You are on page 1of 68

Egilea, Hiriberriko herri ikastetxean uskaraz nola uskara bera ere irakasteko behar zituen datuak, bertako deklinabidea,

aditza, eletalde berexia ... biltzen hasi zen. Balleko aetzen agotik ele biziak hartu eta Azkue, Bonaparte, Mitxelena, Minondo, Elizondo, Camino ... azkenik aezkeraz eta aezkerari buruz zerbait idatzi zuten jakitun gaeteik idatzizko lekuko baliozuak bilatu eta Ikasi. Lana ez zen agitz zaila, baia luzea, idatziak zeuden eleak aurkitu behar baitziren gaur egungo eleketan eta gori anitzetan ez da gouza aisa Izan. Aditzen bilketak esate baterako, Azkueren Aezkeran bai eta L. L. Bonapartek egin lane tan ere iduki zuen hasiera, ondoren fan den mendeko idazle aetzek utzi zituzten iskribuekin nola Iflaki Camino euskal filologoak eman datu geitzekin, aintzinakoel falta zitzaienaren puxka ederra erdietslz eta ilun zeudenei argla emanes, fan zen, noskl momentuorotan Aezkoako uskararen alzoan xarrink, mmtzairea batzen, eguneroko solasaldietatik atzeman datuak lehenagokoak baieztatzen edo ezabatzen zituztelank. Bide berdintsu erman nue gramatlkatxoen bertze atal guzieki; aipamen berexia merezi luke hiztegia, berean orenak montioka sartu behar Izan nituelakoz. Lenbiziko bilketa Azkueren hiztegia hitzez hitz pastuz eta han azaltzen ziren aezkeraren ele guziak jasoaz hasi nuen, ondoren Bonaparte printzearen hlztegi bitxlan daudenak eta nituen aezkeraz Izkiriatu diren Ian guzietan agertzen direnak sailkatuz, ordenean ezarri eta ezbaian edo ez zetozen hitzak, izenak, adjetiboak, adberbioak Beranduxeago. aetzen uskaras elekatzeko gai izanas geros Mateo sainduain ebanjelioko aezkeratzeari ekin mon; hortako "Itun Berria" ellza liburua oinarritzat hartzen nuela, Olabidearen Idazteuna ere lagun izanik eta Iflaki Camino fllologo jakintsuak zuzendu zidan Ian mardul hau, laur urteko saioari amaiera emanes.

Izen laguna Oianeko

izena otso

adjetiboa aundi

atzizkia aendako

Atzizkla beti eskuieko itzari atxlki bear zaio. Oiana Oianeko Oianeko otsoaendako Oianeko otso aundiendako Oianeko otso aundi eta beltzaendako Izenaen altzinean dazan itzak 1. (r)en eta ko atzlzkiez sortu izen lagunak etxeko patxarana oianeko axana Ariako erria otsoaen ortzak 2. zenbakiak, bat eta bida ezik zakur bat bi burtxintxak baita etxe bida ere irur mare, laur kukuso, bortz txori eta era berean bertze guziak. 3. zenbaki ordinalak, , .. garren. lemexiko aldis bigarren taldea irurgarren etxea azken artza 4, -dun atzizklaz sortu adjetiboak makiladun gizona bizardun emaztekia 5. zenbeit adjetibo mugagabe gonenbertze, goinbertze, geinbertze, zemeit ... 6. galdekariak zer tokian? zein etxera? zemat erritan?

7. (t)ar atzizkia dramaten itzak orbaextar apeza Izen bereZia deleik gibeletik dae:Mikel orbaextarra.

1. artlkulua, a, ak etxe etxea etxeak 2. erakusleak:gau, gori, gura. etxe gon, borda gou, oian gura; eta era berean beren deklinablde osoan, bai singularrean nola pluralean. 3. bat zenbakia. etxe at, gizon bat. bida zenbakia ere bl etxe

4. adjetiboak etxe aundia: oian zabala 5. adjetlbo mugagabe batzuk aur gutiren, etxe anltzetan; baia anitz etxetan ere.

Bakarra gizona

anitz gizonak

mugagabea gizon

Noiz erabili mugagabea 1. adjetibo mugagabeekln: etxe guti ikusi nue; zerendako gelnbertze egur? 2. galdekarien ondorenean: zer oron da?; zemat aur etorri zelgu? 3. zenbakariekin: bi etxe, Irur mare, laur bei, ogei gizon. Noiz erabili(bakarra eta anitza)mugatuak eta noiz mugagabea. I. Mugatuak erabiltzen dira erran izena ezauna deleik. gure etxea gure biorra saldu dugu. gure etxeak gure blorrak saldu tugu. 2. Mugagabea erabiltzen da erran izena ezezauna deleik: gure etxe at etxe at saldu dugu

anitz, guti, zerbeit, zemeit, batzu, bertze, geiao, gutlao, aski, edozein, gOlnbertze, gelnberti nonbeit. ... Erran dugunes Mugagabe ebeteik batzuk izenaen altzinetlk daza, bertzeak berris, glbeletik AltZinetlk dazenean, atZlzkiak izenan atxlkitzen zelzklozemelt etxetan Gibeletik edo solo dazeleik, atZlZkla adjetibo mugagabeari atxikitzen zeio: etxe gutitan. Adjetibo mugagabeen deklinabldea anitz zemelt anltzek zemeitek

bertze bertzek

anitzei anitzen anitzendako anitzengatik anitzeki anitzetako anitzetan anitzetra anitetreino anitzeteik anitzen beltan anitzengana anitzengeino anitzenganlk guti gutik gutiri gutiren gutirendako gutlrengatik gutireki gutiko gutitan gutltra gutitreino gutiren beitan gutlrengana gutirengeino gutirenganik

zemeiti zemeiten zemeitendako zemeitengatlk zemeiteki zemeltetako zemeitetan zemeitetra zemeitreino zemeitelk zemeiten beitan zemeitengana zemeitengeino zemeitenganik batzu batzuk batzuri batzuren batzurendako batzurengatik batzureki batzutako batzutan batzutra batzutrelno batzuren beitan batzurengana batzurengeneino batzurenganik

bertzeri bertzeren bertzerendako bertzerengatik bertzereki bertzetako bertzetan bertzetra bertzetreino bertzetelk bertzeren beitan bertzerengana bertzerengeino bertzerenganik norbeit norbeltek norbeiti norbeiten norbeitendako norbeltengatik norbeiteki

norbeiten beitan norbeltengana norbeitengelno norbeitenganik

Aezkoako uskaran ez da itzen gelengoan Jeneronk, bala sexu bereizketa agertzen zeigu zemeit izenetan, 1, Aberetan, sexuaren adierazteko "orotsa" eta urrixa"erraten da, naiz eta kasu batzutan itz ezberdinak erabili ondorengoetan bezala, marro, artzantza, aria ardia borro, boke, aker auntza aketza aardia zezena bela gereno biorra Txakurra txakuroilaka oilar oilo Irendu abereak: Zaidi Idi Zikiro 2, Pertsonetan, beti arra edo emea erraten da, eta aditz jokaeran k, a, ta gizonezkoak eta n, na emakumezkoen adierazteko agertzen dlra, Bereizketa ondorengo Itzetan eiten da: gizon xein mutil emaztekl andre nexako senar mutiko aita emazte neskako ama

suin apltxi anaia osaba

erreln amina arreba izo

seme aitatxi anea altaiarreba

alaba amatxl aizpa amaiarreba

Irur taldetan zatika ditzakegu izen arruntak beren deklinabiderako: I. Blzldunak; bokales bukatzen direnak, eta kontsonantes bukatuak. 2. Bizigabeak; bokalezkoak eta kontsonantezkoak. 3. ai, el, oi, d1ptongozkoak. Bizidunak (bokalezkoak) Mugagabe Bakarra Anitza zaidi zaldia zaldiak zaldik zaldiak zaldiek zaldiri zaldiari zaldiei zaldlren zaldiaen zaldien zaldirendako zaldlaendako zaldiendako zaldirengatik zaldiaengatik zaldiengatik zaldirekl zaldiaekl zaldiekl zaldiren beltan zaldiaen beitan zaldlen beitan zaldirengana zaldiaengana zaldiengana zaldirengeino zaldiaengelno zaldiengeino zaldirenganik zaldiaenganik zaldienganik zaldlrik, zaldiik zaldis zaldias zaldies Geienetan erraten da zalditra, biorretra, kusuetra. Bizidunak (kontsonantezkoak) mutil mutila mutilek mutilak mutill mutilari mutilen mutilaen mutilendako mutilaendako mutilengatik mutilaengatlk mutileki mutilaeki mutiles mutilas mutilen beitan mutilaen beitan mutilengana mutilaengana mutilengeneino mutilaengeneino mutilenganik mutilaenganik Blzigabeak (bokalezkoak) zubl zubia zubik zubiak zubiri zublari zubiren zubiaen zublrendako zubiaendako zubirengatlk zublaengatik zubireki zubiaeki zubis zubias zubltako zubiko zubltan zublan zubitra zubira

mutilak mutilek mutilei mutilen mutilendako mutilengatik mutileki mutiles mutilen beitan mutilengana mutilengeneino mutilenganik

zubiak zubiek zubiel zubien zubiendako zubiengatik zubieki zubies zubietako zubietan zubietra

zubitreino zubiteik

zubireino zubitik

zubietreino zubieteik

Bizigabeak (kontsonantezkoak) lana Ian lanak lanek lanari lani lanaen lanen lanaendako lanendako lanaengatik lanengatik lanaeki laneki lanas lanes laneko lanetako lanean lanetan lanera lanetra lanereino lanetreino lanetik laneteik lanik Ai, ei, oi diptongozkoak zeleia zelei zeleiak zeleik zeleiari zeleiri zeleiaen zeleiren zeleiaendako zeleirendako zeleiaengatik zeleirengatik zeleiaeki zeleireki zeleias zeleis zeleiko zeleitako zeleian zeleitan zeleira zeleitra zeleireino zeleitreino zeleitik zeleiteik zeleirik

lanak lanek lanei lanen lanendako lanengatik laneki lanes lanetako lanetan lanetra lanetreino laneteik

zeleiak zeleiek zeleiei zeleien zeleiendako zeleiengatik zeleieki zeleies zeleietako zeleietan zeleietra zeleietreino zeleieteik

1. Pertson izenak; bokalezkoak eta kontsonantezkoak. 2. Toki izenak; bokalezkoak eta kontsonantezkoak. Pertson izenak (bokalezkoak) (kontsonantezkoak) Inigo Isabel Inigok Isabelek Inigori Isabeli Inigoin Isabelen Inigoindako Isabelendako Inigoeki Isabeleki Inigos Isabeles Inigoin beitan Isabelen beitan Inigoingana Isabelengana Inigoingeino Isabelengeino Inigoinganik Isabelenganik Toki izenak Bokalezkoak

Berrendi Berrendik Berrendiri Berrendiren Berrendirendako Berrendirengatik Berrendireki Berrendis Berrendiko Berrendin Berrendira Berrendireino Berrenditik Erri izenak Bokalezkoak Aria Ariako Arian Ariara Ariareino Ariatik Arias

Itolatz Itolatzek Itolatzi Itolatzen Itolatzendako Itolatzengatik Itolatzeki Itolatzes Itolatzeko Itolatzen Itolatzera Itolatzeino Itolatzen

Kontsonantezkoak Oroz Orozeko Orozen Orozera Orozereino Orozetik Orozes

Galdekariak gebek dira: nor, zer, zein, non, noiz, nola, zemat. Ebeteik:edozer, edozein, edonon, zerbeit, zemeit, norbeit, noizbeit eta abar sortzen dira.

zemat zematek zemati zematen zematendako zematengatik zemateki zemates zematetako zematetan zematetra zematetreino zemateteik zematen beitan zematengana zematengenei no zematenganik nor nork nori noin noindako noingatik noreki

zein zeinek zeini zeinen zeinendako zeinengatik zeineki zeintas zeintako zeintan zeintra zeintreino zeinteik zeinen beitan zeinengana zeinengeneino zeinenganik non nongo nora noreino nondik

edozein edozeinek edozeini edozeinen edozeinendako edozeinengatik edozeineki edozeintas edozeintako edozeintan edozeintra edozeintreino edozeinteik edozeinen beitan edozeinengana edozeingeneino edozeinganik zer zerk zeri zeren zerendako zerengatik zereki

nortas noin beitan noingana noingeneino noinganik noiz artio

noiz noizko noiztik zerteik

zertas zertako, zetako zertan zertra zertreino

bat bida irur laur bortz sei zazpi zortzi eun bidetan egun mila

bedratzi amar ameka amabi amairur amalaur amabortz amasei

amazazpi emezortzi emeretzi ogei ogeitamar bidetan ogei iruretan ogei lauretan ogei

Bat beti gibeletik dae; bida bai gibeletik nola altzinetik. Bertze guziak altzinetik.

z" instrumentala s entzuten da. Partitiboa geienetan ik" izaten da. tzat" atzizkia, gen tako" erraten da. arekiko" atzizkia aekikako" edo eikikako" bakarrean eta ekikako" pluralean eiten dugu. etara" etaraino" gen tra" treino" eiten da. Galderetan normalki singularra erabiltzen da mugagabearen ordez. Bizien juzgatzera; ogiaen eitra; eta ez biziak juzgatzera edo ogia egitera. Gabaen luzea !

lemexiko bigarren irurgarren laurgarren bozgarren seigarren zazpigarren zortzigarren eta era berean bertze guziak.

Egunak nola ematen diren. VI 15. garagarzaroaen amabortza. 1120. otseilaen ogeia Urtaroak eta ilabeteak Urte ilabete Negua Udaste, primadera

1. Izotzila 2. Otseila 3. Martxoa 4. Aprila 5. Maiatza 6. Garagarzaroa 7. Garila 8. Agorrila, abuztua 9. Urria 10.Azaroa 11 .Abendua, lemexiko abendua 12.Biabendua, bigarren abendua Xubilaro Astea Astelena Asteartea Asteazkena Ortzeguna Ortzilare Larunbata Igandea

Irugarren pertsonetako norkiak erakusleak tugu:gau, gori, gura. ni yi zu gu nik yik zuk guk eni yiri zuri guri ene yire zure gure enedako yiredako zuredako guredako enegatik yiregatik zuregatik guregatik eneki yireki zureki gureki nitas yitas zutas gutas ene beitan yire beitan zure beitan gure beitan enegana yiregana zuregana guregana enegeneino yiregeneino zuregeneino guregeneino eneganik yireganik zureganik gureganik Baita nireganik, niredako ... eta ziengatik, ziengana ... ere.

zek zek zei zeen zeendako zeengatik zeeki zetas zeen beitan zeengana zeengeneino zeenganik

I. 13. NORENKIAK
ene yire garen gure zure zeen gaen enea yirea garena gurea zurea zeena gaena naure yaure bere gauren zaure zauen beren naurea yaurea berea gaurena zaurea zauena berena

yaure

20

naurou nauronek nauroni naurea nauretako nauregatik naureki nauretas naure beitan nauregana nauregeneino naureganik

zaurori zaurorrek zaurorri zaurorrena zau rorrendako zaurorrengatik zaurorreki zaurorretas zaurarren beitan zau rorrengana zaurorrengeneino zaurorrenganik

berori berorrek berorri berorrena berorrendako berarrengatik berorreki berorretas berorren beitan berorrengana berorrengeneino berorrenganik

elkar elkarri elkarren elkarrendako elkarrengatik elkarreki elkarres elkarren beitan elkarrengana elkarrengeneino elkarrenganik

erkal erkali erkalen erkalendako erkalengatik erkaleki erkales erkalen beitan erkalengana erkalengeneino erkalenganik

elkar ikusten dugu edo ta erkal ikusten dugu. elkarri erran dakogu edo ta erkali erran dakogu elkarren ondoan edo ta erkalen ondoan elkarreki fan gituk edo ta erkaleki fan gituk. elkar artu edo bat ein.

bera berak berak berek berari berei beraen beren beraendako berendako beraengatik berengatik beraeki bereki beras beres bereko beretako berean beretan berera beretra berereino beretreino beretik bereteik gouza bera erran gindue orei berean etxera gaza gen berean, gar berean, gan berean

I. 16. ERAKUSLEAK
gau, gou gonek goni gonen gonendako gonengatik goneki gontas gontako gontan gontra gontreino gontatik gonen beitan gonengana gonengeino gonenganik gori gorrek gorri gorren gorrendako gorrengatik gorreki gortas gortako gortan gortra gortreino gortatik gorren beitan gorrengana gorrengeino gorrenganik gura garek gari garen garendako gareki gartas gartako gartra gartreino gebek gebek gebei geben gebendako gebengatik gebeki gebetas gebetako gebetan gebetra gebetreino gebeteik geben beitan gebengana gebengeino gebenganik goek goek goei goen goendako goengatik goeki goetas goetako goetan goetra goetreino goeteik goen beitan goengana goengeino goenganik gaek gaek gaei gaen gaendako gaeki gaetas gaetako gaetra gaetreino

getra getreino

goiek goiek goiei goien goiendako goiengatik goieki goietas goietako goietan goietra goietreino goieteik goien beitan goiengana goiengeino goienganik gaiek gaiek gaiei gaien gaiendako gaieki gaietas gaietako gaietra gaietreino

~~

gartatik gaeteik gaieteik gartan gaetan gaietan gaen beitan gaien beitan garen beitan gaengana gaiengana garengana gaiengeino garengeino gaengeino gaienganik garenganik gaenganik garengatik gaengatik gaiengatik Auxe, orixe, uraxe itzen ordez: gau bera, gori bera, gura bera.

Kualitatezkoa Berdintasuna Desberdintasuna en, ena, enak Adjetiboak

goin, ein ao, ago egi, sobra on, onago, onena geixto, geixtoao, geixtoena ongi, obeki, oberena geizki, geizkiao, geizkiena usu, usuago, usuena emazteki ederrena etxeik pollitena

Adberbioak

Kantitatezkoa Berdintasuna Desberdintasuna

goinbertze, geinbertze geio, geiao gutiao geien, geiena, geienak gutien, gutiena, gutienak beino geiao beino gutiao geiegi gutiegi

ni ez niz gori bezalakoa ez da zu bezalakoik erran bezala ein gindue. nora yae goin emeki? Miren txikinao da baia zarrao yi beinG gazteao nuk soka gori luzeena da gorrek daukan bezanbat dut nik yik adina xakitat nik zuk beino geiao daki gorrek. zerengatik zoude ein triste? zu bezein ona niz ni gura beino txikinaoak dira gori luzegia da

I. 18. ADBERBIOAK
Denboratasunezkoak orei orei berean erenegu atzo artsea gaba biramunean denbora eguerdi gaberdi gutitan usu zaloi Lekutasu nezkoak gor gen gena gorra

aixtian bart beti tenore artsalde ardura

len,lenao biar ioiz beranta bein beti

sarri etzi ioiz ez ondorean batzutan laster

gero etzimu sekula ondoan anitzetan fite

gan gara

urran ondoan

urbil geinean

urrun pean

~J

geneino gendik gengo beian kanpoan Moduzkoak auferrik gisa aldioro sobra arras

gorreino gortik, gordik gorko goiti

gareino gandiki gango beiti

azpian gibelean goitian artean

erdian ezkerrean beitian inguruan

altzinean eskuiean goian barnean

solo antza aski anitz guti

bakarrik gola ausarki biziki abantzu

kitoik gala aisa guzis agitz

gootik golako nekes arrun galere

aldiro galako geiegi arront noizapenka

geizki, aski, ausarki, poliki, erreposki, emeki. ederki, laburki, biziki, ongi. arrika, arrukaldika, lasterka, estalika aldizka, erdizka, bulkaka, bulkazonka. erranes, gogos, nekes, eines, autsis argitus, luzatus. iltzera dae

..... ra dae ..... an dao ..... eko ein ondarreko ein du gorrek

eta galere ezik

oro beizik

orobat gutienes

edo geines

baia ba

berris bada

Menturaz etorko da (tal vez vendra) Biarbada Biarbada etorko da (si es necesario vendra) Agian Agian etorko da (a 10mejor vendra) Alegia Alegia eztula ikusi (haciendo como que no ha visto)

Aditz laguntzeileari -n bat atxikis eiten da errelatiboa. mutila etorri da etorri den mutila lana ein duzu ein duzun lana

Iragan aldiko errelatiboa aixa berexten da aetzen uskaran, iraganeko aditzek ez beit dramate -n beren bukaeran: neskakoa etorri ze lana ein zindue etxea ikusi nue etorri zen neskakoa ein zinduen lana ikusi nuen etxea

Lenengo eta bigarren pertsonetan aldaketa auek ditugu: -t n -dan, -tan. -k n -an -n n -nan.

-A. articulo, ella 10.gizon gizona. -AALA. cuanto es posible. ekarri aala. -ADA. efecto. se anade a Interj. y onomatop. tarratada. -AEKI(N). en compania de. aitaeki, amaeki. -AEN. posesivo. de. aitaen, amaen. -AO. -AGO. -AGOTO. mas. aundiagoto, beltzao. -AGOTU. -AOTU. hacerse mas. aundiagotu. -AIRE. manera, modo, aire. mintzaire, elaire. -AK. 1. los las(sujeto pasivo plural) gizonak fan zire. 2. ella lo(sujeto agente singular) gizonak ekarri duo -ALA. cuanto es posible. ein ala, erman ala. -ALOE. 1. region. oianalde 2. cercania. elizalde 3. parte, lado. goialde 4. grupo, rebano. zarmlde, aurralde. -ALOI. 1. rato, momento, suceso. estulaldi, eroaldi. 2. efecto. aitzukaldi. -ALE. agente. emale, xale. -AN. 1. adverbio de modo. atzean(a tientas). estalian. 2. sufijo declinativo. en el, la, 10.etxean. -ANOA. diminutivo. oilanda. -ANGA. diminutivo. zilanga. -ANTZA. semejanza, parecido. urre antza. -ANTZEKO. semejante, parecido. urreantzeko. -AR, -TAR. origen. orbaextar, zaizuar. -ARA. celo de animales. oara, arkara. uskara. -AEKIKAKO. para, con respecto a.. eneaekikako. -AEKI(N). con el, con la. gizonaeki. -AEN, -EIN, -AIN. del, de la, de 10.gizonein, aitaen. -AENGANA. direcci6n. seres animados. gizonaengana. sing. -AENGEINO, -AENGENEINO. hasta el, la. seres animados. gizonaengeneino. -AENGANIK. desde el, la. seres animados. gizonaenganik. -AENOAKO. para el, la. amaendako.

1. obJetlvo material. bazkari, edari. 2. agente. pelotari, aunkari, zurrungari. 3. lugar. elizari, atan. 4. datlvo. gizonari, amari. ~ARO. saz6n, tempero. azaro, eguaro. ~ARTE. espaclo, intervalo. aitzarte, lanarte. medlo, entre. artelan. ~ARTEAN.entre. olanartean. ~ARTIO. hasta. sam artio. biar artio. ~AS. gerundio. ikuslas. acerca de. semeas. ~ATS, ~AATS. desnudo, descubierto, a. buruaatsean eldu da. ~ASKI. bastante. aisaski. ~ASTE. comlenzo argiaste, udaste. ~ASUN, ~TASUN. cualidad abstracta. osasun. ~ATZ. huella, vestigio. ~AURE. intensivo. naure, zaure. ~AZI. con verbos. obligar a.. edanazi, xanazl ~AZLE. que obllga a.. edanazle, elnazle. ~AZPI. debajo. ~BA. si, condiCional. balu. ~BAIT. ver ~BEIT. ~BAITAN. ver ~BEITAN. ~BALINBA. si condicional. ~BALIMA. si condicional. ~BARNE. Interior. ~BASA. silvestre. basaka. ~BAT. bezanbat. ~BE. debaJo de. egarbe. ~BEIT. 1. Idea indeterminada. norbeit, zerbeit. 2. pref. verbal. porque. ya que etorri be ita. ~BEITAN. en dentro de(seres animados)ene beltan. ~BERA. 1. propenso a. eribera. 2. blando. gaztanbera, biotxbera. 3. facil de. egosbera. ~BERATZ. blando ~BETE. completo, un, uno, a. ilabete. ~BEZANBAT. tanto que (cantidades)gorrek doukan bezanbat dut nik. ~BEZEIN, ~BEZIN. tan como(cualldades) gori bezin ona. ~BIOE, ~PIOE. 1. medlo, metodo. sendabide, zuzenblde. 2. camino. organbide, gurpide. ~BURU. alto. iriburu. ~OANIK. desde. ~OASUN. ver ~ASUN. ondasun. ~OEGI, TEGI, ~EGI. sltio de. sitio para. egurtegi, txerrindegi. ~OEI, ~TEI, ~EI.sitio de, sitio para. egurtei. ~OIK. ~TIK. de, desde. gendik, gortik, gordlk. ~OIN. como, parecido urdin(gris). gordin. ~OOI, ~TOI. sitio de. sagardol, ariztoi. ~OOKI. lugar. ausadoki. ~OU, ~TU. suf. verbificadores. gizendu, aunditu. ~OUI. sltio de. sagardui, elordui. ~TUI. ~OUN. poseedor, que tiene. eiledun, adardun. ~OURA, ~KURA, ~TURA. (con verbos)efecto de. mlndura, aztura. ~E. vocal euf6nica. bateko. ~EAN. ~AN. en. etxean, gOlzean. ~EOO. ~quiera edonon, edozeln.

