TMMOB MAKFA MHENDSLER ODASI AYLIK YAYIN ORGANI

MAKINA

MAYIS '96 436

ISSN 1300 - 3402

I fyjjfr'
i n i l in t l I I " ^Mt, ^^

\<\ \\

lfc'A. i

Itv H

KAYNAK TEKNOLOJSN

IOERLIKON
Oerlikon Kaynak Elektrodlar ve San.A..
Halkal Cad. No: 99 34630 ; P.K. 1 Sefaky / STANBUL Tel:(212)599 3010(7hat) Faks:(212)540 02 61 Teleks: 21122oertr

DOGALGAZ SARFYATINDA II VERMNDE

B R

RTLI
R

SVRE'DE LER TEKNOLOJ LE RETLEN OERTLIBRLR, MAKSMUM YANMAYI SA^YARAK HAVA KRLLN NLER VE ISIDA YKSEK VERM, DOALGAZDA TASARRUF SALAR. OERTLI BRLR, GAZTEKNK ISI SANAY'NN UZMAN EKBYLE SERVS GARANTSNE SAHPTR. HER KAZANA KOLAYLIKLA UYGULANABLR. OERTLI'DE YAPACAINIZ DEKLKLE FUEL-OIL YAKMAK DA MMKNDR. DOGALGAZ SSTEMNDE YANMA, BRLRDE BALAR VE TM SSTEMN HTYACI OLAN ISIYI RETR. BRLRNZ VERMSZSE, SALIKLI ALIMIYORSA, KAZANINIZ YA DA RADYATRNZ Y OLSA DA, SSTEMDE HAYAT DURUR. YAPILAN OPERASYONLAR, SSTEM BRAZ DAHA YAATSA DA, SORUN KALPTEDR. BRLRN DEMES GEREKR.

s sanayi ve ticaret a..

Atatrk Cd. Sami Bey Sk. No.: 2 K. Maltepe / stanbul Tel: (0216) 30510 33 - 370 47 46 - 370 47 49 - 352 98 60 Fax: (0216) 352 07 23 TX: 36673 heat tr. GENEL DAITICI: TERMOGAZ ISI SAN. Maltepe: Tel: (0216) 399 11 79 - 399 15 08 - 09 FaX: (0216) 352 57 84 KarakV: Tel: (0212) 293 96 42 - 252 68 03-04-05 Fax: (0212) 251 82 93

ISO

9001

Isnma sistemlerinin lideri Alarko gururla sunar!

Elit Alarko Panel Radyatr

Artk inaatlarnzda gnl rahatlyla kullanacanz, gurur duyacanz bir panel radyatr var: Elit Alarko Panel Radyatr. ncecik! En ileri teknoloji ile retiliyor... Isy annda iletiyor... Dierlerinden ok daha hzl ve iyi styor... k, zarif grnmyle en ince ' .1*1

i ; ils
:

1
j

A.
'

beenilere hitap ediyor... Yksek verimlilii, zengin seenekleri ve kolay mon.',-,\

taj sayesinde ekonomik zmler sunuyor... ok salam, ok dayankl. Ksaca, tm incelikler dnlm! stelik snma sistemlerin lideri Alarko gvencesinde!

ALARKO SAN. VE TC. A.. STANBUL: Necatibey Cad, No: 84 80030 Karaky Tel: (0212) 251 84 00 PBX Faks: (0212) 293 77 01 ANKARA: Sedat Simavi Sok. No: 48 06550 ankaya Tel: (0312) 440 7910 PBX Faks: (0312) 440 79 30 ZMR: Gazi Bulv. No: 3 / 6 35250 I Tel: (0232) 483 25 60 PBX Faks: (0232) 4415513 ADANA: Ztyapaa Butv. elik Apt. No: 25 / 5 6 01130 Tel: (0322) 457 62 23 PBX Faks: (0322) 453 05 8 4 ' ANTALYA: Metin Kasapoglu Caddesi Kkkaya Sitesi A Blok No: 1/4 07050 Tel: (0242) 322 00 29 Faks: (0242) 322 66 64 | ^ ^ ^ ^ P A N E L R A D Y A T R

O JL

Sarmak Jffakina
apasite : 2,6 - 15, asn : 8 - 10 bi

armak Makinamompresr - Pompa Sanayi ve Ticaret A..

enel Merkez/Fabrikallistasyon Cad. No:86 01340 incirlik - ADANA Tel: 0(322) 332 90 41 - 332 98 46 - 332 98 50 - 332 98 51 Fax: 0(322) 332 96 63 azarlama Merkezi B Kore ehitleri Cad. Mehmet Gnen Sok. Aydagl i Merkezi No : 6 Kat: 3 Zincrlikuyu - STANBUL pTel:0(212)2720628-2731720-2664430 Fax:0(212)2665251 Tlx:26039 smkptr. nkara ubesi A Kazm Karabekir Cad. etinkaya Arat imerkezi No : 93/60 iskitler- ANKARA Tel: 0(312) 342 15 20 - 341 1463 |SFax: 0(312) 342 15 20

TMMOB Makina Mhendisleri Odas Aylk Yayn Organ

MA YIS / MA Y 1996
Cilt/Vol : 37 Say/No : 436
JSSfV : 13003402

NDEKLER
TEKNIK 17 Gazalt Kaynanda Koruyucu Gaz Seimi , Shielding Gas Selection at Gas -Meatl are VVelding Processev. : Recep AYDIN Karbon Edeeri Formllerini Anlamak ve Kullanmak Understanding and Using Carbon Equivalent Formulas ev. : Blent TOPAKOLU Termik Kesme Yntemlerinin -Otojen Teknii, Plasma, Yaser- Karlatrmas Comparison of Thermic Cutting Methods -Otogen Technic, Plasma, Laserev. : . zgr ALAAM

CO/V7EfV7S
30

YAZLAR Yksek Gl MAGM Kayna in Koruyucu Gazlar Shelding Gases tor High Performance MAGM MAGM VVelding ev. : Mbeccel URAL Malzeme Teknolojisinde Gelimeler - 21. Yzylda Kaynak Sarf MalzemeleriDevelopment VVthin Materials Technology - Consumables in the 21 st Century ev. : Oytun ALICI

20

36

22

AYN DOSYALAR YENI RNLER KOMISYONDAN HABERLER ENDSTRIDEN HABERLER GEMITEN BUGNE ATLYEDEN BILGI SAYFASI SRELI YAYNLAR 8 9 13 15 47 48 51

LAN SAYFALAR DIZINI OERL1KON GAZTEKNIK ALARKO SARMAK IZOCAM MAS POMPA AS KAYNAK BAHECI PIRINSAN OZMAKINA DOU VANA KOCAELI NIVERSITESI DOU VANA 1 2 3 --4 7 10 11 12 12 16 19 35 54 MAKDOS YLMAZ REDKTR LSAN 'ETNIZ SISTEM TEKNIK OZKSEOLU TOPAZ KLIMA TETA MAKTEL ELMOR GEDIK HOLDING TERMO GEDIK HOLDING -56 57
58

-59

- -60 62 63 64 Orta I antm Arka Kapak Arka Kapak

YAYM KOULLAR
Yayn Koullar : - Yazlar daktilo ile iki satr aralkla iki kopya yazlm olarak, 70-100 szckten oluan Trke ve ingilizce zeti, yaz . balnn ingilizcesi, yazarn ksa zgemii, adresleri ve telefon numaralar ile birlikte Dergi Ynetim Yeri Adresi'ne gnderilmelidir. - Yazlar 12 daktilo sayfasn (yaklak 3000 szck) gememelidir. (12 daktilo sayfasn aan yazlarn 2 blm halinde birbirini izleyen saylarda yaymlanabilecei dnlerek blmlere ayrlm olarak gnderilmesi gerekir.) - Yazlarda kullanlan fotoraflar net ve temiz olmal, ekiller aydnger veya beyaz kada ini mrekkebi ile izilmelidir. - Yazlarda SI birimleri kullanlmal, yazlarn sonuna yararlanlan kaynaka eklenmelidir. - zgn ve derleme yazlardaki grler yazarna, evirilerden doacak sorumluluk ise evirene aittir. - Yazlar baka bir sreli yayn organnda yaymlanm olmamal, herhangi bir toplantda tebli olarak sunulmu veya sunulacak ise bu ak olarak belirtilmelidir. Dergide yaymlanan yazlara bir dergi sayfas iin, zgn ve derleme yazlarda 400.000.- TL. eviri yazlarda 250.000.- TL. net deme yaplr. - Dergideki yazlardan kaynak gsterilmek kouluyla alnt yaplabilir. Yazlarn Deerlendirilmesi : Dergiye gnderilecek yazlar ncelikle Yayn Kurulu tarafndan n elemeden geirilmekte daha sonra kurulun belirledii uzmanlar tarafndan deerlendirilmektedir. Uzmanlarn yapt deerlendirme sonular yazara da iletilecek, uzmanlarn nerdii ve Yayn Kurulu'nun uygun grd dzeltmelerin yaplmas yazardan istenecektir. Bu dzeltmelerin yazar tarafndan yaplmas durumunda yaz yaymlanabilecektir.

TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI AYLIK YAYIN ORGANI MAYIS / MAY 1996 ait / Vol : 37 Say / No : 436 Ynetim Yeri - Head Office Smer Sokak 36/1-A Demirtepe - ANKARA T e l : (0-312) 231 31 59 Fax: (0-312) 231 31 65 MMO Adna Sahibi - Publisher Mehmet SOANCI Sorumlu Yaz leri Mdr Managing Editr Emin KORAMAZ Yayn Sekreteri Publishing Coordinator Nilgn KARAKK Yayn Kurulu - Publishing Board Melih AHN Anl KAREL Deniz VTMEN Devrim Erin AS LA.N Utku TZNER Selami YUMURTACI Engin AYKOL Katkda Bulunanlar Members-at-Large MMO Ankara ubesi Kaynak Kom. zgr AKAM Tarhan ALAAM Aylin TOPAKOLU Blent TOPAKOLU Teknik Sorumlu Technical Cooidinatoi Mehmet AYDIN lan Sorumlusu Adveitising Repiesentative Ayten YILDIZ Nuray ZER (stanbul) Komisyon likileri - Redactor ehnaz KAPLAN Dizgi - Type Setting Ali Rza FALCIOLU (MMO) Bask - Printed by Ocaklar Matbaaclk Tel (0-312) 310 43 53

s u n u
Deerli okuyucularmz;

hendis ve Makina dergimizin 436. says da "Kaynak zel Says" olarak tekrar karnzda. Ankara ubemiz Kaynak htisas Komisyonu'nca yayna hazrlanan Kaynak Teknolojisi konulu zel saymz skntl da olsa yayn yaamn srdrme ura ierisinde. 1996 yayn plan erevesinde 2 adet yaynlanmas hedeflenen Kaynak Teknolojisi konulu zel saylarla siz okuyucularmza doygun, okunabilir bir dergi sunmay hep ama edindik. abalarmz konulan hedeflere, yaanan skntlar aarak ulamak ynnde. Skntlar hepimizce bilinen konular; zgn makale sknts kaynak sektrnn yaplan almalara yeterince katkda bulunmamas eklinde ifade edilebilir. Dergimizin, dergisine sahip kan bir okuyucu kitlesiyle tm bu skntlarn stesinden gelecei dncesini tayoruz. Bu saymzda da zengin bir ierikle karnza kyoruz. eviri arlkl olan ieriin zgn yaz skntsndan kaynaklandn belirtmekte fayda var dncesindeyiz. Komisyondan Haberler kemizde kaynak disiplini ile ilgili Oda rgtll iinde Ankara ube Kaynak htisas Komisyonu'nca yrtlmekte olan almalarla ilgili kapsaml bir yaz bulacaksnz. lginizi uyandraca grndeyiz. Beeninizi toplayacan umduumuz Kaynak zel saymzla sizleri babaa brakrken, Eyll 96 Kaynak zel saysnda birlikte olabilmek arzusuyla.

Sayglarmzla
ZR Dergimizin ubat 1996, 433. saysnda yaynlanan "Aspiratrlerde Tasarm ve iletmecilik Ynnden Karlalan Sorunlar"adl makalede 43. sayfadaki (1), (3), (4) no.lu denklemler ve yazarlarn grev ve etkinlik yerleri aadaki gibi olacaktr. Dzeltir ve zr dileriz. LW = LWS + 10 x igv + 20x ig A p + 5dB Yt = Apt / p H Lwokt = Lw - AL (1) (3) (4)

Lw = (1) denklemi yardm ile saptanan toplam ses gc dzeyi. * N. ARUN : ED-VAN Onursal Teknik Danman. ** H. AKKO : ED-VAN Vantilatr Sanayi Ltd. ti. Koordinatr.

Yksek

scak

arn
en

izolasyonunda
etkili zm:

Tayunu
VE TAYN TE EN ETKL LEVHASI TAYN HER BACA RNLER: ZOCAM TAYN VE SANAY DKME LTES, TAYN SANAY ZOCAM ZOLASYONU SANAY CHAZI NAAT RNLER, YERDE VE LEVHASI 1000 "C'A KADAR SICAKLKLARIN CEVAP EGZOZ VERYOR. VE ISITMA GEREKEN HTYALARINIZA FIRIN, TESSLERNDE, RETMNDE, TA$YN, SANAYDE, KAZANLARDA, BACALARINDA EN MKEMMEL %80 DOALGAZ DNYANIN BAARIYLA ZOLASYON KULLANILIYOR MALZEMESDR. SANAY ALIMA STN KULLANILAN ENERJDEN AYGITLAR TASARRUF GVENL SALAR. BR TESSLERNDE ORTAMI KONFOR ISITICI YARATIR. EVRESNDE VE TCAR KONUTLARDA YAPILARDA LE EDER.

TArN'nn stn zellikleri: Is geirmez. "C'a t a d a r yksek 1000

scaklklara dayankldr. Yanmaz. Yangna kar gvenlidir. Ses g e i r m e z . etkilidir. Kolay Kimyasal etkilenmez. Korozyono uramaz. Boyut deitirmez, olmaz. Haarat tarafndan mr, ve tahrip tesisinizin mikroorganizmalar edilmez. mr kadardr. deforme uygulanr. maddelerden Titreime kars

Z O C A M TCARET VE SANAY A . . DANIMA MERKEZLER tSTAMBUl W (212) 2 7 i 71 22 IS hail f o b 1212) 26i 97 69 -ANKARA Tel \312) 4J8 66 67-41 30 32 Fak [3 12) 425 05 I IMR Tel (23) 484 57 85 4S4 3 1 78

SALAR.

KAZANDIRDII KEND

ENERJ

TASARRUFU AMORT

YATIRIMINI

S I C A A - S O U A - SESE - Y A N G I N A

f o b (232) 489 00 52 -ABANA Tel (322J 352 29 80 f o b (322) 352 02 54 -BURSA Tel (224J 253 95 35 Foh [224] 255 60 13
J Z O U M (omy y TS ISO 002 sarllonu uygu" KnllcSjiemne vhphr

ZOCAM

ELAZI Tel (424) 218 66 00 f o b (424) 233 19 96 ftNTAlYA M (242) 241 19 51 fob (242) 242 39 54

URUN

HABERLER
EL BILGISAYAR "POCKET VVELDER1

Tarhan ALAAM Can naat ve Sanayi A..

aynak parametrelerini ve sarf malzemelerini belirlemek iin en hzl, en kolay yol. Weldcomp firmas tarafndan gelitirilen bu kk cep bilgisayar kullancsna gazalt, zl tel, tozalt, tungsten inert gaz, rtl elektrod, aksiasetilen ve dier kaynak yntemleri iin yararl bilgiler, neriler verebilmektedir. Pocketwelder'M bilgisayar 1200 elik malzemenin mekanik zelliklerini, kimyasal bileimlerini, uluslararas tanmlamalarn iermekte ve bunlarn kayna iin elektrod (ilave kaynak metali) nerisi, kaynak iin gerekli parametreleri (tel hz, voltaj, akm iddeti vs.), sl ilem, n stma bilgilerini vermektedir.

SERTLIK TESTI CIHAZ GRC Hndt HLN-11A sertlik test cihaz ok eitli metallerin yzey sertliini ve ekme deerlerini dz ve eimli yzeylerden lebilmektedir. Bu enstrmann dijital ekran ve entegre darbeli sertlik probu bulunmaktadr. Cihazn dier bir avantaj da kullanc arzu ettii takdirde, zerindeki yazcdan lm deerlerinin ktsn alabilir. elik, elik dkm, pik dkm, dier dkm malzemeler, alminyum dkm, prin, bronz, balar malzemelerin sertlik deerlerini gvenilir ekilde ler. Karbon eliklerinin, dier alaml eliklerin, sper dayanml alamlarn, paslanmaz eliklerin ekme deerlerini de kolayca lebilmek mmkndr. lm hassasiyeti : 0.8/LD: 900 okumada, Sertlik lm sistemleri : HL, HRC, HRB, HB, HV ve HSD, Boyutlar : (270 x 86 x 47) mm, malat : GRC Instruments, ABD, Temsilci : KUTAY DI TCARET A..
TEKKON LTD. T. Cevat Dndar Bulvar Kavackh Mrk. No: 15/12 OSTM Faks: 312-354 47 97

Bilgisayar ayn zamanda detayl maliyet analizi yapabilmekte, kaynak ilave metal sarf hzn hesap edebilmektedir. Bilgisayardaki tm bilgiler metrik sistemde ve ngilizcedir.
VVELDCOMP INC. P.O. BOX 81625, CLEVELAND, OH 44181, ABD FAKS: 216-886 42 82

KAYNAK KITI Yeni Tempilstik kaynak kod kiti; imdi tm n stma kod ve standartlarna uyan s tebeirlerini (indikatrler) piyasaya srmtr. Bu standartlar AWS D 1.1, ASME kodlar ksm I, ksm III ve VIII, ANSI / ASME B31.1 ve B31.3 dr. Bu kitin iinde kaynak kod gereksinimleri, 10 adet Tempilstik s tebeiri, n stma ve arapaso scakl spesifikasyonlar, MIL-STD-767C'ye gre kimyasal analiz sertifikalar bulunmaktadr.
Tcmpl Dvson Air Uqudc America Corp 2901 Hamlton Boulevard So. Planfcld, No: 17080 Famb : 908-757 92 73

YZEY HAZRLAMA MALAT NCESI /SONRAS Kaynak ncesi veya sonras yzey temizlii yapmak gerekebilir. Kaynak kalitesi iin yzeylerin temiz olmas gerektii gibi, sonrasnda da yzeydeki srant, tufal ve pasn temizlenmesi gerekmektedir. yi bir boya, yzey kaplama kalitesi iin, Wheelabrator firmas tarafndan ekilde grlen kumlama sistemi tesislerinize nerilmektedir.
THE WHEELABRATOR CORP. 1606 EXECUTIVE DRIVE LAGRANGE, GA 30240 Faks: 706-884 05 68

Mhendis ve Makina - Cilt :37 Say : 436

HABERLER

KOMSYONDAN

/. zgr AKAM FMC-NUROL Sav. San. A.., MMO Ankara ube Kaynak Rom. Cly.

KAYNAK TEKNOLOJS ALANINDA YAPILANMA ALIMALARI

"" lkcmizde, kaynakl retim sektrnde alan nemli I I sayda kurulu vardr. Bunlar arasnda kaynakl rn^^0 lerini d lkelere satan veya d lkelerdeki kurulular iin retim yapan orta lekli ve byk kurulularn says da kmsenemeyecek dzeydedir. Bunlara ek olarak; retimi ierisinde kaynak ilemlerini gittike artan oranda kullanan inaat sektrn de anmak gerekir. Bu gzle bakldnda, gittike byyen Trkiye Sanayii ierisinde Kaynak Teknolojisinin ne derece nemli boyutlara geldii grlmektedir. Kaynak teknolojisinin Trk firmalar asndanuluslararas neminin bu derecede anmas birtakm zorunluluklar da beraberinde getirmitir. Bunlarn en banda gelen; kaynak teknii alannda alan personelin eitimi ve scrtifikalandrlnasdr. luslararas rekabetin artmasyla, szkonusu eitim ve sertifikalandrlmann yine uluslararas tannikta olmas gerekmektedir. Orta Dou Teknik niversitesi bnyesinde, devletleraras bir Trk-Alman projesi kapsamnda bu ihtiyaca belirli bir lde cevap verilebilmektedir. Ancak bu proje kapsamnda verilmekte olan sertifikalan herhangi bir Trk organizasyonu deil, Alman taraf dzenlenmektedir. Dolaysyla, szkonusu projenin sona ermesiyle bu alanda muhtemelen bir boluk doacaktr. Oysa istenen, bu almalarn devamlln salamak ve bir tek merkez yerine Trkiye'nin deiik blgelerinde benzer almalarn yrtlmesine destek vermektir. Bu istei yerine getirmenin yolu ise; tm bu almalar koordine edecek ve bu konularda Trkiye'yi uluslararas platformda temsil edebilecek milli bir kaynak cemiyeti'nm oluturulmasdr. Bu kaynak cemiyetinin (Avrupa ile ilikiler gz nne alndnda), zerk bir yapya sahip olmas ve konuyla ilgili kiileri, sanayi kurulularn, niversiteleri ve Standart reten kurulular bnyesinde barndrmas gerekmektedir. Byle bir yapnn oluturulmasnn ardnda, Avrupa Kaynak Federasyonu (EWF2) yesi olmak iin koulan iki temel kouldan birisi (ulusal, bamsz rgtlenme) yerine getirilmi olmaktadr. Dier koul ise lkenin bir Avrupa Topluluu lkesi olmas gereidir. Bunun olmad durumlarda ise (Trkiye rnei), szkonusu kuruluun Avrupal bir benzer kuruluun destei ve sorumluluu altnda EWF yesi olma olana vardr. Bu amala birok firmann temsil edildii, ve birok firma tarafndan da desteklenen bir alma ierisine girilmitir. Bu almann ana hedefi Kaynak Teknii dalnda bamsz olarak faaliyet gsteren ve Trkiye'yi yurt dnda temsil yetenei bulunan bir rgt oluturmaktr. Bu alma 1994 yl sonundan bu yana, TMMOB Makina Mhendisleri Odas ats altnda oluturulmu olan Kaynak Komisyonu tarafndan yrtlmekledir 1996 yl bandan bu yana Makina Mhendisleri Odas ubeleri arasnda koordinasyon kurma ve almalar ynlendirme grevi Ankara ubesine verilmi ve Kaynak Komisyonu bu ube kapsamna alnmtr. Balangtan bu yana yrtlm almalar u ekilde sralanabilir: Makina Mhendisleri Odas'nn (MM) Mhendis ve Makina dergisinin ylda iki says Kaynak /.cl Says olarak yaymlanmtr. Bunun ylda drt sayya karlmas hedeflenmitir. Konuyla ilgili olarak faaliyet gsteren niversiteler, Sanayi Kurulular, TSE ve ilgili kiilerle grmeler yaplm ve bu grmeler dorultusunda hareket yntemi saptanmtr. leride bu organizasyonunun MMO ats altndan karak zerk bir kurulu haline gelecei dnlerek taslak bir tzk hazrlanmtr. Bu taslak tzn hazrlanmasnda. Alman Kaynak Cemiyeti (DVS) tz rnek alnm ve lkemizin kanunlar dikkate alnarak yeniden yazlmtr. MMO ats altndaki yaplanma Ankara ubenin koordinatrlnde ve dier 17 ubeninkatlmyla gerekletirilerek Trkiye geneline yaygnlatrlacaktr. Kurulmas hedeflenen bu organizasyonun ama ve hedefleri aadaki gibidir. Ana ama; yeler erevesinin de dnda, kamu yararna olmak zere kaynak tekniinin ve buna yakn olan teknik branlarn tevik edilmesidir. Buna paralel olarak, organizasyon u noktalar kendisine grev edinmitir: 1. Teknik ve organizasyonel almalarn yaplmas, 2. Kaynak tekniinin gelitirilmesine yarayacak almalarn hazrlanmas, teviki ve koordinesi. 3. Ulusal ve uluslararas ibirlii yaplmas ve bu ekilde kazanlan bilgi ve deneyimin yaylmas, 4. Topluluk halinde aratrmalar yaplmas, 5. Yeni yetien teknik personelin eitimine itirak edilmesi, 6. Yazl ve resimli dokmanlarla konferans metinlerinin hazrlanmas ve gelitirilmesi, 7. Teknik esaslar ile standartlarn danmanl ve hazrlanmas (TSE ve uluslararas ibirlii dahilinde), 8. Kalite ve Kalite Kontrol konularnda danmanlk ve almalara itirak edilmesi, 9. ve Gvenlii konularna destek verilmesi, 10. Yurt iinde ve Yurt dnda ayn hedefleri takip eden veya bu hedeflerle ilgilenen kurum ve organizasyonlar ile balant kurulmas ve onlarla ibirlii yaplmas. Bu hedeflere ulalabilmesi iin aadaki almalarn yrtlmesi planlanmtr: 1. l temsilciliklerin (imdilik MMO ubeleri) eitilmesi. 2. Kendi il temsilcilikleri ile kendine bal organizasyonlarda (Kaynak Teknii Eitim ve Aratrma Merkezi - KTM) eitim ilerini yrtlmesi, 3. Kaynak ve Kesme ilemleri iin aratrma hedeflerinin belirlenmesi ve aratrma sonularnn uygulamaya aktarlmas, 4. Toplantlar dzenlenerek yelerin bir araya getirilmesi, 5. Teknik sempozyumlar, seminerler ve konferanslar dzenlenmesi, 6. Blten, dergi ve buna benzer yaynlar kartlmas. 7. Kitaplklar, arivler ve okuma odalar kurulmas, 8. Bireysel yelerin ve alma gruplarnn faaliyetlerinin dzenlenmesi, 9. Kaynak tekniine ve organizasyona yapm olduklar sekin hizmetler nedeni ile kii, kurum ve kurulularn dllendirilmesi. Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

Pompa ve Hidroforda

MAS tecrbe birikimini gelecee tayor...

"MAS" kalite pompa'y retme yolunda yllarn getirdii bilgi birikimini, gelecek nesillere aktarmay amalyor. lk mezunlarn bu yl veren, T.C. Milli Eitim Bakanl'na bal raklk ve Mesleki Eitim Okulu ile "MAS", sanayisinde en mkemmeli retecek usta ve teknik adamlar yetitiriyor. "MAS" 200'n zerinde uzman kadrosu, 13.000 m2 ak alan, 6.000 m2 yi akn kapal alan ile yurt ii ve yurt dnda hizmet veriyor; lkemiz ekonomisine de katkda bulunuyor. MAS gelecekteki hedeflerini bu gnden gerekletiriyor.

MAS
KALTE POMPA
MAS POMPA SANAY A..
Merkez: Necatibey Cad. 38 Karaky-lstanbul Tel. (02.12) 251 97 00 (4 Hat), Telefaks: {02l'2) 251 23 94 Fabrika: Sultan iftlik mevkii mraniye-lstanbul Tel: (0216) 312 11 26-27, Telefaks: (0216) 312 14 73

"kalitenin kayna"

l|IEczacba

ASKAYNAK KAYNAK ELEKTRODLARI ve TELLER

EN ISO 9001

BAKIR ve BAKIR ALAIMLARINDA

rnlerimiz Bakr ve Rrin Borular, ubuklar. Profiller MaaJ ve Maasz Bronz Dkmler Kurun Borular
PRN SANAY ve TCARET A.. 71 300 - KIRIKKALE Genel Md. (0.318) 224 28 33 Genel Md. Yrd. (T) (0.318) 224 43 24 Genel Md. Yrd. () (0.318) 224 43 33 Ticaret Md. (0.318) 224 53 94 Fax : (0.318) 224 28 93 stanbul Sat Maazas Tel: (0.212) 664 44 88 Fax : (0.212) 558 28 21

STEK ZERNE REDUKTORLER YAPILIR

Tm tiplerdeki talepleriniz stoktan hemen teslim edilir.

REDKTR

BAHEC
SAN. TC.

P R N SAN

bir

k u r u l u u d u r

A..

