Mongolbank-2007 Cyrillic

2 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊÍÛ ÅÐªÍÕÈÉËªÃ×ÈÉÍ ¯Ã
Ýðõýìñýã íî¸ä õàòàãòàé íàðàà,
Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí áîäëîãûí àðãà õýìæýý, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã
òóñãàñàí æèëèéí òàéëàíã òà á¿õýíä òîëèëóóëæ áàéíà.
Òºðººñ 2007 îíä ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëä èíôëÿöèéã æèëèéí
5 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é ãýñýí çîðèëò òàâèãäñàí õýäèé ÷ ãàäààä, äîòîîäûí õ¿÷èí ç¿éëñýýñ
øàëòãààëàí èíôëÿöè æèëèéí 15.1 õóâüòàé áàéâ. Ýíý íü íåôòü áîëîí óëààí áóóäàé, ãóðèë, öàãààí
áóäàà çýðýã õ¿íñíèé ãîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý ºññºí, äîòîîäîä íèéãìèéí
õàëàìæèéí çàðäàë, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèí íýìýãäñýí, óëèðëûí øèíæ ÷àíàðòàé çàðèì
áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëòèéí õîìñäîë ¿¿ññýí çýðãýýñ ãîë÷ëîí øàëòãààëñàí þì.
Òàéëàíò îíû õî¸ðäóãààð õàãàñààñ ýõëýí Ìîíãîëáàíê ¿íèéí ºñºëòèéí õàíäëàãàòàé óÿëäóóëàí
èíôëÿöèéí ýñðýã ÷èãëýñýí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí áèëýý. Ìºíãºíèé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ
õýëáýðèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ 2007 îíû 7 äóãààð ñàðààñ ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ã äîòîîäûí
çàõ çýýë äýýð àíõ óäàà íýâòð¿¿ëýâ. Èíôëÿöèàñ ñýðãèéëæ ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ã 10, 11
ä¿ãýýð ñàðóóäàä òóñ á¿ð 1 íýãæýýð íýìýãä¿¿ëæ 8.4 õóâüä õ¿ðãýâ. Ìºíãº, çýýëèéí àãðåãàòóóäûí
ºñºëòèéí õóðäûã ñààðóóëàõ çîðèëãîîð çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâèéã 2008 îíû 12 äóãààð ñàðä
0.5 íýãæýýð ºñãºæ 5.5 õóâüä õ¿ðãýí 2008 îíû ýõíýýñ ìºðä¿¿ëëýý.
Íèéò àêòèâûí õýìæýý ºìíºõ îíûõîîñ 51.2 õóâü, õàðèëöàõ 75.7 õóâü, õàäãàëàìæ 46.0 õóâèàð,
ººðèéí õºðºíãº 27.6 õóâèàð òóñ òóñ ºññºí íü áàíêíû ñàëáàð óëàì ºðãºæèæ, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë
ã¿íçãèéðñíèéã èëýðõèéëæ áàéíà. Íèéò çýýëèéí õýìæýý ºìíºõ îíûõîîñ 68.1 õóâèàð ºñ÷,
ò¿¿íèé ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ íèéò çýýëä ýçëýõ ÷àíàðã¿é çýýëèéí õóâèéí æèí 1.5 íýãæýýð
áóóðñàí áàéíà. Áàíêóóäûí òºãðºãèéí çýýëèéí æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ 2007 îíä 4.6 íýãæýýð
áóóð÷ 19.9 õóâüä õ¿ð÷ýý. Ìºí áàíê õîîðîíäûí õî¸ðäîã÷ çàõûí ¿éë àæèëëàãàà èäýâõæñýí,
èïîòåêèéí õî¸ðäîã÷ çàõ çýýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ýõýëñýí çýðýã àõèöòàé îëîí ¿ð ä¿í áàíêíû
ñàëáàðò ãàðëàà.
Äýëõèéí çàõ çýýë äýýð àëò, çýñèéí ¿íý ºíäºð õýâýýð áàéñàí íü ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòºä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëæ, äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºñºëò æèëèéí 9.9 õóâüä õ¿ðýâ.
Ìîíãîë óëñûí íýãäñýí òºñºâ 102.0 òýðáóì òºãðºãèéí àøèãòàé ãàðñàí íü ÄÍÁ-èé 2.2 õóâèéã
ýçýëæ áàéíà. Ãàäààä âàëþòûí öýâýð íººö ºìíºõ îíûõîîñ 41.9 õóâèàð íýìýãäýæ 975.3 ñàÿ
àìåðèê äîëëàð áîëñîí íü ìàíàé óëñûí èìïîðòûí 24 äîëîî õîíîãèéí õýðýãöýýã õàíãàõààð
áàéíà.
Òàéëàíò îíä Äýëõèéí áàíê, ÎÓÂÑ õàìòðàí Ìîíãîë óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí áàéäëûã
äýëõèéí áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàí øèíæëýýä òîãòâîðòîé ýðñäýë áàãàòàé ãýñýí ¿íýëýëò
ºãëºº. Ò¿¿í÷ëýí ìºíãºíèé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ áàéäàë íü õàðüöàíãóé íýýëòòýé, ýð¿¿ë îð÷èíä
ÿâàãäàæ áóé áºãººä òîìîîõîí äýâøèë ãàðñàí áàéíà ãýæ ä¿ãíýæýý. Ýíý íü ìàíàé õàìò îëíû
àæëûã îëîí óëñûí õýìæýýíä õàðüöóóëàí àâ÷ ¿çñýí ¿íýëãýý þì.
Öààøèä áàíêóóäûí õºðºíãºæèõ áîëîí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ, îëîí óëñûí
ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä ãàðàõ, ñòðàòåãèéí õºðºíãº îðóóëàã÷äûã òàòàí îðóóëàõ òààòàé íºõöºë¿¿äèéã
á¿ðä¿¿ëýõèéí çýðýãöýý áàíêíû ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èíã
ñàéæðóóëàõ, áàíêíû õÿíàëò øàëãàëòûã èë¿¿ ¿ð àøèãòàé ýðõëýõ, òºëáºð òîîöîîíû øèíý
òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ çýðýã îëîí çîðèëòûã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõýýð àíõààð÷ áàéíà. Áèäíèé ºìíº
îéðûí õóãàöààíä òóëãàð÷ áóé õàìãèéí ãîë àñóóäàë áîëñîí ¿íèéí ºñºëòèéã ñààðìàãæóóëàõ
óëìààð áóóðóóëàõàä ìºíãºíèé áîäëîãûã ÷èãë¿¿ëýí àæèëëàõ áîëíî.

À. Áàòñ¿õ
Ìîíãîëáàíêíû åðºíõèéëºã÷
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 3

ÌÎÍÃÎËÁÀÍêÍÛ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉãÓÓËÀËÒûí á¯òýö
ÇÀÕÈÐËÓÓÄÛÍ
ÇªÂËªË
Õÿíàëò øàëãàëòûí
õýëòýñ
Õßíàëò øàëãàë- Áàíêíû ¿éë

òûí ãàçàð àæèëëàãààíû õýëòýñ
Áîäëîãî çîõèöóóëàë
òûí õýëòýñ
ÝÐÑÄËÈÉÍ
ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ ÀËÁÀ
Õóóëèéí õýëòýñ
ÒÝÐÃ¯¯Í ÄÝÄ
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ
ÅÐªÍÕÈÉËªÃ×
ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ¯éë÷èëãýý, àæ àõóéí
ÀËÁÀ õýëòýñ
Ëîíäîí äàõü
òºëººëºã÷èéí ãàçàð
ªð áàðàãäóóëàõ
àëáà
ÒÀÌÃÛÍ ÃÀÇÀÐ
Íóóöûí àëáà
Ìºíãºíèé áîäëîãûí
õýëòýñ
Áàíêíû ñóðãàëòûí
ÌªÍÃªÍÈÉ ÁÎÄ òºâ
ËÎÃÎ, ÑÓÄÀËÃÀÀ- Ñóäàëãààíû õýëòýñ
ÍÛ ÃÀÇÀÐ
Ìºíãºí òýìäýãòèéí
Òóñãàé òàñàã
õýëòýñ
ÄÎÒÎÎÄ ÀÓÄÈÒ
ÄÝÄ Íººöèéí àëáà

Ãàäààä õàðèëöààíû
àëáà
Âàëþòûí ãàçàð
Òºëáºðèéí òýíöýë, Ñóäàëãààíû àëáà
ñóäàëãààíû àëáà
Äîòîîä òºëáºð
òîîöîîíû àëáà
Á¯ðòãýë òîîöîî, Á¿ðòãýë òîîöîîíû
ìýäýýëëèéí õýëòýñ
òåõíîëîãèéí Ãàäààä òºëáºð
ãàçàð òîîöîîíû àëáà
Òºëáºð Áàíê ñàëáàð

òîîöîîíû òºâ õîîðîíäûí òºëáºð
Ìîíãîëáàíêíû òîîöîîíû àëáà
ñàëáàðóóä (17)
Ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãèéí õýëòýñ

T ÀÐ×ÈÃ
1. Ìªíãªíèé áîäëîãûí çîðèëò, ò¯¯íèé õýðýãæèëò 9
1.1 Ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò 9

1.2 Ìºíãºíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 31
1.3 Âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãà 38
1.4 Òºãðºãèéí õàíøèéí õºäºëãººí 40
2. Áàíêíû ñàëáàðûí õªãæèë 43
2.1 Áàíêíû ñàëáàðûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 43

2.2 Áàíêíû ñàëáàðûí õºðºíãº áîëîí ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òýö 48
2.3 Áàíêíû ñàëáàðûí çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 48
2.4. Áàíêíû õÿíàëò øàëãàëò 53
3. Òªâ áàíêíû áóñàä ¯éë àæèëëàãàà 59
4. Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí òîéì 73

4.1 Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí òîéì 73
4.2 ¯íý 83
4.3 Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë, á¿òýýìæ 88
4.4 Çàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿ 92
4.5 Õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õºãæèë 94
4.6. Òºëáºðèéí òýíöýë 97
5. Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíä õýðýãæ¯¯ëñýí

áîäëîãûí áà òåõíèêèéí øèíæòýé àðãà
õýìæýýíèé õóðààíãóé 115
8. ÀÓÄÈÒOÐÛÍ ÒÀÉËÀÍ 117
9. ÑÒÀÒÈÑÒÈêÈÉÍ ÕÀÂÑÐÀËÒÓÓÄ 173

1.1
m ªíãªíèé áîäëîãûí çîðèëò,
ò¯¯íèé õýðýãæèëò
Ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò

1
Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2007 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëä
õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñýýð èëýðõèéëýãäýõ èíôëÿöèéã æèëèéí 5 õóâèàñ
õýòð¿¿ëýõã¿é ãýæ ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëòûã òîäîðõîéëñîí õýäèé
÷ ãàäààä, äîòîîä õ¿÷èí ç¿éëñýýñ øàëòãààëàí èíôëÿöèéí ò¿âøèí 2007 îíä
15.1 õóâüä õ¿ðñýí íü ñ¿¿ëèéí 10 æèëèéí õàìãèéí ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò áºãººä
çîðèëòîä ò¿âøíýýñ 10.1 íýãæýýð ºíäºð áàéâ.
Èíôëÿöèéí æèëèéí ò¿âøèí 2007 îíû 6, 7 äóãààð ñàðûí áàéäëààð õàðãàëçàí

6.3, 7.1 õóâüòàé áàéñàí áîë 8 äóãààð ñàðä îãöîì ºñ÷ 11.3 õóâüä õ¿ð÷ óëìààð
îíû ýöýñò 15.1 õóâü áîëæ ºññºí áàéíà. Èíôëÿöèéí ýíýõ¿¿ ºñºëòºä äîòîîä
ýäèéí çàñãèéí ºíäºð ýðýëòèéí áîëîí ãàäààä ýäèéí çàñãèéí íèéë¿¿ëýëò øóóä
íºëººëºâ. Óëààí áóóäàé, íåôòü, óðãàìëûí òîñ, ãóðèë, öàãààí áóäàà çýðýã
á¿òýýãäýõ¿¿íèé äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íèéí ºñºëò, ãàäààä õóäàëäààíû ãîë
ò¿íø îðíóóäûí èíôëÿöèéí ºñºëò çýðýã íü ºðãºí õýðýãëýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé
äîòîîäûí çàõ çýýëèéí ¿íý ºñºõºä íºëººëñºí ãàäààä õ¿÷èí ç¿éë áîëîâ. Ãàäààä
õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëºë íü äîòîîäûí çàõ çýýë äýýð ºðãºí õýðýãëýýíèé
èìïîðòûí áàðààíû ¿íý ºñºõºä øóóä íºëººëñºí íü ìàíàé èíôëÿöèä ãàäààä
¿íèéí ºñºëò õ¿÷òýé íºëººëäãèéí ¿ð äàãàâàð þì.
Ìºí òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèí, íèéãìèéí õàëàìæèéí çàðäàë, äîòîîä

äàõü òºìºð çàìûí òýýâðèéí ñààòàë, Çàñãèéí ãàçðûí õºðºíãº îðóóëàëòûí
ºñºëò, ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äèéí ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëò, ýäèéí çàñàã
äàõü çýýë îëãîëòûí ºíäºð ºñºëò çýðýã íü ¿íý ºñºõºä íºëººëñºí äîòîîä
ýäèéí çàñãèéí ýðýëòèéí õ¿÷èí ç¿éë áîëæ áàéâ. 2006 îíû 10 äóãààð ñàðààñ
2007 îíû 7 äóãààð ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöààíä ìàø òîãòâîðòîé áàéñàí òºãðºãèéí
àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø 8 äóãààð ñàðä 1.4 õóâèàð ñóëàðñàí áàéíà. Òºãðºãèéí
àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø ñóëàðñàí 8 äóãààð ñàðä èíôëÿöèéí ò¿âøèí 3.3
íýãæýýð îãöîì ºññºí íü ºðãºí õýðýãëýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé
ñàãñíû 30 ãàðóé õóâü íü èìïîðòîîð õàíãàãääàã ìàíàé óëñûí õóâüä âàëþòûí
õàíø èíôëÿöèéí ººð÷ëºëòºíä íºëººòýé áîëîõûã õàðóóëæ áàéíà.
Ìîíãîëáàíê 2007 îíä ÒÁ¯Ö-íû àðèëæàà, çààâàë áàéëãàõ íººö, áîäëîãûí

õ¿¿ çýðýã õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàí ìºíãºíèé áîäëîãîî õýðýãæ¿¿ëýâ. “Çààâàë
áàéëãàõ íººö òîãòîîæ, õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí ººð÷èëæ 2007 îíû
3 äóãààð ñàðûí 28-íû ºäðººñ ìºðäºæ ýõýëëýý. Ýíýõ¿¿ æóðìûí ººð÷ëºëòººð
çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâèéã 14-ººñ 5 õóâü áîëãîæ (áîäèòîîð 2 îð÷èì
íýãæýýð) áóóðóóëñàí. Ýíý íü àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí
ºðòãèéã áóóðóóëæ, çýýëèéí õ¿¿ä øèíãýæ áóé òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí
àëäàãäñàí áîëîìæèéí çàðäëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîòîé áàéâ. Ò¿¿íèé çýðýãöýý
“ÒÁ¯Ö-íû àðèëæààíû æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí 2007 îíû 7 äóãààð ñàðûí 2-íû
ºäðººñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëëýý. Æóðìûí ýíýõ¿¿ ººð÷ëºëòººð 7 õîíîãèéí
õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿ã ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ áîëãîæ çàðëàäàã áîëîâ.
Áàíêóóäûí ýðýëòèéã 7 õîíîãèéí õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-íû íèéë¿¿ëýëòýýð
á¿ðýí õàíãàõ, 7-ãîîñ äýýø õîíîãèéí õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-ûã õ¿¿íèé õÿçãààð

Ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò,
ò¿¿íèé õýðýãæèëò
òîãòîîëã¿é, õýìæýýã õÿçãààðëàí, áàíêóóäûí èð¿¿ëñýí õ¿¿íèé ñàíàëààð

ºðñºëä¿¿ëýõ çàð÷ìààð ÿâóóëàõ áîëñíîîð çàõ çýýë äýýð ¿íýí áîäèò õ¿¿íèé
ìýäýýëëèéã çàðëàõ, áàíê õîîðîíäûí çàõûí èë¿¿äýë íººöèéã áóóðóóëàõ çýðýã
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
Ìîíãîëáàíê àíõ óäàà ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ çàðëàæ, ò¿¿ãýýðýý äàìæóóëàí

áàíê õîîðîíäûí çàõûí õ¿¿ä íºëººëºõ, óëìààð ýäèéí çàñàã äàõü çýýë,
õàäãàëàìæèéí õ¿¿ä íºëººëºõ áîäëîãûí ¿íäýñ ñóóðèéã á¿ðä¿¿ëæ ýõýëñýí
íü ìºíãºíèé áîäëîãûí øèíý àðãà õýëáýðò äóíä õóãàöààíä øèëæèõ áýëòãýë
àæëûã ýõë¿¿ëñýí îíöëîã æèë áàéëàà. Ìîíãîëáàíê ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí ìºíãºíèé “çººëºí” áîäëîãîî 2007 îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñààñ
“õàòóóðóóëàõ” ÷èãëýëä ººð÷èëñºí íü 2007 îíû áàñ íýãýí îíöëîã áàéâ. Ýíý
õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíê 2007 îíû 7 äóãààð ñàðààñ ýõëýí äàðààõü áîäëîãûí àðãà
õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëëýý. ¯¿íä:
1. 2007 îíû 7 äóãààð ñàðààñ õýðýãæèæ ýõýëñýí Òºâ áàíêíû ¿íýò öààñ /
ÒÁ¯Ö/ -íû àðèëæààíû øèíý÷èëñýí æóðìààð 7 õîíîãèéí õóãàöààòàé
ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿ã ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ áîëãîæ çàðëàâ. Ìîíãîëáàíê
ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ãýý àíõ óäàà 6.4 õóâèàð òîãòîîñîí áºãººä ýíý
íü 7 õîíîãèéí õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-íû ºìíºõ àðèëæààíóóäûí æèãíýñýí
äóíäàæ õ¿¿íýýñ ºíäºð áàéâ. Ìîíãîëáàíê òóõàéí ¿åèéí áîëîí
èðýýä¿éí èíôëÿöèéí õ¿ëýýëòòýé óÿëäóóëàí ìºíãºíèé õàòóó áîäëîãîî
¿ðãýëæë¿¿ëýõ çîðèëãîîð 10 äóãààð ñàðä 1 íýãæýýð íýìýãä¿¿ëæ 7.4 õóâü,
11 ä¿ãýýð ñàðä äàõèí 1 íýãæýýð íýìýãä¿¿ëæ 8.4 õóâü áîëãîñîí;
2. Ìîíãîëáàíê ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ãýý íýìýãä¿¿ëñíýýð ÒÁ¯Ö-íû
æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ áîëîí áàíê õîîðîíäûí çàõûí õ¿¿ 2007 îíû 7
ñàðààñ òàñðàëòã¿é ºññººð îíû ýöýñò õàðãàëçàí 9.85 õóâü, 8.25 õóâüä òóñ
òóñ õ¿ð÷ýý. Ýíý ºñºëòèéã 2007 îíû 6 äóãààð ñàðòàé õàðüöóóëàõàä ÒÁ¯Ö-
íû æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ 6.19 íýãæýýð, áàíê õîîðîíäûí çàõûí õ¿¿ 2.99
íýãæýýð ºññºí áàéíà;
3. Áàíê õîîðîíäûí çàõûí èë¿¿äýë íººö 2007 îíû ýõíýýñ ºññººð 6 äóãààð ñàðä
81.1 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðýâ. Ìîíãîëáàíê ìºíãºíèé áîäëîãûã “õàòóóðóóëàõ”
çîðèëãîòîé óÿëäóóëàí 2007 îíû 7 äóãààð ñàðààñ ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿ áîëîí
áîðëóóëàõ õýìæýýã íýìýãä¿¿ëñýí. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä áàíê õîîðîíäûí çàõûí
èë¿¿äýë íººöèéí ºäðèéí äóíäàæ õýìæýý 7 äóãààð ñàðä 25.7 òýðáóì óëìààð
òàñðàëòã¿é áóóðñààð 10 äóãààð ñàðä õàìãèéí áàãà ò¿âøèíä áóþó 10.1 òýðáóì
òºãðºãò õ¿ðñýí. Õàðèí îíû ýöýñò áàãà çýðýã ºñ÷ 15.7 òýðáóì òºãðºã áîëîâ.
4. Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð çààâàë áàéëãàõ
íººöèéí õóâèéã 2007 îíû 3 äóãààð ñàðä 5 õóâü áîëãîí áóóðóóëñàí õýäèé
÷ 2007 îíû äóíä ¿åýñ àæèãëàãäñàí ¿íèéí ºñºëò öààøèä ¿ðãýëæëýõ
õàíäëàãàòàé áàéñàí òóë ìºíãºíèé áîäëîãûã õàòóóðóóëàõ çîðèëãîîð
çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâèéã 5.5 õóâü áîëãîæ ºñãºõ øèéäâýðèéã
2007 îíû 12 äóãààð ñàðä ãàðãàñàí áîëíî. Ýíýõ¿¿ øèéäâýð íü 2008 îíû
1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íû ºäðººñ õýðýãæèæ ýõýëñýí áºãººä òóõàéí ¿åèéí
òîîöîîãîîð çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýý 1 ä¿ãýýð ñàðä 8.0 îð÷èì
òýðáóì òºãðºãººð ºñºõººð õ¿ëýýãäýæ áàéñàí þì.

Çóðàã 1.1.
Èíôëÿöè
Çóðàã 1.2.
Áàíê õîîðîíäûí
çàõûí èë¿¿äýë íººö
áà õ¿¿í¿¿ä

Øèãòãýý 1. Ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò

Ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà çºâ ÿâàãäàõàä ìºíãºíèé ¿¿ðýã ìàø ÷óõàë. Òºâ
áàíê ìºíãºíèé áîäëîãîîð äàìæóóëàí èíôëÿöèéã òîãòâîðòîé áàãà ò¿âøèíä
áàðüæ òºãðºãèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã õàìãààëäàã. Èíôëÿöèéã òîãòâîðòîé
áàãà ò¿âøèíä áàéëãàõ (¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé ¿çýë áàðèìòëàëûã
èíãýæ îéëãîäîã) çîðèëãî íü ýíãèéí íýãýí õóóëèéí çààëò òºäèé áóñ óëñ îðíû
ýäèéí çàñãèéã á¿ðýí àæèë ýðõëýëòýýð õàíãàõ, Ìîíãîë÷óóäûí ÷èíýýëýã àæ
àìüäðàë, õºãæèë äýâøèë á¿õèé òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàìä õ¿ðýõ ºðãºí öàð
õ¿ðýýòýé çîðèëãîä ÷èãëýãääýã.
Òºâ áàíêíû ç¿ãýýñ óëñ îðíû õºãæèë äýâøèëä îðóóëæ áóé õàìãèéí òîì òóñ
íýìýð íü õ¿ì¿¿ñèéí èðýýä¿éäýý èòãýõ èòãýëèéã òîãòâîðòîé ¿íýýð òºñººë¿¿ëýí
áèé áîëãîäîãò îðøèíî. Ýíýõ¿¿ òîãòâîðòîé áàéäàë íü õàäãàëàìæ, õºðºíãº
îðóóëàëò, á¿òýýìæýýñ îëîõ àøãèéã óðàìøóóëäàã áºãººä òýäãýýð íü ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîé áèëýý. ¯¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é, òîãòâîðòîé
áàãà èíôëÿöè íü îðëîãûí õóâààðèëàëò òàëààñàà àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèíã ºñãºõ,
íèéãìèéí ýìçýã á¿ëãèéíõíèé áîäèò îðëîãûã õàìãààëäàã òóñòàé ç¿éë þì.
Ìºíãºíèé áîäëîãî ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð óðò õóãàöààíû

ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä íºëººëäºã. Ýäèéí çàñàã áîëîí àæèë ýðõëýëòýä ¿ç¿¿ëýõ
áîãèíî áîëîí äóíä õóãàöààíû íºëººëºë íü ìºíãºíèé áîäëîãûí øèëæèõ
ìåõàíèçìûí ñóâãóóäààñ õàìààðàõ áºãººä òýäãýýðýýð äàìæèæ áóé ìºíãºíèé
áîäëîãûí ººð÷ëºëò íü ýöñèéí ä¿íäýý èíôëÿöèä íºëººëºõºä ÷èãëýãääýã.
Èéìýýñ ìºíãºíèé áîäëîãî íü ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí ñàöóó ýäèéí
çàñãèéí ìº÷ëºãèéí ñºðºã íºëººã çººëð¿¿ëýõ áóþó ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí
òîãòâîðã¿é áàéäàë, ýäèéí çàñãèéí óíàëò, àæèëã¿éäëèéã äàãóóëàõ äîòîîäûí
ýðýëòèéí öî÷ìîã ñàâàëãààíààñ çàéëñõèéõ çàð÷èì áàðèìòàëäàã.
Ìîíãîëáàíêíû ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí ÷èãëýë íü ýäèéí çàñàã, àæèë

ýðõëýëòýä ¿ç¿¿ëæ áîëîõ áîãèíî áîëîí äóíä õóãàöààíä íºëººëëèéã õàðãàëçàí
¿çýõ çàìààð óðò õóãàöààíû ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä îðøèíî.
Çàðèì ñóäëàà÷äûí1 ä¿ãíýñíýýð ýäèéí çàñãèéí ò¿ðãýí ºñºëòºä õàðãàëçàõ

èíôëÿöèéí õóâü õºãæèíã¿é îðíóóäûí õóâüä 1-3, õàðèí õºãæèæ áóé îðíóóäûí
õóâüä 7-11 õóâü áàéäàã. Çóðàã 1-ò èíôëÿöè áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí
õîîðîíäîõ õàìààðëûã ¿ç¿¿ëýâ.
Òºâ áàíê óðò õóãàöààíû çîðèëãûã õàíãàõûí òóëä îéðûí õóãàöààíû çîðèëòóóäûã
òîìú¸îëäîã. Çàâñðûí çîðèëòóóä áîëîõ ìºíãºíèé àãðåãàòóóä (òóõàéëáàë
Ì2) áîëîí óðò õóãàöààòàé ñàíõ¿¿ãèéí õýëöëèéí õ¿¿ íü Òºâ áàíêíû øóóä
áóñ õÿíàëòàíä áàéíà. Õàðèí íººö ìºíãº áîëîí áîãèíî õóãàöààíû õ¿¿ íü
Òºâ áàíêíû áîäëîãûí øèéäâýðèéã áîãèíî õóãàöààíä ìýäðýí ººð÷ëºãääºã.
Èéìýýñ Òºâ áàíêíû ìºíãºíèé áîäëîãûí õýðýãñýë íü ¿éë àæèëëàãààíû
çîðèëòóóäààð äàìæèí çàâñðûí çîðèëòóóäàä, óëìààð ýöñèéí çîðèëãûí
õóâüñàã÷èä íºëººëäºã. ¯¿íèéã äàðààõü áàéäëààð õàðóóëæ áîëíî:
1
Khan & Senhadji (2000)

Íººö ìºíãºíèé ººð÷ëºëò ⇒ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò (Ì2) ⇒ èíôëÿöè

Áîãèíî õóãàöààíû õ¿¿íèé ººð÷ëºëò ⇒ áóñàä õ¿¿íèé ò¿âøèí ⇒ èíôëÿöè
Ìºíãºíèé áîäëîãûí øóóä õýðýãñë¿¿ä íü õ¿¿ áîëîí çýýëèéí õýìæýýíä
íºëººëäºã áºãººä ìºíãº, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí õºãæëèéí ¿ð àøèãã¿é
áàéäëûã áèé áîëãîäîã. Çàõèðãààäàëòûí àðãààð õ¿¿ áîëîí áàíêíààñ îëãîõ
çýýëèéí õýìæýýíä äýýä õÿçãààð òîãòîîõ, çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâü,
õýìæýýã ººð÷ëºõ çýðýã íü øóóä õýðýãñë¿¿äèéí æèøýý þì. Õàðèí “çàõ çýýëä
ñóóðèëñàí” áóþó øóóä áóñ õýðýãñë¿¿äýä íýýëòòýé çàõûí ¿éë àæèëëàãàà (ÒÁ¯Ö-
íû àðèëæàà, ðåïî àðèëæàà ãýõ ìýò) áîëîí Òºâ áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî
(îâåðíàéò çýýë, õÿìäðóóëàëòûí çýýë) îðîõ áºãººä òýäãýýð íü áàíêíû íººöèéí
çàõ çýýëýýð òîäîðõîéëîãäñîí ¿íý (õ¿¿)-ä íºëººëäºã.
Çóðàã 1. Èíôëÿöè áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
Íººö ìºíãº
Íººö ìºíãº áîëîí ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëîõ áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãº
ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä 2007 îíä íýëýýä ºíäºð õóâèàð ºññºí áîë
áàíêóóäûí íººöèéí õýìæýý áàãà õóâèàð ºññºí áàéíà.
Íººö ìºíãºíèé õýìæýý 2007 îíä æèëèéí 40.1 õóâèàð ºñ÷, 381.8 òýðáóìààñ
535.0 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà. Ýíýõ¿¿ ºñºëòèéí äèéëýíõ áóþó 64.1
õóâèéã áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãº, 22.4 õóâèéã áàíêóóäûí Òºâ áàíê äàõü
õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ, 13.5 õóâèéã áàíêóóäûí êàññûí ºñºëò òóñ òóñ ýçëýâ.
ªìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä íººö ìºíãºíèé ºñºëòºä áàíêóóäûí õàðèëöàõ,
õàäãàëàìæ áîëîí áàíêóóäûí êàññûí ýçëýõ õóâü õàðãàëçàí 24.5, 7.0 íýãæýýð
òóñ òóñ áóóðñàí áîë áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãº 31.5 íýãæýýð ºññºí áàéíà.
Íººö ìºíãºíèé ºñºëòèéí äèéëýíõ õóâèéã 2006 îíä áàíêóóäûí íººöèéí
ºñºëò ýçýëæ áàéñàí áîë 2007 îíä áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãº áîëæ ººð÷ëºãäñºí
áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîëáàíê ìºíãºíèé áîäëîãûí ãîë õýðýãñýë áîëîõ “ÒÁ¯Ö-

íû àðèëæààíû æóðàì”-ä ººð÷ëºëò îðóóëæ, áàíêóóäûí íººöèéã óäèðäàõ

áîëñîíòîé õîëáîîòîé þì.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íººö ìºíãºíèé á¿òöýä áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíèé

ýçëýõ õóâü áóóð÷, áàíêóóäûí íººöèéí ýçëýõ õóâü ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéñàí.
Õàðèí òàéëàíò îíä Ìîíãîëáàíê 7 õîíîãèéí õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-ûã áàíêóóäûí
ýðýëòèéí õýìæýýãýýð, òîãòìîë õ¿¿ãýýð, 12 áîëîí 28 äîëîî õîíîãèéí
õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-ûã õ¿¿íèé äýýä õÿçãààð òîãòîîëã¿é, õýìæýýã íü õÿçãààðëàõ
çàð÷ìààð àðèëæààëäàã áîëñíîîð áàíê õîîðîíäûí çàõûí èë¿¿äýë íººö áóóð÷,
íººö ìºíãºíä áàíêóóäûí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæèéí ýçëýõ õóâü 35.8 õóâèàñ
32.0 õóâü õ¿ðòýë áóóðñàí áàéíà.
Ìîíãîëáàíê çààâàë áàéëãàõ íººöèéí æóðìàà øèíý÷èëæ, çààâàë áàéëãàõ

íººöèéí õàíãàëòàíä áàíêóóäûí êàññûã òîîöäîãã¿é áîëñíîîð áàíêóóäûí
êàññäàà ìºíãº áàéðøóóëàõ ñîíèðõîë áàãàññàí þì. Èíãýñíýýð áàíêóóäûí
êàññûí íººö ìºíãºíä ýçëýõ õóâü 15.7 õóâèàñ 15.1 õóâü áîëæ áóóðàõàä
íºëººëñºí áàéíà.
Äýýðõ ººð÷ëºëò¿¿äèéí óëìààñ áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíèé íººö ìºíãºíä

ýçëýõ õóâü 48.5 õóâèàñ 53.0 õóâü áîëæ ºññºí áàéíà. Ýíý íü ýäèéí çàñãèéí
ºíäºð èäýâõæèëò, áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîîíû õºãæèëòýé õîëáîîòîéãîîð
ýäèéí çàñàã äàõü áýëýí ìºíãºíèé ýðýëò ºíäºð õýâýýð áàéãààã õàðóóëæ
áàéíà.
Òàéëàíò îíä íººö ìºíãºíèé õºäºëãººíèéã äàðààõü 4 ¿åä õóâààæ áîëîõîîð

áàéíà. ¯¿íä:
2006 îíû ñ¿¿ë ¿åýñ 2007 îíû 2 äóãààð ñàð. Òàéëàíò îíû 1, 2 äóãààð ñàðóóäàä
áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíèé õýìæýý áóóðñàí õýäèé ÷ áàíêóóäûí íººö ºññºí
òóë íººö ìºíãºíèé õýìæýý íýìýãäýâ.
2007 îíû 3-5 äóãààð ñàðóóäàä. 2007 îíû 3 äóãààð ñàðààñ áàíêíààñ ãàäóóðõè
ìºíãºíèé õýìæýý ºñ÷ 167.6 òýðáóìààñ 267.4 òýðáóì òºãðºã áîëñîí íü íººö
ìºíãèéã 401.3 òýðáóìààñ 521.6 òýðáóì òºãðºã áîëæ ºñºõºä ãîëëîõ íºëºº
¿ç¿¿ëýâ.
2007 îíû 6-11 ä¿ãýýð ñàðóóäàä. Áàíêíààñ ãàäóóðõè áýëýí ìºíãºíèé õýìæýý
6-11 ä¿ãýýð ñàðóóäàä õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéñàí õýäèé ÷ íººö ìºíãºíèé
õýìæýý 415.1 òýðáóì òºãðºã áîëæ áàãàññàí íü áàíêóóäûí Òºâ áàíê äàõü
õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ 198.8 òýðáóìààñ 91.4 òýðáóì òºãðºã áîëæ áóóðñíààñ
øàëòãààëæýý. Ýíý íü Ìîíãîëáàíêíû ç¿ãýýñ 2007 îíû 7 äóãààð ñàðààñ ýõëýí
ìºíãºíèé áîäëîãûã õàòóóðóóëàõ ÷èãëýëä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí àðãà õýìæýýíèé
õ¿ðýýíä ÒÁ¯Ö-íû áîðëóóëñàí õýìæýý 119.5 òýðáóìààñ 168.1 òýðáóì òºãðºã
áîëæ 48.6 òýðáóì òºãðºãººð ºññºí, ÒÁ¯Ö-íû æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ã 3.68-ààñ
9.19 õóâü áîëæ íýìýãäñýíòýé õîëáîîòîé áàéíà.
2007 îíû 12 äóãààð ñàð. 2007 îíû 12 äóãààð ñàðä íººö ìºíãºíèé õýìæýý
ºìíºõ ñàðààñ 120.0 òýðáóì òºãðºã áóþó 28.9 õóâèàð ºññºí. Ýíý íü øèíý
æèëèéí áàÿðòàé õîëáîîòîéãîîð áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíèé õýìæýý 21.6
òýðáóì òºãðºãººð, áàíêóóäûí êàññ 18.9 òýðáóì òºãðºãººð òóñ òóñ ºññºíòýé
õîëáîîòîé. Ãýõäýý íººö ìºíãºíèé ýíýõ¿¿ ºñºëòºä õàìãèéí õ¿÷òýé íºëººëñºí

Çóðàã 1.3.
Íººö ìºíãºíèé
á¿ðýëäýõ¿¿í
õýñã¿¿ä áà
òýäãýýðèéí íººö
ìºíãºíä ýçëýõ
õóâü

õ¿÷èí ç¿éë íü áàíêóóäûí Òºâ áàíê äàõü õàðèëöàõ, õàäãàëàìæèéí ºñºëò þì.
Áàíêóóäûí Òºâ áàíê äàõü õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ 12 äóãààð ñàðä 79.6 òýðáóì
òºãðºãººð ºññºí íü íººö ìºíãºíèé ºñºëòèéí 66.3 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
Áàíêóóäûí íººö, ã¿éëãýýíä áàéãàà ìºíãºíèé ýíýõ¿¿ ºñºëò íü ÒÁ¯Ö ºìíºõ
ñàðààñ 168.5 òýðáóìààñ 102.7 òýðáóì òºãðºã áîëæ áóóðñàí, Òºâ áàíê äàõü
Çàñãèéí ãàçðûí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ 724.0 òýðáóì òºãðºãººñ 606.6 òýðáóì
òºãðºã áîëæ, Çàñãèéí ãàçðûí çàðäàë 117.4 òýðáóì òºãðºãººð ºññºíòýé
õîëáîîòîé.
Íººö ìºíãº áîëîí ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äýä óëèðëûí õýëáýëçýë ºíäºð

àæèãëàãääàã. Áàíêóóäûí íººöèéí óëèðëûí õýëáýëçëèéí äàëàéö 2006 îíîîñ
áóóð÷ ýõýëñýí õàíäëàãà òàéëàíò îíä ÷ ¿ðãýëæëýâ. Õýäèéãýýð áàíêóóäûí
íººöèéí óëèðëûí õýëáýëçëèéí äàëàéö áóóðñàí ÷ íººö ìºíãºíèé óëèðëûí
õýëáýëçëèéí äàëàéö áàãà çýðýã ºññºí íü áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíººñ
øàëòãààëñàí áàéíà. Áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíèé óëèðëûí õýëáýëçëèéí
õàíäëàãà 2002 îí õ¿ðòýë áóóðñàí áîëîâ÷ 2003 îíîîñ ýðãýýä ºñ÷ ýõýëñýí þì.
Ýíýõ¿¿ õàíäëàãà òàéëàíò îíä ¿ðãýëæèëëýý.
Òºâ áàíêíû ¿íýò öààñ (ÒÁ¯Ö)

Ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð òàéëàíò îíä
Ìîíãîëáàíê ÒÁ¯Ö-íû àðèëæààíû õýëáýðýý ººð÷ëºí, àðèëæààíû øèíý
æóðìûã áîëîâñðóóëæ 2007 îíû 7 äóãààð ñàðààñ ýõëýí ìºðäëºã áîëãîí àæèëëàâ.
ÒÁ¯Ö-íû àðèëæààã òîãòìîë õ¿¿òýé áîëîí õ¿¿ãýýð ºðñºëäºõ ãýñýí õî¸ð ¿íäñýí
òºðëººð ÿâóóëæ áàéíà. Èíãýõäýý 7 õîíîãèéí õóãàöààòàé ¿íýò öààñûã òîãòìîë
õ¿¿òýé áóþó àðèëæààíû õ¿¿ã çàðëàæ õýìæýýã õÿçãààðëàõã¿éãýýð, õàðèí 12,
28 äîëîî õîíîãèéí õóãàöààòàé ¿íýò öààñûã õ¿¿ãýýð ºðñºëä¿¿ëýõ çàð÷ìààð òóñ
òóñ àðèëæààëæ áàéíà.
Òàéëàíò îíä Ìîíãîëáàíê íèéò 58 óäàà ÒÁ¯Ö-íû àðèëæààã ÿâóóëæ 4124.6

òýðáóì òºãðºãèéí ¿íýò öààñ áîðëóóëñàí. Ìîíãîëáàíêíààñ õóäàëäñàí ¿íýò
öààñíû õýìæýý îíû ýöýñò 104.5 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ýý. Ýíý íü ºìíºõ
óëèðàëòàé õàðüöóóëàõàä 18.9 õóâèàð áóóðñàí, ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 22.7 õóâèàð
ºññºí ¿ç¿¿ëýëò þì.
Ìîíãîëáàíê 2007 îíä ºäºðò äóíäæààð 121.2 òýðáóì òºãðºãèéí ÒÁ¯Ö-

ûã áàíêóóäàä áàéðøóóëæ áàéñàí íü 2006 îíû ÒÁ¯Ö-íû ºäðèéí äóíäàæ
¿ëäýãäëýýñ 1.6 äàõèí ºññºí áàéíà.
ÒÁ¯Ö-íû æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ 2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí
áàéäëààð 9.85 õóâü áàéãàà íü ºìíºõ óëèðëûíõààñ 1.10 íýãæýýð, 2006 îíû
ýöñýýñ 3.43 íýãæýýð òóñ òóñ ºíäºð áàéíà. Òàéëàíò îíä ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿íèé
çàðäàëä Ìîíãîëáàíê 7.9 òýðáóì òºãðºã áàíêóóäàä òºëºâ. Ýíý íü ºìíºõ
îíûõîîñ 1.8 äàõèí ºññºí ¿ç¿¿ëýëò þì.
Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíû 4 ä¿ãýýð óëèðàëä áàíêóóäûí íººöèéã áóóðóóëàí,

íººö ìºíãºíèé ºñºëòèéã áàãàñãàí óëìààð ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëòèéí
õóðäûã ñààðìàãæóóëàõ çîðèëãîîð 7 õîíîãèéí õóãàöààòàé ¿íýò öààñíûõàà
õ¿¿ã 6.4 õóâèàñ 7.4 õóâü, óëìààð 8.4 õóâü áîëãîæ ºñãºâ. Ìºí òàéëàíò îíä
áàíêóóäûí èë¿¿äýë íººöèéã òàòàõ çîðèëãîîð 12, 28 äîëîî õîíîãèéí

Çóðàã 1.4.à
Íººö ìºíãº
áîëîí ò¿¿íèé
õýñã¿¿äèéí
óëèðëûí
õýëáýëçëèéí
õàíäëàãà
* ¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äèíàìèêààñ óëèðëûí õýëáýëçëèéã àðèëãàñàí óòãà

õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-ûã ãàðãàæ àðèëæààëàâ. Òàéëàíò îíû ýöñèéí áàéäëààð

12 äîëîî õîíîãèéí õóãàöààòàé ¿íýò öààñíû ¿ëäýãäýë 50 òýðáóì, 28 äîëîî
õîíîãèéí õóãàöààòàé ¿íýò öààñíû ¿ëäýãäýë 6.3 òýðáóì òºãðºã, òýäãýýðèéí
æèãíýñýí äóíäàæ õ¿¿ íü õàðãàëçàí 11.5, 12.62 õóâüòàé áàéâ.
Òºâ áàíêíû ñàíõ¿¿æèëò

Òàéëàíò îíä Ìîíãîëáàíê àðèëæààíû 6 áàíêèíä ñàíõ¿¿æèëò îëãîâ.
Ìîíãîëáàíê 2007 îíä õÿìäðóóëàëòûí ñàíõ¿¿æèëò îëãîõûã çîãñîîñîí áºãººä
ðåïî ñàíõ¿¿æèëò áîëîí îâåðíàéò çýýë îëãîñîí áàéíà.
Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíä 10 òýðáóì òºãðºãèéí îâåðíàéò çýýëèéã 23 õóâèéí

õ¿¿òýé, 53.1 òýðáóì òºãðºãèéí ðåïî ñàíõ¿¿æèëòèéã 18 õóâèéí õ¿¿òýé òóñ òóñ
îëãîâ. Îäîîãèéí ìºðäºæ áóé æóðìààð Òºâ áàíêíààñ îëãîõ îâåðíàéò çýýëèéí
õ¿¿ íü ÒÁ¯Ö-íû õàìãèéí ºíäºð õ¿¿ äýýð 5 õ¿ðòýë íýãæ õóâèéã íýìñýíòýé,
ðåïî ñàíõ¿¿æèëòèéí õ¿¿ íü ÒÁ¯Ö-íû õàìãèéí ºíäºð õ¿¿íèé õóâüòàé òóñ òóñ
òýíö¿¿ áàéâ. Òàéëàíò îíä 7 õîíîãèéí õóãàöààòàé ¿íýò öààñíààñ áóñàä ¿íýò
öààñíû àðèëæàà íü õ¿¿ãýýð ºðñºëäºõ õýëáýðýýð ÿâàãääàã áîëñíîîñ ÒÁ¯Ö-íû
õ¿¿ õàðüöàíãóé ºíäºð ò¿âøèíä òîãòîæ áàéâ.
Çààâàë áàéëãàõ íººö (ÇÁÍ)

Ìîíãîëáàíê çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâü õýìæýýã òîãòîîí ìºðä¿¿ëæ áàéãàà
íü ìàíàé îðíû õóâüä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã õÿíàõ ÷óõàë õýðýãñëèéí íýã
áàéñààð áàéíà.
Èíôëÿöèéí íàì ò¿âøèíä áàéñàí 2007 îíû ýõíèé õàãàñò ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòèéã äýìæèõ, àæèëã¿éäýë, áàíêóóäààñ îëãîæ áóé çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ
çîðèëãîîð õàðüöàíãóé ìºíãºíèé “çººëºí” áîäëîãî ÿâóóëæ, ÇÁÍ-èéí õóâèéã
áóóðóóëàí 5 õóâüä õ¿ðãýñýí. Ãýâ÷ ãîëäóó ãàäíû õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººãººð
7 äóãààð ñàðààñ ýõëýí èíôëÿöèéí ò¿âøèí ºññºíººð Ìîíãîëáàíê ìºíãºíèé
áîäëîãîäîî ººð÷ëºëò îðóóëàí ÇÁÍ-èéí õóâü õýìæýýã 0.5 íýãæýýð ºñãºæ 5.5
õóâü áîëãîí 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ ìºðä¿¿ëæ áàéíà.
Øèíý÷èëñýí “ÇÁÍ òîãòîîõ, õÿíàëò òàâèõ” æóðìûí äàãóó íèéò 24 óäàà

çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýýã òºãðºãººð áîëîí âàëþòààð áàíê òóñ á¿ðýýð
òîãòîîæ, ò¿¿íèé õàíãàëòûã òîîöîæ õîëáîãäîõ àðãà õýìæýý àâ÷ èðýâ. Íººöºº
õàíãààã¿é áàíê 2007 îíä öººõºí áàéñàí áºãººä áàíêíû ñàëáàðûí õýìæýýãýýð
íèéò 10.3-49.9 òýðáóì òºãðºãººð íººöèéí èë¿¿äýëòýé áàéâ. 2006 îíû 12
äóãààð ñàðä ÇÁÍ-èéí èë¿¿äýë 26.1 òýðáóì òºãðºã áàéñàí áîë òàéëàíò îíû
ýöýñò 14.9 òýðáóì òºãðºã áîëæ áóóð÷ýý.
Çàñãèéí ãàçðûí öýâýð çýýë

Òàéëàíò îíû ýöýñò áàíêíû ñàëáàðûí íýãäñýí ä¿íãýýð Çàñãèéí ãàçðààñ àâàõ
àâëàãà 24.1 òýðáóì òºãðºã, òºâëºðñºí áîëîí îðîí íóòãèéí òºñâèéí ýõ ¿¿ñâýð
750.6 òýðáóì òºãðºã áîëæ, Çàñãèéí ãàçðûí öýâýð çýýëèéí õýìæýý ñºðºã
726.5 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðýâ. Ýíý ä¿íã 2006 îíòîé õàðüöóóëáàë òºâëºðñºí

Çóðàã 1.4.á
Íººö ìºíãº
áîëîí ò¿¿íèé
õýñã¿¿äèéí
óëèðëûí
õýëáýëçëèéí
õàíäëàãà

áîëîí îðîí íóòãèéí òºñºâ 233.4 òýðáóì òºãðºãººð ºñ÷, Çàñãèéí ãàçðààñ àâàõ
áàíêíû ñàëáàðûí àâëàãà 15.2 òýðáóì òºãðºãººð áóóð÷, íèéò öýâýð çýýëèéí
õýìæýý 248.6 òýðáóì òºãðºãººð áàãàññàí áàéíà.
ÎÕÓ-ä òºëñºí èõ ºðèéí òîîöîîãîîð ãàðãàñàí 23.7 òýðáóì òºãðºãèéí Çàñãèéí

ãàçðûí ¿íýò öààñ (ÇÃ¯Ö) Ìîíãîëáàíêèíä áàéðøèæ áàéñàí áºãººä 2007 îíû
4 ä¿ãýýð óëèðàëä á¿ðýí òºëºãäºæ äóóñàâ.
Çàñãèéí ãàçðààñ àâàõ áàíêóóäûí àâëàãûí 93.7 õóâèéã Çàñãèéí ãàçðûí áîãèíî
õóãàöààòàé ¿íýò öààñ, 4.1 õóâèéã áàíêóóäààñ óëñûí òºñºâò óðüä÷èëæ òºëñºí
áà õîéøëîãäñîí òàòâàð, 2.2 õóâèéã õóðèìòëóóëæ òîîöñîí õ¿¿íèé àâëàãà òóñ
òóñ ýçýëëýý.
Áàíêóóä 2007 îíû ýöñèéí áàéäëààð íèéò 22.6 òýðáóì òºãðºãèéí ÇÃ¯Ö
ýçýìøèæ áàéãààãààñ ÕÀÀÍ áàíê 5.1 òýðáóì òºãðºã, ÕÕÁàíê 1.1 òýðáóì
òºãðºã, Ãîëîìò áàíê 4.0 òýðáóì òºãðºã, Àíîä áàíê 6.5 òýðáóì òºãðºãèéí
áîãèíî õóãàöààíû ¿íýò öààñ òóñ òóñ ýçýìøèæ áàéíà.
Áàíêíû ñàëáàð äàõü Çàñãèéí ãàçðûí òºñºâ áîëîí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæèéí

¿ëäýãäýë òàéëàíò îíû ýöýñò 750.6 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñíèé 80.8 õóâü íü
Ìîíãîëáàíêèíä, 19.2 õóâü íü áàíêóóäàä áàéðøèæ áàéíà. Íèéò òºñâèéí
õºðºíãèéí 84.7 õóâü íü òºðèéí ñàíãèéí íýãäñýí äàíñ áîëîí Çàñãèéí
ãàçðûí õàðèëöàõ äàíñíû õºðºíãº, 6.9 õóâü íü õóãàöààã¿é áîëîí õóãàöààòàé
õàäãàëàìæ, 7.4 õóâü íü Çàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿æèëòèéí õºðºíãº, 0.9 õóâü íü
îðîí íóòãèéí òºñâèéí õºðºíãº ýçýëæ áàéíà.
Õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð /ÕÀÀÑÕÕ/

Àçèéí õºãæëèéí áàíê (ÀÕÁ)-íû ÕÀÀÑÕ (1822-MOÍ) òºñºë 2001 îíîîñ
õýðýãæèæ ýõýëñýí. Ýíýõ¿¿ òºñëèéí çîðèëãî íü òîãòâîðòîé õºäºº àæ àõóéí
ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëæ, èë¿¿ ¿ð àøèãòàé, çàõ çýýëä ÷èãëýñýí, á¿òýýìæ, àøèãò
àæèëëàãààã ñàéæðóóëñíààð îðëîãûí ò¿âøèíã íýìýãä¿¿ëýí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ
ÿâäàë þì.
ÕÀÀÑÕ òºñëèéí õ¿ðýýíä îëãîñîí çýýëèéí 80 õóâèéã ÀÕÁ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ,

¿ëäñýí 20 õóâèéã îðîëöîã÷ àðèëæààíû áàíêóóä ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çàìààð õºäºº
àæ àõóéí ñàëáàðò îðóóëàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõýä ÷èãëýãäýâ.
Ìîíãîëáàíê 2007 îíä 3.5 òýðáóì òºãðºãèéí çýýëèéã ÕÀÀÍ, Çîîñ, Àíîä
áàíêóóäàä äàìæóóëàí îëãîæ, îíû ýöýñò 2.2 òýðáóì òºãðºãèéí çýýëèéí ºðèéí
¿ëäýãäýëòýé áàéíà.
ÕÀÀÑÕ òºñºë íü Çàâõàí, Óâñ, Õîâä, Ãîâü-Àëòàé, Äàðõàí-Óóë, Ñýëýíãý,

Áàÿíõîíãîð, Áàÿí-ªëãèé àéìãóóäàä Àíîä, ÕÀÀÍ, Çîîñ, Ìîíãîë øóóäàí,
Õàäãàëàìæ, ÕÀÑ çýðýã áàíêààð äàìæèí àìæèëòòàé õýðýãæèí äóóñ÷ áàéãàà
áºãººä òºñëèéí ýðãýëòèéí ñàíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã Äýëõèéí áàíêíû Áè÷èë
ñàíõ¿¿ãèéí õºãæëèéí õºòºëáºðò øèëæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëóóä õèéãäýæ áàéíà.

Çóðàã 1.5.
Òºâ áàíêíû
áîäëîãûí õ¿¿
áà ÒÁ¯Ö-íû
æèãíýñýí äóíäàæ
õ¿¿
*7 õîíîãèéí õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-íû õ¿¿ã 2007 îíû 7 äóãààð ñàðààñ ýõëýí áîäëîãûí õ¿¿ áîëãîí àøèãëàæ ýõýëñýí.
Çóðàã 1.6.
ÒÁ¯Ö-íû
¿ëäýãäýë áà
õóãàöààíû
á¿òýö
Çóðàã 1.7.
Çààâàë
áàéëãàõ íººö
áà Èë¿¿äýë
íººö

Øèãòãýý 2. Èíôëÿöèéã òààìàãëàõ “SIMOM” çàãâàð, ò¿¿íèé á¿òýö

Ìºíãºíèé áîäëîãî íü ìºíãºíèé áîäëîãûí ñóâãóóäààð äàìæèí òîäîðõîé
öàã õóãàöààíû õîöðîãäîëòîéãîîð èíôëÿöèä íºëººëæ áàéäàã. Òºâ áàíê íü
èðýýä¿éãýý õàðñàí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé òóëãàðäàã. ªºðººð
õýëáýë èðýýä¿éí èíôëÿöèä íºëººëºõèéí òóëä Òºâ áàíê ºíººäºð ìºíãºíèé
áîäëîãûí øèéäâýðýý ãàðãàõ õýðýãòýé áîëäîã áºãººä ýíýõ¿¿ øèéäâýð íü
ºíãºðñºí ¿åèéí èíôëÿöèéí ìýäýýëýë äýýð áóñ èíôëÿöèéí èðýýä¿éí
òààìàãëàë äýýð ¿íäýñëýí ãàð÷ áàéõ øààðäëàãàòàé áîëíî ãýñýí ¿ã þì. Òèéìýýñ
èíôëÿöèéí òààìàãëàë íü Òºâ áàíêíû øèéäâýð ãàðãàëòàíä õàìãèéí ÷óõàë
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí íýã áàéäàã áºãººä ìºí îëîí íèéòòýé õàðèëöàõ íýã òîì
õýðýãñýë áîëäîã.
Òºâ áàíê èðýýä¿éí èíôëÿöèéã òààìàãëàõûí òóëä ìàø îëîí òîîíû ìýäýýëëèéí
ýõ ¿¿ñâýðèéã àøèãëàäàã. Èíãýõäýý îíîë áîëîí ïðàêòèê õîñëóóëñàí ýäèéí
çàñãèéí îëîí òºðëèéí çàãâàðóóäûã àøèãëàí èíôëÿöèéí òààìàãëàëûã õèéäýã.
ßëàíãóÿà èíôëÿöèéã îíèëñîí ìºíãºíèé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëäýã òºâ áàíêóóäûí
õóâüä èíôëÿöèä èõýýõýí íºëººëäºã õóâü õ¿ì¿¿ñèéí èíôëÿöèéí òàëààðõè
õ¿ëýýëòèéí òóõàé ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ áàéäàã.
Ìîíãîëáàíê 2007 îíîîñ ìºíãºíèé áîäëîãûí øèéäâýð ãàðãàëòàíä àøèãëàãäàõ

ìýäýýëëèéí áààçûã áýõæ¿¿ëýõ, ìºíãºíèé áîäëîãûí èðýýä¿éãýý õàðñàí áàéäëûã
õàíãàõàä àíõààðëàà îíöãîéëîí õàíäóóëàí àæèëëàæ áàéíà. Ìîíãîëáàíêèíä
õèéãäýæ áóé ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîëîîä ýêîíîìåòðèê çàãâàðóóä íü ìàêðî
ýäèéí çàñãèéí ¿éë õºäëºëèéã òààìàãëàõ ÷àäâàðûã óëàì ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëä
õèéãäýæ áàéãàà áºãººä ò¿¿íèé íýã æèøýý íü Ìîíãîëûí èíôëÿöèéã òààìàãëàõ
æèæèã çàãâàð (SIMOM) þì.
SIMOM çàãâàðûí áîäèò ýäèéí çàñãèéí ¿éë õºäëºëòýé íèéöòýé áàéäàë íü

õàìãèéí ÷óõàë áºãººä äàâóó òàëóóäûí íýã áàéäàã. SIMOM çàãâàð íü íèéòäýý
10 òýãøèòãýëýýñ á¿ðäýõ áºãººä ¿¿íä: òºãðºãèéí çýýëèéí õ¿¿, ãàäààä âàëþòûí
çýýëèéí õ¿¿, IS ìóðóéí òýãøèòãýë, LM ìóðóéí òýãøèòãýë, âàëþòûí õàíøèéí
òýãøèòãýë, Ôèëëèïñèéí ìóðóéí òýãøèòãýë, õ¿íñíèé áàðààíû ¿íèéí òýãøèòãýë,
øàòàõóóíû ¿íèéí òýãøèòãýë, ÄÍÁ áîëîí öàëèíãèéí òýãøèòãýë çýðýã áîëíî.
Òóñ çàãâàðûí ¿íäñýí çîðèëãî áîë Ìîíãîë äàõü èíôëÿöèéí ¿éë ÿâö, ìºíãºíèé
áîäëîãûí øèëæèõ ìåõàíèçìûã øèíæëýõ, ìàíàé îðíû ìàêðî ýäèéí çàñãèéí
ãîë ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé ººð÷ëºëò¿¿äýä õýðõýí
õàðèó ¿ç¿¿ëýõ âý ãýäãèéã äóíä õóãàöààíû äèíàìèêèéã ìºíãºíèé áîäëîãûí
øèëæèõ ìåõàíèçìûí õóãàöààíû íèéöòýé áàéäëààð òîäîðõîéëîõîä îðøäîã.
Ýíýõ¿¿ çàãâàðûí èòãýëö¿¿ð¿¿ä íü óëèðàë á¿ð øèíý÷ëýãäýí òîãòìîë ¿íýëýãäýæ

áàéäàã áºãººä çàãâàðûí òààìàãëàëûã ãàäààä, äîòîîä ýêçîãåí õóâüñàã÷äûí
ººð÷ëºëò, ñóäëàà÷äûí ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëòýä ñóóðèëàí óëèðàë äîòîðõ ñàð
á¿ð øèíý÷ëýí ã¿éöýòãýäýã. ªºðººð õýëáýë, ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òààìàãëàë, òóõàéëáàë øàòàõóóí, õ¿íñíèé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé
èíôëÿöè íü ñóäëàà÷äûí áóñàä ýõ ñóðâàëæààñ àâñàí ìýäýýëýë, õ¿ëýýëòýýñ èëò
çºð¿¿òýé ¿ð ä¿í ãàðàõ òîõèîëäîëä çàðèì ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òààìàãëàëä íèéöòýé
(òàéëáàðëàãäàõóéö) áàéäëààð ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò õèéãääýã.

Çàãâàðààð ¿íýëýãäñýí òýãøèòãýë¿¿äèéã äîð ¿ç¿¿ëýâ. ¯¿íä:
• Òºãðºãèéí çýýëèéí õ¿¿: òºãðºãèéí çýýëèéí õ¿¿ íü: (1) ìºíãºíèé

áîäëîãûí õ¿¿; (2) íººö ìºíãº (M0); (3) óëèðëûí äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ
õàìààðíà.
• Ãàäààä âàëþòûí çýýëèéí õ¿¿: ãàäààä âàëþòûí çýýëèéí õ¿¿ íü: (1)
ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿; (2) íººö ìºíãº; (3) óëèðëûí äàììè õóâüñàã÷
çýðãýýñ õàìààðíà.
• IS ìóðóé: ÄÍÁ-èé àëäàãäàë íü: (1) ººðèéí ºìíºõ ¿åèéí óòãà; (2) çýýëèéí
áîäèò äóíäàæ õ¿¿; (3) òºãðºãèéí áîäèò ¿éë÷èëæ áóé õàíø; (4) ãàäààä ýðýëò
(Õÿòàäûí ýäèéí çàñãèéí ýðýëò); (5) ýêñïîðòûí áàðààíû ¿íèéí ººð÷ëºëò
(àëò, çýñèéí ¿íý); (6) äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ õàìààðíà.
• LM ìóðóé: íººö ìºíãº (M0) íü: (1) ººðèéí ºìíºõ ¿åèéí óòãà; (2)
ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿; (3) Áîäèò ÄÍÁ; (4) óëèðëûí äàììè õóâüñàã÷; (5)
ÒÁ¯Ö-íû àðèëæààíû æóðàì ººð÷ëºãäñºíòýé õîëáîîòîé äàììè õóâüñàã÷
çýðãýýñ õàìààðíà.
• Âàëþòûí õàíø: òºãðºãèéí àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø íü: (1) ººðèéí
ºìíºõ ¿åèéí óòãà; (2) ãàäààä áîëîí äîòîîä çýýëèéí õ¿¿íèé òýíöâýð; (3)
PPP íºõöºëººñ çºðºõ çºð¿¿; (4) ýêñïîðòûí áàðààíû æèãíýñýí äóíäàæ
¿íý; (5) ÄÍÁ-òýé õîëáîîòîé çàñãèéí ãàçðûí çàðäàë (ýðñäýëèéí õýìæýýã
òºëººë¿¿ëýí àâ÷ ¿çñýí); (6) óëèðëûí äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ õàìààðíà.
• Ôèëëèïñèéí ìóðóé: öýâýð èíôëÿöè íü: (1) ººðèéí ºìíºõ ¿åèéí óòãà;
(2) øàòàõóóíû ¿íèéí èíôëÿöè; (3) ÄÍÁ-èé àëäàãäàë; (4) öàëèíãèéí ºñºëò;
(5) èìïîðòûí áàðààíû ¿íèéí ºñºëò; (6) óëèðëûí äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ
õàìààðíà.
• Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý: õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí èíôëÿöè

íü: (1) ººðèéí ºìíºõ ¿åèéí óòãà; (2) øàòàõóóíû ¿íèéí èíôëÿöè; (3)
òºãðºãèéí àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéí ººð÷ëºëò; (4) óëèðëûí
äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ õàìààðíà.
• Øàòàõóóíû ¿íèéí èíôëÿöè: øàòàõóóíû ¿íèéí èíôëÿöè íü: (1) ººðèéí

ºìíºõ ¿åèéí óòãà; (2) äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ ãàçðûí òîñíû ¿íèéí ºñºëò;
(3) òºãðºãèéí àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéí ººð÷ëºëò; (4) óëèðëûí
äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ õàìààðíà.
• Áîäèò ÄÍÁ: Áîäèò ÄÍÁ íü: (1) ººðèéí ºìíºõ ¿åèéí óòãà; (2) ÄÍÁ-èé
àëäàãäàë; (3) óëèðëûí äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ õàìààðíà.
• Öàëèí: öàëèíãèéí õýìæýý íü: (1) ººðèéí ºìíºõ ¿åèéí óòãà; (2) çýñèéí
¿íý; (3) óëèðëûí äàììè õóâüñàã÷ çýðãýýñ õàìààðíà.
Çàãâàðûí òýãøèòãýë¿¿äýýñ ¿íýëýãäñýí èòãýëö¿¿ð¿¿ä íü îíîëûí áîëîí ýäèéí

çàñãèéí áîäèò áàéäàëòàé íèéöòýé, äèàãíîñòèê òåñòèéã á¿ðýí õàíãàñàí áîëíî.
SIMOM çàãâàðûã áîëîâñðóóëàõàä Ïîëüøèéí òºâ áàíêíààñ ¿íýòýé òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëñíèéã ýíä äóðüäàõ íü ç¿éòýé þì.

Øèãòãýý 3. Èíôëÿöèä âàëþòûí õàíøèéí ¿ç¿¿ëýõ íºëºº:

SVAR õàíäëàãà
Äîòîîäûí õýðýãëýýíèé ¿íýä âàëþòûí õàíøèéí äàìæèõ íºëºº íü ìºíãºíèé
áîäëîãûí øèëæèõ ìåõàíèçìûí ïðîöåññò ÷óõàë õàìààðàë áîëäîã. Ìàíàé
óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû íýýëòòýé áàéäëûí çýðýã ºíäºð òóë äîòîîäûí
¿íý ãàäààä ¿íèéí ººð÷ëºëò áóþó âàëþòûí õàíøèéí ñóëðàëò/÷àíãàðàëòàä
ìýäðýìòãèé þì. Àëèâàà âàëþòûí õàíøèéí ñóëðàëò ýñâýë ÷àíãàðàëò íü
çºâõºí èìïîðòûí ýöñèéí áàðààíû ¿íèéí ººð÷ëºëòºíä íºëººëºõººñ ãàäíà,
èìïîðòûí îðöóóäûí ¿íýíä íºëººëºõ çàìààð äîòîîäîä ýöñèéí áàðàà,
¿éë÷èëãýýíèé çàðäëûã ºñãºäºã.
Íºãºº òàëààð âàëþòûí õàíøèéí ñóëðàëò íü öýâýð ýêñïîðòîä íºëººëºõ òóë

äîòîîäûí ¿íýä íèéò ýðýëòèéí ººð÷ëºëò áóþó äîòîîäûí ¿íèéí äàðàìòààð
äàìæèí íºëººëäºã áèëýý.
Ìîíãîëáàíêíààñ èíôëÿöèä âàëþòûí õàíøèéí ¿ç¿¿ëýõ íºëººã 2000 îíû 6

äóãààð ñàðààñ 2007 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí òîîí ºãºãäëººð ñóäàëñàí. Ñóäàëãààíä
ýìïèðèê çàãâàð áîëîõ á¿òöèéí âåêòîð àâòîðåãðåññ (SVAR )-ûã McCarthy
(2000) áîëîí ººðèéí îðíû îíöëîãò òîõèðóóëàí àøèãëàâ.
SVAR çàãâàð íü äàðààõü õóâüñàã÷äààñ á¿ðäýíý:
(
xt = Π toil , Π tcopper , i, yt , ∆M 1, ∆e, Π tCPI )
oil
Ýíä á¿õ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü èòãýëö¿¿ðýýð èëýðõèéëýãäñýí. Π t - òºãðºãººð
èëýðõèéëýãäñýí øàòàõóóíû ¿íèéí æèëèéí ººð÷ëºëò (íèéë¿¿ëýëòèéí
copper
ººð÷ëºëò), Π t - çýñèéí ¿íèéí æèëèéí ººð÷ëºëò (äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí
ìº÷ëºã), it - ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ (ìºíãºíèé áîäëîãûí íºëºº), yt - ÄÍÁ-
èé àëäàãäàë (ýðýëòèéí ººð÷ëºëò), ∆M 1t - M1 ìºíãºíèé æèëèéí ººð÷ëºëò,
∆et - íýðëýñýí âàëþòûí õàíøèéí æèëèéí ººð÷ëºëò, Π CPI t - Õ¯È-ýýð òîîöñîí
æèëèéí èíôëÿöè.
SVAR çàãâàðûí B0 ìàòðèöûí ýëåìåíò¿¿äýä äàðààõü õÿçãààðëàëòûã òàâüñàí

(äèàãîíàëèéí äýýä õýñýã íü òýã áîëíî):
 1   Π toil 
 0 1   copper 
  Π t 
 0 0 1   it 
 0 0  
B0 xt =  0 −b42 −b43 1   yt 
 −b510 −b520 −b530 −b540 1   ∆M 1 
 0  t

 −b61 −b620 −b630 −b640 −b650 1   ∆et 
 0
 −b71 0 0 −b740 −b750 −b760 1  Π CPI
t


Èíãýñíýýð á¿òöèéí êîâàðèàöûí ìàòðèö áîëîõ -ûã äèàãîíàëü ãýæ òààìàãëàíà.
Òóñ çàãâàð íü èë¿¿ òîäîðõîéëîãäñîí áóþó ÿã òîäîðõîéëîãäñîí çàãâàðûí
øààðäëàãààñ 6 õÿçãààðëàëòààð èë¿¿ áàéíà. Ãýõäýý likelihood õàðüöààíû
òåñò íü çàãâàðûí õÿçãààðëàëò èë¿¿ òîäîðõîéëîãäñîí áîëîõûã 12.0%-ûí
à÷ õîëáîãäëûí ò¿âøèíä íÿöààæ áàéãàà áóþó òóñ çàãâàð ìàíàé óëñûí òîîí
ºãºãäëºëä íèéöòýé áàéæ áîëîõûã õàðóóëñàí.

Ñèñòåìä îðóóëñàí õóâüñàã÷äûí òîãòâîðòîé ýñýõèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä ADF

íýãæ ÿçãóóðûí òåñòèéã àøèãëàñàí áºãººä á¿õ õóâüñàã÷èä I(0) ïðîöåññ áîëîõûã
õàðóóëñàí. Áàãàñãàñàí VAR çàãâàðûã 3 õóãàöààíû õîöðîëòòîéãîîð ¿íýëñýí
áºãººä õóãàöààíû õîöðîëòûã likelihood õàðüöàà áîëîí FPE øàëãóóðò ñóóðèëàí
ñîíãîñîí.
Çóðàã 1. Õàðèó ¿éëäëèéí ôóíêö: Òºãðºãèéí àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéí æèëèéí ººð÷ëºëòèéí
ººð÷ëºëò (1 ñòàíäàðò õàçàéëò)-ä èíôëÿöèéí ¿ç¿¿ëýõ õàðèó ¿éëäýë
Çóðàã 1-ä ¿ç¿¿ëñýí õàðèó ¿éëäëèéí ôóíêöûí ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä èíôëÿöèä

âàëþòûí õàíøèéí ¿ç¿¿ëýõ íºëºº õàðüöàíãóé õ¿÷òýé áºãººä âàëþòûí õàíøèéí
ñóëðàõ ººð÷ëºëò íü èíôëÿöèä 20 ñàðûí òóðøèä íºëººëäºã áóþó èë¿¿òýé 4-
7 ñàðûí õîöðîëòòîé íºëººëäºã áàéíà. ªºðººð õýëáýë, èíôëÿöèéí õàðèó
¿éëäýë íü 4-7 ñàðûí õîöðîëò äýýð 5%-èéí à÷ õîëáîãäëûí ò¿âøèíä òýãýýñ
ÿëãààòàé áàéâ. Ýäãýýð ¿ð ä¿í íü èæèë òºðëèéí ºìíºõ ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð
ä¿íòýé íèéöòýé áàéëàà (Ë.Äàâààæàðãàë (2005), À.Õóëàí (2005)).
Âàðèàö çàäàðãààíû ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä 5 ñàðûí äàðàà âàëþòûí õàíøèéí
ººð÷ëºëò íü æèëèéí èíôëÿöèéí òààìàãëàëûí àëäààíû âàðèàöûí 13.3-
16.9 õóâèéã òàéëáàðëàõààð áàéãàà áîë, ¿ëäñýí õýñýã íü áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñýýð
òàéëáàðëàãäàæ áàéâ. Òîäðóóëáàë, æèëèéí èíôëÿöèéí òààìàãëàëûí àëäààíû
âàðèàöûí 61.2-64.5%-èéã ººðèéíõ íü õóãàöààíû õîöðîëòòîé óòãà, õàðèí
12.7-13.7%-èéã øàòàõóóíû ¿íèéí ººð÷ëºëò òàéëáàðëàõààð áàéíà.
Äàìæèõ íºëººëëèéí èòãýëö¿¿ðèéã Õ¯È-èéí ººð÷ëºëòèéí j ñàðûí äàðààõü
âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòºíä ¿ç¿¿ëýõ õóðèìòëàãäàõ õàðèó ¿éëäëèéã âàëþòûí
õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí j ñàðûí äàðààõü âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòºíä ¿ç¿¿ëýõ
õóðèìòëàãäàõ õàðèó ¿éëäýëä õàðüöóóëàõ çàìààð òîîöñîí2. Ìàíàé îðíû õóâüä
äàìæèõ íºëººëëèéí èòãýëö¿¿ð íü 8 ñàðûí õîöðîëò õ¿ðòýë ºñäºã áºãººä
âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëò ãàðñíààñ 6-8 ñàðûí äàðàà òóñ ººð÷ëºëòèéí
40.0-52.0 õóâü íü Õ¯È-ò øèëæäýã áàéíà.
Ýäãýýð ¿ð ä¿íã¿¿ä íü èíôëÿöèä âàëþòûí õàíøèéí äàìæèõ íºëºº õ¿÷òýé
áàéãààã õàðóóëñàí þì.
2
Ýíýõ¿¿ òîîöîîíä áèä ººð recursive VAR çàãâàð áóþó McCarthy (2000)-ä òîäîðõîéëîãäñîí çàãâàðûã øóóä ¿íýëñýí.
Äàìæèõ íºëººëëèéí èòãýëö¿¿ðèéã PTt ,t + j = Pt ,t + j Et ,t + j áàéäëààð òîîöñîí.
Ýíä Pt + j - t áîëîí t+j ñàðûí õîîðîíäûí ¿íèéí ò¿âøíèé ººð÷ëºëòèéí õóðèìòëàãäàõ õàðèó ¿éëäýë, Et + j t áîëîí t+j ñàðûí
õîîðîíäûí íýðëýñýí âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí õóðèìòëàãäàõ õàðèó ¿éëäýë.

Øèãòãýý 4. Çýýëèéí õ¿¿

Ýäèéí çàñàã äàõü õàìãèéí ÷óõàë ¿íèéí íýã íü çýýëèéí õ¿¿ áèëýý. Çýýëèéí
õ¿¿ íü çýýëèéí ¿íý áºãººä áóñàä ¿íýòýé íýãýí àäèë çýýëèéí çàõ çýýë äýýðõ
õºðºíãèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëýýð èëýðõèéëýãäýæ áàéäàã.
Òèéìýýñ çýýëèéí õ¿¿íèé ººð÷ëºëòèéí øàëòãààíûã çýýëèéí õºðºíãèéí ýðýëò,
íèéë¿¿ëýëòýä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñýýð ñóäëàõ øààðäëàãàòàé. Çýýëèéí õ¿¿íèé
áóóðàëòàä íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éëñèéã äîð äóðäñàí÷ëàí àíãèëæ áîëíî. ¯¿íä:
1. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí

2. Áàíêíû ñàëáàðûí
3. ªðñºëäººí
Çýýëèéí õ¿¿ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä òàñðàëòã¿é áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéñàí íü

òàéëàíò îíä ÷ ¿ðãýëæèëëýý. Òàéëàíò îíä òºãðºãèéí áîëîí âàëþòûí çýýëèéí
õ¿¿ ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä õàðãàëçàí 4.6 áîëîí 1.3 íýãæýýð áóóð÷, 19.9
áîëîí 14.2 õóâüä õ¿ðñýí áàéíà.
Çóðàã 1. Çýýëèéí õ¿¿,

õóâèàð
Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ç¿éëñ
Çýýëèéí õ¿¿ õýðõýí òîäîðõîéëîãääîã âý? ãýäãèéã òàéëáàðëàäàã îíîëûí

õýä õýäýí çàãâàð áàéäàã. Òóõàéëáàë, êàïèòàëûí çàõ çýýëèéí îíîë, çýýëèéí
çàõ çýýë, ìºíãºíèé çàõ çýýë, áîíäûí çàõ çýýë, íýðëýñýí çýýëèéí õ¿¿ áîëîí
èíôëÿöèéí õîîðîíäûí õàìààðëûí Ôèøåðèéí îíîë ãýõ ìýò. Îíîëûí ýäãýýð
çàãâàðóóäààñ äàðààõü õ¿÷èí ç¿éëñ ìàíàé óëñûí çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòàíä
íºëººëñºí áàéíà. ¯¿íä:
1. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, áèçíåñ ìº÷ëºãèéí òýëýëò

2. Ìºíãºíèé áîäëîãî
3. Âàëþòûí õàíø
4. Òàòâàðûí áîäëîãî
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, áèçíåñ ìº÷ëºãèéí òýëýëò. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýäèéí

çàñàã ºíäºð õóðäàöòàé ºñ÷, áèçíåñèéí ìº÷ëºãèéí òýëýëòèéí ¿å ¿ðãýëæëýâ.
Ýäèéí çàñàã äàõü íèéò ìºíãº, çýýë, õàäãàëàìæèéí ºñºëò ÷ ºíäºð õóâüòàé áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí ãàäààäàä àæèëëàãñäûí ìºíãºí ãóéâóóëãà, ãàäààäûí øóóä õºðºíãº
îðóóëàëòûí ºñºëò, áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí öàð õ¿ðýý ºðãºæèí òýëëýý.

Áàíêóóä ýõ ¿¿ñâýðèéí ºñºëò äýýð òóëãóóðëàí çýýëèéí íèéë¿¿ëýëòýý íýìýãä¿¿ëæ

áàéãàà íü çýýëèéí õ¿¿ã áóóðàõàä íºëººëæ áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí ¿åä
õ¿ì¿¿ñèéí îðëîãî (áàÿëàã) íýìýãäñýíýýð çýýëèéí íèéë¿¿ëýëò ºñ÷, çýýëèéí õ¿¿
áóóðàõ áîëîìæ á¿ðääýã.
Ìºíãºíèé áîäëîãî. Òºâ áàíêíû ìºíãºíèé áîäëîãûí õýðýãñë¿¿ä çýýëèéí

íèéë¿¿ëýëòýä íºëººëºõººñ ýðýëòýä øóóä íºëºº ¿ç¿¿ëäýãã¿é. Òèéìýýñ çýýëèéí
õ¿¿ã á¿ðýí õÿíàõ áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã. Åðºíõèéäºº ìºíãºíèé
çººëºí áîäëîãî íü ýäèéí çàñàã äàõü çýýë, ìºíãºíèé õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýí
çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ õàíäëàãàòàé áàéäàã ÷ çýýëèéí õ¿¿ íü ººð áóñàä îëîí
õ¿÷èí ç¿éëýýñ øàëòãààëäàã.
Ìîíãîëáàíê 2007 îíû 3 äóãààð ñàðä áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâü
õýìæýýã áóóðóóëñàí íü íýã òàëààñ çýýëèéí íèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõèéí
çýðýãöýý íºãºº òàëààñ áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººöèéí øààðäëàãûã
õàíãàõòàé õîëáîîòîé çýýëèéí õ¿¿íä øèíãýæ áàéñàí çàðäëûã áàãàñãàñàí þì.
Âàëþòûí õàíø. Òºãðºãèéí àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø 2006 îíä áàãà

õýìæýýãýýð ÷àíãàðñàí, 2007 îíû ýõíèé õàãàñ æèëä òîãòâîðòîé áàéñàí
íü çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòàä íºëººëºõ íýã õ¿÷èí ç¿éë áîëæýý. Áàíêóóäûí
òºãðºãèéí çýýëèéí õ¿¿ äîëëàðûí çýýëèéí õ¿¿íýýñ áàéíãà ºíäºð áàéãàà þì.
Òºãðºãèéí çýýëèéí õ¿¿ áîëîí äîëëàðûí çýýëèéí õ¿¿ õî¸óëàà áóóðàõ

õàíäëàãàòàé áàéãàà ÷ ýäãýýðèéí çºð¿¿ 2007 îíû ýõýíä 10.2 íýãæýýñ îíû ýöýñò
5.7 íýãæ áîëîí áóóð÷ýý. ¯¿íä òºãðºãèéí àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéí
õºäºëãººí íºëººëæýý.
Òàòâàðûí áîäëîãî. Çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòàä íºëººëñºí ÷óõàë ç¿éë áîë

2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðààñ õýðýãæñýí òàòâàðûí õóâèéí áóóðàëò þì. Òàòâàð
íü áàíêóóäûí àøèãò àæèëëàãààíä íºëººëæ áàéäàã ó÷ðààñ òàòâàð áóóðñíààð
áàíêóóäûí çàðäàë áóóðàí, óëìààð çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ áîëîìæòîé
áîëíî. Íºãºº òàëààñ òºñºâ àøèãòàé ãàðàõ áîëñîí íü çýýëèéí çàõ çýýë äýýðõ
óëñûí ñåêòîðûí çýýëèéí ýðýëò áóóð÷, óëìààð çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòàä
íºëººëñºí.
Áàíêíû ñàëáàðûí õ¿÷èí ç¿éëñ
Áàíêíû çóó÷ëàë ã¿íçãèéð÷, ¿ð àøèã ñàéæðàõ íü àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí

õ¿¿ áóóðàõàä ÷óõàë íºëººòýé þì. Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ã¿íçãèéðýëòèéã Ì2,
Ì1 ìºíãº áà íèéò çýýëèéí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâèàð õýìæèæ Çóðàã 2-ä ¿ç¿¿ëýâ.
Áàãà ìºíãº áóþó Ì1 ìºíãºíèé ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâèéí æèí 2002-2006 îíä
òàñðàëòã¿é áóóðñàí áîëîâ÷, 2007 îíä 13.0 õóâü áîëæ ºñëºº. Õàðèí íèéò
ìºíãº /Ì2/ áîëîí íèéò çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü 2004
îíûã ýñ òîîöâîë åðºíõèéäºº ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä 2007 îíä Ì2
ìºíãºíèé ÄÍÁ-ä ýçëýõ õóâü 52.7 õóâü, çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí ÄÍÁ-ä ýçëýõ
õóâü 45.1 õóâü áàéíà.

Àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí õ¿¿íèé á¿òöýýñ ¿çýõýä çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí

çàðäàë, ýðñäýëèéí ¿íý çýðýã íü çýýëèéí õ¿¿ä íºëººëºã÷ òîìîîõîí õ¿÷èí
ç¿éë¿¿ä þì.
1. Ýõ ¿¿ñâýðèéí çàðäàë.
Àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí íýã ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí

õºðºíãèéí á¿òýö íü õàðèëöàí àäèëã¿é áîëîâ÷ åðºíõèéä íü àâ÷ ¿çâýë
ãàäààä, äîòîîä ýäèéí çàñãèéí àãåíòóóäûí õàðèëöàõ äàíñ, õàäãàëàìæ,
òýäãýýðýýñ àâñàí çýýë çýðýãò àíãèëæ áîëíî. Ìàíàé óëñûí õóâüä
áàíêóóäûí õàäãàëàìæèéí õ¿¿ õàðüöàíãóé ºíäºð ò¿âøèíä õàäãàëàãäñààð
áàéãàà íü çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí çàðäàë ºíäºð áàéõàä íºëººëæ áàéíà.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàíêóóäûí îëãîñîí íèéò çýýë áîëîí õàäãàëàìæèéí
õàðüöàà (õàäãàëàìæ/çýýë) áóóð÷ áàéãàà íü çýýëèéí õ¿¿ä õàäãàëàìæèéí
õ¿¿íèé çàðäëûí ¿ç¿¿ëýõ äàðàìòûã õàðüöàíãóé áóóðóóëæ áàéíà. Òºñâèéí
õàðèëöàõûí ¿ëäýãäýë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ºññºí íü çàðèì òîìîîõîí
àðèëæààíû áàíêíû ýõ ¿¿ñâýðèéí çàðäëûã áóóðóóëàõàä íºëººëñºí.
2. Ýðñäýëèéí ¿íý.
Àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí õ¿¿ä íºëººëºã÷ áàñ íýã òîìîîõîí

õ¿÷èí ç¿éë íü ýðñäýëèéí õ¿÷èí ç¿éë þì. Áàíêóóä èðýýä¿éä ó÷èð÷ áîëîõ
ýðñäýëýý ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàëòàé àäèëòãàæ çýýëèéí õ¿¿äýý øèíãýýäýã.
Áàíêèíä ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýëèéã åðºíõèéä íü ¿éë àæèëëàãààíû, õàíøèéí,
çýýëèéí, õºðâºõ ÷àäâàðûí ýðñäýë çýðãýýð àíãèëæ áàéíà.
Çýýëèéí ýðñäýë. Áàíêóóäûí îëãîñîí çýýëèéí ýðãýí òºëºãäºõ ìàãàäëàë

èõñýõ áóþó çýýëèéí ÷àíàð ñàéæðàõ íü çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõàä èõýýõýí
÷óõàë íºëººòýé þì. Çýýëèéí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòèéã íèéò çýýëä ÷àíàðã¿é
çýýëèéí ýçëýõ õóâèàð õýìæèæ Çóðàã 3-ò ¿ç¿¿ëýâ. Íèéò çýýëä ÷àíàðã¿é
çýýëèéí ýçëýõ õóâü 2006 îíû 7 äóãààð ñàðààñ òàñðàëòã¿é áóóðñààð 2007
îíû 12 äóãààð ñàðûí áàéäëààð 3.3 õóâüä õ¿ð÷ îíû ýõíýýñ 1.6 íýãæýýð
áóóðñàí áàéíà.
Õºðâºõ ÷àäâàðûí ýðñäýë. Áàíêóóä íü õàðèëöàã÷äûíõàà èòãýë äýýð

ñóóðèëñàí ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷ áîëîõûíõîî õóâüä òºëáºð ò¿ðãýí
ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûã õàíãàæ àæèëëàõ íü ìàø ÷óõàë þì. Ýíý íü áàíêóóäàä
õºðâºõ ÷àäâàðûí ýðñäýëýý çºâ, ¿ð àøèãòàé óäèðäàõ øààðäëàãûã áèé
áîëãîäîã. Õºðâºõ ÷àäâàðûí ýðñäýëèéã ¿ð àøèãòàé óäèðäàæ ÷àäàõ ýñýõ
íü ìºíãºíèé çàõûí õºãæèëòýé áóþó áàíê õîîðîíäûí ìºíãºíèé çàõ õýð
èäýâõòýé àæèëëàæ áàéíà ãýäãýýñ øóóä õàìààðäàã. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
ìàíàé óëñûí áàíê õîîðîíäûí ìºíãºíèé çàõûí ¿éë àæèëëàãàà ñýðãýæ,
ìºíãºíèé çàõ äýýðõ õýëöëèéí òîî áîëîí ä¿í íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé
áàéíà. Áàíê õîîðîíäûí ìºíãºíèé çàõ äýýðõ õýðýãñë¿¿äèéí ä¿í 2006
îíòîé õàðüöóóëàõàä 2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí áàéäëààð 6.6 äàõèí
ºññºí áàéíà. Ýíý íü áàíêóóäûí õóâüä õºðâºõ ÷àäâàðûí ýðñäýëä îðîõ,
ò¿¿íèéã óäèðäàõòàé õîëáîãäîí ¿¿ñ÷ áàéäàã àëäàãäñàí áîëîìæèéí
çàðäëûã áóóðóóëàõàä ÷óõàë íºëººòýé.

Õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷íû ýðñäýë. Çýýëäýã÷ çýýëýý òºëæ ÷àäàõã¿é òîõèîëäîëä
áàíê áàðüöààíä òàâüñàí ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéã øóóä çàõèðàí çàðöóóëæ
õóäàëäàõàä ¿¿ñäýã ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûí öîîðõîéãîîñ øàëòãààëàí ýíý
àæèëëàãààíä 1-2 æèë õ¿ðòýë õóãàöààã çàðöóóëäàã. Ãýòýë íºãºº òàëä óã îðëîãî
àâ÷ðàõàà áîëüñîí çýýëèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí õàäãàëàìæèéí õ¿¿ àâòîìàòààð
òîîöîãääîã íü ýðãýýä áàíêóóäûã çýýëèéí õ¿¿ãýý ºñãºõºä õ¿ðãýäýã.
ªðñºëäººí
Áàíêíû ñàëáàðò õàäãàëàìæ, çýýëèéí õ¿¿ã òîãòîîõ ÿâäàë íü òóõàéí íýã áàíêíû
àøèã, ýðñäýë, ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàë áîëîí áàíêíû ñàëáàð äàõü õàäãàëàìæ,
çýýëèéí òºëººõ ºðñºëäººíººñ èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã. ªðñºëäººí
ºíäºð áàéíà ãýäýã íü áàíêóóä çýýëèéí õ¿¿ãýý íýìýõ áîëîìæèéã õÿçãààðëàæ
áàéäàã áóþó áàéíãà çýýëèéí õ¿¿ãýý áàãà áàéëãàõ øààðäëàãûã ¿¿ñãýäýã.
Ìàíàé óëñàä îäîîãèéí áàéäëààð íèéò 16 àðèëæààíû áàíê ¿éë àæèëëàãàà

ÿâóóëäàã. Ýäãýýðýýñ 2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí áàéäëààð íèéò õàäãàëàìæèéí
82 õóâèéã òîì 5 áàíê äàíãààðàà òàòñàí áàéãàà áîë íèéò çýýëèéí 71 õóâèéã
ìºí òóñ òàâàí áàíê îëãîñîí áàéíà. Ìîíãîëûí áàíêíû ñàëáàðò òºâëºðºë
èõ áàéãàà áºãººä õàäãàëàìæèéí çàõ çýýë íü çýýëèéí çàõ çýýëèéã áîäâîë
ºðñºëäººí áàãàòàé ãýæ ¿çýæ áîëîõîîð áàéíà.
Õàäãàëàìæèéí çàõ çýýë äýýð òºâëºðºë èõòýé áàéãàà íü õàäãàëàìæèéí õ¿¿ã

áóóðàõàä ñºðãººð íºëººëæ, õ¿¿ã òîãòîîæ áàéãàà öººí òîîíû òîì áàíêóóäûí

õóâüä õàäãàëàìæèéí õ¿¿ãýý áóóëãàõ ñîíèðõîë áàãà òóë áóñàä æèæèã áàíêóóä ÷
ìºí òýäíèéã äàãàí õ¿¿ãýý ºíäºð ò¿âøèíä áàðüñààð áàéíà. Õàðèí áàíêóóäûí
çýýëäýã÷äèéí òºëººõ ºðñºëäººí õàðüöàíãóé ºíäºð áàéãàà áºãººä ìàêðî ýäèéí
çàñãèéí òààòàé îð÷èí, çààâàë áàéëãàõ íººöèéí áóóðàëò, áàíêóóäûí çýýëæèõ
áîëîìæòîé àêòèâûí ºñºëò çýðýã õ¿÷èí ç¿éëñýýñ øàëòãààëàí áàíêóóäûí çýýëèéí
õýìæýý 2007 îíä 68.1 õóâèàð ºñ÷ýý. Óëìààð áàíêóóäûí çýýëèéí òºðºëæèëò
ýð÷èìòýé ÿâàãäàæ, èðãýäýä òºðºë á¿ðèéí óðò õóãàöààò, õºäëºõ áîëîí ¿ë õºäëºõ
õºðºíãèéí çýýë îëãîëò ºñ÷, ýíý çàõ çýýë äýýðõ ºðñºëäººí íýìýãäýõ áàéäàë
àæèãëàãäàæ áàéíà. Çýýëèéí õ¿¿ ÷ áóóðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ ýõëýýä áàéíà.
Çýýëèéí õ¿¿ áóóð÷ áóé îð÷èíä çýýëèéí õ¿¿íýýñ îëîõ îðëîãîî áóóðóóëàõã¿éí
òóëä áàíêóóä õàäãàëàìæèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ áîëîìæòîé þì.
Ìîíãîëáàíêíààñ äàìæóóëàí îëãîñîí çýýë
Àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõ òºñëèéí çýýë
Òàéëàíò îíä Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû “Àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõ 1290-MOÍ

òºñºë”–ä Ãîëîìò, Çîîñ, Ýðýë, Àíîä, ÕÀÑ, Óëààíáààòàð õîòûí áàíêóóä îðîëöîâ.
2007 îíû ýöñèéí áàéäëààð àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõ òºñëèéí ýõ ¿¿ñâýð
3.4 òýðáóì òºãðºãòýé òýíö¿¿ áàéíà. Ìîíãîëáàíê àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõ
òºñëèéí ýðãýëòèéí ñàíãèéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ 2007 îíû ýöñèéí áàéäëààð 2.4
òýðáóì òºãðºãèéí çýýëèéã òºñºëä îðîëöîã÷ áàíêóóäàä äàìæóóëàí îëãîæ, 2.8
òýðáóì òºãðºãèéí çýýëèéã ýðãýí òºë¿¿ëæ, áàíêóóäûí çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäýë
2.5 òýðáóì òºãðºã áîëîâ.
Òºñëèéí õ¿ðýýíä 2007 îíä Ãîëîìò áàíê 1886, Çîîñ áàíê 1007, Àíîä áàíê
345, ÕÀÑ áàíê 277, Ýðýë áàíê 69, íèéò 3584 àæëûí áàéðûã øèíýýð áèé
áîëãîæýý.
KfW òºñëèéí çýýëèéí òóõàé
Ìîíãîë óëñ, ÕÁÍÃÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí äàãóó

ýêñïîðòûí ÷èãëýëèéí æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ, ñàíõ¿¿ãèéí
ñåêòîðûã äýìæèõ çîðèëãî á¿õèé õî¸ð õºòºëáºð àìæèëòòàé õýðýãæèæ áàéíà.
Ìîíãîë óëñ 1 ä¿ãýýð õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 10.0 ñàÿ ìàðê áóþó 5.1 ñàÿ åâðî,
2 äóãààð õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 3.6 ñàÿ åâðî, íèéò 8.7 ñàÿ åâðîãèéí çýýëèéã
àâñàí áîëíî. Òàéëàíò îíä òóñ õºòºëáºðò Êàïèòðîí, Õóäàëäàà õºãæèë, Ìîíãîë
øóóäàí áàíêóóä îðîëöëîî.
Òºñëèéí ¿íäñýí ýõ ¿¿ñâýðèéã á¿ðýí àøèãëàæ äóóññàí áºãººä áàíêóóäààñ

ýðãýí òºëºãäñºí çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðýýð òºñëèéí çîðèóëàëòûí äàãóó äàõèí çýýë
îëãîæ áàéíà. Òºñºëä îðîëöîã÷ áàíêóóäàä 2007 îíä 3.6 ñàÿ åâðîãèéí çýýëèéã
äàìæóóëàí îëãîæ, 2.3 ñàÿ åâðîãèéí çýýë ýðãýí òºë¿¿ëñýí áîëíî. Áàíêóóäûí
òºñëèéí çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäýë òàéëàíò îíû ýöñèéí áàéäëààð 13.8 òýðáóì
òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà.

1.2. Ìºíãºíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò
Òàéëàíò îíä ýäèéí çàñàã äàõü ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò îíû ýõíýýñ 56.3 õóâèàð
áóþó 864.6 òýðáóì òºãðºãººð ºñ÷ 2.4 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ðëýý. Ìºíãºíèé
íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëòèéí 70.1 õóâèéã áàðàã ìºíãºíèé ºñºëò ýçýëæ áàéãàà
íü ºíãºðñºí îíûõîîñ 14.1 íýãæýýð áóóðñàí áàéíà. Õàðèí Ì1 ìºíãºíèé
ºñºëò ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëòèéí 29.9 õóâèéã ýçýëæ, ºìíºõ îíûõîîñ
14.1 íýãæýýð ºñëºº. Ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëò ºìíºõ îíûõîîñ 21.5
íýãæýýð õóðäàñ÷ýý.
Ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã á¿òöýýð íü àâ÷ ¿çâýë, áàðàã ìºíãº 75.4 õóâü (¿¿íä
òºãðºãèéí õàäãàëàìæ 46.4 õóâü, ãàäààä âàëþòûí õàäãàëàìæ 15.7 õóâü, ãàäààä
âàëþòûí õàðèëöàõ 13.3 õóâü), Ì1 ìºíãº 24.6 õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
Ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéí ººð÷ëºëòèéí õàíäëàãûã
àâ÷ ¿çâýë ºìíºõ æèëä òîãòâîðòîé áàéñàí Ì1 ìºíãºíèé æèëèéí ºñºëòèéí
õóðäàö òàéëàíò îíû íýãä¿ãýýð ñàðààñ õîéø òàñðàëòã¿é ºñ÷ îíû ýöýñò 77.9 õóâüä
õ¿ð÷ýý. Õàðèí áàðàã ìºíãºíèé õóâüä Ì1 ìºíãºòýé õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé
òîãòâîðòîé áàéñàí áºãººä òàéëàíò îíû ñ¿¿ëèéí óëèðàëä áóñàä óëèðëààñ
õàðüöàíãóé ºíäºð õóâèàð ºññºí íü òºãðºãèéí õàäãàëàìæ áîëîí âàëþòûí
õàðèëöàõûí ºñºëòòýé õîëáîîòîé. Òàéëàíò îíû ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí
ºñºëòºíä áàðàã ìºíãº ò¿¿íèé äîòîð èðãýä, àæ àõóéí íýãæèéí òºãðºãèéí
õàäãàëàìæèéí ºñºëò çîíõèëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áàéíà.
Õ¿ñíýãò 1.1. Ìºíãºíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Æèëèéí ºñºëòèéí õóâü
Ì2
2007 2007 2007 2007
ìºíãºíä
2004 2005 2006 I II III IV
ýçëýõ õóâü*
óëèðàë óëèðàë óëèðàë óëèðàë
Ì1 ìºíãº 24.6 4.0 21.6 23.3 46.3 52.8 55.6 77.9
Áàíêíààñ
11.8 9.1 6.2 21.5 49.3 32.4 41.2 53.0
ãàäóóðõè ìºíãº
Òºãðºãèéí
12.8 -4.3 50.0 25.7 43.0 83.8 74.8 109.3
õàðèëöàõ
Áàðàã ìºíãº 75.4 27.6 39.2 38.3 46.7 35.1 38.8 50.3
Òºãðºãèéí
46.4 25.3 41.6 62.5 75.1 78.5 75.8 60.8
õàäãàëàìæ
Âàëþòûí
13.3 -14.7 84.0 5.0 15.8 20.8 31.1 53.4
õàðèëöàõ
Âàëþòûí
15.7 75.6 13.5 23.3 16.0 -17.2 -11.7 24.1
õàäãàëàìæ
Ì2 ìºíãº 100.0 20.4 34.6 34.8 46.6 39.1 42.4 56.3
Ìºíãºíèé
3.61 4.05 4.02 4.05 3.92 4.82 4.49
¿ðæ¿¿ëýã÷
Ìºíãºíèé
2.54 2.44 2.42 - - - 1.90
ýðãýëòèéí õóðä
* Òàéëàíò îíû ýöñèéí Ì2 ìºíãºíèé ¿ëäýãäýëä ýçëýõ õóâü

Òàéëàíò îíä òºãðºãèéí áóñàä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíøèéí ººð÷ëºëò, ò¿¿íèé

èðýýä¿éí õ¿ëýýëòýýñ õàìààðàí òºãðºãèéí õàäãàëàìæ áîëîí âàëþòûí õàðèëöàõ,
õàäãàëàìæèéí ºñºëò îíû òóðø õàðèëöàí àäèëã¿é áàéëàà. Òºãðºãèéí àì.
äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø òîãòâîðòîé áàéñàí ñàðóóä áóþó îíû ýõíèé 7
ñàðä òºãðºãèéí õàäãàëàìæèéí æèëèéí ºñºëò 82.2 õóâüä õ¿ð÷ áàéñàí áîë 8
äóãààð ñàðä òºãðºãèéí õàíø ò¿ð õóãàöààíä ñóëàð÷, òºãðºãèéí õàäãàëàìæèéí
ºñºëò îíû òºãñãºëä 60.8 õóâüä õ¿ðñýí. Õàðèí ãàäààä âàëþòûí õàðèëöàõ,
õàäãàëàìæèéí æèëèéí ºñºëò õàðãàëçàí 53.4 áîëîí 24.1 õóâüòàé áàéëàà.
Òàéëàíò îíû ýõíèé õàãàñò ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëò íü òºñºâò

áàéãóóëëàãàä àæèëëàãñäûí öàëèí, òýòãýâýð, òýòãýìæ, õ¿¿õäèéí ìºíãº
çýðýã íèéãìèéí õàëàìæèéí çàðäëûí ºñºëò áîëîí óóë óóðõàéí ñàëáàðûí
¿éëäâýðëýëèéí èäýâõæèëòýýñ ãîëëîí øàëòãààëæ áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí õàãàñò
Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëñýí òºñâèéí ýð÷èìòýé òýëýõ áîäëîãîîñ õàìààðñàí
áàéíà.
Ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëòèéã áàéðøóóëàëò òàëààñ íü àâ÷ ¿çâýë òàéëàíò

îíû ýõíèé õàãàñ æèëä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëòèéã ºìíºõ îíû àäèëààð
ãàäààä öýâýð àêòèâûí ºñºëò äàíãààðàà õàíãàæ áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí õàãàñ
æèëä äîòîîä öýâýð àêòèâò øèëæñýí áàéíà. Ãàäààä öýâýð àêòèâûí ýíýõ¿¿
ºñºëò íü äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ àëò, çýñèéí ¿íèéí ºñºëòòýé õîëáîîòîéãîîð
óëñûí ãàäààä öýâýð àëáàí íººöèéí ºñºëòººð õàíãàãäàæ áàéñàí áîë õàðèí
äîòîîä öýâýð àêòèâûí æèëèéí ºñºëò ñ¿¿ëèéí õàãàñ æèëýýñ èõýýõýí ºññºí
íü áàíêíû ñèñòåìýýñ èðãýä, õóâèéí ñåêòîðò îëãîñîí çýýëèéí ºñºëòººð
õàíãàãäàæ áàéíà.
Äîòîîäûí çýýë èéíõ¿¿ ºñºõºä òàéëàíò îíû ýõíèé óëèðàëä Ìîíãîëáàíêíààñ

ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæèõ, çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëæ, õºðºíãº îðóóëàëòûã
íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿ðýýíä
áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâü õýìæýýã áóóðóóëñàí íü íºëººëñºí.
Ýíý íü çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõ íýã íºõöºë áîëæýý. Òàéëàíò îíû ýöýñò çýýëèéí
õ¿¿ 19.9 õóâü áîëæ ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 4.6 íýãæýýð áóóðàâ.
Áàíêíû ñàëáàðààñ äîòîîäîä îëãîñîí öýâýð çýýë ºìíºõ îíîîñ 78.4 õóâü áóþó
584.1 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãäñýí íü äîòîîä öýâýð àêòèâ 138.4 õóâü áóþó
560.2 òýðáóì òºãðºãººð ºñºõºä ãîë÷ëîí íºëººëæýý. Òàéëàíò îíä óëñûí
ñåêòîðò îëãîñîí çýýë 9.4 òýðáóì òºãðºã áóþó 25.6 õóâèàð áóóðñàí áîë, õóâèéí
ñåêòîðò îëãîñîí çýýë 507.1 òýðáóì òºãðºã áóþó 77 õóâèàð ºñ÷ýý.
Ãàäààä âàëþòûí öýâýð íººö 29.1 õóâü áóþó 269.6 ñàÿ àì. äîëëàðààð, ¿¿íèé
äîòîð ãàäààä öýâýð àëáàí íººö 41.5 õóâü áóþó 284.9 ñàÿ àì. äîëëàðààð
ºñ÷ýý. Ýíý íü ãàäààä öýâýð àêòèâ ºìíºõ îíîîñ 26.9 õóâü áóþó 304.4 òýðáóì
òºãðºãººð íýìýãäýõ øàëòãààí áîëîâ. Ãàäààä öýâýð àëáàí íººöèéí ýíýõ¿¿
ºñºëòºíä ãàäààäûí áàíê äàõü õóãàöààò õàäãàëàìæèéí õýìæýý 38.5 õóâü áóþó
165.4 ñàÿ àì. äîëëàðààð, ãàäààäûí çàñãèéí ãàçðûí ¿íýò öààñ 27.7 õóâü áóþó
32.9 ñàÿ àì. äîëëàðààð, ãàäààäûí áàíê äàõü õàðèëöàõ 18.0 ñàÿ àì. äîëëàðààð,
ìºíãºæñºí àëò 64.2 ñàÿ àì. äîëëàðààð òóñ òóñ ºññºí íü íºëººëñºí áàéíà.

Çóðàã 1.8.
Ì2 ìºíãºíèé
á¿òöèéí
çàäàðãàà
(Ì2-ò ýçëýõ
õóâèàð)
Çóðàã 1.9.
Ìºíãº, ãàäààä
áîëîí äîòîîä
öýâýð àêòèâ
(æèëèéí
ººð÷ëºëò)

Ì1 ìºíãº
Òàéëàíò îíû ýöýñò Ì1 ìºíãº ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 77.9 õóâü áóþó 258.6
òýðáóì òºãðºãººð ºñ÷ 590.5 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí íü íèéò ìºíãºíèé 24.6
õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Òàéëàíò îíä Çàñãèéí ãàçðûí íèéãìèéí øèíæ ÷àíàðòàé
çàðäëóóä ºññºíòýé õîëáîîòîéãîîð õ¿ì¿¿ñèéí ãàð äýýðõ áýëýí ìºíãº ºññºí
õýäèé ÷ ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë ã¿íçãèéð÷, áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîîíû õýðýãñëèéí
öàð õ¿ðýý óëàì ºðãºæèõèéí õýðýýð Ì1 ìºíãºíèé ºñºëòºíä òºãðºãèéí
õàðèëöàõûí ºñºëò çîíõèëîõ (62.0 õóâü) õóâèéã ýçëýõ áîëæ, áàíêíààñ ãàäóóðõè
ìºíãºíèé Ì1 ìºíãºíä ýçëýõ õóâèéí æèíãýýñ äàâæ ãàðñàí áàéíà. Ñ¿¿ëèéí
æèë¿¿äýä áàðàã ìºíãºíèé ºñºëòèéí õóðä Ì1 ìºíãºíèé ºñºëòººñ áàéíãà
ºíäºð áàéñàí õàíäëàãà òàéëàíò îíä ººð÷ëºãäºæ, Ì1 ìºíãºíèé ºñºëò áàðàã
ìºíãºíèé ºñºëòººñ äàâàõ áîëîâ. Òàéëàíò îíä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí
ºñºëòºíä Ì1 ìºíãºíèé ýçëýõ õóâü 14.1 íýãæýýð ºñ÷ýý.
Òàéëàíò îíä áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãº 98.2 òýðáóì òºãðºã áóþó 53.0 õóâü,
áàíêóóäûí êàññ 20.8 òýðáóì òºãðºã áóþó 34.6 õóâü, òºãðºãèéí õàðèëöàõ 160.4
òýðáóì òºãðºã áóþó 109.3 õóâèàð òóñ òóñ ºñ÷ýý.
2007 îíû 2 äóãààð ñàðä òºñâèéí áàéãóóëëàãûí àëáàí õààã÷äûí öàëèíã

ºñãºñºíòýé õîëáîîòîéãîîð Ì1 ìºíãº 1 ä¿ãýýð óëèðëààñ ýõëýí õóðäòàé ºñ÷,
ò¿¿íèé ºñºëò öààøèä ÷ òîãòâîðòîé õàäãàëàãäñàí áºãººä 10 äóãààð ñàðä öàëèí
äàõèí ºññºíººð ò¿¿íèé õóðäàö îíû ýöýñò õàìãèéí äýýä öýãòýý õ¿ðýâ. Äýýðõ
íºëººëëººñ øàëòãààëàí 4 ä¿ãýýð óëèðàëä áóóðäàã áàéñàí ºìíºõ æèë¿¿äèéí
Ì1 ìºíãºíèé óëèðëûí õýëáýëçýë ñóëàðñàí áàéíà. ¯¿íýýñ ãàäíà ñ¿¿ëèéí
æèë¿¿äýä áàðàã ìºíãºíèé õóðäòàé ºñºëòººñ øàëòãààëàí Ì2 ìºíãºíä ýçëýõ
õóâü íü áóóðààä áàéñàí Ì1 ìºíãº òàéëàíò îíä ºññºíººð Ì2 ìºíãºíä ýçëýõ
õóâü ºñëºº.
Áàðàã ìºíãº
Òàéëàíò îíä áàðàã ìºíãº 606.0 òýðáóì òºãðºã áóþó 50.3 õóâèàð ºñ÷ 1.8 èõ
íàÿä òºãðºãò õ¿ðñýí íü íèéò ìºíãºíèé 75.4 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Ýíý íü
ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýäèéí çàñàã ºñºõèéí õýðýýð èðãýä, àæ àõóéí íýãæèéí
òºãðºã, âàëþòûí õóðèìòëàë áîëîí ãàäààä ìºíãºí ãóéâóóëãûí ºñºëò çýðãýýñ
øàëòãààëàí áàðàã ìºíãº òàñðàëòã¿é ºñ÷ áóéòàé õîëáîîòîé áàéíà. Áàðàã
ìºíãºíèé á¿òöýýñ õàðàõàä òºãðºãèéí õàäãàëàìæ îíû ýõíýýñ 421.2 òýðáóì
áóþó 60.8 õóâèàð, ãàäààä âàëþòûí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ 184.7 òýðáóì áóþó
36.1 õóâèàð òóñ òóñ ºññºí áàéíà. Ýíý íü òàéëàíò îíä áàðàã ìºíãºíèé
ºñºëò òºãðºã áîëîí âàëþòûí õàäãàëàìæèéí ºñºëòººð õàíãàãäñàí áîëîõûã
èëýðõèéëæ áàéíà.
Òàéëàíò îíû ýöñèéí áàéäëààð íèéò õàäãàëàìæèéí 74.8 õóâèéã òºãðºãèéí

õàäãàëàìæ, 25.2 õóâèéã ãàäààä âàëþòûí õàäãàëàìæ ýçýëæ áàéëàà. ¯¿íèéã 2006
îíòîé õàðüöóóëáàë òºãðºãèéí õàäãàëàìæ 5.2 íýãæýýð ºññºí áîë âàëþòûí
õàäãàëàìæ ìºí õóâèàð áóóð÷ýý.

Çóðàã 1.10.
Ì1 ìºíãº
ò¿¿íèé á¿òýö
(æèëèéí
ººð÷ëºëò)
Çóðàã 1.11.
Áàðàã ìºíãº,
ò¿¿íèé á¿òýö
(æèëèéí
ººð÷ëºëò)

Ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷ áà ýðãýëòèéí õóðä

Ìºíãºíèé ýðãýëòèéí õóðä ãýäýã íü ýäèéí çàñàãò íèéë¿¿ëýãäýæ áóé ìºíãº
õýäýí óäàà ýðãýëòýíä îðæ áàéãààã èëýðõèéëäýã ¿ç¿¿ëýëò þì. Òàéëàíò
îíû ýöñèéí áàéäëààð ìºíãºíèé ýðãýëòèéí õóðä ºìíºõ îíû ìºí ¿åòýé
õàðüöóóëàõàä 0.52 íýãæýýð áóóð÷ 1.90 áîëñîí íü ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò æèëä
1.9 óäàà ýðãýëäýæ áàéíà ãýñýí ¿ã þì.
Ìºíãºíèé ýðãýëòèéí õóðä èíãýæ áóóðàõ áîëñîí øàëòãààí íü ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëò íýðëýñýí ¿íýýð èëýðõèéëýãäñýí ÄÍÁ-èé ºñºëòººñ
ºíäºð áàéñàíòàé õîëáîîòîé.
Õàðèí ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷ ºíäºð áàéõ íü ýäèéí çàñàãò áàãà õýìæýýíèé

íººö ìºíãººð èõ õýìæýýíèé ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã áèé áîëãîæ ÷àäàæ
áàéãààã èëýðõèéëäýã. Òàéëàíò îíä ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷ íü ºìíºõ îíîîñ 0.47
íýãæýýð ºñ÷ 4.49-ä õ¿ð÷ýý. Ýíý íü íººö ìºíãº 4.49 äàõèí ¿ðæèãäýæ ýäèéí
çàñàãò íèéë¿¿ëýãäýæ áàéãààã èëýðõèéëæ áàéãàà þì. Ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷
èéíõ¿¿ ºññºí íü íýãä, òàéëàíò îíä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ºñºëò íü íººö
ìºíãºíèé ºñºëòººñ ºíäºð áàéñàí, õî¸ðò, áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãº, íèéò
õàäãàëàìæèéí õàðüöàà áóóðñíààñ áèé áîëñîí ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷èéí ºñºëò
íü áàíêóóäûí íººö, íèéò õàãàëàìæèéí õàðüöààíû áóóðàëòààð õàíãàãäñàí
ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷èéí áóóðàëòààñ èë¿¿ èõ áàéñàíòàé õîëáîîòîé áàéíà.
Øèãòãýý 5. Õºðø îðíóóäûí 2007 îíû ìºíãºíèé áîäëîãûí òîéì

ÎÕÓ-ûí 2007 îíû ìºíãºíèé áîäëîãûí òîéì
Îðîñûí Òºâ Áàíê (ÎÒÁ)-íû ìºíãºíèé áîäëîãî íü 2007 îíä ººðèéí ¿íäñýí
çîðèëãî áîëîõ èíôëÿöèéã áóóðóóëæ, ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãòèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûã õàíãàí àæèëëàõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã òîãòâîðòîé ºíäºð
ò¿âøèíä áàéëãàõàä îðøèæ áàéëàà. ÎÕÓ-ûí ýäèéí çàñãèéí áîäèò ºñºëò 2007
îíä 8.1 õóâü ãàð÷, ãàäààä ñåêòîðûí òààòàé áàéäàë, ýêñïîðòûí áàðààíû
¿íèéí ºñºëòººñ øàëòãààëàí ãàäààä õóäàëäààíû àøèã íýìýãäñýí, ýäèéí çàñàãò
îðóóëàõ õºðºíãº îðóóëàëòûí õýìæýý ºññºí çýðýã ýåðýã õàíäëàãà àæèãëàãäñàí
õýäèé ÷ äýëõèé íèéòýýð àæèãëàãäààä áàéãàà õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý
òýð äóíäàà æèìñ, õ¿íñíèé íîãîî, áîëîí ãóðèë ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý
èõýýõýí ºññºí íü ÎÕÓ-ûí èíôëÿöèéã çîðèëòîò ò¿âøíýýñ ºíäºð (2007 îíä
èíôëÿöèéí çîðèëò íü 8.0 õóâü áàéñàí) áóþó 11.9 õóâüòàé ãàðàõàä ãîëëîí
íºëººëñºí áàéíà.
Äýýðõ èíôëÿöèéí ºíäºð ºñºëòèéí ýñðýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ ìºíãºíèé õàòóó

áîäëîãûí õ¿ðýýíä ÎÒÁ-ààñ 2007 îíä çààâàë áàéëãàõ íººö (ÇÁÍ)-èéí õóâü
õýìæýýã 2 óäàà ºñãºæ, èðãýäýýñ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºíä òîîöîõ çààâàë
áàéëãàõ íººöèéí õýìæýýã 4.0 õóâüä õ¿ðãýñíýýñ ãàäíà, ÇÁÍ-èéí äóíäàæ õýìæýýã
òîîöîõ õóâèéã 0.4 áîëãîí ºñãºñºí áàéíà. Ìºí îíû ýõíýýñ áóóðàí 10.0 õóâüä
õ¿ðýýä áàéñàí äàõèí ñàíõ¿¿æèëòèéí õóâèéã 10.25 áîëãîæ, ¿íýò öààñíû
àðèëæààíû çàðëàõ õýìæýýã ºñãºõ çàìààð áàíêóóäàä áàéãàà ñóë õºðºíãèéã
áóóðóóëæ, õàäãàëàìæèéí õýðýãñëèéí õ¿¿ã ºñãºâ.

ÎÒÁ-íû àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí áîäëîãûí ¿ð ä¿íä Ì2 ìºíãº 13.3 èõ íàÿä ðóáëüä

õ¿ð÷ ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 47.5 õóâèàð ºñ÷, ºñºëòèéí õóðä íü 1.3 íýãæýýð
íýìýãäñýí, õàðèí íººö ìºíãº 5.5 èõ íàÿä ðóáëüä õ¿ð÷, æèëèéí ºñºëò íü 33.7
õóâü áóþó ºìíºõ îíû ºñºëòººñ 7.8 íýãæýýð ñààðñàí áàéíà.
ÎÕÓ-ä óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àðèëæààíû áàíêóóäààñ 2007 îíä
îëãîñîí íèéò çýýëèéí õýìæýý ºìíºõ îíîîñ 49.3 õóâèàð ºñ÷ 13.0 èõ íàÿä
ðóáëüä, õàäãàëàìæèéí õýìæýý 43.6 õóâèàð ºñ÷ 10.5 èõ íàÿä ðóáëüä òóñ òóñ
õ¿ð÷ýý. Çýýëèéí õ¿¿ ºìíºõ îíîîñ 0.3 íýãæýýð ºñ÷ 10.8 õóâü, õàäãàëàìæèéí
õ¿¿ 1.2 íýãæýýð ºñ÷ 5.2 õóâüä õ¿ðñýí áàéíà.
ÁÍÕÀÓ-ûí 2007 îíû ìºíãºíèé áîäëîãûí òîéì
ÁÍÕÀÓ-ûí Àðäûí áàíêíû ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëãî íü ¿íäýñíèé

ìºíãºí òýìäýãòèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòèéã äýìæèõ õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí áàéäàã áºãººä òóñ çîðèëòûí
õ¿ðýýíä çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýýã òîãòîîõ, òºâ áàíêíû ñóóðü õ¿¿ã
òîãòîîõ, äàõèí ñàíõ¿¿æèëò îëãîõ, íýýëòòýé çàõ çýýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ
çýðýã õýðýãñë¿¿äýýð äàìæóóëàí ìºíãºíèé áîäëîãîî ãîëëîí ÿâóóëäàã.
Òóñ óëñûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò 2007 îíä 11.2 õóâüä õ¿ð÷, óëñûí õºäºº àæ
àõóé áîëîí àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ºñºëò õóðäàñ÷, íèéò ãàäààä õóäàëäààíû
ýðãýëò 2.2 èõ íàÿä àì. äîëëàðò õ¿ðñíýýð ãàäààä õóäàëäààíû àøèã íü 0.26
èõ íàÿä àì. äîëëàð áîëñîí íü ºìíºõ îíîîñ 13.6 õóâèàð èë¿¿ áàéíà. Íýã
õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ-èé õýìæýý 13 ìÿíãàí þàíä õ¿ð÷, àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí 0.1
íýãæýýð áóóðñàí áîëîâ÷ èíôëÿöèéí ò¿âøèí 6.5 õóâüòàé ãàðñàí íü õ¿ì¿¿ñèéí
áîäèò õóäàëäàí àâàëòûã áóóðóóëæ, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí çàðäëûã ºñãºâ.
ÁÍÕÀÓ-ûí Àðäûí áàíê 2007 îíä äýýðõ èíôëÿöèéí ºíäºð ºñºëòèéí ýñðýã
àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí ìºíãºíèé õàòóó áîäëîãûí õ¿ðýýíä çààâàë áàéëãàõ íººöèéí
õýìæýýã íèéòäýý 10 óäàà íýìýãä¿¿ëæ 14.5 õóâüä õ¿ðãýñýí áºãººä õàðèí
õàäãàëàìæ, çýýëèéí ñóóðü õ¿¿ã íèéò 6 óäàà íýìæ, íýã æèëèéí õóãàöààòàé
õàäãàëàìæèéí õ¿¿ã 4.14 õóâü, õàðèí íýã æèëèéí õóãàöààòàé çýýëèéí õ¿¿ã 7.47
õóâü áîëãîñîí áàéíà. Õÿòàäûí Àðäûí áàíê ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õýðýãæ¿¿ëæ
áàéñàí çýýë, õàäãàëàìæèéí õ¿¿ã òîãòîîõ áóþó ìºíãºíèé áîäëîãûí øóóä àðãà
õýðýãñë¿¿äèéã õýðýãëýõ àðãà áàðèëààñ òàòãàëçàõ áîëæ, øóóä áóñ àðãóóäààð
äàìæóóëàí ìºíãºíèé áîäëîãî ÿâóóëàõûã èë¿¿ä ¿çýõ áîëîâ.
Õýäèéãýýð ìºíãºíèé õàòóó áîäëîãî ÿâóóëæ áàéãàà õýäèé ÷ òîãòâîðòîé ºñºí

íýìýãäýæ áóé ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººñ øàëòãààëàí ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò
òàñðàëòã¿é ºññººð áàéíà. Òóõàéëáàë 2007 îíû ýöýñò M2 ìºíãº 5.5 èõ íàÿä
àì. äîëëàðò õ¿ð÷ 2006 îíû ìºí ¿åýñ 16.7 õóâèàð íýìýãäýæ, ºñºëòèéí õóðä íü
0.22 íýãæýýð áóóðñàí áàéíà. M1 ìºíãºíèé õóâüä 2.09 èõ íàÿä àì. äîëëàðò
õ¿ð÷ ºìíºõ îíîîñ 21.0 õóâèàð ºñ÷, 2006 îíû ýöýñòýé õàðüöóóëàõàä 3.53
íýãæýýð õóðäàñ÷ýý. Íººö ìºíãºíèé õóâüä 0.42 èõ íàÿä àì. äîëëàð áîëæ
ºìíºõ îíû ìºí ¿åòýé õàðüöóóëàõàä 12.1 õóâèàð ºññºí áàéíà.

Íººö ìºíãº èéíõ¿¿ õóðäàöòàé ºñ÷ áàéãàà íü 2006 îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñ æèëýýñ
õàäãàëàìæèéí áàéëãàõ íººöèéí õóâü õýìæýýã óäàà äàðààëàí íýìñýíòýé
õîëáîîòîé.
Õàðèí ÁÍÕÀÓ-ûí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí þàíü áîëîí ãàäààä âàëþòûí

çýýëèéí ¿ëäýãäýë 2007 îíû áàéäëààð 3.8 èõ íàÿä àì. äîëëàðò õ¿ð÷, 16.4 õóâèàð
ºñ÷ýý. ¯¿íýýñ þàíèéí çýýëèéí ¿ëäýãäýë 3.6 èõ íàÿä àì. äîëëàð áîëæ ºìíºõ îíû
ìºí ¿åýýñ 16.1 õóâèàð, ãàäààä âàëþòûí çýýëèéí ¿ëäýãäýë 219.8 òýðáóì àì. äîëëàðò
õ¿ð÷ 30.2 õóâèàð òóñ òóñ ºññºí áàéíà.
1.3. Âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãà

Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëä óëñûí ãàäààä âàëþòûí íººöèéí
õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ, ýðñäýë áàãàòàé, ¿ð ºãººæòýé ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿äýä
áàéðøóóëàõ, óäèðäëàãûí îíîâ÷òîé òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã ÷èãëýëýýð
àæèëëàëàà.
Ãàäààä àêòèâûí ä¿í 282.6 ñàÿ àì. äîëëàðààð íýìýãäýæ, ïàññèâûí ä¿í 5.4 ñàÿ
àì. äîëëàðààð áóóðñíààð, ãàäààä âàëþòûí öýâýð àëáàí íººöèéí õýìæýý 2007
îíû ýöñèéí áàéäëààð 975.3 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ðëýý. Ýíý íü ìàíàé óëñûí
èìïîðòûí 24 äîëîî õîíîã áóþó 5.4 ñàðûí õýðýãöýýã õàíãàõóéö õýìæýýíä
õ¿ð÷, òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëä
òóñãàãäñàí çîðèëòîò õýìæýý áîëîõ èìïîðòûí 17 äîëîî õîíîãèéí íººöèéã
á¿ðýí õàíãàñàí áàéíà.
Ãàäààä âàëþòûí ýíýõ¿¿ ºñºëòèéí 79.9 õóâü íü íººöèéí áîäèò ººð÷ëºëò

áàéñàí áîë 20.1 õóâü íü âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòººñ øàëòãààëæýý.
Òóõàéëáàë, ãàäààä âàëþòûí öýâýð àëáàí íººöèéí õýìæýý àëòíû ¿íèéí àì.
äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéí ººð÷ëºëòººñ 37.1 ñàÿ àì. äîëëàðààð, åâðîãèéí
àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéí ººð÷ëºëòººñ 17.4 ñàÿ àì. äîëëàðààð òóñ òóñ
íýìýãäñýí áàéíà.
Ãàäààä âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàëòûã äýëõèéí óëñ

îðíóóäàä õýðýãëýãääýã òóðøëàãûã ¿íäýñëýí õºðºíãº îðóóëàëòûí õîðîî áîëîí
ã¿éöýòãýõ ò¿âøíèé àæèëòíóóä ãýñýí 2 ò¿âøíèé á¿òöèéã 2007 îíû 4 ä¿ãýýð
óëèðëààñ ýõëýí íýâòð¿¿ëëýý.
Íººöèéí óäèðäëàãûí àëáàäûí á¿òöèéã îëîí óëñàä íèéòëýã õýðýãëýãääýã,

íººöèéí óäèðäëàãûí ñòàíäàðò á¿òýö áîëîõ àðèëæààíû, äóíäûí, àðûí àëáàíû
á¿òöýä øèëæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð äóíäûí àëáàíû ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã á¿õèé
“Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáà”-ûã 2007 îíû 1-ð ñàðä áàéãóóëñàí. Ýíýõ¿¿ àëáà
íººöèéí óäèðäëàãà, ãàäààä âàëþòûí àðèëæààíû ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé
ãàðãàõ á¿õ òºðëèéí ýðñäýëèéã áèå äààí òîäîðõîéëîõ, õýìæèõ áîëîí õÿíàõ,
íººöèéã áàéðøóóëàõ æèøãèéã òîäîðõîéëîõ, ò¿¿íèé ã¿éöýòãýëèéí ¿ð ä¿íã
òàéëàãíàõ ¿¿ðýãòýéãýýð àæèëëàæ áàéíà.

Çóðàã 1.12.
Ãàäààä
âàëþòûí
öýâýð àëáàí
íººöèéí
õºäºëãººí
/1992-2007/
Çóðàã 1.13.
Ìîíãîëáàíêèíä
òóøààñàí àëò
(áîõèð æèíãýýð)
Çóðàã 1.14.
Òºãðºãèéí
¿éë÷èëæ áóé
íýðëýñýí áîëîí
áîäèò õàíø

Ìîíãîëáàíê àëò îëáîðëîã÷ 110 ãàðóé àæ àõóéí íýãæ, äàâõàðäñàí òîîãîîð 168
èðãýäýýñ áîõèð æèíãýýð 8.4 òîíí, öýâýðò øèëæ¿¿ëñíýýð 7.4 òîíí àëòûã 277.4
òýðáóì òºãðºãººð øóóä áîëîí àðèëæààíû áàíêóóäààð äàìæóóëàí õóäàëäàí
àâñàí áºãººä Àëòàíäîðíîä Ìîíãîë ÕÕÊ-èéí õàäãàëóóëæ áàéñàí 2.0 òîíí
àëòûã æèëèéí ýöýñò òîîöîî õèéæ äóóñãàñíààð 2007 îíû ñàíõ¿¿ãèéí æèëä
áîõèð æèíãýýð 10.5 òîíí, öýâýðò øèëæ¿¿ëñíýýð 9.3 òîíí àëò õóäàëäàí àâ÷ýý.
Ýíýõ¿¿ õóäàëäàí àâñàí àëòíû áîõèð æèíã ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä 7.1
õóâèàð áóþó 0.6 òîííîîð áóóð÷ýý. Ñ¿¿ëèéí 2 æèëä èðãýä, àæ àõóéí íýãæýýñ
òóøààõ àëòíû õýìæýý áóóðñàí ä¿íòýé áàéíà.
Ãàäààä âàëþòûí íººöèéí õýìæýý ºññºí, óäèðäëàãûí ¿ð àøèã ñàéæèðñàíòàé

õîëáîîòîéãîîð ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí õýðýãñë¿¿äèéí õ¿¿íèé îðëîãî
39.3 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ ºíãºðñºí îíîîñ 2.7 äàõèí ºññºí áàéíà.
Òàéëàíò îíä íèéò ãàäààä àêòèâûí äóíäàæ ¿ð ºãººæ áýëýí âàëþòûã

îðóóëàõã¿éãýýð æèëèéí 4.13 õóâü, áýëýí âàëþòûã îðóóëñíààð æèëèéí 4.09
õóâüòàé òóñ òóñ áàéíà.
Òàéëàíò îíû òóðøèä íèéò ãàäààä àêòèâûí ãîëëîõ õóâèéã ýçýëæ áàéñàí àì.
äîëëàð, ìºíãºæñºí àëò, åâðîãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí æèëèéí äóíäàæ ¿ð
ºãººæèéã õýðýãñýë, âàëþòûí õóâüä àâ÷ ¿çâýë äàðààõü áàéäàëòàé áàéíà.
Õ¿ñíýãò 1.2. Õºðºíãº îðóóëàëòûí 2007 îíû ºãººæ, õóâèàð
Àêòèâûí òºðºë Àì. äîëëàð Åâðî Ìºíãºæñºí àëò Íèéò ä¿í

Õàäãàëàìæ 5.15 4 0.16 4.64
Õàðèëöàõ 4.95 2.19 0 2.91
¯íýò öààñ 5.41 -0.41 0 4.38
Äóíäàæ ¿ð ºãººæ 5.13 3.39 0.02 4.13
Ýõ ñóðâàëæ: Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáà, 2008 îíû 1 ä¿ãýýð ñàð
Ìºíãºæñºí àëòíû ºãººæ òàéëàíò îíä 2006 îíòîé õàðüöóóëàõàä 0.22 íýãæýýð
áóóðñàí õýäèé ÷ áóñàä ¿íäñýí âàëþò áîëîõ àì. äîëëàðûí ºãººæ 0.26 íýãæýýð,
åâðîãèéíõ 0.58 íýãæýýð òóñ òóñ ºñ÷, íèéò ä¿íãýýðýý ãàäààä âàëþòûí íººöèéí
ºãººæ 0.9 íýãæýýð íýìýãäñýí áàéíà.
1.4. Òºãðºãèéí õàíøèéí õºäºëãººí
Òºãðºãèéí íýðëýñýí õàíø

Òºãðºãèéí àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ íýðëýñýí õàíø 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-
íèé ºäºð 1165.0 òºãðºã áàéñàí áîë æèëèéí ÿâöàä 0.4 õóâèàð ñóëàð÷ 12 äóãààð
ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð 1169.97 òºãðºãò õ¿ðýâ. Òàéëàíò îíä òºãðºãèéí
õàíøèéí õýëáýëçýë 0.1 õóâü áàéñàí òóë õàíø åðºíõèéäºº òîãòâîðòîé áàéâ.
Íåôòèéí ãàäààä çàõ çýýëèéí ¿íý, äîòîîäûí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò

õýðýãöýý ýð÷èìòýé ºñ÷ áàéñàí ÷ 2007 îíû ýõíèé õàãàñ æèëèéí áàéäëààð
óðñãàë äàíñ 92.6 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé ãàðñàí òóë òºãðºãèéí àì.

äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø òîãòâîðòîé áàéõ ¿íäýñ áîëëîî. ¯¿íä çýñ, àëòíû
ýêñïîðòûí ¿íý ºíäºð, ãàäààäàä àæèëëàãñäûí ãóéâóóëãà 67.8 ñàÿ àì. äîëëàðò,
øóóä õºðºíãº îðóóëàëòûí õýìæýý 73.6 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ðñýí, 74.8 ñàÿ àì.
äîëëàðûí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò îðæ èðñýí çýðýã íü íºëººëºâ.
Íåôòèéí ãàäààä çàõ çýýëèéí ¿íý 2007 îíû 7 äóãààð ñàðä 4.5 õóâèàð ºñ÷, óóë
óóðõàé áîëîí áàðèëãûí àæèë ýð÷èìæèæ òóõàéí ñàðûí õóäàëäààíû òýíöýë 19.8
ñàÿ àì. äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãàðàâ. Íåôòèéí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý 2007
îíû 8 äóãààð ñàðä äàõèí 2.8 õóâèàð ºññºí, ò¿¿íýýñ ãàäíà, òóõàéí ñàðä øóóä
õºðºíãº îðóóëàëòûí õýìæýý 33.9 ñàÿ àì. äîëëàðò, ãàäààäàä àæèëëàæ áàéãàà
ìîíãîë÷óóäûí ãóéâóóëãà 32.3 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ðñýí, äîòîîäûí öàëèíãèéí
äóíäàæ ò¿âøèí, áàðèëãûí àæèë óëàì ýð÷èìæñýí çýðýã íü äîòîîäûí áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãöýýã íýìýãä¿¿ëæ èìïîðòûã ºñãºâ. Èéìä òóõàéí ñàðûí
õóäàëäààíû òýíöýë 9.5 ñàÿ àì. äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãàð÷ äîòîîäûí âàëþòûí
ýðýëò õýðýãöýý íýìýãäýæ òºãðºãèéí àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø 8 äóãààð
ñàðûí 1-íèé ºäºð 1164.13 òºãðºã áàéñàí áîë ñàðûí ÿâöàä 2.0 õóâèàð ñóëàð÷
ñàðûí ýöýñò 1187.28 òºãðºã áîëñîí áàéâ.
Òàéëàíò îíû 4 ä¿ãýýð óëèðàëä ýêñïîðòûí îðëîãî ºñ÷, ãàäààäûí õºðºíãº

îðóóëàëòûí õýìæýý ýðñ íýìýãäýæ 172.1 ñàÿ àì. äîëëàðò, ãàäààäàä àæèëëàãñäûí
ãóéâóóëãà 53.5 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷, âàëþòûí íèéë¿¿ëýëò íýìýãäýæ,
òºãðºãèéí àì. äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíø ÷àíãàð÷ ýõýëñýí.
Ò¿¿í÷ëýí ìàíàé óëñààñ ÁÍÕÀÓ-òàé õèéæ áàéãàà ãàäààä õóäàëäààíû òºëáºð

òîîöîîíä þàíèéí ýçëýõ õóâü 4 ä¿ãýýð óëèðëûí áàéäëààð 15.0 õóâüä õ¿ðýâ.
Ýíý íü àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ òºãðºãèéí õàíøèíä ýåðýãýýð íºëººëæ áàéëàà.
Òºãðºãèéí íýðëýñýí áîëîí áîäèò ¿éë÷èëæ áóé õàíø

Òàéëàíò îíû ýöýñò òºãðºãèéí íýðëýñýí ¿éë÷èëæ áóé õàíøèéí èíäåêñ 80.553,
áîäèò ¿éë÷èëæ áóé õàíøèéí èíäåêñ 81.734 áîëæ, ñóóðü 2000 îíîîñ òºãðºã
õóäàëäààíû ò¿íø îðíóóäûí âàëþòûí ýñðýã íýðëýñýí ¿íýýð 19.5 õóâü, áîäèò
¿íýýð 18.3 õóâèàð òóñ òóñ ñóëðàâ. ¯¿íä ìàíàé óëñûí õóäàëäààíû òîìîîõîí
ò¿íø îðíóóäûí âàëþòûí õàíø òàéëàíò îíä àìåðèê äîëëàðûí ýñðýã èõýýð
÷àíãàðñàí íü íºëººëæýý.
3
Нэрлэсэн үйлчилж буй ханш гэдэг нь гадаад худалдааны гол түнш орнуудын валютуудын жигнэсэн дундаж үнэтэй
харьцах үндэсний валютын үнийг хэлнэ.
4
Бодит үйлчилж буй ханш гэдэг нь гадаад худалдааны гол түнш орнуудын валютуудын дундаж нэгжтэй харьцах үндэсний
валютын ханшийг тэдгээр улсуудын дундаж үнийн өөрчлөлттэй уялдуулан тооцсон ханшийг хэлнэ.

àíêíû ñàëáàðûí
õªãæèë
Áàíêíû ñàëáàðò 2007 îíû ýöñýýð 16 áàíê 981 ñàëáàð íýãæ, 9369 àæèëòàíòàéãààð
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
2
Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí òîéì
2.1. Áàíêíû ñàëáàðûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãààñ áàíêèíä áàéðøóóëñàí

ýõ ¿¿ñâýðèéí ä¿í òîãòìîë íýìýãäýæ áàéíà. Òóõàéëáàë, 2007 îíä áàíêíû
ñàëáàðûí õàðèëöàõûí ä¿í 75.7 õóâü áóþó 304.9 òýðáóì òºãðºãººð, õàäãàëàìæèéí
ä¿í 46.0 õóâü áóþó 477.2 òýðáóì òºãðºãººð òóñ òóñ ºñ÷ 707.9 áîëîí 1515.2 òýðáóì
òºãðºãò õ¿ðñýí íü áàíêóóäûí ýäèéí çàñàãò ã¿éöýòãýõ ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí
öàð õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëýõýä æèíòýé õóâü íýìýð îðóóëñàí áîëíî.
Õàðèëöàõ, õàäãàëàìæèéí ýíýõ¿¿ ºñºëòèéí çýðýãöýý 2007 îíä áàíêóóäûí

ººðèéí õºðºíãèéí õýìæýý 27.6 õóâü áóþó 81.5 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãäñýí
áºãººä ýíýõ¿¿ ºñºëòèéí äèéëýíõ õýñãèéã àøèã áîëîí õî¸ðäîã÷ ºãëºãèéí
ºñºëò á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. ¯¿íä áàíêíû àøèãò àæèëëàãààã èëýðõèéëñýí öýâýð
îðëîãî áîëîí íèéò àêòèâûí õàðüöàà ñàëáàðûí äóíäæààð 2.5 õóâüòàé ãàðñàí
íü àæ ¿éëäâýðæñýí áóþó ºíäºð õºãæèëòýé çàðèì íýã îðíû ¿ç¿¿ëýëòýýñ ºíäºð
õýâýýð áàéíà.
Õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ, áóñàä áàíêíààñ àâñàí çýýëèéí ºñºëò íü áàíêíû

ñàëáàðûí íèéò àêòèâûã 51.2 õóâü áóþó 1110.0 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãä¿¿ëëýý.
¯¿íèé ¿ð ä¿íä áàíêíû ñàëáàðûí íèéò àêòèâ 3.3 èõ íàÿä òºãðºãò õ¿ð÷,
äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 71.9 õóâüòàé òýíöýõ áîëñîí áàéíà. Ýíý íü
áàíêíû ñàëáàðûí õÿìðàëò ¿å áóþó 1996-1998 îíû ¿ç¿¿ëýëòýýñ äàðóé 3.5 äàõèí
ºíäºð áàéãààä çîãñîõã¿é Ýíýòõýã, Áðàçèë, Óíãàð çýðýã óëñ îðíû ò¿âøèíä
õ¿ðýýä áàéãàà þì.
Áàíêíû ñàëáàðûí àêòèâ ºñºõèéí õýðýýð õóâèéí õýâøèëä îëãîõ çýýë,

ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýý òîãòâîðòîé íýìýãäýæ áàéíà. Òóõàéëáàë, 2000 îíä
áàíêóóä 1700 õ¿ðýõã¿é òîîíû çýýëäýã÷äýä 60 îð÷èì òýðáóì òºãðºãèéí çýýë
îëãîæ áàéñàí áîë 2007 îíû ýöñèéí áàéäëààð 16 áàíêíààñ 500 ìÿíãà øàõàì
çýýëäýã÷äýä 2.1 èõ íàÿä òºãðºãèéí çýýë îëãîñîí íü 2000 îíû ¿ç¿¿ëýëòýýñ 35
äàõèí íýìýãäæýý.
Íèéò çýýëèéí 29.2 õóâü íü õóäàëäàà ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò, 15.6 õóâü íü

áàðèëãûí ñàëáàðò, 13.0 õóâü íü àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò, 7.6 õóâü íü õºäºº
àæ àõóéí ñàëáàðò, 6.3 õóâü íü óóë óóðõàéí ñàëáàðò îëãîãäñîí áàéíà. Áàðèëãà
óãñðàëòûí ñàëáàðò 2007 îíä îëãîñîí çýýëèéí õóâèéí æèí 6.6 íýãæýýð ºñ÷,
òýýâýð õîëáîîíû ñàëáàðò îëãîñîí çýýëèéí õóâèéí æèí 2.6 íýãæýýð, õóäàëäààíû
ñàëáàðò îëãîñîí çýýëèéí õóâèéí æèí 2.3 íýãæýýð òóñ òóñ áóóð÷, õàðèí áóñàä
ñàëáàðò îëãîñîí çýýëèéí õóâèéí æèí õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéâ.
¯¿íèé çýðýãöýý áàíêóóä çýýëèéí óäèðäëàãûã ñàéæðóóëæ, ÷àíàðã¿é çýýëèéí

õóâü õýìæýýã áóóðóóëàõ òàëààð ñàíàà÷èëãà ãàðãàí àæèëëàñíû ä¿íä ÷àíàðã¿é
çýýëèéí íèéò çýýëä ýçëýõ õóâèéí æèí òîãòâîðòîé áóóð÷, 2007 îíû ýöñèéí
áàéäëààð 3.2 õóâüòàé áîëæýý.

Áàíêíû ñàëáàðûí õºãæèë
ªíãºðñºí æèë¿¿äýä áàíêóóä çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëýý ýð÷èìòýéãýýð

íýìýãä¿¿ëýýä çîãñîõã¿é á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðëèéã îëøðóóëàõ, õºäºº îðîí
íóòàã áóþó àëñëàãäñàí ñóì, áàãò ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõ, æèæèã äóíä
¿éëäâýðëýë áîëîí îðëîãî áàãàòàé èðãýäèéã áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýíä
õàìðóóëàõ òàëààð òîäîðõîé ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí áîëíî. ¯¿íèé íýã èëðýë íü õºäºº
îðîí íóòàã äàõü áàíêóóäûí ñàëáàð, íýãæèéí ºñºëò þì. Áàíêóóäûí ñàëáàð
íýãæèéí òîî 17.9 õóâü áóþó 149-ººð íýìýãäëýý. ¯¿íä Ìîíãîë øóóäàí
áàíêíû ñàëáàð íýãæèéí òîî 90, ÕÀÀÍ áàíêíûõ 43, Ãîëîìò áàíêíûõ 12-
îîð òóñ òóñ íýìýãäñýí íü ñàëáàðûí õýìæýýãýýð èéíõ¿¿ òîìîîõîí ººð÷ëºëò
ãàðàõàä íºëººëºâ.
Õ¿ñíýãò 2.1. Áàíêóóäûí ñàëáàð íýãæèéí òîî
2007 2007
  2007 2006 2005
2006 2005
1 ÕÀÀÍ áàíê 466 423 397 43 69
2 Õóäàëäàà õºãæëèéí áàíê 20 18 17 2 3
3 Õàäãàëàìæ áàíê 47 54 45 -7 2
4 Ãîëîìò áàíê 45 33 23 12 22
5 Ìîíãîë øóóäàí áàíê 230 140 86 90 144
6 Ýðýë áàíê 5 5 5 0 0
7 Óëààíáààòàð õîòûí áàíê 9 9 9 0 0
8 Êàïèòàë áàíê 27 25 18 2 9
9 Òýýâýð õºãæëèéí áàíê 3 3 4 0 -1
10 Êðåäèò áàíê 7 10 9 -3 -2
11 Çîîñ áàíê 37 32 33 5 4
12 Àíîä áàíê 26 21 23 5 3
13 Êàïèòðîí áàíê 17 18 20 -1 -3
14 ÕÀÑ áàíê 40 39 40 1 0
15 ¯ÕÎ áàíê 0 1 1 -1 -1
16 ×èíãèñ õààí áàíê 2 1 1 1 1
  Íèéò 981 832 731 149 250
Øèíýýð áàéãóóëñàí ñàëáàð íýãæèéí äèéëýíõ õýñýã íü õºäºº îðîí íóòàãò

íîãäîæ áàéãàà áºãººä ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð äàõü ºðñºëäººíèéã íýìýãä¿¿ëæ,
õºäºº îðîí íóòàãò îëãîãäîæ áàéãàà çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ, õóãàöààã
óðòàñãàõàä çîõèõ õóâü íýìýð îðóóëæ áàéíà.

Çóðàã 2.1.
Áàíêóóäûí
õàðèëöàõ,
õàäãàëàìæ,
ò¿¿íèé ÄÍÁ-ä
ýçëýõ õóâü
Çóðàã 2.2.
Áàíêíû àøèãò
àæèëëàãàà (öýâýð
àøèã áîëîí
íèéò àêòèâûí
õàðüöààãààð)
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëîîñ áóñàä îðíû ìýäýýëëèéã Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãààñ ãàðãàäàã “Global Financial Stability
Report” ýìõýòãýëýýñ àâàâ. ¯¿íä Èõ Áðèòàíè, Õÿòàäûí ¿ç¿¿ëýëò 2006 îíû ýöñèéí áàéäëààð, áóñàä îðíû ¿ç¿¿ëýëò
2007 îíû 3 äóãààð ñàðûí áàéäëààð ¿ç¿¿ëñýí áîëíî.
Çóðàã 2.3.
ÄÍÁ-ä ýçëýõ
áàíêíû
ñàëáàðûí íèéò
àêòèâ

Çóðàã 2.4.
Áàíêóóäûí
çýýëèéí ºðèéí
¿ëäýãäýë,
ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàðààð
Çóðàã 2.5.
×àíàðã¿é
çýýëèéí íèéò
çýýëä ýçëýõ
õóâèéí æèí

Çóðàã 2.6.
Áàíêíû
ñàëáàðûí
àêòèâûí
á¿òýö
Çóðàã 2.7.
Áàíêíû
ñàëáàðûí ýõ
¿¿ñâýðèéí á¿òýö

2.2. Áàíêíû ñàëáàðûí õºðºíãº áîëîí ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿òýö
Áàíêóóäûí çýýëèéí ¿éë àæèëëàãàà 2007 îíä èõýýõýí ýð÷èìæèæ, çýýëèéí

íèéò àêòèâò ýçëýõ õóâèéí æèí 7.5 íýãæýýð íýìýãäýæ 64.5 õóâüä õ¿ð÷ýý.
Çýýëèéí õýìæýý íýìýãäñýíýýñ øàëòãààëàí áàíêóóäûí ìºíãºí õºðºíãèéí
íèéò àêòèâò ýçëýõ õóâèéí æèí 24.6 õóâüòàé áîëîâ.
Áàíêíû ñàëáàðûí ýõ ¿¿ñâýðèéí äèéëýíõ áóþó 70-ààä õóâèéã õàðèëöàõ,

õàäãàëàìæ ýçýëæ áàéíà. ªìíºõ îíóóäàä õàðüöàíãóé áàãà ºñºëòòýé áàéñàí
õàðèëöàõûí ä¿í 2007 îíä òºñâèéí òýëýõ áîäëîãîîñ óëáààëàí èõýýõýí
íýìýãäëýý. Áóñàä ïàññèâûí õóâèéí æèí íýìýãäñýí íü áàíêóóä õàäãàëàìæèéí
ñåðòèôèêàò áîëîí áóñàä òºðëèéí ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñëýýð ýõ ¿¿ñâýð òàòàõ
áîëñîíòîé õîëáîîòîé.
Áàíêíû ñàëáàðûí àêòèâ, ïàññèâûí á¿òöýä ¿íäýñëýí ä¿ãíýâýë:
• Çýýëèéí ýðýëò ºíäºð áàéñàí íü ºìíºõ îíû ñ¿¿ëýýð áàíêóóäàä

èõýýð õóðèìòëàãäààä áàéñàí ìºíãºí õºðºíãèéí ä¿íã áóóðàõàä
íºëººëæýý.
• Áàíêóóäûí õóâüä õàðüöàíãóé õÿìä ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ õàðèëöàõûí

õóâèéí æèí ºññºí áàéíà.
2.3. Áàíêíû ñàëáàðûí çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
ªºðèéí õºðºíãèéí õ¿ðýëöýý

Áàíêóóäûí àøèãò àæèëëàãàà äýýøèëñýí, õî¸ðäîã÷ ºãëºã èõýýð òàòñàí, ÷àíàðã¿é
çýýëèéí õóâü õýìæýý áóóðñàí çýðýã íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû øàëãóóð
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã çîõèñòîé ò¿âøèíä áàðèõàä íºëººëæýý. ¯¿íä áàíêóóäûí
ýðñäýëýý äààõ ÷àäâàðûã èëýðõèéëñýí ººðèéí õºðºíãèéí çîõèñòîé õàðüöàà 1999
îíîîñ õîéø 14-24 õóâüòàé áàéñàí íü îëîí óëñûí ñòàíäàðò áóþó Ùâåéöàðü äàõü
Áàçåëèéí õîðîîíîîñ òîãòîîñîí õóâü õýìæýýíýýñ 1.8-3 äàõèí ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò þì.
Ìàíàé óëñûí áàíêíû ñàëáàðûí ººðèéí õºðºíãèéí çîõèñòîé õàðüöààã çàðèì
íýã ºíäºð õºãæèëòýé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé óëñ, îðíû ¿ç¿¿ëýëòòýé
õàðüöóóëàõàä äàðààõü áàéäàëòàé áàéíà. (Çóðàã 2.8)
Áàíêóóäûí ºðñºëäººí íýìýãäýæ, ñóë ÷ºëººòýé ýõ ¿¿ñâýðèéí àøèãëàëò

ñàéæèðñíààñ çýýë áîëîí áóñàä ýðñäýëòýé àêòèâûí ºñºëò ºíäºð áàéæ, óëìààð
ººðèéí õºðºíãº, ýðñäýëýýð æèãíýñýí àêòèâûí õàðüöàà áàíêíû ñàëáàðûí
õýìæýýãýýð 2007 îíä 14.2 õóâüòàé áîëæýý.
Ãàäààä âàëþòûí ýðñäýëèéí ¿ç¿¿ëýëò

Àðèëæààíû áàíê íü ãàäààä âàëþòûí íýýëòòýé ïîçèöè, ººðèéí õºðºíãèéí
õàðüöààã íýã âàëþòûí õóâüä +/-15 õóâèéí äîòîð, íèéò íýýëòòýé ïîçèöèéí
õóâüä +/-40 õóâèéí äîòîð áàðüæ áàéõ ¸ñòîé. Áàíêíû ñàëáàðûí äóíäàæ
¿ç¿¿ëýëòýýð 2007 îíû ýöýñò íèéò íýýëòòýé ïîçèöèéí çîõèñòîé õàðüöàà íü
30.1 õóâü áàéãàà íü Ìîíãîëáàíêíààñ òîãòîîñîí õÿçãààðò áàéíà.

Çóðàã 2.8.
ªºðèéí
õºðºíãèéí
çîõèñòîé
õàðüöàà,
îðíóóäààð
Ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîëîîñ áóñàä îðíû ìýäýýëëèéã Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãààñ ãàðãàäàã “Global
Financial Stability Report” ýìõýòãýëýýñ àâàâ. ¯¿íä Èõ Áðèòàíè, Õîíã Êîíãèéí ¿ç¿¿ëýëò 2006 îíû
ýöñèéí áàéäëààð, áóñàä îðíû ¿ç¿¿ëýëò 2007 îíû 3 äóãààð ñàðûí áàéäëààð ¿ç¿¿ëñýí áîëíî.
Çóðàã 2.9.
ªºðèéí
õºðºíãèéí
çîõèñòîé
õàðüöàà,
æèëýýð
Çóðàã 2.10.
Ãàäààä àêòèâ,
ïàññèâûí íèéò
àêòèâ, ïàññèâò
ýçëýõ õóâèéí
æèí

Òàéëàíò îíä ãàäààä âàëþòûí àêòèâ 17.5 õóâü áóþó 189.5 òýðáóì òºãðºãººð
íýìýãäýæ 1270.8 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí áîë ãàäààä ïàññèâ 8.4 õóâü áóþó
78.8 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãäýæ 1012.6 òýðáóì òºãðºã áîëîâ. ¯¿íä ãàäààä
àêòèâûí íèéò àêòèâò ýçëýõ õóâèéí æèí 8.4 íýãæýýð áóóð÷ 36.8 õóâü áîëñîí
áîë ãàäààä ïàññèâûí õóâèéí æèí 0.3 íýãæýýð ºñ÷ 32.3 õóâü áîëëîî. Ýíý íü
òºãðºãèéí õàíø õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéãàà áîëîí òºãðºãººð õèéãäñýí
ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò ºñ÷ áàéãààòàé õîëáîîòîéãîîð ãàäààä âàëþòûí ã¿éëãýý
áóóð÷ áàéãààãèéí èëðýë þì.
Áàíêóóä ýõ ¿¿ñâýðèéíõýý ºñºëò äýýð òóëãóóðëàí àêòèâ áîëîí çýýëèéí õýìæýýã

íýìýãä¿¿ëæ, óëìààð ýäèéí çàñàãò ã¿éöýòãýæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí
öàð õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëñýýð áàéíà. Áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ºðãºæèëò íü
Ìîíãîëáàíêíààñ òîãòîîñîí çîõèñòîé õàðüöààíû õ¿ðýýíä ÿâàãäàæ, òîãòâîðòîé
áîëîí çîõèñòîé õºãæëèéã õàäãàëæýý.
Øèãòãýý 6. Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí õºãæèë

Áè÷èë ñàíõ¿¿æèëò ãýäýã íü ÿäóó, îðëîãî áàãàòàé èðãýäýä ¿éëäâýðëýëèéí áóþó
á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ, òýäíèé æèæèã áèçíåñèéã õºãæ¿¿ëýõýä çîðèóëàí
áàãà õýìæýýíèé çýýë áóþó áè÷èë çýýë îëãîõ àæèëëàãààã õýëäýã. Áè÷èë ñàíõ¿¿
ãýäýã îéëãîëò õºãæëèéíõºº ÿâöàä óëàì ã¿íçãèéð÷ çýýë, õàäãàëàìæ, äààòãàë ãýõ
ìýò îëîí òºðëèéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã äàâõàð áàãòààäàã áîëñîí. Ò¿¿õèéí
õóóäàñíààñ ñºõâºë áè÷èë çýýëèéí òóõàé îéëãîëò 1930-ààä îíîîñ Áàíãëàäåø,
Áðàçèë ãýõ ìýò öººí õýäýí óëñàä áèé áîëæ óëìààð 1980 îíîîñ äýëõèéí ò¿âøèíä
àëáàí ¸ñîîð õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí áàéíà. Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä
íü àëáàí ¸ñíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë÷èëãýýã òºäèéëºí àâ÷ ÷àääàãã¿é,
îðëîãî áàãàòàé, ÿäóó èðãýä þì. Ýäãýýð èðãýä íü èõýíõäýý õóâèàðàà õºäºëìºð
ýðõëýõ áîëîìæòîé áàéäàã. Òóõàéëáàë, ìàíàé îðíû õóâüä õºäºº îðîí íóòàãò
öººí òîîíû ìàë ìàëëàõ, ò¿ðãýí ¿éë÷èëãýýíèé öýã àæèëëóóëàõ, ëàíãóó
ò¿ðýýñëýõ, ãàíçàãûí íàéìàà ýðõëýõ, öàéíû ãàçàð àæèëëóóëàõ, õ¿íñíèé íîãîî
òàðèõ, áàãà õýìæýýíèé òàðèàëàí ýðõëýõ, æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë ýðõëýõ, áàãà
õýìæýýíèé çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð, äýëã¿¿ð àæèëëóóëàõ ãýõ ìýò áóñàä
îëîí òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààã íýðëýæ áîëíî. Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëýã÷ îëîí òºðëèéí áàéãóóëëàãà áàéäàã. ¯¿íä, àëáàí ¸ñíû çóó÷ëàã÷èä-
àðèëæààíû áàíê, ÁÁÑÁ, ÕÇÕ, äààòãàëûí êîìïàíè, ñàíõ¿¿ãèéí ëèçèíãèéí
êîìïàíè, áàðüöààò çýýëèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áàéãóóëëàãà, õàãàñ àëáàí ¸ñíû
çóó÷ëàã÷èä-òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, Çàñãèéí ãàçðûí ñàí, áóñàä àëáàí áóñ ýõ
¿¿ñâýð¿¿ä õàìðàãääàã. Èõýíõ òîõèîëäîëä áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷
áàéãóóëëàãóóä íü õ¿í àìûí îðëîãî áàãàòàé èðãýäèéã äýìæèõ çîðèëãîòîé
òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä áàéäàã. Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí õàðèëöàã÷äûã îíöëîãîîð
íü áèçíåñèéí õàðèëöàã÷èä-áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ò¿¿íèéãýý
ºðãºæ¿¿ëýõ, èë¿¿ àøèã îëîõûã ýðìýëçäýã õ¿ì¿¿ñ, áóñàä õàðèëöàã÷èä-èõýâ÷ëýí
õóâèéí õýðýãëýý, àõóé áàéäëàà äýýøë¿¿ëýõèéã õ¿ñäýã àæèë ýðõëýã÷èä, àëáàí
õààã÷èä, ñóðàëöàã÷èä, òýòãýâðèéí èðãýä ãýæ õóâààäàã. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
äýëõèéí óëñ îðíóóäûí õýìæýýíä áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë õóðäàöòàé õºãæèæ
áàéíà. Ñóäàëãààãààð áè÷èë çýýëýýð àìüäðàëûí ò¿âøèíãýý äýýøë¿¿ëñýí ÿäóó
èðãýäèéí òîî äýëõèéí õýìæýýãýýð 1997 îíä 7.6 ñàÿ õ¿í áàéñàí áîë 2005
îíä 33.8 ñàÿ õ¿ð÷ ºññºí ìýäýý áàéíà. Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà íü

èðãýäèéí ºðõèéí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõèéí çýðýãöýý øèíýýð àæëûí áàéð áèé

áîëãîõ çàìààð àæèëã¿éäýë, ÿäóóðëûã áóðóóëàõ, øèíý òåõíîëîãè, ¿éëäâýðëýë,
á¿òýýãäýõ¿¿í áèé áîëãîõ, áè÷èë áîëîí òîì áèçíåñ¿¿äèéã õîëáîæ ºãºõ çýðýã
îëîí òàëûí à÷ õîëáîãäîëòîé þì.
Ìàíàé óëñàä áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí õºãæèë ýõýí ¿åäýý Çàñãèéí ãàçàð áîëîí
äîíîð áàéãóóëëàãóóäààñ õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí òºñºë,
àðãà õýìæýýãýýð õÿçãààðëàãäàæ áàéëàà. Áè÷èë ñàíõ¿¿ íü 1998 îíîîñ ýõëýí
ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ, õóðèìòëàëòàé áîëãîõ, îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõ õ¿÷òýé àðãà
õýðýãñýë áîëîí õºãæèæ ýõýëæýý. Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã çºâõºí
áàíêóóä áèø áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä, õàäãàëàìæ çýýëèéí õîðøîîä
áîëîí áóñàä òºðèéí áóñ, îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãóóä ýðõýëæ òºâ ñóóðèí
ãàçàð áîëîí õºäºº îðîí íóòàãò ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ ýõýëñýí. Ìàíàé óëñûí áè÷èë
ñàíõ¿¿ãèéí õºãæëèéí ãîë ¿éë ÿâöûã òîâ÷ëîí äóðäâàë, 1994 îíä Ìîíãîë óëñûí
çàñãèéí ãàçàð, Äýëõèéí áàíêòàé õàìòðàí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí, 1996 îíä áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýã÷ ãîë
áàéãóóëëàãóóäûí íýã õàäãàëàìæ çýýëèéí àíõíû õîðøîî áàéãóóëàãäñàí,
1997 îíä Íýãäñýí ¯íäýñíèé áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí Õºòºëáºðººñ (Í¯ÁÕÕ)
Ìîíãîë óëñûí òºðèéí áóñ 6 áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí “Ìèêðîñòàðò” òºñëèéã
õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí, 1999 îíä àíõíû ÁÁÑÁ áîëîõ “ÕÀÑ” áàéãóóëàãäñàí, 2002
îíä àíõíû “Áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà”-íû òóõàé õóóëü áàòëàãäñàí,
2004 îíä Ìîíãîë óëñàä “Áè÷èë çýýë áà áèçíåñ” ¿íäýñíèé ÷óóëãàí çîõèîí
áàéãóóëàãäñàí, 2005 îíûã Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ “Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí
æèë” áîëãîí çàðëàñàí, 2006 îíä áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã õÿíàí
çîõèöóóëàõ çîðèëãîîð Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîã áàéãóóëñàí áàéíà.
Ìàíàé îðîíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà
áè÷èë áèçíåñ ýðõëýã÷äýä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýýñ ãàäíà ìºí îðëîãî áàãàòàé
èðãýä, òºðèéí áîëîí îëîí íèéòèéí àëáàí õààã÷èä, õóâèéí õýâøëèéí àæèë÷èä,
òýòãýâðèéí áîëîí àæèëã¿é èðãýä, îþóòàí çàëóóñò ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéíà.
Ìàíàé óëñ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä õ¿í àìûí ÿäóóðëûã 2015 îíä 1990
îíòîé õàðüöóóëàõàä õî¸ð äàõèí áóóðóóëàõ çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõ ¿íäñýí àðãà
õýðýãñýë íü áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý, ÿëàíãóÿà áè÷èë çýýëèéí ¿éë÷èëãýý
áîëîõûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã.
Ìîíãîë óëñàä 2007 îíû ýöñèéí áàéäëààð 137 Õàäãàëàìæ çýýëèéí õîðøîî, 181
Áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà, 16 áàíê áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ áàéãàà íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí íèéò çýýëèéí 20 ãàðóé õóâü, ÄÍÁ-èé
10 ãàðóé õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà. Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíä ÿâóóëñàí
ñàíàë àñóóëãàä îðîëöñîí èðãýäèéí 54.3 õóâü íü áè÷èë çýýë àâ÷ áèçíåñèéí
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîìæòîé ãýæ õàðèóëñàí íü ºìíºõ îíóóäûí (2005
îíä 59.1 õóâü, 2006 îíä 57.1 õóâü) ò¿âøèíä áàéíà. Ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëñàí
ãóðâàí æèëèéí äóíäæèéã àâ÷ ¿çâýë, èðãýäèéí õàìãèéí èõ áóþó 28.3 õóâü íü
áè÷èë çýýëýýð õóäàëäàà íàéìàà, 10.7 õóâü íü æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë ýðõýëäýã
áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ìàë àæ àõóé (äóíäæààð 8.2 õóâü), ¿éë÷èëãýý áóþó çîîãèéí
ãàçàð àæèëëóóëàõ (7.5 õóâü), õ¿íñíèé íîãîî òàðèõ (6.9 õóâü), ãàçàð òàðèàëàí
(6.6 õóâü) ýðõëýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºðë¿¿ä áàãòàæ áàéíà.

Õàðèí àÿëàë çóó÷ëàë (3.2 õóâü), çî÷èä áóóäëûí áèçíåñ (1.4 õóâü) áè÷èë
çýýëäýã÷äèéí äóíä òºäèéëºí õºãæººã¿é áàéíà. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íèéò
èðãýäèéí õàìãèéí èõ áóþó 33.0 õóâü íü 3 ñàÿ òºãðºãººñ äýýø ìºíãººð áè÷èë
áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõýä òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çæýý. Ìºí 20.2 õóâü
íü 1 ñàÿàñ 2 ñàÿ òºãðºã õ¿ðòýëõ ìºíãººð áè÷èë áèçíåñ ýðõëýõýä áîëîìæèéí
ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. Ýíäýýñ ìàíàé îðíû õóâüä ºíººãèéí áàéäëààð 1 ñàÿ
òºãðºãººñ äýýø ìºíãººð áè÷èë áèçíåñ ýðõëýõýä õàìãèéí òîõèðîìæòîé ãýæ
ä¿ãíýæ áîëîõîîð áàéíà. Áè÷èë áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõýä õàìãèéí
òîõèðîìæòîé õóãàöàà áîë 9 ñàðààñ 1 æèë õ¿ðòýëõ õóãàöàà ãýæ èðãýäèéí èõýíõ
áóþó 63.2 õóâü íü õàðèóëñàí íü ºìíºõ îíóóäûí (2005 îíä 60.8 õóâü, 2006
îíä 61.2 õóâü) õàíäëàãûã äàâòñàí áàéíà. “Ìîíãîë äàõü áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí äýä
ñàëáàðûí ñóäàëãàà”-íä ºã¿¿ëñíýýð 1998 îíä íèéò àéë ºðõèéí 1 õóâü íü çýýë
àâ÷ áàéñàí áîë 2004 îíä 26 õóâü áîëæ ºñ÷ýý. 2007 îíû ñàíàë àñóóëãûí ä¿íãýýð
ýíý òîî 40 ãàðóé õóâü õ¿ðòýë ºññºí áàéæ áîëîõ ìàãàäëàëòàé áàéíà. Èðãýäèéí
äèéëýíõ íü áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ 1-5 óäàà áè÷èë çýýë àâ÷ áèçíåñèéí
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. Áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ áè÷èë çýýë àâñàí
èðãýäèéí òàëààñ äýýø õóâü íü áèçíåñ ÿâóóëàõ ººðèéí ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëæ ÷àäñàí
íü áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíû íààøòàé ¿ð ä¿íã õàðóóëæ áàéíà.
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí èðãýäèéí 50 ãàðóé õóâü íü áè÷èë çýýë àâàõ áîëîìæòîé

áºãººä 40 îð÷èì õóâü íü 1-5 óäàà áè÷èë çýýë àâ÷ áèçíåñ ýðõýëæ áàéñàí áàéíà.
Ìàíàé óëñàä áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí õºãæèë áàãàã¿é àìæèëò îëñîí íü ñóäàëãààíû
ä¿íãýýñ õàðàãäàæ áàéíà. Öààøèä áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõûí òóëä äàðààõü àëõìóóäûã õèéõ øààðäëàãàòàé þì. ¯¿íä,
• Áè÷èë ñàíõ¿¿, áè÷èë áèçíåñèéí à÷ õîëáîãäëûí òàëààðõè îéëãîëòûã
èðãýäýä óëàì äýëãýð¿¿ëýí ñóðòàë÷ëàõ,
• Ñàíõ¿¿ãèéí äýä ñàëáàðûí òºâëºðëèéí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ,
• Õºäºº îðîí íóòàãò òóõàéí îðîí íóòãèéí îíöëîãòîé óÿëäóóëàí áè÷èë
ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ,
• Çàñãèéí ãàçðààñ áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí íýãäñýí áîäëîãî ÿâóóëæ, ò¿¿íèéã
ñóðòàë÷ëàõ ¿éë àæèëëàãààã èäýâõæ¿¿ëýõ,
• Õóóëü ç¿éí îð÷èíã óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, õÿíàëò, ýðõ ç¿éí
çîõèöóóëàëò õèéõ àæëûã ò¿ðãýâ÷ëýõ,
• Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí øèíý ¿éë÷èëãýýã õºãæ¿¿ëýõ àëõìûã ò¿ðãýòãýõ,
• Äîíîð îðíóóäûí îðîëöîîã óëàì íýìýãä¿¿ëýõ, òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã
ýð÷èìæ¿¿ëýõ,
• Áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí îðîëöîîã
íýìýãä¿¿ëýõ,
• Áè÷èë áèçíåñýýñ òîì áèçíåñ ð¿¿ óðèàí äîð èðãýäèéí áè÷èë áèçíåñ ýðõëýõ
èäýâõèéã íýìýãä¿¿ëæ, áèçíåñ ýðõëýõ òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ ºãºõ ã.ì.
Ýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ, øèíýýð àæëûí áàéð áèé

áîëãîõ çàìààð àæèëã¿éäëèéã áàãàñãàõ çýðýã îëîí òàëûí à÷ õîëáîãäîëòîéãîîñ
ãàäíà ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëàõ áîëíî.

2.4. Áàíêíû õÿíàëò øàëãàëò
Òàéëàíò îíä áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãàà ýð÷èìæèæ, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëä

ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã íýìýãäëýý. Ìàíàé óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûã á¿ðä¿¿ëæ
áàéãàà ¿íäñýí áàéãóóëëàãóóä íü áàíêóóä áºãººä áàíêíû ñàëáàðûí íèéò àêòèâ
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí íèéò àêòèâûí 95 îð÷èì õóâèéã ýçýëæ áàéíà. “Òºâ áàíê
(Ìîíãîëáàíê)-íû òóõàé õóóëü”-ä çààñàí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé
áàéäëûã õàíãàõ ¿íäñýí çîðèëòûí õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíêíààñ áàíêóóäàä
õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó 2007 îíä õÿíàëò òàâèí àæèëëàëàà.
Áàíêóóäûí ýäèéí çàñàãò ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã íýìýãäýõ, øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í,

¿éë÷èëãýý íýâòð¿¿ëýõèéí õýðýýð òýäãýýðò òàâèõ õÿíàëò øàëãàëòûí îð÷èíã
óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àñóóäàë òóëãàð÷ áàéãàà áºãººä áàíêóóä ººðñäèéí
¿éë àæèëëàãààíä ó÷èð÷ áîëçîøã¿é ýðñäýë¿¿äèéã çºâ òîäîðõîéëîí óäèðäàæ,
çîõèñòîé óäèðäëàãûã ñàéæðóóëàí, öààøäûí ¿éë àæèëëàãààíûõàà ÷èã
õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõ àñóóäàëä ç¿é ¸ñîîð àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëæ áàéíà.
“Áàíêíû ñàëáàðûí á¿òöèéí ººð÷ëºëò, õºãæëèéí òàëààðõè áîãèíî õóãàöààíû

¿çýë áàðèìòëàë”–ä òóñãàñàí ñòðàòåãèéí øèíæ ÷àíàðòàé çîðèëòóóä áîëîõ
ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí öàð õ¿ðýý áîëîí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ, áàíêíû
ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, õºðºíãº îðóóëàã÷, õàðèëöàã÷,
õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷äèéí áàíêíû ñàëáàðò èòãýõ èòãýëèéã õºõ¿¿ëýí äýìæèõ,
áàíê ñàíõ¿¿ãèéí òààòàé îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ, áàíêíû õàðèëöàã÷, õàäãàëàìæ
ýçýìøèã÷äèéí àøèã ñîíèðõëûã õàìãààëàõ àðãà çàìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ,
áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ
áîëîìæèéã õààõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã àñóóäàëä Ìîíãîëáàíê àíõààð÷
àæèëëàâ.
Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã ñàéæðóóëàõ, ºñºëòèéã äýìæèõ

÷èãëýëýýð Ìîíãîëáàíêíààñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí áîäëîãûí àðãà õýìæýýíèé ¿ð
ä¿íä èðãýä, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí áàíêíû ñàëáàðò èòãýõ èòãýë
äýýøèëæ, óëìààð áàíêíû ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà èõýýõýí ºðãºæèæ,
ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë ã¿íçãèéð÷, àøèãò àæèëëàãàà íü ñàéæèðñàí.
Õÿíàëò øàëãàëòûí õ¿ðýýíä õÿíàëò øàëãàëòûí îð÷íû ¿íýëãýý õèéëãýõ,

çîõèñòîé óäèðäëàãûã ñàéæðóóëàõ, çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çýðãýýð õÿíàëò øàëãàëòûí áîäëîãûã ñàéæðóóëàõ,
öààøäûí ÷èã õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõ, óëìààð ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã
õàíãàõàä ãîë àíõààðàë õàíäóóëæ àæèëëàëàà.
Àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí áèçíåñèéí öàð õ¿ðýý ºðãºæèæ áàíêíû ¿éë

àæèëëàãààíààñ ãàäíà äààòãàë, áè÷èë çýýë, ëèçèíãèéí ¿éë÷èëãýýã äàâõàð
ýðõëýõ áîëñîí íü òóõàéí áèçíåñ ãðóïïûí ñàíõ¿¿ãèéí íèéò ýðñäýëèéã
çºâ òîäîðõîéëîõ çîðèëãî á¿õèé íýãäñýí õÿíàëò øàëãàëòûã Ìîíãîëáàíê,
Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíîîñ õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýõ íü ç¿éòýé ãýæ
¿çýæ ýõíèé ýýëæèéí àëõìóóäûã õýðýãæ¿¿ëëýý.

