§å ¸n m«n häc

§iÖn tö c«ng suÊt

Lêi nãi ®Çu

ViÖc sù dông ®éng c¬ ®iÖn trong s¶n xuÊt vµ ®êi

sèng lµ rÊt réng r·i , ®Æc biÖt lµ ®éng c¬ ®iÖn chiÒu bëi
v× ®éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu cã rÊt nhiÒu u ®iÓm so v¬i
®éng c¬ xoay chiÒu . Nhng g¾n liÒn víi viÖc sö dông ®éng
c¬ ®iÖn 1 chiÒu lµ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh, ®¶o chiÒu tèc
®é cña ®éng c¬ sao cho phï hîp víi yªu cÇu cña thùc tÕ

Lµ 1 sinh viªn cña khoa §iÖn vµ bé m«n Tù §éng Ho¸

®îc trang bÞ víi nh÷ng kiÕn thøc vÒ nhiÒu m«n häc trong
®ã cã m«n ®iÖn tö c«ng su©t, qua c¸c bµi gi¶ng cña c¸c
thÇy c« vµ qu¸ tr×nh t×m hiÓu em ®· hoµn thµnh b¶n ®å
¸n nµy.

§©y lµ m¶ng ®Ò tµi kh¸ réng, víi khèi lîng c«ng viÖc lín
vµ míi mÎ ®èi víi chóng em cho nªn em ®· gÆp mét sè khã
kh¨n trong qóa tr×nh thiÕt kÕ, song ®îc sù híng dÉn tËn
t×nh cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong bé m«n, ®Æc biÖt lµ
thÇy gi¸o Ph¹m Quèc H¶i vµ sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña
c¸c b¹n cïng líp, nªn em ®· hoµn thµnh b¶n ®å ¸n nµy. Em
xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì quÝ b¸u ®ã. Tuy nhiªn
do h¹n chÕ vÒ thêi gian còng nh vÒ tr×nh ®é cña b¶n
th©n, nªn kh«ng tr¸nh khái cßn nhiÒu chç thiÕu sãt, em rÊt
mong ®îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó
em hoµn thiÖn h¬n b¶n ®å ¸n nµy.

Trong b¶n ®å ¸n nµy em xin tr×nh bµy mét sè néi

dung sau :

Ch¬ng 1 : Giíi thiÖu Chung vÒ ®éng c¬ ®iÖn mét

chiÒu.
Ch¬ng 2 : C¸c ph¬ng ¸n tæng thÓ.
Ch¬ng 3: Ph©n tÝch sù ho¹t ®éng cña m¹ch thiÕt
kÕ.
Ch¬ng 4 : ThiÕt kÕ vµ tÝnh to¸n m¹ch lùc
Ch¬ng 5 : TÝnh to¸n vµ thiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn.
§inh Anh Dòng T§H1 – K46 Trang 1
 Sinh viªn
thiÕt kÕ
§inh anh Dòng

Ch¬ng I
Giíi thiÖu Chung vÒ ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu

I.§éng c¬ ®iÖn mét chiÒu

1. TÇm quan träng cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu

Trong nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i , ®éng c¬ mét chiÒu vÉn ®îc
coi lµ mét lo¹i m¸y quan träng mÆc dï ngµy nay cã rÊt nhiÒu
lo¹i m¸y mãc hiÖn ®¹i sö dông nguån ®iÖn xoay chiÒu
th«ng dông .
Do ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu cã nhiÒu u ®iÓm nh kh¶
n¨ng ®iÒu chØnh tèc ®é rÊt tèt , kh¶ n¨ng më m¸y lín vµ
®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng qu¸ t¶i . ChÝnh v× vËy mµ ®éng c¬
mét chiÒu ®îc dïng nhiÒu trong c¸c nghµnh c«ng nghiÖp cã
yªu cÇu cao vÒ ®iÒu chØnh tèc ®é nh c¸n thÐp , hÇm má,
giao th«ng vËn t¶i ...
mµ ®iÒu quan träng lµ c¸c nghµnh c«ng nghiÖp hay ®ßi hái
dïng nguån ®iÖn mét chiÒu .
Bªn c¹nh ®ã, ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu còng cã nh÷ng
nhîc ®iÓm nhÊt ®Þnh cña nã nh so víi m¸y ®iÖn xoay chiÒu
th× gi¸ thµnh ®¾t h¬n chÕ t¹o vµ b¶o qu¶n cæ gãp ®iÖn
phøc t¹p h¬n ( dÔ ph¸t sinh tia löa ®iÖn )... nhng do nh÷ng -
u ®iÓm cña nã nªn ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu vÉn cßn cã
mét tÇm quan träng nhÊt ®Þnh trong s¶n suÊt .
C«ng suÊt lín nhÊt cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu hiÖn
nay vµo kho¶ng 10000 KW , ®iÖn ¸p vµo kho¶ng vµi tr¨m
cho ®Õn 1000 V . Híng ph¸t triÓn hiÖn nay lµ c¶i tiÕn tÝnh
n¨ng cña vËt liÖu , n©ng cao chØ tiªu kinh tÕ cña ®éng c¬
vµ chÕ t¹o nh÷ng ®éng c¬ cã c«ng suÊt lín h¬n ...

2.CÊu t¹o cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu.

 §éng c¬ ®iÖn mét chiÒu cã thÓ ph©n thµnh hai phÇn
chÝnh : phÇn tÜnh vµ phÇn ®éng.
2.1.PhÇn tÜnh hay stato.
§©y lµ ®øng yªn cña m¸y , bao gåm c¸c bé phËn chÝnh sau:
a, Cùc tõ chÝnh : lµ bé phËn sinh ra tõ trêng gåm cã lâi
s¾t cùc tõ vµ d©y quÊn kÝch tõ lång ngoµi lâi s¾t cùc tõ .
Lâi s¾t cùc tõ lµm b»ng nh÷ng l¸ thÐp kü thuËt ®iÖn hay
thÐp cacbon dµy 0,5 ®Õn 1mm Ðp l¹i vµ t¸n chÆt . Trong
®éng c¬ ®iÖn nhá cã thÓ dïng thÐp khèi . Cùc tõ ®îc g¾n
chÆt vµo vá m¸y nhê c¸c bul«ng . D©y quÊn kÝch tõ ®îc
quÊn b»ng d©y ®ång bäc c¸ch ®iÖn vµ mçi cuén d©y ®Òu
®îc bäc c¸ch ®iÖn kü thµnh mét khèi tÈm s¬n c¸ch ®iÖn tr-
íc khi ®Æt trªn c¸c cùc tõ . C¸c cuén d©y kÝch tõ ®îc ®Æt
trªn c¸c cùc tõ nµy ®îc nèi tiÕp víi nhau.
b, Cùc tõ phô : Cùc tõ phô ®îc ®Æt trªn c¸c cùc tõ
chÝnh vµ dïng ®Ó c¶i thiÖn ®æi chiÒu . Lâi thÐp cña cùc tõ
phô thêng lµm b»ng thÐp khèi vµ trªn th©n cùc tõ phô cã
®Æt d©y quÊn mµ cÊu r¹o gièng nh d©y quÊn cùc tõ chÝnh.
Cùc tõ phô ®îc g¾n vµo vá m¸y nhê nh÷ng bul«ng.
c, G«ng tõ : G«ng tõ dïng lµm m¹ch tõ nèi liÒn c¸c cùc
tõ, ®ång thêi lµm vá m¸y. Trong ®éng c¬ ®iÖn nhá vµ võa
thêng dïng thÐp dµy uèn vµ hµn l¹i. Trong m¸y ®iÖn lín th-
êng dïng thÐp ®óc. Cã khi trong ®éng c¬ ®iÖn nhá dïng
gang lµm vá m¸y.
d, C¸c bé phËn kh¸c.
Bao gåm:
- N¾p m¸y : §Ó b¶o vÖ m¸y khái nh÷ng vËt ngoµi r¬i vµo
lµm h háng d©y quÊn vµ an toµn cho ngêi khái ch¹m vµo
®iÖn. Trong m¸y ®iÖn nhá vµ võa n¾p m¸y cßn cã t¸c
dông lµm gi¸ ®ì æ bi. Trong trêng hîp nµy n¾p m¸y th-
êng lµm b»ng gang.
- C¬ cÊu chæi than : §Ó ®a dßng ®iÖn tõ phÇn quay ra
ngoµi. C¬ cÊu chæi than bao gåm cã chæi than ®Æt
trong hép chæi than nhê mét lß xo t× chÆy lªn cæ gãp.
Hép chæi than ®îc cè ®Þnh trªn gi¸ chæi than vµ c¸ch
®iÖn víi gi¸. Gi¸ chæi than cã thÓ quay ®îc ®Ó ®iÒu
chØnh vÞ trÝ chæi than cho ®óng chç. Sau khi ®iÒu
chØnh xong th× dïng vÝt cè ®Þnh l¹i.
 2.2 PhÇn quay hay r«to.
Bao gåm nh÷ng bé phËn chÝnh sau :
a, Lâi s¾t phÇn øng : Dïng ®Ó dÉn tõ. Thêng dïng nh÷ng
tÊm thÐp kü thuËt ®iÖn dµy 0,5mm phñ c¸ch ®iÖn máng ë
hai mÆt råi Ðp chÆt l¹i ®Ó gi¶m tæn hao do dßng ®iÖn
xo¸y g©y nªn. Trªn l¸ thÐp cã dËp h×nh d¹ng r·nh ®Ó sau
khi Ðp l¹i th× ®Æt d©y quÊn vµo.
Trong nh÷ng ®éng c¬ trung b×nh trë lªn ngêi ta cßn dËp
nh÷ng lç th«ng giã ®Ó khi Ðp l¹ thµnh lâi s¾t cã thÓ t¹o ®îc
nh÷ng lç th«ng giã däc trôc.
Trong nh÷ng ®éng c¬ ®iÖn lín h¬n th× lâi s¾t thêng
chia thµnh nh÷ng ®o¹n nhá, gi÷a nh÷ng ®o¹n Êy cã ®Ó
mét khe hë gäi lµ khe hë th«ng giã. Khi m¸y lµm viÖc giã
thæi qua c¸c khe hë lµm nguéi d©y quÊn vµ lâi s¾t.
Trong ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu nhá, lâi s¾t phÇn øng ®-
îc Ðp trùc tiÕp vµo trôc. Trong ®éng c¬ ®iÖn lín, gi÷a trôc
vµ lâi s¾t cã ®Æt gi¸ r«to. Dïng gi¸ r«to cã thÓ tiÕt kiÖm
thÐp kü thuËt ®iÖn vµ gi¶m nhÑ träng lîng r«to.
b, D©y quÊn phÇn øng.
D©y quÊn phÇn øng lµ phÇn ph¸t sinh ra suÊt ®iÖn
®éng vµ cã dßng ®iÖn ch¹y qua. D©y quÊn phÇn øng thêng
lµm b»ng d©y ®ång cã bäc c¸ch ®iÖn. Trong m¸y ®iÖn nhá
cã c«ng suÊt díi vµi kW thêng dïng d©y cã tiÕt diÖn trßn.
Trong m¸y ®iÖn võa vµ lín thêng dïng d©y tiÕt diÖn ch÷
nhËt. D©y quÊn ®îc c¸ch ®iÖn cÈn thËn víi r·nh cña lâi
thÐp.
§Ó tr¸nh khi quay bÞ v¨ng ra do lùc li t©m, ë miÖng r·nh
cã dïng nªm ®Ó ®Ì chÆt hoÆc ®ai chÆt d©y quÊn. Nªm cã
lµm b»ng tre, gç hay bakelit.
c, Cæ gãp : Dïng ®Ó ®æi chiÒu dßng ®iÖn xoay chiÒu
thµnh mét chiÒu. Cæ gãp gåm nhiÒu phiÕn ®ång cã ®îc m¹
c¸ch ®iÖn víi nhau b»ng líp mica dµy tõ 0,4 ®Õn 1,2mm vµ
hîp thµnh mét h×nh trôc trßn. Hai ®Çu trôc trßn dïng hai
h×nh èp h×nh ch÷ V Ðp chÆt l¹i. Gi÷a vµnh èp vµ trô trßn
còng c¸ch ®iÖn b»ng mica. §u«i vµnh gãp cã cao lªn mét Ýt
®Ó hµn c¸c ®Çu d©y cña c¸c phÇn tö d©y quÊn vµ c¸c
phiÕn gãp ®îc dÔ dµng.
d, C¸c bé phËn kh¸c.
 - C¸nh qu¹t : Dïng ®Ó qu¹t giã lµm nguéi m¸y. M¸y ®iÖn
mét chiÒu thêng chÕ t¹o theo kiÓu b¶o vÖ, ë hai ®Çu
n¾p m¸y cã lç th«ng giã. C¸nh qu¹t l¾p trªn trôc m¸y ,
khi ®éng c¬ quay c¸nh qu¹t hót giã tõ ngoµi vµo ®éng
c¬. Giã ®i qua vµnh gãp, cùc tõ lâi s¾t vµ d©y quÊn råi
qua qu¹t giã ra ngoµi lµm nguéi m¸y.
- Trôc m¸y : Trªn ®ã ®Æt lâi s¾t phÇn øng, cæ gãp, c¸nh
qu¹t vµ æ bi. Trôc m¸y thêng lµm b»ng thÐp cacbon tèt.