~ARI.

1. ladera. 2. lugar de 0 para. 3. demasiado. (con adj. y adverb. ) -EGILE, -EILE, -LE. agente, hacedor. egile, ekarle. -EIN. hacer. onein, galdein. -EGITU, -EITU. hacerse demasiado. aundiegitu. -EILE. hacedor de ganoso de. logeile, kakeile. -EI. 1estar ocupado en. elekatzen ei gira. 2. hacer, impersonal. auria ei duo 3. a los, alas. gizonei. -EIN. posesivo, de. singular. aitein, semein. -EINDAKO. para(singular) aiteindako, semeindako. -EINGANA. a, hacia, con seres animados. (singular). -EINGANIK. a, hacia, con seres animados. (singular) -EINO. hasta. noreino. etxereino. -EKI(N). con los, con las. gizoneki. gureki. -EKO. del, de la. etxeko, geineko. -EN. de los, de las. gizonen. -ENA. 1. posesivo. guzien, Isabelen aurra. 2. el, 10, la mas. aundiena, txikiena. -ENBERTZE. tanto como. gonenbertze, gorrenbertze. -ENDAKO. para los, para las. gizonendako. -ENEKO, -NEKO. para cuando. eldu deneko. -ENES, -NES. segun. erraten denes. -ENGANA. a los, a las. (seres animados). gizonengana. -ENGENEINO, -ENGEINO. hasta los, hasta las. (seres animados) -ENGANIK. desde los, desde las(seres animados. -ENGATIK. por ... zerengatik, gizonengatik. -ERA. a a el, a la. sing. con tema en consonante. aranera, oianera. -ERI. 1. conjunto de. gazteri, zilarreri, zureri. 2. enfermedad. zarreri. -ERRE, -ERR!. alcance. ikusterre, entzuterre. -ESTATU, -EZTATU. cubrir de, guarnecer. loieztatu, urestatu. -ETA. 1. despues de haber. xan eta, etorri eta. 2. pluralizante. nor eta izan zirate? -ETAKO. de los, de las. oianetako. -ETAN. en los, en las. oianetan, karriketan. -ETRA. a los, alas. oianetra, etxetra. -ETREINO. hasta los, hasta las. oianetreino. etxetreino. -ETEIK. desde los, desde las. oianeteik. etxeteik. -ETAS. acerca de. (plural)gizonetas. -ETIK. del, de la. (sing. con tema en consonante). oianetik. -ETSI. sufijo verbal. tener por ... onetsi, opetsi. -ETZ. que. baietz, ezetz. -EZKO. materia. zurezko, urrezko. -GABE. sin. ustegabe. -GEl. destinado a. senargei, marrogei. -GAIN. ver -GEIN -GAITZ. -GEITZ. diflcil de. malo. -GAIXTO. ver -GEIXTO. -GANA. a. seres animados. guregana. -GANIK. desde. seres animados. gureganik. -GARAI, -GAREI. alto, elevado. -GARREN. ordinal. seigarren. -GARRI. 1. digno de. ikusgarri 2. apto, propio. berogarri, lokarri.

-EGI.

-GATIK. por causa de. -AGATIK. (verbal). a pesar de. etarriagatik. -GEIN. -EIN. encima. geinean. etxeina. -GENEINO, -GEINO. hasta(seres animados, plural). gizonengeneino. -GEIXTO. dificil de, malo de. -GI, -KI. (adverbial). ongi, geizki, emeki. -GIBEL. tras, detras. etxegibela. -GILE. hacedor de. egurgile. -GIN, -KIN. agente. que trabaja en. argin, ikazkin. -GINGO. profesi6n. argingo. -GINTZA. fabricaci6n. ikaskintza. -GIO. lugar de, sitio de. edangio, xangio, bilgio, langio. -GISA. segun, al modo de. -GO. 1. profesi6n. unango, argingo, sargingo. 2. colectividad. aidego. 3. cualidad, idea abstracta. ustego, muturgo. -GOI, -KOI. propenso a. berekoi. -GOI. altura, alto. -GUNE. lugar de, urgune. -I. dativo de nombre propio con tema en consonante. Jesusi. indefinido con tema en consonante. gizoni. -IDE, -KIDE. colega, companero de .. aurride, lankide, adixkide. -IK, -RIK. 1. adverbio modal. ixilik, bizirik. 2. gerundio. lotuik, enoiatuik. 3. indefinido. gizonik, etxeik. -ILA. meso izotziia, otseila. -INGURU. alrededor de. -iZANA. ex. alkate izana. -K. sujeto agente singular. nik. yik. -KA. 1. gerundio 1. estalika, ixilka, arrukaldika. 2. distributivo. asteka, urteka. -KADA. acci6n, golpe. arrikada. -KALOI. ver -ALOI. -KARl. agente. aunkari. -KATU. sufijo verbal derivado del gerundio modal en -KA. arrikatu. -KERI. defecto, vicio. arrokeri, zikinkeri, geixtokeri. -KETA. 1. acci6n, ocupaci6n. eleketa, egurketa, sagarketa. 2. tropel, abundancia. mendiketa, lagunketa. 1. adverbio modal. emeki. 2. materia. ardiki, adarki. 3. cosa para. estalki. -KIDE. coiega. maikide, lankide, aixkide. agente. ikazkin, arakin. -KIN. -KARA. luzekara. alargadito, a. -KO. 1. diminutivo. mandako. 2. golpe en, con. zartako, muturreko. 3. para, de. noizko, biarko. 4. de(tiempo). eguneko, atzoko, xazko. 5. compuesto de. bateko, laureko, zortziko. 6. de, estancia, para. etxeko, oianeko, erriko. 7. prenda. lepoko. 8. tiempo de. gerrako, mezako, prozesioko. 9. par cada. eguneko bortz pezeta. 10. sufijo de futuro. (verbos) etorriko, puskatuko. -KOAN. durante. gerrakoan, mezakoan, prozesiokoan. en la creencia de .. baiezkoan. eldu zelakoan nindego. -KOTX. compuesto de. bakotxa.

facil de, propenso a.. luzakor, izikor. -TZEKOTAN. en caso de. eitekotan, ematekotan. -ume. crfa. 1. modo. gala, gola. 2. que(completiva) fan dela diok. 3. gerundio. 10 zeola, gan zeilela. -U\KO. 1. modo, clase, tal como. nolako, galako. 2. de que, porque. etorri zelako. -U\KOAN. creencia. fan zelakoan nengo ni. -U\RI. agente. aizkolari. -U\RIK. ver -LEIK. -LE. agente. entzule, xale. -LEIK. sufijo gerundial. gan gineleik. -MEN. acto, acci6n de. (poco uso) barkamen. -MIN. 1. dolor, biozmina. 2. deseo, ansia. xakinmina. 3. intenso. negu mina. -N. relativizante. que .. eldu den astean. -NA. distributivo. solo en bana. Ver -RA -NEAN. ver -LEIK. -NEI, -NAI. quiera. nornei, nonei, nolanei. deseo. xakinnei. diminutivo. gorringo, zubingo. -NGO. genitivo posesivo. Julioina. -OIN. -OU\. 1. sitio de. arriola, babola. 2. ferrerfa. Orbaex ako ola. 3. tablilla para tejado. aprobar. anartu, onein. -ON. -ORO. cada uno, a. todos. egunoro, gaboro, asteoro. ruido. falots, drindots, abarots. -OT8. debajo. estalpe, eskupe. -PE. de debajo. mipeko. -PEKO. -R. natural de Orbaextar. -RA. 1. a la, a el. etxera, edangiora. 2. distributivo. seira, laura. de tanto en tanto. zazpiraka. -RAKA. ir venir, Ilevar a. etxeratu. -RATU. -REINO. hasta, etxereino -REKI(N). en compania. gorreki, gureki -RI. 1. a el, ala. aitari, amari. 2. conjunto de. gazteri. -8KO. diminutivo. oilasko. -TADA. acto. zurrutada, tarratada. -TAKO. para. Aitatako. tambien con pronombres. yiretako. -TALDE. grupo, rebano. biortalde, gizontalde. -TAN. en. gortan, gartan. veces. gutitan. a los, alas. etxetra. medida lIena. eskutra, besatra, saskitra. -TA8UN. cualidad. edertasun, gizontasun. -TA8. sobre, acerca de. zutas. -TE. acci6n verbal. eite. temporada de .. aurite, elurte. -TEAN. en el momenta de. ikustean. -TZEAN. en, al momenta de. etortzean. -TEIK de los de las. (desde) etxeteik.

-KOR. -KOTAN, -KUME, -U\.

-TEGI, -TEl. sitio de, para. txerritegi, egurtei. -TEKO. -TZEKO. 1. para. fateko, etortzeko. 2. digno de. ikusteko da gori. -TEN. -TZEN. suf. verbal. ikusten, erretzen. -TIK. desde. etxetik. TOI, -TUI. sitio abundante en. ariztui, ariztoi. -TOKI. lugar. zerratoki, xostatoki. -TRA. -TZERA. a, suf. verbal. ikustra. ekartzera. -TSU. casi, poco mas 0 menos. berdintsu, gaberditsuan. diminutivo. atsotto, nesakotto. -TU. -DU. sufijo verbalizante. gizendu, gizondu, gareitu. -TURA. ver -DURA. -TZ. aumentativo. tzerria. -TZON. agente. ikustzon. -XKA. diminutivo. -ZAR. viejo, a. minzar, artzarra. -ZARO. epoca, sazon. aultzaro, garagarzaro. -ZE. cuidador de. mandaze, urdaze, bioze, artze. -ZILO. muy apegado a. amazilo. -ZKI. pluralizante verbal. dramazkit. -ZKO. materia. zurezko. arrizko. ocasion. egunezko, gabazko. -ZU. poseedor de. indarzu, mukizu, zorrizu. -ZUTU. temporada de la vida. Aurzutu, gaztezutu.

-no

1. 23. ADITZA
Nz bukatzen direnak edaten edan xaten xan igaten igan ermaten erman egoten egon iraun irauten entzun entzuten Uz bukatuak. sartu ukitu atzendu eskatu ekendu ezautu zapatu eiartu urdindu tzimeldu txakartu alketu arpatu arranguratu inbuluztatu iguitu igatu sartzen ukitzen atzentzen eskatzen ekentzen ezautzen zapatzen eiartzen urdintzen tzimeltzen txakartzen alketzen arpatzen arranguratzen inbuluztatzen iguitzen igaten sartuko ukituko atzenduko eskatuko ekenduko ezautuko zapatuko eiartuko urdinduko tzimelduko txakartuko alketuko arpatuko arranguratuko inbuluztatuko iguituko igatuko galdu irakitu eskindu elekatu bildu ezondu idortu urtu tzispurtu goartu lotsatu bilatu inboraztu galtzen irakiten eskintzen elekatzen biltzen ezontzen idortzen urtzen tzispurtzen goartzen lotsatzen bilatzen inborazten galduko irakituko eskinduko elekatuko bilduko ezonduko idortuko urtuko tzispurtuko goartuko lotsatuko bilatuko inboraztuko

edein xein igein ermein egoin iraunen entzunen

fan izan eman erran xakin ein

faten izaten ematen erraten xakiten eiten

fein izein emein errein xakinen einen

J~

istatu xamurtu

istatzen xamurtzen

istatuko xamurtuko

xutitu zilipistatu ubendustatu Iz egotzi ertsi estali asi erori ezarri xarri iduki ikusi autsi igorri xarreiki egosi xarduki erdietsi marmarosi iretsi erre botatu il jaio atra xo eitu bete

xutitzen xutituko tzustotu zilipistatuko ziiipistatzen ubendustatzen ubendustatuko

tzustotzen

tzustotuko

egozten ersten estaltzen asten erortzen ezartzen xartzen idukitzen ikusten austen igortzen xarreikitzen egosten xardukitzen erdiesten marmarosten iresten erretzen botatzen iltzen jaiotzen atratzen xoten ei betetzen

egotziko ertsiko estaliko asiko erorko ezarko xarriko idukiko ikusko autsiko igorriko xarreikiko egosiko xardukiko erdietsiko marmarosiko iretsiko erreko botatuko ilko, ilEJn jaioko atrako xoko eituko beteko

ideki irabazi nasi ibili etorri imini iratzarri ekarri ikuzi ixuri erosi erasi ilarrosi xaurtiki opetsi

idekitzen irabazten nasten ibilten etortzen iminten iratzartzen ekartzen ikuzten ixurtzen erosten ersten ilarrosten xaurtikitzen opesten

idekiko irabaziko nasiko ibiliko etorko iminiko iratzarriko ekarko ikuziko ixuriko erosiko erasiko ilarrosiko xaurtikiko opetsiko

1.24. NOR INDIKATIBOA

ORElA IZAN niz yiz da gira zira zirate dira


IBILl

IRAGANA nuk, nun yintze duk, dun gituk, gitun nintzen, nitze ze gine zine zinete zire ninduta, ninduna zuta, zuna ginduzta, ginduzana

dituk, ditun

zitua, zituna

neila yeila deila geiltza zeiltza zeiltzate deiltza

neilak, neilan xeilak, xeilan geiltxak, geiltxan

xeiltak, xeiltan

nindeile yindeile zeile gindeiltze zindeiltza zindeiltzate zeiltze

nindeileta, nindeilena xeileta, xeilena gin dei Itxetag indei Itxena

xeiltxeta, xeiltxena

J1

FAN nae yae dae gaza zaza zazte daza EGON nago yago dago goude zoude zuzte, zaute daude ETORRI eldu niz eldu yiz eldu da eldu gira eldu zira eldu zirate eldu dira

naek, naen xaek, xaen gaxak, gaxan

xaxak, xaxan

nindae yindae ziae, zae gindaze zindaze zindazte ziaze, zaze

nindaeta, nindaena xaeta, xaena gindaxeta, gindaxena

xaxeta, xaxena

nagok,nagon xagok, xagon goudek, gouden

xaudek,xauden

nindego, nengo yindego, yengo zego gindaude zindaude zindauzte zeude

nindegota, nindegona xegota, xegona gindaudeta, gindaudena

xeudeta, xeudena

eldu nuk, nun eldu duk, dun eldu gituk, gitun

eldu dituk, ditun

eldu eldu eldu eldu eldu eldu eldu

nintze yintze ze gine zine zinete zire

eldu ninduta, ninduna eldu zuta, zuna elduginduzta, ginduzna

eldu zitua, zituna

NOR NORI TRINKOA Oreia Iragana ERION darit darik, n dario darigu darizu darizie dariete

zarida zarika, zarina zario zarigu zarizu zarizie zariete

IZAN Oreia Ni yiri ni gari ni zuri ni zei ni gaei yi yi yi yi niri gari guri gaei nitzaik, n nitzaio nitzaizu nltzaizie nitzaie yakida yakio yakigu yakie

Iragana nintzaita, na nintzaio nintzaizu nintzaizie nintzaie yintzaida yintzaio yintzaigu yintzaie

nitxaiok, n

nintxaiota, na

nitxaiek, en

nintxaieta, ena

ERMAN dramat dramak, drama dramagu dramazu dramazie dramate EKARRI dakarrat dakarrak, dakarra dakarragu dakarrazu dakarrazie dakarrate ION diot diok, n dio dogu dozu dozue dote IDUKI daukat daukak, dauka daukagu daukazu daukaZie daukate GINETSI ginestatzaut ginestatzauk, ginestatzau n xaukatek, BEAR beaut beauk, n beau
\;)~;o.LD

xamatat. n xamak, n xamatagu,

nat

dramazklt dramazklk, dramazki n

xamazkitat, xamazkik, n

nat

nagu

dramazklgu dramazkizu dramazklzie

xamazkitagu,

nagu

xamatek,

dramazkite

xamazkitek,

xakarratat. n xakarrak, n xakarratagu,

nat

dakarrazkit dakarrazklk, dakarrazkl n

xakarrazkitat, xakarrazkik, n

nat

nagu

dakarrazklgu dakarrazklzu dakarrazklzie

xakarrazkitagu,

nagu

xakarratek,

dakarrazkite

xakarrazkitek,

xlotat. nat xlok, n xiotagu, nagu

xlotek, n

xaukatat. n xaukak, n xaukatagu,

nat

dauzklt dauzkik, dauzki n

xauxkitat, xauxkik, n

nat

nagu

dauzkigu dauzkizu dauzkizle

xauxkitagu,

nagu

dauzkite EZARRI ezartzaut ezarizauK, ezartzau


'2;Lo.rt7..cLlIU

xauxkitek, ERRAN errataut n

erratauk, n
erratau erratauzu enataugu erratauzie errataute EDUN baut n bauk, n bau baugu bauzu bauzle baute bald Ie, balne badik, n badlat, nat

g\ n es\ atz.a \JZ\)


ginestatzaugu ginestatzauzie glnestatzaute EIN eltaut eitaut

beaugu beauZie beaute ESKATU eskatzaut eskatzauk, n EMAN emataut ematauk, ematau emataugu ematauzu ematauzie emataute n

ezartzaugu ezartzauzie ezartzaute ERAKUTSI erakutsaut erakutsauk, erakutsau erakutsaugu erakutsauzu erakutsauzie erakutsaute

ertau
eltaugu eitauzu eitauzie eltaute

eskatzav
eskatzaugu eskatzauzu eskatzauzie eskatzaute

oadiau, nau

J4

NOR NORI NORK INDIKATIBO Oreia dautat, nat nik yiri dakot nik gari dauzut nik zuri dauziet nik zei daiet nik gaek yik yik yik yik eni gari guri gaei eni yiri gari guri zuri zei gaei dadak, n dakok, n dauguk, n daiek, n dada dauk, n dako daugu dauzu dauzie daie dautagu, nagu dakogu dauzugu dauziegu daiegu dadazu dakozu dauguzu daiezu dadazie dakozie dauguzie daiezie dadate dautek, n dakote daugute dauzute dauziete daiete

Iragana xakotat, nat nauta, na nako nauzu nauzie naie vade yako yagu yaie xadak, n zauta, na xakok, n xauguk, n zade zako zagu zauzu zauzie zae gindauta, na gindako gindauzu gindauzie gindaie zindade zindako zindagu zindaie zindadate zindakote zindagute zindaiete xadatek, n zauteta, na xakotek, n xaugutek, n zadate zakote zag ute zauzute zauziete zaiete xadateta, na xakoteta, na xaguteta, na xadeta, na xakota, na xaguta, na nakota, na

xaietat, nat

naieta, na

garek garek garek garek garek garek garek guk guk guk guk guk zuk zuk zuk zuk zek zek zek zek

xaiet, en

xaieta, na

yiri gari zuri zei gaei eni gari guri gaei eni gari guri gaei eni yiri gari guri zuri zei gaei

xakotagu

gindakota, na

xaietagu

gindaieta, na

gaek gaek gaek gaek gaek gaek gaek

xaietek, n

xaieteta, na

Baita: douzut, douzie, dougu eta abar. Anitza, zki atxikitzen sortzen da: dauzkizut, nazkio, gindazkio ...

1. 25. BALDINTZAZKOAK
NOR IZAN Baldintza ni yi gura gu zu zek gaek banintz(e) bayintze balitz, baze bagine bazine bazinete balira, bazire banindua, na bazuta, na bagindua, na nintzateke yintzateke litzateke gintzatezke zintzateke zintzatezke liratezke nindukek, n lukek, n gindukek, n

balitua, na

lituzkek, n

J{

NOR NORK BALDINTZAZKOAK Baldintza nik yi nik gura nik zu zek nik nik gaek yik yik yik yik garek garek garek garek garek garek garek guk guk guk guk guk zuk zuk zuk zuk zek zek zek zek ni yi g. gu zu zek gaek ni gura gu gaek banindu bayindu balu bagindu bazindu bazinduzte balitu bayindugu bagindue bazindugu bazinduztegu baginduze baninduzu bazindue baginduzu bazinduze baninduzie bazindute baginduzie bazinduzte banindute bayindute balute baginduzte bazinduzte bazinduztete baluzke

Ondorioa bayinduda banu bazinduda bazinduztet banitu baninduta, na bayu baginduta, an bayitu ninduke yinduke luke ginduzke zinduzke zinduzkete luzke yindukegu ginduzke zinduzkegu zinduzketegu ginduzeke nindukezu zinduke ginduzkezu zinduzeke indukezie zindukete gindukezie zinduzkete nindukete yindukete lukete ginduzkete zinduzkete zinduzketee luzkete

yinduket nuke zinduket zinduzketet nuzke ninduketa, na yuke ginduzketa, na yuzke

yi g. zu zek gaek ni gura gu gaek ni gura gu gaek ni yi g. gu zu zek gaek

gaek gaek gaek gaek gaek gaek gaek

NOR NORI NORK BALDINTZAZKOA nautake, nake nik yiri banauta, na banako nakoke nik gari banauzu nauzuke nik zuri nikzei banauzie nauzieke neeke nik gaei banee yik yik yik yik eni gari guri gaei bayade bayako bayagu bayaye yadeke yakoke yaguke yayeke

38

garek eni garek yiri garek gari garek guri garek zuri garek zei garek gaei guk yiri guk gari guk zuri guk zei guk gaei zuk eni zuk gari zuk guri zuk gaei zek eni zek gari zek guri zek gaei gaek eni gaek yiri gaek gari gaek guri gaek zuri gaek zei gaek gaei

balaztat balaztak, n balazta balaztagu balaztazu balaztazie balaztate bagindauta bagindako bagindauzu bagindauzie bagindaie bazindade bazindako bazindagu bazindaie bazindadate bazindakote bazindagute bazindaiete

laztadake laztaake, nake laztake laztaguke laztazuke laztazieke laztakete gindautake gindakoke gindauzuke gindauzieke gindaieke zindadake zindakoke zindaguke zindaieke zindadakete zindakokete zindagukete zindaiekete

laztakete balaztate balaztanate, tate laztanakete laztaokete balaztaote laztagukete balaztagute laztazukete balaztazute laztaziekete balaztaziete laztatekee balaztatee

Anitza "zki" iminten sortzen da. Banauzkita, balazkitat, balazkitagu.

