T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KMYA TEKNOLOJS

KOROZYON VE KATODK KORUMA

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 05.09.2008 tarih ve 186 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. KOROZYON DAILIMI.................................................................................................... 3 1.1. Korozyon....................................................................................................................... 3 1.1.1. Korozyonun Oluma Nedeni ................................................................................. 4 1.1.2 Korozyon Reaksiyonlar ......................................................................................... 4 1.1.3. Korozyon Hz Birimleri......................................................................................... 5 1.1.4. Korozyona Etki Eden Faktrler ............................................................................. 6 1.1.5. Korozyon Tipleri ................................................................................................... 7 1.2. Atmosferik Korozyon ................................................................................................. 15 1.2.1. Atmosferik Korozyonun Nedenleri ..................................................................... 15 1.2.3. Atmosferin Korozyon Asndan Snflandrlmas ............................................. 17 1.2.4. Atmosferik Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizmas..................................... 18 1.2.5. Atmosferik Korozyondan Korunma .................................................................... 19 1.3. Elektrolitik Korozyon ................................................................................................. 21 1.3.1. Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizmas........................................................ 22 1.4. Korozyondan Korunma Teknikleri ............................................................................. 24 1.5. Korozyondan Korunmak in Yaplmas Gerekenler ................................................. 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30 RENME FAALYET2 ................................................................................................. 32 2. KATODK KORUMA ....................................................................................................... 32 2.1. Katodik Korumann Esaslar....................................................................................... 33 2.2. Katodik Korumaya Giri............................................................................................. 35 2.2.1. Galvanik Katodik Koruma................................................................................... 35 2.2.2. D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemi ..................................................... 40 2.3. Sistemlerin Karlatrlmas ....................................................................................... 44 2.4. Yer alt Tanklarnda Katodik Koruma ........................................................................ 45 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................. 46 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 52 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 55

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODL MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK 524KI0110 Kimya Teknolojisi Petrol- Petrokimya, Petrol- Rafineri Korozyon ve Katodik Koruma Korozyon eitleri ve dalm, atmosferik ve elektrolitik korozyonun oluumu, katodik koruma ile ilgili bilgilerin verildii renme materyalidir. 40 / 24 Metalleri korozyondan korumak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam korozyondan koruyabileceksiniz. salandnda metalleri

MODLN AMACI

Amalar Kurallara uygun olarak Metallerde elektrolitik korozyon oluumu ve dalmn belirlemek iin gerekli olan ilemleri gerekletirebileceksiniz. Metal sistemleri korozyondan galvanik katodik korumak iin gerekli olan ilemleri gerekletirebileceksiniz. Ortam Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, bilgi teknolojileri ortam (internet) vb. kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Donanm Snf, blm kitapl, VCD, DVD, projeksiyon, bilgisayar ve donanmlar, metal (Cu, Zn, Al ve Fe) levha, beher, stma dzenei, destek ubuu, sabitleme malzemesi, bek, metal cetvel, pH metre, zmpara, demir testeresi, ee, hassas terazi, balon joje, voltmetre, tuz kprs, amyant tel. Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, lme arac (test, oktan semeli, doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR

Sevgili renci, htiyalarmzn byk bir blmn metal ve alamlar karlamaktadr. Metal ve alamlar retmek iin byk enerjiler harcanmaktadr. Korozyondan korunmas, metal ve alamlarn mrn uzatr. Bu ekilde sektrde harcanan enerji azalr. Bu da lke ekonomisine katk salamaktr. Korozyon mekanizmas ve katodik koruma konusunda, zellikle yetimi i gcnn daha deneyimli ve bilinli hareket etmesi gerekir. Bu modlde ncelikle korozyon hakknda genel bilgiler, korozyon tipleri ve korozyondan katodik korunma metodu aklanmtr. Bu modl baaryla bitirdiinizde metal ve alamlarda korozyonun oluumu ve metal sistemlerin korozyondan korunmasn ok daha iyi anlayabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Metallerde korozyon oluumu ve dalm ile ilgili bilgi, beceri deneyimine sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
Proseste korozyonun dnda ypranma ve arza nedenlerini aratrnz. Korozyonun temizlenmesinde proseste kullanlan kimyasallar aratrnz.

1. KOROZYON DAILIMI
1.1. Korozyon
Korozyon, en genel anlamda malzemelerin evre etkisiyle bozularak kullanlmaz hale gelmesidir. Ancak bu terim daha ok metallerin evresiyle tepkimeye girerek metalik zelliklerini kaybetmesi olayn ifade etmek iin kullanlmaktadr. Korozyon lke ekonomisi iin ok nemlidir. Her yl, yllk elik retiminin drtte biri kadar bir kayba sebep olmaktadr. Kentlerin havas, yamur sular (slfrik asit ya da nitrik asit izleri) ve deniz suyu korozyonun balca etkenleridir. Korozyonun en fazla grld malzeme tr, elektrokimyasal reaksiyonlara eilimlerinin yksek olmasndan dolay metallerdir. Metallerin korozyonunda oksijenin yan sra birok yan etken de mevcuttur. rnein alminyum, oksijene ilgisinin iyi olmasndan dolay korozyon direnci yksek bir malzeme hlini alr. Alminyumun d yzeyi ok hzl oksitlenir ve yzey tamamen oksitlendikten sonra oksitlenme durur ve daha alt yzeylerin oksitlenmesi engellenir. Yani yzey oksitlenmeye kar alminyum oksitle (Al2O3) kaplanm olur. Halk arasnda demirin korozyonuna paslanma denir. Pas, Fe(OH)2 formll bir korozyon rndr. Korozyon, metalin aktiflik derecesine de baldr. Baz metallerin aktiflik derecesi kkten bye doru Au (Altn), Pt (Platin), Hg (Cva), Ag (Gm), paslanmaz elik, Cu (Bakr), Sb (Antimon), H2 (Hidrojen), Pb (Kurun), Sn (Kalay), Ni (Nikel) , Fe (Demir: karbonlu elik), Cr (Krom), Zn (inko), Al (Alminyum) ve Mg (Magnezyum) eklindedir. Sralamada saa doru gidildike metalin aktiflii artar. Bu sralamada daha sada bulunan bir metal, kendine gre solda olan metalin anodu olur. rnein, Feden daha sada bulunan Mg, Al ve Zn metalleri demiri, katodik olarak korumak zere anot olarak kullanlr.

Resim 1.1: Metal yzeyinde farkl korozyon trleri

Metallerin korozyonlar ierisinde en nemli ve tehlikeli boyutta olan, demirin korozyonudur. retim kolayl ve dk maliyet birok yerde elik ve demir kullanmn yaygnlatrmtr. zellikle boru hatlar ve tanklarn metal yzeyleri, korozyona kar koruma amal kaplanmaktadr. Ancak, bu metalin herhangi bir noktasnda oluabilecek muhtemel tahribat neticesinde belli noktadan balayarak ok hzl ekilde korozyon mekanizmas almaya balar.

1.1.1. Korozyonun Oluma Nedeni

Btn metaller, tabiatta bulunduklar mineral hline dnme eilimindedir. Tabiatta bulunan mineraller, sz konusu metalin en dk enerji tayan bileii, yani en kararl hlidir. Bu mineraller, zel metalrjik metotlarla ve enerji harcanarak metal haline getirilir. Ancak metallerin ou element halinde kararl deildir. Uygun bir ortam bulmas halinde zerinde tad enerjiyi geri vererek kendiliinden doada bulunduu eski bileik haline dnmeye alr. Bylece korozyon reaksiyonlarnda daima bir serbest enerji azalmas sz konusu olur. Metallerin korozyona yatknl dorudan bu serbest enerji deiimine baldr. rnein, demirin tabiatta en ok rastlanan minerali, hematit(Fe2O3)tir. Bu metal yksek frnda kok kmr ile indirgenerek metalik demir elde edilir. 1 ton pik demiri iin 1 ton kok kmr harcanr. Elde edilen demir, sulu zeltiler iinde veya rutubetli atmosferde kolaylkla korozyona urayarak pas denilen korozyon rnlerini oluturur. Bylece metal alm olduu enerjiyi geri vererek doadaki hline dnm olur.

1.1.2 Korozyon Reaksiyonlar

Korozyon srasnda anodik (elektron veren-ykseltgenme) reaksiyonlar ile katodik (elektron alan-indirgenme) reaksiyonlar birlikte oluur. Demir metalinin bulunduu ortamdaki anodik ve katodik reaksiyonlar aadaki gibidir: Anodik Reaksiyon: Metalik iletkenden iyonik iletkene olan pozitif yk transferini gerekletiren elektron reaksiyonudur. Anodik reaksiyon daima bir oksitlenme reaksiyonudur. rnein, Me Me+ + e-

Katodik Reaksiyon: Metalden elektrolite negatif ykn transfer olduu elektrot reaksiyonudur. Katodik reaksiyon daima indirgenme reaksiyonudur. Elektrot Reaksiyonu: Elektrolit ve metal ara yzeyinde yk transferine neden olan kimyasal reaksiyondur. Anodik Reaksiyon: Fe0 Fe+2 + 2e (yonlama) Katodik reaksiyon : O2 + H2O + 2e 2(OH) 2H+ + 2e H2 (Asitli Ortamda) Toplam Reaksiyon: Fe0 + O2 + H2O Fe(OH)2 (Pas)

Elektron

1. ZLME 3. GE 2. AZALMA

ekil 1.1: Korozyon reaksiyonunun oluumu

1.1.3. Korozyon Hz Birimleri

Metallerin korozyon hzlar prensip olarak iki ayr ekilde ifade edilir: Birim zamanda, birim yzeyde meydana gelen ktle kayb Birim zamanda metal yzeyinde meydana gelen kalnlk azalmas

Korozyon hz aadaki birimlerle ifade edilir: Korozyon Penetrasyonu: Korozyon sonucu metal kalnlnda bir ylda meydana gelen azalma, mm/yl (MPY) Arlk Kayb: Korozyon sonucu metal yzeyinin 1 m2sinde 1 gnde meydana gelen arlk kayb, g/m2 gn (GMD)

Korozyon Akm Younluu: Metal yzeyinin 1 cm2deki anodik akm younluu , A/cm2 Demir metali sz konusu olduunda bu birimlerin karlkl edeerleri yledir: 1 A/cm2 = 11,6 m/yl = 0,25 g/m2 gn Bilinen korozyon hz arplacak say Elde edilecek korozyon hz GMD g/m2gn MPY mm /yl MDD mg/dm2gn MDD mg/dm2gn MDD mg/dm2gn GMD g/m2 gn

MDD mg / dm2 gn 10 MDD mg / dm2 gn 0,03652 / d(*) GMY g/m2 yl 0,0274 PY n /Yl (694,4) d(*) PYF Pound /ft2.yl 133,8 Korozyon akm younluu 8,95 MA/t (**) (*) : Sz konusu metalin younluu, g/cm3 (**) : MA= Sz konusu metalin atom ktlesi, t metalin deerlii

Tablo 1.1: Deiik korozyon hzlarnn birbirine dntrme faktrleri

1.1.4. Korozyona Etki Eden Faktrler

Ortamn Etkisi: Metallerin korozyona urama hz byk lde bulunduu ortamla ilgilidir. Ortamdaki nem miktar, asitlikbaziklik durumu, havann, oksijeninin veya suyun ortam tarafndan geirilebilme yetenei, kaak akmlar ve eitli bakteriler korozyonu balatc ve hzlandrc etken olarak karmza kar. Scakln Etkisi: Ortam scaklnn artmas iyon hareketini artrarak korozyon hzn artrr. Ortam scakl -50 ile +50 0C arasnda deien toprak 0 0C derecede donar ve iyon hareket hz minimuma der. Scakln artmasnn oksijen konsantrasyonunu drc etkisi de vardr. Ancak bu etki iyon hareketinin artmasndan kaynaklanan reaksiyonlarn yannda olduka zayf kalmaktadr. Malzeme Seimini Etkisi: Korozyona sebep olan etkenlerden biri de birbiriyle potansiyel fark bulunan metallerin bir arada kullanlmasdr. Bu durum korozyonu balatc ve hzlandrc bir etkendir. rnein, ok dlen bir hata olarak elik sacdan yaplan panolarn zerine konulan paslanmaz elik cvata ve contalar bulunduklar blgede galvanik korozyona sebep olmaktadr. Bu tip durumlarda ana yzeye cvatalar ya da contalar plastik ile izole edilmelidir. Taneler Aras zellik Farklar: Metallerin tane boyutlar arasndaki farklar ve iki tanedeki farkl konsantrasyonlar neticesinde iki tanenin snr, korozyon balangc iin uygun bir ortam oluturur. ok dlen bir hata olarak paslanmaz elik malzemelerden imal edilen tanklar ve benzeri yaplardaki kaynak blgeleri retici tarafndan hi beklemedii halde korozyona uratmaktr. Bu korozyonun nne gemenin yolu ya elektrotlu kaynak kullanmak ya da nleyici olarak galvanik anotlu katodik koruma sistemi uygulamaktr.

