Havayolu

letmelerinde Mali Denetim ve Uygulama Alanlar

Lufthansa Havayollar Mali Denetim Raporu ve Denetim Sorular

Cemil GNER

SHU498 Sivil Hava Ula t rma

letmecili i Uygulamalar

Dersi Raporu Dan man: Yard. Do. Dr. nal BATTAL

Eski ehir Anadolu niversitesi Sivil Havac l k Yksekokulu Haziran 2011

JR ONAYI

Cemil GNERin SHU498 Sivil Hava Ula t rma kapsam nda yapt Havayolu

letmecili i Uygulamalar dersi

letmelerinde Mali Denetim ve Uygulama Alanlar

Lufthansa Havayollar Mali Denetim Raporu ve Denetim Sorular ba l kl al mas 10/06/2011 tarihinde, a a daki jri taraf ndan de erlendirilerek ba ar l bulunmu tur:

Ad Soyad

mza

Dan man: Yard. Do. Dr. nal BATTAL

ye:

Yard. Do. Dr. Ali Emre SARILGAN

ye:

Yard. Do. Dr. Murat KOY

ZET

Sahip olduklar sermaye ve i gc bak m ndan dnyada i sektr a s ndan nemli bir paya sahip olan havayolu i letmecili inde finansal kontrol sa lamak i letmeler a s ndan byk nem arz etmektedir. Her i letme organizasyonlar nda oldu u gibi havayolu i letmeleri de bu kontrolleri i letmeye fayda sa layacak ekilde sa lamaya al maktad rlar. Ynetim a s ndan son derece nemli olan bu kontroller d ar dan sa lanan denetimlerle yap ld gibi, i denetimlerle de belirli alanlar n kontrollerinin yap lmas yla mevcut durumlar letmenin iinde bulundu u olumlu ve olumsuz durumlar n sergilendi i ortaya konmaktad r.

i denetimler sayesinde i letmeler, kar la t klar her trl sorun ya da zararlara kar nceden nlem alabilme stnl ne sahip olmaktad rlar. Ayr ca finansal ve mali durumun en iyi ekilde ynetilmesi de yap lan i denetim faaliyetleriyle kontrol alt na al nmaktad r. Anahtar kelimeler: Denetim, Havayolu, Mali Denetim, Uygunluk Denetimi, Mali Denetim.

TABLOLAR VE EK LLER L STES Sayfa ekil 1 ekil 2 letmelerde Denetim Yap s ................................ ................................ ......... 3 Denetim Kapsam ................................ ................................ ......................... 5

Tablo 1 Denetimde Geleneksel Anlay ve a da Anlay ................................ ........ 7 Tablo 2 Bilgi Teknolojisi Denetim Yap s ................................ ................................ ...... 14 Tablo 3 Havayolu letmelerinin Gl ve Zay f Yanlar ................................ ................ 23 Tablo 4 American Airlines 2004 Y l IFE Matrisi ................................ ........................... 25 Tablo 5 AMR 2005 Y l Risk Faktrleri ................................ ................................ ......... 28 ekil 3 Trk Hava Yollar A.O. 2010 Y l Sorumluluk Beyan ................................ ...... 32

KISALTMALAR L STES AMR ASDI BDDK CAA CCSA CFSA CGPA CIA DIA DPT FAA FCPA IAAIA IFE IIA DKK K DDER SGK SPK THY T DE : American Airlines : Aircraft StuationDisplaytoIndustry : Bankac l k Dzenleme ve Denetleme Kurulu : CivilAviationAuthority : CertificationIn Control Self Assesment : Certified Financial Services Auditor : CertifiedGovernment Auditing Professional : CertifiedInternalAuditor : Denver International Airport : Devlet Planlama Te kilat : Federal Aviation Administration : ForeignCorruptPracticesAct : InternalAssociation of AirlineInternalAuditors : InternalFactor Evaluation : TheInstitute of InternalAuditors : Denetim Koordinasyon Kurulu : Kamu Denetiler Derne i : Sosyal Gvenlik Kurumu : Sermaye Piyasas Kurulu : Trk Hava Yollar : Trkiye Denetim Enstits

 NDEK LER Sayfa Jri Onay ................................ ................................ ................................ ....................... i zet ................................ ................................ ................................ ................................ ii Tablolar ve ekiller Listesi ................................ ................................ .............................. iii K saltmalar Listesi ................................ ................................ ................................ .......... iv Giri ................................ ................................ ................................ ................................ 1 B R NC BLM LETMELERDE DENET M ve DENET M FAAL YETLER 1. Denetim Tan m, Ama ve Tarihesi................................ ................................ ......... 2 1.1. Tan m ................................ ................................ ................................ ......... 2 1.2. Ama ve Kapsam ................................ ................................ ....................... 5 1.3. Denetim Tarihi ................................ ................................ ........................ 6 2. Denetimin Denetim Faaliyetleri A s ndan nemi ve Denetim Fonksiyonlar ...... 7 2.1. nemi ................................ ................................ ................................ ......... 7 2.2. Denetim Fonksiyonlar ................................ ................................ ............ 8 2.2.1. Gvence Sa lama ................................ ................................ ....... 9 2.2.2. Dan manl k ................................ ................................ ............... 9 2.3. Denetimde Etik Kurallar ................................ ................................ ......... 10 2.3.1. Drstlk ................................ ................................ ................... 11 2.3.2. Tarafs zl k, Nesnellik, Tarafs zl k ................................ ............... 11 2.3.3. Gizlilik ................................ ................................ ....................... 12

2.3.4. Yetkinlik (Ehil Olma)................................ ................................ . 12 3. Denetim Trleri ................................ ................................ ................................ ....... 12 3.1.Dzenlilik (Uygunluk, Finansal ) Denetimi ................................ .................. 13 3.2. Performans Denetimi ................................ ................................ .................. 13 Etkinlik ................................ ................................ ................................ 13 Verimlilik ................................ ................................ ............................ 13 Tutumluluk ................................ ................................ .......................... 13 3.3.Bilgi Teknolojileri (BT) Denetimi ................................ ................................ 14 4. Denetim Teknikleri................................ ................................ ................................ .. 15 4.1.Fiziki nceleme Tekni i ................................ ................................ ............... 15 4.2. Do rulama Tekni i ................................ ................................ ..................... 16 4.3. Yeniden Hesaplama Tekni i ................................ ................................ ....... 16 4.4. Belge nceleme Tekni i ................................ ................................ .............. 17 4.5. Bilgi Toplama (Soru turma) Tekni i ................................ ........................... 17 4.6. Analitik nceleme Tekni i................................ ................................ ........... 17 5. Uluslararas Denetim Standartlar ................................ ................................ ............ 18 5.1. Niteliksel Standartlar ................................ ................................ .................. 18 5.1.1. Ama, Yetki ve Sorumluluk ................................ ....................... 18 5.1.2.Ba ms zl k ve Tarafs zl k ................................ ........................... 19 5.1.3.Mesleki Yeterlilik ve Mesleki zen................................ ............. 19 5.1.4.Kalite Gvence ve Geli im Program ................................ ........... 19 5.2. Performans Standartlar ................................ ................................ ............... 20 5.2.1. Denetim Faaliyetinin Ynetilmesi ................................ .......... 20

5.2.2. al man n zellikleri................................ ................................ 20 5.2.3. Grev Planlamas ................................ ................................ ....... 20 5.2.4.Grevin Yerine Getirilmesi ................................ ......................... 21 5.2.5.Sonular n Bildirilmesi ................................ ................................ 21 5.2.6. zleme Sreci................................ ................................ .............. 21 5.2.7. Ynetimin Riskleri Gze Alma Karar ................................ ........ 21 K NC BLM HAVAYOLU LETMELER NDE MAL DENET M VE MAL DENET M

FAAL YETLER

1. Havayolu letmelerinde Mali Denetim ................................ ................................ .... 22 1.1. Denetimin Hedefi................................ ................................ .................... 26 1.2. Denetimin Boyutu ................................ ................................ ................... 26 1.3. Denetim Yakla m ................................ ................................ ................. 26 1.4. Raporlama ................................ ................................ ................................ .. 28 2. Havayolu letmeleri A s ndan Mali Denetim Uygulama Alanlar .......................... 29 2.1. Bte Kontrolleri ................................ ................................ ........................ 29 2.2. Gelir Toplama ve Faturalama ................................ ................................ ...... 29 2.3. cretler ve Masraflar ................................ ................................ .................. 30 2.4. Kasa Hesaplar ve Banka Uzla malar ................................ ......................... 31 2.5. stihdam ................................ ................................ ................................ ...... 33 2.6. Fazla Mesai, Tatil denekleri ve Ula m Yard mlar ................................ ... 33 2.7. Personel Sa l k Mekanizmas ve Sa l kla ilgili Yard mlar .......................... 34

2.8. Personel Kredileri/Personelden Alacaklar ................................ ................... 35 2.9. haleler/ Mal ve Hizmet Al mlar ................................ ................................ 35 3. Uluslararas Denetim Kurulu lar ................................ ................................ ............. 37 3.1. Trkiye Denetim Enstits (T. .D.E.)................................ ...................... 37 3.2. Denetim Koordinasyon Kurulu ( .D.K.K.) ................................ .............. 37 3.3 .Kamu Denetiler Derne i (K DDER) ................................ ..................... 38 3.4.TheInstitute of InternalAuditors (IIA Uluslararas Denetiler Birli i) .... 39 3.5.InternalAssociation of AirlineInternalAuditors (IAAIA Uluslararas Havayolu Denetiler Derne i) ................................ ................................ ....................... 39 NC BLM LUFTHANSA HAVAYOLLARI 2004 YILI GEL R ve SZLE MEYE UYGUNLUK (MAL ) DENET M RAPORU ve DENET M SORULARI 1. al man n Amac ................................ ................................ ................................ ...... 42 2. Lufthansa Havayollar 2004 Y l Mali Denetim Raporu ................................ .......... 43 2.1. Deneti Raporu ................................ ................................ ........................ 43 3. Lufthansa Havayollar 31.12.2003 tarihli Ynetim Raporu ................................ ......... 44 3.1. Lufthansa Bor Bakiyesi ................................ ................................ ............. 44 3.2. Kurallara Uyulmamas ................................ ................................ ................ 44 3.3. Genel Fon Bakiyesi ................................ ................................ ..................... 44 3.4. Finansal Raporlama ................................ ................................ .................... 44 3.5.Havac l k Dairesi Taraf ndan ni cret Kredisinin Belirlenmesi ................. 45 4. Lufthansa Havayollar 31.12.2003 Tarihli Giri , Kapsam, Ama ve Yntemi .............. 46 4.1. Giri ................................ ................................ ................................ ............ 46 4.2. Kapsam................................ ................................ ................................ ....... 46

4.3. Amalar ................................ ................................ ................................ ...... 46 4.4. Yntem ................................ ................................ ................................ ....... 47 5. Lufthansa Havayollar 31.12.2003 Tarihli Bulgular, neri ve Cevaplar ...................... 48 5.1.Bor Bakiyesi ve Denver daresi ................................ ................................ .. 48 neriler................................ ................................ ................................ 48 Lufthansa Havayollar n n Cevab ................................ ........................ 48 Havac l k Dairesinin Cevab ................................ ................................ . 48 5.2. Kurallara Uyulmamas ................................ ................................ ................ 49 neriler................................ ................................ ................................ 49 Havac l k Dairesinin Cevab ................................ ................................ . 49 Finans Ofisinin Cevab ................................ ................................ ......... 49 5.3. Genel Fon Bakiyesi ................................ ................................ ..................... 50 neriler................................ ................................ ................................ 50 Havac l k Dairesinin Cevab ................................ ................................ . 50 5.4. Finansal Raporlama ................................ ................................ .................... 50 neriler................................ ................................ ................................ 51 Finans Ofisinin Cevab ................................ ................................ ......... 51 5.5. Havac l k Dairesi Taraf ndan ni cret Kredisinin Belirlenmesi ................ 51 neriler................................ ................................ ................................ 52 Havac l k Dairesinin Cevab ................................ ................................ . 52 6. Lufthansa Alman Havayollar 31.12.2003 Tarihli Gerek deme Tablosu ve denen Miktarlar...... ................................ ................................ ................................ ....... 53 7. Mali Denetim Uygulama Sorular ................................ ................................ ........... 54

7.1. Bte Kontrolleri ................................ ................................ ........................ 54 7.2. Gelir Toplama ve Faturalama ................................ ................................ ...... 56 7.3. cretler ve masraflar................................ ................................ ................... 58 7.4. Kasa ve Banka Uzla malar ................................ ................................ ......... 61 7.5. stihdam ................................ ................................ ................................ ...... 65 7.6. Fazla Mesai, Tatil denekleri ve Ula m Yard mlar ................................ ... 67 7.7. Personel Sa l k Mekanizmas ................................ ................................ ..... 69 7.8. Personel Kredileri/Personelden Alacaklar ................................ ................... 72 7.9. haleler/Mal ve Hizmet Al lar ................................ ................................ ... 75 Sonu........................ ................................ ................................ ................................ ....... 79 Kaynaka...................... ................................ ................................ ................................ ... 80

GR

denetimin standart ekilde yap lan tan m na gre i letmelere de er katmak ve yap lan faaliyetlerin geli tirilmesi amac yla yap lan i kontrol faaliyetlerine i denetim denmektedir. letmeler gnmz finansal evrede faaliyette bulunduklar her trl faaliyeti korumak iin daha fazla aba risk ortam n n getirdi i olumsuz ko ullara kar ortaya koymaktad r. Havayolu i letmeleri a s ndan bak l rsa i denetim; i letmelerin operasyonel faaliyetlerini daha verimli, ak c ve sistematik bir ekilde geli tirmesi, ayn zamanda daha nce planlanm kalite seviyesine ula mak amac yla yap lan her trl i kontrol faaliyetidir. nda ise; gerek mevcut havac l k kurallar n n getirdi i Havac l k erevesi a s ndan bak ld

gstermektedirler. Bu durum da kendi bnyelerinde bir kontrol mekanizmas n n gereklili ini

operasyonel gereksinimler gerekse zaman a s ndan verimlili in n planda tutulmas bir kontrol mekanizmas na ihtiya duyuldu unu gstermektedir. (Protiviti,2009, 13) Havayolu i letmeleri denetimlerini mevcut faaliyetlerine gre i denetimlerini srdrrlerken, bu denetim faaliyetlerini stratejik planlar na gre belirledikleri alanlara gre yaparlar. Yap lan derinlemesine analizler sonucu i letmelerin finansal durumlar , mali tablolar , bteleri, raporlar haline getirilerek denetimin sonular ilgili havac l k faaliyeti hakk nda bilgiler vermektedir. Bu raporlara ek olarak bir tak m stratejik planlamalar ve di er finansal dokmanlar da i denetim faaliyetlerine katk da bulunurlar. (Garza, 2004, 2)

B R NC BLM LETMELERDE DENET M ve DENET M FAAL YETLER 1. DENET M TANIM, AMA ve TAR HES 1.1. Tan m Dnn i lem ve hata odakl i denetim yakla m , bugn sre odakl , i in etkinli inin art r lmas na ynelik stratejik ak l ortakl na do ru de i im ve geli im gstermi tir. Kurumsal ynetim iinde i denetimin roln de erlendirdi imizde; srelerin iyile tirilmesi, insan kayna n n geli imi, kurumsal performans ve verimlilik ynetimi, i ileti im, iyi uygulamalar n payla lmas , katma de er yarat lmas nda rol oldu unu gryoruz. Kurumsal varl n srdrlebilirli inin gvencesi olan kurumsal ynetimin denetimin rol ve sorumluluklar

uygulama etkinli inde; ynetim kurulunun liderli i, denetim komitesinin etkin gzetimi, kurumsal risk ynetimi, uluslararas standartlarda i ve d bulunmaktad r. Bu erevede kurumsal ynetim ve i denetimin roln de erlendirdi imizde; irket ve kurumlar n risk ynetimi, kontrol ve kurumsal ynetim sreleri ile ilgili ba ms z ve tarafs z gvence sa lama ve dan manl k faaliyetinin Denetim olarak tan mland n ifade edebiliriz. Bu nedenle idenetim, irket ve kurumlarda ynetsel hesap verebilirlik messesinin yerle mesine ok byk katk sa lamaktad r.(Uzun, 2009, 3) Denetilerin, irket ve kurumlar n i kontrol sisteminin etkinli i veyeterlili i ile i srelerinin yerindeli i, performans kalitesi hakk nda ynetime bilgi sa lanmas bulunmaktad r. etkinli i ve hususunda sorumluluklar srelerinin yasa ve in do ru yap lmas n n yan s ra do ru i in yap lmas konusunda gr ve verimlili i, mali raporlama sistemini gvenilirli i,

nerileri ile i denetim faaliyeti irket ve kurumlara katma de er sa lar.

dzenlemelereuygunluk konular nda makul bir gvence sa lamak iin irket ve kurum yneticilerince tasarlanan i kontrol sistemi, i denetim faaliyeti ile de erlendirilir. (elik,2010, 7)Hata, hile ve suiistimallerin, gelir ve varl k kay plar n n nlenmesinde i kontrol sistemi ve i denetim faaliyetinin etkinli i nemli rol oynamaktad r. K saca, karl l k ve verimlili in gvencesi denetlenebilir olmakt r. Bir kurumun ya da i letmenin faaliyetlerini geli tirmek ve onlara de er katmak amac yla objektif bir gvence, st yneticilere sunulan bir dan manl k hizmetini ifade eder. Ayn zamanda i letmenin risk ynetimi, kontrol ve ynetim srelerinin etkinli ini

de erlendirmek ve geli tirmek amalar na ynelik sistemli ve disiplinli bir yakla m n organizasyona katk s olarak tan mlanabilir. denetim faaliyetinde esas gz nne al nacak hususlar; organizasyon ynetimim, faaliyetleri ve bilgi sistemlerinin kullan m n kapsayacak kontrollerin yeterlili i ve etkinli ini de erlendirmektir. Bu de erlendirme; finansal ve operasyonel bilgilerin gvenirlili ini ve btnl n, operasyonlar n etkinli ini ve verimlili ini, aktiflerin korunmas n , yasa, dzenleme ve szle melere uyumunu iermelidir. (Alptrk, 2008, 21)

KONTROL

(Ynetimsel Kontrol)
DENET M MAL KONTROL

ekil 1:
Kaynak: Bilimler Akademisi Yay nlar .

letmelerde Denetim Yap s .

letmelerde Kontrol Sisteminin Etkinli ini Sa lamada Denetimin Rol Eski ehir: ktisadi ve dari

