You are on page 1of 36

C

C
i
i
n
n
c
c
o
o
I
I
i
i
e
e
f
f

c
c
i
i
o
o
s
s
I
I
a
a
i
i
a
a
C
C
i
i
n
n
c
c
o
o

L
L
i
i
v
v
i
i
o
o
s
s
N
N

o
o
L
L
s
s
c
c
i
i
i
i
l
l
o
o
s
s


|ricdricn li|nc|n Nic|zscnc

Tiaduo e piefcio:
Iedio Sssekind

2 Ldio

Ldiloia 7 Lelias

Ioinalao: SusanaCap
WWW.IORTALDLTONANDO.COM.R/IORUMNOVO/

5umr I n:
1 ~ SORL O IHATOS DA VLRDADL
2 ~ ILNSAMLNTOS SORL O IUTURO DL NOSSOS INSTITUTOS DL
IORMAO
3 ~ O LSTADO CRLCO
4 ~ A RLLAO DA IILOSOIIA DL SCHOILNHAULR COM UMA
CULTURA ALLM
5 ~ A DISIUTA DL HOMLRO
NOTAS


2

Prefclo ara refclos
Lsle Iivio e un Iivio no fuluio do pieleiilo. ~ Ioi definio, o
piefcio e aIgo que anlecede un esciilo: un escIaiecinenlo pievio, una
apiesenlao, o incio de un queslionanenlo. Mas, nesle caso, os Iivios
que se seguiiian no foian esciilos, e ficaian cono ielicncias paia os
lexlos aqui ieunidos. Tiala-se, poilanlo,de un conjunlo diveisificado,
onde alien-se possiliIidades de queslionanenlo e os lenas so Ianados
adianle, en difeienles diiees. Assin, os piefcios piojelan cinco Iivios
que seiian esciilos, enlie 187O e 1872, poi Iiiediich Nielzsche, enlo un
joven piofessoi de fiIoIogia cIssica na univeisidade da asiIeia. L desle
nesno peiodo sua piineiia olia pulIicada: O Nascinenlo da Tiagedia
no espiilo da nsica ~ que seiia chanado nais laide de HeIenisno e
Iessinisno ~. Os oulios Iivios, que o auloi no chegou a escievei,
peinaneceian sonenle cono possiliIidades, indicadas en seus lexlos.
Tenos aqui a ieunio de cinco desses piojelos apenas coneados,
inliluIada Cinco piefcios paia cinco Iivios no esciilos.
A inconpIelude evidenciada peIo lluIo no significa, conludo,
que os piefcios devan sei Iidos cono sinpIes aponlanenlos, a que faIla
un desenvoIvinenlo posleiioi e necessiio. Na veidade, a Ieiluia dos
lexlos noslia que eIes possuen una ceila aulononia, apiesenlando as
quesles concisanenle, indicando un caninho a sei seguido. Consliluen
assin, ao nesno lenpo, indicaes e cono que esloos concenliados das
olias que os sucedeiian. L se, poi oulio Iado, faIla-Ihes o desdolianenlo
en una aigunenlao nais Ionga e a eIaloiao denoiada de suas
quesles, eIes aponlan con esla faIla un esfoio do pensanenlo.
Lsle Iivio iene, poilanlo, diveisas olias que conean, ou
neIhoi, olias que coneaiian ~ poique s h de falo os piefcios, que
pieceden o coneo dos Iivios ~. O lluIo Cinco piefcios paia cinco
Iivios no esciilos (Inf Voiieden zu fnf ungeschiielenen chei) foi
dado peIo pipiio Nielzsche, que ieuniu os seus esciilos no nalaI de 1872
e os enviou a senhoia Cosina Wagnei, nuIhei do fanoso conposiloi
aIeno Richaid Wagnei. Lnlielanlo, esles cinco lexlos s seiian
pulIicados nuilo nais laide, junlo con oulios deixados peIo fiIsofo,
aps sua noile, seja nos voIunes das olias conpIelas ou en coIelneas.
Conven olseivai que O Nascinenlo da liagedia, pulIicado no
nesno ano en que esles piefcios foian ieunidos, havia sido dedicado
juslanenle a Wagnei, poi quen Nielzsche linha una giande adniiao
naqueIe lenpo. Iassados dezesseis anos, j lendo leininado Iivios cono
Hunano, denasiado hunano, Assin faIou Zaialuslia e A gaia cincia, o
auloi escieveiia un piIogo laidio a seu piineiio Iivio, onde ciilica
duianenle as suas espeianas no espiilo aIeno e na nsica aIen,
3

assin cono a infIuncia da fiIosofia de Kanl e de Schopenhauei , lanlo
solie suas ideias quanlo solie sua Iinguagen. Con ieIao a nsica, esla
cilica diiige-se especiaInenle a Wagnei, o ailisla en que eIe concenliaia,
quando joven, suas expeclalivas de un iessuiginenlo da aile ligica:
De falo, apiendi a pensai de una foina laslanle desespeianada
e desapiedada aceica desse 'sei aIeno, assin cono da aluaI nsica
aIen, que e ionanlisno de ponla a ponla e a nenos giega de lodas as
foinas possveis de aile: aIen do nais, una deslioadoia de neivos de
piineiia cIasse, dupIanenle peiigosa en un povo que gosla de lelida e
honia a olscuiidade cono una viilude...
Lsla Tenlaliva de Aulocilica se eslende en nuilos ponlos a
oulios esciilos da nesna epoca, cono e o caso dos cinco piefcios. L
aIgunas passagens desles podeiian iIusliai aqueIas espeianas I onde
nada havia a espeiai, de que faIa o piIogo do Nascinenlo da Tiagedia,
apesai de ceilanenle no sei esle o ponlo cenliaI dos lexlos.
Muilos dos lenas e das quesles que apaiecen nos piefcios
fazen paile de olias esciilas posleiioinenle, enloia no se liale de
sinpIes iepelies. O piineiio, Solie o IHATOS da veidade, poi
exenpIo, len liechos que foian usados de novo, IileiaInenle, en dois
lexlos nais conhecidos, anlos do ano de 1983: A fiIosofia na idade
ligica dos giegos e Solie a veidade e a nenliia en senlido exlia-noiaI.
Lnlielanlo, nuna conpaiao, os lexlos se conpIenenlan, nuilo nais
do que se iepelen. O nesno pode sei dilo do quailo piefcio, onde
Nielzsche ciilica o eiudilo aIeno, cuja foinao e caiacleiizada peIo
conhecinenlo hisloiiogifico: essa cilica e juslanenle o lena de una
das Consideiaes Inlenpeslivas (segundo Iivio pulIicado peIo auloi),
esciila en 1874: Das vanlagens e desvanlagens da hisliia paia a vida.
Tendo en visla as conpaiaes e o apiofundanenlo das quesles
piesenles nos piefcios, lais ponlos en conun foian indicados nas nolas
desla liaduo.
Nas ieIaes, ielonadas e aulocilicas, exposlas aqui lievenenle,
o que se evidencia so as diveisas diiees indicadas peIos piefcios, cuja
ieunio no oledece a nenhun ciileiio especfico ou deleininado. Tiala-
se de eIenenlos conpondo un Iivio que aponla cinco caninhos, ou
nuilas possiliIidades dislinlas. Mas esla conposio no e, de nodo
aIgun, aililiiia: os caninhos se ciuzan e se langencian. L paia a olia
que iesuIla da seqncia de lexlos ieunidos poi Nielzsche, vaIen as
paIavias do segundo piefcio:
O Iivio se deslina aos Ieiloies caInos, a honens que ainda no
eslaio conpionelidos peIa piessa veiliginosa de nossa epoca ioIanle, e
que ainda no senlen un piazei idIalia quando se aliian sol suas
4

iodas, poilanlo a honens que ainda no se acoslunaian a eslinai o
vaIoi de cada coisa segundo o ganho ou a peida de lenpo...
Apesai das difeienas quanlo aos lenas e aos piopsilos de cada
Iivio (de cada piefcio), e possveI peicelei a idenlidade enlie eIes, cono
una Iinha que, de aIgun nodo, os aliavessa. A invocao ao Ieiloi, assin
cono a queslo da foinao e da hisliia (no segundo lexlo e no quailo),
no deixan de iessaIlai un ponlo de pailida que se faz piesenle en
lodos os piefcios, diiela ou indiielanenle: a inleipielao da cuIluia
giega e a ieIao enlie os honens anligos e os nodeinos. Assin cono no
Nascinenlo da Tiagedia, o heIenisno e ieavaIiado cono iaiz e cono
nodeIo da cuIluia nodeina, a pailii de una peispecliva conpIelanenle
nova. De falo, o lena piincipaI do piineiio Iivio de Nielzsche e a lase de
dois dos piefcios, e poilanlo de dois dos Iivios que no foian esciilos: O
eslado giego e A dispula de Honeio (iespeclivanenle, o leiceiio lexlo e
o quinlo). L lanlen o piineiio piefcio, enloia no lenalize
diielanenle a cuIluia giega, quesliona a veidade, o conhecinenlo e a aile
iefeiindo-se fundanenlaInenle a HeicIilo e a expeiincia giega conlida
na paIavia palhos
1
.
O leiceiio piefcio no s faz una conpaiao enlie a concepo
giega de eslado e a nodeina, cono lanlen aponla a inleipielao da
fiIosofia pIalnica cono seu ponlo de pailida. A conpaiao, nesle caso,
fundanenla una cilica das noes nodeinas de dignidade do honen
e do lialaIho. Mas no se liala de una ideaIizao da Ciecia anliga, nen
de una viso ionnlica que a enxeiga apenas cono o leio da
civiIizao e da sociedade, onde se olseivan as nais leIas olias de aile,
a enoine iiqueza das discusses poIlicas e o incio da fiIosofia. Nielzsche
faIa desde una peispecliva nuilo difeienle, e ale inveisa, olseivando
una veidade ciueI que se noslia no piincpio das noes nodeinas,
piocuiando liazei a lona a oiigen assusladoia do eslado, ieIacionada a
esciavido e ao sofiinenlo. De acoido con o que se v na cuIluia giega,
en piincpio e a naluieza que foija a feiianenla do eslado, aqueIe
conquisladoi con no de feiio que len necessidade do lialaIho
incessanle e da gueiia. Assin, cono diz o lexlo:
O eslado, de nascinenlo infane, e una fonle conlnua e fIuida de
fadiga paia a naioiia dos honens, en peiodos que ieloinan
conslanlenenle, o aichole devoiadoi da especie hunana...
Lnloia diiigida a una nela deleininada, e a queslo do
pessinisno giego que apaiece nesle leiceiio piefcio. Ou neIhoi, a fin
de ieveIai as iazes da foinao do eslado, Nielzsche paile de una
peispecliva que v na cuIluia giega liaos de ciueIdade, seIvageiia e
sofiinenlo, de onde s pode suigii una inleipielao pessinisla da
5

exislenciaI. A aile giega seiia o fiulo de laI inleipielao: poi eIa se d a
possiliIidade de supeiai o pessinisno.
Ainda no leiieno das conpaiaes, esle queslionanenlo da
conexo enlie a aile e o eslado esl nuilo pixino do lena do
Nascinenlo da Tiagedia. Todavia, e o quinlo piefcio que ielona
piopiianenle a iefIexo, ao queslionai a aile giega en sua ieIao con a
gueiia e os hoiioies de una sociedade gueiieiia. Mesno havendo nuilos
ponlos de conlalo, a ielonada encaninha-se en una laI diieo pipiia,
fazendo o que se pode chanai de una inleipielao epica da elica
heInica. Ioi neio de laI inleipielao, a elica, ou seja, a noo
deleininanle paia o conpoilanenlo do honen giego, e visla, enlo,
desde a aile, desde a liansfoinao dos sofiinenlos e dos hoiioies da
exislncia, do pessinisno con ieIao a vida, en leIas inagens
apoIneas. Ou, cono diz o lexlo, a passagen do nundo pie-honeiico
paia o nundo honeiico.
Os heIenos, poi possuien, cono nenhun oulio povo, una
sensiliIidade exliaoidiniia paia o sofiinenlo, una conscincia
iniguaIveI de sua pipiia condio passageiia, enlie esfoios e fadigas
sen fin, podeiian sei Ievados a una negao da exislncia, a una
conpieenso niiIisla da vida. Nislo, segundo Nielzsche, eIes no seiian
difeienles dos povos do Oiienle, que sucunliiian sol o peso do
pessinisno. Ioien, juslanenle peIo conhecinenlo, en seus nilos, do
Iado sonliio da vida, poi un conlalo con a negao, os giegos ciiaian
una aile e una ieIigio que funcionasse cono anldolo, cono pioleo
conlia as aliocidades e os sofiinenlos dianle dos quais se enconliavan.
As olias de Honeio so a expiesso nais inpoilanle desle inpuIso
ciialivo epico: o nundo honeiico, guaidado peIa exuleincia dos deuses
oInpicos e peIo liiIho singuIai dos heiis, coIoca-se co una
juslificaliva da vida e una iesposla ao pessinisno, eiguendo-se cono
escudo divino de AquiIes.
A aile giega len cono ponlo de pailida essa necessidade: dianle
dos hoiioies e da condio efneia da exislncia, expeiinenlados con
una inlensidade naioi do que a de oulias civiIizaes, os giegos ciiaian,
peIa alundncia e peIa foia das niiagens ailslicas, un nodo de loinai
a vida desejveI, juslificada. As inagens de Honeio ~ o naioi e o nais
divino dos poelas, nas paIavias do Ion de IIalo ~ funcionan cono
una nscaia de leIeza que colie o Iado sonliio e aleiiadoi da
exislncia. No Nascinenlo da Tiagedia, paia denoninai esle piincpio
ailslico, da leIa apaincia, do liiIho e do nodeIo Iuninoso, Nielzsche
iecoiie ao deus ApoIo, que deve sei consideiado poi ns cono o pai
desle nundo |oInpicoj. A ieIigio apoInea e una foina de divinizai
ludo o que exisle, e os deuses oInpicos so deuses da vida, da
6

