HAYVAN BARINAKLARI AHIRLAR

lkemiz st sr iletmelerinin en nemli sorunlarndan biri ahrlarn yapmdr. reticilerimiz ou zaman pahal damzlk hayvan almakta, beslemeye yeterince zen gstermekte, hastalklara kar duyarl davranmakta, ancak salkl ahr yapmna gerekli zeni gstermemektedir. Halbuki verimli ve salkl hayvanlarn modern ahrlarda barnma zorunluluklar vardr. Hayvancla barnaklarn yapm ile balanr. Barnak salkl olursa baar ans artar. Tersine ilkel ve yanl yaplrsa sorun reticinin ba belas olur. Hatal barnaklarn sonradan dzeltilmesi ok zor yada imkanszdr. Dolaysyla ahr, tekniine uygun olarak ina ettirilmeli ve uygun zelliklere sahip olmaldr. Gelimi lkelerde planl ve salkl barnak, reticinin altyaps, retimin sigortasdr. retimin dzgn bir biimde yaplmasnn salanmas ve ucuzlatlmasnda ilk dnlen konu modern barnak yapmdr. St srlar iin planl ve uygun ahr yapm olduka nemlidir. nk iletmenin deerli ve hassas olan hayvanlarn belli bir disiplin altnda uzun sreli barndrmak, gerekli olan bir ok ilemi belli bir dzen ierisinde gerekletirmek zorunluluu vardr. Ahr, hayvanlarn salkl ve yksek st verimi salayaca, yem datm, gbre temizlii, sam ve dier bakm ilerinin kolaylkla yrtlebilecei bir mekan olup, st sr iletmelerinin can damardr. Bu nedenle, ahrlarn planlanmasna byk zen gsterilmelidir. Ahr planlamas denilince sadece salr ineklerin barnaca yap dnlmemelidir. letme bir btn olarak ele alnmal salr inek ahr yannda, buza, dana, dve ve kuru ineklerin barnaca ahrlar ile ot, silaj, kat-sv gbre depolar, eitli koruma yaplar iletme sahibi yada alacak iinin barnaca evin de birlikte dnlmesi gerekir. Balangta planlanan sr byklnn ilerde deiebilecei mutlaka ele alnmaldr. Bu nedenle st sr ahr planlamasna balanrken nce lekli bir yerleim plan yaplmal, bu

plan zerinde neyin nerede olacana bu tesislerin ilerde nasl byyebileceine ve iletme iin alt yap ve ulamn nasl karlanacana karar verilmelidir. Yerleim plan ve yerleim plan zerinde dnlen yaplardan hangilerinin ncelikle yaplacana ve nasl bir ahr sistemi ina edileceine karar verilirken uzman kiilere danlmal, plan ve projelerinin zel zenle hazrlatlmas salanmaldr. Barnakta uygun artlar salanmadan krl bir hayvanclk yaplamaz. Kapal ve bal durakl st sr ahrlarnda, yeteri kadar havalandrma ve aydnlatma salanamayp, yem kstl, yanl ve besleme deeri ynnden yetersiz kalitede verildiinde, hastalk riski artmakta, hayvanlarn verimi dmekte ve yetitirici ksa srede zarar ederek, iletmesini tasfiye etmektedir. St srlar iin +5 ile +200C aras slar uygun olmakla birlikte, +10 ile +150C aras s en normaldir. Altrm olmak ve yeterli yem vermek artyla 25 0C ye kadar inen slarda bile st srlarnn verimlerinde nemli bir dme olmaz, salklar bozulmaz. +250C yi, bilhassa + 350C yi geen scaklklar hayvanlar rahatsz etmekte, st verimi ve stn ya oran dmektedir. Ar scaklarda hayvanlar rahatlatc nlemler (glgelik, fanlarla havann sirklasyonu, su pskrtme vb.) alnmaldr. ou yetitiricinin ahrnda olduu gibi, havasz, pis kokulu, nemli ve ar scak ahrlarda hayvanlar tutmak, onlara eziyet olup, salklarn srdrmelerine ve verimli olmalarna imkan yoktur. Ahrlarn yapmnda aadaki hususlar gznne alnmaldr 1. Barnacak hayvanlarn temiz hava, scaklk ve nem gibi evre isteklerinin en iyi biimde karlamasna, 2. Hayvanlarn yaam tarzna ve davranlarna uygun olmasna, 3. Ahr ierisinde esas olan yemleme sam, gbre temizlii ile dier bakm ilerine ynelik ilerin kolayca yaplmasna ve igc gereksinimin en aza indirilmesine, 4. Ahr ve elemanlarnn yapm maliyetinin ucuz olmasna, 5. Ahr ierisinde sr ynetiminin kolay yaplmasna, 6. Ahr tipinin mekanizasyon ve teknoloji uygulamasna yatkn olmasna zen gsterilmelidir. Ahrlarda aadaki artlar salanmaldr

1.Ahrlarda duraklarn uygun llerde olmas, 2.Ahr sistemlerine gre yemlik ve suluklarn yeterli ve uygun llerde olmas, 3.Srlarda nemli problem olan solunum sistemi hastalklarn azaltmak iin ahrn havalandrmasnn yeterli olmas, 4.Metabolizma hastalklarn nlemek iin zellikle gebeliin son dnemlerinde serbest gezinecekleri alanlarn olmas, 5.Dp kaymalarn, eitli ayak hastalklarn ve mastitisi nlemek iin uygun zeminin seilmesi ve bol altlk bulundurulmas, 6.Doum, buza ve karantina blmlerinin bulunmas, 7.Kaplarda eik bulunmamas, 8.Kap girilerinde antiseptik ieren ayak banyolarnn bulunmas gereklidir. letmecilikte baar iyi bir projelemeye ve kaliteli bir inaata baldr. Ahr ve nitelerinin uzmanlarca planlanmas ve projelenmesi gerekir. nekler durakl ahr tipinde, inek saysna bal olarak dzenlenen duraklarda dinlenirler. Barnakta uygun artlar salanmadan krl bir hayvanclk yaplamaz. Bir hayvann salkl olabilmesi iin ncelikle uygun evre artlarnn salanmas gereklidir. evre artlarnn uygun olmad ortamdaki srn verimi azalaca gibi, hastalklara yakalanma ihtimali artacaktr. Hayvan verimine etkili olan en nemli evre koullar; scaklk, bal nem, ortam havasnn bileimi, havalandrma kapasitesi, hava akm hz ve aydnlatmadr. Ahr havasnn scakl ve nemi nasl olmaldr? St srlar iin evre scakl geni snrlar ierisinde deimektedir. Bu snr, srlarn barndklar ahrlarn kapal ve ak olmasna gre ayrcalk gsterir. Kapal ahrlarda 10-150C aras en uygun scaklk deeridir. Zorunlu durumlarda bu deer 70C'ye kadar inebilir. Daha dk scaklklar, ahr ierisinde nem younlamasn artrmas ve uygun olmayan bir alma ortam yaratmas nedeniyle istenmez. Srlarn ak ahrlarda barndrlmalar durumunda scakln 00C'nin altna dmesi byk bir sorun yaratmaz. Ancak, dikkat edilmesi gereken nokta; ani scaklk deiimlerinin sr sal ve verimi zerine yapaca olumsuz etkilerle karlalmasdr. Altrm olmak ve yeterli yem vermek artyla 25 0Cye kadar inen slarda bile st srlarnn verimlerinde nemli bir dme olmaz, salklar bozulmaz. 25

Cyi, bilhassa 35 0Cyi geen scaklklar hayvanlar rahatsz etmekte, st verimi ve stn ya oran dmektedir. Ar scaklarda hayvanlar rahatlatc nlemler (glgelik, fanlarla havann sirklasyonu, su pskrtme vb.) alnmaldr. ou yetitiricinin ahrnda olduu gibi, havasz, pis kokulu, nemli ve ar scak ahrlarda hayvanlar tutmak, onlara eziyet olup, salklarn srdrmelerine ve verimli olmalarna imkan yoktur. Hayvanlar, souk ve dk nemli ortamlara daha kolay uyum yapabilmelerine karn, nemli scak ortamlarda nemli lde rahatsz olurlar. Yeterince havalandrmann yaplmad fazla nemli ahrlarda, yaltm da iyi deilse yap elemanlar zerinde younlaan nemin hayvanlar zerine damlamas hayvanlar ok rahatsz ederek hastalanmalarna ve verimlerinin dmesine neden olur. Yksek scaklk ve bal nem hayvanlarda yem yeme isteini azaltacandan hayvan veriminde byk oranda dler kaydedilecektir. yi bir havalandrma sisteminin kurulmas, gerektiinde soutma sistemiyle ortam scaklnn drlmesi ve iyi bir yap yaltmyla bu sorun giderilebilir. Ahrlarda uygun evre koulunun salanmasnda, yap elemanlarndan kaybolan s miktarn azaltc nlemlerin yannda, yeterli havalandrma yaplmas zorunludur. Havalandrma ile barnak ierisinde bulunan scak ve kirli hava dar atlmakta, hayvanlarn yaam ve verimini srdrebilmesi iin gerekli oksijen salanmakta ve zararl gazlar, istenmeyen kokular ve havada bulunan zararllar uzaklatrlabilmektedir. Ayrca, nem dzeyi de ayarlanabilmektedir. Ahr havadar ve aydnlk olmal, kesinlikle hava cereyan olmamaldr. Ahrlarda aydnlatma Ahrlarda salanmas gereken iklim koullarndan bir dieri de klamaldr. Aydnlatma ile yemleme ve i kolaylnn salanmas amalanr. Doal ktan yararlanmak iin ahr duvarlarna eit aralklarla pencereler yerletirilir. Doal aydnlatmada pencere yzeyinin hesabnda blgenin iklim koullar dikkate alnmaldr. ounlukla ahr tabannn 1/
0

