You are on page 1of 410

T.C.

A KARA VERSTES SOSYAL BLMLER E STTS ZEL HUKUK (MEDE HUKUK) A ABLM DALI

HEKM SZLEMEDE DOA SORUMLULUU

Doktora Tezi

Atiye UYGUR

Ankara-2009

T.C. A KARA VERSTES SOSYAL BLMLER E STTS ZEL HUKUK (MEDE HUKUK) A ABLM DALI

HEKM SZLEMEDE DOA SORUMLULUU

Doktora Tezi

Atiye UYGUR

Tez Danman Prof. Dr. Hasan GZAR

Ankara-2009

DEKLER Sayfa o: NDEKLER ........................................................................................................ i KISALTMALAR .................................................................................................. xii GR KO U U EM, SI IRLA DIRILMASI VE TARH 1. KO U U EM VE SI IRLA DIRILMASI .....................................1 I. Konunun nemi ..........................................................................................1 II. Konunun Snrlandrlmas ve nceleme Plan ............................................2 2. HEKML TARH GELM ............................................................5 I. Tp ve Hekimlik Meslei.............................................................................5 II. Hekimin Sorumluluu ................................................................................9

BR C BLM HEKM HUKUK SORUMLULUU LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

3. SORUMLULUK HUKUKU LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE LKELER..............................................................................................12 I. Genel Olarak Sorumluluk Kavram...........................................................12 II. Sorumluluun Trleri ................................................................................14 A. Genel Olarak .....................................................................................14 B. Szleme Sorumluluu ......................................................................14 C. Szleme D Sorumluluk.................................................................16 4. HEKM HUKUK SORUMLULUU KAVRAMI VE TIBB

SORUMLULUU KAY AKLARI .......................................................18 I. Genel Olarak ...........................................................................................18 II. Hekimin Hukuki Sorumluluunu Douran Sebepler ..............................19 A. Genel Olarak ......................................................................................19

B. Hekimin Culpa In Contrahendodan Sorumluluu .............................20 C. Hekimin Vekaletsiz Grme Nedeniyle Sorumluluu ....................22 D. Hekimin Haksz Fiil Sorumluluu .....................................................24 III. Hekimin Sorumluluunun Hukuki Temelleri..........................................26 A. Kiilik Haklar ve Hekimin Sorumluluu ..........................................26 B. Hekimin Sorumluluu ile lgili Pozitif Kaynaklar.............................28 IV. Mukayeseli Hukukta ve Trk Hukukunda Hekimin Hukuki Sorumluluu ............................................................................................30 A. Mukayeseli Hukukta .........................................................................30 1. 2. 3. 4. 5. Roma Hukukunda .......................................................................30 Alman Hukukunda......................................................................32 svire Hukukunda......................................................................35 ngiliz Hukukunda ......................................................................37 Amerikan Hukukunda.................................................................40

B. Trk Hukukunda ...............................................................................44 5. HEKMLK MESLE VE HEKMLK FAALYET LE LGL KAVRAMLAR..............................................................................45 I. Hekim ve Hekimlik Kavramlar ................................................................45 A. Genel Olarak ......................................................................................45 B. Hekimlik Meslei ve artlar .............................................................46 1. Trk Vatanda Olmak .................................................................46 2. Tp Fakltesi Diplomasna Sahip Bulunmak................................46 3. Tabip Odasna Kaytl Olmak.......................................................46 4. Hekimlik Mesleinin crasna Geici ya da Srekli Engel Hali Bulunmamak.........................................................................46 C. Tehis ve Tedavi Kavramlar..............................................................50 D. Tbbi Mdahale Kavram ...................................................................51 II. Hekimin Hukuki ve Mesleki Statsnn Belirlenmesi ..........................56 A. Serbest (Bamsz) alan Hekim.....................................................56

ii

B. Baml alan Hekim ......................................................................57 1. zel Hastanede alan Hekim .....................................................57 2. Kamu Hastanesinde alan Hekim .............................................59 6. TIP ET AISI DA SORUMLULUK................................................62 I. Genel Olarak............................................................................................62

II. Etik ve Meslek Etii ...............................................................................63 III. Meslek Etii ve Tp Etii ........................................................................65 IV. Tp Etii ve Deontoloji............................................................................66 V. Tp Etii, Deontoloji ve Hukuk ...............................................................68 VI. Tp Etiine zg lkeler..........................................................................70 A. Yararllk lkesi ..................................................................................71 B. Zarar Vermeme lkesi ........................................................................72 C. zerklie Sayg lkesi........................................................................73 D. Adalet lkesi .......................................................................................75 VII. Tp Etii Asndan Hekim- Hasta likileri ...........................................77 A. Genel Olarak .....................................................................................77 B. Hekim Hasta likisinde Modeller ...................................................79 1. Buyurgan Hekim Modeli..............................................................80 2. Danman Hekim Modeli .............................................................81 3. Katlmc Hekim Modeli ..............................................................82 7. HEKMLK SZLEMES TA IMI, U SURLARI,

KAPSAMI VE HUKUK TEL .......................................................83 I. Genel Olarak............................................................................................83

II. Hekimlik Szlemesinin Tanm .............................................................84 III. Hekimlik Szlemesinin Unsurlar .........................................................85 A. Bir Hizmetin fas: Tehis-Tedavi-Tbb Mdahale ..........................85 B. Hizmetin Hastann Menfaatine ve radesine Uygun Olarak Yaplmas ...........................................................................................87

iii

C. Tedavinin Zaman Kaydna Bal Olmakszn ve Hastann yileememe Riskini Tamakszn stlenilmesi ...............................88 D. Taraflarn Anlamas..........................................................................91 E. cret...................................................................................................92 IV. Hekimlik Szlemesinin Hukuki Nitelii ile lgili Grler...................94 A. Hizmet Szlemesi Gr ................................................................95 B. stisna (Eser) Szlemesi Gr......................................................98 C. Kendine zg Yaps Olan Szleme Gr .................................103 D. Vekalet Szlemesi Gr .............................................................104 E. Grlerin Deerlendirilmesi ve Grmz ..................................110 V. Hekimlik Szlemesinin Hukuki Nitelii ve Kapsam ........................112 A. Hekimlik Szlemesinin Hukuki Nitelii.........................................112 B. Hekimlik Szlemesinin Kapsam ....................................................116

K C BLM HEKMLK SZLEMES HKM VE SO ULARI

8. HEKMLK SZLEMES DE TARAFLARI HAK VE YKMLER .............................................................................................118 I. Genel Olarak..........................................................................................118

II. Hekimlik Szlemesinin Taraflar ........................................................119 A. B. Hekim.............................................................................................119 Hasta...............................................................................................122

III. Hekimin Szlemeden Doan Ykmleri .............................................123 A. Genel Olarak ..................................................................................123 1. Edim Ykmleri .....................................................................124 a. Asli Edim Ykm .............................................................124 b. Yan Edim Ykm .............................................................124

iv

2.

Yan Ykmler (Dier Davran Ykmleri) ..........................125

B. Hekimin Szlemesel Ykmlerinin Kapsam ve Snflandrlmas.............................................................................127 1. 2. Hekimin Asli ve Yan Edim Ykmleri ..................................127 Hekimin Yan Ykmleri ........................................................129

IV. Hekimin Tehis Koyma ve Tedavi Ykm ..........................................131 A. Genel Olarak....................................................................................131 B. Hasta yksnn Alnmas ve Muayene.........................................132 C. Tbb Aratrma, Tetkik ve Tehis ...................................................134 D. Tedavi Yntemi Seme ve Uygulama .............................................135 V. Hekimin i Bizzat Grme Ykm ........................................................138 A. Genel Olarak ....................................................................................138 B. Hekimin Yardmc ahs Kullanmas ya da Yerine Baka Bir Hekimi Koymas ..............................................................................139 VI. Hekimin Hastay Aydnlatma Ykm ..................................................142 A. Genel Olarak.......................................................................................142 B. Aydnlatma Ykmnn Hukuk Dayanaklar ..................................144 C. Aydnlatma Ykmnn Trleri ........................................................149 1. Mdahale Aydnlatmas ..............................................................150 a. Tehis Aydnlatmas ...............................................................151 b. Sre Aydnlatmas.................................................................151 c. Riziko Aydnlatmas ...............................................................153 2. Koruma / Tedavi Aydnlatmas ....................................................155 3. zel Aydnlatma Trleri ..............................................................155 D. Aydnlatma Ykmnn Kapsam Ve Snrlar ................................157 1. Genel Olarak ................................................................................157 2. Aydnlatma Ykmnn Daha Dar Olduu Haller......................159 3. Aydnlatma Ykmnn Daha Geni Olduu Haller ..................160

4. Aydnlatma Ykmnn Tamamen Ortadan Kalkt Haller ......161 a. Acil Durumlar ........................................................................161 b. Hastann Kendi radesi ile Aydnlatlma Hakkndan Vazgemesi.............................................................................162 c. Aydnlatma Ykmnden yiletirme Amacyla Vazgeilmesi ..........................................................................164 d. Hastann Hastal Hakknda Bilgisinin Bulunmas ...............168 E. Aydnlatma Ykmls.....................................................................169 F. Aydnlatlacak Kii ............................................................................171 G. Aydnlatmann Zaman Ve ekli .......................................................172 1. Zaman..........................................................................................172 2. ekli..............................................................................................173 H. Aydnlatma Ykmnn spat ..........................................................175 VII. Hekimin Hastann Rzasn Alma Ykm...........................................178 A. Genel Olarak ......................................................................................178 B. Rza Alma Ykmnn Hukuki Dayanaklar ...................................179 C. Rzann Hukuki Nitelii Ve Geerlilik Koullar .............................182 1. Hastann Aydnlatlm Olmas ....................................................185 2. Ehliyet .........................................................................................186 a. Kn Tbb Mdahaleye Rzas ..........................................188 b. Kanun Temsilcinin Haksz Yere Rza Gstermemesi.............191 3. Rzann Aklanma Zaman ve ekli............................................194 a. Zaman ......................................................................................194 b. ekli..........................................................................................195 4. Rzann Konusu ve Kapsam .......................................................197 5. Varsaylan Rza ............................................................................200 6. Ameliyatn Geniletilmesi............................................................201 7. Rzann Geri Alnmas (Cayma)...................................................205

vi

VIII. Hekimin zen Gsterme Ykm.......................................................205 A. Genel Olarak.......................................................................................205 B. Hekimin zen Gsterme Ykmnn Hukuk Nitelii ve zellikleri ..........................................................................................210 C. Hekimin zen Gsterme Ykmnn Tr ve Derecesi ..................213 D. Yargtay Uygulamasnda Hekimin zen Gsterme Ykm ..........215 E. Hekimin zen Gsterme Ykmn Arttran Unsurlar....................218 1. Tbb Eitim Seviyesi ve htisas Alan.........................................218 2. Denenmemi Bir Tedavi Ynteminin Uygulanmas ....................219 3. Tbb Mdahalede Riskin Derecesi ..............................................221 IX. Hekimin Sadakat ve Sr Saklama Ykm ............................................222 A. Genel Olarak ......................................................................................222 B. Hekimin Sadakat Ykm..................................................................224 C. Hekimin Sr Saklama Ykm...........................................................225 1. Genel Olarak ................................................................................225 2. Sr Saklama Ykmnn Hukuki Dayanaklar ............................227 3. Sr Saklama Ykm Olan Hekimin Tanklktan ve Bilirkiilikten ekinme Hakk .....................................................232 4. Hekimin Sr Saklama Ykmnn stisnalar..............................234 a. Hastann Rzas .......................................................................234 b. Bildirimde Bulunma Zorunluluunun Olduu Haller ............235 1. Trk Ceza Kanununa gre Hekimin Bildirimde Bulunma Zorunluluu .......................................................237 2. Umumi Hfzshha Kanununa gre Hekimin Bildirimde Bulunma Zorunluluu .....................................239 X. Hekimin Kayt Tutma Ykm ...............................................................241 A. Genel Olarak .....................................................................................241 B. Kayt Tutma Ykmnn Hukuki Dayanaklar.................................241 C. Kayt Tutma Ykm le lgili Baz Sorunlar ...................................244

vii

1. Kayt ve Belgelerin Saklanmas Sorunu.......................................244 2. Kayt ve Belgelerin Kimde Kalaca Sorunu ...............................245 3. Kayt ve Belgeler Kime Ait Olduu Sorunu ................................246 9. HASTA HAK VE YKMLER ..............................................................247 I. Hasta Haklar...........................................................................................247 A. Genel Olarak ....................................................................................247 B. Hastann Hekimini Seme Hakk.....................................................250 C. Hastann Bilgilendirilme ve Aydnlatlma Hakk ............................251 D. Hastann Tedaviyi Reddetme Hakk ................................................252 E. Hastann zel Hayatna Sayg Gsterilmesini Talep Hakk............256 F. Hastann Onurlu lm Hakk ..........................................................257

G. Hastann Bavuru ve ikayet Hakk ................................................259 II. Hastann Szlemeden Doan Ykmleri.............................................261 A. Hastann Asli Edim Ykm: cret deme ...................................261 B. Hastann Yan Ykmleri .................................................................262 1. 2. Hastann Bilgi ve Belge Verme Ykm .................................262 Hastann Yaplacak Olan Mdahale ve ncelemelere Katlanma Ykm....................................................................265 Hastann Talimat ve Tavsiyelere Uyma Ykm ....................266

3.

10. HEKMLK SZLEMES SO A ERMES ................................267 I. Genel Olarak .........................................................................................267

II. Szlemenin fa ile Sona Ermesi...........................................................269 III. Hekim ya da Hastann Tek Tarafl rade Aklamalar le Sona Ermesi....................................................................................................271 A. Genel Olarak.....................................................................................271 B. Azil ...................................................................................................272 C. stifa ..................................................................................................274 IV. Hekim Ya Da Hastann lm, Ehliyetsizlii ya da flas Halinde Szlemenin Sona Ermesi .....................................................................275

viii

A. lm ...............................................................................................275 B. Ehliyetsizlik ....................................................................................276 C. flas ................................................................................................279

C BLM HEKMLK SZLEMES E AYKIRILIKTA DOA HUKUK SORUMLULUU ARTLARI VE SO ULARI

11. HEKM HUKUK SORUMLULUU U ARTLARI ................281 I. Genel Olarak .........................................................................................281

II. Szleme likisinin Varl ..................................................................283 III. Szlemenin hlali (Borca Aykrlk) ...................................................285 A. Genel Olarak .................................................................................285 B. Asli Edim Ykmn hlal ............................................................285 B. Yan Ykmleri hlal ......................................................................286 IV. Kusur ......................................................................................................288 A. Genel Olarak ..................................................................................288 B. Hekim Asndan Kusurun Deerlendirilmesi ...............................290 1. Genel Olarak Tbb Kusur ........................................................290 2. Tbb Uygulama Hatalar (Malpraktis) .....................................293 a. Tbb Standart Kavram.......................................................294 b. Tbb Uygulama Hatas Komplikasyon Ayrm ...............297 c. Tbb Uygulamadan Hatal rnek Durumlar....................301 1. Tehis (Tan) Hatalar ...................................................301 2. Tedavi Hatalar..............................................................304 a. Mdahale Yaplmamas............................................305 b. Eksik n Muayene ve Yetersiz Hasta yks Alma ........................................................................307

ix

c. Hastann Vcudunda Yabanc Madde Unutulmas ...............................................................308 d. Tehise Ynelik Gerekli Tetkiklerin Yaplmamas....309 e. Yanl Tedavi Yntemi, Yanl la Seme ve Uygulama .................................................................310 f. Yanl Organn ya da Hastann Ameliyat Edilmesi....................................................................312 g. Kontrol, Gzetim ve Tedavi Sonras Bakm Hatalar ....................................................................313 3. Tbb Meslek Kusuru Kavram ..................................................316 a. Tp Biliminin Genel Olarak Tannp Kabul Edilmi Kurallar ..............................................................................317 b. Tp Biliminin Genel Olarak Tannp Kabul Edilmi Kurallarna Aykrlk...........................................................320 4. Yan Ykmleri hlal le lgili Kusurlar....................................321 a. Genel Olarak .......................................................................321 b. Hekimin zen Gsterme Ykm hlali ............................322 c. Hekimin Aydnlatma Ykm hlali .................................323 d. Hekimin Sadakat ve Sr Saklama Ykm hlali ...............327 e. Hekimin Kayt Tutma Ykm hlali ................................329 V. Zarar ......................................................................................................330 A. Genel olarak ...................................................................................330 B. Szlemeden Doan Zarar .............................................................335 1. Genel Olarak.............................................................................337 2. Hekimlik Szlemesinden Doan Zarar ...................................340 VI. Uygun lliyet Ba ...............................................................................340 A. Genel Olarak ..................................................................................340 B. Hekimlik Szlemesinde Uygun lliyet Ba.................................344

12. HEKM HUKUK SORUMLULUU AISI DA SPAT SORU U..................................................................................................346 I. Genel Olarak..........................................................................................346

II. Hastann spat Yk ..............................................................................347 III. Hekimin spat Yk ..............................................................................350 IV. Sorumluluun Tespitinde Bilirkiinin Rol ..........................................353 A. Genel Olarak ..................................................................................353 B. Yksek Salk uras .....................................................................354 C. Adli Tp Kurumu............................................................................356 D. niversiteler...................................................................................358 13. SORUMLULUKTA KURTULMA A LAMASI .............................359 I. Genel Olarak..........................................................................................359

II. Hekim ve Sorumluluktan Kurtulma Anlamas ....................................361 SO U ...............................................................................................................365 KAY AKA ......................................................................................................370

xi

KISALTMALAR

ABD. AHS. Any. Art. ATF. Aufl. AHF. BATDER BGB. BGH. BGHZ. BK. BverfG. bkz. C. CC. CMK. CO. ev. E. f. HD. HGK. Hrsg. BK. HFM.

: Ankara Barosu Dergisi : Avrupa nsan Haklar Szlemesi : Trkiye Cumhuriyeti Anayasas : article (madde) : svire Federal Mahkeme Kararlar Resmi Klliyat : Auflage (bask) : Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi : Bankacilik ve Ticaret Hukuku dergisi : Brgerliches Gesetzbuch (Alman Medeni kanunu) : Deutscher Bundesgerichtshof (Alman Federal Mahkemesi) : Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zivilsachen : Trk Borlar Kanunu : Bundesverfassungsgericht (Alman Federal Anayasa Mahkemesi) : baknz : Cilt : Code Civil (svire Medeni Kanunu) : 5271 Sayl Ceza Muhakemesi Kanunu : Code des Obligations (svire Borlar Kanunu) : eviren : Esas : fkra : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurulu : Herausgeber (editr) : stanbul Barosu Dergisi : stanbul Hukuk Fakltesi Mecmuas

xii

JdT. JZ. K. KHK. LG. m. MedR. MHAD. NJW. No. OLG. OR.

: Journal des Tribunaux : Juristenzeitung (Tbingen) : Karar : Kanun Hkmnde Kararname : Landesgericht : Madde : Medizinrecht : Mukayeseli Hukuk Aratrmalar Dergisi : Neue Juristische Wochenschrift : Nummer (say) : Oberlandesgericht : Schweizerisches Obligationenrecht (svire Borlar Kanunu Almanca Metni)

S. s. T. TCK. TDK. TDN. TTB. TTK. TMK. v. vb. vd. Yarg. YHGK. YBK. YHFD.

: Say : sayfa : Tarih : Trk Ceza Kanunu : Trk Dil Kurumu : Tbbi Deontoloji Nizamnamesi : Trk Tabipleri Birlii : Trk Ticaret Kanunu : 4721 Sayl Trk Medeni Kanunu : versus (kar) : ve benzeri : ve devam : Yargtay : Yargtay Hukuk Genel Kurulu : Yargtay tihad Birletirme Karar : Yeditepe niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi

xiii

xiv

HEKM SZLEMEDE DOA SORUMLULUU GR


KO U U EM, SI IRLA DIRILMASI VE TARH

1. KO U U EM VE SI IRLA DIRILMASI

I. KO U U EM

Hekimlik szlemesi, yaama, salk ve kiilik haklar ile ok yakndan ilgili olma zellii ile i grme szlemeleri arasnda farkl bir yere sahiptir. Serbest alan hekim ve hasta ya da kanuni temsilcisi- arasnda kurulan bu szleme, taraflar arasnda g dengesinin olmad ve youn bir gven temelinde varlk kazanan bir hukuki ilikidir. Bu hukuki ilikinin znde, sayg, gven, efkat, zen ve merhamet gibi insani duygular younlukla yer aldndan, hekimlik szlemesi, dier tam iki tarafa bor ykleyen szlemelerden farkl zellikler de tar.

Hekim, en bata hastasna faydal olabilmek amacyla bir takm mesleki faaliyetlerini yerine getirirken, tbb etik ilkelere, tbbn kabul edilmi kurallarna uygun davranmak zorundadr. Hukuk ise, hekimin bu faaliyetlerini kendi koyduu ilke ve kanunlara gre deerlendirmektedir. Zira, hekimlik faaliyetleri hukuken son derece deerli kabul edilen ve en temel kanunlar ile koruma altna alnan bir alanda gereklemektedir: maddi, manevi btnl oluturan tm kiilik deerleriyle insan. Tp ve salk hukukunun byk blm etik deerler ve ilkeler zerine kurulmutur. Etik tartmalar, soyut ve kaygan zeminlerde yaplsa da, hukuki dzenlemelere byk etkisi olduu phesizdir. rnein, tbb etikteki zarar

vermeme ilkesi, hukukun emrettii primum non nocere yani kimseye zarar verme kural ile rtmektedir.

Hekimin herhangi bir mdahaleyi yapp yapamayaca, hangi snrlar ve hangi artlar ile yapabilecei, meydana gelen olumsuz sonulardan hekimin sorumlu olup olmayaca gibi konular, hukuk tarafndan cevaplanmas gereken sorulardr. Hekimin, tbb faaliyetlerini dorudan ya da dolayl olarak dzenleyen birok kanun, tzk ve ynetmelik salk hukuku mevzuat kapsamnda yer almakta iken, hekimin sorumluluunu zel olarak dzenleyen hkmler mevcut deildir. Bu nedenle, ortaya kan hukuki problemler iin genel nitelikli hkmlere bavurularak zlmeye allmaktadr. Trk zel hukukunda, hekimin hukuki sorumluluu konusu ilgi gren bir konu olarak, birok makaleye ve baz monografik eserlere konu olmutur. Ancak ne yazk ki, yakn zamana kadar incelemeler hep ayn kapsam ve ierikle snrl kalmtr. Dolaysyla, hekimlik szlemesi, ykmleri ve hekimin szlemeden doan hukuk sorumluluu, ayrntl olarak ele alnp, incelenmesi gereken bir konudur. ada yaam ve tpta ki gelimeler, son 20-25 yl iinde etik, tp ve hukuk alannda, yeni balklar tartmaya am ve bu nedenle hekimin tbbi faaliyetleri, ad geen alanda da, farkl alardan daha youn bir ekilde incelenmeye balanmtr. zellikle, son yllarda, uluslar aras ve ulusal platformlarda, doktrin ve uygulamadan, tp ve hukuk insanlarnn sk sk, sempozyum ve panallerde bir araya gelmeleri de, konunun daha da artmakta olan nemini vurgular niteliktedir.

II. KO U U SI IRLA DIRILMASI VE CELEME PLA I

Hekimin, mesleki faaliyetleri nedeniyle, tbb etik, ceza hukuku, idare hukuku ve zel hukuk (medeni hukuk) asndan farkl sorumluluklar sz konusu olabilmektedir. Hekimin, zel hukuk (medeni hukuk) asndan sorumluluu, hastas ile girdii drt farkl hukuki iliki temelinde ekillenebilir. Bunlar, hekimin culpa in contrahendodan, vekaletsiz i grmeden, haksz fiilden ve szlemeden doan sorumluluklardr. Trk zel hukuku asndan genel kapsamda incelenmi olsa da, serbest alan hekimin, hastas ile kurduu bir szleme ilikisi olan hekimlik szlemesinden doan hukuki sorumluluu yeterince detaylandrlarak, aratrma konusu yaplmamtr. Bu nedenle ve ayrntl bir inceleme yapabilmek arzusu ile konumuzu, serbest alan hekim ve hasta arasnda kurulan hekimlik szlemesi nedeniyle doan hukuki sorumluluu olarak snrlam bulunuyoruz.

Hekimlik mesleinin, ok eski alara dayanan gemii nedeniyle, ncelikle ksa bir tarihe vererek baladmz almamzn birinci blmn, hekimin hukuki sorumluluu ile ilgili temel kavramlar oluturmaktadr. zellikle, sorumluluk kavramnn ne olduu, hekimin hangi sebeplerle sorumlu olabilecei ve tbb sorumluluun hukuki temelleri ortaya konulmaya allmtr. Evrensel nitelik

tayan bir takm deerler erevesinde, hekimin hukuki sorumluluunun zellikle hekimlik szlemesi temelinde- Roma hukukunda, Alman, svire, ngiliz ve Amerikan hukuklarnda nasl yer ald, mukayeseli hukuk balyla ve temel hatlar ile incelenmitir. Hekimlik meslei, hekimlik faaliyetleri, hekimin hukuki ve mesleki stats belirlendikten sonra, bu almada zellikle var olmasn istediimiz, tp etii, deontoloji, tp etiine zg ilkeler ve hasta hekim ilikisindeki modellere yer

verilmitir. Hekimlik szlemesinin tanmlanmas, unsurlarnn, kapsamnn ve hukuki niteliinin ayrntl gr ve tartmalara yer verilerek belirlenmesi ile birinci blm tamamlanmtr.

almamzn ve konunun merkezini oluturan, hekimlik szlemesinin taraflar ve szlemeden doan ykmleri ayrntlar ile ikinci blmde ele alnmtr. Szlemeden doan ykmlerin neler olduu, asli edim ykm ve yan ykm ayrmlaryla, hekimlik szlemesi kapsamnda hukuki nitelendirmeleri de yaplarak belirlenmitir. zellikle, hekimin, hastasn aydnlatma, rzasn alma, zen gsterme, sadakat ve sr saklama, kayt tutma ykmleri, rnek olay ve yarg kararlar ile desteklenerek incelenmeye allmtr. kinci blm, hekimlik szlemesini sona erdiren sebepler incelenerek tamamlanmtr.

nc ve son blmde, hekimlik szlemesinin ihlali nedeniyle hukuki sorumluluun meydana gelmesi, sorumluluun hangi artlarda gerekleecei belirlenerek aklanmtr. Bir hekimlik szlemesinin varl, szlemenin ihlal edilmesi, kusur, zarar ve illiyet ba unsurlarnn, birlikte var olmas ile ortaya kan sorumluluk asndan hekimin kusurunun deerlendirilmesi, tbbi uygulama hatalar, tbb standart kavram, mesleki kusur gibi konuya zg kavramlar ayrntlar ile ele alnarak incelenmitir. Bu blmde, yaanm rneklere, Trk ve yabanc mahkeme kararlarna, sklkla atf yaplmtr. Hekimin hukuki sorumluluunun ortaya konmas asndan ispat konusu, sorumluluun tespitinde bilirkiilik kurumunun rol ve hekimin sorumluluktan kurtulma anlamas da incelenerek, nc blm tamamlanmtr.

2. HEKML TARH GELM

I.

TIP VE HEKMLK MESLE

Hekimlik dnyann en eski mesleklerinden biridir ve kkleri tarih ncesi dneme dayanr. O dnemde, ruhlarn hastalk sebebi olduu inanc nedeniyle, tedavi sanat ile uraanlarn ruhlar dnyasyla ilikiye girebilecek, doann gizli glerine hkmedebilecek biri olmas gerekiyordu. Dolaysyla, hekim ayn zamanda kabilenin bycsyd1. lk insanlar, deneme yanlma yoluyla birok bitki, hayvan ve madenin tbbi etkisini renebildi. lk cerrahi mdahaleler de byc hekimler tarafndan yaplrd.

lk

ada,

yaznn

icadyla

ilerleyen

eski

yksek

medeniyetlerde

(Mezopotamya-Smer, Akkad, Babil, Msr, in, Hitit, Hint, Yunan, Roma ve skenderiye Uygarlklarnda) tbba dair inanlar, grler ve uygulamalar da kaydedildi2. M.. 5000 yllarnda Orta Asyadan gelerek Badat ile Basra arasna yerleen ve Mezopotamyada (Dicle ve Frat nehri arsnda) doan Smer uygarl ilk medeni hayat balatt. Hekimlik ile ilgili ilk yazl bilgilere sahip olan Eski Msr medeniyeti (M..3400-600) papirs bitkisinden elde edilen ve rulo eklinde kullandklar katlara tecrbelerini ve bilgilerini kaydetti. Tp bilgilerinin kaydedildii papirslerin en nemlileri onlar bulan bilim adamlarnn ad ile anlan; ila reetelerinin ve salk tlerinin verildii Edwin Smith (M..17.yy); cerrahi

Sar, Nil: Tarih ncesinde Tp TpTarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007, s. 7.; Demirhan Erdemir, Ayegl: Tbbi Deontoloji ve Genel Tp Tarihi, Bursa 1996, s.3., Sar, lkada Tp TpTarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007, s. 13.; Majno, Guido: The Healing Hand, Man and Wound in The Ancient World, London, 1991, s. 69 vd.

tedavilerin anlatld Ebers (M..16.yy) ve krk-kk tedavilerinin ele alnd Hearts (M..16.yy.) papirsleridir3.

Anadolunun ilk yksek medeniyetini kuran Hattileri egemenlii altna alan Hititler (M..1800) dnemine ait, ivi yazs ile ilenmi 30000 den fazla tablet iinde, Hitit tbbna ait bilgiler ieren 22 tablet bulunmaktadr.

Eski in medeniyetinde, tp ile ilgili en eski yazl bilgiler, yazdklar kitaplarda yer alan tp bilgileri nedeniyle hekim olduklar kabul edilen imparatora aittir. Fuhsi (M..2953 M..2900) yin-yang nazariyesini ortaya koymu; Chenungh (M..2737 - M..2800) tp bitkilerini tantp, ila tarifleri vermi; Huang-Ti (M..2697- M.. 2600) akapunktur ile tedavinin de yer ald, tbbn kanunu kitabn yazmtr4.

M.. 2300 yllarnda gelien eski Hindistan Medeniyetinde ise, Hint tbbna ait en eski kaynaklar yaam bilgisi anlamna gelen Vedalardr5. M..800 yllarna kadar etkili olan drt kutsal metin (Rig-veda, Sama-veda, Ayur-veda, Atharva-veda) din ve tp bilgilerini ierir. Daha sonra, hekimlerin kendi adlar ile anlan derleme kitaplarda da, hastalklar, ila reeteleri ve cerrahi giriimler anlatlr6.

M..900 yllarndan itibaren ortaya kan ve byk dnrler ve bilginler yetitiren Yunan uygarl, stn ve zengin tccar snfna dayanan kent kltr ile

3 4 5 6

Sar, s.14.; Demirhan Erdemir, s.165. Demirhan Erdemir, s. 177 vd. Demirhan Erdemir, s. 173 vd. Hint medeniyetinin tp kitaplar ileride Ortaa slam ve Avrupa tbbn etkiyelen eserler olmutur. Sar, s.14. Ayrca Bkz. Hot, nci: Ortaada Bat Tbb TpTarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007, s.59 vd. ; Din, Glten: Ortaada slam Tbb TpTarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007, s. 73.

ileride Avrupa uygarlnn temelini tekil edecektir7. Yunan tbb, mitolojik devir ve Hippokratla balayan bilimsel devir olarak ikiye ayrlarak incelenmektedir. Mitolojik devirde Yunan yaamnda olduu gibi Yunan tbb da tanrlarla i ieydi. Hastaln, olaanst sebeplere dayandna inanlr ve tanrlardan medet umulurdu8. M..460-377 yllar arasnda yaam olan, modern tbbn babas ve pozitif tp biliminin kurucusu olan Hipokrat ile Yunan tbb bilimsel devreye girmitir9. Hipokrat, tptaki olaanst mistik gc reddederek, her eyin doal bir nedeni olduunu, nedeni bilinmeyen eylerin kutsallk kavram ile aklanmasnn doru olmadn savunmutur. Bugnk modern tbbn kkeninde de bulunan bu yaklam, o zamana kadar bilinen tp, hastalk ve tedavi kavramlarn kktenci bir ekilde sorgulamaktadr10.

M..331 de Byk skender tarafndan kurulan skenderiye ehri, M..III nc yzylda tp dnce ve uygulamasnn en nemli merkezlerinden biri olmutur.
7 8

9 10

Sar, s. 15.; Majno, s. 141 vd. rnein Tanr Apollon hem ifa verir, hem de oklar ile salgn hastalklar yollayarak insanlar cezalandrrd. Artemis, Hera ve Aphrodite doum tanralaryd. Yar at, yar insan eklindeki efsanevi Kentauros Khirondan hekimlii renen tp tanrs Asklepios (Esklap) ylan sarl bir asay elinde tutar ekilde temsil edilirdi. Yine Efsaneye gre, Asklepiosun btn hastalar tedavi ettii, hatta lleri bile dirilttii haberine kzan tanrlarn tanrs Zeus Asklepiosu cezalandrm ve bir yldrmla onu ldrmtr. Asklepiosun ocuklar da tpla uraan tanr ve tanralar olarak tannrd. rnein oullar Machaon cerrahlarn temsilcisi, Podaleiros iyilemeyeni iyiletiren, Telesphoros iyileme dneminin nekahat tanrs idi. Kzlar Hygieia halk sal ile ilgilenir (hijyen kelimesi buradan gelir), Panacea ise otlarla verilen ifa verici kuvvetlerin (panzehir buradan gelir) tanras idi. Bkz. Sar, s. 24.; Demirhan Erdemir, s.187. Ayrntl bilgi iin bz. Demirhan Erdemir, s.188 vd. Hipokrat tp biliminde nemli bir dnemin balamasna neden olduu gibi, Hipokrat yemini olarak bilinen ve hekimlerin mesleklerine balarken ettikleri yemin ile de zdelemitir. Ancak daha sonra yaplan baz bilimsel aratrmalar, bu konuda baz yanlglarn olduunu ortaya koymaktadr. Artk, ilk yazl hekim andn Hipokrattan 2000 yl nce yaam ve tarihte bilinen ilk hekim olan ve ayn zamanda mimar, devlet adam IMHOTEPin yazd bilinmektedir. Ayrntlar iin bkz. rs, Yaman: Hekim Andyla ilgili Temel Yanlglar Toplum ve Hekim, Mart 1992, s.27.; Ouz, Yasemin: Hekim And ve Benzeri Metinler (Eletirel bir Yaklamla) Deontoloji, Ankara 1999, s. 2-3.; bu yemin byk olaslkla Hippokrattan kaynaklanmad iin Hippokrat Ruhu Yemini demek gerekir. Bu yemin hekim iin getirilen krtaj, aktif tenazi ve ta kartma yasaklar, sr saklama ykmll, zarar ve hakszlklardan koruma, her hastaya sayg gsterme, tbb retene sayg ve hekimlik bilgisinin sakl tutulmas gibi konular iermektedir. Bkz. Engelhardt, Dietrich v.: Tp Etiinin Sistematii ve Tarihi zerine Tbbn Gndelik Yaamnda Etik, stanbul 2001, s. 6.

Bu dnemde, skenderiye mzesi ve ktphanesi, zellikle edebiyat, matematik, astronomi, corafya ve tp alannda bilimin ilerlemesinde en etkili kaynaklar olmutur11.

Bir dnya imparatorluu olan Roma dneminde, devlet ynetimine, hukuk ve askerlie ok nem verilmi ancak baz hekimlerin nemli tp eserleri vermi olmalarna ramen tp alannda fazla bir gelime salanamamtr12. Romann en nl hekimi, tpta baz temeller kurmaya alan, kaslar ve kemikler zerinde incelemeler yapan ve Hippokrattan sonra antik alarn en byk tp otoritesi saylan Galen (M..130-201) dir13.

Ortaa dnemi salgn ve ldrc hastalklar, savalar ve istilalar ile geerken, bilim, felsefe ve sanat kilisenin otoritesi altna girmiti. Tedavi iin aziz ve azizelerden medet umulan bir dnem yaand14. Ayn dnemde slam15 dnyasnda, kimya ve tpla ilgili olarak, pozitif bilim ve denemeye dayanan, klinikte gzleme yer veren almalar grlyordu. slam tbbnda bu dnemde grlen ilerlemelerin nedeni ise Eski Mezopotamya, Msr, in, Hint, ran, Roma ve eski Yunandan gelen birok bilgiye sahip olmasdr16.

Avrupada 15. ve 16. yzylda gerekleen Rnesans, tp dnyasnda da daha nceki bilgileri redderek yola kan Alman hekim, gezgin ve simyac Paraselsus sayesinde olmutur. Tpta Rnesansn esas, dogma ve skolastik dnceye kar kma, gzlem ve aratrma ile salam bir temel kurma ve kesin sonulara ulamaya
11 12 13 14 15 16

Demirhan Erdemir, s.192 vd.; Majno, s.314 vd. Sar, s. 15.; Demirhan Erdemir, s. 195 vd. Majno, s. 395 vd. ; Demirhan Erdemir, s. 197 vd.; Sar, s. 20 vd. Hot, s. 59 vd. Trk-slam Devletlerinde Tp konusunda ayrntl bilgi iin bkz. Demirhan Erdemir, s.270 vd. Demirhan Erdemir, s. 209 vd.

dayanr. rnein, Versalius geni anatomi bilgisi ile, ngiliz hekim Harvey Kalp bir pompadr, kan dolayor eklindeki gr ile Rnesansn nemli temsilcileri olmulardr17.

Binlerce yl boyunca ruhlara, tanrlara, cinlere atfedilen hastalklarn gzle grlmeyen kk canllarn eseri olduu ancak 19.yzylda Pasteurn bakterilerin hastalk yaptn kantlamas ile anlalmtr. Bakteriler zerindeki yeni bulular 20.yzyln ilk yarsnda gerekletirilmi, penisilin mucizesi bu dnemde gereklemi, hekimlikte yeni ufuklar almtr. Bir dier adan ise 20.yzyln ikinci yarsnda uygulanan suni kalp, cier ve bbrek nakli gibi ileri tekniklerle r aan gelimelerin balangc yaplmtr.

II.

HEKM SORUMLULUU

Hekimlik meslei, tarihin en eski alarndan beri kiiye g salayan bir meslek olarak grlmtr. Zehirli maddeleri, fizik ve biyoloji etkenlerini tanyan hekim bunlar serbeste kullanabildii gibi, hastasna ait srlar da elinde tutuyor olmas, onlarn glerinin kontrol altna alnmas, bunlarn ktye kullanlmas halinde ortaya kabilecek sonulardan toplumun korunmas gerektii dncesini ortaya karmtr. Bu nedenle, sosyal hayat dzenleyen kurallarn koyulmaya balanmas ile birlikte, hekimin davranlarn dzenleyen kurallarn da getirildiini grmekteyiz. Devirlerin ve lkelerin uygarlk dzeyine bal olarak gelien bu

17

Altnta, Ayten: Rnesans Tbb , TpTarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007, s. 91 vd.

belgelerin incelenmesi, hekimin sorumluluunun ortaya konmas ynnden nem tamaktadr18.

M..2700 ylnda Mezopotamyadaki tabletler, haksz kazan salayan din adamlarnn ve kusurlu hekimlerin cezalandrldklarn gstermektedirler. Babil Kral Hammurabi (M..1958-1916) tarafndan oluturulan ilk yazl kanunlar iinde de hekimler ile ilgili hkmlere rastlamak mmkndr. Hammurabi Kanunlarnda, tp uygulamalarna ait zel maddelerin de bulunmas, o devirde hekimlik mesleinin kurumsallatn, cerrahi mdahalelerin yapldn ve hekimlerin bir takm kurallara uymakla ykml olduunu gstermektedir19. Bu kurallar, hekimin yapaca bir cerrahi mdahalede ne kadar cret alaca; baarsz bir ameliyat sonunda ise ksasa ksas yntemi ile cezalandrlacan gstermektedir. rnein: ayet hekim,

birisine bronz bir neter ile tehlikeli bir yara aarak onu ldrrse veya onun gzn harabederse iki eli kesilir(m.219) 20.

Eski Msrda, tp bilgileri bir kitapta toplanm, hekimlerin de bu kitapta yer alan bilgi ve usullere gre davranmas beklenmitir. Eer hekim, bu kurallara uyarak tedavi uygulamsa, hastann iyilememesi ya da lmesinden sorumlu tutulmazd. Ancak hekim, bu bilgilerden ayrlr ve kendi bildiine gre bir tedavi uygulayarak hastann lmesine neden olursa, kendisi de lm cezas ile cezalandrlrd21.

Eski Yunan sitelerinde, hekimlik sadece hr insanlar tarafndan yerine getirilen serbest bir faaliyet olarak kabul edilir, tp renimine nem verilmez idi. Hippokrat sayesinde Atina sitesinde ise, rahip ve sihirbazlarn tekelinden karlan
18 19 20 21

Bayraktar, Kksal: Hekimin Tedavi Nedeniyle Ceza Sorumluluu, stanbul 1972, s. 41 vd. Sar, s. 54. Bayraktar, s. 42. Sar, s. 55.; Bayraktar, s. 44.

10

hekimlik iin bir tp renimi gerekli klnm ve nemli ilkeler benimsenmitir. Bu kurallara gre, hekim, hasta karsnda dikkatli davranacak, kaytsz kalmayacak, kadnlara ocuk drmek iin herhangi bir ilem yaplmayacak ve hastasna zehir vermeyecektir. Bylece, tp ahlaknn, mesleki zenin ve hekimin sorumluluunun ilk temelleri atlmtr22.

22

Buna karlk, baz dnrler, rnein Platon, hekim lme sebep olsa bile cezadan muaf olmaldr grn savunmutur. Bkz. Bayraktar, s. 45.

11

BR C BLM HEKM HUKUK SORUMLULUU LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE LKELER

3. SORUMLULUK HUKUKU LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

I. GE EL OLARAK SORUMLULUK KAVRAMI

Sorumluluk, iki farkl anlamda kullanlan bir kavramdr.

Sorumluluun bir anlam, borlunun malvarlnn borcunun teminatn tekil etmesi ve borcunu ifa etmemesi halinde borlunun malvarlna bavurarak alacan zorla (cebri icra yolu ile) yerine getirilmesi imkandr. Bu anlamdaki sorumlulua ... ile sorumluluk da denmektedir23. Bu durumda borlu kural olarak btn malvarl ile sorumludur.

Sorumluluun ikinci anlam ise, genel davran kurallarna veya yklendii bir borca aykr davranan ahsn, bu davran ile verdii zarar tazmin etme ykmlln ifade etmektedir. Bu sorumlulua ... den sorumluluk denmekte24 ve borcun kayna olarak kabul edilen szleme, haksz fiil, sebepsiz zenginleme nedeniyle doan tazmin etme ykmllne karlk gelmektedir25.

23

24 25

Ouzman, Kemal / z, Turgut: Borlar Hukuku Genel Hkmler, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi nc Bas, stanbul 2000, s. 13.; Eren, Fikret: Borlar Hukuku Genel Hkmler, stanbul 2006, s. 79.; Kocayusufpaaolu, Necip: Borlar Hukuku Dersleri, Birinci Fasikl, Hemen hemen hi deitirilmemi 2.bas, stanbul 1985, s. 37 vd.; Klolu, Ahmet: Borlar Hukuku Genel Hkmler, Ankara 2007, s. 21.; Tunoma, Kenan: Trk Borlar Hukuku, Cilt: I, Genel Hkmler, stanbul 1976, s. 36.; Feyziolu, Feyzi Necmeddin: Borlar Hukuku Genel Hkmler, Cilt-I, Yenilenmi ve Geniletilmi 2.Bas, stanbul 1976, s. 20. Ouzman /z, s. 14.; Eren, s. 79.; Kocayusufpaaolu, s.37. Klolu, (borlar) s. 21.

12

Hukuki sorumluluk asndan kural, herkesin, mal ve ahs varlnda meydana gelen zarara kendisinin katlanmasdr: Casum sentit dominus26. Bu kuraln kat bir ekilde uygulanmas, baz durumlarda hakszlklara neden olabileceinden, eitli hukuk dzenleri buna istisnalar getirmilerdir. Bylece baz sebeplerin varl halinde, zarar grenin urad zarar baka bir kimseye yklemesi olana kabul edilmitir. Bunlara sorumluluk sebepleri denir. BK. m.51 hkmne gre bu sebepler kusur, szleme ve kanun olmak zere balk altnda toplanabilir27. Sorumluluk sebeplerinden ilki olan kusur, kusur sorumluluunu meydana getirir. Hukuk dzeninin knad bir davranla, yani kendi kusuru ile bir bakasna zarar veren kimse, bu zarar gidermek yani tazmin etmek zorundadr. rnein, haksz fiil sorumluluu, kusura dayanan bir sorumluluk halidir. BK.m.51e gre bir dier sorumluluk sebebi, szlemedir. Bir kimse, bir szleme ilikisinde, borca aykr davranm ise dier tarafn zararn karlamak zorunda olduu gibi (BK. m.96), bir kimse bir szleme ile rnein sigorta, kefalet, garanti szlemesi bir bakasnn urayaca zarar gidermeyi de zerine alabilir. nc olarak, bir kanun hkm de sorumluluk sebebi olabilir ve gerekleen zarar, kusur ve szlemeden bamsz olarak kanun gerei baka bir kiiye ykletilir. Sebep sorumluluu, tehlike sorumluluu ve vekaleti olmadan bakas hesabna i grme halleri, sorumluluk sebebinin kanun hkm olduu hallere rnek olarak verilebilir28. Bu sorumluluk sebepleri dorultusunda sorumluluk trleri szleme sorumluluu ve szleme d sorumluluk olarak ayrlmaktadr. zel (nisbi) bir ykmlle (borca) aykr davran, sonunda borlunun alacaklya vermi olduu zarar tazmin ykmllne

26

27

28

Casuma Sentit Dominus= Umulmayan hallerden doan zarara, zarar gren katlanr ilkesi, kusursuz bir davran ya da doal olaydan doan bir zarara zarar grenin katlanmas gerektii dncesini vurgular. Bkz. Klolu, Mustafa: Sorumluluk Hukuku, Ankara 2002, s. 4 vd. Deschenaux, Henri / Tercier, Pierre: Sorumluluk Hukuku, eviren: Salim zdemir, Ankara 1983, s. 4 vd. Eren, s. 446.

13

szleme sorumluluu denir. Szleme d sorumluluk ise, hukuk dzeninin herkese ykledii genel ve objektif bir ykmlln ihlalinden doan zarardan sorumluluk sz konusu olmaktadr29.

II. SORUMLULUU TRLER A. GE EL OLARAK Doktrinde, sorumluluk hukuku ayr anlamda kullanlmaktadr: Geni anlamda sorumluluk hukuku, szleme d sorumluluk ve szleme sorumluluu; dar anlamda sorumluluk hukuku, sadece szleme d sorumluluu; en dar anlamda sorumluluk hukuku ise sebep ve tehlike sorumluluu olarak kabul edilmektedir30. Szleme d sorumluluk da e ayrlarak incelenmektedir. Bunlar kusur sorumluluu (haksz fiil sorumluluu), sebep sorumluluu ve hukuka uygun mdahaleden doan sorumluluktur.

B. SZLEME SORUMLULUU Szleme31, belirli bir hukuki sonucu dourmaya ynelik karlkl ve birbirine uygun irade beyanlarndan oluan hukuki bir ilemdir32. Hukuki sonularna

29 30

31

32

Ayntl bilgi iin Bkz. Eren, s. 460 vd.; Deschenaux / Tercier, s. 2 vd. Eren, sorumluluk hukukunu szleme d zararlardan doan tazmin ykmlln (sorumluluunu) dzenleyen objektif kurallar btn olarak kabul etmekte ve bylece szleme sorumluluunu sorumluluk hukukunun dnda brakan dar anlamda sorumluluk hukukunu benimsemektedir. Ayrntlar iin Bkz. Eren, s. 445. Deschenaux / Tercier, s. 3. Sirmen, Lale: Modern Hukukta Szleme Kavram ve Trk Hukuku Prof.Dr.Hseyin Cahit Ouzolu Armaan, Ankara 1972, s. 441-471. Eren, s. 185.; Ouzman/z, s. 43.; Tekinay/Akman/Burcuolu/Altop, s.54.; Klolu, (borlar) s. 37 vd.; Kocayusufpaaolu, s. 115 vd.; Akipek, ebnem / Kkgngr, Erkan:

14

gre szlemeler, satm, kira, istisna szlemesi gibi bor szlemeleri33, alacan temliki, tanr mlkiyetinin devrine ilikin ayni szleme gibi tasarruf szlemeleri ve evlenme szlemesi gibi stat szlemeleri olarak ayrlmaktadr34.

Szlemenin, taraflar arasnda meydana getirdii bor ilikisi, baz haklar ve ykmllkler ierir. Borluyu alacaklya balayan ve yerine getirmesi ya da uymas gereken ykmllkler edim ykmleri ve yan ykmler olarak ikiye ayrlr. Szlemeden doan sorumluluun temelini de, ite bu ykmlerin yerine getirilmemesi ya da ihlal edilmesi oluturmaktadr35. Ancak, bu nedenle sorumluluun ve dolaysyla tazminat borcunun doabilmesi iin, sz konusu ykmlerin borlunun kusurlu bir davran ile ihlal edilmesi ve bu ihlalden bir zarar domas gerekir.

Szlemeden doan ykmlerin ihlal edilmeleri, farkl ekillerde ortaya kabilir. Bunlar, sonraki kusurlu imkanszlk, gerei gibi ifa etmeme ya da kt ifa, temerrt ve bamsz yapmama ykmlerinin ihlalidir.

33

34 35

Szlemeler Rehberi, Szlemelerin Hazrlanmas, Szleme rnekleri, Yargtay Kararlar, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi kinci Bask, Ankara 2002, s. 19. Bor douran akitler (szlemeler), bor altna giren taraf bakmndan, akdi ilikinin kanunda dzenlenmi olup olmamas bakmndan ve akdi ilikinin sresi bakmndan da ayrmlara tabi tutulmaktadr. Ayrntlar iin Bkz. Ouzman/z, s. 45 vd.; Akitler (szlemeler) edimler bakmnda, ekil bakmndan, isim bakmnda, unsurlar bakmndan, ama ve muhtevalar bakmndan da snflandrlabilir. Ayrntlar iin Bkz. Feyziolu, s. 362 vd.; Kocayusufpaaolu ise, bor szlemelerinin eitleri asndan temel olarak bir tarafa - iki tarafa bor ykleyen szlemeler ayrm ve n szleme asl szleme ayrm zerinde durmaktadr. Ayrntlar iin Bkz. Kocayusufpaaolu, s. 118 vd. Szleme trleri ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. Akipek / Kkgngr, s. 19 vd. Eren, s. 993 vd.; Klolu, (borlar) s. 19 vd. ; Ayrca Bkz. Tercier, Pierre: Les Contrats Spciaux, Fribourg 2003.

15

C. SZLEME DII SORUMLULUK

Kusur sorumluluu (haksz fiil sorumluluu), sebep sorumluluu ve hukuka uygun mdahaleden doan sorumluluk, szleme d sorumluluun ana kolu olarak kabul edilmektedir.

Haksz fiil sorumluluu, szleme d bir sorumluluk olarak hukuka aykr ve kusurlu bir davranla bir kimseye verilen zararn giderilmesini dzenler. Kusur, sorumluluun kurucu unsuru olduu iin bu tr sorumluluk kusur sorumluluu ya da kusura dayanan sorumluluk olarak da adlandrlmaktadr36. Szleme

sorumluluunda olduu gibi, daha nce yklenilen bir borca aykrlktan farkl olarak, haksz fiil sorumluluu genel davran kurallarna aykrlk ile ortaya kmaktadr37. Zarar verenin davran hukuki ve ahlaki ynden knanabilir ise, meydana gelen olumsuz sonuca katlanmal ve zarar gidermelidir38. Ancak, Borlar Hukukunda sorumluluk ve haksz fiilin varl bakmndan kusurun hangi tr (kast ya da ihmal) ve derecede (ar ya da hafif) olduu nem tamamaktadr39. Sebep sorumluluu40 ya da kusura dayanmayan sorumluluk41 zarara sebep olma esasna dayanmad iin sorumluluu douran olayla zarar ararnda sebep-

36

37

Tandoan, (mesuliyet) s. 9 vd.; Eren, s. 468.; Ouzman/z, s.469.; Klolu, s. 192.; Tekinay/Akman/Burcuolu/Altop, s. 497.; Ayrca Bkz. Hatemi, Hseyin: Szleme D Sorumluluk Hukuku, stanbul 1994. Ouzman/z, s.467. ; Haksz Fiil Sorumluluu iin ayrca bkz. Tercier, Pierre: Le Droit des Obligations, Fribourg 2004, s. 333 vd.; Engel, Pierre: Traite des obligations en droit suisse, Berne, 1997, sh. 437 vd.; Werro, Franz: Commentaire Romand, Code des Obligations I, (Thvenoz, Luc/Werro, Franz) Genve-Bale-Munich, 2003, sh. 260 vd. Eren, s. 449.; Tandoan, (mesuliyet) s. 45 vd.; Ouzman/z, s.468.; Atamer, Yeim: Haksz Fiilerden Doan Sorumluluun Snrlandrlmas, stanbul 1996, s.31. Ancak haksz fiil sorumluluunda kusurun derecesi sorumluluun kapsam bakmndan nem tamaktadr. Bunun dnda kusurun derecesi, illiyet bann kesilmesi ve sorumluluk anlamas asndan da baz farklar yaratmaktadr. Ayrntlar iin Bkz. Klolu, (borlar) s. 220 vd. Objektif sorumluluk olarak da ifade edilen bu sorumluluk kavram, ekonomik, sosyal ve teknolojik gelimelerin sonucunda ortaya kmtr. Bkz. Deschenaux / Tercier, s. 16.

38

39

40

16

sonu ilikisinin var olmas yeterlidir42. Bu sorumlulukta kusur deil, kanunun ngrd belirli bir sebebin (olgunun) gereklemi olmas nemlidir.

Sorumluluun baland olgulara gzetim veya objektif zen devinin ihlali, tehlikeli bir iletme veya nesneye sahip olma gibi rnekler verilebilir43.

Hukuka uygun mdahaleden doan sorumluluk ya da fedakarln denkletirilmesi ancak hukuk dzeninin kabul ettii durumlarda uygulanr. Bu durumlarda hukuk dzeni bir kimsenin bakasn zarara uratmasna izin vermekte daha doru bir ifadeyle, birbiriyle atan iki hukuki deerden birini dierine stn tutmaktadr. Zarara katlanacak kiiye ykletilen fedakrla karlk, failden,

davran hukuka aykr olarak kabul edilmese de, madurun zararn tazmin etmesi talep edilmektedir44. Meru savunma, hakkn kuvvet kullanmak suretiyle korunmas, zaruret halinde bakasnn malna zarar verilmesi durumunda ve baz komuluk ilikilerinde durum byledir45.

41

42

43

44

45

Kusura dayanmayan sorumluluk halleri de esas itibariyle bir haksz fiil sorumluluudur. Ancak bu durumda baz soyal dnceler ve hakkaniyet gerekleri, doan zarar nedeniyle kusuru bulunmayan baz kiilerin sorumlu tutulmalarn gerektirmitir. O halde kusursuz sorumluluk hallerinde de fiil, hukuka aykrlk, zarar ve illiyet ba unsurlar aranacaktr. Bkz. Klolu, s. 222 vd.; Kusursuz sorumluluun kabul edilmesindeki ilkeler iin ayrca Bkz. Tandoan, (kusura dayanmayan) s. 7 vd.; Eren, s. 449 vd.; Ouzman/z, s.472 vd. Sebep sorumluluu da, olaan sebep sorumluluu ve arlatrlm sebep sorumluluu olarak ikiye ayrlmaktadr. Boralar Kanunu ve Medeni Kanunda dzenlenmi olan olaan sebep sorumluluuna, adam altrann sorumluluu (BK.m.55), bina ve dier yap malikinin sorumluluu (BK. m.58), ev bakannn sorumluluu (MK.m.369) rnek olarak verilebilir. 2918 sayl Karayollar Trafik Kanununun 85.maddesinde dzenlenen motorlu ara iletenin sorumluluu tehlike esasna dayanan bir sorumluluktur ve bir mali sorumluluk sigortas yaptrma zorunluluu da getirilmitir. Bir dier rnek de 2872 sayl evre Kanunu m.28 ile getirilen evreyi kirletenin kusursuz sorumluluudur. Bkz. Ouzman/z, s. 472.; Eren, s. 453 vd. 609 vd.; Klolu, BK.m.58 de dzenlenmi olan bina ve yap malikinin sorumluluunun tehlike esasna dayandn dnmektedir. Bkz. Klolu, s. 223 vd. Sebep sorumluluunu hakl gsteren deiik dnceler ortaya atlmtr; bunlar hakkaniyet dncesi, tehlike dncesi, egemenlik alan dncesi vb. olarak saylabilir. Bkz. Eren, s.451 vd.; Tandoan, (mesuliyet) s. 93 vd. Gerekte bu hallerde haksz fiil sorumluluundan deil, hukuka aykr olmayan bir fiilden sorumluluktan sz edilmesi gerekir. Bkz. Ouzman/ z, s. 470.; Tandoan, (kusura dayanmayan) s. 48.; Hatemi, s. 70 vd. Eren, s. 459.

17

4. HEKM

HUKUK

SORUMLULUU

KAVRAMI

VE

TIBB

SORUMLULUU KAY AKLARI

I. GE EL OLARAK

Hekim, sahip olduu meslei gerei eitli faaliyetlerde bulunmakta, bunu mesleki ilkelere ve tp biliminin ngrd ekilde yerine getirmektedir. Hukuk da, hekimin btn bu faaliyetlerini, kendi koyduu ilke ve kanunlara gre deerlendirmektedir. Tbbi faaliyetler gerekli dikkat ve zen erevesinde gerekletirilirken bile, hasta iin byk riskler tayan faaliyetlerdir. Modern tbbn riskleri ve tbbi mdahalelerin komplikasyonlar, hekimleri olduka zorlamaktadr. Bu durumda, tbbi mdahaleyi yrten kurum ya da kiinin hukuki sorumluluu asndan, hastann yaam ve vcut btnlne ilikin gerekleen, bu deerlere zarar veren, risk ya da komplikasyonlarn nasl ve kimin sorumluluk alannda kaldn tespit etmek byk nem tamaktadr46. Hekimin, her hangi bir mdahaleyi yapp yapamayaca, hangi snrlar iinde yapabilecei, hastann rzasnn aranp aranmayaca, olumsuz sonulanan tedavi veya mdahaleden hekimin sorumlu olup olmayaca hukuku ilgilendiren konulardr47.

Tbb sorumluluk, hekimin, mesleki faaliyetlerini yrtrken gerekletirdii tbb mdahaleler ve eylemler nedeniyle farkl alardan ortaya kan

sorumluluklarn ifade etmek iin kullanlmaktadr. Bu anlamda, tbbi mdahaleler bata olmak zere, hekimlik mesleine zg faaliyetler, sorumluluk hukuku alannda farkl grnm biimlerinde karmza kabilmektedir. Tbbi sorumluluk, temel
46

47

enocak, Zarife: Hekimin Hukuki Sorumluluunun zel Sorunlar Tbbi Standartlar ve spat, Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 241. Bayraktar, s.27.; Giesen, Dieter: International Medical Malpractice Law, A Comparative Law Study of Civil Liability Arising from Medical Care, Tbingen 1988, s.3 vd.

18

olarak, zel hukuk (medeni hukuk) sorumluluu, ceza hukuku sorumluluu ve idare hukuku sorumluluu eklinde snflandrlarak incelenmektedir48.

II. HEKM HUKUK SORUMLULUU U DOURA SEBEPLER

A. GE EL OLARAK

Hekimin, salk ve tp hukukuna ilikin kurallar kusurlu olarak ihlal etmesi nedeniyle, idari ve ceza sorumluluu ya da hastasna vermi olduu zarar tazmin etme ykmll anlamnda zel hukuk (medeni hukuk) sorumluluu karmza kmaktadr49.

Herhangi bir kurum ya da kurulua bal olmadan, mesleini serbest olarak srdren hekimin sorumluluu, hastas ile girmi olduu drt farkl hukuki iliki temelinde sz konusu olabilir. Hekimin hukuki sorumluluuna douran bu nedenler, culpa in contrahendo, vekaletsiz i grme, haksz fiil ve szleme olarak ekillenmektedir. nceleme konumuzu, bu sebeplerin iinden serbest alan hekimin szlemeye dayal hukuki sorumluluu olarak belirlemi olmakla birlikte, dier sorumluluk sebepleri zerinde de ksaca durmak istiyoruz.

48

49

Tbbi sorumluluun trleri iin bkz. Demir, Mehmet: Hekimin Szlemeden Doan Sorumluluu, AHFD., Yl 2008, Cilt: 57, S.3, s. 228 vd.; Hekimin Medeni Hukuk Sorumluluu iin bkz. Klolu, Ahmet: Hekimin Hukuksal Sorumluluu, Trkiye Klinikleri Tbbi Etik Dergisi, Cilt: 4, S.1, Ankara 1996, s. 9 vd.; zsunay, Ergun: Hekim ve Hastanenin Hukuksal Sorumluluu Adan Zye Salk Hukuku Sempozyumu Notlar, stanbul 2007, s.89-96. Hekimin, tbbi mdahalesi ve mesleki faaliyetleri asndan kusursuz sorumluluu snrl hallerde szkonusudur. Bunlar, adam altrann sorumluluu (BK.m. 55), yardmc kiilerin fiilinden sorumluluk (BK.m.100) , eser malikinin sorumluluu ve zel yasalarda yeralan, tipik tehlikeli olgulara dayal tehlike sorumluluu durumlardr. Ancak almamz kapsamnda bunlarn zerinde ayrca durmayacaz. Bu konuda bilgi iin bkz. zpnar, Berna: Tbbi Mdahalede Kt Uygulamann Hukuki Sonular, Ankara 2007.

19

B. HEKM CULPA I CO TRAHE DODA SORUMLULUU Culpa in contrahendodan sorumluluk50, szleme kurulmas srecinde, szlemenin kurulmas amacyla hukuki deerlerini birbirlerinin etkisine aan taraflarn, hem yaam, salk ve mlkiyet, hem de malvarlna ilikin deerlerinin dier tarafa korunacana ilikin gvenin boa kmasndan dolay sorumluluktur51. Doktrin ve uygulamada, szleme kurma niyeti olmakszn szleme grmelerinde bulunmak; szleme grmelerini uygun olmayan bir zamanda yarda brakmak; kar tarafn menfaatlerini yeterince aklamada bulunmayarak gerei gibi dikkate almamak; zensiz bir ekilde bilgi ve t vermek; koruma ve muhafaza ykmlerinin ihlal edilmesi culpa in contrahendo olarak kabul edilen durumlardr52. Hukuki nitelii olduka tartmal olan53 culpa in contrahendodan sorumluluk, Trk hukukunda, kanuni veya edim ykmlerinden bamsz bor ilikisi teorisine ve ayn zamanda TMK.m.2 de yer alan drstlk kuralna dayandrlmaktadr54. Buna

50

51

52

53

54

Culpa in contrahendo, szleme grmelerinden ya da szleme grmeleri esnasndaki kusurdan doan sorumluluk ifadesine karlk gelmektedir. Bkz. Eren, s. 1083.; Kocayusufpaaolu, s.19.; Ouzman/z, s. 311.; Akyol, ener: Drstlk Kural ve Hakkn Ktye Kullanlmas Yasa, kinci Bas, stanbul 2006, s. 115. Szleme kurulmas srecindeki kusurdan sorumluluk (culpa in contrahendodan sorumluluk) gven sorumluluu kapsamna dahildir. Gven sorumluluu, culpa in contrahendodan doan sorumlulukla birlikte, szlemenin devamnda ve szleme sonras koruma ykmlerinin ihlalinden kaynaklanan sorumluluklar da kapsayan bir st kavramdr. Krca, idem: Bilgi Vermeden Dolay nc Kiiye Kar Sorumluluk, Ankara 2004, s. 137 vd. Culpa in contrahendo kavram, ilk defa Jhering tarafndan ortaya atlmtr. Jheringe gre taraflar arasnda szleme grmeleri balamakla birlikte, onlarn birbirlerine kar artan lde zen gsterme ykmleri doar. zellikle, dier taraf szlemeyi kurmak veya belirli artlarda kurmak konusundaki kararlarnda etkileyebilecek noktalar hakknda doru bilgi vermek, kar tarafn ahsn ve maln zarardan korumak iin tedbirleri almak bu ykmlere dahil olanlarn banda gelir. Bkz. Kocayusufpaaolu, s.19.; Eren, s. 1084.; Krca, s. 160 vd.; Demir, Mehmet: Hekimin Hukuksal Sorumluluunun Kaynaklar ve zel Hastane-Kamu Hastanesi Ayrm Prof.Dr. Ali Naim nana Armaan, Ankara 2009, s. 265. Culpa in contrahendodan sorumluluun hukuki nitelii ile ilgi grler ve ayrntl bilgi iin bkz. Eren, s. 1085 vd.; Krca, s. 138 vd.; Demirciolu, H.Reyhan: Gven Esas Uyarnca Szleme Grmelerindeki Kusurlu Davrantan Doan Sorumluluk, Ankara 2009. Serozan, Rona: Culpa in Contrahendo, Akdin Mspet hlali ve nc Kiiyi Koruyucu Etkili Szleme Kurumlarnn Ortak Temeli: Edim Ykmlerinden Bamsz Bor likisi, MHAD

20

gre, birbirleriyle szleme grmelerine veya sosyal temas ya da ilem yapma temasna girien kiiler arasnda, ierii sadece koruma (veya genel davran) ykmlerinden oluan bir bor ilikisi doar. Bu ilikiye katlanlardan biri, koruma ykmlerini ihlal ederse, bundan dier taraf aleyhine doan zarar tazmin etmek zorunda kalr55. Szleme grmelerinden doan bor ilikisi, bir edim ykmlerinden bamsz bor ilikisi olarak deerlendirilmekte ve bor henz edim ykmleri domadan, kiilerin sosyal temasa gemi olmalar nedeniyle yan ykmlerin (koruma ykmlerinin) ihlalinden domaktadr56.

Hekim ile hasta arasndaki ilikinin en nemli kayna szleme ilikisi olsa da, hekimin culpa in contrahendodan da sorumluluu doabilir. Hekim szleme grmeleri ncesinde kusurlu olarak, hastasnn zarar grmesine neden olur ise bu zarar tazmin etme ykmll altna girecektir57. Hekimin, uzmanlk alanna girmeyen bir konuda kendisine bavuran hastaya, gerekli tehis ya da tedaviyi yapabilecekmi izlenimi vererek oyalamas; gerek olmad halde cerrahi bir mdahaleye ikna edebilmek iin salk durumu ile ilgili yanltc bilgi vermesi ya da

55

56

57

1968, s.108 vd.; Kocayusufpaaolu, s. 19 vd.; Eren, s. 1091.; Akyol, s.50.; enocak, (ifa yardmcs) s. 277 vd.; Ouzman/z, s. 312 vd. Culpa in Contrahendodan sorumluluk iin yaplan bir dier tartma ise, doan zararn tazmin edilmesi iin BK. m.41 ve devamnda dzenlenen haksz fiil hkmlerinin mi yoksa BK.m. 96 ve devamnda yer alan borca aykrlk hkmlerinin mi uygulanaca meselesidir. Bu iki seenek, zellikle yardmc kiilerin fiillerinden sorumluluk (BK.m.55-m.100), ispat yk (BK.m.41-m.96) ve zamanam (BK.m.60-m.125) konularda birbirlerinen farkl dzenlemeler getirmektedir. Bu konudaki grler ve tartmalar iin bkz. Klolu, s. 59 vd.; Eren, s. 1085 vd.; Serozan, Rona: fa, fa Engelleri, Haksz Zenginleme, Kocayusufpaaolu/Hatemi/Serozan/Arpac, Borlar Hukuku, Genel Blm, III.Cilt., 2.Bask, stanbul 1998, 248 vd.; Tekinay/Akman/Burcuolu/Altop, s. 975 vd.; Ouzman/z, s. 321vd.; Ayrca bkz. Yarg.13.HD., 13.11.1995 T., E.9375, K.9860, Uygur, Cilt:I, s. 1037.; YHGK, 11.6.2003 T., E.2003/13-414, K. 2003/410. Eren, s. 41.; Edim ykmlerinden bamsz bor ilikileri ile ayrntl bilgi iin bkz. Larenz, Karl: Lehrbuch des Schuldrechts, Bd.I., Allgemeiner Teil, 14.A., Mnchen 1987, s. 14 vd.; Serozan, MHAD, s. 108 vd.; Krca, s.108. Demir, Mehmet: Hekimlik Szlemesinden Doan Sorumluluun Koullar Ankara BarosuAHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.153.

21

herhangi bir tbbi mdahaleye gerek olmadn syleyerek hastay oyalamas gibi durumlarda, hekimin culpa in contrahendo sorumluluundan bahsetmek mmkndr.

C. HEKM

VEKALETSZ

GRME

EDE YLE

SORUMLULUU

Hastann hayatn kurtarmak veya ar bir zarara uramasn engellemek iin tbbi mdahalede bulunan hekim ile hasta arasnda szleme ilikisi yoktur. Taraflar arasnda herhangi bir szleme ilikisinin olmad ve hastann rzasnn da olumlu ya da olumsuz ynde var olmad durumlarda, hekimin, hastann yararna tbbi bir mdahalede bulunmas halinde vekaletsiz i grmeden58 sz edilmektedir. rnein, bilinci kapal bir hastaya, hekimin tp biliminin kurallar erevesinde yapaca mdahale BK. m. 410 -411 de dzenleme altna alnan vekaletsiz i grme olarak deerlendirilir ve hukuka uygun grlr59. Ayn ekilde, bir toplant ya da bir seyahat esnasnda aniden fenalaan bir kiiye, yaknda bulunan bir hekimin ilk mdahalede bulunmas yine vekaletsiz i grme hkmlerine gre deerlendirilecektir. Bu hallerde, hastann varsaylan rzasna ve stn zel yararna uygun bir tbbi mdahale olduundan, bunun bir haksz fiil olarak deerlendirilmesi mmkn olmayacaktr (TMK. m.24/II.)60.

58

59 60

Vekaletsiz i grme ile ilgili olarak bkz. Tandoan, Haluk: Mukayeseli Hukuk ve Hususiyle Trk svire Hukuku Bakmndan Vekaletsiz Grme, stanbul 1957, s. 74 vd.; Tandoan, Haluk: Bolar Hukuku, zel Bor likileri, Cilt:II, 3.Bask, Ankara 1987, s. 676 vd.; Zevkliler, Aydn: Borlar Hukuku, zel Bor likileri, 8.Bask, Ankara 2004, s. 376 vd.; Yavuz, Cevdet: Borlar Hukuku Dersleri (zel Hkmler), stanbul 2000, s. 457 vd.; Ayrca bkz. Tercier, s. 765 vd.; Lachat, Anne Heritier: Commentaire Romand, Code des Obligations I, (Thvenoz, Luc/Werro, Franz) Genve-Bale-Munich, 2003, s. 2184 vd. Gven, Kudret: Kiilik Haklar ve tanazi, Ankara 2000, s. 123. Zeytin, Zafer: Tedavi likisinde Hekimin Trk Hukukuna Gre Hukuki (Tazminat) Sorumluluu Roche Salk Gnleri, 1/Tebliler, stanbul 2007, s. 102.

22

Vekaletsiz i grme hkmlerine bavurulan bir baka durum ise, ameliyat devam ederken beklenmeyen ve hayati nem tayan bir durumun ortaya kmasdr61. Kural olarak hekim, hastasn aydnlatarak rzasn alm ve yapaca tbbi mdahale bu ekilde balamtr. Ancak, tbb mdahale devam etmekte iken daha nceden tespit edilememi olan hayati bir durum ortaya karsa ve hekim hastasnn rzasn almad halde (ya da varsaylan rzasna62 dayanarak) ameliyata devam ederse yine vekaletsiz i grm kabul edilir. Hekimin buradaki amac hastann ar bir zarara uramasn engellemek ya da hastann hayatn kurtarmaktr63. Bu amala hareket eden hekim, hasta ile aralarnda hekimlik szlemesi var olsayd, gstermesi gereken zeni gstermekle ykmldr (BK.m.411). Vekaletsiz olarak tbbi mdahaleyi gerekletiren hekimin bu fedakarl, ona, szlemeye dayal olarak tedavi yapan hekime nazaran daha az zenli hareket etme hakk vermez64. Dier yandan BK. m.411/II. gre vekaletsiz i gren, i sahibinin ar bir zarara uramasn engellemek iin faaliyette bulunmusa, sorumluluu daha hafif olarak takdir edilir65 hkmnn, hekimlik faaliyeti asndan uygulanmas uygun deildir. Zira, insan hayat ve sal zerinde faaliyet gsteren hekimin, herhal ve art altnda zenli hareket etmesi asldr66.

61 62 63

64 65 66

Bkz. Ameliyatn Geniletilmesi 8. VII. B. 6. Bkz. Varsaylan Rza 8. VII. B. 5. Ayan, s. 61.; Vekaletsiz i grme, caiz olan /geerli ve caiz olmayan /geersiz vekaletsiz i grme olarak ikiye ayrlmakta ve farkl hkmlere tabi tutulmaktadr. sahibinin karna uygun olarak giriilen ve onun geerli bir yasaklamasna aykr olmayan vekaletsiz i grmeye caiz olan vekaletsiz i grme denir. Buna karlk vekaletsiz i gren yle sansada aslnda i sahibinin karna olmayan, ya da i sahibinin ak yasaklamasna aykr olan ya da vekaletsiz i grenin bakasna ait olduunu bilerek ya da bilmeyerek kendi karna yapm olduu ya da i sahibi tarafndan yetkili klnmam bir kiinin kendisine verdii vekalete dayanarak i sahibinin bir iini grmesi durumuna da caiz olmayan vekaletsiz i grme denir. Ayrntlar iin bkz Zevkliler, s. 377 vd.; Tandoan, Cilt:II (borlar) s.681 vd. ; Yavuz, s. 475 vd. Ott, Werner E.: Voraussetzungen der Zivilrechtlichen Haftung des Arztes, Zrich 1978, s.79. Tandoan (vekaletsiz), s. 214 vd. Hastay ar bir zarar tehlikesinden korumak iin mdahalede bulunan hekime sadece zorunlu ve faydal masraflarn (BK.m.413/I) deil, mutad bir tedavi cretinin de denmesi gerektii kabul

23

Hekim tarafndan yaplan vekaletsiz i grme niteliindeki tbbi mdahale, hastann daha nce tedaviyi reddettii bilinerek veya somut olayn zelliklerine gre bilinmesi gerekerek yaplm ise, hekim tbbi mdahale nedeniyle meydana gelen btn zararlardan ve kazadan dahi sorumlu tutulur. Ancak, hastann olumsuz iradesi hukuka ve ahlaka aykr ise dikkate alnmayaca gibi, bir haksz fiilden bedeni bir zarara urayan kiinin, tedavi yoluyla zararnn artmasna engel olmak mmkn olduu halde, buna rza gstermemesi bir mterafik (ortak) kusur niteliinde kabul edilir67.

D. HEKM HAKSIZ FL SORUMLULUU

Tbbi mdahaleler sonucu, genellikle hastann mutlak hak nitelii tayan kiilik deerleri yaam, salk ve vcut btnl vb.- ihlal edilmektedir. Hasta ve hekim arasnda geerli bir szleme ilikisi yok ise, vekaletsiz i grmenin artlar da mevcut deilse, hekim haksz fiil nedeniyle sorumlu tutulabilir (BK.m.41 vd.). Kald ki, taraflar arasnda kurulmu geerli bir hekimlik szlemesi olsa bile, hekimin hastann beden ve ruh btnlne ynelik her trl davran ayn zaman da haksz fiil de tekil edebilir68. rnein, hekimin kendinden beklenen dikkat ve zeni gstermeyerek, hasta organ yerine salkl organ ameliyat etmesi ve maddi- manevi
edilmektedir. Hastann gerekleen tbbi mdahale sonrasnda icazet vermesi halinde ise, hekim ve hasta arasnda normal bir hekimlik szlemesi ilikisi ortaya kaca iin cret denmesi talep hakk da kyas yolu ile uygulanan genel hkmlere gre doacaktr. Ayan, s. 114.; Resiolu, Seza: Hekimlerin Hukuk Sorumluluu, Trk Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Sorumluluk Hukukundaki Gelimeler, V.Sempozyum, Ankara 12-13 Mart 1982, stanbul 1983, s. 13.; Ott, s.80. Tandoan, (vekaletsiz) s.230.; Ott, s. 81.; Ayan, s. 115. Avrupa Sorumluluk Hukukunun Esaslar (European Group on Tort Law, Principles Of European Tort Law) madde 2.102. de, korunan menfaatler bal altnda En geni lde korunan menfaatler; yaam, fiziksel, zihinsel btnlk ve zgrlklerdir. olarak belirlenmektedir. Bkz. http://civil.udg.es/tort/Principles/pdf/PETL.Turkish.pdf Turkish Translation by Erdem Byksai.

67 68

24

zarara neden olmas, szleme ile stlendii ykmleri ihlal etmesi nedeniyle szlemeye dayanan sorumluluuna sebep olaca gibi, ayn zamanda haksz fiil sorumluluunu da douracaktr. Dolaysyla, hasta byle bir durumda, hekime kar tazminat talebini BK.m.41 de dzenlenmi olan haksz fiil hkmlerine de dayandrabilir69.

Hekimin szlemeye dayanan sorumluluu ile haksz fiil sorumluluu arasnda, aslnda yapsal bir farkllk yoktur. Her iki sorumluluk dzeninde de, hekimin, hastann kendi geleceini belirleme hakkna sayg gsterilmesi, yaam, salk ve vcut btnln korunmas ve tbbi mdahalenin gvenli bir ekilde zenli olarak sunulmasn amalayan bir dizi ykmll vardr70. Ancak zamanam, yardmc kiilerden dolay sorumluluk ve kusuru ispat yk asndan farkl hkmlere tabidirler. Hekimin szlemeye dayanan sorumluluu, zamanam iin BK.m.125, yardmc kiinin sorumluluu iin BK.m.100, kusurun ispat iin ise BK.m.96 hkmne tabi iken; hekimin haksz fiil sorumluluu zamanam iin BK.m.60, yardmc kiinin sorumluluu iin BK.m.55, kusurun ispat iin ise BK.m.41 hkmlerine tabidir71.

69

70 71

enocak, (zel sorunlar) s. 243.; Hekimin Haksz Fiile Dayanan Sorumluluu ve Koullar iin bkz. Reisolu, s. 3 vd.; Demir, (armaan) s. 270 vd. Straeter, J.: Grober Behandlungsfehler und Kausalitaetsvermutung, 2006, s. 33 vd. enocak, (zel sorunlar) s.243.; Ayan, s. 62.

25

III. HEKM SORUMLULUU U HUKUK TEMELLER

A. KLK HAKLARI VE HEKM SORUMLULUU

Hekimlik faaliyetleri, kiilik haklar ile yakndan ilgili faaliyetlerdir. alma alan, kiilik haklar kapsamnda korunan vcut btnl, yaama72 ve salk hakk73 gibi deerler74 olduu iin hekimlik meslei, dier meslek gruplarndan ok farkl zellie sahiptir. Hekim, elinde bulundurduu mesleki bilgi ve yetenekleri nedeniyle, hastann vcut btnlne, hatta varlna mdahale gcne sahiptir75. Dier bir ifadeyle, hekim, hastasnn sorununu zmek iin bir takm tbbi mdahaleler yaparken, hastann kiilik haklarna da dorudan ya da dolayl olarak etkide bulunacak bir takm eylemler yapmaktadr. Hukukun, hekim ve tbbi uygulamalar ile yakndan ilgilenmesi, hekimlik faaliyetinin insan hayatnn ayrlmaz bir paras olarak byk nem tamas, insan iyiletirebilecek imkanlara ramen baz durumlarda lm veya telafisi imkansz sonular meydana getirebilecek nitelikte olmasndan kaynaklanmaktadr.

Kiilik haklar, dzenlemeler ile

Anayasa bata olmak zere Meden Kanun ve eitli altna alnm mutlak haklardandr. Kiinin

koruma

dokunulmazl, maddi ve manev varl balkl Anayasann 17 nci maddesinde


72

73

74

75

Yaam hakk ya da hayat hakk, bireyin yaamas iin gerekli fiziksel ve zihinsel fonksiyonlarna sayg gsterilmesi ve onlarn korunmasn ifade eden en temel haktr (Any. m.17/I). Hayat hakknn mutlak ve temel nitelii, hukuk sistemi iinde geerli olan btn deerler tarafndan korunmay gerektirir. Ate, Derya: Borlar Hukuku Szlemelerinde Genel Ahlaka Aykrlk, Ankara 2007, s. 119 vd.; Ayrca bkz. Tercier, Pierre: Le Nouveau Droit de la Personnalit, Zurich 1984, s. 53 vd. Salk hakk insan haklar iinde ayr bir katagori olarak yer alan ve insan haklarnn ve deerlerinin salk hizmetlerine uygulanmasn ifade eden haklardr. Ayrntl bilgi iin bkz. Bozkurt, Enver: nsan Hakk Olarak Salk Hakk Ankara Barosu Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Salk Hukuku Kurultay, 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 13 vd. Kiilik hakk ve kiilik hakk kapsamnda korunan deerler iin bkz. Ate, s.118 vd. ve 163 vd.; Serozan Rona: Medeni Hukuk, Genel Blm, stanbul 2005 s. 166.; Zevkliler, s. 306 vd.; Akipek /Akntrk, s. 232. Polat, Ouz: Tbbi Uygulama Hatalar, Ankara 2005, s. 26.

26

u dzenleme yaplmtr: Herkes, yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda, kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbb deneylere tbi tutulamaz. oluturmaktadr. Bu hkm, tp hukukunun en temel hukuki kaynan

Trk Meden Kanunu ise 23 nc maddesinde kiiliin korunmas ile ilgili olarak Vazgeme ve ar snrlamaya kar bal altnda, fkraya yaylan u dzenlemeyi yapmtr: Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden ksmen de olsa vazgeemez. Kimse zgrlklerinden vazgeemez veya onlar hukuka ya da ahlka aykr olarak snrlayamaz. Yazl rza zerine insan kkenli biyolojik maddelerin alnmas, alanmas ve nakli mmkndr. Ancak biyolojik madde verme borcu altna girmi olandan edimini yerine getirmesi istenemez; madd ve manev tazminat isteminde bulunulamaz. Ayrca, Trk Meden Kanununun 24 nc ve Trk Borlar Kanununun 47 inci maddelerinde kiilik hakkna ve o kapsamda yer alan haklara yaplan hukuka aykr saldr ve mdahalelerin, hangi yaptrmlara tab olacan hkm altna almlardr.

Bu maddelerin birlikte deerlendirilmesinden karlacak sonuca gre; yine kanun ile dzenlenen (TMK. m.23, m.24) hukuka uygunluk sebepleri bulunmadka hekimin, iyiletirmek amac ile de olsa, hastaya uygulad her tr tbbi mdahale esas itibariyle kiilik haklarna, vcut btnlne yaplan hukuka aykr saldrlardr. Buna gre bir tbbi mdahale esas olarak u durumlarda hukuka uygun hale gelebilir; hastann rzas, belirli artlarda bavurulabilecek varsaylan rza, daha

27

stn nitelikte zel veya kamusal yarar, kanunun verdii yetkinin kullanlmas ve zaruret halidir.

A. HEKM KAY AKLAR

SORUMLULUU

LE

LGL

POZTF

Hekimin tbb faaliyetlerini dorudan ya da dolayl olarak dzenleyen birok kanun, tzk ve ynetmelik salk mevzuatmz iinde yer almakta, ancak, bunlarn hi birinde hekimin hukuki sorumluluuna yer veren zel hkmler yer almamaktadr. Bu durumda, ortaya kan hukuki problemler iin genel nitelikte hkmler, hukuk dallarnn ilgi alanlarna gre uygulanarak, zme ulalmaya allmaktadr76. alma konumuz asndan, hekimin szlemeye dayanan hukuki sorumluluu, Bk. m.96 vd. dzenlenmi olan hkmlere tabidir77. Aslnda, hekimlik szlemesi hukuki yaps itibariyle - kurulmas, geerlilii, sona ermesi vb. genel olarak dier Borlar Hukuku szlemelerinden farkl deildir. Ancak, hekimlik szlemesini dier igrme szlemelerinden farkl klan, esas itibariyle konusu, amac, taraflarn durumu ve byk lde meslei ekillendiren etik ilkelerdir.

Tp hukukunun, temel belirleyici normu olan Anayasasnn 17 inci maddesinden sonra, hekimlik faaliyetlerini ilgilendiren ve bu almada da sk sk atf yaplan hukuki dzenlemelerin balcalar ise u ekilde sralanabilir:

76

77

Bkz. Erta, eref: Alman Hukukunda Hekimin Mesleki Kusurdan Sorumluluu Ege niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, zmir 1980, S.1., s.176 vd. Belgesay, Mustafa Reit: Tbb Mesuliyet, stanbul 1953, s. 75.; Reisolu, s.3.; Aolu, etin: Tbbi Yardm ve El Atmalardan Doan Sorumluluk, Doktorlarn, Devletin ve zel Hastanelerin Sorumluluu (Cezai ve Hukuki), Ankara 1993, s.64 vd.

28

Kanunlar 1219 sayl ve 1928 tarihli Tababet ve uabat Sanatlar Tarz crasna Dair Kanun 1593 sayl ve 1930 tarihli Umumi Hfzshha Kanunu 2219 sayl ve 1933 tarihli Hususi Hastaneler Kanunu 6023 sayl ve 1953 tarihli Trk Tabipleri Birlii Kanunu78 2238 sayl ve 1979 tarihli Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas ve Nakli Hakknda Kanun 2827 sayl ve 1983 tarihli Nfus Planlamas Hakknda Kanun

Tzkler 1960 tarihli Tbbi Deontoloji Tz 1983 tarihli zel Hastaneler Tz, 1983 tarihli Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yrtlmesi ve Denetlenmesine likin Tzk 2002 tarihli Tpta Uzmanlk Tz

Ynetmelikler 1998 tarihli Hasta Haklar Ynetmelii 2000 tarihli Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Ynetmelii 2002 tarihli zel Hastaneler Ynetmelii 2004 tarihli Trk Tabipler Birlii Disiplin Ynetmelii 2008 tarihli Ayakta Tehis ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Hakknda Ynetmelik

78

6023 sayl Trk Tabipler Birlii Kanununun 59/g fkrasna dayanlarak 01.02.1999 tarihinde, hekimlerin mesleklerinin gereklerini yerine getirirken uymalar zorunlu olan hekimlik meslek etii kurallarn belirlemek amacyla, Hekimlik Meslek Etii Kurallar yaymlanmtr.

29

Bu saylanlarn dnda birok Ynetmelik ve Tzn yan sra, Salk Bakanl tarafndan yaymlanan ok sayda genelge, ynerge ve tebli de mevcuttur79.

Uluslararas Belge ve Szlemeler

nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Avrupa Szlemesi

Biyoloji ve Tbbn Uygulanmas Bakmndan nsan Haklar ve nsan Haysiyetinin Korunmasna Dair Szleme

Dnya Hekimler Birlii80 tarafndan yaymlanan Etik Bildirgeler (Lizbon, Bali, Amsterdam Bildirgeleri gibi)

IV. MUKAYESEL HUKUKTA VE TRK HUKUKU DA HEKM HUKUK SORUMLULUU

A. MUKAYESEL HUKUKTA

1. ROMA HUKUKU DA

Medeni hukukun gerek kayna, Roma hukukudur. Medeni Kanunda yer alan sitematik ve soyut kavramlar, hep Roma hukukundan gelmektedir. Roma hukukunun ncelikle 1100 ylnda Bologna niversitende Roma kaynaklarnn (Digesta) kefedilmesi ile parladn ancak esas k tarihi hukuk okulu

79 80

Bkz. www.saglik.gov.tr World Medical Association www.wma.net

30

(pandektist hukukular) ile doal hukuk okulu (digestac hukukular) tarafndan birlikte sahip kmalar ile gereklemi olduunu sylemek yanl olmayacaktr81.

Romann ilk zamanlarnda, hr vatandalar tarafndan hor grlen hekimlik faaliyetleri, kleler tarafndan yerine getiriliyordu. Roma Hukukunda, hekimin sorumluluu ile ilgili olan ilk kurallara XII Levha Kanunlarnda rastlanmakta idi. Bu dnemde hekimler, temel olarak ihmal ve acemilikleri nedeniyle sorumlu tutulmulardr. Ancak, hekimin sorumluluuna ilikin en nemli dzenleme Lex Aquilia ve Lex Cornelia de sicariis et veneficiis de yer almakta idi82.

Lex Aquilia, hekimin faaliyetleri sonucu, Roma vatandann mal varlnda meydana gelen eksilme veya bozulma halinde uygulanmak iin yrrle konmu, esas itibariyle de hekimin ihmali ya da bilgisizlii sonucu bir klenin lmesi veya yaralanmas halinde uygulanan tazminata ilikin bir kanun niteliindeydi. Hekim, eer, yanl bir ila kullandysa ya da bir ameliyat baar ile yapm olmakla birlikte, daha sonra hastasnn bakm ile ilgilenmeyerek onu braktysa da sorumluluk altna girmekte idi. Justinian Corpus Iuris Civilisdan alnan bu kurallar, yzyllar sonra kurulan modern hukuk sistemlerinin de temelini oluturmutur83.

Daha sonra, pretrlerin uygulamalar ile Romal vatandalarn lm veya yaralanmas durumunda da geerli saylm olan Lex Aquiliann, hekimin sorumluluu asndan en nemli zellii acemilik, ihmal, bilgisizlik gibi hallerin ilk
81

82 83

Serozan, Rona: Medeni Hukuk, genel Blm, stanbul 2005, s. 58 vd.; Roma Hukukunun ada Hukuklar etkilemesi zerine daha ayrntl bilgiler iin bkz. Koschaker, Paul / Ayiter, Kudret: Roma Husus Hukukunun Ana Hatlar, Ankara 1971, s. 1 vd.; Ayrca Bkz. Kk, Eref: XII. Yzyl Rnesans ve Yeni Doan Romay Gnmze Balayan Son Halka: Pandekt Hukuku AHFD yl 2007, Cilt: 56, Say:4, s. 123-205.; Ouz, Arzu: Karlatrmal Hukuk, Ankara 2003, s. 109 vd. Bayraktar, s.45 vd.; Ayrca bkz. Giesen, (international) s. 3 vd. Giesen (international) s. 3.

31

defa ar kusur olarak belirtilmi olmasdr84. Lex Cornelia de sicariis et veneficiis85 ise, hekimin, sadece kasden ilenen sular iin cezai sorumluluunu dzenlenmitir. Sonu olarak, Roma Hukukunda hekimin cezai sorumluluu asndan kasden meydana getirilmeyen ciddi bir sonu olmadka, hekimin ar bir ekilde cezalandrlmasna gidilmiyordu86.

1. ALMA HUKUKU DA

Alman Hukukunda, hekim ve hasta arasnda kurulan tedavi szlemesi (Behandlungsvertrag) veya hekimlik szlemesi (Arztvertrag) olarak adlandrlan szlemenin, bir hizmet szlemesi nitelii tad gr benimsenmektedir87. Bu grn temelinde ise, Roma hukukunda veklet szlemesinin ivazsz yaplmas yatmaktadr88. Alman hukukunda, vekalet szlemesi kesinlikle ivazsz olmaldr

84 85

86 87

88

Bayraktar, s. 46. Rives, James B.: Magic, Religion and Law: The Case of the Lex Cornelia de Sicariis et Veneficiis Religion and Law in Classical and Christian Rome, Editors: Clifford Ando / Jrg Rpke, 2006, s. 47-67. Bayraktar, s. 48. Aolu, s.19.; BGB 662 hkmne gre vekalet cretsizdir. Vekil vekaleti kabul etmekle, kendisine vekalet veren tarafndan braklan ii cretsiz yapmay ykmlenir. Vekalet akdinin cretsiz oluu, avukatlk szlemesine vekalet hkmlerinin uygulanmasn engeller. Ayn durum, hekimlik szlemesi iin de geerli olduundan, Alman hukukunda hekim ve hasta arasndaki szleme hizmet szlemesi olarak deerlendirilmektedir. Bkz. Gnergk, zcan: Avukatlk Szlemesi, Ankara 2003, s. 22, dipnot 5. Mandatum, bir kimsenin, dier birine bir muameleyi ivazsz olarak idare etmesi iin veklet verdii rza bir akiddir. Koschaker /Ayiter: s. 242 vd. ....rza akitlerden olan veklet mandatum akdi ile vekil, veklet verenin kendisine tevdi ettii ii veya ileri cretsiz olarak ifa etmeyi taahht eder...Roma Hukukunda, taraflar iin yaplmasna mukabil bir cret deneceini art komularsa, bu akit veklet akdi olmaktan kar, yerine gre bir istisna akdi ya da hizmet akdi olur....Roma Hukukunda, fikr hizmetler yksek hizmet saylrd; mesela bir avukatn, bir hekimin, bir profesrn almalar hibir zaman hizmet akdine konu tekil etmezdi....Ancak, veklet akdinde vekile, emeine mukabil bir karlk verilebilirdi. Fakat, bu alelde bir cret deildi, buna honorarium, eref creti denirdi. Rado, Trkan: Roma Hukuku Dersleri, Borlar Hukuku, stanbul 2001, s.150 vd.; Klasik hukuk anda ...mandatumun konusunu oluturan i karlnda bir cret denmesinin ngrlmemesi onu dier akitlerden ayran en belirgin zelliidir......Geri zamanla, mandatumda da yaplan i iin bir miktar para denmesi usul yaygnlamaya balamtr..... Karadeniz, zcan: Iustinianus Zamanna Kadar Romada

32

(BGB 662). Ancak, hekimlik faaliyetleri bir bedel karlnda yaplan faaliyetlerdir89. Bu nedenle, Alman doktrini, bakasna ait iin idaresi, bir cret karlnda stlenilmi ise, ortada vekaletin deil, cret karlnda bir iin grlmesini konu alan hizmet szlemesinin (BGB 611) veya eser szlemesinin (BGB 631) bulunduunu kabul etmektedir90. Dolaysyla, serbest olarak alan hekimin hastas ile kurduu szleme ilikisi, Alman Medeni Kanununun bu dzenlemeleri karsnda zorunlu olarak hizmet ya da eser szlemesi olarak kabul edilmektedir91.

Hekimin hukuki sorumluluuna, geleneksel (Behandlungsfehler) ve aydnlatma

yaklam, tedavi hatas ihlal edilmesi

ykmllnn

(Aufklrungsfehler) eklinde deerlendirilmektedir92. Alman hukukunda, hekimin sorumluluu asndan aydnlatma ykm ok nemli bir yere sahiptir93. Hastann, tbbi mdahaleler iin verecei rzann geerlilii asndan byk nem tayan bu
likileri, Ankara 1976, s.211 vd. ; Romada cret art koulacak olsa idi veklet deil, yerine gre locatio conductio operis (istisna akdi) veya locatio conductio operarum (i veya hizmet akdi) olurdu. Umur, Ziya: Roma Hukuku Ders Notlar, stanbul 1999, s.373.; ...Mandatumun cretsiz olmasnn en nemli nedeni, bu szlemenin gl toplumsal borlardan doan yardm karakteridir. Ancak, zamanla bu yardm, honorarium ad verilen bir eref creti ile dllendirilmeye balanmtr. Ouz, Arzu: Roma ve Trk Hukukunda nanl lem ve Veklet Szlemelerinin Karlatrlmas, AHFD, C.41, S.1-4, 1989-1990, s. 262.; Roma Hukukunda veklet akdi rza ve cretsizdir...bir dostluk ilikisine dayanr. Vekil bir kazan peinde komamal, adeta kendi menfaatini takip eder gibi veklet akdini ifa etmelidir....Bir hekimin, bir avukatn, bir profesrn almalar gibi fikr hizmetler veklet mandatum akdi kabul ediliyordu. Tahirolu, Blent: Roma Borlar Hukuku, stanbul 2003, s. 213 vd.; ....Veklet akdinde vekil (mandatarius), veklet verene (mandans, dominus negotii) ait bir ii cretsiz olarak yapmay stlenmektedir. Her trl hukuk veya fiil i iin veklet verilebilirdi.... Erdomu, Belgin: Roma Borlar Hukuku Dersleri, stanbul 2005, s.99 vd. Ayan, s. 52.; Saral, s. 39. Medicus, Dieter: Schuldrecht II, Besonderer Teil, 8. Auf. Mnchen 1997, s. 198.; Deutsch, Erwin / Matthies, Karl H.: Arzt Haftungsrecht, 2.Auflage, Kln 1987, s. 10 vd.; Bapnar, Veysel: Vekilin (Avukatn, Hekimin, Mimarn, Bankann) zen Borcundan Doan Sorumluluu, Ankara 2004, s. 107. Deutsch, Errwin/ Spickhoff, Andreas: Medizinrecht, Berlin 2003, s.41 vd. Brggemeier, Gert: Haftungsrecht: Struktur, Prinzipien, Schutzbereich, Heidelberg 2006, s. 456. Hekimin, hastasn aydnlatma ykmllnn temelini, Alman Anayasas Art. 2 II. 1 ile koruma altnda olan kiinin kendi geleceini belirlemesi hakk (Selbstbestimmungsrechts) ve vcut btnl zerindeki hakk (krperliche Integritt) oluturmaktadr. Bkz. Brggemeier, s.457 vd.; Roggo, Antoine: Aufklrung des Patienten, Eine rztliche Informationspflicht, Bern 2002, s. 75 vd.; Stockter, Ulrich: Prventivmedizin und Informed Consent, Berlin 2008, s. 102 vd.

89 90

91 92 93

33

mesleki ykmllk, hekimlik szlemesi asndan da zenle yerine getirilmesi gereken bir ykmdr. Aydnlatma ykmnn ihlali, hekimin meslek hatasndan sonra en ok dava alan konu olmakta ve bu ykmn ihlali genel sorumluluk sebebi halini almaktadr94. Hekimin aydnlatma ykm, Alman hukukunda mdahale Aydnlatmas (Eingriffsaufklrung) ya da kendi geleceini belirleme aydnlatmas (Selbstbestimmungsaufklrung), koruma aydnlatmas (Sicherungsaufklrung) ya da tedavi aydnlatmas (Therapeutische Aufklrung) olarak ikili bir ayrm altnda incelenmektedir95. Bu ayrm, doktrini de etkilemi ve genel olarak kabul grmtr.

Hekimin, szlemeye dayal sorumluluu asndan nemli olan bir dier ykm, zen gsterme ykmdr. Hekim, hastasna kar ortalama dzeydeki bir hekimin ayn hal ve artlarda gstermesi gereken zeni gstermek zorundadr96. Bu ekilde objektifletirilmi zen ykmn97 ise, ncelikle hekimin tp bilimi ve uygulamasnn genel kabul grm kurallarna uymas ile mmkn olabilecektir98. Hekimin kusurlu olarak, tp bilimi ve uygulamasnn tannp kabul edilmi kurallarna aykr hareket etmesi halinde zen gsterme ykmne aykr davranm olaca gibi, davran kendisine bir meslek kusuru (kunstfehler) olarak da ykletilebilecektir99. rnein, Alman Federal Yksek mahkemesinin bir kararna

94 95

96

97 98

99

Ayrntlar iin bkz. Zeytin, (Aufklrungspflicht) s. 1143 vd. Ayrntl bilgi iin bkz. Laufs, Adolf / Uhlenbruck, Wilhelm: Handbuch des Arztrechts, 2. Aufl., Mnchen 2002, 62. ; Roggo, s. 79.; Giesen, Dieter: Arzthaftungsrecht, Die Zivilrechtliche Haftung aus Medizinischer Behandlung in der Bundesrepublik Deutschland, in sterreich und der Shcweiz, Tbingen 1995, 169 vd. Hekimin zen gsterme ykm, hekimlik szlemesinin nitelii gerei dier szlemelerde olduundan daha fazla ne kmaktadr. Bu ynde grleri vurgulayan mahkeme kararlar iin bkz. BGE 113 II 429, 431.; BGE 111 II 72, 74., BGE 120 Ib 411, 413.; BGE 120 II 248, 250.; BGE 116 II 519, 521.; BGE 115 II 62, 64. Giesen (arzthaftung) s. 84 . Ayrca bkz. BGE 118 IV 130, 133.; BGE 116 IV 306, 308. Deutsch / Matthies, s. 33.; Giesen, (international) s. 104 vd.; Ayrca bkz. BGE 64 II 200, 207.; BGE 113 II 429, 432.; BGE 117 II 563, 566. Roggo, 6, s. 56 vd. ; Giesen, (arzthaftung) s. 97 vd.; Treu und Galuben BGB 242 genel prensibi, kiinin kastl ya da ar ihmalinin olduu davranlar asndan, beklenmedik bir risk

34

gre, hekimin ila dozu ayarlamak iin bakt tp kitabnn hatal basks nedeniyle, %2.5 eklinde hazrlamas gereken ilac %25 NaCL ile hazrlamtr. Mahkeme byle bir durumda, hekimin bilgisizlik ya da dikkat eksiklii nedeniyle hastasna kar olan zen gsterme ykmn ihlal ettii sonucuna varmtr100.

Alman Hukukunda, taraflar arasnda bir szlemenin olmad ve hekimin hastann iradesine dayanmakszn ancak, onun iyilemesini salamak iin, onun yararna bir tbbi mdahalede bulunmas halinde vekaletsiz i grme hkmlerinin uygulanaca kabul edilmektedir101.

2. SVRE HUKUKU DA

svire Hukukunda, hekim ve hasta arasnda kurulan szleme ilikisinin hukuki nitelii esas itibariyle vekalet szlemesi olarak kabul edilmektedir (Art. 394406 OR)102. Ancak di hekimlerinin tedavi sz konusu olmakszn di protezi yapmalar istisna (eser), aile hekimlii szlemesi (Hausarztvertrag) ise hizmet szlemesi olarak deerlendirilmektedir.

svire doktrin ve yarg kararlarnda, hekimlik szlemesi kapsamnda aydnlatma ykm, hekimin szlemeden doan ykmlerinden biridir103. Hekim, hastasna ak ve anlalabilir bir uslup ierisinde tehis, tedavi, alternatif yntemler,
gereklemi olsa bile dikkate alnmaktadr. Bkz. van Dam, Cees: European Tort Law, Oxford 2006, s. 213 vd. BGH, 7 July 1970 NJW 1970, 1963. Ayan, s. 60.; Deutsch / Matthies, s. 16 vd. Ott, s.23.; Tercier, (contrats) s. 655 vd.; Werro, s. 2022 vd.; Fellmann, Walter: Berner Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Das Obligationenrecht, Band VI, 2.Abteilung , Die Einzelnenvertragsverhltnisse, 4.Teilband, Der einfache Auftrag, Art.394-406 OR, Bern 1992. ATF 117 Ib 197.; ATF 116 II 519.; ATF 108 II 59.; ATF 105 II 284.

100 101 102

103

35

cerrahi mdahale sz konusu ise, riskleri, iyileme ihtimalleri, hastaln muhtemel seyri, mali boyutu ve salk sigortas ynn aklamaldr. Bu bilgilerin kapsam ve yeterlilii ise, hekimin kendisi tarafndan belirlenecek ancak, bu yaplrken, somut olaydaki hastann durumu ve kiisel zellikleri dikkate alnacaktr104. Hekimin hastaya uygulad ve asl olarak vcut btnlnn ihlali anlamna gelen tbbi mdahale, hastasn yeterince aydnlatlmas suretiyle elde edilecek olan rzasna dayanmaldr105. Zira, hukuken geerli bir rzaya dayal olmayan ya da baka hukuka uygunluk artlarn tamayan tbbi mdahaleler, kiinin hayat, sal ve vcut btnlnn ihlali olarak hukuka aykr bir nitelik tarlar106.

Hekimin hastann iradesine dayanmakszn, ancak, onun iyilemesini salamak iin ve onun yararna bir tbbi mdahalede bulunmas halinde, Alman Hukukunda olduu gibi svire hukukunda da vekaletsiz i grme107 hkmlerinin (Art.419-424 OR) uygulanaca kabul edilmektedir108.

Hekimin, szlemeden doan sorumluluunun tespit edilebilmesi iin, borca aykrln dolaysyla, hukuka aykrln incelenmesi gerekir ki, bu da hekimin mesleki bir hatasnn ya da szlemeyi kt ifa etmesi ile ortaya kabilir. Bu durumda hekim, tamamen ya da ksmen ifa etmeme ya da kt ifa nedeniyle kusurlu olmadn ispat edemedii srece, hastann urad zarar tazmin etme sorumluluu

104 105

106

107

108

ATF 113 Ib 420.; ATF 108 II 59.; ATF 105 II 284. svire hukukunda, tp alannda aydnlatma ykmnn daha etkili uygulanabilmesi, rzann ak olarak alnmaya allmas ile salanmaktadr. Bkz. ATF 1b 420.; ATF 108 II 59.; ATF 105 II 284. Wiegand, Wolfgang: Die Aufklrungspflicht und die Folgen ihrer Verletzung, Handbuch des Arztrechts, Honsell (Hrsg.), Zrich 1994, s.119 vd. Ayrntl bilgi iin bkz. Tandoan, Haluk: Mukayeseli Hukuk ve Hususiyle Trk svire Hukuku Bakmndan Vekaletsiz Grme, stanbul 1957. Ayan, s. 60.; Tercier (contracts) s. 765 vd.; Lachat , s. 2184.

36

altndadr109. svire hukukunda, hekimin sorumluluu erevesinde, tbben belirli bir sonucun hekimden, onun bilgi ve becerisine gre bekleniyor olmas szkonusu ise de, bu hibir ekilde sonucu garanti ettii anlamn tamaz zira bu hekimin bir ykm deildir110. Dolaysyla, beklenen sonucun yerine getirilememi olmas, szleme ilikisi ile yklenilen borcun yerine getirilmemesi (Art.97 OR) ile ayn tutulamaz111. svire Federal Mahkemesi kararlarnda, bu yaklam salk alanndaki hzl gelimeler/yenilikler dikkate alndnda, tbbi mdahaleler tahmin edilemez riskler de tayabilir112 ifadeleriyle vurgulanmaktadr113.

3. GLZ HUKUKU DA

ngilterede hukuk sistemi, temel olarak mahkeme kararlarna (case law) dayanarak gelien Common Law sistemidir114. ngiliz hukukunda yazl bir medeni kanun olmasa da, belirli baz kanunlar (Act) nemleri ve etkileri git gide daha fazla artarak common law sistemini desteklemektedirler. Bu kanunlara, Aile Reform Kanunu (Family Law Reform Act 1969), Tketiciyi Koruma Kanunu (Consumer Protection Act 1987), Hayvan Kanunu (Animals Act 1971), nsan Haklar Kanunu
109

110 111 112 113

114

ATF 133 II 121.; svire Federal Mahkemesinin bu yndeki kararlar iin bkz.; ATF 117 II 563.; ATF 115 Ib75.; ATF 113 II 429.; Art.97 OR (BK:m.96 vd.) iin ayrca bkz. Thvenoz, Luc: Commentaire Romand, Code des Obligations I, (Thvenoz, Luc/Werro, Franz) Genve-BaleMunich, 2003, s. 553 vd. Kuhn, Moritz: Die Arzthaftung in der Schweiz MedR 1999, s. 248 vd. Thnevoz, s. 567 vd.; ATF 133 II 121 s.124. ATF 120 II 248. svire hukukunda hekimin hukuki sorumluluu iin ayrca Bkz. 23.4.2003 tarihli ATF 129 II 312.; 19.12.2002 tarihli ATF 129 III 135.; 16.7.2007 tarihli ATF 133 III 527.; 13.1.2006 tarihli ATF 132 V 18.; 23.5.2002 tarihli ATF 128 IV 188.; 2.5.2002 tarihli ATF 128 V 169.; 10.7.2007 tarihli ATF 133 II 257.; 12.1.2007 tarihli ATF 133 V 224. Anglo-Amerikan hukuk sistemi, case law (yargsal uygulama), common law (tre hukuku) ve equity (hakkaniyet) n planda yerald hukuk sistemidir. ngiltere ve Amerikann iinde yer ald bu hukuk sisteminde, statutory law (yazl hukuk) arka planda yer alr. Bkz. Serozan (medeni), s. 61.; Ayrntl bilgi iin ayrca bkz. Slapper, Gary / Kelly, David: English Legal System, 5th Edition, London 2001.

37

(Human Rights Act 1998), Haksz Fiil Kanunu (Torts Act 1977), Szlemeler Kanunu (Contracts -Rights of Third Parties- Act 1999) rnek olarak verilebilir115.

Uluslararas alanda, hekimin sorumluluuna bakldnda, salk hizmeti almak zere kurulan dier szleme ilikilerinin aksine, hekim ve hastas arasnda kurulan szleme ilikisinde hekim, en ok ihmal ya da zensizlik nedeniyle sorumlu tutulmakdr. ngiliz hukukunda da, gerekli dikkat ve zeni gstermeme (negligence)116, tbbi uygulama hatalarnn temelini oluturmaktadr117. Hekim, szleme ile stlendii ykm (duty of care) yerine getirmedi (breach of duty) ve bu ekilde hastasnn zarara uramasna neden oldu ise, hukuken sorumlu olmaktadr. Byle bir durumda, hastann urad maddimanevi zararlar (pecuniary loss, nonpecuniary loss)118, kendi kusurlu davranndan kaynakland ispat edilen hekim tarafndan tazmin edilecektir. Szlemenin ihlal edilmesi anlamna gelen borca aykrln varl reasonable pyhsician kriterine gre tespit edilmektedir119. Bu kritere gre zensizlik, ayn artlarda ortalama bir hekimin yapmas gerekeni yapmam olmak ya da yapmamas gereken bir davran gerekletirmek olarak ifade edilmektedir. rnein, hekimin zensiz ve stnkr bilgi vermesi sonucu kanser hastasnn tedavisine 9 ay ge balanmas ve iyileme ansnn %42 den

115

116 117

118

119

van Dam, s. 80 vd.; ngiliz zel Hukuku ile ilgili genel bilgi iin ayrca Bkz. Birks, Peter: English Private Law, Oxford 2004. Bkz. Birks, Chapter 14., egligence: Basic Concepts.; van Dam, s. 189 vd. Giesen, (international) s. 8.; Speller, S.R.: Law of Doctor and Patient, London 1973.; Ayrca bkz. Stauch, Marc / Wheat, Kay: Sourcebook on Medical Law, London 1999. Pecuniary loss (maddi zararlar), tedavi ve bakm masraflar; non-pecuniary loss (manevi zararlar) ise, yaanan ac, zdrap ve ruhsal kayplara karlk gelmektedir. Ayrntlar iin Bkz. Giesen (international) s. 225 vd.; van Dam, s. 1205 vd. Reasonable person, common law sisteminde var olan ve kiilerin davranlarn objektif olarak deerlendirebilmek iin kullanlan hukuki bir fiksiyondur. stlenilmi bir sorumluluk asndan, zen borcunun gerei gibi yerine getirilip getirilmemi olduunun belirlenebilmesinde kullanlmaktadr. Reasonable person kriteri, hem haksz fiil sorumluluu hem de szleme sorumluluu asndan kullanlan bir kriterdir. Bu kriter aslnda, Roma hukukundan gnmze kadar gelen bonus pater familias kavramnn bir uzantsdr. Reasonable person kriteri iin bkz. van Dam, s. 193 vd. ve 803 vd.

38

%25e inmesi ve bu nedenle uranlan zarar, hekimin ihmalinden (zensizliinden) kaynaklanmaktadr120. ngiliz hukukunda, hekimin kusurlu davran ile hastann iyileme ansn belli oranda ya da tamamen kaybetmesi arasnda, bir illiyet ba olduu ispatlanr ise meydana gelen zarar hekimin sorumluluu sonucunu dourmaktadr. Buna gre, hekimin haksz fiili ya da borca aykr davran, zararn gerekleme ihtimalini en az %51 orannda artrm olmas gerekmektedir121.

ngiliz hukuku asndan, yargsal uygulamalar (case law) kadar rf adet hukuku (common law) ve etik ilkeler de hukuk sitemine yn vermektedir122. ngiliz tp hukukunun byk blm de, etik ilkeler zerine ina edilmitir. Ancak, klinik uygulamalar farkl dzenlemelerin yaplmas ihtiyacn ortaya karmakta, zellikle hastann aydnlatlmas ve srlarnn saklanmas (kiisel verilerinin korunmas) gibi konular, yakn tarihli itihatlarda tartma konusu haline getirilmektedir123. Ayrt etme gcne sahip, bilinci ak, yetikin bir kiinin rzas alnmadan yaplacak olan tedavi, her adan hukuk d bir hareket olarak deerlendirilmektedir124. Ancak, bir kaza ya da baka bir nedenle, bilinci kapal olan kiiye kendi yararna olarak rzas alnmadan yaplan tbbi mdahale, zorunluluk hali nedeniyle (principle of necessity) hukuka uygun kabul edilmektedir125. Mahkeme kararlar da, bu grlerin dorultusunda gelierek itihat hukukunu ortaya karmaktadr: Kii, tedavi olmak istemediini ak bir ekilde ifade ederse, hekimlerin kendisine tedavi uygulamalar

120

121

122 123

124 125

Gregg v. Scott (2002) EWCA Civ 1471, (2003) Lloyds Rep Med 105.; Ayn ynde Hotson v. East Berkshire AHA.; Bkz. Birks, s. 142. Konunun ayrntlar iin bkz. Markesinis, Basil/ Deakin, Simon: Tort Law, Oxford 1999.; Fleming, John: The Law of Torts, 9th Edition, Sidney 1998.; van Dam, s. 275. Serozan (medeni) s. 61.; Stauch/Wheat, s. 20. Biggs, Hazel: Aydnlatma ve Sr Saklama Ykmll: Uygulama ve Malpraktis Ankara Barosu- AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 53. van Dam, s.502. Airedale N.H.S. Trust v. Bland, Ref: 1993 2 WLR 316, http://www.swarb.co.uk/c/hl/1993airedale_bland.html (eriim: 2.1.2009)

39

hukuk ddr. Kiinin kendi geleceini belirleme hakk ve zerklii daha stn bir hak olarak korunmaldr126. rnein, bir mahkeme kararnda, gerekleme ihtimali ok dk olan tipik bir risk, cerrahi mdahale ncesinde hastaya aklanmam ama, ne yazk ki, ameliyat srasnda gereklemitir. Hasta, grd zarardan dolay hekimi dikkatsizlik ve beceriksizlik ile itham etmitir. Mahkeme, ok uzun ve detayl tartmalar sonucunda, hekimi bu nedenle deil ama hastasn, ameliyat ncesinde riskleri de dahil ederek gerei gibi aydnlatmad gerekesi ile sorumlu tutmutur127.

4. AMERKA HUKUKU DA

Amerikan hukuku, yargsal uygulamalarn (case law), rf-adet hukuku (common law) ve hakkaniyet (equity) ilkelerinin n planda olduu, Anglo-Amerikan hukuk sitemine dahildir. Bu nedenle, ngiliz hukukunda ki ve Amerikan hukukunda ki uygulamalar, baz farkllklar dnda, birbirine benzemektedir.

Amerika Birleik Devletlerinde, hekimin hukuki sorumluluu zellikle 19.yy ikinci yarsnda birok davaya konu olmu, tbbi uygulama hatas (malpractice) olduu sonucuna varlan davalarda ise ani bir art grlmeye balanmtr. 1970lerin sonundan itibaren hekimler aleyhine ok yksek rakamlarda tazminatlara hkmedilmesi, hekimlerin uzmanlk dal seimlerini bile etkileyecek boyuta ulam,

126

127

Re T 1992 4 ALL ER 649 AT 652, Ayn ynde R Burke v. GMC 2005 3 FCR 169 para 30. Bkz. Biggs, s. 54. Chester v. Afshar 2004 UKHL 41.; Ayrca bkz. Chatterson v. Gerson 1981 QB 432.

40

tp ve hukuk alannda youn bir gerginliin balangc olmutur128. Bu balamda, ciddi bir patlama yapan tbbi uygulama hatas (malpractice) davalaryla, davaclar ve avukatlar hak etmedikleri olaanst yksek ve haksz dller (tazminatlar) kazanmakta, ok yksek sigorta primlerinin getirdii ykn altnda ezilen hekimler ise, zaman zaman muayenehanelerini kapatmak zorunda kalmaktadrlar129. Amerikada ok ciddi maliyetlere neden olan tbbi uygulama hatalarnn byk ounluunun ise ihmal ve teknolojinin kullanlmasndan kaynakland

saptanmaktadr130.

Amerikan hukukunda, tbbi sorumluluk asndan hekim ve hasta ilikisine baktmzda, ncelikle bu ilikinin karlkl bir anlama zerine kurulduunu, hasta istemiyor ise, hekimin kural olarak tedavi etme ya da tedavi etmeyi kabul etme ykmll olmadn grmekteyiz131. Hekim, kural olarak hastasna kar sorumlu iken, baz durumlarda hekimin hastaya kar olan ykmleri, 3.kiileri de kapsayacak ekilde genileyebilir. rnein, hekimin, hastann iletiim kurmasn engelleyen bir hastal var ise, hastaln riskleri ile ilgili olarak hastann eine bilgi verme grevi vardr. Amerikan hukukunda, tbbi sorumluluk iddialar daha ok ihmal ve zensizlik nedenine, genel anlamda ise haksz fiil hukukuna (tort law)

128

129

130

131

Tancredi, Laurence / elkin, Dorothy ; Medical Malpractice and Its Effect on Innovation The Liability Maze, The Impact of Liability on Safety and Innovation, Editors: Peter W.Huber / Robert E. Litan, U.S.A. 1991, s. 251. Konunun hukuki, tbbi ve politik boyutlar asndan ayrntl bilgi iin bkz. Baker, Tom: The Medical Malpractice Myth, Chicago 2005. Tancredi / elkin, s.252. Ayrca bkz. Bovbjerg, Randall R.: Problems and Solutions in Medical Malpractice The Liability Maze, The Impact of Liability on Safety and Innovation, Editors: Peter W.Huber / Robert E. Litan, U.S.A. 1991, s. 274 vd. Basanta, W. Eugene: A Primer on Medical Liability Law in the United States, Bkz. http://www.law.umkc.edu/irelandclassmaterials/2007materials/MedLaibPrimer.ppt

41

dayanmaktadr132. Haksz fiile dayal olarak alan davada, davacnn ispat etmesi gereken konular: davalnn kendisine kar bir ykmnn olduu; bu ykmn ve vcut btnlnn ihlal edildii ve bir zararn doduudur.

Hekim ve hasta ilikisi, hekimin uzmanlna dayal olarak mesleki ykmllkleri de ieren zel bir ilikidir. Hekim hastasna kar ister haksz fiil nedeniyle ister szleme ilikisi nedeniyle sorumlu olsun, kendisinden belirli bir davran ekli iinde hareket etmesi beklenir133. Bir hekimin, ncelikle ayn artlar altnda ortalama/mantkl (reasonable)134 bir hekimin sahip olmas gereken tbbi bilgi ve yetenee sahip olmas beklenir. Daha sonra ise, bu bilgi ve yeteneini, ortalama bir hekimin uygulayaca ekilde uygulam ve yine tbb deerlendirmesini ortalama bir hekimden beklenen dzeyde yapabilmi olmaldr. Bu deerlendirmeler, hekimin grevini gerektii gibi yerine getirip getirmediini belirleyen objektif kriterlere ve hekimin iinde bulunduu artlara gre yaplr. Hekimden beklenen, hibir zaman stn ya da mkemmel bir sonucu elde etmesi deil, tbbi standartlara uygun hareket etmi olmasdr135.

Hekimin, hukuken sorumlu tutulabilmesi iin hastann urad zarar ile hekimin, kendi ihmali ile tbbi standartlarn altnda kalan tehis, tedavi ya da bakm arasnda uygun illiyet ba kurulabilmelidir. Amerikan hukukunda bu alanda grlen davalarda expert witness denen uzman bilirkiilerin grleri alnmaktadr136. Bu

132

133

134 135 136

Sage, William M./ Kersh, Rogan: Medical Malpractice and The U.S. Health Care System, New York, 2006.; Ayrca bkz. Koenig, Thomas H./Rustad, Michael R.: In Defense of Tort Law, New York 2001. Amerikan Hukukunda, genel olarak hizmet szlemelerinden doan sorumluluun artlar ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. Herzog, Peter: Die Haftung bei Dienstleistungen in den Vereinigte Staaten, Haftung der Dienstleistungsberufe, Heidelberg 1993. Bkz. 4. IV. A. 4. Basanta, s. 3. Basanta, s. 6.

42

konuda raporlar hazrlayan uzman bilirkiiler, genellikle gerek neden (cause in fact) ya da yaklak neden (proximate cause) zerinde durmaktadrlar. Hastann, hekiminden tbb uygulama hatas (medical malpractice) nedeniyle talep edecei zararn kapsam ise, u ekilde belirlenmektedir: yaplan ya da yaplacak olan tbbi masraflar, gelir kayb, igc ve kazan kayb, yaanan ya da yaanacak olan fiziksel ya da duygusal ar/ac ve ei-ocuklarn ya da ailenin kayplar.