Sistem Dizayn: Korozif malzemelerin depoland sistemlerde korozif ortamn (su vb.) birikmesini nlemeye ynelik tasarmlar uygulanmaldr. Ayrca arasnda sv birikintisine neden olabilecek ok ince aralklardan kanlmadr. Sistemin Bulunduu Ortamn Oksijen Konsantrasyonu: Ayn tip toprak ierisinde znm hava konsantrasyonu her yerde ayn olmayabilir. Farkl havalandrma koullarndaki sistemlerde yan yana duran sistem bir blgede anot iken hemen yanndaki blgede katot grevi grerek elektrokimyasal korozyona sebep olabilir. Zemin Elektriksel zgl Direncinin Etkisi: Dk elektriksel zgl direnli blgelerde iletkenliin yksek olmas iyonik ortamn daha aktif olmasna sebep olmaktadr. Bundan dolay korozyon mekanizmas daha hzl geliir. Zemin Elektrik zgl Direnci ( ) < 1.000 1.000 < < 3.000 3.000< < 10.000 10.000 <

Zemin Korozif zellii ok korozif Korozif Orta korozif Az korozif

Tablo 1.2: Zeminin elektriksel zgl direncine gre koroziflik sralamas

1.1.5. Korozyon Tipleri

15 tip korozyon vardr. 1.1.5.1. Homojen (Uniform) Korozyon Metal yzeyinde edeer iddette oluan korozyon trdr. Korozyon sonucu metal kalnl her noktada ayn miktarda azalr. Atmosfer ortamnda ve herhangi bir d etkenden etkilenmeyen tamam ayn cins malzemeden retilmi olan metaller homojen korozyona urar. 1.1.5.2. Galvanik Korozyon Farkl potansiyele sahip iki malzemenin bir arada kullanlmasndan ya da zemin yapsnn farkllndan kaynaklanan korozyon cinsidir. Farkl malzeme kullanmndan kaynaklanan korozyon, farkl potansiyelde iki metal birbiriyle temas halinde iken aralarnda bir galvanik pil olutururlar ve aktif olan metal anot, soy metal ise katot grevi grerek aktif metalde korozyona sebep olur. rnein, bakr ile eliin temas etmesi durumunda bakrdan dolay elik korozyonuna urayacaktr. zetle, bir elektrolit iine daldrlm iki farkl metalin birbiri ile temas halinde daha elektronegatif olan metal yzeyinde meydana gelen korozyon olaydr.

Elektrolit: Elektrik akmn ileten iyonlar ieren zelti veya rutubetli malzemelerdir.

Resim 1.2: Farkl metallerin oluturduu korozyon (Galvanik Korozyon)

Galvanik ift elik ve bakr yzey elik ve alminyum elik ve kurun Yeni ve eski boru

Korozyona Urayan Metal elik Alminyum elik Yeni boru

Tablo 1.3: ok karlalan galvanik hcreler

Galvanik Anot (Kurbanlk Anot)

Galvanik anot, bir yapy katodik olarak korumak zere kullanlan ve bulunduu ortamda pozitif iyon halinde znerek akm retimini salayan elektrottur. Korozyona uramakta olan bir metale kendinden daha aktif olan bir metal (galvanik anot) balanacak olursa bu durumda katot reaksiyonu iin gerekli olan elektronlar galvanik anot olarak balanan metalin kendiliinden yryen ykseltgenme reaksiyonu ile salanr. Bylece korunan metal yzeyindeki btn anodik reaksiyonlar tam olarak durur. Galvanik anotlu katodik koruma da bu temel ilkeye dayanr. Bir elik boru hattn galvanik anotlarla katodik olarak korumak iin boru hattna kendinden daha aktif bir metal, rnein, magnezyum anot balanr. Bylece oluan galvanik pilde magnezyum anot, elik boruda katot olur. Anotta magnezyum znerek elektron aa karr. Bu elektronlar, katodik reaksiyon elektron ihtiyacn karlar. Sistemin kendiliinden alabilmesi iin anot ve katot arasnda devre direncini yenebilecek kadar bir potansiyel farkn olmas gerekir.

Zn Anot

elik
ekil 1.2: eliin inko ile galvanik korunmas

Galvanik Anot eitleri o Magnezyum anot o inko anot o Alminyum anot olmak zere eit galvanik anot vardr.

1.1.5.3. atlak Korozyonu Metal yzeyinde bulunan bir atlak iinde veya dar bir aralkta oluan korozyon eididir. Bu korozyonun temel nedeni, atlak ii ile evre elektrolit arasnda oksijen konsantrasyonu veya metal iyonu konsantrasyonunun farkl oluudur. atlan d ksmlar katot olacandan bu blgede korozyon grlmez.

Resim 1.3: Metalde atlak korozyonun oluumu ve atlak

1.1.5.4. Oyuklanma Korozyonu Korozyonun ok dar blgeler zerinde younlamas sonucu derin ve dar oyuklar eklinde meydana gelen korozyona oyuklanma korozyonu denir. Bu ukurlarn derinlii, yaklak olarak ap byklndedir. ukurlarn az blgeleri genellikle korozyon rnleri ile doludur. Metal yzeyinde karncalanma grnmnde, tehlikeli bir blgesel hasardr. Korozyonun sebep olduu malzeme kayb dier homojen korozyonlara gre ok az olmasna ramen paralar ksa zamanda delinerek kullanlmaz hale gelir. Oyuklar ekirdeklenme ve ilerleme aamas olmak zere iki aamadan meydana gelir. Oyuk ekirdeklendii zaman ilerlemesi oyuun tabannda artan asitlik sebebiyle oyuk iindeki metal znmesinin artmas ile olur.

Resim 1.4: Oyuk korozyonu ve oluumu

1.1.5.5. Taneler Aras Korozyon Metal atomlar daima geometrik bir dzen iinde kristalleir. ki veya daha fazla metalden oluan homojen yapdaki alamlar da belli bir dzen iinde kristalleir. Bunlara kat zelti denilebilir. Heterojen yapdaki alamlarda ise iki veya daha fazla kat fazl karm sz konusudur. Byle bir alamda kristaller homojen bir yapda deildir. Taneler aras korozyon, taneler aras snr izgisinde meydana gelir. Bu blgede metallerden biri dierine gre daha dk konsantrasyonda bulunur. Bu nedenle snr izgileri korozyon iin uygun bir ortam oluturur. Paslanmaz elikte kaynak yaplan blgede bu tip taneler aras korozyon meydana gelir. rnein, Ostenitik elikler (% 18 Cr +% 8 Ni) 400900 0C arasna karldnda veya souma esnasnda bu snrlar arasn geerken tane snrlarnda karmak bir karbr kelmesi olur. Bu olay taneler arasnda korozyona yatknlk kazandrmaktadr. Byle bir elik artk daha zayf korozyon koullarndan etkilenir. Klor, flor ve iyot ieren ortamlarda duyarllk zellikle artar. 1.1.5.6. Tabaklama Korozyonu Taneler aras korozyon, ektrzyon veya hadde yzeyine paralel olarak gerekleirse buna tabakalama korozyonu denir. Alminyum ve alamlarnda grlen bu tr korozyonda hasar, haddeleme ynnde uzam tane snrndan meydana gelir. Korozyona

10

uram metal tabakalar birbirinden ayrlr ve oluan korozyon rnleri malzemenin tabakalar halinde birbirinden ayrlmasna sebep olur. 1.1.5.7. Seimli Korozyon Bir alam iinde bulunan metallerden birinin dierinden nce korozyona uram hlidir. % 70 Cu + % 30 Znden oluan pirin iinde bulunan Zn kolayca korozyona urayabilir. Korozyon sonucu alam yzeyinde Zn konsantrasyonu azalr ve normal sar renk, bakr krmzsna dnr. ok sk rastlanan bu seimli korozyon olayna inko azalmas ad verilir. 1.1.5.8. Erozyon Korozyonu

Resim 1.5: Borunun d ve i grnm ile erozyon korozyonu

zellikle boru sistemlerinde ve limanlarda ok rastlanan bu tr korozyonda metal ile korozif ortam arasndaki bal hareket nedeniyle metalin anma hz artar. Metal yzeyinde delikler, oluklar ve hendekler oluur. Su iinde hareket halindeki birok yapda kendini gsterir. Ortamda kat paracklarn varl korozyon hzn daha da artrr.

Resim 1.6: Erozyon korozyonunun sk grld liman boru hatlar

11

1.1.5.9. Biyolojik Korozyon Baz topraklarda metali kimyasal ya da elektrokimyasal olarak etkileyen bakteri ve mikroplar bulunabilir. Bu durum dkme demirde fark edilen ve genellikle grafitlenme olay ile aklanan hzl korozyonun da balca sebeplerindendir. Bakteriler ierisinde en tehlikeli olan slfat indirgeyen bakterilerdir. Bu bakteriler, topraktaki slfatlar indirgeyerek demir alamlarn ok abuk etkiledii bilinen H2S serbest hale geirirler. Biyolojik etkilerle meydana gelen korozyon olaynn katot ve anot reaksiyonlar yledir: Katot reaksiyonu: 8H2O + 8e 8H+ + 8OH 8H+ + SO4-2 S-2 + 4H2O 4H2O + SO4-2 + 8e S-2 + 8(OH) Anot reaksiyonu: 4Fe 4Fe+2 + 8e Toplam korozyon reaksiyonu: 4Fe + 4H2O + SO4-2 FeS + 3 Fe (OH)2 +2 (OH) Reaksiyon sonucu oluan hidroksit iyonlar evrede bulunan karbonat ve silikat iyonlar ile yer deitirerek karbonat veya hidroksit keltilerini oluturabilir. Bylece demir yzeyinde sert bir kabuk oluturur. Biyolojik korozyonun etkili olduu hallerde demir yzeyine yapm korozyon rnleri iinde daima bir miktar (FeS) bileiine rastlanr. 1.1.5.10. Kaak Akm Korozyonu Toprak zemin ierisinde tren, tramvay ve metro gibi rayl tatlarn kaak akm yer alt borularnda ok iddetli ve hzl korozyona sebep olur. Hattn her noktasnda topraa doru bir akm oluur. Metal, Faraday Kanununa gre korozyona urar. Bilhassa rayl tattan yaylan kaak akm negatif kutbun raya baland nokta civarnda borudan tekrar raya dner ve korozyon riskini oluturur. 1.1.5.11. Kaplama Bozukluu Korozyonu Kaplama yaplm bir metalin potansiyeli ile kaplamasz metalin potansiyeli birbirinden farkldr. ilik hatalar nedeniyle kaplamann baz blgelerinin bozulmas veya delinmesi halinde bu blgeler anot olacaktr ve korozyona urayacaktr. Bu tip korozyon, metal yzeyinde ok kk blgelerde younlaan bir korozyondur.