Terimsel olarak tan mlamak gerekirse i denetim 5018 say l kanunun 63. Maddesine dayand r larak denetim, kamu idaresinin al malar na de er katmak ve geli tirmek iin kaynaklar n ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslar na gre ynetilip ynetilmedi ini de erlendirmek ve rehberlik yapmak amac yla yap lan ba ms z, nesnel gvence sa lama ve dan manl k faaliyetidir. Bu faaliyetler, idarelerin ynetim ve kontrol yap lar ile mal i lemlerinin risk ynetimi, ynetim ve kontrol srelerinin etkinli ini de erlendirmek ve geli tirmek ynnde sistematik, srekli ve disiplinli bir yakla mla ve genel kabul grm

standartlara

uygun

olarak

gerekle tirilir.

olarak

tan mlanm t r. ( DKK Denetim, 2010) denetim fonksiyonu bir organizasyonda risk ynetimi, i kontrol ve ynetim bilgi sistemlerinin llmesinde ve raporlanmas nda nemli bir anahtar rol stlenir. denetim fonksiyonunu bnyelerinde bulundurmayan organizasyonlar, i letme boyutlar ve faaliyetlerinin trleri, sermaye kaynaklar ve risk faktrlerinin belirlenmesi, buna ba l olarak sz konusu faktrlerin maliyet unsurlar n n kar lanmas na ynelik bir eksiklik ierisinde bulunurlar. denetim faaliyetleri i letme ierisinde uygulanan baz denetim a amalar ile bir btn haline gelir. Bu a amalar i letmelerin belirli alanlardaki denetim srelerini kapsamaktad r. denetimin tan mlanmas nda rol oynayan bu a amalar;  Kurum iinde i i lemlerin kontrol edilmesi sreci   lem bazl srekli denetim anlay statistik yntemlerin kullan m ndan do an denetim

 Olas l k esas na dayal bir yakla m denetimi  Anl k belirli noktalar n ek edilmesine ynelik denetim  Risk analizine dayal denetim olarak belirlenmi tir. denetim bu denetimler sonucu ortaya kard veri ve raporlarla i letme gvencesi

ve dan man rol oynama imkn sa lamaktad r. Denetim sonucunda i letme ynetimi, i letmenin ama ve hedeflerine uygun kaynaklar n etkili, ekonomik ve verimli bir ekilde kullan l p kullan lmad , faaliyetlerinin mevzuata uygunlu u, i letme varl klar n n korunmas hususlar nda dan manl k ve i letme iinde var olan i kontrollerin yeterli olup olmad sa lar. (Alptrk, 2008, 22) 1.2. Ama ve Kapsam denetimin amac , i letmenin sorumluluklar n etkin olarak yerine getirmesinde, i letme personeline yard mc olmakt r. denetimin yard mc oldu u personel aras nda organizasyon ynetiminde olanlar ve ynetim kurulu yeleri bulunmaktad r. denetim, i letme mensuplar na incelenen faaliyetlere ili kin analizler, de erlendirmeler, gr ler,

i l t l l

il il l i il i lili i i l i lili i ti i  Fi t  l t l l l i i

t ti i il i i i t i li l l l i il t l

ti l l il t ti l i li l l l l l li tl i liti runmas ti i

l l ili li tl i i ili ili i i l i il t t ili l ii t il ; il il i

li tl l t i li i i l i

t ili i

t l t i l B

l i

 Varl lar

nt ml rinin kontrol ve olas durumlarda ayn n

t r varl klar n mevcudiyetinin belirlenmesi  Yap lan harcamalar n tutumlu ve verimli kullan l p kullan lmad zorundad rlar. (zeren, 2000, 4)  Sonular n belirlenen hedef ve amalara uygunlu unu ara t rmak

ekil 2: Deneti
Kaynak: Gebze Yksek Teknoloji Enstits, 2008,13.

Kapsam

1.3. Denetim Tari i D denetim mesle inin gemi inin ok eski olmas na ra men, i denetim,

1940l y llardan sonra nem kazanmaya ba lam t r. Bu y llardan sonra i hayat nda ortaya kan geli meler, profesyonellere yetki devri nedeniyle i denetim h zla geli mi ve1941 y l nda ABD de kurulan Denetim Enstits ile kurumsal kimlik kazanm t r.

Amerika da 1977 tarihli ForeignCorruptPracticesAct (FCPA) halka a k irketlerin i lemlerinin yetkili ki ilerce gerekle tirilmesinde ve kayda al nmas nda yeterli gvence sa layacak tatmin edici bir i kontrol sistemi kurmalar n , finansal faaliyetleri btn ayr nt lar yla ve do ru bir ekilde yans tan muhasebe kay t sistemleri olu turmalar n ngrmekteydi. Sz konusu Kanun ile ngrlen gvencenin sa lanmas nda en kolay yollardan birinin i denetim birimi kurulmas olmas nedeniyle pek ok irket i denetim kadrolar n olu turmu ya da mevcutlar n l ve kalitelerini artt rm t r. Bu dzenleme d nda irketlerin i denetim birimleri kurmalar n irketlerin pek o u yaratt zorunlu k lan hukuki dzenleme faydalar bak m ndan i denetim bulunmamas na ra men,

uygulamas n gnll olarak kabul etmi lerdir. denetimden beklentilerin bu ynde geli mesi i denetimde denetimle ilgili tekniklerin de geli mesine yol am t r. Buna gre geleneksel denetim anlay na paralel olarak, gemi te, i denetiler ba ms zl klar n korumak ad alt nda yneticilerden ve di er al anlardan kendilerini izole etmekteydiler. Raporlama bir sorun iin sulamaya, eksik veya hata aramaya ynelik iken; bugn denetim sreci yeniden tan mlanmakta ve denetleneni m teri olarak grme; ynetim potansiyelini artt rmak zere i denetimi al anlar iin e itim ortam na dn trme; risk odakl l k; denetimde srekli kalite geli tirmeye odakl program olu turma; teknoloji kullan m nda art denetim uygulamalar nda kendini gstermektedir. Sz konusu anlay de i imi a a da bir tablo yard m yla gsterilmi tir ( ahin, 2007,86):

Geleneksel anlay Memur ( Policemen) Mali odakl S k kontrol Maddi varl klara odakl Uyum odakl Fonksiyonel odakl Kendi kendisine yeten Tepkisel

a da anlay Organizasyonda kat l mc odakl Esnek kontrol Mali olmayan Varl klar Risk odakl Sre odakl yi uygulamalar payla an nisiyatif sahibi

Tablo 1: Denetimde Geleneksel Anlay ve a da Anlay .

Kaynak:

letmelerde Kontrol Sisteminin Etkinli ini Sa lamada Denetimin Rol Eski ehir: ktisadi ve dari

Bilimler Akademisi Yay nlar .

2.

DENET M N DENET M FAAL YETLER AISINDAN NEM VE

DENET M FONKS YONLARI 2.1. nemi denetimin kurumsal ynetimdeki fonksiyonel rol ve buna ba l nemi giderek artmaktad r. zellikle son y llarda ya anan firma skandallar i denetimin etkin olarak al mad durumlarda ya da ynetimin bilinli veya bilinsiz olarak i denetim uyar lar n grmemezlikten geldi i zaman sonular n n ne kadar arp c oldu unu ortaya koymaktad r. Nitekim dzenleyici otoriteler i denetimin kurumsal ynetim ierisindeki nemini gittike artan bir oranda fark nda olduklar n gsterendzenlemelerde bulunmaktad rlar. denetimin en etkin bir ekilde kullan lmas amac yla yap lan al malar sonucunda ortaya kan dzenlemelerin ba nda gelen Sarbannes Oxley yasas n n (ABD) benzer nitelikteki uygulamas n lkemizde srdren B.D.D.K. ve S.P.K. gibi kurulu lar sz konusu denetimin nemini lke ap nda vurgulamaktad rlar. Bu yasa ile kamuya a k olan i letmelerin finansal durumlar zerindeki kontrollerin daha etkili bir ekilde yap lmas ve i letme ynetiminin etkinli inin destekleyici nitelikte dzenlemeler ortaya kmas sa lanm t r. (Yazgan vd. 2007, 5) denetim faaliyeti, i lem ve hata odakl yakla mdan sre odakl bir yakla ma, i in do ru yap lmas n n yan s ra do ru i in yap lmas n neren bir yakla mla i letme iin stratejik ak l orta , geli tiren, nceden nlem al nmas n sa lamada rol stlenen bir faaliyettir.Bu kapsamda i denetim faaliyetinin katk s yla kriz ortamlar na gerekli nlemler alarak giren i letmelerin en az kay pla kar la mas n n imkn dhilinde oldu unu ifade etmek gerekmektedir. denetimin i letme organizasyonu iindeki konumunu de erlendirdi imizde; denetim, bir organizasyon yap s iinde ba ms z bir de erlendirme fonksiyonu iin kurulan ve kurumun faaliyetlerini kontrol ve de erlendirme hizmetlerini sunan bir birimdir. Bu a dan bak ld nda i denetim; organizasyon iinde ba ms z olarak kurulan ve i letme faaliyetlerini ba ms zca inceleyen, analiz eden ve de erlendiren bir fonksiyondur. denetimin amac gzden geirilen faaliyetlerle ilgili nesnel analizler, de erlendirmeler, tavsiyeler ve yorumlar yaparak ynetimin tm yelerine sorumluluklar n etkili bir biimde yerine getirmede

yard mc olmakt r. denetim ynetsel bir kontroldr; di er kontrollerin etkinli ini ler ve de erlendirir. denetim ynetim hedeflerinin gerekle me yolunda oldu u konusunda yeterli gvence sa lamada yararlan lan bir ynetim arac d r. Bu nedenle i denetim yap s n n yeterlili inden ve etkinli inden ynetim sorumludur. denetimin tan m nda da ifade edildi i zere, gvence ve dan manl k hizmeti sa layan i denetim faaliyetinin kapsam olarak risk ynetimi, kontroller ve kurumsal ynetim srelerini ierdi i dikkate al nd nda, i letmelerin kar kar ya bulundu u riskleri tan mlamak, anlamak ve bunlar en aza indirmek konusunda i letmelere yard mc olan nemli bir rol bulundu u grlmektedir. (Uzun vd. 2009, 12) 2.2. Denetim Fonksiyonlar Hizmet basamaklar n n tespiti i letmeler gz nne al nd kapsayacaklar n nda i denetim a s ndan bulurlar. Bunlar nemli bir yere sahiptir. Bu tespit ile i letmeler uygulanacak esaslar n hangi faaliyetleri ve ne kadar nem arz etti ini belirleme f rsat ve kontrol listelerinin gzden geirilmesi, denetim al ma alan n n belirlenmesi, d nld nde hizmet basamaklar n u ekilde s ralamak mmkndr.(Alptrk, 2008,33)  

 Denetlenebilir sre ve faaliyetlerin belirlenmesi,  Risk esasl i denetim plan n n olu turulmas ,   Uluslararas grlmektedir:  Gvence sa lama  Dan manl k. 2.2.1. Gvence Sa lama Denetim faaliyetlerinin en klasik fonksiyonu olarak nitelendirilen gvence fonksiyonu i letmelerin risk ynetimi ve kontrol yneti im sistemlerinin ba ms z ve objektif bir ekilde incelenmesine olanak sa lar. letmelerin mali yap s , performans dzeyleri, denetim kadro ihtiyac n n tespiti, denetim teknik el kitaplar n n olu turulmas . Denetiler Enstitsnn (TheInstitute of InternalAuditors-IIA) i  Politika ve ynetmelikler,

denetim tan m incelendi inde i denetim faaliyetinin temelde iki tane fonksiyonunun oldu u

mevzuat ve ynetmeliklere uyumu ve kullan lan bilgi sistemleri teknolojisinin etkili bir ekilde incelenmesini sa lar. letmeyi byk zararlara u ratabilecek risklerin tespit edilmesi, bu risklerin engellenmesi gibi faktrler n plana kar. zellikle operasyonel riskler konusunda i letmenin ynetimine yap lan raporlamalar bu tr risklerin azalt lmas bak m ndan nem ta maktad r. denetim faaliyetinin bulunmad durumda bu risklerin bilinebilmesi ve ngrlmektedir. bu ekilde nlem al nabilmesi imkn n n byk oranda azalaca 2.2.2. Dan manl k Terimsel olarak ifade etmek gerekirse Her hangi bir idar sorumluluk stlenmeden, bir kurumun faaliyetlerini geli tirmek ve onlara de er katmak amac n gden, niteli i ve kapsam denetlenen ile birlikte kararla t r lan isti ar faaliyetler ve bununla ba lant l di er hizmetlerdir. Bu tan mdan da anla laca zere i letmelere usul ve ynetmelik a s ndan yol gstermek tavsiyelerde bulunarak i leri kolayla t rmak, yap lacak operasyonel faaliyetler iin e itim vermek gibi nemli rolleri bulunmaktad r. denetimin dan manl k fonksiyonu kapsam nda; kuruma sa lanan katma de er artacak, i i denetim birimlerindeki nitelikli personelin gr lerinden yararlanmak suretiyle kurumun faaliyetleri geli ecek ve srelerinin hatal olu turulmas ve bundan i srelerinin olu turulmas kaynaklanan riskler nemli oranda azalt lacakt r. Hatal

nedeniyle ortaya kabilecek riskler ve olumsuz sonular bazen ok byk olabilmekte ve ge fark edilmesi nedeniyle byk zararlara neden olabilmektedir. denetimin, srelerin olu turulmas a amas nda verdi i dan manl k hizmetleri ile hatal i sreci ve uygulamalar n olu mas n n nne ba lang ta geilebilecektir (IIA, T DE vd. 1999). 2.3. Denetimde Etik Kurallar

denetimin tan m nda belirtildi i zere bir i letmenin, organizasyonun ya da idarenin risk temelli ynetimi, bu ynetim zerinde faaliyet yap lan sreler, i letmelerin mali kontrollerinin denetlenmesi vs. konularda etkinlik kazand rmak, geli tirmek ya da de erlendirmek amac na ynelik al malar n sistemli bir ekilde yrtlmesini sa layan bir faktr olarak i denetimi ele alabiliriz. Ayr ca i letmelerin al ma ve faaliyetlerine etkinlik kazand rmak, bu etkinlik ve verimlilik kapsam nda i letmenin iyi ynetilip ynetilmedi ini de erlendirmek ve bu faaliyetlere rehberlik yapmay erevede bak ld hedefleyen bir yakla md r. Bu nda btn bu faaliyetlerin uygulanmas ve sistemli bir ekilde sa l kl

veriler al nmas iin i denetilerin uymas gereken mesleki ahlak kurallar vard r. Bu ahlak

kurallar Uluslararas

Denetiler Enstitsnn (IIA) Meslek Ahlak Kurallar esas

al narak olu turulmu ve metin haline getirilmi tir. (zeren, T DE vd. 2010) lkemizde 5018 say l Mali Ynetim ve Kontrol Kanununun 67. Maddesinin (k) bendinde i denetilerin uyacaklar kurallar Denetim Koordinasyon Kurulunca belirlenece i hkm belirtilmektedir. Bu tan mlamalara gre bu etik kurallar ve davran biimleri Meslek Ahlak Kurallar n olu turmaktad r. Belirtilen tan mlara gre i denetiler:  Drstlk  Tarafs zl k, Nesnellik, Ba ms zl k  Gizlilik  Yetkinlik (Ehil Olma) gibi etik kurallara ba l kalmak zorundad rlar. 2.3.1. DrstlkBir i denetinin drst olmas faaliyetlerini srdrd i alan nda gven kazanmas na ve de erlendirmelere ili kin bilgi ve belgelere daha kolay ula mas na sebep olur. Sadece iinde bulundu u konuma ynelik davran ta bulunmamal temaslarda bulundu u i ve d etkenlere kar da bir gven sembol haline gelmelidir. Bu bak mdan i denetiler a a daki davran biimlerini uygulamakla ykmldrler:  Do ruluk ve sorumluluk duygusuyla hareket edilmeli  Hukuku gzetir ve hukukun gerektirdi i ekilde mesle inin gerekli a klamalar yap lmal  Yz k zart c eylem ve faaliyetlerden ka nmal , kas tl taraf tutmadan uzak durulmal  Ynetimin me ru talep ve haklar n gzetip katk da bulunmal  Kamu yarar n planda tutulmal d r. 2.3.2. Tarafs zl k, Nesnellik, Ba ms zl k Denetimlerle ilgili bilgi ve belgelere ula ma faaliyeti iindeyken, bu faaliyetleri de erlendirirken ya da raporlarken, i denetinin tarafs z davranmas gereklidir. Bu faaliyetler erevesinde karar verirken adil ve tarafs z davranmak ve hibir ki i ya da kurumun menfaatini gz nnde bulundurmamal d r. Ayr ca i denetiler verecekleri kararlarda ba kalar n n gr lerinden etkilenmeyecek kadar ba ms z olmal ve bu kararlar objektif bir ekilde raporlamal d r. Kanunlarla belirlenen bu kurallar n davran ekilleri itibariyle a a daki ekilde uygulanmas uygun grlm tr:  Grev alan ndaki sorun ve konular ele alma yntemi ba ms z ve tarafs zd r.