Amerikada, hekim ve hasta ilikileri asndan nemli bir kanun olan Federal Patient Self-Determination Act (PSDA) 1 Kasm 1991 ylnda yrrle girmi ve kiinin kendi sal ve yaam hakk zerinde, ncelikle kendisinin sz sahibi olmas gerektii vurgulanmtr137. zellikle, hekim ve hasta arasnda gereklere dayal drst bir ilikinin kurulmas, karlkl ak sorularn sorulmas ve yine ak/drst cevaplarn verilebilmesi PSDA ile amalanan hedeflerin tmn zetler

niteliktedir138. Bu nedenle, hastann tedavi ile ilgili karar vermesinden nce, kendisine gerekli bilgilerin verilmesi gerekir. Amerikan itihat hukuku ..hastann verecei izne temel tekil etmek zere gerekli olan her trl olgudan haberdar edilmesini yasal bir sorumluluk olarak ifade etmektedir139.

137

138

139

Clarke, B.David: The Patient Self-Determination Act Health Care Ethics, Critical Issues, John F.Managle, David C.Thomasma, Maryland 1994, s. 93 vd. Clarke, s. 106.; zellikle kiinin kendi geleceini kendisinin belirlemesi, lme hakk (right to die), tbbi vasiyet (advance directive, living will) 1975 ylnda Karen Ann Quinlan ve 1983 ylnda Nancy Cruzan olaylar ile Amerikan kamuoyunda ok derin etik tartmalar balatan olaylar olmulardr. Ayrntlar iin bkz. Cruzan v. Director , Missouri Department of Health, 110 S.Ct. 2841 (1990).; Ayrca bkz. Schaller, Barry R.: Understanding Bioethics and Law, USA 2008, s. 165 vd. Salgo v. Leland Stanford University Trustees 317 P 2d Cal, 1957. Bkz. Biggs, s. 55.

43

B. HEKM

HUKUK

SORUMLULUU U

TRK

HUKUKU DAK YER

Trk hukukunda 1928 tarihli Tababet ve uabat Sanatlar Tarz crasna Dair Kanun temel olmak zere, tbbi faaliyetlerin yrtlmesi ile ilgili pek ok kanun, tzk ve ynetmelik bulunmaktadr. Ancak, bu dzenlemeler de, daha ok hekimlerin grevlerini yaparken uymalar gereken mesleki ya da idari kurallara yer verilmektedir.

zel hukukta hekimin sorumluluu, ayr bir dzenlemeye tabi tutulmad iin ortaya kan sorunlar sorumlulukla ilgili genel hkmlerden yararlanlarak zlmeye allmaktadr. rnein, bu hkmlerin banda, hekimin hastas ile ilgili olarak ortaya kan haksz fiil sorumluluunda BK.m.41 vd.; hekimin hasta ile arasndaki szlemeye dayal sorumluluunda, borca aykrlk ve sonularn dzenleyen BK.m.96 vd.; hekimin vekaletsiz i grme nedeniyle sorumluluunda BK.m.410-m.411 hkmleri; hekimin yerine bakasn koymas durumunda BK.m.390-m.391 de dzenlenen vekalete ilikin kurallar kyasen uygulanacaktr.

Hekimin hukuk sorumluluunun, bilimsel olarak incelenmesi zellikle, yakn gemite, hekim-hasta ilikisini belirleyen etik deerlerde nemli deiimler

yaanm olmasna da bal olarak, art gstermitir. lkemizde de, daha nce genel hatlar ile incelenmi olan hekimin hukuki sorumluluu, meydana gelen gelimeler nda, konunun daha zel ayrntlar ile incelenmeye balanmtr. zel hukuk boyutu kadar, ceza hukuku asndan da, hem hekimlerin hem de hukukularn ortak bir platformda bulutuklar pek ok ulusal ve uluslar aras sempozyum ve panelin

44

dzenlenmekte olmas ise, bilimsel almalarn kazand ivmeyi aka ortaya koyar niteliktedir.

5. HEKMLK MESLE VE HEKMLK FAALYET LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

I. HEKM VE HEKMLK KAVRAMLARI

A. GE EL OLARAK

Tp, hastalar iyi etme ilmi, tababet ise, tp bilgisi yani, hekimlik olarak tanmlanr140. Tababet yani hekimlik, verilen bir tanmda u ekilde ifade edilmitir: Tababet, hastalklar veya sakatlklar nleme, tedavi etme veya hafifletme amacn tayan ve hastalklar bilimine, patolojiye ve tabi bilimlerin verilerine dayanlarak yaplan bilimsel ve teknik fiilleri kapsayan uygulamadr..Hekim ise tababeti icra eden kimsedir.141.

Hekim, tbbn uygulaycs olarak eitli tbbi faaliyetleri yerine getirirken, hukuk da hekimin faaliyetlerini koyduu kurallar erevesinde deerlendirmektedir. Hangi durumlarda hekimin hukuken sorumlu olacann belirlenebilmesi iin ncelikle hekimlik meslei ve artlar, hekimin gerekletirebilecei tbbi faaliyetler ve bunlarn hukuka uygunluk koullarnn incelenmesi gerekir.

140 141

TDK. Trke Szlk, Cilt: 2, s. 2106. Bayraktar, s.24.

45

B. HEKMLK MESLE VE ARTLARI

Hekimlik, belirli bir meslek eitim srecinin baar ile bitirilmesi ve ayrca devletin yetkili organlarndan alma ruhsat alnmasnn zorunlu olduu bir meslek ve sanattr142. Hukukumuz bakmndan kimlerin hekimlik mesleini icra etmeye yetkili olduklar, 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun ile 6023 sayl Trk Tabipler Birlii Kanunu birlikte deerlendirilerek belirlenmekte ve drt kanuni art ortaya kmaktadr143: 1. Trk Vatanda Olmak144 2. Tp Fakltesi Diplomasna Sahip Bulunmak 3. Tabip Odasna Kaytl Olmak145 4. Hekimlik Mesleinin crasna Geici ya da Srekli Engel Hali Bulunmamak

Hekimlik sfatnn kazanlabilmesi iin gereken yasal artlar, salk mevzuatnn temel kanunu niteliindeki 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanunun 1 inci maddesinde u ekilde belirlemitir: Trkiye Cumhuriyeti dahilinde tababet icra ve herhangi surette olursa olsun hasta tedavi edebilmek iin Trkiye Darlfnunu Tp Fakltesinden diploma sahibi olmak ve Trk bulunmak arttr.
142

143 144

145

Ayan, s. 5.; Aolu, s.43.; pekyz Yavuz, Filiz: Trk Hukukunda Hekimlik Szlemesi, stanbul 2006, s. 16. Ayan, s. 6 vd. 3359 sayl Salk Hizmetleri Temel Kanunu m. 7 de istisnai de olsa, yabanc uyruklu hekimlerin de Trkiye de altrlabilmesine olanak tanmaktadr. Sz konusu madde metni u ekildedir: Ayrca zel bir meslek bilgisine ve ihtisasna ihtiya gsteren veya lke dzeyinde mesleki gelimeyi salayacak Trk uyruklu ve yabanc uyruklu elemanlar da, kadro karl aranmakszn szlemeli olarak altrlabilirler. 1980 ylndan itibaren bu zorunluluk sadece serbest alan hekim iin sz konususudur. Bkz. Civaner, Murat / Okuyan Amato, Zuhal:Trk Tabipler Birlii Yksek Onur Kurulu Dosyalarnda Tbbi Etik hlalleri, zmir 1999, s. 14.

46

Bu

durumda,

Trkiye

Cumhuriyetinde

hekimlik

mesleinin

icra

edilebilmesinin ilk art Trk olmak146; ikinci art ise Trkiye de bir Tp Fakltesini147 baar ile bitirerek diploma sahibi olmaktr. Dier yandan kiinin, hekimlik mesleinin icrasna srekli ya da geici olarak engel bir halinin de olmamas gerekir. Trk vatanda ve bir tp fakltesinden mezun olmasna ramen, hekimin hangi hallerde srekli ya da geici olarak meslei icra etmekten men edilecei 1219 sayl Kanunun 28. inci ve Tabipler Birlii Kanununun 39 ve 49/I maddelerinde belirtilmitir148.

Tabip Odasna kaytl bulunmak da, serbest alan hekimler ve kamu kurumunda grev yapmakla beraber ayrca kurumlarnn dnda serbest alan (rnein muayenehane aan) hekimler iin meslei icra edebilme artlarndan biridir149. lkemizde 1980 ylna kadar, her hekim iin Trk Tabipleri Birliine

146

147

148

149

Yukarda ifade ettiimiz gibi, lkemizde, 3359 sayl SHTK. m.7 de, istisnai olarak yabanc uyruklu hekimlerin szlemeli olarak altrlabilmesine imkan verilmi olsa da, Trkiye de hekimlik yapabilmek iin Trk olmak art Bayraktar tarafndan u ifadeler ile eletirlmektedir: lkede bulunan hekimleri korumak amac ile konulmu olan bu ilke ile, her hekim yalnz kendi lkesinde hekimlik yapabilirken bundan insan sal, yaama hakk byk zarar grecektir. Tp biliminin uygulan ve verileri her yerde ayndr eletirmekte ve hekimliin uluslar aras bildiri ve antlamalarla dzenlenerek, uygulannn evrenselletirilerek insan salna ve yaama hakkna verilen deerin gereklemesine yardmc olacan ifade etmektedir. Bkz. Bayraktar, s. 119.; Ayn ynde pekyz Yavuz, s. 17.; Demir, (AHFD) s. 233. 1219 sayl Kanunun 4.maddesine gre tp fakltesi diplomas yabanc bir lkeden alnm ise Salk Bakanl tarafndan onaylanmas gerekir. 1219 sayl Tabebet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun m.28: Ar hapis veya be seneden fazla hapis veya mebbeden hidemat mmeden memnuiyet (srekli olarak kamu hizmetlerinden yasakllk) veya meslek ve sanat sui istimal (ktye kullanma) suretiyle ilenmi bir fiilden dolay iki defa mahkemece meslek ve sanatn tatili cezasiyle mahkum olan veya icray sanat etmesine mni ve gayrkabili ifa bir maraz akl (iyilemesi imkansz bir akl hastal) ile mlul olduu bilmuayene tebeyyn eden (muayyene sonucu tespit edilen) tabipler Shhiye ve Muaveneti timaiye Vekletinin teklifi(Salk Bakanlnn teklifi) ve Ali Divan Haysiyet (Yksek Haysiyet Divannn) karariyle icray sanattan menolunur (meslek icra etmekten yasaklanr) ve diplomalar geri alnr. Aolu, s. 43.; TTBK. m.7/I: ....Bir tabip odas snrlar iinde sanatn serbest olarak icra eden tabipler bir ay iinde o il veya blge tabip odasna ye olmak ve yelik grevlerini yerine getirmekle ykmldrler..... Bunun dnda kalan hekimlerin ise tabip odalarna ye olmalar kendi isteklerine braklmtr: TTBK. M.7/II: Mesleklerini serbest olarak icra etmeksizin kamu kurum ve kurulular ile kamu iktisadi teebbslerinde asli ve srekli grevlerde alanlar ile herhangi bir sebeple mesleini icra etmeyenler tabip odasna ye olabilirler.

47

(Tabip Odalarna) kayt olma zorunluluu varken, 1980 sonrasnda yelik sadece serbest alan hekimler iin zorunlu hale getirilmitir150.

Hekimler, uzmanlk seviyelerine gre, pratisyen hekimler ve uzman hekimler olmak zere iki gruba ayrlrlar. Pratisyen hekimler sadece lisans eitimine dayal olarak tp mesleini icra eden kiiler; uzman hekimler ise, lisans eitimini tamamladktan sonra belirli bir dalda lisansst eitim yani uzmanlk eitimi grm kiilerdir151.

Tp Fakltesi mezunu olup, hekim sfatn kazanm kiiler kural olarak tbbn btn alanlarnda tbbi mdahale yetkisine sahiptir. Ancak, Tpta Uzmanlk Tznn yapt dzenlemeler152 dorultusunda, belirli bir dalda uzman olmak ve bunu ilan etmek bakmndan uzmanlk belgesine sahip olmak gerekmektedir153. Trk hukukunda kural olarak, genel uzmanln alma alan zel uzmanlk dallarnn varlna ramen snrlandrlmamtr.

Ancak, 1219 sayl Kanunun 23 nc maddesi, genel ve belli bir blgeye ait his iptali ile yaplan byk ameliyatlarn uzman hekimler tarafndan yaplaca hkmn getirmitir ki bu maddeye gre, zel cerrahi uzmanlk almam hekimler, ancak zorunlu uzman bulunmamas, getirilme olanann olmamas gibi
150 151 152

153

Civaner/ Okuyan Amato, s. 14. Ayan, s . 5. 19.6.2002 tarih ve 24790 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tpta Uzmanlk Tznn 2 maddesi uzman tanmn u ekilde yapmaktadr: uzmanlk eitimini tamamlayarak o dalda sanatn uygulama hakk ve uzmanlk unvann kullanma yetkisi kazanm olanlar. Tzn uzmanlk yetkisini kullanma balkl 4 nc maddesi ise: bu tzk hkmlerine gre uzmanlk belgesi almayanlar, hibir yerde ve ekilde uzmanlk unvan ve yetkisini kullanamazlar ve uzmanlkla ilgili tbbi faaliyette bulunamazlar. diyerek Kanun ile yaplmam olan bir yasaklamay, tzk ile yapmtr. Bu durum bir yandan eletirilirken, bir yandan da tbbn ok hzl gelimesi karsnda, tbbi mdahaleler asndan uzmanlk alannn gz nnde bulundurulmasnn uygun olaca ifade edilmektedir. Bkz. Hakeri, Hakan: Tp Hukuku, Ankara 2007, s. 98-99. 1219 sayl Kanun m.8.

48

durumlarda hastaya mdahale de bulunabilirler. Dier bir ifadeyle, normal artlarda bu tr mdahaleler, pratisyen hekimler tarafndan yaplamaz154. Yargtayda bir kararnda155 ....Kural olarak ve baz zel ayrcalklar dnda doktorluk mesleinin uzmanlk nedeniyle snrlandrlmas sz konusu deildir. Bu nedenle genel cerrah olan davalnn varis ameliyat yapmas hukuka aykr deildir. Ancak kendi iinde zel uzmanlk dallarna ayrlm alanda tbb mdahalede bulunurken; doktorun bu zel uzmanlk dalnn gerei olan bilgiler ile ara ve gerelere sahip olmas gerekir. Bunlara sahip olmadan yaplacak tbb mdahaleden doan zararlar hukuka aykr hale gelebilir ve doktor kusuru nedeniyle sorumlu olur. demektedir.

Ancak gnmzde, tp biliminin eitli uzmanlk dallarna ayrlm olmas ve bu blmlerin iinde de byk gelimelerin yaanmas, uzmanlamay zorunlu klmaktadr. Bugn, en az byk cerrahi mdahaleler kadar nem tayan birok tehis ve tedavi yntemi bulunmaktadr. Bu nedenle Bayraktarn hakl olarak ifade ettii gibi, uzman olmayan ya da kendi uzmanlk alanlar dnda faaliyete girien uzman hekimlerin yanl tehis ve tedavi de bulunma ihtimalleri ortaya kacaktr156.

Hekimlikte uzmanlama dallar, sreleri ve kapsam mevzuat iinde ayrntl olarak dzenlenmitir157. Uzman hekimler, kendi uzmanlk alanlarna gre isimler

154

155

156 157

Ancak, ihtisas bulunmayan bir hekimin bu neviden nemli bir cerrahi mdahaleye teebbs etmesi, kanaatimce mdahalenin tbbilik vasfn ortadan kaldrmaz. Sadece, kendi bilgi seviyesinin ok stnde bir mdahaleye girimi olan hekim iin zen borcunun ihlalini ifade eder. Ayrca, kusurun arl ve dolaysyla tazminat miktarnn belirlenmesinde etken olur (BK. m.43/I). Bkz. Ayan, s. 7. Yarg. 4.HD., T.6.5.1991, E.1990/5104, K.1991/429 www.kazanci.com. (eriim tarihi: 17.10.2008) Bkz. Bayraktar, s. 117. 1219 sayl Kanuna dayanarak Bakanlar Kurulu karar ile 14.05.2002 de kabul edilen Tpta Uzmanlk Tz 24790 sayl Resmi Gazetede 19.06.2002 tarihinde yaymlanmtr. Tzn 1.maddesi, tp veya di hekimlii uzmanlk dallarn, bu dallarda uzman olabilmek iin gerekli koullar, bu alanlarda uzmanlk eitimi verecek kurum ve kurulularn nitelikleri ile uzmanlk eitiminin usul ve esaslarn dzenlemektedir. Tzn 4. maddesi ise Bu Tzk hkmlerine

49

alrlar ve bu dala ilikin cerrahi mdahaleleri yapabilirler. Anabilim dallar: Temel Tp Bilimleri (Anatomi, Biyokimya, Biyofizik, Fizyoloji, Deontoloji), Dahili Tp Bilimleri (Adli Tp, ocuk Hastalklar, Dermatoloji, Farmakoloji, Hemotoloji, Halk Sal, Kardioloji, Psikiyatri, Radyoloji.) ve Cerrahi Tp Bilimleri (Genel Cerrahi, ocuk Cerrahisi, Kadn Hastalklar, Kulak Burun Boaz, Kalp ve Damar Cerrahisi, Ortopedi ve Travmatoloji) eklinde uzmanlk alanlar olarak faaliyet gstermektedirler.

C. TEHS VE TEDAV KAVRAMLARI

Tehis yani tan koyulmas, hekimlik faaliyetinin ok nemli bir parasdr. Tehis, hastada, fiziksel ya da ruhsal anomalilerin bulunup bulunmadnn aratrlmas ve bulunmas halinde tbben ne olduunun tespit edilmesi amacyla yaplan bir tr tbbi mdahaledir158. Olumu hastal ya da sakatl tehis etme amacyla yaplan tbbi mdahalelere, rntgen ve laboratuar tetkikleri, biyopsi uygulamas, vcuttan doku alnarak incelenmesi vb. rnek olarak verilebilir159

Tedavi

(Behandlung-Healing),

insan

vcudunda

hekim

tarafndan

gerekletirilen ve hastalklar, aclar, zararlar, ikayetleri veya ruhsal bozukluklar nlemek, tespit etmek, iyiletirmek veya azaltmak amacna ynelik olan tm mdahale ve tedbirleri ifade etmektedir. Tedavi, serbest hekim ve hasta arasnda kurulan szleme ilikisinde, hekimin asli edim ykm olarak karmza
gre uzmanlk belgesi almayanlar, hibir yerde ve ekilde uzmanlk unvan ve yetkisini kullanamazlar ve uzmanlkla ilgili tbb faaliyette bulunamazlar. hkmn getirmitir. ilingirolu, Cneyt: Tbbi Mdahaleye Rza, stanbul 1993, s. 18. Sava, Halide: Salk alanlarnn ve Salk Kurumlarnn Tbbi Mdahaleden Doan Sorumluluklar, Ankara 2007, s. 56.

158 159

50

kmaktadr. Hastalklar fiziksel, psikolojik ya da patolojik olabilecei gibi hastalk olarak deerlendirilemeyen salk ikayetler iin de hekime tedavi talebi ile bavurulabilir; rnein istenmeyen bir gebeliin sonlandrlmas ya da menopoz ile ilgili olarak yaanan fiziksel-ruhsal skntlar gibi160.

D. TIBB MDAHALE KAVRAMI Tbbi mdahale161, tp mesleini icraya yetkili bir hekim tarafndan, dorudan doruya ya da dolayl tedavi amacna ynelik olarak gerekletirilen her trl faaliyet olarak tanmlanabilir162. Hekimin tedavi amacna ynelik olan bu faaliyetleri, en basit tehis ve tedavi yntemlerinden en ar cerrahi mdahalelere uzanan geni bir yelpaze iinde yer almaktadr163. Tbbi mdahale faaliyetleri ise, kiileri sakatlk ya da dier istenmeyen tbbi durumlardan koruma, bu durumlar olumusa tehis ve tedavi etme, iyilemeden sonraki sosyal iyilik halinin devamn salama gibi

160 161

162

163

Hakeri, s.212. Tbbi mdahaleler, kiinin vcut btnl ile ilgili kiisel deerleri bakmndan byk nem tamaktadr. zsunay, kural olarak kiinin, salk kazandrc ya da bir hastalk veya sakatl giderici nitelikteki tbbi mdahalelere izin verebilmesinin mmkn olduunu ifade etmitir. Bkz. zsunay, Ergun: Gerek Kiilerin Hukuki Durumu, stanbul 1977, s.108 vd.; ilingirolu, s. 15 vd. Ayan, , s. 5. Doktrinde yaplan birok tanmlama iinde tbbi mdahaleye ait tm unsurlar ieren ve en kapsaml olan akmut tarafndan yaplmtr: Tbbi mdahale, kiilerin bedensel, fiziksel veya psikolojik bir hastaln, noksanln tehis ve tedavi etmek veya bu mmkn olmad takdirde hastal hafifletmek ya da aclarn dindirmek veya onlar byle bir rahatszlktan korumak ya da nfus planlamas amac iin, tp mesleini icraya kanunen yetkili kimseler tarafndan, tp bilimince genel kabul grm kural ve esaslara uygun olarak gerekletirilen, en basit tehis redavi yntemlerinden balayarak en ar cerrahi mdahalelerle kadar uzanan her eit faaliyettir. akmut Yenerer, zlem: Tbb Mdahaleye Rzann Ceza Hukuku Asndan ncelenmesi, stanbul 2003., s. 24. Doktrinde tbbi mdahaleler eitli snflandrmalar ile incelenmektedir. rnein, Ayan, tbbi mdahaleleri; 1. Tp Alannda Yaygn Bir Uygulamaya Kavumu Olup Olmamalarna Gre, 2. cra Edili Tarzna Gre, 3. cra Yerine Gre olmak zere drt ana balkta incelemektedir. Ayrntlar iin bkz. Ayan, 10 vd. Daha dar kapsaml bir ayrm ise pekyz Yavuzun almasnda yer almaktadr: 1.Beden Btnlne Ynelik Tbbi Mdahaleler, 2. Beden Btnlne Dokunmamakla Birlikte Bedeni veya Ruhi Sala Ynelik Mdahaleler. Ayrntlar iin bkz. pekyz Yavuz, s. 30 vd.

51

sebeplerle, konusunda eitim alm kiiler tarafndan, tp bilimi ve teknii erevesinde gerekletirilen, kiinin beden ve ruh tamln etkileyen fiiller olarak tanmlanabilir164. Hekim tarafndan gerekletirilen tbbi mdahalelerden bazlar: hasta ve ilevini yerine getiremeyen bir organn ila ile tedavi edilmesi165, tehis amac ile sorunlu bir organdan para alnmas (biyopsi), her tr cerrahi mdahaleler (ameliyatlar), estetik amal tbbi mdahaleler166, organ ve doku nakli167, cinsel faaliyete ilikin baz mdahaleler (sterilizasyon168, kastrasyon169, gebeliin sona erdirilmesi170, cinsiyet deiiklii171) vb. ekilde sralanabilir.

164

165

166

167

168

169

Sava, s. 54.; Ayrca bkz. zpnar, Berna: Tbbi Mdahaleden Doan Hukuki Sorumluluun Trleri, Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 269 vd. Ayrntl bilgi iin bkz. Soyaslan, Doan: Hekimin lala Tedavi edeniyle Sorumluluu Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 329. Estetik ameliyatlar, kiinin doutan veya sonradan bir kaza sonusunda meydana gelmi ve onun d grnn -ou zaman psikolojisini de- bozan deformasyonlarn giderilmesine ynelik onarc /gzelletirici tbbi mdahalelerdir. Sadece gzellemek amac ile yapldnda bile kiinin ruhsal sal asndan nemli olabilmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. zay, Merter: Estetik Amal Tbbi Mdahalelerde Hekimin Hukuk Sorumluluu, Ankara 2006, s.23 vd. Organ aktarma, artk ilevini ifa edemeyen hcre, doku veya bir organn karlmas ve yerine yeni bir hcre, doku veya organn yerletirilmesidir. Ayan, s.17.; Trkiyede, organ aktarmalarnn hukuksal koullar 29.5.1979 tarih ve 2238 sayl Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas ve Nakli Hakknda Kanun ile dzenlenmitir. Konu Avrupa Konseyi Biyotp Szlemesinde yer ald gibi 01.06.2005 tarihinde yrle giren Yeni Trk Ceza Kanununda da yer almaktadr. Ayrntlar iin bkz. Hakeri, s. 425 vd. ; Erman, Bar: Ceza Hukukunda Tbbi Mdahalelerin Hukuka Uygunluu, Ankara 2003, s. 216 vd.; Ayrca bkz. Saral, Enis: Salararas Organ Nakillerinden Doan Hukuksal likiler, stanbul 1986.; Aknal, Teoman: 2238 sayl Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas, Alanmas ve akli Hakkndaki Kanun Asndan Hekimin Hukuki Sorumluluu zerine Dnceler Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelimeler V.Sempozyumu, Trk Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Ankara 12/13 Mart 1982, stanbul 1983, s.19-30.; Aknc; ahin: Trk zel Hukukunda nsan Kkenli Biyolojik Madde Nakli (Organ Doku) Kavram ve Bundan Doan Hukuki Sonular, Ankara 1996.; Aknc, ahin:Organ akillerini Gletiren Hukuki Problemler ve Baz zm nerileri Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s. 65 vd. 24.05.1983 tarih ve 2827 sayl Nfus Planlamas Hakknda Kanunun 4 nc maddesinde sterilizasyon (ksrlatrma) u ekilde tanmlanmtr:Sterilizasyon, bir erkek veya kadnn ocuk yapma kabiliyetinin cinsi ihtiyalarn tatmine mani olmadan izalesi iin yaplan mdahale demektir. Sterilizasyon, ergin kiinin kendi talebi (yazl rza) ile tbbi saknca olmayan hallerde uygulanabilir. Ayrca, kanunun 6 nc maddesi, sterilizasyon yaptrmak isteyen kiinin evli olmas halinde sadece kendisinin deil, einin de rzasnn alnmas gerekir. Ayan, s. 25 vd.; pekyz Yavuz, s.36 vd. Erman, s.206 vd. ; TCK. m.101/1e gre bir kimseyi rzas dnda ksrlatrma (zorla ksrlatrma) sutur. Ayrntl bilgi iin bkz. Hakeri, s.469 vd. Kastrasyon (Hadm etme), kiinin cinsel salg bezlerinin alnmas suretiyle cinsel faaliyette bulunma yeteneinin btnyle ortadan kaldrld ve kiilik zerinde ok ciddi olumsuz etki yaratabilen bir tbbi mdahaledir. Hukukumuzda, 2827 sayl Nfuz Planlamas Hakknda Kanun

52

Yaplan mdahalenin tbbi olabilmesi iin gereken unsur, yetkili bir kiinin yani konumuz asndan hekimin, tp biliminin kabul edilen kurallarna gre mdahale yapm olmasdr. Ancak, bir tbbi mdahalenin hukuka uygun bir mdahale olabilmesi iin, hastann geerli ve hukuka uygun aydnlatlm rzasnn alnm olmas gerekir. Bu durumda, hukuka ve mesleki etik ilkelere- uygun bir tbbi mdahalenin gerekleebilmesi 3 temel artn varlna baldr demek, yanl olmayacaktr172:

170

171

172

ile dolayl olarak dzenlenmi ve m. 4/3 de kastrasyon, bir ameliyatn seyri esnasnda ortaya kan tbbi zorunluluk ile snrlanmtr. Bu ilem iin kiinin rzas aranmamaktadr. Doktrinde, bylesine nemli sonular olan bir tbbi mdahalenin ayrca ve ayrntl dzenlemeye tabi tutulmas gerei ve hastann aydnlatlm rzasnn aranmasnn nemi vurgulanmaktadr. Bkz. Ayan, s. 27 vd.; pekyz Yavuz, s.37 vd.; Yenerer akmut, s.126.; Farkl bir yaklam iin bkz. Erman, s.210 vd. Hukukumuzda gebelie son verilmesi 2827 sayl Kanun ve bu Kanuna dayanlarak karlan 14.11.1983 tarih ve 83/7395 sayl Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yrtlmesi ve Denetlenmesine likin Tzkle dzenleme altna alnmtr. Gebelie son verilmesi nfus planlamas veya anann saln koruma amacyla, ana rahminde ekillenmeye balam olan ceninin bir tbbi mdahale ile ortadan kaldrlmasdr. Bu tbbi mdahale gebe olan kadnn(yazl) rzas ile, kadn evli ise einin de rzas alnarak yaplr. Bkz. Ayan, s. 28 vd.; pekyz Yavuz, s.38. Ayrca, yukarda ad geen Kanun ve Tzk hkmleri ile Trk Ceza Kanunu hkmlerinin birlikte deerlendirildii ocuk drtme suuna ilikin ayrntl bilgi iin bkz. Hakeri, s. 443 vd. Cinsiyet deiiklii, kiinin bir cerrahi mdahale sonucunda o ana kadar sahip olduu cinsiyet zelliklerinin ortadan kaldrlmas ve kar cinsin grnmne kavuturulmasdr. Bkz.. Ayan, s. 30 vd; Trk hukukunda cinsiyet deitirme operasyonlarnn yasal olarak dzenlenmesi, 4.5.1988 tarih ve 3444 sayl Kanun ile Medeni Kanuna eklenen 29/2 nci maddesi ile gereklemitir. Daha sonra 1 Ocak 2002 tarihinde yrrle giren Yeni Trk Medeni Kanunnu konuyu 40 nc maddesinde daha ayrntl ve kapsaml olarak dzenlemitir. Ayrntl bilgi iin bkz. Akipek, Jale /Akntrk, Turgut: Trk Medeni Hukuku, Balang Hkmleri, Kiiler Hukuku, Yeni Medeni Kanuna Uyarlanm Yenilenmi 6.Bas, Birinci Cilt, stanbul 2007, s. 492 vd.; pekyz Yavuz, s.39 vd.; Erman, s. 211 vd.; Ayrca konu ile ilgili grleri iin bkz. Gven, Kudret: Cinsiyet Deiiklii ve Hukuki Sonular Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt:1., S.1., Ankara 1997, s. 45-80.; Atamer M.Yeim: Transseksellerin Trk Hukukundaki Durumu 22.09.2006, www.lambadaistanbul.org (eriim tarihi: 21.10.2008) Hakeri, s. 93 vd.; Sava, s. 54.

53

1. Tbb mdahaleyi yapan kiinin hekim olmas173, 2. Hastann aydnlatlarak rzasnn alnm olmas174, 3. Tbbn geerli kurallarna gre gerekli ve bu kurallara uygun bir tbbi mdahalenin yaplm olmas.

zel hukukta, kiilik haklarn oluturan kiilik deerlerine yaplan hukuka aykr saldrlar, TMK.m.24/II gereince drt durumda hukuka uygun olarak kabul edilebilir: kiilik hakk zedelenen kiinin rzas, stn zel yarar, kamu yarar ve kanunun verdii yetkinin kullanlmas. Hastann kendisinin ya da kanuni temsilcisinin rzasnn elde edilemedii durumlarda, hastann yaamnn kurtarlmas ve salna kavuturulmas iin yaplan tbbi mdahale stn zel yarar nedeni ile hukuka uygun kabul edilir175. Dier yandan, tbbi mdahalelerin hukuka uygunluundan sz edebilmek iin hekimin kanun tarafndan yetkilendirilmi yani bu konuda bir hakka sahip olmas gerekir. Hekim kanundan doan yetkisine

dayanarak ve hakkn kullanarak bir takm faaliyetlerde bulunmakta ve bunlar hakkn icras nedeniyle hukuka uygun nitelik tamaktadr. Tbbi mdahalelerde hakkn icras, tp meslek ve sanatnn kullanlndan ileri gelmektedir176. Hekim olma ve hekimlik mesleini icra edebilme artlar, salk mevzuatnn temel kanunu niteliindeki 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun
173

174

175 176

Sava, 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanunun sadece hekimlik kurallarn deil, dier salk mesleklerine ilikin kurallar da dzenlediinden ve btn tbbi mdahaleleri deil sadece tedavi etmeye ynelik faaliyetleri hekimlerin mnhasran yapmaya yetkili olduunu belirttii gerekesi ile tbbi mdahalenin sadece diplomal hekimler tarafndan yaplabilecei grne katlmamaktadr. Bkz. Sava, s. 64 vd.; Ayn dorultu da Erman da, tbbi mdahalede bulunmaya yetkili kiileri, hekimler, salk grevlileri ve dierleri eklinde daha kapsaml ele almtr. Ayrntl bilgi iin bkz. Erman, s. 93 vd. Hukuka Kiilik haklarn oluturan kiilik deerlerine yaplan saldrlar, zel hukuka uygunluk sebepleri olarak TMK.m.24/II de dzenlenmitir. Bunlar kiilik hakk zedelenen kiinin rzas, stn nitelikte zel yarar, kamu yarar ve kanunun verdii yetkinin kullanlmas olarak dzenlenmitir. Bkz. Akntrk, (balang hkmleri) s. 400 vd.; Klolu, s. 203 vd. ; Eren, s. 563 vd. Klolu, s. 206. Bayraktar, s. 111.

54

ve 6023 sayl Trk Tabipleri Birlii Kanununun hkmleri ile belirlenmitir. Bu artlar sras ile Trk olmak, Trkiye de bir Tp Fakltesini baar ile bitirerek diploma sahibi olmak, hekimlik mesleinin icrasna srekli ya da geici olarak engel bir halinin olmamas ve serbest alan hekimler iin Tabip Odasna kaytl bulunmaktr.

1219 sayl Kanun, salk mensubu olarak tbbi mdahalede bulunabilecek kiileri; hekim, di hekimi, ebeler, salk memurlar, snnetiler, hastabakc hemireler ve di protez teknisyenleri olarak saymsa da, biz konumuz asndan hekimin yapm olduu tbbi mdahaleleri esas almaktayz. Kural olarak, hekimlik sfatn kazanm olan kiiler her tr tbbi mdahalede bulunma yetkisine sahiptir. Tpta Uzmanlk Tznn177 2 inci maddesine gre uzmanlk eitimi yapanlar, o dalda sanatlarn uygulama hakk ve uzmanlk unvann kullanma yetkisi kazanm olurlar.

Hastann aydnlatlarak rzasnn alnm olmas, hem zel hukuk hem de ceza hukuku asndan nemli bir hukuka uygunluk sebebidir. Bu nedenle, tbbi mdahale yetkili hekim tarafndan gerekletirilmeden nce- hastann yaplacak mdahale ile ilgili olarak ayrntl olarak aydnlatldktan sonra rzasnn alnmas gerekir. Hastann ak ya da dorudan rzas olmasa dahi, varsaylan rzas, kanuni temsilcisinin veya mahkemenin rzas bulunmaldr178.

Hukuka

ve

mesleki

etik

ilkelere

uygun

bir

tbbi

mdahalenin

gerekleebilmesinin bir dier temel art ise, tbbn geerli kurallarna gre gerekli olmas ve bu kurallara uygun bir ekilde yaplmasdr. Esas olarak, bir tbbi
177 178

RG. Tarih:19.6.2002, Say: 24790 Hakeri, s. 103.; Hekimin Hastann Rzasn Alma Ykm iin Bkz. 8.VII.

55

mdahalenin gerekli olup olmadna karar verecek kii, hekimdir. TDN m. 6 hkm gereince hekim uygulayaca tedavi yntemini semekte zgr braklm ve bunu hibir etki altnda kalmadan vicdani ve mesleki kanaatna gre yapmas ngrlmtr.

II. HEKM

HUKUK

VE

MESLEK

STATS

BELRLE MES

A. SERBEST (BAIMSIZ) ALIA HEKM

nceleme konumuz, herhangi bir kuruma istihdam ilikisi ile bal olmayan ve serbest alan hekimin, kendisine bavurmu olan hasta ile aralarnda kurulan geerli bir hekimlik szlemesi temeline dayanan sorumluluudur. Bamsz alan hekim ile hastas arasnda kurulan szlemeye, hekimlik szlemesi (Arztvertrag) ya da tedavi szlemesi (Behandlungsvertrag) ad verilmektedir179. Biz, bir tp uzmanna bavuran hasta ve hekim arasnda gvene dayal olarak kurulan akdi ilikiyi hekimlik szlemesi terimi ile ifade etmeyi uygun buluyoruz180. Bir hastann, tp uzmanna bavurmada ki amacn ise, tehis, tedavi, tbbi mdahale, tedavi amac dnda kald iddia edilen mdahaleler rnein estetik amal mdahaleler- hatta tbbi bilgi alma, danma gibi kavramlarn tmn iine alacak ekilde geni
179 180

Ayan, s. 44. Ayn dorultuda bkz. pekyz Yavuz, s.13.; zay, s. 29.; Demir, (Kurultay) s.154.; Demir, (AHFD) s.232.; Demir, (armaan) s. 261.; Akkanat, Halil: Hastaneye Kabul Szlemesinin Grnm Tarzlar ve Sorumluluk Dzeni, Prof.Dr. zer Seliiye Armaan, Ankara 2006, s. 25 vd.; Tehis ve Tedavi Szlemesi terimi iin zdemir Hayrnnisa: Tehis ve Tedavi Szlemesi, Ankara 2004, s.30 vd.; Tbbi Mdahale ya da Hekimlik Szlemesi terimi iin enocak Zarife: Kn Tbb Mdahaleye Rzas, AHFD. Cilt 50, Say:4, Ankara 2001, s. 66 vd.; Tedavi Szlemesi terimi iin Zeytin, (tedavi) s. 101.; Er, nal: Salk Hukuku, Ankara 2008, s.36.

56

deerlendirmek gerektii kanaatindeyiz. rnein, bir kiinin henz fazla bir belirti gstermeyen ya da kendisine sknt yaratmayan rs bir hastalk ile ilgili olarak bir hekime bavurarak bilgi almas da hekimlik szlemesinin ieriini

oluturabilecektir.

Bamsz alan hekim ifadesi, hekimin tbbi faaliyetini kendine ait muayenehane, ev ya da klinikte gerekletirmesine karlk gelirken, belirli bir hastane ya da kuruma baml olarak alan hekimin mesai saatleri dnda gerekletirdii tbbi faaliyetler iin de geerlidir. rnein, niversite hastanelerinde yar zamanl alan retim yesi hekimler ile, kamu ya da zel bir hastanedeki almalar bittikten sonra, zel muayenehanesinde hasta kabul eden hekimler de kural olarak bu kapsamda deerlendirilecektir.

Ayakta Tehis ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Hakkndaki Ynetmeliin 8 inci maddesinde muayenehane u ekilde tanmlanmtr: Hekimlerin (di hekimleri dahil) mesleklerini serbest olarak icra etmek zere mnferiden kanun hkmlerine gre atklar zel salk kurululardr.

B. BAIMLI ALIA HEKM

1. ZEL HASTA EDE ALIA HEKM

24.5.1933 tarih ve 2219 sayl Hususi Hastaneler Kanununun 1. maddesi hangi hastanelerin zel hastane saylaca belirtilmitir. zel hastanelere181 ilikin
181

zel hastane kavram iin bkz. Demir, (armaan) s. 274.; Hatrnaz, Gltezer: Hastanelerin Hukuki Sorumluluu ve Hasta Haklar, Ankara 2007, s.39.; Akkanat, s.25 vd.; zdemir, s. 63.;

57

ayrntl dzenlemeler ise zel Hastaneler Tz182 ve zel Hastaneler Ynetmeliinde183 gsterilmitir. Salk Bakanlnn iznine tabi olarak alan zel hastanelerin ileticisi gerek kii olabilecei gibi, dernek, vakf veya ticaret irketi eklindeki herhangi bir tzel kii de olabilir184.

zel hastanede alan hekim, zel hastane statsne tabi bir salk kuruluunda, istihdam ilikisi iinde, tam veya ksmi zamanl alan hekim olarak ifade edilmektedir. Ancak, baz cerrahi mdahaleleri yapmak zere bir zel hastaneyi devaml ya da zaman zaman kullanan hekim bu kapsam iinde

deerlendirilmemelidir.

zel bir hastaneye tedavi olmak iin bavuran hasta ile hekim arasnda herhangi bir szleme ilikisi kurulmaz. Byle bir durumda yine bir zel hukuk ilikisi sz konusu olacaktr185 ancak, szleme ilikisi tedaviyi stlenen hekim ile deil, hastane ile hasta arasnda hastaneye kabul szlemesi186 ad altnda

kurulacaktr187. Bu nedenle, hukuki sorumluluk asndan, zel hastanelerde gerekletirilen tbbi mdahalelerde kural olarak hastane ynetiminin sorumluluu sz konusudur188. Bu durumda hekim, hastane adna salk hizmeti veren kii yani

182 183 184 185

186 187

188

Sava, Halide: zel Hastanelerin ve Doktorlarn Tbbi Faaliyetlerinden Doan Hukuki Sorumluluklarnn rdelenmesi stanbul Barosu Dergisi, Cilt: 81, S.3, Yl 2007, s. 102 vd. R.G. Tarih: 01.10.1983, Say: 17924. R.G. Tarih: 27.03.2002, Say: 24708. zdemir, s.62. zel Hastanelerde Yaplan Tbbi Mdahalelerden Doan Hukuki Sorumluluk iin bkz. Ayan, s. 128 vd.; Ayrca bkz. Sava, (zel hastane) s. 299 vd.; Zeytin (tedavi) s. 104. Ayan, s. 133 vd.; Akkanat, s. 25 vd.; Sava, (zel hastane) s. 101. Alman Hukukunda, Hastaneye Kabul Szlemesinin 3 ayr eidi kabul edilmektedir: Bunlar Tam Hastaneye Kabul Szlemesi, Blnm Hastaneye Kabul Szlemesi ve Hekimlik Szlemesi ilaveli Tam Hastaneye kabul szlemesi dir. svire hukukunda ise sadece ilk iki hastaneye kabul szlemesi tr kabul edilekte ve Hekimlik Szlemesi laveli Hastaneye Kabul Szlemesi benimsenmektedir. Ayrntlar iin bkz. Ayan, s. 133 vd.; Ayrca bkz. Hatrnaz, s. 25 vd. Hakeri, Hakan: Hastane Ynetiminin Sorumluluu Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 163.; Er, s. 338 vd.; Hatrnaz, s.72 vd.

58

BK.m.100 anlamndaki ifa yardmcsdr189. Ancak szleme ilikisinin dorudan hekim ile hasta arasnda kurulduu istisnasi baz durumlarda, hekim sorumlu tutulurken, zel hastanenin de organizasyon ile ilgili kusurundan bahsedilmektedir. Organizasyon kusuru asndan zel hastane ve kamu hastaneleri arasnda, ne tazminat ne de cezai sorumluluk asndan bir fark bulunmasa da, zel hastanelerden devletin denetiminde tekilatlanm, hasta zerinde zel gven oluturmu ve hizmetin karln genelde kendi belirledii tek tarafl tarifeye gre alan kurumlar olarak, daha yksek zen gstermeleri beklenmektedir190.

2. KAMU HASTA ES DE ALIA HEKM

Hekim, devlet bata olmak zere bir kamu kurum veya kuruluuna ait hastanede 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu veya hizmet akdi ile almakta ise kamu hastanesinde alan hekim olarak tanmlanr. Dier yandan, bir kamu hastanesine191 bavuran hasta ile kamu hastanesinde alan memur statsndeki hekim arasndaki iliki bir kamu hukuku ilikisi olup, BK. da dzenlenmi olan ad veklet szlemesine ilikin hkmler uygulama alan
189 190

191

Ayan, s. 45.; Hakeri, s.39. Hastane ynetiminin, hastane bakm kavram iinde yer alan ve organizasyon kusuru olarak kabul edilen durumlar iin u rnekler verilebilir: kan grubunun tespitinde hata yaplmas; ameliyat takiben kullanlan kompresin gereinden fazla scak olmas ve yanklara yol amas; ruh hastasnn kontrol edilmemesi nedeniyle intihar; yangna kar gerekli tedbirlerin alnmam olmas; bozuk yiyecek verilmesi nedeniyle zehirlenmelere yol almas..vb. Ayrca, hekim dahil btn salk personelinin seimi, denetlenmesi ve ileyii, hastane ynetiminin organizasyon ykmllkleri arasndadr. Ayrntlar iin bkz. Hakeri (hastane ynetimi) s. 164.; Akkanat, s. 30 vd.; Hatrnaz, s. 113 vd. Kamu hastaneleri, devlet veya dier bir kamu kuruluu tarafndan kurulup iletilen salk teekklleridir. Bunlar dorudan doruya kamu ynetiminin bir parasn olutururlar ve hem kurulular, hem de ileyi ve kapatlmalar bakmndan Kamu Hukuku Kurallarna tabi tutulurlar. Ayrnt iin bkz. Ayan, s. 171 vd.; niversite hastaneleri de kamu hastanesi niteliindedir. Hakeri, s. 43.

59

bulmaz192. Devlet ve niversite hastaneleri, kamu hizmetinin grld yerlerdir. Burada mesleklerini icra eden hekimlerin yerine getirdikleri hizmet, kamu hizmeti niteliindedir193. Dolaysyla, hasta ile aralarnda bir szleme ilikisi yoktur ve kamu hastanelerinde yaplan tbbi mdahaleler nedeniyle, ortaya kan zararlar iin sorumluluk durumu, zel hukuk kurallarna gre deil kamu hukuku kurallarna gre zmlenir194. Yargtay da, 1992 tarihli bir kararnda, gerekli tbbi mdahalenin gereklememesi nedeniyle uranlan zararn tazmini amacyla alan dava iin ..Daval, devlet hastanesi doktoru ve kamu grevlisidir. Davann ak hkm karsnda ona yneltilmesi mmkn deildir. Daval doktorun ceza mahkemesinde mahkum edilmi olmas da sonuca etkili olmaz195. Ayn ynde bir karar niversite hastaneleri iinde verilmitir: niversite bir kamu kuruluudur. Bu nedenle daval niversiteye bal bir salk kuruluu olan tp fakltesinde grlen hizmet, bir kamu

192

193

194

195

Gm, Mustafa Alper: Trk-svire Borlar Hukukunda Vekilin zen Borcu, stanbul 2001, s.12-13.; Akipek, ebnem: Alt Vekalet, Ankara 2003, s.42.; Devlet hastanesindeki doktorun hastay muayene ve tedavi etmesi, ameliyat yapmas veklet szlemesinin konusunu oluturmaz. Bu konumdaki doktorun, hastasna bir zarar vermesi halinde kamu grevlisinin zarar vermesi sz konusu olduundan, dava almas halinde Anayasann m.129/5 gzetilmesi gerekir. Ayrca bkz. Uygur, Turgut: Aklamal-tihatl Borlar Kanunu, zel Bor likileri , Cilt: VII, Ankara 2003, s.8483 ve ayrca dipnot:14. Salk hizmetinden dolay idarenin sorumluluunun doabilmesi iin kusur, zarar, idari ilem veya eylem ve illiyet bann varl aranmaktadr. darenin hizmet kusuru ise genel olarak hizmetin kt ilemesi, ge ilemesi veya hi ilememesi olarak balk altnda toplanmaktadr. Ayrntlar iin bkz. Kzlyel, Serkan: darenin Salk Hizmetinden Doan Tazminat Sorumluluu Ankara Barosu AHF, Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 205 vd.; Ayrca bkz. Gzbyk, A.eref: Ynetsel Yarg, Ankara 1997, s. 347 vd.; zay, l Han: Gnnda Ynetim, stanbul 1996, s.749.; Gnday, Metin: dare Hukuku, Ankara 2003, s.334 vd. Ayan, s.46 ve s.171 vd.; Hakeri, s. 39.; Gran, Sait: Hekimin Faaliyetlerinden Devletin Sorumluluu Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelimeler V.Sempozyumu, Trk Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Ankara 12/13 Mart 1982, stanbul 1983, s. 77 vd.; Buna karlk Zeytin, ..Salk hizmetinin srf kamu kurum ve kurulular tarafndan sunulmas, salk grevlilerinin devlet memuru statsnde olmas bu ilikiden doan uyumazlklarn zel hukuk hkmlerine gre hukuk muhakemelerinde grlmesini engellememelidir..Kamunun sunduu salk hizmetinin teknik ve dar anlamda kamu hizmeti olarak deerlendirmek iin iki unsurun var olmas gerekir: karlkszlk ve idarenin kamu yetkisini (gcn) kullanmas. rnein, ana ve ocuk salna ilikin temel salk hizmeti veya salgn hastalklar nedeniyle verilen salk hizmetleri teknik ve dar anlamda kamu hizmeti olarak deerlendirilebilir grn savunmaktadr. Ayrntlar iin bkz. Zeytin (tedavi) s. 104. Yarg. 4.HD., T.31.3.1992, K.1250/1992, E.4461/1992. www.kazanci.com (eriim tarihi: 7.6.2007)

60

hizmeti niteliindedir. Davacnn iddiasna gre, hizmet iyi ilememi ve kendisi bu yzden zarar grmtr. Olayda idarenin hizmet kusurunun bulunup bulunmadn incelemek ve davacnn tazminat talebi hakknda karar vermek grevi ise idari yarg yerine aittir.196 Sonu itibariyle, kamu hastanelerinde gerekletirilen tbbi mdahalelerden dolay tazminat sorumluluu197 devlete aittir198. Bu nedenle tazminat davas idareye kar alacaktr. Bu balamda, idare, sorumlu olan hekime veya dier salk personeline199 rcu etme hakkna sahiptir (Any. m.129/IV). Ancak, belirtmek gerekir ki, btn bunlar, hekim veya dier salk personelinin kiisel sorumluluunu engelleyici nitelikte deildir200.

196 197

198

199

200

Yarg. 4.HD., T.4.6.1981, K.7226, E. 8081. www.kazanci.com (eriim tarihi: 7.6.2007) darenin tazminat sorumluluu, idarenin sorumluluundan daha dar bir kavram olup, sadece maddi bir deerle ifade edilebilen ve eski hale getirilmesi her zaman mmkn olmasa da tazmin edilebilen zararlardan doar. darenin tazminat sorumluluundan kast, idarenin kamu hizmeti sunmas amacyla tesis ettii ilem ve eylemleri sonucu kiilere verdii zararlarn tazminen giderilmesidir. Ayrntl bilgi iin bkz. Kzlyel, s. 204. Hakeri (hastane ynetimi) s. 162.; T.C. Anayasas m.129/5: Memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doan tazminat davalar, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanun gsterdii ekil ve artlara uygun olarak ancak idare aleyhine alabilir. 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 36. Maddesinde bu Kanuna tabi alan memurlarn snflar belirlenmi ve III. fkrada Salk Hizmetleri ve Yardmc Salk Hizmetleri Snfna kimlerin dahil olduu saylmtr: Bu snf salk hizmetlerinde (hayvan sal dahil) mesleki eitim grerek yetimi olan tabip, di hekimi, eczac, veteriner hekim gibi memurlar ile bu hizmet sahasnda alan yksek renim grm fizikoterapist, tp teknolou, ebe, hemire, salk memuru, sosyal hizmetler mtehasss, biyolog, diyeti, salk mhendisi, salk fizikisi, salk idarecisi ile..salk sava memuru, hayvan salk memuru ve benzeri salk personelini kapsar. Kamu hastanesinde grevli hekimlerin kusurlar dolaysyla, alacak davalarn byk lde idari yargnn grev alanna girdii; ancak doktrin ve yarg uygulamasnda, yalnz hizmetten ayrlabilen nitelikteki kiisel kusur hallerine mnhasran ve istisnai olarak, adli yargda dorudan hekime kar dava alabilecei de kabul edilmektedir. Bkz. elen, Alper: Yargtay Hukuk Genel Kurulunun Kamu Grevlisi Hekimin Kiisel Kusur Sorumluluuna likin KararDeerlendirme Ankara Barosu Dergisi, Yl:66, Say:1, 2008 s. 328-331.

61

6. TIP ET AISI DA SORUMLULUK

I. GE EL OLARAK

Tp hukukunun byk blm, etik deerler ve ilkeler zerine ina edilmitir201. Her ne kadar etik tartmalar soyut ve ok kaygan zeminlerde yaplsa da, tp alannda yaplan hukuki dzenlemelere ncl olduklar phesizdir. Normatif bir dzenlemenin, uygulamada etkin olabilmesi iin, ncelikle toplumsal aratrmalarn yaplmas; farkl disiplinler arasnda tartlmas; uygulamann teknik ve alt yapsnn, insan i gcnn uygunluunun deerlendirilmesi gerekir202.

Dnya Hekimler Birliinin, 1948 de yaymlanan ilk etik bildirgesi, mesleki ballk yemini zerine hazrlanan ve hekimin tm hayatn hastasnn iyilii ve yarar iin adayacan ifade eden bir metin olarak karmza kmaktadr203. Hekimin, bu kadar youn bir etik ykmllk altna sokulmasnn nedeni, kinci Dnya Sava sonrasnda Nazi Almanyasnda, Amerika Birleik Devletleri ve mttefiki lkelerde yaanan, baz olumsuz gelimelerdir. Bu dnemde hekimler, birok insan haklar ihlallerine mdahil olmu, aratrma amal olduu sylenen ama yallar, zihinsel engelliler, gszler, Yahudiler, ingeneler zerinde yaplan insanlk d giriimlerde bulunmulardr204. Bunun zerine yaymlanan ve insan

201 202

203 204

Biggs, s. 53. Bken rnek, Nket: Etik ve Hukuk Asndan Ulusal ve Uluslar aras Bildirgelerde Hasta Haklar Ankara Barosu- AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 35. Bkz. Cenevre Bildirgesi 1948 www.wma.net 20 Nazi doktor, oksijensizlie dayankllk testi; donmaya dayankllk testi; deneysel amal olarak sarlk, stma, tifs, kolera, difteri, iek oluturularak deiik ilalarn denenmesi; eitli zehirlerin lmcl etkilerinin denenmesi; remenin kontrol ve sterilizasyon; ikizler zerinde eitli mukayeseli almalarn yaplmas; yapay siyam ikizi oluturulmas gibi insanlk d giriimleri nedeniyle, Nrnberg Mahkemesinde yarglanm, 7 doktorun aslarak idam edilmesine, 9 doktorun ise uzun yllar hapis yatmasna karar verilmitir. (19 Austos 1947). Bkz. Aksoy, ahin: Tp Etiinin lkemizdeki ve Dnyadaki Tarihi ada Tp Etii, Editrler:

62

zerinde yaplan aratrmalarn etik yn ile ilgili ilk bildirge niteliini tayan Nrnberg Bildirgesi; deneklerin rzasnn alnmas, ncesinde hayvan deneylerinin yaplmas, mutlaka sorumlu bir aratrmacnn bulunmas gibi kurallar

belirlemitir205.

Tp etii, gnmzde daha ok biyomedikal etik ya da bioetik olarak adlandrlan ve hekim-hasta ilikilerinde ortaya kan ahlaki deer sorunlarn inceleyen bir disiplin olarak karmza kmaktadr206. Bu kapsamda, yaplan almalarn amac, tmyle olanakl olan ve izin verilen arasndaki fark

belirleyerek snr izmektir207.

II. ETK VE MESLEK ET

Toplum halinde yaamann bir gerei olarak, insanlarn srekli olarak bir iliki ve etkileim iinde olmalar, deerleri ve normlar yaratmaktadr208. Bunlarn iinde, ahlak, sosyal hayat dzenleyen kurallar olduklar gibi felsefi adan da209

205 206

207

208 209

Prof.Dr.Ayel Demirhan Erdemir, Prof.Dr. ztan ncel, Do.Dr. ahin Aksoy, stanbul 2003, s. 8. Bken rnek, (etik) s. 36.; Schaller, s. 6. Tp etii, biyoetikle yakndan ilikilidir ancak eanlaml deildir. Tp etii ncelikli olarak tp uygulamalarndan kaynaklanan konulara odaklanrken, biyoetik, daha geni olarak biyolojik bilimlerin gelimesi ile ortaya kan ahlaki sorunlar ile ilgilenen ve ok geni bir konudur Bkz. Medical Ethics Manual , World Medical Association, , 2005, s. 11. (Dnya Hekimler Birlii, Tp Etii Elkitab ad ile Trkeye eviren: Dr. Murat Civaner.) www.wma.net Bken rnek, (etik) s. 36.; Dar anlamda bioetik, tp etkinliinde, deer sorunlarn konu edildii, tartld, aratrld, ou zaman bata felsefe olmak zere deiik disiplinlerden gelen kiilerin alt, disiplinleraras bir akademik alan anlatmaktadr. Bkz. obanolu, s. 189 vd.; Tp Etiinin zerinde tartlan gncel konularna rnekler, iin bkz. Cohen-Almagor, Raphael: Medical Ethics At The Dawn of the 21st Century, New York 2000. Kllolu, smail: Ahlak - Hukuk likisi, stanbul 1988, s. 48 vd.; Ate, s. 67. Ayrntl bilgi iin bkz. Griz, Adnan: Hukuk Felsefesi, Ankara 2003.; Hirsch, Ernest E.: Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Dersleri, Ankara 2001.

63

nemli bir disiplini ifade eder210. Ahlak, bir sosyal bilim dal olarak toplum ierisinde olumu rf ve adetlerin, deer yarglarnn, normlarn ve kurallarn oluturduu sistem btnn inceler. Bu sistem btn ise, bir bireyin, bir grubun ya da tm toplumun doru ya da yanl davranlarn belirler ve ynlendirir211.

Trkede ahlak ve ahlaksal davran dzeninin karl olarak kullanlan etik kelimesi212, ngilizcede (ethics)213 belirli bir meslek grubu kapsamnda faaliyet gsterenlerin uymalar gereken i ahlak kurallarnn btnn ifade eder.214 Felsefenin bir kolu olan etik215, davranlarmzn, tutumlarmzn ve eylemlerimizin insan deerlerimiz asndan iyi, doru, kabul edilebilir olup olmadklarna ilikin almalardr216. Dier bir ifadeyle, etiin ilgi alan, insan tutum ve davranlarnn iyi/doru ya da kt/yanl eklinde yaplan deerlendirmeleridir. nsanolu var olduu ilk gnden beri drstlk, yardmseverlik, sadakat, doruluk vb. deerler daima iyi olarak kabul grm, buna karn yalanclk, hile, aldatma, sahtekarlk, hrszlk, cana kyma gibi davranlar kt olarak insanlk vicdannda yer

210

211

212

213 214

215

216

Griz, Adnan: Hukuk Balangc, 10.Bask, Ankara 2005, s. 15 vd.; Ayrca bkz. Bilge, Necip: Hukuk Balangc ve Hukukun Temel Kavram ve Kurumlar, Ankara 2005. Aktan, Cokun Can: Ahlak ve Ahlak Felsefesi, stanbul 1999. Ayrca bkz. http://www.canaktan.org/din-ahlak/ahlak/ahlak.htm. Etik kelimesi Latince kkl ve karakter anlamna gelen ethos, ethikos, ethica kelimelerinden gelmektedir. Bkz. Black, Blacks Law Dictionary, St.Paul, 1990, s. 184. Longman/Metro, Byk Szlk, stanbul 1993, s. 480-481. Meslek ahlak kavram zel olarak T.C. Anayasasnn 135 nci maddesinde kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ynnden dzenlenmekte ve kamu tzel kiilerinin tanm .meslek disiplini ve ahlakn korumak maksad ile kanunla kurulan ifadeleri ile yaplmaktadr. Ayrca bkz. Aslan, Mahmut: ve Meslek Ahlak, Ankara 2005.; Ate, s. 77. Dipnot: 217. Etik, hukuk dogmatiine paralel olarak ahlak dogmatii olarak da adlandrlan bir ahlak teorisidir. nsanlarn kurduu bireysel ve toplumsal ilikilerin temelini oluturan deerleri, normlar, kurallar, doru-yanl, iyi-kt gibi ahlaksal adan aratran bir felsefe disiplinidir. Ayn zamanda etik, felsefenin, insanlarn deer bime ihtiyalarndan doan eitli sorunlarn, sistematik bir tarzda inceleyen bir koludur. Ayrntlar iin bkz. Hirsch, s. 63-69.; Ayrca bkz. Kuuradi, onna: Etik, Ankara 1994. Aydn, Erdem: Tp Etii, Ankara 2006, s. 2.; Beauchamp L. Tom /Childress, F.James: Principles of Biomedical Ethics, New York 1979, s. 8.

64

almtr217. Etik deerler, evrensel niteliktedir ve dnyann hemen hemen her yerinde belli etik deerlerin insanlar tarafndan alglan ortaktr218.

Etik ve ahlak, ortak kodlar ierebilirler ancak birbirinden farkl kavramlardr. Etiin evrensel niteliine karlk ahlak219, her toplumda deiik alglanabilecek bir takm gelenekler, alkanlklar, treler, rf-adetler, tabular ya da yaama ekilleri gibi tutum ve davranlar ifade eder. Bu nedenle, etik ve ahlak, zaman zaman ayn anlamda kullanlmalarna ramen farkldrlar. Etik, tm insanlk tarafndan paylalrken, ahlak deerler bireysel, yerel, insandan insana ya da toplumdan topluma deiebilir deerler olarak grecelidir220.

III. MESLEK ET VE TIP ET

Etik deerlerin, genel ve evrensel niteliine karn, meslek ve faaliyet alanlarnda, daha farkl bir ekilde ve kendine zg bir takm deerler ile ortaya koyulduunu grmekteyiz. Bilgi ya da teknik ierik olarak bir meslei yapma yetkinliine ulama yollar farkl olsa da, mesleklerini uygularken profesyonellerin sergilemeleri beklenen belirli davran biimleri bulunmaktadr. Meslek etii, belirli bir meslek grubunun, meslee ilikin olarak oluturup koruduu, meslek yelerine
217 218

219

220

Aydn, s. 2. ; Hirsch, s. 65.; Kuuradi, (etik) s. 25 ; Kllolu, s. 165 vd. Beauchamp/Childress, etik deerlendirmenin hiyearik seviyelerini u ekilde sralamaktadrlar:(1) Deerlendirme ve olaylar, (2) Kurallar, (3) Prensipler, (4) Etik Teoriler. bkz. Beauchamp/Childress, s. 5 Ahlak kurallar iki ayr kategoride incelenebilir: 1. Kiisel ahlak kurallar, (sbjektif ahlak kurallar) kiilerin benimsedikleri ahlak kurallarn ifade eder ve kiinin yaad toplumdan ou kez soyutlanamaz. Zaman zaman farkl grleri olsa da, toplum tarafndan benimsenen ahlak deerleri toplum yelerinin ounluunca benimsenir. 2. Sosyal ahlak kurallar, (objektif ahlak kurallar) daha ok toplum dzeyinde ve kiilerin birbirleriyle olan ilikilerinde etkinlii grlen kurallardan oluur. Bu kurallar, toplumun kiilerden istedii davran modellerini gsterir. Sosyal ahlak kurallar topluma ve zamana gre deiebilir. Ayrntlar iin bkz. Griz, s.15 vd. Ayrntl bilgi iin bkz. Griz, (felsefe) s. 255 vd.; Hirsch, s. 65 vd.

65

emreden, onlar belli bir ekilde davranmaya zorlayan, kiisel eilimlerini snrlayan, yetersiz ve ilkesiz yeleri meslekten dlayan ve mesleki hizmet ideallerini korumay amalayan meslek ilkeler btndr221. Mesleki faaliyetle ilgili olarak kiinin, etik ve hukuk kurallara gre, belirli bir durum karsnda ne yapmas ya da ne yapmamasna ilikin soru ve sorunlar, meslek etiine aittir. Bu soru ve sorunlar, uluslar aras bildirgeler, szlemeler ve meslek ahlak kurallarnda cevaplanmaya allmaktadr.

Tp etii, tp bilimi ve salk alanndaki faaliyetlerdeki tutum ve davranlarn iyi ya da kt ynnden deerlendirilmesi etkinliidir222. Bir baka ifadeyle, tp etii, tp uygulamas srasnda hekim-hasta, hekim-hekim, hekim-kurum, hasta-salk politikas, denek-aratrmac hekim vb. ilikilerde belirlenen deer sorunlaryla ilgilenmektedir223. Gnmzde, zellikle hekimhasta ilikisi, tp ile toplum ilikisi, salk hizmetleri ya da dier pek ok tbb olgu etik deerler asndan sorgulanmakta, geleneksel deerler yeniden analiz edilmekte ve yeni etik yaklamlar gelitirilmektedir. Bugn, tp etiinden beklenen, bir bilim adamnn, ilgili alanda aratrma yaparken; mesleini icra ederken genel olarak neleri yapmas ve neleri yapmamas gerektii ve bir bilim adamnn belirli bir durumda karlat bir sorunu nasl zmesi gerektii sorusunu yantlamasdr224.

IV. TIP ET VE DEO TOLOJ


221 222

223 224

obanolu, Nesrin: Tp Etii, Ankara 2007, s. 11-12.; Beauchamp/Walters, s.2 Tp etii kavram, dier meslekler iin sz konusu olan genel tanm ve zelliklerin yan sra baka unsurlar da iine almaktadr. Dolaysyla, tp etii dediimizde hekim, hemire, hastane yneticisi ya da dier salk alanlar ile birlikte tm toplum kurum ve bireylerini ilgilendiren bir etkinlik alanndan sz etmekteyiz. Aydn, s. 3.; Medical Ethics Manual , World Medical Association, , 2005, s. 47. (Dnya Hekimler Birlii, Tp Etii Elkitab ad ile Trkeye eviren: Dr. Murat Civaner.) www.wma.net obanolu, s. 13. Bkz. Kuuradi, onna: Etik ve Meslek Etikleri, Ankara 2000.; Schaller, s. 20 vd.

66

Deontoloji de, eski Yunancadan gelen ve Trkeye ykmllkler bilgisi olarak evrilen bir kelimedir225. Deontoloji kavram, felsefe alannda geni olarak kullanlrken, uygulama alannda, zellikle tpta, hekimler tarafndan tbbi deontoloji eklinde kullanlmaktadr. Deontoloji, uyulmas gerekli standartlarn kurallarn tmn ieren bir kavramdr. Deontoloji, hukuk alannda olduu gibi, kurallar btnn tartmaya ak olmakszn, tpk bir yasa metni gibi normatif bilgi olarak aktarr226.

Tbbi deontoloji, hekimin mesleki faaliyetlerini yerine getirirken, uymak zorunda olduu yasal ve ahlak ykmllkleri, zellikle hastalarna ve meslektalarna kar uymalar gereken devleri ieren bilgilerin tmdr227. Burada vurgulanmas gereken, tp etii ve deontolojinin ayn anlama gelmedii ve aralarnda ince ama nemli ayrlklarn olduudur. Tbbi deontoloji asndan, tespit edilmi kurallara uyulmas ve onlarn, yeni nesillere aktarlmas sz konusu iken, tbbi etik, tbbi faaliyetlerde deer ve ilkelerin analizi, yorumu ve tartmalar ile ilgilenmektedir228. Ayrca etik, var olan kurallar sorgulayabildii, savunabildii ya da eletirebildii iin deontolojiyi de iine alr. Deontolojide ise, bu sorgulama yaplmaz; ilgi alan, yrrlkte olan dev ve sorumluluklardr. Bu nedenle, deontoloji, etik ve hukukun kesitii alanda yer alr demek yanl olmayacaktr229.

Tbbi Deontoloji kapsamnda; hekimin genel olarak davran tarz, mesleklerini icra ederken uymalar gereken kurallar, yapmalar ya da kanmalar
225

226

227 228 229

Deonto ykmllk, loji bilgi/bilim; Deontoloji: ykmllkler bilgisi yani kiilerin zerine den dev ve ykmllklerinin neler olduklarn bilmeleri anlamn tar. Aydn, s. 3-4. obanolu, s. 23.; Ancak deontolojinin kurallar da, eylemin doru ya da yanl olduu deer yarglarn iinde barndrmaktadr. Bkz. Beauchamp / Childress, s. 33 vd.; Schaller, s. 9 vd. obanolu, s. 23.; Beauchamp / Walters, s. 12. Aydn, s. 4. obanolu, s. 25.

67

gereken davranlar, haklar ve ykmllkleri, meslektalar ve meslektalarnn hastalar ile kuracaklar ilikiler vb. ile ilgili uyulmas gereken kurallar yer alr. Bu kurallar, salk mevzuatmz iinde, 1960 ylnda yaymlanan Tbbi Deontoloji izamnamesinde dzenlenmi olan hkmlerde de grlmektedir230. Tbbi Deontoloji kapsamndaki bu kurallara uymamak, hukuk anlamda haklarn ihlal edilmesine ve hekimin sorumluluunun da domasna neden olacaktr.

V. TIP ET, DEO TOLOJ VE HUKUK

Genel olarak etik, deontoloji ve hukuk ok yakn iliki iindedir. zellikle tp gibi, insan iliki ve etkileimlerinin youn olduu bir alanda bu iliki son derece net ortaya kmaktadr. rnein, hekim hastasnn zerkliine sayg gstermek ve

herhangi bir tbbi mdahaleden nce hastasn aydnlatarak rzasn almak zorundadr: bu bir etik ve deontolojik ilke olduu kadar, ayn zamanda bir hukuk kuraldr. Ancak, elbette, etik, deontoloji ve hukuk farkl bak alar ile farkl hedeflere ynelmi olabilirler. Bu hedeflere ulalmaya alrken, hibir zaman herhangi birinin devre d braklmas mmkn olmad gibi, aralarnda bir hiyerarinin gdlmesi de uygun deildir231.

230 231

R.G. Tarihi: 19.2.1960, No.: 10436 Gnmzde Kuzey Amerikada ve Bat Avrupada yasal dzenlemelerin tp zerinde etkisinin gittike arttn biliyoruz. Bu kukusuz gereksinime yant olarak ilerleyen bir sre, ama tpk ilalarn yan etkisi gibi, hukukunda istenilmeyen etkileriyle karlalabiliyor. rnein, yaplan geni apl aratrmalar, tan ve tedavi giriimlerinin pek ounun gerek gereksinimden kaynaklanmadn, yasal dzenlemeler karsnda hekimin kendisini savunabilmek kaygsyla istediini ortaya koyuyor.Bkz. amal, Arn: Hasta Haklar ve Etik Adan Zye Salk Hukuku Sempozyum Notlar, stanbul 2007, s. 30 vd.; Bu konuda baka bir gr de, u ekilde ifade edilmektedir: Pozitif hukuk kurallarnn hukuka uygun olup olmadklar tartlabilir, deitirilmesi gerektii savunulabilir. Ancak, tp mensuplarnn etik kurallar ile hukuk kurallar attnda, etik kurallar bahane ederek, su da dahil haksz fiilleri gerekletirmelerini, hukuk

68

Etik, hukuku aan bir ekilde, istenen, arzu edilen davran, ideal ve erdemleri hedef gsterir. Hukuk kurallar dzenlenirken, bu idealler ve olmas gereken davran ekillerinden g alnr. ou zaman, etik deerler ve hukuk deerleri birbirine paraleldir. Bunun en gzel rnei, her iki alanda da geerli olan Salus aegroti suprema lex (hastann iyilii en stn yasadr) ilkesi ile kendisini gsterir232. Tbbi etik de, salk mevzuatna ait hukuk kurallar gibi salk hizmeti verenlere ve alanlara yetki verir ve sorumluluk ykler. Ancak, etik asndan, kural dna kldnda devlet meyyidesi sz konusu olmazken, hukuk kurallarn da devlet meyyidesi vardr233. Bir baka ifadeyle, davran kurallarna uyulmad zaman hukuk, sahip olduu maddi yaptrmla bu kurallara uyulmasn salar. Tbbi etik ise, hem genel etik deerlerle hem de hukuki deerlerle uyum iinde olmak zorundadr. Hukuk ve toplumsal deerlerin benimsemedii hibir ey, bir meslein etik ilke ve kural olamaz234. Ancak, etik ve tbbi etik soyut kavramlardan hareketle normlar koymaya alrken, hukukun snrlar kesindir235. rnein, 2238 sayl Organ Alnmas, Saklanmas ve Nakli Hakknda Kanun236, organ nakli ile ilgili olarak alcnn, vericinin ve hekimin hukuki sorumluluklarn belirlemitir. Organ nakli ile ilgili olarak kimsenin maddi menfaat salamamas gerektii, vericinin zgr iradesi

232

233

234 235 236

kurallarna uymay reddetmeleri nerilmekte ve bu gr desteklemek iin bazen de (sanki hukuk her zaman hasta kiiler aleyhine durumlar dzenliyormu ve hekimlerin her hareketi hasta yararnaym gibi) hasta yarar bahane edilmektedirHekimlik sfatn haksz fiil veya su ilemek iin imtiyaz stats haline getiren, etik kural ile hukuk kural attnda hukuku ihlal edin, uluslar aras belgelerde bunu sizden bekliyor diye hekimleri hukuk kurallarn ihlal etmeye davet etmek ve ceza da dahil hibir hukuki sorumluluklarnn olmayacan iddia etmek bilimsel olmad gibi hukuki de deildir.Bkz. nver, Yener: Trk Tp Hukukunda Rza YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu,Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 23 vd.; Bioetik ve hukuk ilikisi asndan ayrca bkz. Schaller, s.20 vd. Pribilla, Otto: Hukuk ile Etik Arasnda Hekim Tbbn Gndelik Yaamnda Etik, Aratrmadan Terapiye Disiplinler Yelpazesi, Yaynlayan: Dietrich v.Engelhardt, Trkesi: Arn Namal, stanbul 2001, s. 324. Doan, Hanzade: Tbbi Etik ve Hukuk: Benzerlikler ve Ayrlklar Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal) Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002, s.1 Aydn, s. 5.; Schaller, s. 28 vd. Doan, s. 2. R.G. Tarih: 3.6.1979, Say: 16655.

69

ile organn vermeye rza gsterdii belgenin yazl ve iki tank huzurunda alnmas gerektii vb. kurallar yasa tarafndan belirlenmitir. Etikte ise, organ nakilleri, snrl kaynaklarn tahsisi bal altnda incelenmekte ve genellikle zerklik ve adalet ilkeleri atmaktadr. Buradaki zerklik, sadece alc ve vericinin deil ayn zamanda, nakil nitesindeki hekimin de zekliini kapsamaktadr. Yasalara uygun gibi gereklemi grnen bir organ naklinde, etik ilkeler ihlal ediliyor olabilir237. Hekimin davranlarnn, hukuk ve etik alanndan farkl bak alar ile deerlendirilmesi, zellikle son 25-30 yllk srete, beyin lmnn saptanmas, hastann tbbi vasiyeti, lme srecindeki bakm (zellikle pasif tenazi) ve reme tbbi, genetik aratrmalar vb. konularda geni kapsaml tartmalara neden olmaktadr238.

VI. TIP ET E ZG LKELER

Gnmzde, evrensel nitelikte benimsenmi drt temel etik ilke, tbbi etik alanda ve uygulamalar srasnda dikkate alnan ilkeler olarak kabul grmektedir239. Bunlar; yararllk ilkesi, zarar vermeme ilkesi, zerklie sayg ilkesi ve adalet ilkesi dir.

237 238

239

Ayrntlar iin bkz. Doan, s. 4.; Organ ve Doku nakli iin ayrca bkz. 5. I. D. Pribilla, s. 325 vd.; Ayrca bkz. Monagle, John F./Thomasma, David C.: Health Care Ethics, Critical Issues, Maryland 1994.; Ayrca bkz. Cohen Almagor, Raphael: Medical Ethics At The Dawn of The 21st Century, New York 2000. Tp, deiik ekillerde insanolu var olduu gnden bu yana var olmu bir ura olan olsa da, tp etiinin bir disiplin olarak ortaya kmas aslnda yakn tarihlere dayanmaktadr. 1945ten sonra dnm noktas nitelii tayan tbbi gelimeler, tp etiini de zerinde daha youn tartlan bir konu haline getirdi ve pek ok farkl ilke zerinde grler aklanmaya baland. Ancak, gnmzde evrensel tp etii asndan bu drt temel ilkenin kabul edilmesi ilk kez Tom L. Beauchamp ve James F. Childress tarafndan 1979 ylnda yaymlanan Principles of Biomedical Ethics adl kitaplar sayesinde olmutur. Ayrntl bilgi iin bkz. Aksoy, s.7 vd.

70

A. YARARLILIK LKES

Hipokratik etik geleneinin balad yllardan gnmze kadar hekim-hasta ilikisinin temel ilkesi, zarar vermeme ilkesi ile birlikte hastaya yararl olmak anlamnda yararllk ilkesidir (principle of beneficence). Hasta, sal ile ilgili rahatszlklarnn giderilmesi amacyla hekime bavurduunda, hekim ile hasta arasnda ad konmayan etik bir szleme durumu ortaya kar. te, bu szlemenin vazgeilmez hedefi, hastann yarar grmesidir. Hekim, burada, hastann yarar ve iyiliini en birinci deer olarak grerek sorumluluk yklenmektedir240. Tp etii, her eyden nce hastaya yararl olmay ngrmekte ise de, yararllk ilkesi iinde mutlak yararl olmak - yarar ve zararn dengelenmesi eklinde iki ayr ilkeyi barndrr241. zellikle deien ve gelien tp uygulamalar nedeniyle,1960l yllardan sonra, zerinde ok tartlan yararllk ilkesine mutlak olarak bal kalmak gnmzde ok mmkn grnmemektedir. Kald ki, hibir cerrahi mdahalenin hastaya zarar vermeden yara amadan, kanamadan, diki atlmadan vb. yarar salamas mmkn gzkmemektedir. Bu nedenle, mutlak yararl olmak deil, yarar ve zararn dengelenmesi ve yarar lehine arlkl kararlarn, yararllk ilkesi uyarnca hayata geirilmesi daha dorudur. Dier yandan, son yllarda hzl bir geliim gsteren hasta haklar ve hastann zerkliine sayg kapsamnda, deerlendirilmesi hekim tarafndan

240 241

Aydn, s. 10.; Beauchamp / Childress, s. 57 vd. Eliolu, mr/Krmlolu, Nurdan: Tp Etii lkeleri ada Tp Etii, Editrler: Prof.Dr.Ayel Demirhan Erdemir, Prof.Dr. ztan ncel, Do.Dr. ahin Aksoy, stanbul 2003, s. 30.

71

yaplan yararllk ilkesi ile aydnlatlm rzasnn alnmas ilkesi, zaman zaman atabilmektedir242.

B. ZARAR VERMEME LKES

Zarar vermeme ilkesi (principle of nonmaleficence), hukuk alannda da kullanlan ve latince olarak primum non nocere eklinde ifade edilen ilke, hekimin yapt mdahale ile hibir ekilde zararl bir sonuca neden olmamasn emreder. Aslnda zarar vermeme ve yararllk ilkesi, birbirine paralel ilkelerdir; yararl olmak zarar vermemeyi de iine alabilir ya da zarar vermemek yararl olmak eklinde de alglanabilir243. Tp uygulamasnn birok alannn, hem yararllk hem de zarar vermeme ilkesini iine almas nedeniyle bu iki ilkeyi birbirinden ayrmak zordur, ancak yine de, ayr ilkeler olarak ele alnmalar gerekir. Beauchamp / Childresse gre, ncelikle genel etik sylemden tp ve biyoloji asndan- fark

belirleyebilmek iin, bu iki ilkeyi ayr ayr incelemek gerekir. kinci olarak da, genel etik kurallar bile bizim bakalarna zarar vermeme grevimizi, bakalarna yararl olma grevimizden, savunulabilir ekilde stn tutmaktadr. rnein, yzme bilmeyen birini derin bir suya itmeme grevimiz, boulmakta olan birini kurtarma grevimizden nce gelir244.

242 243 244

obanolu, s. 19.; Aydn, s.10. Aydn, s. 10.; Eliolu / Krmlolu, s. 32. Beauchamp / Childress, s. 98 vd.; Bu konuda ayrca bkz. Griz (h.balangc) s. 16.

72

C. ZERKLE SAYGI LKES

Son 25-30 yllk bir srete, hekim-hasta ilikisini belirleyen etik deerlerde nemli deiimler yaanmtr. zerkliine sayg ilkesi (principle of autonomy) de, Beauchamp/ Childress tarafndan hastann zerkliine sayg ilkesi olarak tp etii alanna sokulmu ilkelerden biridir. Bu dnemde, hekim-hasta ilikisindeki hem teknik, hem de etik ynden geleneksel olarak otorite gcn elinde tutan, koruyucu ve babacl (paternalist) hekim kimlii yerini; hastasyla yapc ibirliine giren, onunla iletiimini arttran, onun kiilik haklarna sayg gsteren ve tbb karara hastasn da katan bir kimlie brakmtr245. Kiinin kendi geleceini kendisinin belirlemesi, yani zerklik, yine kiilik haklar kapsamnda deerlendirilen ve aydnlatlm onam alnmas yolu ile korunabilen bir haktr246. Otonomi (autonomy), kiinin davran eklini, kendi setii bir plan dorultusunda belirleyebilmesini ifade eden, kiisel zgrl olarak tanmlanabilir247. zerk birey zgrce davranabilme, bamsz olarak kendi bana dnebilme, kendi hakknda karar verebilme ve bu karara dayanan bir eylemde bulunabilme yetkinliine sahip olan kiidir248. Avrupa nsan Haklar Szlemesi m.2 ile dzenlenen yaama hakkna sayg ilkesi, ieriinde kiinin zerkliini de korumaktadr249.

245

246 247

248 249

Aydn, s. 11.; Tag, Brigitte: Autonomie, Einwilligung und Ethik im Medizinstrafrecht, Yeditepe niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 213. Beauchamp, / Childress, s. 63. Autonomy is a form of personal liberty of action where the indiviual determines his or her own course of action inaccordance with a plan chosen by himself or herself..A persons autonomy is his or her independence, self reliance and self-contained ability to decide. Beauchamp, / Childress, s. 56. Aydn, s. 12.; Loewy, Erich H.: Textbook of Healthcare Ethics, New York 1996, s. 64. AHS. m.2 ile alt izilen yaama hakkna sayg normu, sadece biyolojik anlamda yaama kavramn iermez. Btn ynleriyle ve bu arada, kendi kaderini bizzat belirleme hakk ve insanlk onuru dahil olmak zere, insanoluna mutlak saygy kapsayacak ekilde anlalr. Ayrntl bilgi iin bkz. Gven, s. 104-105

73

Hekim-hasta ilikisi asndan, zerklie sayg ilkesinin gerei, hekime den etik ykmllk, hastann zerkliini kendi kaderini/geleceini belirleme hakknkullanabilecei bir ortam yaratmasdr250. Bu da, hastann aydnlatlmas ile balayan ve daha sonra kendi zgr iradesi ile tedaviye rza gstermesi ya da tedaviyi reddetmesine giden sre ierisinde gerekleir251. Bu nedenle, olaan koullarda, hekimin hastasnn doru karar alabilmesine yardmc olacak ekil ve tarzda onu aydnlatmas, sorularna cevap vermesi, gerekli aklamalar yapmas gerekir. Hekimin, hastasna tbb bir kararla ilgili olarak yalan sylemesi, yanl ya da yanltc bilgi vermesi, hastann doru/uygun bir karar almasna engel olacandan, hukuka aykr olduu gibi, etik adan da zerklie sayg ilkesini zedeleyecektir252.

Hastann, zerkliine sayg gsterilmesinin bir dier boyutu ise, her tbbi mdahale ve aratrmann ayn zamanda kiinin vcut ve yaam btnl ile de ilgili olmasdr. Kiilerin vcut btnlklerine sahip kma haklar gereince, kendi rzalar olmadan herhangi bir tbb mdahalede bulunulmas, yararlarna olsa bile hukuka aykr niteliktedir. Bu nedenle, aydnlatlm onam kavram, son dnem de hem etik bilimcilerin, hem de hukukularn gndeminde yer alan ortak bir tartma konusu olmaktadr.

250 251

252

obanolu, s. 17.; Eliolu / Krmlolu, s.35 vd. Hastann aydnlatlm rza ile tercihini ortaya koymas, farkl adan nem tar. Etik nemi:Otonomiye sayg; Hukuki nemi: Kiinin kendi geleceini kendisinin belirlemesi; Psikolojik nemi: kontrol eklinde ifade edilmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. Jonsen, Albert R./Siegler, Mark/Winslade,William J.: Clinical Ethics, Fifth Edition, New York 2002, s. 48 vd. Baz klinik durumlarda, zerklie sayg ilkesi nemini kaybedebilir. rnein, ar psikiyatrik hastalk, fiziki sakatlk, acil mdahaleyi gerektiren haller, bilin kayb gibi durumlarda hasta zerkliine sayg ilkesini gz ard etmek gerekebilir. Aydn, s. 13.

74

D. ADALET LKES

Adalet kavram, ok tartlan, deiik grlere ve yaklamlara en fazla konu olan kavramlardan biridir253. Adalet, znde bir deerdir ve adalet kavram da, hem etik hem de hukuksal deer yarglaryla ierik kazanarak, anlamn bulur254. Tp Etii kapsamnda ve tp uygulamalarnda, adalet ilkesi (principle of justice) ile yer alan adalet kavram, tbb kaynaklarn ihtiyalara gre eit ve drste datlmasn hedefler255. Salkta eitlik, btn insanlarn eit salk durumunda olmas deil, insanlarn o lkedeki salk hizmetlerine ulama olanann eit olarak salanmas anlamna gelir256. Ancak, dier ilkelere nazaran adalet ilkesinin gerekletirilebilmesi iin olduka zor sorularn cevaplar aranmaya allmaktadr. rnein, insanlar arasndaki her adan birok farka ramen, bir insann hayatn dierinkinden daha deerli, korumaya daha ok layk grmek mmkn deildir. Bu balamda, bir hasta iin adil olan bir davrann, baka biri iin adaletsiz olmayaca; herkesin hakknn eit biimde gzetilecei tercihin ne olaca; hangi llerin kullanlaca; kime

253

254

255 256

Adalet kavram, ilk ada akla, orta ada inanca, yeniada ise akla-duyguya ve sezgiye dayanarak tartlmtr. inli dnr Konfys, adaleti ahlak erevesinde deerlendirmitir. Yunan dncesinde adalet, ahlak ve hukuk kavramlar arasnda bir ayrm yaplmakszn iyilik sevgisi olarak anlalmtr. Aristoteles, denkletirirci ve dzeltici adaletten bahsetmi; ngiliz dnr Hobbes, szlemeye uymamay adaletsizlik saym; Alman filozofu Kant ise, erefli yaa, kimseye zarar verme, herkese payna deni ver eklindeki ilke ile adalet konusunu incelemitir. Adalet ile pozitif hukuk ilikisi zerinde durulurken, adaletin, keyfi uygulamann reddi anlamna geldii belirtilmitir. Ayrntlar iin bkz. Griz, (h.balangc) s. 220 vd. ; ayrca bkz. Griz, Adnan: Adalet Kavram Prof.Dr.Jale Akipeke Armaan, 1991, s. 59.; Kuuradi, oanna: Adalet Kavram ada Hukuk Felsefesi ve Hukuk Kuram ncelemeleri, Hazrlayan: Hayrettin kesiz, stanbul 1997, s. 322 vd. nal, Glsm: Etik ve Hukuk Arasnda nce izgi:Adalet lkesi Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal) Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002, s. 7. Beauchamp / Childress, s. 168. obanolu, s. 18.; Aydn, s. 14.

75

karar verildii kadar, kimlerin karar verdii ya da vermesi gerektii, akla kavuturulmas gereken nemli etik konulardr257.

Adalet ilkesinin hayata gemesi, ok geni bir sistemin doru planlanma ve doru uygulanmasna baldr. Salk standartlarnn korunmas ve ykseltilmesinde hem bireysel hem de toplumsal sorumluluk sz konusudur. Devlet, en bata sosyal devlet anlaynn bir gerei olarak, salk politikalarnda, tm yurttalarna eitlik ve adalet duygusu ierisinde, temel ihtiyalar karlayacak dorultuda hizmet sunmak sorumluluu altndadr258. Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel

Beyannamesinin 25 inci maddesinde de Herkesin yeterli salk hizmetinden yararlanma hakknn olduu ideal olarak ortaya koyulsa da, pratikte uygulamalarn her zaman teori ve idealler ile ayn dorultuda seyrettii sylenemez. Dolaysyla, her ne kadar sosyal devletin en temel grevlerinden biri salk ve hayatn gvence altna alnmas olsa da, devletin halkna salad imkanlar, lkenin genel zenginlii ve sala ayrd bteye gre deiiklik gstermektedir259. Adalet ilkesinin varl, salk hizmetlerinin planlanmas ve ynetimi; salk kurumlarnn ynetimi; klinik tan ve tedavi eklinde ifade edilen deiik dzeylerde kendisini gstermektedir260.

257 258

nal, s. 10. Nitekim T.C. Anayasas, Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler ile ilgili 56.m de Salk Hizmetleri ve evrenin Korunmas bal altnda Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn devidir. Devlet herkesin hayatn beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak, insan ve madde gcnde tasarruf ve verimi arttrarak, ibirliini gelitirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenler. Devlet, bu grevini kamu ve zel kesimlerdeki salk ve sosyal kurumlarndan yaralanarak, onlar denetleyerek yerine getirir. Salk hizmetlerinin yaygn bir ekilde yerine getirilmesi iin kanunla genel salk sigortas kurulabilir. hkmn dzenlemektedir. 259 Eliolu / Krmlolu, s. 38. 260 Salk hizmetlerinin planlanmas ve ynetiminde adalet ilkesi, genel harcamalar iinde salk hizmetlerine ayrlan pay ve salk hizmetlerinde snrl kaynaklarn nasl deerlendirilecei eklinde iki balkta deerlendirilebilir. rnein kaynaklar koruyucu salk hizmetleri ile tedavi hizmetleri arasnda ne ekilde paylatrlmaldr ki adalet ilkesine uygun olsun. Salk kurumlarnn ynetiminde de yine kaynaklarn hastanenin verecei salk hizmetlerine ne eklide

76

Klinik tan ve tedavi aamasnda adalet ilkesi, salk hizmetine ihtiya duyan hastalar arasnda tbbi imkanlarn nasl pay edilecei konusunda yol gsterici olmaya alacaktr. Adalet ilkesi, hekimin hastalarna eit davranmasn, tedavide birini dierinden daha nemli grmemesini salar261. Ancak, bu ilkenin mutlak olarak hayata geirlmesi, ne kadar istenirse istensin her zaman ok kolay olmamaktadr. rnein, organ bekleyen hastalar arasnda, mevcut bir organn nakli konusunda izlenmesi gereken sraya uyulmaz ise ne olacaktr? Ya da, youn bakm nitesindeki yatak kapasitesinin stnde hasta olduu iin, hizmette aksama olursa, hekimin sorumluluunda adalet ilkesinin ihlal edildii ileri srlebilecek midir?

VII. TIP ET AISI DA HEKM-HASTA LKLER

A. GE EL OLARAK

Hekim ve hasta ilikisi, tp etii asndan zellikle ve ayrntl olarak incelenmesi gereken nemli bir konudur262. Hekim olmak, salk alannn bir alan olmak, tedavi hizmetlerinin sunulmasnn ok tesinde, hastaya insani deerlerin arl altnda zenle yaklaabilmeyi zorunlu klar. Hekimliin kalbi, hastaya empati ile yaklaabilmektir263. Tedavisi mmkn olsa da, ou kez mr boyu hastalkla

261

262

datlaca sorusunun cevab adalet ilkesi ile aranacaktr. rnein, diyaliz cihazlarnn says m artrlacaktr? Bir youn bakm nitesi mi kurulacaktr? Ya da acil servis mi yenilenecektir?. Ayrntlar iin bkz. Aydn, s. 14-15. Eliolu / Krmlolu, s. 38. Veatch, Robert M.: The Patient - Physician Relation, The Patient as Partner, Part 2, USA 1991. 11 vd. Dr. Jerome Groopman, hasta ve doktor iletiiminin ne kadar nemli olduunu, yaanm deneyimlerden rneklerle zenginletirerek anlatmaktadr. Yazar, doktorlarn karar alma aamasnda nasl bir dnce sreci yaadklarn, neden hata yaptklarn, hasta ve doktor ilikisinin nasl hatal kararlara engel olabileceini ve salmz dorudan etkileyen iletiim

263

77

birlikte yaamay gerektiren ya da tedavinin baarl olamayaca ve lmn kanlmaz olarak beklendii durumlarda rnein, ileri derece kanser hastalarndaempatinin nemi daha da belirginlemektedir264. Gnmz hekiminden meslein ahlak kurallarn zmsemi olmann tesinde, felsefi anlamda bir etik yeterlilik beklenildiini sylemek mmkndr265. Kald ki, bilim ve teknolojide meydana gelen gelimeler, bu zel ilikiye durmakszn yeni boyutlar eklemektedir266. Hekim-hasta ilikisi, karlkl g dengesinin olmad bir ilikidir267 ve ncelikli beklenti, aralarnda gvenin olumas, karlkl sayg ve sevgi ortamnn yaratlmasdr. Hekim ve hasta arasnda, daima bir hiyeraik g dengesizlii vardr ve etik adan bunun denetlenmesi kontrol altnda tutulmas sorumluluu hekime aittir268. Dier yandan, tp alanndaki teknolojik ve bilimsel ilerlemelere karn, iletiim, hala hastalklarn tehis ve tedavisinde klinik ilemlerin z olarak
becerilerini anlatmaktadr. Kitapta, alannda n yapm birok nl doktorun ve ciddi salk sorunlar yaam olan hastalarn gerek deneyimleri yer almaktadr. Ayrntlar iin bkz. Groopman, Jerome: Doktorlar Nasl Dnr?, eviren: Serhat Ataman ,stanbul 2007. Atc, Elif: Malign Tmr Hastalarnda Etik kilemler: Hukukun Ulaamad nce Ayrntlar Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal) Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002, s. 53 vd. amal, s. 30. Tp etii asndan 1945 ylndan itibaren yaanan belli olay ya da gelimeler dnm noktas niteliindedir: Nrnberg Mahkemesi (1947-20 Nazi doktorun yaptklar bir dizi faaliyet iin ceza almalar), DNAnn kefi (1953), Bbrek Nakli (1954), Oral Kontraseptifler (1960), Kronik Hemodiyaliz Tedavisi (1960), Kalp Nakli (1967), Beyin lm Tanm (1968), Krtajn Yasallamas (1973), Bitkisel hayattaki hastalar yaam desteinin ekilmesinin yasallamas (1945), Tp Bebek (1978) Bu yaananlar bilim adamlarn harekete geirerek, tp biliminin o gn iin geldii noktada karlalan etik problemlerin geleneksel bilgiler ve kurallarla zmlenemeyeceini, bu nedenle yeni grlere ve yeni oluumlara ihtiya duyulduunu ortaya karm oldu. Ayrntl bilgi iin Bkz. Aksoy, s. 8 vd.; Ayrca bkz. 6.I. Hekimlik, otoriter bir meslektir ve hasta bu gce boyun eer konumdadr. Tbbn bu gcnn nereden kaynakland Howard Brody, Healers Power adl eserinde aklamaya almtr. Brodye gre bu gcn kayna vardr: Birinci tbbi gtr; hekimin ait olduu disiplinde, tp sanat ya da ustalndan gelen gtr. kincisi, karizmatik gtr; hekimin kiilik zelliklerine dayanr, tbbin disipliner bilgi ve becerisinden bamszdr. nc g ise, sosyal gtr ve hekimin toplum iindeki sosyal konumundan ortaya kmaktadr. Ancak birbiri ile yakndan ilgili olan bu gler, drdnc olarak hiyerarik g ile tamamlanmaktadr. Hiyerarik g, hekimin tbbi hiyerari iinde doal olarak sahip olduu gtr; rnein bu ynden uzman olan genel bilgi sahibi olann stnde yer alr. Ancak tm bu gleri bir yana braksak da, srf hasta roln stlenmenin doas gerei, her zaman iin hekim ve hasta arasnda bir g dengesizlii mevcuttur. Ayrntl bilgi iin bkz. Brody, Howard: The Healers Power, New York 1993. Bken rnek, (etik), s. 39.

264

265 266

267

268

78

grlr269. Zira, hastalarn hekim ile ilikilerinin nitelii, kendilerine salanan tbbi yardmdan duyduklar memnuniyeti gl bir ekilde etkiler. Bu ilikiden, yeterince memnun olmayan hastalarn tedaviye uymadklar, hekimin bilgisinden ve yeteneklerinden kukuya dtkleri, iyilemenin olmas gerekenden uzun srd ve yanl tedavi nedeniyle hekimlere dava atklar grlmektedir270. Ancak, ideal hekim hasta ilikisini salamak, o kadar da kolay deildir271. nk hekim-hasta iletiimi, belirgin ve olduka zor zellik temelinde kurulmaya allmaktadr. Bu zellikler, gvenilirlik beklentisi, eit olmayan g ilikisi ve mahremiyet koullar272 eklinde sralanabilir.

B. HEKM HASTA LKS DE MODELLER

Dnyada ve lkemizde, varln srdren bir takm hekim-hasta ilikisi modelleri sz konusudur273. Bu zel ilikinin, etik boyutu kadar hukuk boyutuna da etki eden bu davran modelleri ana hatlar ile u ekilde zetlenebilir:

269

270

271

272

273

Ayrntl bilgi iin Bkz. Ouz ,Yasemin: Tp Etkinliinde Hekimin ve Hastann Rolleri Deontoloji, Ankara 1999, s. 27 vd. ; Baaaolu, brahim: Hekimin Mesleki likileri Tp Tarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007, s. 361 vd. Gordon, Thomas / Edwards Sterling: Doktor-Hasta birlii, Londra 1995, eviren: Emel Aksay, s. 3 vd. deal olarak hekim-hasta ilikisinin nasl olmas gerektii sorusu cevaplanrken, zerinde durulmas gereken en nemli balklar u ekilde sralanabilir. (1) Hekim ve hastann birbirine etkisinin nemi, (2) Hekimin devleri, (3) Hastann moral deerlerinin rol, (4) Hasta zerklii (autonomy) kavram. Ayrntl bilgi iin bkz. Demirhan Erdemir, Ayel: Hekim-Hasta likileri ve Etik Sorunlar ada Tp Etii, Editrler: Prof.Dr.Ayel Demirhan Erdemir, Prof.Dr. ztan ncel, Do.Dr. ahin Aksoy, 2003, s. 131. Bken rnek, Nkhet: Hekim-Hasta Arasndaki Gven likisi, Snrlar ve Snr hlalleri Medimagazin, 21.05.2007, Say:330, www.medimagazin.com.tr (eriim tarihi: 17.04.2008) Stockter, s. 83 vd.

79

1. Buyurgan Hekim Modeli

Paternalistik yaklam, babacl yaklam ya da ataerkil model gibi isimler altnda ifade edilen bu model274 hekim mutlak otoritesine dayanmaktadr. Hekim ne derse o olur; hekim -tpk bir baba-evlat ilikisindeki gibi- hastas iin neyin iyi, neyin kt olduunu bilir; alnmas gereken nemli kararlar tek bana alma sorumluluunu da zerinde tar275. Bu tek tarafl iliki iinde, hastann herhangi bir katlm sz konusu deildir; fikri sorulmaz ve nemsenmez. Hastann, bu durumda yapmas gereken tek ey kendisine sylenenleri yapmak ya da emirlere uymaktr.

Buyurgan hekim modelinde, hasta haklar ciddi olarak ihlal edilmektedir. nk hasta genellikle bilgilendirilmez, hasta kendi gelecei ile ilgili kararlara katlamaz, tedaviyi reddetme ya da aydnlatlm onam verme gibi haklarn kullanamaz276.

274

275

276

Etkinlik-edilgenlik biimindeki iliki, eski Msr, Yunan, Avrupada karanlk alar ve zellikle engizisyon a boyunca genel olarak benimsenen hekim-hasta ilikisi tipidir. Gnmzde, byle bir iliki biimi bilinci kapal hasta ile hekimin ilikisinde grlr. Bkz. obanolu, s. 33 vd.; Gordon / Edwards, s. 30 vd.; Paternalistisches Modell bkz. Stockter, s. 84. Beauchamp / Childress, s. 154.; Hekimlik hakikaten ok otoriter bir meslektir. Karnza gelen hasta aresiz bir ekilde sizin otoriteni kabul etmitir. Bir kral da olsa, soysal, ekonomik stats sizden ne kadar stn olursa olsun, size sal iin, gelecei iin, yaam iin, hayatta kalabilmek iin boyun emek durumundadr. Hekimler snr dinlemezler, kiinin zel hayatna mdahale ederler, yasaklar koyarlar, sorumluluklar getirirler.Bu otoriter meslein verdii gc hekim otoriterce kullanmaya kalkarsa, o zaman buyurgan hekim prototipi ortaya kar. zl, Tevfik: Karlkl Hak ve Sorumluluklar Balamnda Hekim Hasta likisi Adan Zye Salk Hukuku Sempozyum Notlar, stanbul 2007, s. 20 vd.; ayrca bkz. Brggemeier, s. 463. zl, s. 23.; Demirhan Erdemir, s. 131.; obanolu, s. 33.; Hekimin tedavi eden olarak stnl ve paternalist yaklam ada tp iinde geni lde terk edilmitir nk bu anlay, aydnlatlm ve zerkliine sahip kan ideal hasta tipi ile badamaz. Bkz. Tag, s. 213 vd.

80

2. Danman Hekim Modeli

zellikle Bat Avrupa ve Kuzey Amerika da ok yaygn olarak gelimi olan danman bilgilendirici (informative)- hekim modelinde277 hasta aktif ve karar veren konumda, hekim ise sadece bir danman durumundadr. Hekimlerin, byk tazminatlar demek zorunda kald bu lkelerde278, hekimler yasal sorumluluktan kurtulmak iin btn kararlar hastaya brakmak eilimindedirler279. Teknik bilginin n planda olduu iliki de, hekim-hasta ilikisinin amac, hekimin teknik bir uzman olarak hastaya konuyla ilgili btn bilgileri vermesi, hastann istedii tbbi mdahaleyi semesi ve hekiminde bu mdahaleyi uygulamasdr280. Bu iliki modelinde, tan ve tedavi sreci tamamen hastann kararlaryla hastann iradesiyle ilerler ve hekim hastann istedii lde ve onun istedii kadar yardmc olur. Her ne kadar, buyurgan hekim modeli, ideal bir iliki olmasa da, hekim o tr bir iliki de, sorumluluk alarak, risk stlenerek hastas iin en doru olan yapma abas iindedir. Oysa, danman hekim modelinde, hasta iin yararl ve doru bir tbbi mdahalenin olmas deil; hastann istemesi nemli olup, hekim hastann istediini yapmakla kendini ykml grr281. Bu modelde de hasta haklar ihlal edilebilir. Bu balamda, hastann salk hizmetinden yararlanma hakk, hekim tarafndan moral ve manevi destek alma haklar ve zenle tehis ve tedavi grme hakk zarar grebilir.

277 278

279 280 281

Modell des Informed Consent bkz. Stockter, s. 86. Amerika da, ciddi bir patlama yapan tbbi uygulama hatas (malpractice) davalaryla, davaclar ve avukatlar hak etmedikleri, olaanst yksek ve haksz dller (tazminatlar) kazanmakta, hekimler ise ok yksek sigorta primlerinin getirdii ykn altnda ezilmekte ve zaman zaman muayenehanelerini kapatmak zorunda kalmaktadrlar. Bkz. 4. IV. 5. zl, s. 23.; Gordon / Edwards, s. 31. obanolu, s. 34.; Demirhan Erdemir, s. 131. zl, s. 24.

81

3. Katlmc Hekim Modeli

Bugn iin, en kabul gren ve hekim-hasta ilikisinde olmas gereken durum, hekimle hastasnn ibirlii yapt, tan ve tedavi srecinin karlkl bir ekip anlay iinde ynetildii katlmc hekim modelidir282. Hekim ve hasta karlkl bir iletiim ve etkileim iinde, mevcut salk problemi ile ilgili olarak grmeler yaparlar. Hekim, uzmanlk alan ile ilgili teknik bilgilerin yan sra, bir retmen ya da bir arkada gibi hangi tr davrann daha uygun olabileceini, tbbi tedaviye ilikin hangi kararn doru olaca konularnda yol gsterir283. Hasta da, kayg ve endielerini, bilmek istedii detaylar, dncelerini hekime zgrce iletebilir; hekim hastalktan ok hastasn nemser ve dosta tavsiyelerde bulunur. Bylece birlikte yol alnr; hekim ve hastann ortak sorumluluu vardr.

Hasta, bu karlkl etkileim ve iletiim sayesinde hekimine daha derin bir gvenle balanrken, bata kendi geleceini belirleme hakk olmak zere tm haklarna kar sayg grr. Hekimlerin grevi hastalklar yok etmek deil, hastalarn sorunlarn zmektir. Tedavi ve iyiletirme farkl eylerdir dolaysyla hastann kendisini iyi hissetmesi sadece hastaln ortadan kalkmasyla salanamaz. Hastann endielerinin, korkularnn giderilmesi de ok nemlidir ve bu ii de yapmak hekimlerin grevidir284. Hekim, hastasn yalnzca hastalyla deil, onun sosyo-kltrel, psiko-sosyal durumu, ekonomik koullar, yaam gr, ahlaki

282

283 284

zl, s. 24 vd.; Modell des Shared Decision Making bkz. Stockter, s. 88; Vom Paternalismus zur kommunikativen Partnerschaft bal altnda bkz. Brggemeier, s. 463 vd. obanolu, s. 35.; Demirhan Erdemir, s. 131. zl, s. 25. Hekim- hasta ilikisinin niteliini, her eyden daha ok karar verme srecindeki katlm belirler. Sra d bir hasta, yaam ve tedavisiyle ilgili sorumluluklar paylamak ister. Bu tr hastalar anlayp destekleyen hekimler, hastalarnn daha hzl iyilemesine yardmc olabilirler. Gordon/ Edwards, s.41.

82

deerleriyle, bir btn olarak anlamaya almaldr285. Ancak, hekimlerin de karsnda tek tip bir hasta olmad286 dnlrse, bu iin ne kadar zor olduu, bir kez daha anlalacaktr.

7. HEKMLK SZLEMES HUKUK TEL

TA IMI, U SURLARI, KAPSAMI VE

I. GE EL OLARAK

Serbest alan bir hekimle hastas arasndaki hukuksal ilikinin kaynan, szlemeden doan bor ilikisi oluturmaktadr. Hekim ve hasta arasnda kurulan szleme ilikisi, taraflar arasnda g dengesinin olmad ve youn gvenin temel alnd bir hukuki ilikidir. Bu hukuki iliki ayn zamanda insani boyutu nedeniyle ierik ve znde, karlkl gvenin yan sra, sayg, dikkat ve zen, efkat ve hatta merhamet duygular barndrmaktadr287. Bu nedenle, bu szleme ilikisindeki temel ama hastann isteine ve yararna uygun olarak, onun salna kavumasn salamak iin gereken tbbi faaliyetlerin yaplmasdr288. Hekimlik szlemesinin hukuki nitelii ile ilgili ounluun savunduu gr, hekimin hastasn muayene, hastaln tehis ve tedavi etmesinin, bir maddi fiillere ilikin bir veklet eidi289

285 286

287 288

289

Atc, s.56.; Veatch, s. 47 vd. Hekimin karsna gelen hasta da, tek tip bir kii deildir: cesur, korkak, endieli, aldrsz, hekime tam itaata hazr, ok kukucu, gereki, uysal, aksi vb. birok karakter zellii gsterir. Bkz. zl, s. 34 vd.; Ayrca,Hekim-hasta ilikilerinde karakter ayrcalklarndan doan zorluklar ve atmalar bal altnda bkz. Demirhan Erdemir, s. 137 vd. Demir, (kurultay) s. 153. Akartepe, Alpaslan: Tedavi Szlemesinin Hukuki itelii Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s. 13. Maddi fiillere ilikin veklet, ou kez hekimlik, avukatlk, mimarlk,... vb. bir uzmanlk gerektiren serbest meslek olarak yerine getirilen hizmetlerde yaygn olarak grlmektedir.Tandoan, (borlar) s.359.; Yavuz, s. 363.; Aral, s. 393.; Gm, s.30.

83

olduu ve vekalet szlemesi nitelii tad eklindedir. Hekim (vekil), hastaya (mvekkile) kar temsil yetkisi verilmesi gerekmeyen, fiili tarz da hizmet edimi stlenmektedir ki, bu, hekimin szlemenin ifasna ynelik olarak gerekletirdii, her tr tbb faaliyet olarak ifade edilebilir.

Kural olarak, szleme zgrl ilkesi, szlemenin kar tarafn seme zgrln de iine alan genel bir ilke olarak, hekimlik szlemesi iin de geerlidir. Ancak, taraflarn kar kidi seme zgrl, mevzuat iinde TDN m.5290 ve m.18291 de de dzenlenerek bir kez daha alt izilmitir.

II. HEKMLK SZLEMES TA IMI

Hekimlik szlemesi, hastann hekim tarafndan salna kavuturulmasn ngren madd fiillere ilikin bir vekalet szlemesi nitelii tamaktadr. Borlar Kanunu ve zel kanunlarda dzenlenmi tipik bir szleme olmayan, hekimlik szlemesini, tm unsurlarn iine alarak u ekilde tanmlamak mmkndr:

Hekimlik szlemesi yle bir szlemedir ki, serbest alan hekim bu szleme ile hastasnn menfaatine ve iradesine uygun olarak, tp bilimi ve uzmanlnn ngrd esaslar erevesinde ve bir cret karlnda, bir tehis koyma ve konulan tehise en uygun tedaviyi seip uygulamay, bir zaman kaydna bal olmakszn ve sonucun elde edilmesi taahhd altna girmeksizin stlenir.
290

291

TDN m.5.: Salk messeselerinde tatbik olunan usul ve kaideler mahfuz olmak zere, hasta; tabibini ve di tabibini serbeste seer. TDN m.18.: Tabip ve di tabibi, acil yardm, resmi veya insan vazifenin ifas halleri hari olmak zere, mesleki veya ahsi sebeplerle hastaya bakmay reddedebilir. TDN m.3/I de ise bu kuraln istisnas, Tabip, vazifesi ve ihtisas ne olursa olsun, gerekli bakmn salanamad acil vakalarda, mcbir sebep olmadka ilk yardmda bulunur. eklinde dzenlenmitir.

84

Hekimlik szlemesi, doktrinde, ayrca u ekilde de tanmlanmtr: Hekimlik szlemesi, hukuken serbest alan bir hekim ile hastas veya kanun temsilcisi arasnda yaplan ve hekimin ncelikle tp bilimi ve uygulamasnn ngrd esaslar erevesinde gerekli tehisi koymak ve konulan tehise en uygun tedaviyi seip uygulamak ykmlln ieren gven unsurunun ar bast bir ilikidir.292.

Doktrinde yaplan, bir baka tanm ise, hekimlik szlemesini u ekilde ifade etmektedir: Taraflardan birinin serbest alan hekim ve asli edim ykmnn de hastann bizzat ya da hasta yaknnn/temsilcisinin deyecei bir bedel karlnda tbbi tehis, tedavi ve bakm hizmetlerini yerine getirmesi olduu szlemeye Hekimlik Szlemesi ad verilmektedir.293

III. HEKMLK SZLEMES U SURLARI

A. BR HZMET FASI: TEHS TEDAV TIBB MDAHALE

Hekimlik Szlemesinde, vekil konumundaki hekim, mvekkili konumundaki hastaya kar, fiili tarz da bir hizmet edimi stlenmektedir. Hekimin bu hizmet edimini yerine getirmesi iin herhangi bir temsil yetkisine sahip olmas gerekmemektedir. Maddi fiilere ilikin vekalet olarak nitelendirilen bu tr vekalet ilikisi ounlukla, uzmanlk gerektiren ve serbest meslek olarak yerine getirilen
292 293

Bayraktar, s. 33.; zdemir, s. 51. Demir, (kurultay) s. 154.; Demir, bir baka makalesinde de u tanm vermitir: Hekimlik szlemesi (Artzvertrag) denilince, bundan, serbest alan bir hekim ile bizzat hasta ya da onun temsilcisi arasnda kurulan ve hekimi kendisine denecek bir bedel karlnda tbb tehis ve tedavi edimini yerine getirme ykmll altna sokan bir i grme szlemesidir. Bkz. Demir, (AHFD) s.232

85

hizmetlerin yerine getirilmesinde grlmektedir294. Hekimin, asli edim ykmn de oluturan bu hizmet, hastalklar, aclar, zararlar, ikayetleri veya ruhsal bozukluklar nlemek, tespit etmek, iyiletirmek veya azaltmak amacna ynelik olarak yerine getirilen tm tbbi mdahale ve tedbirlerdir. Hastaln ve durumun artlarna gre konusunda uzman hekim, hastann ikayetlerini ve yksn (anemnezi) dinleyecek, salk durumu ile ilgili bir tanmlama yaparak tehis koyacak, tbbn kabul edilmi kurallar dorultusunda mesleki bilgi ve vicdani kanaatine gre bir tedavi yntemi seerek hastasnn aydnlatlm rzas ile bu yntemi uygulayacaktr.

Tehis, somut olayn zelliklerine en uygun olan tedavi ve mdahale ynteminin bulunmasnn ilk admn oluturacaktr. Hekimin, hastasna en uygun ve doru tehisi koyabilmesi iin, ncelikle onu ayrntl olarak dinlemesi, rahatszlklarn, nedenlerini tespit edebilmek iin muayene etmesi ve hastann talebinin ne olduunu bilmesi gerekir. Daha sonraki admda ise, hekim, vicdan ve meslek kanaatine gre ne tr bir tedavi uygulanmas gerektiine karar verecektir295.

294

295

Maddi fiillere ilikin vekalet iin bkz. Tandoan,(borlar) s.359.; Yavuz, s. 363.; Aral, s. 393.; Gm, s.30. Bu durum TDN. m.6. da Tabip ve di tabibi, sanat ve mesleini icra ederken, hibir tesir ve nfuza kaplmakszn, vicdan ve meslek kanaatine gre hareket eder. Tabip ve di tabibi, tatbik edecei tedaviyi tayinde serbesttir. eklinde dzenlenmitir.

86

B. HZMET

HASTA I

ME FAAT E VE RADES E UYGU

OLARAK YAPILMASI

Veklet szlemesinin temel zelliklerinden biri, vekilin hizmet verdii iin baka birine ait olmas ve vekilin i sahibinin menfaatine hareket etmesidir296. Hekimlik szlemesinde de, bir tarafta tp alannda uzmanlam bir hekim dier tarafta ise salna kavuabilmek umudu ile ona bavuran bir hasta bulunmaktadr. Hekim, insani boyutu ar basan ve youn gvene dayanan bu hizmeti belli bir cret karlnda veriyorsa da, daima hastann menfaatini gzetmekle ykmldr.

Hekimlik mesleinin etik ilkeleri iinde yer alan, zarar vermeme ve yararllk ilkeleri de zaten hekime bunu emretmektedir. Hekim burada, hastann menfaatini ve iyiliini en birinci deer olarak grerek sorumluluk yklenmektedir297. Salk problemleri yaad iin hekime bavuran hastann beklentisi yeniden salna kavuabilmektir. Hastann tedavisini stlenen hekim ise bu ama dorultusunda bilgi, mesleki ve vicdani kanaatleri ile bir tedavi yntemi seecektir. Bunu yaparken, gzetilmesi gereken ncelikli deer insan, yani, somut olaydaki hastadr. Nitekim TDN m. 2 de Tabip ve di tabibinin bata gelen vazifesi, insan salna, hayatna ve ahsiyetine ihtimam ve hrmet gstermektir. ifadesi ile bu etik ve hukuki ilkeye vurgu yaplmaktadr.

Dier yandan, hekim asndan hem etik hem de hukuki bir ykmllk olan hastann aydnlatlm rzasnn alnmas, kii zerkliine ve kendi geleceini belirleme hakkna saygnn bir gerei olarak, yaplan tm tbbi faaliyetlerin hastann iradesine uygun olmasn salar.
296 297

Tandoan,(borlar) s. 360.; Aral, s. 394.; Yavuz.; 364 vd.; Akipek, s.33. Aydn, s. 10.

87

C. TEDAV HASTA I

ZAMA

KAYDI A BALI OLMAKSIZI RSK

VE

YLEEMEME

TAIMAKSIZI

STLE LMES

Bir tedavinin ne kadar srecei, hastaln zellii, hastann durumu, tbb mdahalenin tr vb. gibi nceden belirlenemeyen birok faktre baldr. Bu nedenle, hekimlik szlemesinin nemli bir dier unsuru, hizmetin zaman kaydna bal olmakszn ifa edilmesi, eklinde kendini gstermektedir298.

Hekim ve hasta arasndaki ilikinin, bir dier nemli zellii de, hekimin sonucu hibir zaman garanti etmemesi/edememesi yani, hastann iyilememe riskini tamamasdr299. Yaplan iin doasndan kaynaklanan bu durum, veklet szlemesinde geerli olan esasl unsurun hekimlik szlemesinin taraflar asndan da var olduunu gstermektedir300. Mesleini, etik ve drstlk kurallarna uygun bir ekilde yapan her hekim, gerekli dikkat ve zeni gstererek yrtt tedavi ya da tbb mdahalelerden hastasnn yarar salamasn ve salna kavumasn ama edinir. Ancak, sonucun elde edilememesi riskini kusurlu olmamak kayd ile- hekim (vekil) deil, hasta (mvekkil) tayacaktr301. Doktrinde, sonucu garanti etmenin

298

299 300 301

Belli bir zaman iin almasn bir zel hastaneye tahsis edip, o zaman iinde hastaneye bavuracak eitli hastalara bakmay stlenen hekim ile hastane arasnda bir hizmet szlemesi olduundan sz edilebilir. Ancak, hekimin kendisine gelen belli bir hastay tedavi etmeyi stlenmesi hukuken bir veklet szlemesi nitelii tar. Tandoan, (borlar) s. 376 Tandoan, (borlar) s.5.; Atabek / Sezen, s. 142.; Donay, (doktorun) s.45.; Reisolu, s. 12. Aolu, s. 16. svirede Gautschi tarafndan savunulan gre gre, sonucun gereklemesinin sadece vekilin faaliyetine bal olmad, aksine hesaplanamaz hal ve artlara bal olduu durumlar da hekimlik faaliyeti gibi- sonucun garanti edilmesi geersiz saylmaldr. Bkz. Gm, s.151 dipnot: 612

88

hekimlik faaliyeti ile asla badaamayacan ve bunun bir arlatanlk olduunu da ifade etmilerdir302.

Yargtay da, eitli kararlarnda ...Doktor hastala tbb adan zamannda ve gecikmeksizin doru tehisi koymal, nlemleri eksiksiz biimde ve gecikmeksizin almal, olayn gerektirdii uygun tedaviyi gecikmeden belirleyip uygulamaldr. Tbbn gerek ve kurallarna uygun davranlmakla birlikte sonu deimemi ise doktor sorumlu tutulamaz.... gr ile hkmler vermitir303.

Hekimlik szlemesinde, hekimin asli edim ykm iin sonucun garanti edilmesi sz konusu deilse de, bunun taraflarca ayrca ak ya da zmn olarak kararlatrlmasn mmkn gren grler bulunmaktadr304. Ancak, bizim de katldmz kar grn hakl olarak savunduu gibi, bir tedavide baarl bir sonuca eriilmesi, bu husus mahiyeti gerei tartlamayan ve ykmllk altna girenin gc dnda kalan faktrlere bal olduundan, gerekleeceinin nceden ykmlenilebilmesine elverili deildir.305

Hekimlik faaliyeti asndan, sadece estetik ameliyatlar, di ve protez iin sonucun garanti edilebileceini kabul eden gr ve kararlar306 mevcut ise de,

302

303

304

305 306

Bkz. Donay, Sheyl: Doktorun Hukuki Sorumluluu ktisadi ve Ticari Bilimler Dergisi, S.10, 1968, s. 45 Yarg.13.HD., T. 09.04.2003, E.2003/711, K.2003/4255 www.kazanci.com.tr (eriim tarihi:13.07.2007).; Yarg.13.HD., T.12.6.2006, E.6704, K.9459.; Yarg.13.HD., T.21.12.2006, E.13122, K.16638.; Yarg.13.HD., T.21.5.2007, E.2531, K.7045. Bkz. zkan /(ner) Akyldz, s. 328 vd. Byle bir durumda, asl edimin konusu deimeyecek ama garanti edilen sonucun gereklememi olmas, kusurdan bamsz ve parasal olarak tazmin borcu douracaktr......Sonu olarak hekimlik szlemesi de dahil olmak zere tm ad veklet szlemesi grnmleri iin sonu garantisi her zaman iin mmkndr. Gm, s.151-153.; Ayn dorultu da bkz. Aknc, s. 9. Tandoan, (borlar) s. 21. Hekimlik Szlemesinin stisna (Eser) Szlemesi Olduu Ynndeki Grler iin bkz. 7. IV. B.

89

kanaatimizce bu elverisizlik, di iin dolgu veya dier protez yapmlarnda ya da estetik ameliyatlarnda da devam eder. Bu tbbi mdahalelerin hepsinde ama, fiziki ve /veya ruhsal tedavidir. rnein, bir di protezi iin en iyi malzeme kullanlm, kusursuz bir protez yaplm olsa bile hastaya uygulanmasnda ngrlemeyen nedenlerle ene yaps, doku uyumazl, ...vb.- iyi sonu alnamam ve hasta bu adan tedavi edilememi olabilir. Hatta ve hatta, bu gzelletirme amal estetik mdahalelerde de byledir; belirli bir burun modeli kararlatrlm ya da gs protezi iin belli bir beden taahht edilmi olduunda bile, hastann fizyolojik yaps nedeni ile istenen sonuca ulalamayabilir.

Bir baka dalist gr ise, hekimin baz mdahaleler iin sonucu garanti edebilecei, bazlar iin ise edemeyecei ynndedir. Bu gr taraftarlar, tedavisi tesadf ve hastann bnyesine bal grnen kimi rahatszlklarn gnmz ilerleyen tp ve tedavi yntemleri, teknik ara ve gereler sayesinde basit birer operasyon haline geldii eklinde gerekesini benimsemekte ve bu alanda, sonucun garanti edilebileceini savunmaktadr307. Kanaatimizce, tbbi mdahaleleri bu ekilde ayrmak ancak, kat zerinde mmkn olabilir. Sonuta, tp ne kadar ilerlemi olursa olsun, kullanlan aletler ve teknoloji ne kadar ileri olursa olsun, tbbn faaliyet alan insan gibi, halen birok bilinmeyenin olduu, kontrol edilmesi ve ngrlmesi mmkn olmayan bir varl konu edindiinden, bu grn kabul mmkn deildir. Kald ki, dn tbben varl kabul edilen birok tan, hastalk, tedavi ynteminin bugn iin yaplan yorumu ya da izlenen yntemleri ok farkl olabilmektedir.