15-1/20'si geniliindeki pencere yzeyi yeterli aydnlatmay salar. Souk blgelerde bu oran 1/25'e kadar drlebilir. Yapay aydnlatmada 100 lux'lk bir k iddeti yeterli kabul edilir. Bunun iin ahr tabannn 1 m2'sine 25-30 watt'lk k kayna nerilir. Ahrlarda temizlik St srcl iletmelerinde verimli ve salkl bir retim iin gbrenin gnlk olarak ahrdan uzaklatrlmas gerekir. Ahr taban mmkn olabildiince temiz ve kuru olmaldr. Ahr, zellikle doum yerleri ve buza blmeleri srekli temiz tutulmaldr. klim etmenleri, hayvan organizmasn eitli ynlerden, blge iklim koullar iyice incelenerek hayvan sal ve verimi zerindeki olumsuz etkileri ekonomik snrlar ierisinde giderebilecek barnak tipleri zerinde durulmaldr. St sr ahrlar, blgenin iklim koullar ve iletmecilik anlayna bal olarak 3 farkl tipte planlanabilmektedir: 1) Bal Durakl Ahrlar 2) Serbest Ak Ahrlar 3) Serbest Durakl Ahrlar 1. BALI DURAKLI AHIRLAR Bal durakl ahrlar, kk kapasiteli iletmelerde ya da srdeki hayvanlarn st verim ve kalitesinin yksek olmas durumunda bireysel bakm ve gzlemlerin daha iyi yaplabilmesi amacyla kullanlan barnaklardr. Hayvanlarn dinlenme, yemlenme ve sam ilemleri duraklarda yapldndan, hayvan bana daha az alana ihtiya duyulur. Scak, kuru ve iyi bir havalandrmaya sahip bal durakl ahr sisteminde ineklerin bakm zenli ve kolaylkla yaplabilir. Ahrlarda temiz bir ortam yaratlabilmesi iin yeterli hacmin yaratlmas(ahr ykseklii yeterli olmal) ve iyi bir havalandrma sisteminin oluturulmas gerekir. Bal durakl ahrlarda duraklar, hayvan saysna bal olmak zere tek sral, ift sral veya ikiden fazla sral yaplabilir. Hayvan says 10'dan az ise tek sral uygundur. Dier durumlar, hayvan says, mekanizasyon durumu, istenilen genilik ve uzunlua gre deiiklik gstermekle

birlikte en yaygn kullanlan ift sral olandr. ki sral ahrlar, hayvanlarn yznn birbirine dnk olarak, ya da yzleri duvara dnk olacak biimde planlanr. Bu farkllk, yem datm ve gbre temizleme mekanizasyonuna gre belirlenir. Hayvan saysnn az olmas durumunda youn igcn, gbre temizlii ve sam oluturduundan (igc zamannn yaklak % 60-65'i) ve ahr i duvarlarnn gbre temizlenmesi srasnda kirlenme olasl nedeniyle ineklerin da bakacak biimde dzenlenmesi daha uygundur. Hayvan saysnn fazla olduu ahrlarda yem datm mutlak mekanizasyon gerektirdiinden ve ahr geniliini azaltmak amalandndan ie bakan dzenleme sistemin planlanmas daha uygundur. Bu dzenleme, gbre temizliinde zgaral sistem kullanld durumlarda da geerlidir. Bal durakl ahrlarn istenilen biimde kullanlabilmesi iin, ahr tabann oluturan btn elemanlarn uygun biimde dzenlenmesi gerekir. Ahr taban, yemlik yolu, yemlik, durak, idrar kanal ve servis yolu olmak zere 5 blmden oluur (ekil 1). a) Yemlik Yolu Yemlik yolu, yem datmnda ve yemliklerin temizliinde kullanlan ksmdr. Yemlik yolu genilii, yem datmnn elle ya da mekanik aralarla yaplmasna bal olarak deiir. En az genilik 75-100 cm olmak zere, traktr ve benzeri aralarn kullanld durumlarda 240-350 cm arasnda olabilir. Yemlik yolu taban betondan yaplmal ve traktr ile rmorkun ykne dayanabilecek biimde yeterli kalnlkta olmaldr. b) Yemlikler Yemlikler, 50-70 cm geniliinde, duraktan 20 cm ykseklikte ve 10 cm geniliinde beton blme ile ayrlan bir blmdr. Hayvanlarn rahat yem almn salayan, kolaylkla temizlenen ve anmaya kar direnli malzeme kullanmyla oluturulan yemlikler, hayvan sal ve iletmecilik ynnden olumlu sonular verir. Yemlikler, yemlik yoluyla birlikte dz dzenlenebilecei gibi ineklerin yem yemelerini kolaylatracak biimde dairesel yada yay kesitli yaplabilir.

ekil 1. Bal durakl, zgaral ahr taban plan. c) Duraklar Duraklarn ekli ve boyutlar, srlarn rkna, yana, arlna ve uygulanacak durak dzenleme biimine bal olarak belirlenir. nekler, hemen hemen tm zamann duraklarda geirdiinden, baarl bir st srclnda iyi verim alabilmek iin duraklarn dzenlenmesine zel nem vermek gerekir. Durak ekli ve boyutu belirlenirken hayvan davranlarnn (yemleme, yatma, kalkma, idrar ve dklarn yapma) dikkate alnmas gerekir. neklerin duraklarda rahat hareket edebilmeleri, temiz ve kuru kalabilmeleri, meme ve bacak yaralanmas grlmemesi, yan duraklardaki hayvanlar rahatsz etmemeleri iin durak uzunluk ve geniliklerinin uygun biimde boyutlandrlmas gerekir. Duraklarn uzunluklar blgenin iklim koulu, hayvann ya ve arl, gbre temizleme sisteminin zelliine bal olarak 150-175 cm arasnda olmaldr. Durak uzunluunun 200 cm ve zeri olduu uzun durak sistemi de eitli yerlerde uygulanmakla birlikte, ahr boyutlarn artrmas, altlk ihtiyacnn fazlal, ineklerde zellikle meme kirliliinin ska grlmesi nedeniyle nerilmemektedir. Durak genilikleri yine hayvan rkna, ya ve arlna ve balama sisteminin zelliine gre belirlenir ve uygulamada 110-115 cm genilik nerilir. Bu boyutlardan daha geni olan duraklarda inekler duraklara paralel veya apraz olarak yatar ve dier inekleri rahatsz edebilir ya da idrar ve dksn duraklara yaparak kirlenmelere yol aabilir. Dar olan duraklarda ise inekler skabilir ve bunun sonucunda eitli yaralanmalarla karlalabilir. izelge 1. eitli st inei rklarna gre durak boyutlar Sr Irk Durak Boyutlar (cm) Genilik Uzunluk Holstein Jersey Yerli Irklar 105-120 100-105 105-120 150-170 135-150

