‫د د ﺌ ري‬

‫دري‬ ‫را‬
‫۽‬ ‫ي او‬ ‫ِا ﺌ ﺊ‬ ‫ذ ر ر دي آﺊ آ ‪ ،‬ز د ﮭ‬ ‫ذ ر ۽ ﺑد‬ ‫ازل ﺌن ر‬ ‫زد‬
‫ﺐدر‬ ‫ﮭ ﺌن ۽ در‬ ‫آ‬ ‫در داﺊ‬ ‫يﮭ رح ز د ﮭ ﺌ د‬ ‫تآ ‪.‬‬ ‫آ ر‬
‫و ت۽‬ ‫ﺌ ا دي آ ‪ ،‬ﺐ‬ ‫ﺑد‬ ‫ﺌ او‬ ‫ﺌ‬ ‫يﮭ رح ادب ۾ ﺐ‬ ‫ﺌ‪.‬‬ ‫ﺐد ﺑﺌ ر‬
‫دا آ ‪.‬‬ ‫او ر ﺌ ر‬ ‫ﺌ در ان‬ ‫ﺌ‬
‫ار ﺌ ﺌ‬ ‫زد ﮭ‬ ‫ر ا دا‬ ‫ﺌرا ﺐ‬ ‫ز د ﮭ ﺌ ُا‬ ‫ا ﺌن‬ ‫ﺊ‬ ‫ڌر ﮭ‬
‫ﺌم‬ ‫ﺌم د‬ ‫زد ﮭ‬ ‫ر ا دا‬ ‫ﺌرا ﺐ‬ ‫۽ ُا‬ ‫ﺌر آ‬ ‫ﺌزا ﺌ‬ ‫ﺐ‬
‫ﺌز ﺐ ‪،‬‬ ‫۽ اﺊ‬ ‫ﺌر‪ ،‬ر‬ ‫ر‬ ‫ر ا دي‬ ‫ﺌڏي ﺐ‬ ‫ڍﮗ‬ ‫ﺊ آ ﺌس ا ﺌن‬ ‫آ ‪.‬‬
‫ﮗﺌڙ دو‬ ‫ر‬ ‫ﮭ۾‬ ‫ڌر‬ ‫ر ۾ ڍﮗﺌ‬ ‫ﺌٺ‬ ‫ﺌري ﺐ ڏ ﺑ آ‬ ‫ﮭ ُا ﺌڙي ُا‬
‫داواري ت‬ ‫‪،‬ز‬ ‫ر‬ ‫ﺌﺊ ‪ ،‬رﺊ‬ ‫آ ‪ ،‬۽ ُا آﺐﺌد ﺌر ﺐ ڏ ﺑ آ‬
‫ر ن‪.‬‬ ‫رآ ‪،‬۽‬ ‫ن‬ ‫در“‬ ‫”د ﺌ‬ ‫دو آ ‪ .‬ﺌ ر آ‬ ‫دا‬ ‫ر‬ ‫ﺌن آرام‬
‫ﺌڏيﮭ“‬ ‫”ڍﮗ‬ ‫ر ﺌر ‪.‬‬ ‫روا ت‬ ‫ﮭا‬ ‫ا‬ ‫صزد ﮭ‬
‫ﺎ‬ ‫)ا ﺌ ﺐ ز د ﮭ‬ ‫ﺌر ﺌ‬ ‫وڌاﺊﮙ ﺌن ا‬ ‫ﺐ اﮗ‬ ‫ت ۽ روا ت رار ڏ ﺋ ‪ ،‬ادب‬ ‫ا‬
‫د‪ ،‬ر‬ ‫ري ز د‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ﮘ و ﺐ او روﺊ‬ ‫ِا‬ ‫۽ دد‬ ‫”روا ت“ آ !(‪ .‬د‬
‫دس‬ ‫ﺌڏيﮭ“‬ ‫”ڍﮗ‬ ‫رآ ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ﮭ ا ﺌن‬ ‫ادب ۾ ا‬ ‫ڏ ﮢ ِا آ‬
‫ﺌل ۾ ﺑ‬ ‫دس ﺌﮗﺋ‬ ‫س‬ ‫ت ۽ روا ت رار ڏ و آ ‪ُ :‬ا ‪،‬‬ ‫ا‬
‫ري؟ ﺌ ر‬ ‫ﺌن ر راز ڏ ﮙ‬ ‫ﺌزه ر‬ ‫سز د ﮭ‬ ‫‪ ،‬ﺌ ُا ‪،‬‬ ‫ر ﮙ ﺌ‬
‫ر ﮙ‬ ‫ﺐ‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫زد ﮭ‬ ‫ﺌ ري‬ ‫دار اد ﺎ‬ ‫ﺐ‬ ‫آ‬
‫ن‪،‬‬ ‫آ‬ ‫ﮭ۾ ﺑ‬ ‫ط‬ ‫رور ”روا ت“ ﺐﺌﺐت ﺐ ﺌدي رح‬ ‫دو‪ .‬ا‬ ‫ا رار‬
‫و ﺌآ ‪.‬‬ ‫د‬ ‫ﺋ ا ﺌن وٽ‬ ‫ر روري‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌ ت۽ ر ت ﺌ‬ ‫ري ان‬
‫ﺐ‬ ‫ﮭ۾‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺑﺎ رﮗ ا رو آ ؛ ور‬ ‫ف‬ ‫ا ﺌن وٽ ادﺐ د ﺌ ۾ ا‬
‫ر ‪،‬‬ ‫دي‬ ‫ر ش‬ ‫ﺎ ت ان‬ ‫روا ت‬ ‫ﮭ در‬ ‫‪.‬زد‬ ‫ري‬
‫ﺑﺎ آ‬ ‫‪،‬ا ﺊ‬ ‫س‬ ‫رن‬ ‫ن‬ ‫۾ا‬ ‫ري ادب ُا ﺊ آ ‪،‬‬
‫وﺋ‬ ‫ﺌ ت‪ ،‬د ر دار ﺌن‪ ،‬آ ر ﺌر‬ ‫ﺌﺎر ﺌآ ‪،‬۽ا‬ ‫ان در داﺊ‬
‫دآ ‪.‬‬ ‫ري‬ ‫ر ﺊ ادب‬ ‫‪،‬ز د ﮭ‬ ‫آ ‪.‬‬
‫ﺋ‬ ‫‪.‬‬ ‫ر ﺋ و‬ ‫در‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫آ‬ ‫ﺎ رو رو اﺊ‬ ‫ر ُان‬
‫ﺐدر‬ ‫در‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫درن ﺌن واﺐ‬ ‫د‬ ‫و ‪ ،‬ادب ز د ﮭ‬
‫در ﺌن ُا ر دو‬ ‫د‬ ‫د د در‬ ‫۾‪ ،‬ر‬ ‫ري‪،‬‬ ‫دا آ ‪.‬‬ ‫ﺌر‬ ‫ا‬
‫تآ ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ﺌر‬ ‫درن‬ ‫دو آ ‪ .‬ا ﺌ د‬ ‫ار‬ ‫ﺌ ا‬ ‫آ ‪ ،‬۽ ان‬

‫‪1‬‬
‫دا ن‬ ‫داﺊ‬ ‫ن‬ ‫ر ﺌכ آ ‪ .‬ز د ﮭ‬ ‫رڻ‬ ‫ادب ۾ ر ا داز‬ ‫ﺐ ﺋ‬
‫ﮭ ﺌن ا ﺌ‬ ‫ﺌ‬ ‫ري‬ ‫‪ ،‬ان‬ ‫ﺌ آ ‪ .‬ر ﺋ اد ﺎ‬ ‫ادب‬ ‫ر دور‬ ‫آ ‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫رڻ‬ ‫ﺌ‬ ‫رو‬
‫دور ﺋ‬ ‫ان‬ ‫آ ‪.‬‬ ‫دور ﺌن ذري ر‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫ي د د ﺌ ري ا ﺌ‬
‫دي آ ‪ِ .‬ا ﺌ ﺊ ﮗﺌ ا ﺌن‬ ‫رﺐ‬ ‫ﺌ ري‬ ‫ر ﺌ ﺋ‬ ‫‪ .‬در ا‬
‫ر دور ۾‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫دورن ﺌن ﺐ ﮗ آ ‪.‬‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫۽ روا‬ ‫ذر‬
‫ﮭ‬ ‫وري ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺋ‬ ‫رﺐ‬ ‫ﺐ ﺋ ﮭ ﺌ ريﮭ‬ ‫‪.‬‬ ‫رورت ر‬
‫ري‬ ‫ﺌ د ﺐ دي‬ ‫دؤرن‬ ‫ادب‬ ‫‪.‬ا‬ ‫رورت ﺋ‬ ‫د راﺊﮙ‬
‫‪.‬‬ ‫ﮭ ﺐ ﺌد‬ ‫ن ﺌ‪ .‬ﺌ ط ِا‬
‫ﺌ‬ ‫ﺌ ريﮭ ﺌن ا راف‬ ‫روا‬ ‫وت‬ ‫ﺌ رﮗ‬ ‫ﺌ ري‬ ‫ﺌ ﺋ‬ ‫رﺐﺌ‬
‫وت‬ ‫ا ﺌ‬ ‫دي آ ‪ ،‬ﺐ‬ ‫ﺌ‬ ‫ر‬ ‫ا ﺌن او‬ ‫ﺌﺐ ﺋ‬ ‫‪،‬‬
‫ﺌ‬ ‫ﺌ ﺌ ﺐد ﺑﺌ ر‬ ‫ر۽ ر ﺌ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺋ‬ ‫ر دي آ ‪ .‬ا ﺑت‪،‬‬ ‫ﺌ ريﮭ ﺌن ﺊ‬ ‫روا‬
‫ا ي ﺑ ري دور ۾‬ ‫ر‪ ،‬ﺋ ن زاج ۽ ﺋ ن ذوق دا ﮙ ﮘ دو آ‬ ‫ﺌ‬ ‫۽ز د ﮭ۾ ﺋ ن‬
‫ٰ دا ﺋ ‪ .‬ا ﺌ دت‬ ‫ﺋ راﮡ ﮭ ﮗﺌ ۾ ﺋ‬ ‫دي آ ‪،‬‬ ‫رول ادا‬ ‫ا‬ ‫ﺌ ري‬
‫و دو آ ‪ ،‬۽‬ ‫س‬ ‫ا ر دت ﺌن‬ ‫ري ان‬ ‫دي آ ‪،‬‬ ‫۽ رات‪،‬‬
‫اﺊﮙ واري ﺌ ري‬ ‫ﺌ ري ‪ ،‬ر دل ﺌن‬ ‫ﺌ رن‬ ‫ﺌ ت ﺌ ﺑﺎ ز ﺌده زور و دا آ ‪ .‬ا ﺌ‬
‫دي آ ‪.‬‬ ‫رورت‬ ‫و عا ﺑ ﮭ‬ ‫دي آ ‪،‬‬
‫د د‬ ‫ﺐ‬ ‫ان‬ ‫ﺋ و دي‪،‬‬ ‫ﺌر‬ ‫را‬ ‫۽‬ ‫ر‬ ‫ﺌ ري‬ ‫رﺐﺌ‬
‫‪،‬‬ ‫زاج‪ ،‬ن‬ ‫ده ﺌ ريﮭ ۾ ﺋ‬ ‫يﮭ‬ ‫رآ‬ ‫ر دو‪.‬‬
‫ﺌد‬ ‫د د ﺌ ريﮭ ﺌ ﺌﺐ ا‬ ‫ﺌآ ‪،‬‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫ﺌ اواﺊ‬ ‫ﺐ ۽ ﺋ‬ ‫نا‬
‫ر‪،‬‬ ‫ر‪،‬‬ ‫ﺌم‪ ،‬د ﺌ ‪ ،‬ا ﺌز‪ ،‬راز‪ ،‬ﺌز‪ ،‬د‬ ‫‪ ،‬ﺐ س‪ ،‬ﺌ ‪ ،‬ﺌراﺊﮙ‬ ‫‪ ،‬ﺌ‬ ‫ﺐ‬ ‫ً‪،‬‬ ‫ﺌ رآ ‪.‬‬
‫يﮭ ۾ د د ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌن‬ ‫و ﺌرو ﺌ‬ ‫ذر‬ ‫ﺑﺎ آ‬ ‫داﺊ و ره‪ .‬ا ﺊ‬
‫ﺊ ا راض‬ ‫دور‬ ‫ﺋ‬ ‫ص ط ”ادب“‬ ‫آ ‪ .‬ﺌ رآ‬ ‫”دور“ ﺌﺊ‬
‫ﺐ وا س‬ ‫ذر دور‬ ‫”ز د ﮭ“‬ ‫ر ا‬ ‫روري آ‬ ‫‪.‬‬ ‫ري ر ﺌ‬
‫ﺌ ج‪،‬‬ ‫ل‪،‬‬ ‫ا‬ ‫؛‬ ‫و ﺌر‬ ‫ت‬ ‫اڄ وري‬ ‫راد ﺌن‬ ‫ر‬ ‫ً‪:‬‬ ‫آﮡ ‪.‬‬
‫ري‬ ‫ﺐد‬ ‫ﺌ‬ ‫وڌي و ﺋ آ ‪،‬‬ ‫رو‬ ‫ﺌن‬ ‫ن ۽ ﺋﺑرر ن‪،‬‬ ‫ر‬
‫ري‬ ‫ر ن‬ ‫ﺌ‬ ‫ن‪،‬‬ ‫آ‬ ‫ﺌ‬ ‫ا‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺌ ر ﺌ‪،‬‬ ‫‪،‬‬
‫‪.‬‬ ‫اري ﺌﺊز‬ ‫‪ ،‬ط ُاٺ ۽‬ ‫ﺐ دش و‬ ‫رن‬ ‫۽‬ ‫ﺌزن‪ ،‬ر‬ ‫‪ ،‬اﺊ‬
‫ﺌت‬ ‫ﺌﺐ ۽‬ ‫ﺌ‪ ،‬ا ﺑﺌرن‪،‬‬ ‫؛ر ﺊ ‪ ،‬ﺋ‬ ‫ڏﺋ‬ ‫ر‬ ‫ﮭ ﺐدران‬ ‫ﺐ‬
‫ادب دا ﮙ ﮘ دو‪،‬‬ ‫ﺌن ُا‬ ‫‪..‬‬ ‫ري‬ ‫رכ‬ ‫و‬