12

Resim 1.7: Kaplama bozukluunun neden olduu korozyon

1.1.5.12. Gerilim Korozyonu ekme gerilmesine maruz ve saldrgan bir ortamda bulunan korozyona duyarl malzemelerden ortaya kar. ekme gerilmesine dik blgesel atlaklarn oluumu ile malzeme hasara urar.

Resim 1.8: atlak korozyonunun grnm

1.1.5.13. Kavitasyon Korozyonu Kavitasyon korozyonu hzl akan svlarn malzeme yzeyine yakn blmlerinde oluan alak basn kabarcklarnn bymesi ve patlamas ile meydana gelir. Oluan ok dalgalar, yzeye arparak malzeme yzeyini rten tabakay tahrip eder. Aa kan metal znerek korozyona urar. Bu tr korozyona urayan yzeylerin grnm kaba ve deliklidir, oyuklar sktr. Yzeyde petek grnm oluur.

13

Resim 1.9: Kavitasyon korozyonunun grnm

1.1.5.14. Bak izgisi Korozyon Stabilize edilmi paslanmaz elikler (Ti ve Nblu elikler), 1100 0C stld zaman (genellikle kaynak srasnda) Ti ve Nb karbrler znr. Hzla soutulduunda zelti iinde kalrlar. Daha sonra metal krom karbr kelme scaklna stld zaman Ti ve Nb karbr oluturmaz ve alam sanki stabil olmam gibi davranr. Korozyon hasar kaynaa komu ok dar bir blgede meydana gelir. 1.1.5.15. Aralk Korozyonu Perin, cvata, conta gibi alt rtl yzeylerde ve aralklarda meydana gelen nemli bir korozyondur. Bu tr korozyonunun meydana gelmesi iin aralk, zeltinin girebilecei kadar geni, ayn zamanda zeltinin kamayaca kadar dar olmaldr. Aralk iinde bulunan sz geen zelti doygun olduu iin gerekli oksijen ksa zamanda tkenir. Bylece araln ii ve d arasnda oksijen iyonu konsantrasyonu fark, aralk korozyonuna sebep olur.

Resim 1.10: Farkl grnmlerde aralk korozyonlar

14

1.2. Atmosferik Korozyon

Atmosferik korozyon ok sk rastlanan bir korozyon trdr. Yaplan aratrmalar tm metalik yaplarn yaklak % 80inin atmosferik etki altnda kaldn gstermitir. Direkler, kprler, korkuluklar, demiryollar, depolar, at rtleri, her eit tat aralar vb. birok elik yap srekli olarak atmosferin etkisinde kalmaktadr. zellikle endstriyel olarak kirlenmi atmosferin etkisinde kalan plak haldeki elik yaplar ksa srede korozyona urar. eliin ekil 1.3: Atmosferik korozyonunun atmosfer iindeki korozyon hz, su alt ve yer oluumu alt korozyon hzna gre ok az olmasna ramen, atmosferik korozyonun neden olduu kayplar, toplam korozyon zararnn hemen hemen yarsn oluturur. Korozyon kayplarnn byk bir blm korozyonu nlemek zere yaplan masraflardan meydana gelir. Endstride retilen boyalarn ve inkolarn yarsna yakn eliin korozyondan korunmasnda kullanlr. Atmosfer korozyonunu nlemek amacyla, projenin tasarm aamasndan balanarak malzeme seiminde, yzey temizlii ve boya cinsinin belirlenmesinde bilimsel nlemler alnarak yap mr istenildii kadar artrlabilmektedir.

1.2.1. Atmosferik Korozyonun Nedenleri

Demir ve elik, atmosfer iinde bulunan oksijen ve rutubetin etkisi ile korozyona urayarak pas oluturur. Fiziksel olarak yumuak ve geirgen bir yapda olan pas, dier metallerde olduu gibi demiri korozyondan koruyucu bir kabuk zellii gstermez. Aksine, metal yzeyinde su buharnn younlamas ve kkrt oksitlerinin absorbsiyonu iin uygun bir ortam oluturur. Atmosferik korozyon hz evresel faktrlere baldr. Bu faktrlerin en nemlileri unlardr: 1.2.1.1. Hava Rutubetinin Etkisi Doal halde bulunan temiz atmosfer bileiminde su buhar dnda korozyon yapacak baka bir bileen mevcut deildir. Havadaki su buhar doygun halden daha az olduu zaman bile korozyona neden olabilir. Scaklk arttka relatif rutubet (Birim hacimdeki hava iinde bulunan su buhar ktlesinin, ayn scaklkta ve ayn hacimde doygun hava iinde bulunan su buhar ktlesine oran.) azalr, buna karlk scaklk azaldka relatif rutubet ykselir. Relatif rutubetin % 100 olduu scaklk, sz konusu havann ilenme noktasdr. %70ten yukar olmas halinde gece-gndz scaklk fark nedeniyle metal yzeyinde younlama sonucu ince bir sv filmi oluur. Metal yzeyinde sv filminin olumasna neden olan minimum

15

relatif rutubete Kritik relatif rutubet denir. Rutubetin bu deerden daha dk olduu zamanlarda metal yzeyinde sv tabakas grnmez. Ancak, ok ince kapiler boluklar iinde sv halde su bulunabilir. Eer metal yzeyinde toz ve kir gibi kapiler zellii olan kat tanecikler mevcutsa su buharnn younlamas daha kolay olur. 1.2.1.2. Endstriyel Kirlenmenin Etkisi Atmosferik korozyon asndan en nemli faktr endstriyel kirlenmedir. Bata yanma olaylar olmak zere endstriyel ilemlerde atmosfere birok kimyasal gaz, buhar ve kat tanecikler karr. Bunlardan en yaygn ve etkili olan kkrt oksitlerdir. Bu oksitler havada bulunan su buhar ile birleerek asitler, amonyak ve klorrle de atmosfer iine karabilir. zellikle denize ak atmosferlerde rzgr ile tanan mikroskobik tuz paracklar bulunur. Bu tuzlar metal yzeylere kerek birikinti oluturur. Kirleticiler Kkrt dioksit (SO2) Krsal blge Amonyak Klorr * (*) Yata llen klorr (mg/L) Endstriyel blge Krsal blge Endstriyel i blge Krsal deniz kys Endstriyel blge Kat tanecikler Krsal blge Yer Endstriyel blge Konsantrasyon mg/ m3 K 350 Yaz 100 K 100 Yaz 40 4,8 2,1 K 7,9 Yaz 5,3 K 57 Yaz 18 K 250 Yaz 100 K 60 Yaz 15

Tablo 1.4: Atmosferik kirleticiler tipik konsantrasyonlar

1.2.1.3. Scakln Etkisi Atmosferik korozyon hz, metal yzeyinde oluan sv filminin yzeyde kal sresine bal olduundan korozyonda scakln byk etkisi vardr. Scaklk dk olduu srece metal yzeyinde kuruma gerekleecek ve korozyon devam edecektir. Bu nedenle atmosferik korozyon hz scakln dk olduu kuzey blgelerinde, gney blgelere nazaran daha fazladr. Bunun dnda srekli deien scaklk, metal yzeyindeki younlamay kolaylatraca iin korozyonu artrc olarak rol oynamaktadr. 1.2.1.4. Ya ve Rzgrn Etkisi Atmosferik korozyonun yrmesi iin mutlaka suya ihtiya vardr. Bu nedenle yllk ya miktar ile korozyon hz arasnda dorudan bir iliki vardr. Ancak ya miktar kadar, skl ve kuruma sresi de nemlidir. Bu nedenle blgedeki rzgr hz ve yn de

16

nemli rol oynamaktadr. Rzgr kurumay abuklatrd gibi yzeyde toplanan kir ve tozlarn srklenerek uzaklamasna da neden olur.

1.2.3. Atmosferin Korozyon Asndan Snflandrlmas

Atmosferin korozyonu 4 ekilde snflandrlr. 1.2.3.1. Hafif Korozif Atmosfer Hafif krsal atmosferler bu snfa girer. Bu snftaki atmosferlerin karakteristik zellikleri yledir: Yllk ya 300 mmden azdr, Relatif rutubet genellikle % 50den dktr, Denizden uzaklk en az 50 kmdir, evrede endstriyel kirleticiler mevcut deildir.

1.2.3.2. Orta Korozif Atmosfer Az miktarda endstriyel kirlenmenin mevcut olduu ehir atmosferleri bu snfa girer. Bu snftaki atmosferlerin karakteristik zellikleri yledir: Yllk ya 300 mm 1000 mm arasndadr, Relatif rutubet % 50 60 arasndadr, Denizden uzaklk en az 15 kmdir, evrede endstriyel kirleticiler mevcut deildir.

1.2.3.3. Korozif Atmosfer Endstriyel kirletmenin mevcut olduu rutubetli atmosferler bu snfa girer. Bu snfn karakteristik zellikleri yledir: Yllk ya 1000 mmden fazladr, Relatif rutubet % 50 80 arasndadr Yksek oranda kkrt dioksit konsantrasyonu mevcuttur.

1.2.3.4. iddetli Korozif Atmosfer Endstriyel kirlenmenin youn olduu rutubetli atmosferler bu snfa girer. Bu snftaki atmosferlerin karakteristik zellikleri yledir: Deniz rzgrlarnn etkisinde kalacak ekilde denize yakndr, Relatif rutubet ok yksektir, Ar oranda endstriyel kirlenme mevcuttur.

17

Atmosfer Cinsi Kuru krsal atmosfer Kuru endstriyel atmosfer Krsal rutubetli atmosfer ehir atmosferi Endstriyel olarak kirlenmi rutubetli atmosfer. Youn ekilde kirlenmi deniz atmosferi

Koroziflik Derecesi Hafif korozyon Orta korozyon Korozif iddetli korozif

Korozyon Hz* (*) m/yl 15 10 20 35

( * ) Korozyon hz deerleri 10 yln ortalamas olarak verilmitir. Tablo 1.5: eliin eitli atmosfer iindeki korozyon hz

1.2.4. Atmosferik Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizmas

Atmosferik korozyon metal yzeyinde meydana gelen bir dizi fizikokimyasal olayn sonucu olarak ortaya kar. Korozyon reaksiyonunun meydana gelmesi iin nce metal yzeyinde yeteri kalnlkta bir sv filminin bulunmas gerekir. Bu film, yalarda veya atmosfer iinde bulunan su buharnn younlamasndan meydana gelir. Yaplan aratrmalar, metal yzeyinde 30 40 0A kalnlnda bir sv tabakas olutuu zaman mikro korozyon hcrelerinde elektrokimyasal reaksiyonlarn baladn gstermitir. Demir ve elik yzeyinde cereyan eden anot-katot reaksiyonu yledir: Anotta demir elektron vererek ykseltgenir. Fe Fe +2 + 2e Katot reaksiyonu metal yzeyinde bulunan sv filmi iinde znm olan oksijenin hidroksil haline indirgenmesi halinde olur. O2 + H2O 2e 2OH Bu iki reaksiyonun ayn anda yrmesi gerekir. Katot reaksiyonu iin mutlaka oksijene ihtiya vardr.