140-160 Duraklarn taban, hayvanlarn duru ve yatnda rahatlk ve durak temizliini salamak amacyla nden geriye doru % 1-2 eim verilerek dzenlenmelidir. Durak taban, yaygn olarak beton kullanlarak yaplr, ancak yaltm salayan zel malzemeler de kullanlabilir. Bal durakl ahrlarda hayvanlarn scak ve kuru kalmalarn salamak amacyla sap ve saman gibi altlk malzeme kullanm gerekir. Ancak, bu malzemenin pahal olmas ve fazlaca igc gerektirmesi kauuk kullanm gibi baka alternatiflere ynelmeyi gerektirir. Bal durakl ahrlarda ineklerin su gereksinimi karlamak amacyla iki durak arasnda, durak n yzeyinden 50 cm yukarda otomatik suluklar tesis edilmelidir. d) drar Kanal drar kanal genilii, elle ya da mekanik temizlemeye bal olarak en az 30 cm, mekanik kreyici sistemler kullanlyorsa en az 60-80 cm alnmaldr. Kanal derinlii en az 20 cm olmak zere, gbre temizleme sk aralklarla yaplmyorsa 40 cm alnabilmektedir. Izgara tabanl sistemlerde ise, durak uzunluu ksaltlarak gbrenin zgara iine dmesi salanr, zgara genilii 80-100 cm, kanal derinlii de 80-100 cm alnabilir. c) Servis Yolu Servis yolu, ahr temizlii, sam, altlk malzemenin serilmesi, hayvanlarn duraklara giri ve klar amacyla kullanlan blmdr. Servis yolu genilii, ahr ii dzenleme biimi, gbre temizlemede mekanizasyon durumu, sr bykl gibi zelliklere bal olarak tek sral ahrlarda 120-150 cm, iki sral ahrlarda 150-250 cm arasnda alnabilir. Servis yolunda boyuna ve idrar kanalna doru % 1-2 arasnda bir eim verilmesi temizlik ilemlerini kolaylatrr. 2. SERBEST AIK AHIRLAR Serbest ak ahrlar, ineklere serbeste hareket etme olanann tannd bir ahr sistemidir. Hayvanlarn souk iklim koullarndan ok fazla etkilenmedii bilinen bir gerektir. Ilman iklimlerdeki salr inekler iin dk scaklklar olduka nemsizdir. nekler iin kritik scaklk -25C'ye kadar debilmektedir. Bu nedenle, st srclnda tamamen kapal, ar

ve pahal ahrlar yerine daha hafif, maliyeti dk, ak ahrlar seilmektedir. Bu ahrlar hayvanlarn doal davranlarna da uygundur. Bu sistemin en yaygn uygulamas; taraf kapal gney veya douya bakan bir cephesi ak, hayvanlarn yalardan korunmas iin zeri uygun bir at ile rtlm barnaklar yaplmasdr. Bu tr ahrlarn st srclnda kullanlmasn engelleyen en nemli etmen ayr bir sam nitesinin oluturulmas zorunluluudur. Bu ahrlar inaat maliyeti ve igc kullanm asndan bal durakl ahrlara gre daha uygundur. Ancak inaat maliyeti ynnden ekonomik olabilmesi iin inek saysnn en az 20 olmas gerekir. Daha az sayda inee sahip iletmeler iin maliyeti yksek ayr bir sam nitesi ina etmek ekonomik olmayacaktr. Ak serbest ahrlarda gbre ahr ierisinde biriktirilir ve ylda bir veya bir ka kez temizlenebilir. Bylece gbre temizlii iin harcanan zaman ve i gc azalacaktr. Sam iinin ayr bir sam nitesinde yaplmas ve hayvanlarn yem yemelerinin kolaylatrlm olmas nedeniyle de igcnden tasarruf salanr. Bu sistemin dier yararlar, hayvan saysndaki arta kolayca uyum salamas, daha iyi kalitede ve fazla miktarda gbre elde edilmesi ve yangna, depreme kar srnn gvenliinin daha kolay salanabilmesi sralanabilir. Bu tr ahrlarn olumsuz yn ise yataklk gereksiniminin ok fazla olmasdr. Yataklk olarak kullanlacak sap miktar sr bana gnlk yaklak 5-6 kg'dr. Kullanlan sap miktar, k barndrma sresinin uzunluu, sap kalitesi ve yerleim sklna baldr. Ahra gnlk olarak altlk ilavesi yaplmal ve ideal koullarda srlarn sabah samndan sonra altl yenilenmi yani taze altla sahip ahra geri dnmesine olanak tannmaldr. Serbest ak ahrlar dinlenme yeri, gezinme yeri, yemleme yeri, sam yeri ve st odas olmak zere 4 niteden olumaktadr (ekil 2). a) Dinlenme Yeri Srlarn yatt, tabanna altlk serilmi, zeri at ile kapl blmdr. Hayvanlar rzgar, yamur, kar ve gne gibi olumsuz d hava koullarndan korumak iin taraf

kapal, dou veya gneye bakan cephesi ak olarak yaplrlar. Dinlenme yeri taban, maliyeti dk olan toprak malzemeden olabilir. Ancak, gbre temizliinde kolaylk salamas asndan beton malzeme tercih edilmektedir. Tabanda beton kullanlmas durumunda tabana gezinme yerine doru eim verilmelidir. Dinlenme yerinde normal koullarda gnlk altlk kullanlmaktadr. Altln az kullanlmas durumunda, hijyenik koullarn ktlemesi, hayvan rahatlnn azalmas, meme kirliliinin ve buna bal olarak da eitli meme hastalklarnn artmas gibi sorunlar ortaya kmaktadr. Dinlenme yerinde biriken altlk ve gbrenin ykseklii hayvanlarn ahrda kalma srelerine bal olarak deiir. Bu ykseklik 50-100 cm arasnda olabilir. Serbest ahrlarda yan duvar ykseklii, souk blgelerde 2.50-2.75 m, lman iklime sahip blgeler ile scak blgelerde 2.754.00 m olmaldr. Dinlenme yerinin hayvanlarn sal asndan kuru olmasna zen gsterilmelidir. Bu nedenle, zellikle yan fazla olduu yerlerde dinlenme yerinin drenaj koullarnn iyiletirilmesi ynnden ahr taban, gezinme yerinden 20-25 cm daha yksekte olmaldr. Bylece, ya sularnn gezinme yerinden dinlenme yerine girmesi nlenmi olur. Dinlenme yerinde hayvan bana 5-7 m2'lik bir alan ayrlmaldr. Dinlenme yerinde veya dinlenme yerine ekli olarak buza ve dana blmeleri, hasta hayvan blmesi, doum blmesi gibi zel blmeler dnlebilir. b) Gezinme Yeri Gezinme yeri, dinlenme alann ak cephesi nnde hayvanlarn temiz hava ve gneten yararlanmalar ve rahata gezinebilmeleri iin ayrlan ksmdr. Bu alan souk rzgarlardan korunmu olmaldr. Temizlik asndan gezinti yeri tabannn beton olmas tercih edilmektedir. Taban toprak olursa yalar ve hayvanlarn idrar ve gbresinin etkisiyle amur oluumu ve buna bal olarak da hayvanlarda ar kirlenme ortaya kacaktr. Gezinme yeri tabanna d tarafa doru % 2-3'lk bir eim verilmelidir ve ya sularnn uygun

bir biimde uzaklatrlmasna olanak yaratlmaldr. Gezinme yeri traktr ve kreyicinin kullanmna olanak tanyacak lde geni olmal ve uygun ekilde blnmelidir. Bylece birka gnde bir yaplacak gbre temizleme ii kolayca gerekleebilir. Gezinme yerinde hayvan bana ayrlacak alan en az dinlenme yerindeki alan kadar olmaldr. Ancak, inek bana 9 m2'nin zerinde yer ayrlmas daha olumlu sonular vermektedir. Otomatik suluk kullanlmas durumunda her 25 inek iin 1 otomatik suluk hesaplanmaldr. Suluklarn yaplnda yrenin iklim durumu ve donma sorunu gznnde tutulmaldr. ekil 2. Bir serbest-ak ahr taban plan c) Yemleme Yeri Yemlikler, genellikle gezinme yerinin n tarafna yerletirilir. Yemin yalarn etkisiyle slanmasn ve zarar grmesini nlemek iin yemliklerin zeri bir at ile rtlr. atnn geni yaplmas halinde yazn hayvanlar yem yerken gneten de korunmu olurlar. Gezinme yeri tercihan betonla kaplanr. Yemlik yerinin en az bir hayvan boyu kadar olan blmne gezinme yerine doru % 9 eim verilmelidir. neklerin buralarda uzun sre kalmalar ve yatmalar, bylece bu ksmlarn ar kirlenmesi nlenmi olur. Yemlikler, en ok tercih edileni beton yemlikler olabildii gibi farkl malzemeden eitli ekillerde yaplabilmektedir. Yemleme genilii ineklerin yararlanma durumuna gre deimektedir. Eer ineklerin tamamnn ayn anda yemlenmesi dnlyorsa her inek iin 60-75 cm yemleme genilii hesaplanmaldr. Yem, yemliklerde srekli olarak bulunduruluyor ve inekler istedikleri zaman yem yiyebiliyorlarsa 30-40 cm yemleme genilii yeterlidir. d) Sam Yeri ve St Odas Serbest ak ahrlarda mutlaka ayr bir sam yeri ve st odasna gereksinim vardr. Sam yeri ve st odasna ilikin bilgiler serbest durakl ahrlar blmnde verildiinden burada ayrca anlatlmayacaktr. 3. SERBEST DURAKLI AHIRLAR Uzun deneme ve aratrmalarn sonucunda bal durakl ahrlarla, ak-serbest ahrlarn olumlu ynleri ele alnarak gelitirilen bir ahr tipidir. Bu ahrlar daha da gelitirilerek, d hava ortamnn ahr iinde oluturulduu souk ahr tipine dntrlmtr. Bu ahrlar,