‫‪2‬‬
‫دي ُا ادب‬ ‫ﺐ‬ ‫ﮭ ﮗﺌ‬ ‫دو‪ .‬ر ا يﮭ ﺌ ت ۾‬ ‫ادب ﺌن ﮢ‬ ‫ا‬
‫ادب‬ ‫ص اڄ‬ ‫ا زام ﮢ دو‪،‬‬ ‫رڻ‬ ‫روا ت ﺌن ا راف‬ ‫وري ا‬
‫ري ﺋ‬ ‫ي داﺊري ﺌن‬ ‫وت‬ ‫ادب‬ ‫ﺌ! در ا‬ ‫ا زام ﮘﺌﺊ‬ ‫روا ت ﺌن ا راف‬
‫‪،‬‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ر‬ ‫داﺊري‬ ‫رﺊ‬ ‫ﮭآ‬ ‫ٰ‬ ‫داﺊري ۾ ا ﮙ‬
‫ر دي آﺊ‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ﺋ‬ ‫و ﺌر“‬ ‫”‬ ‫ت ز ﺌده ر داﺊ‬ ‫ري ا راض‬
‫‪.‬‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌﺐ‬ ‫ر۾‬ ‫تو ت‬ ‫ا‬ ‫آ ‪،‬‬
‫ﺌ د‬ ‫۽‬ ‫ت ﺌت‪ ،‬ذات ﺌت‪ ،‬د ﺌو‪ ،‬ر‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺋ‬ ‫درن ۾‬ ‫د‬ ‫زد ﮭ‬
‫آ ‪ .‬اد ﺎ ۽‬ ‫دت و ﺌﺊ ر‬ ‫ﺎﺐ‬ ‫ﺋ ادﺐ‬ ‫ر ﺌآ ‪ ،‬ﺋ‬ ‫ر‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ﺌس‬ ‫ر‪ ،‬ذﺐ ۽ ا‬ ‫ﺌل ۽‬ ‫ﺑس“ واري آ ‪،‬‬ ‫ت”‬ ‫ﺌ ر‬
‫ن‬ ‫ن ۽ ﺌ ﺌب‬ ‫نا‬ ‫ﺌن‬ ‫‪،‬۽ ﮝ‬ ‫د س رد س‬ ‫‪.‬‬ ‫ا‬ ‫د ﺌﺊ ن ﮗ‬
‫روا ن ﺌ در ﺌر‬ ‫‪،‬‬ ‫ﮭ۾و‬ ‫ادب ۽ زﺐﺌن‬ ‫‪ ،‬آﮡ‬
‫و ت‬ ‫ري ادب‬ ‫؛‬ ‫و‬ ‫ري ۾‬ ‫و‬ ‫وت‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌٿ ﺌ ڏ ﺋ‬
‫ﺌڻ ﺐ‬ ‫ا‬ ‫–‬ ‫رﺐ‬ ‫ﺌﺊ ۽ ُا‬ ‫ﺌڻ ۾‬ ‫روري آ‬
‫و دو‪.‬‬
‫نآ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ن دا‬ ‫ط‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫د د ﺌ ريﮭ ﺐﺌﺐت‬ ‫يﮭ‬ ‫ا‬
‫ﮭ‬ ‫ا‬ ‫د ن ۽ ادب‬ ‫ﮙ ۾ ر ﺌوٽ‬ ‫ده دور‬ ‫ادب‬ ‫ا ﺌن‬
‫ﺌل ﺌم‬ ‫ن‬ ‫‪ .‬ا س‪ .‬ا ﺋ‬ ‫‪ .‬ان‬ ‫ﺌن‬ ‫رح‬ ‫ﺌن‬
‫آ ‪:‬‬
‫‪ ،‬ر ُا‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ﺌﮗ‬ ‫ط اُ‬ ‫ﺌس اڄ‬ ‫ر۽ا‬ ‫”ا ﺌن‬
‫ﺌس‬ ‫ر۽ا‬ ‫‪ .‬ا ﺌن‬ ‫وڏن‬ ‫د ا ﺌن‬ ‫ﺌل اڳ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺋ‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ﺌﮗ ﺐ‬
‫ﺋ‬ ‫ﺌڻ ﺐ‬ ‫دا‬ ‫‪،‬۽‬ ‫وا د‬ ‫ا ﺌن‬ ‫آ‬ ‫ﺋر ُا ﺐ ﺌﮗ‬
‫ا ي ﺌ ر آ ‪ ،‬ﺌ‬ ‫ﺌ ﮗﺌ‬ ‫ﺌ رآ ‪ ،‬ر‬ ‫ن‪ِ ،‬ا‬ ‫آ‬ ‫ﺋر اﺊ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌل اڳ ﺋﺌ‬
‫ن‪.‬‬ ‫ري‬ ‫ر ﮙﺐ د ﺌ‬ ‫ﺐ‬ ‫ا‬ ‫ﺑﺎ آ‬ ‫ﮭ ﺐس ِا ﺊ‬
‫دا آ ‪ ،‬ڙي‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫وڏن اد ﺑ ۽‬ ‫ﮭ زﺐﺌن‬ ‫ﺌﮡ‬ ‫ر‬ ‫”ا‬
‫ﺋ‬ ‫اﺊ “‬ ‫دو – ﺐ‬ ‫ﺐ‬ ‫ا‬
‫ﺌ‬ ‫ِا‬ ‫ر ﺌﮡ‬ ‫دا آ ‪ ،‬ر ا‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫ﺐﺌﺐت‬ ‫را‬ ‫ا ي‬
‫ر ان ان وڏا اد ﺎ ۽‬ ‫آ ‪ :‬ﺌ ﺌڻ‬ ‫ﺌ‬ ‫ِا‬ ‫س‬
‫و دو‪ ،‬۽‬ ‫زوال ا‬ ‫زﺐﺌن‬ ‫دا ر دا‪،‬‬ ‫ري وڏا ” ﺌ ر“‪ ،‬دا‬ ‫۽ ﺌص‬
‫‪.‬‬ ‫و‬ ‫ﺌ ر دن ۾ ذب‬ ‫دن ﺌ د ﺋ‬ ‫ا ﺌ زﺐﺌن ۽ ا‬

‫‪3‬‬
‫ادب‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌ‬ ‫دو‪ ،‬ا‬ ‫ﺋ ن ۽ ز ده ادب‬ ‫دور‬ ‫ا ﺌن وٽ‬ ‫”‬
‫‪،‬‬ ‫ر دا‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫او ر‬ ‫ادب‬ ‫ا‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫‪:‬‬ ‫و دا‬ ‫ﺌن ﺐ‬
‫دو و دو – ﺌن‬ ‫دو ري‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺋ‬ ‫ادب ﺐ ا ﺌن ﺌن‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌ‬ ‫ا ﺌن‬ ‫ﺌﺊ‬
‫دي‬ ‫زﺐﺌن ﺐد‬ ‫ا ﺌن‬ ‫ادب؛‬ ‫ڌار ﮭ م‬ ‫ﺋ‬ ‫و دو‪،‬‬ ‫ا ﺑ‬ ‫ا ا ﺌن‬
‫ا ر۽‬ ‫دڙ ﺌدي ﺌ‬ ‫ﺌ ل ۽ ﺐد‬ ‫‪ ،‬ا ﺌن‬ ‫ﮢ ﮭ‬ ‫ر ﮢ ﮭ‬ ‫ر ‪ ،‬۽ ا ﺌن‬
‫ا ا‬ ‫ا ﺌن وٽ‬ ‫‪ :‬۽ ان ﺌ ت ۾‬ ‫دو ر‬ ‫د ﺌﮭ ﺑﺎ‪ ،‬ر و ت ۽ ر رح ﺐد‬
‫درت‬ ‫ر‬ ‫‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ﺌس ۽‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫آ‬ ‫ﺌﮡ‬
‫ط ا ﺌن‬ ‫رت ۾‬ ‫ان‬ ‫‪،‬‬ ‫ت ر دڙ‬ ‫ﮙ‬ ‫ﺐ‬ ‫رڻ ۽‬ ‫ر دي‪ ،‬ﺌ ر‬
‫‪ ،‬ﮭ‬ ‫ﺌت‬ ‫س‬ ‫س ﺌن‬ ‫ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ت‪ ،‬ﺐ‬ ‫ا ﺌر‬
‫و دي“‬ ‫ﺌ تﺐ‬ ‫رڻ‬ ‫س‬

‫ر“ ﺑﺌ‬ ‫”‬

‫ي ﺌ ري‬ ‫دد‬
‫ﮢ‬ ‫ﺌ راﮡ ن روا ن‬ ‫دي آ ‪ .‬ر دؤر ۾‬ ‫دد‬ ‫ﺌ ري‪ ،‬ان دؤر‬ ‫ر دؤر‬
‫راכ‬ ‫زد ﮭ‬ ‫دو آ ‪ .‬ت داﺊ‬ ‫ﺐ ﺌد‬ ‫روا‬ ‫و د ن آ ‪ ،‬وري‬
‫ادﺐ‬ ‫د ﺌ۾ ﮙ‬ ‫‪ ،‬رذ‬ ‫ﺌري‬ ‫ت‬ ‫ط ﺌدي د ﺌ ۾ ز د‬ ‫آ ‪،‬۽‬ ‫ر‬
‫رن‪ .‬ﺌ ۽ ڊا‬ ‫ج ﺌ‬ ‫ﺋ‬ ‫ا‬ ‫ﺋ ا ‪.‬‬ ‫؛‬ ‫ر ﺌ ُر ﺌ ۽ ر و‬
‫رت از ا ل آ ‪.‬‬
‫ن ڙ ‪ ،‬ر ان ﺌن‬ ‫ن واﮗ ن‬ ‫درن‬ ‫ادﺐ‬ ‫ن رﮗ ا ﺌن‬ ‫ن ﺑد‬ ‫د ﺌ‬ ‫ذ‬ ‫ا ﺌن‬
‫ن آﮡ ‪ ،‬۽‬ ‫ا داز ۾ رو‬ ‫ڏﮙ‬ ‫ﺋ‬ ‫۽ ري ڙن ۽ ز د ﮭ‬ ‫ا ﺌن‬
‫آ ‪.‬‬ ‫رد‬ ‫دڙ ﺌ ل ۽ ﺌ ت‬ ‫ن وري ﺐد‬ ‫ﺑد‬ ‫ذ‬ ‫ا‬
‫ا ﺌ ت‬ ‫ﺌ ﮢ ن‪ ،‬ر ذ‬ ‫د ﺌ۾ ﺌ‬ ‫رﮗ ﺌدي ا ﺌ ت )‪(Physical Relativity‬‬ ‫ا‬
‫ﺌﺊ ﺌت ۽ ز د ﮭ‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ا ﺋ ن‪ .‬ر‬ ‫د ﺌ ﮙ‬ ‫)‪(Mental Relativity‬‬
‫دس ﺐ ﺌن ۽ ا ﺌر‪،‬‬ ‫ري‬ ‫ري؛ ان‬ ‫س‬ ‫۾‬ ‫صر‬ ‫ﺋ‬
‫ار ﺌ ۾ رﮗ ﺌ ل‪ ،‬ر ان‬ ‫ذ‬ ‫ي‪ .‬ر ﺌ ر‬ ‫ص ۽ ا رادي‬ ‫ر ﮙ‬ ‫ﺌس ۽‬ ‫ا‬
‫ي‪ ،‬۽‬ ‫رد‬ ‫ت‬ ‫ري‬ ‫ﺌ‪،‬‬ ‫ﺌر ر ﺌ ر‬ ‫ا رات ﮙ‬ ‫‪ ،‬رو‬ ‫ﺌن‬
‫ﮗﺌ‬ ‫ﺋ‬ ‫ر‬ ‫ي‪.‬‬ ‫ا داز ﮙ را‬ ‫رڻ‬ ‫ﮙ ۽ ﺐ ﺌن‬ ‫ﮙ‪،‬‬ ‫دس‬
‫ري‪.‬‬ ‫س‬ ‫۾‬

