Professional Documents
Culture Documents
ox, oy,oz тэнхлэгийн гурван чиглэлд атом ижил зайнд байрлана. Энэ зай тус бүрийг
a, b, c үсгээр тэмдэглэж талст торны магадлуур гэж нэрлэнэ.
ox, oy,oz – ийн чиглэлийг талст зуурмагийн тэнхлэг гэнэ. Талст зуурмагийн тэнхлэг
хоорондын ихэнх талстуудад тэгш өнцөгт байх ба зарим тохиолдолд тэгш өнцөгт биш
байдаг.
Талст бүр нь талст хавтгай буюу ханаар хязгаарлагдсан геометрийн дүрс юм. Ханан
дээр атом байрлах нь хавтгай тортой төстэй байдаг.
Зураг 3,4
Ямар нэгэн төмөрлөгийн атомаас, талстын тор үүсэж харин нөгөө төмөрлөгийн атом
тэдгээрийн хооронд буюу зангилаанудын хооронд нэвтэрсэн хатуу уусмалыг хатуу
уусмалын нэвтрүүлэлт гэж нэрлэнэ. Хоёр өөр төрлийн төмөрлөг эсвэл төмөрлөгийн
төмөрлөг биш материалтай тухайлбал төмрийг нүүрстөрөгчтэй хайлуулахад
хайлшийн байдалтай шинэ материал бий болно. Хайлш нь механик, физикийн шинж,
талст бүтцээрээ төмөрлөгийн төсөөтэй бүтцээс өөр байна. Хайлшид талстын бүтэц
үүсэх нь нилээд төвөгтэй нийлмэл ажиллагааны дүнд гүйцэтгэгдэнэ. Цэвэр төмөрлөг
бүр тодорхой температурт хайлж, энэ хайлсан төмөрлөгийг хөргөх ба талст үүсгэх
тодорхой температур хэрэгтэй болно. Хайлж байгаа хоёр төмөрлөгийн хайлах
температур нь төмөрлөг бүрийн хайлах температураас их байвал тэд бие биедээ
уусна. Хайлшийн хөргөлт, талсжилтыг нэг ижил температурт эхлээд өөр бага
температурт дуусгана. Хайлшийн талстжилт нь эхний ба эцсийн талсжилтын
температур гэж байна. Температурын хэмжжэг босоо шугам дээр, хайлж байгаа
төмөрлөгийн найрлагын хувийг хэвтээ шулуун дээр авч байгуулахад диаграмм дээр
хоёр муруй шугам бий болно. Талсжилт эхлэх температурт тохирч байгаа АВС
шугамыг ликвидусын шугам гэж нэрлэдэг байна. Энэ шугам нь бүх хайлшийн шингэн
байдалд байхыг зааглах шугам юм. Хайлш нь энэ шугамаас дээш шингэн байдалд
байна. Эцсийн талстжилтын температурт тохирох ДСЕ шугамыг солидусын шугам гэж
нэрлэдэг байна. Энэ шугам нь хатуу байдалд байх хайлшийг зааглана. Энэ шугамнаас
доош хатуу байдалд байна. Диаграммын энэ хоёр шугамын (АСД, ВСЕ)хоорондох
мужид хатуу ба шингэн байдалтай уусмал байх ба температур хоёр өөр хайлшийн
байдалтай ажиглагдана.
Зураг 8
Төмөрлөгийн физик ба механик шинж чанар
Төмөрлөгийн цахилгаан, соронзон дулааны талбайд ямар байдалтай байхыг
төмөрлөгийн физикийн шинж тодорхойлж өгдөг. Жишээ нь: цахилгаан гүйдлийн
үйлчлэлээр төмөрлөг цахилгаан гүйдлийг сайн дамжуулна. Мөн зарим нэг төмөрлөг
соронзон талбайд хүчтэй соронзлогдох чадвартай байхад (төмөр кобальт, диц гэх
мэт) тэр орчинд зарим төмөрлөг (зэс хөнгөнцагаан гэх мэт) соронзлогдох чадваргүй
байдаг. Дулааны талбайд байгаа төмөрлөгийн температурын ихсэлт, багасалтаас
хамаарч төмөрлөг тэлэх буюу агшина. Тоон хэмжигдэхүүнээр илэрхийлэгдэх
төмөрлөгийн энэ шинжийг төмөрлөгийн тодорхойлолт гэж нэрлэнэ. Жишээлбэл
хувийн дамжуулах хэмжигдэхүүнээр дүгнэгдэх цахилгаан гүйдэл дамжуулах шинж нь
тэр материалын цахилгааны тодорхойлолт болно. Зарим нэг төмөрлөгийн
соронзлогдох чадварыг түүний соронзны төлөв байдлаар илэрхийлнэ. Хувьсах
температурт байгаа төмөрлөгийн байдал, хайлах температурт, дулааны тэлэлтийн
илтгэлцүүр, дулааны дамжуулах илтгэлцүүр зэрэг физикийн төлөв байдлаар
тодорхойлогдоно.