1. 26. AGINTERA
NOR IZAN neila yei, yai deila zite gitela ziezte ditela NOR NORI ni yiri ni gari ni zuri ni zei ni gaei yi eni yi gari yi guri yi gaei nakik, n nakio nakizu nakizie nakie yakida yakio yakigu yakie zek eni zek gari zek guri zek gaei gaek eni gaek yiri gaek gari gaek guri gaek zuri zitezkidate zitezkiote zitezkigute zitezkiete dezkida dezkik, n dezkio dezkigu dezkizu EGON nagola yago daola zaude gaudela zaute daudela FAN naela goaie, gaie daela zaza gazen zazte dazela ETORRI natorla ator datorla zato etor gitela zatozte etor ditela

3~

gaek zei gura eni, gura yiri gura gari gura guri gura zuri gura zei gura gaei gu gu gu gu gu zu zu zu zu yiri gari zuri zei gaei eni gari guri gaei

dezkizie dekida dekik, n dekio dekigu dekizu dekizie dekie gitezkik, n gitezkio gitezkizu gitezkizie gitezkie zitezkida zitezkio zitezkigu zitezkie

gaek gaei

dezkie

AGINTERA NOR NORK nik yi nik gura nik zu nik zek nik gaek yik yik yik yik ni gura gu gaek ni yi gura gu zu zek gaek aztat zada zitzat zitzatet zkida naztak, n zak, n gitzak, n zkik, n nazta azta zala gitza zitza zitzate zki aztagu zagun zitzagu zitzategu zkigu naztazu zazu gitzazu zkizu naztazie zazie gitzazie zkizie

NORI ZER NORK nik yiri nik gari nik zuri nik zei nik gaei yik yik yik yik eni gari guri gaei eni yiri gari guri zuri zei gaei dazatat, nat dazot dazut daziet dazet daztak, n dazok, n dazoguk, n dazek, n dazta dazak, n dazo dazagu dazazu dazazie daze dazaagu, nagu dazogu dazazugu dazaziegu dazegu daztazu dazozu dazoguzu dazezu daztazie dazozie dazaguzie dazezie dazkitat, nat dazkizot dazkizut dazkiziet dazklet dazkitak, n dazkizok, n dazkizoguk, n dazkizek, n dazkita dazkizak, n dazkizo dazkizagu dazkizazu dazkizazie dazkize dazkizaagu dazkizogu dazkizazugu dazkizaziegu dazkizegu dazkitazu dazkizozu dazkizoguzu dazkizezu dazkitazie dazkizozie dazkizaguzie dazkizezie

garek garek garek garek garek garek garek guk guk guk guk guk zuk zuk zuk zuk zek zek zek zek

garek garek garek garek garek garek garek guk guk guk guk guk zuk zuk zuk zuk zek zek zek zek

yi gura zu zek gaek ni gura gu gaek ni gura gu gaek

yiri gari zuri zei gaei eni gari guri gaei eni gari guri gaei

4~

gaek gaek gaek gaek gaek gaek gaek

ni yi gura gu zu zek gaek

naztate aztate zate zate zitzate zitzatee zkite

gaek gaek gaek gaek gaek gaek gaek

eni yiri gari guri zuri zei gaei

daztate dazatate dazote dazagute dazazute dazaziete dazete

dazkitate dazkizaate dazkizote dazkizagute dazkizazute dazkizaziete dazkizete

1.27. SUBJUNTIBOZKOA
NOR EDIN Oreia ni nein yi yein gura dein gu giten zu ziten zek ziezten gaek diten nain yain dain

Leena nindein yindein zein ginditen zinditen zindizten zitezten nindain yindain zain

SUBJUNTIBOZKO NOR NORI Oreia ni yiri ni gari ni zuri ni zei ni gaei yi eni yi gari yi guri yi gaei gura gura gura gura gura gura gura gu gu gu gu gu zu zu zu zu eni yiri gari guri zuri zei gaei nakitan, nan nakion nakizun nakizien nakien yakidan yakion yakigun yakien dekidan dekitan, nan dekion dekigun dekizun dekizien dekien gitezkitan, nan gitezkion gitezkizun gitezkizien gitezkien zitezkidan zitezkion zitezkigun zitezkien Iragana ni'ndekitan, nan nindakion nindakizun nindakizien nindakien yindakidan yindakion yindakigun yindakien zakidan zakitan, nan zakion zakigun zakizun zakizien zakien gindezkitan, nan gindezkion gindezkizun gindezkizien gindezkien zindezkidan zindezkion zindezkigun zindezkien

yiri gari zuri zei gaei eni gari guri gaei

41

zek zek zek zek

eni gari guri gaei eni yiri gari guri zuri zei gaei

zitezkidaten zitezkioten zitezkiguten zitezkieten dazkidan dazkian, nan dazkion dazkigun dazkizun dazkizien dazkien

zindezkidaten zindezkioten zindezkiguten zindezkieten zazkidan zazkian, nan zazkion zazkigun zazkizun zazkizien zazkien

gaek gaek gaek gaek gaek gaek gaek

NOR NORK ni yik ni garek nizuk ni zek ni gaek yi nik yi garek yi guk yigaek gura gura gura gura gura gura gura gu gu gu gu gu zu zu zu zu zek zek zek zek nik yik garek guk zuk zek gaek Oreia naztakan, nan naztan naztazun naztazien naztaten aztadan aztan aztagun aztaten dezadan dezaan, nan dezan dezagun dezazun dezazien dezaten gitzaan, nan gitzan gitzazun gitzazien gitzaten zitzadan zitzan zitzagun zitzaten zitzatedan zitzaten zitzategun zitzateen ditzadan ditzaan, nan ditzan ditzagun ditzazun ditzazien ditzaten Leena nindezakan, nan nindezan nindezazun nindezazien nindezaten yindezadan yindezan yindezagun yindezaten nezan yezan zezan gindezan zindezan zindezaten zezaten gindezan gindezen gindezazun gindezazien gindezaten zindezadan zindeien zindezagun zindezaten

yik garek zuk zek gaek nik garek guk gaek nik garek guk gaek ni yik garek guk zuk zek gaek

z(nOezateDan
zindezaten zindezategun zindezateen nitzan yitzan zitzan gindetzan zindezan zindezaten zitzaten

42

gaek gaek gaek gaek gaek gaek gaek

yik yik yik yik

ni gura gu gaek ni yi gura gu zu zek gaek

nukek, n zaket gituzkek, n zazkek, n nuke yuke zake gituzke zituzke zituzkete zazke yukegu zakegu zitukegu zituzkegute zazkegu nukezu zakezu gituzkezu zazkezu nukezie zakezie gituzkezie zazkezie nukete yukete zakete gituzkete zituzkete zituzketee zazkete

nindukek, n yauke ginduzkek, n yauzke ninduke yinduke zauke ginduzke zinduzke zinduzkete zauzke yindukegu gindauke zinduzkegu zinduzkegute zauzkegu nindukezu zindauke gindauzkezu zindauzke nindukezie zindaukete gindauzkezie zindauzkete nindukete yindukete zaukete ginduzkete zindauzkete zinduzketee zauzkete

garek garek garek garek garek garek garek guk guk guk guk guk zuk zuk zuk zuk

yi gura zu zek gaek ni gura gu gaek

zek ni zek gura zek gu zek gaek gaek ni gaek gaek gaek gaek gaek gaek yi gura gu zu zek gaek

AIDA, . EZTI, . AIDE . AIDEGO . AIDEKATU . AIDETASUN. ""'" AIDETU . AIDE URRANAK .. AIDE URRUNAK .. AlE. """""""""'" AlENE AIENEKA AIER AIERKERI AIERKOR AIETZA. AIEZKOA. AILOBA. AILTZINA. AINGILA AINGIRU. '''''''''''' AIOTS AIOTZA. AIPATU AIPATZE AIRE . . . . . . . . . . . . . . .

AIREATU . AIXA . AIXATASUN. ""'" AIXASKI . AITA. "'"'''''''''''''' AITAGUTI . AITAIARREBA. . AITAIARREBAK. " AITAMAK . AITATXI . AITAUTXI . AITETAMA. . AITXA. . AITZALDI. """"'''' AITZE. """""""'" AITZUKALDI. . AITZUR . AITZARTE. . AITZURTU . AIXTIAN . AIXTURRAK . AIZATU . AIZE . AIZE BOLADA . AIZE ERAUNTSI .. AIZIA. AIZIAN

altzina fateko. gibelara fateko. Pariente. parentela. emparentarse. parentesco. em parentarse. parientes pr6ximos. parientes lejanos. dolencia. AlES OIES. lamento. lamentandose. 1. propensi6n, ambici6n. 2. rencor. envidia, rencor. rencilloso, envidioso. ver AETZA. AYEZKOA. AEZKOA. ver EILOBA. ver ALTZINA. anguila. angel. gemido. hoz sin dientes, machete. mentar, mencionar. menci6n. 1. aire. AIRE GEIXTOA, el rayo. 2. mintzire, lenguaje. airear. facil, facilmente. facilidad, comodidad. facilmente, c6modamente. padre. padrino. suegro. los suegros. los padres. BURASOAK ver APITXI. padrino padres pena. PEINA penazo. oido, acto de oir. pedrada, penazo. azada. lugar entre penas. azadear. hace poquito. tijeras para esquileo. aventar. viento. volada de aire. vendabal. ERONTS\ caza. cazando.

AIZKOLARI. """'" AIZKOLKO AIZKORA. AIZKOR BEGI. "'" AIZPA. ""'"'''''''''' AIZTARI. AKAATU AKABATU. "'''''''' AKER AKERKO. AKETZA. AKITU AKURA. AKURATU ,.. AL

lenador hacha pequena. hacha. agujero para el mango. hermana de hermana. cazador. acabar. acabar. ver BORRO. BOKE. cabrito macho. verraco. agotar, se alquiler. alquilar. 1. poder. 2. ojala! 3. cuanto se pueda. ALA todo 10 posible. ALABA. hija. ALABA 1. alaba bat. ALABAAT ALARGUN viudo. ALARGUNGO estado de viudedad. ALARGUNTASUN. viudedad. ALARGUNTSA. viuda. ALDA. 1. costado. 2. fald6n interior. ALDATU cambiar, mudar. ALDAPA. cuesta. ALDAPA DA IGATEKO GEINBERA SAUSTEKO. ALDARE altar. ALDE. '''''''''''''''''' 1. lado, parte. bordalde 2. grupo. zarralde. ALDEKO. partidario. ALDI. 1. tiempo 0 temporada. 2. vez. ALDIORO todas las veces. ALDIRO a veces, a ratos. ALDIZKA a turnos. ALDIZKATU turnarse. ALDUN poderoso. ALDUNTASUN poderio. ALE. """"""""'''' ver BIKOR. ALEGIA. disimulo. ALEGIA EZ DUELA IKUSI. ALEGERA. ALEGERIA. alegre, alegria. ALEIN hacer 10 posible. AAL EIN ALETZA. despojo del lino ALES en 10 posible. AAL EINES ALGABETASUN .. impotencia. ALiKARI devanador. ALKA avena silvestre. ALKATE alcalde. ALKE. ."............... verguenza. ALKEGARRI vergonzoso. ALKEGARRISKO. vergonzante.

vergonzoso, a. avergonzarse. banco. XARRALKI. colchOn. alguacil. campo trabajado. pliegue 0 dobladillo(ropa). hacerse pliegues. alforja. excremento de oveja. aliso. alisal. acero. 1. delante 2. delantal. ALTZINDARI. 1. precursor. 2. guia. 3. jugador delantero. ALTZINDU, ALTZINATU. adelantar, se. ALTZINA ARTU. ALTZINLARRU .... delantal de cuero. se complementa con la BESAMONKA. ALTZIRRIA. ver ALTXIRRIA. ALTZO, ALZO 1. seno, regazo. 2. estante. lugar allado del fogon. ALZU poderoso, a. AMA. 1. madre. 2. diez en compuestos. AMABI. doce. AMABIGARREN.. decimosegundo. AMABIKO docena. AMABIRA. doce a cada uno. AMABORTZ. quince. AMABOZGARREN. decimoquinto. AMAIARREBA. suegra. AMAINATU enfajar, poner panales. AMAIRUR trece. AMALAUR catorce. AMALAURGARREN. decimocuarto. AMALDEKO materno. AMAR diez AMARGARREN decimo. AMARRA. 1. el diez. 2. Iigadura. AMARRATU ligar, atar. AMARREKO 1. decena. 2. tanto del mus. AMARREN diezmo, decima parte. AMATASUN maternidad. AMATXI 1. madrina. AMAUTXI. 2. abuela. AMEKA. once. AMEKAGARREN. undecimo. AMELDU precipitarse. AMETS sueno, ensueno, ilusion.

ALKEIZUN ALKETU. ALKI. ALMADRAKA ALMIRANTE ALOR ALORZA ALORZATU ALPORTXA. ALTXIRRIA. ALTZA. ALTZADUI. ALTZERU ALTZINA

AMESKETAN sonando. AMETZA. roble albar. AMEZTOI, AME ZTUI. robledal. AMINA. . abuela. AMITXA . madrina. AMODIO . amor. AMUTXI. . madrina. ANAIA. . hermano. ver ANEA. ANAITASUN . fraternidad. ANAITZAKO . tenido por(como)hermano. ANDAR . residuo. ANDARTU . residuarse. ANDERREIAK . lechezuelas. ANDI . grande. ANDIGO . orgullo. ANDITASUN . grandeza. ANDRE . senora. ANDREGEI. . novia. ANDREI LA . carretilla para Ilevar piedras. ANGABETU . debilitarse. ANGABETUIK . debilitado. ANGREILA . inflamacion de ganglios ANITZ . mucho, a, os, as. ANITZENA. . comun. ANITZETAN . 1. muchas veces. 2. en muchos, as. ANITZES . por mucho, con ventaja. ANKA . cadera. ANO . pienso de cierto cereal. ANTXU . cordera joven, todavia sin parir. 1. parecido, semejanza. 2. forma. zer antza du? ANTZAR . ganso. ANTZATU . dar forma, arreglar. ANTZEILA . gancho y sirga para arrastre. ganado vacfo. ver MATXORRA. ANTZUME . ver AUXO. ANEGU . centeno. AOTXA . ver AGOTXA. APA. . voz infantil, beso. APAL . 1. tenue 2. humilde 3. declinado 1. atenuar. 2. humillar 3. declinar. APATZAR . sapo. APEZ . cura, sacerdote. APITXI . abuelo. APO . sapo. APOKUME . sapito. APRILA . abril. APUR. . porcfon muy pequena. AR . varon, macho.

celo de animales. oara, susara, arkara. ARABERA. . segun, conforme a. ARAGI. . carne. ARAGIKERI . deson. carnal. ARAGITU . encarnarse. ARAKIN . carnicero. ARAN . valle, ribera. UGALTARAN. araneder ciruela. ARANZURI;ARANBELZ; URRIARAN ARAURA. . segun, conforme a. ARBI . nabo. ARBEL . pizarra. ARBOLE . arbol. AROANTZAPEL . cierto hongo. AROANTZE . vina. AROATZ . eje, gozne. AROI. . oveja. AROURA. . a menudo. ARE . arena. AREGATU . arenar. ARETXE . ternero. ARGAL . ralo, escaso. ARGALOU . despejar vegetaci6n. ARGI . 1. luz 2. claro 3. persona inteligente. ARGIASTE . amanecer, aurora. ARGILARI. . luminaria, candelabro. ARGINA. . cantero. ARGINGOA. . oficio de canteria. ARGIRATU . Ilevar a la luz algo. ARGITU . 1. alumbrar. 2. clarear 3. aclarar, se. ARGIZARI. cera. ARI. hilo. ARILKO ovillo. ARILKATU hilar. ARIMA. alma. ARIN ligero, de poco peso. ARITZ roble. ARIZKANOA. roble joven. ARIZTUI, ARIZTOI. robledal. ARKARA. celo de la oveja. ARMA. arma. ARMAMILA, ARMAMILO. arana. ARMINYERI, ARMUNOERI. comadreja. ARNESA. ropa. ARO temporada, saz6n. azaro. tempero. eguaro. AROTZA. . herrero. AROZGO . oficio de herrero. AROZTEGI . herreria. ARPATU . 1. hallar.

2. atrapar. ARPE cu~a. ARRA. gusano. ARRAI. ver ARREA, ARREI. ARRAIL raja. ARRAILOU rajar. ARRAKA a surcos, charros. ARRAMAZKA aranazo. ARRAMAZKA TU.. aranar. ARRAN BELA galga. ARRANKURA. preocupaci6n. ARRANGURATU. preocupar, se. ARRANO aguila. ARRAS;ARRASO. totalmente. ARRANTZATU pescar. ARRANTZU pesca. ARRARAZI. obligar a coger algo. ARRASTEILU;ARRASTEIRU. rastrillo. ARRATIOA. rata(la). ARRATZ. cartola, esportizo de las caballerias para el fiemo. ARRAZIOA. raz6n(la). ARRE interj. de arreo a la caballeria. ARREA. pez en general. trucha. ARREBA. hermana de hermano. ARREI pez, trucha. ARREPA falda. ARRESI. cerco de piedra. ARRI. piedra. ARRIOUI. pedregal. ARRIKA a pedradas. ARRIKALOI pedrada. ARRIKAOA. pedrada. ARRISGATU arriesgar. ARRISGU riesgo, peligro. ARRITU asombrarse. ARRO orgulloso. ARROBI cantera. ARROITU ruido. ARROITZE huevo. ARRONKURA. ver ARRANKURA. ARRONTZE ver ARROITZE. ARROSTI. bostezo. ARROSTIAN bostezando. ARROTU. varear. ARROTZA. extrano. ARROXKO orgulloso. ARRUGE salamandra. ARRONT. ver, GUZIS, ARRAS. ARRUKALOIKA. " a pedradas. ARTALOE rebano. ARTAMA. cerda criando. ARTE 1. encina. 2. entre. ARTEAN 1. entre. 2. mientras.

ARTEOUI

encinal. ARTEGI;ARTEI cuadra. ARTEKA fisura, hendidura. ARTEKI. carne entre las principales piezas. ARTEKO mediano;intercesor: ARTELAN trabajo vecinal. ARTIO hasta. biar artio. ARTOLA artola. ARTSALOE tarde(la). ARTSE. noche(primeras horas) ARTSES de noche. ARTZA. oso. ARTZANGO. oficio de pastor. ARTZANOLA perro pastor. ARTZANTZA. camero adulto. ARTZARRA. oveja vieja. ARTZARKI carne de oveja vieja. ARTZE pastor. ARTZEGO profesi6n de pastor. ARTZEI pastor. ARZILO cueva. ARZU pedregoso. AS indeter. de ASI. ASANTSA. ruido, estrepito. ASARRETU enfadar, se. SAMURTU. ASARRE enfado, enfadado. ASETU hartarse. ASI. comenzar, empezar. ASKI bastante. ASMATU. olfatear. ASMO olfato. ........................... barrunto. ASPALOI. hace tiempo.
GARBAINOIAN. ASPIL ASTALKA ASTALKATU

ATARIGOI ATARREINZILO ATE ATERTU ATOR. ATORRA. ATRA. ATRABIDE ATSA. ATSALOE ATSALOI. ATSANKA ATSARTU ATSEIN ATSINA. ATSO ATSUN, ATSUIN. ATX ATXIKI ATZ ATZAZKALA ATZAZKAR ATZAZKATU ATZEIN ATZENDU ATZENDUERA: ATZENKOR. ATZO AU FER. AUFERKI. AUFERTU AUFERKERI. AULI AULTZARO AULTZI AULTZITU AUNDI, ANOI. AUNOIGO AUNDITASUN AUNKA AUNKA EIN AUNKALARI. AUNKARI. AUNTZA. AUNTZUME AUNZE AUNZKI. AUNZKURRUBI... AUPA. AUPATU AUR

dintel de la puerta. agujero del arz6n posterior del baste. paso, en toponimia.
OLLOKIATE.

gamella. devanando. devanar. ASTE 1. semana. ........................... 2. comienzo. ASTEARTEA. martes. ASTEAZKENA. miercoles. ASTEGUN dia de labor. ASTEKA. por semanas. ASTEKARI semanal. ASTELENA. lunes. ASTEORO todas las semanas. ASTIGAR arce. ASTIGAROUI arcedal. ASTO burro, asno. ASTOKERI brutada, burrada. ASTO LASTERKETA. carrera de asnos. AT. uno, una delante de vocal. ATA. pato, a. AT AKA. puerta rustica. AT ALAORTZ. umbral. ATARI puerta, portal. ATAREA.

descampar. ATERTU DU. ven tu. camisa. 1. salir. 2. sacar. salida, soluci6n. aliento. ver ARTSALDE. respiraci6n. jadeando. respirar, alentar. descansar. ver ATSINA. 1. contento, a. 2. placentero. viejo, a. ATSOnO. ortiga. exclamaci6n de dolor. agarrar, se. apegar, se. ver ERI. una. sarna. rascar, se. rascar. olvidar, se. olvido. olvidadizo. aver. vago, holgazan. inutilmente. holgazanear, volverse vago. vagancia. mosca. saz6n para trillar. trillo . trillar. grande. orgullo. grandeza. ladrido. ladrar. ladrador. ladrador. cabra. ver ABUXO, AUXO. cabrero, a. carne de cabrito. cierta hierba. (inf. )subir, montar, levantarse. subir, elevar, se. nino.

AURI AURIADAR AURKI

Iluvia. AURIA EI DU. arco iris. 1. par, frente. 2. sitio. 3. rango. AURKINTZE. paraje, comarca. AURRALDE grupo de ninos. AURRIDEAK hermanos y hermanas. AURTEN este ano. AURZUTU ninez. AUSADOKI ventisquero. AUSARKI abundantemente, sin miedo. AUSARTA. atrevido, a. AUSARTU atreverse,osar. AUSNABARRA. rumia. AUSNABARTU rumiar. AUSPE fuelle. AUSTOKI, AUSTEGI. cenicero. AUTATU. elegir, escoger. AUTATZE elecci6n. AUTS polvo, ceniza. AUTSEGALA. tela en la que se pone ceniza, para lavar la colada. AUTSBERO rescoldo. AUTSI. romper, hacer polvo. AUXO cabrito lechal. ABUXO. AUZALAN. .. ver ARTELAN. AUZKARA. celo de la cabra. AUZO vecino, a. AXARI 1. zorro, a. 2. hijo natural. AXENTXU ajenjo. AXKOLA. arveja. AXOLA cuidado. AXOLATU cuidar, importar, preocupar. AXTURKAR, lagarto. AXUN, AXUIN ortiga. AXURI cordero lechal. AXURKI carne de cordero. AXURTALDE rebano de corderitos. AS 1. sufijo gerundial. 2. referente a .. zutas. AZA berza. AZAKO plantita de berza. AZAL corteza, superficie. AZALEKO superficial. AZAORRI hoja de berza. AZARO octubre. AZAROGARI trigo sembrado en octubre AZAZKAL. ver ATZAZKAL. AS GEROS despues de . AZI. crecer, criar. semilla. AZIENDA. ganado. AZIENDA LARRI.. ganado mayor. AZIENDA XE ganado menor. AZIENDA XURI. ganado lanar.

AZIENDA BELTZ. AZKAR . AZKARTASUN . AZKARTU . AZKEN . AZKONA. . AZPI . AZPIA. . AZPINTZE . AZPINTZATU . AZTALA . AZTAN . AZTAPAR . AZTAPARKARI . AZTAPARKATU AZTATU AZTIGAR. AZTIGARDUI AZTURA. AZULA . . . . . .

ganado porcino. fuerte, vigoroso. fortaleza. fortalecer, se. ultimo, a. tej6n, tajudo. debajo. -PE. pierna. (la). pellizco. pellizcar. tal6n. a tientas. garra, zarpa. aranador. dicese tambien de las tablas mal lijadas. zarpear, aranar. tentar. arce. arcedal. costumbre. azul.

BABATU . BADAILA . BADAILELA . BADATEZPADA. BAEMEN BAGA. BAGADUI BAGATXA BAGO BAl BAIA. BAIEGILE BAIETZ BAIKOR BAIMEN BAINO BAIT. BAlTA. BAITEGI BAIZIK BAKAILO BAKAN . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. pues. 2. interj. de incredulidad. 3. conj. modo supositivo. BALEOI. 4. conj. presente sing. BANAE. 1. haba. 2. ampolla. encallecer las manos. anda. presente de ibili. que anda. en todo caso. haya 0 no haya. dicen que si..... ver BAGO. hayedo. ver GABA TXA. haya (arbol). sf, afirmaci6n. 1. pero(preposici6n). 2. cedazo, criba. cedazero. que Sl'11 ... afirmativo, positivo. permiso, consentimiento. ver BEINO. ver BElT. ver BEITA. corral para ganado. ver BEIZIK. bacalao. escaso, aclarado.

