1

AZERBAYCAN'DA NEVRUZ KUTLAMALARI

Yazan: Vagif VELYEV * eviren: r. Gr. M. Tekin KOKAR**
En nemli geim kaynaklar hayvanclk ve iftilik olan Azerbaycan'llar, baharn gelmesini sabrszlkla beklerler. Baharda doann yeermesi, ieklerin amas, aa yapraklarnn filizlenmeye balamas, insanolunda esrarengiz bir etki yaratr. nsanolu, bu doa yasalarnn anlamn zmeye altnda, gizemli bir dnyayla karlar. Zaman getike bu gizemli dnyann kaplarn amak, bu dnyay anlamak iin eitli yollar aramaya balar. Doay da kendisi gibi canl kabul eden insanolu iftilik ve hayvanclk yaparken bandan geen olaylar, deneme yanlma yoluyla genelletirmitir. Halk doann uyanna, mutluluklarn ve aydnlk geleceklerini grebilmek amacyla bakm, onu iyinin ktle galip gelmesi biiminde deerlendirmitir. Bu nedenle, insanlarn aydnlk geleceklerinin varln bildiren bu doa olay, geni halk kitlelerince sevinle karlanmaktadr. Bu sevin de ulusal bir bayramn olumasna neden olmu, halk bu bayrama NEVRUZ (Yeni Gn) adn vermitir. "...Nevruz halkn yaama nikbinlikle bakmasnn, doann uyanmasnn bayramdr. Gnmze kadar varln znden hibir ey kaybetmeden koruyan bu geleneksel bayram, halk kitlelerinin skca bal olduu bir halk bayramdr."1 Nevruz bayram ile ilgili yazlan makale ve yazlarda, hatta en eski dokmanlarda bile Azerbaycan'n en sevilen halk bayram olduundan sz edilmektedir. BAYRAMALBEYOV, Yusuf Vezir EMENZEMNL, M. ARF, M. H. TAHMASB, Eli SULTANLI, Hasan KASIMOV, Abdulla AG, F. KEERL, M. SETTAROV ve bakalar Nevruz bayramndan sz ederken onun baharn gelii, doann uyanmas ile ilgili olutuunu yazmlardr. BAYRAMALBEYOV, yazd yazlarda Rus okuyucularna Nevruz Bayram'n tantrken "... Bahar bayram olan Nevruz, ateperestlerin tanrs nl Zerdt'n ad ile balantldr."2 der. Gazetenin sayfas, bu makale ile Nevruz bayramnn oluumundan ve tarihinden sz ederek ayrntl bilgi verir. Bylelikle Zerdizm'in dnya grnn temel dayanaklar da anlatlmaya allr. Nevruz kitlesel bir halk bayramdr. Bu bayramn halk arasnda geni bir biimde yaylmas, toplum yaamnda nemli bir biimde yer al sonucunda Araplar, "ate ve su" ile btn Azerbaycan uygarln mahvettikleri halde Nevruz'u etkileyememilerdir. nk bu bayram halkn manevi dnyasnda son derece nemli bir yer almtr. Bu nedenle Arap istilaclar kendileri de bu bayrama katlmak zorunda kalmlar, ona slami eler yaktrmlardr. Ancak bu yaktrmalar Nevruz bayramnn gerek ve doal anlamn kaybettirmemitir. Halk tarihten gelen geleneksel bayramn kutlamay srdrmtr. Nevruz bayram her yl Mart aynn 21'inde kutlanr. Ancak bayram hazrlklar bir ay nceden balar.
(*) Vagif VELYEV. Azerbaycan ifahi Halg Edebiyyat (Azerbaycan Szl Halk Edebiyat) Azerbaycan Devlet niversitesi, Baku, 1970, ss.117-226 (**) Eskiehir Osmangazi niversitesi Halkbilim Aratrma ve Uygulama Merkezi Mdr 1 M. ARF. "Azerbayan'da Halg Teatr", Edebiyyat Memuas, 1946, No:1, s.6 2 BAYRAM-ALBEYOV. "Prazdnik Novruz", Kaspi Gazet, 1913, No: 55.

