Professional Documents
Culture Documents
(punr smIiKAw)
buDImwn isK BlI-BWiq smJdy hn ik ies smyN isK pMQ dI Dwrimk Aqy jQybMdk siQqI bhuq cMgI
nhIN[ isK nOjvwnW nUM Drm pRBwivq nhIN kr irhw[ pMQ ivc pujwrIvwidqw dw bolbwlw hY[ pujwrI vrg dw ivvyk
ieqnw hyTW jw cukw hY ik SRI guru-vwk lYx smyN mMglwcrx vwsqy kbIr swkq sMgu n kIjIAY dUrih jweIAY Bwig[
bwsnu kwro prsIAY qau kCu lwgY dwgu ijhIAW pMkqIAW nUM mMglmeI smiJAw jw irhw hY[ ijnHW ny ies vfBwgy
smyN guru-imlwp dI kIrqI kridAW Aijhy SuB-Avsr dI pRwpqI leI aucirq vcn suxwauxy sI, guru-sMg dI
mihmw krnI sI, auho Aijhy mMgl-Avsr qy isKW swhmxy vwm-mwrgI Swkq dy AmMglmeI kusMg qoN nsx dI
nsIhq dy rhy hn[ ivvsQw ivc ieqnw inGwr Aw cukw hY ik pRmuK Drm-kyNdrW ivc aulty rwh qoN AwgUAW dI
is&wirS jW syvkW nwl gMF-qup kr ky SRI drbwr jI dy vIAweIpI drSn hox lg pey hn ArQwq guru-drbwr dy
drSnW dI pivqRqw iblkul iBRSt kIqI jw rhI hY[ AwnMd mYirj AYkt vrgy kwnUMn, ijnHW leI pMQ purzor sMGrS
krdw irhw hY, jdoN srkwr bxwaux vwsqy iqAwr hoeI hY, qW isKW dy AwpUM bxy AigAwnI nyqwvW ny pMQk mnsUibAW
nUM imtI ivc imlwaux dI koeI ksr nhIN CfI[ hYrwnI hY aunHW lokW dI miq auqy jo ieh rOlw pw rhy hn ik isK
mYirj AYkt ivc qlwk dI koeI ivvsQw hoxI hI nhIN cwhIdI[ ieh nhIN soicAw jw irhw ik ieho-ijhw AYkt
bxn nwl pVHy ilKy jwgrUk isK bcy AwnMd kwrj dy nyVy vI nhIN jwxgy[ ieM\ jo kwnUMn lMby smyN qoN pMQ dI ivRDI
vwsqy mMigAw jw irhw sI, auho aus leI Gwqk isD hovygw[ ies qoN vfw pujwrIvwd hor koeI ho vI nhIN skdw, ik
ieh svIkwr kr ilAw jwvy ik BweI jI ny jo Ardws kr idqI, auh AMiqm Aqy Atl hY[ Ardws koeI rb nwl
zor-AwzmweI nhIN hY[ AsW Ardws kIqI, auh cwhygw qW inBygI, nhIN qW koeI kwnUMn rb dI rzw nUM pwbMd nhIN kr
skdw[ AwnMd kwrj smyN Ardws ivc qW Akwl-puru^ qoN AwsIs mMgx jweIdw hY ik auh nv-ivAwhy joVy nUM snbMD
inBwaux dI smrQw dyvy[ ieh Ardws kdoN kIqI sI ik rb cwhy jW nw cwhy, ijnHW nUM pujwrI ny iekiTAW kIqw hY,
aunHW nUM prmySr vI judw nhIN kr skdw ? koie n iksY vrjeI soeI krY joeI mn BwvYvwly mnmrzI dy ies dOr
ivc pMQ AMdr gurubwxI dy snmwn dy nwm qy AijhIAW siqkwr kmytIAW hoNd ivc Aw geIAW hn, jo lokW qoN
bwxI dy gutky, poQIAW Aqy gurU gRMQ swihb dIAW bIVW Kohx nUM hI prm-pivqR kwrj ds rhIAW hn[ Aijhy
AivvykI lokW dw isK pMQ ivc bol-bwlw ho irhw hY, ijnHW ny gurU jI dy mwnvqwvwdI mnsUibAW nUM smUl nSt krn
leI gurubwxI qy Aijhw AiDkwr kr ilAw hY, ik nw auh iksy SrDwvwn nUM pwT krn dyx, nw iksy pws gutkypoQIAW Cfx[ smJ nhIN AwauNdw ik bwxI dw ieh ikho ijhw siqkwr hY ? siqkwr qW sI lokW nUM pwT nwl joVx
vwsqy gutky-poQIAW Gr-Gr jw ky vMfxw[ aunHW nUM dsxw ik gurU gRMQ jI kyvl isKW dy nhIN, swrI mwnvqw dy
Sbd-gurU hn, pr ho irhw hY sB kuJ ies dy ault[
AijhIAW pRsiQqIAW nUM hor kStkwrI bxwaux vwlw isK pMQ ivc sikRX auh gTjoV hY, jo igAwn dy
smUh isK sRoqW nUM swV-PUk ky Awpxy AigAwn dI kwl^ nwl sB kuJ AMDyry ivc fobx leI hmySw hI AfI-cotI dw
zor lwauNdw hY[ ienHW dI siQqI hY- Awip n dyih curU Bir pwnI [ iqh inMdih ijh gMgw AwnI[ ienHW nUM swry isK
gRMQ ihMdUAW dI imlwvt nzr AwauNdy hn[ swry guruiblws, jnmswKIAW, BweI gurdws dIAW vwrW, SRI dsm gRMQ
Awid sB kuJ bRwhmxW dI swizS idsdy hn[ jdoN ieh SRI dsm gRMQ dI inMdw krdy hn, qW gurU gRMQ jI dI bwxI
pRqI sO pRqISq v&wdwrI dIAW sOhW KWdy nhIN Qkdy[ SrDwvwnW Aqy igAwn-AiBlwSIAW nUM gRMQ jI dI guruqw qoN
bymuK dsx dw pwp krn qoN nhIN SrmWdy[ gRMQ jI dI gurugdI leI SRI dsm gRMQ nUM vfw ^qrw ds ky Awm isK nUM
BYABIq krdy hn[ pr Agly hI idn SRI gurU gRMQ swihb nUM imlwvtI isD krn leI kmrksw kr lYNdy hn[ ienHW
dw ieh tIcw hY ik pMQ dy isr qy iek AD musIbq KVI rKxI hY, qW jo koeI Aijhw cYn dw vkq kdy nw Awvy, ik
pMQ koeI auswrU icMqn vI kr sky[ Ajy SRI dsm gRMQ dw mudw QoVHw bhuq hI SWq hoieAw hY, ik ieh klH qk SRI gurU
gRMQ swihb nUM AKMf gurU mMnx vwly Aqy ies dI guruqw nUM kyvl SRI dsm gRMQ qoN ^qrw dsx vwly, hux gurU gRMQ
1
swihb nUM bRwhmxvwdI imlwvt vwlw isD krn leI qur inkly hn[ srv-ividq hY ik ieh BsOV pMQ kdy Bgq
bwxI dI, kdy Bt-bwxI dI, kdy rwgmwlw dI inMdw kr ky SRI gurU gRMQ swihb pRqI AwpxI Gor-ASrDw Aqy pUrnAivSvws nUM jg zwihr krdw rihMdw hY, pr jdoN gl SRI dsm gRMQ dI hovy, qW ieho tolw gurU gRMQ dI guruqw dI
duhweI dw pwKMf rcx ivc vI mohrI huMdw hY[
ies smyN myry snmuK iksy s. srvjIq isMG sYkrwmYNto nwm dy ivAkqI vloN iliKAw rwgmwlw dw sroq
lyK hY[ AwpxI mhqvpUrn Koj dw ivAwpk pRBwv jwxn vwsqy ieh sjx jI ieqny auqswihq hn ik AwpxI ies
AdBuq pRwpqI nUM vwr-vwr eImyl rwhIN Byj rhy hn[ ienHW dI iliKq nUM vwc ky ieh AMdwz krnw muSikl nhIN ik
lyKk jI dsvIN pws hI ho skdy hn, ikauNik auh TIk pMjwbI ilKx dI Xogqw qoN vI vMicq hn[ auh puhpwvqI nUM
phupwvqI, kilk kro nUM kilMk kro, Swiml nUM Swml, dUr nUM dur, izkr nUM ijkr, kirAw krdIAW nUM kirAW
krdIAW, iezwzq nUM iejwzq, dUjy nUM dujy, AwrMB nUM ArMB hI ilK skdy hn[ AwpxI iesy Xogqw Anuswr auh tutIPutI SbdwvlI ivc Awlm-ricq mwDvnl kwmkMdlw dI khwxI pwTkW nwl sWJI kr ky Aqy rwgmwlw dy lcr
kwiv dw Bwg hoxw isD kr ky Awm pwTk nUM ies BRm ivc Pwhux leI pRXqnSIl hn ik cirqropwiKAwn vWg
rwgmwlw vI bhuq ASlIl Aqy ApivqR rcnw hY, jo SRI gurU gRMQ-pMQ nUM ivnSt kr dyvygI[ ies ivSY auqy kuJ
ilKxw skwrQ qW hI ikhw jW mMinAw jw skdw sI, jy lyKk pwTkW nwl kuJ nvyN qQ, jW purwxy qQ hI ivvsiQq
FMg nwl sWJy krn dw pRXqn krdw[ pr lyKk jI pws Awpxy pUrvj BsOVIAW ijqnI vI Xogqw nzr nhIN
AwauNdI[ auh Swied smJ bYTy hn ik mwDvnl kwmkMdlw dI khwxI pihlI vwr aunHW dy hI iDAwn ivc AweI hY,
jdoN ik auh Swied jwxdy nhIN ik ies swihiqk ikRqI dw rwgmwlw dy ivroDI Aqy ihmwieqI pihlW vI gMBIr mMQn
kr cuky hn[ rwgmwlw dy sMbMD ivc hI iek hor AMZryzI ikRqI s. mdn isMG nwm dy iksy ivAkqI ny ilKI hY[ s.
mdn isMG duAwrw auho qrk iPr swhmxy ilAwaux dI cyStw kIqI geI hY, jo pihlW vI rwgmwlw dy Awlock pUry
qwx sihq pRsquq krdy rhy hn[ Agly pMinAW qy AsIN s. mdn isMG vrgy rwgmwlw dy AwlockW vloN pRsquq
dlIlW dy snmuK rwgmwlw sMbMDI vwsqivk siQqI pwTkW swhmxy rKx dw Xqn krWgy1. rwgmwlw dy Awlock s. mdn isMG dI mwnqw hY ik ieh iksy AigAwnI isK jW eIrKwlU ihMdU ny SRI gurU
gRMQ swihb dy AMq ivc AMikq kr ky gurubwxI ivc hyr-Pyr kIqw hY[ auh kihMdy hn ik Aijhw krm
krn vwly ivAkqI ny nhIN smiJAw ik ieh pirvrqn isK pMQ leI ikqnw nukswndy isD hovygw ? myrI
mwnqw hY ik AigAwnIAW dI pihcwn krvwauNidAW SRI gurU nwnk dyv jI kihMdy hn, ieknw nwd n byd n
gIA rsu rs ks n jwxMiq ] ieknw suiD n buiD n Akil sr AKr kw Byau n lhMiq ] nwnk sy nr
Asil Kr ij ibnu gux grbu krMiq ]1 jo ivAkqI nwd, gIq Awid dIAW bwrIkIAW nUM smJdw hovy aus nUM
AigAwnI ikvyN ikhw jw skdw hY ? AigAwnI qW sMgIq-ivroDI Axjwx lok hn[ ijQoN qk iksy eIrKwlU
ihMdU duAwrw kIqI imlwvt dw mudw hY, qW ies rwgmwlw ivc ikhVw ihMdUvwd hY ? rwg ivcwrw nw ihMdU hY,
nw isK, nw muslmwn[ BwvyN ieslwm dI SrIAq ies dI mnwhI krdI hY, iPr vI Bwrq ivc ies nUM
ihMdUAW qoN izAwdw muslmwnW ny gwieAw-vjwieAw hY[ jo lok sq surW dI idvXqw nUM kOmW Aqy mzHbW ivc
vMfdy hn, auh nw ivvykI huMdy hn, nw Dwrimk[ jy rwg ihMdU jW muslmwn huMdy hn, qW koeI iek rwg vI
dso, jo SRI gurU jI qoN pihlW mOjUd nw hovy[ iPr qW SRI gurU gRMQ swihb dw pihlw rwg SRI rwg hI
iSvmq dw pihlw rwg hY[ SRI dw ArQ vI lCmI hY[ gauVI gOrI pwrbqI hY[ BYrau iSv dw iek nwm
hY[ ienHW swry ihMdUAW dw kI krWgy ? Asl ivc rwgmwlw isK pMQ leI iksy vI qrHW nukswndy nhIN hox
lgI, sgoN isKW nUM sMgIq pRymI bxw ky aunHW nUM Amuk ivvyk Aqy AiDAwqmk pivqRqw pRdwn krygI[ auN\ vI
jy rwgmwlw Awlm duAwrw rcI geI sI, qW auh ivcwrw qW muslmwn sI, aus dI rwgmwlw ivc bRwhmxvwd
ikQoN Aw igAw ? bRwhmxvwd dw qW mwDvnl kwmkMdlw dy pRsMg nwl vI koeI sMbMD nhIN[ ieh qW kyvl
iek pRym-pRsMg hY, nw ieh ihMdU vyd hY, nw simRqI Aqy nw hI purwx[ Aijhy doS Awroipq krdy smyN kdy
Awqm-icMqn vI krnw cwhIdw hY ik ikqy guruiblws dy krqw BweI koier isMG, BweI kysr isMG iCbr
Awid inSTwvwn isKW nUM imlwvtKor ihMdU kihx nwl swfI AwpxI Awqmw qW mlInqw ivc nhIN fub
jwvygI[
2. s. mdn isMG smyq rwgmlw dy AwlockW Aqy kuJ gurubwxI sMgIq dy nwm qy dukwndwrI clwaux vwilAW dw
mq hY ik BwrqI sMgIq ivc pRcilq rwg-rwignI pRbMD nwl gurubwxI sMgIq dw koeI sMbMD nhIN, ikauNik
SRI gurU gRMQ swihb dI bwxI nwl sMbMiDq iksy vI rwg nUM rwignI nwm nhIN idqw igAw, swry rwg hI cVHwey
hn[ aunHW dI mwnqw hY ik rwgmwlw ivc vrixq rwg-pirvwr ihMdUvwdI hY Aqy isK sMgIq rwg-rwignI
mukq iBMn sMgIq hY[ ieh XukqI guruvwk quMmw idsmu sohxw vWg AigAwn ivc hI XQwrQ lgdI hY[ auN\
ies dI siQqI quMmy vWg hI AFu n lhMdVo mulu vwlI inkMmI hY[ ieh igAwnmeI Agm-vwk aus smyN khy
jw rhy hn, jdoN rwg-rwignI pRbMD BwrqI (ivroDI pK dy ihMduvwdI) sMgIq ivcoN Alop ho cuikAw hY, pr
Aj vI BwrqI sMgIq vWg hI gurubwxI sMgIq dw AwSRX ds QwtW vwlw pRbMD hI hY, ijs dw AwDwr iksy
isK kIrqnkwr duAwrw pRsqwivq sMgIiqk ivDwn nhIN, sgoN BwqKMfy dw sMg Iq-SwsqR hI hY[ jy gurubwxI
kIrqn dw BwrqI sMgIq nwl ihMduvwdI hox kwrn koeI sMbMD nhIN, qW isK sMgIq dw SRuqI-pRbMD, surW dw
nwm, surW dw sQwn, rwgW dy nwm, rwgW dI cwl, rwg-jwiq, rwg dw gwien smW, vwdI-sMvwdI, vrijq
sur, Qwt-pRbMD, qwl-nwm, qwl-bol, qwl-mwqRw dw smucw isstm iBMn ikauN nhIN ? swnUM pqw hY ik ieh
swrw pRbMD iksy ivAkqI jW kOm nwl sMbMiDq nhIN, blik swry auqr BwrqI sMgIq dw sWJw hY[ kOmW dw
auh bRwhmxvwdI Aqy AOrMZzybI ivBwjn, ijs dy gurU jI ktu Awlock sn, vI sMgIq nUM Swied aus qrHW
ivBwijq nhIN sI kr sikAw, ijvyN ieh mlozorI buDIvwdI bx bYTy eykMkwr dy aupwsk krnw cwhuMdy hn[
jy BwrqI hox kwrn rwgmwlw dy rwg ihMduvwdI isstm dw AMg hn, qW ies smisAw dw swhmxw vI krnw
pvygw ik SRI dw ArQ lCmI hY[ mdn isMG dw ieh kQn ik hr rwg iek suqMqr rwg hY, nw koeI
puqr-rwg hY, nw hI pqnI (sub-ragas and sub-sub ragas) AigAwn-AwDwirq hY, ikauNik Aj vI ds
pRmuK rwg Qwt dy rUp ivc jnk AQvw ipqw hn[ aunHW qoN auqpMn rwg-puqR rwg hI hn[ Ajy vI SuDqw dy
AwDwr qy rwg SuD, CwieAw-lg Aqy sMkIrx mMny jWdy hn, ieksmwn nhIN[
purwqn sMgIq ivc Cy pRmuK rwg sn, jo Aj ds hn[ jo rwg iksy hor rwg dy pRBwv ivc gwey
jWdy sn jW ijnHW rwgW ivcoN iksy pRmuK rwg dI Jlk idRStmwn huMdI sI, aus nUM puqR mMn ilAw igAw Aqy
ijnHW rwgW ivc iSMgwr Aqy komlqw sI, aunHW nUM ivAwiKAw kridAW rwg-pqnI jW rwignI nwm dy idqw
igAw[ ieQy ieh spSt krnw zrUrI hY ik iSMgwr Aqy komlqw aunHW rwgW ivc hI huMdI hY, ijnHW ivc keI
rwgW dw imSRx hovy jW ijnHW dy gwien smyN inXmW ivc iFl leI jw sky[ ies nUM ieM \ vI smiJAw jw
skdw hY ik ijnHW rwgW ivc TumrI dy pRkwrW jYsw hlkw-Pulkw QoVw cMcl gwien-vwdn huMdw sI, aunHW nUM
rwg-pqnI mMinAw jWdw sI[ pRmuK rwg, puqR-rwg Aqy rwignI, ieh iqMny Aj vI vKry FMg nwl sMgIq dw
AiBMn AMg hn[ Aj SuD rwg ipqw-rwg hY, CwieAwlg puqR-rwg hn Aqy hlkI pRikrqI dy sMkIrx rwg
iesqRI-rwg hI hn[ rwg-rwignI pDqI dy pqn dw mUl kwrn vK-vK rwgmwlwvW sn[ ienHW dI hoNd ny
iek BRwimk vwqwvrx bxw idqw sI, ijs kwrn iek nvW Aqy srl sMgIq-pRbMD hoNd ivc Awauxw kudrqI
sI[ rwgmwlw dy kuJ ivroDIAW Aqy cwlwk lokW ny isK pMQ ivc ieh vfI BRWqI pRswr idqI hY ik gurubwxI
sMgIq ivc rwg-rwignI isstm leI koeI sQwn nhIN sI, ikauNik SRI gurU gRMQ swihb ivc iksy vI rwg nUM
rwignI nhIN iliKAw igAw[ ieh kQn igAwn-AwDwirq iblkul nhIN, ikauNju swry BwrqI sMgIiqk gRMQW
ivc swry rwg rwignIAW nUM rwg kihx-ilKx dI hI Atut prMprw sI, jdoN iksy rwg dI ivAwiKAw kIqI
jWdI sI, qdoN hI aus nUM rwg, rwignI Awid vjoN drswieAw jWdw sI, auN\ sB nUM rwg hI sidAw jWdw sI[
AsIN ieQy auqr BwrqI sMgIq dy mhw-pMifq ivSxU nwrwiex BwqKMfy jI duAwrw ricq sMgIq gRMQ
SRIml@lk@SXsMgIqm@ dIAW kuJ audwhrxW pwTkW dy snmuK pRsquq krnw cwhuMdy hW- ies gRMQ dy pMnw 326
auqy isrlyK hY (5) DnwSRI rwg : Agy ivAwiKAw hY ies rwg myN pRwX: inSwd ko gRh svr qQw pMcm ko
nXws svr mwnw jwqw hY[....sMgIq pwirjwq myN DnwSRI ko SuDmyl sy auqpMn irSB-DYvq vrijq AwrohI
rwignI vrixq ikXw gXw hY[ iesy pusqk dy pMnw 312 auqy swjigrI rwg dw isrlyK hY, ies dI
ivAwiKAw kridAW iliKAw hY lokipRX rwignI swjigrI ko sMgIqgXoN ny gMDwrvwdI Xukq sMpUrxsv@rIX
AwDuink s@vrUp mwnw hY[ pusqk dy pMnw 314 qy lilqw rwg ilK ky Agy disAw hY lilq nwmk
rwigxI mwrvwmyljn@X mwnI geI hY[ gurU-kwl ivc SRI gurU gRMQ swihb dI sMpwdnw qoN pihly hoey
mhwpuru^ SRI Bgq sUrdws jI dIAW sUrswgr ivc sMgRihq rcnwvW auqy vI SRI gurU gRMQ swihb vWg hI
DnwSRI, gUjrI, rwmklI, gauVI, soriT, kydwrI, AwswvrI Awid rwignIAW nUM rwg hI iliKAw igAw hY[
3
ikauNik sB rwgW nUM rwg ilKx dI prMprw sI ies leI gRMQW ivc rwgmwlw nwm dIAW ikRqIAW auplbD
hn, koeI rwg-rwignI mwlw nhIN imldI[ SRI gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw vI rwgW dI mwlw hY, nw ik
rwg-rwignI mwlw hY[ rwgmwlw dy ivroDIAW dw ieh pRcwr ik SRI gurU gRMQ swihb Aqy isK prMprw ny
rwg-rwignI pDqI nUM ApRvwx kIqw hY, qQW auqy AwDwirq nhIN[ gurubwxI dy pRQm ivAwiKAwkwr BweI
gurdws jI ny rwg-rwignI dy pRclx bwry ikhw hYgVH bgdwd invwiekY mkw mdInw sB invwXw]
isD cOrwsIh mMflI Kt drSn pwKMf jxwXw]
pwqwlW AwkwS lK ij`qI DrqI jgq sbwXw]
ijqI nvKMf mydnI sqnwm kw ckR iPrwXw]
dyvdwno rwks dYNq sB icqR gupq sB crnI lwXw]
ieMdRwsx Ap`CrW rwg rwgnI mMgl gwXw]
ihMdU muslmwn invwieAw ]2
iCA rs rsnw swDkY rwg rwgnI Bwie BgqI]3
jy swfy ienHW Awlock ivdvwnW ny SRI gurU gRMQ jI dI bwxI dy inSTwvwn isK vWg drSn kIqy
huMdy, qW ieh smJx ivc koeI pRySwnI nw huMdI ik sMgIq dI prMprw Anuswr SRI gurU gRMQ swihb dI bwxI
ivc rwgW dw ibAwn krn ligAW rwg Aqy rwignI dw spSt aulyK kIqw igAw hY, XQwrwg vrxn
....slok m 3 ] rwgw ivic sRIrwgu hY jy sic Dry ipAwru ]...1 ]4
....slok m 4 ] hir auqmu hir pRBu gwivAw kir nwdu iblwvlu rwgu ]...1 ]5
....sloku m 3 ] kydwrw rwgw ivic jwxIAY BweI sbdy kry ipAwru ]...1 ]6
7
.....slok m 3 ] sbid rqy vfhMs hY scu nwmu auir Dwir ]...1 ]
rwignI vrxn
......sloku m 3 ] gUjrI jwiq gvwir jw shu pwey Awpxw ]
gur kY sbid vIcwir Anidnu hir jpu jwpxw ]
ijsu siqguru imlY iqsu Bau pvY sw kulvMqI nwir ]
sw hukmu pCwxY kMq kw ijs no ikpw kIqI krqwir ]
Eh kucjI kulKxI prhir CofI Bqwir ]....1 ]8
......soriT sdw suhwvxI jy scw min hoie ]
dMdI mYlu n kqu min jIBY scw soie ]
ssurY pyeIAY BY vsI siqguru syiv insMg ]
prhir kpVu jy ipr imlY KusI rwvY ipru sMig ]...1 ]9
.......DnwsrI DnvMqI jwxIAY BweI jW siqgur kI kwr kmwie ]10
sloku m 3 ] sUhb qw sohwgxI jw mMin lYih scu nwau ]...1 ]..
