс тухайлах тєлєв (infinitive) бол = -уулах, VVлэх, - лгах, хийлгэх
: the teacher will the boys learn by heart - багш хєвгVVдийг цээжлVVлэх болно.
• to have + to -тэй эс тухайлах тєлєв (infinitive with to) бол = ёстой : he has much to do -
тэр их зVйл хийх ёстой.
• хэрэв to have - нь жирийн Vйл Vгийн VVргээр (гол тєлєв got гэсэн Vгээр хVч
нэмэгдVVлдэг) бол : have you (got) a new house? Асуух болон VгVйсгэх хэлбэрт to do -
ийн тусламжтайгаар єєрчлєн бичиж болдог. Do you have a new house? - Чи ямар нэгэн
шинэ байшинтай юу?
to be = байх
• ИдэвхгVй хэв (passive) VVсгэхэд хэрэглэгддэг: the story was told by father - аавын ярьж
єгсєн тVVх
• Vргэлжлэх цагийн хэв (progressive form) VVсгэхэд хэрэглэгддэг: it is raining - бороо орж
байна.
• to be + to - тэй эс тухайлах тєлєв (infinitive with to) бол = тэгэх ёстой (3 дагч этгээдийн
хVсэлт буюу хувь тавилангийн эрхээр хийгдэж байгаа илэрхийлнэ) : he was to die in
Africa - тэр Африкд Vхэх ёстой байсан.
• to be + идэвхгVй хэвийн эс тухайлах тєлєв = -ах ёстой: the lesson is to be finished -
хичээлийг дуусгах ёстой.
• to be - нь жирийн Vйл Vгийн VVргээр бол: "To be or not to be" that is the question -
"Орших эс орших" нь асуудал.
to do = хийх, Vйлдэх
• Хэрэв єгVVлэхVVн нь жирийн Vйл Vг бол асуух єгVVлбэр зохиоход хэрэглэнэ: do you
like it? - танд энэ таалагдаж байна уу?
Асуух єгVVлбэрийг дараах тохиолдлуудад to do-гийн тусламжтайгаар єєрчлєхгVй:
1. Хэрэв єгVVлэхVVн нь туслах Vйл Vгтэй хамт бол: will he come? - тэр ирэх VV?
2. Хэрэв єгVVлэгдэхVVнээр эхэлсэн асуух єгVVлбэр бол: who knows that? - Хэн
VVнийг мэдэх вэ?
гэвч асуух єгVVлбэр нь VгVйсгэсэн хэлбэрт байвал to do -ийг хэрэглэнэ: who does not
know that? - Хэн VVнийг мэдэхгVй вэ?

14
 •Жирийн Vйл Vгийг VгVйсгэх хэлбэрт оруулахад хэрэглэнэ: we do not forget it - бид
VVнийг мартахгVй
VгVйсгэх хэлбэрийг дараах тохиолдлуудад to do - гийн тусламжтайгаар єєрчлєхгVй:
1. ямар нэгэн туслах Vйл Vгтэй бол : he cannot swim - тэр сэлж чаддаггVй.
2. not (never, nothing etc.) - ийн тусламжтайгаар VVссэн бусад VгVйсгэх хэлбэрт :
you never can tell - та хэзээ ч хэлж чадахгVй. we sow nothing - бид юу ч хараагVй.
3. Хэрэв not нь Vйл Vгийг биш харин асуух єгVVлбэрийг нийтэд нь VгVйсгэж
байвал: is she ill? - no I suppose not. Тэр євчтэй юм уу? VгVй би тэгж бодохгVй байна.
Санамж: Захиран тушаах тєлєвийн VгVйсгэх хэлбэр ямагт to do -гээр VVсдэг ба
мєн туслах Vйл Vгтэй бол to have болон to be -гээр VVсдэг: do not have a look at
it? - don't be sorry! - VVнийг хараагVй юу? БVV харамс!
• урьдах (ємнє нь гарсан) жирийн Vйл Vгээ to do -гээр орлуулахдаа дараах
тохиолдлуудад хэрэглэгдэнэ:
1. Харицуулсан єгVVлбэрт Vйл Vгийг дахин давтхаас зайлс хийхэд : he knows
more then I do. - Тэр надаас илVV мэднэ.
2. Эелдгээр дэмжих, Vйл дэмжихийг хэлэхдээ yes болон no - гээр : Do you listen to
the music? Yes, we do. No we do not.
3. Монгол хэлний "би ч бас", "би ч гэсэн", "би ч бас биш", "би ч гэсэн бас биш" -
ийг орчуулахад : He reads much - so do I - тэр их уншдаг, би ч гэсэн. She does not read
much - nor do we - Тэр их уншдаггVй бид ч мєн адил.
4. Монгол хэлний "Vнэн юм биш VV? Vнэн биз дээ?" гэдгийг баталсан єгVVлбэр
болон VгVйсгэсэн асуултанд илэрхийлэхэд: You feel better, do not you? - Таны бие
сайжирсан, тийм биз дээ?
Мєн VгVйсгэсэн єгVVлбэр болон баталсан асуултанд : he didn't say so, did he? - Тэр тэгж
хэлээгVй тийм биз дээ?
гэвч эхний єгVVлбэрт туслах Vйл Vг байгаад дахин давтагдаж байвал : You are not glad,
are you? - Та баярлахгVй байна, тийм биздээ?
• мєн жирийн Vйл Vгийн VVргээр (асуух болон VгVйсгэх єгVVлбэрт to do -гийн
тусламжтай єєрчилж болдог): He did his best - Тэр чадах бVхнийгээ л хийсэн. How do you
do? - Та сайн байна уу?
БАЙМЖ VЙЛ VГС
(Modal verbs)
ЄгVVлбэрт бие дааж хэрэглэдэггVй зєвхєн бусад Vйл Vгтэй нийлж утга санаа
илтгэдэг Vйл Vгсийг баймж Vйл Vг гэдэг.
Єнгєрсєн
Одоо цаг Хэрэглэх Орлуулах Vйл Vг
цаг
to be able to: I play chess = I'm able
1. Биеийн чадвар: I can swim - би to play chess - би шатар тоглож
I could сэлж чадна чадна
I can
Би ...-ийг 2. Оюуны чадвар: he could translate (VгVйсгэх Vед) to be unable to -
Би ...-ийг
чадах - тэр орчуулж чадах байсан чадахгVй
чадна
байсан 3. Боломж: can I help you? - би (зєвхєн 2-т): to know, (know to) -
танд туслах уу? мэдэх

I shall I should shall: Ямар нэгэн хVнд шууд тушаал to be to

Би тэгэх Би тэгэх єгєх Vед: 1. Гуравдагч этгээдийн
ёстой ёстой you shall not steal! - Чи хулгай хийх тушаал: what am I to do - би
(энэ нь 3 байсан ёсгVй! юу хийх ёстой вэ?
дагч should: 2. Хувь тавилан: his death was
этгээдийн 1. Дам ярианд: the teacher said we to decide her fate - тVVний
хVслээр) should work Vхэл тэр эмэгтэйн хувь
биднийг ажиллах ёстой байсан гэж тавиланг шийдсэн
багш хэлсэн 3. Цуу ярианд: to be said - to
2. ХVсэн болзох тєлєв, VVрэг be supposed to : he is said

15
 даалгавар: you should tell the truth - (supposed) to be ill - тVVнийг
чи Vнэнээ хэлэх ёстой байсан євчтэй байх гэж хэлсэн