ncelikle evde ne varsa, ktlklerden arnmak amacyla temizlenir, silinir, ykanr. Balar, baheler bellenir, kurumu, yabani bitkilerden temizlenir. Aalar budanr. Her aile kendi olanaklaryla yeni elbiseler diktirir, satn alr. Bayram sofrasna en gzel elbiselerini giymi, ykanm bir biimde oturulur. "... Nevruz bayram sabah bykler, ocuklar yeni elbiseler giyerek gelirler. Dostlar, akrabalar, komular birbirlerine bayram grmesine, evlerine oturmaya giderler. Birbirlerine bayram hediyeleri, bayram pay gndermeyi bir bor bilirler."3 Her evde baharn bir simgesi olan yeillik grmek iin "semeni" yeillendirirler. Bayram gn ayr ayr kaplarda evlerin pencerelerine, masa zerine, dnlerde koyulan "semen", zel bir gzellik verir. Nevruz bayramnda Azerbaycanllar, yal hamur ileri yaparlar. Bunlardan ekerrei, baklava, katlama, feseli, kmbe, vb. rnekler verilebilir. Kukusuz ki bu nimetler, geen yln mahsulnden hazrlanr. Bylelikle gelecek yln bayramna daha iyi hazrlanmak iin, bu yl daha ok almak gerektiini dnrler. Zerdt yle der: "...yz sadakadan, on bin kurban kesmekten daha hayrls tahl Bak Pazarnda Semeni sat ekmek, yani (kutsallk ekmek), yani yeryznde ktln kkn kesmek, sa ve sol elle, sol ve sa elle alp, ktl kamaya mecbur etmek gerekir."4 Yaanan bir yln nimetlerini baharn ilk gnnde grmek isteyen atalarmz, Nevruz bayramna az kala "Semen Bayram"n kutlarlar. Vakti ile Nevruz bayram iin yeertilen semenin bir paras bayram sofrasna konulursa, "... asl parasndan semeni ya da suman helvas piirirlerdi."5 Ve enliklerde semeni'ye ait maniler okunurdu: Semeni sahla meni lda kreydim seni Semeniye saldm badam Goymurlar bir barmag dadam Semeni, bezana kelmiem, Uzana uzana kelmiem Semeni sakla beni Ylda bir kez greyim seni Semeniye saldm badem Brakmyorlar bir parmak tadaym Semeni, belli ki ona geldim uzana uzana geldim

Azeri halkbilimciler, zellikle Prof. M. H. TAHMASB, semeninin bu kadar tantanal biimde hazrlanmas ve onun kutsal bir nimet gibi grlmesinin nedenini aklarken "Avesta"da "Yaam ve Edebiyat iei" diye adlandrlan haom-som-sem (semen) ieinin hazrlanmasndan sz eder. Bilindii gibi Azerbaycan'da bu iek ylda bir kez kitlesel bir biimde toplanp, zel mekanlarda, bu iekten yaplan ras hazrlanarak iilirmi. Bu iek doann uyan (baharn gelmesi) sonucunda aan ilk bitki olmas nedeniyle, ona doann (dirilii)nin bir simgesi olarak deer verilmitir. Bu iekten hazrlanan ra mr uzatmak, hastalara ifa
3 4

Abdulla AG. "Hatirelerim", Uagkenner, 1961, ss. 41-42 A. O. MAKOVELSKY. "Avesta", zdatelstvo Akademii Nauk, Azerb.SSR, 1960, s. 86. 5 M.H.TAHMASB. "Halk Edebiyyetmzda Meresim ve Mevsim Nameleri", ADU Kitabhanas, 1945, s. 111