BAKAN DU. BAKANKA BAKAR. BAKARKA BAKARTU BAKARZALAE BAKE BAKEZALE BAKEZKO BAKOTXA BALA BALANGA.

aclarar(plantas). de uno en uno. unico. uno a uno. aislarse. amante de la soledad. paz. pacificador. de paz. cada cual, cad a uno. fajo, haz. traviesas de las puertas rusticas. BALASTA. Ola. BALIMA. si, condicional. por ventura. BAllO precio. BALlOZU valioso. BALlTZ(E) si fuera. BAZE. BALSA. lago, charca. BALUR ver BARUR. BALURTU ver BARURTU. BARADISU parafso. BARANGA. ver BALANGA. BARATXURI. ajo. BARATU detenerse, pararse, quedarse. BARATZE huerto, jardin. BARDIA. correas trenzadas para atar el yugo. BARE Bazo. despacio. ELURRA BARE BARE EI DU. BARGU barbo(pez). BARIL mandibula inferior. BARKA indef. de BARKATU. BARKATU perdonar. BARKAGARRI. perdonable. BARKAMEN perd6n. BARLE comuna. Tambien BASLE. BARNA. 1. profundo. 2. a traves de .. IRATIN BARNA. BARNE interior. BARNEAN dentro. BARNEKO del interior. BARRABIL testiculo. BARRANKO ver MALKEITZA. BARRASTA. 1. punado, porci6n. 2. chaparr6n. AURI BARRASTA BARRASTAKA .... a punados, a porciones. BARRATU, BARREATU. esparcir, tender. BARRENDEGI. cercado. BARRIDE barrio. BART. anoche. BARTZA. liendre.

BARUR BARUR EIN BASA. BASAKA BASAA TE. BASABRE BASALUR. BASANTURUTA..

ayuno. ayunar. silvestre, salvaje. manzana silvestre. pato silvestre. ganado salvaje. tierra esteril, sin cultivar palo de sauco sin medula, para silbar. BASAUNTZA cabra montes. BASERLE avispa. BASO vasa BASOILAR urogallo. BASTE montura de caballeria. BASUNTZA. buho. BASURDE jabali. BAT. uno, un. BAT BERA. uno mismo, cada uno. BATEIO, BATEO .. bautismo. BATERA, BATRA. a uno, a. BATEOTU bautizar. BATRE ni uno. BATIO a una, ala vez. BATU mamar. BATZARRE. junta. BATZU algunos. BATZUETAN 1. algunas veces. 2. en algunos sitios. BAZKA pasto. BAZKALDU comer(al mediodia). BAZKATU pacer los animales. BAZKO pascua. BAZKARI comida mediodia. BAZTARTXO armadura lateral de madera del BASTE. BAZTER orilla, borde. BAZTERTU orillarse. BE ver PE. BEA. atender. BEA ZAK. vaca. BEAR necesidad. ver BIAR. BEARBADA. BIARBADA. si es necesario. BEARDUN, BIARDUN. necesitado, pobre. BEARREAN, BIARREAN. en vez de. en la necesidad. BEARRI oreja. BEARRIK gracias que. BEARRIKO pendiente de oreja. BEARTU obligar a. BEAUTE necesitan. BEAUZU; BEAUGU. BEATZ dedo pulgar. ERI BEATZA. BEDEIKATU bendecir. BED!. imperativo respetuoso. BEDRATZI. nueve. BEDRATZIGARREN. noveno BEDRATZIRA. ..... nueve a cad a uno, a.

54

BEoRATZIRAKA .. de nueve en nueve. BEGI ................... ojo. agujero. AIZKORBEGI. BEGIERI.............. mal de ojos. BEGIGEIXTO ....... mal de ojo. BEGIKOA. ........... simpatico. BEGIKO BILOA. .. pestana. BEGIKO IRIA. ...... iris del ojo. BEGIMAKUR. ...... bizco. BEGIOKER .......... tuerto. VER OKER. BEGIPE ............... ojera. BEGIRATU, BEloATU. mirar. BEl ...................... vaca. BEIN ................... una (sola) vez. BEINO ................. que .. en comparaciones. NI BElNO GIZENAO YIZ. BEIRA, BEIDA. .... mira!. BEITA. ................. porque. ONA BEITA. BEITALoE ........... rebano de vacas. BEITAN ............... dentro de. (personas) GIZONEIN BEITAN. BEITEGI, BEITEl .. establo. BEITI................... parte inferior. bodega. BEITIK, BEITRIK .. desdeab~o, porab~o BEIZAGI .............. vaca con cria ya desvezada BEIZIK ................. sino. GORI EZ, BERTZEA BEIZIK BEKATARI. .......... pecadar. ver OBENoUN. BEKATU .............. pecar, pecado, ver OBENA. BELAR ................ hierba. BELAR AZI .......... simiente de la hierba. BELASTATU ........ nacer la hierba en los prados BELATX ............... corneja, grajo. BELATXAGA. ...... grajo. BELAUN, BELOUNA. rodilla. BELAUNIKO, BELOUNIKO. arrodillado, a. BELAUNPE, BELOUNPE. corva. BELoUR .............. miedo, temor. ver LOTSA. BELoURGABE ... , temerario, sin miedo. BELoURGARRI. .. terrible, que da miedo. BELoURTU ......... atemorizar, se. LOTSATU. BELTZ, BEL ........ negro. BELTZATU .......... ennegrecer. BELTZURI ........... cara seria, de enfado. BEOKA ................ ver BIOKA. BEOR. ................. ver BIOR. BEORTALoE ....... ver BIORTALOE. BEPELARRA. ...... la pestana. BEPURUA. .......... la ceja. BERA. ................. el, 10,la mismo, a. blando, a. BIOZBERA. BERALA, BEREALA. inmediatamente. BERANTA. .......... tarde. BERANT ELLEGATU. BERANTAZI ........ retardar. BERANTATU ....... hacerse tarde. BERANTETSI ...... tardarse, impacientarse.

BERANTIAR ........ tardio. BERATZ .............. blando. BERAXA. BERAZTASUN .... blandura. BERAZTU, BERAXTU- ablandar, seBERoAXKA ......... verdusco. BERoATSU ......... casi verde. BERoE ................ verde. BERolN. .............. igual. BERoINoU .......... igualar. BERE. ................. su, de 81,de ella. BEREALA ............ enseguida. BEREAN ............. en 81,10,la. OREI BEREAN: en el, la, 10suyo, a. BEREN ................ suyo, de ellos, as. BERERE .............. por 10menos, a 10menos. BERES ................ de par Sl. BEREXI. .............. separar. BEREX................ aparte. BERO .................. calor. BEROKI. .............. abrigo, refugio. BEROKITU .......... abrigarse, refugiarse. BEROTASUN ...... fiebre. BEROTU ............. calentar, se. BERRI. ................ nuevo. noticia. BERRITU ............. renovar. BERRIS ............... 1. nuevamente, de nuevo 2. mas, empero. BERRO ............... rotura (campo). BERROXKO ........ rotura pequena. BERROTU ........... roturar. BERROGEI .......... ver BloETAN OGEI BERROIA- ........... inflamaci6n de la ubre. BERTZA. ............. caldera. BERTZALAS ........ de 10contrario. BERTZALoE ........ por 10demas. BERTZALoERA. .. al contrario. BERTZE .............. otro, a. BERTZE BAT vez. BEIN EoO BERTZE, BESA. ................. en compuestos, brazo. BESAINKA .......... a remanga. ARRIA BESAINKA BOTATU ZUE. BESAPE .............. sobaco. BESARKA ........... abrazo, abrazando. BESARKATU ....... abrazar. BESATRA. ........... brazada. EKARRAK EUR BESATR AT. BESKO ................ calderilla, pozal. BESO .................. brazo. BESOBAKAR ...... manco. BESAMOTZ. BETAZAL ............ parpado. BETE ................... 1. completar, o. Ilena, a, Ilenar. 2. sustituye a BAT. ilabete. 3. ardi betea. BETEIK................ Ileno, a. BETI.................... siempre.

alegrarse. flan, puding. pecho. correa para poner en el pecho de los anlmales. BULARRARTE . pechera. BULKADA . empujon. BULKAKA. . a empujones. BULKATU . empujar. BULKAZONKA. . a empujones. BULLO . copo de lana para hilar; se coloca encima de la Urkila BULUZI . ver BILUXI. BURBULA . burbuja BURDIN . hierro. BURDIN SARDE. BURRUNBA. . estreplto BURTXINTXA. . ardilla BURTZINGA. . ni fu nl fa. tempero revuelto. 1. cabeza 2. cima. cabeza al descublerto. BURUATSEAN EGOTEAGATIK OZTU NITZE. BURUDUN . sensato. BURU EIN . afrontar. BURUGABE . Insensato. TENTUMOTZ. BURUGABEKERI. insensatez BURURATU . ocurrirse. BURURDIA. . cabecera de la cama. BURUTU . acabar, se. irse al carajo. NEGOZIOA BURUTU ZElDA. BURUS de memoria. direccion a. hacia. BURUS BEITI . cabeza abajo. BURUZGEINETIK por encima de la cabeza. BURUS GOITI . cabeza arriba. BUSTI. . mojar. BUSTIIDOR. . alternancia de Iluvla y sequia. BUTZU. pozo, charco, a. BUTZ. soplo. BUTZ EIN soplar. BUZKER cuesco. UZKER, PUZKER. BUZKERZU pedorrero. BUZTAN cola, rabo. BUZTAN MOTZ. rabon. BUZTARRESTALKI, pieza de cuero que cubre el yugo. BUZTARRI . yugo. BUZTARTU . unCir el yugo BUZTIN . arcilla. BUZTIN LURRA . tierra arcillosa. BUZTINZURI . arcilia clara.

BOZTU BUDIN BULAR BULARGILA

. . . .

DA hay, es. DAE va. DAlLA. DElLA. camina. DAILTZA. DEILTZA. camlnan. DAZA. van. DARDARA. temblor. DALDARTU temblar. DAMU EIN estropear, danar. DAMUGARRI. deplorable. DAMUTU apenarse, arrepentirse. DAMUS NAGO. DANBA. onomat de rUldo. DANBORIN tambor para asar castanas. DANTZA. baile. DANTZARI ballarin. DANTZATU. DANTZA EIN. bailar. DARDARA. ver DALDARA. DAUS cosa alguna. DAUS EZ nada, JA ERE. DEA................ ver DEIA. DEABRU diablo. DEIA. Ilamada. DEIES. Ilamando. DEITU Ilamar. DENA 10 que es, 10 que hay. DEN BORA, DENBRA. tiempo ver EGUARO. DESEIN........... deshacer. DILINDAN colgando. DILINDATU, DILINDAN IMINI. colgar. DILINDATUIK colgado, a. DINBILI DANTZA. balanceo. 001.............. sufiJo abundanClal SAGARDOI. DOIA. . don, cualidad. DOLU . lastlma. DOLUGARRI . lastimoso. a. DRINDO .. sonoro, a. DRINDOTS . resonancia. DUI . sufijo abundancial. EZPELDUIA. DUI DUI a duras penas, Justo Justo

EAITU EBAKI EBASKA. . EBASKERI EBASKETA. EBASLE EBASTE . EBATSI. EBEK . EBILI .

. teler. ver IGEITU. . cortaro robando. (a escondidas). . latrocinio. . robo. . ladron. robo. robar. ver GEBEK. ver IBILI.

EDA. EDAKA EDALDI EDAN EDALE EDANAZI. EDANGIO EDARANGIO EDARI. EDATRA. EDATU. EDER EDERGARRI EDERKI. EDERTASUN EDIREN EDO EGAKA EGAL

indeter. de EDATU. extendiendo. extendedura. beber. bebedor. abrevar. obligar a beber. abrevadero. abrevadero. bebida. a beber. extender, tender. hermosa, a. adorno. hermosamente, muy bien. hermosura. encontrar, hallar. o. volando. 1. ala. 2. alero. EGALARI. volador. EGALDEGI cobertizo. EGAN volando. EGARBE refugio bajo el alero. EGARRI sed. EGARRI XURI. sed abrasadora. EGARRITU sentir sed. EGARRI NIZ. EGARTXU gran sed. EGAS volando. EGI ladera. EGIA. verdad. EGIAS en verdad. EGIASKI verdaderamente. EGIASKO verdadero. EGILE. hacedor. EILE. EGIN hacer. EIN. EGINIK. EINIK hecho. EGINALA. EINALA. 10posible. EGINBEARRA. EINBEARRA, EINBIARRA. el quehacer. EGINBERRI. EINBERRI. recien hecho. EGITEKO, EITEKO. quehacer, par hacer, para hacer. EGITA. siega. EGISKO veraz. EGO sur. EGO IDUZKIALDE. EGOKI. conveniente, adecuado. EGOKIERA. acomodamiento. EGOKITU acomodar, adecuar. EGOKIIZAN ser conveniente. EGON. EON estar. EGONALDI, EONALDI. estancia temporal. EGONGIO estancia, morada. EGOSALDI. coccian. EGOSBERA. de facil coccian. EGOSI. cocer, cocido, a. EGOSKOR coccible.

EGOTE. EOTE EGOTES

el estar(acto). de residencia. EGOTES GENGOA DA, IZATES IRUNEKOA. EGOTZI. 1. echar, arrojar. ver XAURTIKI 2. imputar. EGU hay, de dia. GAUR, hay de noche. EGUARO tiempo atmosferico. EGU ARTIO hasta hay. EGUNDEINO. EGUTIK desde hay. EGUTIK ALTZINERA. EGUBERRI dfa de ana nuevo EGUBERRIETAK. navidades,las. EGUERDI mediodfa. EGUN dia. EGUN BATEAN. EUN. EGUNORO, EUNORO. diariamente. EGUNOEINO hasta hay. EGUNES de dfa. EGUNES EGUN. EGUNKA par dfas, dia par dia. EGUR lena. EGURGILE lenador. EGURKETA. acarreo de lena. EGURTEGI. EGURTEI. lenera. EIAR marchita, a. EIARRA. c1ase de arbol parecido al arce. EIARTU marchitarse. EIARTUIK marchita, a. EILE lana. EILALAMIA. lamia. EILETI. tizan. EILOBA. sabrina, a. nieto, a. EIN. hacer. cor;'Jgable:eitaut, eitauk, eitau. EIN sufijo de genitivo posesivo. EIN comparativo. EITE hoz. hechura. EKAR indetr. de EKARRI. EKARRI traer. EKARRAZI atraer. obligar a traer. EKEA. el humo. EKEN indeter. de EKENDU. EKENOU quitar, se. EKEZTATU humear. ahumarse. ELOU venir. conjugado en presente y pret. imperf. de indicativa. ELE habla. ELEDUN habladar, que tiene habla. ELEKARI. habladar. ELEKATU conversar. ELEKETAN en conversacian. ELiKARI. ver ALiKARI.

ELIZA. ELiZARI ELKAR ELKARTU ELLEGATU ELORDUI. ELORRI. ELTXO ELTZABURDINA..

iglesia. atrio de la iglesia. mutuo. ver ERKAL. juntarse. ver ERKALTU. Ilegar. espinal. espino. mosquito. ELTZO. asentador de los pucheros en el fogon. ELTZE. GELTZE.. puchero. ELTZETO. pucherito. ELTZARI potaje. ELTZO mosquito. MAMU. ELUR nieve. ELUR BUSTI agua nieve. ELUR ERAUNTSI. tormenta de nieve. ELUR ERONTSI. ELURTE, nevada. ELUTXA hondonadita. ELUTXADA. Ilanura en forma hondonada EMAGIN partera, matrona. EMALE. dador, donador. EMAN dar, donar. tender a. edanari emana. EMANTZA. producto. EMAZTE mujer con respecto del marido. EMAZTEKI mujer en general. EME hembm. EMEKI. suavemente. EMEN dicen que ETORRI EMEN ZE. EMERETZI diecinueve. EMERETZIGARREN. decimonoveno. EN de los, las. ENOIATU. ENAIATU. cansarse, fatigarse, ENANZU destreza, mana, facilidad para hacer bien las cosas. ENBORRA(XA) .... tabla con puas para cardar ellino. ENE mio, de mi. AI ENE!!. ENTENDATU entender. ENTENDAT AUTZU. ENTRANAK. entranas. ENTZUN oir. ENTZUTERRE alcance del oldo. ENTZULE oyente. ENTZUTE oldo(sentido). acto de olr, EPEL templado. EPEL XAGOK. EPER. perdiz. ERABAKI decidir. ERABAKITZEILE .. juez. ERAKUTSI mostrar. ERAKUSTUN el que muestra. ERAN. ver EDAN.

ERANTZUN

hacer olr (responder con enfado). ERASI. cuchichear. ZER DARASAN? hablar, tratar. ERASONTZI. charlatan. ERAUNTSI: ver ERONTSI. ERAUNTZI. desnudarse. ERONTZI. ERAZARKI. cubrir el suelo. ELURRES ERAZARKIRIK. ERBI liebre. ERBIKI carne de liebre. ERBIKUME gazapo. ERDARA. lengua extrana. ERDE baba. ERDETU babear. ERDI 1. medio, centro. 2. mitad. 3. parir. ERDI DA. ERDIAS GEROS. ERDITZEAN. ERDIALDI. parto. ERDI BERR!. recien parida. ERDIETSI alcanzar, conseguir, ERDIESTE logro, alcance. ERDIKO ' mediano, central. ERDI LO semi despierto. MODORRO. ERDI MIN dolor de parto. ERDI ONDO sobre parto. ERDIRATU irse a la mitad. ERDITSU casi la mitad. ERDIXKA a medias. ERDIXKATU partir por la mitad. ERDOI rona de plantas y herrumbre. ERROILDU ronarse. ERE. tambien. EREILE. ERILE sembrador. EREIN. ERIN sembrar. EREINDURA. chorro de leche cuando se ordena. EREITZA. campo 0 extension para la siembra. EREMU superficie, extension 0 area de terreno. EREN tercio. ERENEGU anteayer. ERGEL fatuo, imbecil, ERGELDU asimplarse. ERGI buey joven. ERI dedo. ESKUEN ERIAK. enfermo. ERIDEN ver EDIREN. ERIKO dedil, envoltorio de los dedos ERILE sembrador. ERIN ,.. sembrar.

ERITE ERIOTZA. ERIOXKO ERI PUNTA ERITASUN ERITU ERKAL ERKALTU. ERLAXA. ERLE ERLASASKI ERLAKOXKOR ERLUSTEL. ERMAN ERMALE

siembra. muerte. ERIOTXA. mortal. vema de los dedos. enfermedad. enfermarse. ver ELKAR. ver ELKARTU. espacio entre la pared y el tejado. abeja. ver KOFOINA. cer6n. moscard6n. lIevar, portar. r ERMAILE. portado , transportador.

ERREOURA ERREGE ERREGEGO ERREGEGEI ,.. ERREGETASUN .. ERREGIN ERREGU ERREIN

quemadura. rev reinado. principe, heredero. realeza. reina. robo(medida de grano). futuro de ERRAN, ver ERRAINA.

ERMANAZI. hacer Ilevar. ERMANGARRI. .., lIevadero. ERMANES lIevando. ERNARI. bestia prenada. ERNARITU fecundar, prenar. ERNATU , ,. espabilarse, despejarse. apresurarse. ERNE despejado, despierto, listo/a. ERO loco, a. EROALDI. tiempo de locura. EROKI alocadamente. ERONTSI. tormenta. borrasca. ERONTZI. desnudarse. ERORI. caer. ERORKA tambaleandose. ERORKOR caedizo. ERORTZE caida. EROSI. comprar. EROSLE comprador. EROSTE, EROSKET A. compra. EROSTUN comprador. EROTASUN locura. EROTU. , enloquecer. ERRAIAK entranas. (Iechezuelas). ERRAIN ERRAMU ERRAN ERRANA ERRALE ERRANES ERRAN ZAR ERRAPE ERRATEKO nuera. ramo. laurel. decir. dicho. proverbio. decidor. diciendo. dicho antiguo. ubre. ver ERRO. para decir;usado como defecto, causa 0 motivo de queja. ERRATRA. ERRAUSTU ERRAUTS ERRE ERREALOI. , a decir. destruir, pulverizar. ceniza. AUTS. quemar. asar. homada.

ERREKA regata. ERRENKURA. ver ARRANKURA. ERREPOSKI reposadamente. ERRESPONOITU. responder. ERRESTRATU arrastrar. ERRESTRO rastra. ERRI pueblo. -ERRI sitio,lugar. ERRIKO indigena. ERRO , ubre, raiz, gozne. ERROl. cuervo mayor. ERROILE gallina ponedora. ERROINOU poner huevos. ERROKA. rueca. ERROKATU arraigar, se. ERRONGARI Roncal. ERRONKA fila de hierba seca. ERROTA , molino. ERROTALARI. molinera. ERROTARRI. piedra de molino. ERROTU enraizar, se. ERRU brio, valor: briosamente. AIZEAK ERRU ERRUOUN ERRUTU. ERRUS ERRUKI. , ERTITZA ERTSE ERTSI. XOOU. briosO, a. valiente. envalentonarse. briosamente. briosamente. panadizo. ver ERTZE. cerrar. ERTSI ATARIA. apurarse, ado. ERTSI NAlLA. fermentar la masa del pan. OREA ERSTEN. ERTSIA ERTSITASUN ERTSITU ERTSIXKA ERTXEKI. .., ERTZE ERTZEKI. ERTZARTEKO ETSABUR ESI. ESKALA. ESKALAPOIN el cerrado, cercado. cerramiento, apuro. apurar, se. apuradamente. ,.. cuerda hecha con pajas de centeno. intestino. materia intestinal. peritoneo. nuez. nogal, seto. escalera. ver GONU. almadrena.

O~

ESKALE .............. pedidor, mendigo. ESKANOA. .......... astilla. ESKARATZE. ...... recibidor. ESKARI ............... petici6n. ESKARRI ............. material de piedra para setos. ESKATU .............. pedir. esquina. ver SAES. ESKIN ................. ESKINOU ............ ofrecer. ESKINTZE ........... ofrecimiento, acto de .. ESKORTE ........... puerta rustica. ESKRIBITU .......... escribir. mano. ESKU ................. ESKUGEINA. ....... dorso de la mano. ESKUI. ................ derecha. ESKUIEKO ESKUA. ESKUERTSIA. ..... puno. ESKULARRU ....... guante. ESKUPA. ............. ver ESKUPEA. ESKUTATU ......... separar, diferenciar. ESKUPEA. .......... la palma de la mano. ESKURATU ......... lograr. ver EROIETSI. ESKUTOKI .......... agarradero. ESKUXABAL ....... generoso, a. ESNE. EZNE ....... leche. ESNEBEIA. .......... vaca lechera. ESNEOUN ........... lechera. (animal). ESNEKETARI ...... lechero. ESNEOPIL ........... bollo de pan con leche. ESNEZALE .......... aficionado a beber leche. ESPIL.................. heredad junto a la casa. ESTAKURU ......... excusa, pretexto. ESTAKURUAK EZARRI. pretextar. ESTALI................ 1. cubrir, tapar. 2. esconder, guardar. a escondidas. ESTALIAN .......... ESTALIKA ........... escondiendose. ESTALKI .............. cubierta, tapadera, tapa. ESTALPE ............ pasadizo. ESTALPETU ........ proteger. ESTARRAZI. ........ trillo con puas y sus ruedas. ESTEINU ............. estano. ver EZTI. ESTI.................... ESTONGO .......... estaca. ETA. .................... conjunci6n. y. ETEN. ETENOU... romper, se. ETENOURA. ........ rotura. ETIKA.................. tisis. ETORRAZI. .......... obligar a venir. ETORRi ............... venir, venida. ETORTZE ............ venida. ETSABUR ........... nuez, nogal. ETSAI. ETSEI....... enemigo. ETSI. ................... conformarse, abandonar. ETXAGEINA. ....... tejado. ETXALOE............ heredades de la casa. ETXAMINA. ......... chimenea.

