TumluIan iidal sclamanya lisa Iidu iana gangguan. Kadang
iumluIan mcngalami gangguan olcI linaiang aiau organismc lccil (virus, lalicri, aiau jamur}. Hcwan daai disclui Iama larcna mcrcla mcngganggu iumluIan dcngan mcmalannya. Dclalang, lumlang, ulai, wcrcng, iilus, walang sangii mcrualan lclcraa conioI linaiang yang scring mcnjadi Iama ianaman. Cangguan icrIada iumluIan yang disclallan olcI virus, lalicri, dan jamur disclui cnyalii. Tidal sccrii Iama, cnyalii iidal mcmalan iumluIan, iciai mcrcla mcrusal iumluIan dcngan mcngganggu roscs roscs dalam iuluI iumluIan scIingga mcmaiilan iumluIan. OlcI larcna iiu, iumluIan yang icrscrang cnyalii, umumnya, lagian iuluInya uiuI. Alan iciai, aliiviias Iidunya icrganggu dan daai mcnyclallan lcmaiian. Uniul mcmlasmi Iama dan cnyalii, scring lali manusia mcnggunalan oai olaian anii Iama. Pcsiisida yang digunalan uniul mcmlasmi scrangga disclui inscliisida. Adaun csiisida yang digunalan uniul mcmlasmi jamur disclui fungsida. Pcmlasmi Iama dan cnyalii mcnggunalan csiisida dan olai Iarus sccara Iaii Iaii dan icai guna. Pcngunaan criisida yang lcrlcliIan dan iidal icai jusiru daai mcnimlullan laIaya yang lcliI lcsai. Hal iiu disclallan larcna csiisida daai mcnimlullan lclclalan ada Iama dan cnyalii. OlcI larcna iiu cngguna olai olaian anii Iama dan cnyalii Icndalnya diusaIalan scminimal dan sclijal munglin. Sccara alamiaI, scsungguInya Iama mcmunyai musuI yang daai mcngcndalilannya. Namun, larcna ulaI manusia, scring lali musuI alamiaI Iama Iilang. Alilai Iama icrsclui mcrajalcla. SalaI saiu conioI lasus yang scring icrjadi adalaI Iama iilus. ScsungguInya, sccara ilmiaI, iilus mcmunyai musuI yang mcmamngsanya. MusuI alami iilus ini daai mcngcndalilan jumlaI oulasi iilus. MusuInya iilus iiu ialaI Ular, Durung Ianiu, dan clang. Sayangnya linaiang linaiang icrsclui diianglai olcI manusia scIingga iilus iidal lagi mcmilili cmangsa alami. Alilainya, jumlaI iilus mcnjadi sangai lanyal dan mcnjadi Iama crianian. A. Hama Hama iumluIan adalaI organismc yang mcnycrang iumluIan scIingga criumluIan dan crlcmalanganya icrganggu. Hama yang mcnycrang iumluIan aniara lain iilus, walang sangii, wcrcng, iungau, dan ulai. 1. TIkus Tilus mcrualan Iama yang scring lali mcmluai using ara ciani. Hal ini dicslallan iilus sulii dilcndalilan larcna mcmilili daya adaiasi, moliliias, dan lcmamuan uniul lcrlcmlang lial yang sangai iinggi. Masa rcrodulsi yang rclaiivc singlai mcnyclallan iilus ccai lcriamlaI lanyal. Poicnsi crlcmlanglialan iilus sangai icrganiung dari malanan yang icrscdia. Tilus sangai aliif di malam Iari. Tilus mcnycrang lcrlagai iumluIan. Dagian iumluIan yang disarang iidal Ianya liji lijian iciai juga laiang iumluIan muda. Yang mcmluai ara iilus luai mcmalan liji lijian scIingga mcrugilan ara ciani adalaI gigi scrinya yang luai dan iajam, scIingga iilus mudaI uniul mcmalan liji lijian. Tilus mcmluai lulang lulang ada cmaiang sawaI dan scring lcrlindung di scmal scmal. Aalila lcadaan sawaI iiu rusal mala lcrarii sawaI icrsclui discrang iilus. Uniul mcngaiasi scrangan Iama iilus, daai dilalulan cara cara sclagai lcrilui . a. Mcmlonglar dan mcnuiu lulang icmai lcrscmlunyi ara iilus dan mcnangla iilusnya. l. Mcnggunalan musuI alami iilus, yaiiu ular. c. Mcnanam ianaman sccara lcrsamaan agar daai mcnuai dalam waliu