307

Ayrntl bilgi iin bkz. zay, s. 47 vd.

90

D.TARAFLARI A LAMASI

Hekimlik szlemesinin kurulmas, szlemelerin kurulmas ile ilgili genel hkmlere tbidir. BK. m.1 de dzenlenen karlkl ve birbirine uygun irade beyanlar, rza bir szleme olan hekimlik szlemesinin kurulabilmesi iin de yeterli ve gereklidir. Bu noktada, hastann gerek szleme kurma teklifinde bulunurken, gerekse hekimin szleme nerisini kabul ederken, zgr ve salkl olarak ilem iradesini bildirmesi nemlidir. Bunun anlam, szleme iradesinin geerli olabilmesi iin hastann ilem iradesinin hata, hile, tehdit gibi bir nedenle sakatlanmam ya da edim-kar edim arasnda ak oranszlk sonucunu yaratan, gabin durumunda aa vurulmam olmamas gerekir308.

Bir veklet szlemesini yapmak konusunda taraflar iin bir zorunluluk olmad gibi, kural olarak, byle bir szleme iin yaplan icab olumlu veya olumsuz ynde cevaplandrma zorunluluu da yoktur309. Bu durumda, sal ile ilgili problem yaayan kii (hasta) bir hekime bavurarak tedavi talebinde bulunur; icap niteliindeki bu talebi Devletin denetiminde ruhsata, izne bal alan hekim derhal reddetmez ise tedavi etmeyi zmnen stlenmi310 ve hizmet vermeyi kabul etmi saylr311. Hukuken, zmn kabul olarak ifade edilen bu durum, BK. m.6 da

308 309 310

311

Demir, (kurultay) s. 155. Tandoan, (borlar) s. 387. Serbest alan hekim, bir muayenehane aarak kendisine bavuracak olan hastalara hizmet vereceini ilan etmi olmaktadr. Hekimin bu davran hukuken icaba davet niteliindedir. Kendisine danmak / tedavi olmak iin bavuran hasta ise hukuken bir icapta bulunmaktadr. Bu durumda, muhtemel bir hekimlik szlemesi hekimin muayene amas ile gerekleen icaba davet, hastann bavurusu ile oluan icap ve hekimin tedaviyi kabul etmesi ile kurulmu olur. Bkz. Ayan, s.56.; enocak, s.34.; Ott, s. 25. BK. m.387 yalnz hukuk ilemlere ilikin vekletler iin deil madd eylemlere ilikin vekletler iin de geerlidir; rnein bir hekimle bir hastaln tedavisi iin yaplacak veklet szlemesi iin BK. m. 387de zmn kabul hakknda konulmu olan ilke uygulanmaldr. Tandoan, (borlar) s.389.

91

yaplan genel dzenleme dnda, veklet szlemesi iin ayrca BK. m.387 hkm ile de dzenlenmitir312.

Hekimlik szlemesi, hekimin mesleki yeteneklerinin, beceri, bilgi, tecrbe ve drst karakteri gibi zelliklerinin esas alnd, bu nedenle de gven unsurunun dier szlemelere nazaran ok daha belirgin olduu bir szlemedir. Dolaysyla, hastann hekimini, ama ayn zamanda, hekimin de hastasn seme zgrl313 vardr. Acil vakalar hari olmak zere314, TDN yaplan dzenlemeler, hem hekim iin hastasn315, hem de hasta iin hekimini316 seme zgrln, ayr ayr dzenlemitir.

E. CRET Vekilin grd i ya da ifa ettii hizmet karlnda bir cret317 talep etmesi, szlemenin zorunlu ve kanun unsurlar arasnda yer almamakla birlikte318, BK
312

313

314

315

316

317

BK m.387 de yer alan veklet szlemesinin teekkl balkl hkmnde Vekilin tevd edilen ii idare hususunda resm bir sfat varsa veya iin icras mesleinin icabndan ise yahut bu gibi ileri kabul edeceini iln etmi ise veklet, vekil tarafndan derhal reddedilmedike kabul edilmi saylr. dzenlemesini yapmtr. Hukuk sistemimizde, irade zgrlnn doal sonularndan biri olan szleme zgrl ilkesi hem Anayasamzn 48/I maddesinde, hem de Borlar Kanunumuzun 19 ve 20 inci maddelerinde teminat altna alnmtr. Szleme zgrl (szleme serbestisi) kendi iin de drt ana tre ayrlr: bunlar herhangi bir szlemeyi yapp yapmama, istenilen tip ve ierikte bir szleme yapma, szlemenin kar tarafn seme ve kurulmu olan bir szlemeyi ortadan kaldrma serbestisidir. Eren, s.19.; Klolu, s.52 vd.; Ouzman, Kemal/z, Turgut: Borlar Hukuku Genel Hkmler, stanbul 2005, s.19.; Uygur, Cilt: I, s.945.; Szleme zgrl ve Szleme zgrlnn Kapsam hakknda ayrntl bilgi iin ayrca bkz. Ate, s.31 vd. TDN. m. 3: Tabip, vazifesi ve ihtisas ne olursa olsun, gerekli bakmn salanamad acil vakalarda, mcbir sebep olmadka ilk yardmda bulunur. TDN. m.18: Tabip ve di tabibi, acil yardm, resm ve insan vazifenin ifas halleri hari olmak zere, meslek veya ahsi sebeplerle hastaya bakmay reddedebilir. TDN. m.5: Salk messeselerinde tatbik olunan usul ve kaideler mahfuz olmak zere, hasta, tabibini ve di tabibini serbeste seer. Demir, cret yerine bedel ifadesini kullanmakta ve hastann deyecei bedelin belirli ya da belirlenebilir olmasn, hekimlik szlemesinin unsurlarndan biri olarak kabul etmektedir. Bkz. Demir, (AHFD) s. 235.; Vekalet szlemesinde, cret dnda bakaca bir maddi veya hizmet ediminin cret olarak kabul edilip edilmeyecei sorunu ile ilgili olarak bkz. Yalnduran, Trker: Vekalet Szlemesinde cret, Ankara 2007, s. 113.

92

m.386/III de yaplan dzenleme ile cretin taraflarca aka kararlatrlmas ya da cret verilmesi yolunda hakknda teaml bulunan hallerde veklet szlemesinde de crete yer verilebilmektedir. cret karlnda i grmenin teamlden olduu hallere hekimlerin, mimarlarn, zel retmenlerin, bankalarn hizmetleri rnek olarak gsterilebilir319. Kald ki, sz konusu alanlarda taraflar cret konusunda herhangi bir anlama yapmasalar bile, bir cretli veklet szlemesinin kurulduu kabul edilmektedir320.

Kald ki, vekilin cret isteme hakknn kanunen dzenlendii ve vekalet szlemesinin cretli olduunun karine olarak kabul edildii hallerde vardr321. Nitekim, hekimin de tbb faaliyetleri karlnda cret alacana ilikin eitli dzenlemeler bulunmaktadr. TDN. m. 33 hkm, hekimlik szlemesi ile ilgili ak bir dzenleme getirmitir; Her eit cerrah mdahale, doum, fizikoterapi, radyoterapi, di tababeti tedavileri ve tabibin sk nezaretini gerektiren srekli krler iin hastalardan maktu bir cret istenebilir.322

318 319 320

321

322

Yalnduran, (cret) s. 107; Akipek, s. 39.; Tandoan, (borlar) s. 364. Tandoan, (borlar) s. 366.; Aral, s. 396.; Gm, s. 40, dipnot:156. Veklet creti verilmesi kararlatrlm, ama, miktar tespit edilmemise veya taraflar arasnda sonradan anlamazlk karsa, hakim yaplan iin ekonomik nemini, gerektirdii uzmanlk derecesini, yklenilen sorumluluu rnein bir hekimin yapaca ameliyatn arlk ve risk lsn harcanan emei ve zaman, benzer ilerde verilmesi teamlden olan cret miktarn gz nnde tutarak uygun bir crete hkmedecektir......Teamln tespitinde meslek kurulularn hazrladklar asgar cret tarifeleri gz nnde tutulabilir. Bkz. Tandoan, (borlar) s.367-368.; Gm, s. 40 vd.; Akipek, s. 41. Yalnduran, (cret) s. 107.; Vasiyeti yerine getirme grevlisi: TMK. m.550/IV.; Noterler: Noterlik Kanunu m.112 vd.; Avukatlar:1136 sayl Avukatlk Kanunu m.163 ve m.164.; Avukatlk cretinin belirlenmesi ile ilgili ayrntl bilgi iin ayrca bkz. Gnergk, s. 128 vd. TDN. hkmleri arasnda yer alan bir baka dzenleme ise m.34 de u ekilde yaplmtr: Gtr cret alnmas caiz olan hallerde, tedavi tamamlanmadan herhangi bir sebeple braklrsa, mdavi tabip o zamana kadar sarfettii mesai ile masraflarna tekabl eden creti alr ve pein cret alm ise bakiyesini iade eder. Bir dier dzenleme ise, m.35 de acil mdahaleler iin yaplmtr: Acil vakalarda mdahale eden tabip veya di tabibi, bu mdahaleden dolay, cretini sonradan isteyebilir.

93

Salk Hizmetleri Temel Kanunu (SHTK)323, salk hizmetleri ile ilgili temel esaslar belirlerken cretle ilgili olarak m.3/c de yapt dzenlemede u ifadeye yer vermitir: .....Gerek grldnde zel salk kurulularnn her trl cret tarifeleri Salk Bakanlnca onaylanr. Kamu kurum ve kurulularna ait salk kurulular veya salk iletmelerinde verilen her trl hizmetin fiyatlar Salk Bakanlnca tespit ve ilan edilir.

Serbest alan hekimlerin alacaklar asgari cret ise Trk Tabipleri Birlii tarafndan dzenlenmektedir324.

IV. HEKMLK GRLER

SZLEMES

TEL

LE

LGL

Hekimlik szlemesinin hukuki nitelii tartmaldr. Bu konuda, doktrinde deiik grler ileri srlmtr.

323 324

Kanun No:3359, Kabul Tarihi:7.5.1987, Yaymland R.G.: 15.5.1987 -19461 Trk Tabipleri Birlii Asgari cret Tarifesi ad altnda bir kitapk yaymlayarak kendi muayenehanelerinde serbest alan tm hekimlere datr. Bu kitapk iinde genel ilkesel dzenlemeler, muayyene ve ayr ayr tm tbbi mdahaleler tek tek birimlendirilmitir. rnein, Normal i gnlerinde muayenede yaplan muayene 25 birim, hastann bulunduu yerde muayene ise 45 birim; ocuk Sal ve Hastalklar Blm: Kalp hz, solunum hz, tansiyon arteriyel takibi (monitorizasyon) 30 birim; Toraks tp taklmas (yenidoan) 200 birim; Genel Cerrahi: Lenf bezi biyopsisi 150 birim; Radyofrekans 200 birim; Kalp ve Damar Cerrahisi: Ven grefti ile damar onarm, intratorasik, by-pass ile 1480 birim, Transluminal anjioplasti 500 birim; Kulak Burun Boaz Hastalklar: Tonsillektomi (bademcik ameliyat) 250 birim, Timpanoplasti 700 birim, Koklear implant yerletirilmesi (biyonik kulak ameliyat) 1100 birim; Plastik, Rekonstrktif ve Estetik Cerrahi: Burun rekonstrksiyonu, 600 birim, ......vb. Trk Tabipler Birlii her yl (ya da enflasyonun durumuna gre ylda iki kez) bu birimler ile arplacak olan katsayy bildirir. (Bu bilginin almamza eklendii Nisan 2008 itibariyle sz konusu katsay 2,6 idi.) Hekimler yapacaklar - muayyene, tehis, her tr tbbi mdahale vb.- uygulamann birimlerini, o dneme ait katsay ile arparak asgari creti belirlerler. Belirlenen bu cretin zerinde bir cret talep edilebilecekken, bu cretin altnda kalan bir cret alamazlar. Bu uygulama, zel hastanelerdeki hekimlik hizmetleri iinde geerlidir.

94

A. HZMET SZLEMES GR

Borlar Kanunumuzun 313.maddesinde Hizmet akdi, bir mukaveledir ki onunla ii, muayyen veya gayri muayyen bir zamanda hizmet grmei ve i sahibi dahi ona bir cret vermei taahht eder. eklinde tanmlanan hizmet szlemesinin unsurlar edim (i), cret ve bamllktr325. i, i grme edimini bir cret karlnda yerine getirir, yani szleme ivazl bir i grme szlemesidir326. Dier yandan hizmet szlemesinde, iinin, belli olan ya da olmayan bir sre iin ve iverene bamllk ilikisi iinde bir hizmet grmesi veya grmeyi vaat etmesi sz konusudur327. Tm unsurlar ile birlikte, hizmet szlemesi ... bir kimsenin cret karlnda belirli veya belirsiz bir sre iin hizmet grmeyi, hizmetini i sahibinin emrinde bulundurmay, i sahibinin de ona bir cret vermeyi stne almasdr. eklinde de tanmlanmtr328. Bir szlemenin hizmet szlemesi nitelii tayp tamadna karar verebilmek iin gz nnde tutulmas gereken bu unsurun yan sra Yargtayn da bir kararnda belirttii gibi329, almann iverene ait iyerinde ve onun salad aralarla yaplp yaplmad da belirlenmelidir330.

325 326

327 328

329

330

Zevkliler, s. 312. ; Yavuz, s.240 vd. Hizmet, stisna, (Neir) Yayn ve Veklet Szlemeleri Borlar Kanunumuzda dzenlenmi olan i grme borcu douran szlemelerdir. Aralarnda byk benzerlikler olan bu szlemeleri birbirinden ayrmak zaman zaman byk glkler gsterebilir. Bu tr durumlarda BK m. 386 / II hkm Dier akitler hakkndaki, kanun hkmlere tbi olmayan ilerde dahi, veklet hkmleri cari olur nemli bir ileve sahiptir. Zevkliler, 312 ; Yavuz, s.241. Esener, Turhan: Hukuku, Ankara 1978, s. 126.; Yargtay da hizmet akdinin unsurlarnn cret, edim ve bamllk olduunu eitli kararlarnda belirtmitir: Yarg. 9.HD., 18.2.1985 T., E.3, K.1872, Uygur, Cilt:VI., s.7218. Yargtay kararnda yle denmektedir: Aradaki ilikinin hizmet szlemesine mi, yoksa veklet szlemesine mi dayand sorusunun zmnde, i, cret ve bamllk unsurlar ile yetinilmeyip, yaplacak iin zamanla m, yoksa say ile mi snrlandnn da gz nne alnmas gerekir. ayet say ile bir snrlandrma var ise veklet ilikisine dayanld, aksi halde hizmet szlemesi sz konusudur. Yarg. 9.HD., 20.6.1996 T. E. 3092, K.14111., Uygur, Cilt:6, S.7221. Akipek, s. 51.

95

Doktrinde, bu gr kabul edenlerden Donay, u ifadeleri ile hekim ile hasta arasndaki szleme ilikisini hizmet szlemesi olarak nitelendirmitir331:

.Doktorun, hastasna bir hizmet grd gerektir. Ancak bu hizmet bedeni olmayp, ilmi ve fikridir. Doktor, tp ilminin verilerine uyarak hastasn ihtimamla tedaviye alr. Hasta da, buna karlk bir cret der. Bir cret karl hastasna hizmet gren doktor, eer muayyen veya gayri muayyen bir zaman iin bu hizmeti gryorsa, hizmet szlemesinin mevcudiyetini kabul etmek zaruridir. Bu bakmdan biz de, bir aile doktorunun anlamasn hizmet szlemesi olarak nitelendiriyoruz. Ayn ekilde belirli zamanlarda, bir cret karlnda hastasn muayene etmeyi zerine alan doktorun yapt szleme de bir hizmet szlemesidir.

Reisolu da, genellikle hizmet akitlerinin hekimler ve hastalar arasnda deil, hekimler ile salk kurumlar veya eitli iletmeler arasnda sz konusu olduunu belirttikten sonra, aile hekimliini -hekim ve hasta arasndaki ilikinin belirli bir sre devam etmesi nedeni ile- hizmet akdi olarak kabul etmitir332. Kanaatimizce, Donay ve Reisolunun burada aile hekimlii olarak nitelendirdii hekimlik, bir hekimin bir ailenin bireylerine uzun sre hizmet verdii bir ilikidir. Aile hekimi, bir ailenin belli ya da belirsiz bir zaman sreci iinde ortaya kabilecek salk problemleriyle ilgilenme iini zerine alsa da, bu iliki de doktrin333 ve Yargtayn334 anlad anlamda, bir bamllk ilikisi bulunmamaktadr.

331 332 333 334

Donay, (doktorun) s.44 vd. Reisolu, s.12. Tandoan, (borlar) 36 vd.; Yavuz, s.241. Hizmet akdindeki, nezaret, denetim ve gzetim sk, kesif bir mahiyet arz eder. Yargtayn 1974 ylnda vermi olduu kararnda da belirtildii gibi buradaki bamllk .... her an ve durumda alan denetleme veya buyruuna gre edimini yaptrma olanan iverene salayan, alann, edimi ile ilgili buyruklar dnda alma olana bulamayaca nitelikte bamllktr. Yarg. 10.HD., T.01.07.1974, E.1974/3612, K. 1974/4738., Uygur, Cilt: VI., s. 7237.

96

Aile Hekimlii, 5258 sayl Aile Hekimlii Pilot Uygulamas Hakknda Kanun da u ekilde tanmlanmtr; Aile hekimi; kiiye ynelik koruyucu salk hizmetleri ile birinci basamak tehis, tedavi ve rehabilite edici salk hizmetlerini ya, cinsiyet ve hastalk ayrm yapmakszn her kiiye kapsaml ve devaml olarak belli bir meknda vermekle ykml, gerektii lde gezici salk hizmeti veren ve tam gn esasna gre alan aile hekimlii uzman veya Salk Bakanlnn ngrd eitimleri alan uzman tabip veya tabiptir335. Bu durumda, hekim ve hasta arasnda deil, ancak, hekim ile Salk Bakanl arasnda yaplan szlemenin336 bir hizmet szlemesi nitelii tadndan bahsedilebilir.

Hizmet szlemesinin unsurlarn, hekim ile hasta ilikisi asndan deerlendirdiimizde, ncelikle hekimin ii sfatyla, iverene, yani hastaya, bal ve onun direktifi altnda almadn grmekteyiz. Aksine, hekimlik szlemesi asndan hekimin hastaya deil, bir anlamda hastann hekime ballndan sz edilebilir337. Hastann bu szleme kapsamnda amacna ulamas iyilemesi, tedavinin baarl olmas, zdrabnn dinmesi vb.- bir yandan hekimin uygulayaca doru tedavi yntemine, dier yandan da hekimin kendisine verecei tbbi direktiflere ilalarn dzenli kullanlmas, beslenme dzeni, fiziksel egzersiz vb.uymasna baldr. Nitekim, TDN. de, hekim ve hasta ilikisinde, emir ya da talimat

335

336

337

Aile Hekimlii Pilot Uygulamas Hakknda Kanun No:5258, Kabul Tarihi: 21.11.2004, RG. Say: 25665, Yayn Tarihi: 09.12.2004. Aile Hekimlii Pilot Uygulamas Hakknda Kanunun 3. maddesi personelin stats ve mal haklarn u ekilde dzenlemektedir; Salk Bakanl; Bakanlk veya dier kamu kurum veya kurulular personeli olan uzman tabip, tabip ve aile sal eleman olarak altrlacak salk personelini, kendilerinin talebi ve kurumlarnn veya bakanln muvafakat zerine, 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu ile dier kanunlarn szlemeli personel altrlmas hakkndaki hkmlerine bal olmakszn, szlemeli olarak altrmaya veya bu nitelikteki Bakanlk personelini aile hekimlii uygulamalar iin grevlendirmeye yetkilidir. Akartepe, s. 16.

97

verme gibi bir bamllk unsurunun bulunmadna dikkat eken bir dzenleme yapmtr338.

Hekim hasta ilikisi iinde, hekimin belirli ya da belirsiz bir sre ile bal olmasnn sz konusu olmadn da grmekteyiz. Hekimin almalar belli bir sonuca ama garanti edilmeksizin- ynelmitir ve bu sonu iin sre unsuru deil, tedavi nemlidir339. szlemesine Bu gerekelerle, doktrinde, hekim ile hasta arasndaki hekimlik szlemesi hkmlerinin uygulanamayaca gr

hizmet

ounluktadr340.

B. STS A (ESER) SZLEMES GR

Borlar Kanunumuzun 355. maddesinde stisna, bir akittir ki onunla bir taraf, dier tarafn vermeyi taahht eyledii semen mukabilinde bir ey imalini iltizam eder. eklinde tanmlanan341 istisna szlemesinin unsurlar temel olarak taraflarn bir iin grlmesi karlnda bir cretin denmesi zerine anlam olmalardr342. stisna akdi, bir i grme szlemesi olmakla birlikte bu szleme de nemli olan, almann kendisinden ok, bu almadan ortaya kan ve objektif

338

339 340

341

342

TDN m.6 Tabip ve di tabibi, sanat ve mesleini icra ederken, hibir tesir ve nfuza kaplmakszn, vicdan ve mesleki kanaatna gre hareket eder. Tabip ve di tabibi, tatbik edecei tedaviyi tayinde serbesttir. Aolu, etin: Tbb Yardm ve El Atmalardan Doan Sorumluluklar, Ankara 1993, s. 19. Belgesay, s. 76.; Ayan, s. 54.; enocak, Zarife: Trk zel Hukukunda Hekimin Sorumluluu, Ankara 1998, s. 19 vd.; Aolu, s. 19.; pekyz Yavuz, s. 57. Tanmda yer alan ey ifadesinin eser olarak, imal ifadesinin ise onarlma ya da deiiklik yaplmasn da kapsayacak ekilde meydana getirme veya ortaya koyma eklinde anlalmas gerektii, bugn doktrinde ve uygulama da baskn grtr. Bkz. Tandoan, (borlar) s. 22 vd.; Aral, Fahrettin: Borlar Hukuku, zel Bor likileri, Ankara 2006, s. 315 vd.; Yavuz, s.277.; Zevkliler, s.325 vd.; Yalnduran, Trker: Alt stisna (Taeronluk) Szlemeleri, Ankara 2000, s.44 vd. Zevkliler, s. 325 vd.

98

olarak gzlenebilen maddi ya da maddi olmayan343 - sonutur344.

stisna

szlemesinde, mteahhidin eser meydana getirme borcu, veklet szlemesinde vekilin, hizmet szlemesinde iinin i grme borlarnn aksine, bir edim fiili deil bir edim sonucudur ki, taahht edilen sonu yerine gelmeden ve alacaklnn ifaya olan menfaati karlanmadan, edim yerine getirilmi olmaz345.

Hekim ve hasta arasndaki ilikiyi, istisna szlemesi olarak deerlendirmek, sonucun mutlaka elde edilmesi kriteri asndan mmkn grnmemektedir. Zira hekim, hibir durumda yapaca tbbi mdahalenin baar ile sonulanaca garantisini veremez; sonucun gereklememesi rizikosunu stlenemez. Hekim, bilimsel kurallara uygun olarak tan koyar ve gereken tedaviyi, tbbi standartlara gre uygular; gerekli dikkat ve zeni gsterdii srece, tedavinin mutlak olarak iyiletirmeyle sonulanmamas nedeniyle sorumlu tutulamaz346.

Hemen belirtmek gerekir ki, konusu i grme olan szlemelerin aralarnda ok byk benzerlikler olmas, bu szlemelerin birbirinden ayrt edilebilmelerini doktrin ve uygulama asndan olduka zorlatrmaktadr. Bu zorluk, Trk hukuku asndan ounluun, veklet szlemesi niteliinde grd hekimlik szlemesi

343

344

345 346

Ancak, maddi olmayan igrme sonularnn istisna szlemesine konu olmas grne iki adan snrlama getirilmektedir; a) Maddi olmayan bir sonu ancak, nitelii icab bir i grme sonucu olarak taahht edilebildikleri lde istisna szlemesine konu olabilirler. rnein, retim, dava ve tedavide belirli baarl bir sonu, nitelii gerei taahht edenin gc dnda kalan ve tartlamayan faktrlere baldr. b) stisna szlemesinde ait baz kurallar, rnein teslim ve muayeneye ilikin olanlar, eserin belirli lde maddi bir ekil almasn gerektirir. Aral, s.320321. Tandoan, (borlar) s.1.; Aral, s. 317 vd..; Yavuz, s.277.; stisna szlemesinin konusuna rnek olarak: bir bina yapm, l zerine elbise dikimi, ayakkab veya saat tamiri, bir metnin tercmesinin yaplmas, zel bir ihtiya iin bilgisayar program hazrlanmas, fotoraf ya da film ekimi, bir otomobil tamiri, radyo ve televizyon reklamlar, gazeteye ilan verilmesi, maaza vitrininin dzenlenmesi, bir gazinoda ark sylenmesinin taahht edilmesi, sinemada film gsterilmesi vb. verilebilir. Tandoan, (borlar) s. 17.; Reisolu, s. 12.; Akipek, s. 51 vd. Ayan, s. 64.

99

asndan da vardr ki, baz durumlarda istisna szlemesi niteliinde olup olmad tartlmaktadr347.

stisna akdi olduu kabul edilen baz durumlar, rnein, di hekimleri tarafndan tedavi amac dnda kpr, dolgu gibi protez yapmnn borlanld szlemeler ve ortopedistler tarafndan takma kol ve bacak yapmnn borlanld szlemeler348 ve yine tedavi amac bulunmadan yaplan estetik cerrahi mdahaleler349 de hekimlik szlemesinin hukuki niteliinin istisna akdi olduu eklindeki gr hakim grlmektedir350. Ancak, bu gr de, eitli ynleriyle eletiriye aktr. yle ki: sz konusu ilem ve eylemlerde de tedavi amacnn ar bast, hedefin yine kiiye salk kazandrmak olduu hallerden bahsedilebilir351. Dier taraftan da, bir tedavide baarl bir sonuca eriilmesi, iin mahiyeti gerei352

347

348 349

350

351

352

Bu tr bir tartma avukatlk szlemesi asndan da yaplmaktadr. rnein serbest alan avukatn mvekkili iin, bir mtalaa hazrlamas ya da bir szleme kaleme almas gibi belirli bir faaliyeti asndan eser szlemesi gr de savunulmaktadr. Ayrntl bilgi iin bkz. Gnergk, s. 23 vd. Ayan, s.55.; Aknc, (biyolojik madde nakli) s. 85. zay, s. 49.; Sunay, zgr / Kzlkaya, Ali / Mola, Fahri / Barutu, Ali / al Kzlkaya Emine / Gndz lknur: Estetik Cerrahn Hukuk Sorumluluu Trk Plastik, Rekonstrktif ve Estetik Cerrahi Dergisi, 2005, Cilt: 13, Say:1, s.36.; Reisolu, s. 12.; Ayan, s. 55.; Donay, (doktorun) s. 45.; Belgesay, s. 77.; pekyz Yavuz, s. 64. Estetik ameliyat ve di protezi yaplmas gibi durumlarda, hekimin belli bir sonucu gerekletirmeyi stlendii gerekesi ile vekalet szlemesi deil, istisna szlemesi olarak deerlendirilmelidir eklindeki gr ve ayrntlar iin bkz. Erman, Hasan: Hekimin Hukuk Sorumluluu, Blent Davrana Armaan, stanbul 1998. Ayrca bkz. Yarg.15.HD. 20.12.1977, 1167/2307.; Di protezi yaplmas bir eser (istisna) szlemesidir. demektedir. Yarg.15.HD. 20.12.1977, 1167/2307. Tandoan, (borlar). 21.; Aolu, s. 20.; rnein, di hekiminin tedaviyle birlikte protez yapmn da borland bir szleme de, asl edim eserin yani protezin yaplmas deil, hastaln tedavi edilmesidir. Protez bal bana bir ama olmayp, iyilemeyi salayabilmek iin bir aratr. Bu nedenle, vekalet szleemesinin hkmlerinin uygulanmas doru olacaktr. Bkz. Ayan, s. 52. Hekimlik faaliyeti, objektif olarak mahiyeti bakmndan taahhd edilmeye elverili deildir; ayrca bu mdahaleler istisna akdinin, teslim ve muayeneye gibi ayba kar tekeffl hkmlerinin uygulanmasna da elverili deildir enocak, (hekim) 24.; ....kiilik haklarnn konusunu oluturan kiisel deerler ve zellikle kiinin vcut btnl eser szlemesinin konusunu oluturamaz. te yandan estetik amalarn nihai sonular da kiinin psikolojik saln dzeltmekle ilgili olduuna gre gzelletirme amal estetik ameliyatlarn da vekalet szlemesi hkmlerine tabi olacaktr. Gm, s. 221 (910 no.lu dipnot). Ancak, bir berberin sa sakal kesmesi, sa yapma veya boyama, manikr, pedikr yapm gibi insan vcudu zerinde icra edilen faaliyetleri gerektirmekle beraber, hayat nemi bulunmayan ve vcudun d ksmnda

100

tartlamayan; ykmllk altna girenin gc dnda kalan faktrlere bal olduundan353, gerekletirilmesinin nceden yklenilebilmesi mmkn olmad354 gibi, bunun hekimden beklenmesi de adeta mucizenin borlanlmas anlamna gelir.

Yargtay, hekim ve hasta arasndaki ilikiyi sonucun taahht edilip edilmemesinin yan sra, tbbi mdahalenin vasfna gre bir ok kararnda vekalet szlemesi olarak deerlendirirken355 baz kararlarnda estetik burun

ameliyatn356, estetik amal dvme silmeyi357, di protezi yaplmasn358,

353

354 355

356

357

358

snrl bir sonu douran bu gibi faaliyetlerin, eser meydana getirme kapsamnda deerlendirilerek istisna szlemesine konu tekil ettii kabul edilmektedir. Tandoan, (borlar) s. 41.; Aral, s.322. nk hekim ile hasta arasndaki ilikide, hekimin istenilen sonuca ulamas, onun btn ykmllklerini yerine getirmi olmas halinde dahi mmkn olmayabilir. Bunun sebebi ise hastann durumunun ve hastaln niteliinin istenilen sonuca ulalmasn etkileyen faktrler olmasdr. Dolaysyla, hekim ile hasta arasnda kurulan hukuki ilikiye, eser szlemesinin hkmlerinin uygulanmas mmkn grnmemektedir. Bkz. Akartepe, s.17 vd. Tandoan, (borlar) s. 101. rnein, 1964 ylnda Yargtay Hukuk Genel Kurulunun vermi olduu bir kararda, ..Hekimin hastann beynindeki tmr baarl biimde almay taahht etmesine ramen, anlan ilemin eser meydana getirmek veya bir ey yapmak veyahut mevcut bir eyin parasn yapmak, takmak veya tamir etmek niteliinde olmamas sebebiyle daval hekimin ameliyat neticesini taahht etmesinin dahi durumu deitirmeyeceini, olayn 386.maddenin ikinci fkras gerei veklet niteliinde olduunun kabulnn gerektiini.. belirtmitir. Yarg. HGK. T.06.07.1964, E. 1964/37, K. 1964/40.; Yargtay yeni tarihli kararlarnda da, dava temelini genel olarak vekalet szlemesine dayandrmaktadr. rnein: hatal by-pass ameliyat ve kalpte sarg bezi unutulmas Yarg. 13.HD. T.12.6.2006, E.6704, K.9459.; hatal tedavi nedeniyle fel olma Yarg. 13.HD. T.6.7.2006, E.5554, K.11186.; hamilelik takibinin zensiz yaplmas ve bebein doumdan sonra lmesi Yarg.13.HD. T.7.7.2006, E.6143, K.11224.; hatal ameliyat nedeniyle bitkisel hayata neden olmak Yarg.13.HD. T.19.4.2007, E.15155, K.5635.; hastaya uygun olmayan artlarda mdahale ve yeterli zenin gsterilmemesi Yarg.13.HD. T.21.5.2007, E.2531, K.7045.; Dier kararlar ve ayrntlar iin bkz. zkan, Hasan / ner Akyldz, Sunay: Aklamal tihatl Hasta Hekim Haklar ve Davalar, Ankara 2008, s. 328-352 vd. Estetik ameliyatlarda ameliyat yapan doktor, estetik grnm konusunda belli bir teminat vermise, taraflar arasndaki bu szleme, eser szlemesidir. Yarg. 13.HD., T.05.04.1993, E.1993/131, K.1993/2741, Uygur, Cilt: VII, s. 7630-76. Dvmeyi estetik amala silmek iin mdahalede bulunan doktor, eser szlemesinin nitelii itibariyle izi tamamen yok etmeyi taahht etmi saylr. Yarg. 15.HD., T.03.11.1999, E.1999/4007, K.1999/3868, Uygur, Cilt: VII, s.7629. Davac, ....di hekimi davalnn yapmn yklendii st ve alt ene di protezinim kullanlamayacak derecede aypl olduunu..... belirtilen miktarlardaki maddi ve manevi tazminatlarn ve denen i bedelinin davaldan tahsiline karar verilmesini istemitir. ....Yanlar arasnda gerekletii ileri srlen temel hukuksal iliki, Borlar Yasasnn 355.maddesinde tanmland zere niteliince bir eser szlemesidir. Yarg. 15.HD. T.14.2.2005, E.2004/3331, K.2005/698. www.kazanci.com.tr (eriim tarihi:24.04.2006)

101

sonucu garanti edilen estetik ameliyat359 istisna szlemesi hkmlerine tabi olduu grne varmtr.

Hekimlik szlemesinin hukuki niteliinin BK. dzenlenen eser (istisna) szlemesi hkmlerine tabi olacann kabul edilmesinin pratikteki sonular ise u ekilde sralanabilir:

Hekim bir mteahhit (yklenici) gibi sorumlu olacaktr. Bylece hekimin de, mteahhidin eser meydana getirme borcu erevesinde ahsen ifa veya kendi ynetimi altnda yaptrma (BK. m. 356/II), ara, gere ve malzemeleri salama (BK. m.356/III ve m.357) borlar360 bulunmaktadr361.

Hekimin taahht ettii sonu ne ise, bu sonu elde edilmeden bor ifa edilmi olmayacaktr.

Hekimin, BK. m.359-363 arasnda dzenlenmi olan ayba kar tekeffl borcu da doacaktr362. Bu balamda hasta, BK. m.360 da ngrlen artlarn gereklemesi halinde, tazminat talebinden baka, szlemeden dnme, cretin indirilmesi ve eserin tamiri gibi bir takm seimlik haklara sahip olacaktr363.

359

360

361 362

363

Taraflar arasndaki szlemeye gre, estetik ameliyat yaplmak suretiyle davacnn karn blgesinde doumdan sonra oluan bozulmann giderilmesi ngrlmtr. Burada, szleme yaplmasnn nedeni belli bir sonucun (eserin) ortaya kmasdr. Eser, yklenicinin sanat ve becerisini gerektiren, bir emek sarf ile gerekletirilen sonutur. O halde, taraflar arasndaki iliki BK.355 vd. maddelerinde dzenlenen eser szlemesi ilikisidir. Yarg.15.HD., T. 8.6.2006, E.2005/7988, K.2006/3417, www.kazanci.com (eriim tarihi: 26.01.2009) Bu durumda, hekimin zen borcu genilemi, mteahhidin zen borcunun kapsamnn vekile nazaran geni dzenlenmi olmas nedeni ile de sorumluluu arlatrlm olacaktr. zay, s.49. Aral, s. 325.; Yavuz, s. 287-293. Ayrntl bilgi iin bkz. enocak, Zarife: Eser Szlemesinde Aybn Giderilmesini steme Hakk, Ankara 2002. Aral, s. 358.; Eser szlemesinde eserin aypl olams halinde bu ayplar kabule engel deil ise; i sahibi ayplarn aynen giderilmesini veya giderilmesi iin gerekli bedelin tahsilini ya da i bedelinden bu miktarn indirilmesini; ayplar eserin kabulne engel derecede ise, eseri iade ve dedii bedelin geri verilmesini ve koular olumu ise dier zararlarn talep edebilir (BK.m.360). te yandan, aybn giderilmesinin ar masraf gerektirmemesi de zorunludur. nk eser bedelini aan onarm giderini yklenici reddedebilir. Bu halde, Medeni Yasann 2.maddesinde ngrld zere, drstlk kural gereince, i sahibi ya da cretten indirim yaplmasn veya szlemenin feshini isteyebilir. Bilirkii kuruluna iin ayp derecesinin de tespiti

102

C. KE D E ZG YAPISI OLA SZLEME GR

Kendine zg yaps olan szlemeler, unsurlarnn kanunun ngrd szleme tiplerinin hi birinde ksmen ya da tamamen mevcut olmad szlemelerdir364.

Fazla taraftar bulmamakla beraber, hekimlik szlemesinin, BK da dzenlenen herhangi bir akit tipine dahil edilemeyecei nk kendine zg bir yaps olan bir szleme olduu u gerekeler ile savunulmutur: Hekim ile hasta arasndaki iliki dier hibir szlemede olmayan zellikler tamaktadr ki, taraflar arasnda sadece bireysel kara dayal edim mbadelesi yerine, yardm, gven, anlay, zen ve efkat unsurlarnn ar bast bir iliki sz konusudur. Taraflardan biri g ve otorite sahibi bir uzman iken, dier taraf yani hasta zayf ve bilgisiz bir konumdadr365. Bu gre gre, hekim ile hasta arasnda kurulan szleme, insann en zel ve derin alanna giren insani boyutu ile BK da dzenlenen dier szleme tiplerine hi de benzemeyen bir durumdur366. Bu nedenle, byle bir ilikide

364

365

366

mahkemece yaptrlmaldr. Yarg. 15.HD., T.14.02.2005, E.2004/3331, K.2005/698. www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 24.04.2006) Tandoan, (borlar) s. 12 vd.; Aral, s.52.; Yavuz, s. 12 vd. Snrl sayda olmamakla beraber, Sulh Szlemesi, Bilirkii ve Hakem Szlemesi, Tek Satclk Szlemesi (Bkz. gzar, Hasan: Tek Satclk Szlemesi, Ankara 1989), Garanti Szlemesi, Genel Alacak Tahsili Szlemesi (Factoring), Garanti Szlemesi, Sna Haklara likin Lisans Szlemesi, Kredi Ama Szlemesi, ek Szlemesi, Teminat iin Brakma Szlemesi, Tasarruf Mevduat Szlemesi, Kk Kasa Kiras Szlemesi, Ynetim (Management) Szlemesi, Gezi Szlemesi (Bkz. zdemir Oktay, Saibe: Gezi Szlemesi, stanbul 1997) kendine zg yaps olan szlemelere rnek olarak verilebilir. Atabek, Reat / Sezen, Merih: Hekimin Mesuliyeti, stanbul Barosu Dergisi, C.XXVIII, stanbul 1954, s. 144 vd. Donay, Shely, Meslek Srrnn Aklanmas Suu, stanbul 1978, s. 44.; Er, s. 49.; Benzer bir yaklam, genellikle vekalet grnmnde olduu kabul edilen avukatlk szlemesi iinde mevcuttur: Avukatlk Yasas ve meslek kurallar gibi yazl dzenlemelerin yan sra meslek rgtlerince konulan etik karakterli kurallar, mesleki dzen ve geleneklerle oluan avukat ile i sahibi arasndaki avukatlk ilikisi kendine zg karakteri olan bir ilikidir.Bu nedenle sui generis bir szlemedir. Bkz. Gner, Semih: Avukatlk Szlemesi, Av.Dr.Faruk Ereme Armaan, Ankara 1999, s. 316.

103

kabilecek uyumazlklar iin BK. genel hkmlerine bavurulmas gerektii savunulmutur367.

Hekimlik szlemesinin, kendine zg yaps olan bir szleme olduu kabul edildiinde, szlemeye uygulanacak olan hkmler farkl yoldan tespit edilebilecektir. ncelikle, szleme, iyiniyet kurallarna ve ilerde yaygn teamllere gre yorumlanacak ve tamamlanacak; nitelikleri izin verdii oranda benzedikleri akit tiplerine ilikin kanun hkmleri kyas yolu ile bu szlemeye uygulanacak ve hukuk sorunlarn zm iin gerekirse BK genel hkmlerine de

bavurulacaktr368.

D. VEKLET SZLEMES GR Veklet szlemesi BK. m.386 vd. dzenlenmi ve u ekilde tanmlanmtr: Veklet, bir akittir ki onunla vekil, mukavele dairesinde kendisine tahmil olunan iin idaresini veya tekabl eyledii hizmetin ifasn iltizam eder. Veklet

szlemesinin tm unsurlarn iermeyen bu tanm karsnda doktrin de yaplan eitli tanmlara baklacak olursa Tandoana gre: Veklet yle bir akittir ki, vekile mvekkilin menfaatine ve iradesine uygun bir sonuca ynelen bir i grmeyi bir zaman kaydna tabi olmakszn ve nispeten bamsz olarak yapma, borcunu, sonucun elde edilememesi rizikosu ona ait olmamak zere ykler.369 Aral ve Zevkliler, vekalet szlemesini Vekilin bakasnn menfaatine ve iradesine uygun olarak bir i grme borcu altna girdii bir szlemedir. eklinde

367 368 369

Atabek / Sezen, s. 44 vd. Tandoan, (borlar) s. 12-13.; Yavuz, s. 12.; Aral, s. 55 vd. Tandoan, (borlar) s.356 vd.

104

tanmlamay tercih ederken370, Yavuz, vekalet szlemesini baka bir szlemenin artlarnn gereklememesi ibaresini ekleyerek u ekilde yapmaktadr371: vekalet szlemesi, vekilin szleme ile ykmlendii ii grmeyi ya da hizmet ifasn borland ve bu i grmenin kanun hkmleriyle dzenlenen akitlerden herhangi birinin konusuna girmedii, buna karlk ancak szleme veya teaml olan durumlarda crete hak kazand i grme borcu douran bir szlemedir. di veklet szlemesini tm unsurlar ile birlikte ifade eden bu tanmlara gre, veklet szlemesinin unsurlar372: a. Bir iin grlmesi veya bir hizmetin ifas373, b. in mvekkilin menfaatine ve iradesine uygun olarak yaplmas, c. in zaman kaydna bal olmakszn, bamsz olarak ve sonucun elde edilememesi rizikosu stlenilmeksizin yaplmas, d. Taraflarn anlamas, e. BK. da cret zorunlu unsur olarak saylmam olmakla beraber taraflarca kararlatrld takdirde cret de szlemenin unsurlarndan biri olarak kabul edilir. Doktrin374 ve yarg kararlarnda375, ounluun kabul ettii gr hekimin hastasn muayene, tedavi veya ameliyat etmesi BK. m.386 anlamnda maddi bir fiili stlendii376 bir i grme szlemesi anlamnda veklet szlemesidir377.
370 371 372 373

Aral, s. 391.; Zevkliler, s. 359. Yavuz, s. 351. Bkz. zkaya, Eraslan: Vekalet Szlemesi ve Ktye Kullanlmas, Ankara 1997, s. 21 vd. 1881 tarihli svire BK metninde (m.392) mevcut olmayan hizmetin ifas deyimi, maddi fiillerin i grme kavramnn kapsamn girmedii dncesi ile 1911de yaplan deiiklikle BK m.386/I metnine dahil edilmitir. Bylece hukuk ilemlerin ve hukuk ilem benzeri fiiller yan sra madd fiillerin yaplmas da veklet szlemesinin konusunu tekil edebilecektir. Tandoan, (borlar) s. 356.; Aral, s. 392 vd.; Yavuz, s. 362.; Doktorun eylemlerinde hasta (mvekkil) adna veya hesabna hukuk ilem veya ilem benzeri yoktur. Bu nedenle doktorun hastasn muayene ve tedavi etmesi maddi bir eylemle ilgilidir. Aolu, s.15.

105

Veklet szlemesinin unsurlar asndan, hekim ve hasta arasndaki hukuk iliki incelendiinde ncelikle hekimin, hastann salna kavuabilmesi iin gerekli tehis, tedavi ve tbb mdahaleleri yapmay stlendiini, bunun da belli bir zaman kaydna bal olmadn grmekteyiz378. Kald ki, bir tedavinin ne kadar zaman alaca, hastaln zelliine, hastann durumuna, tbb mdahalenin trne gre farkllklar gsterecektir.

374

375

376

377

378

Tandoan, (borlar) s. 360.; Yavuz, s. 363.; Aral, s. 393.; enocak, (hekim) s. 25.; Reisolu, s.12.; Acolu, s.20.; Ozanolu, Hasan Sekin: Hekimlerin Hastalarn Aydnlatma Ykmll AHFD Cilt: 52, 2003, Say:3, s. 55; Arat, Aye: Hekimin Hukuk Sorumluluunda Bir Hukuka Uygunluk Sebebi Olarak Hastann Rzas EHFD, Cilt:I, Say:2, 2006, s.226.; Akyldz, Sunay: Hasta Haklar ve Hekimin Sorumluluu, Gncel Hukuk, Mart 2006/03, s.21.; Kaneti Selim: Hekimin Hukuksal Sorumluluunda Kusur ve spat Yk Trk Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, stanbul 1983, Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelimeler V.Sempozyumu, Ankara 12-13 Mart 1982, s.61.; Gm, s. 221.; ztrkler Cemal: Hukuk Uygulamasnda Tbbi Sorumluluk, Tehis, Tedavi ve Tbbi Mdahaleden Doan Tazminat Davalar, Ankara 2006, s.57.; Ylmaz, Battal: Hekimin Hukuk Sorumluluu, Ankara 2007, s. 24.; Kprl, mer: Hekimin Hukuki Sorumluluu, stanbul Barosu Dergisi 1984, Cilt:58, S.10-11-12, s.600.;zdemir, s.81.; pekyz Yavuz, s. 68.; Akartepe, s. 20.; Demir, (kurultay) s. 154. ....vekil konumunda olan doktorun meslek alan iinde olan btn kusurlar, hafif dahi olsa sorumluluunun unsuru olarak kabul edilmelidir. Yarg.13.HD. T.10.03.2006, E. 2005/14854, K.2006/3416.; ....Dava, daval doktorlarn vekillik szlemesinden kaynaklanan zen borcuna aykrlk olgusuna dayanmaktadr..... Yarg.13.HD. T.04.03.1994, E.1994/8557, K.1994/2138.; Yarg.13.HD. T.23.02.2006, E.2005/15820, K.2006/2367;Yarg.13.HD.,T.19.10.2006, E.2006/10057, K.2006/13842.; Yarg. 13.HD., T.12.06.2006, E. 2006/6704, K. 2006/9459.; Ylmaz, s.18 vd.; Yarg.13.HD., T.6.11.2000, E. 8590, K. 9569, Uygur, Cilt: VII, s. 8580; Yarg.13.HD. T.07.02.2005, E. 2004/12088, K. 2005/1728, mee yazlm, eriim tarihi: 19.10.2006.; Yarg.13.HD. T.06.03.2003, E.2002/13959, K.2003/2380; .... hasta ile doktor arasndaki ilikinin veklet ilikisi olduu, vekilin zen grevinin bulunduu, hafif kusurundan dahi sorumlu olduunu.... Yarg.13.HD., T.21.12.2001, E.2001/9800, K. 2001/11883 http://www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 24.04.2006) Maddi bir fiile ilikin yaplan veklet szlemesinde, vekil mvekkili adna veya hesabna bir ilem ya da hukuk ilem benzeri iler yapmaz; onun adna hak kazanmas ya da bor yklenmesi sz konusu deildir. Bu sebeple veklet szlemesine ait baz hkmlerin rnein vekilin, mvekkili yararna ald eyleri ona devir ykmll (BK m. 392), kanun halefiyet hkm (BK. m. 393), mvekkilin, vekili bortan kurtarmasna ilikin hkm (BK. m. 394/I) maddi fiilleri konu alan vekalet szlemelerine uygulanabilmesi sz konusu olmayacaktr. Bkz. Uygur, Cilt:VII, s. 8483. Madd fiillere ilikin vekletin konusu, hukuka ve ahlaka aykr olmayan her trl faaliyettir. Bu nedenle uygulamada sonsuz bir eitlilie sahip olan bu tr veklet szlemesine rnek olarak, bir hekimin hastay muayyene veya ameliyat etmesi, hukuku bir retim yesinin mtala vermesi, mimarn bir binay kontrol etmesi, bir retmenin zel ders vermesi, bir ses sanatsnn ark sylemesi, vb. verilebilir. Bapnar,Veysel: Vekilin (Avukatn, hekimin, Mimarn, bankann) zen Borcundan Doan Sorumluluu, Ankara 2004, s.74 vd.; Yavuz, s. 363. Belli bir zaman iin almasn bir zel hastaneye tahsis edip o zaman iinde hastaneye bavuracak eitli hastalara bakmay stlenen hekim ile hastane arasnda bir hizmet szlemesi olduundan sz edilebilir. Ancak, hekimin kendisine gelen belli bir hastay tedavi etmeyi stlenmesi hukuken bir veklet szlemesi nitelii tar. Tandoan, (borlar), s. 376

106

Hekim ve hasta arasndaki ilikinin ok nemli bir zellii de, hekimin hibir zaman sonucu garanti etmemesi / edememesi yani, hastann iyilememe riskini stlenmiyor olmasdr. Elbette ki, mesleini etik ve drstlk kurallarna uygun bir ekilde yapan her hekim, gerekli dikkat ve zeni gstererek, uygulad tedavi ya da tbb mdahalelerden hastasnn yarar salamasn ve salna kavumasn ama edinir. Ancak, sonucun elde edilememesi riskini kusurlu olmamak kayd ile- vekil yani hekim deil, mvekkil yani hasta tayacaktr. Bir kez daha ifade edebiliriz ki, iin bir zaman kaydna bal olmakszn yaplmas, veklet szlemesini hizmet szlemesinden; sonucun rizikosunun vekile ait olmamas da, veklet szlemesini istisna (eser) szlemesinden ayran unsurlardr379.

Vekil konumundaki hekim, yine hizmet ve istisna szlemesinden farkl olarak, mvekkiline kar sahip olduu nisb bamszlk iinde hareket eder. Nisb bamszlk, vekilin mvekkilinin menfaatine olarak belli bir sonuca varmak iin i grrken, amacna ulaabilmek iin belli lde karar verme zorunluluu iinde bulunmasnn sonucudur380. Hekimlik szlemesinde, hekim, tehis, tedavi, bakm gibi tbbi faaliyetlerinin tm aamalarnda mesleki bilgi, tecrbe ve vicdani kanaatleri erevesinde kararlar almak durumundadr. Tbbi mdahale, uygulama
379

380

Tandoan, (borlar) s.39 vd.; Aolu, s. S.16.; Ancak doktrin ve yarg kararlarnda, rnein gzelletirme amal estetik ameliyatlar, di, bacak, gz gibi organlarn yerine protez taklmas vb. durumlarda hekimin sonucu taahht ettii ve dolays ile sonucun baarya ulamamasndan da sorumlu olaca kabul edilmektedir. Bkz. Saral, s.43.; Donay, (doktorun) s. 45. ; Ayan, di hekimi tarafndan tedavi amac olmakszn kpr, dolgu gibi sadece bir protez yapmnn borlanld szlemeler ile, bir ortopedist tarafndan takma kol veya bacak yapmnn borlanld szlemelere eser szlemesi hkmleri uygulanabileceini belirtirken, estetik ameliyatlar BK. m.355 anlamnda eser olarak nitelendirilemeyecei nedeniyle vekalet szlemesi hkmlerine tabi olmas grn savunmaktadr. Bkz. Ayan, s. 55-56. Tandoan, (borlar) s.375. Gerekten de hekim, yklendii edimi ifa ederken pek ok karar almak durumundadr. ncelikle kendisine bavuran hastann salna yeniden kavuabilmesi iin hastal tanmlamas yani tehis koymas gerekir. Bu aama ncesinde de ou zaman baz aratrma, tetkik, tahlil ya da tbbi grntleme ilemlerine bavurulmasna karar verecek, elde ettii veriler ile eitli deerlendirmeler yapacak ve bir karara varacaktr. Bu nemli karar -yani hastaln tehis edilmesi-, bir baka nemli kararn -yani uygun tedavi ynteminin seilebilmesinin- nart niteliini tar.

107

aamasndan nce hastann onayna sunuluyorsa da, tehis ve tedavi yntemini belirleme ve seme yetkisi her zaman hekime aittir. Hekimlik mesleinin, zel bir uzmanl gerektirmesi nedeni ile tbb faaliyetler asndan genileyen karar verme zgrlnn snr ise, her zaman sadakat ve zen ykmllkleri olacaktr381. Ayn ekilde, hekimin uymas gereken etik ilkeler ve deontoloji kurallar da, karar verme aamasnda snrlar izmeye almaktadr.

BK. m. 386/III.e gre veklet szlemesinin zorunlu bir unsuru olmayan cret382, ancak taraflar arasnda bir anlamaya konu oldu ise, ya da teaml varsa talep edilebilir. Hekimlerin yaptklar i karlnda cret almalar teamlden olduu383 iin taraflarca ayrca kararlatrlmam olsa bile hastann cret demesi gerekir384. Taraflar arasnda cret alnmayacana ilikin de bir anlama yaplm olabilir ancak bunun ispat hastaya decektir385.

Dier yanda, BK. m.396/I de dzenlenen Vekletten azil ve istifa her zaman mmkndr hkmne istinaden hem hasta hem de hekim diledikleri zaman szlemeyi sona erdirebilirler386. Zira hekimlik szlemesi son derece kiisel karakterli ve gven unsuru ar basan bir szlemedir387. Hi kimse gvenmedii ve kendisini iyi hissetmedii bir hekim ile szleme yapmaya zorlanamaz. Nitekim,
381 382

383

384 385 386

387

Tandoan, (borlar) s. 374 vd. Vekleti bir dostluk ve hatr ii, bir eref hizmeti olarak gren Roma Hukukunun izlerini tayan bu hkm, gnmzdeki uygulama ile bir paralellik arz etmemektedir. Gnmzde vekletin daha ok cretli olduu hususunda fiil bir karine mevcuttur.Aral, s. 395.; Tandoan, (borlar) s. 365.; Yalnduran, s. 111 vd. zellikle, serbest meslek mensuplarna grdrlen ilerin cretli grlmesi teamldendir. Doktor, avukat, noter, mimar, mhendis, muhasebeci, bankac vb. meslek sahipleri kural olarak cret karlnda i grrler ve hizmet sunarlar. Yalnduran, (cret) s. 142. Tandoan, (borlar) s. 366.; Aral, s. 396.; Akipek, s. 41.; Gm, s. 40. Aolu, s.16. Gven unsurunun zel neme sahip olduu ve vekalet szlemesinin bir grnm olan avukatlk szlemesinde de, taraflar diledikleri zaman szlemeye son vermek hakkna sahiptirler. Avukat istifa edebilecei gibi, mvekkil de onu her zaman azletme imkanna sahiptir. Bkz. Gnergk, s.197. enocak, (hekim) s. 26 vd.

108

TDN de 19 uncu maddesinde yer alan Tabip ve di tabibi meslek veya ahsi sebeplerle tedaviyi bitirmeden hastasn brakabilir. hkm de ayn dorultuda yaplm bir dzenlemedir388. Hekimlik mesleinin zellii ve tabi olduu etik ilkeler gereince, hekimin istifas hastann yaamn ve saln tehlikeye sokacak bir zamanda da olmamal, ancak nemli sebeplerin varl halinde sz konusu olmaldr389.

Hekimlik szlemesinin, kendine zg yaps olduu grn savunan Atabek/Sezen, bu ilikinin vekalet szlemesi nitelii tamadnn kant olarak baz gerekeleri ileri srmlerdir390. Bunlara gre, vekil mvekkili nam ve hesabna hareket etmekte iken, hekim hastas nam ve hesabna herhangi bir tasarrufta bulunmamaktadr. Kanunun deyimi ile cerrahi mdahaleler hari olmak zerehekim bir i grmedii gibi bir hizmet de ifa etmemektedir. Dier taraftan vekil mvekkilin emirlerine, talimatlarna uymak zorunda olmasna ramen hekim baz durumlarda intihar eden hastaya mdahale gibi hastann emirlerine aykr bir tarzda ve onun rzas olmakszn da hareket edebilmektedir391. Yine vekil, kural olarak, mvekkiline sk sk aklama yapma ve sorulan soruya cevap vermek zorunda iken hekim hastann maneviyatn bozmamak adna gerei saklamak zere aklama
388

389 390 391

Ancak, BK m.396/II de ki u kadar ki mnasip olmayan bir zamanda vekletten azil veya ondan istifa eden kimse dierinin zararn zmin olur.dzenlemesinde olduu gibi hekimlerinde kar taraf zarara uratmamalar gerei, yaplan hizmetin nemi ve insani boyutu dikkate alnarak TDN m.19/II de dzenlenmitir; Ancak, bu gibi hallerde dier bir meslektan tedavi veya mdahalesine imkan verecek zaman evvelden hesaplayarak hastay vaktinde haberdar etmesi arttr. Hastann braklmas halinde hayatnn tehlikeye dmesi veya shhatinin zarara uramas muhtemel ise, dier bir meslekta temin edilmedike, hastay terk edemez. Ayrca bkz. Hekimlik Szlemesinin Sona Ermesi 10. III. C. pekyz Yavuz, s.71, 162. Atabek / Sezen, s. 143 vd. Reisoluna gre, Bir kaza veya ani bir kriz sonucu kendisini kaybetmi olan hastaya, hekimin mdahale etmesi halinde bir akit szkonusu olmayacak, burada vekaletsiz igrme (BK.m.410, 411) uygulanacaktr. Bkz. Reisolu, s. 13.; Ayrca, ntihar durumunda, alk grevlerinde, lm orularnda hekimin hastasnn rzas olmasa da mdahale etmesi kabul edilmektedir. Bu durumda hekimin mdahalesi vekaletsiz i grme nitelii tar. Hastann mdahaleyi yasaklamas, TMK m.23 gereince hukuka aykr olduundan, hukuken geersiz saylr. pekyz Yavuz, s.66.

109

yapmaktan kanma hakkna sahiptir. Ancak, bu gerekelerin istisnai durumlara ilikin olduu aktr ve hekimlik szlemesinin hukuk niteliini, vekalet szlemesi olarak kabul etmekten alkoyacak gte olmadklar grlmektedir.

E. GRLER DEERLE DRLMES VE GRMZ

Kanaatimizce, hangi tr tbbi mdahaleyi konu edinirse edinsin, hekimlik szlemesi, sonucun nceden taahht edilebilmesine imkan vermez. Bunun nedeni, ncelikle hekimlik faaliyetinin konusunu tekil eden, insan, hastalk, ve hasta yapsnn, hekimin elinde olmayan pek ok faktre bal olarak gelimesidir. Hekimlik szlemesinin taraflarndan biri hekim dir ve verdii hizmet her zaman bir iyiletirme, tedavi etme hizmetidir. Eer salk, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hali iinde olmak anlamn tayor ise, hekim tarafndan gerekletirilen her tbbi mdahale, bir iyiletirmeye yneliktir. ou zaman, hastaya fiziksel bir sknt vermeyen ancak, ruhsal olarak ihtiya duyulan estetik amal tbbi mdahalerde392 dahi beden ve ruh salnn bir btn olduu dnldnde, tedavi amac gzetildii kabul edilecektir393.

Di hekiminin, diler iin kpr, dolgu veya protez yaplmasnda teknik imalatnda iin iine girmesi nedeniyle istisna szlemesinin hkmlerinin uygulanmas gerei baskn gr olarak savunulmakta ise de, kanaatimizce yaplan
392

393

Bir dnem, estetik amal zellikle sadece gzellemek, para ve hret kazanmak amacyla yaplan tbbi mdahalelerin hukuka aykr saylmas gerektii gr de savunulmutur. Gnmz iin artk geri de kalm olan bu tartmalar iin bkz. Saral, s.75 vd.; ilingirolu, s. 21.; akmut, s.182. Ayan, s.34.; Gerekten de, hekimin taraf olduu tbb tehis, ve/veya tedavi amal szlemelerin tmyle vekalet szlemesi niteliinde kabul edilebilmesi de mmkndr. Bkz. Demir, (armaan) s.267.

110

faaliyetin yneldii asl ama hastann az ve di salna kavumasdr. Hekimin faaliyeti asndan, vekalet szlemesinden ayr bir nitelendirmeye gerek olmad kanaatindeyiz. rnein, di hekimi tm zen ve dikkati gstererek dzgn bir ekilde l aldktan sonra imal edilen protez ya da dolgu malzemesi birinci snf, en iyi nitelikte ve kusursuz olsa bile, hastann az ve di yaps ile uyum salamamas ya da skntsnn zlememesi olaslk dahilindedir. Bu nedenle, di hekiminin faaliyeti de sonucu garanti edilebilir bir istisna szlemesi olarak deerlendirilecek nitelikte deildir394. Kald ki, hastaya di protezi yaplmas, az salna ynelik bir tedavi rnein di eti iltihabnn kurutulmas ya da gml bir diin cerrahi mdahale ile ekilmesiile beraber stlenildiinde, faaliyetin bir blmnn vekalet bir

blmnn ise istisna szlemesi niteliinde kabul edilmesi gibi bir durum395 ile karlalmas sz konusu olacaktr396.

Dier yandan hekimlik szlemesine, istisna szlemesinin hkmlerinin uygulanmas ilikinin zayf taraf olan hastann da aleyhine olacak bir durumdur. rnein, hasta BK. m.359/I gereince sk bir inceleme ve ihbar ykmllne397 tabi olacak, bu ykmll yerine getirmemesi halinde haklarn kullanamayacak ve meydana gelen eseri (!) onaylam olacaktr. Kald ki, normal artlarda hasta, hekimin sahip olduu tbbi bilgiye ve uzmanla sahip olmad iin yaplan ilemi
394

395

396

397

.protez veya dolgu yapmnda bir eser imali olmasna karn, protezin yapm ile hedeflenen asl ama diin tedavidir. Asl amac gerekletirecek olan asl edim ise tehis ve tedavi edimidir. Tehis ve tedavi szlemesinin hukuki nitelii de vekalet szlemesi olduundan, taraflar arasndaki ilikiye vekalet szlemesinin hkmleri uygulanmaldr. zdemir, s. 83. Di hekiminin tedaviyle birlikte protez yapmn da borland byle bir szlemenin hukuki nitelii konusunda deiik gr ortaya kmtr. lk gr, szlemenin tamamen vekalet hkmlerine tabi tutulmas; ikinci gr szlemenin tamamen eser szlemesi hkmleri altnda deerlendirilmesi; nc gr ise byle bir szlemenin karma nitelikte olduu, vekalet ve eser szlemesi olarak iki paraya ayrlmas gerktiini savunmaktadr. Ayrntlar iin bkz. Ayan, s. 52-53.; Saral, s. 43 Estetik amal tbbi mdahaleler iin de, ayn durum geerlidir: Hasta ok yaygn bir ikayet olan, burun deviasyonu nedeniyle hekime ameliyat olmak iin bavurup, bu mdahale ile birlikte burnunun estetik grnmnn de dzeltilmesini talep edebilir. Eseri muayene ve ayb ihbar klfetlerinin yerine getirilmesi iin bkz. enocak (eser), s. 107 vd.

111

bu adan da denetlemesi son derece zordur. Hasta, ancak, skntlarnn giderilip giderilmedii, rnein, yaplan di protezi ile rahat bir ekilde normal hayatna devam edip edemedii ile ilgilidir.

Sonu olarak, hekimlik faaliyetinin bir btn olarak deerlendirilmesi gerektiine inandmzdan, serbest alan hekim ve hasta arasnda kurulan hukuki ilikinin, hangi tr tbbi mdahale iin olursa olsun, ancak bir vekalet szlemesinin konusunu oluturabilecei grn benimsiyoruz.

V. HEKMLK SZLEMES HUKUK TEL VE KAPSAMI

A. HEKMLK SZLEMES HUKUK TEL

Serbest alan hekim ile hasta arasnda kurulan ve bizim hekimlik szlemesi olarak nitelendirdiimiz iliki, Borlar Kanununda ve tp hukukunun zel dzenlemelerinde398 yer alan bir hukuki iliki deildir. Yukarda, incelediimiz grlere de paralel olarak, BK. m.386/II. de: dier szlemeler hakknda yaplan dzenlemelere tabi olmayan bor ilikileri, vekalet szlemesi hkmlerine tabi olur hkm gereince399, hekimlik szlemesi hukuken, temsil ilikisinin olmad, bir madd fiil vekleti olarak nitelendirilmektedir400.

Hekimlik szlemesi, cret karl kurulan bir szleme olarak tam iki tarafa bor ykleyen bir szlemedir. Bu nedenle, hekimin hastay salna

398 399 400

Hekimin Sorumluluu le lgili Pozitif Kaynaklar iin bkz. 4. III. B. Zeytin (tedavi) s. 101. Tandoan, (borlar) s.359.; Uygur, Cilt: VII., s. 8483.; Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 74., Yavuz, s. 363.; Gm, s.29.

112

kavuturmak amacyla yapaca tehis, tedavi ve her trl tbb mdahalenin karln, hastann401 cret deme borcu oluturur; her iki edim de asl edim402 niteliindedir. rza403

Dier

yandan,

bir

szleme

olan

hekimlik

szlemesinin

kurulabilmesi iin, hekim ve hastann aralarnda anlam olmalar gerekir. BK. m.1 hkmleri gereince, karlkl ve birbirine uygun irade beyanlar ile szleme meydana gelir. radeler ak ya da zmni olabilecei gibi, taraflarn objektif ve sbjektif esasl noktalar zerinde uzlama salam olmalar gerekir404. rnein, bir takm salk problemleri olan hasta, hekimin muayenehanesine gelir, hekim hastaya ikayetlerini sorar, hasta salk problemini anlatmaya balar; bylelikle hekimlik szlemesi kurulmu olur. Yargtay da bir kararnda, Doktor meslek ve sanatn icra eden bir kimsedir. Hasta muayene ve tedavi iin kendisine mracaat ettiinde ve doktor muayene ve tedaviye balad anda akdi iliki kurulmu olur. Bu iliki hukuken BK.nun 368 inci maddesinin 2 inci fkras uyarnca vekalet akdidir405.

Kamu hastanelerinde, retim yesi hekimler tarafndan, ayr ve zel bir cret karlnda yaplan tbbi mdahalelerde sorumluluun kime ait olaca sorusu
401

402

403

404 405

Hasta eer kk ya da ayrt etme gcnden yoksun ise hekim ile szlemeyi yapacak olan kii kanun temsilcisi velayet altndaki kkler iin ana-baba; vesayet altndaki kiiler iinse vasi olacaktr. Asl edim ykm, szlemenin tipini belirleyen, szlemeden beklenilen asl amac simgeleyen edim ykmdr. Asl edim ykmleri, bor ilikisinin (szlemenin) birinci derecedeki ieriini oluturan, yan edim ykmlerinden bamsz, dorudan doruya ifas dava edilebilen ykmlerdir. Bkz. Eren, s.31 vd. Rza szleme, szlemenin kurulmas, sonularn meydana getirmesi iin sadece taraflarn karlkl ve birbirine uygun irade beyanlarnn yeterli olduu szlemelerdir. Satm, kira, veklet, istisna, kefalet, riyet gibi szlemeler rza szlemelerdir ve bugn Trk hukukunda rza szlemeler genel ilkeyi oluturmaktadr. Bkz. Eren, s, 200. pekyz Yavuz, s. 48. Yarg. 9.HD. T.18.11.1991, E.1991/8375, K.1991/14336. www.kazanci.com.tr (eriim tarihi:10.9.2008)

113

karsnda, iki farkl gr ileri srlmektedir. rnein, bir niversite hastanesinde, belirli bir retim yesine tedavi olmak ya da onun tarafndan ameliyat edilmek isteyen hasta, dner sermayeye ayrca belirli bir cret demek zorundadr. Byle bir durumda, doacak zarardan kamu hastanesinde ilem yapld iin idare yani devlet mi sorumlu olacaktr, yoksa, zel cretle muayene eden hekim ve hasta arasnda zel hukuk ilikisine dayal bir szleme kurulduu kabul edilerek, hekim mi sorumlu olacaktr.? Baz yazarlar, hekim kamu hastanesinde alyor olsa da ilikinin zel hukuk ilikisi olduunu406 ve byle bir durumda, tipik zel hukuk (veklet) szlemesi ilikisinin kurulduunu ileri srmektedirler407. Kanaatimizce, ayr bir cret deniyor olmas verilen hizmetin kamu hizmeti, sz konusu hekimin de kamu grevlisi olma zelliini deitirmediinden, sorumluluk genel ilkelere gre idareye yani devlete ait olacak, ancak hekim kiisel kusurlarndan dolay ayrca sorumlu tutulabilecektir408. Dier yandan, measi saatleri tammalandktan sonra409, zel

muayenehanesinde hasta kabul eden devlet memuru hekim ile hasta arasndaki szleme, bir zel hukuk szlemesi olarak, veklet szlemesi niteliindedir410.

Kanaatimizce, hekimlik szlemesi iki ekilde oluabilir. Bunlardan ilki; kendisine bavurulan hekim hastay dinler, muayene eder, tehisi belirtir ve uygun bulduu tedaviyi aklar. rrnein hastaya, belirli bir sre ila kullanmas ya da ameliyat olmas gerektiini syler. Buna karlk, hasta, bavurduu hekimi dinleyip,

406

407

408 409 410

Zeytin, Zafer: Tbbi Mdahalelerden Doan Hukuki Sorumlulukta spat Yk Kuralnn Ters evrildii ve Kolaylatrld Haller, Uluslar aras Katlml I.Tp Etii ve Tp Hukuku Sempozyum Kitab, stanbul 2005, s. 145. Kamuya ve zellikle niversiteye ait hastanelerde zel cretle tedaviyi stlenen doktorlarda bulunmaktadr. Hasta byle bir doktora bavuruken seimlik hakkn ok ak olarak kulland gibi ona azmsanamayacak bir crette demektedir.. Burada, tipik bir zel hukuk szlemesi (vekalet) kurulmaktadr. Acolu, s. 23. Ayan, s. 46.; Hakeri, s. 44.; pekyz Yavuz, s. 52. niversite hastanesinde yar zamanl alan retim yeleri saat 13.30dan sonra. Gm, s.12-13 ve dipnot.30.

114

uygulanmas gereken tedavi konusunda ikna olmu olsa bile, o hekime tedavi olmak istemeyebilir; bir sre dnmek ya da baka hekimlere danmak isteyebilir. Dolaysyla hasta, hekimin vizite cretini deyerek, muayenehaneden ayrlr ve bylece hekimlik szlemesi sona ermi olur. Burada, szleme kurulmu ve taraflar karlkl edim ykmlerini yerine getirmilerdir: hekim bir uzman olarak hastay dinlemi, muayene etmi, tehis koymu ve hastasna uygulanmas gereken tedaviyi nermitir. Hasta da, bunun karlnda cret demitir.

kinci bir durum ise, hastann, hekimin nerdii tbbi mdahaleyi kabul etmek eklinde iradesini aklamas ile kurulan, yeni bir hekimlik szlemesidir. rnein, hasta ailesinin fikirlerini alp, ilerini dzene koyup, yaplan ilk grmenin zerinden 2 ay getikten sonra hekime gelerek: nerdiiniz tedaviye balamak istiyorum diyebilir. Hekimin, hastay, yapaca tbbi mdahale ile ilgili ayrntl olarak aydnlatmas ve sonucunda hastann aydnlatlm rzasn aklamas ile yeni bir hekimlik szlemesi kurulmu olacaktr. Hekimlik szlemesinin herhangi bir ekle411 tabi olup olmad sorusuna da vekalet szlemesi hkmlerinin kyas yoluyla uygulanmas suretiyle cevap verebiliriz. Borlar Kanununda veklet szlemesi bakmndan herhangi bir ekil ngrlmediinden, hekimlik szlemesinin de ekle bal olmadn sylemek mmkndr412.

411

412

Bir iradeyi aklamak zere kullanlan araca, d kalp veya biime ekil denir. Her szlemenin, her hukuki ilemin ve hatta her irade beyannn bu anlamda bir ekli vardr. ekle bal olmama dier bir ifade ile ekil serbestisi, szleme ya da ilem iin gereken irade beyannn szl, yazl veya resmi ekil trlerinden herhangi biri ile yaplabilmesi anlamna gelir. Bkz. Eren, s. 236.; Klolu, s. 70 vd. pekyz Yavuz, s. 54.

115

B. HEKMLK SZLEMES KAPSAMI

BK. m.388 hkm gereince, kural olarak veklet szlemesinin kapsam taraflarn arasnda akdedilecek szleme ile belirlenir. Ancak, taraflar byle bir belirleme yapmamlar ise, iin niteliine gre kapsamn belirlenmesi sz konusu olacaktr. zellikle, maddi fiillere ilikin veklette, kapsamn szleme ile belirlenmesi ok nadir rastlanan bir durumdur413.

Hekimin, szlemeden doan ykmlerini gerei gibi yerine getirip getirmediinin belirlenebilmesi iin, ncelikle szlemenin somut ierik ve kapsamnn doru olarak aratrlmas ve ortaya konulmas gereklidir. Hastann, hekim ile arasnda kurulan hekimlik szlemesi yolu ile ulamak istedii ncelikli menfaatin ne olduu, hekimin asli ve yan edim ykmlerinin ekillenmesine yardmc olacaktr. Hasta, hekime bavurarak sadece salk durumu ile ilgili genel bilgi almak isteyebilir; ikayetleri ile ilgi hastalnn tehis edilmesini isteyebilir ya da hekimin, tehis koymas, uygun bir tedavi belirlemesi, bu tedaviyi uygulamas, tbb bakm ve gzetimini ieren tbb faaliyetlerin tmn talep edebilir414.

Hekimlik szlemesinin kapsam, hekimlik mesleinin etik ilkeleri, deontoloji kurallar ve zellikle, tbbi standartlarn uygulanmas gerei ile de ekillenecektir. Hekimlik szlemesinin ierii, zel olarak meslek standartlar, genel olarak ise vekilin zen ve sadakat ykm ile belirlenecektir415. Uzman bir kii olarak kendisine bavurulan hekim, hastasn salna kavuturabilmek iin doru olan tehisi koyup, bu tehisin gerektirdii en iyi tedaviyi uygulayacaktr. Bunu

413 414 415

Tandoan, (borlar) s.393.; Aral, s. 401. Bu konunun ayrntlar iin bkz. Hekimin, Hekimlik Szlemesinden Doan Ykmleri 8. III. pekyz Yavuz, s. 51.

116

yaparken kendinden beklenen dikkat ve zeni gstermesi, mesleinin etik ilkeleri ile bal kalmas gerekir. Buna karlk, hasta istiyor diye hekim, kendisi tarafndan uygulanmas ve tehlikeleri hakknda, yeterli bilgiye sahip olmad bir tedaviyi uygulamamaldr416. TDN m.13/II de: Tabip ve di tabibi, tehis, tedavi veya korunmak gayesi olmakszn, hastann arzusuna uyarak veya dier sebeplerle, akli veya bedeni mukavemetini azaltacak her hangi bir ey yapamaz. hkm de bu dorultuda dzenlenmi bir deontoloji kuraldr.

Ayn ekilde, hukuki dzenlemelerin ve etik ilkelerin izin vermedii mdahaleleri hekimin hasta talep ediyor gerekesi ile yapmas, hekimin hukuki ve cezai sorumluluunu ortadan kaldrmaz. rnein, istenmeyen bir gebelii sonlandrmak iin yasal olarak dzenlenmi sreler getikten sonra, hasta talep ediyor diye tbbi mdahalede bulunan hekim meslek etik ilkelerine aykr davrand gibi hukuki ve cezai sorumlulua da sahip olacaktr417.

416 417

Tandoan, (borlar) s. 394. 27.05.1983 tarih ve 2827 sayl Nfus Planlamas Hakknda Kanunun m.5/II de: Gebelik sresi, on haftadan fazla ise rahim ancak, gebelik, annenin hayatn tehdit ettii veya edecei veya doacak ocuk ile onu takip edecek nesiller iin ar maluliyete neden olaca hallerde doum ve kadn hastalklar uzman ve ilgili daldan bir uzmann objektif bulgulara dayanan gerekeli raporlar ile tahliye edilir. dzenlemesi yer almaktadr. Bu yasal dzenlemeye, uyulmamas halinde yani tbbi zorunluluk bulunmad hallerde, rzaya dayal olsa bile, gebelik sresi on haftadan fazla olan bir kadnn ocuunu drten kii, iki yldan drt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (TCK. m. 99/2). ocuk drtme konusunda ayrntl bilgi iin bkz. Hakeri, s. 443 vd.

117

K C BLM HEKMLK SZLEMES HKM VE SO ULARI


8. HEKMLK SZLEMES DE TARAFLARI HAK VE YKMLER

I. GE EL OLARAK

Hekimlik szlemesi, hastann, hekim tarafndan salna kavuturulmasn hedefleyen, madd fiillere ilikin bir vekalet szlemesi nitelii tamaktadr. Bu nedenle, hekimlik szlemesine, Borlar Kanununda dzenlenen veklet szlemesi hkmleri kyas yoluyla uygulanacak ve taraflarn hak ve borlar da ncelikle bu kapsamda belirlenecektir. Bu blmde, hekimlik szlemesinin, taraflarn ve

taraflarn hak ve ykmlerini, Borlar Kanununda yaplan genel hkmlere, salk hukuku mevzuatna ve uluslar aras belgelerde yer alan dzenlemelere gre incelemek istiyoruz. Hekimlerin, szlemeden doan asli edim ykm ve yan ykmleri, ayn zamanda mesleki ve etik nitelik tayan ykmllkleridir. rnein, hekim, szleme ilikisi iinde olmad ve uuru kapal bir halde iken tbbi mdahalede bulunduu hastaya kar da tehis koyma, en uygun tedaviyi seme ve uygulama, zen gsterme, sadakat gsterme ve sr saklama gibi edimleri, hekimlik mesleinin doal sonucu olarak borlanmaktadr418.

418

zay, s. 51.; Hekimin bu tr mesleki sorumluluu, tandk bir kiinin kendisine ikayetlerini syleyerek ne yapmas gerektiini sorduu haller iin de szkonusudur. Byle bir durumda hekim herhangi bir bilgi vermekten kanabilir. Ancak, eer bilgi verdi ise, -uzman kii olmas nitelii ile- temelini MK.m.2 de bulan gven sorumluluu erevesinde sorumlu tutulmaldr. Bkz. Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 229.

118

Hekimlik szlemesinde, hekim vekil sfatna, hasta ise mvekkil sfatna sahiptir. Veklet szlemesinin asli edimi bir i ya da hizmetin grlmesi eklinde bir yapma edimidir. Hekim, maddi fiillere ilikin bir vekaleti, dier bir ifadeyle, bir yapma edimini stlenmitir. Bu edim, somut olayn zelliklerine gre hastay muayene etmesi, tehis koymas, tedavi etmesi, tbb bir mdahalede bulunmas vb. faaliyetleri ierir. Bunun karlnda, mvekkil konumundaki hasta ise hekime bir cret demeyi borlanmaktadr. Hekimlik szlemesinde esas olan hekimin kazan elde etme konusundaki menfaati deil, hastann salna kavumas konusundaki menfaatidir419. Hekimlik szlemesi gereince, hekim, ii bizzat grme, tehis koyma ve tedavi etme, hastay aydnlatma, hastann rzasn alma, zen gsterme, sadakat ve sr saklama, kayt tutma ve hesap verme ykmleri altndadr. Hekimin, bu asli edim ykm ve yan ykmlerinin birou, aslnda, akdin kar tarafnda yer alan hastann haklar olarak dzenlenerek, hem ulusal hem de uluslar aras belgeler ile kabul edilmilerdir.

II. HEKMLK SZLEMES TARAFLARI

A. HEKM

Bir hekimlik szlemesinin varl iin, ncelikle, taraflardan birinin hekimlik mesleini yapmaya yetkili olan bir kii, yani hekim420, konumuz asndan da

419

420

enocak, (hekim) s.36.; Bu noktada, hekimlik szlemesini bor szlemeleri hukukuna zg tam iki tarafl borlandrc szlemelerden ayr grmek gerekir. Bkz. Demir, (kurultay) s. 153 vd. Hekimlik Meslei ve artlar iin Bkz. 5. I. B.

119

bamsz alan (serbest) bir hekim421 olmas gerekir.

1219 sayl Tababet ve

uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanunun 1 inci maddesi hekimlik mesleini yapabilme artn u ekilde belirlemitir: Trkiye Cumhuriyeti dahilinde tababet icra ve herhangi surette olursa olsun hasta tedavi edebilmek iin Trkiye Darlfnunu Tp Fakltesinden diploma sahibi olmak ve Trk bulunmak arttr422. Bunun yannda, serbest alan hekimler ve kamu kurumunda grev yapmakla beraber, ayrca kurumlarnn dnda serbest alan rnein, muayenehane aanhekimler Trk Tabipleri Birliine kaydolmak zorundadr423. Dier yandan, hekimin hangi hallerde srekli ya da geici olarak mesleini icra etmekten men edilecei, 1219 sayl Kanunun 28 inci ve TTB Kanununun 39 ve 49/I maddelerinde belirtilmitir424.

Tp biliminin, hzl gelimesinin zorunlu bir sonucu olan uzmanlama dallar, sreleri ve kapsam yine mevzuat iinde ayrntl olarak dzenlenmitir425. Trk

421

Bamsz (serbest) alan hekim ifadesi, hekimin tbbi faaliyetini kendine ait muayenehane, ev ya da klinikte gerekletirmesine karlk gelirken, belirli bir hastane ya da kuruma baml olarak alan hekimin mesai saatleri dnda gerekletirdii tbbi faaliyetler iin de geerlidir. Konuyla ilgili olarak bkz. 5.II. A. 1219 sayl kanununun 4.maddesine gre tp fakltesi diplomas yabanc bir lkeden alnm ise Salk Bakanl tarafndan onaylanmas gerekir. Aolu, s. 43.; TTBK. m.7: ....Bir tabip odas snrlar iinde sanatn serbest olarak icra eden tabipler bir ay iinde o il veya blge tabip odasna ye olmak ve yelik grevlerini yerine getirmekle ykmldrler.... 1219 sayl Tabebet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun m.28: Ar hapis veya be seneden fazla hapis veya mebbeden hidemat mmeden memnuiyet (srekli olarak kamu hizmetlerinden yasakllk) veya meslek ve sanat sui istimal (ktye kullanma) suretiyle ilenmi bir fiilden dolay iki defa mahkemece meslek ve sanatn tatili cezasiyle mahkum olan veya icray sanat etmesine mni ve gayrkabili ifa bir maraz akl (iyilemesi imkansz bir akl hastal) ile mlul olduu bilmuayene tebeyyn eden (muayyene sonucu tespit edilen) tabipler Shhiye ve Muaveneti timaiye Vekletinin teklifi(Salk Bakanlnn teklifi) ve Ali Divan Haysiyet (Yksek Haysiyet Divannn) karariyle icray sanattan menolunur (meslek icra etmekten yasaklanr) ve diplomalar geri alnr. 1219 sayl Kanuna dayanarak Bakanlar Kurulu karar ile 14.05.2002 de kabul edilen Tpta Uzmanlk Tz 24790 sayl Resmi Gazetede 19.06.2002 tarihinde yaymlanmtr. Tzn 1.maddesi, tp veya di hekimlii uzmanlk dallarn, bu dallarda uzman olabilmek iin gerekli koullar, bu alanlarda uzmanlk eitimi verecek kurum ve kurulularn nitelikleri ile uzmanlk eitiminin usul ve esaslarn dzenlemektedir. Tzn 4. maddesi ise Bu Tzk hkmlerine

422

423

424

425

120

hukukunda, kural olarak, genel uzmanln alma alan zel, uzmanlk dallarnn varlna ramen snrlandrlmamtr. Tpta uzmanlama, her ne kadar bir tekel hakk yaratmasa da426, 1219 sayl Kanunun 23 inci maddesine gre, genel ve belli bir blgeye ait his iptali ile yaplan byk ameliyatlarn uzman hekimler tarafndan yaplmas gerekmektedir. Bu nedenle, zel cerrahi uzmanlk almam hekimler ancak zorunlu uzman bulunmamas, getirilme olanann olmamas gibi durumlarda hastaya mdahale de bulunabilirler. Farkl bir uzmanla sahip olan hekim, uzmanlk konusuna dahil olmayan bir konuda tbbi mdahalede bulunmusa, rnein, genel cerrah doum yaptrmsa, hekimlik szlemesi kurulmu olur ve hekim cret almaya hak kazanr. Nitekim, Yargtay bir kararnda427 ....Kural olarak ve baz zel

ayrcalklar dnda doktorluk mesleinin uzmanlk nedeniyle snrlandrlmas sz konusu deildir. Bu nedenle, genel cerrah olan davalnn varis ameliyat yapmas hukuka aykr deildir. Ancak, kendi iinde zel uzmanlk dallarna ayrlm alanda tbb mdahalede bulunurken; doktorun bu zel uzmanlk dalnn gerei olan bilgiler ile ara ve gerelere sahip olmas gerekir. Bunlara sahip olmadan, yaplacak tbb mdahaleden doan zararlar hukuka aykr hale gelebilir ve doktor kusuru nedeniyle sorumlu olur. demek suretiyle bu durumu dorular nitelikte bir yaklam sergilemitir.

426 427

gre uzmanlk belgesi almayanlar, hibir yerde ve ekilde uzmanlk unvan ve yetkisini kullanamazlar ve uzmanlkla ilgili tbb faaliyette bulunamazlar. hkmn getirmitir. Aolu, s. 44. Yarg. 4.HD., T.6.5.1991, E.990/5104, K.991/429. www.kazanci.com (eriim tarihi: 21.9.2007)

121

B. HASTA

Hekimlik szlemesinin dier tarafn ise, teknik anlamda hasta olarak ifade ettiimiz kii oluturur. 1998 ylnda yrrle giren Hasta Haklar

Ynetmeliinin428 4 nc maddesindeki tanmlara gre hasta, salk hizmetlerinden faydalanma ihtiyac bulunan kimseyi ifade etmektedir. Dnya Salk rgt tarafndan salk kavram:Bedensel, ruhsal ve sosyal ynden tam bir iyilik hali olarak tanmlamtr. Hastalk bu boyutlardan birinde ilev bozukluu ya da kayb ortaya kmas nedeniyle, kiinin d dnya ile iletiiminde bir aksaklk oluturur. Bireyin kendine ait belirleyici, benimsenmi, istenen bir zellii deil, istenmeyen, kanlan, giderilmesi beklenen bir durumdur429. Bu tanmlamalardan hareketle, hastay, salk ve iyilik hali iinde olmayan ve salk hizmetlerinden yararlanmak isteyen ve salk personelinin tbbi yardmna ihtiya duyan kii olarak belirleyebiliriz430.

Kanaatimizce, bir kimsenin, hekime bavurarak, bir hekimlik szlemesi yapmas iin mutlaka salk durumunun fiilen bozulmu olmas ya da tbbi mdahaleye ihtiya duymas gerekmez. nsanlar, ileriye ynelik olarak koruyucu ve nleyici bir takm tedbirler alabilmek, uzman grnden yararlanabilmek iin de bir hekime bavurabilirler. rnein, ocuun kilo, boy gibi genel geliiminin kontrol edilmesi ve bu konuda bilgi almak zere bir ocuk hastalklar uzmanna bavuran aile ile hekim arasnda da hekimlik szlemesi kurulmu olacaktr. Byle bir

428 429

430

R.G. Tarihi: 01.08.1998, No: 23420 Hastalk kuram, hasta kimlii ve toplumsal ada deien hasta kavram iin bkz. obanolu, s. 41 vd. pekyz Yavuz, s. 20.

122

durumda, hekimlik szlemesinin kapsam, herhangi bir hastal olmayan ocuun, kontrol edilmesi ve bu konu zerinde danmanlk yaplmasdr.

III. HEKM SZLEMESEL YKMLER

A. GE EL OLARAK

Szlemeler, taraflarn yerine getirmesi gereken bir takm ykmllkleri ierir. Bu ykmllklerin bazlar, szlemede mutlaka olmas gereken zira szlemenin tipini belirleyen esasl unsurundan kartlabilir. Baz ykmllklerin ise, taraflarca kararlatrlmam olmas, szlemenin kurulmasna engel olmad gibi ifasnn istenmesine de engel deildir431. Taraflarn szlemeden doan ykmleri, edim ykmleri ve yan ykmler olarak ikili bir ayrmla

incelenmektedir432.

431 432

Klolu, s. 19. Szleme ilikisinden doan ykmllkler, bir baka adan da ilk ykmler ve tali (ikincil) ykmler olarak da ayrlmaktadr. Borlu, asli edimini yerine getirmedii takdirde sz konusu olan tali edim, taraflar arasnda kurulmu bulunan ilk bor ilikisinden kaynaklanmakta olup, onun tazminat edimine dnmesinden ibarettir. Ayrntlar iin Bkz. Eren, s. 31 vd.; Kocayusufpaaolu, bor ilikisinin dorudan doruya meydana getirdii, bu ilikiye hukuki zelliini, hukuki tipini veren edim mkellefiyetine (borlarna), asli (birinci derecede) edim mkellefiyetleri olarak ifade etmektedir. Bor ilikisinin sonraki safhalarnda, bu asli edimlerin yerine veya yanna ortaya kan mkellefiyetlerini ise yan edim mkellefiyetleri olarak adlandrmaktadr. Asli ve yan edim mkellefiyetleri yannda, onlardan farkl ve bamsz olarak koruma mkellefiyetleri kavramn kullanmaktadr. Bkz. Kocayusufpaaolu, Necip: Borlar Hukuku Dersleri, Birinci Fasikl, 2.Bas, stanbul 1985, s. 18.; Edis ise, asl edim (Hauptpflichten) ve yan ykmllk ( ebenpflichten) terimlerini kullanmakta, yan edim ykm ve yan ykm ayrm yapmamaktadr. Bkz. Edis, Seyfullah: Medeni Hukuka Giri ve Balang Hkmleri, 4.Basdan tpk Basm, Ankara 1993, s. 315.

123

1. EDM YKMLER

a. Asli Edim Ykm

Asli edim ykm (Hauptleistungsplichten), szlemeden beklenen asl amac ifade eden edim ykmdr433. Asli edim ykm, szlemenin esasl unsurlarna gre szlemenin tipini belirleyen, ieriini oluturan ykmlerdir434. Szlemenin tr ve nitelii ile yakndan ilgili olan, asli edim ykm her szlemeye gre deiir. rnein, bir satm szlemesinde satcnn asli edim ykm, satlan eyi alcya teslim etme ve mlkiyetini geirme iken, alcnn asli edim ykm sat bedelini (semeni) satcya deme borcudur (BK.m.182).

Asli edim ykm, alacak hakknn esasn ve tam karln ifade ettikleri iin borlunun bu ykmlere aykr davranmas halinde szleme ihlal edilmi olacaktr. Bu nedenle, asli edim ykmn ifa etmeyen borluya kar dorudan doruya ifa davas alabilecektir. Asli edim ykmleri, iki tarafa tam bor ykleyen szlemelerde karlk ilikisi (synallagma) iinde yer alr435.

b. Yan Edim Ykm

Yan edim ykmleri ( ebenleistungsplichten) ise, szlemenin esasl unsurunu oluturmayan, szlemenin kurulmasn etkilemeyen ykmlerdir436. Szleme zgrl ilkesi gereince, taraflar szlemenin objektif esasl unsurunun

433 434 435 436

Larenz, I, s. 8; Eren, s. 31. Larenz, I, s. 8.; Eren, s. 32.; Klolu, s.19.; Edis, s. 315-316.; Kocayusufpaaolu, s. 10. Eren,s. 32. Klolu, s.19.

124

yan sra baka sbjektif unsurlar da kararlatrabilirler. Dolaysyla, yan edim ykmleri, asli olmayan ve szlemenin tipini belirlemeyen ancak asli edime tabi ve ikinci derecede bir nitelik ve ama tayan edimlerdir. Byle olmakla birlikte, bamsz bir ama ve ierie sahip olduklar iin borlu ynnden bir ykm, alacakl asndan da bir hakk ifade ederler. Bir szleme ilikisi iinde, yan edim ykmnn varl ancak ve ancak bir asli edim ykmnn var olmas ile mmkn olabilir437. Yan edim ykmleri, kanundan, szlemeden ya da TMK. m.2/Ie gre drstlk kuralndan doarlar438. rnein, satm szlemesinde satlan eyin alcya teslim edilinceye kadar doabilecek hasarlara kar sigorta edilmesi ve sigorta birimlerinin satc tarafndan karlanmas bir yan edim ykm nitelii tamaktadr. Kanundan doan yan edim ykm iin ise, BK. m.185 de dzenlenmi olan satm szlemesine ait teslim masraflar rnek olarak verilebilir.

Asli edim ykmlerinde olduu gibi, yan edim ykmleri de ayr bir talep hakk ve dava hakkna konu olabilirler. Dier bir ifadeyle, yan edim ykmlerinin ifa edilmemesi halinde de alacakl ifa davas aarak, BK.m.96 ve m.106 hkmlerine gre hareket edebilir439.

2. YA YKMLER (Dier Davran Ykmleri) Edim ykm dnda kalan yan ykmler ( ebenpflichten)440 ise, ya asli edimin tamam olarak ifasna yardm eder ya da alacaklnn edim menfaati441 dnda
437 438 439 440

Eren, s. 34. Kocayusufpaaolu, (borlar) s. 21.; Eren, s. 35 vd.; Edis, s. 316.; Klolu, s. 20. Eren, s. 34. Dier davran ykmleri ya da zen gsterme ykmleri Bkz. Larenz, I, s. 11 vd.; Klolu, s. 20.; Koruma ykmleri Bkz. Krca, s. 155 vd.

125

kalan dier mal ve ahs varl deerlerinin muhtemel bir zarardan korunmalarna (korunma menfaatine) hizmet eder442. Yan ykmler, gven ilikisinden ve drstlk kuralndan doduu iin kayna TMK m.2/I dir. Yan ykmler, asli edim ykmne baml bir nitelik tayan, szlemenin kurulmasn engellemeye,n bu nedenle de, ayr bir talep ve dava konusu olmayan ykmlerdir443. Ancak, yan ykmlerin ihlali alacaklya, bu nedenle doan zararn tazmini davas ama hakk verir. Baka bir ifadeyle, yan ykmler zellikle, bal olduklar edim ykmleri hi veya gerei gibi ifa edilmedikleri ya da kendilerine uygun davranlmad takdirde tazminat davasna konu olurlar444.

Yan ykmler, amalarna gre, ifaya yardmc yan ykmler ve koruyucu yan ykmler olarak ikiye ayrlr445. faya yardmc yan ykmler, ifa hazrlklar srasnda ya da ifa annda ortaya kan, alacaklnn szlemeden bekledii menfaate uygun bir ekilde gerekleebilmesine yardm eden ykmlerdir446.

441

442

443 444 445

446

Edim menfaati, szlemeden doan bor ilikilerinde borlunun ncelikle borlanlan edimi szlemenin amacna ve edim kurallarna uygun bir biimde yerine getirmesi ve bylece alacaklnn ifa menfaatinin tam ve doru olarak gerekletirmesidir. (BK.m.67 ve 96) Eren, s. 30.; Ayrca, szlemeden doan ykmllkler edim ykmleri koruma ykmleri (Schutzpflichten) olarak da incelenmektedir. Koruma ykmleri, nitelikleri itibariyle yan ykmler iinde yer alan dolays ile drstlk kural (TMK. m.2/I ) ve gven ilkesinden doan, alacaklnn edim menfaati dndaki korunma menfaatine hizmet eden ve edim menfaatinden bamsz olan ykmlerdir. Koruma ykmleri, szleme ncesinde, szleme srasnda ya da szleme sonrasnda doabilirler. hlal edilmeleri halinde alacaklya, bamsz bir ifa talep ve dava hakk vermezler. Alacaklnn, bu ykmleri ihlal eden borluya kar ancak zararn tazmin ettirmek iin tazminat davas ama hakk vardr. Ayrntlar iin bkz. Eren, s. 39 vd. Dier davran ykmleri olarak Bkz. Larenz, I. s. 10.; Ayn ynde Kocayusufpaaolu, s. 22 Klolu, s. 20. Eren, s. 37.; Kocayusufpaaolu, s. 23. Eren, s. 37.; Edis ise, yan ykmleri, Kapsamlar Bakmndan Yan Ykmllkler bal altnda, zen ve Koruma Ykmllkleri, letme Ykmllkleri, Salama Ykmll ve birlii Yapma Ykmll ayrm yaparak incelemektedir. Ayrntlar iin bkz. Edis, s. 318. Klolu, s. 20.; Hazrlama, salama, muhafaza, aydnlatma ve ibirlii gibi ykmler bir yan ykm olarak kabul edilmektedir. Bkz. Eren, s. 37.

126

Koruyucu yan ykmler ya da koruma ykmleri447 ise, ifa ile dolayl olarak ilgili olup asl fonksiyonlar, alacaklnn mal ve ahs varl deerlerinde ifa fiili nedeniyle veya ifa dolaysyla urayabilecei zararlardan korunmas amacn tar. Szleme yapmak amacyla sosyal temasa giren kiiler, bu andan itibaren aralarnda kurulan ilikinin her safhasnda birbirlerine zarar vermemek iin her trl zeni gstermek, gerekli abay sarf etmek zorundadrlar448. Szlemeden doan asli ve yan edim ykmlerinden bamsz olan bu koruma ykmlerinin dayana TMK.m.2/I de yer alan drstlk kuraldr.

B. HEKM

SZLEMESEL YKMLER

KAPSAMI VE

SI IFLA DIRILMASI

1. HEKM ASL EDM VE YA EDM YKMLER

Hastann, hekim ile arasnda kurulan hekimlik szlemesi yolu ile ulamak istedii asli ve birincil menfaat, salk durumu ile ilgili olarak hekimin bir tehis koymas, uygun bir tedavi belirlemesi, bu tedaviyi uygulamas, tbbi bakm ve gzetimi gibi faaliyetleri yerine getirmesidir. Dolaysyla, hekimlik szlemesinin asli edim ykm, hekim tarafndan yerine getirilecek olan tbbi tehis, tedavi ve bakmdr449. Taraflar, somut szleme ilikisini kurarken, hekimin, sadece hastaln tansn koyma edimini stlendii bir snrlama yapabilecekleri gibi; tehis edimi ile

447

448 449

Koruma ykmleri ya da dier davran ykmleri olarak da ifade edilmektedir. Bkz. Edis, s. 318.; Klolu, s. 20. Eren, s. 39 vd. Zeytin, (tedavi) s. 101.

127

birlikte tbbi tedavi ve bakm edimlerinin ifas konusunda da anlaabilirler450. Kald ki, uzman hekimin, hastann salk durumu ile ilgili bilgi vermesi ve danmanlk yapmas da hekimlik szlemesinin konusunu oluturabilir. Byle bir durumda,

hekimlik szlemesinin asli edim ykm, tbbi bilgi ve danmanln verilmesi olarak ifade edilebilir.

Szlemenin, ieriini belirleme zgrl gereince taraflar, hukuk dzeninin snrlar iinde kalmak kayd ile diledikleri yan edim ykmlerini szlemeye koyabilirler. Bu durum, hekimlik szlemesi iin de geerlidir. rnein, hekimlik szlemesinde byle bir unsur olmad halde, hekim hastasna zel olarak bir sonu garantisi verdi ise, kanaatimizce, bu, hekimin yerine getirmesi gereken bir yan edim ykmdr. Byle bir durumda, hekim, sonucun da mutlaka istenilen ekilde gereklemesi ykm altna girmitir.451. Bir baka ifadeyle, hekim hem asli edim ykmn yani tehis, tedavi ve bakm tam ve gerei gibi yerine getirmek, hem de yan edim ykmn yani sonuca ulamay, kararlatrld ekilde gerekletirmek zorundadr. Aksi takdirde, hastann, hekimlik szlemesinden elde etmeyi amalad edim menfaati yerine getirilememi olacaktr. rnein, bir estetik cerrah hastann yznde yaplacak bir ameliyat sonrasnda kesinlikle hibir iz kalmayacan garanti ederse, ameliyatn zenle ve baar ile yerine getirilmesine ramen hastann yznde iz kalrsa, yan edim ykm yerine getirilmemi ve

450

451

Hekimin, sadece tehis koyma edimini yklendii szleme ilikisi Diagnosevertrag, tehis edimi ile birlikte tbbi tedavi ve bakm edimlerininin ifasn stlendii szleme ilikisi ise Behandlungsvertrag olarak ifade edilmektedir. Bkz. Demir, (AHFD) s. 232. Bizimde katldmz, doktrin ve uygulamada ounlukla kabul edilen gre gre, hekim sonucun elde edilmesinden sorumlu deildir. Hekimlik Szlemesinin Unsurlar iin bkz. 7. III. C.

128

bylece szlemeye (borca) aykrlk meydana gelmi olacaktr452. Yan edim ykmleri, asli edim ykmlerinden bamsz olarak dava edilebildii iin hasta, byle bir durumda, hekime dava aarak zararnn karlanmasn talep

edebilecektir453.

2. HEKM YA YKMLER

Hekimlik szlemesi, asli edim ykmnn yan sra baz yan ykmleri de ierir454. Bunlar, asli edimin tam ve doru bir ekilde ifasna hizmet eden ikinci derece (tali) ykmler455 olarak da ifade edilen ifaya yardmc yan ykmler ve hastann korunma menfaatine ynelik koruyucu yan ykmlerdir. Ancak bu yan ykmlerin hi biri hekimlik szlemesinin ieriini belirleyen ve szlemeye zgn tipini veren ykmler olmadklar iin ikincil niteliktedirler. rnein, hekim, hastay gerei gibi aydnlatmadan da baarl bir tedaviyi gerekletirebilir ve hastann hekimlik szlemesi ile amalad edim menfaatini yerine getirmi olabilir. Dier

452

453

454 455

Dvmeyi estetik amala silmek iin mdahalede bulunan doktor, eser szlemesinin nitelii itibariyle izi tamamen yok etmeyi taahht etmi saylr. Yarg. 15.HD., T.03.11.1999, E.1999/4007, K.1999/3868, Uygur, Cilt: VII, s.7629. Szlemenin hlali (Borca Aykrlk) iin Bkz. 11. III.; Yargtayn eser szlemesi olarak nitelendirdii, estetik ameliyat ile ilgili bir karar da: doum sonras davacnn karn blgesinde oluan deformasyonun dzeltilmesi iin davalnn ameliyat yapt ancak 6 ay iinde tamamen iyilemenin gereklemi olacann kendisine bildirilmi olmasna ramen dzelmenin gereklememesi zerine ikinci bir operasyon yapld, buna ramen grnte herhangi bir iyileme olmad gibi, tamiri imkansz hasarlarn meydana geldii iddia edilerek maddi ve manevi tazminat talep edilmitirDavacnn, doumdan sonra karn blgesinde oluan atlak ve dier deformasyonlarn giderilmesi iini stlenen davalnn, eser szlemesinin gerei olarak, bu ii davacnn bekletilerine cevap verecek ekilde, fen ve sanat kurallarna uygun yapmak zorundadr.Dosya arasnda bulunan fotograflardan ise, operasyon sonucunda arzu edilen sonuca ulalmad anlalmaktadr.O halde, mahkemece davalnn olayda herhangi bir kusurunun bulunmad yolunda alnan bilirkii raporuna gre davann reddine karar verilmi olmas doru grlmemi, kararn bozulmas gerekmitir Bkz. Yarg.15.HD., T. 8.6.2006, E.2005/7988, K.2006/3417, www.kazanci.com (eriim tarihi: 26.01.2009) Ayan, s. 64.; Zeytin (tedavi) s. 102. Bkz. Edis, s. 317.

129

yandan, hekim hastasn gerei gibi aydnlatm olsa da, tehis, tedavi ve bakm faaliyetini yerine getirirken tbbn kabul ettii kurallara uymam ya da tbbi uygulama hatas yapm olabilir. Bu durumda, asli edim ykmnn yerine getirilmemesi nedeniyle szlemeye aykrlk meydana gelmi olacaktr.

Hekimlik szlemesinde, hekim tarafndan hastann aydnlatlmas, hastaya sadakat gsterilmesi, srlarnn saklanmas, kaytlarnn tutulmas ve en nemlisi tehis, tedavi ve bakm hizmetinin zenle yerine getirilmesi, hekimlik szlemesinin tam olarak yerine getirilmi olabilmesi iin hekimin, asli edim ykmnn yannda yerine getirmesi gereken yan ykmlerdir456.

Hekimlik

szlemesinde

yer

alan

yan

ykmleri

de,

genel

aklamalarmzdaki ayrm esas alarak, ifaya yardmc yan ykmler ve koruyucu yan ykmler olarak ikiye ayrarak inceleyebiliriz. Hekimin, hastasna zen gstermesi ve hastasnn aydnlatlm rzasn almas ifaya yardmc yan ykmler olarak nitelendirilebilir. Hem zen gsterme hem de aydnlatlm rzann alnmas, asli edim ykm olan tbbi tehis, tedavi ve bakmn tam ve doru bir ekilde ifasna hizmet ve yardm ederler. zellikle, zen gsterme ykm, hekimin asli edim ykm ve yan ykmlerin ifas asndan son derece nemlidir. Zira, hekimde tbbi zen yokluu ya da eksiklii, szlemeden doan ykmlerinin hi ifa edilmemi ya da kt ifa edilmi olmalarna neden olacak ve dolaysyla szlemesel borca aykrlk sonucunu douracaktr457.

456

457

Demir, hastann aydnlatlmas, hastaya sadakat gsterme, sr saklama, arivleme ve dkmantasyon yapma ve tbbi zen ykmn birer tali (ikincil) edim ykm olarak saymaktadr. Bkz. Demir, (kurultay) s. 155. Demir, (kurultay) s. 155.

130

Hekimlik szlemesinde, sadakat, sr saklama ve kayt tutma ykmleri ise, hastann ifa menfaati dnda kalan dier mal ve kii varl deerlerine zarar vermeme amacn tayan koruyucu yan ykmler olarak saylabilir. Bu yan ykmler, ifa ile dolayl olarak ilgilidirler ve asl amalar, hastann mal ve ahs varl deerlerinin ifa fiili nedeniyle veya ifa dolaysyla meydana gelebilecek zararlardan korunmasdr. Koruyucu yan ykmler, edim ykmlerinden bamsz olarak, szleme kurulmadan nce, szleme annda ve szleme sona erdikten sonra da doabilirler458. rnein, serbest alan hekim kendisine bavuran hastasna kar, daha bu szleme grmeleri yaplrken sadakat ve sr saklama ykm altna girer.

Gerek ifaya yardmc yan ykmler, gerekse koruyucu yan ykmlerin ihlal edilmi olmas, hastaya bamsz bir ifa (eda) davas ama hakk vermez. Ancak hekimin yan ykmleri ihlal etmesi nedeniyle hasta bir zarara urar ise, bu zararn hekimden talep etmek zere tazminat davas aabilir.

IV. HEKM TEHS KOYMA VE TEDAV YKM

A. GE EL OLARAK

Salna yeniden kavuabilmek iin, hekime bavuran hastann, ncelikli talebi sorunun ne olduunun, neden kaynaklandnn tespit edilmesi yani tanmlanmasdr. Tanmlama yapldktan yani tehis koyulduktan sonra ancak, tehise gre en uygun tedavinin yaplmas mmkn olabilecektir. Hekimlik szlemesinde hekimin asli edimi, hastann iyilemesini yeniden salna
458

Eren, (borlar) s. 41.

131

kavumasn- salamak ya da tp biliminin kabul ettii esaslar erevesinde hastaln etkilerinin en aza indirilmesi amac ile zenle faaliyette bulunmaktr459. Hekim, zerine den etik ve hukuki tm ykmllkleri, tbbi standartlar, mesleki bilgi ve becerisi, vicdani kanaati dorultusunda, kendinden beklenen zen ve dikkat erevesinde yerine getirmekten sorumludur. Hekimin, tm abas ve arzusu hastasnn iyilemesi olsa da, byle bir sonu borcu yoktur. Hastay kesin olarak iyiletireceini taahht edemez, etmemesi gerekir460.

Hekim, asli edim ykm olan tehis koyma, tedavi ve bakm ykmn, nemli baz aamalardan geerek yerine getirir. Bunlar, sras ile: hasta yksnn alnmas ve muayene, aratrma, tetkikler ve tehis, tedavi yntemini seme ve uygulamadr.

B. HASTA YKS ALI MASI VE MUAYE E

Hekimin muayeneyle balayan ykm ifas srecinde, ncelikle yapmas gereken, hastasnn yksn (anamnez) dinlemektir. Bylelikle hekim, hastann ikayetlerinin ne olduunu, ne zaman baladn, ne kadar srdn, genel salk durumunu, ailesinde ya da gemite bu tr ikayetlerle ya da hastalklarla karlalp karlalmadn, vb. bilgileri elde ederek, belirtileri tespit etmeye alr. Hekim hasta ibirlii ile yrtlmesi gereken bu aama, hastaln doru tespit edilebilmesi

459 460

Ayan, s. 70. Hukuki adan, amalanan tedavi sonucunun elde edilememi olmas, tek bana szlemenin hi veya gerei gibi ifa edilmedii anlamna gelmedii gibi, etik adan byle bir sonu garanti edilmesi doru kabul edilmemektedir. Bkz. 7. III. C.

132

iin ok nemli ancak, bir o kadar da zor bir aamadr461. Hasta yksnn doru ve dikkatli bir ekilde alnmas, doru tehis koyulmasn, doru tehis ise doru bir tedavi yntemi ile hastann salna kavumasn salayacaktr462. Tehis hatalarnn birou, hastann yks alnrken ayrntlara dikkat edilerek azaltlabilir463.

Hekim, baz durumlarda, hastann yaknlarndan bilgi isteyebilir. Kk veya ok yal hastalar, kendisini doru ifade edemeyenler ya da acil vakalar, bu gibi durumlara rnek olarak verilebilir. Hekim, ayrca, hastay daha nce muayene etmi hekimlerin bulgularndan da yararlanabilir464. Ancak, daha sonra ayrntlaryla inceleyeceimiz gibi, hekim, sanat ve mesleini icra ederken tamamen vicdan ve meslek kanaatine gre hareket edecektir (TDN.m.6).

yk alma (anamnez) aamasn takiben hekim, hastay ayrntl olarak muayyene etmeli, hastaln tehisi asndan ileri tetkik - rntgen, MR, tahlil vb.- ya da aratrma yaplp yaplmamasna karar vermelidir. Hekim, ancak, mutad ve zorunlu aratrma nlemlerine bavurarak ve tm verileri deerlendirerek bir sonuca varmaldr. Bu sonu, hastaln tanmlanmas yani tehis edilmesi anlamna gelecektir. Yargtay bir kararnda: Basit bir parmak muayenesi ile biyopsi

yapmadan rektum kanseri tans konularak gereksiz yere yaplan ameliyat sonucu mrnn sonuna kadar byk aptestini karnndan yapmak durumunda

461

462 463

464

Yldrma gre ise, tany koyabilmedeki en basit ancak, en nemli elerden biri hastann etkin ve detayl anamnezini almak, bu verilerden yola karak semptomlar birletirmektir. Bunun iyi yaplmas n tany doru koyma ansn arttracaktr. Bkz. Yldrm, Nurhayat: Hekimin Hastasna Kar Olan Sorumluluu Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal), Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002, s.72. Ayan, s.65.; Hakeri, s.202.; enocak, (hekim) s. 61. Polat, s. 155.; Ayrntl bilgi iin ayrca bkz. mrm/Sevin/Kundak/Ellidokuz: Tp Fakltesinde alan Hekimlerin Meslek Anamnezi Alma Alkanlklar Toplum ve Hekim, Ocak-ubat 1998, C.13, S.1, s.15 vd. Hakeri, s.203.; Ayan, s. 65.

133

braklmasnda daval yzde yz kusurludur. hkmn vermitir465. Hekimin, tehise ynelik olarak hangi muayeneleri yapmas gerektii, hekim tarafndan somut olayn zelliklerine gre belirlenebilecek ve nceden belirli bir kurala

balanamayacak bir ilemdir. Hekimin, hastann baka bir hekim tarafndan daha nce yaplm muayenelerine ne lde gvenmesi gerektii de tartlabilir. Kukusuz ki, uzman bir hekimin kendisinden nce baka bir hekim tarafndan yaplm olan muayene ile bal kalmayarak, kendisinin bizzat muayene etmesi, hekimlik szlemesinden de kaynaklanan bir ykmdr. rnein, hasta daha nce bavurmu olduu salk kuruluu ya da hekimin uygulad tedaviden yarar grmedii ve salna kavuamad iin yeni bir uzman hekimin yardmna ihtiya duymu olabilir. Bu halde, daha nceki muayene ve tehisle bal kalnmayarak gerekli tm aamalarn en batan yaplmas doru olacaktr. Ancak, daha nceki muayene ile ilgili olarak elde kesin kaytlar varsa, rnein, ok ksa bir sre nce ekilen rntgen, MR, laboratuar sonular vb., yeniden ayn talepler ile hastaya nemli lde maddi-manevi yk getirmemek gerekir.

C. TIBB ARATIRMA, TETKK VE TEHS

Hekimlik faaliyetinin, belki de en nemli aamas tehisin konmas yani hastaln tanmlanmasdr. Zira en doru tedavi ynteminin seilip uygulanabilmesi iin tehis konulmu olmas gerekir. Bu aamada hekim tbbi standartlar gereince olaan ve zorunlu aratrma nlemlerine bavurmu olmal, elde edilen tm verileri, mesleki bilgi ve vicdani kanaati ile deerlendirerek bir sonuca varmaldr. Hastaln
465

YHGK. 16.2.1972., 1971/4 137/105 Aolu, s. 81den naklen

134

doru tanmlanamamas yani yanl tehis edilmesi, doru tedavi yntemi seilememesine, hastann iyileememesine ve hatta daha salk durumunun bozularak daha ar zararlara neden olabilir. leride daha ayrntl olarak inceleyeceimiz gibi466, hekimin mesleki bilgi, beceri ve tecrbelerini de dahil ederek koymu olduu tehisin hatal olmas tek bana sorumlulua sebep olmaz. Ancak, hekimin bu aamalar, hasta yksnn alnmasndan balayarak tm aratrma, tetkik, deerlendirmeleri, tbbi standart uygulamalara gre yapm ve mesleki adan gstermesi gereken dikkat ve zeni gstermi olarak gemi olmas gerekir467. Hastann yksnn hi alnmamas, eksik alnmas rnein ailesinde bu tr bir hastaln bulunup bulunmadnn sorulmam olmas yetersiz aratrma yapmas, gerekli olan muayeneyi yapmam olmas, nemli tedavi hatalarna ve hastann zarar grmesine neden olabilecektir.

D. TEDAV Y TEM SEME VE UYGULAMA

Tedavi, hekim tarafndan tehis edilen hastal iyiletirmeye, hastann iinde bulunduu sknty en aza indirmeye ynelik olarak, tp bilimi ve uygulamalarnn esaslarna uygun olarak yaplan her tr faaliyeti kapsar. Hekimlik szlemesi kapsamnda, yklenilen edimin ifa edilebilmesi yani hastann salna

kavuturulabilmesi iin, hekimin tespit ettii hastalkla ilgili olarak en uygun tedavi

466 467

Bkz. Tehis (Tan ) Hatalar 11. B.2. c.1. Ancak, tehis iin gerekli olan testleri yaptran, muayeneyi yapan ve elde edilen bulgular zenle takdir eden hekim bakmndan tehisin yanl kmas dorudan doruya sorumluluunu gerektirmez. Zira hekimin yetenekleri snrl olduu gibi, zenli bir aratrmaya ramen bazen belirtiler hi elde edilemeyebilir veya ayn anda birden fazla hastala iaret edebilir. Hakeri, s.209.; Ayan, s.66 .

135

yntemini semesi gerekir. Hekim, eitli tedavi yntemleri arasnda seim yaparken hastann zelliklerini gz nnde tutmal, onu gereksiz riskler altna sokmamal ve en emin yolu tercih etmelidir468. Yargtay kararlarnda469 da yer alan bu ilke, znde Hipokratik etik geleneinin balad yllardan gnmze kadar hekim-hasta ilikisinin temel ilkesi olan zarar vermeme ilkesi ile birlikte uygulanmaya allan yararllk ilkesidir.

TDN. m.6 hkm, hastasna uygulayaca tedavi yntemini semeyi, hekimin iradesine brakrken, TDN m.2 hkmnde de hekimi muayene ve tedavi hususunda azami dikkat ve ihtimam gstermekle ykml klmaktadr. Her hastalk iin, ok eitli tedavi yntemleri olabilecei gibi, her hastann salk durumu, fiziksel ve ruhsal zellikleri de, doal olarak birbirinden farkldr. Bu nedenle, tedavi yntemini seme konusunda hekimin, somut olayn zelliklerine gre seim yapabilmesi doru bir yaklamdr. rnein, hastasna uygulayaca ila tedavisi asndan hekim, ileri yataki bir tansiyon ya da kalp hastasna, hali hazrda kullanmakta olduu ilalar ile etkileim iine girerek, olumsuz sonular yaratmayacak bir tedavi yntemi semelidir. Ayn ekilde, herhangi bir bayan hastaya uygulanacak tedavi

ynteminin, hamile bir hastaya uygulanmas sakncal olabileceinden, hekimin bu seimi doru yapmas son derece nemlidir.

468

469

En uygun yntemden kast, hastaln tedavisi iin riski en az ve fakat baar ans en fazla olan yntemdir. Bu anlamda olmak zere en emniyetli yol prensibi (Prinzip des sichersten Wegs) den sz edilmektedir. Dolayssyla hekim, ayn baary daha az riskle temin etmeye elverili geleneksel bir yntem mevcut iken, daha fazla riski olan bir yntemi seemez. Ayrntl bilgi iin bkz. Ayan, s.66 ve 91. Doktor..eitli tedavi yntemleri arasnda seim yaparken hastann zelliklerini gz nnde tutmal, onu gereksiz risk altna sokmamal en emin yolu tercih etmelidir.Yarg. 13.HD., E.2002/13959, K.2003/2380, T.6.3.2003; Yarg.13.HD., E.2002/2589, K.2002/4560, T.24.4.2002. www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008)

136

Hekim, meslek tecrbe ve bilgisine dayanarak vicdanen daha nce denenmemi ya da ok az denenmi bir yntemin, hastasna uygun olduunu ve iyileme ansn artracan dnyor ise, hastasn uyarmak ve rzasn da almak kayd ile bu yntemi tercih edebilir470. te byle bir durumda, seilen tedavi ynteminin yenilii ve denenmemilii arttka hekimden beklenen zen gsterme ykm471 artt gibi, hastasn bu yntemle ilgili olarak ayrntl bir ekilde

aydnlatlmas da gerekecektir472.

Seilmi olan tedavi ynteminin uygulanmasna gelince, hekim tedaviyi, hastasnn herhangi bir zarara uramasn nleyecek tm tedbirleri alarak473 zenli, dikkatli, tbbi standartlara ve meslek etii kurallarna uyarak uygulamakla ykmldr. Hekimlik szlemesinin, insani boyutu ve gven temelinde kurulan iliki, hekimin tedaviyi bizzat uygulamas gereini dourur. Ancak, hekimin, tbbi faaliyetleri yerine getirirken yardmc kiilerden rnein, muayenehanesindeki sekreter, hemire, hasta bakc, asistan, anestezi uzman gibi kiilerden yardm almas mmkndr.

470 471

472

473

Tandoan, (borlar) s.417. Ayan, s.91-92.; Bapnar, Veysel: Hekimin zen Borcu Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s.31. Yeni ve az denenmi bir tedavi ynteminin denenmesi, hekimin aydnlatma ykmllnn de geniledii hallerden biridir. Bkz. 8. VI. D. 3. Ayan, s.67.

137

V. HEKM BZZAT GRME YKM

A.

GE EL OLARAK

BK.m.67 hkm, bir szleme ilikisi iinde borlunun borcunu ahsen yerine getirmesini kural olarak deil, istisna olarak dzenlenmitir474. Borlunun, borcunu ahsen ifa etmesinde alacaklnn yararnn bulunmas, bizzat borlunun kiisel yetenek ve niteliklerinin nem tad bor ilikilerinde sz konusu olur. Bunlar, genellikle yapma borcu douran i grme szlemeleridir475. Veklet szlemesi de, taraflar arasnda gvene dayanan bir i grme szlemesi olduundan vekil, szleme konusu ii bizzat yapmakla ykmldr ki, veklet szlemesi nedeni ile stlendii en nemli ykmlerden biri budur. Vekilin, i grme borcunun kiisel nitelii ile onun yeteneklerine ve ahlak niteliklerine olan gvene dayal olmas - mvekkilin iradesine ve menfaatine bu ekilde uygun olduu srece- iin bizzat vekil tarafndan yaplmasn ve kural olarak yardmc kiilere

bavurulmamasn gerektirmektedir476.

BK. m. 390/III de, bu kurala getirilen istisna dzenlenmitir: mvekkil, vekilin bakasn tevkil etmesine aka veya rtl olarak rza gsterebilir; geerli rf gereince vekile byle bir olanak tannm olabilir veya mevcut duruma gre vekil yerine bakasn tevkil etmek zorunda kalabilir477. Belirtilen bu durumlar da, vekilin ii bakasna grdrmesi ise eitli ekillerde karmza kabilir: Vekil,

474

475 476 477

BK. m. 390/III. Vekilin ii bizzat grme borcunu aka dzenlerken, belli durumlarda bu kuraln dna klabileceini de hkme balamtr: Vekil, bakasn tevkile mezun veya hal icabna gre mecbur olmadka veya det bakasn kendi yerine ikameye msait bulunmadka mvekkilnbihi kendisi yapmaa mecburdur. Klolu, s.403. Tandoan, (Borlar) s. 613. Tandoan, (borlar) s. 457 vd.; Aral, s. 408 vd.; Yavuz, s. 385 vd. ; Akipek, s. 108 vd.