Korozyon hz

II

III

VI

Sv filmin kalnl
ekil 1.4: Atmosferik korozyon hznn metal yzeyinde oluan sv filmi kalnlna ball

18

ekilde I. blgede sv filmi henz yeterli kalnlkta deildir. Bu nedenle korozyon hz ihmal edilecek dzeydedir. II. blgede sv filmi kalnl 0,11,0 m kalnlktadr. Bu blgede korozyon hz maksimumdur. III. blgede sv filmin kalnl 1 m 1mm arasndadr. Oksijen difzyonundaki glk nedeniyle bu blgede korozyon hz azalmaktadr. Sv filmi kalnlnn 1 mmden daha byk olmas halinde korozyon hz yaklak olarak sabit kalmaktadr. 1.2.4.1. Kirletici Bileenlerin Korozyona Etkisi Hava iinde bulunan inert kat partikller metal yzeyine yaparak yzeyde sv filmin olumas iin uygun bir ortam yaratrlar. Bylece metal yzeyinin slak kalma sresinde art olduu gibi korozyon hcrelerinin olumas da kolaylar. Kkrt dioksit (SO2) gibi korozyon bakmndan aktif bileenler ise dorudan reaksiyona girerler. Fe + SO2 + O2 FeSO4 Bu reaksiyon iin suya ihtiya yoktur. Metal yzeyinde oluan demir slfat, su buhar absorbe etmek iin uygun bir ortam oluturur. Bylece ikinci bir reaksiyonun meydana gelmesine imkn hazrlam olur.

4FeSO4 + O2 + 6H2O

4Fe(OH)O + 4 H2SO4

Reaksiyon sonunda aa kan slfrik asit, demir ile yeniden reaksiyona girer. Fe + 4 H2SO4 + 2O2 4FeSO4 + 4 H2O Bylece yryen zincirleme reaksiyon sonucu demir srekli olarak pasa evrilir. Ortamda kmr tozu gibi kkrt dioksiti absorbe edebilen tanecikler bulunmas bu reaksiyonun daha iddetli yrmesine neden olur.

1.2.5. Atmosferik Korozyondan Korunma

Korozyon, metal ile ortam arasnda ara yzeyde meydana gelen bir olaydr. Korozyondan korunma yntemlerinin temel ilkesi ara yzeyde yryen reaksiyonlar durdurmak veya yavalatmak amacn tar. Atmosferik korozyondan korunmak zere uygulanan yntemler grup altnda toplanabilir: Ortam koullarna daha dayankl bir metal semek veya metal yzeyini baka bir metal ile kaplamak, Bilinli bir tasarm ile korozyon reaksiyonu hzn minimuma indirmek, Boya ve benzeri organik kaplamalar ile metali evreden tam olarak yaltmak.

19

Bu nlemlerden hangisinin veya hangilerinin seileceine ekonomik analizler sonucu karar verilir. Esasen korozyonla mcadelenin temel amac ekonomik kazan salamaktr. Dolays ile ekonomik olmayan koruma nlemleri zm yolu saylmaz. 1.2.5.1. Malzeme Seimi Malzeme seiminde aadaki hususlar gz nnde bulundurulmaldr: evre koullar (ya, rutubet, kimyasal kirlenme, toz ve kat partikller vb.), Yapnn iletme mr, Kullanlmas uygun malzeme maliyetleri (adi elik, alam elii, demir d metaller, plastikler, seramik, tahta veya beton kullanlmas halinde birim maliyetleri), Daha asil metal tuzlarnn anodik zellikte olan metaller ile temas nlenmelidir. rnein; demir metali ile temas eden bakr iyonlar ile demiri korozyona uratr. Cu +2 + Fe Fe +2 +Cu ki farkl metalin bir arada kullanlmas halinde galvanik etki (elie gre katot ve anot olan metaller) elie gre katot olan metaller* elie gre anot olan metaller Kurun Kalay Pirin Bakr Nikel nconel Monel Paslanmaz elik Kadmiyum Alminyum inko

(*) Aaya doru inildike eliin korozyonunda art grlr. Tablo 1.6: elik ile galvanik etki yapan baz metaller

eliin iinde az miktarda krom, nikel, bakr gibi metaller bulunmas korozyona kar byk dayankllk salar. Bunun nedeni metal yzeyinde dayankl bir oksit filmi oluturmas sonucu eliin pasif hale gelmesidir. eliin iinde az miktarda molibden bulunmas halinde korozyona direnci daha da artar. 1.2.5.2. Tasarm Srasnda Alnacak nlemler Atmosferik korozyonu nlemek zere tasarm srasnda u kurallara uymak gerekir: Yapnn hibir tarafnda su birikintisine neden olabilecek ukur, aralk, cep, raf vb. ksmlar bulunmamaldr. Bu blgelerde suyun kendiliinden akmas salanmaldr. Kaynak apaklar talanarak dzetilmeli, ukur blgeler doldurulmaldr. Boru azlar kapatlmaldr.

20

Hava sirklasyonunun zayf olduu kapal blgeler bulunmamaldr. Bu blgelere sonradan boya uygulamak da mmkn olmaz. Yapnn dorudan atmosfer etkisinde kalan blgeleri mmkn olduunca kltlmelidir. Yuvarlak ular keli ulara tercih edilmelidir. Keskin kenarlar en az 3 mm yarapl olacak ekilde yuvarlatlmaldr. Dzgn yzey salanmas bakmndan kaynak yaplmas perin veya cvataya tercih edilmelidir. Cvatalar galvanizlenmi olmaldr. Malzemelerin plak olarak zeminle temas nlenmelidir. eliin katodik karakterli baka bir metal ile temas zorunlu ise bu blgeler tam olarak izole edilmeli, tahta, al gibi slatc maddelerle temas nlenmelidir.

1.3. Elektrolitik Korozyon

yon ieren sulu zeltilere elektrolit denir. Elektrolit iine daldrlm bir metalin korozyonu, elektrolit ara yzeyinde elektron transferi ile birlikte yrr. eitli nedenlerle metal yzeyinde deiik potansiyellere sahip alanlar meydana gelir. Bunun sonucunda makro ve mikro byklkte korozyon hcreleri oluur. Elektrotlar metal bnyesi iinden potansiyelin daha negatif olduu blgelere doru akar. Pozitif potansiyele sahip blgeler anot, negatif potansiyele sahip blgeler katot olarak rol oynar. Bylece katot blgesinde biriken elektronlar, katotta meydana gelen redksiyon (indirgenme: elektron al veriinde kazanan taraf) reaksiyonu ile harcanr. Anota ise oksidasyon (ykseltgenme: elektron alveriinde kaybeden taraf oksidasyona uram olur veya maddelerin oksijen ile kimyasal olarak birlemeleri) reaksiyonu sonucu elektron aa kar. Anot ve katotta bu iki reaksiyon bir arada yrr.
e Al k Elektron (-) Anod Anyon Zn k Elektron (+) Katod

Anahtar

Voltmetre e Katyon

Oksidasyon AlkAl+3 +3e

Al+3(aq) Al+3(aq) Zn +2 (aq)

e
Redksiyon Zn+2 + e Zn Zn(NO3)2(aq)

Al(NO3)3(aq)

ekil 1.4: Alminyum ve inko metallerinin elektrolitik korozyonu

21

Bir korozyon hcresinin olumas iin aadaki unsurun bir arada bulunmas gerekir: yon eren Bir Sulu zelti (Elektrolit): Elektrolit direnci ne kadar dk ise, korozyon hcresinden gecen akm iddeti de o kadar fazla olur. zeltinin elektriksel iletkenlii znm halde bulunan tuzlarn konsantrasyonu ve cinsine baldr. Yeteri Kadar Negatif Potansiyelli Bir Anot: Anot metali elektronlarn vererek pozitif ykl iyon haline geer. Anottan Daha Pozitif Potansiyelli Bir Katot: zelti iinde bulunan iyonlara elektron vererek indirgenme reaksiyonunu oluturur.

Anot ve katottaki elektron alverii elektrot yzeyindeki kimyasal reaksiyonlarla birlikte yrr. Anotta ykseltgenme, katotta indirgenme reaksiyonlar meydana gelir. Bu iki reaksiyon ayn anda yrr ve anot ve katottan edeer miktarda akm gemesine neden olur. Anot veya katot reaksiyonlarnn birinin yavalamas toplam korozyon olaynn da yavalamasna neden olur.

1.3.1. Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizmas

Korozyon olay anotta meydana gelir. Anotta ykseltgenme reaksiyonu ile metal iyon haline geer. Me Me +2 + 2e Aa kan elektron metal zerinde toplanr. Bunlar, metal gvdesi zerinde katot blgesine tanr. Korozyon olaynn devam edebilmesi iin aa kan elektronlarn d balant yoluyla katoda tanmas gerekir. Eer anotta toplanan elektronlar tanamyorsa anot reaksiyonu ksa bir sre sonra dengeye erierek durur.

e e e e e Fe ++

Fe ++

ekil 1.5: Demir metalinin anotta ykseltgenmesi

22

Anot reaksiyonu sonucu oluan metal iyonlar zeltiye geer. Ancak baz halde znmeyen bileikler halinde anot yzeyinde toplanabilirler. Bu durumda anodun znmesi gittike gleir. Buna anot polarizasyonu denir. 1.3.1.1. Katot Reaksiyonlar Katotta daima indirgenme reaksiyonu meydana gelir. Doal sular ve zeminler iinde katodik olay iin iki temel reaksiyon vardr: Hidrojen k le Yryen Katot Reaksiyonu
H+ H+ H+
+

H+ H+ H+
+

OH-

H+

H2 2

e
-

H H

H+ H+ H+ H+
+ +

H2 + OH 2 H H2 H+ 2
+ -

e e e

OH-

H H H OH Sulu zeltiler iinde daima [H+] iyonu Katod Metal mevcuttur. [H+] iyonu konsantrasyonu zeltinin pH deerine baldr. Saf suda pH ekil 1. 6: Katotta hidrojen k reaksiyonu = 7dir. Doal su ve zeminlerin pH deeri 4<pH< 9 arasnda deiir. pH ne kadar kk ise hidrojen k da o kadar kolaylar. Hidrojen k ile yryen katot reaksiyonu iki basamakta gerekleir. 2H+ + 2e 2H 2H H2 zelti iinde bulunan [H+] iyonlar katottan elektron alarak nce (H) atomu haline geer. Bu hidrojen atomlar metal yzeyine yapr. Hidrojenin gaz halinde uzaklaabilmesi iin iki hidrojen atomunun birleerek hidrojen molekl haline dnmesi gerekir. Bu olay katot yzeyinde yeterli miktarda hidrojen atomunun toplanmas ile meydana gelebilir. Bu durum metal yzeyinde ar gerilimin domasna neden olur. Buna katodik polarizasyon denir. Hidrojen k katot blgesinde hidroksil iyonlar (OH) birikmesine neden olur. Bu iyonlar anotta oluan metal iyonlar ile birleerek metal hidroksitleri oluturur. Bylece korozyon iin gerekli olan oksijen sudan salanm olur.

Oksijen ndirgenmesi Yoluyla Yryen Katot Reaksiyonu

Doal sular iinde daima znm bir miktar oksijen bulunur. Bu oksijen katottan elektron alarak hidroksil haline dnr. + O2 + H2O +2e 2OH

H Fe++ H+ Fe
++

Fe++ Fe
++

e e e e

Anod

Doal su ve zeminler iinde katot reaksiyonu bu yolla yrr. Bu reaksiyon sonucunda da katot blgesinde yine hidroksil iyonlar oluur. Katot blgesine oksijen difzyonu genellikle atmosferden olur. Eer katot blgesi yeterli oksijen almazsa bu reaksiyon belli bir sre sonra durur.