 Her trl siyasi etkiden ba ms zl k ad na muaft rlar.  veya d bireysel ya da kurumsal bask lara kar durur.  Denetlenen faaliyet alan hakk nda bilgi ve gr ler al r fakat alaca kararlar zgr iradesiyle ekillendirir.  Bildikleri halde a klanmamas durumunda denetlenen faaliyetlerin s hhatini bozacak tm nemli kan tlar ortaya kar r. 2.3.3. GizlilikBu kavram da i denetilerin elde ettikleri veri vb. kaynaklar kanunun izin verdi i llerde yay nlamalar , herhangi bir bilgiyi hukuki ve kanuni yetkiler izin vermedi i srece denetimin yap ld kurum ya da organizasyonu zora sokacak bir a klama yapmamalar n ifade eden bir zelliktir. denetiler:  Grevleri esnas nda elde ettikleri bilgilerin korunmas konusunda tedbirli davran rlar.  Sahip olduklar bilgileri ki isel menfaat veya hukuka ayk r l k te kil eden organizasyon yap s n n etik kurallar n bozacak ya da bu yap ya zarar verecek ekilde kullanamazlar. 2.3.4. Yetkinlik (Ehil Olma) Bir denetimin sa l kl olmas iin o denetimi yapacak ki ilerin alanlar nda uzman, yeterli bilgi ve beceriye sahip ki iler olmas gerekir. Bu bak mdan i denetimi yapan ki iler sadece alanlar nda uzman olduklar faaliyetlere ynelip daha sa l kl bir denetimin olu mas na zemin haz rlarlar. Bu hem denetime tabii tutulan i letme ya da kurumla ilgili objektif raporlar n elde edilmesini sa lar, hem de denetimi yapan ki ilerin kalite bak m ndan geli melerini sa lar. T DEnin belirledi i yetkinlik davran kurallar na gre i denetiler:  Sadece uzmanl k alanlar n ilgilendiren i lerle ilgilenirler.  denetim hizmetlerini Uluslararas Standartlar na gre uygun bir ekilde yerine getirirler.  Kendi yeterliliklerini ve hizmetlerin etkinlik ve kalitesini devaml geli tirirler. (Uzun, T DE vd. 2008). 3. DENET M TRLER denetimin etkili bir ekilde i letmeye katk sa lamas amac yla 2 trl uygulama ekli vard r. Performans denetimi ve dzenlilik (Mali, Uygunluk) denetimi i letmelerin her Denetim Mesleki Uygulama

alan nda faaliyetlerinin kontrol a s ndan nemli bilgiler sunmaktad r. Bunun d nda son y llarda meydana gelen teknolojik geli meler sebebiyle i letmeler, sahip olduklar bilgi teknolojilerinin bulunmaktad rlar. 3.1. Dzenlilik (Uygunluk, Mali) Denetimi Bir i letmenin yapt btn finansal faaliyetlerin uygunlu u, finansal raporlar n , gere e uygunlu u, finansal analiz hesaplamalar , kanun ya da ynetmeliklere uygun hareket edilip edilmedi i, finansal tablolar hakk nda yap lan gr lerin gere i yans t p yans tmad tutulmas n ifade eder. Mali denetim (Uygunluk Denetimi) i letmelerdeki mali nitelikteki i lemlerin di er faaliyetlerle olan ili kisini inceleyerek, denetime tabii tutulan konular n bteyle ne kadar uyumlu olup olmad n kan tlar. Fakat mali denetimin esas inceleme alan finansal raporlar n do rulu unu ara t rmak de il, bu raporlara temel olu turan muhasebe kay tlar n n do ruluk ve gvenirlili ini ara t rmak ayr ca kullan lanbilgi sistemlerinin i letme faaliyetleri a s ndan uygunlu unu denetlemektir. ( ahin, 2007, 97) 3.2. Performans Denetimi letmelerde kullan lmad kaynaklar n yeterli derecede etkili ve verimli kullan l p nn n n, bu kaynaklara ynelik mali kaynaklar n yeterli olup olmad finansal olan her trl kay tlar n incelenmesi gibi birok faaliyetinin denetime tabii denetimlerini de yaparak sistemin daha iyi al mas na katk da

belirlenmesi amac yla yap l r. Bu denetimde esas olan; kaynak ayr lan faaliyetlerle yerinde bir ili kinin var olup olmad n belirlemektir. Sistematik ve tarafs z bir ekilde uygulana bu denetim sreci; etkinlik, verimlilik ve tutumluluk bak m ndan i letme performans n ler. Dzenlilik denetiminden farkl olarak yap lan faaliyetlerin do rulu unu ve yasa, ynetmelik vb. gibi kurallara uyulup uyulmad n de il; bu faaliyetlerin sonular n inceleyen bir denetim trdr. Yap lan her trl faaliyetin sonucunu denetlemekle kalmay p, yneticilerin bu konudaki tutumlar n da etkinlik, verimlilik ve tutumluluk a s ndan incelemektedir. Burada a klanan etkinlik, verimlilik ve tutumluluk kavramlar n tan mlayabiliriz: Etkinlik: Elde edilen kt n n o faaliyetten beklenen fayday ne kadar kar lay p kar lamad yla ilgilidir. Verimlilik: En az girdi ile istenen kalitede ve miktarda kt elde edilmesidir. u ekilde

Tutumluluk: Do ru miktarda al nan bir kayna n do ru zaman ve do ru yere en d k maliyetle ula t r lmas n ifade eder. (Demir, Partal,2010, 1) 3.3. Bilgi Teknolojileri (BT) Denetimi Bilgi teknolojilerinin olu turabilece i herhangi bir risk faktrn yok etmek ya da hafifletmek amac yla yap lan n denetimdir. BT denetimleri elde edilecek verilerin gvenirlili ini ve etkinli ini artt rma a s ndan nemli bir denetim trdr. Olu abilecek herhangi bir siber sald r durumunu azalt c ve ortaya kar c zelli iyle gnmz i letmelerinin yapmaktan ka nmamas n gerektirecek bir denetimdir. Bir i letmede bilgi teknolojisinin sa lad faydalar zetlemek gerekirse a a daki durumlarda BT denetiminin nemi bir kez daha ortaya kacakt r: ( DKK, 2007)  Yeni rn ve hizmetleri destekleme ve planlama a s ndan kullan lan BT altyap s n glendirme gereksinimi.  Rakiplere kar srdrlen maliyet etkin olu umun gerektirdi i iin ekilde yap lacak projelerde kullan lan bilgi teknolojisi.  Kaynaklar n tutumluluk prensibi erevesinde kullan lmas kullan lan sistemler.  Etkin finansal kontrollerin BT sistemleriyle yap lmas . BT Kontrollerini Anlamak BT KONTROLLER N N DE ERLEND R LMES Yneti im, Ynetim, Teknik Genel / Uygulama nleyici, Savunma, Dzeltici Bilgi Gvenli i Gvenilirlik ve Etkinlik Rekabet Avantaj Mevzuat ve Dzenlemeler Yneti im Ynetim Denetim Risk Analizi Risk Cevab Ana Hat Kontrolleri Kontrol erevesi S kl k Metodolojiler Denetim Komitesiyle Etkile im

BT Kontrollerinin nemi Grevler ve Sorumluluklar Risk Bazl De erlendirme zleme ve Teknikler De erlendirme

Tablo1: Bilgi Teknolojisi Denetim Yap s .

Kaynak: http://www.idkk.gov.tr/web/guest/bt_denetim_rehberi_iia

4.

DENET M TEKN KLER Bir i letmede denetimin etkili bir ekilde uygulanabilmesi iin bir tak m denetim

tekniklerinden yararlan l r. Bu teknikler i letmeye ait e itli finansal bilgilerin elde edilmesi, do rulanmas , stoklar n mevcudiyeti, i letme elinde bulunan mallarla ilgili evraklar n kar la t r lmas durumlar n n yan s ra nceki dnemlere ait verileri de kapsamaktad r. letmelerde yap lan i ve d denetimin tabii tutuldu u teknikleri yle s ralayabiliriz:  Fiziki inceleme tekni i  Do rulama tekni i  Yeniden hesaplama tekni i  Belge inceleme tekni i  Bilgi Toplama(soru turma) Tekni i  Analitik nceleme Tekni i 4.1. Fiziki nceleme Tekni i

letmelerin ellerinde bulundurduklar kalemlere ili kin kay tlar n onaylanmas sa lan r. Bu teknikle;  Stok Mevcudiyeti,  al an Say s ,  letme Faaliyetleri vb. gibi kalemler i denetiler taraf ndan kontrol

edilerek onaylan r. Bu sayede gerekli denetim kan t sa lanm olur. denetiler yukar da ad geen kalemlerin onaylamas n kalemin trne gre belirli tarihlerde yaparlar. sz konusu varl letmelerde stok kay t onaylar iinde bulunulan mali dnemin sonunda n ara t rmak iin, kay tl cret giderleri n kan tlamak iin yap l r. n mevcudiyetinin olup olmad

onaylar sz konusu al an say s na ayr lan giderlerin kontrol iin ve retim sreci vb. gibi i letme faaliyetlerinin onay ise stok de erleme ynteminin varl Bu yntemle incelenen varl klar fiili olarak incelemenin en iyi kan t olarak belirlendi inden i denetiler taraf ndan en s k kullan lan teknik olarak n planda tutulmaktad r. Kasa, Stoklar,

Demirba lar vb. aktiflerin kan tlanmas i denetiler taraf ndan yap lmakla beraber; bunlar n mali de erlerinin sz konusu denetime tabiiyet olu turmas de erlendirilmesi de gz nnde tutulmaktad r. 4.2. Do rulama Tekni i Sunulan verilerin dolayl ya da dolays z olarak nc ki ilerden al nmas yoluyla uygulanan zel bir toplama tekni idir. Denetiler i letmenin sahip oldu u alacak tutarlar n n bakiyelerini do rulamak a s ndan i letmeye alacak olarak kaydedilen ki i veya kurumlarla do rudan temasa geerek bilgiler elde ederler. Gnmzde bu tarz bir uygulama Maliye Bakanl n n vergi matrahlar n n tespiti iin mkelleflerden temin etti i BA-BS formlar yla taraf n mutabakat halde sa l kl bir kan t olu turacakt r. Bu bak mdan mevcut tutarlar n ekilde kay t ettirilmesinin kan t kolayla m olacakt r. gerekle tirilmektedir. Fakat denetim a s ndan bu tarz bir teknik kar olu turmas iin kalite a s ndan

do rulu unu teyit eden yaz l ya da szl bir beyan olu turulmas gerekmektedir. Bylece alacak tutarlar n n do ru bir tutarlar na ili kin bir a letmeler muhasebe departmanlar arac l a s ndan s k kullan lan bir tekniktir. 4.3. Yeniden Hesaplama Tekni i yla her ay bu tarz bir uygulama yaparak alacak

n olu mas n n nne gemektedirler. Bu teknik de denetiler

letmelere ynelik yap lan bir denetimde faiz tutarlar n n hesaplanmas , muhasebe zetinin gzden geirilmesi ve mevcut m terilerin yapt klar hesaplar n kontrol a s ndan uygulanan bir yntemdir. Byle bir uygulamada kan t olu turabilecek faktrler; letme defterlerinin toplamlar , amortismanlar n yeniden hesaplanmas , yeniden de erleme, pheli duruma d en alacaklar n gncellenmesi, k dem tazminat vb. giderlerin hesaplanmas eklinde olu turulur. Mali denetim a s ndan uygulanan tekniklerden biri olarak yeniden hesaplama tekni i s k kullan l r.

4.4.

Belge nceleme Tekni i zere i denetime tabii tutulacak her trl i letme belgesinin Baz belgeler fatura, stok kart vb. varl klara kan t

Ad ndan da anla laca

incelenmesini ifade etmektedir.

olu turmas a s ndan do rudan bir nitelik ta maktad r. 4.5. Bilgi Toplama (Soru turma) Tekni i letme ii ve i letme d muhataplardan finansal bilgilere ili kin verileri bilgili

ki ilerden alma yntemidir. Fakat bu yntem bir kan t niteli i ta maz. Bu yntem yukar da ad geen tekniklerle birlikte kullan ld kan t olu turmas a s ndan nem arz etmektedir. 4.6. Analitik nceleme Tekni i Finansal ve finansal olmayan, denetime tabii tutulan her trl i lem, faaliyet ve varl k durumunun aralar ndaki rasyonel ili ki incelenerek finansal hale getirilmesi tekni idir. Bir denetimde analitik inceleme;  nceki dnem mali verileri,  Tahmin ve bte verilerinin i denetiler a s ndan beklenti durumlar ,  letmelerin sat incelenerek kapsamaktad r. (Deloitte, 2011,http://www.denetimnet.net/Pages/DenetimTeknikleridisdenetim.aspx ileti im adresli web sayfas . Eri im tarihi: 15.02.2011) hacimlerinin iinde bulunulan Pazar bak m ndan ortalamalar n n tespiti gibi faaliyetleri nda iyi bir denetim

sektr

5.

ULUSLARARASI DENET M STANDARTLARI Tm dnyada i denetim uygulamalar farkl ekillerde faaliyet gsterse de, denetimi

yapan ki i ya da gruplar a s ndan belirlenmi uluslar aras standart kurallar vard r. Bu standartlar btn i denetim uygulamalar n ilgilendiren yakla mlard r. Denetim standartlar ilk ba ta kurumlar taraf ndan uygulanmakla birlikte zamanla zel kurum ve kurulu lara da uyarlanarak uygulanm t r. Bu ba lamda ilk kez ABDde Denetim Elemanlar Enstits taraf ndan sorumluluk ve kurallar belirlemek amac yla tebli edilen standartlar, meslekteki geli ime paralel olarak Uluslar aras Standartlar ad alt nda birle tirilmi tir. lkemizde ilk defa 1988 y l nda Sermaye Piyasas Kurulu taraf ndan 2499 say l kanunun 16. maddesine dayand r larak kar lan tebli le denetime ili kin dzenleme ve kurallar hukuki bir nitelik haline gelmi tir. (zeren, 2000, 6) denetim standartlar ilke odakl bir al ma esas na dayanmaktad r. Bu standartlara ili kin baz gereklilikler vard r. Bu gereklilikler yle a klanabilir.  denetimin mesleki uygulamas ve uygulaman n etkinli ine dayanan temel gereklilikler. Bu gereklilikler kurumsal ya da ki isel seviyede uluslar aras geerlili e sahiptirler.  Kullan lan terim ve kavramlar a klayan yorum metinleri. denetimin uygulanmas na ili kin standartlar nitelik standartlar ve performans standartlar olarak ikiye ayr lm t r. Nitelik standartlar , i denetim faaliyetlerini yrten ki i ya da kurumlar n zelliklerini belirtmektedir. Performans standartlar ise i denetimin tabiat n a klar ve i denetim hizmetlerinin performans n belirten kalite k staslar n ierir. (T DE , 2010) 5.1. Niteliksel Standartlar 5.1.1. Ama, Yetki ve Sorumluluk denetim faaliyetinin ama, yetki ve sorumlulu u a ka bir tzkle belirlenmeli, standartlarlauyumlu olmal ve ynetim kurulu taraf ndan onaylanmal d r. Denetim Mesleki

5.1.2. Ba ms zl k ve Tarafs zl k denetim faaliyeti ba ms z olmal ve i denetiler i lerini yaparken tarafs z olmal d r. Ba ms zl k ve tarafs zl k standartlar bu ba l k alt ndan alt ba l klara ayr larak i denetimi ayr nt l bir ekilde belirtmi tir. Bunlar:  Kurumsal ba ms zl k  Bireysel tarafs zl k  Ba ms zl k veya tarafs zl n bozulmas

5.1.3. Mesleki Yeterlilik ve Mesleki zenGrevler, mesleki yeterlilik ve mesleki zenle yerine getirilmelidir. Bu standartlar alt nda 3 standarda ili kin a klamalara yer verilmi tir.  Mesleki yeterlilik  Mesleki zen  Srekli mesleki geli im 5.1.4. Kalite Gvence ve Geli im Program denetim birim yneticisi, i denetim faaliyetini tm ynleriyle kapsayan bir kalite gvence ve geli me program geli tirmeli ve korumal ve program n etkilili ini srekli izlemelidir. Bu program, i ve d kalite de erlendirme ve srekli i izlemeyi ierir. Program n her blm, i denetim faaliyetinin, kurumun i lemlerine de er katmas na ve geli tirmesine yard mc olmak ve Standartlar ve Etik Kurallar ile uyumlu olmas n gvence alt na almak amac yla tasarlanmal d r. Kalite gvence ve geli im program standartlar da alt ba l klar halinde s ralanarak a klanm t r:  de erlendirmeler

 D de erlendirmeler  Kalite program na ili kin raporlama  Standartlara Uygun Yrtld ibaresinin kullan lmas  Uyumsuzlu un a klanmas .

5.2. Performans Standartlar 5.2.1. Denetim Faaliyetinin Ynetilmesi denetim birim yneticisi, i denetim faaliyetini, kuruma de er katmas n sa lamak iin etkili bir ekilde ynetmelidir. denetim faaliyetlerinin yrtlmesinde a a daki faktrler tan mlanm t r:  Planlama  Bilgilendirme ve onay  Kaynak ynetimi  Politikalar ve yntemler  Koordinasyon  Ynetim kurulu ve st kurula rapor verme 5.2.2. al man n zellikleri denetim faaliyeti, risk ynetimi, kontrol ve ynetim srelerinin sistematik ve disiplinli bir yakla mla, geli tirilmesini de erlendirmeli ve buna katk da bulunmal d r. A a daki standartlar iermektedir:  Risk ynetimi  Kontrol  Ynetim 5.2.3. Grev Planlamas denetiler, her grev iin kapsam, hedefler, zamanlama ve kaynak tahsisini ieren bir plan geli tirmeli ve yaz l hale getirmelidir. Grev planlamas i denetiler a s ndan a a daki standartlar uygulama imkn sa lamaktad r:  Planlama faktrleri  Grev hedefleri  Grev kapsam  Grev kaynak tahsisi  Grev al ma program

5.2.4. Grevin Yerine Getirilmesi denetiler, grevin hedeflerine ula mak iin yeterli bilgiyi tan mlamal , analiz etmeli, de erlendirmeli ve kay t alt na almal d r.

denetiler a a daki standartlar yerine getirerek i letmelerde etkinlik ve verimlilik a s ndan kaliteli ortam olu mas n sa larlar:  Bilginin tan mlanmas  Analiz etme ve de erlendirme  Bilgilerin kaydedilmesi  Grevin denetimi 5.2.5. Sonular n Bildirilmesi denetime dair standartlar belirleyen yetkili kurulu lar i denetilerin sonular belirtmi lerdir. denetiler gerekle tirmek zorundad rlar.  Bildirim Kriterleri  Bildirimlerin Kalitesi  Hata ve hmaller  Standartlarla Uyumsuzlu un A klanmas  Sonular n Yay nlanmas getirmektedirler. 5.2.6. zleme Sreci denetim birim yneticisi, ynetime sunulan sonular n kullan lmas n izlemek iin bir sistem kurmal ve geli tirmelidir. 5.2.7. Ynetimin Riskleri Gze Alma Karar denetim birim yneticisi, st ynetimin gze ald risk dzeyinin kurum iin kabul edilir olamayabilece ini d nd nde, konuyu st ynetim ile tart mal d r. E er sz konusu riske ili kin bir karara var lamazsa, i denetim birim yneticisi ve st ynetim konuyu ynetim kuruluna raporlamal d r. ( DDK, T DE vd. 2007) gibi unsurlarla bu gereklilikleri yerine bildirmeleri gerekti ini bu standart maddesiyle erevesinde sonular n bildirilmesini belirli kurallar

K NC BLM HAVAYOLU LETMELER NDE MAL DENET M VE MAL DENET M

FAAL YETLER 1. HAVAYOLU LETMELER NDE MAL DENET M

denetimin standart ekilde yap lan tan m na gre i letmelere de er katmak ve yap lan faaliyetlerin geli tirilmesi amac yla yap lan i kontrol faaliyetlerine i denetim denmekteydi. Havayolu i letmeleri a s ndan bak l rsa i denetim; i letmelerin operasyonel faaliyetlerini daha verimli, ak c ve sistematik bir ekilde geli tirmesi, ayn zamanda daha nce planlanm kalite seviyesine ula mak amac yla yap lan her trl i kontrol faaliyetidir. korumak iin daha fazla aba gstermektedirler. Bu durum nda ise; gerek mevcut havac l k kurallar n n getirdi i letmeler gnmz finansal evrede faaliyette bulunduklar her trl faaliyeti risk ortam n n getirdi i olumsuz ko ullara kar erevesi a s ndan bak ld da kendi bnyelerinde bir kontrol mekanizmas n n gereklili ini ortaya koymaktad r. Havac l k operasyonel gereksinimler gerekse zaman a s ndan verimlili in n planda tutulmas bir kontrol mekanizmas na ihtiya duyuldu unu gstermektedir. Havayolu i letmelerinin denetim faaliyetlerini iyi bir ekilde ynetmeleri denetimi yrtecek bir ekibe ihtiya duyarlar. Delta Havayollar , Continental Havayollar , American Havayollar vb. irketler denetim faaliyetleri iin olu turduklar ekiplerle sz konusu ekilde yrtmeye al maktad rlar. rne in; Continental irketin birle me (New Alliances), faaliyetlerini daha verimli bir

Havayollar risk ynetimi ve operasyonel etkinlik amac yla yrtt al malara 23 profesyonel i deneti grevlendirmi tir. zellikle ortakl klar (mergers) ve yak t masraflar n n incelenmesi bu denetimlerin odak noktas n olu turmaktad r. Continental i denetim genel ba kan yard mc s Steve Goepfertin 2008 y l nda Executive Travel Magazine dergisine verdi i demece gre havayolu i letmeleri a s ndan 3 nemli de i im sektr ve faaliyetlerin bu do rultuda kontrol edilmesinin gereklili i vurgulanm t r:(Protiviti, 2009, 15)  Havayolu kapasitelerinin ve i gcnn azalmas  Ortakl k ve birle melerin artmas  Tek bir noktaya odaklanm stratejiler yrtlmesi.