gelimi lkelerde son yllarda tercih edilen rakipsiz ahr eklidir. Uygun planlanan ve projelenen souk ahrlarda hayvanlar hem normal ve doal yaamlarn srdrebilmekte ve salkl olmakta hem de yapm maliyeti olduka ucuzlatlmakta, mekanizasyon ve teknoloji kullanmna yatkn olduu iin iler kolaylatrlmakta, iletmede iilik olduka azaltlmakta ve retim maliyeti drlmektedir. Bu tr ahrlarda bir igc ile 50-60 inee baklabilmektedir. Serbest-Durakl ahr, lkemizin her tarafnda uygulanabilir. Ancak srdeki inek saysnn 20'nin zerinde olmas gerekmektedir. Bylece modern sam yerinin yaplmas olana yaratlm olur. nekler bu ahr tipinde, inek saysna bal olarak dzenlenen duraklarda dinlenirler. Serbest durakl ahrlar ak ya da kapal planlanabilir. Her iki ahrda souk ahr karekterinde yaplabilir. Bu ahrlarda ahr yap elemanlar hafif yap tarznda, en basit yap malzemesi ile yaltma gerek kalmakszn oluturulur. Bylece inaat masraf azaltlr. Kapal ahr tipinde iyi bir havalandrma dzeni ile k ve yaz ahr ii iklim ortam yaratlr. Serbest durakl ahrlar, en az 20 inee sahip iletmeler iin nerilebilir. nk, bu ahrla aadaki faydalar salanmaktadr: a. gc Ynnden Faydalar 1. Yap eklinin igc kullanmn kolaylatrmas 2. younluunun azalmas 3. Kaza, yangn ve deprem riskinin az olmas 4. alma zaman gereksinimin azaltlmas b. naat ve Teknik Ynden Faydalar 1. naat maliyetini drmek mmkndr. 2. Eski binalarn kullanlmasna uygundur. 3. letme sahibi kendi igc olanaklarn kullanabilir. c. Hayvan Sal ve Davran Ynnden Faydalar 1. Ahr ierisinde fonksiyonlar ayrld iin bireysel alanlarn iyi dzenlenebilmesi mmkndr. 2. neklerde az yaralanma meydana gelir. 3. neklerin doal yaamna uygun barnma vardr. 4. Meme kontrolleri daha iyi yaplabilir. 5. Uygun ahr ii iklimi kolay ayarlanabilir. letmelere bu ahr tipi nerilirken baz koullara uyulmas zorunluluu vardr: a. naat ve Teknik Ynden Zorunluluklar

1. naat yatrm en fazla bal durakl ahrlar kadar olmaldr. 2. letmede gelime ve byme yava yava olmaldr. 3. Sam yeri iin yatrm ok yksek tutulmamaldr. b. gc Ynnden Zorunluluklar 1. gc gereksinimi bal durakl ahra gre mutlaka azaltlmaldr. 2. yi bir dzenleme ile sam ii kolay hale getirilmelidir. 3. Gbre temizleme, yemleme ve dier iler kolay yaplr biime getirilmelidir. c. Sr Ynetimi Asndan Zorunluluklar 1. Sr biiminde barnma ekli oluturulmaldr. 2. Bireysel alanlar iyi bir biimde dzenlenmelidir. 3. neklerin bireysel kontrolne olanak yaratlmaldr. Serbest durakl ahrlar eitli biimde dzenlenebilir. a) Kapal ve souk ahrlar Ahr elemanlarnn tm kapal alan ierisindedir. nekler serbest durumda olduu iin ahrda srekli ak olan havalandrma aklklar vardr. Bu nedenle, ahr ii iklim deerleri d hava ortamna yakndr. Bu ahrlara souk ahr denmektedir. Ahr iinde devaml temiz hava akm vardr. Bu ahr tr gelimi lkelerde son yllarda yaygn olarak kullanlmaktadr.Bu ahrlarda yaltm malzemesine gerek yoktur. Basit yap malzemesi kullanld iin hafif yap tarzndadr. b) Ksmen ak, darda gezinme yeri olmayan ahrlar Bu ahrlarda duraklar, gezinme yerleri ve yemliklerin st kapaldr. Ancak yemlik yolu darda olabilir. Ahrn n yzeyi ak yaplr. Ahrda srekli temiz hava egemendir. Sam yeri ahra balantl biimde dzenlenir (ekil 3). ekil 3. Ksmen ak, darda gezinme yeri olmayan bir ahrn taban plan. 3.3. Ak, darda gezinme yeri olan ahrlar Bu sistemde sadece duraklarn bulunduu ksmn zeri kapaldr. nekler darda bulunan gezinme yerlerinde gezinir ve orada bulunan yemliklerde yemleri yerler (ekil 4 ). ekil 4. Ak, darda gezinme yeri olan bir ahr taban plan. c) Kapal, scak ahrlar Bu sistemde ahr elemanlar kapal ahrda bulunur. Ahr havalandrma sistemi arzu edildii zaman alr. Ahrda k ve yaz iklim koullarnn ayarlanabilmesi iin duvar ve atda yaltm malzemesine gereksinim vardr. Ahr scaktr, inaat maliyeti yksektir. Son yllarda kullanmndan vazgeilmektedir (ekil 5 ). ekil 5. Kapal ve scak ahr taban plan. AHIR ELEMANLARI

Serbest durakl ahrlarn belli bal elemanlar, duraklar, gezinme yerleri, yemlik ve yemlik yolu ile sam yerinden oluur. a) Duraklar Serbest durakl ahrlarda duraklar, ineklerin istedikleri zaman gelip dinlenebilecei yerlerdir. Duraklar planlanrken, hayvanlarn huzurla dinlenebilmesine, ahr iinde iyi bir trafik olumasna, temizleme iinin rahat ve kolay yaplabilmesine zen gsterilmelidir . Duraklar ukur ve dz yaplabilir. ayet altlk kullanlacaksa ukur, altlk kullanlmayacaksa dz yaplabilir. Durak taban malzemesi olarak birok alternatif bulunmaktadr. Bakm dzenli yaplan sktrlm toprak durak taban, iyi bir alternatiftir. Temiz kum, serbest duraklar iin mkemmel bir taban ve yataklk malzemesidir. yi sktrlm toprak taban zerindeki 15-20 cm kalnlndaki kum tabakas iyi bir yastk grevi stlenmesinin yan sra drenaj salar ve mastitis gibi meme hastalklarna neden olan bakterilerin geliimini kstlar. Bir dier durak taban alternatifi, kauuk taban malzemesinin beton zemin zerine ya da ierisine oturtulacak biimde kullanmdr. Kauuk taban malzemesi altlk gereksinimini azaltmas ve scak bir ortam yaratmas nedeniyle tercih edilmemektedir. Saylan bu alternatifler dnda bez rtl durak taban ve otomobil lastii kullanlarak yaplan durak taban dzenlemeleri uygulanabilmektedir. Duraklara verilecek boyutlar ineklerin cinsine, ayakta duru, yat-kalk pozisyonu ile idrar ve dk yaparken gsterdii hareket tarzna bal olarak deiir (izelge 2) .Ahra alnacak inek rknn mutlaka bilinmesi gerekir. Byk iletmelerde durak says % 10 orannda az tutulabilir. nk aratrmalarda, ineklerin btnnn gece bile ayn anda duraklarda dinlenmedii grlmtr. izelge 2. Serbest durak boyutlar Hayvann Ya ve Arl Durak Boyutlar (cm) Genilik Uzunluk Ykseklik Buzalar 6 Hafta-4 Ay 5-7 Ay Dana ve Dve 8 Ay-Douma Kadar Srlar