H2 H+
+

H+
+

H+ H+

Katod

H Metal ekil 1.7: Metal yzeyinde oluan mikrokorozyon hcresi

23

Anot ve katot blgeleri ou zaman birbirine ok yakn, mikrokorozyon hcreleri eklinde olabilir. Bu durumda anot ve katot hcreleri yan yana yrr. Bu tip korozyon metal yzeyinin her noktasnda niform bir dalm gsterir. Korozyon rnleri metal yzeyinde koruyucu bir kabuk oluturur. Demir korozyonunda oluan Fe(OH)2 evrede bulunan oksijen ile yeniden reaksiyona girerek demir (III) hidroksit [Fe(OH)3] haline dnr. 1.3.1.2. Polarizasyon Korozyon hcresinden bir miktar akm getikten sonra anot ve katotta meydana gelen kimyasal reaksiyonlarn etkisi ile elektrot potansiyelinde deime olur. Katot polarizasyonuna metal yzeyinde hidrojen birikmesi neden olur. Anot ise oluan korozyon rnleri znmeyen bileikler halinde yzeyi kaplayarak polarizasyona neden olur. Polarizasyon sonucu korozyon hcresinin anot ve katot potansiyel fark gittike azalr. Anot ve katottaki polarizasyon zellikleri pratikte korozyonun nlenmesi asndan byk nem tar. Korozyonu nlemek iin alnan tedbirler de polarizasyona dayanr. Pratikte korozyonu nlemek zere balca iki yntem uygulanmaktadr. Bunlardan birisi metal yzeylerinin kaplanmasdr. Bylece anodik potansiyel artrlm olur. kincisi ise katodik koruma yaplarak katodun polarize edilmesidir. 1.3.1.3. Pasiflik Bir metalin korozyona dayankl olup olmad termodinamik olarak (G) serbest enerji deiiminin iareti ile belirlenebilir. Ancak ou zaman belli bir ortamda termodinamik olarak korozyona uramas beklenilen bir metalin pratikte korozyona uramad grlmektedir. Bunun nedeni pasiflikle aklanmaktadr. Bir metalin standart elektron potansiyeli serisinde bulunduu yerden daha asil bir metal gibi davranmasna pasiflik denir. Baz metallerin korozyonu sonucu oluan oksit filmi metal yzeyinde salam bir kabuk oluturmaktadr. Bu kabuk metali evre etkilerinden korumaktadr. Alminyum ve krom gibi baz metallerde oksit filmi metali korozyondan tam olarak koruyabilmektedir. Demirde meydana gelen oksit filmi ise belli bir potansiyele kadar metali koruyabilmektedir.

1.4. Korozyondan Korunma Teknikleri

Korozif elemanlarn ortamdan uzaklatrlmas, Ortama frenleyici ilavesi, Anodik frenleyiciler, Katodik frenleyiciler, ift etkili frenleyiciler, Konsantrasyonun deitirilmesi, Scakln deitirilmesi, Korozif ortamn hznn deitirilmesi, Uygun malzeme seimi, Alam elementi ilavesi (Pasifletirme Ntralize etme),

24

Kaplama (Metalik kaplama-pskrtme, Elektrolitik kaplama, Daldrma, Difzyonla kaplama, Organik kaplamalar, norganik kaplamalar), letmede alnan tedbirler.

1.5. Korozyondan Korunmak in Yaplmas Gerekenler

Korozyondan korunmak iin yaplmas gerekenler maddeler halinde: Uygun tasarm, Uygun malzeme seimi, Yeterli yzey kaplamas, Katodik koruma, Anodik koruma olarak sralanabilir.

Bu nlemler grubundan katodik koruma dndakiler korozyon hzn azaltan, baka bir deyimle korozyonu ksmen nleyen yntemlerdir. Katodik koruma ise korozyonu tamamen nleyen etkili ve rakipsiz bir yntemdir

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Metalleri elektrokimyasal etkimelerden korumak iin Kullanlan ara gereler: Beher, alminyum ve inko levha, hassas terazi, cetvel, ince zmpara, ee, balon joje, voltmetre, tuz kprs, pamuk.

lem basamaklar
1 Mlk 250 ml Al2(SO4)3 zeltisi hazrlaynz.

neriler

Laboratuvar nlnz giyerek alma tezghnz dzenleyiniz. Kullanacanz malzemeleri retmeninizden alnz. zeltileri kurallara uygun olarak hazrlaynz.

1 Mlk 250 ml ZnSO4zeltisi hazrlaynz.

zelti hazrlamay kuralna gre yapnz.

Al ve Zn levha hazrlaynz. Levhalar mengenede dikkatlice kesiniz.

Levhalarn zerindeki oksitlenmeyi zmparalayarak temizleyiniz.

Levhalar zerinde oksitlenme kalmamasna dikkat ediniz. Zmpara tozlarn bezle temizleyiniz.

26

 Levhalar hassas terazide ayr ayr tartnz.

Ktleleri rapor kdnza not ediniz.

zeltileri iki ayr behere boaltnz.

Beherlerin zerine zeltilerin adn yaznz.

Tuz kprs iin KCl zeltisi hazrlaynz.

Tuz kprsn dolduracak kadar zelti hazrlaynz.

Tuz kprsnn iini KCl zeltisi ile doldurunuz ve ularn pamukla tkaynz. Tuz kprsne zeltiyi mezrle boaltnz.

ki zeltiyi tuz kprs ile birletiriniz.

Tuz kprsn sabitlemek iin spor ve kska kullannz. Kskac fazla skmaynz.

27

 Levhalar dikey olarak behere yerletiriniz. Levhalarn dik durmasna dikkat ediniz. Metalleri kendi zeltilerine yerletiriniz.

ki levha arasna voltmetre balaynz. Balantlarda temasn ve iletkenliin iyi olmasna dikkat ediniz. letkenler aras gerilim farkn lp raporunuza yaznz. mV deerinden lnz. Sreyi 60 dakikaya ayarlaynz.

zeltilerde deiim olup olmadn kontrol etiniz.

Levhalar maa ile beherden alnz. Metal maa kullannz. plak elle levhalara dokunmaynz.

Levhalar ykaynz.

Levhalar bezle silmeyiniz.

28

 Levhalar kurutunuz.

Nemi gidinceye kadar kurutunuz. Bek alevi yerine etv de kullanabilirsiniz. Uzun sre bek alevinde tutarsanz metaller eriyebilir. Kuruttuktan sonra scaklklarnn ortam scaklna inmesini bekleyiniz.

Levhalar hassas terazide tartnz. Ktleleri raporunuza not ediniz.

lk ktleleri ile son ktlelerini karlatrnz.

Ktle deimesine dikkat ediniz.

Malzemelerinizi temizleyip teslim ediniz. Rapor hazrlaynz.

Cam malzemeleri dikkatli ykaynz.

Raporunuzu neden sonu ilikisine gre hazrlaynz.

29

UYGULAMALI TEST1
Uygulama sorusu: Cu(NO3)2 ve Zn(NO3)2 zeltilerindeki bakr, alminyum metallerinin elektrolitik korozyonunda, korozyona urayan metalin ktle kaybn deneyle hesaplaynz. Gerekli malzemeler: Beher, alminyum levha, bakr levha, hassas terazi, cetvel, ince zmpara, ee, voltmetre, tuz kprs, pamuk, balon joje. Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? 1 Mlk Zn (NO3)2 zeltisi hazrladnz m? 1 Mlk 250 ml Cu(NO3)2 zeltisi hazrladnz m? 2 x 10 cm Zn ve Cu levha hazrladnz m? Levhalarn zerindeki oksitlenmeyi temizlediniz mi? zeltileri iki ayr behere boaltp levhalar iine yerletirdiniz mi? Tuz kprs iin KCl zeltisi hazrladnz m? Tuz kprsne zeltiyi boaltp ularn pamukla kapattnz m? ki zeltiyi tuz kprs ile birletirdiniz mi? Levhalar dikey olarak behere yerletirip voltmetre ile birletirdiniz mi? 60 dakika sonunda metallerdeki deiimi gzlemlediniz mi? Levhalar maa ile beherden alp temizlediniz mi? Levhalar kurutup hassas terazide tartnz m? Korozyona urayan levhann ktle kaybn hesapladnz m? Malzemelerinizi temizleyip teslim ettiniz mi? Raporunuzu hazrladnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Bitirdiiniz faaliyet sonunda yukardaki testi doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz konular retmeniniz ile tekrar alnz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

30

LME VE DEERLENDRME-1 LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru kelimeleri yaznz. 1. Bir metalin evresi ile verdii kimyasal ve elektrokimyasal reaksiyonlar sonucu paralanmas olayna ..denir. Elektrik akmn ileten iyonlar ieren zelti veya rutubetli malzemelere ..denir. Korozyonun en fazla grld malzeme tr dir. Halk arasnda demirin korozyonuna denir.

2.

3. 4.

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 5. Aadakilerden hangisi metallerin korozyona uramasnda etkili olmaktadr? A) Oksijen 6. B) Helyum C) Argon D) yot

6.Halk arasnda pas olarak ifade edilen maddenin kimyasal forml aadakilerden hangisidir? A) Fe2O3 B) FeO C) Fe(OH)2 D) Fe3O4

7.

Korozyon metalin aktiflik derecesine baldr. Buna gre aadaki metallerin hangisinin aktiflik derecesi byktr? A) Au B) Al C) Fe D) Zn

8.

Metalik iletkenden iyonik iletkene olan pozitif yk transferini gerekletiren elektron reaksiyonu aadakilerden hangisi ile ifade edilir? A) Katodik reaksiyon C) Elektrot reaksiyonu B) ndirgenme reaksiyonu D) Anodik reaksiyon

9.

Aadakilerden hangisi korozyona etki eden faktrlerden deildir? A) Ortam B) Scaklk C) Malzeme D) Basn

10.

Aadakilerden hangisi korozyon eidi deildir? A) Homojen B) Heterojen C) Galvanik D) atlak

30

11.

Bir elektrolit iine daldrlm iki farkl metalin bir biri ile temas halinde, daha elektronegatif olan metal yzeyinde meydana gelen korozyon eidi aadakilerden hangisidir? A) Aralk B) ukur C) Galvanik D) Tabakalama Aadakilerden hangisi atmosferik korozyon hzn etkileyen evresel faktrlerden deildir? A) Havann rutubeti B) Endstriyel kirlenme C) Zeminin yaps D) Ya ve Rzgr Aadakilerden hangisi atmosferik korozyondan korunma yntemlerinden deildir? A) Sistemi organik kaplamalarla kaplamamak B) Ortam koullarna dayankl bir metal semek C) Metal yzeyini baka bir metalle kaplamak D) Korozyon reaksiyonunun hzn minimuma indirmek. Bir korozyon hcresinin olumas iin aadaki unsurlardan hangisi gerekmez? E) yon ieren sulu bir zelti F) Yeteri kadar negatif potansiyelli bir anot G) Yeteri miktarda hidrojen H) Anottan daha pozitif potansiyelli bir katot Aadakilerden hangisi sistemi korozyondan korumak iin yaplmas gereken en nemli koruma yntemidir? A) Uygun tasarm B) Uygun malzeme seimi C) Katodik Koruma D) Anodik koruma

12.

13.

14.

15.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz yantlar ile cevap anahtarn karlatrnz. Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

31

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Gerekli ortam saladnda kuralna uygun olarak katodik koruma ile ilgili bilgi ve beceri deneyimine sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
Proseste dolum tanklarna yaplan katodik korumay aratrnz. Akaryakt istasyonlarnda tanklara uygulanan katodik korumay aratrnz. Galvanizli salarda katodik korumay aratrnz.