lokw vy hau sUhvI sUhw vysu krI ]
vysI shu n pweIAY kir kir vys rhI ]....2 ]11
2
auprokq hvwilAW qoN ieh bhuq spSt hY ik rwgmwlw dw rwg-rwignI pRbMD gurubwxI kIrqn dy
AsUlW ivruD nhIN sI[ rwg-rwignI pRbMD dw pqn pUry Bwrq ivc hoieAw hY Aqy gurubwxI kIrqn ikauNik
auqr BwrqI sMgIq dI iviSiST SYlI hY, ies leI auprokq bdlwA gurubwxI kIrqn ivc vI ausy qrHW dy
hoey hn, ijho ijhy auqr BwrqI sMgIq ivc Awey hn Aqy Aj vI gurubwxI kIrqn aunHW ivAwpk inXmW
ADIn hI sUqR-bD hY, ijhVy inXmW ivc ihMdusqwnI sMgIq ArQwq auqr BwrqI sMgIq[ Aj dIAW bdl
cukIAW pRsiQqIAW ivc ieh kihxw ik isK sMgIq muFkdIm qoN rwg-rwignI isstm dy pRiqkUl sI, iek
haumY-jinq AigAwnmeI Aqy AbOiDk Dwrnw hY[
3. s. mdn isMG duAwrw auiliKq hY, Guru Arjan Dev worked out his own system, for instance
Gauri Rag has more than two dozen varieties and at other places two Ragas have been
combined. (ArQwq gurU Arjn dyv ny Awpxw (rwg) pRbMD eIzwd kIqw sI[ audwhrx vjoN gauVI rwg dy
lgpg do drzn pRkwr {SRI gurU gRMQ swihb ivc} hn Aqy hor QWvW qy do rwg imiSRq kIqy gey hn)[ s.
mdn isMG dw ieh kQn aunHW dy gurubwxI Aqy sMgIq sMbMDI AigAwn nUM jg-zwihr krn vwsqy kw&I hY[
po. qwrw isMG Anuswr SRI gurU gRMQ swihb ivc gauVI, gauVI guAwryrI, gauVI dKxI, gauVI cyqI, gauVI
bYrwgix, gauVI pUrbI, gauVI dIpkI, gauVI pUrbI dIpkI, gauVI mwJ, gauVI mwlvw, gauVI soriT,
gauVI mwlw Awid gauVI dy kul 12 pRkwr hn[ myry ivcwr Anuswr gauVI soriT klipq rwg hY, ikauNik
Asl isrlyK hY gauVI BI soriT BI Bwv ieh Sbd gauVI ivc vI gwieAw jw skdw hY Aqy soriT
ivc vI gwieAw jw skdw hY[ jy ies nUM rwg mMn vI leIey, qW vI mdn isMG jI gauVI dy hor 12 pRkwr
ikQoN ilAwauxgy ? AijhI Asiq ibAwnbwzI vyK ky ieho mMnxw pvygw ik Aijhy igAwnhIx lyKkW dw
suidRVH ivSvws hY ik aunHW nUM JUT ilKx/bolx qoN kOx rok skdw hY ? kI mdn isMG ds skdy hn ik ienHW
rwgW ivcoN ikhVw BwrqI sMgIq ivc nhIN sI ? kI rwg imiSRq krn dI prMprw BwrqI sMgIq ivc nhIN
sI, kyvl gurU gRMQ swihb ivc hY ? vwsqv ivc AijhIAW itpxIAW ieho isD krdIAW hn ik ienHW
ilKwrIAW ny kdy gurU gRMQ swihb dy drSn hI nhIN kIqy, nw koeI sMgIq dw gRMQ ienHW dy sMprk ivc
AwieAw hY, nw hI aumdw sMgIq suxn dw ienHW ivc koeI vlvlw hY[ kyvl mMqRI hoie ATUihAw nwgI lgY
jwie dy guruvwk ivc vrixq dwieqv pUrw krI jw rhy hn[ Aijhy lyKkW dw Asl mMqv ieh hY ik auh
SRI gurU gRMQ swihb dIAW ASuDIAW igxw ky hI vfy ivdvwn sQwipq ho skdy hn[
4. s. mdn isMG Aqy rwgmwlw dy hor ivroDIAW Anuswr rwgmwlw auqy dUjIAW bwxIAW vWg koeI Aijhw
isrlyK nhIN, ijs qoN isD hovy ik ieh ikhVy gurU jI dI rcnw hY ? hwlwik ieh isrlyK qW jpu bwxI
qy vI AMikq nhIN, iPr vI ieh iDAwn ivc rKxw pvygw ik ieh aus rwg-pRbMD dI sUcnw hY, ijs dI
pRvwngI isK mq ivc sI[ ies dI ivlKxqw sMbMDI spSt kr idqw jwvy, ik gurU gRMQ swihb dw rwgpirvwr sMgIq dy iSvmq, kwilnwQ mq, hnumMq mq, Brq mq, rwgwrxv mq Awid pRcilq mqW qoN iBMn
hY[12 isK pMQ dy rwg-mq nwl sMbMiDq ieh rcnw AlOikk nhIN, lOikk hY[ mhlw Sbd gurubwxI dy
dYvI-AvqRx nwl sMbMiDq hY[ ies leI AlOikk gurubwxI vwsqy rUVH Sbd dI vrqoN lOikk rwgmwlw vwsqy
sMBv nhIN sI[ dUjw kwrn ieh sI ik ieh isstm iksy iek guru -ivAkqI dy gwien nwl sMbMiDq nhIN
sI, blik gurU pwqSwhW Aqy isK kIrqnkwrW dy swmUihk XqnW kwrn hoNd ivc AwieAw sI, ies leI
ies auqy ivAkqIvwdI isrlyK sMBv nhIN sI[
5. rwgmwlw dw ivroD krn vwly kihMdy hn ik ies ivc ikqy nwnk pd dI sUcnw nhIN AweI, jo gurubwxI dy
hor SbdW ivc muhr-Cwp vjoN AweIN hY[ vwsqv ivc gurbwxI ivc AwieAw nwnk pd iksy iek gurU pwqSwh dI muhr-Cwp nhIN, blik swry gurU-pwqSwhW dw Aijhw sWJw pd hY, jo iekw bwxI ieku guru
ieko sbdu vIcwir dy kyNdrI ivcwr nUM pRvwihq krn vwsqy[ ies pd dw sMbMD bwxI dy dYvI-AvqRx nwl
hY Aqy Awm isK ies pd nUM gurU-joiq dw lKwiek hI mMndw hY[ AsIN ies bihs ivc nhIN pYxw cwhuMdy ik
SRI gurU gRMQ swihb ivc bwbw &rId jI dI bwxI ivc auiliKq SRI gurU nwnk dyv jI duAwrw aucirq slok
invxu su AKru Kvxu guxu ijhbw mxIAw mMqu ] ey qRY BYxy vys kir qW vis AwvI kMqu ijhIAW keI
audwhrxW sMimilq hn, ijQy nw Awid ivc mhlw dw sMkyq ivdmwn hY Aqy nw hI AMq ivc nwnk pd
12
vyKo AMiqkw 1
5
dI vrqoN hoeI hY[ mYN pihlW hI ieh spSt kIqw hY ik rwgmwlw dw AvqRx dYvI nhIN, jdoN ik nwnk
pd dw sMbMD gurubwxI dy dYvI AvqRx nwl hY[ rwgmwlw dy rwg iksy iek gurU -puru^ dy sUqRbD kIqy hoey vI
nhIN[ ieh iek Aijhw lOikk pRbMD hY, jo sU^m pRivrqI vwly AnykW sr-icMqkW dy inrMqr icMqn ivcoN
ivkisq hoieAw hY[ rwgmwlw ivcly hI nhIN, gurU gRMQ swihb dy swry rwg vI iksy gurU -puru^ dI rcnw
nhIN hn[ aunHW ny lok ivc pRcilq rwgW dI vrqoN idqI[ AwpxI sMgIiqk pRiqBw nwl sMgIq ies sU^m
lOikk klw nUM hor SoBnIk krn ivc Awpxw AduqI Xogdwn pwieAw[ gurU-drbwr dy kIrqnkwrW ny vI
ies sU^m klw dI ^UbsUrqI ivc vwDw krn leI Gor pirSRm kIqy[ ienHW swmUihk XqnW ivcoN vI koeI
nvW sMgIq nhIN jnimAw, ik gurU jI ies dy inrmwqw hox dI sUcnw idMdy, sgoN iek iviSST SYlI dw
ivkws hoieAw[ ieh ivkws vI iksy iek ivAkqI dy pRXqnW dw Pl nhIN sI, blik ieh isK pMQ dy
sMsQwpkW Aqy AnuAweIAW dI swmUihk sMgIq-cyqnw ivcoN ivkisq hoieAw sI, ijs dw AwrMB SRI gurU
nwnk dyv jI dy gwien Aqy BweI mrdwnw jI dy vwdn qoN hoieAw sI[ jy ieh SYlI iksy ieko gurU-puru^ dy
XqnW ivcoN vI jnmdI, qW vI ies auqy rcnwkwr dI sUcnw aus gurU jI dy nwm nwl AMikq hoxI sI, nw ik
ies ny mhlw jW nwnk pd nwl BNUiSq hoxw sI[ ies lOikk sMgIq-pRbMD nUM jy nwnk pd dy ky dYvI
kr idqw jWdw, qW iPr hor swrIAW rwgmwlwvW vI dYvI mMnxIAW pYxIAW sn[ pr ies dw lOikk hoxw ies
nUM ZYrzrUrI nhIN isD krdw, ikauNik keI bwxIAW dy nwm Aqy gurubwxI ivc AweIAW AnykW sUcnwvW
lOikk hox dy bwvjUd SRI gRMQ jI dy pwT nwl AiBMn hn[ ausy qrHW rwgmwlw vI judw nhIN kIqI jw skdI[
6. rwgmwlw dw ivroD krn vwly Awpxy mq dI puStI vwsqy iek XukqI ieh pRsquq krdy hn ik rwgmwlw dy
vK-vK pdW ipCy lgy AMk SRI gurU gRMQ swihb dy AMk-pRbMD qoN iBMn hn[ SRI gurU gRMQ swihb dy pwT qoN
piricq jn ieh jwxdy hn ik rwgmwlw dy Cy Bwg huMidAW vI ies dy hr Bwg ipCy AMk 1 AwieAw hY,
pr 1, 2, 3, 4, 5, 6 AMk nhIN lgwey gey, jo kuJ ApvwdW nUM Cf ky AwmqOr qy SRI gurU gRMQ swihb ivc
inrMqrqw ivc lgy imldy hn[ ies sMbMDI myrI XukqI hY ik jy ieh rwgmwlw iksy Acyq isK ny Awlm dI
rwgmwlw ivcoN lY ky AswvDwnI pUrvk gurU gRMQ swihb ivc ilKI huMdI, qW Swied mwDvnl kwmkMdlw
vwly pd-AMk hI ies ivc AMikq ho jWdy[ jy koeI ivAkqI jwAlswzI krdw, qW AijhI aukweI pRqI pUrI
qrHW swvDwn rih ky rwgmwlw dy AMkW nUM gurU gRMQ swihb dy AnuswrI bxw idMdw, pr Aijhw nhIN hoieAw,
ijs qoN ieh pRqK huMdw hY ik nw ieh kwrj iksy ivAkqI ny AigAwnvS kIqw hY Aqy nw hI koeI
jwAlswzI hoeI hY[ Asl ivc jwAlswzI kihxw mUloN hI gunwh Aqy pwp hY, ikauNik rwgmwlw ivc kuJ
vI Aijhw nhIN, jo isK pMQ dw nukswn kr sky[ ieh smJx dI zrUrq hY ik rwgmwlw SRI gurU gRMQ
swihb dIAW hor bwxIAW qoN iBMn pRkwr dI bwxI hY, jy ies dw AMk-pRbMD vKrw hY, qW ies ivc hYrwn
krn vwlI ikhVI gl hY ? vwsqv ivc rwgmwlw dy Cy pRmuK rwg iek dUjy qoN srv-BWiq suqMqr hn[
jy AMk inrMqrqw ivc lwey jWdy, qW rwgW dy vfy-Coty hox Aqy iek dUjy dy ADIn hox dw BRm auqpMn huMdw
sI[ Cy rwgW nUM iek dUjy qoN suqMqr rKx vwsqy Aqy pihlw, dUjw, qIjw Awid sQwn Anuswr rwgW dy vfyCoty hox dy pRBwv qoN mukq rKx vwsqy iek rwg-pirvwr nwl AMk 1 lgw idqw hY, ikauNik auh iek
iekweI Awpxy-Awp ivc pirpUrx sI, dUjI iekweI dw AMg nhIN sI[ inrMqr AMk hmySw iksy ieko vsqu
dy vK-vK AMgW vwsqy hI lwieAw jw skdw hY[ ieQy vrixq rwg-pirvwr iek AijhI AKMf Aqy
iekrs iekweI hY, ijs dy ivBwjn dw icMqn AbOiDk ivkwr hI ikhw jw skdw [
7. s. mdn isMG dw kihxw hY ik ies rwgmwlw dI ivAwkrx gurU gRMQ swihb nwl nhIN imldI[ aunHW
Anuswr rwg Aqy eyk nwl AONkuV nhIN lwieAw igAw[ pr Swied aunHW SRI gurU gRMQ swihb dw pwT
kridAW ieh nhIN vyiKAw- rwg gauVI bYrwgix kbIr jI rwg rqn prIAw prvwr Aqy nwnku eyk
khY Ardwis eyk n BrIAw gux kir Dovw[ s. mdn isMG ny ibnw iksy pRmwx ieh XukqI vI idqI hY ik
rwgmwlw ivc ishwrI Aqy mukqw dI pwlxw nhI kIqI geI[ rwgmwlw dI Swbidk smIiKAw smyN AsIN
vyKWgy ik ikvyN iesy rwgmwlw dI ivAwkrx gurU gRMQ jI nwl imldI hY , jdoN ik Awlm-ikRq rwgmwlwvW
ivc ies dw Aijhw aulMGx hY, ijs ivc mgrly kwl dIAW pRivrqIAW sMimilq hn[
8. swry pwTk jn ividq hn ik SRI gurU gRMQ swihb dy AMqly Bwg ivc SRI gurU qyZ bhwdr jI dy slokW
auprMq muMdwvxI mhlw 5 dy isrlyK nwl Qwl ivic iqMin vsqU peIE squ sMqoKu vIcwro Sbd AwauNdw
hY[ ivroDI pK dI pirpk Dwrnw hY ik muMdwvxI Sbd smwipqI-sUck hY[ ies leI smwipqI mgroN
6
rwgmwlw ikvyN ho skdI hY ? rwgmwlw nUM gurU-ikRq mMnx vwlw ihmwieqI pK ies dy auqr ivc do dlIlW
pwTkW dy snmuK rKdw hY[ aus dw kihxw hY ik muMdwvxI dy ieh ArQ ies leI XukqI-sMgq nhIN hn,
ikauNik SRI gurU Amrdws jI dw aucwrx kIqw mudwvxI dw iek Sbd mhly 4 dI soriT rwg ivc aucwrx
kIqI vwr dy pMnw 645 auqy vI auplbD huMdw hY[13 ies pK dI XukqI hY ik jy muMdwvxI smwipqI-sUck
pd hY, qW pwT dw ieQy hI AMq ikvyN nhIN ho igAw, jW ieh vI slok SRI gurU gRMQ swihb dy AMq ivc ikauN
nhIN Aw igAw ? ihmwieqI vrg dI dUjI dlIl ieh hY ik jy muMdwvxI pd smwipqI vwsqy sI, qW ies
qoN bwAd slok mhlw 5 ] qyrw kIqw jwqo nwhI mYno jogu kIqoeI vwlw Sbd ikvyN iliKAw igAw hY ? myrw
ivcwr hY ik muMdwvxI nUM smwipqI-sUck mMn lYx nwl vI koeI smisAw auqpMn nhIN huMdI, ikauNju ieQy
smwipqI aus AviqRq bwxI dI hoeI hY, jo AlOikk Aqy dYvI hY[ rwg-pRbMD dYvI nhIN, AviqRq vI nhIN
(ies dw Bwv ieh iblkul nhIN ik ies pRbMD dI koeI zrUrq vI nhIN, ikauNik bhuqI bwxI rwgbD hY)[
ieh guxI lokW duAwrw ivvsiQq kIqw lOikk isstm hY[ ies leI muMdwvxI mgroN rwgmwlw ilKy jwx nwl
muMdwvxI dw aulMGx nhIN hoieAw[
9. rwgmwlw dw ivroD krn vwly kihMdy hn ik ieh kyvl aunHW rwg-rwignIAW dw ivvrx hY, jo kwmkMdlw ny
kwmwvqI dy rwjy kwmsyn dy rwj-drbwr ivc gwien kIqy sn[ pr sfw mq hY ik ieqny rwg-rwignIAW
iksy iek drbwr ivc nhIN gwey jw skdy[ jy ieh rwgmwlw kyvl iek rwg-drbwr ivc kIqy gey gwien
dw hI ivvrx hY, qW hor auplbD rwgmwlwvW ikhVy-ikhVy drbwrW ivc gweIAW geIAW sn ?
