You are on page 1of 7

Gazi niversitesi Kimya Mh. Bl.

2005-2006 II YY KM-380 KMYA MHENDSL LABORATUVARI I SIVI-SIVI FAZ DENGES


( BLEENL SSTEMLERDE)

Deney No : 3a AMA almann amac bileenli sistemlerin incelenmesi ve bu sistemler iin sv-sv faz diyagramlarnn oluturulmasdr. Bu deneyde, birbiriyle ksmen karan bileenli sv sistemleri (ikisi birbiri ile karmayan veya ksmen karan ve ncs dier iki ierisinde tam karan) iin znrlk erilerisinin ve denge dorularnn oluturulmas allacaktr.

TEOR
bileenli sistemlerin serbestlik dereceleri ierdikleri fazlarn saylarna bal olarak deiir. Buna gre 1, 2 ve 3 fazl blgelerde serbestlik dereceleri Gibbsin faz kuralndan srasyla 4, 3 ve 2 olarak bulunur. Bu sistemlerde scaklk, basn ve bileenden herhangi ikisinin deiimi bamsz deikenleri oluturmaktadr. Bu durumda bir fazl blgeleri iki boyutlu uzayda, iki fazl blgeleri boyutlu uzayda ve fazl blgeleri ise drt boyutlu uzayda izmek gerekir. izim zorluundan dolay, bileenli faz diyagramlar genellikle sabit basn ve scaklkta izilir. D etkilerin sabit tutulduu sistemlerde serbestlik dereceleri 2 eksiltilerek 1, 2 ve 3 fazl blgelerde srasyla 2, 1 ve 0 olarak bulunur. Serbestlik derecesinin 2 olduu bir homojen karmn konumu bileenlerden herhangi ikisinin deriimi verilerek belirtilebilirken, iki fazl blgelerde bileenlerin yalnzca birinin deriiminin seilmesi ile belirtilir. fazl blgelerdeki sistemlerin serbestlik derecesi sfr olduu iin hi bir deiken serbest olarak verilemez. Sabit basn ve scaklkta bileenli sistemlerin faz diyagramlarn iki boyutlu uzayda yani bir dzlem zerine izmek iin ekenar gen ya da ikizkenar gen (dik al) eklinde grafik izimlerinden faydalanlabilir. Denge ilikilerinin oluturulmas ve yorumlanmasnda ska ekenar gen izimlerinden faydalanlr (Roozeboom diyagramlar). Sabit basn ve scaklkta, ekenar genin her bir kesine bir bileen saf olarak yerletirilir ve genin her bir kenar 100 eit paraya blnerek bileenlerin yzdesi mol veya arlk cinsinden ifade edilebilir (ekil 1). l sistemin A, B ve C maddelerinden olutuu durumda genin A, B ve C diye simgelenen keleri srasyla saf (% 100) A, B ve C konumlarnn gstermektedir. Ekenar genin her hangi bir kenarnda yer alan nokta iki bileenli sistemi temsil etmektedir. Buna gre ekenar genin AB kenar zerinde birinci ve ikinci bileenlerin karm yani (A+B), BC kenar zerinde ikinci ve nc bileenlerin karm yani (B+C), CA kenar zerinde birinci ve nc bileenlerin karm yani (A+C) ikili karm bulunmaktadr. Bu 1