‫‪4‬‬
‫ادا‬ ‫ﺌ عﮦ ۽‬ ‫ري‬ ‫عآ ‪،‬‬ ‫وڏو ۽ ا‬ ‫ي ﺌ ري‬ ‫دد‬
‫رورت آ ‪.‬‬ ‫ن‬ ‫۽ڊ‬ ‫رڻ‬
‫ﺌ ر د د ﺌ ر ۽ ر ﺌ ﺌ ري د د ﺌ ري آ‬ ‫ر‬ ‫ح۾ا‬ ‫ﺌم ا‬ ‫نﮭ‬
‫ﺌ‬ ‫ﺋت‬ ‫ﺌ ﮭ‬ ‫‪،‬‬ ‫زل‬ ‫ر ﺌر‬ ‫ا‬ ‫ﺌ‬ ‫–۽‬
‫د‬ ‫ري‪،‬‬ ‫ﺌن ﺌ‬ ‫ﮗﺌ‬ ‫؛ ر‬ ‫ر ﺌن‬ ‫ﺌ‬ ‫د‬ ‫‪ ،‬ﺌ وري ر‬
‫اﮗﺋ‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ده دؤر‬ ‫دس‪،‬‬ ‫ﺌ‬ ‫ا‬ ‫رڻ‬ ‫ﺐ ﺌن‬ ‫ا‬
‫آ ‪.‬‬ ‫ري‬ ‫را‬ ‫دؤر ﺌن ﺐ‬
‫ان‬ ‫ﮡ‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ﮙﺐ د‬ ‫ﺌن ﺌﺊ‬ ‫ار ﺌ ۽ واڌ ﮢ ﮢ ﺌ‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫دد‬
‫ﺑر‬ ‫ﺌﺊ ر ﮙ‬ ‫ا رادي و د‬ ‫‪ .‬ﺐ ر ﺌل‪ ،‬ا ﺌن‬ ‫ج ﮢ اڳ ۾ ﺋ‬
‫۾‬ ‫ا ﺌدا ر‬ ‫ﺌ ريﮭ ۽ اردوﮭ‬ ‫روج ﺌ ري ﺌر‬ ‫ﺌن اڳ‬ ‫و ‪.‬‬
‫آ ‪ ،‬۽ ا ﺌن‬ ‫ﺌن د ري زﺐﺌن ﺋ ر‬ ‫ر‬ ‫ﺌر‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺋ ‪ .‬ان‬ ‫رﮛ‬
‫ﺊ ا ر ور ‪.‬‬ ‫ري‪ ،‬ﮢ ﮢ ان‬ ‫ﮙ‬ ‫ا ده‬ ‫‪ ،‬ﺌر‬ ‫اﮗﺋ‬ ‫ﺌ رن‬
‫ا ﺌن‬ ‫‪ ،‬ﺋ‬ ‫ا ﺌس‬ ‫رﺐ‬ ‫ﮭ ا ر زيﮭ ۽‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺋ ﺊ ا ﺌن‬
‫ر ۽ رز ﺐ ﺌن‬ ‫د د ﺌ ري رو رو رﺐ‬ ‫درت ا دي و ﺋ ‪ .‬ا ﺌن‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾ وڌ‬
‫ا ﺌﺊ ا ﺌر ﺋ ‪.‬‬ ‫ﺌرن‬ ‫۽ا‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺌ ري رﮗ ﺌر‬ ‫ذر دؤر‬ ‫دﺐ ﺌ ‪ ،‬ﺋ‬
‫ﺋ‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ا ﺌ ر‬ ‫ﺌڻ وڌ‬ ‫روا‬ ‫۽‬ ‫يﺎ‬ ‫د د ﺌ رن‬
‫دو‪.‬‬ ‫ﺌ ر‬
‫ا ﺌزي ر‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ده دؤر‬ ‫دس‪،‬‬ ‫ن ﺐ ﺌن‬ ‫ﺐ ﺌدي‬ ‫ﺌﮡ ا‬
‫آ ‪.‬‬ ‫ﺐ‬
‫ري ﺋ‬ ‫س ۽ ﺌدو‪ ،‬وﮡ دڙ ۽ رم آ ‪ .‬اﺊ‬ ‫‪،‬‬ ‫زاج ۽‬ ‫د د ﺌ ريﮭ‬ ‫ا ﺌن‬
‫ﺌ‬ ‫زاج )‪ (National Temperament‬ﺌن ﺐﺌ ﺑر‬ ‫ا ﺌن ﺌ ﺌ ر ا‬
‫ﺌ ﺎ ﺌ ا داز ﺌرا‬ ‫ﺌ آ ‪.‬‬ ‫ص‬ ‫ﮭ م‬ ‫ﺌ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫دن‬ ‫آ ‪.‬‬
‫’د رﺐﺌ’‪َ’ ،‬مﮦ َ ﺌ‘‪ ،‬مﮦ ﺑ ‘ ۽ ’مﮦ وش‘ ﺐدران‪ ’ :‬ﺌﺊ ‘‪ ’ ،‬ﮢﺌ‘‪ ’ ،‬ا‘‪،‬‬ ‫ر ﮭ‬ ‫آ ‪.‬‬
‫‪ ” ،‬راڻ‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫وﮭ‬ ‫ﺌر‬ ‫ﺌر ‪.‬‬ ‫ﺌن ﺌ‬ ‫ا‘ ۽ ا ن ﺊ‬ ‫’ﺌ ﮭ‬
‫ﮘ ‪.‬‬ ‫ا ﺌر ري‬ ‫ﺌ ري ۽‬ ‫ري‪،‬‬
‫َ ۾ ل ﺌر آ ‪ ،‬ان‬
‫د د دؤر‬ ‫ا راد ت‪ .‬ا ﺌن‬ ‫ﺌن آ ‪ ،‬ﺌ آ‬ ‫ﺌ د د ﺌ ريﮭ‬ ‫ت‪،‬‬
‫رﺐ ۽‬ ‫ﺌ دن‪،‬‬ ‫ذا‬ ‫ﺋ آ ‪،‬۽‬ ‫ري‬ ‫ش‬ ‫ﺌ ر‪،‬‬ ‫ر‬
‫ح۽‬ ‫ﺌرا‪ ،‬ا‬ ‫ن‪ ،‬ا‬ ‫ﺑ‬ ‫ر ن‬ ‫دؤر ۾‬ ‫ري‪،‬‬ ‫ا س‪ ،‬ان‬ ‫ﺐ ﺌن‬ ‫ﺌ‬ ‫ا‬
‫ان آ ‪.‬‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌآ ‪،‬‬ ‫د ﺌ ۾ دا‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌورا ا ﺌن‬

‫‪5‬‬
 ‫ﺌ‬ ‫ا ﺌ‬ ‫–‬ ‫ﺌن آ‬ ‫ﺐ‬ ‫ت ﺌ ريﮭ ﺌ ادب‬
‫ﺌل‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬ﺌ‬ ‫ح‬ ‫ﺌورو ۽ ا‬ ‫ﮢ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌرو‬ ‫ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺑ ﮦ‬
‫دي ا ﺌن‬ ‫س‬ ‫ﺌن ﺐ زاري‬ ‫۽ا‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫روا‬
‫ر“ ۽‬ ‫رڻ ﺐدران‪” ،‬‬ ‫ر‬ ‫” ر س ﺐ ﺌر“‬ ‫ڌاري ر ڊوڙاﺊ ‪:‬‬ ‫ﺌ ر‬
‫ﺌد ر ‪.‬‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫‪،‬‬ ‫“‬ ‫” ر‬
‫ﺐ‬ ‫‪ .‬ﺌ ري د ﺌ‬ ‫ﺌ ل‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾ رق آ‬ ‫ﺌ ريﮭ ۽ روا‬ ‫ا‬
‫‪،‬‬ ‫دو‬ ‫ﺌن ﺌر‪ ،‬و‬ ‫ً‬ ‫)‪– (Instincts‬‬ ‫ﺐ ﺌدي ﺑ‬ ‫ا ﺌن‬ ‫‪ ،‬ان‬
‫ا ﺌر آ ‪ ،‬۽ ذﺐﺌ ۽‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌ ۽ ﺌ ﺌ – و ره ﺌن آ ‪ .‬ﺌ ري ذﺐ ۽ ا‬ ‫ز ده ر ﮙ‬
‫ﮡ‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾‬ ‫ن ڌار ڌار ﺌ ن آ ‪ .‬ر م‬ ‫ُ‬ ‫ﺊ ﺐ ﺌدي ﺑ‬ ‫ﺌس ا‬ ‫ا‬
‫۾‬ ‫ﺌص ر‬ ‫دي ﺐ ا‬ ‫دو آ ‪،‬‬ ‫ﺌد‬ ‫ﺊ ﺐ ﺌدي ﺑ‬ ‫ا ﺌر ا‬
‫ﺌ را ﺌﺊ ‪ ،‬ذ ﺑ ‪ ،‬ﺌ ر‬ ‫دو آ ‪ ،‬۽ ان م‬ ‫ﺌص ﺌ ل ﺌن واﺐ‬ ‫ل۽‬
‫دو آ ‪.‬‬ ‫آﺊ‬ ‫ر ﺌل‬ ‫ﺌ‬ ‫۽‬
‫ري ان‬ ‫ﮭ ﺌن ﺐ د ﺌ ر ﺋ ‪ ،‬ان‬ ‫و آ ‪ ،‬ﺌر‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺌ ري‪،‬‬ ‫يﮭ ۾ روا‬
‫ﺌر دو ‪ ،‬ر د ا دا ﺋﺌ‪ ،‬ﺌم‬ ‫راب ﮢ‬ ‫۾ ﺌ‬ ‫ن‪،‬‬ ‫)روا‬ ‫ﺌ ل ﺐ ا را‬
‫ا ﺌن رﮗ ﺌج‬ ‫رو ﺌوڻ )‬
‫د دا ﺋﺌ‪ ،‬و ره‪َ (.‬‬ ‫ﺌم ﺑ دا ﺋﺌ‪ ،‬۽ ”ر ﺎ ُرو ﮦ“ ﺐ‬
‫ﺌم ﺐ ﺌن‬ ‫ن اب ۾ ڏ ﺌ آ ( ا ر در‬ ‫ر ۾ ڏ ﺌ ﺋﺌ( ۽ ر س ﺌ )‬
‫وڻ ُا آ ! ان ﺌن‬ ‫رو‬
‫ﮭ۾ َ‬ ‫ﮭ‬ ‫ر ر۾ ر س۽‬ ‫ﺌ و دا ﺋﺌ‪ ،‬ﮙ ا ﺌن‬
‫ﺌن وڌ‬ ‫ﺌس‪ ،‬۽ ﺌ ر –‬ ‫ﺌ دي‪ ،‬ا‬ ‫ا ﺌن ﺌ اﮗ ﺌن ﺌ ر‬ ‫ري‬ ‫ا‬
‫ﮭ‬ ‫ﺌ دي‬ ‫‪،‬‬ ‫دن‬ ‫دا ﺋﺌ‪،‬‬ ‫ﺌ ري‬ ‫ﺌري‬ ‫ﺊ‬ ‫ﺌ‬
‫ﮙ‬ ‫ﺌ د‬ ‫ر ﺑ ت ‪،‬۽‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ﮙ‬ ‫ُد‬ ‫ﺌس‬ ‫۽ا‬
‫ﮙ‪.‬‬ ‫د‬
‫ّت‬ ‫ﺌ دي‬ ‫ي‪،‬‬ ‫ﺌرن‬ ‫‘‬ ‫‘۽’ ﺌ‬ ‫ﺌ رن‪’ ،‬روا‬ ‫ا‬
‫دن ﺌ ري ر‬ ‫ا ‪.‬‬ ‫او‬ ‫ﺌس وڌ‬ ‫ا‬ ‫آ ‪،‬۽‬ ‫ز‬
‫ا‬ ‫ﺌل‬ ‫ﺌو ر‬ ‫ڏ ‪،‬‬ ‫رر‬ ‫۾ ﺌ اﮡﺌ‬ ‫را‬ ‫ي‪ ،‬او دا‬ ‫ﮘ‬
‫‪.‬‬ ‫ر‬ ‫دا‬ ‫۾ا‬ ‫ﺌ‬ ‫دن ا‬ ‫ن رون‬ ‫ر اڏا ‪ ،‬۽ راڻ‬
‫دس‬ ‫ا در ۾‬ ‫ديﮭ‬ ‫‪،‬ﺐ‬ ‫ا‬ ‫ﺌتڏ‬ ‫ﺌ ري‪ ،‬ﺐ د ﺌ ۾ ﺋﺌ ﺌﺊ ‪ ،‬د‬
‫ﺌ‬ ‫ﺌن ﺋﺌ ﺌﺊ ‪ ،‬ا در‬ ‫رن ۽ ڙ‬ ‫َ‬ ‫ﺌ ري‪،‬‬ ‫ري‪ .‬ا‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ذﺐﺌ ﮙ‬
‫ري ‪.‬‬
‫ب‬ ‫ﺌورن‪ ،‬ﺐ ﺌن ۽ ا‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬ا‬ ‫ﺑ‬ ‫)‪(Readymade‬‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ا‬
‫ش‬ ‫ري ُ‬ ‫‪،‬۽‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌ دن‪ ،‬ا‬ ‫۽ ا رادي‬ ‫ذا‬ ‫ﺐدران‬ ‫ر‬