rwgmwlwvW qW bhuq auplbD hn[ mIAW qwnsyn dy nwm qy vI rwgmwlw imldI hY[ ieQy ieh vI jwxnw
igAwn-vrDk hY ik Awi^r qwnsyn nUM vKrI rwgmwlw isrijq krn dI kI zrUrq peI ? ies dw mUl
kwrn ieh sI ik qwnsyn ny AnykW rwgW nUM nvW srUp idqw sI[ Aj vI mIAW mlHwr, mIAW kI tofI, mIAW
kw swrMg Aqy drbwrI kwnHVw jYsy AnykW rwg hn, jo aus Aiq pRiqBwvwn gwiek dI isrjnwqmkqw nwl
juVy hoey hn[ ienHW nv-inrimq rwgW sMbMDI ieh spSt krnw zrUrI sI ik ienHW nUM ikhVy-ikhVy rwgpirvwr nwl sMbMiDq krnw hY ? so qwnsyn duAwrw rwgmwlw dy ilKy jwx dw pRXojn aus dy rwg-drbwrW
ivc kIqy gwien dw ivvrx dyxw nhIN, sgoN rwg-rwignIAW dy srUp ivc jo pirvrqn aus ny kIqy sn,
aus qoN sMgIqkwrW nUM piricq krvwaux dI cyStw sI[ bhuq spSt hY ik rwgmwlvW iksy iek rwgdrbwr ivc gwey rwgW dw ivvrx nhIN, blik aus smyN pRcilq rwg-GrwixAW dIAW pircwiek sn[
rwgmwlw ivc Awey Ast puqR dIpk ky jwnw dw ArQ ieh nhIN ik kwmkMdlw ny dIpk dy AT puqR gwey
sn, blik shI ArQ hY ik guxI-jnW ivc ieh AT rwg dIpk dy puqR jwxy gey hn[
10. s. mdn isMG Aqy rwgmwlw dy hor Awlock ieh kihMdy hn ik rwgmwlw nUM SRI gurU gRMQ swihb ivc iek
swizS ADIn cVHwieAw igAw hY[ pr aunHW ieh nhIN spSt kIqw ik ies swizS dy kI duSpirxwm hn ?
pMQ nUM ies nwl kI nukswn hoieAw hY Aqy BivK ivc rwgmwlw pMQ dw ikvyN nukswn krygI, jdoN ik rwgrwignI pDqI Anuswr qW hux pMQ-doKI vI gwien nhIN krdy ? ienHW ivdvwnW dIAW AijhIAW hujqW dw
kI audyS ieh swfI smJ qoN bwhr hY[ kI rwgmwlw pVH ky isK mwDvnl jW kwmkMdlw bx jwxgy ? kI
rwg jW rwg-pRbMD isK pMQ leI Gwqk hY jW rwgW dw inXmpUrvk gwien isK pMQ leI hwnIkwrk hY ?
ies gl dI kI gwrMtI hY ik ieh Awlock vrg klH nUM gurubwxI nwl AMikq rwgW nUM hI pMQ -doKIAW dI
swizS nhIN khygw ? isK pMQ qoN rwgdwrI Kohx leI koeI Xqn kIqw jwvy, qW iksy ivroDI vloN kIqI
swizS dI Awht mihsUs kIqI jw skdI hY, pr isK pMQ nUM sMgIq pRqI auqswihq krn vwlI rcnw pMQ
dw nukswn ikvyN kr skdI hY ? rwgmwlw ivc nw isK-isDWq dw inKyD hY, nw isK ieiqhws dw aulMGx
hY Aqy nw hI ies ivc iksy hor pMQ dI auqmqw dw rwg AwlwipAw igAw hY, qW isK pMQ nUM socxw ieh
pvygw ik isKW ivc swizS dw BYA auqpMn krn ipCy kI Srwrq ho skdI hY ? AsIN ieh vI vyiKAw hY ik
ieh rwgmwlw hor rwgmwlwvW qoN kuJ nw kuJ iBMn hY[ BwvyN rwgmwlw dy AwlockW ny gurU gRMQ swihb dy
rwg-pirvwr nUM hnumMq mq dI rwgmwlw dy nzdIk disAw hY, iPr vI AsIN vyKdy hW ik ies dw Awpxw
13
sloku m 3 ] QwlY ivic qY vsqU peIE hir Bojnu AMimRqu swru ] ijqu KwDY mnu iqRpqIAY pweIAY moK duAwru ]
iehu Bojnu AlBu hY sMqhu lBY gur vIcwir ] eyh mudwvxI ikau ivchu kFIAY sdw rKIAY auir Dwir ]
eyh mudwvxI siqgurU pweI gurisKw lDI Bwil ] nwnk ijsu buJwey su buJsI hir pwieAw gurmuiK Gwil ] 1 ]
7
vKrw Asiqq hY[ audwhrxwrQ- hnumMq ivc myG dIAW rwignIAW dyskwrI, mlwrI, gurjrI, tMkI Aqy
BUpwlI drsweIAW hn, jdoN ik gurU gRMQ swihb ivc myG dIAW pqnIAW soriT, goNfmlwrI, Awsw, gun Aqy
sUhO/sUhI hn[ ieh socx vwlI gl hY ik kI isKW dw inAwrw sMgIq-SwsqR isrijq krnw iek pMQivroDI swizS hY, jW aunHW nUM sMgIq qoN vMicq krn vwly pRXqn pMQ leI Gwqk hn ?
11. rwgmwlw dy ivroDI Awpxy ivcwr dI auicqqw vwsqy ieh XukqI vI idMdy hn ik rwgmlw ivc SRI gurU gRMQ
swihb dy swry rwgW dw nwm nhIN AwieAw, nw hI ies ivc vrixq swry rwg gurU gRMQ swihb ivc Awey
hn[ ieh vI AigAwn-jMinq Dwrnw hY[ sMgIq dy gRMQW ivc swry rwgW dw vrxn AsMBv hY[ kuJ pRDwn
rwgW dI crcw hI imldI hY[ ijqnIAW vI rwgmwlwvW hn, aunHW ivc Awm qOr qy 6 pRmuK rwgW dw, 30-35
rwignIAW dw Aqy 48 puqRW dw nwm hI AwieAw hY, kuJ ku rwgmwlwvW hn, ijnHW ivc kuJ nUMhW dw vrxn
vI kIqw igAw hY, jdoN ik rwgW dI igxqI sYNkiVAW ivc hY[ kI ienHW rwgmwlwvW ivc aus smyN pRcilq
swry rwg vrixq hoey hn jW ienHW nUM sUqRbD krn vwly sMgIqwcwrIAw hor rwgW qoN piricq nhIN sn ?
Aj vI ds QwtW dy Agy aunHW dy swry rwgW dw vyrvw iksy gRMQ ivc auplbD nhIN hY[ ies leI ieh zrUrI
nhIN sI ik rwgmwlw dy swry rwgW ivc gurubwxI aucwrx kIqI jWdI jW gurubwxI leI vrqy swry rwg
rwgmwlw ivc vrixq huMdy[
12. rwgmwlw dw ivroD krn vwly lyKkW dw kihxw hY ik rwgmwlw ivc vriqAw puin Sbd SRI gurU gRMQ
swihb ivc ikqy nhIN AwieAw[ aunHW dI Dwrnw hY ik gurU gRMQ swihb ivc puin dy sQwn qy hmySw Puin
Sbd dI hI vrqoN hoeI hY[ qQW dy snmuK ivroDI pK dI ieh dlIl vI AwDwrhIx Aqy AigAwn-AwiSRq
hI isD huMdI hY[ puin Sbd leI sMsikRq ivc pun: Sbd hY, ijs dw gurmuKI rUp punh hY[ ieh Sbd
Awpxy SuD sMsikRq rUp ivc SRI gurU gRMQ swihb ivc keI vwr AwieAw hY, XQwpiqq AsMK punIq kir punh punh bilhwr ]
nwnk rwm nwmu jip pwvko iqn iklibK dwhnhwr ] 1 ]14
nwnk Et ghI jgdIsur punh punh bilhwirE ] 2 ] 15
AauKD mMqR mUl mn eykY min ibswsu pRB DwirAw ]
crn ryn bWCY inq nwnku punh punh bilhwirAw ] 2 ]16
nwnk srin ghI suAwmI kI punh punh nmskwrw ] 2 ]17
Avlokn punh punh krau jn kw drswru ]18
hrn Drn pun punh krn ]19
pyiK pyiK nwnk ibgswno punh punh bilhwirE ] 2 ]20
nwnk dwsin dwsu jnu qyrw punh punh nmskwir ] 2 ]21
mwrU rwg ivc SRI gurU nwnk dyv jI ny puin Sbd dI vrqoN kridAw ikhw hYaUpir ggnu ggn pir gorKu qw kw Agmu gurU puin vwsI ]22
sMsikRq BwSw dy pun: dw hI iek dUjw rUp punrip hY, jo SRI gurU gRMQ swihb ivc keI vwr AwieAw hY,
XQwkhu kbIr qw kau punrip jnmu nhI Kyil gieE bYrwgI[23
Koil ikvwr idKwly drsnu punrip jnim n AweIAY ]24
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
spSt hY ik ies AwDwr qy rwgmwlw dw ivroD krnw auicq nhIN mMinAw jw skdw[
13. rwgmwlw dy AwlockW dw ieh vI kihxw hY ik SRI gurU gRMQ swihb ivc rwgW nUM aus qrHW ivvsiQq nhIN
kIqw igAw, ijvyN ik rwgmwlw ivc drSwieAw igAw hY, ikauNik SRI gurU gRMQ swihb dI rwgmeI bwxI dw
AwrMB isrI rwg qoN huMdw hY, jdoN ik rwgmwlw ivc pihlw sQwn BYrau nUM pRwpq hY[ vwsqv ivc SRI gurU
gRMQ swihb ivc rwgW dw kRm iksy SwsqRI inXm muqwibk ivvsiQq nhIN kIqw igAw[ nw ieh kRm rwgW
dI pRikRqI Anuswr hY, nw jwiq Anuswr hY, nw hI smyN Anuswr hY, nw bwxI dy Awkwr Anuswr hY[ smkwlIn
sMqW dI vwxI, jo rwgbD hY, aus ivc vI iksy Aijhy AsUl nUM iDAwn ivc nhIN riKAw igAw[ ijQy
sUrswgr ijhy gRMQW ivclI vwxI iek-iek rwg ivc inXmpUrvk nhIN sMjoeI geI Aqy rwg iKMfy-puMfy
imldy hn, auQy SRI gurU gRMQ swihb dy rwg ivvsiQq rUp ivc imldy hn ArQwq iek rwg dy swry Sbd
iek sQwn qy iekTy rKy gey hn[ pr rwgW dw kRm iksy ivSyS sMgIq ivDwn ivc biJAw hoieAw nhIN hY,
jdoN ik rwgmwlw dw srv-BWiq ivvsiQq hoxw lwzmI hY[ rwgmwlw ivc rwgW, rwignIAW Aqy rwg-puqRW
dw inSicq kRm ivc Awauxw lwzmI sI Aqy gurU gRMQ swihb ivc iksy AijhI pwbMdI dw pwlx krnw
zrUrI nhIN sI, ikauNik ieh sMgIq dw gRMQ nhIN hY, bwxI dw gRMQ hY[ ikauNik gurU gRMQ swihb ivc rwgW nUM
iksy SwsqRI inXm Anuswr nhIN sI riKAw igAw, ies leI rwgmwlw dI sUqRqw hor vI zrUrI sI, ikauN ju
rwgW dw kRm ienHW dy gwiekI AMg nUM spSt krn leI iblkul aupXogI nhIN sI[ SRI gurU gRMQ swihb ivc
aus smyN dy iek bhuq pRisD Aqy vfy rwg myG nUM koeI sQwn pRwpq nhIN, pr aus dy pirvwr nwl
sMbMiDq ArQwq aus dy pRBwv ivc gwey jwx vwly soriT, Awsw, sUhI Awid rwg SRI gurU gRMQ swihb ivc
ivdmwn hn[ rwgmwlw dI ieh sUcnw Aiq zrUrI sI ik ienHW dw sMbMD rwg myG nwl hY, nhIN qW rwgI lok
ienHW dw srUp iBRSt kr skdy sn[ kuJ hor rwgmwlwvW ivc mlwrI (Bwv mlwr), gUjrI, swrMg, AwswvrI
Awid nUM myG nwl sMbMiDq kIqw igAw hY, gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw ivc swrMg Aqy AwsvrI isrI
rwg dIAW rwignIAW hn, jdoN ik gUjrI rwg dIpk dI rwignI hY[ hor rwgmwlwvW ivc mlwrI (Bwv
mlwr) myG dI rwignI drSweI hY, jdoN ik gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw ivc myG dI rwignI goNfmlwrI hY[
iesy AMqr nUM drswaux vwsqy vK-vK rwgmwlwvW dI rcnw hoeI hY Aqy ieho AMqr hY, ijs vwsqy gurU gRMQ
swihb dy rwg-pRbMD dI sUcnw dyx leI rwgmwlw ilKI jwxI zrUrI sI[ jo lok rwgmwlwvW nUM AvWiCq
smJ ky ikMqU-pRMqU krdy hn, vwsqv ivc auh sMgIq dy nvIn pRbMD dy AwDwr qy purwqn ivvsQw dw
mulWkx krn dI Zlq cyStw kr rhy hn[ ijs smyN Ajy Qwt isstm ivkisq nhIN sI hoieAw, aus vyly
kyvl rwg-rwignI pRbMD hI pRcln ivc sI[ iksy hor Aijhy isstm dw koeI pRmwx auplbD nhIN huMdw,
ijs nwl gurubwxI kIrqn nUM sMbMiDq kIqw jw sky[
14. s. mdn isMG ieh vI ilKdy hn ik BweI jsbIr isMG Akwl q^q dy jQydwr bxy qW SRI Akwl q^q auqy
rwgmwlw pVHnI SurU hoeI, pr Awm isKW ny ies nUM pRvwx nhIN kIqw[ hkIkq AsloN ault hY[ Awm isK ny
kdy suixAw vI nhIN ik iksy vyly Akwl q^q swihb auqy rwgmwlw pVHnI bMd hoeI hovygI[ Awm isK
pihlW vI hux vI pUrI qnidlI nwl rwgmwlw pVH ky pwT dI smwipqI krdy hn[
15. rwgmwlw dy Awlock pwTkW auqy ieh pRBwv pwaux dw Xqn krdy rhy hn ik ieh iek kwmuk kQw ivc
vrixq kwmkMdlw ArQwq vySvw duAwrw gwey gey rwgW dw ivvrx hY[ auh ies qrHW dw gumrwhkun
pRcwr krdy hn, ijvyN kwmkMdlw duAwrw gwey jwx kr ky rwgmwlw ivc auiliKq rwg vI ApivqR ho gey
hn[ pihlI gl qW rwgmwlw ivc ikqy kwmkMdlw jW mwDvnl dw koeI vrxn nhIN hY[ dUjI gl ieh
ivcwrx vwlI hY ik kI iksy vySvw duAwrw gwey jwx kwrn koeI rwg ApivqR ho jWdw hY ? Swied ieslwm
ivc ikqy ieh ivcwr pRBwvSwlI irhw hovygw, ijs kwrn aunHW ny gwien-vwdn Awid dI mnwhI kr idqI[
swfI ivcwrDwrw ies mq nwl sihmq nhIN[ ijnHW surW ivc kwmuk gIq gwey jw skdy hn, aunHW ivc hI
hir-js dw kilAwxkwrI gwien ho skdw hY Aqy huMdw AwieAw hY[ ies leI sdIAW qk Axigxq
kwmkMdlwvW duAwrw keI-keI kwmuk gIq gwey jwx dy bwvjUd isrI qoN lY ky jYjwvMqI qk 31 pRmuK
Aqy lgpg ieqny hI imiSRq rwgW ivcoN koeI vI ApivqR nhIN hoieAw[ hirnwm vWg rwg qW sdw pivqR
24
hY[ Asl ivc rwgmwlw dw ivroD krn vwly lok sMgIq-ivroDI vI hn[ Aijhy lokW ny hI kwmuk gIqW
dIAw qrzW qy kIqy jWdy kIrqn nUM auqswihq kIqw hY, nw ik sMgIq-inST ivvykIAW ny[
16. ieh srv pRvwixq qQ hY ik krqwrpurI bIV hI auh Asl Awid bIV hY, ijs nUM SRI gurU Arjn dyv jI
ny AwpxI ingrwnI ivc ilKvwieAw sI Aqy ijQy loV peI aunHW ny Awpxy hQW nwl soDW kIqIAW sn[ fw.