1. ХVсэл: to want, to wish, to

like: I want to see him - би
тVVнийг хармаар байна.
will: хVчтэй хVсэлт: I will get on in my life
do as you like - єєрийн
- би амьдралдаа амжилт олох болно
хVссэнээрээ бай.
would:
2. Санаа бодол болон
1. хVчтэй хVсэлт (ихэнхдээ
тодорхойгVй ирээдVй Vед: going
VгVйсгэхэд): he would not go abroad
to, to mean to, to propose to
I will I would - тэр гадаад явахгVй байх байсан.
3. Бэлэн байдал: to be willinf
би ... -ийг би ... -ийг 2. хVсэн болзох тєлєвтэй: I would I
to: he is willing to do all - тэр
хVсэж хVсэж were at home - би гэртээ байсан сан
бVгдийг хийхийг хVсэж байсан.
байна байсан бол
4. ХэрэгжVVлэхэд хэцVV
3. ёс заншил дVрэм: boys will be
хVсэл: to wish - would + хVсэн
boys - эрэгтэй хVVхэд бол эрэгтэй
болзох тєлєв: I would the day
хVVхэд л байх болно.
were over - Би єдєр дуусаасай
she would play every day - тэр єдєр
гэдгийг хVссэн.
бVр тоглох байсан.
5. ЭндVV санаа бодол: to
pretend: he pretends to be ill - тэр
євчтэй юм шиг жVжиглэсэн.
may:
1. Боломж: this may be true - энэ Vнэн
байх
2. Зєвшєєрєл: you may come.
3. VгVйсгэсэн боломж: cannot: this
cannot be true - энэ Vнэн байж
болохгVй.
4. VгVйсгэсэн зєвшєєрєл: may not to be allowed to / to be permitted to =
(тусгай хориг хорио): you may not use Зєвшєєрєл
may might this book - та энэ номыг ашиглахгVй I have not been allowed to smoke -
- -тэгсэн байж болно. Намайг тамхи татахыг
магадгVй, ингэсэн 5. VгVйсгэсэн зєвшєєрєл: must not зєвшєєрєхгVй байсан.
байх байх (нийтлэг болон Vйлчилж буй хориг): they will not be permitted to play -
you must not smoke - та тамхи татах тэднийг тоглохыг зєвшєєрєхгVй.
ёсгVй. it is possible - энэ бол боломжтой.
6. VгVйсгэсэн хVсэл: may not : may you
never be unhappy! - та хэзээ ч аз
жаргалтай байхгVй нь!
might: бараг хVсэн болзох байдлаар
боломж илэрхийлбэл: he might have
missed the trian - тэр галт тэрэгнээсээ
хоцорчихож магадгVй л юм.
I must (I must) must: to have to: I had to stay at home - би
Би тэгэх Би тэгэх 1. ЗайлшгVй зVйл албадлага: all гэртээ Vлдэх ёстой байсан
ёстой. ёстой men must survive - бVх эрчVVд амьд to be forced to: he was forced to
(шаардла байсан Vлдэх ёстой. leave his country - тVVнийг єєрийн
гатай) (гол 2. VгVйсгэсэн болон нийтлэг хориг: орноо орхихыг шаардсан.
(єєрийн єгVVлбэрт must not, need not: you must not tell a to be obliged to: she was obliged to
хVслээр) хэрэглэхг lie - та худал хэлэх хэрэггVй. earn her living - тэр єєрийн
Vй) 3. VгVйсгэсэн зайлшгVй зVйл: need амжиргааны зардлыг олох VVрэг
I ought to not: I need not tell you this story - би хVлээсэн
танд энэ тVVхийг ярих хэрэггVй. to be compelled to: they were

16
 compelled to work hard - тэднийг
шаргуу ажиллахыг шаардсан
I ought to : журамт VVрэг: I ought to go
to be bound to: she is bound to her
to church - би сVмрVV очих ёстой.
freedom - тэр эрх чєлєєгєє
хязгаарлуулсан
Жич: нэг зэрэг жирийн Vйл Vг болон туслах Vйл Vг байвал:
(to) need - хэрэгтэй, шаардлагатай байх.
he does not need to come / he need not come
(to) dare - зVрхлэх, зориглох
he did not dare to go out / he dared not go out

VЙЛ VГИЙН ЦАГУУД

(The tenses of the verb)
Англи хэл єєрєє Vйлдэх буюу Vйлдэх хэвийн (active) 16 болон бусдын эрхэнд
Vйлдэх буюу Vйлдэгдэх хэвийн (passive) 10 цаг, нийт 26 цагтай.
Жич:
P1 - одоо цагт нєхцєлт Vйл Vг
P2 - єнгєрсєн цагт нєхцєлт Vйл Vг / (дVрэм бус нєхцєлт Vйл Vг)
Vйлдэх хэвийн цагууд
(The active tenses)
Цаг VVсгэх хэлбэр Жишээ Орчуулга
Цагууд (Tenses)
(Form) (Example) (Translation)
Жирийн одоо цаг тэр (эмэгтэй)
verb / verb + s (es) she works
(The present indefinite tense) ажилладаг
Одоо Vргэлжилж байгаа цаг
am / are / is + P1 тэр (эрэгтэй)
(The present continuous he is working
Одоо (verb + ing) ажиллаж байна
tense)
цагууд
(Present тэр
Одоо тєгссєн цаг have / has + P2 she has
tenses) ажиллачихаад
(The present perfect tense) (verb + ed) worked
байж байна
Одоо тєгсєн Vргэлжлэх цаг
have / has been + he has been тэр ажилласаар
(The present perfect
P1 (verb + ing) working байж байна
continuous tense)
Жирийн єнгєрсєн цаг verb + ed(d) {only
she worked тэр ажилллав
(The past indefinite tense) irregular verb}
Єнгєрєн Vргэлжилсэн цаг was / were + P1 he was тэр ажилласаар
(The past continuous tense) (verb + ing) working байсан
Єнгєрсєн
цагууд тэр
Єнгєрєн тєгссєн цаг had + P2 (verb + she had
(Past ажиллачихсан
(The past perfect tense) ed) worked
tenses) байсан
Єнгєрєн тєгсєн Vргэлжлэх
цаг had been + P1 he had been тэр ажилласаар
(The past perfect continuous (verb + ing) working байж байсан
tense)
ИрээдVй Жирийн ирээдVй цаг
shall / will +verb she will work тэр ажиллана
цагууд (The future indefinite tense)
(Future
tenses) ИрээдVйд Vргэлжлэх цаг shall / will be + P1 he will be тэр ажиллаж
(The future continuous tense) (verb + ing) working байх болно

17
 тэр
ИрээдVйд тєгсєх цаг shall /will have + P2 she will have
ажиллачихсан
(The future perfect tense) (verb + ed) worked
байх болно
ИрээдVйд тєгсєн Vргэлжлэх
shall / will have he will have
цаг тэр ажилласаар
been + P1 (verb + been
(The future perfect continuous байж байх болно
ing) working
tense)
Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс
тухайлах ирээдVй цаг should / would + she would тэр ажиллах
(The future indefinite in the verb work байсан
past tense)
Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс
ирээдVйд Vргэлжлэх цаг should / would be + he would be тэр ажилласаар
Єнгєрсний (The future continuous in the P1 (verb + ing) working байх байсан
ирээдVй past tense)
цагууд
(Future in Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс тэр
should / would have she would
the past) ирээдVйд тєгсєх цаг ажиллачихаад
+P2 (verb + ed) have worked
(The future perfect in the past) байх байсан
Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс
ирээдVйд тєгсєн Vргэлжлэх should / would have he would тэр ажилласаар
цаг been + P1 (verb + have been байж байх
(The future perfect continuous ing) working байсан
in the past)
ДVрмийн Vйл Vгийн цаг VVсгэх хэлбэр
1. Vйл Vг нь гийгVVлэгчээр тєгссєн бол "ed" тєгсгєл авна. Жнь: work + ed = worked
2. Vйл Vг нь "e" - гээр тєгссєн бол зєвхєн "d" залгана. Жнь: receive + d = recieved
3. Vйл Vгийн єргєлттэй битVV Vед "ed" залгахдаа сVVлчийн гийгVVлэгчийг хос болгоно.
Жнь: stop + ed = stopped
4. Vйл Vг нь гийгVVлэгчийн ард "y" тєгсгєлтэй бол "ed" тєгсгєл авах Vедээ "y" нь "i" болдог.
Жнь: carry + ed = carried
(гэвч эгшгийн дараах "у" нь єєрчлєгддєггVй. Жнь: obey + ed = obeyed)