‫‪6‬‬
 ‫دڙن‬ ‫ا ﺌه!‬ ‫ﺌدي آ ‪ ،‬۽ ان‬ ‫ري ۽‬ ‫ﺌﺊ ﺌت و‬ ‫ري‪.‬‬
‫ﺌ‬ ‫ن ڏ واﺊ ۽ ﺌ‬ ‫دڙ‪،‬‬ ‫دڙ ۽‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ڏا‬ ‫ڌ ﺌن ا‬
‫ر ﺌ ر ﺌن ر ر‬ ‫دس‬ ‫۽‬ ‫۽ ﺌ عآ‬ ‫ا ﺌر‬ ‫رف ﺌ ر‬ ‫ري‬ ‫آ ؛ ان‬
‫‪ ،‬۽ ان ﺌن رو رو ظ‬ ‫ريﮭ ر ت روڙي‬ ‫ر‬ ‫دس‬ ‫دڙ‬ ‫رف‬ ‫ﺋ‬ ‫آ ‪،‬‬
‫ري ‪.‬‬ ‫ﺌ‬
‫ﺌ ﮙ‪ .‬ا ﺌن‬ ‫ور‬ ‫ادب‬ ‫تآ‬ ‫ر‬ ‫دد‬
‫ﺌ‬ ‫ً ﺐ ت‪،‬‬ ‫–‬ ‫رن‬ ‫و ره(‬ ‫‪ ،‬ﺌ ‪،‬‬ ‫ﺌ رن ) ﺌ ‪،‬‬
‫ﺌ ‪،‬‬ ‫ﺐ ت‪،‬‬ ‫ﺌر آ ‪ .‬ا‬ ‫ﺌ رن ﺊ‬ ‫دؤر‬ ‫ر‬ ‫وري ﺋ‬ ‫۽ واﺊ – ۽‬
‫۽‬ ‫ع‪،‬‬ ‫ﺌ‬ ‫رو ا‬ ‫ن‪:‬‬ ‫نو‬ ‫ﺌن‬ ‫ر‬ ‫دو ﺌ ۽ وا ن‬
‫ب‬ ‫ع۽ا‬ ‫ان ﺌ‬ ‫ﺋت ﺌﮗ ر‬ ‫روه رﮗ‬ ‫ﺋ‬ ‫ر ﺌآ ‪،‬‬ ‫ب ﺌﮗ ﺌ‬ ‫ا‬
‫يآ ‪.‬‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ڙي‬
‫ﺌر ﺌ ا ﺌم ڏ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺌرو و‬ ‫د‬ ‫رﮗ روا ت ۽‬ ‫روه ﺋ‬ ‫رﺊ‬
‫د‬ ‫ﮭ‬ ‫و ﺌر‬ ‫ﺌل ا و ﺊ آ ‪،‬‬ ‫دو‪ .‬ا‬ ‫ذ را ﺌ‬ ‫ري ان‬ ‫آ ‪،‬‬
‫ڻ ﺌن‬ ‫ع ﮢ‬ ‫ور ﺌﺊﮙ ﺌ‬ ‫ﺌورن‬ ‫‪ .‬رﮗ‬ ‫ﺌ رن‬ ‫دڙ ز‬
‫ع آ دا آ ‪ .‬ان ﺌن‬ ‫۾ ان ان‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺊ‬ ‫رو ا‬ ‫دو‪ .‬ر ﺋ‬ ‫ﺌر ﺌ‬
‫وري‬ ‫د‬ ‫د رر ‪،‬‬ ‫ﺌ ﺌﺊ‬ ‫دڙ ﺌ ل‬ ‫د د ﺌ رن‪ ،‬ﺐد‬ ‫ا ‪ ،‬ا ﺌن‬
‫ﺌآ ‪.‬‬ ‫رڻ روع‬ ‫ﺌل‬ ‫ا‬
‫ذ ر‬ ‫ري – ر ﺌد‬ ‫ٰ‪،‬‬ ‫زده ﺌ ر س‪،‬‬ ‫ﺐدران ا ﺌن ﺌ ﺌر‬ ‫ﺋ ‪ ،‬ﺌرﺊ ۽‬
‫ﺐ ﺌد ﺐ ﺌ‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌ رن رﮗ ا ﺌن‬ ‫دا ﺋﺌ‪ .‬ا‬
‫ر‬ ‫۽ ﺋ‬ ‫ا‬ ‫آ‬ ‫ﺌن‬ ‫د د ﺌ ﺌﺊ‬ ‫ﺊ روا‬ ‫ر‬ ‫‪ ،‬ر ان‬ ‫آ‬
‫۾ رﮛ ا ‪.‬‬
‫راوا ۽ درت‪ ،‬ورڊ رٿ‬ ‫تآ‬ ‫د د ﺌ ريﮭ‬ ‫ا ﺌن‬
‫ع‬ ‫ﺐ ﺑ ‪ ،‬ﺌ ريﮭ ﺌ‬ ‫ول‪ ِ ،‬س‬ ‫ﮭ‬ ‫ري‪،‬‬ ‫۽ راڙيﮭ‬ ‫و‬ ‫ي۾‬
‫ﮢﺌ‬ ‫ﺌ و دا ﺋﺌ‪.‬‬ ‫ﺌن‬ ‫ﺌﺐ‬ ‫ﺐدران‬ ‫ع‪ ،‬رت‬ ‫زده ﺌ رن ﺌ‬ ‫ﺌر‬ ‫ﺋﺌ‪ .‬ا ﺌن‬
‫دا ﺋﺌ‪.‬‬ ‫ﺌﮗﺌﺊ‬ ‫ن ۽ روز ره ﺌ وا ﺌ دن ﺌل‬ ‫ڙ ن ﮗﺌ‬ ‫ڙ ن‬ ‫ﺌرا‪،‬‬
‫ﺐ‬ ‫‪ ،‬ر ان ﺌن‬ ‫ﺌ‬ ‫ار‬ ‫ر‬ ‫ﺌ دي ۽‬ ‫ذا‬ ‫ط‬ ‫اڄ ﺌ ﺌ ر‬
‫ﺐ‬ ‫د ﺌ ۾ ادﺐ ر‬ ‫اڄ‬ ‫ﺌ؛‬ ‫س‬ ‫ﮙ‬ ‫رد‬ ‫ﺌ‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫آ ‪.‬‬ ‫و ت ﺌ‬ ‫ا‬ ‫ا‬

‫‪7‬‬
‫ﺌ رن ﺋت ﺌ‬ ‫ده دؤر‬ ‫رﺐﺌ‪.‬‬ ‫ﺋت ﺌ‬ ‫تآ‬ ‫ر ﺌ تا‬ ‫‪،‬‬
‫رورت‬ ‫ن‬ ‫ڌار‬ ‫ﺌڻ‬ ‫ﺐ ﺌن ۽‬ ‫ان‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌآ‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫ا را‬
‫‪:‬‬ ‫آ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌص‬ ‫ر رﮗ‬ ‫ر‬ ‫‪.‬‬ ‫آ‬
‫‪،‬‬ ‫وכ آزاد‬ ‫–‬ ‫و نآ‬ ‫يﮭ ۾ ﺌم‬ ‫ن ﺋ ن‬ ‫ر‬ ‫( ﺌ ر‬ ‫)ا‬
‫و ره‪.‬‬ ‫‪ ،‬راﺊ ‪ ،‬ﺌﺊ‬ ‫ﺌ‬
‫و آ ‪.‬‬ ‫ع ﺐد‬ ‫ﺌ ﮭ ۽ دو‬ ‫ﺋت – ﺐ ت‪،‬‬ ‫)ب(‬
‫ﺊ ‪،‬‬ ‫واري ﺐ ر – وزن‬ ‫ﺌ ﮭ ۽ واﺊ ﮭ ۾‪ ،‬ﺌر‬ ‫ﺋت‪،‬‬ ‫)ت(‬
‫نو نآ ‪.‬‬ ‫ن ﺋ ن دا‬
‫ﺌﺊ وڌاﺊ ‪ ،‬۽‬ ‫ا داز‬ ‫را‬ ‫ﺐ د۾‬ ‫تر ﮙ ڏ و آ ‪ ،‬ر‬ ‫ا‬ ‫)ٽ ( ت‬
‫ﺌو ﺌآ ‪.‬‬ ‫ﺌر ا ﺌر ﺌ ر ﺌ‬ ‫ري ا‬ ‫وڌ‬ ‫ا داز‬ ‫۾ر‬ ‫را‬
‫ي‬ ‫۽ ﺌ ل ﺐد ﺊ ‪ ،‬ان‬ ‫‪ ،‬ﺎ–‬ ‫ر‬ ‫ﮭ وارو‬ ‫ﺌر‬ ‫)ٺ( زل‬
‫دا‪.‬‬ ‫راﺊ‬ ‫ﺌ ﺌل‬ ‫رﺐ‬ ‫آ دو و آ ‪ .‬ﺋ‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ب۽‬ ‫ﺌ ل‪ ،‬ا‬
‫اﮗﺋ دؤر‬ ‫ت‪ .‬ا ﺌن‬ ‫ر ۽‬ ‫تآ‬ ‫‪ ،‬آ ري ۽ ا‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ا ﺌن‬
‫ﮭ‬ ‫‪ .‬ر‬ ‫ﮭ‬ ‫ر ﺌر‬ ‫ا ﺌن‬ ‫آ‬ ‫ﺋ ‪ ،‬ر ان‬ ‫ت‬ ‫ﺌ رن وٽ‬
‫يﮭ‬ ‫‪.‬‬ ‫ﮭ وارو زاج ﺋ‬ ‫‪،‬۽‬ ‫ﺎ–‬ ‫ا رات‪،‬‬ ‫ﺌ‬
‫۽‬ ‫ر ‪،‬آ‬ ‫ﺌ رن ۽ د د ﺌ رن ا ﺌر آ ‪ ،‬۽ ان‬ ‫رﮗ ا ﺌن‬ ‫ا رات‬
‫ا ‪.‬‬ ‫ي روار‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌ ا ﺌن‬ ‫ر ‪،‬‬
‫ﺌس ۽‬ ‫ﺌ دي‪ ،‬ا‬ ‫ا داز ۾‪ ،‬ا رادي ۽ ذا‬ ‫ﺌ‬ ‫۽‬ ‫ﺌ ر ﺌدي‪،‬‬ ‫ر ر‪ ،‬ا‬
‫ﮭ۾‬ ‫ﮭ‬ ‫ا ﺌر‬ ‫ڌاري‬ ‫ﺊ‬ ‫۾‪،‬‬ ‫ر ﺌن‪ ،‬وﮡ دڙ ۽ ﺌري‬
‫‪،‬ﺐﺌ‬ ‫را‬ ‫ن‬ ‫ن ﺌ‬ ‫ر۾‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ﺐ‬ ‫ري‪.‬‬ ‫ﮭ۾‬ ‫ر‬
‫د د ﺌ رآ ‪.‬‬ ‫ا‬
‫” راڻ“ ﺑر ‪1960/2 – 1‬ع‪[.‬‬ ‫ﺌ‬ ‫ي ﺌ ري“ –‬ ‫]” د د‬

‫خ ﺑدا رزاق ”راز“‬

‫آزاد ﺌ ري‬
‫د ادب‬ ‫‪ .‬ر‬ ‫روع‬ ‫ر‬ ‫ﺌ ﺌت‬ ‫در‬ ‫ي ادب ۾ ر‬ ‫ﺌل اڳ‬ ‫ﺑﺌ و‬
‫ر ً‬
‫ر ت“‬ ‫”ا را‬ ‫ر‬ ‫رن ان‬ ‫ﺌ‪.‬‬ ‫ل‬ ‫ﺐ ا‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ ،‬رﺌ‬ ‫رو ﺐ د‬ ‫ت‬ ‫ﺑ ريﮭ ۽‬ ‫‪ ،‬۽ ﺌريﮭ ۽ زور‬ ‫ز ري‬
‫ي ادب ۾‬ ‫ﺌ ﺌت‬ ‫دا ر‬ ‫ري ا ﺌ‬ ‫ﮭ دت‬ ‫و ‪.‬ا‬ ‫رڻ‬ ‫د‬
‫روا ت ﺌن ﮢ‬ ‫ﺋ و ﺋ ‪ .‬ر ﺌﺊ‬ ‫ﺌر‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ﺌن‬ ‫ر‬ ‫۾‬ ‫و ﺌ‪،‬‬ ‫دا‬
‫و‬ ‫رڻ ﺌ ز ر‬ ‫ت‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌ‬ ‫ارادو ‪،‬‬ ‫رڻ‬ ‫ﺐ ﺌوت‬ ‫د ﺌﺊ‬
‫و ‪....‬‬ ‫ﺑل‬ ‫د ﺌﺊ‬ ‫ﮢ‬ ‫ري روا ت‬ ‫–‬
‫ز ر ا ر ادب‬ ‫ذﺎ‬ ‫ﺌ و ﺌ آ ‪ ،‬۽ رﺐ‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫ان‬ ‫ذ ﺎ ﺌن ﺌ ر‬ ‫رﺐ‬
‫دآ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ري ر ا ﺌ‬ ‫ﺋ وﺋ ‪،‬‬ ‫ش‬ ‫آﮡﮙ‬ ‫و‬ ‫زد ﮭ‬
‫ﺌ‬ ‫ﮭ ﺌن آ ‪ ،‬۽ ﺌ‬ ‫د‬ ‫ﺐ‬ ‫زد ﮭ‬ ‫ا ﺌن‬
‫ﺌﺊ‬ ‫ز د ﮭ ﺌن ﺐراه را ت ر‬ ‫ري‪ ،‬ادب‬ ‫ر‬ ‫ﮭ‬ ‫آ ‪.‬ا‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺋ‬
‫دا‬ ‫د‬ ‫د ادب ﺐذات‬ ‫و ‪ .‬ر‬ ‫ز‬ ‫ت‬ ‫ﺌ دي‬ ‫ﺌن وڌ‬ ‫و ‪ .‬ﺌ‬
‫آ ‪،‬‬ ‫وا‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌن رد ت‬ ‫عآ ‪،‬‬ ‫ﺎ‬ ‫و ع۽و ﺌ ت‬
‫رڻ ۾ ا دي‪.‬‬ ‫و ﺌ ت‬ ‫۾‪،‬‬ ‫ﺌ‬ ‫ًﺌ‬ ‫ري و ًﺌ‬
‫د د ڙن‬ ‫ﺌن ۽ ز د ﮭ‬ ‫در‬ ‫ﺌظ ﺌن دت‬ ‫ﺋت ۽ اد‬ ‫آزاد ﺌ ري‪،‬‬
‫آ ‪ .‬ا ﺌ ﺌ ري درا‬ ‫ﺐ‬ ‫ري ﮗ ﺌرت ﺐ‬ ‫رز‬ ‫داوار آ ‪،‬‬
‫س‬ ‫ر ا ر زي ﺌ رن‬ ‫ديﮭ‬ ‫۾ آﺊ ‪ ،‬۽ ذر‬ ‫ﺌ ﺌن ا‬ ‫رپ ۽ آ ر‬
‫دڙ‬ ‫ڏ آ ‪ .‬اردو ﺌ ري‪،‬‬ ‫در‬ ‫ﺑ ل ﺌم‬ ‫ري ان‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫راﺊ ا ﺌ‬
‫س ﺑع‬ ‫‪ ،‬۽ اردو ﺌ رن‬ ‫ﺌ ريﮭ ﺌن ﺌ ر‬ ‫ﮭ‬ ‫۾‪ ،‬ا‬ ‫ڏ ﺌ‬ ‫ديﮭ‬
‫آ ‪،‬‬ ‫ﺌرر‬ ‫ًﺌ اردو ﺌ ريﮭ ﺌن‬ ‫ي د د ﺌ ري‪،‬‬ ‫ﺋ ‪ ...،‬ﺋ‬ ‫آز ﺌﺊ‬
‫۾‬ ‫ڏ ﺌ‬ ‫ديﮭ‬ ‫ﺎو‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫روا‬ ‫ي ﺌ ري‪،‬‬ ‫ري‪،‬‬
‫ر‬ ‫ي ﺌ ريﮭ ۾‬ ‫‪ .‬آزاد ﺌ ريﮭ ﺌن‬ ‫ار ﺑل‬ ‫ﮭ‬ ‫ا‬
‫رواج ﮙ ا ر زيﮭ‬ ‫ﮭز ﺌ ۾ ﺌ‬ ‫آ ‪.‬ا‬ ‫‪ ،‬ﺌ ﮙ ﺐ ﺌدي ر ا ر زي‬ ‫رواج ﺐ‬
‫‪.‬‬ ‫ي ﺌ ريﮭ ۾ دا‬ ‫ذر‬ ‫ﺌن اردوﮭ‬
‫ﮭ‬ ‫ا‬ ‫ﮡ‬ ‫و ‪،‬‬ ‫دا‬ ‫۾‬ ‫ﺑ‬ ‫ﮗ‬ ‫۽‬ ‫در ﺌ‬ ‫ﺌ‬
‫ﺑ ده ﺐﺌزي ۽‬ ‫ﺌ‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ﺌم‬ ‫ا‬ ‫۽ ﺐ دن‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾ ﺌ‬
‫ا ﺌ‬ ‫ﺌم‬ ‫را‬ ‫‪.‬‬ ‫ﺑ‬ ‫يذ‬ ‫‪،‬‬ ‫وزن ۽ ر‬ ‫روج ﺐ ر‬
‫رواج‬ ‫ﮙ‬ ‫ﺌ‬ ‫وت ن‬ ‫۾‬ ‫آ ‪،‬۽‬ ‫ز ﺌده ﺑ ل‬ ‫ﺌ ري ا ﺌ ﺌﺊ‬
‫‪.‬‬ ‫ڏ ﮙ۾ا‬
‫‪،‬‬ ‫ﺌ‬ ‫۾‬ ‫اد آ ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ب۽‬ ‫را ا‬ ‫آزاد ﺌ ريﮭ‬
‫ﮢ ﮢ‬ ‫ر‬ ‫دآ ؛‬ ‫ﺌم ﺌل‬ ‫ﺋ‬ ‫۽ ﺌ‬ ‫ري‪ ،‬ﺌ ر‬ ‫ﺌ ‪،‬‬
‫ت ﺌﺐ ش‬ ‫آ ‪ .‬ﺐ ض او ﺌت ﺌ ريﮭ ۾ دا‬ ‫ﺌ ت ﺌن واﺐ‬ ‫ﺌر‬ ‫زد ﮭ‬