138

vekletin konusuna giren baz ilerin ifasn yardmc kiiye478 brakabilir; ikame vekil479 atayabilir veya veklet szlemesinden kaynaklanan iin grlmesini alt vekile480 tevdi edebilir481.

B. HEKM YARDIMCI AHIS KULLA MASI YA DA YER E BAKA BR HEKM KOYMASI

Vekilin ii bizzat grme borcu, hekimlik szlemesi iin de hekimin ykmleri arasnda da yer almaktadr482. Hekimlik szlemesinde, hekim, insan hayat ve sal gibi temel kiilik deerlerine ynelik bir edim stlenmektedir ki, szlemenin temeli zel bir nem ve gven ilikisi zerine kurulmaktadr. Bu artlarda, hekimin stlendii edimi bizzat yerine getirmesi istisnai durumlar dnda hukuki ve etik bir ykmdr.

Tehlikeli olmalar, zorluklar veya muhtemel ngrlemez reaksiyonlar dolaysyla, hekimin uzmanlk bilgisini art koan ve bu nedenle bizzat hekim

478

479

480

481 482

Yardmc kii iin bkz. Ouzman / z, s.351 vd.; Eren, s. 576 vd. ; Klolu, s.404 vd. ; Von Tuhr, Andreas: Borlar Hukukunun Umumi Ksm, Cilt:I, eviren: Cevat Edege, Ankara 1983, s.589.; enocak, Zarife: Borlunun fa Yardmclarndan Dolay Sorumluluu, Ankara 1995.; Akipek, s. 131 vd. kame vekil iin bkz. Tandoan, (borlar) s.461 vd.; Aral, s.410.; Erlle, Fulya: Alt Veklet, Prof.Dr.S.Sulhi Tekinay Hatrasna Armaan, stanbul, 1999, s.261 vd.; Akipek, s. 121 vd. Alt vekil iin bkz. Tandoan, (borlar) s. 459 vd.; Aral, s. 409.; Yavuz, s.386 vd.; Akipek, s.108 vd.; Akipek, s.61. Reisolu, s.13. Yargtayda bir kararnda Doktorun, ok yapmas olana bulunan bir ilac verirken, hastay ve yardmc personeli uyarmas ve gerekirse enjeksiyonu bizzat yapmas gerekir ....hekimin uygulamay bizzat yapmamas veya yapacak kiiyi uyarmam olmas onun sorumluluunu gerektirir... eklinde hkm vermitir. Yarg. 4.HD., 13.3.1973, E.2684, K.2978; Yksek Salk urasna yansyan bir olayda; gz uzman hekim, gz enkleasyona (gzn karlmas) tabi tutulacak hastann ameliyatna kendisi yerine asistann gndermitir. Asistan hasta dosyasn zensiz bir ekilde inceledikten sonra ameliyata girmi ve salam gz alnmtr. Bu olayda hem asistan hem de uzman hekim ar kusurlu bulunmutur. Bkz. Hanc, Hamit: Malpraktis, Tbb Giriimler Nedeniyle Hekimin Ceza ve Tazminat Sorumluluu, Ankara 2002, s. 31.

139

tarafndan yerine getirilmesi zorunlu olan faaliyetler hekim dndaki kimseler tarafndan yaplamaz483. Ancak, gelien tp bilimi ve teknoloji nedeniyle - BK. m.67 dzenlemesinden yola karak- hekimin, kendisi tarafndan ahsen yaplmas zorunlu olmayan ilemler iin yardmc kiiler kullanabilmesi mmkndr484. Buna gre, hekim, asli edim ykm olan tehis koyma, en uygun tedaviyi seip uygulama ve tbb bakm ahsen ifa etme ykm altnda olmakla birlikte, somut olayn zellikleri ve tp biliminin izin verdii lde yardmc kiilerden

faydalanabilecektir485. rnein, hekim bizzat yapt ameliyatta hemire, yardmc hekim ya da asistanlardan yardm alabilir. Aslnda yaplan birok tbbi faaliyet byle bir i blm ve yardmlamay zorunlu klmaktadr. Bir i hastalklar uzmannn, hastaya cerrahi bir mdahale yaplmasnn gerekli olduu hallerde, bir cerraha bavurmas ya da hekimin tatil veya baka bir nedenle bulunamayaca durumlar iin hastalarn baka bir hekime ynlendirmesi- baka bir hekimi yerine ikame etmesiteamldendir486. Hekimin vekleti yerine getiremeyecei hallerde, -rnein aniden rahatszlanmas durumundavekleti bir baka meslektana devretmesi somut

olayn zelliklerine gre, bir zorunluluk hali tekil etmektedir.

483

484 485

486

Hakeri, s.201. Yazar ayrca kiisel edim ykmlln, temsil edilebilen edimler, temsil edilemeyen edimler eklinde ayrarak incelemektedir; Temsil edilebilir edimler arsnda; laboratuar faaliyetleri, sonda deiimi ve basit sarg ve bandajn deitirilmesi ve radyolojik faaliyetler, genel olarak temsil edilebilen, edimler arasnda saylmaktadr. Ameliyatlar,zor enjeksiyonlar, infzyon (byk miktardaki svnn vcuda sokulmas), muayene, tehis ve hastaya bilgi verilmesi vb. ise temsil edilemeyen edimler olarak gsterilmektedir. Bkz. Hakeri, s.200201. enocak, (hekim) s. 97. Hastaya ine yaplmas, tansiyonunun llmesi, serum verilmesi, kan alnmas, rntgen ekilmesi, strelizasyon ilemlerinin yaplmas gibi hastann hekim tarafndan ahsen ifada zel bir menfaati bulunmayan, dolaysyla BK. m.67 gereince hakimin ahsen yerine getirmeye mecbur olmad ve yardmc kiilere braklmaya elverili edimlerde hemire, rntgen asistan, yardmc hekim, tp rencisi ve laborant gibi yardmc ahslar grev alrlar. zay, s. 77. Tandoan, (borlar) s. 457 vd.

140

Veklet szlemesinde olduu gibi, hekimin yerine baka bir hekimi koymasyla, baz tbbi faaliyetlerin ifasn yardmc kiilere brakmas, artlar ve sebep olaca sorumluluk asndan farkldr. Hekim, yardmc kii kullanmak nedeniyle BK.m.100e gre487 sorumlu olacakken, ikame hekim488 ya da alt hekimlik szleme489 ile baka bir hekime vekleti devretmesi BK. m.390/III kapsamnda deerlendirilecek ve caiz olup olmamasna gre hekimin sorumluluunu

belirleyecektir. rnein, hekim eer hastasnn rzasn alarak, yerine bir baka hekimi koydu ise caiz olan alt hekimlik szlemesi gerekleir. Byle bir durumda hekimin sorumluluu, BK. m. 391/II hkm dorultusunda kendi yerine koyduu kiiyi seme ve talimat vermede gsterecei zenle snrl tutulacaktr. Ancak, hastann ak ya da zimni rzasna bavurmadan, zorunluluk ya da hekimlik mesleinin teamllerine dayanan bir durum olmadan, hekim kendi yapmas gereken tbbi mdahaleyi bir bakasna yaptrr ise caiz olmayan bir alt hekimlik sz konusudur490. Byle bir durumunda, BK.m. 391/I gereince, hekim kendi yerine geen kiinin tm eylemlerinden sorumlu olur491. Byle bir durumda hekimlik szlemesine de aykr davranlm olacandan, hekimin szlemeye aykrlk sebebiyle sorumluluu da sz konusu olacaktr.

487

488

489

490 491

rnein bir hekimin zel muayenehanesinde, kendisi tarafndan istihdam edilen hemirenin yapt ine nedeniyle bacakta fonksiyon kayb olmas dolays ile alan davada Yargtayn vermi olduu karar u ekildedir: BK. m.100 uyarnca, bir borcun ifasn veya bir bortan mtevellit bir hakkn kullanlmasn kendisi ile beraber yaayan ahslara veya maiyetinde alanlara ve de kanuna muvafk surette tevdi eden kimse bunlarn ilerini icra esnasnda ika ettikleri zarardan dolay dier tarafa kar mesuldr. Daval doktor yardmc kiinin fiillerinden davaclara kar sorumludur.... Yarg. 13.HD. T.22.05.2003, E.2333, K.6348 www.kazanci.com (eriim tarihi: 3.4.2008) kame hekimlik de (Ersatzrztlich), ikame edilen hekim ile hasta arasnda yeni bir hekimlik szlemesi kurulmu olur. Bkz. Demir, (AHFD) s. 239. Alt hekimlikte (Unterarztvertrag), asl hekim ile alt hekim arasnda, hastann taraf olmad ayr bir hekimlik szlemesi kurulur. Bkz. Demir, (AHFD) s. 239.; Caiz olan alt vekalet iin bkz. Akipek, s.117 vd.; Uygur B., Atiye: Alt Vekalet Szlemesinde Mvekkil Alt Vekil likisi Prof.Dr. Turgut Akntrke Armaan, stanbul 2008., s. 639. Caiz olmayan alt vekalet iin bkz. Akipek, s.118 vd. ; Uygur B., s.639. Ayan, s. 70.; pekyz Yavuz, s. 98.; Demir, (AHFD) s. 240.

141

VI. HEKM HASTAYI AYDI LATMA YKM A. GE EL OLARAK Hekimin hastay aydnlatma ykm, hekimlik szlemesinde, benzer szleme ilikilerinden ok daha zellikli olarak492 karmza kan, nemli bir etik ve hukuki ykmllktr493. zellikle, hekimin hasta zerinde uygulad ameliyat ve dier tbbi mdahaleler, hastann yeterli dzeyde aydnlatlmas suretiyle elde edilen rzasnn hukuka aykrl ortadan kaldrmas494, hekim ile hasta arasndaki ilikide hastann aydnlatlmasnn nemini ve zelliini aka ortaya

koymaktadr495. Hekimin, hastas zerinde herhangi bir iyiletirme ya da aratrma faaliyetine girimeden nce mutlaka aydnlatlm rza almasnn gerekli olduu, son yllarda tm tbbi ve etik kurallar tarafndan da ifade edilmektedir496. Aydnlatlm Onam, Aydnlatlm Rza, Bilgilendirilmi Rza, Bilgilendirilmi Olur.. vb. terimler497 ile literatre giren aydnlatma kavram, hastann kendisine yaplacak tbb
492

493

494

495 496 497

Aydnlatma ykm asndan hekim ve hasta arasndaki iliki, hukuk alan iinde farkl bir yere sahiptir Abagglen, Sandro: Die Aufklrungspflichten in Dienstleistungs-beziehungen, insbesondere im Bankgesschft, Entwurf eines Systems zu ihrer Konkretisierung, Bern 1995. s. 35 vd. Byrne, salk sektrndeki bir irketin etik deerlerini sorgulad ve irket alanlarndan birinin yaad gerek bir ykye dayanarak yazd kitabnn giriinde aydnlatlm onam u ekilde tanmlamtr: Aydnlatlm rza, her hastann kendi vcuduna ne yaplacana kendisinin karar verme hakk temeline dayanan bir tp doktrinidir. Hekimlerin yaplacak ilem ya da operasyonla ilgili olarak tm riskler ve faydalar hakknda hastalarn aydnlatmalar gerekir. Hastalar bu risklerle ilgili olarak sadece aydnlatlmamal, ayn zamanda riskleri tam olarak anlam da olmaldrlar. Bkz. Byrne A. John: Informed Consent, New York 1996, s.1.; Ayrca bkz. Informed Consent: The Emerging orms bal altnda: Veatch, s. 79. Spickhoff, Andreas: Informed Consent Recent Developments, World Medical Journal Vol.54, No:1, March 2008, s.9.; enocak, (hekim) s. 44. Ozanolu, s. 56. Beauchamp/Childress, s. 63. Bilgilendirme szc, tek bana kullanldnda kavray iermediinden, Aydnlatma kullanlmaktadr. Olur ya da Rza vermenin konuyla ilgili tm etik ve yasal sorumluluunu oluru verene yklemesi sz konusudur. Buna karn Onam verme durumunda neriyi sunann ykmll srmektedir. elik, Faik: Hekimlik Uygulamalarnda Aydnlatlm Onam hlalleri (TTB-Yksek Onur Kurulu Kararlar), Yeditepe niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 71.; nver ise, hukukular tarafndan kullanlan aydnlatlm rza terimi kadar genelde tplar tarafndan kullanlan aydnlatlm onam terimini de hatal bulmakta, nceden yaplan aydnlatmann hukuken geerli bir rzann iinde zaten var olduunu ve bu tarzda kullanlmasnn kavram

142

tedavi ve mdahaleye rza gstermesinin de bir anlamda n art olarak kabul edilebilir498. Uluslararas tp etii ve tp hukuku standartlarna gre hastann salna hizmet etmek iin yaplyor olsa da prensip olarak, her trl tbbi mdahale, hastann aydnlatlm rzas ile yaplabilir499. Hastann tedavi ya da ameliyat isteyip istemediine karar verebilmesi iin, durumu ve uygulanacak tedavi ile ilgili olarak nceden bilgi sahibi olmas gerekir. Bu erevede, hastann vcut btnlne, hasta aydnlatlmakszn alnan rzaya dayanlarak yaplacak her mdahale, hukuka aykr bir mdahale oluturacaktr500.

Hekimin aydnlatma ykm, iki temel gerekeye dayanmaktadr: Bunlardan ilki AHS m.2 ve Anayasalar tarafndan gvence altna alnm olan kiinin kendi geleceini belirleme hakk (Das Selbstbestimmungsrecht / self-determination)501 gereince kendisine yaplacak olan tbbi mdahale iin bir onay vermek durumundadr; hasta, neye onay verdiini -ya da vermediini- bilmesi asndan nceden bilgilendirilmelidir. Aydnlatma ykmnn, ikinci gerekesi ise, hastay tbbi mdahalenin gereklilii konusunda bilgilendirmek, hastaln iyilemesi ve sala kavumas bakmndan gerekli hareket tarzlarn hastaya gstermektir502.

498 499 500 501

502

kargaas yarattn ifade etmektedir. Ayrca, rza yerine kullanlan onama ve onay terimlerini de hatal bulmaktadr. Ayrntlar iin bkz. nver, s. 239 vd. Aolu, s. 27. Spickhoff, s.9.; Jonsen/Siegler/Winslade, s. 49. Gm, s.163. Kiinin kendisi ile ilgili kararlar kendisinin alabilmesi anlamna gelen kiinin kendi geleceini belirleme hakk kiinin vcut btnl zerindeki hakk ile ok yakn iliki iindedir. Zira, vcut btnlnn korunmas, her trl mdahale hakknda kiinin serbeste karar alabilmesine da baldr. Bu nedenle, kiinin kendi geleceini belirleme hakk ile vcut btnl zerindeki hak (Die Krperliche Integritt) birbirlerine ayrlmaz ekilde baldrlar. Bkz. Wiegand, s. 120 vd. Fischer, Gerfried: Die rztliche Aufklrungspflicht im Deutschen Zivilrecht, YHFD. zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 17-18

143

B. AYDI LATMA YKM HUKUK DAYA AKLARI

Hukuksal adan bakld zaman, hastaya yaplacak olan her tr tbb mdahale, kiinin vcut btnlne yaplan bir ihlal anlamn tar. Bu mdahalenin hukuka aykrlk tamamas, hastann rzasna dayanmas ya da yasal olarak yetki verilmi zorunlu bir mdahale olmas gibi bir hukuka uygunluk sebebinin varlna baldr. Bu nedenle, hekim aydnlatma ykmn gerei gibi yerine getirmediinde, hastann tedavi iin verdii rzann sakatland, bu balamda geerli bir rza olmadan yaplan rzann ise vcut btnlnn ihlali sonucunu douran bir hukuka aykrlkla kar karya olduu kabul edilir503. Zira kiinin hayat, sal ve vcut btnl zerindeki hakk, kiilik hakknn kapsamnda yer alr ve bu varlklara yaplan her trl mdahale hukuka uygunluk sebeplerinden biri yok ise - kiilik hakknn ihlali anlamna gelir. Kiilik haklar ve kiilik haklarna yaplacak hukuka aykr mdahaleler temel yasalar ile gvence altna alnmtr504. Ancak, tbbi mdahaleyi kabul etmek ya da reddetmek hakk, hukuki dayanan sadece vcut btnlne sayg hakknda deil, ayrca bireysel zerklik (private autonomy)
503

504

Thvenoz, Luc / Werro, Franz: Commentaire Romand, Code des Obligations I, Genve-BaleMunich 2003, s. 2051-2052.; ATF 117 Ib 197, JdT 1992 I 214; TF, SJ 1995 708 Kiilik haklar, Anayasa ve Trk Meden Kanununun yapt dzenlemeler ile koruma altna alnm mutlak haklardandr. Trkiye Cumhuriyeti Anayasas: Kiinin dokunulmazl, maddi ve manev varl balkl 17.maddesinde u dzenlemeyi yapmtr: Herkes, yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda, kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbb deneylere tbi tutulamaz. Trk Meden Kanunu ise 23.maddesinde kiiliin korunmas ile ilgili olarak vazgeme ve ar snrlamaya kar bal altnda fkraya yaylan u dzenlemeyi yapmtr: Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden ksmen de olsa vazgeemez. Kimse zgrlklerinden vazgeemez veya onlar hukuka ya da ahlka aykr olarak snrlayamaz. Yazl rza zerine insan kkenli biyolojik maddelerin alnmas, alanmas ve nakli mmkndr. Ancak biyolojik madde verme borcu altna girmi olandan edimini yerine getirmesi istenemez; madd ve manev tazminat isteminde bulunulamaz. Ayrca, Trk Meden Kanunu 24 nc, Trk Borlar Kanunu ise 47 inci maddelerinde kiilik hakkna ve o kapsamda yer alan haklara yaplan hukuka aykr saldr ve mdahalelerin hangi yaptrmlara tab olacan hkm altna almlardr. Ayrca Bkz. Akntrk, s. 395 vd.; Klolu, (borlar) s. 312 vd.; Kiilik hakk ve kiilik hakknn nitelikleri iin Bkz. Klolu, Ahmet: eref Haysiyet ve zel Yaama Basn Yoluyla Saldrlardan Hukuksal Sorumluluk, Ankara 2008; Eren, s. 710 vd.; Bedensel Btnln hlli ve lm Halinde Manev Tazminat ile ilgili itihatlar iin ayrca bkz Uygur, Cilt: II., s. 2178 vd.

144

hakknda bulmu olur. Bireysel zerklik, bakalarna, bu zerklie sayg duyma ve kiinin rzas dnda bunu ihlalden kanma mkellefiyeti ykler505.

Dier yandan, kiinin kendi geleceini kendisinin belirlemesi, farkl ifadeleri ile otonomi ya da zerklik yine kiilik haklar kapsamnda deerlendirilen ve aydnlatlm rzann alnmas yolu ile korunabilen bir haktr506. zerklik (autonomy), kiinin davran eklini, kendi setii bir plan dorultusunda belirleyebilmesini ifade eden, kiisel zgrl olarak tanmlanabilir507. ada hukuk sistemlerinde, kiinin kendi geleceini kendisinin belirleme hakk, Anayasalar tarafndan gvence altna alnmtr508. Herkes, hekim yardmndan faydalanmak veya hastalnn seyrini kadere brakmakla ilgili olarak seim hakkna sahiptir509. Bu nedenlerle, hastann aydnlatlm rzasnn alnmas, insan haklarna, insan onuruna ve hastann kendi yaam ve gelecei hakknda karar verme hakkna yani kii zerkliine duyulan saygnn bir gereidir510.

zel hukuk asndan, hekimin aydnlatma ykmn deerlendirdiimizde ise, hekim ve hasta arasndaki ilikinin veklet szlemesi olarak nitelendirilmesinin bir uzants olarak hekimin aydnlatma ykm, vekilin sadakat ykm iinde yer almaktadr511. Baka bir ifadeyle, aydnlatma, hekim iin dorudan doruya hekimlik
505 506 507

508 509

510 511

Gven, s. 108. Beauchamp, / Childress, s. 63. Autonomy is a form of personal liberty of action where the indiviual determines his or her own course of action inaccordance with a plan chosen by himself or herself..A persons autonomy is his or her independence, self reliance and self-contained ability to decide. Beauchamp, / Childress, s. 56. TC. Anayasas m.17 ve m.20; Federal Alman Anayasas Art. 1 I, 2 I, II 1. Hakeri, Hakan: Trk Tp Hukukunda Aydnlatma ve Tbbi Mdahalelerde Bilgilendirilmi Rza Alnmas Ynetmelii Tasla YHFD. zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 33. elik, s. 78.; Jonsen/Siegler/Winslade, s. 49. Gm, s.161 vd.; Ozanolu, s.63.; Wiegand, s. 125.; Fellmann, , Art.398, Nr. 146.; Weber, Rolf: Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Obligationenrecht I, Basel und Frankfurt am Main 1996, Art 398, Nr.9.

145

szlemesinden doan bir ykmdr512. Buna nedenle, aydnlatma ykm, vekil iin, veklete yabanc menfaatler karsnda, mvekkilin menfaatine tabi olmay, bu erevede veklet sonucunu elde etmeye ynelik olarak gerekli her trl aydnlatmay yapmay513 ve bilgiyi salamay ifade eder514. Ayrca, hekimin aydnlatma ykmlln vekilin sadakat ykm yannda, vekilin mvekkilin emir ve talimatlar dairesinde hareket etmesini dzenleyen BK. m.389 ve vekilin mvekkile hesap verme borcunu dzenleyen BK.392 hkmlerinden de karmak mmkndr515.

Genel hukuk dzenlemelerin yan sra, hekimin aydnlatma ykm, dolayl olarak bile olsa, zel dzenlemelerde de yer almtr. ncelikle 1219 sayl Kanun m.70 her trl tbb ilem iin hastann rzasnn mutlaka alnmasn dzenlerken, rtl de olsa hekimin hastay aydnlatma ykmllne de ver vermitir516.

TDN m.14/II de ise aydnlatma ykm dolayl olarak u ekilde yer verilmitir: ....Hastann maneviyat zerinde fena tesir yapmak suretiyle hastaln

512 513

514 515

516

Ott, s. 34. rnein Avukatlk Szlemesinde, davann grnm ve baar ans bakmndan mvekkilin bilgilendirilmesi avukatn nemli ykmllklerinden biridir. Ayrntl bilgi iin bkz. Gnergk, s. 59 vd. Gm, s.61-62. Ozanolu, s. 63. Ancak, unu da gzden karmamak gerekir ki, hekimin aydnlatma ykmll kapsamnda hastalk, tedavi ya da muhtemel mdahale ile ilgili olarak hastaya verilecek olan bilgiler rnein tedavi sresi, baar ans, maliyeti vb. ou zaman hekim ve hasta arasnda bir hekimlik szlemesinin kurulup kurulmayacan rnein zorunlu olan ameliyatn o hekim tarafndan yaplmasnn istenip istenmeyeceini da belirleyen bir fonksiyona sahiptir. Bu nedenle, hekim aydnlatma ykm, zel hukukun temel kural olan MK. m.2ye gre drstlk kural erevesinde yerine getirmelidir. 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn crasna Dair Kanun m.70: Tabipler, di tabipleri, diiler yapacaklar her nevi ameliye iin hastann, hasta kk veya taht hacirde ise veli veya vasisinin evvelemirde muvafakatn alrlar. Byk ameliye cerrahyeler iin bu muvafakatn tahrir olmas lzmdr.(Veli veya vasisi olmad veya bulunmad veya zerinde ameliye yaplacak ahs ifadeye muktedir olmad takdirde muvafakat art deildir.Hilfnda hareket edenlerden yzyetmidrtmilyon lira idar para cezas alnr.

146

artmas ihtimali bulunmad takdirde, tehise gre alnmas gereken tedbirlerin hastaya aka sylenmesi lazmdr.... . Yargtay da bir kararnda517: Tbb mdahaleler ve hekimin giriecei dier eylemler, kiinin saln, vcut btnln ilgilendirdii, muhtemel tehlikeleri meydana getirici nitelikte olduu iin, bunlarn gerekletirilmesine karar verme yetkisi hekime deil, mdahalelere maruz kalacak kiiye (hastaya) aittir. Yalnz bu rzann hukuken geerli olabilmesi iin kiinin, salk durumunu yaplacak mdahaleyi ve etkileri ile sonularn bilmesi ve bu konuda yeteri kadar aydnlatlmas gerekir.... grn ortaya koymutur.

Hekimin aydnlatma ykm, daha yakn tarihli ve daha zel nitelikli dzenlemelerde de ak ifadeler ile yer almtr. 2238 sayl Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas, Alanmas ve Nakli Hakknda Kanunun Bilgi Verme ve Aratrma Ykmll baln tayan 7 inci maddesi organ ve doku alacak hekimlere, a bendinde vericiye, uygun bir biimde ve ayrntda organ ve doku alnmasnn yaratabilecei tehlikeler ile bunun tbb, psikolojik ve ailev ve sosyal sonular hakknda bilgi vermek, b bendinde ise organ ve doku verenin, alcya salayaca yararlar hakknda vericiyi aydnlatmak grevini yklemitir.

2827 sayl Nfus Planlamas Hakknda Kanunda da gerek gebeliin sonlandrlmas gerekse ksrlatrma iin ilgilinin rzas art koulmakta, bu rza beyanndan nce hekim tarafndan yaplacak aklamann kapsam ise, bu Kanuna dayanlarak karlan 83/7395 sayl Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yrtlmesi
517

ve

denetlenmesine

likin

Tzkn

izin

belgesi

rneinde

Yarg. 4.HD., 7.3.1977, E.976/6297, K.977/2541, YKD., 1978, S.6., s.905 vd.

147

gsterilmektedir518. Hekimin aydnlatma ykm ile ilgili bir dier dzenleme ise halk arasnda tp bebek tedavisi olarak bilinen invitro ve fertilizasyon ve embriyo transferi merkezlerinde uygulanan tbb mdahaleleri iin getirilmitir519.

Trk Tabipleri Birlii tarafndan, 6023 sayl Trk Tabipler Birlii Kanununun 59/g maddesine dayanarak 01.02.1999 tarihinde yaymlanan Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn, Aydnlatlm Onam baln tayan 26. maddesinde, hekimin aydnlatma ykm detayl bir ekilde yer almaktadr:

Hekim hastasn, hastann salk durumu ve konulan tan, nerilen tedavi ynteminin tr, baar ans ve sresi, tedavi ynteminin hastann sal iin tad riskler, verilen ilalarn kullanl ve olas yan etkileri, hastann nerilen tedaviyi kabul etmemesi durumunda hastaln yarataca sonular, olas tedavi seenekleri ve riskleri konularnda aydnlatr.....Yaplacak aydnlatma, hastann kltrel, toplumsal ve ruhsal durumuna zen gsteren bir uygunlukta olmaldr. Bilgiler, hasta tarafndan anlalabilecek biimde verilmelidir. Hastann dnda bilgilendirilecek kiileri, hasta kendisi belirler. Salkla ilgili her trl giriim, kiinin zgr ve aydnlatlm onam ile yaplabilir. Alnan onam, bask, tehdit, eksik aydnlatma ya da kandrma yoluyla alndysa geersizdir.

518

519

24.5.1983 tarihinde kabul edilen (R.G.: 27.5.1983 18059) Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Tzne gre verilecek olan rahim tahliyesi iin belgesinde hasta u metnin altna imzasn atarak mdahale iin hekime onay vermektedir. Mdahaleden nce grevli doktorun tm aklamalarn dinledik. Rahim tahliyesine rza ve iznimiz olmadan giriilemeyecei, bu ilemin tbb sonular ve muhtemel komplikasyonlar bize etraflca anlatld. Bu konuda, sorumluluklarn bize ait bulunduu bilincinde olduumuzu, hibir iddet, tehdit, telkin ya da madd ve manev bask altnda olmakszn rahim tahliyesini kabul ettiimizi, gebelie son verme nedeniyle doacak sonular gerek birbirimiz ve gerek doktor ve hastahane aleyhine kullanmayacamz, sonucuna katlanacamz ve gebelie son verme ilemine rza gsterdiimizi beyan ederiz. Gebe / E / Veli / Vasi 21.8.1987 tarih ve 19551 numaral nvitro Fertilizasyon ve Embriyo Transferi Merkezleri Ynetmelii.

148

Hasta Haklar Ynetmelii520 nc Blm Salk Durumu ile lgili Bilgi Alma Hakk bal altnda, 15.maddesinde u dzenlemeye yer vermitir:

Hasta; salk durumunu, kendisine uygulanacak tbbi ilemleri, bunlarn faydalar ve muhtemel sakncalar, alternatif tbbi mdahale usulleri, tedavinin kabul edilmemesi halinde ortaya kabilecek muhtemel sonular ve hastaln seyri ve neticeleri konusunda szl veya yazl olarak bilgi istemek hakkna sahiptir.....

C. AYDI LATMA YKM TRLER

Hekimlik szlemesi ile kurulan, hekim hasta ilikisi asndan aydnlatma ykmnn iki temel amacndan bahsedilebilir. lki, hasta ve hekim arasndaki gven ilikisini salamak ve bunu tedavinin devam sresince de glendirmektir. Bir dieri ise, hastann nerilen tedaviyi kabul veya red kararn verebilmesi iin gerekli altyapy oluturacak bilgileri, ona anlalabilir bir dille iletebilmektir521. Bu amalar, ancak, aydnlatma ykmnn zenle yerine getirilmesi yolu ile gerekleebilir. Hekim, hastasna kar drst olmal, ihtiyac olan bilgileri vermelidir ki, hasta kendisi ve hayatnn devamn planlasn ve bir seim yapabilsin522. Hekimin aydnlatma ykm, doktrin de Alman hukukunun523 etkisi ile Mdahale Aydnlatmas (kendi geleceini belirleme aydnlatmas) ve Koruma

520 521 522 523

Hasta Haklar Ynetmelii, RG. No: 23420, Tarih: 01.08.1998 Roggo, s. 77.; Ozanolu, s.64. Higgs, Roger: On Telling Patients the Truth Bioethics: An Anthology, UK 2000, s. 509. Ayrntl bilgi iin bkz. Laufs, Adolf / Uhlenbruck, Wilhelm: Handbuch des Arztrechts, 2. Aufl., Mnchen 2002, 62. ; Roggo, s. 79.

149

Aydnlatmas (terpatik/iyiletirme aydnlatmas olarak) olarak ikili bir ayrm altnda incelenmektedir524.

1. MDAHALE AYDI LATMASI

Mdahale aydnlatmas (Eingriffsaufklrung), Alman hukukun da kullanlan terim ile kendi geleceini belirleme aydnlatmas (Selbstbestimmungsaufklarung), tbb mdahale iin gerekli olan hastann hukuka uygun rzasnn olumasn salayacak ve buna temel oluturacak bilgileri ieren aydnlatmadr525. Aydnlatma, hastann kendisi ile ilgili olarak serbeste karar verebilmesini mmkn klmal ve bu karar somut olayn zelliklerine gre nemli olan tm faktrler bilinerek, btn durumlar deerlendirilerek verilmi olmaldr526. Hekim, hastasna tehisin ne olduu, buna kar ne tr tedaviler yaplabilecei, tedavilerin sonular, riskleri, gerekleebilecek yan etkileri de dhil olmak zere ayrntl bir aklama yapmak durumundadr.

Mdahale aydnlatmas farkl alardan ele alnarak, tehis aydnlatmas, sre aydnlatmas ve riziko aydnlatmas olarak da alt trlere ayrlarak incelenmektedir.

524

525 526

Roggo, s.81.; Laufs/Uhlenbruck, 62 ve 63.; Esas itibariyle aydnlatma kapsamnda hastaya verilmesi gereken bilgiler 3 temel aamadan oluur: Tehisle ilgili aydnlatma, tedavi sreci ile ilgili aydnlatma, riskler ile ilgili aydnlatma. Bkz. Demir, (kurultay) s.157-158. Fischer, s. 20. Ozanolu, s.65.

150

a. Tehis Aydnlatmas

Hekime bavuran bir hastann, gerekli muayene, tahlil vb. yapldktan sonra renmek isteyecei ilk ey hastalnn tanmlanmas yani, tehistir. Hastann, ilk olarak tbbi bulgular ve tehis hakknda aydnlatlmas (Diagnoseaufklrung) gerekir527. Hekim, tbben tespit ettii bulgularn ne anlama geldiini, baz istisnalar dnda, hastaya anlayabilecei bir ekilde aklamak zorundadr528. Hekimin

aklayc bilgi vermekten kanmas, tamamen susmas, aydnlatma eksiklii anlamna gelir ki, bu da hekimin zen gsterme ykmn ihlal etmesi nedeniyle, hukuk sorumluluunu douracaktr. Genel olarak, aydnlatma ykmnn genelinde olmas gerektii gibi, tehis aydnlatmasnda da hekim, hastasnn entelektel dzeyini dikkate alarak uygun ifade ve terimlerle bilgi vermelidir.

Ancak, tehis aydnlatmas, eer hastann karar vermesi iin nem tayor ise gereklidir. rnein, son aamasna gelmi bir kanser tehisinin hastaya hemen aklanmasnn bir yarar olmayaca gibi, zarar da verebilecei gz nnde bulundurulmaldr529.

b. Tedavi (Sre) Aydnlatmas

Hekim, hastasn tehis ile ilgili olarak aydnlattktan sonra, nerdii tedavi ya da ameliyatn yaplmas ya da yaplmamas durumunda neler yaanabilecei hakknda da bilgilendirmek zorundadr. Bu nedenle hekim, hastasn, tehis
527

528 529

zsunay, s. 41.; ilingirolu, s. 60.; Deutsch, Erwin: Das Therapeutische Privileg des Arztes: Nichtaufklrung des Patienten, NJW 1980, s. 1305.; Roggo, s. 90.; Wiegand, s.132 Ozanolu, s. 66.; Ayan, s.71.; zsunay, s. 41. Fischer, s. 20.; Stockter, s. 113 vd.

151

sonucunda ulat bulgulara gre belirlenen fiziksel ya da ruhsal bozukluklarn tedavisi, bu tedavi srecinde gerekletirilmesi olas tbbi mdahalenin gerekli olup olmad, bu mdahalenin ne ekilde gerekletirilecei ve gerekletirilmemesi halinde hangi sonularn ortaya kaca konusunda aydnlatmaldr. Buna aydnlatma trne, sre aydnlatmas ya da tedavi ve tedavi sreci hakknda aydnlatma (Verlaufsaufklrung) ad verilmektedir530. Hekimin bu tbbi mdahaleyi neden nerdii, baka tedavi yntemleri var ise bunlar hakknda bilgi verilmesi de bu aydnlatmann kapsamnda yer almaktadr531. rnein, bir ila tedavisi neriliyor ise, ilacn hekim gzetiminde hastanede mi yoksa bizzat hasta tarafndan m alnaca; yaam kalitesinin nasl etkilenecei, hastann i ya da sosyal yaamna bu tedavi sresince devam edip edemeyecei hastaya anlatlmaldr. Sre ya da uygulama aamasna ilikin bu aydnlatma, bir yandan tbbi mdahalenin ekli, kapsam ve sonularna ait bilgiler ierirken, dier yandan tbbi mdahalenin yaplmamas ile ortaya kan sonular ile de ilgilidir. Hastann, operasyon sonrasnda uzun sreli arsnn olup olmayaca, daha sonraki aamada ne sklk ve dzende kontrollere gelmesi gerektii vb. bilgilerle birlikte riskin ne kadar yksek ve baarszlk durumunda sonucun ne kadar ar olabilecei, hastaya bu aamada verilmesi gereken bilgilerdir532.

Bu yaplrken, hekim ncelikle hastasnn sal ve yaamn dnse de, mmkn olduunca karar hastaya brakabilmek iin tarafsz olmaya almaldr. Bu durum ynlendirmeyen aydnlatma (non-directive-counseling) terimi ile ifade

530 531 532

Deutsch, s.1305.; ilingirolu, s.60.; Ayan, s. 71-72.; zsunay, s. 41. Ayrntlar iin bkz. Wiegand, s. 133. Fischer, s. 21.

152

edilmektedir533. Hekim tarafndan, mdahale srecinin aamalarnn ve etkilerinin hastaya zenle aklanmas beklense de, son karar ve sz hastaya ait olacaktr. Bu iradenin en salkl ekilde oluabilmesi de, hekimin aydnlatma ekli, tarz ve kapsam ile son derece balantl ve doal olarak da etkilidir.

c. Riziko aydnlatmas

Tp bilimi, zaman iinde srekli gelimeler salayarak, yaplan aratrmalarn etkisi ile insanla byk hizmetler sunmaktadr. Ancak, ayn zamanda, beklenmedik durumlara ak olan ve her an komplikasyonlarn yaanabildii bir alandr. Hekim, tamamen meslek kurallarna uygun olarak ve grevini zenle yerine getirse bile, her mdahale bir risk tadndan, planlanmayan birok gelime ortaya kabilir. Bu erevede, hekime den aydnlatma ykmnn bir blmn de, yaplacak olan mdahalenin bilinen, bilinmesi gereken yan etkiler ve riskler ile ilgilidir. bilgilendirmeye ise, riziko aydnlatmas (Rizikoaufklrung) ad verilmektedir534. Bu

Bir tbb mdahalenin belki de hi gereklemeyecek olan- risklerinin ne kadarnn hastaya bildirilmesi gerektii konusunda yabanc doktrin ve itihatlarda farkl llerin benimsendii grlmektedir535. Hastann, somut olaydaki bireysel durumu dikkate alnarak rnein ya, kilosu, cinsiyeti, fizyolojik yaps vb.aydnlatmann da bu duruma uygun yaplmasn lt alan bir yaklamn536 yannda,

533

534 535 536

Ozanolu, s.67,; Wiegand, Wolfgang: Die Aufklrung bei medizinischer Behandlung, Eine Standortbestimmung anlsslich der neuesten bundesgerichtlichen Rechtsprechung , in recht 1993, s. 151. ilingirolu, s.60.; Ayan, s. 72.; Ozanolu, s.67.; zsunay, s. 41-42.; Deutsch, s. 1305. Ozanolu, s.67.; Wiegand, s. 135. Bkz. Wiegand (Behandlung), s.155.; Ozanolu, s.67.; Ayrca bkz. BGE 117 Ib 205

153

istatistik verilerden yararlanlarak riskin gerekleme orannn yzde ya da binde olarak ifade edilmesi kabul edilen bir ltte yer almaktadr537. Ancak, hangi lt benimsenirse benimsensin, eer bir tedavi ya da mdahale iin risk yksek ise aydnlatmann ve verilen bilginin kapsamnn da o kadar geni olmas gerekir.

Doktrinde hakl olarak belirtildii gibi, arlkl olarak benimsenmesi gereken lt, hasta ve hekim arasndaki ilikinin zel bir iliki olmas nedeniyle, hastann kiisel ihtiyalar ve bulunduu somut durum dikkate alnarak hastann aydnlatlmasdr538. rnein, genel olarak enfeksiyon riski 1/15.500.000 olan ocuk felci as uygulamasnda, Alman Temyiz Mahkemesi, a uygulamasndan sonra ocuk felci olan bir ocua, bu riski de kapsayan yeterli bilginin verilmediine karar vermitir. Gereke; ...zararn ok ar olduu, genel riskin deil, belirli bir tbb mdahalede yer alan zel riskin, dikkate alnmas gerektii ve nemli olan noktann riskin nadiren grlmesi deil, belirli bir tbbi mdahalede tipik bir riskin mevcut olup olmaddr. eklinde ifade edilmitir539. Bu dorultuda hekim, nadiren grld veya geni tbbi nlemlerin alnyor olduu gerekesiyle, tipik bir riskin oluma ihtimalini hastaya bildirmekten kanmamaldr540.

537 538 539 540

Bkz. Abegglen, s.37. Ozanolu, s. 68. BGHZ 12, 386, Fischer, s. 22. Ayn ynde bir karar, ngiliz Yksek Mahkemesinde de ok tartlmtr. Hekim, ameliyatla ilgili olarak gereklemesi ok dk ihtimal olan bir riski hastasna bildirmemi ancak, yaplan ameliyatta sz konusu risk gereklemitir. Hekimin ameliyat gerekli dikkat ve zeni gstererek yapt, meydana gelen riskin (sinirlerin zedelenmesi) bir komplikasyon olduu ve nlenemeyecei kabul edilmi ancak byle bir riskin varlnn nceden hastaya bildirilmemi olmas nedeniyle kusurlu bulunmutur. Bkz. Chester v. Afshar 2004 UKHL 41.

154

2. KORUMA YA DA TEDAV AYDI LATMASI yiletirici Aydnlatma)

(Teraptik /

Hastann, tamamen salna kavuabilmesi iin hekim tarafndan baz uyarlarn da yaplmas gerekebilir. Bununla amalanan, hastay kendi durumu, ilalarn etkileri ya da iyileme srecinin ileyii konusunda bilgilendirmek suretiyle, hastann doru davran ve tutum iinde olmasn salamaktr. Bu bilgilendirme aamas ise, koruma ya da tedavi aydnlatmas

(Sicherungsaufklrung/Therapeutische Aufklrung) adn almaktadr541. rnein, tedavi sreci ile birlikte farkl beslenme dzenine geilerek diyete dikkat edilmesi, fiziksel egzersizler yaplmas ya da alnan ilalarn etkilerini azaltmamak iin etkileim iinde olabilecek baka ila ya da maddelerin kullanlmamas gerektii gibi bilgiler, hekim yaplmas gereken koruma ya da tedavi aydnlatmasnn kapsamnda yer almaktadr. Koruma aydnlatmasnda, hastay kendine bana bilemeyecei tbb tehlikelere kar koruma dncesi hkimdir542 ki, hekim tarafndan bu bilgilerin hastaya verilmemi olmas aydnlatma ykmnn ve dolays ile zen ykmnn ihlali anlamna gelecektir543.

3. ZEL AYDI LATMA TRLER

Hekimin, hastay aydnlatma sreci iinde, verilen bilgiler dorultusunda hastann renmek isteyecei zel baz detaylarda bulunabilir ve bunlar hekime sorular ynelterek renmek isteyebilir. Tbb mdahale ile ilgili olarak yukarda
541 542 543

Laufs/Uhlenbruck, 62, Nr.1.; Roggo, s. 114.; Ozanolu, s. 68. Ozanolu, s. 68. Roggo, s. 114.; Giesen, (arzthaftung) s. 25.; Wiegand, s.128.; Werro, s. 2051-2052.

155

deindiimiz konular dnda, hasta rnein, tbb mdahalenin ya da tedavi srecinin kendisine ekonomik olarak neye mal olacan da renmek isteyebilir544. Bu ve benzeri konularda da hekim hastaya gerekli bilgileri vermek zorundadr545. Hekimin aydnlatma ykm ncelikle tehis ve tedavi bakmndan, ardndan hastalkla ilgili tedavi sreci bakmndan, alternatif tedaviler bakmndan ve daha sonra zellikle tedavi srecindeki masraflar bakmndan ayrntl olarak

dnlmelidir546.

Hekimin kendi hatalarn hastaya bildirmesinin de aydnlatma ykm iinde yer alp almayaca tartlyorsa da547, byle bir eyin eyann tabiatna aykr olduunu dnyoruz. rnein, hekim hasta arasnda kurulan hekimlik szlemesi gerei, acaba hangi hekim, muayenehanesinde grmekte olduu hastasna ameliyat olmas gerektiini belirtip, gerekli bilgileri verip, risklerin neler olduunu anlattktan sonra ...Ama ben geenlerde yaptm birka ameliyatta yanllkla hastann fel olmasna/sakat kalmasna neden oldum! diyebilir? Ozanolunun da hakl olarak belirttii gibi, hekimin aydnlatma ykmn kendi hatalarn da kapsayacak lye tanmas uygun olmad gibi, meden hukukun temel prensiplerine de aykrdr548.

544

545

546 547 548

21. Dnem 4.Yasama ylnda kadk olan Tbb Hizmetlerin Uygulanmasndan Doan Sorumluluk Kanunu Tasars nda hizmet bedelinin denmesi baln tayan m.23/I de Hastaya, alaca hizmetin bedeli ile ilgili bilgi nceden verilir. Salk personeli, hastaya gereksiz harcamalar yaptramaz. hkm yer alyordu. BGE 119 II 460.; BGE 117 Ib 204 ; Hastann, tedavinin ekonomik maliyeti asndan aydnlarlmasyla ilgili olarak bkz. Brggemeier, s. 496 vd. Payllier, 147 vd. ; Werro, s. 2051 vd.; ATF 116 II 519.; JDT 1991 I 634. Grler ve ayrntlar iin bkz. Payllier, s.149 vd.; Roggo, s. 127 vd. Ozanolu, s.69.

156

D. AYDI LATMA YKMLL KAPSAMI VE SI IRLARI

1. GE EL OLARAK

Hekimin, aydnlatma ykmllnn kapsamn belirleyen, genel bir kural koyulmu olmamakla beraber, zel mevzuatta yer alan baz dzenlemeler bu konuda fikir verip, yol gsterici nitelik tamaktadrlar549. Aydnlatma ykmnn temel amac, hastann kendisine nerilen tedaviyi kabul veya red kararn verebilmesi iin gerekli altyapy oluturacak bilgilerin, ona anlalabilir bir dille iletilmesi olduuna gre550, aydnlatma ykmnn kapsam da bu ama dorultusunda

ekillenmelidir551. Dier bir ifadeyle, hastann da doal olarak zihninde yer alan sorular aydnlatma ykm ile cevap bulmaldr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz:

Hastann genel salk durumu nedir? nerilen tedavi ya da mdahale nedir? nerilen ila tbb mdahalenin hastann fiziksel, psikolojik, ailev ve sosyal hayatna etkileri ne olacaktr? Tbb mdahalenin ilala tedavi ya da ameliyatn -sresi, olas yan etkileri ya da brakabilecei hasarlar nelerdir? Hastann tedaviyi kabul etmesi ya da red etmesinin sonular nelerdir?
549

550 551

Hekimin aydnlatma ykmnn kapsamnn ne olmas gerektii, 2238 sayl Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas ve Nakli Hakknda Kanunda u ekilde yer almaktadr: ..vericiye uygun biimde ve ayrntda organ ve doku alnmasnn yaratabilecei tehlikeler ile, bunun tbbi, psikolojik, ailevi ve sosyal sonular hakknda bilgi vermek (m.7/a). ve organ ve doku verenin, alcya salad yararlar hakknda vericiyi aydnlatmak. (m.7/b.). Bir dier dzenleme ise 83/7395 sayl Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yrtlmesi ve Denetlenmesine likin Tzkte ve 21.8.1987 tarih ve 19551 sayl Invitro Fertilizasyon ve Embriyo Transferi Merkezleri Ynetmeliinde yer almaktadr. Jonsen/Siegler/Winslade, s. 53 vd. ; Stockter, s. 194 vd. ; Giesen (arzthaftung) s. 295. Yargtay bir kararnda, ....daval hekim tarafndan daha balangta davac hastaya beyninin iinde bir ur bulunduu ve kafatasnn alarak, bu urun alnmas gerektiinin aka belirtildii anlalmaktadr. Davac ve einin itimai seviyeleri itibariyle bu ameliyatn ar ve mhim bir ameliyat olduunu bilmediklerini kabule imkan yoktur. denilmek suretiyle hastann yeterli lde aydnlatld kabul edilmitir. Yarg. 4.HD., 1964, E. 964/6458, K.4925.; Ayrca bkz. Wiegand (behandlung), s. 151.; Fellmann, Art.398, Nr.146.

157

Tbb uygulamalar asndan, geerli olan ilkelerden biri de, hastalk yoktur, hasta vardr. lkesidir. Bunun anlam, her hastalk her insanda ayn ekilde ortaya kp, ayn ekilde seyredip, yine ayn ekilde sonulanmayabilir. Bu nedenle,

aydnlatma ykm yerine getirilirken, hastann salk durumu, eitim dzeyi, sosyal ve kltrel stats, ya gibi sbjektif durumlar dikkate alnarak, anlalr bir tarz benimsenmelidir552. Dier yandan, aydnlatma ykm, mdahalenin trne, aciliyetine, tehlike dzeyine, hastann psikolojik durumuna ve komplikasyon okluuna gre deien bir kapsam gsterecektir553. Youn tbbi terimlerin kullanld bir bilgi aktarm, hastay aydnlatmaktan ok, hastann korku ve endieye kaplmasna neden olabilir. Bu balamda, hastaya eksik bilgi verilmesi kadar fazla bilgi verilmesi ve dolays ile ar bir kayg hali yaratlmas da, zararl sonulara neden olabilir554. Bu nedenle, her aydnlatma iin uygun kapsam ve tarzn ne olmas gerektiini hekim, somut olayn zelliklerine gre belirlemeli ve bu nedenlerle de kendisine takdir hakk tannmaldr555.

Dier yandan, aydnlatma ykmnn kapsam byk lde hekimlik szlemesinin kapsam ile izilmektedir556. Hekimlik szlemesine konu olan hastaln tr, seyri, iddeti vb.; szlemenin taraf olan hastann ya, cinsiyeti, anatomik zellikleri, mevcut dier salk sorunlar vb.; uygulanacak tedavi yntemi,
552 553 554 555

556

Ozanolu, s. 70.; ilingirolu, s.64. zsunay, s.38 vd. Stockter, s. 102 vd.; Wiegand , 143.; Abegglen, s. 35.; Roggo, s.77 vd. Ayan, s. 75.; Saral, s.57.; ilingirolu, s. 64. Burada hekimin durumu, somut olayn zelliklerine gre hkm vererek davay sonulandrmak zorunda olan hkimin durumuna benzetilebilir. Nasl ki, hkimler bir ok olay zmede ve kanun hkmlerini somut olaya uygulamada TMK.nn kendilerine tand takdir hakkna sahipseler, belli bir hasta ve hastalk iin ne kadar, ne kapsamda ve nasl aydnlatma yapmalar gerektiinin snr da bizzat hekim tarafndan uygun grld ekilde izilmelidir. rnein, avukatlk szlemesi iinde vekaletin kapsamnn belirlenmesi, aydnlatma ykmllnn kapsamnn belirlenmesi arasnda ayrlmaz bir balant vardr. Zira, avukatn aydnlatma ykm daima vekaletin kapsamna gre belirlenir. Ayrntl bilgi iin bkz. Gnergk, s. 48 vd.

158

sresi vb. bir ok deiik faktre bal olarak hekimlik szlemesinin kapsam deieceinden, aydnlatma ykmnn kapsam da bu erevede farkllk gsterecektir. rnein, hekimin, herhangi bir salk sorunu olmayan gen bir

hastaya st solunum yolu enfeksiyonu ile ilgi yapaca aydnlatma ile tansiyon, kalp ve eker hastal da olan 70 yandaki bir hastaya yapmas gereken aydnlatmann kapsamnn farkl olacana kuku yoktur.

Aydnlatmann kapsam, zellikle mdahalenin gereklilii, acil olup olmad ve risklerinin arlna gre geniler ya da daralr.

2. Aydnlatma Ykmnn Kapsamnn Daha Dar Olduu Haller

Aydnlatma ykmnn kapsam, yaplacak olan tbbi mdahalenin nitelikleri ve somut olayn zelliklerine gre baz hallerde daralabilmektedir. Bunlarn banda, mdahalenin acil ve zaruri olduu haller gelir557 ve hayati nem arz eden durumlarda aydnlatmann kapsam minimum dzeye inebilir558 veya tamamen ortadan kalkabilir. Dier yandan, yaplacak olan mdahalenin tehlikesi ve yan etkileri ok az ise hastann dar kapsaml ve ksaca aydnlatlmas yeterli grlmektedir559. rnein, trafik kazasnda ciddi kan kayb ile yaamsal tehlike altnda olan bir hastann acil ameliyata alnmas halinde, hekimin hasta ya da yaknlarna sadece ksa bir bilgi vermesi, zamanla yaran bir mdahalenin ansn arttracaktr. Aydnlatma ykmnn kapsamnn darald dier bir hal ise, hastann psikolojik durumu ile balantl olarak hekimin takdirine braklmtr. Gerein tm ynleri ile
557 558 559

enocak, (hekim) s. 53.; Reisolu, s.7.; Hakeri (ynetmelik tasla) s. 40.; Ayan, s.78. Fischer, s. 23.; Johsen/Siegler/Winslade, s. 53. ilingirolu, s.66.; Ayan, s. 78.

159

anlatlmasnn hastann psikolojik adan zarar grmesine sebep olabilei durumlarda, aydnlatma daha dar kapsamda yaplabilecektir (TDN.m.14/II.)560. Hastann (yani mvekkilin) psikolojisinin yaplacak olan aydnlatmann kapsamn belirlenmesi ve zel bir snrlama sebebi olarak kabul edilmesi, dier szleme ilikilerinde grlmeyen ve hekimlik szlemesine zg bir durumdur561.

3. Aydnlatma Ykmnn Kapsamnn Daha Geni Olduu Haller

Tbbi mdahalenin,

acil olmad durumlar da, komplikasyonun normal

kabul edilen snrn dnda fazla olabilecei durumlar da562, tavsiye edilen ancak zorunlu olmayan tbb mdahaleler de ve gzellemek amal estetik mdahaleler de hekim aydnlatma ykmn daha geni kapsaml yerine getirmek563 ve daha titiz davranmak zorundadr564. zellikle, riziko aydnlatmasnn kapsam geni tutulmal ve hastaya nadir grlebilecek riskler dahi aklanmaldr565. Ayn ekilde kolay kolay geri dn olmayacak dzeyde ar sonular dourabilecek cinsiyet deiiklii, doku, organ ve embriyon aktarmalar ile ksrlatrma gibi nemli mdahalelerde aydnlatmann kapsam daha da genileyecektir566. rnein, gzellemek amac ile yaptrlan estetik ameliyatlar da durum byledir. Bu geni kapsaml bilgilendirme sayesinde, hasta kesin kararn vermeden nce bir kez daha dnme frsat bulup, yaptrmak istedii tbb mdahalenin fayda ve sakncalarn

560 561 562 563 564 565 566

Ayrca bkz. Aydnlatma Ykmnden yiletirme Amacyla Vazgeilmesi. 8.VI. D. 4.c. Wiegand, s. 142 vd. ; Laufs/Uhlenbruck, 61, Nr.9. Komplikasyon okluu, bkz. zsunay, s. 38. ilingirolu, s. 65.; Ayan, s. 76.; Ozanolu, s. 70. enocak, (hekim) s.53.; pekyz Yavuz, s. 80. enocak, (hekim) s. 51. Ayan, s. 77.; Ozanolu, s. 70.; Fischer, s. 23.

160

yeniden deerlendirebilecektir. Kii, saln tehdit eden bir zorunluluk olmad halde burnunun eklini deitirmek iin ameliyat olmak istediinde, somut olayn zellikleri, kiinin fiziksel yaps da dikkate alnarak tm riskler, yaplacak ameliyatn sonucunun hastann beklentisini karlayp karlayamayaca, iyileme srecinde yaayaca fiziksel ya da psikolojik skntlar ve olumsuzluklar....vb. ayrntl bir ekilde hastaya aklanmaldr. Bu durum, Fransz hukukunda, estetik mdahaleler iin hekimin kuvvetlendirilmi aydnlatma borcu olarak ifade edilmektedir567.

4. Aydnlatma Ykmnn Tamamen Ortadan Kalkt Haller

Baz durumlarda hekimin aydnlatma ykm tamamen ortadan kalkar. Bu tr istisna durumlar ksaca u ekilde sralayabiliriz:

a. Acil Durumlar

Hastaya, gecikmeksizin mdahale edilmesi gereken durumlarda ve hali hazrda devam etmekte olan bir mdahalenin daha ileriye gtrlmesi -ameliyatn geniletilmesi- hallerinde kural olarak hastann varsaylan rzasndan hareket edilerek, aydnlatma ykm de fiilen yerine getirilemeyecektir568. Bilinci kapal bir hastann acil olarak mdahale edilmek zere hastaneye getirilmesi - rnein trafik

567

568

zay, s. 62.; Trk hukukunda da da estetik ameliyatlar iin hekimin aydnlatma ykmnn daha sk talep edilmesi ve en az olan ihtimallerin bile aklanmas savunulmaktadr. Bkz. Saral, s. 57.; zsunay, s. 39.; Bayraktar, s. 127.; ilingirolu, s. 65. enocak, (hekim) s. 57.; Aolu, s. 35 vd.

161

kazasnda ar yaralanan ve kan kaybeden bir hastann hekim tarafndan acil olarak ameliyata alnmas- ya da ameliyat devam ederken beklenmeyen ve hayati nem tayan bir durumun ortaya kmas ar bir zararn engellenmesine hizmet etmek iin aydnlatma ykmnden vazgeilebilecek durumlar olarak kabul edilmektedir569. Bu gibi durumlarda, mdahale edilmemesi ya da yaplan ameliyatn durdurulmas, hastann salk ynnden nemli zararlara uramasna neden olacak ise zorunluluk hali nedeniyle, aydnlatma yaplmadan ve rzas alnmadan mdahale edilecek ya da ameliyat geniletilecektir. HHY. m.24 de hastann rzas ve izin balkl madde de yaplan dzenlemeden, aydnlatma ykmnn de dolayl olarak ortadan kalktn ifade etmek yanl olmayacaktr: ifade Tbbi mdahalelerde olmad mahkemeden hastann bu rzas art zaman

gerekir...........hastann aranmaz..........Kanun

gcnn veya

hallerde izin

temsilciden

alnmas

gerektirecek ve hastaya derhal mdahale edilmedii takdirde hayat ve hayat organlarndan birisi tehdit altna girecek ise, izin art aranmaz....

b. Hastann Kendi radesi ile Aydnlatlma Hakkndan Vazgemesi

Hekime duyduu gven ya da, kendisini tam olarak onun kararlarna teslim etmek niyetinde olan bir hasta, kendi zgr iradesi ile salk durumu, tehis, uygulanacak tedavi ya da tbb mdahale ile ilgili olarak kendisinin ya da yaknlarnn bilgilendirilmesini istemeyebilir570. Daha ak bir ifadeyle, baz insanlar

569 570

Ayan, s. 79.; zsunay, s. 43. zsunay, s. 44.; enocak, (hekim) s.57 vd.; Ayan, s. 78. ; Stockter, s. 113

162

kendilerine ne yaplaca konusunda hibir ey bilmek istemeyebilirler571. Bu imkan hem Hasta Haklar Ynetmeliinde hem de Hekimlik Meslek Etii Kurallar arasnda yer almaktadr. HHY m. 20 de, lgili mevzuat hkmlerine ve hastaln mahiyetine gre yetkili mercilerce alnacak tedbirlerin gerektirdii haller dnda; hasta salk durumu hakknda kendisine veya ailesine veya yaknlarna bilgi verilmemesini isteyebilir. eklinde bir dzenlemeye yer verilirken, Trk Tabipler Birlii Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn 27 inci maddesinde Hasta hastal hakknda bilgilendirilmek istemediini belirtmise, hekimin bilgi vermesi gerekmez. Ailenin haberdar edilmesi, hastayla gr birliine varlarak yaplmaldr. Bilinsiz durumdaki hastalar iin, yaknlarn bilgilendirilip bilgilendirilmemesine hekim karar verir. eklinde yer almtr.

Ancak, hastann aydnlatlma hakkndan vazgemesini bir yandan kendi geleceini belirleme hakk kapsamnda deerlendirirken, Trk Medeni Kanununun 23/II maddesinde yer alan hkm de gz nnde bulundurmak gerekir ki, bu hkme gre Kimse zgrlklerinden vazgeemez veya onlar hukuka ya da ahlka aykr olarak snrlayamaz.572 Hastann, bu feragat bir tehdit, zorlama ya da ahlka aykr bir anlama karlnda yapm olmas hallerinde geerli kabul edilmesi mmkn deildir573.

571

572

573

Baz almalar gstermektedir ki, hastalarn %60ndan fazlas, uygulanacak ilemler ve riskleri ile ilgili olarak, hemen hemen hibir ey bilmek istememektedir. Baka almalarda ise, hastalarn sadece %12sinin karar verirken, kendilerine salanan (verilen) bilgileri kullandklar grlmektedir. Ayrntl bilgi iin Bkz. Beauchamp, / Childress, s. 78 vd. TMK m.23/II de yer alan hkm, Anayasann 12.maddesinde dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez nitelikleri ile gvence altna alnm olan kiilik haklarna dahil olan deerleri tek tek belirtmeksizin genel bir hkmle kiiliin dahili korunmasn dzenlemektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. Ate, s.163 vd. Hakeri, s.138.; Ancak, enocak, byle bir durumda feragatn geerli olup olmayacana somut olayn zelliklerine bakarak karar vermek gerektiini belirtmitir. Bkz. enocak, (hekim) s. 58.

163

c. Aydnlatma Ykmnden yiletirme Amac ile Vazgeilmesi

Her insan, salk durumu ile ilgili herhangi bir olumsuz gelime karsnda endie ve korkuya kaplr. Tp bilimi, gvenilir hekimlerin destei ve yardm ile bu problemlerin stesinden gelinebileceini bilmesi, insana g verir, hastalna kar savamasna ve direnie gemesine yardmc olur. Ancak, tbbn henz are bulamad ya da arelerin kanlmaz sonu engelleyemedii baz hastalklar da vardr. Her durumda, hekimlerden hastalarna kar aydnlatma ykmlerini - tehis ve tedavi yntemleri, olas iyileme ans vb. - detaylaryla ve tm aklyla yerine getirmelerini beklemek, amalanan iyilemeyi son derece olumsuz etkileyebilir574. Bu gibi durumlarda, hekimin tedavi ayrcalna575 dayanarak takdir hakk olmas gerektii savunulmaktadr ki, hekim, somut olayn zelliklerine gre aydnlatma ykmn ya hi yerine getirmeyebilir ya da hastasn snrl olarak aydnlatabilir; bu deerlendirmeyi yapmak hekime aittir576. Salk mevzuatmz iinde yer alan baz dzenlemeler de, buna imkan veren yndedir. TDN m. 14 .....Ancak, hastaln vahim grlen akibet ve seyrinin saklanmas uygundur. HHY. m.19 Hastann manevi yaps zerinde fena tesir yapmak suretiyle hastaln artmas ihtimalinin

574

575

576

Bilinmeyenle ba etme korkusu, en kt hastalktr, ne varki, baz durumlarda gerein direk olarak aklanmas da hasta tarafndan kabul edilmesi son derece gtr. Higgs, s. 507. Demir, tedavi ayrcaln, hekimin, tedavisini stlendii hastas zerinde tehisi koyulmu bir hastaln tedavisi iin uygulanacak yntemlerden birini seme serbestisi olarak ifade etmektedir. Bkz. Demir, (AHFD) s. 241.; Ayrca bkz. Brggemeier, s. 501.; Deutsch/Spickhoff, s. 248. Byle bir durumda, hekimlerin tedavi ayrcalndan (Therapeutische Privileg) bahsedilmektedir. Hastann hayatnn, salnn ya da nc kiilerin ok ciddi ekilde tehlikeye sokulmas szkonusu ise, hekimin tedavi ayrcal nedeniyle aydnlatma ykmn hi yerine getirmemesi kabul edilmektedir. Bu gibi hallere, aydnlatmann hastay ok ciddi bir psikolojik bask altna alp kesinlikle zorunlu tedavinin hi yaplmamasna neden olabilmesi, nc kiileri tehlikeye drmesi ya da hastaln etkilerinden daha ar bir tehlikeye sebep olmas gibi durumlar dahil edilmektedir. Bkz. Ayan, s. 80-81.; zsunay, s. 47-48.; ilingirolu, s.69.; Deutsch, s.1306-1307.; Stockter, s. 123.; Roggo, s. 220.; Giesen (arzthaftung) s. 281.; Johsen/Siegler/Winslade ise, hukukun hekimleri tedavi ayrcal (therapeutic privilege) ad ile belli durumlarda hastasn bilgilendirmemesinin, ancak ve ancak, hastann bu bilgi ile karar verme kapasitesinden yoksun hale gelecek olmas durumunda kabul edilmesi gerektiini ifade etmektedir. Bkz. Johsen/Siegler/Winslade, s. 63.

164

bulunmas ve hastaln seyrinin ve sonucunun vahim grlmesi hallerinde, tehisin saklanmas caizdir.

Hastann, yaplacak olan aydnlatma ile korku ve panie kaplarak moralimin bozulmas ve bu nedenle nerilen tedavi konusunda hekimiyle ibirlii yapmay reddetmesi577, aydnlatma ykmnn amacna ters den bir sonu olacaktr. Byle bir durumda, hasta salkl dnme yeteneinden de uzaklaaca iin kendi geleceini belirleme yetisini de kaybetmi olacaktr. Bu nedenle, hekim hastaya gerei sylerken son derece dikkatli ve temkinli davranmal578; tedavi asndan gerekli / faydal olacak ise, tehis ve iyileme ans ile ilgili bilgileri hastaya vermekten kanmal, gerekiyor ise gizlemelidir579. Genel olarak, kanserli hastalara, hastaln aklanmas, onlar psikolojik ynden kertecei iin hekime aydnlatma devini yerine getirmeme ayrcal tannmakta, bu tr hastalara kural olarak ne tehis, ne de tedavi ile ilgili bilgi verilmemektedir580.

577

578

579

580

Collins, 1927 ylnda kaleme ald makalede, Bana gerei syleyebilirsiniz diyen hastalarn drt gruba ayrmtr: Birinci grup, drst ve cesur bir ekilde olumsuz bir ey var ise bununla yzleebilecek ve hala zaman varken gerekli dzenlemeleri yapmak isteyenler; ikinci grup, gerei bilmek istemeyen ve bildikleri takdirde bundan ok etkilenebilecek olanlar; nc grupta, gerei alglama kapasiteleri olmayanlar ve drdnc grupta aslnda salklar ile ilgili ciddi herhangi bir problemleri olmayanlar yer alr.ou zaman tamamen gerei sylemek ok ar sonulara neden olabilir.. Collin, Joseph: Should Doctors Tell The Truth? Bioethics: An Anthology, Edited by: Helga Kuhse and Peter Singer, UK 2000, s. 501. Hekim-hasta arasnda kurulan gven ilikisinin ve bazen ne sylendiinden ok, nasl sylendiinin ne kadar nemli olduu, bu gibi durumlarda bir kez daha ortaya kmaktadr. Hastalarn Kt Tan ile Ba etmelerine Yardm Etme bal altnda bkz. Gordon / Edwards, s. 194 vd. Ozanolu, s. 71.; Hakeri, s. 140.; Hastann aydnlatlmas durumunda tbbi mdahaleden vazgeecek olmas, aydnlatmama iin bir sebep olarak kabul edilemez. Bkz. Hakeri, (ynetmelik tasla) s. 42. Kar gr zsunay, s.47 vd.; akmut s. 234 vd. Bu konu ile ilgili olarak 1800l yllara ait tipik bir rnek, hemen hemen tm kaynaklarda yerini almtr; Kanser olan nl Alman yazar THEODOR STORMa hastal hekim tarafndan aklannca byk bir kntye uramtr. Ciddi bir bunalm geiren hastaya yardmc olmak amacyla, zel bir hekimler kurulu aracl ile ilk tehisin yanl olduunu, hastaln sadece bir mide rahatszlndan ibaret olduunu aklayan bir rapor dzenletilmitir. Bylece, Storm, yaama yeniden balanm, almalarn srdrm ve 1886-1888 yllar arasnda Der Schimmelreiter / Kr Atl balkl nl yaptn tamamlayabilmitir. Bkz. Deutsch, Erwin.: Das Therapeutische Privileg des Arztes; Nichtaufklrung des Patienten, NJW, 1980, s.1306.

165

Esas olarak, bu konuda iki gr savunulmaktadr. Birinci gre gre, hastaya durumu, ne kadar mitsiz, ameliyatn sonular ne kadar tehlikeli olursa olsun bildirilmelidir581. Hasta, kendi durumu ile ilgili olarak karar kendisi vermelidir ve bu onun mutlak hak niteliindeki kiilik hakknn bir sonucudur582. Hastann, sal ile ilgili gerei bilip bilmemesinin nemi tartlabilir ancak hekim hasta ilikisinin sal iin gerein sylenmesi ok nemlidir583. zellikle, hastann hibir snrlama yaplmadan tm gerei bilmek istedii durumlarda, hekimin byle bir takdir hakk kullanmas eletirilmektedir584.

Yargtayn da bu gr destekleyen kararlar vardr; rnein 1977 ylnda verdii bir karar da .... hasta tehlikelere kar kendisi karar verebilir. Tbb mdahaleler ve hekimin giriecei dier eylemler kiinin saln, vcut btnln ilgilendirdii iin, bunlarn gerekletirilmesine karar verme yetkisi hekime deil, mdahalelere maruz kalacak kiiye yani hastaya aittir.585.

kinci gr, daha ok hekimler tarafndan savunulan bir grtr. Bu gre gre, hastaya her eyin aklanmas rnein kanser olduunun bildirilmesi- moral ynnden kendisini kertir ki, bu aklama bile bal bana zarara neden olur586. Tedaviye zarar verme ihtimali olan her durumda ve hastay olumsuz ynde
581

582

583 584

585 586

Hastaya gerein sylenmesi ok gl bir etik grevdir; gerein bilinmesinin zararl olabilecei ihtimali ile bu grevden kolayca vazgeilmemelidir. Bkz. Johsen/Siegler/Winslade, s. 62. Resiolu, s.5.; Kiinin kendi gelecei ile ilgili karar verme (self-determination) hakkn elinden bu ekilde almak, insan haklar teorisine de aykrlk tekil eder. Ayrntl bilgi iin bkz. Gven, s. 104 vd.; Ayrca hastann iyilii iin yaplyor olsa bile, herkes kendi durumu ile ilgili gerei renmek ve hayatnn geri kalan ksmn daha nemli grd eyler iin harcamak hakkna sahip olmaldr. Bkz. Duttge, Gunnar: Kann Eine Barmherzige llusionierung (Thomas Mann) Des Patienten Gerechtfertigt Sein? YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku, Cilt:III, S.2, Yl 2006, s. 93. Higgs, s. 512. Ayrntlar iin bkz. Payllier, Pascal: Rechtsprobleme der Arztlichen Aufklrung unter Besonderer Berckschtigung der Spitalarztlichen Aufklrung, 1999, s. 81 vd. Yarg. 4.HD., 7.3.1977, E.976/6297, K.2541, http://kazanci.com.tr, (eriim tarihi: 22.10.2007) Collin, s.502.

166

etkileyecek bilgileri, hastaya aka bildirmek bir anlamda aydnlatma suretiyle ldrmek587 anlamna gelecektir. Bu nedenle hekime daima, aydnlatma ykmne ilikin olarak takdir yetkisi tannmal ve hekim hastann yararna olmak zere sorunu kendi karar ile zmelidir588. Bu gr, hastalk yoktur, hasta vardr kuralnca, hekime hastasnn durumunu en iyi deerlendirebilecek kii olarak, somut olayn zelliklerine gre davranabilme serbestliini tanmaktan yanadr589. Yargtay, bu gre de yer verdii bir baka kararnda ....davalya yneltilen kusur ameliyatn kmsenerek muhtemel sonularn davacya anlatlmam olmasdr. Davalnn bu yolda hareket etmesinin hastann maneviyatn kuvvetlendirmek bakmndan faydalar salayaca genel olarak kabul edilmektedir.590.

Hasta Haklar Ynetmelii 19 uncu maddede de Hastann manevi yaps zerinde fena tesir yapmak suretiyle hastaln artmas ihtimalinin bulunmas ve hastaln seyrinin ve sonucunun vahim grlmesi hallerinde, tehisin saklanmas caizdir. hkm yer almaktadr.

Kanaatimizce, eitim dzeyi yeterli olmayan ya da ok yal bir hastaya hi bilgi vermeden geitirmek mmkn olabilirse de, gnmzde bilgiye ulamak teknolojik olanaklar sayesinde ok kolaylamtr. Hekimin, internetten ksa bir aratrma ile kolayca bilgi sahibi olabilecek hastalardan, tm bilgileri saklamaya

587 588

589

590

Hakeri, s. 141. Laufs / Uhlenbruck, s.20 vd.; Deutsch/Spickhoff, s. 253 vd.; Btnyle bilgi vermek yerine, durumun renilmesinden doacak muhtemel riskler dikkate alnarak aydnlatma hastann durumu ile orantl olarak snrlandrlmaldr. ATF 105 II 284. Therapeutisches Privileg (Tedavi ayrcal) olarak adlandrlan bu durum iin ayrca bkz. Giesen (arzthaftung), s. 281 vd.; Stockter, s. 123.; Roggo, s. 220.; Deutsch, s.1306. Ancak Duttge, ac gerein hastaya sylenip sylenmeyecei, ne zaman ve ne lde sylenecei kararnn sadece hekimin vicdannda cevaplanabilecek bir soru olarak braklmasn, hastann kendi geleceini kendisinin belirlemesi prensibi karsnda kabul grmeyeceini dnmektedir. Bkz. Duttge, s. 92.; Johsen/Siegler/Winslade, s. 62. Yarg. 4.HD., 1964, E.964/6458, K.4925, Reisolu, s.5, naklen.

167

kalmas, hekime duyulan gvenin zedelenmesine katk salayacaktr. Bu nedenle hekimler, hastann ve somut olayn zelliklerini dikkate alarak tehis ve tedavi ile ilgili, hi aydnlatma yapmamak yerine, gven veren, pozitif yaklam ve yumuak ifadeler ile hastasn psikolojik adan destekleyerek bilgilendirme yolunu semelidirler.

Nihayet, TDN m. 14 nc maddesinde hukuk dayanan bulan bir durum da, lmek zere olan ve bir karar verme ans zaten olmayan hastaya gerein aklanmas herhangi bir yarar salamayacandan, sadece hastann aclarnn hafifletilebilmesi iin yaplan tbb mdahalelerde, hekimin herhangi bir

aydnlatmada bulunmas gerekmeyeceidir591. Kanaatimizce, bunun yaplmas, insan nedenlerle de beklenmemelidir.

d. Hastann Hastal Hakknda Bilgisinin Bulunmas

Hastal ve yaplacak mdahale ile ilgili olarak, bilgi sahibi olan hastann, tekrar ayrntl olarak aydnlatlmasna her zaman gerek olmayabilir. Bu gibi durumlara hastann kendisinin hekim ya da hemire olmas ile daha nce bir baka hekim tarafndan aydnlatlm olmas rnek verilmekte ve bu hallerde hekimin aydnlatma ykmlln yerine getirmesinin gerekmedii ifade edilmektedir592. Ancak, burada hastann hekim olduu herhalde ve her tr tbbi mdahale de aydnlatma zorunluluunun kalktn sylemek mmkn deildir593. nemli olan hastann sz konusu mdahale ve sonular ile ilgili olarak doru bilgiye sahip
591 592 593

Ayan, s. 81.; zsunay, s. 45.; enocak,(hekim) s.59.; Hakeri, s. 142. zsunay, s. 45.; enocak, (hekim) s. 57. Hakeri, s. 139.; nver, s. 241.

168

olduundan emin olmaktr594. rnein, gz hastalklar uzman olan bir hekim, kendisine uygulanacak olan kalp ameliyat ile ilgili fazla bir bilgiye sahip olmayabilir. Kald ki, tbbn birok yeni yntem ve tedavileri ile ilgi olarak ve derin uzmanlk gerektiren alanlar bakmndan her hekimin bu konuda bilgi sahibi olacan dnmek doru deildir. Ayn ekilde, hastann daha nce bir baka hekim tarafndan bilgilendirilmi olmas da, her durumda, hekimin aydnlatma ykmn yerine getirmemesi iin bir istisna oluturmamaldr. Nitekim, hastann mevcut ikayetleri dolaysyla bir ok hekime danm olmas, alannda isim yapm hekimlere muayene olmu olmas, hastay aydnlatma ykmn kaldrmayaca ancak aydnlatmann trn ve kapsamn etkileyebilecei yarg kararlarna da yansm bir konudur595.

E. AYDI LATMA YKMLS

Aydnlatma ykm, kural olarak, tedaviyi stlenen hekim tarafndan yerine getirilir596. Aydnlatma ykm, hukukun gvencesi altnda olan kiilik hakknn bir sonucu olduu kadar, hekimlik szlemesinden doan akdi bir ykmdr597. Hekimin, bu grevi bizzat yerine getirmesi ve hemire ya da bir baka salk personeline brakmamas gerekir. Ancak, hasta, farkl uzman hekimler tarafndan

594

595

596

597

Bilginin tbben geerli ve doru olmas elbette son derece nemlidir. Ancak, bilgi deiik yol ve yntemler ile edinilmi olabilir: rnein hasta bu bilgiye kitaplardan, brorlerden, internetten ya da daha nceki hastalklarndan yaad tecrbelerden ulam olabilir. BGH NJW 1976, 363. Bkz. Hakeri, s.139.; Yargtay da, hekimin dikkatsizlii yznden hastann kzlnn bozulduu bir olayda, hastann bu riski bilmesi gerekip gerekmediini tartm, tuenin rektumdan yaplm olmas nedeni ile hastann bu riski bilmesi gerektii sonucuna ulamann kabule olanak vermedii sonucuna varmtr. Yarg. 4.HD., 7.3.1977, E. 6297, K. 2541, YKD. 1978, s. 909. zsunay, s.49.; Aolu, s. 39.; Ayan, s.81.; enocak, (hekim) s.58.; Ozanolu, s. 72.; Hakeri, s.129. Ayan, s.81.

169

birlikte tedavi ediliyor ise, her hekimin kendi alan ile ilgili aydnlatmay ayr ayr yapmas gerekir598. rnein, hastaya uygulanacak anestezi iin anestezi uzmannn yaplacak olan mdahaleden nce hastaya bilgi vermesi gerekir. Dier yandan, hekim baz bilgilerin hastaya verilmesini, tecrbeli ve nitelikli personele brakabilir. rnein, hastaya yaplacak ine, ya da tbb mdahale sonrasnda dikkat edilmesi gereken temizlik kurallarn, hekim yerine bilgi sahibi, nitelikli bir hemire yapabilir. Hekimin aydnlatma ykmn bizzat yerine getirmemesi ve bunu bir baka hekim ya da salk personeline brakmas durumunda, meslektann bu aydnlatmay gerei gibi yerine getirmi olduundan emin olmas gerekir599. Zira, aydnlatma ykmn hekimlik szlemesine taraf olan hekime aittir. Dolaysyla, aydnlatma ykmnn, yerine getirmek hi ya da gerei gibi yerine getirilmemi olmasndan, bizzat tedaviyi stlenen hekim sorumlu olacaktr. HHY. m.15 de .....Hasta, tedavisi ile ilgilenen tabip dnda bir baka tabipten de salk durumu hakknda bilgi alabilir. dzenlemesi yaplmtr. Hastann, bir baka hekime danmas ve salk durumu ile ilgili bilgi almas son derece doaldr. Ancak, salk durumu, yaplacak tbb mdahale, sonular, muhtemel riskleri ..vb. konularda kendisine bilgi vermesi gereken hekim bizzat tedaviyi stlenen ya da ameliyat gerekletirecek olan hekimdir. Bu hekim, hekimlik szlemesine taraf olmas nedeniyle, aydnlatma ykm altndadr. Kald ki, bu aydnlatma srasnda hasta, hekime bir takm sorular sorarak aydnlatma kapsamn genileterek, ek bilgiler isteme olanana da sahip olmaldr. Alman Federal Mahkemesi, 1980 ylnda vermi olduu baz kararlarda, aydnlatma ykmlln yalnzca tedaviyi stlenmi hekimle snrl tutmayarak,

598 599

Aolu, s. 39.; Ozanolu, s. 72.; Fischer, s. 25. Hakeri, s. 129.

170

zel durumlarda, tedaviye bizzat katlmamakla beraber hastaya belirli bir tedavi yntemi neren, bu konuda bilgiler veren hekimi de aydnlatma ykm altnda olduunu kabul etmitir600. Kanaatimizce de, birden fazla hekimin, tedavi ile ilgili olarak iblm ierisinde almalar halinde, hekimlerden her birinin mdahaleden nce hastay aydnlatmakla ykml olmalar gerekir. Ancak, herhangi bir hekimlik szlemesi kurulmad ise, hekimin aydnlatma ykmn, kusurlu olarak, hi ya da gerei gibi yerine getirmemi olmas, ancak, szleme grmelerinden doan sorumluluuna (culpa in contrahando) vcut verebilir601.

F. AYDI LATILACAK K

Bir hekimlik szlemesi gereince, aydnlatma ykm, kural olarak hastann kendisine kar yerine getirilmelidir602. Hasta, uygulanacak olan tedavi ya da tbbi mdahalenin niteliini ve nemini kavrayabilecek, fayda ve zararlarn tartarak

600

BGH, NJW 1980, (s.1905) Karara konu olan olay, orta kulak ameliyat (typanoplasti) ile ilgilidir. Davacnn sa kulandaki iitme yeteneinin nemli lde ktlemesi zerine, davac bu tip ameliyatlarn yapld HNO-Kliniinin bahekimi ile temasa gemiti. Bahekim, davacya sa kulakta sarlama tespit edildiini bildirdi ve ameliyat tavsiye etti. Ameliyat baka bir hekim tarafndan yerine getirildi. Ancak ameliyat esnasnda davacnn nervus faciatis- yz siniri i zedelendi. O srada ameliyat haneye gelen bahekimin nerisi zerine ameliyata son verildi. Ancak hastann yznn bir yan fel oldu. Bunun zerine hasta bahekime tazminat davas at. Olayda, balangta bahekimin hasta ile olan grmelerinde hastaya nervus facialisin zedeleneceinden hi bahsetmedii belirlendi. Federal Mahkeme aydnlatma devini yerine getirmemi olmaktan dolay bahekimi, ameliyat yapan hekimle birlikte sorumlu tuttu. Bkz. Aolu, s. 40.; enocak, (hekim) s. 58. 601 Culpa in contrahendodan sorumluluk, szleme kurulmas srecinde, szlemenin kurulmas amacyla hukuki deerlerini birbirlerinin etkisine aan taraflarn, hem yaam, salk ve mlkiyet, hem de malvarlna ilikin deerlerinin dier tarafa korunacana ilikin gvenin boa kmasndan dolay sorumluluktur. Hekimin uzmanlk alanna girmeyen bir konuda kendisine bavuran hastaya, gerekli tehis ya da tedaviyi yapabilecekmi izlenimi vererek oyalamas; gerek olmad halde cerrahi bir mdahaleye ikna edebilmek iin salk durumu ile ilgili yanltc bilgi vermesi ya da herhangi bir tbbi mdahaleye gerek olmadn syleyerek hastay oyalamas vb. durumlarda, hekimin culpa in contrahendo sorumluluundan bahsetmek mmkndr. Ayrntl bilgi iin bkz. 4. II. C. 602 zsunay, s.51.; ilingirolu, s. 70.; Fischer, s. 25.; Giesen (arzthaftung) s.256.

171

serbeste karar verebilecek durumda ise, bizzat aydnlatlmas gerekir603. zellikle, hukuka uygunluk sebebi olan rza, kiiye sk skya bal bir hakkn kullanlmas olduu iin hasta ayrt etme gcne sahip ise, onun, aydnlatlmas gerekir604. Ayrt etme gcne sahip kk ve kstllar asndan ise, hem kk ve kstlnn, hem de onlarn kanun temsilcilerinin aydnlatlmas gerekir605. Hastann, rza yeteneinin bulunmamas veya uurunun kapal olmas durumunda, hastann yaknlar aydnlatlabilir.

G. AYDI LATMA I ZAMA I VE EKL

1. ZAMA I

Aydnlatmann zaman ile ilgili olarak, her durum iin geerli olabilecek genel bir kural konulmas nerede ise olanakszdr606. Ancak, acil durumlar dnda aydnlatma kural olarak, tedavi ve tbb mdahaleye balamadan nce yaplmal; hastaya ald bilgiler zerinde sorular sorabilme607, yaknlarnn fikrini alabilme ve dnebilme imkan vermelidir. Sonu olarak, hastaya kendi iradesi ile karar

603 604

605

606 607

Ayan, s.82.; Giesen (arzthaftung) s. 256. Ozanolu, s.72.; Hakeri, s.128.; Ayrca Hakeri, bugn lkemizde yaplan kt ve tamamen hukuka aykr bir uygulamaya dikkat ekerek, hastann bilincinin ak ve yann uygun olmasna ramen, hastann yaknlarnn aydnlatlarak onlarn rzasnn hatta imzasnn alnmasnn yanl bir uygulama olduu ve hastann einin, olunun, kznn, babasnn aydnlatlarak rzasnn alnmasnn geerli olmayacana dikkat ekmektedir. Bkz. Hakeri, (ynetmelik tasla) s. 36 vd. Johsen/Siegler/Winslade, s. 86.; Ayan, s.82.; Ozanolu, s. 72.; 1219 sayl Kanun m.70e gre: Tabipler, di tabipleri ve diiler yapacaklar her nevi ameliye iin hastann, hasta kk veya taht hacirde ise veli veya vasisinin evvelemirde muvakafatn alrlar......... hkmn dzenlemitir. Bu dzenleme sonucunda, ayrt etme gcne sahip olmayan kk ve ayrt etme gcne sahip olmayan kstllarn yerine rza veli ya da vasi tarafndan aklanacana gre, aydnlatlmas gereken kiiler de, onlar olmaldr. Ayan, s. 83.; Roggo, s. 200 vd. BGH NJW 1992 s.2351.

172

verebilecek kadar bir zaman tannm olmaldr608. Bu nedenle, hastann ameliyathaneye gtrlrken ve yattrc ine yapldktan sonra tbbi mdahale ile ilgili olarak aydnlatlmas ve bu ekilde rzasnn alnmas hukuken olduu kadar etik adan da kabul grmemektedir609. Hekimin, hastay aydnlatmas ile hastann rzasn aklamas arasnda geecek zaman, uygulanacak tedavinin ya da tbb mdahalenin acil olup olmamasna gre de deiecektir610. Aydnlatma zaman zerinde, etkili olan dier faktrler ise, mdahalenin arl, gereklilii ve somut olayn zellikleridir611.

2. EKL

Aydnlatmann, nasl bir ekle tabi olarak yaplmas gerektii konusunda ise, ulusal ya da uluslar aras herhangi bir dzenleme yoktur. Bu nedenle, ekil serbestisi olduu kabul edilir ve hekim aydnlatma ykmn szl ya da yazl olarak yerine getirebilir. Yazl aydnlatmalar, ispat asndan belli lde yardmc olsa bile, hastann esas olarak szl olarak aydnlatlmas esastr612. Genel olarak, mahkeme kararlarnn da, bu gr dorultusunda verildiini sylemek yanl olmayacaktr. Hekim ve hasta arasnda, mutlaka bulunmas gereken ve hekimlik szlemesinin
608 609

610 611 612

zsunay, s. 52.; Ayan, s. 83.; enocak, (hekim) s. 59.; Ozanolu, s. 73.; Brggemeier, s. 502. Alman Temyiz Mahkemesin bir kararna konu olan olay u ekildedir: Hasta gsndeki pheli bir tmr iin, Mnih niversitesi Hastanesi, Plastik Cerrahi Kliniine gelir. Burada yaplan aratrmalardan sonra kendisine ilk nce memeden para alnaca ve bu parann dokusal incelemeye tbi tutulduktan sonra gerekiyor ise, memenin tamamnn alnaca aklanarak ameliyathaneye alnr. Kendisine yattrc ine yapldktan ve hekim tarafndan operasyonun baka bir zaman yaplamayabilecei sylendikten sonra ileme onay verdiine dair imzas alnr. Ameliyatta iki tarafl mastektomie (memenin alnmas) ile meme bezinin plastik cerrahi ile tekrar yerine konmas ilemi yaplan hasta, byle bir operasyon iin rzas olmad iin urad zarar talep eder.BGH NJW 1998, 1784, Fischer, s. 25. zsunay, s. 52.; ilingirolu, s. 71. enocak, (hekim) s. 60.; Ozanolu, s. 73. Giesen (arzthaftung) s. 295 vd.; Roggo, s. 190.; Brggemeier, s. 503.

173

vazgeilmez bir unsuru olan gven ilikisinin kurulabilmesi iin, en uygun yntem, hi phesiz ki szl aydnlatmadr613. Hekim hastasn aydnlatrken, hastasnn kendi anlattklarndan, hastasnn ne anladnn farknda olmaldr614. Her somut olayda farkllk gsteren hastann salk durumu, eitimi, kltr dzeyi vb. unsurlar dikkate alnarak szl olarak yaplan aydnlatma, hastann ayrca renmek istedii konular da kapsayacak ekilde hekimine sorular yneltmesine imkan verilerek yapldktan sonra, yazl hale getirilerek onaylatlabilir615.

Almanya Federal Yksek Mahkemesinin bir kararnda, kan banda bulunan bir kiinin, yaplan ilemin sonucu ve riskleri ile ilgili olarak yazl bilgi verilmesini yeterli grmemi ve hastann szl olarak da bilgilendirilmi olmas gerektiine karar vermitir616. Dier yandan, phe ile karlanan 2000 tarihli bir kararnda, ocuk felcine kar az yolu ile verilen a uygulamas iin, gerekli aklamalar ieren bir bror yeterli grmtr617. Alman Temyiz Mahkemesinin verdii 2005 tarihli bir baka karar ise hastann, hekimin reeteye yazd bir ilacn olas yan etkilerini bilmesi asndan retici firmann salad bilgi formunu

613 614

615

616

617

ilingirolu, s. 71.; Ayan, s. 85. Hekim hasta ilikisinin ana fikrini Mevlanann u szyle dile getirebiliriz: e kadar bilirsen bil, sylediklerin karndakinin anlayabildii kadardr. Bkz. Atc, s. 54. zsunay, s.55.; Ozanolu, s. 73.; enocak , (hekim) s. 60.; Hakeri, s. 134.; Uygulamada salk kurulularnn, farkl tbbi mdahaleler iin ayrntl, matbu formlar hazrladklar ve hastalarna bunlar imzalattklar grlmektedir. rnein Bakent niversitesi, Hekimlerle lgili Yasal Dzenlemeler ve Bakent niversitesi Hastaneleri Hasta Bilgilendirme Rza Form rnekleri ad altnda hazrlanan kitapk bu amaca hizmet etmektedir. (Editrler: Erhan Bken/ Faik Saraliolu/Zeynep Kayhan/Ahmet Hatipolu/Haldun Mderrisolu/Zeki Hafzoullar) Federal Mahkeme kararna gre: Kan banda bulunan bir hastann kolunda yaplan enjeksiyon sonucunda travma olumu, el sinirleri hasara uramtr ve bu durum kalc bir arya neden olmutur. Bu hastann yaplan ilemin kk bir ihtimal de olsa sinirleri zedeleyebilecei eklinde sadece yazl olarak bilgilendirilmi olmas yeterli deildir. Hasta riskler hakknda szl olarak da bilgilendirilmelidir. zellikle bu tr, hastann kendi yararna olmayan bir ilem iin (kan ba) daha ak ve daha direkt davranmak gerekir. Bu prensiplerin zellikle tp aratrmalar asndan nemi byktr. Bundesgerichtshofs, VI ZR 279/04, Spickhoff, s.10. BGH NJW 2000, 1784, Fischer, s. 24.

174

(prospekts) yeterli grlmemi ve hekimin de mutlaka bilgi vermesinin gerekliliine iaret edilmitir618.

H. AYDI LATMA YKM SPATI

Aydnlatma ykm konusunda olmad gibi, bu ykmmn ispat konusunda da, zel bir dzenleme hukukumuzda yer almamaktadr. Bu durumda acaba, hekim hastay aydnlattn ispat etmekle ykml mdr.? Yoksa, aydnlatma ykmnn hi ya da gerei gibi yerine getirilmemi olduu hastann m ispat ykdr? Hukukumuz asndan dzenlenmi genel kural, TMK m. 6 da yer alan ve kanunda aksine bir hkm bulunmadka, ilke olarak taraflardan her biri, iddiasna veya savunmasna dayanak yapt olgularn varln ve doruluunu ispat etmek zorundadr eklinde ifade edilmi olan kuraldr619.

BK m.96/I. de ise, szlemeye dayanan sorumluluk asndan alacakl lehine bir kanun karine getirilerek, alacakly borlunun kusurunu ispatla ykml tutmam, borluyu kusurunun bulunmadn ispatla ykml klmtr. Aydnlatma ykm, hekim hasta arasndaki hekimlik szlemesinden kaynaklandndan, bu ykmn hi ya da gerei gibi yerine getirilmemesi de, bir borca aykrlk douracaktr. Hastann, hekimin szlemeye aykr davrandn, bundan bir zarar doduunu, zarar ile szlemeye aykr davran arasnda illiyet ba bulunduunu ispatlamas gerekir. Ancak, BK. m. 96 hkm gereince borlunun (hekimin)

618 619

BGH NJW 2005, 1716, Fischer, s. 24.; Soyaslan, (ilala tedavi) s. 334. Genel olarak, ispat yk kavram iin bkz. Akntrk, (Balang Hkmleri), s.195 vd.; Ayrca bkz. Kuru, Baki/Arslan, Ramazan/Ylmaz, Ejder: Medeni Usul Hukuku, Ankara 2004.

175

kusurlu olduu varsayldndan kusurun ispat alacaklya (hastaya) dmez620. Hekimin, sorumluluktan kurtulabilmesi iin kusursuzluunu, yani konumuzla ilgili olarak aydnlatma ykmn gerei gibi yerine getirdiini ispatlamas gerekir621. Kald ki, hasta asndan aydnlatma ykmnn622 hi ya da gerei gibi yerine getirilmediinin ispat (olumsuz bir olgunun ispat) son derece zordur. Oysa hekim, bunu, gerekli tedbirleri alarak daha kolay bir ekilde yerine getirebilir623. rnein, kaytlarn dzenli ve doru tutulmu olmas, bu anlamda hekime son derece yardmc olacaktr.

Ayan, aydnlatma ykm ile ilgili ispat konusuna bir baka adan da yaklaarak, ispat yknn hekime dmesi gerektiini, u ifadeler ile aklamaktadr: Aydnlatma, hastann Anayasa teminat altnda olan kendi geleceini bizzat belirleme hakknn somutlamasna hizmet eder. Dolaysyla, bu ykmllk yerine getirilmez ve hastann kendi geleceini bizzat belirleme hakk ihlal edilirse, tbb
620

621

622

623

Konumuz asndan, taraflar arasnda szleme olup olmamas, aslnda pratik adan herhangi bir fark dourmamaktadr. Hekim ve hasta arasnda bir szleme yok ise ve somut olayn zellikleri vcut btnlnn ihlal edilmesi anlamna geliyor ise bu bir haksz fiildir. Hasta, hekimin kusurunu da ispat etmek zorundadr. Ancak, tbb meslek kurallarna aykrlk, kusurun varl konusunda fiili bir karine oluturacandan, hastann ispat etmesi gereken ey sadece hekimin meslek kurallarna aykr hareket etmi olduudur. Bu durumda hekim, bu fiili karineyi rtmeli yani, aydnlatma ykmn gerei gibi yerine getirdiini ispat etmelidir. Bkz. Doan, Murat: Hukuk Sorumluluk Bakmndan Hekimin Kusuru ve spat, Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s.51. zsunay, s. 56.; Ozanolu, s. 74.; Ayan, s. 87.; Doan, s. 50.; Kanun koyucu, hakkaniyet esaslarndan hareket ederek baz yerlerde ispat klfetini ters evirmitir. Bu durumlarda ispat g olan belli bir olgunun varl hususunda kant getirmek bunu iddia edene dmez; kar taraf bu olgunun olayda mevcut olmadn ispat etme durumunda kalr. Bunun iindir ki, rnein szlemenin gerei gibi yerine getirilmemesinden doan tazminat istemlerinde, borlunun kusurunu ispat, davacya dmez. Tam tersine kendisine hibir kusurun ykletilemeyeceini daval ispat etmelidir (BK. m.96). Ayn glk olumsuz bir olayn ispatlanmasnda da ortaya kar. Bu nedenle kural olarak olumsuz bir olay iddia edenin deil, fakat olumlu bir olaya dayanarak iddiada ya da savunmada bulunan tarafn kant getirmesi gerekir. Bkz. Akntrk, (Balang Hkmleri), s.205 vd. Ozanolu, aydnlatma ykmllnn ispat asndan, aydnlatma trlerine gre bir ayrm yapmaktadr. Buna gre, mdahale aydnlatmasnda aydnlatma hastann rzasnn n koulu olduundan, rzann varln ispat etmesi gereken hekim, hastasn aydnlattn da ispat etmelidir. Tedavi ya da koruma aydnlatmalarnda ise, aydnlatma ykmllnn ihlali bir zen ykm ihlali erevesinde deerlendirildiinden, hastann aydnlatlp aydnlatlmadn ispat kural olarak alacakl durumdaki hastaya decektir. Bkz. Ozanolu s.75-76. Ayn ynde gr iin bkz. zsunay, s. 56.

176

mdahalenin icrasna ilikin muvafakat (rza) da geersiz olur. Halbuki, geerli bir rza tbb mdahalenin hukuka uygunluu iin zorunludur. Hukuka uygunluk sebebinin varlndan ise hekim istifade eder ve dolaysyla bu konuda ispat yk ona der.....624

Yargtay da, 1977 de vermi olduu bir kararda aydnlatma ykm ile ilgili olarak ispat yknn kime decei sorusunu, u ekilde yantlamtr: Davalnn rzasnn bulunduu kabul edilse dahi aklanan ekilde muayenenin muhtemel sonular, riski davacya bildirilmemitir. Bu ynn ispat daval doktora der.........Olaymzda daval hekim, aydnlatma grevini yerine getirdiini, btn veri ve sonular tp bilimine uygun olarak davacnn anlayaca biimde bildirdiini iddia ve ispat etmediine gre meydana gelen .....zararl sonutan sorumludur.625.

Hekime ait olan ispat yknn kapsam, somut olayn zellikleri ve iddialara gre deiecektir. Hekim, buna gre aydnlatma ykmn, rnein, hastann karar verebilmesine imkan veren uygun bir zamanda, tbbi mdahalenin aciliyetinin ya da neminin doru ekilde anlatldndan emin olarak yerine getirdiini ya da hastann ahsi bilgisi ya da baka bir nedenle aydnlatlmak istemediini ispat etmek durumundadr626.

624 625

626

Ayan, s.86. Yarg.4.HD., E.1976/6297, K.1077/2541, T.7.3.1977, www.kazanci.com.tr (Eriim tarihi: 22.10.2007) Fischer, s. 28-29.; Giesen (arzthaftung) s. 402.

177

VII. HEKM HASTA I RIZASI I ALMA YKM

A.

GE EL OLARAK

Kural olarak, tm tbbi mdahaleler hastann salna hizmet etmek iin yaplyor olsa da, uluslararas tp etii ve tp hukuku standartlarna gre hastann aydnlatlm rzas ile yaplabilir627. Dolaysyla, hekimlerin hastalardan

uygulanacak tedavi ve tbb mdahaleler iin rzalarn alma ykm, hem etik hem de yasal bir ykmdr628. Tedaviye karar vermek, hekimin tek bana meselesi deil, hekim ve hasta arasnda kurulan ibirliinden doan iletiimin ideal bir sonucudur629. Hangi ekil ya da kapsamda olursa olsun, hekimin, hastasna uygulayaca tbb mdahalenin hukuka uygun saylabilmesi buna hastann ya da duruma gre kanun temsilcisinin rza gstermesine baldr630. Tbbi mdahalede bulunma hakkna sahip olan hekim, hastann rzas ile bu hakkn hukuka uygun olarak kullanma olanana kavuacaktr631. Hastann rzas, bu ekilde, tbbi fiilin hukuka uygunluunu tamamlad ve hekimlik mesleinin yerine getirilmesini salad gibi, hekimin yetkisini de snrlamaktadr. Hastadan alnacak olan rza belirli bir konu ile ilgili olacandan hekimin mesleki faaliyetlerinin snrlarn da belirleme nitelii tamaktadr632.

627 628

629 630

631

632

Spickhoff, s.9. ; Tag, s. 214.; Brggemeier, s. 505. Ayan, s.71.; akmut, s. 194.; nver, s. 239 vd. obanolu, s. 65.; Beauchamp, / Childress, s. 63.; Rosenau, Hennig: Aufklrung und Einwilligung bei nichteinwilligungsfhigen YHFD, zel Say: Trk-Alman Hukuku Sempozyumu, , Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 59. Deutsch / Spickhoff, s. 187 vd. Belgesay, s.62.; Ayan, s.11.; enocak, Zarife: Kn Tbb Mdahaleye Rzas AHFD., Cilt:50, S.4., Ankara 2001, s.65.; ilingirolu, s. 52.; Arat, s.228.; Aolu, s. 24.; Hakeri, s.146. Hastann, aydnlatlm rzasnn alnm olmas ok nemli ve gerekli olmakla birlikte, szkonusu mdahaleyi yapmaya yetkili olan hekimin hakkn icras koullar iinde davranmas gerekir. Ayrntl bilgi iin bkz. nver, s. 229 vd. Bayraktar, s. 123.

178

Hekimlik faaliyeti, kii zerinde gerekletirilen tbbi mdahaleler ile onun yaam, sal, vcut btnl, dolaysyla bu deerlerin kapsamnda yer alan kiilik haklarn ierdii iin kural olarak hukuka aykrdr633. Ancak, hastann rzas, - duruma gre varsaylan (muhtemel) rzas, kanun temsilcinin ya da mahkemenin karar -bu mdahaleyi hukuka uygun hale getirebilir634. Bu balamda, hukuk dzeni tarafnda koruma altna alnm olan sadece kiilik hakk ve ona dahil olan deerler deil, ayn zaman da kiinin kendi geleceini belirleme hakkdr. Kii, bu deerler zerinde tek sz sahibi olduuna gre, hekim tarafndan nerilen tbb mdahaleye raz olup olmamak konusunda bir seimlik hakk vardr. Hasta bireyin, kendisi ile ilgili her trl bilgiyi alma hakk, tp etiinin zerklie sayg ilkesinin bir uzantsdr635. Bir baka ifadeyle, hastann rzasnn alnmas insana, onun yaam ve salna verilen yce deerden ve bireyin kendi sal hakknda karar verme hakkndan kaynaklanmaktadr636.

B.

RIZA ALMA YKM HUKUK DAYA AKLARI

Hekimin, hekimlik szlemesinden doan bir ykm olduu kadar, mesleki ve etik bir ykm de olan, hastann rzasn alma ykmnn hukuki dayanaklarnn banda T.C. Anayasas gelmektedir. Anayasamzn 17. maddesindeki Herkes, yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. hkm
633 634

635 636

ilingirolu, s. 42. Ott, s. 30.; Gven, s. 101 vd. ; Hakeri, (ynetmelik tasla) s. 32.; Tbbi mdahalelerin, rzann bulunmad baz zel durumlarda, stn nitelikte zel veya kamu yararna veyahut kanunun verdii yetkiye dayanarak gerekletirilmesi ancak hukuka uygun kabul edilecektir. Hukuka aykrln, hastann rzasnn bulunmad baz zel durumlarda engellenmesi halleri iin bkz. ilingirolu, s. 45 vd. obanolu, s. 65.; Beauchamp, / Childress, s. 56 vd. Aolu, s. 24.

179

ve TMK m. 24/ II de yer alan Kiilik hakk zedelenen kimsenin rzas, daha stn nitelikte zel veya kamusal yarar ya da kanunun verdii yetkinin kullanlmas sebeplerinden biriyle hakl klnmadka, kiilik haklarna yaplan her saldr hukuka aykrdr. hkm, kiinin rzas olmakszn, kiilik hakknn kapsamna giren hayata, sala ve vcut btnlne yaplacak her tr mdahaleyi hukuka aykr olarak kabul etmi ve koruma altna almtr637. Ayn ekilde, TMK m.23/III de, Yazl rza zerine insan kkenli biyolojik maddelerin alnmas, alanmas ve nakli mmkndr..... dzenlemesi yaplmtr. Her tbbi mdahale iin, rzann aranmas gerei, Medeni Kanun dnda, salk mevzuatnda da yer bulmutur. 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlar Tarz crasna Dair Kanunun 70. maddesinde Tabipler, di tabipleri ve diiler yapacaklar her nevi ameliye iin hastann, hasta kk veya taht hacirde ise veli veya vasisinin evvelemirde muvafakatn alrlar. Byk ameliyei cerrahyeler iin bu muvafakatin tahrir olmas lazmdr.... hkm yer almaktadr. 1999 ylnda yaymlanan Hekimlik Meslek Etii Kurallar, 26.maddesi

Aydnlatlm Onam bal ile yapm olduu dzenlemede .....salkla ilgili her trl giriim, kiinin zgr ve aydnlatlm onam ile yaplabilir..... dzenlemesini yaparken, 41. maddesinde tbb aratrma ve deneylerle ilgili olarak yazl onamn alnmas gerektiini vurgulamtr. 1998 tarihli Resmi Gazete de yaymlanarak yrrle girmi olan Hasta Haklar Ynetmeliinde ise, lkeler baln tayan 5.maddenin d) bendinde Tbb zorunluluklar ve kanunlarda yazl haller dnda, rzas olmakszn kiinin vcut btnlne ve dier kiilik haklarna dokunulamaz. hkmn dzenlerken, Rza Olmakszn Tbb Ameliyeye Tab Tutulmama baln tayan 22. maddesinde de, konuyu .....kimse, rzas olmakszn ve verdii

637

ilingirolu, s. 35 vd.; enocak, (hekim) s. 37.

180

rzaya uygun olmayan bir ekilde tbb ameliyeye tabi tutulamaz. dzenleme altna almtr. Dnya Hekimler Birlii638 tarafndan 1981 tarihinde yaymlanan Lizbon Bildirgesi 3.maddesine gre: Hasta yeterli lde bilgilendirildikten sonra nerilen tedaviyi kabul veya reddetme hakkna sahiptir. 1994 tarihli Amsterdam Bildirgesinin 3.2 maddesinde de ayn esas benimsenerek u ekilde ifade edilmitir: Hasta tbb giriimi reddetme veya durdurma hakkna sahiptir.

1989 ylnda Florida Temyiz mahkemesine konu olan bir olayda, hasta, ar bir rahim kanamas ile hastaneye getirilmitir. Hekim, hastaya mutlaka kannn deimesi gerektiini, aksi takdirde, leceini bildirmi ancak, hasta Yehova ahidi olduu iin, bedenine baka birinin kannn girmesini istemediini belirterek, hekime bu uygulama iin rza vermemitir. Hastann salndan sorumlu olan Salk Vakf, blge mahkemesine bavurarak hastann einin, annesinin ve kardeinin kan deiimi tedavisini istemediklerini beyan etmelerine ramen mahkemeden hastann anestezi altnda kannn deimesi yolunda karar aldrmlardr. Mahkeme Hasta kadnn iki ocuk annesi olmas ve yaamas gerektiini, ocuklarnn ona duyduu ihtiya ve bu nedenle toplumun yarar, kendi talebinden stn tutulmaldr grne dayandrarak, hasta kadnn anestezi altnda kannn deitirilmesine karar vermitir. Hasta kadn, ilem sonrasnda kendine geldii zaman, blge mahkemesinin kararn temyiz etmi ve temyiz mahkemesi karar u gereke ile bozmutur: Kiinin

638

World Medical Association. www.wma.net

181

Anayasa tarafndan tannm olan dini inan zgrl ve zel hayatn dokunulmazl ilkesi, kamunun menfaatinden stndr.639.

C. RIZA I HUKUK TEL VE GEERLLK KOULLARI

Rzann hukuk nitelii ile ilgili olarak, svire Hukukunda, rzann bir hukuk ilem olduu eklinde baskn bir gr ifade edilirken, Alman ve Trk Hukukunda rzann bir hukuk ilem benzeri fiil olduu zerinde daha ok durulmaktadr640. Gerekten de, rza aklanmas durumunda, hukuk bir sonuca deil, tamamen fiili bir sonuca yani tbb mdahalenin gerekletirilmesine ynelmektedir641.

Tbb mdahalenin, hukuka aykrln ortadan kaldran bir unsur olan rzann geerli olabilmesi iin, belli koullar642 tayor olmas gerekir643. Rza bir irade aklamasdr ve btn irade aklamalarnn snr da BK. m.19/II. hkm ile

639

640

641

642

643

Supreme Court of Florida 1989, Public Health Trust vs. Wons, ayrntlar iin bkz. ztrk, s. 69 vd.; Benzer vakalar iin bkz. Beauchamp /Childress , s. 260-261.; Bu balamda, karmza kan sorun, temel olarak TMK m.24/II de yer alan hukuka uygunluk sebeplerinden, stn nitelikli zel yarar ve kiinin rzasnn atma iinde olduu hallerde nasl davranlmas gerektiidir. Kanaatimizce, bu sorunun temelinde tartlmas gereken hangi yararn stn nitelikte olduudur. Hukukumuz asndan, TMK. m. 23 gereince, kiinin kendisinin lmne sebep olabilecek bir irade aklamas rnein intihar etmeden nce tbbi mdahaleyi reddetmesi- kabul edilmediine gre, kamunun yarar, kiinin yaatlmasndan yanadr. Bu tartma asndan karlatrmak iin bkz. 8.VII. C.2.b. ilingirolu, s. 43 vd.; Klolu (Basn yoluyla) s. 175 vd. enocak da, Trk - svire hukukunda ki baskn gre gre rzann bir hukuk ilem olduunu ancak sonuta, hukuk ilemler de ehliyete ilikin kurallarn kyasen hukuk ilem benzeri fiillere de uygulanmasnn, bu konuda ki tartmalarn tbb mdahaleye rza ynnden herhangi bir pratik yarar olmadn ifade etmektedir. enocak (kn rzas), s. 68-69.; Eren, (Borlar) s.564. Rza, hukuk nitelii itibariyle hukuk ilemlerden farkl olsa bile, hukuki ilemlere ilikin kurallar kyasen uygulanacaktr. rnein hata, hile, tehdit irade sakatlna ilikin kurallar, rzann da geersizliine neden olacaktr. Bkz. ilingirolu, 45, 75 vd. nvere gre, rzann geerlilii asndan her tbbi olaya uygulanacak genel geerli bir ablon bulunmamaktadr. Mdahelenin tr, biim ve konusu kadar ilgilinin somut durumu, mdahaleyi yapann yetki ve hak asndan konumu ve kanuni dzenlemelere gre bu koullar artmakta veya azalmaktadr. Bkz. nver, s. 238 vd. Eren, (Borlar), s.564.; ilingirolu, s.52.

182

izilmi ve aksi hallerde geersiz olaca BK. m.20 ile ifade edilmitir644. Bu koullarn banda, rzann hukuka ve ahlka aykr olarak alnmam olmas gelir. Hastann kandrlarak, manev bask altnda ya da zorla rzasnn alnmas halinde rza hukuka ve ahlaka aykr olduu iin geersizdir645. HHY. m.28 de rzann geerlilii ile ilgili olarak .....Hukuka ve ahlka aykr olarak alnan rza hkmszdr ve bu ekilde alnan rzaya dayanlarak mdahalede bulunulamaz. hkmn iermektedir. Ayn ynde bir baka dzenleme HMEK m.26 da ......Salkla ilgili her trl giriim, kiinin zgr ve aydnlatlm onam ile yaplabilir. Alnan onam, bask, tehdit, eksik aydnlatma ya da kandrma yoluyla alndysa geersizdir. eklinde yer almtr.

Rza, mutlaka belli bir tbb mdahale iin verilecei iin, ncelikle hastann bu mdahale ile ilgili olarak bilgilendirilmi olmas gerekir646. Bu nedenle hastann sradan rzas deil, kendisine uygulanacak tbb mdahalenin anlam, tr, nemi, kapsam, yarar ve sakncalar tam olarak aklanm olarak alnm rzas yani aydnlatlm rzas (Aufklrung Einwilligung informed consent ) tbb mdahaleyi hukuka uygun hale getirebilir647.

644

645

646 647

BK. m.19/ II.: Kanunun kati surette emreyledii hukuk kaidelere veya kanuna muhalefet, hlaka (daba) veya umumi intizama yahut ahs hkmlere mteallik haklara mugayir bulunmadka iki tarafn yaptklar mukaveleler muteberdir. BK. m.20.: Bir akdin mevzuu gayri mmkn veya gayri muhik, yahut ahlak (daba) mugayir olursa o akit btldr. ilingirolu, s. 76 vd.; Arat, s. 234. Ayrca Hukuka aykrl ortadan kaldran nedenler ve madurun rzasnn hukuk sonu dourabilme koulu iin bkz. Yarg. 4.HD., 20.6.1979 T. E.4448, K. 8275 ve YHGK., 26.11983 T., E.4-365, K.29., Uygur, Cilt:3, s.2589 vd.; Ancak nver, ceza hukuku asndan ne rzann ne de mdahalenin ahlak veya adaba aykrlnn rzann hukuken geerlilii ve hukuksal etkileri asndan snrlayc veya engelleyici olmadn, etik, ahlak, adap gibi hukuk d kavramlarnn salk/tp hukukunda mutlak surette dikkate alnmamas gerektiini ifade etmektedir. Ayrntlar iin bkz. nver, s. 254 vd. Ott, s. 30.; Giesen (international) s. 252 vd. Eren, (borlar) s.565.; ilingirolu, s. 57 vd.; akmut, s. 223.; Brggemeier, s. 505.

183

Tbb mdahaleye rza, ak ya da rtl bir ekilde verilebilirse de, mutlaka serbest bir iradeye dayanmaldr648. Hastann iradesine etki edecek, tehdit, cebir, hata ve hile gibi unsurlar, rzann sakatlanmasna ve dolays ile rzann geersiz olmasna neden olur649. Ayrca etik ilkelere ve kanun hkmlerine aykr olarak alnan rza da geersizdir. Gerekletirilmesi kanuna aykr olan tbbi mdahaleler iin, hastann rza vermesinin herhangi bir hukuki geerlilii yoktur. rnein, tanazi iin verilen rza, belli bir sreyi am gebeliin, tbbi bir zorunluluk (endikasyon) olmadan sonlandrlmas iin verilen rza, geerli deildir. Dier yandan bir tbb mdahale yaplmadan nce ya da en ge tbb mdahale gerekletirildii sra da rzann aklanm olmas gerekir650.

Tbb mdahaleye rza bir hukuka uygunluk sebebi olsa da, bu rza ile giriilen tbb mdahalenin tbbn kurallarna ve bilimsel yntemlere uyularak yaplmas gerekir. Aksi takdir de, rza hastaya yaplan her trl mdahaleyi hukuka uygun hale getiremez651. Hekimin bilgisizlik, meslekte acemilik, tedbirsizlik vb. nedenlerle zarara sebep olmas, hasta tbb mdahaleye rzas gstermi olsa bile hukuka aykrl ortadan kaldrmayacak652 ve hekimin hukuk sorumluluuna neden olabilecektir.

648 649 650 651 652

Belgesay, s. 65.; Ayan, s. 11-12.; Arat, s.234. akmut, s. 213.; Hakeri, s.174.; elik, s. 77. ilingirolu, s. 53. Klolu (borlar) s. 204.; nver, s. 229 vd. Resiolu, s. 8.; elik, s. 76.

184

1. HASTA I AYDI LATILMI OLMASI

Tbbi mdahale iin verilen rzann, geerli olabilmesinin koullarnn banda, hastann aydnlatlm olmas gelir. Bu balamda aydnlatma ykm yerine getirilmeden alnan rza geerli deildir653. Hekimlik szlemesinde, hekimin hastasn aydnlatma ykm, bu nedenle son derece nemli ve kendine zg nitelikler tayan mesleki bir ykm olarak kabul edilmektedir654.

Hastann, kendisine yaplacak tbb mdahaleyi onaylamas iin ncelikle neyi onaylayacan bilmesi gerekir655. Hukuken geerli bir rzadan sz edebilmek iin, yaplacak olan tbbi mdahalenin nitelii, ara ve metodlar, yan etkileri, olas riskleri (komplikasyonlar), sonular, sresi, kimin tarafndan, nerede, nasl gerekletirilecei vb. konularda, hastann aydnlatlmas ve bu bilgiler

dorultusunda zgrce iradesini aklamas gerekir. Aydnlatma, hastann kendisi ile ilgili olarak serbeste karar verebilmesini mmkn klmal ve bu karar somut olayn zelliklerine gre nemli olan tm faktrler bilinerek, btn durumlar

deerlendirilerek verilmi olmaldr656.

Hekimin, karar verecek kiiye gereksindii tm bilgileri salama ykm vardr. Karmak tan yntemleri, prognozlar ve tedavi biimleri sade bir dille, hastann tedavi seeneklerini anlamas salanarak, her seenein stnlkleri ve olumsuz ynlerini de ierecek biimde aklanmal, sorulabilecek her soru

653 654

655 656

Resiolu, s. 8.; Aolu, s. 27.; Ayan, s. 11.; Arat, s.234.; akmut, s. 224. Fellmann, Art.398, Nr.146, Nr.147 vd.; Roggo, s.75.; Abegglen, s.35 vd. ; Laufs/Uhlenbruck, 61, Nr.13.; Ayrca bkz.BGE 66 II 36.; BGE 117 Ib 200 Belgesay, s. 66.; Bayraktar, s. 125. Ozanolu, s.65.; nver, s. 239.

185

yantlanmal ve verilen karar, mmknse, gerekeleriyle birlikte anlalmaldr657. Tbbi mdahale ile ilgili risklerin ya da yan etkilerinde bu aamada hastaya gerektii kadar ve gerektii ekilde aklanmas son derece nemlidir658.

2. EHLYET

Rza, bir irade aklamasdr. Geerli bir rzann varl iin, byle bir irade aklamas yapmaya yetkin bir kiiden kyor olmas gerekir659. Kiinin irade aklamas yapmaya yetkin olmamas iki ekilde karmza kabilir. Bunlardan ilki, irade aklamasnda bulunamayacak durumda olmaktr ki, bu halin tipik rnei ayrt etme gcne sahip ve ergin bir kiinin, kazaya ya da hastalnn etkisi ile bilincinin kapal olmasdr. kinci hal ise kiinin somut olayn zelliklerini, nemini anlama ve karar verebilme yeterliliine sahip olmama660 yani ayrt etme gcne sahip olmama halidir. Kural olarak fiil ehliyetine sahip661 kiiler - ayrt etme gcne sahip, ergin ve kstl olmayan kiiler- her trl hukuk ilemi bizzat yapabilecekleri gibi btn haklarn bizzat kullanabilirler662. Dolays ile tam ehliyetli663 bir hasta kural olarak
657 658

659 660

661

662 663

Medical Ethics Manual , s. 47. www.wma.net Ayan, s. 71 vd.; Demir, (AHFD) s. 240.; Aydnlatma Ykm Kapsam ve Snrlar iin ayrca bkz. 8.VI. D. Giesen, (arzthaftung) s. 214 vd. Hastann karar verme kapasitesi (decisional capacity), tbbi, yasal ve etik ynden byk nem tamaktadr. Ancak hastann karar verme yeterliliinin olup olmad, her zaman kolaylkla belirlenebilecek bir durum deildir. Bkz. Aydn, s. 21 vd.; Johsen/ Siegler/Winslade, s. 55 vd.; Loewy, s.64 vd. Fiil ehliyetinin artlar iin ayrntl bilgi bkz. Akntrk, (balang hkmleri), s.285 vd.; zsunay, (gerek kii), s. 37 vd.; Arpac, Abdlkadir: Kiiler Hukuku (Gerek Kiiler), Gzden Geirilmi ve Geniletilmi 2. Bas, stanbul 2000, s. 20 vd. Akntrk (balang hkmleri) s, 303. ilingiroluna gre rzann hukuk ilem benzeri bir fiil olmasndan hareketle hastann rzasn geerli bir biimde aklayabilmesi iin, fiil ehliyetine tam anlamyla sahip olan kiilerden olmas

186

kendisine nerilen tbb mdahaleye rza gsterme ya da bu mdahaleyi red etme eklindeki iradesini bizzat aklayabilir.

Tam ehliyetsiz konumundaki bir kiinin, rnein bir akl hastasnn, tbb mdahalenin zelliklerini, nemini, sonularn ya da risklerini anlayacak durumda olmas sz konusu olmadndan, tbb mdahale ancak kanun temsilcisinin rzas ile gerekleebilecektir664. 1219 sayl Kanunun dzenlemesi de bu yndedir665.

Snrl ehliyetsizler iin ise, TMK m.16/II de yer alan dzenleme, ahsa sk skya bal bir hakkn ayrt etme gcne sahip kk ya da ayrt etme gcne sahip kstl tarafndan, kanun temsilcinin iznine gerek kalmadan kullanlabilecei ynndedir. Ancak, nasl ki, kurumlarn nemi ve koruma dnceleri ile nianlanma (TMK m.118/II.), evlenme (TMK m.126), tanma (TMK. m.295/II) gibi ahsa sk skya bal haklar iin kanun temsilcinin de rzas aranmakta ise, tbb mdahaleler

664 665

gerekli deildir. Hastann sadece temyiz kudretine sahip olmas, onun, tbb mdahaleye rzasn aklayabilmesi asndan ehil olduunun kabul edilebilmesi iin yeterli olacaktr. Burada temyiz kudretinden anlalmas gereken, hastann somut olayda ki tbb mdahalenin ne olduunu, bunun beraberinde ne gibi riziko ve zararlar getirebileceini, tbb mdahale iin rza aklamasnn anlam ve nemini kavrayabilecek zihinsel ve ruhsal olgunlua ulam olmasdr. Bkz. ilingirolu, s. 55. Belgesay, s. 67.; Ayan, s. 11., ilingirolu, s.55.; Aolu, s.26. 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanunun da 70.maddesin de ...her nevi ameliye iin hastann, hasta kk veya taht hacirde ise veli veya vasisinin evvelemirde muvafakatn alrlar.... eklinde yer alan hkmn, doktrin de amasal yorumlanmas gerektii ve her tr kstlama nedeninin deil sadece akl hastal ve akl zayfl iin vasinin iradesine bavurulmas gerektii ifade edilmektedir. Gereke ise, akl hastal ve akl zayfl dndaki hallerin malvarln korumak amacyla ngrld ve dier sebeplerden dolay kstlanm kiiler iin vasinin rzasn aramann kiilerin ahsa sk skya bal bir haklarnn kullanm alanlarn ok fazla daraltaca gr savunulmutur. Bkz. Bayraktar, s. 136.; enocak, (hekim) s. 39.; Aolu, s. 26.; TMK. kstlama sebeplerini: Akl hastal veya akl zayfl (m.405), Savurganlk, alkol veya uyuturucu madde bamll, kt yaama tarz, kt ynetim (m.406), zgrl balayc ceza (m.407), stek zerine (yallk, sakatlk, deneyimsizlik, ar hastalk) (m.408) eklinde dzenlemi ve ayrca koruma amacyla zgrln kstlanmasn (akl hastal, akl zayfl, alkol veya uyuturucu madde bamll, ar tehlike arz eden bulac hastalk veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum iin tehlike arz eden ergin kiiler iin) hkme balamtr. Kstlanm kii eer ayrt etme gcne sahip ve ergin ise tbb mdahale iin kendi bana irade aklamasnda bulunabilecei dnlebilir. Ancak yaplacak mdahale kiinin sadece ahsvarln deil ayn zaman da malvarln da ilgilendirir. Bu nedenle, tm kstlama durumlar iin vasinin rzasnn aranmas gerekir. Arat, s.231.