3. Ph©n lo¹i m¸y ®iÖn

§éng c¬ ®iÖn mét chiÒu ph©n lo¹i theo c¸ch kÝch
thÝch tõ thµnh ®éng c¬ ®iÖn kÝch hÝch ®éc lËp, ®éng c¬
®iÖn kÝch thÝch song song ,kÝch thÝch nèi tiÕp,kÝch thÝch
hçn hîp
Trªn thùc tÕ ®Æc tÝnh cña ®éng c¬ kÝch tõ ®éc lËp
vµ kÝch thÝch song song lµ gièng nhau nªn khi cÇn c«ng
suÊt lín ngêi ta thêng dïng ®éng c¬ kÝch tõ ®éc lËp ®Ó cã
thÓ ®iÒu chØnh dßng ®iÖn kÝch thÝch ®îc thuËn tiÖn do
®ã mµ ®iÒu chØnh tèc ®é dÔ dµng vµ kinh tÕ h¬n mÆc dï
nã ®ßi hái cã dßng bªn ngoµi.
Trong ®å ¸n nµy ta xÐt ®Õn ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu
kÝch tõ ®éc lËp
S¬ ®å
U
E Rf

Rf
U
CKT Rkt

Ikt
Ukt

Khi mµ nguån mét chiÒu cã c«ng suÊt kh«ng qu¸ lín

th× m¹ch phÇn øng vµ m¹ch tõ m¾c vµo hai nguån mét
chiÒu ®éc lËp nhau nªn gäi lµ ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu
kÝch tõ ®éc lËp
4 Nguyªn lý lµm viÖc ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu
Khi cho ®iÖn ¸p U vµo hai chæi than A,B trong d©y quÊn
phÇn øng sinh ra dßng ®iÖn I .C¸c thanh dÉn ab,cd cã dßng
®iÖn n»m trong tõ trêng sÏ chÞu t¸c dông cña lùc F®t t¸c
dông lµm cho Roto quay ,khi phÇn øng quay nöa vßng th×
vÞ trÝ c¸c thanh dÉn ab,cd ®æi chç cho nhau do ®ã c¸c
phiÕn gãp ®æi chiÒu dßng ®iÖn gi÷ cho chiÒu t¸c dông
kh«ng ®æi ®¶m b¶o ®éng c¬ cã chiÒu quay kh«ng
®æi,khi ®éng c¬ quay c¸c thanh dÉn c¾t tõ trêng sÏ c¶m
øng søc ®iÖn ®éng E ,chiÒu quay x¸c ®Þnh theo quy t¾c
bµn tay tr¸i
Ph¬ng tr×nh phÇn øng
U = E +R.I

II. §iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ vµ ®¶o chiÒu

1) Ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬

U
U = E +(R +Rf)I E Rf
U : §iÖn ¸p phÇn øng I
E : SuÊt ®iÖn ®éng phÇn øng
R ,Rf : §iÖn trë phÇn øng,®iÖn trë phô trong m¹ch U
phÇn øng CKT
Rkt
I : Dßng ®iÖn m¹ch phÇn øng Ikt
R =r +rct +rb +rtc Ukt
r : §iÖn trë cuén d©y phÇn øng
rct : §iÖn trá cùc tõ phô
rb : §iÖn trë cuén bï
rtx : §iÖn trë tiÕp xóc chæi ®iÖn
P.N
E= θ .ω = K .θ .ω
2π .a

P.N
K=
2.π .a
P : Sè cùc tõ chÝnh

N : Sè ®«i m¹ch nh¸nh song song cña cuén d©y phÇn øng
θ : Tõ th«ng kÝch tõ díi mét cùc tõ Wb
ω : Tèc ®é gãc (Rad/s)
E = Ke . θ .n
 Eu U − ( Ru + R f ).I u U ( Ru + R f )
ω= = = − Iu
K .θ K .θ Kθ Kθ
M«men ®iÖn tõ M®t =K. θ .I
M
Suy ra I = dt
K .θ
NÕu bá qua tæn thÊt coi m«men ®iÖn tõ b»ng m«men c¬
®Çu trôc
M®t =Mc¬ =M
U u Ru + R f
⇒ω = − .M (1)
K .θ ( K .θ ) 2
M«men phô thuéc vµo tõ th«ng vµ dßng phÇn øng
Tõ ph¬ng tr×nh (1) suy ra : ®Ó thay ®æi tèc ®é ®éng c¬
ta cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p thay ®æi ®iÖn ¸p phÇn øng U
,tõ th«ng θ tøc lµ thay ®æi dßng kÝch tõ Ikt vµ thay ®æi
®iÖn trë phÇn øng R ,Rf
M =K. θ .I .do ®ã muèn ®¶o chiÒu ®éng c¬ tøc lµ ®¶o
chiÒu m«men M ta cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p ®¶o chiÒu tõ
th«ng (tøc lµ ®¶o chiÒu dßng kÝch tõ Ikt ) hoÆc lµ ®¶o
chiÒu dßng ®iÖn phÇn øng I

2. C¸c ph¬ng ph¸p thay ®æi tèc ®é

a) Ph¬ng ph¸p thay ®æi tõ th«ng θ ,thay ®æi dßng kÝch tõ
Ikt .Víi mét phô t¶i Mc nhÊt ®Þnh .Khi θ gi¶m tèc ®é ®éng
c¬ t¨ng lªn

nodm
θdm
Iu
M(Iu)

Khi kÝch thÝch dßng kh¸c nhau ®Æc tÝnh c¬ nhËn ®îc kh¸c
nhau vµ ®é dèc kh¸c nhau.Giao ®iÓm m«men c¶n M =f(I)
víi c¸c ®êng trªn cho biÕt tèc ®é x¸c lËp øng víi th«ng sè
kh¸c nhau cña tõ th«ng .
b) Thay ®æi ®iÖn ¸p phÇn øng
- §Ó ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p phÇn øng ®«ng c¬ ®iÖn mét
chiÒu cÇn cã thiÕt bÞ
nguån nh m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp , c¸c
bé chØnh lu ®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ nµy cã chøc n¨ng biÕn
®æi lîng xoay chiÒu thµnh mét chiÒu cã suÊt ®iÖn ®éng
Eb ®iÒu chØnh ®îc lµ nhê tÝn hiÖu U®k

LK

BB§

- Ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ cña hÖ thèng nh sau:

Eb R + Rb
ω= − ud .I u
KΦ dm KΦ dm
- V× tõ th«ng cña ®éng c¬ ®îc gi÷ kh«ng ®æi nªn ®é
cøng cña ®Æc tÝnh c¬ còng kh«ng thay ®æi cßn tèc
®é kh«ng t¶i lý tëng tuú thuéc vµo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p U®k
cña hÖ thèng do ®ã cã thÓ nãi ph¬ng ph¸p ®iÒu
chØnh nµy lµ triÖt ®Ó
- §Ó x¸c ®Þnh d¶i ®iÒu chØnh tèc ®é ta thÊy r»ng tèc
®é lín nhÊt cña hÖ thèng bÞ chÆn bëi ®Æc tÝnh c¬
b¶n lµ ®Æc tÝnh øng víi ®iÖn ¸p ®Þnh møc vµ tõ
th«ng còng gi÷ ë gi¸ trÞ ®Þnh møc. Tèc ®é nhá nhÊt
cña d¶i ®iÒu chØnh bÞ giíi h¹n bëi yªu cÇu vÒ sai sè
tèc ®é vµ m«men khëi ®éng , khi m«men t¶i lµ ®Þnh
møc th× gi¸ trÞ lín nhÊt va nhá nhÊt cña tèc ®é lµ
M dm
ω max = ω 0 max −
β
M dm
ω min = ω 0 min −
β
§Ó tho¶ m·n kh¶ n¨ng qu¸ t¶i th× ®Æc tÝnh thÊp nhÊt
cña d¶i ®iÒu chØnh ph¶i cã m«men ng¾n m¹ch lµ:
Mnmmin = Mcmax = KM.M®m
Trong ®ã : KM hÖ sè qu¸ t¶i vÒ m«men, do hä ®Æc tÝnh c¬
lµ nh÷ng ®êng th¼ng song song víi nhau nªn theo ®Þnh
nghÜa vÒ ®é cøng ®Æc tÝnh c¬ ta cã thÓ viÕt:
 1 M
ω min = ( M nm min − M dm ) = dm ( K M − 1)
β β
M dm ω 0 max β
ω 0 max − −1
β M dm
D= =
M dm KM −1
( KM − 1)
β
* Ph¹m vi ®iÒu chØnh phô thuéc tuyÕn tÝnh vµo β

ωomax
ωmax

ω®k1
ω0min
ωmin ω®k2

M®m Mnmmin
3.VÊn ®Ò ®¶o chiÒu
ChiÒu quay ®éng c¬ phô thuéc vµo chiÒu quay
m«men cã thÓ dïng hai ph¬ng ph¸p .HoÆc thay ®æi chiÒu
dßng phÇn øng I hoÆc ®æi chiÒu tõ th«ng (®æi chiÒu dßng
kÝch tõ Ikt).
NÕu dïng ph¬ng ph¸p ®¶o chiÒu dßng kÝch tõ .Khi
m¸y ®ang quay th× do hÖ sè ®iÖn c¶m cña cuén d©y
kÝch thÝch lín (do cã nhiÒu vßng d©y) nªn khi thay ®æi
dßng kÝch thÝch Ikt th× xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng
rÊt cao g©y ra ®iÖn ¸p lµm ®¸nh thñng c¸ch ®iÖn d©y
quÊn kÝch thÝch .
Do ®ã ®Ó ®¶o chiÒu quay ®éng c¬ ta chon ph¬ng
ph¸p ®¶o chiÒu dßng phÇn øng I

4) Mét sè yªu cÇu kü thuËt kh¸c

a) §é tr¬n
ω i +1
γ =
ωi
Trong ®ã : ω i , ω i +1 lµ tèc ®é æn ®Þnh cña ®éng c¬ ®¹t
®îc ë cÊp i ,i+1
γ → 1 tøc lµ hÖ truyÒn ®éng cã thÓ æn ®Þnh ë mäi vÞ
trÝ trong toµn d¶i ®iÒu chØnh
 b) D¶i ®iÒu chØnh tèc ®é
Lµ ph¹m vi ®iÒu chØnh – lµ tØ sè gi¸ trÞ lín nhÊt vµ gi¸
trÞ nhá nhÊt cña tèc ®é lµm viÖc øng víi m«men t¶i ®· cho
ω max
D=
ω min
Trong ®ã : ω max bÞ h¹n chÕ bëi ®é bÒn ®éng c¬ vµ ®é
bÒn cña vµnh gãp
ω min bÞ chÆn bëi yªu cÇu vÒ m«men khëi ®éng
,kh¶ n¨ng qu¸ t¶i vµ sai sè tèc ®é lµm viÖc cho phÐp.
c) Chèng mÊt kÝch tõ
Khi më m¸y ph¶i ®¶m b¶o chèng mÊt kÝch tõ mµ nguyªn
nh©n lµ do ng¾n m¹ch kÝch thÝch
U − Eu U
V× khi ®ã E = 0 nªn I = R = R
u u

Do U kh«ng ®æi vµ R rÊt nhá (®iÖn trë cuén d©y phÇn øng)
nªn I rÊt lín lµm ch¸y d©y quÊn vµ vµnh gãp
C¸ch kh¾c phôc ®iÒu nµy lµ ph¶i cã bé phËn nhËn biÕt ®îc
mÊt kÝch tõ
( θ = 0 vµ do ®ã I =0) th× lËp tøc ng¾t nguån cÊp cho phÇn
øng tøc U = 0. Khi ®ã I kh«ng lín vµ tr¸nh ®îc sù cè trªn.

Ch¬ng 2
C¸c ph¬ng ¸n tæng thÓ

§Ó lùa chän ®îc mét ph¬ng ¸n thÝch hîp víi yªu cÇu “ CÊp
®iÖn cho ®«ng c¬ ®iÖn 1 chiÒu kÝch tõ ®éc lËp cã ®¶o
chiÒu theo nguyªn t¾c ®iÒu kiÓn riªng “ ta cÇn ph¶i lùa
chän 1 ph¬ng ¸n ®iÒu chØnh tèc ®é vµ s¬ ®å m¹ch lùc phï
hîp

I .Lùa chän ph¬ng ¸n ®iÒu chØnh tèc ®é ®«ng c¬

Nãi chung ta cã thÓ tiÕn hµnh ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬
theo 2 ph¬ng ph¸p chñ yÕu nh ®· nªu ¬ trªn : §iÒu chØnh
®iÖn ¸p phÇn øng vµ ®iÒu chØnh tõ th«ng φ
• Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tõ th«ng φ .
 Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tõ th«ng φ cã thÓ thay ®æi tèc
®é ®îc mét c¸ch liªn tôc vµ kinh tÕ nhng chØ cã thÓ
®iÒu chØnh ®îc tèc ®é trong vïng trªn tèc ®é ®Þnh møc
vµ bÞ h¹n chÕ bëi c¸c ®iÒu kiÖn c¬ khÝ
• Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p phÇn øng .
Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi
®iÖn ¸p phÇn øng cã thÓ ®iÒu chØnh tèc ®é 1 c¸ch liªn
tôc vµ dÔ dµng thùc hiÖn b»ng c¸ch thay ®æi gãc ®iÒu
kiÓn α . MÆt kh¸c ph¬ng ph¸p nµy trong qu¸ tr×nh ®iÒu
kiÓn thay ®æi tèc ®é th× kh«ng tiªu hao n¨ng l¬ng vµ
momen cña ®«ng c¬ kh«ng ®æi .
Nh©n xÐt :
Tõ nh÷ng ph©n tÝch ë trªn ta lùa chän ph¬ng ¸n ®iÒu
chØnh tèc ®é cña ®«ng c¬ b»ng c¸ch thay ®æi ®iÖn ¸p
phÇn øng

II. Lùa chän ph¬ng ¸n m¹ch lùc.

§Ó thay ®æi vµ ®¶o chiÒu cña ®éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu
chóng ta buéc ph¶i thiÕt kÕ c¸c bé chØnh lu ®¶o chiÒu víi
s¬ ®å nguyªn lý nh sau .