BweI joD isMG, ijnHW ny ies dI pMnyvwr sGn pVqwl kr ky SRI krqwrpurI bIV dy drSn nwmk pusqk
ilKI sI, Anuswr bMno bIV dy auqwirAW vWg ies bIV ivc koeI vI vwDU bwxI nhIN cVHI hoeI[ pr ies dy
AMq ivc rwgmwlw ivdmwn hY[ ies dw ilKwrI auho hY, jo Awid qoN AMq qk swrI bwxI dw ilKwrI hY[
rwgmwlw dI isAwhI vI auho hY, ijs ivc swrI gurubwxI ilKI geI sI25[ srv-igAwq hY ik isK pMQ kol
iqMn pRkwr dIAW bIVW dy auqwry rhy hn[ a. krqwrpurI bIV dy[ A. BweI bMno vwlI KwrI bIV dy[ e.
dmdmI bIV dy[ pihlI Aqy qIjI bIV dy auqwirAW ivc koeI vwDU bwxI nhIN imldI, pr rwgmwlw sB
ivc imldI hY[ BweI bMno vwlI bIV ivc vwDU bwxIAW vI hn Aqy rwgmwlw vI hY[ jy rwgmwlw vwDU
bwxIAW ivc Swiml huMdI, qW jW ies ny swrIAW bIVW ivc pRwpq nhIN sI hoxw, jW swrIAW vwDU bwxIAW vI
sB bIVW ivc imlxIAW sn[
17. guruiblws pwqSwhI 6vIN iek AijhI ikRqI hY, jo AwpxIAW swrIAW aUxqweIAW dy bwvjUd SRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI jIvnI, Awid gRMQ dI sMpwdnw Aqy SRI Akwl q^q dy inrmwx sMbMDI AijhI
jwxkwrI auplbD krvwauNdI hY, jo hor gRMQW ivcoN imlxI muSikl hY[ Awid gRMQ dI sMpwdnw dy kwrxW,
bwxI dy iekqRIkrx leI kIqy ivSyS pRXqnW, sMpwdnw-kwrj dw ieiqhws, bwxI sMgRihq krn smyN isK
isDWq dI riKAw26, BweI bMno vloN kIqI imlwvt bwry ies pusqk ny mhqvpUrx sUcnwvW isK pMQ qk
phuMcweIAW hn[ aus ny isK sMgqW nUM sUicq kIqw hY ik BweI bMno ny Awpxy vloN iqAwr kIqI bIV ivc
sUrdws dw Cwif mn hir ibmuKn ko sMgu Sbd pUrw ilK ilAw, rwg mwrU ivc mIrw dw Sbd mnu hmwro
bWiDE gun vI ilK ilAw, ijqu dir lKu muhMmdw iqMn slok awpxy koloN vDwey, solW slok bwie Awqs
cVHw idqy, rqnmwl Aqy rwh mukwm kI swKI ilK ky mgroN rwgmwlw ausy qrHW ilK idqI, ijvyN gurU
Arjn dyv jI ny ies nUM AMq ivc riKAw sI[ ies qoN bhuq spSt hY ik lyKk nUM hr aus bwxI dw pUrw
igAwn hY, ijs dw sMbMD BweI bMno vloN kIqI imlwvt nwl sI[ ieh vI spSt krnw zrUrI hY ik Awlock
iDr hr aus gRMQ nUM hI bnwvtI Aqy imlwvtI kihx lg jWdI hY, jo gRMQ aus dI ivikRq buDI dw Anusrx
nhIN krdw[ ies leI ies gRMQ dy krqw auqy vI gurU-doKI hox dw Awrop lgw ky aus dy rwgmwlw vwly
ivcwr nUM imlwvtKorI ivc BweIvwlI dsidAW aus dy ivcwr nUM nkwrx dI cyStw kIqI jwvygI[ pr ivvykI
pwTk leI iDAwngocr krnw AwvSk hY ik jy ies guruiblws dy krqw ny imlwvtKorI dw smrQn
krnw huMdw, qW auh BweI bMno vloN kIqI iek-iek AvigAw dw duK Aqy icMqw sihq vrxn ikauN krdw ?
auh ikauN ilKdw ik ieh BweI bMno vloN kIqI geI Bul hY ? sgoN aus ilKxw sI ik bMno vwlI bIV ivclI
swrI bwxI SRI gurU jI ny Awp cVHweI hY[ pr nhIN, aus inSTwvwn isK ny hr auh pMkqI swfy qk phuMcweI
hY, jo bMno vloN kIqy vwDy smyN cVHweI geI sI[ rwgmwlw sMbMDI lyKk kihMdw hY ik jdoN SRI gurU jI ny slok
vwrW qy vDIk Aqy muMdwvxI ilK ky gRMQ jI dw qqkrw ilK ilAw, qW aunHW dy snmuK rwg pRgt hoey[
rwgW dy pRgt hox dw Bwv hY, aunHW dy icq ivc rwgW dy srUp sMbMDI smisAw dw pRgt hoxw Xw aunHW dy mn
ivc rwgW dy SuD srUp kwiem rKx dw iDAwn Awauxw[ ieh sMBv nhIN sI ik gurubwxI ieqny rwgW ivc,
ieqnIAW qwlW ivc, ieqnIAW DunIAW ivc, pVqwl vrgIAW kiTn SYlIAW ivc iDAwn pUrvk sUqRbD
kIqI jWdI, pr AnykW rwgmqW dy ieqny Jmyly vwly smyN ivc kIrqnkwrW dw mwrg-drSn nw kIqw jWdw[
guruiblws dI ies kQw Anuswr rwgW ny SRI gurU jI nUM ikhwieh ibiD hm jg mihN duK pwvYN[ puqRI swQ ipqw nr gwvYN[
AOr mnuK swQ ssurwry[ pUq mwq krhYN iekTwry[
25
vyKo AMiqkw 2
pusqk krqw ilKdw hY ik sU&I &kIr Swh husYn, Bgq kwnHw, Bgq CjU Aqy pIlU ieh cwry mhwqmw SRI gurU jI pws Awey
sn[ gurU jI ny ienHW qoN coxvIAW rcnwvW Awp suxIAW sn Aqy &Yslw ieh kIqw sI ik aunHW dIAW rcnwvW ivc isK isDWq dw
aulMGx huMdw hY, ies leI auh SRI Awid gRMQ ivc cVwaux dy Xog nhIN hn[
26
10
Sbd, hr bwxI aupr AMikq rwg dw isrlyK vI nzr nhIN Aw irhw[ aus nUM SRI gurU Arjn dyv dI AvigAw hI
gOrvmeI mihsUs ho rhI hY[ rwgmwlw ivcly Sbd-joVW (hwlwik joS nUM Sbd-joV Aqy Sbd-rUp dw AMqr pqw
koeI nhIN ik ieh kI huMdw hY ?) nUM Zlq isD krn vwsqy auh kihMdw hY ik ies ivc iqlMg nUM qylMgI, bsMqu nUM
bsMqI, gauVw nUM gvrw, kwnVw nUM kwnrw, kilAwn nUM klHwnw, bYrwVI nUM bYrwrI, mlwr nUM mlwrI, sUhI nUM sUhau
iliKAw hY[ pr aus ny ieh nhIN disAw ik vylwvlI nUM iblwvl, rwmkrI nUM rwmklI, ivBws nUM ibBws, ihMdol nUM
ihMfol, jXjXvMqI nUM jYjwvMqI ikvyN iliKAw igAw hY ? ivcwry sr-Air joS nUM cwhIdw sI ik auh
SRIml@lk@SXsMgIqm@ ivc vyKdw ik ikvyN bYrwVI nUM vrwrI iliKAw hY, ikauNik vrwrI, brwrI, vrwtI, vYrwrI,
ivrwtI, vYrwtI, bYrwVI ieko rwg dy iBMn nwm hn[ ies leI bYrwVI nUM bYrwrI ilKxw koeI aukweI nhIN, ijvyN nWgy
pwvhu qy gey ijn ky lwK kroir ivc kroiV nUM kroir ilKxw iksy pRkwr dI qruti nhIN[ vwsqv ivc doS
imSnrIAW dI buiD dw hY[ jYqSRI dw hI nwm jyqwSRI hY, vfhMsu nUM bfhMs vI iliKAw hY, kwnVw dw nwm
kwnrw hI nhIN krxwt Aqy krxwtI vI hY[ joS klXwnw vyK ky pRySwn hY, jdoN ik sMgIq dy gRMQW ivc
kilAwxI vI kilAwx dw hI iek nwm disAw hoieAw hY[ iqlMg dy keI nwm hn- iqlMigkw, iqlMgI, qylMgI Aqy
qYlMgI[ ies sUJ leI ividAw-AiBlwSI hox dI zrUrq hY, jo gRMQ-inMdkW leI AsMBv kwrj hY[ joS ilKdw hY ik
A`St puqR mY khy svwrI ivc mYN ikQoN Aw igAw ? gwien qW kwmkMdlw dw kMjr tolw kr irhw sI, iPr mYN ikvyN
Aw igAw ? swfw m`q hY ik mY kiv ny Awpxy vwsqy vriqAw hY Aqy gwien dw ies pMkqI ivc vrxn hI nhIN[
kiv kih irhw hY ik rwg mwlkOiSk dy AT puqR mYN cMgI qrHW kivqw nUM sjw ky kih idqy hn[ jy ivvyk kol hovy
qW ies nUM smJx ivc pRySwnI hI kI hY ? ieM\ hI joS dI buiD nUM ieh gl smJ nhIN Aw rhI ik sBY puqR rwgMn
ky ATwrh ds bIs ivcoN gwey Sbd ikauN Zwieb ho igAw hY ? jwigRq ivAkqI Akl qy bhuqw boJ pwey ibnw hI
ieh smJ skdw hY ik rwgW dI kul igxqI drswaux vwsqy ieqnw hI kw&I sI, gwey Sbd dI zrUrq hI ikQy
sI? auN\ qy joS dIAW aUl-jlUl hujqW Aqy ASlIl gwlHW dw auqr dyxw vI snmwnjnk nhIN, iPr vI aus dy
aupwskW nUM dsxw zrUrI hY ik aus ny auho inkMmy qrk Aiq AbOiDk FMg nwl swfy swhmxy rKy hn, jo rwgmwlw dy
bwkI ivroDIAW ny, ijnHW dw auqr AsIN ivvsiQq mrXwdw sihq idqw hY[
kMjr-jpu dy inqwiBAwsI Aqy prm-swDk mihMdr isMG joS ny Awpxy inMdw-pwT dI mihmw qIn-lok
qk ivsiqRq krn leI ijhVy prm-isDW dIAW igAwn-irSmW pusqk dy kupRwrMB ivc idqIAW hn, aunHW ivcoN
Awid-nwQ hrijMdr isMG idlgIr ny pySkwrI nwm nwl AimRq dw jo pRvwh kIqw hY, auh do ku pMny pVH ky hI
imSnrIAW dy ies nobl-prweIz ivjyqw ivdvwn dy igAwn dw prdw lIr-lIr ho jWdw hY[ mYnUM ligAw hY ik ieh
ividAw dw pySkwr iblkul nhIN, sgoN iksy CotI kcihrI ivc mujirmW dI pySI leI Awvwz lgwaux vwlw pySkwr
hY[ pwTk ies dy bRhm-igAwn vl iDAwn dyx[ ieh ilKdw hY ik ipCly iqMn sO swlW ivc rwgmwlw dw mudw keI
vwr auiTAw hY[ ies kQn nUM isD krn vwsqy kiv sMqoK isMG dw hvwlw idMdw hY, ijs dI imRqU auh 1844 eI. ivc
hoeI dsdw hY[ 1844 qoN 29.12.2004 (iliKq qy AMikq imqI) qk 300 swl dw vk&w hY, Swied AijhI dYvIAnuBUqI hI ienHW nUM itkx nhIN idMdI[ hux ies dI hor ivvykhIx XukqI vyKo[ ieh ilKdw hY ieh kiv sMqoK isMG
igAwnI sMq isMG dw cylw hY, ies leI ieh isD ho jWdw hY ik mhwrwjw rxjIq isMG smyN rwgmwlw hirmMidr
swihb ivc nhIN sI pVHI jWdI[ ikqny pirpk sbUq hn, ienHW buiDmwnW kol[ DMn hn auh lok jo ienHW dw kUVkusiq pVHdy, sihMdy Aqy aucIAW bWhW kr-kr pRcwrdy hn[ hor aUt-ptWg kQn vyKo[ ilKdw hY ijhVy sMqoK isMG
dI kQw krdy hn, auh rwgmwlw nhIN pVHdy[ pwTk gurduAwrw dUK invwrn swihb pitAwlw dy mYnyjr jI qoN puC
lYx ik auh roz ikqny Bog rwgmwlw pVHy ibnw pwauNdy hn jW ies idlgIr nUM grdnoN pkV ky lY jwx[ jy siQqI
ies dy ault hovy, qW ihswb isMGW vWg lYx, ikauNik igAwn dI bIn BYNisAW nUM mwnvI-ivvhwr nhIN isKw skdI[
ies igAwnvwn dI iek hor XukqI vI iDAwn dyx vwlI hY[ ilKdw hY- igAwnI guridq isMG dI muMdwvxI
rwgmwlw bwry pihlI ilKq nhIN[ aunHW qoN pihlW vI 30-40 ivdvwn inrxY dy cuky sn[ iesy pySkwrI ivc Agy
ilKdw hY, hux qk bhuq swry ivdvwn, ijnHW dI igxqI 55 qoN vD hY, rwgmwlw nUM rd kr cuky hn[ lyKk ieqnw
Alp-igAwnI hY ik 55 ku ivcoN krqwr isMG dwKw, ig. Syr isMG, ig. lwl isMG, SmSyr isMG ASok Aqy mdn
isMG ienHW pMjW dy nwm igxw ky burI qrHW Qk jWdw hY[ ies ivcwry nUM BweI rxDIr isMG, qyjw isMG BsOV, qwrw isMG
nroqm Aqy pRo. ipAwrw isNMG vrgy auGy ivroDIAW dw nwm vI pqw nhIN[ ies nUM ieh nhIN pqw ik 30 Aqy 55 ivc
ikqnw AMqr hY, 1844 qoN 2004 qk ikqny swl bxdy hn, pr AKvwauNdw hY ividAw-mwrqMf[ audwhrxwrQ
mihMdr isMG joS DMnvwd ihq ilKdw hY, fwktr hrijMdr isMG idlgIr, swbkw fwierYktr, isK ieiqhws
12
rIsrc borf, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dw, ijhnW ny ies bhuq hI nwcIz qy Adny ilKwrI dI ilKI ies
pusqk dI pySkwrI ilKx dI zihmq auRTw ky dws nUM invwijAw qy aus dI hONslw-A&zweI kIqI[ auN\ joS dw
ieh ilKxw iblkul Anuicq nhIN, ikauNik AijhIAW AivvykI ivikRqIAW auqy hor kOx isAwxw Awpxw nwm AMikq
krn dI joS nUM AwigAw dy skdw hY ? pwTk smJ skdy hn ik ikho-ijhy AigAwnI Aqy nwpwk ierwdy vwly lokW
dw gTjoV SRI gurU gRMQ swihb Aqy SRI dsm gRMQ nUM KyrUM-KyrUM krn vwsqy ikRAwSIl hY ?