187

iin de kn rzas ile birlikte, kanun temsilcinin rzas da aranmaldr gr hakimdir666. Salk mevzuatnda yer alan dzenlemeler bu yndedir667.

Bu konuda, yol gsterici olan en nemli uluslar aras belge Avrupa Konseyi tarafndan 1997 ylnda kabul edilen Biyoloji ve Tbbn Uygulanmas Bakmndan nsan Haklar ve nsan Haysiyetinin Korunmas Szlemesidir668. Szleme, insan genleri zerinde yaplan aratrmalar, rza gsterme yeteneine sahip olmayanlarn korunmas gibi modern biyotbbn temel konularn ele almakta, insan haklarnn korunmas ve ktye kullanmlarn engellenmesi asndan dzenlemeler

getirmektedir669.

a. Kn Tbb Mdahaleye Rzas

Rza ehliyeti asndan, zerinde en ok tartlan konu, ayrt etme gcne sahip kn rzas ile ilgilidir. Bu tartmalar, kn ayrt etme gcne sahip ise kendi rzasnn aranmas gerektiini syleyen gr; kn rzasnn yannda
666

667

668

669

Ancak, ...rzann aklanmas mnhasran kiiye bal bulunan bir hakkn kullanlmas olmak itibariyle, hasta anlayabilme ve karar verme yeteneine kendisi sahip olduu lde rza aklamasnda da kendisi bulunabilecektir. Hastann anlayabilme ve karar verebilme yeteneklerine sahip olmad tespit edildiinde ise, kanun temsilcilere bavurulacaktr.gr de savunulmaktadr. Ayan, s.11.; Saral s. 66 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun m.70: ...her nevi ameliye iin hastann, hasta kk veya taht hacirde ise veli veya vasisinin evvelemirde muvafakatn alrlar....; Trk Tabipler Birlii Tarafndan yaymlanan Hekimlik Meslek Etii Kurallar m. 26/II.: ...hastann reit olmamas veya bilincinin kapal olmas ya da karar veremeyecei durumlarda yasal temsilcisinin izni alnr..; Hasta Haklar Ynetmelii m. 24.: Hasta kk veya mahcur ise velisinden veya vasisinden izin alnr... Bu szleme Trkiye tarafndan da onaylanmtr. Biyoloji ve Tbbn Uygulanmas Bakmndan nsan Haklar ve nsan Haysiyetinin Korunmas Szlemesi, nsan Haklar ve Biyotp Szlemesinin Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanun No: 5013, R.G. No: 25311, Tarih: 9.12.2003. Avrupa Konseyine ye 45 lkeden 32si Biyotp Szlemesini imzalamtr. Almanya, szleme ile getirilen koruma standartlarnn dk olduu gerekesi ile szlemeyi imzalamayan lkelerden biridir. zellikle, rza gsterme yeteneine sahip olmayan kiiler ve tbbi aratrmalar konusunda, tartmalar devam etmektedir. Rosenau, s.62.; Spickhoff, s. 10-11.

188

kanun temsilcisinin rzasnn aranmas gerektiini savunan gr; kanun temsilcinin rzasnn alnmas ile birlikte ayrt etme gcne sahip kn de bilgilendirilerek tbb mdahale srecine dahil edilmesi gerektiini savunan gr olmak zere farkl yaklam etrafnda biimlenmektedir.

lk gr sahipleri, medeni hukukun genel dzenlemesi ve TMK m.16 hkm gereince ahsa sk skya bal bir hakkn kullanlmas niteliinde olan tbb mdahaleye rza aklamasnn ayrt etme gcne sahip kk tarafndan bizzat yaplabileceini savunmakta670, kanun temsilcinin rzasna ise ancak nemli mdahaleler iin bavurulmas gerektii belirtilmektedir671. TMK m.339/ III hkm Ana ve baba, olgunluu lsnde ocua hayatn dzenleme olana tanrlar; nemli konularda olabildiince onun dncesini gz nnde tutarlar. ifadeleri ile velyetin kapsamn belirlemektedir. Kk eer, kendisine uygulanacak tbb mdahalenin nemini ve kapsamn deerlendirebilecek ruhsal olgunlua sahip ise, tbb mdahaleye rza bizzat kullanabilecei bir hak olarak kabul edilmeli ve velayet hakknn kapsam dar yorumlanmaldr.

kinci gr, ke yaplacak mdahale iin , -kiiye sk skya bal bir hak olmasna ramen kn rzas yannda kanun temsilcisinin rzasnn da aranmas gerektii savunulmaktadr. Bunun nedeni ise kn korunmas gerektii dncesi ile aklanmaktadr672. enocak bu gr, Kn somut olayda tbb

mdahaleye rza konusunda ayrt etme gcnn varln ve dolaysyla, kiilik

670

671 672

...TMK m. 16da yer alan dzenlemeye, tbb mdahale asndan bir istisna getirilmemelidir. Bkz. enocak, (kn rzas) s. 76.; Ayrca, ahsa sk skya bal hakkn kanun temsilcinin rzasna ihtiya olmakszn kullanlabilecei gr iin bkz. ztan, Bilge: ahsn Hukuku, 6. Bas, Ankara 1994. Ayan, s. 11.; Saral, s. 66. ilingirolu, s.56.

189

deeri olan vcut ve ruh btnl zerinde karar verme zgrln kullanabileceini kabul ettikten sonra, bu hakkn kullanmn kn korunmas amacyla kanun temsilcisinin rzasna bal tutmak gereksiz bir tedbirdir diyerek eletirmektedir673.

nc gr ise, kkler iin kanun temsilcinin rzasnn aranmas gerektiini ancak olayn zelliklerini anlayabilecek olgunluktaki kn de bilgilendirilmek suretiyle tbb mdahale srecine dahil edilmesi gerektiini savunmaktadr. Tbb mdahaleye rza konusunda, kiinin medeni hukuktaki fiil ehliyeti (TMK. m.10, m.11, m.13) veya ceza hukukundaki kusur yetenei (TCK m. 31/I.)674 deil, somut olay ierisindeki hastann karar verme, kavrama ve anlama yetenei esas alnmaldr675.

Biyotp Szlemesi 6/2 de, muvafakat verme yetenei bulunmayan kiilerin korunmas amac ile u dzenlemeye yer vermitir: Kanuna gre bir mdahaleye muvafakatn verme yetenei bulunmayan bir ke, sadece temsilcisinin ya da onun tarafndan belirlenen makam, kii veya kuruluun izni ile mdahalede bulunabilir. Kn gr, ya ve olgunluk derecesiyle orantl bir ekilde, gittike daha belirleyici bir etken olarak gz nne alnacaktr. Uluslararas dzenlemeler ile birlikte, HHY. m.26 da Kanun temsilcinin muvafakatinn gerektii ve yeterli olduu hallerde dahi, mmkn olduu lde kk veya mahcur olan hastann dinlenmesi suretiyle tbb mdahaleye itiraki salanr. diyerek, kk hastalarnda imkanlarn elverdii lde tbb mdahale sreci iinde yer

673 674

675

enocak, (kn rzas), s.76. Trk Ceza Kanunu m.31/Ie gre Fiili iledii srada on iki yan doldurmam olan ocuklarn ceza sorumluluu yoktur. Hakeri, s. 152.; akmut, s. 207.; Aydn, s. 22.

190

almalarn ngrmtr. Bu nedenle 1219 sayl Kanunun 70.maddesini de bu dorultuda yorumlamak gerekmektedir.

Bylece ada dzenlemelerin ve yaklamlarn, ayrt etme gcne sahip ama ergin olmayan hastalar, rza aklama srecinden dlamayan bir ynde gelimekte olduunu sylemek kanaatimizce hatal olmayacaktr. Bizce de, kesin bir ya snr belirlemeye almaktan ok, somut olayn acillii, arl, riskleri ve olayda hasta konumunda yer alan kn ruhsal olgunluu hekime yol gsterici olabilir676. Kn, ruhsal olgunluu ile birlikte, tbb mdahalenin nitelikleri de, kanun temsilcinin mi yoksa kn rzasnn m ncelikle aranmas gerektii konusunda belirleyicidir677.

b. Kanun

Temsilcinin

Tbb

Mdahaleye

Haksz

Yere

Rza

Gstermemesi Hekimin, hastann sal ve yaam asndan mutlak olarak yaplmasn nerdii bir tbb mdahaleye, kanun temsilcinin onay vermemesi durumunda velayet ve vesayet hakknn ktye kullanlmas sz konusu olacaktr. Trk Meden Kanunu, velayet ve vesayetin ktye kullanld haller iin hkime bavurulabilecek durumlar da dzenlemitir678. Hekimin, kn sal ve

676

677

678

Kk ocuklar rza yeteneine sahip olmasalar da, kendilerine ne yaplacan renme hakkna sahiptirler. Tedavi sreci ve belli lde riskler, 10 yandan byk olan ocuklara bildirilmelidir. Bkz. Rosenau, s. 67.; Ancak kk yataki ocuklarn en basit bir enjeksiyona bile kar koyduklar gz nnde bulundurulmaldr. Bkz. Hakeri, s. 155. Ayrntl bilgi iin bkz. Fennell, Phil: Treatment Without Consent, Law, Psychiatry and the Treatment of Mentally Disordered People since 1845, London 1996, s. 270 vd. TMK. m. 348/II. de ana ve babann ocua yeterli ilgiyi gstermemesi veya ona kar ykmllklerini ar bir ekilde savsaklamas halinde velayetin kaldrlmasna karar verebilecei dzenlenirken; m. 483 de vasinin grevini ar surette savsaklamas, yetkilerini ktye kullanmas veya gveni sarsc davranlarda bulunmas halinde vesayet makam tarafndan grevden

191

yarar acsndan yaplmasn gerekli grd bir tbb mdahaleye, ana babann haksz yere rza gstermekten kanmas, velayet hakknn ktye kullanlmas anlamna gelecektir. rnein, kn kulak zarnda tespit edilen bir problemin, mutlaka ameliyat ile dzeltilmesi gerektii, aksi takdir de duyma yeteneinin telafi edilemeyecek ekilde tamamen kaybna neden olabilecei, kn ana babasna aklanmken, nedensiz olarak bu ameliyata rza gsterilmemesi; ya da kn mutlaka kannn deimesi gerektii aksi takdir de yaamsal tehlikenin sz konusu olaca bir durumda, bu mdahaleye sebepsiz yere rza verilmemesi gibi haller, hi kukusuz, velayet hakknn ktye kullanld durumlardr.

Nitekim, dini inanlar nedeniyle, kendilerine kan verilmesini reddeden Yehova ahitleri ile ilgili bir vakada temyiz mahkemesi, yeni doum yapan annenin dini inanc ve kendi geleceini belirleme hakk kapsamnda kendisine kan verilmesini reddetme hakkn kabul ederken, ana-babasnn byle bir red karar ile lme gidecek olan yeni domu bebei, ayrt etme gc ve karar verme yetkisi olmad gerekesi ile koruma altna almtr679.

Kanun temsilciden, haksz yere rza alnamad durumlarda, hekimin ne yapmas gerektii Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn 26/2 maddesinde u ekilde
alnabileceini dzenlemitir. Kald ki, TMK. m.2/II de yer alan Bir hakkn aka ktye kullanlmasn hukuk dzeni korumaz hkm velayet ve vesayet hakk asndan da geerli olan genel bir dzenlemedir. Yehova ahidi olan Janet P., doum yapmadan nce kendisine ve bebeini gerekli olan kan verilmesi ilemini red ederek, rza formunu imzalamamtr. Hekimler, yeni doann hayatn kurtarabilmek iin kan verilmesi gerektiini belirtmilerdir. Anne ve baba srarla kan verilmesini reddedince, ilemin yapld Columbia Hospital of Women yargya bavurmutur. Yaplan incelemeler sonucunda Temyiz Mahkemesi hkimi Tim Murphy, bir vasi atayarak bebee kan verilebilmesi iin gerekli belgelerin imzalanmasna karar vermitir. Anne bir sre sonra kanama nedeniyle hayatn kaybederken, bebek kurtulmutur. 1974 ylnda gerekleen bu olayda nemli olan nokta, hakimin dini inanc ve kendi geleceini belirleme hakkn ayrt etme gcne sahip kii iin kabul ederken, ailesinin bu karar ile lme gidecek olan ayrt etme ve karar gc olmayan bebek iin kabul etmemi ve onu koruma altn alm olmasdr. Bkz. Beauchamp / Childress, s. 260-261.

679

192

dzenlenmitir; ...hekim (kanun) temsilcinin izin vermemesinin kt niyete dayandn dnyor ve bu durum hastann yaamn tehdit ediyorsa, durum adl mercilere bildirilerek izin alnmaldr. Dier bir dzenleme, HHY. m.24/2 de yer almaktadr: .....Kanun temsilci tarafndan muvafakat verilmeyen hallerde, mdahalede bulunmak tbben gerekli ise, velayet ve vesayet altndaki hastaya tbb mdahalede bulunulabilmesi; Trk Medeni Kanununun 272 nci680 ve 431 nci maddeleri uyarnca mahkeme kararna baldr.

Kanun temsilciden, rzann hakl hibir sebep olmad halde alnamamas ancak, hekimin de acil mdahale edilmesi gereken hayat bir durumla kar karya olduu haller iin de dzenlemeler yaplmtr. mdahalede bulunmas gerektii, TDN m.3 Hekimin acil durumlarda tbb de dzenlenmi bir hukuk

ykmllktr681. Bu nedenle hekim, kanun temsilcinin rzas ya da mahkeme kararn bekleyemeyecek acil ve yaamsal bir durumla kar karya ise mdahale etme kararn verebilir. Bu ynde dzenlemeler, HHY m. 24 de ....Kanun temsilciden veya mahkemeden izin alnmas zaman gerektirecek ve hastaya derhal mdahale edilmedii takdirde hayat veya hayat organlarndan birisi tehdit altna girecek ise, izin art aranmaz. ve HMEK m. 26/2 devamnda ....Bunun mmkn olmamas durumunda, hekim baka bir meslektana danmaya alr ya da yalnzca yaam kurtarmaya ynelik giriimlerde bulunur. Acil durumlarda mdahale etmek hekimin takdirindedir.... eklinde yer almaktadr. Bu zel

680

681

1 Ocak 2002 tarihinde yrrle giren Yeni Trk Medeni Kanunu, eski Kanunda yer alan 272 hkmn, m.346 da u ekilde dzenlemitir: ocuun menfaati ve gelimesi tehlikeye dt takdirde, ana ve baba duruma are bulamaz veya buna gleri yetmezse hkim, ocuun korunmas iin uygun nlemleri alr. Eski Kanunda yer alan m. 431 ise, m.487 olarak Vesayet makam, grevden alma ve uyarda bulunmann yan sra, vesayet altndaki kiinin korunmas iin gerekli dier nlemleri de almakla ykmldr. enocak, (hekim) s. 40.

193

dzenlemelerin, genel hkmler itibariyle hukuki dayana TMK.m.24/II de yer alan stn nitelikli zel yarar kavramdr. Bu kapsamda, deinmemiz gereken bir konuda, TMK. m. 342/I682 ve m.336/I683 hkmleri gereince evlilik devam ettii srece, kk ocuklar zerindeki velayet hakk ana ve baba tarafndan birlikte kullanlr. Bu durumda hekim tbbi mdahale iin gerekli olan rzay hem ana, hem de babadan almak durumundadr684. rnein kn kolu kesilecek ise, hekim hem ana hem babay aydnlatmal ve rzalarn almaldr685. Kn sadece ana ya da sadece baba ile hekime gelmi olmas ve hekimin iyiniyetli olarak sadece ebeveynlerden birinin rzasn almas da normal artlarda hukuka uygun olacaktr. Ancak ebeveynlerden birinin sz konusu tbbi mdahaleye rzas yok ise, mdahalede bulunan hekimin bu durumu bildiini ya da bilebileceini iddia ediyorsa, bu iddiasn ispat etmekle ykmldr686.

3. RIZA I AIKLA MA ZAMA I VE EKL a. Zaman

Rzann, hukuken geerli olabilmesi iin gereken bir dier koul da, tbbi mdahaleye rzann ne zaman aklanmas gerektii ile ilgilidir. Rzann, sz konusu tbb mdahalenin gereklemesinden nce ya da en ge gerekletirildii srada
682

683 684

685 686

TMK. m.342/I: Ana ve baba, velyetleri erevesinde nc kiilere kar ocuklarnn yasal temsilcisidir. TMK. m.336/I: Evlilik devam ettii srece ana ve baba velyeti birlikte kullanrlar. TMK. m. 336 hkmne gre lm, ayrlk, boanma gibi durumlarda velayet hakk elerden birine aittir ve tbbi mdahale iin de sadece velayet hakkna sahip olan ein aydnlatlm rzasnn alnmas gerekli ve yeterlidir. Ayrntlar iin bkz. Arat, s. 230. Rosenau, s. 63. Arat, s. 230

194

aklanm olmasdr687. Tbbi mdahale gerekletikten sonra verilen rza ceza hukuku asndan yaplan mdahalenin hukuka aykrln ortadan kaldran bir nitelik tamaz. Byle bir rza, ancak, zel hukuk asndan tazminat talep hakkndan vazgeme anlamna gelebilir688. Hasta, rzasn aka beyan edebilecei gibi bunu rtl olarak da yapabilir689. rnein, somut olayn artlarndan, ameliyat ncesi kendisinden yaptrmas istenen tahlil ve testleri yaptrmas hastann kendisine nerilen ameliyata hazrland ve rza gsterdii eklinde yorumlanabilir.

b. ekli

Tbb mdahaleye rza, belli durumlar iin mutlaka yazl olarak aranrken, dier haller iin byle bir kural getirilmediinden, ekil serbestisi (BK.11/I) geerlidir690. Bu nedenle, istisna olarak getirilmi olan yazl ekil zorunluluu halleri dnda, rza szl olarak da aklanabilir. Ama, rzann yazl ekilde aklanmas gereken durumlar iin bu ekle uyulmamas, rzay geersiz klarak, tbb mdahalenin hukuka aykrln ortadan kaldran bir sonu dourmayacaktr691.

Ancak, uygulamada ounlukla grld gibi, hastaya belli bir biimde hazrlanm ve standart bilgileri ieren bir belgenin imzalatlmas, hibir zaman, ama ya da sorumluluk asndan yeterli deildir. Bu nedenle, sadece yazl rzann bulunmas, aydnlatlm olma ve rzann varl asndan olduka zayf bir kant

687 688

689 690 691

ilingirolu, s. 53.; Aolu, s. 39.; Arat, s.234.; nver, s. 245. Tandoan, (Mesuliyet) s. 32.; Dnmezer, Sulhi / Erman, Sahir: Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.II, stanbul 1997, s.73.; Hakeri, s.149.; akmut, s.209-210.; Erman, s. 122. Belgesay, s.67.; Bayraktar, s. 140.; Saral, s. 65.; enocak, (hekim) s. 42.; Hakeri, s. 150. ilingirolu, s. 73. ilingirolu, s. 74.

195

olduundan, somut olayda hakimin deerlendirmesine baldr692. En doru yntem, hastann rzasnn alnmas amacyla aydnlatlmas ileminin nce szl olarak ve hastann anlayabilecei bir ekilde yaplp, szl bilgilendirme ve rzann alnmasndan sonra, yaplan tm konumalarn yazl olarak kada geirilerek karlkl imzalanmasdr. Szl olarak yaplan aydnlatma ile alnan rza, etik adan nem tarken693, ilemin yazl olarak yaplmas, hastann bilgilendirildiinin belgelenebilmesi iin - zelikle hekim asndan- hukuk neme sahiptir.

Salk mevzuatmz iinde yer alan baz hkmler, hastann rzann, mutlaka yazl ekilde alnmas gerektiini hkme balamtr. Sz konusu dzenlemeler nedeniyle, ad geen tbbi mdahaleler iin alnacak rzann geerlilii, yazl ekil artna baldr. En bata, 1219 sayl Kanun m.70 hkm ile byk cerrah mdahaleler iin rzann, yazl olmas gerektiini dzenlemitir694. 1979 tarihli Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas ve Nakli Hakknda Kanun ise, hastann rzasn sadece yazl olarak alnmasyla yetinmeyerek695, tank huzurunda verilme artna da balamtr696: On sekiz yan doldurmu ve mmeyyiz olan bir kiiden organ ve doku alnabilmesi iin vericinin en az iki tank huzurunda ak, bilinli ve tesirden uzak olarak nceden verilmi yazl ve imzal veya en az iki tank nnde szl olarak beyan edilip imzalad tutanan bir hekim tarafndan onaylanmas zorunludur.

692 693 694

695

696

Aolu, s. 28. obanolu, s. 65. 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun m.70 ......Byk ameliyei cerrahyeler iin bu muvafakatn tahrir olmas gerekir.... TMK m.23/3 de yaplan genel dzenleme Yazl rza zerine insan kkenli biyolojik maddelerin alnmas, alanmas ve nakli mmkndr. hkmn getirmektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. Saral, s. 64 vd.; Aknc, s. 181 vd.

196

1983 tarihli Nfus Planlamas Hakknda Kanun m.6 da gebeliin sona erdirilmesini ...gebe kadnn iznine, kklerde, kn rzas ile velinin iznine, vesayet altnda bulunup da reit ve mmeyyiz olmayan kiilerde reit olmayan kiinin ve vasinin rzas ile birlikte sulh hakiminin izin vermesine baldr. ... rzas aranacak kiiler evli iseler, sterilizasyon (ksrlatrma) veya rahim tahliyesi iin ein de rzas gerekir. Ayn yl ierisinde karlan Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yrtlmesi ve Denetlenmesine likin Tzk, ekinde rneini verdii izin belgesinin, kimlerden, hangi artlarda ve hangi yntem ile alnacann ayrntlarn sras ile m.13, m.14 ve m.15 de dzenleme altna almtr.

HHY. m. 28 Mevzuatn ngrd istisnalar dnda, rza herhangi bir ekle bal deildir. hkm ile aka yazl rza zorunluluu getirilmi haller dnda, szl rzann yeterli ve geerli olacana iaret etmektedir. Ancak, muhtemel bir uyumazlk durumunda, rzann yazl olarak alnm olmas ispatn kolaylamas asndan yararl olacaktr697.

4. RIZA I KO USU VE KAPSAMI

Rzann konusu, hastaya uygulanacak olan ve daha nce aydnlatmann konusunu oluturan tbb mdahaledir. Hastann rzas hangi konuya ilikin ise, hekimin de, bu snrlar iinde tbbi mdahalede bulunmas gerekir698. TMK m.23 hkm kiilik haklarndan vazgemeyi kabul etmemitir. Bu nedenle, kiilik haklarndan vazgemek ya da bu tr haklara zarar verilmesine nceden rza
697 698

Hakeri, s. 151.; enocak, (hekim) s. 43. Bayraktar, s. 142 vd.; Giesen (internatioanl) s. 317 vd.

197

gstermek, fiilin hukuka aykrln ortadan kaldrmaz699. Yargtay da, bir kararnda Kii ancak, tedavi olmak, bir hastal nlemek iin rzasn verebilir.Tbbi mdahaleler ve hekimin giriecei dier eylemler kiinin saln,vcut btnln ilgilendirdii, muhtemel tehlikeleri meydana getirici nitelikte olduu iin, bunlarn gerekletirilmesine karar verme yetkisi hekime deil, mdahaleye maruz kalacak kiiye (hastaya) aittir.Bu itibarladr ki, ancak aydnlatlm ve serbest bir irade sonucu verilmi rza hukuken deeri olan bir rzadr. demektedir700.

2238 sayl Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas, Alanmas ve Nakli Hakknda Kanun 8. maddesi Vericinin yaamn mutlak surette sona erdirecek veya tehlikeye sokabilecek organ ve dokularn alnmas yasaktr. hkmn

getirmektedir. u halde konusu, rnein kalp gibi, alndnda vericinin hayatn sona erdirecek bir organn ya da dokunun alnmas olamaz; vericinin byle bir rzas geersiz ve hukuka aykr niteliktedir701.

Hastann, hekimin yapaca tm mdahaleleri kapsayacak nitelikte genel bir rza verilmesi geerli deildir702. Dolaysyla, hasta hastaneye yatrlrken, henz kendisine ne tr bir tedavi uygulanaca ya da nasl bir tbb mdahale yaplacan bilmeden bu hastanede yaplacak tm tbb giriim ve mdahaleleri kabul ediyorum eklinde ki belgelerin hibir hukuk deeri bulunmamaktadr703. Rzann soyut ve genel olmamas gerekirse de, hekimin doru bir tehis koyabilmesi iin bir
699

700

701 702 703

rnein, kanser hastal nedeniyle ok a eken bir hastann bu aclara dayanamayarak bir hekimle anlap onun yapaca bir ine ile lmeye rza gstermesi halinde, bu rza kiilik haklarna aykr olduundan TMK m.23 ve BK. m.20 uyarnca geersizdir. Bu itibarla hekimin mdahalesi, hukuka aykr bir fiil tekil eder. Bkz. Eren (Borlar) s. 564.; Klolu (Borlar) s. 205.; Reisolu, s.; akmut, s. 216. Yarg. 4.HD., 7.3.1977, E.76/6297, K.77/2541. http://www.kazanci.com (eriim tarihi: 22.10.2007) Aknc, s.170.; Eren, s. 565. Ayan, s. 12. Hakeri, s.163.

198

takm rutin d muayeneler, tahliller, mdahaleler yapmas gerekiyorsa, durum hastaya aklandktan sonra konusu henz net olarak belirlenememi bir rza alnabilir. rnein, hastaya baz kan tahlileri yaplaca ancak kan sonulara gre daha ileri tetkiklere geilebilecei -hormon tetkikleri ya da kemik taramas yaplabilecei- aklanarak rzas alndnda durum bu ekildedir.

Kural olarak, tbbi mdahalede yer alan olaan ilemler iin tek tek rza alnm olmas aranmaz. Ancak, olaan ya da sradan diye niteleyebileceimiz ilemler iin, eer zel bir risk sz konusu ise, hasta yine bu konuda bilgilendirilerek rzas ile ileme bavurulmaldr. Nitekim, HHY m. 31: Hastann uygulanacak tbb mdahale iin verdii rza, bu mdahalenin gerektirdii sair tbb ilemleri de kapsar demektedir. Bylece, asl tbb mdahale konusunda hasta

bilgilendirildikten sonra, bu tbb mdahale kapsamnda yer alan, olaan olarak yaplmas gereken ve hasta asndan zel bir risk oluturmayan ilemler asndan hastann bilgilendirilmesine ve dolaysyla ayrca rzasna bavurulmasna gerek yoktur704. Enjeksiyon, kan alnmas, sterilizasyon, lokal ya da total anestezi ilemleri vb. rutin ilemler olarak saylabilir. Ancak, hasta asndan, kann phtlamas ya da hastann genel salk durumu ile ilgili olarak anestezi balantl zel riskler sz konusu ise, ayrntl olarak bilgilendirilerek rzasna bavurulmas gerekir.

704

Hakeri, s. 163.

199

5. VARSAYILA RIZA

Hastann iradesini aklayabilecek durumda, olmad ancak hekimin hastann yararna ve onun varsaylan (muhtemel) rzasna gre hareket edilmesi gereken durumlar olabilir. Ancak, varsaylan rza (mutmaliche Einwilligung Implied Consent), hastann kendisinin ya da kanuni temsilcisinin, ak rzas alnamayan hallerde kabul edilen bir hukuka uygunluk nedeni olarak ikincil niteliktedir705. Hekimin varsaylan rzaya bavurulmas gereken haller, hasta ynnden yaamsal nemi olan, tbben yararl ya da zorunlu grlen ve endikasyon706 olarak nitelendirilen durumlardr. Genel olarak, iki ekilde sz konusu olabilir. Bunlardan ilki, hastann geici olarak rza gsterme ehliyetini kaybettii ve derhal mdahale edilmesi gereken hallerdir. rnein, trafik kazas nedeni ile bilinci kapal olarak hastaneye getirilen bir kiinin, acilen tbbi mdahaleye ihtiya duymas. kinci hal ise, rza verme yeteneini srekli olarak kaybetmi olan hastann durumudur. rnein akl hastas bir kiinin durumu gibi. Bu kiiler iin de rza ehliyeti olmayan kk ocuklarda olduu gibi, ncelikle, kanun temsilcinin rzasna bavurulmas gerekir. Ancak durum acil ise ve hayati tehlike var ise, hekim gereken mdahaleyi yapacaktr. Nitekim, Biyotp Szlemesinin dzenlemeleri de bu yndedir. ncelikle, Kanuna gre, akl hastal, bir hastalk veya benzer nedenlerden dolay, mdahaleye muvafakat etme yetenei bulunmayan bir yetikine, ancak temsilcisinin veya kanun tarafndan belirlenen kii veya makamn izni ile mdahalede bulunulabilir. (Biyotp m.6/3) dzenlemesi yaplm, daha sonra ise acil durumlar
705

706

Rosenau, s. 65.; nvere gre, Rza verme yetenei bulunmayan hastalar asndan varsaylan rza kuram ok eletiriye ak olup, nc kiilerin yapt deerlendirmeyle bir mdahalenin yaplmas durumudur. Bkz. nver, s. 251 vd.; Ayrca bkz. Fennell, s. 190 vd. Endikasyon, bir tbbi mdahale ya da ameliyatn gereklilik sebebi olarak kullanlan tbbi bir terimdir. Bu konu ile ilgili bkz. 11. B.2.b.; Ayrca bkz. The Concept of Medical Indications bal altnda: Veatch, s. 54 vd.

200

hkme balanmtr: Acil bir durum nedeniyle uygun muvafakatn alnamamas halinde, ilgili bireyin sal iin tbbi bakmdan gerekli herhangi bir mdahale derhal yaplabilir. (Biyotp m.8).

Acil durumlar iin TDN m.3 hkm: Tabip vazifesi ve ihtisas ne olursa olsun, gerekli bakmn salanamad acil vakalarda, mcbir sebep olmadka ilk yardmda bulunur. ve HMEK. m. 10 hkm: Hekim grevi ve uzmanl ne olursa olsun, gerekli tbbi giriimlerin yaplamad acil durumlarda, ilk yardmda bulunur. hastann rzas alnamyor olsa da hekime mdahalede bulunma ykmll getirmektedir. Byle bir durumda, rnein, bilinci kapal bir hastaya, hekimin, tp biliminin kurallar erevesinde yapaca mdahale BK. m. 410-411 de dzenleme altna alnan vekaletsiz i grme olarak deerlendirilir ve hukuka uygun grlr707.

6. AMELYATI GE LETLMES

Rzann konusu, hastaya uygulanacak olan ve daha nce aydnlatmann konusunu oluturan belirli bir tbb mdahaledir. Rzann uygulanacak olan belirli bir tbb mdahale iin alnm olmas, acil ve beklenemedik durumlarda belirli zorluklara neden olabilmektedir. Hekimin, ameliyatn geniletilmesini gerektiren bir durumla karlamas da bu hallerden biridir. Ak bir ifadeyle, hasta anestezi altnda ve bilinci kapal bir halde ameliyat masasnda iken, hekim nceden tespit edilemeyen ve mdahale edilmesi gereken bir durum ile karlat zaman ne yapmaldr.?

707

Gven, s. 123.; Hekimin Vekaletsiz grme Nedeniyle Sorumluluu iin ayrca bkz. 4.II.C.

201

Ameliyatn geniletilmesi hukuka uygun mudur.? rnein, apandisiti alnmak zere ve bu amala, aydnlatlarak rzas alndktan sonra ameliyata alnan hastann, karn aldnda safra kesesinin de ok kt durumda olduu ve mutlaka alnmas gerektii eklinde bir endikasyon ile karlaldnda, hekim ne yapmaldr.? Hekim, eer ameliyata devam ederse, rzann kapsamn am olacaktr. Eer, rza ile bal kalarak sadece apandisiti alr, safra kesesine gereken mdahaleyi yapabilmek iin, hasta uyandktan sonra yeniden aydnlatarak rzasna bavurma yolunu seerse, bu durumda da, hastann maddi manevi birok adan zararna neden olacaktr.

Bir gre gre, bu sorunun zm iin, hekim ile hasta arasnda yaplan vekalet szlemesi niteliindeki zel hukuk szlemesinin esas alnmas gerekir. Bu nedenle, kural olarak szlemeye aykr olarak hastann rzasnn almamas ve hasta rzasn hangi konuda vermi ise tbb yardmn bu konuyla snrl olmas kabul edilmelidir708. Ayan, ameliyat srasnda beklenemedik bir durumla karlaldnda, hekimin ameliyata devam etmesi gerektiini ve yapt mdahalenin hastann rzasn aan ksm iin, zaruret haline dayanlarak uygun saylmas gerektiini

savunmaktadr709.

Soruna, somut olayn zelliklerine gre ikili bir ayrm yaparak baktmzda ise, ameliyatta ortaya kan durum riskli, acil ve alnm olan rzann konusu ile yakndan ilgiliyse710 ve objektif olarak, hasta durumu bilseydi, rza gsterecei

708 709 710

Aolu, s. 38. Ayan, s.12.; ayn grte Arat, s. 235. Yargtay, 4.HD., 5.3.1971 T., 970/1053/2096 sayl kararnda aadaki gerekeyi benimseyerek yerel mahkeme kararn onamtr: 1.Davacnn bbreindeki ta almak iin yaplan ameliyatta, bbrein arz ettii iltihabi durum karsnda; ameliyata tevessln (tan alnmas) davacnn saln tehlikeye koyaca, bbrein alnmasnn tbb bir zaruret neticesi olduu, normal ve gerekli olann yaplm bulunduuna, 2. Bbrek alma keyfiyetinde davalya atf kabil bir kusur bulunmad gibi, bbrein alnmasnn kesin bir zarar ifade etmedii, yarann kapatlp izin istihsaliyle, ikinci bir ameliyata geilmesinin salk bakmndan sakncal grld ve bu

202

sonucuna varlabiliyor ise ameliyatn geniletilmesi kabul edilmelidir. Kanaatimizce, aksi ynde bir davran, hukuk ve etik adan zenli olmayan ve hastay hem fiziksel hem de ruhsal adan zarara uratacak nitelikte bir davran olacaktr. Ancak, ameliyatta ortaya kan durum rzann konusunun tamamen dnda kalan ve dolayl da olsa, yaplan mdahale ile bir ilgisi bulunmayan bir hal ise, hekimin hastasnn rzas olmadan ya da naslsa rza gsterirdi varsaym ile tbb mdahaleye devam etmesi uygun deildir. rnein, hastaya yaplan apandisit ameliyat srasnda

hastann karnnn stnde bulunan bir ben, ileride sknt karabilir dncesi ile hastann rzasna bavurulmadan alnmamaldr.

Bu gibi durumlar iin bir baka yorumu ise -acil vakalara mdahale asndan bavurulduu gibi- varsaylan rza ilkesine dayanlarak711 yaplmaktadr. Hekim iin, burada, gerekten zor bir karar verme sreci sz konusudur. Hekimin, byle bir durumda yapmas gereken, hastasnn salk ve kiilik durumunu deerlendirerek, eer hastaya bu durumu aklayabilseydim, mutlaka rza verirdi sonucuna varabiliyor ise balad ameliyata devam etmesidir712. rnein, aydnlatlm rza ile balanan bir ameliyat srasnda hastann kalbinin durmas ve hemen by-pass yaplmas gerekirse, hekimin bir zaruret hali ile kar karya kalmas szkonusu olduundan ameliyata devam etmesi gerekir. Buna gre varsaylan rza, objektif ve

711

712

durumda tbbn gerektirdii ekilde hareket edilmi bulunmasna gre; daval doktorun sorumlu olmadna ve alan bu manevi tazminat talebinin reddine karar verildi. Aolu, s.37 naklen. nvere gre ise, bu gibi durumlar iin hukuka uygunluk nedeni olarak nc kii lehine ztrar hali ve/veya izin verilen risk kurumundan yararlanmak daha yerinde olacaktr. Bkz. nver, s. 246. rnein Amerikann Carolina Eyaletinde meydana gelen bir olayda, hekim hastasnn apandistini almak zere rzasn alm ve operasyona balamtr. Ancak ameliyat devam ederken ve hasta anestezi altndayken, yumurtalklarda karlat bir kisti de almtr. Hasta, bu mdahalenin izinsiz yapld gerekesi ile hekime kar tazminat davas am, mahkeme ise, durumun zelliklerine gre hekimin acil, tehlikeli ve beklenmedik hal karsnda yapmas gereken meslek mdahalesini yapm olduuna karar vermitir. Supreme Court of North Carolina, 1956, Kennedy v. Parrott. Ayrntlar iin bkz. ztrk, s. 67 vd.

203

sbjektif unsurlarn bir araya geldii zel bir durum olarak deerlendirilmelidir713. Ancak, hekim hastasnn byle bir rza gstermeyeceini, daha nceki konumalar, hareketleri ya da zel durumu nedeni ile bilebilecek durumda ise, hastasnn tespit edilebilir rzasna da sayg gstermek zorundadr. Hastann, tedaviyi reddetme hakk da bu kapsamda yer almaktadr. Bu konu ile ilgili olarak, baz mahkeme kararlar714, ameliyatn hangi artlar altnda geniletilmesinin uygun olaca ynnde kabul edilebilir standartlar belirlemitir.

Hastann hayati tehlikesi olmas halinde hastann ak olarak, olumsuz bir iradesi yok ise- hekim ameliyat geniletmeye hem yetkili hem de ykmldr.

Ameliyatn yarda braklarak, hastann hibir ekilde bilinmeyen rzasna bavurulmas tehlikeli olmayacak ise, ameliyat geniletilmemeli ve hastann rzas sorulmaldr.

Hayati tehlikenin olduu hallerde, hastann varsaylan rzasna dayanarak ameliyatn geniletilmesi kabul edilmektedir. Ancak sadece kiinin yaamnn kurtarlmas bakmndan deil, yeni ameliyatn hasta iin byk tehlikelere, fiziki veya ruhsal yeni problemlere yol aacak olmas halinde de ameliyat geniletilebilir715.

713 714

715

Rosenau, s. 66. BGH MDR 1988, 248.; OLG Frankfurt, NJW 1981.; Yksek mahkemenin 2000 ylnda vermi olduu bir kararda ise, . ameliyatn geniletilmemesi halinde, hastann yaam veya sal asndan esasl tehlikelerin bulunmas durumunda, hastann varsaylan rzas kabul edilmelidir. Bu durum hekimin tbbi mdahalesini uygun hale getirecektir.. denmektedir.Bkz. BGH MedR 2000, 231. Ayrntlar iin bkz. Hakeri, s. 169 vd.; Tbb Mdahalelerde Varsaylan Rzann Koullar iin ayrca bkz. Erman, B. s. 149 vd.

204

7. RIZA I GER ALI MASI (CAYMA)

Hasta, rzasn yaam ve saln tehlikeye atmayacak ekilde her zaman geri alabilir716. Bu hak, HHY m.24 hkmnde de u ekilde yer almaktadr: ...hayat veya hayat organlardan birisini tehdit eden acil haller haricinde, rzann her zaman geri alnmas mmkndr. Rzann geri alnmas, hastann tedaviyi reddetmesi anlamna gelir. Rzann mdahale baladktan sonra alnmas, ancak tbb ynden saknca bulunmamas artna baldr.

Hastann rzasn geri almas, hastann tedaviyi reddetmesi anlamna gelir. Byle bir durumda tbbi mdahale balamam ise artk yaplmayacak, balam ise de tbbi ynden saknca olmayacak ekilde sonlandrlmas gerekecektir717. Bir hukuka uygunluk nedeni olan rzann, geri alnmas ile o zamana kadar yaplm olan tbbi mdahalenin hukuka aykr hale gelmesi sz konusu deildir. Ancak, rza geri alndktan sonra yaplan tbbi mdahaleler hukuka aykr olacaktr718.

VIII. HEKM ZE GSTERME YKM

A. GE EL OLARAK

Kelime anlam ile zen, bir iin elden geldiince iyi olmasna abalama, zenme, itina, ihtimam eklinde ifade edilmektedir719. Kanun koyucu ise zenin tarifini aka yapmayarak, bu kavram Borlar Kanunu hkmlerinin deiik

716 717 718 719

Ayan, s.12.; Arat, s. 233.; nver, s. 253. Zeytin, (tedavi) s. 113. nver, s. 253 vd. TDK, Trke Szlk, Cilt: 2, s. 1745.

205

yerlerinde dikkat, itina, ihtimam gibi farkl tabirler ile ifade etmitir720. Teknik anlamda zen kavram ve dolaysyla zen gsterme ykm, vekilin i grme ile hedef tutulan sonucun baarl olmas iin hayat deneyimlerine ve ilerin normal akna gre gerekli giriim ve davranlarda bulunmas ve baarl sonucu engelleyecek davranlardan kanmas eklinde ifade edilmitir721. BK m.390/II de Vekil, mvekkile kar vekaleti iyi bir surette ifa ile mkelleftir. vekilin zen borcunun kanun dayanan ifade eden bir hkmdr722. zen borcu kapsamnda vekilin sorumluluu, genel olarak iinin sorumluluuna ilikin hkmlere tabi tutularak (BK m.390/I), iinin zen ykmn dzenleyen BK m.321 hkmne atf yaplmtr723. BK m.321/II hkm, iinin gstermesi gereken zeni belirleme konusunda iki kstas(l) ngrmektedir. Bunlardan ilki sbjektif kstas, iinin i sahibi tarafndan bilinen veya bilinmesi gereken yeteneklerini, bilgi dzeyini ve dier niteliklerini dikkate alr. Ancak, bu kstasn vekalet szlemesi bakmndan zellikle de hekimlik szlemesi iin kullanlmas, szlemenin mahiyetine uygun dmeyecektir. Hekim, uzun sreli eitimler ve snavlar sonucunda alnan bir
720 721 722

723

Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 122. Tandoan, (borlar) s. 410. ; zen ykm iin genel olarak bkz. Werro, s. 2049 Bu maddenin kaynan tekil eden OR Art. 398/II de ki hkm daha ak ve anlalr nitelikte u ekilde ifade edilmitir: Vekil, mvekkile kar kendisine tevdi edilen ii sadakat ve zenle ifadan sorumlu olur. Doktrinde, BK m.390/II de yer alan iyi bir surette ifa ifadesinin OR Art. 398/II de yer alan sadakat ve zenle ifa eklinde anlalmas gerektii kabul edilmektedir. Bkz. Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 128.; Tandoan, (borlar) s. 407.; Aral, s. 404.; Yavuz, s. 383. 818 sayl Trk Borlar Kanunu, Nisan 2009 tarihi itibariyle, TBMM Genel Kurulunda grlmektedir. Buna tasarya gre, Vekalet Szlemesi, m.502 ve m.514 arasnda, temelde ok nemli bir deiiklik yaplmadan, dil ve ifadeler gncellenerek dzenlenmektedir. Vekalet szlemesi asndan, yaplan en temel ve kanaatimizce yerinde deiiklik, m. 506 ile yaplan dzenlemedir. Bu madde de, vekilin ii sadakat ve zenle yrtmesi gerei dzenlenmi ve iinin zen borcuna atf kaldrlarak, vekilin zen gsterme kriteri tespit edilmitir. Buna gre Trk Borlar Kanunu Tasarsnda yer alan m.506 metni u ekildedir: Vekil, veklet borcunu bizzat ifa etmekle ykmldr. Ancak vekile yetki verildii veya durumun zorunlu ya da teamln mmkn kld hllerde vekil, ii bakasna yaptrabilir. Vekil stlendii i ve hizmetleri, veklet verenin hakl menfaatlerini gzeterek, sadakat ve zenle yrtmekle ykmldr. Vekilin zen borcundan doan sorumluluunun belirlenmesinde, benzer alanda i ve hizmetleri stlenen basiretli bir vekilin gstermesi gereken davran esas alnr.

206

diploma ile devlete verilmi bir ruhsatnameye dayal olarak faaliyet gsterdii iin, kural olarak sbjektif kstasa dayanlamayaca kabul edilmektedir724. Gven unsurunun, ok byk nem tad vekalet szlemesinde, vekilin belli bir uzmanla sahip olmas, genellikle uzmanln resmi bir snav sonucunda alnan belgelere dayanmas725, vekilin bilgi ve yeteneklerinde mvekkilce farkna varlmas gerekli eksikliklere dayanlmasn ve vekilin bu ekilde sorumluluktan kurtulmasn mmkn klmayacaktr726. kinci kstas ise, objektif kstastr. Bu kstasa gre, szlemeye uygun olarak ve szleme erevesinde grlecek iin eidi, gl, gerektirdii uzmanlk, renim ve mesleki bilgi dzeyi gz nnde tutulur. Hekimlik szlemesi asndan da, bu kstasn uygulanmas sz konusudur727. Bu anlamda, gsterilmesi gereken zenin belirlenmesinde, grlecek iin gl ve mvekkil iin tad nem dikkate alnacaktr. rnein, hekimin, ban arkasnda meydana gelen hafif bir yaralanma iin ataca birka dikile, karmak bir beyin ameliyatnn gerektirdii zen derecesi birbirinden farkl olacaktr728.

Vekaletin zellikle, belirli bir cret karlnda, meslek olarak icra edildii hallerde vekilin zen borcu daima objektif niteliktedir729. Kald ki, vekletin cretsiz

724 725

726 727 728 729

Tandoan, (borlar) s. 411.; Ayan, s. 89 rnein, ameliyat iin hastaneye bavuran hastalarn, ou zaman kendilerini ameliyat edecek olan hekimlerin kim olduunu, hangi alanda uzmanlatn, daha nceki meslek baarsnn nasl olduunu, ahlak zelliklerini bilmedikleri gibi, gerekelerle her tr veklet ilikisinin zel bir gvene dayanmadn ileri sren gre karlk, Bapnar, hakl olarak, gven unsurunun veklet szlemesinin temeli oluturduunu ve sz konusu hallerde devletin hekime verdii diploma ve ruhsatn hasta ile hekim arasndaki zel gven bann yerine getiini ifade etmektedir. Devlet, hekime mesleini icra etmesi iin diploma ve ruhsat vermekle, nc kiiler de sz konusu kimsenin iin de uzman olduu ve hastann istedii sonucu gerekletirmek amacyla, gerekli btn gayreti gsterecei yolunda hakl bir gven yaratmaktadr. Devletin, diploma ve ruhsat vermek iin arad artlar bylece zel hukuka yansyan bir garanti nitelii tamaktadr. Tandoan, (borlar), s. 411 vd.; Yavuz, s. 384.; Bapnar (vekilin zen borcu) s.178 vd. Tandoan, (borlar) s. 410 vd.; Yavuz, s. 384. Ayan, s. 89. Tandoan, (borlar) s. 411 Bapnar, (vekilin zen borcu), s.162.

207

olmas, gsterilecek zenin derecesini etkilemez; sadece BK m.98/I gereince tazminatn belirlenmesinde gz nnde tutulur730. Diploma ve ruhsat sahibi bir

vekil, kendi meslei asndan beklenen zen ve bilgiden sorumludur. Vekil dikkatli ve basiretli bir vekilin ayn artlar altnda seecei hareket tarzna uygun surette dikkat ve zen gstermelidir. Konumuz asndan hekim, genellikle kabul edilen ve tp biliminin uygulanmas artk mutad usul halini alm olan ilkelerini bilmek ve sanatnn kurallarna gre doru tehisi koyup, bu tehise uygun bir tedaviyi tavsiye ederek, bu tedaviyi her trl ihtiyat tedbirlerini alarak uygulamak zorundadr.731.

Her szleme, taraflarn gven ilikisi nedeniyle bir araya getirse de, vekalet szlemesi niteliindeki hekimlik szlemesi asndan bu unsur daha da belirgin niteliktedir732. Tandoana gre Hekim ile hastas arasndaki zel gven ilikisi, onlar balayan szlemenin erevesini aan devler ykler, bu ykmllklerin inenmesi yalnz szlemeyi deil, genel hukuk dzenini de bozar733. TDN. m.2 ve m.14. hkmleri734 hekimin hastas iin gereken ihtimam gstermesinden bahsetmekte ise de, hekimin zen gsterme borcuna aykrl ile ilgili hukuk sorumluluu, genel hkmlere gre yani, BK.m. 390 hkmyle, BK. m.321e yaplan atf ile zme balanmaya allmaktadr735.

730 731 732 733

734

735

Aral, s. 408.; Yalnduran, (cret) s. 77. Tandoan, s. 416. Gm, s. 34. Tandoan, Haluk: Trk Hukukunda Bankacnn Hukuk Sorumluluu, Mukayeseli Banka Hukuku htisas Dnemi, C.III, Bankaclkta Sorumluluk, stanbul 1973, s.109. TDN m.2/II.: Tabip ve di tabibi; hastann cinsiyeti, rk, milliyeti, dini ve mezhebi, ahlak dnceleri, karakter ve ahsiyeti,itima seviyesi, mevkii ve siyas kanaat ne olursa olsun, muayyene ve tedavi hususunda azami dikkat ve ihtimam gstermekle mkelleftir. TDN m.14: Tabip ve di tabibi, hastann vaziyetinin icabettirdii shh ihtimam gsterir.... 1136 sayl Avukatlk Kanununun 4667 sayl Kanunla (RG. T.07.04.1969, S.13168) deiik 34/I maddesinde zen borcu kavram ayr olarak hkme balanmtr: Avukatlar, yklendikleri grevleri, bu grevin kutsallna yakr bir ekilde zen, doruluk ve onur iinde yerine getirmek ve avukatlk unvannn gerektirdii sayg ve gvene yakr bir ekilde hareket etmekle ykmldrler. Bu hkm ile Avukatlk Kanununda ngrlen zen borcu, BK m.390da vekilin

208

Hekimlik szlemesi asndan, zen gsterme ykm, hekimin tm faaliyetlerini etkileyen genel bir nitelik tamaktadr. Hekim, hem tehis koyma aamasnda, hem tedavi yntemini seme ve uygulama aamasnda, hem de hastay aydnlatmak, srrn saklamak ya da kayt tutmak gibi dier ykmlerini ifa ederken hep zenli hareket etmek zorundadr736. Baka bir ifadeyle, hekimin zen gsterme ykm, hastann hem edim menfaatine hem de korunma menfaatine ilikin bir ykmdr737. Bu anlamda, tbbi zen ykm, hekimin dier btn ykmlerini yerine getirmesinde ve bunlarn snrlarnn izilmesinde belirleyicidir738.

Yargtay, 2000 ylnda vermi olduu bir karar da hekimin zen gsterme ykm iin, u ifadeleri kullanmtr: Meslek bir i gren ve doktor olan vekilden, ona gvenen mvekkil titiz bir ihtimam ve dikkat gstermesini beklemekte hakldr. Titiz bir zen gstermeyen vekil BK. 394/I uyarnca vekaleti gerei gibi ifa etmemi saylmaldr.739.

736 737 738 739

zen borcuna gre zel bir hkm, ayr zel bir dzenleme niteliindedir. Bu sebeple sz konusu hkm, avukatn zen borcuna aykr davranmas halinde, sorumluluu bakmndan ncelikle uygulama imkanna sahiptir. Avukatn, zen borcu hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 129 vd.; Gnergk, s. 47 vd. Ayrca bkz. yimaya, Ahmet: Avukatlkta zen Borcu, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sorunlar, Cilt: I, Ankara 1990. Ayan, s. 89 Edim ykm Yan ykm iin Bkz. 8. III. 1 ve 2. Demir, (kurultay) s. 155. Yarg. 13.HD., 6.11.2000 T., E.8590, K.9569., Uygur, Cilt:VII., s.8581.; Ayn ynde Yarg. 13.HD. T.6.3.2003, E. 13959, K. 2380.; Yarg. 13.HD. T.9.4.2003, E.711, K.4255.; Yarg. 13.HD. T.7.2.2005, E. 2004/13012, K. 1711., zkan / (ner) Akyldz, s. 272 vd.

209

A.

HEKM

ZE

GSTERME

YKM

HUKUK

TEL VE ZELLKLER

zen gsterme ykm, hekimin her trl ifasnda sz konusu olan bir nitelie sahiptir. Hekim, hasta ile arasnda bir szleme ilikisi bulunsun ya da bulunmasn zen gsterme ykm altndadr. zen gsterme ykm szleme ilikisi olduunda, vekilin borcunu zenle yerine getirmesi gereini ortaya koyan BK. m.390/IIye ve hukuk dzeninin genel ilkelerine (TMK.m.2., BK.m.96., BK.m.321.) dayanr740. Hekimlik szlemesinin hkmlerine gre, hekimin borcunu gerei gibi yerine getirip getirmediinin tespitinde de zen borcunun nemi byktr741. zenli bir tbbi mdahale kavramndan ne anlalmas gerektii ise mdahalenin yapld andaki tbbi standartlara gre belirlenir. Tbbi standartlar ise, tp biliminin tannan ve genel kabul grm kurallardr. Bylece somut olayda tbbi adan gsterilmesi gereken zenin ne olduu, tbbi adan neyin gerekli olduu ile belirlenecektir742.

zen gsterme ykmnn hukuki nitelii ise, pek ok farkl gr ve alma kaynaklk etmektedir743. Trk svire hukukunda hakim olan gr zen ykmnn bir yan ykm744 olduu eklindedir745. Yargtayn da eitli
740 741 742 743

744

Kaneti, s. 63. Bapnar (hekimin zen borcu), s.27. enocak, (zel sorunlar), s. 244. zen borcunun hukuki nitelii ile ilgili olarak yan ykm olduunu kabul eden grler; sadakat ykmnn somutlamas, kanundan doan yan ykm, zel bir koruma ykm ve asl edim ykmne ilikin bir yan ykm olarak farkl almlarla deerlendirilmektedir. Bunun karsnda ise, zen ykmnn bir edim ykm ve yan ykm olmadn farkl gerekelerle savunan grler yer almaktadr. Grler ve ayrntlar iin bkz. Gm, s. 130 vd. Szlemeden doan bor ilikisi, szlemenin tipini belirleyen asl edim ykmleri ve kanundan, szlemeden ya da drstlk kuralndan doan yan edim ykmlerinin yan sra dier baz ykmleri de ierir. Bunlara doktrinde yan ykmler, baml yan ykmler, zen gsterme ykmleri ya da dier davran ykmleri denilmektedir. Yan ykmlerin en byk zellii asl edim ykmlerine baml bir nitelik tamalar, bu nedenle de bamsz bir varla sahip olmadklar iin, borlunun bunlara aykr davranmalar halinde, alacaklnn bamsz bir ifa

210

kararlarnda, zen gsterme ykmn, szlemenin ihlaline gereke olarak ska kullandn ancak, her hangi bir hukuk nitelendirme yapmadn grmekteyiz746. rnein, Yargtay, eser szlemesi olarak nitelendirdii bir estetik ameliyat ile ilgili olarak hekimin ykmlerini belirlerken u ifadeleri kullanmtr: Bu davada dayanlan maddi olgu, burna estetik ameliyat yaplmak suretiyle, istenilen ve kararlatrlan biim ve ekle uygun gzel bir grnm kazandrlmasdr. .... Belli bir sonucun elde edilmesinin kararlatrld kuku ve duraksamaya yer olmayacak ekilde aktr. O nedenle, bu tip szlemenin eser szlemesi olarak kabul edilmesinin, halin icaplarna ve taraflarn iradesine uygun deceinin kabul edilmesi gerekir. ...Eser szlemesinde, yklenici eseri meydana getirmekle ve onu teslim etmekle ykmldr. Bundan baka bu iki ana bortan kaynaklanan ve bu borcun akde uygun surette ifasn salayan dier bir takm yan borlarn da BKnda aka yer ald veya iin mahiyetinden karld grlmektedir. Bunlardan biri de, ii sadakat ve zenle bizzat yapma borcudur.....747.

zen gsterme ykmnn, vekalet szlemesinde olduu gibi hekimlik szlemesinde de, ifaya yardmc bir yan ykm olarak deerlendirmek ve hekimin stlenmi olduu tehis, tedavi ve tbbi mdahalenin doru ve gerei gibi ifasn

745 746

747

davasyla bunlarn yerine getirilmesini talep edememesidir. Ancak borlunun bu yan ykmleri ihlal etmesi halinde alacakl sadece doan zararnn tazminini dava edebilir. Dier bir ifadeyle, yan ykmler, alacaklya, edim (ifa) davas deil, sadece tazminat davas ama imkan veren ykmlerdir. Yan ykmler genel olarak drstlk kuralndan ve dolaysyla gven ilikisinden doar. Bu anlamda yan ykmlerin kayna TMK. m.2/I de dzenlenmi olan drstlk kuraldr. Bor ilikisinin ierdii ykmllkler hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Eren, s.30 vd.; Edis, s. 316.; Klolu, s. 20.; Kocayusufpaaolu, s.22.; Ayrca bkz. 8.III.2. Aknc, s. 217.; Akipek, s. 57.; Fellmann, Art.394, N.254. Yargtayn 1985 tarihli bir kararnda adi vekalet szlemesi iin zen borcunu vekilin i grme ile hedef tutulan sonucun baarl olmas iin hayat deneyimlerine ve iin normal akna gre gerekli giriim ve davranlarda bulunmas olarak tanmlamtr. Yarg. 3.HD., T.9.9.1985, E.1985/2552, K.1985/5380, YKD, Cilt: XI., S.12, Aralk 1985, s.1780. Yarg. 13.HD., T. 5.4.1993, E.131, K. 2741, Uygur, Cilt: VII., s.7630-7631.

211

salamaya ynelik olduunu sylemek mmkndr748. u halde, zen gsterme ykmnn bir sonucu olarak, hekim, her eyden nce, hekimlik szlemesinden doan ykmlerini yerine getirirken kendisine yol gsterecek, tp bilimi ve uygulamasnda genel olarak kabul edilmi olan esaslar bilmek zorundadr749. Bu kurallara aykr hareket edilmesi tbbi uygulama hatalar ve ayn zamanda meslek kusuru (Kunstfehler) olarak da nitelenmektedir750.

Dier yandan, zen gsterme ykm, hekimin tm faaliyetlerini etkileyen genel bir nitelik de tamaktadr. Hekim, hem tehis koyma aamasnda, hem tedavi yntemini seme ve uygulama aamasnda hem de hastay aydnlatma751, srrn saklama ya da kayt tutma gibi dier ykmlerini ifa ederken, hep zenli hareket etmek zorundadr752. rnein, somut olayn zelliklerine gre gerekli btn aratrmalar yapmadan tehis koyma yoluna giden ve sonuta yanl bir tehis koyan hekim, zen borcuna aykr hareket etmi saylr ve bu nedenle ortaya kacak olan zarardan sorumlu tutulur753. Yargtay da 2005 tarihli bir kararnda, bu durumu u ifadeleri kullanarak hkmne esas almtr: .....eitli tedavi yntemleri arasnda bir seim yaplrken, hastann ve hastaln zellikleri gz nnde tutulmak, onu risk altna sokacak tutum ve davranlardan kanlmak ve en emin yol seilmelidir. Gerekten de, mvekkil (hasta), meslek bir i gren doktor olan vekilden, tedavinin btn aamalarnda titiz bir ihtimam ve dikkat gstermesini beklemek hakkna
748

749 750 751

752 753

Aknc, s. 217.; Akipek , s. 57. Gm ise, ifa aamasnda borlunun asl edimini doru ifa etmesinin zen ykmne uymak kayd ile gerekleebileceini ifade etse de, zen ykmn ne bir edim ykm ne de bir yan ykm olarak deerlendirmektedir. Ona gre zen ykmnn ihlal edilmesi alacaklya ayrca ifa davas ama hakk vermedii gibi, tazminat talep hakk da bahetmez. Ayrntl bilgi iin bkz. Gm s. 142 vd. Ayan, s.90.; Bapnar, (vekilin zen borcu), s.144 Bkz. 11. IV. B. 2 ve 3. zen ykm, vekilin i grme borcunda olduu gibi, aydnlatma ykm bakmndan da doru ifaya ynelik katalizr fonksiyonunu ifa eder. Gm, s. 168. Ayan, s. 89 Ayan, s. 91.

212

sahiptir. Gereken zeni gstermeyen vekil BK. m. 394/1 maddesi hkm uyarnca, vekaleti gerei gibi ifa etmemi saylmaldr.... Ayn kararn devamnda, kaytlarn tutulmas ile ilgili olarak da zen gsterme ykmnn ihlali iin u ifadeler kullanlmtr: ....ameliyat srasnda tutulmas gereken kaytlarn tutulmamas, ameliyatla ilgili raporun 7-8 ay sonra tutulmas, ocuk olan hastann ya ve kilosu ile genel anestezi altnda olduu ve verilen ilalarn birbirini etkileyip, hastaya daha fazla tesir edebilecei hususlar nazara alnmad, dolaysyla ameliyat srasnda doktorlarn gerekli dikkat, zen ve ciddiyeti gstermedikleri sabit olduundan olayda daval hastane ve doktorlarn kusurlu olduklarnn kabul zorunludur.754.

B. HEKM DERECES

ZE

GSTERME YKM

TR VE

zen, greceli bir kavram olduu iin kime gre zen? sorusunun cevab hukuk belirlemeler asndan son derece nemlidir. Bu nedenle, zen gsterme ykm doktrin de, d zen i zen, objektif zen sbjektif zen, yeterince zen gerekli zen, vekilin kendi ilerinde gsterdii zen, mesleki zen ahsi zen olmak zere eitli alt ayrmlar halinde incelenmektedir755. Ancak, hekimin zen gsterme ykm asndan nem tayan kavramlar objektif zen ve kiisel (sbjektif) zendir.

754

755

Yarg. 13.HD., T.7.2.2005, E.2004/12088, K.2005/1728, Ankara Barosu Dergisi, S.2005-1, s. 176. Bapnar (hekimin zen borcu) s.28 vd.; Ayrntl bilgi iin ayrca bkz. Bapnar (vekilin zen borcu), s.172 vd.

213

Objektif zen, hekimin kendisinin deil, normal, mkul ve ortalama bir hekimin ayn artlar altnda veya benzer olaylarda gsterecei dikkat ve zenidir756. Baka bir ifadeyle, zen gsterme ykm, yaplmas gerekli olan iin nevi ve arl iin gerekli olan meslek bilgi ile objektif olarak snrlandrlr757. Dolaysyla, bir pratisyen hekimden ortalama bir pratisyen hekimin, ocuk hastalklar konusunda uzmanlam bir uzman hekimden ise ilgili uzmanlk alanna dahil ortalama bir uzmann, ayn hal ve artlar altnda gsterecei dikkat ve zeni gstermesi beklenecektir758. Trk hukukunda, belirli bir eitim sonucu elde edilen belgelere dayanarak icra edilen vekalet ilikilerinde, vekilin zen gsterme ykmnn objektif olduu kabul edilse de, ferd ifa imkan da somut olayn zelliklerine gre dikkate alnmaktadr. Bu adan, hekimin uygulayaca tedavi ya da gerekletirecei mdahalenin zorluu, ok yksek risk tayor olmas, hasta asndan ciddi hayati tehlikeler iermesi gibi unsurlar gsterilmesi gereken zenin younluunu artracaktr.

Kiisel (sbjektif) zen ise, gsterilen zenin ls hakknda, somut olayda bir ihmalin bulunup bulunmadnn ortaya koyulmasnda dikkate alnan zendir. Bu zen lsnn, somut olayda sabit olup olmad ise, hekimin kabiliyetine gre belirlenir ki, bu da onun kiisel nitelikleri ve mevcut bilgi birikimi ile yaplacak bir deerlendirmedir759. Kiisel zen belirlenirken, hekim yine ayn meslek ve uzmanlk grubundan ortalama davran sergileyen bir meslekta ile kyaslanr. Ancak, somut olayda hekimin, normal meslektalarndan daha yksek bir meslek bilgi ve uzmanla sahip olmas halinde, bu durum da, zen gsterme ykmne uyulup
756 757 758 759

Ayan, s. 89.; Bapnar, (hekimin zen borcu) s.28. Uygur, Cilt: VII., s. 8543. Ayan, s. 89. Bapnar (vekilin zen borcu) s.191.

214

uyulmadnn belirlenmesinde dikkate alnr760. Sonu olarak, zen trleri asndan hekimin zen gsterme ykm tamamen objektiftir. nsan hayatnn sz konusu olduu bir meslek asndan, zen gsterme ykm son derece nemlidir ve hekim hukuken olduu kadar vicdanen de bu ykn altna girmektedir.

D. YARGITAY UYGULAMASI DA HEKM YKM

ZE

GSTERME

Yargtayn, konuya ilikin baz kararlarnda, hekimlerin zen gsterme ykm deiik ifadeler ile yer almaktadr. Karacier kisti rahatszl nedeniyle ameliyat edilen hastann, karnnda koher pensinin unutulmas ile ilgili bir dava da ...bir operatrn ameliyat srasnda meslek deil, meslek d dikkatinin bile byle bir olaya asla meydan vermemesi gerekir. Ameliyatn acil olmas, pazar gn yaplmas ve elde mevcut olanak ve aralarla yetinilmesi, fen kurallarn uygulayan bir doktorun mazereti olamaz. Sal kendisine teslim edilen hastann ameliyatnda bu kadar ar bir savsama, uzmanln gerektirmedii bir sonutur. ...Unutma ise, ho grlebilecek taraf olmayan ok ar bir savsamadr. ifadeleri ile hekimin kusurlu bulunmas kararn onamtr761. Burun estetii ile ilgili bir baka davada ise, ncelikle iin bir eser szlemesi nitelii tad tespit edilmi; ardndan

...yklenicinin ii sadakat ve zenle yapma borcunu, davalnn mesleinin doktor olmas, iin zellikle tbb kurallara bal bulunmas gz nnde tutularak toplanan delillerin deerlendirilmesine....Doktor tbb faaliyette bulunurken meslek artlar

760

761

Bapnar, (hekimin zen borcu) s. 28-29.; Bapnar (vekilin zen borcu) s. 190-191.; Erta, s.173. Yarg. 4.HD., 11.2.1976 T., E.4260, K.1393, Uygur, Cilt:VII, s.8571-8572.

215

yerine getirmek, tp ilminin kurallarn gzetip uygulamak zorundadr. Aksi halde doktor tp biliminin verilerini yanl ya da eksik uygulamsa, mesleinin gerektirdii zel koullara gerei ve yeteri kadar uymamsa, meslek kusurunun varl kabul edilmelidir..... denilmek suretiyle, hekimin zen gsterme ykm meslek bilgi ile, gerektirdii zel koullara gerei ve yeteri kadar uyma ls ile belirlenmitir762. Saral hastada, sandalyeye balanmak suretiyle %42 fonksiyon kaybna neden olan hekimlerin zarardan sorumlu tutulduu bir dava iin, Yargtay, u nemli saptamay yapmtr: Doktorlar sanatlarn icra ederlerken, hastalarnn zarar grmemesi iin yalnz tp ilminin teknik nitelikteki kurallaryla bal deillerdir. Bunun dnda meslek ii hukuk normlarnn kendilerine ykledii veya genel hayat deneyimlerinin herkese ykleyecei dikkat ve zen grevlerine aykr hareket etmemek zorundadrlar763.

Bu konuda, bir baka uygulamasnda Yargtay, hekimin, hastann durumunun ktye gidip gitmediini takip etmemi olmas, zen gsterme ykmne aykr nitelikte bir meslek ihmal olarak deerlendirmitir764. Ayrntl olarak

gerekelendirilen bir bozma kararnda ise, Yargtay, hasta ile doktorun meslek ilikisinin vekillik szlemesine dayandn, vekilin i grrken yneldii sonucun elde edilmemesinden deil, bu amaca ulamak iin yapt uralarn zenle grlmemesinden sorumlu olduu ifadesini, u ekilde detaylandrmtr:

...Doktorlar hastalarnn zarar grmemesi iin yalnz meslek deil, genel hayat tecrbelerine gre herkese yklenebilecek dikkat ve zeni gstermek zorundadrlar. Doktor, tbb almalarda bulunurken baz meslek artlar yerine getirmek,

762 763 764

Yarg.3.HD., 5.4.1993 T., E.131, K.2741, Uygur, Cilt:VII., s. 8572-8574. Yarg. 4.HD., 27.4.1987 T., E.2594, K.3201, Uygur, Cilt:VII., s. 8574-8575. Yarg. 4.HD., 2.3.1965 T., E.14605, K.1160, Uygur, Cilt:VII., s. 8575.

216

hastann durumuna deer vermek, tp biliminin kurallarn gzetip uygulamak, tedaviyi her trl ihtiyat tedbirlerini alarak yapmak zorundadr765. 2000 tarihli bir kararda ise, hekimin sorumluluu ...Orta seviyede tedbirli bir doktorun, ayn hal ve artlar altnda gsterecei mutat ihtimam ve zenin davac hastaya gsterilmemesi nedeniyle zen ykmne aykrla dayandrlmtr766.

2000 ylndan itibaren Yargtayn hekimin zen gsterme borcu ile ilgili vermi olduu kararlar da belli bir tutarlln ve kararlln olduunu sylemek mmkndr. Ele alnan bu karralarda, zen gsterme ykmne aykrlk vekil konumundaki hekime vekaleti gerei gibi yerine getirmemi olma sorumluluunu yklemektedir. Yukarda verilen rneklerde olduu gibi, zellikle, dava temeli vekillik szlemesi ve zen gsterme ykmne aykrla dayandrlan davalarda, titiz bir ihtimam ve dikkat gstermek, hem meslek, hem de hayat tecrbelerine gre zenli davranmak ve gerekli tm tedbirleri almak hekimin, zen gsterme ykmnn ls olarak kabul edilerek ele alnmtr767.

765 766 767

Yarg.13.HD., 4.3.1994 T., E.8557, K.2138, Uygur, Cilt:VII., s.8577-8580. Yarg., 13.HD., 6.11.2000 T., E.8590, K.9569, Uygur, Cilt:VII., s. 8580-8581. Yarg. 13.HD., E.2002/2589, K.2002/4560, T.25.4.2002 (Davac hasta, burun rahatszl nedeniyle daval doktora ameliyat olmu ancak sonrasnda bir ok ikayetlerinin ortaya karak, yaplan muayene sonucunda yanl ameliyat nedeniyle damann delindii anlalmtr. Yeniden bir ameliyat yaplarak damaktaki delik kapatlmtr. Dava, yaplan dikkatsiz ve tedbirsiz hatal mdahale nedeniyle maddi-manevi tazminat talebine ilikindir.); Yarg., 13.HD., E.2002/7925, K.2002/10687, T.15.10.2002 (Dava, koltuk altndaki ktlenin alnmas amacyla daval doktor tarafndan yaplan ameliyat srasnda ktlenin alnmasyla birlikte sinirlerin de kesilmesi sonucu sol kolun fel olmas nedenine dayanan maddi-manevi tazminat davasdr.); Yarg., 13.HD., E.2002/13959, K.2003/2380, T.6.3.2003 ( Somut olayda, davac Eminenin doum iin daval doktora bavurduu, doktor kontrolnde doumun gerekletirildii, ancak doum srasnda kn omuz sinirlerinin zedelendii ve sakat kald anlalmaktadr.); Yarg., 13.HD., E.2003/6060, K.2003/10174, T.16.9.2003 (Maddi-manevi tazminat talebine ilikin sz konusu davada, Yargtay daval doktorun d gebelik ihtimalinin gz nnde tutularak, bu ihtimalin de aratrlmasnn yani zen borcunun bu ekilde yerine getirilip getirmediini aratrmtr.); Yarg, 13.HD., E.2004/12088, K.2005/1728, T.7.2.2005 (Somut olaya baktmz da, ameliyat srasnda tutulmas gereken kaytlarn tutulmamas, ameliyatla ilgili raporun 7-8 ay sonra tutulmas, ocuk olan hastann ya ve kilosu ile genel anestezi altnda olduu ve verilen ilalarn birbirini etkileyip hastaya daha fazla tesir edebilecei hususlar nazara alnmad, dolaysyla ameliyat srasnda doktorlarn gerekli dikkat, zen ve ciddiyeti gstermedikleri sabit olduundan kusurlu olduklar

217

E. HEKM U SURLAR

ZE

GSTERME

YKM

ARTTIRA

Hekimin zen gsterme ykm, objektif zen ve kiisel (sbjektif) zen nitelendirmelerine tabi tutulurken, belli bir takm unsurlarn varlnn, gsterilmesi gereken zenin derecesini arttrc nitelikte rol oynayaca kabul edilmektedir.

1. TIBB ETM SEVYES VE HTSAS ALA I

Tbbi Eitim seviyesi, hekimin zen gsterme ykm zerinde arttrc etkisi olan faktrlerden biridir. Doal olarak, sadece lisans eitimi alm bir pratisyen hekim ile ihtisas eitimini tamamlam bir uzman hekimin zen gsterme ykm ayn deildir768. htisas eitimi iin hekim bir kez daha eitim grerek, meslek bilgi ve tecrbesini artrm, bu nedenle de hasta tarafndan tercih edilmitir. Bir baka ifadeyle, hasta daha bilgili, daha deneyimli ve derdine daha iyi are bulabilecek bir
kabul edilmitir.); Yarg. 13.HD., E.2005/3645, K.2005/11796, T.8.7.2005 (Davaya konu olan olay, doum ve kadn hastalklar uzman doktorun, hastann doum sonras takibinde zensiz ve dikkatsiz davrand, kontrolleri srasnda balam olan enfeksiyona ynelik bir tedaviye balamamasna yneliktir.); Yarg. 13.HD., E.2005/11159, K.2005/17474, T.28.11.2005 (Somut olayda hastann gsndeki kitleye mdahale etmek amacyla iaretleme yapmak iin kullanlan tel kancann bir ksmnn, hastann gsnde unutulmas ve bunu takip eden fiziki ve ruhsal skntlar nedeniyle maddi ve manevi zarara uramas, bu nedenlerle de maddi manevi tazminat talep etmesi sz konusudur. Davay gren mahkeme, Adli Tp Kurumu 3.htisas Kurulu raporuna dayanarak hkm vermi ancak Yargtay Raporda somut olaydaki gibi bir vakada tbbn gereklerine ve kurallarna uygun davranlp davranlmad, bu konu da mesleki ilkeler dorultusunda zen gsterilip gsterilmedii, yaplmas gerekenle, yaplann uyuup uyumad, byle bir operasyonda vcutta yabanc bir maddenin kalp kalmayacann olaan olup olmad ve byle bir riskin bulunup bulunmad konusunda herhangi bir aklama ve bilgiye yer verilmediinden, son merci niteliinde bulunmayan kurumun aklanan hususlar gzetilmeksizin eksik aratrma, inceleme ile oluturulmu- yetersiz bilirkii raporuna dayanarak kurulan hkmn usul ve yasaya aykr bularak bozmutur.) Yarg.13.HD. E.2006/10057, K.2006/13842, T.19.10.2006 (Somut olayda, davac hastaya yazlan ilalarn mide kanamas geirilmesine neden olup olmayaca, uygulanan tedavi ile ilgili olarak doktorun zen borcuna uygun davranp davranmad aratrlm, ancak hkme dayanak alnan bilirkii raporunun ayrntl bir inceleme iermemesi ve yetersizlii nedeni ile verilen hkmn bozulmasna karar verilmitir.) www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008). Ayan, s. 90.; Bapnar, (hekimin zen borcu) s. 30.; zay, s. 67.

768

218

hekime bavurmann gveni ve beklentisi ierisindedir. Bu nedenle, uzman durumundaki hekimin, zen gsterme ykm, sahip olduu fazla eitim, bilgi ve tecrbe ile doru orantl olarak artmaktadr.

Hekimin ihtisas alan iinde belli bir konuya ilikin eitimi, almas ve Tpta Uzmanlk Tzne gre yan dal uzmanl var ise, bu alandaki zen gsterme ykm, ayn alandaki dier uzmanlardan daha yksektir769. Bu durumda da hekim yine belli bir alanda, dier meslektalarna oranla daha fazla eitim alm, meslek bilgi ve tecrbesini arttrmtr. Dolaysyla, sz konusu tp alannda genel eitim alm uzman hekime gre, hastalara gsterecei zen ykm daha yksek olacaktr. rnein, bir genel cerrah uzman, onkoloji (kanser) cerrahsi alann da ayrca eitim alm veya bu alanda kendini yetitirerek, meslek tecrbesini arttrm ise, bu alanda kendisinden beklenen zen gsterme ykmll de artacaktr. Byle bir hekim, hastasnn gznde, hem cerrah alannda uzman, hem de kanserle ilgili cerrah bilgisi ve tecrbesi daha fazla olduu iin seilen bir hekim konumuna getirdiinden, hekimden de bu oranda artan bir zen gsterme ykm beklenecek ve sorumluluu da buna gre belirlenecektir.

2. DE E MEM BR TEDAV Y TEM UYGULA MASI

Hekimin zen gsterme ykmnn, hekimlik faaliyetlerinin tmn kapsadn daha nce belirtmitik. Bu faaliyetlerden biri de, hekimin hastalkla ilgili

769

Bapnar, (hekimin zen borcu) s. 30.

219

uygun tedavi yntemini semesidir770. Hekim eitli tedavi yntemleri arasnda seim yaparken hastann zelliklerini gz nnde tutmal, onu gereksiz riskler altna sokmamal ve en emin yolu tercih etmelidir771. TDN 2 inci maddesi hekimi ...muayene ve tedavi hususunda azami dikkat ve ihtimam gstermekle mkellef... tutarken, ayn metnin 6 nc maddesinde, hastasna uygulayaca tedavi yntemini semeyi, hekimin iradesine brakmaktadr. Hekim meslek tecrbe ve bilgisine dayanarak, vicdanen, daha nce denenmemi ya da ok az denenmi bir yntemin hastasna uygun olduunu ve iyileme ansn artracan dnyor ise hastasn uyarmak ve rzasn da almak kayd ile bu yntemi tercih edebilir772. te byle bir durumda, seilen tedavi ynteminin yenilii ve denenmemilii arttka hekimden beklenen zen gsterme ykm de artacaktr773. Hekim, sadece yeni ve denenmemi ya da az denenmi yntemi seerken deil, uygulama ncesinde hastasn bu yntemle ilgili olarak ayrntl bir ekilde aydnlatrken de, daha yksek derece de bir zen gstermek zorundadr774.

770

771

772 773 774

Doktor eitli tedavi yntemleri arasnda seim yaparken hastann zelliklerini gz nnde tutmal, onu gereksiz risk altna sokmamal en emin yolu tercih etmelidir.Yarg. 13.HD., E.2002/13959, K.2003/2380, T.6.3.2003; Yarg.13.HD., E.2002/2589, K.2002/4560, T.24.4.2002, http://www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) En uygun yntemden kast, hastaln tedavisi iin riski en az ve fakat baar ans en fazla olan yntemdir. Bu anlamda olmak zere en emniyetli yol prensibi (Prinzip des sichersten Wegs) den sz edilmektedir. Dolaysyla, hekim, ayn baary daha az riskle temin etmeye elverili geleneksel bir yntem mevcut iken, daha fazla riski olan bir yntemi seemez. Ayrntl bilgi iin bkz. Ayan, s.66 ve 91. Tandoan, (borlar) s.417. Ayan, s.91-92.; Bapnar (hekimin zen borcu) s.31. Yeni ve az denenmi bir tedavi ynteminin denenmesi, hekimin aydnlatma ykm de geniledii hallerden biridir. Bkz. 8. VI. D. 3.

220

3. TIBB MDAHALEDE RSK DERECES

Hekim tarafnda gerekletirilen, her trl tbb faaliyetin, insan sal asndan az ya da ok tehlike tad ve belli bir oranda risk ierdii bir gerektir. Hekim tarafndan yaplan tbb mdahalenin ya da uygulanan tedavinin tehlike ve risk oran arttka, hekimin zen gsterme ykm de artmaktadr. Bunlarn banda da, cerrah mdahaleler gelmektedir. Cerrah mdahaleler, hastann sal iin tadklar byk nem ve tehlikeleri nedeniyle, cerrah olmayan mdahalelere oranla daha yksek bir zeni gerekli klar775. Bir cerrah mdahale yapan hekim, ok ciddi bir sorumluluk stlenmitir zira mdahale iin kullanlan kesici aletlerden herhangi birinin hekimin elinden hafif bir ekilde kaymas bile, geri dn olmayan ok ar sonular dourabilir, hatta hastann hayatn kaybetmesine neden olabilir776. Dier yandan, cerrah mdahaleler asndan ortamn, aletlerin temiz ve steril olmas da son derece nemli bir unsur olarak hekimin zen gsterme ykmnn kapsamnda yer almaktadr. Bu nedenle, hekimin zen ykm, gerekletirecei ameliyat ncesinde, kullanlacak aletlerin hazrlanmas, strerilizasyonu, gerekli yardmc personelin seimi ve kontrol777, anestezinin yeterli ve uygun yaplmas gibi hazrlk faaliyetleri ile balamaktadr778.

775 776

777

778

Ayan, s.92.; Bapnar (hekimin zen borcu) s.31. rnein, refl ameliyatnda, hekimin ba kaydrmas sonucu hastann venaporta damarnn patlamas nedenle lm sz konusu olabilmektedir. Ya da KBB uzman, yz sinirine ok yakn alt bir cerrah mdahale de, yz sinirinin kesilmesine neden olur ise, hasta bir daha dzelmemek zere fel kalacaktr. Yksek Salk urasnda grlen bir olay da, gz uzman hekim, bir gzndeki tmr nedeniyle gz enkleasyona (karlma ilemi) tabi tutulacak hastann ameliyatna asistann gndermitir. Asistan, hasta dosyasn zensiz bir ekilde inceledikten sonra ameliyata girmi ve salam gz almtr. Bu olayda hem asistan hem de uzman hekim ar kusurlu bulunmutur. Bir baka olayda ise ura, hastann batnnda (karnnda) tampon unutan hekimi, bir hastaya gstermesi gereken basit dikkat ve zeni gstermedii belirlendiinden kusurlu bulmutur. Bkz. Hanc, s. 29-31. Ayan, s.93.; Bapnar (hekimin zen borcu) s.31.

221

Hasta bakmndan tehlike, tbbi mdahaleden sonraki tedavi aamasndaki ila kullanmndan da doabilir. Bu nedenle, hekim somut olayda en uygun tedavi yntemi olarak semi olduu ila kullanm iin de hastasn doru ynlendirmeli, ilacn dozu, yan etkileri hakknda zenli bir bilgilendirme ve takip yapmaldr779. Aksi takdir de, zen gsterme ykmn yerine getirmemi olur. rnein, kullanlan ilacn normal ve ngrlebilir yan etkilerinin780 yan sra, hastann zel durumu ve bnyesi ile ilgili olarak alnmas gereken tedbirleri mutlaka almak zorundadr. Tm ilalarn, alerji yapma ya da yan etki gsterme zellikleri mutlaka vardr. Dolaysyla, hekim tedbirini buna gre almaldr. Kullanm yksek riskli ve ar sonular dourabilecek ilalar ile yaplacak tedaviler de, hekimin zen gsterme ykm de ayn oran da yksektir. Kanser ilalar, kalp ya da tansiyon ilalar ve n tedavileri buna rnek olarak verilebilir.

IX. HEKM SADAKAT VE SIR SAKLAMA YKM

A. GE EL OLARAK

Vekil konumundaki hekimin, sadakat ve sr saklama ykmlleri, hukuk nitelii itibariyle koruyucu yan ykmler iinde yer alr781. Koruyucu yan ykmler
779

780

781

Soyaslan, (ilala tedavi) s. 329.; lala tedavi konusunda, tbbi uygulama hatalar iin bkz. 11. IV. B.2.c.2. Hekimlerin ila kullanmnda, hastann ilacn iinde yer alan prospektsleri (kullanma tarifesini) kendi balarna okuyup, deerlendirmelerini beklemeleri doru deildir. Byle bir durumda, bir ok hasta muhtemelen hibir ey anlamayacak, bir ou ise o ilac kullanmaktan vazgeecektir. Hatta, Ozanolunun hakl olarak belirttii gibi, lkemizde ila prospektsnn yerini, o ilac daha nce kullanm ya da adn duymu komu ve yaknlarn ilala ilgili - tbb dayana olmayan- ynlendirmeleri alr (Ozanolu, s. 57.). Bu nedenle hekim, tedavi srasnda kullanlacak olan ilacn prospektsnde verilen bilgileri ok dikkatli bir gzle incelemeli, tbb ve meslek bilgisi ile tekrar kontrol ederek, hastasnn herhangi bir yanl uygulama nedeniyle zarar grmemesi iin gereken zeni gstermelidir. Bkz. Ayan, s.93.; Soyaslan, (ilala tedavi) s. 330 vd. Akipek, s. 59.; Fellmann, Art. 398, N.37.

222

ise, bilindii zere edim ykmlerinden bamsz olarak doabilirler782. Bu nedenle, hekimin hastasna sadakat gsterme ve hastasnn srlarn saklama ykm hem szleme kurulmadan nce, szleme esnasnda ve en nemlisi szleme sona erdikten sonrada devam eden ykmlerdir. Serbest alan hekime bavuran bir hasta, salk durumu ile ilgili bilgiler verirken kiilik deerleri ve zel hayat ile ilgili pek ok bilgiyi de hekime aklamak durumunda kalr. Hekim geerli olarak kurulan bir hekimlik szlemesi ile yklendii asli edim ykmnn yan sra, hastasnn menfaatine uygun davranma ve edindii bilgileri bakalarna aklamama ykm altna girer. Kald ki, bir hekimlik szlemesi kurulmasa bile hekim bu bilgileri bakalarna aklamamaldr783.

Vekalet szlemesi nitelii tayan szlemeler, karlkl youn gven ilikisi temeli zerine kurulduu iin vekilin bir dier ykm de sadakat ykmdr784. Vekil sadakat ykm gereince mvekkilinin yararna olacak davranlarda bulunma, dier yandan ona zarar verecek davranlardan kanmak zorundadr785. BK. m.390/II de ngrlen sadakat ykm, TMK. m.2 de yer alan drstlk kuralnn, daha youn (intensive) bir ekli olan bir yan ykmdr786. Buna gre vekilin sadakat ykm, vekil iin vekalete yabanc menfaatler karsnda, mvekkilin menfaatine tabi olmay, bu erevede vekalet amacn elde etmeye

782 783 784 785

786

Eren, (borlar) s. 41. Hekimin Culpa in Contrahendodan Sorumluluu iin Bkz. 4. II. D. Sadakat ykm iin genel olarak bkz. Werro, s. 2053. Aral, s. 404.; Tandoan, (borlar) s. 407.; Akipek, s.58.; Yalnduran, (cret) s. 78.; Fellmann, Art. 398, N.24. Gm, s. 154.

223

ynelik gerekli olan her eyi yapmay ve mvekkilin zarara uramas sonucunu douracak her eyden kanmay ifade eder787.

B. HEKM SADAKAT YKM

Hekimlik szlemesi gereince, hekimin hastasna kar sadakat ykm, hukukun, deontolojinin ve tp etiinin olduu kadar, insani sorumluluunun da bir gereidir. Evrensel olarak geerlilik kazanm olan drt temel etik ilkeden birisi yararllk ilkesidir. Bu ilkenin gerei olarak hekim, her tr koulda hasta yararna ncelik verilme eklinde ifade edilen bir ykme sahiptir788.

Hekim, hastasnn kendisine gsterdii gvenin sonucunda vcut btnl, salk ve yaama hakk gibi en stn kiilik deerleri zerinde tasarruf edebilme yetkisine sahip olmaktadr. Bu gvenin gerei olarak, hastasna kar drst davranma, onun gvenini sarsacak hareketlerden kanma ykm altna girmektedir. Hekim, hastas ile kurduu iliki boyunca ve uygulad tm tbbi faaliyetler iin, sadece kendi sanat ve mesleinin kurallarna uygun ekilde davranmakla yetinmemeli, somut olayn zellikleri gereince hastasnn kiiliini ve iinde bulunduu durumu gz nnde tutarak zel bir anlay gstermelidir789. Hekimlik meslei, bir fedakarlk mesleidir; bir hekim kendi kiisel karlarn zellikle de parasal konularda ki karlarn- hastasnn karlarndan stn tutmamaldr790. rnein, bir hekim sadece alaca creti artrabilmek ya da bakaca

787 788 789 790

Tandoan, (borlar) s. 407.; Aral, s. 404.; Gm, s.155. obanolu, s.18-19. Tandoan, (borlar) s. 408.; Ayan, s. 88. pekyz Yavuz, s. 103.

224

bir menfaat salayabilmek uruna hastasndan gerekli olmayan tetkikleri yaptrmasn istememeli ya da tedaviyi gereksiz yere uzatmamaldr. Sadece cret almaya ynelik olarak, hastaya faydas olmayacan bildii bir tedaviyi uygulamamal791 ya da byle bir ameliyat olmaya ynlendirmemelidir.

Hekimin sadakat ykm, hekim ve hasta arasndaki szleme sona erdikten sonra da devam eden bir ykmdr. Hekim, hastann tedavisini sonlandrm olsa bile, bu sre ierisinde sahip olduu kiisel ve zel bilgileri saklamak zorundadr ki, bu da sadakat ykmnn bir alt borcu niteliini tayan, hekimin sr saklama ykm olarak somutlar792.

C. HEKM SIR SAKLAMA YKM

1. GE EL OLARAK BK. hkmleri arasnda yer almayan sr793 saklama ykm, karlkl gven ilikisinin ve sadakat gsterme ykmnn bir sonucu olarak vekilin vekaletin gereini yerine getirirken mvekkili ile ilgili rendii bilgileri sakl tutmakla

791 792

793

Tandoan, (borlar) s. 408. zen ykmll iin grlmesi sona erince ortadan kalkt halde, sadakat ykmll ve bu ykmllkten doan sr saklama borcu i bittikten sonra da devam eder. Bir doktor gizli tutulmas gerekli bir hastal iyiletirmi olsa bile, bunu bakasna aklarsa, bu yzden doan maddi veya manevi zarardan sorumlu olur. zen ykmllnn yerine getirilmemesi, gerei gibi ifaya olan menfaatin, sadakat borcunun yerine getirilmemesi ise, beslenen gvenin boa kmasndan doan zararn tazminini gerektirir. Ayrntl bilgi iin bkz. Tandoan, (borlar) s.409. Kiinin kendi zel hayatyla ilgili olan gizlilik (mahremiyet) ve giz (sr) evresi de, manevi varlklar olarak kiiliin ierisinde yer alan kavramlardr. Kiilik hakk kapsamnda korunan sr evresi ve gizlilik alan zerindeki haklar, sahibine hayatnn gizli (mahrem) ynlerine kimsenin karmamasn (mdahalede bulunmamasn) ve bunlar tesadfen renmi olanlarn onlar etrafa aklamamalarn istemek yetkisini tanr. Bkz. Akntrk, (kiiler hukuku), s. 346 vd.

225

ykml olmas anlamna gelir794. Vekilin vekalet szlemesinden doan sr saklama ykm yannda, mesleklerine ilikin bir i gren vekiller iin sr saklama, ayn zamanda kamu hukukundan doan ve ceza yaptrm ile salamlatrlm bir ykmllk olarak da kendini gsterir795. Hekimin sr saklama ykm796 (confidentiality), hekimlik szlemesi gereince, hem yasal hem de etik boyutu olan son derece nemli bir ykmdr. Hekimlerin, Hipokrat yemininde de sr saklama ykm .mesleim dolaysyla rendiim srlar saklayacama ..namusum ve erefim zerine yemin ederim. eklinde yer almaktadr797. Hekimlik szlemesi nedeniyle, hastasnn -ve belki de yakn evresinin- zel ve koruma altndaki alanna girme ayrcalna sahip olan hekim, hastasna ait srlar da saklama ykm altna girer. Baka bir ifade ile hekimler, hastalarnn beden, ahlak, kusur ve sakatlklarna doal olarak zorunlu tank olan kiilerdir. Dolaysyla, yklendikleri ballk borcu nedeniyle mesleklerini yerine getirirken hastalarna ait rendikleri srlar saklamak zorundadrlar798. Hekim ve hasta arasnda -tedavinin etkisini de byk lde etkileyecek olan- gven

794

795 796

797 798

Ayan, s. 97 vd.; Uygur, Cilt: VII. s.8544.; Yldrm, Fadl: Hekimin Sr Saklama Ykmll Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s.58.; Deryal, Yahya: Hastann zel Yaamna Sayg Hakknn ki Boyutu: Hasta Srrnn Korunmas ve Beden Mahremiyeti Ankara Barosu AHF, Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 73.; Sr Saklama Ykm iin genel olarak bkz. Werro, s. 2052. Tandoan, (borlar) s. 451. Sr saklama ykm anlamnda sr, aklanmamasnda (gizli tutulmasnda) hastann menfaati olan her eydir. zel hayata ilikin ho karlanmayaca dnld iin sakl tutulan bilgiler rnein: evli olmayan bir kadnn hamile kalmas ya da ocuk drmesi, intihar teebbs, ecinsellik, evli elerden birinin evlilik d ilikisi, toplumda tiksinti ya da ayplama ile karlalan bir takm hastalklara sahip olma- AIDS, frengi, vb. ruh hekimine aklanan ok zel bilgiler, ya da hastann vcudunda herkes tarafndan grlmeyen baz bedensel zellikler vb. sr nitelii tayaca gibi, mesleki ve ekonomik ilikilerde sr nitelii tayabilir. Ayan, s. 98 vd.; Aolu, s. 47.; Doan, Cahid: Salk Haklarndan Hekimlerin Sr (Kiisel Veri) Saklama Mkellefiyeti Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 105 vd. Johsen/Siegler/Winslade, s. 158 vd.; Loewy, s.110 vd. Aolu, s. 47.; Reisolu, s. 14.; pekyz Yavuz, s. 112.; Ayrca Bkz. Karasu, Sinem: Hekimin Sr Saklama Ykmll, stanbul 2009.

226

ilikisinin kurulabilmesi, hastann kendisi ve hastal ile ilgili hekime aktard bilgilerin gizli kalacana inanmasna baldr. Hasta srlarna sayg

gsterileceinden ve rzas dnda nc kiilere aktarlmayacandan emin olmaldr799. Aksi takdir de hasta, tedavi asndan hekimin renmesi gereken bilgileri vermeyecek, sorular cevapsz brakmak ya da yanl cevaplamak yolunu seecektir800.

2. SIR SAKLAMA YKM HUKUK DAYA AKLARI

T.C. Anayasas 20. madde: Herkes zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz. hkm ile koruma altna alnan sr saklama ykmll, hekimlik mesleinin de ok nemli etik deerlerinden birini oluturmaktadr. Hasta srlar korunmal ve kiisel veriler801 bakasna verilmemelidir. Bu, insan onurunun esasn oluturan genel kiilik haklarna dahil bir haktr ki, anayasa ve kanunlar tarafndan koruma altnda tutulmaktadr802.

799 800 801

802

Siegler, s. 491. Ayan, s. 98. Kiisel veriler, kiiliin sosyal, fiziksel, duygusal ve hatta ekonomik boyutuna dair bilgiler olarak ifade edilmektedir. Veri korunmas hukuku ise, kiilik hakknn korunmas kavram altnda kiiliin tm ynleri ile yansmasn ifade eden bilgilerimizi yani kiisel verilerimizi konu edinen hukuk dal olarak karmza kmaktadr. Ayrntl bilgi iin Bkz. Baalp, Nilgn: Kiisel Verilerin Korunmas ve Saklanmas, Ankara 2004, s. 22 vd. Ayrca kiisel veri ve korunmas ile ilgili olarak Bkz. Carey, Peter: Data Protection, Second Edition, United States 2004.; Kierkegaard Mercado, Sylvia (ed.): Cyberlaw Security & Privacy, Ankara 2007.; Bygrave, Lee A.: Data Protection Law, Approaching Its Rationale, Logic and Limits, Hollanda 2002.; Tp hukuku asndan kiisel veri ise, hastaya ait olup da, hekim veya dier salk personeline aktarlan veya herhangi bir ekilde bu kimseler tarafndan hukuka uygun olarak renilen, bakalar tarafndan duyulmas istenmeyen zel bilgiler olarak kabul edilebilir. Bkz. Hakeri, s.475. T.C. Anayasasnn 20. maddesinin yan sra 17.maddesinde Kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi varl bal ile Herkes, yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme

227

Salk mevzuat iinde de, sr saklama ykm ayr ayr hkmler ile dzenleme altna alnmtr. ncelikle, Tbbi Deontoloji Nizamnamesi hekimin sr saklama ykmn: Umumi Kaide ve Esaslar bal altnda 4 nc maddesi ile u ekil de dzenlemitir: Tabip ve di tabibi, meslek ve sanatnn icras vesilesiyle muttali olduu srlar, kanuni mecburiyet olmadka, ifa edemez. Tbbi toplantlarda takdim edilen veya yaynlarda bahis konusu olan vakalarda, hastann hviyeti aklanamaz.

Trk Tabipleri Birlii, Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn Sr Saklama Ykmll balkl 9 uncu maddesinde Hekim hastasndan mesleini uygularken rendii srlar aklayamaz. Hastann lmesi ya da hekimle ilikisinin sona ermesi, hekimin bu ykmlln ortadan kaldrmaz...

Hasta Haklar Ynetmeliin de, bu konuyu, 21 inci madde de Mahremiyete Sayg Gsterilmesi bal ile kapsaml ve ayrntl bir ekilde dzenleme altna alrken803, 23 nc maddesinde Salk hizmetinin verilmesi sebebiyle edinilen

803

hakkna sahiptir. hkmn dzenlemektedir. Dier yandan TMK m.24 Hukuka aykr olarak kiilik hakkna saldrlan kimse, hakimden saldrda bulunanlara kar korunmasn isteyebilir. hkm ile kiilik haklarn korumakta, 25. maddesi ile de, yle bir durumda hangi davalarn alabileceini dzenlemektedir. Ayn ynde BK.m.49 kiilik hakknn ihlal edilmesi halinde alabilecek manevi tazminat davasn dzenlemektedir. Konuya ceza hukuku ynnden baktmzda ise, daha nceki Ceza Kanunumuz m.198de bir kimse resmi mevkii veya sfat veya meslek ve sanat icab olarak ifasnda zarar melhuz olan bir srra vakf olup da meru bir sebebe mstenid olmakszn o srr ifa ederse. cezalandrlr diyerek meslek srrn ifa suunu dzenlemekte idi. 26.9.2004 tarihinde kabul edilen 5237 sayl Trk Ceza Kanunu, sr kavram yerine kiisel veri kavramn kullanarak, daha geni ancak farkl bir dzenleme yapmtr. TCK 136. maddesinde Verileri hukuka aykr olarak verme veya ele geirme bal ile Kiisel verileri, hukuka aykr olarak bir bakasna veren, yayan veya ele geiren kii, bir yldan drt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. hkmn getirmitir. TCK n.137/b hkm ise belli bir meslek ya da sanatn salad kolaylktan yararlanmak suretiyle bu suun ilenmesini nitelikli haller arasnda dzenleyerek, verilecek cezann yar orannda arttrlacan hkme balamtr. Bkz. Hakeri, s.473 vd.; Ayrca bkz. Yoku Sevk, Handan: Tp Ceza Hukukunda Kiisel Verilerin Aklanmas Tp Ceza Hukukunun Gncel Sorunlar, V.Trk Alman Tp Hukuku Sempozyumu, 28 ubat-1 Mart 2008 Ankara, s. 784-811. HHY. m.21: Hastann mahremiyetine sayg gsterilmesi esastr. Hasta mahremiyetinin korunmasn aka talep de edebilir. Her trl tbbi mdahale, hastann mahremiyetine sayg gsterilmek suretiyle icra edilir. Mahremiyete sayg gsterilmesi ve bunu istemek hakk; a)

228

bilgiler,

kanun

ile

msaade

edilen

haller

dnda,

hibir

ekilde

aklanamaz.Aratrma ve eitim amac ile yaplan faaliyetlerde de hastann bilgileri, rzas olmakszn aklanamaz. hkm ile sr saklama ykmnn, hasta haklarnn korunmas asndan nemini bir kez daha vurgulamtr.

nsan haklarnn korunmas asndan nemli bir uluslar aras metin olan Avrupa Biyotp Szlemesi de, konunun nemine vurgu yapm ve 10 uncu

maddesinde: Herkes kendi salyla ilgili bilgiler bakmndan, zel yaamna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. hkmn ngrmtr.

Bu dzenlemelerden de anlald gibi, kiilik haklarna dahil olan hasta srr kavramnn geni yorumlanmas gerekir. Hasta srr, sadece hastaln tr ve geliimi, tehis, tedavi tedbirleri, prognoz (hastaln gidiat), psikolojik bozukluklar, maddi ve ruhsal bozukluklar veya zel durumlar, hasta dosyas, rntgen sonular, muayene materyali, muayene sonularn deil, ayrca btn kiisel, ailevi, mesleki, ekonomik ve mali durumlar da kapsamaktadr804. Hastalar baz durumlarda kendilerine uygulanan tbbi mdahalelerin deil, hekime bavurduklarnn bile bilinmesini istemeyebilirler805. rnein, estetik amal tbbi mdahalelerde806, psikiyatrik sorunlarda, istenmeyen gebeliklerin sonlandrlmasnda ya da ADS gibi
Hastann salk durumu ile ilgili tbbi deerlendirmelerin gizlilik ierisinde yrtlmesini b) Muayenenin, tehisin, tedavinin ve hasta ile dorudan temas gerektiren dier ilemlerin makul bir gizlilik ortamnda gerekletirilmesini, c) Tbben saknca olmayan hallerde yannda bir yaknnn bulunmasna izin verilmesini, d) Tedavi ile dorudan ilgili olmayan kimselerin, tbbi mdahale srasnda bulunmamasn, e) Hastaln mahiyeti gerektirmedike hastann ahsi ve ailevi hayatna mdahale edilmemesini, f) Salk harcamalarnn kaynann gizli tutulmasn, kapsar. lm olay, mahremiyetin bozulmas hakkn vermez. Eitim verilen salk kurum ve kurulularnda, hastann tedavisi ile dorudan ilgili olmayanlarn tbbi mdahale srasnda bulunmalar gerekli ise; nceden veya tedavi srasnda bunun iin hastann ayrca rzas alnr. Hakeri, s.255.; Yldrm, s.59 vd.; Aydn, s. 36 vd. Hekimin sr saklama ya da farkl bir ifade ile kiisel verileri saklama ykm, bizzat hastay muayene ettiine ilikin bilgiyi, hastann kimliini, hastann adresini ve hatta hastaneye gelmi olduu bilgisini de kapsar. Bkz. Hakeri, s. 476. zay, s. 90.

804 805

806

229

toplumdan dlanmalarna neden olabilecei korkusu tadklar baz hastalklarda durum byle olabilecei gibi, hasta yaknlarnn zlmemesi ya da korkuya kaplmamas iin de hastalnn bilinmesi istenmeyebilir. Kald ki, hekimin sr saklama ykm, sadece mesleini yerine getirirken dorudan elde ettii bilgiler ile snrl deildir; dolayl olarak renilen ya da tank olunan olaylar iinde hukuki sorumluluk sz konusudur. rnein, hekim tedavi iin gittii evde hastasnn metres hayat yaadna tank olmu ise, bu durumu aklamas cezai olmasa da tazmin ykm gerektiren zel ve istisna bir durum olarak deerlendirilebilir807.

Ayrca belirtmek gerekir ki, sr saklama ykm hekimin yan sra, hastane ya da muayenehanedeki dier personeli asistan, hastabakc, hemire, laborant vb. kapsad gibi hastane iletmesini de808 kapsayan bir ykmdr809. Gnmzde, tbb mdahalelerin genellikle bir ekip almas iinde gerekletiriliyor olmasnn da etkisi ile810 hekim, meslek srr ile bal olan meslektalarna811 tbbi tedavi kapsamnda yapt aklamalar ile sr saklama ykmne aykr davranm olmaz812.

807 808

809 810

811 812

Aolu, s. 47.; Hakeri, s. 257-258. rnein, Dantay da onanan bir dava da .gazetesinde 13.3.1993 tarihli manette, herhangi bir bandajlama, isim ve soyadnda kodlama yaplmakszn davacnn mesleinin alk olduu belirtilerek, hastann AIDSli olduunun yaynland, oysa 13.2.1992 tarihinde Ege ve Dokuz Eyll niversitesi Hastanelerinde testlerinin menfi olduu, davacnn AIDSli olmad anlalmaktadr. Bunun zerine davacnn kan aslsz haber nedeniyle isiz kald, maddi ve manevi zarar olduu tespit edilerek davas kabul edilmitir. 10.HD. E.1994/5314, K.1996/294, ztrkler, s. 329 Ayan, s. 162.; Hakeri, s.258.; Jonsen/Siegler/Winslade, s. 159. Modern ileri teknoloji salk hizmeti, kural olarak hastanelerde ya da kliniklerde ve bir salk ekibi tarafndan sunulmaktadr. Bunun anlam, daha nce bir hekimin ahsnda saklanan bilgilerin , artk zorunlu olarak bu salk ekibinde yer alan kiilere yaylacadr.Hatta, hizmetin mali yn ile ilgili olarak sosyal gvenlik kurumlarnn, sigorta irketlerinin devreye girmesi ile bu kii says daha da artacaktr. Siegler, s. 491.; Aydn, s. 37. Aolu, s. 47. Mark Siegler, 1982 ylnda ew England Journal of Medicine da Confidentiality in Medicine: A Decrepit Concept(Tpta Mahremiyet / Sr SaklamaYkmll: Ypranm/Zayflam bir Kavram) bal ile yer alan makalesinde, sr saklama kavramnn hekimler ve hastalar tarafndan geleneksel olarak anlald anlam ile artk var olmadn savunmaktadr: Hipokrattan bu yana, hekimle ilgili tm and ve yasalarda yer alan bu tarihi etik ilke artk eskimi, ypranm ve yararsz hale gelmitir. diyen Siegler, hastanede takip ettii bir hastasnn bilgilerinin farkl gereke ve nedenlerle- yaklak 75 kii tarafndan incelendiini rnek olarak vermektedir: 6

230

Ancak hekim, tbbi herhangi bir gerek olmad halde hastasnn rzasn almadan, onunla ilgili srlar dier hekim arkadalarna aklamamaldr813.

Hekimlerin, akademik ve bilimsel almalar kapsamnda da, hastalarnn kiilik haklarnn zedeleyecek davranlardan kanarak, sr saklama ykmne uygun davranmalar gerekir814. Bir tbb yaynda, hasta ile ilgili bir resmin kullanlmas zorunluluu varsa, kimliini ortaya karacak zellikler

saklanmaldr815. Aksi takdir de, hastann rzas olmakszn kimliinin aklanmas, bilim iin bile olsa hukuka aykrlk oluturacaktr. rnein, malign melanom zerinde yaplan bir aratrma ya da yayn kapsamnda, hastann vcudunun muhtelif yerlerindeki benlerin gsterilmesi gerekiyor ise, bunun mutlaka hastann kimliini belirleyen unsurlarn gizlenerek yaplmas gerekir. Trk Tabipleri Birlii Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn Tbbi Aratrmalar ve Yayn Etii balkl blmnde, m.43/II de bu konuya ilikin olarak (nsan zerinde yaplan tbbi aratrmalarda) Denein zel yaamna sayg gsterilmesi ve kiisel bilgilerin gizlilii salanr. Bilimsel aratrma ve yaynlar ile akademik-bilimsel amal sunularda denein kimlii gizli tutulur.. hkm dzenlenmitir.

Nasl ki, hekimin sadakat ykm, hekimlik szlemesi sona erdii zaman sona ermiyor ise, sr saklama ykm de hekimlik faaliyetinin sona ermesi ile hatta

813 814

815

hekim (ilk muayene eden hekim, cerrah, konsultan hekim ve dierleri), 12 hastane yetkilisi (tbbi, cerrahi ve youn bakm unitesinden eitli hastane grevlileri), 20 hemire (deien vardiyalarla), 6 solunum uzman, 3 beslenme uzman, 2 klinik farmakoloji uzman, 15 tp rencisi, 4 birim sekreteri, 4 hastane finans yetkilisi ve 4 dier grevli (sigorta, kalite, gvenlik vb.). Bkz. Siegler Mark: Confidentiality in Medicine: A Decrepit Concept Bioethics: An Anthology, Edited by Helga Kuhse and Peter Singer, UK 2000, s. 490. Ayan, s. 100.; Aolu, s. 47. Tp faklteleri, salk okullar ya da salkla ilgili derslerin okutulduu tm okullarda, eitim ve retim srasnda hasta hakknda renilen bilgilerin retim elemanlar ve renciler tarafndan da ifa edilmemesi gerekir. Bkz. Doan, s. 142.; Hakeri, s. 473. Aolu, s. 48.

231

hastann lm ile bile sona eren bir ykmllk deildir816. Hem hekim, hem de onunla birlikte hastann zel srlarna sahip olanlar bu bilgileri lene dek saklamak zorundadrlar. Bu dzenleme, Dnya Hekimler Birliinin, Uluslar aras Etik Bildirgelerinde de (1948 Cenevre, 1957 stanbul, 1981 Lizbon ve 1983 Venedik) yer alan bir kuraldr817.

3.

SIR SAKLAMA YKM OLA

HEKM

TA IKLIKTA

VE

BLRKLKTE EK ME HAKKI

Hastas ile ilgili olarak sadakat ve sr saklama ykm olan hekime, hem hukuk davalarnda hem de ceza davalarnda tanklktan818 ve bilirkiilikten819 ekinme hakk tannmtr820. TTB Hekimlik Meslek Etii Kurallar m.9/ son fkras Hekim, tank ya da bilirkii olarak mahkemeye arldnda olayn meslek srr olduunu ileri srerek bu grevlerinden ekilebilir. diyerek hekimin sr saklama ykmn pekitirmitir.

Ayn ynde dzenlemeler Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununda ve Ceza Muhakemeleri Kanununda da yaplmtr. HUMK m.245e gre, memuriyet, sanat
816 817

818

819

820

Ayan, s.100.; pekyz Yavuz, s.116.; Yldrm, s. 61.; Deryal, (hasta srr) s.76. A physician shall preserve absolute confidentiality on all he knows about his patient even after the patient has died. World Medical Associations International Code of Ethics. www.wma.net HUMK m. 253e gre, kural olarak herkes,-Trk yargsna tabi olmak art ile- tanklk etmek zorundadr. Bu zorunluluk, tank olarak yaplan davet zerine mahkemeye gelmeyi, tanklk etmeyi ve yemin etmeyi kapsar. Tank, meru bir mazereti olmakszn gelmezse, para cezasna mahkum edilir. . Ayrntl bilgi iin bkz. Kuru/Arslan/Ylmaz, s. 498 vd. Tanklktan farkl olarak , bilirkiilik zel ve teknik bilgiyi gerektirdii iin, herkes bilirkii olamaz ve bu nedenle herkes bilirkiilii kabul etmeye zorlanamaz.Resmi bilirkiiler bilirkiilik yapmak zorunda olsa da, dier bilirkiiler, kural olarak bu grevi kabul etmek zorunda deildirler. Ancak bilirkii olarak grne bavurulan hususu bilmeksizin sanatn icra etmesi kabil olmayan ve alenen sanatn icra eden kimseler, o husus hakknda bilirkiilii kabul etmek zorundadrlar; mesela doktorlar, ebeler, mhendisler gibiAyrntl bilgi iin bkz. Kuru/Arslan/Ylmaz, s. 508 vd. Karasu, s. 87.

232

ve meslekleri itibariyle bir kimsenin srrn bilenler tanklktan ekinebilirler ancak o kimse muvafakat ederse, tanklktan ekinemezler821. 5271 sayl Ceza

Muhakemeleri Kanunu822 ise, hekimleri Meslek ve srekli uralar sebebiyle tanklktan ekinme baln tayan m.46/(b) hkmne dahil ederek Hekimler, di hekimleri, eczaclar, ebeler ve bunlarn yardmclar ve dier btn tp meslek ve sanatlar mensuplarn, bu sfatlar dolaysyla hasta ve bunlarn yaknlar hakknda rendikleri iin tanklktan ekinme imkan tanmtr823.

Bilirkiilik konusunda ise, hekimler, bilirkii olarak grne bavurulan hususu bilmeksizin sanatn icra etmesi kabil olmayan ve alenen sanatn icra eden kimseler olarak HUMK m.278 gereince bilirkiilii kabul etmek zorundadrlar824. Ancak, tanklktan ekinme nedenleri var ise bu durumda bilirkiilik yapmaktan da ekinebilirler. CMK da m.70 de ayn ynde bir dzenleme yaparak Tanklktan ekinmeyi gerektirecek sebepler bilirkiiler hakknda da geerlidir. hkmn getirmi ve ayrca bilirkiilikten ekinme imkann biraz daha genileterek ayn maddenin 2.fkrasnda Bilirkii, geerli dier sebeplerle de gr bildirmekten ekinebilir. demitir825.

821 822 823 824

825

Kuru/Arslan/Ylmaz, s. 500.; Doan, s. 124. R.G. say: 25673, Tarih: 17.12.2004 Ayrntl bilgi iin bkz. Soyaslan, Doan: Ceza Muhakemesi Hukuku, 3.Bask, Ankara 2007. Tp alannda hekimin bilirkiiliine u konular iin bavurulabilir: Ceza muhakemesinde kusur yeteneinin (ya da zel hukuk asndan ayrt etme gcnn) tespitinde psikiyatrik bilirkii olarak / Beden muayenesi ve vcuttan rnek alnmasnda / molekler genetik incelemeler yaplmasnda / Yaralama ve lm nedenlerine ilikin olarak / Kandaki alkol orann ve kan grubunu tespite ynelik olarak / Miras davalarnda vesayetin geerli olup olmad konusunda / Hastann lm ile ameliyatn baarszl arasndaki nedensellik ba konusunda.. vb. Bkz. Hakeri, s. 519. CMK m.60, m.65, m.70, m.71 de bilirkiilikten ekinme sebepleri dzenlenmitir. Hekimler bu sebeplerin dnda bilirkiilikten ekinemezler. Doan, s. 126 vd.; Ayrca bkz. Yenisey, Feridun: Yeni Ceza Muhakemesi Kanununa gre Tbbi Deliller ve Bilirkii ncelemesi YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 314.

233

4. HEKM SIR SAKLAMA YKM STS ALARI

a. Hastann Rzas Hasta, her zaman, serbest iradesiyle srlarnn aklanmasna izin verebilir826. Hastann srlar, kiilik hakk kapsamnda yer aldndan, bu iznin geerlilii de TMK m.23 tarafndan izilen hukuka ve ahlaka aykr olmamak kaydna baldr. Hasta, hekime kiisel bilgilerini ya da teknik ifade ile verilerini aklamas konusunda rzasn, ak ya da rtl olarak gstermi olabilir. rnein, hasta, hekimden salk durumu ya da hastalnn gidiat ile ilgili olarak, iyerindeki amirine ayrntl aklama yapmasn istemise, hekim verdii bilgiler ile sr saklama ykmn ihlal etmi olmayacaktr. Bu rzann, rtl olarak verilmesi de mmkndr. rnein, hastann, salk durumu ile ilgili bilgi vermesi iin hekimi bir davada tank olarak armas, rtl olarak kendisi ile ilgili bilgileri aklamasna rza gsterdii anlamna gelir827. Hekimin, kamuya mal olmu hastalar hakknda da siyasetiler, sanatlar vb.- kendilerinin rzas olmadan, basna828 aklama yapmamas gerekir. Aksi ynde bir davran, hekimin zel hukuk asndan sr

826

827 828

Ayan, s.99.; Hakeri, bugn tbbi gelimeler ve ekip almasnn doal sonucu olarak, ekipte yer alan salk personeli ya da hekimin hastaya ilikin kiisel verileri bilmesi doal bir sonu olarak ortaya ktndan, bu konuya ynelik olarak doktrin de hastann zmni rzasnn bulunduunun kabul edildiini aktarmaktadr. Detayl bilgi iin bkz. Hakeri, s. 483 vd. Hakeri, s.483. Basn mensuplarnn, siyasi ve nl kiilerin salk durumlar ile ilgili olarak yapt yaynlar, gerek ve gncel olmak kaydyla, kiisel verilerin aklanmas suunu oluturmaz. Basn ve basn aklamalaryla ilgili genel bilgiler iin Bkz. Klolu, (basn yoluyla) s. 20 vd. Ayrca Bkz. Dnmezer, Sulhi: Basn ve Hukuku, 4.Bas, stanbul 1976.; el, Kayhan: Kitle Haberleme Hukuku, 2. Bas, stanbul 1985.; Erman, Sahir / zek, etin: Aklamal Basn Kanunu ve lgili Mevzuat, 4.Bas, stanbul 2000.

234

saklama ykmn ihlal etmesi,

ceza hukuku asndan ise kiisel verilerin

aklanmas suunu ilemesi anlamna gelecektir829.

Dier yandan, hastann tedavisi iin baka bir uzmana ya da hastaneye sevk eden hekimin, tehis ve tedavi iin gerekli bilgileri onlara vermesi halinde, hastann rtl rzasnn var olduu kabul edilmektedir. Ancak, zellikle belirtmek gerekir ki, aklama tehis ve tedavi iin gerekli olduu lde olmal ve sadece gereken kimselere yaplmaldr830. rnein, hekim, hastalk yksn dinleyip, muayene ettii ama bu arada zorunlu olarak zel hayat ve yaama biimi ile ilgili konularda da bilgilere sahip olduu hastasn, detayl ultrasonografik inceleme iin baka bir uzman hekime gnderdiinde, konu ile hibir ilgisi olmayan zel bilgileri aklar ise sr saklama ykmne aykr davranm olur.

b. Bildirimde Bulunma Zorunluluunun Olduu Haller

Hekim, sr saklama ykmn, daha yksek bir deerin korunmas amacyla ihlal edebilir, hatta yasal dzenlemeler831 onu byle bir zorunluluk iine sokabilir.832

829

830 831

Salk durumuna ilikin kiisel verilerin tp meslei mensuplar tarafndan hukuka aykr olarak verilmesi veya ele geirilmesi halinde, TCK.m.136 da ngrlen suun faili olarak sorumluluklar doacaktr.Bu konu ile ilgili olarak ayrntl bilgi iin bkz.Yoku Sevk, s. 793 vd.; Hakeri, s. 491.; pekyz ise merhum siyaset adam Blent Eceviti durumunu rnek vererek, kendisinin durumunun kamuya mal olduunu, bu nedenle hekim tarafndan yaplm olan szl ve yazl aklamalarn, sr saklama ykmnn kapsamnda deerlendirilmeyeceini ifade etmitir. Bkz. pekyz Yavuz, s.113. Tandoan, (borlar) s. 454. 2219 sayl Hususi Hastaneler Kanununa dayanlarak karlm olan ve 1983 tarihin de yaymlanan zel Hastaneler Tznn Gvenlik Makamlarna Bildirme baln tayan 32 nci maddesi Durumundan kuku duyulan ve kimlii belli olmayan hastalarla adli olaylar gvenlik makamlarna derhal bildirilir.hkmn getirmektedir. Dier yandan Bildirim Ykm baln tayan 40 nc maddesinde de Bildirilmesi zorunlu hastala yakalanm olanlardan iyilemeden kanlarla bulac hastalk tayclar (portr) ile gidecekleri yerler, sorumlu mdrlerce ilgili makamlara bildirilir. dzenlemesini yapmtr. 1983 ylnda resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmi olan Yatakl Tedavi Kurumlar letme Ynetmeliinin, 2005 ylnda yeniden dzenlenen 86 nc maddesi de Adli hbar ve Otopsi bal ile u

235

Bu balamda hastann srrnn saklanmas ile gzetilen yarar ile kyaslandnda daha stn nitelikte zel veya kamusal yarar var ise sr saklama ykm ihlal edilebilir (TMK. m.24/II.). Kald ki, hekimlerin bireysel olarak hastalarna olduu gibi dier insanlara kar da sorumluluklar vardr; sadece neden olduklar zararlardan deil, nleyemedikleri zararlardan da sorumlu olmalar sz konusu olabilir833. Dolaysyla, gizlilik kural hastann kendisine ya da evresine ciddi bedensel, ruhsal ya da ekonmik zarar verme olasl varsa bozulabilir834 rnein, hekimin, akl hastasnn bakasna zarar vermesini nlemek amacyla ilgili mercilere bildirilmesi veya bilincini kaybetme tehlikesi bulunan bir hastann ara kullanacak olmas durumunda polise ihbarda bulunulmas gerekir835.