Õÿíàëò øàëãàëòûí ¿íäñýí çîðèëãî

Ìîíãîëáàíêíû Õÿíàëò øàëãàëòûí ãàçàð íü Òºâ áàíêíû òóõàé õóóëü,
õîëáîãäîõ áóñàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, Òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿ðýýíä òóñãàãäñàí
çîðèëòóóäûã áèåë¿¿ëýõ ¿íäñýí çîðèëãîòîéãîîð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã
áèëýý. Óëñûí Èõ Õóðëààñ áàòëàí ãàðãàñàí Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí
òàëààð 2007 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëä Õÿíàëò øàëãàëòòàé õîëáîîòîé
äàðààõü àñóóäëóóä òóñãàãäñàí áèëýý. ¯¿íä:
Ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäàä õÿíàëò øàëãàëòûã íýãäñýí áàéäëààð õèéæ

ã¿éöýòãýõ ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã íýâòð¿¿ëýí áàíêóóäàä òàâüäàã õÿíàëò
øàëãàëòûã îëîí óëñûí æèøèãò á¿ðýí íèéö¿¿ëíý. ¯¿íä:
• Ýðñäýëèéí óäèðäëàãàä ÷èãëýñýí õÿíàëò øàëãàëòûí çààâàð, æóðìûã

áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
• ªì÷èéí áîëîí àøèã ñîíèðõëûí õóâüä õàðèëöàí õàìààðàëòàé ñàíõ¿¿ãèéí

áàéãóóëëàãóóäûã íýãäñýí áàéäëààð õÿíàí øàëãàõ àñóóäëûã áîëîâñðóóëæ
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëíý.
• Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí àëáûã áàéãóóëæ, ¿éë àæèëëàãààã íü

èäýâõæ¿¿ëíý.
Áàíêíû ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî. ¯¿íä:
• Õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýõ àñóóäëûã

áîëîâñðóóëæ øèéäâýðë¿¿ëíý.
• Ìîíãîëáàíêíû çîõèñòîé óäèðäëàãûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, àðèëæààíû

áàíêóóäàä òàâèõ õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ, ºðñºëäººí, ñàíõ¿¿ãèéí øèíý
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýã äýìæèõ ÷èãëýëýýð Òºâ áàíêíû òóõàé áîëîí
Áàíêíû òóõàé õóóëèóäûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ñàíàë áîëîâñðóóëæ
øèéäâýðë¿¿ëíý.
• Ìîíãîëáàíê èðãýíèé ýðõ ç¿éí õàðèëöààíä îðîëöîõ ýðõ ç¿éí îð÷íûã

áèé áîëãîæ, èë òîä áàéäëûã õàíãàíà.
Õÿíàëò øàëãàëòûí òîãòîëöîî

Ìîíãîëáàíêíààñ áàíêóóäàä õÿíàëò øàëãàëò õèéæ áàéãàà ºíººãèéí
òîãòîëöîî íü îëîí óëñûí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäàä òàâèãääàã
õÿíàëòûí íèéòýä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí, øèëäýã òóðøëàãàä òóëãóóðëàñàí,
¿ð àøèãòàé á¿òöýýð ÿâàãäàæ áàéãàà áºãººä öààøèä áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíààñ øààðäëàãàòàé ººð÷ëºëò¿¿äèéã õèéæ èðñýí.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý
ºðãºæèí, øèíý òåõíèê òåõíîëîãè, ¿éë÷èëãýý íýâòðýõèéí õýðýýð áàíêèíä
ó÷èð÷ áîëçîøã¿é ýðñäýë¿¿ä íýìýãäýæ áàéíà. Èéìýýñ õÿíàëò øàëãàëòûã
¿ð ä¿íòýé ÿâóóëàõûí òóëä çààâàð æóðìûí õýðýãæèëòèéí õÿíàëòààñ ýðñäýë
äýýð òóëãóóðëàñàí õÿíàëò øàëãàëòàä ÷èãë¿¿ëæ, ó÷èð÷ áîëçîøã¿é ýðñäýëèéã
¿íýëýõ, òîäîðõîéëîõ àðãà õýðýãñëèéã áîëîâñðóóëàõ, áàíêèíä õàðèëöàã÷äûí

ç¿ãýýñ òàâèõ õÿíàëòûã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí õÿíàëò øàëãàëòûã íýâòð¿¿ëýõ

àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Óã àæëûí õ¿ðýýíä áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä
ìºðäºõ ä¿ðýì, æóðìûã îëîí óëñûí, ÿëàíãóÿà Áàçåëèéí õÿíàëò øàëãàëòûí
õîðîîíîîñ ãàðãàñàí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýõ àæèë òîãòìîë õèéãäýæ áàéíà.
1. Áàíêóóäàä õèéãäýæ áàéãàà õÿíàëò øàëãàëòûí òàëààð
Òàéëàíò îíä ãàçàð äýýðõ øàëãàëòûí õ¿ðýýíä áàíêóóäûí ñàíõ¿¿, òºëáºðèéí

÷àäâàðûí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíä Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí
áàòàëñàí øàëãàëòûí óäèðäàìæèéí õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
14 áàíêèíä èæ á¿ðýí øàëãàëòûã õóãàöààíä íü õèéæ ã¿éöýòãýí, øàëãàëòûí
ä¿íã Ìîíãîëáàíêíû Çàõèðëóóäûí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí øèéäâýð
ãàðãóóëæ, áèåëýëòýíä íü õÿíàëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà. Èæ á¿ðýí øàëãàëòûí
õ¿ðýýíä øàëãàëòàíä áýëòãýõýýñ ýõëýí áàíêíû ñàíõ¿¿ òºëáºðèéí ÷àäâàð,
óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëò, òàéëàí òýíöëèéí á¿õèé ë ¿ç¿¿ëýëòèéã õàìðóóëàí
øàëãàëò õèéõ, øàëãàëòûí àêò ìàòåðèàë áýëòãýõ, íýãäñýí òàíèëöóóëãà õèéõ,
òºëáºð çºð÷èë, õóóëü òîãòîîìæ çºð÷ñºí àñóóäàëä óëñûí áàéöààã÷èéí àêò
òîãòîîõ, áàíêíû óäèðäëàãóóäàä øàëãàëòûí ¿ð ä¿íã òàíèëöóóëæ, çºâøººð¿¿ëýõ
àðãà õýìæýý àâëàà. Ãàçàð äýýðõ õÿíàëò øàëãàëòûí ÿâöàä 2007 îíä äýýðõ ¿íäñýí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýñ ãàäíà ñàíõ¿¿ãèéí íýãäëèéí õóâüä íýãäñýí òàéëàí òýíöëèéã
ãàðãàæ, çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ, çîõèñòîé óäèðäëàãûí
çàð÷ìûí õýðýãæèëòèéã øàëãàí, ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ, “Ìºíãº óãààõ,
òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ õóóëü”-èéí õýðýãæèëòèéí áàéäëûã
øàëãàæ, çààâàð çºâëºãºº ºãºõ çýðýã àæëóóäûã øèíýýð õèéæ ýõýëñýí. ¯¿íä
äàâõàðäñàí òîîãîîð 91 õÿíàí øàëãàã÷ íèéò 1365 õ¿í ºäðèéã áàíêèíä õÿíàëò
øàëãàëò õèéõýä çàðöóóëæýý. Ìºí áàíê õîîðîíäûí çýýë, õàäãàëàìæèéí ¿éë
àæèëëàãààíä õýñýã÷èëñýí øàëãàëò õèéëýý.
Áàíêèíä çàéíààñ õÿíàëò òàâèõ ¿éë àæèëëàãààãààð áàíêíààñ èð¿¿ëñýí

ìýäýýëýë, òýäãýýðèéí äèíàìèê ¿ç¿¿ëýëò áîëîí àøèãò àæèëëàãàà, àêòèâûí
÷àíàðûã èëýðõèéëýõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä ¿íäýñëýí ñàíõ¿¿ òºëáºðèéí ÷àäâàðûí
áàéäàëä ä¿ãíýëò ºã÷, õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó àðãà õýìæýý àâ÷
àæèëëàëàà.
Ò¿¿í÷ëýí øàëãàëòûí ÿâöàä áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä òàâèõ äîòîîä, ãàäààä

àóäèòûí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ, óäèðäëàãûí á¿òýö çîõèîí
áàéãóóëàëòûã îíîâ÷òîé áîëãîõ, áîëîâñîí õ¿÷íèé ñóðãàëòûí ñèñòåìèéã
ñàéæðóóëàõ çýðýãò îíöãîé àíõààðàë òàâèí àæèëëàæ áàéíà.
2. Õÿíàëò øàëãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð

àâñàí àðãà õýìæýý
Õÿíàëò øàëãàëòûí ãàçàð íü áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã

õàíãàõ ¿íäñýí çîðèëòûí õ¿ðýýíä áàíêóóäàä ãàçàð äýýð áîëîí çàéíààñ õÿíàëò
øàëãàëò õèéí, õîëáîãäîõ æóðàì çààâðóóäûã øèíý÷ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîõûí
çýðýãöýý òýäãýýðèéí ¿éë àæèëëàãààã îëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí, çîõèñòîé
ò¿âøèíä õ¿ðãýõèéí òóëä òîäîðõîé ÷èãëýë¿¿äýýð çºâëºìæ, àðãà÷ëàëóóäûã
ãàðãàí õ¿ðã¿¿ëëýý. Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà áîëîí õàíäèâëàã÷

îðíóóäààñ ìàíàé îðíû ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõ, íèéãìèéí øèíæ

÷àíàðòàé àñóóäëóóä áîëîõ îðîí ñóóö, àæèëã¿éäýë, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ÷èãëýëýýð
õýðýãæ¿¿ëýõ òºñëèéí õºðºíãèéã áàíêóóäààð äàìæóóëàí îëãîõ òàëààð òºðèéí
õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòàð÷ àæèëëàí, øààðäëàãàòàé ìýäýý ìýäýýëëýýð
õàíãàæ, òºñºë õýðýãæ¿¿ëýã÷ íýãæèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðæ àæèëëàñàí.
Ìîíãîëáàíêíààñ ñàíàë áîëãîñíû äàãóó “Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí ¿íýëãýýíèé

õºòºëáºð”-èéã á¿ðýí õýìæýýãýýð Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàí áîëîí Äýëõèéí
áàíê õàìòðàí 2007 îíä Ìîíãîë óëñàä àíõ óäàà õýðýãæ¿¿ëëýý. Ýíýõ¿¿
õºòºëáºð íü Áàçåëèéí áàíêíû õÿíàëò øàëãàëòûí õîðîîíîîñ áàòëàí
ãàðãàñàí “Áàçåëèéí áàíêíû ¿ð àøèãòàé õÿíàëò øàëãàëòûí ¿íäñýí çàð÷èì”-
ä ¿íäýñëýí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí ºíººãèéí áàéäàë áîëîí õóóëü ýðõ ç¿éí
îð÷íû òàëààð ¿íýëãýý ºã÷, îëîëòòîé áîëîí äóòàãäàëòàé òàëóóäûã òàíèí
ìýäýæ, îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿ðýõýä öààøèä õèéõ øààðäëàãàòàé àæëûí
òàëààð çºâëºãºº ºãºõ çîðèëãîòîé þì. “Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí ¿íýëãýýíèé
õºòºëáºð”-èéí óðüä÷èëñàí òàéëàíãààñ ¿çâýë Ìîíãîë óëñòàé íèéãýì, ýäèéí
çàñãèéí õºãæëèéí õóâüä îéðîëöîî ò¿âøíèé óëñ îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä
ìàíàé óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð õàðüöàíãóé ñàéí ¿íýëãýýòýé áàéíà.
Õÿíàëò øàëãàëòûí ãàçàð íü îëîí óëñûí ñòàíäàðò, çààâðûã äàãàæ ìºðäºõººñ

ãàäíà òýäãýýðò îðñîí ººð÷ëºëòèéã òóõàé á¿ð õîëáîãäîõ õóóëü, æóðàìä
òóñãàæ áàéäàã. Áàçåëèéí õîðîîíîîñ áàòëàí ãàðãàñàí ººðèéí õºðºíãèéí
ñòàíäàðò øèíý÷ëýãäñýí, Ìîíãîë óëñàä èïîòåêèéí çàõ çýýë ¿¿ñ÷ áèé
áîëñîíòîé õîëáîîòîéãîîð “Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñòîé õàðüöààíû
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ûã Ìîíãîëáàíêíû
Åðºíõèéëºã÷èéí 2007 îíû 10-ð ñàðûí 30-íû ºäðèéí 491 òîîò òóøààëààð
øèíý÷ëýí áàòàëñàí. ¯¿íä áàíêíû çàõ çýýëèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãàä
òàâèãäàõ øààðäëàãûã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ, ººðèéí õºðºíãèéí òîîöîîã èë¿¿ îíîâ÷òîé áîëãîõ, îðîí ñóóöíû
óðò õóãàöààòàé çýýëèéí õî¸ðäîã÷ çàõ çýýëèéã äýìæèõ áîäëîãûí õ¿ðýýíä
Ìîíãîëûí èïîòåêèéí êîðïîðàöèéí ãàðãàñàí ¿íýò öààñíû ººðèéí
õºðºíãèéí õ¿ðýëöýýíèé ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõ ýðñäýëèéí æèíã áóóðóóëñàí
çýðýã ººð÷ëºëò¿¿ä îðñîí.
Áàíêíû õÿíàëò øàëãàëòûí ¿íäñýí çîðèëãî íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí

òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, õàðèëöàã÷äûí õºðºíãèéã õàìãààëàõ ÿâäàë þì.
“Õàäãàëàìæèéí äààòãàë”-ûí õóóëèéí òºñëèéã 2005 îíä õàðèëöàã÷äûí
õºðºíãèéã õàìãààëàõ çîðèëãîòîé Ñàíãèéí ÿàì, ÕÇÄÕßàìòàé õàìòðàí
áîëîâñðóóëæ Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëæ, äýìæèãäñýí áºãººä
òºñºë ÓÈÕ-ûí õóðàë äýýð õýëýëöýãäýæ ýõëýýä áàéíà.
Ìîíãîëáàíêíààñ ßïîíû îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà (JICA)-

òàé õàìòðàí áàíêóóäòàé ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ÿâöûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ,
õÿíàí øàëãàã÷ íàðûí àæëûí á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ìýäýýëëèéí çîõèñòîé
áàéäëûã õàíãàõ çàìààð áàíêíû õÿíàëò øàëãàëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîòîé
Óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí òºñëèéã 2007 îíîîñ õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä
áàéíà. Ýíýõ¿¿ òºñºë õýðýãæñýíýýð áàíêóóäòàé ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ÿâö á¿ðýí
àâòîìàòæèõ þì. Ìºí óã òºñëèéí õ¿ðýýíä ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí õÿíàëò
øàëãàëòûí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ, áàíêíû çîõèñòîé óäèðäëàãûã ñàéæðóóëàõ
àæëóóä õèéãäýæ áàéíà.

“Ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí àñóóäëûã õàðèóöñàí çºâëºë”-èéã

Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷, Ñàíãèéí ñàéä, Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîîíû
äàðãûí á¿ðýëäýõ¿¿íòýéãýýð 2007 îíä áàéãóóëñàí. Çºâëºë íü ñàíõ¿¿ãèéí
ñàëáàðûí ýð¿¿ë, òîãòâîðòîé áàéäëûã ìàãàäëàí õÿíàõ çîðèëãîòîé þì.
Òàéëàíò îíä Õÿíàëò øàëãàëòûí ãàçðààñ äàðààõü æóðàì, çààâàð, ñóäàëãààã

õèéæ ã¿éöýòãýëýý. ¯¿íä:
• 2006 îíû 12 äóãààð ñàðä áàòëàãäñàí “Áàíêíû çîõèñòîé óäèðäëàãûí

çàð÷ìûã õýðýãæ¿¿ëýõ æóðàì”-ûí õýðýãæèëòèéã áàéíãà õÿíàæ, áàíêóóäàä
çààâàð, çºâëºãºº ºã÷ àæèëëàæ áàéíà.
• CAMELS-èéí ¿íýëãýýíèé ýðñäýë òîîöîõ õóâèéí æèíãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

ýêîíîìåòðèê çàãâàðóóäûã àøèãëàí ñóäàëãàà õèéñýí. ¯ð ä¿íã õîëáîãäîõ
çààâàð, æóðàìä òóñãàõ àæèë õèéãäýæ áàéíà.
• Áàíêóóäûí òîì çýýëäýã÷ íàðûí òàëààð áîëîí òýäãýýðèéí ñàíõ¿¿,

òºëáºðèéí ÷àäâàðò ñóäàëãàà õèéí óëèðëûí òàéëàíä òóñãàí õàðóóëæ
áàéíà.

Óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëò
ªâ áàíêíû áóñàä ¯éë
àæèëëàãàà
3
Òºâ áàíê íü óäèðäëàãà, 6 ãàçàð, 2 áèå äààñàí àëáà, 9 õýëòñèéí õàðüÿàëëûí

àëáà, 1 òóñãàé òàñàã, 1 òºëáºð òîîöîîíû òºâ, îðîí íóòàã äàõü Ìîíãîëáàíêíû
17 ñàëáàð, Ëîíäîí äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçàð á¿õèé á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòààð
¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Ìîíãîëáàíêèíä õ¿¿õýä àñðàõ áîëîí æèðýìñíèé ÷ºëººòýé àæèëòíûã

îðîëöóóëààä íèéò 317 àæèëòàí àæèëëàæ áàéãààãèéí 49.5 õóâü íü ýìýãòýé,
50.5 õóâü íü ýðýãòýé àæèëòàí áàéíà. Íèéò àæèëòíóóäûí 71 õóâü íü Òºâ
àïïàðàòàä àæèëëàæ áàéíà.
Òàéëàíò îíä ãàäààä, äîòîîäûí ñóðãàëòàíä 96 àæèëòàí 89 óäààãèéí ñóðãóóëü,

êóðñ ñåìèíàðò õàìðàãäñàíààñ øèíýýð áàéãóóëàãäñàí Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí
àëáà, Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáà, ìºíãºíèé áîäëîãî, õÿíàëò øàëãàëò,
á¿ðòãýëèéí ÷èãëýëèéí ñóðãàëòàíä àæèëòíóóäûã ò¿ëõ¿¿ õàìðóóëàõ áîäëîãî
áàðèìòàëæ õóóëèéí õýëòñýýñ 3 àæèëòàí 4 óäàà, Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí
àëáàíû 5 àæèëòàí 7 óäàà, Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí àëáàíû 2 àæèëòàí 6 óäàà,
ÌÁÑÃ-ûí 10 àæèëòàí 13 óäàà, ÕØÃ-ûí 17 àæèëòàí 21 óäàà, ÁÒÌÒÃ-ûí
17 àæèëòàí 12 óäààãèéí ñåìèíàðò òóñ òóñ îðîëöñîíîîñ ãàäíà îðîí íóòàã
äàõü Ìîíãîëáàíêíû ñàëáàðûí 17 óäèðäàõ àæèëòíûã ÕÁÍÃÓ-ä ìýðãýæèë
äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòàíä ñóðàëöóóëëàà. Ìºí óäèðäàõ áîëîí áóñàä àæèëòíóóä
ãàäààä äîòîîäûí íèéò 26 õóðàë óóëçàëò, çºâëºãººíä îðîëöñîí.
ªìíº íü Ìîíãîëáàíêèíä àæèëëàæ áàéñàí 5 àæèëòàí ãàäààä, äîòîîäûí

áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ áàéãààä áóöàæ èðæ àæèëä òîìèëîãäñîí.
Àâñòðàëè, ßïîí óëñóóäàä 6 àæèëòàí óäààí õóãàöààíû ñóðãàëòàíä ñóðàëöàæ

ñóðãóóëèà àìæèëòòàé òºãñºæ àæèëäàà ýðãýæ òîìèëîãäñîíîîð Ìîíãîëáàíêíû
õýìæýýãýýð 1 äîêòîð, äîêòîðûí çýðýã ãîðèëîí ñóðàëöàæ áóé 5, 56 ìàãèñòðûí
çýðýãòýé àæèëòíóóä àæèëëàæ áàéíà.
Àæèëòíóóäûí ìýðãýæèë, ìýäëýãèéã îëîí óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí

ò¿âøèíä õ¿ðãýõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéã õàíãàæ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,
ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðûí øóãàìààð çîõèîí áàéãóóëàãäàæ
áàéãàà ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõûã äýìæèæ àæèëëàñíààð Ìîíãîëáàíêòàé
ñóðãàëòûí ãýðýý áàéãóóëñíû ¿íäñýí äýýð 21 ìýðãýæèëòýí ÀÍÓ, Àâñòðàëè,
ßïîí çýðýã îðíóóäàä ñóðàëöàæ áàéíà.
Íèéò àæèëëàãñäûí 76 õóâü íü áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí íàðèéí ìýðãýæëèéí

èíæåíåð, ýäèéí çàñàã÷ ìýðãýæèëòýé ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷èí áàéãàà
áîë ¿éë÷èëãýýíèé àëáàí òóøààëòíóóäûí 38 îð÷èì õóâü íü äýýä áîëîâñðîë
ýçýìøñýí áàéíà. Òàéëàíò îíä á¿õ àæèëòíóóäûã íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷èéí
¿çëýãò õàìðóóëæ, Òºðèéí àëáàíû õóóëü, õîëáîãäîõ áóñàä ýðõèéí àêò, æóðàì
çààâðûí äàãóó àæèëòíóóäàä ýì÷èëãýýíèé íºõºí îëãîâîð, áóöàëòã¿é òóñëàìæ
çýðýãò Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí òóøààëààð 15 ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéã
çàðöóóëñàí íü àæèëòíóóäûã ýð¿¿ë ñàðóóë áàéëãàõ, àìüäðàë àõóéã äýìæèæ
òýòãýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëëîî.

Òºâ áàíêíû áóñàä ¿éë àæèëëàãàà
Ìîíãîëáàíêíû àõìàä íàñòàíä õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýõ, íýìýãäýë òýòãýâýð òýòãýìæ

îëãîõ òóõàé æóðìûí äàãóó àõìàäóóäàä 2 óäàà õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëñýí.
Ýðñäýëèéí óäèðäëàãà
Ìîíãîëáàíê íü ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí çîðèëãîòîéãîî óÿëäóóëñàí
ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí íýãäñýí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ çîðèëò òàâèí àæèëëàæ
áàéíà.
Ìîíãîëáàíêûã ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí íýãäñýí áîäëîãîîð õàíãàõ, ÿëàíãóÿà

Ìîíãîëáàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä ó÷èð÷ áîëçîøã¿é ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí ¿éë
àæèëëàãààíû ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîí òîãòîîæ, õÿíàëò òàâèõ ¿¿ðýã á¿õèé
Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáûã 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðä áàéãóóëàâ. ªíãºðñºí
õóãàöààíä òóñ àëáàíààñ óëñûí ãàäààä âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãà áîëîí
ãàäààä âàëþòûí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé ýðñäýë¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ,
ò¿¿íýýñ ñýðãèéëýõýä ãîëëîí àíõààð÷ àæèëëàñàí.
Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáàíààñ óëñûí ãàäààä âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãûí

çîðèëãîòîé íèéö¿¿ëýí íýí òýðã¿¿í ýýëæèíä íàéäâàðòàé áàéäëûã õàíãàõ,
íººöèéí òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûã õàíãàõ, ¿ð ºãººæèéã íýìýãä¿¿ëýõ
ãýñýí çàð÷ìûí õ¿ðýýíä ãàäààä âàëþòûí íººöèéí óðò õóãàöààíä áàðèìòëàõ
åðºíõèé ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîâ. Åðºíõèé ÷èãëýëä ýðñäýëèéí õ¿ëýýí
çºâøººðºãäºõ¿éö ò¿âøèíä ãàäààä âàëþòûí íººöèéí àêòèâûí á¿òýö, ãàäààä
âàëþòûí á¿òýö, óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûí çîõèñòîé õóãàöàà, áàãöûí
á¿òýö, õºðºíãº îðóóëàëòûí áîëîìæèò õýðýãñë¿¿äèéã òóñ òóñ òîäîðõîéëæ
ºãºâ. Ìºí óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûí áàãöûã áàéãóóëëàãûí ýðñäýë
õ¿ëýýõ áîëîìæèíä òîõèðñîí õºðºíãº îðóóëàëòûí õýðýãñë¿¿äèéã õàìàðñàí,
õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé, îéëãîõîä õÿëáàð, äàõèí íÿãòëàõ áîëîìæîîð õàíãàãäñàí
æèøèã áàãöòàé óÿëäóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
ÕÁÍÃÓ-ûí Áóíäåñáàíêíû ìýðãýæèëòí¿¿äòýé õàìòðàí õºðºíãº îðóóëàëòóóäûí

çàõ çýýëèéí ¿íýëãýýã õèéõ, ãàäààä âàëþòûí íººöèéí çàõ çýýëèéí ýðñäýë,
çýýëèéí ýðñäýë çýðãèéã ºäºð òóòàì òîîöîæ õÿíàëò òàâèõ àæëûã òóñ òóñ
ýõë¿¿ëýí òîãòìîëæóóëààä áàéíà.
Äîòîîä àóäèò
Ìîíãîëáàíêíû Äîòîîä àóäèòûí ãàçðààñ 2007-2011 îíä õèéõ àóäèòûí óðò
õóãàöààíû òºëºâëºãºº, 2007 îíû àæëûí òºëºâëºãººíèé äàãóó Ìîíãîëáàíêíû
ãàçàð, õýëòýñ àëáàä, îðîí íóòàã äàõü ñàëáàð íýãæ¿¿äýä Òºðèéí ìºíãºíèé
áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí ¿éë àæèëëàãààã õóóëü, òîãòîîìæèéí
õ¿ðýýíä ÿâóóëæ áóé ýñýõýä õÿíàëò òàâüæ, øàëãàëò õèéí, ó÷èð÷ áîëçîøã¿é
ýðñäýëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, àðèëãàõ, èëýðñýí
çºð÷èë äóòàãäëûí ìºðººð õîëáîãäîõ àðãà õýìæýý àâàõ òàëààð øèéäâýð
ãàðãóóëàõ, ñàíàë çºâëºìæ áîëîí ¿¿ðýã äààëãàâàð ºãºõ çýðãýýð àæèëëàëàà.
Òàéëàíò îíä òºâ, îðîí íóòãèéí ãàçàð, õýëòýñ, àëáà, ñàëáàð íýãæèä á¿ðýí
áîëîí õýñýã÷èëñýí áàéäëààð øàëãàëò õèéæ èëýðñýí çºð÷èë äóòàãäàëä
õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýã öàã òóõàé á¿ð àâ÷, õýðýãæèëòýíä íü õÿíàëò òàâüæ

èðëýý. Øàëãàëòûã ýðñäýë èõòýé, ýðñäýë ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é òàëáàðò ÷èãë¿¿ëýí

ÿâóóëàâ.
Ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ ¿éë àæèëëàãàà

Òåððîðèçìòýé òýìöýõ çîðèëãîîð óëñ îðíóóä áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí
îðîëöîîã èõýýõýí íýìýãä¿¿ëæ, ò¿¿íòýé íèéöñýí òîãòîîë, çºâëºìæ,
êîíâåíö¿¿äèéã ãàðãàæ áàéãàà áèëýý. Òåððîðèçìûí ñàíõ¿¿æèëòèéã èëð¿¿ëæ,
ò¿¿íèé óðñãàëûã õààõ çàìààð òåððîðèçìòýé òýìöýõýä èë¿¿ ¿ð ä¿íä õ¿ðíý
ãýæ óëñ îðíóóä ¿çýæ áàéíà. Ìàíàé óëñ 2006 îíû 7 äóãààð ñàðûí 8-íû ºäºð
“Ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ òóõàé õóóëü”-òàé
áîëñíîîð äýëõèéí óëñ îðíóóäûí ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé
òýìöýõ ¿éë õýðýãò íýãäýí îðîõ ýõëýëä áîäèò àëõàì áîëëîî. Ýíýõ¿¿ õóóëèàð
áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé
òýìöýõ, äîòîîä áîäëîãî, æóðàìòàé áîëæ, ñýæèãòýé ãýæ ¿çñýí ã¿éëãýý, äàíñíû
òàëààð ìýäýýëýõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýñýí. ¯¿íèé äàãóó òóõàéí õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
òºâ áàéãóóëëàãà áîëîõ Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí àëáûã Ìîíãîëáàíêíû á¿òöýä
áàéãóóëñàí áºãººä õóóëèàð ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãààã òîäîðõîéëñîí.
Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí àëáà íü áàíê áîëîí áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí

áàéãóóëëàãóóäààñ ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé áàéæ
áîëçîøã¿é ã¿éëãýýíèé òóõàé ìýäýýëëèéã õ¿ëýýí àâ÷ òýäãýýðò ä¿í øèíæèëãýý
õèéõ áºãººä ãýìò õýðãèéí øèíæòýé ìýäýýëëèéã õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàä
øèëæ¿¿ëæ øàëãóóëàõ ¿íäñýí ¿¿ðýãòýé áàéãóóëëàãà áºãººä Ìîíãîëáàíêèíä
òóñãàé ñòàòóñ, ÷èã ¿¿ðýãòýéãýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëäàã.
Òóõàéí àëáà 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 29-íèé ºäºð Ìîíãîëáàíêíû á¿òöýä
àëáàí ¸ñîîð áàéãóóëàãäñàí. Òóñ àëáà 2007 îíû òóðø ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ Ìîíãîëáàíêíû áîäëîãî, õîëáîãäîõ çààâàð, æóðìûã
áîëîâñðóóëàõàä ò¿ëõ¿¿ àíõààð÷ àæèëëàñàí áºãººä ìýäýýëëèéí íóóöëàë, àþóëã¿é
áàéäëûã õàíãàõûí çýðýãöýý, ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ, äàìæóóëàõ ¿éë ÿâöûã ò¿ðãýí
øóóðõàé áîëãîæ äîòîîä, ãàäààäûí ýðõ á¿õèé õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàòàé
õàìòûí àæèëëàãààã ºðí¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë ºã÷ áàéíà.
Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí àëáà 2007 îíä àðèëæààíû áàíêóóä, òýäãýýðèéí

àæèëòíóóäàä çîðèóëæ õýä õýäýí ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã õèéñýí
áºãººä ººðñäèéí àæèëòíóóäûí ÷ ìýäëýã áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ
áàãàã¿é õºðºíãº îðóóëàëò õèéëýý.
Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàí, Äýëõèéí áàíê, Àçè íîìõîí äàëàéí ìºíãº óãààõòàé
òýìöýõ á¿ëýã çýðýã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäààñ òåõíèê òóñëàëöààã ºðãºí
õ¿ðýýòýé àâ÷ àøèãëàæ áàéíà.
Ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ëóéâàð, çàëèëàí

ìýõëýõ ãýìò õýðãèéí àðãà õýëáýð, òèïîëîãèéí òàëààð ñóäàëãàà õèéæ áàíêóóäàä
ìýäýýëýõ, àíõààðóóëæ ñýðýìæë¿¿ëýõ àæëûã òîãòìîë çîõèîæ èðëýý.
2006 îíû 12 äóãààð ñàðä Àçè íîìõîí äàëàéí ìºíãº óãààõòàé òýìöýõ á¿ëýã
(APG)-ýýñ Ìîíãîë óëñ ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé õýðõýí
òýìöýæ áàéãààã ¿íýëýõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí øèíæýý÷èä Ìîíãîë óëñàä

õ¿ðýëöýí èðæ òóõàéí ñàëáàðûí òàëààð äýëãýðýíã¿é òàéëàí áè÷ñýí. 2007 îíû 7
äóãààð ñàðä Àçè íîìõîí äàëàéí ìºíãº óãààõòàé òýìöýõ á¿ëãèéí æèëèéí õóðëààð
øèíæýý÷äèéí õèéñýí äýýðõ ¿íýëãýýíèé òàéëàíã ãèø¿¿í îðíóóä õýëýëöýæ
áàòàëñàí áàéíà. Òàéëàíã APG –ãèéí îëîí íèéòýä íýýëòòýé öàõèì õóóäàñ (www.
apgml.org) äýýð áàéðëóóëñàí áºãººä ñîíèðõñîí õ¿ì¿¿ñ ¿çýæ áîëíî.
Òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí õºãæëèéí çîðèëò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò,

á¿ðòãýëýýð òàâèõ õÿíàëò
Áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîî
Áàíêóóä êàðòûí õýðýãëýýã èõýä äýìæèæ õóäàëäààíû öýã¿¿äýä ÏÎÑ òåðìèíàë

áóþó êàðò óíøèã÷ ìàøèíûã ¿íý òºëáºðã¿éãýýð ñóóðèëóóëæ áàéíà. Ìºí áýëýí
ìºíãºíèé õýðýãëýýã áàãàñãàõ çîðèëãîîð áàíêóóä ººðèéí ñàëáàð íýãæ¿¿äýä
ÏÎÑ òåðìèíàëûã ñóóðèëóóëàí, ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí õàðèëöàã÷äûí òºëáºð
òîîöîî, ÿëàíãóÿà îðîí ñóóö, íèéòèéí ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãóóäûí
òºëáºð òîîöîîã ã¿éöýòãýäýã. Øèíýýð ãàðãàñàí êàðòûí òîî áîëîí êàðòààð
õèéõ ã¿éëãýýíèé òîî ºñ÷ áàéíà. Òàéëàíò îíä êàðò ýçýìøèã÷äèéí òîî 538.9
ìÿíãàä õ¿ð÷, íèéò 4.4 ñàÿ óäààãèéí 651.5 òýðáóì òºãðºãèéí êàðòûí ã¿éëãýý
õèéãäæýý.
Òàéëàíò îíû ýöñýýð êàðòûí õî¸ð ñ¿ëæýý àæèëëàæ áàéãàà áºãººä áàíêóóä
òýäãýýðýýð äàìæóóëàí êàðòûí òºëáºðèéã õ¿ëýýí àâ÷ áàéíà. Öààøèä òºëáºð
òîîöîîã ñ¿ëæýýíèé õàðüÿàëëûã õàðãàëçàõã¿éãýýð ã¿éöýòãýõ, òºëáºðèéí
êàðò ãàðãàõ, õ¿ëýýí àâàõ, áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã æèãäð¿¿ëýõ çîðèëãîîð
Ìîíãîëáàíêíààñ êàðòûí íýãäñýí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõûã çîðèí àæèëëàæ áàéíà.
Òºâ áàíê èõ ä¿íòýé áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéã áîäèò

öàãèéí ãîðèìä øèëæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà. Èíãýñíýýð
òºëáºðèéí ñèñòåìèéí ýðñäýëèéã óäèðäàõ, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéã äýìæèõ,
ìºíãºíèé áîäëîãûí õýðýãæèëò ñàéæðàõ, øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýã
íýâòð¿¿ëýõ áîëîìæèéã áàíêóóäàä îëãîíî. Ò¿¿í÷ëýí èðýýä¿éä ãàäààä âàëþòûí
áîëîí ¿íýò öààñíû òºëáºð òîîöîîã ã¿éöýòãýõ øèíý ñèñòåìèéã îëîí óëñûí
ñòàíäàðòûí äàãóó áîäèò öàãèéí ãîðèìîîð õºãæ¿¿ëýõ äýä á¿òýö áóé áîëíî.
Áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîî
Ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàã ºðãºæèí òýëýõèéí õýðýýð áàíê õîîðîíäûí

òîîöîîãîîð äàìæèí õèéãäýõ ã¿éëãýý íýìýãäñýýð áàéíà. Áàíê õîîðîíäûí
òîîöîîíä îðîëöîæ áóé íèéò òºëáºðèéí ä¿í áà ÄÍÁ-èé õàðüöàà 2007 îíä
4.3 áîëæ ºìíºõ îíîîñ ºñ÷ýý. Ýíý íü èðãýä, áàéãóóëëàãûí áàíêèíä èòãýõ
èòãýë óëàì ñàéæèð÷, áàíêààð õèéãäñýí áýëýí áóñ ã¿éëãýý ýðñ íýìýãäýæ áóéã
èëòãýæ áàéíà.
Áàíê õîîðîíäûí ã¿éëãýý 2 áà 4 ä¿ãýýð óëèðëóóäàä õàìãèéí èõ õèéãääýã áºãººä

ýíý íü îíû òºãñãºëä îíû õààëòûí òîîöîîíû ã¿éëãýýí¿¿ä õèéãääýã áîëîí
2 äóãààð óëèðàëä öàã àãààð äóëààð÷ áàðèëãà áîëîí óóë óóðõàéí ñàëáàðóóä
èäýâõæèæ èðãýä, àëáàí áàéãóóëëàãóóäûí áàíêóóäààð äàìæóóëàõ ã¿éëãýý

íýìýãääýãòýé õîëáîîòîé þì. Õàðèí õàìãèéí áàãà ã¿éëãýýã 1 ä¿ãýýð óëèðàëä

õèéæ áàéãàà íü îíû ýõýýð ã¿éëãýýí¿¿ä õàðüöàíãóé áàãà, òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëò
äºíãºæ õèéãäýæ ýõýëäýãòýé õîëáîîòîé þì.
Õ¿ñíýãò 3.1. Áàíê õîîðîíäûí ã¿éëãýýíèé òîî, óëèðëààð, ìÿíãàí øèðõýãýýð
  2002 2003 2004 2005 2006 2007

1 óëèðàë 222.2 406.4 586.3 620.2 689.7 758.7
ºñºëò (%) 22.9 82.9 44.3 5.8 11.2 10
2 óëèðàë 287.1 611.7 793.5 797.5 851.5 968.3
ºñºëò (%) 25.6 113.1 29.7 0.5 6.8 13.7
3 óëèðàë 295.6 561.9 617.3 541.6 762.8 829.1
ºñºëò (%) 56.9 90.1 9.9 -12.3 40.8 8.7
4 óëèðàë 405.9 636.8 727.1 391 910.6 1098.5
ºñºëò (%) 68.3 56.9 14.2 -46.2 132.9 20.6
Á¿ãä 1210.8 2216.8 2724.2 2350.3 3214.6 3654.6
ºñºëò (%) 44.3 83.1 22.9 -13.7 36.8 13.7
Ñàðààð àâ÷ ¿çâýë, 1, 2, 7, 11 ä¿ãýýð ñàðóóäàä ã¿éëãýýíèé òîî áîëîí ã¿éëãýýíèé

ä¿í áóóð÷ áàéãàà áîë áóñàä ñàðóóäàä ºññºí áàéíà. Ã¿éëãýý áóóð÷ áàéãàà
ñàðóóäûí àæëûí õîíîã áóñàä ñàðóóäààñ áàãà áàéñàíòàé õîëáîîòîé áàéâ.
Áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîíä îðîëöîã÷äûí òºëáºðèéí ñèñòåìèéã

øèíý÷ëýõ, ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð 2006 îíû 2 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäºð
Ìîíãîëáàíê ººðèéí Òºëáºð òîîöîîíû òºâèéã àøèãëàëòàíä îðóóëñàí. Áàíê
õîîðîíäûí èõ ä¿íòýé ã¿éëãýý áîëîí áàíê õîîðîíäûí áàãà ä¿íòýé ã¿éëãýýíèé
ä¿íãèéí õÿçãààðûã íýã ñàÿ òºãðºãººð òîãòîîñîí áºãººä 2007 îíä áàíê õîîðîíä
íèéò 3.7 ñàÿ óäààãèéí ã¿éëãýýãýýð 14.3 èõ íàÿä òºãðºãèéí ã¿éëãýý õèéãäæýý.
¯¿íèé 401.9 òýðáóì òºãðºã áóþó 2.8 õóâü íü áàãà ä¿íòýé ã¿éëãýý, 13.9 èõ íàÿä
òºãðºã áóþó 97.2 õóâü íü áàíê õîîðîíäûí èõ ä¿íòýé ã¿éëãýý áàéâ. Õàðèí
áàãà ä¿íòýé ã¿éëãýý ã¿éëãýýíèé òîîãîîð íèéò ã¿éëãýýíèé òîîíä äèéëýíõ
áóþó 83.0 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
Òàéëàíò îíä áàãà ä¿íòýé íýã ã¿éëãýýíèé ä¿í 120-150 ìÿíãàí òºãðºãèéí
õîîðîíä, èõ ä¿íòýé íýã ã¿éëãýýíèé ä¿í 20-25 ñàÿ òºãðºãèéí õîîðîíä
õýëáýëçýæ áàéâ.

Õ¿ñíýãò 3.2. Áàíê õîîðîíäûí ã¿éëãýýíèé ä¿í, óëèðëààð / òýðáóì òºã./
  2002 2003 2004 2005 2006 2007

1 óëèðàë 471.5 850.2 1,086.4 1,481.8 1,787.6 2,358.7
ºñºëò (%) 13.9 80.3 27.8 36.4 20.6 31.9
2 óëèðàë 582.0 1,000.4 1,429.3 1,809.4 2,742.8 3,421.2
ºñºëò (%) 33.2 71.9 42.9 26.6 51.6 24.7
3 óëèðàë 718.2 986.8 1,400.2 2,057.2 2,145.7 3,312.1
ºñºëò (%) 45.1 37.4 41.9 46.9 4.3 54.3
4 óëèðàë 972.3 1,249.5 1,746.3 2,222.7 2,847.4 5,230.1
ºñºëò (%) 81.6 28.5 39.8 27.3 28.1 83.7
Á¿ãä 2,744.0 4,087.0 5,662.1 7,571.1 9,523.5 14,322.2
ºñºëò (%) 45.9 48.9 38.5 33.7 25.8 50.4
Áàíê õîîðîíäûí ã¿éëãýýíèé ä¿íãèéí õàìãèéí èõ áóþó 29.3 õóâèéã Òºðèéí

ñàí, 14.1 õóâèéã Õóäàëäàà õºãæëèéí áàíê, 13.7 õóâèéã ÕÀÀÍ áàíê, 11.6
õóâèéã Ãîëîìò áàíê, 5.4 õóâèéã Óëààíáààòàð õîòûí áàíê, 4.8 õóâèéã
Õàäãàëàìæèéí áàíê, 4.4 õóâèéã Àíîä áàíê, 4.3 õóâèéã Ìîíãîë Øóóäàí áàíê,
12.4 õóâèéã áóñàä áàíê ýçýëæ áàéíà. ¯¿íèéã ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëæ ¿çâýë
Õóäàëäàà õºãæëèéí áàíêíûõ 0.5 íýãæ, Óëààíáààòàð õîòûí áàíêíûõ 1.9 íýãæ,
Õàäãàëàìæèéí áàíêíûõ 1.7 íýãæ, Ìîíãîë Øóóäàí áàíêíûõ 0.7 íýãæ, áóñàä
áàíêóóäûíõ 0.2 íýãæýýð òóñ òóñ áóóðñàí áàéõàä Òºðèéí ñàíãèéíõ 4.7 íýãæ,
ÕÀÀÍ áàíêíûõ 0.2 íýãæ, Ãîëîìò áàíêíûõ 0.1 íýãæýýð òóñ òóñ íýìýãäñýí
áàéíà.
Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè
Ìîíãîëáàíêíû Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ãàçðààñ ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí
îëîëòûã ò¿ëõ¿¿ íýâòð¿¿ëýí áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéã
õºãæ¿¿ëýõ, ìýäýýëëèéí íóóöëàë, àþóëã¿é áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõ, ìýäýýëýë
ñîëèëöîõ ¿éë àæèëëàãààã áîëîâñðîíãóé áîëãîí ¿ð ä¿íä íü çàðäàë, öàã
õýìíýõèéí òºëºº àæèëëàæ áàéíà.
Îëîí óëñûí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí Ìîíãîëáàíêíû

ãàäààä, äîòîîä òºëáºð òîîöîîã ¿íýí çºâ, ò¿ðãýí øóóðõàé ã¿éöýòãýõ, äýâøèëòýò
òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ, áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîíû ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ
çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíû íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñèñòåìä øààðäëàãàòàé
íýìýëò ººð÷ëºëò, ïðîãðàì, ìîäóëèóäûã õèéæ áàéíà.
Îëîí óëñûí òºëáºð òîîöîîíû ÑÂÈÔÒ ñèñòåìèéí òåõíèê òåõíîëîãèéí

ººð÷ëºëò õèéõ òºëºâëºãººíèé õ¿ðýýíä “Á¿òöèéí øèíý÷ëýëò” ãýñýí ãîë
àæëûã öàã õóãàöààíä íü õèéæ ã¿éöýòãýí, ïðîãðàì õàíãàìæèéí øèíý
õóâèëáàðóóä, íóóöëàëûí øèíý òºõººðºìæèéã ñóóðèëóóëæ íýâòð¿¿ëëýý.
ÑÂÈÔÒ-èéí á¿ñèéí çîõèöóóëàã÷èéí òåõíîëîãèéí ¿ç¿¿ëýõ ñóðãàëòûã
Ìîíãîëûí áàíêóóäûã õàìðóóëàí çîõèîí áàéãóóëàâ. Ñóðãàëòàíä íèéò 15
áàíêíû 32 àæèëòàí îðîëöîâ.

Çóðàã 3.1.
Áàíê
õîîðîíäûí
òºëáºð
òîîöîî, ÄÍÁ
Çóðàã 3.2.
Áàíê
õîîðîíäûí
ã¿éëãýýíèé
òîî, ñàðààð
Çóðàã 3.3.
Áàíê
õîîðîíäûí
ã¿éëãýýíèé òîî,
èõ áîëîí áàãà
ä¿íãýýð

Çóðàã 3.4.
Áàíê
õîîðîíäûí
ä¿í, ñàðààð
Çóðàã 3.5.
Íýã ã¿éëãýýíèé
äóíäàæ
ä¿í, 2007 îí,
ñàðààð
Çóðàã 3.6.
Áàíê
õîîðîíäûí
ã¿éëãýýíèé ä¿í,
èõ áîëîí áàãà
ä¿íòýéãýýð

Çóðàã 3.7.
Áàíêóóäûí
ä¿í
Çóðàã 3.8.
2006-2007
îíû áàíê
õîîðîíäûí
ä¿íä
áàíêóóäûí
ýçëýõ õóâü

Òºâ áàíêíû õýðýãæ¿¿ëæ áóé áîäëîãî, ¿íäñýí ÷èã ¿¿ðãèéí òàëààðõè

ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä íýýëòòýé áîëãîõ, ò¿ðãýí øóóðõàé õ¿ðãýæ áàéõ
çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíû âýá õóóäñàíä çîõèõ íýìýëò ººð÷ëºëò¿¿äèéã õèéâ.
Ìîíãîëáàíêíû äîòîîä ¿éë àæèëëàãààã øóóðõàé, áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àæëûí

õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíêòàé õàìòûí àæèëëàãààòàé îëîí óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãóóäûí òàëààðõè ìýäýý ìýäýýëëèéí ñèñòåì, Ìîíãîëáàíêíû
óäèðäëàãûí ìýäýýëëèéí ñèñòåì, Ìîíãîëáàíêíû íîìûí ñàíãèéí, öàã
á¿ðòãýëèéí, õ¿íèé íººöèéí ãýõ çýðýã îíëàéí ãîðèìä âýá õàíäàëòààð àæèëëàõ
ïðîãðàì õàíãàìæóóäûã áîëîâñðóóëàí àøèãëàëòàä îðóóëàâ.
Õóóëü ç¿éí îð÷èí

2007 îíä ÓÈÕ-ààñ áàòàëñàí “Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí òóõàé õóóëü”-
ààð òóñ ñàíãèéí õºðºíãèéã Ìîíãîëáàíê äàõü òóñãàé äàíñàíä áàéðøóóëàí
õºðºíãèéí ¿ëäýãäýëä õ¿¿ òºëºõ áºãººä ýíý õ¿¿íèé õýìæýýã Çàñãèéí ãàçàð,
Ìîíãîëáàíêíû õîîðîíäûí ãýðýýãýýð çîõèöóóëæ áàéõ áîëæýý.
“Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéí òóõàé õóóëü”- øèíýýð áàòëàãäàæ, òºðººñ æèæèã,

äóíä ¿éëäâýðèéã äýìæèõ, òóõàéëáàë, ñàíõ¿¿ãèéí òàëààð äýìæèõ àðãà õýìæýýã
õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä òýäãýýðèéí ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí òîãòâîðòîé áàéäàë
õàíãàãäàõ áîëîìæ á¿ðäýæ áàéíà.
Ýíý ¿¿äíýýñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðãèéã òîäîðõîé áîëãîõ, áàíê

áîëîí áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãàòàé òîõèðñíû ¿íäñýí äýýð æèæèã,
äóíä ¿éëäâýðò çîðèóëñàí ñàíõ¿¿æèëòèéã áèé áîëãîõ, óðò õóãàöààíû,
õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîõ, çýýëèéí áàòàëãàà ãàðãàõ, ãàäààäûí áîëîí îëîí
óëñûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëò á¿õèé òºñºë, òóñëàìæèéí àðãà õýìæýýíä
õàìðóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýýã àâàõààð òóñãàæýý.
Ãàäààä õàìòûí àæèëëàãàà

Ìîíãîëáàíê Ìîíãîë óëñûí çýýëæèõ çýðýãëýëèéã àõèóëàí áàòàòãàõ òàëààð
2007 îíä èäýâõòýé àæèëëàëàà.
Îëîí óëñûí çýðýãëýë òîãòîîã÷ áàéãóóëëàãà Ñòàíäàðò ýíä Ï¿¿ðñ (Standard &
Poor’s) 2007 îíû 12 äóãààð ñàðä Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä áîëîí äîòîîä âàëþòûí
óðò õóãàöààíû çýýëæèõ çýðýãëýëèéã “Â+” áàéñíûã “ÂÂ-“ áîëãîí àõèóëæ
“òîãòâîðòîé” ãýñýí ä¿ãíýëò ºãñºí áàéíà. Ìºí äýëõèéä íýð õ¿íä á¿õèé
çýðýãëýë òîãòîîã÷ áàéãóóëëàãà áîëîõ Ôè÷ êîìïàíè Ìîíãîë Óëñûí çýýëæèõ
çýðýãëýëèéã “Â+ òîãòâîðòîé” ãýæ áàéñíûã “Â+ ýåðýã” áîëãîí ñàéæðóóëæ,
áîãèíî õóãàöààíû çýýëæèõ çýðýãëýëèéã ”Â”-ýýð, äýýä õÿçãààðûã ”Á+” –ýýð
òîãòîîñîí.
Ìîíãîë óëñûí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä èíôëÿöèàñ áóñàä íü ýåðýã

áàéñàí íü çýðýãëýë ñàéæðàõàä ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëæýý. Ãàäààäàä àæèë ýðõýëæ áóé
àæèë÷äûí óðñãàë øèëæ¿¿ëýã áîëîí ãàäààä õóäàëäàà àøèãòàé ãàðñíû ¿ð ä¿íä
ýíý æèë òºëáºðèéí òýíöëèéí óðñãàë äàíñíû àøèã ÄÍÁ-èé 7 õóâüòàé ãàðñàí.

Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë óëñûã ò¿¿õýíäýý àíõ óäàà ãàäààä çýýëä¿¿ëýã÷ (öýâðýýð)

áîëëîî ãýæ Ôè÷ ¿íýëñýí áàéíà.
Õóâèéí õýâøëèéí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóä çýðýãëýë òîãòîîëãîñíîîð

ãàäààä çàõ çýýëä ãàðàõ ¿¿ä õààëãûã íýýæ ºãäºã áèëýý. ¯íäýñíèé òîìîîõîí
àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóä çýðýãëýëýý òîãòîîëãîí, ãàäààä çàõ çýýëýýñ
ñàíõ¿¿ãèéí õÿìä ýõ ¿¿ñâýð òàòàõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà.
Ìîíãîë óëñ áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí õîîðîíä õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí

àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ õî¸ð óëñûí áàíêóóäûí íàéäâàðòàé, øóóðõàé
òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ çîðèëãîîð áàíêóóäûí õàìòûí
àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ òóõàé Ìîíãîëáàíê, ÁÍÕÀÓ-ûí Àðäûí áàíê /Òºâ
áàíê/ õîîðîíä òºëáºð òîîöîîíû ãýðýýã 2004 îíä áàéãóóëñàí áà ýíýõ¿¿
ãýðýýíèé õýðýãæèëòèéí ¿ð ä¿íã õýëýëöýí, öààøäûí øèéäâýðëýõ àñóóäëûã
òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð “Ìîíãîë Õÿòàäûí õèë õóäàëäààíû òºëáºð òîîöîîíû
áàíê õîîðîíäûí äóãóé øèðýýíèé óóëçàëò”-ûã æèë á¿ð õî¸ð óëñàä ýýëæëýí
çîõèîí áàéãóóëäàã áèëýý.
Ìîíãîë óëñ áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí áàíê õîîðîíäûí 3 äàõü óäààãèéí çºâëºëäºõ

óóëçàëòààð Ìîíãîëáàíê Õÿòàäûí Àðäûí áàíêòàé õàìòðàí Ìîíãîëûí
àðèëæààíû áàíêóóäàä çîðèóëàí “Õÿòàäûí òºëáºð òîîöîîíû òîãòîëöîî”
ñýäýâò ñóðãàëòûã ÁÍÕÀÓ-ûí Áýýæèí õîòîä 2007 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðä Õÿòàäûí
Àðäûí áàíêíû Ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ äýýä ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí òºâä
çîõèîí áàéãóóëñàí.
Ìîíãîë óëñ áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí áàíêóóäûí 4 äýõ óäààãèéí óóëçàëò 2007 îíû
12 äóãààð ñàðä ÁÍÕÀÓ-ûí Õàéíàí ìóæèä çîõèîãäëîî. Óóëçàëòààð õî¸ð îðíû
òºâ áàíêóóäûí õàìòûí àæèëëàãàà áîëîí õèë õóäàëäààíû òºëáºð òîîöîîíû
àñóóäëûí òàëààð õýëýëöëýý.
Ìîíãîë óëñ áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí õîîðîíä õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí

àæèëëàãààã äýìæèõ çîðèëãîîð õî¸ð óëñûí áàíêóóäûí õîîðîíä õýðýãæèæ
áàéãàà “Õèë õóäàëäààíû òºëáºð òîîöîîíû ãýðýý” àìæèëòòàé õýðýãæèæ
áàéãààã õî¸ð òàë õàðèëöàí ñàíàë íýãòýé ä¿ãíýñýí. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õî¸ð
òàëûí òºëáºð òîîöîîíû ã¿éëãýýíèé òîî áîëîí ìºíãºí ä¿í ýðñ íýìýãäýæ,
òºëáºð òîîöîîíä ãàð÷ áàéñàí çóçààòãàë, êàðòûí õýðýãëýý áîëîí áóñàä ñààä
áýðõøýýëòýé àñóóäëóóäûã àìæèëòòàé øèéäâýðëýæ ýõýëñýí çýðãýýñ äýýðõè
ä¿ãíýëòèéã õèéñýí.
Ç¿¿í ºìíºä Àçèéí Òºâ áàíêóóäûí Õîëáîî (ÇªÀÒÁÕ)-íû Åðºíõèéëºã÷

íàðûí “Àçè á¿ñ íóòãèéí âàëþòûí õàíø, õºðºíãèéí óðñãàëûí çîõèöóóëàëò”
ãýñýí ñýäýâò 42 äàõü áàãà õóðàë áîëîí ÇªÀÒÁÕ-íû Åðºíõèéëºã÷ íàðûí
Çºâëºëèéí 24 äýõ óóëçàëò Òàéëàíäûí Áàíãêîê õîòíîî 2007 îíû 7 äóãààð ñàðä
çîõèîí áàéãóóëàãäàâ. Ýíýõ¿¿ áàãà õóðàë, óóëçàëòàíä ÇªÀÒÁÕ-ûí ãèø¿¿í 16
áàíê, àæèãëàã÷ òºâ áàíêóóä, Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãèéí óäèðäàõ çàõèðàë
áîëîí ã¿éöýòãýõ çàõèðëóóä, Îëîí óëñûí òºëáºð òîîöîîíû áàíêíû îðëîã÷
çàõèðàë íàð îðîëöëîî.
Èõýíõ ãèø¿¿í îðíóóä õºðºíãèéí õèë äàìæñàí óðñãàë ýäèéí çàñàãò çîõèõ
¿ð àøãàà ºã÷ áàéãààã áîëîí ò¿¿íòýé çýðýãöýýä ñàíõ¿¿ãèéí äàÿàðøèë íü
ýðñäýëèéã àñàð ºíäºð áîëãîæ áàéãààã Òºâ áàíêíû Åðºíõèéëºã÷ íàð áàãà

õóðëûí ¿åýð òýìäýãëýâ. Õºðºíãº îðóóëàã÷äûí ýðñäýëä àìòøèõ ¿éë ÿâö,

õóäàëäààíû øèíæ ÷àíàðòàé õºðºíãº îðóóëàëòûí ºñºëò íü îéðûí áîëîí
äóíä õóãàöààíä ñàíõ¿¿ãèéí äàÿàðøñàí çàõ çýýë äýýð öî÷ìîã ººð÷ëºëò¿¿ä
àâ÷èð÷ áîëçîøã¿é áàéãààã òýä èëýðõèéëæýý. Õºðºíãèéí óðñãàëûí ºñºëòººñ
¿¿äýí ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðã¿é áàéäàë áèé áîëîõîîñ ñýðãèéëýõèéí
òóëä ãàäààä âàëþòûí èíòåðâåíöèéí çîõèñòîé ñòðàòåãè áàðèìòëàõ õýðýãòýé
ãýæ Áàãà õóðëààñ ¿çëýý.
Äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí òºëºâ áàéäëûí òóõàéä, äàÿàðøñàí ýäèéí

çàñàã 2007, 2008 îíä õóðäàöòàé ºññººð áàéõ áºãººä ¿¿íä Õÿòàä, Ýíýòõýã,
Îðîñ çýðýã óëñóóäûí çàõ çýýëèéí ºñºëò, åâðîãèéí á¿ñ íóòàã, ßïîíû ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò ãîë õóâü íýìýð îðóóëíà ãýæ Åðºíõèéëºã÷ íàð òýìäýãëýâ. Ãýâ÷
äýëõèé äàõèíû ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü ººðèéí ýðñäýëèéã äàãóóëæ áîëîõûã
òóõàéëáàë íýãä¿ãýýðò, ãàçðûí òîñíû íèéë¿¿ëýëòèéí õÿçãààðëàëò ¿íèéí
ºñºëòººñ øàëòãààëñàí èíôëÿöèéí äàðàìò, õî¸ðäóãààðò, õýðýâ îðîí ñóóöíû çàõ
çýýë öààøèä ìóóäàõ òîõèîëäîëä ÀÍÓ-ûí ºñºëò áàãàñàõ, ãóðàâäóãààðò, øèíý
òóëãàð çàõ çýýëä îðîõ áàãöûí õºðºíãº îðóóëàëò, õóäàëäààíû ñàíõ¿¿æèëòèéí
ºñºëòººñ øàëòãààëñàí ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðã¿é áàéäëààð èëýð÷ áîëçîøã¿é ãýæ
îíöîëñîí þì.
Ìîíãîëáàíê, ÇªÀÒÁÕ-òîé õàìòðàí “Òýíöëèéí àðãà÷ëàëûã ìàêðî ýäèéí

çàñãèéí ¿íýëãýý, øèíæèëãýýíä õýðýãëýõ àðãà íýâòð¿¿ëýõ íü” ñýäýâò îëîí
óëñûí ñåìèíàðûã Óëààíáààòàð õîòíîî 2007 îíû 7 äóãààð ñàðä çîõèîí
áàéãóóëñàí. Ñóðãàëòàíä ÎÓÂÑ, Åâðîïûí Òºâ áàíê, ÇªÀÒÁÕ-íû ãèø¿¿í
îðíóóäûí Òºâ áàíêíû òºëººëºã÷èä îðîëöëîî.
Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí òºëºâ áàéäàë, áàíê áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ
çýýëèéã ãàäààäûí áèçíåñèéí îð÷èíä òàíèóëæ ñóðòàë÷ëàõ, õºðºíãº îðóóëàëòûã
òàòàõ çîðèëãîîð ñýòã¿¿ëä ìýäýýëýë, íèéòëýëèéã ºðãºí õýâë¿¿ëëýý.
Óëñûí çýýëæèõ çýðýãëýëèéã àõèóëàí áàòàòãàõ àæëûã Ìîíãîëáàíê çîõèîí

áàéãóóëñíààð íýã ¿å áóóðàõ òºëºâòýé áàéñàí çýðýãëýë òîãòîîã÷ áàéãóóëëàãóóäûí
ñîíèðõëûã ñýðãýýëýý.
Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâèéí ¿éë àæèëëàãàà

Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâ íü 2007 îíä ººðèéí ãîë ¿¿ðýã áîëîõ ñóðãàëò ñåìèíàðûã
òºëºâëºãººíèé äàãóó òîãòìîë ÿâóóëæ èðñýí áà ñóðãàëò ñåìèíàðûã ÷àíàðòàé,
¿ð ºãººæòýé çîõèîí áàéãóóëàõàä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëàí àæèëëàëàà. Ýíý îíä
äîòîîä, ãàäààä ñóðãàëò ñåìèíàðò äàâõàðäñàí òîîãîîð íèéò 912 õ¿í õàìðàãäàí
îðîëöñîí áàéíà.
Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâ íü ýíý îíä 30 ñýäýâ á¿õèé 41 óäààãèéí äîòîîä, ãàäààä
ñóðãàëò ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëàõààð òºëºâëºñíººñ òàéëàíãèéí õóãàöààíä
33 ñýäâýýð 51 óäààãèéí ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëëàà. Áàíêíû ñóðãàëòûí
òºâ íü 2007 îíä ºìíºº òàâüñàí çîðèëòîî àìæèëòòàé áèåë¿¿ëýâ.
Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâººñ ñóðãàëò ñåìèíàðûí ÷àíàð, ¿ð ºãººæèéã

íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä ñóðãàëò ñåìèíàðûí ¿ðãýëæëýõ õóãàöààã ñóíãàí
çîõèîí áàéãóóëàõûã õè÷ýýí àæèëëàñíû ä¿íä íèéò 3368 õ¿í/ºäðèéí ñóðãàëò

ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëñàí íü ºìíºõ îíûõîîñ 18.8 õóâü áóþó 541.5 õ¿í/
ºäðººð íýìýãäñýí áàéíà.
Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâººñ äîòîîäîä çîõèîí áàéãóóëñàí ñóðãàëò
Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâ íü àðèëæààíû áàíêóóäûí àæèëòíóóäûí ýðýëò,

õýðýãöýý øààðäëàãûã õàíãàõóéö ñóðãàëò ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëàõûí òóëä
îíû ýõýíä àðèëæààíû áàíêóóäààñ ñàíàë àâ÷ 2007 îíû ñóðãàëòûí òºëºâëºãººã
õàìòðàí áîëîâñðóóëæ, óã òºëºâëºãººíèé äàãóó ñóðãàëò ñåìèíàðûã çîõèîí
áàéãóóëàâ. Áàíêóóäûí õ¿íèé íººöèéí áîëîí ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿äòýé
õàìòðàí àæèëëàñàí íü ñóðãàëòûí ÷àíàð, ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë
áîëñîí áàéíà. Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâ ýíý îíä 32 ñýäýâ á¿õèé 45 óäààãèéí
/2977.5 õ¿í/ºäºð/ ñóðãàëò ñåìèíàðûã äîòîîääîî çîõèîí áàéãóóëæ, íèéò 841
õ¿íèéã õàìðóóëæýý.
Òºâèéí á¿ñèéí àéìãóóäûí áàíêíû àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí “Ìýðãýæëèéí óð

÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ” 6 ºäðèéí ñóðãàëòûã Îðõîí àéìàãò çîõèîí áàéãóóëæ,
5 àéìãèéí 23 áàíêíû àæèëòíûã õàìðóóëàâ. Ìºí Äàðõàí-Óóë, Çàâõàí, Îðõîí
çýðýã àéìãóóäàä çýýëèéí àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòóóäûã áèå äààí
çîõèîí áàéãóóëëàà.
Ñóðãàã÷ áàãøààð 2007 îíä 14 õ¿íèéã äîòîîääîî áýëòãýæ, òýäãýýðèéí

óð ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ, ãàäààä îðíóóäûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãààòàé òàíèëöóóëæ òóðøëàãààñ íü ñóðàëöóóëàõ çîðèëãîîð ÕÁÍÃÓ-ä
ñóðãàëò àÿëëûã çîõèîí áàéãóóëàâ.
Òàéëàíò õóãàöààíä øèíýýð ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí ¿íýëãýý, Ìîðòãåæ, Õºðºíãº

îðóóëàëòûí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä, Ñàëáàðûí óäèðäëàãà, Çàëóó óäèðäàõ àæèëòíûã
õºãæ¿¿ëýõ ñóðãàëò, Øèíýýð áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýëò ñýäýâò
ñóðãàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëëàà.
Ãàäààä ò¿íø áàéãóóëëàãóóäûí òóñëàëöàà äýìæëýãýýð Èðëàíä, Ãåðìàí,

Ëþêñåìáóðã, Áåëüãè çýðýã îðíóóäààñ áàíêíû ìýðãýæèëòí¿¿äèéã óðèí èð¿¿ëæ
25 óäààãèéí ñóðãàëò ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëñàí íü àðèëæààíû áàíêóóäûí
õóâüä àæèëòíóóäàà ãàäààäàä ñóðãàõ çàðäàë õýìíýñýí àðãà õýìæýý áîëëîî.
Ãàäààä îðíóóäàä çîõèîí áàéãóóëñàí ñóðãàëò
Áàíêíû ñóðãàëòûí òºâ 2007 îíä àðèëæààíû áàíêóóäûí ¿éë àæèëëàãàà, á¿òýö,
çîõèîí áàéãóóëàëò, õ¿íèé íººöèéí ìåíåæìåíòèéã õºãæ¿¿ëæ îëîí óëñûí
ñòàíäàðò ò¿âøèíä õ¿ðãýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð Ãåðìàíû áàíêíû
ñàëáàðûí õºãæèëòýé òàíèëöóóëàõ, áàíêóóäûí óäèðäàõ àæèëòíóóä, õ¿íèé
íººöèéí ìåíåæåð¿¿ä, ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí 5 óäààãèéí ñóðãàëòûã
ÕÁÍÃÓ-ä çîõèîí áàéãóóëàâ.

4.1 Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí
M
çàñãèéí òîéì
îíãîë óëñûí ýäèéí
çàñãèéí òîéì
4
Äýëõèéí çàõ çýýë äýýð 2007 îíä àëò áîëîí çýñèéí ¿íý ºíäºð õýâýýð áàéñàí
íü ìàíàé îðíû ýäèéí çàñàãò ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëýâ. Ìàíàé óëñûí äîòîîäûí
íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í (ÄÍÁ)-èé ºñºëò óðüä÷èëñàí áàéäëààð æèëèéí 9.9 õóâüä
õ¿ðýâ. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû ìýäýýãýýð íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ
1729.6 ìÿíãàí òºãðºã áîëæýý.
Ýäèéí çàñãèéí äóíäàæ ºñºëò 2004-2006 îíä 8.8 õóâü áàéñàí áºãººä òàéëàíò
îíä 9.9 õóâü áîëæ ºìíºõ îíûõîîñ 1.3 íýãæýýð ºíäºð áàéíà. Ýíýõ¿¿ ºñºëòºíä
õºäºº àæ àõóé, àí àãíóóð, îéí àæ àõóé (ÄÍÁ-èé 20.6 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí),
óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýð (ÄÍÁ-èé 27.4 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí), áººíèé áîëîí
æèæèãëýí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðààíû çàñâàð ¿éë÷èëãýý (ÄÍÁ-èé 7.6 õóâèéã
á¿ðä¿¿ëñýí), òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîî (ÄÍÁ-èé 9.1 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí)
çýðýã ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé õýìæýý ºðãºæñºí íü ãîëëîõ íºëºº
¿ç¿¿ëæýý. Ìºí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë áîëîí áàðèëãûí àæèë ýð÷èìòýé
ºññºí, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë ºðãºæñºí, çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçðûí ¿éë÷èëãýý
ñàéæèðñàí íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä çîõèõ õóâü íýìýð îðóóëæýý.
Òàéëàíò îíä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë 32.3 õóâèàð íýìýãäýæ, ºñºëòèéí

õóðäààðàà áóñàä ñàëáàðûã òýðã¿¿ëæ áàéíà. Áàðèëãà 22.4 õóâü, òýýâýð,
àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîî 18.6 õóâü, õºäºº àæ àõóé, àí àãíóóð, îéí àæ
àõóé 15.8 õóâü, áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðààíû çàñâàð
¿éë÷èëãýý 15.4 õóâü, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë 13.7 õóâèàð òóñ òóñ ºñ÷ýý.
Õ¿ñíýãò 4.1. Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿íèé ºñºëò (2005 îíû çýðýãö¿¿ëýõ
¿íýýð, ñàÿ òºãðºã)
  2004 2005 2006 2007*

ÄÍÁ 2,591,592.8 2,779,578.2 3,017,425.7 3,316,498.9
ºñºëò (%) 10.6 7.3 8.6 9.9
Õºäºº àæ àõóé, àí àãíóóð,
547,642.2 608,335.1 654,148.2 757,340.1
îéí àæ àõóé
ºñºëò (%) 18.6 11.1 7.5 15.8
Óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýð 548,261.9 608,208.9 646,310.2 657,236.4
ºñºëò (%) 34.3 10.9 6.3 1.7
Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð 126,261.5 101,962.9 115,585.3 152,962.3
ºñºëò (%) -1.4 -19.2 13.4 32.3
Öàõèëãààí, äóëààíû
79,328.2 80,021.1 83,634.8 86,273.1
¿éëäâýðëýë, óñàí õàíãàìæ
ºñºëò (%) 6.3 0.9 4.5 3.2
Áàðèëãà 50,747.7 58,835.2 61,827.5 75,681.5
ºñºëò (%) -4.4 15.9 5.1 22.4
Áººíèé áîëîí æèæèãëýí
õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðààíû 220,643.6 226,961.1 261,759.7 301,994.9
çàñâàðëàõ ¿éë÷èëãýý
ºñºëò (%) -2.6 2.9 15.3 15.4
Çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð 16,342.8 19,135.0 21,022.1 21,278.2
ºñºëò (%) 14.4 17.1 9.9 1.2

  2004 2005 2006 2007*

Òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé,
251,425.0 309,100.0 346,429.2 410,868.1
õîëáîî
ºñºëò (%) 10.7 22.9 12.1 18.6
Ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë 87,147.2 99,966.8 96,776.1 110,028.8
ºñºëò (%) 21.7 14.7 -3.2 13.7
¯ë õºäëºõ õºðºíãº, ò¿ðýýñ,
áèçíåñèéí áóñàä ¿éë 199,469.5 217,120.3 228,863.4 238,925.1
àæèëëàãàà
ºñºëò (%) 5.1 8.8 5.4 4.4
Òºðèéí óäèðäëàãà, áàòëàí
õàìãààëàõ, àëáàí æóðìûí
64,651.5 66,847.2 67,154.5 67,221.7
íèéãìèéí äààòãàëûí ¿éë
àæèëëàãàà
ºñºëò (%) 4.0 3.4 0.5 0.1
Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ¿éë
89,361.1 84,915.7 88,685.5 90,922.0
àæèëëàãàà
ºñºëò (%) -7.7 -5.0 4.4 2.5
Ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí
36,859.3 37,966.5 41,515.4 42,276.4
õàëàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà
ºñºëò (%) 2.9 3.0 9.3 1.8
Íèéãýì, áèå õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ
27,229.5 28,323.0 30,027.1 33,479.4
áóñàä ¿éë÷èëãýý
ºñºëò (%) 13.8 4.0 6.0 11.5
Ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí
-69,426.2 -79,858.5 -109,673.2 -149,010.8
øóóä áóñ ¿éë÷èëãýý
ºñºëò (%) 26.4 15.0 37.3 35.9
Áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé òàòâàð 307,180.5 311,737.9 383,359.9 419,021.7
ºñºëò (%) 17.6 1.5 23.0 9.3
Òîîöîîíû çºð¿¿ 8,467.5      
* Óðüä÷èëñàí áàéäëààð
Ýõ ñóðâàëæ: ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî
Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë (2005 îíû ¿íýýð) 155.4 òýðáóì òºãðºã

áóþó 10.0 õóâèàð ºñ÷ýý. ¯¿íä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéíõ 152.5 òýðáóì òºãðºã
áóþó 37.7 õóâèàð íýìýãäæýý. Õàðèí óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë
3.8 òýðáóì òºãðºã áóþó 0.4 õóâèàð áóóðñàí áàéíà. ÄÍÁ-ä áîëîâñðóóëàõ
¿éëäâýðèéí ýçëýõ õóâèéí æèí 0.7 íýãæýýð ºñ÷ 4.1 õóâü áîëñîí áîë óóë
óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéíõ 2.6 íýãæýýð áàãàñ÷ 27.4 õóâüä õ¿ð÷ýý.
ÄÍÁ-ä õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûí ýçëýõ õóâèéí æèí 19.5 õóâèàñ 20.6 õóâü
áîëæ ºññºí íü ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûí ºñºëòòýé õîëáîîòîé. Òàéëàíò îíä
ìàëûí òîî òîëãîé 5.5 ñàÿ òîëãîé áóþó 15.7 õóâèàð íýìýãäýæ 40.3 ñàÿ áîëæýý.
Ìàëûí òîî ìàëûí òºðºë òóñ á¿ðýýð ºññºí áºãººä ç¿é áóñààð õîðîãäñàí ìàëûí
òîî ºìíºõ îíîîñ 182.3 ìÿíãàí òîëãîé áóþó 38.3 õóâèàð áàãàññàí áàéíà.
Òàðèàëàíãèéí á¿ñ íóòãóóäàä 2007 îíû çóí àãààð õýò õàëñíààñ òàðèìàë
óðãàìëûí óðãàöàä ìóóãààð íºëººëñºí áàéíà. Õóðààñàí ¿ð òàðèà 23.8 ìÿíãàí
òîíí áóþó 17.2 õóâèàð áóóð÷, õàðèí õ¿íñíèé íîãîî 6.0 ìÿíãàí òîíí áóþó
8.6 õóâèàð íýìýãäñýí áàéíà. Íýã ãà òàëáàéãààñ 9.2 öåíòíåð ¿ð òàðèà, 99.9
öåíòíåð òºìñ õóðààñàí íü 2006 îíûõîîñ òóñ á¿ð 1.8 öåíòíåðýýð áàãàñ÷ýý.

Òàéëàíò îíä æèëèéí èíôëÿöè 15.1 õóâü áîëñîí áºãººä ýíý íü 2000 îíîîñ
õîéø õàìãèéí ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò þì. Õýðýãëýýíèé ¿íèéí åðºíõèé èíäåêñ ºñºõ
ãîë øàëòãààí íü íèéë¿¿ëýëòèéí õ¿÷èí ç¿éëñòýé õîëáîîòîé áàéâ.
Ãàçðûí òîñíû äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý ºñºõºä ãåîïîëèòèêèéí ýýäðýýòýé

áàéäàë, íèéë¿¿ëýëòèéí õîìñäîë, àìåðèê äîëëàðûí õàíøèéí óíàëò ãîë
õºø¿¿ðýã áîëñîí ãýæ ýäèéí çàñàã÷èä ä¿ãíýæýý. Äýëõèéí íèéò äóëààðàë,
ãàçðûí òîñíû ¿íèéí ºñºëò, õºãæèæ áóé îðíóóäàä áèé áîëñîí ýðýëòèéí ºñºëò
íü õ¿íñíèé çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý, òóõàéëáàë áóóäàéí ¿íý íýìýãäýõýä
õ¿ðãýñýí áèëýý. Ýíý ¿éë ÿâö ìàíàé ýäèéí çàñàãò ìºí íºëººëñºí áîëíî.
Òàéëàíò îíä À-80 áåíçèíèé äóíäàæ ¿íý ºìíºõ æèëèéí äóíäàæ ¿íýýñ 4.6
õóâü, À-93 áåíçèíèéõ 8.5 õóâèàð òóñ òóñ íýìýãäæýý. À80 áîëîí À93 áåíçèíèé
¿íý 2007 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä õàìãèéí èõ áóþó 11.3-12.0 õóâèàð íýìýãäñýí
áàéíà. Æèëèéí õóãàöààíä À-80 áåíçèíèé ¿íý 27.4 õóâü, À-93 áåíçèíèéõ
23.9 õóâèàð òóñ òóñ ºñºâ. ÎÕÓ íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ýêñïîðòûí òàòâàðûí
õýìæýýã õýä õýäýí óäàà íýìñýí íü íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé äîòîîäûí ¿íý
ºñºõºä õ¿ðãýæýý. Íåôòü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòèéã äàãààä áóñàä áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ìºí ºñëºº. Òàéëàíò îíä ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý
ºñºõººñ ãàäíà ãóðèë, ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý íýìýãäñýí ÿâäàë èíôëÿöèéã
ºñºõºä õ¿ðãýâ. Ãóðèë, ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòºíä äýëõèéí çàõ
çýýë äýýðõ óëààí áóóäàéí ¿íý ºññºí, ÎÕÓ óëààí áóóäàéí ýêñïîðòûí òàòâàðàà
íýìñýí çýðýã áîäèò õ¿÷èí ç¿éëñ íºëººëæ áàéâ.
Òàéëàíò õóãàöààíä ÓÈÕ áîëîí Çàñãèéí ãàçðààñ ¿íèéí ºñºëòèéã õÿçãààðëàõ

òîäîðõîé àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàñàí áîëíî. Ñòðàòåãèéí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í
áîëîõ ãóðèëûí õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ, ¿íèéã íü òîãòâîðæóóëàõ çîðèëãîîð
íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàí, 2008 îíû
7 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäºð õ¿ðòýë èìïîðòîëñîí õ¿íñíèé áóóäàéã íýìýãäñýí
ºðòãèéí àëáàí òàòâàð (ÍªÀÒ)-ààñ ÷ºëººëñºí áàéíà. ÓÈÕ-ûí òóñ òîãòîîëä
èìïîðòëîõ 40 ìÿíãàí òîíí ãóðèëûí ÍªÀÒ-ûã òýãëýõ òóõàé çààæýý. ¯¿íýýñ
ãàäíà ãóðèë, õ¿íñíèé áóóäàéí íººö á¿ðä¿¿ëýõýä Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ
ñàíãààñ ýðãýí òºëºãäºõ íºõöºëòýéãýýð 51.6 òýðáóì òºãðºã çàðöóóëàõûã
Çàñãèéí ãàçàðò çºâøººðñºí áàéíà. Èìïîðòîëñîí 40 ìÿíãàí òîíí áóóäàéí
ãóðèëûã 2008 îíû 7 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäºð õ¿ðòýë ãààëèéí àëáàí òàòâàðààñ
÷ºëººëºâ. Áóóäàéí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ çîðèëãîîð òàðèàëàí ýðõëýã÷ àæ
àõóéí íýãæ, èðãýäýýñ ãóðèë ¿éëäâýðëýäýã áîëîí Òàðèàëàí ýðõëýëòèéã äýìæèõ
ñàíä íèéë¿¿ëñýí áóóäàéí òîíí òóòàìä 60 ìÿíãàí òºãðºãèéí óðàìøóóëàë
îëãîõîîð øèéäâýðëýñýí áàéíà.
Òàéëàíò îíä óëñûí íýãäñýí òºñºâ 102.0 òýðáóì òºãðºã, óðñãàë òýíöýë 482.2
òýðáóì òºãðºãèéí àøèãòàé ãàðëàà. Íýãäñýí òºñâèéí àøèã ÄÍÁ-èé 2.2 õóâü
áîëñîí áàéíà. Òàòâàðûí îðëîãî íýìýãäñýíýýð òºñºâ èéíõ¿¿ àøèãòàé ãàð÷ýý.
¯¿íä çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòèéí òàòâàð áóþó àëò, çýñèéí ¿íèéí
ºñºëòººñ õàìààðñàí ãýíýòèéí àøãèéí òàòâàðààð òºñºâò 353.7 òýðáóì òºãðºã
òºâëºðñºí áàéíà. Ýíý íü ºìíºõ îíûõîîñ 176.2 òýðáóì òºãðºã áóþó 1 äàõèí
èõ áàéíà.
Òàòâàðûí õóóëèóäàä òàòâàðûí ñóóðèéã ºðãºòãºõ, òàòâàð òýãø øóäàðãà áàéõ

çàð÷ìûã õýðýãæ¿¿ëýõ, äîòîîäûí õºðºíãº îðóóëàëòûã äýìæèõ, òàòâàðûí
à÷ààëëûã áóóðóóëàõ, ñàëáàðààð ÿëãàâàðëàñàí àëèâàà õºíãºëºëò, ÷ºëººëºëòèéã

áàãàñãàõ àãóóëãàòàé ººð÷ëºëòèéã îðóóëàí ìºðäºæ ýõýëæýý. Àæ àõóéí íýãæèéí

îðëîãûí àëáàí òàòâàðûã øàòëàë á¿ðò 5 íýãæýýð áóóðóóëñàí áºãººä æèëèéí
îðëîãûí õýìæýýã 3 òýðáóì òºãðºã áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø ãýæ òîãòîîñîí áàéíà.
Õ¿í àìûí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí øàòëàëûã íýã áîëãîæ õóâèéã íü 10 õóâü
áîëãîæ, ÍªÀÒ-ûí õóâèéã 15 õóâü áàéñíûã 10 õóâü áîëãîæ áóóðóóëëàà. Óëìààð
òàéëàíò îíä àæ àõóéí íýãæèéí àëáàí òàòâàðûí îðëîãî 1.4 õóâü, õ¿í àìûí
àëáàí òàòâàðûí îðëîãî 7.7 õóâèàð òóñ òóñ áàãàññàí áîë íýìýãäñýí ºðòãèéí
àëáàí òàòâàðûí îðëîãî ºìíºõ îíûõîîñ 9.1 õóâèàð ºññºí áàéíà.
Ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí ñòàòèñòèê ìýäýýãýýð 2007 îíä ìàíàé óëñûí íèéò
ýêñïîðò 1949.1 ñàÿ àì. äîëëàð, íèéò èìïîðò 2170.1 ñàÿ àì. äîëëàð áîëæ,
ãàäààä õóäàëäààíû òýíöýë 220.0 ñàÿ àì. äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãàðëàà.
Íèéò ýêñïîðòûí òàëààñ èë¿¿ õýñýã áóþó 66.8 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí ýðäýñ
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðò ºìíºõ îíûõòîé õàðüöóóëñíààð 407.4 ñàÿ àì. äîëëàð
áóþó 45.6 õóâèàð íýìýãäñýí íü íèéò ýêñïîðòûí ºñºëòèéã òîäîðõîéëæýý.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íèéò ýêñïîðòîä ýðäýñ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýçëýõ õóâèéí
æèí ºñ÷ áàéãàà íü çýñèéí áàÿæìàëààñ ãàäíà öàéðûí áàÿæìàëûí ýêñïîðò
ºñ÷ áàéãààòàé õîëáîîòîé. Çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðò áèåò õýìæýýãýýð
2006 îíûõîîñ 8.2 ìÿíãàí òîíí áóþó 1.4 õóâü, ¿íèéí ä¿íãýýð 176.1 ñàÿ àì.
äîëëàð áóþó 27.7 õóâèàð ºñ÷ýý. Íèéò èìïîðòîä ýðäýñ á¿òýýãäýõ¿¿í, ìàøèí,
òîíîã òºõººðºìæ, òýýâðèéí õýðýãñëèéí èìïîðò çîíõèëæ áàéíà. Ýðäýñ
á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò ºìíºõ îíîîñ 152.6 ñàÿ àì. äîëëàð áóþó 33.9 õóâèàð
ºñ÷, íèéò èìïîðòîä ýçëýõ õóâèéí æèí íü 27.8 áîëæýý.
Òàéëàíò îíä ãàäààä âàëþòûí öýâýð íººö ºìíºõ îíûõîîñ 41.9 õóâèàð
íýìýãäýæ 975.3 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ðñýí íü ìàíàé îðíû èìïîðòûí 24 äîëîî
õîíîãèéí õýðýãöýýã õàíãàõààð áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðààñ òàéëàíò îíä íèéãìèéí õàëàìæèéí àðãà õýìæýýã ¿ðãýëæë¿¿ëýí

õýðýãæ¿¿ëñýí. 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ õºäºëìºðèéí õºëñíèé
äîîä õýìæýýã 69000 òºãðºã, 10 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ 90000 òºãðºãººð
òóñ òóñ øèíý÷ëýí òîãòîîæýý. Ìºí 10 äóãààð ñàðûí 1-íèé ºäðººñ Íèéãìèéí
äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ á¿ðýí òýòãýâðèéí äîîä õýìæýý áîëîí õóâü òýíö¿¿ëñýí
òýòãýâðèéí äîîä õýìæýýã òóñ á¿ð 20 õóâèàð íýìýãä¿¿ëñýí áàéíà. Õ¿í àìûí
ºñºëòèéã äýìæèõ, õ¿¿õäèéí õºãæëèéã õàíãàõ çîðèëãîîð 0-18 õ¿ðòýëõ íàñíû
õ¿¿õýä á¿ðò æèëä 100 ìÿíãàí òºãðºã îëãîæ ýõýëñýí.
Àæ ¿éëäâýð
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû ìýäýýãýýð òàéëàíò îíä àæ ¿éëäâýðèéí
íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 67.8 õóâèéã óóë óóðõàé, îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýð, 24.3
õóâèéã áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýð, 7.9 õóâèéã öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷
¿éëäâýðëýë, óñàí õàíãàìæ òóñ á¿ð á¿ðä¿¿ëæýý. Óóë óóðõàé, îëáîðëîõ àæ
¿éëäâýðò õàìãèéí ºíäºð õóâü áóþó 88.1 õóâèéã ìåòàëëûí õ¿äýð îëáîðëîëò,
áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðò 31.0 õóâèéã òºìðèéí ¿éëäâýðëýë, 28.9 õóâèéã
õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, óíäààíû ¿éëäâýðëýë, 23.9 õóâèéã íýõìýëèéí
¿éëäâýðëýë, õàðèí öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýë, óñàí õàíãàìæèä
88.0 õóâèéã öàõèëãààí, äóëààí, óóð ¿éëäâýðëýë òóñ òóñ ýçýëæ áàéâ.