vermek iin de kullanlmtr. Sem ieinin bu zelliini ve onun baharda amasn gz nne alarak Prof. TAHMASB; "... Bu kutsal iein ad bize, her eyden nce, ok gzel aan ve birok yerde ras alnan (raks yaplan) Yasemen veya Semen ieini hatrlatr. ncelikle baz szlklerde bizim bildiimiz adyla deil, (Yasim, Yasem) biiminde yazlmas da bunun "Sem" ile ilgili olduu ihtimalini kuvvetlendirir."6 Bu dnceye unu ekleyebiliriz, Araplar, Azerbaycan'I igal ettikten sonra, Zerdt'e bal btn inanlar gelenekleri yok etmeye almlar ve sem - yasemen iei ile ilgili olan btn ritelleri unutturmak istemilerdir. "Yasemen'in der dmezi olar" masal da bu amala dzenlenmitir. Yine bu nedenle eitli atasz ve masallarda, yasemen ieini ekmek ve yetitirmenin islam inanna ters dt belirtilmitir. Btn aratrmaclar Nevruz bayramnn slamiyetten ok nceleri, Azerbaycan'n toplum yaamnda yer alm olduunu belirterek, onu milli bayram olarak adlandrmlardr. "... Nevruz bayram ile ilgili rivayet ve efsaneler vardr. (...) Bayram iin gerekletirilen birok tren, Ateperestlerin adetleri ile yakndan ilikilidir. (...) Byk air Nizami "skendername"sinde, Nevruz bayramnn olduu gn skender'i konuk eden Nuabe'nin odunlar yakmak iin ydn (tongal kalamak), sofraya her eit yiyecei ve iecei koydurduunu yazar."7 Nevruz bayramnda Azerbaycan'llarn en nemli geleneklerinden birisi de "am Yandrmak (ra yakmak)", "Tongal Kalamak" ve "Fienk Atmak"tr. zellikle genler ve ocuklar yaklan atein zerinden atlayarak; "...Arlm yer ktrsn, metlebimi allah versin."8 fadeleri, atein kutsal saylmas ile ilgilidir. Alev enlii aslnda, Nevruz bayram akam (son aramba gecesi) yaplrd. O gecede "... yedi trl meyve kurusu alp, bo kaplara koyup etrafnda ralar yakarlar. Bayram akam silah atp, odun yarak stnden atlamak, zerlik yakmak ve ttssnden ocuklara koklatmak en nemli gelenekleridir. Btn bunlar yaparken de u tr arklar sylerlerdi: zerliksen havasan Yaman derde davasan Balama kz yetirenin Kzlerini ovasan! 9 zerliksin havasn Kt derde devasn Yavruma gz dedirenin Gzlerini oyasn

Son aramba gecesi halk arasnda, Nevruz bayramnn en kutsal dakikalar saylrd. Halk, bu geceyi ok ilgin ve merak uyandran rivayet ve efsanelerle sslemi, ona deer vermitir. Bu efsanelerden birinde yle der: "...Bu gece (son aramba) bir saatliine nehirlerin akmas durur, aalar dallarn topraa deirip, kaldrp, uzun sre birlikte yaayan ve sonralar ksen Mars ve Vens, yalnz bu gece birleir, kucaklar ve prler. Sonra yine ayrlp bir yl srecek olan ayrla, gelecek yln Nevruz gecesine kadar srecek hasretlie dnerler. Kim ki Mars'la Vens'n birletii an grrse Hrmz onun btn isteklerini yerine getirecek ve o, dnyann en ansl insan olacaktr."10 O gece hi kimse uyumaz. Sabah, gnein domasn, birbirlerine kavuacak olan Mars ve Vens'n bulumalarn grmeyi beklerler. Hatta o gece "Gulak Fal" aar, niyet tutup baka evlere giderler. Kapda saklanp

6 7

a.g.e. ss. 115 - 116 A. AG. "Hatirelerim", Uagkenner, 1961, s. 41. 8 BAYRAM-ALBEYOV. "Prazdnik Novruz", Kaspi Gazet, 1913, No: 57. 9 A. AG. "Hatirelerim", Uagkenner, 1961, s. 42 10 BAYRAM-ALBEYOV. "Prazdnik Novruz", Kaspi Gazeti, 1913, No: 57.

ilk duyduu szle gelecei hakknda yorumlar yapmaya alrlard.11 Diledii olursa "Dan atmaa" kadar beklerlerdi.12 Tan aardnda, gnein domas ile isteklerinin yerine gelmesi arasnda mantkl bir ba kurmaya alrlard. Bu olayn, yalnz baharn balad gecede mmkn olabileceine inanan Azerbaycan'llar "Dan atmasn" da byk bir trenle kutlarlard. "Dan atan" aile, btn akrabalarn, yaknlarn toplar, bu enlik ve trenleri onlarla geirirdi. Yln son arambas ehirlerde, kasabalarda genler bir araya gelirler, ilerinden birini "Kosa (Kse)" gibi giydirir, evleri dolamaya karlard. Kosa'dan baka bir de yardmcs vard. Her ikisine de nceden hazrlanm gln elbiseler giydirirlerdi. Daha nce hazrlanm gruplarla meydanlarda Kosa, yardmcs ve topluluun katlmasyla oyunlar oynamaya balarlard. Sz gelimi Kosa'nn yardmcs meydana girip: A Kosa, Kosa kelsene Gelip salam versene! A Kse, Kse gelsene Gelip selam versene

diyerek arkasndan gelen Kosa'y ortaya davet eder. Kosa ortaya gelinci yardmcs yzn toplulua dndrp: Bo gab doldursana Kosa'n yola salsana Bo kab doldursana Kosay yolcu etsene