ETXE................... ETXEBIZKAR. ...... ETXEGEINA. ........ ETXEINA. ............ ETXEKO.............. ETZANGIO ..........

casa. viga superior del tejado. tejado . tejado. familiar, de casa. para casa. lugar escogido por el ganado para dormir. pasado manana. ETZI.................... ETZIMU ............... pasado pasado manana. ETZIN.................. echarse, yacer. ETZINAZI. ............ obligar a echarse. ETZINIK............... echado, acostado. ETZIRAMU. ETZIMU. pasado, pasado manana. EULOBIO ............ fresa. ver MAULOBI. cien. EGUN. BIOETAN EUN .................... EGUN. BORTZETAN EGUN. EUNEKO ............. centena. huesecito. EXUR.................. negaci6n. no, ni. EZ....................... EZA. .................... la negativa, la nada. EZAIXA................ dificil. EZAUNA. EZOUNA. conocido, da. EZAUTU. EZOUTU, EZONOU. conocer, se. EZAXOLA ............ negligente, descuidado. EZBAIA. .............. duda. EZBAIAN, dudanda. EZBEAR .............. desgracia. EZBEARRES ....... por desgracia. EZOAUS .............. inutil. EZOAUSE ............ la nada. humedo, humedad. EZE..................... EZETZ................. que no!. EZEZAUNA, EZEZOUNA. desconocido. negativa. EZEZKO .............. EZIK.................... salvo. ZU EZIK, BERTZE GUZIAK, ETORRI ZIRE. de no. LAN GORI EIN EZIK, ETZEIZKE YORA FAN. impotencia, no poder. EZIN.................... EZINA. ................. 10 imposible. EZINEGONA. ....... impaciente. EZKABIA. ............ tina. EZKARBA. .......... astillita clavada en la carne. ver TXUSTO. EZKATARI. .......... hila para coser el calzada. EZKER ................ izquierda. EZKERRA. ........... zurdo, la izquierda. EZKIA. ................. tilo (arbol). EZKILA ................ cencerrillo, campana. EZKILAXO ........... charra (pajaro). EZKONOU ........... casarse. EZKONOUIK ........ casado, a. EZKONGEI. ......... casadero, a. EZKUA. ............... Aezkoa en textos medievales. EZKUR. ............... bellota. EZONOU ............. conocer, se.

ZOUTU conocer, se. ZPALO astilla. ZPALOTU astillarse. '::ZPARE tabano. ver ABE. ::ZPATA. espadana. EZPEIN labio. EZPEINAK. los labios. EZPEL boj. EZPELDOI. EZPELDUI. bojeral. EZPONDA. talud. EZTABADA. 1. discusi6n. 2. duda. ver EZBAIA. EZTARE. ni tampoco .. EZTEN aguij6n de animal. punz6n. EZTENDURA. picadura. EZTENKATU aguijonear. punzar. EZTI. miel, dulce, suave. .atras!!. exclamaci6n para las vacas. EZTIKI despacito, dulcemente. EZTULA. tos. EZTULKA. tosiendo. EZUR. hueso. espina de pescado. EZURMINA. tuetano. EZUSTE impremeditaci6n.

cencerro grande para vacas. FALKO cencerrito. FALOSKA sonando el cencerro. FALOTS ruido de cencerro. FALTRUKA cencerro tripudo con base circular. FALTSU falso, a. FAN ir. ido. FATEN, FEIN. FAN DEN URTEAN. XAZ. el ana pasado FANA. ido, a. FANTXIN viaje, Ida venida. FARDEL persona desaseada. FARE cencerro. FEIN futuro de FAN. FITE rapido. ver ZALOI. FUNTSA. funci6n. juicio. FUNA. fuina(animal). FUTOTXA tur6n(animal).

FALANDI

noche. de noche. sin. medianoche. casi en la medianoche escasez. buenas noches. todas las noches. vete tU!GOAIE. ver GAIEK. cumbre, cima. GEINA. tan .. (Iejano) GAINARTU. GEINARTU. dominar. GAINBERA. GEINBERA. cuesta abajo. GAINBERTZE, GEINBERTZE. tanto, os, as. GAINDI. por, a traves de. GAINDITU superar, se. GAINEAN. GEINEAN. encima. GAINEKO. GEINEKO. 10 de encima. GAINERATU. GEINERATU. anadir . GAINES GAIN. GEINES GEIN. de cima, en cima. GAINKA. GEINKA montando. GAITARI. gaitero. GAITASUN. GEITASUN. capacidad. GAITZ mal, enfermedad. GAIXO. GEIXO pobre, desgraciado. GAIXTO, GEIXTO. 1. malo, a. 2. malvado, a. 3. diffcil. GAIXTOKERI. GEIXTOKERI. maldad. GAIZKILE. GEIZKILE. malhechor. GAIZKI. GEIZKI. ... malamente. GAIXTAKERI. GEIXTAKERI. iniquidad. GAIZTO. GEIZTO. malvado, a. GALA as!. GALAULTZI parva de trigo. GALAZI. hacer perder. GALBIDE perdici6n. GALDE. GALDA.. pregunta. GALDEIN preguntar. GALDU perder. GALEIK ERE as! tambien. GALERA. perdida. GALERE as! y todo. GALERIA. balc6n. GALGATU marcar la madera para serrarla. GALIBINA. cana del trigo. GALIKO viruela. GALlTXA. verruga. GALKOR. perecedero, a. GALKUNTZE rastro de cosa perdida. GALLI PER. codorniz. GALPIZAR ver KALPIZAR. GALTZA. pantal6n. media. GALTZAZPIA. calz6n.

GABA. GABAS GABE GABERDI GABERDITSUAN. GABEZI. GABON. GAU ON. GABORO GAE. GAEK GAIN

GALTZE

perdida.

GALTZERDI media hasta la rodilla. GALTZORRATZ aguja para hacer medias GALTZUINA. GALTXUINA. calcetln. GAN alii. GANBELA GANDIK GANGO GANOXA. GANTZA. GAR GARA. GARAGAR GARAGARTZARO. GARAI. GAREI GARAIKA GARAILE GAREITU GARAITXORI GARBA. GARBAINDIAN GARBI GARBITU GARDA. GARDABERA. GAROU GARDUN GAREA. GAREIA. GAREITU GAREILARI GAREILE GARGOITIK GARI GARIBURU GARILA GARITXA GARIXDUN GARRETAN GARTAIK. GARTAN GARTU GARZU GASO GATU GATZA. GATZAGI. GARTEIK. pesebre. desde alii. de alii. amable, d6cil, obediente. grasa animal, manteca. llama. a alii. cebada. Junio. alto, a. luchando. vencedor. ver GAREITU. gorri6n. agramadera. hace tiempo. limpio, puro. limpiar. ver IKUZI. XAUTU. carda para la lana. carda dulce del campo. cardo. Ilameante. flamlgero. granero, h6rreo. granero, vencer. vencedor. vencedor. para ahora, desde ahora trigo. Ael. espiga. julio. verruga. verrugado, Ilameando, a. en llamas. h6rreo.

GAUORO. GAUR.

GABORO.

todas las noches. hoy de noche.

GAUREK nos. mismos. GAUREN nuestro de nosotros. GAURGOITIK, GARGOITIK. desde ahora. GAUZA. GOUZA. cosa. GAXI GOXO GAZI. GAZITEGI. GAZTA. GAZTANBERA. GAZTANDEGI GAZTAZAR GAZTAZILO GAZTE GAZTEINA. GAZTEINADUI. GAZTELU GAZTERI. ni fu ni fa. salado. saladero. queso. cuajada. queseria. queso blando. poro del queso. joven, juventud. ver GAZTEZUTU. castana. castano. castanal. castillo. juventud como conJunto.

GAZTETASUN cualidad de joven. GAZTETU rejuvenecer, se. GAZTEZUTU epoca juvenil. GAZTIGATU avisar. GEBEK estos, as. GEl materia. GEIAGO. GEIAO. GEIO. mas. GEIAGOTU, GEIAOTU. anadir. GEIEGI GEIEN GEIENES GEIENETAI\l GEIN GEINA. GEINBERA. GEINBERTZE. GEINEAN GEINERATU demasiado, 10 mayor. a 10 mas. las mas de las veces. tan. encima, alto, nata. cuesta abajo. ver ALADAPA tantos, as. encima, sobre. anadir. sobrando. sobrando. a.

GEINGIAS rebosando, ERREKA GEINGIAS DAE. GEINGIAKA GEINGITU GEINU GEIO GEITU GEITZA. GEIXTO GEIXTOKERI GEIXTOTU GEIZKI GELDI GELDIAZI. GELDITU GEL! GELTZE GEN rebosando,

desde aquel. en aquel. inflamarse, arder. fogoso. tanto para personas como para el fuego. sarten. gato. sal.

rebosar, sobrar. ver GENU. mas. aumentar. enorme. malo, malvado, diflcil. maldad. hacerse malvado. malamente, mal. quieto.,lento. detener, obligar a parar. parar, se. ver BARATU. carne de buey. puchero. aqui., ver EKEN. GEN AKIDA ENE ALTZINETIK.

GATZEI. GATZAI. cuajo natural

GATZARRI piedra salera. GATZARTU cecina. GATZIL soso. GATZURA. GAXURA. suero. GAU GAUDE. GOUDE. 1. este, a, o. 2. noche. estamos. murcielago.

GAUINARE

GENA. GENDIK GENGO GENU GERENO GERETA.

aca. desde aqui. de aquf. guino, gesto. caballo semental. emparrillado de madera sobre el pesebre. GEREZI. cereza, cerezo. GEREZIDUI. cerezal. GERNU orina. GERO despues. ver SARRI. futuro, porvenir. GEROSTIK luego, posteriormente. GERREN asador, espet6n. GERRONTZE. cintura. GERRONTZEKO. faja, cintur6n. GERTATU ver PASTU. acontecer, GERTU tirante, fuerte. GESALA nieve medio derretida. GEZUR, mentira. GEZURRES. mintiendo. GIARRA. musculo, magro de la carne. GIARZU musculoso, magro. GIBELA higado. GIBEL. trasera, posterior. GIBELALDEA. parte de atras. GIBELARATU retrasar. GIBELARI zaguero. GIBELARRIAK piedrecitas del higado. GIBELATU retrasar, se. atrasar, se. GIBELEAN detras. GIBELEKO posterior del hfgado. GIBELERA. ,......... a atras. GIBELERATU retrasar. GIBELMINA. hiel. GIDARI gula. GIDER asa, mango. GILTZA. Ilave. GILTZURRUNAK. los rinones. GILTZURRUNARRI.calculo de rin6n. GINETSI creer. conjugable: GINESTATZAUT GINESTATZAU GIO sufijo indicando lugar. EDANGIO, ETZANGIO, XANGIO, BILGIO GIRA. somos. GIRl celo de la yegua. GISA. manera. modo. GISAKO majo, formal, diligente, GISARA. ala manera de. GISU cal. GISULABE calera. GISUSTATU calar, cubrir de cal. GIXON hombrecillo. GIZATASUN hombria. GIZATXAR malvado, mal hombre.

GIZEN

gordo, cebado. parte grasienta de la carne. GIZENDU engordar, cebar. GIZENTASUN gordura. GIZON hombre. GIZON PRESTU:bravo GIZON GEIXTO:.. malvado. GIZONDU. GIZON EIN. hacerse hombre. GIZONGEI. joven, por hacerse hombre GIZONKERI hombrada(despreciativo) GIZONKI virilmente. GIZONTASUN hombrla. GIZONZALE amiga de los hombres, filantropo. GOAIE vete tu!. GOARTEMAN examinar,observar. GOARTU sentir, notar, percibir. GOATZE. GUATZE. cama. GOATZESTALKI .. cubrecama. GOAS ver GABAS. GOBRE tupina. GOBRETXE cas a ayuntamiento. GOEK esos, as. GOIEK. GOGO deseo, gana. GOGO GABE descuidado. EZAXOL. GOGO IZAN desear. NEI. GOGOKO deseado. GOGOR duro, a. GOGORDURA. endurecimiento. GOGORKI duramente. GOGORREAN a malas. GOGORTASUN dureza. GOGORTU endurecer, se, GOGOTIK. GOOTIK. GOTIK. con ganas, a gusto. GOGOS deseoso. GOI. alto, altura. GOIALDEA. parte alta. GOlAN arriba. GOIBEL nube. nublado. GOIBELDU nublarse el cielo. GOIBEL MURRUK. cumulus, nubes en forma de montanas. ver LAPARRAK. GOINBERTZE tanto como eso. GOITI. parte alta 0 de arriba. Arriba. GOITIAN arriba. GOITITU erguir,levantar. GOITITUIK levantado. GOITRIK. GOITIK. desde arriba. GOITU ver GOITITU. GOIZ manana(la), temprano. GOIZALDE madrugada. GOIZASKI a tiempo. GOIXTAR. tempranito. GOIXTARTU madrugar. GOIZARO tempera mananero.

GOIZNABARRA. .. amanecer. ARGIASTEA. GOIXTIAR madrugador. GOLA asf. GOLAKO as!, de ese modo. GONELA asi, de este modo. GONELAKO como este. GONI. a e, este. GONTAN en este. GONTRA. a este. GONATU. GONATA. cunado, a. GONU escalera. ver ESKALA. *GONUBE armario 0 pocilga debajo de la escalera. GOR. ahi. GORA. .., alto. GORAKARA. altito, algo elevado. GORDIK. GORTIK. desde ahf. GORDIN. GORDINIK. crudo. GORENA. 10mas alto. GORENA EIN pasar 10mas alto. GORENTZI. , recuerdo. GORI , ese, a, o. GOROSTUI. acebo, acebal. GORPUTZA. el cuerpo. GORPUTZALDI estado del cuerpo. GORRA. a ahf. XAXA GORRA. GORRELA asf, de ese modo. GORRELAKO como ese. GORRENGATIK. por eso, ese, esa. GORRERI, sarampion, rubeola. GORRI, rojo. ......... , , a ese, esa, eso. GORRILLON .. , espino albar. GORRINGO yema del huevo. GORRIXA MIN rojo fuerte. GORRIXKA. rojizo GORRIKARA. algo rojizo. GORROTO ver TIRRIA. AIER. GOSE hambre. hambriento. GOSETE temporada de hambre. GOSETU cobrar apetito. GOTIK ver GOGOTIK. GOU ver GAU. GOUZA. , ver GAUZA. GOXO dulce(voz infantil, vino). GOZAMEN , bocado bueno, gozada. GOZATU gozar, saborear. GOZOA. dulce, sabroso. GOZOKI dulcemente. GOZOTASUN dulzura. GU , nosotros, as. GUABETE. GOABETE. sobrecama. GUATZE , cama. ver GOATZE. GUAZE. ..' ver GOATZE. GUGATIK. par nosotros. GUNE, , paraje.lugar. GURA. , aquel, aquella, aquello.

GUREGATIK par nosotros. GURUTZE cruz. GURUTZATU cruzar. GUTAS acerca de nos. GUTI. poco. gutti. GUTIAGO. GUTIAO. menos. GUTIENA. 10 menos. GUTIENES por 10menos. GUTIO menos. GUTITU disminuir, apocar. GUZIA. todo, a. GUZIRA. en total. GUZIETAN en todos, as. todas las veces. GUZIS totalmente.

IA. IAUSTE. IBEA. IBEIA. IBILALDI. IBILARI. IBILGIO IBILI IBILTARI IBIN IBINTZE IDATZARRI. IDAULI. IDEKI. IDEKIDURA. 101 IDOR IDORTE IDORTU IDORZARO IDURI. IDURIDU IDUKI IDUZKI

aver! poda. ver IBEIA. , surco que se queda en el labrado. Tambien IBAIA. paseo. andarin. transito, paso. andar, caminar. andarin. cana. IBINSASKI. GALIBIN. rastrojo. ver IRATZARRI. ver IRAULI. abrir. abertura. buey. seco, arido. estrenido. sequfa. secar, se. tiempo a Proposito para secar. parecer, se. imagen dibujo. parece. tener, caber, cabida. sol.

IDUZKI AIZE. IDUZKI XURI abrasadar. IDUZKI ALDI. soleado. IDUZKI GOIBEL sol y nubes. IDUZKI BURTZINGA. claro y nublado. IDUZKIS IDUZKI .. de sol a sol. IDUZKI ALDEA. el Este. IENDAMENDE. generacion, siglo. IELSO OREIKO IENDAMENDEA. yeso.

enyesar. infierno. correa de cuero. subir. domingo. escalador. nadar. IGARI EIN. a nado. nadar. subida, ascension. ajarse, consumirse, gastarse. 3ATUIK ajado, consumido. 3AUTERE carnaval. GEILE tejedor, ra. IGEITU tejer. IGELA rana. IGE8 huir. IGES EIN. IGE81 huida, huyendo, ver INESI. IGE8IKA escapando. IGE8LARI. fugitivo. IGITU moverse, balancearse las plantas. IGORRI. enviar, ado. ICORTZE. envio(acto). IGORTZI frotar. ver IRURTZI. IGUIN. rechazo, desprecio. IGUINGARRI despreciable. IGUITU rechazar, despreciar. BElAK BERE ARETXEA IGUITU IKARA. temblor. IKARATU temblar. IKARIKA temblando. IKASDUN. IKASTUN. estudiante, aprendiz. IKASIGABE ignorante. IKASGIO escuela. IKASI aprender. IKATZA carbon. IKAZGEI. madera que sera carbon. IKAZGIO carbonera. IKAZ LARREINA. IKAZKIN carbonero. IKAZTEGI. deposito de carbon. IKUSAZI. hacer ver. IKUSGARRI. digno de verse. IKUSGIO punta de vista. IKUSI. ver. IKUSKA viendo. IKUSKETA. revision, revista. IKUSTE. vista(sentido), el acto de ver. IKUSTZON miron. IKUZGIO lavadero. IKUZI. lavar. IKUZLE lavandera, o. IKUZTARRIA. piedra dellavadero. IL morirse, matar. apagar.

OTU :NU Y. N NDE INLARI ~RI !'>.RIKA ARITATU ATE IATU

muerto, a, apagado, a, parado, a, manso, a. ILABETE meso ILAR guisante. ILARGI luna. ILARGIXURI. claro de luna. ILARIO funeral. ILARRE retama. LARRE. ILARRI. lapida sepulcral. ILARROSI. agitar, sacudir. ILARROSKA sacudiendo, agitando. ILBERRI novilunio. recientemente fallecido. ILDO surco, terreno removido para sembrar. ILDURA. bajada de animo. ILERRI. cementerio. SANDUZELEI. ILETXE feretro. ILiNGIA. rona negra del trigo. ILOBI. ILOBRI. sepultura. ILTZAR plenilunio.ILZAR. ILTZE. el morir, matanza. ILUN oscuro. serio. ILUN MILUNKA, cariacontecido. ILUNABARRA. el anochecer. ILUNDU oscurecer. ILUNTASUN oscuridad. ILUNPEAN en la oscuridad. ILURIKO mantilla que ponian alas criaturas sobre los panales. ILURRIN olar, hedor de muerto. ILZAR 1. muerto de varios dias. 2. plenilunio. IMINI. colocar, poner. ver EZARRI. IMINTE puesta. acto de poner. INAR. cosita, poca cosa. INARE vencejo. GABINARE murcielago. INAZTURA. relampago. IMBORAZTU dar volteretas, rodar. IMBORAZKAN dando volteretas. IMBULUZKA rodando. IMBULUZTATU rodar. INADAR fuerza. INDARZU forzudo, a. INDARKA ala fuerza. INDARTU fortalecer, se. INDIOILARRA. INDIOILOA. pavo, a. INESI. escapar, huir. IGESI. INFERNU infierno. INGURU alrededar, contorno. INGURADA. revuelta, rodeo. INGURATU rodear, se. INTZA rocfo. INZIRI. gemido. INZIRI EIN, gemir.

ILA

moler.IOTU. alguien. YOR EZ. nadie. NEOR. IPAR norte. IPARAIZE cierzo. IPARBELTZ aire norte muy fuerte. IPAR IDUZKIALDE. noreste. IPAR SAESKOALDE. noroeste. IPURDI. trasero, culo. IPURDI MAZEL nalga. IPURDIKA a culadas. IPURTARGI gusano de luz. IPURTARRI. piedra mas baja de la puerta. IPURZILO ana. UZKI. IRABAZI ganar, ganancia. IRAGAZI. IRABAZI. IRAKATSI. ensenar. IRAKUSTUN ensenante. IRAKITU hervir. IRAKIDURA. hervor. IRAKUTSI. ensenar. IRAKUSTUN maestro. IRATZARRI. despertarse. IRATZE. helecho. IRAULI volcar, se. IRAUN durar. IRAUTE duraci6n. IRAUZKAN revolcandose. IRAUZKATU revolcarse. IRAZTUI. IRAZTOI. helechal. IRETSI tragar. IRI. pueblo. IRINDU hacerse harina. IRINDEI. IRINDEGI. harinera. IRIN FLORE harina pasada por el cedazo. IRINTORNU cernedor. IRISAGAR membrillo. IRRI. risa, burla. IRRIALDI risotada. IRRIGILE burl6n. IRRINTZI relincho. IRRISTRATU patinar, se. IRRISTRADA. patinazo. IRRIS riendo. IRUDI parecer. IRUDIDU. parece. IRUKI. tener. IDUKI. IRUILE hilandera. IRUIN hilar. IRUR tres. IRURAK los tres, las tres. IRURETAN EGUN. trescientos. IRURETAN OGEI. sesenta. IRURTZI. frotar. IRUZKI ver IDUZKI. IRUZKATU revolcarse.

10 lOR. YOR

ISLA isla. ISPIKU espliego. ISTA. brillo. ISTARRA. IXTARRA. muslo. ISTATU brillar, resplandecer. ISTAZU brillante. ISTUPA. estopa. ISURI derramar.IXURI. ISURKI. vertiente. ITALDE rebano de bueyes. ITEBER pesebre. ITEINA. garrapata. ITO ahogar, se. ITOXURA. gotera. ITS sombrio, 16brego. ITSASO mar. ITSU ciego, a. ITSUAN a ciegas. ITSUKI. ciegamente. ITSUTU cegar, se. ITXURA. traza, imagen. ITXURADUN aparente. ITXURAGABE. sin apariencia. ITXUSI feo, a. ITXUSKERI acto feo, malo. ITXUSTU afear. ITURRI. fuente. ITURRI BEGI. ITZ palabra. ELE. ITZA EMAN dar la palabra. ITZAIN ver ITZEA. ITZAL sombra. INDETERMINADO DE ITZALI. ITZALGUNE lugar sombrio. OIOZKIA. ITZALI apagar, se. ITZALZU lugar sombrio. ITZATU c1avar. ITZE. clava. ITZEA. boyero. ITZEGILE c1avero. ITZ EMAN apalabrar, dar palabra. ITZULI volver, regresar. convertir, se. devolver. ITZULTZE el regreso, la vuelta. IXIL silencio. IXILAZI. hacer callar. IXILDU. ' callarse. IXILIK callado, a. IXILKA callando. en silencio. hablando en secreta. IXURI derramar, se. IZAI ver IZEI. IZAN , ser, haber, soler. IZANA. el ser. sido, habido. IZANES. par naturaleza, de par si,

IZANIK ERE. IZANNEI. IZAR IZARKI. IZARRATU IZARRATUIK IZARRARRI. IZARZU IZATE IZATES IZEI. IZEIDUI IZEIKI. IZEN IZENDATU IZERDI. IZERDIBERA. IZERDIAN IZERDITU IZI. IZIGARRI IZIDURA. IZITU IZKIRITA. IZKIRITATU IZO IZORRA. IZORRATU. IZOTZ. IZOZTE. IZOTZIL IZOZTU IZPIKU IZPIRITU IZTER IZTONDO

aunque. ambicioso. estrella. chispa. SUA IZARKI., fuego chispeante. estrellarse el cielo estrellado. piedra preciosa. estrellado. ser, naturaleza. por naturaleza. abeto. abetal. madera de abeto. nombre. nombrar. sudor. savia vegetal. propenso a sudar. sudando, en sudor. sudar. espanto. espantoso. espanto. espantar, se. OILDU. barullo. embarullarse. tla. engano. enganar. hielo. helada. enero. helar. espliego. espiritu. ver IXTAR. ingle.

JA ERE JAI. JAIO JANGOIKO JANGOIKOILO JAUNA. JARIO

nada. fiesta, nada. nacer. ver XEI. Dios. mariposa. senor. ver XEINA. manar. conjugable.DARIO.

-K -KA.

pluralizante, ergativo. sufijo que denota acci6n.