‫‪9‬‬
 ‫روا‬ ‫ﺌظ ﺌن ا ﺌن‬ ‫ع‬ ‫ري آزاد ﺌ ري‪ ،‬ﺋت ۽‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌ‪...‬ا‬ ‫ﺌر ا ري ا‬
‫رز‬ ‫ﺑﺎ آ‬ ‫ﺌز آ ‪ .‬ا ﺊ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺌن ﺐ‬ ‫۽ ﺐ ﺌدي ا‬ ‫ز‬ ‫راﺊج ﺌ ريﮭ‬
‫‪ ،‬۽ ا ﺌ ﺌ ري‬ ‫و‬ ‫ا ﺑ ۽ ر ﺌ س‬ ‫ا ﺌ ﺌﺊ‬ ‫رز‬ ‫ا ﺌن‬
‫ﺋ آ ‪ .‬ﺋت‬ ‫زﺐ‬ ‫ز‬ ‫اٽ اد ﺑ‬ ‫۽‬ ‫ﺐزر‬
‫ٰ ۾ آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ح‬ ‫ري ر ﺎ‬ ‫۽‬ ‫وه‪ ،‬اد‬ ‫ردوﺐدل‬
‫‪....‬‬ ‫ﺐﺌ ث ﺐ‬
‫ب۽‬ ‫راﮡ ا‬ ‫ﺌﺐ ديﮭ ﺌن ا راف آ ‪ ،‬ر ان ﺌن‬ ‫۽ رد‬ ‫ط ﺌ‬ ‫آزاد ﺌ ريﮭ ۾‬
‫ادب‬ ‫زﺐﺌن‬ ‫آ ‪ .‬ر‬ ‫۾ آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ح‬ ‫ر ده اد ﺌن ﺐ ﺌوت ﺊ‬
‫و دو آ ‪.‬‬ ‫ري ۾ ا‬ ‫و د‬ ‫ﮭ ادب‬ ‫ا‬ ‫ا و ﺌزכ و ت ا دو آ ‪،‬‬ ‫ز د ﮭ۾‬
‫را‬ ‫و ﺌ‬ ‫ﮙ ﮘ دا آ ‪ ،‬۽ د د ﺌ رات‬ ‫۾ راﮡﺌ ۽ ر ده ﺌ رات‬ ‫ﮭز ﺌ‬ ‫ا‬
‫ﺌن‬ ‫رز ۽ را ڍ‬ ‫ا‬ ‫د در‪،‬‬ ‫ﺌر ۽ ر‬ ‫دي ر دي آ ؛ ۽ د د‬ ‫ار‬
‫رت‬ ‫ﺌذب‬ ‫دا آ ‪،‬‬ ‫ب ش‬ ‫دا آ ‪ ،‬۽ ا و ا‬ ‫ش‬ ‫ﺌ وا رڻ‬ ‫ﺌا‬
‫دﺌ ‪،‬‬ ‫۾ آﮡﮙ‬ ‫ر‬ ‫ﺐ ﺋ ﮭ‬ ‫ي‪.‬‬ ‫ري‬ ‫ر‬ ‫دڙ‬ ‫دي ﺐ‬ ‫۾‬
‫ٰ‬ ‫ا‬ ‫رڻ‬ ‫ز‬ ‫ﺋ‬ ‫‪.‬‬ ‫رڻ ۾ ا‬ ‫ﺌل‬ ‫ا‬ ‫ﺌ‬ ‫۽ ذﺐﺌ‬ ‫رو ﺌ‬
‫‪.‬‬ ‫س ﺋ‬ ‫رورت‬ ‫ت‬
‫ر د‬ ‫‪ ،‬ﺐر‬ ‫ي ادب‘ ۾ ﺌ ريﮭ‬ ‫’‬ ‫م ﺋ‬ ‫ﺌﺊزي ﺌن‬ ‫دؤرن‬
‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫آ ‪.‬‬ ‫دي ر‬ ‫زيﮭ ﺌن ﺐد‬ ‫۾‬ ‫ﺌﺐ‬ ‫– ﺌכ‬
‫ي ﺌ رن‪،‬‬ ‫ش ر‪،‬‬ ‫ﮭ‬ ‫آ ‪.‬ا‬ ‫ﺌن روع‬ ‫اﺐ دا دي دو‬
‫ي ﺌ رن‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫ﺌآ ‪،‬‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫ان‬ ‫راﺊ‬ ‫ﺌظ ﺌن‬ ‫ا ﺌد ﺑع‬
‫آ ‪.‬‬ ‫د‬ ‫ُ‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫۽‬
‫ر‬ ‫ري‬ ‫ار ﺑل‬ ‫روض‬ ‫ي ﺌ ريﮭ ﺌر‬ ‫‪،‬‬ ‫دي روض ﺌن‬
‫دت ۽‬ ‫ي ادب ۾‬ ‫آزاد ﺌ ري ﺐ‬ ‫‪ .‬ﺌﮗﺋ‬ ‫ﺋ آ‬ ‫ر ﺌ‬
‫ٰ‬ ‫ر ده ۽ ﺐ‬ ‫و ﺐ ﺑ ۽ ر د و زا د‬ ‫ﺌ‪،‬‬ ‫ﺌ ري‪ ،‬ﺌ ر و‬ ‫‪ .‬روا‬ ‫رآ‬
‫دل و د ﺌغ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺌ‬ ‫ده دؤر‬ ‫وﺋ ‪،‬‬ ‫۾ا و‬ ‫روا‬
‫ي ادب‬ ‫ﺌ ﺌ‬ ‫‪.‬وت‬ ‫ري‬ ‫ار‬ ‫رﺌ‬ ‫۽‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺐ‬
‫۾‬ ‫ري‬ ‫‪،‬۽ا‬ ‫آ‬ ‫ا‬ ‫ذ ر‬ ‫را ‪،‬‬ ‫ﺌن رو ﺌس‬
‫‪.‬‬ ‫ﺌن آزاد آ‬ ‫ن‪ .‬آزاد ﺌ ري ﺐ ر واري رر ر‬ ‫زون ا ﺌ ر‬ ‫ن‬ ‫۽‬ ‫و ت دا‬
‫ي ‪.‬‬ ‫ري‬ ‫ري ر‬ ‫ﺐ ر وارو ر‬
‫‪...... ...‬‬

‫‪10‬‬
‫‪،‬‬ ‫ر‬ ‫آواز ﺌ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺐ ر‬ ‫روض‬ ‫آواز ﺌن‬ ‫ٰ ﺌ ريﮭ ۾ ر‬
‫ﺌس‬ ‫ﺌل ۽ ا‬ ‫ري ر ‪،‬‬ ‫ﮙ‬ ‫ﺌ‪ .‬ر آزاد ﺌ ري‪ ،‬آواز ۽ ﺌ‬ ‫دا‬ ‫ر‬
‫ﺌر‪،‬‬ ‫و‬ ‫‪.‬‬ ‫ري‬ ‫رو دا‬ ‫و‬ ‫آ‬ ‫ﺐ‬ ‫ﮭ ﺌن‬ ‫ﺐ ﺌ‬
‫ﮙ ﺌن‬ ‫ري ‪،‬‬ ‫دا‬ ‫ا و‬ ‫ري‪،‬‬ ‫زن‬ ‫ا‬
‫ا‬ ‫ﺌ زش دا ﺋ‬ ‫۾‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫‪.‬‬ ‫ﺌن دا ﺋ‬ ‫ﺐ ر‬ ‫رر ۽‬
‫ﺌص ڊ ۽‬ ‫ي ‪ .‬آزاد ﺌ ري‬ ‫زي‬ ‫۽ﺐ‬ ‫ﺐ ﺌ ‪،‬ﺐ‬ ‫۽ رور ڏ ﮙ‬
‫ر‬ ‫وا ح‬ ‫ﮭ‬ ‫۽‬ ‫آ‬ ‫ﺌ ﺌب آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ر ن تآ ‪.‬‬ ‫رﺐ‬ ‫ﺌص‬
‫ري‬ ‫ﺌﺊد‬ ‫ت ﺌﺐ دي ۽ ﺌﺐ‬ ‫ت‬ ‫ﺌدو ري ﺌ را‬ ‫در ﺌر آ ‪،‬‬
‫…‬ ‫ﺌن آزاد ر‬ ‫‪ ،‬۽ ا ﺌ ﺐ ر واري ر‬
‫ﺌل‬ ‫۽ ﺐ ﺌدي ﺌﺐ د‬ ‫۽ ذ داري ز ﺌده آ ‪.‬‬ ‫آزادي‬ ‫آزاد ﺌ ريﮭ‬
‫دي‪.‬‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌﺐ ا‬ ‫ﺌن‬ ‫‪،‬‬ ‫و‬ ‫ر‬
‫ﺌڻ‬ ‫وزن ﺐ ر‬ ‫ر‬ ‫ﺋ آ ‪ .‬آزاد‬ ‫آ‬ ‫آزاد ﺌ ري درا‬
‫۽‬ ‫–ﺐ‬ ‫داد ۾‬ ‫۾ر‬ ‫دو آ ‪،‬‬ ‫رﺐ ر۾‬ ‫۾ َ و دو آ ‪ ،‬۽ ا‬
‫ِردم“‬ ‫”ا‬ ‫ر‬ ‫ﺐﺌو د‬ ‫ردوﺐدل‬ ‫ﺋ و دي آ ‪ .‬ر‬ ‫ﺑد‬
‫ي …‬ ‫تﺐ‬ ‫ﺐ ﺌ را ر‬ ‫آ‬ ‫ر‬ ‫آ ‪،‬۽ ر‬
‫ر‬ ‫ﺌ‪،‬‬ ‫و‬ ‫را‬ ‫ر‬ ‫ري‬ ‫ﺐد ﮙ‬ ‫داد‬ ‫ر‬
‫ﺌڻ آ ‪ .‬آزاد ﺌ ريﮭ ۾ ط ﺋت‬ ‫اد ﺐ‬ ‫رن‬ ‫‪،‬‬ ‫رت ۾ ُ ﺌ و‬
‫۽ ﺌر‬ ‫ري ر ﺎ‪ ،‬دا‬ ‫۽‬ ‫ﺌ آ ‪ ،‬ر اد‬ ‫ﺌ ﺌﺐ‬ ‫ﺌ وڏي‬ ‫ﺐد ﮙ‬
‫‪.‬‬ ‫ﺐﺌ ث ﺐ‬ ‫ٰ ۾ آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ح‬ ‫۽ ا زاج‪،‬‬ ‫ر ﺌ‬ ‫ﺌ ﺌت‬ ‫ا‬
‫ّر‬ ‫آ ‪.‬ا‬ ‫آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ح‬ ‫ب ۽ ر د اد ﺌن ﺐ ﺌوت‬ ‫راﮡ ا‬
‫آ ‪.‬‬ ‫د‬ ‫بﺊ ز د ﮭ‬ ‫ّر ۽ ا‬ ‫۽ا و‬ ‫آ‬
‫آ ‪،‬‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ﺌن‬ ‫رد‬ ‫ر‬ ‫ﺌت ۽‬ ‫۽ ﺌص ر‬ ‫ﺌص‬ ‫آزاد ﺌ ري‬
‫ﺌذب‪ ،‬آ ﺌن ۽ ﺌ ر ذر‬ ‫ﺌل‬ ‫ا ﺌر‬ ‫ب‬ ‫نا‬ ‫ﺌن ﺌ ر‬ ‫ﺌ‬ ‫۽ا‬
‫ب دا‬ ‫صا‬ ‫ا ﺌر‬ ‫ﮭ ﺌص اد‬ ‫و آ ‪،‬۽ا‬ ‫ري‬
‫ﺌر ر ﺌﺊ آ ‪. . . .‬‬ ‫د د ادب‬ ‫آ –ا ﺌ‬
‫ﺌن‬ ‫د‬ ‫دي آ ‪ ،‬۽‬ ‫ﺌورن ﺌن آزاد‬ ‫۽‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺑ ‪،‬‬ ‫ري ر‬ ‫آزاد ﺌ ري ﮢ‬
‫ش‬ ‫و آ ‪ ،‬ﺋ‬ ‫س‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺌن آ ‪.‬‬ ‫ﺌز آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺐ‬
‫ر ﮙ‬ ‫ﮭ‬ ‫ي۽‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌ ﺌت‬ ‫ا‬ ‫ﺌ‬ ‫رڻ ۾ ا دو آ ‪.‬‬
‫ﺋ‬ ‫ن ش‬ ‫ﺌ‬ ‫دڙ‬ ‫ﺌص ﺋ‬ ‫ﺋ‬ ‫ي‬ ‫ﺋ و دي آ ‪.‬‬ ‫س‬ ‫رورت‬
‫ٰ ڏ ﮙ ۾ ا دي آ ‪.‬‬ ‫۽ﺐ‬ ‫ري ﺐ ض او ﺌت ا ﺌ ﺌ ري ﺑ‬ ‫و دي آ ‪،‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ري‬ ‫ش‬ ‫ي‪ ،‬۽‬ ‫ﺑر‬ ‫ﮙ‬ ‫ﮭ‬ ‫دڙ ا‬
‫دل ۽ د ﺌغ‬ ‫دڙ‬ ‫آزاد‬ ‫ﮭ ﺌن ﺌ ر آ‬ ‫‪.‬ا‬ ‫و‬
‫ﮙ‬ ‫رون ري‬ ‫و‬ ‫۽‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫ﺌن راد آ‬ ‫ي ‪ .‬آزاد‬ ‫ﺌر‬
‫ا دازو ﮘﺌﺊ‬ ‫ر‬ ‫ﺌن‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ش‬ ‫وا ح‬ ‫ﺌن‬
‫…‬
‫ن‬ ‫س‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺌ ري آ ‪ .‬ر‬ ‫ﺌظ ﺌن‬ ‫آزاد ﺌ ري‪ ،‬اد‬
‫ﺌ‬ ‫دؤر ۾‬ ‫رڻ‬ ‫ﺋ –‬ ‫راﺊ‬ ‫‪ .‬ﺌ ري ﺌ‬ ‫ﺋ و‬ ‫۾ و ت دا‬
‫آ ‪ ،‬ﺌ‬ ‫ﺐ‬ ‫رڻ آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ر ﺌ‬ ‫–‬ ‫آ‬ ‫ش دا‬
‫ش‬ ‫ﺐ د ﺐ ﺌﺊﮙ‬ ‫ت‬ ‫دس ﺌد ﺑ‬ ‫ري‪،‬‬ ‫ن دا‬ ‫ﺋن‬ ‫۾‬ ‫ذ‬ ‫م‬
‫ري ‪.‬‬
‫س‬ ‫‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ر ﮙ‬ ‫دي‬ ‫ش دم‬ ‫ا داد‬ ‫ﺋن‬ ‫ا ﺌن‬
‫ف۽‬ ‫دس دل ۽ د ﺌغ‬ ‫ري‬ ‫‪،‬‬ ‫۽‬ ‫ذﺐ آ‬ ‫رڻ‬ ‫ا راد ت دا‬
‫ﺋ روا‬ ‫ﺌر آ ‪ .‬آزاد ﺌ ري‬ ‫ﮙ‬ ‫ر‬ ‫ﺐ ا رادي‬ ‫‪،‬۽‬ ‫راس ﺌري ر‬
‫ﺌل ﺌن ر اﮗ ﮭ ﺌ ريﮭ ﺌن‬ ‫ن‬ ‫آ ‪ ،‬ﺋ‬ ‫ﺌظ ﺌن‬ ‫ﺌ ريﮭ ﺌن ﺋت‬
‫ب ﺐ ﺌن‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫د آ ‪ ،‬۽ ان ﺌن‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫وٽ‬ ‫رد آ ‪.‬‬
‫ل‬ ‫ﺌل ﺌن ر ز‪ ،‬ا‬ ‫ا‬ ‫۾ ﺌ‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫آزاد ﺌ ريﮭ‬
‫ا‬ ‫ﺌر ﺌ آ‬ ‫وڏو‬ ‫داد ۾ ﺑد‬ ‫ﺌ ۽ ر ﺎ‪ ،‬ر‬ ‫ر‬ ‫ف‬
‫۾‬ ‫ب ﺐ ﺌن ﺌن ا ي‬ ‫ا‬ ‫ﺌل‬ ‫ر۽ د د‬ ‫ط ﺋ‬ ‫۾‬ ‫دو‪.‬‬ ‫ط‬ ‫ﺐ‬
‫‪ .‬ا ﺌ ﺌ ري‬ ‫را‬ ‫ﺌ‬ ‫ا راد ت‬ ‫ﺌن ﺌ ر‬ ‫ﺐ ﺌﺊﮢ آ ‪،‬‬ ‫آ‬
‫ان‬ ‫رﺐ آ ‪،‬‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾‬ ‫ﺐﺌو د ا ﺌن‬ ‫ر ۽ ﺐ د ر ﺌت‬
‫ﺌج آ ‪.‬‬ ‫ﺌوش‬ ‫ﺌ رن‬ ‫ﺑ‬
‫آ ‪،‬‬ ‫ﺌب‬ ‫ﮭ ﺌن‬ ‫روا‬ ‫ﺌ ري‪ ،‬ا ﺌن‬ ‫د‬ ‫ا ﺌن‬
‫ﮭ‬ ‫و آ ‪،‬‬ ‫روض‬ ‫زاج‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ا ﺂ ﺌ‬ ‫ذر‬
‫آ ‪.‬‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺌ‬ ‫د‬ ‫ر ت ا ﺌن‬ ‫ان‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺌن‬
‫ﮭ‬ ‫س‬ ‫ﺌز آ ‪،‬‬ ‫ا ر ﺌن ﺐ‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫آزاد ﺌ ري ﺐ ﺌﮗﺋ‬
‫ا ﺌر‬ ‫رات‬ ‫ﺌ ﺌت ۽ د د‬ ‫ا‬ ‫ذر‬ ‫دآ ‪،‬‬ ‫ﺌت‬ ‫ﺐ ﺌ آ‬
‫‪.‬‬ ‫ا را داز‬ ‫دل و د ﺌغ‬ ‫دڙ‬ ‫ري‪،‬‬
‫ذر‬ ‫و آ ‪،‬‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫وزن‬
‫‪ .‬ﺌ ريﮭ‬ ‫رت ۾ ش‬ ‫ازن زﺐﺌن‬ ‫ﺌ دات‬ ‫ﺌ ﺌت ۽ ذا‬ ‫ﺌ ت‪ ،‬ﺐ د ا‬
‫د‬ ‫۽ ر ﺌ ريﮭ ۾‬ ‫ز رآ‬ ‫ر‬ ‫ري وزن‬ ‫ري ‪،‬‬ ‫ار‬ ‫۾ وزن راڳ وا ر دل‬