Dou Sanayi Sitesi 10. Blok No:4 Yenibosna/stanbul Tel.:(212) 652 66 58 / 652 66 70 Fax:(212) 551 04 91

ENDSTRDEN

HABERLER
TAHRIBATSZ MUAYENE VE KAYNAK MHENDISLII ALANNDA YENI BIR FIRMA

Derleyen : Tarhan ALAAM Can naat ve Sanayi A..

lecek bu standart ve teknik bltenler imalatlarn her konuda danacaklar, referans olarak kullanacaklar yardmclar olacaktr. Sipariler iin: Pipe Fabrication Institute P.O. Box 173 Springdale, PA 15144, ABD STANDARDS ES Internal Machining and Solid Machined Backing Rings for Circuferential Butt VVelds (Reaffirmed 1989) Method of Dimensioning Piping Assemblies (Revised 1992) Fabricating Tolerances (Reaffirmed 1992) Hydrostatc Testing of Fabricated Ppng (Revised 1985) (Reaffirmed 1991) Cleaning of Fabricated Piping (Revised 1 987) (Reaffirmed 1990) Minimum Length and Spacing for VVelded Nozzles (Revised 1992)

ahribatsz muayene alannda uluslararas sertifikalara ve kaynak mhendislii konusunda Avrupa Kaynak Mhendisi belgesine sahip mhendisler tarafndan Ankara'da kurulan TEKKON LTD. T. sanayiye hizmet vermektedir. Firmann hizmet alanlar arasnda, endstriyel tesislerin, teknolojik ekipmanlarn bakm / onarm ileri, hasar tespitleri, baz hatlarnn, basnl kaplarn, tanklarn, kazanlarn, eanjrlerin tahribatsz muayene yntemleri ile kontrol yaplmaktadr. Firma ayn zamanda kaynak konusunda, kalite, danmanlk ve kontrollk hizmetleri vermektedir. Personel, Radyografi, ultrasonik, Sv penetrant, manyetik parack ve girdap akmlar ile muayene yntemlerinde ODT-DGZF seviye I, II ve m sertifikalarna sahiptir. Kaynak mhendisleri, ODT-SLV Mnih tarafndan verilen eitimleri tamamlayarak Avrupa Kaynak Mhendislii unvann almlardr. TEKKON Ltd. ti. - Ostim / Ankara Tel: 312-354 46 76 Fax: 312-354 47 97

ES2 ES3 ES4 ES5 ES7

ES 1 Permanent Marking on Piping Materials (Reaffirmed 1990) ES 16 Access Holes and Plugs for Radiographic Inspecton of Pipe VVelds (Revised 198.S) (Reaffirmed 1991) Wall Thickness Measurement by Ultrasonic Examination (Revised 1986) (Reaffirmed 1991) Internal Machming and Fit-up of GTAW Root Pass Circumferential Butt VVelds (Reaffirmed 1989)

ES20

ES21

ES22 Recommended Practice for Color Coding of Piping Materials (Resived 19901 ES24 Pipe Bending Tolerances - Minimum Bending Radii - Minimum Tangents (Resived 1984) (Reaffirmed 1990) ES25 Random Radiography of Pressure Retaining Girth Butt VVelds (Revised 1988) (Reaffirmed 1991)

BORU VE BASNL KAP MALATLAR N AMERKA'DAN TEKNK DOKMANLAR Pipe Fabrication Institute kanalyla elde edilebi-

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

ENDSTRDEN

HABERLER
ES26 Welded Load Bearing Attachments to Pressure Retaining Piping Materials (1984) (Reaffirmed 1990) ES27 Visual Examination - The Purpose, Meaning and Limitation of the Term (Revised 1986) (Reaffirmed 1991) ES29 Abrasive Blast Cleaning of Ferritic Piping Materials (Revised 1990) ES30 Random Ultrasonic Examination of Butt Welds (Revised 1986) (Reaffirmed 1991) ES31 Standard for Protection of Ends of Fabricated Piping Assemblies (Revised 1988) ES32 Tool Calibration (Reaffirmed 1988) ES33 Circumferential Butt Welds in The Arc of Pipe Bends (Reaffirmed 1991) ES34 Painting of Fabricated Piping (Reaffirmed 1989) ES35 Nonsymmetrical Bevels and Joint Configurations for Butt Welds (1984) (Reaffirmed 1990) ES36 Branch Reinforcement Work Sheets (1986) (Revised 1988) (Reaffirmed 1991) ES37 Loading and Shipping of Piping of Piping Assemblies (February 1991) Standards withdrawn: ES6, 8, 9, 10. 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 23, 28 TECHNCAL
TS

MALZEME KONGRES" 11-15 Haziran 1997'de dzenlenecektir, kongrenin yannda demir-elik, retim teknolojisi, makina ve ekipmanlar, rnleri zerine ANKIROS'97 ve demir d metaller, ileri malzemeler teknolojisi, retim, makina ve ekipmanlar rnleri zerine ANNOFER'97 ihtisas fuarlar da yer alacaktr. AVRUPA KAYNAK MHENDISLII EITIMI Trkiye'de Avrupa Kaynak Federasyonu ynergelerine ve Avrupa normlarna uygun Kaynak Mhendisi yetitirmeyi, bu yolla sanayiye hizmet vermeyi, kalifiye personel salamay amalayan eitimlerin 4.'s 13.11.1995 - 23.02.1996 tarihleri arasnda blm (480 saat) halinde gerekletirilmitir. Programa KARDEMR, MTA, SANTEK, MAN, GDA ve ODT gibi kamu ile zel sektrden toplam 10 kii katlmtr. Biri hari katlmclar program baar ile tamamlam ve Avrupa Kaynak Mhendisi sertifikasn almaya hak kazanmtr. Eitim Programnn 5incisi Bu sene iinde 1. Blm 20.05.1996 - 07.06.1996 2. Blm 10.06.1996 - 21.06.1996 3. Blm 07.10.1996 - 06.12.1996 tarihleri arasnda dzenlenecektir.
Bavuru : ODT Kaynak Teknolojisi Eitim ve Aratrma Birimi Atilla PAMR Tel: 0 . 312 . 210 36 92 - 210 21 49

BULLETNS

Pressure Temperature Raitings of Seamless Pipe Used in Power Plant Piping Systems (Revised 1988) TS3 Guidelines Clarifying Relationships and Design Engineering Responsibilities Between Purchasers Engineers and Pipe Fabricator or Pipe Fabricator Erector (Revised 1985) Reaffirmed 1991) Technical Bulletins withdrawn: TB-2, TB-4 METAL HAFTAS -97 TMMOB Metalrji Mhendisleri Odas tarafndan iki ylda bir geleneksel yaplan kongrenin dokuzuncusu "ULUSLARARASI METALRJ VE
Mhendis ve Makina - Cilt :37 Say : 436

GEMTEN BUGNE

MHENDS VE MAKNADA KAYNAK

Hazrlayan : Melih AHN FMC Nuroi Sav. San. A.S.

Kaynak Teknolojisi ile ilgili gemite dergimizde yaynlanm yazlardan ilgi uyandracan dndmz bazlarn yine beeninize sunuyoruz.. Bu sayda konumuz "KESME"
ergimizin gemi saylarnda yaptmz taramada metallerin kesme ilemi hakknda 196O'l yllardan balayarak 5 deiik makalenin yaynlandn tesbit ediyoruz. Ksa zetlerini aada bulabileceiniz yazlar, kesme ilemi hakknda gerek teorik, gerekse pratik bilgileri okuyucuya sunmay hedeflediinden yaynladklar dnemlerde sahip olduklar ilgi ekerlik dzeyini bugnden korumaktalar. ""* lk yazmz dergimizin Ekim 1965 yl. 99. saysnda yaynlanan Sn. Doan EEN'in "Plazma Alevinin Metal Sanayiine Getirdii Yenilikler" isimli evirisi. Kesme hakknda bir blmn yer ald yazda, Plazma alevinin ilk defa paslanmaz eliklerin ve alminyumun kesilmesinde kullanld, karbonlu eliklerin kesimi iinse, oksijenle yaplan kesme ileminin yerini alp alamayaca sorusunun imdilik aratrma safhasnda olduu belirtilmekte, Plazma alevi ile kesim ileminin proses karakteristikleri zetlenmekte. Yaz ayn zamanda Plazma ile Kaplama, Yzey Sertletirme, kaynak yntemlerini de kapsamakta. "* Mhendis ve Makina'nn Austos 1974 yl 122. saysnda Sn. Hayri BATEMUR'un evirdii "Su In ile Kesme Tekniinde Gelimeler" isimli yaz yaynlanmtr. ngiliz Kaynak Cemiyeti'nin Cambridge'de 1972 ve 19/4 yllarnda dzenledii basnl su n ile kesme teknolojisi sempozyumlarnda sunulan bildirilere dayanan yazda tarihsel geliim zetlendikten sonra konu, Yksek Basnl Pompalama Tehizatlar:, Kmr Ocaklarnn Hidrolik Olarak letilmesi:, Kaya ve Beton Kesme:, Temizleme ve Yzeylerin Kaznmas:, Kaliteli Kesme lemleri:, Aratrma ve Gelitirmeler, balklar altnda incelenerek bu alandaki teknolojik gelimeler anlatlmakta.

man gibi hi bir ses meydana getirmesin. Bu zellikteki kesici takm, su huzmesi yam uygun bir su ak yahut dier bir svnn ses hzndan iki misli hzla hacket ettrilmesiyle salanr " Kesme teknolojisine yeni boyutlar getiren bu yntem; Kesme Teknolojisinde Yeni ller, Toz Yoktur ve Ses ok Azdr, Su En yisini Elde Eder, Metal in Henz Hazr Deiliz, balklar altnda incelenerek okuyucu bilgilendirilmekte.

ekil 1. Basn arttrc pompann alma sistemi.

Pe/Mr

'"* Sn. Fethi ELKTRK tarafndan dergimize kazandrlarak, Mays 1976, say 232'de yaynlanan "Sesten Hzl Sratle Malzeme Kesen Su Testereleri" isimli eviri yaz konunun nemini aadaki u cmlelerle aklamakta, "Bir kesici takm dnelim hi anmasn, dnd hi belli olmasn, kiilerde hi apak brakmasn ve sanki bir malat Mhendisinin piposundan kan du-

ekil 2. Sv huzme ile kesmenin ematik gsterimi.

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

GEMTEN BUGNE

MHENDS VE MAKINADA KAYNAK

Dier bir yaz Eyll 1985 say 3O8'de Sn. Osman F. GENCEL tarafndan dergimizde yaynlanan "Laser'in Mhendislikte Uygulama Alanlar" isimli makale. -Laser Prensibi, Laser Inn zellikleri, malat Tekniinde Laser, Dier Uygulamalar yazmzn konu balklar. Konumuz olan KESME ile ilgili bilgiyi yaznn "malat Tekniinde Laser" blmnde bulmaktayz. Burada ilem, "Kesilen malzeme lasei n yardm ile erime scaklna kadar stlr, eriyen ve buharlaan malzeme k yolu boyunca gnderilen bir gaz jeti tarafndan kesilen malzemenin aasndan atlr" eklinde tanmlanmakta ekteki ekil yardmyla da sistem aklanmakta. Son yazmz Sn. Erdoan FIRATLI' nn Temmuz 1988, say 342'de yaynlanan "Metallerin Doal Gaz Alevi veya Asetilen Alevi ile Kesilmesi" isimli makale. Endstriyel uygulamalarda doal gaz kullanmnn giderek artt gnmzde, doal gaz alevinin, metallerin oksijenle kesilmesinde de kullanlmas uygulamalrdan birisi olarak karmza kmakta. Bu yazca.-, Doal gaz Bileimi, Doal Gazn yanmas ve Alev zellikleri, Kesme Oksijen Safl, Gaz Basnlar, fle ve Memeler, Gaz Sarfiyatlar, Maliyetler, Sonu ve neriler konu balklar altnda metallerin kesilmesinde doal gaz alevinin uygulamalarna ait temel bilgiler sunularak, kesmede yanc gaz olarak doal gaz veya asetilen seiminde dikkate alnmas gereken kriterler verilmekte.

KUresel tcksrlek

ekil 3. Laser ile kesme ilemi.

MALZEME TAIMA ve STFLEMEDE EN BUYUK YARDIMCINIZ...

KALTE, VERMLLK, AZ BAKIM... TE LOGITRANS FARKI!

Trkiye Temsilcisi: OZ M A K I N A

ELEKTRK

42/Asok. No:42 06370 Ostim ANKARA/TRKYE Tel: 0312 3546006 Fax: 0312 3543103

Mhendis ve Makina - Cilt :37 Say : 436

MAKALE

Teknik

GAZALATI KAYNAINDA KORUYUCU GAZ SEM*

eviren: Recep AYDIN
Z E T

GAZLARN SNFLANDRLMAS

T
Gazalt kaynak yntemi, gelimi lkelerde ok daha yaygn bir ekilde kullanlmasna ramen,Trkiye'de henz yeterince kullanlmamaktadr. Fakat yksek yma hz, otomasyona ve robot kullanmna imkan vermesi, kesintisiz bir proses olmas dolays ile gazalt kaynak ynteminin kullanm giderek artmaktadr ve artacaktr. Gazalt kaynanda, nemli unsurlardan biri koruyucu gaz seimidir. Piyasada bulunan gazlar arasndan gerek retim hz, gerekse kaynak kalitesi asndan, ideal gaz karmnn seilmesi balbama bir uzmanlk ister. Bu alma gaz seimini kolaylatrmak iin dikkate alnmas gereken noktalar iermektedir.

ablo 1, Sade Karbonlu, dk alaml ve paslanmaz eliklerin MG ve MAG kaynanda kullanlan 26 deiik koruyucu gaz listelenmitir. Fakat tm bu gazlar iinde iki adedi yksek kaliteli bir kaynak dikii iin gereken tm koullan salamaktadr. Sade karbonlu ve dk alaml elikler iin %15 orannda CO2 ieren Argon CO2 karm ksa devre ve sprey metal transferi iin en ideal sonular verir. Paslanmaz eliklerin kaynanda ise %3 CO2 ieren argon karm ksa devre ve sprey uygulamalar iin idealdir. Sade karbonlu veya paslanmaz eliklerin kaynanda %90 helyum, 7.5 argon, 2.5 CO2, karm gibi, dk oranlarda aktif gaz ieren gazlarn ok byk bir avantaj yoktur. %0.5 orannda O2'nin kaynak kalitesi ya da kimyasal reaksiyonlar zerinde ok nemli bir etkisi yoktur. SPREY GEII IN KOULLAR

Although Gas-Metal-Arc Welding (GMAW) Process has widely usage in developed country, its usage in Turkey is very limited. But the process has been spreading continuously, since its high deposition rate, simplicity in automatisation or robot application and high duty cycle. in GMAW process one of important factor is shielding gas selection. Selection of gas mix both for deposition rate and weld cjuality among the gasses in supply, is a complex process. This article focus on important factors in gas mix selection is GMAW process.

%10-15'in zerinde CO2 ieren gazlarda sprey geiinin salanmad gr yaygndr. Halbuki Avrupa'daki birok iyerinde %20 CO2 karm yllardr baar ile uygulanmaktadr. Gazalt kaynanda sprey geii 0.9 mm. tel kalnlna kadar %20 CO2 ieren argon karmlaryla rahatlkla salanr. 1.2 mm. ve zerindeki tellerde sprey geii minimum akm ve voltajda %25 CO2 ieren argon karmlarnda elde edilir.
Tablo 1. Sade Karbonlu ve dk alaml eliklerin gazalt kaynanda yaygn olarak kullanlan koruyucu gazlar. Ar-O2 99- 1 98-2 97-3 95-5 92-8 Ar-CO2-O2 90-8-2 90 - 7.5 - 2.5 94-2-4 91-5-4 93-5-2 90-5-5 Ar-CO2 98-2 97 - 3 95-5 92-8 9 0 - 10 8 8 - 12 85 - 15 80-20 75 - 25 Ar-He-CO2-O2 77-20-3-0 73-25-2-0 67-30-0-3 73-25-0-2 71-25-3-1

* Ed CRAIG (GMAWShielding Gases: Simplifying Selection, Weling Design & Fabrication, September 1994, Page 43-45). Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina |Q

MAKALE
REAKTIF GAZ ILAVESI VE ARK ENERJISI Sade karbonlu eliklerin kaynanda kullanlan gazlar arasndaki en nemli farklardan biri CCh'nin exotermik reaksiyonlar ve iyonizasyon potansiyelinin belirledii ark enerjisi seviyesidir. Enerji seviyelerine gre gaz karmlar gruba ayrlrlar. Karbon eliklerinin gazalt kaynanda, makximum penetrasyon, minimum prozite ve optimum darbe zellikleri orta ya da yksek enerjili karmlarn kullanlmas ile elde edilir. KSA DEVRE METAL TRANSFERI IN KOULLAR Gazalt kaynanda 0.8-0.9 mm. teller iin, ksa devre geii argon karmlar ile 40-200 A, 11-22 V'da gerekleir. Gaz karm ksa devre frekansn etkiler. Saclarn kaynanda, orta ve yksek enerjili koruyucu gazlar, ksa devre kaynak metali damlasnn hzl soumasn engelleyerek, uygun erimeyi salar. Ksa devre metal transferi iin yaygn olarak kullanlan argon CO2 karmlarnn alma voltaj 14-22 V'dir. NCE SALAR IN UYGULAMALAR 1 mm.den ince salarn birletirilmesinde, salardaki byk boluklarn doldurulmasnda ve paslanmaz eliklerin 100 amp'den dk akmlardaki ksa devre kaynanda, Tablo 2.den dk enerjili bir Ar-O2 karm seilmelidir. Bu gaz karm orta ve yksek enerjili gaz karmlarna gre, dk kaynak akmlarnda ok daha iyi bir ksa devre metal geii salar. Ar-O2 karmlar ile ksa devre metal geii iin minimumkaynak voltaj 11 volttur. Bu ise 1 mm.den daha ince salarda bir avantajdr. Orta ve
Tablo 2. rettikleri Art Enerjilerine gre, yaygn olarak kullanlan Argon Gaz karmlar
A- Dk Ark Enerjili Gaz Karmlar * Tm iki bileenli Ar-Oj karmlar * %10'dandahaazCO2 ieren tm Ar-CO2-O2 karmlar * %8'den az CO2 ieren tm Ar-CO2 karmlar B- Orta seviye Ark Enerjili Gaz Karmlar * % 13-21 CO2 ieren tm Ar-CO karmlar * Bu karmlar tm tel aplarnda, birok ksa devre ve sprey uygulamalar iin kullanlabilir. * A grubundan daha yksek bir kaynak voltajna gereksinim vardr. C- Yksek Enerjili Gaz Karmlar %22-30CO2 ieren tm Argon karmlar * Ksa devre ve sprey in uygundur. 1 mm'den ince tellerde srama grlr. * B grubundan daha yksek bir kaynak voltaj gerektirirler.
1

Teknik
yksek enerjili gaz karmlarnda ise bu voltaj minimum 14 volttur. HEM KSA DEVRE HEM DE SPREY GEII IN TEK BIR GAZ SEIMI 1 mm.den kaln salarda devre metal geii iin, orta enerjili (% 13-20 C2+Ar) veya yksek enerjili (%25 CO2 + Ar) karmlar tercih edilir. Her iki karmda 3.5 mm. kalnla kadar olan salarda ksa devre metal transferi iin gereken enerji salarlar. 0.9 mm.lik tel kullanldnda %25 CO2 + Ar karm sramaya neden olacandan sprey geii iin orta seviye enerjili gazlar kullanlmaldr. 8 mm. kalnla kadar saclarn kaynanda, 0.9 mm. tel ap ve orta enerjili gaz karmlar idealdir. 0.9 mm.lik tel iin akm aral 180-350 Amperdir. ayet tel 1 mm. ise, sprey geii yaklak 320 Amp., 33-34 V ve %25 CO2 + Ar karm ile salanr. % 15-20 CO2 + Ar karmlarndan, sramasz bir kaynak dikii elde etmek iin 265 Amp. 27-28 V'da almaldr.
GELENEKSEL AR-CO2-O2 L KARMLAR VE KSA DEVRE METAL GEII

bileenli gaz karmlar, ayn voltajn kullanlmas durumunda, dk enerjili gruba girerler ve %8 CO2 + Ar karmna benzer karakterde metal geii salarlar. Sprey transferi iin %5-10 CO2 + Ar karmlarna gre bir avantajlar yoktur. Dk enerjili l karmlar, dk enerjili darbeli gazalt kaynaklar iin uygundur. Ksa devre geite, l karmlar yksek enerjili Ar-CCh karmlardan daha dk enerji girdisi salarlar. Geleneksel l karmlarn, standart iki bileenli %5-10 CO2 + Ar veya Ar-2 karmlarna gre bir stnlkleri yoktur. 1 mm.den kajn malzemelerde sprey geii iin % 15-20 CO2 + Ar karm iyi bir nfuziyet dk prozite, yksek darbe dayanm ile kir ve pasa kar daha dk bir duyarllk salar. Argonlu l karmlar 1 mm.den kaln malzemelerde, ksa devre uygulamalar iin, orta ve yksek enerjili gazlardan daha iyi performansa sahip deildirler. ARGON-OKSIJEN KARMLAR Gaz reticileri, ark ssn artrmak ve elektron transferini kararl hale getirmek iin, argon karmlarna dk oranda oksijen ilave ederler. Aslnda CO2 ilave edilmi argon'da sprey geii iin ayn etkiye sahiptir. Ayrca CO2 ilavesi ile ark

Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE
enerjisi ykseltilirken, gaz karmnn oksidasyon potansiyelide minimumda tutulur. Bylece daha dk prozite elde edilir. Argon - Oksijen karmlar 100 Amperin altndaki kaynak akmlar ve 1.5 mm.den daha ince paralarn kayna hari, karbon eliklerinin ksa devre kaynak uygulamalar iin uygun deildir. ARGON-HELYUM-CO2 KARMLAR Orta enerjili Argon-C2 karmlar, karbon elikleri iin en iyi sonular verdiinden, bu eliklerin gazalt kaynanda daha pahal olan helyum karmlarnn kullanlmasnn pek anlam yoktur. Optimum kaynak parametreleri ile kullanldnda Tablo l.deki tm orta enerjili gaz karmlar hemen hemen tm sprey uygulamalar iin gereken enerjiyi salarlar. Ar-CO2 karmlar dz ke kaynaklarnda sramasz, mkemmel bir kaynak dikii salar. PASLANMAZ ELIKLERIN KAYNA IN GAZLAR Ostenitik paslanmaz elikleri kaynanda %97 Ar %3 CO2 karm kullanlmaldr. Bu gaz ksa devre kaynaklarda bileenli gazlara gre %20-25

Teknik
daha az s girdisi ile mkemmel sonular verir. Dk enerji, distorisyonu ve kaynan oksidasyonunu azaltr. Sprey geii iin en yaygn gaz karm Ar-%2 CO2 karmdr. Bu karmla ilgili sorun oksijenin kaynak banyosunu oksitlemesidir. oksijen uzaklatrlmas zot, siyah bir oksit yzeyi oluturur. zm Ar-2 O2 karm yerine Ar-%3 CO2 karm kullanmaktr. Ar-CO2 karm, Ar-O2 karm ile ayn kaynak voltajnda kullanlabilir. SONU Sade karbonlu, dk alaml ve paslanmaz eliklerin her trl kaynandan iki ok amal gaz karm yeterlidir. Ar-% 12-20 CO2 karm, sade karbonlu ve dk alaml eliklerin her trl ksa devre kaynandan optimum sonulan verir. Optimum Ar-CO karm Ar-%12 CO2 dir. Bu karm ayrca karbon, dk alaml ve paslanmaz eliklerin her pozisyondaki zl tel kaynanda kullanlabilir. Paslanmazlarn kaynanda Ar-%3 CO2 karm ksa devre ve sprey geii iin idealdir. Ar-%3 CO2 karm ayrca karbon ve paslanmaz eliklerin tm darbeli sprey uygulamalarnda da kullanlabilir.

POMPA KONTROL VANASI (PUMP CONTROL VALVE)

740 -Q Pompa Kontrol Vanas

Depo Sisteme Pompa

Pompann almasnda ve durdurulmasnda basn darbelerinin olumasn nler. Enerji kesilmesi esnasnda kontrol vanas ani kapanarak cekvalt grevi yapar ve suyun geri akn nler. Pompann devreye alnmasnda pompa ve kontrol vanas sekronize olarak alr. Pompann durdurulmas istendiinde nce pompa kontrol vanas kapanr daha sonra pompa, limit alter vastasyla devreden kar. Basn sabitleme pilotu ilave edildiinde pompa her trl koulda optimum Hm'de alr ve bylece enerji tasarrufu salanm olur. D A H A G E N B L G N L T F E N B Z A R A Y I N I Z .

DOU VANA LTD. T.

Merkez : 1202/1 Sok. No: 26/A-B Yeniehir- ZMR Tel : 0.232. 433 59 43 - 459 94 29- 433 60 11 Fax : 0.232. 458 08 96 Fabrika : Atatrk Organize Sanayi Blgesi 1 O O Sokak ili - ZMR O O Tel : 0.232. 376 85 80 -81 Fax : 0.232.376 85 82

MAKALE

Teknik

KARBON EDEER FORMLLERN ANLAMAK VE KULLANMAK*

eviren: Blent TOPAKOLU
Z E T

Karbon edeeri formlleri bir eliin kaynak edilebilirliini len abuk bir yntemdir. Fakat dnlmesi gereken faktrlerden sadece birisidir.

arbon edeeri formlleri bir eliin kaynak edilebilirliini len hzl bir yntem, ancak dnlmesi gereken bir ok faktrden yalnzca birisi. Kaynaklar zaman zaman daha nce hi almadklar metalleri birletirmek zorunda kalrlar. Malzemenin kimyasal bileimi, kaynak geometrisi, sertletirilebilme derecesi, istenen kaynak kalitesine ve mekanik deerlere ulalmasn etkileyen faktrlerdir. Dier faktrler sabit tutulduunda, malzemenin karbon ierii arttka kaynak edilebilme zellii azalr. Yksek karbon ieren metallerin kaynak edilmesinde genel olarak iki metot uygulanr,- pratik metot ve analitik metot. Pratik metoda gre, atlamalar azalp kaynak kabiliyeti artana kadar malzemeye n stma uygulanr. Analitik metotda ise, malzemenin kimyasal bileimi, sertletirilebilme derecesi ve kaynak yerin geometrisi dikkate alnr. Her iki metot ile de baarl sonular elde edilmekte ise de, bu iki metodu birletirebilecek bir ortak noktaya ihtiya vardr. Bu durum zellikle bir ok farkl malzemeyle karlaldnda veya tamir plan iin ters mhendislik uygulandnda nemlidir. SERTLETIRILEBILME .KAYNAK KABILIYETININ BIR BELIRLEYICISI

Carbon equivalent formulas offer a quick measure of a steel's weldability but are just one factor of many to consider.

Malzemenin kaynak kabiliyetini saptarken kullanlan en yaygn yollardan birisi malzemenin sertletirilebilme kabiliyetinin incelenmesidir. Karbon edeeri formlleri, malzemenin kimyasal yapsn normalize ederek tek bir say ile ifade edebilmek iin gelitirilmitir. Bu say malzemenin kimyasal bileiminin sertletirilebilme kabiliyetini nasl etkileyeceini saptamak iin kullanlr. lk formller yle idi.
CE = C + Mn/4; ve daha sonra, CE = C + (Mn + Si)/4

Dier bir ok forml ayn zamanda Cu, Cr, Mo, Ni ve V elementlerinin de dk alaml elikler zerindeki etkilerini dikkate alacak ekilde gelitirilmilerdir. Literatrde zel metaller iin gelitirilmi bir dzineden fazla formle rastlanmaktadr. Bu formller genel olarak kaynak edilebilme yeteneini gstermekte ve n stma scaklklarnn saptanmasnda kullanlabilmektedir. Ancak forml saysnn fazlal ve formllerin birbirine gre farkl olmalar karkla sebep olmaktadr. Tablo l'de de grlebilecei gibi AWS yaynlar bile farkl karbon edeeri formlleri iermektedir. HANGI FORML? Genellikle yaplan ile ilgili kontratta verilen veya malze-

* Welding Journal 1, Wllam F. NEV/ELL, JR., P.E., is a welding consultant with W.F. Newell & Associates, Inc., and cofounder of Euroweld, Ltd., Mooresville, N.C., MMO. Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE
Tablo 1. Deiik AWS yaynlarndan alnan Karbon Edeeri Formlleri
CE - C + (Mn + S)/6 + |Cr + Mo + V|/5 + (Ni + Cu|/15 CE - C + Mn/6 + (Cr + Mo + V|/5 + (N Cu|/15 CE . C + Mn/6 + 0.05 (Sadece C ve Mn bilindiinde kullann) CE = C + Mn/6 + Ni/20 + Cr/10 + Cu / 40 - Mo/50 - V/10 CE = C + 0.31S + 0.33F + 0.45S - 0.028Mn (Cast ton Only). CE - C + 0.31S + 0.33P + 0.45S - 0.028Mn + Mo + Cr. -0.020.02N - O.OlCu (Cast ton Only) CE - C + Mn/6 + Ni/20 + Cr/10 - Mo'/40 - V/10 ' Mo, %0.5'i getiinde ileme dahil edilmelidir. CE = C + Mn/6 + Si/4 CE - C +Mn/6 + Mo/4 + Cr/5 + Ni/15 + V/5 Dl.l; Ek. XI D1.5, D3.6 Eq.l S.nW D3.6Eq.2 D8.8 D 1.2 Eq.l D 1.2 Eq.2 Alam elikleri D14.3 Yap elikleri D14.3 D14.5

Teknik
Tablo 2. Deiik Metal kategorilerinin maksimum Karbon Edeerleri
Ana Metal Kategorisi En Fazla Karbon Edeeri ..!

