Professional Documents
Culture Documents
zet
Aktif filtre tasarmnda temel ama, istenen zellikleri salayacak filtre transfer fonksiyonun hesaplanmas ve eleman deerlerinin bulunmasdr. Klasik hesaplama yntemlerinin aktif filtre eleman deerlerinin hesaplanmasnda kullanm, ar zaman ve ilem yk meydana getirmektedir. Deien her yeni durum iin tasarm ileminde istenilen zellikleri salayacak filtre transfer fonksiyonunun kolayca hesaplanmas arzu edilen bir durumdur. Bu almada, aktif analog filtrelerde eleman deerlerinin hesaplanmas iin Genetik Algoritma (GA) kullanm nerilmitir. Yaplan alma yardmyla, aktif filtrelerde artan filtre derecesine bal olarak ortaya kan ilem yk ortadan kaldrlmtr. Ayrca, istenilen filtre karakteristiine ulamak iin kullanlan yaklam ynteminden elde edilen genlik cevaplar ile arzu edilen genlik cevaplar karlatrlm ve tatmin edici sonular alnmtr.
Abstract
The basic purpose in active filters designed, is calculations of filters transfer function providing desired features and is to find component values. By using of classical calculation methods in active filters component vaules calculations causes over time and process load. For changing of every new condition, in design process, it is easily to calculate filter transfer function that provides desired features. In this study, the using of GA is recommended for calculation of compenent value in active analogue filters. With helping of implemented study, the increasing process load depending on filter degree is eliminated. Additionally, obtained amplitude response from the used approach methods to reach desired filter characteristic and desired amplitude response were compared and observed satisfactory results.
Yaplan almalarda kullanlan geleneksel yntemlerde, belirli eleman deerlerini balangta birbirine eit seilerek ya da birbirlerinin katlar seilerek eitli zm yaklamlar gelitirilmitir. Tasarmdaki bu kabullerin amac standart seri deerlerinden herhangi birinin kullanlmas ile en dk hata deerleri ile devrenin gerekletirilmesidir. Fakat bu kabuller ile tasarmc kstlanmakta ve belirli eleman deerlerine sabit kalarak tasarmn gerekletirmek zorunda kalmaktadr. Bu durumda, tasarmc mevcut eleman deerleri iin yeniden hesap yapmak zorunda kalacak belki de tasarlamak istedii filtre genlik cevabnn kt olmasna neden olacaktr. Eleman deerlerinin farkl olduu zmlerin gerekletirilmesi klasik yntemlerle olduka karmak ve uzun sreler almaktadr. Tasarmda karlalan ilem yknden kurtulmak iin farkl yntemler nerilmitir. Alternatif hesaplama yntemi olarak, sezgisel hesaplama yntemlerinden biri olan GA, hesaplamalardaki ilem yknden kurtulmamz salamtr [3-5]. Bu almada dier almalardan [1,2]farkl olarak GA ierisindeki kromozomlar ikili olarak deil deer kodlanarak ilenmilerdir. Yaplan uygulama yardmyla istenen filtre katsaylarna ulamada baarl sonular elde edilmitir.
1. Giri
Aktif analog filtre tasarmnda izlenen yol genellikle denenmi bir devre modelinden hareketle eleman deerlerinin belirlenmesi biimindedir [1,2]. Ele alnan devre modelleri genellikle bir ilemsel ykselte, direnler ve kondansatrlerden oluur. Bu eleman deerleri, belirli seri deerleri iinden seilerek sistem yaklamlar gerekletirilir [3].
Band geiren filtre iin devrenin transfer fonksiyonu, devre elemanlarna bal olarak yazldnda denklem 1deki ifade elde edilir.
Hc,P (s) =
(1)
zellikleri salayacak devrenin eleman deerleri hesaplanmaktadr. Uygulamalarda, her deien yeni durum iin yeniden transfer fonksiyonu ve yeni eleman deerleri hesaplanacaktr. Meydana gelen hesaplama karmaaln ortadan kaldrmak iin yeni zm yollar gelitirilmitir. Sezgisel hesaplama yntemlerinden bir olan ve en iyinin korunmas ilkesine dayal GA, geni bir arama uzayndan deerler reterek sonuca ulamada baarl sonular elde etmektedir.