2. KATODK KORUMA
Katodik koruma sistemi topraa gml ve sv iindeki metalik yaplarn korozyonunu nlemek veya kontrol altna almak iin kullanlan elektrokimyasal bir metottur. Temel ilkeleri elektrokimyasal korozyon temellerine dayanmaktadr. Katodik koruma sistemi korozyonu kontrol altna almak iin elektrik akmna dayanan aktif bir sistemdir. Eer koruma elektrik akm kesilirse, korozyon materyal/evre kombinasyonu iin normal deerlerde gelimesine devam edecektir. Eer besleme akm btn koruma iin yetersizse korozyon azaltlm deerde geliecektir. Katodik koruma sistemi tesis edilip gerekli ayarlar yaplp ve yeterli koruma akm salandktan sonra akmlar ve potansiyeller nceki duruma gre genellikle sabit kalacak, akmlarda ve potansiyellerdeki ar deiimler sistem arzas olarak grlecektir. Katodik koruma uygulanan alanlar: Yer alt yakt ve petrol depolama tanklar ve toprak seviyesi tank tabanlar Yakt ve petrol datm sistemleri Toprak seviyesi veya stndeki sv depolama tanklarnn i ksmlar me suyu datm sistemleri Doal gaz datm sistemleri Sktrlm hava datm sistemleri Yangn sistemleri Kanalizasyon sistemleri Deniz rhtmlarnn elik kazklar skele elik kazklar

32

2.1. Katodik Korumann Esaslar

Katodik korumann temeli korunacak metali, pilin katodu haline getirmektir. Katodik koruma dtan akm verilerek anodun potansiyellerinin ak devre potansiyeline getirilmesi eklinde de uygulanabilir. Bunun sonucu olarak metalin btn yzeyi ayn potansiyele ular ve korozyon durur. Anodun ak-devre potansiyeli FA tesinde polarize olursa korozyon iin bu fazla akmn deeri yoktur. Bu durum kaplamalara zararl olabilir. Bundan dolay asl uygulamada bu akm kuramsal olarak minimuma yakn tutulur. Eer akm, komple korunma iin gerekli olan seviyenin altna derse koruma ksmi olur, yeterli olmaz. Demir ve elik yaplarn tam olarak korunabilmesi iin gerekli olan lt, metalin her noktasnda llen potansiyel deerinin Cu / CuSO4 referans elektrotuna gre 850 mV veya daha negatif olmasdr. Katodik koruma, korozyona urayan (korozyon sisteminde anot olarak davranan) bir metalin potansiyelini deitirerek onu katot olarak davranmaya zorlamaktadr. znmeyen bir soy anot yardmyla korunacak bir yap, devrenin negatif kutbunu oluturacak ekilde doru akm devresine balanr. Bu tip korumaya D Akm Kaynakl Katodik Koruma denir. Katodik korumann bir baka ekli ise korunacak metalden daha aktif bir metali anot olarak kullanarak yapay bir pil devresi oluturup aktif metalin korozyonu ile korozyona kar korunacak yapya elektron transferi salayarak yapy katot haline getirerek korumaktr. Bu metoda Galvanik Anotlu Katodik Koruma denir. Galvanik anotlar koruma srasnda belirli hzlarla znerek arlklarn kaybederler. Bunlar uygun zaman aralklaryla yenileyerek koruma ilevine sreklilik kazandrlr. kinci yntemde korunan metal ve anot iftinin akm retir nitelikte olmas gerekmez. nk koruma iin gerekli akm uygun bir d kaynaktan ekilir. Yava znrlk yannda ekonomik olan malzemeler anot malzemesi olarak kullanlr. Galvanik anotlu, katodik koruma sistemlerinde kullanlan anot malzemeleri genellikle inko(Zn), alminyum(Al) ve magnezyum(Mg)dur. D akm kaynakl katodik koruma sistemlerinde Fe-Si, Pb-Sb, Ag-Ti bazl anotlar kullanlr. Katodik olarak bir metal yapy korumak iin aada belirtilen referans elektrotlarn karsndaki koruma potansiyel deerlerini salamak gerekir: Referans Elektrot Doygun kalomel elektrot (Hg2Cl2) Gm-Gm Klorid (Ag/AgCI) Bakr-Bakr-Slfat (Cu/CuS04) inko (Zn) Koruma Potansiyeli (mili Volt) 780 810 850 +250

Tablo 2. 1: Elektronlarn korunma deeri potansiyeller

33

Katodik korumann amac, belirli bir ortamda her metal iin sabit bir potansiyel eiin altnda metali topraa gre daha negatif olarak ykleyerek her tr korozyondan korumaktr.

Elektron akm yn

Elektrik akm yn

Elektron akm yn

Elektrik akm yn

yon akm yn

ANOT

yon akm yn

Elektrolit Elektrolit

ekil 2. 1: Metalin korozyonu ve katodik korumas

Sonuta metal yapnn her noktasndan birim alana devaml olarak akm gelmektedir. Bu akm younluu, kaplamann direncine ve o blgedeki potansiyel farkna baldr. Dolaysyla, koruma iin seilen lt, metalin toprak / deniz ile bann kuraca minimum potansiyelidir. lmler genellikle bakr / bakr slfat (Cu / CuSO4) elektrotu referans alnarak yaplmaktadr. Bu artlar altnda; Demir iin katodik koruma 850 mili Voltun altnda, Bakr iin katodik koruma 250 mili Voltun altnda salanmaktadr. Toprak / deniz ile temas halindeki metalin her noktasnda minimum potansiyele eriilmi olmas gerekir.

34

KATOT

2.2. Katodik Korumaya Giri

Katodik koruma alelade metali anod olarak altrarak korozyona uratmak ve buna karlk korozyondan korunacak yapy veya yaplar katot olarak altrmak suretiyle korozyona kar koruyan geni bir korozyon hcresi oluturmaktr. Katodik koruma iki yolla gerekletirilir.

2.2.1. Galvanik Katodik Koruma Yer Seviyesi Hatt Akmn Dn

Elektron Akm

ELK BORU

KATOT

Galvanik

ekil 2.2: Galvanik anodlu katodik koruma sistemi

Galvanik anot sisteminde gerekli katodik koruma akm aktif olan bir metali korozyona uratarak salanr. Galvanik anotlu (Bu anotlar kurban anot olarak da adlandrlr.) farkl metal veya alamlarndan meydana gelen korozyon reaksiyonlar vastasyla kurulan korozyon hcresi potansiyelindeki farkllklara gre alr. rnein demirin bakr / bakr slfat referans elektrotuna gre arasndaki potansiyel fark -0,4 ve 0,6dr. inkonun bakr / bakr slfat referans elektrotuna gre potansiyel fark -1,1 Volttur. Eer bu iki metal elektriksel olarak birbirleriyle balanrsa demir ve inko arasnda 0,50,7 Volt potansiyel fark olacak ve inko anot olarak alarak korozyona urayacak ve ayn zamanda koruma akm salayan bir akm kayna olacak ve demiri katot haline geirerek demirin korozyona uramas nlenecektir. Sistemin galvanik anotlu olarak belirlenmesinin daha uygun olduu koullarda anot tipinin en ekonomik ve en uzun mrl olann tercih etmek gereklidir. Aada anot tipleri hakknda genel bilgiler sunulmutur.

35

Magnezyum Anotlar

Zemin iindeki elektrot potansiyeli yksek olduu iin yer alt yaplarnn katodik korumasnda genellikle magnezyum anot kullanlr. Pratikte iki tip magnezyum anot kullanlr. Bunun biri Az63 standardndaki magnezyum, dieri de yksek potansiyelli magnezyum anottur. Grafit Anotlar Petrol kokunun yksek scaklkta eritilerek grafit haline getirilmesi ile grafit anot yaps elde edilir. Grafit anotlardan en fazla 2 mA/cm2 akm ekilebilir. Fakat zemin iinde 1mA/cm2 den fazla akm ekilmesi halinde anot 12 yl ierisinde kullanlmaz hale gelir. Demir Silikon Anotlar % 1415 orannda silisyum ve % 12 orannda karbon ve mangan elementlerinden oluan bu anot tipi, yzeyinde SiO2 den bir film tabakas ile kaplanmtr. Bu film tabakas sayesinde pasifleerek anot mr uzatlmtr. Buna ramen deniz suyu ve klor iyonu bulunan ortamlarda, yzeydeki film tabakas kalkarak anodun ktle kaybnn hzlanmasna neden olmaktadr. Alminyum Anotlar Alminyum anotlar genelde galvanik anot olarak kullanlmaktadrlar. Ucuz ve hafif oluu ve korozyon rnleri (alminyum tuzlar) ime suyunu kirletmedikleri iin su tanklarnn d akm kaynakl katodik korumasnda yardmc anot olarak kullanlmak zere tercih edilirler. Gm-Kurun Anotlar Kurun deiik alamlar hlinde deniz suyu ierisinde kullanlr. Kurun anotlarn yzeyleri, elektriksel iletkenlii ok yksek olan kurun peroksit tabakas ile kaplanmaktadr. Bu oksit tabakas anodun tahrip olmadan uzun sre yksek performans ile alabilmesini salamaktadr. rnein % 12 orannda gm kurun anotlardan 300 mA/m2 akm ekilebilmektedir. Endstride daha ok Ag + Sb + Pb alamlar anot olarak kullanlmaktadr. 5 cm apnda ve 30 cm boyundaki bir kurun anottan deniz suyu iinde 5 20 amper akm ekebilmek mmkndr. inko Anotlar Yer alt ve su alt yaplarnda galvanik anot olarak saf inko kullanlabilir. Deniz iinde kullanlan anotlar % 0,10,5 orannda alminyum ierir. Aada verilen ekillerde inko, magnezyum, alminyum alamlarnn hepsi demir veya elie gre daha fazla negatif potansiyele sahip olduundan anot durumuna geerek ve demir veya elii katot yaparak korozyona kar koruyacaktr.

36

Katod

ekil 2.3: Galvanik (kurban) anotlarn dorudan balanmas suretiyle yaplan katodik koruma sistemi

Boru hatlarnda olduu gibi yer alt yaplarnn katodik korumasnda anotlar yapya ounlukla dorudan balanmayp aada verilen resimde grld gibi test kutusu zerinden balanrlar.

Katod

ekil 2.4: Galvanik katodik koruma sisteminin balants

2.2.1.1 Galvanik Katodik Koruma Sistemlerinin Avantajlar Tesisi ekonomik olarak uygundur, letilmesi ve bakm kolaydr, Ar koruma potansiyeli ynnden olduka uygundur, Dier metalik yaplar zerindeki kaak akm etkileri olduka azdr, D akm kaynana gerek yoktur, Tesisi kolaydr, Minimum katodik enterferans vardr, Bakm ve iletim masraflar dktr,

37

Tanklarn korunmasnda tankn d ap etrafnda uniform akm dal vardr, Minimum istimlk ve irtifak maliyetinin az olmasdr.

2.2.1.2. Galvanik Katodik Koruma Sisteminin Dezavantajlar Kk koruma geriliminin elde edilmesi (snrl potansiyel fark), Yksek direnli elektrolitlerde olduka kk akmlarn elde edilmesi (tipik 12 A), Byk veya geniletilen yaplarda yeni anotlarn yerletirilmesi ve tesisi ekonomik olarak uygun deildir. Yksek zgl direnli ortamlarda etkisiz kalmas (zellikle 5.000 ohm.cmden daha byk ortamlarda bu sistem kullanlamaz.) Tank korumada bir sistem ancak bir tank koruyabilir. Dieri iin ayr bir sistem yaplmas gerekir. Korozyonu ve sistemi kontrol etme ve izleme zorluudur.