1. Snf. Karbon elikleri AISI / S AE 1005, 1006, 1008, 1010. 1(112. 101.1, 1015, 101, 1017, 1018, 1020 ve 1021 2. Snf, Karbon -Manganez Yap elikleri ASTMA36, A53, GrB, A106, A139, A38I Gr Y3.S, AS00, A501 A516, AS29, A5 70 Grs D ve E, A573; API 5-L G B; ABS Grs, A, B, C, CS, D, E ve R

! 48

3. Snf, Yksek Mukavemetli Dfk Alaml elikler ASTM A242 Kaynak edilebilir snf A441, A537, Grs A ve B, A572 Grs ) M 42, 45 and 50, A5 88, A618; API 5L Gr B ve 5 XL Gr 42; ABS Grs AH, DH, ve EH 4. Snf, Yksek Mukavemetli Dk Alaml Krom-vanadium elikleri ASTM A572 Grs 55, 60 and 65 5. Snf, Yksek Mukavemetli Temperlenmi. Alaml elikler ASTM A514ve A516 0..-4 :> 74

vardr, genellikle istenilen kaliteye kolayca ulalr. menin kimyasal bileimine en uygun olan forml Bu deer arttka, kaynak edilebilme yetenei azalakullanlmaktadr. Farkl formllerden elde edilecek caktr. Tablo 3'te Karbon edeerinin fonksiyonu sonular birbirine yakn olacaktr nk formln olarak n stma dereceleri verilmitir. Bu deerler sonucunu en ok etkileyen element ana alam sadece yol gsterme amaldr. Her zaman ilgili elementleri olan Karbon, Manganez, Molibden ve artname veya kontrat artlarna uygun n stma Krom'dur. Yakn karbon edeerine sahip olan ve kaynak sonras tavlama yaplmaldr. deiik malzemeler gruplanabilirler. Bu durum Tablo 2'de gsterilmitir. Her bir grubun karbon KARBON EDEERI DEERLERI ABUK edeeri benzer olarak bulunacaktr. DEERLENDIRME IIN IDEALDIR Karbon elikleri ve Karbon-Manganez eliklerinin kaynak edilebilme yetenekleri nceden kestiKarbon edeerinin hesaplanmas iin ok az rilebilir ve AWS D 1 Yap elikleri kaynak malzeme (veya kimyasal bileim analiz raporu) Kurallar'nda verilen volt-amper, n stma ve gerektiinden, bir malzemenin kaynak kabiliyetine kaynak sonras tav parametreleri ile baarlabilir abuk karar vermek gerektiinde bu metot kullanekilde kaynak edilebilirler. Bir sorun kmad labilir. Bu formller ayn zamanda kaynak kurallar srece Tablo 2'de verilen 1. ve 2. snf malzemeler ve n stma derecelerinin verilmedii malzemeiin karbon edeerini hesaplamaya gerek yoktur, lerin kaynak edilmesinde yol gsterici olarak kullatablo 2'deki 3, 4 ve 5. snf malzemeler ise kendinlabilir. lerine gre sorunlar karrlar. AISI 4130 ve AISI 4145 malzemelerinin kaynak edilmesini gerektiren bir onarm iini rnek verebiliriz. AISI 4130 iin Tablo 3. Karbon Edeerinin Fonksiyonu Olarak n Tav hangi formln kullanldna bal olarak 0.59 ile Dereceleri 0.79 aras bir karbon edeeri hesaplanr. Tablo 2'ye En Fazla Karbon Ederi Ana Metal Kategorisi bakldnda bulunan deerler deiik snflara ait Edeer Karbon erii n Tav Derecesi olduklarndan, Karbon edeeri formllerinin UptoO.45% karkla sebep olabilecekleri grlr. Yine de bu 0.45 to 0.60% 200-400F formller bir yol gsterici olarak kullanlabilirler. AboveO.60% 400 - 700F Bu rnekte karbon edeerine baklmakszn n tavlamaya ve Hidrojen deerinin kontroluna zel nem verilmitir. Kaynak sonras tavlama olanaksz KAYNAKA olduundan, n tavlama scakl arttrlm, daha yumuak dolgu malzemesi kullanlm ve 1. ANSI/AWS D.1-92, Structural VVelding Code - Steel. temperleme pasosu yaplarak onarm gerekletirileAmerican Welding Society, Miami, Fla. 2. ANSI/AASHTO/AVVS D.5-88, Bridge Welding Code. bilmitir.
YAZARN TERCIHI
American Welding Society, Miami, Fla. 3. AWS D8.8-79 / SAE HS 31196, Specifcation for Automotive Frame Weld Quality - Arc Welding. American Welding Society, Miami, Fla. 4. ANSI/AWS D 1.2-89, Guide for Weld - inglron Castngs. American Welding Society, Miami Fla. 5. AWS D 14.3-82, Specification for VVelding Earthmoving and Construction Equipment. American Welding Society, Miami, Fla. 6. AWS D 14.5-80, Specification for VVelding of Presses and Press Components. American Welding Society, Miami, Fla. 7. Linnert, G.E., VVelding Metallurgy, vol. 2, 3rd ed. the American vvelding Society, Miami, Fla.

Bir ok forml olmasna karn, forml tercih etmektedir;

yazar u

CE = C + Mn/6 + (Cr + Mo + V)/5 + (Ni + Cu)/15

Bu formle AWS D.5 ve D3.6 (Tablo 1) de deinilmektedir. 0.35'ten dk karbon edeeri olan metallerin kaynanda ok az nleme gerek

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

MAKALE

Teknik

TERMK KESME YNTEMLERNN -OTOJEN TEKN, PLASMA, LASER- KARILATIRMASI*

eviren : . zgr AKAM
Z E T

odern retim tekniklerinde, mekanik kesme yntemlerininyansra, artan oranlarda, termik kesme yntemleri de kullanlmaktadr. Kesilecek olan malzemeye bal olarak deiik termik kesme yntemleri kullanlmaktadr. 'DN 2310 Ksm 6'da termik kesme yntemleri u ekilde snflandrlmtr: Gaz ile termik kesme [Otojen teknii) Elektriksel dearjl gaz ile termik kesme {Plasma) In (huzme) ile termik kesme (Laser) OKSIJEN TEKNII LE YAKARAK KESME

Mekanik kesme tekniklerinin yansia gittike daha yaygn kullanlmakta olan "Teknik Kesme" yntemleri teknik adan karlatrlmaktadr. Bu yntemler unlardr : Oksijen Teknii ile Yakarak Kesme, Plazma ile Kesme, Laser ile Kesme.

A T

in this paper 3 Thermal Cutting Processes, Autogene Cutting, Plasma Cutting and Dasei Cutting, are Locing Technically Compored.

Bu yntemde gerekli olan enerjinin byk bir blm, kesilecek malzemenin yanmas sonucunda elde edilir. Yakarak kesmenin uygulanabilmesinin nkoullar unlardr: Tutuma scaklna stlm malzeme oksijen ierisinde yanabilmelidir, Tutuma scakl erime scaklndan dk olmaldr, Oksitlerin erime scakl malzemenin yanma scaklndan dk olmaldr, Yanma sonucu oluan cruf akkan olmaldr, Malzemenin s iletkenlii dk olmaldr, Yanma ss yksek olmaldr. Bu nkoullar alamsz ve dk alaml elikler tarafndan karlanmaktadr. Uygulanmasnn kolayl ve grecli olarak olduka dk olan enerji gereksinimi nedeniyle yakarak kesme, retimlerinde oka elik kullanan sanayi kollar iin nem tamaktadr. Plaka kalnlna bal olarak, kesme iin gerekli olan enerjinin kaln plakalarda %10, ince plakalarda ise %30'u dardan salanr. Geriye kalan enerji ihtiyac ise Oksijen ile elik arasnda oluan egzotermik reaksiyon sonucu elde edilir. Yakarak Kesme leminin Basamaklar Yakarak kesme ilemi u ekilde basamaklandrlabilir: 1. Kesilecek malzemenin yzeyinin stma alevi ile tutuma scaklna (120CTC) stlmas, 2. Kesici Oksijen huzmesi ile kesme blgesindeki malzemenin yaklmas, 3. Yaklm olan malzemenin kesici Oksijen huzmesinin kinetik enerjisi ile dar atlmas, 4. Kesme flecinin malzeme zerinde dzgn bir ekilde hareket ettirilmesiyle kesme ileminin yaplmas. Otojen yakarak kesme teknii; Yap eliklerinin, Dk Alaml eliklerin ve elik Dkmlerin kesimi iin uygundur. Bir malzemenin yakarak kesmeye uygunluu malzemenin alam ele-

* Linde A. G. Teknik Gazlar firmasnn Teknik Serisinden alnmtr. Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE
mentlerine baldr. Yakarak kesmeye uygun olan eliklerin bir ksm Tablo l'de verilmitir.
Tablo 1. Yakarak Kesmeye Uygun elikler

Teknik

Yakarak Kesmeye Uygun Olan elikler

St37 St52 St 70 HII 15Mo3 13 CrMo 44 10 CrMo 9 10 St 35.8 St E 70 HY 80 20 MnCrSiMoZr

WTSt37 StE43 StE36 17 MnMoV 64 17MnCrMo33 Dk Perlitli elik 22 NiMoCr 37 20 MnMoNi 55 GS-C25 Beton elii X 8 Ni 9

plaka klnljb [mm)

ekil 2. Bir Makinaya bal olan birok flete yaplan kesimlerde birim zamandaki kesim uzunluu (Yksek verimli fle, Asetilen, kesme Oksijeni basnc 10 bar)

Buradaki kesme hzlarna ulalabilmesi iin, kesme parametrelerinin (Istma gaz, kesme gaz ve yanc gaz basnc) doru belirlenmesi ve dzgn alan bir kesme tezgahna sahip olunmas gereklidir. PLAZMA LE KESME Bu yntem; CrN elikleri, Bakr ve Alminyum gibi yakarak kesilmeye uygun olmayan metalik malzemelerin termik kesilebilmesi iin gelitirilmitir, ayrca alamsz eliklerden mamul ince plakalarn kesilmesinde de sklkla kullanlmaktadr.
ekil 1. Otojen Kesme lemi (ematik)

Otojen Tekniinde Kesme Verimi Bir yntemin ekonomik olup olmad byk lde onun verimliliine baldr. Otojen teknii ile yakarak kesmenin nemli bir avantaj, ok az bir aba ile birok kesme flecinin ayn anda kullanlabilmesi, bylece kesme verimliliinin byk lde arttrlabilmesidir (ekil 2). flelerin kesme verimleri, kullanlan kesme nozl tipine ve yanc gaza baldr. Yanc gaz olarak Asetilen (alev scakl en yksek olan yanc gaz) kullanldnda, yksek verimli flelerin de yardmyla, gerek kesme ileminde gerekse delmede n stma ve kesme ilemleri en hzl ekilde yaplr. Kesme Nozlleri Deiik fle tiplerinin kesme verimlilii, plaka kalnlna bal olarak ekil 3'te gsterilmektedir.

Z-II bir I-tbu 2 Sfcar

plaka kalnl [mm)

ekil 3. Deiik kesme nozllerinin kesme hzlar (kesici gaz, Asetilen)

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

MAKALE
Kesilecek olan malzemenin trne, kalnlna ve kullanlan akm reticinin tipine gre birok farkl yntem uygulanmaktadr. Bu yntemler, plazma kesme flecinin yaps ve kullanlan katot (elektrot) malzemesi asndan farkllklar ierirler.
Plazma Ark
Plazma ile Kesme Plazma-Eriterek Kesme Argon-Hidrojen Plazma Teknii Azot-Plazma Teknii Su Enjeksiyonu ile Plazma Kesme | i

Teknik

Plazma-Ksmi Oksidasyon ile Kesme [ Basnl Hava-Plazma Teknii Oksijen-Plazma Teknii kincil (Sekunder| gaz ile Plazma Kesme

Kaynak tekniinde, plazma ark dendiinde Su Perdesi ile Plazma Kesme 1 I Hava-Su duu ile Plazma Kesme anlalan; iyi ekilde soutulmu bir nozlden, sktrlm olarak kan iyonize olmu ve aySu zerinde, ierisinde veya dibinde Bir su yn zerinde Plazma Kesme plazma rm huzmedir. Arkn bu derece sktrlm olmasyla kesilecek malzemenin kk bir yzeyi zerinde, enerji younluu olduka yk- ekil 5. Plazma Kesme leminin eitleri sek olan plazma ark elde edilir. 5. Plazma kesme flecinin dzgn hareketi el, kesPlazma oluturan gaz, tek atomlu veya ok atomme az oluturulur. lu gazlardan oluabilir. "Ar" veya "He" gibi tek atomlu gazlar ksmen iyonize olurlar, "N2" veya "H2" gibi Plazma Kesme Ynteminin eitleri ok atomlu gazlar ise ayrrlar ve ksmen iyonize Kesme ilemi kullanlmakta olan Plazma gazmn olurlar. trne gre; Plazma ile Eriterek Kesme veya Ksmi Oksidasyon ile kesme eklinde tanmlanr (ekil 5). Plazma ile Kesme leminin Basamaklar Aada verilen ilem basamaklar ekil 4'te ePlazma - Eiiterek Kesme matik olarak gsterilmektedir. Plazma - Eriterek Kesme ynteminde metali erit1. Plazma gaz (baz fle sistemlerinde pilot gaz) fle ierisinden ve nozlden geirilir. mek iin gerekli olan enerjinin ark zerinden akta2. Yksek frekans yardmyla elektrot (katot) ve frlmas gereklidir. Plazma gaz olarak kullanlan le nozl arasnda pilot ark oluturulur. Baz cigazlarn Tungsten elektrot ile tepkimeye girmeyen haz trlerinde ark, Argon atmosferi ierisinde cinsten olmas gerekir. Kullanlabilecek gazlara u oluturulur. rnekler verilebilir: N2, Ar+H2, N2+Ne+Ar+He. Plaz3. Plazma kesme akm ve kullanlmakta olan fle ma gaz olarak bir Ar+2 karm kullanldnda, tipine uygun olan Plazma gaz devreye sokulur yntem Argon-Hidrojen Plazma Teknii olarak; ve bylece ark, Katot ile paras (Anot) arasnda yanar. Plazma - Ksmi Oksidasyon ile Kesme (Basnl Plazma huzmesi Yksek scakla RekombinasHava - Oksijen Plazma teknii) yon ile ular ve iparas zerine aktarlr. Bu sPlazma-ksmi Oksidasyon ile kesme ileminden caklkla, kesme yzeyindeki metal erir ve anlalmas gereken; Plazma gaz ierisindeki Oksijeksmen buharlar. nin, kesilen metalle girdii Egzotermik Reaksiyon 4. Eriyik haldeki metal plazma gaznm sahip oldusonucu kesilme yzeyine ek bir enerjinin sokulduu u yksek kinetik enerji ile kesme azndan dyntem olmaldr. ar flenir. Plazma gaz olarak; yasz ve kuru basnl hava, uygun torlarla ise saf Oksijen de kullanlr. Plazma gaz ierisindeki Oksijen, kesme yzeyinde malzePlazma gaa menin bir ksmnn yanmasna neden olacandan kesme verimini arttrr. Ayrca baz elik alamlarnda da "sakal" oluumunu azaltr. Bu yntemde kullanlan Katotlarm (Elektrotlar) Oksijen ierisinde yanmalar gerekir. Oksijenle bir araya geldiinde, zor eriyen bir film tabakas oluturan fakat elektriksel iletken olan malzemeler, rnein Zirkonyum ve Hafniyum kullanlr. Bu yntemde, elektrotlarn ve nozllerin mr olduka azdr. Bu tr katotlar, ierisinde Oksijen iermeyen ekil 4. Plazma ile kesme (ematik) Plazma gazlar iin uygun deildir.

EE

Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE
Plazma - Kesme Torcu
So*uon. " . * " Pl^m s^> ^jum,.

Teknik

Elle Yaplan Plazma-Kesme lemi

Mekanik olarak yaplan PlazmaKesme lemi

Etki Verimi Akmx Ark Gerilimi Soutma tr Dorudan Su, Dolayl Su, Gaz ile soutma Plazma Gaz Asal, Oksitleyici, yonize edici, Ayrtrc I Yntem trleri Ar-H2 teknii, Kuru Plazma, kincil ortam ile, Su Enjeksiyonu ile Katot Malzemesi Tungsten, Hafniyum, Zirkonyum Katot Tr Sivri Ulu Elektrot, Dz Elektrot ekil 5. Plazma - Kesme Torlarnn Yaps
b) tkincd gaa &:y. c
c

) SJ enjeksiyonu ile

ekil 6. eitli Plazma - Kesme torlar

mlabilmektedir, rn. su veya gaz soutmal torlar (ekil 6a). Torun Pilot gaz ile tututurulmas. Ark Argon atmosferi ierisinde tututurulur. Tutuma srasnda Plazma gaz olarak Argon un kullanlmasnn nedeni, tutuma geriliminin dk olmasdr. Tutumay takiben, asl kesme gaz (rn. Ar-H2 karm veya N2) devreye'sokulur. Bu tip torlarm kullanld durumlarda, kesme akm basamakl olarak ayarlanr. Torca Plazma Gaz Girii Tor ierisine Plazma gaz, eksenel veya Tanansiyel olarak gnderilebilir. Eksenel gaz giriinde kullanlan elektrotlar sivri ulu, Tanjansiyel gaz giriinde kullanlan elektrotlar ise geni yzeylidir. Kullanlan Plazma gaznn trne bal olarak, farkl Plazma ile kesme tekniklerinden sz edilir: Argon - Hidrojen Plazma Teknii Azot Plazma Teknii Basnl hava Plazma Teknii Bunlar, Pratikte en yaygn olarak kullanlan tekniklerdir. Bu yntemlerde kullanlmak zere gerek elle kesme iin, gerekse mekanik kesme iin kullanlan torlar vardr. kincil Gaz Ak ile Plazma - Kesme Plazma arknn etrafn saracak ekilde ikincil bir gazn gnderilmesiyle Plazma ark iyice sktrlm olur ve bylece arktaki enerji younluu ve ark scaklnda artam salanr (ekil 6b). Bu trden torlar, Tungsten elektrotlarn kullanld durumlarda dahi, Plazma huzmesi ierisine Hava veya Oksijen gibi asal olmayan gazlarn kartrlabilmesine imkan tanr. Gereken ekilde konstrksiyon ve uygun gaz girii salandnda, bu tip torlarla su altnda da kesim yaplabilir.
Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

Plazma - Kesme Torlarnn eitleri Plazma ile kesmenin birok ynteminde kullanlan eitli yaplarda Torlar, Elektrotlar ve Nozller vardr. ekil 5'te Plazma torlarnn yaplar gsterilmektedir. Pratikte, elle kullanlan torlar dnda, mekanik olarak kullanlan torlar da bulunmaktadr. Elle kesme ilemi iin genellikle dk verimli torlar kullanlr. Akm reteleri ve kesme torlar kesilecek kalnla uygun olmaldr. nce plakalar, gaz soutmal ve daha uygun fiyatl torlar kullanlarak kesilmek isteniyorsa, akm reteci ve torun ar yklenmesini nlemek amacyla cihaz alma sresi ksa olan akm reteleri kullanlmaldr. Kaim malzemelerin kesiminde, daha yksek verimli akm reteleri ve su soutmal torlar kullanlmaldr. Bu tr torlar, mekanik kullanma uygun olarak sunulmaktadr. Piyasada 1000 A'e kadar kullanlabilen torlar bulunabilmektedir. Genel olarak 200-400 A aralnda allr. Kesim kalitesini arttrmak ve evre korumasna katkda bulunmak amacyla yeni plazma ile kesme yntemleri ve bunlara paralel olarak yeni tor sistemleri gelitirilmitir. Bunlarn grnmleri ematik olarak ekil 6'da verilmitir. Plazma ile Kesme (Konvansiyonel) Burada kastedilen allagelmi plazma yntemidir. Bu yntem, "Kuru Plazma Yntemi" eklinde de adlandrlr. Burada Plazma huzmesi iyi soutulmu kesme nozul ve "Pinch" etkisi sayesinde iyice younlam haldedir. Pratikte eitli torlar kulla-

MAKALE
Su Enjeksiyonu ile Plazma - Kesme Bu yntem, Su Enjeksiyonlu Plazma Teknii (WIPC*) olarak adlandrlr. Bakr ve Seramik kesme nozlleri arasndan gnderilen suyun soutma etkisi ile ark iyice sktrlr. Bylece arktaki enerji younluu ve ark scaklnda artma salanr (ekil 6c). Bununla birlikte suyun ok az bir miktar buharlar. Suyun kalan dier ksm kesilmekte olan malzemenin yzeyini soutur ve kesme yzeyinde Oksit olumasn engeller. Malzemenin iyi soutulmas ve yksek kesme hz sayesinde kesme sonucunda arplma ortaya kmaz. Plazma gaz olarak; Tungsten elektrotlu torlarda Azot, Hafniyum elektrotlu torlarda ise Oksijen kullanlr. Plazma - Kesme leminde evreye Verilen Zararn Azaltlmas Plazma kesme torlar, evreye verecekleri zarar en aza indirebilmek amacyla eitli koruma dzenekleri veya zel tezgahlarla birlikte kullanlrlar. Bunun iin, allagelmi olan alttan veya stten emmeli kesme tezgahlan yeterli deildir. Plazma teknii ile kesme ynteminin evre dostu bir yntem olmas, su ile birlikte kullanldnda mmkndr. Bunun eitleri ekil 7'de grlmektedir. Su Perdesi ile Plazma - Kesme Su perdesinin amaci; zararl maddeler, grlt ve nn asndan evreye getirilen yk azaltmaktr (ekil 7a). Plazma torunun yapsna bal olarak, bu koruma gaz (basnl hava) veya basnl hava su karm ile de elde edilebilir. Pratikte bu yntem genellikle bir su masas ve su enjeksiyonlu kesme toru ile birlikte kullanlr. Su yata zerinde Plazma - Kesme Su yatann grevi; Plazma kesimi srasnda kesme yzeyinden gelen cruf ve eriyik metali annda soutmak ve blgeden uzaklatrmaktr (ekil 7b). Bu yntem: kesme torunun sabit olup, kesilecek plakann x ve y dorultusunda hareket ettii durumlarda, su enjeksiyonlu Plazma teknii ile birlikte kullanlr. Su Masas erisinde Plazma - Kesme Bu yntemde,- kesilecek plaka, hangi Plazma ile kesme torunun kullanldna bal olarak; su zerinde (temas halinde) su zerinde (temas etmeden) su ierisinde suyun altnda yerletirilebilir. ekil 7c, su altnda kesme yntemini gstermektedir. Burada hedef; duman, toz, grlt ve nm yoluyla evreye verilen zarar azaltmaktr. Bu yntemle en iyi sonuca, suyun 60-80 mm. altnda su enjeksiyonlu veya ikincil gazl plazma tor2629 [ llanlarak eriilebilmektedir (ekil 7c ve 7d). Su banyosu Azot Oksitleri tam olarak ememez, bunlar ayrca havalandrma sistemiyle emilmelidir. Su ie WIPC : Water Injection Plasma Cutting
Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

Teknik
\ 4

n
a) su perdesi ile

J 1

b) su yata zerinde

c) su ierisinde, su enjeksiyonlu

d) su i c r i s i n d C

j,

ekil 7. Plazma - Kesme ynteminin eitleri

risinde yaplan Plazma ile kesme ilemi iin gereken enerji, atmosferde yaplan kesme ilemine gre daha yksektir. Pratikte, 15 mm. kalnla kadar yap eliklerinin ve 20 mm. kalnla kadar yksek alaml eliklerin su ierisinde ekonomik olarak kesilebilmeleri mmkndr. Daha kaln malzemeler iin su perdesi veya hava - su duu ile kesme yntemleri kullanlr. Kesme ilemi su ile yapldnda, zellikle su altnda yaplan kesme ilemlerinde, sdan etkilenen blge olduka dar ve kesim yzeyi oksitsizdir. Malzemeye bal olarak, kesim yzeylerindeki muhtemel sertlemeye dikkat edilmelidir. Plazma - Kesme Ynteminin Verimi Bir plazma dzeneinin verimi, onun retebildii Plazma akmna ve ark gerilimine baldr. Kaliteli kesimler elde edebilmek iin, kullanlan dzenee bal olarak yaklak 1 gram elik kesmek iin 1-2 Watt elektro-enerji retilebilmelidir. Bu; dk verimli Plazma - kesme dzeneklerinde neden ince plakalarn hzl, kaln plakalarn ise olduka yava kesilebildiklerinin cevabdr. eitli Plazma - kesme dzeneklerinin kesme verimleri ekil 8'de gsterilmektedir. - 1 numaral eri, plazma gaz olarak Oksijenin kullanld 400 A'lk bir Su Enjeksiyonlu Kesme dzeneine aittir /4/. Oksijen kullanmnn avantaj, kritik yap eliklerinin kesiminde dahi sakal oluumunun byk lde engellenmesidir. - 2 numaral eri, 400 A maksimum Akm'a ayarlanm bir Su Enjeksiyonlu Kesme dzeneinin verimin gstermektedir. Burada verilen kesme hzlar yap elikleri iindir ve pratikten alnm deerlerdir. Plazma gaz olarak Azot kullanlmtr. - 3 numaral eri, 600 A'lk bir Su Enjeksiyonlu Kesme dzeneinin verimini gstermektedir /5/. Plazma gaz olarak Azot kullanlmtr. - 4 numaral eri, 600 A'lk bir su Enjeksiyonlu Kesme dzeneinin Cr-Ni eliklerin kesimi srasn-'

MAKALE

Teknik

Kt

c OkMj

Kc I k i r I

r
-rfT^Vr

kesme ar (0.15- 0.2

ekii 9. Laser - Yakarak Kesme (ematik) | ekil 8. Deiik Plazma dzeneinin verimi <elik plaka | kesiminde) dak verimim gstennektedi Plazma gaz oiaak Azot k u l l a n l m n , 5 numaral egt i bir Kuru Plazma uze,et',nui kesme s n m a n n gosu-'mektedu. Plazma ga : ' ' i n a k unlar n e r i l i r 8 mm'ye kadar Ar/H280/^ 8 mm'den 30 mm'ye kadar Ar/H260/40 30 mm'nin zeri U s t t a r a f t a k i c g n e n v u k s e k k e s e v m u i n i u:n si e t m e k t e d i r L n a l t t a k i e e o f n i : n . : k s m -..a l i u s i ve er, d s f i k : m u ! ' p s n a s gsternektedi!. 6 n u m a r a l c g n . 2 ; 0 A ' l k kr i l a d r : z e n e n i n v e r i m i m g s t e r m e k " .'dit V e r ien 1 a v n a k h z l a r C r - N e l i k l e r i i i n d i ; e p a - ' k u.n a ; ; r . m : di e . r l e d i r 7 n u m a r a l eri, 40 A Ik k . t K hr H a z m a KI s m e d z e n e i n i n v e r i m i n i gsLe n e k i e J n PI.IZ.IH L;I z olarak basnl hava k u l a n l m t r P l a z m a k e s m e d z e n e k l e r i n i n i u M a i , in :,uk> U s me h inin n c e d e n loiir o l a k verilim e s i lu.vuk n e m tar. P r a t i k t e anlald ,:ib ...IL, ictCUr n t n v e r i l e n e n v u k s e k d e e r l e n i n . Ki:!a nu , ke-.ni> k a l i t e s i n i i y i l e t i n e k , y a p a n etui m i k t a i i n azaltmak, ayrca Katot ( e l e k m n ! ve Nozu i giderlerin? dk tutabilmek iin daha diKuk kesin e hziatnd. alacaktr Yksek Akim i d d e t l i n :le alldn da. Katot ve N o z u I asn yklenecek * e kullarm mrleri azalac.sktii. lailan dk verim Laselem ge saklal- -ia. rak 600 VV'a kadarei e sn dorultusunda havkt' e n m e hz yava olan C (.);, Laserlerin ge ise: -00 VV'a kad.r ykselir ve bunlar n dorultusunu, reketlenme hz vuksek olan CO> Laserleridr CO2 - Laser In : Is Kayna I.asev ile k c ' - m e d e k a s r n , s k a v a sk. vii i t n . Bu n S as I g a z n n i a i l a g e l m o l a ",4.S K a r b o n d i v o k s i '-'-',, l.s.S A z o t v e !.. 'I'-.I 1 lei-, a n k a r n ! ! e l e k t r i k s e l ; >larai-' a k t v i t e e d i k ; . e s i k ' I e s il IT. kaser e l e k t i k e e r j i s m i , y n l e n d i n l u I ::i!;,i l:u n dalla s o n s a k e s m e k a f a s z e r i u * Me'i.ekten g e r k " ' e !<, k e s i l e c e k s ' l a k a n - n viz. odaklanr! dintnu ti ouaKiarm a ser S!: Milli .ounluu o k v u k s e lan eneri isi, ke Me t e k 'i.m :>!,k.v! t Litutu m, k eritmek ve va bui iari a s t u : : : I I; iin gerekli o l a n s c a k l salar -a Las 1 ; k: k e s . m - ol t mmd. T I S I l e ; < V 1 IkSt . k i r k : a i . ; ve ke> IU a islenerek olan mai z e m .'i in i. : . nsMiif gnre. Lase h ke sine yntemi i i | N iin >'ile a a d a k i > g r u h a avrknr- t n * l.ase y a k a r k ke Slll 1 ,!,'. I e r i t e n . k* kaset Subina-;-, M 1 i kes m
. ' , ! ;