Àæ ¿éëäâýðèéí íèéò ¿éëäâýðëýë 2007 îíä ºìíºõ îíûõîîñ 2005 îíû çýðýãö¿¿ëýõ
¿íýýð 10.0 õóâèàð ºññºíººñ áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí ¿éëäâýðëýë 37.7
õóâü, öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýë, óñàí õàíãàìæ 3.7 õóâèàð
òóñ á¿ð íýìýãäæýý. Òóñ ñàëáàðóóäûí ºñºëòèéã òîäîðõîéëñîí äýä ñàëáàðûã
àâ÷ ¿çâýë, õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, óíäààíû ¿éëäâýðëýë 37.5 òýðáóì òºãðºã
áóþó 31.1 õóâü, íýõìýëèéí ¿éëäâýðëýë 14.8 òýðáóì òºãðºã áóþó 13.2 õóâü,
òºìðèéí ¿éëäâýðëýë 102.6 òýðáóì òºãðºã áóþó 2.1 äàõèí, öàõèëãààí, äóëààí,
óóð ¿éëäâýðëýë 5.3 òýðáóì òºãðºã áóþó 3.2 õóâèàð òóñ òóñ ºñ÷ýý. Õàðèí óóë
óóðõàé, îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðèéí ¿éëäâýðëýë 0.4 õóâèàð áàãàññàí áàéíà. ¯¿íä
ìåòàëëûí õ¿äýð îëáîðëîëò 37.6 òýðáóì òºãðºã áóþó 4.4 õóâèàð áóóð÷ýý.
Òàéëàíò îíä 2.6 èõ íàÿä òºãðºãèéí àæ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàõ

çýýëä áîðëóóëñàí íü ºìíºõ îíûõîîñ 23.2 õóâèàð èë¿¿ áàéíà. ¯¿íýýñ 1.8
èõ íàÿä òºãðºãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ãàäààäûí çàõ çýýëä íèéë¿¿ëæýý. Óóë
óóðõàé, îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðèéí áîðëóóëàëò íèéò áîðëóóëàëòûí ä¿íä 69.9
õóâü, áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéíõ 22.3 õóâü, öàõèëãààí, äóëààíû ýð÷èì õ¿÷
¿éëäâýðëýë, óñàí õàíãàìæèéí áîðëóóëàëò 7.8 õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà. Óóë
óóðõàé, îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðèéí áîðëóóëàëòûí 84.5 õóâü, áîëîâñðóóëàõ àæ
¿éëäâýðèéí 42.8 õóâü íü ãàäààäûí çàõ çýýëä íîãäîæ áàéíà. ¯¿íä ìåòàëëûí
õ¿äýð îëáîðëîëòûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé 86.8 õóâü, íýõìýëèéí ¿éëäâýðëýëèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé 82.7 õóâü, òºìðèéí ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé 69.1
õóâèéã òóñ á¿ð ãàäààäûí çàõ çýýëä áîðëóóëæýý.
Àæ ¿éëäâýðèéí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 41.5 õóâèéã Óëààíáààòàð õîòîä, 44.4

õóâèéã Îðõîí àéìàãò áîðëóóëñàí áàéíà. ªìíºõ îíòîé õàðüöóóëñíààð
Óëààíáààòàð õîòîä áîðëóóëñàí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í 9.4 õóâü, õàðèí Îðõîí àéìàãò
39.8 õóâèàð òóñ òóñ íýìýãäæýý. Óëààíáààòàð õîòûí áîðëóóëàëòûí õóâèéí
æèí 5.3 íýãæýýð áàãàñ÷, õàðèí Îðõîí àéìãèéíõ 5.3 íýãæýýð ºñ÷ýý. 2007 îíû
áàéäëààð Îðõîí àéìàãò áîðëóóëñàí àæ ¿éëäâýðèéí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ýçëýõ õóâèéí æèí áóñàä õîò, àéìàãòàé õàðüöóóëñíààð õàìãèéí ºíäºð áàéíà.
Õºäºº àæ àõóé
Òàéëàíò îíä 40.3 ñàÿ ìàë, ¿¿íä 18.3 ñàÿ ÿìàà, 17.0 ñàÿ õîíü, 2.4 ñàÿ ¿õýð, 2.2
ñàÿ àäóó, 260.6 ìÿíãàí òýìýý òîîëîãäîâ. Ìàëûí òîî 2006 îíûõîîñ 5.4 ñàÿ
áóþó 15.7 õóâèàð ºñºâ. Òóñ ºñºëòèéã ìàëûí òºðëººð íü àâ÷ ¿çâýë ÿìàà 2.9 ñàÿ,
õîíü 2.2 ñàÿ, ¿õýð 257.9 ìÿíãà, àäóó 124.7 ìÿíãà, òýìýý 7.1 ìÿíãàí òîëãîéãîîð
òóñ òóñ ºñ÷ýý. Íèéò ìàë ñ¿ðýãò õîíü 42.2 õóâü, ÿìàà 45.6 õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ
áàéíà. Ìàëûí òîî òîëãîéí ºñºëò áîã ìàëûí ºñºëòººð õàíãàãäæýý.
Ìàë òîîëëîãûí ä¿íãýýð á¿õ àéìàã áîëîí Óëààíáààòàð õîò ìàëàà 2006 îíûõîîñ
9.3-566.9 ìÿíãàí òîëãîé áóþó 2.9-33.0 õóâèàð ºñãºñºí áàéíà. Õºâñãºë (3425.3
ìÿíãà), ªâºðõàíãàé (3190.2 ìÿíãà), Çàâõàí (3000.0 ìÿíãà), Àðõàíãàé (2912.6
ìÿíãà), Óâñ (2653.5 ìÿíãà) çýðýã àéìãóóä ìàëûí òîîãîîðîî òýðã¿¿ëæ áàéíà.
Ìàëòàé íýã ºðõºä äóíäæààð 176 òîëãîé ìàë, ¿¿íä 1 òýìýý, 10 àäóó, 11 ¿õýð,
74 õîíü, 80 ÿìàà íîãäîæ áàéíà.

Òàéëàíò îíä 13.1 ñàÿ ýõ ìàë áóþó ýõ ìàëûí 88.8 õóâü òºëëºæýý. Òºëëºëòèéí
õóâü ºìíºõ îíûõîîñ 1.6 íýãæýýð ñàéæèð÷ýý. Íèéò 12.8 ñàÿ òºë áîéæñîí
áºãººä áîéæèëòûí õóâü 1.8 íýãæýýð ºñ÷, 97.1 õóâü áîëæýý.
Òàðèàëñàí íèéò òàëáàé 202.7 ìÿíãàí ãà áîëñîí íü ºìíºõ îíîîñ 40.7 ìÿíãàí
ãà áóþó 25.1 õóâèàð èõ áàéíà. ¯¿íä òºìñ òàðèàëñàí òàëáàé 0.7 ìÿíãàí ãà
áóþó 6.9 õóâü, õ¿íñíèé íîãîîíû òàëáàéí õýìæýý 0.2 ìÿíãàí ãà áóþó 4.3
õóâü, òýæýýëèéí óðãàìàë òàðèàëñàí òàëáàé 1.1 ìÿíãàí ãà áóþó 28.3 õóâèàð
íýìýãäæýý. Õàðèí ¿ð òàðèà òàðèàëñàí òàëáàéí õýìæýý 4.4 ìÿíãàí ãà áóþó
3.5 õóâü, áóóäàéíû òàëáàé 1.3 ìÿíãàí ãà áóþó 1.1 õóâèàð òóñ òóñ áàãàñ÷ýý.
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû ìýäýýãýýð òàéëàíò îíä 114.8 ìÿíãàí òîíí

¿ð òàðèà, 109.6 ìÿíãàí òîíí áóóäàé, 76.5 ìÿíãàí òîíí õ¿íñíèé íîãîî, 114.5
ìÿíãàí òîíí òºìñ õóðààæ, 930.4 ìÿíãàí òîíí ºâñ õàäëàí áîëîí 34.5 ìÿíãàí
òîíí ãàð òýæýýë áýëòãýñýí íü 2006 îíûõîîñ ¿ð òàðèà 23.8 ìÿíãàí òîíí áóþó
17.2 õóâü, áóóäàé 18.2 ìÿíãàí òîíí áóþó 14.2 õóâü, ºâñ õàäëàí 52.9 ìÿíãàí
òîíí áóþó 5.4 õóâèàð òóñ òóñ áàãàñ÷, õàðèí õ¿íñíèé íîãîî 6.1 ìÿíãàí òîíí
áóþó 8.6 õóâü, òºìñ 5.4 ìÿíãàí òîíí áóþó 5.0 õóâü, ãàð òýæýýë 0.5 ìÿíãàí
òîíí áóþó 1.5 õóâèàð ºñ÷ýý.
Íýã ãà òàëáàéãààñ õóðààñàí ¿ð òàðèà äóíäæààð 9.2 öåíòíåð áîëñîí íü ºìíºõ

îíûõîîñ 1.8 öåíòíåð áóþó 16.4 õóâèàð áàãà áàéíà. Íýã ãà òàëáàéãààñ àâñàí
òºìñ 1.8 öåíòíåð áóþó 1.8 õóâèàð áóóð÷, 99.9 öåíòíåð áîëæýý.
Áàðèëãà
Óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð áàðèëãûí áàéãóóëëàãûí ã¿éöýòãýñýí áàðèëãà
óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæèë 2007 îíä 314.3 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí íü ºìíºõ
îíûõîîñ 47.5 òýðáóì òºãðºã áóþó 17.8 õóâèàð èõ áàéíà. Íèéò áàðèëãà
óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûí 93.1 õóâèéã äîòîîäûí áàðèëãûí áàéãóóëëàãà
õèéæ ã¿éöýòãýâ.
Íèéò áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûí 26.8 õóâèéã îðîí ñóóöíû áàðèëãà,
15.3 õóâèéã îðîí ñóóöíû áóñ áàðèëãà (¿éëäâýðèéí, õóäàëäàà ¿éë÷èëãýýíèé,
ýìíýëýã, ñóðãóóëü, ñî¸ëûí ã.ç.), 41.9 õóâèéã èíæåíåðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæ,
15.9 õóâèéã èõ çàñâàðûí àæèë òóñ á¿ð ýçýëæ áàéíà. Ìºí äîòîîäûí áàðèëãûí
áàéãóóëëàãûí ã¿éöýòãýñýí íèéò áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæëûí 54.7
õóâü íü Óëààíáààòàð õîòîä íîãäîæ áàéíà.
Íèéò 228.5 òýðáóì òºãðºãèéí áàðèëãà óãñðàëò, èõ çàñâàðûí àæèë

ã¿éöýòãýñíýýñ îðîí ñóóöíû áàðèëãà 31.3 õóâü, îðîí ñóóöíû áóñ áàðèëãà 13.4
õóâü, èíæåíåðèéí áàðèëãà, áàéãóóëàìæ 36.1 õóâü, èõ çàñâàðûí àæèë 19.1
õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.

Òýýâýð, õîëáîî
Òàéëàíò îíä òýýâðèéí á¿õ òºðëèéí õýðýãñëýýð 23.3 ñàÿ òîíí à÷àà, äàâõàðäñàí
òîîãîîð 209.9 ñàÿ çîð÷èã÷ òýýâýðëýñýí áºãººä 2006 îíûõîîñ à÷àà òýýâýðëýëò
686.2 ìÿíãàí òîíí áóþó 2.9 õóâèàð áàãàñ÷, çîð÷èã÷ òýýâýðëýëò 14.5 ñàÿ õ¿í
áóþó 7.4 õóâèàð ºññºí áàéíà.
Òýýâðèéí ñàëáàðûí íèéò îðëîãî 341.8 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ ºìíºõ îíûõîîñ
30.0 òýðáóì òºãðºã áóþó 9.6 õóâèàð íýìýãäæýý. Òóñ õóãàöààíä àâòî òýýâðèéí
îðëîãî 30.0 òýðáóì òºãðºã áóþó 65.1 õóâü, àãààðûí òýýâðèéíõ 10.7 òýðáóì
òºãðºã áóþó 12.9 õóâü, óñàí çàìûí òýýâðèéí îðëîãî 16.5 ñàÿ òºãðºã áóþó
áàðàã 5 äàõèí ºññºí áàéíà. Õàðèí òºìºð çàìûí òýýâðèéí îðëîãî 10.7 òýðáóì
òºãðºã áóþó 5.8 õóâèàð áàãàñ÷ýý.
Àâòî òýýâðýýð òýýñýí à÷àà ºìíºõ îíûõòîé õàðüöóóëñíààð 17.7 ìÿíãàí òîíí
áóþó 0.2 õóâèàð ºñ÷ 9.2 ñàÿ òîíí áîëæýý. Çîð÷èã÷ òýýâýðëýëò 14.3 ñàÿ õ¿í
áóþó 7.5 õóâèàð ºñ÷ 205.0 ñàÿ çîð÷èã÷ áîëîâ.
Òºìºð çàìûí òýýâðýýð òýýñýí à÷àà 14.1 ñàÿ òîíí áîëæ, ºíãºðñºí îíû ìºí
¿åèéíõýýñ 703.6 ìÿíãàí òîíí áóþó 4.8 õóâèàð áàãàññàíä äàìæèí ºíãºðºõ
à÷àà òýýâýðëýëò 992.2 ìÿíãàí òîíí áóþó 22.2 õóâèàð áóóðñàí íü íºëººëæýý.
Õàðèí çîð÷èã÷ òýýâýðëýëò 0.2 ñàÿ õ¿í áóþó 3.5 õóâèàð íýìýãäæýý.
Àãààðûí òýýâðèéí à÷àà òýýâýðëýëò 0.3 ìÿíãàí òîíí áóþó 14.2 õóâèàð áóóð÷,
çîð÷èã÷ òýýâýðëýëò 23.3 ìÿíãàí õ¿í áóþó 6.4 õóâèàð ºñ÷ýý.
Àâòî òåõíèêèéí óëñûí ¿çëýã, òîîëëîãûí ä¿íãýýð 2007 îíä 162.0 ìÿíãàí
òýýâðèéí õýðýãñýë áàéãààãààñ 110.1 ìÿíãàí øèðõýã áóþó 68.0 õóâü íü ñóóäëûí
ìàøèí áàéíà. Ñóóäëûí ìàøèíû 63.1 õóâü íü Óëààíáààòàð õîòîä á¿ðòãýãäñýí
áàéíà.
Øóóäàí õîëáîîíû íèéò îðëîãî 246.8 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ æèëèéí õóãàöààíä
73.3 òýðáóì òºãðºã áóþó 42.2 õóâèàð ºñºâ. Õ¿í àìààñ îðñîí îðëîãûí òóñ
îðëîãîä ýçëýõ õóâèéí æèí 3.0 íýãæýýð ºñ÷ 2007 îíä íèéò îðëîãûí 82.4
õóâèéã á¿ðä¿¿ëæýý. ¯¿ðýí òåëåôîí õîëáîîíû îðëîãî 64.6 òýðáóì òºãðºã
áóþó 52.6 õóâü, òåëåôîí óòàñ, òåëåãðàô, òåëåôàêñûí õîëáîîíû îðëîãî 3.3
òýðáóì òºãðºã áóþó 8.2 õóâèàð òóñ òóñ ºñ÷ íèéò îðëîãûí õýìæýý íýìýãäýõýä
íºëººëæýý.
Òàéëàíò îíä ¿¿ðýí òåëåôîí ýçýìøèã÷äèéí òîî 405.0 ìÿíãàí õ¿í áóþó 52.6
õóâèàð ºñ÷ 1.2 ñàÿä õ¿ðñýí áàéíà. Õàðèí óòàñã¿é òåëåôîíû òîî 19.1 ìÿíãà
áóþó 43.2 õóâèàð áóóð÷ 25.1 ìÿíãàí øèðõýã, ñóóðèí òåëåôîíû öýã 13.7
ìÿíãàí öýã áóþó 8.4 õóâèàð áàãàñ÷ 150.0 ìÿíãà áîëæýý.
¯¿ðýí òåëåôîí õîëáîîíû äºðºâäºã÷ îïåðàòîð “Æèìîáàéë” 2007 îíä øèíýýð

¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ýõýëñýí áàéíà.

Øèãòãýý 7. Õåäîíèê ðåãðåññèéã àøèãëàí øèíý îðîí ñóóöíû

¿íýíä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéã èëð¿¿ëýõ íü:
Óëààíáààòàð õîòûí æèøýýí äýýð
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëààð øèíý îðîí ñóóöíû ¿íýíä íºëººëºã÷ õ¿÷èí
ç¿éëñèéã õåäîíèê ðåãðåññèéã àøèãëàí ñóäàëñàí. ¯íý õýìæèëòèéí õåäîíèê
çàãâàð íü òóõàéí õºðºíãèéí ¿íý ò¿¿íèé ÿëãààòàé øèíæ ÷àíàðóóäààñ õàìààðíà
ãýñýí òààìàãëàëä ñóóðèëäàã. Èéìýýñ îðîí ñóóöíû ¿íý íü òîîí (ºðººíèé òîî)
áîëîí ÷àíàðûí (õàëààëòûí õýëáýð) ¿ç¿¿ëýëòèéã õóäàëäàí àâàã÷ õýðõýí ¿íýëæ
áàéãààãààñ õàìààðàõ þì.
Øèíæ ÷àíàðóóäûí ÿëãààòàé áàéäëààñ õàìààðàí ¿íý õýðõýí ÿëãààòàé òîãòîæ

áàéãààã øóóä àæèãëàõàä õ¿íäðýëòýé ó÷èð õåäîíèê ðåãðåññ íü õîëáîãäîõ øèíæ
÷àíàðóóä á¿õèé îðîí ñóóöíóóäûí ¿íèéã ò¿¿âýðëýí ýêîíîìåòðèê øèíæèëãýý
õèéñíýýð òýäãýýðèéí íýãæèéí çàõ çýýëèéí ¿íèéã øóóä áóñ àðãààð òîîöäîã.
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíä äàðààõü õåäîíèê îðîí ñóóöíû ¿íèéí ôóíêöûã àøèãëàñàí.
[1] PH = P( X ∈ S , CT , C , A, R)
Ýíä PH - Øèíý îðîí ñóóöíû 1 ì.êâ-ûí ¿íý;
S- Á¿òöèéí øèíæ ÷àíàð: ýíýõ¿¿ øèíæèéã 3 ºðºº áàéðíû òàëáàéí
õýìæýýãýýð òºëººë¿¿ëñýí;
CT- Áàðèëãûí òºëºâ áàéäàë: ýíýõ¿¿ øèíæèéã a) îðîí ñóóöíû íèéò àéëûí
òîî, b) òóõàéí áàðèëãûí ÷àíàð (áàðüñàí êîìïàíèéí íýð õ¿íä, c)
áàðèëãûí êîìïàíèàñ òóñ øèíý îðîí ñóóöàà ñóðòàë÷èëäàã áàéñàí
ýñýõèéã äàììè õóâüñàã÷äààð òºëººë¿¿ëñýí;
C- Õîòûí ä¿¿ðýã, á¿ñèéí àíãèëàë: ýíýõ¿¿ øèíæèéã à) 6 ä¿¿ðãèéí õààíà

áàðèãäàæ áàéãàà ýñâýë b) àëü á¿ñ÷ëýë (1-ýýñ 5-ð á¿ñ)-ä îðøèæ áàéãààã
äàììè õóâüñàã÷ààð òºëººë¿¿ëñýí;
A- Òóõàéí áàéðøëûí äàâóó òàë/õÿëáàð äºõºì áàéäàë: ýíýõ¿¿ øèíæèéã a)

õîòûí òºâººñ àëñëàãäñàí çàé, b) àâòîáóñíû áóóäàë, òýýâðèéí ñ¿ëæýýíä
îéð ýñýõ, ñ) òîìîîõîí õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýý áîëîí àìðàëò, ÷ºëººò
öàãàà ºíãºð¿¿ëýõ ãàçàðò îéð ýñýõ; d) îðîí ñóóö îð÷ìûí àþóëã¿é
áàéäàë çýðãèéã õàðãàëçñàí äàììè õóâüñàã÷ààð òºëººë¿¿ëñýí;
R- Äàì íºëººëºë (àÿ òóõòàé áàéäàë)-èéã òºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë: ýíýõ¿¿

øèíæèéã a) òóõàéí îðîí ñóóöíû ýðãýí òîéðîíä äóó, øóóãèàí èõòýé
ýñýõ, b) àãààðûí áîõèðäîë èõòýé ýñýõèéã äàììè õóâüñàã÷ààð
òºëººë¿¿ëñýí;
Õåäîíèê ðåãðåññèéí ïàðàìåòð¿¿ä íü õàãàñ-ëîãàðèôì ôóíêöûí õýëáýðèéã

àøèãëàí ¿íýëýãääýã. Òóñ ðåãðåññèéí øèíæ ÷àíàð ¸ñîîð ò¿¿âýðëýãäýõ ¿íèéí
ëîãàðèôì íü îðîí ñóóöíû øèíæ ÷àíàðûã èëýðõèéëñýí õóâüñàã÷äààñ øóãàìàí
õàìààðíà. Èéìä õàãàñ ëîãàðèôì ôóíêöûí õýëáýð íü äàðààõü áàéäëààð
òîäîðõîéëîãäîíî.

[2] PH = e Xb + e
Ýíä PH - îðîí ñóóöíû 1 ì.êâ-ûí ¿íý, X ∈ {S , CT , C , A, R}- îðîí ñóóöíû
òºëºâ áàéäëûã èëýðõèéëñýí âåêòîð õóâüñàã÷èä, b - ¿ë ìýäýãäýõ õåäîíèê
èòãýëö¿¿ð¿¿äèéí âåêòîð, e - õåäîíèê ðåãðåññèéí ¿ëäýãäýë. Õåäîíèê ôóíêöûí
2 òàëààñ íàòóðàë ëîãàðèôì àâáàë ¿íýëýãäýõ ðåãðåññèéí òýãøèòãýë íü äàðààõü
áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî.
[3] ln PH = Xb + e
áóþó
1 3 2 4 2
ln( Pi ) = a 0 + ∑ a 1 j Sij + ∑ a 2 k CTik + ∑ a 3l Cil + ∑ a 4 f Aif + ∑ a 5 z Riz + ei ,
j =1 k =1 l =1 f =1 z =1
2
Ýíä e � N (0, s ) , a 0 - ñóë ãèø¿¿í áóþó îðîí ñóóöíû ñóóðü ¿íý, a 1 j ,…, a 5 z
- íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí õåäîíèê èòãýëö¿¿ð¿¿ä;
ªãºãäºë íü 2006-2007 îíû õîîðîíä Óëààíáààòàð õîòîä çàðàãäñàí 118 øèíý

îðîí ñóóö (3 ºðººòýé)-íû ìýäýýëëýýñ á¿ðäýíý5.
Õ¿ñíýãò 1. Øèíý îðîí ñóóöíû ¿íýíä íºëººëºã÷ õ¿÷èí ç¿éëñèéí õåäîíèê ðåãðåññèéí
¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿í
Õàìààðàõ õóâüñàã÷: LOG(PRICE)- Øèíý îðîí ñóóöíû ¿íèéí ëîãàðèôì

¯íýëãýýíèé àðãà: Õàìãèéí áàãà êâàäðàòûí àðãà
Ò¿¿âðèéí òîî: 118
Òàéëáàðëàã÷ õóâüñàã÷ Èòãýëö¿¿ð Ìàãàäëàë#
C Ñóë ãèø¿¿í 6.22 0.0000*
Îðîí ñóóö îð÷ìûí àþóëã¿é áàéäàë
-0.11
(ãýðýëò¿¿ëýã, õºë õºäºëãººí) (DA3) 0.0006*
Àâòîáóñíû áóóäàë, òýýâðèéí ñ¿ëæýýíä îéð ýñýõ (DA1) -0.07 0.0268**
Òóñ îðîí ñóóö ñóðòàë÷ëàãääàã áàéñàí ýñýõ (DCT2) 0.07 0.0240**
Õîòûí òºâººñ àëñëàãäñàí çàé (LOG(DIS)) -0.16 0.0000*
Õàí-Óóë ä¿¿ðýãò îðøèõ ýñýõ (XU) 0.21 0.0000*
Íýã îðîí ñóóöíû òàéëáàéí õýìæýý (LOG(S)) 0.28 0.0001*
Äóó, øóóãèàí èõòýé ýñýõ (DR1) -0.06 0.0710***
R2 0.60
R2 0.58
Äóòóó îðóóëñàí õóâüñàã÷ áàéãàà ýñýõ: DA2, DR2 0.34
Èë¿¿äñýí õóâüñàã÷ áèé ýñýõ: log(dis), DR1, DA1 0.00
White Heteroskedasticity òåñò 0.12
Durbin-Watson ñòàòèñòèê 1.98
#- H0 áóþó òóõàéí õ¿÷èí ç¿éë îðîí ñóóöíû ¿íýíä íºëººã¿é ãýñýí òààìàãëàë ¿íýí áàéõ ìàãàäëàë
*,**,***- 1%, 5%,10%-èéí à÷ õîëáîãäëûí ò¿âøèíä Í0 òààìàãëàëûã íÿöààæ áàéíà.
5
Тус судалгаанд ашигласан эдгээр тоон мэдээллийг “Тэнхлэг зууч” сэтгүүлийн № 1 болон 2, Google Earth
програм болон Улаанбаатар хотын 1: 25000 машстабтай газрын зураг ашиглан түүвэрлэв.

¯íýëãýýíèé ä¿íãýýñ ¿çýõýä øèíý îðîí ñóóöíû ¿íýä íýã îðîí ñóóöíû òàëáàéí
õýìæýý, øèíý îðîí ñóóöûã ñóðòàë÷èëäàã áàéñàí ýñýõ, îðîí ñóóö àëü ä¿¿ðýãò
áàðèãäàæ áàéãàà, õîòûí òºâººñ àëñëàãäñàí çàé, àâòîáóñíû áóóäàë, òýýâðèéí
ñ¿ëæýýíä îéð ýñýõ, îðîí ñóóö îð÷ìûí àþóëã¿é áàéäàë, òýð îð÷èìä äóó,
øóóãèàí èõòýé ýñýõ íü 1-10%-èéí à÷ õîëáîãäëûí ò¿âøèíä íºëººòýé áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí ¿íýëýãäñýí èòãýëö¿¿ð¿¿ä íü õ¿ëýýãäýæ áóé óòãàòàéãàà íèéöòýé
áºãººä äèàãíîñòèê òåñòèéí ¿ð ä¿í ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñýýð øèíý îðîí ñóóöíû
¿íèéã ñóäëàõ, òààìàãëàõ áîëîìæòîé áàéãààã õàðóóëñàí.
Øèãòãýý 8. Äýëõèéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í, çàõ çýýëèéí òîéì
Ãàçðûí òîñ
Ãàçðûí òîñíû äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý òàéëàíò îíä 60 îð÷èì õóâèàð ºñ÷
íýã áàððåëü (159 ëèòð) íü 95.49 àì. äîëëàðò õ¿ðñýí íü ºìíºõ îíû àäèë
õýðýãöýý ºññºíººñ ãîëëîí øàëòãààëæýý. Òóõàéëáàë, ýäèéí çàñàã íü ¿ñðýíã¿é
õºãæèæ áàéãàà Õÿòàä, Ýíýòõýã óëñóóäûí õýðýãöýý íýìýãäýæ, öààøäàà ÷ ºñºõ
õàíäëàãàòàé áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý ãàçðûí òîñíû çàðèì òîìîîõîí íèéë¿¿ëýã÷
îðíóóäûí óëñ òºðèéí òîãòâîðã¿é áàéäàë, àìåðèê äîëëàðûí õàíøèéí ñóëðàëò,
õàðüöàíãóé õ¿éòýí öàã àãààð çýðýã íü ò¿¿íèé ¿íý ºñºõºä íºëººëæýý. Ãàçðûí
òîñíû ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ òàëààð àðãà õýìæýý àâ÷ áàéãààãèéí íýã íü 2007
îíû 11 ñàðä ÎÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í îðíóóäûí ñàéä íàðûí õóðëûí øèéäâýðèéí
äàãóó ãàçðûí òîñíû íèéë¿¿ëýëòèéã ºäºðò 500 ìÿíãàí áàððåëèàð íýìýãä¿¿ëýõ
áîëñîí ÿâäàë þì. Ýíý íü ¿íèéã áàãà çýðãýýð áóóðóóëæ áàéãàà áîëîâ÷ ýðýëò
õýðýãöýýã òºäèéëºí õàíãàæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Èéìýýñ ãàçðûí òîñíû ¿íý 2008
îíä ÷ òºäèéëºí áóóðàõã¿é, õàðèí ÷ ºñºõ õàíäëàãà áàéíà. Ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ
¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ò¿¿íèé çîõèñòîé õýðýãëýýã áèé áîëãîõ ÿâäàë öààøèä
÷ òóëãàìäñàí çîðèëò áîëæ áàéíà.
Àëò
Àìåðèê äîëëàðûí õàíøèéí ñóëðàëò, ãàçðûí òîñíû ºíäºð ¿íý, ÀÍÓ-ûí îðîí
ñóóöíû çàõ çýýëèéí õÿìðàë áîëîí ò¿¿íýýñ ¿¿äñýí äýëõèéí àðèëæààíû çàõ
çýýëèéí òîãòâîðã¿é áàéäàë çýðãýýñ àëòíû ¿íý 2007 îíä 35 õóâèàð ºñ÷ýý.
Òóõàéëáàë, 2007 îíû ýõíèé óëèðàëä àëòíû ¿íý àìåðèê äîëëàðûí õàíøèéí
ñóëðàëòààñ ºñ÷ áàéñàí áîë 2007 îíû õî¸ðäóãààð óëèðàëä äýëõèéí Òºâ áàíêóóä
àëòàà èõ õýìæýýãýýð õóäàëäàæ ýõýëñýíòýé õîëáîîòîéãîîð àëòíû íèéë¿¿ëýëò
òîãòâîðæèæ ò¿¿íèé ¿íý áàãà çýðãýýð áóóð÷, õàðüöàíã¿é òîãòâîðòîé áîëîâ.
Ãýâ÷ ýíý òîãòâîðòîé áàéäàë íü óäààí ¿ðãýëæèëñýíã¿é. ÀÍÓ-ûí Òºâ áàíê 2007
îíû 7 ñàðä òóñ óëñûí îðîí ñóóöíû çàõ çýýë äýýð ãàðñàí õÿìðàëûã çîãñîîõûí
òóëä çýýëèéí õ¿¿ãýý ãýíýò áóóðóóëæ àì. äîëëàðûí õàíøèéã ýðñ ñóëðóóëæ,
àëòíû ¿íý îíû ñ¿¿ëýýð ò¿¿õýíä áàéãààã¿é äýýä õýìæýýíäýý áóþó óíöè íü 841
àì. äîëëàð áîëæ ºñºâ.

Çýñ
Çýñèéí ¿íý 2006 îíä äýëõèéí çàõ çýýëèéí õàìãèéí äýýä ò¿âøèí áóþó òîíí íü
8800 àì. äîëëàðò õ¿ð÷ áàéñàí ÷ Õÿòàä óëñûí õýðýãëýý áóóðñàí íü ¿íý ààæìààð
óíàõàä íºëººëæýý. Íºãºº òàëààð çýñèéí õýðýãëýýãýýð äýëõèéä õî¸ðò îðäîã
ÀÍÓ-ûí ýäèéí çàñãèéí õºãæèë óäààøèð÷, òóõàéëáàë, îðîí ñóóöíû çàõ çýýëèéí
õÿìðàëòàé õîëáîîòîéãîîð çýñèéí ýðýëò áàãàñ÷, ò¿¿íèé ¿íý áóóðñàí áàéíà.
Òàéëàíò îíû õî¸ðäóãààð óëèðàëä Õÿòàä óëñûí çýñèéí èìïîðò íýìýãäýæ,
Ëîíäîíèéí çýñèéí àðèëæààíû íººö áàãàññàíààñ çýñèéí ¿íý òîíí íü 8000 àì.
äîëëàð áîëòîë ºññºí áîëîâ÷ îíû ñ¿¿ëýýð 6700 àì äîëëàð õ¿ðòýë áóóð÷ýý.
2008 îíä çýñèéí ¿íý ºìíºõ îíòîé àäèë ºíäºð õýëáýëçýëòýé áàéõààð áàéíà.
¯¿íä, õàìãèéí èõ çýñèéí õýðýãëýýòýé ÀÍÓ áîëîí Õÿòàä óëñ ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëýõ
áîëíî. Õýðýâ ÀÍÓ-ûí îðîí ñóóöíû çàõ çýýëèéí õÿìðàë ¿ðãýëæèëñýýð áàéâàë
äýëõèéí çýñèéí õýðýãëýý áóóðàõ òàëòàé áîëîâ÷ Õÿòàä óëñûí çýñèéí èìïîðò
ºìíºõ îíîîñ èõñýõ õàíäëàãàòàé ãýæ ñóäëàà÷èä ¿çýæ áàéãàà òóë öààøèä çýñèéí
¿íý òºäèéëºí áóóðàõã¿é áîëîâ óó.
Óëààí áóóäàé
Òàéëàíò îíä öàã àãààðûí áàéäëààñ øàëòãààëàí óëààí áóóäàéí óðãàöûí

õýìæýý áàãàññàíààñ ãîë ýêñïîðòëîã÷ îðíóóäûí íèéë¿¿ëýëò áóóðñàí, íºãºº
òàëààñ Ïàêèñòàí, Ýíýòõýã çýðýã óëñûí óëààí áóóäàéí äîòîîä õýðýãöýý ºñ÷,
òýäãýýðèéí èìïîðò íýìýãäñýíýýñ óëààí áóóäàéí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý
ºìíºõ îíîîñ õî¸ð äàõèí ºññºí áàéíà. Öààøèä óëààí áóóäàéí ýêñïîðòëîã÷
îðíóóäûí óðãàöûí õýìæýý äîðâèòîé ºñºõã¿é áîë õýðýãëýã÷ îðíóóäûí õýðýãöýýã
ºìíºõ îíòîé àäèë õàíãàæ ÷àäàõã¿é áºãººä ýíý íü ò¿¿íèé ¿íèéã óëàì èõýýð
íýìýãä¿¿ëýõýä õ¿ðãýæ áîëîõ òàëòàé.
4.2 ¯íý
Õ¯È-ýýð òîîöñîí ¿íèéí ò¿âøèí 2007 îíä ºñ÷ 15.1 õóâüòàé ãàðàâ. Ýíý íü
ñ¿¿ëèéí 10 æèëä ìàíàé ýäèéí çàñàãò ãàðààã¿é ¿çýãäýë þì. Áåíçèí øàòàõóóíû
¿íèéí ò¿âøèí ºññºí. Óëèðëûí ÷àíàðòàé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëò
áàãàññàíààð íèéë¿¿ëýã÷ (õóäàëäààëàã÷) íàð çîõèîìëîîð ¿íý õººðºãäºæ
èíôëÿöèéã äýâðýýõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéâ. Ýäãýýðýýñ ãàäíà 2007 îíä
õºðø îðíóóäûí ¿íèéí ò¿âøèí ºñ÷, èìïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý íýìýãäñýí
íü ìàíàé ¿íèéí ò¿âøèíä øóóä íºëººëæýý.
Õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñ 2007 îíä çºâõºí 1 ä¿ãýýð ñàðä 0.1 õóâèàð áóóð÷,
áóñàä ñàðóóäàä ºññºí áàéíà. Õóâöàñ, áºñ áàðàà, ãóòàë áîëîí îðîí ñóóö, óñ,
ò¿ëø á¿ëãèéí ¿íèéí áóóðàëò íü 1 ä¿ãýýð ñàðûí äåôëÿöèéí ¿íäñýí øàëòãààí
þì. Õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñ 2, 6, 8 äóãààð ñàðóóäàä õàìãèéí èõ ºññºí
áàéíà. ªìíºõ æèë¿¿äýä ºâëèéí óëèðàëä ¿íèéí ò¿âøèí ºñºõ, õàâðûí
óëèðàëä òîãòâîðæèõ, çóíû óëèðàëä áóóðàõ, ºâëèéí óëèðàëä ¿íý ýðãýýä ºñäºã
ç¿é òîãòîë àæèãëàãääàã áàéâ. Ãýâ÷ ýíý ç¿é òîãòëûã ýâäýí 2007 îíä õºðø
îðíóóäûí èíôëÿöè, ò¿¿íýýñ óëáààëñàí èìïîðòûí áàðààíû ¿íèéí ºñºëò
ìàíàé îðíû ¿íèéí ò¿âøèíä ñºðãººð íºëººëñºí áèëýý.

Íºãºº òàëààñ òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèí, íèéãìèéí õàëàìæèéí çàðäàë,

Çàñãèéí ãàçðûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ºñºëò çýðýã íü ¿íý ºñºõºä íºëººëñºí
äîòîîä ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ç¿éë áîëîâ. Òóõàéëáàë òºñâèéí íèéò çàðäàë/ÄÍÁ
õàðüöàà 2005-2006 îíä 33 îð÷èì õóâüòàé áàéñàí áîë òàéëàíò îíä 38.4 õóâüä
õ¿ð÷ýý. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä àæèëëàãñäûí ñàðûí äóíäàæ öàëèí 2007
îíû ýöñèéí áàéäëààð 205.9 ìÿíãàí òºãðºãò õ¿ð÷, ºìíºõ îíîîñ 49.5 õóâèàð
ºñ÷ýý. Öàëèíãèéí ºñºëòèéã õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí ºñºëòòýé õàðüöóóëàí
àâ÷ ¿çâýë, 2004-2005 îíóóäàä õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí ºñºëò öàëèíãèéí
ºñºëòººñ èë¿¿ áàéñíàà 2006-2007 îíóóäàä ýñðýãýýð öàëèíãèéí ºñºëò
õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí ºñºëòººñ 0.7 áîëîí 30.1 íýãæýýð äàâñàí áàéíà.
Öàëèíãèéí ºñºëò õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí ºñºëòººñ äàâñàí òîõèîëäîëä
èíôëÿöè ºñºõ ñºðºã ¿ð äàãàâàðò õ¿ðãýäýã. Ýíý òàëààð Ìîíãîëáàíêíààñ õýä
õýäýí ñóäàëãààíû àæèë, òóõàéëáàë, “Öàëèí áîëîí îðëîãî, èíôëÿöèéí óÿëäàà”
/2006/ ñýäâýýð õèéñýí áºãººä áîäèò õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõèéí
òóëä öàëèí õºëñèéã íýã äîð ºíäºð õóâèàð áóñ äýñ äàðààòàéãààð íýìýãä¿¿ëýõ
íü õàðüöàíãóé áàãà ñºðºã ¿ð äàãàâàðòàé áàéæ áîëîõûã õàðóóëñàí áèëýý.
Õ¿ñíýãò 4.2. Õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñ, æèëèéí èíôëÿöè, ñàëáàðààð, îíû ýöñèéí
áàéäëààð
Õýðýãëýýíèé ¿íèéí Æèëèéí

èíäåêñ èíôëÿöè
Ñóóðü 2006 2007 (õóâü)
Õ¿íñèé áàðàà, ñîãòóóðóóëàõ áóñ óíäàà 42.2 43.6 54.4 10.2
Ñîãòóóðóóëàõ óíäàà, òàìõè 2.9 3.0 3.1 0.1
Õóâöàñ, áºñ áàðàà, ãóòàë 10.1 10.9 11.2 0.3
Îðîí ñóóö, óñ, öàõèëãààí, ò¿ëø 10.5 11.4 12.7 1.2
Ãýð àõóéí òàâèëãà, ãýð àõóéí áàðàà 3.3 3.6 4.0 0.5
Ýì òàðèà, ýìíýëýãèéí ¿éë÷èëãýý 1.8 2.2 2.5 0.3
Òýýâýð 9.5 10.7 11.8 1.1
Õîëáîîíû õýðýãñýë, øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýý 3.1 2.7 2.4 -0.3
Àìðàëò, ÷ºëººò öàã, ñî¸ëûí áàðàà,
3.7 3.9 4.0 0.1
¿éë÷èëãýý
Áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý 5.4 6.0 7.2 1.1
Çî÷èä áóóäàë, íèéòèéí õîîë, äîòóóð áàéðíû
2.7 3.0 3.4 0.4
¿éë÷èëãýý
Áóñàä áàðàà ¿éë÷èëãýý 4.6 4.9 5.1 0.2
Åðºíõèé èíäåêñ 100.0 106.0 122.0 15.1
Òàéëàíò îíä õýðýãëýýíèé 287 íýð òºðëèéí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé 68.3 õóâèéíõ
íü ¿íý ºñ÷, 18.5 õóâèéíõ íü ¿íý áóóð÷, 13.2 õóâèéíõ íü ¿íý òîãòâîðòîé
áàéâ. Õ¯È-èéã áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé àíãèëàë áóþó á¿ëãýýð àâ÷ ¿çâýë
õîëáîî ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýñ áóñàä á¿õ äýä á¿ëã¿¿äèéí ¿íý ºññºí áàéíà.
Õîëáîî, ¿¿ðýí òåëåôîíû ñàëáàðò á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýã÷ áàéãóóëëàãóóäûí
çàõ çýýëèéí ºðñºëäººí ºíäºð áàéãàà ÿâäàë íü á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðñàí
¿íäñýí øàëòãààí þì. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëò æèëèéí ºíäºð
èíôëÿöèéí äèéëýíõèéã á¿ðä¿¿ëëýý. Æèëèéí èíôëÿöèéí 10.2 íýãæèéí
ºñºëò çºâõºí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëò áàéëàà. Õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿í äîòðîî òàëõ, ãóðèë, áóäàà (4.3 íýãæ), ìàõ ìàõàí (2.7 íýãæ)
òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä õàìãèéí ºíäºð ¿íèéí ºñºëòòýé áàéâ. Ò¿¿í÷ëýí
îðîí ñóóö, óñ öàõèëãààí, ò¿ëø (1.2 íýãæ), Òýýâýð (1.1 íýãæ), áîëîâñðîëûí
¿éë÷èëãýý (1.2 íýãæ) –íèé ñàëáàðò ¿íèéí ºñºëò ºíäºð ãàð÷ýý.

Øèãòãýý 9. Äýëõèéí èíôëÿöèéí õàíäëàãà

Åâðî á¿ñèéí èíôëÿöè 2007 îíû 3 äóãààð óëèðàëä 1.6 õóâü áàéñàí íü ºìíºõ
îíûõîîñ 0.2 íýãæýýð èë¿¿ áàéíà. Õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íèéí ºñºëòºíä ñóóðü
èíôëÿöè 0.7 íýãæýýð ºññºí íü íºëººëñºí áàéíà. Õ¯È 2007 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðûí áàéäëààð 2 õóâèàñ äîîãóóð áàéñàí áîëîâ÷ îíû ñ¿¿ë÷ýýð ýð÷èì õ¿÷
áîëîí õ¿íñíèé áàðààíû ¿íý ºññºíººð òºëºâëºæ áàéñíààñ ºíäºð ãàðñàí
áàéíà. Ìºí åâðî á¿ñèéí èíôëÿöè åðºíõèéäºº òîãòâîðòîé áîëæ áàéãàà
íü ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãñëèéí àøèãëàëò ºññºíòýé õîëáîîòîé ãýæ õîëáîãäîõ
àëáàíû õ¿ì¿¿ñ ìýäýãäñýí áàéíà.
ÀÍÓ-ûí Õîëáîîíû Íººöèéí Áàíê èíôëÿöèéí ò¿âøèíã òîãòâîðòîé áàéëãàõûí

òóëä çýýëèéí õ¿¿ãýý 0.5 íýãæýýð áóóðóóëñàí áàéíà. AÍÓ-ûí õóâüä ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò óäààøèðñíààñ èíôëÿöè áóóð÷ýý. Ãîë õóâèéí õýðýãëýýíèé
çàðäëûí äåôëÿòîð áîëîí ò¿ðýýñèéí ¿íý áóóðñàí íü (ò¿ðýýñèéí ¿íý íü
ºíãºðñºí æèëèéí ñóóðü èíôëÿöèä ãîëëîí íºëººëñºí) æèëèéí èíôëÿöèéã 2
õóâèàð áóóðóóëñàí áàéíà.
Èíôëÿöèéí ºñºëò çàðèì îðíóóäûí õóâüä ¿éëäâýðëýë áóóðñíààð, õàðèí

çàðèìä íü ýðýëò õýò ºñ÷, áîäèò ýäèéí çàñãèéí õàëàëò ¿¿ññýíýýñ óëáààòàé ãýæ
¿çýæ áàéíà. Èíäîíåç, Ôèëëèïèí, Òàéëàíä, ÀÍÓ çýðýã îðíóóäàä ¿éëäâýðëýëèéã
íýìýãä¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëñàí áàéíà. Õàðèí Õÿòàä, Ýíýòõýã,
ÁÍÑÓ ýäèéí çàñãèéí õýò õàëàëò áèé áîëæ, òýäãýýð óëñûí òºâ áàíêóóäàä
ìºíãºíèé õàòóó áîäëîãî ÿâóóëàõ øààðäëàãà ãàð÷ýý. ßïîíû ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
òààìàãëàæ áàéñíààñ ºíäºð ãàðñàí íü äîòîîäûí ýðýëòýýñ ãîëëîí õàìààðàëòàé
áàéñàí. ¯íäñýí õýðýãëýýíèé ¿íý ºññºí ÷ æèëèéí ýöñýýð ººð÷ëºëò ãàðàëã¿é ñóóðü
èíôëÿöè äàõèí ñºðºã ãàð÷ýý. ßïîíû àëáàíû õ¿ì¿¿ñ ãàçðûí ¿íý ºñ÷ áàéãàà íü
äåôëÿöèàñ ãàðàõ íàéäëàãà ãýæ ¿çýæ áàéíà.
Ìàíàé óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû ãîë ò¿íø îðíóóäûí èíôëÿöè
Ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò äýëõèéí çàõ çýýë, õóäàëäààíû ãîë ò¿íø îðíóóäûí
ýäèéí çàñàãò ãàðñàí ººð÷ëºëò¿¿ä íü íºëººëäºã. Òóõàéëáàë, ãàäààä õóäàëäààíû
ýðãýëòýíä òîìîîõîí áàéð ñóóðü ýçýëäýã óëñóóäûí èíôëÿöè ìàíàé îðíû
ýäèéí çàñàãò èìïîðòîîð äàìæèí íºëººëæ áàéäàã. Æèøýý íü èìïîðòèéí ãîë
íèéë¿¿ëýã÷ îðíóóäûí èíôëÿöèéí ºñºëò ìàíàé îðíû èìïîðòûí áàðààíû ¿íèéã
íýìýãä¿¿ëäýã áºãººä ýíý íü ìàíàéõ øèã õýðýãëýýíèé ¿íèéí áàðààíû ñàãñ äàõü
èìïîðòûí áàðààíû ýçëýõ õóâèéí æèí ºíäºð áàéäàã óëñûí èíôëÿöèéã øóóä
ºñãºõ õàíäëàãàòàé þì. Õàðèí ýêñïîðòèéí ýðýëòèéã áèé áîëãîã÷ îðíóóäûí
èíôëÿöè ºñíº ãýäýã íü òóõàéí îðíû âàëþòààð èëýðõèéëýãäýæ áàéãàà ìàíàé
óëñûí ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã ºñãºõ íºõöºëèéã áèé áîëãîíî.
Ýêñïîðòûí ýðýëòèéí 70 îð÷èì õóâèéã áèé áîëãîã÷ Õÿòàä óëñûí èíôëÿöè

ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëä íýëýýä òîãòâîðòîé áàéñàí áîëîâ÷ 2007 îíû 8 äóãààð
ñàðä õ¿íñíèé áàðààíû ¿íý ºññºíººñ èíôëÿöè 6.5 õóâüä õ¿ðñýí áàéíà. Ãýâ÷
õ¿íñíèé áóñ áàðààíû ¿íý áàãà çýðýã áóóðñàí áàéíà. Ìîíãîëáàíêíû çàðèì
ñóäàëãààãààð Õÿòàäûí èíôëÿöèéí ºñºëò íýã óëèðëûí õîöðîëòòîéãîîð ìàíàé
èíôëÿöèä íºëººëäºã ãýñýí òîîöîî ãàðñàí.

Ìîíãîë óëñûí èìïîðòûí õýðýãöýýíèé 37 õóâèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ ÎÕÓ-ûí èíôëÿöè

2000 îíîîñ ýõëýí 20.6 õóâèàñ òîãòìîë áóóðñààð 2007 îíû 3 äóãààð óëèðëûí
áàéäëààð 7.5 õóâüä õ¿ð÷ áàéñíàà îíû ýöñèéí áàéäëààð 9.8 õóâü áîëîâ. Ñóóðü
èíôëÿöè áîëîí õ¿íñíèé áàðààíû ¿íèéí ºñºëò èíôëÿöè ºñºõ ãîë øàëòãààí
áîëæýý.
Õ¿ñíýãò 1. Ìîíãîë óëñûí õóäàëäààíû ò¿íø îðíóóäûí æèëèéí èíôëÿöè, 2007 îíû
ýöñèéí áàéäëààð, õóâèàð
ÀÍÓ ÎÕÓ ÁÍÕÀÓ ÁÍÑÓ ÕÁÍÃÓ

2.7 8.1 4.7 2.6 2.1
Øèãòãýý 10. Äýëõèéí ýäèéí çàñàã äàõü õ¿¿ áîëîí õàíø

Äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò 2007 îíä îéðîëöîîãîîð 5.2 õóâüòàé áàéâ.
Ýíý æèë Õÿòàä, Ýíýòõýã çýðýã õºãæèæ áóé îðíóóä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººðºº
òýðã¿¿ëñýí áºãººä åðºíõèéäºº òºâëºðñºí ýäèéí çàñãààñ ÷ºëººò ýäèéí çàñàãò
øèëæñýí îðíóóäûí õóâüä èë¿¿ òààëàìæòàé æèë áîëæ ºíãºðëºº.
Ýíýòõýãèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò 8.5 õóâü áîëîâ. Ãàäààäààñ èõ õýìæýýíèé

õºðºíãº îðóóëàëò îðæ èðñýí íü Ýíýòõýã ðóïèéí õàíøèéã ºñãºõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë
áîëæýý. Ýíýõ¿¿ õàíøèéí ºñºëò íü Ýíýòõýãèéí ýêñïîðòîä, òýð äóíäàà õàìãèéí
àøèãòàé áîëîõ ãýðýýò àæèë ã¿éöýòãýäýã ñàëáàðò òààã¿é íºëººëñºí áàéíà.
ÁÍÕÀÓ-ûí ãàäààä õóäàëäààíû òýíöëèéí àøãààñ ¿¿ñ÷ áàéãàà ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëò ¿íèéí ºñºëòèéã íýìýãä¿¿ëýí óëìààð ñ¿¿ëèéí 10 æèëä ãàð÷
áàéãààã¿é ºíäºð èíôëÿöèéã áèé áîëãîâ. ¯¿íèé óëìààñ Õÿòàäûí Àðäûí áàíê
çýýëèéí õ¿¿ãýý 6 óäàà íýìñýí. Òóõàéëáàë, 1 æèëèéí õóãàöààòàé çýýëèéí õ¿¿
0.18 íýãæýýð ºñ÷ 7.47 õóâü, áàíêíû õàäãàëàìæèéí õ¿¿ 0.27 íýãæýýð íýìýãäýæ
4.14 õóâüä òóñ òóñ õ¿ðýâ. Ìºí çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâèéã 10 óäàà íýìæ
14.5 õóâüä õ¿ðãýñýí. Õÿòàä óëñ èíôëÿöèéã ºñãºõã¿éí òóëä ººðèéí âàëþòûí
àì äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéã òóí ààæìààð ÷àíãàðóóëàí ãàäààä õóäàëäààíû
òýíöëèéí àøãàà áóóðóóëâàë ÀÍÓ-òàé õèéäýã õóäàëäààíû òýíöýëèéí çºð¿¿
áàãàñàõ áîëîìæòîé ãýæ ñóäëàà÷èä ¿çýæ áàéíà.
ÀÍÓ-ûí õóâüä ñ¿¿ëèéí 6 æèëä ãàð÷ áàéãààã¿é äîîãóóð 1.9 õóâèéí ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòòýé ãàðñàí íü òóñ óëñàä ãàðñàí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí
èïîòåêèéí çýýëèéí àñóóäëààñ ¿¿äýëòýé 8 äóãààð ñàðä ¿¿ññýí çýýëèéí çàõ
çýýëèéí õÿìðàëòàé õîëáîîòîé þì. Ýíý ÿâäëààñ áîëæ Òºâ áàíê çýýëèéí õ¿¿ãýý
á¿òýí 1 íýãæýýð áóóëãàâ. ÀÍÓ-ûã äàãàí Àíãëè áîëîí Êàíàäûí òºâ áàíêóóä
çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëëàà. Àì. äîëëàðûí õÿìðàë õóâüöàà, áîíä áîëîí áóñàä
¿íýò öààñíû ¿íèéã óíàãàõàä íºëººëñºí áºãººä ñ¿¿ëèéí 10 æèëä àæèãëàãäààã¿é
ºíäºð ýðñäýëòýé æèë áîëæ ºíãºðºâ.
ÀÍÓ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåì ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí çàõ çýýë, çýýëëýãèéí

àñóóäëààñ áîëîí õÿìàð÷ áàéõ ¿åä Îéðõè Äîðíîäûí ãàçðûí òîñ îëáîðëîã÷

çàðèì îðîí ãàçðûí òîñíû ¿íèéã àì. äîëëàðààð çàðëàõàà áîëüñîí çýðýã íü
àì. äîëëàðûí õàíøèéã óíàõàä óëàì íºëººëºâ.
Ýð÷èì õ¿÷ áîëîí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý èõýýð íýìýãäñýí íü ÀÍÓ-ä ñ¿¿ëèéí
17 æèëä ãàð÷ áàéãààã¿é ºíäºð èíôëÿöèéã áèé áîëãîëîî. Õýðýãëýýíèé áàðààíû
¿íý 2007 îíä 4.1 õóâèàð ºññºí íü 2006 îíûõîîñ 1.6 íýãæýýð ºññºí áàéíà.
Àì. äîëëàðûí õàíø âàëþòûí ñàãñàí äàõü 6 âàëþòûí ýñðýã 10 ãàðóé õóâèàð
ñóëðàâ. Óã ñàãñàíä Àíãëèéí ôóíò ñòåðëèíã, ßïîíû èåí, Êàíàä äîëëàð, Øèíý
çåëàíä áîëîí Àâñòðàëûí äîëëàð, Åâðî îðäîã. Äîëëàðûí ýñðýã åâðî äàíãààðàà
12.5 õóâü ÷àíãàð÷ 11 ñàðä 1 åâðî 1.50 äîëëàðòàé òýíöýâ. Ìºí äîëëàðûí èåíòýé
õàðüöàõ õàíø 8 äóãààð ñàðä îãöîì óíàæ 36.4 òýðáóì äîëëàðòàé òýíöýõ èåíèé
ñîëèëöîî 1 ºäºðò õèéãäñýí íü 1998 îíîîñ õîéø ãàð÷ áàéãààã¿é ÿâäàë áîëîâ.
Åâðîïûí òºâ áàíêíààñ åâðîãîîð ã¿éëãýý õèéäýã 13 óëñûí õ¿ðýýíä èíôëÿöèéã

äàãàæ çýýëèéí õ¿¿ã ºñãºõã¿é áàéõ áîäëîãî ÿâóóëëàà. Åâðîãèéí á¿ñ íóòàãò 11
ñàðä èíôëÿöèéí ò¿âøèí 3 õóâü õ¿ðñýí íü èíôëÿöèéã 2 õóâèàñ äîîø áàðèõ
Åâðîïûí òºâ áàíêíû áîäëîãîîñ äàâæýý.
Çóðàã 1. Ñ¿¿ëèéí 5 æèëèéí àì äîëëàðûí áóñàä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíø
Õ¿ñíýãò 1. Äýëõèéí óëñóóäûí áîäëîãûí õ¿¿íèé õ¿ñíýãò
Õºãæèíã¿é îðíóóäûí Ãîë òºâ áàíêíóóäèéí õ¿¿
Òºâ áàíê Äàðààãèéí óóëçàëò Ñ¿¿ëèéí ººð÷ëºëò Áîäëîãûí õ¿¿

Êàíàäûí Òºâ Áàíê 3/4/2008 3/12/2007 4.25
Àíãëèéí Òºâ Áàíê 3/6/2008 12/6/2007 5.50
ßïîíû Òºâ Áàíê 2/14/2008 7/4/2006 0.50
Åâðîïûí Òºâ Áàíê 3/6/2008 6/6/2007 4.00
ÀÍÓ-ûí Òºâ Áàíê 3/18/2008 12/11/2007 4.25
Øâåéöàðèéí
3/13/2008 9/13/2007 2.75
¯íäýñíèé Áàíê
Àâñòðàëèéí Òºâ
3/4/2008 11/07/2007 6.75
Áàíê

Àçè Íîìõîí Äàëàé
Óëñ Îäîîãèéí áîäëîãûí õ¿¿ ªìíºõ ªºð÷ëºëò îðóóëñàí

Àâñòðàëè 6.75 6.50 11/7/2007
ÁÍÕÀÓ 7.47 7.29 12/20/2007
Ýíýòõýã 7.75 7.50 4/24/2007
ßïîí 0.25 0.07 7/14/2006
Ñîëîíãîñ 5.00 4.75 8/9/2007
Øèíý Çåëàíä 8.25 8.00 7/25/2007
Tàéâàí 3.38 3.25 12/20/2007
Åâðîï
ªºð÷ëºëò
Óëñ Îäîîãèéí áîäëîãûí õ¿¿ ªìíºõ
îðóóëñàí
Åâðîïûí Ìºíãºíèé
4.0 3.8 6/6/2007
Áîäëîãûí Õîðîî
Óíãàð 7.5 7.8 9/24/2007
Èñëàíä 13.8 13.3 11/12/2007
Íîðâåãè 5.3 5.0 12/12/2007
Ñëîâàê 4.3 4.5 4/24/2007
Øâåä 4.0 3.8 10/30/2007
Øâåéöàðè 2.8 2.5 9/13/2007
Àíãëè 5.5 5.8 12/6/2007
ªìíºä Àìåðèê
Óëñ Îäîîãèéí áîäëîãûí õ¿¿ ªìíºõ ªºð÷ëºëò îðóóëñàí

Áðàçèë 11.3 11.5 9/5/2007
4.3 Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë, á¿òýýìæ
Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû ìýäýýãýýð õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 2004 îíä

2.3 ñàÿ òºãðºã áàéñíàà æèë á¿ð íýìýãäñýýð 2007 îíä óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýëýýð
4.5 ñàÿ òºãðºãò õ¿ð÷ýý. Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéã òîîöîõäîî íýìýãäñýí
ºðòãèéã òóõàéí æèëèéí àæèëëàãñäûí äóíäàæ òîîíä õóâààæ òîäîðõîéëñîí
áàéíà.

Óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýðèéí 2007 îíû õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ áóñàä

ñàëáàðóóäòàé õàðüöóóëàõàä õàìãèéí ºíäºð áóþó óëñûí äóíäæààñ 6.4 äàõèí
èõ áàéíà. Ìºí ¿ë õºäëºõ, õºðºíãº, ò¿ðýýñ, áèçíåñèéí áóñàä ¿éë àæèëëàãàà,
òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîî, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë, áîëîâñðóóëàõ
¿éëäâýðèéí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ óëñûí äóíäæààñ õàðãàëçàí 4.9, 2.4, 1.7, 1.3
äàõèí ºíäºð ãàð÷ýý. Õàðèí õàìãèéí áàãà áóþó óëñûí äóíäæààñ 4.2 äàõèí áàãà
õºäºëìºðèéí á¿òýýìæòýé íü çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçðûí ñàëáàð áàéëàà.
Õ¿ñíýãò. 4.3. Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ (îíû ¿íýýð, ìÿí.òºãðºã)
2004 2005 2006 2007*
Óëñûí ò¿âøèíä 2 308.7 2 919.6 3 792.9 4 530.8
Õºäºº àæ àõóé, àí àãíóóð, îéí àæ àõóé 1 245.4 1 585.4 1 861.4 2 416.9

ãàçàð òàðèàëàí 1 467.4 1 358.7 2 739.5 3 091.3
ìàë àæ àõóé 1 222.2 1 571.8 1 742.1 2 316.6
Óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýð 11 294.6 16 745.5 27 319.9 29 099.2
Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð 2 310.9 3 153.7 4 424.0 5 906.4
Öàõèëãààí, äóëààíû ¿éëäâýðëýë, óñàí
3 106.1 3 389.6 3 502.6 3 766.6
õàíãàìæ
Áàðèëãà 1 558.9 1 551.5 1 460.5 1 754.5
Áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà, ãýð
2 755.9 3 010.2 3 462.3 4 012.1
àõóéí áàðààíû çàñâàð
Çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð 681.7 760.9 942.7 1 069.9
Òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîî 6 491.7 8 059.6 8 833.2 10 708.1
Ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éëãýý 5 750.3 6 279.3 6 479.9 7 621.0
¯ë õºäëºõ õºðºíãº, ò¿ðýýñ, áèçíåñèéí
19 154.7 21 752.0 24 105.5 22 292.1
áóñàä ¿éë àæèëëàãàà
Òºðèéí óäèðäëàãà, áàòëàí õàìãààëàõ,
1 284.7 1 446.0 2 529.8 3 686.9
àëáàí æóðìûí íèéãìèéí äààòãàë
Áîëîâñðîë 1 166.2 1 458.8 2 004.7 2 796.1
Ýð¿¿ë, ìýíä, íèéãìèéí õàëàìæ 890.3 982.0 1 383.5 2 042.8
Íèéãýì, áèå õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ áóñàä
769.1 963.3 1 481.3 2 136.1
¿éë÷èëãýý
*Óðüä÷èëñàí ã¿éöýòãýë Ýõ ñóðâàëæ: ¯ÑÕ
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä çîíõèëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëýã÷ ñàëáàðóóäûí õºäºëìºðèéí

á¿òýýìæèéã àâ÷ ¿çâýë, õºäºº àæ àõóé, àí àãíóóð, îéí àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëò
òàéëàíò îíä 15.8 õóâèàð ºññºí áàéõàä õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ íü 29.8
õóâü, óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýð 1.7 õóâèàð ºññºí áàéõàä òóñ ñàëáàðûí
õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 6.5 õóâü, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë 32.3 õóâèàð ºñºõºä
õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 33.5 õóâü, áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà, ãýð
àõóéí áàðààíû çàñâàðûí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë 15.4 õóâèàð íýìýãäýõýä
õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 15.9 õóâèàð, òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîîíû
¿éë÷èëãýý 18.6 õóâèàð ºðãºæèõºä õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ 21.2 õóâèàð òóñ
òóñ íýìýãäñýí áàéíà. Õàðèí ¿ë õºäëºõ õºðºíãº, ò¿ðýýñ, áèçíåñèéí ¿éë

àæèëëàãààíû ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýë 4.4 õóâèàð ºññºí áîëîâ÷ õºäºëìºðèéí

á¿òýýìæ 7.5 õóâèàð áàãàñ÷ýý.
Íýìýãäñýí ºðòãèéã çàâñðûí õýðýãëýý, õºäºëìºð /öàëèí/, ¿íäñýí õºðºíãèéí

ýëýãäëèéí íèéëáýðò õàðüöóóëæ òîîöñîí íèéò á¿òýýìæ íü 2002-2003 îíä
0.68 òºãðºã áàéñíàà 2004 îíä 0.78 òºãðºã, 2005 îíä 0.80 òºãðºã, 2006 îíä
0.83 áîëæ ºññºí áîëîâ÷ òàéëàíò îíä 0.78 áîëæ áóóðàâ. Íèéò á¿òýýìæèéí
õýìæýýãýýð óóë óóðõàé, îëáîðëîõ ¿éëäâýð /2.42 òºãðºã/, áººíèé áîëîí
æèæèãëýí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðààíû çàñâàð /2.39 òºãðºã/, õºäºº àæ àõóé,
àí àãíóóð, îéí àæ àõóéí /2.17 òºãðºã/ ñàëáàðóóä òýðã¿¿ëæ áàéíà. Õàðèí
áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð /0.5 òºãðºã/, öàõèëãààí äóëààíû ¿éëäâýðëýë, óñàí
õàíãàìæ /0.5 òºãðºã/, çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð /0.46 òºãðºã/, áàðèëãà
/0.28 òºãðºã/ çýðýã ñàëáàðóóäûí íèéò á¿òýýìæ áàãà áàéâ.
¯éëäâýðëýëèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ áîëîõ õºäºëìºð, êàïèòàëûí àøèãëàëòûí ¿ð

àøãèéã òîäîðõîéëäîã ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëñèéí á¿òýýìæ íü òàéëàíò îíä ºìíºõ
îíîîñ 0.17 òºãðºãººð áóóð÷ 3.53 òºãðºã áîëæýý. Ñàëáàðóóäààð àâ÷ ¿çâýë, ìàë
àæ àõóé /32.10 òºãðºã/, áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà, ãýð àõóéí áàðààíû
çàñâàð /12.19 òºãðºã/, ãàçàð òàðèàëàí /10.88 òºãðºã/, óóë óóðõàé, îëáîðëîõ
¿éëäâýðèéí /6.65 òºãðºã/ ñàëáàðóóä ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëñèéí á¿òýýìæýýð
òýðã¿¿ëæ áàéíà.
Àæèëã¿éäýë
Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àì 2007 îíû óðüä÷èëñàí ä¿íãýýð 2635.1 ìÿíãàä õ¿ð÷
ºìíºõ îíîîñ 1.6 õóâèàð ºñ÷ýý. 2007 îíû ýöñèéí áàéäëààð ýäãýýðýýñ 29.9
ìÿíãà íü àéìàã, íèéñëýëèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéí àëáàíä àæèë èäýâõòýé
ýðæ, õàéæ áàéãàà àæèëã¿é÷¿¿ä ãýæ á¿ðòã¿¿ëñýí íü ºíãºðñºí îíûõîîñ 3.0
ìÿíãàí õ¿íýýð áóþó 9.1 õóâèàð áóóðñàí áàéíà.
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ ÿâóóëñàí õÿíàëòûí ñóäàëãààíû óðüä÷èëñàí

ä¿íãýýð 2007 îíä 50 ìÿíãà îð÷èì àæëûí áàéð øèíýýð áèé áîëãîæýý.
Òàéëàíò îíä 55.4 ìÿíãàí õ¿í àæèëä çóó÷ëóóëæ îðñîí íü ºìíºõ îíîîñ 28.7
õóâü áóþó 12.4 ìÿíãàí õ¿íýýð ºññºí áàéíà. Àæèëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí 12.3
õóâü íü óëñûí ¿éëäâýðèéí ãàçàð, òºñºâò áàéãóóëëàãàä, 87.7 õóâü íü êîìïàíè,
áóñàä áàéãóóëëàãàä îðæýý.
Öàëèí
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû ìýäýýãýýð àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí

àæèëëàãñäûí ñàðûí äóíäàæ öàëèí 2007 îíû ýöýñò 205.9 ìÿíãàí òºãðºãò
õ¿ð÷, ºìíºõ îíûõîîñ 49.5 õóâèàð ºñ÷ýý.
Ñàðûí äóíäàæ öàëèíã ñàëáàðààð àâ÷ ¿çâýë, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí ¿éë

àæèëëàãààíû ñàëáàðò 412.2 ìÿíãàí òºãðºã, òºðèéí óäèðäëàãà, áàòëàí
õàìãààëàõ, àëáàí æóðìûí íèéãìèéí äààòãàëûí ñàëáàðò 258.0 ìÿíãàí òºãðºã,
óóë óóðõàé, îëáîðëîõ àæ ¿éëäâýðò 238.7 ìÿíãàí òºãðºã, áîëîâñðîëûí ñàëáàðò
219.6 ìÿíãàí òºãðºã, ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàëáàðò 206.7 ìÿíãàí
òºãðºã áàéãàà íü óëñûí äóíäàæ öàëèíãààñ ºíäºð þì. Õàðèí áóñàä ñàëáàðò
àæèëëàãñäûí öàëèí óëñûí äóíäæààñ äîîãóóð áàéíà.

Çóðàã 4.1.
Èíôëÿöè
(ñàðûí
ººð÷ëºëò)
Çóðàã 4.2.
Äóíäàæ
öàëèí
Ýõ ñóðâàëæ: ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî
Çóðàã 4.3.
Õºäºëìºðèéí
á¿òýýìæ,
äóíäàæ
öàëèíãèéí
ºñºëò

Äóíäàæ öàëèíãèéí ºñºëò 2003 îíä õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí ºñºëòººñ 3.4

íýãæýýð äàâóó áàéñàí áîë 2004-2005 îíóóäàä õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí
ºñºëò äóíäàæ öàëèíãààñ 28.6 áîëîí 13.2 íýãæýýð òóñ òóñ èë¿¿ áîëîâ. 2006-
2007 îíóóäàä äóíäàæ öàëèíãèéí ºñºëò õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí ºñºëòººñ
0.7 áîëîí 30.1 íýãæýýð äàâæýý.
4.4 Çàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿

Ìîíãîë óëñûí íýãäñýí òºñâèéí îðëîãî 1851.2 òýðáóì òºãðºã (ÄÍÁ-èé 40.6
õóâü), çàðëàãà 1749.2 òýðáóì òºãðºã (ÄÍÁ-èé 38.4 õóâü) áîëæ, íèéò òýíöýë
102.0 òýðáóì òºãðºã (ÄÍÁ-èé 2.2 õóâü) áîëîí óðñãàë òýíöýë 482.2 òýðáóì
òºãðºãèéí (ÄÍÁ-èé 10.6 õóâü) àøèãòàé ãàð÷ýý.
Õ¿ñíýãò 4.4. 2007 îíû óëñûí íýãäñýí òºñâèéí ã¿éöýòãýë ( òýðáóì òºãðºãººð)
  2006 îí   2007 îí   Õóâü
Ã¿éöýòãýë Õóâèéí Òºëºâëºëò Ã¿éöýòãýë Æèí 2007/2006 Òºëºâëºãººíèé

 
æèí /ã¿éö./ áèåëýëò
Íèéò îðëîãî áà òóñëàìæ 1360.41 100 1703.98 1851.19 100 136.08 108.64
Óðñãàë îðëîãî 1354.10 99.54 1698.08 1843.67 99.59 136.15 108.57

Òàòâàðûí îðëîãî 1128.14 83.31 1348.15 1500.72 81.40 133.03 111.32
Îðëîãûí àëáàí òàòâàð 476.83 35.21 574.03 647.84 43.17 135.86 112.86
Íèéãìèéí äààòãàëûí
111.93 8.27 139.60 158.44 10.56 141.55 113.50
øèìòãýë, õóðààìæ
ªì÷èéí òàòâàð 6.91 0.51 7.76 8.13 0.54 117.70 104.79
Äîòîîäûí áàðàà,
352.72 26.05 351.25 409.96 27.32 116.23 116.72
¿éë÷èëãýýíèé òàòâàð
Ãàäààä õóäàëäààíû îðëîãî 72.07 5.32 94.14 102.48 6.83 142.19 108.86
Áóñàä òàòâàð 107.67 7.95 181.37 173.86 11.58 161.47 95.86
Òàòâàðûí áóñ îðëîãî 225.96 16.69 349.93 342.95 18.60 151.78 98.00
Õºðºíãèéí îðëîãî 1.63 0.12 1.80 2.51 0.14 154.53 139.62
Òóñëàìæèéí îðëîãî 4.69 0.35 4.10 5.01 0.27 106.89 122.14
Íèéò çàðëàãà áà öýâýð çýýë 1237.01 100 1815.88 1749.17 100 141.40 96.33
Óðñãàë çàðäàë 982.35 79.41 1381.53 1361.46 77.83 138.59 98.55

Áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé
692.49 70.49 667.41 663.53 48.74 95.82 99.42
çàðäàë
Çýýëèéí ¿éë÷èëãýýíèé
18.08 1.84 24.04 18.32 1.35 101.32 76.22
òºëáºð
Òàòààñ áà óðñãàë øèëæ¿¿ëýã 271.78 27.67 690.08 679.62 49.92 250.06 98.48
Õºðºíãèéí çàðäàë 175.67 14.20 331.92 286.98 16.41 163.36 86.46
Ýðãýæ òºëºãäºõ öýâýð çýýë 78.99 6.39 102.44 100.73 5.76 127.52 98.33
Óðñãàë òýíöýë 371.75 316.56 482.21 129.71 152.33
Íèéò òýíöýë 123.40 -111.90 102.02 82.67 -91.17
Àëäàãäëûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí ýõ
-73.26 111.90 192.51 -262.78 172.04
¿¿ñâýð
Ãàäààä, öýâýð 89.98 56.28 45.25 50.28 80.39
Äîòîîä, öýâýð -163.24   55.62 147.27   -90.22 264.78

Òºñâèéí îðëîãî
Òºñâèéí íèéò îðëîãî áà òóñëàìæèéí ä¿í òºëºâëºñºí õýìæýýíýýñ 147.2

òýðáóì òºãðºã áóþó 8.6 õóâü, ºìíºõ îíû ìºí ¿åèéíõýýñ 490.8 òýðáóì òºãðºã
áóþó 36.1 õóâèàð ºñ÷ 1851.2 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ýý.
Òºñâèéí íèéò îðëîãûí 99.6 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí óðñãàë îðëîãî 2006 îíûõîîñ
489.6 òýðáóì òºãðºã áóþó 36.1 õóâèàð ºñ÷, íèéò îðëîãî áà òóñëàìæèéí
ä¿íãèéí ºñºëòèéã òîäîðõîéëæýý. Óðñãàë îðëîãûí 81.4 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí
òàòâàðûí îðëîãî 372.6 òýðáóì òºãðºã áóþó 33.0 õóâèàð íýìýãäæýý. Îðëîãûí
àëáàí òàòâàð (òàòâàðûí îðëîãûí 43.2 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí) æèëèéí õóãàöààíä
171.0 òýðáóì òºãðºã áóþó 35.8 õóâü, äîòîîäûí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé òàòâàðûí
îðëîãî (òàòâàðûí îðëîãûí 27.3 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí) 57.2 òýðáóì òºãðºã áóþó 16.2
õóâü, íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë áà õóðààìæèéí îðëîãî (òàòâàðûí îðëîãûí
10.5 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí) 46.5 òýðáóì òºãðºã áóþó 41.5 õóâèàð ºññºí áàéíà.
Îðëîãûí àëáàí òàòâàðààð òºñºâò îðñîí îðëîãî 35.8 õóâèàð íýìýãäñýí íü

çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòèéí àëáàí òàòâàðààð 353.7 òýðáóì òºãðºã
òºñºâò òºâëºðñíèé 90.3 õóâü áóþó 319.5 òýðáóì òºãðºã íü Ýðäýíýò Ó¯Ãàçðààñ
òºëºãäñºí çýñèéí ¿íèéí ºñºëòèéí òàòâàðûí îðëîãî áàéíà.
Äîòîîäûí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé òàòâàðûí îðëîãûí 64.2 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí

íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí îðëîãî 21.9 òýðáóì òºãðºã áóþó 9.1 õóâü,
îíöãîé àëáàí òàòâàðûí îðëîãî (äîòîîäûí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé òàòâàðûí
îðëîãûí 28.4 õóâü) 33.6 òýðáóì òºãðºã áóþó 33.6 õóâèàð íýìýãäæýý. Òàéëàíò
îíä äîòîîäûí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë íýìýãäñýí íü íýìýãäñýí
ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí îðëîãî ºñºõºä õ¿ðãýâ. Ìºí îíöãîé àëáàí òàòâàðûí
îðëîãûí èõýíõ õóâèéã á¿ðä¿¿ëäýã äîòîîäûí àðõèíû îíöãîé àëáàí òàòâàð 42.0
õóâü, ñóóäëûí ìàøèíû îíöãîé àëáàí òàòâàð 48.9 õóâü, àâòîáåíçèí, äèçåëèéí
ò¿ëøíèé îíöãîé àëáàí òàòâàð 11.8 õóâèàð òóñ òóñ ºññºí íü îíöãîé àëáàí
òàòâàðûí íèéò îðëîãûã íýìýãä¿¿ëæýý.
Ãàäààä õóäàëäààíû îðëîãî 30.4 òýðáóì òºãðºã áóþó 42.2 õóâèàð ºñ÷ 102.5
òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí íü èìïîðòûí áàðààíû ãààëèéí àëáàí òàòâàðûí îðëîãî
(ãàäààä õóäàëäààíû îðëîãûí 94.0 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí) 31.0 òýðáóì òºãðºã áóþó
47.5 õóâèàð íýìýãäñýí íü ãîëëîõ íºëººã ¿ç¿¿ëæýý. Áóñàä òàòâàðûí îðëîãîä
àøèãò ìàëòìàëûí íººö àøèãëàñíû òºëáºð (61.0 õóâèéí æèíòýé) 61.9 òýðáóì
òºãðºã áóþó 139.6 õóâèàð ºñ÷ýý.
Òºñâèéí çàðëàãà
Òàéëàíò îíä òºñâèéí íèéò çàðëàãà áà öýâýð çýýëèéí ä¿í ºìíºõ îíûõîîñ
512.1 òýðáóì òºãðºã áóþó 41.4 õóâèàð ºñ÷, òºëºâëºñºí õýìæýýíýýñ 66.7
òýðáóì òºãðºã áóþó 3.7 õóâèàð áàãà áàéíà.
Óðñãàë çàðäàë æèëèéí õóãàöààíä 379.1 òýðáóì òºãðºã áóþó 38.6 õóâü,
õºðºíãèéí çàðäàë 111.3 òýðáóì òºãðºã áóþó 63.3 õóâü, ýðãýæ òºëºãäºõ öýâýð
çýýë 21.7 òýðáóì òºãðºã áóþó 27.5 õóâèàð òóñ òóñ ºñ÷ýý.