Kosa gln hareketlerle elini kornona gtrp, elbisesini gstererek, topluluktan pay ister: Yedigim yarma a, yars sudur, Keydiim yeddi dest paltar, tezesi budur. Yediim yarma a, yars sudur Giydiim yedi kat elbise, yenisi budur

Topluluk glr, nk Kosa'nn elbisesi ok kt ve yrtk, prtktr. Sonra topluluk oyuna girmeye balar: Kosam bir oyun eyler, Gurbann goyun eyler Yar abran duyusun
11

Ksem bir oyun eyler Kurbann koyun eyler Yar abran duyusun

S. VURGUN. Son arambagecesi yaplan "Gulak Fal" konusunu, "Komsomol Poemas"nn kahramanlarndan biri olan Humayn yle anlatr: "... Heyalat ban bir an terk edir, Heyirhah bir heber eitmek n Gonu kapsna pusmaa kedir. (Gayda beledir ki, birini kee Heyir sz eitse ad olaadr; Yaman sz eitse yena gemlere Gerg olup, iinde govrulacagdr.) ...Yena da dinleyir, gzn reyi Gorhudan titreyir bir yaprag kimi Titreyir Humay bir g kleyi Yerinden ktrb ataag kimi ...De, gz eitse yahdr birden? Kimse z oluna "Toyunu krek!" Humay bir gu kimi durdu yerinden, Sraya kylere ganad kererek. ... Kznde sayrr bir emen kimi Baharl dalarn guzey kar da Basr z barna yasemen kimi Hele kul amam budaylar da" 12 "Dan atmag (Tan aarmas)". Seherde, alacakaranln dalp gnein ilk klarnn grlmesi

Mahmudun toyun eyler.13

Mahmudun dnn eyler

Topluluun bu anlatmndan gururlanan Kosa, hzl hareketlerle topluluu yine gldrr. zleyicilerden ve mani syleyenlerden tekrar pay ister. Ancak hi kimse bir ey vermek istemez. Kosa kserek kenara ekilir; topluluk yine mani sylemeye balar: Ay uyruu, uyruu, Eritmiem kuyruu, Saggal it kuyruu, Blar yavan Kosa. Ay uyruu, uyruu Eritmiim kuyruu Sakal it kuyruu Byklar tavan Kse

Yardmc durumun hi iyi olmadn grnce Kosa'nn arkasnda gizlenerek, topluluu sakinletirmek iin: Kosa'm meni ganld Gollar meranld, Yazg iki anld, Kosa'ma el vurmayn. Ksem benim kanldr Kollar mercanldr Yazk iki canldr Kseme el vurmayn.

Diyerek yalvarmaya balar. Topluluk sakinleir. Bundan sonra Kosa ile yardmcs arasnda u sahneler geer: Kosa alar, yardmcs niin aladn sorar, Kosa uzun bir yola gideceini, ancak bunun iin paras ve yiyecei olmadn syler. Topluluun ona yardm etmek istemediini belirtir. Yardmcs: Men yol tapmam ! (Ben bir yol buldum !) Ne yol ? Kedim keini ketirim, o alar (Gidip Kei'yi getireyim, o alr.)

Kosa onaylar. Yardmc, kei klna girmi birisini tutup getirir. Bu keinin uzun sakal herkesin dikkatini eker. Kosa keinin sakalndan tutup sorar: Kei baba, senin bu boyda sakaln yoktu, bunu nerden aldn?

Kei gln sesler kararak cevap verir: Nereye gitmisem, orada uzattm.

Yine birtakm gln hareketlerden sonra Kosa, uzun bir yola gideceini syler ve ona yol harl toplamak iin keiden ricada bulunur. Kei azna bir dal paras alr, meleye meleye seyircilere yaklaarak her birinin eline bir kez vurur. Herkes biraz para ya da baka eyler verir. Kei de topladklarn Kosa'ya verir. Kosa da bunlar yardmcs ile blr. Keiye hibir ey vermezler. Sonra da kei alamaya balar. ocuklarnn a ve plak olduunu syler. Dier taraftan da ortaya yoksul, yrtk prtk giysili iki kei yavrusu girer. Kei, yavrularyla birlikte Kosa'ya yalvarmaya balar. Ancak Kosa dnp bakmaz bile. Daha sonra kei, yavrularn eve yollayp seyircilerden bir eyler almaya alr, ancak Kosa onlar da keinin elinden alr. Nihayet, Kosa ile kei kavgaya tutuurlar. Kosa keiyi oradan kovar. Sonra Kosa yola kmadan nce bir aacn altna uzanp yatar. Yardmcs ise ya gezmeye gider ya da baka ilerle ilgilenmeye balar. Onun gln hareketlerine izleyiciler glmeye balar.
13

Baz varyantlarda "...olunun toyun eyler." Biimindedir.