Havayolu i letmelerinde kurulacak olan herhangi bir denetim grubunun yeleri alanlar nda uzman, denetimin finansal boyutlar n di er denetim trleriyle birle tirecek kapasitede olacak ki iler olmal d r. irketin belirledi i ynetmeliklere gre tan mlanm Mali okuryazar ya da finans uzman denilebilecek kapasitedeki ki ilerin i deneti olarak seilmesi daha uygun olacakt r. Yap lacak herhangi bir al ma y lda en az 1 defa olmak zere finansal, performans, personel ve bte gibi alanlar nda incelenmelidir. Bu i denetim faaliyetleri irkette al an i denetilerin ba ms z olmalar gerekti i kurallar na uyularak yap lmal d r. Y lda 1den fazla i denetim yap l yorsa, bu i denetim faaliyetleri 3 ayda bir i denetim raporu eklinde st birime rapor edilmelidir.(Frontier Airlines vd. 2004, 2) Bir havayolu i letmesinde i denetime tabi tutulacak olan her trl denetim unsuru i letmenin gl ve zay f taraf n belirtir. letmeler denetime tabii tuttuklar bu unsurlar gl ve zay f olarak nitelendirerek eksik taraflar n ve gl taraflar n daha iyi inceleme alan bulurlar. SWOT analizine benzer bu uygulama ile zay f taraflar n glendirilmesi hususunda al malar yo unla t r rlar. denetime tabii tutulan bu unsurlardan baz lar a a daki gibidir:

Gl Taraf
Filo Yap s n n Bykl Route Say s Ortakl klar/Birle meler Teknolojik Altyap Devletle Olan li ki

Zay f Taraf
letmenin Finansal Pozisyonu Maliyet Yap s Uygun Olmayan Routelar ok Blnme (Faaliyet Yap s Olarak) irket cretlerinin Gven Dzeyi letmelerinin Gl ve Zay f Yanlar .

Tablo 3: Havayolu

Kaynak : http://www.authorstream.com/Presentation/Sigismondo-56793-American-Airlines-2004-AgendaAMR-Timeline-Location-Stock-Quote-NYSE-Vision-Statement-proposed-airlin-Education-ppt-powerpoint/

Havayolu

letmeleri bu unsurlar kullanarak bir tak m oranlamalar sayesinde hangi n belirlerler. letmeler Faktr Matrisi ad verilen

unsurun, ne kadar nem ta d

hesaplama yntemiyle mevcut yap lar n n iinde en gl yanlar n ve en zay f yanlar n bulma imkn bulurlar. Bu da i denetim faaliyetlerinin daha sa l kl ve sistematik ekilde

analiz edilmesi ve raporlanmas n kolayla t rmaktad r. Sz konusu matriste i letmeler, denetime tabii tutacaklar unsurlar belirleyerek i letmeye olan a rl klar n (Weight) ve bu a rl klar n i letme a s ndan bykl n (Rating) hesaplama yntemiyle amalar na ula rlar. Buradaki a rl k kavram i letmeler a s ndan 0.00 1.00 aras nda bir de er ta r. Bu de erler i letmeye 0.00 (nemsiz) ya da 1.00 (ok nemli) bir unsur olarak n plana kar. Byklk kavram nda ise; i letmeler kendi belirledikleri lm tablosuna gre bir de er yklerler. Sz gelimi; Rating 1: ok nemli Bir atlak Rating 2: Daha D k Bir atlak Rating 3: Daha Kk Bir G Rating 4: nemli Bir G olarak de erlendirilir. Amerikan Havayollar n n 2004 y l nda yapt Faktr Matrisi, i letmenin gl ve

zay f ynlerinin i levsel olarak a a daki gibi kmas n sa lam t r: (Kakukvd, 2004, 37) A rl k ls

Faktr Unsuru Gl 1. Filo Bykl 2. Route Say s 3. Ortakl klar/Birle meler 4. Teknolojik Altyap 5. Devletle li kiler Zay f 1. Finansal Pozisyon 2. Maliyet Yap s 3. Uygun Olmayan Routelar 4. ok Fazla Blnme 5. irket cretleri Gven Dzeyi

A rl k

Byklk

0,1 0,1 0,15 0,1 0,05

4 4 4 3 4

0,4 0,4 0,6 0,3 0,2

0,05 0,15 0,15 0,05 0,1

1 2 2 1 2

0,05 0,3 0,3 0,05 0,2

TOPLAM

2,8

Tablo 4: American Airlines 2004 y l IFE Matrisi.

Kaynak: http://www.authorstream.com/Presentation/Sigismondo-56793-American-Airlines-2004-Agenda-AMRTimeline-Location-Stock-Quote-NYSE-Vision-Statement-proposed-airlin-Education-ppt-powerpoint/

Havayolu i letmeleri denetimlerini mevcut faaliyetlerine gre i denetimlerini srdrrlerken, bu denetim faaliyetlerini stratejik planlar na gre belirledikleri alanlara gre yaparlar. Yap lan derinlemesine analizler sonucu i letmelerin finansal durumlar , mali tablolar , bteleri, raporlar haline getirilerek denetimin sonular ilgili havac l k faaliyeti hakk nda bilgiler vermektedir. Bu raporlara ek olarak bir tak m stratejik planlamalar ve di er finansal dokmanlar da i denetim faaliyetlerine katk da bulunurlar. Bir havayolu i letmesi iin i denetimin yap laca  Nakitle ilgili faaliyetler  Alacak hesaplar sreleri  Varl k kullan m  Gelir tan mlama ve raporlama  Bilgisayarl sistemlerin kontrol  Akit (Anla ma) sreleri  Ynetim ve performans analizleri ve raporlama. 1.1. Denetimin Hedefleri Havayolu i letmeleri yap lacak herhangi bir denetim ya da i denetim faaliyetlerinde uygulanacak yntemin idare ve ynetim a s ndan etkinli ini belirlemek amac n belirleyerek uygulamalar gerekle tirmelidirler. Yap lacak her trl hizmet sunumunda sat c ve al c lar n tutumlar n belirleyerek, havac l kla ilgili her trl makbuz, fatura, depozito vb. evraklar n takibinin yap laca i kontrol mekanizmas olu turmak zorundad rlar. Bu faaliyetlerde bulunurken yrrlkte olan yasa ve ynetmelikler, i letme ii kurallar gibi ykmllklerin fark nda olmal d rlar. denetimin asli hedefi bu faaliyetleri gerekle tiren i letmelere ynelik ba l ca alanlar unlard r: (Garza, 2004, 2)

bir dzenlili in olu turulmas n sa lamakt r. (City of AlbuquerqueInternalAuditComittee vd. , 2005, 3) 1.2. Denetimin Boyutu denetim, havayolu i letmelerinde mevcut uygulama alanlar n n en etkili bir ekilde yrtlmesini sa layacak konuma getirilmesini hedefleyen bir denetimdir. Havayolu i letmeleri i denetim hedeflerine ula mak amac yla i denetim faaliyetlerini srdrrler. Fakat bir i denetimin sa l kl bir ekilde yrtlmesi ve etkili bir sonu do urmas iin havayolu irketinin karakteristi ine gre planlanmal d r. denetimin boyutu havayolu i letmesinin organizasyon yap s na gre ekil al r.  Havayolu i letmesinin bykl ve karma k yap da olup olmad  Yap lan en son i denetim aras ndaki zaman fark  irketin denetim uygulama kay tlar

 Uygun denetim kaynaklar ; gibi zellikler i denetimin uygulama boyutunu de i tirecektir. (CAA Philippines vd. , 2009, 15) 1.3. Denetim Yakla m Havayolu i letmelerinde i denetimin ele al n ta mad yakla m na bak ld nda e itli

alanlarda soru cevap yntemiyle elde edilen bilgilerin i letmeler a s ndan kesin bir ifade ancak denetimin baz eklentiler ve anketler yard m yla verilecek kararlara daha grlmektedir. Burada nemli olan faktr sorulacak sorular gvenli bir ekilde katk sa lad sonuca gtrmesidir.

ve bu sorulara kar l k gelen cevaplar n uygun yntemlerle de erlendirilip, i letmeyi istenilen denetim yakla m nda etkili olan bu yntemler i letme ii eksikliklerin belirlenmesinde hayati nem ta maktad r.  Gzlem  Rportaj Yntemi  Tekrar De erlendirme  Do rulama ve Oran Analizi  Bilgisayar Destekli Denetim Teknikleri

gibi yntemler i denetim yakla m nda esas olarak kullan lan yakla m yntemleridir. Fakat burada unutulmamas gereken en nemli husus yap lacak bir denetimin baz ki ilerin hatalar n bulma amac n gtmek olmad sa lamakt r. (CAA Sri Lanka, 2010, 17) Amerikan Havayollar n n i denetim yakla m nda kulland yntemlere bak ld nda n n bilinmesidir. denetimin temel amac i letme ekonomisi, verimlili i ve etkinli ine katk da bulunacak al malar n gerekle tirilmesini

sz konusu uygulama yntemlerinin pratik olarak nas l hayata geirildi i daha iyi anla lmaktad r. Yapt klar i denetim esnas nda kar la t klar zorluklar ilk a amada belirten havayolu irketi, mevcut yakla mlar n bir sonraki y l hangi a amalar a s ndan i denetim uygulamalar nda de i tirdiklerini de belirtmi lerdir. Buna gre 2004 y l

kar la lan 250 irket ii risk faktrnn kar la t r lmas ve analizi, uzman gr leri, uzman olmayan gr ler ve hizmet kalitesini etkileyebilecek verilerin eksiklikleri gibi zorluklar, bir sonraki y l i denetimi ilgilendiren ara t rmalar konusunda daha fazla savunma politikas izlenmesi ve i letme departmanlar n n riskleri azaltma konusundaki faaliyetlerini bir araya getirme giri imi ierisine girilmesi hususunda kararlar al nm t r. 2006 y l nda yap lan ara t rmalar ve uygulanan faaliyetler sonucu irketi etkileyen faktrler 18 ba l k alt nda toplanm , bu konular hakk nda denetime kat lan kat l mc lar n baz lar bilirki i olarak grevlendirilmi tir. Bu bilirki iler de finansal olumsuzluklar nemli olan risk faktrlerini azalt c tedbirler alma faaliyetlerinde bulunmu lard r. American Havayollar , yapt klar i denetim sonucunda risk olarak grdkleri faktrleri u 18 ba l k alt nda s ralam lard r: (American Airlines, 2007, 13)

Risk Kategorileri
Felaket Olay M teri Tutma Ekonomik Kriz Altyap Gvenirlili i Davalar Yetenekleri Tutma Rakip Eylemler Veri Gizlili i ve Gvenli i Filo Yap s /Ya BT Sistem Gvenirlili i Dzenlemeler Terr Faaliyetleri Maliyet Kontrol Afet Kurtarma/ Sreklili i Yasad Faaliyetler

i - veren li kileri Emniyet Performans Sat c Kayb /Tedarik Kesintisi

Tablo 5: American Airlines 2006 Y l Risk Faktrleri.

1.4. Raporlama Bir i denetim faaliyetinin temel i levi irket ii kontrol sonular n n ilgili st birime sunulmas oldu undan, sz konusu denetim sonular da yorum ve analiz edilerek raporlar halinde yneticilerin bilgilerine sunulur. Havayolu i letmeleri a s ndan de erlendirildi inde ise; ierik olarak di er i letmelere ait i denetim raporlar ndan pek fazla bir fark olmayan standart i denetim faaliyet raporlar zet halinde mevcut ynetime bildirilir. zet olarak bir i denetim raporunda bulunmas gereken etmenler unlard r:(FAA, 2010, 5)  Yap lan Denetimin Tarihi  Denetlenenin leti im Bilgileri  Mlakata Kat lanlar n Listesi  Yap land rman n De erlendirmesi  Denetim Bulgular , nemi ve neriler.

2. HAVAYOLU ALANLARI

LETMELER AISINDAN MAL

DENET M UYGULAMA

denetimin ne demek oldu unu ve hangi hedefler ta d

n belirttikten sonra nn

havayolu i letmelerinin uygulama a amas nda hangi alanlara ynelik al malar yapt

bilinmesi ve bu alanlar n i letme ierisinde faaliyet alanlar na gre grupland r lmas i denetimin daha etkili olmas n sa layacakt r. Bu al malar n sonunda elde edilen bulgular, e itli sertifikalar, ba vuru kaynaklar , fi , makbuz vb. kaynaklara dayand r larak rapor haline getirilmeli ve denetimin amac gerekle tirilmi olmal d r. (CAA Sri Lanka, 2010, 17) 2.1. Bte Kontrolleri Mevcut bte haz rlama ve kontrol standartlar yla birlikte haz rlanan bte kontrolleri, yap lan kontrollere verilen onaylar sayesinde havayolu i letmelerinin i denetim unsuru haline gelir.

Bir havayolu i letmesine ait bte kontrol, sz konusu btenin kurumsal planlarla uyu up uyu mad olu turur. kaynakland n n tespiti ile ba lar. Mevcut bte ile gemi y llara ait kalemlerin kontrol esnas nda meydana gelen de i imler kontroln nemli faktrlerinden birini letmeye ait gemi y l mali tablolar yla denetime tabii tutulan mali y la ait n n belirlenmesi nem arz etmektedir. Ayr ca bte haz rlama ile ilgili n n tespiti ile yasal tablolardaki de i imlerin ncelik s ras na gre incelenmesi ve bu de i imlerin nerelerden departmanlara ynelik bir bte a r s n n nceden yap l p yap lmad hususlar bu denetim esnas nda kontrol edilir. 2.2. Gelir Toplama ve Faturalama Toplanan btn gelir kalemlerinin do rudan incelenip muhasebe kay tlar n n yap lmas n ifade eder. Bu kay tlar n ne ekilde yap ld , kay t esnas nda hangi hususlara riayet edildi i i denetimin konusu ierisine girer. Havayolu i letmeleri a s ndan gelir elde edilen kalemlerin denetimi; geliri tahsil eden ki ilerin denetiminden, gelirin ne ekilde kay t alt na al nd na kadarki btn a amalar n kontrollerini ifade eder. Elde edilen gelirin emniyet alt na al nmas , makbuzlar n n korunmas , fatura kay tlar , iptal edilen fatura nshalar n n kontrolleri, deme ekleri, kasa tutanaklar vb. i lemlerin denetimi bu grup alt nda incelenir. Ayr ca faturalaman n hangi yntemle (elle, bilgisayar vb.) yap ld faaliyeti aras ndad r. 2.3. cretler ve Masraflar Personele denen cretler ve bu konuyla ilgili katlan lan her trl masraflar n denetimi bu kategori alt nda incelenir. Havayolu i letmelerinin lisans, de erlendirme, sertifikasyon gibi faaliyetlerine kar l k dedi i her trl gider kalemi ayr nt l olarak ele al nan bir denetim unsurudur. a a daki ekilde belirtilmi tir:  zel Pilot Lisans  Ticari Pilot Lisans  Hava Ula t rma Pilot Lisans  renci Pilot Lisanslar  Uu retim Derecelendirme Yard mlar  Uak Tipi ntibak Dzenlemeleri letmelerin bu tan mlamalar hangi personellere uygulayaca i letmenin denetim

bildirimlerin istenilen tarih ve zamanlarda ilgili kurum ve kurulu lara gnderilmesi gibi

 Havayolu Lisanslar  Charter Lisanslar  Uu Okulu Lisanslar  Yabanc Personel Onay Lisanslar  Hava Trafik Kontrolrleri Lisans De erlendirmesi  Yabanc Uu Tabibi Onay Lisanslar  Uabilirlik Sertifikas  Hava Arac Kay t Sertifikas  Sa l k ncelemeleri Havayolu i letmeleri bu harcamalar n yan nda yap lan harcamalar n hangi yasa/ynetmeli e dayand r ld n da denetim esnas nda tan mlarlar. Sz konusu harcamalar, bir ynetmeli e gre mi yasal olarak al nm bir karar m , Bakanlar Kurulunun herhangi bir karar var m , i letmenin i hizmet maliyetine mi ait ya da zel olarak tan mlanm harcamalar n yap ld sorular n kar l n n denetimini bu yolla yaparlar. Ayr ca yap lan bu maliyetlere ili kin

bir sbvansiyon var m , bu sbvansiyon ilgili hesap kalemlerini ne lde etkiliyor gibi n yap lan denetim sonucunda al rlar. denetim cret ve masraflar n finansal boyutunu inceledi i gibi mevcut lisans ve sertifikalar n yenilenmesi, srekli kontrollerinin yap lmas , ilgili belgelerin yetkili otoritelerce onaylan p onaylanmad Sri Lanka vd. 2010, 22) 2.4. Kasa Hesaplar ve Banka Uzla malar Havayolu i letmesine ait btn banka hesaplar n n kontrol edilerek makbuzlar yla kar la t r lmas , kasa i lemlerinin gzden geirilmesi ve kasa sorumlular n n uygun ki iler olup olmad klar na kadarki sreleri kapsayan i denetim faaliyetleridir. Havayolu i letmeleri ayn anda birden fazla faaliyet alanlar yla ilgilendiklerinden banka hesaplar da bu faaliyetlere gre ekil al r. denetimde bu hesaplar aras ndaki ili kiler, para transferleri, banka hesaplar zerinde sz sahibi olan ki ilerin belirtilen kurallara gre belirlenip belirlenmedi i unsurlar incelenir. Ayr ca i letmelerin kulland gn sonu i lemleri, havayolu i letmelerine ait a k eklerin olup olmad bir hileye kar gvenli bir ekilde yaz l p yaz lmad ba l ca al ma alanlar n olu turur. ek koanlar n n , eklerin herhangi gibi hususlar da incelemek kayd yla al malar n yrtr. (CAA

gibi hususlar denetim konusunun

letmeler iinde bulunduklar yap gere i farkl i letmelerle ileti im halindedirler. Bu ileti im ierisinde finansal ili kiler nemli rol oynamaktad r. denetimin bir di er kontrol alan da i letmeler aras gnderilen para, ek vb k ymetlerin emniyetli bir ekilde ta n p ta nmad n incelemektir.