Óðñãàë çàðäëûã á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã òóñ á¿ðýýð íü àâ÷ ¿çâýë, áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé
çàðäàë (48.7 õóâü) 2006 îíû ã¿éöýòãýëòýé õàðüöóóëñíààð 28.9 òýðáóì
òºãðºã áóþó 4.2 õóâèàð áóóðñàí áîë òàòààñ áà øèëæ¿¿ëýã (49.9 õóâü) 407.8
òýðáóì òºãðºã áóþó 150.0 õóâü, çýýëèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºð (1.3 õóâü) 0.2
òýðáóì òºãðºã áóþó 1.3 õóâèàð òóñ òóñ íýìýãäæýý. Ìºí öàëèí õºëñ (áàðàà
¿éë÷èëãýýíèé çàðäëûí 44.1 õóâü) ºìíºõ îíûõîîñ 95.8 òýðáóì òºãðºã áóþó
48.7 õóâèàð íýìýãäæýý.
Óðñãàë çàðäëûí 49.9 õóâèéã ýçýëäýã òàòààñ áà øèëæ¿¿ëãèéí ºñºëòºíä áóñàä

óðñãàë øèëæ¿¿ëýã 124.8 òýðáóì òºãðºã áóþó 49.7 õóâèàð íýìýãäñýí íü ãîëëîí
íºëººëæýý. Áóñàä óðñãàë øèëæ¿¿ëýãò íèéãìèéí äààòãàëûí çàðäàë 81.8 òýðáóì
òºãðºã áóþó 47.3 õóâü áîëîí õàëàìæèéí ñàíãèéí çàðäàë 39.9 òýðáóì òºãðºã
áóþó 53.4 õóâèàð ºññºí áàéíà. Ýíýõ¿¿ ºñºëò íü Çàñãèéí ãàçðààñ öàëèí õºëñ
áîëîí íèéãìèéí õàëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé íºõºí îëãîâðûã íýìýãä¿¿ëñýíòýé
õîëáîîòîé.
Îðîí íóòãèéí òºñºâ
2007 îíä îðîí íóòãèéí òºñâèéí íèéò îðëîãî 149.4 òýðáóì òºãðºã, íèéò
çàðäàë 145.3 òýðáóì òºãðºã áîëæ, òºñâèéí àøèã 4.1 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ýý.
4.5 Õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õºãæèë

Ìîíãîëûí Õºðºíãèéí Áèðæ (ÌÕÁ)-èéí ¿íýò öààñíû 253 óäààãèéí àðèëæàà
òàéëàíò îíä ÿâàãäàæ 307 êîìïàíèéí 116.1 ñàÿ øèðõýã õóâüöàà, 542.8 ìÿíãàí
øèðõýã áîíä àðèëæèãäàæ, íèéò 102.4 òýðáóì òºãðºãèéí ã¿éëãýý õèéãäñýí
áàéíà. Íèéò ã¿éëãýýíèé ¿íèéí ä¿íãèéí 60.6 õóâü áóþó 62.1 òýðáóì òºãðºãèéã
õóâüöààíû àðèëæààíû ã¿éëãýý, 38.6 õóâü áóþó 39.6 òýðáóì òºãðºãèéã Çàñãèéí
ãàçðûí áîíä, 0.83 õóâü áóþó 0.8 òýðáóì òºãðºãèéã êîìïàíèéí áîíäûí
àðèëæàà òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
Àðèëæààíû õýìæýýã ºìíºõ îíû ä¿íòýé õàðüöóóëàõàä õóâüöààíû àðèëæààíû

¿íèéí ä¿í 39.2 òýðáóì òºãðºã áóþó 4.1 äàõèí, Çàñãèéí ãàçðûí áîíäûí
àðèëæààíû ä¿í 4.7 òýðáóì òºãðºã áóþó 2 äàõèí, êîìïàíèéí áîíäûí
àðèëæààíèé ä¿í 0.8 òýðáóì òºãðºã áóþó 1.8 äàõèí ºñ÷ýý. 2007 îíä ÌÕÁ
80 òýðáóì òºãðºãèéí àðèëæàà õèéõ çîðèëò òàâüæ àæèëëàñàí áºãººä õî¸ð îí
ñîëèãäîõ ºäð¿¿äýä ÌÕÁ-èéí ¿íýò öààñíû àðèëæààíû íèéò ä¿í 102 òýðáóì
òºãðºã äàâëàà.
Yíýò öààñ ãàðãàõ çàìààð õºðºíãº îðóóëàëò òàòàõ ñîíèðõîëòîé àæ àõóéí íýãæ
íýìýãäýæ, øèíýýð áîëîí íýìæ ¿íýò öààñ ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãàà èäýâõæñýí,
õóâüöààò êîìïàíèóäûí ¿íýò öààñíû õàíø ºññºí íü çàõ çýýëèéí ¿íýëãýý
ºñºõºä ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëæýý. Íýýëòòýé õóâüöààò êîìïàíè áîëîõîîð Îëëîî,
Õàé Áè Îéë, Òóóë ñîíãèíî óñíû íººö êîìïàíèóä øèíýýð á¿ðòã¿¿ëæ õóâüöàà
ãàðãàñíààñ ¿íýò öààñíû àíõäàã÷ çàõ çýýëä àìæèëòòàé àðèëæèãäëàà. Õºðºíãèéí
çàõ çýýëä øèíýýð ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõààð Áàòñ, Ãëîáàë àññåò,
Ñè Ñè Ïè, Ôðîíòèåð, Áëþìñá¿ðè ñåêüþðèòèñ çýðýã 5 êîìïàíè ýðõ àâñíààð,
ÌÕÁ-èéí ãèø¿¿í, áðîêåð äèëåðèéí êîìïàíèéí òîî 30-ä õ¿ðýâ. Òàéëàíò îíä
30 ÕÊ õóâüöàà ýçýìøèã÷èääýý 7.4 òýðáóì òºãðºãèéí íîãäîë àøèã õóâààðèëààä

Çóðàã 4.4.
Òºñâèéí
àøèã,
àëäàãäàë
(ÄÍÁ-ä ýçëýõ
õóâèàð)
Çóðàã 4.5.
Íèéò îðëîãî
áà òóñëàìæ
Çóðàã 4.6
Íèéò çàðäàë áà
öýâýð çýýë

áàéíà. Óðüä÷èëñàí ä¿íãýýð ÌÕÁ 718.9 ñàÿ òºãðºãèéí îðëîãî îëæ, 281.9 ñàÿ
òºãðºãèéí çàðäàë ãàðãàí, 358.1 ñàÿ òºãðºãèéí àøèãòàé àæèëëàæýý.
Õ¿ñíýãò 4.5. Àðèëæààíû ã¿éëãýýíèé ä¿í,ñàÿ òºãðºãººð
Àðèëæààíû ¿íèéí ä¿í ªºð÷ëºëò

2006 îíä 2007 îíä ¯íèéí ä¿íãýýð Õóâèàð
ÇÃ-ûí áîíä 4,461.5 39,599.3 35,137.8 787.6
Êîìïàíèéí áîíä 960.9 849.9 -111 -11.6
Õóâüöàà 12,604.3 62,126.8 49,522.5 392.9
ÒÎÏ-20 ¿íèéí èíäåêñèéí ¿ç¿¿ëýëò ºìíºõ îíû ñ¿¿ëèéí ºäºð 2030.81 áàéñàí
áîë ýíý îíû ñ¿¿ëýýð 10256.13, òàéëàíò õóãàöààíû äýýä ¿ç¿¿ëýëò 13676.95
áàéíà. ÒÎÏ-20 ¿íèéí èíäåêñèéí äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëò ºìíºõ îíû äóíäæààñ
5217.7 íýãæýýð áóþó 4 äàõèí ºñºâ. Ýíý ºñºëòºíä Ìàõèìïåêñ, Øàðûí ãîë,
ÌÖÕ, Òàâàí òîëãîé, Øèâýý îâîî, ÁèÄèÑåê çýðýã ÕÊ-óóäûí ¿íýò öààñíû
õàíøèéí ºñºëò ãîëëîí íºëººëæýý.
Áîíäûí àðèëæàà
Óëñûí Èõ Õóðëààñ 2007 îíä 40000 àéëûí îðîí ñóóö õºòºëáºðèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð 60 òýðáóì òºãðºãèéí áîíä ãàðãàõ çºâøººðëèéã Çàñãèéí ãàçàðò
îëãîñíû äàãóó óã áîíäûã àðèëæèõ òîäîðõîé õóâààðèéã ãàðãàæ ÌÕÁ-ýýð
òîãòìîë àðèëæèâ. Çàñãèéí ãàçðûí áîíäûí àðèëæàà 10 óäàà ÿâàãäàæ 91, 182,
273 õîíîãèéí 408.6 ìÿíãàí øèðõýã 4.5 òýðáóì òºãðºãèéí áîíä àðèëæèãäñàí
áàéíà. Òàéëàíò îíä àðèëæñàí Çàñãèéí ãàçðûí áîíäûí 27 õóâèéã Àíîä áàíê,
24.8 õóâèéã Ãîëîìò áàíê, 21.7 õóâèéã ÕÀÀÍ áàíê, 21.2 õóâèéã ÕÕÁ, 4.9 õóâèéã
Ìîíãîë øóóäàí áàíê, 0.2 õóâèéã Êàïèòðîí áàíê õóäàëäàí àâñàí áàéíà.
Êîìïàíèéí áîíäûí àðèëæàà 2007 îíä 55 óäàà ÿâàãäàæ, 134.2 ìÿíãàí øèðõýã
áîíä àðèëæèãäàí 850 ñàÿ òºãðºãèéí ã¿éëãýý õèéãäñýí áàéíà.
Õóâüöààíû àðèëæàà
Õóâüöààíû àðèëæààíû ºäðèéí äóíäàæ íü õóâüöààíû òîî øèðõãýýð 458.9

ìÿíãà, ¿íèéí ä¿íãýýð 245.6 ñàÿ òºãðºã áîëæ áàéíà. Íýãæ õóâüöààíû
àðèëæààíû æèãíýñýí äóíäàæ õàíø 535 òºãðºã áàéãàà íü ºìíºõ îíû äóíäæààñ
366 òºãðºã áóþó 3.2 äàõèí ºññºí áàéíà. Îëîí íèéòýä õóâüöàà íü àðèëæèãäàæ
áóé 360 ãàðóé êîìïàíèéí íèéò çàõ çýýëèéí ¿íýëãýý ºìíºõ îíû ýöýñò 131.9
òýðáóì òºãðºã áàéñàí áîë ýíý îíû ýöýñò 717.6 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷, 585.7 òýðáóì
òºãðºãººð ºñ÷ýý. Õàìãèéí ºíäºð çàõ çýýëèéí ¿íýëãýýòýé êîìïàíèä ÌÖÕ ÕÊ
/129.6 òýðáóì/, Áàãàíóóð ÕÊ /92.3 òýðáóì/, Ãîâü ÕÊ /13.3 òýðáóì/, Íåôòü ÕÊ
/52.4 òýðáóì/, Øèâýý îâîî ÕÊ /52.3 òýðáóì/ çýðýã êîìïàíèóä îðæ áàéíà.
Òàéëàíò õóãàöààíä òîî øèðõãýýð èäýâõòýé àðèëæèãäñàí ¿íýò öààñàíä Òóóë

ñîíãèíî óñíû íººö /13.7 ñàÿ øèðõýã/, Îëëîî /2.7 ñàÿ øèðõýã/, Æåíêî òóð
áþðî /2.2 ñàÿ øèðõýã/, Ìîíãîë Øèëòãýýí /0.5 ñàÿ øèðõýã/ ÓÁ Á¯Ê /0.3 ñàÿ
øèðõýã/, Ìîíèíæáàð /0.1 ñàÿ øèðõýã/ ÕÊ-óóäûí ¿íýò öààñíóóä îðæ áàéíà.
Õàðèí àðèëæèãäñàí ¿íèéí ä¿íãýýð Òóóë ñîíãèíî óñíû íººö /13.7 òýðáóì
òºãðºã/, Îëëîî /678.6 ñàÿ òºãðºã/, Ìîíãîë Øèëòãýýí /655.5 ñàÿ òºãðºã/,

Æåíêî òóð áþðî /393.6 ñàÿ òºãðºã/ ÓÁ Á¯Ê /316.9 ñàÿ òºãðºã/, ÍÅÔÒÜ ÈÊ
/144.6 ñàÿ òºãðºã/ ÕÊ-óóäûí ¿íýò öààñ èäýâõòýé àðèëæèãäæýý.
Á¿ðòãýëòýé 384 ÕÊ-ààñ 307 òàéëàíò õóãàöààíä êîìïàíèéí ¿íýò öààñ

àðèëæèãäàæ 77 êîìïàíèéí ¿íýò öààñ îãò àðèëæèãäààã¿é áàéíà. ¯íýò öààñ
íü àðèëæèãäñàí êîìïàíèóäààñ 262 êîìïàíèéí ¿íýò öààñ ºñ÷, 26 êîìïàíèéí
¿íýò öààñíû õàíø áóóð÷, 19 êîìïàíèéí ¿íýò öààñíû õàíø òîãòìîë áàéâ.
Íèéò 116.1 ñàÿ øèðõýã õóâüöàà àðèëæèãäàæ 62 òýðáóì òºãðºãèéí ã¿éëãýý

õèéñíýýñ àíõäàã÷ çàõ çýýë äýýð 42 ñàÿ øèðõýã õóâüöààã 32 òýðáóì òºãðºãººð,
õî¸ðäîã÷ çàõ çýýë äýýð 73.9 ñàÿ øèðõýã õóâüöààã 30 òýðáóì òºãðºãººð òóñ òóñ
àðèëæëàà. Íèéò õèéãäñýí ã¿éëãýýíèé ¿íèéí ä¿íä àíõäàã÷ çàõ çýýëèéí àðèëæàà
51.7 õóâèéã, õî¸ðäîã÷ çàõ çýýëèéí àðèëæàà 48.3 õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
4.6. Òºëáºðèéí òýíöýë
Òºëáºðèéí òýíöëèéí óðñãàë äàíñ 2007 îíä óðüä÷èëñàí áàéäëààð 75.8 ñàÿ
àì. äîëëàðûí, õºðºíãº áà ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ 176.0 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé
ãàðñíààð íèéò òºëáºðèéí òýíöýë 288.0 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé ãàðëàà.
Óðñãàë äàíñíû õºäºëãººí

Òàéëàíò îíä ãàäààä õóäàëäààíû òýíöýë 11.3 ñàÿ àì. äîëëàðûí, ¿éë÷èëãýý
45.7 ñàÿ àì.äîëëàðûí, öýâýð îðëîãûí õýìæýý 79.5 ñàÿ àì. äîëëàðûí òóñ
òóñ àëäàãäàëòàé ãàðñàí õýäèé ÷ óðñãàë øèëæ¿¿ëýã 212.3 ñàÿ àì.äîëëàðûí
àøèãòàé ãàðñíààñ óðñãàë äàíñ 75.8 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé ãàðëàà.
Óðñãàë äàíñíû äèíàìèê ººð÷ëºëòººñ ¿çýõýä óðñãàë äàíñ 2004-2006 îíóóäûí

1-2 äóãààð óëèðàëä ñºðºã, 3-4 ä¿ãýýð óëèðàëä ýåðýã áàéíà.
Ãàäààä õóäàëäàà
Òºëáºðèéí òýíöýë äýõ ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëò 2007 îíä ºìíºõ îíûõîîñ
34.9 õóâèàð íýìýãäýæ, 3916.1 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ðëýý.
Õ¿ñíýãò 4.6. Õóäàëäààíû òýíöýë (ñàÿ àì. äîëëàð)
Æèëèéí ººð÷ëºëò
¯ç¿¿ëýëò 2006 îí 2007 îí
ìºíãºí ä¿í õóâèàð
Ýêñïîðò 1545.2 1952.4 407.2 26.4
Èìïîðò 1356.7 1963.7 607.0 44.7
Õóäàëäààíû ýðãýëò 2901.9 3916.1 1014.2 34.9
Õóäàëäààíû òýíöýë 188.5 -11.3 -199.8 -106.0

Òºëáºðèéí òýíöëèéí àðãà÷ëàëààð6 òîîöñîí ìàíàé óëñûí íèéò èìïîðò7 2006

îíòîé õàðüöóóëàõàä 44.7 õóâèàð íýìýãäýí 1963.7 ñàÿ àì.äîëëàð, ýêñïîðòûí
õýìæýý8 26.4 õóâèàð íýìýãäýí 1952.4 ñàÿ àì.äîëëàðò òóñ òóñ õ¿ð÷, ãàäààä
õóäàëäààíû òýíöýë 11.3 ñàÿ àì.äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãàðëàà. Ãàäààä
õóäàëäààíû òýíöýë èéíõ¿¿ àëäàãäàëòàé ãàðñàí íü èìïîðòûí õóðäàöòàé
ºñºëòòýé õîëáîîòîé áàéâ.
Ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí ñòàòèñòèêèéí ìýäýýãýýð âàëþòûí òºëáºðòýé ãàäààä

õóäàëäààíû ýðãýëò 2007 îíä 3615.8 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ 2006 îíûõîîñ 35.6
õóâü áóþó 949.1 ñàÿ àì. äîëëàðààð ºñ÷ýý. ¯¿íä íèéò ýêñïîðò 2006 îíòîé
õàðüöóóëàõàä 28.4 õóâèàð ºñ÷ 1858.2 ñàÿ àì. äîëëàð, íèéò èìïîðò 44.1 õóâèàð
ºñ÷ 1757.6 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ýý. Âàëþòûí òºëáºðòýé ãàäààä õóäàëäààíû
òýíöëèéí àøèã ºìíºõ îíûõîîñ 126.9 ñàÿ àì. äîëëàð áóþó 55.8 õóâèàð áóóð÷
100.6 ñàÿ àì. äîëëàð áîëîâ.
Õ¿ñíýãò 4.7. Âàëþòûí òºëáºðòýé ãàäààä õóäàëäàà (ñàÿ àì. äîëëàðààð)
ªºð÷ëºëò
2004 2005 2006 2007
ìºíãºí ä¿í õóâèàð
Ýêñïîðò 734.1 962.7 1,447.1 1,858.2 411.1 28.4
Èìïîðò 721.3 882.0 1,219.6 1,757.6 538.0 44.1
Õóäàëäààíû ýðãýëò 1,455.4 1,844.7 2,666.7 3,615.8 949.1 35.6
Õóäàëäààíû òýíöýë 12.8 80.6 227.5 100.6 126.9 -55.8
Ýõ ñóðâàëæ: Ãààëèéí åðºíõèé ãàçàð
Ìàíàé óëñûí ýêñïîðòîëñîí àëòíû õýìæýý Òàéëàíò îíä 2006 îíûõîîñ 24.7
õóâèàð áóóð÷ 11.6 òîíí áîëæýý. Ýêñïîðòîëñîí àëòíû õýìæýý áóóðñàí òóë
àëòíû ýêñïîðòîîñ îëîõ âàëþòûí îðëîãî ºìíºõ îíûõîîñ 13.0 õóâèàð áàãàñ÷
234.9 ñàÿ àì. äîëëàð áîëæýý. Àëòíû ýêñïîðò ìºíãºí ä¿íãýýð íèéò âàëþòûí
òºëáºðòýé ýêñïîðòûí îðëîãûí 12.6 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí áàéíà.
Ìàíàé íýã òîíí çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðòûí ¿íý 2006 îíòîé õàðüöóóëàõàä
26.0 õóâèàð ºñ÷ äóíäæààð 1335.2 àì. äîëëàðò õ¿ð÷ýý. 2007 îíä ìàíàé óëñûí
ýêñïîðòîëñîí çýñèéí áàÿæìàëûí õýìæýý ºìíºõ îíûõîîñ 1.4 õóâèàð ºñ÷ 607.8
ìÿíãàí òîíí, ýêñïîðòûí îðëîãî íü 811.5 ñàÿ àì. äîëëàð áîëæýý. Çýñèéí
ýêñïîðò âàëþòûí òºëáºðòýé ýêñïîðòûí îðëîãûí 43.7 õóâèéã á¿ðä¿¿ëñýí
áàéíà.
6
ОУВС-гийн төлбөрийн тэнцэл тооцох аргачлал
7
Төлбөрийн тэнцлийн шинэчилсэн аргачлалын дагуу Гаалийн ерөнхий газраас авсан импортын үнийн дүнг С.И.Ф нөхцөлөөс
Ф.О.Б нөхцөлд шилжүүлж итгэлцүүрийг 11.0 хувиар тооцов. Үүнээс 10 хувь нь тээврийн үйлчилгээ, үлдсэн 1 хувь нь
даатгалын үйлчилгээний зардалд ордог болно.
8
Гаалийн ерөнхий газрын экспортын үнийн дүн дээр татваргүй барааны орлого нэмэгдсэн болно.

Çóðàã 4.7.
Óðñãàë
äàíñíû á¿òýö
Çóðàã 4.8.
Óðñãàë äàíñ
(ñàÿ àì.
äîëëàðààð)
Çóðàã 4.9.
Õóäàëäààíû
òýíöýë

Õ¿ñíýãò 4.8. Àëò, çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðò, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò
  ªºð÷ëºëò
2004 2005 2006 2007
  àì. äîë. õóâèàð
Àëòíû ýêñïîðò 243.2 331.4 270.1 234.9 -35.2 -13.0
Çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðò 284.3 326.2 635.4 811.5 176.1 27.7
Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò 206.1 292.4 410.1 559.5 149.5 36.5
Áèåò õýìæýýãýýð (òîííîîð)
Àëòíû ýêñïîðò (òîííîîð) 19.3 23.8 15.4 11.6 -3.8 -24.7
Çýñèéí áàÿæìàëûí ýêñïîðò
562.6 587.1 599.5 607.8 8.2 1.4
(ìÿíãàí òîíí)
Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðò
562.2 549.5 637.3 793.6 156.3 24.5
(ìÿíãàí òîíí)
Ýõ ñóðâàëæ: Ãààëèéí åðºíõèé ãàçàð
Ìîíãîë óëñ 2007 îíä íèéòäýý 4577.5 òîíí íîîëóóð, 264.3 ìÿíãàí øèðõýã
íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿í ýêñïîðòîëæ 192.0 ñàÿ àì. äîëëàðûí îðëîãî îëæýý.
Íîîëóóð, íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûí îðëîãî 2006 îíûõîîñ 16.2
õóâèàð ºñ÷ òàéëàíò îíû âàëþòûí òºëáºðòýé ýêñïîðòûí îðëîãûí 10.3 õóâèéã
á¿ðä¿¿ëæýý.
Òàéëàíò îíä àëò, çýñèéí áàÿæìàë, íîîëóóð, íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé

ýêñïîðò íèéò âàëþòûí òºëáºðòýé ýêñïîðòûí 66.6 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í èìïîðòûí õýìæýý 2007 îíä ºìíºõ îíûõîîñ 24.5 õóâü áóþó
156.3 ìÿíãàí òîííîîð ºñ÷ 793.6 ìÿíãàí òîííä õ¿ð÷ýý. Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé
èìïîðò âàëþòûí òºëáºðòýé èìïîðòûí 31.8 õóâèéã á¿ðä¿¿ëýâ.
Ãàäààä õóäàëäààíû íºõöºë

Ìàíàé óëñûí íèéò èìïîðòûí ¿íèéí èíäåêñ 2007 îíä ºìíºõ îíûõîîñ 11.1
íýãæýýð áóóð÷ 190.3 áîëñîí õýäèé ÷ ýêñïîðòûí ¿íèéí èíäåêñ 56.8 íýãæýýð
ºñ÷ 283.8 áîëæ ãàäààä õóäàëäààíû åðºíõèé èíäåêñ 36.4 íýãæýýð ñàéæèð÷
149.1 ãàðàâ.
Òàéëàíò îíä öàãààí áóäàà /4.8 õóâü/, óëààíáóóäàéí äýýä ãóðèë /28.1 õóâü/,
òàëõ àìòëàã ç¿éëñ /8.9 õóâü/, àâòîáåíçèí /9.3–10.1 õóâü/, äèçåëü /5.9 õóâü/,
îíãîöíû ò¿ëø /6.8 õóâü/ çýðýã èìïîðòûí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí ¿íý
ºìíºõ îíûõîîñ, íýìýãäñýí õýäèé ÷ ìàøèíû ýä àíãè /8.1 õóâü/, ìîòîöèêëü
/21.4 õóâü/, íèéëýã ìÿíäñàí äàâóó /12.0 õóâü/, øèíãýí ç¿éëñèéí íàñîñ /83.2
õóâü/, òåëåôîí, óòàñíû àïïàðàòóóä /63.3 õóâü/, ãàí á¿òýýãäýõ¿¿í /30.3 õóâü/
çýðýã èìïîðòûí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý áóóðñàí òóë èìïîðòûí ¿íèéí
èíäåêñ 11.1 íýãæýýð áóóð÷ýý.
Ìàëûí ºëºí ãýäýñíèé ýêñïîðòûí ¿íý òàéëàíò îíä 11.9 õóâèàð, ¿õðèéí
õºëä¿¿ ìàõíûõ 1.9 õóâèàð áóóðñàí ÷ ìîëèáäåíèé áàÿæìàëûí ýêñïîðòûí ¿íý
66.8 õóâèàð, æîíøíû ¿íý 26.5 õóâèàð, çýñèéí áàÿæìàëûí ¿íý 26.0 õóâèàð,
áîëîâñðóóëààã¿é íåôòèéí ¿íý 12.0 õóâèàð, õîíèíû íîîñíû ¿íý 29.7 õóâèàð,
íîîëóóðûí ¿íý 11.8 õóâèàð, áîëîâñðóóëààã¿é àëòíû ýêñïîðòûí ¿íý 20.0
õóâèàð ºññºí çýðãýýñ íèéò ýêñïîðòûí ¿íèéí èíäåêñ 56.8 íýãæýýð ºñ÷ýý.

Çóðàã 4.10.
Õóäàëäààíû
íºõöºë
Çóðàã 4.11.
Ýêñïîðò,
èìïîðòûí
¿íèéí èíäåêñ
Çóðàã 4.12.
Ýêñïîðòûí
èìïîðòûã
íºõºõ
èòãýëö¿¿ð

Ýêñïîðòîîð èìïîðòûã íºõºõ èòãýëö¿¿ð

Ãààëèéí ñòàòèñòèêèéí ìýäýýãýýð ãàäààä õóäàëäààíû òýíöëèéí àëäàãäàë
221.0 ñàÿ àì. äîëëàð áîëñîí òóë íèéò ãàäààä õóäàëäààíû õóâüä ýêñïîðòîîð
èìïîðòûã íºõºõ èòãýëö¿¿ð ºìíºõ îíûõîîñ 15.0 íýãæýýð áóóð÷ 89.8 ãàðñàí
áàéíà. Íèéò ýêñïîðò 2006 îíûõîîñ 26.3 õóâèàð ºñ÷ 1949.1 ñàÿ àì. äîëëàðò,
íèéò èìïîðò ºìíºõ îíûõîîñ 46.1 õóâèàð ºñ÷ 2170.1 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ýý.
¯éë÷èëãýý
¯éë÷èëãýýíèé íèéò îðëîãî 2007 îíä 573.9 ñàÿ àì. äîëëàð, çàðëàãà 619.6 ñàÿ
àì. äîëëàð áîëæ ¿éë÷èëãýýíèé òýíöýë 45.7 ñàÿ àì. äîëëàðûí àëäàãäàëòàé
ãàðàâ.
Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð 120.4 ñàÿ àì. äîëëàðûí îðëîãîòîé ãàðñàí áîëîâ÷
èìïîðòûí ºñºëòººñ øàëòãààëàí9 òýýâðèéí ¿éë÷èëãýý 68.9 ñàÿ àì. äîëëàðûí,
äààòãàëûí ¿éë÷èëãýý 23.9 ñàÿ àì. äîëëàðûí òóñ òóñ àëäàãäàëòàé ãàðñíû
çýðýãöýý áàðèëãûí ¿éë÷èëãýý áîëîí ñóóðèëóóëàëòûí àæëûí çàðäàëä 19.9 ñàÿ
àì.äîëëàð òºëñºí íü ¿éë÷èëãýýíèé òýíöýë àëäàãäàëòàé ãàðàõàä íºëººëæýý.
Ìîíãîëáàíêíû ñóäàëãààãààð Ìîíãîë óëñàä 2007 îíä íèéò 432.7 ìÿíãàí

ãàäààäûí æóóë÷èí10 èðæ æóóë÷íû îðëîãî 287 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ðýâ. Õàðèí
Ìîíãîë óëñûí 990.6 ìÿíãàí èðãýä11 (äàâõàðäñàí òîîãîîð) ãàäààäàä çîð÷èæ
¿¿íýýñ 321.5 ìÿíãàí äîòîîäûí æóóë÷èä12 ãàäààäàä àÿëæýý. Äîòîîäûí èðãýä
ãàäààäàä 166.6 ñàÿ àì. äîëëàð çàðöóóëñàí áàéíà.
Õ¿ñíýãò 4.9. Æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí íèéò îðëîãî, çàðëàãà (ñàÿ àì. äîëëàð)
  Æèëèéí ººð÷ëºëò
2006 2007
  ìºíãºí ä¿í õóâèàð
Æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí íèéò îðëîãî 206.4 287.0 80.6 39.1
Ãàäààäûí æóóë÷äûí òîî 309,128.0 432,746.0 123,618.0 40.0
Æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí íèéò çàðäàë 166.4 166.6 0.2 0.1
Ãàäààäàä çîð÷ñîí íèéò Ìîíãîë
817,600.0 990,588.0 172,988.0 21.2
èðãýäèéí òîî
¯¿íýýñ æóóë÷èëñàí Ìîíãîë èðãýäèéí
308,544.0 321,457.0 12,913.0 4.2
òîî
Æóóë÷ëàëûí öýâýð îðëîãî 40.0 120.4 80.4 201.0
Áóñàä ¿éë÷èëãýýíèé òýíöýë13 2007 îíä 42.0 ñàÿ àì. äîëëàðûí àëäàãäàëòàé
ãàðàâ.
9
Èìïîðòûã ñèô íºõöëººñ ôîá íºõöºë ð¿¿ 11 õóâèàð øèëæ¿¿ëýõýä 10 õóâü íü òýýâðèéí çàðäàëä, ¿ëäñýí 1 õóâü íü
äààòãàëûí çàðäàë
10
Ìîíãîë óëñàä èðñýí ãàäààäûí æóóë÷äûí òîîã Õèë õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçðààñ àâñàí.
11
Ãàäààäàä çîð÷ñîí íèéò Ìîíãîë èðãýäèéí òîîã Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàìíààñ õ¿ëýýí àâñàí.
12
Ãàäààäàä çîð÷ñîí Ìîíãîë æóóë÷äûí òîîã Õèë õàìãààëàõ åðºíõèé ãàçðààñ àâñàí áîëíî.
13
Òºëáºðèéí òýíöëèéí áóñàä ¿éë÷èëãýýíèé õýñýãò ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý, êîìïüþòåð, ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýý, ïàòåíò
òýìäýãò, ëèöåíçèéí õóðààìæ, áóñàä áèçíåñèéí ¿éë÷èëãýý, áîëîâñðîë ñî¸ëûí ¿éë÷èëãýý áîëîí çàñãèéí ãàçðûí ¿éë÷èëãýý
çýðýã îðíî.

Çóðàã 4.13.
¯éë÷èëãýýíèé
òýíöýë
Çóðàã 4.14.
Õºðºíãº áà
ñàíõ¿¿ãèéí
äàíñ (ñàÿ àì.
äîëëàðààð)

Öýâýð îðëîãî
Õàìòàðñàí ¿éëäâýð¿¿äýýñ ãàäààäàä øèëæ¿¿ëñýí íîãäîë àøãèéí õýìæýý
107.7 ñàÿ àì. äîëëàð áîëñîí, çàñãèéí ãàçàð áîëîí õóâèéí õýâøèë íèéòäýý
ãàäààäûí çýýë áîëîí õàäãàëàìæ, õàðèëöàõûí õ¿¿ä 19.0 ñàÿ àì. äîëëàðûã òºëæ
49.7 ñàÿ àì. äîëëàðûí õ¿¿íèé îðëîãî îëñîí áîëîí àæèëëàãñäûí öàëèí õºëñ
3.8 ñàÿ àì. äîëëàð áîëæ íýìýãäñýí çýðýã íü öýâýð îðëîãûí äàíñ 79.5 ñàÿ àì.
äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãàðàõàä ãîëëîí íºëººëñºí áàéíà.
Óðñãàë øèëæ¿¿ëýã
Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð 2007 îíû óðüä÷èëñàí áàéäëààð íèéò 109 ñàÿ
àì. äîëëàðòàé òýíöýõ òåõíèê òóñëàëöààíû õºðºíãèéã14 àøèãëàñàí, Ìîíãîë
èðãýäèéí ýõ îðîí ðóóãàà ãóéâóóëñàí ìºíãºíèé õýìæýý 174.3 ñàÿ àì. äîëëàðò
õ¿ð÷, ãàäàãø øèëæ¿¿ëñýí ãóéâóóëãûí õýìæýý 90.3 ñàÿ àì. äîëëàð, öýâýð
óðñãàë øèëæ¿¿ëýã 212.3 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé ãàðàâ.
Õ¿ñíýãò 4.10. Àæèëëàãñäûí ãóéâóóëãà (ñàÿ àì. äîëëàð)
  Æèëèéí ººð÷ëºëò
2006 2007
  ìºíãºí ä¿í õóâèàð
Àæèë÷äûí ãóéâóóëãà (öýâýð) 77.1 83.9 6.9 8.9
Ãàäíààñ îðæ èðñýí 153.6 174.3 20.7 13.5
Ãàäàãø øèëæ¿¿ëñýí 76.5 90.3 13.8 18.0
Õºðºíãº áà ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ

Õºðºíãº áà ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ 2007 îíä 176.0 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé ãàðñàí
íü ºìíºõ îíòîé õàðüöóóëàõàä 51.3 õóâèàð íýìýãäñýí áàéíà. Ãàäààäûí øóóä
õºðºíãº îðóóëàëòûí õýìæýý 2006 îíîîñ 38.1 ñàÿ àì. äîëëàðààð íýìýãäýæ
öýâýð ä¿íãýýð 327.7 ñàÿ àì.äîëëàðò õ¿ð÷ýý. Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò
74.9 ñàÿ àì.äîëëàð áàéíà. Ìàíàé óëñààñ áóñàä õºðºíãº îðóóëàëòûí õýëáýðýýð
2007 îíä 226.6 ñàÿ àì. äîëëàð ãàð÷ýý.
Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí øóãàìààð îëîí óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí

áàéãóóëëàãà, õàíäèâëàã÷ îðíóóäààñ 2007 îíä íèéò 81.9 ñàÿ àì. äîëëàðûí óðò
áîëîí äóíä õóãàöààíû çýýë àâñíààñ Àçèéí õºãæëèéí áàíê, Äýëõèéí áàíê
áîëîí ßïîíû Çàñãèéí ãàçðààñ àâñàí çýýë íèéò çýýëèéí 60.2 õóâèéã ýçýëæ
áàéíà.
Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð 2007 îíä 29.4 ñàÿ àì. äîëëàðûí ¿íäñýí ºð,
14.9 ñàÿ àì. äîëëàðûí õ¿¿ãèéí òºëáºð, íèéò 44.3 ñàÿ àì. äîëëàðûí ãàäààä
çýýëèéí ¿íäñýí ºð, õ¿¿ã áàðàãäóóëñàí áàéíà.
14
Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí àøèãëàñàí òåõíèê òóñëàëöààíû õºðºíãèéí ä¿íã Ñàíãèéí ÿàìíààñ õ¿ëýýí àâñàí áºãººä
óðüä÷èëñàí áàéäëààð òîîöñîí áîëíî.

Õàâñðàëò 1. Òºëáºðèéí òýíöëèéí õóðààíãóé – 2007 îí (ñàÿ àì. äîëëàðààð)
2007  
¯ç¿¿ëýëò  I II III IV Æèëèéí ä¿í
óëèðàë óëèðàë óëèðàë óëèðàë (Óðüä÷èëñàí)
I. Óðñãàë Òýíöýë (A+Á+Â) 57.3 35.3 -14.4 -2.3 75.8
À. Áàðàà áà ¿éë÷èëãýýíèé õóäàëäàà(a+b) 14.4 -14.4 -59.6 2.5 -57.0
à. Áàðàà (1-2) 55.2 -7.6 -72.2 13.3 -11.3
1. Ýêñïîðò Ô.Î.Á. 372.0 465.8 464.2 650.4 1952.4
1.1. Çýñèéí áàÿæìàë 138.8 211.6 231.9 229.2 811.5
1.2. Ìºíãºæººã¿é àëò 99.8 45.0 38.6 51.5 234.9
1.3. Áóñàä 133.5 209.2 193.6 369.7 906.0
2. Èìïîðò Ô.Î.Á -316.9 -473.4 -536.4 -637.1 -1963.7
           
á. ¯éë÷èëãýý (1+2+3+4+5+6) -40.7 -6.8 12.7 -10.8 -45.7
1. Òýýâýð /öýâýð/ -10.0 -7.7 -19.1 -37.5 -74.2
2. Àÿëàë /öýâýð/ -5.5 22.5 45.8 47.9 110.7
¯¿íýýñ: Æóóë÷ëàë / öýâýð/ 1.4 20.1 47.0 51.9 120.4
3. Õàðèëöàà õîëáîîíû ¿éë÷èëãýý
1.9 1.4 0.8 0.0 4.1
/öýâýð/
4. Áàðèëãûí àæèë /öýâýð/ -13.2 -0.5 -4.4 -1.8 -19.9
5. Äààòãàëûí ¿éë÷èëãýý /öýâýð/ -3.8 -5.6 -6.9 -8.1 -24.4
6. Áóñàä ¿éë÷èëãýý /öýâýð/ -10.1 -17.0 -3.6 -11.2 -42.0
           
Á. Öýâýð îðëîãî (à+á) 7.5 -7.8 -18.3 -60.9 -79.5
à. Àæèëëàãñäûí öàëèí õºëñ /öýâýð/ 0.5 0.2 1.0 2.0 3.8
á. Õºðºíãº îðóóëàëòûí îðëîãî /öýâýð/ 7.0 -8.0 -19.3 -62.9 -83.2
         
Â. Óðñãàë øèëæ¿¿ëýã (à+á+â) 35.3 57.5 63.5 56.0 212.3
à. Çàñãèéí ãàçðûí øèëæ¿¿ëýã /öýâýð/ 20.9 33.1 31.0 23.2 108.2
á. Àæèë÷äûí ãóéâóóëãà 14.0 21.4 24.1 24.4 83.9
1. Õ¿ëýýí àâñàí 26.4 41.4 53.0 53.5 174.3
2. Øèëæ¿¿ëñýí 12.4 19.9 28.9 29.1 90.3
â. Áóñàä øèëæ¿¿ëýã /öýâýð/ 0.4 3.0 8.3 8.4 20.1
           
II. Õºðºíãº áà Ñàíõ¿¿ãèéí Òýíöýë (A+Á) 57.7 -75.0 24.4 169.0 176.0
À. Õºðºíãèéí äàíñ 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
Á. Ñàíõ¿¿ãèéí äàíñ (à+á+â) 57.7 -75.0 24.4 169.0 176.0
à. Øóóä õºðºíãº îðóóëàëò /öýâýð/ 21.3 52.3 82.1 172.1 327.7
á. Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò 74.8 0.0 1.3 -1.2 74.9
1. Àêòèâ 0.0 0.0 0.0 -1.2 -1.2
2. Ïàññèâ 74.8 0.0 1.3 0.0 76.0
â. Áóñàä õºðºíãº îðóóëàëò -38.4 -127.3 -59.1 -1.8 -226.6
1. Õóäàëäààíû çýýë /öýâýð/ -2.1 -26.9 -44.7 60.4 -13.2
2. Çýýë /öýâýð/ -64.9 -64.8 21.6 0.4 -107.6
2.1 Óðò õóãàöààíû çýýë 7.6 17.1 11.2 39.5 75.5

2.1.1Àêòèâ -0.1 0.0 0.0 1.0 0.9

2.1.1.1 Çàñãèéí ãàçàð 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
2.1.1.2 Áóñàä ñåêòîð -0.1 0.0 0.0 1.0 0.9
2.1.2 Ïàññèâ 7.7 17.1 11.2 38.5 74.6
2.1.2.1 Àøèãëàëò 17.1 62.6 20.8 60.5 160.9
2.1.2.1.1 Çàñãèéí ãàçàð 9.7 27.0 13.5 31.7 81.9
2.1.2.1.2 Áóñàä ñåêòîð 7.4 35.6 7.3 28.8 79.1
2.1.2.2 ¯íäñýí ºðèéí òºëáºð 9.4 45.5 9.6 21.9 86.3
2.1.2.2.1 Çàñãèéí ãàçàð 5.0 7.7 7.3 9.4 29.4
2.1.2.2.2 Áóñàä ñåêòîð 4.4 37.7 2.3 12.5 56.9
2.2 Áîãèíî õóãàöààíû çýýë -72.4 -82.0 10.4 -39.1 -183.1
2.2.1 Àêòèâ -73.3 -96.8 -15.2 -38.2 -223.5
2.2.2 Ïàññèâ 0.9 14.9 25.6 -1.0 40.4
2.2.2.1 Àøèãëàëò 5.4 19.3 42.1 12.8 79.6
2.2.2.2 ¯íäñýí ºðèéí òºëáºð 4.5 4.5 16.5 13.7 39.3
3. Áýëýí ìºíãº áà õàðèëöàõ /öýâýð/ 29.4 -30.4 -34.2 -42.1 -77.3
4. Áóñàä öýâýð àêòèâ -0.8 -5.2 -1.9 -20.6 -28.4
           
III. Çàëðóóëãà 50.5 162.7 62.2 -239.3 36.1
           
IV. Íèéò Òºëáºðèéí Òýíöýë (I+II+III) 165.5 123.0 72.2 -72.6 288.0
           
V. Öýâýð íººöèéí ººð÷ëºëò (À+Á-Â) -165.5 -123.0 -72.2 72.6 -288.0
À. Ìºíãºæñºí àëòíû ººð÷ëºëò -54.8 18.7 18.8 44.4 27.1
Á. Áóñàä öýâýð àêòèâèéí ººð÷ëºëò -112.3 -142.6 -92.6 26.9 -320.6
Â. ÎÓÂÑ-ãèéí çýýëèéí ººð÷ëºëò -1.5 -0.9 -1.7 -1.3 -5.4
Ñàíàìæ :
Ýêñïîðòûí óëèðëûí ºñºëò /ÔÎÂ/, õóâèàð 61.5 21.8 -1.1 40.4 26.4
Èìïîðòûí óëèðëûí ºñºëò /ÔÎÂ/, õóâèàð 48.4 34.6 30.0 68.1 44.7
Ýêñïîðòîëñîí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé 79.4 57.1 47.6 90.4 64.9
ÄÍÁ-íä ýçëýõ õóâèéí æèí
Èìïîðòîëñîí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé 76.9 58.5 52.0 90.1 66.3
ÄÍÁ-íä ýçëýõ õóâèéí æèí
Óðñãàë äàíñíû àøèã, àëäàãäàë ÄÍÁ-ä
9.9 3.4 -1.1 -0.3 1.9
ýçëýõ õóâü
Ãàäààä âàëþòûí öýâýð íººö, ºññºí
852.8 975.7 1045.5 975.3 975.3
áàéäëààð /ñàÿ àì.äîëëàð/
Õýäýí äîëîî õîíîãèéí èìïîðò õàíãàõ
31.4 29.1 28.6 24.0 24.0
íººö
Íýðëýñýí ¿íýýð òîîöñîí ÄÍÁ
579.6 1049.7 1356.3 908.4 3894.1
(òºëºâëºñºí) /ñàÿ àì. äîëëàð/

Øèãòãýý 11. Àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí ãàäààä òºëáºð òîîöîîíû

ñóäàëãàà
Ìîíãîëáàíê àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí ãàäààä òºëáºð òîîöîîíû ñóäàëãààã 2001

îíîîñ ýõëýí ã¿éöýòãýæ, õàìðàõ õ¿ðýýã íü íýìýãä¿¿ëñýýð èðñýí. Ýíýõ¿¿
ñóäàëãààíû ãîë çîðèëãî íü òºëáºðèéí òýíöëèéí õàìðàõ õ¿ðýýã ºðãºòãºõ,
òºëáºðèéí òýíöëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýãäëýý.
Ñóäàëãààíû ä¿íä ìàíàé óëñûí òºëáºðèéí òýíöëèéí ñòàòèñòèêèéí áîãèíî

õóãàöààò õºðºíãèéí óðñãàë, ãàäààäûí øóóä õºðºíãº îðóóëàëòòàé õîëáîîòîé
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ñàéæðóóëæ ìýäýýëëèéí ñàíã øèíý÷ëýâ. Òºëáºðèéí òýíöëèéí
àíõàí øàòíû ìýäýýëëèéí òîãòâîðòîé ýõ ¿¿ñâýðèéã áóé áîëãîõ, õàìðàõ õ¿ðýýã
ºðãºòãºæ òºëáºðèéí òýíöëèéí ñòàòèñòèê ìýäýýëëèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ,
òºëáºðèéí òýíöëèéí õ¿ðýýíä ìýäýýëýë ñîëèëöîõ öàõèì ñèñòåìèéã áóé áîëãîõ
çîðèëãîîð ýýëæèò ñóäàëãààã 2007 îíû 7 äóãààð ñàðä ã¿éöýòãýâ.
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíîîñ 2006 îíä çîõèîí áàéãóóëñàí àæ àõóé íýãæ,

áàéãóóëëàãûí òîîëëîãîîð 500.0 ñàÿ òºãðºã áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áîðëóóëàëòûí
îðëîãîòîé ãýæ á¿ðòãýãäñýí 765 àæ àõóéí íýãæýýñ 60.1 õóâü áóþó 460 àæ àõóéí
íýãæèéã ò¿¿âýðëýí àâ÷ ñóäàëãààíä õàìðóóëëàà. Ñóäàëãààíû ýöýñò 52.6 õóâèéí
õàðèó èð¿¿ëñýí íü ìàíàé óëñòàé ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí èæèë òºñòýé îð÷èí
á¿õèé áóñàä îðíóóäàä àæ àõóéí íýãæèéí ñóäàëãàà ÿâóóëæ áàéñàí ä¿íòýé
õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò þì.
Ýíý óäààãèéí ñóäàëãààíû ä¿íä òºëáºðèéí òýíöýë, ãàäààä õºðºíãº îðóóëàëòûí

òàéëàíä ìýäýýëëèéã íü õàìðóóëàõ 22 àæ àõóéí íýãæèéã ñîíãîí àâ÷, 2008
îíîîñ ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàõààð òºëºâëºæ áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã ã¿éöýòãýñíýýð òºëáºðèéí òýíöëèéí ñòàòèñòèêèéí
¿éë÷èëãýý, îðëîãî, áîãèíî õóãàöààò õºðºíãº, óðò áîëîí äóíä õóãàöààò çýýë,
õóäàëäààíû çýýë, ëèçèíã, ôðàí÷àéçèíã çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õàìðàõ õ¿ðýýã
ºðãºòãºõ, óëìààð Ìîíãîë Óëñûí õºðºíãº îðóóëàëòûí ïîçèöûí òàéëàíã àíõ
óäàà ãàðãàõ áîëîìæòîé áîëîâ. Ò¿¿í÷ëýí èìïîðòûí áàðààíû òýýâýð, äààòãàëûí
çàðäàë, õóâèéí ãóéâóóëãà áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé äàíñíû çàðèì ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí
òîîöîîëëûí ¿íäýñëýëèéã ñàéæðóóëàõ áîëîìæ á¿ðäýæ áàéíà.

Øèãòãýý 12. Ìîíãîë óëñûí ãàäààä õóäàëäààíä õºðø îðíóóäûí

ýçëýõ áàéð ñóóðü
Ìîíãîë óëñûí âàëþòûí òºëáºðòýé èìïîðò 2007 îíä ìºíãºí ä¿íãýýð ºìíºõ
îíîîñ 43.4 õóâèàð ºñ÷ 1748.7 ñàÿ àì. äîëëàðò, âàëþòûí òºëáºðòýé ýêñïîðò
28.9 õóâèàð ºñ÷ 1865.2 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ âàëþòûí òºëáºðòýé ãàäààä
õóäàëäààíû òýíöýë 116.5 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé ãàð÷ âàëþòûí òºëáºðòýé
ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëòèéí õýìæýý ºìíºõ îíûõîîñ 35.5 õóâèàð ºñ÷ 3613.9
ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ýý.
Õ¿ñíýãò 1. Ãàäààä õóäàëäàà
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Íèéò èìïîðò 614.5 630.1 659.0 787.4 1,021.1 1,184.4 1,485.6 2,117.3
Âàëþòûí òºëáºðòýé
332.8 374.2 470.6 538.5 721.3 882.1 1,219.6 1,748.7
èìïîðò
Íèéò áàðàà
3.1 1.6 0.4 0.2 0.5 0.1 0.2 0.7
ñîëèëöîî
Íèéò Òóñëàìæèéí
84.9 81.9 46.1 41.8 52.5 29.1 40.3 42.2
áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í
Íèéò ÕÎ-ûí áàðàà
69.3 61.9 27.4 99.3 95.0 152.6 146.1 172.8
á¿òýýãäýõ¿¿í
Íèéò Çýýëèéí áàðàà
25.0 25.0 30.2 25.5 52.0 36.9 16.4 39.7
Ãàä.çàõèàëàã÷èéí
76.4 59.8 81.4 77.5 98.7 72.2 56.3 32.1
ìàòåðèàë, ýä ç¿éëñ
Áóñàä 23.1 25.6 2.9 4.5 1.1 11.3 6.8 81.1
ÁÍÕÀÓ-ààñ èìïîðò 109.5 120.1 132.8 172.4 224.9 295.0 403.8 661.9
ÁÍÕÀÓ-ûí
èìïîðòûí õóâü 17.8% 19.1% 20.2% 21.9% 22.0% 24.9% 27.2% 31.3%
õýìæýý
ÁÍÕÀÓ-ààñ Âàëþòûí
89.1 94.4 117.4 150.3 187.4 237.1 334.4 551.0
òºëáºðòýé èìïîðò
ÁÍÕÀÓ-ààñ Âàëþòûí
òºëáºðòýé èìïîðòûí 26.8% 25.2% 24.9% 27.9% 26.0% 26.9% 27.4% 31.5%
õóâü õýìæýý
ÁÍÕÀÓ-ààñ
Òóñëàìæèéí áàðàà 8.0 7.9 7.7 3.6 7.8 9.3 6.4 6.6
ÁÍÕÀÓ-ààñ Çýýëèéí
3.3 5.9 1.0 1.0 12.2 11.4 11.1 24.0
ÁÍÕÀÓ-ààñ ÕÎ-ûí
9.2 11.9 6.8 17.5 17.6 37.1 51.9 80.3
ÎÕÓ-ààñ èìïîðò 206.2 221.1 224.6 257.0 341.9 417.9 547.8 732.1
ÎÕÓ-ûí èìïîðòûí
33.6% 35.1% 34.1% 32.6% 33.5% 35.3% 36.9% 34.6%
ÎÕÓ-ààñ Âàëþòûí
164.5 181.5 199.2 207.3 319.9 344.4 471.5 655.9
ÎÕÓ-ààñ Âàëþòûí
òºëáºðòýé èìïîðòûí 49.4% 48.5% 42.3% 38.5% 44.4% 39.0% 38.7% 37.5%
ÎÕÓ-ààñ Òóñëàìæèéí
6.8 7.9 3.2 4.3 0.5 3.0 7.3 8.1
ÎÕÓ-ààñ Çýýëèéí
0.4 0.4 11.2 1.9 4.0 3.6 1.3 1.7
ÎÕÓ-ààñ ÕÎ-ûí
34.5 31.3 11.0 43.4 17.6 66.8 67.7 66.3
Áóñàä íèéò èìïîðò 298.8 288.9 301.6 358.1 454.3 471.4 534.0 723.3
Õóâü õýìæýý 48.6% 45.8% 45.8% 45.5% 44.5% 39.8% 35.9% 34.2%
Áóñàä Âàëþòûí
79.1 98.3 154.0 180.9 213.9 300.5 413.7 541.8
Õóâü õýìæýý 23.8% 26.3% 32.7% 33.6% 29.7% 34.1% 33.9% 31.0%

Íèéò ýêñïîðò 466.1 521.5 500.9 615.9 869.7 1,064.9 1,542.8 1,888.9
326.0 400.5 391.0 493.5 734.0 962.6 1,447.1 1,865.1
ýêñïîðò
Áàðàà áîëèëöîî 21.0 20.9 19.9 7.5 4.0 2.2 1.0 0.2
Çàõèàëàã÷èéí áàðàà 95.7 94.7 87.6 108.0 128.8 91.6 79.5 9.5
Òºëáºðò çîðèóëñàí
5.1 2.0
Áóñàä òºëáºðã¿é
18.4 3.4 2.4 6.9 2.8 8.5 15.2 14.1
ýêñïîðò
ÁÍÕÀÓ-ä ýêñïîðò 267.1 231.6 208.9 284.2 407.2 512.4 1,046.5 1,400.1
Õóâü õýìæýý 57.3% 44.4% 41.7% 46.2% 46.8% 48.1% 67.8% 74.1%
ÎÕÓ-ä ýêñïîðò 45.1 43.8 43.1 37.5 20.6 27.2 45.1 57.3
ÎÕÓ-ûí òºëáºðò
5.1 2.0 - - - - - -
çîðèóëñàí ýêñïîðò
Õóâü õýìæýý 9.7% 8.4% 8.6% 6.1% 2.4% 2.6% 2.9% 3.0%
Áóñàä Âàëþòûí
13.8 125.1 139.0 171.7 306.2 423.0 355.4 407.7
òºëáºðòýé ýêñïîðò
Õóâü õýìæýý 4.2% 31.2% 35.6% 34.8% 41.7% 43.9% 24.6% 21.9%
Ãàäààä õóäàëäààíû
-148.4 -108.6 -158.1 -171.5 -151.5 -119.5 57.2 -228.4
òýíöýë
ãàäààä õóäàëäààíû -6.8 26.2 -79.6 -45.1 12.7 80.5 227.5 116.3
òýíöýë
ÌÓ, ÁÍÕÀÓ-ûí
õî¸ð òàëûí ãàäààä 157.6 111.4 76.1 111.9 182.3 217.3 642.7 738.2
õóäàëäààíû òýíöýë
ÌÓ, ÁÍÕÀÓ-ûí õî¸ð
òàëûí âàë.òºëá.
178.0 137.2 91.6 133.9 219.8 275.2 712.1 849.1
ãàäààä õóäàëäààíû
òýíöýë
ÌÓ, ÎÕÓ-ûí õî¸ð
òàëûí ãàäààä -161.1 -177.3 -181.6 -219.5 -321.3 -390.7 -502.7 -674.8
õóäàëäààíû òýíöýë
ÌÓ, ÎÕÓ-ûí õî¸ð
òàëûí âàë.òºëá.
-119.4 -137.7 -156.2 -169.8 -299.3 -317.2 -426.4 -598.6
ãàäààä õóäàëäààíû
òýíöýë
Íèéò ãàäààä
1,080.6 1,151.6 1,159.9 1,403.3 1,890.8 2,249.2 3,028.4 4,006.2
õóäàëäààíû ýðãýëò
Âàëþòûí òºëá.ãàä.
658.7 774.7 861.6 1,032.0 1,455.3 1,844.6 2,666.6 3,613.8
õóä.ýðãýëò
Ãàäààä õóäàëäààíû 376.6 351.7 341.7 456.6 632.1 807.4 1,450.3 2,062.0
íèéò ýðãýëò
Õóâü õýìæýý 34.8% 30.5% 29.5% 32.5% 33.4% 35.9% 47.9% 51.5%
Âàë.òºëá.Ãàäààä
356.2 326.0 326.3 434.6 594.6 749.5 1,380.9 1,951.1
õóäàëäààíû íèéò
ýðãýëò
Õóâü õýìæýý 54.1% 42.1% 37.9% 42.1% 40.9% 40.6% 51.8% 54.0%
ÌÓ, ÎÕÓ-ûí Ãàäààä
õóäàëäààíû íèéò 251.4 264.9 267.7 294.5 362.6 445.2 592.9 789.4
ýðãýëò
Õóâü õýìæýý 23.3% 23.0% 23.1% 21.0% 19.2% 19.8% 19.6% 19.7%
ÌÓ, ÎÕÓ-ûí
Âàë.òºëá.Ãàäààä
204.6 223.3 242.3 244.8 340.6 371.7 516.6 713.2
õóäàëäààíû íèéò
ýðãýëò
Õóâü õýìæýý 31.1% 28.8% 28.1% 23.7% 23.4% 20.1% 19.4% 19.7%
Ýõ ñóðâàëæ: Ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí ñòàòèñòèê ìýäýý

Ìîíãîë Óëñ, ÁÍÕÀÓ-ûí ãàäààä õóäàëäàà
ÁÍÕÀÓ-ààñ èìïîðòîëñîí âàëþòûí òºëáºðòýé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý

ìºíãºí ä¿íãýýð ºìíºõ îíûõîîñ 64.8 õóâèàð ºñ÷ 551.0 ñàÿ àì. äîëëàðò,
ÁÍÕÀÓ-ä ýêñïîðòîëñîí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý 33.8 õóâèàð ºñ÷ 1400.1
ñàÿ àì. äîëëàðò òóñ òóñ õ¿ð÷ õî¸ð òàëûí âàëþòûí òºëáºðòýé ãàäààä õóäàëäààíû
òýíöýë 849.1 ñàÿ àì. äîëëàðûí àøèãòàé ãàð÷ýý.
Õî¸ð òàëûí âàëþòûí òºëáºðòýé ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëòèéí õýìæýý ºìíºõ

îíûõîîñ 41.3 õóâèàð ºñ÷ 1951.2 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷ íèéò âàëþòûí òºëáºðòýé
ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëòèéí 54.0 õóâèéã á¿ðä¿¿ëýâ. ÁÍÕÀÓ-ààñ èìïîðòîëñîí
âàëþòûí òºëáºðòýé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í íü íèéò âàëþòûí òºëáºðòýé èìïîðòûí
31.3 õóâèéã, ÁÍÕÀÓ-ä ýêñïîðòîëñîí âàëþòûí òºëáºðòýé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í
íü íèéò âàëþòûí òºëáºðòýé ýêñïîðòûí 74.1 õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
Ìàíàé óëñòàé õèéñýí ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëò ÁÍÕÀÓ-ûí íèéò ãàäààä

õóäàëäààíû ýðãýëòèéí 0.12 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà.
Çóðàã 1. Ìîíãîë, ÁÍÕÀÓ-ûí õóäàëäààíû íºõöºë
ÁÍÕÀÓ-ààñ îðóóëæ èðñýí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí ¿íèéí èíäåêñ 2007

îíû áàéäëààð ºìíºõ îíîîñ 19 õóâèàð áóóð÷ 102, ÁÍÕÀÓ-ä ýêñïîðòîëñîí
àøèãò ìàëòìàëûí çàõ çýýëèéí ¿íý ºñ÷ ýêñïîðòûí ¿íèéí èíäåêñ ºìíºõ îíûõîîñ
44.0 õóâèàð ºñ÷ 207, ÁÍÕÀÓ-òàé õèéñýí ãàäààä õóäàëäààíû íºõöºëèéí èíäåêñ
ºìíºõ îíûõîîñ 1.5 äàõèí ºñ÷ 203.7-ä òóñ òóñ õ¿ðýâ.

Ìîíãîë Óëñ, ÎÕÓ-ûí ãàäààä õóäàëäàà
Ìàíàé óëñûí ÎÕÓ-ààñ èìïîðòîëñîí âàëþòûí òºëáºðòýé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé

õýìæýý ìºíãºí ä¿íãýýð ºìíºõ îíûõîîñ 39.1 õóâèàð ºñ÷ 655.9 ñàÿ àì. äîëëàðò,
ÎÕÓ-ä ýêñïîðòîëñîí âàëþòûí òºëáºðòýé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý ºìíºõ
îíûõîîñ 27 õóâèàð ºñ÷ 57.3 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ð÷, òóñ óëñòàé õèéñýí âàëþòûí
òºëáºðòýé ãàäààä õóäàëäàà 598.6 ñàÿ àì. äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãàð÷ýý.
Õî¸ð òàëûí âàëþòûí òºëáºðòýé ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëòèéí õýìæýý ºìíºõ

îíîîñ 38.1 õóâèàð ºñ÷ 713.2 ñàÿ àì. äîëëàðò õ¿ðñýí íü íèéò âàëþòûí
òºëáºðòýé ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëòèéí 19.7 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. ÎÕÓ-
ààñ èìïîðòîëñîí âàëþòûí òºëáºðòýé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í íü íèéò âàëþòûí
òºëáºðòýé èìïîðòûí 37.5 õóâèéã, òóñ óëñàä ýêñïîðòîëñîí âàëþòûí òºëáºðòýé
áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í íèéò âàëþòûí òºëáºðòýé ýêñïîðòûí 3.0 õóâèéã òóñ òóñ
á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Ìàíàé óëñûí ÎÕÓ-òàé õèéñýí ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëòèéí
õýìæýý ÎÕÓ-ûí íèéò ãàäààä õóäàëäààíû 1.3 õóâüòàé òýíöýæ áàéíà.
Çóðàã 2. Ìîíãîë óëñ, ÎÕÓ-ûí ãàäààä õóäàëäààíû íºõöºë
Òàéëàíò îíä æîíø /33.3 õóâü/, ÿìààíû íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿í /91.4

õóâü/, òýìýýíèé íîîñîí á¿òýýãäýõ¿¿í /24.4 õóâü/ çýðýã ýêñïîðòèéí áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºññºíººñ ìàíàé óëñààñ ÎÕÓ-ä ýêñïîðòîëäîã áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí èíäåêñ ºìíºõ îíûõîîñ 22.6 õóâèàð íýìýãäýæ 122.6-
ä õ¿ðýâ. Ãýâ÷ óëààí áóóäàéí äýýä ãóðèë /34.1 õóâü/, íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í
/7.9 õóâü/, ºðãºã÷, à÷èã÷, ìàøèí ìåõàíèçì /95 õóâü/ çýðýã ÎÕÓ-ààñ îðóóëæ
èðäýã áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí ¿íý ºñ÷ ÎÕÓ-ààñ îðóóëæ èðäýã áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûí ¿íèéí èíäåêñ ºìíºõ îíûõîîñ 2.7 äàõèí íýìýãäýæ
270 áîëîâ. Ýäãýýðýýñ õî¸ð òàëûí ãàäààä õóäàëäààíû íºõöëèéí èíäåêñ òàéëàíò
îíä ºìíºõ îíûõîîñ 54.7 õóâèàð áóóð÷ 45.3 áîëîâ.

Øèãòãýý 13. Ìàêðî ýäèéí çàñàãò ìºíãºí ãóéâóóëãûí ¿ç¿¿ëýõ

íºëºº
Áîäèò ýäèéí çàñàã, áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðò õóâèéí ìºíãºí ãóéâóóëãûí

¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëëèéã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð “Õóâèéí ìºíãºí ãóéâóóëãûí
çàðöóóëàëòûí ñóäàëãàà” ñàíàë àñóóëãûã àðèëæààíû 13 áàíêòàé õàìòðàí 2007
îíû 3 äóãààð ñàðä ãàäààäààñ ìºíãº õ¿ëýýí àâäàã 1345 ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéí äóíä
ÿâóóëàâ.
Ò¿¿âýð ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä, ñóäàëãààíä îðîëöñîí èðãýäèéí äèéëýíõ

áóþó 44.8 õóâü íü ªìíºä Ñîëîíãîñò, 19.4 õóâü íü ÀÍÓ-ä, 9 õóâü íü Åâðîïûí
îðíóóäàä àæèëëàæ àìüäàð÷ áàéãàà Ìîíãîë èðãýäýýñ ãóéâóóëãà õ¿ëýýí àâ÷ýý.
Çóðàã 1. Ìºíãºí ãóéâóóëãûí á¿òýö, îðíîîð
Õ¿ñíýãò 1. Õóâèéí ìºíãºíèé ãóéâóóëãûí çàðöóóëàëò
    Ãóéâóóëãûí çàðöóóëàëò /õóâèàð/

Îðîí
Ãýð á¿ë, ªäºð Îðîí Õºðºíãº ªð
ñóóöàíäàà
    õàìààòàí òóòìûí ñóóö îðóóëàëò çýýëýý Áóñàä
çàñâàð
ñàäàíäàà õ¿íñýíä àâàõ õèéõýä òºëºõ
õèéõ
1 ªìíºä Ñîëîíãîñ 33.1 13.8 4.7 16.4 11.8 12.2 7.9
2 ßïîí 32.9 15.2 4.1 14.1 7.7 11.1 14.7
3 ÀÍÓ 30.1 15.9 6.0 12.3 13.6 8.4 13.6
4 Àíãëè 28.6 23.0 4.4 10.6 8.4 8.4 16.3
5 Åâðîïûí îðíóóä 29.4 16.7 4.5 4.5 12.6 15.2 16.8
6 Áóñàä 26.2 23.4 9.5 10.6 5.5 8.4 16.2
Íèéò õàìðàãäàãñàä 662.0 343.0 112.0 284.0 235.0 235.0 248.0
Òýìäýãëýë: Ñóäàëãààíä õàìðàãäàãñàä äàâõàð õàðèóëò ºãñºí.

Õ¿ëýýí àâñàí ãóéâóóëãûí 47.4 õóâèéã ºðõèéí õýðýãëýýíäýý çàðöóóëàí, ¿ëäñýí

õýñãýýð íü õºðºíãº îðóóëàëò õèéäýã áîëîõ íü äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàãäàæ
áàéíà. Õºðºíãº îðóóëàëòûí äèéëýíõ õóâèéã ¿ë õºäëºõ õºðºíãº áóþó îðîí
ñóóö õóäàëäàí (22.9 õóâü) àâàõ, õóäàëäàà íàéìàà õèéõ (32.8 õóâü), õºäºº àæ
àõóé, óóë óóðõàéí (7.6 õóâü) ÷èãëýëä çàðöóóëàõ ñîíèðõîë äàâàìãàéëæ áàéíà.
Ñóäàëãààíä îðîëöñîí èðãýäèéí 29.8 õóâü íü õºðºíãº îðóóëàëò õèéõ, îðîí

ñóóö àâàõ, çàñâàð õèéõýä, 66 õóâü íü òîäîðõîé õýìæýýãýýð õàäãàëàìæ õèéõ
ñîíèðõîëòîé áàéãàà íü ýäèéí çàñàãò õóðèìòëàë ¿¿ñýõ, õºðºíãº îðóóëàõ
õàíäëàãà ºñºõ á¿ðýí áîëîìæòîéã õàðóóëæ áàéíà. Ñóäàëãààíä îðîëöîãñäûí 39
õóâü íü ñàð á¿ð ìºíãº õ¿ëýýí àâäàã áà 56 õóâü íü íýã óäààä 500 àì. äîëëàðààñ
äýýø õýìæýýíèé ìºíãº õ¿ëýýí àâ÷ áàéãàà íü ýäèéí çàñàãò äàõü õýðýãëýý,
õºðºíãº îðóóëàëòàä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîõûã èëòãýæ áàéíà.
Øèãòãýý 14. Ãàäààä õºðºíãº îðóóëàëòûí òàéëàí

Àëèâàà óëñûí ãàäààä õºðºíãº, ýõ ¿¿ñâýðèéí òýíöëèéã õàðóóëäàã ãàäààä
õºðºíãº îðóóëàëòûí ïîçèöèéí òàéëàíã 1998 îíä 37 óëñ ãàðãàäàã áàéñàí áîë
2006 îíû ýöýñò 105 óëñ ãàðãàäàã áîëñîí áàéíà.
Ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò ãàäààä õóäàëäàà, õºðºíãº îðóóëàëò, ãàäààä

ñàíõ¿¿æèëò íýìýãäýõèéí õýðýýð ýíýõ¿¿ òàéëàíã ãàðãàõ øààðäëàãà òàâèãäàæ,
Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2007 îíû 5 äóãààð ñàðûí 219 òîîò òóøààëààð
“Ãàäààä õºðºíãº îðóóëàëòûí ïîçèöèéí òàéëàíã áîëîâñðóóëàõ çààâàð”-ûã
áàòëàí ìºðäºæ áàéíà.
Ìîíãîëáàíêíû ãàäààä öýâýð íººöèéí ìýäýý, àðèëæààíû áàíêóóäûí íýãäñýí

òàéëàí, òóñ ãàçðààñ 2007 îíä õèéñýí àæ àõóéí íýãæèéí ò¿¿âýð ñóäàëãààíû ¿ð
ä¿í çýðýã ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí ãàäààä õºðºíãº îðóóëàëòûí
ïîçèöèéí 2006 îíû òàéëàíã Ìîíãîëáàíêíààñ óðüä÷èëñàí áàéäëààð
ãàðãàñàí.
Ýíýõ¿¿ òàéëàíãààð 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð ìàíàé óëñûí
ãàäààäûí îðíóóäàä ºãºõ ºãëºã íü ãàäààä àêòèâûí ä¿íãýýñ äàâæ, ãàäààä
õºðºíãº îðóóëàëòûí ïîçèöè (ÃÕÎÏ) õàñàõ 889.6 ñàÿ àì. äîëëàð áàéíà.


Ä/ä
ñàð,
ºäºð
äóãààð
M
îíãîëáàíêíààñ 2007 îíä
õýðýãæ¯¯ëñýí áîäëîãûí áà òåõíèêèéí
øèíæòýé àðãà õýìæýýíèé õóðààíãóé
íýð Àãóóëãà
5
1. 02. 12 91 Æóðàìä Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2006 îíû 19 ä¿ãýýð

íýìýëò, òóøààëààð áàòàëñàí “Áàíê õîîðîíäûí èõ ä¿íòýé ã¿éëãýýíèé
ººð÷ëºëò òºëáºð òîîöîîíû ò¿ð æóðàì”-ûí 5.5 äàõü õýñãèéí “17:00
îðóóëàõ öàãààñ ºìíº õ¿ëýýí àâ÷ ã¿éëãýýíä îðóóëíà” ãýñíèé äàðàà
òóõàé “ßàðàëòàé ãýñýí òîäîòãîëòîé òºãðºãèéí áîëîí âàëþòûí
ã¿éëãýýíèé øèìòãýëèéã 100 000 (íýã çóóí ìÿíãàí) òºãðºãººð
íîãäóóëíà” ãýæ,
Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2006 îíû 19 ä¿ãýýð
òóøààëààð áàòàëñàí “Áàíê õîîðîíäûí áàãà ä¿íòýé ã¿éëãýýíèé
òºëáºð òîîöîîíû æóðàì”-ûí 5.4 äýõ õýñýãò “Òºëáºð
òîîöîîíû òºâ íü ñàíõ¿¿ãèéí äóíäûí ñ¿ëæýýãýýð äàìæóóëàõ
2.1.7-ä çààñàí õýëáýðèéã ìºðäºõèéã øààðäàõ áºãººä
øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýýã¿é íºõöºëä 5 äàõèí íýìýãä¿¿ëñýí
õýìæýýíèé ã¿éëãýýíèé øèìòãýëòýéãýýð áîëîí áîãèíîñãîñîí
öàãààð ¿éë÷èëíý” ãýæ òóñ òóñ íýìæ îðóóëæýý.
2. 03.05 118 Çààâàë Ìîíãîëáàíêíààñ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã çîõèöóóëàõ,
áàéëãàõ áàíêíû òºëáºð ò¿ðãýí ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðûã õàíãóóëàõ
íººöèéí çîðèëãîîð áàíêíû áóñäààñ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãºä
õóâü õýìæýý, íîãäîõ çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýýã òîãòîîæ, áèåëýëòýä
æóðàìä íü õÿíàëò òàâèõ õàðèëöààã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çîðèëãîîð
ººð÷ëºëò Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2001 îíû 181, 2005 îíû
îðóóëàõ 397 äóãààð òóøààëûã òóñ òóñ õ¿÷èíã¿é áîëãîæ, “Çààâàë
òóõàé áàéëãàõ íººö òîãòîîæ, õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí
áàòàëëàà.
3. 03.20 134 Æóðàì Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2003 îíû 576 òîîò
õ¿÷èíã¿é òóøààëààð áàòàëñàí “Õàäãàëàìæ, çýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû
áîëñîíä çîõèñòîé õàðüöààíû øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ æóðàì”-
òîîöîõ òóõàé ûã õ¿÷èíã¿é áîëãîâ.
4. 04.23 204 Æóðàìä Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2002 îíû 84 ä¿ãýýð
íýìýëò, òóøààëààð áàòàëñàí “Äîòîîäûí áàíêóóäòàé âàëþòûí
ººð÷ëºëò àðèëæààíû õýëöýë, õàäãàëàìæèéí ãýðýý áàéãóóëàõ æóðàì”-
îðóóëàõ ûí 2.5-ä Õàäãàëàìæèéí õ¿¿íèé òºâøèíã õóãàöààíààñ íü
òóõàé õàìààðóóëæ 1 ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöààãààð áàéðëóóëàõ áîë
òóõàéí ºäðèéí ÀÍÓ-ûí Õîëáîîíû íººöèéí ñàíãààñ SWIFT-
èéí ñ¿ëæýýãýýð èð¿¿ëñýí îâåðíàèòûí õ¿¿íýýñ 0.20 õóâèéí
ìàðæèéã õàñ÷ òîãòîîõ, 1 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð áîë 0.25
õóâèéã õàñ÷ òîãòîîõ òóõàé íýìæ, òóñ æóðìûí 4.6-ã “Íèéò
õóäàëäñàí áà õóäàëäàí àâñàí âàëþòûí ìýäýýã ºäºð á¿ð ýíý
æóðìûí õàâñðàëò 3-ûí äàãóó ãàðãàæ ºäðèéí 15.00 öàãààñ
ºìíº Ìîíãîëáàíêíû Âàëþòûí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëíý” ãýæ
ººð÷ëºâ.
5. 07.02 311 Æóðàì Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð áàðèìòëàõ ¿íäñýí
øèíý÷ëýí ÷èãëýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíêíààñ ãàðãàæ áóé
áàòëàõ òóõàé ¿íýò öààñíû àðèëæààòàé õîëáîãäîõ õàðèëöààã áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2001
îíû 461 ä¿ãýýð òóøààëûã õ¿÷èíã¿é áîëãîæ, “Òºâ áàíêíû ¿íýò
öààñíû àðèëæààíû æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí áàòàëëàà.
Ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ, ò¿¿íýýñ
ñýðãèéëýõýä áàíêíû õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäîõ
Æóðàì
6. 07.02 312 õàðèëöààã çîõèöóóëàõààð “Ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã
áàòëàõ òóõàé
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýñ ñýðãèéëýõ, ò¿¿íòýé òýìöýõýä õàðèëöàã÷èéã
òàíüæ ìýäýõ òàëààð áàíêíû áàðèìòëàõ æóðàì”-ûã áàòëàâ.

Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíä
õýðýãæ¿¿ëñýí áîäëîãûí áà òåõíèêèéí
øèíæòýé àðãà õýìæýýíèé õóðààíãóé
“Ñýæèãòýé áîëîí áýëýí ìºíãºíèé ã¿éëãýýã ìýäýýëýõ æóðàì”-

ààð ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõýä
ñýæèãòýé ã¿éëãýýã èëð¿¿ëýõ, ñýæèãòýé ã¿éëãýýíèé òàëààðõ
ìýäýýëýë, ò¿¿íèé íóóöëàëûã õàäãàëàõ, õàìãààëàõ, ò¿¿í÷ëýí
Æóðàì
7. 07.02 313 ñýæèãòýé ã¿éëãýýíèé áîëîí áýëýí ìºíãºíèé ã¿éëãýýíèé
áàòëàõ òóõàé
òàéëàíã Ìîíãîëáàíêíû äýðãýäýõ Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí
àëáà áîëîí ýðõ á¿õèé áóñàä áàéãóóëëàãàä äàìæóóëàõ òàëààðõ
áàíê, ò¿¿íèé óäèðäëàãà, àæèëòíóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû
÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîâ.
Áàíêíû òóõàé õóóëèéí 15 äóãààð ç¿éëä çààñàí øààðäëàãûã
áàíê õýðõýí áèåë¿¿ëæ áàéãààã òîîöîõ çîõèñòîé õàðüöààíû
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã Ìîíãîëáàíêíààñ òîãòîîæ, ò¿¿íèé
Æóðàì áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ, Áàíêíû òóõàé õóóëèéí 31 ä¿ãýýð ç¿éëä
8. 10.30 491 øèíý÷ëýí çààñàí àëáàäëàãûí àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ àæèëëàãààã
áàòëàõ òóõàé ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí
2004 îíû 227 òîîò òóøààëûã õ¿÷èíã¿é áîëãîæ, “Áàíêíû
¿éë àæèëëàãààíû çîõèñòîé õàðüöààíû øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã
òîãòîîõ, õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ûã øèíý÷ëýí áàòàëëàà.
Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2007 îíû 312 äóãààð
òóøààëààð áàòàëñàí “Ìºíãº óãààõ, òåððîðèçìûã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýñ ñýðãèéëýõ, ò¿¿íòýé òýìöýõýä õàðèëöàã÷èéã
òàíüæ ìýäýõ òàëààð áàíêíû áàðèìòëàõ æóðàì”-ä
õàðèëöàã÷èéí òóõàé àëáàí ¸ñíû áàðèìò áè÷èã, õàðèëöàã÷
Æóðàìä ãýñýí íýð òîìü¸îíû òàéëáàð áîëîí òóñ æóðìûí 2.10-
íýìýëò, ò “Äàíñòàé õàðèëöàã÷ á¿ðèéí èðãýíèé ¿íýìëýõ, óëñûí
9. 11.21 547 ººð÷ëºëò á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýýíèé íîòàðèàòààð ãýð÷ë¿¿ëñýí õóóëáàðûã
îðóóëàõ áàíê ººðòºº àâ÷ õàäãàëàõ áºãººä äàíñòàé õàðèëöàã÷èéí
òóõàé èðãýíèé ¿íýìëýõ, óëñûí á¿ðòãýëèéí ãýð÷èëãýýí äýõ ìýäýýëýë
ººð÷ëºãäºõ á¿ð ò¿¿íèéã øèíý÷èëíý” ãýæ, òóñ æóðìûí 2.2-
ò ã¿éëãýý õèéõ áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí áóñàä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýýñ
ºìíº ýíý æóðìûí 1.5, 1.6-ä çààñíààñ ¿ë õàìààðàí
õàðèëöàã÷ààñ ãàðãóóëæ àâàõ ìýäýýëëèéí æàãñààëòûã òóñ òóñ
íýìæ îðóóëàâ.
Ìîíãîëáàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2007 îíû 313 äóãààð
òóøààëààð áàòàëñàí “Ñýæèãòýé áîëîí áýëýí ìºíãºíèé
ã¿éëãýýã ìýäýýëýõ æóðàì”-ûí 3.1.4-ä 20 ñàÿ òºãðºã áóþó
ò¿¿íýýñ äýýø ä¿íòýé ñýæèãòýé ã¿éëãýýã ÁÌÃÒ-ãèéí çýðýãöýý
ÑÃÒ-ãèéí äàãóó ÑÌÀ-ä ìýäýýëíý ãýæ, 3.1.5-ä 20 ñàÿ òºãðºãººñ
áàãà áîëîâ÷ ñýæèãòýé ã¿éëãýý èëýðâýë õàðèëöàã÷èéí òóõàé
ìýäýýëëèéã áîëîìæòîé á¿õ ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýðò ¿íäýñëýí
ÑÃÒ-ã áºãëºæ ÑÌÀ-ä ìýäýýëíý ãýæ òóñ òóñ íýìæ îðóóëàâ. Òóñ
æóðìûí 2.1-èéã “Áàíê íü õàðèëöàã÷èéã áóþó ã¿éëãýýã ìºíãº
óãààõ, ýñõ¿ë òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààòàé
Æóðàìä õîëáîîòîé ãýæ ¿çýõ õàíãàëòòàé ¿íäýñëýë áàéãàà áîë ýñõ¿ë
íýìýëò, õóóëü òîãòîîìæèä õîðèãëîîã¿é ìýäýýëýë ºãºõººñ èëò
10. 11.21 547 ººð÷ëºëò òàòãàëçñàí õàðèëöàã÷èéí òóõàé ÑÃÒ-ã áºãëºæ 24 öàãèéí
îðóóëàõ äîòîð ÑÌÀ-íä ìýäýýëíý” ãýæ, 3.1-ä Áàíê ÑÌÀ-íä 7 õîíîãèéí
òóõàé äîòîð ìýäýýëýõ ã¿éëãýýíèé æàãñààëòûã ººð÷ëºâ.
Òóñ æóðàìä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðñîíòîé õîëáîãäóóëæ 2007
îíû 313 äóãààð òóøààëààð áàòàëñàí òóñ æóðìûí 1, 2 äóãààð
õàâñðàëòûã õ¿÷èíã¿é áîëãîæ, 2007 îíû 547 òîîò òóøààëààð
ÑÌÀ-íä èð¿¿ëýõ “Áýëýí ìºíãººðõ ã¿éëãýýíèé òàéëàí”, “Áýëýí
ìºíãººðõ ã¿éëãýýíèé òàéëàíã áºãëºõ çààâàð”, “Ñýæèãòýé
ã¿éëãýýíèé òàéëàí”, “Ñýæèãòýé ã¿éëãýýíèé òàéëàíã áºãëºõ
çààâàð” ãýñýí 4 õàâñðàëò áàòàëæ, ò¿¿ãýýð ã¿éëãýýíèé òàéëàíä
îðóóëàõ ìýäýýëýë, òàéëàíã áºãëºõ ïðîöåññûã òîäîðõîéëæ
ºãºâ.

ÓÄÈÒÎÐÛÍ ÒÀÉËÀÍ
6
Àóäèòîðûí òàéëàí
Çàõèðëóóäûí Çºâëºëèéí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõ íü Çàõèðëóóäûí Çºâëºëèéí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã áàéíà.
Ìîíãîëáàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã Ñàíõ¿¿ãèéí Òàéëàãíàëûí Îëîí Óëñûí

Ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí áýëòãýñýí áîëíî. Çàõèðëóóäûí Çºâëºë íü 2006 îíû 12
äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààðõ Áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà, òóõàéí ºäðººð
äóóñãàâàð áîëñîí æèëèéí ¿ð ä¿í áà ìºíãºí ã¿éëãýýã ýíýõ¿¿ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä
¿íýí çºâººð èëýðõèéëýõèéã áàòàëãààæóóëàõ ¿¿ðýãòýé.
Çàõèðëóóäûí Çºâëºë íü Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûã ¿íýí çºâ èëýðõèéëýõ

íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéã çºâ çîõèñòîé õºòºëæ ÿâóóëäàã áºãººä ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàí íü Òîäðóóëãà 3 áà Òîäðóóëãà 4-ò òóñãàãäñàí øààðäëàãóóäàä íèéöýæ áàéãàà
ãýäãèéã áàòàëãààæóóëàõ ¿¿ðýãòýé.
Ìºí Áàíêíû õºðºíãèéã õàìãààëàõ, çàëèëàí, áóñàä çºð÷èë, äóòàãäëààñ ñýðãèéëýõ,

èëð¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâàõ íü Çàõèðëóóäûí Çºâëºëèéí ¿¿ðýã áàéäàã.
3-34 äóãààð õóóäñàíä ¿ç¿¿ëñýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõäýý çîõèõ áîäëîãûã

áàðèìòàëæ, ¿íäýñëýëòýé áºãººä çîõèñòîé øèéäýë, òîîöîîëëûã àøèãëàæ, á¿õèé
ë õîëáîãäîõ íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðòóóäûã äàãàæ ìºðäñºí ãýæ
Çàõèðëóóäûí Çºâëºë ¿çýæ áàéíà.
Çàõèðëóóäûí Çºâëºëèéí øèéäâýðèéí äàãóó ãàðûí ¿ñýã çóðñàí:
À. Áàòñ¿õ
Åðºíõèéëºã÷, Ìîíãîëáàíê
Óëààíáààòàð, Ìîíãîë óëñ

2008 îíû 7 äóãààð ñàðûí 3

ÕÀÐÀÀÒ ÁÓÑ ÀÓÄÈÒÎÐÛÍ Ä¯ÃÍÝËÒ
Ìîíãîëáàíêíû ãèø¿¿äýä
Áèä Ìîíãîëáàíêíû 2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðººðõ òàéëàí òýíöýë,
òóõàéí ºäðººð äóóñãàâàð áîëñîí ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí
òàéëàí, ºì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí, ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí, íÿãòëàí
áîäîõ á¿ðòãýëèéí ãîë áîäëîãóóäûí òîâ÷îî áîëîí áóñàä òàéëáàð òîäðóóëãóóäààñ
á¿ðäñýí äàðààõü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäàä àóäèò õèéæ ã¿éöýòãýëýý.
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäòàé õîëáîîòîéãîîð Áàíêíû óäèðäëàãûí õàðèóöëàãà
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí

äàãóó áýëòãýõ áà ¿íýí çºâ òîëèëóóëàõ íü Áàíêíû óäèðäëàãûí õàðèóöëàãà
áàéäàã. Ýíýõ¿¿ õàðèóöëàãàä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí çîõèñòîé áîäëîãóóäûã
ñîíãîí àâ÷ õýðýãëýõ ìºí íºõöºë áàéäàëä óÿëäñàí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí
òîîöîîëëóóäûã õèéõ çàìààð çàëèëàí, àëäààíû óëìààñ ¿¿ñ÷ áîëîõ ìàòåðèàëëàã
áóðóó èëýðõèéëýëã¿é ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã áýëòãýõ, òîëèëóóëàõ ¿éë ÿâöàä
õîëáîîòîé äîòîîä õÿíàëòûã áèé áîëãîõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, òîãòìîë õýðýãëýæ áàéõ
õàðèóöëàãà îðíî.
Àóäèòîðûí õàðèóöëàãà
Õèéæ ã¿éöýòãýñýí àóäèò äýýðýý ¿íäýñëýí ýäãýýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûí

òàëààð õàðààò áóñ ä¿ãíýëò ãàðãàí, ººð àëèâàà íýã ýòãýýäýä áèø çºâõºí òà
á¿õýíä òàéëàãíàõ íü áèäíèé õàðèóöëàãà þì. Áèä ýíýõ¿¿ òàéëàíãèéí àãóóëãûí
õ¿ðýýíä ººð àëèâàà íýã ãóðàâäàã÷ òàëûí ºìíº õàðèóöëàãà õ¿ëýýõã¿é áîëíî.
Áèä àóäèòàà Àóäèòûí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó õèéæ ã¿éöýòãýñýí áîëíî.
Òýäãýýð ñòàíäàðòóóä íü ¸ñ ç¿éí øààðäëàãóóäàä íèéöýæ àæèëëàõ ìºí ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíãóóä íü ìàòåðèàëëàã àëäààã¿é ýñýõ òàëààð çîõèñòîé áàòàëãààæóóëàëòûã
îëæ àâàõûí òóëä àóäèòàà òºëºâëºæ ã¿éöýòãýõèéã áèäíýýñ øààðääàã.
Àóäèòûí àæèëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ä¿í áîëîí òîäðóóëãóóäûí òàëààð

àóäèòûí íîòîëãîî îëæ àâàõ ãîðèìóóäûã ã¿éöýòãýõ àæèë áàãòàíà. Ñîíãîí
àâàõ ãîðèìóóä íü çàëèëàí áîëîí àëäààíû óëìààñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áóðóó
èëýðõèéëýãäñýíýýñ ¿¿ñýõ ýðäñëèéí ¿íýëãýý çýðãèéã áàãòààñàí àóäèòîðûí
ìýðãýæëèéí ¿íýëýìæýýñ õàìààðíà. Òýäãýýð ýðñäëèéí ¿íýëãýýí¿¿äèéã õèéõäýý
àóäèòîð íü áàéãóóëëàãûí äîòîîä õÿíàëòûí ¿ð íºëººòýé ýñýõ òàëààð ä¿ãíýëò
ãàðãàõ çîðèëãîîð áèø çºâõºí òóõàéí íºõöºë áàéäàëä çîõèñòîé àóäèòûí
ãîðèìóóäûã çîõèîõ ¿¿äíýýñ áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã áýëòãýõ,
òýäãýýðèéã ¿íýí çºâ òîëèëóóëàõ ¿éë ÿâöàä õîëáîîòîé äîòîîä õÿíàëòûã
õàðãàëçàæ ¿çäýã.

ÕÀÐÀÀÒ ÁÓÑ ÀÓÄÈÒÎÐÛÍ Ä¯ÃÍÝËÒ (¿ðãýëæëýë)
Àóäèòîðûí õàðèóöëàãà (¿ðãýëæëýë)
Ìºí àóäèòûí àæèëä õýðýãæ¿¿ëæ áóé íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãóóäûí

òààðàìæ, óäèðäëàãûí õèéñýí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëòýé õîëáîîòîé
òîîöîîëëóóäûí áîäèòîé ýñýõèéã ¿íýëæ ¿çýõ àæèë îðíî.
Áèäíèé îëæ àâñàí àóäèòûí íîòîëãîî íü áèäíèé ãàðãàñàí ä¿ãíýëòýä õàíãàëòòàé,

çîõèñòîé ¿íäýñëýë áîëæ ÷àäíà ãýäýãò áèä èòãýëòýé áàéíà.
Ä¿ãíýëò
Áèäíèé ä¿ãíýëòýýð ýäãýýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóä íü 2007 îíû 12 äóãààð

ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààðõ Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë õèéãýýä òóõàéí
ºäðººð äóóñãàâàð áîëñîí ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ìºíãºí
ã¿éëãýýã Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí îëîí óëñûí ñòàíäàðòóóäûí äàãóó ¿íýí çºâ,
áîäèòîé ¿ç¿¿ëñýí áàéíà.
Áèä ººðñäèéí ä¿ãíýëòýý ººð÷ëºëã¿éãýýð, òà á¿õíèé àíõààðëûã ýäãýýð

ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûí Òîäðóóëãà 19 áóþó Áàíê íü Ìîíãîë Óëñûí Òºâ
Áàíêíû òóõàé õóóëèéí 23 äóãààð ç¿éëèéí çààëòàä íèéöýýã¿é áîëîõûã
òîäîðõîéëñîí òîäðóóëãàä õàíäóóëæ áàéíà.
Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë Óëñ

2008 îíû 7 äóãààð ñàðûí 3-íû ºäºð

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ
2007 ÎÍÛ 12 ÄÓÃÀÀÐ ÑÀÐÛÍ 31-ÍÈÉ ªÄÐªªÐ ÄÓÓÑÃÀÂÀÐ ÁÎËÑÎÍ
ÆÈËÈÉÍ ÎÐËÎÃÎ, ¯Ð Ä¯ÍÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
2007 2006
Òîäðóóëãà
ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
Õ¿¿íèé îðëîãî 3 48,414 18,779
Õ¿¿íèé çàðäàë 4 (18,895) (8,072)
Õ¿¿íèé öýâýð îðëîãî 29,519 10,707
Àëò, ¿íýò ìåòàëëûí àðèëæààíû

5 29,831 2,309
öýâýð àøèã
Âàëþòûí õàíøèéí çºð¿¿íèé
6 26,959 (7,487)
öýâýð àøèã/(àëäàãäàë)
¯éë àæèëëàãààíû áóñàä îðëîãî 1,879 1,204
¯éë àæèëëàãààíû íèéò îðëîãî 88,188 6,733
Áîëçîøã¿é àëäàãäëûí çàðäàë 7 (39,451) -
¯éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî 48,737 6,733
¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë 8 (4,890) (4,667)
¯éë àæèëëàãààíû áóñàä çàðäàë 10 (36,719) (5,199)
Òàéëàíò æèëèéí àøèã/(àëäàãäàë) 7,128 (3,133)
Õàâñðãàñàí òîäðóóëãà íü ýíýõ¿¿ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ñàëøã¿é õýñýã áîëíî.