karmlar homojen veya heterojen olabilirler. Ekenar genin iindeki herhangi bir karm bileen iermektedir. Bu karmlarn mol yzdeleri veya ktle yzdeleri ekenar genin derecelendirilmi kenarlar zerinde ekil 1de verildii gibi gsterilir. rnein AB dorusu zerinde yer alan K noktas % 60 A ve % 40 B iki bileenli sistemi gstermektedir (BK kompozisyonu % 60 A ve AK kompozisyonu % 40 B). izimde yer alan P noktas bileenli sistem olup karm ierisindeki bileenlerin yzdesi bu noktadan gen kenarlarna izilen paralel dorularn kenarlarn kestii yerlerden okunarak belirlenir (KPL, MNP ve RPS dorular). PN+PS+PK (veya PM+RP+PL) toplam genin bir kenarna eittir. Eer genin kenarn 100 olarak alrsak, PN, PS ve PK uzunluklar P noktas ile belirtilen karmda srasyla A, B ve C yzdelerini verir. Buna gre Pnin bileimi (PRBN paralel kenarnda) PN=RB orantl olarak % 30 A, (PSCL paralelkenarnda) PS=LC orantl olarak % 40 B, (PMAK parallel kenarnda) PK=MA orantl olarak % 30 Cden olumaktadr. Eer P noktasndan genin kenarlarna dik dorular izilirse (ekil 1 kat kaln dorular), izilen bu dik dorunun toplam genin ykseklii ha eittir. Eer gen ykseklii h=1.0 olarak alnrsa bu doru uzunluklar bileenlerin mol (ktle) kesirlerini ifade eder. Yani P noktasndan genin tepe noktasnn karsnda bulunan kenara izilen dik doru uzunluu tepe noktasn temsil eden bileenin mol (ktle) fraksiyonunu verir. bileenli sistemlerde aada belirtilen zellikler yer almaktadr. a) Bir kenardan dier kenara izilen gen kenarna parallel olarak izilen doru zerinde, parallel dorunun kar kesinde yer alan bileenin yzdesi sabittir. rnein RPS dorusu zerinde yer alan btn karmlarda A bileeninin miktar % 30dur. b) Bir ke noktas ile kart kenar birletiren doru zerinde her noktada dier iki bileenin relatif oranlar sabittir. AQ dorusu zerinde her noktada yer alan sistemlerde B miktarnn C miktarna oran ayndr. Ksmen karan ve iki zelti veren bileenli karmlarda, bileenlerden ikisi birbiri iinde hi znmedikleri ya da ok az zndkleri halde, her iki bileende de znr olan nc bileenin karma ilave edilmesiyle bu iki bileenin birbiri ierisindeki znrl arttrlabilir. Karan bileenlerin birbiri iindeki znrlkleri deitike faz diyagramlarnn ekilleri de deimektedir. Sabit basn ve scaklkta, birbiri ile dengede olan iki sv fazn faz diyagram ekil 2de kat eri ile belirtilmektedir. genin BC kenar zerinde grnen m noktas C bileeninin B bileeni ierisindeki znrln, n noktas B bileeninin C bileeni ierisindeki znrln gstermektedir. Sabit basn ve scaklkta B ve C svlarnn tekil ettii iki-sv fazl sisteme eklenen B ve C ierisinde znr (B ve C bileenleri ile tam karan) A bileeni ilavesi ile Bnin zc olduu 2

ekil 1. -bileenli sistem iin ekenar gen gsterimi

durumda bulunan m faznn bileimi mK erisi boyunca deiirken, Cnin zc olduu n faznn bileimi nK erisi boyunca deierek K noktasna ulalr. Bu nokta tepe noktas veya izotermal kritik nokta diye isimlendirilir. Bu noktada birbiri ile termodinamik dengede olan iki fazn (m ve n fazlarnn) bileimleri ayn olur. Buna gre mKn erisi iki fazn denge durumunu temsil etmektedir ve eri zerinde yer alan her noktada birbiri ile dengede olan iki sv faz bulunmaktadr. Bu erinin ierisinde daima iki faz ve dnda ise bir faz bulunmaktadr. Birbirleri ile dengede olan m ve n fazlarn birletiren mn dorusuna denge dorusu ad verilir. Denge dorular birbirine paralel olmayan dorular olup, bu dorular zerinde alnan her noktann temsil ettii sistem birbiri ile dengede olan iki sv faz temsil etmektedir. Bu denge dorularnn uzantlar baz karmlar iin I noktasnda kesierek (ekil 2a) bir kutup noktas oluturduu halde baz karmlar iin (ekil 2b) kutup verecek bir keime vermez. Her iki durum iinde denge dorularnn znrlk erisi ile keitii noktalar yardm ile iki sv fazn kompozisyonu belirlenir. Denge dorusu zerinde yer alan herhangi bir noktada iki fazn birbirine relatif oran ise ters kol (lever arm rule) kural yardm ile belirlenir.