ИдэвхгVй хэвийн цагууд

(The passive tenses)
Цаг VVсгэх хэлбэр Орчуулга
Цагууд (Tenses) Жишээ (Example)
(Form) (Translation)
Жирийн одоо цагийн идэвхгVй
хэв намайг дууддаг
am / are / is + P2 I am called
(The passive present indefinite (би дуудагддаг)
tense)
Одоо Одоо Vргэлжлэн байгаа цагийн намайг дуудаж
цагууд идэвхгVй хэв am / are / is being + байна
I am being called
(Present (The passive present continuous P2 (би дуудагдаж
tenses) tense) байна)
Одоо тєгссєн цагийн идэвхгVй
хэв have / has been + намайг дуудлаа
I have been called
(The passive present perfect P2 (би дуудагдлаа)
tense)

18
 Жирийн єнгєрсєн цагийн
идэвхгVй хэв намайг дууджээ
was / were + P2 I was called
(The passive past indefinite (би дуудагджээ)
tense)
Єнгєрєн Vргэлжилсэн цагийн намайг дуудсаар
Єнгєрсєн идэвхгVй хэв was / were being + байсан
I was being called
цагууд (The passive past continuous P2 (би дуудагдсаар
(Past tense) байсан)
tenses)
намайг
дуудчихсан
Єнгєрєн тєгссєн цагийн
байсан
идэвхгVй хэв had been + P2 I had been called
(би
(The passive past perfect tense)
дуудагдчихсан
байсан)
Жирийн ирээдVй цагийн
идэвхгVй хэв намайг дуудна
shall / will be + P2 I shall be called
(The passive future indefinite (би дуудагдна)
ИрээдVй tense)
цагууд намайг
(Future дуудчихсан байх
tenses) ИрээдVйд тєгсєх цагийн
shall / will have I shall have been болно
идэвхгVй хэв
been + P2 called (би
(The passive future perfect tense)
дуудагдчихсан
байх болно)
Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс эс
намайг дуудах
тухайлах ирээдVй цагийн
should / would be + байлаа
идэвхгVй хэв I should be called
P2 (би дуудагдах
Єнгєрсний (The passive future indefinite in байлаа)
ирээдVй the past)
цагууд намайг
(Future in Єнгєрсєн цагийн єнгєнєєс дуудчихсан байх
the past) ирээдVйд тєгсєх цагийн
should / would have I should have been байлаа
идэвхгVй хэв
been + P2 called (би
(The passive future perfect in the
дуудагдчихсан
past)
байх байлаа)

VЙЛ VГИЙН ЦАГ ЗОХИЦОХ ЁС

(Sequens of tenses)
Англи хэлний нийлмэл єгVVлбэрийн гол єгVVлбэрийн Vйл Vгээс хамаарч туслах
єгVVлбэрийн Vйл Vгийн цаг VVсдэг. VVнийг цаг зохицох ёс гэдэг ба цаг зохицох
ёсонд доорх дVрмийг баримтлана:
a) Дам ярианд (хVний хэлсэн Vгийг найруулан єєрчилж хэлэх):
Гол єгVVлбэрт бол туслах єгVVлбэрт
that she is angry (present)
he says (present)
was angry (past)
he has said (perfect) has been angry (perfect)
had been angry (past perfect)

19
 will be angry (future)
he will say (future)
would be angry (conditional)

Гол єгVVлбэрт бол туслах єгVVлбэрт

he said (past) was angry (past)
he had said (past perfect) had been angry (past perfect)
that she
he would say
would be angry (conditional)
(conditional)
Жич: Тогтсон мэдээ баримт буюу мєнхийн Vнэн байдал илэрхийлэгдэж байвал
туслах єгVVлбэрт одоо цаг (present) хэрэглэнэ.
Жнь: He stated that the earth is round - Тэр дэлхийг бєєрєнхий гэж мэдэгдсэн.
b) "if єгVVлбэрVVд" - ийг Vз.

VЙЛ VГИЙН ТЄЛЄВVVД (The moods of the verb)

The Imperative Mood нь захирах, сануулах, шаардах, санал болон
Захирах хVсэх тєлєв урих, зааварчилгаа, бухимдал зэрэг утгыг илэрхийлнэ. Come here! -
Нааш ир! , Close the door! - Хаалга хаа!

Цаг заах тєлєв The Indicative Mood бодит тєлєвийг илэрхийлдэг

The Subjective Mood санаа бодлын тєлєв байдал болон байж болох,
ХVсэх болзох тєлєв тєсєєлєгдєх бодит бус Vйл хєдлєлийг илэрхийлдэг. (Ярианы хэлэнд
гол тєлєв цаг заах тєлєвийг эрхэмлэдэг)
ХэлбэрVVд :
1. Сонгодог хэлбэр : a) 3-р биеийн одоо цагийн ганц тоонд "-s"-ийг орхино. Жиш : He
have ; He live

б) I, you, he etc. be : If that be true - Хэрэв энэ Vнэн байх юм бол.

I, you, he etc. were : I wish I were you - Би таны оронд байхсан ; I wish I were rich. - Би баян
байсан ч болоосой.
2. Орлуулах хэлбэр : may - might : I wish(ed) he may(might) win the game. - Би тVVнийг
хожоосой гэж хVссэн.
should (Vйл Vгийн цаг зохицох ёсыг харгалзахгVйгээр) : It is impossible that he should know
it. - Тэр VVнийг мэдэх боломжгVй.
Хэрэглэх нь :
1. Таамаглал - Тєсєєлєл - Зєвшєєрєх - Зэмлэл илэрхийлэхдээ it is right, wrong, natural,
necessary, good (better), impossible, time зэрэг эзэн биегVй хэллэгийн дараа should, may,
might -тай дараалж байна. Жиш :
It is natural that she should marry him. - Тэр эмэгтэй тVVнтэй гэрлэх нь ойлгомжтой.
It is possible, is probable -дараа may might -тай байна. Жиш : It is possible that he may
(might) come.
2. Найр тавих єгVVлбэрт : (al)though - whatever - whoever - however гэх зэрэг холбоос
Vгтэй хамт :
Whoever he may be, we shall help him. - Тэр хэн ч байсан бид тVVнд туслах ёстой.
3. Нєхцєл заасан єгVVлбэрт :
If - єгVVлбэрт Present Past Past perfect
Conditional
Гол єгVVлбэрт Future indefinite Conditional 2
1

20
 4.
a) Хэрэв нєхцєл шалтгааны Vр дVн нь магадгVй буюу гарцаагVй бол цаг заах тєлєв авна.
If you ask me, I shall answer. - Хэрэв чи надаас асуух юм бол би хариулна.

b) Хэрэв нєхцєл шалтгааны Vр дVн нь боломжгVй буюу байж боломгVй бол хVсэн болзох
тєлєв авна. Гэхдээ :
Нєхцєл заасан єгVVлбэрт Гол єгVVлбэрт
Болзох тєлєвийн єнгєрсєн цаг I тєрлийн болзолт єгVVлбэр(Conditional 1)
If I were in your place I should go home
(Хэрэв би чиний оронд байсан бол) (гэртээ харих байсан)
Болзох тєлєвийн єнгєрєн тєгссєн цаг II тєрлийн болзолт єгVVлбэр(Conditional 2)
If I had been in your place I should have gone home
(Хэрэв би чиний оронд байсан сан бол) (гэртээ харьчих л байсан)