LASER ILE KESME

l . a s e r t e k n i i n i n g e k s t : r h r -ivle. i i e p l a k a ' a r r d a t e r m i k y n t e n l e k I I I L \ - j e k i h L k e s ' i m ' - t v . m m k n o l m u t u n L a s e i l e k-. s m : t e k n i i e o k !' s s a s k e s i m l e r y a p l a b i l e n v e o t r - m a s y o n i i n o k \ g u n ( i l a n bi y n t e n d . L a s e r l e k e s i l m i , M , I I ; paralar baka bir ilemden geirilmeden, dondi: doruya r e t i m d e kullanlabililer. Laser ile k c a n e de, birok Lnser n retici asasnda o n c e i k k ie ch edileni C O : Laserdir. (. O Laseler kreoi-. verim aralnda sata s u n u l m a k t a d r Kesme ilemleri m, ge 1500 W , ! a-J.a oh.Laser dzen.'kleri kulianh i v ^ n c ilemi n \ \

.aser - Yakarak Kesme Ynteminin Basamaklar; L.aser i l e y a k a r a k k e s m e i l e m i n i n e m a t i k g o s t e m ekil 9'dak gibidir. H a r a d a n da gorlehik:ee ;',h b u i l e m O t o e l e k n i - y k a r a k k t '-ine i i n n e b e n z e t m e k t e d i r i l e m i n b a s a m a k l n s u sel. jic ../etlenebilir . 1. K c s i l t T e k o h a n .l.-e.-iiet' u." 1 yi :elaI kr - I I l.ase' n k n t r - m a - u a k l i i a ,vak ;-k l20('cVkada isinin 1 . K e s m e i l e m i iei m a i ; : e m e v i z c v m . i y i n . . : i ! i ( i e n l e n Kesici Oksijenin d e v i evi; ; is.a'iiia ---. a , ilaha n c e t u t u m a s t a k l g na stl,. > ia. :I',1 gedeki nalzem,.: vakiin. i. Kesici Oksijenin k-netk enerjisi ile yak^;n olan m a l z e m e (cutui, kesnn-. az diula ;!, ir. i Kesilmekte olan plakann veya Laser kesme kafasnn hareket eitiriimesivle istenen eklideki kesme ilemi srdrlr. Kesici Oksijenin kesilen m a l z e m e ile oluturduu Egzotcrmik reaksiyon sonucu ortaya kan enerji, i.esne ilemi iin gerekli olan enerjinin bir blmm karladndan k e s m e ileminin az bir e l c u r i k

Cilt

37

- MJIU.TCIIS VG

MAKALE
enerjisi kullanlarak gerekletirilebilmesi mmkn olmaktadr. Otojen tekniinde yakarak kesilemeyen baz malzemelerin Laser teknii ile yakarak kesilmesi mmkn olabilmektedir (rn. : Yksek alaml Cr - Ni elikleri). Laser teknii ile yakarak kesme ilemi sklkla elik iin, ksmen de Titanyum ve Alminyum iin kullanlr. Getirdii avantaj, kesme aznda az malzeme kaybedilmesi ve kesme hznn yksek olmasdr. eliin kesilmesinde gerekli olan enerjinin 2/3' elii Oksijen ile yaklmas ile elde edilir. Laser teknii ile eriterek kesme, Plasma - eriterek kesmeye benzer bir ilemdir. 1. Kesilecek olan malzeme, odaklanm Laser n ile tm malzeme kalnlnda eritilir. 2. Kesme gaznn gnderilmesiyle, eriyik haldeki ' malzeme kesme azndan darya flenir. Kesme gaz olarak. Azot, Argon, Helyum veya basnl hava kullanlr. Kesme gazlarnn dier bir grevi de optik paralarn korunmasdr. 3. Kesilmekte olan plakann veya Laser kesme kafasnn hareket ettirilmesiyle istenen ekildeki kesme ilemi srdrlr. Laser teknii ile eriterek kesme ileminde malzemeyi kesme az boyunca eritmek iin gerekli olan enerji Laser n ile, yani elektrik enerjisinin kullanm ile salanr.
Laser - Sblimasyon ile Kesme Ynteminin Basamaklar Laser - Eriterek Kesme Ynteminin Basamaklar

Teknik

1 ,

Aluminy

Plaka ku!ui (mn)

ekil 10. eitli malzemelerin Laser ile yakarak kesme yntemi ile kesilmelerindeki kesilme hzlar

Laser teknii ile Sblime ederek kesme ynteminin uygulanabilmesi, ancak yksek enerji younluuna sahip (yaklak 107 W/cm2) Laser n ile mmkn olabilir /6/. Bu yntemin ileyii yle ifade edilebilir: 1. Kesilecek olan malzeme, odaklanm Laser n ile salanan ok yksek younluktaki enerji ile ani olarak buharlatrlr. 2. Buharlam olan malzeme kendi buhar basnc ile ve Azot, Argon veya Helyum gibi tepkimeye girmeyen kesme gazlar yardmyla kesme azndan darya flenir. Kesme gazlarnn dier bir grevi de optik paralarn korunmasdr. Laser - Sblimasyon ile kesme tekniinde malzemeyi kesme az boyunca buharlatrabilmek iin gerekli olan enerji, elektrik enerjisinin kullanm ile elde edilir. Kesme verimi temel olarak; Laser verimine, Laser n ierisindeki enerji younluu dalmna, odaklama dzeneine ve Oksijenin saflk derecesine baldr. Farkl glerdeki Laserlerin, farkl malzemeler zerindeki kesme hzlar ekil 10'da gsterilmektedir /7/. Kesme verimi ile ilgili bilgiler reticiden reticiye gre farkllklar gsterilmektedir. Kesme verimi verilirken, kesim kalitesi genellikle gz nnde tutulmaz. Laser ile kesilmi yzeylerin deerlendirilmesi iin bir standart karlmtr (DN 2310 ksm 5). Dorusal kesimlerde srekli Laser (CW* modu) kullanlmasna karn, karmak ekillerin kesilmesinde darbeli Laser kullanlr. Laserin
* CW : Continious Ware Kesme Verimi

darbeli olarak kullanlmasyla enerji girdisi kesme hzna uygun olarak ayarlanr, bylece keskin dnl kesme kon turlar kenarlar eritilmeden, dzgn bir ekilde kesilebilir. Kesme ilemine plaka ortasndan balanlmas ilemi darbeli Laser kullanmnda srekli kullanma (CW modu) gre daha kolayd. Cr-Ni eliklerin kesiminde ortaya kan sakal oluumu da darbeli Laser kullanlarak azaltlabilir. Laser ile yakarak kesme ynteminde kullanlan Oksijen'in saflnn, kesim kalitesi zerinde byk etkisi vardr. Kesici Oksijen'in saflk derecesi arttka kesim hz da artar. Birok aratrma gstermitir ki, kesim kalitesi ayn olmak zere, kesici Oksijen safl arttka kesme hz artmakta ve sakal oluumu azalmaktadr. Sakal oluumu, yksek kesim hzlarnda daha ok meydana gelmektedir. ekil 10'da, 600 W ve 1250 W'lk iki ayr Laserle yaplan kesme ilemlerinde kesici Oksijen saflnn etkisi grlmektedir. Kesimlerin deerlendirilmesinde kriter olarak, kesme yzeyinin alt ksmndaki sakal oluumu baz alnmtr. KAYNAKA
1. F. D. Hermann., Die SchweiBtechnische Praxis, Band 13 "Thermisches Schneiden" (Brennschneideignung verschiedener Sthle, Seite 5). Deutscher verlag Fr Schweifitechnik Dsseldorf 2. H. Mair., EinfluBgrBen beim Brennschneiden DVS-Bericht Band 54, Seite 34 - 44. 3. H. J., Krause, "Beitrag zur Kenntnis der Schnittriefenbildung und Schnittgtewerte beim Brennschneiden" Schw. Schn. H. 7/1972, Seite 252 - 255. 4. Technische Daten aus Werbeschrift Fa. Trumpf, Ditzingen Besteli - Nr. 5336/D. 5. H. Jansen., "Praktische Erfahrungen beim Plasmaschneiden" Bericht ber die Tagung der Beratungsingenieure der BEFA am 28. und 29.3.1985 in Bad Godesberg S. 2/1. 2/4. 6. D. Beimberg., "Laser in der Industrie und technik" Kontakt u. Studium Elektronik Band 13 Vergleich der Leistungsdichten, Seite 48 expert verlag 7. Spectra - Physics., "Technische Informationen" Schneiden mit dem CO2 - Laser. 8. VDI - Richtlinie 3258, Bl. 1 und Bl. 2, "Kostenrechnung mit Maschinenstundensatzen" 9. "Das Rechnen mit Maschinenstundensatzen" VDMA Schriftenreihe BWB 7.

Mhendis ve Makina - Cilt : 37

Say : 436

TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI ODT KAYNAK TEKNOLOJS ETM VE ARATIRMA MERKEZ ibirlii ile

Kursun Genel Plan

Kaynak Yntemleri Gaz Kayna, Elle Ark Kayna, Tig Kayna, Mig/Mag Kayna, Plazma Kayna, Tozalt Kayna, Diren Kayna, Termik Kesme, Sert Lehim, Yumuak Lehim, Metal Pskrtme, Plastikler in Birletirme Yntemleri, zel Kaynak Yntemleri. Malzemeler ve Kaynak Esnasnda Davranlar elik, Alminyum, Bakr, Nikel Titanyum, Alamlar ve Faz Diyagramlar, Kark Balantlar, Ana Malzeme ve Kaynakl Blgelerin Isl lemi ve Yaps, Korozyona Giri, Dier Malzemeler ve Alamlar, Farkl Malzemelerin Birletirilmesi, Metalografik nceleme. - Konstrksiyon ve Tasarm Kaynak Tasarmnn Temlleri, Kaynak Aznn Tasarm, Statik ve Dinamik Yk Altndaki Yap Elemanlarnn Tasarm ve Hesaplar retim, Kalite Gvencesi Kaynak Denetim Personelinin Grevleri, Uygunluk Belgeleri, Kaynak Snav, Kaynakl Yap Elemanlarnda arplma ve Gerilmeler, Kaynak Plan, Tahribatl ve Tahribatsz Kaynak Dikii Muayenesi, i Gvenlii, Kaynakta Ekonomiklik.

Kurs Tarihleri
1. Blm Teori 2. Blm Uygulama 3. Blm Teori + Snav 07 Ekim-25 Ekim 1996 30 Ekim -13 Kasm 1996 14 Kasm 1996-17 Ocak 1997 AYRINTILI BLG N Atilla PAMR ODT Kaynak Teknolojisi Eitim ve Aratrma Merkezi enol KARACA TMMOB Makina Mhendisleri Odas Genel Merkezi

Tel : 0 312 210 36 92 - 210 21 49 Faks:0-312-2101168

Tel: 0-312-231 80 23-231 31 59 Faks: 0-312-231 31 65

MAKALE

nceleme - Aratrma

YKSEK GL MAG KAYNAI N KORUYUCU GAZLAR*

eviren : Do. Dr. Mbeccel URAL
Z E T

GlRIS on zamanlarda metal koruyucu gaz kayna olanaklarnn tkenmedii aikardr. Bugne kadar lOkg/h'lk en yksek erime gc, daha yksek oranda argon ieren koruyucu gazlar altndaki sprey ark iinde 450A'lik 1.6 mm. apndaki tel elektrod ile elde edilmitir. Bu metodun daha sonraki gelimelerinin bir sonucu olarak, oklu bileenli kartrlm gaz altnda 600A'e kadar ve 1.2 mm. apl tel elektrodla 25kg/h'e kadar daha yksek erime gc gibi daha yksek alma aralklarn ulamak mmkn olacaktr. Daha sonra sprey ark bir gei blgesinden sonra ekil I1 de grld gibi bir dnerli konuma deiecektir. Uzun tartmalardan sonra, gnmzde 15 kg/h'lik erime gcne kadar hatasz yksek gl MAGM kayna mmkn olmaktadr. Kullanclar, 15 ila 22 m/dak. aralndaki bir tel ilerleme hzn daha gvenli bir sre aral olarak tercih etmektedirler. Bundan dolay temelde kaynak, dner ark yerine gelitirilmi bir sprey ark ile gerekletirilir. Bu ilk nce una dayanmaktadr. Dnme daha yksek tel ilerleme hzlarnda nispeten kararl kalmasmdan nce, dnme tanmlanmam parametrelerde gereklemekte ve bir gei blgesinde kararsz olmaktadr.

Drt bileenli gaza %65Ar+%26.5He+%8CO2 +%0.5 O2 ek olarak dier gaz karmlarnn, kantrlm gaz (yksek gl MAGM kaynak) atmosferinde yksek gl metal aktif gaz kaynann uun olduu grlmtr. %60Ar+%30He+%10CO2 eklinde oluturulmu bir bileenli gaz ile karlatnlabilir uygun sonular elde edilmitir. Biz 1.0 mm. apl tel elektrodla kaynak ile 48.5 m/dak'lk bir tel ilerleme hzna ulaabilecei ileri de gsterilecektir. Sre kararll daha yksektir ve gei blgeleri 1.2 mm. apl tel elektrod ile karlatrldnda daha kktr.

it is shovm that in addition to the fourcomponent gas %65Ar+%26.5He+%8CC>2 + %0.5 OI, other gas mixtures are suitable for high performance metal active gas welding under mixed gas(high performance MAGM welding). Comparably good results are attained vrith a three-component gas consisting of %60Ar+%30He+%10CO2. it is further shovm that with a 1.0 mm. diameter wire electrode good v/elding results can be achieved with wire feed speeds of up to 48.5 mimin. The process stability is higher and the transition zones are smaller than with a comparable wire electrode of 1.2 mm. diameter.

100

200

300

400

A 600

Akm iddeti
ekil 1. Kaynak parametrelerine bal olarak ark tipleri (Koruyucu gaz %65Ar + %26.5He + %8CO 2 + %0.5 O2, tel elektrod SG2)

Yksek gl MAGM kayna iin T.I.M.E. (Transfer edilmi Iyonize Molten Enerjisi) terimli kaynak da genel olarak tanmlanr. Buna ek olarak dier tanmlar da vardr. "Hzl Sreleme", "Hzl Erime" vb. Dner arklar kullanlan metodun DN 1910 standardma alnmas henz gereklememitir. Olas snflandrma iin bir neri ekil 2'de verilmitir.
Ulrich Dilthey, Dipl, ng. Uwe Reisgen, Aachen, Dipl.-Ing. Viktor Stenke, Hllriegelskreuth, und Dr.-Ing. Helmut Matzner, Mechernich, "Schutzgasezum MAGM-HochleistungsschweiBen" Schweissen &47(1995)heft 2.s. 118-123. Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE
Gazalt Kaynak Yntemleri

nceleme - Aratrma
Dezavantaj ise yksek gaz maliyetidir >'-)\ Bu maliyet faktrn azaltmak iin, gaz reticileri daha pahal T.I.M.E. gaz ile ayn zelliklere sahip iki ve bileenli gazlar rettiler. Bu gazlarn kullanlmasnda, T.I.M.E. sre terimi kullanlmamaldr. 'Hzl Erime' -.re c im, %92Ar + %8 CO2 ieren bir ga: nerilir. Farwer, k vt bileenb gaz nermitir Argon + *%8 COo veya %
(.).

Metal Inert Gaz MIG

Meta! Aktif Gaz MAG

t -,

Elektrogaz MSGG

. J

CO2 ile MAGC

Karm Gaz I MAG M

Argon ; ^4 C O : + '(2 O 2 ; Argon C O + '",20 Hcl [10|. Luijendijk fark Darbeli Ark Dner Ark ; Ksa Ark Bovu Sprey Ark ruyucu g.-z- r<js: etmisti % 8 Ar MAGMr MAGMp MAGMk MAGMs C O 2 T [ M . E gaz ve C.,< olmakszn !" gaz. i l i , . ekil 2. DN 1910'a gre koruyucu gaz kaynak ynteminin dalm iin Kendin aadaki sonulara ulam! neri {Dner arkl kaynak gznne alnarak) T m gazlar iin e n n e gc ayndn Nfuziyet T l . M E. gaz ile olandan Ar i :TEKNIK DURUMU CO;. ile olar. nfu;:i\et daha derinilir. ()v:-.: son d u r u m d a dana _:er,i1- bir ntuziye; ortay ..;!< VruSdc Lesnevvitc. tarafndan metal koruyucu maktadr. gaz kaynak metodu alma alannn sprey ark'm %0.5'lik oksiienm, kavnak dikiindi saptan,IIM citesinc tatn gstermesine ramen bu alan lir bir etkisi olmaz. uzunca bir sre kontrol edilememitir [lj. Yalnz seksenlerin balarnda, gelitirilmi donanm tekTel clektrodiara olan gereksinimler HaucK ve nolojisinin temelinde prensip olarak ilk nce KuSandner tarafndan bir alma ile gsterilmitir zey Amerika'da ama ilk defa Avrupa'da dner [12]. Dier eylerle beraber, o p t i m u m kayma ve tearkn kontrol edilebilirlii iin yeniden almalar m a s hareketi ile vksek yz-y niteliklerine gerekyapld. 1984'te Church, ark dnmesinin kararllsinim duyuiu,

n iyiletiren zel koruyucu gaz bileimleri (T.I.M.E. gazlar) iin bir patent almaya bavurmutur [3]. Son olarak, patentli gaz kullanldktan sonra T.I.M.E. sreci olarak adlandrlan yksek gl MAGM kayna metodunun karakteristiklerini detaylaryla aklayan bir IIW dokman ilk nce 1990'da ortaya kmtr [4]. Kaynaklarn yeterlii ve uygun mekanik zellikleri gerekletirilmitir [5|. Baka bir IIW dokmannda ise gerekli alma blm, donanm, mekanik kaynak zellikleri, kaynak parametreleri ve ekonomik yeterlilik karlatrmalar gsterilmitir [6|. Yksek gl kaynak donanm, kaynak srecini elektronik kontrol ile ap-kapamaya imkan vermektedir. Halmoy, gerekte T.I.M.E. gaznn kullanm ile arkdnmesinin kullanm arasndaki farkn daha yksek akmlarda balamas olduunu grmtr [7]. Bununla birlikte bir avantaj deildir, nk kendisi dnmenin yararl olduunu savunmaktadr. Yazar tarafndan tanmlanmayan birka literatr referansnn birinde, Steidi makina tezgahlarn kaynan tanmlamaktadr. Burada tel elektrottaki zel gereksinimler ve daha ucuz gazlar iin ilk gereksinimlerden bahsedilmektedir. Ayrca, Aichele cret maliyetlerindeki ana tasarruflar gstermitir.

KAYNAK DENEYLERI Tamamen mekanize edilmi kaynak deneyleri alamsz ve sl ilemsiz elik saclar zerinde gerekletirilmitir. Ke dikileri, V ve Y-kaynaklar farkl gaz karmlar ve ilave malzemelerle kaynak edilmilerdir. Bu almada yksek gl MAGM kaynann kararl bir alma alann belirlemek iin olmas gereken hz, tel ilerlemesi ve kaynak geriliminin optimum deerleri hangi koruyucu gaz bileenyle elde edilecei gsterilmitir. Kaynak dikiinin kalitesi gvenilir, aln ve kk birlemesi ayrca iyi nfuziyet ve dk gzenek oluumu esas alnarak makrokesitler ile tanmlanmtr. Gzenek miktar rntgen radyografisi ile incelenmitir. Yksek hzl fotoraflar kaynak srecinin sonraki aratrlmasnda ayrca kullanlmtr. n deneylerde ideal torc eim as yaklak 5 olarak bulunmutur. Bundan baka kontak mesafesinin optimazyonu gereklidir. Deney paras yzeyi (ke dikiinin kk noktas) ve kontak borusu arasndaki 30 mm. aralkta en iyi sonular elde edilmitir. Kontak tb boru aznn arkasnda 5 mm.
Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

MAKALE

nceleme - Aratrma

ekil 3. Hatal kaynak balantlar iin rnekler, gzenek (sol) ve atlak

ekil 4. Hatasz bir kaynak balants iin rnek

Tablo 1. Test edilen koruyucu gaz karmlar

Gaz No
1 2 3

Ar
65 82 91 97.5 65.5 60 70 -

He

Bileim

% CO2 8 18 5 2.5 8 10 15 6 8 2.5 14 5 15

O2
0.5 4 1 1 -

26.5

4 5
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

73
74 92

70
67.5 82 65 60

30 15 20 25 25 30 30 25

26.5

5 4 -

uzakta olduundan (rnein boru az iinde) gaz borusu az ile ke dikiinin kk noktas arasnda 25 mm.lik bir dikey mesafe braklr. Bu snr koullarnn salanmas koruyucu gazn oluturulmas iin gereklidir. Aksi takdirde nemli bir gzenek oluum beklenmemelidir (ekil 3sol). UYGUN KORUYUCU GAZLARN N SEIMI Sz edilen snr koullar altnda kaynak deneyleri onbe koruyucu gaz bileimi iin gerekletirilmitir (Tablo 1). ilk adm olarak tm gazlar "yksek gl kaynaa uygunluk" iin genel olarak test edildiler ve gerekli parametre aral kabaca tanmland. Hepsinden nce dorudan sre tanmlar kaydedildi. Bu protokolde rnein u hususta tesbit edilmitir. Hangi gerilim ve hangi gerilimden itibaren ark dnmektedir. Ark dnmesi yaklak 800 Hz'de aka duyulabilir ve dzenli bir vzlt eklindedir. Bir sonu olarak dner arkn olutuu araln (gerilim ve tel ilerlemesi) hesaplanmas mmkndr. Bir sonraki nemli kriter ise hatasz bir kaynak dikii iin esas olan zaman boyunca srecin kararlldr. Kaynak srecinin mekanizasyonu tek bana incelenirse kaynak ilemi boyunca kesilme olmayacaktr.
Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

Bu balamda mmkn olan en dk srama oluumu istenir. Ayrca kaynak banyosunun davran da gzlemlenir, rnein ieri yndeki hareketi gibi. Kaynak diki kalitesi hakkndaki bilgi, nfuziyet profilini gsteren, snn tesiri altnda kalan blge ve kaynak hatalarndan olumu bytlm kesitler ile salanr. ekil 3, hatal kaynak dikilerini gstermektedir. zellikle burada sadaki kaynak dikiinin aln blgesinde iki atlak dikkati eker. Ayrca dikey sac da ileri derecede bir yanma olduu grlebilir ve diki kk zor grlebilir. Baka bir tipik kaynak hatas da kaynak banyosunun yetersiz koruyucu gaz ile kaplanmasndan dolay kaynak metalinde youn gzenek oluturmasdr. ekil 4'deki gibi hatasz kaynakl balantlarda, nfuziyet dzenlidir. atlak ve gzenek iermez. Diki ve para arasndaki geiler yumuaktr ve dinamik yklere kar iyi bir diren garantisi verirler. Deneyler yksek gl MAGM kayna iin tasarlanan gaz karmlarnn bir seenei iin gerekletirilmitir. "T.I.M.E." gaz karm geni bir gerilim aralnda en iyi kaynak sonularn gstermitir. Daha dk gerilim ve tel ilerleme hzlarna olan eilimle, Ar + %30 He + %CO ieren gaz davran ayndr. %92 Ar ve %8 CO2 ieren karmla retilen kaynaklar iin literatlerde iyi sonular tanmlandndan, bu bileim de ayrca daha yakndan incelenmitir. %8 CCh'den daha fazla kulanldnda iyi kaynak sonular elde edildii ak olduundan, %10 CO2, %25 He ve %65 Ar ieren bir ilave gaz kullanlmtr. Ayrca uygun ve "T.I.M.E" gazndan daha iyi aralklara sahip olan karm da vardr (No 8). Bu gazn daha sonraki aratrlmas yaplmamtr nk bileenli gazn retilmesi daha ekonomiktir. SEILMI KORUYUCU GAZLARN KARLATRLMAS Bugn mmkn olan yksek gl kaynak makinalarnn alma alan asndan kaynak geriliminin st snr bu deneylerde 46V ile snrlandrlmtr. Metodun daha yksek deerlere izin vermesine ramen, kaynak daha yksek hzlarda ve seilmi st

: ^

^ i

=.,.

EDK
AIR KAYNAK LERI
Tel srme makaralar V kanal olduundan 0,8-1-1,2-1.6 makara grubu ile stee bal olarak kolaylkla dorultmat A'j sisi Makinenin n yzndeki "DATA CHECK" sayesinde kaynak Qf elektrod telleri iin ayarlar ok kolay yapa&fi Tm kaporta inko fosfat kaplamadan sonra elektrostatik epoxi pob ester toz boya ile kapldr. Boya darbe ve izilmelerden etkilenme: Muhtelif makinalarda elektrolitik bakr veya elektroliti alminyum malzeme kullanlarak sarlm bobinler, 0. mm. cam elyaf izole ile 2 kat verniklenerek H sra yaltlmt Makine ayr termosu tarafndan korunu,

E YKSEK VERMLLK
;r nitesi, H snf (180 C dayankl anlarak yaplmtr. b izolasyon testi her trafoya yaplmaktadr. sstJ sa 1,6 watt kaypl ve 10.000 Gauslu Alman \ salardr. klarnda cam elyafl makaron ve s deiimine faynacak karakterde malzeme kullanlmtr. Trafonun tm kullanlan malzemeleri uzun alma oullarna dayanml seilmitir. ilektrik konrol nitesi; Ayarlanan her deerde sabit tel besleme hzn alayan transistor kontroll regulasyon devresi bulunlaktadr. ok konumlu kaynak yntemi seme anahtar ile nanuel, otomatik aralkl ve nokta kayna yapmak lmkndr. Optimumu ark ve kaynak karakteristii almak iin zel, kadameli kaynak ayar imkan vardr. nite %50 orannda ithal malzeme ile yaplmtr.

.DK" Franius

VARIO-STAR 404

'/rran/uss

Elektronik kart "FEED BACK" sistemine haizdir. Elektrod telinin lineer srn salar. ebeke dalgalanmalarndan tel hz etkilenmez.

Kaynak Akm 60% (A) 100% (A) Kaynak akm ayar sahas (A)

GEDK KAYNAK PAZARLAMA VE RETM A..