Дулааны шугамын тэлэлтийн температурын илтгэлцүүр.
Температурын t0 - с t хүртэл хувьсах үед төмөрлөгийн тухайлбал зэс утасны анхны
урт хүртэл өөрчлөгдөж энэ өөрчлөлтийг заах тоо α болно.
Шугамын тэлэлтийн илтгэлцүүр нь авч байгаа загвар материалын уртын өөрчлөгдөх
хэмжигдэхүүнийг анхны урт температурын ялгавар t – t0 – д хувааснаар
тооцоологдоно. Дулааны шугамын илтгэлцүүр нь авч баигаа загвар төмөрлөгийн
шугамын хэмжээ нэг 10С - т, анхны урт нэг сантиметр өөрчлөгдсөнөөр
илэрхийлэгдэнэ. Үүнийг дараах томьёогоор олно.
Хөнгөн цагаан (Хөнгөн мөнгө гэж нэрлэх нь бий) мөнгөлөг саарал өнгөтэй, зөөлөн
металл юм. Химийн тэмдэглэгээ нь Al
Хэрэглээ
Хөнгөн цагааны практикийн хэрэглээ нь металлуудаас хамгийн их нь байдаг. Хөнгөн
цагааны хэрэглээний чухал салбар нь хөнгөн хайлшуудын үйлдвэрлэл юм. Цэвэр
хөнгөн цагааныг химийн аппарат, багаж төхөөрөмж, цахилгаан дамжуулах утас хийхэд
хэрэглэнэ. Хөнгөнцагаан хавтсыг конденсатор бэлтгэхэд хэрэглэнэ.
Байгальд орших
Хөнгөн цагаан байгальд хамгийн их тархсан (газрын гадаргад 8%-г эзэлнэ) металл
юм. Хөнгөн цагаан байгальд силикатууд (жонш, гялтгануур), мөн шаврын найрлагад
байдаг.
Хөнгөн цагаан металлын идэвхийн эгнээнд идэвх ихтэй металуудын дараа байрладаг
учир нилээд идэвхтэй металлын тоонд орно. Гэвч хөнгөн цагаанаар хийсэн сав
суулга, эдлэл хүчилтөрөгч, устай харилцан үйлчлэлцдэггүй. Мөн ердийн температурт
их концентрацтай азотын хүчилд уусдаггүй. Хөнгөн цагааны энэ шинж нь түүний
хялбархан исэлдэж оксидын бүрхүүл үүсгэн цаашид исэлдэхээс хамгаалдагтай
холбоотой. Хөнгөн цагаан нь мөнгөн усанд хялбархан уусч хөнгөн цагааны
амальгамыг үүсгэдэг. Хөнгөн цагаан (оксидын бүрхүүлгүй) ердийн нөхцөлд устай
харилцан үйлчлэлцэнэ. Температурыг нэмэгдүүлэхэд хөнгөн цагаан металл бишүүд
болон нийлмэл бодисуудтай харилцан үйлчлэнэ.
Мяндас тусгаарлалтанд: Хөвөн цаас, торго, капрон, шөрмөсөн чулуу, лавсан шилэн
мяндаснаас бүрдсэн сүлжмэлийг хэрглэнэ. Дээр дурьдсан утаснаас гадна мяндас
паалан тусгаарлалттай ороомгийн утсыг үйлдвэрлэнэ. Энэ утасны паалан давхаргын
дээгүүр хөвөн цаас, торго, капрон, шилэн сүлжмэлээс бүрдсэн ороолтыг давхарлана.
Паалан тусгаарлалттай мяндаслаг материалаас бүрдсэн хамгаалах хучилт
шаардлага бүхий ийм төрлийн ороолттой утсыг хүнд нөхцөлд ажилладаг зүтгэх
уурхайн цахилгаан хөдөлгүүр, бусад цахилгаан машин аппаратанд хэрэглэнэ. Лавсан
мяндаслагаас бүрдсэн ороолт нь механикийн хамгийн өндөр бат бэх чанарыг агуулна.