Сэтгэл хєдлєх, зVрх догдлох Vед :

a) Аймшиг, айдас : энэ нь ирээдVйд ямар нэг болгоомжлол, айдас илэрхийлж байгаа бол
ирээдVй цаг ба болзолт єгVVлбэр байна. Жишээ нь :
We are afraid that we shall lose our money - Бид мєнгєє алдчих вий гэхээс айж байна.
VVнээс гадна хVсэн болзох тєлєв нь may - might -тай байна. Жишээ нь :
She feared that she might be gravely ill. - Тэр хVндээр євдчих вий гэхээс айсан.

b) Баяр хєєр - євчин зовиур - харамсал - гайхшрал буюу гэнэтийн зVйл уур хилэн
илэрхийлэх бол хVсэн болзох тєлєв нь should - тай байна. Жишээ нь :
to be glad - баяртай байх ; it is a pity - харамсалтай байна; It is pity than they should be so
lazy. - Тэд тийм залхуу байдаг нь харамсалтай.

c) ХVсэл : Ямар нэгэн хVслийн Vр дVн биелэх боломжгVй бол єнгєрєн тєгссєн цагийн
ердийн хVсэн болзох тєлєв байна. Жишээ нь :
I wish I were in England now. Би одоо Англид байсан ч болоосой.
Хэрвээ хVслийнх нь Vр дVн биелэх боломжтой бол may - might байна. Жишээ нь :
May you be right ! - МагадгVй таны зєв!
I wished that he might be right. - Би тVVний зєв байгаасай гэж хVсэж байсан.

d) Санаа бодол, зорилго : Санаа бодол зорилго заасан єгVVлбэрVVд нь that болон in
order to -тэй байх ба may - might -ийг хэрэглэдэг. Жишээ нь :
Speak loud that I may hear you. - Та надад сонсогдохоор чанга ярина уу.
VРГЭЛЖЛЭХ ЦАГИЙН ХЭЛБЭРVVД
(Progressive forms)
Ямар нэгэн дуусаагVй Vйл явдлын Vргэлжилж байгааг илэрхийлдэг ба to be + Одоо
цагийн нєхцєлт Vйл Vг буюу нєхцєлт Vйлийн хэлбэр (to be + Participle present or
Participle 1) VVсдэг. Vргэлжлэх цагийн бVх хэлбэрVVдийг Vйл Vгийн цагуудад
VзVVлсэн .
I am reading (now) = Би (одоо) уншиж байна.
It was raining (then) = Бороо орсоор л байсан. гэх мэт
Санамж : Ижил цаг хугацаанд хоёр Vйл явдал зэрэг Vргэлжилж байвал гол болон
туслах єгVVлбэрт хоёуланд нь Vргэлжлэх хэлбэр (Progressive form) байна.
We were working, while they were sleeping.

ДАДАЛ ЗУРШЛЫГ ИЛЭРХИЙЛЭХ НЬ

(Expression of Habit)

21
 Дадал болсон хэлбэр нь одоо цагт (Present tense) will + to-гVй эс тухайлах тєлєв (will
+ infinitive without to) хэлбэрээр VVсдэг :
In April the weather will often change. - ДєрєвдVгээр сард цаг агаар байнга
єєрчлєгдєнє.
Дадал болсон хэлбэр нь єнгєрсєн цагт VVсэхдээ дараах хоёр хэлбэрээр VVсдэг.
would to-гVй эс тухайлах тєлєв
I would go there. = Би тийшээ Vргэлж явдаг.
(infinitive without to):
used to + эс тухайлах тєлєв = Би автобусанд дандаа
I used to take a bus.
(infinitive) : суудаг.
ИДЭВХГVЙ ХЭВ
(The passive voice)
Дээр идэвхгVй хэвийн цагийн бVх хэлбэрийг VзVVлсэн тул идэвхтэй болон идэвхгVй
хэвийн ялгагдах байдлыг VзVVлэв. to be + Participle perfect or Participle 2 (ярианы
хэлэнд гол тєлєв to be-ийн оронд to get-ийг хэрэглэдэг)
Active Passive
Одоо цаг (Present) The master punishes John John is punished by the master
Did the master punish Was John punished by the
Єнгєрсєн цаг (Past)
John? master?
The master will not punish John wiil not be punished by the
ИрээдVй цаг (Future)
John master
Vргэлжлэх хэлбэр (Progressive
They are looking at John John is being looked at by then
form)
"to"-гVй ЭС ТУХАЙЛАХ ТЄЛЄВ
(Infinitive without to)
Дараах тохиолдолд "to" -гVй эс тухайлах тєлєв байна:
1. Туслах Vйл Vг болон to do -ийн дараа:
I shall go home - Би гэр лVVгээ явна. We do not drink. - Би архи уудаггVй.
2. Vйлдэх хэвд (Active) to make, to let, to did-ийн дараа:
I let him come. - Би тVVний ирэхийг зєвшєєрсєн.
3. Бодитой мэдрэгдэж байгаа илтгэх Vйл Vгийн дараа:
I hear him sing (singing) - Би тVVний дуулахыг сонсдог.
4. Дараах хэлбэрийн хэллэгVVдийн дараа:
I had rather . . . ; I had better . . . ; I cannot but . . . ; I had as good . . . .
"to"-тэй ЭС ТУХАЙЛАХ ТЄЛЄВ
(Infinitive with to)
Дараах тохиолдолд "to" -тэй эс тухайлах тєлєв нь байна:
1. ЄгVVлэгдэхVVний VVргээр :
o а. Vйл Vгийн ємнє бол: Always to help is not easy. - Дандаа туслах нь
амаргVй.
o б. эзэн биегVй хэлбэрийн дараа бол: It is better to stay here. - Энд
Vлдсэн чинь дээр дээ.
2. Нэмэлт єгVVлэхVVний хэлбэрээр бол :
He seemed to be angry. - Тэр ууртай юм шиг санагдсан.
3. Шууд тусагдахууны хэлбэрээр бол:
He promised to come. - Тэр ирнэ гэж амласан.
4. Дараах тохиолдлуудад Нэмэлт хэлбэрээр:
o Vйл Vгэнд орох бол : We helped him to translate the letter. - Бид тVVнийг
захиаг орчуулахад нь тусалсан.
o хавсрал нэрэнд орох бол : Be slow to promise. - Битгий хурдан амла.
o нэр Vгэнд орох бол: I have the pleasure to know him - VVнийг мэдэхэд
надад таатай байв.
22
 o дэс тооны ард орох бол: He was the first to swim - Сэлэхдээ тэр мундаг
нь байсан
5. Дараах тохиолдлуудад байцын хэлбэрээр байх бол:
o зорилго болон шалтгаан заасан : I harried to fetch a doctor. - Би эмч
дуудахаар яарсан.
o Vр дагаварын : He was too tired to learn. - Тэр сурахад маш их
ядарсан байсан.