yang lcrsamaan ula scIingga iidal ada lcscmaian ligi iilus uniul mcndaailan malanan sciclaI ianaman diancn. d. Mcnggunalan odcntsdu (cmlasmi iilus} aiau dcngan mcmasang uman lcracun, yaiiu irisan uli jalar aiau singlong yang iclaI dircndam sclclumnya dcngan fosforus. Pcracunan ini sclailnya dilalulna sclclum ianaman adi lcrlunga dan lcrliji. Sclain iiu cnggunaan racun Iarus Iaii Iaii larcna juga lcrlaIaya lagi Icwan icrnal dan manusia. . Wereng Wcrcng adalaI scjcnis lcil yang mcnyclallan daun dan laiang iumluIan lcrlulang lulang, lcmudian lcring, dan ada alIirnya maii. Hama wcrcng ini daai dilcndalilan dcngan cara cara sclagai lciilui . a. Pcngaiuran ola ianam, yaiiu dcngan mclalulan cnanaman sccara scrcnial mauun dcngan crgiliran ianaman. Pcrgiliran ianaman dilalulan uniul mcmuius sillus Iidu wcrcng dcngan cara mcnanam ianaman alawija aiau ianaI diliarlan sclama 1 2 lulan. l. Pcngandalian Iayaii, yaiiu dcngan mcnggunalan musuI alami wcrcng, misalnya lala lala rcdaior .osu Pscudounnuutu, lcil M.oucu dougus dan CtoInuss udcns, lumlang Pucdcuss us.cs, OIncu ngous.utu, dan Snunonu o.tonu.uutu. c. Pcngandalian limia, yaiiu dcngan mcnggunalan inscliisida, dilalulan aalila cara lain iidal munglin uniul dilalulan. Pcnggunaan inscliisida diusaIalan scdcmilan rua scIingga cfcliif, cfisicn, dan aman lagi linglungan. . WaIang SangIt Walang sangii (cto.osu u.utu} mcrualansalaI saiu Iama yang juga mcrcsaIlan ciani. Hcwan ini jila diganggu, alan mcloncai dan icrlang samlil mcngcluarlan lau. Scrangga ini lcrwarnaIijau lcmcraI- mcraIan. Walang sangii mcngIisal luiir luiir adi yang masiI cair. Diji yang sudaI diisa alan mcnjadi Iama, agal Iama, aiau liai. Kulii liji iu alan lcrwarna lcIiiam Iiiaman. Falior falior yang mcndulung yang mcndulung oulasi walang sangii aniara lain sclagai lcrilui. a. SawaI sangai dclai dcngai crIuianan. l. Poulasi gulma di scliiar sawaI culu iinggi. c. Pcnanaman iidal scrcnial Pcngcndalian icrIada Iama walang sangii daai dilalulan sclagai lcrilui. a. Mcnanam ianaman sccara scrcnial. l. McmlcrsiIlan sawaI dari scgala macam rumui yang iumluI di scliiar sawaI agar iidal mcnjadi icmai lcrlcmlang lial lagi walang sangii. c. Mcnangla walang sangii ada agi Iari dcngan mcnggunalan jala cnangla. d. Pcnanglaan mcnggunalan unman langlai lodol, lciam sawaI, aiau dcngan alga. c. Mclalulan cngcndalian Iayaii dcngan cara mclcaslan rcdaior alami lcrula lala lala dan mcnanam jamur yang daai mcnginfclsi walang sangii. f. Mclalulan cngcndalian limia, yaiiu dcngan mcnggunalan inscliisida. Walang sangii muda (nimfa} lcliI aliif dilandinglan dcwasanya (imago}, iciai Icwan dcwasa daai mcrusal lcliI Iclai larcnya Iidunya lcliI lama. Walang sangii dcwasa juga daai mcmalan liji liji yang sudaI mcngcras, yaiiu dcngan mcngcluarlan cnzim yang daai mcnccrna larloIidrai. . UIat Kuu luu mcrualan scrangga yang mcmilili saya yang indaI dan lcnarcla ragam. Kuu luu mclciallan iclurnya dilawaI daun dan jila mcncias mcnjadi larva. Kiia lisa sclui larva luu luu sclagai ulai. Pada fasc ini, ulai aliif mcmalan dcdaunan laIlan anglal laiang, icruiama ada malam Iari. Daun yang dimalan olcI ulai Ianya icrsisa rangla aiau iulang daunya saja. Uaya cmlcraniasan daai dilalulan dcngan cara sclagai lcrilui. a. Mcmluang iclur iclur luu luu yang mclclai ada lagian lawaI