Elle yap lan tahsiltlar n kimlerin kontrolnde gerekle ti i i letmenin kasa hesaplar n yak ndan ilgilendirir. Bu bak mdan gnlk i lemlerin kimler taraf ndan , kasa defterlerinin usulne uygun olarak yaz ld gerekle ti i, kay tlar n tutulup tutulmad

da bu alandaki inceleme unsurlar ndand r.(CAA Sri Lanka vd. 2010, 29)

F NANSAL TABLO VE FAAL YET RAPORLARININ KABULNE L K N YNET M KURULU'NUN KARAR TAR H : 23.03.2011 KARAR SAYISI: 058 Ortakl m z Ynetim Kurulunun 23.03.2011 tarih, 058 say l karar yla onaylanm

olan 31 Aral k 2010 tarihli ba ms z denetimden gemi konsolide finansal tablolar ile ynetim kurulu faaliyet raporuna gre; a) Sz konusu finansal tablolar ile faaliyet raporunun taraf m zdan incelendi ini, b) Grev ve sorumluluk alan m zda sahip oldu umuz bilgiler erevesinde, finansal tablo ve faaliyet raporunun nemli konularda gere e ayk r bir a klama veya a klaman n yap ld tarih itibariyle yan lt c olmas sonucunu do urabilecek herhangi bir eksiklik iermedi ini, c) Grev ve sorumluluk alan m zda sahip oldu umuz bilgiler erevesinde, yrrlkteki finansal raporlama standartlar na gre haz rlanm yans tt konsolide finansal tablolar n i letmenin aktiflerini, pasiflerini, finansal durumu ve kar zarar yla ilgili gere i drst bir biimde ve faaliyet raporunun i in geli imi ve performans n , konsolidasyon kapsam ndaki m z n finansal durumunu, kar kar ya oldu u nemli riskler ve n , beyan ederiz. faaliyetlerle birlikte, ortakl

belirsizliklerle birlikte, drste yans tt Sayg lar m zla, TRK HAVA YOLLARI A.O.

Hseyin BA RIYANIK Muhasebe Ba kan

Co kun KILI Genel Md. (Mali) Yrd.

Do. Dr. Temel KOT L Genel Mdr

ekil 3: THY A.O. 2010Y l Sorumluluk Beyan . Kaynak: http://www.kap.gov.tr/yay/Bildirim/Bildirim.aspx?id=147745 ileti im adresli web sayfas . Eri im tarihi: 10.04.2011

2.5. stihdam e al m sreciyle ilgili tm i lemlerin incelendi i k s md r. e al mlarda uygulanan

prosedrler, randevular, personel maa lar n n durumu gibi e itli alanlarda denetimler yap l r. stihdam k sm n n ilk blmn randevular ve tarih kay tlar olu turur. Denetimler personel kay tlar n n onayl olup olmad n inceleyerek kay t d l n nne geer. Ayr ca , bu yap lan randevular n i letmeye ait herhangi bir ynetmeli e ba l olup olmad ynetmeliklere uygun gerekle tirilip gerekle tirilmedi i gibi konular da ele al r. Personele ili kin en nemli unsurlardan biri de hesaplanan cretlerdir. Brt cret kapsam nda denetlenen bu unsur, cret s n flar n n do rulu unu, ayl k cari oran durumunu, fazla mesailerin hesaplanmas , dnem iinde yap lan normal demelerin yzdelik dilimleri denetlenir. Yap lan kesintiler, personelin i letmeye olan geri bildirimlerine gre

de erlendirilerek i denetimin konusu haline gelir. Personelin devaml l tatminleri, herhangi bir ayr lma karar n n olup olmad yap ld (Supplemental Topic vd. 2010, 2) 2.6. Fazla Mesai, Tatil denekleri ve Ula m Yard mlar nda ortaya kan tatmin dzeyleri i denetimin ilgi alanlar n

na ynelik olu turur.

, ula m denekleri ve cret kesintileri

letmeler cret ile ilgili yap lacak her trl i lemlerde yneticinin onaylar na tabi tutulduklar gibi verilen fazla mesai cretleri de i letmenin ba ndaki CEO ya da Genel Mdrn onay n almak zorundad r. Her havayolu irketi al an na deyece i fazla mesai cretini k demleri gz nne alarak belirler. Resmi tatil ya da ola an d herhangi bir fazla hafta sonu al ma sresi iin cretler hesaplan r. al an d nda ynetimin de al t

mesaileri ald klar maa lara uygulanan hesaplarla belirlenir. Her irketin ynetmeli inde farkl olmak kayd yla i letmeler personele verecekleri fazla mesai cretlerini rnek olarak yle hesaplamaktad rlar: (Ayl k Maa + %10) , 240 (Di er denekler hari) x 1,5

Burada ayl k maa a eklenen %10luk bir oran n y l iindeki al ma say s na blnerek 1,5lik fazla mesai katsay s yla arp m ndan elde edilen ayl k hesaplamay grmekteyiz. letmeler fazla mesai cretlerinin yan sa lamaktad rlar. zellikle ta ra s ra personele ula m yard m da n

ubelerde al p merkeze s k s k gelen personel bu

yard mlardan faydalanmaktad r. denetimin konusu burada olu turulan bir sistemin varl olmad n denetler. (CAA Sri Lanka vd. 2010, 48) 2.7. Personel Sa l k Mekanizmas ve Sa l kla ilgili Yard mlar

denetlemektir. E er byle bir sistem varsa kontrol a s ndan srekli bir faaliyetin olup

Personelin sa l kla ilgili tm hesaplamalar , personele ynelik uygulanan sa l k yard mlar , sa l k harcamalar ndaki k s tlamalar, oda ve uzman doktor cretleri, varsa huzurevi masraflar gibi birok alanda yrtlen faaliyetleri kapsamaktad r. letmeler bulunduklar yap ierisinde personelin sa l k ihtiyalar n kar lamakla ykmldrler. letmelerin sa lad klar bu hizmetlerden dolay kar la t klar mali yk i denetimin kontrol alan na girerek sz konusu ihtiyalar n gereklili i belirlenmi olmaktad r. yle ki; otoritelerce belirlenmi olan sa l k gerekliliklerinin d nda, al an n talep etti i bir tak m sa l k hizmetleri olabilir. Sa lanacak bu hizmetlerin ki isel amalar do rultusunda kullan lmas finansal bir yk olu turur. Bunun denetimin yap larak gereksiz harcamalar n nlenmesi i letmelerin yarar na bir nitelik ta r. Bir di er husus da; al nan hizmete ynelik harcamalar kan tlayan bir reete vb. evrak n uzmanlarca onaylan p onaylanmad n n tespitidir. Bu evraklar i denetimin konusu olacaksa ya bir doktor taraf ndan veya doktor statsndeki bir asistan taraf ndan onaylanmal d r. E er bu evraklar irkete gnderilecekse kapal zarflar ierisine konulmal ve zerine mhr vurulmal d r. Devlet yasalar arac l yla her al ana ynelik zorunlu bir tak m sigorta kesintileri , k demlere gre ne tr

yapmaktad r. denecek SGK primlerinin do ru yat r l p yat r lmad InsuranceBrokersLtd vd. 2009, 7)

oranlara sahip olundu u gibi hususlar da i denetimle kontrol alt na al n r. (CBG

2.8. Personel Kredileri/Personelden Alacaklar nceki y llara ait gider ve gelir kalemleri incelenerek mevcut dnem ve sonraki mali dnemlerine yans t lmaktad r. Personele verilen krediler ve personelden alacaklar da bu ekilde bir denetimden geerek verilerin gvenirlili i artt r lmaktad r. Havac l k sektr gibi byk bir yap ya sahip sektrde bu denetim iyi yap lmazsa kay t d bir gider meydana gelir.

Havayolu i letmeleri bunun nne gemek amac yla yapt klar denetimlerde nceki y llardan sonraki dnemlere aktar lan tutarlar n kar la t r lmas yoluyla do rulu unu tespit etmeye al rlar. Bu denetim esnas nda kar la lan tutar farklar na ili kin gerekelerin ne denli geerli olup olmad ve bu hesaplar kontrol eden yetkili personeldeki evraklar n gvence alt nda olup olmad klar denetlenir. Her hangi bir durumda bu belgelere ula acak yetkililerin tan mlanmas da bu denetimle kontrol edilir. Bayram kredileri ve di er verilen krediler (Ara kredisi, Maa kredisi vb.)

belirlenmi oranlara gre verilir. Bunun incelenmesi de i denetimin bu alandaki faaliyeti kapsam na girmektedir. Y lsonundaki hesaplar n incelenip aradaki farklar n nerelerden kaynakland , alacak tahsil sresi gibi etmenlerin belirlenmesi de nemli al malardand r. (CAA Sri Lanka vd. 2010, 57) 2.9. haleler/ Mal ve Hizmet Al mlar Sat n al nacak olan mal ve hizmetlere ili kin en d k maliyetlerle, effafl k anlay ierisinde kuruma niteliksel olarak en faydal ekilde al nmas n n denetimini ifade eder. Bir havayolu i letmesinde mal ve hizmetler ili kin bir ihale prosedrnn olup olmad , varsa bu prosedrlerin tamam yla yerine getirilip getirilmedi i ve eksik olan ihale konular na ili kin geerli sebeplerin belirtilip belirtilmedi i hususlar nda incelemeler yap larak i denetim faaliyetleri gerekle tirilir. hale srelerine ili kin havayolu i letmelerinin yapmas gerekenler belirlenmi tir:  Kurum taraf ndan en d k maliyetle en fazla faydan n sa lanmas  ngrlen standartlara, spesifikasyonlara, yasa ve ynetmeliklere uyulmas  Varl k sat lar ndan maksimum gelir ve minimum maliyet deme plan u ekilde

 Rakip taraflara kar e it muamele yap lmas  lerin srekli yap lmas , mal ve hizmetlerin ula t r lmas

 Yerel yasalara uygunluk ve uluslar aras ykmllkler  Prosedrlerin de erlendirilmesinde effafl k ve tekdzelik  Bilgi gizlili i  Teklif sahipli inin yetkinlik ve yeterlili i hale sonular n n zaman nda de erlendirilmesi ve istenilen zamanlarda

szle melerin yap lmas da nemli faktrlerdendir. Havayolu i letmeleri, ihale srelerinde taraflardan i in yap lmas na dair belirli sreler isteyebilirler. rne in; ihale srecinde son teklifin verilmesi en fazla 3 hafta olabilir. Bu durum uluslararas faaliyet gsteren irketler iin ise 68 hafta aral ndad r. Bu tekliflerin de erlendirilmesi hususunda ise ya anacak her hangi bir gecikme en fazla 3 hafta olabilir. Toplam maliyet tahminlerinin yetkili otoritelerce onaylanmas teklif srecinin nemli a amalar ndan birini olu turur. nk olu acak herhangi bir maliyetin bykl ne gre onay verecek yetkili kurumlar de i mektedir. Bir havayolu i letmesinde toplam maliyet tahminleri iin onay verecek kurumlar u ekildedir: (4734 say l Kamu hale Kanunu vd. 2008, 50)  Otorite: 100 milyon para birimine kadarki tutarlar  Bakanl k: 100 milyon para biriminin zerindeki tutarlar. 3. ULUSAL VE ULUSLARARASI DENET M KURULU LARI 3.1. Trkiye Denetim Enstits (T DE) Trkiye Denetim Enstits, mesle in profesyonellerinin yetkinlikleri, finans ve reel sektr irketlerimiz ile kamu kurum ve kurulu lar n n kurumsal ynetim kalitesi, dzenleyici otoritelerin dzenlemelerinin uygulamadaki uyum kalitesi, mesle in akademik geli imi iin e itli hizmetleri lkemizde sunan kurulu tur. Kurulu uluslar aras organizasyonlarla srekli ileti im halinde bulunarak Uluslar aras Denetim Standartlar ve Mesleki Uygulama erevesinde faaliyet gsteren bir yap ya sahiptir. Ayr ca i denetim, kurumsal ynetim, i kontrol ve risk ynetimi alanlar nda yetkin

uzman bilgi ve becerilerinden faydalanarak lkemizde makale, konferans, syle i gibi akademik al malar yapmaktad r. Bunun yan s ra i deneti olmak isteyenlere ynelik mesleki e itim sunan bir organizasyon zelli i ta maktad r. Kurulu un yapt al malar ve verdi i e itimler sonucunda kazand rd e itli

sertifikalar mevcuttur. Bu sertifikalar yle s ralanmaktad r:  Sertifikal Deneti (CertifiedInternalAuditor - CIA)  Sertifikal Finansal Hizmetler Denetisi (Certified Financial Services Auditor - CFSA)  Kontrol z de erlendirme Uzmanl Control Self-Assesment - CCSA)  Sertifikal Kamu Denetisi (CertifiedGovernment Auditing Professional - CGAP) Kurulu un internet sitesinde i denetimle ilgili yap lan faaliyetler, i denetim yay nlar na ait bilgiler geni bir ekilde yer almaktad r. (Trkiye Denetim Enstits Vizyon&Misyonu, 2010, http://www.tide.org.tr/page.aspx?nm=h_vizyon_misyon ileti im adresli web sayfas , Eri im tarihi: 15.03.2011) 3.2. Denetim Koordinasyon Kurulu ( DKK) Kamu Mali Ynetimi Kanunu erevesince Maliye Bakanl denetim kurumudur. Kurul ba bakan, DPT mste arl Mste arl bnyesinde kurulmu Sertifikas (CertificationIn

n n ba l oldu u bakan, Hazine

n n ba l oldu u bakan, i leri Bakan ve maliye bakan n n nerisiyle kurulmu

ve 7 yeden olu maktad r. Bu kurul THY gibi yar kamu zelli i ta yan havayollar irketinin yan s ra di er kamu kurulu lar n n denetim al malar na katk da bulunmaktad r. Kamu idarelerinin i denetim sistemlerini izlemek, ba ms z ve tarafs z bir organ olarak hizmet verebilmek amac yla a a daki faaliyetler yrtlr: ( Denetim Koordinasyon Kurulu Genel Bilgi, 2007, http://www.idkk.gov.tr/web/guest/home ileti im adresli web sayfas , Eri im tarihi: 15.03.2011)  denetime ili kin denetim ve raporlama standartlar n belirlemek, haz rlamak ve geli tirmek.

 Uluslararas geli tirmek.

standartlara uyumlu risk de erlendirme yntemlerini

 Kamu idarelerinin denetim birimleriyle i birli i sa lamak.   denetilerinin e itim programlar n dzenlemek. denetilerin uyacaklar etik kurallar belirlemek.

3.3.Kamu Denetiler Derne i (K DDER) Denetimin, kamu idarelerinin faaliyetlerine de er katmak ve geli tirmek amac yla;Kamu kaynaklar n n elde edilmesi, kullan m ve ynetiminde etkililik, ekonomiklik ve verimlili in sa lanmas na katk da bulunulmas ,kamudaki savurganl k, yolsuzluk, usulszlk ve suiistimallerin nlenmesi, kamu varl klar n n korunmas ,Muhasebe kay tlar , mali tablo ve raporlar n gvenilirli i, btnl ve zaman ndal n tesisi, konular nda kamu idarelerinin yneticilerine, yetkili mercilere, vergi mkelleflerine ve di er taraflara objektif ve tarafs z bir yakla mla gvence sa lanmas nda ve dan manl k hizmeti verilmesinde ok nemli bir misyona sahip oldu u, kamu idarelerinde grev yapan dernek yesi i denetilerin, mesleki yetkinlikleriyle ba ms z ve tarafs z bir ekilde, sistematik, srekli ve disiplinli bir yakla mla, i denetim standartlar ve meslek ahlak kurallar na uygun bir ekilde faaliyet gstermeye al an bir dernek olma zelli i ta maktad r.(Kamu Denetiler Derne i Kurulu Felsefesi, 2009, http://www.kidder.org.tr/index.php?Sayfa=617271600 ileti im adresli web sayfas , Eri im Tarihi: 15.03.2011) 3.4.TheInstitute of InternalAuditors (IIA Uluslararas Denetiler Birli i) Dnya zerinde i denetim alan nda faaliyet gsteren lider organizasyondur. Yapt klar al malarla ve verdikleri e itimlerle i denetime nc olan kurulu , 1941 y l nda Amerikada kurulmu tur. Kurulu yeleri i denetim, risk ynetimi, ynetim, i kontrol, bilgi teknolojileri denetimi, e itim ve gvenlik alanlar nda faaliyet gstermektedirler. denetim alan nda dnya ap nda ses getiren, i denetim de erlerini savunarak geli mesine katk sa layan byk bir kurulu tur. Kurulu i denetim faaliyetleri kapsam nda a a daki amalar gtmektedir:  letmelerin organizasyon yap lar ierisine i denetim mekanizmas n olu turma ynnde al malar yapmak

 Kapsaml mesleki e itim ve geli im imknlar sa layarak uygulama a amas bak m ndan standartlar ve sertifikasyonlar temin etmek.  Hedef kitleye i denetim uygulamalar a s ndan e itim ve di er standartlar sa lamak.  Tm lkelerin i denetileriyle birlikte payla lan i denetim bilgilerini duyurmak. Uluslar aras i denetiler birli i yesi bulunan denetim kurulu lar ya da ki ilere ynelik e itim paketleri sunarak geli im dzeyini artt rmay hedeflemektedir. Ayr ca btn yeleri aras ndaki ba lant ve ileti imleri glendirerek daha gl bir sre olu turma a amas nda al malar n srdrmektedir. (IIA, 2010, 1) 3.5.InternalAssociation of AirlineInternalAuditors (IAAIA Uluslararas Havayolu Denetiler Derne i) Dernek 1991 y l nda Londrada baz havayolu irketlerinin i denetim birimleri aras ndaki bilgi al veri i ve tecrbe payla m n sa lamak amac yla kurulmu tur. 2010 y l itibariyle 70den fazla havayolu irketinin ye oldu u dernek, dnya genelindeki havayolu irketlerine i denetim birimleri aras nda bilgi ve zm al veri i reterek faydal al malar yrtmektedir. Her y l dzenli olarak i denetim alan ndaki bilgilerin konferanslar arac l payla ld Son i denetim konferans n n (2010) lkemizde yap ld amalar ta maktad rlar: (IAAIA,2010, http://www.iaaia.com/About_IAAIA.html ileti im adresli web sayfas . Eri im Tarihi: 30.02.2011)  denetime i levine dahil olan ve ilgili faaliyetlerde bulunan, dnya genelindeki tarifeli havayolu irketi ya da charter havayolu irketleri iin kr amac gtmeyen i denetim birimini kurma ve korumakla ykml bir dernek olmak.  Havayolu sektr a s ndan i denetim faaliyetlerini kurmak, yla

al malar dernek, ye havayolu irketlerinin lkelerinde gerekle tirmektedir. dernek faaliyetleri, a a daki

standartla t rmak ve geli mesine yard m etmek.

denetim ynetimi ve uygulamalar konusunda havayolu irketlerinin al ma ve ara t rma yapmalar n te vik etmek.

 al malara katk sa lama amac yla konferans, seminer ve di er etkinlikleri organize etmek.  Kendi i denetim faaliyetlerini yapan havayolu irketlerini kat l ma te vik etmek.  denetim mesle ini genel olarak havayolu sektrnn bir paras haline getirmeye te vik etmek.