Шилэн сүлжмэлээр хийгдсэн ороолт нь өндөржүүлсэн халуун тэсвэрлэлтээрээ
ялгагдана. Мяндас тусгаарлалттай ороомгийн утасны үндсэн шаардлага нь дараахи
хэсгээс бүрдэнэ. Ороомгийн утсанд ороосон мяндас тусгаарлалттай утасны
хоорондуур нүх буюу үл мэдэг зай байж болохгүй. Мөн ороох утас тасархай байж
болохгүй. Хоёр давхар мяндас тусгаарлаттай утсыг ороохдоо утасны голчийг тав
дахин өсгөсөнтэй тэнцүү (33мм-с багагүй) голч бүхий ган шилбэн дээр ПБД,ПШД гэх
мэт тэмдэгттэй утсыг, нэг давхарга мяндсан тусгаарлалттай утсыг ороохдоо утасны
голчийг 10 дахин өсгөсөн голч бүхий шилбэ дээр гүйцэтгэнэ. Мяндас тусгаарлалттай
ороомгийн утас нь цахилгаан тусгаарлах шинжээрээ төдийлөн өндөр биш, учир нь бүх
төрлийн мяндас тусгаарлалтууд чийг татах буюу агаараас чиигийг ихээр шингээдэг.
Шилэн, капрон мяндас тусгаарлалтын чийг таталт нь хөвөн цаас, торгон мяндасны
чийг таталтаас нилээд бага байдаг. Мяндас тусгаарлалттай (Мяндас паалан
тусгаарлалттай ПЭЛБО, ПЭЛКО зэрэг утсанд) утасны цахилгааны бат бэх байдал,
мөн паалан тусгаарлалтын цахилгааны бат бэх байдлаар тодорхойлно. Паалан
мяндас тусгаарлалтыг хөнгөн цагаан зэс зэрэг материалд хэрэглэхээс гадна өндөр
эсэргүүцэл бүхий хайлшид (манганин, константан, нихром, зэрэг дээрхийн адил
тусгаарлалттай) хэрэглэж байна.
Мяндас хальсан тусгаарлалттай
ороомгийн утас
Мяндас хальсан тусгаарлалттай ороомгийн утсыг паалан бүрхэвчтэй утастай жишиж
үзэхэд мяндас нимгэн, хальсан тусгаарлалттай ороомгийн утасны тусгаарлах
давхарга их зузаан (0,05-0,17мм) байдаг.
Мяндас тусгаарлалтанд: Хөвөн цаас, торго, капрон, шөрмөсөн чулуу, лавсан, шилэн
мяндаснаас бүрдсэн сүлжмэлийг хэрэглэнэ. Халуунд өндөржүүлсэн тэсвэрлэлтээрээ
ялгагдах цахиурын органик доллого, глифталын тусламжтайгаар утасны гадаргуу
дээр наасан шилэн мяндас ба шөрмөсөн чулуун сүлжмэлийг хэрэглэснээр ороомгийн
утсыг хамгийн их, халуунд тэсвэртэй болгоно. Тосон тусгаарлалттай ороомгийг
бэлтгэхэд эрдсийн тос сайн шингээдэг цаасаар хийгдсэн туузан тусгаарлалттай утсыг
ихээр хэрэглэдэг.
Мяндас нимгэн хальсан тусгаарлалттай зэс, хөнгөнцагаан утасны үндсэн ялгааг
дараах хүснэгтэд үзүүллээ.
Зураг-34 зураг-35
Техникийн цэвэр төмрийн t0 –аас Техникийн цэвэр төмрийн t0 –аас
хамааран соронзон нөлөөлөлийн коэрцитивхүч Нс хамгийн их
ханалт (Br) , үлдэгдэл соронзон соронзоны нэвтрэлтийн өөрчлөгдөх
нөлөөлөлийн өөрчлөгдөх (Br) ( µ m)
Дээрх зурагаас үзэхэд дурдсан бүх соронзоны тодорхойлолт хэмжигдэхүүн нь 7700С –
ын орчимд 0 хүртэл эрс буурч байна. Энэ нь 770С-ын үед төмөр ферро соронзон
материал болон хувирдаг. Энэ хувирч байгаа температурыг Кюрийн температур гэнэ.
Ферро соронзонт материал бүр нь өөртөө кюрийн темпезатурыг агуулдаг.
Температураас ферро соронзонт материалын соронзоны янз бүрийн байдлын
хамаарах хамаарал нь бие биенээсээ хэлбэр дүрсээрээ ялгагдана. Ийнхүү ферро
соронзонт материалын соронзоны шинж нь тэдгээрийн соронзоны тодорхойлолтын
тоон утгаар тодорхойлогдоно.
Тусгаарлагчийн
цахилгаан дамжуулах
чадвар