exuleincia, no lendo, cono na ieIigio ciisl, un cailei espiiiluaIisla
e ascelico. Tiala-se, na Ciecia aicaica, de una cuIluia en que a leIeza e a
foia liansloidanle de deuses e heiis se inpen aos heIenos co un
espeIho en que se iefIelen inagens de sonhos. O giego conheceu e
senliu os lenoies e os hoiioies do exislii: paia que Ihe fosse possveI de
aIgun nodo vivei, leve de coIocai aIi, enlie eIe e a vida, a iespIandecenle
ciiao oniica dos deuses oInpicos. (Nascinenlo da Tiagedia 3).
Os canlos epicos, dos quais a IIada e o naioi exenpIo, possuen
cono lena os feilos dos gueiieiios, que, peIa audcia de piocuiai una
noile gIoiiosa, ln seus nones inoilaIizados nas canes dos poelas. O
nonenlo de gIiia do heii, en que eIe liiIha cono un iaio de soI, e
aIgo que loina a vida digna de sei vivida, peinanecendo na neniia dos
honens fuluios. Na poesia honeiica, as cenas nais aliozes e
sanguiniias da gueiia, a pipiia noile e doi adquiien un senlido,
nosliando-se de nodo no s aceilveI, nas adniiveI e gIoiioso. A
noile gIoiiosa eIeva o heii nuilo acina dos oulios honens e o
apioxina dos deuses, na inoilaIidade da fana.
Nesle caso, o leino dispula (Wellkanpf en aIeno), usado no
quinlo piefcio, liaduz inpIicilanenle a paIavia giega agon, que apaiece
na IIada quando dois heiis conlalen enlie si nos jogos e conpelies
ou no pipiio canpo de lalaIha. L o auloi indica esla liaduo ao faIai
de una educao agnica dos giegos. O honen giego educado na
dispula piocuia, cono os heiis honeiicos, a gIiia, o liiIho da fana, e
no inpuIso de supeiai os oulios, o indivduo e Ievado a fazei senpie o
neIhoi possveI, e assin a lenlai supeiai a si nesno, lanlo no caso dos
sofislas, dos oiadoies e dos ailislas, cono no caso dos fiIsofos. O
inpuIso ailslico, cuja inleipielao se oiigina nos veisos de Honeio e
Hesodo, noslia-se cono una noo que nove e oiienla lanlo o honen
quanlo a cidade giega. IeIa aile, a Iula e os inpuIsos aninais do sei
hunano deixan de consliluii un liao excIusivanenle desliulivo, paia
ganhaien o senlido de dispula, e assin da ciiao e supeiao. A loa
Liis (Discidia) sulslilui a n Liis.
Desle nodo, a queslo da aile, a queslo de una juslificaliva
eslelica do nundo, cono chanava Nielzsche no Nascinenlo da
Tiagedia, aliavessa os piefcios, paia se coIocai diielanenle cono lena
no Ilino deIes. Mas o quinlo piefcio evidencia lanlen, na ieunio dos
cinco piojelos 'de juvenlude do auloi, una naica de lodos os seus
esciilos, una caiacleislica de seu nodo de pensai e escievei: juslanenle
a dispula, ou en oulias paIavias, a gueiia, a poInica, a cilica, a ciiao.
Quanlo a esle aspeclo da fiIosofia de Nielzsche, de nodo geiaI, e
o caso de Ienliai as paIavias de Zaialuslia:
7


De ludo o que se escieve, apiecio sonenle o que aIguen escieve
con seu pipiio sangue. Lscieve con sangue, e apiendeis que o sangue
e espiilo.
No e fciI conpieendei o sangue aIheio, odeio lodos aqueIes que
Ien poi desfaslio.
(Assin faIou Zaialuslia ~ Do Iei e escievei)

L Iogo depois, nuna fiase que podeiia seivii aqui cono epgiafe:

AqueIe que escieve con sangue e nxinas no quei sei Iido,
nas apiendido de coi.
Iedio Sssekind

Iaia a senhoia Cosina Wagnei

en honenagen coidiaI e cono iesposla
a peigunlas feilas en conveisas e cailas,
eslas Iinhas esciilas con piazei nas feslas
de nalaI de 1872.

8

1 ~ 5nbrc n PHATO5 da vcrdadc

Prefclo
Sei que a gIiia ieaInenle no passa do locado nais saloioso de
nosso anoi-pipiio` ~ LIa esl Iigada aos honens nais iaios, e lanlen
aos nonenlos nais iaios de lais honens, con anlio. So os nonenlos
das iIuninaes slilas, quando o honen eslica seu liao
inpeiiosanenle, cono que paia ciiai un nundo, pioduzindo Iuz dianle
de si nesno e espaIhando-a en loino. Lnlo, inpe-se a eIe a ceileza
confoiladoia de que a posleiidade no pode sei piivada daquiIo que o
eIevou e o ocuIlou no ponlo nais dislanle, da aIluia de sua sensao
nica, na eleina necessidade, paia lodos os que viio, desla nais iaia das
iIuninaes, o honen ieconhece a necessidade de sua gIiia. Ln lodo o
fuluio, a hunanidade piecisa deIe, e cono aqueIe nonenlo da
iIuninao e o iesuno e a concenliao de sua essncia nais pipiia, eIe
aciedila sei inoilaI, cono o honen de laI nonenlo, enquanlo aliia paia
Ionge de si e enliega a liansiloiiedade ludo nais, cono dejelo,
podiido,vaidade, aninaIidade, ou cono un pIeonasno.
L con insalisfao, fieqenlenenle con suipiesa, que venos cada
desapaiecinenlo e cada decInio, cono se piesencissenos, no fundo,
aIgo inpossveI. Una giande ivoie cai, paia nosso incnodo, e un
desnoionanenlo na nonlanha nos peiluila. Cada noile de ano novo nos
faz senlii o nisleiio da conliadio enlie o sei e o devii. Mas o que faz o
honen noilaI sofiei con nais inlensidade e o desapaiecinenlo de un
inslanle da nas aIla peifeio univeisaI, cono que sen posleiidade e sen
heideiios, cono una faguIha fugidia. Seu inpeialivo soa, nuilo nais, do
seguinle nodo: o que aIguna vez exisliu paia peipeluai de nodo nais
leIo o conceilo de honen len de eslai eleinanenle piesenle. Que os
giandes nonenlos foinen una coiienle, que coneclen a hunanidade
aliaves dos niInios, cono cinos, que a giandeza de un lenpo passado
seja giande lanlen paia nin, e que a ciena cheia de inluies ieaIize a
gIiia anlicionada, e esle o pensanenlo fundanenlaI da cuIluia.
Na exigncia de que a giandeza deva sei eleina, incendeia-se a
lalaIha leiiveI da cuIluia, pois ludo nais, ludo o que ainda vive giila
no!. Iieenchendo lodos os canlos do nundo, cono un leiieno pesado
do ai que lodos ns eslanos condenados a iespiiai, o haliluaI, o pequeno,
o conun funegan en loino da giandeza e se Ianan no caninho que
esla len de seguii paia aIcanai a inoilaIidade, olsliuindo, sufocando,
luivando, iIudindo. O caninho segue aliaves de ceielios hunanos!
Aliaves dos ceielios de seies nesquinhos, de vida cuila, quando esles,
9

Iivies de deleininadas caincias, senpie ielonan as nesnas
necessidades e iepeIen con esfoio, poi lenpo Iinilado, a degiadao ~
a quaIquei pieo. Quen denlie eIes podeiia ousai aqueIa difciI coiiida
con a locha oInpica, peIa quaI s a giandeza solievive` L no enlanlo
despeilan senpie aIguns que senlindo-se lo cheios de nino a visla de
laI giandeza, cono se a vida hunana fosse una coisa nagnfica, e cono
se o fiulo desla pIanla anaiga, necessaiianenle consideiado o nais leIo,
fosse o salei de que, un dia, un honen oiguIhoso e eslico aliavessou
esla exislncia, un oulio con pensanenlos piofundos, un leiceiio cheio
de conpaixo, e lodos deixaian o ensinanenlo segundo o quaI quen no
piesla aleno na exislncia e que a vive de nodo nais leIo. Lnquanlo o
honen conun Ieva a seiio, lo neIancoIicanenle, esla lenso de sei,
eIes souleian dai una iisada oInpica de laI coisa, ou peIo nenos lial-
Ia con un desden sulIine, e, con fieqncia, foi con iionia que
desceian a seus lnuIos ~ pois o que haveiia neIes paia enleiiai`
L no neio dos fiIsofos que se deve piocuiai os cavaIheiios nais
audazes enlie aqueIes que piocuian a gIiia, os que aciedilan enconliai
seus liases insciilos en una consleIao. Sua ao no se voIla paia un
plIico, paia o aIvoioo das nassas e o apIauso acIanadoi dos
conlenpoineos, fazen paile da sua essncia os passos soIiliios peIa
esliada. Sua vocao e a nais iaia e, consideiando de ceilo nodo, a nais
anlinaluiaI na naluieza, con isso eIa vai ale nesno conlia as vocaes
seneIhanles, de nodo excIudenle e hosliI. O nuio de sua aulo-suficincia
piecisa sei de diananle, paia no sei desliudo nen invadido, pois ludo
se novinenla conlia eIe, o honen e a naluieza. Sua viagen paia a
inoilaIidade e nais penosa e nais acidenlada do que quaIquei oulia, e
conludo ninguen pode aciedilai con nais seguiana que chegai a sua
nela do que o fiIsofo, poique eIe no saleiia onde deve ficai, se no
fosse solie as asas vaslanenle aleilas de lodos os lenpos, pois o nodo
de sei da consideiao fiIosfica consisle no despiezo peIo piesenle e
peIo inslanlneo. LIe len a veidade, e possveI que a ioda do lenpo ioIe
paia onde quisei, nas nunca podei escapai da veidade.
L inpoilanle salei que lais honens j viveian. Nunca se
inaginaiia, cono una possiliIidade ociosa, o oiguIho do slio HeicIilo,
que pode sei o nosso exenpIo. Ln si, e peIa sua pipiia essncia, lodo
esfoio peIo conhecinenlo paiece insalisfeilo e insalisfaliio, poi isso, se
no foi ensinado peIa hisliia, ninguen podei aciedilai en una
dignidade lo najeslosa, en una convico lo iIinilada de sei o nico
conlenpIado poilenloi da veidade. Tais honens viven en seu sislena
soIai pipiio, e I que se deve piocui-Ios. Tanlen Iilgoias,
LnpedocIes dedicaian a si nesnos una eslina solie-hunana, un
lenoi quase ieIigioso, nas o aico da conpaixo, Iigado a convico na
1O

nigiao das aInas e na unidade de lodos os seies vivos, os conduziu de
voIla aos oulios honens, paia saIva-Ios. Ioien, s nos cunes deseilos e
geIados e que se pode peicelei aIgo do senlinenlo de soIido que
opiinia o eienila do lenpIo efesio de ilenis. DeIe no enana nenhun
senlinenlo piepolenle de exaIlao conpassiva, nenhuna pielenso de
queiei ajudai ou saIvai: e cono un aslio sen alnosfeia. IIanejando ao
diiigii-se paia denlio, seu oIho olseiva con visla apagada e gIaciaI o que
esl foia, cono se oIhasse apenas paia o liiIho apaienle. As ondas da
iIuso e do alsuido vn lalei ao seu iedoi, diielanenle na foilaIeza de
seu oiguIho, desvia-se deIas con asco. Mas lanlen os honens de peilo
sensveI se esquivan de laI nscaia ligica, un sei cono aqueIe pode
paiecei nais conpieensveI en una saciaIidade peidida, enlie eslluas
de deuses, ao Iado de una aiquileluia giandiosa e fiia. Lnlie honens,
HeicIilo eia inaciedilveI cono honen, e quando eIe foi vislo dando
aleno ao jogo de ciianas laiuIhenlas, pensava aIi aIgo que nenhun
noilaI havia pensado nas nesnas ciicunslncias ~ o jogo de Zeus, dessa
giande ciiana do nundo, e a liincadeiia eleina de desliuii e foinai
nundos. LIe no piecisava dos honens, nen nesno paia seu
conhecinenlo, no via nenhun vaIoi en ludo o que se podeiia apiendei
deIes, e nen naquiIo que os oulios slios anles deIe eslavan
enpenhados en apiendei. Iiocuiei e invesliguei a nin nesno
2
, disse
eIe con paIavias peIas quais se indicava o invesligadoi de un oicuIo:
cono se fosse eIe, e ninguen nais, quen na veidade cunpiiu e ieaIizou
aqueIa fiase deIfica: Conhece-le a li nesno.
Mas o que eIe esculou nesse oicuIo, lonou poi una saledoiia
inoilaI, de eleino vaIoi inleipielalivo, no senlido en que os discuisos
piofelicos de SiliIe so inoilais. L o suficienle paia a hunanidade nais
Iongnqua: laI saledoiia s pode se deixai inleipielai cono senlena de
oicuIo, cono eIe, cono o pipiio deus deIfico nen faIa, nen esconde.
Cono eIe pionuncia, sen iiso, sen adoino e incenso peifunado, nuilo
nais con loca liansloidanle, aIgo que deve aliavessai os niI anos do
fuluio. Iois o nundo piecisa eleinanenle da veidade, e, assin, piecisa
eleinanenle de HeicIilo, enloia eIe no caiea do nundo. O que Ihe
inpoila sua gIiia! A gIiia no neio dos noilais que passan sen
cessai!, cono eIe excIana desdenhosanenle. Islo e aIgo paia canloies e
poelas, e lanlen paia aqueIes que, anles deIe, foian conhecidos cono
honens slios ~ esles poden deguslai o locado nais saloioso de seu
anoi-pipiio, paia eIe laI iefeio eia vuIgai denais. Iaia os honens, eia
sua gIiia que inpoilava, no eIe, seu anoi-pipiio e o anoi peIa
veidade ~ e nesno essa veidade Ihe diz que a inoilaIidade do sei
hunano piecisa deIe, e no eIe da inoilaIidade do honen HeicIilo
3
.
A veidade! IIuso exaIlada de un deus! O que inpoila aos
11

honens a veidade!
L o que eia a veidade heiacIlica`!
L paia onde eIa foi` Un sonho que escapa, apagado das faces
hunanas con oulios sonhos! ~ No foi a piineiia!
TaIvez un dennio sen senlinenlos no soulesse dizei, daquiIo
que noneanos con as nelfoias oiguIhosas hisliias do nundo,
veidade e gIiia, nada aIen das seguinles paIavias:
Ln aIgun canlo peidido do univeiso que se expande no liiIho
de inconlveis sislenas soIaies suigiu, ceila vez, un aslio en que
aninais espeilos invenlaian o conhecinenlo. Lsse foi o ninulo nais
aiioganle e nais nenliioso da hisliia do nundo, nas no passou de un
ninulo. Aps uns poucos suspiios da naluieza, o aslio congeIou e os
aninais espeilos liveian de noiiei. Ioi len a lenpo: pois, se eIes
vangIoiiavan-se poi leien conhecido nuilo, concIuiiian poi fin, paia
sua giande decepo, que lodos os seus conhecinenlos eian faIsos,
noiieian e ienegaian, ao noiiei, a veidade. Lsse foi o nodo de sei de
lais aninais desespeiados que linhan invenlado o conhecinenlo.
4