2007 ÎÍÛ 12 ÄÓÃÀÀÐ ÑÀÐÛÍ 31-ÍÈÉ ªÄÐªªÐÕ ÒÀÉËÀÍ ÒÝÍÖÝË
2007 2006
Òîäðóóëãà
ÀÊÒÈÂ
Áýëýí ìºíãº 23,197 20,792
Àëò áà ¿íýò ìåòàëë 11 365,295 167,870
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäàä
áàéðøóóëñàí
õºðºíãº, õàäãàëàìæ 12 831,192 612,859
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä 13 - 11,195
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò - Áîðëóóëàõàä
14 115,748 60,701
áýëýí
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöýë 15 64,582 115,967
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 16 19,292 18,373
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí çýýë 17 29,604 35,822
¯íäñýí õºðºíãº 18 18,093 18,276
Áóñàä àêòèâ 19 2,416 19,464
ÍÈÉÒ ÀÊÒÈÂ 1,469,419 1,081,319
ÏÀÑÑÈÂ
Ã¿éëãýýíä ãàðãàñàí áýëýí ìºíãº 364,074 245,099

¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð 13 - 11,272
Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 20 103,425 70,845
Ãàäààä ºð òºëáºð 21 149,502 150,633
Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëàãóóäûí õàðèëöàõ,
22 603,332 405,129
õàäãàëàìæ
Äîòîîäûí áàíêóóäûí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ 23 171,027 148,542
Áóñàä ïàññèâ 24 38,346 16,683
ÍÈÉÒ ÏÀÑÑÈÂ 1,429,706 1,048,203
Ä¯ÐÌÈÉÍ ÑÀÍ ÁÀ ÍªªÖ
Ä¿ðìèéí ñàí 25 5,000 5,000

Õóðèìòëàãäñàí àøèã 5,130 4,561
Åðºíõèé íººöèéí ñàí 26 15,704 11,145
Áóñàä íººö 27 13,879 12,410
ÍÈÉÒ ªªÐÈÉÍ ÕªÐªÍÃª 39,713 33,116
ÍÈÉÒ ÏÀÑÑÈÂ ÁÀ ªªÐÈÉÍ ÕªÐªÍÃª 1,469,419 1,081,319

122
2007 ÎÍÛ 12 ÄÓÃÀÀÐ ÑÀÐÛÍ 31-ÍÈÉ ªÄÐªªÐ ÄÓÓÑÃÀÂÀÐ ÁÎËÑÎÍ ÆÈËÈÉÍ ªÌ×ÈÉÍ ªªÐ×ËªËÒÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
¯ë õóâààðèëàãäàõ Õóâààðèëàãäàõ
ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007

Åðºíõèé íººö Áóñàä íººö
Ä¿ðìèéí ñàí Õóðèìòëàãäñàí àøèã Íèéò
(Òîäðóóëãà 26) (Òîäðóóëãà 27)
ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
2006 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýð 5,000 11,145 21,317 (350) 37,112
Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
îðóóëàëòûí
öýâýð àëäàãäàë áóþó ººðèéí õºðºíãºä øóóä
õ¿ëýýí çºâøººðñºí íèéò çàðäàë - - (67) - (67)
Òàéëàíò æèëèéí àëäàãäàë - - - (3,133) (3,133)
Òàéëàíò æèëèéí íèéò îðëîãî áà çàðëàãà - - (67) (3,133) (3,200)
Íèéãìèéí õºãæëèéí ñàíä øèëæ¿¿ëñýí - - - (796) (796)

Âàëþòûí õàíøèéí áîäèò áóñ àëäàãäëûã
- - (8,840) 8,840 -
øèëæ¿¿ëñýí
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íýýð 5,000 11,145 12,410 4,561 33,116
Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
îðóóëàëòûí
öýâýð àëäàãäàë áóþó ººðèéí õºðºíãºä øóóä
õ¿ëýýí çºâøººðñºí íèéò çàðäàë - - 1,469 - 1,469
Òàéëàíò æèëèéí àëäàãäàë - - - 7,128 7,128
Òàéëàíò æèëèéí íèéò îðëîãî áà çàðäàë - - 1,469 7,128 8,597
Íèéãìèéí õºãæëèéí ñàíä øèëæ¿¿ëñýí - - - (2,000) (2,000)

Åðºíõèé íººöºä øèëæ¿¿ëñýí õóðèìòëàãäñàí
- 4,559 - (4,559) -
àøèã
2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íýýð 5,000 15,704 13,879 5,130 39,713

2007 ÎÍÛ 12 ÄÓÃÀÀÐ ÑÀÐÛÍ 31-ÍÈÉ ªÄÐªªÐ ÄÓÓÑÃÀÂÀÐ ÁÎËÑÎÍ
ÆÈËÈÉÍ ÌªÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ
2007 2006
¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÌªÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝ
Òàéëàíò æèëèéí àøèã/(àëäàãäàë) 7,128 (3,133)
Òîõèðóóëãà :-
Àëòíû äàõèí ¿íýëãýýíèé áîäèò áóñ
(27,757) 87
(àøèã)/àëäàãäàë
Ãàäààä âàëþòûí õàíøèéí òýãøèòãýëèéí
(19,198) 8,491
(àøèã)/àëäàãäàë
¯íýò ìåòàëëûí äàõèí ¿íýëãýýíèé áîäèò
- 505
áóñ àëäàãäàë
¯íäñýí õºðºíãèéí ýëýãäýë 857 877
Äàíñíààñ õàññàí ¿íäñýí õºðºíãº 17 17
Ãàðãàñàí àêêðåäèòèâò áàéãóóëñàí ñàí 27,889 -
Áóñàä àêòèâûí áîëçîøã¿é àëäàãäëûí ñàí 39,329 -
Àæëûí êàïèòàëûí ººð÷ëºëòèéí ºìíºõ
¿éë àæèëëàãààíû àøèã 28,265 6,844
¯éë àæèëëàãààíû õºðºíãèéí ººð÷ëºëò¿¿ä:-
Ìºíãºæñºí àëò áà ¿íýò ìåòàëë (169,668) (158,569)
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò -
(53,578) (28,423)
Áîðëóóëàõàä áýëýí
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä 51,385 (56,260)
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäàä
õºðºíãº, õàäãàëàìæ (200,054) (221,875)
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë (919) (758)
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí çýýë 6,218 101,453
Áóñàä àêòèâ (22,281) (12,502)
¯éë àæèëëàãààíû ïàññèâûí ººð÷ëºëò¿¿ä:-
Ã¿éëãýýíä ãàðãàñàí ìºíãº 118,975 53,413
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä (77) -
Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 32,580 (54,868)
Ãàäààä ºð òºëáºð (1,131) (8,243)
Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóäûí
198,203 314,831
õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ
Äîòîîäûí áàíêóóäûí õàðèëöàõ,
22,485 58,994
õàäãàëàìæ
Áóñàä ïàññèâ (8,226) 16,050
¯éë àæèëëàãààíààñ îðñîí áýëýí ìºíãºíèé
2,177 10,087
öýâýð ã¿éëãýý
ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒÛÍ ÌªÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝ
¯íäñýí õºðºíãº áîðëóóëñíû îðëîãî 11 7
¯íäñýí õºðºíãèéí õóäàëäàí àâàëò (702) (1,614)
Õºðºíãº îðóóëàëòàä àøèãëàñàí öýâýð ìºíãºí ã¿éëãýý (691) (1,607)
Ìºíãº, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí öýâýð ºñºëò 1,486 8,480
Âàëþòûí õàíøèéí çºð¿¿íèé íºëºº 919 196
Ìºíãº, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí ýõíèé ¿ëäýãäýë 20,792 12,116
Ìºíãº, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí ýöñèéí ¿ëäýãäýë 23,197 20,792

ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÈÉÍ ÒÎÄÐÓÓËÃÀ - 2007 ÎÍÛ 12 ÄÓÃÀÀÐ ÑÀÐÛÍ 31
1. ÁÀÍÊÍÛ ÒÓÕÀÉ ÅÐªÍÕÈÉ ÌÝÄÝÝËÝË
Ìîíãîëáàíê íü Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 1924 îíû 6 äóãààð ñàðûí

2-íû ºäðèéí òîãòîîëîîð Ìîíãîë Óëñûí Òºâ Áàíê (öààøèä Áàíê ãýõ)
áîëîí áàéãóóëàãäñàí áà áàéðøèë íü: Ìîíãîë Óëñ, Óëààíáààòàð 46, Áàãà
òîéðóó 9.
Áàíê íü á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààãàà Ìîíãîë Óëñàä ÿâóóëäàã áºãººä Àíãëè

óëñûí Ëîíäîí õîò äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçðààñ ººð õèëèéí ÷àíàäàä ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëäàã ñàëáàðã¿é áîëíî.
Áàíê íü Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð äýýð òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûã

õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí áàéãóóëëàãà. Áàíêíû ¿íäñýí çîðèëãî íü
Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãò áîëîõ òºãðºãèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûã áàòàëãààæóóëàõ áà ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë, áàíêíû ñèñòåìèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð òýíöâýðòýé, òîãòâîðòîé ¿íäýñíèé
ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã äýìæèõ ÿâäàë þì.
Ìîíãîëáàíê íü ýäãýýð çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí òóëä äàðààõü ¿éë

àæèëëàãààíóóäûã ÿâóóëäàã. ¯¿íä:
- Òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëíý

- Çàñãèéí ãàçðûí ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷èéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ
- Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ
- Áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîã çîõèîí áàéãóóëàõ
- Ãàäààä âàëþòûí óëñûí íººöèéã ýçýìøèõ, çîõèöóóëàõ
- Ã¿éëãýýíä ìºíãºí òýìäýãò ãàðãàõ
Áàíêíû 2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðººð äóóñãàâàð áîëñîí

æèëèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã ãàðãàõûã Çàõèðëóóäûí Çºâëºëèéí 2008
îíû 7 äóãààð ñàðûí 3-íû ºäðèéí øèéäâýðýýð çºâøººðñºí.
2. ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ ÁYÐÒÃÝËÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÓÓÄ
2.1 ÒÀÉËÀÍ ÁÝËÒÃÝÕ ¯ÍÄÝÑËÝË
Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóä íü Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí îëîí óëñûí

ñòàíäàðòóóä (CÒÎÓÑ)-ûí äàãóó áýëòãýãäñýí áîëíî.
Áîäèò ¿íý öýíýýðýý õýìæèãäýõ áàðèëãóóä, ¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä,

“Áîðëóóëàõàä áýëýí” ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòóóäûã ýñ òîîöâîë
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã ò¿¿õýí ºðòãèéí çàð÷ìààð áýëòãýñýí áîëíî.
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü ä¿íã¿¿äèéã òîäðóóëãàä ººðººð çààñíààñ áóñàä
òîõèîëäîëä ñàÿûí îðíîîð, Ìîíãîë òºãðºãººð òàéëàãíàñàí.

2.2 ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ ÁYÐÒÃÝËÈÉÍ ÃÎË ÁÎÄËÎÃÓÓÄÛÍ ÒÎÂ×ÎÎ
(a) Õ¿¿íèé áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãî áà çàðäàë
“Àðèëæààëàõ çîðèëãîîð ýçýìøèæ áàéãàà” ýñâýë “Áîäèò ¿íèéí ºñºëò

áóóðàëò íü îðëîãî, çàðëàãûí äàíñàíä á¿ðòãýãäýõ” ãýæ àíãèëàãäñàí
ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äýýñ áóñàä á¿õ õ¿¿òýé ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿äèéí
õ¿¿íèé îðëîãî, çàðäëûã õîëáîãäîõ ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº ýñâýë ºð
òºëáºðèéí ¿ð àøèãò õ¿¿íèé õóâèéã õýðýãëýí îðëîãûí òàéëàíä “Õ¿¿
áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãî” áà “Õ¿¿ áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ
çàðäàë” ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðíº. ¯íý öýíèéí áóóðàëòàä îðñîí çýýë,
óðüä÷èëãààíû õ¿¿íèé îðëîãîîñ áóñàä õ¿¿íèé îðëîãûã àêêðóýë ñóóðèàð
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðíº. ¯íý öýíèéí áóóðàëòàä
îðñîí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí õ¿¿íèé îðëîãûã ¿íý öýíèéí áóóðàëòàä
îðñîí á¿ðòãýëèéí ä¿íä õýðýãëýñýí àíõíû ¿ð àøèãò õ¿¿íèé õóâü
õýìæýýãýýð òîîöîæ õ¿ëýýí çºâøººðíº.
(á) Øèìòãýëèéí îðëîãî
Áàíêíû øèìòãýëèéí îðëîãî íü èõýâ÷ëýí áàíê õîîðîíäûí òºëáºð

òîîöîî, ãàäààä áàíêóóäûí òºëáºð òîîöîîíû øèìòãýëýýñ á¿ðääýã.
Õóðààìæ áà øèìòãýëèéí îðëîãûã èõýâ÷ëýí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýí
õóãàöààíä íü àêêðóýë ñóóðèàð õ¿ëýýí çºâøººðäºã.
(â) Ãàäààä âàëþòûí õºðâ¿¿ëýã
Áàíê íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãàà ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí

òàéëàãíàëûí ìºíãºí íýãæ áîëîõ Ìîíãîë òºãðºãººð ãàðãàäàã. Ãàäààä
âàëþòûí ã¿éëãýýã àíõ á¿ðòãýõäýý ã¿éëãýý õèéãäñýí ºäðèéí õàíøààð
¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí íýãæ ð¿¿ õºðâ¿¿ëæ á¿ðòãýíý. Ãàäààä âàëþòààð
á¿ðòãýãäñýí ìºíãºí õºðºíãº áà ºð òºëáºð¿¿äèéã òàéëàí òýíöëèéí
ºäðèéí õàíøààð õºðâ¿¿ëäýã. Áàíê íü ãàäààä âàëþòààð èëýðõèéëýãäñýí
ººðèéí ìºíãººðõ õºðºíãº áà ºð òºëáºðèéã ºäºð á¿ð äàõèí ¿íýëæ áàéõ
áîäëîãî áàðüäàã. Õàíøèéí á¿õ çºð¿¿ã àøèã, àëäàãäëààð á¿ðòãýíý.
Ò¿¿õýí ºðòºã íü ãàäààä âàëþòààð õýìæèãäýõ ìºíãºí áóñ ç¿éë¿¿äèéã

àíõíû ã¿éëãýýíèé ºäðèéí õàíøààð õºðâ¿¿ëíý. Áîäèò ¿íý öýíý íü
ãàäààä âàëþòààð õýìæèãäýõ ìºíãºí áóñ ç¿éë¿¿äèéã áîäèò ¿íý öýíý
òîäîðõîéëîãäñîí ºäðèéí õàíøààð õºðâ¿¿ëíý.
(ã) Àëò áà ¿íýò ìåòàëë
Àëòûã áîäèò ¿íýëãýýãýýð íü òàéëàí òýíöýëä òóñãàäàã áºãººä äàõèí

¿íýëãýýã ñàð á¿ð õèéäýã. Àëòíû áîäèò ¿íèéã òîãòîîõäîî àëòíû çàõ
çýýëèéí ¿íèéã õàðãàëçàí ¿çäýã. Äàõèí ¿íýëãýýíèé îëç, ãàðçûã îðëîãî,
¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðíº.
Àëò, ìºíãº, çîîñ áîëîí ò¿¿õ ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëñèéã ºðòºã, öýâýð
áîëîìæèò ¿íý öýíèéí àëü áàãààð íü á¿ðòãýäýã.


(¯ÐÃÝËÆËÝË)
(ä) Ìºíãº, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãº
Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíãèéí çîðèëãîîð ìºíãº áà ò¿¿íòýé àäèëòãàõ

õºðºíãºä êàññ äàõü òºãðºã, ãàäààä âàëþò îðíî.
(å) Càíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð - àíõíû õ¿ëýýí çºâøººðºëò áà äàðààãèéí òàéëàíò

¿åèéí õýìæèëò
(i) Õ¿ëýýí çºâøººðºõ ºäºð
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº õóäàëäàí àâàõ, õóäàëäàõàä õîëáîãäîõ õºðºíãèéã
íü çàõ çýýëèéí æóðàì, õýëöëýýð òîãòîîñîí õóãàöààíä çàéëøã¿é
øèëæ¿¿ëýõèéã øààðääàã ýäãýýð õóäàëäàí àâàëò, áîðëóóëàëòûã
àðèëæàà õèéãäñýí ºäºð íü õ¿ëýýí çºâøººðäºã. ªºðººð õýëáýë
áàíê õºðºíãèéã õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõûã àìëàñàí ºäºð õ¿ëýýí
çºâøººðíº. ¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéã àðèëæààíû
ºäðººð õ¿ëýýí çºâøººðíº.
(ii) Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðèéí àíõíû õ¿ëýýí çºâøººðºëò
Àíõ õ¿ëýýí çºâøººð÷ áóé ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí àíãèëàë íü
òýäãýýðèéí çîðèóëàëò, øèíæ ÷àíàðààñ øàëòãààëíà. Ñàíõ¿¿ãèéí
õýðýãë¿¿ð¿¿äèéã àíõëàí áîäèò ¿íýýð íü õýìæèõ áà õàðèí áîäèò
¿íèéí ººð÷ëºëò íü îðëîãî, çàðëàãûí äàíñàíä á¿ðòãýãäýõã¿é
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº, ºð òºëáºðèéí õóâüä áîäèò ¿íý äýýð
òýäãýýðòýé øóóä õîëáîîòîé õóäàëäàí àâàëòûí ýñâýë ãàðãàëòûí
àõèóö çàðäëóóäûã íýìñýí ä¿íãýýð á¿ðòãýíý.
(iii) Áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëòèéã íü îðëîãî, çàðëàãûí äàíñàíä á¿ðòãýäýã
¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðò àëòíû îïöèîí, âàëþòûí õàíøíû
ôîðâàðä ãýðýý õýëöë¿¿ä, ãàäààä âàëþòûí îïöèîí çýðýã áàãòàíà.
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéã áîäèò ¿íý öýíýýð íü á¿ðòãýäýã
áà áîäèò ¿íý öýíý íü ýåðýã áàéãàà ¿åä õºðºíãº, õàðèí ñºðºã áàéãàà
¿åä ºð òºëáºð ãýæ á¿ðòãýíý. Àðèëæààëàõ çîðèëãîîð ýçýìøèæ áóé
¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿äèéí áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëòèéã “¯éë
àæèëëàãààíû áóñàä îðëîãî” -îîð á¿ðòãýäýã.
Õºðâºõ áîíäîä àãóóëàãäñàí ¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä ãýõ ìýò
ººð áóñàä ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðò àãóóëàãäñàí ¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí
õýðýãë¿¿ð¿¿äèéã ñàëãàæ àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé áà àãóóëàãäñàí áîëîí
àãóóëàã÷ ãýðýýí¿¿äèéí ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîí ýðñäë¿¿ä
íü íÿãò õàìààðàëã¿é, ìºí àãóóëàã÷ ãýðýýã íü àðèëæààëàõ çîðèëãîîð
ýçýìøýýã¿é áà àíõíû õ¿ëýýí çºâøººðºëòººð “Áîäèò ¿íèéí
ººð÷ëºëò íü îðëîãî, çàðëàãûí äàíñàíä á¿ðòãýãäýõ”-ä àíãèëààã¿é
áàéâàë òýäãýýðèéã áîäèò ¿íýýð íü á¿ðòãýíý. Àãóóëàã÷ ãýðýýíýýñ
íü ñàëãàñàí ¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéã àðèëæààíû áàãö
äàõü áîäèò ¿íý öýíèéí ººð÷ëºëòººð íü á¿ðòãýõ áà óã ººð÷ëºëòèéã
íü îðëîãî, çàðëàãûí äàíñàíä á¿ðòãýíý.



¿åèéí õýìæèëò (¿ðãýëæëýë)
(iv) Àðèëæààëàõ çîðèëãîîð ýçýìøèæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº ýñâýë ºð
òºëáºð
“Àðèëæààëàõ çîðèëãîîð ýçýìøèæ áóé” ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿äèéã
(¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä ¿¿íä îðîõã¿é) áàãòààñàí
“Àðèëæààëàõ çîðèëãîîð ýçýìøèæ áóé” ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
ýñâýë ºð òºëáºð¿¿äèéã òàéëàí òýíöýëä áîäèò ¿íýýð íü á¿ðòãýíý.
“¯éë àæèëëàãààíû áóñàä îðëîãî”-ä áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëòèéã
òóñãàíà. Õ¿¿íèé áîëîí íîãäîë àøãèéí îðëîãî ýñâýë çàðäëûã
ãýðýýíèé íºõöëèéí äàãóó ýñâýë òºëáºðèéí ýðõ ¿¿ññýí ¿åä íü “¯éë
àæèëëàãààíû áóñàä îðëîãî”-ä á¿ðòãýíý.
Ýíý á¿ëýãò îéðûí õóãàöààíä áîðëóóëàõ ýñâýë ýðã¿¿ëýí õóäàëäàí
àâàõ çîðèëãîîð îëæ àâñàí ºðèéí áè÷ã¿¿ä, ýíãèéí õóâüöàà, ¿íýò
öààñóóä îðñîí.
(v) Áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëò íü îðëîãî, çàðäëûí äàíñàíä á¿ðòãýãääýã
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº áîëîí ºð òºëáºð
Äàðààõ íºõöë¿¿ä õàíãàãäñàí ¿åä ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº áà ºð
òºëáºðèéã àíõëàí õ¿ëýýí çºâøººðºõäºº ýíý àíãèëàëä îðóóëàõààð
øèéäâýðëýæ áîëíî. ¯¿íä:
- ýíýõ¿¿ øèéäâýð íü àêòèâûã õýìæèõ ýñâýë àêòèâààñ ¿¿ñýõ îëç
ãàðçûã ÿëãààòàé ñóóðèàð îðëîãî, çàðäàëä õ¿ëýýí çºâøººðñºíººñ
áèé áîëîõ òóóøòàé áóñ áàéäëûã àðèëãàõ ýñâýë äîðâèòîéãîîð
áóóðóóëàõ; ýñâýë
- ýäãýýð ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº áà ºð òºëáºð íü ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
áà ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðèéí á¿ëãèéí íýã õýñýã ýñâýë àëü àëü
íü áºãººä òýäãýýðèéã õ¿÷èí òºãºëäºð ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí
áîäëîãî ýñâýë õºðºíãº îðóóëàëòûí ñòðàòåãèéí äàãóó óäèðäàæ,
ã¿éöýòãýëèéã íü áîäèò ¿íý äýýð íü ñóóðèëàí õýìæäýã; ýñâýë
- ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðò àãóóëàãäñàí ¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñýë
áàãòàæ áàéãàà áîë (ãýõäýý àãóóëàãäñàí ¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí
õýðýãë¿¿ð íü ìºíãºí óðñãàëûã íü èõýýõýí õýìæýýãýýð
ººð÷ëºõã¿é íü, ýñâýë áàãà õýìæýýíèé ñóäàëãààíû ¿íäñýí äýýð
ýñâýë îãò ñóäàëãààã¿éãýýð óã õýðýãë¿¿ð òóñäàà á¿ðòãýãäýõã¿é íü
òîäîðõîé áàéãààãààñ áóñàä òîõèîëäîëä).
Áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëò íü îðëîãî, çàðäëûí äàíñàíä á¿ðòãýãäýõ
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº áîëîí ºð òºëáºðèéã òàéëàí òýíöýëä áîäèò
¿íýýð íü òóñãàíà. Áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëòèéã “Áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëò
íü îðëîãî, çàðäëûí äàíñàíä á¿ðòãýãäýõ ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº áîëîí
ºð òºëáºðèéí öýâýð îëç ýñâýë ãàðç” äàíñàíä á¿ðòãýíý. Îðæ èðýõ
ýñâýë òºëºõ õ¿¿ã ãýðýýíèé íºõöëèéí äàãóó õ¿¿íèé îðëîãî, çàðäàëä
õóðèìòëóóëæ, íîãäîë àøãèéí îðëîãûã òóñ íîãäîë àøãèéã õ¿ðòýõ
ýðõ ¿¿ññýí ¿åä íü “¯éë àæèëëàãààíû áóñàä îðëîãî”-ä á¿ðòãýíý.



(vi) ‘Àíõíû ºäºð’-èéí àøèã
Èäýâõèã¿é çàõ çýýë äýýðõ àðèëæààíû ¿íý íü èæèë õýðýãë¿¿ðèéí
õóâüä çàõ çýýë äýýð àæèãëàæ áîëîõóéö îäîîãèéí çàõ çýýëèéí
áîäèò ¿íýýñ çºð¿¿òýé ýñâýë çºâõºí çàõ çýýë äýýð àæèãëàæ
áîëîõóéö ºãºãäëèéã áàãòààñàí õóâüñàã÷òàé ¿íýëãýýíèé çàãâàðò
¿íäýñëýí òîãòîîñîí áîäèò ¿íýýñ çºð¿¿òýé áàéâàë óã çºð¿¿ã (ýíý íü
áîäèò ¿íý áà àðèëæààíû ¿íèéí çºð¿¿ áóþó àíõíû ºäðèéí àøèã þì)
Áàíê îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí “Àðèëæààíû öýâýð îðëîãî”-ä
øóóä õ¿ëýýí çºâøººðíº. Àæèãëàõ áîëîìæã¿é ºãºãäëèéã àøèãëàñàí
òîõèîëäîëä àðèëæààíû ¿íèéí çºð¿¿ áà çàãâàðûí ¿íèéí çºð¿¿ã îðëîãî
¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä ºãºãäë¿¿ä íü àæèãëàæ áîëîõóéö áîëîõ ¿åä ýñâýë
òóõàéí õýðýãñëèéã ¿ë õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¿åä ë õ¿ëýýí çºâøººðíº.
(vii) Äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë ýçýìøèõ ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò
Áàíê íü äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë ýçýìøèõ çîðèëãî, ÷àäâàðòàé,
òîãòìîë ýñâýë òîäîðõîéëæ áîëîõóéö òºëáºðòýé áà òîãòîîñîí
õóãàöààòàé ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéã äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë
ýçýìøèõ ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò ãýíý. Ýõíèé õýìæèëòèéí
äàðàà äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë ýçýìøèõ ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
îðóóëàëòûã ¿ð àøèãò õ¿¿íèé àðãà àøèãëàæ òîîöñîí õîðîãäóóëñàí
ºðòãººñ ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí ñàíã õàññàí ä¿íãýýð õýìæèíý.
Õîðîãäóóëñàí ºðòãèéã ¿ð àøèãò õ¿¿íèé ñàëøã¿é õýñýã áîëîõ
õóäàëäàí àâàëòûí óðàìøóóëàë, õºíãºëºëò áîëîí øèìòãýëèéã
îðîëöóóëàí òîîöäîã. Õîðîãäóóëàëò íü îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí
òàéëàíãèéí “Õ¿¿ áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãî”-ä áàãòàíà. Óã
õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿íý öýíèéí áóóðàëòààñ ¿¿ññýí àëäàãäëûã
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí “Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí
¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàë” õýñýãò õ¿ëýýí çºâøººðíº.
(viii) Áàíêóóäàä áàéðøóóëñàí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ áà çýýë, óðüä÷èëãàà
Áóñàä áàíêóóäàä áàéðøóóëñàí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ áà çýýë, óðüä÷èëãàà
íü èäýâõòýé çàõ çýýë äýýð á¿ðòãýëã¿é, òîãòìîë ýñâýë òîäîðõîéëîõ
áîëîìæòîé òºëáºð¿¿äòýé, òîãòñîí äóóñãàâàð õóãàöààòàé, “Çýýë áà
àâëàãà” ãýæ àíãèëàãäàõ ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä þì. Àíõ õýìæñýíèé
äàðàà áóñàä áàíêóóäàä áàéðøóóëñàí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ áà çýýë,
óðüä÷èëãààã ¿ð àøèãò õ¿¿ãèéí àðãûã õýðýãëýí õîðîãäóóëñàí ºðòãººñ
¿íý öýíý áóóðàëòûí ñàíã õàññàí ä¿íãýýð á¿ðòãýíý. Õîðîãäóóëñàí
ºðòãèéã ¿ð àøèãò õ¿¿ãèéí ñàëøã¿é õýñýã áîëîõ õóäàëäàí àâàëòûí
óðàìøóóëàë, õºíãºëºëò áîëîí øèìòãýëèéã îðîëöóóëàí òîîöíî.
Õîðîãäóóëàëò íü îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí “Õ¿¿ áîëîí ò¿¿íòýé
àäèëòãàõ îðëîãî”-ä áàãòàíà. Óã õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿íý öýíèéí
áóóðàëòààñ ¿¿ññýí àëäàãäàëûã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí “
Çýýëèéí àëäàãäëûí çàðäàë” õýñýãò õ¿ëýýí çºâøººðíº.


(ix) Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò
Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò ãýæ àíõíû õ¿ëýýí
çºâøººðºëòººð èéíõ¿¿ àíãèëàãäñàí ýñâýë áîäèò ¿íèéí ººð÷ëºëò
íü îðëîãî, çàðäëûí äàíñàíä á¿ðòãýãääýã, äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë
ýçýìøèõ ýñâýë çýýë áà óðüä÷èëãàà ãýñýí àíãèëàëä áàãòààã¿é ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãèéã õýëíý. Ýäãýýðò ººðèéí õºðºíãèéí õýðýãñýë, õàìòûí ñàíä
îðóóëñàí õºðºíãº îðóóëàëòóóä, ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí áîëîí ºðèéí
õýðýãë¿¿ð¿¿ä áàãòäàã.
Àíõ õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðàà áîðëóóëàõàä áýëýí õºðºíãº
îðóóëàëòûã áîäèò ¿íýýð íü õýìæäýã. Õýðýãæýýã¿é àøèã àëäàãäëûã
ººðèéí õºðºíãèéí “Áîðëóóëàõàä áýëýí õºðºíãº îðóóëàëòûí íººö”-ä
á¿ðòãýäýã. Õºðºíãº îðóóëàëòûã áîðëóóëàõàä, ºìíº õ¿ëýýí çºâøººðñºí
õóðèìòëàãäñàí àøèã ýñâýë àëäàãäëûã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä
“Áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî” ýñâýë “Áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû
çàðäàë”-ààð õ¿ëýýí çºâøººðíº. Áàíê íü íýã òºðëèéí ¿íýò öààñàíä
íýãýýñ èë¿¿ óäàà õºðºíãº îðóóëñàí áîë òýäãýýðèéã “ýõýëæ àâñíàà
ýõýëæ çàðëàãàäàõ” çàð÷ìûã áàðèìòëàí áîðëóóëñàí ãýæ ¿çíý.
Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûã ýçýìøèæ áàéõ
õóãàöààíä îëñîí õ¿¿ã ¿ð àøèãò õ¿¿íèé àðãààð òîîöîí, õ¿¿ãèéí îðëîãî
ãýæ òàéëàãíàäàã. Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûã
ýçýìøèæ áàéõ õóãàöààíä îëñîí íîãäîë àøãèéã òºëáºðèéí ýðõ íü
òîãòîîãäñîí ¿åä îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí “¯éë àæèëëàãààíû
áóñàä îðëîãî”-ä õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Èéíõ¿¿ õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿íý
öýíèéí áóóðàëòààñ ¿¿ññýí àëäàãäëûã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí
“Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàë”-ä õ¿ëýýí
çºâøººð÷, áîðëóóëàõàä áýëýí õºðºíãº îðóóëàëòûí íººöººñ õàñ÷ ºãíº.
(x) Òºâ Áàíêíû ¿íýò öààñ áà ãàäààä ºð òºëáºð
Ãýðýýò çîõèöóóëàëòûí àãóóëãà íü ººðèéí òîäîðõîé òîîíû õóâüöààíû
îðîíä áýëýí ìºíãº ýñâýë ººð ÿìàð íýã ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéã ºãºõ ¿¿ðãèéã
Áàíêèíä ¿¿ñãýæ áàéãàà ¿åä, Áàíêíààñ ãàðãàñàí áºãººä “Áîäèò ¿íèéí
ººð÷ëºëò íü îðëîãî, çàðäëûí äàíñàíä á¿ðòãýãäýõ” ãýæ àíãèëàãäààã¿é
ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä ýñâýë òýäãýýðèéí á¿ðäýë õýñã¿¿äèéã “Òºâ
áàíêíû ¿íýò öààñ áà ãàäààä ºð òºëáºð” ãýñýí íýðýýð ºð òºëáºðèéí õýñýãò
àíãèëíà. ªð òºëáºð áà ººðèéí õºðºíãèéí àëü àëèíûõ íü ýëåìåíòèéã
àãóóëñàí íèéëìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéã
ñàëãàæ òóñ òóñàä íü á¿ðòãýõ áºãººä ººðèéí õºðºíãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í
õýñãèéí ä¿í íü íèéò ä¿íãýýñ ºð òºëáºðèéí õýñãèéí áîäèò ¿íý (óã ºð
òºëáºð ¿¿ññýí ºäðèéí áîäèò ¿íý)-èéã õàññàí ä¿í áàéíà.
Àíõ õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðàà, Òºâ Áàíêíû ¿íýò öààñ áà ãàäààä
ºð òºëáºðèéã äàðààãèéí òàéëàíò õóãàöààíä ¿ð àøèãò õ¿¿íèé àðãûã
àøèãëàí õîðîãäóóëñàí ºðòãººð íü õýìæèíý. Õîðîãäóóëñàí ºðòãèéã
òîîöîõäîî ýäãýýðèéã ãàðãàõ ýñâýë ¿¿ñãýõ ¿åèéí õºíãºëºëò ýñâýë
óðàìøóóëàë, ¿ð àøèãò õ¿¿ã á¿ðä¿¿ëæ áóé çàðäëóóäûã àâ÷ ¿çíý.


(¸) Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº áîëîí ºð òºëáºðèéí ¿ë õ¿ëýýí çºâøººðºëò
(i) Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
Äàðààõ òîõèîëäîëä ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéã (õýðýãëýõ áîëîìæòîé
áîë, ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí íýã õýñãèéã ýñâýë õîîðîíäîî òºñººòýé
íýã á¿ëýã ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíã¿¿äèéã) ¿ë õ¿ëýýí çºâøººðíº:
- Òóõàéí õºðºíãººñ ìºíãºí óðñãàë õ¿ëýýí àâàõ ýðõ íü äóóññàí;
ýñâýë
- Áàíê òóõàéí õºðºíãººñ ìºíãºí óðñãàë àâàõ ýðõýý øèëæ¿¿ëñýí
ýñâýë “äàìæóóëàí ºíãºðººõ” õýëöëèéí äàãóó õ¿ëýýí àâñàí
ìºíãºº íèéò ä¿íãýýð íü óäààí õóãàöààãààð ñààòóóëàëã¿éãýýð
ãóðàâäàã÷ òàëä òºëºõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí áîë
- Áàíê õºðºíãèéí áàðàã á¿õ ýðñäýë áà ºãººæèéã øèëæ¿¿ëñýí
ýñâýë Áàíê òóõàéí õºðºíãºòýé õîëáîîòîé ýðñäýë áà ºãººæèéã èõ
õýìæýýãýýð øèëæ¿¿ëýýã¿é ìºí àâ÷ ¿ëäýýã¿é áîëîâ÷ õºðºíãèéí
õÿíàëòûã øèëæ¿¿ëñýí
Áàíê õºðºíãººñ ìºíãº õ¿ëýýí àâàõ ýðõýý øèëæ¿¿ëñýí ýñâýë
“äàìæóóëàí ºíãºðººõ” õýëöýë õèéñýí áîëîâ÷ õºðºíãºòýé õîëáîîòîé
èõýíõ ýðñäýë áà ºãººæèéã áîëîí õÿíàëòûã øèëæ¿¿ëýýã¿é ìºí àâ÷
¿ëäýýã¿é òîõèîëäîëä õºðºíãèéã Áàíêíû óã õºðºíãºä ¿ðãýëæë¿¿ëýí
îðîëöñîîð áàéõ õýìæýýãýýð íü õ¿ëýýí çºâøººðíº. Ýíýõ¿¿
¿ðãýëæèëñýí îðîëöîî íü øèëæ¿¿ëñýí õºðºíãèéí áàòàëãàà õýëáýðòýé
áàéâàë îðîëöîîã òóñ õºðºíãèéí àíõíû á¿ðòãýëèéí ä¿í áà Áàíêíû
òºëºõ øààðäëàãàòàé áîëîõ õàìãèéí èõ ä¿íãèéí àëü áàãààð õýìæèíý.
Øèëæ¿¿ëñýí õºðºíãºòýé õîëáîîòîé ¿ðãýëæèëñýí îðîëöîî íü
áîðëóóëñàí áà/ýñâýë õóäàëäàí àâñàí îïöèîí (¿¿íä áýëýí ìºíãººð
òºëáºð õèéãääýã îïöèîí ýñâýë èæèë òºðëèéí õýëýëöýýð áàãòñàí)
õýëáýðòýé áàéâàë òóñ îðîëöîîíû ä¿í íü Áàíêíû áóöààí õóäàëäàí
àâ÷ áîëçîøã¿é øèëæ¿¿ëñýí õºðºíãèéí ä¿í þì. Ãýñýí õýäèé ÷,
áîäèò ¿íý öýíýýð õýìæèãääýã õºðºíãèéã õóäàëäàõ îïöèîíòîé ¿åä
Áàíêíû ¿ðãýëæë¿¿ëýí îðîëöñîîð áàéõ õýìæýý íü øèëæ¿¿ëñýí
õºðºíãèéí áîäèò ¿íý öýíý áîëîí îïöèîí õýðýãæèõ ¿íèéí àëü
áàãààð íü õÿçãààðëàãäàíà.
(ii) Ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºð
Ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðèéã òºëºõººñ ÷ºëººëºãäñºí, ºð òºëáºð
öóöëàãäñàí ýñâýë õóãàöàà íü äóóññàí áîë ¿ë õ¿ëýýí çºâøººðäºã.
Õýðýâ îäîî îðøèí áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðèéí çýýëä¿¿ëýã÷ íü
õýâýýðýý áîëîâ÷ ÿëãààòàé íºõöºëòýé çýýëèéí ãýðýýãýýð îðëóóëñàí
ýñâýë îäîî áàéãàà çýýëèéí íºõöºë ýðñ ººð÷ëºãäñºí áîë ýäãýýð
ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòèéí äàãóó ºìíºõ ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðèéã
¿ë õ¿ëýýí çºâøººðºõ áà øèíý ºð òºëáºðèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷,
òóñ òóñûíõ íü äàíñíû ¿íèéí çºð¿¿ã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä
õ¿ëýýí çºâøººðíº.


(æ) Áîäèò ¿íý öýíèéí òîäîðõîéëîëò
Èäýâõòýé çàõ çýýë äýýð àðèëæààëàãäàæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí
òàéëàí òýíöëèéí ºäðèéí áîäèò ¿íý íü àëèâàà ã¿éëãýýíèé çàðäëûã
õàñààã¿é áèðæèéí õàíø áîëîí äèëëåðèéí ¿íý (óðò ïîçèöèéí õóâüä àâàõ
¿íý, áîãèíî ïîçèöèéí õóâüä çàðàõ ¿íý) äýýð ¿íäýñëýíý. Èäýâõòýé çàõ
çýýë äýýð á¿ðòãýëã¿é ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí õóâüä áîäèò ¿íèéã íü
òîõèðîìæòîé ¿íýëãýýíèé àðãóóäûã àøèãëàí òîäîðõîéëíî. Ýäãýýð àðãóóäàä
öýâýð ºíººãèéí ¿íý öýíèéí àðãà, àæèãëàæ áîëîõóéö çàõ çýýëèéí ¿íýòýé,
òºñººòýé ººð áóñàä ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äòýé õàðüöóóëàõ àðãà, îïöèîíû
¿íýëãýýíèé çàãâàð, õîëáîãäîõ áóñàä ¿íýëãýýíèé çàãâàðóóä áàãòàíà.
(ç) Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëò
Áàíê íü ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº ýñâýë á¿ëýã ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíã¿¿ä íü
¿íý öýíèéí áóóðàëòàä îðñíûã íîòëîõ áîäèò íîòîëãîî áàéãàà ýñýõèéã
òàéëàí òýíöëèéí ºäºð á¿ð ¿íýëæ ¿çíý. Õýðýâ õºðºíãèéã àíõëàí
õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðàà íýã áóþó ò¿¿íýýñ îëîí òîîíû “Àëäàãäëûí
òîõèîëäîë”-ûí óëìààñ ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí áîäèò íîòîëãîî áèé
áîëñîí áà óã “Àëäàãäëûí òîõèîëäîë” íü ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº ýñâýë á¿ëýã
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí áîäèòîéãîîð òîîöîîëîõ áîëîìæòîé èðýýä¿éí
ìºíãºí óðñãàëä íºëººëæ áàéãàà ¿åä ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéã ýñâýë á¿ëýã
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéã ¿íý öýíèéí áóóðàëòàä îðñîí ãýæ ¿çíý.¯íý
öýíèéí áóóðàëòûí íîòîëãîîíä çýýëäýã÷ ýñâýë á¿ëýã çýýëäýã÷èä íü
ñàíõ¿¿ãèéí òîìîîõîí õ¿íäðýëä îðñîí, çýýëèéí õ¿¿ áîëîí ¿íäñýí
òºëáºð çºð÷èëä îðñîí, äàìïóóðàë ýñâýë ñàíõ¿¿ãèéí ººð áóñàä äàõèí
çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðîõ ìàãàäëàëòàé áîëñîí, çºð÷èëòýé õîëáîîòîé
ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäàëä ãàðñàí ººð÷ëºëò ãýõ ìýò òîîöîîëñîí
èðýýä¿éí ìºíãºí óðñãàëä õýìæèæ áîëîõóéö áóóðàëò áàéãààã õàðóóëñàí
áîäèò ºãºãäºë áèé áîëîõ çýðýã îðíî.
(i) Áóñàä áàíêóóäàä áàéðøóóëñàí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ áà îëãîñîí çýýë,

óðüä÷èëãàà
Õîðîãäóóëñàí ºðòãººð á¿ðòãýãääýã, áóñàä áàíêóóäàä áàéðøóóëñàí
õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ áà îëãîñîí çýýë, óðüä÷èëãààíû ä¿íã¿¿äèéí
õóâüä Áàíê íü ýõëýýä äàíãààðàà ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãº òóñ á¿ðèéí õóâüä ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí áîäèò íîòîëãîî
áàéãàà ýñýõèéã íýã á¿ð÷ëýí (òóñãàéëàí), äàðàà íü ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëã¿é ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíã¿¿äèéã íèéë¿¿ëýí (á¿ëãýýð
íü) ¿íýëíý. Õýðýâ Áàíê íü íýã á¿ð÷ëýí ¿íýëýãäñýí ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãèéí ¿íýëãýýíèé õóâüä (÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé, õîëáîãäîëã¿é
ýñýõèéã ¿ë õàðãàëçàí) ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí áîäèò íîòîëãîî
áàéõã¿é ãýæ ¿çâýë îéðîëöîî çýýëèéí ýðñäëèéí øèíæ ÷àíàð á¿õèé
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí á¿ëýãò îðóóëàí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûã íü
íýãäñýí áàéäëààð ¿íýëäýã. ¯íý öýíèéí áóóðàëòûí íýã á¿ð÷èëñýí
¿íýëãýý õèéãäñýí, ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàë íü õ¿ëýýí
çºâøººðºãäñºí, ýñâýë ¿ðãýëæèëæ áóé õºðºíãèéã á¿ëãèéí ¿íý
öýíèéí áóóðàëòûí ¿íýëãýýíä îðóóëàõã¿é.


(ç) Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëò (¿ðãýëæëýë)
(i) Áóñàä áàíêóóäàä áàéðøóóëñàí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ áà îëãîñîí çýýë,
óðüä÷èëãàà (¿ðãýëæëýë)
¯íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàë ãàðñàí òàëààð áîäèò íîòîëãîî áàéãàà
áîë àëäàãäëûã òóõàéí õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿í áà èðýýä¿éä îðæ
èðýõýýð òîîöîîëñîí ìºíãºí óðñãàëûí ºíººãèéí ¿íý öýíèéí (áîäèòîîð
òîõèîëäîîã¿é èðýýä¿éä õ¿ëýýãäýæ áóé çýýëèéí àëäàãäëûã îðóóëàõã¿é)
çºð¿¿ãýýð õýìæèíý. Õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿íã ýðñäëèéí ñàíãèéí
äàíñààð áóóðóóëàõ áà àëäàãäëûí ä¿íã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí
çºâøººðíº. Õ¿¿íèé îðëîãûã õºðºíãèéí àíõíû, ¿ð àøèãò õ¿¿íèé õóâèàð
áóóðóóëñàí õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿íãýýñ ¿ðãýëæë¿¿ëýí òîîöíî. Öààøèä
ýðãýí òºëºãäºõ ÿìàð íýã áîäèò ÷èã õàíäëàãà áàéõã¿é áà áàðüöàà õºðºíãº íü
á¿ðýí àøèãëàãäñàí ýñâýë áàíêèíä á¿ðýí øèëæñýí ¿åä çýýëèéã õîëáîãäîõ
çýýëèéí ýðñäëèéí ñàíãèéí õàìò äàíñíààñ õàñíà. Õýðýâ äàðààãèéí æèë
íü ¿íý öýíèéí áóóðàëòûã õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðààõ ¿éë ÿâäëûí óëìààñ
òîîöîîëñîí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàë ºñºõ ýñâýë áóóðâàë ýðñäýëèéí
ñàíã òîõèðóóëàõ çàìààð ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàëûã ºñãºæ ýñâýë
áóóðóóëæ áîëíî. Õýðýâ ºìíº äàíñíààñ õàññàí áàéñàí çýýë ýðãýí òºëºãäâºë
òóñ òºëºëòèéã “Çýýëèéí àëäàãäëûí çàðäàë” äàíñíû êðåäèò òàëä áè÷íý.
Îðæ èðíý ãýæ òîîöîîëñîí èðýýä¿éí ìºíãºí óðñãàëûí ºíººãèéí ¿íý
öýíèéã ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí àíõíû, ¿ð àøèãò õ¿¿íèé õóâèàð áóóðóóëàí
òîîöäîã. Çýýëèéí õ¿¿íèé õóâü íü õºâºã÷ áàéõ íºõöºëä ¿íý öýíèéí
áóóðàëòûí àëäàãäëûã õýìæèõ õºíãºëºëòèéí õóâü íü ºíººãèéí ¿ð àøèãò
õ¿¿íèé õóâüòàé òýíö¿¿ áàéíà. Áàðüöààòàé ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí èðýýä¿éä
îðæ èðýõýýð òîîöîîëñîí ìºíãºí óðñãàëûí ºíººãèéí ¿íý öýíèéí òîîöîî
íü áàðüöààã õóðààí àâàõ íü áîëîìæòîé ýñýõýýñ ¿ë õàìààðàí òóñ áàðüöààã
õóðààí àâ÷, àëáàäàí áîðëóóëàõàä ãàðàõ çàðäëûã õàññàíû äàðààõ ìºíãºí
óðñãàëûã õàðóóëäàã.
¯íý öýíèéí áóóðàëòûã íýãäñýí áàéäëààð ¿íýëýõèéí òóëä ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãèéí òºðºë, õàìààðàõ ñàëáàð, ãàçàðç¿éí áàéðëàë, áàðüöàà õºðºíãèéí
òºðºë, õóãàöàà õýòðýëòèéí áàéäàë áîëîí áóñàä ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ çýðýã
çýýëèéí ýðñäëèéí øèíæ ÷àíàðûã àãóóëñàí áàíêíû äîòîîä çýýëëýãèéí
àíãèëëûí ñèñòåìä ¿íäýñëýí òýäãýýðèéã á¿ëýãëýíý.
¯íý öýíèéí áóóðàëòûí á¿ëãèéí ¿íýëãýýíä õàìðàãäñàí á¿ëýã ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãèéí èðýýä¿éí ìºíãºí óðñãàëûã îéðîëöîîëîí òîîöîõäîî
á¿ëýãò áàãòàæ áóé õºðºíã¿¿äèéí çýýëèéí ýðñäýëèéí øèíæ ÷àíàðòàé
õîëáîîòîéãîîð ãàð÷ áàéñàí ò¿¿õýí àëäàãäàëûí õóâü õýìæýýã àøèãëàíà.
ªíºº ¿åä ¿ã¿é áîëñîí ò¿¿õýí íºõöºë áàéäëûí íºëººã àðèëãàõ, ò¿¿õýí
àëäàãäëûí ñóóðèëæ áóé æèë¿¿äýä õàìààðàëã¿é ºíººãèéí íºõöºë
áàéäëûí íºëººã õàðóóëàõ ¿¿äíýýñ ò¿¿õýí àëäàãäëûí ìýäýýíä ºíºº ¿åä
àæèãëàãäàõóéö ºãºãäë¿¿äýä ¿íäýñëýí òîõèðãîî õèéíý. Èðýýä¿éä îðæ
èðýõ ìºíãºí óðñãàëûí ººð÷ëºëòèéí òîîöîîëîë íü æèë æèëèéí àæèãëàæ
áîëîõóéö õîëáîãäîõ ºãºãäë¿¿äèéí ººð÷ëºëò¿¿äèéã òóñãàñàí. (¯¿íä:
àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí, ýä õºðºíãèéí ¿íý, ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû
¿íý, òºëáºðèéí ÷àäàâõè, àëäàãäëûã èëýðõèéëýõ õ¿÷èí ç¿éëñ á¿ëãýýð áîëîí
à÷ õîëáîãäëîîð íü). Èðýýä¿éä îðæ èðýõ ìºíãºí óðñãàëûã òîîöîîëîõîä
àøèãëàñàí àðãà÷ëàë, òààìàãëàëóóäûã òîîöîîëñîí àëäàãäàë, áîäèòîîð
õ¿ëýýñýí àëäàãäëûí õîîðîíäûí çºð¿¿ã áàãàñãàõ çîðèëãîîð òîãòìîë õÿíàíà.


(ii) Äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë ýçýìøèõ ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò
Áàíê íü äóóñãàâàð õóãàöàà õ¿ðòýë ýçýìøèõ õºðºíãº îðóóëàëò íýã
á¿ð äýýð ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí áîäèò íîòîëãîî áàéãàà ýñýõèéã
¿íýëæ ¿çíý. ¯íý öýíý áóóðàëòûí àëäàãäàë ãàðñàí òàëààð áîäèò
íîòîëãîî áàéãàà áîë àëäàãäëûã òóõàéí õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿í áà
òîîöîîëñîí èðýýä¿éä îðæ èðýõ ìºíãºí óðñãàëûí ºíººãèéí ¿íý öýíý
õî¸ðûí çºð¿¿ãýýð õýìæèíý. Õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿íã áóóðóóëæ,
àëäàãäàëûí ä¿íã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðíº.
Õýðýâ äàðààãèéí òàéëàíò æèëä òîîöîîëæ áàéñàí ¿íý öýíèéí
áóóðàëòûí àëäàãäëûí õýìæýý íü óã ¿íý öýíèéí áóóðàëòûã õ¿ëýýí
çºâøººðñíèé äàðàà òîõèîëäñîí ¿éë ÿâäëûí óëìààñ áóóðâàë ºìíº
õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäëûã “Ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàë” äàíñíû
êðåäèòýä á¿ðòãýíý.
(iii) Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò
Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí õóâüä, Áàíê
íü õºðºíãº îðóóëàëò ýñâýë á¿ëýã õºðºíãº îðóóëàëò íü ¿íý öýíèéí
áóóðàëòàä îðñíûã íîòëîõ áîäèò íîòîëãîî áàéãàà ýñýõèéã òàéëàí
òýíöëèéí ºäºð á¿ð ¿íýëæ ¿çíý.
“Áîðëóóëàõàä áýëýí” ãýæ àíãèëàãäñàí ººðèéí õºðºíãèéí õºðºíãº
îðóóëàëòûí õóâüä ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí áîäèò íîòîëãîîíä áîäèò
¿íý öýíý íü òóñ õýðýãë¿¿ðèéí ºðòãººñ èõ õýìæýýãýýð ýñâýë òîãòìîë
áóóð÷ áàéõ ÿâäàë îðäîã. ¯íý öýíèéí áóóðàëòûí áîäèò íîòîëãîî
áàéãàà òîõèîëäîëä õóðèìòëàãäñàí àëäàãäàë (õóäàëäàí àâàëò áà
ºíººãèéí áîäèò ¿íý öýíý õî¸ðûí çºð¿¿íýýñ îðëîãûí òàéëàíä ºìíº
íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéñàí òóõàéí õºðºíãº îðóóëàëòòàé õîëáîîòîé
¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäëûã õàññàí ä¿íãýýð õýìæèãäýõ)-ûã
ººðèéí õºðºíãººñ õàñ÷ îðëîãûí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðíº. ªºðèéí
õºðºíãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿íý öýíý áóóðàëòûí àëäàãäëûí
áóöààëòûã îðëîãûí òàéëàíãààð äàìæóóëäàãã¿é, ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí
äàðààõ áîäèò ¿íèéí ºñºëòèéã ººðèéí õºðºíãºä òóñãàíà.
“Áîðëóóëàõàä áýëýí” ãýæ àíãèëàãäñàí ºðèéí õºðºíãèéí õýðýãñëèéí
õóâüä ò¿¿íèé ¿íý öýíèéí áóóðàëòûã õîðîãäóóëñàí ºðòãººð á¿ðòãýãäýõ
ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíã¿¿äòýé àäèë øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä äýýð ñóóðèëàí
¿íýëíý. Çýýëèéí áóóðóóëñàí á¿ðòãýëèéí ä¿íãýýñ àíõíû ¿ð àøèãò
õ¿¿íèé õóâü õýìæýýãýýð òîîöîí, õ¿¿ã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õóðèìòëóóëàõ áà
“Õ¿¿íèé áà ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãî”-ûí íýã õýñýã áîëãîí á¿ðòãýíý.
Õýðýâ äàðààãèéí òàéëàíò æèëä ºðèéí õýðýãñëèéí áîäèò ¿íý öýíý
íü ºññºí áà óã ºñºëò íü ¿íý öýíý áóóðàëòûí àëäàãäëûã îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðàà òîõèîëäñîí ¿éë ÿâäàëòàé
óÿëäààòàé áîëîõ íü òîãòîîäñîí áîë, ¿íý öýíý áóóðàëòûí àëäàãäëûã
îðëîãûí òàéëàíãààð äàìæóóëàí áóöààíà.


(iv) Çýýëèéí øèíý÷èëñýí ãýðýý
Áàíê íü áàðüöàà õºðºíãèéã õóðààæ ººðèéí áîëãîõîîñ èë¿¿òýéãýýð àëü
áîëîõ ãýðýýã øèíý÷ëýí áàéãóóëàõ áîëîìæèéã õaéæ áàéäàã. ¯¿íä çýýëèéí
ýðãýí òºëºëòèéí õóâààðèéã ñóíãàõ, çýýëèéí øèíý íºõöëèéã ñàíàë áîëãîõ
çýðýã îéëãîëòûã õàìðóóëæ áîëîõ þì. Çýýëèéí ãýðýýã íýãýíò øèíý÷ëýí
áàéãóóëñàí áîë çýýëèéã õóãàöàà õýòýðñýí ãýæ ¿çýõã¿é. Ãýðýýíä çààñàí
çýýëèéí øàëãóóð íºõöºë¿¿ä áèåëæ áóé ýñýõ, èðýýä¿éí çýýë òºëºëò õèéãäýõ
áàòàëãàà áàéãàà ýñýõèéã áàòàëãààæóóëàõ ¿¿äíýýñ çýýëèéí øèíý÷èëñýí
ãýðýýíä óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ áàéíãûí õÿíàëò òàâèí àæèëëàäàã. Ýäãýýð çýýë
íü çýýëèéí àíõíû ¿ð àøèãò õ¿¿íèé õóâèàð òîîöîîëîãääîã íýã á¿ð÷èëñýí
áîëîí íèéëìýë ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí ¿íýëãýýíä õàìðàãäñààð áàéõ þì.
(è) Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéã öýâýðø¿¿ëýõ
Õýðýâ áàéãóóëëàãà íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí ä¿íã¿¿äèéã öýâýðø¿¿ëýõ õóóëèàð
îëãîãäñîí ýðõòýé, òîîöîîã öýâýð ä¿íãýýð íü áàðàãäóóëàõ, ýñâýë õºðºíãèéã
áîðëóóëæ ºð òºëáºðèéã íü áàðàãäóóëàõ àæëûã íýãýí çýðýã õèéõýýð çýõýæ áàéãàà
ë áîë ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº áà ºð òºëáºð¿¿äèéã õîîðîíä íü öýâýðø¿¿ëýí, öýâýð
ä¿íãýýð òàéëàí òýíöýëä òîëèëóóëàõ ýðõòýé. Ìàñòåð öýâýðø¿¿ëýëò ãýðýýí¿¿äèéí
õóâüä ýíý íü õýðýãæäýãã¿é áà õîëáîãäîõ õºðºíãº áîëîí ºð òºëáºðèéã íèéò
ä¿íãýýð íü òàéëàí òýíöýëä òóñ òóñàä íü òîëèëóóëäàã.
(é) ¯íäñýí õºðºíãº
Á¿õ ¿íäñýí õºðºíãèéã ºðòãººð íü àíõ á¿ðòãýäýã. Äàðààãèéí òàéëàíò õóãàöààíä
ãàðñàí çàðäëûã òóõàéí çàðäàëòàé õîëáîãäñîí èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð
ºãººæèéã Áàíê õ¿ðòýõ ìàãàäëàëòàé áà ºðòãèéã íü íàéäâàðòàéãààð õýìæèõ
áîëîìæòîé òîõèîëäîëä ë õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿íä íýìæ ýñâýë òóñäàà
õºðºíãº áîëãîõ õî¸ðûí àëü òààðàìæòàé ãýæ ¿çñýíýýð íü õ¿ëýýí çºâøººðäºã.
Àëèâàà ñîëüñîí õýñãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿íã ¿ë õ¿ëýýí çºâøººðíº. Á¿õ óðñãàë
çàñâàðûã òýäãýýðèéí ãàðñàí òàéëàíãèéí õóãàöààíä îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä
õ¿ëýýí çºâøººðäºã.
Õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðààõ ¿åä áàðèëãà áàéøèíã äàõèí ¿íýëñýí ä¿í (äàõèí
¿íýëãýýíèé ºäðèéí áîäèò ¿íýýñ õóðèìòëàãäñàí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäëûã
õàññàí ä¿í)-ãýýð èëýðõèéëäýã. Áîäèò ¿íèéã ìýðãýæëèéí ¿íýëãýý÷èéí õèéñýí
¿íýëãýýãýýð ãàðãàæ èðñýí çàõ çýýëä ñóóðèëñàí íîòîëãîîãîîð òîäîðõîéëíî.
Äàõèí ¿íýëýãäñýí õºðºíã¿¿äèéí áîäèò ¿íý öýíèéã òýäãýýð õºðºíã¿¿äèéí
á¿ðòãýëèéí ä¿íãýýñ èõ çºð¿¿òýé áàéëãàõã¿é áàéõ ¿¿äíýýñ òàâàí æèë òóòàìä íýã
óäàà ¿íäñýí õºðºíã¿¿äèéã äàõèí ¿íýëíý. Äàõèí ¿íýëãýýíèé àëèâàà íýìýãäëèéã
ººðèéí õºðºíãº äîòîðõ äàõèí ¿íýëãýýíèé ñàíä á¿ðòãýíý. Äàõèí ¿íýëãýýíèé
àëèâàà íýã íýìýãäëýýñ ýõëýýä òóõàéí õºðºíãº äýýð ºìíº íü ¿¿ñ÷, îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðñºí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóóðàëòûã áóöààæ
(ýíý òîõèîëäîëä ºñºëòèéã ºìíº õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóóðàëòûí õýìæýýãýýð
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä îðëîãîîð õ¿ëýýí çºâøººðíº), ¿ëäýõ ä¿íã ººðèéí
õºðºíãèéí äàõèí ¿íýëãýýíèé ñàíä íýìæ á¿ðòãýíý. Äàõèí ¿íýëãýýíèé áóóðàëòûã
ýõëýýä òóõàéí õºðºíãº äýýð ºìíº íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí, õýðýãëýãäýýã¿é
äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäëýýñ ñóóòãàõ áºãººä ¿¿íèé äàðàà ¿ëäýõ ä¿íã îðëîãî
¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä çàðäëààð õ¿ëýýí çºâøººðíº. Õºðºíãèéã áîðëóóëàõ ýñâýë
äàíñíààñ õàñàõ ¿åä òîäîðõîé íýã õºðºíãºòýé õîëáîîòîé àëèâàà íýã äàõèí
¿íýëãýýíèé ñàíã õóðèìòëàãäñàí àøèãò øóóä øèëæ¿¿ëíý.


(é) ¯íäñýí õºðºíãº (¿ðãýëæëýë)
Õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðààõ ¿åä áàðèëãà áàéøèíãààñ áóñàä ¿íäñýí
õºðºíãèéã õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë áà õóðèìòëàãäñàí ¿íý öýíèéí
áóóðàëòûí àëäàãäëûã õàññàí ºðòãººð èëýðõèéëäýã.
Äóóñààã¿é áàðèëãàä ýëýãäýë áàéãóóëäàãã¿é. ¯íäñýí õºðºíãèéí ýëýãäëèéã
¿íäñýí õºðºíãèéí òºðºë á¿ðýýð, äàðààõ àøèãëàëòûí æèëèéã ¿íäýñëýí
øóëóóí øóãàìûí àðãààð áàéãóóëäàã. ¯¿íä:
Áàðèëãà, áàéøèí 25 - 60 æèë
Òàâèëãà, òîíîã òºõººðºìæ 8 - 10 æèë
Êîìïüþòåð 5 - 8 æèë
Òýýâðèéí õýðýãñýë 6 - 8 æèë
¯íäñýí õºðºíãèéí ä¿í, ýëýãä¿¿ëýõ õóãàöàà, àðãà íü ºìíº õèéãäñýí
òîîöîîëîë áà ¿íäñýí õºðºíãºä àãóóëàãäàæ áóé èðýýä¿éí ýäèéí
çàñãèéí ºãººæèéí õ¿ëýýãäýæ áóé õýðýãëýýíèé õýâ çàãâàðò íèéöýæ
áàéãàà ãýäãèéã áàòàëãààæóóëàõ ¿¿äíýýñ ¿íäñýí õºðºíãèéí ¿ëäýõ ºðòºã,
àøèãëàëòûí õóãàöàà, ýëýãäëèéí àðãûã ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ýöýñ á¿ðò
õÿíàæ ¿çäýã.
¯íäñýí õºðºíãèéã õóäàëäàí áîðëóóëàõ ¿åä ýñâýë òýäãýýðèéí
àøèãëàëòààñ èðýýä¿éä ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæ îðæ èðýõã¿é ãýæ ¿çñýí
¿åä á¿ðòãýëýýñ õàñíà. ¯íäñýí õºðºíãèéí áîðëóóëàëòûí öýâýð îðëîãî
(õýðýâ áàéãàà áîë), äàíñíû öýâýð ä¿í õî¸ðûí çºð¿¿ã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí
òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðäºã áà òóõàéí õºðºíãèéí äàõèí ¿íýëãýýíèé
õýðýãëýãäýýã¿é õýñãèéã õóðèìòëàãäñàí àøèã óðóó øóóä õóâààðèëíà.
(ê) Îðëîãûí àëáàí òàòâàð
Ìîíãîë Óëñûí “Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí
òóõàé õóóëü”-ä çààñíû äàãóó Áàíê íü îðëîãûí àëáàí òàòâàðààñ
÷ºëººëºãääºã.
(ë) Ñàíõ¿¿ãèéí áóñ õºðºíãèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëò
Õºðºíãº íü ¿íý öýíèéí áóóðàëòàä îðñîí áàéæ áîëîõ øèíæ òýìäýã áàéãàà
ýñýõèéã Áàíê òàéëàíò õóãàöàà òóòàìä øàëãàæ ¿çäýã. Õýðýâ òèéì øèíæ
òýìäýã èëýðñýí ýñâýë æèëä íýã óäàà õèéäýã õºðºíãèéí ¿íý öýíèéí
áóóðàëòûí òåñòèéã õèéæ ã¿éöýòãýõ øààðäëàãàòàé ¿åä Áàíê íü õºðºíãººñ
öóãëóóëàí àâàõ áîëîìæòîé ä¿íã òîîöîæ ¿çäýã. Öóãëóóëàí àâàõ ä¿í íü
õºðºíãèéí ýñâýë áýëýí ìºíãº áèé áîëãîã÷ íýãæèéí áîäèò ¿íý öýíý
(áîðëóóëàëòûí çàðäëûã õàñàæ òîîöñîí) áà àøèãëàëòûí ºðòºã õî¸ðûí àëü
ºíäºð íü áàéíà. Õºðºíãèéí äàíñíû ä¿í íü öóãëóóëàí àâàõ ä¿íãýýñ èë¿¿
áàéãàà ¿åä õºðºíãèéã ¿íý öýíèéí áóóðàëòàä îðñîí ãýæ ¿çýí öóãëóóëàí
àâàõ ä¿íãýýð íü áóóðóóëàí á¿ðòãýíý. Àøèãëàëòûí ¿íèéã ¿íýëýõäýý,
òîîöîîëñîí èðýýä¿éí ìºíãºí óðñãàëûã ìºíãºíèé öàã õóãàöààíû ¿íý
öýíý áà õºðºíãºä õàðãàëçàõ ýðñäë¿¿äèéí òàëààðõ ºíººãèéí çàõ çýýëèéí
¿íýëãýýí¿¿äèéã òóñãàñàí òàòâàðûí ºìíºõ õºíãºëºëòèéí õóâü õýìæýýãýýð
áóóðóóëàí ºíººãèéí ¿íý öýíèéã îëíî.


(ë) Ñàíõ¿¿ãèéí áóñ õºðºíãèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëò (¿ðãýëæëýë)

Òàéëàí òýíöëèéí ºäºð á¿ð ºìíº õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¿íý öýíèéí
áóóðàëòûí àëäàãäàë àðèëñàí ýñâýë áóóðñàí ýñýõ òàëààð ÿìàð íýãýí øèíæ
òýìäýã áàéãàà ýñýõ òàëààð ¿íýëãýýã õèéäýã. Õýðýâ òèéì øèíæ òýìäýã
èëýðâýë íºõºí òºëºãäºõ ä¿íã îéðîëöîîëîí òîîöîæ ¿çíý. Õàìãèéí ñ¿¿ëä
¿íý öýíèéí áóóðàëòûã õ¿ëýýí çºâøººðñíººñ õîéø õºðºíãèéí öóãëóóëàí
àâàõ ä¿íã òîäîðõîéëîõîä àøèãëàñàí òîîöîîëëóóäàä ººð÷ëºëò ãàðñàí
òîõèîëäîëä ë ºìíº õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûã áóöààíà.
Õýðýâ òèéì áîë õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ä¿íã öóãëóóëàí àâàõ ä¿í õ¿ðòýë
íü ºñãºæ á¿ðòãýíý. Ýíý ºññºí ä¿í íü õýðýâ ºìíºõ æèë¿¿äýä õºðºíãºä
¿íý öýíèéí àëäàãäëûã õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é áàéñàí áîë áàéõ ¸ñòîé
áàéñàí á¿ðòãýëèéí öýâýð ä¿íãýýñ (ýëýãäëèéã õàññàí öýâýð ä¿íãýýñ)
õýòðýõã¿é áàéíà. Èéì áóöààëòóóäûã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä
õ¿ëýýí çºâøººðíº. Èéì áóöààëòûã õèéñíèé äàðàà, õºðºíãèéí øèíý
á¿ðòãýëèéí ä¿í (¿ëäýãäýë ºðòãèéã õàññàí ä¿í)-ã ò¿¿íèé àøèãëàëòûí
õóãàöààíä ñèñòåìòýéãýýð õóâààðèëàõ ¿¿äíýýñ ýëýãäëèéí çàðäàëä
çàëðóóëãà õèéíý.
(ì) Áóöààí õóäàëäàí àâàõ, óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä
Èðýýä¿éä òîäîðõîé çààñàí õóãàöààíä áóöààí õóäàëäàí àâàõ íºõöºëòýé
õýëöýë (‘ðåïî’)-èéí äîð õóäàëäñàí ¿íýò öààñíóóäûã òàéëàí òýíöëýýñ
¿ë õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é. Õ¿ëýýí àâñàí õîëáîãäîõ áýëýí ìºíãºº
õóðèìòëóóëñàí õ¿¿íèé õàìò òàéëàí òýíöýëä ‘Çýýëä¿¿ëñýí ¿íýò öààñ
áà áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿äèéí áýëýí ìºíãººðõ áàðüöàà’ ãýæ
òóñãàãäàõ áà ýíý íü Áàíêèíä îëãîñîí çýýë ãýñýí ýäèéí çàñãèéí óòãà
àãóóëãûã èëýðõèéëäýã áàéíà. Áîðëóóëñàí áà èðýýä¿éä áóöààí õóäàëäàí
àâàõ ¿íèéí çºð¿¿ã õ¿¿íèé çàðäàë ãýæ ¿çýæ ¿ð àøèãò õ¿¿íèé àðãûã
àøèãëàí ãýðýýíèé õóãàöààíû òóðø õóðèìòëóóëíà. Õàðèí õºðºíãº
õ¿ëýýí àâàã÷ íü òóñ õºðºíãèéã áîðëóóëàõ ýñâýë áàðüöààíä òàâèõ ýðõòýé
¿åä òóñ õºðºíãèéã ‘Áàðüöààíä òàâüñàí àðèëæààëàõ çîðèëãîîð ýçýìøèæ
áóé ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº’ ãýæ òàéëàí òýíöýëä á¿ðòãýíý.
Õàðèí áóöààí õóäàëäàõ õýëöýë (‘óðâóó ðåïî’)-èéí äîð õóäàëäàí àâñàí
¿íýò öààñíóóäûã òàéëàí òýíöýëä õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é. Òºëñºí ìºíãº
õóðèìòëóóëñàí õ¿¿ãèéí õàìò òàéëàí òýíöýëä ‘Çýýëñýí ¿íýò öààñ áà
óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿äèéí áýëýí ìºíãººðõ áàðüöàà’ ãýæ
òóñãàãäàíà. Õóäàëäàí àâñàí áà áóöààí õóäàëäàõ ¿íèéí çºð¿¿ã õ¿¿ãèéí
îðëîãî ãýæ ¿çýæ ¿ð àøèãò õ¿¿ãèéí àðãûã àøèãëàí ãýðýýíèé õóãàöààíû
òóðø õóðèìòëóóëíà.


(í) Ñàíõ¿¿ãèéí áàòàëãàà

Áàíê áèçíåñèéí õýâèéí íºõöºëä ãîëäóó òåíäåðèéí áàòàëãàà áîëîí
àêêðåäèòèâýýñ á¿ðäýõ ñàíõ¿¿ãèéí áàòàëãààíóóäûã ãàðãàäàã. Ñàíõ¿¿ãèéí
áàòàëãààã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä àíõëàí á¿ðòãýõäýý áîäèò ¿íýýð íü áóþó
õ¿ëýýí àâñàí óðàìøóóëëûí ä¿íãýýð “Áóñàä ºð òºëáºð”-ò õ¿ëýýí
çºâøººðäºã. Èéíõ¿¿ àíõëàí õ¿ëýýí çºâøººðñíèé äàðàà, áàòàëãàà
á¿ðò Áàíêíû õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã õîðîãäóóëñàí óðàìøóóëàë áà óã
áàòàëãààíû óëìààñ ¿¿ñýõ àëèâàà íýã ñàíõ¿¿ãèéí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõýä
øààðäëàãàòàé çàðäëûí õàìãèéí ñàéí òîîöîîëñîí ä¿í õî¸ðûí àëü èõýýð
íü õýìæèíý.
Ñàíõ¿¿ãèéí áàòàëãààíû õîëáîãäîõ ºð òºëáºðèéí àëèâàà ºñºëòèéã
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí “¯íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäàë”
äàíñàíä á¿ðòãýíý. Õ¿ëýýí àâñàí óðàìøóóëëûã ñàíõ¿¿ãèéí áàòàëãààíû
õ¿÷èíòýé áàéõ õóãàöààíû òóðøèä íü øóëóóí øóãàìûí àðãààð òîîöîæ
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí “¯éë àæèëëàãààíû áóñàä îðëîãî”
äàíñàíä õ¿ëýýí çºâøººðíº.
(î) Àæèëëàãñäûí òýòãýìæ
(i) Áîãèíî õóãàöààò òýòãýìæ
Öàëèí áà ò¿¿íòýé õîëáîãäîõ áóñàä çàðäëóóäûã Áàíêíû àæèë÷äààñ
õîëáîãäîõ ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëñýí òóõàéí æèëä íü çàðäàëä òóñãàíà.
(ii) Çààâàë òºëºõ äààòãàëûí øèìòãýë¿¿ä

Ìîíãîë Óëñûí õîëáîãäîõ õóóëü, òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó Ìîíãîë
Óëñàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà êîìïàíèóä íü Ìîíãîë Óëñûí
ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíä øèìòãýë òºëíº. Ýäãýýð
øèìòãýëèéã ãàðñàí õóãàöààíä íü îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä
çàðäëààð õ¿ëýýí çºâøººðíº.

2.3 ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÓÓÄÀÄ ÎÐÑÎÍ

ªªÐ×ËªËÒ¯¯Ä
Áàíê íü äàðààõ øèíý áîëîí íýìýëò ººð÷ëºëò õèéãäñýí ÑÒÎÓÑ-óóä áà
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí îëîí óëñûí òàéëáàðûí õîðîî (“ÑÒÎÓÒÕ”)-
íîîñ ãàðãàñàí òàéëáàðóóäûã òàéëàíò õóãàöààíä äàãàæ ìºðäñºí.
* ÑÒÎÓÑ 7 Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä: Òîäðóóëãóóä
* ÍÁÁÎÓÑ 1 Íýìýëò ººð÷ëºëò - Êàïèòàëûí òîëèëóóëãà
* ÑÒÎÓÒÕ 7 ÍÁÁÎÓÑ 29 “Õýò èíôëÿöè á¿õèé ýäèéí çàñãèéí
¿åèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë”-ûí “Äàõèí
ã¿éöýòãýëèéí àðãûã àøèãëàõ íü”
* ÑÒÎÓÒÕ 8 ÑÒÎÓÑ 2-ûí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý
* ÑÒÎÓÒÕ 9 Àãóóëàãäñàí ¿¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí
äàõèí ¿íýëãýý
* ÑÒÎÓÒÕ 10 Õóãàöààíû äóíäóóðõ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë áà ¿íý
öýíèéí áóóðàëò
Äýýð äóðüäñàí øèíý áîëîí íýìýëò ººð÷ëºëò õèéãäñýí ñòàíäàðòóóä,
òàéëáàðóóäûã äàãàæ ìºðäñºíººð Áàíêíû íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí
áîäëîãîä òîìîîõîí ººð÷ëºëò îðóóëàõàä õ¿ðãýýã¿é áà ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éöýòãýë
ýñâýë áàéäàëä ÿìàð íýã íºëºº ¿ç¿¿ëýýã¿é áîëíî. Ãýñýí õýäèé ÷ ÑÒÎÓÑ
7 “Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä”-èéí “Òîäðóóëãà”íü íýìýëò òîäðóóëãóóäûã
õèéõýä õ¿ðãýæ áàéíà.
Ýäãýýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã áàòëàõ ºäðèéí áàéäëààð äàðààõü
ñòàíäàðò, íýìýëò ººð÷ëºëò, òàéëáàðóóä íü áàòëàãäàõ øàòàíäàà áàéñàí áà
õýðýãæèæ ýõëýýã¿é áàéñàí áîëíî. ¯¿íä:
* ÑÒÎÓÑ 3 (Øèíý÷èëñýí ) - Áèçíåñèéí íýãäýë

* ÑÒÎÓÑ 8 - ¯éë àæèëëàãààíû ñåãìåíò
* ÍÁÁÎÓÑ 1 (Øèíý÷èëñýí) - Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëèëóóëãà
* ÍÁÁÎÓÑ 23 (Øèíý÷èëñýí) - Çýýëèéí çàðäàë
* ÍÁÁÎÓÑ 27 - Íýãòãýñýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áà ñàëàíãèä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
* ÑÒÎÓÑ 2 (Íýìýëò ººð÷ëºëò) - Õóâüöààíä ñóóðèëñàí òºëáºð¿¿ä - Õýðýãæ¿¿ëýõ
íºõöºë áîëîí öóöëàëò
* ÍÁÁÎÓÑ 32 (Íýìýëò ººð÷ëºëò)- Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä: Òîëèëóóëãà,
ÍÁÁÎÓÑ 1: Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëèëóóëãà - Õóäàëäàõ ýðõòýé ñàíõ¿¿ãèéí
õýðýãë¿¿ð¿¿ä
* ÑÒÎÓÒÕ 11 - ÑÒÎÓÑ 2 Á¿ëýã àæ àõóéí íýãæ áà õàëààñíû õóâüöààíû àæèë
ã¿éëãýýí¿¿ä
* ÑÒÎÓÒÕ 12 - ¯éë÷èëãýýíèé ýðõèéí õýëýëöýý
* ÑÒÎÓÒÕ 13 - Õàðèëöàã÷äàä ÷èãëýñýí õºòºëáºð
* ÑÒÎÓÒÕ 14 -ÍÁÁÎÓÑ 19- Òîãòñîí ä¿íòýé òýòãýìæèéí õºðºíãº, õàìãèéí áàãà
ñàíõ¿¿æèëòèéí øààðäëàãóóä, òýäãýýðèéí õîîðîíäûí àæèëëàãààíä òàâèãäàõ
õÿçãààðëàëòóóä
Áàíêíû çàõèðëóóä íü ýäãýýð ñòàíäàðò, íýìýëò ººð÷ëºëò, òàéëáàðóóäûã
èðýýä¿éä äàãàæ ìºðäºõºä áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä ìàòåðèàëëàã
íºëººëºë ¿ç¿¿ëýõã¿é ãýñýí õ¿ëýýëòòýé áàéíà.

2.4 ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÒÎÌÎÎÕÎÍ ¯ÍÝËÝËÒ

ÁÀ ÒÎÎÖÎÎËËÓÓÄ
Áàíê íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãóóäàà ìºðäºõèéí ÿâöàä
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ä¿íã¿¿äèéã òîäîðõîéëîõäîî
ººðèéí ¿íýëýëò áîëîí òîöîîëëóóäûã àøèãëàñàí. Àøèãëàñàí õàìãèéí
òîìîîõîí ¿íýëýëò áîëîí òîîöîîëëóóäûã äîð õàðóóëàâ. ¯¿íä:
Çýýë áà óðüä÷èëãààíû áîëçîøã¿é àëäàãäëûí ñàí
Áàíê íü ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäëûí ñàíã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí
òàéëàíä á¿ðòãýõ øààðäëàãàòàé ýñýõèéã ¿íýëýõ ¿¿äíýýñ òàéëàãíàëûí
ºäºð á¿ð àñóóäàëòàé çýýë, óðüä÷èëãààíóóäûã õÿíàæ ¿çäýã. Òóõàéëáàë,
øààðäëàãàòàé ñàíãèéí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ ¿åä èðýýä¿éí ìºíãºí
óðñãàëûí ä¿í, õóãàöààã îéðîëöîîëîí òîîöîîëîõîä óäèðäëàãûí ¿íýëýìæ
øààðäàãääàã. Èéì òîîöîîëîë íü îëîí òîîíû õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí òàëààðõ
òààìàãëàëóóä äýýð ¿íäýñëýäýã áà áîäèò ¿ð ä¿íãýýñ ººð áàéæ áîëîõ áºãººä
ýíý íü èðýýä¿éä ñàíãèéí õýìæýýíä ººð÷ëºëò îðóóëàõàä õ¿ðãýæ áîëíî.
3. Õ¯¯ÍÈÉ ÎÐËÎÃÎ
2007 2006
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò -Áîðóóëàõàä áýëýí 6,485 322
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä 9,361 2,522
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäàä áàéðøóóëñàí
õºðºíãº, õàäãàëàìæ 31,995 14,876
Ñàíãèéí ÿàì, äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 573 1,059
48,414 18,779
4. Õ¯¯ÍÈÉ ÇÀÐÄÀË
2007 2006
Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 7,900 4,359
Ãàäààä ºð òºëáºð 565 217
Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóäûí õàäãàëàìæ 7,990 2,948
Äîòîîäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí õàäãàëàìæ 2,057 548
Áóöààí õóäàëäàí àâàõ ãýðýýí¿¿ä 383 -

18,895 8,072

5. ÀËÒ, ¯ÍÝÒ ÌÅÒÀËËÛÍ ÀÐÈËÆÀÀÍÛ ÖÝÂÝÐ ÀØÈÃ

2007 2006
Àëòíû àðèëæààíû àøèã 726 3,021
¯íýò ìåòàëëûí äàõèí ¿íýëãýýíèé áîäèò áóñ àøèã - (505)
Àëòíû äàõèí ¿íýëãýýíèé áîäèò áóñ àøèã/(àëäàãäàë) 27,757 (87)
Àëòíû äàõèí ¿íýëãýýíèé áîäèò àøèã 1,485 -
¯íýò ìåòàëë öýâýðø¿¿ëýëòýýñ îëñîí âàëþòûí
- 54
õàíøèéí áîäèò àøèã
Áóñàä ¿íýò ìåòàëëûí àðèëæààíû öýâýð àøèã 8 217
Òýýâýðëýëò áà öýâýðø¿¿ëýëòèéí çàðäàë (145) (391)
29,831 2,309
6. ÂÀËÞÒÛÍ ÕÀÍØÈÉÍ ÇªÐ¯¯ÍÈÉ ÖÝÂÝÐ ÀØÈÃ/

(ÀËÄÀÃÄÀË)
2007 2006
Âàëþòûí àðèëæààíû öýâýð áîäèò àøèã 7,761 1,004
Âàëþòûí õàíøèéí òýãøèòãýëèéí àøèã/(àëäàãäàë) 19,198 (8,491)
26,959 (7,487)
7. ¯ÍÝ ÖÝÍÝ ÁÓÓÐÀËÒÛÍ ÀËÄÀÃÄÀËÛÍ ÇÀÐÄÀË
2007 2006
Áóñàä õºðºíãº (Òîäðóóëãà 19) 39,329 -
Áóñàä 122 -
39,451 -

8. ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÇÀÐÄÀË
2007 2006
Çàð ñóðòàë÷èëãàà 45 443
¯íäñýí õºðºíãèéí ýëýãäýë (Òîäðóóëãà 18) 857 877
Áîëîâñîí õ¿÷íèé çàðäàë (Òîäðóóëãà 9) 1,469 1,280
Õóóëèéí áà ìýðãýæëèéí ¿éë÷èëãýýíèé õºëñ 550 -
Äàíñíààñ õàññàí ¿íäñýí õºðºíãº 17 17
Ãàäààä óëñóóä äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçðûí
92 87
¿éë àæèëëàãàààíû çàðäàë
Õàðóóë õàìãààëàëò 252 197
Õàðèëöàà õîëáîî 540 451
Òýýâýð, àëáàí òîìèëîëò 286 234
Ñóðãàëò 86 88
Àøèãëàëòûí çàðäàë 229 235
Ãèø¿¿í÷ëýëèéí áà ìýðãýæëèéí ¿éë÷èëãýýíèé õºëñ 150 141
¯éë àæèëëàãààíû áóñàä çàðäàë 317 617
4,890 4,667
9. ÁÎËÎÂÑÎÍ Õ¯×ÍÈÉ ÇÀÐÄÀË
2007 2006
Öàëèí, õºëñ 1,145 999
Ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë 324 281
1,469 1,280
10. ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÁÓÑÀÄ ÇÀÐÄËÓÓÄ
2007 2006
Ìºíãºí òýìäýãòèéí çàðäàë 6,590 5,080
Àëò õàäãàëóóëñíû çàðäàë 442 15
Ãàðãàñàí, áàðèìòóóäòàé àêêðåäèòèâèéí
27,889 -
ºãëºãèéí ñàíãèéí çàðäàë
Àçèéí Õºãæëèéí Áàíêíû ÌÎÍ-1510 äóãààðò çýýëèéí
1,439 -
ãýðýýíèé ¿¿ðãèéí çàðäàë
Áóñàä çàðäëóóä 359 104
36,719 5,199

11. ÀËÒ, ¯ÍÝÒ ÌÅÒÀËË

2007 2006
¯íýëãýýãýýð
Ìºíãºæñºí àëò 232,665 156,851
Ìºíãºæñºí ìºíãº - 120
ªðòãººð
Ìºíãºæººã¿é àëò, ìºíãº 129,900 8,051
Çîîñ, ò¿¿õ ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëñ 2,730 2,848
365,295 167,870
12. ÃÀÄÀÀÄÛÍ ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÀÄ

ÁÀÉÐØÓÓËÑÀÍ ÕªÐªÍÃª, ÕÀÄÃÀËÀÌÆ
2007 2006
Áîãèíî õóãàöààò õàäãàëàìæ 698,335 502,227
Çýýëæèõ òóñãàé ýðõ 90,764 89,612
Õàðèëöàõ äàíñ 41,225 20,032
Äýëõèéí áàíêèíä îðóóëñàí õóâü, õºðºíãº 865 985
Áóñàä õóâü, õºðºíãº 3 3
831,192 612,859
Áîãèíî õóãàöààò õàäãàëàìæ

Ãàäààäûí òºâ áàíêóóä áîëîí áóñàä ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäàä
áàéðøóóëñàí áîãèíî õóãàöààò õàäãàëàìæóóä íü àì.äîëëàð, åâðî,
èåíýýð èëýðõèéëýãäñýí áà 60 õ¿ðòýëõ õîíîã (2006 îíä 42 õîíîã)-èéí
õóãàöààòàé.
Çýýëæèõ òóñãàé ýðõ
Áàíêíû ýçýìøèæ áóé Çýýëæèõ òóñãàé ýðõ íü Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíä
íèéë¿¿ëñýí õóâü õºðºíãº. Ýíý ä¿íãýýð õîëáîãäîõ ïàññèâ òàëä òóñãàñàí
(Òîäðóóëãà 20-èéã ¿çíý ¿¿) áà ò¿¿íä õ¿¿ òîîöäîãã¿é.
Õàðèëöàõ äàíñ
Ýíý ¿ëäýãäýë íü ãàäààäûí òºâ áàíêóóä áîëîí áóñàä ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãóóäàä áàéðøóóëñàí õàðèëöàõ äàíñûã èëýðõèéëæ áàéãàà
áºãººä õ¿¿ òîîöäîãã¿é.
Äýëõèéí áàíêèíä îðóóëñàí õóâü õºðºíãº

Ýíý ¿ëäýãäýë íü Äýëõèéí áàíêèíä áàéðøóóëñàí õàäãàëàìæ áîëîí õóâü
õºðºíãº áºãººä Äýëõèéí áàíêíû ãðóïïûí ãèø¿¿í áîëîõ íºõöëèéí íýã
õýñýã áîëäîã. Ýíý ä¿íãýýð õîëáîãäîõ ïàññèâ òàëä òóñãàñàí (Òîäðóóëãà
20-èéã ¿çíý ¿¿) áà ò¿¿íä õ¿¿ òîîöäîãã¿é.

13. ¯¯ÑÌÝË ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÕÝÐÝÃË¯¯Ð¯¯Ä

¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí áîäèò ¿íý öýíèéã íýðëýñýí ¿íèéíõ
íü õàìò äîð ¿ç¿¿ëýâ. Íýðëýñýí ¿íý (íèéò ä¿íãýýðýý á¿ðòãýãääýã) íü ¿¿ñìýë
ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðèéí äîîðõ õºðºíãèéí ä¿í áàéíà. Ýíý íü ¿¿ñìýë
ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðèéí ¿íý öýíèéí ººð÷ëºëòèéã õýìæèõ ñóóðü áîëæ
ºãäºã. Íýðëýñýí ¿í¿¿ä íü òàéëàíò æèëèéí ýöýñò ¿ëäýãäýëòýé ã¿éëãýýí¿¿äèéí
õýìæýýã õàðóóëäàã áà çàõ çýýëèéí áîëîí çýýëèéí ýðñäýëèéã õàðóóëäàãã¿é.
2007 2006
Íýðëýñýí ¿íý Íýðëýñýí ¿íý
ìÿí. òºãðºã ìÿí. òºãðºã ìÿí. òºãðºã ìÿí. òºãðºã
Õºðºíãº
Àðèëæààëàõ çîðèëãîîð
ýçýìøèæ áóé ¿¿ñìýë
ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð
- àëòíû îïöèîí - - 11,195 140,024
ªð òºëáºð
Àðèëæààëàõ çîðèëãîîð
ýçýìøèæ áóé ¿¿ñìýë
ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð
- àëòíû îïöèîí - - 11,195 140,024
- âàëþòûí ñâîï - - 77 15,290
- - 11,272 155,314
14. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÕªÐªÍÃª ÎÐÓÓËÀËÒ - ÁÎÐËÓÓËÀÕÀÄ

ÁÝËÝÍ
2007 2006
Õºðºíãèéí áèðæ äýýð
á¿ðòãýëòýé õºðºíãº îðóóëàëòóóä
Ãàäààä áîíäûí áîäèò ¿íý 112,953 23,276
Õºðºíãèéí áèðæ äýýð
á¿ðòãýëã¿é õºðºíãº îðóóëàëòóóä
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí áîíäûí áîäèò ¿íý - 33,696
Ýíãèéí õóâüöààíû ºðòºã 2,795 3,729
115,748 60,701
Õºðºíãèéí áèðæ äýýð á¿ðòãýëã¿é ýíãèéí õóâüöàà íü Ìîíãîëûí Èïîòåêèéí

Êîðïîðàöè, Îëîí Óëñûí Õºðºíãº Îðóóëàëòûí Áàíê, Îëîí Óëñûí Ýäèéí
Çàñãèéí Õàìòûí Àæèëëàãààíû Áàíêèíä îðóóëñàí õºðºíãº îðóóëàëòûã
èëýðõèéëíý. Õºðºíãèéí áèðæ äýýð á¿ðòãýëòýé çàõ çýýëèéí ¿íý áàéõã¿é
áà ¿íýëãýýíèé àðãóóäûã àøèãëàí áîäèò ¿íý öýíèéã íü íàéäâàðòàéãààð
õýìæèæ ÷àäàõã¿é çýðãèéí óëìààñ ýäãýýð õºðºíãº îðóóëàëòóóäûã ºðòãººð
íü á¿ðòãýäýã. Ýäãýýð õºðºíãº îðóóëàëòóóäàä çàõ çýýë áàéõã¿é áà Áàíê
ýäãýýðèéã óðò õóãàöàààãààð ýçýìøèõ áîäëîãî áàðüæ áàéíà.