450 kg 550 kg 635 kg 725 kg 60 75 90 110 115 120 120 135 150 170 200-210 215 215-230 230-240 70-80 90 90-100 100-110 110 110 110-120 b) Servis yollar-gezinme yerleri Serbest durakl ahrlarda duraklara, suluklara, yemliklere, sam yerine gidi-geliler servis yollar kanal ile olmaktadr. nekler dinlenmedikleri zamanda bu yollar gezinti yeri olarak kullanr. Servis yollar ve gezinme yerlerinin boyutlandrlmasnda gbre kreme sistemleri gz nnde tutulur. ki durak arasndaki servis yollar trakt&
HAYVAN BARINAKLARI AHIRLAR

lkemiz st sr iletmelerinin en nemli sorunlarndan biri ahrlarn yapmdr. reticilerimiz ou zaman pahal damzlk hayvan almakta, beslemeye yeterince zen gstermekte, hastalklara kar duyarl davranmakta, ancak salkl ahr yapmna gerekli zeni gstermemektedir. Halbuki verimli ve salkl hayvanlarn modern ahrlarda barnma zorunluluklar vardr. Hayvancla

barnaklarn yapm ile balanr. Barnak salkl olursa baar ans artar. Tersine ilkel ve yanl yaplrsa sorun reticinin ba belas olur. Hatal barnaklarn sonradan dzeltilmesi ok zor yada imkanszdr. Dolaysyla ahr, tekniine uygun olarak ina ettirilmeli ve uygun zelliklere sahip olmaldr. Gelimi lkelerde planl ve salkl barnak, reticinin altyaps, retimin sigortasdr. retimin dzgn bir biimde yaplmasnn salanmas ve ucuzlatlmasnda ilk dnlen konu modern barnak yapmdr. St srlar iin planl ve uygun ahr yapm olduka nemlidir. nk iletmenin deerli ve hassas olan hayvanlarn belli bir disiplin altnda uzun sreli barndrmak, gerekli olan bir ok ilemi belli bir dzen ierisinde gerekletirmek zorunluluu vardr. Ahr, hayvanlarn salkl ve yksek st verimi salayaca, yem datm, gbre temizlii, sam ve dier bakm ilerinin kolaylkla yrtlebilecei bir mekan olup, st sr iletmelerinin can damardr. Bu nedenle, ahrlarn planlanmasna byk zen gsterilmelidir. Ahr planlamas denilince sadece salr ineklerin barnaca yap dnlmemelidir. letme bir btn olarak ele alnmal salr inek ahr yannda, buza, dana, dve ve kuru ineklerin barnaca ahrlar ile ot, silaj, kat-sv gbre depolar, eitli koruma yaplar iletme sahibi yada alacak iinin barnaca evin de birlikte dnlmesi gerekir. Balangta planlanan sr byklnn ilerde deiebilecei mutlaka ele alnmaldr. Bu nedenle st sr ahr planlamasna balanrken nce lekli bir yerleim plan yaplmal, bu plan zerinde neyin nerede olacana bu tesislerin ilerde nasl byyebileceine ve iletme iin alt yap ve ulamn nasl karlanacana karar verilmelidir. Yerleim plan ve yerleim plan zerinde dnlen yaplardan hangilerinin ncelikle yaplacana ve nasl bir ahr sistemi ina edileceine karar verilirken uzman kiilere danlmal, plan ve projelerinin zel zenle hazrlatlmas salanmaldr. Barnakta uygun artlar salanmadan krl bir hayvanclk yaplamaz.

Kapal ve bal durakl st sr ahrlarnda, yeteri kadar havalandrma ve aydnlatma salanamayp, yem kstl, yanl ve besleme deeri ynnden yetersiz kalitede verildiinde, hastalk riski artmakta, hayvanlarn verimi dmekte ve yetitirici ksa srede zarar ederek, iletmesini tasfiye etmektedir. St srlar iin +5 ile +200C aras slar uygun olmakla birlikte, +10 ile +150C aras s en normaldir. Altrm olmak ve yeterli yem vermek artyla 25 0C ye kadar inen slarda bile st srlarnn verimlerinde nemli bir dme olmaz, salklar bozulmaz. +250C yi, bilhassa + 350C yi geen scaklklar hayvanlar rahatsz etmekte, st verimi ve stn ya oran dmektedir. Ar scaklarda hayvanlar rahatlatc nlemler (glgelik, fanlarla havann sirklasyonu, su pskrtme vb.) alnmaldr. ou yetitiricinin ahrnda olduu gibi, havasz, pis kokulu, nemli ve ar scak ahrlarda hayvanlar tutmak, onlara eziyet olup, salklarn srdrmelerine ve verimli olmalarna imkan yoktur. Ahrlarn yapmnda aadaki hususlar gznne alnmaldr 1. Barnacak hayvanlarn temiz hava, scaklk ve nem gibi evre isteklerinin en iyi biimde karlamasna, 2. Hayvanlarn yaam tarzna ve davranlarna uygun olmasna, 3. Ahr ierisinde esas olan yemleme sam, gbre temizlii ile dier bakm ilerine ynelik ilerin kolayca yaplmasna ve igc gereksinimin en aza indirilmesine, 4. Ahr ve elemanlarnn yapm maliyetinin ucuz olmasna, 5. Ahr ierisinde sr ynetiminin kolay yaplmasna, 6. Ahr tipinin mekanizasyon ve teknoloji uygulamasna yatkn olmasna zen gsterilmelidir. Ahrlarda aadaki artlar salanmaldr 1.Ahrlarda duraklarn uygun llerde olmas, 2.Ahr sistemlerine gre yemlik ve suluklarn yeterli ve uygun llerde olmas, 3.Srlarda nemli problem olan solunum sistemi hastalklarn azaltmak iin ahrn havalandrmasnn yeterli olmas, 4.Metabolizma hastalklarn nlemek iin zellikle gebeliin son dnemlerinde serbest gezinecekleri alanlarn olmas, 5.Dp kaymalarn, eitli ayak hastalklarn ve mastitisi nlemek iin uygun zeminin seilmesi ve bol altlk bulundurulmas,

6.Doum, buza ve karantina blmlerinin bulunmas, 7.Kaplarda eik bulunmamas, 8.Kap girilerinde antiseptik ieren ayak banyolarnn bulunmas gereklidir. letmecilikte baar iyi bir projelemeye ve kaliteli bir inaata baldr. Ahr ve nitelerinin uzmanlarca planlanmas ve projelenmesi gerekir. nekler durakl ahr tipinde, inek saysna bal olarak dzenlenen duraklarda dinlenirler. Barnakta uygun artlar salanmadan krl bir hayvanclk yaplamaz. Bir hayvann salkl olabilmesi iin ncelikle uygun evre artlarnn salanmas gereklidir. evre artlarnn uygun olmad ortamdaki srn verimi azalaca gibi, hastalklara yakalanma ihtimali artacaktr. Hayvan verimine etkili olan en nemli evre koullar; scaklk, bal nem, ortam havasnn bileimi, havalandrma kapasitesi, hava akm hz ve aydnlatmadr. Ahr havasnn scakl ve nemi nasl olmaldr? St srlar iin evre scakl geni snrlar ierisinde deimektedir. Bu snr, srlarn barndklar ahrlarn kapal ve ak olmasna gre ayrcalk gsterir. Kapal ahrlarda 10-150C aras en uygun scaklk deeridir. Zorunlu durumlarda bu deer 70C'ye kadar inebilir. Daha dk scaklklar, ahr ierisinde nem younlamasn artrmas ve uygun olmayan bir alma ortam yaratmas nedeniyle istenmez. Srlarn ak ahrlarda barndrlmalar durumunda scakln 00C'nin altna dmesi byk bir sorun yaratmaz. Ancak, dikkat edilmesi gereken nokta; ani scaklk deiimlerinin sr sal ve verimi zerine yapaca olumsuz etkilerle karlalmasdr. Altrm olmak ve yeterli yem vermek artyla 25 0Cye kadar inen slarda bile st srlarnn verimlerinde nemli bir dme olmaz, salklar bozulmaz. 25 0Cyi, bilhassa 35 0Cyi geen scaklklar hayvanlar rahatsz etmekte, st verimi ve stn ya oran dmektedir. Ar scaklarda hayvanlar rahatlatc nlemler (glgelik, fanlarla havann sirklasyonu, su pskrtme vb.) alnmaldr. ou yetitiricinin ahrnda olduu gibi, havasz, pis kokulu, nemli ve ar scak ahrlarda hayvanlar tutmak, onlara eziyet olup, salklarn srdrmelerine ve verimli olmalarna imkan yoktur.

Hayvanlar, souk ve dk nemli ortamlara daha kolay uyum yapabilmelerine karn, nemli scak ortamlarda nemli lde rahatsz olurlar. Yeterince havalandrmann yaplmad fazla nemli ahrlarda, yaltm da iyi deilse yap elemanlar zerinde younlaan nemin hayvanlar zerine damlamas hayvanlar ok rahatsz ederek hastalanmalarna ve verimlerinin dmesine neden olur. Yksek scaklk ve bal nem hayvanlarda yem yeme isteini azaltacandan hayvan veriminde byk oranda dler kaydedilecektir. yi bir havalandrma sisteminin kurulmas, gerektiinde soutma sistemiyle ortam scaklnn drlmesi ve iyi bir yap yaltmyla bu sorun giderilebilir. Ahrlarda uygun evre koulunun salanmasnda, yap elemanlarndan kaybolan s miktarn azaltc nlemlerin yannda, yeterli havalandrma yaplmas zorunludur. Havalandrma ile barnak ierisinde bulunan scak ve kirli hava dar atlmakta, hayvanlarn yaam ve verimini srdrebilmesi iin gerekli oksijen salanmakta ve zararl gazlar, istenmeyen kokular ve havada bulunan zararllar uzaklatrlabilmektedir. Ayrca, nem dzeyi de ayarlanabilmektedir. Ahr havadar ve aydnlk olmal, kesinlikle hava cereyan olmamaldr. Ahrlarda aydnlatma Ahrlarda salanmas gereken iklim koullarndan bir dieri de klamaldr. Aydnlatma ile yemleme ve i kolaylnn salanmas amalanr. Doal ktan yararlanmak iin ahr duvarlarna eit aralklarla pencereler yerletirilir. Doal aydnlatmada pencere yzeyinin hesabnda blgenin iklim koullar dikkate alnmaldr. ounlukla ahr tabannn 1/ 15-1/20'si geniliindeki pencere yzeyi yeterli aydnlatmay salar. Souk blgelerde bu oran 1/25'e kadar drlebilir. Yapay aydnlatmada 100 lux'lk bir k iddeti yeterli kabul edilir. Bunun iin ahr tabannn 1 m2'sine 25-30 watt'lk k kayna nerilir. Ahrlarda temizlik St srcl iletmelerinde verimli ve salkl bir retim iin gbrenin gnlk olarak ahrdan uzaklatrlmas gerekir. Ahr taban mmkn olabildiince temiz ve kuru olmaldr.