MERKEZ Ankara Caddesi No: 28 81520 eyhli-Pendik/STANBUL Tel: (0-216) 378 50 00 Pbx Fax: (0-216) 378 21 24 - 378 20 44 Perpa Merkezi Kat:2 No: 2536 Okmeydan/ STANBUL Tel: (0-212) 220 03 02-220 03 34 (3 Hat) Fax:(0-212)220 03 45 Perembe Pazar mer Aa Sok. No: 27 Karaky/ STANBUL Tel: (0-212) 245 70 87-245 63 19 Fax: (0-212) 243 43 95 Alnteri Bulvar No: 160 Ostim- ANKARA Tel: (0-312) 385 35 86 (3 Hat) Fax: (0-312) 385 35 89 j \ i J Cumhuriyet Bulvar Cevher Ap: No: 131/3 Alsancak/ZMR Tel: (0-232) 463 64 63-421 95 39 Fax: (0-232) 463 64 63 ekirge Cad. Mutlu Sok. ntam 99 Kat: 7 No: 55-56 BURSA Tel: (0-224) 235 45 56-235 66 86 Fax: (0-224) 235 45 56 Cemal Paa Mah. Toros Cad. Galeria kars Yoncaset Ap. Kat:2 Daire: 5 ADANA Tel: (0-322) 453 87 32-454 48 66 Fax: (0-322) 453 87 32 Hrriyet Mah. smet Paa Cad. Baak Ap. 23/2 SAMSUN Tel: (0-362) 231 37 60-230 77 57 Fax: (0-362) 231 37 60 Kprba en Sok. Onur han No: 1 Kat: 4 ESKEHR Tel: (0-222) 233 72 65/234 78 66 Fax: (0-222) 233 72 65 Grc Kap Camii Kars No: 7 Kat: 2 ERZURUM Tel: (0-442)234 19 95 Fax: (0-442)234 19 95 Fevzi akmak Bulvar mer Kylolu Cad. Gl Ap. Alt No: 1 GAZANTEP Tel: (0-342)339 32 13 nn Cad. Kahraman han Kat: 1 No: 7 DYARBAKIR Tel: (0-412)224 93 03

MAKALE
gerilim snrnda bazen mmkn olmad iin 20 ila 30 m/dak.lk tel ilerleme hzlar iin gerekletirilmitir. Kaynak hz 400 mm/dak. tesbit edilmitir. Tablo 2, zet olarak gazlarn karlatrlmasn gstermektedir. Eer kararl bir ark mevcutsa ve sre daha az srama oluumuna eilim gsteriyorsa bir kaynak sadece "ok iyi" (++) olarak tanmlanr. Bundan baka, dzenli nfuziyet ve gvenilir kk ve aln birlemesi ile yksek kaynak kalitesine ulalr. Kk ama ihmal edilebilir dzensizlie sahip balantlar "iyi" ( + ) olarak deerlendirilir. Gvenli kaynak balantlar iin yetersiz olan sonular "uygun deil" (-) olarak tabloda gsterilmilerdir. Ar + %30 He + %10 CO 2 kullanldnda iyiden ok, iyiye kadar sonulanr ve Ar + %25 He + %10 CO2 ieren parametre aralnda en azndan iyi deerlendirilmesi elde edildii grlmtr. Drt bileen ieren T.I.M.E. gaz yksek gl kaynak iin uygun olan tek tercih deildir. Aslnda iki bileenli gazlarn 42 ila 46V arasndaki aralkta 20 ila 30 m/dak.lk tel besleme hznda edeer iyi kaynak sonular vermitir. Bundan baka, iki gaz bileiminin benzer olmasndan dolay %10 CCh, %25 ila 30He ve %60 ila 65Ar gaz bileimi iin daha gvenli bir aralk belirlenebilir.
YKSEK HZL FOTORAFLAR

nceleme - Aratrma
den olacaktr. 9 no.lu gaz ile kararl dnen arka ramen beklenenden daha kt sonular elde edilmitir (ekil 5d).
KAYNAK METALININ ETKISI

Farkl gaz ve farkl sre parametrelerinde yksek hzl film teknii yardmyla dner arkn davran incelenmitir. Tm seilen be gazda dner ark incelenebilmitir. Malzeme geiindeki farklar tel ilerleme hzndaki deiimlerde ortaya kacaktr. ekil 5a, 25 m'dak. tel ilerlemesinde Ar + %30 He + %10 CO2 ile uygun dnme srecini gstermektedir. Ayn ark uzunluu ile, bu deerdeki 35 m/dak'a doru bir art yalnz dnen ark stunu oluturur (ekil 5b). ekil 5c'de gsterilen "T.I.M.E." gazl dzenli olmayan dndrme sreci iyi kaynak sonularna ne-

Dner ark, yksek hzl film tekniinin yardm ile gzlenmi farkl gaz ve farkl sre parametrele rinde davran incelenmitir. Bu durumda 6 no.lu koruyucu gaz kullanld. Deneyler 30 ila 45 cm, dak'lk kaynak hz ve 20 ila 40 m/dak.lk tel ilerle me hzyla gerekletirildi. Sprey ark ve srecin kararllna 20 m/dak.lk bir tel ilerleme hz 41V (tel 1), 43V(tel 2)'luk kaynak gerilimlerinde ulalmtr, 1.2 mm. apl tel elektrodlarn birinde optimum sre aral 42 ila 43Vtur. Dner arkn alma aral nda, farkl gerilim uygulandnda dnmenin halamasnn tel elektroda bal olduu bulunmu tur. Gerilimi uygun olarak ayarlanm alma blge lerinde, srama oluumu ve dikiin grn ve su re kararllyla ilikili olarak objektif bir fark grlmemitir. Tel elektrodlar zerinde gerekleti^ rilen kimyasal analizler dikkate deer farklar gster medii iin -alam bileimi Standard aralkta deimitir ve ilave alam elemanlar belirli miktarlarda deildir- dier parametreler bulunmutur. Bakr kapl teller olduka benzerdir. Tel yzeylerinin elektron mikroskobu vastasyla bulunabilen farklar arasnda balant yoktur ve ark davran tesbit edile mez, ekil 6. Bu bakmdan baka deneyler gereklidir. 1.0 mm. kalnlnda SG2 tel elektrodu, dner arkl kaynaa uygunluunu gstermek iin bir seri deneylerde kullanld. Kaynak hz 350 mm/dak. ile snr landrld ve kaynak ilemi 20 ila 48.5 m'dak.lk tel ilerleme hzlarnda gerekletirildi. ekil 7, kaynak parametreleri ve makro kesitlerin bir zetini ver mektedir. lk deney serileriyle benzer ekilde, burada da yine 20 m/dak'hk bir tel ilerleme hznda dner

Tablo 2. Gaz karlatrmasnn sonucu (zel gaz kombinasyonu ile elde edilebilen diki kalitesinin deerlendirilmesi: ++ ok iyi, + iyi, - uyun deil) Test parametreleri Vs = 40 cm/dak. Ik = 30 mm. (m/dak)
20 20 25 25 30 30
VD

Diki Kalitesi ve Srecin Deerlendirilmesi "T.I.M.E." - Gaz (6.5/26.5/82/0.5) "/,

+
++

U (V) 42
43 44 45 45 46

Ar/He/CO2 (60/25/10) %
++
++

Ar/He/CO2 (60/15/15) %

Ar/He/CO2 (60/30/10) %
+
+ -

Ar/O2 (92/8) %
+
++

++ ++ ++ ++

+
++ ++

++ ++

+ +

++

++

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

MAKALE

nceleme - Aratrma

ekil 5. Yksek hzl fotoraflardan kesitler; a) Koruyucu gaz %60 Ar + %30 He + % 10CO2, tel ilerleme hz 25 m/dak, kaynak gerilimi 41V; b) koruyucu gaz %60 Ar + %30 He + %10 C 0 2 tel ilerleme hz 35 m/dak, kaynak gerilimi 43.5 V c) Koruyucu gaz %65 Ar + %26.5 He + %8 CO2 + %0.50 2 tel ilerleme hz 25 m/dak, kaynak gerilimi 39V; d) Koruyucu gaz %74 Ar + %25 He + %1 0 2 , tel ilerleme hz 25 m/dak, kaynak gerilimi 42V.

ekil 6. farkl reticiden alnan ayn tr tel elektrod tiplerinde elektron mikroskobu ile alnan st yzey filmi (Tel elektrod SG 2, cap = 1.2 mm, st yzey bakr kapl)

kaynak sreci hala kararldr. Test edilen 1.0 mm apl tel elektrod yksek gl MAGM kayna iin uygundur. Ark dnmesi 1.2 mm apl ilave metalle olandan daha kararldr ve kaynak grnm nemlidir ve gzenek oluumu minimaldir. SONULAR Gerekletirilen testler drt bileenden oluan | "T.I.M.E." gaz dner arkla yaplan yksek gl kaynak iin tek uygun olan deildir. Argon, karbondioksit, helyum ve oksijen'den olumu 15 farkl gaz karm iin dier kartrlm gazlarm dnerli malzeme transferinin genel uygunluu testlerle gsterildi. %10 karbondioksit, %25 ila 30 helyum ve %60 ila 65 Argon'dan oluan gaz karmyla, "T.I.M.E." gaz 25 ila 30 lt/dak'lk koruyucu gaz ak oran iin ok iyi kaynak sonular mmkndr. Belirlenmi tel ilerleme hzndaki kaynak gerilimi "T.I.M.E." gazyla olduu gibi geni aralklarda deimeyecektir. [ Daha yksek helyum orannda kaynak, daha iyi so- nu verecektir. Bundan dolay %60 Ar, %30 He ve %10 CO2 bir gaz karm nerilir. 46V'luk bir kaynak gerilimine kadar ki alma aralnda 25 lt/ dak'lk bir koruyucu gaz debisi oran yeterli olacak-1 tr. Bu gaz karm ve bir 1.0 mm apl tel elektrod ile tel ilerleme sisteminin performansna kadar bir

ark olumamtr. 37 ila 30V'luk kaynak gerilimi aralnda kararl, modifiye edilmi bir sprey ark vardr. Bu kaynaklarn makro kesitleri dikiin ortasnda derin nfuziyetleri gsterir. 25 m/dak'lk bir tel ilerleme hznda, dner arkl blgenin balangc (alt snr) kabul edilebilir. Bununla birlikte kararl bir dner ark, uzun bir peryot boyunca deerlendirilemez. nk dk gerilim farklarnda modifiye edilmi sprey ark ve ksa devreler ortaya kacaktr (dnme ynnn tersine evrilmesi veya "kararsz ark"). Bundan dolay 1.0 mm. apl tel elektrod ile kararl dner ark iin, 25 m/dak'dan daha fazla tel ilerleme hzlarnda kaynak yaplmaldr. VDR = 30 m'dak kullanlan testlerde bir optimum sre gelitirildi (kaynak gerilimi 43 ila 44V). Makrokesitler dzensizlikler gstermeyecek ekilde ve ok iyi aln ve kk birlemesi gsterecek ekilde hazrlanmtr. nceden seilmi 46V st gerilim snrnda ok iyi kaynak sonular hala olasdr. Bununla birlikte, kullanlan tel besleme sisteminin maksimum performansma da ulalmtr. 48.5 m/dak maksimumda

tcgl

Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE

nceleme - Aratrma
edilen ,bileenli gaz drt bileenli "T.I.M.E." gazndan retimi daha ekonomik olmas asndan avantajna sahiptir. nk patent yasalar vardr, ayrca 46V maksimumda, kyaslandnda kk ve ucuz g kayna gerektirdii ama gl tel ilerleme sistemlerinde yksek gl MAGM kaynaklan ger ekletirilebilir. Bu yolla yksek gl MAGM kay nann iletim ve tesis masraflar azalacak bu da gelecekte dner ark kaynann arttrlm kullanm beklentisine neden olacaktr. KAYNAKA
1. Lesnewitsch, A., Control of melting rate and metal transfer in gas shielded metal-arc weldmg, Part I and II. Wdg. i. 37 (19581, H. 4:i 343-S/53-S (H. 8, s. 418-s/25-s|. 2. Halmoy, E., U. H. Fostervoll; Rotatng weldng arcs. IIW-Dok. 211 558-83. 3. Churc, J.G.; VVelding Svstem, United States Patent 4.463 243 Jul 1984. 4. Church, J. G., u. H. Imaizumi; VVelding characteristcs of a new welding process, T.I.M.E.-Process. IIW-Dok. XII-1 199-90. 5. Dilthey, U., U. A., Anwendung moderner HochleistungsschweBverfahren bei der Verarbeitung hochfester Feinkornbausthlc DVS-Bericht 155, s. 71/76. DVS-Verlag, Desseldorf 1993. 6. Stenge, V., U. A., The T.I.M.E. Process-characteristics of a ncw GMAW-technology. UW-Dok. XXI-1233-91. 7. Halmoy, E., The "T.I.M.E." VVelding method compared wrh GMAW, IIW-Dok. XII1248-91. 8. Steidl, L., SchweiBen von Maschnenrahmen mit dem T.I.M.E ProzeB. SchweiBtechmk Wien, H. 12, s. 201/04, 1992. 9. Aichele, G., Diskussionsbeitrag zur VVirtchaftlichkeitsberechnung des T.I.M.E.-SchweiBens SchweiBtechnik Wien, H. 5, s. 66/68. 1992. 10. Farwcr. A., ZeitgemaBes MAG-HochstromschweiBen senkt dc Ksten und erhht de Abschmelzleistung, MM 99, H. 24, s. 4.1,' 45, 1993. 11 Luijendijk, T., Invloed van het beschermgas bej het MAG-lass met verhoogde neersmeltsnelheid (2). Lastechnik (Niederlandc| 59, H. 2, s, 62/67, 1993. 12. Hauck G., U. G. Sandner, Uualittsanforderungen an Drahtelek roden tr den T.I.M.E -ProseB und mechanisch-technolofiesche E genschaften des SchweiBgutes bei hoher Abschmelzleistung. DVS Bericht 146, s. 159/64, DVS-Verlag, Dsseldorf 1992.

ekil 7. Ke diki kaynaklarnn kaynak parametreleri ve makrokesitler (Koruyucu gaz %60 Ar + %30 He + %10 CO2, tel elektrod SG 2, ap = 1.0 mm, kaynak hz = 35 cm/dak); a) tel ilerleme hz 20 m/dak, kaynak gerilimi 38 V; b) tel ilerleme hz 25 m/dak, kaynak gerilimi 42V; c) tel ilerleme hz 30 m/dak, kaynak gerilimi 43V; d) tel ilerleme hz 35 m/dak, kaynak gerilimi 45V; e) tel ilerleme hz 48.5 m/dak, kaynak gerilimi 46V.

kararl kaynak srecine ulamak mmknd (VDR = 4-8.5 m/dak, U = 46V) Ulalan erime gc 1.2 mm japl tel elektrod (VDR = 30 m/dak, U = 46V) iin 16 kg/h ile karlalatrldnda 18 kg/h'dr. Ark dnmesi genel olarak 1.0 mm apl tel elektrod ile daha kararldr.yi kaynak sonularna ilave olarak, test

Kalorifer Tesisatnda Dolam Sisteminin Bilgisayarla Hesab

KALORFER TESSATI PROJES YAPAN MHENDSLERE DUYURU

Kalorifer tesisat boru hesaplarn TS2164 ( Madde 1.23 )' e uygun olarak hesaplayan KALTES program Kocaeli niversitesi Vakf Mhendislik Mimarlk ve Teknik Danmanlk letmesi tarafndan pazarlanmaktadr. Program en az 2 MB hafzaya ve en az siyah - beyaz VGA grafik karta sahip 286 ve zeri bilgisayarlarla kullanlabilmektedir. Hesap sonular TS2164/9 formatna edeer ekilde yazcdan alnabilmektedir. Projenizden boru numaralarn, uzunluklarn, s yklerini; vana, dirsek, v.b. yerel kayp elemanlarnn saysn girerek elde edilebilecek en dengeli boru aplarn ve sirklasyon pompasn, en az zahmetle tablosuz diyagramsz hemen elde ediniz. Fiyat: Program kullanc El Kitab, Kilit ve Disket Paketi eklinde 11.500.000 TL ( Fiyata KDV dahil, Kargo creti dahil deildir) Banka Hesap No: 2028739 ube: Vakflar Bankas zmit Merkez ubesi Adres: Kocaeli niversitesi Vakf Mhendislik - Mimarlk ve Teknik Danmanlk letmesi Ankara Caddesi No: 44 41100 zmit - KOCAEL Telefax: ( 0 262 ) 3225493 Teslim Sekli: Vakflar Bankas zmit Merkez ubesindeki hesabna yatracanz parann makbuzunu isim ve adresiniz ile birlikte yukarda belirtilen adrese yolladnzda veya fax' ladmzda kargoyla adresinize gnderilecektir.

n rr
KALTES SRM 1.01

Cilt : 37

Say : 436 - Mhendis ve Makina

MAKALE

nceleme - Aratrma

MALZEME TEKNOLOJSNDE GELMELER 21. YZYILDA KAYNAK SARF MALZEMELER

eviren:
Z E T

OytunALICI*

Kaynak iin kullanlan sarf malzemelerin geliimi her zaman kaynak edilecek metallerin genel geliimini izleme eilimindedir. Bu durum, imalat yaplacak metal yapnn tatmin edici ekilde ilevini yerine getirmesi bakmndan gelimi performansa sahip kaynak edilecek metallerin kayna iinde bu metallerle ayn zellikleri gsteren sarf malzemelerinin kullanlmas asndan doaldr.

The development of consumables for welding has always tended to follow the general development of parent metals. This is only natural, as improved parent metals with imroved performance also have to be welded with a consumable which provides the same fine properties as the parent metal, if a structure is to function satisfactohly.

elimi bir retkenlik elde edilmesi iin abalar srekli1 olarak devam etmektedir. Artan retkenlik endstrinin karlln koruyabilmesi asndan anahtar faktr konumundadr. Kaynak pekok retim endstrisinde ana role sahiptir. Kaynak ne bunun yan ilemleri retkenliin gelitirilmesi tartmalarnda genelde odak noktasn oluturmaktadr. retkenlik eitli yollarla gelitirilebilir: Basitletirilmi tasarm, gelitirilmi kaynak edilecek metaller ve sarf malzemeleri kaynak prosesindeki deiiklikler veya yeni yeni malzemelerin ortaya kmas. Dolays ile kaynakta kullanlan sarf malzemelerinin gelitiril-| mesi tek bana izole bir olay olaak ele alnamaz. Bu durum prosesin geliimi ile sk skya ilikilidir. Genel teknik gelimeler malzemenin geliimini etkileyen dier bir nemli etkendir. Bu durum 1970 ve 1980'lerde yaanan, ak deniz endstrisinin genilemesi ise harekete geen byk lekli malzeme geliimi ile ok ak olarak kendini gstermitir. Uak ve uzay teknolojileri alannda gelitirilen daha ileri dzeydeki malzemeler de bunun bir rneidir. Gelitirilmi malzeme ve retkenlik artn kapsayan genel gelime eilimi uzun sreden beri belirgindir. Daha nceki bir yaz ile 1990'larda ngrlen ve zellikle yapsal eliklerin kaynan ieren gelime eilimleri incelenmitir. Bu yaznn yazld zaman belirtilmi olan eilimler arasnda yksek mukavemetli eliklerin kullanmnn genilemesi ve boru elektrot telinin kullanmnn anij olarak artaca yer almaktayd. u anda iinde bulunduumuz1 199O'l yllarn ortalarnda bu tahminlerin byk lde doru olduu aa kmtr. 1990'larn bandan beri sregelen ekonomik daralma doal olarak hem elik hem de sarf malzemelerinin tketimini etkilemitir. Buna ramen, yksek mukavemetli elik kullanm yzdesinde inkar edilemeyecek bir uzun dnemli art sz konusudur. Sarf malzemesi olarak boru elektrot telinin oluturduu yzde de artmaktadr. Bu yazda, sarf malzemelerinde bu yzyln sonuna kadar olabilecek gelimeler ele alnmaktadr. Bu konu daha nceki yazmzn kapsamndan daha geni bir erevede ele alnacaktr. Karbon ve Karbon-Manganez tr standart yapsal elikler yannda, dk alaml, sya dayankl elik, paslanmaz elik ve alJ minyumda ayrca yer alacaktr. Yaz baang noktas olarak) kaynak prosesinin geliimini alacaktr. PROSESIN GELIIMI Yapsal eliklerin kaynaklanmas iin 1975-1992 yllar arasnda kullanlan deiik kaynak proseslerinin birbirine gre kullanm ekil l'de karlatrmal olarak yer almaktadr. Bu ekil ABD, Bat Avrupa ve Japonya'daki eilimleri gstermektedir. Bu blge ara^ snda ak farkllklar grlebilmektedir. rtl elektrotlarn kul lanm her durumda da azalma gsterse de, bu azalma rneiri ABD'de Japonya'ya gre daha dk dzeydedir. Japonya'da rtl

" Enerji Bakanl, Makina Mhendisi., Svetsaren No. 1 1995

Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE

nceleme - Aratrma
Boru elektrot telinin kullanm paslanmaz elik szkonusu olduunda da artmaktadr. Bu durumda, retim ve kalite konusunda gelimeleri olas klmas nedeniyle boru elektrot teli yekpare tel elektrotun kullanmn devralmaktadr. Gelecekte bile rtl elektrot ile kaynak, zellik lc ar ekipman sz konusu olduunda montaj esna smda yaplmas gereken kaynaklar iin ilk seim olma zelliini srdrecektir. Bu tr kaynak iin rtl elektrotun avantajlar olarak esneklik ve elde edilen iyi mekanik zellikler saylabilir. Nem ge s mez bir paketleme tr olan ve elektrotlarn vakum da sakland Vac Pac'n ortaya kmas ile hu elektortalarm kullanm nemli lde basitletirilmitir. Elektrotlar hibir zaman nemlenmemekte ve kaynak srasnda krlma riski azaltlm olmaktadr. Bu balamda, kendinden korumal boru elektrot teli, rtl elektrotlara bir alternatif oluturmaktadr. Mu telin dezavantaj ise, iyi bir sreklik elde etmek maksad (zellikle byk sa kalnlklar sz konusu olduunda) ile prosedrn sk bir ekilde kontrol edilmesi zorunluluudur. Is transferinin snrlandrlmas gerei olup, bunun iin de yksek kaynak hzlar gerekmektedir. Kaynaklara, boru elektrot teli kullanarak doru ekilde kaynak yapabilmeleri iin zel eitim verilmelidir. Ayrca kk pasonun kendinden korumal boru elektrot teli ile yaplarak, daha sonraki pasolarn rtl elektrot kayna metali veya tozalt ark kayna metali ile doldurulmasnn da uygun olmad grlmtr. Kendinden korumal boru elektrot telinin kaynak metalindeki yksek alminyum ve nitrojen ierii daha sonraki aamalarda kaynak yaplan metale geerek onu krlgan hale getirmektedir. Kendinden korumal boru elektrot teli snrl lde olmak zere yalnzca Bat Avrupa ve Japonya'da kullanlmaktadr. Boru elektrot teli iin pazar eilimi olduka olumlu ynde olup, artan kullanma uygun olarak yeni boru elektrot teli trleri piyasaya srlmektedir. Buna rnek olarak CO2 gaz ile kaynak uygulamalarnda kullanlmak zere piyasaya karlan toz ekirdekli boru elektrot teli gsterilebilir. CO?. kulla nm sonucu birtakm faydalar salanabilir. Fiyat kark gazdan daha dktr, dolays ile CO/ye gei nemli maliyet tasarrufu getirmektedir. Ayrca ma yoluyla ortaya kan s azaltlabilir, dolays ile kullanm esnasnda kaynak tabancalar daha souk durumda olup, CO2 gaz kullanmnda kaynak dumanlarnn artan emisyonu sonucunda kark gaz kullanm durumuna gre daha az ozon olumaktadr. Yaplan incelemeler, CCh kullanm sonucunda kark gaz kullanmna gre %30 daha az hidrojen ierii elde etmenin mmkn olduunu gstermektedir. CO2 ile nfuziyet de daha tatmin edici olmaktadr. Sonu olarak CO2 gaz ile yaplacak kaynaktan teknik ve mali kazanlar salanabilir. Fakat, kaynak dumannn artmas gibi CO2 gaznn dezavantajlar da mevcuttur. Bununla beraber pekok kullanc avantajlarn dezavantajlardan daha fazla olduu kanaatindedirler. CO2 kayna iin gelitirilen boru
Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

Weld metal consumption 1975-1992

IMMA

I MG/MAG

I I-'CAV

SAW

| ekil 1. 1975 - 1992 arasnda yap elikleri iinsarf malze- i j meleri piyasa eilimi.

elektrotlarn kullanm 1975 ylndaki %70'den 1992 ylnda %20'ye dmtr. Ayn dnemde ABD iin bu oran %51'den %33'e dmtr. Bat Avrupa'daki d oran da ABD'yi ok gemitir. rtl elektrotlar %58'den %20'ye gerilemitir. Bu durum gstermektedir ki rtl elektrotlardan daha verimli dier kaynak mctodlarna doru bir gei yaanmaktadr. Bat Avrupa ve ABD'de MIG/ MAG kaynaklar rtl elektrotlarn yerine gemitir. Tel elektrotlar 1970'lerin sonu ve 1980'lerin banda Japonya'da da rtl elektrotlarn yerini almtr, fakat 1980'lerin ortalarndan beri boru elektrot teli Japonya'da olduka iyi bir performans gstermekte olup, pazarn %20'sine sahip olmutur. Bat Avrupa'da boru elektrot teli halen %5'in altnda seyretmektedir. ABD'de boru elektrot teli ile kaynak yllardr yaygn olarak kullanlmakta olup, tm bu mddet zarfnda %17 civarnda paya sahiptir. Dier yandan boru elektrot teli kullanm Bat Avrupa'da son yllarda keskin bir art gstermekte olup, bu artn srmesi ve hzlanmas beklenmektedir. Japonya'daki durum 10 yllk bir gecikmeden sonra imdi kendisini Bat Avrupa'da gstermektedir. Boru elektrot telinin kullanm da her geen gn artmaktadr. rnein gemi yapn endstrisinde, boru elektrot teli artan bir lekte kullanlmaktadr. Mekanik kaynak sz konusu olduunda da boru elektrot telinin faydalar ortaya kmakta olup, tel elektrottan boru tel elektrota bir gei sz konusu olmaktadr. rtl elektortlarm gsterdii dn yavalamas ve tketimin %20 civarnda kararllk kazanmas beklenmektedir. Tozalt ark kayna da muhtemelen %10 civarnda seyredecektir. Muhtemel deimenin boru elektrot telinin artmas eklinde olmas szkonusu olup, bu deiim sonucu rtl elektrot deilde tel elektrot kullanmnn azalmas olasdr.

MAKALE
elektrot teli bu amala optimizc edilmi olup, kararl kaynak artlar ve olumlu mekanik zellikleri salamaktadr. Dolays ile de, bazen sylendii gibi, kaynak metalinin zelliklerini kontrol eden sadece gazn oksijen potansiyeli deildir. Bu sebeplerden dolay toz ekirdekli boru elektrot teli ile kaynak yaplrken CO'nin koruyucu gaz olarak kullanm artmaktadr. Halen, Avrupa'da boru elektrot teli ile yaplan kaynaklarn %50'sinin CO2 ile yapld tahmin edilmektedir. Bu rakam Japonya ve ABD'de daha yksektir. Homojen elektrot teli kullanlarak gerekletirilen yksek hzl ark kayna bundan 15 yl nce piyasaya kmtr. Bu kavramn temelinde ark kararl hale getirecek ekilde tasarlanm zel komposizyonda bir gazn kullanlmas dncesi yatmaktadr. Yaplan son aratrmalar bu etkinin eitli trlerde kark gaz kullanlarak elde edilebileceini gstermektedir. Bu proses yksek kaynak hzlar ve iyi bi nfuz etme zelliini salamaktadr. Kaynak metalinde ve IEB'de olumlu sreklik zellii elde edilmitir. Dezavantajlar arasnda zellikle kaynak tabancsnda olmak zere ekipman zerinde yksek tel hzlarnn kullanlmas durumunda anma ve krlma etkisinin artmas saylabilir. Ayrca, termal radyasyon ayn ekilde yksek dzeyde olup, bu metod mekanize edilmi uygulamalar iin en uygun niteliktedir. Bu proses retkenlii arttrmaktadr, salad faydalarn kapsam dier kaynak prosesler ile karlatrlarak henz tariflenmemitir. MAG kaynana geldiimizde, yksek i evrimi uygulamalarnda en nemli gelime Marathan Pac'n tantlmasdr. Marathon Pac 200 kg. ve 350 kg. yekpare tel elektrot ve boru elektrot teli ieren iki seenek olarak mevcuttur. zel bir sistem telin eilmeden veya bklmeden beslenmesine olanak verir. Bu da telin getii gzergahtaki srtnmenin ok dk dzeyde olduu anlamna gelmektedir. 10 m. uzunlua varan tel gzergahlarnn kullanlmas olasdr. Balangta henz serbest olan telin hzlandrlmas ve tahrik merdanelerindeki anmann azaltlmas gerekir. Dar boluklarn kaynanda, kaim malzemelerde alrken ve ince salarn kaynanda olduu gibi durumlarda teli dikkatle ayarlamanz gerektiinde dz telin byk nemi vardr. Robot kayna durumunda dz tel daha doru bir birleim yeri izlemesine izin verir. Marathon Pac'n kullanm ok sayda bobin deitirme zorunluluunu ortadan kaldrarak retkenlii arttrabilir. Ayrca tamirat ve hatalarn azaltlmasna da katkda bulunur. zellikle hi bir personele ihtiya gstermeyen vardiyalarn mmkn klnmas ile kaynak maliyetlerinde azaltmay da mmkn klar. Sunduu retkenlik olanaklar ile bu paketleme sistemi byk bir pazar pay elde etmitir. Eer bir kez daha yksek hzl kaynan ncs olan Japonya'y ek alrsak, pazara srlen tm yekpare tel elektrot miktarnn %50'sinin bu ekilde paketlendiMhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

nceleme - Aratrma
ini belirtmek ilgi ekici olabilir. Tozalt ark kaynanda yksek retkenlik anahtar faktr olup, retkenlii arttrma amacyla bir takm metodlar gelitirilmitir. Bunlar arasnda kk aralk kayna, demir tozu katks kayna, ayn kaynak havuzunda birden ok elektrod ile kaynak saylabilir. retkenlii arttrrmanm dier bir yolu yarotomatik kaynak tekniinin kullanlmas ve tel elektrod yerine kaynak tozu ile beraber boru elektrod teli ile kaynaktr. Bylece birtakm faydalar elde edilebilir. Tel elektrod ile kanlatrldnda elde edilebilecek yksek retkenlik ekil 2'de gsterilmektedir. zellikle akmn yksek olmas durumunda, her bir saat iin ergitilen kaynak metali miktarnda art salanabilir. Nfuz etme profili daha iyidir, bylece kaynak yerinde ayn mukavemeti salamak kaydyla daha kk bir oluk kullanlmas mmkn hale gelmektedir. Kaynak metalinin kalitesi daha iyi olup, -60C scakla kadar yksek mukavemet ve iyi bir entik darbe mukavemetini ayn anda salayan zel gelitirilmi elektrot telleri mevcuttur. Boru elektrot telinin kompozisyonunu tel elektrot kompozisyona gre deitirmek daha kolay olduundan zellikler ve kompozisyon arsmdan daha byk esneklik salamak mmkndr. Tek veya ikili prosedrler rneinde olduu gibi yksek seyreltme ile gerekletirilen kaynaklarda stn zelliklere sahip zel olarak gelitirilmi elektrod telleri vardrr. YAPSAL ELIKLERIN GELIIMI 1980'lerde, daha ileri uygulamalar iin elik retim proses teknii termo mekanik (TM) haddelemenin ortaya kmas ile radikal bir deiiklie uramtr. Bu prosedr geleneksel elik normalletirme metoduna gre iki stnle sahiptir. Belirli bir akma mukavemeti iin TM eliinin alam ie- . rii azaltlabilir ve daha iyi bir kaynaklanabilme zellii kazandrlabilir. Alternatif olarak ayn ala- ' m ierii olan bir TM eliinin akma mukavemeti daha yksektir. Kimyasal kompozisyona ek olarak, elde edilebilecek mukavemet dzeyleri sacn kalnlna da baldr. Tm elik trleri iin kullanlabilecek genel bir kural olarak, sac kalnl arttka akma mukavemeti azalr. 1980'lerde ileri uygulamalar iin elik retiminde meydana gelen dier bir gelime de elikten yabanc madddelerin (zellikle fosfor ve slfr) ayrlmasdr. 90'larda da elik retim prosesinde ayn byk deiikliklerin meydana geleceini sylemek zordur. entik darbe mukavemeti zelliklerini arttracak ekilde TM elikleri daha da gelitirilecek ve bu elikler ek uygulama sahalar bulacaktr. Bu durum sarf malzemelerinin gelitirilmesi zerinde herhangi bir dikkate deer etkiye sahip olmayacaktr. Modern eliklerin kaynanda nem tayan ve uzun bir sredir tartlan nemli bir nokta da kaynak metalinin hidrojen ieriidir. Bu genel bir nokta olduundan ayr bir blmde ele alnacaktr.