T¶i

Rf CL II

Dùa vµo c«ng suÊt cung cÊp cho t¶i mµ ta lùa chän m¹ch
chØnh lu lµ mét pha hay m¹ch chØnh lu 3 pha .Th«ng thêng
theo kinh nghiªm ta cã :
+ NÕu c«ng suÊt cña m¹ch cung cÊp lín h¬n 5 ÷ 7 kW
ta sö dông m¹ch chØnh lu 3 pha
+ NÕu c«ng suÊt cña m¹ch cÇn cung cÊp nhá h¬n 5 ÷
7 kW ta sö dông m¹ch chØnh lu 1 pha
- C«ng suÊt m¹ch phÇn øng :
P = 600.5 = 3000W = 3kW < 5 ÷ 7 kW nªn ta sö
dông m¹ch chØnh lu 1 pha ®Ó cung cÊp cho phÇn øng.
- C«ng suÊt m¹ch phÇn c¶m :
 Pc¶m = 400.0,6 = 240W = 0,24kW < 5 ÷ 7 kW nªn
ta sö dông m¹ch chØnh lu 1 pha ®Ó cung cÊp cho phÇn
c¶m.
• C¸c s¬ ®å chØnh lu 1 pha

1. ChØnh lu mét nöa chu kú .

T

U1
U2
R L

Víi s¬ ®å nµy sãng ®iÖn ¸p ra mét chiÒu bÞ gi¸n ®o¹n

trong mét nöa chu kú khi ®iÖn ¸p anèt cña van b¸n dÉn ©m
, do ®ã khi sö dông s¬ ®å chØnh lu mét nöa chu kú chÊt l-
îng ®iÖn ¸p t¶i xÊu .
§iÖn ¸p t¶i trung b×nh lín nhÊt trªn t¶i
Udo = 0,45U2
V× chÊt lîng ®iÖn ¸p xÊu nªn hiÖu suÊt cña m¸y biÕn
¸p còng thÊp .
Sba = 3,09.Ud.Id

+¦u ®iÓm
- Lµ lo¹i chØnh lu cã nguyªn lý ®¬n gi¶n Ýt van
+Nhîc ®iÓm
- ChÊt lîng ®iÖn ¸p xÊu 4 0
1
2
3
5
4 0
1
2
3
5
- HiÖu suÊt sö dông m¸y biÕn ¸p thÊp

2. ChØnh lu c¶ chu kú víi biÕn ¸p cã trung tÝnh

T1

U2 R L
U1

U2 T2

D¹ng dßng ,¸p trªn t¶i vµ ®iÖn ¸p ngîc trªn van T1

trong trêng hîp t¶i ®iÖn c¶m lín
 Ud a

o 2?

id Id

Id
i T1

Id
i T1

Ud

o 2?

• XÐt víi t¶i RL , ®iÖn c¶m lín ®Ó läc dßng vµ ¸p cã chÊt

lîng tèt
- BiÕn ¸p ph¶i cã hai cuén d©y thø cÊp víi th«ng sè gièng
hÖt nhau, ë mçi nöa chu kú cã mét van dÉn cho dßng ch¶y
qua
- Khi θ = α cho ph¸t xung më T1 , T1 dÉn do ®iÖn ¸p ®Çu
anot d¬ng vµ cã xung më . Khi θ = π , ®iÖn ¸p trªn anot = 0
nhng do cã cuén c¶m L nªn vÉn cßn dßng ®iÖn Id nªn T1 cha
kho¸ , T1 tiÕp tôc dÉn cho ®Õn khi θ = π + α , ph¸t xung më
T2 th× T1 bÞ kho¸ vµ T2 dÉn . T1 kho¸ kh«ng ph¶i dßng ®· vÒ
0 mµ lµ do T2 dÉn .
T2 l¹i dÉn cho ®Õn khi θ = 2π + α , T1 ®îc ph¸t xung më
, T1 dÉn vµ T2 bÞ kho¸ l¹i.
Qu¸ tr×nh cø nh vËy cho ®Õn khi ®iÖn ¸p t¶i ®Ëp
m¹ch cã tÇn sè b»ng 2 lÇn tÇn sè ®iÖn ¸p xoay chiÒu .
Víi α : lµ gãc ®iÒu khiÓn më .
+ §iÖn ¸p trung b×nh trªn t¶i
 π +α
2
Ud = ∫ 2. U2.sinαdα = 2 2 .U2.cosα = Udo.cosα
2π π
α
2 2
Udo = .U2 = 0,9.U2 :
π
• §iÖn ¸p chØnh lu kh«ng ®iÒu khiÓn khi t¶i lµ thuÇn trë
.
+ §iÖn ¸p ngîc trªn van lµ lín
Unv = 2 2 U2
T¶i cã ®iÖn c¶m lín nªn dßng t¶i liªn tôc id = Id
Mçi van dÉn th«ng mét nöa chu kú
+ Dßng hiÖu dông qua van (chÝnh lµ dßng hiÖu dông
qua m¸y biÕn ¸p).
2π
1 Id
. ∫ I d dθ
2
Ihd = = = 0,71.Id
2π 0 2
+ HÖ sè ®Ëp m¹ch K®m = 0,67.
+ C«ng suÊt m¸y biÕn ¸p Sba = 1,48.UdId

• NhËn xÐt :
+ ¦u ®iÓm :
- So víi chØnh lu mét nöa chu kú th× chØnh lu
h×nh tia cã ®iÖn
¸p víi chÊt lîng tèt h¬n
- Dßng qua van kh«ng qu¸ lín
- §iÒu khiÓn van ®¬n gi¶n
+ Nhîc ®iÓm
- ChÕ t¹o m¸y biÕn ¸p ph¶i cã 2 cuén gièng nhau
mçi cuén lµm viÖc 1nöa chu kú
- ChÕ t¹o biÕn ¸p phøc t¹p
- HiÖu suÊt sö dông biÕn ¸p xÊu h¬n
- §iÖn ¸p ngîc trªn van lµ lín .

3. ChØnh lu cÇu mét pha

 C¸c ®Æc tÝnh ®iÖn ¸p t¶i , dßng qua t¶i , dßng qua
van vµ ®iÖn ¸p ngîc trªn van trong trêng hîp t¶i RL , R ®ñ lín
®Ó ®¶m b¶o dßng qua t¶i lµ liªn tôc ®îc biÓu diÔn trªn
h×nh vÏ

Ud a

0 2 ?

Id
id

Id
i T1T2

Id
i T3T4

U T1

o 2 ?

Id
i2

- M¹ch cã T1 , T3 chung Katot

T2 , T4 chung Anot
Nöa chu kú ®Çu U2 > 0 , Anot cña T1 d¬ng , Katot cña
T2 ©m . NÕu cã xung ®iÒu khiÓn më ®ång thêi T1 vµ T2 th×
c¶ hai van nµy ®îc më th«ng vµ ®Æt ®iÖn ¸p líi lªn t¶i Ud =
U2 . §iÖn ¸p t¶i mét chiÒu b»ng ®iÖn ¸p xoay chiÒu (Ud =
U2) cho ®Õn khi nµo T1 , T2 cßn dÉn .(Kho¶ng dÉn cña c¸c
van phô thuéc vµo t¶i ) .
Nöa chu kú sau, ®iÖn ¸p ®æi dÊu , anot cña T3 d¬ng
vµ katot T4 ©m , nÕu cã xung ®iÒu khiÓn më ®ång thêi
T3,T4 th× c¸c van nµy ®îc më th«ng vµ Ud = - U2 , víi ®iÖn ¸p
mét chiÒu cã cïng chiÒu víi nöa chu kú tríc
+ Gi¸ trÞ trung b×nh cña t¶i
π +α
2
Ud = ∫ 2.U 2 sin θ .dθ = 2 2 .U 2 cos α = Udo cosα.
2π 2
α
Udo : ®iÖn ¸p trung b×nh t¶i trong chØnh lu cÇu
kh«ng ®iÒu khiÓn .
+ Dßng qua m¸y biÕn ¸p còng b»ng dßng qua van (khi
van më) .
+ Gi¸ trÞ hiÖu dông dßng thø cÊp biÕn ¸p
π +α
2 2
I2 =
2π ∫ Id θ = Id
α
+ §iÖn ¸p ngîc lín nhÊt van ph¶i chÞu
Unv = 2 U2
+ Dßng lµm viÖc cña van tÝnh theo gi¸ trÞ trung b×nh
π +α
1 2 Id
IT =
2π ∫ Id θ =
2
= 0.71 Id
α
+ HÖ sè ®Ëp m¹ch k®m = 0,67
+ C«ng suÊt biÕn ¸p Sba = 1,23Pd
NhËn xÐt :
ChÊt lîng ®iÖn ¸p cña chØnh lu cÇu mét pha gièng nh
chØnh lu h×nh tia . H×nh d¹ng ®êng cong ®iÖn ¸p , dßng
t¶i , dßng qua van b¸n dÉn , hÖ sè ®Ëp m¹ch nh trong
chØnh lu h×nh tia .
+ ¦u ®iÓm :
- §iÖn ¸p ngîc trªn van nhá h¬n mét nöa so víi chØnh
lu h×nh tia Unv= 2 U2.
- M¸y biÕn ¸p chÕ tao ®¬n gi¶n h¬n , vµ cã hiÖu
suÊt cao h¬n so víi chØnh lu h×nh tia .
+ Nhîc ®iÓm :
- Sè van nhiÒu h¬n
 - §iÒu khiÓn van T1 ,T2 vµ nhãm T3 , T4 ph¶i ®ång
thêi nªn khã kh¨n h¬n.

NhËn xÐt chung

Tõ c¸c ph©n tÝch trªn ta lùa chän m¹ch lùc lµ m¹ch
chØnh lu ®iÒu khiÓn cÇu mét pha.
Do yªu cÇu cÊp ®iÖn cho ®éng c¬ cã ®¶o chiÒu theo
nguyªn t¾c ®iÒu kiÓn riªng nªn ë ®©y ta lùa chän s¬ ®å
cÇu 1 pha ®èi xøng v× s¬ ®å cÇu 1 pha kh«ng ®èi xøng cã
hÖ sè cosϕ cao h¬n nhng kh«ng ®¶o chiÒu dßng ®iÖn ra
t¶i .
VËy ta lùa chän s¬ ®å m¹ch lùc cung cÊp cho phÇn øng
vµ phÇn c¶m cña ®éng c¬ nh sau:

S¬ ®å m¹ch lùc cung cÊp cho phÇn øng .

T1 T2 Ru T1’ T2’

Lu

T3 T4 Eu T3’ T4’

S¬ ®å m¹ch lùc cung cÊp cho phÇn c¶m.

T1 D2
Rf

Rf
T3 D4
 Ch¬ng 3
Ph©n tÝch sù ho¹t ®éng cña m¹ch thiÕt kÕ

i.nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch lùc .

M¹ch lùc bao gåm 2 s¬ ®å cÇu ho¹t ®éng ®éc lËp
riªng rÏ : bé chØnh lu I ch¹y th× bé chØnh lu II kh«ng ch¹y ,
ngîc l¹i bé chØnh lu II ch¹y th× bé chØnh lu I nghØ .
Do vËy khi b×nh thêng 1 bé ho¹t ®éng ¬ chÕ ®é
chØnh lu th× s¬ ®å m¹ch lùc lóc nµy lµ s¬ ®å cÇu 1 pha .
1.Sù ho¹t ®éng cña s¬ ®å cÇu 1 pha nh sau :
T¶i ta coi t¶i lµ RLE , cuén c¶m L ®îc thªm vµo ®Ó läc ®iÖn ¸p vµ
dßng .
a) M¹ch ho¹t ®éng khi La = o
+ θ = α ph¸t xung më T1 , T2
T1T2 dÉn T3 , T4 kho¸
§iÖn ¸p ra t¶i Ud = U2
+ θ = π + α ph¸t xung më T3 , T4
T1 , T2 kho¸ ; T3 , T4 dÉn (më)
§iÖn ¸p ra t¶i Ud = - U2
+ §iÖn ¸p trung b×nh t¶i
2 2
Ud = U2cosα
π
+ §iÖn ¸p ngîc lín nhÊt trªn van
Unv = 2 .U 2
+ Dßng liªn tôc nªn id =Id
+ Ph¬ng tr×nh m¹ch t¶i
di
2U 2 . sin θ =R.id +XL . +E
dt
1 π +α 1 π +α 1 π +α E π +α
π α∫ π α∫ π α∫ π α∫
2U 2 sin θ .dθ = R.id + X L .did + dθ

Ud =RId +E
+ Dßng hiÖu dông thø cÊp m¸y biÕn ¸p
1 π +α 2
π α∫
I2 = I d dθ = I d

b) Trïng dÉn
Ud

0
2π θ

id
iT1 iT3 Id
Rf
Trong m¸y biÕn ¸p cã cuén d©y nªn cã ®iÖn c¶m La nªn
trong m¹ch sÏ xÈy ra hiÖn tîng trïng dÉn.
Gi¶ sö T1 ,T2 ®ang më cho dßng ch¶y qua iT1 = iT2 =Id
Khi θ = π + α ph¸t xung më T3,T4
V× cã La nªn dßng iT1,iT2 kh«ng gi¶m ®ét ngét vÒ 0 vµ dßng
iT3,iT4 còng kh«ng t¨ng ®ét ngét tõ 0 ®Õn Id
Lóc nµy c¶ 4 van cïng më th«ng cho dßng ch¶y qua ,phô t¶i
bÞ ng¾n m¹ch ud =0
Nguån e2 bÞ ng¾n m¹ch sinh ra dßng ng¾n m¹ch ic
Ph¬ng tr×nh
dia
2U 2 sin θ = X a ( X a= ω.La )
dθ
θ
2 .U 2 2 .U 2
ic = ∫ sin(θ + α ) = (cos α − cos(θ + α ))
Xc Xc
0
§Æt ic = ic1 + ic2 , ic1 = ic2 = 0,5.ic
ic1 : lµm t¨ng dßng trong T4 vµ lµm gi¶m dßng
trong T2
Ic2 : lµm t¨ng dßng trong T3 vµ lµm gi¶m dßng
trong T1
2 .U 2
iT 3,4 = ( cos α − cos(α + θ ) )
2. X c
2. U 2
iT 1,2 = I d − ( cos α − cos(θ + α ) )
2. X c
Khi kÕt thóc giai ®o¹n trïng dÉn tøc khi θ = µ , th× iT1,2 = 0
2. X c .I d
cos α − cos( α + µ ) =
2 .U 2
Ta thÊy so víi kh«ng trïng dÉn ®Æc tÝnh ®iÖn ¸p sôt mét
phÇn vµ ®ã lµ sôt ¸p g©y ra do trïng dÉn ∆U µ
µ
2 2 .U 2
∆U µ = ∫ 2 .U 2 . sin (θ + α ) dθ = .( cos α − cos( µ + α ) )
2.π 0
π
 2. X c .I d
∆U µ =
π
khi ®ã gi¸ trÞ trung b×nh ®iÖn ¸p trªn t¶i lµ
2. X c .I d 2. 2 2. X c .I d
Ud’ = Ud - = .U 2 . cos α −
π π απ
Ud’ = R.Id +E