Awlm ikRq mwDvnl kwmkMdlw dI smIiKAw : rwgmwlw sMbMDI smisAw dw mUl-kwrx Awlm kiv ricq
iek pusqk mwDvnl kwmkMdlw hY, ijs dw sMbMD aujYn dy pRisD aupkwrI rwjw ivkRmwidq nwl dIAW isMhwsn
bqIsI ivc vrixq kQwvW nwl hY, jW ieh kih leIey ik mwDvnl kwmkMdlw dI khwxI isMhwsn bqIsI dI
iek kQw auqy AwDwirq hY[ Awlm kiv dI ieh ikRqI gurmuKI Aqy dyvnwgrI dohW ivc auplbD hY[ Awm Dwrnw
ieh vI hY ik Awlm dI mUl rcnw ihMdI ivc sI, ies dw gurmuKIkrx iksy ny mgroN kIqw hY[ hwlwik rwgmwlw dI
pMkqIvwr pVqwl krn smyN AsIN sQwipq krn dw Xqn kIqw hY ik hkIkq iblkul ies ivcwr dy ault hY[ ieh
kwiv-ikRqI kul 179 CMdW ivc smytI geI hY, ijs ivc dohrw, cOpeI, sorTw Aqy AiVl kwiv-CMd vrqy gey hn[
ies rcnw ivc SRI gurU gRMQ swihb dy AMq ivc AMikq rwgmwlw mwmUlI ijhy pwT-BydW sihq Swiml kIqI hoeI hY[
ieQy ieh vI spSt kr idqw jwvy ik hr kMm Awpxy krn vwly dI nIXq dw SISw huMdw hY[ bury mnsUibAW nwl
kIqy kMmW dy koeI isr-pYr nhIN huMdw[ BweI smSyr isMG ASok dI rwgmwlw inrxX jdoN rwgmwlw inrxX
kmytI ny CpvweI sI, qW ies dy kul pd 353 sn, jdoN isMG bRdrz ny CpvweI qW pdW dI igxqI 179 rih
geI[ ieM\ hI purwxy sMskrx ivc rwgmwlw 63 qoN 72 qk dy ds pdW ivc rKI geI sI, pr mgrly sMskrx ivc
ies nUM 34 qoN 38 pd-nMbr nwl AMikq kIqw igAw hY[ ieh vI spSt kr idqw jwvy ik dohW sMskrxW dy pwTAwkwr ivc koeI AMqr nhIN, bs ASok jI nUM pihlw sMskrx Cwp ky ies ZlqI dw iehsws hoieAw hovygw ik jo
AMk-pRbMD aunHW sMjoieAw hY, auh srvQw qrutIpUrx hY[ hW ivcwrvwn isK dw ieh ieqrwz XukqI-sMgq hI hY ik
Aijhy AMk-pRbMDn dy ausqwdW nUM, ijnHW nUM Awpxy hI kIqy auqy ivSvws nhIN, gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw dy pRbMD
nUM nkwrx dw AiDkwr iks ny dy idqw hY ? jo ivAkqI sQUl cIzW nUM do AKW nwl vyKx dy smrQ nhIN, auh SRI
dsm gRMQ dIAW rcnwvW jW gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw ijhy sU^m pRivrqI vwly kwrjW nUM prKx vwsqy ivvykSIl
AMqr-idRStI ikQoN ilAwvygw ? inScY hI ijs smIiKAwkwr dI idRStI ieqnI kmzor hovy, auh dYvI-gRMQW dI
smIiKAw dw boJ cuk lvy qW zrUr ADvwty DOx quVvweygw[
mwDvnl kwmkMdlw ivc pMj cOpeIAW, do dohry Aqy iek sorTw hY[ ijQy gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw
ivc CMdW dy isrlyK AMikq nhIN hoey, auQy mwDvnl kwmkMdlw dI rwgmwlw isrlyKW sihq auplbD hY[ ieh
rwgmwlw Awlm dI kQw ivc FukvyN sQwn auqy ies qrHW auplbD krvweI geI hY ik pRsMg dw AiBMn AMg pRqIq
huMdI hY[ ies aupr SRI gurU gRMQ swihb vWg rwgmwlw dw koeI isrlyK nhIN hY[ rwgmwlw dy AwrMB qoN pihlW vI
iek Aijhw dohrw hY, jo rwgmwlw dI BUimkw vjoN FukwieAw hY, XQw- bwjY srb sMgIq giq qq ibrq Gn qwl[
bhur Alwpih rwg Kt pMc pMc sMg bwl[ AsIN Agy ies dI smIiKAw kr ky ieh drswieAw hY ik ies dI rcnw
ivc aus pirinSpMn idRStI dI AxhoNd hY, jo rwgmwlw dIAW Asl pMkqIAW ivc idRStmwn huMdI hY[
mwDvnl kwmkMdlw nwl sMbMiDq vfI smisAw ies dw rcnw-kwl hY[ rwgmwlw dy ivroDIAW dI mwnqw
hY ik ies dI rcnw SRI gurU gRMQ swihb dI sMpwdnw qoN pihlW 991 ihjrI Bwv 1640 ibkRmI sMvq ivc hoeI, jo
1583 eI. bxdw hY[ ieh smW SRI gurU gRMQ swihb dI sMpwdnw qoN lgpg 21 swl pihlW bxdw hY[ ies mnOq dy do
muK AwDwr hn[ iek qW mwDvnl kwmkMdlw ivc AwieAw pd sMmqu nausY iekwnvw AwhI[ krau kQw Ab bolau
qwhI[ dUjw AwDwr ieh hY ik ivroDI pK Anuswr mwDvnl kwmkMdlw ivc Akbr dy rwj-kwj dw aulyK hoieAw
hY, ijs qoN swibq huMdw hY ik kiv Awlm SihnSwh Akbr dw smkwlI sI[ mwDvnl kwmkMdlw ivc auiliKq
hYjgpq rwj kot jug kIjY[ sh jlwl CqR piq jIjY[28
idlIpiq Akbr sulqwnw[ spq dIp mih jwkI Awnw[
28
pwT ivc jgpiq nUM jgpq, koit nUM kot (iklw), juig nUM jug, Swh nUM sh ilK ky AijhIAW ASuDIAW kIqIAW hn, jo
mgrly kwl dIAW hn[ SRI gurU gRMQ swihb dy smyN qk ieh BwSw-ivkwr pRcln ivc nhIN sI[ ASok dy dohW sMskrxW ivc vI
pwT-Byd kwiem hY[
13
rwgmwlw nUM gurU-ikRq mMnx vwilAW dw ivcwr hY ik mwDvnl kwmkMdlw dw ilKwrI Awlm SRI gurU
goibMd isMG jI dy 52 drbwrI kvIAW ivcoN iek sI[ aus ny SRI gurU gRMQ swihb ivcoN rwgmwlw lY ky mwDvnl
kwmkMdlw dy pRsMg ivc FukvyN sQwn qy ilK idqI hY[ ihMdI dy supRisD ivdvwn SRI rwmcMdR Sukl ny ihMdI Sbd
swgr dI pRsqwvnw ihMdI BwSw kw ivkws ivc iliKAw hY ik Awlm kiv Sihzwdw muAzm dy AwSRX ivc rihx
vwlw kiv sI, jo jwiq dw bRwhmx sI, pr iksy muslmwn kwivqRI dy ieSk ivc muslmwn ho igAw sI[ aus dw
kivqw-kwl Sukl jI ny 1740 qoN 1760 sMvq Bwv 1683 eI. qoN 1703 eI. qk mMinAw hY[ SRI rwmcMdR Sukl ny ieh
vI spSt kIqw hY ik ies Awlm dIAW kwiv-ikRqIAW ivc mwDvnl kwmkMdlw vI sMimilq hY[ rwgmwlw dI
crcw ivc ilpq dovyN pKW dI vfI duivDw ieho hY ik mwDvnl kwmkMdlw dI rcnw krn vwlw Awlm SihnSwh
Akbr dy kwl ivc hoieAw sI, jW SRI gurU goibMd isMG jI dy kwl ivc, ikauNik dsm pwqSwh jI dy bwvMjw kvIAW
ivc vI Awlm dw nwm idRStmwn huMdw hY[ rwgmwlw dy ivroDIAW dw mq hY ik Awlm do hoey hn, iek SRI gurU gRMQ
swihb dI sMpwdnw qoN pihlW Akbr dy smyN Aqy dUjw SRI gurU goibMd isMG jI dw smkwlIn, aunHW dw drbwrI kiv[
ienHW pRsiQqIAW ivc s. srvjIq isMG vWg mwDvnl kwmkMdlw dI khwxI ilKx nwl msly dw smwDwn
nhIN KoijAw jw skdw, sgoN ies rcnw dI ghn smIiKAw hI mwrg-drSk bx skdI hY[ myry swhmxy mwDvnl
dy ijhVy do gurmuKI sMskrx hn, auh BweI SmSyr isMG ASok dy sMpwidq kIqy hoey hn[ rwgmwlw dy iek pRbl
Awlock duAwrw sMpwidq ies pusqk dy dohW sMskrxW dw AwrMB < siqgur pRswid qoN hoieAw hY[ ASok jI ny
ies aulyK nUM htwaux dI ihMmq vI nhIN idKweI[ jy ies dy krqw Awlm dw gurU-Gr nwl koeI sMbMD nhIN sI, qW
ieh pusqk isKI-srUp ivc ikvyN Fl geI ? ivroDI pK Awpxy kUV-kusiq nUM sc swibq krn vwsqy iek hor
JUTI dlIl auswr lvygw ik ies ivc rwgmwlw dy drSn kr ky iksy isK ny BulyKy nwl ieh ilK idqw hovygw jW
ieh AigAwq jwAlswz ny kIqw hovygw, pr ASok jI qW jwgrUk sn[ hkIkq ieh hY ik nw ieh ZlqI nwl
hoieAw hY, nw ies ivc jwAlswzI hoeI hY[ jy Aijhw huMdw qW < siqgur pRswid rwgmwlw dy TIk AwrMB ivc
iliKAw jwxw sI[ Asl ivc SRI gurU jI dy pRBwv-ADIn hI Awlm ny AwpxI rcnw dy AwrMB ivc isK pMQ dw mUlmMqR riKAw hY Aqy AwpxIAW Dwrimk mnOqW Anuswr Agy aus ny ssiq sRI gxyswXnm: iliKAw hY[ ieh hI nhIN
aus dI pRQm cOpeI ihMdU-AwrwDnw dI dyv-pUjw jW srgux aupwsnw rihq AijhI ikRqI hY, ijs dw ivcwr Aqy
SbdwvlI isK-pMQ dI BwsdI hYpRQmY pwrbRhm kau prnO[ pun kCu jgq rIiq rsu brnO[
pwrbRhm pirpUrn suAwmI[ Git Git rhY su AMqrjwmI[
Git Git rhY lKY nihN koeI[ jl Ql rhY srb mY soeI[
jw kI Awid AMiq nih jwnI[ pMifq kQw igAwn so mwnI[
igAwnI hoie su gurmuiK iDAwvY[ KojI hoie su Kojiq pwvY[
Aglw mhqvpUrn qQ ieh hY ik ASok jI duAwrw sMpwidq mwDvnl dy purwxy sMskrx dw CyvW pd
inmnWikq sorTw hYsorTw[ jo mnu lwvih qwih sYd mhMmdI pIr so[ mn bMCq Pl pwih qIn lok kI sMpdw[ 6[
ies qoN AglIAW do cOpeIAW Aqy iek dohry ivc hI Akbr Aqy aus dy rwj-kwj dy pRqwp dI mihmw hY,
pr ienHW Agly pdW auqy lgy AMk duhrwey gey hn AQvw ienHW pdW nUM AMk 4, 5 Aqy 6 nwl AMikq kIqw igAw hY,
jo ipCly pdW nwl vI SoiBq hoey hn[ ies qoN ieho lgdw hY ik ieh pd iksy ny mgroN pwey hoxgy, nhIN qW CMdAMkW dw duhrwau ikvyN sMBv sI ? auN\ vI ieh zrUrI nhIN ik ieh pd Akbr dy kwl ivc hI ilKy gey hox, ikauN
ju lyKk dw Asl mksd Akbr dI sulhkul nIqI dI pRSMswkrnw hY, XQw- Drm rUp sB dys clwvY[ ihMdU qurk
pMQ do gwvY[ auh Akbr dy rwj-kwj dI qulnw rwjw ivkRmwidq nwl kridAW ilKdw hYijau mMqRI ibkRm sYn ky mMqR krih ArQwie[ sunq byd simRqI kQw puMn krq idn jwie[
spSt hY ik Awlm iek AwdrSk bwdSwh dy inAwieSIl Swsn dI SlwGw kr irhw hY[ ieh mgroN BI
kIqI jw skdI hY, AOrMgzyb dy kuSwsn smyN ies AwdrSk rwj-pRbMD dw ismrn hor vI pRwsMigk sI[
Awlm dI rcnw ivc sB qoN ivvwidq iliKq ies ivc auiliKq sMmq 991 hY[ ies nUM ihjrI mMn ky iPr
mwDvnl kwmkMdlw dw rcnw kwl Tihrw ky, ies rcnw nUM Akbr dI smkwlI isD kIqw jWdw hY[ Awlm dy idqy
ies sMmq Aqy mwDvnl kwmkMdlw dI rcnw sMbMDI Awlm duAwrw auiliKq qQW dI pVqwl vwsqy aus dy sMbMiDq
pd ies pRkwr hn14
ASok jI ny ies pMkqI ivc corY nUM jwx-buJ ky jorY kIqw hY, jo XukqI-sMgq nhIN, ikauNik AglI pMkqI ivc iPr jory
Sbd hY[ sUJvwn kiv ieho ijhy kwivk-ivkwrW qoN dUr rihMdy hn[ inSicq hI ieh imlwvt sMpwdk dI hY[
15
rwg mwlw ]
(Awlm dI gurmuKI Aqy dyvnwgrI rwgmwlwvW dI gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw nwl pMkqI vwr qunwqmk smIiKAw)
rwgmwlw dy ivroDIAW ny keI pRkwr dw BRwimk pRcwr kr ky ieh isD krn dw Xqn kIqw hY ik Awlm
ricq mwDvnl kwmkMdlw qoN nkl kIqI geI SRI gurU gRMQ ivc AMikq rwgmwlw ivAwpk ASuDIAW dw iSkwr hY[
ies leI ieh zrUrI ho igAw hY ik mwDvnl kwmkMdlw Aqy SRI gurU gRMQ swihb dIAW rwgmwlwvW dw pRspr
twkrw kr ky ivSlySx kIqw jwvy, qWju ivroDI iDr duAwrw pRsquq dlIlW dw XukqI-sMgq smwDwn kIqw jw sky[
AsW Agy hr pMkqI dy iqMny pwT idqy hn Aqy nwl hI pMkqIvwr smIiKAw kIqI hY[
gurU gRMQ : rwg eyk sMig pMc brMgn ]
mwDvnl dyvnwgrI : rwg rwg sMg pMc vrwgn ]
mwDvnl gurmuKI : rwg eyk sMg pMc brMgn ]
30
31
32
33
34
35
36
37
cirqR 91, pd 2.
Awlm pd 15 (nvW sMskrx).
cirqR 91, pd 7.
Awlm pd 15 (nvW sMskrx).
cirqR 91, pd 15.
Awlm pd 45 (nvW sMskrx).
cirqR 91, pd 24
Awlm pd 82 (nvW sMskrx).
16
smIiKAw- ihMdI nusKy dy rwg rwg sMg nwloN rwg eyk sMig AiDk auicq pwT hY[ ieh hYrwnI dI gl hY ik
rwgmwlw dy ivroDI pRo. ipAwrw isMG pdm ny gurU gRMQ swihb vwly pwT nUM ASuD ikhw hY[ vrwgn pwT mUloN ASuD
hY[ ihMdI dw jwxkwr ilKwrI ies nUM zrUr vIrWgn ilKdw[ gurmuKI nus^y ivc vriqAw sMg Sbd ASuD hY, ieh
gurU gRMQ swihb vWg sMig hoxw cwhIdw sI[ ieh ZlqI ikauNik gurmuKI jW ihMdI rcnwvW ivc vwr-vwr duhrweI
geII hY, ies leI ieQy hI spSt krnw zrUrI hY ik SRI gurU gRMQ swihb ivc ieh ivAwkrixk inXm pirpkqw
sihq inBwieAw hY, pr mgrly kwl dy gurmuKI ilKwrI hOlI-hOlI ies qoN AswvDwn huMdy gey hn Aqy SRI dsm gRMQ
swihb dy sMpwdnw-kwl qk ieh AswvDwnI bhu-ivAwpk rUp Dwr jWdI hY[ iesy kwrn SRI dsm gRMQ ivc vI ies
inXm dw aulMGx vwr-vwr idRStmwn huMdw hY[ audwhrxwrQ ikRSnwvqwr ivc iliKAw hY- Xwd krI mmqw ieh
kwrn mD ko dUr krY krIjY38, mwq auTI n BXo mn kRoD qbY pg so mih gof kY bwihXo39, mUMd leI iqh kI miq
XoN40, kwnih ky isr swQ CuhwiekY Aaur sBY iqn AMgn ko, Aru dwn dXo sB hI gRh, ieh swj bnwie dXo iqn
kO41 ivc miD dI QW mD, min dI QW mn, goif dy sQwn gof, mUMid vwsqy mUMd, isir leI isr, swiQ leI swQ,
iqin leI iqn, dwnu leI dwn, swij leI swj vriqAw igAw hY[ ieM\ hI iKlwvin leI iKlwvn, BUpiq leI
BUpq, Agin leI Agn, sMig leI sMg, nwir leI nwr, guAwrin leI guAwrn, BIqir leI BIqr, ibiD leI ibD
iliKAw auplbD huMdw hY[ inSicq hI ieh BwSweI-ivkwr jW ilKwrIAW dI audwsInqw mgrly kwl dI hY, jo SRI
dsm gRMQ dI sMpwdnw qk bhu-pRcilq ho geI sI Aqy hOlI-hOlI iesy ivkwr ny gurubwxI dy aucwrx ivcoN vI ienHW
mwqRwvW dw ABwv kr idqw, ijs kwrn sU^m idRStI qoN mulWkx kIiqAW gurubwxI dw Ajokw aucwrx AiqAMq
qrutI-pUrx Bwsmwn huMdw hY[ ieh pVqwl spSt sMkyq kr dyNdI hY ik Awlm dI rcnw SRI gurU gRMQ swihb qoN
pihlW dI nhIN[ jy ieh pihlW dI huMdI qW ies ivc sMig huMdw, jdoN ik gRMQ swihb ivc sMg hoxw sI[ ieQy ieh
qQ vI ivvykI pwTkW nwl sWJw krnw zrUrI hY ik Awlm ikRq mwDvnl kwmkMdlw ivc Awey Sbd rUp SRI gurU
gRMQ swihb ijqny purwxy nhIN hn[ ieh aus smyN dy Sbd-rUp hn, jdoN gurU gRMQ swihb dy ivAwkrixk inXmW dI
krVweI nwl pwlxw leI audwsInqw Aw cukI sI Aqy BwSweI pirvrqn kwrn Swied bhuq swry SbdW dw aucwrx
vI bdl cukw sI[ iesy leI Awlm ny pirvriq pirsiQqIAW dy AnukUl Sbd-rUpW dI vrqoN kridAW ibiD nUM
ibD, nwir nUM nwr, sRvin nUM sRvn, juig juig nUM jug jug, siB nUM sB, inkit nUM inkt, Bir nUM Br, BIqir nUM BIqr
iliKAw hY[ ieh ivkwr rUp pirvrqn SRI dsm gRMQ dIAW bwxIAW dy rcnw kwl dw hY, nw ik SRI gurU gRMQ swihb
dI sMpwdnw qoN pihlW dw[
swr : dyvnwgrI nus^y dw pwT mUloN dUiSq hY[ brMgn nUM vrwgn ilKxw srvQw Anuicq hY[ ihMdI dw jwxkwr
ies nUM vIrWgx ilKdw[ ieh vI isD ho jWdw hY ik dyvnwgrI ilKwrI ihMdI BwSw dw Alp igAwqw hY Aqy
mwDvnl kwmkMdlw dyvnwgrI qoN gurmuKI ivc AweI hovy, ieh mMnxw muSikl hY[ blik jwpdw hY ik iksy ny ies
nUM gurmuKI qoN dyvnwgrI ivc aulQwieAw hovygw[ SRI gurU gRMQ swihb ivc SbdW dw rUp Awlm ricq mwDvnl
kwmkMdlw qoN purwxw hY[
gurU gRMQ : sMig Alwpih AwTau ndn ]
mwDvnl dyvnwgrI : sMg Alwpq AwTON ndn ]
mwDvnl gurmuKI : sMg Alwpih AwTau ndn ]
smIiKAw- sMig dw purwqn rUp gurU gRMQ swihb dI pMkqI ivc hY[ Awlm ricq pusqkW ivc AwieAw sMg nvIn