MAKALE
Deposton companson

nceleme - Aratrm
e t m e k m m k n d n Bu degeler d kkatle av nlamr. kompozisyondaki zel gelitirilmi elektrotlarn kr lanld kaynaklarda elde edilebilmektedir i..*1- ' yksek m u k a v e m e t e sahip kaynak metalinin oit. u elektrot telleri ile T I C kaynac gerekletiril'; 1000 MPa a k m a m u k a v e m e t i aralnda bile olduk yksek arpma m u k a v e m e t i deerletme ulam. : m m k n d r . ekil te eitli kaynak prosesleri i< . deiik m u k a v e m e t seviyeleri m carpm;! mkam e t i n i n bir ematik gsterimi v e r l m e k t e d Yksek mukav metli eliklerin kayna cs,;,-^ ua oluan kaynak metalindeki a:lama bit d e e c kadar hidrojen klmas ile ilgilidir. G c e k l m a l z e m e ge.limeletim ardndan gittike d a h i hidrojen ieren elikler retilmekledir. Artk vapi ,; kaynaklar iin daha i u e d e n geri kene gte daha n stmaya ihtiya d u y u l m a k t a oiup, hunim da u kenlik zerinde poznit etkileri grlmekledir I yandan kaynak metallerinin halen yksek uran I I alam iermesi geeklidir. C n k . i yksek muk;r. m e t elde e t m e n i n t k yolu alam element >ern e,; arttrlmasdr. Bundan dolay, atlama riski kayna.-. yaplacak olan metallerdeki IEB'ien kaynak met ' ne doru kaymtr G n m z d e hu problemi om m e n i n tek yolu eliin gerektirdii scaklktan d,::: < y k s e k bir dereceye katlar n stma uygulanmasn Akla gelen dier b yol da kaynak metalindeki h< rojen orannn daha da azaltlmasdr. Fak.t nin11-1 etkili olduu bugne kadar :,ork m e m t i r OKu . dk dzeyde hidrojen oram olan sarf m a l z e m e ile kaynak yapldnda bile atlaki u o l u m u i m sorun ile ilgili pekok aratrma halen v r u t u l m e 1 olup olayn olduka k o m p l e k s o l n a s i n d a n loi n rlebilir gelecekte n l t m a d a n kanmann bi '. grnmemektedir. Bata gemi yapm o l m a k z e r j belli uygulaii. iin, retkenlii a r t t r m a k maksadyla ok vk \ s transferi ile k a y n a k olasl zeule eallm.; tadr. Birde ok elektrod ile tozalt ark kayna ku . nlm olup, bir rnek olarak iki adet 2' ; mm kalnlndaki san kaynatlmas verilebilir Bu d u r u m d a t o p l a m s tansfe 12 1.5 kj/nn I yarndadr. Bu s sa zerinde o><. yksek bir t e m ; I! etki yapmaktadr. Geleneksel eliin yineyi bo. u 1 m a k t a ve s n e k l i k zelliklerinde sapmala olma'.: dr. Snekliin iyiletirilmesi iin, yksek m ; kaynandan sonra bile IEIVde iyi bir yapva sainp olabilecek eliin gelitirilmesi i:in abala-' siirin !. tedir. Bu m e t o d l a elie kaynak snasmd; 1 yok oh : I yacak kararl paralarn (titanyum nitrtle ve : t i t a n y u m oksitleri katlmasn esas al m makta : IEB'deki elik k a y n a k t a n sonra souduu esnada u paracklar stenit/ferrt u a n s f o m a s y o n u esnasn u k k parackh ferrit iin ekirdek blgeleri nlu^-. racaktr. Buradaki teorik t e m e l kaynak metalii'de gerekleen prosesin taklit edilme abas olma! t.. dr. Bu proses esnasnda k k t i t a n y u m c a zen/n paracklarn varl k k parackh ine ferrit i - m a s y o n u iin arttr. 10 kj/mm civarmla bir M transferi ile k a y n a k yaplmas hem kaynaklanan iv-, taller h e m de kaynak metali iin ar hr d u n u . m t e m s i l e t m e k t e d i r . irdiye kadar m uvgulama

OK Tubrod 15.00S & OK Atrod 12.20 with OK Hux 10.71

Current (A)

ekil 2. Tozalt ark kayna iin yekpare ve boru tel elektrodlarn kullanlmas halinde retkenlik karlatrmas. Akm arttka boru elektrodlarn retkenlik faydalar artar.

Yksek mukavemetli eliklerin (dier bir deyile 350 MPa'dan daha byk akma direncine sahip elikler) kullanm artmaya devam etmektedir. Bu art gemi yapm, genel yaplar, boru hatlar ve ak deniz olmak zere her alanda grlmektedir. nce salar iin ise otomotiv sanayi byk yksek mukavemetli eliklerin byk ve tannm tketicileri durumundadr. Tketimdeki bu art, 1986 ncesinde ak deniz endstrisinde yksek mukavemetli eliklerin hi kullanlamamasmda, bu kullanmn 1990 balarnda %10'a artt ve halen %1S civarnda olduu gerei ile de sergilenebilir. Yksek mukavemetli eliklerin kullanm, tasarm kriteri olarak burulma, esneklik ve kesme mukavemetinin sz konusu olduu konularda snrlanmaktadr. Burulma dayanm ve esneklik elastik modl tarafndan belirlenmekte olup, genel olarak btn elikler iin ayndr. Kaynaklanmam saclarn yorulma mukavemeti akma mukavemeti ile beraber artar, fakat san kaynakland anda yorulma mukavemeti artk akma mukavemetinden bamszdr. Yksek mukavemetli eliklerin kaynaklanmas iki problem ortaya karr; dk arpma direnci ve kaynak metalinin atlamas. Fakat, bu problemler 350-450 MPa akma mukavemetine sahip eliklerde deilde, genelde 600 MPa'dan daha yksek alma mukavemetine sahip eliklerde grlmektedir. Akma mukavemetindeki artn, arpma mukavemetinde bir d ile beraber ortaya kt genel bir kural halindedir. Bu kaynak metali iin de geerlidir. Fakat buna ramen bir takm dzcltemelere ihtiya gstermektedir. 700 MPa'ya kadar olan akma mukavemetleri iin olumlu arpma mukavemetine sahip olan ve elle, yar otomatik ve mekanik ark kaynaklarnda kullanlan sarf malzemeler vardr. Akma direnci 700 MPa'ya getiinde tozalt ark kaynanda arpma direnci hzla azaltmaktadr. te yandan elle yaplan metal ark kaynaklarndaki kaynak metali iin 900 MPa veya civarndaki akma mukavemetleri olumlu arpma mukavemetleri elde

Cilt : 37 Sav

436 - Mhendis ve Makua

MAKALE

nceleme - Aratrma
nun iyiletirilmesi hidrojen miktarnn yaklak 5 mi/100 g'a drlmesini salarken, retim tekniindeki gelimeler ile hidrojen oran kaynak metalinde 3 mi/100 g'a drlebilmektedir. Fakat tel elektrot ve zl tel ile kaynak yaplrken baka bir hidrojen kaynann daha varl unutulmamaldr; bu da elektot telinin yzeyindeki hidrokarbon ieren soutuculardr. Bu hidrokarbonlar, zellikle elektrot telinden kaynaklanan asl hidrojen miktar dk iken hidrojen ieriine nemli oranda katkda bulunmaktadr. Esab'n Gteborg'da kurulu ARGE merkezinde yaplan analizler; kuru elektrot trlerindeki dk hidrojen miktarlarnda (Tipik deerler kaynak metali iin 5mI/100 g), evre atmosferdeki nem orannn kaynak metandeki hidrojen miktar zerinde nemli bir etkiye sahip olduunu gstermitir. (ekil. 4) Bundan dolay kaynak yaplrken nisbi nem ve scakla da dikkat gsterilmelidir. retici tarafman belirtilen hidrojen miktar standart test koullarnda llmtr. Bu test prosedr deiik sarf malzemelerinin karlatrlmasnda faydal olabilir, fakat bu belirtilen hidrojen orannn uygulamada kaynak gerekletirildikten sonra kaynak metandeki hidrojen oran ile ayn olup olmadndan emin olmann bir yolu bulunmamaktadr. Bu standart test prosedr de byk boyutlu aratrmalarn konusu olup, yeni bir standart halen gelitirilme srecinde bulunmaktadr. Bu standartta, rnein test numuneleri iin daha hassasiyetle tanmlanm toleranslar vastasyla fiili test prosedrnn artlarnn belirtilmesi iin ileri dzeyde abalar gsterilmektedir. Analizler test numunelerinin boyutlarndaki kk sapmalarn, ayn elektrod iin yaplan hidrojen miktar lmlerinin sonucunu 2 katna kadar etkilediini gstermektedir. Bu durum da bu lmlerde hala pek ok sayda potansiyel hata kaynaklarnn varl manasna gelmektedir. Yalnzca sarf malzemelerinin sadece retimden sonra dk hidrojen oranna sahip olmas deil, ayn zamanda nemi ok yava emecek yapda olmas gereklidir. Bu durum mterinin kaynak esnasnda mmkn olan en dk hidrojen oranna ulamasn garanti eder. Fakat bir miktar nemin emilmi olmas gene de beklenmelidir. rtl elektrodlarn korunmas maksadyla Esab, elektrodlarn paketi alana kadar vakumda korunmak zere havann boaltld nem-geirmez VacPac ile paketlemeyi tercih etmitir. VacPac paketleri, tm elektrotlarn bir seferde kullanlmasna olanak verecek kadar az sayda elektrod ieren paketlerden olumaktadr. Bununla beraber bu elektrodlar sekiz saat civarnda bir sre iin evre koullarna maruz braklabilirler. Elbette bu sre zarfnda nem orannn ok fazla artmamas esastr. Bunun salanabilmesi iin LMA (Dk Nem Emme) etkisi veya son zamanlarda gelitirilen XLMA (Ekstra Dk Nem Emme) etkisine sahip zel tr rtler kullanlmaktadr. zl tel sz konusu olduunda, hidrojen miktarnn saptanmas iin halen standart bir prosedr yoktur. lmler, zl tel ile yaplm kaynaklarda kaynak metalinin havadaki neme kar rtl elekt-

Impact toughness vs yield strenglh of weld metals

ekil 3. rtl elektrodlarla kaynak esnasnda atmosferin hidrojen miktar zerindeki etkisi

evesinde olumlu sreklik deerleri veren bir malzeme bulunamamtr. Bununla beraber, nemli lde retkenlik faydalar salayabileceinden dolay bu konuya byk bir ilgi sz konusudur. 1990'larn ikinci yarsmda en byk aba bu talep uygulamalara dayanabilecek elik ve kaynak metallerinin tasarm zerinde olacaktr. KAYNAK METANDEKI HIDROJEN Daha nce de belirttiimiz gibi, kaynakla ilikili olarak kaynak yaplacak olan metallerin n stlmasnn elimine edilmesi sonucu nemli retkenlik artlar elde etmek mmkn olabilecektir. n stma ihtiyac kaynak edilecek metallerin kimyasal kompozisyonu, sa kalnl ve hidrojen ieriine bal olarak saptanabilmektedir. Kaynak metandeki hidrojen orannn drlmesi n stma gereini de azaltmaktadr. Normal koullarda hidrojenin ana kayna dolgu malzemesidir. rnein, elektrod kaplamasndaki kristal su orannn azaltlmas hidrojen atomlarnn kaynak metaline akn azaltmaktadr. Son yllarda gelimeler gittike azalan miktarda nem ieren dolgu malzemelerine doru kay gstermektedir. Son be ylda gelitirilmi olan bazik elektrod trleri kaynak metali iin 5 mi/100 g'dan daha az hidrojen iermekterdir. Belirli uygulamalar iin 3 mi/100 g dzeyinde hidrojen ieren rnler piyasada mevcuttur. Yksek scaklklarda kurutulan ve tozalt ark kaynanda kullanlan kaynak tozlar tipi ne olursa olsun 5 mi/100 g'dan daha az hidrojen iermektedir. Bazik boru elektrod telleri ve metal ekirdekli boru elektrot telleri olduka dk dzeyde hidrojene sahiptir; genelde bu rakam 5 mi/100 g'dan az olmasna ramen kaynak metallerinde 3 mi/100 g'a kadar dmektedir. Rutil boru elektrot teli daha nceden yksek hidrojen oranna (kaynak metali iin yaklak 10 mi/100 g) sahip olmasna ramen, bu alanda da son zamanlarda hzl gelimeler grlmektedir. Boru elektrot tellerindeki toz dolgunun kompozisyonu-

Rl

Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE

inceleme - Aratrma
scaklk zelliklerine benzer almalar balad. Ana dnce bu eliin ayn zamanda daha iyi kaynak zelliklerine sahip olacayd. Dier bir amata, enerji santrallarndaki alma scaklnn yaklak 600C'ye kartlarak, nemli lde verim art salanmasyd. elik, balca Vanadyum, Niyobyum ve Nitrojen katks ile gelitirildi. Bu gelitirilmi 9 Cr elii zellikle boru olarak pekok kullanm alan buldu. Petrokimya endstrisi 9 Cr eliine ilgi gstermektedir. Ancak halen byk llerde kullanlmamaktadr. Ayrca, 2.25 Cr-Mo eliinin modifiyc edilmi eitlerine de daha yksek srnme dayan c elde etmek amacyla, olduka byk bir ilgi duyulmaktadr. Bunun sonucunda rnein basnl kaplar da daha ince saclar kullanlmas veya alma scaklklarnn artmas sz konusu olabilir. 2.25 Cr - 1 Mo eliin ne ekilde modifiye edilebileceine ynelik pekok neri olmutur. Bunlar dan en sk rastlananan krom miktarnn arttrlarak 3 Cr - 1 Mo tr bir eliin retilmesi ve/veya Vanadyum eklenmesidir. Vanadyum srnve mukavemetinin ne yksek scakln arttrlmas iin en iyi yntemdir. Fakat, artan Vanadyum oran ile beraber IEB'de atlama riski de artar ve dolays ile kaynak yaparken daha byk bir dikkat gereklidir. 2.25 Cr - 1 Mo elikleri iin kullanlan ilave malzemeleri de kaynaklanan metallere benzer kompozisyona sahiptir. Kaynak metali normalde kaynaklanan metallerden daha dk srnme mukavemetine sahiptir. Bunun sebebi de arpma mukavemetini drdnden dolay kaynak metalinin kaynaklanan metallerle ayn ekilde Vanadyum ve Niyobyum elementleri ile mikro alamlama ilemine tabii tutulamamasdr. Bundan dolay ilave malzemesi reticilerinin, Vanadyum - alaml kaynaklanan metallerle boy lebilecek srnme zelliklerine sahip kaynak metallerini retmesi ok zor olacaktr.

ekil 4. Deiik akm ve stick-out deerleri iin boru elektrot teli tarafndan meydana getirilen hidrojen miktarlar

rodlardan daha az duyarl olduunu gstermektedir. Bu durum, zl teli saran gaz kalkannn daha iyi olmas ile aklanabilir. Byle olsa bile hidrojen miktar kaynak parametrelerine ok bal bir zelliktedir. ekil 5'te deiik ark boylar iin hidrojen miktar akma bal olarak gsterilmektedir. Eer herhangi bir ekilde zl elektrot telinin hidrojen orannn satc tarafndan zerinde belirtilen deer ile tutup tutmadnn karlatrlma ihtimali var ise, kaynan satc tarafndan yapld ekliyle yaplmasnn en st dzeyde nemi vardr. zl telin hidrojen orannn belirlenmesi iin yeni nerilen Avrupa Standartnda (Pr-EN 758:1992), reticilerden elektrot hidrojen snfnn yer alaca bir parametre hanesinin yer almas istenmektedir. Hidrojen atlamas sorunu zerinde yllardr allmasna ramen, n stma tavsiyeleri hala emprik bilgilere dayandrlmaktadr. Hidrojen atlamasnn ne zaman olacann tahminin ok zor olduu ortaya kmtr. Ayrca bir hidrojen atlamas olduunda gerekte neler olduuna dair halen genel kabul gren bir teori ortada yoktur. Bundan dolay hidrojen orannn daha da azaltlmasnn etkilerinin tahmin edilmesi ok zordur. u durum aklda tutulmaldr ki; bir sarf malzemesinin karakteristikleri herhangi bir ekilde deitirildiinde (mesela hidrojen miktarnn azaltlmas gibi) bu rnn kaynak zellikleri zerinde bozucu bir etki yapabilir ve dolays ile retkenlik zerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. ISYA DAYANKL ELIK Petrokimya endstrisi veya enerji endstrisi gibi yksek scaklk uygulamalar iin geleneksel olarak kullanlan elikler krom veya molibden ile alamlanmaktadr. En basit elikler yaklak 1.25 Cr - 0.5 Mo veya 2.25 Cr-1 Mo kompozisyonuna sahiptir. Bu elikler yaklak 565C civarnda bir uygulama scaklna izin vermektedir. 12 Cr-1 Mo elikleri ok daha zor nitelikler gerektiren uygulamalar iin kullanlmaktadr. Fakat bu eliin kayna da dierlerine gre daha zordur. Yaklak 20 yl nce ABD'de 12 Cr eliin yksek

/.il

6.0 5.(1 4.0 3.0

2.0
1.0

nn

1
200

1
210

1
220 231) 240

J
250

L
260

l
270

I
280 2< 300

Current (A) ekil 5. Kaynak metalinin akma direncinin fonksiyonu loarak arpma mukavemetinin gsterimi. Kapl elektrod, TIG kayna ve tozalt ark kayna iin ayr kaynak metali iin iliki gsterilmitir.

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

MAKALE
Kaynaktan sonra 2.25 Cr - 1 Mo tr kaynak metallerinin yaps Beynit'dir. Kayna mteakip, kaynak normalde 690C'de tavlanr, fakat daha dk tavlama scaklklar da kullanlmaktadr. Yap daha sonra karbid kelmesi ile ferrit haline dnr. Bununla beraber bu proses esnasnda daha nceki stenit tane snrlar muhafaza edilir ve bir gevreklik kayna olarak kendini gsterir. Gevrekleme zellikle fosfor ve yabanc maddelerin daha nceden mevcut stenit tane snrlarnda ylmas ve dolays ile tane snrlarndaki balanmay azaltmas sonucunda oluur (tavlama gereklii). Bundan dolay fosfor miktarnn mutlak olarak asgari dzeye indirilmesinin byk nemi vardr. Tanecikler arasndaki ylma sadece fosfor miktarna deil dier alam elementlerine de bal kompleks bir olgudur. Deiik elementlerin gevreklemeyi etkilemesini aklamak amacyla deiik formller gelitirilmitir. Bu formllerden en iyi bilineni Bruscato'nun X faktr2 formldr. X = (10P + 5Sb + 4Sn-As)/100 miktarlar ppm ve J-faktr olarak verilmitir'. } = (Si+Mn) * (P+Sn) * 104, miktarlar yzde olarak verilmitir. Bu faktrlerin tipik deerleri aadaki gibidir. X = 10, J =100 rtl elektrotlar iin X = 10, J = 90 tozalt ark kayna metali iin Segregasyon greceli olarak yava ve difizyona bal bir olgu olduundan, bir sistem alrken gevreklik dzenli olarak artar. alma koullarnn simlasyonu maksadyla basamakl soutma olarak bilinen bir test bu kaynak metali tr iin uygulamaya sokulmutur. Bu testte kaynak metali ekil 6'da grld zere soutma prosesi nemli lde uzatmak zere bir scaklk deiimine maruz braklmaktadr. Tm proses yaklak 14 gn srmektedir. arpma mukavemeti basamak soutma evriminden nce ve sonra llr. Onay alnabilmesi iin stres giderilmeden nce belli bir arpma mukavemeti art tutulmakta ve basamak soutma sonrasnda da arpma mukavemetindeki bozulma belli bir deerden daha az olmamaldr. Kesin gereksinimler mteriden mteriye deimektedir. Bu gereksinimlerden bir km Tablo l'de listelenmitir. 9 Cr eliinin kayna iin ilave malzemeleri halen gelitirilmektedir. Sorun sreklik ve srnme mukavemeti arasnda optimum bir kombinasyonun bulunmasdr. Yeni kaynak metallerinin gelitirilme ilemi baladnda ana hedef eliin kompozisyonun aynsnn elde edilmesidir. Fakat 9 Cr kaynak metalinin durumunda bu dk sneklie yol amaktadr. Dolaysyla ana hedefin iyi bir sneklik zellii salamak olduu pekok alamlama kavramlar ortaya kmtr. Bu kavramlar, eitli Avrupa lkelerinde byk lekli aratrma programlarnn konusu olmutur. Normalde 9 Cr kaynak metalinin yaps tamamyla martensitdir, fakat bazen bu yap transformasyona uramam 5-ferrit snrlarnda dolaabilmektedir. Yapdaki belli miktardaki 5-ferrit sneklik zelliinde bozulmaya yol amaktadr. Ferrit yzdesi, deiik regresyon formlleri kullanlarak
Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

nceleme - Aratrma
kompozisyon vastas ile dzenlenebilir. yi sneklik salamak iin geleneksel olarak kullanlan nikel katksnn, bunun srnme mukavemetini azaltmasndan dolay 9 Cr kaynak metali iin daha az uygun olduu ortaya kmtr. Nikelin Ac 1 scakln drd de bulunmutur. %2 civarnda nikel ile Ac 1 scakl 750C'den daha az olabilir. Kaynaktan sonra eliin sl ilemi normalde 750C civarnda gerekletirilir. Eer sl ilem scakl Ac l'den daha yksek ise, stenit oluur ve souma esnasnda tavlanmam martensite dnr. Bu doal olarak sreklik zerinde olumsuz etkiye sahiptir. Niyob ve nitrojen miktarnn drlmesinin sreklik zerinde iyi etkide bulunduu gzlenmitir. Bu da karbon manganez trevi yapsal elik ile elde edilen tecrbe ile de uygunluk gstermektedir. Silikon miktarnn drlmesinin sreklik zerinde pozitif etkisi olduu gsterilmitir. ekil 7'de deiik kompozisyonlar iin arpma mukavemeti scakln bir fonksiyonu olarak yer almaktadr. Eriler, bu tr elikler iin en sk kullanlan metod olan elle kaynak elektrodlarna uygulanabilir. TIG kayna kullanlarak elde edilen zelliklerin bir rnei de gsterilmektedir. Bu malzemelerin en bata gelen kullanm alanlarndan birisi enerji santrallarndaki s eanjr borulardr ve bu balamda TIG kayna kullanlarak elde edilen zelliklerin bir rnei de gsterilmektedir. Enerji santrallarnda 9 Cr elii iin pek ok uygulama sahas bulunmutur. Petrokimya endstrisi de bu elik trne ilgi gstermektedir. 9 Cr eliinin kayna iin kaynak metali gelitirilmesine dair bir istek sz konusudur. Halen yrtlen byk lekli aratrma programlarnn sonular aklandnda 1990'larn ikinci yarsnda hzl bir gelime beklenebilir. Fakat bu metallerden umulan byk taleplerin karlanmasnda ortaya kacak byk kompleks durumunda da hatrlanmas nem tamaktadr. PASLANMAZ ELIK Geen 10 yl boyunca, paslanmaz eliklerin kullanm ylda yaklak %5 art gstermi olup, halen de artamaya devam etmektedir. Paslanmaz elik ile
Tablo 1. deiik petrol irketleri tarafndan belirlenen basamakl soutma ile beraber arpma mukavemeti iin uyulmas gereken gereksinimlerin bir zeti. Gevrekleme Kriteri TSR 5 5 stresi giderilmi bir kaynak metali iin 55J arpma direncinin ulald scaklktr. Tg s t r e s { giderilmi ve basamakl soutma ilemine tabii tutulmu bir kaynak metalinde 55J arpma mukavemeti deerinin elde edildii scaklktr. F ve Z kullancya gre deien sabitlerdir. F Z TSR55 Chevron 2.5 28 Exxon 3 50 -20C Shell 3 10 -40"C

MAKALE

nceleme - Aratrma
edildii ne srlmektedir. Edinilen tecrbe %22-7 ferrit aralnda iyi zelliklere ulalabildiini gster inektedir. Kaynak ilemi esnasnda IEB'de pratik olarak tamamyle ferrit yapya karlk gelen bir dnm olumaktadr. Ayn ekilde kaynak metali genellikle ferritik durumda katlamaktadr. Dolaysyla, soutma esnasnda ferriten osterite olan transformasyonun yeterli miktarda stenitin oluabilmesine olanak salayacak kadar hzla olmas bir gerekliliktir. Modern dupleks eliklerde nitrojen stenit olumas iin kullanlr ve stenit oluumunu tevik etmek zere sarf malzemelerinde daha yksek nikel oranna yer verilir. %22 krom ieren modern dupleks elikler kaynak ilemine greceli olarak daha az hassastr, fakat buna ramen belli derecede bir dikkat de sarfedilmelidir. Is transferi 0.5 ile 2.5 kj/mm arasnda olmaldr. Eer s transferi ok dk olursa ok hzl bir souma gerekleir ve yetersiz miktarda stenit oluur. Eer kaynak ilemi yksek bir sl transferi ile gerekletirilirse, bu da intermetalik fazlarn ylmasna yol aabilir. Soumann uygun bir hzda olduundan emin olmak maksadyla pasolararas scakl ok fazla olmamaldr azam 200C tavsiye edilmektedir. Paslanmaz eliin korozyon direnci; bu eliin genel korozyon, karncalanma, atlak korozyonu veya stres korozyonuna kar direncinin lsn salayan eitli metodlar kullanlarak belirlenebilir. Demir klorit zeltisine daldrlm bir test numunesi vastasyla saptanan CPT (Kritik Karncalanma Scakl) karncalanma direncinin bir ls olarak kullanlabilir. atlak korozyonu dayanm iin buna karlk gelen teste Kritik atlak Korozyonu (CCT) ad verilir CPT ve malzemenin kompozisyonu arasnda bir iliki bulunmu olup bu Karncalanma Direnci Edeeri (PRE) adyla ifade edilmektedir. PRE normalde; PRE = % Cr+3.3 % Mo+16 % N forml kullanlarak hesaplanmaktadr, fakat sabitler iin baka deerler de kullanlmaktadr. ekil 8'de ok sayda paslanmaz elik ve kaynak

Temperature (C)

ekil 6. Basamakl soutma deneyi esnasndaki zaman - scaklk dngs.

karbon elii arasndaki ton ilikisi 1:70 civarndadr. Son on ylda gelime gsteren paslanmaz eliin arkasndaki itici g daha iyi zellikler iin genel bir taleptir. Bu durum ferritik-stenitik dupleks, sper dupleks ve sper stenitik eliklerin gelitirilmesi sonucunu vermitir. Gene son zamanlarda ortaya kan bir eilimde paslanmaz elik sralamasnn alt ucunda yer alan ve %10-12 civarnda krom oranna sahip olan eliklerin kaynak zelliinin arttrlmasna dair abalardr. Bu elikler tama sektrndeki kullanmlar asndan ilgi ekici durumdadr. Paslanmaz elik alannda da retkenliin arttrlmas arlar duyulmakta ve bu da paslanmaz elikler iin zl teller gelitirilmesi ile sonulanmaktadr. Kuru ilave malzemeleri paslanmaz elikler iin atlama riskinden daha ziyade gzenek riskinden dolay nem tamaktadr. Bundan dolay ESAB paslanmaz elektrotlar iin de Vac Pac' piyasaya karmtr. Yeni paslanmaz eliklerin gelitirilmesinin arkasndaki nemli itici nedenlerden biri de klorit ieren suda elik zelliklerinin iyiletirilmesi ihtiyac olmutur. Klorid ieren su karncalanma ve stres korozyon atlaklarna sebep olmaktadr. Ak deniz endstrisinin genilemesinin gelimi zelliklere sahip malzemelere talebi arttrdna phe yoktur. Bu malzemeler daha sonra pulp retimi, yiyecek endstrisi ve kimyasal tankerler gibi dier alanlarda da uygulama bulmutur. Dupleks ve sper stenitik ailesine dahil elikler stres korozyon atlamasna kar geleneksel stenitik paslanmaz elikten daha iyi dirence sahiptir, dupleks ve sper dupleks eliklerinden bir ksmnn kompozisyonu Tablo 2'de verilmektedir. Dupleks eliklerin kaynaklanmasna gelindiinde ok sayda uygulamadan elde edilen tecrbe sz konusudur ve tm deiik kaynak metodlar iin dupleks eliklerin kayna iin geni bir ilave malzemesi yelpazesi mevcuttur. (Bak. Tablo 3) Sklkla, hem kaynaklanan metalde hem de kaynak metalinde optimum zelliklerin, stenit ve ferrit arasnda yaklak 50/50 bants olduunda elde

O High Mn and V High Mn, V and Nb o High V and Nb. GTA1

Temperature (C) ekil 7. %9 Cr-%1 Mo tr kaynak metali iin arpma mukavemeti kaynak metallerinin rtl elektrodlardan ve biri TIG kaynandan gelmektedir.