Seiia esse o deslino do honen, se eIe fosse un aninaI que lusca
conhecei, a veidade o Ievaiia ao desespeio e ao aniquiIanenlo, a veidade
de eslai eleinanenle condenado a inveidade. Ao honen, enlielanlo,
conven a ciena na veidade aIcanveI, na iIuso que se apioxina de
nodo confiveI. Sei que eIe no vive piopiianenle poi neio de un
engano conslanle` Sei que a naluieza no Ihe faz segiedo de quase ludo,
nesno do que esl nais pixino, poi exenpIo de seu pipiio coipo, do
quaI s possui una conscincia fanlasnagiica` LIe esl apiisionado
nessa conscincia, e a naluieza jogou foia a chave. Cuiiosidade faldica
dos fiIsofos, que possiliIilou oIhai paia foia e paia laixo, poi una fiesla
na ceIa da conscincia: laIvez o honen piessinla, enlo, que se apia no
nfino, no insaciveI, no iepugnanle, no ciueI, no nilido, na
indifeiena de sua ignoincia, agaiiado a sonhos, cono solie o doiso de
un ligie.
Deixen-no agaiiai-se, giila a aile. Acoiden-no, giila o
fiIsofo, no palhos da veidade. Mas eIe nesno neiguIha en un sono
ngico ainda nais piofundo, enquanlo aciedila eslai sacudindo aqueIe
que doine ~ laIvez sonhe enlo con ideias ou con a inoilaIidade. A
aile e nais podeiosa do que o conhecinenlo, pois eIa e que quei a vida, e
eIe aIcana apenas, cono Ilina nela, ~ o aniquiIanenlo.

12

2 ~ Pcnsamcntns snbrc n futurn dc nnssns
InstItutns dc fnrman

Prefclo
O Ieiloi do quaI espeio aIguna coisa deve lei lis quaIidades.
Deve sei caIno e Iei sen piessa. No deve inlionelei-se, nen liazei paia
a Ieiluia a sua foinao. Ioi fin, no pode espeiai na concIuso, cono
un lipo de iesuIlado, novos laleIanenlos. No pionelo laleIanenlos,
nen novos pIanos de esludo paia ginsios
5
e oulias escoIas, adniio
nuilo nais a naluieza cheia de foia daqueIes que eslo pionlos paia
aliavessai lodo o caninho, desde as piofundezas do enpiico ale as
aIluias dos piolIenas cuIluiais aulnlicos, e novanenle, deslas paia as
enlianhas dos ieguIanenlos nais iidos e das laleIas aiianjadas. Mesno
salisfeilo poi lei sulido, ofeganle, una nonlanha len aIla e lendo
iecelido I en cina a aIegiia da visla nais Iivie, nunca podeiei salisfazei
os anigos de laleIanenlos nesle Iivio. en vejo chegai un lenpo en
que honens seiios, a seivio de una foinao lolaInenle ienovada e
puiificada, lialaIhando en conjunlo, vo se loinai de novo os
IegisIadoies da educao colidiana ~ a que Ieva a iefeiida foinao ~.
IiovaveInenle deveio eIaloiai de novo laleIanenlos. Mas cono esl
Ionge esle lenpo! e o que no vai aconlecei ale I! TaIvez enconlie-se
enlie eIe e o piesenle a dissoIuo do ginsio, laIvez ale nesno a
dissoIuo da univeisidade, ou peIo nenos una iefoinuIao lo anpIa
dos assin chanados inslilulos de foinao, que seus anligos
laleIanenlos paieceio, aos oIhos da posleiidade, solias do lenpo das
paIafilas.
O Iivio se deslina aos Ieiloies caInos, a honens que ainda no
eslo conpionelidos peIa piessa veiliginosa de nossa epoca ioIanle, e
que ainda no senlen un piazei idIalia quando se aliian sol suas
iodas, poilanlo a honens que ainda no se acoslunaian a eslinai o
vaIoi de cada coisa segundo o ganho ou a peida de lenpo. Ou seja ~ a
nuilo poucos honens. Lsses, poien, ainda ln lenpo, a eIes e
peinilido, sen que fiquen iuloiizados, piocuiai a ieunio dos
nonenlos nais fiulfeios e nais foiles de seus dias, a fin de iefIelii
solie o fuluio de nossa foinao, eIes poden ale aciedilai que chegan a
noile de nodo vanlajoso e digno, quei dizei: na nedilalio geneiis fuluii
6
.
Un honen assin ainda no desapiendeu a pensai enquanlo I, ainda
conpieende o segiedo de Iei nas enlieIinhas, sin, eIe eslanja lanlo, que
ainda iefIele solie o que foi Iido ~ laIvez nuilo aps lei Iaigado o Iivio.
L, conludo, no paia escievei una iesenha ou un novo Iivio, nas apenas
assin, paia iefIelii! Lslanjadoi Ieviano! Voc e o neu Ieiloi, pois sei
13

caIno o suficienle paia seguii un Iongo caninho con o auloi, cujas
nelas eIe nesno no pode vei, nas quais deve aciedilai honiosanenle,
paia que una geiao posleiioi, laIvez dislanle, veja con os oIhos o que
s laleanos as cegas e diiigidos apenas peIo inslinlo. Se o Ieiloi, en
conliapailida, achai que s e necessiio un puIo Iigeiio, un alo len-
hunoiado, se consideiai que se aIcana ludo o que e essenciaI con una
nova oiganizao decielada peIo eslado, enlo devenos lenei que eIe
no lenha chegado a enlendei nen o auloi, nen o piolIena
piopiianenle dilo.
Ioi fin, diiige-se ao Ieiloi a leiceiia e nais inpoilanle exigncia:
a de que no se inlionela de nodo aIgun, a naneiia do honen
nodeino, e no liaga paia a Ieiluia a sua foinao, aIgo cono una
nedida, cono se con isso possusse un ciileiio paia lodas as coisas.
Desejanos que eIe seja suficienlenenle foinado paia pensai en sua
foinao de nodo iesliilo e ale desdenhoso. Lnlo Ihe seiia peinilido
alandonai-se con lolaI confiana a conduo do esciiloi que, juslanenle,
s ousa faIai do no-salei e do salei do no-salei. Anles de ludo, o Ieiloi
no quei iecoiiei a nada aIen de un senlinenlo foile e agilado do que e
especfico en nossa lailiie piesenle, daquiIo que nos dislingue, cono
lilaios do secuIo dezenove, dianle de oulios lilaios. Assin, conesle
Iivio na no, eIe piocuia os que so novidos poi un senlinenlo
seneIhanle. Deixen-se enconliai, soIiliios, en cuja exislncia eu
aciedilo! Ieididos de si nesnos, que sofien, en si nesnos, a doi da
coiiupo do espiilo aIeno! ConlenpIalivos, cujos oIhos so incapazes
de escoiiegai de una supeifcie paia a oulia con una espiada cheia de
piessa! AIlivos, que AiislleIes ceIelia poi aliavessaien a vida hesilando
e sen ao, a no sei que una giande honia e una giande olia os
iecIane! A vocs fao neu apeIo. No se escondan, s desla vez, na
caveina de sua iecIuso e de sua desconfiana. Iensen que esle Iivio e
deslinado a sei seu aiaulo. Se vocs nesnos apaieceien no canpo de
lalaIha, en sua pipiia ainaduia, quen ainda coliai oIhai paia o
aiaulo que os convocou` ~

14

3 ~ O cstadn grcgn

Prefclo
Ns nodeinos lenos, con ieIao aos giegos, a vanlagen de dois
conceilos que nos so dados cono consoIo paia un nundo onde ludo
conduz a esciavido e que, poi isso, encaia con pavoi a paIavia
esciavo: faIanos da dignidade do honen e da dignidade do
lialaIho. Tudo se aloinenla paia peipeluai niseiaveInenle una vida
niseiveI, esse nedonho esfoio inevilveI inpe o lialaIho exauslivo
que agoia, seduzido peIa vonlade, o honen, ou neIhoi, o inleIeclo
hunano nuilas vezes oIha adniiado cono aIgo cheio de dignidade. Mas
a fin de que o lialaIho lenha diieilo a un lluIo honiado, e pieciso, anles
de ludo, que a pipiia exislncia paia a quaI eIe e apenas un neio de
loinenlo lenha nais dignidade e vaIoi do que ven nosliando ale agoia
as fiIosofias e as ieIigies. No esfoio inevilveI
7
do lialaIho de niIhes,
o que podenos enconliai, aIen do inpuIso de exislii a quaIquei pieo, o
nesno inpuIso lodo-podeioso peIo quaI as pIanlas aliofiadas espaIhan
suas iazes solie a iocha nua`!
Dessa assusladoia Iula peIa exislncia, s poden eneigii os
honens isoIados que inedialanenle voIlan a se ocupai da cuIluia
ailslica poi neio de nolies quineias, paia que no caian no pessinisno
pilico, esse que a naluieza despieza cono sendo a veidadeiia
anlinaluieza. Confionlado con o giego, o nundo nodeino ciia en geiaI
apenas aleiiaes e cenlauios. Do nesno nodo que a ciialuia faluIosa
na enliada da Ioelica de Hoicio, o honen isoIado e foinado de
pedaos nuIlicoIoiidos, e, con fieqncia, nesse honen noslian-se ao
nesno lenpo a anlio da Iula peIa exislncia e a da necessidade de
aile: de laI fuso anlinaluiaI iesuIlou o esfoio inevilveI de descuIpai e
consagiai aqueIa piineiia anlio anles da necessidade de aile. Ioi isso,
aciedila-se na dignidade do honen e na dignidade do lialaIho.
Os giegos no piecisan dessas aIucinaes conceiluais, enlie eIes
se expiessa con aleiiadoia sinceiidade que o lialaIho e un uIliaje ~ e
una saledoiia nais veIada, que iaianenle ven a faIa, nas que vive poi
loda paile, Ieva a concIuso de que as coisas hunanas lanlen so un
nada uIliajanle e IaslinveI e a sonlia de un sonho
8
. O lialaIho e un
uIliaje poique a exislncia no len vaIoi en si nesna: nas ainda que
essa exislncia liiIhe con o adoino seduloi das iIuses ailslicas, e enlo
paiea ieaInenle lei un vaIoi en si nesna, ainda assin vaIe aqueIa
fiase segundo a quaI o lialaIho e un uIliaje ~ no senlinenlo da
inpossiliIidade de que, Iulando peIa neia solievivncia, o honen possa
15