daun. l. Mcnggcnangi icmai crscmaian dcngan air dalam jumlaI lanyal scIingga ulai alan lcrgcral lc aias scIingga mudaI uniul dilumullan dan dilasmi. c. Aalila lcdua cara diaias iidal lcrIasil, mala daai dilalulan cnycmroian dcngan mcnggunalan criisida. . Tungau Tungau (luiu lccil} lisaanya icrdaai di scluaI lawaI daun uniul mcngisa daun icrsclui. Hama ini lanyal icrdaai ada musim lcmarau. Pada daun yang icrscrang luiu alan iimlul lcrcal lcrcal lccil lcmudian daun alan mcnjadi luning lalu gugur. Hama ini daai diaiasi dcngan cara mcngumullan daun daun yang icrscrang Iama ada suaiu icmai dan dilalar. B. PenyakIt Tumbuban Jcnis jcnis cnyalii yang mcnycrang iumluIan sangai lanyal jumlaInya. Pcnyalii yang mcnycrang iumluIan lanyal disclallan olcI milroorganismc, misalnya jamur, lalicri, dan alga. Pcnyalii iumluIan juga daai disclallan olcI virus. 1. Jamur Jamur adalaI salaI saiu organismc cnyclal cnyalii yang mcnycrang Iamir scmua lagian iumluIan, mulai dari alar, laiang, raniing, daun, lunga, Iingga luaInya. Pcnyclaran jcnis cnyalii ini daai disclallan olcI angin, air, scrangga, aiau scniuIan iangan. Pcnyalii ini mcnyclallan lagian iumluIan yang icrscrang, misalnya luaI, alan mcnjadi lusul. Jila mcnycrang lagian raniing dan crmulaan daun, alan mcnyclallan lcrcal lcrcal lccolclaian. Dari lcrcal lcrcal icrsclui alan lcluar jamur lcrwarna uiiI aiau oranyc yang daai mcluas lc scluruI crmulaan raniing aiau daun scIingga ada alIirnya lcring dan roniol. Jila jamur ini mcngganggu roscs foiosinicsis larcna mcnuiui crmulaan daun. Daiang yang icrscrang umumnya alan mcmlusul, mula mula dari araI lulii lcmudian mcnjalar lc dalam, dan lcmudian mcmlusullan jaringan layu. Jaringan yang icrscrang alan mcngcluarlan gciaI aiau cairan. Jila londisi ini diliarlan, jaringan layu alan mcmlusul, lcmudian scluruI daIan yang ada di aiasnya alan layu dan maii. ConioI cnyalii yang disclallan olcI jamur adalaI sclagai lcrilui. a} Pcnyalii ada adi. Pcnyalii ada ruas laiang dan luiir adi disclallan olcI jamur P.uuu ocu. Fuas ruas laiang mcnjadi mudaI aiaI dan ianaman adi alIirnya maii. Sclain iiu, icrdaai ula cnyalii yang mcnyclallan daun cdi mcnguning. Pcnyalii ini disclallan olcI jamur MugnuotIcgscu. l} Pcnyalii cmlun icung. Pcnyalii ini disclallan olcI jamur Pconosou uust.u. Jamur ini ladang ladang mcnycrang liji yang scdang lcrlccamlaI scIingga liji mcnjadi lcroos dan alIirnya maii. Jamur ini ladang ladang mcnycrang daun criama ada lccamlaI scIingga iumluIan mcnjadi lcrdil. TumluIan lcrdil daai iumluI icrus iai ada daun daunnya icrdaai lcrcal lcrcal Iiiam. Uniul mcmlcranias jamur ini dilalulan cngcndalian sccara limia, yaiiu dcngan cmlcrian ungsdu ada ianaman yang icrscrang jamur. . BakterI Dalicri daai mcmlusullan daun, laiang, dan alar iumluIan. Dagian iumluI iumluIan yang discrang lalicri alan mcngcluarlan lcndir lcruI, launya sangai mcnusul, dan lcnglci jila discniuI. SciclaI mcmlusul, lama lclamaan iumluIan alan maii. TumluIan yang discrang lalicri daai diaiasi dcngan mcnggunalan lalicrisida. ConioI cnyalii yang disclallan olcI lalicri adalaI cnyalii yang mcnycrang cmluluI iais laiang jcrul (.tus ucn Iocn dcgcncuton aiau CVPD}. CVPD disclallcn olcI lalicri Scutu nu.cs.cns. Ccjalanya adalaI luncu daun mcnjadi lccil dan lcrwarna luning, luaI mcnjadi luning, scIingga