Kei yardmcnn dalgnlndan yararlanarak, Kosa'ya yaklar, onu vurup ldrr. zleyiciler de Kosa'nn lmn Kei'nin intikam aln alklarlar. Kei de yine yardmcya grnmeden kp gider. Bundan sonra yardmc Kosa'nn yanna giderek onu uyandrmaya alr. Yardmcnn, Kosa'y uyandrmaya alt srada yapt hareketler olduka glntr. Sonunda yardmc onun ldn anlayp: Arn uzun, bez ksa, Kefensiz ld Kosa. diyerek stne ylp alamaya balar. Yardmcnn alamas da olduka glntr. Bu da izleyicileri olduka gldrr. Bu srada Kei yavrularyla gelir ve balarlar arkya: Novruz, Novruz bahara, Kller - kller nahara, Bahanzda kl olsun, Kl olsun blbl olsun. Nevruz nevruz bahara Gller gller nahara Bahenizde gl olsun Gl olsun blbl olsun

Bundan sonra oyuna kenardan, izleyicilerin arasndan bazlar koroyla katlrlar: Neeler, neler Keldi eziz keeler. Niceler, nceler Geldi aziz geceler

Bu arkyla birlikte evlerden "pay" karmaya balarlar. Byk bir enlik dzenlenir, toplanan eyleri beraberce yerler.14 Grld gibi, burada kar karya getirilen iki nemli konu vardr. Birincisi Kosa, dieri ise Kei'dir. Kosa kn temsilcisi, Kei ise yazn, baharn temsilcisidir. Kosa'nn plak ve tysz oluu, kn doann, aalarn yapraksz oluunu, plakln temsil eder. Genellikle halk hikayelerimizde kt kahraman olarak bilinen Kosa'ya gsterilen ilgi ne kadarsa, burada da kn temsilcisi olarak grnen Kosa'ya ilgi ayn derecededir. Kosa ktdr. nsanlar soyar, a brakr, istismar eder. Halk hikayelerimizin iyi kahraman Keel ile buradaki Kei arasnda da yakn bir iliki vardr. Her ikisi de intikam alan ve mutlu sona ulaandr. Ancak yine de Nevruz bayramndan sonra kn Kei zerindeki basks, onu malup etmek isteyii, yavrularn a susuz brakmak istemsi devam eder. Buna ramen k aktan aa bunu yapmaz. O, yaama el atar. Nevruz'dan 15-20 gn sonra halk arasnda "...karn borcu" diye adlandrlan souk ve yal bir gnden sz edilir. Gya bu kn son gndr. Sanki k bahar aldatp, ondan gn bor almaya almaktadr. Amac da keinin yavrularn ldrmektir. Kn yenilgisi, baharn ortaya kmas Keiyi sevindirir. Yavrularn gneli, ak havaya karr. (Baz blgelerde kei yavrularnn seslerine "garnn ola" denir) Bahar gnei kei yavrularn sevindirir. Hatta "Gar nene"(yallar) "...Mart gzne
14

M. H. TAHMASB. "Halg Edebiyyatmzda Mevsim ve Merasim Nehmeleri" (Dissertatsiya), ADU'nun esas kitabhanas, 1945, ss. 89 - 93. Eli SULTANLI. "Azerbayan Dramaturgiyasnn nkiaf Tarihinden", Azerbayan Devlet Neriyat, 1964, ss. 37 - 44 M. ARF. "Azerbayan Teatr", Edebiyyat Memuas, No: 1, 1946, ss. 1 - 14.