2. Sù ho¹t ®éng cña m¹ch trong qu¸ tr×nh ta ®¶o

chiÒu ®éng c¬
Trong qu¸ tr×nh ta ®¶o chiÒu ®éng c¬ ta cÇn 1 bé ®iÒu
kiÓn l«gic ®Ó thùc hiÖn c¸c bíc ®¶o chiÒu nh sau :
Gi¶ sö ta chuyÓn tõ sù lµm viÖc cña bé chØnh lu I sang
bé chØnh lu II
Ta cÇn thùc hiÖn thø tù c¸c bíc nh sau
1. Ng¾t xung ®iÒu khiÓn bé chØnh lu I
2. §o dßng ch¹y qua t¶i ®Ó x¸c ®Þnh dßng ®iÖn vÒ
kh«ng
3. Sau khi ph¸t hiÖn dßng vÒ kh«ng ph¶i d÷ tr÷ 1 thêi
gian trÔ τ > tph ®ñ ®Ó ®¶m b¶o thyristor ®· kho¸
ch¾c khi ®ã míi ph¸t xung ®Ó ®iÒu khiÓn van kia
4. Ph¸t xung ®iÒu kiÓn cho c¸c van ë bé chØnh lu II
NÕu suÊt ®iÖn ®éng Ed cha ®¶o chiÒu ,th× kh«ng ®îc
ch¹y bé chØnh lu II víi α < 900 v× lóc ®ã suÊt ®iÖn ®éng Ed
vµ Id cïng chiÒu nhau , trêng hîp nay dÔ g©y sËp nghÞch lu
do dßng ®iÖn rÊt lín .Do ®ã b¾t ®Çu ph¶i ®iÒu khiÓn α ë
bé chØnh lu II lín h¬n 900 , lóc ®ã bé chØnh lu II lµm viªc ë
chÕ ®é nghÞch lu phô thuéc .
a) ChÕ ®é nghÞch lu phô thuéc trong s¬ ®å cÇu 1 pha nh
sau :
Trong ®«ng c¬ ®iÖn mét chiÒu cã søc ph¶n ®iÖn ®éng
,trong ®iÒu kiÖn nµo ®ã nã cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é
nghÞch lu - lµ chÕ ®é biÕn ®æi n¨ng lîng dßng mét chiÒu
phÝa t¶i thµnh dßng ®iÖn xoay chiÒu cÊp trë l¹i líi ®iÖn,
chÕ ®é lµm viÖc nh vËy chÝnh lµ khi ta h·m t¸i sinh ®Ó tiÕt
kiÖm n¨ng lîng .
§Ó søc ®iÖn ®éng E ph¸t n¨ng lîng trë l¹i líi ®iÖn th×
dßng vµ ¸p ph¶i ngîc chiÒu nhau Ud vµ Id ngîc nhau
Do dßng ®iÖn chØ ch¶y theo mét chiÒu tõ A ®Õn K cña
thyristor nªn ta ®iÒu chØnh sao cho
 - ChiÒu dßng nh cò
- §¶o chiÒu søc ®iÖn ®éng Ed
- ë trong chÕ ®é chØnh lu víi gãc më lµ α th× Ud
=Ud0.cos α .
π
Nªn nÕu α > → U d < 0 tøc lµ ®iÖn ¸p trªn t¶i thay ®æi cùc
2
tÝnh vµ ngîc chiÒu van .Do ®ã ®Ó duy tr× dßng ch¶y qua
van tõ A ®Õn K cña van th× ta ph¶i ®¶o chiÒu Ed vµ ®¶m
b¶o E > U d vËy ë chÕ ®é chØnh lu ,dßng trong m¹ch ®îc
duy tr× bëi Ud – E > 0 th× trong chÕ ®é nghÞch lu phô
thuéc dßng ®îc duy tr× bëi E − U d > 0
Trong chÕ ®é nghÞch lu líi ®iÖn nhËn n¨ng lîng tõ phÝa t¶i
§iÒu kiÖn ho¹t ®éng chÕ ®é nghÞch lu phô thuéc
Π
-α>
2
- §¶o chiÒu Ed
- §¶m b¶o E > U d
XÐt d¹ng ®iÖn ¸p trªn t¶i .

Ud

α µ

0 2π
θ

Trong m¹ch cã ®iÖn c¶m biÕn ¸p nªn nã cã qu¸ tr×nh trïng

dÉn víi gãc trïng dÉn µ
XÐt T1,T2 ®ang dÉn , θ = α ph¸t xung më T3 ,T4 ,UA > UK
nªn cã dßng qua van vµ T1,T2 vÉn cßn dÉn tõ ®ã 4 van cïng
dÉn trong kho¶ng µ .
Sau ®ã T1 ,T2 kho¸ vµ T3,T4 më
§iÖn ¸p ngîc trªn van T1 ,T2
Unv = 2 .U 2 . sin θ = U 2 (θ )
§iÖn ¸p ngîc chØ xuÊt hiÖn trªn van trong khoang tõ θ = α + µ
®Õn θ = π v× sau ®ã ®iÖn ¸p trªn T1 ,T2 l¹i lµ thuËn (UA >
UK )
Nh vËy trong mét chu kú lµm viÖc mçi van chØ chÞu ®iÖn
¸p ngîc trong kho¶ng tõ θ = α + µ ®Õn θ = π tøc lµ trong
kho¶ng thêi gian σ = π − (α + µ ) kho¶ng thêi gian nµy kh¸ nhá .
NÕu π − (α + µ ) < θ off (øng víi thêi gian phôc håi Thyristor)
Thyristor sÏ tù më trë l¹i kh«ng cÇn dßng ®iÒu khiÓn (më tù
nhiªn )
Khi ®ã trong m¹ch c¶ hai nguån cïng ph¸t n¨ng lîng khi ®ã
Id rÊt lín g©y sù cè sËp nghÞch lu .
Do ®ã ®Ó an toµn ph¶i cã π − (α + µ ) > θ off
Chän θ off = 10 o ( øng víi toff =555 µs th× cã thÓ kho¸ van
Thyristor th«ng thêng ) → α < π − ( µ + θ off )
VËy gãc më α ph¶i tho¶ m·n trong nghÞch lu phô thuéc lµ
Π
< α < π − ( µ + θ off )
2

II.Ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn riªng

§Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®¶o chiÒu cho ®éng c¬ ta cÇn
cã 1 bé ®iÒu khiÓn L«gic. S¬ ®å cña bé ®iÒu khiÓn L«gic
nh sau :

b1 b1
1

b2 b2
2L

iLd

Khi ®iÒu khiÓn riªng hai bé biÕn ®æi lµm viÖc riªng rÏ
nhau, t¹i mét thêi ®iÓm chØ ph¸t xung ®iÒu khiÓn vµo mét
bé biÕn ®æi cßn mét bé biÐn ®æi kia bÞ kho¸ do cha cã
xung ®iÒu khiÓn. HÖ cã hai bé biÕn ®æi lµ B§1vµ B§2 víi
c¸c m¹ch ph¸t xung ®iÒu khiÓn t¬ng øng lµ FX1 vµ FX2 .
TrËt tù ho¹t ®éng cña bé ph¸t xung nµy ®îc quy ®Þnh bëi
c¸c tÝn hiÖu l«gic b1 vµ b2. Qu¸ tr×nh h·m vµ ®¶o chiÒu
®îc m« t¶ b»ng ®å thÞ thêi gian. Trong kho¶ng thêi gian tõ
0 -> t1 bé B§1 lµm viÖc ë chÕ ®é chØnh lu víi α1 < π/2 cßn
bé B§2 th× kho¸ . T¹i t1 ph¸t lÖnh ®¶o chiÒu bëi iL§ gãc ®iÒu
khiÓn α1 t¨ng ®ét biÕn lín h¬n π/2 dßng ®iÖn phÇn øng
gi¶m vÒ kh«ng lóc nµy c¸c xung ®Ó kho¸ bé B§1 . Thêi
®iÓm t2 ®îc x¸c ®Þnh bëi c¶m biÕn dßng ®iÖn SI1. Trong
kho¶ng thêi gian trÔ t= t3 – t2 bé B§1 bÞ kho¸ hoµn toµn,
dßng ®iÖn phÇn øng bÞ triÖt tiªu. T¹i t3 s®® E vÉn cßn d-
¬ng, tÝn hiÖu l«gic b2 kÝch cho FX2 më B§2 víi gãc α > π/2
vµ sao cho dßng ®iÖn phÇn øng kh«ng vît qu¸ gi¸ trÞ cho
phÐp ®éng c¬ ®îc h·m t¸i sinh. NÕu nhÞp ®iÖu gi¶m α2 phï
hîp víi qu¸n tÝnh cña hÖ th× cã thÓ duy tr× dßng ®iÖn h·m
vµ dßng ®iÖn khëi ®éng ngîc kh«ng ®æi , ®iÒu nµy ®îc
thùc hiÖn bëi c¸c m¹ch vßng ®iÒu chØnh tù ®éng dßng
®iÖn cña hÖ thèng trªn s¬ ®å cña khèi l«gic LOG , i L§ , iL1 , iL2
lµ c¸c tÝn hiÖu l«gic ®Çu vµo b1,b2 lµ c¸c tÝn hiÖu l«gic
®Çu ra ®Ó kho¸ c¸c bé ph¸t xung ®iÒu khiÓn.
iL§ = 1 ph¸t xung ®iÒu khiÓn më B§1.
iL§ = 0 ph¸t xung ®iÒu khiÓn më B§2.
i1L (i2L) = 1 cã dßng ®iÖn ch¶y qua bé B§1 vµ B§2
b1(b2) = 1 kho¸ bé ph¸t xung FX1 vµ FX2.
Tõ m¹ch l«gic trªn ta cã:
__ __
b1 = iLD .i1L + i2 L
__
b2 = iLD .i2 L + i1L
NhËn xÐt:
• HÖ truyÒn ®éng van ®¶o chiÒu ®iÓu khiÓn riªng cã u
®iÓm lµ lµm viÖc an toµn ,kh«ng cã dßng ®iÖn c©n
b»ng ch¶y gi÷a c¸c bé biÕn ®æi nªn kh«ng cÇn thiÕt
kÕ cuén kh¸ng c©n b»ng ,song cÇn mét kho¶ng thêi
gian trÔ trong ®ã dßng ®iÖn ®éng c¬ b»ng kh«ng.
R24

+E
R23
UI

R22 A5

-E
• Do nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn riªng dïng hai bé biÕn ®æi
lµm viÖc ®éc lËp, trong mét thêi ®iÓm th× chØ cã mét
bé B§ lµm viÖc cßn bé B§ kia ph¶i ch¾c ch¾n kho¸( cã
nghÜa lµ dßng ®iÖn qua bé B§ nµy ph¶i b»ng “0”). Ta sÏ
dïng xenx¬ dßng ®iÖn ®Ó nhËn biÕt cã dßng ®iÖn ch¹y
qua bé B§ hay kh«ng. xenxo dßng nµy ta dïng ®iÖn trë
shunt .®iÖn trë nµy khi cã dßng qua nã th× mét ®iÖn ¸p
cì 60 mV lÊy ra ë ®Çu ra .tÝn hiÖu nµy qua bé khuyÕch
®¹i thuËt to¸n ®Ó khuyÕch ®¹i ®iÖn ¸p nµy

• Ta dïng mét kh©u thuËt to¸n so s¸nh LM311: tÝn hiÖu

dßng ®iÖn qua xenx¬ ®îc h¹ trªn mét ®iÖn trë RS t¹o ra
tÝn hiÖu ®iÖn ¸p Vi.
§Çu ra ch©n 7 m¾c víi nguån nu«i +5V qua ®iÖn trë kÐo
lªn 1kΩ. §Êt cña bé so ch©n 1 ®îc m¾c vµo ®Çu nèi ®Êt
cña m¹ch. C¸ch m¾c nµy dÉn ®Õn ®Çu ra cã c¸c tr¹ng th¸i
kh¶ dÜ lµ 0 vµ 5V .L«gic cña m¹ch lµ:
V0 =5V ®èi víi Vi > 0
V0 =0V ®èi víi Vi < 0
NÕu V0 = 5V nghÜa lµ bé B§ ®ã cã dßng ®iÖn ch¹y qua.
NÕu V0 = 0V cã nghÜa lµ bé B§ ®ã kh«ng cã dßng ®iÖn
0
1
2
3
5

ch¹y qua .
4
5
0
1
2
3

• Do m¹ch ®iÓu khiÓn riªng cÇn cã thêi gian t¹o trÔ nªn
4

ta chän bé t¹o trÔ lµ m¹ch 555

+U
8 4
R1 7
3 Ura

R2 555
6 5

C1 C2
2 1

a.
 Gãc phôc håi θ off =10o thêi gian phôc håi T off =555 µs
T = R1.C1 = 555.10-6 chän R1 = 470 Ω vµ C1 = 1,5 µF

Ch¬ng IV
ThiÕt kÕ vµ tÝnh to¸n m¹ch lùc

I. TÝnh chän Tiristo

Khi lùa chän van ta dùa vµo 2 th«ng sè c¬ b¶n quan
träng nhÊt lµ dßng ®iªn qua van vµ ®iÖn ¸p ngîc lín nhÊt
mµ van chÞu ®îc , c¸c th«ng sè c¬ b¶n cña van ®îc tÝnh nh
sau :
+ §iÖn ¸p ngîc ®Æt lªn van :
Ulv = Ung.max = knv . U2 = knv . Udm / ku
Trong ®ã :
knv , ku lÇn lît lµ hÖ sè ®iÖn ¸p ngîc vµ hÖ sè ®iÖn ¸p
cña m¹ch lùc
§èi víi s¬ ®å cÇu 1 pha th× : knv = 1,41 ; ku = 0,92
U®m lµ ®iÖn ¸p cung cÊp cho phÇn øng : U®m = 600V
600
Do ®ã : Ung.max = 1,41. 0,9 = 940V
+ Dßng ®iÖn lµm viÖc cña van cÇn cã
Ilv = Ihd = khd.I®m
Trong ®ã :
 Ihd lµ dßng ®iÖn hiÖu dông qua van
Khd lµ hÖ sè hiÖu dông øng víi s¬ ®å cÇu 1 pha khd =
0,71
I®m lµ dßng ®iÖn qua t¶i ( cung cÊp cho phÇn øng )
Do ®ã : Ilv = 0,71.5 = 3,55 A
§Ó s¬ ®å lµm viÖc tin cËy ta cÇn ph¶i la chän c¸c van
cã ®é d÷ tr÷ , do ®ã ta chän th«ng sè cña van :
+ §iÖn ¸p ngîc cña van cÇn chän
Ung-v = kdt-U . Ung-max
Víi Kdt =1,6 ÷ 2 lµ hÖ sè d÷ tr÷ ®iÖn ¸p , chän kdt -U =
1,6
Do ®ã : Ungmax = 1,6.940 = 1504V ≈ 1,5 kV
+ Dßng ®iÖn hiÖu dông cña van ®îc chän
Ihd-v = kdt-I .Ilv
Víi kdt-i lµ hÖ sè d÷ tr÷ dßng ®iÖn , chän kdt-I = 4
Do ®ã : Ihd-v = 4.3,55 = 14,2 A
- Dùa vµo 2 th«ng sè Ihd-v vµ Ung.max ta lùa chän van cã sè liÖu
nh b¶ng sau