lama lclamaan alan maii. Pcnyalii CVPD yang lclum arang daai discmluIlan dcngan tcun.n, yang mcrualan scjcnis aniilioiil. . VIrus Sclain lalicri dan jamur, dalam londisi yang scIai, iumluIan daai icrscrang olcI virus. Pcnyalii yang disclallan olcI virus culu lcrlaIaya larcna daai mcnular dan mcnyclar lc scluruI iumluIan dcngan ccai. TumluIan yang sudaI icrlanjur discrang sulii uniul discmluIlan. ConioI cnyalii yang disclallan olcI virus aniara lain cnyalii daun icmlalau yang lcrlcrcal lcrcal uiis. Pcnyalii ini disclallan olcI virus TMV (tuIu..o nosu. uus} yang mcnycrang crmulaan aias daun icmlalau. Virus juga daai mcnycrang jcrul. Pcnularan mclalui craniara scrangga. . AIga (Ganggang) Kclcradaan alga juga crlu diasadai larcna daai mcnyclallan lcrcal larai mcraI ada daun iumluIan. TumluIan yang liasanya discrang aniara lain jcrul, jamlu liji, dan ramluian. Dagian iumluIan yang discrang olcI alga liasanya lagian daun, diiandai adanya lcrcal lcrwarna lclalu lcIijauan ada daun, lcmudian ada crmulaannya iumluI ramlui lcrwarnya colclai lcmcraIan. Mcsliun ulurannya lccil, lcrcal yang iimlul sangai lanyal scIingga culu mcrugilan LanglaI langlaI yang Iarus dilalulan agar iumluIan iidal icrscnang cnyalii aniara lain sclagai lcrilui. a} UsaIalan iumluIan sclalu dalam londisi rima aiau scIai dcngan cara icrcului scgala lcluiuIan zai Iaranya. l} Jangan mcmliarlan iumluIan icrlalu rimlun, anglaslaI scIingga sclaruI lagian iumluIan mcndaailan sinar maiaIari yang culu. c} Jangan liarlan iumluIan icrscrang luiu, iungau, aiau Icwan yang lain yang scrung mcmlawa lalicri aiau jamur. d} UsaIalan linglungan sclalu lcrsiI. c} PcrIaiilan iumluIan scscring munglun scIingga cnyalii daai icrdciclsi scdini munglin. f} Jila icrdaai gcjala gcjala yang iamal, anglaslaI lagian iumluIan (daun, luaI, raniing} yang icrscrang, lcmudian dilalar agar iidal mcnular lc lagian aiau iumluIan yang lainnya. g} Pcnggunaan criisida sclagai alicrnaiivc icralIir uniul cngolaian Iama dan cnyalii ada iumluIan. Penggunoon Pes11s1do un1uK Memberon1os Homo don PengoK11" Pcnggunaan csiisida siniciis mcmluiuIlan lcccrmaian, lail mcngcnai iliIan csiisida yang aman mauun ciunjul cmalaiannya. Hasil cmaniauan ruiin daai digunalan uniul mcngciaIui Janis Iama dan cnyalii yang mcnycrang, dan mcncniulan jcnis csiisida yang scsuai sasaran. Pcmaniauan juga lcrmanfaai agar cnycmroian iidal icrlamlai dcngan mcnggunalan dosis dan waliu yang icai scIingga cngcndalian Iama dan cnyalii daai lcrIasil. Pcngcndalian Iama dan cnyalii dcngan csiisida Iarus mcmcrIaiilan jcnis Iama dan cnyalii yang ada, oulasi, scria iaIa cngcmlangan Iama icrsclui. Pcnggunaan csiisida daai dilalulan lcrdasarlan criimlangan Ial - Ial lcrilui. a} Pcsiisida liologi discsuailan dcngan jcnis Iama yang mcnycrang. l} Pcsiisida Iarus sclcliif, yaiiu uniul Iama aiau cnyalii yang mcnycrang jcnis ianaman icricniu. c} Formulasi criisida Iarus scsuai. Misalnya uniul Iama yang masul lc dalam lunga lurang cocol jila digunalan cnycmroian, namun lclig cfcliif jila lcrlcniul lalui scIingga lcliI mudal uniul masul lc dalam lunga. d} Pcsiisida sisicmil (masul lc jaringan iumluIan} aiau lonial lcrscniuIan dcngan Iama, discsuailan dcngan iaIa crlcmlangan Iama. Pada fasc dcwasa, luiu uiiI munglin sulii dilcndalilan dcngan crsiisida lonial larcna iuluInya mcmilili laisan luar yang daai mclindunginya dari scmroian langsung. Pcsiisida sisicmil alan lcliI cfcliif larcna larva yang laru mcncias dan malan daun alan mcii larcna laIan aliif yanga ada dalam iumluIan alan mcracuni Iama icrsclui.