KABARRO. GABARRO. enfermedad del ganado. KABARDINA. vestimenta antigua. KADE. pared rocosa. sitio escabroso. KAFI. nido. KAIKU cuenco de madera para la leche. KAIKUTO cuenco pequeno. KAIOLA jaula. KAKA excremento. (inf. cosa mala). KAKARAZI. cacareo. KAKFILE ganas de hacer cacas. KAKERI. diarrea, disenterfa. KAKO gancho. KAKOLA. ... . gancho de madera que lIevan los mulos para Ilevar cargas KALAMU canamo. KALDOR craneo. KALFORRO cernfcalo. KAUSKA matraca grande. ver KARRASKA KALPIZAR. barba del trigo. KAMAMILA manzanilla. KAMANTZA. camastro de las bordas. KAMIETA. cuchillo. KANELA canela. KANKAIL hombre 0 cosa grande y desmanado. KANKARRO cuenco grande. KANPO fuera, exterior. LANDA. KANA. ver IBIN. KAPEIRUAK los cabrios del armaz6n. KAPUTXA. capa negra panG Iana de las mujeres aezkoanas. -KARA. sufijo. 1. celo de animales. ARKARA, OARA. 2. diminutivo. LUZEKARA. KARAKOL caracol. KARIO caro. KARDEUN cardelina. KARRANKLA collar con puas, se ponfa a los perros para defensa contra los lobos. KARRASKA I. matraca pequena. 2. ruido con los dientes. KARRASKATU rechinar los dientes. KARRERA. linea de vigas 0 maderas. KARRETON catre. KARRIK<'\ calle. KARRO carrO.ORGA. ORGANBIDEA. KARROINKET A. .. helada muy fuerte. KASKA choque, golpe. KASKABELA. cascabel.

KASKAIL persona desmanada. KASKAILDU desmanarse. KASKAKO. KOSKORRON. golpe en la cabeza. KASKARRA. arisco, grosero. KASKATU cascarse. KASKO 1. cima, cumbre. 2. pezuna. 3. cabeza. 4. copa del arbol. KASO ver GASO. KASU caso. KASTIGATU. castigar. KATIALINGORRI. vaquita de san anton. KATEA. cadena. KATEBEGI. ojo de la cadena. KATEDRA. silla. KATREDA. silla. KATULIA. taza. KAUNA. senor en negacion. EZ KAUNA. KAXKO dimin. de KASKO. KAZOLA. cazuela. KEDARRE. hollin. -KI materia ARDIKI. -mente. POLIKI. KIDE contemporaneo. Kill cosquilla. KILIKA cosquilleando. KILIKABERA. cosquilloso. KILIKATU hacer cosquillas. KILISKETA. ver KLiSKETA. KINO parcela. KIRASTU amargar, se, agriar, se. KIRATS amargo, agrio, a. KIRRINKA chirrido. KIRRINKARI. chirriador. KISKAIL tostado, abrasado. KISKALDU to star, abrasar. KISKI-KASKA a golpes. KLASKA KONTRA. contra. KONTU cuidado. KOPATU com bar. KOPATUIK combado. KOPATZEILE combador. KOPETA. la frente. KOPLA verso. KOROPILO nudo. KOROPILOTU anudar. KORLE corral. KOROSTUI ver GOROSTUI. KOROTILO chaqueta de lienzo. KOSKA broma. KOSKAN en broma. KOTIERA. pesebre de ovejas. KOTXARRO recipiente para guardar la leche.

recipiente para recoger la leche de oveja. KOZKOR duro. KOZKORRO pan tostado que se pone en el vino. KOZKORTU endurecerse. KRAXKA rompimiento. KRAXKADURA. rotura. KRINA. crin. ver ZURDA. KRISKETA. ver KLiSKETA. KRISTIO cristiano, a. KUKATU ginar el ojo. KUKU cuco, cuclillo. KUKURROTS arrullo. KUKURTU acurrucarse. KUKURUSTA. KUZKURUTA. KUKURRUZTA. cresta. KUKUSO KULUBRINA. lagartija. ver SUGANDILA. KULUXAN ver KUXAN. KUPEL cuba, tonel. KUPU agujero para echar la hierba KURRUKA ver KUKURTU.

KOTXU

-LA

elemento relativo. sufijo modal demostrativo. sufijo gerundial. LABARI homero, a. LABE homo. LABEALDI. homada. LABERATU Ilevar al homo. LABEUN ver LAREUN. LAURETAN E(G)UN. LABRARI labrador. LABUR corto, breve. LABURBIDE atajo. LABURKI. brevemente. LABURTASUN brevedad. LABURTU acortar, abreviar. LAGUN. LAUN amigo, companero, persona, individuo. LAGUNKETA. LAUNKETA. gentio. LAGUNDU. LAUNDU. acompanar, ayudar. LAGUNDARI auxiliador, a. LAGUNTZA. auxilio, ayuda, compania. LAIA. laya. LAIAN layando. LAIARI. layador. LAIAKETA. trabajo con layas. LAIATU layar. LAKET. gusto, agrado. LAKETU gustar, agradar. -LAKO. -LAKOS. porque. LAMIKATU lamer.

LAN LANALDI LANARTE. LANDA. LANDARE LANDATU LANDU LAN EGUN LAN EIN LANGILE LANGIO LANO LANOTU LANTXURDA. LAPA. LAPAR. LAPARRAK LAPATE LAPUR LAPUTS LAPUSTU LARATZA. LARDEKA.

trabajo. tiempo de trabajo. descanso, paro. campo, excepto, fuera de. planta. plantar. trabajar. dia de trabajo. trabajar. trabajador. sitio de trabajo, taller. niebla, vapor. nublarse. LLANOTU. escarcha. bardana. garrapata muy pequena. nubes muy finas. estratos. cizana. ladron. EBASLE. desafilado. desafilarse. liar. timon para arrastre de la lena. LARRA. zarza. LARRE raso. LARREINA. era. (Ia) LARREINERATU.. recoger el grana a la era. LARRI. aspero, mal. LARRITU asperarse, ponerse mal. LARRU piel, cuero. LARRUTU despellejar, desollar. LARRUTZEILE. desollador, a. LARRUTSA. pergamino. LARUNBATA. LAUMB ATA. sabado. LASO ver LAZO. LASOTU ver LAZOTU. LASTER pronto. ver ZALOI LASTERKA corriendo. LASTERKARI. corredor, a. LASTERKETA. carrera. LASTERRERI diarrea, descomposicion. LASTO ver AGOTZA. LASTOBALA gavilla de paja. LASTONTZI jergon de paja. LASTOTEGI. pajar. LASTOZU cereal de mucha paja. LATA. lata. LATS arroyo. LATXA raza de oveja. LATZ aspero, dificil. LAU ver LAUR. LAUR cuatro. LAURAK los cuatro. las cuatro. LAURDEN cuarto(porcion). LAUREUN,LAUREGUN,LAURETAN E(G)UN:400

LAURETAN OGEI 80. LAZO suelto, flojo. LAZOGO flojedad. LAZOTU aflojar, se. LAZTASUN aspereza, disgusto. LEEN ver LEN. LEENAGO. LENAO. antes. LEENAOKO anterior. LEMEXI. LEMIXI. LEMIZI. LEMIXIKO. primero, a. LEENAOTIK desde antes, anteriormente LEENIK primeramente. LEERKETA. estallido, reventon. LEERTU reventar, estallar. LEGANA. suciedad del ojo(parpado). LEGAR grava, cascajo, piedra menuda. LEGE ley. LEGEGILE. legislador, a. LEGENA. herpes. LEGUN suave,liso. LEGUNDU suavizar, se. LEIALA leal. LEIOA. ventana. LEIOXKO ventanilla. LEITU leer. LEIZE sima. LEKA vaina. LEKU lugar. LEKUTU apartarse, hacer sitio, espantarse, desaparecer. LELO tonto, a. LEMEXI. LEMIXI primeramente. LEMEXIKO. LEMEXIKO. primero. LEN antes. LENAO antes. LENO. LENBElNOLEN . cuanto antes. LENGUSI prima. LENGUSU primo. LENIK primeramente. LENO antes. LENOKO anterior. LEPAKASKO nuca. LEPATZOKI. nuca. LEPO cuello. LEPOKO collar. LER ARBOLA. pino. LERA. narria, carro sin ruedas. LERDEN esbelto, a. LERDENDU esbeltarse. LERDENTASUN .. esbeltez. LERRA. tea hecha con material de pino. LERRO fila, linea. ver ElL, MAILA. ERRONKA, TXERRENDA. LERROAN en fila, en linea. LERROKATU alinear.

grulla. reventar, explotar. colmillo(diente). lechuga. sima. libro. librito. librerfa. heces, capa en descomposicion. L1GIRDA. suciedad revuelta. L1GU lino. L1L1 flor en general. L1L1DUI jardin. L1L1TU florecer. L1NTSA. cienaga. L1PU alacran. L1XTU saliva. L1XTUKA escupiendo, a salivazos. L1ZAR. fresno. L1ZARDOI. L1ZARDUI. fresnedo. LO dormir. LOAK ARTU adormecerse. LOAZI hacer dormir. LOTZEKO MINA.. ganas de dormir. LOBELAR. adormidera(planta). LODI. gordo, a. LODITU ver GIZENDU. LOGEILE somnoliento, ganas de dormir. LOGUNE sien. LOI barra. LOIESTATU embarrar, se. LOILO leche que se da a los ninos antes de acostarse. LOINA. madriila. LOIZU barrizal, terreno embarrado. LOKA gallina clueca. LOKARRI atadura. LOKARTU adormecerse. LOKLUXKA cabezada de sueno. KLUXKADA. LOLO leche. (voz infantil)LOLLO. LONGA. pieza de tela de lino. LONGARINA. capote, leviton. (traje de Aezkoa). LONGEINA. ver LONGARINA. LORE flor de la hierba. LORIA. gloria. LORIATU glorificar. LOTRA. a dormir. LOTI. dormilon. LOTSA miedo, temor. LOTSAGARRISKO. terrible. LOTSATU atemorizarse, asustarse. LOTU atar, agarrar, vendar. LOTURA. atadura.

LERTSUNA. LERTU LETEIN LETXUBA. LEZE L1BRU L1BURUXKO L1BRUTEGI L1GARRA.

LUBERRI. LUKUTZAR LUPUR. LUR LURBELA LURPE LURREZKO LURSASKI LUR ERONTSI LUZADURA. LUZAKARA. LUZAPEN LUZATU LUZE LUZEXKO LUZES

tierra sin trabajar. sapo. ver ZOI. tierra. paraje del que ha desaparecido la nieve. bajo tierra, subterraneo. de tierra(materia). espuerta para acarrear tierra. corrimiento de tierra. alargadura, estiramiento. alargadito, a. demora. alargar. largo, largura. ZEIN LUZE DIK MAKIL GORREK ? alargadito, a. por largo tiempo.

LLABUR. LLOLLO LLAMIKATU LLANO LLANOTU.

cortito, a. leche antes de acostarse, (voz infantil). lamer,lamerse. niebla, vapor. echarse la niebla.

MADARIKATU MAl LA

maldecir, maldito. hilera de hierba recien cortada. TEILAMAILA. TEILAMIL MAILU ver MALLU. MAINA. treta, mimo, mana. MAINGU cojo, a. MAINGUKA cojeando. MAINGUTASUN .. cojera. MAISTER. MAIZTER. inquilino. MAITAGARRI. amoroso, amable. MAITATU amar. ver ONETSI. MAITASUN amor. MAIUR. manco, a. MAKILA palo, baston. MAKILARI apaleador. MAKILATU apalear. MAKUR torcido, a. inclinado, a equivocado, a. MAKURGUNE punta de torsion. MAKURKA oblicuamente, torcido. MAKURKERI perversidad. engano. MAKURKI. torcidamente, oblicuamente. MAKURDURA. torcedura.

MALDA. zarza, matorral. MALAR mago, a. MALKAR una clase de hierba. MALKEITZA. barranco. MALKEIZU barrancal. MAMORRO insecto, bicho. MAMU insecto, bicho. MANATU ordenar, encargar. MANATARIA. autoridad. MANATUA. orden, encargo. MANDAKO muleto. MANDAR mandil. MANDARRA. delantal. ver ALTZINA. MANDATARI. recadero, mensajero. MANDATU recado, mensaje. MANDERE ver MANDREA. MANDAREKO panal. MANDIO tablon. MANDO mulo. MANDOZE mulero. MANDREA. MANDRIA. sabana. MARATILLA aldabilla, pestillo. MAREA. ellimaco. MARMARA. refunfuno, cuchicheo. MARMARATU refunfunar, cuchichear. MARMAROSI mormojear. MARMAROSKA. . mormojeando. MARRAKA balido, mugido. KATU, ARDI, AUNTZ eta BElAK MARRAKAS. ZAKURRAK AUNKAS. TZERRIAK MURRIZTAS. ASTOAK ORROS. MARRAKARI mugidor, balador. MARRANTA. ronquera, catarro. MARRANTATU acatarrarse. MARRO camero. ver ARTZANTZA. esquivo, trampa. MARRONA. marron. MARRUXKATU rascar, restregar. MASKILA fajo de hierba. Hilera de hierba, en prevision de Iluvia. MATAXA. MATAZA. madeja. MATAZARE devanadera. MATEL. MAZEL... carrillo. MATELEXUR mandfbula. ver ARILLA. MATIO. MATOI masa de queso sin forma MATSA. uva. MATSOKO racimo. MATSUTSA. zarzamora, mora. MATXARRE parrilla circular para hacer tortas de maiz. MATXARDE puntal en forma de horquilla para sostener ramas. MATXORRA. animal 0 persona esteril. ver ANTZU.

MAUKA ver MOUKA. MAULOBI. fresa. ver EULOBIO. MAZEL. MAXEL... carrillo. MAZELKI. MAXELKI. carne de la cara y mandfbula. MAZKA tizna. MAZKARATU tiznar. MAZKARA. MAZKARO. tiznado, a. MAZKURI. ampolla que levanta la picadura de un insecto. ME flaeo. MEAKA costado, hijada. MEARRA. flaco, a angosto, estrecho. MEARGUNE sitio angosto. MEARTU. MEATU. adelgazar, enflaquecer. MEATSA. amenaza. MEATSATU amenazar. MEATU adelgazar. MEATZE mina. ME. MEE delgado, a. MEIERA. debil. MEKARA. debilucho, flacucho. -MEN sufijo derivativo de nombres verbales. MENDA. menta. MENDE. YENDAMENDE. generacion. MENDEKATU vengar, se. MENDEKATZEILE. vengador, a. MEND!. monte. ver OIAN. MENDIKETA. macizo montanoso. MENTURA. ventura, casualidad. MENTURAZ etorko da. MENTURAZKO incierto, casual. MENTURATU aventurarse. MEREZI merecer. MEREZI DU. MEREZIKI. merecidamente. MEREZIMENDU .. merecimiento. MERKE barato, a. MERGA. marga, tierra calcarea mezclada con arcilla. MESTURA. ver MEZTURA. MEZA. misa. MEZTURA. pan de maiz fermentado. MIA lalengua. MIARRA. ver MEARRA. MIAZKATU ver LLAMIKATU. MIEITZ chillido. MILA mil ver MAILA. MILOTZA miga del pan. MILUZE hablador, chivato, a. MIMI. dano(voz infantil) MIN I. dolor, mal. 2. ganas de .. MINDU. MINDDU. dolerse, dolido. amargar, se, ranciarse ESNE MINDDUA.

MINOURA. amargura. MINOUIK resentido. MINES con dolor, doliendo. MINGARRI doloroso MINGOTXA la acedera(planta). MIPEKO frenillo de la lengua. MINTZA. habla. MINTZAIREA lenguaje. MINTZATU hablar. MINTZO habla. voz. MINTZOOUN hablante. MINZAR, Ilaga asquerosa, vieJa. MIRATU indagar, revisar. MIRUA. el milano. MIRULA hlnojo. MISE. telon. MISTO cerilla. MITZ interJ de Ilamada al gato. MIZPIRA. mispero. MOOORRA. MOOORRO. medio dormido, atontado. a. MOOU . modo. ver GISA. MOITU . moverse. MOKARTE . espacio entre dos casas MOKO . pico. MOKOKA. . rinendo, enfadado, a, a picotazos. MOKOKALOI . disputa, rina. MOKOROO . excremento duro. MOLTSO . grupo, montoncito. MOMO . dormldo(voz infantil). mondongos. MONOONGOAK. monton. MONTIO . MONTIOTU . amontonar, se. MOSKOLA . entumeCldo, lugar humedo. MOSKOLOU . entumecerse. cortar poqulto MOXTU . MOTEL . poca cosa, debll. MOTELOURA. . debilidad. MOnO . toca del peinado. MOTZA. .. corto, corta, pudenda feminls. esquilador. MOTZALE. MOTXALE . esquilador. MOUKA . manga. borracho, borrachera MOZKOR .. MOZKORSALOA. cierta sopa. MOZKORTU . emborracharse. MOZOLO . mochuelo(ave nocturnal. MOZORRO . mascara. MOZORROTU . enmascarar, se. MOZTE . corte, esquileo. MOZTU . cortar, esqullar. MOZTURA. . cortadura, interseccion. MU . vaca(voz Infantil). MUGA. . frontera. al cabo de .. SEI URTEREN

MUGAGABE MUGALOEA.

MUGA. . inflnito. . termino proximo a la frontera. MUGARRI . mojon. MUGATU . acotar, poner limltes. MUINA. . seso, tuetano. MUKIA. . moco. MUKIZU . mocoso, a. MUKURU . colmo, colmado. MUKURUTU . colmar, rebasar la medlda. MULLU . copo. ELUR MULLU. MULTSO . grupo. MUMU . 1. cencerro grande, mayor que el TRUKU. 2. bobalicon. MUNAK . los sesos. MUNA. . cervical. MUNOU . mundo MUNIGA. . estiercol de vaca MUNO . colina. MURKUTZE . envoltura de la castana. MURRIZKA . grunido. MURRIZKATU . grunlr. MURTXATU . chupar. MURRUTXAK . alubias pequenas MUS . juego de cartas. MUSLARI . jugador de mus. MUSAR . ver MUXAR. MUSKER . lagarto. AXTUSKAR. MUTIKO . ChiCO,muchachito MUTIL . muchacho. criado MUTU . mudo. a. MUTUR . morro, hocico, renido MUTUR GEIXTO.. genudo. MUTURGO . rableta, desavenencia. MUTURKA. . hociqueando. MUTURKARI . hOCiqueador. MUTURKATU . hociquear. MUTURREKO . bozal para bestias, golpe en el hocico. MUTURTU . amohlnar, se. MUTUTU . enmudecer, se. MUTUR XOKA . a punetazos MUXARRA. . liron.

NABALA. navaja. NABAR pa~o. NABARRE arado de una sola pua NABARRERI V1ruela.ver GALIKO. NAE voy. ver FAN. NAGUSI ver NAUSI. NAI ver NEI. NAIAGO. NAIAO. NEIAO. prefenr.

MINDURA amargura. MINDUIK resentido. MINES con dolor, doliendo MINGARRI doloroso. MINGOTXA la acedera(planta). MIPEKO frenillo de la lengua. MINTZA habla. MINTZAIREA lenguaje. MINTZATU hablar. MINTZO habla. voz. MINTZODUN hablante. MINZAR, Ilaga asquerosa, vieJa. MIRATU indagar, revisar. MIRUA el milano. MIRULA hinOjo. MISE telon. MISTO cerilla. MITZ interj de Ilamada al gato. MIZPIRA mispero. MODORRA MODORRO medio dormido, atontado, a. MODU . modo. ver GISA MOITU . moverse. MOKARTE . espacio entre dos casas. MOKO . pICO. MOKOKA . nnendo, enfadado, a, a plcotazos. MOKOKALDI . disputa, rina. MOKORDO . excremento duro. MOLTSO . grupo, montoncito MOMO . dormldo(voz Infantil). mondongos. MONDONGOAK. MONTIO . montOn. MONTIOTU . amontonar, se. MOSKOLA . entumeCldo, lugar humedo. MOSKOLDU . entumecerse. cortar poqulto. MOXTU . MOTEL . poca cosa, debil. MOTELDURA . debilldad. MOnO . toca del peinado. MOTZA . corto, corta, pudenda feminis esquliador. MOTZALE . MOTXALE . esquilador. MOUKA . manga. MOZKOR. . borracho, borrachera. cierta sopa. MOZKORSALDA MOZKORTU . emborracharse. MOZOLO . mochuelo(ave nocturnal MOZORRO . mascara. MOZORROTU . enmascarar, se. corte, esquileo. MOZTE . cortar, esquilar. MOZTU . MOZTURA . cortadura, interseccion. MU . vaca(voz Infantil). MUGA . frontera al cabo de .. SEI URTEREN

MUGAGABE MUGALDEA

MUGA . Infinito. termino proximo a la frontera MUGARRI. .. mOjon. MUGATU . acotar, poner limltes. MUINA . seso, tuetano. MUKIA . moco. MUKIZU . mocoso, a. MUKURU . colmo, colmado. MUKURUTU . colmar, rebasar la medlda. MULLU . copo. ELUR MULLU. grupo. MULTSO . MUMU . 1. cencerro grande, mayor que el TRUKU 2. boballcon MUNAK . los sesos. MUNA . cervical. MUNDU . mundo. MUNIGA . estiercol de vaca MUNO . colina. MURKUTZE . envoltura de la castana grunido. MURRIZKA . MURRIZKATU . grunir. MURTXATU . chupar. MURRUTXAK . alublas pequenas. MUS . Juego de cartas. MUSLARI . jugador de mus. MUSAR. . ver MUXAR. MUSKER. . lagarto. AXTUSKAR. ChiCO,muchachlto MUTIKO . MUTIL . muchacho, criado. MUTU . mudo, a. MUTUR . morro, hocico, renido MUTUR GEIXTO.. genudo, MUTURGO . rableta, desavenencia hociqueando. MUTURKA .. MUTURKARI . hOCiqueador, MUTURKATU . hoclquear. MUTURREKO . bozal para bestlas, golpe en el hoclco MUTURTU . amohinar, se, MUTUTU . enmudecer, se. MUTUR XOKA . a punetazos. MUXARRA . liron,

NABALA. ,.,.,. navaja, NABAR, ,.,.,.' pa~o, NABARRE, ..,..,.. arado de una sola pua. NABARRERI " viruela ver GALIKO NAE ' voy, ver FAN, NAGUSI, , .. , ..,.. ver NAUSI, NAI, .. , , ver NEI. NAIAGO NAIAO, NEIAO, preferir,

NAIES. NEIES NAILA. NElLA

queriendo, deseando. ando yo. que sea yo. ETOR NAILA. NAIGABE disgusto, afliccion. NAIS aunque, a pesar de. NAO. NAGO estoy. NASI. revolver, mezclar. NASKETA. mezcla. NASKI mezcla, revoltijo, probablemente, segun creo. NASTE. mezcolanza. NASTURA. mezcla. NAU yo mismo. NAURAU, NAURON. NAURON. yo mismo. NAURONEK EKARKO UT NAURRI. medida. NAURTU medir. NAUSI duena, jefe. NAUSITU aduenarse, veneer. NEGU, invierno. NEGUAINTZ traza de invierno. NEGUASTE comienzo del invierno. NEGU ONDARRA. final del invierno. NEGU MINA. corazon del invierno. NEI. querer, desear, voluntad, deseo. NEIGABE disgusto, afliccion. NEKATU cansar, se. poco usado. ENOIATU NEKAZARI ver LABRARI. NEKE ver ENOlA. -NEKO sufijo verbal. para cuando. NENGO estaba yo. NINDEGO. NEOR ver lOR. YOR. NERABE nodriza. NESKA muchacha, moza. NESKAKO muchachita, chica. NEXAKO criada. Tambien chiquilla. NEXAKOnO. se les dice alas ninas jovencitas. NESKATO criada. -NES suf. verbal. segun como. ERRATEN DENES. NI. yo. can verba intransitivo, aunque tam bien se usa can verbos transitivos. NIGAR.NIAR Ilanto. NIAREIN 1I0rar. NIGARGARRI.NIARGARRI. lamentable. NIGARRITURRI.NIARRITURRI. lagrima. NIGARTI. Iloron, a. NIK. yo. can verba transitivo. NINDEGO ver NENGO. NINDEILA.NINDAILA. andaba yo. NINI nino, a(voz infantil), pupila. NITAS acerca de mf.

NO toma tu, femenino. NOAE. NOAIE. NOYE. ver NAE. NOIN. de quien. NOIZ CUElndo. NOIZAPENKA de vez en cuando. NOIZ ARTIO. hasta cuando NOIZBEIKO. NOIZBAIKO. de otros tiempos. NOIZBEIT. alguna vez. NOIZDANIK. NOIZTIK. desde cuando. NOIZKO para cuando. NOIZKOTSU para cuando poco mas a menos. NOLA como, de que modo. NOLABEIT. de algun modo. NOLA PASTU segun sea. NOLAKO como, de que. can IZAN. NOLANEI. NOLANAI. como quiera. NON donde. NONBEIT. en alguna parte. NONDIK desde donde. NONNEI. en cualquier parte. NONTSU donde poco mas a menos. NOR quien. NOR ETA. quienes. NORA. a donde. NORABEIT. a alguna parte. NORBEIT. alguien. NOR BERA. cad a cual. NOREINO hasta donde. NORK quien can verba transitivo. NORNEI quienquiera.