Ký hiÖu Un Ihd Ig Ug Ih Ir ∆U du TC T
(V) (A) (A) (V) (A) (A) (V) dt (µ max
(V/s) s) (0C
)
T35-N- 1 35 0 1,4 0,2 0,02 2 1000 12 12
1800 800 ,12 0 5
BOF

Trong ®ã :

- §iÖn ¸p ngîc van : Un = 1800 (V)

- Dßng hiÖu dông van :I®m = 35 (A)
- Dßng xung ®iÒu khiÓn :I®k max = 120(mA)
- §iÖn ¸p xung ®iÒu khiÓn :U®k max = 2 (V)
- Dßng ®iÖn gi÷ :Ih max = 200 (mA)
- Dßng ®iÖn dß :Ir max =20 (mA)
- §é sôt ¸p lín nhÊt : ∆U max = 2(V )
dU
- Tèc ®é thay ®æi ®iÖn ¸p : = 1000(V / s )
dt
 - Thêi gian chuyÓn m¹ch : tcm = 120( µs )
- NhiÖt ®é lµm viÖc cho phÐp :Tmax =125 0C

II. TÝnh to¸n MBA chØnh lu

M¹ch ®iÖn phÇn øng lµ m¹ch chØnh lu cÇu 1 pha nªn ta
cÇn thiÕt kÕ MBA 1 pha . Ta lùa chän MBA cã m¹ch tõ lµ
h×nh ch÷ E ( cã 1 trô ) ®îc lµm m¸t b»ng c¸c l¸ t¶n nhiÖt .

1.TÝnh to¸n th«ng sè cña MBA :

1. §iÖn ¸p s¬ cÊp cña MBA lµ ®iÖn ¸p líi : U1 = 220 V
2. §iÖn ¸p thø cÊp cña MBA
- Ph¬ng tr×nh c©n b»ng ®iÖn ¸p khi cã t¶i :
Ud0.cosαmin = Ud + 2∆Uv + ∆Uba +∆Udn
Trong ®ã
αmin = 100 gãc dù tr÷ khi cã suy gi¶m ®iÖn ¸p líi .
∆Uv = 1,6(v) sôt ¸p trªn tiristor
∆Udn = 0 sôt ¸p trªn d©y nèi
∆Uba = ∆Ur + ∆Ux : sôt ¸p trªn ®iÖn trë vµ ®iÖn
kh¸ng MBA.
Chän s¬ bé
∆Uba = 6%.Ud = 6% . 600 = 36(V)
Tõ ph¬ng tr×nh c©n b¨ng ®iÖn ¸p t¶i ta cã:
U d + 2.∆U v + ∆U dn + ∆U ba
U do =
cos α min
600 + 2.2 + 0 + 36
U do = = 649,87(V )
cos10 0
3. C«ng suÊt biÓu kiÕn cña MBA
Sba = ks.Pd-max
Trong ®ã :
+ ks : HÖ sè c«ng suÊt theo s¬ ®å , víi s¬ ®å cÇu 1
pha : ks = 1,23
+ Pd-max C«ng suÊt cña phô t¶i lóc cùc ®¹i
Pd-max = Udo.Id = 649,87.5=3249,35 W
Do ®ã : Sba = 1,23.3249,35 =3996,885VA
§iÖn ¸p pha thø cÊp :
U do 649,87
U2 = = = 722,07(V )
ku 0,9
 Dßng ®iÖn hiÖu dung thø cÊp MBA:
I 2 = I d = I dm = 5( A)
Dßng ®iÖn hiÖu dông s¬ cÊp MBA:
U2 722,07
I 1 = k ba .I 2 = .I 2 = .5 = 16,41( A)
U1 220
- TÝnh to¸n tõ m¹ch
Chän m¹ch tõ h×nh ch÷ Ε ®îc ghÐp tõ nh÷ng l¸ t«n Silic lo¹i
310 cã
BÒ dµy t«n : 0,35mm
Tæn hao lµ : 1,7 W/kg
Tû träng : d = 7,8kg/dm3
- Chän lo¹i thÐp 330 c¸c l¸ thÐp cã ®é dµy 0,5 mm
- Chän s¬ bé mËt ®é tõ c¶m trong trô B =1(T)

* TÝnh trô
TiÕt diÖn trô s¬ bé cña trô T ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
S ba
QFe = kQ.
m. f
Trong ®ã :
Sba lµ c«ng suÊt pha cña m¸y biÕn ¸p
KQ HÖ sè phô thuéc vµo ph¬ng ph¸p lµm m¸t víi MBA
lµm m¸t kh«ng khÝ : kQ = 6
m la sè trô cña MBA :m =1
3996,885
Thay sè : QFe = 6. = 53,64cm2
1.50
Ta cã : QFe = a.b = 53,64
b
Trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ ta thêng chän : 1< < 1,5
a
b
Ta chän : a= 6cm ; b = 8,94cm khi ®ã = 1,49
a
c
Vµ n = = 0,5 => c = 0,5a = 3cm
a
h
m = = 2,5 => h = 2,5a = 15cm
a

Chän chiÒu
b cao trô h = 15(cm)

H h
H×nh 1 s¬ ®å kÕt
cÊu m¸y biÕn ¸p

c a c
C
- TÝnh to¸n d©y quÊn
Sè vßng d©y mçi pha s¬ cÊp MBA:
U1 220
w1 = = ≈ 184,74 (vßng)
4,44. f1 .QFe .BT 4,44.50.53,64.10 − 4.1
LÊy w1 = 185 (vßng )
Sè vßng d©y mçi pha thø cÊp MBA:
U2 722,07
w2 = .w1 = .185 = 607,19 (vßng)
U1 220
LÊy w2 = 608 (vßng)
- Chän s¬ bé mËt ®é dßng ®iÖn trong MBA víi d©y dÉn
b»ng ®ång MBA kh« chän :
J1 = J2 = 2,75(A/mm2)
TiÕt diÖn d©y dÉn s¬ cÊp MBA:
I 1 16,41
S1 = = = 5,97(mm 2 )
J1 2,75
Chän d©y dÉn tiÕt diÖn h×nh trßn , c¸ch ®iÖn cÊp B

- ChuÈn ho¸ tiÕt diÖn theo tiªu chuÈn: S1 = 6,29(mm2 ).

- §êng kÝnh d©y dÉn d1 = 2,83mm
- §êng kÝnh d©y dÉn kÓ c¶ c¸ch ®iÖn dn1 = 2,95mm
TiÕt diÖn d©y dÉn thø cÊp MBA:
I2 5
S2 = = = 1,818(mm 2 )
J 2 2,75
Chän d©y dÉn tiÕt diÖn ch÷ nhËt, c¸ch ®iÖn cÊp B .
- ChuÈn ho¸ tiÕt diÖn theo tiªu chuÈn: S2 =
2
1,9113(mm ).
- §êng kÝnh d©y dÉn d2 = 1,56mm
- §êng kÝnh d©y dÉn kÓ c¶ c¸ch ®iÖn dn2 = 1,65mm
- KÕt cÊu d©y quÊn s¬ cÊp :
 Thùc hiÖn d©y quÊn theo kiÓu ®ång t©m bè trÝ theo
chiÒu däc trô
TÝnh s¬ bé sè vßng d©y trªn mét líp cña cuén s¬ cÊp :
h − 2.hg 15 − 0,59
w11 = .k e = .0,95 = 46,4 (vßng)
b1 0,295
LÊy w1l = 46 vßng
Trong ®ã : ke = 0,95 hÖ sè Ðp chÆt
h : chiÒu cao trô
hg : kho¶ng c¸ch tõ g«ng ®Õn cuén d©y s¬ cÊp
hg = 2.dn1 = 2.2,95 = 0,59cm
- TÝnh s¬ bé líp d©y ë cuén s¬ cÊp:
w1 185
n11 = = = 4,02 (líp)
w11 46
Chän líp n11 = 4líp.
Nh vËy cã 185 vßng chia lµm 4 líp , chän 3 líp ®Çu 46 vßng ,
líp thø 4 cã 197 – 3 . 46 = 47 (vßng)
ChiÒu cao thùc tÕ cña cuén s¬ cÊp :
w11 .b 0,295.46
h1 = = = 14,28(cm)
ke 0,95
Chän èng quÊn lµm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn lãt gi÷a trô vµ
d©y quÊn cã bÒ dÇy : d01=0,3 (mm)
Chän líp c¸ch ®iÖn gi÷a c¸c líp d©y quÊn cã bÒ dµy cd1 =
0,1mm
- §êng kÝnh cña cuén d©y trong cïng
Dt1 = a 2 + b 2 + 2.d01= 6 2 + 8,94 2 + 2. 0,03= 10,82
cm
- §êng kÝnh cña cuén d©y ngoµi cïng
Dn1 + 2( dn1 + cd1 )n1 = 10,82 + 2( 0,295+0,01).4
= 13,26cm
- §êng kÝnh cña trung b×nh cña cuén d©y s¬ cÊp
Dt1 + Dn1 10,82 + 13,26
Dtb-1 = = = 12,04cm
2 2
- ChiÒu dµi d©y quÊn s¬ cÊp
L1 = II.Dtb-1.w1 = 3,14.12,04.185 =6994,036cm

2.KÕt cÊu d©y quÊn thø cÊp

- Chän chiÒu dµi cao cña cuén d©y thø cÊp h 2 = h1 =
14,28cm
TÝnh s¬ bé sè vßng d©y trªn mét líp cña cuén s¬ cÊp :
h2 − 2.hg 14,28 − 0,33
w2l = .ke = .0,95 = 80,3 (vßng)
b2 0,165
LÊy w1l = 80 vßng
Trong ®ã : ke = 0,95 hÖ sè Ðp chÆt
h : chiÒu cao trô
hg : kho¶ng c¸ch tõ g«ng ®Õn cuén d©y s¬ cÊp
hg = 2.dn2 = 2.0,165 = 0,33mm
- TÝnh s¬ bé líp d©y ë cuén s¬ cÊp:
w2 608
n 2l = = = 7,6 (líp)
w21 80
Chän líp n21 = 8 líp.
Nh vËy cã 608 vßng chia lµm 8 líp , chän 7 líp ®Çu 560 vßng
, líp thø 8 cã 608 – 7 . 80 = 49 (vßng)
Chän èng quÊn lµm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn lãt gi÷a trô vµ
d©y quÊn cã bÒ dÇy : d02 = 0,3 (mm)
Chän líp c¸ch ®iÖn gi÷a c¸c líp d©y quÊn cã bÒ dµy cd2 =
0,1mm
- §êng kÝnh cña cuén d©y trong cïng
Dt2 = Dn1+ 2.d02 = 13,32m
- §êng kÝnh cña cuén d©y ngoµi cïng
Dn2=Dt2 + 2( dn2 + cd2 )n2 = 13,32+
2(0,165+0,01).8 = 16,12cm
- §êng kÝnh cña trung b×nh cña cuén d©y s¬ cÊp
Dt 2 + Dn 2 13,32 + 16,12
Dtb-2= = = 14,72cm
2 2
- ChiÒu dµi d©y quÊn s¬ cÊp
L2 = II.Dtb-2.w2 = 3,14.14,72.608 = 281022,24cm =
2810m
• KiÓm tra ®iÒu kiÖn cña cùa sæ
- ChiÒu dµy cña d©y quÊn s¬ cÊp vµ thø cÊp khi quÊn
lªn trô :
D = ( d01+ d02 ) + (dn1 + cd1)w1+ ( d02 + cd02).w2
= 0,3+ 0,3 + ( 2,95+ 0,1).4 + ( 1,65 + 0,1).8 =
26,8mm
- Khe há kh«ng khÝ gi÷a d©y quÊn vµ m¹ch tõ
E = C- D = 3- 2,505 = 0,495 cm => ®ñ ®Ó lµm
m¸t vµ c¸ch ®iÖn
Nh vËy kÝch thíc cña lâi thÐp mµ ta thiÕt kÕ lµ phï hîp..
III. TÝnh chän c¸c thiÕt bÞ b¶o vÖ cho m¹ch ®éng lùc

1. B¶o vÖ qu¸ nhiÖt ®é cho c¸c van b¸n dÉn

Khi lµm viÖc víi dßng ®iÖn ch¹y qua trªn van cã sôt ¸p ,
do ®ã cã tèn hao c«ng suÊt ∆p ,tèn hao nµy sinh ra nhiÖt
®èt nãng van b¸n dÉn .
MÆt kh¸c van b¸n dÉn chØ ®îc phÐp lµm viÖc díi nhiÖt
®é cho phÐp Tcp nµo ®ã nÕu qu¸ nhiÖt ®é cho phÐp th×
c¸c van b¸n dÉn sÏ bÞ ph¸ háng . §Ó cho van b¸n dÉn lµm
viÖc an toµn, kh«ng bÞ chäc thñng vÒ nhiÖt, ta ph¶i chän vµ
thiÕt kÕ hÖ thèng to¶ nhiÖt hîp lý .
+Tæn thÊt c«ng suÊt trªn 1 Tiristor
∆P=∆U.Ilv = 2.3,55 = 7,1(W)
Trong ®ã : ∆U Sôt ¸p trªn van : ∆U = 2 (V)
Ilv Dßng lµm viÖc ch¹y qua van Ilv = 3,55A
- Ta biÕt r»ng nÕu ∆P < 20W th× van cã thÓ lµm viÖc víi
dßng ®iÖn tèi ®a lµ 10%I®m mµ kh«ng cÇn c¸nh t¶n
nhiÖt .Nhng v× Ilv >10%I®m ( 3,55 > 10%.35) nªn ta
ph¶i thiÕt kÕ c¸nh t¶n nhiÖt g¾n lªn van ®Ó to¶ nhiÖt
cho c¸c van