NC BLM

LUFTHANSA HAVAYOLLARI 2004 YILI GEL R ve SZLE MEYE UYGUNLUK DENET M RAPORU (MAL DENET M) VE DENET M SORULARI

1. ALI MANIN AMACI letmeler a s ndan farkl olma amac n n getirdi i bir tak m faaliyetler e er dzgn bir ekilde organize edilmezse yap lan tm faaliyetlerin kontrol istenilenin d na kmaya ynelir. Bu gibi durumlar n nne gemek a s ndan i letmeler, yapt klar faaliyetlerin performans de erlendirmelerini, finansal analizlerini, ortaya kacak olan maliyet hesaplar n ve bu mekanizmalar n uygun bir ekilde i lenmesi amac yla bilgi teknolojilerini srekli gncellemek ve kontrol alt nda tutmakla ykmldrler. zellikle havayolu i letmeleri iin performans ve mali kontrol ncelikli faaliyetler aras nda yer almaktad r. Havayolu sektr a s ndan i denetim amac , yakla m ve faaliyetlerinin nas l gerekle mesi gerekti i, denetimin hangi unsurlar kapsad grlmektedir. denetim rapor rnekleri genellikle havayolu irketlerinin i denetim faaliyetleri kapsam nda yapt klar al malar n zet halindeki bilgilerini iermektedir. Havayolu irketi al malar n hangi alan zerine yo unla t r p yap yorsa, bu al ma alan n i deneti rapor nsznde belirtir. Tm faaliyet alanlar ndaki bilgiler belirli a amalardan geerek genel kalemler alt nda st ynetime sunulur. Raporlaman n esas amac denetim esnas nda olu an aksamalar, usulszlkler ve olumsuz ko ullar bu raporla belirtilmesidir. al man n bu k sm nda Lufthansa Havayollar na ait 2004 y l Denetim (Mali Denetim veya Uygunluk Denetimi) rne i sunulmaktad r. Havayolu Uluslararas Havaliman (DIA)nda yapt irketinin Denver harcamalarla ilgili zet bilgiler bu raporla gibi konular daha nce anlat lm t . Bu unsurlar n ise verilecek rnekte ynetim kuruluna iletilmesinde ne gibi al malar yap laca

gsterilmektedir. Ayr ca bu raporla st ynetime yap lan usulszlkler, bu usulszlklere ynelik tavsiyeler ve kar an taraflar n verdi i cevaplar yer almaktad r. al man n sonunda ise havayolu irketlerinin finansal denetim yaparken hangi alanlarda, ne gibi sorular sormas gerekti i uluslararas i denetim standartlar erevesinde gsterilmi tir.1

al maya ait i denetim raporu Lufthansa Alman Havayollar , 2004 y l Gelir ve Szle meye Uygunluk Denetimi ad alt nda http://denvergov.org/Auditor/Audits19962004/Audits199620047/tabid/378345/Default.aspx ileti im adresli web sayfas ndan 20.02.2011 tarihinde elde edilmi tir.

2. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 2004 YILI MAL 2.1. Deneti Raporu

DENET M RAPORU

4 May s 2001 y l itibariyle Lufthansa Havayollar n n Denver Uluslararas Havaliman ile yapm oldu u havaalan kullan m ve faaliyetlerine ili kin gelir ve szle meye uygunluk denetimi tamamlanm t r. Bu denetimin amac 31 Aral k 2003 tarihinde sona eren ve szle mede belirtilen ilgili deme miktarlar n n adil bir ekilde sunuldu unu belirlemektir. Biz de Lufthansa Havayollar ile Havac l k Dairesi aras ndaki yap lan szle medeki yasa ve ynetmeliklerin, di er ko ullar n ve durumlar n ve ayr ca i kontrollerin uygun bir ekilde sa lan p sa lanmad n belirledik. Bu denetim deneti ofisi i denetim blmnn 2004 y l y ll k denetim plan kapsam ndad r ve Denver yetkili kurumlar n n belirledi i kurallara uygun olma zelli i ta maktad r. Bizim denetimimiz hkmetin genel kabul grm denetim standartlar na uygun olarak gerekle tirilmi tir. Bu standartlar ilgili kalemlere denen miktarlarda nemli bir yanl l n yap l p yap lmad konusunda makul bir denetimin planlanmas ve gerekle tirilmesini gerektirmektedir. Bir denetim programda belirtilen miktarlar ve a klamalara ynelik destekleyici kan tlar n test baz nda incelenmesini kapsar. Denetimden kan sonuta Lufthansa Havayollar szle mede belirlenen tarihlere uygun olarak yapaca baz kalemlere ili kin demelerde ba ar s z olmu ve bu yzden gecikme faizi olarak 1140 dolar demi , ynetmelikte belirtilen baz artlara uymayan para transferleri ve genel kabul grm muhasebe ilkelerine uyulmad tespit edilmi tir. Ayr ca yanl ini cret kredisi hesaplamas ndan dolay havac l k dairesine 61.134 dolar borlu kal nm t r. Bununla birlikte ini cret kredisi, havac l k dairesinin iki ofisi taraf ndan farkl belirlenmi tir. Bunun d nda herhangi nemli bir raporlanabilir durum tespit edilmemi tir. nceleme sresince bize yard mc olan ve i birli i yapan btn personele te ekkr ederiz.

Denetim Blm Michael Clark Denetim Mdr Tarih: 03.08.2004 Denetiler: .

3. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TAR HL YNET M ZET Bu zet 7. Sayfada a klanm olan bulgular, neriler ve yan tlar blmn ve

yap lan gelir ve uygunluk denetimi bulgular n vurgulamaktad r. Bulgular, neriler ve yan tlar k sm havac l k ve finans departmanlar n n verdi i cevaplar da iermektedir. Lufthansa Havayollar bizim bulgular m za cevap vermemeyi tercih etmi tir. 3.1. Lufthansa Bor Bakiyesi Lufthansa szle me gere i son deme tarihinde belirtilen demeleri yapmad . Sonu olarak, sz konusu havayolu irketi ilgili otoriteye 1140 dolar boludur. 3.2. Kurallara uyulmamas Lufthansa Havayollar 3 y ll k bir sre iin kredi olarak Denver ehir otoritesiyle DIAya ini cretinin fondan kar lanmas iin yaz l olmayan bir anla ma sa lad . Al nan kredinin tutar 3 y ll k sre iin 31.12.2003 itibariyle 857.042 dolard . Bunun 129.699 dolar 31 Aral k sonuna kadar geerli olan krediydi. Anla ma yaz l olmad olarak ayr lan bu fonlar ynetmeli e gerekli uygunlu u ta yordu. 3.3. Genel Fon Bakiyesi Lufthansa ile yap lm yaz l olmayan anla maya ba l olarak, havac l k dairesi 2001 y l nda yanl l kla fazla kredi tahsil etti. Bu yzden havayolu irketi genel fona 61.134 dolar borlu oldu. 3.4. Finansal Raporlama ehir otoritesi taraf ndan sa lanan krediler havayolu ekonomik kaynak transferi iin etkili bir kaynak olu turdu. Bu kaynaklar n i letmenin genel fonunda endirekt masraflarda kullan lmak zere ayr ld gerekirdi. tespit edildi. Bu gibi i lemlerin Hkmet Muhasebe Standartlar Kurulunun 34. Bildirisine gre fon tablolar nda yap lan transferler olarak adland r lmas iin dzgn belgelenmedi. Ayr ca bu olay ne Denver belediye meclisi taraf ndan onaylanm t ne de kredi

3.5. Havac l k Dairesi Taraf ndan ni cret Kredisinin Belirlenmesi Havac l k Finansal Planlama Dairesi departman ve Muhasebe gelir departman Lufthansaya verilen ini cret kredilerinin belirlenmesinde her mali y l iin ayr hesaplamalar yapm t r. Bu yzden 2002 y l ve 2003 y l sonlar nda verilen kredilerde 20.067,58 dolar ve 11.966,16 dolar fark olu mu ; toplamda 32.034 dolar genel fondan Lufthansa Havayollar na para aktar lm t r. Bu tr krediler veren yaz s z anla malar sonucunda e er Lufthansa ek ini borlar na sahip olsayd ya da kamu genel fonu sabit bir ekilde cretlendirilseydi durumu belirlemek imkns z olacakt .

4. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TAR HL G R , KAPSAM, AMA VE YNTEM 4.1. Giri Lufthansa Havayollar Amerika Birle ik Devletleri ve di er lkelerde yolcular na tarifeli hava ta mac l imkan n olu turdu u hatlardaki a lar zerinden sa layan byk lekli bir havayolu ta mac l k irketidir. Lufthansa, Denver Uluslararas Havaliman nda (DIA) toplam yolcu trafi inin %0.51lik pay na sahiptir. Lufthansa taraf ndan denen has latlar, Denver Belediyesi havaalan sistemi yasa ve ynetmeliklerine ve Lufthansan n Denver havaliman nda operasyon yapmas n te vik etmesi a s ndan yap lan yaz l olmayan anla maya gre 4 May s 2001 tarihinde dzenlenmi antla maya gre belirlenmi tir. 4.2. Kapsam Denetim 31.12.2003 tarihli Denver Havaliman ndaki Lufthansa faaliyetlerini kapsamaktad r. Gerekle tirilen prosedrler yukar da a klanan bilgileri ve bunlara ili kin uygunluk denetimini iermektedir. Ayr ca Lufthansaya ait 2003 yl Yolcu Hizmetleri cretleri da bu

(PassengerFacilityCharges PFC) ve tazminatlar n do ru hesaplan p hesaplanmad denetimle gzlenmi tir. 4.3. Amalar

Bu denetimin amac Lufthansa Havayollar n n sz konusu havaliman nda dedi i alan kiralama cretleri, ini cretleri, yolcu hizmetleri masraflar , klasik bagaj ekipman giderleri, havaliman ndaki otomatik ray ta ma sistemi giderleri, klasik bagaj operasyon ve bak m cretleri, blgesel ynetim denetim giderleri, deicing masraflar ve faiz giderlerinin yukar da belirtilen yasa ve ynetmeliklere gre do ru bir ekilde uygulamaya geirilmesinin belirlenmesidir. Ek olarak belirlenen hedeflere Lufthansa ve Havac l k Dairesinin szle mede belirtilen di er artlar ve ko ullara uymas ve denetimi ilgilendiren yasa ve ynetmeliklere gre hareket edilmesinin belirlenmesi de dhildir. Yolcu hizmetleri cretleri (PFC) raporunun incelenme amac ise ba ms z denetilere sunulan raporun drst bir ekilde verilip verilmedi inin anla lmak istenmesi ve PFC tutarlar , tazminat denekleri gibi cretlerin do ru formllerle hesapland n n belirtilmesidir.

4.4. Yntem Denetim hedeflerini kar lamak iin a a dakileri ieren fakat sadece bunlarla s n rl olmayan delil toplama ve analiz teknikleri kullan lm t r:  Kontrollerin ncelenmesi n n Do rulanmas

 Brt ni A rl

 cret Oranlar n n Do rulanmas  Makbuz/Fatura Kan tlar n n Do rulanmas  Makbuz/Fatura vs. Onaylanmas  Mali Nitelikli lemlerin Yeniden Hesaplanmas  Ynetim ve Personel Mlakatlar  Sigorta ve Teminat Mektuplar n n Do rulanmas  Yerinde Fiziksel Denetim  Yolcu Hizmet cretlerinin 14. C.F.R. 158e2 Uygunlu unun Belirlenmesi iin Yeniden Hesaplanmas

14. C.F.R. 158: FAA taraf ndan yay nlanan FAA Rules (FARs) ynetmeli inin Yolcu Hizmetleri cretleri (PFC) ile ilgili k sm .

5. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TAR HL BULGULAR, NER LER ve CEVAPLAR

5.1. Bor Bakiyesi ve Denver daresi Bu denetim sresi boyunca Lufthansa Havayollar n n Denver a a daki kalemlere ili kin yapt ehir daresine

ge demeler yznden gecikme faizi olarak havaalan kira

ve kullan m anla mas n n 1.05 204 (B) ve 9.10 k s mlar uyar nca toplam 1140 dolar dedi i tespit edilmi tir. A a daki alanlarda yap lan gecikmeli demeler sonunda bu faiz tutar elde edilmi tir: ni cretleri Deicing cretleri zel Kap Kullan m Yerel Ynetim Ara t rma Giderleri Toplam Faiz Geliri denen Faiz Tutar Net Faiz neriler Havac l k dairesinin yukar da bahsi geen kurallara uymas n ve Lufthansaya ait 2003 y l nda kan gecikmi neriyoruz. Lufthansa Havayollar n n Cevab Lufthansa Havayollar konuya ili kin herhangi bir cevap vermemi tir. Havac l k Dairesinin Cevab Havac l k dairesi Lufthansa ile gecikmi faiz hakk nda anla maya vard n faizin ncekiler gibi faturaland r larak tahsil edilmesini 1867 $ 146 $ 75 $ 112$ 2200$ (1060) 1140$

a klam t r ve 1140$l k bir fatura dzenleyece ini belirtmi tir.

5.2. Kurallara Uyulmamas ehir otoritesi Lufthansa Havayollar ile DIAya operasyonlar artt rmak amac yla ini cretlerini kar lama konusunda yaz l olmayan bir kredi anla mas yapm , sz konusu kredi de genel fondan kar lanm t r. Sa lanan kredi, 3 y ll k sre iin DIA ya denen endirekt maliyet giderlerine kar l k gelen maliyetler ad alt nda e itli giderler hesaplar na kaydedildi. Bu krediler, 129.699$ 2003 y l mali y lsonunda kullan lmak zere toplam 857.042$ olarak 3 y ll k bir sreyi kapsamaktad r. Bu anla ma sa l kl bir ekilde kay t alt na al nmad ve fonlar uygun olmayan bir ekilde tahsis edildi. Yap lan i denetim sonunda yetkili yarg makamlar ; Biri kuruma faturas z ve yaz l olmayacak ekilde a ktan mali yard m yapabilecek hibir otorite yoktur. a klamas nda bulundular. Tam aksine ehir yasa ve ynetmeliklerinde belirtildi i gibi bunun yetkilendirilmi bir i lem olmad neri Havac l k dairesine ve finans ofisine yap lacak her trl i lemin kay t alt na al nmas n , yasa ve ynetmeliklere uyulacak ekilde transferlerin yap lmas n neririz. Havac l k Dairesinin Cevab Havac l k Dairesi bundan byle gerekti i gibi dkmantasyon yapmak amac yla btn acentelerle ve yetkili mercilerle i birli i yapacakt r. ehir yasalar n n yetkili yasa ve ynetmeliklerine uygun olarak hareket edecektir. Finans Ofisinin Cevab Yap lan denetim sonucunda yetkili yarg mercileri durumu inceleyerek ilgili yasalar gzden geirmi ve duruma ili kin tavsiye ve cevaplar vermi tir. Kamu fonundan konusunda Lufthansaya yasa ve ynetmeliklere uymayacak ekilde para transferi yap ld lde titiz davranmayarak durumu suiistimal etmi tir. ehir ynetiminin Lufthansa ile ili kilerini glendirmek amac yla yapt anla ma grlmektedir.

hem fikiriz. Belediye ba kan byle bir anla ma yapmaya yetkili tek ki idir fakat gerekti i

ile havayolunu indirimler ve sreklilik a s ndan destekledi inden beri, yetkili yarg makamlar bir szle menin haz rlanmas ve ehir konseyine sunulmas ynnde tavsiyelerde bulunmu tur. Havac l k dairesi, bte ve ynetim ofisi ve ekonomik kalk nma ofisi en k sa

zamanda yap lan indirimlerin kesin tarihleri de dhil olmak zere durumu ayd nlatacak szle me artlar n a klayacakt r. haz rlayacakt r. 5.3. Genel Fon Bakiyesi Yaz l olmayan anla ma ile ba lant l olarak Havac l k Dairesi, Lufthansadan 2001 y l iin yanl l kla ini creti kredisi tahsil etti. Bu yanl l k sonucunda 61.134$ borlu kal nd . Bu miktar da mali y l n ilk mart ya da nisan ay dneminde olu turdu u belirsizlik yznden de i ebilir. neri Havac l k dairesinin finans ofisi yapaca durumu iyile tirmelidir. Ayr ca havac l k dairesinin ald iade etmesini tavsiye ediyoruz. Havac l k Dairesinin Cevab Havac l k dairesi tutar n miktar konusunda genel fonla ayn fikirdedir. Bu miktar n genel fona yat r lmas sa lanacakt r. Hem gerek hem tahmini tutarlar n miktar n n belirlenmesi birlikte yap ld iin bu i kontrol izleme srecinde uygun fazla ini creti tutar n n genel fona ehir yarg makamlar ise bundan byle yaz l bir szle me

muhasebele tirme yapmak ve do ru miktarlar belirlemek amac yla raporlar haz rlamal ve

yanl l k istemeden meydana geldi. Unutulmamal d r ki finansal analistler uygulamaya gemeden nce btn bilgi ve belgeleri gzden geirmektedirler. zellikle tek bir i lemin yap lmas amac yla gelecekte btn belgeler titizlikle incelenecektir. 5.4. Finansal Raporlama Lufthansa Havayollar n n DIAya operasyonlar n artt rmas n te vik amac yla yap lan yaz l olmayan anla ma sonucunda, genel fondan kredi k olmu tur. ehir genel fonuna tahmini maliyetlerin geri demelerinin azalt lmas sayesinde sz konusu fondan DIAya etkili ekonomik kaynak transferi gerekle tirildi. Fakat tahmini endirekt maliyet giderlerinin netle tirilmesinden bu yana bu durum, genel fon kay tlar nda gider yerine gelir a olarak yans yor. Bu iyile tirme daha nce de belirtildi i zere muhasebe ilkelerinin 34. maddesindeki hkmlere ayk r l k te kil ediyor.