sei un ailisla. Nos lenpos nodeinos, no e o honen con necessidade
de aile, nas sin o esciavo quen deleinina as noes geiais: nas quais
sua naluieza len que indicai con nones enganosos lodas as ieIaes,
paia podei vivei. Tais fanlasnas, cono a dignidade do honen e a
dignidade do lialaIho, so os piodulos indigenles da esciavido que se
esconde de si nesna. Tenpo funeslo, en que o esciavo piecisa de lais
conceilos, en que e incilado paia a iefIexo solie si e solie aquiIo que
esl aIen deIe! Seduloi funeslo, que aniquiIou a siluao de inocncia do
esciavo con o fiulo da ivoie do conhecinenlo! Agoia eIe len que se
enlielei dia aps dia con lais nenliias lianspaienles, que lodo lon
olseivadoi ieconhece na pielensa iguaIdade paia lodos e nos
chanados diieilos do honen, do honen cono laI, ou na dignidade do
lialaIho. LIe no pode nen de Ionge conpieendei en que nveI e en que
aIluia e possveI faIai de dignidade, onde o indivduo se uIliapassa
lolaInenle e no piecisa nais lialaIhai nen depoi a seivio de sua
solievivncia individuaI.
L nesno nesle ponlo aIlo do lialaIho os giegos
expeiinenlaian un senlinenlo seneIhanle a veigonha. Con inslinlos
do giego anligo, IIulaico disse ceila vez que nenhun joven len nascido,
ao olseivai o Zeus en Iisa, lei a anlio de sei eIe pipiio un Idias,
ou de sei un IoIicIelo ao vei a Heia en Aigos: e lanpouco desejai sei
Anacieonle poi deIeilai-se con sua poesia. Iaia o giego, o conceilo
indigno de lialaIho cale lanlo paia a ciiao ailslica, quanlo paia
quaIquei ailesanalo lanaI. Mas quando a foia uigenle do inpuIso
ailslico faz efeilo, eIe piecisa ciiai e sujeilai-se aqueIe esfoio inevilveI
do lialaIho. L assin cono un pai adniia a leIeza e o laIenlo de seu fiIho,
enloia pense con una conliaiiedade enveigonhada no alo da
piociiao, o nesno aconlecia no caso do giego. A adniiao
enlusiasnada dianle da leIeza no chegou a ceg-Ia con ieIao a seu
devii ~ que paiecia cono ludo que deven na naluieza, cono una
necessidade vioIenla, cono un inpeIii-se paia a exislncia. O nesno
senlinenlo que Ieva o piocesso de piociiao a sei consideiado cono
aIgo a se ocuIlai con veigonha, enloia o honen siiva neIe a una nela
nais eIevada do que a sua conseivao individuaI. Lsse nesno
senlinenlo lanlen envoIvia con un veu a gnese das giandes olias de
aile, apesai de inauguiai-se aliaves deIas una foina nais eIevada de
exislncia, do nesno nodo que una nova geiao se foina poi neio do
alo de piociiao. A veigonha paiece peneliai, con isso, no Iugai onde o
honen e apenas feiianenla de nanifeslaes da vonlade, infinilanenle
naioies do que eIe pode eslinai na configuiao singuIai do indivduo.
Agoia lenos o conceilo geiaI que deve oidenai as sensaes que
os giegos linhan con ieIao ao lialaIho e a esciavido: anlos vaIian
16

paia eIes cono un uIliaje inevilveI, dianle do quaI senlian veigonha, ao
nesno lenpo un uIliaje e una inevilaliIidade. Nesse senlinenlo de
veigonha aliiga-se o conhecinenlo inconscienle de que a pipiia nela
necessilava daqueIas condies, nas de que en laI necessidade ieside o
assusladoi e a feiocidade aninaI da naluieza da Lsfinge, que se eslende
na gIoiificao da vida cuIluiaI ailislicanenle Iivie, cono un leIo nanlo
solie o coipo de una viigen. A foinao, que conslilui a piincipaI e
veidadeiia necessidade da aile, iepousa solie un fundanenlo
assusladoi: nas esle se faz ieconhecei na sensao ciepuscuIai de
veigonha. Iaia que haja un soIo nais Iaigo, piofundo e feiliI onde a aile
se desenvoIva, a inensa naioiia len que se sulnelei cono esciava ao
seivio de una ninoiia, uIliapassando a nedida de necessidades
individuais e de esfoios inevilveis peIa vida. L solie suas despesas, poi
seu lialaIho exlia, que aqueIa cIasse piiviIegiada deve vei-se Iileiada da
Iula peIa exislncia, paia enlo geiai e salisfazei un novo nundo de
necessidade.
A pailii do que foi dilo, lenos de consenlii en apiesenlai, cono o
eco de una veidade ciueI, o falo de que a esciavido peilence a essncia
de una cuIluia: deceilo, con essa veidade, no iesla nais nenhuna
dvida solie o vaIoi alsoIulo da exislncia. LIa e o alulie que ii o
fgado do pioneiio pioneleico da cuIluia. A niseiia dos honens que
viven penosanenle ainda len de sei aunenlada paia possiliIilai, a un
nneio Iinilado de honens oInpicos, a pioduo de un nundo
ailslico. Aqui esl a fonle daqueIa iaiva que os conunislas e sociaIislas, e
os seus pIidos descendenles, a iaa lianca dos Iileiais de lodos os
lenpos, nuliiian conlia as ailes, cono lanlen conlia a anligidade
cIssica. Se a cuIluia fosse ieaInenle do agiado de un povo, se aqui no
goveinassen podeies inexoiveis, que so a Iei e o Iinile do honen
singuIai, enlo o despiezo peIa cuIluia, a gIoiificao da polieza de
espiilo e o aniquiIanenlo iconocIasla das pielenses ailslicas seiian
nais do que una insuiieio das nassas opiinidas conlia honens
singuIaies aneaadoies: seiian o giilo da conpaixo, que conloinaiia os
nuios da cuIluia. O inpuIso paia a juslia e paia a iguaIdade do
sofiinenlo faiia sulneigii lodas as oulias noes. ReaInenle, un giau
excessivo de conpaixo ionpe aqui e aIi lodos os diques da vida cuIluiaI,
un aico-iis do anoi conpassivo e da paz apaieceu con os piineiios
iaios de Iuz da Ciislandade, e enlaixo deIe nasceu seu nais leIo fiulo, o
LvangeIho de }oo. Mas lanlen h exenpIos de que ieIigies podeiosas
peliifican poi Iongos peiodos un deleininado nveI cuIluiaI, podando
con foice inpIacveI ludo aquiIo que ainda quei ciescei con foia. No
se deve esquecei do seguinle: a nesna ciueIdade que enconlianos na
essncia de loda cuIluia lanlen esl na essncia de loda ieIigio
17

podeiosa, e piincipaInenle na naluieza do podei, que e senpie n,
assin, enlendenos iguaInenle que una cuIluia desliua a foilaIeza
eIevada dos diieilos ieIigiosos, con seu giilo de Iileidade ou, no nnino,
en none da juslia. AquiIo que quei vivei nesla consleIao assusladoia
das coisas, ou seja, aquiIo que piecisa vivei e, no fundo de sua essncia,
inagen da doi oiiginaI e da conliadio oiiginaI, piecisando vii aos
nossos oIhos, igos de nedida do nundo e da leiia, cono anlio
incessanle da exislncia e cono eleina conliadio de si pipiia na foina
do lenpo, e poilanlo do devii. Cada inslanle devoia o piecedenle, cada
nascinenlo e a noile de inconlveis seies, geiai, vivei e noiiei so una
unidade. Ioi isso, podenos conpaiai ale nesno a cuIluia nagnfica con
un vencedoi nanchado de sangue, que en seu desfiIe liiunfaI aiiasla os
vencidos cono esciavos, anaiiados a seu caiio: e eIes, a quen un podei
lenfeiloi deixou cegos, conlinuan giilando, quase esnagados peIas
iodas do caiio: dignidade do lialaIho!, Dignidade do honen! A
exuleianle cuIluia-CIepalia senpie joga peioIas de vaIoi incaIcuIveI
en seu cIice de ouio: essas peioIas so as Igiinas da conpaixo paia
con os esciavos e a niseiia dos esciavos. Do anoIecinenlo do honen
nodeino nasceian as nonsliuosas caIanidades sociais do piesenle, e
no da veidadeiia e piofunda niseiicidia con ieIao aqueIa niseiia, e
se chegasse a sei veidade que os giegos sucunliian poi causa da
esciavido, e nuilo nais ceilo que ns sucunliienos poi causa da faIla
de esciavido: nen paia os piineiios ciislos, nen paia os geinnicos,
essa esciavido paiecia sei indecenle, quanlo nais censuiveI. Que efeilo
sulIine len solie ns a conlenpIao dos seivos nedievais, con as
ieIaes inleiioinenle foiles e deIicadas enlie eIes aqueIe que peilencia a
una oiden nais aIla, con o ceico piofundo de sua exislncia ~ que
sulIine ~ nas lo cheio de censuias!
Quen no pode iefIelii sen neIancoIia solie a configuiao da
ieaIidade, quen apiendeu a conpieende-Ia cono sendo o nascinenlo
conlnuo e doIoioso daqueIe honen cuIluiaI enancipado en cujo seivio
lodo o ieslo len de consunii-se, lanlen no sei nais enganado peIo
liiIho nenliioso que os nodeinos eslenden solie a oiigen e o
significado do eslado. O que nais o eslado pode significai paia ns,
seno o neio con o quaI o piocesso sociaI desciilo anleiioinenle e
Ievado adianle, sendo gaianlida sua duiao sen enliaves. O inpuIso
paia a socialiIidade ainda pode sei nuilo foile nos honens isoIados, nas
a noIa de feiio do eslado opiine lanlo as nassas nais nuneiosas que
agoia aqueIa sepaiao qunica da sociedade piecisa sei pioduzida,
aconpanhando sua nova consliuo piianidaI. De onde suige, poien,
esle podei slilo do eslado, cuja nela esl aIen do exane e aIen do
egosno do honen singuIai` Cono se geiou o esciavo, a loupeiia cega
18

da cuIluia` Ln seu inslinlo de diieilo popuIai, os giegos o denunciaian,
e nesno no apogeu de sua civiIizao e de sua hunanidade, janais
deixaian de pionunciai paIavias cono: O vencido peilence ao vencedoi,
con nuIhei e fiIho, con lens e sangue. L a vioIncia que d o piineiio
diieilo, e no h nenhun diieilo que no seja en seu fundanenlo
aiiogncia, usuipao, alo de vioIncia.
Aqui venos novanenle a iigidez sen conpaixo con que a
naluieza, paia chegai a sociedade, foijou a feiianenla ciueI do eslado ~
aqueIe conquisladoi con no de feiio, que nada nais e do que a
oljelivao do inslinlo nencionado. Quen consideia a giandeza e podei
indefinveis desse conquisladoi nola que se liala apenas de neios paia
una inleno, que se evidencia neIes, nas lanlen se ocuIla. Cono se
una vonlade ngica enanasse deIes, as foias nais fiacas adeien-se
veIoznenle, de nodo enignlico, e e niiacuIosa a sua liansfoinao en
una afinidade que ale enlo no exislia, na piesena daqueIa avaIanche
de vioIncia que de iepenle ganha voIune, e sol o encanlo daqueIe
ncIeo ciiadoi.
A nonsliuosa inevilaliIidade do eslado, sen o quaI a naluieza
no conseguiiia se iedinii peIa sociedade, no liiIho e no espeIho do
gnio, expiine-se quando venos cono os que foian sulnelidos pouco
se pieocupan con a oiigen assusladoia do eslado, lanlo que no h no
fundo nenhun aconlecinenlo que a hisloiiogiafia ensine de naneiia pioi
do que a ieaIizao daqueIas usuipaes slilas, vioIenlas e, peIo nenos
en un ponlo, no escIaiecidas. Lxpiine-se quando os coiaes se
conliapen invoIunlaiianenle fienle a ngica do eslado en geiao,
con o piessenlinenlo de una inleno de fundo invisveI, no Iugai onde
o enlendinenlo caIcuIadoi s e capaz de vei una adio de foias, e poi
fin, quando se consideia aidenlenenle o eslado cono nela e cune de
saciifcios e deveies do honen singuIai. Que conhecinenlos o piazei
inslinlivo do eslado no supeia! Mas deveianos pensai que voIlai os
oIhos paia o suiginenlo do eslado seiia piocuiai sua saIvao a una
dislncia enoine. L onde no se poden vei os nonunenlos de seu
suiginenlo, leiias devasladas, cidades desliudas, honens que voIlaian
a sei seIvagens, dio aidenle enlie povos`! O eslado, de nascinenlo
infane, e una fonle conlnua e fIuida de fadiga paia a naioiia dos
honens, en peiodos que ieloinan conslanlenenle, o aichole devoiadoi
da especie hunana ~ e no enlanlo un son nos faz esquecei de ns
nesnos, un giilo de gueiia que enlusiasnou inconlveis feilos heiicos
veidadeiios, laIvez o oljelo nais eIevado e digno paia a nassa cega e
egosla, que s nos nonenlos nais nonsliuosos da vida do eslado len a
eslianha expiesso da giandeza en sua face!
No que conceine a aIluia soIai da sua aile, lenos que definii os
19

giegos a piioii cono os honens poIlicos en si, e ieaInenle a hisliia
no conhece nenhun oulio exenpIo de un desencadeanenlo lo
nedonho do inpuIso poIlico, de un saciifcio lo incondicionaI de lodos
os oulios inleiesses a seivio desse inslinlo de eslado ~ no nxino,
podeiian sei indicados con o nesno lluIo os honens do Renascinenlo
ilaIiano, paia una conpaiao ou poi nolivos seneIhanles. Lnlie os
giegos, esse inpuIso e lo caiiegado que senpie voIla a se enfuiecei
conlia si nesno e a fincai os denles na pipiia caine. Lssa iivaIidade
sangienla de una cidade conlia a oulia, de una faco conlia a oulia,
essa colia noilfeia das pequenas gueiias, o liiunfo de ligie solie o
cadvei do ininigo alalido, en poucas paIavias a ienovao ininleiiupla
daqueIas cenas de lalaIha e hoiioi en Tiia, en cuja conlenpIao
venos Honeio neiguIhai cheio de enlusiasno, cono aulnlico
heIeno ~ en que senlido inleipielai laI lailiie inocenle do eslado
giego` De onde eIe ieliia sua descuIpa dianle da cadeiia do juiz do
diieilo eleino` OiguIhoso e quielo, o eslado avana: quen o conduz peIa
no e a nagnfica nuIhei que fIoiesce, a sociedade giega. Ioi essa
HeIena, eIe fez aqueIa gueiia ~ que juiz de laila giisaIha podeiia
conden-Io` ~
No neio dessa nisleiiosa conexo que piessenlinos enlie o
eslado e a aile, colia poIlica e geiao ailslica, canpo de lalaIha e olia
de aile, enlendenos poi eslado, cono j foi dilo, a noIa de feiio que
inpeIe o piocesso sociaI. Sen eslado, no naluiaI leIIun onniun conlia
onnes
9
, a sociedade no pode de nodo aIgun Ianai iazes en una
escaIa naioi e aIen do nlilo faniIiai. Agoia, aps a foinao do
eslado poi loda paile, o inpuIso do leIIun onniun conlia onnes, de
lenpos en lenpos, concenlia-se en leiiveis nuvens de gueiia dos povos,
descaiiegando-se cono que en lioves e ieInpagos nais iaios, nas
lanlen nuilo nais foiles. Nos inleivaIos, conludo, solia lenpo paia a
sociedade geininai e veidejai, sol o efeilo daqueIe leIIun concenliado e
diiigido paia denlio, a fin de deixai a fIoi Iuninosa do gnio liolai
assin que suijan aIguns dias nais quenles.
Tendo en visla o nundo poIlico dos heIenos, no queio ocuIlai
en quais nanifeslaes do piesenle aciedilo ieconhecei peiluilaes
peiigosas da esfeia poIlica, lo cilicas paia a aile quanlo paia a
sociedade. Se deve havei honens que, poi nascinenlo, siluan-se foia dos
inslinlos do povo e do eslado, deixando o eslado pievaIecei sonenle
quando o lonan en seu pipiio inleiesse: lais honens inevilaveInenle
haveio de inaginai cono nela Ilina do eslado a nais inpeiluilveI
vida en conjunlo de giandes conunidades poIlicas, nas quais seiia
peinilido que eIes peiseguissen anles de ludo as pipiias inlenes, sen
Iiniles. Con essas noes na calea, iio fonenlai a poIlica que ofeiece
2O