- Tæng diÖn tÝch bÒ mÆt to¶ nhiÖt :

∆P
S=
k m .τ
Trong ®ã :
∆p : tæn hao c«ng suÊt (W)
T: ®é chªnh lÖch so víi m«i trêng
Tmt = 400C
NhiÖt ®é lµm viÖc cho phÐp cña Tcp=1250C
Chän nhiÖt ®é trªn c¸nh to¶ nhiÖt Tlv=800C
T=Tlv-Tmt =80 – 40 = 400C
Km :HÖ sè to¶ nhiÖt b»ng ®èi lu vµ bøc x¹
Chän Km=8 (w/m2. 0C)
VËy:
7,1
Sm = = 0,0221875(m 2 ) = 221,875cm 2
8.40
Chän lo¹i c¸nh to¶ nhiÖt cã 10 c¸nh
KÝch thíc mçi c¸nh a.b= 5.5(cm2)
Tæng diÖn tÝch to¶ nhiÖt cña c¸nh
S=10.2.5.5 = 250(cm2)

2.B¶o vÖ qu¸ dßng ®iÖn cña van

Dïng 1 apt«m¸t ®Ó ®ãng ng¾t m¹ch ®éng lùc, tù

®éng b¶o vÖ khi qu¸ t¶i vµ ng¾t m¹ch Tiristor, ng¾t m¹ch
®Çu ra ®é biÕn ®æi, ng¾t m¹ch thø cÊp MBA ng¾t m¹ch ë
chÕ ®é nghÞch lu.Chän 1 ¸pt«m¸t dùa vµo c¸c th«ng sè sau:
+ §iÖn ¸p ®Þnh møc : Udm =220V
+ Dßng ®iÖn lµm viÖc ®Þnh møc : I®m = 1,1.I1 = 1,1.
16,41 = 18,051A
+ ChØnh ®Þnh dßng ng¾n m¹ch : Inm = 2,5. I1 =
1,5.16.41 = 41,025A
+ Dßng qu¸ t¶i : Iqt = 1,5. I®m = 1,5. 16,41 = 24,615A

VËy ta chän 1 ¸pt«m¸t cã :

Lo¹i U®m (A) I®m( A) Inm (A) Iqr (A)

LK 220 20 45 25

- Chän 1 cÇu giao ®Ó t¹o khe hë an toµn khi sö ch÷a hÖ

truyÒn ®éng.
- Dïng d©y ch¶y t¸c ®éng nhanh ®Ó b¶o vÖ ng¾n m¹ch
c¸c Tiristor ng¾n m¹ch ®Çu ra cña bé CL.
+ Nhãm 1CC : Dßng ®iÖn ®Þnh møc d©y ch¶y nhãm
1cc
I 1CC = 1,1.I lv = 1,1.5 = 5,5( A)
+ Nhãm 2CC : Dßng ®iÖn ®Þnh møc d©y ch¶y nhãm
2cc
I 2 CC = 1,1.I hd = 1,1.3,55 = 3,095( A)
+ Nhãm 3CC : Dßng ®iÖn ®Þnh møc d©y ch¶y nhãm
3cc , dïng ®Ó b¶o vÖ ®éng c¬ trong trêng hîp më m¸y :
I 3CC = k mm .I dm− DC = 5.5 = 25( A)
VËy chän cÇu ch¶y nhãm 1CC, 2CC vµ 3CC cã Iday ch¶y theo
b¶ng sau :

Nhãm 1CC 2CC 3CC

 Idc (A) 6 4 25

3.B¶o vÖ qu¸ ®iÖn ¸p cho van

B¶o vÖ qu¸ ®iÖn ¸p : do qu¸ tr×nh ®ãnh c¾t c¸c
Tiristor ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch m¾c R-C song song víi
Tiristor .Khi cã sù chuyÓn m¹ch c¸c ®iÖn tÝch tÝch tô trong
c¸c líp b¸n dÉn phãng ra ngoµi t¹o ra dßng ®iÖn ngîc trong
kho¶ng thêi gian ng¾n ,sù biÕn thiªn nhanh chãng cña dßng
®iÖn ngîc g©y ra søc ®iÖn ®éng c¶m øng rÊt lín trong c¸c
®iÖn c¶m lµm cho qu¸ ®iÖn ¸p gi÷a anod vµ catod cña
Tiristor .
Khi cã m¹ch R-C m¾c song song víi Tiristor t¹o ra m¹ch
vßng phãng ®iÖn tÝch trong qu¸ tr×nh chuyÓn m¹ch nªn
Tiristor kh«ng bÞ qu¸ ®iÖn ¸p .
Theo kinh nghiÖm R1 = ( 20 -> 100 ) Ω
C1 = ( 0,1-> 2) µF R C

B¶o vÖ xung ®iÖn ¸p tõ líi ®iÖn . ta m¾c m¹ch R-C nh

m¹ch läc nµy mµ ®Ønh xung gÇn nh n»m l¹i hoµn toµn trªn
®iÖn trë ®êng d©y .
Chän R1= 40 (Ω)vµ C1= 0,8µF

Ch¬ng V
TÝnh to¸n vµ thiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn

I.Yªu cÇu ®èi víi m¹ch ®iÒu khiÓn

M¹ch ®iÒu khiÓn lµ kh©u rÊt quan träng trong bé biÕn
®æi Tiristo v× nã ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc quyÕt
®Þnh chÊt lîng vµ ®é tin cËy cña BB§. Yªu cÇu cña m¹ch
®iÒu khiÓn cã thÓ tãm t¾t trong 6 ®iÓm chÝnh sau:
+ Yªu cÇu vÒ ®é réng xung ®iÒu khiÓn.
+ Yªu cÇu vÒ ®é lín xung ®iÒu khiÓn.
+ Yªu cÇu vÒ ®é dèc sên tríc cña xung (cµng cao th×
di DK
viÖc më cµng tèt th«ng thêng ≥ 0,1A/μ, ).
dt
+ Yªu cÇu vÒ sù ®èi xøng cña xung trong c¸c kªnh
®iÒu khiÓn.
+ Yªu cÇu vÒ ®é tin cËy.
 . §iÖn trë kªnh ®iÒu khiÓn ph¶i nhá ®Ó Tiristor kh«ng
tù më khi dßng rß t¨ng.
.Xung ®iÒu khiÓn Ýt phô thuéc vµo dao ®éng nhiÖt
®é, dao ®éng ®iÖn ¸p nguån.
. CÇn khö ®îc nhiÔu c¶m øng ®Ó tr¸nh më nhÇm.
+ Yªu cÇu vÒ l¾p r¸p vËn hµnh.
. ThiÕt bÞ thay thÕ dÔ l¾p r¸p vµ ®iÒu chØnh.
. DÔ l¾p lÉn vµ mçi khèi cã kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc
lËp.

II. Nguyªn lý chung cña m¹ch ®iÒu khiÓn.

1. NhiÖm vô cña m¹ch ®iÒu khiÓn

Lµ t¹o ra c¸c xung vµo ë nh÷ng thêi ®iÓm mong muèn ®Ó
më c¸c van ®éng lùc cña bé chØnh lu.
- Tiristor chØ më cho dßng ®iÖn ch¶y qua khi cã ®iÖn ¸p
d¬ng ®Æt trªn Anèt vµ cã xung ¸p d¬ng ®Æt vµo cùc ®iÒu
khiÓn kh«ng cßn t¸c dông g× n÷a.
- Chøc n¨ng cña m¹ch ®iÒu khiÓn :
+ §iÒu chØnh ®îc vÞ trÝ xung ®iÒu khiÓn trong ph¹m
vi nöa chu kú d¬ng cña ®iÖn ¸p ®Æt trªn anèt – katèt cña
tiristor.
+ T¹o ra ®îc c¸c xung ®ñ ®iÒu kiÖn më tiristor ®é
réng xung tx < 10µs. BiÓu thøc ®é réng xung:
I dt
tx =
di
dt
Trong ®ã: I®t lµ dßng duy tr× cña tiristor.
di/dt : tèc ®é t¨ng trëng cña dßng t¶i.
§èi tîng cÇn ®iÒu khiÓn ®îc ®Æc trng bëi ®¹i lîng ®iÒu
khiÓn lµ gãc α.

2. Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn.

M¹ch ®iÒu khiÓn tiristor cã thÓ ph©n lo¹i theo nhiÒu
c¸ch. Song c¸c m¹ch ®iÒu khiÓn ®Òu dùa theo nguyªn lý
thay ®æi gãc pha vµ theo ®ã ta cã hai nguyªn lý khèng chÕ
“ngang” vµ khèng chÕ “®øng”.
 - Khèng chÕ “ngang “ lµ ph¬ng ph¸p t¹o gãc α thay ®æi
b»ng c¸ch dÞch chuyÓn ®iÖn ¸p ra h×nh sin theo ph¬ng
ngang so víi ®iÖn ¸p tùa.
+ Nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p khèng chÕ nµy lµ gãc α
phô thuéc vµo d¹ng ®iÖn ¸p vµ tÇn sè líi, do ®ã ®é chÝnh
x¸c cña gãc ®iÒu khiÓn thÊp.
- Khèng chÕ “®øng” lµ ph¬ng ph¸p t¹o gãc α thay ®æi b»ng
c¸ch dÞch chuyÓn ®iÖn ¸p chñ ®¹o theo ph¬ng th¼ng
®øng so víi ®iÖn ¸p tùa r¨ng ca.
+ Ph¬ng ph¸p khèng chÕ “®øng” cã ®é chÝnh x¸c cao
vµ kho¶ng ®iÒu khiÓn réng ( tõ 0 -> 1800 ).
+ Cã hai ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn “®øng “:
. across
. tuyÕn tÝnh
• Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh
Tæng ®¹i sè cña Ur + U®k ®a ®Õn ®Çu vµo cña mét kh©u
so s¸nh. B»ng c¸ch lµm biÕn ®æi U®k ta cã thÓ ®iÒu chØnh
®îc thêi ®iÓm xuÊt hiÖn xung ra tøc lµ ®iÒu chØnh ®îc gãc
α.
Khi U®k = 0 ta cã α = 0.
Khi U®k < 0 ta cã α > 0.
Quan hÖ gi÷a α vµ U®k nh sau:
U dk
α = π.
U rmax

• Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng “acrcoss”.

Nguyªn t¾c nµy dïng hai ®iÖn ¸p:
+ §iÖn ¸p ®ång bé Ur vît tríc ®iÖn ¸p anèt – catèt mét
gãc b»ng π/2 (NÕu UAK = A.sinwt th× Ur = B.coswt )
+ §iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ®îc U®k lµ ®iÖn ¸p mét chiÒu cã
thÓ ®iÒu chØnh ®îc biªn ®é theo hai híng (d¬ng vµ ©m).
Trªn h×nh vÏ ®êng nÐt ®øt lµ ®iÖn ¸p anèt – catèt tiristor,
tõ ®iÖn ¸p nµy ngêi ta t¹o ra Ur . Tæng ®¹i sè Ur + U®k ®îc
®a ®Õn ®Çu vµo cña kh©u so s¸nh .
Khi Ur + U®k = 0 ta nhËn ®îc mét xung ë ®Çu ra cña
kh©u so s¸nh :
U®k + B.cosα = 0
Do ®ã α = arccos(-U®k/B)
 Thêng lÊy B = U®k max
Khi U®k = 0 th× α =π/2
Khi U®k = - U®k max th× α= 0
Nh vËy khi cho U®k biÕn thiªn tõ - U®k max ®Õn + U®kmax
th× α biÕn thiªn tõ 0 ®Õn π.
Nguyªn t¾c nµy ®îc sö dông trong cscs thiÕt bÞ chØnh lu
®ßi hái chÊt lîng cao.
NhËn xÐt: Theo yªu cÇu thiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn ta
thÊy nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh lµ phï
hîp, ta chän nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn nµy.

Ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh

Khi ®iÖn ¸p xoay chiÒu h×nh sin ®Æt vµo anod cña
Tiristo, ®Ó cã thÓ ®iÒu khiÓn ®îc gãc më α cña Tiristo
trong vïng ®iÖn ¸p + anod, ta cÇn t¹o mét ®iÖn ¸p tùa d¹ng
tam gi¸c, ta thêng gäi lµ ®iÖn ¸p tùa lµ ®iÖn ¸p r¨ng ca Urc.
Nh vËy ®iÖn ¸p tùa cÇn cã trong vïng ®iÖn ¸p d¬ng anod.
Dïng mét ®iÖn ¸p mét chiÒu U®k so s¸nh víi ®iÖn ¸p
tùa. T¹i thêi ®iÓm (t1,t4) ®iÖn ¸p tùa b»ng ®iÖn ¸p ®iÒu
khiÓn (Urc = U®k), trong vïng ®iÖn ¸p d¬ng anod, th× ph¸t
xung ®iÒu khiÓn X®k. Tiristo ®îc më tõ thêi ®iÓm cã xung
®iÒu khiÓn (t1,t4) cho tíi cuèi b¸n kú (hoÆc tíi khi dßng
®iÖn b»ng 0)
S¬ ®å nguyªn lý ®iÒu khiÓn chØnh lu
 Udf

Urc
Udk
t
Xdk
t
Ud

t
t1 t2 t3 t4 t5

S¬ ®å khèi m¹ch ®iÒu khiÓn.

