Poemat

Utwr Aleksandra Skriabina, op. 60, przeznaczony na orkiestr symfoniczn, chr, fortepian, organy i klawiatur wietln (clavier lumires). Posiada drugi tytu Prometeusz. Powstawa w latach 1908 1910. Ukoczony wiosn 1910 r. Pierwsze, moskiewskie wydanie w 1911 w Rosyjskim Towarzystwie Muzycznym, zawierao liczne bdy tote tego samego roku wydano wersje poprawion. 2 III 1911 odbya si prapremiera w Moskwie, a 9 III 1911 premiera w Petersburgu, dyrygowa Siergiej Kusewicki, parti fortepianu wykonywa Skriabin. W 1911r za Poemat Ognia Skriabinowi zostaa przyznana nagroda Glinkowska. Uznawany za utwr programowy. Program rozumiany jest tutaj umownie jako pozamuzyczna wymowa filozoficzno wiatopogldowa, inspirowana doktryn teozoficzn, korzystajca z toposu greckiego mitologicznego bohatera Prometeusza. Prowadzi ona do wiatopogldowej koncepcji dotyczcej znaczenia woli oraz energii przeamujcej gnuno bytu, aktywizacji si tkwicych w naturze czowieka, zwycistwa nad siami mroku i ciemnoci, ktre cofaj si przed blaskiem ognia w rku Prometeusza, a wic symbolem dobra. Program sta si jednak przedmiotem wielu spekulacji i jak dotd nie udao si rozszyfrowa go w toku muzycznego przebiegu. Dla realizacji swoich koncepcji filozoficzno estetycznych kompozytor zamierza dokona syntezy muzyki i wiata. W tym celu partytura zawiera rwnie parti luce, ktr wykonywa miaa klawiatura wietlna. Urzdzenie to z zaoenia miao sterowa zmieniajcym si kolorem wiata na scenie. Nie zachowa si jednak klucz do dokadnego jej odczytania. Z inicjatywy Skriabina nie

Ognia.

odbyo si rwnie adne wykonanie uwzgldniajce partie luce. W tym czasie nie zostaa stworzona adna aparatura zdolna zrealizowa wietlne koncepcje Skriabina, wedle niektrych teorii inspirowane jego zdolnoci synestezji. Pierwsze eksperymenty zostay rozpoczte w Stanach Zjednoczonych dopiero w 1915 r., niedugo przed mierci kompozytora. Wykorzystana przez Skriabina idea poczenia muzyki z kolorem znalaza wielu naladowcw, wrd nich wgierskiego kompozytora Alexandra Lszl. Istotnym aspektem jest warstwa tonalno harmoniczna utworu, ktra charakteryzuje si wykorzystaniem harmoniki kwartowej opartej na centrum brzmieniowym. Podstaw wszystkich wspbrzmie jest tzw. akord prometejski, nazywany rwnie akordem mistycznym. Skada si on z dwikw, ktre zgodnie z harmonik kwartow ukadaj si w szeciodwik zoony kolejno od dou z nastpujcych dwikw: C, Fis, B, E, A, D. Porzdkuje on tonalnie utwr zarwno w rozumieniu horyzontalnym i wertykalnym co znacznie sprzyja jego autonomii brzmieniowej. Zgodnie z teori Zofii Lissy jego genezy mona doszuka si w funkcji dominantowej akordu chopinowskiego. Lissa zwraca uwag rwnie na pokrewiestwo dwikowe akordu prometejskiego z kolejnymi skadnikami szeregu alikwotw. Tradycja historyczna sugeruje przynaleno Poematu Ognia do gatunku poematu symfonicznego. Utwr wykazuje jednak znaczce cechy, ktre wykraczaj poza typow form poematu symfonicznego. Wirtuozowsko potraktowana partia fortepianu pozwala odnale w nim rwnie cechy koncertu

fortepianowego, a idea zastosowania klawiatury wietlnej umiejscawia utwr w szerszym kontekcie jako multimedialny spektakl oparty na wzajemnych zalenociach barwy i brzmienia. Wewntrzna budowa formalna pozwala dostrzec elementy sugerujce obecno ukrytych pozostaoci formy sonatowej, ktre jednak audytywnie gin w dynamicznej strukturze dziea. Utwr posiada 6 motyww, powtarzajcych si w toku trwania utworu, ktrym czsto przyporzdkowuje si programowe nazwy nie pochodzce jednak bezporednio od kompozytora. BIBLIOGRAFIA
I. Beza, Skriabin, Krakw 2004 R. D. Golianek, Muzyka programowa XIX wieku, Pozna 1998. J. Jewanski, Von der Farbe-Ton-Beziehung zur Farblichtmusik, [w:] Farbe

Licht Musik. Synsthesie und Farblichtmusik, red. J. Jewanski, N.

Sidler, Bern 2006. Z. Lissa, Do genezy akordu prometejskie go A. N. Skriabina, Muzyka1959, nr 2. Z. Lissa, O harmonice Aleksandra Skriabi na, Kwartalnik Muzyczny 1930, nr 8. D. Mirka, Teozofia, muzyka i wiato. O funkcji wiata w poemacie

symfonicznym Prometeusz Aleksandra Skriabina, [w:] Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej nr 4,

Bydgoszcz 1993. A. Rogowska, Zwizki synestezji z muzyk, Muzyka 2002, nr 1.