ekil 2. Ksmen karan bileenli karmlarn faz diyagramlar a) Denge dorularnn keitii (kutup noktas veren) faz diyagram b) Denge dorularnn kesimedii faz diyagram N ALIMA Deney haftasndan nce, alacanz sistem ile ilgili aadaki almalar tamamlaynz (rnek : Asetik asit-kloroform-su sistemi). a) alacanz sistemin (varsa) denge ilikisini literatrden bulunuz. b) Suyun kloroform, kloroformun su ierisinde znrlk deerlerini literatrden bulunuz. Bu verileri elde edebilmek iin laboratuvarda ne tr deneysel alma yrteceinizi belirtiniz. c) Su-kloroform ihtiva eden ikili ve l sistemlerde alt tabaka ve st tabakay hangi bileen(ler) oluturur. Bileenlerin hangi zelliine bakarak karar verebilirsiniz.

d) Suca zengin

ve kloformca zengin blgeleri ayr ayr belirliyerek znrlk erisini

oluturmak iin nasl bir deneysel yntem izlersiniz. Bu deneysel almay yrtebilmek ve salkl veri alabilmek iin kullanacanz balang karmlarnn (her bir blge iin en az drt adet) ktlesel yzdelerini belirleyininiz. Deneysel hata yzdesini azaltmak iin kullanlmas gereken malzeme miktar(larn) (ktle veya hacim) belirlemeye aln. e) Deneysel almanzda dengede olan sv fazlarn miktarlarn ve her bir faz tekil eden bileenlerin yzdesini belirlemek iin ne tr yntem kullanrsnz, belirtiniz. Denge dorularn oluturabilmek iin fazlarn ierisinde bulunan bileenlerin en az ka tanesinin kompozsyonunu belirlemeniz gerekir. f) Sonular ve hesaplamalarnzda kullanacanz verileri kaydeceiniz veri sayfasn oluturunuz. Hesaplamalarnz iin gerekli tm verileri kaydedebileceinizden emin olunuz. ALIMA SORULARI : lgili kaynaklarda sv-sv faz dengesi ve bileenli sistemlerde sv-sv faz dengesi blmlerini okuyunuz. Aadaki sorularn cevaplarn veriniz. 1. Faz dengesi nedir? Faz dengesinin temel esas nedir? Faz dengesinin sz konusu olduu zaman, fazlar ierisinde yer alan bileenlerin hangi zellikleri her bir fazda ayndr. 2. Faz dengesinde bileenlerin fazlar ierisindeki dalm/miktarlar neye gre ayarlanr 3. Scaklk ve basncn znrlk erisi zerine etkisini tartnz. 4. Fazlar aras dengenin sz konusu olduu bir kompozisyonda fazlarn relatif orann nasl belirlersiniz. 5. ki bileenin ksmen kart bileenli sv sistemlerde, denge dorularnn eiminin pozitif, negatif ve sfr olma durumlarnn, nc bileenin fazlar arasndaki dalm asndan tartnz. 6. Tepe noktas nedir? DENEYSEL Aada listelenen maddeler su ile kullanlmak zere eilebilir A listesi : CH3OH, C2H5OH, C3H7OH, CH3COCH3, CH3COOH B listesi : CHCl3, CCl4, C6H6, C6H5NO2, C4H9OH, ve C5H11OH Bu almada birbiriyle ksmen karan su ve kloroform, her iki sv ierisinde her oranda karabilen asetik asit l sistemi incelenecektir. Bu sistem iin znrlk (denge) erisi ve denge dorular oluturulacaktr.

DENEYSEL YNTEM alma Program : a) b) Birinci Hafta : Teorik tartma, istatistiki veri analizi deneysel alma, gen diyagramda denge dorularnn znrlk erisinin oluturulmas iin gerekli hesaplamalarn tamamlanmas. kinci Hafta : znrlk erisinin oluturulmas ve denge dorularnn belirlenmesi.