15. ÓÐÂÓÓ ÁÓÖÀÀÀÍ ÕÓÄÀËÄÀÍ ÀÂÀÕ ÕÝËÖË¯¯Ä
2007 2006
Óðâóó áóöààí àâàõ õýëöë¿¿ä 64,582 115,967
Áàíê íü èðýýä¿éí òîäîðõîé íýã ºäºð, òîãòñîí ¿íýýð ýäãýýð õºðºíãº

îðóóëàëòóóäûã áóöààí õóäàëäàõ ãýðýý õèéæ òîäîðõîé íýã õºðºíãº
îðóóëàëòóóäûã õóäàëäàí àâäàã.
16. ÄÎÒÎÎÄÛÍ ÁÀÍÊÓÓÄÀÄ ÎËÃÎÑÎÍ ÇÝÝË
2007 2006
Ãàäààä âàëþòûí çýýë 14,531 10,533
Òºãðºãèéí çýýë 4,761 7,659
Äîòîîäûí áàíêíóóäààñ àâàõ àâëàãà - 3,249
Äàõèí ñàíõ¿¿æèëòèéí çýýë 130 130
Íèéò çýýë, óðüä÷èëãàà 19,422 21,571
Õàñàõ íü: ¯íý öýíèéí áóóðàëòûí
(130) (3,198)
àëäàãäëûí ñàí
19,292 18,373
(i) Òºãðºãèéí çýýë

Òºãðºãèéí çýýëèéã äîòîîäûí àðèëæààíû áàíêóóäààð äàìæóóëàí
Ìîíãîë Óëñûí àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä îëãîñîí áàéíà. Ñàíõ¿¿æèëò
íü õî¸ð òóñäàà õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä Àçèéí Õºãæëèéí Áàíêíààñ
àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõ, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõýä
çîðèóëàí îëãîãäñîí çýýë þì. Íýã äýõ õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä
îëãîãäîæ áàéãàà çýýë íü æèëèéí 10% (2006 îíä 10%)-èéí õ¿¿òýé
áºãººä çýýë¿¿äèéí ýðãýí òºëºãäºõ õóãàöàà íü àíõ îëãîãäñîí
ºäðººñ õàìààðàí ÿíç á¿ð áàéíà. Õî¸ð äàõü õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä
îëãîãäîæ áàéãàà çýýë íü æèëèéí 5.5% (2006 îíä 5.5%)-èéí õ¿¿òýé,
îëãîãäñîí çýýë òóñ á¿ð íýã æèë õ¿ðòýë õóãàöààòàé.
(iii) Äîòîîäûí áàíêóóäààñ àâàõ àâëàãà

Ýäãýýð àâëàãà íü òºëáºðèéí ÷àäâàðã¿é áîëñîí äîòîîäûí
áàíêóóäààñ ãàðãàñàí õàäãàëàìæ áà áàòàëãààíû òºëáºðèéã Áàíê
õàðèóöàí òºëñºíòýé õîëáîîòîé þì. Ýäãýýð àâëàãóóä íü ºìíºõ
æèëä ¿íý öýíýý á¿ðýí àëäñàí áà òàéëàíò æèëä äàíñíààñ õàññàí.

16. ÄÎÒÎÎÄÛÍ ÁÀÍÊÓÓÄÀÄ ÎËÃÎÑÎÍ ÇÝÝË


Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë¿¿äèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí
àëäàãäëûí ñàí
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë¿¿äèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí
àëäàãäëûí ñàíãèéí òîõèðóóëãûã äîð ¿ç¿¿ëýâ. ¯¿íä:
2007 2006
1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðèéí áàéäëààð 3,198 3,198
Òàéëàíò æèëä íýìæ áàéãóóëñàí - -
Äàíñíààñ õàññàí (3,068) -
12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð 130 3,198
Òóñãàé ¿íý öýíèéí áóóðàëò 130 3,198
Òóñãàé ¿íýëãýýãýýð ¿íý öýíèéí áóóðàëòòàé

ãàðñàí
130 3,198
çýýëèéí òóñãàé ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí ä¿íã
õàñàõààñ ºìíºõ íèéò ä¿í
2007 îíû 12 äóãààð 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð, òóñãàé ¿íýëãýýãýýð ¿íý

öýíèéí áóóðàëòòàé ãýæ òîäîðõîéëîãäñîí çýýë¿¿äòýé õîëáîîòîéãîîð
Áàíêíû ýçýìøèëä áàéãàà áàðüöàà õºðºíãº áàéõã¿é.
17. ÑÀÍÃÈÉÍ ßÀÌÀÍÄ ÎËÃÎÑÎÍ ÓÐÜÄ×ÈËÃÀÀ
2007 2006
ßäóóðëûã áóóðóóëàõ, ºñºëòèéã äýìæèõ

õºòºëáºðèéí çýýë 29,604 35,822
ßäóóðëûã áóóðóóëàõ, ºñºëòèéã õàíãàõ õºòºëáºð (ßÁªÕÕ)-èéí õ¿ðýýíä

íèéò îëãîñîí çýýëýýñ Ñàíãèéí ÿàìíû õàðèóöàõ õýñãèéã îíû ýöñèéí
áàéäëààð Òîäðóóëãà 20-ä õàðóóëñàí áîëíî. Çýýë¿¿ä íü 10 æèëèéí
õóãàöààòàé, æèëèéí 0.5% (2006 îíä 0.5%)-èéí õ¿¿òýé.

146
18. ¯ÍÄÑÝÍ ÕªÐªÍÃª

Òàâèëãà, òîíîã Òýýâðèéí Äóóñààã¿é
Áàðèëãà áàéøèí Êîìïüþòåð Íèéò
òºõººðºìæ õýðýãñýë áàðèëãà
2007 îíû 12 ñàðûí 31 ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
ªðòºã áà ¿íýëãýýãýýð
2007 îíû 1-ð ñàðûí 1-íýýð 16,846 1,638 2,523 776 - 21,783
Íýìýãäñýí 29 291 140 128 114 702
Õóäàëäàí áîðëóóëñàí - (3) (7) (52) (1) (63)
Øèëæ¿¿ëñýí - 104 - - (104) -
Äàíñíààñ õàññàí - (15) (79) - (9) (103)
2007 îíû 12-ð ñàðûí 31-íýýð 16,875 2,015 2,577 852 - 22,319
Èëýðõèéëýõ íü:
ªðòãººð 6,495 2,015 2,577 852 - 11,939
¯íýëãýýãýýð 10,380 - - - - 10,380
16,875 2,015 2,577 852 - 22,319
Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë
2007 îíû 1-ð ñàðûí 1-íýýð 1,722 597 800 388 - 3,507
Òàéëàíò æèëä áàéãóóëñàí (Òîäðóóëãà 8) 275 175 283 124 - 857
Õóäàëäàí áîðëóóëñàí - (3) (6) (43) - (52)
Äàíñíààñ õàññàí - (11) (75) - - (86)
2007 îíû 12-ð ñàðûí 31-íýýð 1,997 758 1,002 469 - 4,226
Á¿òãýëèéí öýâýð ä¿í
ªðòãººð 6,041 1,257 1,575 383 - 9,256
¯íýëãýýãýýð 8,837 - - - - 8,837
14,878 1,257 1,575 383 - 18,093
18. ¯ÍÄÑÝÍ ÕªÐªÍÃª (¯ÐÃÝËÆËÝË)

Áàðèëãà áàéøèí Òàâèëãà, òîíîã òºõººðºìæ Êîìïüþòåð Òýýâðèéí õýðýãñýë Íèéò
2006 îíû 12 ñàðûí 31 ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
ªðòºã áà ¿íýëãýýãýýð
2006 îíû 1-ð ñàðûí 1-íýýð 16,846 1,640 1,007 842 20,335
Íýìýãäñýí - 22 1,592 - 1,614
Õóäàëäàí áîðëóóëñàí - (2) (24) (39) (65)
Äàíñíààñ õàññàí (22) (52) (27) (101)

-
2006 îíû 12-ð ñàðûí 31-íýýð 16,846 1,638 2,523 776 21,783
Èëýðõèéëëýõ íü:
ªðòãººð 6,466 1,638 2,523 776 11,403
¯íýëãýýãýýð 10,380 - - - 10,380
16,846 1,638 2,523 776 21,783
Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë
2006 îíû 1-ð ñàðûí 1-íýýð 1,423 446 570 333 2,772
Òàéëàíò æèëä áàéãóóëñàí (Òîäðóóëãà 8) 299 171 286 121 877
Õóäàëäàí áîðëóóëñàí - (1) (18) (39) (58)
Äàíñíààñ õàññàí - (19) (38) (27) (84)
2006 îíû 12-ð ñàðûí 31-íýýð 1,722 597 800 388 3,507
Á¿òãýëèéí öýâýð ä¿í
ªðòãººð 6,117 1,041 1,723 388 9,269
¯íýëãýýãýýð 9,007 - - - 9,007
15,124 1,041 1,723 388 18,276
(a) Áàðèëãà, áàéøèíä õºíäëºíãèéí ¿íýëãýý÷èéí õàìãèéí ñ¿¿ëä õèéñýí ¿íýëãýýíèé çàäàðãààã äàðààõü áàéäëààð ¿ç¿¿ëýâ. ¯¿íä:
¯íýëãýý õèéãäñýí îãíîî Õºíäëºíãèéí ¿íýëãýý÷ Õºðºíãº ¯íýëãýýíèé àðãà÷ëàë
2002 îíû 5-ð ñàðûí 27 Õºðºíãèéí ¯íýëãýýíèé Òºâ ÕÕÊ Áàðèëãà Çàõ çýýëèéí ¿íý
Äàõèí ¿íýëýãäñýí áàðèëãà áàéøèíã ò¿¿õýí ºðòãººð íü òóñãàñàí áîë 2007 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààðõ Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä
òóñãàãäàõ áàðèëãûí äàíñíû öýâýð ¿íý 574 ñàÿ òºãðºã (2006 îíû 12-ð ñàðûí 31-íýýð 585 ñàÿ òºãðºã) áàéõ áàéñàí.

(á) 1,757 ñàÿ òºãðºãèéí (2006 îíä 1,788 ñàÿ òºãðºãèéí) á¿ðòãýëèéí ä¿íòýé áàðèëãûã Òîäðóóëãà 21-ä òàíèëöóóëñàí çýýëèéí áàðüöààíä
òàâüñàí.
147
19. ÁÓÑÀÄ ÀÊÒÈÂ

2007 2006
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ àâëàãà 12,826 13,102
Àæ àõóéí íýãæ¿¿äýýñ àâàõ àâëàãà 26,503 6,191
Áóñàä 2,416 216
41,745 19,509
Õàñàõ íü: ¯íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäëûí ñàí (39,329) (45)
2,416 19,464
Àæ àõóéí íýãæ¿¿äýýñ àâàõ àâëàãàä Áàíêòàé õèéñýí àëòíû îïöèîí õýëöëèéíõýý

¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýýã¿é àëò îëáîðëîã÷ êîìïàíèóäààñ àâàõ 22.96 òýðáóì òºãðºã
(2006 îíä 3.14 òýðáóì òºãðºã)-èéí àâëàãà îðæ áàéãàà.
Ýäãýýð ¿ëäýãäë¿¿ä íü Òºâ Áàíêíû òóõàé õóóëèéí 23 äóãààð ç¿éëèéí “Çàñãèéí
ãàçàð áîëîí áàíêíààñ áóñàä õóóëèéí ýòãýýä, èðãýíèé ìºíãºí õºðºíãèéã
õóðèìòëóóëàí õàäãàëàõ, òºëáºð òîîöîî õèéõ, çýýëèéí ¿éë àæèëëàãàà
ýðõëýõèéã õîðèãëîíî” ãýñýí çààëòûã çºð÷èõºä õ¿ðãýñýí.
Áóñàä íü àæèëòíóóäàä îëãîñîí óðüä÷èëãàà, óðüä÷èëæ õèéñýí òºëáºð, áè÷èã
õýðãèéí áîëîí àæ àõóéí ìàòåðèàë þì.
Áóñàä àêòèâûí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäëûí ñàí

Áóñàä õºðºíãèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí àëäàãäëûí ñàíãèéí òîõèðóóëãûã
äîð ¿ç¿¿ëýâ. ¯¿íä:
2007 2006
1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðèéí áàéäëààð 45 45
Òàéëàíò æèëä íýìæ áàéãóóëñàí (Òîäðóóëãà 7) 39,329 -
Äàíñíààñ õàññàí (45) -
12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð 39,329 45
Òóñãàé ¿íý öýíèéí áóóðàëò 39,329 45
Òóñãàé ¿íýëãýýãýýð ¿íý öýíèéí áóóðàëòòàé ãàðñàí

áóñàä àêòèâûí òóñãàé ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí ä¿íã 39,329 45
õàñàõààñ ºìíºõ íèéò ä¿í

20. ÃÀÐÃÀÑÀÍ ¯ÍÝÒ ÖÀÀÑ
2007 2006
¯íýò öààñíû ºãëºã 103,425 70,845
Ýíý íü Áàíêíààñ äîòîîäûí áàíêóóäàä ãàðãàñàí ¿íýò öààñ áîëíî. ¯íýò öààñíû
õóãàöàà íü íýã äîëîî õîíîãîîñ õîðèí íàéìàí äîëîî õîíîã (2006 îíä íýã
äîëîî õîíîãîîñ çóðãààí ñàð) áàéíà.
21. ÃÀÄÀÀÄ ªÐ ÒªËÁªÐ
2007 2006
Áàðüöààòàé
Ëîíäîíãèéí HSBC-ýýñ àâñàí çýýë 1,216 1,577
Áàðüöààã¿é
Îëîí Óëñûí Âàëþòûí Ñàí (“ÎÓÂÑ”)
- ßÁªÕÕ-èéí çýýë 29,604 35,822
- Çýýëæèõ òóñãàé ýðõèéí õóâààðèëàëò 90,501 89,371
Ãåðìàí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ àâñàí çýýë 12,951

14,258
Àçèéí Õºãæëèéí Áàíê (“ÀÕÁ”)-íààñ àâñàí çýýë 12,434 9,005
Äýëõèéí áàíê áà ÎÓÕÀ-ä îðóóëñàí õóâü õºðºíãº 1,338 1,756
Íýãäñýí ¿íäýñíèé õºãæëèéí õºòºëáºðººñ àâñàí òóñëàìæ 151 151
148,286 149,056
149,502 150,633
Ëîíäîíãèéí HSBC-ýýñ àâñàí çýýë
¯íäñýí õºðºíãèéí õóäàëäàí àâàëòûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Ëîíäîíãèéí

HSBC áàíêíààñ 10 æèëèéí õóãàöààòàéãààð àâñàí çýýë þì. ¯íäñýí çýýëèéí
ýðãýí òºëºëò íü 2005 îíä ýõýëñýí áºãººä õ¿¿ã HSBC áàíêíû æèëèéí ¿íäñýí
õ¿¿í äýýð 1.75%-èéã íýìæ òîîöíî. Çýýëèéí áàðüöààíä Òîäðóóëãà 18-ä
òàíèëöóóëñàí áàðèëãûã òàâüñàí.

21. ÃÀÄÀÀÄ ªÐ ÒªËÁªÐ (¯ÐÃÝËÆËÝË)

Îëîí Óëñûí Âàëþòûí Ñàí (“ÎÓÂÑ”) (¿ðãýëæëýë)
(i) ßäóóðëûã áóóðóóëàõ, ºñºëòèéã õàíãàõ õºòºëáºð (“ßÁªÕÕ”)-ººð
àâñàí çýýë
ßäóóðëûã áóóðóóëàõ, ºñºëòèéã õàíãàõ õºòºëáºð (ßÁªÕÕ, õóó÷èí
íýðýýð Á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã äýìæèõ õºòºëáºð)-èéí õ¿ðýýíä
ÎÓÂÑ-ààñ îëãîñîí çýýë íü 10 æèëèéí õóãàöààòàé, æèëèéí
0.5% (2006 îíä 0.5%)-èéí õ¿¿òýé. Ã¿éöýòãýëèéí øàëãóóð áîëîí
õºòºëáºðèéí ã¿éöýòãýëèéã õÿíàæ ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð ýäãýýð
çýýë íü ãóðâàí æèëèéí õóãàöààòàéãààð îëãîãäîæ áàéíà. çýýë áîëîí
ò¿¿íèé ýðãýí òºëºëò íü Çýýëæèõ òóñãàé ýðõýýð õèéãäýíý.
(ii) Çýýëæèõ òóñãàé ýðõ (“ÇÒÝ”)-èéí õóâààðèëàëò
ÎÓÂÑ-ä îðóóëñàí õºðºíãèéíõ íü õóâü õýìæýýãýýð ÇÒÝ-èéã ÎÓÂÑ-
èéí ãèø¿¿í îðíóóäàä õóâààðèëäàã. Òóñ õóâààðèëàëò íü ÎÓÂÑ-èéí
õºðºíãèéã èëýðõèéëýõ áºãººä ò¿¿íòýé òýíöýõ õýìæýýãýýð ÎÓÂÑ-
ààñ ÇÒÝ-ýýð èëýðõèéëýãäñýí õºðºíãèéã õ¿ëýýí àâäàã. ÎÓÂÑ-èéí
íèéò õºðºíãº íü æèëèéí ýöñýýð 50.976 ñàÿ ÇÒÝ (2006 îíä 50.976
ñàÿ ÇÒÝ), áóþó 90,501 ñàÿ òºãðºã (2006 îíä 89,371 ñàÿ òºãðºã)
áàéíà.
Ãåðìàí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ àâñàí çýýë

Õî¸ð òóñäàà õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä îëãîãäîæ áóé ýíýõ¿¿ çýýë íü
Ãåðìàí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ æèæèã, äóíä àæ àõóéí íýãæèã äýìæèõ
çîðèëãîòîé. Õî¸ð õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä åâðîãîîð îëãîãäîæ áóé çýýë íü
40 æëèéí õóãàöààòàé. Íýã äýõ õºòºëáºðèéí çýýë íü 1995 îíä îëãîãäîæ
ýõýëñýí, æèëèéí 0.75% (2006 îíä 0.75%)-èéí õ¿¿òýé. ¯íäñýí çýýëèéí
ýðãýí òºëºëò íü 2005 îíîîñ ýõýëñýí. Õî¸ð äàõü õºòºëáºðèéí çýýë íü
2002 îíä îëãîãäîæ ýõýëñýí, æèëèéí 0.75% (2006 îíä 0.75%)-èéí õ¿¿òýé.
¿íäñýí çýýëèéí ýðãýí òºëºëò íü 2012 îíîîñ ýõýëíý.
Àçèéí Õºãæëèéí Áàíê (“ÀÕÁ”)-íààñ àâñàí çýýë

ÀÕÁ-íû çýýë íü Ìîíãîë Óëñàä ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ, õóâèéí õýâøëèéí
àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã äýìæèõ, õºãæ¿¿ëýõ ìºí Çàñãèéí ãàçàð, òºðèéí
áóñ áàéãóóëëàãóóä, äîòîîäûí àðèëæààíû áàíêóóäàä ñóðãàëòûí áîëîí
çºâëºõ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí
çîðèëãîòîé. Çýýë íü æèëèéí 1%-1.5% (2006 îíä 1% - 1.5%)-èéí õ¿¿òýé,
25-30 æèëèéí õóãàöààòàé.

21. ÃÀÄÀÀÄ ªÐ ÒªËÁªÐ (¯ÐÃÝËÆËÝË)
Äýëõèéí áàíê áîëîí Îëîí óëñûí õºãæëèéí àãåíòëàã (“ÎÓÕÀ”)-ò îðóóëñàí

õóâü õºðºíãº
Ýíý ¿ëäýãäýë íü Áàíêíààñ Äýëõèéí áàíê áà ÎÓÕÀ-ò îðóóëñàí õóâü
õºðºíãº þì.
Íýãäñýí ¿íäýñíèé õºãæëèéí õºòºëáºðººñ àâñàí òóñëàìæ
Ýíý íü Ìîíãîë Óëñàä áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûã õºãæ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð Íýãäñýí ¿íäýñíèé õºãæëèéí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä îëãîñîí
òóñëàìæ þì. Ýíýõ¿¿ ýõ ¿¿ñâýðèéã æèæèã çýýëýýð äàìæóóëàí îðëîãî
áàãàòàé õ¿ì¿¿ñò îëãîæ áàéíà.
22. ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÛÍ

ÕÀÄÃÀËÀÌÆ
2007 2006
Óëñûí òºñâèéí áîëîí çàñãèéí ãàçðûí áóñàä

309 1,572
äàíñä
Ñàíãèéí ÿàìíû äàíñ 603,023 403,557
603,332 405,129
Óëñûí òºñâèéí áîëîí çàñãèéí ãàçðûí áóñàä äàíñä

Ýäãýýð õàðèëöàõ äàíñä íü Áàíêèíä áàéðøóóëñàí Çàñãèéí ãàçðûí
áàéãóóëëàãóóäûí òºãðºãèéí õàðèëöàõ äàíñä þì. Ýäãýýð õàðèëöàõ
äàíñàíä õ¿¿ òîîöäîãã¿é áîëíî.
Ñàíãèéí ÿàìíû äàíñ
Ýäãýýð íü Ñàíãèéí ÿàìíààñ Áàíêèíä áàéðøóóëñàí õàðèëöàõ äàíñóóä þì.
Ýäãýýð äàíñäóóäûí õóâüä 0 òºãðºãèéí (2006 îíä 81,550 ñàÿ òºãðºãèéí),
æèëèéí 0% (2006 îíä 5.14%)-èéí õ¿¿òýé, 0 õîíîãèéí õóãàöààòàé
(2006 îíä 79 õîíîãèéí õóãàöààòàé) õóãàöààò õàäãàëàìæ áà 257,121 ñàÿ
òºãðºãèéí (2006 îíä 68,128 ñàÿ òºãðºãèéí), æèëèéí 0.5%-èéí õ¿¿òýé
õóãàöààã¿é õàäãàëàìæààñ áóñàä íü õ¿¿ òîîöäîãã¿é áîëíî.
23. ÄÎÒÎÎÄÛÍ ÁÀÍÊÓÓÄÛÍ ÕÀÄÃÀËÀÌÆ

Ýäãýýð äîòîîäûí áàíêóóäààñ Áàíêèíä áàéðøóóëñàí õàäãàëàìæ íü çààâàë
áàéëãàõ íººöººñ á¿ðäýõ áºãººä áàíêóóäûí áóñäààñ òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí
õºðºíãºíä òîäîðõîé õóâèàð òîîöîæ çààâàë áàéëãàõ íººöèéã òîãòîîäîã.

24. ÁÓÑÀÄ ÏÀÑÑÈÂ

2007 2006
Íèéãìèéí õºãæëèéí ñàí 2,750 1,260
Ãàðãàñàí, áàðèìòóóäòàé àêêðåäèòèâèéí ºãëºãèéí ñàí 27,889 -
Áóñàä ºãëºã 7,707 15,423
38,346 16,683
25. Ä¯ÐÌÈÉÍ ÑÀÍ
2007 2006
Ä¿ðìèéí ñàí 5,000 5,000
Ìîíãîëáàíê íü 100 õóâèéí Òºðèéí ºì÷ áîëíî. Ä¿ðìèéí ñàí íü Áàíêíû

ººðèéí õºðºíãº þì.
26. ÅÐªÍÕÈÉ ÍªªÖÈÉÍ ÑÀÍ
2007 2006
1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðèéí áàéäëààð 11,145 11,145
Õóðèìòëàãäñàí àøãààñ øèëæ¿¿ëñýí 4,559 -
12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð 15,704 11,145
Ìîíãîë Óëñûí Òºâ Áàíê (Ìîíãîëáàíê)-íû òóõàé õóóëèéí äàãóó Òºâ

áàíêíû æèëèéí öýâýð àøãèéí 40-ººñ äîîøã¿é õóâèéã åðºíõèé íººöèéí
ñàíä õóâààðèëæ, ¿ëäýõ õýñãèéã Óëñûí òºñºâò øèëæ¿¿ëäýã. Ãýñýí õýäèé ÷,
2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðººð äóóñãàâàð áîëñîí òàéëàíò æèëèéí
ýöýñò, âàëþòûí õàíøèéí áîëîí ìºíãºæñºí àëòíû áîäèò áóñ àøãèéã õàññàíû
äàðàà Åðºíõèé íººöèéí ñàí áîëîí Óëñûí òºñºâò øèëæ¿¿ëýõ ÿìàð íýã àøèã
Áàíêèíä ¿ëäýýã¿é áàéíà.

27. ÁÓÑÀÄ ÍªªÖ
Áîðëóóëàõàä ¯íäñýí õºðºíãèéí äàõèí Âàëþòûí õàíøèéí

Íèéò
áýëýí íººö ¿íýëãýýíèé èë¿¿äýë õºðâ¿¿ëãèéí íººö
ñàÿ òºãðºã
2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðèéí áàéäëààð 3,019 9,391 12,410
-
Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí

1,469 - -
öýâýð àøèã 1,469
2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð 1,469 3,019 9,391 13,879
2006 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íèé ºäðèéí áàéäëààð 67 3,019 18,231 21,317
Áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí

(67) - - (67)
öýâýð àøèã
Øèëæ¿¿ëñýí âàëþòûí õàíøèéí áîäèò áóñ àëäàãäàë - - (8,840) (8,840)
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààð - 3,019 9,391 12,410

153
27. ÁÓÑÀÄ ÍªªÖ (¯ÐÃÝËÆËÝË)
(i) Áîðëóóëàõàä áýëýí íººö

Ýíý íººö íü áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòóóäûí
áîäèò ¿íý öýíèéí ººð÷ëºëò¿¿äýýñ á¿ðääýã.
(ii) ¯íäñýí õºðºíãèéí äàõèí ¿íýëãýýíèé èë¿¿äýë

Äàõèí ¿íýëãýýíèé èë¿¿äýë íü Áàíêíû Åðºíõèéëºã÷èéí 2002
îíû òóøààëààð ã¿éöýòãýñýí Áàíêíû áàðèëãûí äàõèí ¿íýëãýýíýýñ
¿¿ññýí.
(iii) Âàëþòûí õàíøèéí õºðâ¿¿ëýãèéí íººö

Ýíý íººöèéã ãàäààäàä áàéðøóóëñàí íººö¿¿äèéí äàõèí ¿íýëãýýíèé
áîäèò áóñ àøèã ýñâýë àëäàãäëûã á¿ðòãýõýä àøèãëàäàã.
28. ÕÎËÁÎÎÒÎÉ ÒÀËÓÓÄÛÍ ÀÆÈË Ã¯ÉËÃÝÝ

Íýã ýòãýýä íºãºº ýòãýýäèéíõýý ñàíõ¿¿ãèéí áóþó ¿éë àæèëëàãààíû
øèéäâýðò ìýäýãäýõ¿éöýýð íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áîë õîëáîîòîé
òàëóóä ãýæ ¿çäýã. Áàíê íü 100 õóâèéí òºðèéí ºì÷ þì.
2007 2006
Ãîë óäèðäàõ àëáàí òóøààëòíóóäàä îëãîñîí íºõºí îëãîâîð
Áîãèíî õóãàöààò òýòòãýìæ 84 55
Àæèëä îðñíû äàðààõü òýòãýìæ¿¿ä
- Ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë 15 14
99 69

29. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÕÝÐÝÃË¯¯ÐÈÉÍ ÁÎÄÈÒ ¯ÍÝ ÖÝÍÝ

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàãäñàí ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí äàíñíû ¿íý áîëîí áîäèò ¿í¿¿äèéã àíãè òóñ á¿ðýýð íü äîð õàðóóëàâ.
Ýíýõ¿¿ õ¿ñíýãò íü ñàíõ¿¿ãèéí áóñ õºðºíãº áà ºð òºëáºðèéí áîäèò ¿íèéã áàãòààãààã¿é áîëíî.
Õ¿ëýýí Õ¿ëýýí
Äàíñíû ¿íý Áîäèò ¿íý çºâøººðººã¿é Äàíñíû ¿íý Áîäèò ¿íý çºâøººðººã¿é
Òîäðóóëãà îëç/ãàðç îëç/ãàðç
2007 2007 2007 2006 2006 2006
ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
Áýëýí ìºíãº 23,197 23,197 - 20,792 0,792 -
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ
12 831,192 831,192 - 612,859 12,859 -
àâëàãà
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä 13 - - - 11,195 1,195 -
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò- Áîðëóóëàõàä
áýëýí
- ÕÁ äýýð á¿ðòãýëòýé ãàäààä áîíä 14 112,953 112,953 - 23,276 23,276 -
- ÕÁ äýýð á¿ðòãýëã¿é Çàñãèéí ãàçðûí
14 - - - 33,696 33,696 -
áîíä
- ÕÁ äýýð á¿ðòãýëã¿é ýíãèéí õóâüöàà 14 2,795 * * 3,729 * *
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä 15 64,582 64,582 - 115,967 115,967 -
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 16 19,292 16,783 (2,509) 18,373 7,461 (912)
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí çýýë 17 29,604 27,563 (2,041) 35,822 32,514 (3,308)
Áóñàä àêòèâ 19 - - - 19,258 19,258 -
Ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºð
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä 13 - - - 11,272 11,272 -
Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 20 103,425 103,425 - 70,845 70,845 -
Ãàäààä ºð òºëáºð 21 149,502 138,418 11,084 150,633 139,848 10,785
Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóäûí õàäãàëàìæ 22 603,332 603,332 - 405,129 405,129 -
Äîòîîäûí áàíêóóäûí õàäãàëàìæ 23 171,027 171,027 - 148,542 148,542 -
Íèéò áîäèò ¿íèéí õ¿ëýýí çºâøººðºãäººã¿é

6,534 6,565
áîäèò áóñ ººð÷ëºëò
* Òîäðóóëãà 14-ò äóðüäñàí÷ëàí, õºðºíãèéí áèðæ äýýð á¿ðòãýëã¿é ýíãèéí õóâüöààíû áîäèò ¿íý öýíèéã ¿íýëãýýíèé àðãà÷ëàëóóäûã õýðýãëýí
íàéäâàðòàéãààð õýìæèõ áîëîìæã¿é þì.
155
29. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÕÝÐÝÃË¯¯ÐÈÉÍ ÁÎÄÈÒ ¯ÍÝ ÖÝÍÝ

Äàðààõü àðãà÷ëàë, òààìàãëàëûã àøèãëàí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä áîäèò ¿íý

öýíýýð á¿ðòãýãäýýã¿é ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí áîäèò ¿íý öýíèéã
òîäîðõîéëñîí.
Áîäèò ¿íý öýíý íü á¿ðòãýëèéí ä¿íòýéãýý îéðîëöîî õºðºíãº

Áýëýí ìºíãºíä õºðâºõ ÷àäâàðòàé áîëîí áîãèíî õóãàöààíû (1 æèëýýñ
äîîø) ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº, ºð òºëáºðèéí õóâüä òýäãýýðèéí áîäèò ¿íý
íü äàíñíû ¿íýòýé îéðîëöîî áàéäàã ãýæ òààìàãëàäàã. Ýíý òààìàãëàë
íü Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóä áà äîòîîäûí áàíêóóäààñ Áàíêèíä
áàéðøóóëñàí õàðèëöàõàä ìºí àøèãëàãäñàí.
Òîãòìîë õ¿¿òýé ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð

Õîðîãäóóëñàí ºðòãººð èëýðõèéëýãäñýí òîãòìîë õ¿¿òýé ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãº áà ºð òºëáºðèéí áîäèò ¿íý öýíý íü èæèë òºñòýé ñàíõ¿¿ãèéí
õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí îäîîãèéí çàõ çýýëèéí õ¿¿ áîëîí òýäãýýð ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãº áîëîí ºð òºëáºðèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¿åèéí çàõ çýýëèéí
õ¿¿íèé õàðüöóóëàëòààð òîîöîîëîãäîíî. Òîãòìîë õ¿¿ òºëäºã õàäãàëàìæèéí
áîäèò ¿íý öýíý íü àäèëõàí çýýëèéí ýðñäýë áîëîí õóãàöààòàé çýýë¿¿äèéí
ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí õ¿¿ãýýð áóóðóóëñàí áýëýí ìºíãºíèé óðñãàë äýýð
ñóóðèëíà. Õºðºíãèéí áèðæ äýýð àðèëæààëàãääàã ºðèéí õóâüä áîäèò ¿íý
öýíý íü çàõ çýýëèéí ¿íý äýýð ¿íäýñëýí òîîöîãäîíî. Õºðºíãèéí áèðæ
äýýð çàõ çýýëèéí ¿íý íü áàéõã¿é ºðèéí áîäèò ¿íèéã òîäîðõîéëîõäîî
îäîî çàõ çýýë äýýð áàéãàà õ¿¿ãèéí õóãàöààãààðõ á¿òöèéí ìóðóéä ¿íäýñëýí
õàðãàëçàõ ýðãýí òºëºãäºõ õóãàöààãààð íü áóóðóóëñàí ìºíãºí óðñãàëûí
çàãâàð÷ëàëûã àøèãëàñàí.
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð

Âàëþòûí ôîðâàðä õýëöëèéí áîäèò ¿íý öýíèéã îéðîëöîî õóãàöààòàé
ãýðýýíèé îäîîãèéí âàëþòûí ôîðâàðä õàíøòàé õàðüöóóëàõ çàìààð
òîîöäîã.

30. ÕªÐªÍÃª ÁÀ ªÐ ÒªËÁªÐÈÉÍ ÕÓÃÀÖÀÀÍÛ

ØÈÍÆÈËÃÝÝ
Äàðààõü õ¿ñíýãòýíä Áàíêíû àêòèâ, ïàññèâûí Ýðãýí òºëºãäºõ, áàðàãäàõ
õóãàöààãààð íü õàðóóëñàí øèíæèëãýýã õàðóóëñàí áàéíà. Òîäðóóëãà 31.3
“Òºëáºðèéí ÷àäâàðûí ýðñäýë áà ýõ ¿¿ñâýðèéí óäèðäëàãà”-ààñ Áàíêíû
áóóðóóëæ òîîöîîã¿é ýðãýí òºëºëòèéí ãýðýýò ¿¿ðã¿¿äèéã õàðíà óó.
12 õ¿ðòýëõ ñàð 12 ñàðààñ äýýø Íèéò

2007 îíû 12 ñàðûí 31 ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
Áýëýí ìºíãº 23,197 - 23,197
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí
831,192 - 831,192
áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ àâëàãà
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò-
11,771 103,977 115,748
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä 64,582 - 64,582
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 10,847 19,292

8,445
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí çýýë 23,758 29,604

5,846
945,033 138,582 1,083,615
Ñàíõ¿¿ãèéí áóñ õºðºíãº
Àëò, ¿íýò ìåòàëë 365,295 - 365,295
¯íäñýí õºðºíãº - 18,093 18,093
Áóñàä õºðºíãº - 2,416

2,416
367,711 18,093 385,804
Íèéò 1,312,744 156,675 1,469,419

Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 103,425 - 103,425
Ãàäààä ºð òºëáºð 98,737 50,765 149,502
603,332 - 603,332
õàäãàëàìæ
Äîòîîäûí áàíêóóäûí õàäãàëàìæ 171,027 - 171,027
976,521 50,765 1,027,286
Ñàíõ¿¿ãèéí áóñ ºð òºëáºð¿¿ä
Ã¿éëãýýíä ãàðãàñàí áýëýí ìºíãº 364,074 - 364,074
Áóñàä ºð òºëáºð 38,346 - 38,346
402,420 - 402,420
Íèéò 1,378,941 50,765

1,429,706
Öýâýð (66,197) 105,910

39,713

30. ÕªÐªÍÃª ÁÀ ªÐ ÒªËÁªÐÈÉÍ ÕÓÃÀÖÀÀÍÛ

ØÈÍÆÈËÃÝÝ (¯ÐÃÝËÆËÝË)
12 õ¿ðòýëõ ñàð 12 ñàðààñ äýýø Íèéò

2007 îíû 12 ñàðûí 31 ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
Áýëýí ìºíãº 20,792 - 20,792
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäààñ
612,859 - 612,859
àâàõ àâëàãà
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð 11,195 - 11,195
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò-
56,972 3,729 60,701
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä 115,967 - 115,967
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 10,698 7,675 18,373
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí çýýë 7,536 28,286 35,822
Áóñàä õºðºíãº 19,258 - 19,258
855,277 39,690 894,967
Ñàíõ¿¿ãèéí áóñ õºðºíãº
Àëò, ¿íýò ìåòàëë 167,870 - 167,870
¯íäñýí õºðºíãº - 18,276 18,276
Áóñàä õºðºíãº 206 - 206
168,076 18,276 186,352
Íèéò 1,023,353 57,966 1,081,319
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð 11,272 - 11,272
Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 70,845 - 70,845
Ãàäààä ºð òºëáºð 94,817 55,816 150,633
405,129 - 405,129
õàäãàëàìæ
Äîòîîäûí áàíêóóäûí õàäãàëàìæ 148,542 - 148,542
730,605 55,816 786,421
Ñàíõ¿¿ãèéí áóñ ºð òºëáºð¿¿ä
Ã¿éëãýýíä ãàðãàñàí áýëýí ìºíãº 245,099 - 245,099
Áóñàä ºð òºëáºð 16,683 - 16,683
261,782 - 261,782
Íèéò 992,387 55,816 1,048,203
Öýâýð 30,966 2,150

33,116

31. ÝÐÑÄÝËÈÉÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÀ
31.1 Îðøèë
Ýðñäýë íü áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû ñàëøã¿é õýñýã áà ýäãýýð ýðñäýëèéã
áàéíãûí èëð¿¿ëýëò, õýìæèëò, õÿíàëòûí ¿éë ÿâöóóäààð äàìæóóëàí
óäèðääàã. Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâö íü Áàíê ìºíãºíèé
áîäëîãîî ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿâóóëàõ, Ìîíãîë Óëñûí áàíêíû ñàëáàðûí
ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë, áèçíåñèéí òàñðàëòã¿é áàéäëûã
áàòàëãààæóóëàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Áàíê íü çýýëèéí ýðñäýë, õºðâºõ
÷àäâàðûí ýðñäýë, çàõ çýýëèéí ýðñäýë ãýõ çýðýã ýðñäýëä ºðòºæ áàéäàã.
¯¿íýýñ ãàäíà Áàíê íü ¿éë àæèëëàãààíû, íýð õ¿íäèéí, õóóëü ýðõ ç¿éí
ýðñäýë¿¿äýä ìºí ºðòºæ áîëíî.
Îäîîãîîð Áàíê íü òºâëºðñºí ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ¿éë ÿâöòàé áàéíà.
Áàíêíû ãàçàð á¿ð ººðñäèéí ýðñäëèéã õÿíàõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã. ¯¿íä
ººðñäèéí ¿éë àæèëààãààíä ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýë¿¿äèéã õÿíàæ, øèíæèëæ
áàéõ, øèíý á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðñäýëèéã ¿íýëæ ¿çýõ çýðýã îðíî.
Áàíê íü Ìîíãîë Óëñûí Òºâ Áàíê ó÷ðààñ ò¿¿íèé ýðñäýë¿¿ä íü îíöãîé
áàéäàã áà òýäãýýð ýðñäýë¿¿äèéã Áàíêíû ñòðàòåãè òºëºâëºëòèéí ¿éë
ÿâöààð äàìæóóëàí õÿíàæ, øèíæèëæ áàéäàã. ¯¿íýýñ ãàäíà Áàíê íü
ýðñäýëèéí õÿíàëòûí ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàõ áà çàð÷èì, õ¿ðýý, áîäëîãî,
õÿçãààðóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã åðºíõèéëºí õàðèóöàõ “Ýðñäýëèéí
õîðîî”-ã áàéãóóëàõ áîëîìæèéã èäýâõòýé õàéæ áàéíà. Ýíý õîðîî íü
ýðñäýëèéí ¿íäñýí àñóóäëóóäûã õàðèóöàõ áà õîëáîãäîõ ýðñäýëèéí
øèéäâýð¿¿äèéã óäèðäàõ, õÿíàí øèíæëýõ ¿¿ðýãòýé áàéõ þì.
Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí á¿òýö
Çàõèðëóóäûí Çºâëºë íü ýðñäýë¿¿äèéã òàíèæ òîãòîîõ, õÿíàõàä ýöñèéí

õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý. Ãýñýí õýäèé ÷, ýðñäýë¿¿äèéã óäèðäàõ, õÿíàæ
øèíæëýõ ¿¿ðýãòýé áèå äààñàí íýãæ¿¿ä áàéäàã.
Çàõèðëóóäûí Çºâëºë
Çàõèðëóóäûí Çºâëºë íü ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí åðºíõèé àðãà÷ëàëààð
õàíãàõ áà ýðñäýëèéí ñòðàòåãè, çàð÷ìóóäûã áàòëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.
Õÿíàëòûí Çºâëºë
Õºíäëºíãèéí õÿíàëòûã áèé áîëãîõ ¿¿äíýýñ Áàíêíû äîòîîä çîõèîí
áàéãóóëàëòààñ ãàäíà Õÿíàëòûí Çºâëºëèéã áàéãóóëñàí áà ýíý çºâëºë íü
Áàíêíû ýðñäýëèéí ¿éë ÿâöûã åðºíõèéä íü õÿíàæ, øèíæëýõ ¿¿ðýãòýé.

31.1 Îðøèë (¯ÐÃÝËÆËÝË)

Äîòîîä àóäèò
Áàíêíû äîòîîä àóäèòûí ýðõýì çîðèëãî áîë Áàíê çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõ, áîäëîãî,
òºëºâëºãººãºº õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíóóäàä õýðýãëýæ
áóé ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí çîõèñòîé, ¿ð íºëººòýé áàéäëûã øàëãàõ,
¿íýëýõ ÿâäàë þì. Äîòîîä àóäèòûí ãàçàð (ÄÀÃ)-ûí ä¿ðýìä ººðèéí ¿¿ðãèéã
Áàíêíû ìºðäºæ áóé áîäëîãî, æóðìóóäûí òºëºâëºëò, çîõèîí áàéãóóëàëò,
çîõèöóóëàëò, õýðýãæèëòèéã õÿíàõ; ¿éë àæèëëàãàà, ñèñòåì¿¿ä íü õóóëü, æóðàìä
õýð íèéöýæ áóéã øàëãàõ; ñàíõ¿¿ãèéí áà ¿éë àæèëëàãààíû ìýäýýëë¿¿äèéí
íàéäâàðòàé, öîãö, àþóëã¿é áàéäëûã õÿíàõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãëýãäýæ
áóé á¿õ ò¿âøíèé ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí ¿ð íºëººã øàëãàõ ãýæ òîäîðõîéëñîí
áàéíà. ÄÀÃ íü åðºíõèé áîëîí òóñãàéëñàí ¿éë àæèëëàãààíû ò¿âøèíä ýðñäýëèéí
¿íýëãýýã õèéäýã. Ýðñäýëèéí ò¿âøèíã õàðãàëçàæ ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð õ¿í
õ¿÷èéã çîõèñòîé õóâààðèëàõ ÿâäëûã áàòàëãààæóóëàõ ¿¿äíýýñ ýðñäýëèéí
åðºíõèé ¿íýëãýýã àóäèòûí àæëûí æèëèéí òºëºâëºãººã áîëîñâðóóëàõ ¿åä
õèéäýã áîë ýðñäýëèéí òóñãàé ¿íýëãýýã òîäîðõîé íýã ò¿âøíèé òîäîðõîé
àñóóäëóóä äýýð àíõààðàë õàíäóóëàõ ¿åä õèéäýã. Îäîîãèéí áàéäëààð Áàíêíû
ÄÀÃ íü 2007 îíîîñ 2011 îí õ¿ðòýëõ óðò õóãàöààò àóäèòûí õºòºëáºð áà 2007
îíû àóäèòûí æèëèéí òºëºâëºãººíèé äàãóó ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Àóäèò íýí òýðã¿¿íä øààðäëàãàòàé áàéãàà õýñã¿¿äèéã òîäîðõîéëîõäîî ¿éë
àæèëëàãààíû õýñýã íýã á¿ðä íºëººëºõ ýðñäýëèéí áîëîìæ áà çýðãèéã òóñãàí
õàðóóëñàí çàðèì íýã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàäàã. Ýíý çîðèëãîîð çàðèì
íýã øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áîëîâñðóóëñàí áà àóäèò õèéãäñýí ¿éë àæèëëàãàà
íýã á¿ð äýýð øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã ä¿ãíýæ, æèãíýñýí äóíäàæ îíîîã ãàðãàäàã.
¯éë àæèëëàãààíû õýñýã á¿ðèéí æèãíýñýí äóíäàæ îíîîíóóäûã íýìæ ä¿ãíýõ
áà ¿¿íèé äàãóó ýðñäýëèéí çýðãèéã ºíäºð, äóíä, áàãà ãýæ àíãèëíà. Äîòîîä
õÿíàëòûí ñèñòåìèéã ¿íýëýõ àæèë íü ìºí äîòîîä àóäèòûí àæëûí íýã ÷óõàë
õýñýã þì. Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààã ¿ð íºëººòýé, ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé, ¿ð
ä¿íòýé áàéëãàõ; ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí ñèñòåìèéã íàéäâàðòàé áàéëãàõ; á¿õ
¿éë àæèëëàãààã õóóëü, æóðàìä íèéö¿¿ëýõ çýðýã çîðèëãóóääàà õ¿ðýõèéí òóëä
áîëîâñðóóëñàí á¿õ õýðýãñë¿¿äèéã äîòîîä õÿíàëò ãýæ òîäîðõîéëäîã. ¯íýëãýý íü
ìºðäºæ áóé ãîðèìóóä íü çîõèñòîé, ã¿éöýòãýë íü çîðèëãîäîî íèéöýæ áàéãàà
ãýäãèéã áàòàëãààæóóëàõûã çîðüäîã. ÄÀÃ íü îëæ èëð¿¿ëñýí äóòàãäàë, çºð÷èë
áà ºãºõ çºâëºìæ¿¿äýý óäèðäëàãûí õóâüä Åðºíõèéëºã÷èä, ¿éë àæèëëàãààíû
õóâüä Õÿíàëòûí Çºâëºëä òàéëàãíàäàã. ¯íýëãýý á¿ðèéí äàðàà ÄÀÃ íü Áàíêíû
óäèðäëàãàòàé àæëûí ¿ð ä¿í õýëýëöäýã áà óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ àâñàí àðãà
õýìæýýíèé õýðýãæèëòèéã õÿíàäàã.
Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáà
Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáà (“ÝÓÀ”) íü ãàäààä âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãûí
ýðñäýëòýé õîëáîîòîé, áèå äààñàí õÿíàëòûí ¿éë ÿâöûã áàòàëãààæóóëàõ
ãîðèìóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ, õÿíàõ ¿¿ðýãòýé. ÝÓÀ íü Áàíê ººðèéí ãàäààä âàëþòûí
íººöèéã óäèðäàæ áàéõäàà ãàäààä âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãûí ñòðàòåãèéí
ñòàíäàðòóóä, ýðñäýëèéí ä¿ðì¿¿ä, áîäëîãî áà õÿçãààðóóäàä õýð íèéöýí àæèëëàæ
áàéãààã õÿíàæ, øèíæëýõ ¿¿ðýãòýé. ¯¿íýýñ ãàäíà ÝÓÀ íü ìºí ãàäààä âàëþòûí
íººö áà òàéëàãíàëûí ñèñòåìòýé õîëáîîòîé ýðñäýëèéã á¿ðýí õýìæñýí ýñýõèéã
áàòàëãààæóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Óëñûí ãàäààä âàëþòûí íººöèéí óäèðäàõ æóðàìä
çààñíû äàãóó íººöèéí óäèðäëàãûí çîðèëãî íü Áàíêíû ìºíãºíèé áîëîí ãàäààä
âàëþòûí áîäëîãîòîé íèéöýæ áàéõ ¸ñòîé.

31.1 Îðøèë (¯ÐÃÝËÆËÝË)

Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí àëáà (¿ðãýëæëýë)
Ãàäààä íººöèéã áàðüæ áàéõûí ãîë çîðèëãóóä íü:
• Ìºíãºíèé áîäëîãûã äýìæèõ
• Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýëèéí ãýíýòèéí õºäºëãººíèéã õÿíàõ
• Çàñãèéí ãàçðûí ãàäààä âàëþòûí ºðèéí òºëáºðò áàòàëãàà ãàðãàõ
• ¯íäýñíèé ãàìøèã ýñâýë îíöãîé áàéäëûí ¿åä òºëáºðèéí õýðýãñýë
áîëãîí àøèãëàõ
Ãàäààä íººöèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãà íü ñàíõ¿¿ãèéí áà ¿éë àæèëëàãààíû
ýðñäë¿¿äèéã ñòðàòåãèéí õóâüä çºâ óäèðäàõ, õÿíàõ çàìààð ýäãýýð
çîðèëãóóäûã áèåë¿¿ëýõýä õóâü íýìðýý îðóóëäàã. Ãàäààä ýðñäýë¿¿äýä
ºðòºõ ºðòºëòèéã õÿíàõ ¿¿äíýýñ Áàíê æèë á¿ð õºðºíãèéí ñîíãîëò áà
õóâààðèëàëòûã õèéõ ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëäîã. ¯¿íèé òóëä äàðààõü
ïàðàìåòð¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé áîëäîã. ¯¿íä (1) ýçýìøèõ
âàëþòóóä áà õºðâºõ âàëþòóóäûí áýëýí îëäîõ áîëîìæèéã áèé áîëãîõîä
øààðäëàãàòàé áàãöûí á¿òýö (2) òºëáºðèéí ÷àäâàðûí áà àþóëã¿é
áàéäëûí øààðäëàãóóäûã õàíãàñàí õºðºíãº îðóóëàëòûí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí
çºâøººðºãäºõ õýìæýý, (3) õ¿¿ãèéí ò¿âøíèé ýðñäýëèéí ºðòºëòèéã
õÿçãààðëàõàä òàâèãäàõ õóãàöààíû øààðäëàãóóä.
31.2 Çýýëèéí ýðñäýë

Çýýëèéí ýðñäýë ãýæ õàðèëöàã÷ òàë ýñâýë ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ ãýðýýíèé ¿¿ðãýý
áèåë¿¿ëýýã¿éí óëìààñ Áàíê àëäàãäàë õ¿ëýýõ ýðñäëèéã õýëíý. Äîòîîäûí
ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿éë àæèëëàãààíû õóâüä Áàíê íü ººðèéí çýýëèéí ýðñäýëèéã
áóóðóóëàõàä áàðüöàà õºðºíãèéã èäýâõòýé àøèãëàäàã. Òºâ Áàíêíû äàõèí
ñàíõ¿¿æèëòûí æóðìûí äàãóó áàðüöààíä àâ÷ áîëîõ õºðºíãèéí ãîë òºðë¿¿äèéã
äîð æàãñààâ. ¯¿íä:
1. Òºâ Áàíêíû ¿íýò öààñ
2. Çàñãèéí ãàçðûí áîãèíî õóãàöààò ¿íýò öààñóóä
3. Ýäèéí Çàñãèéí Õàìòûí Àæèëëàãàà, Õºãæëèéí Áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í
îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçðààñ ãàðãàñàí áà Áàíê õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¿íýò
öààñíóóä
4. AAA çýðýãëýëèéí áîëîí õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí, ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëàãóóäûí ýçýìøäýã õºðâºõ ÷àäâàð ºíäºðòýé ¿íýò öààñíóóä
5. Áàíê õ¿ëýýí çºâøººðñºí âåêñåëü
6. Ìîíãîëáàíê áà ãàäààäûí áàíêóóä äàõü õóãàöààòàé õàäãàëàìæ
Ýðõ á¿õèé çýýëäýã÷ áàíêóóä íü Áàíêíààñ òîãòîîñîí á¿õ çîõèñòîé
õàðüöààã õàíãàí àæèëëàõ ¸ñòîé. Õýðýâ çýýëäýã÷ äîòîîäûí áàíê íü
ýäãýýð çîõèñòîé õàðüöààíóóäûí àëü íýãèéã çºð÷âºë Áàíê òóõàéí
çýýëäýã÷ áàíêòàé õîëáîîòîé ¿¿ñýæ áîëîõ ýðñäýëèéí íèéò õýìæýýã
õÿçãààðëàõ ¿¿äíýýñ äàõèí ñàíõ¿¿æèëòèéí ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîíî.

31.2 Çýýëèéí ýðñäýë (¯ÐÃÝËÆËÝË)
Çýýëèéí ýðñäýëèéã õÿçãààðëàõûí òóëä ãàäààä âàëþòûí íººöººð Çàñãèéí

ãàçðóóä áà îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí ãàðãñàí AAA çýðýãëýëèéí ¿íýò
öààñóóäàä õºðºíãº îðóóëàëò õèéäýã. Ãàäààä âàëþòûí õàäãàëàìæ áà
ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí çýýëèéí ýðñäýëèéã îëîí óëñàä
õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ¿íýëãýýíèé àãåíòëàãóóäûí ¿íýëãýýãýýð AA
áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø ¿íýëãýý àâñàí õàðèëöàã÷èäòàé ã¿éëãýý õèéõ çàìààð
õÿçãààðëàäàã. Õàðèëöàã÷ íü íýãýýñ îëîí ¿íýëãýýíèé àãåíòëàãóóäààñ
¿íýëãýý àâñàí áîë õàìãèéí áàãà ¿íýëãýýã àøèãëàíà.
¯¿íýýñ ãàäíà, á¿õ õàðèëöàã÷ òàëóóäàä òýäãýýðèéí çýýëèéí çýðýãëýë,

êàïèòàë, áóñàä õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã õàðãàëçàí ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð
çýýëèéí õÿçãààð òîãòîîæ ºãäºã. Çýýëèéí õÿçãààðûã óëèðàë á¿ð øèíý÷ëýí
òîãòîîäîã áà òîãòîîñîí õÿçãààðûí íèéöëèéã ºäºð á¿ð õÿíàæ, øèíæèëæ
áàéäàã.
Çýýëòýé õîëáîîòîé áîëçîøã¿é òºëáºðèéí ýðñäýë
Áàíê ººðèéí õàðèëöàã÷äàà áàòàëãàà ãàðãàæ ºãäºã áà ýíýõ¿¿ áàòàëãààíû

óëìààñ Áàíê íü õàðèëöàã÷èéíõàà ºìíººñ òºëáºð õèéõ øààðäëàãàòàé
áîëæ áîëíî. Ýäãýýð òºëáºðèéã õàðèëöàã÷ààñ àêêðåäèòèâèéí ãýðýýíèé
íºõöëèéí äàãóó öóãëóóëàí àâíà. Ýäãýýð íü çýýëòýé àäèë ýðñäýëòýé
áà ýäãýýð ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ õÿíàëòûí ¿éë ÿâö áà áîäëîãî íü
çýýëèéíõòýé àäèë áàéíà.
Ýäãýýð õýðýãñë¿¿äèéí ãîë çîðèëãî íü õàðèëöàã÷äûã øààðäëàãàòàé

ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõàä îðøèíî. Áàòàëãàà áà íýýëòòýé àêêðåäèòèâóóä
íü õàðèëöàã÷ ãóðàâäàã÷ ýòãýýäèéí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõ
÷àäâàðã¿é áîëñîí òîõèîëäîëä Áàíê ºìíººñ íü òºëáºðèéã íü áàðàãäóóëàõ
öóöëàøã¿é ¿¿ðýã õ¿ëýýñíèéã èëýðõèéëäýã áà ýäãýýð õýðýãñëèéí ýðñäýë
íü çýýëèéí ýðñäýëòýé èæèë þì.

Áàðüöàà õºðºíãº áîëîí áóñàä çýýëèéí áàòàëãàà, áàòëàí äààëòûã òîîöîõã¿éãýýð

çýýëèéí ó÷èð÷ áîëçîøã¿é ýðñäýëèéí äýýä õýìæýýã àâ÷ ¿çâýë
Äîîðõ õ¿ñíýãòýä òàéëàí òýíöëèéí ¿ç¿¿ëýëò á¿ðèéí õóâüä çýýëèéí
ýðñäýëä ºðòºæ áîëîõ äýýä õýìæýýã õàðóóëñàí áàéíà. Áàðüöàà õºðºíãèéí
ãýðýýã àøèãëàí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõààñ ºìíºõ íèéò ä¿íãýýð ºðòºëòèéí
äýýä õýìæýýã èëýðõèéëñýí áîëíî.
Íèéò Íèéò
ºðòºëòèéí ºðòºëòèéí
äýýä õýìæýý äýýä õýìæýý
Òîäðóóëãà 2007 2006
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí
12 831,192 612,859
áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ àâëàãà
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð 13 - 11,195
14 115,748 60,701
îðóóëàëò- áîðëóóëàõàä áýëýí
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ
15 64,582 115,967
õýëöë¿¿ä
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí
16 19,292 18,373
çýýë
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí
17 29,604 35,822
çýýë
Áóñàä õºðºíãº 19 - 19,258
Íèéò 1,060,418 874,175
Áîëçîøã¿é ºð òºëáºð 32 - 24,906
Íèéò çýýëèéí ýðñäýëèéí
1,060,418 899,081
ºðòºëò
Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãñë¿¿äèéã áîäèò ¿íýýð íü á¿ðòãýñýí áºãººä äýýð

¿ç¿¿ëñýí ä¿íã¿¿ä íü ¿íý öýíèéí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ èðýýä¿éä ¿¿ñýæ
áîëîõ çýýëèéí ýðñäýëèéí ºðòºëòèéã áèø ºíººãèéí çýýëèéí ýðñäýëèéí
ºðòºëòèéã õàðóóëæ áàéãàà áîëíî.
Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðèéí á¿ëýã íýã á¿ðèéí çýýëèéí ýðñäýëèéí äýýä
ºðòºëòèéí òàëààð äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã õàðãàëçàõ òîäðóóëãóóäààñ
àâíà óó.

Ýðñäýëèéí òºâëºðºë
Áàðüöàà õºðºíãº ýñâýë çýýëèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ áóñàä àðãà
õýðýãñýë¿¿äèéã àâ÷ ¿çýõýýñ ºìíºõ áàéäëààð, ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíã¿¿äèéã
ãàçàð ç¿éí áàéðøèëààð íü àíãèëàí ¿ç¿¿ëýâ.
Íèéò ºðòºëòèéí äýýä Íèéò ºðòºëòèéí äýýä

õýìæýý õýìæýý
2007 2006
Ìîíãîë 49,726 109,839
Àâñòðàëè 99,447 11,650
Àâñòðè - 17,475
Áåëãè 49,157 -
Ôðàíö 56,779 15,290
Ãåðìàí 43,983 596
Õîíã Êîíã 35,099 23,300
ßïîí 38,115 60,162
Ëþêñåíáóðã 31,022 -
Øèíý Çåëàíä 295 16,014
Îðîñ 22,774 38,008
Ñèíãàïóð 247,397 160,915
Øâåöàðü 67,560 69,334
Èõ áðèòàíè 124,565 83,097
ÀÍÓ 194,499 293,401
1,060,418 899,081

Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí á¿ëýã òóñ á¿ðèéí çýýëèéí ÷àíàð
Õóãàöàà õýòýðñýí
Õóãàöàà õýòðýëòã¿é áà ¿íý öýíèéí áóóðàëòã¿é
ýñâýë äàíãààðàà ¿íý
çýýë
öýíèéí áóóðàëòòàé
Òîäðóóëãà ªíäºð çýðýãëýë Ñòàíäàðò çýðýãëýë Íèéò
ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
2007 îíû 12 ñàðûí 31-íèé áàéäëààð
Ãàäààäûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ àâëàãà 12 831,192 - - 831,192
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò-Áîðëóóëàõàä áýëýí 14 115,748 - - 115,748
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä 15 64,582 - - 64,582
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 16 - 19,292 130 19,422
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí çýýë 17 29,604 - - 29,604
Áóñàä õºðºíãº 19 - - 39,329 39,329
Íèéò 1,041,126 19,292 39,459 1,099,877
2006 îíû 12 ñàðûí 31-íèé áàéäëààð
Ãàäààä ºð òºëáºð 12 612,859 - - 612,859

¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð 13 - 11,195 - 11,195
Ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëò-Áîðëóóëàõàä áýëýí 14 60,701 - - 60,701
Óðâóó áóöààí õóäàëäàí àâàõ õýëöë¿¿ä 15 115,967 - - 115,967
Äîòîîäûí áàíêóóäàä îëãîñîí çýýë 16 - 21,571 - 21,571
Ñàíãèéí ÿàìàíä îëãîñîí çýýë 17 35,822 - - 35,822
Áóñàä õºðºíãº 19 - - 19,293 19,293
Íèéò 825,349 32,766 19,293 877,408
Õóãàöàà õýòýðñýí á¿õ çýýë¿¿äèéã ¿íý öýíèéí áóóðàëòàíä îðñîí ãýæ àâ÷ ¿çñýí áà Òîäðóóëãà 16 áà 19-ä òîëèëóóëñàí áîëíî.

165

¯íý öýíèéí áóóðàëòûí ¿íýëãýý
Çýýëèéí ¿íäñýí áà õ¿¿íèé ãðàôèêò òºëáºð 90-ýýñ äýýø õîíîãîîð õóãàöàà
õýòýðñýí, çýýëäýã÷èéí ìºíãºí óðñãàëä ìýäýãäýõ¿éö õ¿íäðýë ó÷èðñàí, çýýëèéí
¿íýëãýý áóóðñàí, çýýëèéí ãýðýýíèé àíõíû íºõöë¿¿ä çºð÷èãäñºí ýñýõ çýðýã
àñóóäëóóäûã çýýëèéí ¿íý öýíèéí áóóðàëòûí øèíæèëãýý õèéõ ÿâöàä àâ÷ ¿çäýã.
Áàíê íü ¿íý öýíý áóóðàëòûí øèíæèëãýýã òóñãàéëñàí ¿íýëãýýãýýð ¿íýëñýí ¿íý
öýíèéí áóóðàëòûí ñàíä äàðààõü áàéäëààð õèéäýã.
Áàíê íü ºíäºð ä¿íòýé çýýë, óðüä÷èëãàà íýã á¿ðä çýýëèéí ýðñäýëèéí òîõèðîõ
ñàíã òîäîðõîéëæ ºãäºã. ¯íý öýíèéí áóóðàëòûí õýìæýýã òîäîðõîéëîõîä àâ÷
¿çýõ ¸ñòîé ç¿éë¿¿äýä çýýëäýã÷èéí áèçíåñ òºëºâëºãººíèé òîðòâîðòîé áàéäàë,
ñàíõ¿¿ãèéí õ¿íäðýë òîõèîëäñîí ¿åä ã¿éöýòãýëýý ñàéæðóóëàõ ò¿¿íèé ÷àäâàð,
äàìïóóðàë òîõèîëäñîí ¿åä õ¿ëýýí àâàõ ç¿éë¿¿ä áà õ¿ëýýãäýæ áóé íîãäîë àøãèéí
òºëáºð¿¿ä, ñàíõ¿¿ãèéí ººð áóñàä äýìæëýã àâàõ áîëîìæóóä, áàðüöàà õºðºíãèéí
áîäèò ¿íý öýíý, õ¿ëýýãäýæ áóé ìºíãºí óðñãàëûí öàã õóãàöàà çýðýã îðíî. ¯íý
öýíèéí áóóðàëòààñ ¿¿ñýõ ãàðçûí õýìæýýã, ãýíýòèéí ¿éë ÿâäëóóäûí óëìààñ
èë¿¿ íóõàöòàé àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé áàéãààãààñ áóñàä òîõèîëäîëä òàéëàíò
ºäºð á¿ð ¿íýëæ ¿çíý.
31.3 Òªëáªðèéí ×àäâàðûí ýðñäýë

Ñàíõ¿¿ãèéí õýâèéí áîëîí äàðàìò øàõàëòòàé íºõöºë áàéäàëä ººðèéí òºëáºðèéí
¿¿ðãýý ã¿éöýòãýæ ÷àäàõã¿é áàéõ ýðñäýëèéã òºëáºðèéí ÷àäâàðûí ýðñäýë ãýíý.
Ãàäààä âàëþòûí òºëáºðèéí ÷àäâàðûí ýðñäýë Áàíêèíä òóëãàðäàã ãîë ýðñäýë þì.
Õºðºíãº îðóóëàëòûí ñîíãîäîã ãóðâàí ¿ç¿¿ëýëò (àþóëã¿é áàéäàë–òºëáºðèéí
÷àäâàð-ºãººæ)-èéí õóâüä, Áàíê õºðºíãº îðóóëàëòûí áîäëîãîä òºëáºðèéí
÷àäâàð áà àþóëã¿é áàéäëûí á¿õ øààðäëàãóóä õàíãàãäñàí ¿åä ë ºãººæèéã äýýä
õýìæýýíä õ¿ðãýõ òàëààð àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé ãýæ çààñàí áàéäàã.
Èìïîðòîîñ èõýýõýí õàìààðàëòàé, Çàñãèéí ãàçðûí ãàäààä ºðèéã áàéíãà òºëæ
áàéõ øààðäëàãàòàé, äîòîîäûí çàõ çýýëèéí âàëþòûí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí
õýìæýý áàéíãà õýëáýëçýæ áàéäàã íºõöºë áàéäëûí ¿åä òºëáºðèéí ÷àäâàð íü
âàëþòûí íººöèéí óäèðäëàãûí àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé õàìãèéí ÷óõàë àñóóäàë þì.
Òºëáºðèéí ÷àäâàðûã óäèðäàõûí òóëä Áàíê íü ãàäààä íººöèéí áàãöûã õî¸ð äýä
áàãöàä õóâààäàã.
(i) Áîãèíî õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûí áàãö (áýëýí ìºíãºíèé óäèðäëàãà
ýñâýë òºëáºðèéí ÷àäâàðûí áàãö îðíî) Ýíý áàãöûã ºð òºëºõ, âàëþòûí
çàõ çýýëèéí ¿éë àæèëëàãààã òîãòâîðòîé áàéëãàõ çîðèëãîîð àøèãëàäàã.
Ýíý áàãöààñ õóãàöààò õàäãàëàìæóóä, ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí õºðâºõ
÷àäâàð ìàø ºíäºðòýé õýðýãñýë¿¿ä (âåêñåëü ãýõ ìýò áîãèíî õóãàöààò
ºðèéí áè÷ã¿¿ä), íýã äîëîî õîíîãîîñ 12 ñàðûí õóãàöààòàé ¿íýò öààñóóä,
áàðààíóóä (ìºíãºæñºí àëò ãýõ ìýò)-ä õºðºíãº îðóóëàëò õèéäýã.
(ii) Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûí áàãö. Äóíä áà óðò õóãàöààò, õºðâºõ
÷àäâàð ìàø ºíäºðòýé õýðýãñýë¿¿ä (Çàñãèéí ãàçðûí áîíä áà ¿íýò öààñ)-ä
õºðºíãº îðóóëäàã.
Õºðºíãº îðóóëàëòûí õîðîî íü ãàäààä âàëþòûí áàãöûí õÿçãààðûã ñàíàë
áîëãîäîã.

31.3 Òªëáªðèéí ×àäâàðûí ýðñäýë (¯ÐÃÝËÆËÝË)

Äîîðõ õ¿ñíýãòýä 2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààðõ Áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºð¿¿äèéí äóóñãàâàð õóãàöààã
òýäãýýðèéí àëèâàà íýã õºíãºëºëòã¿éãýýð, ãýðýýíèé äàãóó ýðãýí òºëºõ ¿¿ðã¿¿ä äýýð ¿íäýñëýí õàðóóëëàà. Ýäãýýð ºð òºëáºðèéí
õ¿ëýýãäýæ áóé äóóñãàâàð õóãàöààã Òîäðóóëãà 30 “Õºðºíãº, ºð òºëáºðèéí õóãàöààíû øèíæèëãýý”-ýýñ õàðíà óó. Óðüä÷èëàí
ìýäýãäñýíèé ¿íäñýí äýýð òºëºãäºõ ¸ñòîé ºð òºëáºðèéí õóâüä óã ìýäýãäýë òýð äàðóé èðñýí ãýæ òîîöîâ. Ãýñýí õýäèé ÷, Áàíê
õàðèëöàã÷äûí äèéëýíõ íü ãýðýýò õóãàöààíààñàà ºìíº çàðëàãûí ã¿éëãýý õèéõã¿é ãýñýí õ¿ëýýëòòýé áàéãàà áà õàäãàëàìæèéí
òàòàí àâàëòûí ò¿¿õýí ºãºãäë¿¿ä äýýð ¿íäýñëýí Áàíêíû õ¿ëýýæ áóé ìºíãºí óðñãàëûã õ¿ñíýãòýä òóñãààã¿é áîëíî.
6 ñàðààñ íýã 5-ààñ äýýø Ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðèéí
Õóãàöààã¿é 3-6 ñàð 1-5 æèë
Ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºð æèë æèë áóóðóóëààã¿é íèéò ä¿í
ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
2007 îíû 12 ñàðûí 31
Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 98,200 6,300 - - - 104,500
Ãàäààä ºð òºëáºð 93,078 8,752 3,734 25,876 29,333 160,773
603,332 - - - - 603,332
õàäãàëàìæ
Äîòîîäûí áàíêóóäûí õàäãàëàìæ 171,027 - - - - 171,027
Íèéò 965,637 15,052 3,734 25,876 29,333 1,039,632
2006 îíû 12 ñàðûí 31

Ãàðãàñàí ¿íýò öààñ 70,000 1,130 - - - 71,130
Ãàäààä ºð òºëáºð 92,320 3,541 4,551 27,524 27,099 155,035
405,129 - - - - 405,129
õàäãàëàìæ
Äîòîîäûí áàíêóóäûí õàäãàëàìæ 148,542 - - - - 148,542
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä - 3,431 7,841 - - 11,272

Íèéò 715,991 8,102 12,392 27,524 27,099 791,108
167
31.3 Òªëáªðèéí ×àäâàðûí ýðñäýë (¯ÐÃÝËÆËÝË)

Äîîðõè õ¿ñíýãòýíä Áàíêíû áîëçîøã¿é ºð òºëáºðèéã ãýðýýíèé
äóóñãàâàð õóãàöààãààð íü àíãèëàí ¿ç¿¿ëýâ.
Õóãàöààã¿é 3 õ¿ðòýëõ ñàð 3-12 ñàð Íèéò

ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã ñàÿ òºãðºã
Áîëçîøã¿é ºð òºëáºð
12 ñàðûí 31-íýýð 2007 - - - -
12 ñàðûí 31-íýýð 2006 - - 24,906 24,906
31.4 Çàõ çýýëèéí ýðñäýë

Çàõ çýýëèéí ýðñäýë ãýäýã íü õ¿¿íèé ò¿âøèí, âàëþòûí õàíø ãýõ ìýò çàõ
çýýëèéí õóâüñàã÷óóäûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí
áîäèò ¿íý öýíý ýñâýë èðýýä¿éí ìºíãºí óðñãàë õýëáýëçýõ ýðñäýëèéã
õýëíý. Áàíê íü ýðñäýëèéí ýíý ýëåìåíòèéã ìýäðýìæèéí øèíæèëãýýã
àøèãëàí óäèðäàæ, õÿíàäàã. Ãàäààä âàëþòûí òºâëºðëèéã ýñ òîîöâîë
Áàíêèíä íîöòîé, çàõ çýýëèéí ýðñäýëèéí òºâëºðºë áàéõã¿é áàéíà.
Õ¿¿íèé ò¿âøíèé ýðñäýë

Õ¿¿íèé ò¿âøíèé ýðñäýë íü õ¿¿íèé ò¿âøíèé ººð÷ëºëò íü èðýýä¿éí
ìºíãºí óðñãàë ýñâýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿äèéí áîäèò ¿íý öýíýä
íºëººëæ áîëîõ áîëîìæîîñ ¿¿ñäýã. Áàíêíû õºðºíãº áà ºð òºëáºð¿¿äèéí
èõýíõè íü òîãòìîë õ¿¿òýé. Ñòðàòåãèéí ñòàíäàðòóóäûã áèé áîëãîõ
¿éë ÿâöûí ¿åä Áàíê íü õ¿¿íèé ò¿âøíèé ýðñäýëä ºðòºõ ºðòºëòèéã
õÿçãààðëàõûí òóëä ãàäààä íººöèéí áàãöûí ¿ðãýëæëýõ õóãàöààíä òàâèãäàõ
øààðäëàãóóäûã òîãòîîæ ºãäºã. ¯ðãýëæëýõ õóãàöààíû øààðäëàãóóäûã
ºäºð á¿ð áèåë¿¿ëæ áàéõ ¸ñòîé.
Äàðààõü õ¿ñíýãòýä Áàíêíû ººðèéí õºðºíãèéí õ¿¿íèé õóâü õýìæýýíèé
çîõèñòîé, áîëîìæèò ººð÷ëºëò¿¿äýä (áóñàä á¿õ õóâüñàã÷óóä òîãòìîë áàéõ
¿åä) ¿ç¿¿ëýõ ìýäðýìæèéã õàðóóëàâ. ªºðèéí õºðºíãèéí ìýäðýìæèéã
òîãòìîë õ¿¿òýé áîðëóóëàõàä áýëýí ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûã
æèëèéí ýöýñò õ¿¿íèé ò¿âøíèé ººð÷ëºëòòýé óÿëäóóëàí äàõèí ¿íýëýõ
çàìààð òîîöîîëíî.
Öýâýð ººðèéí
Ñóóðü îíîîíû
Âàëþò õºðºíãèéí ìýäðýìæ
ººð÷ëºëò
ñàÿ òºãðºã
2007 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí
áàéäëààð
àì.äîëëàð +25 (569)
àì.äîëëàð -75 1,706
2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí
áàéäëààð
àì.äîëëàð +25 (1)
àì.äîëëàð -50 2

31.4 Çàõ çýýëèéí ýðñäýë (¯ÐÃÝËÆËÝË)
Âàëþòûí ýðñäýë
Âàëþòûí ýðñäýë ãýæ ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ðèéí ¿íý öýíý íü âàëþòûí
õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ õýëáýëçýõ ýðñäýëèéã õýëíý. Çºâëºë ãàäààä
âàëþòûí ïîçèöóóä äýýð õÿçãààð òîãòîîæ ºãäºã. Ïîçèöóóä íü òîãòîîñîí
õÿçãààð äîòîð áàéãàà ýñýõèéã áàòàëãààæóóëàõ ¿¿äíýýñ ïîçèöóóäûã ºäºð
á¿ð õÿíàæ, øèíæèëæ áàéäàã.
Äîîðõ õ¿ñíýãòýýð Áàíêíû àðèëæààíû áóñ çîðèóëàëòòàé çºâõºí
ìºíãººð òºëºãäºõ õºðºíãº, ºð òºëáºð áîëîí òýäãýýðèéí ìºíãºí
óðñãàëûí òààìàãëàëûí õóâüä 2007 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé ºäðèéí
áàéäëààðõ âàëþòûí õàíøíû ýðñäýëä ºðòºõ áàéäëûã ¿ç¿¿ëëýý. Îðëîãûí
òàéëàíãèéí áóñàä á¿õ õóâüñàã÷óóä òîãòìîë áàéõàä (âàëþòûí õàíøèíä
ìýäðýìòãèé ìºíãººð èëýðõèéëýãäýõ õºðºíãº , ºð òºëáºð¿¿äèéí áîäèò
¿íý öýíèéí óëìààñ) âàëþòûí õàíø ººð÷ëºëòèéí Ìîíãîë òºãðºãò
¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéã óã øèíæèëãýýãýýð òîîöäîã. Õ¿ñíýãò äýõü ñºðºã
ä¿í íü îðëîãûí òàéëàí äàõü áîëîìæèò öýâýð áóóðàëòûã èëýðõèéëýõ
áîë ýåðýã ä¿í íü áîëîìæèò ºñºëòèéã èëýðõèéëíý.
Âàëþòûí Òàòâàðûí ºìíºõ Âàëþòûí Òàòâàðûí ºìíºõ

õàíøèéí àøèãò ¿ç¿¿ëýõ õàíøèéí àøèãò ¿ç¿¿ëýõ
Âàëþò ººð÷ëºëò (%) íºëºº ººð÷ëºëò (%) íºëºº
2007 2006
2007 2006
USD +1.0 5,194 +3.5 15,479
USD -4.6 (24,002) -4.6 (20,224)
EUR +11.8 22,949 +12.8 4,512
EUR -12.0 (23,320) -12.0 (4,237)
CHF +8.1 32 +14.1 83
CHF -12.9 (51) -12.9 (75)
GBP +8.9 (25) +11.9 179
GBP -9.4 26 -9.4 (140)
JPY +5.3 2,300 +6.7 287
JPY -11.0 (4,767) -11.0 (472)
XAU +31.2 72,567 +18.4 28,807
XAU -1.0 (2,327) -1.0 (1,569)

31.4 Çàõ çýýëèéí ýðñäýë (¯ÐÃÝËÆËÝË)

Óðüä÷èëàí òºëºëòèéí ýðñäýë
Áàíê íü õóäàëäààíû çîðèëãîîð çýýë, óðüä÷èëãààã îëãîäîãã¿é ó÷ðààñ
Áàíêèíä óðüä÷èëàí òºëºëòèéí ýðñäýë áàéäàãã¿é.
¯éë àæèëëàãààíû ýðñäýë
¯éë àæèëëàãààíû ýðñäýë ãýäýã íü ñèñòåìèéí äîãîëäîë, õóâü õ¿íèé
ñàíàìñàðã¿é áîëîí ñàíààòàé ¿éëäýë áîëîí áóñàä ãàäààä õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí
óëìààñ Áàíê àëäàãäàëä îðæ áîëîõ ýðñäýë þì. Õÿíàëò àæèëëàõã¿é
áàéõ ¿åä ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýë íü íýð õ¿íä óíàõ, õóóëèéí áîëîí
çîõèöóóëàëòûí àñóóäàëä îðîõ, óëìààð ñàíõ¿¿ãèéí àëäàãäàëä îðîõîä
÷ õ¿ðãýæ áîëíî. Áàíê õýäèéãýýð ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýëèéã á¿ðýí
àðèëãàõ áîëîëöîîã¿é ÷ õÿíàëò, ìîíèòîðèíã ñàéæðóóëàõ çàìààð ýíý
òºðëèéí ýðñäýëèéã óäèðäàæ áîëíî. Õÿíàëòàä àæèë ¿¿ðãèéí õóâààðü,
ñèñòåìä íýâòðýõ, áàòëàõ, òóëãàí áàòàëãààæóóëàõ æóðìóóä, áîëîâñîí
õ¿÷íèé áîëîâñðîë, òàñðàëòã¿é ñóðãàëò, ¿íýëãýýíèé ¿éë ÿâöóóä áàãòàíà.
Ìºí äîòîîä àóäèòîðûí àæëûã àøèãëàõ ÿâäàë îðíî.
Ãàäààä íººöèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýëèéã óäèðäàõûí òóëä ¿éë
àæèëëàãààíû á¿õ ãîðèìóóäûã ñàéí áàðèìòæóóëàõ ¸ñòîé. Ãàäàààä
íººöèéí ¿éë àæèëëàãààíû ãîðèìóóäûã “Âàëþòûí àðèëæàà ÿâóóëàõ
çààâàð”-ûí äàãóó ÿâóóëíà. Ýíý çààâðûí ãîë çîðèëãî íü íººöèéí
óäèðäëàãàä îðîëöîæ áàéãàà á¿òöèéí íýãæ¿¿ä áîëîí àæèëëàãñäàä
òàâèãäàõ øààðäëàãà, òýäãýýðèéí ¿¿ðãèéã “Ãàäààä âàëþòûí íººöèéí
óäèðäëàãûí çîõèöóóëàëò”-ä çààñíû äàãóó òîäîðõîéëîõ, òîäîðõîé
íýã ¿éë àæèëëàãààíóóäûã ººð ººð àæèë÷äàä õàðèóöóóëàõ, òàëóóä
íýã íýãíýý õÿíàõ áîëîìæòîé áîëãîõ, àëèâàà íýã ¿éë àæèëëàãààíû
áà ã¿éëãýýíèé ýðñäýëèéã õÿçãààðëàõ çýðýã áàéíà. Ýíý çààâðûã ºäºð
òóòìûí ã¿éëãýýí¿¿äèéã çºâøººðºõ, ã¿éöýòãýõ, õÿíàõàä àøèãëàíà.
32. ÁÎËÇÎØÃ¯É ªÐ ÒªËÁªÐ
2007 2006
Áîëçîøã¿é ºð òºëáºð
Àêêðåäèòèâ - 24,906
Àêêðåäèòèâ, áàòàëãàà (íýýëòòýé àêêðåäèòèâ õàìààðàãäàíà) íü òóñãàé ¿éë

ÿâäàë òîõèîëäîõîä õàðèëöàã÷èéí ºìíººñ ãîëäóó áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé
èìïîðò áîëîí ýêñïîðòòîé õîëáîîòîéãîîð òºëáºð õèéõ ¿¿ðãèéã Áàíêèíä
íîãäóóëäàã áàéíà. Òàéëàíò õóãàöààíû äàðàà á¿õ àêêðåäèòèâ¿¿ä íü
çºð÷èëòýé áîëñîí áà á¿ðýí õýìæýýãýýð áóþó Òîäðóóëãà 24 - ä ¿ç¿¿ëñýí
õýìæýýãýýð ñàí áàéãóóëñàí.

33. ÕÀÐÜÖÓÓËÑÀÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä
Õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã Ýðíñò ýíä ßíã Ìîíãîëèÿ ÕÕÊ-ààñ ººð

àóäèòûí êîìïàíè øàëãàæ áàòàëãààæóóëñàí áîëíî. Òàéëàíò æèëèéí
òîëèëóóëãàòàé íèéö¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ äàðààõü õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
äàõèí àíãèëñàí áîëíî. ¯¿íä:
ªìíº ªñºëò/ Äàõèí

ªºð÷ëºëòèéí òîäîðõîéëîëò òàéëàãíàñíààð (Áóóðàëò) àíãèëñàíààð
¯íýò öààñíû õºðºíãº îðóóëàëò/
Ñàíõ¿¿ãèéí
õºðºíãº îðóóëàëò-Áîðëóóëàõàä
56,972 3,729 60,701
áýëýí
Ãàäààä ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãàä
õàäãàëàìæ/Ãàäààäûí
ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãóóäààñ àâàõ àâëàãà 616,588 (3,729) 612,859
Àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä îëãîñîí
6,156 (6,156) -
óðüä÷èëãàà
Áóñàä õºðºíãº 24,503 (5,039) 19,464
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä
- 11,195 11,195
- õºðºíãº
Áóñàä ºð òºëáºð 27,955 (11,272) 16,683
¯¿ñìýë ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð¿¿ä
- 11,272 11,272
- ºð òºëáºð
34. ÌÎÍÃÎË ÕÝË ÄÝÝÐÕ ÎÐ×ÓÓËÃÀ

Ýäãýýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã ìºí Àíãëè õýë äýýð áýëòãýñýí áîëíî.
Ìîíãîë, Àíãëè õóâèóäûí õîîðîíä óòãà, àãóóëãûí çºð¿¿ ãàðàõ òîõèîëäîëä
Àíãëè õóâèéã äàãàõ áîëíî.