Ahr, zellikle doum yerleri ve buza blmeleri srekli temiz tutulmaldr. klim etmenleri, hayvan organizmasn eitli ynlerden, blge iklim koullar iyice incelenerek hayvan sal ve verimi zerindeki olumsuz etkileri ekonomik snrlar ierisinde giderebilecek barnak tipleri zerinde durulmaldr. St sr ahrlar, blgenin iklim koullar ve iletmecilik anlayna bal olarak 3 farkl tipte planlanabilmektedir: 1) Bal Durakl Ahrlar 2) Serbest Ak Ahrlar 3) Serbest Durakl Ahrlar 1. BALI DURAKLI AHIRLAR Bal durakl ahrlar, kk kapasiteli iletmelerde ya da srdeki hayvanlarn st verim ve kalitesinin yksek olmas durumunda bireysel bakm ve gzlemlerin daha iyi yaplabilmesi amacyla kullanlan barnaklardr. Hayvanlarn dinlenme, yemlenme ve sam ilemleri duraklarda yapldndan, hayvan bana daha az alana ihtiya duyulur. Scak, kuru ve iyi bir havalandrmaya sahip bal durakl ahr sisteminde ineklerin bakm zenli ve kolaylkla yaplabilir. Ahrlarda temiz bir ortam yaratlabilmesi iin yeterli hacmin yaratlmas(ahr ykseklii yeterli olmal) ve iyi bir havalandrma sisteminin oluturulmas gerekir. Bal durakl ahrlarda duraklar, hayvan saysna bal olmak zere tek sral, ift sral veya ikiden fazla sral yaplabilir. Hayvan says 10'dan az ise tek sral uygundur. Dier durumlar, hayvan says, mekanizasyon durumu, istenilen genilik ve uzunlua gre deiiklik gstermekle birlikte en yaygn kullanlan ift sral olandr. ki sral ahrlar, hayvanlarn yznn birbirine dnk olarak, ya da yzleri duvara dnk olacak biimde planlanr. Bu farkllk, yem datm ve gbre temizleme mekanizasyonuna gre belirlenir. Hayvan saysnn az olmas durumunda youn igcn, gbre temizlii ve sam oluturduundan (igc zamannn yaklak % 60-65'i) ve ahr i duvarlarnn gbre temizlenmesi srasnda kirlenme olasl nedeniyle ineklerin da bakacak biimde dzenlenmesi

daha uygundur. Hayvan saysnn fazla olduu ahrlarda yem datm mutlak mekanizasyon gerektirdiinden ve ahr geniliini azaltmak amalandndan ie bakan dzenleme sistemin planlanmas daha uygundur. Bu dzenleme, gbre temizliinde zgaral sistem kullanld durumlarda da geerlidir. Bal durakl ahrlarn istenilen biimde kullanlabilmesi iin, ahr tabann oluturan btn elemanlarn uygun biimde dzenlenmesi gerekir. Ahr taban, yemlik yolu, yemlik, durak, idrar kanal ve servis yolu olmak zere 5 blmden oluur (ekil 1). a) Yemlik Yolu Yemlik yolu, yem datmnda ve yemliklerin temizliinde kullanlan ksmdr. Yemlik yolu genilii, yem datmnn elle ya da mekanik aralarla yaplmasna bal olarak deiir. En az genilik 75-100 cm olmak zere, traktr ve benzeri aralarn kullanld durumlarda 240-350 cm arasnda olabilir. Yemlik yolu taban betondan yaplmal ve traktr ile rmorkun ykne dayanabilecek biimde yeterli kalnlkta olmaldr. b) Yemlikler Yemlikler, 50-70 cm geniliinde, duraktan 20 cm ykseklikte ve 10 cm geniliinde beton blme ile ayrlan bir blmdr. Hayvanlarn rahat yem almn salayan, kolaylkla temizlenen ve anmaya kar direnli malzeme kullanmyla oluturulan yemlikler, hayvan sal ve iletmecilik ynnden olumlu sonular verir. Yemlikler, yemlik yoluyla birlikte dz dzenlenebilecei gibi ineklerin yem yemelerini kolaylatracak biimde dairesel yada yay kesitli yaplabilir. ekil 1. Bal durakl, zgaral ahr taban plan. c) Duraklar Duraklarn ekli ve boyutlar, srlarn rkna, yana, arlna ve uygulanacak durak dzenleme biimine bal olarak belirlenir. nekler, hemen hemen tm zamann duraklarda geirdiinden, baarl bir st srclnda iyi verim alabilmek iin duraklarn dzenlenmesine zel nem vermek gerekir. Durak ekli ve boyutu belirlenirken hayvan davranlarnn (yemleme, yatma, kalkma, idrar ve dklarn yapma) dikkate alnmas gerekir. neklerin

duraklarda rahat hareket edebilmeleri, temiz ve kuru kalabilmeleri, meme ve bacak yaralanmas grlmemesi, yan duraklardaki hayvanlar rahatsz etmemeleri iin durak uzunluk ve geniliklerinin uygun biimde boyutlandrlmas gerekir. Duraklarn uzunluklar blgenin iklim koulu, hayvann ya ve arl, gbre temizleme sisteminin zelliine bal olarak 150-175 cm arasnda olmaldr. Durak uzunluunun 200 cm ve zeri olduu uzun durak sistemi de eitli yerlerde uygulanmakla birlikte, ahr boyutlarn artrmas, altlk ihtiyacnn fazlal, ineklerde zellikle meme kirliliinin ska grlmesi nedeniyle nerilmemektedir. Durak genilikleri yine hayvan rkna, ya ve arlna ve balama sisteminin zelliine gre belirlenir ve uygulamada 110-115 cm genilik nerilir. Bu boyutlardan daha geni olan duraklarda inekler duraklara paralel veya apraz olarak yatar ve dier inekleri rahatsz edebilir ya da idrar ve dksn duraklara yaparak kirlenmelere yol aabilir. Dar olan duraklarda ise inekler skabilir ve bunun sonucunda eitli yaralanmalarla karlalabilir. izelge 1. eitli st inei rklarna gre durak boyutlar Sr Irk Durak Boyutlar (cm) Genilik Uzunluk Holstein Jersey Yerli Irklar 105-120 100-105 105-120 150-170 135-150 140-160 Duraklarn taban, hayvanlarn duru ve yatnda rahatlk ve durak temizliini salamak amacyla nden geriye doru % 1-2 eim verilerek dzenlenmelidir. Durak taban, yaygn olarak beton kullanlarak yaplr, ancak yaltm salayan zel malzemeler de kullanlabilir. Bal durakl ahrlarda hayvanlarn scak ve kuru kalmalarn salamak amacyla sap ve saman gibi altlk malzeme kullanm gerekir. Ancak, bu malzemenin pahal olmas ve fazlaca igc