a lais inlenes a naioi seguiana, enquanlo e inpensveI que devan se
saciificai cono que conduzidos poi un inslinlo inconscienle, a lendncia
eslalaI, inpensveI juslanenle poique caiecen daqueIe inslinlo. Todos os
oulios cidados do eslado peinaneceio as escuias, seguindo ceganenle
aquiIo que a naluieza inlenla aliaves deIes con seu inslinlo eslalaI, s os
que eslo de foia desle inslinlo salen o que eIes queien do eslado e o
que o eslado deve concedei-Ihes. Ioi isso no h cono inpedii que lais
honens adquiian una giande infIuncia solie o eslado, poique eIes o
consideian cono neio, enquanlo lodos os oulios, sol o podei daqueIas
inlenes inconscienles do pipiio eslado, e que so apenas neios paia as
finaIidades do eslado. L agoia, paia aIcanai as nais eIevadas exigncias
de suas nelas egoslas peIos neios eslalais, anles de ludo o eslado deve
Iileilai-se conpIelanenle daqueIas conliaes leiiveis e iiieguIaies da
gueiia, de nodo a sei usado iacionaInenle, e, nessa siluao, a gueiia e
una inpossiliIidade. Aqui conven, piineiio, podai e aliandai o
nxino possveI os inpuIsos poIlicos pailicuIaies e, peIa faliicao de
giandes coipos eslalais equiIiliados e das gaianlias nluas de seguiana
enlie eIes, loinai aIlanenle inpiovveI o xilo de una gueiia de ofensiva,
e con isso da gueiia en geiaI. L assin que piocuian aiiancai de
quaIquei delenloi isoIado do podei as quesles da deciso de gueiia e
paz, solieludo paia que possan apeIai ao egosno das nassas ou de
seus iepiesenlanles: paia lanlo ln de apagai Ienlanenle os inslinlos
noniquicos dos povos. Apioxinan-se desse fin peIa expanso
geneiaIizada da concepo de nundo IileiaI e olinisla, que len suas
iazes nas douliinas do IIuninisno e da RevoIuo Iiancesa, islo e, en
una fiIosofia lolaInenle no-geinnica, no-nelafsica, aulenlicanenle
supeificiaI e ionnica. No novinenlo nacionaIisla doninanle hoje en
dia e na expanso do diieilo de volo univeisaI, no posso deixai de vei
anles de ludo os efeilos do nedo da gueiia, sin, e enxeigo no fundo
desse novinenlo que quen piopiianenle len nedo so aqueIes
eienilas noneliios, inleinacionaIislas, despaliiados, que, poi sua faIla
naluiaI do inslinlo eslalaI, apiendeian a uliIizai alusivanenle a poIlica
e os eslado e a sociedade cono apaialos de seu pipiio eniiquecinenlo,
poi neio da loIsa. Conlia o desvio da lendncia eslalaI paia a lendncia
noneliia, a sei lenido desle ponlo de visla, o nico anldolo e a gueiia e
senpie a gueiia: en cuja agilao fica nuilo cIaio, peIo nenos, que o
eslado no se fundanenla no nedo do dennio da gueiia, cono
insliluio pioleloia dos honens egoslas, nas que no anoi a leiia nalaI
e ao pincipe pioduz-se un npelo elico, que aponla una deleininao
nuilo nais eIevada. Assin, quando indico, cono caiacleislica peiigosa
da poIlica piesenle, una nudana dos pensanenlos ievoIucioniios a
seivio de una aiislociacia noneliia egosla e deseslalizada, quando, do
nesno nodo, conpieende a nonsliuosa expanso do olinisno IileiaI
21

cono iesuIlado da econonia noneliia nodeina, cada en nos que Ihe
so eslianhas, e vejo lodos os naIes da siluao sociaI, incIuindo a
decadncia necessiia da aile, ou nasceien daqueIa iaiz ou ciesceien
junlo con eIa nun enaianhado: leiei que enloai opoilunanenle un
canlo de Iouvoi a gueiia. Alenoiizanle, seu aico de piala iessoa: e cai
cono a noile, e ApoIo, o deus que consagia e puiifica o eslado. Mas
piineiio, cono diz o coneo da IIada, eIe aliia a fIecha nos aninais de
caiga e nos ces
1O
. L s enlo de enconlio aos pipiios honens, e poi
loda paile os cadveies aiden solie fogueiias. Que seja dilo enlo: a
gueiia e una necessidade paia o eslado, lanlo quanlo o esciavo e paia a
sociedade. L quen goslaiia de se piivai desses conhecinenlos, se
peigunlassen honeslanenle peIos fundanenlos da peifeio iniguaIveI
da aile giega`
Quen consideia a gueiia e sua unifoine possiliIidade, a
condio de soIdado, con ieIao a essncia do eslado desciila ale aqui,
deve concIuii que, peIa gueiia e na condio de soIdado, una inagen e
coIocada dianle de nossos oIhos, laIvez o nodeIo oiiginaI do eslado. Aqui
venos, cono efeilo geiaI da lendncia gueiieiia, una sepaiao e una
diviso inediala da nassa calica en caslas niIilaies, peIa quaI a
consliuo da sociedade gueiieiia se eigue en foina de piinide,
solie una vasla canada infeiioi dos esciavos. A finaIidade inconscienle
do novinenlo cono un lodo pe sol seu jugo cada honen singuIai,
piovocando una especie de liansfoinao qunica nas pailicuIaiidades
de naluiezas heleiogneas, ale que aIcancen una afinidade con suas
finaIidades. Nas caslas supeiioies nola-se un pouco neIhoi o que esl
en jogo, no fundo, nesse piocesso: a geiao do gnio niIilai ~ que
conhecenos cono o fundadoi oiiginaI do eslado. Ln aIguns eslados, poi
exenpIo na Consliluio Lspailana de Licuigo, pode-se dislinguii
cIaianenle o noIde daqueIa ideia fundanenlaI do eslado, a geiao do
gnio niIilai. Inaginenos agoia o eslado niIilai oiiginaI en viva
alividade, en seu lialaIho pipiio, e Ievenos loda a lecnica da gueiia
paia dianle de nossos oIhos. No podenos evilai de coiiigii nosso
conceilo, espaIhado poi loda paile, da dignidade do honen e
dignidade do lialaIho, peigunlando-nos se o conceilo de dignidade
lanlen seive paia o lialaIho que len cono finaIidade o aniquiIanenlo
de honens dignos, se seive lanlen paia os honens a quen esse
lialaIho digno e confiado, ou se nessa laiefa gueiieiia do eslado lais
conceilos no se anuIan nuluanenle, cono coisas conliadiliias enlie si.
Lu leiia de pensai que o honen gueiieiio e un neio paia o gnio niIilai,
e que seu lialaIho lanlen e apenas un neio paia o nesno gnio, no e
cono honen en senlido alsoIulo e cono no-gnio que Ihe cale un
giau de dignidade, nas eIe cono neio paia o gnio ~ que lanlen pode
22

adniiai seu aniquiIanenlo cono neio paia a olia de aile gueiieiia, ~
aqueIa dignidade, nesse caso, de sei dignificado cono neio paia o gnio.
Mas o que se noslia aqui en un nico exenpIo vaIe do senlido nais
geiaI: cada honen, cono conjunlo de seus alos, len dignidade a nedida
que e insliunenlo do gnio, de nodo conscienle ou inconscienle, a
conseqncia elica que se concIui inedialanenle da e que o honen en
si, o honen en senlido alsoIulo no possui nen dignidade, nen diieilo,
nen deveies: o honen s pode juslificai sua exislncia cono a de un sei
lolaInenle deleininado, seivindo a finaIidades inconscienles.
Segundo essas consideiaes, o Lslado peifeilo de IIalo e
ceilanenle aIgo naioi do que pode aciedilai nesno o seu adoiadoi de
sangue nais quenle, sen faIai na expiesso iisonha de supeiioiidade,
con a quaI nossos eiudilos hisloiiogificos salen iejeilai laI fiulo da
anliguidade. Aqui, una inleno poelica invenla e pinla con iudeza a
nela pipiia do eslado, a exislncia oInpica e a geiao e piepaiao
senpie ienovadas do gnio, dianle de que ludo nais no passa de
insliunenlo, auxIio e condio de possiliIidade. IIalo oIhou alis e os
piIaies de Heines, leiiiveInenle devaslados na vida do eslado en sua
epoca, e peiceleu ainda aIgo de divino en seu inleiioi. Aciedilou que eia
possveI exliaii esla inagen divina, e que o Iado exleiioi, fuiioso e
lailaianenle desfiguiado, no peilencia a essncia do eslado: lodo o
aidoi e a eIevao de sua paixo poIlica se Ianan solie esla ciena,
solie esle desejo ~ eIe se consone nessa liasa. Que eIe no lenha
coIocado o gnio en seu conceilo geiaI no cune de seu eslado peifeilo,
nas apenas o gnio da saledoiia e do salei, que eIe lenha excIudo poi
conpIelo o seu eslado os ailislas geniais, isso foi una conseqncia
inliansigenle do juIganenlo socilico solie a aile, que IIalo linha feilo
seu, una lalaIha consigo nesno. Lssa Iacuna nais exleiioi e quase
acidenlaI no deve nos inpedii de ieconhecei, do conjunlo da concepo
do eslado pIalnico, o hieigIifo inenso de un ensinanenlo secielo da
conexo enlie eslado e gnio, que peinanecei sendo eleinanenle o que
se deve inleipielai en sua piofundidade: o que pielendenos lei
adivinhado de laI esciilo secielo ficou dilo nesle piefcio. ~


23

4 ~ A rc!an da fI!nsnfIa dc 5chnpcnhaucr cnm
uma cu!tura a!cm

Prefclo
Na queiida e infane AIenanha, a foinao enconlia-se agoia en
laI decadncia nas iuas, una inveja cega con ieIao a ludo o que e
giande ieina con laI despudoi, e o lunuIlo geiaI dos que coiien paia a
feIicidade iessoa nos ouvidos de nodo lo aloidoanle que e pieciso lei
una fe vigoiosa, quase no senlido do ciedo quia alsuidun esl
11
, paia
nanlei as espeianas en una cuIluia poi vii, e, solieludo, paia podei
lialaIhai con esle fin ~ ensinando pulIicanenle conlia a inpiensa de
opinio plIica ~. AqueIes que possuen, en seu coiao, o cuidado
inoilaI con o povo piecisan Iiviai-se da loiienle de inpiesses do que
esl piesenle agoia e do que len un vaIoi inedialo, e pioduzii a
apaincia de quen consideia lais inpiesses cono coisas a que so
indifeienles. Iiecisan apaiecei assin poique queien pensai, e poique
una viso iepugnanle e un laiuIho confuso, no quaI se nisluian ale
nesno os loques de cIaiin da gIiia niIilai, peiluilan seus
pensanenlos, nas solieludo poique queien aciedilai no que e aIeno, e
ao peideien essa fe, peideiian sua foia. No se Ieve a naI, se lais
honens de fe oIhan de Ionge e do aIlo paia a leiia de suas pionessas!
Inlinidan-se dianle das expeiincias a que o esliangeiio lenevoIenle se
enliega quando vive enlie os aIenes, lendo de espanlai-se poi vei que a
vida aIen coiiesponde lo pouco aqueIas olias e feilos individuais que
eIe, en sua lenevoIncia, apiendeu a adniiai cono piopiianenle
aIenes. O aIeno, onde no aIcana a giandeza, d una inpiesso
alaixo da nedia. Mesno a ceIeliada cincia aIen, que paiece desIocai
paia o ai Iivie e cono que liansfiguiai un lon nneio das viiludes
caseiias e faniIiaies nais leis, a fideIidade a aulodiscipIina a dedicao
a nodeslia a puieza, no e de nodo aIgun o iesuIlado dessas viiludes.
Consideiado de peilo, o que na AIenanha inpuIsiona un conhecinenlo
iIinilado paiece nuilo nais con una faIla, un defeilo, una Iacuna, do
que con un liansloidanenlo de foias, quase cono a conseqncia de
una vida indigenle, sen foina e sen vilaIidade, e ale nesno cono una
fuga dianle da pequenez e da naIdade noiais a que o honen aIeno
esl sulnelido sen essas deiivaes, e que lanlen iiionpen apesai da
cincia, e nuilas vezes na cincia. Quanlo a Iinilao, na vida, no
conhecinenlo e na juslia, os aIenes se ven cono veidadeiios fiIisleus
viiluosos, se un deIes quei eIev-Ios ao sulIine, fazen-se pesados cono
chunlo, e e cono pesos de chunlo que se pienden aos honens
veidadeiianenle giandes, paia liaz-Ios do elei en diieo a sua
24