OABETE OARA. OBE. OBEKI. OBEKITU. OBEKITZE. OBEN OBENDUN OBERENA. OBRI ODOl

ODOlDU ODOlDUN ODOlEKO ODOlESTATU ODOlGABE ODOlGAITZ ODOl GEIXTO ODOl GALTZE. OOOl OTZIK ODOl URIA.

ver GOABETE: celo de la perra. mejor. mejorar. amejoramiento, acto de mejorar. culpa. culpable. 10,el, la mejor. hoyo. sepultura. IlOBRI. sangre. ODOl BIZIKO GIZONA. ODOl GEIXTO EIN. sangrar. que tiene sangre. consangulneo. ensangrentar. apatico. insensible. enfermedad de la sangre violento, malvado. flujo, perdida de sangre. a sangre fria. coagula, cardenal.

I~

TZAlE. sanguinario. veinte. pan. pan esponjado. ojo del pan. pan mal fermentado. pan duro. masa de pan. ver MllOTZA. OGITU ................. hacerse pan. 01A. ..................... la enda. OIAl .................... pano. ver MISE. OIAN ................... bosque. OIANZU ............... boscoso. OILAKA ............... femenino en TXAKUR OILAKA. perra. OILANDA. ........... polla. OlLAR. ................ gallo. OILARKI .............. carne de gallo. OILASKO ............ polio. OllDU ................. espantar, se(animales). verlOTSATU.BElDURTU. IZITU. lEKUTU. OllDURA. ........... espanto. OllKOR ............... espantadizo. OllO ................... gallina. OllOBIO ............. ver EUlOBIO. MAUlOBIO. OllO KAFIA. ........ el nidal. OllOKI ................ carne de gallina. OILAlOKA. lOKA. gallina c1ueca. OINAZE ............... dolor, tormento. OINAZES ............. doliendo, se. OINBERTZE ........ tanto como eso, a, o. OINES ................. a pie. sin embargo pie:?ANGO OINO ................... hasta ahora. OREINO. OIOZKIA. ............. paco, lugar hacia el norte, sombrfo. OIU ..................... grito, clamor. OIU EIN............... gritar. OIU MIN .............. gemido. ver INZIRI. OIES. ......... ........ gritando. OIUKA ................. a gritos. OKER .................. tuerto. OKERKA ............. de reojo. SAEXKA. OKERTASUN ...... cualidad de tuerto. OKERTU ............. ponerse tuerto, a. OKERXKA ........... picaruelo. OKINA. ................ panadero. OKO .................... racimo de cualquier planta. MATSOKO. OKONDO ............ codo. Ol ....................... tablilla. ver MANDIO. uLA .................... tener'la, \a tab\i\\a. OLABEA. ............. criba para la avena. OLARI. OLAGIZON. ferrero. OlDRATU ........... taladrar.
,

ODOl TZEllE:ODOl OGEI ................... OGI. .................... OGI ARRO. ......... OGI BEGI. ........... OGI ERTSIA. ....... OGI KOZKOR. ..... OGI ORE .............

OLIO ................... aceite. OLiONTZI. ........... aceitera. OlO .................... avena. OlOAZIA. ............ la simiente de avena . OlTZA. ............... clavo de madera para poner en el tejado. OlTZAR .............. tabla vieja. OlLAGA. ............. arbusto espinoso. ON ...................... bueno, a. ONA. ................... bueno, a, fiel, he aqui. ONAGO ............... mas bueno. ONARTU ............. aceptar, acoger. ONARTZE ........... aceptacion, acogimiento. ONBOR ............... tronco. ONBORTU .......... entroncarse, endurecerse. GIZON ONBORTUIK. ONDALAN ........... trabajo de laya par preparar la tierra baldia. ONDAR ............... residuo. ARDO ONDARRAK. fin, final. ILABETEAEN ONDARREAN: ONDARTU ........... quedarse en las heces, gastarse un IIquido. ONDASUN .......... hacienda, bienes. ONDATU ............. hundirse, echar a perder. ONDITU .............. desaparecer. ONDO ................. cercania. ETXE ONDOAN. despues de. AFAl ONDO. Ex. AlKATE ONDOA. ONDDO ............... hongo. ONDOKO ............ cercano, posterior, heredero. ONDOREAN ........ despues de. ONDOTIK ............ despues de, inmediatamente. BERE AITEIN ONDOTIK FAN ZE. ONDOTSU .......... casi junto a. ONDU, ................ madurar, se la fruta. enconarse. BIZIKA ONDU. ver ZORITU . ONEAN ............... a buenas. ONEGI. ................ demasiado bueno, a. ONENA. .............. el mas bueno. ONENEAN ........... a 10 mejor. ONERATU, .......... Ilevar a bien, arreglar. ONETSI. .............. aceptar, amar. ONESTASUNA. ... aceptacion, amor. ONEIN ................. aprovechar. ONES .................. a buenas. ONGARRI. ........... abono, estiercol. ONGARRITEGI. ONGARRITEI. estercalera . ONGARRITU ....... abonar. ONGI ................... bien, buenamente. ONGI EGIN.......... hacer (el) bien. ONGI ETORRIA. .. bienvenido, a.

IGILE lIZAN

r bienhecho . ser bueno: USKARAS ELEKA TZEA ON OA. bondad. aborrecer. ver IGUITU. panecillo, bollo de pan. en compuestos. ver ORE. ciervo. artesa. levadura. arse amas . cierta clase de hierba. amontonarse las oveias por causa del calor. o compensacion. pag . en vez de. representante. ver AKETZA. ver AKETZA. masa, pasta. ahora. , ahora mismo. actual. acordarse. recuerdo, memoria. recuerdo. amasar, se. ver OLIO'. amarillo. amarillear, se. tro el caloS . corzO, a. tapia. gavilla de trigO. gavillar. todo en compuestos. musgo.

NTASUN PETSI IPIL lRA

ORTOXIK ORTZ ORTZAOAR ORTZAGINA ORTZANTZA. ORTZEGUN ORTZI. ORZKA TU. ORTZlLARE ORZKIOURA

descalzo, a. diente. arcO iris. dentadura. trueno. iueves. enterrar, sepultar. masticar. viernes. dentera. erizo.

)RAIN )RAMEA. )RANTZA. ORATU ORBEL. ORBELOU. OROEA ORoES OROEZKO OROOTS OROOTZ ORE. OREI. OREI BEREAN OREIKO OREITU iJREITE. OREITZARREN ORETU ORIO ORI. ORITU ORITZA ORKATZA. ORMA ORMENA ORMENATU. ORO

OSABA tio. OSAGARRI. remedio. OSASUN salud. OSATU completar, se. OSKA. hendidura, mordedura. OSKATU. OsKA EIN. morder. OSO entero. OSOTASUN entereza. OSOTU. completar. OST ARBELA. hoja caida. OST ATU. posada, tonda. OSTALARI posadero. OSTlKATU patear, cocear. OSTIKO patada, cOZ. OSTIKOKA coceando. OSTORRI hoia. OTARRE. cesta para pan. ada OT ARRALOI. cestada, en la amas de pan. OT AZPURUA. ..... borde del campo que se deja sin sembrar. OTE argoma. OTEOUI. argomal. OTOITZ ruego, suplica. OTOITZ EIN rogar, suplicar. OTOIXKO oracion. OTRONAK horas de las comidas. OTS ruido. AOARROTS. OTSAOAR ver ORTZAOAR. OTSElLA tebrero. OTSO lobo. OTSOTSA. trueno. ver ORTZANTZA: s OTSOTS ERONTSIA. tormenta con trueno OTZ. OTXA oTX lKARA OTX IZAN OXKA OZI. OZIOURA OZITU. OZKA OZKAKA. OZKALARI OZKA TU. OZKE\N trio. trio escalo . tener trio, estar trio, a. ver OZKA. germen. aterimiento(de

OROLOIO OROLOIOA LOTUIK. se les dice a los solterones. MOTZUROINA se les dice alas solteronas. ORONo ORONEAN OROTSA ORPEGI. hora. entonces. animal macho. ver URRlXA. cara, taz, rostro. he ahi. la aguia. caporraz. altiler. peine. peluquerO, a. peinar. enebro, ginebro. enebral, ginebral. hoia. AZAORRI. OSTORRI. no grunido, rebuz . grunendo, rebuznando.

ORRA ORRATZA. GAL TZORRATZ: .. ORRATZ TXIKINA: ORRAZE. ORRAZT ARI. ORRAZTATU ORRE ORREOUI ORRI. ORRO ORROAZ

trio).

1. germinar. 2. aterirse de trio. 1. mordida. 2. hendidura. mordiendo, a mordidas. r mordedo . car morder, mues . morder.

OZPINA. OZPINDU OZTU OZTURA.

el vinagre. avinagrar, se. enfriar, se. enfriamiento.

PAGUA. PALA TXIKIA. PALANGA. PALASTA. PALASTATU PALIKA. PALMARIZKU PAMPA. PAMPATU PAPU PARE PAREGABE PAREKATU PARETA. PARRANTA. PAS PAS PASTANA. PASTEKO PATAKA PATAR PATORA. PATXARAN PATZORRA. PAUSA. PAXEILU PE, PEINA. PEKO PELOTA. PELOTARI. PELOTAZALE. PELLA PENTZE PERGAXAL. PERRA. PERRATU PERREXIL PERRITZEA. PERTIKA. PETATSO PILA PILARE,

pago. ver ORDEA. pala AUNDIA. para pan. para tortas. ver ADARO. palanca. chapoteo. ver BALASTA. chapotear. PALAST EIN. pala para quitar la harina pegada a la artesa. (hierro) malvarisco. golpe, paliza. (voz infantil) pegar(infantil). papo, papada. par, igual. sin igual. aparear, igualar. pared. ver MARRANTA. cuchicheando. zanahorla. pasador, filtro. patata. prado en cuesta escabrosa. camis6n. espino negro y su fruto y bebida con el hecha. cachaza, excesiva tranquilidad. reposo, pausa. determinada medida de los sastres. bajo, parte baja. pena. ver KADE. de abajo. PEKO AIZEA. pelota. pelotari. aficionado a la pelota. coliflor. pasto. ver SARlO. corneja. herradura. herrar. perejil. clavo para herrar. vara larga para arrear los bueyes. remiendo. pila. pilar.

PILATU ver MONTIOTU: PILDA. albarda. IDI PILDA. Idi kopeteko. PILTZE est6mago. PINKI. barniz. PIPER pimiento. PIPERBELTZ. pimienta negra. PIPER LEKA guindilla. PIPIA. carcoma de la madera. PIXA ver PIZA. PITXITXI............... cabritito. (voz info) PITXER jarra. PIXKAT. PIXKA AT. un poquito. PIZA. orina. PIZASTOKIA. la vejiga. PIZ EIN orinar. PIZKA poca cosa. PIZPILDU achicharrar, se. PIZU pesado. PLAZA. plaza. POLIKI bonitamente, despacito. PO LIT. bonito, a. Lindo, a. POLITATU embellecer, se. POPA. sopa. (voz info) PORRU puerro. POnOKA raza de caballo. POnOLO 1. caballo. (voz info) 2. gordo, a. ponono caballo. (v z inf.) POTXOLO ver PonOLO. PRIMADERA. primavera. PULTSO pulso. PUNPU caerse, caida. (voz info) PUNTA. punta. PUPU dolor. (voz info) PURRA. voz de lIamada alas gallinas PUSKA pedazo, trozo. PUXKA pedacito, trocito. PUSKATU quebrar, se. PUTZ. 1. ver BUTZ. 2. pedo con ruido. puno cabal lito recien nacido. PUTXO cabal lito lechal. PUTZU ver BUTZU. PUZKER pedo sin ruido. BUZKER: PUZKERZU pedorrero, a. BUZKERZU.

-RA. -REINO -RI. REKA RELISTRATU

a, direcci6n. hasta. a, con seres animados. ver ERREKA. patinar, resbalar, se.

SABAI. SABAIAO. ver SABEA. SABAISASKI. cesta grande para la ropa. SABEA. el desvan. SABELA bajo vientre. SABEL SENALE.. lunar. SABESASKI ver SABAISASKI. SABU raton. SAES costado. SAESKO ETXEA. SAESKA a reojo, de costado. SAESKATU ponerse de costado. SAESKOALOE oeste. SAERSKOALOE. SAETSERATU ir a poner, se al costado. SAGARRA. manzano, manzana. SAGAROO sidra. SAGAROOI manzanal. SAGAROUI manzanal. SAGARKETA. recogida de manzanas. SAGARROI erizo(animal). SAGARTEGI. SAGARTEI. deposito de manzanas. SAGARTZE manzano. SAGU raton. SA\. buitre. ver PUTRE. SAKA saco grande. SAIL grupo. SAKOLO ballueca. cereal parecido a la avena. SAKRISTAN sacristan. SAKRISTANGO oficio de sacristan. SAL indeterminado de SALOU. SALA pasillo. SALBATORE salvador, a. SALBATU salvar. SALOA. caldo. ver ZUKU. SALOO grupo. SALOUN vendedor, a. SALEROSGO compraventa. SALEROSI comercio. SALEROSLE comerciante. ver MERTXANT: SALGEI objeto de venta. SALTARI. SALTARIN. saltamontes. SALTO saito. SALTOKA a saltos. SALTZEILE vendedor, a. SAMUKA saLico(arbol). SAMUR 1. enfado. 2. tierno, a. SAMURXKA rencorcillo. SAMUNKOR irascible. SAMURTU enfadarse. SANOU santo. san. SANOUA. zutano, mengano. SAPA. bochornera, tiempo pesado y tormentoso.

SAPITE SAPORE SAR SAR ATRATZE. SARASOUIA. SARATS SAROE SARE SARETU SARI. SARlO SARITU SARMENOU SARRI.

genio, mal caracter. sabor. indeter. de SARTU. trajin de entrada y salida. salcedo. sauce. sarde, horquilla. red. zurcir. premio. pastizal. premiar. sarmiento. pronto, luego. SARRI ARTIO: SARRIO gamuza(animal). SARRO residuo apegado. SASOOI. ..SAOUI. retamal. SASI. 1. bosque. 2. maleza. SASITU 1. sostener, soportar. 2. apadrinar. SASKI. cesta. SASKITO cestita. SASOIN sazon. ver ARO. SATANOREA. salamandra. ver ARRUGEA. SATARRA. carbunclo. SATOR topo. SATSA. retama. SAUTSI. bajar, descender. SAUSTE bajada, descendimiento. SEGUR. seguro, a. SEGURTASUN seguridad. SEI seis. SEIEUN seiscientos. SEIGARREN sexto. SEIKO grupo de seis. SElLA fila. SEIRA. a cada uno seis. SEIORTZEKO oveja de 3-4 arios. SEKULA nunca. ver IOIZ. SEME hijo. SEME SASIA. ahijado. SEMETASUN filiacion. SEMETZAKO. SEMETAKO. que pasa por SENAR marido, esposo. SENAR EMAZTE. esposos. SENARGEI. futuro marido. SENOABIOE remedio. SENOAGARRI. medicina. SENOATU curar, se. SENOATZE curacion. SENOUA. zutano. SENTIKOR sensible. SENTITU sentir. SILO ver ZILO. XILO. SIESKA cuna.

f8

SIESKATU .......... , acunar. -SKA ................... sufijo diminutivo. SOBRA. .............. demasiado. SOFRE ................ azufre. SOINEGI . ............ hombro. SOINGEINA. ........ ver SOINEGI. SOKA .................. cuerda. SOKAGILE .......... cordelero. SOLL. SOLO ....... solo. SOLAS ................ conversacian. SONU ................. sonido. SONULARI .......... musico. SORRA. .............. sordo, a. SORBALDA. ........ pata delantera del cerdo, SORGIN .............. brujo, a. SORGINGO ......... profesian de brujo, a. SORGINKERI ...... brujeria. SORGINTXORI. '" ver GAUINARE. SORO ................. prado SOROIO .............. grumos que saltan al freir el tocino malo. SORRERI. ........... sordera. SORTETXE .......... cas a natal. SORTU, ............... crear, nacer. SORTZE .............. 1. creacian. 2. aro para dar la forma al queso. XORTE. SORTZEPEKO. '" tabla circular que se coloca debajo del SORTZE por la que escurre la GATZURA. TXORTXAPEKUA. SOSA. ................. dinero. SOSDUN ............. adinerado, a. SOSTA. ............... juego. XOSTA. SOSTATU . .......... ver XOSTATU. SOSTATIAR. XOSTATIAR. juguetan, a. SU ....................... fuego. SUAN .................. en el fuego. SUTAN. encendido. SUARRI ............... pedernal. SUBAZTER ......... lugar junto al fogan. SUBE ................. ver SUGE. SUBER ................ soberbio. SUBILARO .......... La Noche Buena. SUDUR ............... nariz. SUDURMINTZO .. gangoso, a. SUDURMOTZ ...... chato, a. SUDURREKO ...... nasal. cosa para poner en la nariz. golpe en la nariz. SUDURTZILO ...... fosa nasal. SUDUR ZILO. SUGANDILA ........ ver KULUBRINA. SUGAR .............. ver GAR. SUGARRI. ........... combustible. SUGE .................. culebra. SUGEITSU .......... lucian. SUGERRA. .......... fiero, a. cruel. SUI...................... yerno.

SUKALDE ........... cocina. SUKALDAIZUN. .. el que ama de estar en la cocina. SUKALDARI. ....... cocinera, o. SUKEIA. .............. material combustible. SUKUNE ............. hogar, fogan. SUMINDU ........... aterirse los dedos de frio. SUMINDURA. ...... dolor producido por el frio. SUSARA. ............ celo de la vaca. SUTARRI. ............ piedra del fogan. SUTEG/. .............. fragua. SUTEILE. ............. tizan. ver EILETI. SUTOKI. .............. fogan. SUZTATU ............ arruinar, se. ver KUNTZATU.

T
TAKATU .............. TAKO .................. TALDE ................. TALO. XALO ........ TANGA. ............... TAPURRAK ......... TAR RATA. ........... TARRATATU ....... TAR-TAR ............. TARTARRA. ........ -TASUN . ............. TATO .................. oprimir, prensar. pedazo. grupo. ver MEZTURA. juego de ninos. migajas de pan. rasgan, rasguno. rasgar. charla charlando. cotorro, a. suf. cualidad. ven!! voz infantil. TAT/O. TATTIO TTATTIO.

sitio cerrado yo cubierto. guadana. TEILAMAILA. TEILAMILA. hilera de hierba recien cortada. TEILAKUTXU ....... pote para guardar la piedra de afilar la TEILA. TEILAN ................ guadanando. TEILARI. .............. guadanador. TENAXAK ............ tenazas. TENORE ............. tiempo, ocasian. TENORE ONEAN ELDU G/RA. TENTE ................. ver TXUTUIK. TENTU ............... tiento, prudencia. TENTUDUN ......... prudente. TENTUMOTZ . ..... imprudente. TIPULA ................ cebolla. TIRA!! ................. vamos!!. TIRAKA ............... tirando. TIRATU. .............. tirar, estirar. TIRRIA. ................ envidia. TIRRIA IDUKI, mania. TIRRIZU .............. envidioso, a. TITARE. ............... dedal.

-TEGI .................. TEILA ..................

TITI TITIMUTUR. TO TOKON. TOMATE TONTO

mama. pez6n. toma!!. parte subterranea del tronco. tomate. sentar, se, ado, a. (voz infantil). ver TOTO. nONno. nono. TONTORIKO. TOTORIKO. en cuclillas. TORI toma. noRi. (voz info). TORCHA. antorcha. ver LERRA. TOTO 1. sentar, se(voz info) 2. caramelo. (voz info) TOTOGORRI. ..... 1. fruto del espino. 2. se utiliza para lIamar a alguien tontito. TOTORIKO en cuclillas. nOnORIKO. -TRA. 1. medida Ilena. BESATRA EGUR. 2. a los, alas. 3. a e infinitivo. IKUSTRA. TRABA. traba. ver ESTAKURU. TRABATU trabar. TRANKO tramo. TRATU trato, comercio. TRATULARI tratante. TRESNA. ver ARNESA. TRIPA. tripa. ver PILTZE. PITZE. SABEL. TRIPOTA. morcilla. TROSKA. TROSTA. trote. TROSKA. al trote. TRUKA cencerro ventrudo de boca estrecha, para ovejas. TRUKE cambio. TRUKATU cambiar. -TSU casi .. BEROINTSU. GABEROITSUAN. TUNTUN tonto. nUNnUN. (inf. ). TUNTUR. nUNnUR. jiba, chepa. nUNnURRO. Jorobado. TUPA. baya. (fruto). TUPINA. baya. EZPEL TUPINAK. marmita. TUTU trompeta, corneta. TUTULU. nUnULU. bobo, tonto. TXABIZKE. TXABIXKE. cobertizo. TXAKARTU ponerse mal, empeorar. TXAKUR. perro. TXAKURKO cachorro. XAKUR. perrito. TXAKUR OILAKA. perra. TXAKURKERI. ..... perrerfa. (acto). TXAKURTEGI. TXAKURTEI. perreria (sitio). hueco tras el fog6n para guardar la lena. TXAMUR ver SAMUR. TXANKA muleta.

TXANTXARABIL..

esferitas de las hojas de los robles. TXAPAR pequeno (estatura). Clase de arbol pequeno. TXAPARRO ver TXAPAR. TXAPEL sombrero. TXAR malvado. pequeno. TXARRA. TXAROINA. sardina. TXARLA recipiente circular para la colada. TXARPA. tela, cuero 0 pieza de saco que se Ie coloca al Marro para que no pueda prenar a las ovejas. TXARRANTXA. .... carda. TXARRANTXATU. cardar. TXARTEL cartel. TXASKATU. TXASTATU. probar. TXATARRA. 1. polaina de pano. 2. hierro viejo, desecho. TXERRENOA. fila. Izen txerrenda. TXERRI. cerdo, cochino. ver UROE. TXERRIAZPIA. jam6n, pierna trasera del cerdo. TXERTALOE piara de cerdos. TXERTATU ver XERTATU. TXIKI. TXIKIN pequeno, a. TXIKITU empequenecer, se. TXIKORE achicoria. TXILINGATU columpiar, se, colgar, se. ver OOILiNOATU. TXILlNTXA cencerrito. TXILKO ombligo. ver ZILKO. TXIMITX chinche. (animalillo). TXINAR chispa. SUA TXINARTZEN . TXINOI brasa. TXINGARRA. loncha de tocino. TXINTXA cencerro de boca ancha rectangular. TXINTXARRA. cascajo, guijarro. TXINTXARZU cascajal. TXINTXUR garganta. TXINURRI hormiga. TXIPA. bermejuela(pez). TXIPI ver TXIKI. TXIKIN. TXIPIRON calamar. TXIPU chopo. TXIPUOOI. TXIPUOUI. chopera. TXIROIL racimo perdido. TXIRIMIRI poca cosa, cosa sin importancia ni interes. TXIRIPA. churro, casualidad. TXIRIPAS por casualidad. TXIRIKA instrumento para ayudar a aprender a caminar a los ninos.

TXIRLA ............... TXIROLA ............. TXIROPA. ............ TXIRRINTA. ......... TXIRRU ............... 1XIR1XlLARI. ....... TXISPURRA. ....... TXISPURTU ......... TXISTA. ............... TXISTATU. .......... TXISTOR ............. TXISTU ................ TXISTUEIN .......... TXITA. ................. TXITALDE ............ TXITALDI ............. TXITXAR.............. TXITXI.................. TXOKLE .............. TXOKO ................ TXOKORRO ........ TXOLA ................ TXOPINA. ............ TXOPINKA .......... TXOPORRO ........