gerektirmesi kauuk kullanm gibi baka alternatiflere ynelmeyi gerektirir. Bal durakl ahrlarda ineklerin su gereksinimi karlamak amacyla iki durak arasnda, durak n yzeyinden 50 cm yukarda otomatik suluklar tesis edilmelidir. d) drar Kanal drar kanal genilii, elle ya da mekanik temizlemeye bal olarak en az 30 cm, mekanik kreyici sistemler kullanlyorsa en az 60-80 cm alnmaldr. Kanal derinlii en az 20 cm olmak zere, gbre temizleme sk aralklarla yaplmyorsa 40 cm alnabilmektedir. Izgara tabanl sistemlerde ise, durak uzunluu ksaltlarak gbrenin zgara iine dmesi salanr, zgara genilii 80-100 cm, kanal derinlii de 80-100 cm alnabilir. c) Servis Yolu Servis yolu, ahr temizlii, sam, altlk malzemenin serilmesi, hayvanlarn duraklara giri ve klar amacyla kullanlan blmdr. Servis yolu genilii, ahr ii dzenleme biimi, gbre temizlemede mekanizasyon durumu, sr bykl gibi zelliklere bal olarak tek sral ahrlarda 120-150 cm, iki sral ahrlarda 150-250 cm arasnda alnabilir. Servis yolunda boyuna ve idrar kanalna doru % 1-2 arasnda bir eim verilmesi temizlik ilemlerini kolaylatrr. 2. SERBEST AIK AHIRLAR Serbest ak ahrlar, ineklere serbeste hareket etme olanann tannd bir ahr sistemidir. Hayvanlarn souk iklim koullarndan ok fazla etkilenmedii bilinen bir gerektir. Ilman iklimlerdeki salr inekler iin dk scaklklar olduka nemsizdir. nekler iin kritik scaklk -25C'ye kadar debilmektedir. Bu nedenle, st srclnda tamamen kapal, ar ve pahal ahrlar yerine daha hafif, maliyeti dk, ak ahrlar seilmektedir. Bu ahrlar hayvanlarn doal davranlarna da uygundur. Bu sistemin en yaygn uygulamas; taraf kapal gney veya douya bakan bir cephesi ak, hayvanlarn yalardan korunmas iin zeri uygun bir at ile rtlm barnaklar yaplmasdr. Bu tr ahrlarn st srclnda kullanlmasn engelleyen en nemli etmen ayr bir sam

nitesinin oluturulmas zorunluluudur. Bu ahrlar inaat maliyeti ve igc kullanm asndan bal durakl ahrlara gre daha uygundur. Ancak inaat maliyeti ynnden ekonomik olabilmesi iin inek saysnn en az 20 olmas gerekir. Daha az sayda inee sahip iletmeler iin maliyeti yksek ayr bir sam nitesi ina etmek ekonomik olmayacaktr. Ak serbest ahrlarda gbre ahr ierisinde biriktirilir ve ylda bir veya bir ka kez temizlenebilir. Bylece gbre temizlii iin harcanan zaman ve i gc azalacaktr. Sam iinin ayr bir sam nitesinde yaplmas ve hayvanlarn yem yemelerinin kolaylatrlm olmas nedeniyle de igcnden tasarruf salanr. Bu sistemin dier yararlar, hayvan saysndaki arta kolayca uyum salamas, daha iyi kalitede ve fazla miktarda gbre elde edilmesi ve yangna, depreme kar srnn gvenliinin daha kolay salanabilmesi sralanabilir. Bu tr ahrlarn olumsuz yn ise yataklk gereksiniminin ok fazla olmasdr. Yataklk olarak kullanlacak sap miktar sr bana gnlk yaklak 5-6 kg'dr. Kullanlan sap miktar, k barndrma sresinin uzunluu, sap kalitesi ve yerleim sklna baldr. Ahra gnlk olarak altlk ilavesi yaplmal ve ideal koullarda srlarn sabah samndan sonra altl yenilenmi yani taze altla sahip ahra geri dnmesine olanak tannmaldr. Serbest ak ahrlar dinlenme yeri, gezinme yeri, yemleme yeri, sam yeri ve st odas olmak zere 4 niteden olumaktadr (ekil 2). a) Dinlenme Yeri Srlarn yatt, tabanna altlk serilmi, zeri at ile kapl blmdr. Hayvanlar rzgar, yamur, kar ve gne gibi olumsuz d hava koullarndan korumak iin taraf kapal, dou veya gneye bakan cephesi ak olarak yaplrlar. Dinlenme yeri taban, maliyeti dk olan toprak malzemeden olabilir. Ancak, gbre temizliinde kolaylk salamas asndan beton malzeme tercih edilmektedir. Tabanda beton kullanlmas durumunda tabana gezinme yerine doru eim verilmelidir. Dinlenme yerinde normal koullarda gnlk altlk kullanlmaktadr. Altln az kullanlmas durumunda, hijyenik koullarn ktlemesi, hayvan rahatlnn azalmas, meme kirliliinin ve buna bal

olarak da eitli meme hastalklarnn artmas gibi sorunlar ortaya kmaktadr. Dinlenme yerinde biriken altlk ve gbrenin ykseklii hayvanlarn ahrda kalma srelerine bal olarak deiir. Bu ykseklik 50-100 cm arasnda olabilir. Serbest ahrlarda yan duvar ykseklii, souk blgelerde 2.50-2.75 m, lman iklime sahip blgeler ile scak blgelerde 2.754.00 m olmaldr. Dinlenme yerinin hayvanlarn sal asndan kuru olmasna zen gsterilmelidir. Bu nedenle, zellikle yan fazla olduu yerlerde dinlenme yerinin drenaj koullarnn iyiletirilmesi ynnden ahr taban, gezinme yerinden 20-25 cm daha yksekte olmaldr. Bylece, ya sularnn gezinme yerinden dinlenme yerine girmesi nlenmi olur. Dinlenme yerinde hayvan bana 5-7 m2'lik bir alan ayrlmaldr. Dinlenme yerinde veya dinlenme yerine ekli olarak buza ve dana blmeleri, hasta hayvan blmesi, doum blmesi gibi zel blmeler dnlebilir. b) Gezinme Yeri Gezinme yeri, dinlenme alann ak cephesi nnde hayvanlarn temiz hava ve gneten yararlanmalar ve rahata gezinebilmeleri iin ayrlan ksmdr. Bu alan souk rzgarlardan korunmu olmaldr. Temizlik asndan gezinti yeri tabannn beton olmas tercih edilmektedir. Taban toprak olursa yalar ve hayvanlarn idrar ve gbresinin etkisiyle amur oluumu ve buna bal olarak da hayvanlarda ar kirlenme ortaya kacaktr. Gezinme yeri tabanna d tarafa doru % 2-3'lk bir eim verilmelidir ve ya sularnn uygun bir biimde uzaklatrlmasna olanak yaratlmaldr. Gezinme yeri traktr ve kreyicinin kullanmna olanak tanyacak lde geni olmal ve uygun ekilde blnmelidir. Bylece birka gnde bir yaplacak gbre temizleme ii kolayca gerekleebilir. Gezinme yerinde hayvan bana ayrlacak alan en az dinlenme yerindeki alan kadar olmaldr. Ancak, inek bana 9 m2'nin zerinde yer ayrlmas daha olumlu sonular vermektedir. Otomatik suluk kullanlmas durumunda her 25 inek iin 1 otomatik suluk

hesaplanmaldr. Suluklarn yaplnda yrenin iklim durumu ve donma sorunu gznnde tutulmaldr. ekil 2. Bir serbest-ak ahr taban plan c) Yemleme Yeri Yemlikler, genellikle gezinme yerinin n tarafna yerletirilir. Yemin yalarn etkisiyle slanmasn ve zarar grmesini nlemek iin yemliklerin zeri bir at ile rtlr. atnn geni yaplmas halinde yazn hayvanlar yem yerken gneten de korunmu olurlar. Gezinme yeri tercihan betonla kaplanr. Yemlik yerinin en az bir hayvan boyu kadar olan blmne gezinme yerine doru % 9 eim verilmelidir. neklerin buralarda uzun sre kalmalar ve yatmalar, bylece bu ksmlarn ar kirlenmesi nlenmi olur. Yemlikler, en ok tercih edileni beton yemlikler olabildii gibi farkl malzemeden eitli ekillerde yaplabilmektedir. Yemleme genilii ineklerin yararlanma durumuna gre deimektedir. Eer ineklerin tamamnn ayn anda yemlenmesi dnlyorsa her inek iin 60-75 cm yemleme genilii hesaplanmaldr. Yem, yemliklerde srekli olarak bulunduruluyor ve inekler istedikleri zaman yem yiyebiliyorlarsa 30-40 cm yemleme genilii yeterlidir. d) Sam Yeri ve St Odas Serbest ak ahrlarda mutlaka ayr bir sam yeri ve st odasna gereksinim vardr. Sam yeri ve st odasna ilikin bilgiler serbest durakl ahrlar blmnde verildiinden burada ayrca anlatlmayacaktr. 3. SERBEST DURAKLI AHIRLAR Uzun deneme ve aratrmalarn sonucunda bal durakl ahrlarla, ak-serbest ahrlarn olumlu ynleri ele alnarak gelitirilen bir ahr tipidir. Bu ahrlar daha da gelitirilerek, d hava ortamnn ahr iinde oluturulduu souk ahr tipine dntrlmtr. Bu ahrlar, gelimi lkelerde son yllarda tercih edilen rakipsiz ahr eklidir. Uygun planlanan ve projelenen souk ahrlarda hayvanlar hem normal ve doal yaamlarn srdrebilmekte ve salkl olmakta hem de yapm maliyeti olduka ucuzlatlmakta, mekanizasyon ve teknoloji kullanmna yatkn olduu iin iler kolaylatrlmakta, iletmede iilik olduka azaltlmakta ve retim maliyeti drlmektedir. Bu tr ahrlarda bir igc ile 50-60 inee baklabilmektedir.