‫‪12‬‬
‫رح ذﺐﺌت ۽‬ ‫ﺌ ﺌ ري‬ ‫دآ ‪.‬‬ ‫ﺊ آزاد ﺌ ريﮭ ۾ آ‬ ‫آ ‪ .‬وزن‬
‫‪.‬‬ ‫ٰ ﺌ ري ﺋ‬ ‫ري ‪ ،‬ا ﺌﺊ ا‬ ‫ر ﺌ‬ ‫ﺌ ﺌت‬ ‫ا‬
‫“ ﺌ ريﮭ‬ ‫“ ۽ ” ﺌر‬ ‫”دا‬ ‫و آ ‪،‬‬ ‫۾‬ ‫وڏن‬ ‫ﺌ ريﮭ‬
‫ﺌ ري‪،‬‬ ‫ﺌ ن آ ‪ :‬دا‬ ‫ر نﺊ‬ ‫نﺐ‬ ‫وڏن‬ ‫‪.‬ا‬ ‫و‬ ‫ﺌن‬ ‫ﺌ‬
‫‪،‬‬ ‫ﮙ۾ا‬ ‫ﺌ ري‬ ‫ري‬ ‫آ ‪،‬۽ ﮢ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺌت‬ ‫رﺐﺌت ۽ د‬ ‫ذا‬
‫ﺌن‬ ‫ﺋ‬ ‫ري‬ ‫ﮢ‬ ‫‪....‬‬ ‫ﺌ ري ﺐ آ‬ ‫ﺌ‬ ‫ر ۽‬ ‫ﺌ‬
‫ن‪ .‬آزاد ﺌ ري‪،‬‬ ‫و‬ ‫ﺌن‬ ‫ﺋ‬ ‫ن دون‬ ‫ري‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ﮗڙ‬
‫ا زاج آ ‪ ،‬۽ ا ﺌ آ زش ﺊ ان‬ ‫رﺐﺌت‬ ‫ﺌ ﺌت ۽‬ ‫ا‬ ‫۽ ﺌر‬ ‫رح دا‬ ‫ا‬
‫ﺌ ﺌ ا ﺌﺊ آ ‪. . . . .‬‬ ‫ﺌ ﺌﺐ آ ‪ .‬د د ﺌ ريﮭ‬
‫ّع ۽ آورد ﺌن ﺌכ آ ‪ ،‬۽‬ ‫ري‬ ‫رڻ ۾ ﮢ‬ ‫ا ﺌر‬ ‫رﺐﺌت‬ ‫آزاد ﺌ ري ذﺐﺌت ۽‬
‫ﺌ ري ﮢ ﮢ ’ﺐ ﺌ‬ ‫ر دو آ ‪ .‬دا‬ ‫ص‬ ‫ﺌظ ﺌن‬ ‫دارو دار اد‬ ‫ًﺌ ان‬
‫دي‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ذ ر۽‬ ‫وا ﺌت‬ ‫۾‬ ‫دي آ ‪،‬‬ ‫ﺌ ري‘‬
‫دل ۽ د ﺌغ‬ ‫ا رن ا ﺌن‬ ‫ﺌر‬ ‫رن ﺊ‬ ‫ر دا ﮙ ﺌن‬ ‫ﺌ‬ ‫۽‬ ‫ﺌ‬ ‫آ ‪.‬‬
‫ﺌ آ ‪ .‬آزاد ﺌ ريﮭ ۾‬ ‫ع دا‬ ‫‪ ،‬آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ا را داز‬
‫رن ﺊ‬ ‫ﺌ ت ﺌن‬ ‫ﺌ‬ ‫رف‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌو‬ ‫رف درت ﺌ ﺌ ر ش‬
‫ﺌ ر ﺌ‬ ‫۽ دا‬ ‫۾ ﺌر‬ ‫ري‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺋ و‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺊ‬ ‫ﺌر‬
‫ﺌ‪....‬‬ ‫و‬
‫‪...... ...‬‬
‫ﺋ آ ؛‬ ‫ﺑع آز ﺌﺊ‬ ‫را د‬ ‫ط‬ ‫آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫رن دو‬
‫آ ﺌن‬ ‫ﺌ د آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌآ ‪ ،‬ر‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ڻ‬ ‫ر‬
‫ﺌڻ ﺌ ت‬ ‫از ﺌت‬ ‫ر‬ ‫آ ‪ .‬ر ﺌ ريﮭ‬ ‫ا ﺌر‬ ‫ﺌ‬
‫وڏي‬ ‫ت در ﺌر آ ‪ ،‬۽ ﺌ ر‬ ‫ت۽‬ ‫وڏي‬ ‫روري آ ؛ ر آزاد ﺌ ريﮭ‬
‫‪ ،‬ان‬ ‫ﺌ ريﮭ ﺌن ﺌرج‬ ‫ﺌ رن آزاد ﺌ ريﮭ‬ ‫‪ .‬رو‬ ‫ذ داري ﺌﺊد ﺋ‬
‫ﺌ رن – ض‪،‬‬ ‫ده دؤر‬ ‫دو‬ ‫ﺐ ﮙ ﺌ ﺌﺊز رار ڏ آ ‪ .‬ﺌ د ا‬ ‫ﮙ۽ ڻ‬
‫اردو‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ﺌ‬ ‫آزاد ﺌ ري‬ ‫ري و ره –‬ ‫م۽‬ ‫ر‪،‬‬ ‫م ر‪،‬‬
‫آ ‪.‬‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾ وڏو ﺌم ﺌ‬
‫” راڻ‪ ،‬ﺑر ‪1964-1‬ع‪[.‬‬ ‫ﺌ‬ ‫]”آزاد ﺌ ري“ –‬
‫زاج‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬
‫دري‬ ‫را‬