TXORATU . .......... TXORI................. TXORIBURU ........ TXORIZALE ......... TXORROTX ......... TXORROXTU ....... TXORTA. ............. TXORTAKA ......... TXORTATU. ........ TXOTXA .............. TXUFLA ............... TXUKARRA. ........ TXUKATU ............ TXUKU ................ TXUKUNA. .......... TXULA ................. TXULUBITA. ........ TXULUBITARI ...... TXURI. ................. TXURLO .............. TXURRA. ............. TXURRO ............. TXURRUSTA. ...... TXURRUST ARRI.

~~

concha bivalva pequena. carcel. anis con agua para curar las tripas. ganas grandes de algo. TXIRRINTAN NAO. hilacha de la ropa. grillo. rizado, a. rizar, se. espina. ver TXUSTO. TZUSTO. clavarse espina. longaniza. silbido. silbar. pollito. grupo de pollitos. puesta de pollitos. ch icharro(pez). ver TZITZAR. carne 0 pescado(infantil) zueco. rinc6n. ternero. cabeza, azotea. hipo. hipando. recipiente para guardar liquidos, parecido al kaiku pero mas pequeno. ver XORATU. ZORATU. pajaro, ave. ligero de mollera. gavilan. afilado, a. afilar. gota. goteando. gotear . palito, palillo. silbato. requemado, reseco. secar, se. XUKATU. seco, a. lana hecha hebra. loncha. flauta. flautista. blanco, a. clase de seta blanca. avaro, a. extremo grueso. hielo colgante. chorro. piedra que se pone debajo del barril de la colada.

TXURRUSTATU ... TXUSTA. ............. TXUTITU .............. TXUTUIK ............. TZAKUR. ............. TZARKERI ........... TZIKI. .................. lZIMEL ............... TZIMELDU .......... TZIMURDURA. .... TZIMURRA. ......... TZIMURTU .......... TZIMURZKATU ... TZINTZARRA. ...... TZINTZILA ........... TZINTZUR ........... TZINTZURRI ........ TZISPILDU .......... TZISPURRA. ....... TZISPURTU ......... TZISTA. ............... TZISTATU. . ......... TZITZARRA. ........ TZITZO ................ TZOKOR ............. TZORDILA ........... TZORTA. ............. TZOTZ ................. TZURRU .............. TZURRUTU ......... TZUSTO .............. TZUSTOTU .........

chorrear. corriente de agua. erguirse, ponerse en pie. de pie, en pie. perrazo. deshonestidad. pequenin. marchito, a. marchitarse. arruga. arruga, ado, a. arrugar, se. arrugarse . cascajo. colgajo de pelo de algunas cabras, en el cuello. garganta. garganta. chamuscar, se. ver TXISPURRA. ver TXISPURTU. picadura. picar. el granizo. bolos negros del trigo. TZIZTZO. nudo de los arboles, yemas o brotes. planta parecida a la enredadera. gota grande. palito, palillo. chich6n. achichonarse. espina, astilla que se mete en la carne. Ilenarse de astillas.

U
UALDE ................ UBENDU ............. UBENDUSTATU .. UBIDE................. UDA. ................... UDASTE .............. UDAMIN .............. UDARE ................ UDARO ............... UGALA ................ UGALDE ............. UGALTARAN ....... UGARRE ............. UGATZA. ............. UGASEME .......... UGAZAITA. .......... ver UGALDE. unguento. unguentar, se. vado. verano. primavera. rigor del verano. pera. temporada de verano. tira de cuero, correa. rio. ribera. temporal de aguas. teta. hijastro. padrastro.

UGAZAMA. madrastra. UGAZAU\BA. hijastra. UGAZAIZP A. herman astra. UGAZANEA. hermanastro. UKARAI. UKAREAUKARIA. la muneca. UKATU negar. UKITU tocar. UKITZE. tacto. UKO negaci6n. ULUBIO aullido. UMAZTUN animal con crfa. UME. cria. UME ALOI camada. UMERRI recental. UMET ALOE. camada. UMO\A matriz. UMONTZI matriz. UMORE reuma. UNAI ver UNEI. UNANGO profesi6n de vaquero. UNEI. vaquero, a. UNTZA. 1. hiedra (planta) 2.lechuza. UNTZI. recipiente. UNTZITEGI. UNTZITEI. alacena. UNTZOSTO hiedra, hoja de la hiedra UPARROTZ eructo. UPARROSTATU .. eructar. UR agua. URAGRE nutria. URANOI crecida del rio. UR BAZTER orilla. URBEGI manantial. URBIOE. cauce. URBIL ver URRAN. UROAI carne de cerdo. UROAZE. cochiquero. UROE cerdo. UROEI carne de cerdo. UROEIAZPIA. jam6n. UROINA. moho, musido. color grisaceo. UROINOU musirse, enmohecerse. URESTATU regar. UR EZTI agua dulce. UR FAN agua corriente. TXUSTA. UR GAZI agua salada. UR GELD!. remanso. URIN. grasa. URINEZTATU engrasar. URINZU, grasiento. URKI. abedul. URKIU\ 1. rueca para hilar lana. 2. horquilla. 3. punta de donde brotan las ramas. URLEA. fulano.

UR L1GIROA. URMINOOU URPERATU URRA. URRAKAN URRAN URRANOU URRANEN URRANENA. URRANTASUN URRATS URRE URREZKO URRIA. URRIARAN URRIBEU\R URRIKI. URRIKIZKO URRIKITU URRIN

cienaga, pantano. corromperse el agua. zambullirse. avellana. urraca. cerca; pr6ximo, a. URRANEN EGUNEAN.

acercar, se. el pr6ximo. el, la mas cercano, a. proximidad, cercanfa. paso. oro. dorado, a. septiembre. varied ad de ciruela. renadio(planta). compasi6n. digno de compasi6n. compadecer, se. hedor, peste. IL URRIN TXERRI URRIN. URRINOU heder, apestar. URRITZA avellano. URRIXA hembra(con animales). URRIZBEu\R hierba graminea. URRUN lejos, lejano. AIDE URRUNAK AIDE URRANAK. URRUNOARI. de largo alcance. URRUNOU alejar, se. URRUNEZKIU\ telefono. URRUP trago. URRUPAKA. beber a tragos. URTE. ano. URTEBETE un ano. URTEGI. URTEI cisterna, BALSA. URTEZAR ultimo dia del ano. URTEZAR GABA. noche vieja. URTOKI. sitio acuoso. L1NTSA. URTU derretir, se. URZALE aficionado al agua. URZILO agujero 0 cueva con agua. aljibe. URTZORI. martin pescador. URZORRI. insecto acuatico. USE. USEIN ver ASMO. USMO. USEINOU ver ASMATU. USKALOUN hablante de uskara. USKALERRI. pueblo uskaldun. USKARA. lengua nativa. USMA. olfato. ASMO. USMATU ver ASMA TU. USO paloma. USOKUME pich6n. USPEL sabaMn. USTAI ver USTEI.

USTEI USTE. USTEGABE USTEGO USTEKERI. USTELA USTELDU USTES USTU. USU.

USUTU.

UTS USTUAZI. UTSEAN UTZ UTZAZI UTZI. UTZIKERI. UZKALI UZKI. UZKUR. UZKURTU UZTA.

collar del ganado. creencia,opini6n. impensadamente. opini6n, juicio. presunci6n. podrido, a. corrompido, a. podrir, se, corromper, se. al parecer. vaciar. 1. abundante, espeso. 2. frecuentemente, a menudo. 3. enseguida. 1. frecuentar, hacerse frecuente. 2. abundar. KAXKAK USUTZEN ASI ZIRELEIK FAN GINE GANDIK. 3. espesar, se. puro, simple, vacuo, a, fallo. hacer vaciar. ver KITOIK. indeterminado de UTZI. obligar a dejar. dejar. ver LAZOGO. tumbar, derribar al suelo. ano. acoquinado, a. sin brio. acoquinarse. cosecha.

letra usada para hacer diminutivos. XABAL anchito, a. XABALDU.anchecer, se. abrir. XABE henil. DUENO. XABONA. jab6n. XABOR ver ZABOR. XAGU ratoncito. XAKIN saber. XAKINDURIA. sabiduria. XAKITUN sabio. XAKUR perrito. XALDEGI. choza. XALE. comensal. XALE ONA DUK GORI. XALO aplauso. torta de maiz. XAMALKO potro. XAMARRA. chaquetilla. XAMUR tiernecito. XAN comer. XANA. comida.

XANAZI. obligar a comer. XANGATXITA. XANGOXUNTA. tobillo. XANGIO pastizal. ver SARlO. comedor. XANGO piececito. XANPA. ladrido. Indeterminado de XANPATU ladrar. ver AUNKA. XANTZI. vestir, se. ZANTZI. XAPEL. TXAPEL. XARDINA. sardina. XARDUKI, tratar sobre algo. ocuparse en algo. XARDUKETA. ocupaci6n. XARE redecilla. XARPA. XARRALKI asiento. XARREIKI. seguir, perseguir. XARRI. sentarse. XAXKI cestito, a. XARTA. palmotada. XARTAKO tortita. XARTEL cartel, cedula. XATANDRE ver ARMUNYERI. XATARRA. 1. panal de ninos. 2. gota(enfermedad). XATO ver ZAGITO. XATRA. a comer. SARRI, XATRA FEIN NUK. XATS ver SATS. XAU limpio. XAURTIKI. arrojar,lanzar. XAUTU 1.limpiar. 2. derrochar. XAZ el ana pasado. XAZKO del ana pasado. XE menudo, a. AZIENDA XE. XEAKATU desmenuzar. XEATU desmenuzar. XEE menudo, a. XEI fiesta. XEI EGUNA. XEIN senor. futuro de XAN. XEIKI levantarse. XELTEKO. bayas de boj. XEME hijito. XENDA. sendero. XERRENDA. filita. XERRI. cerdito. XERTATU injertar, se. Vacunar, se. XERTU injerto. XEXEN xexenko. torete. XIKIN diminutivo de ZIKIN. XILATU agujerear. XILlNTXA cencerrito. XILKO ombliguito. XILO agujerito. XIMEL arrugado, a. XIMELDU arrugar, se.

XIMITX XIMUR

ver TXIMITX. arruga, ado, ada. mezquino, a. XIMURKERI mezquindad. XINGAR tocino. XIRI. cirio pequeno. XIXA seta. XIXARE lombriz. XIXTA. pinchacito. XIXTATU pinchar, se. XITO gitano. XO golpear, se. XOTE. XOTEAN. XOAN. XOKA golpeando. XOKALARI. golpeador, a. XOKO 1. rinconcito. 2. futuro de XO. XOKU juego. XOKULARI. jugador, a. XOKUZALE. aficionado al juego. XOLETA. ,.,. calcetfn con gafetes y anillas. XOPIN ver TXOPINA. XORAGARRI encantador. XORATU encantar, se. XORBALDAK brazuelos del cerdo. XORRATU escardar. XORRAKETAN. en la escarda. escardando XOXA, bordita. XOSI coser. XOSTA. juego, jugar. XOSTAN jugando. XOXTATU jugar. XOXTAGEILE. XOXTAGALE. ganas de jugar. XOXTATIAR juguetan, a. AUR XOXTATIARRA. muneco, a. XOXO mirlo. XOXOA. vino (voz infantil). XU pronombre carinoso equivalente a ZU. BAXAXA. XUBILARO Nochebuena. Navidad. XUBI puentecito. XUBINGO puentecito. XUOULA bozal. XUKATU secar, se. XUKUNEA. XUKUNIA. XUNKA junco. XURRA. avaro, a. XURDA. ver ZURDA. XURI blanquito, a. EGARRI XURI Sed abrasadora. IOUZKI XURI sol abrasador. XURITU blanquear, ponerse blanco, a, pelar frutas. XURTU escasear. XURRUPA. trago, chupeteo. XURRUPATU chupar, beber trago.

XURRUPITA. XURRUPITAKA

XUSKI. XUSKITATU XUTITU XUTITUIK XUUR. XUURKERI. XUXKI. XUXKITATU XUXEN XUXENDU XUXENKI

trago. a tragos, a cantaros. AURIA ZURRUPIT AKA EI ZUE: escoba. escobar. levantar, se. levantado, a. avaro, a. avaricia. c1ase de escoba. barrer. derechito, a, recto, a. enderezar, se. rectamente, fogan.

YAUREA. YAUZI. YI. YIK YIRI. YIRE YIREDAKO YIRE BEITAN YIREGANA. YIREGEINO YIREGANIK YOIZ YON YOR YORK

tuya misma(la). saito.

tu.
tu, agente. a ti. tuyo, a. para ti. dentro de ti. hasta ti. hasta ti. desde ti. alguna vez. en algun sitio. alguien. alguien(agente).

ZABAL

ZABALDU

ZABALDURA. ZABALGO ZABALIK ZABARRO ZABOR. ZABORRERI. ZAGl. ZAGITO ZAI.

1. ancho, a 2. abierto, a. 3. generoso, a. ESKU GIZONA DA GORI 1. ensanchar. 2. abrir, se. 3. esparcir. ver EDATU BARREATU. abertura, ensanche. 1. anchura. 2. vuelo de la ropa. abierto. arlote. residuo, basura,desperdicio. desperdicfo. odre, pellejo para contener Ifquidos. bota u odre pequeno. Esperar, Aguardar, guardar.

ZAIA. ZAI EGON ZAILA ZAILDU ZAILTASUN ZAINA.

salvado(cascara del grana). esperar, estar aguardando. correoso, tenaz, ver ZEILA. hacerse correoso. ' correosidad. 1. raiz. 2. vena. 3. nervio. 4. ver ZEINA. ZAITU guardar, se. ZAIZUAR. salacenco. ZAKAR. torpe, tosco, rudo, aspero. ZAKARTU. hacerse torpe, tosco . ZAKIL verga, miembro viril. ZAKIN pedazo, porcion. OGI ZAKINAK. ZAKINDU despedazar. ZAKU saco. ZAKUR perro grande. ZAKUTO saquito. ZALAPARTA. alboroto. ZALAPARTA EIN. alborotar. ZALDARE pienso para caballar. ZALDI. caballo. ZALDIS a caballo. ZALDUN caballero. ZALIA. cazo, cucharon. ZALKE veza. ZALOI pronto, ligero, agil. ERRAN BEZEIN ZALOI. MUTIL ZALOIA. ZALOITU aprontar, se. agilizar, se. ZALOIAGO mas rapido, mas agil. ZALOIKI. rapidamente. prontamente. ZAMARRA. impermeable, abrigo. ZAMARIA. caballo de carga. ZAMUKAK ganchos que se colocan a la caballeria para Ilevar la carga. ZANGA. en compuestos. pie. ZANGABIZKAR empeine. ZABALEKO ZANGATXITA. tobillo. ZANGO pie. ZANGOBIZKAR... empeine. ZANGOGEINA. empeine. ZANGOKARI. peaton. ZANGOKATU pisar. ZANGOPEA. planta del pie. ZANGOXUNTA. tobillo. ZANGOTZITA. tobillo. ZANKARI jugador de barra. ZANPA. onomatopeya de golpe. ZANPAKA a golpes. ZANPATU dar una paliza. ZAPA. opresion, compresion. ZAPAKETA. aplastamiento. ZAPART. onomatopeya de estallido.

estallar. estallar. salpicadura. salpicar. zapatero(insecto)ZAPATEIN. vigas que coronan los muros. ZAPATU aplastar,oprimir. ZAPETA. zapato. ZAPETAGILE zapatero, a. ZAPINO 1. instrumento para mover troncos. 2. correas trenzadas ZAPO sapo. ver APATZAR. ZAPORE sabor. ZAPOTXIPA. renacuajo. ZAR. viejo, antiguo. ZARA. jaro. ZARAITZU. Salazar. ZARAKA jaral, jaro. ZARAKADUI jaral. ZARANDA. especie de criba. ver BAE. OLABEA. ZARGA. zarzamora. ver MATSUTSA. ZAROA. varita de avellano para varear. ZARPA. ver AZTAPAR. ZARPAIL basto, ordinario. ZARPEIL desarrapado, a. ZARPILDU desarrapar, se. ZARRAKAMALDA. instrumento para cortar zarzas(maldak) . ZARRALDE grupo de ancianos. ZARRAPOKA andar a gatas. ZARRASTATU desgarrar. ZARRAN polilla de la ropa. ZARREN. ZARRERIA. la vejera. ZARTA. chasquido, chisporroteo. Golpe. ZARTAKO bofetada. ZARTATU quebrar, se. ZART EIN romperse. ZARTU envejecer. ZARZUTU vejez. ZATA. albarca de cuero. ZATARRA. trapo, andrajo. ZATARKETARI trapero. ZAUNA. ZOUNA.. conocido, a, EZOUNA. ZAUREK, ZAUROK. vos. mismos. ZAURORI vos mismo, a. ZAUTU ver EZONDU. ZAZPI. siete. ZAZPIEUN 700. ZAZPIGARREN. .. septimo, a. ZAZPIKO de siete(conjunto). ZAZPIRA. 7 a cad a uno, a. ZAZPIRAKA. de siete en siete.

ZAPARTATU ZAPART EIN ZAPASTA. ZAPASTATU ZAPATAIN ZAPATAK

ZE era. verbo IZAN, que. ZEAPE ciape. planta de flor amarilla ZEARKA. ZIARKA. al traves. ZEARKATU. ZIARKATU. atravesar. ZEARRAIZE viento del N. O. ZEEK. ZEK vosotros, ustedes. ZEI. a ustedes, a vosotros, as. ZEILA correoso, a. ZEIN 1. cual. 2. raiz. 3. vena. 4. nervio. 5. tend6n. ZEINA. ZEIN. ZEINATU signarse, firmar. ZEIN BEINO ZEIN. a cual mas. ZEINOU enraizar, se. ZEINTSU cual poco mas 0 menos. ZEINU mueca, gesto. ZEITZI. ordenar. ZEIZTE, ordeno. ZEIZKORlE. ZIZKORlE. corral de ordeno ZEK. vosotros, ustedes. ZEKAlE. vaineta. BABA ZEKAlE. ILAR lEKA. ZELAI ver ZElEI. ZElEI llano, Ilanura. ZEMANA. a cuanto. ZEMAT. cuanto, a, os, as. ZEMATAK OIRA? que hora es? ZEMATU. contar(numeros). ZEMEIT. alguno, a. ZENA. difunto. el, 10, la que era. ZENBElT. ver ZEMEIT, ZENBERONA. reques6n. ZEMERONA. ZENTZU sentido, juicio. ZENTZUOUN juicioso, sensato. ZENTZUGABE. sin sentido, insensato. ZENTZUKO juicioso. ZENTZURATU enmendar algo a alguien darle sentido. ZENTZUZKI. juiciosamente. ZENTZUTASUN formalidad, sensatez. ZENTZUZKO. sensato, juicioso, a. ZER que. ZERBEIT. algo. ZEREGIN quehacer. ZEREN porque. de que. EZ OA ZEREN. ZERENOAKO para que. ZERENGATIK por que. ZER ERE. cualquier cosa. ZERNEI. cualquier cosa. ZERRA. sierra. ZERRATOKI. aserradero. ZERRATU aserrar. ZERRAUTS serrin.

ZERRAZAIA. viruta. ZERRI cerdo. ZERRIKUME. KURRIN. gorrin. ZERROTE serrucho. ZERTAKO. ZETAKO. para que. ZERTAS de que, por medio de que. ZERTEIK. ZERTRA de que, a que. ZERTSU que, poco mas 0 menos. ZERU cielo. ZETEITZU cedazo pequeno. ver BAE. OLABEA. ZARANOA. ZEZEN toro. ZEZENGEI. novillo. ZEZENKI. carne de toro. ZEZENKO torete. ZIAPE. mostaza. ZIAUROI yezgo. ZIEK vosotros, as. ZIGA-ZIGA. ruido de la garganta al beber. ZIGOROIA. clase de hierba larga. ZIGUINA. 1. malva(planta) 2. ciguena. ZIKIN sucio, suciedad. ZIKINOU ensuciar, se. ZIKINKERI suciedad. ZIKIRATU castrar. ZIKIRO camero castrado. ZIKOTA. planta de tallo hueco. ZILANGA. hoyo pequeno. ZILAR. plata. ZILARGllE platero. ZILARRERIA. plateria. ZILARRESTATU .. platear. ZILATU agujerear. ZILAUROI yezgo. ZILINORAJA. hilacha. ZILlPIZTA. salpicadura. ZILlPIZTATU salpicar. ZllKO ombligo. ZllO agujero, hoyo. ZIMITZA mimbre, fleje, rema delgada para hacer cestos. ZIMIZTARI. mimbre, fleje. ZIMUR arruga. ZIMURTU arrugar, se. ZIN juramento. ZIN EIN jurar. ZINAGOZI. concejal. ZINAGOZIANGO. concejalia. ZINES de veras. ZINEZKO verdadero. ZINGILA cincha, cintur6n para apretar el baste. ZINGILATU cinchar el baste. ZINTZ onomatopeya del ruido de sonarse los mocos.

ZINTZ EIN ZINTZIL ZINTZUR. ZIRA. ZIRAINA. ZIRI. ZIRIKA ZIRIKADA. ZIRIKATU ZIRIKOTA. ZIRIKU ZIRRIKI ZARRAKA. ZIRTI ZARTA. ZIRTZIL ZIZARE ZIZARE ATSA.

sonarse las narices (inf.) pingajo. ver TXINTXUR. es usted. sanguijuela. cuna. tentando, provocando. provocaci6n, meneo. azuzar, menear, tentar. agua restante del reques6n. seda. a rastras. a golpes. colgajo. lombriz. fetidez del aliento del que tiene lombrices. ZIZARE ERRAUTSA.ceniza para eliminar las lombrices. ZIZEILUA. ZIZEIRUA. ZIZELUA. ZIZIRUA. Escano. ZIZELA el cincel. ZIZKORLE corral para el ordeno de ovejas. ZEIZKORLE. ZIZKU compartimento para guardar grano. ZITZ punzada. ZIZTATU punzar. ZOI. pedazo de tierra que arran can las layas. Tormo. ZOKO rinc6n. ZOKOR. la parte mas baja y gruesa del arbol. ZOLA suela, suelo. ZOLDA. costra de suciedad. ZOLDAZU mugriento, sucio. ZOPA. sopa. ZOR. deuda. ZORDUN deudor, a. ZORI. maduro, a(cereal). ver ONDU, suerte. ZORIGEIXTO mala suerte. ZORION bena suerte. felicidad. ZORIONEKO afortunado, a. ZORITU madurar, se. (cereales). ZORRI. piojo. ZORRI AIZIAN, despiojandose. ZORRIZU piojoso, a. ZORRO makuto. ZORTZI. ocho. ZORTZIAK las ocho. los ocho. ZOTZIEUN. ZORTZIEGUN. 800.

ZORTZIRETAN EGUN . 800. ZORTZIKO de ocho(conjunto). ZORTZIGARREN. octavo, a. ZORTZIRA. ZORTZINA. ocho a cada uno. ZOZO tonto. ZOZOKERI estupidez. ZOZOKI tontamente. ZOZOTU atontarse. ZU usted. vos. ZUBI. puente. ZUBIBEGI. ojo del puente. ZUBISAES estribo del puente. ZUGARRA. elolmo. ZUGARDOI. ZUGARDUI. olmedo. ZUGEI. forraje. ZUK usted. agente. ZUKU zumo. ZUMARIKA mimbre. ZUME mimbre. ZUR. madera. ZURBIL palido. ZURBILDU palidecer. ZURERI maderamen. ZURGEI arbol que promete mucha madera. ZURGIN carpintero. ZURGINGO oficio de carpintero. ZURKEITZA sarde grande de madera de cinco puas. ZURI blanco, a. A usted. ZURIRIN polvo de madera producido por la carcoma. ZURITU blanquear, se. pelar. ZURRA. castigo, azote. ZURRATU castigar, azotar. ZURRIAGO latigo. ZURRUNGA. ronquido. ZURRUNGARI. roncador, a. ZURRUNGAKA. .. roncando. ZURRUNKALARI. roncador, a. ZURRUNKATU roncar. ZURRUPA. trago, sorbo. ZURRUPATU sorber. ZURRUSTA. ver TXURRUSTA. ZURRUPITA. chorro. AURI ZURRUPITAKA. ZURRUPITAKA chorreando. ZURRUSTAKA ver txurrusta. ZUUR. ver XURRA. ZUZEN derecho, a. recto, a. ZUZENDU enderezar, se.

You might also like