Serbest-Durakl ahr, lkemizin her tarafnda uygulanabilir. Ancak srdeki inek saysnn 20'nin zerinde olmas gerekmektedir. Bylece modern sam yerinin yaplmas olana yaratlm olur. nekler bu ahr tipinde, inek saysna bal olarak dzenlenen duraklarda dinlenirler. Serbest durakl ahrlar ak ya da kapal planlanabilir. Her iki ahrda souk ahr karekterinde yaplabilir. Bu ahrlarda ahr yap elemanlar hafif yap tarznda, en basit yap malzemesi ile yaltma gerek kalmakszn oluturulur. Bylece inaat masraf azaltlr. Kapal ahr tipinde iyi bir havalandrma dzeni ile k ve yaz ahr ii iklim ortam yaratlr. Serbest durakl ahrlar, en az 20 inee sahip iletmeler iin nerilebilir. nk, bu ahrla aadaki faydalar salanmaktadr: a. gc Ynnden Faydalar 1. Yap eklinin igc kullanmn kolaylatrmas 2. younluunun azalmas 3. Kaza, yangn ve deprem riskinin az olmas 4. alma zaman gereksinimin azaltlmas b. naat ve Teknik Ynden Faydalar 1. naat maliyetini drmek mmkndr. 2. Eski binalarn kullanlmasna uygundur. 3. letme sahibi kendi igc olanaklarn kullanabilir. c. Hayvan Sal ve Davran Ynnden Faydalar 1. Ahr ierisinde fonksiyonlar ayrld iin bireysel alanlarn iyi dzenlenebilmesi mmkndr. 2. neklerde az yaralanma meydana gelir. 3. neklerin doal yaamna uygun barnma vardr. 4. Meme kontrolleri daha iyi yaplabilir. 5. Uygun ahr ii iklimi kolay ayarlanabilir. letmelere bu ahr tipi nerilirken baz koullara uyulmas zorunluluu vardr: a. naat ve Teknik Ynden Zorunluluklar 1. naat yatrm en fazla bal durakl ahrlar kadar olmaldr. 2. letmede gelime ve byme yava yava olmaldr. 3. Sam yeri iin yatrm ok yksek tutulmamaldr. b. gc Ynnden Zorunluluklar 1. gc gereksinimi bal durakl ahra gre mutlaka azaltlmaldr. 2. yi bir dzenleme ile sam ii kolay hale getirilmelidir. 3. Gbre temizleme, yemleme ve dier iler kolay yaplr biime getirilmelidir. c. Sr Ynetimi Asndan Zorunluluklar 1. Sr biiminde barnma ekli oluturulmaldr. 2. Bireysel alanlar iyi bir biimde dzenlenmelidir. 3. neklerin bireysel kontrolne olanak yaratlmaldr.

Serbest durakl ahrlar eitli biimde dzenlenebilir. a) Kapal ve souk ahrlar Ahr elemanlarnn tm kapal alan ierisindedir. nekler serbest durumda olduu iin ahrda srekli ak olan havalandrma aklklar vardr. Bu nedenle, ahr ii iklim deerleri d hava ortamna yakndr. Bu ahrlara souk ahr denmektedir. Ahr iinde devaml temiz hava akm vardr. Bu ahr tr gelimi lkelerde son yllarda yaygn olarak kullanlmaktadr.Bu ahrlarda yaltm malzemesine gerek yoktur. Basit yap malzemesi kullanld iin hafif yap tarzndadr. b) Ksmen ak, darda gezinme yeri olmayan ahrlar Bu ahrlarda duraklar, gezinme yerleri ve yemliklerin st kapaldr. Ancak yemlik yolu darda olabilir. Ahrn n yzeyi ak yaplr. Ahrda srekli temiz hava egemendir. Sam yeri ahra balantl biimde dzenlenir (ekil 3). ekil 3. Ksmen ak, darda gezinme yeri olmayan bir ahrn taban plan. 3.3. Ak, darda gezinme yeri olan ahrlar Bu sistemde sadece duraklarn bulunduu ksmn zeri kapaldr. nekler darda bulunan gezinme yerlerinde gezinir ve orada bulunan yemliklerde yemleri yerler (ekil 4 ). ekil 4. Ak, darda gezinme yeri olan bir ahr taban plan. c) Kapal, scak ahrlar Bu sistemde ahr elemanlar kapal ahrda bulunur. Ahr havalandrma sistemi arzu edildii zaman alr. Ahrda k ve yaz iklim koullarnn ayarlanabilmesi iin duvar ve atda yaltm malzemesine gereksinim vardr. Ahr scaktr, inaat maliyeti yksektir. Son yllarda kullanmndan vazgeilmektedir (ekil 5 ). ekil 5. Kapal ve scak ahr taban plan. AHIR ELEMANLARI Serbest durakl ahrlarn belli bal elemanlar, duraklar, gezinme yerleri, yemlik ve yemlik yolu ile sam yerinden oluur. a) Duraklar Serbest durakl ahrlarda duraklar, ineklerin istedikleri zaman gelip dinlenebilecei yerlerdir. Duraklar planlanrken, hayvanlarn huzurla dinlenebilmesine, ahr iinde iyi bir trafik olumasna, temizleme iinin rahat ve kolay yaplabilmesine zen gsterilmelidir . Duraklar ukur ve dz yaplabilir. ayet altlk kullanlacaksa ukur, altlk kullanlmayacaksa dz yaplabilir. Durak taban malzemesi olarak birok alternatif bulunmaktadr. Bakm

dzenli yaplan sktrlm toprak durak taban, iyi bir alternatiftir. Temiz kum, serbest duraklar iin mkemmel bir taban ve yataklk malzemesidir. yi sktrlm toprak taban zerindeki 15-20 cm kalnlndaki kum tabakas iyi bir yastk grevi stlenmesinin yan sra drenaj salar ve mastitis gibi meme hastalklarna neden olan bakterilerin geliimini kstlar. Bir dier durak taban alternatifi, kauuk taban malzemesinin beton zemin zerine ya da ierisine oturtulacak biimde kullanmdr. Kauuk taban malzemesi altlk gereksinimini azaltmas ve scak bir ortam yaratmas nedeniyle tercih edilmemektedir. Saylan bu alternatifler dnda bez rtl durak taban ve otomobil lastii kullanlarak yaplan durak taban dzenlemeleri uygulanabilmektedir. Duraklara verilecek boyutlar ineklerin cinsine, ayakta duru, yat-kalk pozisyonu ile idrar ve dk yaparken gsterdii hareket tarzna bal olarak deiir (izelge 2) .Ahra alnacak inek rknn mutlaka bilinmesi gerekir. Byk iletmelerde durak says % 10 orannda az tutulabilir. nk aratrmalarda, ineklerin btnnn gece bile ayn anda duraklarda dinlenmedii grlmtr. izelge 2. Serbest durak boyutlar Hayvann Ya ve Arl Durak Boyutlar (cm) Genilik Uzunluk Ykseklik Buzalar 6 Hafta-4 Ay 5-7 Ay Dana ve Dve 8 Ay-Douma Kadar Srlar 450 kg 550 kg 635 kg 725 kg 60 75 90 110 115 120

120 135 150 170 200-210 215 215-230 230-240 70-80 90 90-100 100-110 110 110 110-120 b) Servis yollar-gezinme yerleri Serbest durakl ahrlarda duraklara, suluklara, yemliklere, sam yerine gidi-geliler servis yollar kanal ile olmaktadr. nekler dinlenmedikleri zamanda bu yollar gezinti yeri olarak kullanr. Servis yollar ve gezinme yerlerinin boyutlandrlmasnda gbre kreme sistemleri gz nnde tutulur. ki durak arasndaki servis yollar trakt&

Hayvan Yatak Demiri

Ylmaz Tarm Makineleri tarafndan zel olarak retimini yapm olduumuz " Hayvan Yatak

DemiriHayvanlarn yatma yerini dzenleyici sitemdir.

Hayvan Kilit Sistemleri ve Yatak Demirleri

HAYVAN KLT (MAKAS)SSTEMLER SIRA ARASI 86 cm VE 67cm OLARAK YAPILIR.STER BOYALI STER SICAK DALDIRMA GALVANZL OLARAK YAPILIR.HER TRL FTLE GRE AYARLAMA YAPILIR.YEN KURULACAK FTLKLERDE FRMAMIZDAN L ALINMASI YER KAYBINI NLER KLT AILDIINDA SSTEMN HEPS OTOMATK AILIR.HAYVAN DTNDE KURTARMAK OK KOLAYDIR.KESNLKLE HAYVAN SSTEM KENDS AAMAZ.