Эс тухайлах тєлєвийн тусгай хэрэглээ

(Special use of the Infinitive)
Дараах тохиолдолд эс тухайлах тєлєв нь how to, want to, where to, so (such) . . . as to,
in order to -тэй хамт байна.
• Сургах, сурах, ойлгох утга бVхий Vйл Vгийн дараа how to (хэрхэн яаж) орох
бол.
He learns how to ride a bike - Тэр дугуй хэрхэн унадагийг сурч байна.
• what to (юу), where to (хаана)-г хэрэглэх Vед :
He did not know what to say; I showed him where to buy the books.
• Хураангуйлсан гишVVн єгVVлбэрVVдэд "so" болон "such"-ийн дараа as to-авах
Vед (гол болон туслах єгVVлбэрийн эзэн нэг байх Vед) :
You were such a fool as to believe him. - ТVVнд чи итгэх нь шал тэнэг хэрэг байсан.
• in order to(-ийн тулд)-г хэрэглэх бол :
He made him come in order to punish him. - Тэр тVVнийг шийтгэхийн тулд л ирсэн.
Сануулга : Vйлдэгдэх хэвийн утга дараах тохиолдолд Vйлдэх хэвийн хэлбэрт байж
болдог.
1. Хэрэв учрыг нь Vл ойлгох байдалгVй бол хавсрал нэрийн дараа :
This apple is good to eat. - Алим идэхэд сайн.
2. there is, there are -ийн дараа:
There is nothing to say. - Хэлэх юм юу ч алга.
3. to let, to blame хэрэглэх Vед :
Rooms to let, you are to blame.

ЭС ТУХАЙЛАХ ЯЛГАЦ ГИШVVН

(Accusative with the infinitive)
to -гVй (without to) байх тохиолдолууд нь :
1. МэдрэхVйтэй холбоотой to see (харах), to hear (сонсох), to feel (барьж Vзэх), to
watch (харах, ажиглах), to observe (ажиглалт хийх) гэх зэрэг Vйл Vгийн дараа : I saw
him come. - Би тVVний ирэхийг харав.
2. Дараах Vйл VгVVдийн дараа :
а) хийлгэх утгатай : to make, to have(to bid): You make me laugh. - Чи миний инээдийг
хVргээд байна.

б) зєвшєєрєх утгатай : to let (зєвшєєрєх, боломж олгох). Жишээ нь :

Let the boy return! - ХVVхдийг буцаж ирэхийг зєвшєєрнє VV!
to - тэй (with to) байх тохиолдлууд нь :
1. ХVсэл илэрхийлсэн утгатай to want, to wish, to like-ийн дараа. Жишээ нь
I wish his to learn. - Би тVVнийг сурахыг хVсч байна.
2. Дараах утгатай Vйл Vгсийн дараа :
а) хийлгэх гэсэн утгатай to cause, to order, to command гэх мэт Vйл Vгийн
дараа.Жишээ нь :
We caused him to send for a doctor. - Бид тVVнийг эмч рVV явахыг шаардсан

б) зєвшєєрєх утгатай to allow, to permit, to suffer гэх мэт Vйл Vгийн дараа. Жишээ нь :

We allowed the girls to come in. - Бид охинд орохыг зєвшєєрсєн.

3. Хэлэх, ярих болон бодох гэсэн утгатай to declare, to deny, to expect, to believe,
to think, to suppose, to remember гэсэн зарим Vйл Vгсийн дараа :
23
England expect every man to do his duty. - ХVн бVр єєрийн VVргээ биелVVлэхийг
Англи улс хVлээж байна.
Анхаар : Ярианы хэлэнд гишVVн єгVVлбэрт that - ийг хэрэглэхийг эрхэмлэдэг.
Санамж : to say, to tell (хэлэх, сонсгох), to answer, to reply, to hope, to fear гэсэн
Vгсийн дараа зєвхєн нэг л гишVVн єгVVлбэр that -ийг авдаг. Жиш нь :
He hoped that she would come. - ТVVнийг ирэх л байх гэж тэр найдсан.

24
 ЭС ТУХАЙЛАХ ТЄЛЄВТЭЙ НЭРЛЭХИЙН ТИЙН ЯЛГАЛ
(Nominative with the infinitive)
Эс тухайлах тєлєвтэй тусгагдахуун (Accusative with the infinitive) -нь идэвхгVй хэвд (Passive)
орохоороо эс тухайлах тєлєвтэй нэрлэхийн тийн ялгал (Nominative with the infinitive) болдог.
Жишээ нь :
He was heard to come in. - ТVVний орж ирэх нь сонсогдов.
I am told to stay away. - Намайг ирэхгVй бай гэж хэлсэн.
My father was told to prepare everything. - БVх юмаа бэлтгэхийг аавд маань хэлсэн.
Санамж : Эс тухайлах тєлєв (Infinitive)- нь хавсрал нэр (Adjective)-д for -ийн тусламжтайгаар
холбогддог. Жишээ нь : The town is too distant for me to be seen - Энэ хотыг Vзэхэд миний
хувьд хэтэрхий хол.
VЙЛТ НЭР (The gerund)
Нэр Vг болон Vйл Vгийн шинжийг агуулсан "-ing" тєгсгєл бVхий Vйл Vгийг Vйлт нэр гэдэг.
Vйлт нэр нь єгVVлбэрт аль болох Vйл Vгийн ойролцоо байрлан дараах VVргийг гVйцэтгэнэ.
1. ЄгVVлэгдэхVVний VVргээр : Swimming is healthy. - Усанд сэлэх нь эрVVл мэндэд
тустай.
2. ЄгVVлэхVVний хэсгийн VVргээр : That is running a great risk - Энэ бол том эрсдэл
3. Шууд тусгагдахууны VVргээр : Ялангуяа цагийн хамаарал заасан Vйл Vг, дур хVсэл
эсвэл дур гутсаныг илтгэсэн Vйл Vгийн дараа хэрэглэгдэнэ.

Vйлт нэр Vг нь дараах Vйл Vгийн дараа байх ёстой :

to go on to have done with to put off to give up to stop
to keep I do not mind to risk I cannot to finish
4. Жишээ нь : Go on reading. - VргэлжлVVлэн унших.

Vйлт нэр Vг нь дараах Vгийн дараа байж болно.

to like to prefer to mind to remember to excuse
to hate to enjoy to love to regret to start
5. Жишээ нь : I like walking - I like to walk - Би явган явах дуртай.
6. Дараах тохиолдолд Vйл Vг, нэр Vг, хавсрал нэрээс хамаарч байгаа
угтвар Vгийн дараа Vйлт нэр Vг нь байрлана.
а) Vйл Vг :
to complain of to delight in to insist (up) on to object to to succeed in
to depend on to despire of to prevent from to quarrel about to think of
7.
Жишээ нь : He succeeded in escaping.

б) Нэр Vг :
to be in the habit of to be in danger of a plan for to be on the point of the way of
8.
Жишээ нь : He was in danger of getting drowned.

в) Хавсрал нэр :
fond of capable of keen on accustomed to
proud of disappointed at far from

Жишээ нь : She was found of being admired.

Vйлт нэр Vг нь дараах тохиолдлуудад гишVVн єгVVлбэрт дараах байцын VVргVVдийг
гVйцэтгэнэ.
а) before - after - on - upon - ны дараах цаг (temporal) заасан байцын :
on leaving America - америкийг орхих Vед
25
б) for (= -ийн тулд, тєлєє, учраас), for the sake of(= -ын тулд), on account of(= -ын тулд,
-аас болж) -ын дараа шалтгаан заасан (causal) заасан байцын :
He was punished for having stolen. - . . . -ынх нь тєлєє тэр буудчихсан.
в) by (-аар), with (-ийн тулд), without (- гVйгээр), instead of (-ын оронд) -ын дараа арга
хэлбэрийн байцын :
He left without saying goodbye. - Тэр баяртай ч гэлгVй яваад єгєв.
г) by (- учраас, тэгэх завсар) -ын дараа дэмжих (instrumental) байцын :
By inventing a machine he became famous. - Машин зохиосноор тэр алдартай болсон.
д) in spite of (-боловч, вч, ч) -ын дараа найр тавих байцын :
In spite of being late you can hear the speech. - Та хожимдсон ч гэсэн илтгэлийг сонсч
болно.
Санамж : Vйлт нэр Vгийн нийлмэл цагийн оронд гол тєлєв энгийн цаг хэрэглэдэг.
(Ялангуяа after -ийн дараа) :
after having finished - after finishing = дуусаад , тєгсєєд ; for having stolen - for stealing -
хулгай хийснийхээ тєлєє