Deneysel : statistiki Veri Analizi Belirlediiniz bir deneysel alma iin istatistiki veri analizi yapabilecek yeterli sayda tekrar deneyi yrtnz. (a) znrlk erisinin oluturulmas, alma ile ilgili n hazrlklar madde 2a-2f yardm ile yaparak sistemi tanmlayacak salkl veri alabilmek iin deneyde kullanacanz hacim miktarlarn belirtiniz (daha nceden belirlediiniz ktlesel yzdeleri hacimsel yzdeye eviriniz). Deneysel hata yzdesini azaltmak iin kullanlmas gereken malzeme miktar(larna) (ktle veya hacim) karar verin. i) ii) Kloroformun su ierisinde ve suyun kloroform ierisinde znrln belirleyiniz. znrlk erisinin suca zengin blmnn salkl bir ekilde oluturulmas iin belirlediiniz ktlesel yzdelere sahip asetik asit-su zeltilerini hazrlaynz. Her bir karm zerine kloroform ilave ederek kartrnz. Bekleme srelerinin sonunda bulanklk (iki faz oluumununu) elde edildiini gzlyene kadar kloroform ilave ediniz. iii) znrlk erisinin kloroformca zengin blmnn salkl bir ekilde oluturulmas iin belirlediiniz ktlesel yzdelere sahip asetik asit-kloroform zeltilerini hazrlaynz. Yukarda belirtildii (madde b-iii) gibi karma su ilave ediniz. iv) statiki veri analizi iin gerekli tekrar deneylerinin yaplmas iin tartma ve deneysel artlarn belirlenmesi iin hesaplamalarn tamamlanmas Size belirtilen yukardaki yntem dnda znrlk erisini elde edebilmek iin nereceiniz farkl yntem(ler) var ise belirtiniz. (b) Denge dorularnn oluturulmas i) Deneysel blm ada belirlenen znrlk erisinin ierisinde kalacak ekilde ve salkl veri alabilmek iin belirlediiniz 4 farkl kompozisyonda su-asetik asit- kloroform karmn hazrlaynz. yice alkalyarak bileenlerin fazlar arasnda dalmnn dengeye ulamasn salaynz. Karmlar ayma hunisine yerletirek iki sv fazn birbirinden ayrlmas iin yeterli sre beklettikten sonra birbirinden ayrdnz her iki fazn miktarn lnz ve fazlardaki asetik asit miktarn belirleyiniz (madde e, f). ii) Bu blmde yrttnz almay tepe noktas kompozisyonu iin tekrarlaynz.

HESAPLAMALAR ve NERLER 1. Belirlediiniz bir alma noktas iin yapm olduunuz ok sayda deney verileri iin istatiksel hesaplamalar yapnz ve sonularnz iin gvenilirlik aral belirleyiniz. 2. Blm ada elde ettiiniz veriler yardm ile ekenar gen kullanarak asetik asit-su-kloform sisteminiz iin znrlk erisini oluturunuz. Her bir blgeyi isimlendiriniz. Size belirtilen deneysel yntem dnda znrlk erisini elde edebilmek iin nereceiniz farkl yntem(ler) var ise belirtiniz. 3. Blm bde elde ettiiniz veriler yardm elde ettiiniz denge dorularn grafik zerinde gsteriniz. Tepe noktasn gsteriniz. Kutup noktasn bulunuz. 4. Elde ettiiniz znrlk erisini kullanarak her bir deney noktas iin deneysel hata yzdelerini hesaplaynz ve bulgularnz tartnz. 5. Suca zengin faz ile kloroformca zengin fazn relatif oranlarn blm bde yrttnz her bir karm iin (madde denklii ve ters kol kuraln birarada kullanarak) belirleyiniz ve deney esnasnda elde ettiiniz sonularnz ile karlatrnz. 6. Deneysel veriler ile literatr verilerini karlatrarak sonularnz yorumlaynz. KAYNAKLAR Daniels, F., & R.A. Alberty, Physical Chemistry, 4th ed., John Wiley & Sons Co., New York, 1972. Levine, I.N., Physical Chemistry, 3rd ed., Mc Graw Hill, New York, 1988. Moore, W.J., Physical Chemistry, 5th ed., Prentice Hall, London, 1972. Smith, J.M., Chemical Engineering Kinetics, McGraw Hill Int., 1981.

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0.0 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0

You might also like