Ýäèéí çàñãèéí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
C ÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÀÂÑÐÀËÒÓÓÄ
6
  2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

ÄÍÁ-èé ºñºëò, %* 1.1 1.0 4.0 6.1 10.6 7.3 8.6 9.9
ÄÍÁ, îíû ¿íýýð, òýðáóì
1172.7 1283.1 1413.0 1160.4 2152.1 2779.6 3715.0 4557.5
òºãðºã
Èíôëÿöè, % 8.1 8.0 1.6 4.7 11.0 9.5 6.0 15.1
Ìºíãºíèé òîéì (òýðáóì

òºãðºã)
Ì2 258.8 331.3 470.1 703.3 847.0 1140.1 1536.5 2401.1

Ãàäààä öýâýð àêòèâ 201.7 220.2 308.5 256.3 211.0 570.2 1131.8 1439.5
Äîòîîä öýâýð çýýë 84.8 129.3 200.0 514.6 547.3 769.0 745.4 1329.5
Ì2/ÄÍÁ (%) 22.1 25.8 33.3 60.6 39.4 41.0 41.4 52.7
Çýýë/ÄÍÁ (%) 5.7 10.5 16.4 38.1 28.2 30.9 32.9 45.1
Õàäãàëàìæ/ÄÍÁ (%) 7.9 10.5 15.5 31.3 24.0 24.2 26.8 32.7
Áàíêóóäûí çýýë 66.8 135.1 231.4 442.1 606.8 859.9 1223.3 2056.1
×àíàðã¿é çýýë 14.6 9.1 11.7 21.2 39.1 49.5 60.0 68.1
Áàíêóóäûí çýýëèéí õ¿¿ 30.3 31.8 26.6 25.5 24.0 21.6 20.0 17.1
Áàíêóóäûí õàäãàëàìæèéí õ¿¿ 13.8 13.2 14.0 14.0 13.2 12.6 13.5 13.4
ÒÁ¯Ö-íû æèãíýñýí äóíäàæ
8.6 8.6 9.9 11.5 15.8 4.8 6.4 9.9
õ¿¿
Òºëáºðèéí òýíöýë (ñàÿ

àì.äîëëàð)*
Ýêñïîðò ô.î.á 535.8 523.2 523.9 627.3 872.1 1068.6 1545.2 1952.4
Èìïîðò ô.î.á 676.0 693.1 752.8 826.9 901.0 1097.4 1356.7 1963.7
Óðñãàë òýíöýë -69.9 -61.7 -105.1 -98.7 63.4 84.2 306.3 75.8
Óðñãàë òýíöýë/ÄÍÁ (%) -6.0 -4.8 -7.4 -8.5 2.9 3.0 8.2 1.7
Íèéò ãàäààä íººö 190.9 206.7 268.2 203.4 207.8 333.2 718.0 1000.8
Èìïîðòûí äîëîî õîíîãîîð 14.7 15.5 18.5 12.8 12.0 16.3 25.2 24.0
Àì.äîëëàðòàé õàðüöàõ
òºãðºãèéí õàíø (æèëèéí 1076.5 1097.7 1110.4 1146.5 1185.4 1205.3 1179.6 1170.4
äóíäàæ)
Óëñûí íýãäñýí òºñºâ (òýðáóì

òºãðºã)*
Íèéò îðëîãî áà òóñëàìæ 351.0 439.3 477.0 553.9 713.1 837.9 1360.4 1851.2
Óðñãàë îðëîãî 346.2 430.0 469.7 545.2 706.3 832.6 1354.1 1843.7
Íèéò çàðëàãà áà öýâýð çýýë 429.7 489.9 550.5 615.8 752.5 764.7 1237.0 1749.2
Óðñãàë çàðäàë 314.1 366.8 415.3 434.8 538.7 600.3 982.3 1361.5
Òºñâèéí òýíöýë -78.7 -50.6 -73.4 -61.9 -39.4 73.2 123.4 102.0
Òºñâèéí òýíöýë/ÄÍÁ (%) -6.7 -3.9 -5.2 -5.3 -1.8 2.6 3.3 2.2
*2007 îíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä óðüä÷èëñàí áàéäëààð

Ñòàòèñòêèéí õàâñðàëòóóä
Ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò
(ñàÿ òºãðºã)
Ã¿éëãýýíä áàéãàà áýëýí
¯¿íýýñ Ìºíãº (Ì1) ¯¿íýýñ
ìºíãº
Õóãàöààíû
ýöýñò ñàðûí Êàññò Áàíêíààñ ãàäóóðõè
  ìºíãº Òºãðºãèéí
ä¿í ººð÷ëºëò áàéãàà ä¿í ñàðûí
õàðèëöàõ
% ìºíãº ä¿í ñàðûí
1991 12 2,003.0 308.7 1,694.3 7,313.7 5,592.1
1992 12 2,896.4 1,057.2 1,839.2 7,640.2 5,789.8
1993 12 10,786.1 13.2 2,035.5 8,750.6 12.0 18,548.4 -8.8 9,757.2
1994 12 21,804.8 3.1 3,037.6 18,767.2 5.7 32,871.2 -0.4 14,104.0
1995 12 29,755.7 0.8 4,164.5 25,591.2 2.6 42,636.5 -0.4 17,045.3
1996 12 46,095.8 11.8 4,391.4 41,704.4 14.4 64,301.6 14.7 22,597.2
1997 12 56,816.5 3.1 7,048.2 49,768.3 4.1 76,108.9 4.0 26,340.6
1998 12 61,754.2 5.7 5,308.4 56,445.8 9.2 82,582.0 9.4 26,136.2
1999 12 91,567.5 13.8 4,286.2 87,281.3 15.2 114,825.7 14.9 27,544.4
2000 12 107,394.4 7.8 6,461.0 100,933.4 7.3 130,775.0 8.9 29,841.6
2001 03 99,711.6 -2.4 6,000.6 93,711.0 -1.4 123,586.3 3.0 29,875.3
06 133,397.4 6.6 7,933.6 125,463.8 6.7 155,099.6 2.8 29,635.9
09 124,288.6 -1.2 7,980.1 116,308.5 -0.7 151,808.6 1.0 35,500.2
12 119,205.8 5.7 10,045.1 109,160.7 8.2 156,155.3 6.9 46,994.6
2002 03 110,822.1 1.1 9,538.3 101,283.8 4.0 146,932.2 4.2 45,648.4
06 145,888.0 4.5 14,093.3 131,794.6 4.0 187,708.4 5.3 55,913.8
09 144,851.7 -4.8 14,176.1 130,675.6 -6.6 181,084.7 -4.4 50,409.0
12 134,642.8 0.5 13,859.2 120,783.6 1.2 187,727.8 6.9 66,944.1
2003 03 131,235.3 8.5 16,228.6 115,006.7 8.2 180,109.6 1.8 65,102.9
06 160,481.3 5.0 19,423.2 141,058.1 4.3 208,987.9 4.0 67,929.8
09 166,532.4 -1.4 18,150.1 148,382.3 -1.4 214,417.5 -1.3 66,035.2
12 152,826.6 1.1 21,329.9 131,496.7 -2.1 212,833.4 4.4 81,336.7
2004 03 161,225.1 9.2 21,540.2 139,685.0 10.2 210,799.3 6.4 71,114.3
06 190,175.8 0.5 19,898.5 170,277.4 0.7 254,807.0 7.4 84,529.6
09 183,020.2 -5.7 20,062.4 162,957.8 -5.9 241,994.9 -4.7 79,037.1
12 168,521.1 1.7 25,008.4 143,512.7 3.9 221,327.6 4.1 77,814.9
2005 01 165,147.7 -2.0 28,797.4 136,350.3 -5.0 211,272.3 -4.5 74,922.0
02 148,831.3 -9.9 32,493.5 116,337.8 -14.7 197,122.8 -6.7 80,785.0
03 159,797.2 7.4 27,083.3 132,713.9 14.1 213,357.6 8.2 80,643.7
04 190,347.0 19.1 26,641.1 163,705.9 23.4 248,012.6 16.2 84,306.7
05 195,678.8 2.8 30,003.5 165,675.3 1.2 255,501.6 3.0 89,826.3
06 203,835.2 4.2 27,068.9 176,766.3 6.7 277,664.4 8.7 100,898.0
07 210,998.3 3.5 30,273.8 180,724.5 2.2 278,810.8 0.4 98,086.3
08 219,156.3 3.9 29,823.9 189,332.4 4.8 293,241.4 5.2 103,909.0
09 206,623.7 -5.7 32,209.1 174,414.6 -7.9 273,522.2 -6.7 99,107.6
10 200,176.3 -3.1 38,126.0 162,050.3 -7.1 262,138.2 -4.2 100,087.9
11 185,843.3 -7.2 32,843.9 152,999.4 -5.6 253,099.1 -3.4 100,099.7
12 191,688.3 3.1 39,318.8 152,369.5 -0.4 269,124.4 6.3 116,754.9
2006 01 199,125.3 3.9 45,037.9 154,087.5 1.1 267,579.6 -0.6 113,492.1
02 168,834.2 -15.2 38,967.2 129,867.0 -15.7 262,113.5 -2.0 132,246.5
03 186,511.1 10.5 41,702.2 144,808.9 11.5 274,375.7 4.7 129,566.8
04 216,110.6 15.9 41,787.2 174,323.4 20.4 292,829.0 6.7 118,505.6
05 238,878.4 10.5 43,753.0 195,125.4 11.9 326,227.3 11.4 131,102.0
06 241,313.2 1.0 43,134.4 198,178.9 1.6 328,612.9 0.7 130,434.0
07 245,250.9 1.6 52,676.7 192,574.2 -2.8 325,022.7 -1.1 132,448.5
08 252,895.2 3.1 48,598.8 204,296.5 6.1 343,056.9 5.5 138,760.5
09 239,477.2 -5.3 50,129.8 189,347.4 -7.3 331,262.5 -3.4 141,915.1
10 237,625.6 -0.8 56,966.8 180,658.8 -4.6 320,034.2 -3.4 139,375.3
11 233,232.3 -1.8 52,736.8 180,495.5 -0.1 325,026.4 1.6 144,530.8
12 245,098.9 5.1 59,972.2 185,126.7 2.6 331,903.4 2.1 146,776.7
2007 01 224,615.1 -8.4 50,378.6 174,236.5 -5.9 334,997.0 0.9 160,760.5
02 224,539.6 0.0 56,903.8 167,635.8 -3.8 342,596.8 2.3 174,961.0
03 264,875.0 18.0 48,718.8 216,156.2 28.9 401,498.6 17.2 185,342.4
04 312,432.3 18.0 60,738.8 251,693.5 16.4 455,119.2 13.4 203,425.7
05 322,894.9 3.3 55,507.1 267,387.9 6.2 490,293.1 7.7 222,905.2
06 319,860.0 -0.9 57,436.6 262,423.4 -1.9 502,223.4 2.4 239,800.0
07 325,062.4 1.6 58,327.2 266,735.2 1.6 497,043.9 -1.0 230,308.7
08 351,604.5 8.2 61,436.7 290,167.8 8.8 535,468.4 7.7 245,300.7
09 333,389.7 -5.2 66,068.5 267,321.2 -7.9 515,432.2 -3.7 248,111.1
10 323,094.0 -3.1 59,129.5 263,964.6 -1.3 523,434.3 1.6 259,469.8
11 323,651.7 0.2 61,902.4 261,749.3 -0.8 519,932.0 -0.7 258,182.7
12 364,074.4 12.5 80,749.1 283,325.3 8.2 590,471.6 13.6 307,146.3

Ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò (¿ðãýëæëýë)

Áàðàã ìºíãº  ¯¿íýýñ Ìºíãº (Ì2)
Õóãàöààíû ñàðûí ¯¿íýýñ Ãàäààä Ãàäààä ñàðûí
ýöýñò Òºãðºãèéí
ä¿í ººð÷ëºëò Áàéãóóë- âàëþòûí âàëþòûí ä¿í ººð÷ëºëò
õàäãàëàìæ Èðãýäèéí 
% ëàãûí õàäãàëàìæ  õàðèëöàõ %
1991 12 2,601.1 1,996.9 1,553.3 443.6 604.2 9,914.8
1992 12 5,412.1 4,430.2 2,985.7 1,444.5 112.5 869.4 13,052.3
1993 12 24,215.8 10.6 10,103.1 7,969.6 2,133.5 2,378.0 11,734.7 42,764.2 1.2
1994 12 43,905.8 -2.6 28,937.5 25,287.3 3,650.2 3,474.1 11,494.2 76,777.0 -1.7
1995 12 59,408.1 -4.7 38,529.1 36,602.7 1,926.4 8,233.1 12,645.9 102,044.6 -2.9
1996 12 64,093.7 -4.0 35,164.2 33,819.1 1,345.1 11,006.8 17,922.7 128,395.3 4.5
1997 12 93,956.6 13.0 44,673.8 42,892.7 1,781.1 13,795.6 35,487.2 170,065.5 8.8
1998 12 84,667.6 -0.5 44,840.1 42,044.5 2,795.6 14,468.6 25,358.9 167,249.6 4.2
1999 12 105,341.3 -1.6 45,052.3 43,257.9 1,794.4 24,925.9 35,363.2 220,167.0 6.3
12 128,067.7 2.1 59,004.3 54,125.9 4,878.4 33,681.9 35,381.5 258,842.6 5.4
2001 03 146,954.5 6.4 66,993.0 61,110.6 5,882.4 37,250.5 42,711.0 270,540.8 4.8
06 158,846.5 6.6 72,344.0 63,382.0 8,962.1 41,686.0 44,816.5 313,946.1 4.7
09 165,619.9 -3.0 81,629.0 70,893.8 10,735.3 45,741.5 38,249.4 317,428.5 -1.1
12 174,908.9 3.0 87,590.4 79,321.6 8,268.7 47,017.1 40,301.5 331,064.3 4.8
2002 03 198,939.7 8.3 102,964.3 92,059.3 10,905.0 49,041.3 46,934.0 345,871.9 6.5
06 213,270.1 1.6 113,054.1 103,517.4 9,536.7 51,176.5 49,039.5 400,978.5 3.3
09 256,280.1 6.2 134,245.4 121,098.3 13,147.1 61,597.0 60,437.7 437,364.8 1.5
12 282,397.8 3.8 147,211.7 137,182.7 10,029.0 71,147.8 64,038.2 470,125.6 5.0
2003 03 324,137.7 3.4 176,134.3 163,836.2 12,298.1 84,067.8 63,935.6 504,247.3 2.8
06 348,727.8 2.1 193,137.5 180,771.4 12,366.1 92,050.0 63,540.3 557,715.7 2.8
09 394,923.6 6.4 210,986.9 200,585.6 10,401.3 104,909.9 79,026.8 609,341.1 3.5
12 490,499.0 15.8 240,280.1 228,133.5 12,146.6 123,253.9 126,965.0 703,332.4 12.1
2004 03 529,391.3 1.2 272,769.8 259,914.4 12,855.4 152,842.0 103,779.5 740,190.6 2.6
06 557,364.5 0.9 284,331.0 270,335.1 13,995.9 160,929.0 112,104.5 812,171.5 2.9
09 585,255.1 -0.5 287,009.8 270,634.3 16,375.5 186,002.3 112,243.0 827,250.0 -1.8
12 625,704.9 -0.2 300,976.4 287,894.4 13,082.0 216,434.0 108,294.5 847,032.4 0.9
2005 01 647,462.6 3.5 312,267.2 298,234.1 14,033.1 217,519.3 117,676.1 858,734.9 1.4
02 662,992.0 2.4 328,770.8 309,224.3 19,546.6 220,944.3 113,276.9 860,114.8 0.2
03 679,616.2 2.5 347,514.7 325,127.1 22,387.6 215,566.3 116,535.1 892,973.8 3.8
04 684,463.4 0.7 340,492.9 319,574.4 20,918.5 219,594.1 124,376.3 932,476.0 4.4
05 716,631.3 4.7 338,352.0 315,445.5 22,906.5 237,557.8 140,721.4 972,132.9 4.3
06 731,924.1 2.1 371,051.0 346,587.8 24,463.2 219,213.0 141,660.1 1,009,588.5 3.9
07 761,332.4 4.0 384,609.8 360,992.6 23,617.2 225,450.5 151,272.1 1,040,143.3 3.0
08 787,961.6 3.5 384,715.4 340,952.0 43,763.4 235,586.9 167,659.3 1,081,203.0 3.9
09 838,852.7 6.5 402,581.0 367,789.8 34,791.2 244,643.2 191,628.5 1,112,374.9 2.9
10 850,661.3 1.4 425,198.7 376,276.9 48,921.8 244,167.6 181,295.0 1,112,799.5 0.0
11 857,516.1 0.8 434,454.3 386,252.5 48,201.8 251,869.0 171,192.8 1,110,615.1 -0.2
12 871,014.4 1.6 426,033.6 399,980.0 26053.6* 245,675.0 199,305.8 1140138.8* 2.7
2006 01 878,891.2 0.9 446,686.3 412,001.5 34,684.8 254,634.6 177,570.3 1,146,470.7 0.6
02 883,278.8 0.5 460,269.0 430,645.2 29,623.8 246,550.3 176,459.5 1,145,392.3 -0.1
03 916,865.6 3.8 477,315.2 445,639.2 31,676.1 247,707.4 191,842.9 1,191,241.3 4.0
04 958,408.2 4.5 485,462.2 446,255.3 39,206.9 264,067.0 208,879.1 1,251,237.3 5.0
05 1,076,520.2 12.3 511,760.6 475,582.3 36,178.3 358,141.4 206,618.2 1,402,747.6 12.1
06 1,120,923.4 4.1 528,741.6 498,240.6 30,501.0 382,789.2 209,392.6 1,449,536.2 3.3
07 1,147,752.1 2.4 547,143.3 515,867.8 31,275.5 395,566.2 205,042.7 1,472,774.8 1.6
08 1,147,853.6 0.0 559,724.0 530,341.8 29,382.2 396,381.7 191,747.9 1,490,910.5 1.2
09 1,208,172.2 5.3 586,458.1 550,111.8 36,346.3 396,934.5 224,779.5 1,539,434.7 3.3
10 1,226,302.4 1.5 614,829.9 577,650.1 37,179.8 412,125.6 199,346.9 1,546,336.6 0.4
11 1,261,053.4 2.8 641,306.8 598,955.8 42,351.1 408,577.3 211,169.3 1,586,079.8 2.6
12 1,204,590.0 -4.5 692,483.4 647,774.2 44,709.3 302,921.7 209,184.9 1,536,493.3 -3.1
2007 01 1,220,938.2 1.4 734,902.8 687,742.5 47,160.3 277,463.9 208,571.5 1,555,935.2 1.3
02 1,285,108.7 5.3 802,675.3 754,942.5 47,732.8 279,842.6 202,590.8 1,627,705.5 4.6
03 1,345,195.6 4.7 835,676.4 786,524.9 49,151.5 287,407.4 222,111.8 1,746,694.2 7.3
04 1,428,483.6 6.2 855,496.0 800,771.8 54,724.2 303,130.1 269,857.5 1,883,602.9 7.8
05 1,475,779.7 3.3 897,146.0 838,129.4 59,016.6 309,090.0 269,543.6 1,966,072.8 4.4
06 1,513,845.6 2.6 944,032.3 872,878.8 71,153.5 316,914.4 252,898.9 2,016,069.1 2.5
07 1,597,609.0 5.5 996,877.3 912,256.7 84,620.7 323,247.2 277,484.4 2,094,652.8 3.9
08 1,659,939.1 3.9 1,019,702.1 933,639.7 86,062.3 355,266.9 284,970.2 2,195,407.6 4.8
09 1,676,499.0 1.0 1,031,160.0 935,610.7 95,549.4 350,625.3 294,713.6 2,191,931.3 -0.2
10 1,740,916.3 3.8 1,058,746.0 954,998.8 103,747.2 363,061.3 319,109.0 2,264,350.6 3.3
11 1,714,984.8 -1.5 1,079,409.4 975,460.3 103,949.0 352,319.6 283,255.8 2,234,916.7 -1.3
12 1,810,579.8 5.6 1,113,729.7 1,014,880.8 98,848.9 375,987.2 320,862.9 2,401,051.4 7.4

Õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íèéí èíäåêñ

(õóâèàð)
¯¿íýýñ
Õóãàöàà- Õ¿íñíèé
¯ð òàðèàíû Ìàõ, ìàõàí Õóâöàñ,
íû á¿òýýã- Ñ¿¿, ñ¿¿í Ñààõàð, Òºìñ, Õ¿íñíèé Óíäàà,
á¿òýýã- á¿òýýã- ãóòàë
ýöýñò äýõ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í ÷èõýð, õ¿íñíèé áóñàä òàìõèíû
äýõ¿¿í äýõ¿¿í
  öàé, æèìñ íîãîî á¿òýýãäýõ¿¿í ç¿éë
   
1991 12 134.4 124.0 136.4 156.3 131.4 126.9 192.4

1992 12 755.4 978.4 468.3 884.2 828.9 800.1 679.1
1993 12 2,247.0 2,906.7 1,744.3 2,153.2 2,736.5 1,424.5 1,304.3
1994 12 3,565.3 4,147.5 2,723.1 3,658.8 4,681.4 1,855.4 2,363.1
1995.12=100
1995 121 58.7 17.2 18.4 5.1 4.9 4.5 10.3
1996 12 78.2 27.0 19.5 7.1 7.5 6.3 15.4
1997 12 87.0 28.1 21.2 9.6 8.7 7.8 20.6
1998 01 89.4 27.6 23.3 9.6 8.8 7.8 20.6
1998 12 87.7 27.6 22.0 10.0 10.1 7.7 22.8
1999 12 95.5 28.8 25.0 10.0 10.6 8.5 23.9
2000 121 46.6 12.9 12.4 5.2 4.9 4.1 3.5 3.7 13.5
2000.12=100
2001 03 55.5 13.1 18.6 6.5 4.9 4.8 3.5 4.1 13.3
06 56.0 13.0 21.3 4.1 5.0 4.9 3.5 4.2 13.4
09 47.4 13.2 13.9 4.1 4.9 3.6 3.5 4.2 13.9
12 50.7 13.3 14.8 5.5 4.9 4.3 3.6 4.3 14.1
2002 03 51.6 12.9 15.9 5.5 4.9 4.4 3.6 4.4 13.7
06 53.5 12.5 18.8 3.8 5.1 5.7 3.5 4.2 13.6
09 47.9 12.1 15.0 3.8 4.7 4.5 3.6 4.2 13.6
12 49.9 12.2 14.8 5.6 4.7 4.8 3.6 4.3 14.9
2003 03 54.9 11.7 19.5 5.6 4.7 5.7 3.6 4.2 14.2
06 59.0 11.9 25.3 4.1 5.0 5.0 3.6 4.2 13.7
09 50.8 13.0 17.8 3.9 4.5 3.9 3.6 4.1 14.1
12 53.8 14.2 18.3 5.3 4.8 3.5 3.7 4.2 14.9
2004 03 59.8 15.0 22.2 5.5 5.1 4.0 3.8 4.2 14.4
06 63.5 15.6 26.4 4.0 5.1 4.3 3.8 4.3 14.0
09 61.5 16.4 23.6 4.1 5.0 4.1 3.9 4.4 14.4
12 61.9 16.1 22.6 5.2 5.1 4.3 4.0 4.4 15.0
2005 01 64.8 16.0 24.7 5.4 5.1 4.8 4.2 4.7 15.0
02 68.6 16.0 27.6 5.6 5.1 5.2 4.4 4.7 14.7
03 69.0 16.1 28.0 5.5 5.1 5.2 4.4 4.7 14.7
04 73.2 16.0 32.3 5.2 5.1 5.3 4.4 4.8 14.5
05 75.7 16.0 35.4 5.0 5.1 5.3 4.2 4.8 14.5
06 78.7 15.8 38.1 4.1 5.4 6.3 4.2 4.7 14.4
07 79.1 15.8 37.3 4.0 5.5 7.7 4.2 4.7 14.3
08 73.5 15.9 33.6 4.1 5.6 5.4 4.3 4.7 14.4
09 71.5 16.0 31.6 4.5 5.4 4.9 4.5 4.7 14.7
10 69.2 15.9 28.9 5.0 5.5 4.7 4.5 4.7 14.8
11 69.5 15.9 28.3 5.6 5.6 4.9 4.5 4.7 14.9
12 71.5 15.8 29.9 5.8 5.5 5.2 4.5 4.7 14.9
2006 01 72.8 15.8 31.0 6.0 5.6 5.5 4.3 4.6 14.9
02 74.6 15.8 32.5 5.9 5.8 5.7 4.3 4.7 14.9
03 74.0 15.8 31.6 6.0 5.9 5.6 4.3 4.8 14.9

Õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íèéí èíäåêñ (¿ðãýëæëýë)

¯¿íýýñ  Îðîí ñóóö,  
Õóãàöààíû   Ãýð àõóéí Òýýâýð
 Õºâºí, Ýð.õ¿íèé Ýì. õ¿íèé Ýì, òàðèà
ýöýñò Õ¿¿õäèéí Ãóòàë ò¿ëø,   áàðàà õîëáîî
áºñ êîñòþì, áýëýí
õóâöàñ áîòèíê öàõèëãààí  
áàðàà õóâöàñ õóâöàñ
 
1991 12 148.4 174.5 229.3 100.0 236.1 115.5 209.6 100.0 137.3
1992 12 676.3 347.3 541.2 440.9 965.4 245.8 795.8 196.7 535.3
1993 12 1,161.6 650.4 896.4 1,404.4 1,782.9 1,068.3 2,087.2 1,933.9 1,673.3
1994 12 1,957.5 1,259.4 2,110.3 2,126.9 3,377.3 1,595.7 3,247.2 1,933.9 3,221.1
1995.12=100
1995 121 0.4 1.5 3.4 1.0 4.0 10.4 3.9 2.1 7.6
1996 12 0.6 2.3 4.5 1.8 6.2 17.9 5.4 3.0 13.6
1997 12 0.7 2.9 6.5 2.3 8.2 27.0 6.6 3.8 15.0
1998 01 0.7 2.9 6.5 2.3 8.2 26.9 6.6 3.9 16.0
1998 12 0.6 3.2 6.9 2.4 9.4 29.5 6.1 3.9 17.8
1999 12 0.6 3.1 7.1 2.4 10.2 32.1 6.5 4.6 23.3
122 0.3 3.5 4.6 0.5 4.6 14.1 3.2 1.4 10.1
2000.12=100
2001 03 0.2 3.5 4.6 0.5 4.5 14.7 3.3 1.4 10.2
06 0.2 3.5 4.6 0.5 4.5 14.6 3.3 1.4 10.0
09 0.2 3.8 4.7 0.6 4.6 14.9 3.2 1.4 10.1
12 0.2 3.9 4.7 0.6 4.6 17.2 3.3 1.4 10.2
2002 03 0.3 3.9 4.6 0.5 4.5 16.4 3.3 1.4 10.3
06 0.3 3.8 4.6 0.5 4.5 16.3 3.3 1.5 10.3
09 0.3 3.8 4.5 0.6 4.5 17.5 3.3 1.5 10.3
12 0.3 4.0 4.8 0.6 5.2 18.0 3.4 1.5 10.5
2003 03 0.3 3.9 4.5 0.6 4.9 16.7 3.3 1.6 10.5
06 0.3 3.7 4.4 0.6 4.6 16.7 3.2 1.6 10.4
09 0.3 3.9 4.6 0.6 4.7 17.8 3.3 1.6 10.7
12 0.3 4.0 4.7 0.7 5.1 17.7 3.3 1.6 10.8
2004 03 0.3 4.0 4.5 0.6 5.0 17.3 3.3 1.6 10.8
06 0.3 3.8 4.5 0.6 4.9 16.6 3.3 1.6 10.8
09 0.3 4.1 4.5 0.6 4.9 17.6 3.4 1.7 12.6
12 0.3 4.3 4.6 0.7 5.0 18.4 3.4 1.7 13.1
2005 01 0.4 4.2 4.6 0.7 5.0 18.1 3.4 1.7 13.3
02 0.4 4.2 4.6 0.7 5.0 18.9 3.4 1.7 13.3
03 0.4 4.1 4.6 0.7 5.0 19.0 3.5 1.7 13.4
04 0.4 4.1 4.6 0.7 4.9 19.0 3.4 1.7 13.5
05 0.4 4.0 4.6 0.7 4.9 18.8 3.5 1.7 13.7
06 0.4 4.0 4.6 0.7 4.9 18.7 3.5 1.8 13.8
07 0.4 4.0 4.6 0.7 4.8 18.7 3.5 1.8 13.8
08 0.4 4.0 4.6 0.7 4.8 18.7 3.6 1.8 13.8
09 0.4 4.0 4.7 0.7 5.0 19.6 3.5 1.8 13.8
10 0.4 4.0 4.8 0.7 5.0 19.8 3.6 1.8 13.8
11 0.4 4.1 4.8 0.7 5.0 19.8 3.6 1.8 13.9
12 0.4 4.1 4.8 0.7 5.0 19.5 3.6 1.8 13.9
2006 01 0.4 4.1 4.8 0.7 5.0 19.2 3.6 1.8 14.0
02 0.4 4.1 4.7 0.7 5.0 20.2 3.6 1.9 14.0
03 0.4 4.1 4.7 0.7 5.0 19.8 3.6 1.9 14.1
¯¿íýýñ ¯¿íýýñ
Ãýð àõóéí
¯¿íýýñ  Îðîí ñóóö, Ýì, òàðèà,
Õóãàöààíû òàâèëãà,
Õóâöàñ, óñ, ò¿ëø, Óñàí õàíãàìæ, Öàõèëãààí, ýìíýëãèéí Òýýâýð
ýöýñò3 Ýðýãòýé Ýìýãòýé Õ¿¿õäèéí ãýð àõóéí
áºñ Ãóòàë öàõèëãààí îðîí ñóóöíû õèéí áîëîí ¿éë÷èëãýý
áýëýí áýëýí áýëýí áàðàà
áàðàà áóñàä ¿éë÷.  áóñàä ò¿ëø 
õóâöàñ õóâöàñ õóâöàñ
2005.12=100
2005 123 6.26 2.72 2.62 0.33 3.88 10.51 3.32 6.09 3.31 1.79 9.53
2006 04 6.69 3.01 2.76 0.33 3.87 10.13 3.56 5.45 3.32 1.82 10.28
05 6.67 2.98 2.77 0.33 3.90 10.15 3.57 5.45 3.33 1.82 10.32
06 6.67 2.88 2.77 0.33 3.90 10.12 3.57 5.45 3.34 1.82 10.36
07 6.67 2.85 2.77 0.33 3.86 10.04 3.57 5.36 3.34 1.82 10.36
08 6.75 2.89 2.79 0.34 3.89 10.04 3.57 5.36 3.36 1.83 10.42
09 6.77 2.93 2.82 0.34 3.91 11.21 3.91 6.18 3.38 1.87 10.57
10 6.86 2.98 2.84 0.34 3.88 11.35 3.91 6.31 3.44 2.18 10.57
11 6.96 3.00 2.91 0.35 4.04 11.44 3.91 6.39 3.55 2.20 10.78
12 6.97 3.00 2.91 0.35 4.04 11.44 3.91 6.39 3.55 2.22 10.67
2007 01 6.91 2.97 2.90 0.34 3.99 10.71 3.88 5.70 3.56 2.22 10.98
02 6.91 2.97 2.90 0.34 3.95 10.68 3.88 5.70 3.56 2.22 11.07
03 6.89 2.97 2.90 0.34 3.93 10.66 3.88 5.69 3.56 2.22 10.94
04 6.80 2.94 2.84 0.33 3.87 10.94 4.44 5.39 3.65 2.24 10.91
05 6.66 2.86 2.79 0.33 3.86 10.93 4.44 5.35 3.65 2.24 10.82
06 6.62 2.87 2.74 0.33 3.92 10.95 4.44 5.13 3.63 2.24 11.06
07 6.61 2.87 2.74 0.33 3.91 11.15 4.44 5.25 3.66 2.24 11.06
08 6.63 2.87 2.77 0.34 3.92 11.48 4.44 5.52 3.73 2.47 11.33
09 6.80 2.97 2.78 0.37 4.01 12.07 4.44 6.21 3.85 2.48 11.33
10 6.84 2.97 2.79 0.38 4.19 13.20 4.44 7.32 3.91 2.48 12.33
11 6.89 3.02 2.76 0.39 4.36 12.95 4.44 7.05 3.99 2.48 12.61
12 6.96 3.04 2.78 0.41 4.37 12.72 4.54 6.72 4.04 2.53 11.81
1
2000 îíû 12 ñàðààñ ÕÁ-íû åðºíõèé èíäåêñèéã òîîöîõäîî 205 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã 239 áîëãîæ øèëæ¿¿ëýí òîîöîâ.
2
2006 îíû 4 ñàðààñ ýõëýí ÕÁ¯-íû ñàãñàí äàõü áàðàà ¿éë÷èëãýýã 287 áîëãîí ºðãºæ¿¿ëæ, 2005 îíû 12 ñàðûí ¿íèéã ñóóðü ¿íý áîëãîí àâàâ.

Õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íèéí èíäåêñ (¿ðãýëæëýë)

(õóâèàð)
Õóãàöààíû  
Ñàðûí Îíû Æèëèéí Èíôëÿöèéí
ýöýñò Ñî¸ë Áóñàä Åðºíõèé
ººð÷ëºëò ýõíýýñ ººð÷ëºëò øàò. äóíä. Ñóóðü èíôëÿöè 3
  áîëîâñðîë áàðàà  èíäåêñ
% %   12 ñàðààð
   
1991 12 277.3 152.3 152.7 5.1
1992 12 581.0 430.2 649.8 11.0 325.5
1993 12 2,154.8 1,483.8 1,838.7 2.5 183.0
1994 12 4,427.9 2,904.7 3,057.8 2.1 66.3
1995.12=100
1995 121 3.6 3.5 100.0 2.1 53.1
1996 12 5.7 5.3 144.6 3.2 44.6
1997 12 8.2 6.4 174.2 0.9 20.5 20.5 1.6
1998 01 8.3 6.5 177.9 2.1 2.1 20.9 1.7
1998 12 9.8 7.4 184.7 2.1 6.0 6.0 0.5
1999 12 11.3 7.9 203.1 1.6 10.0 10.0 0.8
122 7.4 3.7 100.0 2.1 8.1
2000.12=100
2001 03 7.4 3.7 109.5 2.7 9.5 13.2 0.6
06 7.3 3.7 109.8 -3.7 9.8 4.5 0.2
09 7.3 3.8 102.0 -2.0 2.0 5.8 0.6
12 7.3 3.8 107.9 2.1 8.0 8.0 0.7
2002 03 7.2 3.8 107.8 -1.4 -0.1 -1.6 -0.1 -1.3
06 7.2 3.8 109.5 -0.5 1.5 -0.2 0.0 -0.1
09 7.5 3.8 105.4 -0.9 -2.3 3.4 0.3 0.4
12 7.6 3.9 109.8 1.6 1.6 1.6 0.1 0.5
2003 03 7.5 4.3 113.0 1.5 3.0 4.9 0.4 -1.0
06 7.8 4.3 116.7 -2.0 6.3 6.6 0.5 0.2
09 8.4 4.4 111.1 0.1 1.2 5.4 0.5 2.2
12 8.4 4.5 114.9 1.1 4.7 4.7 0.4 -0.7
2004 03 8.4 4.5 120.1 0.9 4.5 6.2 0.8 0.4
06 8.4 4.7 123.0 0.3 7.0 5.3 0.7 0.1
09 9.0 4.8 125.0 -0.4 8.9 12.6 1.3 1.1
12 9.0 4.8 127.4 0.9 11.0 11.0 1.2 -0.5
2005 01 9.0 4.8 130.1 2.1 2.1 11.6 1.2 0.0 0.04
02 9.0 4.8 134.5 3.3 5.5 13.1 1.2 0.9 0.90
2005 03 9.0 4.9 135.1 0.5 6.0 12.6 1.0 0.4 1.32
04 8.9 4.9 139.2 3.0 9.2 14.6 1.2 -0.1 1.20
05 9.0 4.9 141.7 1.8 11.2 15.6 1.2 -0.3 0.85
06 9.0 4.9 144.7 2.2 13.6 17.8 1.4 0.2 1.02
07 8.9 4.9 144.9 0.1 13.8 16.0 1.3 -0.1 0.93
08 9.6 4.9 140.2 -3.3 10.0 11.7 0.9 1.2 2.12
09 9.6 4.9 139.4 -0.5 9.5 11.6 0.9 1.4 3.53
10 9.6 4.9 137.7 -1.4 8.0 9.8 0.8 0.5 4.06
11 9.6 5.0 137.9 0.1 8.1 9.1 0.8 0.0 4.01
12 9.6 5.0 139.6 1.2 9.5 9.5 0.8 -0.5 3.54
2006 01 9.6 5.0 140.8 0.8 0.8 8.1 0.7 -0.3 -0.33
02 9.6 5.0 143.8 2.1 2.9 6.8 0.6 1.4 1.02
03 9.7 5.1 143.0 -0.4 2.5 5.8 0.5 0.2 1.22
Ñóóðü
¯¿íýýñ Õîëáîî- Àìðàëò, Çî÷èä
Õóãàöà-íû Áîëîâñ- Èíô- èíôëÿöè 4
íû ÷ºëººò áóóäàë,
ýöýñò3 Õóâèéí ðîëûí Áóñàä Ñàðûí Æèë- ëÿöèéí
õýðýãñýë, öàã, íèéòèéí Åðºíõ- Îíû
  òýýâ- Òýýâð- ¿éë÷èë- áàðàà ººð- èéí øàò. Ñàðûí
øóóäàí- ñî¸ëûí õîîë, èé ýõíýýñ Îíû
  ðèéí èéí ãýý ¿éë- ÷ëºëò ººð- äóíä. ººð-
ãèéí áàðàà äîòóóð èíäåêñ % ýõíýýñ
  õýðýãñëèéí ¿éë÷èë-   ÷èëãýý % ÷ëºëò  12 ÷ëºëò
¿éë÷èë- ¿éë÷èë- áàéð %
  çàñâàð, ãýý    ñàðààð %
ãýý  ãýý   
¿éë÷èëãýý
2005.12=100
2005 123 2.23 4.80 3.13 3.70 5.44 2.70 4.58 100.0
2006 04 2.20 5.78 2.85 3.78 5.44 2.77 4.65 104.4 2.1 4.4 4.8 0.4 0.6 2.0
05 2.25 5.79 2.80 3.82 5.44 2.79 4.81 104.8 0.4 4.8 3.2 0.3 0.5 2.5
06 2.29 5.79 2.75 3.82 5.44 2.79 4.81 106.0 1.2 6.0 2.2 0.2 0.3 2.9
07 2.29 5.79 2.74 3.85 5.44 2.79 4.81 105.9 -0.2 5.9 1.8 0.2 0.0 2.9
08 2.35 5.79 2.71 3.83 6.01 2.84 4.81 105.3 -0.6 5.3 4.7 0.4 0.8 3.6
09 2.45 5.80 2.71 3.93 6.01 2.87 4.82 105.0 -0.3 5.0 5.0 0.4 1.9 5.3
10 2.45 5.80 2.71 3.93 6.01 2.94 4.88 105.1 0.1 5.1 6.5 0.5 0.9 6.3
11 2.45 5.80 2.71 3.94 6.01 2.92 4.88 105.5 0.4 5.5 6.8 0.6 0.9 7.2
12 2.35 5.80 2.71 3.93 6.01 2.98 4.89 106.0 0.5 6.0 6.0 0.5 0.1 7.3
2007 01 2.33 5.81 2.61 3.93 6.01 3.02 4.89 105.9 -0.1 -0.1 4.2 0.4 -0.8 -0.8
02 2.31 5.81 2.59 3.93 6.01 3.07 4.91 108.0 2.0 1.9 5.4 0.4 0.2 -0.6
03 2.29 5.81 2.59 3.90 6.01 3.08 4.91 108.3 0.3 2.2 5.9 0.5 -0.1 -0.7
04 2.25 5.81 2.58 3.90 6.01 3.09 4.95 109.8 1.4 3.6 5.2 0.4 0.4 -0.3
05 2.25 5.84 2.59 4.00 6.01 3.11 4.95 110.9 1.0 4.5 5.7 0.5 -0.1 -0.4
06 2.38 5.87 2.56 3.82 6.01 3.11 4.87 112.8 1.8 6.4 6.3 0.5 0.4 0.1
07 2.38 5.88 2.38 3.83 6.01 3.11 4.87 113.4 0.6 7.0 7.1 0.6 0.6 0.7
08 2.55 5.93 2.42 3.82 7.22 3.18 4.88 117.2 3.3 10.6 11.3 0.9 5.3 6.1
09 2.54 5.93 2.43 3.81 7.22 3.35 4.88 118.9 1.5 12.2 13.2 1.1 2.9 9.3
10 2.65 6.75 2.43 3.86 7.22 3.32 5.00 119.9 0.9 13.2 14.2 1.1 3.2 12.7
11 2.88 6.78 2.43 3.94 7.22 3.31 5.07 120.6 0.6 13.9 14.4 1.1 1.8 14.0
12 2.88 6.00 2.43 3.99 7.22 3.39 5.07 122.0 1.1 15.1 15.1 1.2 0.1 14.3
1
2000 îíû 12 ñàðààñ ÕÁ-íû åðºíõèé èíäåêñèéã òîîöîõäîî 205 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã 239 áîëãîæ øèëæ¿¿ëýí òîîöîâ.
2
2006 îíû 4 ñàðààñ ýõëýí ÕÁ¯-íû ñàãñàí äàõü áàðàà ¿éë÷èëãýýã 287 áîëãîí ºðãºæ¿¿ëæ, 2005 îíû 12 ñàðûí ¿íèéã ñóóðü ¿íý áîëãîí àâàâ.
3
Ñóóðü èíôëÿöèéã ìàõ, íîãîî, ñ¿¿ çýðýã ¿íý íü ººð÷ëºãääºã 29 áàðààã õàñàæ òîîöñîí.

Ìºíãºíèé òîéì
Õóãàöààíû Ãàäààä öýâýð Äîòîîäûí
¯¿íýýñ
ýöýñò àêòèâ çýýë (öýâýð)
      Çàñãèéí ¯¿íýýñ Áóñàä
      ãàçàð Òºâ Îðîí íóããèéí ñàíõ¿¿ãèéí
        Çàñãèéí ãàçàð òºñºâ áàéãóóëëàãà
1993 12 23,395.7 24,460.3 -7,143.4
1994 12 29,699.3 49,190.3 -3,773.1
1995 12 51,709.7 45,494.7 -17,227.8
1996 12 73,733.6 90,240.4 19,920.3
1997 12 135,437.2 67,635.4 13,352.1
1998 12 96,557.5 136,062.0 41,460.0
1999 12 167,541.5 116,635.6 34,555.7
2000 12 201,696.9 84,831.1 17,171.2
2001 12 220,165.7 129,259.5 -6,829.1
2002 12 308,507.4 200,027.4 -32,439.3
2003 12 256,341.5 514,615.2 96,687.3
2004 03 269,113.3 550,248.3 77,945.9 82,772.0 -4,826.0 123.7
06 273,072.5 587,827.4 61,165.9 67,627.6 -6,461.7 516.6
09 298,850.9 614,054.2 46,391.0 53,313.5 -6,922.5 439.0
12 311,005.2 647,305.1 40,506.5 45,022.0 -4,515.6 455.1
2005 01 341,477.3 621,735.9 7,437.4 14,347.2 -6,909.8 845.9
02 351,432.4 630,698.3 22,412.9 29,003.5 -6,590.6 681.1
03 355,953.1 656,792.2 15,718.6 21,303.2 -5,584.6 491.4
03 372,190.3 680,110.2 19,772.9 26,006.3 -6,233.4 743.9
05 377,715.6 697,576.5 11,792.5 17,651.1 -5,858.6 745.2
06 398,458.6 722,028.0 1,353.7 6,891.6 -5,537.9 1,587.0
07 419,683.2 709,345.0 -25,465.9 -19,261.1 -6,204.8 1,048.9
08 469,307.9 726,048.5 -26,319.1 -21,091.8 -5,227.3 1,084.6
09 506,890.1 737,705.6 -37,364.2 -32,586.6 -4,777.7 807.1
10 518,417.0 732,782.7 -48,464.1 -44,013.0 -4,451.1 929.7
11 503,056.8 764,734.6 -59,196.8 -54,941.2 -4,255.6 842.2
12 570,198.7 769,004.62 -90,847.2 -87,822.4 -3,024.9 498.8
2006 01 543,759.0 817,444.6 -67,912.6 -64,056.5 -3,856.2 571.8
02 535,932.9 800,078.1 -104,552.8 -100,368.7 -4,184.1 780.3
03 576,426.1 837,634.7 -114,042.7 -110,040.3 -4,002.4 946.3
04 639,396.8 863,821.1 -117,964.7 -112,376.6 -5,588.1 1,142.3
05 808,617.6 840,337.1 -162,695.7 -157,177.8 -5,517.9 1,301.5
06 819,508.4 866,442.9 -184,466.7 -178,133.0 -6,333.7 1,221.9
07 902,601.1 877,066.2 -209,105.3 -202,716.8 -6,388.5 1,550.4
08 919,807.0 840,496.6 -263,564.6 -256,821.6 -6,743.0 1,733.0
09 973,853.2 816,958.7 -303,950.9 -297,407.6 -6,543.2 1,517.7
10 1,030,017.5 753,960.4 -375,329.2 -367,225.1 -8,104.1 2,505.3
11 1,121,292.6 761,366.8 -420,030.7 -412,315.6 -7,715.1 1,485.1
12 1,131,772.5 745,404.8 -477,882.5 -470,640.1 -7,242.4 1,597.1
2007 01 1,188,068.6 708,350.4 -571,814.0 -561,881.8 -9,932.2 1,531.0
02 1,201,765.6 775,250.2 -558,832.9 -549,147.8 -9,685.1 2,588.9
03 1,261,556.0 858,887.2 -545,685.9 -537,827.8 -7,858.1 2,605.8
04 1,346,466.7 890,479.5 -587,127.5 -576,466.3 -10,661.2 2,834.0
05 1,408,308.5 929,679.6 -580,058.8 -568,931.0 -11,127.8 2,451.4
06 1,403,671.5 977,750.0 -622,470.7 -611,969.3 -10,501.3 2,437.1
07 1,446,181.2 979,827.0 -660,543.5 -649,373.7 -11,169.9 1,349.8
08 1,494,497.9 1,082,496.4 -725,612.5 -715,049.0 -10,563.5 1,890.8
09 1,498,013.9 1,091,172.3 -767,948.6 -756,170.4 -11,778.2 2,025.3
10 1,515,869.1 1,157,288.0 -772,390.9 -760,585.8 -11,805.1 2,846.7
11 1,431,809.6 1,162,499.1 -798,579.6 -787,655.1 -10,924.5 2,747.5
12 1,439,509.6 1,329,532.9 -726,528.0 -719,606.1 -6,921.9 2,828.5

Ìºíãºíèé òîéì (¿ðãýëæëýë)

Õóãàöààíû
Íèéò àêòèâ
ýöýñò
  Óëñûí Õóâèéí Èðãýä Áóñàä Àíãè-  
  ñåêòîð ñåêòîð     ëàãäààã¿é  
          çýýë  
1993 12 21,744.4 9,859.3 0.0 47,856.0
1994 12 12,193.3 40,638.0 132.1 78,889.6
1995 12 10,883.3 51,653.5 185.7 97,204.4
1996 12 14,520.3 22,851.9 32,947.9 163,974.0
1997 12 11,713.0 28,112.6 14,457.7 203,072.6
1998 12 18,295.6 43,667.5 32,638.9 232,619.5
1999 12 8,564.5 31,408.6 42,106.7 284,177.1
2000 12 6,281.5 45,482.9 15,895.6 286,528.0
2001 12 10,402.0 114,670.4 11,016.2 349,425.2
2002 12 12,184.9 203,567.2 16,714.5 508,534.8
2003 12 16,203.6 365,024.4 36,700.0 770,956.7
2004 03 16,633.2 279,126.6 160,402.0 16,016.8 819,361.5
06 15,410.9 315,218.4 180,962.7 14,553.0 860,899.9
09 14,743.8 334,519.1 201,874.2 16,087.1 912,905.1
12 13,125.7 365,057.9 210,931.1 17,228.9 958,310.2
2005 01 13,113.5 358,750.6 224,693.6 16,894.9 963,213.3
02 15,216.1 354,971.8 221,895.1 15,521.3 982,130.7
03 13,868.3 376,332.2 233,706.2 16,675.5 1,012,745.3
04 16,355.5 3.0 239,204.3 18,237.8 1,052,300.5
05 17,733.7 397,800.3 250,603.4 18,901.4 1,075,292.1
06 22,295.2 418,590.5 262,786.4 15,415.3 1,120,486.6
07 24,183.8 431,354.0 262,860.8 15,363.4 1,129,028.1
08 17,070.6 436,132.4 282,906.3 15,173.8 1,195,356.4
09 21,194.9 442,998.2 294,561.9 15,507.7 1,244,595.8
10 20,924.7 443,639.2 300,194.7 15,558.4 1,251,199.6
11 21,987.4 471,351.1 314,154.3 15,596.4 1,267,791.4
12 34,169.2 489,064.7 321,606.8 14,512.4 1,339,203.3
2006 01 36,669.8 496,164.5 337,689.3 14,261.8 1,361,203.6
02 35,045.4 508,904.2 346,969.9 12,931.1 1,336,011.0
03 29,158.7 544,639.2 363,811.0 13,122.3 1,414,060.8
04 24,843.7 561,434.1 377,175.2 17,190.5 1,503,217.9
05 26,894.4 563,656.9 393,537.4 17,642.7 1,648,954.7
06 29,816.4 590,566.2 413,244.1 16,061.0 1,685,951.3
07 33,574.6 618,077.6 417,405.3 15,563.7 1,779,667.3
08 28,931.0 612,743.0 445,154.1 15,500.0 1,760,303.6
09 32,749.0 607,338.3 461,241.8 18,062.8 1,790,811.9
10 31,147.0 606,473.2 470,830.6 18,333.4 1,783,977.9
11 31,676.9 639,301.1 491,852.5 17,081.9 1,882,659.4
12 36,731.6 659,019.3 507,570.0 18,369.3 1,877,177.3
2007 01 34,991.1 692,193.1 530,832.8 20,616.4 1,896,419.1
02 36,437.9 731,510.3 543,075.1 20,470.9 1,977,015.9
03 38,207.6 776,783.7 566,658.6 20,317.5 2,120,443.2
04 36,051.3 835,943.2 581,557.9 21,220.4 2,236,946.2
05 23,141.8 874,857.8 590,818.0 18,469.5 2,337,988.1
06 25,409.5 937,067.2 616,179.5 19,127.4 2,381,421.5
07 21,653.4 954,650.4 643,527.9 19,189.0 2,426,008.1
08 23,436.7 1,061,048.0 701,676.5 20,056.9 2,576,994.3
09 22,979.8 1,081,407.4 733,341.1 19,367.3 2,589,186.2
10 20,139.3 1,115,052.5 772,387.8 19,252.6 2,673,157.1
11 18,132.7 1,121,277.0 798,409.3 20,512.1 2,594,308.6
12 27,331.8 1,166,149.5 838,778.5 20,972.4 2,769,042.5

Ìºíãºíèé òîéì (¿ðãýëæëýë)

Õóãàöààíû Õºòºëáºðèéí Áóñàä ç¿éë

Ìºíãº Áàðàã ìºíãº Íèéò ïàññèâ
ýöýñò çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýð (öýâýð)
1993 12 18,548.4 24,215.8 5,091.8 47,856.0

1994 12 32,871.2 43,905.8 2,112.6 78,889.6
1995 12 42,636.5 59,408.2 -4,840.3 97,204.4
1996 12 64,301.6 64,093.7 35,578.7 163,974.0
1997 12 76,108.9 93,956.6 33,007.1 203,072.6
1998 12 82,582.0 84,667.6 65,369.9 232,619.5
1999 12 114,825.7 105,341.3 64,010.1 284,177.1
2000 12 130,775.0 128,067.7 27,685.4 286,528.0
2001 12 156,155.3 174,908.9 18,360.9 349,425.2
2002 12 187,727.8 282,397.8 38,409.2 508,534.8
2003 12 212,833.4 490,499.0 67,624.3 770,956.7
2004 03 210,799.3 529,391.3 79,170.9 819,361.5
06 254,807.0 557,364.5 48,728.4 860,899.9
09 241,994.9 585,255.1 85,655.1 912,905.1
12 221,327.6 625,704.9 111,277.8 958,310.2
2005 01 211,272.3 647,462.6 0.0 104,478.4 963,213.3
02 197,122.8 662,992.0 18,882.1 103,133.7 982,130.7
03 213,357.6 679,616.2 18,824.5 100,946.9 1,012,745.3
04 248,012.6 684,463.4 18,171.5 101,653.0 1,052,300.5
05 255,501.6 716,631.3 18,198.1 84,961.2 1,075,292.1
06 277,664.4 731,924.1 17,865.2 93,032.9 1,120,486.6
07 278,810.8 761,332.4 15,046.8 73,838.1 1,129,028.1
08 293,241.4 787,960.4 15,354.9 98,799.7 1,195,356.4
09 273,522.2 838,852.7 16,372.8 115,848.1 1,244,595.8
10 262,138.2 850,661.3 15,272.5 123,127.7 1,251,199.6
11 253,099.1 857,516.1 17,392.5 139,783.8 1,267,791.4
12 269,124.4 871,014.4 17,272.7 181,791.8 1,339,203.3
2006 01 267,579.6 878,891.2 16,929.6 197,803.3 1,361,203.6
02 262,113.5 883,278.8 17,843.5 172,775.2 1,336,011.0
03 274,375.7 916,865.6 17,813.9 205,005.6 1,414,060.8
04 292,829.0 958,408.2 17,425.7 234,554.9 1,503,217.9
05 326,227.3 1,076,520.2 0.0 246,207.1 1,648,954.7
06 328,612.9 1,120,923.4 17,577.6 218,837.4 1,685,951.3
07 325,022.7 1,147,752.1 16,523.9 290,368.6 1,779,667.3
08 343,056.9 1,147,853.6 16,656.6 252,736.5 1,760,303.6
09 331,262.5 1,208,172.2 16,557.5 234,819.7 1,790,811.9
10 320,034.2 1,226,302.4 0.0 237,641.3 1,783,977.9
11 325,026.4 1,261,053.4 0.0 296,579.6 1,882,659.4
12 331,903.4 1,204,590.0 18,765.0 321,918.9 1,877,177.3
2007 01 334,997.0 1,220,938.2 18,626.3 321,857.6 1,896,419.1
02 342,596.8 1,285,108.7 17,457.3 331,853.0 1,977,015.9
03 401,498.6 1,345,195.6 17,577.9 356,171.1 2,120,443.2
04 455,119.2 1,428,483.6 17,097.1 336,246.2 2,236,946.2
05 490,293.1 1,475,779.7 17,013.1 354,902.3 2,337,988.1
06 502,223.4 1,513,845.6 16,712.5 348,639.9 2,381,421.5
07 497,043.9 1,597,609.0 0.0 331,355.3 2,426,008.1
08 535,468.4 1,659,939.1 17,548.1 364,038.6 2,576,994.3
09 515,432.2 1,676,499.0 18,375.0 378,880.0 2,589,186.2
10 523,434.3 1,740,916.3 17,242.1 391,564.4 2,673,157.1
11 519,932.0 1,714,984.8 17,779.4 341,612.5 2,594,308.6
12 590,471.6 1,810,579.8 17,620.0 350,371.0 2,769,042.5

Õàäãàëàìæèéí õ¿¿
(õóâèàð)
Õàäãàëàìæèéí õ¿¿ ¯íýò öààñíû õ¿¿ 

Õóãàöàà-
íû Õàðèëöàõ äàíñ Õóãàöàà- Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ Çàñãèéí ãàçðûí
ã¿é Òºâ ¿íýò öààñíû õ¿¿
ýöýñò
Òºãðºã- Âàëþò- õàäãàëàìæ áàíêíû (òóõàéí
Òºãðºãèéí Âàëþòûí
èéí ûí   ¿íýò àðèëæààíû õ¿¿)
öààñíû
  3-5 1-3 3-5 õ¿¿ Òºãðºã- Âàëþò-
0-1 æèë 1-3 æèë 0-1 æèë
æèë æèë æèë èéí ûí
1993 12 2.0 24-100 70-153 125-151.8 10-72 120-300
1994 12 2.0 10-63.8 50-101.2 6-72 72264
1995 12 2.0 12.0-42.6 12.5-101.2 6.0-42.6 72-150
1996 12 2.0 12.0-34.5 12.7-60.1 26.8 3.6-42.6 72-109
1997 12 2.0 3.6-34.5 6.2-69.6 36.0-42.6 2.4-42.6 45.0-50.0
1998 12 0.8-6.0 1.0-3.6 3.6-19.6 6.0-42.58 24.0-30.0 1.2-24.0 23.3
1999 12 3.0-6.0 1.0-3.6 3.0-13.2 9.6-30.0 3.6-14.4 11.4
2000 03 3.0-6.0 1.0-3.6 3.6-13.2 9.6-30.0 3.6-14.4 11.2
06 3.0-6.0 1.0-3.6 1.2-13.2 3.6-30.0 2.4-14.4 15.6
09 3.0-6.0 1.0-3.6 1.2-13.2 3.6-30.0 1.2-12.0 10.9
12 2.4-6.0 1.0-3.6 1.2-13.2 3.6-24.0 1.2-12.0 8.6
2001 03 2.4-6.0 1.0-3.6 1.2-9.6 2.4-24.0 1.0-12.0 11.2
06 2.4-4.8 1.0-3.6 1.2-9.6 2.4-25.2 1.0-18.0 12.5
09 0.3-4.8 0.3-3.6 1.2-9.6 2.4-24.0 1.0-14.4 9.9
12 0.0-5.1 0.3-4.2 1.2-9.6 2.4-24.0 1.0-13.2 8.6
2002 03 0.0-5.1 0.3-4.2 1.2-9.6 2.4-24.0 1.0-13.2 11.4
06 0.0-6.0 0.3-3.6 2.4-9.6 2.4-22.0 1.0-13.2 11.5
09 0.0-4.8 0.3-3.6 2.4-10.2 6.0-22.0 1.2-13.2 13.0
12 0.0-6.0 0.3-3.0 2.4-10.2 6.0-22.0 1.2-12.0 9.9
2003 03 0.0-6.0 0.3-3.0 2.4-10.2 6.0-22.0 1.2-12.0 3.9
06 0.0-6.0 0.3-3.0 6.0-10.2 6.0-22.0 1.81-12.0 15.5
09 0.0-6.0 0.3-3.0 3.6-10.2 6.0-22.2 2.4-12.0 11.3
12 0.0-6.0 0.3-3.0 1,8-10.0 6.0-22.0 2.4-12.0 11.5
2004 03 0.0-6.6 0.3-3.0 6.0-10.0 6.0-22.0 2.4-12.0 9.2 7.87 3.94
06 0.0-4.8 0.3-3.0 6.0-10.0 6.0-20.4 1.4-12.0 13.3 12.90
09 0.0-4.8 0.3-3.0 6.0-9.6 6.0-24.0 1.4-10.2 14.64 4.77
12 0.0-4.8 0.3-3.0 6.0-9.6 6.0-20.4 1.4-9.6 15.75 4.40
2005 01 0.0-4.8 0.3-3.0 6.0-9.9 6.0-20.4 1.4-9.8 14.99 5.51
02 0.0-4.8 0.3-3.0 6.0-9.9 6.0-20.4 1.4-9.8 11.84 12.69
03 0.0-4.8 0.3-3.0 6.0-9.9 6.0-20.4 1.4-9.8 9.52
04 0.0-4.8 0.0-3.0 6.0-9.9 6.0-20.4 1.4-9.8 5.90 14.77
05 0.0-4.8 0.0-3.0 6.0-9.9 6.0-20.4 1.4-9.8 6.57
06 0.0-4.8 0.0-3.0 6.0-9.9 6.0-20.4 1.4-9.8 5.49
07 0.0-4.8 0.0-3.0 6.0-9.9 6.0-20.4 1.4-9.8 7.11
08 0.0-4.8 0.0-3.0 6.0-9.0 6.0-20.4 1.4-9.8 7.20
09 0.0-4.8 0.0-3.0 6.0-10.0 6.0-19.2 1.4-9.8 6.95
10 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-10.0 6.0-19.2 1.4-10.8 7.53
11 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-9.96 6.0-19.2 1.4-10.8 6.52
12 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-9.96 6.0-19.2 1.4-10.8 4.75
2006 01 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-9.96 6.0-19.2 1.4-10.8 4.51
02 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-9.96 6.0-19.2 1.4-10.8 4.18
03 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-9.96 6.0-19.2 1.4-10.8 3.65 6.95
04 0.0-4.8 0.0-7.2 6.0-10.0 6.0-19.2 1.4-10.8 7.55
05 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.0 6.0-19.2 1.4-11.4 8.06
06 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.0 6.0-19.2 1.4-11.4 7.40
07 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.2 1.2-11.4 7.84
08 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.2 1.2-11.4 7.97
09 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.2 1.2-11.4 7.43
10 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.2 1.2-11.4 6.76
11 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.2 1.2-11.4 6.69
12 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 6.42 6.50
2007 01 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 6.59
02 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 5.39
03 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 4.26
04 0.0-5.0 0.0-4.0 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 4.26 5.75
05 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 4.29 5.79
06 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 3.68 5.56
07 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.2 7.56-19.4 1.4-11.4 5.67
08 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.2 7.56-19.4 1.2-11.4 8.31 6.25
09 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.2 7.56-19.3 1.2-11.4 8.75 7.45
10 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.2 7.56-19.3 1.2-11.4 8.91 7.91
11 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.3 7.56-19.3 1.2-11.4 9.19
12 0.0-4.8 0.0-3.6 6.0-10.3 7.56-19.3     1.2-11.4     9.85    

Çýýëèéí õ¿¿
(õóâèàð)
Áàíêóóäûí
Áàíê õîîðîíäûí çàõûí õ¿¿ 
çýýëèéí õ¿¿
Áîäèòîîð
Õóãàöàà- Áàíê Òºâ Áàíê Æèãíý-
Ðåïî Îâåð- òºëºãä-
íû ýöýñò õîîðîíä áàíêíû õîîðîíä- ñýí Òºãðºã- Âàëþò-
íºõö- íàéò ñºí õ¿¿
îëãîñîí ¿íýò ûí õàä- äóíäàæ èéí1 ûí1
ëººð çýýë
çýýë öààñ ãàëàìæ õ¿¿
1993 12
1994 12
1995 12
1996 12
1997 12
1998 12 45.8 34.2
1999 12 38.8 36.5
2000 03 36.5 31.7
06 38.9 27.1
09 42.7 29.3
12 34.7 25.8
2001 03 38.0 21.5
06 34.5 22.8
09 37.4 21.4
12 41.4 22.2
2002 03 39.3 21.1
06 33.4 22.3
09 35.0 23.6
12 15.9 7.2 5.2 12.0 6.91 33.4 19.8 30.7
2003 03 12.0 2.1 1.0 8.8 4.99 32.6 20.8 29.8
06 13.5 13.8 7.6 11.87 32.4 20.9 29.3
09 12.9 11.0 4.3 12.45 32.2 22.6 28.9
12 15.6 9.6 11.9 10.24 31.5 19.6 30.2
2004 03 15.00 8.77 8.58 8.00 8.83 30.3 19.7 29.2
06 17.00 10.90 12.87 13.05 11.33 30.3 21.8 27.6
09 14.05 14.46 7.39 13.83 32.3 18.2 26.1
12 15.91 15.59 15.74 15.52 15.36 30.0 17.9 25.0
2005 01 16.26 15.54 15.50 14.27 14.82 32.7 16.3 24.8
02 0.00 15.90 16.80 11.30 14.11 31.9 15.7 24.4
03 2.13 9.14 4.53 7.48 32.7 16.3 24.3
04 15.15 2.39 5.60 4.92 5.10 31.3 16.9 24.1
05 14.03 8.01 3.70 9.19 8.86 31.0 15.9 24.0
06 12.00 4.00 4.19 5.86 5.65 30.0 17.3 24.1
07 0.00 5.10 8.67 5.58 5.42 27.2 17.8 23.9
08 12.00 4.29 4.92 5.22 5.01 31.7 18.0 23.8
09 11.00 4.73 4.78 6.20 5.85 30.5 16.2 24.2
10 10.00 5.08 7.43 6.46 6.60 30.6 17.8 24.1
11 0.00 3.67 5.25 5.14 5.06 29.0 15.5 23.5
12 13.20 4.35 4.92 6.10 6.13 28.3 14.8 23.5
2006 01 14.75 4.56 5.76 5.51 29.5 17.8 23.4
02 3.10 2.50 5.21 4.45 27.6 15.4 23.3
03 1.85 6.00 2.75 2.38 28.3 15.8 23.2
04 5.55 7.32 7.16 27.3 16.2 23.2
05 11.00 7.59 5.83 8.90 8.77 27.3 16.6 23.2
06 11.00 5.00 7.89 7.34 24.2 15.9 23.2
07 5.57 6.40 3.10 25.5 16.8 23.1
08 6.93 6.14 6.07 28.1 16.3 23.1
09 6.93 9.00 8.40 8.26 26.1 15.3 23.1
10 5.00 5.40 6.52 6.20 27.6 16.1 23.0
11 12.00 7.00 6.20 6.30 27.2 14.4 22.9
12 5.80 6.06 6.16 6.12 24.5 15.5 23.0
2007 01 6.30 6.43 6.40 25.3 15.1 23.1
02 5.52 6.13 6.08 21.6 15.7 23.0
03 8.19 5.33 3.94 6.15 6.49 22.5 13.2 22.9
04 6.17 3.00 4.81 4.84 22.3 16.3 22.6
05 7.88 2.00 2.84 4.92 5.30 23.7 14.1 22.4
06 6.30 0.00 4.86 4.16 5.26 21.0 15.5 22.2
07 6.16 0.00 5.02 5.66 22.3 14.5 22.1
08 6.15 5.32 6.22 6.55 6.29 20.0 12.0 21.9
09 6.97 0.00 5.40 6.05 6.46 19.7 12.9 21.6
10 7.58 7.20 6.78 6.48 8.90 7.20 21.3 13.8 21.4
11 7.78 6.95 7.40 8.29 8.50 7.81 22.3 13.4 21.0
12 8.39 6.76 8.11 8.67 8.78 8.25 19.9 14.2 21.7
2 Áàíêóóäûí îðëîãî çàðëàãûí òàéëàíä ¿íäýñëýí òîîöñîí õ¿¿

Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýëèéí õàíø

ÀÍÓ-ûí äîëëàð Åâðî  Øâåä- Áîëãàð- Óíãàð- ×åõ- Åãèïåò- ßïîíû Øâåé- Àíãë- Õîí- Îðîñûí
Õóãàöàà- USD   èéí ûí ûí èéí èéí èåí  öàðü èéí êîíã ðóáëü 
íû êðîí ëåâ  ôîð- êðîí  ôóíò  ôðàíê  ôóíò  äîëëàð 
õóãàöàà-
ýöýñò ñàðûí èíò 
íû
äóíäàæ EUR SEK BGN HUF CZK EGP JPY CHF GBP HKD RUB
ýöýñò
1993 12 396.51 395.03 3.55 275.01 592.70 51.32
1994 12 414.09 413.00 4.12 310.99 639.77 53.51 0.12
1995 12 473.62 473.48 4.63 409.53 731.27 61.23 0.10
1996 12 693.51 692.76 5.98 514.28 1172.48 89.64 0.12
1997 12 813.16 811.95 6.28 565.93 1358.14 104.93 0.14
1998 12 902.00 891.86 7.71 656.72 1508.05 116.45 42.65
1999 12 1072.37 1070.39 1086.85 10.42 676.15 1734.56 137.99 39.95
2000 03 1090.00 1091.83 1065.15 10.20 670.60 1736.04 140.01 38.44
06 1065.00 1053.57 997.59 10.18 643.00 1598.62 136.69 37.81
09 1085.62 1084.14 957.25 10.05 628.98 1583.43 139.21 39.01
12 1097.00 1097.00 1006.61 9.74 659.53 1615.11 140.66 39.18
2001 03 1097.00 1098.00 977.04 8.93 623.40 1563.83 140.66 38.12
06 1097.00 1096.00 936.51 8.82 616.15 1551.05 140.65 37.66
09 1099.00 1099.50 1013.20 9.40 689.70 1607.60 140.90 37.30
12 1102.00 1101.29 973.60 8.39 657.30 1598.60 141.30 36.20
2002 03 1104.0 1104.00 971.7 108.00 498.10 4.00 31.30 238.30 8.34 664.70 1574.30 141.50 35.40
06 1105.0 1104.00 1067.4 117.80 548.20 4.30 35.10 239.70 8.96 725.90 1657.30 141.70 35.10
09 1117.0 1116.05 1092.9 119.80 561.40 4.50 36.00 242.80 9.12 747.10 1738.00 143.30 35.20
12 1125.0 1124.09 1169.4 128.00 599.30 5.00 37.30 242.80 9.38 804.00 1804.00 144.30 35.40
2003 03 1140.0 1139.74 1219.3 132.10 625.30 4.90 38.30 198.40 9.48 824.50 1783.70 146.20 36.30
06 1139.0 1133.67 1302.2 142.20 669.20 4.90 41.30 188.90 9.53 844.60 1891.40 146.10 37.60
09 1159.0 1156.64 1321.8 147.90 678.60 5.20 41.80 188.50 10.40 857.80 1914.20 149.60 37.80
12 1168.0 1170.30 1460.2 160.60 746.50 5.60 44.90 188.80 10.92 935.70 2073.40 150.50 39.90
2004 03 1177.0 1177.65 1433.17 154.70 736.55 5.72 43.64 190.15 11.14 917.88 2142.55 150.98 41.31
06 1174.0 1166.95 1430.3 156.50 731.40 5.60 44.80 189.40 10.84 939.40 2146.60 150.50 40.50
09 1202.0 1198.93 1481.7 163.30 757.60 6.00 46.90 194.30 10.83 955.00 2177.90 154.10 41.10
11 1214.0 1210.20 1612.1 180.70 824.30 6.60 52.00 194.70 11.81 1064.50 2298.60 156.10 42.90
12 1209.0 1211.77 1647.4 183.20 842.40 6.70 54.00 197.70 11.65 1067.70 2320.90 155.50 43.40
2005 01 1208.0 1210.90 1574.4 173.30 805.00 6.40 52.20 207.00 11.70 1019.60 2278.40 154.90 43.00
03 1208.0 1208.50 1595.0 175.80 815.60 6.60 53.40 208.30 3.00 1033.60 2307.00 154.90 43.50
03 1192.0 1202.54 1543.0 168.90 788.90 6.20 51.10 205.50 11.12 993.90 2239.20 152.80 42.80
04 1188.0 1186.93 1537.9 167.90 786.30 6.10 50.30 204.70 11.26 999.70 2273.80 152.40 42.70
05 1189.0 1188.00 1489.6 162.10 761.50 5.90 48.70 205.10 11.01 963.70 2167.80 152.90 42.30
06 1193.0 1190.53 1439.2 152.70 735.90 5.80 47.90 205.70 10.84 931.60 2168.90 153.50 41.70
07 1193.0 1193.45 1439.7 152.15 736.10 5.90 47.70 206.70 10.61 920.60 2079.20 153.40 41.60
08 1205.0 1200.07 1471.4 157.71 752.40 6.00 49.80 208.60 10.92 950.40 2161.30 155.10 42.20
09 1215.0 1212.19 1465.3 156.27 749.20 5.90 49.70 211.10 10.76 941.70 2148.80 156.60 42.60
10 1221.0 1218.77 1485.1 156.15 759.40 5.90 50.00 211.80 10.60 961.00 2178.50 157.50 43.00
11 1228.0 1224.40 1452.8 153.40 742.90 5.80 50.10 212.90 10.31 938.60 2119.70 158.40 42.70
12 1221.0 1226.68 1449.1 153.82 741.20 5.80 50.10 212.40 10.37 930.10 2103.70 157.50 42.50
2006 01 1216.0 1220.68 1483.2 160.31 875.40 5.90 52.10 212.10 10.45 957.20 2162.60 156.80 43.40
02 1200.0 1210.21 1423.6 151.18 728.00 5.60 50.30 209.30 10.33 910.30 2092.90 154.70 42.60
03 1174.0 1183.23 1416.5 150.25 724.20 5.30 49.40 204.30 9.99 899.10 2043.20 151.30 42.30
04 1191.0 1186.27 1492.8 160.65 763.30 5.70 52.50 207.00 10.43 945.10 2146.70 153.60 43.70
05 1175.0 1182.55 1510.2 162.44 772.10 5.80 53.50 203.90 10.52 968.70 2203.70 151.50 43.50
06 1172.0 1171.53 1470.7 159.56 752.00 5.20 51.70 203.50 10.06 940.60 2130.80 150.90 43.30
07 1169.0 1170.32 1483.8 160.72 758.60 5.50 52.30 203.20 10.11 943.50 2172.90 150.40 43.50
08 1168.0 1168.35 1498.8 162.11 766.40 5.40 53.10 203.30 9.98 951.50 2219.70 150.20 43.70
09 1168.0 1167.70 1478.7 159.58 756.10 5.40 52.10 203.60 9.89 932.00 2181.40 149.90 43.60
10 1165.0 1166.61 1482.4 160.81 757.90 5.70 52.40 203.10 9.92 932.20 2211.00 149.90 43.60
11 1164.0 1164.10 1533.7 168.77 784.20 6.00 54.80 203.20 10.03 965.20 2270.10 149.70 44.20
12 1165.0 1164.84 1535.3 169.83 785.00 6.10 55.80 204.00 9.81 955.00 2290.90 149.80 44.30
2007 01 1166.0 1165.55 1511.1 167.12 772.60 5.90 53.50 204.50 9.57 930.20 2293.50 149.30 43.90
02 1164.0 1164.64 1538.6 166.17 786.60 6.10 54.10 204.40 9.73 951.10 2288.50 149.00 44.50
03 1165.0 1164.55 1553.4 166.41 794.30 6.20 55.40 204.30 9.92 958.20 2288.20 149.10 44.80
04 1165.0 1165.00 1583.9 173.07 809.70 6.40 56.40 205.20 9.75 964.30 2316.70 148.90 45.30
05 1165.0 1165.00 1566.2 168.47 800.80 6.20 55.20 204.50 9.58 951.40 2305.00 149.30 45.00
06 1163.6 1164.09 1566.5 169.27 800.96 6.34 54.83 204.19 9.46 947.47 2326.85 148.91 45.08
07 1165.1 1164.10 1592.1 172.90 814.09 6.33 56.86 206.17 9.80 965.67 2362.13 148.92 45.53
08 1187.3 1180.38 1621.9 173.00 829.19 6.33 58.67 209.90 10.29 989.36 2393.91 152.17 46.29
09 1184.3 1187.63 1673.7 181.19 855.83 6.69 60.63 211.66 10.25 1010.59 2393.21 152.58 47.42
10 1177.5 1179.71 1696.8 184.86 867.57 6.76 62.95 213.03 10.27 1010.78 2430.09 151.93 47.66
11 1171.8 1173.94 1736.0 185.69 887.41 6.83 65.56 211.86 10.67 1054.13 2428.77 150.48 48.14
12 1169.97 1170.22 1717.16 181.49 877.99 6.78 64.49 211.66 10.33 1032.58 2337.54 149.99 47.68

Ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýëèéí õàíø (¿ðãýëæëýë)

Õÿòàäûí ÁÍÑÓ- Êàíàäûí Àâñòðàë Òàéëàíä- Èíäîíåç- Ìàëàéç- Ñèíãàïóð- Àëò Ìºíãº Çýýëæèõ
Õóãàöàà- þàíü ûí äîëëàð èéí ûí áàò èéí èéí ûí /óíöèàð/ /óíöèàð/ òóñãàé ýðõ
íû âîí   äîëëàð   ðóïè ðèíãèò äîëëàð    
ýöýñò            
CNY KRW CAD AUD THB IDR MYR SGD XAU XAG SDR
1993 12 298.28 549.62

1994 12 48.60 295.08 602.19
1995 12 56.94 347.61 708.53
1996 12 83.57 0.82 506.86 999.35
1997 12 98.21 0.49 567.27 1095.06
1998 12 108.96 0.74 582.16 547.97 24.73 0.11 237.68 543.18 257761.60 4446.86 1271.24
1999 12 129.53 0.95 730.75 691.09 28.52 0.15 282.20 642.41 308574.47 5651.60 1473.72
2000 03 131.66 0.98 745.20 666.37 28.89 0.15 287.62 635.05 310541.00 5442.91 1459.80
06 128.67 0.95 717.95 632.34 27.26 0.12 281.02 614.86 301288.50 5261.10 1417.14
09 131.13 0.96 729.56 594.97 25.46 0.12 285.69 621.78 295994.29 5319.54 1407.44
12 132.52 0.89 720.81 608.56 26.10 0.12 288.68 634.84 300358.60 5062.66 1426.96
2001 03 132.53 0.84 700.29 542.41 24.80 0.11 288.68 615.15 287797.95 4771.95 1388.36
06 132.54 0.84 719.79 566.55 24.23 0.10 288.68 602.38 298877.65 4760.98 1370.43
09 132.80 0.85 701.70 539.00 24.90 0.12 289.20 631.90 318847.40 4951.00 1423.20
12 133.10 0.83 691.00 559.70 24.90 0.11 290.00 595.90 306080.50 4937.00 1382.40
2002 03 133.40 0.84 699.60 585.90 25.40 0.11 290.50 603.50 324024.00 4979.00 1384.40
06 133.50 0.91 723.10 634.20 26.30 0.13 290.80 623.20 358075.30 5425.60 1438.70
09 134.90 0.91 708.90 609.40 25.70 0.12 294.30 628.30 357998.50 5048.80 1474.50
12 135.90 0.94 720.60 634.90 26.00 0.13 296.10 647.60 393187.50 5298.80 1519.20
2003 03 137.70 0.91 777.90 683.80 26.60 0.13 300.00 644.30 376542.00 4993.20 1554.90
06 137.60 0.95 840.70 758.50 27.30 0.14 299.70 649.40 391986.90 5159.70 1601.50
09 140.00 1.01 876.00 798.30 29.70 0.14 305.30 674.40 432390.00 5684.00 1666.80
12 141.10 0.98 892.60 872.10 29.50 0.14 307.40 686.40 485537.60 6926.20 1729.00
2004 03 142.20 1.02 898.99 882.22 29.77 0.14 309.74 698.72 492427.38 8945.20 1730.81
06 141.80 1.02 873.00 820.30 28.70 0.12 308.90 685.90 469893.50 6973.60 1725.20
09 145.20 1.04 944.70 861.30 28.90 0.13 316.30 709.60 494442.70 7921.20 1764.30
11 146.70 1.16 1028.70 955.10 30.70 0.13 319.50 741.00 547665.80 9299.20 1843.60
12 146.10 1.16 999.00 936.70 31.00 0.13 318.20 738.40 528151.70 8263.50 1875.00
2005 01 146.00 1.18 974.10 936.50 31.40 0.13 317.90 739.50 515967.00 8202.30 1838.20
02 146.00 1.20 974.50 946.00 31.50 0.13 317.90 740.00 523124.40 8848.60 1848.90
03 144.00 1.17 984.10 920.30 30.30 0.13 313.70 721.70 508090.00 8320.20 1797.60
04 143.50 1.19 949.50 926.50 30.00 0.12 312.60 723.60 513216.00 8244.70 1798.10
05 143.70 1.19 945.80 905.80 29.40 0.13 312.90 716.90 498726.10 8614.30 1765.90
06 144.10 1.16 968.40 910.10 28.90 0.12 313.90 708.70 519104.10 8452.40 1745.60
07 147.10 1.16 965.10 901.50 28.60 0.12 318.20 716.30 506965.50 8416.60 1724.30
08 148.80 1.17 1004.50 902.10 29.20 0.11 319.60 716.00 525741.50 8121.70 1766.40
09 150.10 1.17 1035.10 923.60 29.50 0.12 322.30 719.20 570442.50 8948.50 1760.40
10 151.00 1.17 1042.70 922.20 30.00 0.12 323.50 723.70 578998.20 9566.50 1772.20
11 152.00 1.18 1049.50 909.50 29.80 0.12 324.90 726.00 612925.50 10210.80 1743.20
12 151.30 1.21 1048.30 892.60 29.80 0.12 323.00 733.10 625152.00 10897.40 1751.80
2006 01 150.80 1.25 1057.90 914.10 31.20 0.13 324.20 749.30 678376.00 11606.70 1768.50
02 149.20 1.24 1044.80 886.60 30.60 0.13 323.10 738.80 668040.00 11658.00 1722.70
03 146.30 1.20 1003.20 833.20 30.20 0.13 317.80 724.40 674903.30 13154.70 1688.00
04 148.60 1.26 1060.30 898.80 31.70 0.14 328.60 752.80 759411.40 15125.70 1742.70
05 146.40 1.24 1066.80 897.10 30.80 0.13 324.50 745.20 770095.00 15169.30 1751.60
06 146.50 1.22 1043.40 853.40 30.50 0.13 317.70 733.90 680990.60 12024.70 1722.80
07 146.60 1.23 1030.50 890.30 30.90 0.13 318.70 739.20 739334.10 13314.90 1732.70
08 146.70 1.22 1054.00 890.80 31.10 0.13 317.50 742.10 718728.80 14278.80 1735.90
09 147.70 1.23 1046.90 870.70 31.10 0.13 316.70 736.00 702406.00 13478.70 1728.20
10 147.90 1.23 1039.90 895.60 35.10 0.13 319.90 746.30 703252.30 14148.90 1721.70
11 148.60 1.25 1027.30 910.60 32.20 0.13 320.70 753.10 744843.60 16010.80 1751.10
12 149.20 1.25 1004.20 923.20 32.30 0.13 330.70 760.20 738959.50 15034.30 1751.20
2007 01 149.90 1.24 985.50 901.30 32.20 0.13 332.90 757.60 748921.80 15303.80 1736.70
02 150.30 1.24 1004.10 923.70 32.70 0.13 333.00 762.60 798213.00 17046.80 1744.50
03 150.80 1.24 1004.20 943.10 33.30 0.13 337.30 768.00 774958.00 15535.30 1762.90
04 151.00 1.25 1038.80 961.10 33.40 0.13 340.50 767.30 783520.80 15488.70 1776.50
05 152.30 1.25 1087.90 954.30 33.60 0.13 342.40 761.70 766395.30 15319.80 1766.00
06 152.78 1.26 1008.11 979.43 33.69 0.13 335.49 757.40 750134.08 14353.38 1761.21
07 153.96 1.26 1092.84 993.45 38.99 0.13 336.16 769.27 771782.11 14820.45 1782.56
08 157.26 1.26 1116.97 969.35 34.60 0.13 338.45 779.54 790134.84 14075.20 1819.64
09 157.61 1.29 1180.48 1040.55 34.56 0.13 346.45 793.53 863325.54 15910.53 1838.93
10 157.59 1.30 1232.54 1084.78 34.62 0.13 352.07 811.52 924463.10 16909.40 1847.94
11 158.76 1.26 1186.47 1036.53 36.28 0.12 347.72 809.63 945541.56 16985.53 1863.28
12 160.18 1.25 1194.58 1024.02 34.75 0.12 352.61 808.74 969437.14 17204.41 1833.66

Mîíãîëáàíê
Áàãà òîéðóó 9
Óëààíáààòàð 46
Ìîíãîë Óëñ
Óòàñ: 976-11-322166
Ôàêñ: 976-11-311471
Teëeêñ: BOMCB MN 79333
http://www.mongolbank.mn

Mongolbank-2007 Cyrillic

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mongolbank-2007 Cyrillic

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007

Ýðõýìñýã íî¸ä õàòàãòàé íàðàà,

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 3

Õßíàëò øàëãàë­­­- Áàíêíû ¿éë

ÄÝÄ Íººöèéí àëáà

Òºëáºð Áàíê ñàëáàð

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 5

1. Ìªíãªíèé áîäëîãûí çîðèëò, ò¯¯íèé õýðýãæèëò 9

1.1 Ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò 9

2. Áàíêíû ñàëáàðûí õªãæèë 43

2.1 Áàíêíû ñàëáàðûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 43

3. Òªâ áàíêíû áóñàä ¯éë àæèëëàãàà 59

4. Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí òîéì 73

5. Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíä õýðýãæ¯¯ëñýí

8. ÀÓÄÈÒOÐÛÍ ÒÀÉËÀÍ 117

9. ÑÒÀÒÈÑÒÈêÈÉÍ ÕÀÂÑÐÀËÒÓÓÄ 173

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 7

Ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò, ò¿¿íèé õýðýãæèëò

Èíôëÿöèéí æèëèéí ò¿âøèí 2007 îíû 6, 7 äóãààð ñàðûí áàéäëààð õàðãàëçàí

Ìºí òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèí, íèéãìèéí õàëàìæèéí çàðäàë, äîòîîä

Ìîíãîëáàíê 2007 îíä ÒÁ¯Ö-íû àðèëæàà, çààâàë áàéëãàõ íººö, áîäëîãûí

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 9

òîãòîîëã¿é, õýìæýýã õÿçãààðëàí, áàíêóóäûí èð¿¿ëñýí õ¿¿íèé ñàíàëààð

Ìîíãîëáàíê àíõ óäàà ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿ çàðëàæ, ò¿¿ãýýðýý äàìæóóëàí

10 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 11

Øèãòãýý 1. Ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò

Ìºíãºíèé áîäëîãî ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð óðò õóãàöààíû

Ìîíãîëáàíêíû ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí ÷èãëýë íü ýäèéí çàñàã, àæèë

Çàðèì ñóäëàà÷äûí1 ä¿ãíýñíýýð ýäèéí çàñãèéí ò¿ðãýí ºñºëòºä õàðãàëçàõ

12 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007

Íººö ìºíãºíèé ººð÷ëºëò ⇒ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò (Ì2) ⇒ èíôëÿöè

Çóðàã 1. Èíôëÿöè áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 13

íû àðèëæààíû æóðàì”-ä ººð÷ëºëò îðóóëæ, áàíêóóäûí íººöèéã óäèðäàõ

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä íººö ìºíãºíèé á¿òöýä áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíèé

Ìîíãîëáàíê çààâàë áàéëãàõ íººöèéí æóðìàà øèíý÷èëæ, çààâàë áàéëãàõ

Äýýðõ ººð÷ëºëò¿¿äèéí óëìààñ áàíêíààñ ãàäóóðõè ìºíãºíèé íººö ìºíãºíä

Òàéëàíò îíä íººö ìºíãºíèé õºäºëãººíèéã äàðààõü 4 ¿åä õóâààæ áîëîõîîð

14 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 15

Íººö ìºíãº áîëîí ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äýä óëèðëûí õýëáýëçýë ºíäºð

Òºâ áàíêíû ¿íýò öààñ (ÒÁ¯Ö)

Òàéëàíò îíä Ìîíãîëáàíê íèéò 58 óäàà ÒÁ¯Ö-íû àðèëæààã ÿâóóëæ 4124.6

Ìîíãîëáàíê 2007 îíä ºäºðò äóíäæààð 121.2 òýðáóì òºãðºãèéí ÒÁ¯Ö-

Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíû 4 ä¿ãýýð óëèðàëä áàíêóóäûí íººöèéã áóóðóóëàí,

16 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007

* ¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äèíàìèêààñ óëèðëûí õýëáýëçëèéã àðèëãàñàí óòãà

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 17

õóãàöààòàé ÒÁ¯Ö-ûã ãàðãàæ àðèëæààëàâ. Òàéëàíò îíû ýöñèéí áàéäëààð

Òºâ áàíêíû ñàíõ¿¿æèëò

Ìîíãîëáàíêíààñ 2007 îíä 10 òýðáóì òºãðºãèéí îâåðíàéò çýýëèéã 23 õóâèéí

Çààâàë áàéëãàõ íººö (ÇÁÍ)

Øèíý÷èëñýí “ÇÁÍ òîãòîîõ, õÿíàëò òàâèõ” æóðìûí äàãóó íèéò 24 óäàà

Çàñãèéí ãàçðûí öýâýð çýýë

18 ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007

* ¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äèíàìèêààñ óëèðëûí õýëáýëçëèéã àðèëãàñàí óòãà

* ¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äèíàìèêààñ óëèðëûí õýëáýëçëèéã àðèëãàñàí óòãà

ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ ÆÈËÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ 2007 19

ÎÕÓ-ä òºëñºí èõ ºðèéí òîîöîîãîîð ãàðãàñàí 23.7 òýðáóì òºãðºãèéí Çàñãèéí

Áàíêíû ñàëáàð äàõü Çàñãèéí ãàçðûí òºñºâ áîëîí õàðèëöàõ, õàäãàëàìæèéí

Õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð /ÕÀÀÑÕÕ/

ÕÀÀÑÕ òºñëèéí õ¿ðýýíä îëãîñîí çýýëèéí 80 õóâèéã ÀÕÁ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ,

Õßíàëò øàëãàë- Áàíêíû ¿éë