‫‪13‬‬
 ‫‪ ،‬ﺐ ت ۽ واﺊ ﮭ‬ ‫اﺐ‬ ‫ﺌ‬ ‫ر‬ ‫او ر ﺌ اواﺊ‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬
‫ل آ ‪ ،‬ر‬ ‫ﺐ رن‬ ‫ﺌر‬ ‫ن آﮗﺌ ن آ ‪،‬‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺐ ﺌد آ ‪ .‬ا‬ ‫ﺋت ان‬
‫ل آ ‪ ،‬۽ واﺊ راﮗ اريﮭ‬ ‫د‬ ‫ر ﺌ آ ‪ .‬ﺐ ت دي‬ ‫ﺌن‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬
‫ا رو‬ ‫روا‬ ‫اد ۽ ﺋت ۾ ﺌﺊ‬ ‫ا‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‬
‫‪ .‬زل‬ ‫ري‬ ‫ﺌ ريﮭ وارو دور ﺐ ان‬ ‫رواﺊ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺋ‬ ‫ا رآ‬ ‫او‬
‫“‬ ‫ڙي ﺌڙ‬ ‫” ﺌر‬ ‫ط‬ ‫ﺌ‬ ‫ﮡ‬ ‫ﺐ رن وارو ﺌم‬ ‫ﺌر‬ ‫ا‬
‫روض وارن ﺌ دن‬ ‫ﺐ وڏي ﺌ ر رﮗ ﺌر‬ ‫يﮭ‬ ‫‪ ،‬ر‬ ‫ﺌ ل ۾ ُا‬ ‫ا ﺌ‬
‫ﺋ وﺋ ‪:‬‬ ‫دا ت ﺐ‬ ‫ان‬ ‫‪،‬ﺐ‬ ‫ﺑ‬ ‫رت‬ ‫ﺐ‬
‫(‬ ‫م! “ )‬ ‫ﺋ ‪،‬‬ ‫ڙي‬ ‫ن‬ ‫”‬
‫ﺌﺊ‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ار‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫يﮭ‬ ‫ر‬ ‫رو‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌر‬
‫رڻ‬ ‫۾ ‪ ،‬اﺊ‬ ‫آ دو و ‪.‬‬ ‫ﺌ ل‬ ‫ﺐ ﺐد ﺊ ‪ ،‬ا را‬ ‫ﺌ ل‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾ ﺌ‬
‫د‬ ‫زاج ﺌن ا ﺌ‬ ‫ا‬ ‫ڙ و ‪ .‬ر‬ ‫ﺌن ﺌ‬ ‫روا‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌ ﺌ ريﮭ‬
‫ﺐ ﺌد‬ ‫۾ ان‬ ‫ﺋ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫د د دور ۾ دا‬ ‫ي ﺌ ري‬ ‫۾ آﺊ ‪،‬‬
‫ري‪،‬‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌ و ﺌ‪ .‬ا‬ ‫رﺐﺌ ۽ ا ﺌ ﺌ‬ ‫ﺌﺊ ر دي‪ ،‬ان‬ ‫روا‬
‫رح‬ ‫ي ﺌ ري‬ ‫۾‬ ‫ر دور‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ﺌ‬ ‫ار ﺌﺊ‬ ‫ي ﺌ ري‬
‫دور‬ ‫وﺊ ‪،‬‬ ‫۾ا‬ ‫ﺑ‬ ‫روا‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌ ل ۽ ﺌر‬ ‫ا را‬
‫دور“‬ ‫”‬ ‫ﺋ ا ر زي ﺌ ريﮭ‬ ‫ر ا دو‪،‬‬ ‫ﺐ‬ ‫وچ ۾ اﺊ‬ ‫۽ د د دور‬
‫”رو ﺌ ي دور“ ﺌن‪ .‬ر‬ ‫ﺊ‬ ‫دور“ ﺌن آ ‪ ،‬۽‬ ‫”ا زﺐ‬ ‫اﮗﺋ‬ ‫رآ ‪،‬‬
‫وڏا ﺌ ر‬ ‫ان ۾‬ ‫تآ‬ ‫ري ا‬ ‫ان‬ ‫دور‬ ‫ﺐ ا ر زي ﺌ ريﮭ ۾‬
‫ﺐ وڏو ﺌ راﮡ‬ ‫دور“ ۾‬ ‫ﮭ ﺌر ت زده ”ﺐ‬ ‫ا‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫دا ﺌ‪.‬‬
‫ن‪ .‬ا‬ ‫ا ران ۾‬ ‫۾ ﺐ‬ ‫ن ﺌڙون‬ ‫ان‬ ‫– ﺌ ﺌڻ‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ﺌر ﺌ‬
‫ن ﺌ‪.‬‬ ‫ري‬ ‫ﺌ دو‬ ‫آ ﺌ ﮭ ﺌن‬ ‫ر ﺌل‬ ‫ﮭ‬ ‫ا‬ ‫ﺌ ريﮭ‬
‫ر ن ﺌن‬ ‫يﮭ ۾ زل‬ ‫ﺌ ري آ ‪.‬‬ ‫‪ ” ،‬زل“‬ ‫ﺐ ران واري ﺌ ري‪،‬‬ ‫ﺌر‬
‫ي زاج ر‬ ‫ﺌر ت ﺐ ﺌ‬ ‫ﮭ ﺌ ريﮭ ۾ ا ﺌن‬ ‫ا‬ ‫د ان آ ‪ .‬زل‬ ‫” “‬
‫ﺌ ڌ ا ۽ ﺌد ن‪ ،‬ﺌڳ ۽‬ ‫ﺌ آ ‪ .‬وڻ ۽ و ن‪ ،‬ﺌﮡ‬ ‫را ِا‬ ‫ﺌ۽‬ ‫ا دو‪ .‬زﺐﺌن ﺌ ل‪،‬‬
‫ﺌ ﺌﺐ‬ ‫ا ﺌرن‬ ‫‪،‬۽‬ ‫ﺌ‬ ‫واري‬ ‫ﺌ‬ ‫آ ‪ .‬ﺐ رن ۾ رو‬ ‫ﺌ‬ ‫ر‪،‬‬
‫روا ت‬ ‫ا ﺌ ر‬ ‫ي زل‬ ‫ﺌ ريﮭ ۾ آ ‪.‬‬ ‫يﮭ‬ ‫ﺋ‬ ‫دآ ‪.‬‬
‫”ﺐ‬ ‫ا‬ ‫ﺌ رن‪،‬‬ ‫ز‬ ‫آ ‪ .‬ر ﮢ‬ ‫دور ﺌن‬ ‫ف‬ ‫ﺋ ‪ ،‬ﺌ‬
‫‪.‬‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ﮭ روا ت ﺌن‬ ‫ن‪ ،‬ا‬ ‫دور ﺌ ﺌر ت زده ﺌ ر“ ﺋ آ ﺌ آ‬

‫‪14‬‬
 ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ر ن رو‬ ‫ﺋ ‪،‬‬ ‫“ ﺌﺊ‬ ‫روا ت ” ﺌ‬ ‫ا‬ ‫ي زل ۾‬
‫ﺌ‬ ‫ﺐ‬ ‫دس زﺐﺌن ۽ ﺎ‬ ‫‪.‬‬ ‫ر ﺌ‬ ‫ا را‬ ‫م ۾ ﺐ ا ﺌن‬ ‫ﮭ‬ ‫روپ ڏ ‪ .‬ﺌ‬
‫ن ا س‪،‬‬ ‫ﺌل‬ ‫نﺐ ا‬ ‫ا س‪.‬‬ ‫شﺐ‬ ‫ان‬ ‫آ‬
‫آ ‪ ،‬ر‬ ‫ﺑ‬ ‫ﮭﺐ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﮭ‬ ‫ا‬ ‫ﺌرا ﺐ ‪ ،‬رو‬ ‫ﺑن۽ا‬ ‫ر‬
‫‪.‬‬ ‫ﺐ ﺌد ر‬ ‫ﺐ‬ ‫ﮭ روا ت‬ ‫ﺌ رن ا‬ ‫ﺌر ت زده ز‬
‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌن‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ﺐ‬ ‫ﺌﮭ رزا‬ ‫سا‬ ‫ﮭ ﺊ دور ۾‬ ‫ا‬
‫ﺋ ‪.‬‬ ‫ﺌرت ي‬ ‫ر‬ ‫د ”ﺐ س“ ان‬ ‫‪،‬۽‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺋ دور‬
‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ﮡ‬ ‫۾‬ ‫ڏﺌ‬ ‫ر‬ ‫زون ﺌ ريﮭ ﺌ‬ ‫يﮭ‬ ‫ا ﺌن‬
‫ﺋ وﺋ‬ ‫” زل“ ۾ ﺌ ري‬ ‫ا را‬ ‫روض‬ ‫د واريﮭ ﺋت ﺌن ا ﮝ‪ ،‬رﺐ‬
‫آ ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺊ‬ ‫ع‪ ،‬ﺌ ل ۽ زاج ا‬ ‫اد‪،‬‬ ‫آ ‪ ،‬ر ان‬
‫ﺐ ﺌدي روا ت آ ‪.‬‬ ‫ﺌ ريﮭ‬
‫ي‪،‬‬ ‫–‬ ‫م“ ٭‬ ‫ر وڌي و ﺋ آ ‪ ،‬ﺌ ﺌڻ ” زون‬ ‫ط ” زل“‬
‫ﺌ دن ﺌ‬ ‫“ ۽ روض‬ ‫” ﺌ‬ ‫و ره – ﺌن زل ﺊ‬ ‫ط‪ ،‬رﺐﺌ‬
‫ﺌن‬ ‫روا‬ ‫ﺐ ﺌن‬ ‫آ ‪ .‬ر‬ ‫ر دڙ‬ ‫ت ﺌﺐ دي‬ ‫ت ﺌن‬
‫ﺋ‬ ‫ﺐ ﺌن‬ ‫ﺌ زل‬ ‫ر ا دي‪،‬‬ ‫ﺌﮗ ﮗﺌ‬ ‫۾ ﺐ ا ﺌن‬ ‫م‬ ‫زون‬
‫زل ﺐ ﺌدي رح ”دا‬ ‫دي‪،‬‬ ‫د‬ ‫ﺌ ت‬ ‫۾ زل ﺌن وڌ‬ ‫ا‬ ‫وﺋ ‪.‬ﺐ‬
‫س‬ ‫دس‪،‬‬ ‫ي‪،‬‬ ‫وכ‬ ‫–‬ ‫۽ رو‬ ‫آ‬ ‫ﺌ ريﮭ“‬
‫ذﺐ ۽‬ ‫‪،‬‬ ‫وا‬ ‫رت ﺌري روز ره‬ ‫ر ﺌري‬ ‫و ره ‪ -‬۾ رت‬
‫ري‬ ‫ﺌﺊش آ ‪.‬‬ ‫رڻ‬ ‫ش‬ ‫ﺌ دي ﺌ‬ ‫ر۽‬ ‫ا‬
‫۾‬ ‫ﺐ داريﮭ ﺌ ﺐ ﺌن ﺐ ا‬ ‫ﺌ آ ‪،‬۽ ﮙ‬ ‫ان ۾‬ ‫ذري رزي‬ ‫دس‬ ‫ﺌ رن‬
‫‪ ،‬ﺌظ‬ ‫ر“‬ ‫”‬ ‫ﮭ“‬ ‫” ﺌ‬ ‫۾ ر ﺑدا‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌآ ‪.‬ا‬ ‫ش‬
‫دس“ ‪،‬‬ ‫”‬ ‫ﺐ شا‬ ‫“‪،‬ا‬ ‫”‬ ‫” ﺌ ر“‬ ‫د د‬ ‫” ﺌرﺊ “‬ ‫ﺌد‬
‫د‬ ‫م‬ ‫‪،‬‬ ‫ر‬ ‫”ﺐ ﺑ “ ﺌ ا‬ ‫س اد‬ ‫راﺊ‬ ‫”ﺐ ﺌر“ ۽ ﺌ‬ ‫ﺐ‬
‫زﺐﺌن‪ ،‬ﺌ ل ۽ ﺎ‬ ‫ﺌل آ ‪.‬‬ ‫ﺌ‬ ‫رن ﺌ رن ﺌ‬ ‫۽‬ ‫” ﺌ ﮭ“ ﺌ‬
‫آ ﺌآ ‪.‬‬ ‫ﺌن ﺐ‬ ‫ﺌظ ﺌن ا را روا‬
‫ﺐ‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫م واريﮭ‬ ‫ﺌ ل ﺌن آزاد ر دڙ زون‬ ‫ا را‬ ‫و آ‬
‫تآ‬ ‫ﮭ‬ ‫آ ‪.‬‬ ‫رح ﺑ ل‬ ‫ﺌﺐ د‬ ‫ﺌ دن‬ ‫رو‬
‫ﺌﺊ‬ ‫‪ ،‬دا ۽‬ ‫ﺌ‬ ‫” “ ﺌن و‬ ‫ﺑ‬ ‫ﮭ ﺌن ﮗ‬ ‫ﺌﺐ د‬ ‫ﺌن رو‬ ‫ا‬
‫ﺌم‬ ‫ﺌل ر‪ ،‬ا ﺌن‬ ‫ب‬ ‫دي( ا‬ ‫ﺌ ل واريﮭ ﺌ ريﮭ ﺌن ع ر‬ ‫)ا را‬
‫ري ا‬ ‫ﮢ‬ ‫ً‪،‬‬ ‫‪.‬‬ ‫” زل“‬ ‫د ن‪،‬‬ ‫ن‬ ‫نا‬ ‫ر ن‬