Hastann, ayrcalkl olarak korunan srr (medical confidentiality) hekim tarafndan dikkate alnmak zorundaysa da, toplumun iddet eylemlerinden korunmaya ynelik kamu yarar daha stn niteliktedir. rnein, 1976 ylnda California Temyiz Mahkemesi tarafndan verilen ve zerinde ok tartlm olan Tarasoff kararnn ounluk oyu gerekesi u ekildedir:Hekim (psikiyatrist), hastasnn bir baka kiiye iddet uygulayarak ciddi bir tehlike yaratacan belirlediinde ya da profesyonellii gerei belirleyebilecek durumda olduunda polise bildirmek ya da direk olarak uyararak muhtemel kurban koruma altna alma ykmll vardr. Ayn kararn, aznlk oyunda ise, u gr ifade edilmitir:
dzenlemeyi yapmaktadr: Yatakl tedavi kurumlarnda muayene ve tedavi edilen vakalarda, bir suun ilendiine dair bir belirti ile karlalmas halinde Trk Ceza Kanununun ilgili maddesi gerei gecikmeksizin Cumhuriyet Savclna veya adli kollua haber verilmesi zorunludur. Ayrca yaral ve cesetten kartlan delil niteliini haiz eyann adli makamlara aynen ve gecikmeksizin teslimi gerekir. Karasu, s. 75 vd. Kuhse, Helga: Confidentiality and the AMAs ew Code of Ethics: An Imprudent Formulation? Bioethics: An Anthology, Edited by Helga Kuhse and Peter Singer, UK 2000, s.494. Deryal, (hasta srr) s.77.; Doan, s.139.; Ayrca bkz. Veatch, s. 138. Aydn, s. 42.; Loewy, s. 112 vd.

832 833

834 835

236

Hasta hekim ilikisindeki sr saklama ykmll dikkate alnmadnda, hasta hekime duyduu gveni kaybedecek, ona nemli bilgiler vermekten kanacak, bylece de toplumda iddet eylemleri daha da artm olacak nk ruhen hasta insanlar, tbbi yardma bavurmayacaklardr. Akas kararda yer alan her iki grte, gl gerekeler ile etik ve hukuki bir ikilemi ortaya koymaktadr836. Hekimin sr saklama ykmnn baz durumlarda, rnein, bakalarnn sal likede olduu hallerde, hastann bireysel yararna karlk, toplumun genellinin yararna ncelik verilmesinin uzun vadede toplumun zararna olabilecei gr de savunulmaktadr837.

1. Trk Ceza Kanununa gre Hekimin Bildirimde Bulunma Zorunluluu

Trk Ceza Kanunu, hekimin tedavi ettii hastann su tekil eden bir fiile maruz kaldn anlamas halinde, suu ihbar etme ykm altnda tutmaktadr838. TCK m.280 yapm olduu dzenleme839 hekimin sr saklama ykmll ile elien bir durum ortaya karmaktadr. Yeni Trk Ceza Kanununda m.280 ile getirilen hkm, hukukularnn ve hekimlerin tepkisini eken bir hkm

836

837 838

839

Karara konu olan olayda, bir kadn daha nce onu ldreceini psikiyatrisine sylemi olan bir adam tarafndan ldrlr. Psikaytrist bunu aklamay dnm ama hasta-hekim ilikisi ve hasta srrn aklamamas gereince bunu gerekletirememitir. Bkz. Tarasoff v. Regents of University of California, 17 Cal3d 425, 131; Beauchamp / Childress, s. 3.; Aydn, s. 42.; Ayrca bkz. Douard, John W./ Winslade, William J.:Tarasoff and the Moral Duty to Protect the Vulnerable Health Care Ethics, Critical Issues, Maryland 1994, s. 316-324. Kuhse, s.495. Yldrm, F., s.61. Ayrntl bilgi iin ayrca bkz. Gltepe, Hilal.: Yeni Trk Ceza Kanunuda hbar Ykmllnn Salk Hukuku Ynnden Deerlendirilmesi, Kazanc Hakemli Hukuk Dergisi, S.10., stanbul 2005, s.101 vd. TCK m.280 Salk meslei mensuplarnn suu bildirmemesi baln tamakta ve u hkm getirmektedir: 1.Grevini yapt srada bir suun ilendii ynnde bir belirti ile karlamasna ramen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gsteren salk meslei mensubu, bir yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. 2. Salk meslei mensubu deyiminden, tabip, di tabibi, ebe, hemire ve salk hizmeti veren dier kiiler anlalr.

237

olmutur840. Hasta srrnn saklanmas gvencesini ortadan kaldrarak, hekimleri muhbir konumuna getirdii ifade edilmektedir. Bu durum, eski Ceza Kanununda m.530 de, kii saln stn tutan bir anlay ile da dzenlenmiti. Eski dzenlemede, hekimler ve dier salk grevlileri sadece kiiler aleyhine sularla ilgili olarak ve sanatlarnn gerektirdii tedaviyi ya da mdahaleyi yaptktan sonra haber vermekle ykml idiler. Buna gre, eer, bu haber vermeye bal olarak hasta bir takibata urayacak idiyse, haber verme ykmll ortadan kalkmakta idi. Buna karlk, yeni dzenleme bir suun ilendii ynnde diyerek ihbar ykmn kiilere kar sularla snrlamayarak geniletmi, gerekli mdahaleyi yaptktan sonra bildirim keyfiyetini de tamamen kaldrmtr. stelik, eski dzenleme de yer alan, ihbar sebebiyle kiinin takibata urama ihtimalinin varl halinde bildirimde bulunmama hakk da tamamen ortadan kaldrlmtr841. Bu dzenleme, hem hekimi, hem de salk hakkn tehlikeye sokacak niteliktedir. Oysa ki, eski Ceza Kanunun 530 uncu maddesi bir sulunun dahi huzuru kalple842 hekime bavurup kendisini tedavi ettirebilme imknna sahip olmas amacyla dzenlenmi, ncelii hastann salk hakkn gvence altna almaya vermi bir hkm idi.

Ceza Muhakemesi Kanununda da, hekim iin bildirimde bulunmasn gerektiren bir dzenleme yaplmtr. CMK m.159/1e gre Bir lmn doal nedenlerden meydana gelmedii kukusunu douracak bir durumun varl veya lnn kimliinin belirlenememesi halinde; .salk veya cenaze ileriyle grevli kiiler, durumu derhal Cumhuriyet Basavclna bildirmekle ykmldrler.

840

841

842

Deryal, (hasta srr) s. 78 vd.; Feyziolu, Metin: Trk Ceza Hukukunda Zorla Tedavi Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.311 vd. Kocasakal, mit: Yeni Trk Ceza Kanununda Hekimin Cezai Sorumluluu, YHFD., zel Say: Trk Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III., Say:2, Yl:2006., s. 157. Atabek/Sezen, s.165.

238

2. Umumi Hfzshha Kanununa gre Hekimin Bildirimde Bulunma Zorunluluu

1930 ylndan bu yana, yrrlkte olan 1593 sayl Umumi Hfzshha Kanununda yer alan pek ok hkm, zellikle bulac hastalklarla ilgili olarak sr saklama ykmnn bir istisnas olarak hekimlere bildirimde bulunma zorunluluu getirmektedir843. Ad geen Kanunun 58. maddesinde cray sanat eden her tabib, 57 nci maddede zikredilen vakalar kati veya muhtemel tehis vazn mteakip ilk 24 saat zarfnda shhiye dairesine, hkmet veya belediye tabibi bulunmad takdirde polis veya jandarma karakoluna hastann isim ve adresiyle beraber tahriren veya ifahen haber verir. Sz konusu 57.madde de ise kolera, veba (bbon veya zatrree ekli), lekeli humma, iek, difteri (kupalaz), dizanteri (basili ve amipli), ruam, kzl, arbon, czzam, kuduz.. gibi hastalklar saylrken, stma (m.97), zhrevi hastalklar (m.104), verem hastal (m.113, m.114) da hekimin bildirmekle ykml olduu hastalklar olarak dzenlenmitir.

Toplum sal ve gvenlii asndan, tbbn ilerlemesi ve gelimesine paralel olarak, hekimin resmi makamlara bildirmekle ykml olduu farkl hastalklar da ortaya kmaktadr. Bunlar, Salk Bakannn onay ile oluturulan bir listeye eklenmektedir. amzn en nemli hastalklarndan biri olan AIDS hastal da 7.10.1985 tarih ve 3765 sayl bakanlk makam onay ile ihbar mecburi hastalklar arasna alnmtr844.

Resmi makamlara bildirilmesinin yan sra, hekimin risk altnda olan nc kiileri korumak amacyla, sr saklama ykmn ihlal edip edemeyecei de
843 844

Deryal, (hasta srr) s. 81 vd. Hakeri, s. 489.

239

tartlmaktadr. HIV gibi zellikle cinsel yolla bulaan enfeksiyon hastalklarnda hastann birlikte olduu kiiye haber vermek, enfeksiyona maruz kalma riski tayan kiilere haber verilmesi anlamnda bir gereklilik olutursa da, bu konuda etik ynden ykmllk tayan ilk kii hastann kendisidir845. rnein, TMK. m.150/II. de evliliin iptali ile ilgili nisbi butlan sebepleri arasnda arasnda, tehlikeli bir hastalk hakknda aldatma saylmaktadr. Ein ya da altsoyunun sal iin ar tehlike oluturan bir hastaln gizlenmesi, evliliin iptalini isteme hakk vermektedir846. Bu durumda hekim, ei ya da altsoyu tehlikeye sokma ihtimali olan bir hastal, rnein, genetik bir hastal hastann eine ya da yaknlarna bildirmek durumunda mdr? Kaanatimizce, hekim muayenehanesinde yalnz olarak grt hastasna, sz konusu hastaln 3.kiileri de etkileyecek olmas ve sonular ile ilgili olarak ayrntl bilgiler vermeli ve zarar grme ihtimali olan kiilere bunu anlatmas konusunda hastasn tevik etmelidir. Ancak hekimden, yasal olarak bildirimde

bulunma zorunluluu olmayan bir hastal, hastann eine ya da yaknlarna zel olarak ulaarak bildirmesi beklenmemelidir.

845

846

Aydn, s. 43-44.; Loewy, s. 111.; rnein, Amerikada hekimin bildirme zorunluluu olmayan ama yine de 3.kiileri risk altna sokabilecek durumlar ile karlald zaman, hastalar ile aralarndaki srlara ne derece bal kalmalar sk sk tartlmaktadr. 61 yanda metestas yapm prostat kanseri olan bir hasta tedaviyi ve kemotrepiyi reddederek, hekimden de durumu eine anlatmamasn istediinde ve hastann ei hekimi arayarak durumunu renmek istediinde hekim ne ekilde davranmaldr. Bir baka olayda kendisine genetik bir hastalk olan Huntington tehisi koyulan hasta, hekime bu durumu yeni evlendii eine aklamamas gerektiini nk einin ocuk sahibi olmak istediini sylemitir. Ancak, bu hastaln bir sonraki nesile geme ihtimali ok yksek olduu iin hekimin bunu aklayp aklamamas tartlmaktadr. Etik adan yaplan neri ise, hekimin hastasnn srrna sadk kalmas gerektii ve hastasn bu bilgileri eine/yaknna aklamas gerektii durumlarda onlar bu aklamay yapmaya tevik etmeleri/ yreklendirmeleri eklindedir. Ayrntlar iin bkz. Jonsen/Siegler/Winslade, s. 159 vd. ounlukla irsi ya da cinsel yolla bulaan frengi, ADS, bulac verem ve czam gibi hastalklarda byle bir tehlike vardr. Bkz. Akntrk, Turgut: Trk Meden Hukuku, Aile Hukuku, Yeni Meden Kanuna Uyarlanm, Yenilenmi 11. Bas, kinci Cilt, stanbul 2008, s. 228-229.

240

X. HEKM KAYIT TUTMA YKM

A. GE EL OLARAK

Hekim ve hasta arasnda kurulan szleme ilikisi hekimi, hem hastas ile ilgili bilgileri zenli bir ekilde kayt altna almak ve hem de bunlar ilgili dier rapor, film, ses ya da grnt bantlar vb. belgelerle birlikte saklamak ykm altna da sokmaktadr847. Kayt tutma ykm hekimlik szlemesinden doan bir yan ykm olduu kadar, mesleki nitelie de sahip olan bir ykmdr ki, yerine getirilmemesi halinde, hekim meydana gelebilecek her trl zarar tazmin etmek zorunda kalacaktr848. Ayrca, Yargtayn bir kararnda849 belirttii gibi, kaytlarn dzgn ve zamannda tutulmamas, hekimin zen gsterme ykmne aykr davrandnn bir gstergesi olarak deerlendirilmektedir.

B. KAYIT TUTMA YKM HUKUK DAYA AKLARI

Salk Hukuku mevzuatmzn temel kaynaklarndan biri olan 1219 sayl ve 1928 tarihli Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanunun 72 nci
847

848 849

BK. m. 392 de vekilin mvekkile hesap verme borcu dzenlenmitir. Vekil konumunda olan hekim asndan, tehis ve tedavi ncesinde yani tbbi mdahaleye rza alma srecinde, hastay aydnlatmas ayr ve ok nemli bir ykmllk olarak incelenmektedir. Daha sonrasn da ise, hekimin yapm olduu nleyici, koruyucu faaliyetler ve bunlarla ilgili detaylar ile ilgili hastasna aklama yapmas, hesap verme borcu olarak yorumlanabilir. Bunun mmkn olabilmesi de hekimin, hasta ile ilgili bilgi ve dokmanlar dzenli olarak kayt altna almas ve saklamas ile olabilir. Bkz. enocak, (hekim) s.64. Ayan, s. 95.; pekyz Yavuz, s. 108 vd. Yarg. 13.HD., E.2004/12088, K.2005/1728, T.7.2.2005. .somut olaya baktmz da, ameliyat sonrasnda tutulmas gereken kaytlarn tutulmamas, ameliyatla ilgili raporun 7-8 ay sonra tutulmas, ocuk olan hastann ya ve kilosu ile genel anestezi altnda olduu ve verilen ilalarn birbirini etkileyip hastaya daha fazla tesir edebilecei hususlar nazara alnmad, dolays ile ameliyat srasnda doktorlarn gerekli dikkat, zen ve ciddiyeti gstermedikleri sabit olduundan olayda daval hastane ve doktorlarn kusurlu olduklarnn kabul zorunludur. http://www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008).

241

maddesi, salk hizmeti sunanlara, zel-tzel kii ya da kamu-zel kurum ayrm yapmakszn bir protokol defteri ile kendilerine bavuran hastalarn tbbi kaytlarn tutulmas zorunluluunu getirmitir850. Bunun dnda, zel Hastaneler Tznn 29 ncu maddesinde, zel Hastaneler Ynetmeliinin 48 inci maddesinde, Ayakta Tehis ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Ynetmeliinin 46 nc maddesinde de kayt tutma ykmll dzenlenmitir.

Mesleini serbest olarak icra eden hekim de, hastas ile arasndaki szleme ilikisi gereince kayt tutmak ykm altndadr. Kayt tutma ykmnn gerei gibi yaplmas, hekimin mesleini zenli bir ekilde yerine getirmesi ile de yakndan balantldr. Hekim, hastasna ilikin kaytlar tutarken, ncelikle hastaln gemiten bugne ulaan yks (anemnez), ikayetleri, hastalkla ilgili tehisin ne olduu, hastann nemli grlen bireysel zellikleri, seilen tedavi ve uygulama ekli, hangi ilalarn verildii, ne tr tbbi mdahalelerin yapld, uygulamann sonular vb. bilgileri dzenli bir ekilde yazmaldr851. Bu tip kaytlarn tutulmas her eyden nce hekimin, hastann salk durumunu daha rahat

deerlendirebilmesine yardm edecek, tehis, tedavi ve hatta tedavi sonras srete verilen kararlarn gzden geirilebilmesine olanak salayacaktr. Hekimlik szlemesinde yer alan bu yan ykm, hastann hekimlik szlemesi ile ulamak istedii menfaat dndaki deerlerinin korunmasn salayan bir koruyucu yan
850

851

1219 sayl Kanunun 72 nci madde hkm u ekildedir: cray sanat eden tabipler (mesleklerini yapan hekimler), di tabipleri, diiler ve ebe numunesi vehile (rneine gre) Shhiye ve Muaveneti timaiye Vekaleti (Salk Bakanl) tarafndan tertip (dzenlenen) ve mahalli shhiye memurlarnca musaddak (yerel salk yneticilerince onanm), hastalarn isim ve hviyetlerini kayda mahsus bir protokol defteri tutmaya mecburdurlar. Ayan, s. 95.; enocak, (hekim) s. 64.; Ayrca bu kaytlara, tehise ilikin abalar, fonksiyon bulgular, verilen ilalarn tr ve dozu, hekimin verdii talimatlar, standart tedaviden sapma, geliim sreci, hastann aydnlatlmas, ameliyat raporu, narkoz raporu, arada gelien beklenmedik olaylar, ameliyat srasnda operatr hekimin deimesi, youn bakm, taburcu raporu, taburcu olurken yaplan tavsiyeler, hasta ile yaplan telefon konumalar ve sorulan sorular da eklenmesi gereken bilgiler olarak kabul edilmektedir. Ayrntl bilgi iin Hakeri, s. 246.

242

ykm niteliindedir. stelik, hastaln tedavisinin uzun srmesi ya da hastaln ileri de yeniden ortaya kmas halinde, tutulan kaytlar hekime yardmc

olabilecektir852. Dier yandan, dzenli olarak tutulmu kaytlar ile hastaya, her zaman kendisi iin yaplm olan tehis ve tedavi ilemlerini bir baka hekime de gsterebilme ya da kontrolnden geirebilme imkan tannm olacaktr853. rnein, kanser hastalar, kendilerine koyulmu olan tehis iin, ou zaman bir baka hekime bavurmay sbjektif nedenler ile isteyebilmektedir.

Kayt tutma ykmnn, bir dier nemli fonksiyonu ise, hekim ve hasta arasnda ileride ortaya kabilecek bir anlamazlk asndan ispat kolayl salayabilecek olmasdr854. Hekim ve hasta arasnda sz konusu olabilecek bir anlamazlk yargya tandnda, taraflarn iddia ve savunmalarn maddi olgulara dayandrmalar gerekir ki, ncelikle baklacak olan maddi kant tutulan kaytlardr855. Yksek Salk urasnn bir kararnda856 Doktorun tbbi tedavinin yararszl nedeni ile verdii operasyon karar dorudur. Ancak dosya da bu yargsna dayanak tekil edecek ileri inceleme (BT, MR gibi) bulunamamtr. Karar doru olmakla
852 853 854

855

856

Ayan, s. 95. Hakeri, s. 245. T.C. Salk Bakanl, salk sektrne ilikin olarak hizmet kusuru davalarnn artmas ve denen tazminatlarn yksek miktarlar bulmas nedeniyle, 18.01.2005 tarihinde bir genelge yaynlamtr. Bu genelge de Hastann salk kurumuna mracaatndan itibaren tbbi mdahale ve ilemlerin her aamasnda Yatakl Tedavi Kurumlar letmecilii Ynetmeliinde de belirtilen kaytlarn Y.T.K.Tbbi Kayt ve Ariv Hizmetleri Ynergesi (Bu ynelge 5228 hkmleri dorultusunda eksiksiz tutularak arivlenmesi ve kurumda muhafaza edilmesi ; alan davalara kar bakanlmz savunmasnda kullanlmak zere bilgi-belge istenildiinde sresi ierisinde okunakl, tam ve eksiksiz olarak, tbbi ve teknik grler eliinde hazrlanarak gnderilmesi konusuna dikkat ekilmitir. Bkz. Hakeri, s. 245. Bu Genelgede ad geen Yatakl Tedavi Kurumlar Tbbi Kayt ve Ariv Hizmetleri Ynergesi 5228 sayl ve 6.6.2007 tarihli Resmi Gazetede yaymland ekilde deitirilmi, kaytlarn elektronik ortamda tutulmas ve gvenlii ile ilgili detaylar eklenmitir.) Ayan, s. 95.; Doktrinde, Polat, kaytlarn nemini vurgularken, hekimler asndan aynen u ifadeleri kullanmaktadr: Tedbirli bir hekim, bilgilerin alnan kararlar ile ayn anda, uygun bir ekilde kayda geirilmesinin, sadece iyi bir tbbi uygulama olmadn fakat ayn zamanda kendisini temelsiz veya haksz iddialara kar korumaya yarayan iyi bir yasal yol olduunun da bilincindedir. Ayrntl bilgi iin bkz. Polat, s. 162. Bkz. Hanc, s. 39-40.

243

birlikte hastann eksik hazrlanmas sz konusudur. denilerek dosyada bulunmayan daha dorusu kayt altna alnmam olan tetiklerin yaplmam olduu sonucuna ulalmtr.

C. KAYIT TUTMA YKM LE LGL BAZI SORU LAR

1. KAYIT VE BELGELER SAKLA MASI SORU U

Hekimin kaytlar dzenli ve zamannda tutmas beklenirken, bu kaytlarn zenli bir ekilde saklanmas da sz konusu ykmn kapsamna dahildir. Ancak bu kaytlarn, hekimlik szlemesinin sona ermesinden sonra ne kadar sre saklanmas gerektii ya da hastaya verilip verilmeyecei nemli bir sorun olarak tartmalara konu edilmektedir. Kaytlarn (hasta dosyalarnn) ne zamana kadar saklanmas gerektii ile ilgili olarak salk mevzuat farkl sreler857 ngrm olsa da, zellikle doumda meydana gelen zararlar ve n tedavisi bakmndan tecrbeler gstermektedir ki, dosyalarn 10 yldan daha uzun bir sre saklanmasnda yarar bulunmaktadr858.

857

858

zel Hastaneler Ynetmelii m.48e gre: lgili dier mevzuat hkmleri sakl kalmak kaydyla, zel hastanede tutulan hasta dosyalar, en az yirmi yl sre ile saklanr. 1937 tarihli Radyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Dier Fizyoterapi Messeseleri Hakknda Kanunu 6.maddeye gre .her tedavi seansnn bitmesinden sonra her hasta iin ayr olarak tutulacak bir mahade varakasna yaplan tedavinin nevi ve davam mddeti ve cereyann kuvveti veya tatbik edilen radiyomun miktar ve ekli ve tedavi yaplan nahiyenin genilii ve sair tafsilat kaydedilerek bu mahade katlar en az sene mufahaza edilir. 2000 tarihli Ayakta Tehis ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Hakknda Ynetmelii m.53e gre ise .salk kuruluuna bavuran hastalara yaplan mdahale ve tedaviler, hastalara ait dosya veya kartlara ilenir. Bu kaytlar, salk kuruluunun arivinde be yl sre ile saklanr. Hakeri, s. 248.

244

2. KAYIT VE BELGELER KMDE KALACAI SORU U

Hekim tarafndan tutulmas ve belli bir sre saklanmas gerekli olan kaytlar ile ilgili olarak yaplan bir dier tartma ise, hekimlik szlemesi ortadan kalktktan sonra sz konusu belge ve kaytlarn hekim de mi, yoksa hasta da m kalaca konusundadr859. Dier bir ifadeyle, hasta rntgen filmlerini, tahlil sonularn, hekim tarafndan tutulan notlar, ameliyat protokollerini ya da baz -zellikle psikolojik rahatszlklar iin yaplan terapiler de kayda geirilen-ses/grnt bantlarn alabilir mi?860. ncelikle, hastann mlkiyetinde olan ve hekimlik szlemesi kurulduunda ya da bu sre iinde, hasta tarafndan hekime teslim edilen belgeler, hastann talebi halinde geri verilmesi gereken belge ve kaytlardr. Hekimin bu ykm, BK m.392 de Hesap Verme bal ile dzenlenen ve Vekil, mvekkilin talebi zerine yapm olduu iin hesabn vermee ve bu cihetten dolay her ne nam ile olursa olsun alm olduu eyi mvekkile tediyeye mecburdur eklinde ifade edilen hkme dayanmaktadr861. rnein, bir hekim hastann kendisine verdii862 veya kendisinin hazrlad rntgen filmlerini, alma belgelerini, raporlar, hastann istei zerine dzenledii hastaln geliimini anlatan yazlar hastaya vermek zorundadr. Bu

859 860

861

862

Bkz. Speller, S.R.: Law of Doctor and Patient, London 1973. s. 154 vd. Hastann sz konusu kayt ve belgelerin kendisine gsterilmesini ve geri verilmesini isteme hakknn bulunup bulunmad, svire Hukukunda vekilin hesap verme ykmll (Rechnenschaftspflicht) bal altnda incelenmektedir. Alman Hukukunda ise, tedaviye ynelik gizli tutma kar ile snrl olarak bir grme hakk tannm ancak bu kayt ve belgelerin geri verilmesini isteme ynnde bir hak hastaya tannmamtr. Ayrntl bilgi ve atflar iin bkz. Ayan, s. 96. Vekilin vekaletin ifas iin mvekkilden ald belgeleri ona geri vermesi gerektii gibi, vekaletin ifas dolaysyla kendisinin hazrlad veya nc kiilerden ald belgeleri mvekkile teslim etme ykmll de vardr..Vekilin ald veya kendi hazrlad belgeleri teslim borcu maddi eylemlere ilikin vekalette de ortaya kabilir. Ayrntl bilgi iin bkz. Tandoan, s. 494 vd.; Aral, s. 413 vd. Hekimlik szlemesinde de, hekim ile hasta arasnda maddi eylemlere ilikin bir vekalet ilikisi sz konusudur. rnein, hasta daha nceki bir tarihte, X laboratuar da yaptrd tahlil sonularn ya da tomografilerini hekime getirdi ise hekim gerekli incelemeleri yaptktan sonra bunlar hastaya iade etmek zorundadr.

245

durum, hasta iin hem srlarnn saklanmas, hem de ileride baka bir hekime bavurunca hastaln yksn anlatabilmesi bakmndan nem tar863.

3. KAYIT VE BELGELER KME AT OLDUU SORU U

Hekimlik szlemesinin devam sresince, hekim tarafndan dzenlenen belgelerin, kaytlarn ve ekilen eitli filmlerin mlkiyeti hekime ait olduu ve hastann, hekimin mlkiyetinde olan bu kaytlar iin mlkiyet hakkna dayal her hangi bir talep hakk olamayaca kabul edilmektedir864. Ne var ki, hastann bu belge ve kaytlar grme ve kendisine devrini talep hakk olup olmad farkl gr ortaya karmtr. lk gr, bu kayt ve belgelerin tbbi nedenlerle ve sbjektif nitelikli bilgi ve deerlendirmeler ile dzenlendii gerekesi ile hastaya geri verilmesinde, hukuki bir menfaat grlmedii ifade edilerek, hastann kaytlar grme veya talep etme hakk tannmamtr. kinci gr, hekimin sr saklama ve hesap verme ykmnn bir sonucu olarak, kayt ve belgelerin tmnn hastaya geri verilmesi gerektiini savunmaktadr. nc gr ise, karma bir sistem benimsemekte; kayt ve belgelerin taraflarn karlar asndan tadklar neme gre bir ayrm yaparak soruna zm aramay tercih ermektedir. Ayan, hastann menfaatine hizmet eden rnein rntgen filmi,.vb- belgelerin hastaya verilmesinin kabul edilmesi gerektii ancak dier belgeler iin rnein ameliyat protokol- hastaya ancak grme hakk tannmas ynnde gr bildirmektedir865.

863 864 865

Tandoan, (borlar) s. 494. Speller, s. 154.; Ayan, s. 96.; Aksi gr iin Bkz. Hakeri, s. 251. Ayrntl bilgi iin bkz. Ayan, s. 96-97.; Ayn dorultu da pekyz Yavuz, s. 110-111.

246

amz tbbi ve teknolojik gelimeleri nedeniyle, hasta kaytlarnn hekimin mlkiyetinde olduu ve dolaysyla sadece hekime ak olduu ynndeki dnceler almtr. Hasta haklar kavramnn da geliimi dorultusunda yaplan almalar, salk mevzuatna da yansm ve hastalarn kendileri ile ilgili bilgi ve belgeleri inceleme ve birer rneini alma hakk dzenleme altna alnmtr. Ancak bu konuyu ayrntlar ile Hasta Hak ve Ykmleri balkl bir sonraki blm ( 9) iinde incelemeyi daha uygun buluyoruz.

9. HASTA HAK VE YKMLER

I. HASTA I HAKLARI

A. GE EL OLARAK

Hekimlik szlemesinde hekimin yerine getirmesi gereken ykmleri, ounlukla, ilikinin kar tarafn oluturan hastann ulusal ve uluslar aras belgeler ile de kabul edilmi haklar olarak karmza kmaktadr. rnein, hastann aydnlatlmas, rzasnn alnmas, mahremiyetine sayg gsterilmesi gibi konular vb., insan haklar ve insana sayg kavramlarnn geliimine paralel olarak, hem uluslar aras hem de ulusal alanda hasta haklar ile ilgili bamsz ve ayrntl almalar yaplm, dzenlemeler hazrlanmtr. zellikle, bireyi n plana karan dnce akmlar866, bir yandan insan haklar kavramnn hukuki metinlerde yer almas

866

Ayrntl bilgi iin bkz. Mumcu, Ahmet / Kzeci, Elif: nsan Haklar ve Kamu zgrlkleri, Ankara 2003.

247

srecini balatrken867 dier yandan da hekim ve hasta arasndaki geleneksel nitelikteki, paternalist hekimlik tutumlarnn sorgulanmasna neden olmutur868. 1998 tarihli Hasta Haklar Ynetmeliinin869 m.4/e fkras ile Hasta Haklar, Salk hizmetlerinden faydalanma ihtiyac bulunan fertlerin, srf insan olmalar sebebiyle sahip bulunduklar ve T.C.Anayasas, milletleraras anlamalar, kanunlar ve dier mevzuat ile teminat altna alnm bulunan haklar eklinde ifade edilmitir. Esasen bu tanma gre hasta haklar, insan haklarnn salk alanndaki grnmnden ibarettir. Eski alardan gnmze uzanan tp bilimi ve hasta-hekim ilikisinde, hekimin dediklerine sorgusuz sualsiz uyan hasta tipinden, gnmzde hekimin hastalnn iyilemesine ilikin bilgileri vererek yol gstermesini bekleyen hasta tipine uzanan bir deiim yaanmtr870.

Hasta Haklarnn tarihesine baktmzda, ilk almalarn Amerika Birleik Devletlerinde bizzat hekimler tarafndan balatldn ve Amerikan Hastaneler Birliinin ilk kez bir Hasta Haklar Beyannamesi yaymladn grmekteyiz871. Daha sonra Avrupada, 1975 yllarnda Avrupa Konseyi Parlamenterler Asemblesi
867 868

869

870 871

Bkz. Bozkurt, s. 13 vd. Kk, Ahmet Nezih: Trk Ceza Adalet Sisteminde Hekimlik Uygulamalar ile ilgili Maddelerin Tbbi Etik Asndan Deerlendirilmesi Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s. 81.; Beauchamp, Tom L./Walters, LeRoy: Contemporary Issues in Bioethics, Sixth Edition, United States 2003, s.30 vd. R.G. No: 23420, R.G. Tarih: 01.08.1998. Daha sonra Hasta Haklar Ynetmelii dayanak alnarak Hasta Haklar Uygulama Ynergesi (Tarih:26.04.2005 Say:3077) karlmtr. Ynergenin amac 1.maddesinin ifadeleri ile: ..ynerge kapsamndaki salk kurum ve kurulularnda Hasta Haklar Uygulamalarnn insan haysiyetine yakr ekilde herkesin hasta haklarndan faydalanabilmesinde, hak ihlallerinden korunabilmesinde ve gerektiinde hukuki koruma yollarn fiilen kullanabilmesinde hasta haklar uygulamalarnn palanlanmas, deerlendirilmesi, uygulanmas ve denetlenmesi ile ilgili esas ve usulleri belirleyerek salk hizmetlerinin eit, kaliteli ve etkin olarak sunumunu salamaktr. Bu ama dorultusunda hiyerarik sraya gre Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl bnyesinde Hasta Haklr ubesi; Salk Mdrl bnyesinde Hasta Haklar l Koordinatrl; Hastane Hasta Haklar Kurulu; Hastane Hasta Haklar Birimi; Hasta Haklar letiim Birimlerinin kurulmas, alma usulleri, grev ve sorumluluklar ayrntl olarak dzenlenmitir. obanolu, s. 43. Hakeri, s. 48.; Grkey, efik: Hasta Haklar, Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal) Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002, s.100 vd.

248

hasta haklar ile ilgili neri tasla hazrlayarak almalara balamtr872. 1981 ylnda Dnya Hekimler Birlii de, daha sonradan yaplan eklemeler ile 11 maddeden oluan bir Hasta Haklar Bildirgesi yaymlamtr873. Dnya Salk rgt (WHO) Avrupa Brosu tarafndan 1994 ylnda Amsterdamda Avrupada Hasta Haklarnn Gelitirilmesi Bildirgesini kabul edilmitir. Dnya Tabipler Birliinin konu zerinde yapt dzenli almalar ile bu belge ve bildirgelerin ierikleri geniletilmitir. 2002 de Roma da kabul edilen Hasta Haklar Avrupa Stats de bunlardan biridir.

Hasta haklar ve geliimi, hekimlere kar olan bir kavram deildir. Hekim hasta ilikisi eit glerin kar karya geldii bir iliki olmad iin edilgen, krlgan, pasif taraf olan hastalarn haklarnn koruma altna alnmas gerekir. Hastalarda bu haklarn, hekimlerden, salk alanlarndan, salk kurumlarndan talep edeceklerdir. Dier bir ifadeyle, hastalarn haklar hekimlerin ve salk alanlarnn ykmllkleri olarak ifade edilebilir874. Hi kukusuz ki, hekimlerin ve salk alanlarnn da, mesleklerini icra ederken sahip olduklar haklar vardr ve bunlar mevzuatmz iinde tanmlanmtr. Ne var ki, hekimlerin haklar, hastalarn ykmll olmayp, salk sisteminden, salk politikalarndan ve genel olarak toplumundan talep edilen haklardr. Dolaysyla, hasta haklaryla, hekimlerin (salk

872

873

874

Ayrntl bilgi iin bkz. Sert, Grkan: Hasta Haklar, stanbul 2004, s.63 vd.; Ayrca Bkz. Grkey, s. 103 vd. Lizbon Hasta Haklar Bildirgesi olarak anlan belge World Medical Association Declaration on the Rights of Patients ad ile Dnya Tabipler Birliinin Eyll/Ekim 1981 tarihinde Lizbonda yaplan 34 nc Kongresinde kabul edilmitir. Eyll 1995 ylnda Balide Dnya Tabipler Birliinin 47 nci Genel Kongresinde deitirilmi; Ekim 2005 ylnda ili de 171 nci Konsey oturumunda ise metin zerinde dzeltmeler yaplmtr. www.wma.net (eriim tarihi: 24.04.2008) Giritliolu, Hakan: Hasta Haklarnn Korunmasnda ve Geliiminde Tabip Odalarnn Rol Ankara Barosu AHF, Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.19 vd.

249

alanlarnn) haklar birebir, kar karya ayn kefeye konulacak eyler deildir875. te yandan, hasta haklarn tamam, Trk Tabipler Birlii Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn, Hekim Hasta likilerini dzenleyen 4 nc blmnde, hekimlerin ykmllkleri ve uymalar gereken etik kurallar olarak da dzenleme altna alnmtr. Hasta haklar, uluslar aras belgeler ve 1998 ylnda yaymlanan Hasta Haklar Ynetmeliinin nda aada ksaca ele alnacaktr.

B. HASTA I HEKM SEME HAKKI

Dnya Hekimler Birlii tarafndan, 1981 ylnda yaymlanan Lizbon Hasta Haklar Bildirgesi 2. maddesinde, hastann hekimini zgrce seme hakkna sahip olduu belirtilmektedir. HHY. 9.maddesinde ..Mevzuat ile belirlenmi usullere uyulmak art ile hastann, kendisine salk hizmeti verecek olan personeli serbeste seme, tedavisi ile ilgilenen tabibi deitirme ve konsltasyon isteme hakk vardr. ifadeleri ile hastann hekimini seme hakkn dzenlemitir. Hekimi seme hakk, salk sisteminin ileyii iinde, hastann insan olarak onur ve saygnlna deer veren, gvendii ve inand bir hekime ulaabilme hakk olarak anlalmaktadr876.

Hekimlik szlemesi, insani yn ve gven ilikisi youn olan bir ilikidir. Hasta, bilgisi, becerisi, tecrbesi, iletiimi vb. birok deiik nedenle, ama en nemlisi, gvendii iin bir hekimi tercih edebilir. Konumuz asndan baktmzda, hekim ile hastann arasnda zel hukuk ilikisi, yani bir hekimlik szlemesi
875

876

zl, s. 22.; Hakeri, Hakan: Hastann Hekimlik Szlemesinden Kaynaklanan Ykmllkleri Uluslar aras Katlml I.Tp Etii ve Tp Hukuku Sempozyum Kitab, stanbul 2005, s.130 vd. Hatrnaz, s. 94.

250

olduundan, hasta zaten semi olduu hekime bavurmaktadr. Hastann hekimini seme hakk esas olarak salk hizmetlerinin youn olarak verildii kamu hastaneleri ile ayakta veya yatakl zel salk kurulular asndan nem kazanmaktadr877.

C. HASTA I BLGLE DRLME VE AYDI LATILMA HAKKI

Hastann kendi kaderini belirleyebilmesi ve bu konuda geleceine ynelik bir seim yapabilmesi iin salk durumu ile ilgili olarak bilgilendirilmesi ve aydnlatlmas gerekir878. Hekimin hastas zerinde herhangi bir iyiletirme ya da aratrma faaliyetine girimeden nce mutlaka aydnlatlm onam almasnn gerekli olduu, son yllarda tm tbbi ve etik kurallar tarafndan da ortaya koyulmaktadr879. Hukuki ynden ise, hastann aydnlatlmas, hekimin uygulayaca tbbi mdahalenin hukuka aykrln ortadan kaldran rzann geerlilik koullarndan biridir880. Lizbon Hasta Haklar Bildirgesinin 3 nc maddesi Right to self-determination bal altnda hastann kendi geleceini belirleyebilmesi asndan, hekim tarafndan detayl bir ekilde aydnlatlmas gerei zerinde durmaktadr. Ad geen Bildirge, hastann bilgilendirilme hakkn ayrca 7 inci maddesinde Right to information bal ile de ayrntlar ile dzenleme altna almtr. HHY. nc blmnde de hastalarn salk durumu ile ilgili bilgi alma hakk ayrntl olarak dzenlenmitir. 1994 de Amsterdamda kabul edilen Avrupada Hasta Haklarnn Gelitirilmesi Bildirgesi de Bilgilendirme bal altnda konunun detaylarna yer vermitir. Bu

877

878 879 880

Ayrntl bilgi iin bkz. Sarta, Hatice: Hasta Haklar Asndan Hekim Sorumluluu, Ankara 2005, s. 79. Sarta, s.80.; Hatrnaz, s. 84. Beauchamp/Childress, s. 63.; Jonsen/Siegler/Winslade, s. 50 vd. Fischer, s. 17vd.; Spickhoff, s. vd.; Ayan, s. 71 vd.

251

konuyu almamzn Hekimin Hastay Aydnlatma Ykm balkl blmnde881 ayrntlar ile ele aldmz iin, ayn konu zerinde gereksiz tekrar yapmaktan kanmay uygun buluyoruz.

Hastann, salk durumu ya da kendisine uygulanacak tbbi mdahale konusunda hekim tarafndan yaplan aydnlatma dnda, ihtiya duyduu salk hizmetleri ile ilgili bilgilerin de, kolay ulalr olmas gerekir. Hasta Haklar Ynetmelii bu konuyu 7 nci maddesinde ayrntl olarak dzenlemitir: Hasta, salk hizmetlerinden nasl faydalanabilecei konusunda bilgi isteyebilir. Bu hak, hangi salk kuruluundan hangi artlara gre faydalanabileceini, salk kurum ve kurulular tarafndan verilen her trl hizmet ve imkann neler olduunu ve mracaat edilen kuruluta verilen salk hizmetlerinden faydalanma usuln renme haklarn da kapsar... Ynetmelik, sz konusu maddenin devamnda, bu hakkn gerekleebilmesini salamak amacyla salk kurum ve kurulularna, yeterli teknik donanma sahip birimleri oluturma, nitelikli ve ehliyete sahip personeli grevlendirme ve hastann bilgilere kolay ulaabilmesini salamak amacyla, kuruluun uygun yerlerinde bilgilendirici tabela, bror ve iaretler bulundurmak gibi tedbirleri almas zorunluluunu getirmitir.

D. HASTA I TEDAVY REDDETME HAKKI

Hasta, salk durumu ve kendisine uygulanacak tbbi mdahale hakknda bilgilendirildikten sonra, Anayasa tarafndan gvence altna alnm olan kendi geleceini bizzat tayin etme hakkn kullanacaktr. Bunu iki ekilde yapabilir;
881

( 7. VI.)

252

hekimin uygulamak istedii tedaviyi kabul ederek ya da reddederek. Kii, zel hayatnda herhangi bir mdahaleyi isteyip istemediine bizzat karar verir. Dolaysyla, hastann tedaviyi reddetme hakk, yaama hakkna saygnn bir gerei olarak kiinin kendi geleceini bizzat belirlemesinin kapsamnda var olan bir haktr 882.

Ald bilgiler dorultusunda, tedavi ya da tbbi mdahaleyi kabul etmeye yetkili olan hasta, bunu reddetmeye de yetkilidir. Bu red iradesi, hayati tehlike olmayan durumlarda tartlmaz iken, hayati tehlikenin sz konusu olduu tbbi mdahaleler iin problem olmaktadr. Zira, baz tbbi mdahaleler kan verilmesi, ameliyatla bir organn alnmas vb. acil ve hayat kurtarmak iin gereklidir. Dini inanlar nedeniyle, kendilerine kan verilmesini reddeden Yehova ahitleri ile ilgili bu tr tbbi problemler gnmzde halen devam etmektedir883. California Temyiz Mahkemesinin karara balad bir olayda (Bouvia v. Superior Court); 28 yanda, doutan ar serebral palsi olan fiziksel engelli ve ancak bakalarnn bakm ile yaayabilen bir bayan hastann, beslenebilmesi amacyla ama kendi isteyi dnda yerletirilen nasogastrik tpn karlmasn talep etmektedir. Hasta bilinli olarak tedaviyi reddetmekte ve lmek istemektedir. Mahkeme, daha nce verilen kararlara da atf yaparak, tedaviyi reddetme hakknn Anayasalarca gvence altna

882

883

Avrupa nsan Haklar Szlemesi m.2 de vurgulanan yaama hakkna sayg normu sadece biyolojik anlamda yaama kavramn iermez. Btn ynleriyle ve bu arada bizzat belirleme hakk ve insanlk onuru dahil olmak zere, insanoluna mutlak saygy kapsayacak ekilde anlalr. Kiiye kendi yaaman belirleme ve dzenleme yetkisi verilmeden tannan bir yaama hakk anlam tamaz. Bu dnce bir kimsenin kendi hayatn sona erdirme asndan da geerlidir. Ayrntl bilgi iin bkz. Gven, s. 104 vd. Yakn tarihte Hrriyet Gazetesinde kan bir habere gre: ngiltere de, ikiz ocuk annesi Emma Gough, inanc gerei kan nakli yaptrmaynca yaamn yitirdi. Emma Gough, doumun hemen ardndan kan kaybetmeye balad. Kanamay durdurmaya alan doktorlar, gen anneye acil olarak kan nakli yaplmasna karar verdi. Yaamla lm arasndaki dakikalar hzla ilerlerken Emma Gough, inanc nedeniyle doktorlarn kan nakli yaplmas nerisini iddetle geri evirdi. Doktorlarn gen anneyi ikna abalar sonu vermedi. Emma, kan nakli iin gerekli olan bilgi formunda yer alan Kan verilmesini istemiyorum blmn iaretleyerek adeta lm fermann imzalad... Alpaslan Dven / Londra, Hrriyet Gazetesi, 6 Kasm 2007.

253

alnm olan zerklik hakknn bir paras olduunu ifade ederek hastay besleyen tpn karlmasna karar vermitir884.

Lizbon Hasta Haklar Bildirgesi m.3/b de bu hak, u ekilde ifade edilmitir: Zihinsel olarak yeterli olan yetikin hasta, her hangi bir tehis ya da tedavi ilemine izin vermek ya da izin vermemek hakkna sahiptir. Avrupa Biyotp Szlemesi m.5 de de, salk alanndaki her trl mdahalenin, ilgili kiinin bu mdahaleye zgrce ve bilgilendirilmi bir ekilde muvafakat etmesinden sonra yaplabileceini belirtmektedir. HHY. m.22 de .kimse, rzas olmakszn ve verdii rzaya uygun olmayan bir ekilde tbbi ameliyeye tabi tutulamaz. dzenlemesini yapmaktadr. Ayrca yine HHY. m.25 hastann tedaviyi reddetme ve durdurma hakkn da dzenlemitir. Hastann rzasnn varl, hekimin mdahalesinin hukuka uygunluu iin zorunlu bir unsurdur; rza olmakszn yaplan mdahaleler hem zel hukuk hem de ceza hukuku asndan hukuka aykrdr885. Ancak hasta her zaman gerekli aydnlatma yapldktan sonra- kendisine nerilen tedaviyi reddetme hakkna da sahiptir. Hekimler, her ne kadar hastalarnn salklarna kavumas iin abalayan meslek insanlar olsalar da, her insann kendi gelecei zerinde son sz syleme hakknn yine kendisine ait olmas gerektii gereine sayg gstermek zorundadrlar. Salk hakk ve tedavi hakk, bireyin kendi geleceini belirleme hakkndan daha stn nemde haklar olarak grlmemelidir886. Kendi zgr iradesi ile tedaviyi reddeden bir hasta karsnda, hekim mdahale edebilmesi iin

884

885 886

California Court of Appeals, 2nd District, Bouvia v.Superior Court (1986), Bkz. Beauchamp/Walters, s. 156 vd. Hakeri, s. 215.; Ayan, s. 71.; ilingirolu, s. 37.; akmut, s. 194. Bkz. Hakeri, Hakan/Zeytin, Zafer: Bitkisel Hayata Girmeden nce Tedaviye Son Verilmesine likin rade Aklamas Geerli Olur Mu? Gncel Hukuk, S.25, stanbul 2006, s. 54 vd.

254

kendisine yetki veren bir dzenleme olmad mddete887- aklanan iradeye uymak zorundadr888. Her ne kadar, birok uluslar aras belge hastann tedaviyi reddetme hakkn kabul ediyorsa da889, baz yazarlar890 yaam hakk ve vcut btnl tehlikede ise, hekimin mdahale etmesi gerektiini ve bu mdahalenin de hukuka uygun olduunu savunmaktadrlar. TDN. m. 2 de yer alan Tabip ve di tabibinin, bata gelen vazifesi, insan salna, hayatna ve ahsiyetine ihtimam ve hrmet gstermektir. hkm de bu gre gre, hekimin rza olmasa bile mdahale etmesinin hakl ve yasal dayanan oluturmaktadr.

Dier yandan, tedaviyi reddetme hakk, yaamsal nemi olan durumlar iin hastann lmne neden olabilecek bir durumdur. Tedaviyi reddetmenin lme yol amas, genellikle hastaln son dnemlerinde ve yaam destein kesilmesi iradesinin, bir ekilde belirtilmesi durumunda ortaya kmaktadr. Hukuksal sorunda ite bu noktada, byle bir durumda hekimin hastay iyiletirme hakk ve ykmnn belirlenmesi ile ilgili olarak sz konusu olmaktadr891. Hakerinin de hakl olarak ifade ettii gibi, TDN. de yaplan dzenleme hekime, hastann saln ne olursa olsun dzeltme yetkisi vermemektedir. Bu nedenle ergin bir hastann bilinci ak iken tbbi mdahaleye rza gstermemesi halinde, hekim dier-zorunluluk hali gibi-

887

888

889 890 891

Baz tehlikeli hastalklar ve salgn hastalklar iin resmi memur konumundaki hekimin mdahale etme zorunluluu vardr. rnein Bkz. Hfzshha Kanunu m.65. Ayrca eletirilen bir dzenleme olarak Ceza nfaz K. m.82/3 alk grevleri ya da lm orularna kar bir koruma getirildii gerekesi ile belli artlar dahilinde hekimler iin herhangi bir salk mdahalesinin kiinin rzas olmasa da zorunlu olarak yaplmasn dzenlemektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. Feyziolu, M., s. 313 vd. Hakeri, s. 217.; Ayrca bkz. Kamm, Frances M.:A Right To Choose Death? Contemporary Issues In Bioethics, Editrler: Tom L. Beauchamp, LeRoy Walters, United States 2003, s. 186 vd.; Kass, Leon R.: Is There a Right to Die? Contemporary Issues In Bioethics, Editrler: Tom L. Beauchamp, LeRoy Walters, United States 2003, s. 191 vd. Bkz. Avrupa Konseyi, Biyotp Szlemesi m.5.; Amsterdam Bildirgesi m.3/2. Bayraktar, s. 130 vd.; Sarta, s.83. Tedaviyi Reddin lme Yol Amas Sorunu hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Erman, B.: s. 164 vd.; Ayrca, Hastann Onurlu lm Hakk iin bkz 9. I. F.

255

hukuka uygunluk sebeplerine dayanamaz892. rnein, bir kimsenin dini nedenlerle tedaviyi reddetmesi halinde Yehova ahitleri ile ilgili rnekler de olduu gibi zorunlu olarak tbbi mdahalelerin srdrlmesi, btnlk haklarn ve bireysel zerklik haklarn ihlal ettii gibi, din zgrl hakkna da aykrlk oluturmu olacaktr893.

E. HASTA I HAKKI

ZEL HAYATI A SAYGI GSTERLMES TALEP

Hekimin, sadakat ykmnn bir uzants olarak sr saklama ykmnn, hasta bakmndan nemi onun zel hayatna sayg gsterilmesini talep hakk bakmndan ortaya kar894. Hekim ve hasta arasnda mahremiyet (confidentiality)895 var olmad ve korunmad srece, hastann hekimine gven duymas ok zordur896. Hastann salna kavuabilmesi iin hekim ve hasta ilikisinin karlkl ibirlii ve bilgi ak iinde gereklemesi gerekmektedir ki, bu da ancak hastann zel hayatna sayg gsterilerek, srlarnn sakl tutulmas ile mmkn olabilir.

Avrupa, Biyoloji ve Tbbn Uygulanmas Bakmndan nsan Haklar ve nsan Haysiyetinin Korunmas Szlemesi almamzda kullandmz ad ile Biyotp Szlemesi m.10/1 Herkes, kendi salyla ilgili bilgiler bakmndan, zel yaamna sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. dzenlemesi ile bu
892 893 894 895

896

Hakeri, s. 216. Gven, s. 108. Karasu, s. 121 vd. Hekim ve hasta arasndaki gvene dayal zel alan mahremiyet ve ngilizce karln confidentiality olarak kullanyoruz. Confidential: gizli, mahrem / Confidentiality: gizlilik, mahremiyet. Bkz. TDK ngilizce Trke Szlk, Cilt:I, s. 738. Hekimin Sr Saklama Ykmnn ayrntlar iin Bkz. 7. IX.C.

256

genel ilkeyi ifade etmektedir. Lizbon Hasta Haklar Ynetmelii, 8 nci maddesi 3 bend halinde Right to confidentiality bal ile hem hastann zel hayatna sayg gsterilmesi konusunu hem de hastann bilgilerinin dzenli ve gvenli bir ekilde korunmas gerektiini dzenlemektedir. HHY. de, Mahremiyete Sayg

Gsterilmesi balkl 21 inci maddesinde ve Bilgilerin Gizli Tutulmas balkl 23 nc maddesinde, hastalarn kiilik hakk kapsamnda korunan zel hayatlarna sayg gsterilmesi hakkn dzenlemitir.

Baz durumlar iin hastann, salk durumu ile ilgili olarak, zel bir gizlilik talep etmesi de sz konusu olabilir. rnein, birok kii tarafndan hekime bavurduunun grlmesini ve bilinmesini istemeyen hasta, hekimin

muayenehanesine gitmeyi tercih etmi olabilir. Bu nedenle, genel nitelikli koruma normlarnn yan sra, hekimlik szlemesi ile daha zel bir koruma ve sayg gsterme ykm altna giren hekim, hastasnn bu tr hassasiyetlerine de zenli bir ekilde karlk vermelidir.

F. HASTA I O URLU LM HAKKI

Lizbon Hasta Haklar Bildirgesi m.10/c de

Hastalarn lmcl

dnemlerinde insanca baklmaya ve mmkn olan en rahat ekilde onurlar ile lmeye haklar vardr. ifadeleri ile nemli bir hasta hakkn daha dzenlemitir. Bu hak, Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn iinde de yer alan, hekimin mesleki ve vicdani ykmllklerinden biri olarak dzenlemedir: Terminal Hastalara Yardm baln tayan 28 nci madde Hekim, terminal (lmcl) dnemdeki hastalara her

257

trl insani yardm yapmaya, insan onuruna yarar koullar salamaya ve ekilen acy olabildiince azaltmaya alr. eklindedir.

Gnmzde, Bat lkelerinde uygulanmaya balayan tbbi vasiyet (advance directive, living will) hasta haklar kapsamnda kabul edilmektedir. Genel olarak kiinin biyolojik yaam uzatacak teknik ve tbbi mdahaleleri istemediini aklayan iradesi tbbi vasiyeti olarak somutlamaktadr. Tbbi vasiyete yle bir ifade rnek tekil edebilir: Eer gelecekte karar veremeyecek duruma gelir, fiziki ve mental salm geri dn olmayacak bir ekilde kaybettiim bir gn olursa lme terk edilmeyi, yapay yntem ve aralarla yaammn uzatlmasn istemiyorum.897.

Hastann Onurlu lm Hakk (Right to die with dignity) ve Tedaviyi Reddetme Hakk, tanazi kavram ile yakndan ilgilidir. Tp ve hukuk alannda ok tartlan tanazi: Aranlan tedavisinin olmadna karar verilen arl ya da arsz hastalarn zgr iradesi ile veya iradesinin alnamad hallerde kanuni temsilci veya miraslarnn izniyle, tbbi yoldan yaamna son verilmesi halidir eklinde tanmlanabilir898. tanazi, kiinin iradesine bal olup olmamasna veya tanazide uygulanan usullere gre eitli ayrmlara tabi tutulmaktadr899. tanazinin, zellikle, hastann onurlu lm hakkn ilgilendiren tr, pasif tanazidir. Pasif tanazi, hayati fonksiyonlar tbbi yntemlerle srdrlen bir kimseye uygulanan tedavinin kesilmesi, tedaviye balanmamas ya da balandktan sonra durdurulmas eklinde meydana gelebilir.
897 898

899

Aydn, s. 107. Bkz. Gven, s. 12 vd.; Ayrca bkz. nceolu, Sibel: nsan Haklar Bakmndan tanazi YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 289 vd. tanazi trleri temel olarak: 1.radeye Bal rade D tanazi, 2.Aktif Pasif tanazi, 3. tanazi D tanazi, 4. Kazai tanazi Medikal tanazi eklinde sralanmaktadr. Ayrntlar iin bkz. Gven, s. 13 vd.

258

Farkl toplumlarda ve farkl zamanlarda, lme ve yaama bak deiimler gstermekte ve bu deiim devletlerin koyduu hukuk kurallarna da yansmaktadr. rnein 1983 ylnda, mahkeme karar ile beslenme tpnn ekilmesi sonucu hayatna son verilen Nancy Cruzan olay900, Amerikan kamuoyunda ok derin etik tartmalar balatan olaylardan biri olmuken; bugn aktif tanazi yani tbbi yoldan lm sonucunun salanmas baz lkelerce yasal bir eylem haline getirilmektedir901.

G. HASTA I BAVURU VE KAYET HAKKI

Hastann ve hasta ile ilgili bulunanlarn, hasta haklarnn ihlali halinde, mevzuat erevesinde her trl mracaat, ikayet ve dava haklarnn olduu, HHYnin Sorumluluk ve Hukuki Korunma Yollar baln tayan 8. blmnde dzenleme altna alnmtr902. HHY de yaplan dzenlemede, hasta haklarnn ihlali halinde salk kurum ve kurulularnn sorumluluunu (HHY m.43); kamu personeli olan hekim ya da dier salk alanlarnn sorumluluunu (HHY. m.44, m.45, m.46); kamu personeli olmayan hekim ya da salk alanlarnn sorumluluklar (HHY. m.47) ayr ayr maddeler ile dzenlenerek, bu gibi durumlarda hangi yol ve yntemler ile hak aranabileceini belirtmitir.

900

901

902

Ayrntlar iin bkz. Cruzan v. Director, Missouri Department of Health, 110 S.Ct. 2841 (1990).; Ayrca bkz. Kamm, s. 146 vd.; Kass, s. 191 vd. Bkz. nceolu, Sibel: lme Hakk, stanbul 1999, s. 112 vd. Bu ikayet ve bavuru hakk 2005 tarihli Hasta Haklar Uygulama Ynergesinde dzenlendii zere ncelikle hastanelerdeki Hasta Haklar Birimleri aracl ile kullanlmaktadr. Bu sre ierisinde hiyerarik olarak Hasta Haklar Kurulu, Salk Mdrl bnyesindeki Hasta Haklar l Koordinatrl ve Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl bnyesindeki Hasta Haklar ubesi yer almaktadr. Hasta Haklar ile ilgili olarak faaliyet gsteren Hasta Haklar ve Salkl Yaam Dernei, Hasta ve Hasta Yakn Haklar Dernei vb. sivil toplum rgtlerinin de, bir insan hakk olarak hasta haklarnn gerei gibi uygulanmas ve yerlemesine byk katklar salad phesizdir.

259

Dier yandan, hekimlerin hastalar ile olan ilikileri 4/12586 sayl Tbbi Deontoloji Nizamnamesinde dzenlenirken, 6023 sayl Trk Tabipleri Birlii Yasas da hekimlik mesleinin uygulanna ilikin tm yasa ve mevzuatn gereklerini yerine getirme grevini tabip odalarna vermitir903. Hastalar, hekimlerinin deontoloji ya da mevzuata aykr davranlarn ve hasta hakk ihlallerini ikayet dilekesi ile Tabip Odasna bildirilebilir. Byle bir bavuru zerine ya da baka ekilde mevzuata aykr davrand renilen hekim hakknda, odaya kaytl olsun ya da olmasn, Oda Ynetim Kurulu tarafndan disiplin soruturmas alabilir. Herhangi bir bavuru olmakszn da disiplin soruturmas aabilen Tabip odalarnn bu yetkileri blgeleri ile snrldr.

rnein, serbest alan bir hekim hakknda, hasta srrn aklamak, yaama/sala sayg ve zen gstermemek, mesleki bilgi ve becerilerini insan onuruna aykr biimde kullanmak, bilimsellii kantlanmam yntemlerle tedavi ya da izinsiz aratrma yapmak, bilim d aldatc nitelikte tan ve tedavi uygulamas yapmak, tbbi etik ihlali yapmak, tbbi ihmal ya da tbbi hata yapmak, yasal srenin zerindeki gebelii sonlandrmak, yasa d organ nakli ameliyat yapmak, cinsel tacizde bulunmak nedenleri ile disiplin soruturmas almas mmkndr904.

903

904

Ycel, Rfat/enda, Nedim/Doan, lhan: stanbul Tabip Odas hekimlik Uygulamalar 2001statistik Yll Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko Legal), Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002, s.76. Bu nedenlerle balatlan disiplin soruturmalarnn sonucunda hekimler Trk Tabipler Birlii Soruturma ve Yarglama Ynetmelii hkmlerine gre uyarma (md.4), para cezas (md.5), geici olarak meslekten alkoyma cezas (md.6) gibi cezalar alabilirler. Ayrntlar iin bkz. Ycel/enda/Doan, s. 77-78.

260

II. HASTA I SZLEMEDE DOA YKMLER A. HASTA I ASL EDM YKM: CRET DEME

Hekimlik szlemesinin hukuki nitelii ve unsurlar ile ilgili blmde, vekalet szlemesi iin aslnda cretin zorunlu ve kanuni bir unsur olmadn, ancak, BK m.386/III de yaplan dzenleme ile cretin taraflarca aka kararlatrlmas ya da cret verilmesi yolunda bir teaml olmas halinde veklet szlemesinde de crete yer verilebildiini aklamtk905. Vekalet szlemesi niteliindeki hekimlik szlemesi de cret karlnda906 i grmenin teamlden olduu i grme szlemelerinden biridir907. Dier yandan, vekilin cret isteme hakk baz kanunlarda aka da dzenleme altna alnmtr908. Salk mevzuat itibariyle, hekimin de tbb faaliyetleri karlnda cret alaca eitli dzenlemeler ile kabul edilmitir909.

905 906

907

908

909

Bkz. 7. III. E.; Ayrca Bkz. Yalnduran, (cret) s. 142. Veklet creti verilmesi kararlatrlm ama miktar tespit edilmemise veya taraflar arsnda sonradan anlamazlk karsa, hakim yaplan iin ekonomik nemini, gerektirdii uzmanlk derecesini, yklenilen sorumluluu rnein bir hekimin yapaca ameliyatn arlk ve risk lsn harcanan emei ve zaman, benzer ilerde verilmesi teamlden olan cret miktarn gz nnde tutarak uygun bir crete hkmedecektir......Teamln tespitinde meslek kurulularn hazrladklar asgar cret tarifeleri gz nnde tutulabilir. Bkz. Tandoan, (borlar) s.367-368.; Gm, s. 40 vd.; Akipek, s. 41. Mimarlarn, bankaclarn, zel retmenlerin yaptklar i grme szlemeleri de bu alandaki dier rneklerdir. Kald ki, sz konusu alanlarda taraflar cret konusunda herhangi bir anlama yapmasalar bile cretli bir vekalet szlemesinin sz konusu olacaktr. Tandoan, (borlar) s. 366.; Aral, s. 396.; Gm, s. 40 dipnot: 156. Veklet creti verilmesi kararlatrlm ama miktar tespit edilmemise veya taraflar arsnda sonradan anlamazlk karsa, hakim yaplan iin ekonomik nemini, gerektirdii uzmanlk derecesini, yklenilen sorumluluu rnein bir hekimin yapaca ameliyatn arlk ve risk lsn harcanan emei ve zaman, benzer ilerde verilmesi teamlden olan cret miktarn gz nnde tutarak uygun bir crete hkmedecektir......Teamln tespitinde meslek kurulularn hazrladklar asgar cret tarifeleri gz nnde tutulabilir. Bkz. Tandoan, (borlar) s.367-368.; Gm, s. 40 vd.; Akipek, s. 41. Vasiyeti yerine getirme grevlisi: MK. m.550/IV.; Avukatlar:1136 sayl Avukatlk Kanunu m.163 ve m.164.; Noterler: Noterlik Kanunu m.112 vd. Bkz. Tbbi Deontoloji Nizamnamesi m. 33., Salk Hizmetleri Temel Kanunu m.3/c .

261

Serbest alan hekimlerin alacaklar asgari cret ise, Trk Tabipleri Birlii tarafndan dzenlenmektedir910.

Hekimlik szlemesinin taraflarndan biri olarak hekimin, cret isteme hakk olduuna gre, hasta da bir cret deme borcu altna girmektedir911. Bu durumda, hastann, hekimlik szlemesinde asli edim ykm: bir cretin denmesidir.

B. HASTA I YA YKMLER 1. BLG VE BELGE VERME YKM

Hastann,

hekime bavurmaktaki en temel amac salna yeniden

kavuabilmektir. Baarl ve etkili bir tedavi iin ise hastann hekime yardmc olmas ve onunla ibirlii yapmas gerekir. Bu ibirlii, kural olarak hekimin yk almas, muayene ve tehis aamasnda balar. Hekim, her ne kadar, hastay muayene edecek, gerekli grd tetkikleri yaptrp, sonularn inceleyecek ve daha sonra vicdani ve mesleki kanaatine gre tehis koyup, tevdi yntemine karar verecek ise de, hastann kendisi ile ilgili bilgileri doru bir ekilde hekime vermesi de son derece nemlidir.
910

911

Trk Tabipleri Birlii, TTB Asgari cret Tarifesi ad altnda bir kitapk yaymlayarak kendi muayenehanelerinde serbest alan tm hekimlere datmaktadr. Bu kitapkda, temel ilkesel dzenlemeler, muayyene ve ayr ayr tm tbbi mdahaleler tek tek birimlendirilmitir. rnein, Normal ignlerinde muayenede yaplan muayene 25 birim, hastann bulunduu yerde muayene ise 45 birim; ocuk Sal ve Hastalklar Blm: Kalp hz, solunum hz, tansiyon arteriyel takibi (monitorizasyon) 30 birim; Toraks tp taklmas (yenidoan) 200 birim; Genel Cerrahi: Lenf bezi biyopsisi 150 birim; Radyofrekans 200 birim; Kalp ve Damar Cerrahisi: Ven grefti ile damar onarm, intratorasik, by-pass ile 1480 birim, Transluminal anjioplasti 500 birim; Kulak Burun Boaz Hastalklar: Tonsillektomi (bademcik ameliyat) 250 birim, Timpanoplasti 700 birim, Koklear implant yerletirilmesi (biyonik kulak ameliyat) 1100 birim; Plastik, Rekonstrktif ve Estetik Cerrahi: Burun rekonstrksiyonu, 600 birim, ......vb. Trk Tabipler Birlii her yl (ya da enflasyonun durumuna gre ylda iki kez) bu birimler ile arplacak olan katsayy bildirir (Bu bilginin almamza eklendii tarih itibariyle sz konusu katsay 2,6 idi.). Hekimler yapacaklar - muayyene, tehis, her tr tbbi mdahale vb.- uygulamann birimlerini, o dneme ait katsay ile arparak asgari creti belirlerler. Belirlenen bu cretin zerinde bir cret talep edilebilecekken, bu cretin altnda kalan bir cret alamazlar. Bu uygulama, zel hastanelerdeki hekimlik hizmetleri iinde geerlidir. Hakeri, s. 265.; pekyz Yavuz, s. 152.

262

Ancak bunu yaparken, kiisel bilgiler ve hastalk yks hakknda hekime kar drst olmal, eksiksiz, geni ve ayrntl bilgi vermelidir912. Hastann daha nce geirdii hastalklar, alerjileri, ameliyatlar, kazalar, kullanmakta olduu ilalar, baka bir hekim tarafndan tedavi edilmeye alld ise sonular, hamilelik gibi zel durumlar vb. ile ilgili bilgileri de hekime vermesi gerekir. Bu tr bilgileri hastadan sorarak almas hekimin ykmlerinden olsa da, hastann bildii durumlar da sorulmam olsa bile- hekimine bildirmesi gereklidir913. rnein, belirli bir ilacn kendisine alerji yapt ya da kalp hastas olduu, sorulmam olsa da hasta tarafndan verilmesi gereken bilgilerdendir914. Bu aamada da, hekimin hastay aydnlatma ykmnde olduu gibi, taraflar arasnda gerek anlamda iletiimin kurulabilmesi son derece nemlidir.

Trk Tabipleri Birlii, Yksek Onur Kurulu kararna konu olan bir olayda: 6 haftalk hamile olan bayan hasta, dme sonucu sa n kolunu krm olarak hastanenin acil servisine gelir. Rntgen ekildikten sonra genel anestezi verilerek dzeltme ve al uygulamas yaplr. Birka gn sonra hasta kanama ile birlikte dk gerekleir. Hasta, kendilerine bilgi verilseydi bebeklerini kaybetmeyecekleri gerekesi ile ortopedi hekimini ikayet eder. Hekim, acil olarak bavuran hastann gebeliinden hi bahsetmediini ve yapm olduu ilemin de sebep olamayacan ileri srer. Yksek Onur Kurulu, olayn acil artlar altnda gereklemesi nedeniyle bilgilendirmenin eksiksiz yaplmas iin hastann da

912 913

914

pekyz Yavuz, s. 153. Hastann kendisi ile ilgili olarak doru bilgileri vermesi, henz hekime ulamadan da balayabilir. rnein, hekimle grmeden nce hastann kaydnn ve genel bilgilerinin bir hemire ya da sekreter aracl ile alnmas ya da hastann bir salk kurum ve kurulularna bavurduunda iletmeyi yklenen grevlilerce alnmas durumunda olduu gibi. Ancak kanaatimizce, hekim bu bilgilerin doru olduunu da hastas ile teyit etmelidir. Hakeri, s. 264.

263

gnlllk ve yeterliliinin gerektii, hastann gebelik durumunu acil artlar altnda alan hekimlerin sormasn beklenmeyecei ve bu bilginin verilmesi

sorumluluunun esasen hastada olduu gerekesiyle hekim hakknda kusurun varlndan sz edilemeyecei kanaatine varmtr915. Amerika Birleik Devletlerinde gerekleen bir baka olayda ise, yaad yerin deimesinden sonra, yeni adres ve telefon bilgilerinin hasta tarafndan hekime bildirilmesi gerektii, bu nedenle bir takm test sonularn aklamak zere hastaya ulaamam olan hekimin kusurlu olmadna karar verilmitir916.

Hastann kk olmas ya da bilincinin kapal olmas hallerinde kanuni temsilci ya da hastann yaknlar hasta ile ilgili bilgileri hekime vererek yardmc olabilirler917.

Hasta, ayn artlar altndaki makul bir insann kendi menfaati icab zarara uramamak iin kanaca veya kanmas gereken bir ekilde davranmal, doru ve gerekli bilgileri, doru zaman da hekimine vererek herhangi bir zararn domasna engel olmakla ykmldr. Aksi takdir de, kendi kusuru ile kendi zerinde doacak zarara katk yapm olacaktr. Byle bir durumda, teknik anlamda zarar grenin kusuru ya da ortak kusur (BK. m.44: mterafik kusur) dan bahsedilecektir918. Dier

915

916 917 918

TTB Onur Kuruluna, Yksek Salk uras ya da Adli Tp kurumuna yansyan pek ok deiik vaka rnei, hekimlerin ve hukukularn bilimsel almalarnda yer ald gibi yanllklarn tartlarak dzeltilmesi ve hastalarn bilinlenmesine katk salanmas amacyla bir kitaba da konu olmutur. Bkz. Kay, Sedat Nuri: Neter Bazen Yanl Keser, Ankara 2007. Supreme Court of Minnesota, 1970 Ray v. Wagner. Bzk. ztrkler, s. 177-178 zdemir, s. 144. Eren, zarargrenin kusuru deyimini kullanmay daha doru bulduunu u ekilde gerekelendirmitir: .Zararverenin sorumluluu kusur sorumluluuna dayanabilecei gibi, kusursuz sorumlulua da dayanabilir. Ortak kusur (Mitverschulden) kavram, yalnz kusur sorumluluklarnda kullanlabilir. Buna karlk ortak kusur kavram sebep sorumluluu hallerinde kullanlamaz. Bu konuda ayrntl bilgi iin Bkz. Eren, s. 542.; nceleme konumuz olan Hekimin -Szlemeye Dayanan- Hukuki Sorumluluu bir kusura dayanan sorumluluk hali olduundan, terim olarak ortak kusur kavramn kullanmay uygun buluyoruz.

264

bir ifade ile, hastann hekime gerekli olan bilgi ve belgeleri verme ykmn yerine getirmez ise, kusuru orannda doacak zarara katlanmak zorunda kalacaktr919.

2. HASTA I

YAPILACAK

OLA

MDAHALE

VE

CELEMELERE KATLA MA YKM

Hekimin uygulad tedavi ya da tbbi mdahale de baarl olabilmesi hastann muayeneye ve mdahaleye katlanmas gerekir ki, bu da hastann pasif kalmak suretiyle hekim ile kurduu bir ibirliidir. rnein hekim, hastann salk durumu ile ilgili bir tehis koyabilmek iin belirli tetkiklerin yaplmasn, kan alnmasn ya da tomografi ekilmesini isteyebilir. Hasta, kendi salna kavumas iin gerekli olan bu talepleri yerine getirmeli ve bu tr mdahale ve incelemelere katlanmaldr920. Ancak, hemen belirtmek gerekir ki, hasta istemedii bir tbbi mdahaleye katlanmak zorunda deildir. Zira, kiinin kendi geleceini belirleme hakk, hastann katlanma ykmnn de snrn izmektedir921. Uygulanan tedavinin ya da tbbi mdahalenin hastaya ok byk aclar vermesi, sal ve yaam asndan yksek olaslkl tehlike iermesi hallerinde durum byledir.

Ancak baz hallerde, yasal dayanann olmas art ile zorla tedavi ve tbbi mdahalenin gereklemesi sz konusu olur. Kamu salnn korumaya ynelik olarak yaplan dzenlemelerin birou 1930 tarihli Umumi Hfzshha Kanununda yer almaktadr. rnein, bu yasann 57 nci maddesinde yer alan kolera, veba,
919

920 921

Zarara uramamak iin gerekli ihtimam gstermeyen veya zararn husule gelmesini isteyen kimse, bu hareket tarznn neticelerine katlanmal ve bu hareket tarznn tarzn husulnde oynad role gre zarar ksmen veya tamamen kendisi zerine almaldr.. . Ayrntl bilgi iin bkz. Tandoan, (mesuliyet), s. 318 vd. pekyz Yavuz, s. 154. Hakeri, s. 262.

265

karahumma, paratifo, ruam, arbon, kzamk gibi ciddi bulac hastalklar hakknda, hekimlerin zorunlu muayene ve tedavi de bulunma haklar bulunmaktadr. Ayn ekilde kuduz (m.75), bulac verem (119), iek (m.88, 90), trahom (m.101) hastalklarna ve cinsel hastalklara (m.103) yaplabilecek zorunlu tbbi mdahaleler ile ilgili zel hkmler de yer almaktadr922.

Ceza hukuku sistemi iinde, baz durumlarda gvenlik nlemi olarak tbbi mdahale yaplmas niteliinde yaptrmlar ngrlmtr. Akl hastalarnn, uyuturucu ve madde bamllarnn ve alkol bamllarnn durumu bu adan rnek verilebilir923. Medeni ya da ceza yarglama hukukunun kurallar iinde de, belirli bir tbbi mdahaleye katlanma zorunluluunun rneklerini grmemiz mmkndr. rnein, Babalk davas iin gerekli rneklerin alnmasna katlanmak ya da ceza davalar iin belirli beden muayenelerine katlanmak gibi.

3. HASTA I TALMAT VE TAVSYELERE UYMA YKM

Hasta, hekimin uygulad tedavi ve tbbi mdahalenin baarya ulamasna yardmc olmak iin, kendisine verilen talimat ve tavsiyelere de uyma ykmll altndadr. rnein, hastann anestezi alaca bir cerrahi mdahale ncesinde, belirli bir sre a kalmas talep edilir; ya da hekim, reeteye yazm olduu ilalarn nasl, hangi dozlarda ve ne sre ile kullanlmas gerektiini bildirir; ya da nemli bir tbbi mdahale sonrasnda hastann sosyal hayatnda, fiziksel hareketlerinde ve diyetinde nelere dikkat etmesi gerektii kendisine aklanr. Hastadan da beklenen ibirlii yapmas ve bu tavsiyelere uymasdr. Aksi takdirde, hekimin uygulad tedavi ya da
922 923

Ayrntl bilgi iin bkz. Erman, s. 174.; ilingirolu, s. 46. Erman, s. 175 vd.; Hakeri, s. 224 vd.

266

tbbi

mdahale

baarl

bir

sonuca

ulaamayacak

ve

hasta

salna

kavuamayacaktr. Dier bir ifadeyle, bu nedenle doacak olan zararlara da hasta katlanmak zorunda kalacaktr924.

10. HEKMLK SZLEMES SO A ERMES

I. GE EL OLARAK

Hekimlik szlemesinin hukuki niteliini vekalet szlemesi olarak belirleyen gre katldmzdan, hekimlik szlemesinin sona erme nedenlerini Borlar Kanunumuz da vekalet szlemesinin sona erme nedenlerinin dzenleni eklini takip ederek incelemek istiyoruz. Kukusuz ki, hekimlik mesleinin nitelii, mesleki etik kurallar ve salk hukuku mevzuatmzda yer alan dzenlemeler, hekimlik szlemesinin sona erme nedenleri asndan deiik zellikler gsterebilmektedir.

Borlar Kanunu, 396 ve 397 inci maddelerinde vekalet szlemesine zg sona erme sebeplerini ayr olarak dzenlemitir. Bu dzenlemeler yaplrken de, bu vekalet szlemelerinin karakteristik edimi olan i grme borcunun kiisel nitelii, szlemenin zel bir gven ilikisine dayanmas, mvekkilin ncelik tayan iradesi ve ar basan menfaati gibi zellikler dikkate alnmtr925. Vekilin i grme borcunun kiisel nitelii, onun yeteneklerine, bilgi, tecrbe ve ahlak niteliklerine duyulan gven, iin bizzat vekil tarafndan yaplmasn gerektirmektedir. Bu durumda, vekilin ya da mvekkilin- lm, gaiplii, ehliyetsizlii, iflas, meslekten karlmas gibi hallerde iin vekilin kendisi tarafndan grlmesinin imkansz olmas
924 925

pekyz Yavuz, s. 154. Tandoan, (borlar) s. 613.

267

ya da tehlikeye dmesi sz konusu olacandan ayrca, bu sebepler iin grlmesine olan menfaati de ortadan kaldracandan vekalet szlemesini sona erdiren sebepler zel olarak dzenlenmitir (BK. m.397)926. Dier yandan, temel gven ilikisi

zedelendiinde, szlemenin her iki tarafna tek tarafl irade beyanlar ile szlemeyi sonlandrma imkan tannmtr (BK. m.396)927. Vekilin tek yanl olarak szlemeyi sona erdirmesine istifa, vekalet verenin bu konudaki yetkisine de azil denir928. yle ki, hizmet szlemesinden farkl olarak vekil ya da mvekkil tek tarafl irade beyanlarnda bulunarak vekalet szlemesini sona erdirirken, bunu hakl bir nedene dayandrmak ya da belirli bir sreye balamak zorunda deillerdir929.

BK. m.396 da dzenlenen tek tarafl geri alma hakknn her eit vekalet szlemesinde bulunmad eklinde tartmalar olsa da930, hekimlik szlemesi kiinin yksek deerdeki varlklarn etkileyen, zel zen ve sadakat gerektiren ama dier yandan da gsterilecek zenin objektif llere balanamad, bilimle ilgili asli edim ieren bir szleme olduundan hasta her zaman hekimi tek tarafl olarak

926

927

928 929 930

BK. m. 397: Hilaf mukavaleden veya iin mahiyetinden anlalmadka veklet, gerek vekilin gerek mvekkilin lmile ve ehliyetinin zevali veya iflas ile nihayet bulur. u kadar ki, vekletin nihayet bulmas mvekkilin menfaatlerini tehlikeye koyuyorsa, mvekkil veya mirass veya mmessili bizzat ilerini grebilecek hale gelinceye kadar vekil veya mirass veya mmessili vekleti ifaya devam ile mkelleftir. BK. m.396: Vekletten azil ve ondan istifa her zaman caizdir. u kadar ki, mnasip olmayan bir zamanda vekletten azil veya ondan istifa eden kimse, dierinin zararn zmin olur. BK. m.396/I hkmnn emredici nitelikte bir hkm olup olmad, bu haklardan nceden vazgeilip geilemeyecei doktrinde tartmaldr. Ancak konumuz asndan, hekime verilen vekaletin ahsa sk skya bal olmas nedeni ile tipik nitelikte bir vekalet ilikisi bulunduu, azil ve istifa hakknn da emredici nitelikte olduu bu haklardan nceden vazgeilemeyecei- kabul edilmektedir. Tartmalar ve grler iin Bkz. Aral, s.418 vd.; Tandoan, (borlar) s.623 vd. Zevkliler, s. 374.; Yalnduran, (cret) s. 98. zkaya, s. 663. BK. m. 396 da dzenlenen tek tarafl azil etkisinin mutlak olduu ve emredici nitelik tad u hallerde kabul edilmektedir: a) vekaletin ieriinin ve gayesinin mvekkilin yksek deerdeki kiisel varlklarn ilgilendirmesi, b) vekaletin baarya ulamasnn kiisel sadakat ve zel bir zene bal olamas, c) Grlen iin vekilin ruhi ve ahlaki kiiliini derinden etkilemesi, d) Karlkl ykmllklerin taraflar ar derecede balama tehlikesinin bulunmas. Bunun dndaki vekalet ilikilerinde ise hakl nedenle fesih yetkisinin yeterli olaca saptanmaktadr. Bkz. Tandoan, (borlar) s. 617.

268

azledebilir931. Dier yandan vekil konumunda ki hekimin de, hi kukusuz kazan elde etmekten baka yararlar ve amalar olduundan vicdan, ahlak ve meslek adan kendisine ters den bir szleme iinde kalmaya zorlanamayaca iin her zaman istifa etme hakkn kullanmas mmkndr. Sonu olarak hekimlik szlemesi asndan azil ve istifa, tek tarafl ve varmas gerekli bir irade beyanyla ileriye etkili olarak (ex nunc) szlemeyi sona erdirme nitelii tayan ve nceden

vazgeilemeyen haklardr.

II. SZLEME FA LE SO A ERMES

Bir szlemenin yaplmasndaki temel ama, ifa ile elde edilmek istenen menfaate ulalabilmesidir ki, hekimlik szlemesi iin de bu byledir. Hekimlik szlemesinin yapmasnn asl amac, -hukuk anlamda asli edim ykm- tehis, tedavi ve tbbi bakm ile hastann salna kavuturulmasdr. Her ne kadar hekim, bu sonucu, yani hastann iyileeceini garanti etmiyorsa da932, bu amac hedefleyerek tbbi ve mesleki bilgilerinin gereini zenle yerine getirmekle ifay gerekletirmi olacaktr. Baka bir ifadeyle, hekimin tedaviyi gerekletirmesi ve hastann da creti demesiyle birlikte, normal olarak hekim ve hasta arasndaki szleme ilikisi de ortadan kalkar933. Hekim hi bir zaman tedavisi mmkn olmayan en azndan o zamana ait tbbi bilgiler asndan- bir hastal iyiletireceine dair garanti veremez;

931 932

933

Ayrntl bilgi iin bkz. Tandoan, (borlar) s. 614 vd. Vekalet szlemesi niteliindeki hekimlik szlemesinin unsurlarndan biri de: Hastann iyileememe riskini tamakszn tbbi tehis, tedavi be bakmnn stlenilmesidir. Ayrntlar iin bkz. 7. III.C. ve 7. IV. D. Ayan, s.59.

269

byle bir garanti hukuken geerli deildir934. rnein, hekim, hastasnda tehis ettii bir cilt hastaln iyiletirebilmek amacyla, bir ay sren bir ila tedavisini zenle uygulam olsa ancak hastann ikayetleri tam olarak gemedii anlalmakla birlikte, bunun tesinde tbben yaplabilecek herhangi bir eyin kalmam olmas halinde hekimin ifay gerei gibi yapm olduu sylenebilir. Nitekim Yargtay da, kararlarnda vekalet szlemesi nitelii asndan iin sadakat ve zenle grlmesine vurgu yapmaktadr935.

Hekimlik szlemesi asndan, tbb tehis, tedavi ve bakmn hekim tarafndan zenli bir ekilde yerine getirilebilmesi amacyla faaliyette bulunulmas gerekir. Eer hekim zen gsterme ykmn yerine getirmedi ve hasta bu nedenle bir zarara urad ise, artk hekimin ifa ykm, tazminat ykmne dnr936. Vekalet szlemesinin kt ifa edilmesi halinde, yeniden gerei gibi ifa da bulunulmas mmkn olsa bile vekilin byle bir ykm yoktur. Ancak mvekkil gerei gibi ifay yine ayn vekile yaptrmak isterse, onunla yeni bir vekalet szlemesi yapmas gerekecektir937. Hekimlik szlemesi asndan dnldnde, hastann kendisine zensiz davranan ya da bir takm tbbi hatalar yaparak zarar veren

934 935

936

937

Tandoan, (borlar) s. 618. sadakat ve zenle grlmse, ynelinen sonuca eriilmemi olsa bile gerei gibi ifa vardr. Vekilin gerekli zeni gstermesine ramen sonucun elde edilememesinin rizikosu vekile yklenemez.. Yarg. 13.HD., 05.02.1991, 90/7902- 1070, YKD.1992, s.731-734.; Doktorlar tarafndan yaplan ameliyatlar beklenilen iyi sonucu vermemi olsa dahi tp biliminin kabul ettii btn kurallara uygun bir mdahale yaplm ise artk doktora kusur izafe edilemeyeceinden meydana gelen sonutan sorumlu tutulamaz Ayn ynde dier ifadeler iin bkz. Yarg. 13.HD. T.6.3.2003, E.2002/13959, K.2003/2380.; Yarg. 13.HD. T.28.11.2005, E.2005/11159, K.2005/17474.; Yarg.13.HD. T.19.10.2006, E.2006/10057, K.2006/13842. www.kazanci.com. (eriim tarihi: 02.07.2008).; Yarg.13.HD. 21.5.2007, E.2531, K.7045, zkan/ (ner) Akyldz, s.348-349.; Ayn ynde Yarg.13.HD. 12.6.2006, E.6704, K. 9459. nemli olan vekaletin, vekil tarafndan gereine uygun olarak yerine getirilip getirilmedii ve vekilin zen borcuna uygun olarak davranp davranmaddr. Vekil, gereken zeni gstermi ve szlemenin gerei gibi ifasna ynelik ura vermezse, vekil bakmndan kt ifa szkonusu olacak ve szlemenin ifas borcu tazminat borcuna dnecektir. Akipek, s. 74.; pekyz Yavuz, s. 160.; Yalnduran, (cret) s. 96. Tandoan, (borlar) s. 619.

270

hekime, yeniden gvenerek yeni bir hekimlik szlemesi ile saln ona teslim edip etmeyecei dndrc bir konudur.

III. HEKM

YA

DA

HASTA I

TEK

TARAFLI

RADE

AIKLAMALARI LE SZLEMEY SO A ERDRMELER

A. GE EL OLARAK

Karlkl ve zel bir gven gerektiren hekimlik szlemesinde, hasta her zaman hekimi azledebilecei gibi, hekim de kural olarak her zaman istifa edebilir938. Kald ki, hekimlik szlemesi gsterilecek gvenin objektifletirilmi llere balanamad bilim ile ilgili bir edim939 iermektedir. Yargtay, 1997 tarihli bir kararnda BK. m.396 hkm dorultusunda u karar almtr: Gven unsuru, vekalet szlemesinin en nemli zelliini oluturduu iin, taraflardan her biri szlemeyi her zaman feshedebilir
940

. Hasta, hekimlik szlemesini tek tarafl

olarak ve neden gstermeksizin sona erdirebildii gibi, hekim de, mesleki ve vicdani hakllk unsurlar tamas nedeniyle, szlemeyi tek tarafl olarak feshedebilir941.

Tipik bir vekalet szlemesi niteliinde olan hekimlik szlemesi, hasta ya da hekim tarafndan, herhangi bir neden gsterilmeksizin tek tarafl olarak, kar tarafa ulamas gereken bir irade beyan ile ileriye doru sonu douracak ekilde ortadan kaldrlabilir942. Yargtay da bir kararnda da, vekalet szlemesini tek tarafl

938 939 940 941 942

Ayan, s. 59.; pekyz Yavuz, s. 160-161. Tandoan, (borlar) s. 615 vd. Yarg. 13.HD., 07.11.1997, 1997/7395-8923. www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 15.5.2008) pekyz Yavuz, s. 160. Aral, s. 419.; Serozan, (szlemeden dnme) s.137 vd.

271

sona erdirme kurumlar olarak azil ve istifay, szlemesini ileriye doru sona erdiren, bozucu yenilik douran bir ilem olarak nitelendirmektedir943.

B. AZL

Vekilin azil hakk, hekimlik szlemesi asndan daha da byk bir neme sahiptir944 ve bu hakkn kullanlmasnn, her hangi bir hakl nedene dayandrlmas gerekmez945. Hasta istedii zaman, artk gven duymad hekimi azil hakkna sahiptir. Vekil konumundaki hasta, kiilik haklarn etkileyen, sal ve yaamnn sz konusu olduu bir szlemeyi istemiyor ise srdrmek zorunda deildir. Azil, herhangi bir ekle tabi deildir; st kapal olarak da yaplabilir946. rnein, hasta, tedavisine balayan hekime herhangi bir nedenle tecrbesizlii, zensizlii, zaman darl vb. duyduu gveni kaybederse, tedavisini devam ettirmek zere bir baka hekime bavurabilir. Bu durumda, ilk hekim azledilmi ve ikinci hekim ile yeni bir hekimlik szlemesi yaplm olur. Ayn ekilde hasta kendisinden kaynaklanan bir nedenle de hekimlik szlemesini tek tarafl olarak sonlandrabilir. rnein hasta mali bir takm problemler yayorsa, pahall bir tedavi uygulayan hekimi azledebilir.

943

944 945 946

Azil ve istifa, vekalet ilikisini ileriye doru sona erdiren, bozucu yenilik douran ilemdir. Kural olarak, fesih ihbar muhataba tebli edilmekle taraflar arasndaki srekli asli edimi (i grme borcunu) sona erdirmekle beraber, tm bor ilikisini hukuk sahasndan silmez. Taraflarn szlemeden doan yan ykmllklerinin (grlm iin hesabn verme ve cret deme gibi) meydana getirdii dar anlamdaki borlar devam eder. Azil borlar muaccel hale sokar. Yarg. 4.HD., 15.3.1980 T., E.1600, K.6365. Uygur, Cilt:VIII, s.8925-8927. pekyz Yavuz s.161. Ayan, s. 59.; zkaya, s. 663. Uygur, Cilt:VIII., s. 8924.; Yalnduran, (cret) s.98.

272

BK.m.396da dzenlenen mvekkilin vekili azletme hakk, Hasta Haklar Ynetmeliinin 9 uncu maddesi de bir hasta hakk olarak da yer almaktadr. HHY. m.9 Personeli Tanma, Seme ve Deitirme bal ile u dzenlemeyi yapmaktadr: Mevzuat ile belirlenmi usullere uyulmak art ile hastann, .. tedavisi ile ilgilenen tabibi deitirme ve baka tabiplerin konsltasyonunu947 istemek hakk vardr.

Bu balamda, acaba hasta, uygun olmayan bir zamanda azil hakkn kullanm ve bu nedenle hekim zarara uram ise, BK. m.396/II de yer alan hkm gereince bu zarar tazmin etme ykm altna girecek midir?. Tandoana gre azil hakl bir nedene dayanmyor ise -ki dayanmak zorunda deildir- vekilin vekaletin devamna gveni dolaysyla urad menfi zarar tazmin edilmelidir948. Bu nedenle, hasta da szlemenin tek tarafl sonlandrlmas nedeniyle kar tarafn bir zarara uramasna neden oldu ise, bunu tazmin etme ykm altndadr. Ancak, hekim bu hakkn kullanrken drst davranma ilkesine ve hakkaniyete gre hareket etmelidir. rnein, bir hekim, tedavisini stlendii hastann hakl bir sebep olmakszn belki sadece korktuu iin ameliyattan vazgemesi halinde, kaybettii zaman ya da baka bir hasta ile szleme yapamad iin yoksun kald kr hastasndan tazminat olarak isteyebilecek midir? Kanaatimizce, hukuken vekalet szlemesi nitelii buna uygun olsa da, meslek etii, hasta haklar, kiisel zerklik ve hastann rzasn her zaman geri alabilme hakk bu konuda engelleyici niteliktedir.

947

948

Konsltasyon (consultation): Hasta, ailesi ya da tedavi eden hekimin gsterecei gereksinim zerine iki ya da daha ok hekimin bir hasta banda buluup, fikir al veriinde bulunmalar olarak ifade edilmektedir. www.tpterimleri.com (Eriim: 26.5.2008.) Ayrntlar iin bkz. Tandoan, (borlar) s. 637.; Aral, s. 420.; Yavuz, s. 388.

273

C. STFA

Hekimlik szlemesi, hekim tarafndan da tek tarafl irade beyan ile sona erdirilebilir. Hekim, yaplacak olan tedavi ya da tbbi mdahale iin yeterli olmadn dndnde; byle bir tedaviyi yapmay uygun bulmadnda; hastann vicdan, etik ya da ahlak olmayan bir takm talepleri ve talimatlar ile kar karya kaldnda, hibir neden gstermeksizin istifa edebilir. Ancak, hekim hangi nedenle olursa olsun bu hakkn kullanrken hastasna zarar vermemeli ve bir takm nlemler almaldr. Bu, hekimin uymas gereken meslek etik ilkelerinden biri olan zarar vermeme ilkesinin de bir gereidir. Kald ki, TDN. ve HMEK iin de de, hekimin tedaviyi brakabilecei ancak, bunun belli baz koullar iinde yaplmas gerei dzenlenmitir. Dier bir ifadeyle, BK.m.396 hkmnden farkl olarak Tbbi Deontoloji Nizamnamesida yer alan zel dzenlemeye gre hekim diledii zaman tedaviyi brakabilirse de, bu hakkn bir takm snrlamalar ve ykmleri yerine getirmek art ile kullanabilir. TDN. m.19 dzenlemesine gre: Tabip ve di tabibi meslek veya ahs sebeplerle, tedaviyi bitirmeden hastasn brakabilir. Ancak bu gibi hallerde, dier bir meslektan tedavi veya mdahalesine imkan verecek zaman evvelden hesaplayarak hastay vaktinde haberdar etmesi arttr. Hastann braklmas halinde hayatnn tehlikeye dmesi veya shhatinin zarara uramas muhtemel ise, dier bir meslekta temin edilmedike, hastay terk edemez.. Ayn ynde bir dzenleme TTB Hekimlik Meslek Etii Kurallar iin de de yer almaktadr: Hekim ancak tbbi bilgisini gerektii gibi uygulayamayacana karar verdiinde ve hastasnn bavurabilecei baka bir hekim bulunduu

durumlarda, tedaviyi yarm brakabilir. Yukardaki koullarda tedaviyi brakacak hekim, bu durumu ve hastann salnn tehlikeye dmeyeceini hastaya

274

veya yaknlarna anlatr ve onlar tbbi yardmla ilgili baka olanaklar konusunda bilgilendirir. kinci hekim bulunmadan, hekim hastasn brakamaz..

IV. HEKM YA DA HASTA I

LM, EHLYETSZL YA DA

FLASI HAL DE SZLEME SO A ERMES

A. LM

Hekimlik szlemesi, taraflar olan hasta veya hekimin lm nedeniyle sona eren nitelikte bir vekalet szlemesidir949. Hastann lmesi, hekimin borcunu yerine getirmesini imkansz hale getireceinden szlemeyi BK.m.397 hkm gereince sona erdirecektir950. Ayn ekilde hekimin lm de, iin nitelii gerei szlemeyi sona erdiren bir nedendir. Hekim, ii ahsen grmek zorunda olan bir vekil konumunda olduundan951, lm halinde artk bu mmkn olmayacandan hekimlik szlemesi son bulacaktr. Bu durumda hasta, tedavisi iin bir baka hekime bavurma hakkna sahiptir. Hekimlik szlemesi asndan gaiplik de lmle ayn ynde bir sonu douracaktr. Hastann veya hekimin gaipliine karar verilmesi halinde hekimlik szlemesi iin nitelii gerei kendiliinden sona erecektir952.

lmn meydana gelmesiyle, szleme ileriye doru (ex nunc) sona erecektir. Hekimin lm halinde onun miraslar, lm anna kadar yaplan iler

949

950

951

952

Ayrntl bilgi iin bkz. Grsoy, Kemal: Vekalet Akdinin lm Nedeniyle Sona Ermesi ve Sonular, Temsil ve Vekalete likin Sorunlar Sempozyumu, stanbul 1977. Genel hkmler de dzenlenen BK.m.117 ye gre de Borluya isnat olunamayan haller mnasebetiyle borcun ifas mmkn olmazsa bor sakt olur.. lmn de vekaleti sona erdirme nedeni olmas, vekalet szlemesinin niteliinden ifa borcunun ve bunu talep hakkn sk skya ahsa bal olmasndan kaynaklanmaktadr. zkaya, s.717. Tandoan, (borlar) s. 664. ; pekyz Yavuz,s. 164.; Yalnduran, (cret) s. 102.

275

iin masraf, cret ya da tazminat istemlerini ileri srebilirler. Hastann lm halinde de, miraslar vekalet sona erene kadar alnm olan eylerin verilmesi isteminde bulunabilirler953.

B. EHLYETSZLK

BK. m. 397 hkm dorultusunda ve kural olarak, aksi kararlatrlmadka ve iin niteliinden anlalmadka, vekalet szlemesi kurulduktan sonra, vekilin ya da mvekkilin ayrt etme gcn kaybederek tam ehliyetsiz durumuna dmesi ile sona erer954. Hekimlik szlemesi asndan baktmzda, hastann ehliyetini kaybetmesi ile hekimin ehliyetini kaybetmesi durumunda farkl sonularn ortaya ktn grmekteyiz.

Hasta, ayrt etme gcn kaybettiinde ve tam ehliyetsiz duruma dtnde hekimlik szlemesinin sona ereceini sylemek iin niteliine uygun

dmeyecektir955. Byle bir durumun meydana gelmesi halinde, hastann muhtemel rzas dorultusunda ya da yasal temsilcisinin verecei karar ile tedavi devam edecektir. Aksini durumun kabul, ayrt etme gcne sahip olmayan kiilerin, bir insan hakk olan tedavi edilme hakkndan yoksun kalacaklar eklinde, doru

olmayan bir sonuca varmamza neden olacaktr. Oysaki Avrupa Biyotp Szlemesi, rza verme yetenei bulunmayan kiilerin korunmasna ayr bir nem vermi ve bu tr kiilerin dorudan yarar iin yaplabilecek mdahaleleri, yasal temsilci veya

953 954 955

Tandoan, (borlar) s. 663.; Yavuz, s. 388 vd. Tandoan, (borlar) s. 666.; Yalnduran, s.102. Dier sona erme nedenlerinde olduu gibi, iin mahiyeti gerektirdii takdirde vekalet ehliyetsizlikten sonra da devam edebilir. zkaya, s. 719.

276

kanun tarafndan belirlenen kii veya makamn iznine balamtr956. Rza verme yetenei olmayan kiilere nasl tbbi mdahale yaplaca, salk mevzuatmz iinde ki tm kaynaklarda da ayr ayr yer almtr957. Bu nedenle, hekimlik szlemesini kendi zgr iradesi ile kuran bir kii, ayrt etme gcn kaybederek tam ehliyetsiz durumuna dt zaman, bu nedenle hekimlik szlemesinin sona ereceini sylemek dorru olmayacaktr. Tandoann da hakl olarak ifade ettii gibi, .temyiz kudretinden yoksun olan bir hasta talimat veremiyor diye tedaviden de yoksun mu kalmaldr? Kanun mmessil nasl tedavi iin bir hekimle onun adna yeni bir vekalet szlemesi yapabiliyorsa, tedaviye ilikin mevcut szlemeyi de devam ettirebilmelidir.958. rnein, kanser tedavisi gren bir hasta, hastaln ilerleyen safhalarn da bilincini ve dolays ile ehliyetini kaybedebilir. Ne var ki bu durum, hekimlik szlemesinin sona erdirmesini gerektiren bir durum olmad gibi, hekimin tbbi yardm kesmesi iin de bir neden olamaz. Ancak, hastann ayrt etme gcn kaybetmesi kendisine uygulanan tedavinin hatal olmas ya da hekimin herhangi bir ekilde zensizlii ya da dikkatsizliinden kaynaklanyor ise, hastann yasal temsilcileri tedavinin sonlandrlmasn ve hekimin azlini her zaman isteyebilirler.

Hekimin ehliyetini kaybetmesi ise, yine iin gerei olarak daha farkl deerlendirilecektir. Hekimlik szlemesinde, hastay tedavi edecek, tbbi

mdahaleyi gerekletirecek olan bizzat hekimin kendisidir. Dolaysyla, iin

956

957

958

Bkz. Biyotp Szlemesi, madde 6: Muvafakat Verme Yetenei Bulunmayan Kiilerin Korunmas rnein 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanunun da 70.maddesin de ...her nevi ameliye iin hastann, hasta kk veya taht hacirde ise veli veya vasisinin evvelemirde muvafakatn alrlar.... hkm, Hasta Haklar Ynetmeliinde m. 24 de: Hasta kk veya mahcur ise velisinden veya vasisinden izin alnr... Tandoan, (borlar) s. 666.

277

grlmesi hekimin ahsna bal olduu iin, hekimin ayrt etme gcnden yoksun olmas, tedavi etme ve tbbi mdahalede bulunma zelliini de ortadan kaldracandan, hekimlik szlemesi kendiliinden sona erecektir959. rnein, safra kesesi ameliyat yapacak olan hekimin geirdii bir kaza sonucu bitkisel hayata girmesi dolays ile artk ameliyat bizzat gereklemesi mmkn olmad iin hekimlik szlemesi sona ermi olacaktr960. Hekimin snrl ehliyetsiz duruma dmesi durumunda961 -rnein MK. m. 406 da saylan savurganlk, alkol ve uyuturucu madde bamll, kt yaama tarz, kt ynetim gibi bir nedenle kstlanmas- hastann ona duyduu gveni zedeleyeceinden, kural olarak hekimlik szlemesini sona erdiren bir sebep olarak saylabilir. Kald ki, byle bir kstlama karar olmadan da, belirli bir davran ya da hayat tarz ile gvenilirliini kaybeden hekim, hastas tarafndan her zaman azledilebilir962.

Hekimin, mesleki ehliyetini geici ya da srekli olarak kaybetmesi halinde de, hekimlik szlemesinin kendiliinden sona erecei de kabul edilmektedir963. Bunlardan biri hekimin, 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanunun 28 inci maddesi gereince mesleklerini yapmalar yasaklanarak diplomalarnn geri alnd durumlardr964. Dieri ise 6023 sayl Trk Tabipler

959 960

961 962

963 964

pekyz Yavuz, s. 165. TSTDK. m.28 hkm gereince; iyileemeyecek ekilde akl hastalna yakaland muayyene sonucu belirlenen hekim Salk Bakanlnn teklifi ve Yksek Haysiyet Kurulu karar ile meslekten men edilerek, diplomas geri alnabilir. Ayrntl bilgi iin bkz. Tandoan, (borlar) s.668. rnein, bir kadn doum uzman hekimin muayeneler srasnda alkoll olmas; srekli sigara imesi; hijenik koullara uymamas gibi hareketleri ile hastay tedirgin etmi olabilir. Bu durumda hasta, hekimlik szlemesini sona erdirme hakkna sahiptir. pekyz Yavuz, s.165. TTDK. m.28: Ar hapis veya be seneden fazla hapis veya mebbeden hidemat ammeden memnuiyet veya meslek ve sanat suiistimal suretiyle ilenmi bir fiilden dolay iki defa mahkemece meslek ve sanatn tatili cezasiyle mahkum olan veya icray sanat etmesine mani ve gayrikabili ifa bir maraz akl ile mlul olduu bilmuayene tebeyyn eden tabipler Salk Bakanlnn teklifi ile Ali Divan Haysiyet Karariyle icray sanattan menolunur ve diplomalar geri alnr.

278

Birlii Kanunu gereince Haysiyet Divan tarafndan 15 gnden 6 aya kadar geici olarak sanat icrasndan men (m.39/c) ya da bir mntkada defa sanat icrasndan meni cezas alm olanlarn o mntkada almaktan men (m.39/d) eklinde ceza alm olmas halidir.

C. FLAS

BK. m.397 hkm gereince iflas da vekalet szlemesini sona erdiren sebeplerden biri olarak saylmaktadr. Ancak maddi fiillere ilikin vekalette gerek vekilin gerekse vekil edenin iflas vekalet szlemesini sona erdirmez965. Hekimlik szlemesi, maddi eylemlere ilikin bir vekalet szlemesi nitelii tamaktadr ki, hastann iflas etmesi halinde de kural olarak devam ettii kabul edilir. Hasta iflas ettii zaman ehliyetlerini deil, sadece mallar zerinde ki tasarruf yetkisini kaybetmi olur. Dolays ile hastann iflas etmesi hibir ekilde hekimlik szlemesini etkilememektedir. Hekim de, yapt tedavi ya da tbbi mdahale karlnda cretini elde edemeyecei endiesi ile szlemeye son vermemelidir966. Hekim hukuken szlemeyle bal kalmaya zorlanamaz ise de, etik olarak bir hekimin hastasnn tedavisini bu gereke ile yarm brakmas da doru deildir.

Kald ki, K. m. 206 hkmne gre iflas etmi kiiyi ya da aile fertlerini iflasn almasndan nceki bir yl iinde tedavi eden hekim ve ebelerin alacaklar nc sradan imtiyazl alacak olarak kabul edilmitir. Ayrca iflas idaresi, iflas
965 966

zkaya, s. 720.; Ayrca Bkz. Tercan, Erdal: flasn Szlemelere Etkisi, Ankara 1996. Ayan, s. 60.; cret veya masraf sz konusu olan hallerde vekil, istifa etmesine lzum kalmadan, mvekkilin iflasyla vekaletin son bulduunu ileri srebilmeli, iin mahiyetinin vekalete devam gerektirdiini mvekkil kantlamaldr. Bkz. Tandoan, (borlar) s.669. Kanaatmzca, hekimlik szlemesi iin mahiyeti gereince vekaletin devamnn gerektii tr bir vekalet szlemesidir.

279

etmi olan kiinin tedavisi iin gerekli hekim cretini, K. m. 216967 hkmnce, yardm eklinde karlanmasna da karar verebilir968.

Serbest alan hekim tacir olmadndan ve hekimlik faaliyeti ticari i saylmadndan iflasa tabi deildir969. Ancak hekimin zel muayenehanesini bir tzel kiilik ad altnda iletmesi halinde, iflasa tabi kiilerden olacaktr. rnein bir gz hastalklar uzman hekimin ris Gz Sal ve Danmanlk Ltd. ti. ad ile bir irket kuramas ve hekimlik faaliyetini sz konusu irketin orta olarak icra etmesi durumunda iflas yolu ile takip edilebilecektir970. Dier yandan hekim iflas etmi olsa bile, hekimin mesleini icra etmeye mahsus ara ve gereleri K. m. 82 gereince, haczi caiz olmayan mallar ve haklar kapsamnda olduundan kural olarak, balam olduu tedaviye devam edebilir971. Ancak hekimlik szlemesinin devam asndan, hasta bu nedenle hekime duyduu gveni kaybetmi ise ve tedavisine onunla devam etmek istemiyor ise hekimi azledebilir972. Dier bir ifade ile iflas, istifa ve azlin hakl bir nedeni saylr973. rnein hekimin muayenehanesinde bir takm malzemelerin ya da hizmetlerin temizlik, sekretarya vb. eskiden olduu gibi devam edememesi, hastay psikolojik olarak tedirgin etmekte ise, hekimlik szlemesine son verebilir.

967

968 969

970 971 972 973

K m. 216: Kendisine ayrca msaade edilmeyen mflis tasfiyenin devam mddetince iflas idaresinin emri altnda bulunmakla mkelleftir ve icabnda zabta kuvvetleriyle getirilir. flas idaresi mflisi hususiyle emri altnda tuttuka mnasip miktarda muavenette (yardmda) bulunabilir. Tandoan, (borlar) s. 669. Tacir kavram ve tacir olmann hkmleri iin bkz. Arkan, Sabih: Ticari letme Hukuku, Ankara 2005, s. 109 vd. flasa tabi kiiler iin Bkz. Kuru/Arslan/Ylmaz, s 395 vd.; Arkan, s. 116 vd. ve 126 vd. Tandoan, (borlar) s.672.; Ayan, s. 60. pekyz Yavuz, s. 166. zkaya, s.720.

280

C BLM HEKMLK SZLEMES E AYKIRILIKTA DOA HUKUK SORUMLULUU ARTLARI VE SO ULARI

11. HEKMLK SZLEMES

HLAL EDLMES VE HEKM

HUKUK SORUMLULUU U ARTLARI

I. GE EL OLARAK

Geerli olarak kurulmu olan bir bor ilikisinin, zamannda, yerinde ve konusuna uygun olarak ifa edilmemesi halinde, borca aykrlk ya da bor ilikisinin ihlli sz konusu olur. Borlar Kanunumuz m.96 vd. hkmleri ile borcun ifa edilmemesinin yani borcun ihll edilmesinin sonularn dzenlemitir. Borcun ifa edilmemesi, borcun hi ifa edilmemi olmasnn yannda, borcun kt ifa edilmi olmasn veya borcun gerei gibi ifa edilmemi olmasn da kapsayan bir anlam tamaktadr974. Bu nedenle, bor ilikisinin ihlal edilmesi temel olarak drt grupta incelenmektedir: bunlar kusurlu sonraki imkanszlk975, gerei gibi ifa etmeme (kt ifa), temerrt976 ve szlemenin mspet ihlalidir977.

Szlemeden doan borca aykrlk, szlemeden doan sorumluluu yani szleme sorumluluunu da iine alr978. BK. m.96 hkm, szlemeden doan bir

974

975 976 977 978

Ouzman / z, s.293.; Ayrca Bkz. Serozan, Rona: Borlar Hukuku, Genel Blm, C.III, fa, fa Engelleri, Haksz Zenginleme, stanbul 1994. kusurlu ifa imkanszl veya imkanszlk nedeniyle ifa etmeme Bkz. Eren, s. 994. Eren, s. 986.; Ouzman/z, s. 285 vd. Tandoan (mesuliyet) s. 414.; Klolu, s. 462. Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s.851.; Klolu, s.460-461.; Ouzman / z, s.293 vd.

281

borcun hi ya da gerei gibi ifa edilmemesini szlemeye aykrlk hali olarak kabul etmekte ve borluya bir tazmin ykmll yklemektedir979. Szlemeler, bir hukuki iliki olarak baz haklar ve ykmllkler ierir980. Bu iliki iinde, borluyu alacaklya balayan ve yerine getirmesi ya da uymas gereken ykmllkler, edim ykmleri ve yan ykmler olmak zere ikiye ayrlr. Edim ykmleri de, asli edim ykmleri ve yan edim ykmlerinden oluur981. Szlemeden doan bor ilikisinin ihlalini, bir baka ifade ile szlemeden doan sorumluluun temelini, ite bu edim (asl edim ve yan edim) ykmleri ile yan (dier davran ve koruma) ykmlerinin ihlli oluturmaktadr982.

Genel olarak, szlemeden doan sorumluluk, belirli kiilere kar bu hukuki ilikiye girmi olmaktan dolay, herkesin gstermesi gereken zenden daha fazla zen gstermeyi gerekli klar983. Hekim ve hastas arasnda -rtl ya da aka kurulmu- byle bir szleme var ise, uygulanan tedavi ya da tbbi mdahale sonucunda hasta zarar grdnde hekimin sorumluluu esas itibariyle szlemeye dayanan sorumluluk olacaktr984. Bir baka ifadeyle, hekimin kusurlu davran ile szlemesel ykmlerden biri ya da bir kana aykr davranm olmas sonucunda, hastann zarara uram olmas halinde szlemesel sorumluluktan sz edilir985. Elbette bunun iin, szleme sorumluluunun dier unsurlarnn da, bir arada mevcut

979

980 981 982 983 984

985

Demir, (kurultay) s. 155.; Szlemeye aykr davranma, alacaklnn urad zararn borlu tarafndan tazmin edilmesi ykmlll dourduu iin bu sorumluluk, szlemeden doan sorumluluk ya da szleme sorumluluu / akdi sorumluluk olarak adlandrlmaktadr. Deschenaux /Tercier, s. 28.; Eren, (Borlar) s.986. Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s.13 vd. Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s.17.; Eren, (Borlar)s. 31 vd.; Edis, s. 315. Eren, (Borlar) s.993-994. Krca, s. 35. Ayan, s. 63.; Giesen, Dieter: Yeni ve Deneysel Tedavilerden Dolay Doktorlarn Hukuki Sorumluluu, (eviren: Salim zdemir) Yargtay Dergisi 1977, Cilt: III., S.1-2, s. 218. Demir, (kurultay) s. 159.

282

olmas gerekir. Ayrntlarn, aada inceleyeceimiz bu unsurlar sras ile hasta ile hekim arasnda bir hekimlik szlemesinin varl, szlemenin ihlal edilmesi yani borca aykr bir davran, bir zararn domu olmas, hekimin kusurlu olmas, szlemenin ihlal edilmesi ile zarar arasnda uygun illiyet bann bulunmasdr986.

II. SZLEME LKS VARLII

Hekimin szlemeden doan sorumluluundan bahsedebilmek iin, ncelikle, hekim ve hasta arasnda mevcut bir szleme ilikisi gerekir. Szleme ilikisi olmadan, baka birine verilen zarar halinde szleme d bir sorumluluktan zellikle de artlar varsa- haksz fiil sorumluluundan sz edilebilir987.

Serbest alan hekim, hekimlik szlemesi ile hastasnn menfaatine ve iradesine uygun olarak tp bilimi ve uzmanlnn ngrd esaslar erevesinde ve bir cret karlnda, bir tehis koyma ve konulan tehise en uygun tedaviyi seip uygulamay, bir zaman kaydna bal olmakszn ve sonucun elde edilmemesi taahhd altna girmeksizin stlenir988. Kural olarak tam iki tarafa bor ykleyen ve rza bir szleme tipi olan hekimlik szlemesi serbest alan hekim ve hasta arasnda ak ya da rtl irade aklamas ile kurulur. Hekimlik szlemesinin varl ve geerlilii iin BK.m. 1 hkmnn yerine getirilmi olmas, taraflarn
986

987 988

Dava, sezaryenle doum ameliyat srasnda hatal anestezi uyguland ve bu nedenle lm gerekletii iddiasna dayal maddi ve manevi zararn tazmini istemine ilikindir. Davada, daval hastanenin doumun gerekletirilmesi amacyla kendisine bavuran davacy, grevli doktorlar aracl ile doumu gerekletirmeyi stlendii aktr. Uyumazlk, ameliyat srasnda anesteziyi yapan daval doktorun hukuka aykr bir eyleminin, kusurunun bulunup bulunmad noktasnda toplanmaktadr. Davadaki ileri srle ve kabule gre, dava temelini vekillik szlemesi oluturmakta olup, zen borcuna aykrla dayandrlmtr (BK m.386-390) Yarg.13.HD. E.2006/100068, K.2006/13288, T.10.10.2006, YKD, Cilt:33, S.9, Eyll 2007, s.1701-1704. Tandoan, (Mesuliyet) s.415. Hekimlik Szlemesi, Unsurlar ve Hukuk Nitelii iin bkz. 7.

283

karlkl ve birbirine uygun irade beyanlarn ak ya da rtl olarak -aklam olmalar gerekirken, iradelerin hata, hile ya da tehdit ile sakatlanmam; edimler arasnda ar orantszlk yaratan gabin anlamna gelecek bir ekilde meydana gelmemi olmas gerekir. Doktrin989 ve yarg kararlarnda990, hekimin hastasn muayene, tedavi veya ameliyat etmesi BK. m.386 anlamnda maddi bir fiil stlendii991 bir i grme szlemesi anlamnda veklet szlemesi olarak kabul grmektedir992.

Hekimlik szlemesinin, esasl unsuru olan tbbi tehis, tedavi ve bakm, hekim tarafndan yerine getirilmesi gereken asli edim ykmdr. Bu szleme ilikisi iinde, hekim ncelikle tehis koymay ve buna en uygun tedaviyi seip uygulamay borlanmaktadr. Ancak, hekimin bu asli edim ykmnn dnda baz yan ykmleri de yerine getirilmesi gerekir. Hekimlik szlemesine taraf olan
989

990

991

992

Tandoan, s. 360.; Yavuz, s. 363.; Aral, s. 393.; enocak, (hekim) s. 25.; Reisolu, s.12.; Acolu, s.20.; Ozanolu, s. 55; Arat, s.226.; Akyldz, s.21.; Kaneti, s.61.; Gm, s. 221.; ztrkler, s.57.; Ylmaz, s.81. ....vekil konumunda olan doktorun meslek alan iinde olan btn kusurlar, hafif dahi olsa sorumluluunun unsuru olarak kabul edilmelidir. Yarg.13.HD. T.10.03.2006, E. 2005/14854, K.2006/3416.; ....Dava, daval doktorlarn vekillik szlemesinden kaynaklanan zen borcuna aykrlk olgusuna dayanmaktadr..... Yarg.13.HD. T.04.03.1994, E.1994/8557, K.1994/2138.; Yarg.13.HD. T.23.02.2006, E.2005/15820, K.2006/2367; Yarg.13.HD.,T.19.10.2006, E.2006/10057, K.2006/13842.; Yarg. 13.HD., T.12.06.2006, E. 2006/6704, K. 2006/9459.; Ylmaz, s.18 vd.; Yarg.13.HD., T.6.11.2000, E. 8590, K. 9569, Uygur, Cilt: VII, s. 8580; Yarg.13.HD. T.07.02.2005, E. 2004/12088, K. 2005/1728, mee yazlm, eriim tarihi: 19.10.2006.; Yarg.13.HD. T.06.03.2003, E.2002/13959, K.2003/2380; .... hasta ile doktor arasndaki ilikinin veklet ilikisi olduu, vekilin zen grevinin bulunduu, hafif kusurundan dahi sorumlu olduunu.... Yarg.13.HD., T.21.12.2001, E.2001/9800, K. 2001/11883 http://www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 24.04.2006) Maddi bir fiile ilikin yaplan veklet szlemesinde, vekil mvekkili adna veya hesabna bir ilem ya da hukuk ilem benzeri iler yapmaz; onun adna hak kazanmas ya da bor yklenmesi sz konusu deildir. Bu sebeple veklet szlemesine ait baz hkmlerin rnein vekilin, mvekkili yararna ald eyleri ona devir ykmll (BK m. 392), kanun halefiyet hkm (BK. m. 393), mvekkilin, vekili bortan kurtarmasna ilikin hkm (BK. m. 394/I) maddi fiilleri konu alan vekalet szlemelerine uygulanabilmesi sz konusu olmayacaktr. Uygur, Cilt:VII, s. 8483. Madd fiillere ilikin vekletin konusu, hukuka ve ahlaka aykr olmayan her trl faaliyettir. Bu nedenle uygulamada sonsuz bir eitlilie sahip olan bu tr veklet szlemesine rnek olarak, bir hekimin hastay muayyene veya ameliyat etmesi, hukuku bir retim yesinin mtala vermesi, mimarn bir binay kontrol etmesi, bir retmenin zel ders vermesi, bir ses sanatsnn ark sylemesi, vb. verilebilir. Bapnar, (vekilin zen borcu) s.74 vd.; Yavuz, s. 363.

284

hastann, bu ilikiden bekledii menfaatin tam olarak karlanabilmesi iin hekimin szlemeden doan ykmlerin hepsini tam ve doru bir ekilde yerine getirmi olmas gerekir.

II. SZLEME HLAL (BORCA AYKIRILIK)

A. GE EL OLARAK

Serbest alan hekim asndan, szlemenin ihlali yani borca aykrlk, asli edim ykmnn ya da yan ykmlerin hi ya da gerei gibi ifa edilmemesi halinde sz konusu olacaktr993. Hekimlik szlemesi ile amalad menfaate ulaamayan ve bu nedenle zarara urayan hasta, hekimden bu zararnn tazmin edilmesini isteyebilecektir. Hekimin szlemeye dayal hukuki sorumluluunun varl iin gereken artlarn banda, mevcut bir hekimlik szlemesinin ihlal edilmesi gelmektedir. Szlemenin ihlal edilmesi, asli edim ykmnn ya da yan

ykmlerin hi ya da gerei gibi yerine getirilmemesi eklinde ortaya kabilmektedir.

B. ASL EDM YKM HLAL

Hekimlik szlemesinde, hekim iin doan en nemli ve asli edim ykm szlemenin amacna da uygun olarak hastasnn hastaln tehis ederek, tedavi ve gerekli tbbi bakmn yaplmasdr. Hekim, hekimlik mesleinin gereklerini yerine
993

Vekilin borcunu yerine getirmemesi iin genel olarak bkz. Werro, s. 2054.

285

getirirken, tp, etik ve hukuk kurallarna uygun davranmam, kendinden beklenen dikkat ve zeni gstermemi ise kt ifada bulunma ya da gerei gibi ifa da bulunmama gereklemi ve szleme ile stlenmi olduu borca aykr davranm olacaktr. Tp biliminin genel olarak tannp kabul edilmi kurallarna aykrlk, dier bir ifade ile tbbi standartlara aykr davranlar hekime meslek kusuru olarak ykletilebilecek; hukuk kurallarnn emredici hkmlerine uygun davranmama ise hekimin hukuk, idar ve ceza sorumluluunu domasna sebep olacaktr.

Hekimin, asli edim ykmn hi yerine getirmemesi rnein, hastasn muayene etmemesi ve tehis koymamas ya da koyduu tehise uygun bir tedaviye balamamas ya da planlanm ameliyat yapmamas eklinde ortaya kabilir. Byle bir durumda, hekimin stlenmi olduu tehis ve tedavi hizmetini yerine getirmemesi, asli edim ykmn ihlal etmesi ve hastann szlemeden bekledii edim menfaatinin yerine getirilmemesi anlamna gelmektedir. Hekimin szlemeden doan asli edim ykmn ihlal edilmesi halinde hasta, BK. m. 96 vd. dzenlenen genel hkmlere dayanarak zararnn tazmin edilmesini talep edebilir. Ayrca, hekimlik szlemesi hastann da bir kar edim niteliinde olan cret deme ykmn ierdiinden, BK. m.106 vd. hkmlerinin de uygulama alan bulabilecektir.

C. YA YKMLER HLAL

Hekimlik szlemesinde asli edim ykmnn yan sra baz yan ykmlerde vardr. Bunlar, asli edimin tam ve doru bir ekilde ifasna hizmet eden ve doktrinde

286

ikinci derece (tali) ykmler994 olarak da ifade edilen ifaya yardmc yan ykmler ve hastann korunma menfaatine ynelik koruyucu yan ykmler biiminde ele alnmaktadr995.