parmam, yaza kt olam" der. O zaman k ald gnlk borcu ortaya karr, tufan kopar... Kei yavrularnn bir ksm lr. Bu nedenle de halk arasnda Nevruz'dan sonra kan bahar gnei yazn geldii anlamna gelmez. Onun aldatc gneli gnlerine inanmazlar. Hatta halk arasnda "... Martn yzne nalet, Nisan'n onbei gibi" szleri de bu nedenle sylenmitir. Baharn geliinin anlatlmas ve bir bayramla kutlanmasna Avrupa halklarnda da rastlanmaktadr: "...Rus halk kn kovulmasn danslarla, arklarla ve trenlerle yanslar. Samandan kukla yaparak tabuta koyarlar ve gmme treni dzenlerler. ehir, ky kenarlarnda "Moran" ya da "Maslenitsa" ad verilen kuklay atee verirler ve etrafnda tren dzenlerler. Dier Slav halklarnn trenlerindeyse genler mee aacndan, yapraklar henz kmaya balam bir dal paras keser ve onu ev ev gezdirirler. Bir kii kpkrmz bir elbise giyer, bana da eitli otlardan ve ieklerden rlm bir elenk koyar ve elinde bir dal paras ile topluluun nnde yrr. Dier taraftan da beyaz elbiseler giymi, elinde bir denek, kar gibi beyazlar giymi bir adam kagelir. Her iki taraf arasnda kan tartmalar sonucu yaz her zaman ka galip gelir. ... ngiltere'de yazn balangc nl Robin Hood'un geli ile balard. Robin Hood'un arkasnda tepeden trnaa silahl atllar bulunurdu. ounlukla Robin Hood'la birlikte, banda bir ta bulunan Mays Kraliesi de gelir, halk meydann ortasna bir aa diker, etrafnda dans eder, aaca trmanma oyunlar oynarlard. Genellikle talya, Fransa, spanya gibi lkelerde deiik varyantlarda da olsa benzer anlamlarda trenler dzenlenir, k ve yaz arasnda geen ilgin olaylar canlandrlrd."15 "Kos-Kosa"da ikinci yanslama olan Kei, yazn temsilcisidir. Halk onu alklar, ona ilgi gsterir.16 Genellikle bu mevsim trenleri birilerini uurlamak, ya da karlamak zerine kuruludur. Halka deer veren, onun yaamnda byk yer tutan, mutluluk getiren olaylar ok byk sayg ve sevinle karlanrd. Bu olaylar genellikle halk, yalnz yemek imek ve elenmekle kutlamtr. Bylelikle insanlar yeni bir yaama, yeni umutlara, yeni sevinlere ulamak iin kendilerini ona uydurmaya, ona benzetmeye almlardr. Nevruz bayram ve yln son aramba gecesi evlerde yaplan elence hazrlklarn tekrar gzden geirirsek; "... Evde her ey ykanr, temizlenir. Evin iinde ve dnda ne varsa yerli yerine konur, danklk giderilir, aklanr, paklanr. Ksknler barr, borlular helalleirdi.

15 16

Eli SULTANLI. "Azerbayan Dramaturgiyas Tarihinden", Azerner, 1964, s. 43. Yunan destanlarnda "Dionisos", Yunan yaamnn temelini oluturur. Destana gre Tanr Zeus'un olu Dionisos (iftilerin Tanrs), Ktlk tanrlar Titan'larla dvmekten ok yorulur. Babasnn yokluundan (yamurun yamamasndan) yararlanan Titan'lar Dionisos'u paralayp, mahvederler. Olunu paralanm bir biimde gren (doada yeilliin mahvolmas gibi) Zeus, gzyalarn tutamaz (yamurun yamas gibi). Olunun her tarafa dalm olan paralarn toplayarak yeniden diker ve onu diriltir. Yani bahar yeniden gelir. Destana gre Dionisos Titan'larla savarken bazen babasnn biimine, bazen de gen bir delikanl, bazen de bir kei biiminde grnr. Titanlar onu kei biiminde grndnde yenebilmilerdir. Burada da iftilerin tanrs yani yaz, kei eklindedir. (M. H. TAHMASB. "Halg Edebiyyatmzda Mevsim ve Merasim Nameleri" (Makale), N. A. KUN. "Legendi i Mif Drevny Gretsii", Gosuped zdatelsvo RSFSR, Moskva, 1955, s. 78)

...Btn gece sabaha kadar uyumadan, gnein douu gler yz ve sevinle karlanr. Geride braklan yln dertlerinden, zntlerinden kurtulmak iin baz blgelerde mutlaka akarsuda ykanlr (Kur nehri kylarnda daha ok grlr). Yeni elbiseler diktirilir, giyilirdi. mkn olanlar daha ok krmz rengi tercih ederlerdi. Yas tutan ailelerin yastan kmasna allrd. Bayram gnlerindeki bu sevin ve mutluluun anlam, yln bereketli ve umutlu olmasn gerekletirmeye ynelik mistik bir ruh halinden ibaretti."17

17

M. H. TAHMASB. "Halg Edebiyyatmzda Mevsim ve Merasim Nemeleri" (Makale), s. 101