‫‪15‬‬
‫زل آ ‪.‬‬ ‫ﺌﺐ‬ ‫و‬ ‫رو‬ ‫” زل“‬ ‫ﺌآ ‪،‬‬ ‫” زل“‬ ‫ﺌ رن ”‬
‫‪ ” .‬زل“‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌﺊش‬ ‫ﺐﺌ ﮭ‬ ‫۾‬ ‫آ ‪،‬‬ ‫ﺌ “‬ ‫زل ”ر زه‬
‫“‪ .‬ر‬ ‫ﮙ‬ ‫)‪(Independent‬‬ ‫ر‬ ‫ﺎ۾‬ ‫ن۽‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫ﺌر۽‬ ‫۽‬ ‫‪ ،‬دا‪،‬‬ ‫‪ ،‬ﺌ‬ ‫‪.‬‬ ‫و‬ ‫لﺊ‬ ‫ل زل ۾ ا ﺐ ﺌدي ا‬ ‫ن‬
‫ﮙ‬ ‫ﺌن ر‬ ‫روا‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌآ ‪،‬‬ ‫زل‬ ‫ﺌ رن‬ ‫ز‬ ‫ا‬
‫ﺌ ر‬ ‫ﺌ ز‬ ‫يﮭ ﺌ‬ ‫ا‪،‬‬ ‫اڌ ﺌ‬ ‫ﮙڏ ‪.‬‬ ‫ﺌﺎ‬ ‫ﺌڻ‬ ‫ﺌﺐ د‬ ‫ﺑﺎ رو‬
‫ﺌ رن روض ﺌن ر ز‬ ‫رو‬ ‫ﺌظ ﺌن ﺐ‬ ‫ﺌ‪ .‬اد‬ ‫ر‬ ‫ﺌن‬ ‫رو‬ ‫ﮭﺊ‬ ‫ا‬
‫ط زل‬ ‫و دو‬ ‫م‬ ‫ﺌن ﺊ‬ ‫ر ري ﺌ‬ ‫دن ز‬ ‫آ ‪.‬‬
‫اد ر آ ‪.‬‬ ‫ﺋت ۾‬ ‫۽ زل‬ ‫آ‬ ‫ري ر ﺌ آ ‪ ،‬ر ان ۾ روح زل‬ ‫ﺌل‬ ‫ا‬
‫وت‬ ‫ري‬ ‫‪،‬‬ ‫دڙ‬ ‫ﺌﺊدن ﺌن‬ ‫زاج رو‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺎ‬
‫ب‬ ‫ﺐ ﺐ ر – وزن‪ ،‬زﺐﺌن‪ ،‬اد ۽ ا‬ ‫و ‪،‬‬ ‫رواج‬ ‫ر ﺌن ا را ﺐ رن واريﮭ ﺌ ريﮭ‬
‫‪.‬‬ ‫ﺌﺊ ر‬ ‫ر‬ ‫روا‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌظ ﺌن ﺌ رن‬
‫۾‬ ‫ﺐ ﮗﺌ‬ ‫‪،‬‬ ‫را‬ ‫رو‬ ‫دڙ ُا‬ ‫ﮭ واٽ ﺌن ا ﮝ‬ ‫ِا‬ ‫رف ا ﺌن‬ ‫ﺋ‬
‫ﮭ‬ ‫‪ ،‬ﺌر‬ ‫ﺎ‬ ‫۽‬ ‫ﺌ ل‪ ،‬ر‬ ‫ا ﺑ‬ ‫‪ .‬ا ران‬ ‫زاج ﺌن‬ ‫ﺌ‬
‫ﺌ دن‬ ‫ﺌﺊ ﮭ ﺐدران رو‬ ‫ﺎ‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺌرا ۽‬ ‫ا‬ ‫ﺑ ن‪ ،‬اﮡ‬ ‫ن او ر ن ر‬
‫‪ .‬ان‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ﺌ ﺐ ﮗﺌ ان ۾‬ ‫ﺎ‬ ‫ن‪-‬‬ ‫ﺌ‬ ‫ن‬ ‫ﺌ ع ﺐدا ع‬ ‫وٺ و ﺌن ۽‬
‫ﺌ‬ ‫ﮗﺌ “‬ ‫ﺌﺐ ” ﺋ‬ ‫رڻ‬ ‫ﺌ رن وٽ ﺐ ﺌن‬ ‫‪:‬ا‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫وﺊ‬ ‫ط‬
‫ﺋ ‪،‬‬ ‫ﺌ‬ ‫ت‬ ‫ﺌ دي‬ ‫ﺋ ‪ .‬ذا‬ ‫ﺌ‬ ‫ت‬ ‫ﺌﺐ‬ ‫ﺋ ‪،‬‬
‫ﺐ ﺌن‬ ‫ﺌ رن‬ ‫ا را‬ ‫ري ا‬ ‫ﺌت ﺌن ﺌري ﺋﺌ‪.‬‬ ‫ذﺐ ۽‬
‫ﺌ رن‬ ‫‪ ،‬ا را‬ ‫ﺌل‬ ‫ا‬ ‫ﺌرن‬ ‫ﺑ ۽ا‬ ‫ر‬ ‫ﺌ رن‬ ‫ور ‪ ،‬ا را‬
‫ﺌ ع ﺐدا ع ۽‬ ‫ش ﺐدران‬ ‫ص‬ ‫ر‬ ‫ﺌس‬ ‫ﺌ د را ﺌ‪ ،‬۽ ذﺐ ۽ ا‬ ‫ﺌ دي ﺌ‬
‫ﺌﮗﺋ‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ا را‬ ‫ﺑﺎ آ‬ ‫ﺌر را ﺌﺊ ن‪ .‬ا ﺊ‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺊ‬ ‫ﺌر ر‬
‫اﺐ ر‬ ‫ر ا ﺑر آﺐﺌدي‪ ،‬ض ۽ راق‬ ‫ر‪،‬‬ ‫اڙدوﮭ ۾ ر‪ ،‬ذوق‪ ،‬ﺌ ﺎ‪،‬‬ ‫ار‬
‫ي زﺐﺌن ۾‬ ‫‪ ،‬ر ا ﺌن وٽ‬ ‫ر ﺌ ﺐ ﺌﺊ‬ ‫ذﺑ‬ ‫اڙدوﮭ‬ ‫” زل“‬ ‫ﺌ ر دا ﺌ‪،‬‬
‫ا‬ ‫آ‬ ‫س وري‬ ‫‪.‬ا‬ ‫دا‬ ‫ﺌل ﺌ ر“ ﺐ‬ ‫ﺐﺌ‬ ‫و”‬ ‫ﺌن رﮗ‬ ‫رو‬
‫ا ﺌن ﺌن ﮢﺌ ا ﺌ ﺐ ﺌ ريﮭ‬ ‫و‬ ‫ا رو ر ب‬ ‫ﺌر“ ﺌن ا ﺌن‬ ‫”‬
‫دا آ ‪.‬‬ ‫ﺌن ﺌ‬ ‫ا‬ ‫۽‬ ‫ﺐ رن‪ ،‬ﺌ‬ ‫د ر ﺑﺌزيﮭ‬ ‫ﮭﺐ‬ ‫ﺌر ا‬
‫ردار‬ ‫داريﮭ ﺌن رات ر‬ ‫ﺌم‬ ‫نآ ‪،‬‬ ‫ن‬ ‫رف‪ ،‬د د ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺋ‬
‫ﮭ‬ ‫يﮭ رح‬ ‫ﺌ ل واريﮭ ﺌ ريﮭ ﺌن واٽ ﺌﺊ ‪.‬‬ ‫ا را‬ ‫آ ‪.‬‬ ‫ادا‬
‫ﺐ ت‪ ،‬واﺊ ﮭ ۽‬ ‫رف‬ ‫آ ‪ .‬ان رح‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ﺌن‬ ‫روا‬ ‫ﺌ ريﮭ‬

‫‪16‬‬
‫‪،‬‬ ‫ريﮭ ﺌ ريﮭ ۾ ﺌ ‪،‬‬ ‫رف‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺌ‬ ‫۾ ﺑع آز ﺌﺊ‬ ‫ﺌ ﮭ‬
‫ور ﺌﺊ ‪،‬‬ ‫۽‬ ‫ﺌﺊ‬ ‫ﺌ رن‬ ‫۽‬ ‫ﺌ ‪ ،‬ﺐ دل‪ ،‬رو‬
‫ردار‬ ‫ر۽ ﺌ‬ ‫ن‪ ،‬ڏ ﺌچ‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ ،‬ﺌروﺊ ‪،‬‬ ‫تڏﺋ ر ﺌآ ‪.‬‬ ‫ﺋ‬ ‫ا‬
‫ﺌآ ‪،‬‬ ‫ري‬ ‫رכ‬ ‫ﺑ‬ ‫ر‬ ‫زﺐﺌن ۾ ا را‬ ‫عآ ‪.‬‬ ‫د ده‬ ‫د د ﺌ ريﮭ‬
‫۽‬ ‫ز ري ۾‪ ،‬دو‬ ‫د ود ﺌ واريﮭ‬ ‫آ دي ا ‪ .‬ﺐ ت‬ ‫ر‬ ‫ﺌﺐ د ۾ وڌ‬ ‫۽ رو‬
‫ت۽‬ ‫وڌاﺊ ‪ ،‬ان ۾‬ ‫اﮗ‬ ‫واري‬ ‫ر‬ ‫ﺌ‬ ‫ا ‪ .‬زل‬ ‫راﺊج‬ ‫ت‬
‫ن۽ ﺌ‬ ‫ر ﺎ و آ ﺌ آ ‪ .‬زل ۾ ﺐ‬ ‫ﺌ ﮭ‬ ‫ري‪،‬‬ ‫رﺐﺌ‬ ‫روا ﮭ ﺌ‬
‫ي ﺌ ريﮭ ۾ ا‬ ‫ر‬ ‫ﺌه“‬ ‫ري ر ﺌ آ ‪” .‬ر ِﺎ و‬ ‫ردار دا‬ ‫وا ﺌ ۽‬ ‫ﺌر‬
‫د د ﺌ ريﮭ ۾ ﺐ‬ ‫ردار آ ‪،‬‬ ‫ر ب‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ا را‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺊ‬ ‫ﺌن آ‬
‫ﺌن‪ ،‬د د ﺌ ريﮭ ۾‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺑ بﺐ ﺌ‬ ‫ذ ر‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫دو‪ .‬ا را‬
‫ﮭ‬ ‫ﺌ‬ ‫ﺌن‬ ‫ﺋ وﺊ آ ‪) ،‬‬ ‫ش‬ ‫۾ ﺐد ﺊﮙ‬ ‫ﺌ ث‬ ‫ﺑب‬
‫آ ‪(.‬‬ ‫دا‬ ‫ﺋ‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫دور‬ ‫ﺌ ﺌ ري‬ ‫‪ ،‬ر‬ ‫ﺌ ت ﺌن‬ ‫ز ده روا‬ ‫ﮭ‬ ‫ﺌ‬
‫د نآ ‪ .‬دد‬ ‫ﺌ ن‬ ‫ز ﺌ ۽ ﺐد‬ ‫ان‬ ‫دي آ ‪،‬‬ ‫روا ن ﺐ ﺌﺊ‬
‫۾ ﺐ دن‬ ‫“آ ‪.‬‬ ‫ﺌن وڏو ا ﺌ ” د د‬ ‫رﺐ ۾‬ ‫ﺋت‬ ‫ﺌ ريﮭ‬
‫ﺌظ‬ ‫آ ‪ .‬اد‬ ‫ﺌ‬ ‫ر‬ ‫۽‬ ‫‪ ،‬آزاد‬ ‫‪،‬ﺐ ﺌ ﺌﺋ‬ ‫)‪ (Stanza poem‬ﺌ‬
‫وﺋ‬ ‫ي ﺌ ريﮭ ۾ ﮘ ڏ‬ ‫ﺌس‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ر۽ﺐ‬ ‫دد ر‬ ‫ﺌن‪ ،‬ز ﺌ‬
‫ﺌريﮭ ۾‬ ‫دد‬ ‫آ‬ ‫ﺌن ا‬ ‫ﺌد‬ ‫ﮭ ﮗﺌ‬ ‫ﺌن‪،‬‬ ‫ا‬ ‫آ ‪ .‬ﺐ ﺌدي روا‬
‫ر‪ ،‬روا‬ ‫“ ) ري د‬ ‫ر(‪” ،‬‬ ‫دڙو“ )‬ ‫”‬ ‫ر ر ا دا – ﺐ‬ ‫رﺐ‬ ‫ﺐ‬
‫ي‬ ‫ي‪” (،‬‬ ‫و ڌارا“ )ﺐردو‬ ‫“ ) راج(‪” ،‬‬ ‫(‪ ” ،‬را‬ ‫ﺌ‬ ‫“ ) ﺌز‬ ‫(‪” ،‬‬
‫ﺌ‬ ‫(‪” ،‬او‬ ‫ﺌ‬ ‫ڙي“ ) ﺌز‬ ‫راﮡ‬ ‫ﺌ “ ) در ﺐ ش(‪” ،‬‬ ‫“ )ا ﺌز(‪” ،‬در ﺌ‬
‫ﺌن‬ ‫دا‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ﺌ‬ ‫ﮗﺌڙ ي(‪ ،‬۽ ا اﺊ‬ ‫“)‬ ‫و “ ) ﺋداس ” ﺌ “(‪” ،‬‬
‫آ ‪.‬‬ ‫۽ روح وارو ر‬ ‫ﺌ ر‬ ‫ﺋ‬
‫رو ﮙ‬ ‫د د دور ﺌﺊ‬ ‫ﺐ ﺌدي دور ﺌن و‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺎ‬
‫ﺌ‪:‬‬ ‫ري‬ ‫ﺌ ﺌﺊ‬ ‫ﺌن‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺌ‬
‫دي وزن ۽‬ ‫‪،‬ﺐ‬ ‫ﺌ‬ ‫( رو‬ ‫ﺌ ري“ )‬ ‫”‬ ‫يﮭ‬ ‫)‪(١‬‬
‫لآ ؛‬ ‫ا‬ ‫ﮭ‬
‫ﺐ‬ ‫ي ﺌ رن ا‬ ‫دڙ آ ‪ ،‬۽‬ ‫ي زاج ﺌن‬ ‫ﺌﺐ د ن‬ ‫)‪ (٢‬رو‬
‫آ ‪:‬‬ ‫رح‬

‫‪17‬‬
‫ﺐ‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌ ري‪ ،‬روع ﺌن اڄ ﺌﺊ ‪،‬‬ ‫ﺌ ل واري روا‬ ‫ا را‬ ‫)‪(٣‬‬
‫آ ؛‬ ‫ي زاج ﺌن‬ ‫‪،‬۽ا ﺌ‬ ‫دور ﺌن‬
‫ﺌر‬ ‫را‬ ‫ﺌ‬ ‫ن ط ا ﺌر‬ ‫ﺌ ر ن‬ ‫ي ﺌ ريﮭ روع ﺌن اڄ ﺌﺊ‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﺌظ ﺌن‬ ‫ب‬ ‫ردارن ۽ ا‬ ‫۾ زﺐﺌن‪ ،‬اد‪ ،‬ﺌ ل‪،‬‬ ‫ي رو ا‬ ‫نآ ‪.‬‬
‫ﺐ د‬ ‫ار ﺌ ۾ ان‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫ري‬ ‫ﺋ ‪،‬‬ ‫د‬ ‫ﺌ ريﮭ‬ ‫رح ا را‬
‫؛‬
‫ي زاج ﺌن ا آ ‪.‬‬ ‫ﺋ ن ﺑ رآ ‪،‬۽‬ ‫دور‬ ‫)‪ (٥‬د د ﺌ ري‬
‫س‬ ‫د د دور‬ ‫ﮙ‬ ‫روا ت آ ‪،‬‬ ‫ﺋ‬ ‫“ د د ﺌ ريﮭ‬ ‫”آزاد‬
‫ش‬ ‫ري‬ ‫ﺐ‬ ‫ﮭ‬ ‫۾‬ ‫رﺐ‬ ‫‪ .‬ن‬ ‫ري‬ ‫اﮝ‬ ‫ر‬
‫ﺌل‬ ‫ا‬ ‫ﺐ رن ۽ ﺌ ﺋ‬ ‫آ ‪ .‬رو‬ ‫ر‬ ‫روا‬ ‫ذ ر‬ ‫ﺐ ﺌد‬ ‫آ ‪،‬‬
‫و آ ‪،‬‬ ‫ﺌر‬ ‫ا داز ۾ ا‬ ‫رح‬ ‫رﺐ‬ ‫ري‪،‬‬ ‫۾ و ت دا‬
‫رو‬ ‫د‬ ‫ط ا ڏ ﺌرڻ‬ ‫آ ‪.‬‬ ‫“ واري ﺐﺌب ۾ ﺐ ﺌن‬ ‫”آزاد‬
‫ﺌ ريﮭ ﺌن ا ﺌن ﺐ ﺌن ﺌ‬ ‫آ ‪ :‬ﺌر‬ ‫دڙ‬ ‫زاج ﺌن‬ ‫ي ﺌ ريﮭ‬ ‫ﺌﺐ د ن‬
‫ﺌ ريﮭ وارا‬ ‫ﺌر‬ ‫وا راﺊﮙ ﺌ ﺌ دا ﺌ ن ا ﺌن روع ﺌن ﺊ‬ ‫ﺌآ ‪ ،‬را‬ ‫” ﺌ ﺌ“‬
‫آ ‪.‬‬ ‫۾ ﮢ‬ ‫ﺋ‬ ‫از‬ ‫“‬ ‫ﺌﮗ ﺌ ر ﺌ آ ‪” .‬آزاد‬

‫‪18‬‬