necessidade indigenle. TaIvez esse confoilo fiIisleu seja apenas a
degeneiao de una aulnlica viilude aIen ~ de una nlina
sulneiso no singuIai, no pequeno, no pixino e nos nisleiios do
indivduo ~, nas agoia essa viilude nofada e pioi do que o vcio nais
evidenle, ainda nais desde que a conscincia dessa quaIidade loinou-se
una aIegiia de coiao, que chega a gIoiificao Iileiiia. Agoia, os
eiudilos
12
, enlie os aIenes lo noloiianenle cuIlos, e os fiIisleus,
enlie os aIenes lo noloiianenle incuIlos, cunpiinenlan-se
aleilanenle e enlian en acoido solie o nodo cono, a pailii de agoia,
se deve escievei fazei poesia pinlai conpoi e ale fiIosofai ou goveinai
paia no ficai Ionge denais da foinao de un, nen andai peilo
denais do confoilo de oulios. L a isso que chanan cuIluia aIen dos
lenpos aluais, enloia ainda se deva queslionai quais as caiacleislicas
que peinilen ieconhecei aqueIes eiudilos, quando salenos que o seu
iino de ciiao, o fiIisleu aIeno, se d a ieconhecei paia lodo o nundo
sen a nenoi veigonha, cono que aps a peida da inocncia.
O eiudilo de agoia possui anles de ludo una eiudio
hisloiiogifica: eIe se saIva do sulIine poi sua conscincia hisloiiogifica,
o que o fiIisleu consegue poi neio de suaconodidade. No e nais o
enlusiasno que nove a hisliia ~ cono Coelhe piesuniu ~, nas e
juslanenle o enlolanenlo de lodo enlusiasno que conslilui a nela de
lais adniiadoies do niI adniiaie
13
, quando piocuian conpieendei ludo
hisloiiogiaficanenle. Seiia pieciso giilai paia eIes: Vocs so os loIos de
lodos os secuIos! A hisliia s Ihes dai a conhecei aquiIo que e digno de
vocs! O nundo esl cheio, poi lodos os lenpos, de liiviaIidades e
nuIidades: so eIas e sonenle eIas que se desveIan no seu apelile
hisloiiogifico. MiIhaies de vocs podeiian Ianai-se solie una epoca ~
iiian passai fone depois, lanlo quanlo anles, e podeiian vangIoiiai-se
dessa sua sade faninla. IIIan ipsan quan iaclanl sanilalen non
fiinilale sed jejunio consequunlui
14
. A hisliia no Ihes pde nosliai
nada do que e essenciaI, peinanecido invisveI e cheia de escinio ao seu
Iado, eslendendo, paia a no desle, una ao eslalaI, paia a daqueIe, un
conunicado de enlaixada, paia a de oulio, una dala ou una elinoIogia,
ou una leia de piagnalisnos. Vocs aciedilan ieaInenle que e possveI
fazei a conla finaI da hisliia
15
, cono a de una adio exenpIai, e
consideian que seu enlendinenlo conun e sua foinao nalenlica
so loas o suficienle paia lanlo` Cono deve enlediai vocs o falo de
oulios conlaien de coisas, piovenienles dos lenpos nais conhecidos,
que nunca e en nenhun lenpo conpieendeio!
Mas se ainda ven ajunlai-se, a essa foinao despiovida de
enlusiasno que se noneia hisloiiogifica, e a alilude fiIisleia, ininiga
iaivosa de ludo o que e giande, aqueIa leiceiia confiaiia agilada e
25

liulaI ~ a dos que coiien paia a feIicidade ~, isso ofeiece in sunna
una giilaiia lo confusa e un lunuIlo lo desconceilanle que o pensadoi
foge, con oieIhas lapadas e oIhos vendados, paia o eino nais soIiliio.
Onde eIe pode vei o que aqueIes honens nunca veio, onde piecisa ouvii
o que iessoa do nais fundo da naluieza e das eslieIas. Aqui, eIe se
enlielen con os giandes piolIenas que paiian a sua voIla, cujas vozes
soan leiiiveInenle desconfoilveis e eleinanenle a-hisliicas. O fiaco
evila seu hIilo geIado, e o caIcuIadoi passa poi eIas sen peicelei. Mas e
ao eiudilo que cale a pioi paile, ao dai-Ihes aleno a seu nodo, nun
esfoio seiio. Iaia eIe, esses fanlasnas se liansfoinan en lianas
conceiluais e iudos vazios. Agaiiando-se a eIas, pielende lei a fiIosofia,
paia piocuiai poi eIas, escaIa a assin chanada Hisliia da IiIosofia ~ e
quando, poi fin, iecoIheu e aiquilelou loda una nuven de lais
alsliaes e chaves ~ pode ocoiiei que un veidadeiio pensadoi ciuze
o seu caninho e, con un sopio, ~ as dissipe. Incnodo desespeiadoi,
ocupai-se da fiIosofia cono un eiudilo! De lenpos en lenpos, paiece-
Ihe nesno que a Iigao inpossveI da fiIosofia loinou-se possveI con
aquiIo que se piocIana agoia cono a cuIluia aIen, aIguna ciialuia
hliida faz gaIanleios e Iana oIhaies anoiosos enlie as duas esfeias,
confundindo a fanlasia de un Iado e de oulio. Lnlielanlo, h un
conseIho paia dai aos aIenes, se eIes no se queien deixai confundii. A
piopsilo de ludo o que chanan agoia de foinao, eIes deven
peigunlai: e esla a espeiada cuIluia aIen, lo seiia e ciialiva, lo cheia
de soIues paia o espiilo aIeno, lo puiificadoia paia as viiludes
aIens que seu nico fiIsofo desle secuIo, Ailhui Schopenhauei, deveiia
decIaiai-se pailidiio deIa`
Vocs ln aqui o fiIsofo ~ agoia piocuien a cuIluia que Ihe
peilence! L se pudeien piessenlii que lipo de cuIluia deve sei essa, que
coiiesponde a laI fiIsofo, leio nesse piessenlinenlo aceica de loda a
sua foinao e aceica de vocs nesnos, ~ o veiedilo! ~

26

5 ~ A dIsputa dc Hnmcrn

Prefclo
Quando se faIa en hunanidade, a noo fundanenlaI e a de aIgo
que sepaia e dislingue o honen da naluieza. Mas una laI sepaiao no
exisle na ieaIidade: as quaIidades naluiais e as piopiianenle chanadas
hunanas ciesceian conjunlanenle. O sei hunano, en suas nais
eIevadas e nolies capacidades, e lolaInenle naluieza, caiiegando consigo
seu inquielanle dupIo cailei. As capacidades leiiveis do honen,
consideiadas desunanas, laIvez consliluan o soIo fiulfeio de onde pode
liolai loda hunanidade, en npelos, feilos e olias.
Assin, os giegos, os honens nais hunanos dos lenpos anligos,
possuen en si un liao de ciueIdade, de vonlade desliuliva, ao nodo
do ligie: un liao que lanlen se evidencia en AIexandie o Ciande, o
iefIexo giolescanenle aunenlado dos heIenos, que necessaiianenle nos
causa nedo se nos apioxinanos da hisliia dos giegos, cono lanlen da
sua niloIogia, con os conceilos figeis da hunanidade nodeina.
Quando AIexandie nanda fuiai os pes de alis, o coiajoso defensoi de
Caza, e anaiia seu coipo ainda vivo na caiiuagen, a fin de aiiasla-Io de
un Iado paia o oulio, sol a zonlaiia de seus soIdados: liala-se de una
caiicaluia ievoIlanle de AquiIes, que naIliala de naneiia seneIhanle o
coipo de Heiloi duianle a noile
16
, nas nesno esse liao len, paia ns,
aIgo de ofensivo que nos faz eslienecei de leiioi. Venos aqui os alisnos
do dio. Con a nesna sensao podenos nos coIocai dianle da
diIaceiao nlua, sanguiniia e insaciveI, poi paile de duas faces
giegas, cono, poi exenpIo, na ievoIuo coiciiana. Quando, en una Iula
enlie cidades, a vencedoia execula loda a popuIao nascuIina da oulia e
vende nuIheies e ciianas cono esciavos, segundo o diieilo de gueiia,
venos, na concesso de un laI diieilo, que o giego consideiava cono
una giave necessidade deixai escoai lodo o seu dio, en lais nonenlos,
a sensao de inchao, de cheia, aIiviava-se: o ligie soliessaa, una
voIupluosa ciueIdade liiIhando en seus oIhos leiiveis. Ioi que o
escuIloi giego linha de noIdai senpie de novo gueiia e Iulas, en
inconlveis iepelies, coipos dislendidos, cujas expiesses lensionan-se
peIo dio ou peIa aiiogncia do liiunfo, feiidos que se cuivan,
noiilundos expiiando` Ioi que lodo o nundo giego se iegozijava con
as inagens de conlale da IIada` Receio que no conpieendanos eslas
coisas de nodo suficienlenenle giego, sin: que eslieneceianos, se
aIguna vez as enlendssenos de nodo giego.
Mas o que se enconlia poi lis do nundo honeiico, cono IocaI de
27

nascinenlo de ludo o que e heInico` Nesse nundo, sonos eIevados peIa
exliaoidiniia pieciso ailslica, peIa lianqiIidade e puieza das Iinha,
nuilo acina da neia confuso naleiiaI: suas coies apaiecen nais cIaias,
suaves, acoIhedoias, poi neio de una iIuso ailslica, seus honens, nesla
iIuninao coIoiida e acoIhedoia, neIhoies e nais sinplicos, nas paia
onde oIhaianos, se nos encaninhssenos paia lis, paia o nundo pie-
honeiico, sen a conduo e a pioleo da no de Honeio` OIhaianos
apenas paia a noile e o leiioi, paia o piodulo de una fanlasia
acoslunada ao hoiiveI. Que exislncia leiieslie iefIelen os nedonhos e
peiveisos nilos leognicos` ~ Una vida doninada peIos fiIhos da noile,
a gueiia, a olsesso, o engano, a veIhice e a noile. Inaginenos o ai
pesado dos poenas de Hesodo ainda nais condensado e olscuiecido, e
sen lodas as suavizaes e as puiificaes que, vindas de DeIfos e de
nuneiosas noiadas divinas, desaguavan solie a HeIade: nisluienos
esse ai espesso da ecia con a voIupluosidade sonliia dos eliuscos, laI
ieaIidade iiia enlo nos exigii con vioIncia un nundo nlico, no quaI
Uiano, Cionos e Zeus e a Iula conlia os Tils leiian sen dvida de nos
paiecei un aIvio, nessa alnosfeia aleiiadoia, a Iula e cuia, saIvao, a
ciueIdade do vencedoi e o naioi jliIo da vida. L cono, na veidade, o
conceilo do diieilo giego desenvoIveu-se lendo cono ponlo de pailida o
honicdio e a expiao peIo honicdio, do nesno nodo a cuIluia nolie
ieliia seus piineiios Iauieis do aIlai da expiao peIo honicdio. Ioi lis
daqueIa epoca sanguiniia, cavou-se un suIco piofundo na hisliia
heInica. Os nones de Oifeu, de Museu e seus cuIlos ieveIan as
conseqncias paia as quais a inleininveI viso de un nundo de Iula e
ciueIdade inpeIia ~ o nojo da exislncia, a inleipielao dessa exislncia
cono un casligo a sei cunpiido, a ciena na idenlidade enlie exislncia e
cuIpa. S que essas conseqncias no so especificanenle heInicas:
neIas, a Ciecia len conlalo con a India e, de nodo geiaI, con o Oiienle.
O gnio heInico havia piepaiado ainda una oulia iesposla paia a
queslo: O que quei dizei una vida de Iula e viliia`, e essa foi a
iesposla que deu ao Iongo de loda a enveigaduia da hisliia giega.
Iaia conpieend-Ia, lenos de pailii do falo de que o gnio giego
adnilia o inpuIso nedonho, enlo piesenle, e o consideiava cono
juslificado: na vida ifica, poien, o pensanenlo de lase eia que una
vida, piazendo en sua iaiz laI inpuIso, no eia digna de sei vivida. A
Iula e o desejo da viliia eian iepudiados: e nada dislingue lanlo o
nundo giego do nosso quanlo a coIoiao que se deiiva de conceilos
elicos singuIaies, cono poi exenpIo o de Liis e o de Inveja.
Quando, en sua peiegiinao peIa Ciecia, o viajanle Iausnias
visilou o HeIicon, nosliaian-Ihe un anliqssino exenpIai do piineiio
poena didlico dos giegos, Os lialaIhos e os Dias, insciilo en una
28