Aqy ASuD hY[ dyvnwgrI ivc ilpIAWqr smyN Alwpih dw Alwpq ho igAw hY[ dyvnwgrI nus^y ivc Awey
Sbd-rUp AwTON qoN gurU gRMQ swihb dw AwTau purwqn hY[
swr- sB qoN SuD Aqy purwqn pwT gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw vwlw hY[
gurU gRMQ : pRQm rwg BYrau vY krhI ]
mwDvnl dyvnwgrI : pRQm rwg BYroN auh krhI ]
mwDvnl gurmuKI : pRQmy rwg BYrau vY krhI ]
38
39
40
41
smIiKAw- mwDvnl gurmuKI ivc pRQm nUM pRQmy krn dI cyStw hoeI hY[ dyvnwgrI pwT vI pRQm nUM pRmwixq
krdw hY[ pRQm dy ArQ hn- pihlw, muK, pRDwn Awid, jdoN ik pRQmy dw ArQ hY pihlW[ ieQy BYrau pihlw
rwg drswieAw hY, Aqy ieh qQ Agy duqIAw mwlkausk qoN vI pRmwixq hY[ duqIAw dw ArQ hY- dUjw[
dyvnwgrI pwT dy BYroN nwloN BYrau pwT pRwcIn hY[ dyvnwgrI ivc vY (Bwv vh) dI QW auh Sbd Aw jwxw ieh
isD kr dyNdw hY ik Awlm ricq mwDvnl kwmkMdlw dyvnwgrI dw ilKwrI hkIkqn pMjwbI mUl dw hY, ikauNik
auh pMjwbI dy Sbd ihMdI rcnw ivc vwV irhw hY[ ies qoN ieh vI isD huMdw hY ik Awlm ricq mwDvnl dw pwT
pMjwbI qoN ihMdI ivc igAw hY, nw ik pRcilq Dwrnw Anuswr ihMdI qoN pMjwbI ivc AwieAw hY, nhIN qW ihMdI ivc
vY dI QW auh Sbd nhIN sI Aw skdw[
swr- SRI gurU gRMQ swihb ivclI rwgmwlw dw pwT hI sB qoN SuD Aqy purqwn hY[
gurU gRMQ : pMc rwgnI sMig aucrhI ]
mwDvnl dyvnwgrI : pWcON kwimin muK aucrhI ]
mwDvnl gurmuKI : pMc rwgnI sMg aucrhI ]
smIiKAw- dyvnwgrI pwT iblkul ASuD Aqy AspSt hY[ kwimin nwloN rwgnI Aqy muK aucrhI nwloN sMig
aucrhI izAwdw aupXukq hY Aqy dyvnwgrI pwT dI puStI mwDvnl gurmuKI qoN vI nhIN huMdI[ Awlm dy gurmuKI
pwT ivc idqy sMg Sbd nwloN gurU gRMQ swihb dw sMig purwqn Aqy SuD pwT hY[
swr- gurU gRMQ swihb dI pMkqI dI SbdwvlI hI bwkI dohW pwTW nwloN purwqn Aqy SuD hY[
gurU gRMQ : pRQm BYrvI iblwvlI ]
mwDvnl dyvnwgrI : pRQmih BYrvI vylwvlI ]
mwDvnl gurmuKI : pRQm BYrvI iblwvlI ]
swr- iqMny pwT TIk hn, koeI mUl-BUq AMqr nhIN[ pr ieh spSt hY ik dyvnwgrI nus^y dw pwT pMjwbI qoN igAw
hY, ikauNju Awlm-ikRq gurmuKI pwT Aqy SRI gurU gRMQ swihb ivclw pwT Awips ivc imldw hY Aqy gurmuKI qoN
dyvnwgrI rUpWqRx smyN ASuDIAW Aw geIAW hn[
gurU gRMQ : puMinAwkI gwvih bMglI ]
mwDvnl dyvnwgrI : ipnwkI gwvih mMglI ]
mwDvnl gurmuKI : puinAw kI gwvih bMglI ]
smIiKAw- sMgIq gRMQW ivc ipnwkI Aqy puMnX@wkI dovyN nwm imldy hn[ buDpRkwS (hnumwn mq) Aqy rwg
dIipkw (hnumwn mq) ivc puMnX@wkI nUM BYrv dI rwignI disAw hY[ kuJ gRMQW ivc ipnwkI nwm vI imldw hY[
pr dyvnwgrI pwT ivc mMglI Aijhw nwm hY, jo Awlm dy gurmuKI pwT bMglI ArQwq bMgwlI qoN iBMn hY[
sMgIq gRMQW Anuswr iSv mq, hnumwn mq (swry), rwgwrxv mq Awid bMgwlI nUM BYrv dI iesqRI hI dsdy hn,
pr isD swrsuq mq mMglI nUM BYrv dI iek pqnI mMndw hY[ ikauNik gurU gRMQ swihb Aqy Awlm ikRq
mwDvnl dIAW rwgmwlwvW dI nyVqw hnumwn mq nwl hY, ieM\ Awlm dy dyvnwgrI nus^y dw mq kmzor ho jWdw hY[
mwDvnl gurmuKI ivc puMinAwkI nUM puinAw kI ilKx dI bjr ZlqI kIqI hY[
swr- auprokq qQ SRI gurU gRMQ swihb dy pwT nUM hI srv-SRyST isD krdy hn[
gurU gRMQ : puin AslyKI kI BeI bwrI ]
mwDvnl dyvnwgrI : pun Awsw loBI BY vwrI ]
mwDvnl gurmuKI : pun AslyKI kI BeI bwrI ]
smIiKAw- Awlm dy gurmuKI pwT Aqy SRI gurU gRMQ swihb dy pwT ivc koeI AMqr nhIN[ kyvl Awlm dy gurmuKI pwT
ivc puin nUM ASuD rUp ivc pun iliKAw hY[ dyvnwgrI pwT iblkul aUt-ptWg Aqy ArQ hIx hY[ dyvnwgrI
nus^y dw rwg Awsw Agy iPr myG dI rwignI dy rUp ivc Awauxw hY[ spSt hY dyvnwgrI nus^w iksy nklcI dI
iqAwr kIqI iblkul qrutIpUrx rcnw hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT sB qoN vDIk pRmwixk hY[
gurU gRMQ : ey BYrau kI pwcau nwrI ]
mwDvnl dyvnwgrI : ey BYroN kI pWcON nwrI ]
mwDvnl gurmuKI : ieh BYroN kI pWcoN nwrI ]
18
smIiKAw- gurU gRMQ swihb Aqy dyvnwgrI pwT ivc ey AwieAw hY, jdoN ik mwDvnl gurmuKI ivc ieh
iliKAw hY[ gurU gRMQ swihb dy ey dI puStI dyvnwgrI qoN vI hox kwrn, izAwdw aupXukq hY[ BYroN Aqy pWcoN jW
pWcON nwloN gurU gRMQ swihb dy BYrau Aqy pwcau SbdrUp purwxy hn[
swr- gurU gRMQ jI dw pwT izAwdw purwqn Aqy pRmwixk hY[
gurU gRMQ : pMcm hrK idswK sunwvih ]
mwDvnl dyvnwgrI : dyskwvrU mwDo jo kInw ]
mwDvnl gurmuKI : pMcm hrK idswK sunwvih ]
smIiKAw- gurU gRMQ swihb Aqy mwDvnl gurmuKI dy pwT ivc koeI AMqr nhIN, jdoN ik dyvnwgrI dw aUt-ptWg
pwT iksy AnwVI duAwrw ivgwiVAw hoieAw hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT qrutI-rihq hY[ Awlm dy dohW pwTW ivc smwnqw nhIN[
gurU gRMQ : bMgwlm mDu mwDv gwvih ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : lilq iblwvl qW pr cInW ] 1 ]
mwDvnl gurmuKI : bMgwlw mDu mwDv gwvih ] 1 ]
smIiKAw- bMgwlm Aqy bMgwl ivc koeI Byd nhIN, pr mwDvnl gurmuKI dw bMgwlw Anuicq nwm hY, jdoN ik
bMgwl hI SwsqR-pRmwixq nwm hY[ dyvnwgrI nus^y dw pwT Awlm dy gurmuKI pwT qoN iblkul iBMn hY[ rwgmwlw dy
Awlock ivcwry pRo. pdm jI nUM bMgwl dw bMgwlm hoxw smJ nhIN Aw sikAw[
swr- SRI gurU gRMQ swihb dw pwT srv-SRyST hY[ dUjy pwT XukiqhIx Aqy mnmwny hn[
gurU gRMQ : llq iblwvl gwvhI ApunI ApunI BWiq ]
mwDvnl dyvnwgrI : vMgwlw hirAwvl kreI]
mwDvnl gurmuKI : lilq iblwvil gwvhI ApnI ApnI BWiq[
smIiKAw- llq Sbd lilq dw hI iek dysI rUp hY, swihiqk Sbd lilq auqikRSt hY[ pr mwDvnl dy
gurmuKI pwT ivc iblwvl nUM iblwvil ilK ky AigAwnvS rwg-puqR qoN rwg-pqnI iblwvlI bxw idqw hY, jo
pihlW hI BYrv dIAW rwignIAW ivc Aw cukI hY[ ApnI dw pur wqn rUp ApunI hY[ dyvnwgrI pwT iblkul pQBRSt idsdw hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT srv-SRyST mMnxw pYNdw hY[
gurU gRMQ : Ast puqR BYrv ky gwvih gwien pwqR ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : kr ivhMg mDu gun sMcreI ]
mwDvnl gurmuKI : AwT puqR BYrau ky gwien gwvih pRwiq ] 1 ]
smIiKAw- dyvnwgrI pwT dw dUjy dohW pwTW nwl koeI myl nhIN[ ieh pwT ASuD Aqy AspSt vI hY[ AwT dw
purwqn Aqy mUl Sbd Ast hY[ gurU gRMQ swihb ivc Awey gwien pwqR dw ArQ sI- gwien krn dy AiDkwrI
ArQwq pirpk gwiek[ ies nUM gwien gwvih pRwiq krnw AsUJvwn dw kMm hY[ jy ieQy pRwiq svyr vyly vwsqy
klipAw hY, qW ieh pRwq hoxw cwhIdw sI, XQw- sMiDAw pRwq ieswnu krwhI[ SbdwvlI dw sIimq igAwn hox kwrn
pRo. pdm jI pwqr dw ArQ vySvw ArQwq kwmkMdlw kr gey hn[ aunHW nUM ieh smJ nhIN AweI ik vySvw vwsqy
Sbd pwqir huMdw hY, pwqR nhIN[ iPr ies pd ivc gwvih Sbd bhuvcn sI, ijs dw ArQ gwien krdy hn
bxdw hY, nw ik gwien krdI sI bx skdw hY[
swr- gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw sB qoN inrdoS hY[
gurU gRMQ : duqIAw mwlkausk Awlwpih ]
mwDvnl dyvnwgrI : mwlkOs puin kIn pMc vrWgn sMg lY[
mwDvnl gurmuKI : duqIAw mwilkausk Alwpih ]
smIiKAw- mwDvnl dy dyvnwgrI Aqy gurmuKI pwT ivc vfIAW AsmwnqwvW hn[ dyvnwgrI dw mwlkONs nwm
mwlkauSk qoN nvIn hY[ dyvnwgrI ivc vrWgn ilKxw ASuD hY[ Awlm dy gurmuKI pwT ivc mwlkausk nUM
mwilkausk ilKxw vI qrutIpUrx hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT hI shI hY[
gurU gRMQ : sMig rwgnI pwcau Qwpih ]
mwDvnl dyvnwgrI : XON suq AwT pRvIn kwmkMdlw muK khY ]
19
smIiKAw- SRI gurU gRMQ swihb ivc pwT dw sMDI-Cyd Zlq hY[ pRblcMf koeI rwg nhIN, rwg hY cMfkausk
ArQwq Aj dw cMdRkONs rwg[ dyvnwgrI nus^y dw pwT iblkul ASuD hY[ Awlm vwly gurmuKI nus^y ivc soD krn
dI cyStw idsdI hY[ Awlm dy gurmuKI nus^y Aqy gurU gRMQ swihb ivc pihly rwg dw nwm pRbl hY, jdoN ik
dyvnwgrI ivc vrvl iliKAw hoieAw hY[ ASok jI Aqy pdm jI dI phuMc vrvl qk sI, ies leI aunHW ny
pRbl nUM Zlq nwm krwr dy idqw[ pr auh ies qQ qoN Axjwx sn ik hnumwn mq (sMgIq ibnod) Anuswr rwg
pRbl mwlkONs dw hI puqR hY[ pRo. ienwXq KW Anuswr vI pRbl rwg mwlkOS dw puqR hY[ cMf Sbd cMd vwsqy
vriqAw igAw hY[ AsIN jwxdy hW ik pMjwbI ivc d dI Awvwz pMjwbI dIAW kuJ aup-BwKwvW ivc f ho jwxI
suBwivk hY, ijvyN- gurubwxI ivc dyeI vwsqy fyeI, dyKw leI fyKw, dKxy leI fKxy, sd leI sf (ByrI sfo rf,
PrIdw gor inmwxI sfu kry) Awid[ so cMd nUM hI cMf iliKAw hY Aqy ieh BwrqI sMgIq ivc Aj vI pRcilq
cMdRkOS hY, ijs dw purwxw nwm cMdkauSk hY, ikauNik ieh rwg mwlkOS vWg hI cMdR Aqy kOiSk dy imSRx
qoN bixAw hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT srv-BWiq auicq hY, jdoN ik dyvnwgrI pwT iblkul Anuicq[
gurU gRMQ : KauKt Aau Baurwnd gwey ]
mwDvnl dyvnwgrI : KoKr Ar BvrwnMd AwXy ]
mwDvnl gurmuKI : kOKt Aau BayurwnMd AwXo ]
smIiKAw- gurU gRMQ swihb ivc KauKt Aqy mwDvnl gurmuKI ivc rwg-nwm kOKt idqw hY, pr dyvnwgrI
nus^y ivc iblkul iBMn KoKr iliKAw hY[ dyvnwgrI pwT dw bhuq &rk hY[ rwg ApRcilq hox kwrn puStI
muSikl hY, pr ieh spSt hY ik ieh rwg Kt dw hI koeI imiSRq srUp hovygw, so KoKr ilKxw suDwrvwdI
cyStw hY, jo AwrMiBk nhIN, mgrlI hY[ Awlm dy dohW pwTW ivc AwieAw AwXo Sbd auqnw XukqI-sMgq nhIN,
ikauNik ieh do rwg hn, ienHW leI Awey Sbd hoxw cwhIdw sI, auN\ AsloN auicq Sbd qW gwey hI hY, jo SRI
gurU gRMQ swihb ivc hY, ikauNik rwg dy Awgmn nwloN rwg dw gwien izAwdw FukvW hY[
swr- gurU gMRQ jI vwlw pwT hI sB qoN auicq hY[
gurU gRMQ : Ast mwlkausk sMig lwey ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : mwlkONs AwTo suq gwXy ] 1 ]
mwDvnl gurmuKI : mwl kONs rwg sMg lwey ] 1 ]
smIiKAw- dyvnwgrI pwT iblkul iBMn hY[ gurmuKI nus^y dy Sbd mwlkONs Aqy sMg gurU gRMQ jI dy mwlkausk
Aqy sMig qoN nvIn hn[ SRI gurU gRMQ swihb dI pMkqI dy ArQ- (ieM\ ivdvwnW duAwrw) rwg mwlkOiSk nwl AT
puqr joVy gey hn, iblkul auicq Aqy Awlm dyy dohW qoN cMgyrw Aqy inrdoS hY[
swr- SbdwvlI, ArQ Aqy Bwv kwrn gurU gRMQ swihb dI pMkqI hI srvoqm hY[
gurU gRMQ : puin AwieAau ihMfolu pMc nwir sMig Ast suq ]
mwDvnl dyvnwgrI : pun AwXo ihMfolu pMc vrWgn sMg ly ]
mwDvnl gurmuKI : pun AwXo ihMfol pWc nwr sMg Ast suq ]
smIiKAw- puin ilKx ligAW gurU gRMQ swihb ivc iekswrqw hY[ dUjIAW dohW iliKqW ivc kdy pun kdy puin
iliKAw igAw hY[ ies quk dw dyvnwgrI pwT bhuq ivikRq hY[ gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw ivc vrqy AwieAau
nUM Awlm dIAW ikRqIAW ivc AwXo iliKAw igAw hY[ gurU gRMQ jI dy Sbd pMc, nwir, sMig Awid Awlm dIAW
ikRqIAW dy pWc, nwr Aqy sMg nwloN purwxy hn[ nwir nUM gurU gRMQ swihb ivc ikqy vI nwr nhIN iliKAw igAw,
jdoN ik Awlm dI rcnw ivc ieh hoieAw hY, hwlwik AsIN aupr ikhw sI ik ieh pRivrqI SRI dsm gRMQ dI
sMpwdnw qk pRclx ivc AwauNdI hY[ ies qoN bhuq spSt ho jWdw hY ik mwDvnl gurmuKI rcnw nUM izAwdw qoN
izAwdw SRI dsm gRMQ dIAW rcnwvW ijqnw purwqn hI TihrwieAw jw skdw hY[ ieh vI vyKxw rucIkr hY ik gurU
gRMQ dI auprokq pMkqI ivc ihMfol bwbq pirpUrx sUcnw sI ik ihMfol dw Awgmn pMj rwignIAW Aqy AT puqRW
nwl huMdw hY[ ies pirpUrnqw nUM dyvnwgrI pwT ny ihMfol pMj rwignIAW nwl AwieAw hY kih ky ApUrnqw ivc
bdl idqw hY[
swr- SRI gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw dw pwT srv-SRyST Aqy purwxw hY[
gurU gRMQ : auTih qwn klol gwien qwr imlwvhI ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : auiT kr qwl klol gwvih qwl imlwie kY ] 1 ]
21
pwTkW nUM ieh sUcnw dyxI vI zrUrI hY ik srs Aqy AhIrI auprokq pMkqI dw pd-Cyd kridAW srs Aqy
AhIrI iBMn-iBMn kr idqy hn[ ieM\ do qrutIAW AweIAW hn[ a. ihMfol dIAW rwignIAW qylMgI, dyvkrI, bsMqI,
sMdUr, srs Aqy AhIrI ieh Cy ho geIAW hn, jdoN ik pMj cwhIdIAW sn[ A. dUjw srs puruS rwg sI, rwignI
nhIN[ ies leI srsAhIrI nUM iekswQ ilKx-pVHn dI swvDwnI zrUrI hY[ APsos ik AijhIAW aukweIAW sMbMDI
Awm pwTk nUM swvDwn krn vwsqy swfy ivdvwnW ny koeI Xqn nhIN kIqw, bs gurU gRMQ swihb nUM iCMn -iBMn krn
leI ASoBnIk itpxIAW auqy hI swrw iDAwn kyNidRq krI riKAw hY[
gurU gRMQ : sMig lweI pWcau Awrjw ]
mwDvnl dyvnwgrI : sMg lweI pWcoN Bwrjw ]
mwDvnl gurmuKI : sMg lweI pWcoN Awrjw ]
smIiKAw- mwDvnl dy dovyN nus^y mgrly hox kwrn ienHW ivc sMg Aqy pWcoN SbdW dy nvIn rUp hn[
dyvnwgrI nus^y ivc pihlI quk dy ault Awrjw dI QW Bwrjw kr idqw hY[
swr- gurU gRMQ jI ivclw pwT iblkul qrutI-mukq hY[
gurU gRMQ : surmwnd Bwskr Awey ]
mwDvnl dyvnwgrI : srmwnd Bwskr Awey ]
mwDvnl gurmuKI : surmwnd Bwskr Awey ]
swr- koeI mUlBUq AMqr nhIN[
gurU gRMQ : cMdRibMb mMgln suhwey ]
mwDvnl dyvnwgrI : cMdR gRsn kO rwhU idKwwey ]
mwDvnl gurmuKI : cMdRibMb mMglwin suhwey ]
smIiKAw- dyvnwgrI pwT mUloN BRSt hY[ mwDvnl gurmuKI ny mMglwin ilK ky rwg-puqR nUM rwignI ivc
pirvriqq krn dI bjr Bul kIqI hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT hI srvoqm hY[
gurU gRMQ : srsbwn Aau Awih ibnodw ]
mwDvnl dyvnwgrI : pMcvynu Aru Avr ivnodI ]
mwDvnl gurmuKI : pMcbwn Aau Awih ibnodw ]