2.2.1.3. Galvanik Anotlarn Tesis Edilmesi Topraa gml yaplarn korunmas iin kullanlan galvanik anotlar korunan yapya ksa mesafede gmlr ve korunacak yapya izole bakr hat (kablo) ile balanr. ounlukla kimyasal dolgu malzemesi topraa tesis edilecek kurban anotlarn etrafnda anot yataklarnn tekilinde kullanlr. Dolgu kuru, sulu bulama amur eklinde veya paketlenmi ekilde kullanlr. zel dolgular verimli ve gvenilir bir tarzda gerekli elektriksel koruma akmn salayabilmek, topran direncini daha dk tutmak, anot yatann nemliliinin srekli olmasn salamak ve uniform elektrolit salayabilmek iin kullanlr. Dolgu malzemesi % 70 toz hline getirilmi al ta, % 20 bentonit, % 5 sodyum slfattan meydana gelir. Aadaki ekil, kurban anodun tesis edilmesini gsterir. Tkenen anodun sklmesi gerekmez, yanna yenisi tesis edilir.

ekil 2.5: Galvanik anot tesisi

38

2.2.1.4. Galvanik Anotlarn Korunacak Yapya Balanmas Galvanik anotlarla korunacak yaplarn arasndaki elektriksel balant, yaplarn katodik korunmasnda hayati nem tamaktadr. Anotlar korunacak yapya ya dorudan kaynak edilerek veya yap zerinde bulunan cvatalar kullanlarak balanr. Su iinde askda olan anotlarla yap arasndaki balant ya yap zerine dorudan monte ederek veya izole bakr atlamalar ile hem anoda hem de korunan yapya kaynak yapmak suretiyle salanr. Hatlar, anodun iine ya imalat esnasnda anodun iine yerletirilmek suretiyle veya sonradan anot ekirdeine kaynak yaparak balanr. Termit kaynak katodik koruma sisteminin tesis edilmesi, bakm ve tamirinde geni bir suretle uygulanan birletirme metodudur. Tm balantlar ve ekler iyi bir elektrik temas salanmas iin izole edilirler. 2.2.1.5. Galvanik Katodik Koruma Sistemi Test stasyonlar Gml yaplar korumak zere tesis edilen galvanik anotlu katodik koruma sisteminde sistemin kontrol edilmesini salayan test istasyonlar vardr. Bu test istasyonlar ya toprak zerinde balant kutusu olarak veya toprak yzeyine yerletirilirler. Aada verilen resimlerde test istasyonlarnn yapm ekli grlmektedir.

ekil 2.6: Toprak zerinde test istasyonu

Test istasyonlar katodik koruma sistemlerinde birok farkl testler iin kullanlr. Aadaki ekilde potansiyel-akm test istasyonu grlmektedir.

39

ekil 2.7: Potansiyel akm test istasyonu

2.2.2. D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemi

Doru Akm Kayna +

Yer Seviyesi Yardmc Anotlar

ELK BORU KATOT

ekil 2.8: D akm kaynakl katodik koruma sistemi

40

Bu sistemde srekli akm kayna kullanlr. Negatif kutup, korunacak boruya; pozitif kutup da zemin yata ya da toprak plakasna balanr. Zemin anot yatana, karma metal oksit kapl titanyum tp veya erit anotlar yerletirilir. Anotlar kendini yok ettiinden ve elektrik akm yksek olduundan 20 yla uygun bir kullanm sresi iin gerekli malzeme ngrlmektedir. D akm kaynakl katodik koruma sistemi, galvanik anotlu katodik koruma sisteminden daha gldr ve potansiyel ayarlamas mmkndr. Ancak evredeki ebekeleri etkilemek gibi bir mahsuru vardr. Bu koruma tipi byk ebekelerde tavsiye edilir. Potansiyel uyarlamalar ile adaptasyonda elastikiyet salar. Fakat datm ebekelerinde dier ebekelere etkisinin engellenmesine dikkat edilmelidir. Galvanik anotlu sistemde olduu gibi d akm kaynakl katodik koruma sistemi metal yzeyini korozyondan korumak iin dorultucu vastasyla bir koruma akm salar. Anotla katot arasndaki potansiyel fark dorultucu tarafndan yaplan ilave bir enerji aktivitesi vastasyla anotlar tarafndan meydana getirilir.

ekil 2.9: Tankn d akm kaynakl sistemle korunmas

Pratikte d akm kaynakl koruma sisteminin anotlar, grafit yksek silikonlu dkme demir (HSCI), platin veya metal oksit kapl titanyum anotlardr. Uniform elektrolit, daha kk deerde toprak direnci ve gaz ve asit kn salamak iin anot yataklarnda zel dolgu kullanlr. Toprak temas dolgusu normal olarak ya kok tozu veya petrol kokudur. D akm kaynakl katodik koruma sisteminde anotlar ve anot yata periyodik olarak kontrol edilmeli, eer tkenen ve zarara urayan anot varsa deitirilmelidir. D akm kaynakl katodik koruma sistemi, bu sistemdeki dorultucu ve dier akm kaynaklar gz nne alnmadnda iletme mant olarak galvanik sistemle ayndr. Bu sistemde dier doru ak kaynaklar olarak gne pilleri doru akm jeneratr, termo elektrik jeneratr kullanlabilir. Fakat genellikle yaknlarda bulunan alternatif akm kaynandan alnan enerji, dorultucu vastasyla doru akma evrilerek d akm kaynakl katodik koruma sisteminde kullanlr.

41

2.7.2.1. D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sisteminin Avantajlar Byk veya mevcut yaplar iin tesis edildiinde ekonomik olarak uygundur. Geni gerilim elde edebilme imkn (potansiyel fark ancak doru akm besleme sisteminin bykl ile snrldr.) vardr. Kaplamasz, yetersiz kaplamal ve geni yaplarn korunmas iin gerekli akm salanr. Anotlarn deitirilmesi ekonomik olarak uygundur. Yksek toprak (elektrolit) direnli ortamlarda uygulanabilir. Zayf kaplanm veya kaplamasz yaplar iin etkili koruma salar. Koruma etkinlii her zaman kontrol edilebilir. Akm ve gerilim k her zaman deitirilebilir.

2.7.2.2. D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sisteminin Dezavantajlar nemli derecede iletme ve bakm ihtiyalar oluu, Dier komu metalik yaplara, kaak akmlardan dolay, nemli lde enterferans etki yap, D g besleme gereklilii.

2.7.2.3. D Akm Dorultucular Dorultucular ayarlanabilir kademe drc bir transformatr zerinden besleme sistemine balanrlar. Dorultucular; dorultucu kprleri, k ve giri akm ve gerilimlerin llmesi iin ampermetre ve voltmetreler, kesici ve parafudrlardan meydana gelir. Fonksiyonu, alternatif akm kontrol edilebilir ve katodik koruma sistemi iin kullanlabilir doru akma evirmektir. 2.7.2.4. D Akm Kaynakl Sistem Test stasyonlar D akm kaynakl katodik koruma sistemine sahip metalik yaplar iin test istasyonlar, sadece boru ile balants yaplan hatlardan ve bunlarn baland kutu iine yerletirilen l klemenslerinden meydana gelir. Test istasyonlarnn boru hatlarnn iinden getii kesonlar, hatta bal izole flan balantlarn, boru izolasyon direncini, yabanc bir yapya paralel gitme veya bu yap ile kesime durumlarnda enterferans etkisini ve anot yatan kontrol ve test edebilmesini salayan eitli tipleri vardr.

ekil 2.10: D akm kaynakl katodik koruma sistemi dorultucusu

42

ekil 2.11: Toprak yzeyinde test istasyonu

ekil 2.12: Toprak zeri test istasyonlar

43

2.3. Sistemlerin Karlatrlmas

Galvanik Anotlu Katodik Koruma Sistemi 1. D akm kaynana gerek yoktur. Katodik koruma iin gerekli akm galvanik anotlardan salanr. 2. Bu sistemde akm maliyeti yksektir. Bu nedenle akm ihtiyac yksek olan boru hatlarnda tercih edilmez. Galvanik anotlu katodik koruma sistemi 0.5 ile 1.00 mAden daha az akm ihtiyac olan boru hatlarnda ekonomik olabilir. 3. Galvanik anotlu katodik koruma sisteminde devre potansiyeli dk olduundan yksek elektriksel zgl direnli zeminler iinde bu sistemin uygulanmas gleir. 5000 ohm.cmden daha yksek zgl direnli zeminlerde uygulanmamaldr. D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sistemi 1. Bu sistem elektrik ebekesi bulunmayan blgelerde uygulanamaz. 2. Elektrik akm ebekeden alnd iin ekonomiktir. Bu nedenle akm ihtiyac iin akm snr yoktur. Bu sistem, trafo redresr nitesi says artrlarak ok uzun boru hatlarnda ekonomik olarak uygulanabilir.

3. D akm kaynakl katodik koruma sisteminde zemin zgl direnci ile ilgili bir snr yoktur. Anot yatann direnci drlerek ve trafo redresr nitesinin says artrlarak istenilen akm uygulanabilir.

4. Proje srasnda gz nne alnmayan 4. Yapm basit ve kolaydr. letme srasnda faktrler nedeni ile deiimler meydana hibir ayar gerektirmez. gelirse bunlar iletme srasnda ayar yaplarak dzeltilebilir. 5. Trafo redresr nitesi kolayca 5. Anotlar, boru hatt boyunca dalm eriilebilecek yerlere konulduundan, olduundan, iletme srasnda kontrol iletme srasnda sistemin kontrol gtr. Arzann belirlenmesi iin her kolaydr. anodun ayr ayr kontrol edilmesi gerekir. 6. Anot / Zemin potansiyeli dk olduundan, anot yatann evre metalik yaplar zerine enterferans etkisi nemsizdir. 7. Anottan ekilen akm kontrol edilemez. Borunun akm ihtiyac polarizasyon nedeni ile zamanla azalr. 8. Anoda yakn olan metal yzeyinde ar voltaj nedeni ile metal kaplamasnda soyulma meydana gelmez. 6. Anot yatann civarndaki metalik yaplarda enterferans etkisi yapabilir. Bunun iin yapanc metal yaplar zerinde zel nlemler alnmas gerekebilir. 7. Boru akm ihtiyac deitike sisteme uygulanan akm ihtiyac istenilen seviyelerde ayarlanabilir. 8. Anoda yakn olan metal yzeyinde ar voltaj nedeni ile metal kaplamasnda soyulma meydana gelebilir.

44

Anot htiyac: 1 m2 yzeyde yeterli katodik koruma salamak iin gerekli akma katodik koruma akm ihtiyac denir. Bu akm anot vereceinden bu bilgilerden gerekli hesaplamalar yaplarak anodun boyutu tahmin edilen mr ve gerekli olan anot says bulunabilir. Daha nce gsterildii gibi galvanik anot olarak kullanlan en yaygn metal; magnezyum, inko ve alminyumdur.

2.4. Yer alt Tanklarnda Katodik Koruma

Toprak altna yerletirilen akaryakt tanklarnda toprak ve zemin suyundan dolay korozyona uramas kanlmazdr. rmenin boyutu ve zaman 1 gnde veya 10 ylda belirlenebilir. Yer alt tanklarn korozyondan nlemek iin, tankn d yzeyi uygun bitmasfalt malzeme ile kaplanr ve bu kaplamann dna katodik koruma uygulanr.

ekil 2.13: Yer alt gaz ve petrol depolama tanklarnn korozyona kar katodik korumas

45

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Metalleri katodik yntemle korumak iin Kullanlan ara gereler: Beher, demir levha, inko levha, demir maa, metre, hassas terazi, cetvel, ince zmpara, ee, voltmetre, balon joje. lem basamaklar 6 Mlk 250 ml HCl zeltisi hazrlaynz. neriler Laboratuvar nlnz giyerek alma tezghnz dzenleyiniz. Malzemelerinizi sorumludan alarak temizleyiniz. Kurallara uygun olarak zeltiyi hazrlaynz.

6x8 cm ebatlarnda demir levha hazrlaynz. Demir levha hazrlarken ebatlarna dikkat ediniz.

2x3 cm ebatlarnda inko levha hazrlaynz. inko levha hazrlarken ebatlarna ve levhalarnz temiz olmasna dikkat ediniz.

Levhalar zmparalayarak temizleyiniz. Levhalarda pas ve oksitlenme kalmayacak ekilde zmparalaynz ve temiz bezle siliniz.