§Ó thùc hiÖn ®îc ý ®å ®· nªu trong phÇn nguyªn lý
®iÒu khiÓn ë trªn, m¹ch ®iÒu khiÓn bao gåm ba kh©u c¬
b¶n trªn h×nh 3

§ång pha So s¸nh T¹o xung

NhiÖm vô cña c¸c kh©u trong s¬ ®å khèi h×nh 3 nh

sau:
+ Kh©u ®ång pha cã nhiÖm vô t¹o ®iÖn ¸p tùa Urc (th-
êng gÆp lµ ®iÖn ¸p d¹ng r¨ng ca tuyÕn tÝnh) trïng pha víi
®iÖn ¸p anod cña Tiristo
+ Kh©u so s¸nh cã nhiÖm vô so s¸nh gi÷a ®iÖn ¸p tùa
víi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn U®k, t×m thêi ®iÓm hai ®iÖn ¸p
nµy b»ng nhau (U®k = Urc). T¹i thêi ®iÓm hai ®iÖn ¸p nµy
b»ng nhau, th× ph¸t xung ë ®Çu ra ®Ó göi sang tÇng
khuÕch ®¹i.
+ Kh©u t¹o xung cã nhiÖm vô t¹o xung phï hîp ®Ó më
Tiristo. Xung ®Ó më Tiristor cã yªu cÇu: sên tríc dèc th¼ng
®øng, ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu Tiristo më tøc thêi khi cã xung
®iÒu khiÓn (thêng gÆp lo¹i xung nµy lµ xung kim hoÆc
xung ch÷ nhËt); ®ñ ®é réng víi ®é réng xung lín h¬n thêi
gian më cña Tiristo; ®ñ c«ng suÊt; c¸ch ly gi÷a m¹ch ®iÒu
khiÓn víi m¹ch ®éng lùc (nÕu ®iÖn ¸p ®éng lùc qu¸ lín)
1) Khèi ®ång pha

Tr
R2
C1

A R1 B D1 R3 C
A1 A2
U1

Ur

d- dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n.

Ngµy nay c¸c vi m¹ch ®îc chÕ t¹o ngµy b. cµng nhiÒu,
chÊt lîng ngµy cµng cao, kÝch thíc ngµy cµng gän, øng dông
c¸c vi m¹ch vµo thiÕt kÕ m¹ch ®ång pha cã thÓ cho ta chÊt
4 53210
lîng ®iÖn ¸p tùa tèt, ®iÒu khiÓn gãc më lín4 gãc 53210
më cã thÓ
0
®¹t tíi 180 . Trªn s¬ ®å m« t¶ s¬ ®å t¹o ®iÖn ¸p tùa dïng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n (K§TT). 4 53210 4 53210

2) Kh©u so s¸nh
R5 R5
Urc Urc
R4 A3 R4 A33
Udk Udk
Ura Ura

c. b.
S¬ ®å kh©u so s¸nh
 §Ó x¸c ®Þnh ®îc thêi ®iÓm cÇn më Tiristo chóng ta
cÇn so s¸nh hai tÝn hiÖu U®k vµ Urc. ViÖc so s¸nh c¸c tÝn
hiÖu ®ã cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng Tranzitor nhng Tranzitor
kh«ng lµm viÖc ë chÕ ®é ®ãng c¾t nh ta mong muèn, do
®ã nhiÒu khi lµm thêi ®iÓm më Tiristo bÞ lÖch kh¸ xa so víi
®iÓm cÇn më t¹i U®k = Urc.§Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy ta dïng
khuyÕch ®¹i thuËt to¸n .K§TT cã hÖ sè khuyÕch ®¹i rÊt lín
nªn chØ cÇn mét tÝn hiÖu rÊt nhá ë ®Çu vµo ta ®· cã ®iÖn
¸p ®Çu ra ë nguån nu«i .¦u ®iÓm cña nã lµ cã thÓ ph¸t xung
chÝnh x¸c t¹i U®k=Ura
3) Kh©u t¹o xung
Víi nhiÖm vô t¹o xung phï hîp ®Ó më Tiristo nh ®· nªu
ë trªn, tÇng khuÕch ®¹i cuèi cïng thêng ®îc thiÕt kÕ b»ng
Tranzitor c«ng suÊt, nh m« t¶ trªn h×nh 6a. §Ó cã xung d¹ng
kim göi tíi Tiristo, ta dïng biÕn ¸p xung (BAX), ®Ó cã thÓ
khuÕch ®¹i c«ng suÊt ta dïng Tr, ®i«t D b¶o vÖ Tr vµ cuén
d©y s¬ cÊp biÕn ¸p xung khi Tr kho¸ ®ét ngét. MÆc dï víi u
®iÓm ®¬n gi¶n, nhng s¬ ®å nµy ®îc dïng kh«ng réng r·i,
bëi lÏ hÖ sè khuÕch ®¹i cña tranzitor lo¹i nµy nhiÒu khi
kh«ng ®ñ lín, ®Ó khuÕch ®¹i ®îc tÝn hiÖu tõ kh©u so s¸nh
®a sang.
TÇng khuÕch ®¹i cuèi cïng b»ng s¬ ®å darlington nh
trªn h×nh 6b thêng hay ®îc dïng trong thùc tÕ. ë s¬ ®å nµy
hoµn toµn cã thÓ ®¸p øng ®îc yªu cÇu vÒ khuÕch ®¹i c«ng
suÊt, khi hÖ sè khuÕch ®¹i ®îc nh©n lªn theo th«ng sè cña
c¸c tranzitor.
Trong thùc tÕ xung ®iÒu khiÓn chØ cÇn cã ®é réng bÐ
(cì kho¶ng (10 ÷ 200) µs), mµ thêi gian më th«ng c¸c
tranzitor c«ng suÊt dµi (tèi ®a tíi mét nöa chu kú - 0.01s),
lµm cho c«ng suÊt to¶ nhiÖt d cña Tr qu¸ lín vµ kÝch thíc
d©y quÊn s¬ cÊp biÕn ¸p d lín. §Ó gi¶m nhá c«ng suÊt to¶
nhiÖt Tr vµ kÝch thíc d©y s¬ cÊp BAX chóng ta cã thÓ thªm
tô nèi tÇng nh h×nh 6c. Theo s¬ ®å nµy, Tr chØ më cho
dßng ®iÖn ch¹y qua trong kho¶ng thêi gian n¹p tô, nªn dßng
BAX
hiÖu dông cña+Echóng bÐ h¬n nhiÒu lÇn. +E
BAX

D2 D2
Tr1 Tr1
R6 R6
Uv Uv Tr2
R7

a. R7 b.
 +E BAX
Rf

D2

Tr1
C2 R6

Uv D
Tr2

Rf
c.

S¬ ®å c¸c kh©u khuÕch ®¹i.

a- b»ng tranzitor c«ng suÊt; b- b»ng s¬ ®å
darlington;
c- s¬ ®å cã tô nèi tÇng.
3 .S¬ ®å m¹ch ®iÒu kiÓn
- Tõ nh÷ng ph©n tÝch ë trªn ta cã s¬ ®å cña m¹ch ®iÒu
kiÓn :
+E
Tr1 BAX
R2
C1

D2
A R1
B D1 R3 Urc R5
A2 C2 R6
U1 A1
Rf R4 A3
Udk Ura Tr2
R7

4. Nguyªn lý ho¹t ®éng cña s¬ ®å ®iÒu khiÓn:

§iÖn ¸p vµo t¹i ®iÓm A (UA) cã d¹ng h×nh sin, trïng pha
víi ®iÖn ¸p anod cña Tiristo T, qua khuÕch ®¹i thuËt to¸n
(K§TT) A1 cho ta chuçi xung ch÷ nhËt ®èi xøng UB. PhÇn ¸p
d¬ng cña ®iÖn ¸p ch÷ nhËt UB qua ®i«t D1 tíi A2 tÝch
ph©n thµnh ®iÖn ¸p tùa Urc. §iÖn ¸p ©m cña ®iÖn ¸p UB
lµm më th«ng tranzitor Tr1, kÕt qña lµ A2 bÞ ng¾n m¹ch (víi
Urc = 0) trong vïng UB ©m. Trªn ®Çu ra cña A2 chóng ta cã
chuçi ®iÖn ¸p r¨ng ca Urc gi¸n ®o¹n.
§iÖn ¸p Urc ®îc so s¸nh víi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn U®k t¹i
®Çu vµo cña A3. Tæng ®¹i sè Urc + U®k quyÕt ®Þnh dÊu
®iÖn ¸p ®Çu ra cña K§TT A3. Trong kho¶ng 0 ÷ t1 víi U®k >
Urc ®iÖn ¸p UD cã ®iÖn ¸p ©m. Trong kho¶ng t1 ÷ t2 ®iÖn
¸p U®k vµ Urc ®æi ngîc l¹i, lµm cho UD lËt lªn d¬ng. C¸c
kho¶ng thêi gian tiÕp theo gi¶i thÝch ®iÖn ¸p UD t¬ng tù.
C¸c xung ra UF lµm më th«ng c¸c tranzitor, kÕt qu¶ lµ
chóng ta nhËn ®îc chuçi xung nhän Xdk trªn biÕn ¸p xung,
®Ó ®a tíi më Tiristo T.

III. TÝnh to¸n c¸c th«ng sè cña m¹ch ®iÒu khiÓn

M¹ch ®iÒu kiÓn ®îc tÝnh xuÊt ph¸t tõ yÒu cÇu vÒ xung
më Tiristor , do ®ã ta cã c¸c th«ng sè c¬ b¶n ®Ó tÝnh
m¹ch ®iÒu kiÓn :
+ §iÖn ¸p ®iÒu kiÓn Tiristor : U®k = 1,4V
+ Dßng ®iÖn ®iÒu kiÓn Tiristor : I®k = Ig = 0,12A
+ Thêi gian më Tiristor : tm = 120ms
+ §é réng cña xung ®iÒu kiÓn :tx = 167ms
+ TÇn sè xung ®iÒu kiÓn fx = 3kHz
+ §é mÊt ®èi xøng cho phÐp : ∆α = 40
+ §iÖn ¸p nu«i m¹ch ®iÒu khiÓn U = 12V
+ Møc sôt biªn ®é xung : sx = 0,15

1. TÝnh m¸y biÕn ¸p xung

Chän vËt liÖu lµm lâi lµ FÎit HM , lâi cã d¹ng h×nh xuyÕn
lµm viÖc trªn q fÇn cña ®Æc tÝnh tõ hãa cã ∆B = 0,3T ;∆H =
30A/m kh«ng cã khe hë kh«ng khÝ
+ TØ sè biÕn ¸p xung chän m –3
+ §iÖn ¸p th÷ cÊp cña MBA xung : U2 = U®k = 1,4V
+ §iÖn ¸p ®Æt lªn cuén thø cÊp MBA xung :
U1 = mU2 = 3,14 = 4,2V
+Dßng ®iÖn thø cÊp cña MBA xung : I2 = I®k = 0,12A
 + Dßng ®iÖn s¬ cÊp cña MBA xung : I1 = 2.I2/m = 2.
0,12/3 = 0,08A
+ §é tõ thÈm trung b×nh t¬ng ®èi cña lâi thÐp
∆B 0,3
µtb = ∆H .µ = 30.1,25.10 −6 = 8.103
0

Víi µ0 = 1,25.10 (H/m) lµ ®é tõ thÈm cña kh«ng khÝ

-6

ThÓ tÝch cña lâi thÐp cÇn cã :

V = Q.l = (µtb.µ0.tx.sx.U1.I1)/∆B2
Thay sè :
V= 8.103.1,25.10-6.0,15.167.4,2.0,08)/0,32
= 0,4676.10-6m3 = 0,4676.10-3cm3
Dùa vµo b¶ng tra cøu ta lùa chän ®îc m¹ch tõ cã thÓ tÝch
V= 0,645cm3 vµ kÝch thíc cô thÓ nh sau: Q =0,1cm2, l =
6,45cm ; a = 2,5mm ; b = 4mm ; d =20mm ;

d D

Rf

- Sè vßng d©y s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p xung :

- Theo ®Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ
dB ∆B
U1 = W1Q = W1Q
dt tx
U 1tx 4,2.167.10 −6
W1 = = = 233,8 (vßng)
∆BQ 0,3.0,1.10 −6
Chän w1 = 234 vßng
- Sè vßng d©y thø cÊp
 W1 234
W2 = = = 78 (vßng)
m 3
Chän mËt ®é dßng ®iÖn J1= 6 (A/mm2)
- TiÕt diÖn d©y cuèn thø cÊp
I1 0,08
S1 = J = 6 = 0,0067 (mm2)
1

+ §êng kÝnh d©y cuèn thø cÊp

4S1 4.0,0067
d2 = = = 0,092 (mm)
Π π
Chän d = 0,1 (mm)
- TiÕt diÖn d©y cuèn thø cÊp
I2 0,12
S2 = J = 4 = 0,03 (mm2)
2

Chän mËt ®é dßng ®iÖn J2 = 4(A/mm2)

+ §êng kÝnh d©y cuèn thø cÊp
4S 2 4.0,03
d2 = = = 1,95 (mm)
π π
Chän d©y cã ®êng kÝnh d2 = 1,95 (mm)
- KiÓm tra l¹i hÖ sè lÊp ®Çy
2 2
S1 .W1 + S 2 .W2 d1 .W1 + d 2 .W2 0,12.234 + 1,95 2.78
= = = 0,747 < 1
Kl® = d2 d 20 2
(π . )
4
Nh vËy cöa sæ ®ñ diÖn tÝch cÇn thiÕt .