smIiKAw- dyvnwgrI rcnw dw pwT iblkul dUiSq hY[ Awlm dy dyvnwgrI nus^y dw pMcvynu Aqy gurmuKI nus^y dw
pMcbwnu dovyN AsmJ ivcoN auqpMn hoey hn[ srsbwn durlB nwm hox kr ky Awlm ny rwg-nwm suDwrn dI cyStw
kIqI hY[ vwsqv ivc srsbwn rwg srs (jo rwgmwlw dy Agly pd ivc mOjUd hY) qoN ausy qrHW bixAw hY, ijvyN
pMcm nwl bwn juVn qy Awlm dw pMcbwn bx igAw hY[ Asl ivc bwn dw mUl vwhn ho skdw hY[ pRwcIn
kwl ivc vwihnI rwg pRcilq irhw hY[ BwvyN ies dw SuD Asiqq SwsqR ivc nzr nhIN AwauNdw, pr ieh vyg
nwl iml ky vygvwihnI Aqy Swlv nwl iml ky Swlvwhikw nwm nwl pRcilq irhw hY[ jdoN AsIN
SRIml@lk@SXsMgIqm@44 ivc rwg vygmDX@mw vyKdy hW qW spSt ho jWdw hY ik vyg kdy suqMqr rwg irhw
hovygw[ aus dy Gto-Gt do rUp vygvwihnI Aqy vygmDX@mw SwsqR ny sMBwl rKy hn[ ies vwihnI dw puruS rwg
vwhn irhw hovygw, ijvyN bsMqI dw bsMq, mwlvI dw mwlv, mlwrI dw mlwr, krnwtI dw krnwt, gauVI dw
gauVw[ auho vwhn BwSw-ivkwr kwrn bwn ho igAw hovy, qW koeI Ascrj gl nhIN[ ijvyN auh pMc nwl iml
ky pMcbwn ho igAw, ausy qrHW rwg srs dy sMjog qoN srsbwn ho igAw[ so srsbwn pwT nUM Anuicq mMnxw
XukqI-sMgq nhIN hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT shI hY[ pr Awlm dIAW dohW rcnwvW ivc vK-vK pRkwr dI soD krn dw Xqn
kIqw igAw hY, ijs dI koeI zrUrq nhIN sI[
gurU gRMQ : gwvih srs bsMq kmodw ]
mwDvnl dyvnwgrI : gwvih srs vsMq kwmodw ]
mwDvnl gurmuKI : gwvih srs bsMq kmodw ]
44
pMnw 409
23
smIiKAw- mwDvnl gurmuKI Aqy gurU gRMQ jI dw pwT iekswr hY, pr dyvnwgrI nus^y ny bsMq nUM vsMq
bxwieAw hY, jo ik bhuq vfI aukweI nhIN[ pr dyvnwgrI dI auprokq quk ivc Awey ivnodI pd nwl kwmodw
Sbd dw kwivk qukWq nhIN imldw[
swr- gurU gRMQ swihb dy pwT ivc koeI aukweI nhIN[
gurU gRMQ : Ast puqR mY khy svwrI ]
mwDvnl dyvnwgrI : Ast@ puqR gun kIXo ApwrI ]
mwDvnl gurmuKI : Ast puqR mY khy svwrI ]
smIiKAw- dyvnwgrI nus^y dw pwT dUiSq hY[ SRI gurU gRMQ Aqy mwDvnl gurmuKI dy Ast puqR mY khy svwrI
kQn qoN isD hY ik ieh rwg iksy kwmkMdlw ny nhIN gwey, blik ienHW nUM rwgmwlw ivc rcnw-krqw ny FukvyN
sQwn qy SoiBq kIqw hY[
swr- gurU gRMQ jI dw pwT qrutI-rihq hY[
gurU gRMQ : puin AweI dIpk kI bwrI ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : puin AweI dIpk kI vwrI ] 1 ]
mwDvnl gurmuKI : pun AweI dIpk kI bwrI ] 1 ]
smIiKAw- kyvl mwDvnl gurmuKI ivc AwieAw pun qknIkI pKoN nvIn hY Aqy dyvnwgrI mwDvnl ivc
bwrI nUM vwrI iliKAw hY, jo dyvnwgrI ivc pMjwbI vwVn dI cyStw hY ArQwq iksy pMjwbI ny pMjwbI nus^y dI
dyvnwgrI kIqI hY[ hor koeI mUl-BUq AMqr nhIN imldw[
swr- mwDvnl dw dyvnwgrI rUpWqRx pMjwbI mUl qoN hoieAw lgdw hY[
gurU gRMQ : kCylI ptmMjrI tofI khI Alwip ]
mwDvnl dyvnwgrI : kwCylI ptmMjrI tofI ghI Awlwp ]
mwDvnl gurmuKI : kwlyKI ptmMjrI tofI khI Awlwp ]
smIiKAw- gurU gRMQ swihb ny ies pMkqI ivc pihlw rwg kCylI iliKAw hY[ mwDvnl gurmuKI ny ies nUM
kwlyKI iliKAw hY, pr dyvnwgrI nus^y ivc kwCylI iliKAw hY[ pRo. ipAwrw isMG ny Awpxy Alp sMgIiqk
igAwn kwrn gurU gRMQ swihb ivc Awey rwg-nwm kCylI nUM Zlq isD kr ky Awlm dy gurmuKI nus^y dy kwlyKI nUM
TIk disAw hY[ vwsqv ivc pdm jI ny ieh mMn ilAw hovygw, ik kCylI nwm dy iksy rwg dw sMgIq-SwsqR
ivc koeI Asiqq nhIN[ pr SRI BwqKMfy dI pusqk SRIml@lk@SXsMgIqm@ dy pMnw 411 qy kCylI nUM rwg
iBMnSVj nwl sMbMiDq kIqw hY[ dyvnwgrI nus^y dy kwCylI nwloN kCylI izAwdw SuD Aqy SwsqR-sMmq Sbd hY[
dyvnwgrI nus^y ivc khI nUM ghI ilKxw Anuicq Aqy AFukvW hY[ Awlm dIAW dohW ikRqIAW ivc Alwip nUM
Alwp ilK ky ASuDI kIqI hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT srv-SRyST isD huMdw hY[
gurU gRMQ : kwmodI Aau gUjrI sMig dIpk ky Qwip ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : kwmodw Ar gUjrI ey dIpk ky swQ ] 1 ]
mwDvnl gurmuKI : kwmodI Aau gUjrI sMg dIpk ky Qwp ] 1 ]
smIiKAw- mwDvnl gurmuKI dw pwT gurU gRMQ jI nwl imldw hY, isvwey sMig Aqy Qwip dy ASuD rUp sMg
Aqy Qwp ilKx dy[ dyvnwgrI nus^y ny Awpxy suBwA muqwibk kwmodI nUM kwmodw (puruS rwg) bxw idqw hY , jdoN
ik igxweIAW jw rhIAW hn, dIpk dIAW rwignIAW[ pMkqI dy srUp nUM ijqnw sMBv sI, ivgwiVAw hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT SuD, pRmwixk Aqy purwqn hY[
gurU gRMQ : kwlkw kuMql Aau rwmw ]
mwDvnl dyvnwgrI : kwilgn kuMql Aru nwmw ]
mwDvnl gurmuKI : kwlgn kuMql Aau rwmw ]
smIiKAw- dyvnwgrI nus^y ny rwmw nUM nwmw krn dI Bul kIqI hY[ gurU gRMQ swihb ivc Awey kwlMkw nUM
dyvnwgrI nus^y ny kwilMgn Aqy gurmuKI nus^y ny kwlMgn iliKAw hY[ drAsl ies rwg dy keI nwm hn, ijvyNkwilMgn, kwilMgVw, kuilMgw, kwilMgw, kwilMg Awid[ rwgmwlw dy ivroDIAW ny kwlMkw ilKx nUM ASuDI krwr idqw
hY, pr AsIN vyKdy hW ik sMgIq dy gRMQW ivc iek-iek rwg dy sQwnk rIqIAW Anuswr keI-keI nwm ivdmwn
24
hn[ auN\ vI g Aqy k dw Awips ivc bdlxw suBwivk hY, ijvyN- KVg dw KVk, ivkwr dw vygwr, ivgwV
Awid[ so kwilMgw dw kwlMkw ho jwxw AsuBwivk nhIN hY[
swr- gurU gRMQ jI dI pMkqI nUM ASuD kihxw auicq nhIN[
gurU gRMQ : kmlkusm cMpk ky nwmw ]
mwDvnl dyvnwgrI : kwmlok sr pMck ky nwmw ]
mwDvnl gurmuKI : kmlkusm pMcn ky nwmw ]
smIiKAw- dyvnwgrI dI pMkqI pUrI qrHW ASuD hY[ ies ivc kml kusm dy sQwn qy kwmlok sr Aqy cMpk dy
sQwn qy pMck hY, jdoN ik gurmuKI nus^y ivc pMcn hY[ Asl ivc cMpk rwg dI jwxkwrI dy ABwv ivc Awlm
dIAW ikRqIAW ivc rwg-nwm bdilAw igAw hY, hwlwik hnumwn mq (sMgIq ibnod) ivc cMpk dI igxqI
dIpk dy puqRW ivc kIqI hoeI auplbD huMdI hY[ pRo. ienwieq KW ny vI cMpk nUM dIpk dw puqR hI disAw hY[
swr- pRo. ipAwrw isMG dw ieh ieqrwz ik cMpk koeI rwg nhIN, ieh pMcn hoxw cwhIdw sI, inrmUl isD huMdw
hY Aqy SRI gurU gRMQ swihb dw pwT shI isD huMdw hY[
gurU gRMQ : gaurw Aau kwnrw klwnw ]
mwDvnl dyvnwgrI : gOrw Ar kwnHrw klwnw ]
mwDvnl gurmuKI : gOrw Aau kwnrw kilAwnw ]
smIiKAw- iqMnW rcnwvW dI ies quk dy pwT ivc koeI ivSyS AMqr nhIN, kyvl mwDvnl dIAW dohW rcnwvW ivc
gaurw nUM nvIn rUp dy ky gOrw kIqw hoieAw hY, ijs qoN gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw dI SbdwvlI purwxI isD
huMdI hY[
gurU gRMQ : Ast puqR dIpk ky jwnw ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : Ast puqR dIpku ky jwnw ] 1 ]
mwDvnl gurmuKI : Ast puqR dIpk ky jwnw ] 1 ]
swr- iqMnW rcnwvW ivc iekswrqw hY[
gurU gRMQ : sB imil isrIrwg vY gwvih ]
mwDvnl dyvnwgrI : pMcm isrIrwg auh gwvY ]
mwDvnl gurmuKI : sB imil isrIrwg vY gwvih ]
smIiKAw- mwDvnl gurmuKI qy SRI gurU gRMQ swihb dw pwT pUrx rUp ivc iekswr hY, pr dyvnwgrI ivc sB
imil dy sQwn qy iblkul Anuicq pwT pMcm AwieAw hY[ vY dy sQwn qy auh ilK ky aulQwkwr ny Awpxy
pMjwbI-mUl nwl sMbMiDq hox dI gvwhI idqI hY[ dyvnwgrI ivc gwvih bhuvcn nUM gwvY iekvcn kr idqw hY[
swr- gurU gRMQ jI dw pwT hI pRmwixk hY[
gurU gRMQ : pWcau sMig brMgn lwvih ]
mwDvnl dyvnwgrI : pWcoN sMg rwignI imlwvy ]
mwDvnl gurmuKI : pWcoN sMg brMgn lwvih ]
smIiKAw- mwDvnl gurmuKI Aqy gurU gRMQ jI ivclw pwT ieko-ijhw hY, isvwey ies dy ik gurU gRMQ swihb dI
ilKx SYlI purwxI hY[ dyvnwgrI pwT ivc brMgn lwvih dI QW rwignI imlwvy kIqw igAw hY[ imlwvih dI QW
imlwvy ilK ky bhuvcn nUM AXukq FMg nwl iek vcn kIqw igAw hY
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT srv-SRyST hY[
gurU gRMQ : bYrwrI krnwtI DrI ]
mwDvnl dyvnwgrI : vYrwtI krnwtI kI DrI ]
mwDvnl gurmuKI : bYrwrI krnwtI DrI ]
smIiKAw- mwDvnl gurmuKI Aqy gurU gRMQ jI ivclw pwT ieksmwn hY, pr dyvnwgrIkwr ny pwT ivgwV idqw hY[
aus ny bYrwrI nUM bdl ky vYrwtI kIqw hY, Swied aus vwsqy bYrwrI ASuD nwm hovygw, pr krnwtI kI DrI
ilK ky aus ny pwT nUM iblkul ArQhIx Aqy BRSt kr idqw hY[
swr- gurU gRMQ jI dw pwT iblkul durusq hY[
gurU gRMQ : gvrI gwvih AwswvrI ]
mwDvnl dyvnwgrI : gOrI gwvih AwswBrI ]
25
igAwq huMdw hY ik puMfrIk ivTl ikRq rwg-pirvwr ivc SRIrwg dIAW pqnIAW ivcoN iek gunkrI hY, pr cyqy rhy
ik ieh guMfkrI nhIN, ikauN ju iesy isstm ny guMfkrI nUM vKry qOr qy SRI rwg dI pqnI drSwieAw hY[ ieQy
ieh vI jwxnw zrUrI hY ik purwqn kwl ivc gunkrI qoN ielwvw gunswgr Aqy gunikRAw vrgy rwg pRcilq
rhy hn Aqy gunkrI Aj vI bhupRcilq hY[ ies qoN ieh bhuq spSt hY ik koeI gun nwmk rwg zrUr ivdmwn
sI, jo swgr nwl iml ky gunswgr ho igAw[ kwnUMnymOiskI Anuswr gunkrI myG dI rwignI hY[ pRo. ienwieq KW
Anuswr gunswgr rwg SRIrwg dw puqR hY[ so AsIN ies nqIjy qy pujdy hW ik rwgmwlw ivc AwieAw gun Sbd
rwignI vwsqy hY, jdoN ik gunI Sbd sMgIq dy mwihr guxIjnW vwsqy hY[ pMkqI dy TIk ArQ hn- iPr guxIjn
Awsw Aqy gun rwignIAW dw gwien krdy hn[ hux iek hor smisAw hY ik rwignIAW dI igxqI pMj qoN vDIk
nhIN mMnI jw skdI[ jy soriT, goNf, mlwrI, Awsw, gun Aqy sUhO nUM rwignIAW mMn leIey, qW myG dIAW rwignIAW
dI igxqI Cy ho jWdI hY[ myrI mwnqw hY ik guMf Aqy goNf ivc koeI AMqr nhIN[ ieh rwg-puqr hY, ijs nUM
SRIrwg dy puqrW ivc pihlW sQwn idqw hoieAw hY, ikauNik rwignI dw nwm qW guMfkrI hY, ijs dw vrxn
pihlW Aw cukw hY[ drAsl rwgmwlw ivc goNf nUM mlwrI nwl sMXukq kIqw igAw hY[ AsIN jwxdy hW ik goNf
mlwr Aj vI bhuq pRcilq rwg hY[ so goNf mlwrI do nhIN, ieko rwignI hY[ ieM\ myG dIAW rwignIAW hnsoriT, goNfmlwrI, Awsw, gun Aqy sUhO/sUhiv/sUhI[
swr- SRI gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw dw pwT srv-SRyST hY[ mwDvnl dy dyvnwgrI nus^y dIAW BRwimk SoDW aus
dy mgroN ilKy jwx dw sbUq hn[ mwDvnl gurmuKI dy Sbd-rUp gurubwxI qoN mgrly kwl dy hn, ijnHW ivc gurU
gRMQ jI vwlI iekswrqw vI nhIN[
gurU gRMQ : aUcY suir sUhau puin kInI ]
mwDvnl dyvnwgrI : aUcY sur pun sUhv kInI ]
mwDvnl gurmuKI : aUcy sur sUhiv puin kInI ]
smIiKAw- SbdW dw twkrw krIey qW gurU gRMQ jI ivc Awey aUcY Sbd nUM dyvnwgrI rcnw ivc nhIN bdilAw, pr
mwDvnl gurmuKI ivc aUcy kIqw igAw hY[ suir nUM Awlm dIAW dohW ikRqIAW ivc sur kr idqw igAw hY[
sUhau dyvnwgrI ivc sUhv Aqy gurmuKI ivc sUhiv ho igAw hY[ puin Sbd nUM gurmuKI nus^y ny ies vwr
pun nhIN kIqw, pr dyvnwgrI ivc ies dw srUp pun ilK ky ies dw sQwn vI sUhv qoN pihlW kr idqw igAw
hY[ so Awlm dIAW dohW ikRqIAW dw AwipsI myl nhIN bxdw[ rwgmwlw dy ivroDIAW dw kihxw hY ik gurU gRMQ jI dI
rwgmwlw ivc sUhI nUM sUhau ilKx dI ZlqI kIqI geI hY[ hkIkqn sMgIq-gRMQW ivc ies rwg dy keI nwm hn,
ijvyN- suhu, suho, suhiv, suhv, sUhI Awid[ rwgqrMigxI ivc suhu nUM myG dI rwignI iliKAw igAw hY[ gurubwxI
ivc sUhI nUM sUhb Aqy sUhvI nwm vI idqy gey hn, XQw- sUhb sUhb sUhvI[ Asl ivc sUhv dw sUhb, sUhv
dw sUhau Aqy sUhayu dw suhu hoxw suBwivk BwSweI pirvrqn hY[ ijvyN- qyrI tyk qrIAY Bau swgr ivc Bauswgr
Sbd Bvswgr dw hI pirvriqq rUp hY[ vYrI dw bYrI hoxw suBwivk hY[ vYSxv dw bYsno ho jwx nwl v dI
Awvwz au ho geI hY[ ieho vYSxv Agy vYSxUM bx jWdw hY[ auprokq sUhau jW sUhv nUM hI hnumwn mq dI
rwgmwlw ivc suho nwm idqw igAw hY[ ieM\ gurU gRMQ dI rwgmwlw ivc vrixq sUhau rwignI hI sUhv, sUhb,
sUhiv, sUhI, suhu Awid nwvW nwl pRcilq rhI hY[
swr- SRI gurU gRMQ swihb dy pwT ivc koeI AsMgqI nhIN, pr Awlm dy dovyN pwT vK-vK hn[
gurU gRMQ : myG rwg isau pWcau cInI ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : myG rwg sMg pWcoN cInI ] 1 ]
mwDvnl gurmuKI : myG rwg so pWcoN cInI ] 1 ]
smIiKAw- Awlm dIAW dohW rcnwvW dy pwT ivc mwmUlI Byd hY[ Awlm dI dyvnwgrI rcnw ivc isau nUM sMg
bxw idqw hY, jdoN ik gurmuKI ivc so ilK ilAw hY[ inSicq hI gurU gRMQ jI dI rwgmwlw dy Sbd-rUp purwqn
hn[
gurU gRMQ : bYrwDr gjDr kydwrw ]
mwDvnl dyvnwgrI : bYrwhM gjDr kydwrw ]
mwDvnl gurmuKI : bYrwtI gjDr kydwrw ] (pihlW rwignI rUp hux ikvyN rwg-puqR)
smIiKAw- bYrwDr iek ApRcilq rwg hY, ijs dw jW qW Asiqq guMm ho cuikAw hY jW smyN nwl ies dw nwm
pirvriqq ho igAw hY[ iehI kwrn sI ik Awlm ikRq dohW rwgmwlwvW ivc nwm bdl ky bYrwhM Aqy bYrwtI
28
kIqw igAw hY[ pr AsMgqI ieh Aw geI hY ik gurmuKI pwT ivc jo bYrwtI pwieAw igAw hY, ieh rwg-puqR nhIN
blik iesqRI rwignI hY, jo pihlW hI bYrwrI dy nwm qy sRIrwg dI rwignI vjoN Aw cukI hY[ Awlm dy pwTW ivc
jo pirvrqn kIqy gey hn, aus dw mUl kwrn bYrwDr dI AnuplbDqw sI, pr ieh spSt hY ik Awlm dIAW
ikRqIAW ivc, BwvyN iBMn-iBMn shI, smwDwn pRsquq krn dI cyStw hoeI hY, jo inSicq hI mgrlI pRivrqI hY, nhIN
qW Awlm dIAW rcnwvW ivc iekswrqw zrUr hoxI sI[
gurU gRMQ : jblIDr nt Aau jlDwrw ]
mwDvnl dyvnwgrI : jwlMDr nt X jlDwrw ]
mwDvnl gurmuKI : jlDr nt Aau jblIDwrw ]
smIiKAw- bYrwDr vWg jblIDr vI Aijhw ApRcilq rwg hY, ijs dw Asiqq sMgIq dy gRMQW ivc auplbD