Devlet Muhasebele tirme Milli Kurulunun 1. Maddesine gre finansal raporlaman n amac ; artlar n ve s n fland rmalar n bte iinde tutarl kullan lmas , muhasebe ve raporlama sistemlerinin mali tablolar n haz rlanmas n kolayla t rmas ve haz rlanan mali tablolar n di er kullan c lar iin anla l r hale getirilmesidir. Ayr ca Devlet Muhasebe Standartlar Bildirisinin 34. Maddesi; hkmet ile finansal fon kurulu lar aras nda gerekle en fon transferlerinin gven esas na dayal ve nas l yap lmas gerekti ini belirlemek amac yla a a dakilere uyulmak zorundad r a klamas yla transferlerin nas l yap lmas gerekti ini vurgulam t r. neriler Genel fon ile DIA aras nda gerekle en para transferinin iyile tirilmesi amac yla Genel Muhasebe lkelerine uyulmas n tavsiye ediyoruz. Finans Ofisinin Cevab Lufthansa Havayollar na verilmek zere DIAya aktar lan kredinin endirekt maliyetler zerindeki etkisine kat l yoruz. Yap lan i lemlere ili kin denetilere gnderilen belgelerde toplam dolayl maliyetlerdeki ini cret indirimleri a ka gsterilmi tir. Fakat gelecekte bu gibi ini cretleri indirimlerini endirekt maliyetler kalemlerinde belirtmeyece imizi bildiririz. Bundan sonra DIA ve Genel Fon aras nda yap lacak i lemler ayr olarak incelenecektir. 5.5. Havac l k Dairesi Taraf ndan ni cret Kredisinin Belirlenmesi Lufthansa ile yap lan yaz l olmayan ini creti anla mas nda, havac l k dairesi havayoluna verilmek zere1 Mart tarihinde kredi tahsil edilmesini ve bu kredi 1 Nisan tarihinde iinde bulunulan mali y l n 1 Nisan tarihinde Lufthansaya verilmesini belirlemi tir. Farkl mali y llardaki hesaplamalar yznden Lufthansaya verilen kredilerde 32.034$ fark tespit edildi. Bu fark yaz l olmayan szle me yznden verilen kredinin do ru bir ekilde hesaplanamamas ndan kaynaklanm t r. Yap lan denetimlerde Lufthansa Havayollar n n DIA havaliman nda 3 y ll k anla man n gerektirdi i kredi borcunun bir blmn yat raca bilgisinin tek delili olan maili tespit etmeyi ba ard k.

neriler Havac l k dairesi finans ofisine ve muhasebe gelir birimine tm i lemler a s ndan daha iyi bir ileti im ve muhasebe i lemleri iin i kontrollerini tekrar gzden geirmelerini tavsiye ediyoruz. Havac l k Dairesinin Cevab Normal y lsonu dzenleme i lemleri srecinde kontroller, muhasebe gelirleri ve finansal planlama aras nda uygun ileti ime dayal ve emniyetli bir ekilde srdrlmektedir. Lufthansaya tan nan ini creti kolayl n n iki finans blm taraf ndan yap lan farkl iki hesaplanma yznden, kredi tutarlar ndan biri muhasebe gelir birimi taraf ndan di eri ise finansal planlamada kullan lm t r. Dokmantasyon eksikli i nedeniyle her iki birim de 2 farkl kredi tutar n operasyon ba lang tarihinde kullanm lard r. Bu durum ne Lufthansa ne de Genel Fon yetkilileri taraf ndan gzden geirilerek fark edildi. Havac l k dairesi 3 y ll k anla ma sresince yap l n demeleri ve kredi tutarlar n a dokmanlara ba l kalarak tekrar gzden geirece ini taahht etmektedir.

6. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TAR HL GEREK DEME TABLOSU ve DENEN M KTARLAR

Gerek Tutar ni creti Alan Kiralama Klasik Bagaj Ekipman Gideri Otomatik Kap Gei Sistemi Klasik Bagaj Operasyon ve Bak m Giderleri zel Kap Kullan m Gideri Yerel Ynetim Denetim Giderleri Deicing Masraflar Yolcu Hizmet Giderleri Faiz Giderleri TOPLAM 23.447 325.885 431.346 12.346 295.416 2.200 $ 2.153.601 $ 529.128 430.421 44.177 59.205

denen $ 529.158 430.421 44.177 59.205

Fark $ ---------

23.447 325.885 431.346 12.346 295.416 1.060 $ 2.152.461

----------1.140 $ 1.140

7. MAL

DENET M UYGULAMA SORULARI TABLOSU

7.1. Bte Kontrolleri Hedef: Bte haz rlamas ve kontrol mevcut standartlarla birlikte uygulan r. Sorulara uygun cevaba tik () at n z. S ra No 1. 1.1 1.2 Haz rl k Haz rlanan Bte Kurumsal Planlarla uyumlu mu? Btelenmi rakamlar ve eleri gemi y llara ait de i imlerle kar la t r ld m ? (izelge halinde gsterilen byk 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 de i imler gz nnde tutularak) Bu de i im tutarlar n n geerli sebepleri tespit edildi mi? lgili birimlere ili kin bir bte a r s bildirildi mi? Btenin bte rehberine gre haz rlan p haz rlanmad kontrol edildi mi? Al lmad k herhangi bir gider kalemi var m ? (Otoritenin amalar na uygun olmayan) 1.8 Bte rakamlar ilgili bakanl a, kamu i letmesine (SHGM) ve denetilere mali y l ba lang c ndan en az 15 gn nce 2 2.1 gnderildi mi? Taksit tutar 2,5 milyonu $/TRL a an proje vb. kalemlerin sermaye btesine eklenmeden nceki fizibilite al malar 2.2 yap ld m ? Takip Evet Tablo No Yorum

Hay r

Bte gelir kalemleri ve harcama kalemleri denetim komitesi ve st ynetime bildirilen ayl k/kmlatif 2.3 tutarlarla kar la t r ld m ? De i imler (Varyasyonlar) zaman nda uyguland m ? (Veya bteleme esnas nda olu an de i imlere zaman nda mdahale edildi mi?) Btedeki de i iklikler nedenlerle ili kilendirildi mi? (zellikle kabul edilen olumsuz de i iklikler iin) nceleme Tarihi ve Kodu .... mza

7.2. Gelir Toplamave Faturalama Hedef: Toplanan btn gelir ve di er aidatlar do rudan de erlendirmeye al n r. Btn bu kalemler hemen hesaplan p muhasebele tirilir. S ra No 1. 1.1 1.2 Gelirler & Faturalama Kasa sorumlular d nda hangi personeller gelirleri tahsil etmek yetkisine sahiptir? demelerde kasa sorumlular ile Evet Tablo Yorum No

Hay r

1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

mutabakat sa land m ? Yetkilendirilmi (resmi) deme ekleri var m ? Ne s kl kla para sirklasyonu yap l yor? (Nakit Ak ) Normal olarak kimler para sirklasyonundan sorumludur? Faturalar btn gelirleri kaps yor mu? Faturalama metodu nedir?

1.8 1.9

a) Karbon ka da elle yaz l r. b) Bilgisayar kt s c) Di er (zel) Fatura koan nda iptal edilen btn

1.10 faturalar mevcut mudur? Tahsil edilen gelirler demelerde Kullan lm m ? 1.11 Elde edilen gelirler ilgili sorumlu 1.12 taraf ndan banka hesaplar na aktar l yor mu? 1.13 Elde edilen ekler ve kay tl para evraklar hemen kaydediliyor mu? ekler ve para evraklar kasiyere 2.1 2.2 2.3 2.4 devredildi inde hesapland m ? Tan mlanmam bir gelir sorununun ele al nmas iin bir prosedr var m ? Sabit Faturalamalar n Kontrol Btn sabit faturalar kasiyerlerden olu an ba ms z blm taraf ndan kontrol edildi mi? Kay t defterlerinde hisse senetleri ve di er kalemlere ili kin uygun bit denetim var m ? Kay t defterleri zerinde sreli bir kontrol

mevcut mu? ekler, k ymetli evraklar, nakit ve ek makbuzlar gn sonunda gvenli bir ekilde muhafaza ediliyor mu? K ymetli varl klara ynelik ikinci bir kontrol mevcut mu? nceleme Tarihi ve Kodu .... 7.3.cretler ve Masraflar Hedef: cret ve masraflar a s ndan al nan tedbirler gzden geirilir, periyodik olarak bu kalemlere ili kin dokmanlar gvence alt na al n r. S ra No 1. 1.1 Genel Sivil havac l k otoritesi a a daki gider kalemlerine ait lisans, derecelendirme, sertifika ve di er faaliyetlere ait cret ve masraflar iyile tirmektedir: 1.2 zel Pilot Lisans Ticari Pilot Lisans Hava Ula t rma Pilot Lisans renci Pilot Lisanslar Uu retim Derecelendirme Yard mlar Uak Tipi ntibak Dzenlemeleri Havayolu Lisanslar Charter Lisanslar Uu Okulu Lisanslar Yabanc Personel Onay Lisanslar Hava Trafik Kontrolrleri Lisans De erlendirmesi Yabanc Uu Tabibi Onay Evet Tablo Yorum No mza

Hay r

Lisanslar . 1.3 Yukar daki her masraf/cretin sabit olup olmad 1.4 n a a daki unsurlara gre belirtiniz: a) Yasal Karar? b) Bakanlar Kurulu Karar ? 1.5 c) Hizmet Maliyeti? d) Di er (zel)? 1.6 E er al nabilecek kalemler masraflar n le ine gre hesaplan yorsa, son zamanlarda buna ili kin bir al ma 2 2.1 2.2 2.3 2.4 yap ld m ? Bu al ma hakk nda yap lan bir de erlendirme ikinci bir ye personel taraf ndan kontrol edildi mi? Konuyla ilgili lek tm maliyeti ya da belirli bir oran kar lamak zere planlanm sa, ilgili btn maliyetler gz nnde bulunduruldu mu? E er maliyetler beli oranda 2.5 desteklenecekse, bunun hesap kalemlerine nas l bir katk s sa lan r? Kontrol Lisans/Yenilemeler a s ndan srekli bir kontrol var m ? lgili sertifika ve lisanslar gvenli bir Uabilirlik Sertifikas Hava Arac Kay t Sertifikas Sa l k ncelemeleri

 kt ya yazd r ld m ? Sertifika ve lisans belgelerinin ktye kullan m n engellemek iin ne gibi kontroller vard r? Btn lisans ve sertifikalar otoritenin yetkili k ld ki i taraf ndan usulne uygun olarak imzaland m ? Tm belgeler ilgili otorite taraf ndan mhrl ya da kabartmal olarak onayland m ?

nceleme Tarihi ve Kodu ....

mza

7.4.Kasa ve Banka Uzla malar Hedef: Tm banka hesaplar makbuzlar ve di er evraklar temel al narak dzenli bir ekilde, demeler zerine yetkili k l n r ve yeterince dengeli bir ekilde da t l r. S ra No 1. 1.1 Banka Hesaplar Gelirlerin topland btn banka hesaplar n ve bu hesaplar zerinde yetkili k l nm sorumlular n ierir. 1.2 1.3 2 2.1 Banka hesaplar aras nda fon transferinin oldu u rnekler var m ? E er varsa, bu transferlerin geerli sebepleri mevcut mu? eklerin Kontrol Ki ilerin yazd ekler di er deme Evet Tablo Yorum No

Hay r

2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

sreci k s mlar n da kaps yor mu? ek koanlar gn sonunda emniyet alt na al n yor mu? Herhangi bir a k ek bulunuyor mu? E er varsa, bu eklerden kimler sorumlu? Bu a k ekleri kaydetmek iin herhangi bir beyan var m ? Normal ko ullarda dzenlenen ekler her zaman alacakl hesap olarak i aretlendi mi?

2.8

Herhangi bir hileli de i ikli i nlemek amac yla ekler mrekkepli kalemle ve alt na karbon konularak yaz ld m ? ekler a a daki durumlara gre gnderilmi tir: a) Belirtilen bir prosedr var m ? b) ekler kapal ekilde gnderildi mi? c) ekler teslim edildi inde kan t

2.9 2.10 2.11 2.12 3 3.1

amac yla elde edilen bir kimlik bilgisi var m ? d) Gecikmeksizin gnderilen ekler mevcut mu? e) Kabul edilen eklere ynelik a klamalar mevcut mu? f) ekler gnderilene kadar gvence alt nda tutuluyor mu? Geri dnen eklerle ba a kmak iin yeterli prosedrler mevcut mu? Geri dnen ekler kay t alt na al n yor mu?

3.2

ek yerine geen evraklar varsa, dzenli

kontrollerin yap lmas amac yla bu evraklar kay t alt na al n yor mu? 3.3 3.4 3.5 4 4.1 4.2 4.3 Kaybolan ya da dzenlenmemi bir ekin yerine kullan lacak evraklar iin bir teminat mektubu elde edilebilir mi? Uzla ma Banka uzla ma bildirimi ile yaz lan ve gnderilen eklerin haz rlanmas nda ki iler sorumlu mudur? 6 ayl k deme dnemine ait dzenlenmi fakat denmeyen ekler var m ? E er varsa ilgili makbuzlar ve benzeri evraklarla bu durum tespit edilmi mi? Teyit etmek amac yla ilgili demeleri 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 bildirmek iin gnderilen mektuplar var m? 2 haftay a k n yat r lmayan depozitolar mevcut mu? Tan mlanmam bor ya da kredi durumu sz konusu mu? Elle Tahsilat Elle tahsilat yapmaya kimler yetkilidir? Elde nakit tutman n sabit bir limiti var m d r? Gnlk 4.10 demeler mu? kasa Bu defterlerine amala gn kaydediliyor

sonunda tutulan bir deme ve kay t defteri mevcut mu? Gn sonunda elde edilen nakit fazlal klar tutuluyor mu? Elde tutulan nakit iin herhangi bir beklenmedik kontrol yap ld m ? E er varsa sonucu ne oldu?

Avans yerine gemeden nce ilerde avans yerine geecek deme rnekleri var m ? Ta nan paralar iin sigorta kapsam mevcut mu? Nakitlerin teyidi eldeki btn nakitleri (gnlk nakit, denmeyen maa lar, seyahat giderleri, amaca zel giderler vb.) kapsamal d r. Btn nakitler mali y l sonunda uygun yerlere yerle tirildi mi?

nceleme Tarihi ve Kodu ....

mza

7.5. stihdam Hedef: Yap lan demelerin do ru oldu undan ve onaylanm oldu undan, kay tlar n n yeterli tutuldu undan emin olun. S ra No 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 2 2.1 Randevular ve Tarih Kay tlar Tutulan kay tlar iinde tm kadrolar onayl m ? deme oranlar dzgn bir ekilde yetkilendirilmi mi? Tm randevular onaylanm prosedre gre yap ld m ? Her bireye ait hizmetler srekli olarak kay t alt na al nd m ? Brt cret Evet Tablo Yorum No leklere uygun

Hay r

2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 3 3.1

cret s n flar do ru mu? Ayl k cari oranlar do ru mu? Di er tm denekler uygun yetkilendirildi ve hesapland m ? Ki ilerin fazla mesai tatmin kay tlar tutuldu mu? Son 3 ay boyunca ne kadar fazla mesai demesi yap ld ? Ayn dnem iindeki normal demenin yzdeli i kat r? Kesintiler Personel departman nda tatmin

3.2

devaml l mu?

ve ayr lma kay tlar mevcut

Ula m dene i, cret kesintileri, yar m 3.3 3.4 4 4.1 deme gibi durumlar n gvenli bir ekilde bran lara gre geri demesi yap ld m ? Ki ilerden geri demelerle ilgili bir geri bildirim al nd m ? Gecikmi demelerden kaynaklanan maa zamm sz konusu mu? Maa demeleri Maa nakit deniyorsa; a) cret bordrosunda i inin imzas var m ? b) Ki iler tan ml m ? 4.2 4.3 c) Talep edilmeyen maa lar bir kay tla kaydedildi mi ve 2 hafta sonra ilgili hesaba yat r ld m ? d) Uygun ekilde denmeyen maa lar ilgili hesaplara tekrar yat r ld m ?

e) Temsilcilere olan demeler yetkili k l nm bir personel taraf ndan tan mlanarak dendi mi? Bankaya yat r lan cretlerde ilgili personelden maa n al nd al nd m ? Emekli maa lar , istifa edenler, malul personele denen maa lara ynelik bir geri bildirim al nd m ? na dair imza

nceleme Tarihi ve Kodu ....

mza

7.6.Fazla Mesai, Tatil deneklerive Ula m Yard mlar Hedef: Bu harcamalar ynetim talimatlar na uyularak kontrol edilmektedir. S ra No 1 1.1 1.2 Fazla Mesai ve Tatil denekleri Fazla mesai al mas iin nceden bir onay al nd m ? A a daki s n rlamalara sad k kal nm m?
y y

Hay r

Tablo Yorum No

Memurlar 30 saat iler 50 saat Srcler 150 saat.