НЄХЦЄЛТ VЙЛ VГ (The participles)

Хавсрал нэр болон Vйл Vгийн шинжийг агуулсан "-ing" ба "-ed" тєгсгєлтэй Vйл Vгийг
нєхцєлт Vйл Vг гэдэг. Нєхцєлт Vйл Vг нь одоо цагт нєхцєлт Vйл Vг (The prsesent participle)
= нєхцєлт Vйл Vг ийн нэгдVгээр хэлбэр (Participle 1) болон єнгєрсєн цагт нєхцєлт Vйл Vг
(The perfect participle) = нєхцєлт Vйл Vгийн хоёрдугаар хэлбэр (Participle 2) гэсэн хоёр
хэлбэртэй байдаг.
Одоо цагт нєхцєлт Vйл Vг нь ямагт "-ing" тєгсгєлтэй : I saw a boy beating a dog. - Би нохой
зодож байгаа хVVг харсан.
Єнгєрсєн цагт нєхцєл Vйл Vг нь дVрмийн Vйл Vгэнд "-ed" залгаж VVснэ. (дVрэм бус Vйл
Vгийг Vзнэ VV)
There lived a little girl called Red riding hood. - Тэнд Улаан малгайт гэдэг жижигхэн охин
амьдардаг байв.
I . Нийлмэл нєхцєлт Vйл Vг нь єгVVлбэрийг товч хураангуй болгоход хэрэглэгддэг ба
хэрэглэх тохиолдлууд нь :
1. Тодотгол гишVVн єгVVлбэрийг хураангуйлахад : Энэ нь гол єгVVлбэрийн нэг хэсэгт
тодотгол байдлаар ордог. Жишээ нь :
The American, visiting our town, was very delighted. - Манай хотод зочилж байгаа
Америкчууд маш их сэтгэл хангалуун байсан.
2. Дараах тохиолдлууд дахь байц єгVVлбэрийг (adverbial clause) хураангуйлахад :
а) цаг заасан : Having done their work, they went home. - Єєрсдийн ажлаа дуусгаад гэртээ
харьцгаасан.
б) учир шалтгаан заасан : (being) tired of waiting, I went off
в) арга хэлбэр заасан : He entered the room carrying some books. - Тэр хэдэн ном барьсаар
єрєєнд орсон.
г) Нєхцєл шалтгаан заасан : This poem, if carefully declaimed, will be impressive
Утгыг нь тодорхой болгохын тулд холбоос Vг ашиглаж болно. (while, though гэх мэт)
II . Нийлмэл бус нєхцєлт Vйл Vг (зєвхєн бичгийн хэлэнд хэрэглэгддэг) нь бие даасан
єгVVлэгдэхVVнтэй байдаг ба дараах байдлаар илэрхийлэгддэг.
a) цаг заасан : This done, we went home.
б) шалтгаан заасан : The task being too hard, he gave up all hope
Санамж : Одоо цагт нєхцєл Vйл Vг нь тогтсон хэллэгVVдтэй байдаг. Жишээлбэл :
considering тооцон Vзэх, анхааралдаа авах
excepting VVнээс гадна, гадна, -аас бусад
including оролцуулаад, багтаан, VVнд, VVний дотор
supposing єргємєл, Vрчилсэн

26
 strictly speaking чухамдаа бол
generally speaking нийтийн, ерєнхий, тVгээмэл
ТУСАХ, ЭС ТУСАХ, ЭГЭХ VЙЛ VГС
(Transitive, intransitive, reflexive verbs)
1. Тусах Vйл Vг (The transitive verb) нь нэр Vгийг Єгєх орших болон Заахын тийн ялгалд
захирдаг ба нэр Vгээ Єгєх оршихын тийн ялгалд захирч байвал шууд биш
тусгагдахуун (Indirect object), Заахын тийн ялгалд захирч байвал шууд тусгагдахуун
(Direct object) гэнэ. Жишээ нь :
Заахын тийн ялгалт тусгагдахуун : to think - He thanked his father. - Тэр аавдаа
талархдаг.
Тусах Vйл Vг нь мєн идэвхгVй хэвийг VVсгэдэг ба Заахын тийн ялгалт тусгагдахуун нь
єгVVлэгдэхVVн болно. Жишээ нь : His father was thanked by him.
2. Эс тусах Vйл Vгс (The intransitive verb) нь тусгагдахуунгVй юм уу угтвар Vгт (шууд
бишээр) тусгагдахууныг захирна. Жишээ нь :
He shouted laudly. -Тэр чангаар хашгирав. I am going to the shop. - Би дэлгVVр лVV явж
байна.

ДVрмийн бус : Єнгєрсєн цагт нєхцєл Vйл Vг (The perfect participle) -ийн тэмдэг нэрийн
шинж чанар нь илVV онцлогдож байвал (гэхдээ маш ховор) to be -г хэрэглэнэ. He is
gone. - Тэр явж одсон.

Зарим нэг Vйл Vгийн хувьд Єгєх оршихын тийн ялгалт тусгагдахуун нь байнга to
хэрэглэдэг.
english mongolian
to add to -д нэмэх
to mention to -д дурдах
to prefer to эрхэмлэх
to belong to -д хамаарах
to present to -д гардуулах
to deliver to -д шилжVVлэх
to explain to -д тайлбарлах
to introduce to -д танилцуулах
to seem, appear to -д Vзэгдэх
to communicate to -д мэдээлэх
to propose to -д санал гаргах
to yield to эрхшээлд орох
to add to -д нэмэх
to relate to -д ярих
to say to -д хэлэх
to repeat to давтах
(угтвар Vгт єгєх оршихын тийн ялгалтай харьцуул)
Эгэх Vйл Vгс (The reflexive verb) :

a) Байнга эгэх (цєєн Vг байдаг) : to avail o.s - эдлэх хэрэглэх

27
to pride o.s - бие магтах, гайхуулах. Жиш : Don't pride yourself!

б) Тусах болон эгэх гэхчилэн :

to defend хамгаалах
to excuse уучлал гуйх
to enjoy баярлах, баясах
to prove чадлаа харуулах
to warm дулаацах
to mix хутгалдах, холилдох
Жишээ нь : I warmed my hands. - He warmed himself at the fire.

в) Тусах :
to approach дєхєх ойртох
to fear айх
to remember санах, дурсах
to wash угаах
to refuse татгалзах
to mind -ыг халамжлах
to join нийлэх, хамтрах
to dress хувцаслах

г) Эс тусах :
to amount to -д хVрэх, болох
to sit down суух
to wonder at -д гайхуулах
to depend (up) on -д найдах
to care for -ыг халамжлах
to surrender эрхэнд орох
to happen болох, тохиолдох
to turn to -д зориулагдах
to be mistaken алдах, эндэх
to rejoice баярлах, баясах
to complain of тухай гомдох, хэлэх
to bow to -д мэхийх
to be glad to, of -д баярлах
to differ from -аас ялгарах
to rise босох, єндийх

28
 to be ashamed of -аас ичих, зовох
to long for -ыг санах, VгVйлэх
to apply to -д зориулах

VйлдVVлэх Vйл Vгс

Зарим нэг эс тусах Vйл Vгс мєн тусах Vйл Vгийн VVргээр хэрэглэгддэг ба тэгэхдээ
VйлдVVлэх утга илэрхийлдэг.
унах to drop унагах
єсєх,ургах to grow ургуулах
гVйх to run гVйлгэх
зогсох байх to stand тавих
нисэх to fly нисгэх
буцаж ирэх to return буцааж єгєх
буулгах,
буух, доошлох to sink
доошлуулах

Жишээ нь : The ball dropped. - Бємбєг унав. ; He dropped the ball. - Тэр бємбєгийг унагав.
Анхаар! VйлдVVлэх Vйл Vгс нь мєн Vйлдэгдэх хэв (Passive) VVсгэдэг. Жишээ нь :
the captain decided to sink the ship - - the ship was sunk by the captain.