2. TÝnh kh©u khuÕch ®¹i xung

+E

BAX

D2
Tr1
R6

Uv

R7

Chän Tranzito c«ng suÊt lo¹i Tr3 lo¹i 2SC9111 Tranzito lo¹i
npn vËt liÖu b¸n dÉn lµ Si.
+ §iÖn ¸p gi÷a colecto vµ baz¬ khi hë m¹ch Emit¬ UCB0
= 40 (V) .
 + §iÖn ¸p gi÷a Emito vµ baz¬ khi hë m¹ch Colecto UEB0
= 4 (V) .
+ Dßng ®iÖn lín nhÊt mµ colecto cã thÓ chÞu ®ùng
Imax = 500 (mA) .
+ C«ng suÊt tiªu t¸n ë colecto Pc = 1,7 (W) .
+ NhiÖt ®é lín nhÊt cña mÆt tiÕp gi¸p T1 = 1750C .
+ HÖ sè khuyÕch ®¹i β = 50
+ Dßng ®iÖn lµm viÖc cña colecto Ic3 = I1= 0,08 (mA)
I c 0,08
+ Dßng ®iÖn lµm viÖc cña baz¬ Ib = = = 1,6 (mA)
β 50
Ta thÊy r»ng trong hai lo¹i Tiristor ®· chän cã c«ng suÊt
®iÒu khiÓn kh¸ bÐ
U®k = 2,0 (V) I®k = 0,1 (A)
Do ®ã ta chØ cÇn 1 tÇng khuyÕch ®¹i còng ®ñ c«ng suÊt
®iÒu khiÓn Tranzito
- Chän nguån cÊp cho biÕn ¸p xung E = 12(V) , víi nguån
E =12 (V) ta ph¶i m¾c thªm ®iÖn trë R10 nèi tiÕp víi
cùc Emito cña Ir3 , R1 .
E − U 1 12 − 4,2
R7 = = = 92,5 (Ω)
I1 0,08
TÊt c¶ c¸c Diod trong m¹ch ®iÒu khiÎn ®Òu dïng lo¹i
1N4009 cã tham sè .
+ Dßng ®iÖn ®Þnh møc I®m = 10 (mA)
+ §iÖn ¸p ngîc lín nhÊt Un = 25 (V)
+ §iÖn ¸p ®Ó cho Diod më th«ng Um = 1(V)

3.Chän tô C2 vµ R6
- §iÖn trë R6 dïng ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn ®a vµo Bazê
cña Transistor Ir2 ta chän R9 tho· m·n ®iÒu kiÖn:
U 4,5
R6 ≥ I = 0,8.2.10 −3 = 281,25Ω = 2,8kΩ
B3

Chän R6 = 3kΩ
Chän C2 sao cho C2.R6 ≤ tx
t 167
=> C2 ≤ R =
x
3
= 55,6.10 −9 ( F ) = 55,6nF
6 3.10
Chän C2 = 33nF

4.Chän c¸c khuÊt thuËt to¸n

 - Mçi kÖnh ®iÒu kiÓn ph¶i dïng 4 khuyÕch ®¹i thuËt
to¸n , do ®ã ta chän 8 IC lo¹i TL084 do h·ng texas
instrument , mçi IC nµy cã 4 khuÕch ®¹i thuËt to¸n
- Th«ng sè cña IC TL084 :
+ §iÖn ¸p nguån nu«i : VCC = ± 18V, Chän VCC = ±12V
+ HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a 2 ®Çu vµo : ± 30V
+ NhiÖt ®é lµm viÖc : T = - 25÷85 C0
+ C«ng suÊt tiªu thô P = 0,68W
+ Tæng trë ®Çu vµo : Rmin = 106 Ω
+ Dßng ®iÖn ®Çu ra : Ira = 30pA
+ Dßng ®iÖn ®Çu vµo : Iv = 1mA
du
+ Tèc ®é biÕn thiªn ®iÖn ¸p cho phÐp : = 13(V / µs)
dt
S¬ ®å ch©n IC TL084 :
14 13 12 11 10 9 8

- -
+ +

+ +
- -

1 2 3 4 5 6 7
Ucc
.S¬ ®å ch©n IC TL084

5.TÝnh tÇng so s¸nh

R5
Urc
R4 A33
Udk
Ura

- Mçi kªnh ®iÒu kiÓn cã 1 khuyÕch ®¹i thuËn to¸n ®ãng

vai trß tÇng so s¸nh ta chän lo¹i IC TL084 nh trªn
U 12
Chän R4 = R5 > I = 1.10 −3 = 12kΩ
dk
-
r
 - Trong ®ã nguån nu«i VCC = ± 12V , th× ®iÖn ¸p vµo A3
Ur = 12V dßng ®iÖn vµo h¹n chÕ Ilv < 10-3A do ®ã ta
chän R4 = R5 = 15kΩ khi ®ã dßng vµo A3 :
12
Ilv-max = = 0,8mA
15.10 3

6.Chän kh©u ®ång pha Tr

R2
C1

A R1 B D1 R3 C
A1 A2
U1

Ur

§iÖn ¸p tô ®îc h×nh thµnh do sù n¹p cña tô C1 , mÆt kh¸c

®Ó ®¶m b¶o ph¹md-vidïng khuÕch
®iÒu kiÓn®¹i thuËt
réng to¸n.
th× b. gãc ®iÒu kiÓn α
= 0 ÷ 180 th× h»ng sè th¬× gian tô n¹p ®îc : Tr = R3.C1 =
0

T/2 = 1/2f = 0,01s

Tr 04,0153210 4 53210
Chän C1 = 1µF th× ®iÖn trë R3 = C = −6
= 10kΩ
1 1 . 10
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc ®iÒu chØnh
4 53210
4 53210khi l¾p r¸p m¹ch R3 th-

êngg chän biÕn trë R3 lín h¬n 10kΩ ®Ó ®iÒu chØnh

- Chon Tranzitor T1 lo¹i A564 cã c¸c th«ng sè:
+ TRanzitor loai pnp lµm bv»ng Si
+ §iÖn ¸p gi÷a Emitor vµ Baz¬ lóc há m¹ch colector :UEB0
=7V
+ Dßng ®iÖn lín nhÊt mµ colector cã thÓ chÞu ®îc : IC-max
= 100mA
+ NhiÖt ®é lín nhÊt ë mÆt tiÕp gi¸p : TCP = 1500
+ HÖ sè khuyÕch ®¹i β = 250
IC 100
+ Dßng cùc ®¹i cña Baz¬ : IB3 = β = 250 = 0,4 A
+ §iÖn trë ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn ®i vµo baz¬ Tranzitor
Tr1 ®îc chän nh sau :
Chän R2 tho· m·n ®iÒu kiÖn :
U N −max 12
R2 ≥ = = 30kΩ
IB 0,4.10 −3
 Chän R2 = 30kΩ
Chän ®iÖn ¸p ®ång pha : UA= 9V
§iÖn trë R1 ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn ®i vµo khuyÕch ddaij
thuËt to¸n A1 thêng chän R1 sao cho dßng vµo khuyÕch
®¹i thuËt to¸n : Ir < 1mA. Do ®ã
U 9
R1 > I = 1.10 −3 = 9kΩ
A

Chän R1 = 10 kΩ

7.Tao ngu«n nu«i

Ta cÇn chän nguån nu«i ± 12V ®Ó cÊp cho BAX nu«i IC,
c¸c bé ®iÒu chØnh dßng ®iÖn tèc ®é , ®iÖn ¸p ®Æt tèc
®é . Ta dïng m¹ch chØnh lu cÇu ba pha dïng ®ièt, ®iÖn ¸p
tõ cÊp MBA nguån nu«i :
§Ó æn ®Þnh ®iÖn ¸p ra cña nguån nu«i ta dïng hai
vi m¹ch æn ¸p 7812 vµ 7912, c¸c th«ng sè chung cña vi
m¹ch nµy:
§iÖn ¸p ®Çu vµo : UV = 7 ÷ 35V.
§iÖn ¸p ®Çu ra : Ura = 12V víi IC 7812
Ura = - 12V víi IC 7912.
Dßng ®iÖn ®Çu ra : IR = 0 ÷ 1A.
Sôt ¸p nhá nhÊttrªn IC 7812 lµ ∆U = 4V
Ud = 12- 4 = 8V
8
U2 = = 8,88(V )
0,8
Ta chän U2 = 9V.
Tô ®iÖn C4 , C5 dïng ®Ó läc thµnh phÇn sãng hµi bËc
cao.
Chän C4 = C5 = C6 = C7 =470µF. 7812 +12V
.

C4
C6

220~
0
.

C5 C7

7912 -12V
 8.TÝnh to¸n m¸y BA nguån nu«i vµ ®ång pha
Ta thiÕt kÕ MBA dïng cho c¶ 3 viÖc t¹o ®iÖn ¸p ®ång
pha vµ t¹o nguån nu«i cho tÊt c¶ c¸c m¹ch ®iÒu kiÓn bao
gåm c«ng suÊt cung cÊp cho 8 m¹ch ®ång pha vµ cung cÊp
nguån nu«i cho 8 IC TL084 t¹o ra 32 khuyÕch ®¹i thuËt to¸n.
Chän kiÓu MBA 1 pha 1 rô, trªn mçi trô cã 2 cuén d©y : 1
cuén s¬ cÊp vµ 1 cuén thø cÊp.
§iÖn ¸p lÊy ra ë thø cÊp MBA lµm ®iÖn ¸p ®ång pha ,
lÊy ra thø cÊp cña nguån nu«i :
U2 = U2®p = UN = 9(V).
- Dßng ®iÖn thø cÊp MBA ®ång pha :
I2®p = IA1-max = 1(mA)
- C«ng suÊt cña MBA cung cÊp cho viÖc t¹o nªn ¸p ®ång
pha
P®p = 8.I2-dp .U2-®p = 8.9.1.10-3 = 0,072( W)
- C«ng suÊt tiªu thô ë 8IC TL 084 sö dông lµm khuyÕch
thuËt to¸n .
P8IC = 8.0,68 = 5,44W
- C«ng suÊt BA xung cÊp cho cùc 8 ®iÒu khiÓn Tiristor
Px = 8. U®k . I®k = 8.1,4.0,12 = 1,344(W)
- Tæng c«ng suÊt cña MBA cung cÊp :
PΣ = P®p + P8IC + PX
PΣ = 0,072 + 5,44 +1,344 = 6,856(W)
- C«ng suÊt cña MBA cã kÓ ®Õn 5% tæn thÊt trong m¸y :
S = 1,05.PΣ = 1,05 .6,856 = 7,1988 (VA)
- Dßng ®iÖn thø cÊp MBA :
S 7,1988
I2 = 6.U = 6.9 = 0,133(A)
2

- Dßng ®iÖn s¬ cÊp MBA:

 S 7,1988
I1 = 3.U = 3.220 = 0,011(A)
1

- TiÕt diÖn trô cña MBA ®îc tÝnh theo c«ng thøc kinh
nghiÖm:
QT = kQ . S = 6. 7,1988 = 1,32(cm 2 )
m. f 3.50

Trong ®ã : kQ = 6 : hÖ sè phô thuéc ph¬ng thøc lµm m¸t.

m = 3 : sè trô cña MBA
f = 50 : tÇn sè ®iÖn ¸p líi.
- Ta chän lâi thÐp h×nh ch÷ E , cã ®é tõ c¶m B = 1T cã
kÝch thíc nh h×nh vÏ :
b

H h

c a c
C

Ta cã : QFe = a.b = 1,32cm2

b
Trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ ta thêng chän 1 < < 1,5 . Ta
a
chän a = 1cm ; b =1,32cm
h
Vµ m = = 2,5 => h = 2,5.1 = 2,5 cm
a
c
n= = 0,5 => c = 0,5.1 = 0,5 cm
a
- Chän mËt ®é tõ c¶m B = 1T ë trong trô ta cã sè vßng
d©y s¬ cÊp :
U1 220
w1 = = = 7507,5 (vßng)
4,44.f.B.Q Fe 4,44.50.1.1,32.10 −4
Chän w1 = 7508 ( vßng)
- Chän mËt ®é dßng ®iÖn J1 = J2 = 2,75A/mm2.
- Ta cã tiÕt diÖn d©y quÊn s¬ cÊp :
 I1 0,011
S1 = = = 0,004(mm 2 )
J1 2,75
- Chän d©y dÉn trßn , tiÕt diÖn theo qui chuÈn : S 1 =
0,00785mm2
- §êng kÝnh thùc cña lâi d©y quÊn s¬ cÊp : d1 = 0,1mm
- §êng kÝnh cã kÓ c¸ch ®iÖn lµ D1 = 0,12mm.
- Sè vßng d©y thø cÊp :
U2 9
w 2 = w1 . = 7508. = 307,1 (vßng)
U1 220
Chän w1 = 308 ( vßng)
- Chän mËt ®é dßng ®iÖn J1 = J2 = 2,75A/mm2.
- Ta cã tiÕt diÖn d©y quÊn thø cÊp :
I 2 0,133
S2 = = = 0,048(mm 2 )
J2 2,75
- Chän d©y dÉn trßn , tiÕt diÖn theo qui chuÈn : S 2 =
0,095mm2
- §êng kÝnh thùc cña lâi d©y quÊn s¬ cÊp : d2 = 0,11mm
- §êng kÝnh cã kÓ c¸ch ®iÖn lµ D2 = 0,14mm.
- ChiÒu dµi m¹ch tõ :
L = 2c +3a =2.0,5 +3.1 = 4cm
- ChiÒu cao m¹ch tõ
H = 2a + h =2.1 + 2,5 = 4,5 cm
- Chän c¸c ®ièt cho bé chØnh lu
- Dßng ®iÖn hiÖu dông qua ®ièt
I2 0,133
I§ = = 1,41 = 0,094 ( A)
2
- Chän ®ièt cã dßng ®Þnh møc
I§-®m = ki.I§ = 10.0,094 = 0,94 A ( ki = 10 hÖ sè d÷
tr÷ vÒ dßng )
- §iÖn ¸p ngîc lín nhÊt mµ ®ièt ph¶i chÞu
Ung-max = 6.U 2 = 6.9 = 22(V )
- Chän ®ièt cã ®iÖn ¸p ngîc lín nhÊt
U§ ng-max = ku.Ung-max = 2.22 = 44 (V)
Víi ku = 2 hÖ sè d÷ tr÷ vÒ ®iÖn ¸p
Chän ®ièt lo¹i : kY Z70 cã Ung-max = 50 (V) ; I®m =
20 (A)
 Tµi LiÖu tham kh¶o

1. §iÖn tö c«ng suÊt - NguyÔn BÝnh ( Nhµ xuÊt b¶n KHKT)

2. TruyÒn §éng §iÖn - NguyÔn V¨n LiÔn ( Nhµ xuÊt b¶n KHKT
)
3. M¸y §iÖn – TËp 1,2,3 – NguyÔn Kh¸nh Hµ - Vò Gia Hanh
( Nhµ xuÊt b¶n KHKT )
4. Tµi LiÖu Híng DÉn ThiÕt KÕ §TCS - Ph¹m Quèc H¶i