Hekimlik szlemesinde, hekimin zen gstermesi ve hastasnn aydnlatlm rzasn almas ifaya yardmc yan ykmler olarak nitelendirilebilir. Hem tbbi zen gsterme hem de aydnlatlm rzann alnmas, asli edim ykm olan tbbi tehis, tedavi ve bakmn tam ve doru bir ekilde ifasna hizmet ve yardm ederler. zellikle, zen gsterme ykm, hekimin asli edim ykm ve yan ykmlerin ifas asndan son derece nemlidir. Hekimde tbbi zen yokluu ya da eksiklii, szlemeden doan ykmlerinin hi ifa edilmemi ya da kt ifa edilmi olmalarna neden olacak ve dolaysyla szlemesel borca aykrlk sonucunu douracaktr996.

Hekimlik szlemesinde sadakat, sr saklama ve kayt tutma ykmleri, hastann ifa menfaati dnda kalan dier mal ve kii varl deerlerine zarar vermeme amacn tayan koruyucu yan ykmler ya da koruma ykmleri olarak saylabilir. Bu yan ykmler, ifa ile dolayl olarak ilgilidirler ve asl amalar hastann mal ve ahs varl deerlerinin ifa fiili nedeniyle veya ifa dolaysyla meydana gelebilecek zararlardan korunmasdr. Koruyucu yan ykmler edim ykmlerinden bamsz olarak, szleme kurulmadan nce, szleme annda ve szleme sona erdikten sonra da doabilirler997. rnein serbest alan hekim kendisine bavurup, salk durumu ile ilgili bilgiler veren hastasna kar daha bu szleme grmeleri yaplrken sadakat ve sr saklama yk altna girer.
994 995

996 997

Bkz. Edis, s. 317. Koruma ykmleri ya da dier davran ykmleri olarak da ifade edilmektedir. Bkz. Edis, s. 318.; Klolu, s. 20.; Ayrca bkz. 8. III. A. 2. Demir, (kurultay) s. 155. Eren, (borlar) s. 41.

287

Gerek ifaya yardmc yan ykmler gerekse koruyucu yan ykmlerin ihlal edilmi olmas, hastaya bamsz bir ifa (eda) davas ama hakk vermez. Ancak hekimin yan ykmleri ihlal etmesi nedeniyle hasta bir zarara urar ise, bu zararn hekimden talep etmek zere tazminat davas aabilir.

IV. KUSUR

A. GE EL OLARAK

Szlemeye aykrlk nedeniyle doan sorumluluk, kusura dayanan bir sorumluluk hali olduu iin, borlunun kusuru szleme sorumluluunun kurucu unsurlarndan biridir998. Szlemeden doan sorumlulukta kusur (akdi kusur), borlunun mensup olduu sosyal ve mesleki evrede yaayan standart ve normal borlu tipinin davranndan sapan, hukuk dzeninin knad, onaylamad bir davran biiminin bir niteliidir. Bu anlamda kusur, borlunun rnek borlu tipine oranla zen eksiklii, davran yanlldr999. Szlemeden doan sorumlulukta, borlunun gstermesi gerekli zen derecesi, her eyden nce yklenmi olduu borcun nitelik, kapsam ve ieriine, sonra da mensup olduu sosyal ve meslek evredeki makul ve drst, orta dzeydeki objektif bir borlu tipinin bu tr ilikilerde gsterecei zen derecesine gre belirlenir1000.

998

999 1000

Tandoan (Mesuliyet), s.415.; Tekinay/Akman/Burcuolu/Altop, s. 874.; Eren, (Borlar) s.1017.; Klolu, s.468. Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s. 877.; Eren, s. 1017. Eren, s. 1019 vd.

288

Sorumluluk hukukunda kusurun objektif ve sbjektif olmak zere iki yn (unsuru) vardr ki, bu akdi kusur iinde geerlidir. Objektif kusur teorisine gre1001, borlunun sorumlu olabilmesi iin temyiz kudretine sahip olmas gerekir. Temyiz kudreti borlunun kusur ve sorumluluk ehliyetini ifade eder ki, bu da kusurun sbjektif yn ya da unsuru olarak kabul edilmektedir1002. Bir szleme ilikisi iinde borlunun gstermesi gereken zen ise kusurun objektif ynn oluturur. Objektif kusur anlay iinde borlu, kiisel yeteneksizlik, bilgisizlik, yallk, dalgnlk ve yorgunluunu, karakter zaafn, zek dzeyini, hastalk veya benzer durumlarn ileri srerek sorumluluktan kurtulamaz.

Borlu szlemenin kendisine yklemi olduu ykmllkleri -ki burada kusur genel bir davran kuralna deil, tamamen zel bir ykmlle ilikindirkasten ya da ihmal ile ihlal etmi olmaldr1003. Borlunun szlemeden doan ykmllklerini bilerek, isteyerek ihlal etmesine kast; bunu nlemek iin kendisinden beklenen dikkat ve zeni gstermemesine ise ihmal denir1004. Ancak szlemeden doan sorumlulukta, borlu kural olarak her tr kusurundan sorumlu olduu iin kusurun tr ve derecesi byk nem tamaz.

BK m.96 hkm gereince, borlu aleyhine bir kusur karinesi kabul edilmitir1005. Bu nedenle, borlu, alacaklya verdii zararn tazmininden ancak kusursuz olduunu ispat ederek kurtulabilir. Haksz fiil sorumluluunda zarar gren
1001

1002 1003 1004 1005

Objektif (objektifletirilmi) kusur teorisine gre; bir davrann kusurlu olup olmad deerlendirilirken, zarar veren yani fail deil, failin mensup olduu sosyal grup iinde, ayn artlar altnda yaayan normal ve makul bir insan tipi davran rnek (model) olarak ele alnp, somut olaydaki failin davran ile karlatrlr. Eer zarar veren borlu veya failin davran, bu rnek davrantan sapyorsa, bu sapma kusur olarak nitelendirilmektedir. Buna kusurun objektifletirilmesi de denir. Ayrntl bilgi iin bkz. Eren. s.531. Eren, s. 1019. Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s. 875. Tandoan, (mesuliyet) s.415.; Eren, (Borlar) s. 1018 vd. Eren, (borlar) s.1022.; Uygur, Cilt: III., s.3143.

289

kii, zarardan sorumlu tutulanlarn kusurunu ispat etmekle ykml olduu halde, szlemeye aykrlk nedeniyle sorumlulukta ispat yk ters evrilmitir1006.

B. HEKM AISI DA KUSURU DEERLE DRLMES

1. GE EL OLARAK TIBB KUSUR

Hekimlerin faaliyet konusu olan insan, anatomik, fizik ve ruhsal yap asndan ok karmak bir varlktr. yle ki, hekimlik mesleinin icras birok bilinmeyen, ngrlemeyen ve risk ile birlikte gereklemektedir. Dier yandan insann yaam, sal, srlar, zgrlkleri vb. maddi manevi deerleri ada hukuk sistemleri tarafndan kiilik hakk kapsamnda koruma altna alnmtr. Dolays ile devlet tarafndan da zel bir izne1007 dayal olarak yaplan ve bu nitelii ile toplumda zel bir gven oluturan hekimlik meslei mensuplarnn sorumluluklar da, belirli ltlere gre zel olarak deerlendirilmelidir1008. Hekimler, mesleklerini icra ederken ncelikle hastalarnn zarar grmemesini salamak durumundadrlar. Bu, tp etii ve hukukun zerinde gr birliine varm olduu konulardan biridir1009. Hekimin tbbi faaliyetinin kusur asndan
1006 1007

1008

1009

Klolu, s. 468.; Ouzman / z, s. 357. Devlet verdii izinle doktorun uzmanlk dalna gre grev yklenmi; bilgi ve becerisiyle tp sanatnn ustas olduunu yurttalara gvence vermektedir. Doktorluun bu nitelii toplumda zel gven oluturur. Byle bir gvenle doktora, yaam ve saln korunmas ve iyiletirilmesi iin yetki verilmektedir. Bzk. Aolu, s. 76-77. Kaneti, hekimin sorumluluu alannda, hukuunun bir denge salamas gerektiini u ekilde ifa etmektedir: Bir yandan hastay hekimin zen eksikliine kar korumak gereklidir. Dier yandan hekime yazgnn sorumluluunu tatmamak, yeni zmleirn aratrmasn, daha etkili ama rizikosu daha fazla olan tedavi yntemlerininin gelitirilmemesini engellememek gerekir. Bkz. Kaneti, s. 63 vd. Tbbi uygulamalar asndan hi zarar vermeden mutlak yararl olan bir uygulamann pek mmkn olmamas nedeniyle yarar ve zararn dengelenmesi ve hasta asndan yarar lehine arlkl kararlarn alnmas gnmzde daha ok savunulan bir grtr. Tbbi Etik lkeler ve konunun ayrntlar iin bkz. obanolu, s. 17 vd.; Polat, s.39.; Beauchamp / Childress ; s. 97.

290

deerlendirilmesinde, hekimlik mesleinin zel davran standartlarnn yani tbbi standartlarn esas alnmas sz konusudur1010. Tp biliminin ulat dzeye gre, her hekimin bilmesi gereken bilgilerin eksikliinden kaynaklanan meslek hatalar, kusur olarak deerlendirilmelidir1011. Ancak hekimler meslek deil, genel hayat tecrbelerine gre herkese yklenebilecek dikkat ve zeni de gstermek zorundadrlar1012. Yargtayn hekimlerle ilgili pek ok kararnda tekrar ettii gibi, hekimlerin meslek alan iinde olan btn kusurlar, hafif bile olsalar sorumluluun unsuru olarak kabul edilmektedir1013.

Szlemeden doan sorumlulukta, borlunun gstermesi gerekli zen derecesi, her eyden nce yklenmi olduu borcun nitelik, kapsam ve ieriine, sonra da mensup olduu sosyal ve meslek evredeki makul ve drst, orta dzeydeki objektif bir borlu tipinin bu tr ilikilerde gsterecei zen derecesine gre belirlenmektedir1014. Hekimlik szlemesinde hekimin kusuru da, sorumluluk hukuku asndan objektifletirilerek deerlendirilmektedir. Ancak, bu

deerlendirmede hekimin fiilen rnek hekim tipinin davranna uygun davranma imknna sahip olup olmad nem arz etmiyorsa da, szlemeden doan sorumluluk asndan kusurun mutlak olarak objektifletirilmesi de mmkn

1010

1011 1012

1013

1014

enocak, (zel sorunlar) s. 245. , tbbi standartlar hekimin zenli davranp davranmadn belirleyebilmek iin alan davalarda hukukular tarafndan kullanlan ve hukuki nitelik tayan bir enstrman haline gelmektedir. Staeter, Jenny.: Grober Behandlungsfehler und Kausalitaetsvermutung, 2006, s. 105 vd. Kaneti, s. 68. Gerektende meslek bir i gren, doktor olan vekilden ona gvenen mvekkil titiz bir ihtimam ve dikkat gstermesini beklemekte hakldr. Titiz bir zen gstermeyen vekil, BK. m.394/1 uyarnca vekaleti gerei gibi ifa etmemi saylmaldr Yarg. 13.HD. E.2002/2589, K.2002/4560, T.25.4.2002; Yarg.13.HD. E.2004/12088, K.2005/1728, T.7.2.2005; Yarg. 13.HD. E.2002/13959, K.2003/2380, T.6.3.2003; http://www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg. 13.HD.; E.2004/12088, K.2005/1728, T.7.2.2005; Yarg. 13.HD. E.2002/13959, K.2003/2380, T.6.3.2003; Yarg. 13.HD.; E. 2005/3645, K.2005/11796, T.8.7.2005.; Yarg. 13.HD.; E.2005/11159, K.2005/17474, T.28.11.2005 http://www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Eren, s. 1019 vd.

291

deildir1015. Dier bir ifadeyle, baz ferdiletirmelerin yaplmas gerekir. Somut olaydaki hekim asndan duruma bakldnda, ortalama bir hekimin sahip olmas gereken bilgi birikimi, mesleki yetenek, tecrbe, fizik ve fikri g dikkate alnarak somut olaydaki hekimin davrannn ortalama hekimin davranndan sapma gsterip gstermediine baklacaktr. Eer bir sapma varsa bu kusur olarak nitelendirilir1016. Bu durumda hekimin kusurunun objektif yn zarar veren davrannn tp alannda kabul grm kurallara aykrlk gstermesi; sbjektif yn ise, hekimin somut olaydaki durum ve koullar altnda mensubu olduu meslek grubundaki ortalama hekim tipinin gsterecei davrantan kusurlu olarak sapm olmas eklinde ortaya kmaktadr1017. Hekimin zen gsterme ykm ile ilgili blmde yer verdiimiz gibi1018, rnein bir hekimin bilgi ve yetenekleri, objektif tipin bilgi ve yeteneklerinden daha stn olduu durumlarda, objektif borlu tipinin bilgi ve yetenekleri deil, bizzat o hekimin bilgi ve yetenekleri dikkate alnacaktr. Hekimin st ihtisasnn olmas ya da birka alanda birden uzmanlam olmas bu gibi durumlara rnek olarak verilebilir. Bu nedenle, uzman bir hekimden beklenen zen, pratisyen bir hekimden beklenen zenden daha fazladr. Ayn ekilde, hekimin alt yer ve kurumun fiziki artlar ve sahip olunan tbbi donanmlar da bu adan kendi iinde deerlendirilmelidir1019.

1015 1016 1017 1018 1019

Eren, s. 1020. Doan, s. 41. Demir, (AHFD) s. 247. Bkz. 8. VIII. Hekimin pratisyen olmas ile uzman olmas arasnda fark olduu gibi; hekimin bir salk ocanda alan bir hekim olmasyla bir devlet hastanesi ya da aratrma hastanesinde alan bir uzman hekim olmas arasnda da fark vardr. Hatta blgesel gelimilik dzeyi dahi kusurun objektifletirilmesinde dikkate alnmaldr. Zeytin, (tedavi) s. 115.

292

Hekimden ncelikle beklenen tp biliminin kabul grm olan, uygulanmas olaan ilke ve kurallarn bilmek ve tbb faaliyetini gerekli her trl nlem ve tedbirleri alarak yrtmektir. Biyotp Szlemesi 4 nc maddesinde yer alan Aratrma dahil, salk alannda herhangi bir mdahalenin, ilgili mesleki ykmllkler ve standartlara uygun olarak yaplmas gerekir.ifadesi ile tbbi uygulama hatalarnn en aza indirilebilmesi iin bir snr izilmitir.

2. TIBB UYGULAMA HATALARI (Malpraktis) 1020

Ulusal ve uluslar aras mevzuat ile yarg kararlar, hekimin tbbi standartlar takip etmek ve bunlar uygulamak durumunda olduuna dikkat ekmektedirler1021. Dnya Tabipler Birlii tarafndan 1992 ylnda Tpta Yanl Uygulama konulu bildiride, tbbi uygulama hatalar Hekimin tedavi srasnda standart uygulamay yapmamas, beceri eksiklii veya hastaya tedavi vermemesi ile oluan zarar

1020

1021

Trkeye malpraktis olarak evrilen ve ounlukla bu ekilde kullanlan medical malpractice ifadesinin tam karl olarak tbbi uygulama hatalar terimini kullanmay tercih ediyoruz. Ayn ynde bkz. Polat, s.31.; Hakeri, s. 338. TDN m.13/1: Hekimilmi icaplara uygun olarak tehis koyar ve gereken tedaviyi tatbik eder.. TDN m.13/2: ..tababet prensip ve kaidelerine aykr mahiyette tehis ve tedavi yasaktr.; HHY. m.11: Hasta, modern tbbi bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun olarak tehisin konulmasn, tedavisinin yaplmasn ve bakmn istemek hakkna sahiptir. HMK m.5: Hekimin ncelikli grevi, hastalklar nlemeye ve bilimsel gerekleri yerine getirerek hastalar iyiletirmeye alarak insann yaamn ve saln korumaktr. Meslek uygulamas srasnda insan onurunu gzetmesi de, hekimin ncelikle devidir. Hekim, bu ykmllklerini yerine getirebilmek iin gelimeleri yakndan izler. Biyotp Szlemesi m.4: Aratrma dahil, salk alannda herhangi bir mdahalenin, ilgili mesleki ykmllkler ve standartlara uygun olarak yaplmas gerekir.; Bir ok yarg kararnda da Doktor, hastasnn zarar grmemesi iin mesleki tm artlar yerine getirmek, hastann durumunu tbbi adan gecikmeksizin saptayp, somut durumun gerektirdii nlemleri eksiksiz biimde almak, uygun tedavi yntemini de gecikmeden belirleyip uygulamak zorundadr Yarg..13.HD., E.2006/10068, K.2006/13288, T. 10.10.2006 (YKD. Cilt: 33, S: 9, Eyll 2007, s.1701-1704); Yarg..13.HD., E.2006/10057, K.2006/13842, T.19.10.2006 (YKD. Cilt: 33, S:7, Temmuz 2007, s.1307-1310)

293

eklinde tanmlanmtr1022. Bu durumda ncelikle tbbi standart kavramnn ne olduunun akla kavuturulmas gerekir.

a. Tbbi Standart Kavram

Tp biliminin genel olarak tannp kabul edilmi kurallar yani denenmi ve bilinen meslek kurallar tbbi standart olarak ifade edilmektedir1023. Dolays ile tbbi uygulama hatalar, bilinen ve kabul edilen tp kurallarnn yani tbbi standartlarn ihlal edilmesi ile ortaya kmaktadr ki, bu da hekime mesleki kusur olarak ykletilebilmektedir1024. Farkl bir ifade ile hekim somut olayn zelliklerine ve iinde bulunduu artlara gre uygulamas gereken tbbi standartlarn altnda bir uygulama yapm ise, tbbi uygulama hatas yapt kabul edilmektedir1025.

1022 1023 1024

1025

http://www.wma.net Ayan, s. 105 vd.; Aolu, s. 77.; Hakeri, s.328. Doktrinde, tbbi uygulama hatalar farkl ekillerde de tanmlanmaktadr. Bunlardan bazlar: Yanl tehis tedavi ve ameliyat srasnda veya sonrasnda gereken zenin gsterilmemesi, yanl ine, hatal tahlil, ara-gere ve personel yetersizlii, hasta haklarnn gerektirdii zen ve dikkatin gsterilmemesi ve benzer durumlar nedeniyle ortaya kan bedensel ve manevi zararlar tedavi hatas olarak tanmlanr. Bkz. Hortolu, Cengiz: Tedavi Hatalar, Gncel Hukuk, Mart 2006, s.12-13.; hmal, bilgi ve beceri eksiklii vb. nedenlerle ortaya kan bakm standartlarndan bir sapmay da ieren ve hastada bir zararla sonulanan, hatal olduu kabul edilen tbbi uygulamalar, tbbi uygulama hatas olarak kabul etmek gerekir. Bkz. Polat, s. 32.; Daha geni bir tanm ise u ekilde yaplmtr: Hizmetleri sunan hekim, hemire ve ilgili yasaya gre hastaya mdahale yetkisi bulunan fizyoterapist, psikolog veya diyetisyen gibi salk personelinin, neri ve / veya uygulamalar sonucu, hastaln normal seyrinin dna karak iyilemesinin gecikmesinden, hastann lmne kadar geni bir yelpazedeki artlarn tamam, tbbi uygulama hatasdr. Bkz. etin, Grsel: Tbbi Malpraktis, Yeni Yasalar erevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumluluu, Tbbi Malpraktis ve Adli Raporlarn Dzenlenmesi, (Editrler: etin / Yorulmaz) stanbul 2006, s.31-42. Hestbeck v. Hennepin Country, 212 NW2d 361 (Minn 197) enfekte olmu bir apandistin sadece kompres yaplarak tedavi edilmeye allmas; Cass civ 1re, 4 No 1964 Gaz Pal 1965.1.43 kanser ya da frengiyi, salkl insanlara etki edebilecek ilalarla iyiletirmeye alma; Dsseldorf, 13 Apr 1978 VersR 1979 723 hemeroid ikayeti olan bir hastay drt haftadan fazla bir sre fitil uygulamas ile tedavi etmeye alma ve bu sre iinde hi rektal muayene yapmama; Coughlin v. Kuntz (1987 17 BCLR2d 365 (Sc) Boyun discectomysi iin ok eski ve hibir yerde uygulanmayan bir yntem kullanma vb olaylarda hekimin tbbi standartlar yerine getiremedii kabul edilmitir. Ayrntlar ve daha fazla rnek iin bkz. Giesen (international) s. 133 vd.

294

Genel olarak, hekimden beklenen standart uygulamalar: anamnez alma, muayene yapma, tan metotlarn kullanma, bilgilendirme, aydnlatlm rza alma, istenmeyen ve beklenmeyen komplikasyonlar bilme, bakm yapma, takip/kontrol yapma eklinde sralanabilmektedir1026.

Trk Tabipleri Birlii, Hekimlik Meslek Etii Kurallarnn 13 nc maddesinde Hekimliin kt uygulanmasn u ekilde tanmlamtr: Bilgisizlik, deneyimsizlik ya da ilgisizlik nedeniyle bir hastann zarar grmesi hekimliin kt uygulamas anlamna gelir.

Tp, her an gelimekte olan bir bilim dal olduu iin standartlar da ayn kalmamaktadr. Bu nedenle, acaba hekim ne zamanki tbbi standartlara ya da kurallara uymakla ykmldr sorusuna cevap bulmak gerekmektedir1027. Bu belirlemenin yaplmas asndan kural, tbbi mdahalenin yapld zaman, yer ve hekimin bu standartlara ulaabilme olanadr1028. Hekimin uzmanlk alan, grev yapt lkenin, ehrin, hastane ya da salk ocann olanaklar tbbi standartlarn belirlenmesi andan dikkate alnacak olan faktrlerdir. Hekim her durumda uzmanlk alannn gerektirdii bilgi dzeyine gre gerekli zen ve dikkati gstermekle ykml olsa da, alma ortamnn kendisine salad olanaklar erevesinde grevini yapabilecei gereinden uzaklamamak gerekir. Hekimin byk bir ehir de ve tam donanml bir hastanede yapaca mdahale ile neredeyse hi bir tbbi ekipmann olmad, kk bir kyn salk ocanda yapaca

1026

1027 1028

Varol, Nezih: Salk Hukukunda Bilirkiilik Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 379. Giesen, (international) Determination of Standards 10., s. 104 vd. Hakeri, s.329.; Hanc, Hamit: Hekimin Tbbi Kt Uygulamadan Kaynaklanan SorumluluuAnkara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 305.

295

mdahalenin ayn standartlarda deerlendirilemeyecei aktr1029. Tbbi standartlara aykr davran, objektif zen ykmllnn ihlali ve ounlukla hekimin kusurlu olmas anlamna gelse de, baz durumlarda hekim kusurlu olmayabilir1030. rnein, hekimin acil bir durumda uygun bir hastaneye gnderilmesi imkan mevcut olmayan hastaya, gerekli personel, tbbi ara ve gerelere sahip olmad halde tbbi standartlara uymayan ama hayat kurtarc nitelikte - bir tbbi mdahalede bulunmas durumunda olduu gibi.

Hekimin bilgi dzeyi ise ncelikle uzmanlk alan ile deerlendirilir ve bu bilgi dzeyinin snr lkemizde tp biliminin eritii dzey olarak ifade edilmektedir1031. Hekimlere verilen diploma ve izin ile lkemizde tp biliminin eritii dzeyde bilgilere sahip olduu kabul edilip, bu konuda bireylere devlet gvencesi verildiinden hekimin eitimini tamamlad tp fakltesinin ya da uzmanlk ald kuruluun olanaklar ve dzeyi nem tamaz1032. Ancak burada hemen belirtmeliyiz ki, aratrma ve eitim amal faaliyet gsteren bir kuruluta, st dzey akademik kariyer yapan hekimlerin, yabanc lkelerde yaplan alma ve uygulamalar aratrmak ve bilmek sorumluluklar mevcuttur. Dier yandan hekimin mesleki ve hukuki ykmllklerinden biri de uzmanlk alanndaki gelime ve yenilikleri takip ederek1033, kendisini gelitirmesidir. Hekimin, standartlara uygun

1029

1030 1031 1032 1033

Federal Yksek Mahkeme de bir hastanenin standartlara uygunluu konusunda karar vermek durumunda olan bilirkiinin, niversite klinii veya belli bir alanda uzmanlam hastanelerin standartlarn esas almasnn doru olmayacan, asl olann somut olaydaki hasta bakmndan reel olarak ulalabilecek duruma gre karar verilmesi gerektiini aklamtr. BGH NJW 1994, 1596 Hakeri, s.330, dipnot 2 naklen. Hanc, (kt uygulama) s. 305. Aolu, s. 77. Aolu, s.78.; Hakeri, s.330. HMEK m.5: Hekimin ncelikli grevi, hastalklar nlemeye ve bilimsel gerekleri yerine getirerek hastalar iyiletirmeye alarak insann yaamn ve saln korumaktr. Meslek uygulamas srasnda insan onurunu gzetmesi de, hekimin ncelikli devidir. Hekim, bu ykmllklerini yerine getirmek iin gelimeleri yakndan izler.

296

tbbi mdahalede bulunabilmesi ncelikle, standartlar tanmas, bilmesi ve onlara hkim olmas ile mmkn olabilir. Gnmzdeki tbbi ve teknik gelimelerin hz karsnda bu ykmllk daha da nemli hale gelmitir1034.

Tbbi standartlarn yerine getirilmesinin nemli bir boyutu da ekonomik olanaklardr; tbben mmkn olan her zaman ekonomik olarak mmkn olmayabilir. rnein, hastanenin yatak kapasitesi, tehis olanaklarnn yeni standartlara uygun olmamas vb. kaynak eksiklikleri nedeniyle ancak standardn altnda tbbi mdahale yaplabilmesi mmkn olabiliyorsa, hekim kendinden beklenen zen erevesinde ancak elindeki olanaklarla snrl olarak faaliyette bulunabilecektir. Bu tr durumlarda hekim, tbbi standardn karlanamam olmasndan sorumlu

tutulmamaldr.

b. Tbbi Uygulama Hatas Komplikasyon Ayrm

Hekimlik uygulamasnn doasndan kaynaklanan, gerekli zen ve dikkat gsterilse bile kanlmaz olan bir takm istenmeyen etkiler vardr ki, bunlar komplikasyon veya hukuki anlamda tbben izin verilen risk olarak

tanmlanmaktadr1035. Baka bir ifadeyle, tbbi uygulamann bakm standartlarna uygun olmasna ramen ortaya kabilecei ilgili evrelerce kabul edilmi olan veya her trl tedbirin alnmasna ramen ortaya kmasndan kanlamayan zararlara

1034 1035

Hakeri, s.331 vd. Yavuz, M.Fatih: Malpraktis-Komplikasyon Ayrm Adan Zye Salk Hukuku Sempozyum Notlar, stanbul 2007, s.100.; Ayrca bkz. nver, Yener: Ceza Hukukunda zin Verilen Risk, stanbul 1998.

297

komplikasyon denir1036. Gereklemi olan bir olayn tbbi uygulama hatas ya da komplikasyon olduunun belirlenmesi douraca sonular asndan son derece nemlidir. Gerekletirmi olduu tbbi uygulamada tm zen ve dikkati gstermi, olas komplikasyonlar iin gerekli nlemlerini alarak hareket etmi bir hekim, meydana gelen zarar nedeniyle sorumlu tutulamayacaktr1037. Bu nedenle, komplikasyon, tbbn kabul ettii normal risk ve sapmalar erevesinde gerekletirilen eylemde, istenmeyen sonu ortaya km olsa bile bundan hekimin ya da salk personelininsorumlu tutulamad durum olarak da

tanmlanabilmektedir1038.

Dnya Tabipler Birlii, 1992 ylnda Marbellada yaplan 44.Genel Kurulunda, baz lkelerde tbbi uygulama hatalarnn arttna dikkat ekerek bu sorunu tartmaya amtr. Marbella Bildirgesinde bu artn nedenlerinin banda, tbbi bilginin artmas ve tbbi etnolojinin gelimesinin hekimleri gemite yapamadklar baz ilemleri yapmaya ittii ve bu ilerlemelerin ounlukla ar riskleri de ierdii tespiti yaplm; ancak tbbi uygulama hatalar (malpraktis) ile tbbi bakm ve tedavi srasnda grlen ve hekimin hatas olmayan durumlarn (komplikasyon) zellikle birbirinden ayrlmasn istemitir1039.

Hekimlik meslei ve uygulamalar, iinde pek ok riski barndran bir alandr. rnein, alerji yapma riski her ila iin geerlidir. nemli olan husus, ar kesiciden vitamine kadar her ilacn alerji yapma riskinin bulunduunun bilinmesi ve buna gre
1036 1037

1038 1039

Polat, s. 32. Somut ve objektif llerde nceden ngrlemeyen ve istenilmeyen olumsuz risklere bal tbb sonular, yani komplikasyonlar, meslek hatasna bal olmad lde hekimin sorumlu tutulmasn gerektirmez. Bkz. Demir, (AHFD) s. 246.; Hekimin olas komplikasyonlara kar nlem almas ykm ile ilgili olarak bkz. ztrkler, s. 197 vd. Yavuz, s.100.; Hanc, (kt uygulama) s.306.; Demir, (kurultay) s. 156. http://www.wma.net

298

tedbir alnmasdr1040. Hibir tedavi ya da cerrahi mdahale, risk almadan gerekletirilemez ki, iyi hekimlikte ite bu nokta da ok nemlidir. Gerekli dikkat ve zeni gsteren, bilgi ve beceri sahibi bir hekim, hastasna uygulayaca tedavi ya da tbbi mdahalenin, ne tr riskler tadn bilerek, buna gre nlemler almaldr. Hekimin buradaki sorumluluu nlenemeyecek bir durumu nlemeye almas deil, buna kar gerekli nlemleri alm olmas ile ilgilidir. Tbbi standartlarn uygulanmasnda olduu gibi, komplikasyon iin de, bilinmesi gerekeni bilmemek sorumluluk gerektirir. rnein, tbbn standart uygulamalarndan biri, ameliyata alnacak olan hastaya, daha nceden bir takm tetkiklerin yaplmasdr; kanama ve phtlama zaman da bunlardan biridir. Ancak, bu tetkik yaplmam ve hastada kanama olmu ise, bir zarar domas halinde hekim sorumlu olacaktr1041. Bu nedenle, hem adli tp asndan hem de hukuki adan, her vaka kendi iinde deerlendirilmek durumundadr. Bir olay iin komplikasyon olarak kabul edilen durum, bir dier olayda hekime kusur olarak ykletilebilir1042. rnein, ilaca bal grme kayb bir komplikasyondur ancak byle bir durum ortaya kar kmaz hekimin aktif olarak mdahale ederek nlemler almas gerekir, aksi takdirde komplikasyon olarak balayan bir zarardan kusurlu olarak sorumlu hale decektir1043. Alman Federal Yksek Mahkemesinin 2008 tarihinde vermi olduu bir kararda, hekimin henz lisans almam bir ilac hastasna uygulamas sonucunda meydana gelen zarardan sorumlu tutulmasnn gerekelerinden biri olarak hekimin
1040 1041 1042

1043

Hanc, (kt uygulama) s. 306. Yavuz, s. 101. Bu adan nemli bir baka kavram da endikasyon kavramdr. Endikasyon, bir tbbi mdahale ya da cerrahi giriimin gereklilik sebebidir. rnein; kolu krlan bir hastada, kolu alya alma endikasyonu vardr. nk alya almak, krn tedavisidir. Bkz. http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Endikasyon ; Endikasyon kavram ve eitleri ile hukuki sonular hakknda ayrca bkz. nver, Yener: Salk Mensubunun Tbbi Mdahalesinden Kaynaklanan Ceza Sorumluluu Asndan Endikasyonun Etkisi Sempozyum No: 2, la Hukuku ve Etik Anlay, MHF., stanbul 2007, s. 55 vd. Yavuz, s. 103.

299

uygulamay ortaya kmas muhtemel komplikasyonlar asndan iyi takip etmemesi eklinde ifade etmitir1044.

Komplikasyonun, yani hukuken kabul edilebilir bir riskin tm dikkat ve zeni gstermi olsa da, hekime sorumluluk olarak ykletilmemesi iin, ok nemli bir unsura daha ihtiya vardr: hekimin hastasn bu duruma kar bilgilendirmi olmas. Hekim iin, komplikasyonu hukuka uygun hale getiren, yani sorumluluunun domasna engel olan tek durum, gerekli artlarn varl halinde hekimin hastasn bu konuda aydnlatarak rzasn alm olmasdr. Aydnlatlm rza ilgili blmde akladmz gibi, hekimin uygulanacak tedavi ve sonular ile ilgili olarak hastasna detayl bilgi vermesi ve bu bilgiyi deerlendiren hastann da sz konusu tedaviye izin vermesi gerekir. Normal artlarda, tedavi srasnda ya da sonrasnda ortaya kabilecek komplikasyonlar konusunda hastasna bilgi vermemi olan hekim, gerekli zeni gsterip, uygun tedbirleri ald ise komplikasyonun meydana gelmesinden deil, aydnlatlm rza almam olmasndan dolay kusurlu ve doan zarardan sorumlu olacaktr. Yargtay kararlarnda da1045, hastalarn meydana gelebilecek komplikasyonlarla ile ilgili olarak nceden bilgilendirilmi olmas ve gerekli nlemlerin alnmas, zellikler sorgulanmaktadr.

1044

1045

Yksek Mahkeme hekimin henz lisanslanmam bir ila ile hastasn iyiletirmeye almasnn yasak olmadn ama tedavi srecini zellikle de gz hasar meydana gelebilme ihtimalini ok iyi takip-kontrol etme sorumluluu altnda olduunu, sz konusu olayda gerekli gzetimin yaplmam olmasnn bir hata olduunu ifade etmitir. Bundesgerichtshof, 27.3.2008, VI ZR 55/05, Spickhoff, s.9-10. Kullanlan bir ilacn yan etkisi ile ilgili olarak hastann bilgilendirildiine ve gerekli nelemlerin alndna ilikin daval doktorun mcerret beyan dnda dosyada herhangi bir bulgu ve belge yoktur. Yarg.13.HD. T.19.10.2006, E.2006/10057, K.2006/13842.; ameliyattan nce byle bir ihtimalden hi bahsetmemi olmasna ramen, daval doktorun hata ve kusuru nedeniyle, ameliyat srasnda sol kolundaki sinirlerin kesilmesi sonucu sol kolunun fel olduunu Yarg. 13.HD. T.15.10.2002, E.2002/7925, K.2002/10687, www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008)

300

c. Tbbi Uygulamadan Hatal rnek Durumlar

lkemiz asndan, tbbi uygulama hatalarnn denetimi ya da tespiti ile ilgili her hangi bir almaya rastlanmaz iken, bu konuda ulalabilen almalarn hemen tamam, resmi bilirkiilik kurumlarna ait kararlarn geriye dnk olarak incelenmesi ile snrldr. Dier bir ifadeyle, bir tbbi uygulama hatas ancak ikayet bavurusu ya da dava almas yolu ile ortaya kabilmektedir1046. Hekimin tbbi uygulama hatas yapmas, genel olarak, tm hukuk sistemlerinde iki gruba ayrlarak

deerlendirilmektedir: lk grupta, hekimin bilinli olarak tbbi standartlarn dna kmas yer alrken, ikinci grupta ise, bilinli olmadan dikkatsizlik, zensizlik ya da tecrbesizlik vb. nedenlerle tbbi standartlara uygun hareket etmemesi sz konusu olabilir. Hangi ekilde olur ise olsun, hekim tbbi uygulama hatas sonucunda, hastasna zarar verdi ise sorumlu olacaktr1047.

1. Tehis (Tan) Hatalar

Tehis hatas yalnz bana, hekimin sorumluluunun domas iin yeterli deildir1048. Hekim, sanatnn kurallarna gre ve zorunlu tm zaman ve dikkati harcayarak hastasn muayene ettikten sonra zenle tehisini koymu1049, uygun tedaviyi tavsiye edip tbben kabul edilen ilkelere uygun biimde bunu uygulamsa,
1046 1047 1048 1049

Polat, s. 289.; Ayrca mahkeme kararlarnda da yer alan olgu rnekleri iin bkz. Polat, s327 vd. Giesen (international) s. 133 vd. Ayan, s. 66.; Aolu, s. 80.; Hakeri, s. 343. Aolu, s.80 vd. Doktor tan koymada ara olarak kullanaca zorunlu olan tm yntem ve aralar tketmek zorundadr. Bunlarn eksik yaplmas kusur olarak kabul edilmektedir; burada hata, tan koymak iin zorunlu aratrmalarn hi veya eksik yaplmasndan kaynaklanmaktadr. Bir hastaln tans iin gerekli olan fizik biyolojik ilemler ve kimyasal tahlillerin veya dier pozitif tan verilerinin yaplmamas durumunda kusur ve sorumluluun kabul edilmesi kanlmaz olabilir.

301

ihmal veya tedbirsizlikle knanmaktan kurtulur1050. Burada nemli olan, hekimin, tehis koyabilmek iin gerekli aratrmalar yapm, bilinen tm yntemlere bavurmu ve sonular zerinde tp biliminin gereklerine gre1051 dikkatli ve zenli bir deerlendirme yapm olmasdr. Zira, hekimin yetenekleri snrl olduu gibi, zenli bir aratrmaya ramen belirtiler bazen hi elde edilemeyebilir ya da ayn anda birden fazla hastala iaret ediyor olabilir1052. Hekim, tedavi srecine hastasn dinleyerek ve yksn alarak balar1053. Daha sonra, muayene ve gerekli gryor ise, bir takm laboratuar tetkikleri ve aratrmalar talep eder. Sonu olarak, toplad verileri deerlendirerek hastalkla ilgili bir tanmlama yaparak tehisini koyar. Hastann yksnn hi alnmamas, eksik alnmas rnein ailesinde bu tr bir hastaln bulunup bulunmadnn sorulmam olmas yetersiz aratrma yapmas, gerekli olan muayeneyi yapmam olmas, nemli tehis hatalarna ve hastann zarar grmesine neden olabilecektir.

Eldeki olanaklar ile, tan konabilecek olan bir hastaln tansnn konamam olmas nemli bir tbb uygulama hatasdr. rnein, gnmzde ultrasonografi ve

1050 1051

1052 1053

Tandoan, (borlar) s. 419. TTB Yksek Onur Kuruluna, 1984-1998 yllar arasnda yansyan ve bilimd-aldatc tan ve tedavi olarak deerlendirilen ok arpc rneklere rastlamak mmkndr. rnein: 35 yandaki bir bayan, karn ars ve mide de dolgunluk hissi ile Dr.Ann muayenehanesine bavurur. Dr. A. ikayetlerin nedeninin kkken hastann karnna kaan bir ylan olduunu syler ve operasyonla ylan dar karr. Hasta rahatlamtr ve sorunun zldne inanr. Olay basna yansr ve hekim hastaya yapt aklamay basna da yapar: Z.U. adnda 35 yanda bir kadn, ok yiyip imesine karn, gnden gne zayfladn, midesinde dolgunluk ve karnnda slk sesine benzer sesler geldii ikayeti ile bavurdu. Yaplan rntgenolojik tetkik sonucu, hastann midesinde yabanc bir unsurun olabilecei dnld. 24 saat a braklan hastaya nce nazogastrik tp yutturularak, ylan zel ilalarla zararsz hale getirilerek az boluuna karlmaya zorland. Laringoskop ve Magil pensi yardm ile ylan azdan dar ekilerek karld ve hasta salna kavuturuldu. Anestezi uzman Dr.A. kadnn midesinden karlan ylann, zararsz su ylan olduunu da szlerine ekler. Bir baka hekimin ikayeti zerine TTB Onur Kurulu ve ardndan TTB Yksek Onur Kurulunda grlen bu olayda ad geen hekime verilen ceza ise kanmzca en az olay kadar arpcdr: 3 ay meslekten alkoyma.! Bkz. Civaner/Okuyan Amato, s.56 vd. Ayan, s. 66. Hekimin Tehis Koyma ve Tedavi Ykm iin Bkz. 8. IV.

302

radyoimmunoassay gibi yntemlerle, duyarl gebelik muayene ve testleri yaplabilmekte iken, hekimin dikkatsizlii, zensizlii ya da tecrbesizlii nedeniyle anne ve bebein durumunu doru deerlendirememesi, yksek riskli gebeliklerin belirlenememesi sk hata yaplan ve dava konusu olan durumlardandr1054.

Hekim, byle bir durumda sorumlu olmaktan kurtulamayaca gibi, gerekli aratrma ve tetkiklerin hi yaplmam olmas da kukusuz sorumluluunu gerektirecektir. rnein, hekimin hasta iin hi MR ya da rntgen ektirilmemi olmas, laboratuar aratrmas yaptrmam olmas ya da toplum iin tehlike arz edebilecek trde psikolojik rahatszlklar olan bir hastay psikiyatri kliniine yatrmam olmas gibi. Eer, somut olayn zellikleri, farkl uzmanlk alanlarnda hekimlere ya da uzman kurululara danlmasn da gerektiriyor ise, hekim bu konuda da sorumlu davranmaldr. Ancak, bu gibi durumlarda da, sonularn iyi deerlendirilebilmesi iin hekimin dikkatli ve zenli davranmas gerekir1055.

Tehis hatas ve ayn zamanda bir ameliyat hatas olarak nitelendirilebilecek bir tbbi hata rnei u ekilde meydana gelmitir: Davac rahatszl nedeniyle .Doum ve ocuk Bakmevine bavurmu, hastanede grevli Drtarafndan kendisine sa yumurtalkta kist olduu tehisi konularak, ameliyatla alnmas gerektii bildirilmitir. Hasta bir gn sonra Dr .. tarafndan ameliyata alnm, ameliyat esnasnda kan kayb durmad iin Devlet Hastanesinden arlan doktorlarla yaplan konsltasyon sonucu kist sanlarak alnan parann atipik bir bbrek olduu anlalmtr. Hastann durumunun ktlemesi zerine A. Tp

1054

1055

Polat, s. 35.; hamileliin takibi srasnda belirlenmesi mmkn olan arzann zamannda fark edilmemesi sonucu davaclarn urad zarardan kusuru var ise sorumludur Yarg. 13.HD. T.21.12.2006, E.13122, K.16638, zkan/(ner) Akyldz, s. 340-342. Yldrm, s. 73.

303

Fakltesi Hastanesine kaldrldnda ekilen rntgende bbrek yerinde grlen karartnn nedenini anlamak iin yaplan ikinci ameliyat sonucu, bu karartnn ilk ameliyatta unutulan gazl bez olduu grlmtr. Doutan tek bbrekli olduu anlalan ve ameliyat sonucu bbreksiz kalan hastann bbrek makinesine baml kalmas nedeniyle annesi dan bbrek nakli yaplarak hasta kurtarlmtr!.1056.

2. Tedavi Hatalar

Hekim, hastasna uygulayaca tedaviyi semekte serbesttir. (TDN. m. 6/2.) ve Hekim, mesleini uygularken vicdani ve mesleki bilimsel kanaatine gre hareket eder. (HMEK. m. 8) hkmleri dorultusunda somut olayn zelliklerine gre hastasna en uygun tedavi yntemini seen hekim, hastasnn herhangi bir zarara uramasn nlemek amacyla da tp bilimi ve uygulamasnda genel olarak tannp kabul edilmi kurallarn gerektirdii dikkat ve zeni gstermek ykm altndadr1057. Hekim, vicdan, mesleki bilgisi ve tecrbesi ile hastasna farkl yeni ya da daha geleneksel nitelikli- bir tedavi yntemini uygulamay tercih edebilir. Hekimin, bu konuda hastasna, gerekli ve yeterli bilgiyi vermesi son derece nemlidir1058. Ancak, deney aamasndaki bir tedavi yntemi, yeni bir yntem olarak kabul edilmeyecektir1059.

Hekimin hastasn dinlemesi, yksn almas, muayene etmesi, tetkik ya da test sonularn deerlendirerek bir tehise varmas ve sonu olarak da duruma en
1056

1057 1058 1059

Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blm E.1991/28, K.1991/28, 14.10.1991., Bkz. Sava (hekimin sorumluluu) s. 189. Ayan, s. 67.; Hakeri, s. 348.; Polat, s. 46.; Demir, (kurultay) s.159. BGE 120 Ib 411, 413.; BGE 115 Ib 175, 184, BGE 105 II 284, 285. Giesen, (ev:zdemir) s. 222.

304

uygun tedavi yntemini semesi, birbiriyle balantl ve son derece nemli aamalardr. Herhangi bir aama da eksiklik, bilgisizlik, zensizlik ya da beceriksizlik var ise hatal bir tedavi nedeniyle hastann zarar grmesi sz konusu olabilecektir1060. rnein, hekimin yk alma konusundaki zensizlii nedeniyle hi tedavi yaplmamas ya da gerekli tedaviye ge balanmas sonucu hastann telafi edilemez kayplar yaamas rnein gznn kr olmas, bir uzvunun kesilmesi, hastaln mdahale edilemez aamaya gelmesi hatta ve hatta hastann hayatn kaybetmesi gibi durumlar tedavi hatalar olarak kabul edilmektedir.

Tedavi hatalar ok deiik ekillerde sz konusu olabilir. Bunlardan bazlarn u ekilde snflandrabiliriz:

a. Mdahale Yaplmamas Gerekli olan tbbi mdahalenin hi yaplmamas, ok erken1061 ya da ge1062 yaplmas en temel tedavi hatalarndan biri olarak deerlendirilmektedir1063. Tbbi mdahalelerde doru zamanda, doru tedavinin, doru kiiye, doru ekilde yaplmas ok nemlidir. Hekimin, istisnai ve zel durumlar iin geerli olsa da, ameliyat geniletmesini gerektiren, ok nemli ve hayati belirtilere ramen ameliyat sonlandrmas da tbbi uygulama hatas olarak kabul edilebilir1064. Ancak,

1060 1061

1062 1063 1064

rnek olaylar iin Bkz. Civaner / Okuyan Amato, s. 58. vd. Clark v. MacLennan (1983) 1 ALL ER 416. (doum sonras erken dnemde vagen n duvarnn onarlmas), Giesen (international) s. 135. Hotson v Fitzgerald (1985) 3 ALL ER 167, Giesen (international) s. 135. Hakeri, s. 350. Bu ynde bir karar iin bkz. LG Mannheim, 30 Jan 1981 VersR 1981, 761, Giesen (international) s. 135

305

bu istisnai bir durumdur ve uygulanmas gereken genel kural daima hekimin hastasnn rzasn almadan ameliyatn kapsamn geniletmemesidir1065.

Yksek Salk urasnn 28.12.2001 tarih ve 10448 sayl karar ile lm olaynda her bir sann 4/8 orannda kusurlu bulunduu olay da hekim trafik kazas sonucu hastane acil servisine getirilen kii, yaplan ilk mdahaleden sonra yatrld ortopedi servisinde grevli sank doktor ve hemire.nin uzun sre gemesine ramen, zamannda ve yeterli kontrol-muayene ile hasta da gelien klinik bulgulara uygun gerekli mdahaleyi yapmak ya da yaplmasn salamalar gerekirken bunu yapmamalar nedeniyle lme sebebiyet vermekten sorumlu tutulmulardr1066. Yksek Salk urasnn 22.4.1996 tarihli raporunda, doru tehis ve tedavi yaplmadan hastaneden erken taburcu edilen madurun tedavi edilmeyen bacann kesilmesi gerektii. uzuv kaybnn doktorun eksik tehis ve yanl tedavisinden kaynakland belirtilmitir1067.

Dier yandan, dnyaya gelmesi arzu edilmeyen salkl ya da salksz bir ocuun doumu1068; gebeliin nlenebilme frsatnn yitirilmi olmas; tedavi olma ya da yaama ansnn yitirilmi olmas1069 vb. durumlarda da hekimin, gerekli mdahaleyi, gerektii zamanda yapmamas nedeniyle ortaya kan tbbi uygulama hatalar sz konusudur.
1065

Bu ynde karar rnekleri iin bkz. BG 12 Jan 1982 BGE 108 II 59 (62).; Reibl v. Hughes (1980) 14 CCLT 1 (SCC, Loskin CJC at 13), Giesen (international) s. 135. 1066 Yarg. 4.CD., 11.2.2004 T., 2003/1064 E., 2004/2055 K., Bkz. Sava, (hekimin sorumluluu) s.187 vd. 1067 Sava, (hekimin sorumluluu) s.188 vd. 1068 Byksai, (zarar) s. 351 vd. ve 382 vd.; Dnyaya gelmesi istenmeyen ocuk iin kullanlan wrongfull birth kavram ve aklamalar iin bkz. Van Dam, s. 249. 1069 Byksai, Erdem: "Yaama ansnn Yitirilmesi Sonucu Uranlan Kayplar Asndan Hekimin Tazminat Sorumluluunun Kapsam- Uygun lliyet Ba Teorisine Deiik Bir Yaklam" AHFD. Cilt: 54., Say: 4, Ankara 2005. s. 129 vd.; Ayrca bkz. Abik,Yldz: Doktorun Sorumluluunda ans Kayb: yileme ansnn Kayb, AHFD., Cilt:54, S.3, Ankara 2005.

306

b. Eksik n Muayene ve Yetersiz Hasta yks Alma

Hastann, genel salk durumunun yannda zellik arz eden yapsnn da tannabilmesi asndan, ncelikle yksnn alnmas ve tehise ynelik muayene edilmesi son derece nemlidir. Tany koyabilmedeki en basit ancak en nemli elerden biri hastann etkin ve detayl anamnezini almak, bu bilgilerden yola karak semptomlar (belirtileri) birletirebilmektir. Bu konuda, zenli, dikkatli ve becerikli olunmad takdir de, yanl bir tan konulmas sz konusu olacaktr1070. Hekim, sadece hastadan duyduklarna gre hareket etmemelidir ama, duyduklarn da tamamen gz ard etmemelidir1071. rnein, hekim hastay, ailesinde eker hastal ya da tansiyon problemi olup olmad yolunda sorguladnda ve olumsuz yant aldnda, yine de tedbirli olmas, gerekiyor ise tetkik ve aratrmalar ile hastadan ald bilgileri teyit ederek, mdahalede bulunmas gerekir. nemli sonular dourabilecek durumlarda, hekimin sadece hastann verdii bilgiye gvenerek tbbi mdahalede bulunmasnn ya da bulunmamasnn bir zarara sebep olmas halinde, hekim sorumlu olabilecektir.

Ayn ekilde, olumsuz sonularn meydana gelmemesi ve hastann zarar grmemesi iin tedaviye balamadan nce baz testlerin de yaplmas gerekebilir; penisilin ya da alerji testi1072.

1070 1071

1072

Yldrm, s. 72. Giurelli v. Girgis (1980) 24 SASR 264 (White J.): hekimin hastay dinlememesi ve ifade etmeye alt belirtiler (semptomlar) zerinde yeterince aratrma yapmamas hekimin ihmali olarak kabul edilmitir.; Schwartz v. United States, 230 F Supp.536 (ED Pa 1964) Hekimin, nemsemedii ve dikkate almad hastalk ikayetlerinin daha sonra kanser tehisi ile neticelenmesi, hekimin tbbi uygulama hatasdr. Giesen (international) s. 127. Robinson v. Post Office (1974) 2 ALL ER 737 CA, Giesen (international) s. 134.

307

c. Hastann Vcudunda Yabanc Madde Unutulmas

Cerrah amal tbbi mdahaleler sonrasnda, hastalarn vcutlarnda sarg bezi, tampon, pens, snger gibi ameliyatta kullanlan alet veya malzemelerin unutulmas, sadece lkemizde deil tm dnyada mahkemelere yansyan olaylarda grlmektedir1073. Bu tr durumlar, hastann lmne bile sebep olabilecek maddi manevi zararlara neden olan olaylardr. Baz hekimler tarafndan bu durum, ansszlk olarak deerlendirilmekte ve ok tecrbeli ve zenli hekimlerin bile bana gelebilecei savunulmaktadr1074. Baz hekimler iin ise, bu sorun ciddi olmakla birlikte basit bir ekilde zmlenebilir. Eer ameliyatn banda ve

tamamlanmasndan nce kullanlan malzemenin sarg bezi, tampon ve dier aletlerinin saym yaplrsa bu sorun ortadan kalkabilir1075. Bu nedenler de hastann vcudunda yabanc madde unutulmas hekimin zensizlii, dikkatsizlii ve kusuru olarak deerlendirilebilir. Yargtayn bu konudaki gr de ayn yndedir: Daval operatr doktorun, davacnn vcudunda ameliyat esnasnda 2 metre uzunluunda gazl bezi unutmas, bizatihi sorumlu olmasn gerektirir ar bir ihmaldir. Esasen tp dalnda unutma ho grlmesi, msamaha ile karlanmas mmkn olmayan kusurlu davrantr. Srf bu nitelii itibariyle, olayn bir uzman nnde incelettirilmesine de ihtiya yoktur. nk bir operatrn ameliyat srasnda mesleki deil, meslek d dikkatinin bile byle bir olaya asla meydan vermemesi asldr. Bu ak duruma ramen, Yksek Salk urasnn olayn en normal dikkat ve zen
1073 1074

1075

Giesen (international) s. 139 vd. Bkz. Hakeri, s.352.; Mahkemenin talimat ile nne getirilen dava dosyasn inceleyen Yksek salk uras, 19 Kasm 1975 gnl karar ile ameliyat srasnda vcutta gazl bez unutulmas nadirde olsa mmkn olaylardan olup, byk ameliyatlarn grlebilen ihtilaflarndandr. Bu itibarla ameliyat sahasnda gaz tamponu brakan Op.Dr...ya atf kabil bir hata yklenemez. eklinde gr bildirilen bilirkii raporuna dayanlarak red edilen dava, temyiz incelemesinde Yargtay tarafndan bozulmutur. Yarg. 13.H.D. T.14.2.1983, E.1982/7237, K.1983/1783, www.kazanci.com (eriim tarihi: 24.04.2006) Polat, s. 190.

308

zorunluluunu bir yana iterek gazl bezin ameliyat sahasnda unutulmasnn nadide de olsa mmkn olaylardan kabul edilmesi yetersiz olup, ayrca sorunun niteliini kavramaktan da uzaktr1076 Hastann dolam sisteminde bir kataterin kaybolmas1077, bbrek ta ameliyatnda cerrahi bann hastada unutulmas1078, hastann karnnda ine unutulmas1079, hastann safra kesesinde klips unutulmas1080, hastann midesinde maa unutulmas1081 ve hastann karnnda 152.4 mm uzunluunda kelly pensi denen bir aletin unutularak 5 yl sonra bulunmas1082 gibi olaylar cerrahi mdahalelerde ounlukla hekimin sorumluluu ile sonulanmaktadr. Ancak hasta, belli bir zaman dilimi iinde farkl hekimlere birden fazla ameliyat oldu ise ve hastann vcudunda unutulan aletin hangi ameliyat esnasnda unutulduu tam olarak belirlenemedi ise, hekim illiyet bann kurulamamas nedeniyle sorumlu olmaktan kurtulabilir1083.

d. Tehise Ynelik Gerekli Tetkiklerin Yaplmamas

Hekimin, hastasnn salk durumunu belirleyebilmesi baz durumlarda, belli tetkiklerin yaplmasna bal olabilir. Bu tetkiklerin sonularna gre tehis
1076

1077 1078 1079

1080 1081 1082

1083

Yarg. 13.HD., E.1982/7237, K.1983/1783, T.14.3.1983, www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 24.4.2006) Mc Laughlin v. Rush Presbyterian St Lukes Medical Center). City of Somerset v. Hart, 549 SW2d 814 (Ky 1977). Tramutola v. Bortone, 288 A2d 863 (NJ Super 1972).; Jackson v. United States, 182 F Supp. 907 (D Md 1960) Flanagon v. Mount Eden Hospital, 301 NYS2d 23 (1969). Melnyk v. Cleveland Clinic, 290 NE2d 916 (Ohio 1972). Gloning v. Miller (1953) 10 WWR 414 (Alta SC).; ayn tr de bir baka olay iin bkz. Mc Cluskey v. Thranow, 142 NW2d 787 (Wis 1966). rnein, bir olayda 1961 ylnda hastann karnnda bulunan aletin 1944 ve 1959 yllar arasnda yaplan hangi operasyonda kald tespit edilememitir. Radclyffe v. Rennie (1965) SCR 703.; Ayn ekilde, hastann karnnda kalan laparatomy paketinin daha nce olduu drt ameliyattan hangisinde kald belirlenememitir. Clinard v. Pennington, 438 SW2d 748 (Tenn App 1969).

309

koyulabilir ve uygun tedavi yntemi tespit edilebilir. Hekim, gerekli ve belirleyici olduu halde rnein, tomografi, MR, ultrason, syntigrafi gibi radyolojik incelemeleri hi istememi ise, hasta da mevcut olan hastalklarn ya da zel durumlarn tespit edilememesi nedeniyle ortaya kan zarardan sorumlu olacaktr. rnein, tedaviye balanmadan nce alerji ya da tetanaza kar test yaplp yaplmamas douraca sonular asndan farkl olacaktr1084.

e. Yanl Tedavi Yntemi, Yanl la Seme veya Uygulamay Yanl Yapma Hukuki kurallara ve etik ilkelere gre, hekim hastasna uygulayaca tedavi yntemini semede mesleki bilgi ve vicdani kanaatine gre serbest olsa da, prensip olarak hekim hastas iin en az tehlikeli ve en faydal yntemi semelidir1085. Hekim durumun zelliklerine gre gerekli tedbirleri almak ve hastasn riskler konusunda geni ekilde aydnlatarak rzasn elde etmek kaydyla, daha az denemi ancak hastasna daha fazla fayda salayabilecei bir tedavi yntemini de seebilir (TDN.m.10). Ancak rnein ila tedavisi ile iyileebilecek bir hastalk iin son are olan cerrahi mdahaleye ncelikle bavurulmas durumunda tbbn tannan ve kabul edilen ilkelerine uyulmad kabul edilebilir1086. Hekimin tbbi uygulama hatas nedeniyle, sorumluluunu douran nemli bir baka konu da ilalar ile ilgili yaplan hatadr1087. Tedavi iin uygun ilac yanl
1084 1085 1086

1087

Robinson v.Post Office (1974) 2 ALL ER 737 CA., Giesen (international) s. 134. Ayan, s. 66. Hanc, (malpraktis) s.103.; rnein, British Columbia Law Reports da yaymlanan bir yksek mahkeme kararnda , hastaya gereksiz yere mastectomy (memenin alnmas ameliyat) yaplmas, hekimin tbbi uygulama hatas olarak kabul edilmitir: Down v. Royal Jubilee Hosp. (1980) 24 BCLR 296 (SC). Farmakolojik hata olarak da ifade edilen ila kullanmna ynelik hatalar iin bkz. Demir (AHFD) s. 244. ; Soyaslan, (ilala tedavi) s. 230 vd.; nver, (endikasyon) s. 55 vd. ; la komplikasyonlar ile ilgi olarak ayrca bkz. ztrkler, s. 410 vd.

310

uygulama, doz miktarnda yanlma1088, deri ii yerine altna enjeksiyon, konulan tehis ve tanya ramen tamamen yanl bir ilacn seilmesi gibi durumlarda, tbbi uygulama hatalarna rnek olarak verilebilir1089. Yabanc mahkeme kararnda yer alan bir olayda, ila retici firmann pediatrik kullanm iin uygun deildir uyarsna ramen, hekimin penicilin ve streptomycin ilalarn, yetikinlere verilen dozun %75 azn ocuk hastasna uygulamas sonucu kalc sinir zedelenmesine neden olmas, hekimin tbbi uygulama hatasnn bir sonucudur1090. Uygulamann yanl yaplmas ile ilgili olarak ,en ok grlen olaylardan biri de, kanser hastalarna uygulanan yksek doz radyasyon nedeniyle zarar grmeleridir1091. Tbbi mdahale yaplrken, hastann salkl organlarna zarar verilmesi de, ciddi sonular yaratan tbbi uygulama hatalardr. rnein enjeksiyon ile uygulanan bir kemoterapi tedavisinde inenin hastann koluna batmas ve ilacn dokulara gemesi nedeniyle kolun zarar grmesi, bu nedenle hastann birok ameliyat olmas durumunda Kanada Yksek Mahkemesi hekimin kusurlu olduuna karar vermitir1092.

1088 1089

1090

1091 1092

Reynard v.Carr (1983) 30 CCLT 42, 49 (BCSC), Giesen (international) s.133. Hanc, (kt uygulama) s. 308. ; rnein, hekimin, hastasn hi grmeden telefonla ila tedavisine girimesi, ilala ilgili olarak kullanm ve uygulama dozlarn aratrmadan reete etmesi, kullanm alan dnda, yksek ya da dk dozda ila kullanlmas yolu ile yaplan uygulamalar asndan, tibb zen ykmnn ihlali gereklemi olduu kabul edilebilir. Bkz. Demir, (AHFD) s. 244. Koury v. Follo, 158 SE2d 548 (NC 1968).; lalarn uygulanmas gerekenden yksek dozda verilmesi de hastalarn bazen lmle dahi sonulanabilecek ekilde zarar grmesine neden olabilmektedir. rnein, novocaine yerine adrenalin enjekte edilen iki hasta hayatn kaybetmitir: Budgen v. Harbour View Hosp. (1947) 2 DLR 338 (NS SC).; Pollard v. Chipperfield (1952) 7 WWR 596 (Sask CA).; Ayn ekilde yksek dozda verilen ila nedeniyle beyinde hasar olumas: Talcott v. Holl, 224 SO2d 420 (Fla App 1969). Dier kararlar iin bkz. Giesen (international) s. 141. Stein v. Baum, 232 NE2d 96 (III.App 1967); Quinlan v. Gudes, 140 NW2d 782 (Mich App.1967) Arnold v. Bonnell (1984) 55 NBR2d 385 (NB QB).; Ayn tr kararlar iin bkz. Marrero v. Goldsmith, 486 SO2d 530 (Fla 1986).; Hoven v. Rice Men Hosp. 386 NW2d 752 (Minn App 1986).; Schaffner v. Cumberland County Hosp. 326 SE2d 116 (NC App 1985).

311

f. Yanl organn ya da hastann ameliyat edilmesi

Sa bbrek yerine sol bbrein alnmas, gz ameliyat olmas gereken hastaya rahim ameliyat yaplmas1093 elbette tbbi hatalarn en rktc olan rnekleridir. Ancak, ne yazk ki, bu tr ameliyat hatalar hi de azmsanamayacak sklk ve sayda gerekletii iin, Dnya Salk rgt (WHO) Ekim 2004 ylndan itibaren hasta gvenliini zerine almalara balamtr. Aratrma sonular gstermektedir ki, belirli tbbi standartlara uyulmas halinde, ameliyatlar sonucunda ortaya kan birok komplikasyon ve lm olaynn nne geilebilmesi mmkndr. Bu nedenle, Dnya Salk rgt tarafndan organize edilen ve ameliyatlarda riskleri azaltmay hedefleyen en son proje kapsamnda Gvenli Ameliyat Hayat Kurtarr slogan ile ameliyat yapan ekiplere ynelik olarak bir denetim listesi hazrlanmtr1094. Ameliyat sonrasnda yaanan olumsuzluklar daima hekime ykletiliyorsa da, bu projeler kapsamnda Dnya Salk rgt tarafndan da vurguland gibi, salk hizmetlerinde baarnn srr ekip almasndan gemektedir. Hekimin sorumluluunun yan sra, anestezi uzman, hemire, salk teknisyenleri ve ameliyatta grev alan herkesin bunun yan sra, alt yap koullarnn,

1093

1094

Rahminde kist bulunan .B. ile gznde katarkt bulunan S.K. ayn anda ameliyathaneye getirilmesiyle hatalar zinciri balad. ki hasta yan yana sedyelerde yatyordu. Klnn zerine yanllkla .B.nin, .B.nin ise S.K.nn dosyas koyuldu. Kadn hastalklar ve doum uzmanyla anestezi uzman, belli ki adn dahi sormadan S.K.y ameliyata ald. Onun rahmi karlrken, gz doktorlar .B.nin kendi hastalar olmadn fark ettiler. Servislerde hastay aramaya baladlar. Sonunda S.K.y buldular ama artk ok geti, 55 yandaki kadn rahminden olmutu. Cerrah ve anestezi uzman hakknda soruturma balatld. Hi deilse bundan sonra benzer olaylarn nne gemek iin hastalara bileklik taklmas karar alnd. Mesude Eran, Hrriyet Gazetesi, 3 Austos 2008. Dnya Salk rgt (World Health Organisation) verilerine gre, dnyada bir ylda 234 milyon ameliyat yaplmaktadr. Gelimi lkelerde ameliyatlarda komplikasyon grlme skl %3-16 ve bunlarn %4-8i kalc bir sakatlk veya lmle sonuland belirtilmektedir. Bu rakamlar gelimekte olan lkelerde daha da yksek bir oranda %5-10 arasnda ifade edilmektedir. Gvenli Ameliyat Hayat Kurtarr slogan ile yrtlen projede, ameliyat ekipleri tarafndan yeni denetim listesinin uyguland 8 pilot blgede, ameliyat risklerinin %50ye varan oranda azald grlmtr. Ayrntl bilgi iin bkz. http://www.who.int/patientsafety/en/

312

ameliyatn yapld kurumun durumunun ya da alma artlar gibi faktrlerinde sonuta etkili olduu kabul edilmektedir.

Gerekli dikkat ve zenin, gsterilmemesi sonucu yanl organlarn alnmas, hastalar asndan geri dn olmayan zararlara neden olabilmektedir. rnein: Ameliyathane sorumlusu doktor sann grevlendirilmesi zerine, gz ihtisas yapmakta olan dier doktor sann; madurenin dosyasn incelemeden, salam gzn ameliyat ederek ald, dier gznde zorunlu olarak alnmas sonucu, madurenin iki gznn kr olduu1095. Bir baka olayda da: ,.devlet hastanesi di polikliniinde di tabibi olarak grevli bulunduu bildirilen sann di ektirmek zere kendisine bavuran Snin ekilmesi gereken sol st ene IV-V no.lu rk dileri yerine sa st enesindeki IV-V no.lu salam dileri ekmesi biiminde oluan eylemde.1096.

g. Kontrol, Gzetim ve Tedavi Sonras Bakm Hatalar

Hekim uygulad tedavinin ya da gerekletirdii cerrahi mdahalenin baarsn ya da baarszln kontrol altnda tutmak ve takip etmek zorundadr ki, bu da kendisine yklenmi olan mesleki zen ykmnn bir gereidir. rnein,

1095

1096

Yarg. 2.CD., 24.4.1996 T., 1996/4493 E., 1996/4682 K., Bkz.Sava, (hekimin sorumluluu) s.186. Yarg. 4.CD., 12.11.2003 T., 2002/28399 E., 2003/11352 K., Bzk. Sava (hekimin sorumluluu) s.186.

313

hekim riskli hamilelik olarak snflandrd hastasn, bu durumun gerektirdii younlukta bir zen ve dikkat ile takip gstermek zorundadr1097.

Yargtay bir kararnda Somut olayda hkme esas alnan Adli Tp Genel Kurulunun 29.1.2004 tarihli raporunda, daval doum ve kadn hastalklar uzman Dr.A.nn davacnn annesi olan S.nin doum sonras takibinde zensiz ve dikkatsiz davrand, kontrolleri srasnda balam olan enfeksiyona ynelik tedaviye balamad, bu nedenle olayda 2/8 orannda kusurlu bulunduu aklanmtr.1098.

Tedavi sonrasnda uygulanmak zere, hekim tarafndan hastaya verilmesi gereken bilgiler ve yaplmas gereken nemli uyarlar olabilir. Hekim, bunlar eksiksiz yerine getirmekle ykmldr ancak hastann da bu konu da aktif katlmna ve ibirliine ihtiyac vardr. rnein, hastann yapmas ya da yapmamas gereken fiziksel hareketler, uygulamas gereken diyet, dzenli kontrole gelmesi gibi. Dier yandan, hekimlerin ilalar denetlemek gibi bir ykmllkleri olmasa da, nerdikleri ve reeteye yazdklar ilalar ile ilgili bilgiyi hastalarna salamalar gerekir1099. rnein, hastann zel durumu ile ilacn etkisi ya da birden fazla ila kullanlacak ise bunlarn birbirleri ile etkileimleri konusunda hekim dikkatli ve uyarc olmaldr.

Yargtay bir kararnda bu konuyla ilgili olarak u ifadeleri kullanmtr: ocuk olan hastann, ya ve kilosu ile genel anestezi altnda olduu ve verilen

1097

1098

1099

Edmison v. Boyd (1985) 62 AR 118 (Alta QB) Olayda hamile kadn ok kilolu olmas, ok ksa boylu (cce) olmas ve ok dk yapm olmasna ramen hekim tarafndan bu riskler nedeni ile daha dikkatli ve daha zeni takip edilmemi ve sonuta bebek spastik rahatszlklar ile dnyaya gelmitir. Yarg. 13.HD., E.2005/3645, K.2005/11796, T.8.7.2005, http://www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 07.02.2008) Soyaslan, (ilala tedavi) s. 335.

314

ilalarn birbirini etkileyip hastaya daha fazla tesir edebilecei hususlar nazara alnmad, dolays ile ameliyat srasnda doktorlarn gerekli dikkat, zen ve ciddiyeti gstermedikleri sabit olduundan olayda daval hastane ve doktorlarn kusurlu olduklarnn kabul zorunludur.1100.

Hekimin sorumluluunu gerektiren ve ilalarla ilgili tedavi hatalarna, hekimin hastasna yanl ila vermesi; hastalar kartrarak baka bir hasta iin nerilen bir ilacn bir dier hastaya enjekte edilmesi1101; yanl doz nerilmesi vb. olaylar rnek olarak verilebilir.

Yargtayn 2006 tarihli bir kararnda da; Davac yzndeki krk, leke ve sivilce izlerinin silinmesi iin daval doktora bavurmu, daval doktor da, kiinin salna zarar verecek biimde izinsiz ve ruhsatsz maddeyi uygulayarak, davacnn yznde sert modller olumasna, gz kapann dmesine, krk ve izlerin derinleip yenilerinin eklenmesi suretiyle byk ar ve zdrap ekmesine neden olmutur. Bu yzden daval doktor ortaya kan zararn tamamndan

sorumludur.1102.

1100

1101

1102

Yarg. 13.HD., E.2004/12088, K.2005/1728, T.7.2.2005, http://www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 07.02.2008) Hastaya yanl ila enjekte edilerek, ilgilinin parmann kangren olmas nedeniyle kesilmesine sebep olan idarenin salk hizmetinin kusurlu olduu, uranlan zararn tazmini gerektii 1997 tarihli bir Dantay kararnda da yer almtr. Dantay 10.HD., 08.12.1997, 2121/5476. Yarg. 13.HD. 13.04.2006, 905/5549, www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 13.08.2008)

315

3. TIBB MESLEK KUSURU KAVRAMI

Meslek kusuru (Kunstfehler) kavram, doktrin ve itihat tarafndan gelitirilen ancak zerinde farkl grlerin ileri srld tartmalarn konusu olmaya devam eden bir kavramdr1103.

Hekimlik meslei asndan, tbbn gelimilik seviyesine gre zarar verici bir sonu douran ya da dourma ihtimali olan her eylem hekimin meslek kusuru olarak deerlendirilebilir. Daha ak ifade etmek gerekirse, hekim bir yapma eylemi ile tedaviye ynelik olmayan ya da tbbi adan kabul grm ilkelerin dna karak bir uygulama yapm olabilecei gibi; bir yapmama eylemi ile tbbi adan zorunlu olarak uygulamas gereken bir tedaviyi ya da mdahaleyi yerine getirmeyerek bir meslek kusuru ilemi olabilir. Bir baka adan da, meslek hatas tbbi bilgi seviyesine gre gsterilmesi gereken zenin gsterilmemi olmas nedeni ile tedavinin hatal olmasn ifade etmektedir1104.

Meslek kusuru ile ilgili olarak genel kabul grm tanm ise, meslek kusuru, tp ilminin genel olarak tannan kurallarnn kusurlu bir ihlalini ifade eder. Hekim, tp biliminin ve uygulamasnn genel olarak kabul edilmi kurallarn, yeterince dikkatli ve zenli olmad iin ihlal ederek inedi ise meslek kusuru ilemi demektir1105 eklinde ifadeler ile yaplmtr. Meslek kusuru aslnda objektif zen

1103

1104

1105

Meslek kusuru iin, Alman doktrininde, tedavi hatas (Behandlungsfehler), hekim hatas (Arztfehler), ya da meslek hatas (Berufsfehler) gibi ifadeler de kullanlmaktadr. Bkz. Kuhn, Moritz: rztliche Kunstfehler SJZ 1987, s. 353-364.; Der rztliche Behandlungsfehler Giesen (arzthaftung), s. 57 vd.;(Kunstfehler) Behandlungsfehler Roggo, s. 56 vd.;Kunstfehler Ott, s.121 vd.; Kunstfehler/Behandlungsfehler Wiegand (arztvertrag) s. 96.; Ayan, s. 104. Grler iin Bkz. Ayan, s. 105.; enocak, (hekim) s. 83 vd.; Giesen, (Arzthaftungsrecht) s.97 vd. Meslek kusurunun bu ekilde tanmlanmas ve ifade edilmesi 1879 ylnda Rudolf Virchow tarafndan yaplmtr. Ayrntl bilgi iin Ayan, s.105.; enocak, (hekim) s. 83.

316

ykmnn ihlali ile ayn anlama gelmektedir. Ancak zen gsterme ykmne aykrlk, bir de sorumlulua yol aabilecek ekilde kusurlu olarak tespit edilmektedir1106. Eer hekim tp biliminin tand kurallara aykr hareket ediyorsa, hukuka aykr da hareket ediyor demektir; ancak hekimin sorumluluu iin bu yeterli deildir. Hekimin davrannn knanabilir yani kusurlu olup olmad da aratrlmaldr1107.

Hangi ekilde ifade edilirse edilsin, meslek kusurunun sz konusu olabilmesi iin, her durumda tp bilimin genel olarak kabul edilmi kurallarna aykr gelen bir davrann varl gerekir. Bu durumda, meslek kusuru kavram, kendisini oluturan iki unsurdan olumaktadr. Birincisi, tp biliminin genel olarak tannm kurallar, ikincisi ise tp biliminin genel olarak tannm kurallarna aykrlk dr.

a. Tp Biliminin Genel Olarak Tannp Kabul Edilmi Kurallar

Hekimler tbbi faaliyetlerini yerine getirirken, gerek genel dzenlemelerde gerekse salk mevzuatnda yer alan ve belli tr davranlar emreden hukuk kurallarna uymak zorundadrlar. Ancak, bunun yan sra bilimsel adan genel kabul grm tp kurallarna1108 da uygun davranma ykm altndadrlar. Tp, bir meslek ve bir sanat olmasnn yan sra bilimsel uygulamal bir etkinliktir. Bu nedenle amacn gerekletirmek iin bilimin btn dallarndaki bilimsel bilgileri ve bilimin
1106

1107 1108

Ayan, s. 107 vd.; Demire gre hekimin hem tehis hem de tedavi aamalarnda sergiledii bir tbbi zen yokluu ya da eksiklii, sonuta bir tbbi meslek kusuru (malpraktis) olarak kabul edilmekte, bu da tbbn kt uygulanmas anlamna gelmektedir. Ayrntlar iin bkz. Demir, (kurultay) s. 156. Erta, s. 186 vd. Tp biliminin genel olarak tannp kabul edilmi kurallar yani denenmi ve bilinen meslek kurallar tbbi standart olarak ifade edilmektedir. Bkz. 11.IV.B.2.a.

317

yntem bilgisini kullanan teknik bir disiplindir1109. Dier yandan, tp bilimi srekli gelime iinde olan dinamik bir yapya sahiptir. Dolaysyla, geerlilii tartmal olan ve henz genel olarak kabul grmemi kurallar olabilecei gibi bir hastalk ya da tedavi ynteminin pek ok farkl alm ve uygulamas da mmkn olabilir. Bu nedenle, tp bilimince genel olarak bilinen ve tannan bir kuraln varlndan sz edebilmek iin, bu kuraln hekimlerin byk ounluu tarafndan ayn veya benzer durumlarda srekli uygulanyor olmas gerekir1110.

Hekimler, uygun bulduklar tedavi yntemlerini bir anlamda ara ve metotlar1111-mesleki bilgi ve vicdani kanaatlerine gre zgrce seebilme hakkna sahiptirler1112. Dier yandan her tr hastalk, tedavi, tbb mdahale asndan farkl yaklamlar ya da ekolleri benimsemeleri de mmkndr1113. Somut olayn zelliklerine, hastann genel durumuna gre en uygun tedavinin hangisi olabileceini en doru deerlendirecek kii hekimdir. Hekimin bu alandaki deerlendirme ve seme hakkn elinden alnmas, tp biliminin gelimesine ve ilerlemesine de zarar verir.

Belli durumlar da hekim, tp bilimi tarafndan daha az kabul grm, yaygn bir uygulamaya kavumam ama somut olayn zelliklerine gre hastaya yarar salama ans daha yksek olan bir yntemi de seebilir. Hekimin, yeteri kadar yaygn uygulamas olmayan ama meslek bilgi ve vicdan kanaatine gre hastasna daha yararl olacan, iyileme ansn artracan dnd bir tedavi yntemini
1109 1110 1111 1112

1113

obanolu, s. 13. Ayan, s. 106.; enocak, (hekim) s. 84.; Doan, s . 50. Aolu, s. 82 TDN m.6: Tabip ve di tabibi, sanat ve mesleini icra ederken, hibir tesir ve nfuza kaplmakszn, vicdan ve meslek kanaatine gre hareket eder. Tabip ve di tabibi, tatbik edecei tedaviyi tayinde serbesttir. Giesen, (international) s. 133.

318

ya da cerrahi mdahaleyi tercih etmesi halinde hastasn ayrntl bir ekilde aydnlatmaldr1114.

Alman Federal Yksek Mahkemesi 2007 tarihli bir kararnda, hekimin tedavi yntemini seme konusunda ki zgrln vurgulam ve bu grn: Hekimin emin bir iyileme yntemi yerine, risk ve yarar dengesini objektif olarak gzetmesi kayd ile mevcut zel duruma gre daha fazla iyileme salayacan dnd bir baka yntemi semesi mmkndr.. Ancak hekim uygulad yntemin, tbbi standartlarn dnda bir tedavi yntemi olduu ve etkinlii konusunda yeterli bilgi olmadn hastasna aklamak zorundadr. Hekim byle bir durumda hastasnn varsaymsal onamna dayanamaz.1115 ifadeleri ile ekillendirmitir.

Yargtayn bu konuda yerlemi gr ise kararlara ...Doktor, hastasnn zarar grmemesi iin mesleki tm artlar yerine getirmek, hastann durumunu tbbi adan zamannda ve gecikmeksizin saptayp, somut durumun gerektirdii nlemleri eksiksiz biimde almak, uygun tedaviyi de yine gecikmeden belirleyip uygulamak zorundadr. Asgari dzeyde dahi olsa tereddt douran durumlarda, bu teredddn ortadan kaldracak aratrmalar yapmak ve bu arada koruyucu tedbirleri almakla ykmldr. eitli tedavi yntemleri arasnda bir seim yaplrken, hastann ve

1114 1115

Tandoan, (borlar) s.417.; Aolu, s. 83. Hekim standardn dnda ve istatiksel verileri yeterli olmayan yeni bir tedavi uygulamas yapmaktadr. Kaym diskler, bir katater yardm ile farkl ila karmlarnn spinal kanala enjekte edilerek tedavi edilmeye allmaktadr. Uygulama sonucunda hastann dayanlmaz arlar olmu, hekim telefon ile ar kesici ilacn artrlmasn nermitir. Ancak arlar devam edince, bu kez hekim yine telefon ile- kataterin 1 cm. ekilmesini sylemitir. Arlar sona ermi ancak mesane ve barsaklar korkun zarar grmtr. ..Olayda bir tedavi hatas vardr. Arlarn yeni tedavi ynteminden kaynakland aktr ve daha zenli ve dikkatli bir ekilde kontrol altnda tutulmas gerekir. Kald ki, hibir ekilde hekim yaplmas gerekeni telefon ile belirtmemeli, hastasnn bizzat grmeli ve incelemelidir. Ek olarak, hekim hastasna yeterli bilgi vermemi olmaktan dolay da sorumludur. Bundesgerichtshof, 22.5.2007, VI ZR 35/06, Spickhoff, s. 10.

319

hastaln gz nnde tutulmak, onu risk altna sokacak tutum ve davranlardan kanlmak ve en emin yol seilmelidir. ekilde yansmaktadr1116.

b. Tp Biliminin Genel Olarak Tannp Kabul Edilmi Kurallarna Aykrlk

Hekimin, meslek kusurunun varlndan sz edebilmek iin tp biliminin genel olarak tannp kabul edilmi kurallarnn inenmesi ve kusurlu olarak bu kurallara aykr davranm olmas gerekir1117. Dier bir ifadeyle, hekime meslek kusuru olarak ykletilen, bilinen ve kabul edilen tp kurallarnn yani tbbi standartlarn ihlal edilmesi ile ortaya kan tbbi uygulama hatalardr1118.

Yargtay 1974 ylnda vermi olduu bir kararda, ifade etmeye altklarmz u ekilde dile getirmitir: Bir meslek veya sanat erbab, meslek ve sanatn icra ederken muhakkak surette bilmesi gereken bir konuyu bilmemesi veya zararn nne gemek iin bilimin lzum gsterdii tedbirleri ihmal etmesi yznden zarara sebebiyet verirse sorumlu olur. Ancak muhakkak olmayan tartlan ve genellikle kabul olunmayan bilim kurallarna riayetsiz sorumluluu gerektiren bir kusur
1116

1117 1118

Yarg. 13.HD. T.7.2.2005, E.2004/12088, K.2005/1728.; Yarg.13.HD. T.25.4.2002, E.2002/2589, K.2002/4560.; Yarg.13.HD. T.8.7.2005, E.2005/3645, K.2005/11796.; Yarg.13.HD. T.6.7.2006, E.2006/5518, K.2006/11185.; Yarg. 13.HD. T.10.10.2006, E.2006/10068, K.2006/13288.; Yarg.13.HD. T.19.10.2006, E.2006/10057, K.2006/13842.; Yarg.13.HD. T.6.3.2003, E.2002/13959, K.2003/2380.; Doktor tbbi adan nlemleri eksiksiz biimde ve gecikmeden belrileyip uygulamaldr. Tbbn gerek ve kurallarna uygun davranlmakla birlikte sonu deimemi ise doktor sorumlu tutulamaz Yarg.13.HD.28.11.2005, E.2005/11159, K.2005/17474. www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008); Yarg.13.HD. T.9.4.2003, E.2003/711, K.2003/4255. www.kazanc.com (eriim tarihi: 13.07.2007).; ..hekim salkla ilgili fiillerde, rzay saladktan sonra tp biliminin snrlar iinde hareket etmek ykmll altndadr Yarg. 4.HD. T.7.3.1977, E.1976/6297, K.1977/2541 www.kazanci.com. (eriim tarihi: 22.10.2007) Ayan, s. 106.; enocak, s. 84.; Aolu, s.83. Tbbi Uygulama Hatalar (Malpraktis) kavram iin Bkz. 11.IV. B.2.

320

saylmaz. Doktorlar tarafndan yaplan ameliyatlar beklenilen iyi sonucu vermemi olsa dahi tp biliminin btn kurallar uygun bir mdahale yaplm ise, artk doktora kusur izafe edilmediinden meydana gelen sonutan sorumlu olmaz.1119.

4. YA YKMLER HLAL LE LGL KUSURLAR

a. Genel Olarak

Yukarda ifade etmeye altmz gibi, szleme ilikisinde alacaklnn edim menfaatinin yan sra bir de korunma menfaati yer almaktadr. Edim menfaati, szlemenin konusunu tekil eden asli edim ykmnn tam ve gerei gibi yerine getirilmesi ile salanabilirken, korunma menfaati edim menfaati dnda kalan deerlerine herhangi bir zarar verilmemesi ile mmkn olur. Hekimlik szlemesi iin de bu durum geerlidir. Hekimlik szlemesi iinde ifaya yardmc yan ykmler olarak yer alan zen gsterme ve aydnlatlm rza alma ykmleri ile koruyucu yan ykmler nitelii tayan sadakat, sr saklama ve kaytlarn tutulmas ykmleri, hekim tarafndan kusurlu olarak ihlal edildii zaman szlemeye aykrlk ortaya kacaktr.

zellikle tbbi zen ykm, hekimin dier btn ykmlerini yerine getirmesinde ve bunlarn snrlarnn izilmesinde belirleyici nitelik olup, hekimin szleme nedeniyle tazminat demesine neden olabilir1120. Hekimin somut olayda

1119

1120

Yarg. 13.HD. T.14.10.1974, E.1973/2637, K.1974/2492. www.kazanci.com (eriim tarihi: 02.07.2008). Demir, (kurultay) s. 155.

321

mesleki kusurunun olup olmad ve bu nedenle bir tbbi kt uygulamann ortaya kp kmad, hekimin gsterdii zen ile tespit edilmeye allmaktadr.

b. Hekimin zen Gsterme Ykm hlali

Yukarda ayrntlar ile incelemeye altmz gibi, hekimlik szlemesinin en nemli ykmlerinden biri olan zen gsterme ykmne aykrlk, hekimin tbb standartlardan sapan kusurlu davranlar olarak nitelendirilmekte ve bir tbb uygulama hatas (malpraktis) olarak sorumluluunu dourmaktadr. Hekimin zen gsterme ykm, hem asli edim ykmn hem de dier yan ykmlerini ifa ederken dikkate alnmas gereken bir ykmdr.

Hekimin zen gsterme ykm, yarg kararlarnda deiik ifadeler ile yer almakta ve vekil konumundaki hekime vekaleti gerei gibi ifa etmemi olma hkm ve sonucunu dourmaktadr. zellikle, 2000 ylndan itibaren Yargtay kararlarnda, dava temeli vekalet szlemesi ve zen ykmne aykrla dayandrlan davalarda, titiz bir ihtimam ve dikkat gstermek, hem mesleki hem de hayat tecrbelerine gre zenli davranmak ve gerekli tm tedbirleri almak hekimin zen gsterme ykmnn ls olarak kabul edilerek ele alnmaktadr.

Yargtay uygulamalarnda yer alan aadaki olaylar, hekimin zen gsterme ykmnn ihlali nedeniyle sorumluluunu gerektirecek ekilde hkme

balanmtr: Burun rahatszl nedeniyle yanl ameliyat yaplarak daman

322

delinmesi1121; koltuk altndaki kitlenin alnmas srasnda sinirlerinde kesilerek sol kolun fel olmas1122; doum srasnda ocuun omuz sinirlerinin zedelenmesi ve sakat kalmas1123; d gebelik ihtimalinin aratrlmam olmas1124; ameliyat srasnda tutulmas gereken kaytlarn tutulmamas, ameliyat ile ilgili raporun 7-8 ay sonra tutulmas, ocuk olan hastann ya ve kilosu ile genel anestezi altnda olduu ve verilen ilalarn birbirini etkileyip hastaya daha fazla tesir edebilecei hususlar nazara alnmamas1125; doum sonras takip srasnda yaplan kontrollerde, balam olan enfeksiyona ynelik bir tedaviye balanmam olmas1126; hastann gsndeki kitleye mdahale etmek amacyla iaretleme yapmak iin kullanlan tel kancann bir ksmnn hastann gsnde unutulmas1127; hastaya yazlan ilalarn mide kanamas geirilmesine neden olup olmayacann detayl aratrlmam olmas1128.

c. Hekimin Aydnlatma Ykm hlali

Hekimin, hastasn aydnlatma ykm, hekimlik szlemesinin nemli bir yan ykmdr1129. Hastaya yaplacak tbbi mdahalenin geerli olabilmesi, salkl

1121

1122

1123

1124

1125

1126

1127

1128

1129

Yarg.13.HD., E.2002/2589, K.2002/4560, T.25.4.2002. www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg.13.HD., E.2002/7925, K.2002/10687, T.15.10.2002.www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg.13.HD., E.2002/13959, K.2003/2380, T.6.3.2003. www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg.13.HD., E.2003/6060, K.2003/10174, T.16.9.2003. www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg.13.HD., E.2004/12088, K.2005/1728, T.7.2.2005. www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg.13.HD., E.2005/3645, K.2005/11796, T.8.7.2005. www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg.13.HD., E.2005/11159, K.2005/117474, T.28.11.2005.www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Yarg. 13.HD. E.2006/10057, K.2006/13842, T.19.10.2006, YKD. Cilt:33, S.7, Temmuz 2007, s. 1307-1310. Hekimin Hastay Aydnlatma Ykm iin Bkz. 8. VI.

323

ve geerli olarak rzasn aklam olmasna baldr. Rzann geerli olabilmesi ise, hastann ncelikle kendisine uygulanacak olan tbbi mdahalenin tr, konusu, biimi, zaman, sonular ve riskleri hakknda aydnlatlmas ile mmkndr. Bu nedenle, aydnlatma ykmnn ihlal edilmesi, hastann rzasnn, salkl bir iradeye dayanmad iin geersiz olmasna neden olur. Tbb mdahaleye rzann, salkl bir iradeye dayanmad durumlarda yaplan mdahale, hem hukuka aykr bir haksz fiil hem de szlemesel ykmlere aykr bir kt ifa hali olarak kabul edilir. Hekim, bu nedenle, hastaya ve yaknlarna verilen zarar tazmin etme ykmll altna girecektir1130. Bunun ceza hukuku bakmndan sonucu, hekimin yaralama suundan dolay sorumlu tutulabilecek olmasdr1131. zel hukuk asndan ise, hekimin aydnlatma ykmn ihlal etmi olmas eer bir zarara neden olmad rnein hasta iyileti ya da herhangi bir risk gereklemeden ameliyat sonuland ise, herhangi bir tazminat deme sorumluluuna neden olmayacaktr. Bir baka ifadeyle, hastann rzasna uygun mdahalenin yapld, salna kavutuu dolays ile herhangi bir zararn domad durumlarda, sorumluluun artlar yerine gelmedii iin tazminat talebinde bulunmak drstlk kuralna da aykrlk tekil edecektir1132.

Alman Federal Yksek Mahkemesinin 2008 tarihinde vermi olduu bir kararda, hekimin henz lisans almam bir ilac hastasna uygulamas sonucunda meydana gelen zarardan, hekimi uygulamay ortaya kmas muhtemel

komplikasyonlar asndan iyi takip etmedii; daha da nemlisi hastasn ilacn henz lisansl olmad ve bir takm bilinmeyen risklerin sz konusu olabilecei

1130 1131 1132

Demir, (AHFD) s. 242. Hakeri, (aydnlatma ve rza) s. 43. Zeytin, (tedavi) s. 114.

324

eklinde aydnlatmad gerekesi ile sorumlu tutmutur1133. Mahkemelere yansyan olaylarda aydnlatma ykmnn zenle ve dikkatle yerine getirilmemesi zellikle tbbi mdahalenin risklerinin nceden hastaya aklanmamas hallerinde sklkla grlmektedir1134. Hekimin, tehis ve tedavi ile ilgili yaplan tetkiklerin sonularnn hastaya bildirilmemesi gibi durumlar da aydnlatmann eksik ya da yetersiz yapld kabul edilmektedir1135.

TTB Yksek Onur Kurulu, hekimin, aydnlatma ykmn yerine getirmemi olmasn kusur olarak kabul etmekte ve kurul kendisine yaplan ikayet bavurularnda bu konuya ayr bir nem vermektedir1136. Konu ile ilgili birka vaka u ekilde ifade edilmitir:

38 yanda bekr bayan hasta, kanamalar olduu iin hekime bavurur. Rahimde ur (myom) olduu tespit edilerek, kendisine ameliyat nerilir. Kendisine verilen bilgi, tek bir myomun laparoskopik yntemle karlacadr. Kanama nedeniyle ak ameliyata geilir ve kanama durmad iin rahim tamamen alnr (histerektomi). Hasta rahminin alnmasndan hi bahsedilmediini, bekr ve ocuk sahibi olabilecek

1133

1134 1135

1136

Davaya konu olan vaka, Amerikada henz lisans alm bir epilepsi ilacnn hastaya uygulanarak, hastada tedavi edilemeyecek grme hasarna neden olmas ile ilgilidir. la hastaya uyguland srada, birka Avrupa Birlii lkesi dnda, ne Amerika da ne de Almanya da lisans almamt. Hekim, sz konusu ilacn henz insanlarda grme bozukluu yaratp yaratmayacann bilinmediini bilmekte idi. lacn, hastaya uygulanmasndan bir sre sonra, grme ile ilgili problemler balad ve buna ramen ila uygulamasna bir sre daha devam edildi. Bu durumda, Yksek Mahkeme hekimin henz lisanslanmam bir ila ile hastasn iyiletirmeye almasnn yasak olmadn ama tedavi srecini zellikle de gz hasar meydana gelebilme ihtimalini ok iyi takip-kontrol etme sorumluluu altnda olduunu ifade etmitir: Gerekli gzetimin yaplmam olmas bir hatadr. Dahas, hekimin kullanaca ilacn lisansz olduu ve bilinmeyen bir takm risklerin ortaya kabilecei konusunda hastasna yeterli bilgi vermedii belirlenmitir. Bundesgerichtshof, 27.3.2008, VI ZR 55/05, Spickhoff, s.9-10. BGE 120 II 248, 249..; BGE 115 II 62, 65.; Chester v. Afshar 2004 UKHL 41. Truman v. Thomas, 27 Cal.3d. 285, 165 Cal. Rptr. 308, 611 P.2d 902, 905 (1980) Bkz. Roggo, s. 187. elik, s. 79 vd.

325

yata olduunu belirtir. Hekim, durumun bir komplikasyon olduunu, hastann hayat iin rahmin alnmasnn kanlmaz olduunu vurgular. Bilirkii de, komplikasyon olduunu teyit eder ve hekimin kusursuz olduunu belirtir. YOK (Yksek Onur Kurulu) da olay komplikasyon olarak deerlendirir ve herhangi bir tbbi uygulama hatas olmadna ifade eder. Ancak, hekimin hastay ameliyat ncesinde komplikasyonlar ve olas sonular ile ilgili olarak aydnlatmad ve rahmin alnmas iin onamn almad, hasta yaknlarn dahi bilgilendirmedii gerekesi ile kusurlu bulmutur. Hasta, her iki dizinde ar ve sorunlar ile ilgili olarak hekime bavurur. Sol diz arlkl olmak zere her iki dizde ameliyat gerektirecek eklem hastal saptanr. Hasta sol dizinden ameliyat olmak zere uyutulur ancak kendisine geldiinde sa dizinden ameliyat yapldn grr. Yanl dizinin ameliyat edildiini syleyen hastaya karlk, hekim MR da her iki dizinde problemli olduunun grldn ve nce daha hafif arzas olan taraf ameliyat etmenin mesleki seimi olduunu ifade eder. YOK hekimin mesleki deneyimi nedeni ile byle bir seim yapmaya yetkisi olduunu, ancak hastann dosyasna tan blmnde sol diz yazld ve bu konuda hastasna bilgi vermediini veya eksik bilgi verdiini dolays ile aydnlatlm onamn gereklerini yerine getirmediini belirterek hekimi bu gereke ile kusurlu bulmutur.

Yargtayn da aydnlatma ykmnn ihlaline doktrindeki grlere paralel bir nem atfetmeye balad grlmektedir. Yargtay 13.HD. nin son kararlarnn birinde, davann bandan itibaren hekim kusuruna ynelik olarak almasna ve

326

hekimin hibir kusurunun bulunmadnn belirlenmesine ramen aydnlatma ykmnn ihlalinin ana tazminat nedeni olarak grlmesi nemlidir1137.

d. Hekimin Sadakat ve Sr Saklama Ykm hlali Koruyucu yan ykm niteliindeki sadakat ve sr saklama ykmleri1138 szleme kurulmadan nce, szleme esnasnda ve en nemlisi szleme sona erdikten sonra da devam eden ykmlerdir1139.

Hekim, hastasnn kendisine gsterdii gvenin sonucunda vcut btnl, salk ve yaama hakk gibi en stn kiilik deerleri zerinde tasarruf edebilme yetkisine sahip olmaktadr. Bu gvenin gerei olarak hastasna kar drst davranma, onun gvenini sarsacak hareketlerden kanma ykmll altna girmektedir. Bu nedenle, serbest alan bir hekim sadece cret almaya ynelik olarak, hastaya faydas olmayacan bildii bir tedaviyi uygulamas ya da byle bir ameliyat yapmaya ynlendirmesi sadakat ykmne aykr bir davran olacaktr. Hekim bu nedenle hastann uram olduu maddi-manevi zarar tazmin etme ykm altndadr. Kanaatimizce zellikle estetik amal tbbi mdahaleler iin mmkn olduu savunulmasna karn, hekimin bir hastasn sonucun elde

1137

1138 1139

Guatr ameliyat sonrasnda, sesinde kalc bozukluk meydana gelen hasta hekime kar amddi ve manevi tazminat davas aar. Bilirkiiler, meydana gelen ses bozukluunun komplikasyon olduunu belirterek, hekimi kusurlu bulmazlar. Dosyann, daha sonra gnderildii adli tp uzman ise, hekimin tbbi mdahale nedeniyle kusuru olmasa da, hastasn yeterince aydnlatmad iin kusurlu olduunu belirtir. Bu kez, hasta aydnlatma ykmnn ihlali nedeniyle tazminat talep eder ve mahkeme talep ile birlikte hekim hakknda tazminata hkmeder. Yarg.13.HD. de bu karar yerinde bularak onaylar. Bkz. Hakeri, Hakan: Yargtayn Aydnlatma Konusundaki Son Kararn Sonular (15.12.2008, Say: 410) www.medimagazin.com. (2.3.2009) Hekimin Sadakat ve Sr Saklama Ykm iin Bkz. 8. IX. Eren, (borlar) s. 41.

327

edilmesini yzde yz garanti eder tarzda aydnlatmas ve bu ekilde tbbi mdahaleye rza gstermesini salamas da sadakat ykmne aykrlk olarak deerlendirilebilir.

Hekimlik szlemesi nedeniyle, hastasnn hatta yakn evresinin zel ve koruma altndaki alanna girme ayrcala sahip olan hekim, hastasna ait zel bilgileri yani srlar da saklama ykm altna girer. T.C. Anayasas 20 inci maddesi ile koruma altna alnan sr saklama ykm, hekimlik szlemesinin koruyucu bir yan ykm olduu kadar hekimlik mesleinin de ok nemli etik deerlerinden biridir. Hasta srlar korunmal ve kiisel verileri bakalarna verilmemelidir1140.

Kanaatimizce, serbest alan hekim sr saklama ykm asndan daha da youn bir zen gstermelidir. Zira hasta, herhangi bir hastane ortamnda birok kii ile (idari ve teknik personel, asistanlar, dier uzman hekimler..vb.) karlamak istemedii iin de serbest alan hekime bavurmay tercih etmi olabilir. Estetik amal tbbi mdahalelerde, psikiyatrik sorunlarda, istenmeyen gebeliklerin sonlandrlmasnda ya da ADS gibi toplumdan dlanmalarna neden olabilecei korkusu tadklar baz hastalklarda durum byle olabilecei gibi, hasta yaknlarnn zlmemesi ya da korkuya kaplmamas iin de hastalnn bilinmesini istemeyebilir. Bu nedenle hastann rzas alnmadan, salk durumu ile ilgili olarak hekimin hasta yaknlarna bilgi vermesi hekimin sr saklama ykmnn ihlali anlamna gelir.

1140

Hekimin Sr Saklama Ykmnn Hukuki Dayanakalr iin Bkz. 8. C.2.; rnein, hekim, hastasnn hekimlik szlemesi nedeniyle rendii gizli bilgilerini, hastas aleyhine alan davalarda, tanklktan kanma hakkna sahip olduu halde, hastasna zarar vermek amacyla aklarsa, sr saklama ykmn aykr davranarak hastasnn kiilik haklarn ihlal etmi olacaktr. Bu nedenle hekim, hastasnn urayaca manevi zarar nedeniyle tazminat deme borcu altna girecektir. Bkz. Demir, (AHFD) s. 248.

328

e. Hekimin Kayt Tutma Ykm hlali

Mesleini serbest olarak icra eden hekim, hastas ile arasndaki szleme ilikisi gereince kayt tutmak ykm altndadr1141. Kayt tutma ykm hekimlik szlemesinden doan bir koruyucu yan ykm olduu kadar, hekimin meslei gerei sahip olduu bir ykmdr ki, yerine getirilmemesi halinde, hekim meydana gelebilecek her trl zarar tazmin etmek zorunda kalacaktr1142.

Kayt tutma ykmnn gerei gibi yaplmas, hekimin mesleini zenli bir ekilde yerine getirmesi ile de yakndan balantldr. Yargtay da kaytlarn dzgn ve zamannda tutulmamasn, hekimin zen gsterme ykmne aykr davrandnn bir gstergesi olarak deerlendirmektedir: .somut olaya baktmz da, ameliyat sonrasnda tutulmas gereken kaytlarn tutulmamas, ameliyatla ilgili raporun 7-8 ay sonra tutulmas, dolaysyla, ameliyat srasnda doktorlarn gerekli dikkat, zen ve ciddiyeti gstermedikleri sabit olduundan olayda daval doktorlarn kusurlu olduklarnn kabul zorunludur.1143.

Hekimin kayt tutma ykmnn bir baka fonksiyonu ise hekim ve hastas arasnda kabilecek bir anlamazlk iin ispat grevi grmesidir. Yksek Salk urasnn bir kararnda1144 Doktorun tbbi tedavinin yararszl nedeni ile verdii operasyon karar dorudur. Ancak dosya da bu yargsna dayanak tekil edecek ileri inceleme (BT, MR gibi) bulunamamtr. Karar doru olmakla birlikte hastann eksik hazrlanmas sz konusudur. denilerek dosyada bulunmayan daha dorusu kayt

1141 1142 1143

1144

Hekimin Kayt Tutma Ykm ve ayrntlar iin Bkz. 8. X. Ayan, s. 95.; pekyz Yavuz, s. 108 vd.; Zeytin (tedavi) s. 110. Yarg. 13.HD., E.2004/12088, K.2005/1728, T.7.2.2005. http://www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008). Bkz. Hanc, s. 39-40.

329

altna alnmam olan tetkiklerin yaplmam olduu sonucuna ulalmtr. Ayn ekilde, gsnde hissettii arlar nedeniyle hekime bavuran hastann, EKG (kalp grafisi) ekildikten sonra olumsuz bir ey olmad sylenerek evine

gnderilmesinden iki saat sonra kalp krizi geirip lmesi nedeniyle alan davada, EKG ktsn mahkemeye sunamayan hekim kayt tutma ve bunlar saklama ykmn ihlal etmi olacaktr. Bylece, davac hasta iddiasn ispatlama imkann kaybetmi olsa da, hekiminin bu durumdan yararlanmas drstlk kuralna aykrlk tekil eder1145.

V. ZARAR

A. GE EL OLARAK

Zarar, btn hukuk sorumluluklarn temel koulu olduu iin herhangi bir zararn meydana gelmemesi halinde sorumluluktan bahsetmek mmkn deildir. Bu nedenle, zarar, sorumluluun ve tazminat borcunun en nemli unsurunu oluturur1146. Doktrin ve uygulamada zarar, dar anlamda ve geni anlamda olmak zere iki anlamda tanmlanmaktadr. Dar anlamda zarar, bir kimsenin malvarlnda iradesi dnda gerekleen eksilme olarak teknik anlamda maddi zarar yani malvarl zararn ifade ederken; geni anlamda zarar, kiinin malvarlnda urad zarar ile birlikte ahs varlnda yani manev varlnda urad zarar da kapsamaktadr1147.

1145 1146 1147

Zeytin, (tedavi) s. 110. Eren, s.472.; Deschenaux /Tercier, s. 15 Tandoan (mesuliyet) s. 63.; Eren, s. 472.; Deschenaux /Tercier, s. 15.; Ayrca bkz. Engel, Pierre: Trait des Obligations en Droit Suisse, Dispositions Gnrales du CO, 2. dition, Berne 1997, s. 472.

330

Szlemenin ihlali yani borca aykrlk iinde geerli olmak zere, meydana gelen zarar, maddi zarar - manevi zarar; ahsa verilen zarar mala verilen zarardier zararlar; dorudan doruya zarar dolayl zarar yansma zarar eklinde gruplandrlarak incelenmektedir. Maddi zarar, bir kimsenin iradesi dnda malvarlnda1148 meydana gelen eksilme olarak ifade edilmektedir1149. Malvarlnda meydana gelen eksilme, zarar grenin malvarlnn iki farkl durumu arasndaki farktan ibarettir ki, bu da zarar verici olaydan sonra malvarlnn gsterdii durum ile olay meydana gelmeseydi gsterecei durum arasndaki farktr1150. Maddi zarar, fiili zarar ve yoksun

kalnan kr olmak zere iki ekilde meydana gelebilir1151. Fiili zarar, meydana gelen zarar verici olay sonucunda malvarlnn mevcut miktar ve deerinde meydana gelen azalmay ifade eder. Bu azalma malvarlnn aktif ksmnda bir azalma ya da pasif ksmnda bir artma eklinde kendini gsterebilir1152. rnein vcut btnlnn ihlali halinde bakm ve tedavi giderleri, malvarlnda fiili bir

1148

1149

1150

1151

1152

Sorumluluk hukuku, malvarlna geni bir anlam yklemektedir. Tanr ve tanmaz mallar zerindeki ayni haklar (mlkiyet hakk, snrl ayni haklar), nisbi nitelik tayan alacak haklar, maddi olmayan mallar zerindeki haklar (fikri ve snai haklar) mallar varlnn en nemli unsurlarn olutururlar. Kiilik haklar ve bu hakk oluturan hukuki varlklarn ihlali, ayn zamanda malvarlnda bir eksilmeye yol amyorsa, maddi zarar sz konusu olmayacandan malvarl kavram iinde yer almazlar. Ancak, rnein, vcut btnlne tecavz edilen yani cismani zarara urayan kimse iin hem maddi zarar (BK m.46) hem de manevi zarar (BK m.47) sz konusu olabilir. Ayn ekilde ahsiyet hakknn dier ihlallerinde de hem maddi hem de manevi zarar (MK m.24). Eren, s.473 vd.; Ouzman/z, s.514. Tandoan, (mesuliyet) s. 63.; Eren, s. 473.; Klolu, s. 209.; Ouzman/ z, s.514.; Giesen, (international) s. 225 vd.; Ayrca bkz. Byksai, Erdem: Maddi Zarar Kavram, stanbul 2007, s. 45 vd. Malvarlnn bu iki durumu arasnda kalan fark, zarar grenin menfaatini ifade eder. Mommsenin menfaat teorisi ve dolays ile fark teorisi ne dayanan bu gr, Trk-svire hukukunda hakim olan grtr. Yargtay da eitli kararlarnda fark teorisini benimsemek suretiyle hkm vermitir. Bkz. Eren, s.474.; Ouzman / z, s.514.; Reisolu, s.144.; Tekinay /Akman / Burcuolu / Altop, s. 548.; Bu gr Yargtay tarafndan da benimsenmitir; Yarg. 4.HD., 12.1.1982 T., E.13394, K.274.; Yarg. 4.HD., 19.11.1987 T., E.6597, K.8462.; Yarg. 4.HD., 28.11.1989 T., E.6310, K.9200. Uygur, Cilt: II. s.1375 vd. BK m.41 de ifade edilen zarar hem fiili zarar, hem de krdan yoksun kalmay kapsar. Ayrnt iin Bkz. Uygur, Cilt:II. s. 1281.; Byksai, (zarar) s.84 vd. Tandoan, s. 64.; Eren, s.478.; Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s. 560. vd.

331

azalma meydana getirecektir.

Yoksun kalnan kr ise, malvarlnn artmasna

engel olan zarar verici olay nedeni ile elde edilebilecek bir kazantan mahrum kalmay ifade eder1153.

Manevi zarar, bir kiinin kiiliini, yani ahs varln oluturan hukuki deerlerin saldrya uramas dolays ile meydana gelen objektif eksilme ve kayplar olarak tanmlanmaktadr1154. Hukuka korunan kiilik deerleri1155 ve dolays ile kiilik haklar hayat, vcut btnl, salk, hrriyet, isim, resim, eref, haysiyet, ticari itibar gibi deerlerden oluur1156. Dier yandan objektif eksilmeyi manevi zarar olarak kabul eden bu grn karsnda, manevi zararn varl iin objektif unsurun yannda bir de sbjektif unsurun gereklemesi gerektiini syleyen sbjektif teori vardr1157. Sbjektif teoriye gre, zarar grenin sz konusu ihll sonucu manevi varlnda meydana gelen eksilmeyi hissetmesi ve bunun sonucu olarak ac, elem, zdrap duymas gerekir1158. Bir baka ifade ile bir kiinin kiilik haklarnn ihlal edilmesi sonucu duyduu fiziksel ve manevi ac, keder ve hayat zevklerinde azalma olarak ifade edilmektedir1159. Trk-svire

1153

1154 1155

1156

1157

1158 1159

Ouzman / z, s. 515.; Eren, s. 478.; Klolu, s. 212.; Reisolu, s.144.; Yarg kararlar iin bkz. YHGK. T. 26.6.1985, E.4-925, K.607.; Yarg. 4.HD., T.11.2.1988, E.8157, K.1337.; Yarg. 4.HD., T. 27.9.1978., E.11732, K.10472.; Yarg. 4.HD., T. 17.10.1977., E.88091, K.9687., Yarg. 4HD., T. 31.1.1989., E. 10804, K. 704. Uygur, Cilt:II. s.1422 vd Giesen, (international) s. 232 vd. MK m.24 ve BK m.49 genel olarak kiilik haklarnn korunmasn dzenleyen hkmlerdir.Ayrntl bilgi iin bkz. Kocayusufpaaolu, Necip: Kiilik Haklarn Koruyan Mnevi Tazminat Davasna likin Yeni Gelimeler, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelimeler I.Sempozyumu, stanbul 1980, s. 141 vd. Eren, s. 483 (Borlar).; Kiilik hakk ve kiilik hakknn ihlali ile ilgili ayrntl bilgi iin ayrca bkz. Klolu, (basn yoluyla) s. 3 vd. Teorilerin ayrntl aklamas ve eletirileri iin bkz. Kocayusufpaaolu, s. 145 vd. ; Eren, (borlar) s. 483 vd. Deschenaux /Tercier, s.24 vd.; Eren, (borlar) s. 483 vd. .; Klolu, s. 20.; Tandoan, s.63 (mesuliyet).

332

hukukunda hakim gr sbjektif teoridir1160 ve Yargtay kararlarnda da ayn gr benimsenmitir1161.

ahsa verilen zarar, dier bir ifade ile ahs varl zarar kiinin maddi ya da maddi olmayan kiilik varlklarna ynelik haksz fiiller sonucu doan zarardr1162. Szleme ile stlenilen ykmlere aykr davranlmas nedeniyle de meydana gelebilecek olan bu zarar trnde, bir insann hayatnn, fizik ve ruh btnlnn ihlal edilmesi sonucu zarara urad sz konusudur1163. Hekimin hukuk sorumluluu asndan, doal olarak daha ok ahsa verilen zarar sz konusu olmaktadr. Mala verilen zarar ise bir eyin kayb, tahribi ya da hasara uramasndan doan zararlardr1164. Dier zararlar ya da saf malvarl zarar1165 ad altnda toplanan zararlar ise, ahsa ve eye verilen zararlar dnda kalan zararlardr. Hayat, vcut btnl, salk dnda kalan kiilik haklarna ilikin deerlerin ihlal edilmesinden doan

1160

1161

1162 1163

1164 1165

Tandoan, (mesuliyet) s. 63, Manevi zarar deyimi gerek bir zarar deil, duyulan aclar ve ruh skntlar anlatr. phesiz bu aclar ve skntlar iinde failin sorumluluu kabul edilmitir. Tekinay/Akman/Burcuolu/Altop, s. 548.; Kocayusufpaaolu, s. 145 vd.; Dier yandan Eren, esas itibariyle objektif gr benimsemekle birlikte, belirli younluktaki duygusal zararlar da tazmini gerekli manev zararlar arasnda saymaktadr. Kiilik hakknn konusunu oluturan ve bu hakkn koruma alanna giren kiilik deerleri; maddi kiilik deerleri, duygusal kiilik deerleri ve sosyal kiilik deerleri olmak zere e ayrlr. Bu deerlerin herhangi birinde irade dnda meydana gelen her objektif eksilme, manev zarardr demektedir. Ayrntl bilgi iin bkz. Eren, s. 485 vd. Yarg. 4.HD., 22.6.1970 T., E.4924, K. 5159.; Yarg. 4.HD. 12.7.1971 T., E.5298, K.6927; Yarg. 15.HD., 24.12.1975 T., E.1975/4356, K. 1975/5124.; Yarg. 4.HD., 19.3.1979 T., E.6441, K.3677.; Yarg. 4.HD., 13.12.1982 T., E.9752, K.11402.; Yarg. 15.HD. 6.4.1989 T., E.2698, K.1768.; Yarg. 4.HD., 28.6.1999 T., E.4591, K.6190. Uygur, Cilt:III., s.2301 vd.; .....Belirlenmesi gereken, davacnn kiilik deerlerine bir saldrnn, ihlalin bulunup bulunmad ve ihlalin yaama sevincinde, mutluluk ve huzur duygusunda bir eksilme yaratp yaratmad olgusudur..... YHGK., 22.3.2006 T., E.2006/4-66, K.2006/99. Mee yazlm (ulam tarihi: 9.2.2007) Klolu, s. 208. Eren, s. 480 vd.; Bedensel btnln ihlal edilmesinden doan zararlar iin bkz. Byksai, (zarar) s. 53 vd. Tandoan, (mesuliyet) s. 69, Eren, s.480., Klolu, s. 208. Krca, s. 9 vd.; Salt ekonomik nitelikli kayplar iin ayrca bkz. Byksai, (zarar) s. 101 vd.

333

zararlar bu alana girerler1166. Saf malvarl zarar terimi ile de ifade edilen bu zarar trnde sadece malvarlnda bir eksilme meydana gelir. rnein, ticari itibarn ya da snai ve fikri haklarn ihlal edilmesi ya da boykot ve haksz rekabetten doan zararlar bu gruba giren zarar trleridir1167.

Dorudan doruya zarar ve dolayl zarar olarak ifade edilebilen zarar trleri haksz fiilin daha ok uygun illiyet ba unsuru ile ilgilidir1168. Hukuka ve szlemeye aykr bir fiilin, ilk ve en yakn sonucu dorudan doruya zarar olarak kabul edilir1169 ki, bir hukuka aykr fiile maruz kalan kimsenin, bu fiil yznden araya ek bir sebep girmeksizin urad zarardr1170. Dolayl zarar, hukuka aykr fiilin madura verdii dorudan zarara bal olarak ek bir sebeple madurun urad zarardr. rnein, bir terzinin, hekimin zensiz ve dikkatsiz tbbi mdahalesi nedeniyle, tedavisinin normalden daha uzun srmesi sonucunda, urad maddi ve manevi zararlar, dorudan doruya zararlardr. Ayn nedenle, kiinin bir sre i grememesi ve terzilik faaliyetlerini yapamamas ise dolayl zararlardr. Yansma zarar ise, bir haksz fiile ya da szlemeye aykrla maruz kalan kimse dnda baka bir ahsn da bu fiil yznden urad zarardr. Alman hukukunun etkisi ile Trk hukukunda kabul edilen gr, dorudan doruya zarar gren kiinin tazminat isteyebileceidir. Bu nedenle 3.kiiler, szlemenin ihlal

1166 1167

1168 1169 1170

Tandoan, (mesuliyet) s. 69 Eren, s. 480. Tandoan , (mesuliyet) s.69.; Eren, s.480.; Ayrca haksz fiil hukukunda saf malvarl zararlarnn tazmin edilmesi ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. Krca, s.11 vd.; Byksai, (zarar) s.110 vd. Eren, s.480. Tandoan, (mesuliyet) s.10. Ouzman / z, s. 516 vd.; Dolayl zarar yansma zarar ayrm iin bkz. Byksai, (zarar) s. 98 vd.

334

edilmesinden dolay zarar grm olsalar bile, szlemeye taraf olmadklarndan, talep haklar yoktur1171.

B. SZLEMEDE DOA ZARAR

1. GE EL OLARAK

Hekimin, szlemeye dayanan bir sorumluluunun sz konusu olabilmesi iin szlemeye aykrlk ve kusur artlarnn yan sra, hastann bir zararnn da domu olmas gerekir Hastann herhangi bir zarar domam ise artk hekimin sorumluluuna gidilemeyecektir1172. Szlemeden doan zarar olarak ifade edilen bu zarar1173, maddi zarar ya da manev zarar olabilir1174. Her kiilik deerinin tbbi mdahale sonucunda ihlal edilmesi ve bu nedenle bir maddi zararn domas halinde, ayn zamanda manevi zararn da doduu kabul edilir1175. rnein, hastann sa bbrei yerine sol bbrei alnmsa, doan maddi zararn yan sra ayrca manevi zararnda domu olduu kabul edilecek ve bunun manevi tazminat talep ederken ayrca ispat edilmesi beklenmeyecektir.

BK m.98/II hkmnde zararn ne olduu ve zararn hesaplanmas konularnda haksz fiil hkmlerine yollama yaplmtr. Bu nedenle szlemeye aykrlk

1171

1172 1173

1174 1175

Tandoan, (nc kii) s. 20-21.; Deschenaux, / Tercier, s.219.; Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s.861..; Eren, (Borlar) s.1015 Ayan, s. 109. Szlemenin ihlali sonucunda alacaklnn hukuka korunan deerlerinde iradesi dnda meydana gelen azalmaya szlemeden doan zarar denir.Ayrntl bilgi iin bkz. Eren, s.1009.; Eren, s.1009. Zeytin, (tedavi) s. 114.

335

nedeniyle alacaklnn urad zarar konusunda BK m.42-m.44 hkmleri uygulanacaktr1176.

Ancak, haksz fiil sorumluluundan yani szleme d sorumluluktan farkl olarak, szlemeden doan sorumluluk iin kullanlan nemli bir zarar ayrm mevcuttur ki bu da mspet zarar ve menfi zarar ayrmdr. Mspet zarar, borcun ifa edilmesindeki menfaatinin gereklememesi nedeniyle urad zarar, dier bir ifade ile alacaklnn malvarlnn borcun ifa edilmesi halinde gsterecei durum ile borcun ifa edilmemi olmas halinde bulunduu durum arasndaki fark ifade eder1177. Yargtay da, deiik kararlarnda mspet zarar tanmlamtr: Borlu eday gerei gibi ve vaktinde yerine getirseydi alacaklnn mamaleki ne durumda olacak idiyse, bu durumla eylemi durum arasndaki fark mspet zarardr. Dier bir anlatmla, mspet zarar, szlemenin hi veya gerei gibi yerine getirilmemesinden doan zarardr ve kar mahrumiyetini de iine alr Mspet zarar alacaklnn ifadan vazgeerek zararnn tazminini istemesi halinde sz konusu olur; szleme ortadan kalkmamakta, yalnz alacaklnn ifaya ilikin talep hakknn yerini mspet zararnn tazminine dair

Menfi zarar ise, meydana gelmeyen veya hkmsz kalan bir szlemenin, hkm ifade edeceine gvenmekten doan zarar, dier bir ifade ile szleme yaplmam olsayd uranlmayacak olan zarardr1178.

1176 1177

1178

Tandoan, (Mesuliyet) s.424.; Klolu, s.466 . Tandoan, (Mesuliyet), s. 426.; Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s.855.; Eren, (Borlar), s. 1013.; Klolu, s. 538.; Ouzman / z, s.339.; Buz, Vedat: Borlunun Temerrdnde Szlemeden Dnme, Ankara 1998, s.239. Tandoan, (Mesuliyet), s. 427.; Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s.855.; Eren, (Borlar), s. 1014.; Klolu, s. 538.; Ouzman / z, s.340.; Buz, s.239 vd.

336

Kural olarak, 3.kiiler szlemeye aykrlktan dolay zarar grm olsalar bile, szlemeye taraf olmadklar iin bu zararlarnn tazmin edilmesini talep ve dava edemezler. Ancak haksz filler asndan olduu kadar hekimin hukuki sorumluluunu da yakndan ilgilendiren iki genel hkm Borlar Kanununda yer almaktadr. Bunlardan biri, lm nedeniyle lenin desteinden yoksun kalanlarn zararlarnn tazmin edilmesi (BK. 45), dieri ise lenin ailesinin manevi zararnn tazmin edilmesini (BK.m. 47) dzenleyen hkmlerdir.

2. HEKMLK SZLEMES DE DOA ZARAR

Hekimin, yapm olduu tbbi mdahaleler sonucunda, hastann madd ya da manev bir zarara uramas sz konusu olabilir. Hekimlik szlemesinin ile stlendii ykmleri kusurlu olarak ihlal eden hekim, bu nedenle hastasnn uram olduu zarar tazmin etmek zorunda kalacaktr1179. Avrupa Sorumluluk Hukuku Esaslar, madde 1: 101.Temel Norm: (1) Bir bakasnn urad zarar kendisine atfedilebilen kii onu tazminle ykmldr. ve (2) Zarar, bir kimseye zellikle, a) onun kusurlu bir davrannedeniyle atfedilebilir hkmn getirmektedir1180.