ХЭЛЦ VЙЛ VГ (Phrasal verbs)

Єєр Vгтэй хоршиж нэг утга санааг илэрхийлдэг Vйл Vгсийг хэлц Vг гэдэг ба орчин цагийн
англи хэлэнд гол тєлєв угтвар Vг юм уу Vйл хавсралтай хоршиж утга санааг илтгэдэг.
Анхаар : Ардаа угтвар Vгтэй хэрэглэгддэг Vйл Vгээс хэлц Vйл Vг нь ялгаатай. Хэрэв
what? when? where? гэх мэт асуултанд хариулагдаж байвал хэлц Vйл Vг биш юм.
Жишээ нь : give away - бэлэглэх, тарааж єгєх ; give up - болих, хаях ; look after - харах,
халамжлах ; look for - эрэх, хайх ; look out - шагайх гэх мэт
Хэлц Vйл Vгийг Vндсэн гурван тєрєлд хувааж Vздэг.
I . Vйл Vг + Vйл хавсрал (verb + adverb)
a) Vйл Vг нь эс тусах бол тусгагдахуун гишVVнгVй байна. Жишээ нь :
My parents get up very early. - Аав, ээж хоёр их эрт босдог.
б) Vйл Vг нь тусах бол тусгагдахуун нь хэлц Vйл Vгийн ємнє юм уу хойно
байрлана. Жишээ нь:
The man called back his words. - Тэр хVн хэлсэн Vгээ буцаав.
II . Vйл Vг + угтлага (verb + preposition) :
Угтвар Vгс нь ямагт тусгагдахуунтай байдаг тул энэ тєрлийн Vйл Vгс нь ямагт
тусгагдахуунтай байна. Жишээ нь :
I am looking for my passport - Би паспортоо хайж байна.
I rely on her. - Би тVVнд найдаж байна.
She asked me for help. - Tэр надаас тусламж гуйв.
III . Vйл Vг + Vйл хавсрал + угтлага (verb + adverb + preposition) :
Энэ тєрлийн хэлц Vйл Vг нь Vйл Vг + Vйл хавсрал болон Vйл Vг + угтлага гэсэн
тєрлVVдийн аль алиных нь шинжийг агуулсан байна. Жишээ нь :
Let's go on with our lesson. - Одоо хичээлээ VргэлжлVVлцгээе.
You should lead up to the exams. - Та нар шалгалтандаа аажмаар бэлтгэх хэрэгтэй.
УГТВАР VГ (The preposition)

29
 Англи хэлний нэр Vг нь тийн ялгалын утгыг Саксоны хамаатуулах болон Заахын
тийн ялгалын ємнєх Єгєх оршихын тийн ялгалаас бусад тохиолдолд Vйл Vгээс
гадна угтвар Vгийн тусламжтайгаар монгол хэлний 7 тийн ялгалтай дVйцэх утгыг
гаргаж єгдєг.

Орон байр заах угтвар Vг (Prepositions of Place)

english mongolian example
on дээр on the house байшин дээр
in дотор in the house байшин дотор
at дэргэд, дотор, дээр at the house байшингийн дэргэд
over дээр, дээгVVр over the house байшин дээгVVр
near ойролцоо near the flat байрны ойролцоо
in front of ємнє, нVVрэн талд in front of the flat байрны ємнє
behind цаана, ар талд behind the flat байрны ар талд
across хєндлєн across the street гудамж хєндлєн
through нэвт, шувт, -аар through the window цонхоор, цонх нэвт
between хооронд, завсар between the vases ваарнуудын хооронд
among дунд among the students оюутнуудын дунд
around(round) дэргэд, тойроод around the table ширээг тойроод
atop орой дээр, дээр atop his head тVVний толгой дээр
beneath дор, доор beneath the tree модны дор
beside дэргэд, хажууд beside the house байшингийн хажууд
beyond цаана, нєгєє талд beyond the building байшингийн нєгєє талд
by дэргэд, ойр, хажууд by the river голын дэргэд
nearby ойр, ойрхон nearby the flat байрны ойр
within дотор within the city хотын дотор

under дор, доор under the house байшин доор

(below, beneath)

Чиглэл заах угтвар Vг (Prepositions of Direction)

english mongolian example
to -руу, -д, -т to the house байшин руу
into -руу, -д, -т(дотогш) into the house байшин руу(дотогш)
out of -аас (гадагш чиглэл) out of the house байшингаас
round тойрон round the house байшинг тойрон
from -аас from the flat байрнаас
30
over дээгVVр over the city хотын дээгVVр
along дагуу, тууш along the river голын дагуу
towards(toward) руу, . . .-ны чиглэлд, зVг, towards the house байшингийн зVг
тийш, єєд

Цаг хугацаа заах угтвар Vгс (Prepositions of Time)

english mongolian example
on -д, -т (єдєр) on Saturday Бямба гаригт
on May 11 5 сарын 11-нд
on week days ажлын єдрVVдэд
in -д, -т, дараа in March 3-р сард
in 2002 2002 онд
` in summer зун(д)
in the morning єглєє(д)
in an hour цагийн дараа
in a day нэг єдрийн дараа
in 4 months 4 сарын дараа
in 5 years 5 жилийн дараа
at -д, -т (цаг) at 7 o'clock 7 цагт
at first эхэндээ
at the beginning эхээр
by by 3 o'clock 3 цаг гэхэд
гэхэд (тодорхой хугацаа)

since -аас хойш since 1997 1997оноос хойш

since 1 o'clock 1 цагаас хойш
for турш for an hour нэг цагийн турш
for 5 months 5 сарын турш
during Vед, турш during the lesson хичээлийн Vед
before ємнє, урьд before the lesson хичээлийн ємнє
before lunch Vдийн ундны ємнє
after дараа after the lesson хичээлийн дараа
after 3 years 3 жилийн дараа
till, until хVртэл till June 6-р сар хVртэл
31
 until I come back намайг эргэж иртэл
from . . . till . . . аас. . . хVртэл from 2 till 4 o'clock гурваас дєрвєн цаг хVртэл
last єнгєрсєн last night єнгєрсєн шєнє
last month єнгєрсєн сард
next дараагийн next week ирэх долоо хоногт
next month ирэх сард
next April ирэх 4 сард
ago ємнє, урьд a day ago нэг єдрийн ємнє
a month ago сарын ємнє
at the ago of 21 21 насандаа
around орчимд at around 10 o'clock 10 цагийн орчимд
between хооронд between one and нэгээс хоёр
two o'clock цагийн хооронд

ХОЛБООС VГ (The conjunction)

Холбоос Vг нь бие даасасн Vг єгVVлбэрVVдийг холбох VVрэгтэй ба холбоос Vгийн
дараах тєрлVVд байдаг.
I . ЗэрэгцVVлэх (Co-ordinating Conjunctions) :
english mongolian
and ба, бєгєєд, харин
neither . . . nor . . . ч биш
as тэгэх, ингэх Vедээ
both . . . and аль аль нь, . . . ч тэр
whereas гэтэл, харин
or буюу
as well as мєн тVVнчлэн

not only . . .but also зєвхєн . . . тєдийгVй, мєн тVVнчлэн

but гэвч
while -х зуур, хооронд
either . . . or эсвэл
Жишээ нь : I and my brother - ах бид хоёр
He is small but strong. - Тэр жижиг гэвч хVчтэй.
He can't (either)read or write. - Тэр уншиж бичиж чаддаггVй.
I know both you and your friend. - Би чамайг ч чиний найзыг ч мэднэ.
II . Захируулах (Subordinating Conjunctions):
english mongolian
that гэж