Transfer fonksiyonu ierisindeki K kazan deeri denklem 2 yardmyla hesaplanmaktadr. K=1+(RB/RA) (2)
3. Genetik Algoritmalar
Sonuca farkl arama noktalarndan yaklaarak ulaan GA, en iyinin korunmas ilkesine dayanmaktadr. Sahip olduu operatrler yardmyla, balangta rastgele deerlerden oluan kromozomlar zerinde ilemler yaparak sonuca ulamaktadr [5-8]. GAlar ilk olarak balang poplasyonu oluturmakta, daha sonra bu kromozomlarn her biri GAda zel alan tek birim olan uygunluk fonksiyonunda yerine yazlarak her bir kromozomun uygunluk deeri hesaplanmaktadr. Hesaplanan bu deerlere gre kromozom, kendisini bir sonraki nesillerde bulundurabilecek veya ortadan kaybolacaktr. Uygunluk deeri iyi olan kromozomlar yeni nesilleri oluturabilmek iin kendi aralarnda aprazlama ilemine girmektedirler. aprazlama ileminde kromozomlar, sahip olduklar kodlama yntemlerine gre farkl farkl aprazlama ilemine uramaktadrlar. GAnn dier bir operatr olan mutasyon ileminde ise, aramann tek bir blgede olmamas iin seilen kromozomun genleri kodlama yntemine gre farkl bir mutasyon ilemine uramaktadr. Basit bir GA emas aada gsterilmitir.
Kullanlan devre modelinde eleman yerleri deitirildiinde farkl filtre trleri (alak geiren, yksek geiren, band-durduran filtre gibi) elde edilmektedir. Devre ierisindeki eleman deerleri ayn seilerek R1=R2=R3 ve C1=C2, transfer fonksiyonu sade bir hale getirilmektedir.
2 (4 K) + RC .s + R2C2
(3)
Ha,H (s) =
a1.s s + b1.s + b2
2
(4)
eklinde yazlabilir. Denklem 4deki genel transfer fonksiyonu ile denklem 3deki transfer fonksiyonlar eletirildiinde katsay deerleri aadaki gibi olacaktr. b1=(4-K)/RC b2=2/R2C2 R= 2 / b C
2
(5) (6)
(7)
K=4- 2b 1 / b2
RB/RA=3- 2b 1 / b2
2
(8)
(9)
Aktif analog filtrelerde filtre derecesini, devrede kullanlan ve frekansa bal eleman says (kondansatr ve bobin) belirlemektedir. ekil 1deki devrede frekansa bal iki eleman olduundan devrenin derecesi ikinci derecedendir. Farkl filtre dereceleri benzer devrelerin birbirine kaskat balanmalaryla elde edilmektedir. Aktif filtrelerde eleman deerlerinin hesaplanmas iin elle yaplan ilemlerde, yukardaki denklemler kullanlarak filtrenin transfer fonksiyonu bulunmakta, daha sonra bu fonksiyon zerinden katsaylarn eitlii kullanlarak istenilen
ekil 2: GA ak diyagram
Program ierisinde benzer ilemler, istenen genlik cevaplarn salayacak filtre transfer fonksiyonu katsaylarna yaknsayncaya kadar devam etmektedir.
4.1.
Band-geiren filtre uygulamas iin program, Tablo 1de verilen balang koullar iin altrlmtr. Tablo 1: Balang koullar Szge derecesi Poplasyon says Jenerasyon says Mutasyon oran Szge tr Geirme- durdurma band dal. Durdurma band alt kesim frekans Geirme band alt kesim frekans Geirme band st kesim frekans Durdurma band st kesim frekans 6 8 250 1/100 BG 1.5-28 dB 500 (Hz) 1000 (Hz) 2000(Hz) 4000 (Hz)
Verilen balang koullarnda program ktlarna gre genlik cevaplar ekil 3de verilmitir.
2. Kromozom
yaplan aprazlama ilemi neticesinde ise, 1. Kromozom 0.4679901934 2. Kromozom 0.9301236465 eklinde olmaktadr. aprazlama ilemi sonrasnda ortaya kan kromozom deerleri ile aprazlama ncesindeki kromozom deerleri arasnda uygunluk deerleri en iyi olan kromozomlar bir sonraki nesil iin, yeni bir balang poplasyonu oluturmaktadr. Aramann belirli bir blgede kalmasn nlemek iin GA ierisinde yer alan kromozomlar mutasyon ilemine girerken, herhangi bir kromozomun herhangi bir geni deierek bu ileme uramaktadrlar. GA iin mutasyon ilemi aadaki gibidir. Mutasyon ncesi: 1. Kromozom 0.6679901334
ekil 3: Band-geiren filtre genlik cevaplar (____ arzu edilen genlik cevab, **** en iyi kromozom iin genlik cevab, ooo en kt kromozom iin genlik cevab )
GAnn operatr olan poplasyon saysnn ve generasyon saysnn program zerine etkisini inceleyebilmek iin bu iki deikene farkl balang deerleri verilerek program Tablo 2deki koullarla yeniden altrldnda ekil 4deki program ktlar elde edilmitir. Tablo 2: Balang koullar Szge derecesi Poplasyon says Jenerasyon says Mutasyon oran Szge tr Geirme- durdurma band dal. Durdurma band alt kesim frekans Geirme band alt kesim frekans Geirme band st kesim frekans Durdurma band st kesim frekans 6 14 350 1/100 BG 1.5-28 dB 500(Hz) 1000(Hz) 2000(Hz) 4000 (Hz)
Mutasyon sonras; 1. Kromozom 0.6629901334 Benzer ilemler istenen yaknsama salanncaya kadar devam ettirilip sonuta, GAnun sahip olduu kromozom deerleri istenen zellikleri salayacak analog aktif filtrenin pay ve payda katsaylarn temsil edecektir.