Hekimin szlemeye dayanan hukuk sorumluluu asndan doal olarak daha ok ahsa verilen zarar sz konusu olmaktadr. ahsa verilen zarar ya da ahs varl zarar kiinin maddi ya da maddi olmayan kiilik varlklarna ynelik

1179

1180

Demir, (AHFD) s. 247 vd. ; genel olarak tbbi mdahaleden doan zararn trleri ve tazmin biimleri hakknda bkz. Byksai (zarar) s. 131 vd.; ztrkler, s.103 vd.; Abik, s. 281 vd. European Group on Tort Law, Principles of European Tort Law: http://civil.udg.es/tort/Principles/pdf/PETL .Turkish .pdf Turkish translation by Erdem

337

zararlar1181 anlamnda bir insann hayatnn, fizik ve ruh btnlnn ihlal edilmesi sonucu urad kayplar ifade etmektedir1182. Bu ekilde, hastann urad zarar, madd ya da manev zarar eklinde ortaya kabilir. Hekim, uygulad tedaviyi ya da tbb mdahaleyi zenle ve gerei gibi yerine getirmi olsayd, hastann kavuaca salk durumu ile u anda ki salk durumunun arasndaki farkn malvarlna yansmas, hastann urad madd zarar olarak ifade edilebilir1183. rnein, hekimin zensiz bir muayene ve kusurlu olarak hastasna yanl bir ila tedavisi uygulamas sonucunda, hastann mide kanamas geirmesine ve ameliyat olmasna sebep olmas gibi bir durumda ameliyat masraflar (ulam, konaklama); iine devam edememe nedeniyle yoksun kalnan kar ve i gc kayb eklinde belirlenebilecek madd zararlara sebep olabilecektir. Hekimin, kusurlu davran nedeniyle ameliyat olmas gereken hastann bu ameliyat iin demek mecburiyetinde kald masraflar fiili zarara; hastann iine devam edememek ya da kalc rahatszl nedeniyle ayn verimlilikte alamamas ise, yoksun kalnan kra rnek gsterilebilir.

Dier yandan, hekimin faaliyeti esas itibariyle hastann kiilik hakk kapsamnda korunan vcut btnlne ynelik olduundan, maddi zararlarn yannda ounlukla manev zararlarn da domas sz konusu olabilir1184. Hekimin kusurlu davran ile hastann bir organn rnein, gzn, bacan, elini kaybetmesi veya fonksiyonunu yapamaz hale gelmesi, vcut btnl hakkn ihlal etmek suretiyle kiilik hakk ve deerlerinde objektif bir eksilmeye neden

1181 1182

1183 1184

Klolu, s. 208. Eren, s. 480 vd.; Bedensel btnln ihlalinden doan zararlar, kiilik haklarnn ihlali kapsamnda incelenmektedir. Bkz. Byksai, (zarar) s. 53 vd. Reisolu, s.9-10.; enocak, (hekim) s. 76. Reisolu, s. 10.; Ayan, s. 110.; enocak, (hekim) s. 76 vd.

338

olmaktadr1185. Dier yandan, hastann fizik btnl eksilirken, bu yzden duyduu ac, elem ve yaama sevincindeki azalma sebebiyle de ruhsal btnlnde bir kayp yaamaktadr. Bu eksilmelerin tamam, hastann manev adan da zarara urad anlamna gelir1186. Bu nedenle, hekimin faaliyetleri kapsamnda ve hekimlik szlemesinin ihlal edilmesi yoluyla, ortaya kan birok durum, hastann hem maddi hem de manevi anlamda zarara uramasna neden olabilecek niteliktedir. rnein dnyaya gelmesi arzu edilmeyen salkl ya da salksz bir ocuun doumu1187; gebeliin nlenebilme frsatnn yitirilmi olmas; tedavi olma ya da yaama ansnn yitirilmi olmas1188, hem maddi hem de manevi zararlarn ortaya kmasna sebep olacaktr.

Manev zararn gereklemesi iin mutlaka vcut btnlnn ya da fizik anlamda salnn bozulmas zorunlu deildir; kiinin onuru, erefi, saygnl, srlar da kiilik hakk kapsamnda korunan deerler olarak ihlal edilirse, manev zarar sz konusu olabilir. rnein, hekim sr saklama ykmn ihlal ederek, saygn bir insan sosyal evresinde ar utan ve sknt iine drerek manev zararna sebep olabilir.

1185 1186

Byksai, (zarar) s. 53. Eren, s. 485. 1187 Byksai, (zarar) s. 351 vd. ve 382 vd.; Dnyaya gelmesi istenmeyen ocuk iin kullanlan wrongfull birth kavram ve aklamalar iin bkz. Van Dam, s. 249. 1188 Byksai, Erdem: "Yaama ansnn Yitirilmesi Sonucu Uranlan Kayplar Asndan Hekimin Tazminat Sorumluluunun Kapsam- Uygun lliyet Ba Teorisine Deiik Bir Yaklam" AHFD. Cilt: 54., Say: 4, Ankara 2005. s. 129 vd.; Ayrca bkz. Abik, s. 270 vd.

339

IV.

UYGU LLYET BAI

A.

GE EL OLARAK

Sorumluluun dayana ne olursa olsun, - ister haksz fiil sorumluluu, ister szleme sorumluluu, ister kusur sorumluluu, ister sebep sorumluluu - meydana gelen zarar ile fiil arasnda aranan illiyet ba, hukuk sorumluluun kurucu unsurlarndan biridir1189. Bir kiinin sorumluluu, meydana gelen zarar ile o kiiye ait davran ya da olay arasndaki bir neden sonu bann varln gerektirir1190. Hukukta bir olayn sebebi, sonucu meydana getiren artlardan yalnz biri veya bir kadr. Sonucu douracak olan artlardan hangisinin sebep adn alacak art olaca ise tartmaldr ki, iki nemli teori art teorisi ve uygun illiyet ba teorisi bu konunun tartld en nemli teorilerdir1191.

art teorisine gre, bir olayn varl, zorunlu bir biimde bu olay meydana getiren her artn varlna baldr. Dolays ile sonucu meydana getiren artlardan herhangi birini gerekletiren ahs, yalnz bu art gerekletirmi olmas sebebiyle zararl sonutan sorumludur1192. art teorisine gre sonucu meydana getiren btn artlar birbirine eittir ve sebep olarak nitelendirilen art zorunlu arttr (conditio sine qua non)1193. Hukuk illiyet teorilerinin k noktas olmas asndan nem

1189 1190

1191 1192 1193

Eren, s.487 .;Ouzman / z, s.502; Klolu, s.212. Yargtay kararlarnda da; Bir eylem ve zarar arasnda illiyet bann mevcut olmas, zararn eylemin bir sonucu olarak ortaya kmas, yani eylem olmadan zararn meydana gelmeyeceinin muhakkak olarak grlmesi eklinde ifade edilmektedir. Bkz. Yarg.4.HD., T.27.10.1989, E.3793, K.8235, Uygur, Cilt: II., s.1365. Nedensellik Ba bal ile bkz. Deschenaux, / Tercier, s.25 vd. Eren, s.490 vd. Tandoan, (Mesuliyet) s.75; Eren, s.490.

340

tasa da, art teorisi gnmzde illiyet bann oluturulmasnda belirsizliklere neden olmas bakmndan eletirilen ve fazla taraftar olmayan bir teoridir1194. Bugn Trk Hukukunda, doktrin ve yarg kararlarnda1195 hakim olan teori, uygun illiyet ba teorisidir1196. Somut olayda gerekleen trden bir sonucu, olaylarn normal akna ve hayat tecrbelerine gre, mahiyeti ve ana temayl itibariyle meydana getirmeye genel olarak elverili olan veya bu trden bir sonucun gerekleme ihtimalini objektif olarak artrm bulunan zorunlu artla sz konusu sonu arasndaki baa uygun illiyet ba denilir1197. Bir baka ifadeyle, hayat tecrbelerine gre bir fiilin normal aknda meydana getirebilecei zararlarla olan mantk illiyet ba, uygun illiyet ba olarak ifade edilmektedir1198. Bunun iin, zararl sonu tipik zellii itibariyle fiile uygun olmal, onun uygun sonucu olarak grlmelidir1199. Bir fiil, ancak, uygun bir nedensellik nitelii tad takdirde, hukuken sorumluluk douran fiil olarak kabul edilebilir1200. Bu anlamda, uygun illiyet ba teorisinin sorumluluu kurma ve sorumluluu snrlama eklinde iki ayr fonksiyonu vardr1201.

Ancak, belli bir olayda zararl sonucu birden ok sebebin meydana getirmesi de mmkndr. Byle bir durumda, sebeplerin toplanmas ya da bir araya
1194 1195

1196

1197 1198 1199

1200 1201

Klolu, s.213; Ouzman / z, s.502. YHGK, 24.6.1964., E.508, K.481; Yarg. 4.HD., 9.10.1984, T., E. 6117, K.7425; Yarg. 4.HD., 10.2.1982 T., E.41, K.1066; Yarg. 4.HD., 2.6.1986 T., E.3470, K.4484; Yarg. 4.HD., 4.11.1986 T., E. 6935, K.7553; Yarg. 4.HD., 15.3.1993 T., E.11451, K.2534; Yarg. 4.HD. 6.5.1999 T., E.2567, K.4175; Yarg. 4.HD., 16.2.1998 T., E.8707, K.444: Uygur, Cilt:II., s. 1357-1371. Feyziolu, Feyzi Necmeddin: Borlar Hukuku Genel Hkmler, Cilt:I., stanbul 1976, s.509.; Eren, s.492 vd.; Klolu, s.213; Ouzman / z, s.502. Ayrca ayrntl bilgi iin bkz. Eren, Fikret: Sorumluluk Hukuk Asndan Uygun lliyet Ba Teorisi, Ankara 1975, s.52 vd. Eren, (uygun illiyet ba) s.52 Ouzman / z, s.502. Tandoan, (mesuliyet) s.77.; ayrca bkz. Yarg. 4.HD., T.13.9.1988, E. 4147, K.7480, Uygur, Cilt: II., s. 1359. Deschenaux, / Tercier, s.31. Eren, (uygun illiyet ba), s. 54 vd.; Tandoan, Haluk: Hukuka Aykrlk Ba, BATDER 1979, C.X, s.16.

341

gelmesinden sz edilir1202. Bunlar, ortak illiyet, yaran illiyet ve seimlik illiyet halleridir. Ortak illiyet, hi biri tek bana yeterli olmayp ancak bir araya gelmek suretiyle zararl sonucu douran sebepler topluluunu ifade eder1203. Ortak illiyet iin verilen tipik rnek bir kimsenin tek bana tayarak alamayaca bir eyann iki ya da kii tarafndan beraber tanarak alnmasdr. Yaran illiyet, birden ok sebepten her birinin zararl sonucu ayn zamanda birbirinden bamsz olarak tek bana meydana getirmeye elverili olduu hallerde sz konusu olur1204. rnein her birinin aktt atk dereyi zehirlemeye tek bana elverili iki fabrikann atklarn birlemesi ile meydana gelen zehirleme de yaran illiyet sz konusudur. Seimlik illiyet ise, zararl sonucu birden ok sebepten yalnz biri fiilen meydana getirmi olmakla beraber somut olayda bu sebebin hangisi olduu bilinemedii takdir de varlk gsteren bir sebeplerin toplanmas halidir1205. rnein bir trafik kazas sonucu meydana gelen lm olaynda, o srada pe pee bir aracn gemi olmas ve hangisinin bu lm olayna neden olduunun tespit edilememesi durumunda seimlik illiyet sz konusudur.

Dier yandan, zararl sonucu meydana getiren sebepler birden fazla olsa bile bunlardan yalnzca birinin zararl sonucu dourmas halinde farazi ya da nne geilen illiyetten ve illiyet bann kesilmesinden sz edilir. Farazi illiyet ya da nne geilen illiyette, zararl sonucu meydana getiren sebep somut olanda meydana gelen zarar fiilen meydana getirmemi olsayd, dier sebep ayn zarar kesin olarak

1202 1203

1204

1205

Eren, (uygun illiyet ba) s.148. Tandoan, (mesuliyet) s. 83.; Eren, (uygun illiyet ba) s. 149.;Klolu, s.217.; Ouzman / z, s.508 Tandoan, (mesuliyet) s. 84.; Klolu, s.216. Ouzman / z, s.508.; Eren (uygun illiyet ba) s.158.; Eren, (uygun illiyet ba) s. 160 vd.; Tandoan, (mesuliyet) s. 85 vd. Ouzman / z, s. 508 vd.

342

meydana getirmi olacakt1206. rnein bir kiinin bomba yerletirilmi bir ara iindeyken, silah ile ate edilerek vurulmas halinde, 5 dakika sonra bomba patlayp lse de, silahla ate edilmesi nne geilen illiyet ba olarak kabul edilerek sorumluluk gerekesi olur.

lliyet bann kesilmesi ise, failin fili ile somut olayda meydana gelen zarar arasnda sebep sonu ba kesilmi olabilir ki, byle bir durumda failin sorumlu tutulmas mmkn deildir. Sebep - sonu bann ya da daha doru bir ifade ile illiyet bandaki uygunluun kesilmesinde1207, ilk sebep gerekleen trden bir sonucu dourmaya nitelii itibariyle elverili olmakla birlikte, ortaya kan yeni bir sebep, ilk sebebi arka plana atm ve onu somut olayda elverisiz hale getirmitir1208. rnein, tedavi grmekte olan bir hastann, hastaneden evine dnerken trafik kazasnda lmesi olaynda, hekimin uygulad tedavi ile hastann hayatn kaybetmesi arasnda herhangi bir uygun illiyet ba olduunu sylemek mmkn deildir. lliyet ban kesen sebepler, mcbir sebep, zarar grenin ar kusuru ve nc kiinin ar kusuru olmak zere e ayrlr1209.

1206 1207

1208

1209

Eren, (uygun illiyet ba) s.164.; Klolu, s. 216. lliyet bann kesilmesi terimi retide kullanlag elmi bir ifade olmasna ramen mecazi anlamda kullanlmaktadr. Zira bir olayda sebep ve sonu ilikisi ya vardr ya da yoktur. Mevcut olan bir eyin sonradan yok saylmas mmkn deildir. Bkz. Tandoan, (mesuliyet) s.80; Eren, s. 517. Tandoan, (mesuliyet) s.80 vd.; Bir sebep, hayat tecrbelerine ve olaylarn normal akna gre, somut olayda meydana gelen trden bir sonucu dourmaa mahiyeti itibariyle elverili deil veyahut elverili olmakla birlikte ortaya kan baka bir sebeple arka plana atlmsa, uygun olmayan illiyet (elverisizlik, uygunsuzluk) sz konusu olur. Bkz. Eren, (uygun illiyet ba) s. 171. Ayn zamanda sorumluluktan kurtulma sebebi de olan bu mcbir sebep, zarar grenin ve nc kiinin kusuru ile ilgili ayrntl bilgi iin Bkz. Eren, s.517 vd.; Klolu, s. 217 vd.

343

B. HEKMLK SZLEMES DE UYGU LLYET BAI

Hekimin, hekimlik szlemesinden doan sorumluluundan sz edebilmek iin eylemin hukuka aykr ve kusurlu olmas yannda, bir zararn varl ve zararn kusurlu saylan eylemin uygun sonucu olmas gerekir1210. Hekimin szlemeye

aykr davran, normal hayat tecrbelerine gre zarar dourmaya elverili deilse, hekim meydana gelen zarardan sorumlu tutulamaz1211. rnein hekimin hastaya hemen mdahale ederek kan kaybn nleme imkan var iken, bunu yapmam olmas ile hastann bu nedenle hayatn kaybetmesi arasnda uygun illiyet ba olduu sylenebilir. Byle bir durumda sebebin hayattaki genel tecrbelere gre ve olaylarn normal akna gre meydana gelen sonucu ortaya karmaya uygun olup olmad, hakim tarafndan hkm annda belirlenecektir1212.

Yargtay uygulamalarnda, illiyet bann tespiti iin tbbi bilirkii kurumlarna bavurulduu ancak ou kez yaplan incelemelerin yetersiz ve istenilen bilgileri salamaktan uzak olduu, bu raporlara dayanarak kurulan hkmlerin de bozulduu grlmektedir. rnein, ilk derece mahkemesi, Adli Tp Kurumu 3.htisas Kurulu raporuna dayanarak hkm vermi ancak Yargtay Raporda somut olaydaki gibi bir vakada tbbn gereklerine ve kurallarna uygun davranlp davranlmad, bu konu da mesleki ilkeler dorultusunda zen gsterilip gsterilmedii, yaplmas
1210

1211 1212

Byksai, (h.sorumluluu) s. 129.; Demir, (AHFD) s. 248.; Ayrca bkz. Yarg.4.HD., T.13.09.1988, E. 1988/4147, K.1988/7408, Uygur, Cilt: II., s.1368. Ayan, s. 111.; Aolu, s. 103.; enocak, (hekim) s. 90.; Giesen (arzthaftung) s. 149. Rmelin tarafndan ortaya atlan bu gr ex-post / objektif olarak sonradan tahmin (deerlendirme) gr olarak adlandrlan ve Trk-svire Hukukunda hakim olan grtr. Bu gre gre, fiilin ilenmesi annda mevcut olup, o anda veya sonradan herhangi bir ekilde bilinebilecek olan her art hesaba katlmaldr. Bu gre gre, .her eyden nce vcut btnlnn ihlali annda zarar grenin ahsnda mevcut ve esasen bilinen btn artlar hesaba katlr. Bu nedenle mesela kafa kemikleri ince ve zayf veya kan sistemi anormal bir ahsa vurulan hafif bir darbe sonucu meydana gelen lmle failin davran arasnda uygun illiyet ba kabul edilmeli, baka bir deyimle len ahsn bu anormal durumu nazara alnmaldr. Dier grler ve ayrntl bilgi iin bkz. Eren (uygun illiyet ba) s. 92 vd.; Tandoan, (mesuliyet) s. 77 vd.

344

gerekenle, yaplann uyuup uyumad, byle bir operasyonda vcutta yabanc bir maddenin kalp kalmayacann olaan olup olmad ve byle bir riskin bulunup bulunmad konusunda herhangi bir aklama ve bilgiye yer verilmediinden, son merci niteliinde bulunmayan kurumun aklanan hususlar gzetilmeksizin eksik aratrma, inceleme ile oluturulmu- yetersiz bilirkii raporuna dayanarak verilmi olan hkm, usul ve yasaya aykr bularak bozmutur1213.

Dier yandan, olayda illiyet bann kesilmesine yol aan nedenlerden biri var ise hekimin sorumluluu ortadan kalkacaktr. Buna gre, zarar gren hastann ar kusuru, nc kiinin ar kusuru ve mcbir sebeplerden biri var ise hekimin doan zarar nedeniyle sorumlu tutulmas sz konusu olmayacaktr1214. rnein

hekim tarafndan ila tedavisi uygulanan hastann evine dnd gece deprem olmas ve hayatn kaybetmesi mcbir sebep nedeniyle; hekimin yaplmasn nerdii tahlillerin yaplmas srasnda hemirenin hastaya fizik zarar vermesi nc ahsn kusuru nedeniyle; bizzat hastann, hekimin ameliyat sonrasnda dikkat etmesini syledii beslenme programna uymad iin mide kanamas geirmesi ya da yeniden ameliyat olmas gerekmesi ise zarar gren hastann kusuru nedeniyle hekimin sorumluluunu ksmen ya da tamamen ortadan kaldracaktr.

1213

1214

Somut olayda, hastann gsndeki kitleye mdahale etmek amacyla iaretleme yapmak iin kullanlan tel kancann bir ksmnn, hastann gsnde unutulmas ve bunu takip eden fiziki ve ruhsal skntlar nedeniyle maddi ve manevi zarara uramas, bu nedenlerle de maddi manevi tazminat talep etmesi sz konusudur. Yarg. 13.HD., E.2005/11159, K.2005/17474, T.28.11.2005: www.kazanci.com (eriim tarihi: 7.2.2008) Demir, (kurultay) s. 159. ; Zeytin, (tedavi) s. 115.

345

12. HEKM HUKUK SORUMLULUU AISI DA SPAT SORU U

I. GE EL OLARAK

Hekimlik szlemesi asndan ispat sorunu nemli bir konudur. zellikle hekimin asli i grme edimini zensiz olarak ifa etmesiyle meydana gelen szleme ihlalleri bakmndan ispat sorununun nemi daha da artmaktadr1215. Bu konudaki temel zorluk ise, szleme ihlali ve kusur kavramlarnn zen kavram zerinden tanmlanmaya allmas sonucu oluan kavram bulankldr1216.

spat yknn dalmna ilikin genel kural MK.m.6 da yer almaktadr. Bu hkm gereince, kanunda aksine bir hkm olmadka taraflardan her biri hakkn dayandrd olgularn varln ispat ile ykmldr1217. Bu ana kuraln istisnas ise BK. m.96 da karmza kmaktadr. Szlemeye dayanan sorumlulukta ispat iin getirilen genel hkm niteliindeki BK m.96 gereince, borlu aleyhine bir kusur karinesi kabul edilmitir1218. Haksz fiil sorumluluunda zarar gren kii, zarardan sorumlu tutulanlarn kusurunu ispat etmekle ykml olduu halde, szlemeye aykrlk nedeniyle sorumlulukta ispat yk ters evrilmitir1219. Bu nedenle, borlu, alacaklya verdii zararn tazmininden ancak kusursuz olduunu ispat ederek kurtulabilir. Hekimlik szlemesiyle, belli ykmler altna giren hekim asndan da

1215

1216

1217 1218 1219

Kaufmann, Franz Josef: Die Beweislastproblematik im Arzthaftungsproze, Mnchen 1984, s. 11 vd.; Straeter, s. 33 vd. Gm, s. 374.; enocak da tbbi mdahaleden dolay alan tazminat davalarnda, meslek kusurunun (objektif zen ykmllln) ve illiyet bann varlnn nemli ispat sorunlarn oluturduunu ifade etmektedir. Bkz. enocak (zel sorunlar) s. 246 vd. Akntrk, (balang hkmleri) s. 199 vd. Eren, s.1022.; Uygur, Cilt: III. s.3143. Klolu, s. 468.; Ouzman / z, s. 357.

346

durum bu ekildedir1220. Hasta, szlemenin ihlalini, zararn ve illiyet ban ispat etmekle ykml iken hekimin kusurunu ispat etmek zorunda deildir1221.

Tbbi mdahale nedeniyle ortaya kan uyumazlkta, iddialarn dayand olgular mahkemeye sunma ve ispat etme ykm asndan hekimlik szlemesinin taraflarn oluturan hekim ve hastann durumlar birbirinden olduka farkldr1222. Hekim uzmanlna dayal bir bilgi avantaj ile tbbi mdahalenin her aamasnda yksek bir hakimiyete sahiptir. Normal artlarda gvendii hekime kendisini emanet eden hastann, uyumazlk halinde bilgi ve belge salama asndan durumu bu nedenle daha zayftr. Bu sebeplerle hukuk uygulamas, tbbi sorumlulua ilikin davalarn bu zelliklerini zel ispat kurallar gelitirmek suretiyle dikkate almaktadr1223.

II. HASTA I

SPAT

YK

VE

HASTA

LEH E

SPAT

KOLAYLIKLARI

Hasta, hekimlik szlemesine dayanarak hekimi hukuken sorumlu tutmak istedii olaylar iin szlemenin gerei gibi yerine getirilmedii ve bu nedenle zarara uradn iddia edecektir. BK. m. 96 hkm gereince hasta, szleme ile yklenilen tedavi borcunun objektif olarak ihlal edilmi olduunu ve bu ihlal sonucunda bir zarara uradn yani ihlal ile zarar arasndaki illiyet bann var olduunu ispat

1220 1221

1222 1223

enocak, (zel sorunlar) s. 246. Zeytin, Zafer: Tbbi Mdahaleden Doan Hukuki Sorumlulukta spat Yk Kuralnn Ters evrildii ve Kolaylatrld Haller Uluslar aras Katlml I.Tp Etii ve Tp Hukuku Sempozyumu, stanbul 2005, s. 135 vd. Giesen (arzthaftung) s. 326.; Kaufmann, s. 12 vd. enocak, (zel sorunlar) s. 249.

347

etmekle yetinecek ama ayrca sz konusu ihlalde hekimin kusurlu bir davrann etken olduunu ispat etmek zorunda kalmayacaktr1224.

Bu anlamda ispatlanmas gereken, hekimin meslek kurallarndan, artlarn gerektirdii tbbi standartlardan, gstermesi gereken dikkat ve zen ykmnden sapm olan davranlardr. Mesleki bilgisi olmayan ya da gerekletirilen tbbi faaliyet srasnda anestezi altnda olan hastann, bu ispat yapmas olduka zor olduu kadar menfaat dengesine ve hakkaniyete de uygun deildir1225. Ayn durum, szlemenin ihlali ile zarar arasndaki illiyet bann ispat edilmesi iin de geerli olduundan, kantlara dayal kuvvetli ihtimalin ortaya koyulmas yeterli

grlmektedir1226. Bu nedenle, hastadan beklenen, normal hayat ak iinde hekimin davrannn ortaya km olan sonucu yaratmaya elverili olup olmadn ortaya koyabilmesidir. Burada, fiili bir karine olarak ilk grn ispat hasta lehine belli lde bir ispat kolayl olarak salamaktadr. lk grn ispat temelde

istenilmeyen bir vakann gereklemesinden genel hayat tecrbelerine gre baka bir sonucun rnein szlemenin ihlalinin- karlmasndan ibarettir1227.

rnein, hasta organ yerine salkl organn alnmas ya da mikrop kapma, tipik nedensel srete deerlendirildii zaman szlemenin ihlaline iaret etmektedir. Yargtayn da ilk grn ispat kurallarn uygulad 1983 tarihinde vermi olduu bir kararda u ekilde grlmektedir: Daval operatr doktorun, davacnn

1224

1225 1226 1227

Saral, s. 108.; BK. M.96 gereince borlu aleyhine kabul edilen kusur karinesi, hekimlik szlemesi asndan da tbb kusur karinesi olarak karmza kmaktadr.Bu halde, hekimlik szlemesinde, hekime ait tbb kusurun hasta tarafndan kantlanmasna gerek yoktur; hekim aksini kantlayana kadar karine olarak kusurlu varsaylmaktadr. Bkz. Demir (AHFD) s. 247. Ayan, s. 108. ; Saral, s. 109. Belgesay, s. 110.; Ayan, s. 111 vd. Ayrntl bilgi in bkz. Gm, s. 384. ; Saral, s. 109 vd.; Ott, s. 111.; Giesen (arzthaftung) s. 355.; Yldrm, Mehmet Kamil: Medeni Usul Hukukunda Delillerin Deerlendirilmesi, stanbul 1990, s. 120 vd.

348

vcudunda ameliyat esnasnda 2 metre uzunluunda gazl bezi unutmas, bizatihi sorulu olmasn gerektiren ar bir ihmaldir. Esasen tp dalnda unutma ho grlmesi, msamaha ile karlanmas mmkn olmayan kusurlu

davrantr..yleyse, gazl bezin vcutta unutulduu ekimesiz olduuna gre bu ak olgu karsnda, doktorun objektif ar kusurunun varl kabul edilmeli, doktorun kusurlu olup olmadnn bilirkiiye incelettirilmesine ihtiya

duyulmamaldr.1228

Hekimin, kontroller srasnda hastada balam olan enfeksiyona ynelik tedaviye balamamas; hastaya verilen ilalarn birini etkileyerek daha yksek ve olumsuz etki yapacan dikkate almamas; tehis iin gerekli tetkik ve aratrmalar yaplmadan tedaviye balanmas; hastay aydnlatmam ve rzasn almam olmas1229; tutulmas gereken kaytlarn tutulmamas1230; hastann srlarnn

aklanmas gibi hallerin her birinde meslek kusuru ve kabul edilmi tbbi uygulamalardan sapma olduu iin meydana gelmi bir zarar ile aralarnda uygun illiyet bann var olduu hastann delil sunmasna gerek kalmakszn kabul edilecektir1231. Hekimlik faaliyeti asndan da, objektif olarak belirli bir meslek

1228

1229

1230

1231

Yarg. 13.HD. T.14.3.1983, E. 1982/7237, K.1983/1783, www.kazanci.com (eriim: 24.4.2006).; Ameliyat edilen hastann karnnda koher pensinin unutulmas halinde ayn ynde bir baka karar iin bkz. Yarg. 4.HD., T.11.2.1976, E.4260, K.1393, zkaya, s. 505 vd. Hastann aydnlatlp aydnlatlmadna ilikin olarak ispat yk hekime dmektedir. Ayn ekilde, hekim aksini ispat edemedii srece, hastann gerei gibi aydnlatlmad durumlarda, hukuken geerli bir rzann da alnmad sonucuna varlacaktr. Strater, s. 42 vd.; rnein bir Yargtay kararnda, hekim sezeryan ile mdahalede bulunmak istedii hastasnn bunu reddetmesi dolaysyla sezeryan uygulamasnn yaplamadn iddia etmi ancak bu iddiasn ispat edememitir. Bkz. Yarg.13.HD. T.5.2.2007, E.16810, K. 1248, zkan/(ner) Akyldz, s. 342343. Kaytlarn tutulmam ve dosyalanmam olmas tek bana bir tazminat sebebi deilse de, belgelenmemi olan tbbi mdahalenin yaplmam olduu ynnde fiili bir karine yaratmaktadr. enocak (zel sorunlar) s. 250.; Straeter, s. 44 vd.; Hanc (malpraktis) s. 40 Alman ve svire hukukunda, hastaya illiyet ban ispat konusunda tannan ispat kolaylnn banda, hekimin ar meslek kusurunun varl durumudur. Bkz. Kaufmann, s. 15 vd.; Straeter, s.14 vd.

349

kuralna aykr hareket ettii ispatlanan hekimin kusurlu olduu varsaylr1232. Baka bir ifadeyle, hasta tarafndan hekimin somut olayda ar meslek kusuru ispat edilmise, somut olaydaki zararn hekimin meslek kurallarna aykr davrannn sonucu olduu karine olarak kabul edilmekte ve uygun illiyet bann olmadn ispat hekime yklenmektedir1233. Yksek Salk uras ile Adli Tp Kurumlarnn verdii raporlardan ve Yargtay karalarndan lkemizde uygulamann da bu ynde yapldn grmek mmkndr1234.

III. HEKM SPAT YK

Hekimlik szlemesini gerei gibi ifa etmedii ve zarar verdii gerekesi ile dava edilen hekim1235, sz konusu zararn meydana gelmesinde kendisine bir kusur

1232 1233 1234

1235

Ayan, s .109. enocak, (zel sorunlar) s. 249. 11.5.1992 tarihinde vermi olduu karar ile Yksek Salk uras, gecikmi ve ge tbbi mdahale yaplm olan hastann lmesi zerine hekimi kusurlu bulmutur.; Yksek Salk urasnn 22.4.1996 tarihli kararnda, ameliyat srasnda hastann barsan hasara uratan ve hastann karnnda cerahat, defekt ve gaitay gidermeden kapatan hekim kusurlu bulunmutur. Dier rnekler iin bkz. ztrkler, s. 147 vd.; Yksek Salk uras hekimlerin kusurlarn belli oranlar (2/8 ya da 4/8 gibi) ile ifade ediyorsa da Yargtay konu ile ilgili hemen hemen tm kararlarnda hekimin meydana gelen zarardan kusuru orannda deil, tamamyla sorumlu olduunu ifade etmektedir. Yarg. 13.HD., T.8.7.2005, E.2005/3645, K.2005/11796; Yarg. 13.HD., T.7.2.2005, E.2004/12088, K.2005/1728; Yarg. 13.HD., T.19.10.2006, E.2006/10057, K.2006/13842.; Yarg. 13.HD., T.15.10.2002, E.2002/7925, K.2002/10687 www.kazanci.com (eriim tarihi:07.02.2008) Kural olarak vekalet hukukunda, vekil sonutan sorumlu olmad iin zararn gereklemesinden szlemenin ihlali sonucu kartlamaz. Buna karlk bir zararn varl durumunda genel hayat tecrbelerine gre ve olaylarn dzenli ve olaan (tipik) akndan kolaylkla zen ykmnn ihlali sonucuna varlabilir. Bu kapsamda ilk grn ispatndan, bir ispat kolaylatrmas olarak youn olarak yararlanlmaktadr. Bkz. Gm, s. 384.; Hekimlik szlemesinde de herhangi bir sonu garanti edilmedii iin hastann iyileememesi ve hatta hayatn kaybetmesi szlemenin ihlal edildii anlamna gelmeyecektir. Ancak bir zararn ortaya kmas durumunda, zen ykmnn yerine getirilmemi olduu sonucuna varlmas mmkndr.

350

yklenemeyeceini veya kendi davrannn zarara neden olmadn yani illiyet bann mevcut olmadn ispat edecektir1236.

Zarar gren yani hasta, ispat ykn yerine getirmise, hekim ancak meslek kurallarna aykrln somut olayn hal ve artlarna gre bir kusur oluturmadn ispat ederek sorumluluktan kurtulabilecektir1237. Meslek kusuru ifadesi, tp bilimi tarafndan genel olarak tannp kabul edilmi esaslarn kusurlu olarak ihlal edilmesine karlk gelmektedir. Hekim iin hem tp biliminin genel esaslarn bilmemesi hem de bildii halde uygulamamas objektif zen ykmllnn ihlali anlamna gelir. Ancak objektif zen ykmllnn ihlali tek bana sorumluluu dourmaya yetmeyecek, hekimin kusurlu olduunun da ispat edilmesi gerekecektir. Kusurun tespiti sz konusu olaydaki hekimin davrannn, ayn artlarda ortalama bir hekimin gsterecei davrantan herhangi bir sapma olup olmad

karlatrlarak yaplacaktr. Hastann ilk grn ispatndan yararlanarak, rnein, ameliyat olmas gereken sol gz yerine sa gzne mdahale edildiini ortaya koymas yeterlidir. Artk kusurlu olmadn iddia eden hekimin yapmas gereken, somut olayn zelliklerine gre bu iddiasn ispatlamasdr. rnein, Kanetiye gre, titiz ve sorumluluk bilinci tayan bir hekimin bile, byle bir yanlgya debileceini ve zarar yaratabileceini kantlayarak sorumluluktan kurtulabilir1238.

Ayrca, Yargtay Hukuk Genel Kurulunun bir kararnda ifade edildii gibi1239 hekim, kusursuzluunu ispat iin zararl sonucun mcbir sebepten, hastann

1236 1237 1238 1239

Saral, s. 108. Tandoan, s. 432.; Kaneti, s. 72. Kaneti, s. 73. Yarg. HGK., T. 23.6.2004, E.13-291, K.370 www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 12.10.2008); Bir baka Yargtay kararnda da, hekim zarar grenin yani hastann kusurlu davranlar nedeniyle kusursuzluunu iddia etmi ancak iddiasn ispat edememitir: Davallar, davaya

351

kusurundan ya da nc kiinin kusurundan kaynaklandn, kendisinin zerine den her eyi yaptn ispatlamaldr. Somut olayda, illiyet bann kesilmesine yol aan mcbir sebep, umulmayan hal, nc ahsn ya da madurun kusuru sz konusu ise hekim meydana gelen zararl sonutan sorumlu olmayacaktr1240. Baz durumlarda ise hastann farkl biyolojik yaps zararn olumasna katk salam ve bu nedenle normalde beklenmeyen ar bir zarar durumu ortaya km olabilir. Byle bir durumda hekimin kendisinden beklenen dikkat ve zeni gstermi olmas, gerekli tedbirleri almas ve zararn meydana gelmemesi iin elinden geleni yapm olmas gerekir. rnein, normal artlarda ameliyat sonras kanama olmas beklenmeyen bir durumdur. Kanama ortaya ktnda, hekimin hemen mdahale etmesi ve gerekli tbbi destei vermi olmas halinde, sonu komplikasyon boyutunda deerlendirilebilir. Byle bir nitelendirme sonucunda ise, hekimin sorumluluuna gidilemeyecektir. Ancak ayn durumda, hekimin kanama meydana geldiinde ilgilenmemesi, mdahale etmemesi, kusurlu olarak ge mdahale etmesi artk komplikasyon deil, bir meslek kusuru nitelii tayacaktr.

1240

cevaplarnda, davacnn ameliyat sonras kendisine bildirilen talimatlarn hibirine uygun davranmadn, rutin kontrollerin hibirine gelmediini, davacnn talimatlara uyarak, kontrollerine gelmi olsayd, tbben byle bir tedaviye gerek duyulmam olacan, kusurlarnn bulunmadn bildirerek, davann reddini dilemilerdir. Ancak davallarn bu savunmas, yarglamada toplanan deliller ile kantlanamamtr. Bkz. Yarg. 13.HD., T.25.4.2002, E.2002/2589, K. 2002/4560 www.kazanci.com.tr (eriim tarihi: 07.02.2008) Ayan, s. 111.; Demir, (AHFD) s. 248.

352

IV. SORUMLULUU TESPT DE BLRK ROL

A. GE EL OLARAK

Bilirkiilik, somut olayda kusurun ve meslek kurallarna aykrln tespit edilebilmesi iin genelde mahkemelerin bavurduu bir kurumdur1241. Hakim hkm verecei konudaki teknik ayrnty bilse bile, bu bilgiyi tartma imkan olmad iin kullanamaz ve bir bilirkii gr alr1242. Sorumluluun iki kurucu unsuru olan kusur ve illiyet ba sorununun tbbi adan aydnlatlmas iin bilirkiiye bavurulduundan, bilirkii raporlarnn sz konusu olgularn ispat asndan da nemi byktr1243. Hekimin hukuki sorumluluunun belirlenmesi asndan da durum byledir. Ancak bilirkiilere bavurma konusunda hakimin takdir hakk olduu gibi, bilirkii raporlarnn deerlendirilmesi konusunda da hakime serbestlik tannmtr1244.

Tbbi mdahaleler ile ilgili uyumazlklarda grne bavurulan bilirkiiler Adli Tp Kurumu, Yksek Salk uras ve niversitelerdir. Yksek Salk uras

1241

1242

1243

1244

Bilirkiilik kurumu hukuk ve ceza yargs asndan ayr ayr kendi usul kanunlarnda dzenlenmitir ancak birok ynden grevi, ilevi, says, reddedilmesi, inceleme ve raporlandrma, grn balaycl gibi- aralarnda ok byk farkllklar bulunmamaktadr. Ayrntl bilgi iin bkz. Deryal, Yahya: Trk Hukukunda Bilirkiilik, Ankara 2004, s. 19 vd. Yenisey, s. 310.; HUMK m. 276e gre bilirkiiler taraflarn anlamas ile seilir, taraflar gr birliine varamaz ise yetki hakime aittir. Ayrntl bilgi iin bkz. Kuru, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usul, Cilt:3, s. 2662.; Bu konuda uygulamada hakimin bilirkiiyi belirlemesiyle ilgili olarak bkz. Ylmaz, Battal: Bilirkii Raporlarnn Hekimin Tazminat Sorumluluuna ve Yarglamaya Etkisi Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 400. enocak, (zel sorunlar) s.247.; Ayrntl bilgi iin bkz. Varol, Nezih: Salk Hukukunda Bilirkiilik Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 375 vd. ; Ylmaz, Battal: Bilirkii Raporlarnn Hekimin Tazminat Sorumluluuna ve Yarglamaya Etkisi Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 399 vd.; Kaneti, s. 74.; Doan, s. 52.

353

hekimlerin kusur durumlarn belirlerken, madurdaki arazn niteliini tayin etme yetkisi, Adli Tp Kurumuna verilmitir1245.

B. YKSEK SALIK URASI

Yksek Salk uras (YS), Salk Bakanlnn srekli bir kuruluu olarak 1219 sayl Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz crasna Dair Kanun, 1593 sayl Umumi Hfzshha Kanunu ve 181 sayl Salk Bakanlnn Tekilat ve Grevlerine Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin ilgili hkmlerine gre bilirkiilik faaliyeti yapmaktadr. Tedavi ile ilgili genel ilkeler ve hekimlerin kusurlu olup olmadklar Yksek Salk uras tarafndan akademik bir yntem izlenerek1246 belirlenir1247. 1219 sayl Kanunun 75 inci maddesine gre, tp mesleinin uygulanmas ile ilgili Ceza mahkemelerinin gelen raporla bal olmasalar dabilirkii olarak Yksek Salk urasnn grn almalar zorunludur1248. Ancak byle bir zorunluluk hukuk mahkemeleri iin getirilmemitir. Tam tersine 1997 ve 2006 yllarnda, urada bekleyen dosyalarn younluu nedeniyle adli makamlar tarafndan gr talep edilmemesi ynnde tavsiye kararlar alnmtr1249.

1245 1246

1247

1248

1249

Yenisey, s. 313. Bkz. Ik, Sedat: urada Dosyalar asl Deerlendiriliyor? Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 361. Hanc, s. 21 vd. ; Budak, Ali Cem: Trk Medeni Usul Hukukunda Tbbi Deliller YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 346 vd. Ayrntlar iin bkz. Yenisey, s. 314 vd.; Gkcan, Hasan Tahsin: Tbbi Mdahale edeniyle Hekimin Ceza Sorumluluu ile lgili Yargtay Uygulamas Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 321 vd.; Keskin, s. 352.; Ylmaz, s. 401. 2006 tarihli tavsiye kararnda ceza davas dndaki davalarda Yksek Salk uras kararnn alnmasnn zorunlu olmamas ve ayrca hazrlk soruturmasnda ura kararnn alnmasnn uygun olmad belirtilerek ve yine yarg srecinin gecikmesine de mahal verilmemesini teminen ceza davalar dndaki adli ve idari davalar ile hazrlk soruturmalarnda ura gr istenilmemesinin Adalet Bakanlna bildirilmesi ynnde bir tavsiye karar alnmtr. Bkz. Keskin, s. 353.

354

Yksek Salk uras raporlarnn hukuken deerlendirilmesinden sonra gerek grld durumlarda bir baka bilirkii kurumuna bavurmas, hakimin takdir yetkisi kapsamnda yer almaktadr. rnein Yargtay 2002 de, yetersiz olarak

nitelendirdii Yksek Salk uras raporunu ve genel olarak bilirkiilik hakknda yaplan deerlendirmeyi yerinde bulmayarak hkmn bozulmasna karar vermitir: Hkme esas alnan Yksek Salk uras rapor ve ek raporunda ibraz edilen deliller tek tek ele alnp irdelenmemi, davacya 25.3.1998 gnnde daval hastanede yaplan anjiyografi srasnda davacnn hastane mikrobu kapp kapmad ve bunun sonucunda ayann kesilip kesilmedii, yaplan anjiyografi eylemi ile meydana gelen zarar arasnda illiyet ba bulunup bulunmad aka ortaya konulup tartlmamtr. Rapor gerekesiz olup, hkme elverili deildir. te yandan Yksek Salk uras raporlar ceza mahkemeleri ynnden balayc olup, hukuk hakimini balayc olacana ilikin bir yasal dzenleme yoktur1250. yleyse mahkemece, davacnn rapora itirazlar da gz nnde bulundurularak dosyann yeniden konusunda uzman bilirkii kuruluna veya Adli Tp Kurumuna gnderilerek taraf ve Yargtay denetimine elverili gerekeli rapor alnmal, sonucuna gre karar verilmelidir. Bu hususun gz ard edilerek yetersiz ve gerekesiz Yksek Salk uras raporu esas alnmak suretiyle yazl ekilde hkm kurulmu olmas, usul ve yasaya aykr olup bozmay gerektirir.1251. Dier yandan YS, hekimlerin

kusurlarn belli oranlar (2/8 ya da 4/8 gibi) ile ifade ediyorsa da, Yargtay konu ile

1250

1251

Kararda yer alan bu ifade hataldr: 1219 sayl Kanunun 75 inci maddesi gereince Ceza davalar iin Yksek Salk urasndan gr almak zorunludur ama mahkeme karar ile bal deildir. HUMK m. 286 da aka bilirkiilerin oy ve grlerinin hakimi balamayacan ifade etmektedir. Yarg. 13.HD. T.9.4.20021376/3840.; Ayn ynde bkz. Yarg.13.HD. T.15.10.2002, E.2002/7925, K.2002/10687.; Yarg.13.HD., E.2004/12088, , E. 2004/12088., K.2005/1728. www.kazanci.com (eriim tarihi:7.2.2008)

355

ilgili hemen hemen tm kararlarnda .. hekimin meydana gelen zarardan kusuru orannda deil, tamamyla sorumlu olduunu ifade etmektedir1252.

Yksek Salk uras yeleri Salk Bakannca lkede salk hizmetleri ve eserleriyle tannm kiiler arasndan seilmekte ve bu ekilde seilen yelerin grev sresi 1 yl olmaktadr. Salk Bakanl Mstear, Temel Salk ve Tedavi Hizmetleri Genel Mdryle, Birinci Hukuk Maviri ise kurulun tabi yeleridir1253. Yksek Salk urasnn alma usul ve esaslar ise Salk Bakanl tarafndan hazrlanan bir ynerge ile dzenlenmitir1254. uraya gnderilmi olan adli dosyalarn incelenmesine hz kazandrabilmek amacyla Mart 2007 tarihinden itibaren ihtisas komisyonlar oluturulmutur. Bu komisyonlar da, her anabilim

dalnn uzmanlarndan oluan hekimler raportr sfatyla dosyalar inceleyerek, gerekli bilgileri bir rapor eklinde hazrlamaktadrlar1255.

C. ADL TIP KURUMU

Adli Tp Kurumu, 19.2.2003 tarih, 4810 sayl Kanunla deiik, 14.4.1982 tarih ve 2659 sayl Kanunla Adalet Bakanlna bal olarak kurulmutur. Ad
1252

1253

1254

1255

Bkz. Yarg. 13.HD., T.8.7.2005, E.2005/3645, K.2005/11796; Yarg. 13.HD., T.7.2.2005, E.2004/12088, K.2005/1728; Yarg. 13.HD., T.19.10.2006, E.2006/10057, K.2006/13842.; Yarg. 13.HD., T.15.10.2002, E.2002/7925, K.2002/10687 www.kazanci.com (eriim tarihi:07.02.2008) Ayrntlar iin bkz. Keskin, Adem: urann Hukuki Konumu ve Hukuktaki Yeri Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 351. Yksek Salk uras alma Ynergesi, Tarih: 19.12.2000, Says: 6831. Ynelge 1593 sayl Umumi Hfzshha Kanununun 16 nc maddesi ve 181 sayl Salk Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin 31 nci maddesine dayanlarak karlmtr. Bkz. www.saglik.gov.tr Yksek Salk urasnn sunulacak olan bu raporda, dosyann hangi mahkeme y ada savclktan geldii, ne sorulduu, olayda ad geen kiiler, olayn meydana geli ekli, olayn zaman ve yeri, kiilerin olaya katl biimi, uygulanan tetkik ve tedavinin detaylar vb. bilgiler yer almaktadr. Bkz. Yol, Sinan: uradan e Bekleniyor, Dosyalar asl Hazrlanyor? Ankara BarosuAHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 356.

356

geen Kanunun 1 inci ve 2 inci maddelerinde ifade edildii gibi Adli Tp Kurumu ncelikle, mahkemeler, hakimler ve savclar tarafndan gnderilen adli tpla ilgili konularda bilimsel ve teknik gr bildirmekle grevlidir. Adli Tp Kurumu, htisas Daireleri, htisas Kurullar ve Adli Tp Genel Kurulu eklinde hiyerarik olarak rgtlenmi bir yap iinde alr1256.

Adli Tp Kurumundan alnan bilirkii raporlar da, ounlukla teknik ve mesleki konularn aklanmas nedeniyle hakimin karar vermesinde byk lde fayda salayacaktr. Her ne kadar bu raporlar ile bal olmasa da hakim, bilirkii raporuna neden katlmadn kararnda aklamak durumundadr1257. rnein Yargtayn 2002 tarihli bir kararnda1258 u ifadelere yer verilmitir: Mahkemece itibar edilen Adli Tp 2.htisas Kurulunun 14.9.2001 tarihli raporunda yaplan ameliyatn usulne uygun olduu, damakta ortaya kan fistln olaan ameliyat komplikasyonu olarak kabul edilmesi gerektii, doktora atfedilecek herhangi bir kusur bulunmad grne yer verilmitir. Ancak bu raporu dzenleyen kurul ierisinde konusunda uzman Kulak Burun Boaz uzman bulunmamaktadr. Bu nedenle, bu rapora itibar edilerek hkm oluturulamaz.

Halen,

Ankara

niversitesi,

stanbul

niversitesi

ve

Akdeniz

niversitesinde Adli Tp Enstitleri bulunmaktadr1259.

1256 1257 1258

1259

Budak, s. 343. Ayrca bkz. www.atk.gov.tr Yenisey, s. 311. Yarg. 13.HD., T.25.4.2002, E.2002/2589, K.2002/4560 www.kazanci.com (eriim tarihi: 07.02.2008) Budak, s.343.; Ayrca Bkz. Krolu, Hasan: Trk Mahkemelerinde Bilirkiilik ve Bilirkii Kurumlar, Ankara 2001., s. 188 vd.

357

D. VERSTELER

2659 sayl Adli Tp Kanununun 31 inci maddesine gre Yksek retim Kurumlar veya birimleri, adli tp mevzuat erevesinde adli tp olaylarnda ve dier adli konularda bilirkii saylr. Tbbi konularda yeterli teknik bilgiye sahip olmayan mahkemelerin, Adli Tp Kurumundan gelen rapor ile tatmin olmamalar halinde dorudan doruya karar vermesi mmkn deildir. Bu nedenle, Adli Tp Kanunu 31 inci maddesinde dier adli ekspertiz kurumlar eklinde belirtilen kurumlardan birine bavurmalar gerekir1260.

Yksek Salk urasnda bekleyen dosyalarn okluu nedeniyle, hukuk mahkemelerinin gr talep etmemeleri eklindeki tavsiye kararnn alnmasnn1261 etkisi ile son dnemde yarg kararlarnda niversite ve niversite retim yelerine bilirkiilik iin daha fazla bavurulduu grlmektedir. rnein Yargtay 2007

tarihli bir kararnda ..O halde mahkemece, hastann gerek daval hastanede gerekse Alman Hastanesinde yaplan ameliyat ve tedavilerine ilikin tm bilgiler ameliyat ve tabela katlar, varsa ekilen filmler, sonografik inceleme raporlar, ekspertiz, Adli Tp Raporu birlikte gnderilip, niversite retim yelerinden oluturulacak, nroirurji hastalklar konusunda uzman, akademik kariyere sahip kiilik bilirkii kurulundan, davacya uygulanan tedavi ve ameliyatta daval doktora atf kabil bir kusur olup olmad konusunda, nedenlerini aklayc, taraf, mahkeme ve Yargtay denetimine elverili rapor alnarak, daval doktorun az yukarda aklanan ilke ve

1260 1261

Ylmaz, s. 401. Bkz. 12. IV. B.

358

esaslara gre kusurlu olup olmad belirlenmeli, sonucuna gre karar verilmelidir eklinde ifadeler yer almaktadr1262.

10. SORUMLULUKTA KURTULMA A LAMASI

I. GE EL OLARAK BK.m. 99 da dzenlenen1263 sorumluluktan kurtulma anlamas (sorumsuzluk anlamas), borlar hukukunun temel ilkelerinden biri olan szleme zgrl ve szlemenin ieriini belirleme serbestisine dayanr. Szlemenin ihlalinden doan zararn gereklemesinden nce alacakl ve borlu arasnda ak veya kapal olarak yaplan ve ileride alacakl lehine ortaya kma ihtimali bulunan tazminat talebinin domasna tamamen veya ksmen engel olan bamsz olarak veya asl szlemeye ek olarak yaplan anlamaya sorumsuzluk anlamas denir1264.

Alacakl ve borlunun karlkl ve birbirine uygun irade beyan ile kurulan bu szleme ile ileride gereklemesi muhtemel bir tazminat hakk zerinde tasarruf edilmektedir1265. Sorumluluktan kurtulma anlamas, her hangi bir ekil artna bal deildir ama mutlaka asl szleme yaplrken ya da en ge zarar domadan nce

1262

1263

1264

1265

Yarg. 13.HD., T.18.6.2007, E.2916, K.8485.; Ayn ynde kararlar iin bkz. Yarg. 13.HD., T.9.7.2007, E.7502, K.9890.; Yarg. 13.HD., T.21.12.2006, E.13122, K.16638.; Yarg. 13.HD., T.19.10.2006, E.10057, K.13842.; Yarg. 13.HD. T.10.10.2006, E.10068, K.13288.: zkan / ner Akyldz, s. 332-352 BK. m. 99: Hile veya ar kusur halinde duar olaca mesuliyetten borlunun iptidaen beraeetini tazammun edecek her art batldr. Hafif kusur halinde borlu iptidaen mesuliyetten beraeti tazammun eden artn dermeyan srasnda alacakl borlunun hizmetinde ise veya mesuliyet hkmet tarafndan imtiyaz suretiyle verilen bir sanatn icrasndan tevellt ediyorsa haiz olduu takdir salahiyetine istinat ile Hakim bu art btl addedebilir. Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop, s. 900.; Eren, s. 1042.; Akman, Sermet: Sorumsuzluk Anlamas, stanbul 1976, s. 80 vd. Erten, Ali: Sorumsuzluk artlar, Ankara 1977, s. 90.; Akman, s.12.

359

yaplmaldr. Zarar doduktan sonra, byle bir anlamann yaplmas artk sorumluluktan kurtulma anlamas deil ancak ibra1266 ya da sulh szlemesine1267 vcut verebilir1268.

BK. m.99 gereince, borlunun kastl hukuka aykr bir davranndan veya ar ihmalinden doacak zarardan sorumlu olmayaca konusunda alacakl ile zararn domasndan nce yapm olduu sorumluluktan kurtulma anlamas geersizdir. BK. m.99/II de ise borlunun hafif kusuru (ihmali) iin yapaca sorumsuzluk szlemesi iki durumda kstlanm ve hakimin takdirine gre batl saylabilecei hkme balanmtr1269. Bu durumlarn ilki, alacaklnn anlamann yapld srada borlunun hizmetinde bulunmas, ikincisi ise borlunun sorumluluunun devlet tarafndan verilen bir izin ya da ruhsata bal bir sanatn icrasndan douyor olmasdr1270.

Sorumluluktan kurtulma anlamas asndan iki nemli konunun altnn izilmesi gerekir. ncelikle sorumluluktan kurtulma anlamas hibir zaman borlunun szlemeden doan asli edim ykmne etki etmez; asli edim ykm
1266

1267

1268 1269

1270

bra Szlemesi, Trk Borlar Kanununda yer almamakla birlikte doktrin ve uygulama tarafndan borcu sona erdiren bir sebep olarak kabul edilmektedir. Taraflarn aralarnda mevcut bir borcu ksmen veya tamamen ortadan kaldrmaya ve bu suretle borlunun bortan kurtulmasna ynelik olarak yaptklar szlemeye ibra szlemesi denir. Bkz. Eren, s. 1221 vd.; Tekinay/Akman/ Burcuolu/Altop, s. 988 vd.; Tunoma, s. 1172 vd.; Klolu, s. 578 vd. Sulh Szlemesi mahkeme dnda yaplan sulh ifade etmek zere, taraflarn mevcut veya muhtemel bir hukuki uyumazl ya da belirsiz bir hukuki ilikiyi belirli taviz ve fedakarlkta bulunmak suretiyle halletmeleri anlamna gelir. Bkz. Eren, s. 1211. Tandoan (mesuliyet), s. 454.; Akman, s. 43.; Erten, s.91. BK. m.100 hkm de Yardmc Kiilerin Sorumluluu ile ilgilidir. Yasa koyucu BK. m.100/II hkm ile taraflarn, yardmc kiilerin fiilinden sorumluluunu tamamen ya da ksmen kaldran anlamalar yapabileceklerini belirttikten sonra, iki zel durum iin kstlama getirmitir ve sadece. BK. m. 100/IIIe gre: Alacakl borlunun hizmetinde ise veya mesuliyet hkmet tarafndan imtiyaz suretiyle verilen bir sanatn icrasndan tevellt ediyorsa borlu mukavele ile ancak hafif bir kusurdan mtevellit mesuliyetten kendisini beri klabilir. Buradaki dzenlemenin maksad, alacakly borlunun bask altna almasndan korumaktr. zellikle Devlet tarafndan tannan bir imtiyaza dayanarak, tekel durumunda alan vekillerin, yapacaklar anlama ile sorumlu olmayacaklarn mvekkillerine kabul ettirme ihtimali ok yksektir. Bkz. Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 270 vd.

360

azaltlamaz,

deitirilemez

veya

ortadan

kaldrlamaz.

kinci

olarak

ise,

sorumluluktan kurtulma anlamas yaplm olmas borlunun gstermesi gereken zen borcu zerinde de herhangi bir etkisi yoktur1271.

II. HEKM VE SORUMLULUKTA KURTULMA A LAMASI

Bir hekimin, hastas ile hibir kusurundan sorumlu olmayacana dair bir sorumluluktan kurtulma anlamas yapmas, etik adan kabul edilebilir olmayaca gibi, BK. m.99/I hkm gereince hukuken de geersizdir.

Ancak doktrinde, hekimin hafif kusurlarndan sorumlu olmamak iin bir sorumluluktan kurtulma anlamas yapp yapamayaca zerinde farkl grler yer almaktadr. Bu grleri belirtmeden nce, hekimlik mesleinin BK. m.99/II de ifade edilen hkmet tarafndan imtiyaz suretiyle verilen bir sanatn icras olup olmadnn; sz konusu madde hkmne gre hafif kusurlarndan sorumlu

olmamak iin anlama yapp, yapamayacaklarnn belirlenmesi gerekir.

Doktrinde ounlukla taraftar bulan gre gre; hekimlik resmi bir izne veya ruhsata dayanlarak yaplabilen bir meslek olarak, dare hukuku anlamnda BK.m. 99/IIde belirtilen imtiyaz alnarak yaplan ilerden ayrlr. Ancak, kanun koyucunun toplum yarar ve genel gvenlik sebeplerinden icrasn resmi bir izne veya ruhsata bal tuttuu faaliyetler ve meslekler- avukatlk1272, hekimlik, diilik, ebelik,

1271 1272

Akman, s. 9 vd. ; Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 265. Gnergk, Avukatlk faaliyeti, hkmete imyiyaz suretiyle verilen ticari iletme faaliyeti deildir ve bir tekel szkonusu deildir. Bugn her yerde mesleini icra eden ok sayda avukat vardr. Avukat ile artlarda anlaamayan mvekkilin bir baka avukatla alma imkan her zaman iin mevcuttur. Ayrca avukatlk ilikisi gvene dayal olup, elektrik, doalgaz datm

361

veterinerlik vb.- de bu kapsamda deerlendirilmektedir. Bu meslek sahipleri hizmetlerini kamuya ak olarak sunarlar ve sahip olduklar izin/ruhsat ile toplumda zel bir gven durumu yaratrlar1273. Bu zel ve avantajl durum1274, szlemenin zaten zayf taraf olan hasta zerinde bir tpk tekel nitelii tayan imtiyazl iletmeler gibi-bask yaratarak1275, istenilen artlarn kolayca kabulne imkan verebilecektir1276. Bu nedenle bir hekimin, hastas ile yapt hekimlik szlemesine bir sorumsuzluk art eklenmesi ya da ayr bir sorumsuzluk anlamas yaplmas

1273

1274

1275

1276

gibi faaliyetlerle kyaslanmas mmkn deildir. fadeleri ile szleme zgrl kapsamnda avukatnda sorumsuzluk anlamas yapabileceini ifade etmektedir. Bkz. Gnergk, s. 185 vd.; Buna karn Gner, avukatl tekel niteliinde bir faaliyet olarak grmektedir. Bkz. Gner, s. 316 vd. Ayrntl bilgi iin bkz. Akman, s. 64 vd. Feyziolu ise, genel kabul gren grten u ifadeler ile ayrlmaktadr: BK. m. 99/II de imtiyaz suretiyle grlen ilerden bahsedildiine gre, kamu hizmetlerini imtiyaz suretiyle deil, bizzat ifa eden kamu tzel kiileri bu istisnann dnda kalacaklardr. Ayn nedenle, avukatlk, doktorluk, eczaclk, ofrlk gibi icras bir ruhsata bal olan meslekleri icra edenler de kanaatimizce BK.m. 99/IInin kapsam dnda braklmaldr. nk ruhsat bir imtiyaz deildir; aralarnda nitelik fark vardr ayrca artlar haiz herkes ruhsat alabilir oysa imtiyaz bir tekel durumunu getirir ve ayn yer iin birden fazla imtiyaz dnlemez. Bkz. Feyziolu, Necmeddin: Borlar Hukuku Genel Hkmler, Cilt.II, stanbul 1977, s. 214-215. Bu konu kapsamnda yaplan bir dier tartma da imtiyaz suretiyle yaplan meslekler ve bunlarn bir tekel nitelii tayp tamaddr. Baskn gr, hekimliin imtiyazl ve tekel nitelii tayan bir meslek olduu ynndedir. rnein Aolu, bu gr u ekilde ifade etmitir: Tp sanatnn uygulanmas, belirli akademik renim grm, uzmanlk alm ve devletten izin veya ruhsat alan bireylerin tekelindedir. Yasa koyucunun, toplum yararna ve genel gvenlik nedeniyle yapt bu dzenlemenin bir zellii de doktorlarn hizmetlerinin kamuya ak olmasdr. Doktor, szleme yapmaya hazr (zel durumlarda zorunlu) bir meslek adam olarak kendisine gvenilir. . Bkz. Aolu, s. 46 ve 127. Ayn ynde Ouzman / z, s. 349.; Tekinay/Akman/Burcuolu/Altop, s. 885.; Akman, 65-67.; Buna karlk Feyziolu, Eer kanun koyucu imtiyaz ve ruhsat kavramlarnn her ikisini de amalam olsayd, iki deyime de metin de yer verirdi. Sadece imtiyazl iletmeleri dnm olmasnn nedeni, orada tekelciliin bulunuudur. Ruhsatta byle bir durum olmad iin, hafif ihmalle sorumlu tutulmama teklifi ile karlaan mteri, ona gven tamyorsa kendisiyle anlamaz, gvendii bir baka doktoru, avukat, eczacy seer. Halbuki imtiyazl iletme yerine bir bakasn seemez. Bu nedenle onlara kar BK:m.99/IIye dayanmak anlam tar. Bkz. Feyziolu, s.215, dipnot:267. rnein, salk kurumlar kullandklar tip szlemelerde, genel ilem art niteliini tayan bir sorumsuzluk art bulundurmaktadrlar. Byle bir art, szlemenin zayf tarafn temsil eden ve bu sebeple pazarlk gc bulunmayan hastann kabul edecei tartmaszdr. Bzk. Akman, s. 75.; zdemir, s. 181.; Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 271.; Ancak zel hastane ileticisinin yapaca sorumsuzluk anlamas, BK. m.99/II dikkate alndnda, hakimin takdir yetkisini kullanmasyla geersiz saylabilecektir. Bkz. Hatrnaz, s. 132. Akman, s. 65.; Erten, s. 244.; Ouzman/z, s. 349.; Tekinay/Akman/Burcuolu/Altop, s. 885.; Bapnar, (vekilin zen borcu) s.271.

362

halinde, hakim BK. m.99/II de yer alan takdir yetkisine dayanarak bu anlamay geersiz klabilir1277.

Dier bir gre gre ise, hekim hastas ile hafif kusurlarna ilikin bile olsa sorumsuzluk anlamas yapamaz. Byle bir szleme yapld ise kendiliinden geersizdir1278. Hekimlik szlemesinde hekim her trl zeni gstereceini taahht etmekte, hastada bu inanc tayarak hekimini semek ve tbbi mdahale iin ona rza vermektedir. Hukuki dzenleme asndan da vekilin zen gsterme ykmn dzenleyen BK. m.390, sorumluluktan kurtulma artn dzenleyen BK.m. 99a gre zel bir hkm olarak, ncelikli uygulama alan bulacaktr. Bunun anlam, vekilin zen borcu ile ilgili olarak sorumluluktan kurtulma anlamas yaplmas sz konusu deildir1279. Dier yandan, belirli bir tbbi uzmanlk ve meslek kurallar erevesinde hareket etmesi beklenen bir hekimin, belli kusurlarndan sorumlu olmayacana ilikin bir anlama yapmay talep etmesi bile hastann gvenini sarsacak, vekalet szlemesinin gl zen gsterme ykm ile eliki yaratacaktr1280. Byle bir durum, en bata hekimlik szlemesinin niteliine uygun dmeyecek ve kamu dzenine aykr olduu gibi BK. m.20 gereince ahlaka da aykr saylacaktr1281.

1277

1278 1279 1280

1281

Erten, s. 244.; Akman, s. 65.; Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 167.; Doan, s. 54.; Demir, (kurultay) s. 160. Tandoan, (borlar) s. 433.; Aolu, s. 127.; Ayan, s. 119 Bapnar, (vekilin zen borcu) s. 268. Vekalet szlemesinin bir tr olan tedavi szlemesinde, hekimin ve yardmclarnn zen eksikliinden doabilecek muhtemel sorumluluklarn ortadan kaldran bir art, kendilerine duyulan gveni de ortadan kaldracandan geerli saylmamak gerekir. Bkz. Byksai, (h.sorumluluu) s. 129. Tandoan (borlar), s. 433.; pekyz Yavuz, s. 145.; Ayan da bu gr kabul etmekle birlikte, hafif ihmale ilikin bir sorumsuzluk anlamasnn BK.m.20 anlamnda batl saylmasa bile, hakimin bunu her hal ve art altnda geersiz saymasnn (BK. m.99/II) tavsiye edilebileceini, ilikinin nitelii gerei karlar dengesinin byle bir anlamann geersiz saylmasn gerektirdiini ifade etmektedir. Bkz. Ayan, s. 120.

363

Kanaatimizce, serbest alan bir hekim ve kendisine bavuran hastas arasndan gerekleen hekimlik szlemesi iin hekimin bir sorumsuzluk art ya da sorumluluktan kurtulma anlamas yapmas, hekimlik szlemesinin niteliine uygun dmeyecektir. Hekimlik szlemesi, youn gvene dayal olarak mesleki bir faaliyet gerektiren ve cret karl yaplan bir vekalet szlemesi niteliindedir. Hekimin asli borcu ihtiya duyulan hekimlik faaliyetinin gereini zenle yerine getirmektir. Belirli uzmanlk ve meslek kurallar erevesinde hareket etmesi beklenen bir hekimin, hastas ile yapaca bir hekimlik szlemesi iin baz kusurlarndan sorumlu olmayacana ilikin bir anlama yapmay talep etmesi bile hastann gvenini sarsacak niteliktedir. Hekim hastasn somut olayn tad risk ve sonular ile ilgili olarak ayrntl ve zenli bir ekilde aydnlatmal fakat Baz hafif kusurlar meydana gelirse ben sorumlu olmayacam dememelidir. Byle bir durumda hastann hekimine mesleki bilgisine, becerisine, tecrbesine ve hatta kiiliine- duyduu gven byk yara alacaktr. Bu nedenle hekimin hafif kusurlar iin bile yapaca bir sorumluluktan kurtulma anlamasnn kendiliinden geersiz olaca grne katlyoruz. Kald ki, -istisnai durumlar hari hasta, hafif kusurlarndan sorumlu tutulmama teklifi ile karlatnda ve hekime kar bir gven sorunu yaadnda, bir baka hekime bavurma hakkna her zaman sahiptir.

364

SO U

Hekimlik, kkleri tarih ncesi dneme dayanan, dnyann en eski mesleklerinden biridir. Gnmzde ise, hekimlik, belirli bir meslek eitim srecinin baar ile tamamlanmas ve devletin yetkili organlarndan alnmas zorunlu olan alma ruhsat ile yerine getirilen bir meslek ve sanattr. Hekim, bir takm meslek faaliyetleri yerine getirirken, tbb etik ilkelere, tbbn kabul edilmi kurallarna uygun davranmak zorundadr. Hukuk ise kendi koyduu ilke ve kanunlara gre, hekimlik faaliyetlerini deerlendirmektedir. Bu iki bilim dal, farkl zellikler tasalar da, ortak bir ilke de bulumaktadrlar; kimseye zarar verme: primum non nocere. Hekimlik faaliyetleri, kiilik haklar kapsamnda korunan yaama ve salk hakk, kiinin kendi geleceini belirleme hakk gibi deerler ile yakndan ilgilidir. T.C. Anayasas m.17, TMK.m.23 ve m.24, BK.m. 47 birlikte deerlendirildiinde, kanun ile dzenlenen bir hukuka uygunluk sebebi bulunmadka, hekimin, iyiletirmek amacyla da olsa, hastaya uygulad her tr tbb mdahale, esas itibariyle kiilik haklarna, vcut btnlne yaplan hukuka aykr saldrlardr. Bir tbb mdahale kural olarak hastann rzas; belirli artlarda varsaylan rza; daha stn nitelikte zel yarar veya kamusal yarar, kanunun verdii yetkinin kullanlmas ve zaruret hali ile hukuka uygun hale gelebilir.

Tbb etik, ceza hukuku, idare hukuku ve zel hukuk, hekimin sorumluluunu gerektiren deiik hukuk kaynaklardr. zel hukuk (meden hukuk) asndan

bakld zaman, hekim culpa in contrahendodan, vekaletsiz i grmeden ve haksz

365

fiilden sorumlu olabilir. Hekimin hukuksal sorumluluunu douran kaynaklardan biri de hekimlik szlemesidir. Hekimlik szlemesi, serbest alan bir hekim ve hasta ya da kanun temsilcisi- arasnda kurulan, rzai, ekle bal olmayan ve kanunlarca dzenlenmemi (atipik) bir i grme szlemesidir. Bu szleme ilikisinde, hekimin asli edim ykmn, tbb tehis, tedavi ve bakm hizmetlerini yerine getirmek; hastann asli edim ykmn ise bir cret demek oluturur. Ancak, hekimlik szlemesi, taraflar arasnda g dengesinin olmad, youn bir gven temelinde kurulan bir szleme olarak dier igrme szlemelerinden ve iki tarafa bor ykleyen szlemelerden farkl nitelikler tar. Hekimlik szlemesinin hukuksal niteliini, zellikle hekim tarafndan stlenilen asli edim ykmnn konusu ve ierii deerlendirilerek, istisna (eser), hizmet, kendine zg szleme ya da ounluun kabul ettii gibi vekalet szlemesi niteliinde gren grler bulunmaktadr. Kanaatimizce, hangi tr tbb mdahale iin olursa olsun, hekimlik szlemesi tpk avukatlk szlemesi gibi- sonucun nceden taahht edilmesine imkan verecek nitelikte deildir. Bunun en nemli nedeni, hekimin faaliyetleri, iin mahiyeti gerei, nceden belirlenmesi ve taahht edilmesi mmkn olmayan, insan, hasta ve hastalk gibi faktre bal olarak gelimesidir. Di hekiminin, di iin dolgu ve protez yaplmasnda, teknik imalatnda iin iine girmesi nedeniyle, istisna szlemesinin savunulmaktadr. seslendirilmektedir. hkmlerinin Ayn gr, uygulanmas estetik gerei baskn gr olarak iinde

amal

tbb

mdahaleler

Yargtayn da bu ynde kararlar vermesine ramen,

kanaatimizce, hekimlik faaliyeti bir btn olarak deerlendirilmelidir. Belirsizlik faktr ve sonucun garanti edilememesi zellikleri, tm tbb mdahaleler iin

vardr. Bu nedenlerle, biz, hekimlik szlemesinin hangi tr tbb mdahale iin

366

yaplrsa yaplsn, ancak bir vekalet szlemesinin konusunu oluturabilecei grn benimsiyoruz. Hekimlik szlemesinde, hekimin asli edim ykmnn tbb tehis, tedavi ve bakm olduunu daha nce belirtmitir. Ancak, bu asli edim ykmnn yannda hekimin son derece nemli baz yan ykmleri de domaktadr. Bunlar arasnda, hastaya zen gsterme ykm ve hastann aydnlatlm rzasnn alnmas ifaya yardmc yan ykmler niteliindedir. Hem zen gsterme ykm, hem de hastann aydnlatlarak rzasnn alnmas, asli edim ykmnn tam ve doru bir ekilde ifa edilmesine yardm ederler. Hekimlik szlemesinde, sadakat, sr saklama ve kayt tutma ykmleri ise, koruyucu yan ykmler niteliindedir. Hastann da, hekimlik szlemesinde cret deme olarak ekillenen, asli edim ykm dnda, baz yan ykmleri mevcuttur: bilgi ve belge verme ykm, yaplacak olan mdahalelere ve incelemelere katlanma ykm, talimat ve tavsiyelere uyma ykm gibi. Hekimin, szlemeden doan sorumluluu ise u artlar da sz konusu olmaktadr: Geerli bir hekimlik szlemesinin varl, szlemeden doan edim ykmlerinin ihlal edilmesi, hekimin kusuru, zarar ve uygun illiyet ba. Hekimin szlemeden doan sorumluluundan bahsedebilmek iin ncelikle hekim ve hasta arasnda mevcut bir szleme ilikisinin mevcut olmas gerekir. Szleme ilikisi olmadan baka birine verilen zarar halinde, szleme d bir sorumluluktan zellikle deartlar varsa haksz fiil sorumluluundan sz edilebilir. Hekim, hekimlik mesleinin gereklerini yerine getirirken, tp, etik ve hukuk kurallarna uygun davranmam, kendinden beklenen dikkat ve zeni gstermemi ise, szleme ile stlenmi olduu borca aykr davranm olacaktr. Bu halde, vekilin

367

zen borcunu ihlalinde olduu gibi, hekiminde tbb zen yokluu ya da eksiklii, asli edim ykm ve/veya yan ykmlerin hi ya da gerei gibi ifa edilmemesi halinde, szleme ihlal edilmi demektir. Hukuki sorumluluk, hekimin kusurlu olmasn da gerektirmektedir. Hekimin kusuru, objektifletirilerek deerlendirilecektir. Buna gre, hekim, somut olayn zelliklerine ve iinde bulunduu artlara gre uygulamas gereken tbb standartlarn altnda bir uygulama yapm ise, tbb uygulama hatas (medical malpractice) yapt kabul edilmektedir. Hekime mesleki kusur ya da tbb kusur olarak yklenen durum, bilinen ve kabul edilen tp kurallarnn yani tbb standartlarn ihlal edilmesi ile ortaya kmaktadr. Ancak hekim, kendinden beklenen dikkat ve zeni gstermesine ramen bir takm beklenmedik durumlar ortaya kabilir. Komplikasyon ya da tbben izin verilen risk olarak ifade edilen bu durumlar iin hekimin kural olarak sorumluluu domayacaktr yeter ki, hekim hastasn bu duruma kar bilgilendirmi olsun. Tbb uygulama hatalar, tehis ve tedavi hatalar olarak pek ok farkl ekillerde karmza kabilmektedir: mdahale yaplmamas, eksik n muayene, yetersiz hasta yks alma, hastann vcudunda yabanc madde unutulmas, yanl tedavi yntemi seme, yanl ila seme veya uygulamay yanl yapmavb. Hekimlik szlemesinden doan kusurlar asndan, tbb faaliyetlerin esas itibariyle, kiilik haklar kapsamnda korunan deerlere ynelik olmas nedeniyle maddi zararlarn yannda manevi zararlarnda domas szkonusu olabilir. Hekimin szlemeye aykrlk olarak nitelenen kusurlu davran, normal hayat tecrbelerine gre meydana gelen zarar dourmaya elverili olmaldr ki,

368

hekim bu nedenle sorumlu tutulabilsin. Uygun illiyet bann varl, uygulama da tbb bilirkiilere bavurularak tespit edilmeye allmaktadr. Hekimlik szlemesi asndan, ispat sorunu da nemli bir konudur. Bu konudaki temel zorluk, szleme ihlali ve kusur kavramlarnn, zen kavram zerinden tanmlanmaya allmasdr. Hastaya, ispat yk asndan baz kolaylklar salanmaktadr. Hastann ispatlamas gereken, hekimin meslek

kurallarndan, artlarn gerektirdii tbb standartlardan, gstermesi gereken dikkat ve zen ykmnden sapm olan davranlardr. Hasta ilk grn ispat ad verilen bir ispat kolaylndan yararlanrken, ispat asndan nispeten daha gl konumda olan hekim kusurlu olmadn ispatlamak zorundur. BK.m. 96 da yer alan kusur karinesi hekim iinde geerlidir. Hekimin sorumluluktan kurtulma anlamas yapmas, kanaatimizce, hekimlik szlemesinin niteliine uygun dmeyecektir. Sonu itibariyle, hekimin tbb faaliyetlerini dorudan ya da dolayl olarak dzenleyen birok kanun, tzk, ynetmelik, ynerge, salk mevzuatmz iinde yer almakta, ancak, bunlarn hi birinde hekimin hukuki sorumluluuna yer veren zel hkmler bulunmamaktadr. Bu nedenle ortaya kan sorunlar, zel hukuk asndan BK. genel hkmlerinin kyasen uygulanmas ile zlmeye allmaktadr. nsan hayat iin son derece nemli bu meslek iin - tpk Avukatlk Kanunu gibi- ayr bir Hekimlik Kanunu hazrlanmas, birok kavramn daha net ortaya konmas ve sorunlarn daha doru bir ekilde zmlenebilmesi asndan son derece yerinde olacaktr.

369

KAY AKA ABAGGLEN, Sandro: Die Aufklrungspflichten in Dienstleistungs-beziehungen, insbesondere im Bankgesschft, Entwurf eines Systems zu ihrer Konkretisierung, Bern 1995. ABK, Yldz : Doktorun Sorumluluunda ans Kayb: yileme ansnn Kayb, AHFD., Cilt:54, S.3, Ankara 2005.

AKARTEPE, Alpaslan :Tedavi Szlemesinin Hukuki Nitelii, Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007. AKINCI, ahin : Organ Nakillerini Gletiren Hukuki Problemler ve Baz zm nerileri, Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007. (hukuki problem) : Trk zel Hukukunda nsan Kkenli Biyolojik Madde Nakli (Organ -Doku) Kavram ve Bundan Doan Hukuk Sonular, Ankara 1996. (biyolojik madde nakli) : Trk Meden Hukuku, Aile Hukuku, Yeni Meden Kanuna Uyarlanm, kinci Cilt, Yenilenmi 11. Bas, stanbul 2008. (aile hukuku)

AKINCI, ahin

AKINTRK, Turgut

AKPEK, Jale /AKINTRK, Turgut: Trk Meden Hukuku, Yeni Meden Kanuna Uyarlanm Balang Hkmleri, Kiiler Hukuku, Birinci Cilt, Yenilenmi 6. Bas, stanbul 2007. AKPEK, ebnem / KKGNGR, Erkan: Szlemeler Rehberi, Szlemelerin Hazrlanmas, Szleme rnekleri, Yargtay Kararlar, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi kinci Bask, Ankara 2002. AKPEK, ebnem AKKANAT, Halil : Alt Vekalet, Ankara 2003. : Hastaneye Kabul Szlemesinin Grnm Tarzlar ve Sorumluluk Dzeni, Prof.Dr. ze Selii'ye Armaan, Ankara 2006. : Sorumsuzluk Anlamas, stanbul 1976.

AKMAN, Sermet

370

AKSOY, ahin

: Tp Etiinin lkemizdeki ve Dnyadaki Tarihi, ada Tp Etii, Editrler: Prof.Dr. Ayel Demirhan Erdemir, Prof.Dr.ztan ncel, Do.Dr. ahin Aksoy, stanbul 2003.

AKTAN, Can Cokun : Ahlak ve Ahlak Felsefesi, stanbul 1999. AKNAL, Teoman : "2238 Sayl Organ ve Doku Alnmas, Saklanmas, Alanmas ve Nakli Hakkndaki Kanun Asndan Hekimin Hukuki Sorumluluu zerine Dnceler", T. H.da Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Ank. 12-13 Mart 1982, st 1983, s. 19-30. AKYILDIZ, Sunay : Hasta Haklar ve Hekimin Sorumluluu, Gncel Hukuk, Mart 2006/3, s.21. AKYOL, ener : Drstlk Kural ve Hakkn Ktye Kullanlmas Yasa, kinci Bas, stanbul 2006.

ALTINTA, Ayten : Rnesans Tbb, Tp Tarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007, s.91-97. ARAL, Fahrettin ARAT, Aye : Borlar Hukuku, zel Bor likileri, Ankara 2006. : Hekimin Hukuki Sorumluluunda Bir Hukuka Uygunluk Sebebi Olarak Hastann Rzas, Erciyes niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt:I, S.2, 2006, s. 225-238. ARKAN, Sabih : Ticari letme Hukuku, Ankara 2005.

ARPACI, Abdlkadir : Kiiler Hukuk (Gerek Kiiler), Gzden Geirilmi ve Geniletilmi 2.Bas, stanbul 2000. ARSLAN, Mahmut : ve Meslek Ahlak, Ankara 2005. AIOLU, etin : Tbbi Yardm ve El atmalardan Doan Sorumluluk, Doktorlar, Devlet'in ve zel Hastanelerin Sorumluluu (Ceza ve Hukuk), Ankara 1993. ATABEK, Reat / SEZEN, Merih: Hekimin Mesuliyeti, stanbul Barosu Dergisi, Cilt: XXVIII., stanbul 1954. s. 135-149.

371

ATAMER, Yeim

: Transseksellerin Trk Hukukundaki Durumu 22.09.2006, www.lambadaistanbul.org (eriim tarihi: 21.10.2008) : Haksz Fiillerden Doan Sorumluluun Snrlandrlmas, stanbul 1996. (haksz fiil) : Borlar Hukuku Szlemelerinde Genel Ahlaka Aykrlk, Ankara 2007. : Malign Tmr Hastalarnda Etik kilemler: Hukukun Ulaamad nce Ayrntlar, Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal), Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002.

ATAMER, Yeim

ATE, Derya

ATICI, Elif

AYAN, Mehmet

: Tbb Mdahaleden Doan Hukuk Sorumluluk, Ankara 1991. : Tp Etii, Ankara 2006. : The Medical Malpractice Myth, Chicago, 2005.

AYDIN, Erdem BAKER, Tom

BASANTA, W.Eugene : A Primer on Medical Liability Law in the United States, http://www.law.umkc.edu/irelandclassmaterials/2007materia ls/MedLaibPrimer.ppt BAAAOLU, brahim: Hekimin Mesleki likileri, Tp Tarihi ve Tp Etii Ders Kitab, stanbul 2007. BAALP, Nilgn : Kiisel Verilerin Korunmas ve Saklanmas, Ankara 2004.

BAPINAR, Veysel : Hekimin zen Borcu, Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s. 223-38. (hekimin zen borcu) BAPINAR, Veysel : Vekilin (Avukatn, Hekimin, Mimarn, Bankann) zen Borcundan Doan Sorumluluu, Ankara 2004. (vekilin zen borcu) BAYRAKTAR, Kksal: Hekimin Tedavi Nedeniyle Ceza Sorumluluu, stanbul 1972.

372

BEAUCHAMP L.Tom / CHILDRESS, F.James: Principles of Biomedical Ethics, New York 1979. BEAUCHAMP L.Tom / WALTERS, LeRoy: Contemporary Issues in Bioethics, United States 2003. BELGESAY, Mustafa Reit: Tbb Mesuliyet, stanbul 1953. BIGGS, Hazel : Aydnlatma ve Sr Saklama Ykmll: Uygulama ve Malpraktis, Ankara Barosu- AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 53-64. BIRKS, Peter BLGE, Necip : English Private Law , Oxford 2004. : Hukuk Balangc ve Hukukun Temel Kavram ve Kurumlar, Ankara 2005. BOVBJERG, Randall R.: Problems and Solutions in Medical Malpractice The Liability Maze, The Impact of Liability on Safety and Innovation, Editors: Peter W.Huber / Robert E. Litan, U.S.A. 1991, s. 274 -290. BOZKURT, Enver : nsan Hakk Olarak Salk Hakk, Ankara Barosu AHF, Salk Hukuku Kurultay, 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 13 -17. : The Healer's Power, New York 1993. Gert: Haftungsrecht: Heidelberg 2006. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich,

BRODY, Howard BRUGGEMEIER,

BUDAK, Ali Cem

: Trk Medeni Usul Hukukunda Tbbi Deliller, YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl:2006, s. 309-321. : Borlunun Temerrdnde Szlemeden Dnme, Ankara 1998.

BUZ, Vedat

373

BKEN RNEK, Nkhet: Etik ve Hukuk Asndan Ulusal ve Uluslararas Bildirgelerde Hasta Haklar, Ankara Barosu - AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.33-42. (etik) BKEN RNEK, Nkhet: Hekim-Hasta Arasndaki Gven likisi, Snrlar ve Snr hlalleri, Medimagazi, 21.05.2007, S.330. BYKSA, Erdem: Maddi Zarar Kavram, stanbul 2007. (zarar) BYKSA, Erdem: "Yaama ansnn Yitirilmesi Sonucu Uranlan Kayplar Asndan Hekimin Tazminat Sorumluluunun KapsamUygun lliyet Ba Teorisine Deiik Bir Yaklam" AHFD. Cilt: 54., Say: 4, Ankara 2005. s. 119-148. (h.sorumluluu) BYGRAVE, Lee A. : Data Protection Law, Approaching Its Rationale, Logic and Limits, Holland 2002. BYRNE A., John CAREY, Peter : Informed Consent, New York 1996. : Data Protection, Second Edition, United States 2004.

CVANER, Murat / OKUYAN AMATO, Zuhal: Trk Tabipleri Birlii Yksek Onur Kurulu Dosyalarnda Tbb Etik hlalleri, zmir 1999. CLARKE, B.David: The Patient Self-Determination Act Health Care Ethics, Critical Issues, John F.Managle, David C.Thomasma, Maryland 1994, s. 93-108. COHEN-ALMAGOR, Raphael: Medical Ethics At The Dawn of The 21st Century, New York 2000. COLLIN, Joseph : Should Doctor's Tell The Truth?, Bioethics: An Anthology, Edited By: Helga Kuhse and Peter Singer, UK 2000, s. 501506.

AKMUT YENERER, zlem: Tbbi Mdahaleye Rzann Ceza Hukuku Asndan ncelenmesi, stanbul 2003.

374

ELEN, Alper

: Yargtay Hukuk Genel Kurulunun Kamu Grevlisi Hekimin Kiisel Kusur Sorumluluuna likin Karar zerine Deerlendirme Ankara Barosu Dergisi, Yl:66, Say:1, 2008 s. 328-331. : Hekimlik Uygulamalarnda Aydnlatlm Onam hlalleri (TTB-Yksek Onur Kurulu Kararlar), YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl: 2006, s. 71-81.

ELK, Faik

ETN, Grsel

: Tbbi Malpraktis, Yeni Yasalar erevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumluluu, Tbbi Malpraktis ve Adli Raporlarn Dzenlenmesi (Editrler: etin/Yorulmaz), stanbul 2006, s.31-42.

IMRIM/SEVN/KUNDAK/ELLDOKUZ: "Tp Fakltesinde alan Hekimlerin Meslek Anamnezi Alma Alkanlklar", Toplum ve Hekim, Ocak-ubat 1998, C.13, S.1. LNGROLU, Cneyt: Tbbi Mdahaleye Rza, stanbul 1993. OBANOLU, Nesrin: Tp Etii, Ankara 2007. DAM van, Cees DEMR, Mehmet : European Tort Law, Oxford 2006. : "Hekimlik Szlemesinden Doan Sorumluluun Koullar", Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.153-160. (kurultay) : "Hekimin Szlemeden Doan Sorumluluu" AHFD. Yl 2008, Cilt: 57, S.3, s. 225-252. (AHFD) : "Hekimin Hukuksal Sorumluluunun Kaynaklar ve zel Hastane -Kamu Hastanesi Ayrm", Prof. Dr. Ali Naim nan'a Armaan, Ankara 2009. (armaan)

DEMR, Mehmet

DEMR, Mehmet

DEMRCOLU, H.Reyhan: Gven Esas Uyarnca Szleme Grmelerindeki Kusurlu Davrantan Doan Sorumluluk, Ankara 2009.

375

DEMRHAN ERDEMR, Ayel: Hekim - Hasta likileri ve Etik Sorunlar, ada Tp Etii, Editrler: Prof.Dr. Ayel Demirhan Erdemir, Prof.Dr.ztan ncel, Do.Dr. ahin Aksoy, stanbul 2003. DEMRHAN ERDEMR, Ayel: Tbbi Deontoloji ve Genel Tp Tarihi, Bursa 1996, s.3. DERYAL, Yahya : Hastann zel Yaamna Sayg Hakknn ki Boyutu: Hasta Srrnn Korunmas ve Beden Mahremiyeti, Ankara Barosu AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.71-84. (hasta srr) : Trk Hukukunda Bilirkiilik, Ankara 2004. (bilirkii)

DERYAL, Yahya

DESCHENAUX, Henri /TERCIER, Pierre: Sorumluluk Hukuku, eviren: Salim zdemir, Ankara 1983. DEUTSCH, Erwin / SPICKHOFF, Andreas: Medizinrecht, Berlin 2003. DEUTSCH, Erwin : Das Therapeutische Privileg des Arztes: Nichtaufklrung des Patienten, NJW 1980. : zellikle Deneysel Tp Asndan Hekimin Sorumluluu, AHFD., C.26, S.1-4 1979, s.171-186. : Ortaa'da slam Tbb, Tp Tarihi ve Tp Etii Kitab, stanbul 2007, s.73-89. : Salk Haklarndan Hekimlerin Sr (Kiisel Veri) Saklama Mkellefiyeti, Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 105-149. : Tbbi Etik ve Hukuk; Benzerlikler ve Ayrlklar, Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal), Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002. : Hukuki Sorumluluk Bakmndan Hekimin Kusuru ve spat, Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s. 39-55.

DEUTSCH, Erwin

DN, Glten

DOAN, Cahid

DOAN, Hanzade

DOAN, Murat

376

DONAY, Sheyl

: Doktorun Hukuki Sorumluluu, ktisadi ve Ticari Bilimler Dergisi, S.10, 1968, s. 44-58. (doktorun) : Meslek Srrnn Aklanmas Suu, stanbul 1978. (meslek srr) : Vekilin Talimata Uyma ve Drstlkle Hareket Etme Borcu, Batider 1970, Cilt:5, S.4, s. 728-749. (vekilin)

DONAY, Sheyl

DONAY, Sheyl

DOUARD, John W./ WINSLADE, William J.: Tarasoff and the Moral Duty to Protect the Vulnerable Health Care Ethics, Critical Issues, Maryland 1994, s. 316-324. DOUGLAS, Thomas: "Medical Injury Compensation: Beyond No Fault" Medical Law Review, 17, Spring 2009, s. 30-51. DNMEZER, Sulhi / ERMAN, Sahir: Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Ksm, C.II, stanbul 1997. DNMEZER, Sulhi : Basn ve Hukuku, 4.Bas, stanbul 1976. DUTTGE, Gunnar : Kann Eine Barmherzige Illusionierung (Thomas Mann) Des Patienten Gerechtfertigt Sein?, YHFD, zel Say: TrkAlman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl: 2006, s. 91-100.

ELOLU, mr / KIRIMLIOLU, Nurdan: Tp Etii lkeleri, ada Tp Etii, Editrler: Prof.Dr. Ayel Demirhan Erdemir, Prof.Dr.ztan ncel, Do.Dr. ahin Aksoy, stanbul 2003. ENGELHARDT, Dietrich: Tp Etiinin Sistematii ve Tarihi zerine" Tbbn Gndelik Yaamnda Etik, Yaynlayan: Dietrich v.Engelhardt, Trkesi: Arn Namal, stanbul 2001, s. 1-14. ER, nal : Salk Hukuku, Ankara 2008.

ERDOMU, Belgin: Roma Borlar Hukuku, stanbul 2005. EREN, Fikret : Borlar Hukuku Genel Hkmler, 9.Bas, stanbul 2006.

377

ERLLE, Fulya

: Alt Vekalet, Prof.Dr. S.Sulhi Tekinay Hatrasna Armaan, stanbul 1999, s. 259 vd. : Ceza Hukukunda Tbbi Mdahalelerin Hukuka Uygunluu, Ankara 2003. : Hekimin Hukuki Sorumluluu, Blent Davran'a Armaan, stanbul 1998.

ERMAN, Bar

ERMAN, Hasan

ERMAN, Sahir / ZEK, etin: Aklamal Basn Kanunu ve lgili Mevzuat, 4.Bas, stanbul 2000. ERTA, eref : Alman Hukukunda Hekimin Mesleki Kusurdan Sorumluluu, Ege niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1980, Y:.1, N. 1 4, s. 173-204. : Sorumsuzluk artlar, Ankara 1977. : Hukuku, Ankara 1978.

ERTEN, Ali ESENER, Turhan

FELMANN, Walter : Berner Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Das Obligationenrecht, Band VI, 2.Abteilung, Die Einzelnenvertragsverhltnisse, 4.Teilband, Der einfache Auftrag, Art.394-406 OR, Bern 1992. FENNELL, Phil : Treatment Without Consent, Law, Psychiatry and the Treatment of Mentally Disordered People since 1845, London 1996.

FEYZOLU, Feyzi Necmeddin: Borlar Hukuku Genel Hkmler Cilt:I, stanbul 1976. (Cilt:I) FEYZOLU, Feyzi Necmeddin: Borlar Hukuku Genel Hkmler Cilt:I, stanbul 1977. (Cilt:II) FEYZOLU, Metin: "Trk Ceza Hukukunda Zorla Tedavi", Ankara Barosu AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.311-319.

378

FISCHER, Gerfried : "Die Arztliche Aufklrungspflicht im Deutschen Zivilrecht", YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl: 2006, s. 71-81. FLEMING, John GIESEN, Dieter : The Law of Torts, 9th Edition, Sidney 1998. : Arzthaftungsrecht, Die Zivilrechtliche Haftung aus Medizinischer Behandlung in der Bundesrepublik Deutschland, in sterreich und der Shcweiz, Tbingen 1995. (arzthaftung) : International Medical Malpractice Law, Comparative Law Study of Civil Liability Arising from Medical Care, Tbingen 1988. (international) GIESEN, Dieter : Yeni ve Deneysel Tedavilerden Dolay Doktorlarn Hukuki Sorumluluu, (eviren: Salim zdemir) Yargtay Dergisi 1976, Cilt: III. S.3-4, s. 217-228 (ev:S.zdemir)

GIESEN, Dieter

GRTLOLU, Hakan: Hasta Haklarnn Korunmasnda ve Geliiminde Tabip Odalarnn Rol, Ankara Barosu AHF, Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.19-26. GORDON, Thomas / EDWARDS, Sterling: Doktor-Hasta birlii, Londra 1995, eviren: Emel Aksay. GKCAN, Hasan Tahsin: Tbbi Mdahale Nedeniyle Hekimin Ceza Sorumluluu ile lgili Yargtay Uygulamas, Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.321-327. GRKEY, efik: Hasta Haklar, Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal) Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002, s. 100-126. GZBYK, A.eref: Ynetsel Yarg, Ankara 1997. GROOPMAN, Jerome: Doktorlar Nasl Dnr?, eviren: Serhat Ataman, stanbul 2007.

379

GLTEPE, Hilal

: Yeni Trk Ceza Kanunu'da hbar Ykmllnn Salk Hukuku Ynnden Deerlendirilmesi, Kazanc Hakemli Hukuk Dergisi, S.10., stanbul 2005.

GM, Mustafa Alper: Trk-svire Borlar Hukukunda Vekilin zen Borcu, stanbul 2001. GNDAY, Metin GNER, Semih : dare Hukuku, Ankara 2003. : Avukatlk Szlemesi, Av.Dr. Faruk Erem'e Armaan, Ankara 1999.

GNERGK, zcan : Avukatlk Szlemesi, Ankara 2003. GRAN, Sait : Hekimin Faaliyetlerinden Devletin Sorumluluu,

Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelimeler V.Sempozyumu, Trk Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Ankara 12-13 Mart 1982, stanbul 1983, s. 77-87 GRZ, Adnan GRZ, Adnan GRZ, Adnan : Hukuk Balangc, 10.Bask, Ankara 2005. (hukuk) : Hukuk Felsefesi, Ankara 2003. (felsefe) : "Adalet Kavram" Prof.Dr. Jale Akipek'e Armaan, 1991. (adalet) : Vekalet akdinin lm Nedeniyle Sona Ermesi ve Sonular, Temsil ve Vekalete likin Sorunlar Sempozyumu, stanbul 1977. : Kiilik Haklar ve tanazi, Ankara 2000. : Cinsiyet deiiklii ve Hukuk Sonular GHFD. Cilt: 1., S:1, Ankara 1997, s.45-80. (cinsiyet)

GRSOY, Kemal

GVEN, Kudret GVEN, Kudret

HAKER, Hakan / ZEYTN, Zafer: "Bitkisel Hayata Girmeden nce Tedaviye Son Verilmesine likin rade Aklamas Geerli Olur Mu?", Gncel Hukuk, S.25, stanbul 2006, s.54-57.

380

HAKER, Hakan

: "Hastane Ynetiminin Sorumluluu", Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 161-170. (hastane ynetimi) : "Hastann Hekimlik Szlemesinden Kaynaklanan

HAKER, Hakan

Ykmllkleri", Uluslararas Katlml I.Tp Etii ve Tp Hukuku Sempozyum Kitab, stanbul 2005, s.130-134. (hastann) HAKER, Hakan HAKER, Hakan : Tp Hukuku, Ankara 2007. : "Trk Tp Hukukunda Aydnlatma ve Tbbi Mdahalelerde Bilgilendirilmi Rza Alnmas Ynetmelii Tasla", YHFD, zel say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl:2006, s. 31-48. (ynetmelik tasla) HANCI, Hamit : Hekimin Tbbi Kt Uygulamadan Kaynaklanan Sorumluluu, Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.303-310. (kt uygulama) : Malpraktis, Tbbi Giriimler Nedeniyle Ceza ve Tazminat Sorumluluu, Ankara 2002. : Szleme D Sorumluluk Hukuku, stanbul 1994.

HANCI, Hamit

HATEM, Hseyin

HATIRNAZ, Gltezer: zel Hastanelerin Hukuki Sorumluluu ve Hasta Haklar, Ankara 2007. HERZOG, Peter : Die Haftung bei Dienstleistungen in den Vereinigte Staaten, Haftung der Dienstleistungsberufe, Heidelberg 1993. : "On Telling Patients the Truth", Bioethics: An Anthology, Edited By: Helga Kuhse and Peter Singer, UK 2000, s. 507512.

HIGGS, Roger

HORTOLU, Cengiz : Tedavi Hatalar, Gncel Hukuk, Mart 2006, s.12-13. HOT, nci : Ortaa'da Bat Tbb, Tp Tarihi ve Tp Etii Kitab, stanbul 2007, s.59-72.

381

IIK, Sedat

: "ura'da Dosyalar Nasl Deerlendiriliyor?", Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.359-365. : Kitle Haberleme Hukuku, 2. Bas, stanbul 1985. : nsan Haklar Bakmndan tanazi YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt: III, Say: 2, Yl: 2006, s. 289 vd.

EL, Kayhan NCEOLU, Sibel

PEKYZ YAVUZ, Filiz: Trk Hukukunda Hekimlik Szlemesi, stanbul 2006. GZAR, Hasan YMAYA, Ahmet : Tek Satclk Szlemesi, Ankara 1989. : Avukatlkta zen Borcu, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sorunlar, Cilt:I, Ankara 1990. JONSEN/SIEGLER/WINSLADE: Clinical Ethics, Fifth Edition, New York 2002. KAMM, Frances M. : "A Right To Choose Death?", Contemporary Issues In Bioethics, Editrler: Tom L. Beauchamp, LeRoy Walters, United States 2003, s. 186-191. KANET, Selim : "Hekimin Hukuksal Sorumluluunda Kusur ve spat Yk", S. Hukukundaki Yeni Gelimeler V.Sempozyumu, T.Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Ankara 12-13 Mart 1982, stanbul 1983, s. 1-18.

KARADENZ, zcan: Iustinianus Zamanna Kadar Roma'da likileri, Ankrara 1976. KARASU, Sinem KASS, Leon R. : Hekimin Sr Saklama Ykmll, stanbul 2009. : "Is There a Right to Die?", Contemporary Issues In Bioethics, Editrler: Tom L. Beauchamp, LeRoy Walters, United States 2003, s. 191-200.

KAUFMANN, Franz Josef: Die Beweislastproblematik im Arzthaftungsproze, Mnchen 1984. KAYI, Sedat Nuri : Neter Bazen Yanl Keser, Ankara 2007.

382

KESKN, Adem

: "ura'nn Hukuki Konumu ve Hukuktaki Yeri", Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.349-353.

KIERKEGAARD MERCADO, Sylvia: Cyberlaw Security & Privacy, Ankara 2007. KILIOLU, Ahmet : Borlar Hukuku Genel Hkmler, Ankara 2007. KILIOLU, Ahmet : "Hekimin Hukuksal Sorumluluu" Trkiye Klinikleri Tbb Etik Dergisi, Cilt: 4, S.1, Ankara 1996. (hekim) KILIOLU, Ahmet : eref, Haysiyet ve zel Yaama Basn Yoluyla Saldrlardan Hukuksal Sorumluluk, Ankara 2008. (basn) KILIOLU, Mustafa: Sorumluluk Hukuku, Ankara 2002. KIRCA, idem : Bilgi Vermeden Dolay nc Kiiye Kar Sorumluluk, Ankara 2004.

KIZILYEL, Serkan : "darenin Salk Hizmetinden Doan Tazminat Sorumluluu", Ankara Barosu AHF, Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 203-240. KOCASAKAL, mit: "Yeni Trk Ceza Kanununda Hekimin Cezai Sorumluluu", YHFD., zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl:2006, s. 151-158. KOCAYUSUFPAAOLU, Necip: "Kiilik Haklarn Koruyan Manevi Tazminat Davasna likin Yeni Gelimeler", Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelimeler I.Sempozyumu, stanbul 1980. s. 141-180. KOCAYUSUFPAAOLU, Necip: Borlar Hukuku Dersleri, Birinci Fasikl, Hemen hemen hi deitirilmemi 2.Bas, stanbul 1985. KOENIG, Thomas H./ RUSTAD, Michael L.:In Defense of Tort Law, New York 2001. KOSCHAKER, Paul / AYTER, Kudret: Roma Hususi Hukukunun Ana Hatlar, Ankara 1971.

383

KK, Ahmet Nezih : "Tbbi Kt Uygulama ve Yksek Salk uras", Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.385-394. (salk uras) KK, Ahmet Nezih : "Trk Ceza Adalet Sisteminde Hekimlik Uygulamalar ile lgili Maddelerin Tbbi Etik Asndan Deerlendirilmesi", Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s. 79-88. KPRL, mer : "Hekimin Hukuki Sorumluluu", stanbul Barosu Dergisi, Yl: 1984, C.58, S.10-11-12, s. 589-613.

KROLU, Hasan : Trk Mahkemelerinde Bilirkiilik ve Bilirkii Kurumlar, Ankara 2001. KUURAD, Ioanna : Etik ve Meslek Etikleri, Ankara 2000. (meslek etikleri) KUURAD, Ioanna : "Adalet Kavram" ada Hukuk Felsefesi ve Hukuk Kuram ncelemeleri, Hazrlayan: Hayrettin kesiz , stanbul 1997. (adalet) KUURAD, Ioanna : Etik, Ankara 1994. (etik) KUHN, Moritz : "Die Arzthaftung in der Schweiz" Medizinrecht, Heidelberg, Berlin 1999, s. 248 -254. (arzthaftung) : "rztliche Kunstfehler" Schweizerische Juristen - Zeitung, Zrich 1987, s.353-364. (kunstfehler) : Confidentiality and the AMA's New Code of Ethics: An Imprudent Formulation?, Bioethics: An Anthology, Edited By: Helga Kuhse and Peter Singer, UK 2000, s. 490-492. Medeni Usul Hukuku,

KUHN, Moritz

KUHSE, Helga

KURU, Baki/ARSLAN, Ramazan /YILMAZ, Ejder: Ankara 2004. KURU, Baki KK, Eref

: Hukuk Muhakemeleri Usul, Cilt:3, Ankara 1995. : XII. Yzyl Rnesans ve Yeni Doan Romay Gnmze Balayan Son Halka: Pandekt Hukuku AHFD yl 2007, Cilt: 56, Say:4, s. 123-205.

384

LACHAT, Anne Heritier: Commentaire Romand, Code des Obligations I, (Thvenoz, Luc/Werro, Franz) Genve-Bale-Munich, 2003. LARENZ, Karl : Lehrbuch des Schuldrechts, Bd.I., Allgemeiner Teil, 14.A., Mnchen 1987.

LAUFS, Adolf/UHLENBRUCK, Wilhelm: Handbuch des Arztrechts, Mnchen 2002. LOEWY, Erich H. MAJNO, Guido : Textbook of Healthcare Ethics, New York 1996. : The Healing Hand, Man and Wound in the Ancient World, London 1991.

MARKESNS, Basil / DEAKIN, Simon: Tort Law, Oxford 1999. MONAGLE, John F./ THOMASMA, David C.: Issues, Maryland 1994. Health Care Ethics, Critical

MUMCU, Ahmet / KZEC, Elif: nsan Haklar ve Kamu zgrlkleri, Ankara 2003. NAMAL, Arn : Hasta Haklar ve Etik, A'dan Z'ye Salk Hukuku Sempozyum Notlar, stanbul 2007. : Roma ve Trk Hukuku'nda nanl lem ve Vekalet Szlemelerinin Karlatrlmas, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, C.41, S.1-4, 1989-1990, s. 225284. : Karlatrmal Hukuk, Ankara 2003. (karlatrmal) : Hekim And ve Benzeri Metinler (Eletirel Bir Yaklamla), Deontoloji, Geniletilmi 2.Bask, Yazarlar? Ankara 1999, s. 1-10 : Tp Etkinliinde Hekimin ve Hastann Rolleri, Deontoloji, 2. Bask, Ankara 1999. OUZMAN, Kemal / Z, Turgut: Borlar Hukuku Genel Hkmler, stanbul 2005.

OUZ, Arzu

OUZ, Arzu OUZ, Yasemin

OUZ, Yasemin

385

OTT, Werner E.

: Voraussetzungen der Zivilrechtlichen Haftung des Arztes, Zrich 1978.

OZANOLU, Hasan Sekin: "Hekimlerin Hastalarn Aydnlatma Ykmll", Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt: 52, 2003, S.3. s. 55-77. NAL, Glsm : "Etik ve Hukuk Arasnda nce izgi: Adalet lkesi", Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal), Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002. : "Hekim Andyla lgili Temel Yanlglar" Toplum ve Hekim, Mart 1992. : Gnnda Ynetim, stanbul 1996. : Estetik Amal Tbbi Mdahalelerde Hekimin Hukuki Sorumluluu, Ankara 2006

RS, Yaman

ZAY, l Han ZAY, Merter

ZDEMR OKTAY, Saibe: Gezi Szlemesi, stanbul 1997. ZDEMR, Hayrnnisa: Tehis ve Tedavi Szlemesi, Ankara 2004. ZKAN, Hasan / AKYILDIZ (NER), Sunay: Aklamal -tihatl Hekim Haklar ve Davalar, Ankara 2008. ZKAYA, Eraslan ZL, Tevfik Hasta -

: Vekalet Szlemesi ve Ktye Kullanlmas, Ankara 1997. : Karlkl Hak ve Sorumluluklar Balamnda Hekim-Hasta likileri, A'dan Z'ye Salk Hukuku Sempozyum Notlar, stanbul 2007. : "Tbbi Mdahaleden Doan Hukuki Sorumluluun Trleri", Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 269-292. : Tbbi Mdahalede Kt Uygulamann Hukuki Sonular, Ankara 2007.

ZPINAR, Berna

ZPINAR, Berna

386

ZSUNAY, Ergun

: "Alman ve Trk Hukuklarnda Hekimin Hastay Aydnlatma devi ve stisnalar", T.Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Ankara 12-13 Mart 1982, stanbul 1983, s. 31-59 (aydnlatma devi)

ZSUNAY, Ergun

: Gerek Kiilerin Hukuk Durumu, stanbul 1977. (gerek kii) : "Hekim ve Hastanenin Hukuksal Sorumluluu", A'dan Z'ye Salk Hukuku Sempozyum Notlar, stanbul 2007, s.89-96. (hekim ve hastane)

ZSUNAY, Ergun

ZTAN, Bilge

: ahsn Hukuku, 6.Bas, Ankara 1994.

ZTRKLER, Cemal: Hukuk Uygulamasnda Tbbi Sorumluluk, Tehis, Tedavi ve Tbbi Mdahaleden Doan Tazminat Davalar, Ankara 2006. PAYLLIER, Pascal : Rechtsprobleme der Arztlichen Aufklrung unter Besonderer Berckschtigung der Spitalarztlichen Aufklrung, 1999. POLAT, Ouz PRIBILLA,Otto : Tbbi Uygulama Hatalar, Ankara 2005. : Hukuk ile Etik Arasnda Hekim Tbbn Gndelik Yaamnda Etik, Yaynlayan: Dietrich v.Engelhardt, Trkesi: Arn Namal, stanbul 2001, s. 323-336. : Roma Hukuku Dersleri, Borlar Hukuku, stanbul 2001. : "Hekimlerin Hukuk Sorumluluu", S.Hukukundaki Yeni Gelimeler V.Sempozyumu, T. Hukukunda Hekimin Hukuk ve Ceza Sorumluluu, Ankara 12-13 Mart 1982, stanbul 1983, s. 1-18.

RADO, Trkan RESOLU, Seza

REUSSER, Kathrin : Patientenwille und Sterbebeistand, Eine Zivilrechtliche Beurteilung der Patientenverfgung, Zurich 1994. RIVES, James B. : Magic, Religion and Law: The Case of the Lex Cornelia de Sicariis et Veneficiis Religion and Law in Classical and Christian Rome, Editors: Clifford Ando / Jrg Rpke, 2006, s. 47-67.

387

ROGGO, Antoine

: Aufklrung des Patienten, Informationspflicht, Bern 2002.

Eine

Arztliche

ROSENAU, Hennig : "Aufklrung und Nichteinwilligungsfhigen",

Einwilligung bei YHFD, zel Say: TrkCilt:III, Say:2, Yl:

Alman Tp Hukuku Sempozyumu, 2006, s. 59-69.

SAGE, William M./ KERSH, Rogan: Medical Malpractice and The U.S. Health Care System , New York 2006. SARI, Nil : lka'da Tp, Tp Tarihi ve Tp Etii, stanbul 2007, s. 1358. : Tarih ncesinde Tp, Tp Tarihi ve Tp Etii Kitab, Yazarlar ?...stanbul 2007, s.5-12. : Salararas Organ Nakillerinden Doan Hukuksal likiler, stanbul 1986. : Hasta Haklar Asndan Hekim Sorumluluu, Ankara 2005. : "zel Hastanelerin ve Doktorlarn Tbbi Faaliyetlerinden Doan Hukuki Sorumluluklarnn rdelenmesi", stanbul Barosu Dergisi, Cilt:81, S.3, Yl 2007. (zel hastane) : Salk alanlarnn ve Salk Kurumlarnn Tbbi Mdahaleden Doan Sorumluluklar, Ankara 2007. (salk) : "Yarg Kararlar Inda Hekimin Sorumluluu", Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 171-198. (hekimin sorumluluu)

SARI, Nil

SARIAL, Enis

SARITA, Hatice SAVA, Halide

SAVA, Halide

SAVA, Halide

SCHLALLER, Barry R.: Understanding Bioethics and Law, U.S.A. 2008. SEROZAN, Rona : fa, fa Engelleri, Haksz Zenginleme, Kocayusufpaaolu/Hatemi/Serozan/Arpac, Borlar Hukuku, Genel Blm, III.Cilt, 2.Bask, stanbul 1998. (fa)

388

SEROZAN, Rona

: Culpa in Contrahendo, Akdin Mspet hlali ve nc Kiiyi Koruyucu Etkili Szleme Kurumlarnn Ortak Temeli: Edim Ykmlerinden Bamsz Bor likisi, MHAD., stanbul 1968. (Edim)

SEROZAN, Rona SERT, Grkan SRMEN, Lale

: Medeni Hukuk, Genel Blm, stanbul 2005. (medeni) : Hasta Haklar, stanbul 2004. : Modern Hukukta Szleme Kavram ve Trk Hukuku Prof.Dr.Hseyin Cahit Ouzolu Armaan, Ankara 1972, s.441-471. : Confidentiality in Medicine: A Decrepit Concept, Bioethics: An Anthology, Edited By: Helga Kuhse and Peter Singer, UK 2000, s. 490-492.

SIEGLER, Mark

SLAPPER, Gary / KELLY, David: English Legal System, 5th Edition, London 2001. SOYASLAN, Doan : Ceza Muhakemesi Hukuku, 3.Bask, Ankara 2007. SOYASLAN, Doan : "Hekimin lala Tedavi Nedeniyle Sorumluluu", Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.329-343.(ilala tedavi) SPELLER, S.R. : Law of Doctor and Patient, London 1973.

SPICKHOFF, Andreas: "Informed Consent - Recent Developments", World Medical Journal Vol.54, No:1, March 2008, s. 9-11. STAUCH, Marc / WHEAT, Kay: Sourcebook on Medical Law, London 1999. STOCKTER, Ulrich : Praventivmedizin und Informed Consent, Berlin 2008. STRAETER, Jenny : Grober Behandlungsfehler und Kausalitaetsvermutung, 2006. SUNAY / KIZILKAYA: "Estetik Cerrahn Hukuki Sorumluluu", Trk Plastik, Rekonstrktif ve Estetik Cerrahi Dergisi, 2005, Cilt: 13, S.1, s. 36.

389

ENOCAK, Zarife

: Borlunun fa Yardmclarndan Ankara 1995. (ifa yardmcs)

Dolay

Sorumluluu,

ENOCAK, Zarife

: Eser Szlemesinde Aybn Giderilmesini steme Hakk, Ankara 2002. (eser) : "Hekimin Hukuki Sorumluluunun zel Sorunlar: Tbbi Standartlar ve spat", Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s. 241-254. (zel sorunlar) : Kn Tbbi Mdahaleye Rzas, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt: 50, S.4, Ankara 2001. (kn rzas)

ENOCAK, Zarife

ENOCAK, Zarife

ENOCAK, Zarife TAG, Brigitte

: zel Hukukta Hekimin Sorumluluu, Ankara 1998. (hekim) : "Autonomie, Einwilligung und Ethik im Medizinstrafrecht", Yeditepe niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl: 2006.

TAHROLU, Blent: Roma Borlar Hukuku, stanbul 2003. TANCREDI, Laurence / NELKIN, Dorothy: Medical Malpractice and Its Effect on Innovation The Liability Maze, The Impact of Liability on Safety and Innovation, Editors: Peter W.Huber / Robert E. Litan, U.S.A. 1991, s. 251-273. TANDOAN, Haluk : Borlar Hukuku, zel Bor likileri, Cilt: II., 3.Bask, Ankara 1987. (borlar) TANDOAN, Haluk: "Hukuka Aykrlk Ba", BATDER 1979, Cilt: X., s.1-22. (hukuka aykrlk) TANDOAN, Haluk: Kusura Dayanmayan Szleme D Sorumluluk Hukuku, Ankara 1981. (kusura dayanmayan) TANDOAN, Haluk: Mukayeseli Hukuk Hususiyle Trk -svire Hukuku Bakmndan Vekaletsiz Grme, stanbul 1957. (vekaletsiz)

390

TANDOAN, Haluk: Mukayeseli Hukuk, Hususiyle Trk -svire ve Alman Hukuku Bakmndan nc ahsn Zararnn Tazmini, Ankara 1963. (nc kii) TANDOAN, Haluk: Trk Mesuliyet Hukuku, Akit D ve Akdi Mesuliyet, Ankara 1961. (mesuliyet) TEKNAY/AKMAN/BURCUOLU/ALTOP: Borlar Hukuku Genel Hkmler, 7.Bas, stanbul 1993. TERCAN, Erdal TERCIER, Pierre TERCIER, Pierre TERCIER, Pierre : flasn Szlemelere Etkisi, Ankara 1996. : Les Contrats Spciaux, Fribourg 2003. (contracts) : Le Droit des Obligations, Fribourg 2004. (obligations) : Le Nouveau Droit de la Personnalit, Zurich 1984. (personnalit) : Commentaire Romand, Code des Obligations I, (Thvenoz, Luc/Werro, Franz) Genve-Bale-Munich, 2003.

THVENOZ, Luc

THEVENOZ, Luc/WERRO, Franz: Commantaire Romand, Code des Obligations I. Genve-Bale-Munich 2003. TUNOMA, Kenan: Trk Borlar Hukuku, Cilt: I., Genel Hkmler, stanbul 1976. UMUR, Ziya UYGUR B., Atiye : Roma Hukuku Ders Notlar, stanbul 1999. : "Alt Vekalet Szlemesinde Mvekkil - Alt Vekil likisi", Prof.Dr. Turgut Akntrk'e Armaan, stanbul 2008, s. 635648. : Aklamal-tihatl Borlar Kanunu, zel Bor likileri, Cilt: I +VI + VII., Ankara 2003. NVER, Yener : "Trk Tp Hukukunda Rza", YHFD., zel Say: TrkAlman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl:2006, s. 227-288.

UYGUR, Turgut

391

NVER, Yener

: Salk Mensubunun Tbbi Mdahalesinden Kaynaklanan Ceza Sorumluluu Asndan Endikasyonun Etkisi Sempozyum No: 2, la Hukuku ve Etik Anlay, MHF., stanbul 2007, s. 55 vd. (endikasyon) : Ceza Hukukunda zin Verilen Risk, stanbul 1998. : "Salk Hukukunda Bilirkiilik", Ankara Barosu - Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.375-384.

NVER, Yener VAROL, Nezih

VEATCH, Robert M. : The Patient - Physician Relation, The Patient As Partner, Part 2, USA 1991 VON TUHR, Andreas: Borlar Hukukunun Umumi Ksm, Cilt:1-2 (eviren:Cevat Edege), Ankara 1983. WEBER, Rolf : Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Obligationenrecht I, Basel und Frankfurt am Main 1996. : Commentaire Romand, Code des Obligations I, (Thvenoz, Luc/Werro, Franz) Genve-Bale-Munich, 2003.

WERRO, Franz

WIEGAND, Wolfgang: Die Aufklrungspflicht und die Folgen ihrer Verletzung, Handbuch des Arztrechts, Honsell (Hrsg.), Zrich 1994. WIEGAND, Wolfgang: Die Aufklrung bei Medizinischer Behandlung, Eine Standortbestimmung Anlsslich der Neuesten Bundesgerichtlichen Rechtsprechung, in: Recht 1993. (behandlung) WIEGAND, Wolfgang: Der Arztvertrag, inbesondere die Haftung des Arztes, Artz und Recht, Berner Tage fr die Juristische Praxis 1984, Bern 1985, s. 81-123. (arztvertrag) YALINDURAN, Trker: Alt stisna (Taeronluk) Szlemeleri, Ankara 2000. (alt istisna) YALINDURAN, Trker: Vekalet Szlemesinde cret, Gzden Geirilmi 2.Bask, Ankara 2007. (cret) YAVUZ, Cevdet : Borlar Hukuku Dersleri (zel Hkmler) stanbul 2004.

392

YAVUZ, Fatih

: "Malpraktis-Komplikasyon Ayrm", A'dan Z'ye Salk Hukuku Sempozyum Notlar, stanbul 2007, s. 97-106.

YENSEY, Feridun : "Yeni Ceza Muhakemesi Kanunnu'na Gre Tbbi Deliller ve Bilirkii ncelemesi", YHFD, zel Say: Trk-Alman Tp Hukuku Sempozyumu, Cilt:III, Say:2, Yl:2006, s. 309-321. YILDIRIM, Fadl : "Hekimin Sr Saklama Ykmll", Salk Hukuku Sempozyumu, Erzincan 15-16 Mays 2006, Ankara 2007, s. 57-64.

YILDIRIM, Mehmet Kamil: Medeni Usul Hukukunda Delillerin Deerlendirilmesi, stanbul 1990. YILDIRIM, Nurhayat: "Hekimin Hastasna Kar Olan Sorumluluu", Medikal Etik, stanbul 2002. YILMAZ, Battal : Bilirkiilik Raporlarnn Hekimin Tazminat Sorumluluuna ve Yarglamaya Etkisi Ankara Barosu-AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008.

YOKU SEVK, Handan: Tp Ceza Hukukunda Kiisel Verilerin Aklanmas Tp Ceza Hukukunun Gncel Sorunlar, V.Trk Alman Tp Hukuku Sempozyumu, 28 ubat-1 Mart 2008 Ankara, s. 784-811. YOL, Sinan : "ura'dan Ne Bekleniyor, Dosyalar Nasl Hazrlanyor?", Ankara Barosu - AHF Salk Hukuku Kurultay 1-3 Kasm 2007, Ankara 2008, s.355-358.

YCEL, Rfat / ENDA, Nedim / DOAN, lhan: "stanbul Tabip Odas Hekimlik Uygulamalar 2001-statistik Yll", Medikal Etik, Tp Organizasyonunda Etik ve Hukuk (Mediko-Legal), Editrler: Hsrev Hatemi, Hanzade Doan, stanbul 2002. ZEVKLLER, Aydn : Borlar Hukuku, zel Bor likileri, 8. Bask, Ankara 2004.

393

ZEYTN, Zafer

: "Tbbi Mdahaleden Doan Hukuki Sorumlulukta spat Yk Kuralnn Ters evrildii ve Kolaylatrld Haller", Uluslararas Katlml I.Tp Etii ve Sempozyum Kitab, stanbul 2005. (ispat) Tp Hukuku

ZEYTN, Zafer

: "Tedavi likisinde Hekimin Trk Hukukuna Gre Hukuki (Tazminat) Sorumluluu", Roche Salk Gnleri, 1/Tebliler, stanbul 2007, s. 96-117. (tedavi) : Die Arztliche Aufklrungspflicht nach dem Trkischen Rechst in Festschrift fr Adolf LAUFS zum 70.Geburtstag, Heidelberg 2006, s.1143-1166 (Aufklrungspflicht)

ZEYTN, Zafer

Web Siteleri:
http://www.kazanci.com
Avrupa Sorumluluk Hukukunun Esaslar (European Group on Tort Law, Principles Of European Tort Law) http://civil.udg.es/tort/Principles/pdf/PETL.Turkish.pdf Turkish Translation by Erdem Byksai.

www.saglik.gov.tr Medical Ethics Manual, World Medical Association, 2005. Dnya Hekimler Birlii, Tp Etii Elkitab ad ile Trkeye eviren: Dr. Murat Civaner. www.wma.net
http://www.canaktan.org/din-ahlak/ahlak/ahlak.htm. www.medimagazin.com.tr www.tpterimleri.com www.ansiklopedi.turkcebilgi.com http://www.who.int/patientsafety/en/

394

You might also like