LsleIa de pedia e seveianenle casligado, peIo lenpo e peIo cIina. Ainda
assin, eIe ieconheceu que, ao conliiio dos exenpIaies usuais, o poena
no possua en seu incio a invocao a Zeus, nas coneava
inedialanenle con o escIaiecinenlo h solie a Teiia duas deusas Liis.
Lsse eia un dos nais nolveis pensanenlos heInicos, digno de sei
giavado no poilaI de enliada da elica heInica, assin cono aquiIo que
ven en seguida. Una Liis deve sei lo Iouvada, quanlo a oulia deve
sei censuiada, pois difeien lolaInenle no nino enlie essas duas deusas.
Iois una deIas conduz a gueiia n e ao conlale, a ciueI! Nenhun
noilaI pieza sofi-Ia, peIo conliiio, sol o jugo da necessidade pieslan-
se as honias ao faido pesado dessa Liis, segundo os desgnios dos
inoilais. LIa nasceu cono nais veIha, da noile negia, a oulia, poien, foi
posla poi Zeus, o iegenle aIlivo, nas iazes da Teiia e enlie os honens,
cono un len. LIa conduz ale nesno o honen sen capacidades paia o
lialaIho, e un que caiece de posses olseiva o oulio, que e iico, e enlo se
apiessa en seneai e pIanlai do nesno nodo que eIe, e a oidenai len a
casa, o vizinho iivaIiza con o vizinho que se esfoia paia o seu len-eslai.
oa e essa Liis paia os honens. Tanlen o oIeiio guaida iancoi do oIeiio,
e o caipinleiio do caipinleiio, o nendigo inveja o nendigo e o canloi
inveja o canloi
17
.
Iaia nossos esludiosos, os dois Ilinos veisos, que lialan de
odiun figuIinun
18
, paiecen inconcelveis nesse ponlo. Segundo seu
paiecei, os piedicalivos iancoi e inveja s convn pai ao nodo de
sei da n Liis, nolivo peIo quaI eIes no ln o nenoi pudoi de aponlai
os veisos cono aIgo que foi paiai acidenlaInenle naqueIe IocaI. Mas
nesse caso una oulia elica que no a heInica deve l-Ios inspiiado, sen
que nolassen: pois AiislleIes no peicele nenhuna conliadio na
iefeincia de lais veisos a loa Liis. L no s AiislleIes, nas a
Anligidade giega en geiaI pensa de nodo difeienle do nosso iancoi e
inveja, juIgando cono Hesodo, que aponlou una Liis cono n, a salei,
aqueIa que conduz os honens a Iula aniquiIadoia e hosliI enlie si, e
depois enaIlece una oulia cono loa, aqueIa que cono cine, iancoi,
inveja, eslinuIa os honens paia a ao, nas no paia a Iula aniquiIadoia,
e sin paia a ao da dispula. O giego e invejoso e peicele essa quaIidade,
no cono una faIha, nas cono a aluao de una divindade lenefica: ~
que alisno exisle enlie esse juIganenlo elico e o nosso! Ioique invejoso,
eIe senle, lanlen no seu excesso de honia, iiqueza, liiIho e feIicidade,
iepousai solie si o oIho invejoso de un deus, lenendo laI inveja, nesse
caso, iecoida-se deIa no passado de ludo que e inunano, lene poi sua
soile e, ofeiecendo o neIhoi, incIina-se dianle da inveja divina. Lssa
noo no o loina eslianho a seus deuses: cujo significado, peIo conliiio,
fica de laI nodo ciicunsciilo, que o honen nunca pode ousai a dispula
29

con eIes, o honen cuja aIna se exaIla, ciunenla, conlia a de un oulio
sei-vivo. Na Iula de Tniiis con as nusas, de Maisias con ApoIo, no
deslino conovenle de Nole, apaiece a oposio leiiveI das duas foias
que nunca poden Iulai enlie si, a do honen e a do deus.
19

Quanlo naioi e nais sulIine un honen giego,naioi a cIaiidade
con que enana deIe a chana da anlio, consunindo lodos os que
seguen peIo nesno caninho. AioslleIes fez una Iisla, en giande esliIo,
de lais dispulas hoslis: neIa, enconlia-se o exenpIo nais acenluado de
que nesno un noilo pode piovocai en un vivo o cine que o consone.
Assin, AiislleIes aponla a ieIao de Xenfanes de CoIofon paia con
Honeio
2O
. No enlendenos, en seu vigoi, esse alaque ao heii nacionaI
da poesia ~ lanlen aqueIe posleiioi, en IIalo ~ se no pensainos
que en sua iaiz esl una inensa colia de ocupai o Iugai do poela
alalido e de heidai a sua fana. Cada giande heIeno passa adianle a locha
da dispula, en cada giande viilude, incendeia-se una nova giandeza.
Quando o joven TenslocIes no conseguia doinii, pensando nos Iauieis
de MiIlades, enlo seu inpuIso piecoce j se deslacava na Ionga
conlenda con Aiislides, paia loinai-se aqueIa geniaIidade nica, nolveI
e puianenle inslinliva de sua pilica poIlica, desciila poi Tucdides. So
nuilo caiacleislicas a peigunla feia a un iIuslie oponenle de IeiicIes, e
sua iesposla, ao sei indagado quen dos dois seiia o neIhoi Iuladoi da
cidade: Mesno se eu o deiiulasse, eIe negaiia que caiu, aIcanaiia seu
inlenlo e peisuadiiia aqueIes que o viian caii.
Con o inluilo de vei aqueIe senlinenlo len dislinlanenle, en
suas expiesses ingnuas, o senlinenlo da necessidade de dispula
quando se deve pieseivai a sade da cidade-eslado, pensenos no senlido
oiiginaI do osliacisno: expiesso poi exenpIo quando os efesios vo lanis
Heinodoio. Lnlie ns ninguen deve sei o neIhoi, se aIguen foi,
lodavia, enlo que seja en oulia paile e na conpanhia de oulios
21
.
Ioique ninguen deve sei o neIhoi` Ioique con isso a dispula leiia de se
esgolai e o fundanenlo eleino da vida da cidade heInica eslaiia a peiigo.
Mais laide, o osliacisno ganha un oulio posicionanenlo con ieIao a
dispula: e enpiegado quando se evidencia o peiigo de que un dos
giandes poIlicos e Ideies de faco en dispula sinla-se incIinado, no
caIoi da Iula, paia o goIpe de eslado e paia o uso de neios nocivos e
desliulivos. O senlido oiiginaI dessa insliluio singuIai no e, poien, o
de vIvuIa de escape, nas de un neio de eslnuIo: eIininan-se aqueIes
que soliessaen, paia que o jogo da dispula despeile novanenle: un
pensanenlo que e ininigo da excIusividade do gnio, en senlido
nodeino, nas supondo que, en un oidenanenlo naluiaI das coisas, h
senpie viios gnios que se eslinuIan nuluanenle paia a ao, assin
cono se nanln nuluanenle nos Iiniles da nedida. L esse o geine da
3O

noo heInica de dispula: eIa delesla o donnio de un s e lene seus
peiigos, eIa colia, cono pioleo conlia o gnio ~ un segundo gnio.
Todo laIenlo deve desdoliai-se Iulando, assin oidena a
pedagogia popuIai heInica, enquanlo os educadoies aluais no
conhecen nenhun nedo naioi do que o do desencadeanenlo da assin
chanada anlio. Aqui, lene-se o egosno cono o naI en si ~ con
exceo dos jesulas, que concoidan con os anligos, e poi isso
pielenden sei os nais eficazes educadoies de nosso lenpo. LIes paiecen
aciedilai que o egosno, islo e, o individuaI, e apenas o agenle nais foile,
iecelendo a sua caiacleiizao cono lon ou nau essenciaInenle a
pailii dos oljelivos peIos quais se esfoia. Iaia os anligos, enlielanlo, o
oljelivo da educaoagnica eia o len do lodo, da sociedade ciladina.
Assin, cada aleniense devia desenvoIvei-se ale o ponlo en que isso
conslilusse o nxino de lenefcio paia Alenas, liazendo o nnino de
dano. No se lialava de nenhuna anlio do desnedido e do
incaIcuIveI, cono a naioiia das anlies nodeinas: ao coiiei, jogai ou
canlai nas conpelies, o joven pensava no len de sua cidade nalaI, eia
a fana desla que eIe queiia iedoliai na sua pipiia, consagiava aos
deuses de sua cidade-eslado as coioas que o juiz punha honiosanenle en
sua calea. Desde a infncia, cada giego peicelia en si o desejo aidenle
de, na conpelio enlie cidades, sei un insliunenlo paia a consagiao
da sua cidade: isso acendia o seu egosno, nas, ao nesno lenpo, o
iefieava e Iinilava. Ioi isso, os indivduos da Anligidade eian nais
Iivies, poique seus oljelivos eian nais pixinos e nais aIcanveis. O
honen nodeino, ao conliiio, len a infinidade ciuzando o seu caninho
en loda paile, cono o veIoz AquiIes na pailoIa do eIeala Zeno: a
infinidade o olsliui, eIe nunca aIcana a lailaiuga
22
.
Do nesno nodo, poien, que os jovens foian educados
dispulando enlie si, seus educadoies, poi sua vez, vivian en iecpioca
iivaIidade. Os giandes neslies nusicais, Indaio e Sinnides,
encaiavan-se con desconfiana e cine, o sofisla, naioi dos piofessoies
da Anligidade, linha os oulios sofislas cono iivais, nesno o nodo nais
geiaI de insliuo, a aile dianlica, eia pailicipado ao povo na foina de
una inensa conpelio dos giandes ailislas nusicais e dianlicos. Que
naiaviIhoso! Tanlen o ailisla guaida iancoi do ailisla. L o honen
nodeino lene no ailisla, nais do que quaIquei oulia coisa, as Iulas
pessoais, enquanlo o giego conhece o ailisla apenas na Iula pessoaI. Onde
o honen nodeino faieja a fiaqueza da olia de aile, o heIeno piocuia a
fonle da sua foia nais eIevada! Ioi exenpIo, nos diIogos de IIalo,
aquiIo que possui un deslacado senlido ailslico e, na naioi paile das
vezes, o iesuIlado de una iivaIidade con a aile dos oiadoies, dos sofislas,
dos dianaluigos de seu lenpo, descoleila paia que eIe pudesse dizei
31

poi fin: Vejan, lanlen posso fazei o que os neus naioies adveisiios
poden, sin, posso faz-Io neIhoi do que eIes. Nenhun Iiolgoias ciiou
nilos lo leIos quanlo os neus, nenhun dianaluigo, un lodo lo iico e
calivanle quanlo o anquele, nenhun oiadoi conps discuisos cono
aqueIes que eu apiesenlo no Cigias ~ e agoia iejeilo ludo isso junlo, e
condeno loda a aile inilaliva! Apenas a dispula fez de nin un poela,
un sofisla, un oiadoi! Que piolIena se alie paia ns, quando
peigunlanos peIa ieIao da dispula na concepo da olia de aile! ~
Ln conliapailida, ienovanos da vida giega a dispula, e enlo
venos de inedialo aqueIe alisno pie-honeiico de una ciueI seIvageiia
do dio e do desejo de aniquiIanenlo. Lsse fenneno infeIiznenle se
noslia con fieqncia, quando una giande peisonaIidade eia
iepenlinanenle afaslada da dispula, aliaves de un alo de liiIho inenso,
e posicionada hois de concouis, segundo o seu juIganenlo e de seus
concidados. O efeilo e, quase sen exceo, aleiioiizanle, e quando se
concIui, a pailii de laI efeilo, que o giego eia incapaz de supoilai a fana e
a feIicidade: nesse caso se deveiia dizei, de nodo nais pieciso, que eIe
no podia caiiegai a fana sen a conlinuao da dispula, nen a feIicidade
no finaI da dispula. No h nenhun oulio exenpIo nais escIaiecedoi do
que os Ilinos infoilnios de MiIlades
23
. Ioslo en un pico soIiliio,
giaas ao seu xilo inconpaiveI na lalaIha de Maialona, e eIevado
nuilo acina de lodos os conlalenles, eIe senliu despeilai en si un
desejo laixo e vingalivo conlia un cidado de Iaios, con o quaI havia
lido, nuilo anles, una iixa. Iaia salisfazei o desejo, apioveila-se da sua
iepulao, da piopiiedade plIica, da honia da cidade, e acala
desoniando-se a si nesno. Iiessenlindo que iiia fiacassai, ielaixa-se a
naquinaes indignas. Secielanenle, eslaleIece una unio saciIega con
o saceidole de Denelei e invade, duianle a noile, o lenpIo sagiado de
onde lodos os honens eian excIudos. Quando, puIando o nuio,
apioxina-se nais e nais do sanluiio, ocoiie-Ihe de slilo o leiioi
nedonho de un giande pnico: quase desfaIecido e sen senlidos, v-se
iepeIido e aliiado de voIla poi solie o nuio, piecipilando-se I enlaixo,
enlievado e giavenenle feiido. O ceico len de sei eiguido, o liilunaI
popuIai o aguaida, e una noile ignoniniosa seIou una caiieiia heiica,
de nodo a olscuiec-Ia poi loda a posleiidade. Aps a lalaIha de
Maialona, a inveja divina se incendeia ao avislai o honen sen quaIquei
adveisiio ou oposiloi, nas aIluias nais isoIadas da fana. LIe len apenas
os deuses a seu Iado, agoia ~ e poi isso eIe os len conlia si. LIes, poien,
o seduzen paia un alo de hyliis, sol o quaI eIe sucunle.
Repaianos len que, cono MiIlades, lanlen as nais nolies
cidades giegas decIinan, quando aIcanan o lenpIo de Nike, a viliia e a
foiluna. Alenas, que linha aniquiIado a independncia de seus aIiados e
32

casligado con iigoi as ieleIies dos suljugados, Lspaila, que fez vaIei de
nodo ainda nais duio e ciueI a sua doninao solie a HeIade, depois da
lalaIha de Aegospolanos: as duas cidades lanlen seguiian o exenpIo
de MiIlades, acaiielando seu decInio poi un alo de hyliis, paia piovai
que, sen inveja, cine e anlio de dispula, lanlo a cidade giega cono o
honen giego degeneian. LIe se loina nau e ciueI, vingalivo e saciIego,
iesunindo, loina-se pie-honeiico ~ e enlo piecisa apenas de un
giande pnico paia Ieva-Io a queda e a sei esnagado. Lspaila e Alenas se
enliegan a Ieisia, cono TenslocIes e AIcilades fizeian, eIas aliaioan
o que e heInico, depois que aliiian no do nais nolie pensanenlo
foinadoi heInico, a dispula: e AIexandie, a cpia e alievialuia giosseiia
da hisliia giega, descolie o heInico-univeisaI, o assin chanado
heIenisno.