5. Sonular
MATLABda yaplan bu almada aktif analog filtreler GA kullanlarak tasarlanmlardr. Tasarmda karlalan hesaplama zorluklar, kullanlan GA yardmyla ortadan kaldrlmtr. Bulunan sonular programn her altrlmasnda farkl olmasna ramen istenen genlik cevabna yaklamada baarl sonular elde edilmitir. Klasik hesaplama yntemlerinde ilem yknden kurtulmak iin eleman deerlerinin birbirine eit seilmesi, tasarmcy farkl eleman deerlerini kullanma imknn engellemitir. Yaplan alma yardmyla kondansatr deerleri standart deerler arasndan herhangi bir deer seilerek ilem yaplm ve her bir filtre katndaki diren deerleri iin farkl deerler hesaplanmtr. Bu durum filtre tasarmnda tek bir eleman deerine bamll ortadan kaldrp farkl eleman deerleri ile istenen zelikleri salayacak filtre transfer fonksiyonuna ulama imkn salamtr. Ayrca programn her bir blm (aprazlama, mutasyon, uygunluk deeri hesaplamas gibi) m-fonksiyon eklinde yazldndan esnek bir yapya sahip olup farkl uygulamalar iin kullanlabilecek yapdadr.
ekil 4: Band-geiren filtre genlik cevaplar (____ arzu edilen genlik cevab, **** en iyi kromozom iin genlik cevab, ooo en kt kromozom iin genlik cevab )
Yaplan uygulamalarda, her filtre kat iin kondansatr deerleri C1=C2 alnm ve deer olarak 0.01 F seilmitir. Klasik hesaplama yntemleri ile yaplan hesaplama ileminde ilem yknden kurtulmak iin her bir filtre katmanndaki diren deerleri ayn alnarak ilemler yaplmtr. Gelitirilen program yardmyla katmanlardaki kapasite deerleri ayn seilmi ve istenen zellikleri salayacak filtre katlarndaki diren deerleri farkl hesaplanmtr. Klasik hesaplama yntemlerinden bulunan sonular Tablo 3de verilmitir. Tablo 3: Klasik hesaplama yntemleri ile bulunan sonular m (Filtre kat) 1 2 3 Rm 15.92 K 22.68K 11.17K
6. Kaynaklar
[1] Horrocks D.H., Component Value Selection for Active Filters using Genetic Algortihms, C-2, 553-556, 1995. [2] Kalnl A., Aktif Filtreler iin Devre Eleman Deerlerinin Karnca Koloni Algoritmas Kullanarak Seimi DE Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendisliik Dergisi,5-3., 41-53, 2003. [3] Thede, L. Analog and Digital Filter Design, Prentice Hall.,New Jersey,1996. [4] Lee A., Ahmedi, M., Jullien, G.A., Miller, W.C., Lashkar, R.S., Digital Filtre Design Using Genetic Algorithm IEEE, 1998, 34- 38. [5] Karaboa N., ve etinkaya B., Genetik Algoritma Tabanl Adaptif Sistem Modelleme IEEE 15. Sinyal leme ve letiim Uygulamalar Kurultay,2007, 1-4. [6] Suckley, D., Genetic Algorithm in the Design of FIR Filtres, IEE Proceedings, 1991, 234- 238. [7] Mitchell T.M. Machine Learning, MIT Pres and The McGraw-Hill Comparies, Singapore, 1997 [8] Nabiyev, V.V., Yapay Zeka, Sekin Yaynclk, Ankara, 2005.
Program yardmyla bulunan sonular ise Tablo 4de verilmitir. Tablo 4: Program sonular m(Filtre kat) 1 2 3 R1 8.6685K 9.8982K 9.9910K R2 5.1599K 9.7780K 3.6738K R3 4.4434K 1.8189K 1.5516K