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

MAKALE
Tablo 3. Sper dupleks ve dupleks eliklerin kayna iin kullanlan deiik tr sarf malzemelerin zeti.

nceleme - Aratrma

eliklerde stenit oluumu daha hzl olmakta ve standart dupleks eliklerden daha az s transferi gerekmektedir, st limit elik Tr MMA MIG TIG korozyon zelliklerini tahrip eden interFCAW SAW metalik faz ylma riskine baldr. Inter23% Cr-Mo OK 67.50 OK Autrod 16.86 OK Tigrod 16.86 OK Tubrod 14.27 OK Flux 10.93/ free duplex metalik fazar dupleks eliklere kyasla & OK 67.53 OKTubrod 14.37 OK Autrod 16.86 sper dupleks eliklerde daha hzla ylr. 22% Cr Standard duplex OK 67.55 Segregasyona olan bu duyarllk dupleks tipi eliklerde alam miktarnn da25% Crha fazla arttrlmasn zorlatrr. (0-2.5% Cu| OK 68.53 OK Autrod 16.88 OK Tigrod 16.88 OKFlux 10.94/ duplex Gnmzde, dupleks elik ailesi tamamOK Autrod 16.88 & lanm olarak grlmekte ve bu alanda 25% Cr sper duplex byk bir gelime beklenmemektedir. Fakat nmzdeki birka ylda dupleks ve sper dupleks eliklerin kullanm dzenli olarak armetali iin PRE ve CPT arasndaki bant gsteriltabilir. mektedir. (Bu ekilde nitrojen miktar iin baka bir Dupleks ve sper dupleks eliklerin bir dier sabit deerin kullanldn gaz nnde bulundurulnemli faydalarnn da 600-800 MPa byklklerinmaldr) PRE'nin ayn olmas halinde, kaynak metalinin CPT deerinin kaynak yaplan metale gre de olan akma mukavemeti ile saladklar yksek daha dk olmas ilgi ekicidir. Bunun sebebi de mukavemet deerleri olduu belirtilmelidir. Bu elidoal sebeplerle souma esnasnda kaynak metalinin bir dezavantaj yksek scaklklarda kullanlamadeki alam elementlerinin ylmas ve bunun sonumasdr. Azami kullanm scaklklar 280C cunda da baz alam elementleri bakmndan (krom civarndadr. gibi) daha zengin ve krom asndan daha fakir farkl Daha ncede belirtildii gibi, dupleks malzemeler blgelerin olumasdr. CPT deeri en dk alam zellikle stres korozyon atlama riskinin bulunduu, oranna sahip blgeler tarafndan tayin edilir, sonudier bir deyile normalde klorid ieren ortamlar iin ta da kayna yaplan metal ile ayn CPT deerlerini uygundur. En yksek oranda alam ieren dupleks elde etmek maksadyla kaynak metaline biraz daha elikler eer scaklk eer hafife yksekse, su havaaz alam katlmas gerekir. Dupleks ve sperduplandrlmamsa, aralk derin ve younsa ve klorid leks elikleri arasndaki fark alam elementlerinin miktar 1000 ppm civarnda ise atlak korozyonu et- j miktarnda yatmaktadr. Normalde sperdupleks kiine ak zelliktedir. Bunun anlam da eer celi- malzemelerin PRE>40 olarak tanmlanr in denizsuyu ortamna dayankl olduundan Sonu olarak sper dupleks elikler dupleks ebahsedebilmek istiyorsak, elik daha da gelitirilmeliklerine kyasla daha iyi korozyon direncine fakat lidir. rnein kuzey denizindeki klorid oran 21000 daha kstl kaynaklanma zelliine haizdir. Is ppm civarndadr. Dupleks ve sper dupleks elikletransferi 0.2-1.5 kj/mm arasnda olmaldr. Alt limit rin yansra sper stenitik olarak adlandrlan elikgene ayna ekilde souma esnasnda yeterli oranda ler de gelitirilmitir. Bu zellikteki tipik bir elikte stenitin oluabilmesine baldr. Fakat sperdup%20 krom, %6 Molibdenum ve %0.2 civarnda nitleks elikler, dupleks eliklere gre daha yksek nitrojen mevcuttur. Nitrojen steniti kararl hale getirrojen iermektedir. Bundan dolay sper dupleks me ve kaynak esnasnda sigma faz oluma riskini Tablo 2. Sper dupleks ve dupleks eliklerin kayna iin kullanazaltrken, krom ve molibden mkemmel korozyon lan deiik tr sarf malzemelerin zeti. zellikleri meydana getirme zelliine haizdir. Bu eliklerin korozyon dayanm sper dupleks eliklerKimyasal Kompozisyon elik Tr Snflandrma le aa yukar ayn dzeydedir. Avantajlar ile bu e- .' liklerin dupleks ve sper dupleks eliklerden daha W PRE Ni N Cu Cr iyi sreklik ve arpma mukavemetine sahip olmalaa) 23% Cr-Mo freeduplex rdr. Fakat, sper stenitik eliklerin akma mukaveSAF 2304 S 32304/1.4362 25 4 0.2 0.1 23 UR35N meti dupleks eliklerden daha dktr. Bu mukavemet 350 MPa civarnda bulunmaktadr. b) 22% Cr-standard duplex
N

SAF 2205 UR45N AF 22

31803/1.4462

22

53

0.17

30-36

c) 25% Cr-(0-2.5% Cu) duplex Ferralium 255 S 32550 DP 3 S 31260 d) 25% Cr-super-duplex SAF 2507 S 32750 UR 52 N+ S 32550 Zeron 100 S 32760 * C max 0.03 04 0.04%

26 25 25 25 25

5.5 6.5 7 6 7

3 3 3.8 3.8 3.6

0.18 0.16 0.27 0.26 0.25

1.6 0.5

32-40 0.3

1.5 0.7

>40 0.7

* * PREN - % Cr+3.3 X %Mo+16 X %N

Bu yeni tr eliklerin gsterdii mkemmel korozyon zelliklerine ramen daha iyi korozyon zelliklerinin arzu edildii uygulamalar olabilmektedir. Bu tr uygulamalarn bir rnei zellikle su scaklnn yksek olduu durumlarda deniz suyu ortamndaki karncalanma korozyonuna kar dayankllk durumu oluturmaktadr. ' Bu gereksinimleri karlamak maksadyla sperstenitik elikler daha da gelitirilmitir. Bu elikle- | re rnek olarak Aresta Sheffield retimi 654 SMO ve !

Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

MAKALE
VDM retimi Alloy31 elikleri gsterilebilir. Bu malzemeler genelde paslanmaz elikler arasna dahil edilmekle beraber, nikel bazl alamlarla paslanmaz elikler arasndaki snrda bulunmaktadr. Sper stenitik elikler, kaynak metali ile yeterince yksek PRE deerleri elde etmek mmkn olamayabileceinden dolay ayn trden sarf malzemeleri ile kaynaklanmamaktadr. Ana problem molibden oranndan kaynaklanmaktadr. Molibden katlama esnasnda hzla kelmekte ve molibden asndan fakir olan blgeler kayna yaplan metallerden ok daha dk PRE deerine sahiptir. Ayrca molibden yerine dier alam elementlerini koyarak telafi etmek de mmkn deildir, nk bu durum nemli lde intermetalik faz ylmasna sebep olmaktadr. Nikel bazl trndeki sarf malzemeler bu eliklerin kaynanda kullanlmaktadr. Sra %10-12 kromlu ferritik mortensitik eliklerin gelitirilmesine geldiinde ana hedef bunlarn kaynaklanabilirlik zelliini arttrmaktr. Bu durum onlar kamyon ve otomobil gibi yke maruz kafesler iin kullanlan karbon eliklerine bir alternatif konumuna getirecektir. Bu tr geleneksel eliklerden kaynaklanan problem, tanelerin kaynak esnasnda bymesi sonucu IEB'nin krlgan hale gelmesidir. Bunlarn kompozisyonlarnn dikkatle dengelenmesi yoluyla kaynaklanma zelliklerinin arttrlmasna allmaktadr, bu ekilde HAZ'de tamamyle ferritik byk taneli bir blgeden kanlabilir. Tm alam elementlerinin oran hassaslkla ayarlanmtr, fakat asl ama karbon orannn daha da azaltlmas ve daha nceki eliklere gre titanyum miktarnn ayarlanmasdr. Bu elikler genelde stenitik sarf malzemeler ile kaynaklanmaktadr. Zaman zaman ayn trden sarf malzemelerinin gelitirilmesi iin denemeler yaplmasna ra-

nceleme - Aratrma
men, bunun gerekletirilmesinden kazanlabilecek herhangi bir teknik veya mali kazanm mevcut deildir. Paslanmaz elikler sz konusu olduunda, dierlerine gre daha kapsaml bir gelime almasnn beklenebilecei alan olarak oksidasyon dayanmnn arttrlaca yksek scaklk uygulamalar iin kullanlacak elik grnmektedir. Oksidasyon zelliklerinin tercih edildii alanlardan biri olarak scakln sklkla yksek deerlere ulat (yaklak 1100) atk yoketme istasyonlar gsterilebilir. Greceli olarak yksek bir krom ve nikel oran (%25 ve %35), REM ilemi olarak bilinen nadir elementlerin eklendii, nitrojen ve silikon eklenmesinin arttrld yntemler oksidasyon mukavemetinin arttrlmas iin kullanlmaktadr. Cerium ise normalde eklenmektedir. Paslanmaz eliklerin kaynaklanmas iin zl teller retkenlii arttrmak zere gelitirilmitir. Bu teller halen 0.8'den 1.6 mm'ye kadar olan boyutlardan ve drt deiik zellikte piyasada bulunmaktadr,- metal kaynak tozu doldurulmu, yatay pozisyonda kaynak iin gaz-korumal, tm pozisyonlarda kaynak iin gaz korumal ve kendinden korumal. Bunlar arasnda en ilgi ekeni tm pozisyonlarda kullanlabilecek olan gaz korumal zl teldir. Hz la katlaan cruf ve arklar kararl hale getiren maddelerin katks yksekteki ve dikey kaynaklar iin bile greceli olarak yksek akmlarn kullanmn olanakl hale getirmektedir. Dolaysyla retkenlii arttrmak kolaydr. Koruyucu gazlar genelde C02 ve Ar/Co'dir. ALMINYUM Alminyum akdeniz konstrksiyonlar gibi gelimi yaplarda artan oranda yapsal malzeme olarak kullanlmaktadr. Sadece Norve ak deniz iletmelerinde 600-700 ton arasnda alminyum halen kullanmdadr. Eer Kuzey Deniz'in ngiliz blm ve Gneydou Asya'da kapsama alnrsa bu rakam yaklak 100 ton'a ykselmektedir. Bunun manas da alminyumun kaynamn gittike ilgi ekici bir alan haline gelmesidir. Alminyum alannda halen byk ilerlemenin kaydedilmediini sylemek genelde doru bir ifade olacaktr. Bunun yerine dikkatler kendini kantlam alamlarn yeni uygulamalarda kullanlmasna odaklanmtr. Fakat uzun dnemde bu durum yeni gelimeler yaplmas ars ile sonulanacaktr. Bu yeni gelimeler ana olarak kayna yaplacak metallerin kaynak zelliklerinin arttrlmasna ynelik olacaktr. Halen, alminyumun kaynaklanmas ile ilgili balca teknik problemler unlardr;
Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

-I S
5 jS
2 OJ

ekil 8. Deiik pazlanmaz elik ve kaynak metalleri iin PRE'nin (Karncalanma Mukavemet Edeeri)nin fonksiyonu olarak Kritik Karncalanma Scakl (CPT)

MAKALE
Kaynak metalindeki katlama esnasnda oluan atlaklar, Isdan etkilenen blgelerdeki ergime atlaklar, Gzenek oluumu, Isdan etkilenen blgelerdeki mukavemet azalmas. Hem katlama, hem de ergime atlaklarn sebebi olarak tane snrlarndaki dk ergime intermetalik fazlar grlmektedir, geni katlama aralna sahip alamlar atlamaya en ok maruz olanlardr. Bu da atlamaya en eilimli olanlarn magnezyum, kalay ve bakr katlan sertleebilir alamlar olduu manasna gelmektedir. Baz alamlar atlama riskini arttran kurun iermektedir. Katlama atlaklarndan ancak silikon alaml sarf malzemeleri seilerek kanlabilir. silikon alaml sarf malzemelerinin sertleebilir AlMg-Si alamlarndaki ergime atla riskini azaltt gsterilmitir. Bunun sebebi de muhtemelen kaynak metalinin katlama scaklnn kaynak edilen metalden daha dk olmas ve dolays ile kaynak yeri zerinde herhangi bir stres olumadan nce atlaklarn giderilmesi iin yeterli zaman olmasdr. Alminyum kaynaklarndaki gzenekler genelde nemin olumas sonucu ortaya kar. Eer koruyucu gaz, kaynak edilen metal ve sarf malzemeleri dikkatle kontrol edilirse, gzeneklerin herhangi bir sorun ortaya karmasna gerek yoktur. Alminyum kullanld gelimi yaplara rnekler arasnda Snorre projesi verilebilir. Burada dinlenme tesisleri ve helikopter pisti sertletirilebilir Al-Mg-Si alamndan yaplmtr. Bu yaplarn retimi esnasnda kazanlan tecrbeler daha nce anlatlm olup, sonular byk lde tatmin edici olmutur. Bu rnekte alminyumun yap malzemesi olarak seilmesinin ana nedeni, platform zerindeki arlktan tasarruf etme olana salamasyd. Malzemeler akdeniz endstrisinde artan miktarlarda kullanlmaya balandka, bunlarn doal olarak uzun sreler iin ilerini srdrebilir olmalar gerekecektir. Dolays ile en bandan beri var olan (tamamlanmam nfuz etme sonucu oluan kaynak hatalar gibi) veya yapnn hizmet sresi esnasnda ortaya kabilecek (yorgunluk nedeniyle olabilecek atlaklar) hatalarn nasl tamir edileceinin bilinmesi gereklidir. Bu amala kaynaklanm alminyum alamlar iin krlma mekanii test metodlar gelitirilmitir. elik ve alminyum iin kullanlan krlma mekanii testleri arasnda belli bir takm farkllklar bulunmaktadr. Alminyumda plastik deformasyonunun younlat ve ipliksi bir dk
Mhendis ve Makina - Cilt : 37 Say : 436

nceleme - Aratrma
enerjili krlma oluturan olanlar IEB'deki yumuak blgelerdir. Dier taraftan, yapsal elikte olduu gibi krlgan atlama iin bir gei sz konusu deildir. imdiye kadar alminyum krlma testlerinde karlalan en byk sorun, zellikle kaynak ve IEB ile ilgili olarak eldeki verilerin ok az olmasdr. Bu konudaki bilgilerimizi arttrmak konusunda almalar srmekte olup, en ileri aamada aratrmalar Norve'te sintef ve ngiltere'de TWI'da srdrlmektedir. SONULAR Sarf malzemelerinin gelimesinde de etkisi grlecek olan malzeme alanndaki en nemli gelimeler aada sralanmtr. Gelikin retkenlik, Daha yksek mukavemete haiz eliklerin kullanm, Gelikin yksek scaklk zelliklerine sahip elikler, Korozyona daha dayankl paslanmaz elik, Artan alminyum kullanm ' Sarf malzemeleri asndan bu durum aadaki sonular dorulabilir. Hem yapsal elikler hem de paslanmaz elikler iin boru elektrot tellerinin daha da gelitirilmesi, Daha dk hidrojen oranna sahip sarf malzemelerinin gelitirilmesi, Yksek s transferleri ile kaynak yaplrken daha iyi sreklik deerlerine sahip sarf malzemelerinin gelitirilmesi, Daha gelikin yksek scaklk zelliklerine sahip yeni sarf malzemelerinin gelitirilmesi, Daha iyi korozyon zelliklerine sahip sarf malzemelerinin gelitirilmesi, Alminyum alamlarnn iyiletirilmesi ve bu trden yeni alamlarn gelitirilmesi. KAYNAKA
1. 2. 4. 5. A. Backman, B-0 Gustavsson ve L-E Svensson, Welding Meeting, Stockholm September 1988. Nordrej !

R. Bruscato, Welding Journal, W 49, P. 148, 1970. O. Forstad ve H. O. Rode-Hoehre, Notdic VVelding Meeting, Stavanger, September 1993. M. Hval, Nordic VVelding Meeting, Stavanger, September 1993.

3. J. Watanabe et al., ASTM STP 755, 129, 1982.

MAYIS

ATLYEDEN
ANA METALDE SOUK ATLAK; SEBEPLER VE TEDBRLER

Tarhan ALAAM Can naat ve Sanayi A..

I Dk amper, I yksek hz

Kirli, yal veya uygun olmayan yzey

Hidrojenli elektrodlar

Yksek para kalnl

Dk kaynak ss

n stmasz kaynak

J
Ana Metalin Hzl Soumas yksek karbon edeeri Kt kaynak az tasarm, hazrl

JHidrojen birikimi, toplanmas Ana malzemeye hidrojen difzyonu

Sert ve krlgan martensitik yap

T
I Ana metalde souk atlaklar Pasoalt atlaklar Isdan etkilenen blgede atlaklar Hidrojen atlaklar

Martensitik yap iinde skm hidrojen

Sebepler

Tedbirler
Martensitik olmayan yap Ductile

Dk karbon edeeri

Isl ilem gerilim giderme

Kaynakta hidrojenin uzak tutulmas

Yava souma

Temiz, fra ile temizlenmi, talanm yzey

Hidrojen oran dk elektrod

On stma

Pasolar aras scaklk kontrol

Yksek kaynak s girdisi

Yksek akm, dk hz

Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

BLG

SAYFASI

eviren : Blent TOPAKOLU

KAYNAK DKNDE RASTLANAN HATALAR VE NLEME YOLLARI* No : 006

dikiindeki tm sreksizlikler bir hata deildir, fakat her hata bir kaynak sreksizliidir. Bir kaynak hatas, ekil ve boyut olarak tolere edilemeyecek olan kaynak sreksizliidir. Tolere edilebilecek ekil ve boyutlar eitli standartlarda ve artnamelerde verilmitir (rnein ANSI / AWS D 1.1 ve ASME Basnl Kaplar Klavuzu). Aada en nemli kaynak sreksizlikleri, sebepleri ve nleme yollar tartlacaktr. TAMAMLANMAM FZYON YETERSIZ ERGIME Yetersiz ergime ANSI / AWS A3.0 Kaynak Terimleri ve Tanmlar standardnda yle tanmlanmaktadr. Kaynak metali ile birletirilecek metal yzeylerinde veya iki kaynak dikii arasnda ergimenin tam anlamyla gereklememesi hali. Kaynak dikiindeki sreksizlie tasarm, prosedr veya kaynak teknii sebep olabilir. ekil l'de eitli noktalarda yetersiz ergime rnekleri grlmektedir. Kaynak az asndan ok kk olmas durumunda birletirilen para ile kaynak dikii arasnda ergimenin tamamlanmamas olasl fazladr. Bu durumun nlenmesi iin uygun kaynak ekli ve volt-amper deerleri belirtilmelidir. Kaynatlan yzeylerin tamamen erimesi iin volt-amper dengesi ok nemlidir. Gaz alt kaynanda ksa ark kullanrken dikkatli olmak gerekir. zellikle kaln kesitli malzemelerin kaynatlmasnda ksa ark kullanmas ergimenin tamamlanmama olasln artt-, rr. Kaynak arkna olan hakimiyetin azl en sk rastlanan yetersiz ergime sebebidir. Kaynak snavlarnda kaynaknn arka olan hakimiyeti, el becerisi en nemli faktrlerden birisi olarak kabul edilir. Kaynak hz, dikiin ekli ve dikiin her bir kenarnda yaplan hafif duraksama arka olan hakimiyetin rnekleridir. Dikiin iki tarafnda hafif duraklama ile kaynak metalinin kaynak yzeyine iyice iyilemesi salanr. Dz kaynak dikilerinde ise elektrod ile malzemenin yapt alar ok nemlidir. Eklem yerinin temizlii de tamamlanmam: fzyonu etkiler. Birletirilmekte olan metalin ve ! kaynak metalinin yzey enerjileri en st dzeyde olduu, eriyik kaynak banyosunun slatma yetenei optimum dzeyde olur. Kir, ya ve dier kirletici maddeler yzey enerjisini ve dolays ile slatma yeteneini azaltrlar. TAMAMLANMAM NFUZ YETERSIZ NFUZIYET Yetersiz nfuziyet ANSI / AWS A3.0 da kaynak metalinin tm malzeme kesiti boyunca uzanmamas olarak tanmlanmaktadr. rnekler ekil 2'de grlmektedir. , Yetersiz nfuziyetin temel sebebi eriyik kaynak metaline yeteri kadar s transfer edilememesidir. Transfer edilen s, kullanlan volt-amper ile kaynak hzna baldr. Aadaki forml transfer edilen sy verir ve volt, amper ve hzn transfer edilen s miktarna olan etkilerini gsterir. Volt ve amper deerlerinin art-j masyla s da artarken, kaynak hznn artmas s miktarnda azalmaya yol aar. J

i
[

H I = (E x I x 60) / S HI E I S : : : : Transfer edilen s (Joule/in) Gerilim (Volt) Akm iddeti (Amper) Kaynak hz (in / dakika)

ekil 1. Tabakal Kaynakta yetersiz nfuziyet

* WELDING JOURNAL, John C. MEYERS; is a Staff Engineer, Technical Division, American Welding Society, Miami, Fla., MMO.

J EEI Mhendis ve Makina - Cilt :37 Say : 436

BLG

SAYFASI

\J
ekil 2. Eklemlerde yetersiz nfuz rnekleri.

Fce enek Heat tltcted iona crack Lamall*> laar LongitiKnal ciacK

tMderbesd crack Ufcld iiMcrtacc crac WeW mcul crac*

Kaynak dikiinin tam altna gelecek ekilde bir tlk kullanlarak kaynak yaplmas nfuziyetin tam imasn kolaylatrsa da, boru gibi malzemelere yalan kaynaklarda bu tr bir kaynak yapmak mmiin deildir. ATLAKLAR ANSI / AWS A3.0'da atlaklar keskin ulu, uzunk ve derinliin genilie gre ok byk olduu aluklar olarak tanmlanr. Bir ok kaynak artnaesinde kaynak dikiinde atlak olmamas gerektii elirtilir. atlaklar, kaynakl birletirmeye en ok arar verebilecek kaynak hatasdr. Kk bir atlak erleyip byyerek, byk zararlara yol aabilir. eil 3'te bir kaynakl balantnn eitli yerlerinde luabilecek deiik tipteki atlaklar gsterilmekteLr. atlaklar genel olarak scak atlaklar ve souk atlaklar olarak ikiye ayrlabilirler. Scak atlaklar, v kaynak banyosu katlamadan nce, souk atLklar ise katlamadan sonra meydana gelirler. Her atlak tipinin kendisine gre sebepleri vardr, rnein kaynak dikiinde oluan boyuna bir atlaa, izyon blgesinin derinliinin geniliine gre ok zla olmas sebep olabilir. Mikro yap artlar ile ksek bzme gerilmeleri birletiinde bu tip boyun atlaklar oluabilir. Kaynak ss etkisinde kalan blgelerde oluan souk atlaklara ise, kaynak banyosu ile kaynak edilen etalin birletii yzeyde kk bir blgenin hidro;n etkisiyle gevreklemesi sebep olur. Bu tip atlakra genelde hidrojen atla ad verilir. Kaynak snn tkisinde kalan bu blge sourken gevrek bir marten-

ekil 3. Kaynakla ilgili atlak tipleri

sitik yapya dnebilir. Metalin karbon ve alam miktar arttka, bu tr gevrek bir yapnn oluma olasl da artar. Karbon oranndaki art ayn za manda s etkisinde kalan blgenin sertliini arttm ve srekliini azaltr. Bu durumda s etkisinde kalan blgenin hidrojen atlaklarna olan direnci de azalr. Hidrojen atlann nlenmesi iin dk hidrojen ieren elektrotlar kullanlabilir. Kaynak sonras kalan gerilimler azaltlabilir ve n stma uygulanarak gevrek yapnn olumas engellenebilir. Birleim yerleri nin temizlii de nemli bir faktrdr. Tm birleim yerleri ya, nem ve dier hidrokarbonlardan temizlenmelidir. Uygun tasarlanm bir kaynak prosedr ile bu atlaklar nlenebilir. DBKEYLIK Dbkeylik, kaynak dikiinin kaynak edilen malzemeden ne kadar daha yksek olduunu ifade eder (ekil 4). Tanmda da grld gibi dbkeylik bir kaynak kesintisi deildir. Ancak dbkeylik arttka, kaynak dikiinin kenarlarnda oluan gerilmeler de artmaya balar. Bu gerilmeler malzemenin akma dayanmn atnda atlaklara sebep olur. Dbkeylik eitli metotlar ve cihazlar ile llr. Genel olarak dbkeyliin en fazla olduu noktadan lm yaplr ve ilgili artnameler ile karlatrlr. Bu metot kaynak dikiinin kenarlarnda oluan gerilmeler dnldnde anlamszdr. Kaynak dikii ile malzemenin yapt ann llmesi (ekil 4) daha
Cilt : 37 Say : 436 - Mhendis ve Makina

^ a BLG "

SAYFASI
saptanmasnda kullanlan faktrlerdir.

\ liiillii m w

*^l'oc Angle

CRUF KARMAS Kaynak banyosuna Tungsten oksit gibi metal veya cruf gibi metal olmayan maddelerinkarma sonucu oluan sreksizliklerdir. Bu sreksizlikl tpk tamamlanmam fzyonda olduu gibi kaym metali ile kaynak edilen paralar arasnda olabilece gibi, kaynak pasolar arasnda da olabilir. Sonu oluan sreksizlikler tamamlanmam fzyonda c duu gibi keskin deil, gzenekli yapdaki gibi yuva laktr. Crufun karmasnn sebepleri koruyucu rtlj olabilecei gibi, deoksidayon srasnda oluan ka mak yapl oksitlerde olabilir. Eriyik kaynak bany sunun souma hz arttka, cruf tutulmas olasl da artar, zellikle tavan veya dik kaynak gibi hsz souma gerektiren uygulamalarda souma etki nem kazanr. Birden ok paso atlan uygulamalard ikinci pasonun ilk pasoda tutulan crufu eritecek ki dar derine ilemedii grlebilmektedir. Byle b kaynak dikiinin rntgeni ekildiinde ksa ve sreij paralel izgiler halinde cruf boluklar grlecekti] Metal olmayan maddeler eriyik kaynak banyosur! kartklarnda, kaynak banyosunun yzeyine k, rlmalar gerekir. Bu maddelerin ne kadar kolay yz ye kacaklarn eriyik metalin Viskozitesi belirl Eriyiin scakl arttka Viskozite azalacanda metal olmayan maddeler yzeye daha hzl kabili ler. ARK ATLAMALAR (SRANTLAR) Kaynak arkndan dolay kk bir alanda toplana eriyik metal, kaynak edilen metal veya kaynak dik sinin yzey profilinde meydana gelen deiiklikli ANSI / AWS A3.0'da ark atlamas olarak tammlaj maktadr. Zararsz grnmekle birlikte bu noktala dan balayan atlaklar paralarn krlmasna seb olabilirler. Ani bir ark atlamas, hzl souma ve gerek bir mikro yap olumas iin yeterlidir. Bu k alandaki gevrek yap atlak olumasna ve daha b yk hasarlar olumasna sebep olabilir. Kaynak yaplan blge dnda ark atlamasn nl mek iin nlem alnmaldr. Deneyimli kaynak! kaynak yerinin ilerisinde ark balatp daha sonra s kaynak dikiini yaparlar. stemeden oluabilecek a atlamalarn nlemek iin kaynak blgesinden uza) lalrken makinalar kapatlmal ve elektrotlar ma lardan karlmaldr. Kaynak atlamalarna rastlancj mda, iyice incelenmeli ve gerekiyorsa uygun sekili onarlmaldr.