nhIN hY[ iesy kwrn Awlm dIAW vK-vK rwgmwlwvW ny ies dy iBMn-iBMn bdl pRsququ kIqy hn[ ijQy gurmuKI
rcnw ivc jblIDr dI QW jlDr ilK ky jlDwrw dI QW jblIDwrw ilK idqw hY, auQy dyvnwgrI rcnw ivc
jblIDr nUM jwlMDr ilK idqw hY, pr jlDwrw nUM bdlx dI cyStw nhIN kIqI[ Awlm dIAW dohW ikRqIAW ny
sMsw-gRsq huMidAW vI ieh spSt kr idqw ik jblIDr Aqy jlDwrw dovyN rwg iksy smyN pRcilq rhy hn[
hnumwn mq (sMgIq ibnod) ivc jlDwrw rwg nUM myG dy puqRW ivc riKAw igAw hY[ pRo. ipAwrw isMG pdm ny
SRI gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw dI SbdwvlI dw mzwk aufwauNidAW iliKAw hY ik ies dy Axjwx ilKwrI ny
jwlMDr nUM jblIDr ilK idqw hY[ ieho ivcwr s. SmSyr isMG ASok dy sn[ pr ienHW ivdvwnW dI prKpVcol AsloN hwsohIxI hY[ ieh Awlm dI rwgmwlw nUM SuD Aqy mUl mMndy hn, pr Awlm duAwrw vrqy jblIDr
auqy koeI itpxI ikauN nhIN krdy ? jy gurU gRMQ swihb dI rwgmwlw dw sRoq mwDvnl kwm kMdlw hI sI, qW Awlm
ny jblIDwrw ikauN ilK idqw[ jy jblIDr Sbd dI ivvykpUrx smIiKAw kIqI jwvy, qW ieh pqw clygw ik
sMsikRq ivc jbl dw ArQ phwV hY[ Dr dw ArQ Dwrn krn vwlw hY[ jblIDr dw ArQ hY- phwV nUM
Dwrn krn vwlw[ jdoN phwV nUM Dwrn krn vwly dw ivvycn krWgy, qW spSt ho jwvygw ik SRI ikRSx dw iek
ivSySx igirDr sI[ igir dw ArQ vI phwV hY[ igirDr phwV nUM Dwrn krn vwlw[ iek pOrwixk kQwnk
Anuswr SRI ikRSx ny govrDn prbq nUM auTwieAw sI, guruvwk hY- gurmiq iksin govrDn Dwry[ so spSt hY ik
jblIDr vI SRI ikRSx dw hI iek ivSySx hY[ ies sMbMDI vI koeI sMdyh nhIN, ik mDkwl dw BwrqI swihq Aqy
sMgIq SRI ikRSx dy Awly-duAwly hI GuMmdw sI[ ieM\ koeI rwg aunHW dy prbq cukx vwly kOquk nUM smripq hovy qW
koeI hYrwnI dI gl nhIN[ ieQy ieh vI pVcol kr leIey ik Axjwx Awlm ny jblIDr nUM jblIDwrw ilK idqw
hY Aqy jlDwrw nUM jlDr ilK ky BwrI aukweI kIqI hY[ Dwrw dw ArQ pRvwh, lihr Awid huMdw hY, ieh iksy
phwV dI nhIN ho skdI, jl dI huMdI hY[ so jblIDwrw Aqy jlDr srvQw Zlq pwT hY[ Awlm dy Zlq pwT
nUM shI Aqy gurU gRMQ jI dy shI pwT nUM Zlq kihx vwly swfy ivdvwnW sMbMDI ieh guruvwk iekdm FukvW hY - bwvY
mwrgu tyFw clnw[ sIDw Coif ApUTw bunnw[
swr : gurU gRMQ jI dw pwT SuD Aqy swrQk hY, jdoN ik mwDvnl kwmkMdlw dy dovyN pwT Zlq hn[
gurU gRMQ : puin gwvih sMkr Aau isAwmw ]
mwDvnl dyvnwgrI : puin gwvih AO sMkr Aau sX@wmw ]
mwDvnl gurmuKI : pun gwvih sMkr Aru isAwmw ]
smIiKAw- iqMny pwTW ivc mUl-BUq AMqr nhIN[ dyvnwgrI nus^y dw pwT SRI gurU gRMQ swihb nwl imldw hY[ pMjwbI
nus^y ivc puin dw Zlq rUp pun Aqy Aau dI QW Aru kIqw igAw hY[ dyvnwgrI pwT Awlm dy gurmuKI pwT
dI qsdIk nw kr ky gurU gRMQ jI dy pwT dw smrQn krdw hY[
swr- gurU gRMQ swihb dw pwT iblkul TIk hY[
gurU gRMQ : myG rwg puqRn ky nwmw ] 1 ]
mwDvnl dyvnwgrI : myG rwig puqRn ky nwmw ] 1 ]
mwDvnl gurmuKI : myG rwg puqRn ky nwmw ] 1 ]
swr- iqMnW rcnwvW dw pwT imldw hY[ kyvl dyvnwgrI rcnw ivc rwg dw rwig ArQwq rwignI kIqw hoieAw
hY[ ieh iek ASuDI hY[
gurU gRMQ : Kst rwg auin gwey sMig rwgnI qIs ]
mwDvnl dyvnwgrI : Kst rwg aun gwieAw sMg rwgnI qIs ]
29
rwgdwrI dy bhuq gveIey vyKy/suxy hn, jo ieko rwg dw ivsqwr fyF-do GMitAW qk krdy hn[ rwjdrbwr dI sMgIiqk bYTk ikqny idn clI hovygI ? ieh ivroDI pK hI ds skygw[ dUjw ieh vI socx dI
loV hY ik SwsqRI sMgIq dw gwien krn vwly iksy rwg nUM kuvyly jgwaux dw pwp kdy nhIN krdy[ ies nUM
auh rwg qoN SRwipq hox vwlw krm mMndy hn[ iPr rwg-pRvIn kwmkMdlw ny vK-vK vkqW dy rwg ikvyN
ieko vwr gw idqy, myrI buiD ivc nhIN AwauNdw[ Awlm dy kQwnk Anuswr kwmkMdlw iekylI gw rhI sI,
qW iPr rwgmwlw ivc vwr-vwr bhuvcn pd gwvih ikauN AwieAw hY, iekvcn gwvY ikauN nhIN
AwieAw ? aus rwj-drbwr ivc ijQy kwmkMdlw gw rhI sI kOx lok sn jo llq iblwvl ApunI ApunI
BWiq gw rhy sn, auQy ieko sBw ivc iek rwg nUM vK-vK qrIikAW nwl gwaux vwly ikqny ku gveIey
bYTy sn, ieh Awlm ny ikqy drSn nhIN krvwey[ mYN qW ieh smJ sikAW ik rwg-pRvIn gurU jI ny
disAw hY ik gwien dy AiDkwrI sMgIq-ivd ienHW rwgW nUM Awpxy-Awpxy FMg nwl gwien krdy hn[
hYrwn hox dI zrUrq nhIN[ ieko rwg nUM vK-vK gwien krn kr ky hI sMgIq dy vK-vK Grwxy inrimq
hoey hn[ AwlockW ny ieh vI iDAwn nhIN idqw ik rwgmwlw ivc kyvl rwgW dy gwien krn dI hI sUcnw
nhIN, auQy ieh vI AwieAw hY- puin AwieAau ihMfolu, qylgI dyvkrI AweI, surmwnd Bwskr Awey[ ies
dw kI Bwv hY ? kI ieh vI suMdr bsqR sjw ky rwj-drbwr ivc kwmkMdlw kol Aw ky SoiBq hoey sn jW
pihlW ngr ivc sYr krn gey sI auQoN prq Awey sn[ vwsqv ivc ieh ilKwrI ny sUicq kIqw hY ik
rwgmwlw dy kRm ivc iPr ieh rwg AwieAw hY[ ieh sUcnw rwgmwlw ilKx dI hY jW gwaux dI[ sMgIq dI
rqw ku ijqnI jwxkwrI rKx vwlw ivAkqI vI jwxdw hY ik ieh rwgmwlw kdy vI gweI nhIN jw skdI,
ikauNik iek quk ivc keI-keI rwgW dy nwm hn[ hr rwg Anuswr sur nhIN bdly jw skdy[ ies dIAW
kyvl auh qukW gweIAW jw skdIAW hn, ijnHW ivc iek rwg dw nwm hY[ ies leI guxI isK Cy pRmuK rwg
gw ky suxwauNdy rhy hn[ jo rwgmwlwvW gwien-aupXogI huMdIAW sn, aunHW dy iek pdy ivc kyvl ieko rwg
dw nwm huMdw sI, Agly pidAW ivc vwr-vwr rwg bdlxw gveIey dI gwien-pirpkqw dw pircwiek
huMdw hY[ pr ies rwgmwlw vWg ijQy iek-iek quk ivc iqMn-iqMn rwg vI Aw jWdy hox, rwgnwm dy nwl
hI rwg bdl jwvy, ieh AsMBv kwrj hY[ so Awlocnw qoN pihlW ivSY-vsqU dI jwxkwrI zrUrI hY, kyvl
sohxy s&Yd kwZz kwly krn nwl nw ivdvwn bixAw jw skdw hY, nw hI ivvykI isK[
7. iek gl ieh idlcspI nwl vyKI jwxI cwhIdI hY ik bhuq QWeIN Awlm dI iek ikRqI dw pwT gurU gRMQ
swihb nwl imldw hY, jdoN ik dUjI rcnw dy pwT ivc &rk hY[ ies qoN ieho pRmwixq huMdw hY ik Awlm
dIAW dohW ikRqIAW dy pwT dw mUl-AwDwr SRI gurU gRMQ swihb dw pwT hY Aqy mUl-rcnw SRI gurU gRMQ swihb
vwlI rwgmwlw hY[
8. Awlm dI dyvnwgrI rwgmwlw nUM iDAwn-pUrvk piVHAW ieh spSt ho jWdw hY ik ies dw ihMdIkrx iksy
pMjwbI ny kIqw hovygw[ ies dw ieho Bwv hY ik ieh pihlW gurmuKI ivc hovygI[ jy ieh pihlW gurmuKI
ivc sI, qW iPr ieh vI zrUrI hY ik ieh Awlm SRI gurU goibMd isMG jI dw drbwrI kiv hI hovygw[
9. Awlm dIAW ikRqIAW ny pirpUrx sUcnwvW ApUrx kr idqIAW hn[ audwhrxrwQ gurU gRMQ swihb dI
rwgmwlw ny sUicq kIqw ik puin AwieAau ihMfolu pMc nwir sMig Ast suq ies nUM Awlm ny pun AwXo
ihMfolu pMc vrWgn sMg ly ilK ky ApUrx kr idqw ikauNik ies ivc isr& pMj rwignIAW dI sUcnw hY,
AT rwg-puqrW nUM nSr nhIN kIqw[ iesy qrWH llq iblwvl gwvhI ApunI ApunI BWiq dI sUcnw dw
srvnwS kridAW Awlm ny ilK mwirAw- vMgwlw hirAwvl kreI[ ieQy hI ieh ds dyeIey ik gurU gRMQ
swihb dI rwgmwlw dy AwrMB ivc rwg eyk sMig pMc brMgn[ sMig Alwpih AwTau ndn rUp ieh
auQwnkw ilK ky sUicq kr idqw sI ik swrI rwgmwlw ivc iek-iek rwg nwl pMj-pMj rwignIAW Aqy
AT-AT rwg-puqr Awauxgy[ ies inXm dw rwgmwlw ivc aulMGx nhIN hoieAw[ Awlm ny AwpxI rcnw
ivc rwgmwlw Fukwaux ihq iek doihrw auQwnkw vjoN AMikq kIqw sI, XQwbwjY srb sMgIq giq qq ibrq Gn qwl[
bhur Alwpih rwg Kt pMc pMc sMg bwl[
hux ies sUcnw dI qulnw gurU gRMQ swihb dy AwrMiBk dohry nwl krIey qW spSt idsdw hY ik
Awlm ny Awpxy dohry ivc iliKAw hY ik Cy rwgW nwl pMj-pMj rwignIAW hn[ AT-AT rwg-puqrW dI
Awlm nUM suriq hI nhIN[ jdoN rwgmwlw dy pRQm pd ivc pirpUrx sUcnw dy idqI hoeI hY, qW ies ApUrx
31
sUcnw dI zrUrq hI kI sI ? ieQoN ieh qW sw& ho jWdw hY ik rwgmwlw dw krqw qW AwpxI ikRqI dy inXm
nUM BlI-BWiq smJdw hY, pr Awlm ikauNik ies dw krqw nhIN, ies leI auh ies dy isstm qoN AiBg
hox kwrn Zlq-ibAwnI krdw hY[ iek qW Awlm dI sUcnw ApUrx hY, jdoN ik rwgmwlw dI AsloN pUrx
hY[ dUjI gl ieh hY ik rwgmwlw dw AwrMiBk pd huMidAW Awlm dy ies doihry dI koeI zrUrq hI nhIN
sI[ ieho jwpdw hY ik ieh sB kuJ Awlm ny AwpxI rcnw ivc rwgmwlw nUM XukqI-sMgq FMg nwl sMjox
vwsqy kIqw hY, auN\ rwgmwlw ies dw mUl AMg nhIN[ jy mUl-AMg huMdI qW nw Awlm nUM ieh doihrw rcxw
pYNdw, nw hI auh AijhIAW ApUrx sUcnwvW BrpUr pMkqIAW joVdw[
10. rwgmwlw sMbMDI iek ieh duivDw rhygI ik jy ieh rwg-pirvwr dI sUcnw hY, jo aus smyN AwvSk sI, qW
ieh kwiv ivc ikauN ilKI geI hY ? ies dw ieko isDw kwrn hY ik kivqw ivc rwg-pirvwr nUM Xwd
krnw Awswn hY[ vwrqk ivc AijhI jwxkwrI Xwd krnI zrw muSikl huMdI hY[ purwxy lok ieh vI iDAwn
rKdy sn ik aunHW dI pRsquqI iks sihj FMg nwl Awm ivAkqI dI simRqI ivc vs sky ? ijs ivAkqI
ny kdy sMgIq nwl QoVHw ijqnw vI vwsqw riKAw hY, aus nUM ieh jwxkwrI hY ik sMgIq dy ividAwrQI nUM
SurU ivc lk@Sx gIq isKwey jWdy hn[ lk@Sx gIq iek AijhI rwgbD sMgIiqk rcnw huMdI hY, ijs
ivc sMbMiDq rwg dw sur-igAwn, Awroh-Avroh, jwiq, vwdI-smvwdI, gwien-kwl Awid kwivbD kIqw
huMdw hY, qWik bMidS isKx vwlw sihjy hI aus rwg dy lCxW qoN piricq ho jwvy[ Aijhw hI Xqn
rwgmwlw ivc kIqw igAw hY[
ieh sB kuJ ieho sMkyq krdw hY ik mwDvnl kwmkMdlw ivc ilKI rwgmwlw Awlm dI mOilk rcnw
nhIN, sgoN aus ny iksy hor somy qoN pRwpq kr ky ies nUM AwpxI kQw dI suMdrqw vDwaux ihq aupXukq sQwn qy jV
ilAw hY[ auprokq smiiKAw qoN ieh isD hY ik SRI gurU gRMQ swihb dy AMq ivc AweI rwgmwlw ies pwvn gRMQ dw
AiBMn AMg hY, jo pihlI sMpwdnw smyN Awid bIV ivc AMikq hoeI[ mwDvnl kwmkMdlw dy krqw ny ieh rwgmwlw
SRI gurU gRMQ swihb ivcoN leI hY Aqy rwgmwlw dw ivroD krn vwly inrmUl ivvwd KVw kr ky SRI gurU gRMQ swihb dI
pRmwixkqw auqy sMdyh kr rhy hn[
siqgur nwnk dyv dyv dyvI sB iDAwvihN[
nwd bwd ibsmwd rwg rwgin iml gwvihN[
32
AMiqkw 1
iSvmq
SRI
bsMq
pMcm
myG
BYrv
ibRhnnwt
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
mwlvI
bYrwtI
BUpwlI
swvyrI
BYrvI
kwmodI
gOrI
dyvigrI
krxwtI
mlwrI
gurjrI
AwBIrI
kydwrI
qoVI
ivBws
kOiSk
rwmklI
nitkw
mDumwDvI
lilqw
mwlvI
sorTI
guxkrI
klX@wxI
iqRvyxI
dysI
ptmMjrI
gMDwrI
bMgwlI
srsWgI
phwVI
ihMdolI
vfhMiskw
hrisRMgwr
sYNDvI
nt hMbIr
mDumwDvI
lilqw
guxkrI
mwlSRI
sorTI
klX@wxI
iqRivxw
ihMdolI
bMgwlI
ptmMjrI
gMDwrI
swrMg
phwVI
dysI
ryvw
bfhMiskw
hrisRMgwr
nthmIr
kwilnwQmq
SRI
bsMq
BYrv
pMcm
myG
ibRh nt
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
mwlvI
bYrwtI
BYrvI
BUpwlI
sObIr
kwmodI
gOrI
dyvigrI
gurjrI
krxwtI
mlwrI
AwBogI
kydwrI
qoVI
bihlI
ivBws
kOiSkI
nitkw
Brqmq
BYrv
pqnIAW
puqR
mwlkOS pqnIAW
puqR
ihMfol
pqnIAW
puqR
dIpk
pqnIAW
puqR
SRIrwg pqnIAW
puqR
myG
pqnIAW
puqR
mDmwDvI
dyswK
gOrI
gMDwr
rwmklI
bsMq
kydwrw
kusm
isMDvI
SRIrvn
mlwr
klwier
lilqw
hr^
DmwvlI
suD
mwlwvqI
mwrvw
gOrw
tMk
kwPI
kolwhl
swrMg
bwgyiSrI
bYrwVI
lilq
qoVI
mgr
AwswvrI
mwlvw
gONf
ntnwrwiex
TumrI
swvMq
dysI
SMkrwBrx
BYrvI
mwDv
KMBwvqI
iqrICn
dyvwlI
kuMql
gUjrI
ibhwgVw
bijqRw
SMkrrvn
rqblIAw
pUrIAw
bhulI
iblwvl
kukuBw
Swhwnw
seI
bkwrbyd
rudRwnI
Prdosq
srhtI
rwgySrI
AwswvrI
AsMK
bMgwl
ibBws
pMcm
skq
mwlIgOrw
kwmod
lMkdhn
nwgdhn
DOl
bfhMs
dyskwr
iqlk
kwnVw
Swhwnw
rwgwrxvmq
BYrv
pMcm
nt
myGmlwr
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
bMgwlI
lilqw
nt nwrwiexI
myG
guxkrI
gurjrI
gWDwrI
mlwrI
mDX@mwid
dysI
swlMg
mwlkOiSkw
33
vwsMqI
vYrwtI
krxwtk
ptmMjrI
DnwSRI
rwmkrI
kydwrw
AwswvrI
gOVmwlv
dyswK
pqnIAW
pqnIAW
ihMdolI
BUpwlI
iqRvyxI
kwmodI
AWDwlI
nwtMkw
gOrI
kufwXI
pThMiskw
bylwvlI
hnumMqmq
BYrv
gurU gRMQ
kOiSk
gurU gRMQ
ihMdol
gurU gRMQ
dIpk
gurU gRMQ
SRI
gurU gRMQ
myG
gurU gRMQ
1.
2.
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
pqnIAW
mDX@mwid
iblwvlI
qoVI
gofkrI
vylwvlI
qylMgI
kydwrI
kCylI
bsMqI
bYrwrI
dyskwrI
soriT
BYrvI
BYrvI
KMBwvqI
dyvgMDwrI
rwmklI
dyvkrI
kwnVw
ptmMjrI
mwlvI
krnwtI
mlwrI
goNfmlwrI
bMgwlI
bMglI
gOrI
gWDwrI
dyvswK
bsMqI
dysI
qoVI/tofI
mwlisrI
gvrI/gOrI
BUpwlI
Awsw
bYrwtI
puMinAwkI
guxkrI
sIhuqI
ptmMjrI
sMdUr
kwmodI
kwmodI
DMnwiskw
isMDvI/syNDvI
gurjrI
gun
sYNDvI
AslyKI
kukuBw
DnwsrI
lilqw
srsAhIrI
nwitkw
gUjrI
AwswvrI
AwswvrI
tMkI
sUhO
gurU gRMQ swihb ivc kOiSk dy sQwn qy dUjw rwg mwlkOiSk hY[
kyvl 4 ku rwignIAW imldIAW hn[ bwkI jo nwm imldy hn, auQy puru^ rwg iBMn hY[
gurUgRMQ rwg-pirvwr
BYrv
mwlkauSk
ihMfol
dIpk
SRI
myG
pqnIAW
puqR
pqnIAW
puqR
pqnIAW
puqR
pqnIAW
puqR
pqnIAW
puqR
pqnIAW
puqR
iblwvlI
pMcm
gofkrI
mwrU
qylMgI
surmwnMd
kCylI
kwlMkw
bYrwrI
SwlU
soriT
bYrwDr
BYrvI
hr^
dyvgMDwrI
msqWg
dyvkrI
Bwskr
ptmMjrI
kuMql
krnwtI
swrMg
goNfmlwrI
gjDr
bMglI
dySw^
gWDwrI
myvwV
bsMqI
cMdRibMb
tofI
rwm
gauVI
swgr
Awsw
kydwrw
34
puMinAwkI
bMgwlm
sIhuqI
pRbl
isMDUrI
mMgln
kwmodI
kmlkusum
isMDvI/syNDvI
goNf
gun
jblIDr
AslyKI
mDu
mwDv lilq iblwvl
DnwsrI
cMdRkOS
KauKt Baurw
nMd
AhIrI
srsbwn ivnodw bsMq
kwmod
gUjrI
cMpk
gOVw kwnVw kilAwx
AwswvrI
gMBIr
guMf
kuMB
hmIr
sUhO
jlDwrw
nt
SMkr
iSAwm
AMiqkw 2
35