46

 Zn ve Fe levhalar 0.01 hassaslnda tartnz. Levhalarn ktlelerini rapor kdnza not ediniz.

Levhalar iletken tellerin ularn sabitleyiniz. Kskalarn ularnn temiz olduuna dikkat ediniz. letken kablolarn ularn voltmetreye taknz.

Levhalar HCl zeltisine yerletiriniz.

nce inkoyu, sonra demiri dikey olarak zeltiye yerletiriniz.

zelti iindeki hareketlilii gzlemleyiniz. Metaller zerindeki hareketlilie dikkat ediniz.

Voltmetredeki potansiyel farkn kontrol ediniz. mV cinsinden lm yapnz.

47

 Levhalar zeltiden kararak ykaynz. Levhalar zeltiden metal maa ile alnz. plak elle levhalara dokunmaynz.

Etv veya bekte kurutunuz. Nemi kaybolana kadar kurutunuz. Levhalar kuruttuktan sonra ortam scaklna inmesini bekleyiniz.

Levhalar hassas terazide tartnz. Ktleleri rapor kdnza not ediniz.

Son ktlelerini ilk ktleleri ile karlatrnz. Malzemelerinizi temizleyip teslim ediniz.

Ktle kaybna gre anodu belirleyiniz.

Kullandnz malzemeleri dikkatlice temizleyiniz. Malzemelerin krlabilir malzemeler olduunu unutmaynz.

Rapor hazrlaynz.

Deney srasnda aldnz notlardan faydalannz. Raporu ilem srasna gre yaznz. Raporlarnz kuralna uygun ve okunakl olarak yazmaya zen gsteriniz.

48

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. Katodik koruma sistemi, topraa gml ve sv iindeki metalik yaplarn . nlenmektir. Katodik koruma sistemin korozyonunu kontrol altna almak iin dayanan aktif bir sistemdir. Galvanik anotlar koruma srasnda belirli bir hzla . ktlelerini kaybederler. 1 m2 yzeyde yeterli katodik koruma salamak iin gerekli akma katodik koruma denir. Galvanik anotlar koruma srasnda znerek .azalr. Katodik korumann getirilmesidir. temeli korunacak metali pilin ..haline

2.

3.

4.

5. 6.

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 7. Aadaki alanlarn hangisinde katodik koruma yaplmaz? A) B) C) D) 8. Petrol datm sistemlerinde Yer alt depolama tanklarnda me suyu datm sisteminde Apartmanlarda

znmeyen bir soy anot yardmyla korunacak bir yap, devrenin negatif kutbunu oluturacak ekilde doru akm devresine balamas ile oluturulan katodik koruma aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) D akm kaynakl Galvanik Akm Kaynaksz Anodik

9.

Katodik korumada lmler aadaki hangi madde ve zeltisi referans elektrot esas alnarak yaplr? A) B) C) D) Ag/AgCl Zn/ Zn(NO)2 Cu /CuSO4 Al / Al(NO)3

49

10.

Aadakilerden hangisi galvanik katodik korumada kullanlan anot tipi deildir? A) Al anot B) Cu anot C) Mg anot D) Zn anot

11.

Aadakilerden hangisi galvanik katodik koruma sistemlerinin avantajlarndan deildir? A) B) C) D) Tesisi ekonomik olarak uygundur. letmesi ve bakm kolaydr. D akm kayna ile alr. Dier metalik yaplar zerinde kaak akm azdr.

12.

Aadakilerden hangisi galvanik katodik korumada anot yatann evresine dolgu malzemesi ile evrilmesinin sebeplerinden deildir? A) B) C) D) Topran direncini daha dk tutmak Anot yatann nemliliinin srekliliini salamak Uniform elektrolit salayabilmek Topran nemini kurutmak

13.

Aadakilerden hangisi galvanik katodik korumada anot evresine dklen dolgu malzemesinde bulunmaz? A)H2SO4 B) Toz halimde kire ta. C) Bentonit D)Na2SO4

14.

Bir doru akm kaynann negatif uunu boruya pozitif ucunu da anot yatana balayarak yaplan katodik koruma eidi aadakilerden hangisidir? A) Galvanik B) D akm kaynakl C) Anodik D) Akmsz

15.

Aadakilerden hangisi d akm kaynakl katodik koruma sisteminin avantajlarndan deildir? A) B) C) D) Koruma etkinlii kontrol edilir. Anotlarn deiimi ekonomiktir. Akm ve gerilim k deitirilebilir. Sonsuz koruma salar.

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar ile cevap anahtarn karlatrnz. Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

50

UYGULAMALI TEST
Uygulama sorusu: Doymu HCl zeltisi iindeki demir levha, alminyum ile galvanik katodik koruma ile korunmaktadr. 60 dakika sonra anotta meydana gelen metal kaybn deneysel olarak hesaplaynz. Gerekli malzemeler: Beher, demir levha, alminyum levha, demir maa, metre, hassas terazi, cetvel, ince zmpara, ee, voltmetre.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? 6 Mlk 250 ml HCl zeltisi hazrladnz m? 2x8 cm ebatlarnda demir ve alminyum levha hazrladnz m? Levhalar zmpara ile temizleyip bek veya etvde kuruttunuz mu? Levhalar hassas terazide tartp ktlelerini not ettiniz mi? Levhalar zeltiye dikey olarak yerletirdiniz mi? Levhalar voltmetre ile birletirip gerilimi ltnz m? 60 dakika zelti iindeki hareketlilii gzlemlediniz mi? Levhalar zeltiden maa ile kartp temizleyip kuruttunuz mu? Kurutulmu levhalar tartnz m? Anot olan levhay belirleyip metal kaybn hesapladnz m? Malzemelerinizi temizleyip teslim ettiniz mi? Raporunuzu hazrladnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Bitirdiiniz faaliyet sonunda yukardaki testi doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz konular retmeniniz ile tekrar alnz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

51

MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

MODL DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi korozyon oluumunun balca etkilerinden deildir? A)Hava B) Yamur C) Deniz suyu D) Gne Alminyum metalinin korozyona uramas ile d yzeyini kaplayan maddenin kimyasal forml aadakilerden hangisidir? A) Al(OH)3 B) Al2O3 C) Al2(SO4)3 D) AlCl3 Elektrolit ve metal ara yzeyinde yk transferine neden olan kimyasal reaksiyon aadakilerden hangisi ile ifade edilir? A) Oksitlenme Reaksiyonu B) Elektrot Reaksiyonu C) Ykseltgenme Reaksiyonu D) Katodik Reaksiyon Aadakilerden hangisi korozyona etki eden faktrlerden deildir? A) Taneler aras zellik B) Sistemin dizayn C) Karncalanma D) Zeminin elektriksel zgl direnci Aadakilerden hangisi korozyon eidi deildir? A) Fiziksel B) Oyuklama C) Taneler aras 2.

3.

4.

5.

D) Biyolojik

6.

Aadakilerden hangisi korozyondan korunma yntemi deildir? A) Korozyon elemanlarn ortamdan uzaklatrmak B) Ortama frenleyici ilave etmek C) Katodik ve anodik frenleyicileri ortamdan uzaklatrmak D) Metali fakl bir metalle kaplamak Doada su ve zeminlerin pH deerleri aadaki klarn hangisinde doru olarak verilmitir?

7.

A) 4< pH<9
8.

B) 6< pH < 9

C) 10< pH <12

D) 11< pH <14

Aadaki alanlarn hangisinde katodik koruma uygulanmaz? A) Toprak seviyesi tank tapanlarnda B) Sv depolama tanklarnda C) me suyu datm ebekelerinde D) Ev ii kalorifer sistemlerinde Aadakilerden hangisi galvanik katodik koruma sistemlerinin avantajlarndan deildir? A) Koruma akmnn verimli kullanr. B) Tanklarn korunmasnda d ap etrafnda uniform akm salamaz. C) D akm kaynana gerek duyulmaz. D) letmesi ve bakm kolaydr.

9.

52

10.

Aadakilerden hangisi d akm kaynakl katodik korumannn avantajlarndan deildir? A) Byk ve mevcut yaplar iin ekonomiktir. B) Geni gerilim elde etme imkn C) Akm ve gerilimin deitirilememesi D) Koruma etkinliinin kontrol edilmesi Aadakilerden hangisi d akm kaynakl katodik koruma sisteminin dezavantajlarndan deildir? A) nemli derecede iletme ve bakm ihtiyac B) Komu metalik yaplara kaak akmlardan dolay nemli lde manyetik etkisi C) D g besleme gereklilii D) Byk yaplar iin ekonomik olmamas Aadakilerden hangisi galvanik katodik koruma ile d akm kaynakl katodik korumann ortak zelliidir? A) Elektrik akmna ihtiya duyulmaz. B) Akm maliyeti yksektir. C) Anotta ktle kayb meydana gelir. D) Anottan ekilen akm kontrol edilemez.

11.

12.

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz yantlar ile cevap anahtarn karlatrnz. Cevaplarnz doru ise modl performans deerlendirmesine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

53

MODL UYGULAMALI TEST

Uygulama sorusu: Eit ktleli Fe levhalar 1Mlk HCl zeltilerinde, birini Al ile galvanik koruma ile dierini tek bana 60 dakika bekletiniz. Korumal ve korumasz demir levhalarn ktlelerini karlatrnz. Kullanlacak malzemeler: Beher, alminyum levha, demir levha, metre, hassas terazi, cetvel, ince zmpara, ee, voltmetre, tuz kprs, balon joje. DEERLENDRME KRTERLER nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? 1 Mlk 500 ml HCl zeltisi hazrladnz m? zeltiyi 250 ml olarak beherlere boalttnz m? Ayn ebatlarda ve ktlede Fe levha hazrladnz m? Zn levha hazrlatnz m? Levhalar zmparaladnz m? Demir levhalar hassas terazide tartp ktlelerinin eit olduuna dikkat ettiniz mi? Galvanik katodik koruma sistemini hazrlayp voltmetreyi baladnz m? Ayn anda levhalar zeltiye dikey olarak yerletirdiniz mi? Zaman ayarladnz m? Sre dolunca levhalar zeltiden kartp temizlediniz mi? Levhalar korumal ve korumasz olarak ayrttnz m? Levhalar etv veya bekte kuruttunuz mu? Levhalar ayr ayr hassas terazide tartnz m? Korumal ile korumasz arasndaki korozyon farkn hesapladnz m? Malzemelerinizi temizleyip teslim ettiniz mi? Rapor hazrladnz m?

Evet

Hayr

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

DEERLENDRME
Bitirdiiniz faaliyet sonunda yukardaki testi doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz konular retmeniniz ile tekrar alnz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

54

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FALYET-1N CEVAP ANAHTARI
Soru 1 2 3 4 5 Cevap Korozyon Elektrolit Metaller Pas A Soru 6 7 8 9 10 Cevap C B D D B Soru 11 12 13 14 15 Cevap C C A C C

RENME FALYET -2N CEVAP ANAHTARI

Soru 1 2 3 4 5 Cevap Korozyonunu Elektrik akmna znerek Akm ihtiyac Ktleleri Soru 6 7 8 9 10 Cevap Katodu D A C B Soru 11 12 13 14 15 Cevap C D A B D

MODL LME VE DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

Soru 1 2 3 4 5 Cevap D B B C A Soru 6 7 8 9 10 Cevap C A D B C Soru 11 12 Cevap D C

55

KAYNAKA KAYNAKA
ERDEN Seyit, M.Caner DEERTEKiN, Korozyon ve Katodik Koruma Kocaeli EMO -ubesi, 2004. ENDENEL Emel, Korozyon Katodik Koruma, Bahar Yaynlar, 2004. YALIN Hayri, Timur KO, Korozyon ve Katodik Koruma, ANKARA, 1991.

56