1.3 1.4

Yukar daki s n rlamalar a an durumlarda, genel mdr/CEOdan daha nce onay al nd m ? deme oranlar do ru mu? rne in;

Evet

(Ayl k Maa + %10) 1.5 1.6 1.7 x 1,5 240 (di er denekler hari) Resmi tatillerde fazla mesai hesaplamas iin nceden al nm bir onay var m ? Her ayda 3 gn a mak suretiyle yneticilerin resmi tatil gnlerinde al t klar na dair rnekler mevcut mu? Tatil deme oranlar do ru bir ekilde 1.8 2 2.1 2.2 tan mland m ? rne in; 4 8 saatleri aras ndaki fazla al malara maa n 1/20' si oran uyguland m ? (ayl k maa + %10 di er denekler hari) Fazla mesailer memurlar n normal grevleri iin kullan ld m ? Ula m Yard mlar 8 gnden fazla bir sre kadar merkez ofise gelen memurlara ynelik bir ula m yard m yap l yor mu? Merkeze srekli ula m yapan al anlar n maa lar n inceleyen bir 2.3 sistem mevcut mu? (E er byle bir sistem yoksa srekli gncellenen bir grafik veya liste ile merkeze ula m sa layan memurlara ynelik inceleme yap lmal ve deme kay tlar yla e le tirilmelidir.) deme oranlar do ru mu? rne in; Yneticiler iin 4500/- cretlerde, Ynetici olamayanlar iin 3000/cretlerde. (dahil olunan s n flara ait cretler deme a s ndan sistematik olarak tan mland m ?) ,

nceleme Tarihi ve Kodu ....

mza

7.7.Personel Sa l k Mekanizmas Hedef: Personele ait medikal emalar uygun olarak hesaplan r ve ynetilir. Uygun cevaplara tik () at n z. S ra No 1 1.1 S n rlamalar Belirtilen s n rlamalar a an rnekler mevcut mu? a) 5000/- para birimli d masraflar 1.2 b) Hastane masraflar herhangi bir olay iin 40.000 para birimi, bunun d nda maksimum 50.000 para birimi olur. c) Huzurevi masraflar 18.000 para birimi Oda masraflar 1.200 para birimi Yo un bak m nitesi 2.000 para birimi Uzman cretleri 35.000 para birimi d) Devlet hastaneleri iin 30 gnde maksimum 300 para birimi e) Normal ocuk do umu 15.000 1.3 para birimi Evet Tablo Yorum No

Hay r

1.4

al anlar n ki isel taleplerine deme yapmaktan ka nmak amac yla uygun kay tlar tutuluyor mu? Bu girdi kay tlar yetkili bir personel

2 2.1

taraf ndan onayland m ? Onaylama Faturalar uzman bir doktor ya da doktor yetkisine sahip asistan taraf ndan reetelendirilerek onayland n m ? Gnderilen fatura zarflar n n zerine 3 mhr vuruldu mu? Prim Ayl k primler a a daki personel iin dzenli olarak yat r ld m ? 4 Yetki yeler taraf ndan beyan edilen a a daki durumlar n d nda kalan rnekler mevcut mu? Kadrolular iin 50 (Miktar para birimi) Szle meliler iin 100 (Miktar para birimi)

3.1

4.1

4.2 4.3

Bu plan erevesine dahil olmayan e ocuklar (1-18 ya lar aras ndakileri iermektedir.) 60 ya alt ebeveyn.

Not: E er her iki e de irket al an ise, sadece 1 ki i di er yelerin de talep edebilmesi iin sa l k yard mlar ndan faydalanabilir. Di er Durumlar

Otorite taraf ndan 3 gn ierisinde mevcut sa l k talebi ilgili hastaneye iletildi mi? Sat n al nan g dalar, ilalar ve kremler tan nm bir doktor taraf ndan reetelendirildi mi? Bu gibi d sa l k harcamalar n n tutar 5000 para biriminin alt nda m ? nceleme Tarihi ve Kodu .... mza

7.8.Personel Kredileri/Personelden Alacaklar Hedef: Tm personel kredileri dzgn ynetilir ve hesaplan r. Yu un olan cevaplara tik at l r. S ra No 1 1.1 Genel nceki y llara ait bakiyelerden mevcut y llara ve gelecek y llara ait bakiyelere ta nan tutarlar do ru aktar ld m ? 1.2 Ayl k ki isel hesaplar a s ndan deme tutarlar ve taksit miktarlar n n zet bilgileri ve say m i lemleri 1.3 1.4 1.5 gerekle tirildi mi? Rastlanan herhangi bir fark tutar incelenip gerekli ayarlamalar yap ld m ? Yetkili memurlar n elinde gvenli evraklar mevcut mu? Bu belgelere eri me yetkisi olanlar 2 kimlerdir? Evet Tablo Yorum No

Hay r

Bayram Avanslar (10.000 Para 2.1 2.2 2.3 birimini a mamal ) Onaylan p yetkili memurlar taraf ndan denen krediler a s ndan i inin kefil olarak gsterdi i ki iler mevcut mu? Srekli bir tahsil durumu mevcut mu? Y l sonunda kontrol edilen hesaplar iinde denmemi krediler mevcut mu? Kontrol edilen hesap tutar ile ki isel 3 3.1 3.2 Maa Kredileri Btn krediler ynetmelikte belirtilen ekillere uygun olarak verildi mi? 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Tm krediler yeterince teminat alt nda m? rne in; 10 y l n alt nda al ma sresi olan bir al an 10 ayl k kredi iin, 10 y l n zerinde al an birini kefil olarak belirtmi mi? al an n borcu ald 3.8 3.9 maa lar zerinden hesaplanan ana borcunun %40 limitini a mayacak ekilde taksitlendirildi mi? Tm teminatlar onayland m ? Kredi taksitlerine faiz hesapland m ? Her a dan tam bir anla ma yap ld m ? 3.10 Bu anla malar ve kefaret belgeleri 4 4.1 grevlendirilen bir memur taraf ndan kontrol alt nda tutuluyor mu? Y lsonunda kontrol edilen hesaplarla birlikte denmemi bakiyeler incelendi hesaplar aras nda bir fark mevcut mu? E er varsa, farklara ili kin sebeplere ynelik bir kontrol yap ld m ?

4.2 4.3 4.4

mi? Ki isel hesaplarla toplam hesaplar aras na bir fark mevcut mu? E er varsa, geerli sebeplere ili kin herhangi bir kontrol yap ld m ? Ara Kredileri Kredi tutarlar brt maa zerinden hesaplanan taksit tutarlar n n belirlendi i %40 limite gre tan mland m ? Her kredinin uygun amalar do rultusunda kullan ld kan tlar mevcut mu? Btn anla malar eksiksiz bir ekilde tamamland m ? Kredilerle sat n al nan aralar otorite taraf ndan ipotek alt nda m ? nceleme Tarihi ve Kodu .... mza n gsteren

7.9. haleler/Mal ve Hizmet Al lar Hedef: Mali a dan en avantajl ve niteliksel olarak kuruma en iyi mal ve hizmeti i letmeler aras nda effafl k unsurunu gzeterek almak. S ra No 1 1.1 Genel Mal ve hizmet al lar nda takip edilen ihale prosedr var m ? (Gerekliliklere tamam yla uyulmayan ihale prosedrleri liste d 1.2 2 tutulmal d r) Uygun prosedrlerin d na k ld durumlarda gerekli nedenler belirtildi mi? Evet Tablo Yorum No

Hay r

2.1

hale Prosedr hale sreci ile birlikte a a daki durumlar dikkate al nd m ? a) Kurum taraf ndan en d k maliyetle en fazla faydan n sa lanmas b) ngrlen standartlara, spesifikasyonlara, kural ve dzenlemelere uyum c) Varl k sat lar ndan maksimum gelir ya da do ru fayda iin demeler d) Rakip taraflara kar e it muamele e) lerin sratli yrtlmesi, mal ve kaynaklar n ula t r lmas f) Yerel yasalara uygunluk ve uluslararas ykmllkler

2.2 2.3

g) Prosedrlerin de erlendirilmesinde effafl k ve tekdzelik h) Bilgi gizlili i i) Teklif sahipleri taraf ndan ekillendirili

2.4 2.5 2.6 2.7 2.8

j) Teklif sahibinin yetkinli i ve yeterlili i Szle menin miktar ve do all olarak verilen orandan memnun musunuz? Son teklif iin verilen sre yeterli mi? (teklif vermek iin en fazla 3 hafta; uluslararas teklif sahipleri iin ise 6-8 hafta olmal ) Tekliflerin de erlendirilmesinde gereksiz na ba l

bir gecikme durumu mevcut mu? (maksimum 3 hafta) 2.9 2.10 Teklif kurulunun tespitlerinde bir gecikme var m ? (maksimum 2 hafta) tirazlar iin imknlar var m ? Szle menin verilmesinde bir gecikme var m ? (temyizden sonra en fazla 1 hafta) Toplam maliyet tahminleri a a daki otoriteler taraf ndan haz rlan p onayland m? 2.11 Otorite: 100 milyon para birimine kadar; Bakanl k: 100 milyon para biriminin zerinde Detayl maliyet tahminleri ihale a r s yap lmadan nce gvenli bir yerde gizli ekilde tutuluyor mu? Belirlenmi ihalelerde a a daki s n rlamalara riayet edilmesine uyuluyor mu? Genel mdr 100.000 para birimine kadar Ynetim Kurulu 10 milyon para birimine kadar Bakanl k hale Kurulu 20 milyon para birimine kadar Btn teminat ve menkul k ymetler yzdelikleri a a dakilere gre ekillendirildi mi? Geri demeli teminat depozitolar : toplam tahmini maliyetin %1ine kadar

Geici teminat mektubu: toplam tahmini maliyetin %2sine kadar Kesin teminat mektubu ( ler): szle me toplam n n %5ine kadar Kesin teminat mektubu(Malzemeler): szle me toplam n n %10una kadar

Teminat mobilizasyonu: tam avans demesinin %100.

NOT 1: hale depozitosu kuantumu ya da geici teminat kuantumu sabit bir miktar a mayacak ekilde bir aral kta olmal . NOT 2: A a daki kurumlar onlar n nceki performans ltlerinden sa lanan geri demeli ihale depozitolar ndan muaft r: Onayl dernekler Kamu i letmeleri/ irketler

nceleme Tarihi ve Kodu ....

mza

SONU Gnmz finans sektrnde faaliyetlerde bulunan btn organizasyonlar

bulunduklar sektrde hayatta kalabilmek iin kendi finansal durumlar n ok iyi kontrol alt nda tutmak zorundad rlar. letmeler sahip olduklar her trl finansman unsurunu bu dnyas n n e itli sektrlerinde baz farkl l klara sahip do rultuda ve i letme amalar na uygun bir ekilde ynetebilirlerse etkinlik ve verimlilik hususlar nda ba ar y yakalarlar. olunmas na ra men hemen hemen btn i letmeler finansal durumlar n kontrol alt nda tutmak amac yla bit tak m denetimlere tabii olurlar. Bu denetimler i letme d ndan birileri taraf ndan gerekle tirildi i gibi i letme iin denetim mekanizmalar yla da sa lanabilmektedir. Havayolu sektrnde de benzer ekillerde denetim unsurlar yer almaktad r.

Havac l k otoriteleri, ba ms z denetiler gibi denetim yetkisine sahip olan unsurlar n yapt klar denetimler d nda, havayolu i letmeleri kendi finansal kontrollerini yaparak herhangi bir usulszl n ya da eksikli in giderilmesi iin nceden tedbir al rlar. denetim ad verilen denetimler sayesinde ba ms z olarak gerekle tirilen denetimler a da otorite denetimlerinde meydana kabilecek ve i letmeyi zor durumda b rakabilecek herhangi bir aksakl n bylece nne geilmi olunur. Bu al mada Lufthansa Havayollar na ait al nan krediler alan nda yap lan bir finansal i denetimin sonular n ve bu sonularla birlikte al nan tedbirler belirtilmi tir. Sz konusu firman n Denver Uluslararas Havaliman nda yapm oldu u faaliyetlerde finansal olarak bir tak m olumsuz durumlar iinde kalmas ve bu durumlar n hangi muhasebe kalemlerini ilgilendirdi i yap lan i denetimle belirlenmi olundu. Bir havayolu i letmesinin operasyonlar n yap n n olu mas na yard mc olacakt r. gerekle tirirken yapaca bu gibi

denetimler sorunun daha da bymeden kapat lmas ve kurallara uygun, daha sistemli bir

Kaynaka ACE AviationInc. Audit, Finance and Risk Comittee. (2010). Annual Information Form/Objectives.www.aceaviation.com/en/investors/documents/2010_infoform.pdf Eri im Tarihi: 07.02.2011 ALPTRK, E. (2008) Finans, Muhasebe ve Vergi Boyutlar nda Denetim Rehberi Ankara: Maliye ve Hukuk Yay nlar , Ocak 2008, 501. American Airlines. (2007). AMR Corporation Risk AssessmentMethodology.www.dallasiia.org/PDF/020107_ERM.pdf Eri im Tarihi: 10.12.2010

CBG InsuranceBrokers Ltd. (2009). Holiday Travel InsuranceSchemeforAirlinePersonnelandTheirFamilies.http://www.flysure.co.uk/documents.php Eri im Tarihi: 20.02.2011 City of AlbuquerqueInternalAuditComittee. (2005). Management Audit Report of theContract Administration AviationDepartment/Report no:01-116.New Mexico.www.cabq.gov/audit/.../MicrosoftWord-06-01-116Final121306vmd.pdfEri im Tarihi: 10.02.2011 CivilAviation Administration of Sri Lanka. (2010). InternalAuditProgramme Manual.www.caa.lk/newcaa/.../genericmanuals/auditprocedures/AUDIT%20PROGRAMM E.pdfEri im Tarihi: 15.02.2010 CivilAviationAuthority of Philippines. (2009). Manual of RegularityAudits Issue2.www.caap.gov.ph/Downloads/Manual%20of%20Regulatory%20Audits.pdf Eri im Tarihi: 15.02.2011 EL K, M., GNEN, S. (2010). Rekabet stnl Sa lamada Denetim ve nsan Kaynaklar Ynetiminin Stratejik Ortakl (Eri im Tarihi: 05.11.2010) Deloitte. (2011). Denetim Teknikleri. .http://www.denetimnet.net/Pages/DenetimTeknikleridisdenetim.aspx Eri im tarihi: 15.02.2011 www.eab.ege.edu.tr/pdf/5/C5-S1-2-M5.pdf

DEM R, Y. PARTAL, M. Onur. (2011) Performans denetimiapplication2.ibb.gov.tr/maliyonetim/.../PerformansDenetimi.pdf (Eri im Tarihi: 15.12.2010) Federal Aviation Administration. (2010). ASDI Full AuditGuideline.www.fly.faa.gov/ASDI/asdidocs/2011_full_audit_guidelines_v1.3.pdf Eri im Tarihi: 05.02.2011 Frontier Airlines Inc. (2004). InternalAuditPurpose.public.thecorporatelibrary.net/committees/Audit/chtr_typea_14635.pdf Eri im Tarihi: 07.02.2011 G.Y.T.E. (2008). Denetim Sunumu.www.gyte.edu.tr/.../GYTE%20 %20DENET M%20SUNUMU.pdf (Eri im Tarihi: 22.12.2010) Garza, Edward D, RcihardPerez. (2004). Transmittal of AviationDepartment Report/Audit of AirportParking, LandingandFuelFlowageFees. City Of SanAntonio, Texas. 5.www.sanantonio.gov/cityauditor/pdf/AU04_AviationReportTransmittal.pdf(Eri im Tarihi: 15.12.2010) .D.K.K. (2010) Kamu Denetim Standartlar http://www.idkk.gov.tr/web/guest/kamu_ic_denetim_standartlari (Eri im tarihi: 10.11.2010) .D.K.K. (2011) BT denetim yap s http://www.idkk.gov.tr/web/guest/bt_denetim_rehberi_iia(Eri im Tarihi: 10.01.2011)

Denetim Koordinasyon Kurulu. (2010). Kamu i denetim mevzuat . Ankara, 144.

Kakuk A, BethTheriault, JessicaBourgoin. (2004). American Airlines AMR Inc.perleybrook.umfk.maine.edu/slides/.../American%20Airlines%202004.pptEri im Tarihi:10.02.2011

KEPEK , C. (1982) ss. 146.

letmelerde Kontrol Sisteminin Etkinli ini Sa lamada Denetimin

Rol Doentlik Tezi.Eski ehir: ktisadi ve dari Bilimler Akademisi Yay nlar . No: 251/171

Lufthansa German Airlines. (2004). RevenueandContractComplianceAuditforTheYearEndedDecember 31, 2003. http://denvergov.org/Auditor/Audits19962004/Audits199620047/tabid/378345/Default.aspx E ri im Tarihi: 20.02.2011 ZEREN, B. (2000). Denetim, Standartlar ve Mesle in Yeni A l mlar Ankara: Say tay Ara t rma/ nceleme/eviri Dizisi, 55. Port of Seattle. (2008). InternalAudit Report.www.portseattle.org/downloads/news/Audit_Internal_PSA.pdfEri im Tarihi: 15.02.2011 ProtivitiRisk&BusinessConsultingInternalAudit. (2009). InternalAuditAroundThe World/ Continental Airlines. Volume V. s 10.www.intellityconsulting.com/.../Internal_Auditing_Around_World_Vol_V.pdf, Eri im Tarihi: 10.12.2010) Supplemental Topic. (2010). Accounting forPayrolls.highered.mcgrawhill.com/sites/dl/free/0070890757/39452/meigs9_topic_I.pdf Eri im Tarihi: 20.02.2011 AH N, E. Ay e. (2007). Kamu mali karar alma srelerinin etkinli i ve i denetim fonksiyonu. Yksek Lisans Tezi. Sleyman Demirel niversitesi. T. .D.E (2010). Denetim Standartlar http://www.tide.org.tr/uploads/icdenetimstandartlarindaOCAK2011degskldergi.p df (Eri im Tarihi: 07.02.2011) T. .D.E. (2010) Denetim Etik Kurallar .http://www.tide.org.tr/page.aspx?nm=etik_kurallar (Eri im Tarihi: 13.11.2010) TheInstitute of InternalAuditors. (2010). IIA 2008-2014 Strategic Plan.www.theiia.org/go/?to=HP_IIA_Strategic_PlanEri im Tarihi: 20.02.2011

U.S. Department of Transportation. (2005). A Guide forPerformingDepartment of TransportationInternalAudits.www.audit.transportation.org/Documents/InternalAuditGuideFINAL.pdfEri im Tarihi: 15.02.2011 UZUN, A. Kamil, Yurtsever, G. (2009). Kriz ynetiminde i denetimin rol. stanbul Bilgi niversitesi Yay nlar , Ekim 2009, 489-511. YAZGAN, E. , KAYACAN M. (2007). Geli mekte Olan lkelere Ynelik Uluslararas Sermaye Hareketlerini Etkileyen Unsurlar: Kurumsal Ynetim ve Denetimwww.denetimnet.net/.../Geli mekte%20Olan%20lkelere%20Ynelik%20Uluslarara s %20Sermaye (Eri im Tarihi: 28.10.2010). YURTSEVER, G. (2010) Denetimin Dan manl k Fonksiyonu.http://www.icdenetim.net/makaleler/66-danismanlik-fonksiyonu (Eri im Tarihi: 05.11.2010) Di er http://www.authorstream.com/Presentation/Sigismondo-56793-American-Airlines-2004Agenda-AMR-Timeline-Location-Stock-Quote-NYSE-Vision-Statement-proposed-airlinEducation-ppt-powerpoint/ http://www.kap.gov.tr/yay/Bildirim/Bildirim.aspx?id=147745 http://www.tide.org.tr/page.aspx?nm=h_vizyon_misyon http://www.idkk.gov.tr/web/guest/home http://www.kidder.org.tr/index.php?Sayfa=617271600 http://www.iaaia.com/About_IAAIA.html