. GuIma Sclain Iama dan cnyalii yang mcnycrang iumluIan dan mcrugilan ciani, gunu juga crlu mcndaai crIaiian lIusus. Pada ciani ladang lurang mcmcrIaiilan gulma scIingga dalam lurun waliu icricniu oulasi gulma sudaI mclcliIi laias. Culma gulma ini alan lcrlomciisi dcngan ianaman uiama dalam mcndaailan unsur Iara yang dicrlulan criumluIannya. Culma daai mcnjadi icmai crscmlunyian Iama. PcmlcrsiIan gulma sangai cniing uniul mcnclan crlcmlangan Iama yang daai mcnycrang iumluIan. Dcrdasarlan laralirisiil yang dimilili, gulma dilcdalan mcnjadi 3 lclomol, yaiiu icli, rumui, dan gulma daun lclar. 1. TekI Kclomol icli iclian mcmilili daya iaIan luar liasa icrIada cngcndalian mclanis, larcna mcmilili umlu laiang di dalam ianaI yang mamu lcriaIan lcrlulan lulan. ConioInya adalaI icli ladang (Ccus otundus). . Rumput Culma dalam lclomol ini lcrdaun scmii sccrii icli iciai mcngIasillan stoon. Siolon ini di dalam ianaI lcrlcniul jaringan rumii yang sulii diaiasi sccara mclanil. ConioInya adalaI alang alang (Incutu .nd.u}. . GuIma daun Iebar Dcrlagai macam gulma dari ordo Dicoiylcdoncac icrmasul dalam lclomol ini. Culma ini liasanya iumluI ada alIir masa ludi daya. Komciisi icrIada ianaman uiama lcrua lomciisi caIaya. ConioI dari gulma lcrdaun lclar ini adalaI daun scndol. Pcngcnduun Cunu Pcngcndalian gulma mcmcrlulan siraicgi yang lIas uniul sciia lasus. Dclcraa Ial yang crlu dicriimlanglan sclclum mclalulan cngcndalian gulma aniara lain sclagai lcrilui . a} Jcnis gulma dominan l} Tanaman ludi daya uiama c} Alicrnaiif cngcndalian yang icrscdia d} Damal clonomi dan clologi Saai ini culu lanyal IcIsdu (cmlasmi gulma} yang icrscdia di iolo crianian. Mcsliun dcmilian, liia crlu Iaii Iaii dalam mcmiliI dan mcnggunalan Icrlisida. McmcrIaiilan cara cmalaian Icrlisida dcngan lcnar sangailaI dianjurlan. Tujuan cmlcrsiIan gulma aniara lain uniul mcngurangi iumluIan cngganggu yang alan mcnjadi csaing ianaman uiama. Sclain iiu juga larcna gulma mcrualan inang alicrnciif dan icmai crscmlunyian Iama cnyalii. SciclaI mcmclajari icniang gulma yang sclalu mcrugilan manusia, ada juga gulma yang iidal mcrugilan lagi siaaun, yaiiu ianaman Foscla (Hiliscus saldariffa l.}, cniaI lcnaa ianaman ini icrmasul gulma, lami mcndaailan ini dari saiu mcdia Inicrnci yang mcmlaIas icniang Iama dan cnyalii iumluIan. PadaIal cngcriian dari gulma iiu scndiri yaiiu ianaman cngganggu yang mcnclan criumluIan Iama dan cnyalii, diliIai dari sisi manfaai ianaman roscla lanyal sclali, aniara lain mcngaiasi laiul, lcsu, dcmam, gusi lcrdaraI, cnaIan lclcjangan, anii cacing, anii lalicri, anii sciil, mcnurunlan lolcsicrol dalam daraI, asam urai. McliIai dari manfaai manfaai ianaman ini, ianaman ini iidal mcnunjullan ianaman yang mcndaianglan cnyalii lagi manusia, malaI lclalilannya, ianaman ini daai mcnycmluIlan lclcraa cnyalii manusia, jadi mcngaa lanyal orang yang mcnyclui ianaman ini mcnjadi ianaman gulma? Karcna ianaman roscla ini mudaI sclali icrscrang cnyalii dan mcnularlannya lc iumluIan lain, dan lanyal sclali Icwan Icwan Iama Iingga di daun / laiangnya.