32
 till (until) хVртэл, болтол
because
учир нь, яагаад гэвэл

lest . . . -гVйн тулд

though, although
хэдийгээр . . . боловч

before ээс ємнє

where хаана, хаашаа
if хэрэв
when . . . Vед, -хад(4)
unless -гVй л бол
for тул, учир
if weather уу(2), . . . ууь VгVй юу
while Vед
since аас хойш, учраас, тул
in order that . . . -ын тулд, . . . сан(4) байхын тулд
provided (that) (гэсэн) нєхцєлд
-магц(4), -нгуут(2)
as soon as
(хугацаа)
as long as зєвхєн, -х тохиолдолд
as тул, учир, Vед, -хад(4)
supposing хэрвээ . . .сан(4) бол
after -аас(4) хойш
wherever хаана ч, хэзээ ч
so that тулд, гэж
in case -бал, -вал, хэрэв, -ж магадгVй тул

зэрэг холбоосыг харьцуулах холбоос (comparative conjuctions) гэдэг ба холбоос Vг

нь єгVVлбэрт Vндсэн утгаа хадгалж бие даасан гишVVний VVргээр орж байвал
холбох Vгс (conjunctive words) гэдэг.
Хэрэв єгVVлбэрт Vндсэн утгаа алдах тохиолдолд холбоос Vгийн VVргээр орно.
Холбох Vг Холбоос Vг
I know who lives in this house. The man who lives in this house works in a bank.
Энэ байшинд хэн амьдардгийг Энэ байшинд амьдардаг хVн банкинд
би мэднэ. ажилладаг.

ДVРЭМ БУС VЙЛ VГ (Irregular verbs)

33
 English Mongolian
Эс тухайлах
Жирийн єнгєрсєн Єнгєрсєн цагт нєхцєл
хэлбэр
цаг Vйл Vг
(Indefinite
(Simple past) (Past participle)
infinitive)
I . Нэг хэлбэрийн
bid bid bid гуйх хVсэх
burst burst burst дэлбэрэх, тэсрэх
cast cast cast орхих, хаях
cost cost cost Vнэтэй байх
cut cut cut хэрчих, огтлох
hit hit hit цохих, дэлсэх
hurt hurt hurt бэртэх, гэмтэх
let let let зєвшєєрєх, орхих
put put put тавих
read read read унших
set set set байрлуулах, суух
shed shed shed урсгах
shut shut shut хаах, таглах
spread spread spread дэлгэрэх, тархах
II . -t тєгсгєл авдаг
bend bent bent муруйх, матах
build built built барих, байгуулах
burn burnt burnt шатаах, тVлэх
dream dreamt dreamt зVVдлэх, мєрєєдєх
dwell dwelt dwelt оршин суух, нутаглах
lean leant leant налах, тVших
learn learnt learnt сурах, судлах
lend lent lent зээлVVлэх, зээл єгєх
mean meant meant гэх, дурдах
send sent sent илгээх, явуулах
smell smelt smelt Vнэрлэх
spell spelt spelt Vсэглэх, холбох
spend spent spent (цаг) зарах, єнгєрVVлэх
spoil spoilt spoilt эвдрэх, гэмтэх
III . Vндсэн эгшиг богиносох
bleed bled bled цус гарах
breed bred bred тэжээх, єсгєх
creep crept crept мєлхєх
deal dealt dealt эрхлэх, хариуцах
feed fed fed тэжээх
feel felt felt мэдрэх, мэдэх
flee fled fled оргох, буруулах
keep kept kept хадгалах
34
 kneel knelt knelt сєгдєх, сєхрєх
lead led led хєтлєх, удирдах
leave left left орхих, Vлдээх
light lit lit ноцоох, асаах
meet met met уулзах
sleep slept slept нойрсох, унтах
sweep swept swept шVVрдэх
weep wept wept уйлах, гашуудах
IV . Vндсэн эгшгийн бусад єєрчлєлтVVд
bring brought brought авчрах
buy bought bought худалдан авах
catch caught caught барих
have had had -тай байх, -тай
hear heard heard сонсох
lay laid laid хэвтэх, тавих
lose lost lost алдах, гээх
make made made хийх, Vйлдэх
pay paid paid мєнгє єгєх, тєлєх
say said said хэлэх, єгVVлэх
seek sought sought эрэх, хайх
sell sold sold худалдах, зарах
teach taught taught багшлах
tell told told тайлбарлах, хэлэх
think thought thought бодох, санах
V . Гурван єєр эгшиг
arise arose arisen єєдлєх, єндийх, босох
begin began begun эхлэх, VVсэх
drink drank drunk уух, залгих
drive drove driven жолоодох, хєєх
fly flew flown нисэх
ride rode ridden унаа унах
ring rang rung хангинах, дуугарах
rise rose risen босох, дээшлэх
sing sang sung дуусах
sink sank sunk шингэх, живэх
spring sprang sprung Vсрэх, харайх
swim swam swum усанд сэлэх
write wrote written бичих
VI . Одоо цаг болон
beat beat beaten цохих, жанчих
become became become болох, хувирах
bid bade bidden хVсэх, гуйх, урих
blow blew blown Vлээх

35
 come came come ирэх
draw drew drawn зурах, дVрслэх
eat ate(eat) eaten идэх, зооглох
fall fell fallen унах, ойчих
forbid forbade forbidden хорих, хориглох
forgive forgave forgiven шилжVVлэх, єршєєх
give gave given єгєх
grow grew grown ургах, єсєх
know knew known сэдэх, ухаарах
mistake mistook mistaken алдах, эндэх
run ran run давхих, гVйх
see saw seen харах, Vзэх
shake shook shaken сэгсрэх
slay slew slain алах
take took taken авах, барих
throw threw thrown хаях, орхих
VII . Єнгєрсєн цаг болон єнгєрсєн цагт нєхцєл Vйл Vг нь адилхан эгшигтэй
awake awoke awoke(awaked) сэрэх
bear bore borne тєрєх
bind` bound bound уях, боох, хVлэх
bite bit bitten хазах, зуух
break broke broken эвдэх, хэмхлэх
choose chose chosen шилэх, сонгох
cling clung clung наалдах, зуурах
dig dug dug малтах, ухах
fight fought fought тэмцэх, тулалдах
find found found олох
forget forgot forgotten мартах
freeze froze frozen хєлдєх
get got got авах, хVрч очих
hang hung hung єлгєх, дVVжлэх
hide hid hidden нуугдах
hold held held барих, атгах
lie lay lain хэвтэх
shine shone shone гэрэлтэх, гийгVVлэх
shoot shot shot харвах, буудах
sit sat sat суух
speak spoke spoken ярих, єгVVлэх
spin spun spun ээрэх
spit spat spat нулимах
stand stood stood зогсох
steal stole stolen хулгайлах
stick stuck stuck хатгах, наах

36
 sting stung stung хатгах, хэлхэх
strike struck struck цохих, тогших
swear swore sworn тангараглах
swing swung swung савлах, дVVжигнэх
tear tore torn сэмрэх, урагдах
wear wore worn ємсєх, зVVх
win won won хожих, дийлэх
wring wrung wrung мушгих, базах
VIII . Сул хэлбэрийн дараах єнгєрсєн цаг
mow mowed mown євс хадах
sew sewed sewn оёх, хадах
show showed shown VзVVлэх
sow sowed sown тарих, тариалах
strew strewed strewn энд тэнд хаях, цацах
IX . Онцгой Vндсэн хэлбэрVVд
do did done хийх, Vйлдэх
go went gone явах, одох
be was been байх, юм, мєн, бол

37