IH

ekil 4. Diki kenarlarnda oluan gerilmeleri tahmin etmek iin bir yntem; kenar as lm.

anlaml olabilir. Bu a arttka, oluan gerilmeler de azalacaktr. Bu ann doru olarak llmesi zor olduundan genellikle dbkeylik llr. Bu tip atlaklar dikiin hem alt kenarlarnda, hem de st kenarlarnda grlebilir. YANMA OLUKLAR Kaynak dikiinin hemen yannda oluan ve kaynak metali ile doldurulmayan yanma oluklar da en az atlaklar kadar tehlikelidir. Bu yanma oluklar ar yksek gerilim, akm veya kaynak hz sebep olabilir, yzeyde oluan yanma oluklar kolaylkla onarlabilirken, boru gibi' malzemelerin kaynanda i yzeyde oluan yanma oluklar onarm mmkn deildir, bu kaynak yerlerini bozup yeniden yapmaktansa, uygun volt-amper ve hz deerlerinde almak daha ekonomik olacaktr. GZENEKLLK Kaynak banyosunun katlamas srasnda hepis kalan gaz kabarcklar gzeneklere sebep olurlar. Genel olarak bu gzeneklerin sebebi kaynak arkna karan yabanc, kirletici maddelerdir. Bu maddeler kaynak banyosu iinde gaz kabarcklarnn olumasna nedenolurlar. Eer kaynak banyosu hzl katlarsa, bu gaz kabarcklar kaynak dikii iinde kalrlar. Yabanc maddelerin kaynak arkna girmesine koruyucu ortamn olmamas veya bozulmas neden olur. bu maddeler ayn zamanda kaynak edilen malzemenin yzeyinden de kaldrlarak arka karabilirler. Gzenekli kaynak dikilerine bir dereceye kadar izin verilebilir, ancak ne dereceye kadar olduu biraz karktr. En byk gzenek boyutlar, kk gzenek gruplar arasndaki uzaklk, ve/veya verilen bir lden daha kk gzeneklerin says bu derecenin
Mhendis ve Makina - Cilt :37 Say : 436

 SUREL YAYINLAR

YAZI KUTUGU
YAZI ADI
Bulding Tomorrovv's Automobiles Sx-Axs Robot Does the Job on Exhaust Systems Thermal Spraying of Cylinder Bore Surfaces for Aluminum Engine Blocks SCR Contactors Vital to Resistance VVelding Controllers Robots Assure Ouality for Auto Seat Manufacturers

Hazrlayan : Ayln TOPAKOLU MMO Ankara ube

YAZI ER
Otomotiv Endstrisi iin gelitirilen yeni malzemeler, birletirme teknolojisine byk etkisi. Robotlarn 6 eksende hareket kabiliyeti ile egzost sistemleri yapmnda byk becerileri. Termal spreylerin otomobil motorlarnda, anmaya kar kullanlmas. Diren kayna uygulamalarnda SCR kontaktrlerine gsterilmesi gereken zen.

YAYIN

ADI

VE

SAYI

YAZAR
B. IRVING

VVelding Journal August1995 VVelding Journal August1995 VVelding Journal August1995 VVelding Journal August1995 VVelding Journal August1995

B. IRVING

B. IRVING

D.J. DARRAH

Ark kaynak robotlar otomobil koltuu retiminde olduka yksek emniyet standartlarna ulaarak, reticilere kalite garanti etmesi ele,aln-

D.J. DARRAH

Friction VVelding Speeds AUD1100 Drive Shaft Production Microstructure and Properties of Ferritic Steel VVelds Containing Al and Ti Numerical Simulation of the Effect of Gravity on Weld Pool Shape Abrasion Resistance of Iron Based Hardfacing Alloys The Effect of Carbon in E7024 SMAVV Electrode AH Weld Metal Uphill VVelding STAGES A Comeback Bronze: The Other Surfacing Meterial VVelding is Top Tne at the Rock and Roll Hail of Fame

Srtnmeli kaynak e k i p { n a n ] a g ^ ^ l | ^ ^ P pttVeldjjg Journal reticileri iin saatte^tfad^^^ptereKafe^ AjjAst 1995 timdeki art satma||||F Alminyum ffpMBUjm ieren fe.rritik elikJW|! ^jwgwng Journal nann mikteyiKlfeellikleri, mio|^|pfp: d&gust 1995

D.J. DARRAH

G.M. EVANS

Kaynak banyosu bolgesrtin^^ppfekimi kuvveti etkisini nmerik simuRH!|pr

Yzeyi sertletirilmi demir alamlarnn anma direnleri. E7024 SMAVV Elektrodla kaynak edilmi metalde karbonun etkisi. Elektroslag ve Elektrogas kaynaklarnn, ar paralarn birletirilmelerinde yeniden olumlu puan topladklar anlatlyor. Bronzun, ok eitli yzey kaplama uygulamalarnda, korozyon ve anmaya kar gsterdii zellikler. Bu ay almas planlanan, yeni bir mimari tarzla tasarlanm Rock'n Roll Salonu'nun kaynakla birletirilecek yaps anlatlyor. Kaynakla ilgilenenler iin On-Line bilgi kaynaklar

VVelding Journal August1995 VVelding Journal August1995 VVelding Journal August 1995 VVelding Journal September1995 VVelding Journal September1995

J. DORNEY

D.J. KOTECKI

E. SURIAN

B.IRVING

A. MERTES

VVelding Journal September1995

A. CULLISON

On-Line Reources for Welders

VVelding Journal September1995

D.E. VVILLIAMS

C i l t : 36 Say : 4 3 4 - Mhendis ve Makina

 SREL YAYINLAR

YAZI KT
YAZI ADI
The ABC's of Exothermic Cutting Foundry Masters the Intricacies of GTA VVelding Bronze Statuary Understading and Using Carbon Equivalent Formulas Design of High-Temperature Brazing Alloys for Ceramic-metal Joints Weld Heat-Affected Zone in TI-6AI-AVAIIoy, Parti Computer Simulation of the Effect of Weld Variables on the Thermal Cycles in the HAZ Study of Metallurgical Phenomena in the HAZ of 6061-T6 Aluminum VVelded Joints Diffusion Brazing of Nickel Aluminides Hvof Thermal Spraying : An Altemative to Hard Chrome Plating Arc Spray Works in the Sugar and Mining Industries VVelding With Self-Propagating High Temperature Synthesis Applying Nickel-Based Alloys by Hvof AVVSEntryLevelVVelder Program Make Sense Pump Reap the Benefits of Thermal Spraying Repair The Economic Impact of Life Extension by Design

YAZI ER
Ekzotermik kesme ileminin temelleri. Sanat eseri bronz heykellerin paralar ayr dkldkten sonra son biimlendirme iinin TIG kayna ile yapld anlatlyor. Karbon eitliklerinin kavranmas ve kullanlmas. Seramik-metal birletirmeleri iin yksek scaklk lehim alam tasarm.

YAYIN

ADI

VE

SAYI

YAZAR
R. L. STROHL R. L. STROHL

VVelding Journal September 1995 VVelding Journal September 1995

VVelding Journal September 1995 VVelding Journal September 1995

W.F.NEWEL,Jr

S. KANG H.J.KIM

TI-6AI-4V kaynak ssndan etkilenmi alan, Blm-1 - Isdan etkilenmi alanda termal evrimlerdeki kaynak deikenlerinin etkisinin bilgisayar simulasyonu.

VVelding Journal September 1995

A. K. SHAH

6061-T6 Alminyum, k ^ y n ^ p ^ ^ t er / VVelding Journal deki HAZ rjlgejndejgppfiikolaylarn ^ Jp&5tember1995 aratrmas^ ^t-&*' A " * S ^ - j'Nikel AltT%erin'^||yehirn e l a ^ ^ J "VVelding Journal Yksek hzl oksijenli sprey teffip|pffim
kaplamaya kar daha emnfyfeljJajjEtemiz, daha ucuz alternatif olarak ele alniyr. Maden ve eker endstrisinde ark sprey ileminin kullanlmas Kompozitlerin, seramiklerin ve metallerin birletirilmesinde kullanlabilecek yeni bir proses anlatlyor. zellikle nikel alamlar kullanarak, yksek hzl oksijenli sprey yntemiyle kaplama ilemi anlatlyor. Yeni AWS programnn, lke apnda kaynak eitiminin standardizasyonu iin nemli bir adm olduu aklanyor. Termal Sprey ile kaplamann kalitesi arttka, maliyeti yksek para deitirme ilemine alternatif olduu ele alnyor. Termal sprey ile kaplamann pek ok endstri alannda kritik para ve takmlarn mrn arttrd ve bunun ekonomik olduu vurgulanryor. VVelding Journal October1995

V. MALIN

S. V. OREL D. C. BOLLES

September 1995

VVelding Journal October1995 VVelding Journal October1995 VVelding Journal October1995 VVelding Journal October1995 VVelding Journal October1995 VVelding Journal October1995

E. SAMPSON R. W. MESSLER

G. FILLION

H. VVOODVVARD

L GRIMENSTEIN

M.VV.PCE

Mhendis ve Makina - Cilt :36 Say : 434

 SUREL YAYINLAR

YAZI KUTUGU
YAZI ADI Weld Heat-Affected Zone in TI-6AI-AV Alloy, Part2Modelling and Experimental Simulation of Growth and Phase Transformation S. Computer Simulation of Resistance Spot VVelding in Aluminum : Part 1Laser Beam VVelding and Formability to Tailored Blanks Ways to Tame Heat Affected Zones Vacuum Brazing Titanium to Inconel VVhats Available in VVelding Softvvare VVelding Stainless and 9% Nickel Steel Cryogenic Vessels. VVelding Dublex Stainless Steel Cooperation is Key to Ouality Dishwashers

YAZI ER
TI-6AI-4V alamlarnda Haz Blgesi: Blm 2 - bymenin ve faz dnmnn modellenmesi ve deneysel simulasyonu.

YAYIN

ADI

VE

SAYI

YAZAR A. K. SHAH

VVelding Journal October1995

Alminyuma diren nokta kaynann bilgisayar similasyonu. Lazer kayna ve boluklarn biimlendirilmesinde nemli anahtarlar ile ilgili bir alma. Isdan etkilenmi alann temellerini renme ve kontrol altna alma yntemleri anlatlyor. Bu aratrma Inconel ile titanyumun yksek scaklkta lehimleme uygulamalarndayentbir

VVelding Journal October1995 VVelding Journal October1995 VVelding Journal November 1995 VVelding Journal November 1995

D. J. BROVVNE

J. K. BAYSORE

B. IRVING D. D. BERGER

syao afay r

Kaynakla ilgilenenler jinjja^fcr^TPg^ft-f';, ^VeJpHng Journal vr M$ember1995 vvarenin tantc y a z t s ^ ^ ^ ^ * ' ' Kriyogenik.tfjphda'%9 nikelli paslanmaza# ; # d ^ n g Journal liklerin k a y M g f v ' ^ ^ j j t jjffiH'/'' J^vember1995 Dublex paslanmaz eliklerin K B p T O j p r farkl kaynak prosesinintte^rfpKpjtrra Kaynak otomasyonunun, tamamffbutnletirilmi retim birimlerinde esas rol oynad, kaliteli bulak makinalar iin ortak almann nemli olduu ele alnyor. Kadmiyum elementinden sonra lehimlerin mr ve alternatif alamlar anlatlyor. 304 paslanmaz elik ince saclarda TIG kayna kaynak banyosunun yzey scaklk dalm. VVelding Journal November 1995 VVelding Journal November 1995

/m*i**

T. A. SEDVVERT R. E. AVERY

J. HILKES A. CULLISON

Braze Life After Cadmium Surface Temperature Distribution of GTA Weld Pools on Thin Plate 304 Stainless Stell Flux Cored Arc VVelding : Arc Signals, Processing and Metal Transsfer Characterization Brazed Joint Properties and Microstructure of SCS-6/21S Titanium Matrix Compozites VVelded Sculpture : A Truly American Art Form

VVelding Journal November 1995 VVelding Journal November 1995

W. D. RUPERT T. ZACHARIA

zl elektrodlu ark kaynanda; ark sinyalleri, proses ve metal transferi karakterizasyonu. SCS-6/21 S Titanyum matris kompozitlerinin lehimli birleim yerlerinin zellikleri ve mikroyaplar. Pek ok sanatnn heykellerini yaparken kaynak kulland anlatlyor.

VVelding Journal November 1995 VVelding Journal November 1995

W. WANG

E. K. HOFFMAN

VVelding Journal January 1995

P. C. HOBART

Cilt : 36 Say : 434 - Mhendis ve Makina

 SUREL YAYINLAR

YAZI KUTUU
YAZI ADI Electrogaz VVelding of Advanced Double-Hull Subassemblies Fve Companies That do it Right The Search Goes On for the Perfect Resistance VVelding Control Keys to a Suctessful VVelding Program Developments in Characterization of Resistance Spot VVelding of Aluminium Interactions Betvveen Laser Beam and Filler Metal Thermal Cycles in Multiple Electrode Submerged Arc VVelding Measurement and Prediction of Energy Transfer Efficiency in Laser Beam VVelding YAZI ER YAYIN ADI VE SAY SI YAZAR ift kabuklu tankerlerin ksmi montajnda elektrogaz ynteminin kullanlmasfanlatlyor. Kaliteye ulamada, ncelii kaynak kalitesine veren be irket yneticisi ile yaplaRr*rr)orfaj->. VVelding Journal January 1995 VVelding Journal January 1995 R. H. JUERS F. Mc CONNELL M. R. JOHNSON B. IRVING B. IRVING C. F. KLEIN J. S. PHILLIPS M. HAO

lan ieriyor

Dirpnr kavnan i p ilnili rlpvam adSf$si$Sa*mit s ^teldng Journal lardan szediliyor. SjjSBtiBffff^H&f''''''', ^Oanyafy 1995 Johnson Contrafs irketn^^Pomobil koltuklan . Srasraing Journal retiminde ka&Hhy<aletisini arttrp maliyeti nari ^3^1995 sil azaltt l H S H f c ^ ' -.. ,Jm3? Alimunyumfepkta'ffe^SlBvnann te$&: jOTelding Journal "january 1995 VVelding Journal January 1995 VVelding Journal January 1995 VVelding Journal January 1995

'

-^dF ^

imler.

Lazer n ile dolgu meta^ams^fK&lffie-

^M^T

A. S. SALMINEN N. U. AHMED P. W. FUERSCHBACH

ok elektrodlu toz alt ark kaynanda termal evrimler. Lazer kaynanda enerji transferi etkisinin bilinmesi ve bunun llmesi ele alnyor.

KUM FLTRES GER YIKAMA VANALARI (FILTER BACKVVASH VALVES)

Normal Ak

Filitre sistemlerinde kullanlr. Ak ynn darbe yapmadan deitirir. Kesin szdrmazdr. Yksek ak kapasitelidir. Kirli suyu temiz suya kartrmaz. Bakm gerektirmez. Diyafram aktatrldr.
D A H A G E N B L G N L T F E N B Z A R A Y I N I Z

Merkez : 1202/1 Sok. No: 26/A-B Yeniehir- ZMR Tel : O.232. 433 59 43 - 459 94 29- 433 60 11 Fax : O.232. 458 O8 96 Fabrika : Atatrk Organize Sanayi Blgesi 10000 Sokak ili - ZMR Tel : 0.232. 376 85 80 -81 Fax : 0.232.376 85 82

DOU VANA LTD. TI.

Mhendis ve Makina - Cilt :36 Say : 434

DOZAJ, TRANSFER ve YKSEK BASIN POMPALARI

Makdos, Dozaj, Transfer ve yksek basn Pompalar 6 tip 300 eit rn yelpazesiyle sanayiinin her kesiminde ihtiya duyulan proseslerde, baarl bir ekilde kullanlmaktadr.
PSTONLU ve DYAFRAMLI DOZAJ POMPALARI
Bir veya birka kafadan ibaret olup 0-5 Lt/h'dan 4m3/h kapasiteye kadar 0 ile maxmum aras ayarlanabilen 5 bardan 200 bara kadar yksek verimli doza pompalarmz Kimyasal svlardan etkilenmeyecek ekilde 304-316 paslanmaz elik, PVC, teflon, poliamid, poliproplen malzemelerden imal edilmekte olup her trl viskos svlar pompalyacak niteliklere sahiptir j

OK KOMPONENTL HPOKLORT DOZAJ NTES

ok Komponentli Hpoklorit doza nitelerimiz ekilde grld gibi bir veya birka dozaj kafasndan ibarettir. Alminyum slfat Bakr slfat gibi eriyik hazrlanmasnda ve benzeri tesislerde yzme havuzu ime suyu tesislerinin klorlanmasnda kullanlabilen nitelerimiz kullanm sahasna gre kartcl olarak (0) Maxmum arasnda ayarlanabilen deiken debili pistonlu diyaframl dozaj pompalaryla paket nite olarak tehiz edilmitir

MOTORLU MKSER KARITIRICILARI

S Sanayii sektrnde kullanlan motorlu kartrc j elamanlarmz 60 d/d-500 d/d'ya kadar tank ve | kartrcsyla bir[ikte_ozel olarak imal edilmektedir

YKSFK BASINLI DONK POMPA

Yksek basnl pompalarmz pistonlu tipler olup genelde toz deterjan retiminde basnl kaplarn testinde ve reaktrlerde kullanlmaktadr, 304-316 cRN ve elik malzemeden imal edilmekte olup kendinden soutmal 0-100 Lt/h-10m3/h kapasiteye kadar 15 bardan maxmum 300 bar kar basnca gre dizayn edilmitir

SABT DEBL TRANSFER POMPASI

Sabit debili transfer pompalarmz Kimyasal niteliklere haiz viskos svlarn transferinde kullanlmaktadr Pompalarmz 8 bar maxmum 80m3/h kapasiteye kadar transfer edilecek svnn kimyasal ve fiziksel ynnden etkilenmeyecek malzemelerden imal edilmektedir

POMPALARIMIZIN TEKNK ZELLKLER * Kademesi/, kendinden ayarlanabilir sistem. * 0 - 1 Lt' den 0 - 4 m aras * 0,5 - 300 bar basnca kadar dozaj pompalar * Her trl kimyasal maddeyi dozajlar. NOT : LTFEN AYRINTILI BLG N BROR STEYNZ. * * * * *

KULLAN

MA SAHALARI
Iioya sanayiinde Merubat sanayiinde la sanayiinde Ka*t sanayiinde Ki!*e sanayiinde Kazan sular (asliyesinde * ime sular (asliyesinde eker fabrikalarnda * Otonnlik klorlama (esilerinde * Dolum (esilerinde ve daha tirok i sahalarmla kullanlmaktadr. * * * *
k

Kullanma sular (asliyesinde Tekstil sanayiinde Alk su artma (esilerinde Fuelol vakna tesislerinde Nkleer ve (ennik santrallerde su i.- n 'idrna ilemlerinde * Temizlik, sabun ve deterjan sanayiinde. * (jida Sanayide * Kimya sanayiinde katk dozajnda * I*ulverizasyo ilemlerinde

Merkez Mah. zeyir Aa Sok. No : 11 Yenibosna / STANBUL Tel. : (0212) 655 24 83 (3 hat) - 651 91 92 Fax : (0212) 651 90 85

35 Yllk Tecrbe!.
Firmamz 23.000 m 2 alan zerinde 5.000 m 2 yeni fabrikamzda modern tezgahlarda seri retim yapmaktadr. Redktrlerimiz 0,25 Kw'dan 250 Kw'a 1,5 devirden 625 devire kadar Motorlu ve motorsuz seri ve standart otarak retilmektedir. Firmalar istedikleri anda Firmamz veya Trkiye genelinde geni bayilik tekilatlarmzdan gerekli bilgi ve taleplerini bulabilirler. Redktrlerimizde motor hari 1 yl garantimiz vardr.

YILMAZ REDUKTOR A..

Merkez/Centre: Maltepe Gmsy Caddesi Bestekar Medeni Aziz Efendi Sok. No: 54 TOPKAPI/STANBUL/TURKEY Telephone: (90-1) 567 93 82-567 93 83-567 45 07 Fax: (90-1) 567 99 75 Fabrika/Factory: Beylikdz Hadmky Yolu Kra Ky Mevkii 1. Km. BYKEKMECE/STANBUL/TURKEY Telephone: 886 50 43-886 50 44 Fax: 886 54 57

TMMOB

SANAY KONGRES
BLDRLER KTABI 1-2 "rant ekonomisinden retim ekonomisine"
ve servis

RETMLERMZ:
HAZIRLAYAN TMMOB

MAKNA MHENDSLER ODASI THE CHEMBER OF MECHANICAL ENGINEERS

' f 3 cmt den 2 mt. ye kadar deiik geniliklerde. 25^yJen 100 mt. ye kadar istenen Jmak zere; MI esasl bantl konveyrler. rikli, rulolu konveyrle i, eimli konveyrler. ^konveyrler jj( konveyrler erece veyrler. derece arasnda zel konveyrler inin komple proje ve tesis

YAYIN NO : 186

Y A..
ll^ejiibosna-IST

Doal Gaz yaktl b u h a r santral 2 x 8 Ton/h, 8 AT ve Su hazrlama gurubu: Basnlandrma, Filtreleme, Yumuatma, Gaz alma 100/Ton/H.

DOAL GAZ ve SIVI YAKITLI ISI SANTRALLARI TOZ KMR YAKABLEN TAM OTOMATK HAREKETL IZGARALI N OCAK ve OCAKLI SSTEMLER KIZGIN YA KAZANLARI BUHAR JENERATRLER BASINLI KAPLAR

PETNZ ISI SAN. ve 1C. LTD. T.

PETMAK PETNZ MAKNA SANAY A..

malat: Haramidere Sanayi Sitesi Anbarl/stanbul Tel : 690 43 52-220 60 25 Fax : 221 58 57

Fab. : Fatih Mh. Suyolu st No. 9 Esenyurt/istanbul Tel : 620 17 15 - 620 17 16 Fax: 62017 14 Bro : Perpa Merkezi 6. Kat No. 629 Tel : 220 40 67 - 220 60 25 Fax: 22158 57

R U L O L U TUP TAV F I R I N I

GIZ

seeiTis

SISLI

1 0 I I 1 I C I CIZ DTIOSPCIL SIIUIHI Mlllllll Z l t R I l L TIU PIRIOLIRI

milimi mi pimimi

efc^sistem teknik

INDUSTRIAL FURNACES

DES Sanayi sitesi, 102. Sk.B.06 Blok 81260 Dudullu - STANBUL Te(0216) 420 86 24 Fax.{0216) 420 23 22

TRKYE'DE GAZ BRULORU'NUN MARKASI ZKSEOLU'DUR...

t

Ozkseolu, s sanayindeki 33 yllk deneyiminin birikimiyle, doalgaza gei srecindeki Trkiye'ye test edilmi, verimi ve gvenilirlii kantlanm, stn gaz brlrleri sunuyor...

Ozkseolu Doalgaz ve LPG Brlrleri:

Kar basnl ve normal geili kazanlarda hibir deiiklik gerektirmeden mkemmel alr. 10.000-4.200.000 Kcal/h aras deiik kapasitelerdedir. Tam emniyetlidir. Sessizdir. Yksek verimlidir. Standart olarak tek ve ift kademeli, istee bal olarak da modlasyonlu tiplerde retilir. Kompakttr. Mkemmel bir alma ve yksek verim iin gerekli tm elemanlar zerindedir. DN ve DVGW standartlarna uygun A snf gaz armatrleri ile donatlmtr. Ayarlanabilir gaz bal sayesinde stabil ve ideal yanma salar. Trkiye'nin her yerinde montaj, bakm ve yedek para gvencesine sahiptir. zkseolu'nun yksek teknolojisinin rndr.

sda gvence"
OZKSEOLU ISI SANAY VE TCARET A.. Eski Bykdere Cad. zen Merkezi 29, Maslak 80670 stanbul Tel: (0212) 285 02 47 (13 hat) (0212) 285 18 27 (4 hat)

VBRASYON ANALZ SSTEM

Makinalarn KESTIRIMCI BAKIM ile izlenmesinin ilk basama ok nemlidir. " CSI - USA " STARTERTREND sistemi ile doru balangc yaparsnz. STARTERTREND bilgisayar program ve Model 1010 Veri Toplama Cihaz, Vibrasyon Analizi ihtiyalarnz tm ile karlayacaktr. Model 1010,
uygun fiyat, T R K E olmas,

Kolay Kullanm ile Kestirimci Bakm balang faznda en doru seimdir. StarterTrend, KESTRMC BAKIM uygulamak isteyip de bte yetersizlii nedeni ile KESTRMC BAKIM'a geememi iletmeler iin bulunmaz frsattr. M1010, Trkiye'de kullanlmakta olan 100'den fazla CSI Makina Analiz Cihazlarnn bir ok zelliklerine sahiptir.
* Hzllk ; 800 Hz real-time rate * Portatiftik ; 219 x 170 x 42 mm, 1.41 Kg * Balans, Kasnt, Geveklik, Rulman, Dili, gibi problemlerin belirlenmesi * Cihaz Ekrannda Spektrum/Dalgaform analizi Parametrelerin, Alarm Durumu gsterimi * TRKE Ekran Menleri * 400 satrda 1,300 spektrumu hafzasnda tutmas, zelliklerinden bir kadr.

Bakm Onarm faaliyetleriniz ve ISO 9000 ihtiyalarnzn zm iin ileri teknolojileri ile

" TOPAZ ve CSI "

sizlere yardmc olmaya hazrdr. Detayl bilgi iin ltfen TOPAZ' araynz.
TOPAZ, CSI Computational Systems ne Trkiye temsilcisidir.

TOPAZ Makina Mhendislik Mavirlik Mmessillik ve Tic. Ltd. ti.

Tel:0312-419 3724

Hacyolu Sokak 19-1 Hayat Apt. 066660 Kkesat - ANKARA

Fax:0312-417 2564 E-Mail:topaz@ ada.com.tr

http:/www.compsys.com

Dndler ve kazanda teta'y setiler

m.
S8t'

Z
il
N

,!-'' ,1I1'

i
yannzda...

doalgazda da
MERKEZ : air Nedim Cad. Hac Halit Bey Sk. No : S Beikta - istanbul Tel: (212) 236 25 57 (5 Hat) FABRKA: akmakl Ky, Sanbir Bulvar 4. Blge, 9. Cadde N o : 87 Bykekmece - stanbul Tel: (212) 886 53 04 - 886 53 38 - 886 63 31

KAZAN ve MAKNA MALAT SAN. ve TC. A..

Hw

SIZDIRMAZ
KALTEL STN YAYLIK ELK TELDEN RETLEN TEKNOLOJYLE M A K T E L ' E " ZEL H O R T U M KELEPELER

/IAKTEL MAKINA VE "EL SANAY A.. ANAY CADDES, 26, CARTAL, 81430 STANBUL "EL: (0216) 306 20 90 (5 HAT) -"AKS : (0216) 353 23 75 "ELEKS : 36558 MTL-TR

TEKNOLOJ VE KALTEDE NC

"Yllarca Beraber"

DORU YAZAR, KOLAY OKUNUR

m
32145 m3 diye okumak kfidir.

ECA S R E R (3 YIL
O K

K U R U TIR SU SAYACI G A R A N T L D R }
U M A T A R F :

ndeks gsterge penceresinde grdnz rakam, m3 cinsinden kullanlan su miktarn gsterir. Bu miktar, SK tarafndan istenen "okunacak indeks"in kendisidir. Gsterge penceresinde kusurlu "litre" hanesi yoktur. 5 haneye kadar m3 cinsinden okunur. u sayalarnn sat sonras hizmetleri S fabrika tarafndan verilmektedir.

ECA KALTE, TEKNOLOJ VE GVENCE DEMEKTR.

GENEL DAITIM: ELMOR TESSAT MALZEMES TCARET A.. MERKEZ: Kemeralt Cad. mmehan 71/2 Karaky-STANBUL Tel: (212) 251 70 06 (6 Hat) Faks: (212) 249 90 91 BLGE TEMSLCLKLER ANKARA Tel: (312)431 11 32 (2 Hat) Faks: (312)431 61 43 ZMR Tel: (232)433 91 95 (2 Hat) Faks: (232) 458 33 33 ADANA Tel: (322)352 53 5 5 / 5 6 Faks: (322)351 85 57 SAMSUN Tel: (362)233 97 5 7 - 234 01 89 Faks: (362) 234 01 89 BURSA Tel: (224)223 43 61- 220 79 72 Faks: (224) 220 24 52 ANTALYA Tel: (242)242 27 15242 77 15 Faks: (242) 242 77 15 SATI SONRASI SERVS MAR A.. MERKEZ (istanbul): Dragos Yolu, ayrlar Mevkii No:5 /81540 Maltepe/STANBUL Tel: (216) 305 07 24 - 305 55 04 Faks: (216) 305 65 43 STANBUL BLGE: Tel: (212) 249 93 94 - 251 45 20 ANKARA BLGE: Tel: (312) 426 67 08 - 426 55 00 ZMR BLGE TEL: (232) 449 06 51 449 06 52 FABRKA: VALF SANAY A.. avuolu Mah. Yalnz Selvi Yolu, No: 9 Kartal/STANBULTel: (216) 306 48 60 (4 Hat) Faks: (216) 374 51 53 IJ.U-lltmiMJW;.UmUWIIMjy.MI*KIUJUIUMIMIWM

METAL KRKL VANA

EMNYET VENTLLER OOALGAZ VANALARI K

ER PSLK TUTUCULAR YANGIN HDRANTLARI AKI GZLEM VANALARI Y GSTER R

GEDK tmrmo
Tel: (0212) 220 03 02 (6 hat) Fax: (0212) 220 03 45

BOSCH
Pnmatik

Bosch Sanayi ve Ticaret A.. Ambarlar Cad. No : 4 34780 Zeytinburnu - STANBUL Tel: 0.212 664 92 92 Fax: 0.212 558 24 49