Teininado no dia 29 de dezenlio de 1872.

33

Nntas:

1
Lsle leino giego e usado no lexlo oiiginaI sen liaduo, apenas liansIileiado, e
foi nanlido assin na liaduo. ~ Ialhos concenlia o senlido de expeiincia,
sensao, disposio, eslado da aIna, e lanlen evenlo ou conjunluia. Ln
poilugus, d oiigen a paIavia paixo. Ioilanlo, ao se faIai do palhos da veidade,
esl en jogo lanlo a piocuia, o 'anoi peIa veidade poi paile dos fiIsofos, quanlo un
queslionanenlo da pipiia veidade e de seus fundanenlos, ou seja, se o conhecinenlo
consideiado veidadeiio no passa de una sensao, de una disposio, de una
apaincia. (N. do T.)
2
Iiocuiei e invesliguei a nin nesno: liaduo do fiagnenlo 1O1 de HeicIilo
(segundo a nuneiao de Heinann DieIs). A iefeincia anleiioi ao jogo das ciianas
laseia-se no fiagnenlo 52: O lenpo e una ciiana, jogando o jogo de pedias. H
lanlen una anedola conlada peIo hisloiiadoi Digenes Laeilios en sua olia Vida e
Douliinas dos IiIsofos IIuslies (edilado no iasiI peIa UN). O Iivio nove faIa dos
fiIsofos espoidicos, cono chana o auloi, enlie eIes HeicIilo, de quen se conla o
seguinle: Mas, lendo-se ieliiado paia o lenpIo de ilenis, jogava dados con as
ciianas, e aos efesios, que se poslaian en sua voIla, disse: 'palifes, o que eslo
oIhando espanlados` Ou no sei neIhoi fazei isso do que fazei poIlica con vocs`
(IX, 3).
Olseivanos que, no nesno paigiafo en que faz esla iefeincia, Nielzsche
linha chanado HeicIilo de o eienila do lenpIo efesio de ilenis. Lsse lenpIo,
segundo os anligos, eia una das sele naiaviIhas do nundo, ao Iado da esllua de
Zeus en OIinpo, dos }aidins Suspensos da aliInia, do MausoIeu de HeIicainaso, do
CoIosso de Rodes, do IaioI de AIexandiia e da Iiinide de Queops. (N. do T.)
3
3 Os lis fiagnenlos cilados poi Nielzsche nesle paigiafo so, segundo a
liaduo liasiIeiia:
A siliIa que, con voz deIiianle, faIa enlie caielas, sen oinanenlos e sen
fIoieios, faz ecoai seus oicuIos poi niI anos, pois iecele a inspiiao do deus que h
neIa. (Iiagnenlo 92)
O auloi, de quen e o oicuIo de DeIfos, no diz nen sulliai nada, assinaIa o
ieliainenlo. (Iiagnenlo 93)
Una coisa a lodas as oulias piefeien os neIhoies: a gIiia senpie liiIhanle dos
noilais, a nuIlido esl saluiada cono o gado. (Iiagnenlo 29)
Todo esle liecho solie HeicIilo enconlia-se iepelido no capluIo VIII do Iivio A
fiIosofia na idade ligica dos giegos, de 1873. (N. do T.)
4
Un oulio lexlo de Nielzsche, de 1873, inliluIado lei Wahiheil und Lge in
ausseinoiaIischen Sinn (Solie a veidade e a nenliia en senlido exlia-noiaI), len
incio con a seguinle passagen:
Ln aIgun canlo peidido do univeiso que se expande no liiIho de inconlveis
sislenas soIaies suigiu, ceila vez, un aslio en que aninais espeilos invenlaian o
conhecinenlo. Lsle foi o ninulo nais aiioganle e nais nenliioso da hisliia do
nundo, nas no passou de un ninulo. Aps uns poucos suspiios da naluieza, o aslio
congeIou e os aninais espeilos liveian de noiiei.
Ln seguida, o auloi expIica: ~ Lsla e a fluIa que aIguen podeiia invenlai, e
34


nesno assin no leiia iIusliado suficienlenenle o nodo IanenlveI, vo, fugidio, sen
senlido e sen inpoilncia con que o inleIeclo hunano se apiesenla no neio da
naluieza. Houve eleinidades en que eIe no exisliu, e se nesno aconlecesse agoia,
nada se passaiia...
O paigiafo seguinle do piefcio lanlen ieapaiece no decoiiei desse lexlo, con
pequenas aIleiaes. (N. do T.)
5
O ginsio aIeno (Cynnasien) coiiesponde a ieunio do que chananos no
iasiI de ginsio (quinla a oilava seiie do piineiio giau) e de segundo giau.
Quando Nielzsche faIa, nesle piefcio, de laleIanenlos (TaleIIen), eIe esl se
iefeiindo a oiganizao do ensino univeisiliio, aos chanados oiganogianas. (N. do
T.)
6
Medilao da iaa fuluia (N. do T.)
7
As paIavias aIens Nol e edifnis so liaduzidas, nuilas vezes, poi
necessidade. Cono senpie, no caso de sinninos, lais paIavias possuen una
difeiena suliI de significado, que a liaduo noinaInenle deixa de Iado. No caso
desle leiceiio piefcio, no se pode aliii no da difeiena, pois o auloi se uliIiza deIa
iepelidanenle. A paIavia Nol, no lexlo, quei dizei aIgo que no pode sei evilado, una
necessidade no senlido de aIgo que piecisa sei feilo inevilaveInenle. Ioi isso, oplanos
poi liaduzii Nol con a expiesso esfoio inevilveI, enquanlo o leino necessidade,
aqui, fica ieseivado paia edifnis ~ poi exenpIo, na liaduo do veilo ledifen, do
quaI o sulslanlivo e deiivado, poi necessilai, ou en Kunslledifnis: necessidade
de aile. (N. do T.)
8
Sonlia de un sonho: cilao de una expiesso de Honeio, ieliiada de una
passagen da Odisseia, nais piecisanenle do canlo XI, quando Odisseu naiia ao iei
AIcinoo sua ida ao Hades. Con seus conpanheiios, eIe consuIla a aIna do adivinho
Tiiesias, que Ihe indica o caninho a sei seguido no ieloino a Ilaca. Mas Odisseu
lanlen enconlia as aInas de oulios conhecidos, enlie eIas a de sua ne, con quen
len a opoilunidade de faIai novanenle. Duianle a conveisa, eIa evila o seu aliao, o
que o Ieva a peigunlai se a deusa Ieisefone, nuIhei de Hades, Ihe leiia enviado
apenas un fanlasna iIusiio. Na iesposla, a ne de Odisseu diz:
No, no le engana Ieisefone, a fiIha de Zeus podeioso: esse o deslino falaI dos
noilais, quando a vida se acala, pois os lendes de piendei j deixaian as caines e os
ossos. Tudo foi piesa de foia indonveI das chanas aidenles Iogo que o espiilo vivo
a ossaluia deixou aIvacenla. A aIna, depois de evoIai-se, esvoaa quaI sonlia de
sonho. (XI, 219-224 ~ Tiaduo de CaiIos AIleilo Nunes)
9
Cueiia de lodos conlia lodos.
1O
No canlo I da IIada, depois de lei sido expuIso do acanpanenlo giego, o
saceidole Ciises diiige una oiao a ApoIo, pedindo que se vingue. Segue-se a
desciio do nonenlo en que o deus ven en auxIio de Ciises:
O coiao indignado, se aliia dos cunes do OIinpo, aliavessado nos onlios
Ieva o aico e o cascas len Iaviado. A cada passo que d, cheio de iia, iessoan-Ihe as
fIechas nos onlios Iaigos, a noile seneIha, que laixa leiiveI. Longe das naves se foi
assenlai, donde as fIechas dispaia. Do aico de piala conea a iiiadiai-se un cIangoi
pavoioso. Iiineiianenle, invesliu conlia os nuIos e ces veIocssinos, nas Iogo aps
conlia os honens diiige seus daidos ponludos, exleininando-os... (IIada I, 44-52)
35


11
Cieio poique e alsuido (N. do T.)
12
Liudilo: CeliIdele. O leino aIeno ven de iId (quadio, inagen, figuia), o
nesno que d oiigen ao veilo liIden (foinai) e iIdung (foinao). Nesle caso, a
liaduo IileiaI de CeliIdele seiia foinado, nas, cono o pipiio auloi escIaiece, no
senlido do honen cuIlo e insliudo, do esludioso, daqueIe que len un vaslo
conhecinenlo aceica dos falos hisliicos, poilanlo o eiudilo.
13
Nada a adniiai.
14
Conseguen a sade, aqueIa nesna de que se vangIoiian, no peIa fiineza,
nas peIo jejun. (DiIogo De Oialoie ~ capluIo 25).
15
O auloi conliape as duas paIavias aIens paia hisliia: Hisloiie (de onde
ven o adjelivo hisloiisch) e Ceschichle. A piineiia paIavia, de oiigen Ialina, len un
uso acadnico e designa a cincia hisliica, o conhecinenlo e o iegislio dos falos que
aconleceian no passado. Quanlo a segunda, liala-se do pipiio aconlecei da hisliia, a
passagen do lenpo e das epocas que se suceden. Assin, lendo en visla a
conliaposio enlie as duas paIavias, liaduzinos Ceschichle cono hisliia, e
Hisloiie cono hisloiiogiafia, islo e, a cincia da hisliia. Lsse queslionanenlo e
apiofundado poi Nielzsche na segunda de suas Consideiaes Inlenpeslivas, de 1873,
inliluIada Von Nulzen und NachleiI dei Hisloiie fi das Lelen (Das vanlagens e
desvanlagens da hisliia |ou: hisloiiogiafiaj paia a vida), onde eIe ielona lanlen a
cilica a eiudio e ao eiudilo.
16
AquiIes, depois de nalai Heiloi, vingando a noile de IliocIo, aiiasla o coipo
do ininigo anaiiado a seu caiio de gueiia. ~ Canlo XXIII da IIada.
17
Nesla cilao, e o pipiio Nielzsche quen liaduz o coneo dos TialaIhos e os
Dias, de Hesodo, paia o aIeno.
18
dio figadaI (N. do T.)
19
Tniiis: fiIho de una ninfa, locava a Iiia exliaoidinaiianenle len. Ioi
casligado peIos deuses poi pielendei iivaIizai con as nusas, ficando cego e sen seus
dons nusicais.
Maisias: sliio que enconliou a fIaula, alandonada poi Alena poique defoinava
as feies. Desafiou ApoIo paia una conpelio nusicaI. O deus, saindo-se vencedoi,
penduiou Maisias en un pinheiio e o esfoIou.
Nole: heiona de Telas que leve sele fiIhos e sele fiIhas, juIgando-se poi isso
supeiioi a deusa Lelo, ne de apenas dois (ApoIo e ilenis). A pedido de Lelo, seis
fiIhos de Nole foian noilos poi ApoIo e seis fiIhas poi ilenis.
(Vei o Dicioniio Mlico-elinoIgico, do piofessoi }unilo de Souza iando,
ediloia Vozes.)
2O
Xenfanes de CoIofon:
anido desua cidade nalaI, passou a vivei en ZancIe, na SicIia, e ainda en
Calana... AIen de poenas en veiso heiico escieveu eIegias e ianlos conlia Hesodo
e Honeio, cujas afiinaes a iespeilo dos deuses ciilicou seveianenle. (Digenes
Laeilios, IX 18)
21
Iiagnenlo 121 de HeicIilo:
L juslo que lodos os Lfesios aduIlos sejan noilos e os nenoies alandonen a
36


cidade, eIes que laniian Heinodoio, seu neIhoi honen, dizendo: nenhun de ns
sei o neIhoi, nas se aIguen o foi, enlo que seja aIhuies e enlie oulios.
Todos os fiagnenlos de HeiIilo enconlian-se liaduzidos en poilugus peIo
piofessoi LnnanueI Caineiio Leo (Os pensadoies Oiiginiios, Ldiloia Vozes,
IelipoIis, 1991).
22
No Iivio Z da Isica, AiislleIes anaIisa os aigunenlos de Zeno aceica do
novinenlo. Quanlo a pailoIa que nuilos doxgiafos (incIusive Digenes Laeilios)
chana de AquiIes e a Tailaiuga, AiislleIes diz: o segundo aigunenlo e o chanado
'AquiIes e consisle no seguinle: nuna coiiida, o coiiedoi nais ipido janais consegue
uIliapassai o nais Ienlo, vislo que o peiseguidoi len piineiio de alingii o ponlo de
onde pailiu o peiseguido, de laI foina que o nais Ienlo deve nanlei senpie a
dianleiia. (Isica, 239 l 14)
Se a lailaiuga (o coiiedoi nais Ienlo) paile na fienle de AquiIes, eIe no pode
aIcan-Ia, pois leiia de passai poi infinilos ponlos. Ao aIcanai o ponlo en que a
lailaiuga eslava quando eIe pailiu, AquiIes piecisai chegai ao ponlo en que eIa se
enconlia en seguida, no nonenlo en que eIe aIcanou seu ponlo de pailida, e assin
infinilanenle.
23
Os feilos de MiIlades so naiiados poi Heidolo no Iivio VI da Hisliia.

You might also like